[Vol. 1] D. Philip. IV. Hisp. et Ind. Regi Opt. Max Ioannes De Solorzano Pereira I.V.D. Ex Primarijs olim Academiae Salamanticensis Antecessoribus. Postea Limensis Praetorij in Peruano Regno Novi Orbis Senator: Nunc vero in Supremo Indiarum Consilio Regij Fisci Patronus, Dispvtationem De Indiarvm Ivre, Sive De iusta Indiarum Occidentalium inquisitione, aquisitione, et retentione Tribvs libris comprehensam, D. E. C. Cvm privilegio. Matriti. Ex Typographia Francisci Martinez. Anno 1629. Roberto Cordier ex. CENSVRAR. ADMODVM PATRIS Philippi Fernandez de Meca Societatis Iesv Presbyteri & generalis Procuratoris. EX commissione D.D. Ioannis Velasco Azevedo Vicarij generalis Matritensis Curiae, vidi librum hunc eruditissimi utriusque Iuris, & Orbis utriusque Doctoris D. Ioannis de Solorzano Pereira, Regij olim Peruani Regni Limani Conventus Senatoris, nunc in Regalis Patrimonij Senatu causarum Fisci meritissimi Patroni, de Indiarvm ivre, sive de Indiarvm Occidentalivm inqvisitione, acqvisitione, et retentione. In quo nihil Catholicae Fidei, aut bonis moribus adversum inveni: imo omnia eximia pietate, & Orthodoxae fidei zelo, ac pro dignitate, & auctoritate Regum Hispaniae, & totius Hispanae gentis conscripta: varia, & multiformi eruditione condita, rerum varietate, dicendi proprietate, copia & elegantia perpolita, argumenti novitate & utilitate a quibusque bonae notae ingenijs expetenda. Ideoque merito liber iste excudi permittetur, futurumque censeo maxime ex re litteraria si excudatur. In Collegio Imperiali Societatis Iesv Matritensi 28. Martij anno 1628. Philippus Fernandez de Meca. NOS el Licenciado don Iuan de Velasco i Azevedo Vicario general desta villa de Madrid i su partido, damos licencia por lo que a Nos toca, para que se pueda imprimir e imprima este libro, atento que por nuestro mandado se ha visto i examinado, i no consta aver en el cosa contra nuestra santa Fe, i buenas costumbres. En Madrid a 30. de Marco de 1628. anos. Licent. Velasco i Azevedo. Por su mandado. Iuan Perogila Notario. ALIA ADPROBATIO, SIVE Censura Dom. D. Roderici ab Aguiar, & Acuna, ex commissione Regij ac Supremi Indiarum Senatus, cuius ipse meritissimus Decanus existit. PERLEGI librum, cum istac oblatum Auctoris epistola, de Indiarvm ivreinscriptum; elaboratum plane opus miror, multi iuga eruditione refertum, nostris haud minus indigenis gloriose perutile, quam exteris iucunde mirabile, & invidiosum. Pulchra in eo miscellanea rerum, & pervenusta ratio styli: nobilis, & selectus ordo dicendi, & qui tantum Virum (omnium ex consensu) redolear. Quid mirum Genitori similem? cum & Patres Latinos, & Consultos mire sapiar. Senatus iccirco noster typis mandari permittat, & alterum eiusdem instituti volumen, quod in huius calce emissurum Auctor promittit, absolvendum hortetur, utpote quod foro ac praxi pluris conferat, & municipalia regiminis nostri iura contineat. Ea censui, Matriti 9. Februarij anno 1628. Licenciat. don Rodericus ab Aguiar &Acuna. ALIA EX COMMISSIONE SVPREMI Hispani Senatus, Domini Licentiati Iosephi Gundisalvi, in eodem dignissimi ac facundissimi Regij Fisci Patroni. TRactatum de Indiarvm ivre, sive de iusta Indiarum Occidentalium inquisitione, acquisitione, & retentione a Doctore Ioanne de Solorzano Pereira, Primario olim Iuris Civilis Academiae Salamanticensis Antecessore, postea Regio in Limana Curia Novi Orbis Senatore, nunc in Consilio Regij Patrimonij dignissimo Patrono, elaboratum, ex decreto Supremi Senatus perlegi. In quo nihil Orthodoxae Fidei, & Christianis moribus adversum reperio. Ideoque tam ad iustitiam Potentissimi Catholici nostri Regis commendandam, quam ad detractorum temeritatem reprimendam, dignum censeo, qui typis mandetur. Nam si ad scientiam Iuris attendimus, in utroque magnum Doctorem se praebet. Si ad quaestiones Theologicas & lectionem Sanctorum, non hospitem, sed magistrum se ostendit. Si ad Historiarum, Geographiae & Cosmographiae notitiam, se diligentissimum praestat, ita ut nihil ad rem accuratius seu illustrius excogitari valeat. Datum Matriti die 5. mensis Iunij ann. 1628. Licentiat. Ioseph. Goncalez. SVMMA PRIVILEGIj PER SVPREMVM Senatum expediti. CAVTVM est Regis nostri diplomate, ne quis intra decennij metas tractatum hunc de Indiarvm ivre, D. Ioannis de Solorzano Pereira absque ipsius permissu typis mandare, vel venundare possit. Qui secus fecerit, poenis subdatur legibus Hispanis indictis, & in eodem diplomate latius comprehensis. Dat. Matriti 20. Iulij anno 1628. Ioan Lasso de la Vega Regius Secretarius. SVMMA ALTERIVS PRIVILEGIj Consilij Indiarum. IDEM cautum est quoad Indiarum Occidentalium Provincias alio privilegio supremi earundem Indiarum Senatus. Dat. Matriti 9. die mensis Martij ann.1628. Don Fernando Ruiz de Contreras. FIDES CORRECTORIS. LIBRVM hunc vidi, qui de Indiarum iure titulum praefert, & cum suo archetypo contuli, & nihil in eo notatu dignum inveni, quod ei fideliter non respondeat, pag. 45. num. 45. praesens, lege praensis, pag. 46. num. 51. Caroloni, lege Carolini, pag. 390. num. 101. nitibus, lege ritibus, pag. 528. num. 37. natus, lege natum, pag. 636. num. 39. gentium, lege genitum. Dat. Matriti die xiix. Martij ann. 1629. Licentiat. Franciscus Murcia de la Llana. SVMA DE LA TASSA. EN tres dias del mes de Abril de 1629. anos, los Senores del Consejo tassaron este libro a cinco maravedis el pliego, segun consta por certificacion de don Fernando de Vallejo, Secretario del Rei nuestro senor, i su Escrivano de Camara mas antiguo del dicho Consejo. Tiene dozientos i veinte pliegos, que montan mil i cien maravedis. D. PHILIPPO. IV HISPANIARVM, ET INDIARVM REGI OPT. MAX. I DEST, OMNIVM FERE NASCENTIS, OBEVNTISQVE SOLIS regionvm Imperatori semper Avgvsto, Pio, Foelici, et Bono Reipvbl. nato, D. Ioannes de Solorzano Pereira, eivs in Regio Limano Conventv Pervani Regni Novi Orbis Senator S.P.D. CVm Divi Parentis tui, Pij pariter ac Desiderati, honestissimis codicillis (Rex omnium, quos Sol usquam adspexit, Avgvstissime & Potentissime) ex Primarijs Salmanticensis Scholae Caesarei Iuris Antecessoribus ad Regium hoc, & egregium Peruani Regni Novi Orbis Praetorium, nihil tale ambiens, aut cogitans, fuerim delegatus, vel, ut alij forte dixerint, relegatus, nihil prius, aut antiquius habui, quam oblatam mihi Provinciam hilari atque alacri mente capessere, & omni studio curare, ut me non solum tanti muneris, verum tanti quoque Electoris dignum administrum ostenderem. Nam si aequabilis (ut cum Cassiodoro loquar) praedicandus est, quem iustus elegerit, si continentia praeditus, quem moderatus adscivit, omnium profecto capax debet esse meritorum, qui iudicem cunctarum meruit habere virtutum. Spartam igitur, quam nactus eram, ornare desiderans, multis primum vigilijs indagare, & cognoscere coepi situm, provincias, & terminos huius vastissimi & ditissimi Imperij, quod Catholicis Hispaniae Regibus in Fidei, Pietatis & Religionis praemium Divinitus datum, vulgo ementito, & suffurato vocabulo Americam nuncupant, alij tralatitio Indias Occidentales, & alij verius, & Proprius Orbem Novum appellant; cum sola haec globi terreni pars, tres alias, antiquis cognitas, magnitudine superet, efficiatque ut Maiestatis tuae opes, atque fastigia, margine coeli claudantur, & eisdem, quibus terrarum Orbis, finibus terminentur. Deinde vero peculiares leges, schedulas, atque ordinationes inquirens, quae varijs temporibus, prout & ipsorum varietas, & rerum cursus exegit, ad eiusdem Novi Orbis detectionem, conquisitionem, & gubernationem expeditae videntur, plurima sese mihi obtulerunt, quae cum in se nova, & gravissima essent, vel prorsus (etiam a peritioribus) ignorata, vel certe non satis pro necessitate & utilitate comperta, nedum pro dignitate tractata, & ex suis primordijs deducta, conspicerentur. Haec me ratio movit, ut huius veluti municipalis Indiarum iuris speciales lucubrationes, & disputationes tam voto, quam mente conciperem, & conceptas, subcisivis temporibus pro tenui facultate mea disponerem, summariumque illarum indicem Augustissimo Parenti tuo per litteras mitterem, ut si meus hic labor utilis atque opportunus supremo eius Consilio iudicaretur, alacrius & attentius in eisdem expoliendis, & expediendis incumberem. Is mihi perhumane respondens, susceptum, atque oblatum studium non solum probare, sed laudare etiam, & quamcitius fieri posset, exigere dignatus fuit. Quo honore, mihi sponte currenti calcar admovit, & frigidam aquam (ut est in proverbio) suffudit, licet rei gravitas, & quotidianae, atque adventitiae huius muneris, quo fungor, curae, & sollicitudines, aliquas comperendinationes extorserint. Inter praedictas autem disputationes, illae, ut primum locum, ita & praecipuum laborem occupasse videntur, quae de iustis titulis & rationibus agunt, quibus Catholici, & Gloriosi Hispaniae nostrae Reges, hunc, ita longe ac late patentem, & potentem Orbem Novum, detegere, acquirere, & retinere possunt, & potuerunt; in quibus quidem disserendis, & asserendis, non potui non latius, quam initio putaveram, calami cursum extendere. Nam etsi multi, & prudentes, Viri saepe censuerint, Regnorum iam diu constitutorum initia repeti non debere, neque amplius in disceptationem vocari, sed veluti praescriptum iam sit, optima side agi oportere: cum tamen in hoc, de quo agimus, Haeretici, Ecclesiae & Hispanae gloriae ac Maiestatis perpetui hostes, & alij Scriptores male feriati, & parum rebus & historijs nostris instructi, passim invidiae suae, ne dicam impudentiae, virus, potius quam vires effundant: & non solum importunis latratibus, sed lividis etiam, ac Theoninis dentibus quotidie Reges nostros impetere, & mordere conentur; & ut verbis Horatij utar, loliginis succum, atque salem nigrum inspergere, studiose agendum fuit, ut eorum technis, sophismatibus, & obiectionibus satisfieret, ne quis silentium, & patientiam nostram in conscientiam duceret, & audaciae ac procaciae suae commodum capientes, se solos sapere, & Minervae arcem tenuisse putarent. Praesertim cum nullus ex Nostratibus hucusque illis plene responderit, quin potius, ubi hunc articulum vel serio, vel persunctorie tractandum susceperunt, frigide nimis, ac ieiune, & (absit iniuria verbo) oscitanter, vel haesitanter scribant, quod iuxta Agellij sententiam, magis ad vituperationem, quam ad laudationem,vel adprobationem spectat.V t plenius in secundo huius operis libro, capite primo manifestamus. Vassallorum quippe munus, & veluti insita a natura conditio requirit, ut pro Domini honore, fama, & existimatione sarta, ac tecta tuenda, non minus quam pro eius vita, aut pro aris, & focis pugnare debeant, & si verbis, aut scriptis proscindi, aut labefactari conspexerint, quibus possint modis, calumniantium iniquitatibus obviam ire conentur. Quo fit,ut si quid ego hac in parte praestiterim (quod plane exiguum esse fateor, & sola obsequij, & voluntatis ratione pensandum) non minus meruisse censeri debeam, quam qui olim tibi, Rex Maxime, imperium hoc armis, laboribus, & sudoribus compararunt, vel hodie a continuis hostium classibus, invasionibusque tuentur. Nam & hostes ijdem, prius quam haec tentent, libros illos emittunt, quasi causae, quam fovent, & victoriae, quam frustra sperant, vades & antecursores futuros. Vnde qui hos frangit, atque convincit, ipsos quoque ut frangat, & vincat necesse est, tormenta per argumenta convellens. Recte enim Propertius scribit: Frangit, & attollit vires in milite causa, Quae nisi iusta subest, excutit arma pudor. Et D. Bernardus: Si bona fuerit causa pugnandi, pugnae exitus malus esse non poterit. Quo forte respiciens M. Tullius in oratione pro Murena, hanc curam respondendi, scribendi, cavendi, urbanam militiam appellat, & longe melius, & ad id, de quo agimus, accommodatius, Leo, & Anthemius Imperatores non solum pro Imperio eos militare testátur, qui gladijs, clypeis, & toracibus nituntur, sed eos etiam qui dirimunt ambigua facta causarum, suaeque defensionis viribus, saepe publicis in rebus, ac privatis, lapsa erigunt, fatigata reparant, & non minus humano generi provident, quam si praelijs, atque vulneribus patriam, parentesque salvarent. Tractationem porro istam, nunc cum foras prodire, & publicam lucem aspicere parat, tuae omnino Maiestati dicari, argumentum ipsius, & civilis ratio desiderabat. Cui enim nisi Regi, tanti Regni defensio iure consecraretur? maxime ab eo profecta, qui se tuum tot titulis libens agnoscit, & cernuus modis omnibus profitetur, in cuius ingenij partus, veluti ex re propria natos, posses recte ex iure Quiritum manum inijcere. In quo plane, est cur mihi, & meis lucubrationibus vehementer congratuler, cum illum Patronum necessario invocare teneamur, quo, quamvis spontanea foret electio, nullus inter mortales Augustior, aptior, & ornatior nullus eligi potuisset. In te enim Maiestas, & Regij solij auctoritas, & splendor, omnium quidem animos cogit, non, ut in alijs, oculos duntaxat perstringit; celsitudinis quippe gloriam cum mirabili quadam prudentia, & morum suavitate coniungis, teneram adhuc, & fluxam aetatem salutaribus prudentissimorum virorum consilijs, monitisque confirmas, & ita reliquis virtutibus defers, ut in te omnes, veluti in proprio domicilio consistant, iunctisque manibus, Gratiarum instar, ad commune Hispanae, imo verius totius Christianae Reipublicae bonum, semper incedant. Tutanus Deus Romanis, & Tutilina Dea a tuendo, teste Nonio, nuncupabantur, eosque hac propter (ut inquit Varro) omnes, qui laborabant, invocare solebant. Colebatur eisdem tanta veneration Ceres, ut qui ad eius asylum ope indigentes confugerent, non tantum securitatem, verum & panes, quibus vescerentur, acciperent; unde verbum Pandere, quod nunquam Fanum talibus clauderetur, quasi a pane dando originem traxit. Quin & Romani Principes, non Deorum modo nomina, sed & religionem, ac iura sibi usurpantes, magnam adeo suis imaginibus vim, & auctoritatem esse voluerunt, ut qui secum eas praetulissent, praesidium & tuitionem ab aliorum iniurijs consequerentur. Vnde multos ausos non fuisse, adversarium in ius ducere ob effigiem Imperatoris oppositam, Tacitus refert; & sub Tiberio impietatis quendam damnatum, quod servum suum verberasset, qui drachmam argenteam, Tiberij imagine signatam, gestabat, Philostratus memorat. Sed & sic portari Principum imagines solitas, ut eae vestibus intexerentur, ex Ausonio, & alijs conijcimus. Quae cum ita se habeant, cur non ego, Rex Maxime, longe tutius mihi, ac securius patrocinium, sub tuo nomine, numineque pollicear? Vel cur favoris, sive Favonij tui dulci, & salutari aura non recreabor? cum me, & mea tibi sacraverim, & ad tantae Maiestatis asylum indigens ope confugerim, eiusque titulum, & imaginem lucubrationes istae vel in limine ipso praeferant, & ostendant. Quam non dubie spero, rigidos Aristarchos, & improbos, atque invidos alienorum operum, & librorum censores, religiose veneraturos, ut V estae olim, quae in primis ingressibus, & spatijs domorum apponi solebat, unde & illa vestibula dicebantur. Apud vulgus enim, quae potentiorum non sunt vallata praesidijs, valore carent, facile contemnuntur: Principum vero oculi, veluti succina gemma, sive (ut digno compellem nomine) pretiosi carbunculi, iacentes humo paleas ad se trahunt, elevantque, & exiguis, vel minimis quibusque, pondus, Maiestatem, ac proinde aestimationem conciliant. Humile igitur munus (invictissime, et Clementissime Domine) qua tibi voluntate dicatur, aspicere, & accipere, tueri, atque intueri dignare. & a calumniatorum iniurijs, & adversariorum telis excelsae Maiestatis tuae scuto, longe septemplici illo Aiacis fortiori, defendere, quam Pia Numina sospitent, & multos annos, ad commune totius Orbis bonum, & Hispanae gloriae maximum incrementum, incolumem servent. Limae 1. April. anno 1626. D. Ioannes de Solorzano Pereira. Cedulas Reales por las quales se mando al Auctor que escribiesse este libro. EL REY. DOCTOR Iuan de Solorzano Pereira, Oidor de mi Audiencia Real de la Ciudad de los Reyes de las Provincias del Peru, en carta que me escribistes en ocho de Abril del ano passado, dezis, que en el tiempo que os aveis desocupado del continuo exercicio de vuestro cargo, aviades compuesto un libro Latino del derecho particvlar de las indias occidentales, i tratado de recopilar las cedulas, provisiones, cartas, einstrucciones i ordenancas, que los senores Reyes mis antecessores, iyo avemos mandado librar, i despachar para la buena governacion de essas Provincias, reduziendolas a titulos, i poniendolas en forma de leyes, i me suplicais lo mandasse aprobar, i que por tiempo de dos anos se os acuda con el salario de vuestra plaza, no embargante que no acudais a la dicha Audiencia. I aviendose visto por los de mi consejo de las Indias, i la suma de los capitulos, i titulos en que se reparten ambos libros, que me embiastes con la dicha carta: ha parecido mui bien el estudio i trabajo que en esto aveis puesto; i os lo agradezco, i encargo continueis el libro de Latin hasta ponerle en enter a perfeccion: porque lo que toca a la recopilacion de las cedulas, esta pendiente en el dicho mi Consejo de las Indias, el recogerlas, i ponerlas en orden, i assi no se os remite. Comoquiera que ha parecido bien vuestro cuidado i discurso: i ansi lo sera, en que me aviseis de lo que fueredes haziendo, que con vuestra persona, estudios i trabajos se tendra la cuenta que es justo, para que recibais merced. De Madrid a veinte de Marco de mil i seiscientos i diez i nueve anos. YO EL REI. Por mandado del Rei nuestro senor. Pedro de Ledesma. EL REI. POR quanto por parte de vos el Dotor Iuan de solorzano Pereira Oidor de mi Audiencia Real, que reside en la ciudad de los Reyes de las Provincias del Peru, se me ha hecho relacion, que aviendo ofrecido en mi consejo de las Indias, componer unos libros Latinos, que trataban del particular derecho i govierno de las Indias, i otros de la recopilacion de las cedulas i ordenancas despachadas para el buen govierno dellas, se os ordeno los pusiessedes en limpio, i embiassedes al dicho mi Consejo con toda brevedad. I que aunque lo estavades baziendo, por ser mui grande el estudio que aviades de poner en ello, no lo podiades concluir en mucho tiempo, respeto de las grandes ocupaciones que teniades con la dicha placa, i otras juntas que se os cometen. Suplicandome os diesse licencia para que por tiempo de dos anos os pudiessedes escussar de su exercicio i ocupacion, i gozassedes del salario que con ella teniades, para que en ellos acabassedes los dichos libros, i aviendose visto por los de mi Consejo de las Indias, he tenido por bien de daros licencia, como por la presente os la doi, para que por tiempo de seis meses os podais escusar de ir a la dicha Audiencia, i de las demas cosas concernientes al exercicio de la dicha vuestra placa, para que en ellos acabeis los libros en que estais entendiendo, como os encargo lo hagais; i acabados los embiareis al dicho mi Consejo, para que en el se vean: i mando al Virrei, Presidente, i demas Oidores de la dicha Audiencia, que no os obliguen a acudir a ella, ni os cometan ningun negocio que os estorve, i a los oficiales de mi Real Hazienda de la dicha ciudad de los Reyes, que durante el dicho tiempo os continuen la paga de vuestro salario, que yo lo tengo assi por bien. Fecha en Madrid a tres de Enero de mil i seiscientos i veinte i an anos. YO EL REI. Por mandado del Rei nuestro Senor. Pedro de Ledesma. EXCELmo PRINCIPI DOM. D. Gaspari de Guzman Comiti de Olivares, Duci de Sanlucar, &c. a Consilio Status & Belli Regis ac Domini nostri Philippi IV. Equilis eius Praefecto Maximo, Maiori Cubiculario, & Alcantarensis Equestris militiae Ordinis Maiori Commendatario, &c. D. Ioannes de Solorzano Pereira I. C. in Regio Limano Praetorio Senator, S. GRaves iuxta ac difficiles de Indiarum iure disputationes (Excellentissime Princeps, quas nunc publicam lucem habituras, & periculosam tot iudiciorum aleam subituras emitto, & veluti in gustum, & specimem aliquod aliarum mearum lucubrationum exhibeo, Potentissimo Augustissimoque Regi nostro dicari, & argumentum ipsarum, & ratio civilis expostulavit. Sed cum mihi esset cum eo per litteras colloquendum, animo quidem cadere, & auctoritate carere ad tantam Maiestatem interpellandam animadverti. Et tanquam si propius ad ardentissimos Solis radios essem accessurus, aestuare coepi, meque in omnes partes versare, & quid consilij capere possem, sedulo meditari, quousque illorum exemplum mente concipiens, qui ubi igneum Solis ardorem ferre non valent, se umbella opposita contegere solent, tv mihi unus occurristi, quem, ad eundem modum, illius clarissimi, nitidissimique Solis radijs opponerem, & cuius me umbrae, & protectioni secure submitterem: — Sicut Parnassia laurus Parva sub ingenti matris se subijcit umbra. Et vero non iniuria, cum tu fere solus sis, qui illustrissimam illam lucem non caligantibus oculis adspicere, & maximum illum calorem possis sustinere, quin & praeclara consilij tui face, sub utroque Polo, per totum Hispanum Orbem diffundere; cuius moles in tuis plus quam Herculeis humeris ab eodem Maximo Atlante Philippo deposita, secure quiescit, & cum summa, & mirifica quadam Omnium fere gentium, nationumque consensione, & alacritate movetur atque fovetur, lustratur, & illustratur, te namque omnes ubique uno ore Patria e Parentem appellant, & eo, quem apud Regem obtines, loco dignissimum praedicant, quod ego in summa tua foelicitate, non immerito reponendum existimo. Conciliavit, coniunxitque te ei quondam excellens tua, praestansque natura, quae ad res quasque maximas a Deo ficta, & formata videtur, & postmodum, Regni susceptis habenis, amorem, & aestimationem adauxit, quod experiendo cognoverit tvam in rebus agendis, & arduis quibusque negotijs capessendis, & expediendis dexteritatem, singularem prudentiam, ingenium ad miraculum maximum, consilium solers, & promtum, magnificum, ac munificum animum, Fidei, Pietatis, Religionis, Fortitudinis, & caeterarum virtutum dotibus exornatum; quae omnes in te cohonestando ita decertare videntur, ut cui primas deferre possis, haud facile discreverit quispiam. Sed omitti non potest morum, qua eas condis, Suavitas, Benignitas, & Humanitas, agere siquidem narraris (ut cum Sydonio loquar) in supremo hoc, quo fungeris, munere, sine superbia Nobilem, sine invidia Potentem, sine superstitione Religiosum, sine ineptia Gravem, sine asperitate Constantem, sine iactantia Prudentem, & sine popularitate Communem. Quibus magnis ac maximis humani tvi animi bonis ac donis, absque dubio demonstras, te tanti Regis electione dignissimum: ille enim vere suis incrementis maior est, quem sublimitas parti honoris inclinat, & in quo nihil fortunae amplitudinem mutasse videmus, nisi ut prodesse tantundem possit, quantum vellet, ut alias Plinius, de Tito loquens, scriptum reliquit. Sed vero, poterat quis ex Parentum virtutibus prolis iudicare successus, cum origo nesciat deficere, quae consuevit radicitus pullulare; fuit enim hoc insitum, innatum, & ut ita dicam, fatale, illustrissimae Familiae tuae (Princeps Excellentissime) & iam inde ab heroicis, & antiquis illis temporibus usurpatum, ut Hispaniae Reges vestro potissimum Auxilio, Consilio, & Auctoritate utantur, & gubernentur. Quod, vel me tacente, satis ostendent: Fortia facta Patrvm, series longissima rerum, Per tot ducta viros antiquae ab origine gentis. Quis enim amplissimi Gvzmanij nominis non novit ornatum? Quis eius non vidit, & invidit gloriosa trophoea? Quis triumphos & historias non canit? in quibus tot numeras Principes, quot maiores, qui manu fortes, nec consilio minores Hispaniam nostram Maurorum invasione pene vastatam, suis Regibvs acquisierunt, & sibi maius Regno nomen, nullo unquam saeculo interiturum, pararunt. Et ut unum pro omnibus memoriae nostrae proximum, & posteritatis dignissimum, specialiter designemus, quis Praeclarissimi Comitis Parentis tui nomen, ac famam non extollit, ac veneratur? Quo nullus manu Promptior, prudentia Nobilior, gravitate Conspectior, & Belli atque Status Consilijs Vtilior tempestate sua nostris Regibvs adfuit, vel gravius & validius Hispanae nationis decus, & aestimationem in Romana legatione, & Siculi ac Napolitani Regni gubernatione firmavit. Parum est quin laudes tvas aggredi videar, & plane studium rapiebat, & obvia quoquoversus multa tva magnaque decora id suo veluti iure citra ullum invidiae, vel adulationis timorem desiderabant. Profanatur enim laus, & vilescit vulgo communicata, at merentem laudare (Senecae verbis dico) iustitia est, & universis redditur, quod pro voto omnium Primatibus indulgetur. Sed attigisse tantum fufficiat, quae omnino persequi ingentis esset laboris: — Nec meus audet Rem tentare pudor, quam vires ferre recusent. Praesertim cum neque mea tv indigeas celebratione, quem omnis eruditorum chorus unicum Mecaenatem agnoscit & canit: & illi praecipue, qui se inclytae Salmanticensis Scholae Alumnos esse gloriantur, quam tv olim Auditor ornasti, Rector, & Gymnasiarcha in tenera adhuc aetate, generis Splendore, ingenij Gloria, & morum Exemplo multifariam beasti. Quo tempore ego ibidem Antecessoris, sive Nomodidactis officium, non sine publica adprobatione, & acclamatione gerebam, & in primorum Patrum Orchestra, non in imis subselijs honoratissimum locum meis mihi studijs, & indefesso labore pepereram. Cuius rei, cum plures possem, te unicum atque oculatum testem, omni exceptione maiorem, produco, qui Gymnasia nostra in publicis, & privatis relectionibus faepissime frequentasti, litterarijs concertationibus interfuisti, & victoriae triumphos de clarissimis, & validissimis antagonistis agentem, semel atque iterum salutasti. Perge igitur, & si quam de me adhuc iuvene opinionem habere coepisti, nunc, ubi & mens, & mentum incanuit, neutiquam desere, quin potius ex sublimi hoc, quem occupas, loco, ad hunc in remoto Orbe orbum favore hominem oculos aliquando converte, oblitum semper tibi oblatum humaniter respice, & laudabiles istos studiorum meorum conatus hilari vultu prosequere. Neque enim cuiquam (ut Plinij Iunioris verba usurpem) tam clarum statim ingenium, ut possit emergere, nisi illi materia, occasio, fautor etiam, commendatorque contingat; & tantum quis ex Proceribus caeteris praestat, quantum & moribus probis, & bene faciendi voluntate reluxerit. Quae eadem, si Pythagorae credimus, illos Deo simillimos reddit, & omnium populorum, faeculorumque memoria, & praedicatione commendat. Librvm vero istum, tanquam tuum, ut caetera soles, Regi nostro Potentissimo offeres, sin indignus videbitur, qui ad tantae Maiestatis manus perveniat, tibi servabis, quod etiam mihi summo honori, ac gloriae futurum existimo, & eo me ad maiora in dies molienda, & offerenda proculdubio excitabis. Faxit Devs Opt. Maxim. ut per multos annos Regi nostro, atque adeo Hispaniae toti, & litteratorum auxilio incolumis, foelix, florensque permaneas, & Troica vincas saecula, & Euboici transcendas pulveris annos. Limae 1. Aprilis anno 1626. D. Ioannes de Solorzano Pereira. CLARISSIMVM ORBIS VTRIVSQVE LITTERARVM DECVS, Doctorem D. Ioannem Solorzanum, Lycaei Salmanticensis olim in vespertina Cathedra iuris sacri atque profani lumen: Limani columen, in hoc Regio Senatu Consulem, in omni disciplina Principem, non pro elogio, sed pro veritatis studio, & gratitudinis argumento, discipulus Praeceptorem in prima fronte eximij sui operis sic profatur Doctor D. Bartholomaeus de Benavides & Cerda, Almae Ecclesiae Metropolitanae Limensis Canonicus, & Academiae Cancellarius. DVM maturo fruges, dum grata thura ex collibus Musarum paro, ut tuas aras imbuam, profanam libo vocem, Antistes Maxime litterarum; tu vero assurge, Calame, ad sacros, si vales, sonos, qui doctas deceant Solorzani aures, quod si laudum tantarum pondere cecideris, non tamen cadas animo, nam sic maxime ostentas, nullam esse orationem tantae moli parem. Ex Occidenti nostro oritur, novo miraculo, Phoebus utrique mundo non alternata luce lumina diffusurus, expectata tandiu Divini ingenij soboles oboritur, Liber Auctori suo compar, magnum dico, maius exclamare non potero; huic Lucina favet, Musarum chorus arridet, & universa litteratorum curia assurgit, veneratur. Procul abit invidia: nam livor alta culmina mortalibus studijs inaccessa non ferit. Nemo enim (docuit Stoicus) invidet, quod se facere posse desperat. Celsitudo vero eius ingenij tanta est, ut de ea, ac de Olympi vertice, an coelestia atria pertingat? an Divinum aliquid praese ferat? dubitetur. Rea erat Hispania, & heu totus Orbis huic infoelici glebae, se se alieno decori exvisceranti, incredibilis auri, argentique copiae, nec tam ingentes thesauros solvendo esse poterat, sed ecce fecit unico pignore debito suo cumulate saris, mittit ad Nos Solorzanvm, & quasi foret pretium ultra sortem, Decumanos reditus libro isto rependit, & cum thesauro Regio operiosiores Orbi divitias remittit. O navis, quem tibi creditum debes thesaurum, serves incolumem precor, non solum a ponti fluctibus, sed a longe saevioribus Haereticorum thedis, vane huic imperio, id est Fidei Catholicae, minitantibus; etenim si contra invicta arma Catholica accensum furiarum flammis Orbem audimus, ut hoc Imperium, quod fulcrum est, & columen veritatis labefactent, classesque solvuntur, ut oras nostras, infamibus olim carinis negatas, inquietent; liceat mihi iamiam victoriam canere tanto foelici augurio, quando prima defensio iustae retentionis, & piae conversionis Indiarum ab hoc libro exoritur, ut ab Herculis clava, ut prius, robusta vi voluminis, Haereticorum mentes confundantur argumentis, quam corpora, arma, naves tormentis comprimantur. Discantque exitio suo, arma nostra, & Divina decreta revereri. Ad quod ex sacro, atque profano penu, tanquam in copioso armamentario iacula omnium notitia scientiarum imbuta continentur. Liceat ergo de te Indica tellus, quod olim de AEgypto cecinit Hieronymus: Quod si nullum alium Divum protulisset AEgyptus, satis erat Antonius. Cum hoc enim Nostri Solorzani libro poteras de principatu litterario cum caeteris Orbis oris decertare. In quo Sacer interpres arcana non arcana miratur, luris utriusque arbiter stuper erutus legum thesauros, & rediviva veterum nomina; Philosophus videt exhaustos physicae fontes, Cosmographus emensos Orbes immensos, Historicus omnium retro saeculerum gesta revocata, Licurgos, Solones, Tullios, Augustinos, Aquinates promiscue loquentes, & illa omnia veteris censurae lumina, in solo hoc Solorzani Sole noviter splendentia. Quem Divina Providentia huic Orbi dedit, ut suo detrimento immortalia incrementa huic Imperio compararet. Et sicut olim inter custodes Angelos provinciarum, Persarum scilicet, & Hebraeorum, in captivitate sua certabatur, altero libertatem, altero detentionem procurante, ut Perfae, qui Dei cognitione carebant, bono fidelium exemplo fruerentur: non aliter cum huius litterarum Principis excelsas sapientiae dotes, inauditamque prudentiam, severam in Civili Iure censuram, caeterque prope Divina considero, quae prima Regni subselia requirebant, mihi persuadeo, preces Angeli Custodis Indiarum, Peruano Regno consulentis, praevalere, in quo illum non Consulem, fed exulem potius compellabo. Loquatur si ego sileam Guancavelica rupes, cui, nisi illius cura, & indefessus labor praecaveret, non divitiarum cumulus, sed mortalium sarcophagus diceretur. Testes Peruani huius Regni subselia, iuri dicundo Augusta, que illius spectant oracula non responsa. Testis olim Salmantica, cuius si litterarium Orbem iuvenis sustentavit, breviores digito motitabit sphaeras: & si tanti Solis crepuscula meridiem fecerunt, nunc eius meridie Polus exardescet. Nobis equidem lucet, sed radios in omni Catholico Imperio iaculatur, qui enim plures Curias, confilia, fedes Consulares, Pontificasque administrant, radij illius sunt. Qui exercitus terrestres, classesque gubernant, radij illius sunt. Qui invictissimo semper Augusto Philippo (cui Deus Orbem unicam faciat insulam Philippinam) a Consilijs, a Cubiculis, penes quos imperij prora, & puppis, radij illius sunt, eique lumen, quod mortalibus deferunt, referunt acceptum. Inter quos, si me nullius notae sileo, non meum sanguine fratrem, auctoritate parentem, quem sine philautia virum superioris censurae, insignis prudentiae, & rerum gerendarum Divinae pene industriae sensit Belgium, sensit Neapolis, utrobique in supremo Consilio, & Regalibus pensis intentum, sentiunt & Veneti, ad quos Legatus missus a Rege Catholico his difficillimis Italiae rebus, gentis illius politicis Maeandris inspiciendo. Is mihi ex legatione scribit, se ea, quam ab eo accepit invenis disciplina, quasi Theseo filo, aut ramo aureo, per umbras, per Syrtes securum incedere. Sed si haec omnia essent oratione perstringenda, ipsum Solorzanvm requirebant Oratorem: nunc magna desinam modis tenuare parvis, dum cogar semper dicere. Nihil dixi. P. FRANC. DE AGVAYO E SOCIETATE IESV PRESBYTERI, ET THEOLOgiae Lectoris ad Clariss. Senatorem, & utriusque Iuris Consultissimum Virum D. Ioannem Solorsanum Pereira ANAGRAMMA. solorsanvs. solvs ornas. PRAELA tuos sitiunt, musaeaque, docta labores, Vrge iuris opus iure in utroque Potens. Orbi pande sacros radios, & lucis honorem Desine congeftas abdere mentis opes. Divitias Polus ecce suas manifestat amicus, Terra suas aperit, detegit unda suas. Ius amat ornari, Propriamque extendere famam Qua Tagus auriferis, qua meat Indus aquis. Das utrumque, tuo ius ORNAS SOLVS, & illi AEternum calamo nomen in Orbe facis. Horreat ergo tuos Proserpina tangere crines, Et meritum Libris gloria pandat iter. P. Didaci de Avendano ex Societate Iesv Presbyteri, & Artium Lectoris alterum ad eundem D.D. ANAGRAMMA. ioannes solorsanvs. solon sanvs es, iorna. Impia iura SOLON dum temperat, ornat Athenas, Quas Draco sanguineis terruit ante notis. Vnicus ingento patria inter vulnera Sanus Ornat Cecropios, & Salamina suo. Ardet in imperium fidei contemptor Iberum, Indorumque vetat margine iure frui, Pande tuas Hispane Solon SOLORSANE curas Ne nos infesto torqueat ore Draco. I celer adversas ornaque interminus oras, Cumque volet celeri Sole Solonis honos. SANVS ES, I, scriptisque SOLON sapientibus ORNA Iura, meraque meros comprime lege logos. P. Ignatij de Arbieto Societatis Iesv, Vesperariae Cathedrae Theologiae Professoris in Limensi Collegio in laudem Auctoris & Libri EPIGRAMMA. HAVD cassura manet ter Magni Fama Colomi, Quod prior Occiduis litora legit aquis. Quodque arte instructus, male fida pericula Ponti Cavit, & ignotas monstrat adire vias. Tu, quem Doctorem coluit Salmantica Magnum, Peruvij cautus litora nauta legis Primus & ipse legis Peruanica litora iuris, Et veluti charta pervia cuique facis. Ergo Peruvij Solorzane Magne Colomus, Inclytus aut Iason iure vocandus eris. P. Ioann. Freilin ex Societate Iesv Presbyteri in laudem Auctoris EPIGRAMMA. MIRANTVR Superi primum, qui sydera novit, Pondera labentis sustinuisse Poli, Tu, quem torquentem studijs gens Hespera vidit Semper Apollinei culmina Celsa poli, Mitteris Occiduis magni laturus Olympi Pondera, cum reliquis regia iura dare. Nec satis excelsi defendere culmina iuris Sed reseras calamo iuris utramque viam. Inde tuae Sophiae foetu ditione tenere Orbem, tum leges dicere quisque potest, Vtraque cum praestes Solorzane munera, iure, Atlas Peruvij Maximus Orbiseris. Licentiat. Don Fructus de Solorzano in Auctoris & Libri laudem Epigramma, cuius ultimum carmen Anagrammaticum est, & Auctoris nomen totidem litteris exhibet. Doctor Ioannes Solorzanvs Pereira Prisca novo, raro Sale, nitore Docens. TVTIVS est, inquit, de magnis dicere nunquam Crispus, quam multis pauca referre nimis. Vnde nihil de te, Patrue o Clarissime, dicam Facta gennusque tuum saecla priora canunt. Scripta quid attingam, nequeam cum claudere cuncta, Quaetua, vir Prudens, copia iuris agit. India sola potest tantam reserare sophiam, Quae bene concepit, quod parit Hesperia. Ergo vale, & semper vivas, SOLORZANE foelix, Ter magnus, doctus terque, quaterque bonus. Terque, quaterque bonus iuris, legumque peritus PRISCA NOVO, RARO, SALE NITORE DOCENS. IN LAVDEM PRAECLARI OPERIS CLARISSIMI Viri D.D. Ioannis de Solorzano Pereira Regij Fisci in Supremo Indiarum Senatu Patroni, Ludovicus Tribaldus a Toleto Primarius rerum Indicarum Historicus. Migrasse in Sedes dicta est Atraea Deorum Flagitijs offensa hominum, terrisque protervis Incubuisse nefas, nullo sub iure relictis. Tunc Acherontae as furialia monstra sorores, Intortorum instar, cristatorumque Draconum, Implicuisse ferunt populos, silvasque, ferasque. Plura igitur passim sceleris monumenta pudendi Cernere erat prorsus deformia, nulla mariti Vxorísve fides, fratrum Concordia rara, Extorris pietas, soboli reverentia patrum Vix fuit, aut recti species. Feralis Enyo Imis summa diu miscens, mortale subinde Attrivit saeclum infelix, immania donec Tot scelera ex summo Vindex speculatus Olympo Non tulit ulterius, quin pulsis undique noxis, Virtute afflavit mentes animosque virorum, Vincirent totum validis ut legibus Orbem. Hinc ortum regimen, sancita & iura videmus, Tradidit arcano quaecunque volumine Minos. Inde Ceres Siculis sanctum ius condidit, inde Mileto Hippodamus, Lelegi, vaga gentibus Isis Niligenis, frustraque olim quaesitus Osiris. Cecropijs sua scita Solon, Spartaeque Lycurgus, Atque alijs alij leges cum laude tulerunt. Nec veteris pars ulla Orbis caruisse putanda est Hac arte innocua populos in pace regendi. Nostrorum tandem felicia saecula Avorum Post gelidi metas atque imbriferi Capricorni, Orbem alium, foecundum auro, silvilque iugosis Inventum, nobis pridem exhibuere colendum, Exlegem tamen, & rudibus, trucibusque frequentem Agminibus bipedum saevo, qui more ferarum Caedebant alios, avidamque recondere in alvum Audebant: immane nefas, grave, turpe: sed ipsos Non armis pubis domitavit robur Iberae, Magna ni indigenae Martis virtute coactum. Quin docuit sacras venerari numen ad aras: Legibus: at mentes horum fraenare superbas Nunc demum licuit, postquam novus ecce Lycurgus Actaeúsve Solon, maiorque Solorzanvs Auctor Edidit in lucem monumenta perennia iuris Magna & docta simul, queis subsit Iberica dives, (Turpiter Ammericen quam quis vocitaverit ultra, Iudice me: satis est externaeve ambitioni, Invidiaeve datum. Nos haec indigna feremus Discincti, ut nostro decorentur nomine Vernae?) At prius hunc vidit salmantica iura docentem; AEmula, ubi doctae superavit vota iuventae. Reddidit Indigenis tandem sua iura Senator Limensis lux Conventus, qua sceptra Philippi Imperitant, legesque ferunt bellacibus Indis. Nunc igitur iudex Indae telluris & undae Iustitiae partier lancem suspendit utramque, Praecavet atque simul ne quid deliret a musis, Quod si inventores rerum laudamus abunde, Et merito, quoniam praeclara inventa dederunt Terrigenis alijs quovis sub Sole, recentem Hunc inventorem cur non laudabimus una Hesperij, vel qui lucos habitamus opacos Qua pollet vernans, opulentaque Iberica floret, Quive Indi rapidi bibimus, Gangisque fluenta, Quique Philippinas urbes, & amoena vireta Incolimus, ferroque hostes excindimus? Omnes Huic ergo Avctori meritos tribuamus honores, Tanto quoque Themis veneranda exultat alumno, Perque mare & terras Indi haec prudentia iuris Ornetur, placeat, vigeat, relegatur, ametur. IDEM AD EVNDEM EPIGRAMMA. Et ivs & ratio tegmen venere sub unum, Haererent vinclis, Hymen, ut inde tuis, Qua Novus Occiduis late patet Orbis iberis, Quaque sagitti potens Indica vernat humus. Defuit auspicijs atqui genialibus auspex Hactenus, & thalamis ultima meta pijs. Noctifer his gelidam iam deserit Hesperus Oetam, Spargere fagineas & licet usque nuces. Sacra maritali dum laeta, Solorzane, ritu Haec peragis, sancis fertile connubium. Ivs rationi etenim sociali est foedere iunctum, Redditaque est ivri nunc ratio ipsa suo. Inde fidem Cornix stabilem, vitamque perennem Fausto pollicita est omine coniugibus, Complexu ex quorum placido expectare licebit Inviolata sacrae pignora iustitiae. Nunc ergo Hispanus tacitis sibi vindicet armis Id quod adhuc bellis noluit armisonis. Ivs itidem (sileat quamvis arma inter) id omne quod domitet, piterit dicere iure suum. Quod licet at nobis latum imperitare per Orbem, Et verum dominas carpere divitias. Hoc dedit Auctoris tanti dictante Minerva Acre, memor, vegetum, nobileque ingenium. VINCENTII MARINERII Valentini de libro & libri Auctore Clarissimo EPIGRAMMA. Πάντασοφὸν Μούσησι παρέδραμες ἐσϑλὸνἐόντα Τόσσον γὰρ μηδεὶς ἤνυεν οὖτε δρόμον. Σοῖο ποτὴ μεγάλη μὲν τ՚ ἴκανεν οὐρανὸν ἐυρὺν Καὶ ποσὶ τῆς σοφίης ἀστέρας ἀυτὸς ἄγεις. Τῶν δε νόμων κατέχεις πάντως μέγα κύδος ἀρίστων Αστραίας μοῦνος παρθένου ἐσσὶ πατήρ. Ἰνδῶν ἐσσὶ φάος πάντων καὶ ἅμα ἄκρον Ἰβήρων Καὶ σοὶ μὲν φήμη ἅκρα νόμων ἐχει.. EIVSDEM INTERPRETATIO. MVsarum levibus superas tibi quemlibet alis Ceu tu, nam cursum denique nemo debit. Pertransit coelos velox tuus inde volatus, Et sophiae pedibus tu simul astra teris. Tulegum praebes divinum semper honorem Astrae es quoniam Virginis ipse pater Hispanis, Indisque simul iubar ipse ministras Atque tibi legum fama cacumen agit. INDEX CAPITVM, SIVE SVMMARIA COGNITIO OMNIVM quaestionum, & disputationum, quae in his tribus libris de iusta Indiarum Occidentalium inquisitione, acquisitione, & retentione continentur, & discutiuntur. -  LIBER PRIMVS. -  CAPVT I. Quid proprie Indiarum nomine veniat? ubi late de Orientalium situ, & divisione tractatur, & de antiqua Orbis partione, pag. 3. -  CAP. II. De earundem Indiarum Orientalium dignitate, & excellentijs, & an, & quatenus ab antiquis cognitae, & lustratae fuerint? 16. -  CAP. III. De eisdem Indijs Orientalibus, & foelicissimis Lusitanorum in illis inquirendis, subigendis, & Christi Fide illustrandis, expeditionibus. 24. -  CAP. IV. De Occidentalibus, & Meridionalibus Novi huius (ut vocant) Orbis regionibus, & cur Indiae, & America dictae? 37. -  CAP. V. De initio, & progressu detectionis Novi Orbis, & ijs, qui in hoc magis meruisse videntur. 49. -  CAP. VI. De situ, & descriptione Novi Orbis, & de linea Meridionali, qua Alexan. VI. R. P. Castellanorum, & Lusitanorum navigationes divisit. 61. -  CAP. VII. De natura, & excellentijs Novi Orbis, & aliqua de terraemotibus, montibus ignivomis, & eorum causis. 78. -  CAP. IIX. De Oceano, quo Novus Orbis undique cingitur, & eius utilitatibus, & nominibus, & naturali Atlantici, & Australis per fretum Magallanicum communicatione: & an hominum industria isthmus aliquis perforari possit, quo haec duo maria facilius, & commodius iungantur, & adeantur. 93. -  CAP. IX. De origine gentium in Novi Orbis regionibus repertarum, & quomodo ad eas transire potuerint? 109. -  CAP. X. De eadem Indorum origine, & quod verosimilius videatur terrestri, aut brevi navali itinere per has regiones disseminatos fuisse. Et an a posteris Chami descendant? & aliqua de colore eorum, & Gigantibus, qui in aliquibus locis reperti dicuntur. 123. -  CAP. XI. De Auctoribus, & argumentis, quibus probatur, Hispanos omnium primos hunc Novum Orbem detexisse, & alijs ante eos prorsus incognitum, & certe nec leviter adumbratum. 134. -  CAP. XII. In quo late Auctores, & argumenta contrariae senteniae referuntur, & refelluntur: & nullis ante Hispanos hunc Novum Orbem cognitum fuisse, magis ostenditur. 148. -  CAP. XIII. De Regione Ophira, cuius frequens est in sacris Litteris mentio, & an ea huic Orbi Novo respondeat; & appellationi Regni Piru originem dederit? 168. -  CAP. XIV. An in Novo hoc Orbe ante Hispanorum adventum ullibi Evangelium praedicatum fuerit? 177. -  CAP. XV. De locis sacrae Scripturae, quae huius Novi Orbis detectionem & conversionem praenuntiare, & Hispanis reservare videntur. 195. -  CAP. XVI. De ingenti gloria, & maiestate, quae Hispaniae Regibus, & gentibus ob inventionem, lustrationem, & conversionem huius Novi Orbis accessit. pag. 208. -  LIBER SECVNDVS. -  CAPVT I. Quam sit nobilis & difficilis haec de iusta Indiarum acquisitione tractatio, & a quibus fuerit serio, aut etiam perfunctorie agitata. 225. -  CAP. II. De primo debellationis, & dominationis Indiarum Occidentalium titulo, quem gloriosissimi Hispaniae Reges ex Divinae voluntatis concessione habere posse videntur, a qua omnium Regnorum iura dependent, & quibus illa vaticinijs, & prodigijs fuerit insinuata? 234. -  CAP. III. De secundo titulo, qui ex Divino impulsu, & inspiratione colligi poteft, qua Deus Hispaniae Reges, & homines ad hunc Novum Orbem inquirendum, & acquirendum movisse videtur, 247. -  CAP. IV. De pluribus miraculis, quae in Novi Orbis detectione, conversione, & acquisitione intervenerunt, & Divinam tanti operis voluntatem, inspirationem, & vocationem manifestarunt. 259. -  CAP. V. De alijs magis peculiaribus, notandisque miraculis, quae in Indiarum Occidentalium conversione, & conquisitione acciderunt. 272. -  CAPVT VI. De tertio titulo, qui ex iure inventionis, & occupationis huius Novi Orbis, per Hispanos primum factae, & desumitur: & an, & quatenus instus, & legitimus censeri debeat? 283. -  CAPVT VII. De quarto titulo, qui ex barbaris, & incultis Indorum moribus ab aliquibus sumitur, ob id iuste debellari, & subiugari potuisse censentibus. Pro quorum opinione plurima late, & nove considerantur. 298. -  CAPVT IIX. De Auctoribus, & argumentis, quibus superior barbarismi Indorum titulus insufficiens videtur; & qualiter Aristoteles & alij, qui contrarium tenent, accipi debeant? 313. -  CAPVT IX. De superioris quaestionis resolutione, & Indorum in tres classes distributione, & quantum oporteat, quod rudes, & insipientes a prudentioribus, & sapientibus gubernentur, 338. -  CAPVT X. De quinto titulo, qui ad debellandos & subiugandos Indos ex eorum infidelitate a multis desumitur: in quo late aientis & negantis sententiae Auctores, & argumenta referuntur, & illustrantur, 350. -  CAPVT XI. In quo vera praedictae quaestionis resolutio proponitur, & problematice utramque partem defendi posse monstratur, utriusque argumentis peculiari responsione solutis, 364. -  CAPVT XII. De sexto titulo, qui ad eosdem Indos iuste debellandos, & subigendos ab alijs frequenter adstruitur, quod plurima, faedissimaque peccata contra legem naturae committerent, tyrannidem exercerent, antropophagi essent, & idololatriae, cruentisque hominum sacrificijs immanissime dediti, 375. -  CAPVT XIII. De eodem titulo, & alijs varijs rationibus, & argumentis, quibus magis ac magis probari videtur, ad observandam legem naturae, & idololatriam relinquendam, Indos, & quoslibet alios infideles recte, vi, & armis compelli posse, 396. -  CAPVT XIV. De Auctoribus, & argumentis, quae in superiore articulo pro negativa sententia urgere videntur, & contrariorum solutione, 413. -  CAPVT XV. De tituli, sive articuli praecedentis resolutione. Et quid verius, aut probabilius in conflictu dictarum pugnantium opinionum videatur? 431. -  CAPVT XVI. De septimo titulo, qui ex causa praedicandae, & propagandae Christianae Religionis desumitur, & de Auctoribus, & argumentis, quibus Indorum, & aliorum infidelium debellatio hoc praetextu facta probatur, 445. -  CAPVT XVII. De Auctoribus, & argumentis, quibus praecedens titulus debellationis Indorum ob solam causam Fidei, & Ecclesiae propagandae reprobari, & infirmari videtur, 466. -  CAPVT XIIX De dictarum opinionum concordia, & explicatione. Et qualis demum vis, aut coactio Fidei propagandae causa infidelibus licite inferri possit? 485. -  CAPVT XIX. In quo de solutione argumentorum, quae in praedicta quaestione ad utramque partem expensa sunt, specialiter agitur, 501. -  CAPVT XX. De octavo titulo, qui ex obligatione deducitur, qua Indi, & reliqui infideles ad Fidem audiendam, & Praedicatores tuto hospitio excipiendos, tenentur, & ad concedendum liberum transitum in alias provincias, in quibus Evangelium annuntiare voluerint. Et an, & quatenus contra eos, qui haec negant, vel impediunt, iuste pugnetur? 520. -  CAPVT XXI. De nono titulo, qui ex auctoritate, & potestate desumitur, quam aliqui Romano Imperatori in elargiendis, & debellandis quorumlibet infidelium provincijs, concedunt. Quod an verum sit? latissime disputatur, & de Imperij iuribus obiter plura traduntur, 537. -  CAPVT XXII. De decimo, & efficacissimo titulo, qui ex Romani Pontificis donatione, & concessione deducitur. Et an, & quatenus verum sit, illum circa personas, bona, & Regna fidelium, & infidelium tam in spiritualibus, quam in temporalibus disponere posse? 553. -  CAPVT XXIII. De eodem titulo, & magis peculiari Pontificiae potestatis, in concedendis Regnis, provincijs, & bonis infidelium, disputatione, 572. -  CAPVT XXIV. De eadem temporali Sedis Apostolicae potestate. Et qualiter Alexander VI. & alij Romani Pontifices ea usi reperiantur: quorum Bullae specialiter referuntur. Et de vi argumenti, quod ex auctoritate, consuetudine, seu observatione Ecclesiae desumitur, 605. -  CAPVT XXV. De iuribus, ac rationibus, quibus Apostolica Sedes curam, & facultatem convertendi, & acquirendi Novi Orbis Hispaniae Regibus potius quam alijs indulserit. Et cur etiam quoscunque alios Reges, Principes, aut privates ad eundem Orbem accedere; vel eius maria navigare veluerit? 631. -  LIBER TERTIVS. -  CAPVT I. De iustitia retentionis Novi Orbis; & an verum sit, quod Bodinus tradit, Catholicos scilicet Hispaniae Reges ob illius concessio nem effectos fuisse sanctae Romanae Sedis vassallos, & feudatarios, & obiter nonnulla de feudis Ecclesiae, 646 . -  CAPVT II. De alio titulo, qui eiusdem Novi Orbis retentionem magis iustam, & legitimam reddit: nempe, quod Reges Catholici illius acquisitionem magno, & maturo consilio habito, ac probabili opinione ducti, tentaverint. Et quae semel rite discussa sunt, vel legitime praescripta, non debent iterum in examen vocari, 661. -  CAPVT III. In quo specialius de eodem praescriptionis titulo agitur, eiusque virtute, etiam maris tractus, & littora quaeri, & aliorum in illis navigationes, & negotiationes prohibere posse, probatur, 673. -  CAPVT IV. De alijs titulis, & rationibus, quae eandem retentionem iustiorem efficiunt: & praecipue de bellis contra Indos perduelles, vel apostatantes illatis, vel causa sociorum initis, & de voluntario populorum in Regni translatione consensu, 688. -  CAPVT V. De ultimo, & efficacissimo eiusdem retentionis titulo, qui ex difficultate, aut verius impossibilitate restitutionis descendit, Indis iam ad Fidem conversis, & eorum, & Hispanarum rebus mutuis inter se nexibus complicatis, 698. -  CAPVT VI. Reges nostros pie semper, & sancte ea omnia ordinasse, quae in detegendis, & convertendis Indis fieri conveniebat, & excessus, atque iniurias a Ducibus, & militibus irrogatas, nihil eorum pietati, & iustificationi nocere, 707. -  CAPVT VII. Indos, & reliquos infideles, qui Fidei praedicandae, & conservandae causa Christianis Principibus subijciuntur, naturali libertate privandos non esse: idque summo semper studio a Catholicis nostris Regibus cautum, 726. -  CAPVT IIX. & ultimum. In quo Auctor volumen alterum de peculiari Indiarum iure, sive de iusta earum gubernatione promittit, & quid in eo tractare intendat, Laconica brevitate recenset. Et paraenesim, sive admonitionem subnectit adversus eos, qui miseros Indos iniurijs, & molestijs afficiunt, 744. PROTESTATIO. SI quidpiam uspiam, hic, aut alibi me ignaro elapsum, quod Catholicae Fidei, & Christianae Religioni aliquatenus adversari, vel ignavo, quod Doctioribus minus probari contingat. Id omne indictum, inscriptum, & sacrosanctae Romanae Ecclesiae censurae, ac cuiuslibet melius sentientis correctioni subiectum exdebito voveo, ex animo volo. # 1 IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM IVRE, SIVE De iusta indiarum Occidentalium inquisitione, acquisitione & retentione LIBER PRIMVS. In quo, quae ad inquisitionem pertinent specialiter pertractantur. # 1 CAPVT PRIMVM. Quid proprie Indiarum nomine veniat? Vbilate de Orientalium situ, & divisione tractatur, & de antiqua Orbis partitione. SVMMARIVM CAPITIS PRIMI. -  1 Operis huius institutum proponitur. -  2 Praefationes inutiles, & verbosos commentarios facere stultum est. -  3 Verbis qui abundant, in rerum substantia deficiunt. -  4 Brevis est, qui non dicit plus quam oportet, & inita tractatio desiderat. -  5 Perfectum est, quod ex omnibus suis partibus constat. -  6 Praefationum utilium necessitas, & laudatio. Lex 1. D. de orig. iur. exornatur, ibidem. -  7 Principium dimidium totius. -  8 Adagium, quo illotis manibus, aut pedibus aliquid agere vetamur, quid significet, & unde sumatur. -  9 Mundus a Deo ex nihilo, sed pulcherrimus conditus. -  10 Mundi appellatio generaliter sumpta, quid contineat? -  11 Mundus an dicatur a movendo, vel a munditie? -  12 Mundus Graece dicitur Kóσµoς, quod significat ornamentum. -  13 Cosinetae ancillae quae, & cur dictae? -  14 Mundus muliebris quid significet? -  15 Mundi climata, sive plagae quae, & quot? -  16 Venti praecipui, & Cardinales dicti, qui sint? -  17 Oriens & Occidens quid? -  18 Septentrionalis mundi plaga quae, & cur dicta? -  19 Meridies, sive Meridionalis mundi plaga, quae & cur ita dicta? -  20 Antarcticus polus solet vocari Meridionalis & Australis, & cur? -  21 Septentrionalis pars cur etiam Aquilonaris dicatur? -  22 Ventorum plurium nomina, situs & differentiae remissive. -  23 Mundi nomen contractum ad inferiora elementa, dividitur communiter in tres partes, Europam nempe, Asiam, & Africam. -  24 Orbis partes antiqui qua ratione diviserint. -  25 Asia sola dimidium Orbis olim cogniti continebat. -  26 Orbis partium nomina unde? & situs, provinciae, historiae, mores, & excellentiae, remissive. -  27 India iacet in Asia, & in sacris Litteris dicitur Evilath, & cur? -  28 India dicitur regio Orientalis Asiae ab Indo flumine, quod eam aluit, vel ab Indo at nepote Noe. -  29 Indi fluminis magnitudo, & an & quatenus Gangem, & Nilum excedat? -  30 Indus fluvius, quot alios in se recipiat, & quot ostijs Oceanum ingrediatur? -  31 India Asiae, cur dicatur Orientalis? & de eius situ, & Geographia. -  32 Indiae Orientalis magnitudo immensa pluribus demonstratur. -  33 Indiae Orientalis divisio varia reperitur apud auctores. -  34 Ganges fluvius celebratissimus, qui, & in Scriptura Phison, a Paradiso exiens. -  35 Indiae Orientalis divisio a Paulo Veneto tradita reprobatur. -  36 Abasia, & Abyssinorum Imperium hodie est in Africa, & an olim in Asiae, & intra Indiam fuerit? -  37 Indiam Orientalem novo & obscuro modo dividit Abdias Babylonius. -  38 Abdias Babylonius quis, & quando vixerit? & de fide historiae Apostolorum, quae eius nomine circumfertur. -  39 Aethiopia ubi, & unde dicta? & quod sit duplex. -  40 Media regio Asiae, & eius Geographia. -  41 Maedi sunt populi Thraciae in finibus Europae. -  42 Indiae divisio tradita ab Abdia Babylonio defenditur, & late exponitur. -  43 Vergere verbum quid significet apud Geographos? -  44 Geographi regiones magis nobiles, quamvis remotiores, pro confinibus ponere solent. -  45 India versus Aethiopiam est illa, quae Citerior dici solet, & quid comprehendat? & num. 51. -  46 Arabes, Sabaei, & Homeritae, Indi vocantur. -  47 Indiam vocat Curtius omnem terram, quam aluit mare Rubrum. -  48 India etiam vocatur Aegyptus superior, & cur? -  49 India dicitur utraque Aethiopia Asiana, & Africana. -  50 India Orientalis tota dicitur ab aliquibus magna Aethiopia, & cur? -  51 India, quae ab Abdia dicitur Prima, est eadem quae Citerior, & quid contineat? -  52 D. Bartholomaeus praedicavit in India Citeriori. -  53 India Citerior dicitur etiam Fortunata, & Beata, & Aethiopiae adhaerens. -  54 India, quae Abdiae dicitur Secunda, est illa, quae alijs dicitur Interior sive intra Gangem, & eius situs. -  55 India intra Gangem, per Septentrionalem partem, non multum distat a Medis. -  56 Medorum nomine, non tam illorum provincia, quam Imperium denotatur. -  57 Medorum Imperium Abdiae Babylonij, & Artabani tempore latissimum fuisse. -  58 Medi etiam a Parthis victi, ipsis nomen dederunt. -  59 Media in Sacra Pagina quas nationes comprehendat? -  60 India, quam Abdias Babylonius Tertiam vocat, est eadem, quae alijs Vlterior, sive extra Gangem dicitur. -  61 Indiae Vlterioris, sive extra Gangem Geographia, & quod amplissimum Sinarum Regnum complectitur. -  62 India Vlterior, est pars extrema mundi, & ideo dicitur finem facere, & Indico Oceano claudi. -  63 Sabaea regio cur dicatur finis terrae? -  64 Gadirae verbum, & adagium, Non ultra Gadira, quid? -  65 India Vlterior cur dicatur Abdiae tenebrarum regionem gerere? -  66 Tartarorum nomen & Imperiu quando extendi caeperit. -  67 Tenebrarum regio dicitur pars Septentrionalis, & cur? -  68 Aquilonares regiones plurimae, in quibus Sol raro, vel nunquam apparet. -  69 Tenebrarum regio dicitur quaedam provincia infinibus Tartarorum. -  70 Regio quaedam est ultra Lapones perpetua caligine oppressa, ubi Pygmaei reperiuntur. -  71 Cimmerij populi, & Cimmeriae tenebrae. -  72 Nebulosa povincia in Regno Georgiorum, & eius mirabilis historia. DEo volente, et ivvante, de [sect. 1] iustitia & iure dicturus, qua Potentes pariter ac Catholici Hispaniarum Reges & Domini nostri, nunquam sine gloriae & laudis titulis nominandi, Occidentales & Meridionales Novi huius (ut vocant) Orbis provincias, & longe, ac late patentia Regna inquirere, & acquirere potuerunt & acquisita retinere: necnon de legibus, peculiaribusque sanctionibus, quibus eadem Regna, Divino Numine parta, tuentur & moderantur; arbitrore re esse, si quaedam prius de ipsorum nomine, situ & inventione tractaverim. [sect. 2] Non quia velim longos & verbosos commentarios facere, aut tempus in praeludijs, vel parergis consumere, & in ipso opere postea succingi, quod stultum esse docemur lib. 2. Machab. c. 2. vers. ultim. & optime post Serarium exornat Martinus Delrius in adagial. sacris, 1. tom. adag. 1033 pag. 607. Vvesembechius cons. 37. n. 12. [sect. 3] & Iust. Lips. instit. epis. c. 7. ubi ait: Vt corpore tenues veste se dilatant, sic qui ingenij, aut sapientiae inopes, diffundunt se in verbis: cui simile est illud Prov. 14. Vbi verba sunt plurima, ibi frequenter egestas. [sect. 4] Sed quia iuxta consilium Quintil. lib. 4. institut. Orator. c. 2. Nos brevitatem in eo ponimus, non ut minus, sed ne plus dicatur, quam oportet, Pliniumque iuniorem secuti lib. 5. epist. 6. Primum Scriptoris officium esse existimamus, ut titulum suum legat, & identidem interroget se quid coeperit scribere, sciatque si materiae immoratur, non esse longum, longissimum si aliquid accersit, atque attrahit. [sect. 5] Et cum illud perfectum sit; quod ex omnibus suis partibus constat, inconveniens iudicamus, iuris Indiarum tractationem promittentibus, omissis initijs, atque origine non repetita, protinus materiam aggredi. [sect. 6] Praesertim ubi ipsae praefationes & libentius nos ad lectionem propositae materiae perducunt, & cum eo venerimus, evidentiorem eius praestant intellectum, prout in simili scripsit Caius I. C. in l. 1. D. de orig. iur. & Imp. in l. vnic. vers. Nulla enim, C. de imponen. lucrat. descript. Quorum dictum ornari potest ex plurimis, quae de praefationum utilitate, & rebus ex suis primordijs deducendis & explicandis, tradunt Doctores in d. l. 1. praecipue Zassius, Corras. Everlin. & novissimus Anton. Mornacius, Bart. In l. 1. n. 16. C. de novo Codice facien. idem Bart. & Ias. per text. ibi in l. 3. §. fin. D. de pact. & in l. Titia 133. §. idem respondit, D. de verb. oblig. Tiraq. qui plures refert in tract. de primog. in praefat. num. 64. Mascard. de probat. lib. 1. in prooem. n. 4. Mieres in tract. de maiorat. in initio n. 1. Bobadilla in Politica lib. 1. c. 3. n. 3. Claud. Prat. Gnoseon general. iuris lib. 3. tit. 1. c. 2. Ferdinand. Mendoca lib. 3. disput. de pact. cap. 8. Mar. Anton. Peregrin. de fideicom. art. 16. Fusius in singulari 107. sub litter. P. & Seraphinus de virtute iuram. privil. 75. n. 9. [sect. 7] Vnde natum adagium, Principium dimidium totius, quod ex Platone, Aristot. Ciceron. Polyb. Horatio, Ausonio, & alijs deducunt & illustrant auctores supra relati, Lucian. in Dialogo de Domo, Paul. Fuscus in tract. de visit. lib. 1. cap. 1. n. 2. & Aldus Manutius in adagijs pag. 95. Ncc latuit Caium in d. l. 1. ibi: Et certe cuiusque rei potissima pars principium est. [sect. 8] Vbi alterius quoque adagij meminit, quo illotis manibus, aliquid tractarevetamur, hoc est, ex abrupto, & nulla praefatione, imparatis adhuc audientium animis, rem quampiam, & praesertim gravem & seriam aggredi: locutione scilicet proverbiali ex Deorum sacris ducta, quae manibus illotis peragere nefas erat; cui similis est alia, illotis pedibus, de quibus apud Hesiodum, Agellium, Macrobium & Gregor. cognomento Theologum, quos refert Manutius, sive Erasmus in adagijs pag. mihi 388. & fuse explicat Maldonatus sup. Matthaei cap. 27. num. 24. Genebrar. sup. Psalm. 25. Gasp. Sanct. sup. Isai. cap. 1. num 47. & Ioan. Steph. Durantius de ritibus Ecclesiae lib. 2. c. 28. Sciendum [sect. 9] est igitur, Deum Optimum Maximum Mundum universum pro immensa bonitate & sapientia sua ex nulla praeexistente materia condidisse, & quidem pulchrum, prout est & ipse pulcherrimus, ut habetur Genes. & Ioan. c. 1. & tradit D. Paul. 11. ad Hebr. & ad Roman. Seneca lib. 1. qq. natural. ad Lucil. in princ. & lib. 2. cap. 45. & eleganter Boetius lib. 3 de consolat. Philosoph. metro. 9. dum ait: O qui perpetua mundum ratione gubernas, Terrarum, coelique Sator, qui tempus ab aevo Ire iubes, stabilisque manens, das cuncta moveri, Quem non externae pepulerunt fingere causae Materiae fluitantis opus: verum insita summi Forma boni, livore carens: tu cuncta superno Ducis ab exemplo, pulchrum, pulcherrimus ipse Mundum mente gerens, similique ab imagine formans. Continet [sect. 10] autem mundi appellatio, si generaliter sumatur, coelum, terram, mare, & quae in eis opera Dei sunt, coelestes ac terrenas creaturas, sive naturas, ut post Arist. lib. 1. de coelo & mundo, & Cleomedem in lib. de Orbium caelest. contempl. docet Origen. lib. 2. Periarchon c. 9. D. Aug. tract. 2. in Ioan. Possido. in metheor. Hygin. de Astron. c. 1. Coelius Rhodigin. lib. 1. antiq. lectio. c. 4. Chassan. in Catal. glor. mundi part. 12. consider. 10. Iustus Lipsius omnino legendus in Physiolog. Stoic. lib. 2. disser. 6. & 7. & eleganter Festus Pompeius de verb. significat. verb. Mundus, D. Isidor. lib. 3. Etymol. cap. 39. & lib. 13. cap. 1. Qui [sect. 11] duo a movendo dictum putant, quod in sempiterno motu consistat, licet verius M. Varro, & Plin. lib. 2. de natur. histor. cap. 2. & 4. a perfecta, absolutaque elegantia vocatum dicant: quod nihil eo mundius, pulchrius, vel ornatius sit. [sect. 12] Vnde illum Graeci Κόσµον dixerunt quod significat ornamentum, [sect. 13] & Κόσµɛτας ancillas, quae ornandis poliendisque uxoribus deserviebant, de quibus Iuvenal. Satyr. 6. Ponunt Cosmetae tunicas, quae Ornatrices Latine dicuntur, in multis locis congestis a Brisson. verb. Ornatrices. Quam Etymologiam idem etiam Isidor. praesensit d. cap. 1. & alijs reiectis magis probat Ioan. Fungerus in Etymologico Latino-Graeco, verb. Mundus, pag. 652. & Iustus Lips. d. c. 6. Et [sect. 14] ob id ea, quae mulieres ad sui lauticiem & ornatum parant, sub mundi muliebris appellatione contineri, scripsit Varro lib. 4. de ling. Latin. Cato apud Livium lib. 37. Seneca lib. 1. nat. qq. ad fin. Iul. Paul. lib. 3. Sent. c. 6. & Vlpian. in l. argumento 25. §. Mundus, D. de auro & arg. leg. & in alijs locis, quae plene congerunt Brisson. Prateius, & Ioan. Calinus in suis libris de verb. signific. verb. Mundus muliebris. Huius [sect. 15] mundi climata, sive plagas quidam septem esse dixerunt, maxime Ptolemaeus, & auctor libri de locorum ac mirabilium mandi descript. cap. 55. Easque & gentes, quae sub eis habitant, specialiter commemorat Chassaneus in Cathalogo glor. mundi part. 12. consider. 16. & alij, quos refert Martin. Delrius in adag. sacr. 1. to. adag. 924. pag. 508. Sed alij magis communiter & generaliter in quatuor tantum dividere solent, nempe Orientem, Occidentem, Septentrionem & Meridiem, ut docet Cicero lib. 2. de natur. Deorum, Hiero. in quaest. in Genes. cap. 13. Servius ad illud Georg. 1: Mundus ut ad Scythiam Riphaeasque arduus arces. D. Isidor. d. lib. 13. Etymolog. c. 1. Agellius lib. 2. noct. Attic. c. 22. Coel. Rhodigi. lib. 1. lect. antiq. c. 19. & 21. Chassaneus d. part. 12. consider. 13. ubi tractat, quae ex his plagis nobilior sit, Carol. Stepha. & Ioan. Funger. in dictionarijs sub illis verbis, P. Ioá. Pineda in comment. in Iob c. 23. vers. 8. & novissime & latissime P. Ludovic. Ballester. e Societate Iesv in Hierologia lib. 2. c. 4. per totum, & eleganter insinuavit Ovid. lib. 1. Metamor. [sect. 16] Simul etiam primores ventos enumerans, qui ab his quatuor Orbis partibus, sive cardinibus irruere solent qui cardinales ob id a quibusdam nominantur: Eurus ad Auroram Nabathaeaque regna recessit, Persidaque & radijs iuga subdita matutinis. Vesper, & Occiduo, quae littora sole tepescunt Proxima sunt Zephyro, Scythiam Septemque triones Horrifer invasit Boreas: contraria tellus Nubibus assiduis, pluvioque madescit ab Austro. Orientalis, & [sect. 17] Occidentalis plaga, ut notum est, & supradicti auctores advertunt, a Solis ortu occasuque dicuntur. [sect. 18] Septentrionalis, quae inter polum Arcticum, & AEquinoctialem circulum interijcitur, a septem stellis nomen sumpsit, in ea coeli parte sitis, ex quibus quasi iuncti triones, id est boves, figurantur. [sect. 19] Meridionalis autem inde appellatur, quod ad eam orbis partem inclinat, ubi Sol facit medium diem, iuxta Varronis & Ciceronis etymologiam, velut addit D. Isidor. ubi supra, quia tunc purius micat aether, merum enim purum dicitur. Iacet autem haec pars inter eundem aequinoctialem circulum, & polum Antarcticum, Arctico oppositum, qui terrae obiectus, ab ijs, qui superiorem eius partem habitant, cerni non potest, sed ut ille dixit: Sub pedibus Styx atra videt, manesque profundi. Vnde [sect. 20] idem Antarcticus polus a nostris Meridionalis vocari solet, & frequentius etiam Australis, ab Austro vento, qui a tropico AEstivali ad hanc plagam iacente suum flatum emittit. [sect. 21] Quemadmodum & Septentrionalis, communiter dicitur Aquilonaris, a vento inde vehementissimo volatu Aquilae instar irruente. Quod aperte ostenditur Isaiae c. 43. Ab Oriente adducam semen tuum, & ab Occidente congregabo te. Dicam Aquileni: Da; & Austro: Noli prohibere, & Gen. 13. vers. 14. Leva oculos tuos in directum, & vide a loco, in quo nunc es, ad Aquilonem & Meridiem, ad Orientem & Occidentem: & in multis alijs locis sacrae Scripturae, quae plene congerit & illustrat Ballest. d.c. 4. & est videndus Agelli. d. lib. 2. noct. Attic. c. 22. [sect. 22] Qui dictorum, & aliorum ventorum nomina, situs & differentias eleganter prosequitur, & melius Chassaneus ubi sup. consider. 14. Pontanus in Meteoris, Lilius Girald. in hist. Deorum syntagm. 5. ad finem, Coelius Rhodig. lib. 20. lect. antiq. cap. 18. & 19. Simon Maiol. in dieb. Canic. to. 1. Colloquio 1. Levinus Lemnius de occultis naturae miraculis lib. 3. c. 3. Hadria. Iunius in suo nomenclatore part. 2. n. 255. & 256. Pineda in Eccles. cap. 1. vers. 6. n. 7. 8. & 9. Ioan. Fungerus in Etymolog. verb. Ventus, Petr. Mexia in Sylva var. lect. 4. part. cap. 22. Si vero [sect. 23] Mundi nomen ad inferiora elementa contrahamus, scilicet aquam & terram, quae simul unum corpus globosum constituunt, & Orbem terrestrem vocamus, constar eum a veteribus in tres partes magis communiter fuisse divisum, nempe Europam, Africam & Asiam, ut praeter Ptolem. Pompo. Melam, Strabonem, Herodotum, & Diod. Sicul. passim docent omnes antiqui & recentiores Cosmographi, quorum Cathalogum apponit Possevinus 2. tom. Biblioth. lib. 15. cap. 19. pag. 253. & seq. & optime prosequitur Plin. in princip. lib. 3. de natura. histor. Paul. Oros. lib. 1. hist. c. 2. D. Isidor. lib. 14. Etymolog. c. 2. & Ioan. Boem. lib. 1. de morib. omn. gent. c. 3. Pet. Mexia in Sylva 3. p.c. 19. licet M. Varro lib. 4. de ling. Latin. Salust. in hist. Iugurt. Isocrat. in Panegyr. & Servius in lib. Aeneid. in duas tantum secaverint, Asiam scilicet & Europam: Africam nimirum cum Europa coniungentes. ¶ [sect. 24] Has tres orbis partes veteres non aequaliter diviserunt: nam Asia a Meridie per Orientem usque ad Septentrionem pervenit. Europa a Septentrione usque in Occidentem porrigitur. Africa ab Occidente in Meridiem iacet: [sect. 25] ac proinde sola Asia dimidium totius orbis olim cogniti tenere videbatur, ut advertit D. Isid. ubi sup. & Auctor libri de mirabilium mundi descript. c. 1. Ideo autem haec inaequalitas contigit, & alterius dimidij, duae partes evaserunt, quod ab Oceano, mare Magnum, sive Mediterraneum se insinuans, eas intersecuit. [sect. 26] De quarum nominibus, situ, provincijs, moribus, historijs, religione, & excellentijs, plura quidem dicere possem, si id nostri instituti ratio pateretur, aut ab alijs diligenter praestitum non fuisset, & praecipue a D. Isidor. d. lib. 14. Etymolog. c. 3. 4. & 5. Ptolem. & Gerard. Mercatore in suis tabulis Geographicis, Ioan. Magin. Patavino in enarration. & illustration. ad easdem tabulas, Abraham. Ortel. in Theatro magno orb. terrar. tab. 1. 2. 3. & 4. ubi alios allegat. Eodem Ortel. in Thesauro Geograph. in verbis Africa, Asia, & Europa, Carol. Stephan. & Ioan. Funger. in eisdem verbis, Ioan. Boem. de moribus omn. gent. lib. 1. 2. & 3. Auctore tabulae Cosmograph. quae habetur in praefatio. ad relationes novi Orbis. Chassa. in Cathalog. glor. mundi d.p. 12. consider. 17. Textore in officin. 1. tom. pag. 371. Theatr. vitae huma. lib. 3. vol. 3. pag. 695. Iacob. Ponta. in progymnas. Latinit. 1. p. vol. 3. progymnas. 18. ex pag 315. latissime Ioan. Boter. in relation. universal. p. 1. lib. 1. 2. & 3. Pet. Opmeer. in chronograph. pag. 19. Ant. Possevin. in Bibliot. 2 tom. lib. 16. sect. 5. 6. & 7. & fr. Thom. a Maluenda de Antichristo lib. 3. c. 6. 7 & 8. Quibus ita breviter & opportune praeiactis, ut ad rem magis accedamus, rursus sciendum est. [sect. 27] intra praedictos Asiae terminos, latissimam quandam, & totius terrarium Orbis nobilissimam regionem contineri, quae India Orientalis vulgo cognominatur, licet in sacris litteris Genes. 2. & 10. & alibi passim appellari soleat Hevilath, ab Hevila filio lectan, qui aliquas eius provincias primus incoluit, ut post alios docte observant Pererius, & Delrius ad Genes. d.c. 10. Pineda de rebus Salom. lib. 4. c. 16. q. 11. pag 217. Maluenda de Paradis. c. 41. pag. 124. & novissimus, & eruditissimus Bernard. Aldrete de varijs Hispaniae & aliarum provinc. antiquitatibus lib. 4. c. 9. [sect. 28] Sumpsit autem Indiae nomen ab Indo filio Gogi, Noe at nepotis, & Sabi nepotis, quem ipse Noe ad Arabiam Foelicem, sive Sabaeam, & indiae regiones incolendas misit, ut tradit Berosus lib. 2. & Pineda in Monarchia lib. 1. c. 24. §. 2. Vel ut observat D. Isidor. lib. 14. Etymolog. cap. 3. & alij auctores infra citandi, ab indo flumine, quod Persiae limes est, & eam ab Occasu usque ad Orientem alluit, tanta [sect. 29] magnitudine aquarum, ut cum Nilo & Gange a multis contendere dicatur, & absque dubio excedere, si ad cursus longitudinem inspiciamus, ut ostendit Cicero lib. 2. de natu. Deorum, Diodor. Sicul. lib. 5. Pompon. Mela lib. 3. c. 4. D. Basil. in Hexam. homií. 3. & late Plin. lib. 5. cap. 18. & lib. 6. cap. 17. ubi prodit, Alexandrum Magnum nullo die minus sexcenta stadia in Indo navigasse, nec potuisse ante menses quinque enavigare, adiectis paucis diebus. [sect. 30] Et ibi etiam addit sexaginta perennes fluvios, & torrentes centum in se recipere, quamvis Arrianus in Peripio decem & novem ingentium fluminum mentionem duntaxat faciat, & septem ostijs magnam illam aquarum vim in Oceanum evomere tradat, quorum nomina sigillatim recenset Ptolemaeus. A quibus tamen dissentiens Abraham. Ortelius in Thesaur. Geograph. verb. Indi fluminis, duo tantum ostia illi assignat, secutus Melam, Strabonem & alios. Idque Lusitanorum attestatione confirmat, qui nostris temporibus eas regiones sedulo perlustrarunt, & plura alia de codem fluvio comminiscuntur, prout & saciunt auctores supra relati, & ultra cos Ioan. Funger. in Etymolog. verb. India, Simon Maiol. in dieb. Canicular. tom. 1. colloq. 11. pag. mihi 293. & Ioan. Baptist. Scortia de natura & incremento Nili lib. 1. cap. 5. Orientalis [sect. 31] vero ea de causa India haec appellatur, quia eius termini ad Orientem Asiae, imo & totius orbis, ut plurimum tendunt, & Eoo pelago clauduntur, hoc est, Oceano Orientali, sive Aurorae, quam Graeci Eoos appellabant, ut tradit Pompon. Mela lib. 1. c. 2. A Septentrione autem Tauri montis iugis concluditur, & a Meridie Indico Oceano. Occupatque, teste Magino tabul. 32. fol. 251. maximum coeli tractum, tam in longum, quam in latum: nam secundum longitudinem complectitur circiter quinquaginta tres meridianos, quorum Occidentalissimus est in gradu 106. Orientalissimus in gradu 159. Atvero iuxta latitudinem extenditur ab aequatore, quem propemodum attingit, usque ad gradum 43. latitudinis Boreae: quamobrem ad medium usque sexti climatis expanditur, ubi contingit maxima aestatis dies horarum quindecim cum dimidio: atque una eius pars, quae ad Meridiem vergit sub Torrida Zona, altera vero Borealis sub temperate cadit. [sect. 32] Vnde quidam tradunt, ut ipse Maginus ait, hanc Orientalem Indiam adeo esse immensam, & tantum littoris occupare, quantum per quadraginta dies, noctesque velificantibus cursus est. Et Pomp. Mela lib. 3. cap. 7. sexaginta dierum, ac noctium navis velocissimae cursum vix sufficere tradit. Nearchus quatuor mensium iter per campum habere ait. Et ex Cthesia affirmat Strabo, & Photius in sua Bibliotheca, non esse minorem reliqua Asia, & Indos solos, caeteros fere universos mortales superare: alij eam tertiam partem universi orbis continere affirmant, ut constat ex Plinio d. lib. 6. c. 17. Solin.in Polyst. cap. 55. Strab. in Geograph. lib. 15. P. Ioan. Mafaeio histor. Indic. lib. 6. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 12. & ex alijs infra citandis. Quibus addere licet Philostrat. lib. 6. de vita Apoll. cap. 1. ubi sic ait: Magnitudine quidem India non conferenda est AEthiopia, neque ulla alia continentis pars, quae hominibus nota sit. Quod si totam AEthiopiam toti AEgypto adijciamus, non tamen ambae coniunctae, magnitudinem Indiae adaequabunt. ¶ Hinc [sect. 33] factum est, ut in divisione huius tam vastae & immensae regionis, non satis inter auctores conveniat. Veteres namque, nempe Strab. lib. 15. Ptolem. lib. 7. cap. 1. in tabulis 10. & 11. Asiae, & Pompon. Mela lib. 1. cap. 2. ex Gange fluvio nobilissimo, qui illam interfluit, in duas dividunt partes, & eam, quae Occidentalior est, & flumini Indo proximior, Indiam intra Gangem appellant: alteram vero, quae magis ad Orientem vergit, Indiam extra Gangem cognominant, & ad Sinas usque inclusive protendunt. Est autem [sect. 34] fluvius hic Ganges longe inter alios celebratissimus a Gange filio Gogi, & fratris Indi, ita dictus, si Beroso fidem habemus, & idem ille, qui in Scriptura appellatur Phison, & ex Paradisi fontibus exire dicitur, quem Graeci perperam Indvm vocant, ut constat ex Ioseph, lib. 1. antiquit. cap. 1. D. Hieronym. de locis Hebraic. verb. Phison, Augustin. lib. 8. de Genes. ad litter. cap. 7. Ambros. de Paradis. cap. 3. Epipha. in Anchorato, & ex pluribus alijs, quos erudite refert & illustrat Maluenda de Paradiso cap. 39. Multa alia satis notanda de eodem amne ibidem, & in cap. seq. praetexens. [sect. 35] Alij autem, scilicet Pet. Niger, & Paul. Venetus lib. 3. c. 43. ex relatione illorum, qui ex AEgypto in hanc Indiam navigarunt, ipsam in tres partes diviserunt, Maiorem, Mediam & Minorem: sive Superiorem, Mediam & Inferiorem; quarum nomina antiqua, & noviora bene prosequitur Maginus d. tab. 32. ubi alias divisiones adducit. Sed nemo sanus huic Veneti partitioni consentiet, quoniam Abassiam in illa comprehendit, & Indiam Mediam appellat: eam vero, quae intra Gangem est, Maiorem, sive Superiorem: Minoris autem, sive Inferioris Indiae terminos neutiquam signat. [sect. 36] Constat autem Abassiam esse Orientalissimam Africae partem, quae Arabici sinus & maris Rubri oris circundatur, & nullus unquam ex Historicis & Geographis Indiam Orientalem proprie extra Asiam collocavit: quamvis sint aliqui, qui, ut Venetum defendant, affirment, ante ducentos plus minus annos, quo tempore ille suas relationes vulgavit, vere Abyssinorum Imperium in Media India fuisse, postea tamen ob bellorum eventus in eam Africae partem, ubi hodie est, transmigrasse, ut constabit ex Iacobo Navarcho in sua epist. Asiatic. & Gerard. Mercat. in sua tab. univers. & Abraham. Ortel. in theat. mag. tab. 108. de regione Abyssinorum. Sed hoc nullo satis fixo pedamento fulcitur: & quovis modo fiat, India intra Gangem Media deberet dici, non autem Abassia, tum quia inter alias duas medium tenet locum, tum etiam, quia inter Citeriorem, quae minor est, & Vlteriorem, quae amplissima, & maior, media apud omnes magnitudine iudicatur. [sect. 37]Invenio quoque novam quandam Indiarum partitionem, sed obscuram satis, & a paucis animadversam apud Abdiam Babylonium lib. 8. histor. Apostol. [sect. 38] qui & Salvatorem in carne vidit, & Simonem & Iudam in Persiam secutus, primus Babylonis Episcopus creatus fuit, a quo Babylonis nomen accepit, & Apostolorum vitas, & virtutes Hebraico sermone conscripsit, quas in Graecum vertit Eutropius eius discipulus, & in Latinum Iulius Africanus, ut ipse idem Iulius testatur, & Iacob. Archiepiscopus Genuensis in lib. annuarum solemnit. & Petrus Episcopus Equilinus in lib. 9. Cathalogi sanctorum. Et licet non ignorem auctorem hunc in his, quae de Apostolorum actis scribit, multa pro arbitrio finxisse, velei a sectarijs impicta fuisse, ita ut incertum sit, an legitimus extet, atque adeo merito, ut side indignum, a Paulo Papa IV. inter scripta a se damnata reiectum, ut refert Sixtus Senensis lib. 2. Bibliothec. Alanus Coppus Dialogo 2. cap. 1. pag. 170. Illustris. Cardinal. Baronius in Annal. Eccles. tom. 1. ann. 44. num. 44. & ann. 51. num. 51. Bellarmin. de Script. Eccles. saecul. 1. Anton. Possevinus in apparatu verb. Abdias, & Iacob. Gualterus in 1. saeculo a Christo nato, pag. 18. Cum tamen damnatus non fuerit in indice librorum prohibitorum Concilij Tridentini, & in hoc, de quo agimus argumento, historiam magis, quam religionem, prosequatur, non verebor in eius verbis referendis & ex ponendis paulisper subsistere. Is ergo d. lib. 8. vitam Divi Bartholomaei Apostoli scribere parans, sic exorditur: Indiae tres esse ab Historiographis asseruntur. Prima est India, quae ad Aethiopiam vergit: secunda, quae ad Medos: tertia, quae finem facit, nam ex uno latere tenebrarum regionem gerit, ex alio latere mare Oceanum. In Indiam ergo veniens Bartholomaeus Apostolus, &c. In quibus verbis prima facie, non tá aperire, quam obscurare & confundere videtur Indiarum Orientalium divisionem, & terminos ab antiquis & recentibus Geographis constitutos. Nam [sect. 39] AEthiopia, tam inferior, quam superior, proprie India dici non potest, neque Indiae contermina, cum sit Regio Africae ab AEthiope Vulcani filio sic dicta, qui ei praefuit: seu potius a verbo Graeco ϖαρὰ τὸ ἄιϑειν τὸ ϰάιειν, quod apud nos cremo sonat, vel faciem combustam habere, quandoquidem ipsa region sub Torrida Zona iacet, ardoribusque Solis maxime opposita est, ut latius prosequitur Plinius lib. 5. cap. 8. & lib. 6. cap. 30. Ptolem. lib. 4. cap. 7. Strabo lib. 15. Volaterra. lib. 12. Carol. Stepha. Abraham. Ortel. & Ioan. Funger. in suis thesauris, sive dictionarijs verb AEthiopia, & Maginus in tab. Geograph. tab. 23. vbi de Africa ex pag. 195. Rursus quod Abdias subdit de secunda India, quae vergit ad Medos, & tertia quae finem facit, vix est ut intelligi queat, cum neque nomina, nec situm earum aperiat, & nullus sit auctor, qui huiusmodi confines admittat. [sect. 40] Etenim Media, licet sit Regio Asiae latissima, nullam Indiam vicinam habet, sed a Septentrione Hircano mari: ab Occasu maiori Armenia, & Assyria terminatur: a Meridie Persiam: ab Ortu Hyrcaniam, & Parthiam habet, quae Cassaorum montibus ab ea excluditur, ut post Ptolem. observat Paul. Orosi. lib. 1. cap. 2. Ortel in Theat. tab. 3. & 102. & in Thesaur. Geograph. verb. Media, Stephan eodem verbo, & Magin. sup. pag. 247. [sect. 41] Quod si de Maedis cum ae Diphthongo Abdiam accipiamus, longe remotiores a qualibet Indiarum plaga eos reperiemus, sunt enim Thraciae populi, vicini Macedonibus, quos constat in Europae finibus claudi, ut praedicti auctores testantur. [sect. 42] Sed nihilominus si rem attentius consideremus, recte defendi poterit haec Abdiae divisio, & eadem ferme cum illa censeri, quam supra ex veteribus Geographis proposuimus; nisi quod rem antiquam verbis novis proponit, & insolitis limitibus signat, tripartitam Indiam faciens, quam illi bipartitam constituerunt. Etenim quod ait, Primam Indiam ad AEthiopiam vergere, Secundam ad Medos, non ea mente dictum videtur, quasi in his regionibus Indiae consistant, aut illis omnino circunscribantur; sed duntaxat vergere, hoc est tendere, spectare, declinare, vel inclinari. [sect. 43] Haec est enim illius verbi vis, & proprietas, ut constat ex Iul. Caesar lib. 1. belli Gall. Vergit ad Septentriones: Cice. Philip. 11. Et eius auxilium ad Italiam vergere, quam ad Asiam maluissemus. Lucan. lib. 1. Nec Polus adversi calidus qua vergitur Austri. & rursus lib. 9 Libyae quod fertile terrae est Vergit in Occasus. Et [sect. 44] est communis describendi modus, quo saepius Geographi, & Historici utuntur, signantes vel Provinciam, vel coeli tractum, vel civitatem, vel montem, aut magnitudine, aut potentia, aut nomine, insignem, versus quam describenda regio magis declinet, ut illius situs certis signis commodius cognoscatur, quamvis alijs terminis propinquioribus, sed non adeo notis circunscribi potuisset, ut patet ex locis supra relatis, & ex Strabone d. lib. 15. ubi inquit, Trapobanem insulam esse longitudine octo millia stadiorum versus AEthiopiam, quas tamen ob hoc nemo vel propinquas, vel conterminas, dicet, cum sint fere immenso maris & terrae intervallo distantes. Et ut haec deficerent, posset quoque Abdiae divisio defendi, si animadvertamus, quod ultra Indiam intra Gangem, & extra Gangem, quas ipse secundam & tertiam appellat, ut insra trademus; prior illa [sect. 45] India, quam versus AEthiopiam constituit, a plurimis alijs Scriptoribus cognita etiam fuit, & Citerior appellata, quasi plures Provincias citra Indum comprehendens. Inter quas Plinius lib. 6. c. 2. Gedrosos, Arachotos, Arios & Paropamisadas nominat, & Indiae nomine donat, licet, ut ipse ait, ad Occidentem vergant, & Indo amne non terminentur. His quintam addit Philostratus lib. 3. cap. 15. & Volaterran. lib. 12. utramque scilicet Carmaniam. Easque, quamvis non exiguo spatio, citra Indum fluvium iaceant, Indiae nomine etiam hodie complecti affirmat Maginus d. tab. 32. & Nicolaus de Conti Venetus in suis relation. primam Indiae partem vocat, & Ormuciam regionem addit, & reliquas, quae a Perside ad Orientem Indo flumine terminantur. [sect. 46] Foelicem quoque Arabiam, & Sabaeos, & Homeritas illam habitants, Indiam, Indosque vocat Nicephor. lib. 8. bistor. Eccles. cap. 35. & lib. 9. c. 18. Abraham. Ortel. in Thesaur. Geograph. verbo Indi primum: & quod Vniversae Arabiae ad mare usque Rubrum eodem etiam nomine complectantur, auctor est Andreas Corsalis in epistola ad Iulianum Mediceum magnum Hetruriae Ducem, quam ex India de rebus Indicis scripsit anno Domini 1515. Potestque [sect. 47] auctoritate Quinti Curtij innixus videri, qui lib. 8. universam terram, quam abluit mare Rubrum, Indiam etiam appellat, & ob hoc forsitan mare Indicum, nunc vocat Ortelius in tabula de Persiae Regno, sive de Sophiorum Imperio, quod mare Rubrum dicebat antiquitas. Rursus [sect. 48] superiorem AEgyptum Indiam etiam vocat Higinius fabula 275. nimirum, quia iuxta hanc AEgypti Asiaticam partem Aethiopes ab Indo flumine consurgentes consederunt anno mundi 3580. ut post Herodot. tradit Euseb. & Torquemada in Monarch India. lib. 1. cap. 6. pag. 23. [sect. 49] Et quod generalius est, & ad locum Abdiae magis accommodatum, tam AEthiopiam Orientalem, quae sub Asia collocatur. quam Occidetalem, quae in Africa sub Aegypto, & Rhizophagos, & alios Aethiopas, qui ad Nilum, & omnes illos, qui cis & citra fluvium Indum habitabant, licet Aethiopes essent, Indiam & Indos fuisse vocatos, aperte ostendit Virgil. lib. 4. Georg. ubi hac de causa illos, Indos coloratos appellat, & Servius explicans illud eiusdem Maronis carmen: Sola India nigrum fert Ebenum. Etiam in Aethiopia inquit Ebenum nasci, ac propterea annotate, Indiam intelligi a Virgilio, & alijs totam Aethiopiae plagam. Cui assentiuntur Higin. Theodoret. Procop. & alij, quos referunt Ortel. in Thesaur. verb. Rhizophagi, & verb. AEthiopia, & diligentissimi & eruditissimi Patres Ioan. Pineda de rebus Salom. lib. 5. c. 14. §. 5. pag. 405. & fr. Thom. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 12. & lib. 5. cap. 9 & de Paradis. cap. 37. & 38. ubi etiam de praedicta utriusque Aethiopiae divisione pertractant; de qua item agit Herodo. lib. 7. Strabon. lib. 7. Plin. lib. 5. Seneca in Hercul. furent. scen. 1. Isidor. lib. 14. Etymolog. cap. 5. Solin. c. 26. Abulens. in cap. 5. epistol. D. Hieron. ad Paulin. Ioan. Baptist. Scortia. lib. 1. de natur. & increm. Nili, cap. 2. pag. 16. & Torniellus in annal. 2. mun. aetate, anno 1931. num. 25. Et iuxta hunc sensum bene defendi posset Pauli Veneti opinio, quam supra reiecimus, dum Abassiam intra Indiam constituit, licet in reliquis a veritate, & aliorum Geographorum descriptione dissentiat. Quinimo [sect. 50] S. Epiphan. in Anchorato, & Anastas. Nicoenus quae st. 24. in Script. totam hanc Indiam Orientalem, de qua loquimur, Magnam Aethiopiam appellant, & satis apposite, ut inquit Maluenda de Paradis. c. 39. pag. 118. quod Indi colore sint cremato, & adusto ferme, ut Aethiopes, teste Plin. lib. 6. cap. 19. & Pompon. Mela lib. 3. cap. 7. Iuxta [sect. 51] quae omnia, prima illa India, quam Abdias inquit ad Aethiopiam vergere, haec intelligi debet, quae citra Indum, & Occasum perducta, ad mare usque Rubrum extenditur, ita ut maiorem partem Regni Cambaiae comprehendat; per cuius medium Indus amnis praeterlabitur, & provincias Parapamisam, Ariam, Aracosiam, & Gedrosiam, utramque Carmaniam, Ormuziam regionem, & maioris nominis insulas Persici sinus, & universas Arabias, atque ipsas etiam AEthiopias. Et [sect. 52] in hac India, quae, ut diximus, Citerior appellari solet, praedicavit D. Bartholomaeus, quamvis id Abdias non satis aperiat, ut egregie constat ex Eusebio lib. 3. histor. Eccles. cap. 1. qui cum provincias enumeraret, quas Apostoli ad praedicandum sortiti sunt, Thomas, inquit, sicut nobis traditum est, sortitus est Parthos, Matthaeus Aethiopiam, Bartholomaeus Indiam Citeriorem, &c. Et idem sub eodem nomine Indiae Citerioris docet Origenes in Genesim lib. 3. D. Hieron. de Script. Eccles. in Panteno. Zozomen. lib. 2. c. 24. Theodoretus lib. 1. cap. 23. Nicephorus lib. 4. cap. 32. Rufinus lib. 1. continuation. histor. Eccles. Eusebij cap. 9. Surius in histor. Sanct. 24. die Augusti, Baronius in Martyrolog. sub eodem die, & anno Christi 44. num. 34. & Petr. Opmeerus anno mundi 4010. & Christi 44. Vbi non solum Citeriorem, [sect. 53] sed Fortunatam quoque hanc Indiae partem appellat, in qua D. Bartholomaeus evangelizavit, quemadmodum & Solinus c. 33. Beatam vocavit, quia Foelix Arabia magna ipsius pars est. Et eam esse finitimam AEthiopiae tradit Socrates lib. 1. histor. Eccles. c. 15. sic scribens: Cum Apostoli sortito iter ad gentes suscepissent, Thomas Parthiam obtinuit, Matthaeus Aethiopiam, Bartholomaeus Indiam, quae huic sinitima est, sortitione coepit, & Rufin. ubi supra, dum ait: Thomae Parthia, & Matthaeo Aethiopia, eique adhaerens Citerior India Bartholomaeo dicitur sorte decreta. Secunda vero India, [sect. 54] quam Abdias ad Medos vergere tradit, illa est procul dubio, quae in communi aliorum Geographorum partitione interior, sive intra Gangem vocatur, & ultra Indum amnem ab Occasu, ad Gangem ad Orientem extenditur, a Meridie Oceano Indico, a Septentrione, monte Caucaso terminatur. [sect. 55] Et per hanc partem non multum distare India a Media videtur, cum solum intercedat, quae ab Aquilone ad Meridiem est ipsius Caucasi latitudo, & Ecbatana Medorum Regum sedes a Caucaseis portis, non plus quam viginti millia passuum distare dicatur, ut constat ex Philostrat. lib. 2. cap. 1. ubi tradit, Caucasum Mediam, atque Indiam terminare, & in mari Rubro altero cubitu descendere, & ex Strabone lib. 2. & 15. Plin. lib. 6. cap. 17. & eodem Philostrat. d. lib. 2. cap. 3. & 4. ubi Alenxandri Magni itinera referentes, quibus usus est cum Besum ex Parthia in Bactrianam persequeretur, post traiectum Caucasum, mox Indicas regiones ingressum testantur, adeo, ut a Caucaso ad Cofen fluvium Indiae Septuaginta tantum leucarum distantia extet, & ad Indum novem, iuxta eiusdem Plinij supputationem. Neque abest Quintus Curtius lib. 7. dum ait: Tandem septemdecim dierum spatio Caucasum superavit Alexandri exercitus, ex Media versus Indiam profectus, & Polybius lib. 11. num. 32. de Antiochi Magni expeditione Indica sic scribens: Superato Caucaso Indorum fines ingressus amicitiam cum Sophagaseno Rege renovavit. Quod si quis urgeat, praedictorum limitum propinquitate Mediam multo magis spectare Citeriorem Indiam, de qua primo loco, Abdiam exponentes, locuti sumus, quam interiorem hanc, de qua nunc agimus, & ab ipso Abdia secunda esse dicitur: responderi potest, Abdiam non dicere, eam vergere ad Mediam, sed ad Medos, ut Medorum [sect. 56] nomine non provinciam, sed universum Imperium intelligeremus: quemadmodum olim omnes gentes, quae Romanorum Imperio subijciebantur, vocabantur Romani, & hodie universi Asiae populi, qui lingua loquuntur Persica, Persae vocantur, ut refert Pater Trigaultius expenditionis ad Sinas lib. 4. cap. 3. Porro [sect. 57] Medorum Imperium Artabani temporibus, quibus Abidas Babylonius viguisse comperitur, latissimum quidem erat, & victricibus armis nomen, & fines suos usque ad ipsam Indiam dilataverat, Parthisque sub iugum missis, omnis illa Regnorum & Provinciarum congeries, quibus Parthica componebatur Monarchia, uno Mediae nomine, & Regno cognoscebatur, ut constat ex his, quae de eius, magnitudine & potentia scribit Polybius lib. 5. & 9. histor. Strabon. lib. 11. Solinus cap. 59. Plin. lib. 6. cap. 26. Philostrat. lib. 1. de vita Apol. cap. 8. Quod mirum videri non debuit, [sect. 58] cum tanta fuerit semper Medorum auctoritas & exiftimatio, ut etiam cum a Parthis superati essent, ipsi Parthi honoris causa Medi appellarentur, ut scribit Zonaras 2. tom. Annal. Turnebus apud Robert. Stephan. in Thesaur. liter. M. Horat. lib. 1. carmin. Od. 2. ad August. Neu sinas Medos equitare inultos Te duce, Caesar. Et eodem lib. Ode 29. ad Iccium: Non ante devictis Sabaeae Regibus, horribilique Medo Nectis catenas. Et lib. 3. Ode 3. de iusti constantisque viri praemijs: — Stet Capitolum Fulgens, triumphatisque possit Roma ferox dare iura Medis. Super quibus locis, ex antiquis commentatoribus Mancinelus, & Ascensius, & ex novis Labin. Torrentius, & Cruchis Medorum nomine Parthos intelligent, qui solum tempore Augusti, caeteris Asiae prouincijs iam subactis, fere reliqui erant, ad solam Romani nominis & Imperij gloriam, ut oftendit Paul. Oros. lib. 1. cap. 2. [sect. 59] Vbi etiam docet in sacra Scriptura omnia Persarum, Parthorum, Assyriorum, & aliarum prouinciarum adiacentium Regna Mediam vocari, prout & nos colligimus ex 4. lib. Esdr. cap. 1. Danie. cap. 5. Machab. lib. 1. cap. 14. & Ierem. 51. Superest, ut ad Tertiam Indiam accedamus, quam ultimo loco proponit Abdias, & sinem facere dicit: Nam ex uno latere tenebrarum regionem gerit, ex alio latere mare Oceanum. [sect. 60] Quibus verbis licet obscuris, nisi meum me argumentum fallit, arbitror Abdiam designare voluisse Tertiam illam ulteriore Indiam, quam supra diximus ab alijs Geographis communiter appellari, extra Gangem, quia ab hoc fluvio ad ultimos usque Sinas extensa, Indiarum & totius terrae continentis, quae ad Orientem terminatur, finem facit. [sect. 61] Nam ab Occasu Gange flumine, ab Oriente & Meridie, mare Indico Meridionali, & Eoo, ab Aquilone Septentrionalissimis Tartarorum regionibus cingitur. Quam adeo amplam limitum circunscriptionem, non Abdias solus Indiae Vlteriori tribuit, sed antiqui etiam, & nonnulli nostri temporis Scriptores, ut constat ex Strabo. lib. 15. Pompon. Mela lib. 3. cap. 7. Cornel. de Iudaeis, Mercator. Volaterran. Robert. Stephan. Ortel. & alijs, quos supra retulimus, & ex Philostr. lib. 6. cap. I. ubi sic ait: Aethiopia totius terrae, quae sub Sole est, Occidentale cornu occupat, sicut India id quod ad Orientem terminatur. Magin. d. tab. 32. dum inquit: India extra Gangem, quae est provincia Mangi, sive Chinense regnum amplissimum. Atque hoc nimirum significare voluit Abdias, [sect. 62] dum Indiam hanc finem facere dicit. Quid enim aliud est finem facere, quam terram omnem, quae versus Orientem habitabilis est Indiae huius limitibus terminari? Sic enim Cthesias in Indicis, quem refert Photius in sua Bibliotheca, ultra Indos nullos habitare homines affirmat, & idem colligitur ex verbis Pompon. Melae lib. 1. cap. 2. & Paul. Orasij lib. 1 ubi Indos ultima mundi occupare inquiunt, quia a Meridie, & Occidente Eoo, & Indico Oceano terminantur, quod Abdias exprimere voluit in illis verbis: Ex alio latere mare Oceanum. Et confirmat Cornelius de ludaeis in speculo Geograph. ubi Sinarum Regnum, quod praecipue, ut diximus, per hanc Indiae partem extenditur, sic depingit: Ingens, latissimumque Regnum Sina, & quod ab ortu Solis ultimum terrarum merito existimatur, ab Occasu nouissimis Indiae terminis definitur, versus Septentriones a Scythis, quos Tartaros appellant, mutuo metu aut montibus, quin & muro separatur: caetera Oceanus ambit latos sinus, & immensa spatia complectens. Idem latius tradit elegantissimus & oculatissimus Sinensium rerum scriptor Nicol. Trigaultius lib. 1. Christi expeditio. in Sinas, c. 2. Neque mirum videri debet, si ad hanc partem India finem facere dicatur, [sect. 63] cum & illa Arabiae Foelicis regio, quae Sabaea vocatur, & ad Indiam Citeriorem pertinet, ut supra retulimus, eo quod extremum Oceanum Australem pertingit, finis etiam terrae, & remota ac longinqua in multis locis sacrae Scripturae appelletur, ut constat Ioel. 3. Ierem. 16. Isaiae 43. Matthaei cap. 12. Vbi agitur de Regina Saba, quam Christus Dominus de finibus terrae ad potentiam Salomonis videndam venisse inquit: ad quorum, & aliorum explicationem ita docte observat Pineda de rebus Salom. lib. 5. cap. 14. num. 20. pag. 404. & num. 33. pag. 409. Et conducunt quae, de eadem Sabaea loquens, scribit Nicephor. lib. 8. cap. 35. & melius de universis his Indijs S. Epiphanius in Anchorato, ubi cum Phisonis, sive Gangis fluvij cursum describeret, & totam terram Hevilath, id est Indiam parvam & magnam circundare, ostenderet: Penetrat autem, inquit, magnam Aethiopiam, & cadit ad Austrum, & subit intra Gadirae in magnum Oceanum. [sect. 64] Etenim hoc loco, per Gadira verbum fines terrae significavit: antiquorum more, quibus proverbium erat, Non ultra Gades, quando terrarum finem significare volebant, ut aperte constabit ex Manutio in adagijs pag. mihi 879. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 15. & de Paradis. cap. 39. pag. 118. & ex his, quae latius trademus infra hoc lib. c. 9. n. 52. Id autem [sect. 65] quod de Tenebrarum regione adiecit Abdias, procul dubio appositum esse videtur ad Aquilonares, sive Septentrionales huius Indiae partes denotandas, quas Tartaris conterminas esse ostendunt auctores supra citati: [sect. 66] Quorum tamen nomen, & imperium Abdiae tempore, nondum Asiae, vel Europae populis innotuerat, sed omnis ille terrae Septentrionalis tractus, quo nunc adeo longe, ac late Tartari dominatur, utriusque Scythiae nomine & situ cognoscebatur, & Nomades etiam dicebantur, qui ad Orientale Indorum mare spectabant, ut constat ex Strab. lib. 1. & 11. & Nicephor. Gregora. lib. 2. histor. Roman. Quousque Tartari, qui inter eosdem Scythas magis Orientales & Asiaticos, parvam quandam regionem occupabant ultra Caspium mare, & intra Imavum montem, ex ea instar torrentis egressi, in Romanas Provincias irruentes, Asiam pene omnem, & partem Occidentis debellarunt, circa annum Christi 1220. ut latius refert Martin. Chromerus de reb. Polonicis lib. 7. Nicephor. Greg. d. lib. 2. Leonicus Calcocondilas rerum Turcica. lib. 3. Genebrard. anno Domini 1222. Nauclerus 2. vol. generat. 41. & Abraham Bzovius hist. Eccles. ann. 1241. Ideo [sect. 67] autem hunc coeli & terrae tractum, quem nunc Tartari occupant, quemque Borealem, Aquilonarem, vel Septentrionalem appellare potuit Abdias, tenebrarum regionem gerere dixit; quoniam tam antiqui Scriptores, quam novi Septentrionales plagas tenebras appellarunt, ut late & optime prosequitur Strab. lib. 1. & 10. ubi Homeri carmina citat, eumque totius Geographiae parentem appellat, qui de Ithaca Vlyssis patria, & de quatuor mundi climatibus agens, sic cecinit: Haec humilis iacet ad tenebras multum aequora supra, Haesecus Auroram spectant, Solisque nitorem, Dextera sive adeant Auroram, & Solis ad ortum, Sive petant illi laevam obscurasque tenebras, Novimus haud socij tenebrae loca, lucis & ortum, Aut ubi Sol nitidus terrae succedit ad ima, Aut ubi conscendit. Vbi manifeste per tenebrarum loca, quae Septentrionalia sunt, intelligenda veniunt. Quo loquendi genere, non Poetae tantum, sed alij etiam Historici, & probatae fidei auctores uti solent, [sect. 68] eo quod multo per annum tempore in plurimis Aquilonaribus regionibus Sol non appareat, & nedum noctu tenebrae sint, verum & interdiu aer in modum Crepusculi caliginosus, & quo unaquaeque earum a cardinibus Septentrionum propinquior, vel remotior existat, dies ac noctes breviore, vel longiore dimensione transigantur, prout in Riphaeis. Arimaspis, Hiperboreis, Arimphaeis, Attacis, Hibernicis, & alijs contingit. Quas ideo Plin. lib. 4. c. 12. partem mundi appellat damnatam a natura rerum, & densa mersam caligine, neque in alio quam rigoris opere, gelidisque Aquilonis conceptaculis, & lib. 2. c. 68. de extremis mundi axibus, sive verticibus loquens, quorum unus Septentrio vocatur, & alter illi adversus Austrinus: Perpetua, inquit, caligo utrobique, & alieno molliorum siderum aspectu, maligna, ac pruina tantum albicans lux. Et idem tradit Solinus in Polyst. cap. 12. Pompon. Mela lib. 3. cap. 2. & sequentibus, Caesar lib. 5. de bello Gallic. Et de Suctia, Elsingia, Angermania, Noruegia, Scythia, Gothia, Moscovia, Livonia, Russia, Scandia, Engrovelandia, Andogitia, Novogrodia, Biarmia, Finmarchia, & alijs, quarum aliquae unius diei, uniusque noctis integrum annum habent, aliae trium, quatuor, quinquéve mensium dies continuos, & totidem continuas noctes, Olaus Magnus in histor. Septentrio. Maginus tab. 24. de Tartarorum Imperio, Anton. Bonfinius rer. Vngar. lib. 1. Paul. Iov. in Moscovia, & Simon Maiolus, omnino videndus, in diebus Canicul. tom. 1. colloquio 17. de proprietar. locorum pag. mihi 393. & seq. Quibus [sect. 69] adijcio Mar. Paul. Venetum, qui in suis relationibus lib. 3. cap. 49. circa ultimam partem Regni Tartarorum, se quandam regionem invenisse tradit, quae peculiari nomine regio Tenebrarum dicebatur, a perpetua, quam ibi Sol habebat, obscuritate; & Paul. Iovius ubi supra [sect. 70] aliam regionem ultra Lapones esse scribit, inter Corum, & Aquilonem perpetua caligine oppressam, in qua Pygmaei reperiuntur. [sect. 71]Vt sic interim Cimmerios populos silentio praeteream, qui ad Occidua Asiae supra Albaniam positi, adeo tenebris, densisque caliginibus circumsepti esse dicuntur, ut alter alterum oculis vix conspicere queat; de quibus loquitur Herodot. lib. 4. Plin. lib. 6. c. 6. Cicero lib. 4. Academ. quaest. Ovid. lib. 11. Metamorph. ubi apud eos somni Dei regiam domum constituit, Erasm. in adag. Cimmeriae tenebrae, Fest. Pompeius, Ortelius, & Stephan. verb. Cimmerij, Maiol. ubi supra, & eleganter Homerus Odysseae 11. sic inquiens: Ast ille Oceani pervenit summa profundi, Illic sunt populique, & moenia Cimmeriorum Nubibus & caeca assdiue caligine tecta: Illos haud unquam radijs Sol aspicit ardens, Nec quando astriferum curru petit arduus axem, Nec rursum ad terras magno devectus Olympo, Sed nox incumbit miseris mortalibus atra. Et qui velit [sect. 72] mirandam historiam, de quadam alia Provincia nebulosa, quae vocatur, Hamsem, & est etiam intra Asiae fines, in Regno Georgiorum, legat Haitonum de Tartaris cap. 10. Ortelium ubi supra, & Maluend. de Antichrist. lib. 3. cap. 7. pag. 120. Est autem adeo certum hanc Vlteriorem, & Sinarum Indiam, de qua nunc loquimur, ex hoc latere, quoad Septentrionem vergit, vel ad regionem tenebrarum, ut loquitur Abdias, esse admodum Borealem, sive Septentrionalem, ut a Borealissimis non multum distare videatur. Nam ingentes illi muri, quibus a Tartaris Sinae disiunguntur, ad secundum, & quadragesimum versus Septentrionem gradum elevati Poli pertingunt, ut auctor est Pater Trigaultius d. lib. 1. expedit. ad Sinas c. 2. Nec dissimiles huius tractus hyemes caeterarum Aquilonarium regionum, rigidis brumis, & intolerabili frigore, ut ipse Pater lib. 4. cap. 4. Sinenses omnes fluvij in Borealibus plagis sub ipsa hyemis initia, ita gelu concrescunt, ut navigijs pervadi minime possint, ac plaustris etiam fidum transitum praebeant, &c. # 2 CAPVT II. De earundem Indiarum Orientalium dignitate, & excellentijs; & an, & quatenus ab antiquis cognitae, & lustratae fuerint? SVMMARIVM Capitis II. -  1 Longa non sunt, quibus nihil demi potest. -  2 Supervacua dicere satius est, quam omittere necessaria. -  3 Indiarum Orientalium divitiae, & excellentiae, & auctores, qui de eis agunt. -  4 Indiae Orientalis foelicitas, & plura in ea naturae miracula ex Plinio, Isidoro, & alijs. -  5 Paradisus voluptatis in Orientali India positus dicitur. -  6 India Orientalis est terrarum principium, & dextera mundi manus. -  7 Indiae Orientalis monstra, quae a Plinio, & alijs recensentur, sabulosa sunt. -  8 Auctores antiqui, qui de India Orientali scripserunt, in multis fallunt. -  9 Indicas mulieres aprinos dentes habere, & centum vicibus parere, quidam referunt. -  10 Indi Ortentales longaevi, & de quodam nostri temporis, qui 335. annos excessit. -  11 Gigantes an hodie sint, vel olim fuerint in Orientali India, & in alijs regionibus, & plura de illis remissive. -  12 Salomonis vigiles erant Gigantes, & hodie Regis Sinarum. -  13 Gigantes nostra aetate reperti apud Canibales, & fretum Magellanicum. -  14 Anthaei proceritas excedebat sexaginta cubitos. -  15 Gigantes an vi magica nasci possint? Alphonsus Carranza I. C. eximius laudatur, ibidem. -  16 Indiae Orientales olim cognitae, & a quibus lustratae, & num. 29. -  17 Bacchus in Orientalem Indiam penetravit. -  18 Herculis expeditio in Indiam Orientalem. -  19 Alexander Magnus quousque Indiarum Orientalium pervenit. -  20 Sesostris Aegyptiorum Rex ultra Gangem processit. -  21 Sesostris superba monumenta, quae in India reliquisse dicitur. -  22 Sesostris crudelitas in Reges victos, & tophaea inverecunda. -  23 Antiochus tentavit expeditionem in Indiam Orientalem. -  24 Brachmanes Indorum Philosophi ex Iudaeis descendebant. -  25 Indi Orientales Ierosolymis convenerunt in Pentecoste. -  26 Indi Orientales Romam olim venerunt, & umbras suas mirabantur. -  27 Indiarum Orientalium navigatio a quibus olim tentata. -  28 Indi Orientales olim in Germaniam naufragio delati. -  29 Antiqui cognoverunt Indiam Orientalem, Aethiopiam, & Trapobanam. -  30 Apostoli, & praesertim D. Bartholomaeus, Indiam Orientalem praedicando lustrarunt. -  31 D. Bartholomaeus Evangelium Matthaei in Indiam tulit, & Indice transtulit. -  32 D. Thomas maximos in praedicatione Indiae interioris progressus fecit, & illius Apostolus merito vocatur. -  33 D. Thomas etiam apud Sinas, & Brasilienses praedicavit. -  34 Socrates & Ruffinus convincuntur, dumtradunt, nullum ex Apostolis in India Vlteriori praedicasse. -  35 Parthia olim generale nomen erat, & universas fere nationes Asiae denotabat. -  36 D. Thomae praedicationis in India Interiori multa vestigia nostris temporibus reperta. -  37 D. Ioannem in India Orientali praedicasse aliqui tradunt. -  38 D. Thomae corpus Maliapurae inventum, & eius miracula. -  39 D. Thomae miraculum insigne apud Indos. -  40 D. Thomae vaticinium de Lusitanorum adventu ad Indos Orientales. Et n. 44. -  41 Crucis Maliapurae a D. Thoma erectae miracula. -  42 Lusitani D. Thomam Apostolum in India, ut patronum agnoscunt & venerantur. -  43 Christiani S. Thomae in India quales. ATqve haec quidem hactenus de vero & proprio Indiarum nomine, earumque situ & divisione. In quo [sect. 1] si quis forte me nimis longum sermonem texuisse succenseat, audiat precor Martialem dicentem: Non sunt longa, quibus nihil est, quod demere possis. Et Plin. lun. lib. 6. epist. 2. [sect. 2] dum inquit: At quaedam supervacua dicuntur etiam, sed satius est & haec dici, quam non dici necessaria. Fuerunt autem eiusmodi Orientales [sect. 3] Indiae, tam soli, quam coeli ratione, & ob divitias, temperiem, ubertatem, gentium mores, ac portentosas varietates, oppidorum & urbium incredibilem multitudinem, & alia plura, quae in se continebant naturae miracula, omni semper saeculo ab auctoribus commendata, ut constat ex Herodot. lib. 3. Ethesia Gnidio in lib. Indicorum, apud Photium in Biblioth. num. 66. 67. 69. Diodor. Sicul. lib. 3. & 5. Plin. lib. 5. cap. 8. & lib. 6. cap. 17. lib. 7. cap. 2. & lib. 37. cap. ult. Solin. c. 55. Strab. lib. 15. Arriano, Quinto Curtio lib. 8. Plutarc. in vita Alexand. Magni, Philostrat. lib. 3. devita Apollonij, Pompon. Mela lib. 1. cap. 4. & lib. 3. cap. 7. D. Isidor. lib. 14. Etymolog. c. 8. A. Gellio lib. 9. noct. Attic. cap. 4. Nicephor. lib. 9. hist. c. 19. Paul. Oros. lib. 1. cap. 2. M. Paul. Veneto in relation. Oriental. lib. 3. Coel. Rhodig. lib. 18. lect. antiq. cap. 31. Ioan. Boem. de moribus gent. lib. 2. c. 8. Carol. Stephan. & Ioan. Funger. in dictionar. verb. India, Abraham. Ortel. in Thesaur. Geograph. eodem verbo, & in Theatro magno tab. 94. ubi alios auctores, qui de eis scribunt, adducit. Quod & praestat Magin. tab. 32. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 16. § 9. num. 6. Maluenda omnino videndo lib. 3. de Antichristo c. 21. & 22. & de Paradiso cap. 52. Iacob. Pontano in 1. tertij progym. 16. pag. 292. & seq. & de monstris agens Franc. Torreblanca lib. 2. de Magia cap. 33. & nos insra plures ex novioribus adducemus. Quae omnia sigillatim prosequi, & illustrare supersedemus, quia res quidem sine exitu esset, si cuncta huius soelicissimae regionis bona huc vellemus attexere, quam prae caeteris pulchritudine excellere, & omnibus, quae ad vitam necessaria sunt, quaeve ad delicias, atque opes spectant, eleganti sermone tradit Diodor. vbi sup. & [sect. 4] Plin. non minus eleganter, aliam illius coeli faciem esse, alios syderum ortus, binas messes in anno, binas aestates, mediam inter illas hyemem, lenes ibi auras, mare navigabile, gentes, & urbes innumerabiles, & arbores, atque homines eximiae proceritatis, quorum aliqui centenos & ducenos annos absque ulla aegritudine degunt, & quina cubita longitudine excedunt: alij aversas habent plantas, & octonos digitos in singulis pedibus: alij caninis sunt capitibus, & pro voce latratum edunt: alij singulis cruribus, qui Monosceli, vel Sciopodae dicuntur: alij sine cervice, oculos in humeris habentes: alij narium loco tantum foramina: alij sine ore halitu tantum viventes, & odore, quem naribus trahant: alij, qui se totos proprijs auribus contegant: alij Pygmaei, qui cum Gruibus bella gerunt, a quibus insestantur. Sed praestat ut omnium vice, ac voce D. Isidor. sic loquentem audiamus: India vocata ab Indo flumine, quo ex parte Occidentali clauditur: haec a Meridiano porrecta, usque ad ortum Solis, & a Septentrione, usque ad montem Caucasum pervenit, habens gentes multas, & oppida, insulam quoque Trapobanam elephantis refertam. Chrysem, & Argyrem auro, argentoque foecundas, Tilen quoque arboribus folijs nunquam carentem. Habet & fluvios Gangem, & Indum, & Hypasin illustrantes Indos. Terra Indiae Favonij spiritu saluberrima, in anno bis metit fruges: vice hyemis Ethesijs potitur. Gignit autem tincti coloris homines, elephantos ingentes, Monoceron bestiam, psittacum avem, ebenum quoque lignum, & cinnamum, & piper, & calamum aromaticum. Mittit & ebur, lapides quoque pretiosos, berillos, chrisopassos, & adamantem, carbunculos, lychnites, margaritas, & uniones, quibus nobilium foeminarum ardet ambitio. Ibi sunt & montes aurei, quos adire propter Dracones, & Gryphas, & immnensorum hominum monstra, impossibile est. Inter [sect. 5] quae huius Indiae bona illud omittendum non est, quod iudicio meo ad eius maximam commendationem spectat, ibi scilicet Paradisum voluptatis a Deo Positum fuisse, secundum probabilem, & magis communem opinionem Lact. Firmian. lib. 2. divin. instit. c. 13. Isidor. d. lib. 14. Etymol. c. 3 Nicephor. d. lib. 9. hist. c. 19. Damasc. lib. 2. c. 11. S. Thom. 1. p. q. 102. art. 1. & aliorum multorum Patrum, quam erudite refert, & illustrat Maluenda de Paradiso c. 51. Martinus Delrius in Adag. sacris Adag. 789. pag. 379. & Ludovic. Ballester. in Hierologia lib. 2 cap. 4. pag. 101. quibus consentit S. Alcim. Avítus lib. 1. de initio mundi, dum ait: Est locus Eoo mundi servatus in axe, Secretis natura tuis, ubi Solis ab ortu Vicinos, nascens Aurora, repercutit Indos. Ad eandem [sect. 6] quoque eiusdem Indiae laudem pertinere videtur, quod eam terrarum principium, & universi Orbis manum dexteram esse, communiter auctores testantur, ut patet ex D. Thom. d.q. 102. Aristot. lib. 2. de coelo c 15. Coelio Rhodigin. lib. 1. antiq. lect. c. 21. Chassa. in Catalog. glor. mundi p. 12. considerat 4. ad finem, & consider. 10. fol. 246. Maluenda d. tract. de Paradiso c. 21. Optime, ut solet, Pat. Ioan, Pineda in comment. in Iob, cap. 23. vers. 9. & Iacob. Pontano d. progymnas. 16. pag. 292. Licet non ignorem, non omnia, quae a Plinio & alijs antiquis de hac India traduntur, certa esse, [sect. 7] & praesertim quae de illis monstrosis hominibus produnt. Hodierna quippe experientia contrarium nostri comperiunt, qui illas oras diligenter quotidie perlustrant. Neque ipse Plinius adeo levis fuit, ut ea pro veris traderet, nam lib. 37. c. ult. agnoscit. multa, quae de India scribuntur, fabulosa esse; & ea etiam irridet Strabo. lib. 2. Geograph. [sect. 8] Et idem generaliter de universis Indiae Scriptoribus tradit Theatr. vitae humanae vol. 6. pag. 1591. col. 1. in fin. quos, inquit, ut plurimum falsa locutos fuisse. Quale & illud videri potest, quod scribit Oderic. lib. 1. [sect. 9] Indicas scilicet mulieres aprorum more dentes prominentes habere, & compertas fuisse centum vicibus peperisse, & alia admodum portentosa, quae ex varijs auctoribus recolit Sim. Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 3. pag. 71. Plane [sect. 10] quod de longa & propagata hominum Indicorum vita Plinius, & alij recensent, ad Soli & coeli temperiem referri posset; sed raro quoque id hodie conspicitur, & portenti loco narratur hominem quendam ibi ex Gangaridum gente, quam Bengalam vocant, annos trecentos & tringinta quinque excessisse, cui aliquoties iam deciderant dentes, alijs continuo subnascentibus, & barba ubi prorsus incanuisset, in atrum denuo colorem, idque paulatim, semetipsa vertebat, ut latius ex Ferd. Castaneda lib. 8. & alijs Lusitanicis rerum Indicarum Scriptoribus commemorat Maffaeius lib. 11. hist. Ind. pag. 259. Pet. Damariz de varia hist. Dialog. 5. c. 1. pag. 322. Fr. Anton. de San Roman in hist. Ind. Orient. lib. 3. c. 18. Mart. Delrius, qui rem istam alijs exemplis confirmat lib. 2. disquisit. Magic. q. 23. Maluenda d. tract. de Paradiso cap. 52. pag. 164. & novissime Anton. Vasconcel. in Annacephal. Reg. Lusit. pag. 297. Rursus [sect. 11] quod de Gigantibus eiusdem Indiae tradunt, hodie falsum esse, experimur; nam frequentius est, ut pusillo corpore sint, licet negari non possit, in aliquibus Insulis Orientalibus, & Occidentalibus, & in alijs regionibus Gigantes olim fuisse, imo & hodie esse, licet non ita communiter, eo quod mundus homines nunc statura breviores ubique educat, qui recens dum esset, & florente iuventa, maximos & proceros protulit, ut habetur apud Esdram lib. 4. c. 5. De quo articulo, qui velit plura ad multa sacrae Paginae, & prophanorum auctorum testimonia intelligenda & comprobanda, legat omnino Theod. Oleastrum, Pererium, Delrium, & alios sup. Genes. c. 6. philonem in lib. de. Gigantibus, D. August. lib. 15. de Civit. Dei c. 9. & 23. & ibi Lud. Vives in addit. D. Isidor. lib. 11. Etymol. c. 3. D. Greg. lib. 7. Moral c. 11. Ioseph. lib. 1. antiq. Iudaic. c. 10. & lib. 5. c. 2. Summam Tabien. post D. Thom. verb. Gigantes. Funger. in Etymol. sub eodem verb. Hieron. Magium lib. 1. Miscellan. c. 4. Iustum Lipsium in Physiolog. Stoic. lib. 3. dissert. 5. Gasp. Sanch. sup. Isai. c. 26. n. 34. &c. 35. n. 37. Maluenda de Paradiso c. 57. Petr. Opammeer. in opere Chronograph. pag. 9. Pineda in Iob. 2. tom. pag. 419. & seqq. & de rebus gestis Salom. lib. 5. c. 13. §. 13. pag. 398. n. 26. [sect. 12] Qui vigiles & excubitores Salomonis Gigantes fuisse tradit, prout hodie esse dicit Regis Sinarum ex relatione Patris Melchior. Nunesij in litteris de rebus Iaponicis, & Sinarum ann. 1555. & plura Miranda exempla Gigantum omnium saeculorum recenset Bap. Fulgos. lip. 1. memorab. c. 6. de miraculis fol. 52. & seq. Simon Maiol. 1. tom. colloq. 2. pag. 47. & sequentib. & tom. 2. colloq. 1. pag, 49. vers. Fabulam de Gigantibus, & tom. 3. colloq. 3 pag. 547. & Antonius Pigafetta, [sect. 13] qui affirmat apud Canibales Armeniae visum a se Gigantem, qui supra nostrates homines a cingulo emineret. Et alios repertos fuisse tradit sub Polo Antarctico ad fretum Magellanicum, & in alijs partibus nostrarum indiarum Occidentalium, de quo nos peculiariter agemus infra c. 10. n. 54 Videantur [sect. 14] etiam quae de monstrosa Anthaei proceritate sexaginta cubitos excedente refert Plutarch. in Sertorio. Strab. lib. 17. Geograph. sol. 170. Pompon. mela lib. 3. c. 11. Ioan. Brodaeus lib. 1. Epigram. Graec. & novissimus Bern. Aldrete antiq. Hispan. lib. 4. c. 3. pag. 500. qui alia quoque notanda de Gigantibus tradit eodem lib. 4. c. 12. pag. 552. & 553. & latissime Theatrum vitae humanae vol. 2. lib. 2. ex pag. 274. ad 277. Fr. Ioa. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 1. c. 3. & Doct. Huert. in annot. Plin. lib. 7. c. 2 fol. 16. &c. 17. fol. 42. Et an [sect. 15] vi magica Gigantes nasci possint, & alia plura de eis docte & diligenter, ut solet reliqua, tractat Mart. Delrius lib. 2. disquis. magic. quaest. 15. pag. 86. & eius transcriptor, sive epitomator Franc. Torreblanca, meus olim Salmanticae auditor, lib. 2. de Magia, c. 32. Et novissime, cum iam haec praelo committebamus, eruditissimus Alphons. Carranza, in praeclara Disputatione de vera humani partus naturalis & legitimi designatione, c. 17. pag. 591. ex n. 50. ad 59. In qua nos quoque, licet immeritos, honorificis interdum titulis, interdum censorijs notis, & obelis prosequitur, quibus sane respondere facile esset, nisi magis modestiae, quam vanae existimationis periculum vereremur. Maxime cum: Non ego vel primus patiar, vel talia solus, Saepe praemit magnos ista ruina viros. Huiusmodi vero [sect. 16] Orientales Indias iam olim ab antiquis non tantum cognitas, sed & magna ex parte lustratas, aperte constat ex auctoribus supra relatis. [sect. 17] Nam de Baccho, sive Libero Patre legimus, illuc cum exercitu commeasse, & gentes illas antea agrestes & feras, in civilem & politicam vivendi formam reduxisse. [sect. 18] Herculem quoque AEgyptium eandem Indiam appetijsse ex Magasthene, & Plinio tradit Coelius Rhodig. lib. 18. antiq. lect. c. 31. Et idem ab eisdem & in lib. I. Machab. c. 1. narratur [sect. 19] de Alexandri Macedonis expeditione, qui magnam harum Indiarum partem peragravit, & subegit: & plutarc. teste, nisi segnities & vecordia militum eius conatus impedijsset, non prius inde arma revocasset, quam omnes illarum angulos penetrasset, & suo imperio subiecisset. Sesostris [sect. 20] quoque AEgyptiorum Rex septima post Merim Soboles, qui, Salomone desuncto, Ierosolymam cepit, ut est 3. Reg. 14. Asiae magnam partem, Thrachas, ac Scythas devicit; & in his Indijs ultra Gangem processit, si credimus Diodor. Sicul. & Herod. lib. 11. & Thom. Bocio de sig. Eccles. lib. 23. c. 14. Qui referunt eum, [sect. 21] multos passim ibídem Cippos, suarum victoriarum monumenta, reliquisse, in quibus haec erat inscriptio: Hanc ego regionem meis obtinui humeris, vel, hanc provinciam subegit Rex Regum, & Dominus Dominorum Sesostris; sic enim se appellare saciebat, regnoque impotenti insolens, eo ferociae, & superbiae processit, [sect. 22] ut sorte ductos Reges annis singulis ad currum iungeret: vt ea pompa per omnium ora triumphans vectaretur, ut ostendit Lucan, lib. 10. cum cecinit: Venit ad Occasum, mundique extrema Sesostris, Qui Pharios currus Regum cervicibus egit. Et si cum hostibus, qui magno certamine dimicassent, & praesenti animo restitissent, rem gessisset; ibi trophaeum cum coleis, & virili membro erigebat; si vero remisso & languido animo, per ignaviam segniter victi, aut nullo negotio pulsi essent, contra eos, mulierum instar, depingebat, tanquam desides & ignavos, & ita in trophaeum ponere consueverat, ut ex eodem Herod. lib. 2. & Diod. lib. 2. c. 1. tradit Alex. ab Alex. dier. genial. lib. 1. c. 22. & ibi Tiraq. in addition. Anthiochus [sect. 23] etiam si Polybio credimus, & alij Duces & Imperatores eandem expeditionem tentarunt, sed parum in ea profecerunt, ut in c. seq. trademus. Iudaeos [sect. 24] in eisdem Indijs colonias posuisse, quinimo & Brachmanes Philosophos Indorum celebratissimos ex Hebraeorum gentibus esse, & illorum sectam & disciplinam in multis rebus sequutos fuisse, ex Megasthene observat Georg. Venet. in harmon. mundi tom. 1. cant. 1. c. 1. Clearchus apud Ioseph. lib. 1. contra Apion. Gram. & diligentissimus P. Mag. fr. Ioan. de la Puente Regius Chronista de convenien. utriusque Monarch. lib. 2. c. 17. Et Oecumenius narrat lib. 1. Actor. Apostol. [sect. 25] Indos, & Scythas Ierosolymis convenisse in die Pentecostes. Quod mirum videri non debet, [sect. 26] nam & Romam petijsse tradit Plin. lib. 6. c. 22. adijciens, quod ijs maxime mirum erat, umbras suas in nostrum coelum cadere, non in suum, Solemque a laeva orirt, & in dexteram occidere, potius quam ex diverso. Quod etiam de Arabibus prius eadem ratione Lucan. scripserat, lib. 3. Pharsal. Ignotum vobis Arabes venistis in Orbem Vmbras mirati nemorum non ire sinistras. Idem etiam Plinius ibid. & lib. 2. c. 67. aliquas [sect. 27] Hannonis, & aliorum navigationes scribit; quibus videtur, non terra tantum, verum & mari, commercium cum his regionibus institutum. Nam in sinu Arabico res gerente Caio Caesare, Augusti filio, signa navium ex Hispaniensibus naufragijs cognita fuerunt: & Quinto Metello celeri C. Affranij in Consulatu Collegae, sed tum Galliae Proconsuli, Indi a Rege Suevorum dono dati, [sect. 28] qui ex India commercij gratia navigantes, in Germaniam tempestatibus abrepti erant. Quae Plinij loca recensens Ioseph. Acosta lib. 1. de natu. novi orbis c. 11. & 19. & fr. Greg. Garc. lib. 1. de Indor. orig. c. 2. §. 7. pag. 42. & cap. 4. §. 1. pag. 67. non amplius modo a Lusitanis per navigari inquiunt, quam illo utroque naufragio, & Indorum usque ad Germaniam, & Hispaniensium usque ad Sinum Arabicum Percursum est. Et idem de alijs ad easdem Indias navigationibus tradit Maluenda de Antichristo lib. 3. c. 15. pag. 143. & novissime post haec scripta Doct. Seraphinus Freitas de iusto Imperio Lusitan. Asiatico cap. 5. Et generaliter [sect. 29] antiquos notitiam AEthiopiae, atque huius Orientalis Indiae, & Aureae Chersonesus habuisse, quamvis hae provinciae infra terminos Torridae Zonae consistant, pluribus probat Ioan. Boterus in relationibus universal. 1. p. vol. 2. lib. 1. ubi inter alia citat illud Ovidij: Quid tibi si calida prosit, laudere Syene, Aut ubi Trapobanem Indica tingit aqua? Apostolis [sect. 30] quoque curam fuisse in his adeo latis, & vastis Indiarum Orientalium regionibus Christi Domini fidem & Evangelium praedicare, D. Bartholomaeus ostendit; de quo scribit Dionys. Areopagita in lib. de Mystica Theolog. ad Indos profectum esse, illucque lato secum volumine Evangelij D. Matthaei Christum annuntiasse: & consentit Venantius Fortunatus de gaudio vitae aeternae, dum canit: Inde triumphantem fert India Bartholomaeum. Matthaeum eximium Naddaver alta virum. Quam Indiam Citeriorem fuisse supra cap. praeced. num. 52. pluribus comprobavi. [sect. 31] Quibus addit D. Isidor. in lib. de ortu, & obitu S. Patr. cap. 75. Indis Evangelium D. Matthaei in vernaculum eorum sermonem vertisse. Et cum postea circa annum Christi 178. Indi legatos misissent ad Demetrium Alexandriae Episcopum, postulandorum Doctorum gratia, & is Panthaenum Philosophum demandasset, hic illud Evangelium a S. Bartholomaeo transcriptum reperit, & in reditu Alexandriam detulit, ut inquit D. Hiero. de Script. Eccles. in Panthaeno, & in epistol. 84. ad Magnum, Genebrard. in Sotere, & in Victore, & novissime fr. Io. de la Puente de convenient. utriusque Monarchi. lib. 2. cap. 28. §. 2. Sed qui [sect. 32] maiores in his Indijs Orientalibus fecit progressus, praecipue in illa, quam Interiorem, sive Vlteriorem vocari diximus, & proprie eius Apostolus vocari meruit, fuit D. Thomas cognomento Dydimus. Is enim Provincias Parthiae in Orbis terrarum Apostolica distributione sortitus, in has quoque Interioris Indiae regiones pervenit; & cum omnes fere earum populos perlustrasset, & in Christiana religione cum mirabili fructu instituisset, tandem Regis iussu lanceis transfixus occubuit, ut testatur Martyr. Roman. die 21. Decemb. ubi late Baron. in notis. Idem Baron. ann. Christi 44. n. 35 Greg. Nazianz. in oration. ad Arrian. Greg. Papa hom. 17. in Evang. Isidor. ubi sup. c. 76. & Niceph. lib. 2. hist. Eccles. c. 40. ubi ait, quod eum viderunt, & audierunt quicunque in extrema Orientis ora ad ultimum Oceanum colunt: & idem affirmat Haytonus Armenius in hist. Tartarorum c. 6. Eoque producit Maluenda lib. 3. de Antichrist. c. 10. [sect. 33] Vt ad Sinas usque penetrasse contendat, sicuti Maffaeius quoque affirmare videtur lib. 1. hist. Ind pag. 45. & lib. 6. pag. 142. Pet. Iarric. in Thesau. rer. Indic. lib. 2. c. 17. & P. Nicol. Trigaultius de Christiana expedit. ad Sinas lib. 1. c. alt. in sin. Seraph. Freit. ubi sup. c. 4. Nec desunt, qui scribant inter Brasilienses etiam aliquo tempore fuisse, & praedicasse, ut ex relatione Eman. Nobrigae advertit Thom. Bocius lib. 4. de sign. Eccles. Dei c. 3. pag. 132. & lib. 5. c. 12. pag. 207. & Maluenda d. lib. 3. c. 25. ad sin. [sect. 34] Quo sit, ut parum auctoritati Socratis deferre debeamus, dum nullam Evangelij lucem usque ad tempora Constantini Interiori Indiae illatam assirmat, lib. 1. hist. Ecclef. c. 15. sic inquiens: Cum Apostoli sortito iter ad gentes suscepissent, Thomas Parthiam, in qua munere Apostolico perfungeretur, obtinuit, Matthaeus Aethiopiam, Bartholomaeus Indiam, quae huic finitima est, sortitione cepit. India autem interior, quam permultae gentes barbarae accolunt linguis inter ipsas discrepantes, non ante tempora Constantini verbi Christi, & eius religione illustrata est. Et idem tradit Ruffinus lib. 1. continuat. hist. Eccles. Euseb. c. 9. his verbis: In illa divisione Orbis terrae, quae ad praedicandum verbum Dei, sorte per Apostolos celebrata est, cum aliae alijs provinciae obvenissent, Thomae Parthia, & Matthaeo Aethiopia, eique adhaerens Citerior India Bartholomaeo dicitur sorte decreta. Inter quam, Parthiamque media, sed longo interior tractu, India Vlterior iacet, multis, varijsque linguis, & gentibus habitata, quam velut longe remotam nullius Apostolicae praedicationis vomer impresserat. Etenim certius longe est D. Thomam in hanc quoque Indiam penetrasse, ut caeteri auctores supra relati testantur; & Socrates, & Ruffinus absolutam eius excursionem, & praedicationem ignorarunt, sortitionem nimirum solam inter Apostolos factam agnoscentes, & attendentes. Quamvis & hanc D. Thomas transgressus non videatur, [sect. 35] quoniam Parthia eo tempore generale nomen erat, & universas fere Asiae nationes comprehendebat, ut ostendit Plin. lib. 6. c. 26. Solin. in Polystor. c. 59. & Paul. Orosius lib. 1. c. 2. sic inquiens: A flumine Indo, quod est ab Oriente usque ad flumen Tigrim, quod est ad Occasum, regiones sunt istae Arachosia, Parthia, Assyria, Persis, & Media situ terrarum montoso & aspero. Hae a Septentrione habent montem Caucasum, a Meridiemare Rubrum, & Sinum Persicum, in medio autem sui flumina praecipua Hidaspem, & Arabim. In his sunt gentes 32. Sed generaliter Parthia dicitur, &c. Et utcunque olim haec D. Thomae in Interiori India praedicatio in dubio esse posset, [sect. 36] hodie tamen extra omnem controversiam posita est, cum plurimi & gravissimi viri, qui eas regiones nostris temporibus peragrarunt, & alij, qui eorum scripta, & epistolas recolunt, passim testentur extare in illis multa & aperta huius sancti Apostoli, & fidei, quam propagavit, vestigia, & praecipue templa ab eo aedificata, cruces, & imagines sculptas, & Christianos qui eius nomen retinentes Sancti Thomae vocantur, ut constabit ex Iosepho Indo in sua navigatione pag. 142. Pet. Alvarez in suis relat. pag. 132. Lud. Vartomano lib. 6. c. 1. 2. & 14. Hiero. Osior. lib. 3. & 4. de rebus gest. Eman. Alano Copo Dialogo 3. c. 19. pag. 438. ubi alios affirmare tradit, etiam [sect. 37] D. Ioan. Evangelistam apud eosdem Orientales Indos praedicasse, Maffaeio d. lib. 1. pag. 45. & seq. & lib. 8. pag. 191. & lib. 12. ad fin. & alibi saepe, fr. Ant. de San Roman in hist. Ind. Orient. lib. 1. c. 13. & lib. 2. c. 31. & lib. 3. c. 30. Illescas in hist. Pontis. 2. p. lib. 6. c. 22. §. 1. & 3. p. lib. 2. ex pag. 159. Botero in relatio, universal. 1. p. lib. 6. Maluenda d. lib. 3. de Antichristo c. 7. & 10. Pineda in Monarch. lib. 10. c. 41. fr. Ioan. de la Puente in d. convenientia utriusque Monarch. lib. 2. c. 29. §. 2. & latissime Iarricius d. lib. 2. cap. 17. & 18. & Ioan. Lucena in vita S.P. Xaverij lib. 1. & Freitas ubi sup. d. cap. 4. Qui etiam tradunt, [sect. 38] qualiter a Lusitanis in ruinis antiquae urbis insulae Maliapurae venerandum huius Sancti cadaver inventum fuerit, & eidem insulae ipsius nomen in posterum dederit, licet Martyrologium Romanum, & alij auctores Calaminae mactatum perhibeant, ac sacrum deinde corpus ad urbem Edessam Mesopotamiae a Christianis translatum. Sed verius est Maliapurae, aut integrum, aut maiorem illius partem repositam fuisse: nam id semper indigenae affirmarunt, & propter innumera, quae ibi edebat, miracula, eximie locus ille ab omnibus licet in fidelibus colebatur, ut Ioseph. Indus, Petr. Alvarez, & alij in praedictis relationibus tradunt, & M. Paul. Venetus lib 3 de Oriental. region. cap. 27. Neque est omittendum [sect. 39] quod Maffaeius, larricius, & alij subiungunt, in eadem nempe urbe sacram aedem extruere aggressum Apostolum cum a Daemonum sacrificulis, & a Sagamo Rege prohiberetur, rem interim insignem accidisse, ad Christi virtutem, & fidem Evangelij comprobandam. Inusitatae quippe magnitudinis truncum, ut fit, in littus eiecerat mare, quod eo tempore leucas fere decem ab urbe distabat. Eam Rex materiam cum in usum aedificij cuiusdam vehementer expeteret, robusti primum homines in cassum funibus, ergastisque amovere conati; deinde adhibiti complures elephanti, cum toto connixi impetu nihil omnino proficerent, Apostolus Regi conditionem tulisse fertur, si truncum illum sibi ad templum vero Deo aedificandum daret, nullis machinis, nullo mortalium adiutore, sese protinus ad urbem attracturum. Cum Rex, insanire videlicet hominem ratus, per ludibrium annuisset, tunc D. Thomas zona, qua erat praecinctus, ad prominentem ex caudice ramusculum annexa, signo tantum facto Crucis, immanem stipitem facili ductu sequentem, universa ad spectaculum effusa civitate, in ipso pomaerio statuit: ibidemque defixa lapidea Cruce, [sect. 40] vaticinatus est; cum ad eum lapidem usque pertingeret pelagus, tunc divino iussu e remotissimis terris candidos homines ad eadem, quae ipse intulisset, sacra instauranda venturos. Neque fefellit praedictio; siquidem sub Lusitanorum appulsum, occultis tot annorum accessibus, locus Oceano demum albui coeptus, & lapidea [sect. 41] illa crux, sive alia marmori insculpta, ad quam postea genuflexus Apostolus interfectus fuit anno 1548. ab eisdem Lusitanis reperta est; quae exinde, singulis propemodum annis, die vigesima prima Decembris eidem Sancto dicata, splendescit, ac liquorem fundit, perinde ac si oleo delibuta fuisset, & mox multas sanguinis guttas stillat, eo ipso tempore, quo a Sacerdote Missam celebrante, Evangelium recitatur. Quo miraculo adducti innumeri Indorum Orientalium, quotannis ad Christi fidem convolare dicuntur, ut praeter auctores supra relatos refert Thomas Bocius de sign. Eccles. Dei lib. 2. c. 11. pag. 81. Maluenda d. lib. 3. de Antichrist. c. 12. pag. 136. & 137. Pet. Damariz Lusitan. in Dialogo 5. de varia histor. pag. 328. Horat. Turselinus lib. 1. de vita S. Pat. Xaverij c. 16. Iacob. Gretserus lib 2. de Cruce c. 1. Iacob. Gualter. in Chronographia pag. 741. & fr. Ioan. de la Puente in d. Conven. utr. Monarch. lib. 2. c. 29. §. 2. in fin. pag. 294. Et quod [sect. 42] Lusitani propter haec miracula D. Thomam in India Patronum elegerint, illumque iussu Regis in praelijs simul cum D. Iacobo invocare soleant, auctor est Maffaeius lib. 13. pag. 326. Maluenda ubi sup. c. 7. & seqq. Iarricius d. lib. 2. c. 17. & 18. Freitas de Imper. Asiat. c. 18. n. 10. ubi alia congerunt de huius sanctissimi Apostoli in hac India praedicatione, [sect. 43] & de varijs Christianorum populis, qui ibi etiam hodie fidem ab illo annuntiatam retinent, licet multis erroribus obscuratam ¶ Sed [sect. 44] audiamus elegantem quendam nostri temporis Poetam illud D. Thomae oraculum his carminibus resonantem. Pone modum lacrymis, nec tempora fausta doloris Obducant nubes, Asiae dum Regna micanti Lysiadum splendore, novum sortita decorem. Aurorae primos obscurant liminis ortus, Quae mihi consilio Superum sunt dedita curae Regna Asiae tradam sceptro dominanda potenti Emmanuelis, amat sibi foelix India nomen Lysiacum: visura cito victricibus armis Alphonsum dantem Mahometi in Tartarae Regnum, Quo pietas, & casta Fides in pristina surgant. # 3 CAPVT III De eisdem Indijs Orientalibus, & foelicissimis Lusitanorum in illis inquirendis, subigendis, & Christi fide illustrandis expeditionibus. SVMMARIVM Capitis III. -  1 Indiae Orientales non satis antiquis cognitae. -  2 Marcus Paulus Venetus totum pene Orbem lustravit. -  3 Mahometani quando primum ad Indiam Orientalem accesserint. -  4 Lusitani magis quam reliqui Orientalem Indiam perlustrarunt. -  5 Lusitanorum laudis ob navigationem, & acquisitionem Indiae Orientalis. -  6 Herculis & Alexandri expeditiones in Indiam Orientalem. -  7 Semiramis Indicum bellum frustra tentavit. -  8 Selostris Aegypti, & Tharco Aethiopiae Rex nunquam Indiam viderunt. -  9 Nabocrodosorus, Idantyrsus, & Cyrus ad Indiam Orientalem non pervenerunt. -  10 Traianus habuit in votis expeditionem in Indiam. -  11 Adrianus Imperator ad Eufratem tantum pervenit. -  12 Aemiliani expeditio in Indiam Orientalem parum proficua. -  13 Caesarion filius Caesaris, & Cleopatrae in Indiam missus. -  14 Indi Orientales nunquam bellum alijs moverunt, & raro susceperunt. -  15 Lusitanorum navigationis in Indiam Orientalem initia. -  16 Henricus Portugalliae Infans plures insulas adinvenit. -  17 Tercerae Insulae quando detectae. -  18 Maderae Insulae detectio, & magnitudo. -  19 Insulae de Arguin, & de Caboverde repertae. -  20 Insulae de Caboverde an eaedem, ac Fortunatae? -  21 Henricus Insans insulas a se detectas, & detegendas Lusitanis Regibus donavit. -  22 Romani Pontifices qualiter concesserint Lusitaniae Regibus exquisitionem, & acquisitionem Orientalium Indiarum? -  23 Alphonsus Lusitaniae Rex quid in Africae, & Indiae conquisitione praestiterit? -  24 Insulae de Fernan Po, Anni boni, Sancti Thomae, & aliae quando repertae? -  25 Ioannes Secundus Rex Lusitaniae multum profecit in navigationibus Indiae Orientalis. -  26 Premontorium Ganariae quando superatum, & cur Tormentosum, & Bona spei dictum? -  27 Ioannes Secundus Lusitaniae Rex mittit exploratores navigationis in Indiam. -  28 Ioannes Secundus Rex Lusitaniae mittit legatos in Indiam ad quaerendum Preti Ioannem. -  29 Emanuel Rex Lusitaniae plures classes in Indiam Orientalem misit. -  30 Vasci Gamae Lusitani foelicissimae navigationes, & expeditiones in Indiam. -  31 Petrus Alvarez Capralis ingentem classem in Indiam ducit. -  32 Brasilia Provincia qualiter a Caprali detecta, & Sanctae Crucis dicta? -  33 Malabaricum bellum cum Calecuti Regulo cur coeptum? -  34 Francisci Almeidae, & Alphonsi Alburquercij egregia facinora. -  35 Goa urbs Imperij Lusitanici in Oriente sedes quando capta? -  36 Insula sancti Laurentij quando reperta. -  37 Malaca urbs, & eius expugnatio. -  38 Sumatra insula, & an eadem, quae Trapobana, vel Aurea Chersonesus? -  39 Zeilan insula detegitur, & eius ubertas, & an sit Trapobana? -  40 Paradisus Terrenalis creditur fuisse in insula Zeilan. -  41 Molucae insulae quales, & quando repertae? -  42 Sinarum latissimum, & ditissimum regnum, & quando a Lusitanis lustratum? -  43 Abyssinorum Regis ad Pontisicem Romanum, & Lusitaniae Regem legatio. -  44 Aethiopiae Africanae partem antiquis incognitam habitat Abyssinorum Imperator, vulgo dictus Presbyter Ioannes. -  45 Insularum Iaponij, Lequij, Bornei Iavarum, & Philippinarum detectio, & magnitudo. -  46 Ormucij Regnum in confinibus Persiae a Lusitanis captum, & eius emporij celebritas. -  47 Auctores plurimi recensentur, qui de rebus, & historijs Indiae Orientalis scripserunt. -  48 Emanuel Rex Lusitanorum scripsit historiam Indiarum Occidentalium. -  49 Abyssinorum de rebus qui scribunt. -  50 Lusitanorum virtus, & constantia in navigationibus, & expeditionibus Indiae Orientalis a multis extollitur. -  51 Lusitani Reges Indiae Orientalis opes, & commerciae in se transtulerunt. -  52 Indiae Orientalis commercium, & negotiatio semper fuit quaestuosa. -  53 Indiae orientalis divitiae admirabiles. -  54 Lusitaniae Reges quibus titulis usi sunt post Indiae Orientalis acquisitionem. -  55 Emanuel Rex globum sphaericum suis insignibus addidit. -  56 Lusitaniae Reges cur a Deo titulis Orientalis Indiae ornari meruerint? -  57 Lusitaniae Reges primam curam expeditionum Indiae in propagatione Evangelij collocarunt. -  58 B. Franc. Xaverij in convertendis Orientalibus Indis labores & in vita, & post mortem miracula, & quam iuste fuerit in numerum Divorum relatus. -  59 B. Ignatij a Loiola eximius zelus conversionis Indorum Orientalium, & pijssimae litterae, quas super hoc ad Abyssinorum Regem scripsit. -  60 Emanuelis Lusitaniae Regis cura conversionis Indorum, & pia legatio ad Leonem X. Pont. Max. -  61 Ioannis Tertij Lusitaniae Regis elegantissima & pijssima epistola ad eius in India Orientali Proregem. -  62 Lusitanorum gloria & triumphus, ob detectam & subiugatam Indiam Orientalem, carminibus venustissimis celebratur. Fvit quidem, ut vidimus, antiquioribus saeculis aliqua Orientalium Indiarum cognitio, confusa tamen illa, & multis fabulis, & erroribus involuta. [sect. 1] Et sane postea magis in obscuro esse coeperunt, & fere extra commercium, imo & notitiam caeterarum, Europae nationum constitui, propter navigationis ignorantiam, itinerum terrestrium difficultatem, & propter pericula, quae ex tot diversarum sectarum hostibus imminebant. Adeo, ut vix fidem meruerit [sect. 2] Marcus Paulus, natione Venetus; qui cum ex anno ab Incarnatione Domini 1269. totam pene Asiam, Africaeque, & Europae magnam partem ausus fuisset lustrare, & circumnavigare, in partiam tandem reversus, earum omnium regionum, quas adiverat, & praecipue istarum Orientalium relationes scripsit. Quem merito hac de causa laudat Thomas Bocius Eugubinus lib. 6. de sign. Eccles. Dei cap. 6. pag. 236. & lib. 8. c. 1. pag. 291. [sect. 3] Post hunc Mahometani aliqui, ante ducentesimum quadragesimum annum, ex Provincijs confinibus paulatim in plures huius Orientalis Indiae oras appulerunt, & per vim compulsis ad montana incolis, maritimam planitiem, & loca maxime opportuna commercijs occuparunt; & quod peius fuit, suae sectae pestem invexerunt, ut refert Maffaeius lib. 4. histor. Indi. pag. 96. Sed nulli unquam, mortalium maiores in hoc progressus fecerunt, [sect. 4] quam praeclarissimi, & invictissimi Lusitani. Hi enim patrum nostrorum memoria Indicam navigationem tentantes, nullis sumptibus parcentes, nullisque laboribus, difficultatibus, aut periculis territi, incredibili virtute & constantia eo usque processerunt, ut extima, & intima totius Orientis sedulo penetrarent; & non tantum vastas, & immensas illius Provincias lustraverint, verum & Christi fidem docuerint, atque earum plures, a Saracenis Possessas, suae ditioni & imperio subiecerint. Quorum [sect. 5] laudes multis verborum encomijs prosequitur Thom. Bocius ubi sup. & lib. 21. cap. 2. pag. 372. & sequentibus; ubi eventa foelicia prosapiae Regum Lusitanicorum commemorans, eorum navigationes ultra ducentos gradus progressas considerat, & nullam unquam gentem fuisse, quae navali peritia Lusitanos excesserit, aut tam diuturnas, & opulentas navigationes aperuisse legatur, commerciaque induxisse inter tot, ac tam barbaras, efferatasque gentes, ita maxime facientia ad humani generis societatem devinciendam, ut iam ridicula videri possint, quae de Tyrijs, & Carthaginesibus rei nauticae peritissimis ab antiquis iactabantur, & quae somniando de Baccho, Hercule, & his similibus fabulae prodiderunt. Idem late & eleganter memorat & extollit Paul. Iovius lib. 12. histor. qui antea lib. 4. paucis multa perstringens, sic scripserat. Indici maris emporia nobis Lusitanica classis aperuit, cum ab Atlantico Oceano ultimum Aethiopiae promontorium, ingenti spe, unde ei nomen, inusitatoque ausu praetervecta, ultra Arabicum, Persicum, & Gangeticum vastissimos sinus, ad Auream usque Chersonesum, extremaque Sinarum littora coemundis aromatibus negotiationem extenderet. Et Ioan. Voerthusius lib. sing. Phoenicis Augustae fol. 21. dum inquit: Lusitani autem longum ab Afris Numidisque provecti, ad Nili fontes, & Rubrum ad usque mare progressi sunt: & hinc Gangi, illinc Euphrati, Deo, ut par est credere, auctore, & ipso invitante coelo, magna se tum nominis, tum famae gloria inseruerunt. O Reges dignos omnium favore, dignos Antipodum, & adversi quaqua patet Orbis imperio! Et revera mirabilis & inusitata haec navigatio, & tanti Orbis subiugatio appellari potest. Nam longo intervallo Indicas Herculis, [sect. 6] Alexandri, & aliorum expeditiones excessit, quos scimus, quam parum in illis profecerint. Semiramis [sect. 7] quoque, quae bis hoc bellum tentavit, semel ad Indum fluvium. iterum paulo interius: prius victrix sed deinde victa recedere coacta est, ut ex Magasthene recensuit Strabo, & Diodor. Sicul. lib. 3. & Ludovic. Vives in annot. ad D. August. lib. 18. de Civitat. Dei, cap. 2. ubi subiungit, [sect. 8] Sesostrim AEgypti Regem, & Tharconem AEthiopiae, licet usque ad Europam, & Herculis columnas pervenerint, nunquam tamen Indiam vidisse. [sect. 9] Neque Nabocodrosorum, quem Chaldaei Herculi quoque praeferunt. Idantyrsum vero, licet AEgyptum sit ingressus, ad Indos tamen non venisse constat: & Cyrum Massagetas solum armis sollicitasse, Indis intactis. Traianum [sect. 10] etiam legimus eandem expeditionem in votis habuisse, iactasseque se, ultra quam Alexander penetrasset, in India progressurum; quod & Senatui per epistolam significavit, ut refert Dio, & Cuspinian. in eius vita, & Eutrop. lib. 8. hist. Roman. sed certum est, ad regiones tantum, quae citra Tigrim sunt, pervenisse, [sect. 11] & Adrianum ad Eufratem; quamvis hi duo longiores Romanae Monarchiae terminos in his partibus collocaverint, ut optime in eorum vitis Sueton. Dion. Cassius, Petr. Mexia, & alij Scriptores observant. [sect. 12] Neque magis profecit AEmilianus Imperij tyrannus, qui ut Trebellius Pollio auctor est, in AEgypto agens, aliam contra eosdem Indos expeditionem paravit. [sect. 13] Aut Caesarion filius Iulij Caesaris & Cleopatrae, quem teste Plutarcho in Antonio, cum magna pecuniae summa miserat mater per AEthiopiam in Indiam. Atque [sect. 14] hoc est, quod ex Strabone lib. 15. tradit & affirmat Coel. Rhodigin. lib. 18. antiq. lect. cap. 31. ab Indis nusquam foras missum exercitum, & exteras gentes bello appetitas, ne quid parum iusti committerent; neque extrinsecus etiam adversus eos bellum ingruisse, excepta Herculis, Bacchi & Alexandri expeditione. Huius [sect. 15] Lusitanicae navigationis prima fundamenta Ioannes Portugalliae Rex, eo nomine Primus, iecisse videtur; nam anno millesimo trecentesimo octuagesimo tertio maximam classem instruxit, qua Septam, urbem Mauritaniae munitissimam, in ora maritima Gaditani freti sitam, expugnavit: & inde fuit oblata occasio Lusitanis, qui in illius urbis praesidio constituti fuerant, armis latius evagandi. Henricus [sect. 16] deinde, huius Ioannis filius tertio genitus (quem Infantem dicunt) alias classes aedificavit, quibus Africae littora, & eas Mauritaniae regiones, quae extra Fretum ad Austrum pertinent, infestas redderet, & hoc pacto varias insulas ab hominibus nunquam habitatas adinvenit: & inter alias, eas, quas [sect. 17] Terceras appellant, quae numero sunt septem, & ex his una Angra nomine quadraginta milliaribus ambitur. Altera sancti Michaelis plusquam nonaginta milliaria continet; detexit etiam aliam, nomine Portvs Sanctvs, [sect. 18] nec procul inde Maderam anno millesimo quatercentesimo vigesimo, vino & saccaro praestantissimam, quae Regina Insularum Oceani atlantici est, & centum & sexaginta milliaribus cingitur. Vnde maiore cupiditate incensus, terras ignotas explorandi, dedit operam, ut ij, quos classibus praeficiebat, multo longius progrederentur. Quo studio factum est, ut non solum bona pars Africae, quae ad AEthiopiam pertinebat, verum & insulae permultae in Oceano sub Imperium Lusitaniae redigerentur. Anno [sect. 19] quippe millesimo quadringentesimo quadragesimo tertio, sex aut septem parvae insulae repertae sunt, quae vocantur De Argvin. & postea anno 1460. ab Antonio Nelli Genuensi decem aliae, quae dictae fuerunt De Cabo verde, quoniam ad Occidentem Promontorij huius nominis iacent, centum leucis distantes, [sect. 20] easque ab antiquis Geographicis Fortunatas dici, Ioan. Barrus testatur lib. 1. Decad. 1. & eum sequitur Petr. Damariz in Dialog. 4. de var. hist. c. 4. in fine, licet alij aliter sentiant, ut alio loco dicemus. Quibus & alijs, quae procedente tempore repertae sunt, mirum est, quantum gloriae & incrementi Lusitanae ditioni comparatum sit. [sect. 21] Nam Henricus Infans eas, quas detexerat, & quas deinde detegendas conceperat, usque ad Indiam inclusive, Regibus Portugalliae in perpetuum donavit: & anno millesimo quatercentesimo quadragesimo primo Martinum Quintum summum Romanae Ecclesiae Pontificem eorum, quae gessit, & quae gerere sperabat, certiorem fecit, & ut praedictam donationem confirmaret, expostulavit, simulque, ut plenariam indulgentiam illis omnibus concederet, qui in huiusmodi navigationibus & expeditionibus decessissent. [sect. 22] Quod praedictus Pontifex, rei gravitate & utilitate mature perpensa, libens indulsit. Et postea Eugenius Papa Quartus, & Nicolaus Quintus idem suis plumbatis & Apostolicis litteris confirmarunt. Et tandem Sixtus Quartus, qui prae caeteris excommunicationis & interdicti poenas adversus alios Principes & personas indixit, qui oras illas absque Lusitanorum Regum consensu ingredi, & subiugare tentarent; ut praeter alios tradunt Maffaeius lib. 1. hist. Indi. pag. 5. fr. Anton. de San Rom. in ead. histor. lib. 1. cap. 2. pag. 2. & cap. 3. pag. 10. Petr. Damariz in Dialog. 4. de var. histor. cap. 4. sol. 152. Thom. Bocius lib. 4. de sign. Eccles. Dei cap. 3. pag. 134. & P. Fernand. Rebellus de obligat. iustitiae lib. 18. quaest. 23. Vbi progressum harum expeditionum perstringit, Calixti & Nicolai Bullas ad litteram refert, & titulos Lufitanorum Regum ad hanc Indiae Orientalis conquisitionem, & praedicationem eleganter defendit, & novissime post haec scripta Seraphinus de Freitas de iusto Imperio Asiatico cap. 1. num. 1. & seqq. & August. Barbosa in Pastorali 1. part. tit. 3. cap. 2. num 41. Henrico autem sub anno salutis 1460. vita functo, [sect. 23] Rex Alphonsus Odoardi Regis, qui fuerat Henrici frater, filius, nihil ulterius potuit explorare ob bella gravissima, quae in Africa gessit, unde Africani nomen adeptus est: licet verum sit, sub eius imperio detectas fuisse in AEthiopiae, seu Guineae ora, [sect. 24] eas insulas, quas vocant De Fernan Po, Capitis Catherinae, Principis, Anni boni, & aliam, quae dicitur Sancti Thomae, quae sub aequinoctiali linea iacet, & Madera aliquanto maior, saccari abunde dives est. At [sect. 25] Ioannes Secundus Alphonsi filius, cum incredibili cupiditate arderet Indicae regionis penitus explorandae, novas classes instruxit, quae maximam partem AEthiopiae perlustravere: & extra aequinoctialem circulum evectae, cum essent a conspectu Septentrionis remotissimae, alia sydera in coelo notarunt, ad quae cursum dirigerent. Iam cum quilibet alium navigationis longitudine superare contenderet, factum est, [sect. 26] ut inciderent in Promontorium, quo nullum unquam maius in terris apparuit; longitudine triginta & novem graduum, qui efficiunt supra duo millia & septingenta milliaria: ab ortu vero latus illius multo longius est. In eo superando tantis tempestatibus iactati sunt, ut saepenumero omnem spem salutis abijcerent. Quo factum est, ut illud Tormentosum appellarent, a Tormenta, hoc est, tempestate adversa, licet antiquis Ganariae promontorium diceretur. Reversi, cum Ioanni eius situm & longitudinem demonstrarent, tanta laetita affectus est, ut existimaret, esse sibi iam aditum in Indiam patefactum: & quasi foelicis eventus augurio commotus, Promontorium illud Bonae spei nominare iussit, [sect. 27] & homines interim partim Hebraeos, partim Christianos, Alexandriam misit, inde in AEthiopiam, quae supra AEgyptum est, & in Indiam, ut qua ratione commodius ille cursus post illum promontorij flexum, in Indiam consici posset, intelligerent. [sect. 28] Et etiam anno millesimo quatercentesimo octuagesimo sexto misit Alphonsum Paivam, & Ioannem Petreium Covillanium, ut inquirerent quendam Christianum Imperatorem, quem audierat Presbyterum Ioannem appellari, & Indias imperio continere. Sed hos Ioannis conatus mors oppressit. [sect. 29] Emanuel vero, qui ei successit, motus Ioannis consilio, multis licet dissuadentibus, classem quatuor navium instruxit, & ei summum illum, & nunquam satis laudatum virum Vascum Gamam praefecit, [sect. 30] qui ex portu Lusitanico solvens nona die Iulij, anni millesimi quatercentesimi nonagesimi septimi, & superato Promontorio Bonae spei, legit Orientalem oram AEthiopiae, repertis ibi insulis Sofalae, Mozambicae, Melindae, & alijs; quarum situs, mores, & instituta diligenter advertens, delatus postea fuit in amplissimum illud Regnum Malabaricum, quod Calecutum vocant; ubi cum eius Rege foedus percussit, & alia gloriosa facinora gessit: ac tandem regresus, in Olyssipponensem Lusitaniae portum appulit, anno millesimo quatercentesimo nonagesimo nono. Post haec Emanuel classem tredecim navium anno millesimo quingentesimo, mense Martio in eandem Indiam Orientalem destinavit, mille & quingentos milites habentem, [sect. 31] eamque Petro Alvaro Caprali commisit, eique praecepit, ut quoad fieri posset, amicitiam cum Calecutij Rege firmaret, ab eoque peteret facultatem arcis prope urbem aedificandae, qua Lusitani possent vitam ab hostium immanitate tueri, & sine ullo periculo negotiari: si recusaret, bellum ei inferre minime dubitaret. Eundem cursum, quem Gama, tenuit Capralis, donec ad Insulam sancti Iacobi pervenit. Cum vero ulterius progrederetur, orta tempestate, Occasum versus navigavit, & in terram incognitam descendens, quam [sect. 32] Brasiliam appellant, & ipse Sanctae Crucis nomine celebrari voluit, columnam marmoream ibi collocari iussit, in qua erat Crux cum Emanuelis insignibus incissa, & Gasparem Lemium in Portugalliam remisit, qui Emanueli de huius terrae situ nuntiaret, de qua illud dici posse, tradit Alanus Copus Dialogo 4. cap. 16. Tu non inventa, reperta es, & plura alia scribunt Maffaeius histor. Ind. lib. 2. Ioannes Barros decad. 1. lib. 5. cap. 2. Petr. Damariz Dialog. 5. c. 2. & ex fol. 336. & fr. Anton. de San Roman lib. 1. histor. Ind. Orient. cap. 11. pag. 57. & alij de quibus infra cap. 6. num. 59. Inde profectus, tempestate quatuor naves amisit, & consueto iam itinere decima tertia die Augusti Calecutum pervenit. [sect. 33] Vbi ob iniurias Lusitanis a Rege illatis, Arabum mercatorum aemulatione, bellum Malabaricum inchoavit, & accepta damna gravioribus damnis rependit; licet hoc bellum vix tredecim annis subsequentibus finiri potuerit. Et tandem domum redijt pridie Kalendas Augusti anno millesimo quingentesimo primo. Miserat autem eodem anno Rex Emanuel in Indiam aliam classem trium navium; cui praeerat Ioannes Nonius, quod confideret in ea classe, cum qua Capralis anno proximo missus fuerat, satis praesidij fore, vel ad pacem cum Calecutij Rege constituendam, vel ad spiritus Regis insolentis & elati comprimendos. Sed cum ex Caprali cognovisset insidias, quibus circumventus fuerat, misit rursus anno sequenti millesimo quingentesimo secundo Vascum Gamam in Indiam cum classe decem navium: & alim praeterea classem instrui praecepit, cui Vincentius Soderius praeerat, ut teneret Indicum mare, bellumque Saracenis, qui in Indiam navigabant, inferret. Aliam insuper classem quinque navium comparari iussit, cui Stephanum Gamam, Vasci Gamae fratrem patruelem praefecit, qui Kalendis eiusdem anni Olyssippone profectus, eundem cursum tenuit. Et anno 1503. rursum sex naves in Indiam misit: tribus Alphonsum Alburquercium, alijs Franciscum illius fratrem patruelem praefecit. Et anno [sect. 34] sequenti primum Indiae Proregem constituit Franciscum Almeidam, sub quo, & praedicto Alphonso, qui postea Almeidae in officio successit, & ob egregia, quae patravit, facinora, Magni cognomen consecutus est, insignes victorias Lusitani terra & mari in illis regionibus reportarunt; & fusis Calecutanis, & Cambaiae Rege, vectigali Lusitano reddito, Goa [sect. 35] urbs capta est, iam destinata Imperij Lusitanici in Oriente sedes, insulaque [sect. 36] sancti Laurentij reperta, cuius ambitus trecentas & amplius leucas complectitur. Et tandem anno 1511. [sect. 37] Malacam urbem expugnarunt, Regni Malacensis Emporium; circa cuius oras complures insulae iacent, & inter eas [sect. 38] Sumatra, quae omnium totius Orientis maxima est, & a Septentrione in Austrum oblique porrecta, ambitum 700. leucarum obtinet. Positaque est sub aequinoctiali circulo, ac sub Torrida Zona, & eam antiquorum Trapobanam fuisse, plures gravissimi auctores consentiunt, licet alij non minoris eruditionis Auream Chersonesum esse putent, & ob id antiquis ceu peninsulam creditam, ut constabit ex Plin. lib. 6.cap. 22. Eliano lib. 15. histor. c. 17. D. Isidos. lib. 14. Etymolog. c. 6. Ptolem. lib. 7. Vartomano, Ramusio, Odoardo, Barbosa, & alijs, quos refert Maiolus in dieb. Canicul. colloq. 14. pag. 342. Et ei magnam Britanniam cedere fatetur Forcatulus lib. 7. de Gallor. Imperio. In [sect. 39] sinu quoque Bengalico, qui Ptolemaeo est Angaricus, alia insula praestans inventa fuit, quae vocatur, Zeilan, & incolis Arabibus, Tenarisim, quam Andreas Corsalus Ptolemaei Tranpobanam fuisse existimat; cui subscribunt Ioan. Barros Maffaeius, Gaspar Barrerius, Laurent. Anania, Blasius Viegas, Ortelius, & alij, quos refert & sequitur Maluenda de Antichristo lib. 3. cap. 23. & de Paradiso c. 10. Mercator vero, & Maginus Ptolemaei Naningerim esse putant; cuius ambitus ad 240. leucas extenditur: & licet sub Torrida Zona consistat, coelo nihilominus temperatissimo, aere saluberrimo, agro uberrimo, & perpetuo virescenti, & multis alijs divitijs, & commodis fruitur: adeo [sect. 40] ut isthic Paradisum terrestrem olim fuisse, multi auctores scribant quos late refert Maluenda d. cap. 10. & d. cap. 23. & ultra eos Laurentius Surius ann. Domini 1565. & Maiolus ubi sub. pag. 341. Anno deinceps 1512. ijdem invictissimi Lusitani ad [sect. 41] Molucas insulas penetrarunt; quarum licet nulla ambitum sex leucarum excedat, celebres tamen sunt ob ingentem aromatum copiam, praesertim Gariophyllorum, quam toti orbi subministrant. Postinodum anno 1515. [sect. 42] ad extremos usque Sinas navigationem inierunt, & cum illis commercia exercere coeperunt: cuius vastissimae regionis descriptionem, ubertatem, divitias, incolarum mores, & tributa, quae Regi praestantur, quae milliones sex & triginta quotannis excedere dicuntur, latissime prosequuntur auctores, quos infra referemus. Et hoc etiam anno insignis illa legatio contigit, [sect. 43] missa a Davide Abyssinorum AEthiopum Rege, & Helena eius avia ad Romanum Pontificem, & ad Emanuelem Lusitaniae Regem cum Sacrosanctae Crucis fragmento. Hic enim erat Imperator ille, quem Ioannes, ut diximus, anno 1486. convenire studuerat, quem Petreius tandem invenit, licet non in India, neque sub nomine Presbyteri Ioannis, ut tunc omnes opinabantur: [sect. 44] sed in Superiori, sive Interiori AEthiopiae Africanae parte: quam quod esset vastis, horridisque desertis, & feris & serpentibus infensis intercepta, vix antiqui Cosmographi cognoverunt, ut ex Herodo. lib. 2. Strabo. lib. 17. Plin. lib. 6. c. 29. Lucan. lib. 9. Pharsal. & Thom. Bocio lib. 15. de signis Eccles. Dei cap. 18 plane constare potest, & ex Abraham Ortelio in Theat. tab. 108. Magino in tab. Africae 23. pag. 195. & seq. Vt sic appareat, huius quoque amplissimi Imperij notitiam eisdem fere Lusitanis deberi. Qui institutum prosequentes, anno 1542. [sect. 45] Iaponiam Insulam detexerunt, quae Marco Paulo, Zipangri, dicitur, & olim Chrise vocabatur, & omnes alias Orbis insulas magnitudine superat, ut post Surium in Commentar. anno 1552. concludit Maiol. d. colloq 14. pag. 342. Denique Borneum, Lequios, Philippinas, & utramque lavam pervestigarunt, quam Iulius Caesar Scaliger omnium rerum facili, ubereque proventu, Compendium Orbis appellat. Neque [sect. 46] in India tantum, verum etiam in Asia, potiores orae Occidentalis partes occuparunt: inter eas valde potens Regnum Ormuzij in confinio Persici Imperij iacens. Quod Armusam ptolemaei, & Armuciam Plinij esse, quidam existimant. Eiusque caput est Insula Ormuz prope fretum Persici Sinus, circa Arabiam Foelicem posita, quae ambitum continet novem milliarium, & urbem eiusdem nominis, emporium celeberrimum, & licet annonae sterilis sit, & aquarum suavium potu, propterea quod tota ex Sale esse dicitur, ut tradit Marc. Paulus lib. 1. c. 15. Surius in comment. anno 1565. & Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 18. pag. 410. 1. tom. Omnibus tamen maritimis urbibus situs elegantia, & unionum copia praeferri solet; adeo ut Arabibus in proverbium abierit: Si terrarum orbis quaqua patet annulus esset, Illius Armuzium gemma, decusque foret. Huius Rex Saracenus est, qui tributi nomine quindecim ducatorum millia singulis annis Portugalensibus pendet, qui isthic arcem munitissimam, & optime provisam collocarunt. Et denique nihil prorsus terrae, ac maris in Orientalibus regionibus reliquerunt, quod solerti cura, & indefessa constantia non perlustrarent, prout Stepha. Forcat. agnoscit lib. 7. de Gallor. Imperio, & Philosoph. Vbi tamen livorem, quem Hispanis habet, effundens, haec tam praeclara Lusitanorum facinora paupertatis odio gesta esse subiungit. De quibus sane, & de peculiari, atque hodierna istorum Orientalium Regnorum, Provinciarum, & insularum nomenclatura, situ & descriptione, & de diversis incolarum ritibus, ac moribus, plura adijcere supersedeo: quoniam ea nostri instituti ratio haudquaquam expostulat, [sect. 47] & passim ab alijs tradita, & qua oportuit diligentia illustrata reperiuntur, ut constabit ex relationibus M. Pauli Veneti, Lud. Patricij, alias Vartomani, Alovsij Cadamusti, & Iosephi Indi, & ex Cosma Indopleute, Petr. Gillio, Gerard. Mercatore & alijs pluribus auctoribus antiquis & modernis, qui de Geographia Indiae scripserunt; quos late recenset Anton. Postevin. in Biblioth. tom. 2. pag. 254. & seq. & lib. 16. sect. 6. c. 24. pag. 389. Abraham. Ortelio in Theat. magno tab. 93. ubi de China, & tabula 94. ubi de India Orientali, & alijs insulis adiacentibus, Ioan. Anton. Magino Patavino ad tab. Ptolem. part. 2. in descriptione Indiae Orientalis tab. 32. ex pag. 251. usque ad 269. Haiton. Armenio, qui eisdem temporibus, quibus M. Paul. Venetus vixit, in relationibus Imperij Tartarorum, & reliquorum Orientis, quae sunt in India, quas mandante Clemente V. Pontifice Maximo scripsit, Ioan. Boem. de moribus omn. gent. lib. 2. cap. 8. ubi agit de India, & Indorum, ac Sinarum prodigiosis ritibus, moribusque vivendi. Ioan. de Barros Lusitano in Asia, qui egregium se Scriptorem nostra aetate ostendit, licet materna lingua suas vulgaverit Decades; quibus quintam nuper addidit Didac. de Couto. Hieron. Ossorio Episcop. Sylvens. in duodecim libris, quos gravi admodum, & eloquenti stylo conscripsit, de virtute & gestis Emanuelis Regis Lusitaniae, Ioan. Pet. Maffaeio ex Societate Iesv in sexdecim libris historiarum Indicarum, qui merito poterunt cum Tito Livio contendere, Damiano Goes in lib. satis etiam eleganti de rebus Lusitanorum in India gestis, Anton. Galvano, Ferdin. Lop. Castaneda, Gaspar. Barrerio, Odoard. Barbofa, Bernard. de Escalante, in suis Indic. histor. Petr. Damariz Dialog. 4. de varia histor. Garcia de Horta, & Garcia de Resende. in Chronic. Regis Ioan. Secundi, Francisc. de Andrada in Chron. Regis Ioan. Tertij, Alphon. de Alburquerque, cognomento Magnus, in suis Commentarijs, quos, ut Caesar alter, districto ense paravit, & docto calamo exaravit, prout & fecit insignis ille earundem Indiarum Prorex D. Ioan. de Castro. Plurima etiam elegantissimis carminibus Lusitano sermone cecinerunt Ludov. Camoes, & Hiero. de Corte Real, quos non iniuria Virgilio, & Horatio pares esse, quis dixerit, [sect. 48] Ipse quoque Rex Emanuel, cuius virtute tot, ac tales expeditiones in India factae comperiuntur, luculentam earum historiam scripsit, ut testatur Zamalloa lib. 1. c. 3. & ex eo refert Fr. Ioan. de la Puente in convenien. utriusque Monarch. lib. 1. cap. 2. §. 1. Extant etiam de eodem argumento Italico sermone navigationes Ramusij, & relationes satis uberes Ioan. Boteri 2. part. lib. 2. per totum, & 3. part. lib. 2. Vbi specialiter recenset regna & provincias, quas Lusitani in Africa, AEthiopia, Asia, & India Vlteriori, & Citeriori perlustrarunt, & occuparunt, & progressum, ac statum, quem hodie in illis Christiana fides accepit: quod lingua Gallica copiosius, & uberius exposuit Petr. Iarricius ex Societate Ies v in suo Thesaur. rerum Indicar. quem nunc in Latinum sermonem transtulit M. Mathias Martinez; & Hispana, sive Castellana Oratione eandem generalem Indiarum Orientalium historiam prosecuti sunt P. Ludovic. Guzman, & Ribadeneira ex eadem Societate, & melius caeteris Fr. Anton. de San Roman Monachus Benedictinus in quatuor libris, quos de eadem historia conscripsit, omnia, quae ante ipsum ab alijs dicta fuerant, pulchro ordine & stylo contexens. Audio etiam Germanorum Bibliopolarum cura plurimos auctores, qui de his Indijs Orientalibus agunt, congestos fuisse, & in decem volumina dispertitos, quae tamen nec dum ad meas manus pervenere Pervenit autem Nicol. Trigaultius Societatis Iesv, qui nuper libros quinque edidit de Christiana expeditione apud Sinas, ubi plurima de rebus Sinarum gravi & vero sermone pertractat. Et alius liber, qui complectitur peregrinationes Ferdin. Mendez Pinto Lusitani, nunc Castellano sermone donatas a Licent. Francisc. de Herrera, quae, si verae sunt, plane apparet Orientalis illius Orbis exiguam adhuc partem perlustratam, prae Regnis & Provincijs, quas ibi recenset, & necdum a nostris cognitas esse tradit. Multa quoque leguntur in epistolis annuis, & missionibus Patrum Societatis Iesv, & in aliorum commentarijs, qui de rebus Indiae Orientalis, Sinarum, Iaponiorum, & similium, & de propagatione Fidei Catholicae apud illos scribunt, praecipue Francisc. Bencius in insigni poemate quinque Martyrum, Fr. Gaspar de la Cruz, Fr. Ioan. Gonc. de Mendo. in suo itinerario, & in histor. de la China, Fr. Hieron. Romanus in lib. de Republica Orientali, & Sinarum, Fr. Alphonsus Fernandez Dominicanus in hist, Eccles. nostrorum temporum lib. 2. per totum, Fr. Iaime Rebullosa in eadem hist. lib. 2. Fr. Marcel. de Ribadeneira in histor. Sinarum, Tartar. Cauchinchinae, Malacae, Sian, Camboxae, & Iaponij, Anton. Possevinus in Biblioth. 1. tom. lib. 9. cap. 26. pag. 404. & seq. ubi aliqua adducit de Sinensium historia, & quomodo iuvandi sunt, ut ad Fidem Catholicam convertantur. Et plurima quidem satis notanda, & admiranda recenset liber, qui continet vitam & gesta Illustris. & Reverendis. Antistitis D. Fr. Alexij de Meneses Árchiepiscopi de Goa, & postmodum Bracharensis, & alter quem nuper de rebus Sinarum vulgavit, & in Epitomen redegit dictus Licent. Francisc. de Herrera. Et qui velit plura de AEthiopia Orientali, & rebus Abyisinorum, & Imperio Presbyteri (ut vocant) Ioannis, videat commentaria Franc. Alvarez, qui apud eos legatione sunctus quae diligenter observavit non indiligenter scripsit, Damianum Goes in libello de fide, religione, moribusque AEthiopum Abyssinorum, ubi apponit tenorem legationis & epistolarum quas supra diximus Davidem illius Imperij Dynastem ad Romanum Pontific. & Regem Lusitaniae misisse: & post eum Ioan. Bermudez, Petr. de Mesquita, & Hieron. Cherubin in historia & relationibus AEthiopiae, & novissimum Fr. Ioan. de los Sanctos Dominicanum in quatuor libris, quos de varia historia eiusdem Indiae Orientalis Lusitano sermone edidit, in quibus multa satis admiranda recenset, & P. Nicolaus Godignus Societatis Iesv in tribus libris, quos in lucem emisit de rebus Abyssinorum, deque AEthiopiae Patriarchis, Ioan. Nonio Barreto, & Andrea Oviedo, Sabellic. Encad. 10. lib. 8. Othofrisingens. lib. 7. cap. 73. Vincent. Bellovacens. lib. 31. Specul. cap. 9. Abraham Ortel. in Theatr. Magn. tab. 108. & Maluenda lib. 3. de Antichristo cap. 8. Sunt [sect. 50] quoque obvia apud varios Historicos & Chronographos eiusdem Indiae Orientalis, & Lusitanicae virtutis in ea detegenda, & subigenda praeconia, ut praeter Thom. Bocium, & Paul. Iovium supra num. 5. relatos, constare poterit ex Genebrardo lib. 4. Chronog. ann. 1492. Surio in Commenta. ab ann. 1500. Zurita lib. 3. Annal. c. 4. Sabellico d. lib. 8. Guicciard. lib. 17. hist. Tarcanota 3. part. histor. mundi, lib. 7. fol. 335. & seq. Vbi etiam agit de rebus Sinarum, & Iaponiorum, Theat. vitae human. vol. 20. lib. 2. pag. 3653. Maluenda d. lib. 3. cap. 7. & de Paradiso cap. 42. 44. 45. & 46. & plenius cap. 52. Pineda de rebus Salomo. lib. 4 cap. 16. pag. 217. & in Commentar. in Iob, cap. 28. Illescas in Histor. Pontif. 2. part. lib. 6. cap. 22. ubi etiam apponit historiam Preti Iannis, & Abyssinorum, P. Gordono in Chronogr. I. tom. cap. 10. pag. 165. & in 2. tom. pag. 442. cum multis seqq. Opemeero in opere Chronograph. pag. 423. & 437. Mariana in histor. Hispan. 2. tom. lib. 25. c. 11. & seqq. Didac. de Valdes de dignit. Reg. Hispan. cap. 12. num. 7. Simon Maiol. in diebus Canicular. colloq. 14. de insulis, Rutil. Benzon. de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. Alan. Cop. Dialog. 6. cap. 36. pag. 951. & seq. Fr. Thom. a Iesv de proc. omn. gen. salute lib. 7. p. 1. cap. 7. & seq. Vbi non solum agit de India Orientali, sed etiam de natione, erroribus, ac ritibus Abyssinorum, & methodo illos iuvandi, D. Franc Mosquera de Barnuevo in sua Numantinac. 10. fol. 73. & 74. Et Passim ex novissimo Seraphino Freitas in d. lib. de iusto Imper. Astiatico. Ex hac [sect. 51] autem tot, tantorumque Regnorum & Provinciarum communicatione & acquisitione, mirum est, quantum gloriae & potentiae accesserit inclytis Lusitaniae Regibus, ut passim praedicti auctores observant. Etenim totius Orientis opes, & immanes mercium copias, incredibilemque aromatum, & aliarum pretiosissimarum rerum opulentiam, & negotiationem in se transtulerunt, ut bene advertit Ludovic. Vartom. lib. 5. cap. 11. & seq. Guicciardinus lib. 17. histor. Theatr. vitae humanae vol. 20. lib. 2. pag. 3653. & Fr. Anton. de San Roman lib 1. hist. Oriental. cap. 6. in fin &c. 9. pag. 49. Thom. Bocius, & Paul. lovius in locis supra citatis, quae iam ab antiquis temporibus [sect. 52] ingenti quaestu, per omnes Orbis partes comportari solebant, ut constat ex Plinio lib. 6 cap. 20. ubi celebrat emporia Indica, & cap. 23. ubi ait, Romae Indiae merces centuplicato venijsse, & in illam, & Seres, aliasque adiacentes peninsulas, minima computatione singulis annis millies S.H. hoc est duos milliones & semis a Romano Imperio commercij gratia asportari solere, & late prosequuntur, plurima [sect. 53] satis admiranda de earundem Orientalium regionum divitijs, & fertilitate tradentes, alij auctores, quos sup. cap. 2. n. 3. recensui, & Aloysius Cadamustus in sua navigat. c. 37. Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 17. pag. 391. & colloq. 23. pag. 511. & 512. Pineda de reb. gest. Salom. lib. 4. c. 16. & 17. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hispan. cap. 8. fol. 63. & Maluenda omnino videndus lib. 3. de Antichrist. cap. 12. pag. 134. & cap. 22. pag. 160. Vbi inter alia notat hanc Indiam ab Isaia cap. 18. versic. 1. ex versione Kimchij, metaphorice appellatam fuisse obumbrantem alis, quod suis mercibus totum ferme orbem compleat, & obumbret; & mirabiles narrationes adducit de eximijs divitijs, monilibus, & cultu Regis Calecuth, & Pegu. Vnde factum [sect. 54] est, ut ipsi Lusitaniae Reges hoc Dei donum venerantes & aestimantes, illud antiquis Regni sui titulis adiecerint. Nam Ioannes Secundus se Guineae Dominum appellavit, ut ait Petr. Damariz in Dialog. 4. de var. histor. cap. 7. fol. 192. & Aloys. Cadamustus ubi supra cap. 63. Et postea Rex Emanuel cum ex reditu Vasci Gamae navigationem Indiae non detectam tantum, verum & fundatam cognovisset, his titulis uti coepit: Emanuel Dei gratia Rex Portugalliae, & Algarbiorum citra, & ultra mare in Africa. Dominus Guineae, & conquisitae navigationis, ac commercij Aethiopiae, Arabiae, Persiae, atque Indiae. Globumque [sect. 55] sphaericum suis insignibus addidit, quasi primus eius pervestigator extiterit. Et eisdem titulis, & insignibus deinceps eius in regno successores usi sunt, ut tradit Frat. Anton. de San Roman d. lib. 1. cap. 10. in fine, pag. 54. quos splenidissimos esse, & a Deo gloriose concessos, merito testatur Ioan. de Barros decad. 1. lib. 6. cap. 1. & Alanus Copus Dialog. 6. cap. 36. 3 pag. 951. & P. Rebellus de obligation. iustit. lib. 13. quaest. 23. sectione 3. & Seraphin. Freitas d. tractat. de Imper. Asiatico cap. 8. & cap. 14. num. 33. & sequentibus, [sect. 56] ob id, quod Reges ipsi non tam propria commoda, & temporalium Regnorum augmentum, quam ipsius Dei laudem, & Catholicae Fidei propagationem semper in votis habuerint: de quo plurima tradunt auctores supra citati, praecipue Boter. & Fr. Alphons. Fernandez, Maluenda d. lib. 3. de Antichrist. cap. 7. in fin. pag. 123. Didac. Valdesius de dignit. Reg. Hispan. cap. 19. num. 54. & seqq. [sect. 57] Nulla quippe classis instructa, nulláve expeditio inita fuit, in qua non primum locum Evangelicae praedicationis cura obtineret, & ministrorum electio ex Dominicano, Franciscano, Augustiniano, & Iesuitarum Ordinibus, & alijs probatae vitae Presbyteris, per quos digne res tanta tractari posset. Quod merito multis laudibus extollit Thomas Bocius lib. 4. de sign. Eccles. Dei, cap. 2. pag. 129. & 130. ubi connumerat viros religiosos, qui maxime in hoc munere profecerunt. Et inter eos [sect. 58] praecipuam laudem omnium consensu B. Francisco Xavierio Societatis Iesv deberi ait. Is enim postulante Ioanne Lusitaniae Rege a Paulo III. Pontifice Maximo ad id muneris designatus cum potestate Legati a Latere Vlyssipona solvens anno 1541. cunctas oras, quas Oceanus ab Indico mari usque ad extremos Sinas circumfluit, & sic dimidium ambitum totius Orbis, Evangelij praedicatione illustravit. Et praesertim insulam Iaponij, in qua altissima religionis fundamenta iecit anno 1549. linguarum, & prophetiae donis ab Spiritu sancto donatus, quibus plusquam trecenta hominum millia ab impijs ritibus ad Christianum cultum perduxit, obijtque anno 1552. Indicae peregrinationis undecimo, in insula Santiano, Sinis adiacente, multis miraculis in vita & post mortem conspicuus, corporeque & vestibus eius integris, & suaviter olentibus post plures menses ab humatione repertis, prout hodie etiam in urbe Goa maiori miraculo reperitur, ad quam ex Malacca translatum fuit; ubi tanquam verus, & novus Indiae Apostolus veneratur, & eodem fere in honore apud Indos habetur, quo apud Italos D. Francisc. de Assisio. Et hoc ipso, quo haec scribimus anno 1622. sub die 12. mensis Martij a sanctissimo D.N. Gregorio XV. Roman. Ecclesiae Pontis. Opt. Max. summa totius Orbis alacritate & Consensione inter Divos relatus est, pijs ac gloriosis, & admirandis eius gestis, atque virtutibus id suo veluti iure iustissime postulantibus. De quibus qui velit plura, legat Maffaeium, Hect. Turselinum, & Ioan. Lucenam, qui eius vitam lucidissimis commentarijs prosecuti sunt, & omnes ferme auctores, quos supra citavimus, & praecipue Boterum, & San Roman, & Fr. Alphons. Ferdinand. lib. 2. de histor. Eccles. nostr. temp. ex cap. 34. usque ad 39. Alan. Cop. Dialog. 3. cap. 29. pag. 443. & sequentib. Pet. Damariz d. Dialog. 4. fol. 327. 332. & 335. eundem Bocium lib. 6. cap. 3. pag. 220. & lib. 12. cap. 21. pag. 547. ubi eius vitam coelestem fuisse affirmat, Rutil. Bezan. de anno Iubil. lib. 1. cap. 9. pag. 48. Theat. vitae humanae lib. 3. volum. 27. pag. 4095. Vbi tradit ordinem, quem summus hic vir in convertendis & catechizandis Indis observabat, Frat. Thom. a Iesv de proc. omn. gent. salu. lib. 2. part. 1. cap. 5. P. Gualter. in Chronograph. pag. 739. & Pat. Gordonus ex anno 1541. usque ad 1552. Iarricium in Thesaur. rerum Indicarum lib. 1. cap. 6. & sequentib. & novissimum Ferdinand. Mendez Pinto in suis peregrinat. ex cap. 203. usque ad 218. & Mendozam lib. 1. Reg. cap. 2. pag. 675. Freitas de Imper. Asiat. cap. 18. Beatissimus [sect. 59] quoque vir Ignatius a Loyola, qui eiusdem Societatis Iesv primus fundator & Praepositus extitit, & propter eximium religionis zelum, vitae & instituti miracula, eadem die, qua Beatus Xaverius inter Sanctos referri meruit, hanc Indiae Orientalis conversionem pro virili sua ardentissime procuravit. Nam ut ait Maffaeius lib. 16. histor. Indic. pag. 389. non solum opi divinae implorandae assiduis per se, perque socios votis & supplicationibus excubabat, sed ministros in ram arduam expeditionem, tamque laboriosum, atque longinquum iter alacriter offerebat: & etiam fessa iam aetate, viribusque suum ipse nomen & operam Summo Pontifici sponte detulerat: cumque eius aetati & valetudini maximis praeterea occupationibus parceretur, accurata meditatione ad Claudium AEthiopiae Imperatorem, & Abyssinorum Regem, eius Davidis filium, cuius supra mentionem fecimus, gravissimas & pijssimas litteras scripsit, quibus Patriarcham, & duodecim socios commendavit, quos ad eum Apostolica auctoritate mittebat, & simul missionis causas exposuit, & Primatum, ac unitatem Romanae Ecclesiae luculenter adstruxit, Regemque, ut ad illam rediret, permovit. Quarum litterarum tenorem hic libens insererem, nisi Latino sermone legi possent apud Maffaeium d. lib. 16. ex pag. 389. usque ad 394. & Hispano apud Fr. Anton. de San Roman, lib. 4. histor. Indiae Orient. cap. 26. ex pag. 767. ad 773. ubi etiam titulos addit, quibus ille utitur Imperator. Cum autem hic zelus disseminandae, & propagandae fidei in omnibus Portugalliae Regibus enituerit, maximus tamen fuisse conspicitur [sect. 60] in Emanuele, ut multa, quae circa hoc dixit, gessit, & sanxit, aperte demonstrant, de quibus passim praedicti auctores mentionem fecerunt. Sed inter alia dignissima scitu est pia illa & devota legatio, quam anno 1523. ad Leonem X. Pontif. Maxim. cum elegantissimis litteris misit, quibus de regionibus in India detectis, Goa, Ormutio, Malacca, & alijs urbibus a suis Ducibus subiugatis, & a Mauris ereptis, illam certiorem effecit, & obedientiam, tantarum Provinciarum nomine, Sanctae Apostolicae sedi humiliter promisit. Pretiosis simul donis oblatis rarisque, & exquisitis frugibus, aromatibus, & animalibus ab eadem India adductis, cuius opum primitias religionis causa libandas existimavit. Quae omnia Romae & novitatis, & Pietatis ergo magnae laetitiae, & admirationi fuerunt: praesertim cum Rex in praedictis litteris enuntiaret, inter bellicos illos successus, divino suffragante Numine, per universam Indiam plurimos Spiritus sancti gratia, igneque afflatos, depositis gentilitijs erroribus, indies ad nostram Religionem conversos, veram Dei Fidem agnovisse, & ob id summas ei gratias merito referendas, quod tam procul a nostro Orbe, in tam remotis regionibus, Lusitanorum opera sedulo suam veram Fidem, cultumque celebrari, publicari, ac propagari dignatus esset: sperandumque fore, extremas Orientis oras, quo & sacras Apostolorum voces intonuisse, compertum est, Occidentalibus propediem iungendas, & ad Dei veri cultum, ipsius suffragante, Numine, traducendas, sanctae sedi Apostolicae, Christiani gregis more, debitum obsequium & obedientiam oblaturas. Cuius epistolae, & legationis meminerunt Dam. Goes, & Hieron. Ossor. lib. 3. de reb. gest. Eman. Paul. Iov. lib. 18. hist. cap. 8. Maffaeius lib. 5. hist. Ind. pag. 123. Petr. Damariz Dialog. 4. de var. hist. cap. 19. pag. 301. Alphons. de Alburquerque in suis Comment. 3. p. cap. 31. ubi resert elegantem orationem, quam Camillus Portius tunc temporis coram eodem Pontifice habuit, expugnationem urbis Malacae, & alia Lusitanorum, in India praeclara gesta commenmorando, Illescas in histor. Pontif. 2. p. lib. 6. cap. 22. Fr. Ant. de San Roman lib. 2. hist. Ind. Orient. cap. 6. pag. 228. Petr. Opmeerus in opere Chronogra. pag. 449. & epistolae verba ad litteram inveniuntur in relationibus Novi Orbis pag. 184. Extat quoque aliud non minus nobile huius curae & pietatis, quam Lusitaniae Reges circa Indorum Orientalium conversionem adhibuerunt, in epistola illa, [sect. 61] quam Ioannes Rex Emanuelis filius, huius nominis Tertius, ad Ioannem Castrium eius in eadem India Vicarium, sive Proregem, scripsit; ubi postquam ei serijs, ac gravibus praeceptis plurima iniunxit, quae ad Indorum idololatriam tollendam, Fidem promovendam, templa aedificanda, & Lusitanorum militum, ac mercatorum excessus cohibendos, pertinebant: tandem concludit: Quandoquidem in ista mea ditione mihi primum omnium, & maximum est obsequium Dei, & Christianae religionis amplificatio. Atque ut omni ex parte intergri, incolumesque serventur, qui a daemonum castris ad Chrisstiana signa transierint: & citra tumultum ac vim, hoc praesertim initio, quam lenissime populos rationibus, ac disputationibus edoceri, quanto in errore, ac veritatis ignoratione versentur: quamque vel perversum, vel impium sit, cultum uni debitum Deo, simulachris, lapidibusque ab homine tribui. Cuius epistolae verba leguntur apud Maffaeium, d. lib. 12. pag. 300. & ab eo sumpsit Fr. Thom. a Iesv lib. 2. de. proc. omn. gen. salu. 1. p. cap. 8. pag. 56. Lucena in vita S. Xaverij lib. 2. cap. 22. & novissime Seraph. Freitas de iusto Imper. Asiatico cap. 18. n. 5. & Hispano sermone traduxit Fr. Anton. de San Roman lib. 3. de hist. Orient. c. 29. pag. 589. qui se eam originalem reperisse tradit inter schedas, quas D. Ferd. Alvar. de Castr. Proregis Ioannis nepos, ut reliquias tanti avi, servabat. Sed finiemus tandem hoc caput, si ei pro coronide elegantissima quaedam carmina subiecerimus, quae Lusitanorum in his expeditionibus virtutem & gloriam, in quadam Tragicomoedia Vlyssiponae recitata anno 1619. coram potentissimo Rege nostro Philippo III. (immaturo heu fato nobis erepto) sic vere & luculenter sub devictarum nationum praeconijs extollunt: Chorvs Trivmphalis. Aurum ceu calidis fulget in ignibus, Lucent ut gelidis sydera noctibus, Ortu dum rutilo nubila dissipant, Virtus Herculeis pressa laboribus Fulget sydereis aemuia sedibus. Robur Lysiacum trans maris aequora Insanae Thetidos turgida belluis, Mortalem renuens, quaerit Olympicum Laude triumphum. Frustra mamoreis moenibus undique Circunstat pelagus gressibus invium, Ne tellus pateat dissociabilis Mortali, superat marmora Lysius, Neptuni rabidi dentibus inserens Fraenum: syderea tentat iter via, Mortalem renuens, quaerit Olympicum Laude triumphum. Naturae validis claustra repagulis Cedunt Lysiadis diruta sortibus. Quid bello valeant brachia lugubri, Expertus didicit Persa, leonibus Cum sentit gravidas littoris ostia Naves, Ormusij moenibus ultimam Cladem pollicitas, colla iubentibus Ni cives domino subdita Lysio, Dedant, & properet victor in ardua, Mortalem renuens, quaerat Olympicum Laude triumphum. Romanis valuit Persa cohortibus Deiectis acie, non semel urbium E muris spolium tendere Martium Devictas Aquilas. Lysiacum tamen Aspectat pavidus signa, patentibus Valvis Ormusij, moenia dividit, Ac tandem validis Persia viribus Succumbens, meritum syderibus locat, Mortalemque negans, quaerit Olympicum Laude triumphum. Quibus carminibus alia addere licet, quae novissime ex Georg. Bucanano, & Iulio Scaligero adducit Seraph. Freitas ubi sup. cap. 5. num. fin. # 4 CAPVT IV. De Occidentalibus, & Meridionalibus Novi huius (ut vocant) Orbis regionibus, & cur Indiae, & America dictae? SVMMARIVM Capitis IV. -  1 Indiae Occidentales cur ita dictae? -  2 Indi, qui hodie dicuntur Occidentales, qualiter olim appellarentur. -  3 India Occidentalis, secundum Ortelium, potius debuit dici Amazonia, vel Orelania. -  4 Indias Occidentales vocavit Columbus provincias a se repertas, ut earum divitias significaret. -  5 Americae nomen falso impositum fuit Orbi Novo o Columbo reperto. -  6 Americus Vesputius quis, & qua arte sibi Novi Orbis detectionem adrogaverit? -  7 Christophorus Columbus, ut insulas, sic etiam continentem Novi Orbis primus aperuit. -  8 Americi fraus, & impostura a Columbo coram Regio Senatu convincitur. -  9 Alphonsus Oxeda magis quam Americus Novi Orbis inventor dici debuisset. -  10 Americi fraudem plures auctores aperuerunt. -  11 Veritas, etsi aliquando obscuretur, tandem tamen emergit. -  12 Americus ob rei nauticae peritiam a Regibus Castellae, & Lusitaniae invitatur. -  13 Indias Occidentales aliqui Atlanticam vocant. -  14 Atlantica insula quae? & Platonis de ea narratio mirabilis. -  15 Platonis narrationem de insula Atlantica multi veram esse opinantur. -  16 Insulas, & terrae tractus plures mare submergere solet, & alias etiam detegere. -  17 Hispania ab Africa, & Sicilia ab Italia maris interruptione separatae. -  18 Ovidij elegans locus de insulis mari submersis. -  19 Rhodos, & Delos insulae repente ex marinis fluctibus emerserunt. -  20 Aegypti Regio olim occupabatur mari Mediterraneo, & qualiter detecta. -  21 Peruani Regni planities, vulgo los llanos del Peru, olim erant mare. -  22 Pharon insula qualiter a mari relicta. -  23 Syrtes Libiae quid sint, & unde procedant? cum Lucano. -  24 Lex Relegatorum 7. §. est quoddam, D. de interdict. & relegat. illustratur, & emendatur. -  25 Ovasis, sive Oasis insula quae? & poena deportationis in eam. -  26 Oceanus Atlanticus multis saeculis innavigabilis iudicatus fuit. -  27 Mare gramineum reperit Columbus in prima navigatione, & an id manserit ex reliquijs Atlanticae? -  28 Atlanticae appellatio non bene convenit Orbi Novo. -  29 Atlanticae insulae narratio Platonis fabulosa esse probatur. -  30 Insulae plures hodie reperiuntur in mari Atlantico. -  31 Insulae plures diluvij tempore enatae, & immutatae: postea vero raro. -  32 §. Insula, inst. de rerum divis. exornatur. -  33 Mare gramineum, & virens saepe reperitur. -  34 Oceanus Atlanticus cur ita appelletur? -  35 Atlanticus mons & Atlantidis insula ubi, & unde dicantur? -  36 Atlas Rex Africae antiquissimus, & fabulae de eo. -  37 Galli voluerunt Orbem Novum appellare Franciam Antarcticam. -  38 Famae in templo non dedicantur improba monumenta. -  39 Orbem Novum aliqui appellant Terram Sanctae Crucis. -  40 Brasiliae Provincia appellatur Sanctae Crucis, & quare? Et quam iniuste hoc nomen vulgus pro Brasilia mutaverit. -  41 Indiae Occidentales vocantur ab aliquibus, Orbis Carolinus, & quare? -  42 Provinciae noviter repertae, aut subactae, a Duce, aut exploratore nomen sumere solent. -  43 Carolus V. Imper. symbolum Columnarum Herculis cum inscriptione Plus ultra, cur assumpserit? -  44 Alexander Magnus plorabat, audiens plures mundos esse, quod ne unum quidem subegisset. -  45 Auctor pictae poesis qualiter exponat symbolum Caroli V. Plus ultra. -  46 Franciscus I. Galliae Rex quid adiecerit symbolo Caroli V. Plus ultra. -  47 Gloria eximia saepius fortunae, quam virtutis est beneficium. -  48 Caroli V. virtus, & religio, eius fortunam prosperam fecerunt. -  49 Caroli V. epitaphia. -  50 Caroli V. laudes, & egregia facinora remissive. -  51 Orbis Novus a multis vocantur Indiae Occidentales, & quare? -  52 America dicitur quarta pars Orbis, & est maior tribus alijs antea detectis. -  53 Europa nihil esse videtur comparatione habita ad Indias Occidentales. -  54 Orbem terrarum qualiter dividat Gerar. Mercator post Americae detectionem. -  55 Orbis universus quot gradus, & leucas contineat, & quot Orbis Novus Indiarum Occidentalium. -  56 Iacobi Pontani scrupulus ineptus reijcitur. -  57 Scandinavia Germaniae insula, quia magna erat, vocabatur ab antiquis alter Orbis, & etiam Trapobana. -  58 Americae, & Indiarum Occidentalium appellatione auctor utetur, quamvis impropria sit. -  59 Verbo utendum ut nummo cui publica forma sit. -  60 Verborum proprietati derogat usus communis loquendi. VIdimvs quae, quota, & qualis Orbis terrarum pars proprie sub Indiarum nomine veniat, & quantum in illis inquirendis & conquirendis Lusitani profecerint: nunc autem ad institutum nostrum magis accedentes, videamus oportet, cur idem nomen his etiam provincijs inditum fuerit, quae ad Occidentem & Meridiem vergunt, & quando ac qualiter a Catholicis Hispaniarum Regibus inquiri, & detegi coeperint? Et plane [sect. 1] quod ad nomen pertinet, valde mihi probatur opinio doctissimi, & elegantissimi Pat. Iosephi Acostae lib. 1. de natura Novi Orbis, c. 14. pag. 36. & in prooem. ad libros de procuranda Indorum salute, dum tradit, ob id Indias appellatas fuisse, quod apud veteres India diceretur remotissima illa regio Orientalis, quae fines Orbis terrarum claudere putabatur, ut supra cap. 1. retulimus: ex quorum imitatione Nostri nomen ad novas a se inventas regiones & gentes improprie derivarunt, quae etiam, ut plurimum, Occidentis extrema claudebant & occupabant, quanquam [sect. 2] initio non Indi, sed Insulani, aut Antiliani hi Occidentales Barbari vocarentur. Quam sententiam repetit idem P. Acosta in sua historia naturali, & morali Indiarum, Hispana lingua conscripta, lib. 1. c. 14. & sequitur Thom. Porcacchus in insulario lib. 3. pag. 162. Anton. Possevin. in Biblioth. 1. tom. lib. 9. c. 15. pag. 368. Camillus Borrellus in tract. de praestantia Reg. Cathol. c. 46. n. 217. Fr. Greg. Garc. Dominicanus in tract. de Indorum origine lib. 1. c. 3. §. 5. D. Sebastian. Covarru. in Thesaur. ling. Castel. verb. India, P. Gaspar. Sanct. in Comment. in Isáiam c. 2. n. 19. pag. 36. ubi neminem ex praedictis referens, ait: India a nobis communiter vocatur quaecumque regio antea incognita, longeque dissita: quia ex incognitis, longinquisque regionibus ea, quam Indus fluvius perluit, primum explorata est. Et Abraham. Ortelius in Thesaur. Geograph. verb. Atlantis insula. Qui subijcit, falso & improprie ab Hispanis has regiones Indias esse appellatas. [sect. 3] Quibus si a flumine primario nomen imponere libuisset, ut in Orientalibus contigit, Amazonias, vel Orelanias potius, quam Indiam indigitassent. Ne hanc tamen cum vera India confunderent, eam Occidentalem, aut Hispanicam cognominarunt, cum altera, Orientalis, aut Lusitanica vulgo vocetur, ab orbis plagis, & Regibus nempe, quibus subsunt, ascitis nomenclaturis. Eandem rationem, alijs reiectis, sequi videntur Ant. Herrera in hist. general. Indiar. decad. 1. lib. 1. c. 6. pag. 23. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Indiana lib. 1. c. 7. Nisi quod ij adijciunt, [sect. 4] hoc nomen ob id etiam a Columbo confictum, ut magis eius Orbis, quem detexerat, magnitudinem commendaret, & auro, argento, gemmis, & aromatibus alijs Indijs non esse inferiorem ostenderet, quae iam tunc a Lusitanicis perquirebantur. Cui opinioni assentitur Fr. Ioa. de la Puente in convenient. utriusque Monarchiae lib. 3. c. 7. pag. 53. dum ait, ob id tantum, quod Americanae Provinciae in remittendis ad Hispaniam thesauris Orientalibus similes sint, Indiarum nomen illis communicatum fuisse. Sed quamvis improprium hoc nostrarum Indiarum nomen esse fateamur, aut etiam falsum, ut Ortel. affirmat, [sect. 5] longe tamen improprior, & falsior est alia locutio, quae apud eundem Ortelium, & reliquos Cosmographos, imo & apud omnes ubique gentes invaluit, teste Tho. Bozio de sign. Eccles. Dei, lib. 4. c. 3. pag. 131. & lib. 6. c. 7. vers. Sed ne videamur. Porcaccho in insulario lib. 3. pag 162. Ortelio in Theat. mag. tab. 5. Magino Patavin. tab. 34. pag. 279. Pet. Opmeero in opere Chronograph. pag. 437. Iacob. Pontano in prima tertij progymnasmate 18. pag. 315. Didac. Valdes de dign. Reg. Hisp. c. 19. n. 55. & alijs communiter, dum has in universum regiones Occidentales, & Australes, Americam uno ore appellare solent, [sect. 6] tracto nimirum nomine ab Americo Vesputio Florentino, qui cum esset Geographiae, & rei nauticae peritissimus, & Alphonsi Oxedae, atque aliorum ducum in prioribus illis huius Novi Orbis navigationibus, & investigationibus socius, se primum in eo terram continentem quae ad Pariam incipit, invenisse iactavit, & id vulgo persuasit, sparsis ubique relationibus, & tabellis Geographicis, quas ipse propria manu scitissime exarabat, & nomine suo his provincijs, & alijs postea repertis, imposito. Hoc etenim falso, & per summam fraudem, & calliditatem ab eo confictum fuit. Nam [sect. 7] verius est, ut & priores insulas, sic terram illam, & reliquam continentem, quae ad Cumanam usque protenditur, & oras, quae del Dragon, & de la Sierpe dicuntur, iam prius a Christoph. Columbo inventas, & signatas fuisse anno 1497. in tertia navigatione & expeditione, quam ad has oras Catholicorum Regum Ferdinandi & Elisabethae iussu & nomine fecit. In quorum [sect. 8] Senatu cum de Americi fraude, & tanti tituli usurpatione Columbus causam ageret, & eius partes Fisci quoque Advocatus defenderet, id manifestis & apertis probationibus constitit, testimonium inter alios proferente praedicto Alphonso de Oxeda, cui, [sect. 9] si Columbus deficeret, potius quam Americo haec gloria tribuenda merito esset, cum in illo itinere, in quo Vesputius se continentem invenisse iactavit, Oxeda ipse ducem ageret, & Ioannes de la Cosa classis navarchum, uti refert, & ex Regijs Archivijs comprobat Ant. Herrera in hist. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 4. c. 2. 4. & 11. & lib. 7. c. 1. pag. 224. & decad. 4. lib. 8. cap. 12. & in descriptione earundem Indiarum Occid. pag. 15. Et de [sect. 10] eadem fraude, & impropria Americae appellatione queritur Frat. Thom. Maluend. lib. 3. de Antichrist. c. 16. in princ. iniustum, & suffuratum hoc vocabulum dicens, cum haec palma Christophoro Columbo Liguri, & Castellanis deferenda esset; & idem agnoscunt & fatentur Abraham. Ortel. d. tab. 5. Opmeerus d. pag. 437. Carol. Stephan. in dictionar. verb. America, Iuft. Lips. de Physiolog. Stoic. lib. 2. dissert. 19. doctissimus Bern. Aldrete de antiq. Hispan. lib. 4. c. 17. pag. 567. & Mosquera de Barnuevo in Numantina c. 10. fol. 74. qui totam hanc inventionem Columbo tribuunt, & ab eo magis quam ab Americo Novum Orbem, Coloniam, sive Columbaniam, nominari debuisse affirmant: ut sic appareat, detectam satis mundo fuisse huius impostoris audaciam, & veritatem [sect. 11] rerum gestarum erroribus non mutari, l. illicitas, §. veritas, D. de officio Praesid. quin potius tantam semper potentiam habere, ut nullis machinis, aut cuiusquam hominis ingenio, aut arte subverti possit. Et licet in causis nullum patronum, aut defensorem obtineat, tamen per se ipsa defendatur, ut pulchrem ait Cicero in orat. in Vatin. qui etiam non minus eleganter in orat. pro Coelio sic inquit: O magna vis veritatis, quae contra hominum ingenia, calliditatem, solertiam, contraque sictas ominum insidias, sacile se per se ipsa defendat. Quapropter Thrive. apoph. 48. eam recte Soli similem facit; qui quemadmodum a nubibus saepe intercipitur, sed nunquam nubibus suffocatur: ita veritas aliquando laborare potest, extingui vero nunquam. Licet negari non possit, Americum [sect. 12] quoque plurimum ea, qua pollebat industria in his profectionibus invisse, atque ideo a Ferdin. Rege Catholico ad eas invitatum, & nautarum examini, chartisque nauticis conficiendis praefectum, ut tradit idem Herrera d. decad. 1. lib. 6. c 16. pag. 214. & lib. 7. c. 1. pag. 224. Et qualiter etiam ab Emanuele Lusitaniae Rege vocatus fuerit, & iussu eius duas alias navigationes ad Austrum fecerit, & Brasiliam Provinciam exactissime exploraverit, ipse idem Americus in suis relationibus commemorat, & alia de eo tradunt Theat. vitae hum. vol. 20. lib. 2. pag. 3654. Maffaeius lib. 2. hist. Ind. pag. 37. & Fr. Ant. de San Roman in hist. Ind. Orient. lib. 1. c. 2. pag. 6. Cum ergo his regionibus a Columbo detectis Indiarum nomen proprie non conveniat, & multo minus illud Americae, quod ementitum ostendimus: sunt alij, [sect. 13] qui putant, melius & proprius totam hanc Orbis partem Atlanticam appellari potuisse, & ita eam appellat Gerardus Mercator, & alij Cosmographi, quos refert & sequitur Ortel. in d. Thesauro Geograph. verb. Atlantis insulae, Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 3. pag. 1258. Patavinus d. tab. 34. pag. 279 Ioan. Fungerus in Etymolog. verb. Atlas, & Opmeerus in opere Chronographic. pag. 9. eo argumento moti, quod existiment, [sect. 14] illam vere esse Atlanticam insulam, de cuius ingenti magnitudine, ubertate, & divitijs nobilem illam, & mirabilem narrationem, iam olim scriptam, reliquit Plato in Thimaeo, sive Critia; ubi sic Athenienses alloquitur; Traditur vestra civitas restitisse olim innumeris hostium copijs, quae eo Atlantico mari profectae, prope iam cunctam Europam, Asiamque obsederunt. Tunc enim erat fretum illud Columnarum Herculis navigabile, habens in ore & quasi vestibulo eius insulam Lybia simul, & Asia maiorem, per quam ad alias proximas insulas patebat aditus, atque ab illis ad omnem continentem ex conspecta iacentem, vero mari vicinam. Pelagus illud verum mare, terra quoque illa vere erat continens. V erum post haec ingenti terraemotu, iugique unius diei, noctesque illuvione factum est, ut terra dehiscens, omnes illos vestros bellicosos homines absorveret. & Atlantis insula sub vasto gurgite mergeretur. Quapropter innavigabile pelagus illud propter absorptae insulae limum relictum fuit. Hactenus Plato, plura alia non minus admiranda de eadem insula adijciens. Cuius [sect. 15] narrationem veram esse, non solum praedicti auctores, sed alij etiam plures sapientissimi viri sibi persuaserunt, ut constat ex Plinio lib. 2. cap. 90. Strab. lib. 2. Geograph. Diodor. Siculo lib. 4. ubi eam Tritoniam vocat, Plutarc. in vita Sertorij, Amian. Macel. lib. 17. Tertul. in Apolog. cap. 4. & lib. de Pallio, cap. 2. Arnob. lib. 1. advers. gent. Proclo Philosopho Platonico apud Marsil. Ficin. in Commentar. Thimaei, ubi citat Marcelum quendam historiae AEthiopicae Scriptorem, eandem historiam egregie confirmantem, Crantore, & Plotino, & nouissimo Ioan. Serran. in Commentar. ad Platon. Coelio Rhodigin. lib 17. antiq. lect. cap. 18. Vgone Blosio in oration. quodlibet. Ioa. Becano in origin. Antuerpiens. lib. 3. Turnebo lib. 20. adversar. cap. 11. Ludovic. Vives in not. ad D. August. lib. 16 de Civit. Dei, cap. 9. late Pamelio in scholijs ad Tertul. sup. annot. 528. Thom. Bocio de sign. Eccles. Dei lib. 20. cap 3 Ludovic. Legionensi Augustinian. in Commentar. sup. Abdia, cap. ult. pag. 670. Petr. Mexia Hispalens. in Sylva 4. part. cap. 3. Maluenda de Ántichrist. lib. 3. c. 16. pag. 149. Pineda de rebus Salom. lib. 4. cap. 15. pag. 205. Iust. Lips. lib. 1. de Constantia c. 16. & in Physiolog. Stoic. lib. 2. dissert. 19. Fr. Greg. Garc. de Indor. origin. lib. 4. cap. 8. & seq. ex pag. 351. ad 406. & lib. 1. cap. 3. ex pag. 46. Basilio Pontio q. 8. expositiva, c. 1. pag 467. Maiolo in dieb. Canic. tom. 1. colloq. 1. pag. 30. & colloq. 14. pag. 337. Fr. Ioan. de la Puente in convenientia utriusque Monarchiae lib. 3. cap. 21. §. 3. ex pag. 143. & Ioan. Fungero in Etymolog. Latino-Graeco, verb. Atlas, pag. 97. Et hanc continentem a Platone indicatam, esse hunc Novum Orbem a Columbo repertum, & insulas, quas illi vicinas facit: esse Cubam, Hispaniolam, Borriquenam, Xamaicam, & alias, quas vocant De Barlovento, Columbumque Platonis auctoritate ductum, ad has regiones investigandas, permotum fuisse, aperte tradunt Mercator. Ortel. Turneb. Pamel. Vives, Bocius, Maiol. Garcia, Funger. Opmeerus, & Theat. vitae humanae ubi supra, & ultra eos Gomara I tom. hist. Ind. sol. 120. ad fin. August. Zarate in prooem. hist. Perus. Petr. Cieza 2. tom. rerum Indic. Ioseph. Acosia lib. 1. de natura Novi orbis cap. 12. & Fr. Stephan. de Salazar sup. symbol. Apost. discurs. 16. c. 3. Neque mirum videri debet, quod ingenti terrae motu, & maris illuvione Atlanticam illam insulam absorptam, & sub vasto gurgite merfam, commemorat Plato. Cum [sect. 16] id frequentissimum fuisse legamus, & divino iudicio ita disponente, maria, suis sedibus migrantia, vastissimas insulas, & longos terrae tractus occupasse. Contra etiam in ipso mari novas insulas, & multas terrae plagas repente emersisse, quasi paria secum saciente natura, & uno loco reddente, quod alio hauserat; ut plurimis exemplis ostendit Plin. lib. 2. ex cap. 85. ad 90. Titus Livius lib. 39. quem refert Brisso. de verbor. signific. verbo Insula, fol. 305. Pompon. Mela lib. 1. cap. 5. & lib. 2. c. 7. Strab. lib. 1. ad medium, Seneca lib. 6. natur. quaestio. cap. 31. Solin. in Polysth. cap. 8. & 36. Auctor de mirabilibus Sanctorum inter opera D. August. lib. 1. cap. 7. Bap. Fulgos. lib. 1. tit. 6. de mirac. fol. 54. & seq. Genebrard. sup. Psal. 1. 6. vers. 33. Balduin. & Hotman. in §. insula, instit. de rerum divis. Maluenda de Antichrist. lib. 7. cap. 14 pag. 378. & seq. Fr. Greg. Garc. d. lib. 4 de Indor. origin. cap. 11. & 12. Fr. Ioan. de la Puente in d. convenientia lib. 2. cap. 29. pag 294. & lib. 3. cap. 26. pag 164. & 165 Florian. Ocampus lib. 1. histor. Hispan. cap. 4. 35. & 40. Theat. vitae human. vol. 23. lib. 1. ex pag. 3938. Auctor de mirab. SS. inter opera August. lib. 5. cap. 7. Maiol. colloq. 1. pag. 17. 30. & 31. & colloq. 10. ex pag. 270. & colloq. 14. ex pag. 335. & Iustus Lipsius d. lib. 1. de constantia, cap. 16. ubi inter alia de Siciliae [sect. 17] ab Italia, & Hispaniae ab Africa separatione, maris interruptionibus facta, meminerunt. Ovidius quoque lib. 15. Metamorphos. hoc argumentum elegantissime iuxta Pythagorae opinionem illustrans, qui docere solebat, omnia in novas formas mutari, sic canit: [sect. 18] Vidi ego quod fuerat quondam solidissima tellus Esse fretum: vidi factas ex aequore terras, Et procul a pelago conchae iacuere marinae, Et vetus inventa est in montibus anchora summis. Quodque fuit campus, vallem decursus aquarum Fecit; & eluvie mons est deductus in aequor, Si quaeras Helicen, & Burim Acheidos urbes, Invenies sub aquis, & adhuc ostendere nautae Inclinata solent cum moenibus oppida mersis. Philo etiam in lib. quod mundus sit incorruptibilis [sect. 19] de Rhodo, & Delo clarissimis insulis agens, scribit, eas ex marinis fluctibus emersisse, unde a Pindaro Θεόσμϰτ dicuntur, id est, Divinitus conditae. Et Carol. Stephan. in dictionar. verb. Aegyptus ait, [sect. 20] totum eum tractum, quem hodie AEgypti regio occupat, olim sinum maris Mediterranei fuisse, Nilique alluvione exaggesto limo oppletum, & terram factam. Quod etiam plurimi alij ex antiquioribus & recentioribus tradiderunt, quos refert Ioan. Goropius in Nilo Scopio, & Ioan. Bapt. Scortia. lib. 1. de natur. & increm. Nili, cap. 1. & 8. asserentes Nilum ita dictum, quod Νέα ἰλὺς, idest, Novus limus, ab eo quotannis deferatur. Memineruntque eiusdem rei Vlp. in l. 1. § ripa, D. de flumin. Imp. in C. & Novellis sub tit. de alluvionibus, & Cassiodor lib. 3. epistol. 52. Michael quoque Cabello Balboa in Miscellan. Australi manuscripta 2. part. cap. 15. tradit, ex constanti Indorum relatione, ab antiquis ad posteros derivata, & ex alijs signis compertum esse, [sect. 21] ingentes istas terrae planities, quae in hoc Peruano Regno circa maris littora adeo longe & late diffunduntur, olim salsis & undosis eiusdem pelagi fluctibus occupatas fuisse. Quibus adstipulatur, quod de Insula [sect. 22] Pharo, & alijs canit Lucanus lib. 10. Pharsaliae: Tunc claustrum pelagi coepit Pharon, insula quandam In medio stetit illa mari sub tempore vatis. Protheos, at nunc est Pellaeis proxima muris. Et Ovid. lib. 15. Metamorph. Fluctibus ambitae fuerant Antissa, Pharosque, Et Phaenisa Tyros, quarum nunc insula nulla est. Et de causa [sect. 23] Syrtium, quae prope Lybiam conspiciuntur, idem Lucan. lib. 9. sic inquiens: Syrteis vel primam mundo nascente figuram Cum daret, in dubio pelagi, terraeque reliquit. Sic male deseruit, nullosque exegit in usus Hanc partem natura sui, vel plenior alto Olim Syrtis erat pelago, penitusque natabat: Sed rapidus Titan ponto sua lumina pascens Aequora subduxit Zonae vicina perustae, Et nunc pontus adhuc Phaebo siccante repugnat. Mox ubi damnosum radios admoverit aevum, Tellus Syrtis erit: nam iam brevis unda superne Innatat, & late periturum deficit aequor. Tradunt alia Albericus Gentilis lib. 4. lection. cap. 14. & Stephan. Forcat. lib. 2. de Gallorum Imperio sol. 82. ubi quod [sect. 24] Vlpianus scribit in leg. Relegatorum 7. §. est quoddam, D. de interdictis & relegatis: Est quoddam genus quasi in insulam relegationis in Provincia Aegypto in novas insulas relegare. Sic explicat, quasi illae nativitate sint novae, vel quia eas recenter investigatio solers hominum, aut insomnis avaritia navigantium periculi secura detexit. In quo tamen animadvertere debuit, textum illum secundum veriorem emendatiorum Codicum litteram, non dicere, In novas insulas, sed in Ovasin. Est autem, [sect. 25] Ovasis, sive Oasis, tam parva, quam magna, locus desertus in medijs Lybiae arenis ad AEgypti confinia versus Occidentem, culicibus & muscis grandioribus infestus, ut Graeci interpretes notant, in quem nocentes olim relegari solebant, ut bene docuit Duaren. lib. 2. disputat. cap. 39. qui infinitos locos ex omni genere Scriptorum huc pertinentes congessit, & ultra eum Cuiacius lib. 8. observat. cap. 27. Barnabas Brissonius lib. 3. de verb. signific. verb. Ovasis fol. 471. Prateius & Calinus eodem verbo, & Abraham. Ortelius in Thesaur. Geographic. qui hinc etiam intelligunt illud, quod de Oasena deportatione traditur in l. 1. C. Theodos. de Nili agger. Id autem, quod a Platone in praedicto loco subijcitur, illud scilicet pelagus, ubi olim Atlantica insula absorpta fuit, innavigabile propter limum mansisse, ex eo confirmari potest, quod multis [sect. 26] saeculis huius sreti navigationem pauci tentarunt, ut tradit Pineda de rebus Salom. lib. 4. cap. 14. pag. 196. & cap. 15. pag. 205. & nos infra cap. 11. latius ostendemus. Atque item ex eo, quod [sect. 27] Columbus, cum per illud mare primam navigationem instituit, per dierum aliquot iter tantam graminis ubertatem classi occurrentem invenit, ut tandem tota circumsepta, tanquam in pratis herba virentibus, navigare videretur. Quae graminis vis potuit ex reliquijs Atlantici limi, de quo Plato loquitur, permansisse, alijs iam scopulis & impedimentis, tanti temporis spatijs, & continuis maris agitationibus comminutis. Et de hoc gramineo mari a Columbo reperto locupletissimi testes sunt ij, qui eiusdem res gestas scriptis mandarunt, ac praecipue Gomara 1. tom. histor. Ind. Ovetus in eadem hist. lib. 2. cap. 5. Francisc. Vlloa apud Ramusium in navigation. tom. 3. Anton. Herrera in histor. general. Indiar. decad. 1. lib. 1. cap. 9. & 10. & ultra eos idem referunt Pamelius in annot. ad Apologet. Tertul. scholio 528. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 16. pag. 149. & Simon Maiol. in diebus Canicul. 1. tom. colloq. 10. pag. 262. & colloq. 20. pag. 451. Verum autem vero licet his argumentis defendi posse videatur Atlanticae nomen, quod nostro Novo Orbi supra dicti auctores attribuunt: adhuc tamen [sect. 28] arbitror, ei parum apte applicari. Nam si Atlantis insula tot retro faeculis, ut ipse Plato scribit, submersa fuit; qua ratione eius vocabulum ad continentem hodie stantem, & longe dissitam, extendemus? Tum etiam quia hoc quod de Atlantica cum Platone retulimus, etsi ut verum a multis admittatur, ut patet ex supra relatis, merito tamen [sect. 29] ab eximijs alijs ipsius Platonis sectatoribus fabulae magis quam historiae tribuitur, allegoriceque ea omnia a summo Philosopho dici volunt, ut constat ex Proclo, Porphirio, Orig. & alijs relatis a Marsil. Ficino in Commentar. sup. Thimae. cap. 4. & in Critia. cap. 1. Neque distentiunt Plin. Tertul. & Arnob. quos sup. citavimus; nam licet Platonis narrationem sequantur, sub mendacij tamen dubio, & periculo, eam proponunt. Idemque facit Pat. Ioan. Pineda de rebus Salom. lib. 4. cap. 14. pag. 201. & latius & elegantius caeteris, & in nostrae Americae terminis loquens Ioseph. Acosta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 22. per totum, & eruditissimus vir D. Greg. Lopez Madera Regius, & dignissimus in supremo Castellae Senatu Consiliarius in lib. de excellentijs Monarch. Hispa. cap. 9. & Fr. Basilius Pontius Legionens. 1 part. variar. disputat. 48. expos. cap. 1. pag. 467. & novissime post haec scripta Seraph. Freitas de iusto Impetio Asiatico cap. 5. num. 20. Quorum argumentis nunquam plene respondere potuit Fr. Greg. Garcia in d. tract. de Indor. orig. lib. 4. cap. 9. cum seqq. quamvis in hoc multum olei & operae collocaverit. Etenim Plato ipse a Critia puero inter Cantilenas eam narrationem traditam esse fatetur, & novem mille annis ante illud tempus, quo scribebatur, contigisse: quod quam sit a vero alienum, nemo non videt, cum nec hodie a mundi creatione tot saecula praeterierint. Et rursus quia, quae de immensitate illius insulae subdit, & templi in ea positi divitijs, & magnitudine, Neptuni, & Clytus amoribus, gemellis quinquies ab eis susceptis, colle in quinque orbes diviso, & repentina tam vastae telluris subversione, & summersione, quae universam Asiam, simul & Africam amplitudine superabat, nemo vel mediocriter sanus fabulose dicta, & meras nugas esse negabit. Praesertim [sect. 30] cum quotidiana experientia comperiamus, in eodem mari & situ, quem Atlanticae suae Plato designat, alias minores insulas remansisse, quales sunt Fortunatae, sive Canariae, & quae vocantur de la Madera, y de los Azores, & similes, quae cum illuvionem a Platone confictam effugerint, non obscure ostendunt, quid de eius hac in parte fide sentire debeamus. Neque dixerit quispiam eas insulas, quas hodie conspicimus, post absorptam Atlanticam nasci, & emergere potuisse, iuxta ea, quae supra retulimus: nam etsi hoc aliquando contigerit, [sect. 31] & praecipue diluvij tempore, quo alias, atque alias insulas enatas, immutatasque tradit D. August. & post eum Maiol. d colloq. 10. pag. 266 rarum tamen est, & facile non probandum, ut inquit Imperator Iustin. [sect. 32] in §. insula, instit. de rerum divis. & Theodoret. lib. 4. de curat. Graec. affection. dum generaliter docet, Mare quamquam inde nubes vim aquarum incessanter exhauriant, imbresque pariant, terrisque diffundant, imminutum olim exhaustumve esse non cerni, neque ab his littoribus recessisse, quae olim ftuctibus suis obduxit. Accedit his, nullum uspiam tantae insulae monumentum, nisi fictitium illud Platonis reperiri, nullumque subversionis eius vestigium alicubi comparuisse Nam quod de gramineo diximus mari, [sect. 33] saepe navigantibus in alijs etiam oris occurrit, ut multis exemplis ostendit Maiol. in locis supra citatis. Et quod quidam arguunt de [sect. 34] Oceani Atlantici appellatione, quam mare illud ab illa Atlantica insula, quae olim in eo erat, traxisse opinantur, inter quos Iustus Lipsius d. Physiolog. lib. 2. dissert. 19. confutatione plane non eget, cum certum & apertum sit ab Atlantico monte denominari: [sect. 35] quod scimus in extremae Mauritaniae terminis situm, trecentis plus minus millibus ultra Gaditanum fretum, & Herculis Columnas, ex cuius regione sita est Atlantidis insula, parva tamen, & ignobilis, ut tradit Plinius lib. 6. cap. 5. & 31. & lib. 5·cap. 1. & alij relati ab Ortelio in Thesaur. Geograph. verb. Oceanus Atlanticus. Atlas autem mons ab [sect. 36] Atlante Promethei fratre nomen accepit, qui antiquissimus Rex Africae fuisse perhibetur, & Hesperidum pater, & primus Astrologiae artem excogitasse, ob quod coeli machinam, atque astra sustinere humeris fabulabantur, & a Perseo in montem eximiae altitudinis, qui etiam coelum tangeret, fuisse conversum, ut constat ex Diod. Sicul. lib. 4. cap. 5. & lib. 5. cap. 2. Cicer. lib. 5. Tuscul. Herodot. lib. 4. Ovid. lib. 4. Metamorph. Solin. cap. 37. D. August. lib. 18. de Civit. Dei, cap. 8. D. Isidor. lib. 14. Etymolog. cap. 8. & ex plurimis alijs Graecis & Latinis Poetis, atque Historicis, quos latissime congerit Bernard Aldrete de antiq. Hispan. lib. 4. ex cap. 10. usque ad 15. & ab eo mutuatus Francisc. Torreblanca in epitom. de Magia, in defensione cap. 5. inter quos Virgil. lib. 6. AEneid. sic canit: — Iacet extra sydera tellus, Extra anni Solisque vias, ubi coelifer Atlas Axem humero tollit, stellis ardentibus aptum. Silius Ital. lib. 1. Nec patitur nomen proferri longius Atlas, Atlas subducto tracturus vertice coelum. Et expressius Festus Avienus vers. 105. Vltima proceras subducit ad astra columnas Hic modus est Orbis, Gadir locus, hic tumet Atlas, Arduus, hic duro torquetur cardine coelum, Hic circumfusis vestitur nubibus axis. Reiecta ergo Atlanticae appellatione, quam aliqui, ut vidimus, huic Novo Orbo tribuere voluerunt, multo magis reijciendum videtur nomen Franciae Antarcticae, quod ei Galli impone[sect. 37]re conati sunt, dum inaniter ostendere cupiunt, se primos illius inventores fuisse sub Villagagnonis Domino, ut tradit Porcacchus in insulario lib. 3. pag. 162. Nam perijt in flore haec calumnia, quae in gloriae Hispanorum invidiam a Gallis praetexebatur: neque uspiam terrarum tale virus vires accepit, [sect. 38] ut sic appareat, in Famae templo non dedicari improba, & petulca monumenta, ut aliud agens tradit Iustus Lipsius in cent. 2. ad Belg. epist. 6. Neque magis audiendi sunt alij, qui, eodem Porcaccho teste, [sect. 39] has omnes novas regiones Terram Sanctae Crucis appellant, nimis quidem imperite; cum [sect. 40] hoc nomen solum Brasiliae conveniat, quam ubi primum Alvarus Capralis detexit, Sancto illo nomine & signo pijssime communivit, ut diximus sup. cap. proximo, num, 32. eoque multis annis appellata & cognita fuit, licet postea, daemonis fortasse astu, Brasiliae appellatio magis invaluerit, a ligno huius nominis tingendis pannis admodum apto, quod ex ea exportari solet, de quo graviter dolet & queritur Ioan. Barros decad. 1. lib. 5. cap. 2. & Petr. Damariz Dialog. 5. de var. hist. cap. 2. fol. 338. & Fr. Anton. de San Roman lib. 1. histor. Indic. Orient. cap. 11. pag. 57. Quia non debuit ligni Crucis venerandum nomen, quo non solum tincti, sed redempti fuimus, ob alterius ligni nomen omitti, quod eius comparatione vilissimum est. Convenientior plane videtur alia appellatio, quam his regionibus communiter impositam tradit Camillus Borrellus de Reg. Catholic. praestantia cap. 42. num. 77. eas nimirum [sect. 41] vocans Orbem Carolinum, a nomine invictissimi Imperatoris Caroli V. Hispaniarum Regis Optimi Maximi, sub cuius Imperio, & auspicijs, detectio & conquisitio, a Columbo & alijs Ducibus iussu Regum Catholicorum Ferdinandi & Elisabethae foeliciter coepta, foelicissime ad Mexicanam & Peruanam Provinciam, & alias ditissimas, & latissimas extensa fuit, ut in cap. seq. trademus. Pro qua opinione licet ipse Camillus nihil alleget, mihi considerari posse videtur, frequentissimum omni saeculo fuisse, [sect. 42] ut noviter inventae, aut subiugatae provinciae a Rege, aut Imperatore nomen assumant, qui de illis cum maiore laude triumphavit, ut multis exemplis ostendit Ioseph. lib. 1. antiq. cap. 6. D. Isidorus lib. 9. Etymolog. cap. 2. Pereira, & alij sup. Genes. cap. 6. & 10. M. Mantua in Enchiridio. lib. 12. cap. 273. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hispan. cap. 3. pag. 19. Gaspar Sanctius in Isai. cap. 2. num. 20. & Fr. Ioan. de la Puente in convenient. Monarch. lib. 3. cap-28. §. 2. pag. 174. Gregor. Garcia de Indor. origine lib. 4. cap. 18. & notabiliter Fabius Pictor lib. 1. de aureo saeculo inquiens: Denominare enim, aut imponere gentibus, & locis nomina tum Regum, Ducumque ius est. Rursqus quia Carolus [sect. 43] ipse hunc titulum sibi assumere velle, aperte significavit, dum insignibus suis Herculis columnas adiecit, cum illa inscriptione Plvs vltra, sive Plvs ovtre, ut legendum contendit Hieron. Ruiscellus lib. 2. de le Imprese fol. 28. quasi diceret, suae virtuti & fortunae Herculeum fretum non obstitisse, quamvis ibi Orbem finiri, nec ultra progredi licere veteres credidissent; sed alium novum & maiorem Orbem detectum, & quaesitum fuisse, ad quem sui Imperij ac nominis fines, & famam extenderet. Tanti quippe Caesaris virtus & gloria unius Orbis angustijs claudi non poterat, quin potius illis tanquam stricto carcere circumclusa, non minus aestuabat, [sect. 44] quam olim Alexander Macedonum Rex, de quo Iuvenal. Satyr. 10. scriptum reliquit: Vnus Pellaeo inveni non sufficit Orbis, AEstuat infoelix angusto limite mundi, Vt giarae clausus scopulis, parvaque Seripho. Alludens nimirum ad illud, quod recenset Valer. Maxim. lib. 8. cap. 15. AElian. lib. 4. de var. histor. circa finem, Theat. vitae humanae volum. 11. lib. 4. pag. 2573. & Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 16. pag. 150. Alexandrum nempe Anaxarcho Philosopho, ex auctoritate Democriti praeceptoris, innumerabiles mundos esse, referente, sortem suam tanquam miseram deplanxisse, quod ne uno quidem adhuc fuisset potitus. Sed audiamus [sect. 45] pictae Poesis auctorem, qui ipsum idem Caroli symbolum, & utrisque Orbis Imperium, his carminibus egregie declarat: Carolus Occiduae Princeps Austrasius orae Divisum Imperium cum Iove caesar habet. Iupiter in coelo, terrarum Caesar in Orbe, Inter hic humanos imperat: ille Deos. Nec mirum. Mars fortis enim, sapiensque Minerva Dant manibus praesens talibus auxilium. Parva foris sunt arma, Domi, nisi consilium sit Magnanimus prudens Caesar utroque viget, Vt nunquam (his velut Herculeis firmata columnis) Gloria Caesarei corruat Imperij. Nec dum finis hic est. Duce sed virtute sequentem Fortunam eventis proferet ulterius. Et eodem pertinet expositio Riuscelli supra, Ioan. Horoscij Covar. in Emblemat. cap. 10. Fr. Ioan. a Ponte in convenient. Monarch. lib. 3. cap. 21. in fine, & Martini Delrij in Adag. sacris, 2. tom. Adag. 459. pag. 576. ubi narrat, [sect. 46] quod cum Magnanimus ille Franciscus Primus Francorum Rex, Matriti captus ab eodem Imperatore detineretur, & in pariete dictum eius symbolum, Plvs vltra, scriptum legisset, adscripsit, Hodie mihi, cras tibi, fortunae vicissitudinem ostendere volens, quae gloriosa illa trophaea mutare solet, & ab alijs in alios tranferre. Quod cum Caesar Maximus perlegisset, ut se mentem adversarij intellexisse monftraret, subscripsit: Fateor me hominem. Sed quamvis in alijs vera esse soleat [sect. 47] illa sententia Quinti Curtij lib. 8. Eximia gloria saepius fortunae, quam virtutis est beneficium, [sect. 48] in Carolo tamen, cum pietate & virtute solida niteretur, Deo eius religioni, conatibusque favente, non solum mutata non fuit, verum indies magis ac magis extensa, & ad Imperium usque coeleste producta, ita ut merito quidam imagini eius inscriptionem hanc dicare potuerit. [sect. 49] D. Carolus V. Imper. Caes. cui, cum unum vicisset mundum, adiectus est alter, cum utrumque, vicit utriusque victorem. Nec virtus Plvs vltra progredi potuit, inter coelites vixit, antequam inter homines esse desineret. Et alter in tumulo hoc epitaphium: Plvs vltra famam extendi, nomenque decusque Quam capit tellus, quam capit Oceanus. Nec mihi Plvs vltra, quin parva conderer urna Profuit, aut magna Martia vis animi. Quid Regna, Imperium invere, atque Indicus Orbis? En gaudet spolijs trux libitina meis. Plvs vltra tamen, & tantarum gloria rerum Inter concessit sydera clara locum. Invictumque animum coelo divina locavit Virtus, & sanctae religionis amor. Et alius: D. Carolo V. Imperat. Caes. Aug. Max. Indico, Turc. Afric. German. Regi potentissimo & invictissimo, quod eius ductu, auspicijsque, ac nominis auctoritate, gentes Indicae omnes, quae a Septentrione ad Meridiem usque protenduntur, ut iure Novvs orbis appellentur, tam longe, lateque patent, auro, argento, gemmis, aromatis, alijsque rarissimis rebus abundantissimae, per legatos sint invenae: ac sub Imperium Hispaniae Regum, magno Christianae religionis commodo & augmento redactae. Ioanna Lusitaniae Princeps, Hispaniarum gubernatrix Patri Optim. & Maxim. F. I. De cuius Magni Caesaris laudibus & egregijs facinoribus plura adijcere supersedeo, quoniam [sect. 50] id exactissime praestiterunt Alphonsus Vlloa, Petr. Mexia, & Prudent. Sandovalius in eius vita, Promptuarium Iconum pag. 222. & plurimi alij auctores, quos refert Camillus Borrellus d. cap. 42. num. 78. & ultra eos Ioan. Voerthusius in lib. singul. Phoenici, sive consecrationis Augustae per totum, & Alanus Copus Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. vid. Valdes de dign. Reg, Hispan. cap. 20. num. 14. Sed licet haec ita pro appellatione Orbis Caroloni defendenda & illustranda non incongrue dicta videantur, [sect. 51] adhuc tamen mihi magis semper arrisit aliorum sententia, qui has omnes regiones Occidentales & Meridionales, de quibus loquimur, generaliter solent Novvm Orbem vocare. Non quia plures mundos esse opinentur, prout nonnulli male fecerunt, quorum errorem insra cap. 12. num. 75. convincemus; sed quia cum veteres totius Orbis terrarum, & circumambientis Oceani effigiem in tres partes diviserint, Africam scilicet, Europam & Asiam, ut diximus sup. cap. 1. num. 23. Inventa denuo hac, quae America dicitur, eam pro quarta numerare coeperunt, [sect. 52] & Novum Orbem, sive hemisphaerium appellare, ob immensam eius amplitudinem, qua tres partes antea cognitas superare videtur, atque etiam ob diversitatem morum, rituumque incolarum, & dissimilitudinem animalium, arborum & stirpium, ut bene observat Abraham. Ortel. in Theatr. Magn. tab. 1. & 5. & in Thesaur. Geographiae, verb. Atlantis insulae, Pet. Martyr in decadibus, quibus de Orbe Novo titulum fecit, Epitom. navigat. Americi Vesputij in relation. Novi Orbis cap. 114. pag. 122. Praefatio Cosmograph. ad easdem relationes, §. 3. Epitaphium Caroli V. sup. relatum, Ioseph. Acosta in elegantissimis libris de natura & historia Novi Orbis, Latina & Hispana lingua conscriptis, Iustus Lipsius de Physiolog. Stoic. lib. 2. dissert. 19. Zurita lib. 3. Annal. Arag. cap. 4. Ioan. Mariana lib. 26. histor. Hispan. cap. 3. Scip. Ammirat. lib. 2. discep. Politic. discurs. 4. Genebrard. lib. 4. Cosmograph. anno 1497. Maginus tab. 34. pag. 279. Petr. Damariz Dialog. 4. cap. 2. fol. 338. Ioan. Boterus in relation. univers. 1. part. vol. 2. lib. 1. pag. 348. Porcacchus in insulario lib. 3. pag. 162. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 4. & in descript. Ind. lib. 1. cap. 1. Torquem. in Monarch. Indiana lib. 1. c. 2. Didac. Valdes de dignitat. Reg. Hispa. cap. 12. n. 7. & cap 19. num. 55. Hericus Martinez in repert. tractat. 2. cap. 7. pag. 102. Bernard. Aldrete lib. 1. origin. ling. Castel. cap. 12. Doctis. Ioan. Bapt. Valencuela consil. 82 num. 69. Nos infra c. 16. num. 42. & seqq. pasism Maiolus in diebus Canicular ubi easdem regiones sub appellatione Orbis Novi comprehendit, & praecipue 1 tom. colloq. 10. pag. 266. Vbi ait, [sect. 53] Europam, si comparetur cum reliquo Orbe antea cognito, exiguum eius angulum esse, comparatione autem habita ad hunc nostrum postea repertum, nihil esse, videri posse. Et idem sentit Gerard. Mercator in suis tab. univers. in princip. & Boterus ubi supra. [sect. 54] Vbi totum terrarum Orbem in tres continentes distinguunt: primam faciunt eam, quam diximus, veteres in Europam, Africam & Asiam fuisse partitos. Secundam, quam hodie Americam, vel Indiam Occidentalem vocamus. Tertiam dicunt terram Australem, quam nonnulli Magellanicam nuncupant, paucis hactenus littoribus detectam. Quod adeo verum est, ut iuxta eosdem auctores, [sect. 55] cum universus Orbis contineat in circuitu, quo maxime patet, milliaria Germanica 5400. sive Italica 21600. hoc est 360. gradus altitudinis, sive elevationis Poli, qui si ad leucae Castellanae dimensionem reducantur, constitunnt 3600. leucas: haec nova eius pars, quae America dicitur, & reliqua, quae Regibus Castellae & Legionis inquirenda obtigerunt, centum & octuaginta gradus complectantur, qui tria millia & nongenta leucarum Caftellanarum efficiunt, de quo etiam latius agemus infra cap. 6. ex num. 6. Atque huc respiciens Ioseph. Acofta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 6. merito inquit, nobis, quae hactenus certa fide comperta sunt, satis esse debere, ut Orbis terrarum portionem universa Europa, atque Asia & Africa non minorem, ex altera hac parte iacere intelligamus: & utrumque Mundi Polum aeque sibi, & terras & mare vindicare, quod antiquis, aut negare, aut dubitare impune licuit. Et idem probat Thomas Bocius de sign. Eccles. Dei, lib. 6. cap. 7. vers. Sed ne videamur, dum tradit, Has regiones Antipodum recenter detectas continere dimidium totius Orbis terrarum, & omnium rerum quas Deus hominibus est fabricatus. Vnde [sect. 56] iuste reijciendus venit Iacob. Pontanus in prima tertij progymnasmate 18. page. 315. dum nimis scrupulose, aut etiam inepte tradit, se non audere, Americam quartam mundi partem vocare, quia de ea neque tam multa adhuc, quod ipse sciat, neque tam side digna extent litteris publicata. Etenim nihil iam eo tempore, quo scripsit, erat certius, aut vulgatius, ut ex superioribus satis apparet. Et cum Scandinaviam [sect. 57] Germaniae insulam versus Septentrionem, eo quod maxima, & incompertae magnitudinis esset, alterum Orbem terrarum veteres appellarent, ut tradi Plin. lib. 4. cap. 13. & alij relati ab Abrah. Ortel. in Thesaur. Geograph. verb. Basilia. Necnon etiam Trapobanem, ut patet ex eodem Plin. lib. 6. cap. 22. ibi: Trapobanem alterum Orbem terrarum esse diu existimatum est Antichthonum appellatione. Quanto iustiori titulo idem nomen his vastissimis provincijs conveniet? Et haec plane sunt, quae ultra alios, pro inquireda vera & propria istarum regionum appellatione, elucubrare potuimus, [sect. 58] quas tamen in huius operis discursu non verebimur vulgari, & magis cognito Indiarum Occidetalium, vel Americae nomine indigitare, propterea quod, ut [sect. 59] admonet Quint. lib. 1. instit. orator. utendum est verbo ut nummo, cui publica forma sit, & [sect. 60] vulgaris loquendi usus proprietate verborum potentior est, l. anniculus 132. de verbor. significat. l. Labeo, D. de supell. legat. l. talis scriptura, D. de legat. 1. ubi Doctores; cum rude hominum vulgus de exactiori verborum interpretatione & significatione non magnopere laborare soleat, ut late prosequuntur Alciatus, & Brechaeus in rub. de verbor. significat. & plurimi alij relati per Ioan. Gutierrez lib. 3. practic. quaest. 14. a num. 132. & Hieron. Zevall. commun. opin. 1. tom. quaest. 409. & novissimum Marium Burgium in tract. de laudimio part. 1. cap. 1. num. 24. & 25. ubi hoc etiam in verbis peritorum, imo & Principum, legum & statutorum admittunt. # 5 CAPVT V. De initio, & progressu detectionis Novi Orbis, & ijs, qui in hoc magis meruisse videntur. SVMMARIVM Captitis V. -  1 Hispani Duces, qui Novum Orbem detexerunt, laude dignissimi sunt. -  2 Ioan. Bapt. Ramusius notatur. -  3 Memoria eorum, qui pro Repub. praeclarum aliquod facinus gesserunt, semper commendari debet, & quare? Occultator alienae laudis furi par est, ibid. -  4 Columbi prima laus in detectione Novi Orbis, & eius patria & mores. -  5 Columbus quibus argumetis ductus fuerit ad detegendum Novum Orbem. -  6 Columbus a quodam hospite naufragium passo Novi Orbis notitiam accepisse dicitur. -  7 Hospes, qui Columbo Novi Orbis notitiam dedit, cuius nationis fuerit? -  8 Navigationes admirandae fortuito factae. -  9 Ptolemaeus Aegypti Rex qualiter ab Indo naufrago navigationem Indiae Orientalis edoctus fuerit? -  10 Eudoxij Gnidij ingens navigatio. -  11 Trapobanae insulae certior notitia quando & qualiter a Romanis habita? -  12 Navis ex India vi ventorum in Germaniae portum delata. -  13 Indi septem Occidentales in portatili cymba tempestate in Galliam delati, & eorum descriptio. -  14 Columbus qualiter Angliae, Lusitaniae & Castellae Reges adierit pro detectione Novi Orbis. -  15 Columbus tandem a Regibus Catholicis ad Orbem Novum inquirendum mandatur, & de eius classi & commeatu. -  16 Novi Orbis ingens, & quaestuosa detectio ex parvis initijs processit. -  17 Indiae Occidentales Hispaniae Regibus utilissimae. -  18 Initia rerum magnarum solent esse minima. -  19 Columbi prima navigatio, & eius labores, & effectus. -  20 Columbus plures insulas detegit, & pro Hispaniae Regibus earum possessionem apprehendit. -  21 Columbus cum primitijs insularum, quas detexit, ad Reges Catholicos redijt. -  22 Columbus a Regibus Catholicis honoratur, & remuneratur. -  23 Admirali, sive Almirantis dignitas quae? & de vocis etymologia. -  24 Columbus repetit navigationem in Indiam, & plures alias insulas detegit, & eius obitus. -  25 Columbi historia de ovo apud convivas. -  26 Navigationes in Novum Orbem repetuntur. -  27 Blaschi Nonij de Balboa laudes, & historia. -  28 Mare del Sur primus nostrorum detetexit, & conspexit Balboa, & iter ad illud aperuit. -  29 Ferdinandi Cortesij laudes, & qualiter Novae Hispaniae Regna detexit, & subegit. -  30 Ferdinandi Cortesij praeclarum facinus in navibus perforandis. -  31 Naves, qui duces perforaverint, aut incenderint, & qui equos, aut scalas ademerint, ut milites animosius pugnarent. -  32 Ferdinandi Cortesij patria, & qualiter sortitus, & expertus fuit patrocinium D. Pet. -  33 Ferdinandus Cortesius natus fuit eodem anno, quo Mart. Lutherus. -  34 Ferdinandi Cortesij honores, praemia, & obitus. -  35 Ferdinandi Magallani laudes, & historia in detegendo freto magallanico. -  36 Magallanicum fretum quando, & quomodo detectum? -  37 Magallanus quid fecerit in insula Zebu, & qualiter occisus? -  38 Magallani socij ad Moluccas perveniunt, & diverso itinere in Hispaniam redeunt. -  39 Ioannis Sebastiani a Cano, & sociorum reditus in Hispaniam cum nave Victoria post universum Orbem circumdatum. -  40 Diem unum Calendarij cur amiserint nautae navis Victoriae? -  41 Ioan. Sebastiano a Cano honores, & insignia a Caesare conceduntur. -  42 Navis Victoriae laudes, & memoria. -  43 Francisci Pizarro laudes & historia in detectione & subactione Regni Peruani. -  44 Milites tredecim qui cum Pizarro manserunt in insula Gorgona privilegijs honestantur. -  45 Atahualpa, sive Atabaliba Tyrannus Peru bello capitur, & temere occiditur. -  46 Praeda capti Atahualpae quanta fuerit, & inter quos distributa? -  47 Auctores plurimi referantur, qui ex professo, vel etiam obiter agunt de historia Indiarum Occidentalium. -  48 Americae historiae libri, novem voluminibus comprehensi, & ab haereticis publicati, cum cautione legendi sunt. -  49 Gundis. Fernandez de Oviedo historia Indiarum Occidentalium laudatur. IN huius Novi Orbis indagatione, & acquisitione adeo enituit Hispanae gentis industria, virtus, atque constantia, ut Graeci Herculis facinora, & labores superasse a multis merito indicetur. Quapropter [sect. 1] necessarium esse arbitror, aliqua ex plurimis, quae sese hac in parte dicenda offerebant, breviter delibare, & nostris quoque, licet obscuris, monumentis, eorum Ducum nomina, & praeclara gesta, in Memoriae templo consignare, qui in re ita utili, pariter atque ardua, magis excelluisse comperiuntur. Nec enim scio, [sect. 2] quid, praeter nostrorum invidiam, movere potuerit Ioan. Bapt. Ramusium, dum in prooem. 3. vol. suarum navigationum Hispanos auctores irridet, quod libris suis illorum nomina, & patriam sedulo inquirere, & commendare studuerint. Semper [sect. 3] quippe iustum, & rationi consentaneum visum est, ut bene gerentibus laudis tribuatur assensus, & ut gloriosa sit, & diuturna apud omnes eorum memoria, qui pro Republica praeclarum aliquod sacinus exhibuerint, ut & ipsi audaciores in posterum fiant, & alij eorum exemplis permoveantur, ut tradit Arist. lib. 3. Ethic. cap. 6. & lib. 2. Polit. cap. 6. eleganter Cicer. in orat. pro Milo. & pro Arch. Poet. Theodos. Imp. in 1. & virtutum, C. de stat. & imagin. Iustinian. in §. 1. instit. de excusat. tut. Cassiodor. lib. 1. epis. 13. D. Gregor. lib. 22. Moral. cap. 7. & D. Basil. homil. in Gordia. Marty. ubi sic inquit: Sicut enim aromata tunc maxime spirant, cum vel confricantur, vel conteruntur, sic virtutum opera tunc maxime movent, cum laudantis oratione explicantur, sicut etiam oves Iacob intuentes virgas maculosas, & varias, similes agnos pariebant: sic iuxta exempla, quae cernimus, sive bona, sive mata volunt as hominis operatur. Idem quoque Cicero Philip. 14. nos praeclare cum his agere tradit: Quorum virtutem, nec oblivione eorum, qui sunt, nec reticentiam posterorum sepeliri patimur. Et Plat. in lib. de legib. multum laudat Tyrtaeum Poetam, quod suis carminibus viros bello praestantes extulerit: O divine, inquit, Poeta Tyrtaee, sapiens certe ac bonus nobis esse videris, quiae excellentibus eos extulisti laudibus, qui in bello excelluerunt. Cui convenit doctrina las. in fin. tit. inst. de actio. ubi occultatorem alienae laudis, furi parem esse dicit, per tex. in l. haereditatum in fin. D. ad leg. Falc. & Plin. Iun. epis. 8. lib. 5. ubi sic ait: Mihi pulchrum in primis videtur, non pati occidere, quibus aeternitas debeatur; aliorumque famam cum sua extendere. Prima [sect. 4] igitur tantae detectionis laus omnium consensu Christophoro Colono, sive, ut alij vocant, Columbo, debetur. Hic natione Ligur, sive Genuensis ex vico Nervij, non magnae fortunae, sed acris ingenij fuit, reique nauticae peritissimus, & Cosmographus solertissimus, & in Lusitaniam profectus, ut tabulis nauticis conficiendis, & emendandis quaestum faceret, uxore ex insula Madera ducta, eo commigraverat. [sect. 5] Ibi, ut plures existimant, ex Astronomica discipliana, & nonhullis veterum monumentis, alijsque argumentis, quae varie varij auctores pro suo captu confingunt, & praecipue Ant. Herrer. in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. c. 2. & 3. secum cogitare, & tandem statuere coepit, ultra noti Orbis terminos magna terrarum spatia, quemadmodum in Orientem, ita etiam in Occidentem Patere. Alij vero [sect. 6] tradunt in hanc notitiam, & spem cuiusdam hospitis sui relationibus motum, qui naufragium in Oceano Atlantico faciens, vi tempestatis ad terram, nullis antea Cosmographis cognitam, reiectus fuit; quam cum diligenter delineasset, vix tandem ad Maderam appulit, & in domo, & manibus Columbi moriens, ei rem omnem in hospitij mercedem aperuit. Cui traditioni multum novissime defert Torniel. in Annal. sacr. to. 1. ann. mundi 1931. n. 48. etsi in Columbi fraudem, & ut eum sua gloria privarent, ab Hispanis consictam esse, imprudenter affirmet Hiero. Benzo. lib. 1. histor. Novi Orb. cap. 5. Hunc [sect. 7] quidam Lusitanum fuisse affirmant, inter quos Pet. Damariz Dial. 4. de var. hist. c. 4. fol. 151. qui inde Lusitanis huius Novi Orbis inventionem tribuendam contendit. Sed alij magis frequenter Baeticum, sive Andalusium nautam, & mercatorem fuisse opinantur, eiusque nomen & patriam in obscuro latere, Deo ita disponente, ne alij, quam sibi negotium adeo ingens homines tribuere possent, ut observat Ioseph. Acost. lib. 1. de hist. Ind. c. 19. Fr. Greg. Garc. de Indor. orig. lib. 1. c. 4. §. 1. pag. 65. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 18. c. 1. Quamvis nuper Garcia Lassus Inca in suis Comment. de Incar. orig. lib. 1. cap. 3 que refert, & sequi videtur Aldrete de antiq. Hispan. lib. 4. c. 17. pag. 567. nullo, quod sciam, fundamento ductus, Alphonsum Sanchez nominatum scribat, & eius naufragium circa annum 1484. contigisse. ¶ Nec [sect. 8] mirum, aut novum videri debet, huius detectionis initium fortuitum fuisse. Nam praeter alia nostrorum exempla, de quibus infra c. 9. n. 49. si Straboni fidem habemus lib. 3. Geogr. Plin. lib. 2. c. 67. Pomp. Mel. lib. 3. c. 10. similis casus in Indijs Orientalibus accidit. [sect. 9] Custodes quippe sinus Arabici Indum quempiam in navi solum mortuo similem littori appellentem invenerunt, eumque ad Ptolemaeum Evergetem AEgypti Regem deduxere, Is lingua Graeca eum curavit institui, qua percepta, ex India se tempestatibus iactatum, amissis fame comitibus, in ea loca devenisse declaravit. Quod si liber dimitteretur, assumptis comitibus, se Regi ad Indos usque facilem ostensurum navigationem. Credidit homini Ptolaemeus, & inter alios Eudoxium quoque Gnidium Astrologum ei adiunxit. [sect. 10] Qui hac occasione usus, Indiam perlustravit, & in reditu ad AEthiopiae littora Gaditanorum gubernaculo, cui equi figura insculpta erat cognito, quod tempestatibus eo iactatum fuerat: ad Occidentem quoque per Meridionalem Oceanum viam patere deprehendens, Alexandriam reversus, inde per mare Mediterraneum extra columnas Herculis evectus, littora Africae circuivit. Romanis [sect. 11] quoque certiorem notitiam insulae Trapobanae alterius naufragij occasione contigisse, Plin. lib. 6. c. 22. his verbis enarrat: Nobis diligentior notitia, scilicet Trapobanae, Claudij principatu contigit, legatis etiam ex insula advectis. Id accidit hoc modo, Annij Plocami, qui maris Rubri vectigal a fisco redemerat, libertus circa Arabiam navigans, Aquilonibus raptus praeter Carmaniam quinto decimo die Hippuros portum eius invectus, hospitali Regis clementia sex mensium tempore imbutus alloquio percontanti postea enarravit Romanos & Caesarem, &c. [sect. 12] Quarum navigationum mentionem facit, sed fabulosas esse contendit Doct. Freitas ubi sup. c. 5. n. 13. & seqq. Otto etiam Frisingensis auctor est, sub Friderico AEneo Barbo, navem ex India cum Indis negotiatoribus fortuito appulisse Lubec Germaniae portum ultra Cimbricam Chersonesum. Et Continuator Palmerij anno Domini 1509. quem refert Simon Maiol. colloq. 23. pag. 534. tom. 1. [sect. 13] delatam fuisse eo anno Rothomagum usque Galliae Lugdunensis oppidum cymbam quandam portatilem, similem his, quae in Orbe Novo conspiciuntur, & in ea septem ex ipsis Indis, qui fuligineo colore erant, ceu homines sylvestres, grossis labris, stigmata in facie gerentes, ab aure admedium mentum instar lividae venulae per maxillas deductae, & nudi incedebant, solum baltheum gestantes, in quo erat borsula ad verenda tegenda. Barba per totum corpus nulla, neque pubes, neque ullus pilus, praeter capillos, & supercilia. ¶ Sed utcumque[sect. 14] sit, cum Colonus incredibili huius rei experiendae studio flagraret, simulque videret, sine magno apparatu tentari non posse, Bartholomaeum fratrem ad Angliae Regem Henricum VII. expedivit, cuius regnum ea tempestate pacatum erat & opulentum, ut exponeret, si sibi naves & facultates darentur, effecturum se, ut novis & auriferis regionibus repertis Angliae regnum omnium regnorum totius Europae florentissimum redderetur. Sed passus hic repulsam, non tam odio rei, quam quod Italum hominem lucro inhiantem Angli suspectum haberent idem Christophorus de eodem negotio Alphonsum V. Lusitaniae Regem convenit; qui non modo negavit, quod petebat, sed tanquam inania & fabulosa afferret, eum, ut delirum hominem reiecit, & irrisit, persuasus a Calcadilla Episcopo Viseensi, & Roderico Magistro Theologiae, praeclaris alioqui Cosmographis, nec terras, nec aurum esse in Occidente. Tertio igitur rem tentans, ad finitimos Castellae, Legionis & Aragoniae Reges Catholicos Ferdinandum & Elisabetham eodem consilio se se contulit, & ibi cum nihilo magis audiretur, Regibus praesertim id temporis bello Granatensi impeditis & exhaustis, invicta quadam animi pertinacia totum serme septennium contrivit vorando repulsas, urgendo, instandoque per se, & per amicos. [sect. 15] Quousque superatis tandem Mauris, ac tota expulsis Hispania, retulit quod voluit, & perbenigne a Regibus habitus, obtinuit, ut in occiduam illam navigationem, sive inquisitione, tria sibi regio sumptu adornata navigia ad Hispalim orae Baeticae praeberetur, cum centum & viginti hominum comitatu, & septemdecim ducatorum millibus, ut sibi de his, quae ad talem expeditionem necessaria iudicaret, commodius provideret: quam pecuniam Ludovicus Sanctangelus regiarum rationum scriba Columbo numeravit, imo & Regibus mutuam dedit. Quod ideo advertere volui, [sect. 16] ut intelligatur, hoc tam parvo apparatu, tantas, tamque inauditas postea res, quantae hodie de his Indijs constant, origine habuisse: & tantillam pecuniam, tantum eisdem Regibus Catholicis auri, argentique tulisse, ut [sect. 17] testante Ioan. Metello, quem refert Theatr. vitae huma. vol. 10. lib. 2. pag. 2417. in fine, eius summa praeter margaritas & gemmas, quae innumerae fuerunt, sexaginta, quos vocant, milliones feratur excessisse, ut taceam incredibiles proventus subinde aliorum Regum temporibus in Hispaniam delatos, de quibus alio in loco dicemus: quorum maxime subsidio, ut ait Maffaeius lib. 1. hist. Ind. pag. 18. postmodum tantos, tamque assiduos terra, marique sumptus prope infinita pecuniarum erogatione sustinuerunt, Nimirum [sect. 18] quia in hoc, ut in alijs, initia, sicuti & femina rerum naturalium solent esse minima, quae tamen suis progressibus augentur, ut docet Cicer. lib. 5. de finibus. Sed ut ad Columbum redeamus, [sect. 19] is cum exigua hac classe ex Hispanijs solvens anno a Christo nato 1492. tertio nonas Augusti, vastissimo se Oceano Atlantico commisit, & Canarias primum insulas petijt. Inde, continuata dierum aliquot velificatione, gramineum mare invenit, de quo c. 4. n. 27. locuti sumus, ut tanquam in pratis herba virentibus navigare viderentur. Quo tandem superato, post multa pericula, post duram toleratam famem, in incognitas, quas quaerebat regiones, nuda, barbara, & inermi gente habitatas, fed auri divites appulit, triginta trium dierum navigatione, Occiduum semper Solem secutus, Primamque [sect. 20] insulam, quam invenit, quae ab incolis Guana bani dicebatur, Sancti Salvatoris appellatione insignivit, & in ea, aliarum nomine, quae postea detegeretur, possessionem pro Catholicis Castellae & Legionis Regibus apprehendit: eaque de re publicum instrumentum conscribi, curavit. Mox inde solvens, alias maiores insulas adinvenit, quas Conceptionem, Fernandinam, & Isabellam nuncupavit. & ulterius progrediens Cubam, & Hispaniolam longe maiores, & aurifodinis ditissimas, patefecit. Castrisque [sect. 21] ibi idoneo loco, & praesidio communitis, incolas ferme duodecim, aurum, Gallipavos, Psittacos varij coloris, & alia inventae regionis argumenta secum in Hispaniam triumphabundus revexit, vix septem mensibus, postquam ex ea solverat, lapsis; ubi Catholicis Regibus, tunc Barchinonae commorantibus, ea, quae acciderant, retulit, [sect. 22] & ab eisdem honorifice, ut meruerat acceptus, Admirali & Proregis Indiarum titulo, & multis alijs privilegijs, ac muneribus donatus fuit: Regijsque insuper armorum insignibus cohonestatus, hoc addito elogio, Por Castilla, i por Leon, nueuo mundo hallo Colon. Admirali autem, [sect. 23] sive Almirantis, ut Hispane vocamus, Vox, & officium pro eo illustri praefecto usurpatur, cui maris imperium, & littorum a Rege concreditum est: qui classes & navalia curat, uti sarta tecta sint, & ut exarmata reparentur, pirataeque arceantur, aut fugentur, ut de eiusdem Columbi historia loquens advertit Forcat. lib. 2. de Gallorum Imperio fol. 83. & melius lex nostra 24. tit. 9. par. 2. & l. 3. tit. 24. eadem part. Nomenque sub Oct. Augusto adinventum, & probatum, idem Forcat. tradit, ob id, quod quendam Galliae legatum, qui multa admiranda maris portenta a se visa reserebat, classi Gallicae praefecit, & Admirandum appellavit. Quod tamen ridendum videtur, cum teste Leone Africano, & alijs, quos refert Sebast. Covar. in Thesaur. ling. Castellanae, verb. Almirante, haec vox Arabica sit, quae Architalasum, sive summum maris Ducem, aut praefectum significat: de quo etiam alia non contemnenda novissime tradit doctissimus vir Pet. de Salazar & Mendoca Canonicus Toletanus in lib. 2. de origin, & progressu dignitatum, & titulorum Hispaniae cap. 15. & Barnab. Morenus de Vargas de nobil. Hispan. discurs. 13. num. 18. Post haec [sect. 24] autem idem Columbus ab eisdem Regibus cum maioribus copijs & classibus iterum, tertio, & quarto ad easdem insulas incolendas, & gubernandas, & ad alias inquirendas reversus est. Quod ita foeliciter gessit, ut poft innumeras, quas detexit, & subegit, tandem in continentem devenerit, & ostia totius Americani Orbis primus, ut diximus, refera verit. Obijtque in Hispania anno salutis 1506. ubi constans [sect. 25] traditio est, quod cum forte celebri quodam convivio exciperetur, in quo simul plures Hispaniae proceres discumbebant, & orto inter eos sermone de Novi Orbis detectione, essent nonnulli, qui praeclarum hoc Columbi facinus extenuaret, quasi ab alijs quoque praestari potuisset: ille ad ea nihil respondens, ovum in mensam inferri iussit, & convivas omnes experiri rogavit, ut illud in apicem, nullis adminiculis fultum, sive nixum stans & erectum in mensa constituerent id nullus cum posset, ipse altero eius fastigio mensae illiso, & leniter quassato, rectum, firmumque constituit: quod cum caeteri, se etiam eodem modo facturos, offerrent, Nunc, inquit, quia vidistis. Sic innuere volens, inventam iam Indiam inventu facilem tunc videri, cum prius esset difficillimum, & vel a nemine cogitatum. Crescentibus vero [sect. 26] deinceps magis atque magis apud istos Occiduos Indos Hispanorum rebus, & iussu Ferdin. Reg. Cathol. & Carol. V. lmp. Max. qui ei in Regno, & virtute successit, classibus, & auxilijs indies renovatis, plures alij strenui Duces, & Navarchi claruerunt; qui non minus gloriae. quam divitiarum spe incitati, & allecti, Columbi vestigia prementes, aliquid novi aggredi semper meditabantur. Inter quos [sect. 27] magnam quidem laudem mihi promeruisfe videtur Blasc. Nunez de Balboa. Ab eo cnim diu pervagante Pariae terrae, & Darienis regionis littora, anno tandem 1513. die 25. Septembris repertus est Isthmus ad Vrabanum sinum, quo duo ingentia maria dirimuntur, quae vulgo, Del Norte, y del Sur appellantur. A Comagre siquidem ingentis amnis ostio, Darienisque littore, per inaccessos prope montes monstrantibus iter Indigenis, Blaschus summa iuga tenuit, [sect. 28] & subiectum in adverso littore vastissimi pelagi sinum conspexit; postquem ditissima auri, argenti, & unionum regna, & insulae repertae sunt. Itaque invento multo auro Blaschus breviorem transitum quaerens, quo duo illa maria coniungerentur, non plus inter se distare. quam cetum milliaribus deprehendit. Verum itinere adeo densissimis nemoribus, abruptis petris, & frequentibus fluvijs impedito, ut non nisi magno cum labore, periculoque illac Nostri permeare possent: praesertim cum passim inhospitae, ac insidiosae Barbarorum gentes, venenatis instructae. sagittis, occurrerent. Quibus de causis Blaschus eius tractus regulis, aut muneribus delinitis, aut cruenta acie subactis, quatuor castella opportunis intervallis constituit, ut commeantibus ab utroque mari tutissimus esset receptus: aedificata etiam classicula in proximo portu, cui D. Michaelis nomen dedit. Quibus egregijs & foelicibus ausis ad Regem delatis, Praesidis illarum provinciarum nomine & honore remuneratus fuit, & magnam sui apud Hispanos & Indos existimationem pepererat, Caeterum, dira auri sitis, novique Imperij libido effecit, ut Petrus Arias Davila Blaschi socer, qui summum in eisdem provincijs Regio diplomate imperium exercebat, illum perduellionis accusatum in carcerem duceret, eo rerum exitu, ut affectati Regni crimine damnatus, capite plecteretur. Indignus hercle co supplicio (quod multi tradunt, iniuria & invidia magis, quam perfidiae ratione perpessum) cum ad laevam maris a se primum reperti Peruana, & Cuzcana regna auro & argento, ac gemmis scatentia Francisco Pizarro, & Didaco Almagro successoribus demonstrarit. Et qualiter mare del Sur, ab eo salutatum fuerit, tradit additionator Benzonis pag. 110. Sed longe magis [sect. 29] Nostrorum, & exterorum historijs celebratur Ferdinandus Cortesius, qui, foeliciori ausu, & successu, res maxime claras ac memorabiles in eiusdem Novi Orbis indagatione, & acquisitione persecit. Etenim cum anno 1517. a Franc. Ferdin. de Cordova, & Did. Velazquez Havanam gubernante, ad dextram terreae Pariae navigantibus, Iucatana Provincia reperta esset, & aliarum notitia sumeretur, quae tunc ab eis plene inquiri non potuerunt. Anno sequenti 1518. die 18. Novemb. missus fuit Cortesius ab eodem Gubernatore cum undecim navibus, & quingentis hominibus, ut regiones illas penitus perlustraret, & commodis locis Hispanorum castra & colonias communiret. In qua expeditione se ita prudenter & Viriliter gessit, ut quamvis Didacum Velazquez facti poenituerit, & mandata, quae ei dederat, revocaverit, adhuc Cortesius milites sibi parentes habuerit, & in postremum Occidui littoris sinum delatus, Iucataniam & Cozumeliam provincias inviserit, Tavascum expugnaverit, & ulterius progrediens, alias ditiores & vastiores regiones patesecerit, quas Novae Hispaniae titulo commenda. Portuque congruenti reperto, qui dicitur San Iuan de Vllua, & ibi oppido Verae Crucis aedificato, cum [sect. 30] ad opulentissima Mexicana Regna terrestri itinere contendere niteretur, timeretque ne milites de fuga cogitarent, naves, quibus vecti fuerant, & revehi poterant, clanculum perforavit, ut omni spe reditus intercisa, fortius atque animosius institutum iter adorirentur. Quo in facto, [sect. 31] licet aliquos ex antiquis Ducibus habuerit, quos sibi imitandos proponere potuit, nempe Alexandrum Magnum, victis ad Granicum Darij Ducibus, captaque Mileto: Menecrarem, Salaminem in Cypro capere volentem: Agathoclem Syracusiorum tyrannum adversus Carthagineses pugnantem: Tymarchum AEtolum, dum locum Asiae multitudine hominum abundantem expugnaret: Quintum Fabium Maximum, & alios, qui veriti ne qua fiducia navium, ad quas refugium erat, minus constanter pugnaret exercitus, incendi eas, vel solvi iusserunt, priusquam praelium inirent. Sicuti eadem ratione equos dimittere solebat Caius Iulius Caesar, & Philippus Macedo scalas amovere, per quas milites in muros iam ascendissent ut referunt Diod. Sicul. lib. 17. & 18. Polyaenus lib. 4. & 5. Sueton. in Iul. Frontinus lib. 1. c. 51. & Theat. vitae humanae vol. 7. lib. 3. pag. 1795. Negari tamen non potest, quin Cortesius quantum tempore superioribus cedit, tantum magnitudine huius praeclari facinoris illos antecellat, cum in terris incognitis, & adeo remotis, & inter tot Barbarorum millia, omni prorsus auxilij spe destitutus, & cum paucis militibus, longinquis navigationibus fessis, tantis se bellis & periculis exposuerit, & redeundi viam voluntarie praecluserit. Sed nec cum fefellit eventus: nam varijs bellis prospere gestis Tlaxcatecas & Mexicanos expugnavit, potentissimo illo Imperatore Motezuma deleto. Et anno tandem 1521. die Augusti 13. celebri illa Themistitana, seu Tenuxtitlana urbe potitus est, quam hodie Mexicum vocant, & salso in stagno positam, aedificijs & incolarum frequentia Venetae urbi similem faciunt. Alia deinde Novae Hispaniae Regna detexit & subegit, & per Occidentalem lineam terrestri itinere ex Mexicana regione profectus, non longe abesse maria ab incolis didicit, paucisque diebus ad littus exterioris Oceani, quod del Svr dicunt, pervenit. Vnde (nec srustra, ut postea docuit experientia) coniecit, si classes adessent, peti posse per Antipodas Sinarum Regna, Catainasque oras ad Orientem nostrum iam antea Lusitanis aditas necnon & Moluccas insulas, multo aromate, atque unionibus beatas, & ab omnibus expetitas, quae sub AEquinoctiali linea sitae esse dicerentur. Natus [sect. 32] fuit summus hic vir anno 1485. in oppido de Medellin Provinciae Baeturiae, vel Vectonum, quae vulgo, Estremadvra vocatur: & cum in puerili aetate morbo quasi desperato laboraret, parentes eum voverunt duodecim Apostolis, ductaque sorte, exijt D. Petrus, cui solemnes quasdam oblationes, aliaque sacrificia fecerunt: & cum ita servatus esset, semper Divum hunc, quem patronum & tutelarem nactus suerat, maxima coluit veneratione, eiusque auxilio in magnis & arduis negotijs clarus & victor evasit, ut post Gomaram cap. 21. observat Cardanus de rerum varietate lib. 16. cap. 92 Theatr. vitae humanae vol. 5. lib. 4. pag. 1362. & volum. 27. lib. 3. pag. 4153. & Mart. Delrius disquisit. mag. 1. tom. lib. 4. cap. 2. d. 7. sect. 3. pag. 292. ubi bene advertit, decuisse Evangelium in illis adeo remotis regionibus plantaturo, rigatorem savere, quo rigante nunquam non incrementum dat Christus Iesvs. Et eodem [sect. 33] respiciens, considerat Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4. in prooemio pag. 373. eo ipso anno, quo Islebij apud Saxones execrandus ille haeresiarcha Lutherus natus fuit, Cortesium quoque apud Hispanos in lucem prodijsse, veluti providente Deo, ut damnum, quod illius malitia Ecclesia acceptura erat, huius virtute, & industria uberrime sarciretur. In quorum [sect. 34] praemium a Carolo V. Caesare gubernationem, & praefecturam supremam Novae Hispaniae, tam togatam, quam militarem accepit, & Marchionatum Vallis de Guaxaca, & aliorum locorum cum viginti tribus millibus vassallorum tributariorum, de quo expeditum fuit Regium satis honorisicum diploma Barchinonae 6. Iulij anno 1529. & ipse postmodum anno 1547. in fata concessit, die secunda Decembr. in oppido de Castilleja prope Hispalim, aetatis suae anno 63. Dignum quoque est, [sect. 35] vt silentio non involvatur memorabile & insigne incoeptum, quod Ferdin. Magallanes natione Lusitanus tentare ausus est, cui fretum, quod ex eius nomine Magallanicum vocant, una navigatione simul & immortalem gloriam, & mortem attulisse perhibetur, ut suse & eleganter praeter alios, quos insra referemus, licet in multis variantes, enarrant Paul. Iovius lib. 34. hist. Ossor. de rebus Emanuel. lib. 11. Maffaeius lib. 8. histor. Ind. Genebr. lib. 4. Chronograph. pag. 707. Hieron. Benzo in hist. Novi Orb. lib. 1. cap. 15. ex pag. 65. & Theat. vit. human. vol. 3. lib. 9. pag. 985. vol. 5. lib. 2. pag. 1218. vol. 8. lib. 4. pag. 2137. vol. 12. lib. 3. pag. 2734. & volum. 20. lib. 2. pag. 3653. & seqq. Is enim a Lusitano suo Rege deficiens, quod pro meritis se non satis remuneratum quereretur, cum prius publico testimonio fidem, & Regi & patriae debitam abiurasset, ad Carolum V. Imper. Castellae & Legionis Regem confugit, ei persuadens, si sibi socij, & naves darentur, non antea a navigatione destituturum, quam aut moreretur, aut fretum aliquod inveniret, qua Occidentem versus compendiosiore via, & omnino diversa, quam qua Lusitani navigarent, ad insulas Moluccas aditum patefaceret, quas ad Castellae limites pertinere asserebat, & ab Emanuele Lusitaniae Rege contra pactionem iam initam usurpari. Rex ergo ei quinque navium classem, Commeatum, armamenta, ducentos & viginti tres homines in comitatum suppeditavit, & anno 1519. decima die Augusti mari vasto se commisit, ut terras, atque regiones perlustraret, quas neque viderat, neque ab alijs exploratas audierat; sed suspicione tantum adiri posse coniectabatur. Ad tractum itaque Peruanum cursum dirigens, inde Meridiem versus littora legens, post acerbas quasdam clades, amissa una navi, & altera invito eo ad Hispaniam reversa, [sect. 36] sretum, quod cogitarat, invenit, quinquagesimo secundo latitudinis gradu ad Austrum, anno 1520. die octava Octobris, & post vigesimum septimum diem, ex quo sinum intrarat, in apertissimum Oceanum evectus est: indeque ad Moluccas Occasum versus deflectens, in diversas, nunquam visas, lectas, aut auditas insulas incidit. In quarum una [sect. 37] nomine Zebu, cum Magallanus regulum sibi amicum, & deinde Christianum, cum uxore, ac liberis, & popularibus circiter octingentis, effecisset, atque hic armis eo tempore cum finitimo Mathani Rege contenderet, & a Magallanio ferri sibi suppetitias postularet, ille & Christiano, & Hospiti eas negare non potuit: belloque illato, semel, iterumque hostes fuderunt: tertio vero ex insidijs circunventus, confossus, & dilaceratus a Barbaris, multis quoque ex suis desideratis, gloria, quae tanto facinori debebatur, frui non potuit. Nihilo [sect. 38] tamen segnius, qui supererant socij, iter institutum prosecuti sunt, & ad Moluccas pervenerunt anno 1521. die octava Novembris. Atque hic tertia nave ob remigium desectum cremata, & Serrano amisso, qui Magallano suffectus fuerat, Cariophyli, & Cinnamomi, nucisque mirysticae surculos ex natali solo colligentes, ut testimonij certam fidem referrent, ad duas, quae restabant, quasque resecerant naves, se receperunt; quarum alteri Trinitatis, alteri Victoriae nomen erat: Eurisque vela dantes, non qua venerant redire, sed totum Orbem circuire volentes ab Oriente in Occidentem recta Procurrunt, omnes sinus, & emporia a Lusitanis in illis oris occupata praetervecti. Et Trinitas quidem in Novum Orbem properans, ut ibi reficeretur, circa Hesperides insulas contra Praxium promontorium a Lusitanis insulae praesidibus capta fuit, ubi viginti duo non amplius homines, qui in ea vivi pervenerant, & totum undique ambitum Orbis emensi, Barbatorum mille insidias, & omnem maris saevitiam evaserant, custodiae traditi sunt. [sect. 39] Victoria vero Lusitanis elapsa, cum decem & octo vectoribus, quibus praeerat Ioannes Sebastianus a Cano insignis nauclerus ex oppido Guetaria Vardulorum ad Pyrenaeum, post enavigata duodecies mille milliaria Germanica, hoc est, iter quatuordecim millium leucarum nostrarum, post sexies sine laesione transmissam Torridam Zonam, tertio tandem anno, quam ex Hispanis solverant, eodem cum maxima Caroli Imperatoris Regisque Catholici voluptate redierunt, cum diem unum in Calenda[sect. 40]rio anticipassent: nam diem illi Mercurij putabant esse, cum esset dies Iovis. Cuius erroris causam erudite exponit Ioseph. Acosta in histor. Ind. lib. 3. cap. 25. & Anton. Herrera decad. 3. lib. 4. cap. 1. pag. 140. [sect. 41] Sebastianus autem a Rege arma, sive insignia gentilitia accepit, Orbem terrarum sphaerico globo delineatum, hoc addito symbolo, Hic primvs Geometres, sive Tv primvs circvmdedisti me. Eius [sect. 42] vero navis reliquiae Hispali memoriae causa iure, meritoque posteritati reservantur: ut cum Ioan. Metello testatur Theat. Vitae humanae volum. 3. lib. 9. pag. 985. Alanus Copus Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. Stephan. Garibay lib. 3. hist. Hispan. cap. 5. pag. 70. Thomas Canus in suis Dialog. fol. 5. Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 464. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 25. Anton. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 3. & decad. 3. lib. 4. cap. 1. & cap. 4. & cap. 24. Vbi aliorum etiam nomina ponit, qui cum Sebastiano a Cano in eadem navi redierunt: & qualiter a Rege accepti, & remunerati fuerint. Sed lubet Iosephi Acosta verba subijcere, qui lib. 1. de natur. Novi Orbis cap. 2. sic inquit: Vna navis Victoria prorsus inclyta de toto terrarum Orbe, simul de veterum immenso inani triumphavit, Oceani magnitudinem cursu suo emensa, minoremque terrae quantamcunque molem, vel ipsis vestigijs hominis exemplo novo declarans. Sed postea idem iter annis duobus & decem mensibus fecit Franciscus Dracus, & alij plures foeliciori etiam successu tentarunt: de quibus infra cap. 8. ex num. 44. tractabimus. Plurimi quoque alij, & Praeclarissimi Duces extiterunt, qui egregiam sibi laudem in eiusdem Novi Orbis detectione, & expugnatione pararunt, quorum si peculiarem sermonem habere vellemus, plus nimio ab instituto opere excedere videremur. Sed omitti tamen non potest [sect. 43] Franciscus Pizarrus, vir animi fortitudine, peritia gubernandi, & inauditis expeditionibus, quas intrepide, & foeliciter gessit, sane promeritus, ut ipsius, ac patriae nomen nullus unquam casus, nulla teporis longinquitas obruat. ls enim anno 1524. cum Didaco de Almagro, & Ferdinando de Luque societate inita in Panamensi portu ad mare del Svr, quod, ut supra retulimus, Blascus Nonius Balboa primus omnium detexerat, exigua in quandam classem construxit, & Dux eius Conftitutus, multis periculis & laboribus exantlatis, Orientalem oram continentis Americanae terrae perluftrans Peruanam hanc regionem invenit quam cum auri, & argenti nimis feracem cognovisset, in Hispaniam redijt anno 1528. ubi Carolo Caesari quae viderat & gefserat, prolixe narravit. A quo benignissime habitus, & multis honoribus sibi, & socijs, & militibus impetratis, praecipue tredecim illis, qui [sect. 44] secum in insula Gorgona manentes, tot ac tantas aerumnas & famem sustinuerunt: quorum nomina & privilegia refert Regia schedu. dat, Tolet. 26. lulij ann. 1529. quae habetur in 2. to. impres. pag. 11. & Anton. Herrera decad. 4. lib. 6. cap. 5. ad eandem expeditionem prosequendam reversus est: prius urbem Truxillo in Eftremadura, in qua ortus erat, invisens, & quatuor, quos habebat, fratres secum adducens, nempe Ferdinandum, Gundisalvum & Ioannem cognomento Pizarros, & Franciscum Martinum de Alcantara. Initio igitur anni 1530. ex Hispania solvens, & in Panamam foeliciter delatus, compositis quibusdam querelis, quae inter eum, & Didacum de Almagro exortae fuerant, & eandem, quam coeperat oram ulterius & penitius inquirens, tandem latissimo & ditissimo hoc Peruano Regno, & alijs provincijs ei adiacentibus sub auspicijs Caroli V. potitus est, [sect. 45] Bello capto eius Tyramno Atahualpa, sive, ut alij vocant, Atabaliba, qui tunc adversus fratrem natu maiorem, & Regni verum haeredem, Guascarum nomine, exercitum moverat, illumque a suis ducibus captum interfici iusserat. [sect. 46] Fuit vero adeo ingens victi Atahualpae praeda, ut vel testante Pet. Opmeero in opere Chronograph. pag. 463. auri tricies centum & sexaginta mille solidos superaverit, & argenti puri Centum & quinquaginta mille marcas, pluraque indies Tyrannus in pretium libertatis, uti pactus erat, inferret, nisi a Pizarro & socijs ob suspicionem tentatae adversus Hispanos conspirationis, capite damnatus fuisset, non parva Casoli Imper. iactura, ut tradunt Surius Comment, sub anno Domini 1558. Simon Maiolus 1. tom. dier. Canicul. colloq. 19. pag. 427. & Anton. Herrera d. histor. gener. Ind. decad. 5. lib. 3. per totum, ubi cap. 3. sigillatim commemorat eos omnes, qui in hac expeditione contra Atahualpam militarunt, & praedam cum eo habitam, partiti sunt. De quibus omnibus, [sect. 47] de alijs, quae ad historiam huius Novi Orbis expectant, & ad cognoscendos antiquos, & praesentes incolarum mores, & religionem, & quantum in eius inquisitione, & verae fidei propagatione a nostris laboratum fuerit, qui pleniores Commentarios desideraverit, legat librum, qui inscribitur Relationes Novi Orbis, ubi ipsius Columbi, Americi, & Alberici Vespucij navigationes inveniet, Ioan. Bapt. Ramusium de eisdem, & alijs agentem, & eruditas octo decades Petr. Martyris de Angleria Mediolanensis, & ea, quae Ferdinandus Columbus de vita genitoris sui, & Alphonsus Oxeda, Ferdinandus Cortesius, & Nunius Guzmanius de suis factis scripserunt: necnon libros Ioan. Metelli, Maximiliani Transylvani, Hieronymi Benzonis, & aliorum, [sect. 48] qui continentur in undecim voluminibus, sive partibus diversis titulis, & editionibus distinctis de historia Americae, qui tamen caute legendi sunt; nam haeretici, qui illos scripserunt, congesserunt, & evulgarunt, nihil magis curasse videntur, quam ut verae fidei, & Hispanorum gloriae, & praeclaris facinoribus tenebras offunderent, sub praetextu aliquarum crudelitatum, quas in Indos commisisse recensent: & ita merito in tertia classi librorum prohibitorum Cathalogi anni 1612. Illustris. & Reverendis. Cardinalis Sandovalis numerantur, & expurgari iubentur ex pag. 49. ad 52. Et praecipue legat Gundis. Fernandez de Oviedo, Petr. Ziezan[sect. 49] Legionensem, & Franc. Lopez de Gomara, qui de eisdem historijs Hispano sermone plenissimos commentarios ediderunt, iam tamen varijs linguis traductos. Et Oviedus quidem ita luculenter, & erudite, ut hunc solum inter historicos nostrae aetatis antiquis adnumerari dignum, censeat Cardanus de subtilitat. in lib. de metallis, & Theatr. vitae humanae volum. 6. lib. 2. pag. 1587. Fumus quoque Gallica lingua Indiarum Occidentalium historiam edidit, & Augustinus de Zarate, Christophorus Stella Calvete, & Laevinus Apollonius de rebus Peruensibus. Extatque liber ex his, & alijs confarcinatus, qui inscribitur Chronica Peruensis tripartita, editus Venetijs anno 1560. Didacus Fernandez Palentinus de bellis civilibus, & seditionibus eiusdem provinciae egit: & Iosephus Acosta ex Societate Iesv tum Latinis, tum Hispanis commentarijs naturalem & moralem harum Indiarum historiam eleganter prosecutus est. Extat etiam Latinum Poema Ioan. Bapt. Stellae, quod vocavit Columbeidem, sive de Christophori Columbi gestis, & navigationibus. Et aliud eiusdem nominis, & argumenti auctore Iulio Caesare, duobus libris partitum, in quorum secundo aliquid non positum esse praestaret, ut ait Anton. Possevinus in Bibliothec. 2. tom. lib. 17. cap. 29. pag. 457. qui alios auctores de eodem Novo Orbe agentes connumerat in eodem tom. lib. 6. cap. 14. pag. 389. & in apparatu pag. 52. & 53. Plures etiam alios citavit Anton. de Herrera in initio suae historiae generalis Indiarum Occidentalium, qui caeteris plenius, & fidelius quatuor in hunc usque diem volumina edidit in octuaginta annorum decadas, & viginti libros distributa. Nuper item de rebus Peruensibus, & Incarum origine, & Imperio Commentaria quaedam Hispano sermone vulgavit Garcilassus Inca, qui se ab eisdem Regibus per maternam lineam prognatum esse commemorat. De quibus antea tres libros non contemnendos scripserat Michael Balboa Cabello Peruensis Presbyter sub nomine Miscellaneae Australis, qui apud me manuscripti servantur. Et de eorundem Occidentalium Indorum origine in communi integrum tractatum edidit Fr. Gregor. Garcia Dominicanus. Novissime quoque de historijs, & rebus huius Novi Orbis, & praecipue de his, quae ad Novam Hispaniam pertinent, viginti duos libros tribus voluminibus contentos, praelo & luci mandavit Fr. Ioan. de Torquemada Franciscanus, quibus Monarchiae Indianae titulum fecit. Et aliud ingens volumen Fr. Pet. Remesal de historia provinciae Guathemalensis. Atque hi quidem ex professo Americani Imperij historias contexuisse videntur. Caeterum ex alijs, qui alias diversorum temporum, vel nationum scripserunt, nullus fere est, qui, licet obiter, aliqua ad idem argumentum spectantia non referat, ut constabit ex Paulo Iovio in elogijs illustr. virorum lib. 6. & lib. 18. & 34. histor. Petr. Bemb. lib. 6. histor. Venet. Mambrino Roseo de Fabriano 3. part. lib. 1. Tarcanota lib. 21. fol. 517. Natal. Comite in histor. sui temp. lib. 1. fol. 8. & lib. 21. sol. 445. Guiciardin. lib. 17. Theatr. vitae humanae volum. 20. lib. 2. pag. 3653. Bapt. Fulgos. lib. 8. memorab. cap. 11. in fin. Alphons. Alvar. in specul. Rom. Pontif. cap. 31. Alano Copo Dialog. 6. cap. 9. Anastas. Germon. de sacror. immunitat. lib. 3. cap. 13. num. 30. & 31. Ioan. Laurent. Anania in fabr. mundi tract. 4. Lucio Marinaeo Sicul. in hist. Hispan. lib. 19. cap. 16. Ioan. Bodin. de Repub. lib. 1. cap. 9. Ioan. Nicolao Doliono in Compendio histor. lib. 4. Gauden. Merula in Sylva var. lectio. lib. 5. per totum, Pet. Mexia in sua Sylva 4. part. cap. 1. Fr. Hieron. Romano in libris de rebus pub. mundi 3. part. lib. 1. de Republic. Indiarum Occident. pag. 125. Stephan. Garibai lib. 19. & 28. cap. 1. & Zurita in suis annal. Hispan. ex anno 1492. Maffaeio in histor. Ind. Orient. lib. 1. pag. 17. & 18. & lib. 8. pag. 172. Genebrard. lib. 4. Chronogr. ex pag. 1493. Laurentio Surio in suis Commentar passim ex anno 1500. Petr. Opmeer. in opere Chronograph. pag. 437. 455. & 463. Hieron. Giglio de moribus gentium lib. 4. & Fr. Tamara in eodem tractat. lib. 3. Illescas in histor. Pontif. lib. 6. cap. 22. §. 2. ex pag. 279. usque ad 284. & cap. 24. §. 8. & cap, 26. §. 14. Ioan. Bctero in relation. 1. part. volum. 2. & 3. ubi sex integros libros in hoc consumit, & 2. part. ex pag. 217. Ioan. Mariana de rebus Hispan. lib. 26. cap. 3. Pet. Damariz de var. histor Dialog. 4. pag 211. Pet. Gordonio in Chronograph, anno 1492. pag. 441. & 450. Maluenda de Antichristo lib. 3. cap. 15. ex pag. 143 Tho. Bozio de stat. Ital. lib. 4. cap. 1. Didac. Valdesio de dignit. Reg. Hispan. cap. 12. & cap. 19. num. 52. cum seqq. Camillo Borrel. de praestant. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 217. & cap. 42: ex n. 38. Gregor. Lop. Madera in Monarch. Hispan. cap. 6. fol. 44. Rutolio Benzon de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. & Mosquera de Barnuevo in Numantina cap. 10. qui omnes multa de praedictorum, & aliorum Ducum laudibus memorant, & progressum extollunt, quem Fides Catholica nostrotum Regum, & gentium cura in his regionibus accepit. Quod argumentum late etiam, & optime prosequitur Boterus in dict. relation. 4. part. lib. 1. 2. & 3. Fr. Augustin Davila in historia Mexicana Ordin. Praedicat. eleganti admodum stylo conscripta, Fr. Alphonsus Ferdin. Dominican. in hist. Eccles. nostri temporis lib. 1. per totum, Frat. Thomas a Iesv de proc. omn. gen. salute lib. 2. part. 1. cap. 5. pag. 52. & passim Thom. Bozius Eugubinus in libris de signis Eccles. Dei praesertim lib. 4. cap. 3 pag, 131. & feq. lib. 6. c. 6. pag. 236. & cap. 7. pag. 240. & lib 20. cap. 6. pag. 333. # 6 CAPVT VI. De situ, & descriptione Novi Orbis, & de linea Meridionali, qua Alexand. VI. Roman. Pontif. Castellanorum, & Lusitanorum navigationes divisit. SVMMARIVM Capitis VI. -  1 Mundus puncti rationem obtinet. -  2 Plinij, & Boetij gravis reprehensio adversus eos qui pro huius exigui mundi occupatione laborant. -  3 Mundus quodammodo videtur auctus, post Novi Orbis detectionem, licet multa detegenda supersint. -  4 Orbis Novi situs, divisio & descriptio generaliter proponitur, & plures auctores qui de ea agunt, recensentur. -  5 Orbis Novus videtur exprimere cordis figuram secundum Acostam. -  6 Orbis Novus dividitur communiter in duas peninsulas, tenui isthmo distinctas, & qualiter illae appellentur? -  7 Orbis Novi peninsulae Septentrionalis & Meridionalis longitudo & latitudo quae? secundum varios auctores, quorum dicta referuntur. -  8 Navigationes longissimae aliquorum ad Polum Antarcticum. -  9 Insulae Oceani Atlantici ab Hispanis detectae innumerabiles sunt, & aliquae amplissimae, & opulentissimae. -  10 Insulae Sancti Dominici, sive Hispaniolae descriptio, & nominis error. -  11 Iamaica insula describitur. -  12 Cubae insulae descriptio. -  13 Insulae dictae Iardin de la Reyna, & los Lucayos describuntur. -  14 Insula sancti Ioannis de Puerto Rico, sive Borriquena describitur. -  15 Canibalorum insulae quae, & cur ita dictae? -  16 Insula de la Trinidad describitur. -  17 Cubagua, & Margarita insulae describuntur. -  18 Cancellaria, & Metropolis insulae sancti Dominici quid comprehendat. -  19 Americae Septentrionalis provinciae. Estotilandia, Terra laboratoris, & Norumberga. -  20 Terra de Bacallaos quae, & cur ita dicta, & a quo detecta? -  21 Nova Francia. -  22 Virginia provincia ab Anglis occupatur, & eius descriptio. -  23 Florida provincia, & eius descriptio, & historiae. -  24 Iucataniae provinciae descriptio. -  25 Nicaraquae provinciae descriptio. -  26 Honduras, & Costa Rica provinciae. -  27 Guatemalensis provinciae descriptio, & Cancellaria. -  28 Chiapa provincia, & eius descriptio. -  29 Novae Hispaniae provinciae descriptio, & cur ita dicta? -  30 Nomina suarum urbium, & provinciarum solent duces ad extraneas a se detectas transferre. -  31 Novae Galleciae, Mechoacan, Guaxacae & Tlascalae provinciae describuntur, & Cancellariam habent. -  32 Mexicanae urbis, & regionis descriptio, & laudes, & Cancellaria, ac Metropolis. -  33 Mexicum urbs dicta fuit antea Tenuchtitlan, & utriusque nominis etymologia. -  34 Americae Septentrionalis regiones innumerae. -  35 Panamensis provinciae, sive Terraefirmae descriptio, & cur dicta Castilla del Oro. -  36 Aurum retibus expiscari in Panamensi provincia publicavit Bacchalaureus Encisus. -  37 Panamae & Portusbelli urbes sunt veluti emporia commercij Americae Septentrionalis, & habent Cancellariam. -  38 Dominus D. Franciscus Valverdi de Mercado Praeses, & Gubernator Panamensis laudatur. -  39 Calumnias excitat virtus, & a viris probis contemnendae sunt. -  40 Novi Regni Granatensis descriptio, & Cancellaria, ac Metropolis. -  41 Beatus Aloisius Beltranus praedicavit, & multa miracula fecit in Novo Regno Granatae. -  42 Peruani Regni descriptio, & longitudo. -  43 Quitensis urbs, & provincia describitur. -  44 Vrbes Piura, & Paita quales? -  45 Truxilli urbis Peruanae descriptio, & ingens terraemotus. -  46 Limensis urbis, quae alias Regum civitas dicitur, descriptio & laudes, & utriusque nominis causae. -  47 Prorex Peruanus per plus mille leucas suam gubernationem extendit. -  48 Auctor dolet quod per quatuordecim annos in Limensi Senatu tam longe a patria, & Curia Regia inservire iussus fuerit, & quare hoc opus scribere coeperit? -  49 Cancellariae Limensis districtus. -  50 Vrbes Chachapoyas, Moyobamba, Leon de Guanuco, & Guamanga describuntur. -  51 Guancavelica oppidum argenti vivi fodinis nobile. -  52 Arequipae urbis Peruanae descriptio. -  53 Cuzco urbs Peruana Incarum olim Regia describitur, & laudatur. -  54 Arica urbs, & eius portus pertinet ad Limensem Cancellariam, non ad Argenteam, ut tradit Herrera. -  55 Argentea urbs, sive de los Charcas, a la Plata, & eius Cancellariae districtus describitur. -  56 Potosi mons argenti fodinis celeberrimus, & oppidum ingens iuxta illum. -  57 Chuquiabo urbs, alio nomine la Paz, describitur. -  58 Provinciae de Santacruz de la Sierra, Tucuman & Paraguai describuntur. -  59 Brasiliae regionis descriptio, detectio, & historiae. -  60 Chilensis, Regni descriptio, & Cancellaria, & incolarum robur & superbia. -  61 Magallanica terra vastissima, & necdum satis detecta. -  62 Indiae, quae dicuntur del Poniente quales? -  63 Malucarum, sive Molucarum insularum descriptio, & qualiter ad Castellae terminos pertineant? -  64 Philippinarum insularum descriptio, & Cancellaria. -  65 Dominus D. Anton. a Morga Quitensis Cancellariae Praeses laudatur. -  66 Insulae Salomonis, quae, & quando detectae? -  67 Petrus Fernand. de Quiros scripsit latissima commentaria de suis navigationibus in insulas Salomonis, & alijs peregrinationibus, quae auctori communicavit eius filius don Franciscus de Quiros insignis Mathematicus, & Cosmographus. -  68 Lis, & controversia inter Reges Castellae, & Lusitaniae super terminis Indiarum unde orta, & qualiter composita? -  69 Alexander VI. Roman. Pontifex composuit lites Regum Castellae, & Lusitaniae assignando eis distinctos navigationis, & conquisitionis terminos. -  70 Linea Meridionalis qualiter Orbem dividat? -  71 Magallanus cur de aperiendo freto tractaverit? -  72 Molucae insulae a Lusitanis, & Castellanis praetendebantur, & quare? -  73 Auctores qui agunt de linea, quae ducta fuit inssu Alexandri VI. ad assignandos limites Lusitanis, & Castellanis. -  74 Portugalliae Regnum Castellae iungi maxime conveniens fuit, ut cessarent contentiones de terminis Indiarum. -  75 Lusitani semper cum despectu, & superbia de Castellanis loqui solebant. -  76 Portugalliae Regnum quo iure, & modo consolidatum suerit cum Regno Castellae, cuius feudum olim fuerat? -  77 Ludovicus Cabrera Regius Chronista laudatur. MVndvm universum, ad coeli spacium collatum, puncti rationem [sect. 1] obtinere veteres Cosmographi tradiderunt. Inter quos Plin. lib. 2. cap. 68. [sect. 2] merito homines ridet, & Christiano potius, quam gentili stylo reprehendit, quod pro re adeo parva, & vix in minima sui parte detecta, tot lites, & bella movere soleant, & nemo cogitet, cum ad mensuram avaritiae suae terminos propagaverit, quam tandem portionem terrae defunctus obtineat? Idem quoque non minus pie, & eleganter tradit Seneca lib. 1. Nat. quaest. in praefat. & ab utroque mutuatus Boetius lib. 4. de Consol. Philosoph. prosa 7. sic inquiens: Omnem terrae ambitum sicuti Astrologicis demonstrationibus accepisti, ad coeli spacium puncti constat obtinere rationem: id est, ut si ad coelestis globi magnitudinem conferatur, nihil spacij prorsus habere iudicetur. Huius igitur tam exiguae in mundo regionis quarta fere portio est, sicut Ptolemaeo testante didicisti, quae a nobis cognitis animantibus incolatur. Huic quartae, si quantum maria, paludesque premunt, quantumque siti vasta regio distenditur, cogitatione subtraxeris, vix angustissima inhabitandi hominibus area relinquetur. In hoc igitur minimo puncto circumsepti, atque conclusi, de pervulganda fama, de proferendo nomine cogitatis? At quid habet amplum magnificumque gloriae, tam angustis exiguisque limitibus arctata? Et Iustus Lipsius lib. 2. Physiolog. Stoic. lib. 2. cap. 18. in fin. ubi ait: Et ipsa terra pene est nihilum, universi comparatione, & velut punctum. O miseri, coelum adspicite, & in terram despicite: punctum est illud in quo navigatis, in quo bellatis, in quo Regna disponitis: minima etiam cum illis vtrimque Oceanus occurrit. Sed licet hoc verissimum sit, atque hodie etiam mundus eandem puncti rationem obtineat, & multae eius partes nondum cognitae, aut exploratae sint, ut pluribus ostendit Ioseph. Acosta in hist. Ind. lib. 3. cap. 25. & Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 14. pag. 141. & seqq. [sect. 3] Satis tamen omnibus constat, quantum extensionis, vel, ut ita dixerim, accessionis receperit, ex detectione huius Novi Orbis, de quo in superioribus capitibus sermonem inivimus. Cuius situm, [sect. 4] longitudinem, & latitudinem, atque universalem divisionem, & descriptionem varie constituunt, & exponunt auctores supra relati, & praecipue Gerard. Mercator. Petrus Appianus, & Gemma Frisius in pluribus locis suae Cosmograph. Abraham. Ortel. in Theatr. magn. tab. 5. ubi de America in communi, & tabulis sequentibus, ubi de alijs eius provincijs specialiter agit. Ioan. Boter. in relatio. universal. 1. part. volum. 2. & 3. ex pag. 347. usque ad 466. Thom. Porcacchus Anetinus in insulario lib. 3. per totum, Carol. Stephan. in dictionar. Histor. & Poet. verb. America, Maginus in tab. Cosmograph. 2. part. tab. 34. ex pag. 279. usque ad 292. Hieronym. Iarava Tarraconens. & Carol. Ventouvius in parallel. Didac. Valdesius de dign. Reg. Hispan. cap. 12. Camill. Borrel. de. praestan. Reg. Catholic. cap. 43. & cap. 46. num. 217. Gregor. Lopez Madera de Monarch. Hispan. cap. 6. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 44. & 45. Ioseph. Acosta lib. 1. de. nat. Novi Orbis cap. 6. Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 437. & 463. Anton. de Herrera in suis octo decad. hist. gener. Indiar. Occident. & melius in descriptione, & tabulis huius Novi Orbis, quas in calce quartae decadis collocavit, Fr. Alphons. Fernandez in histor. Ecclesiast. nostri temporis lib. 1. per totum, Frat. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 6. Anton. Possevinus, qui alios recenset in apparatu, pag. 52. & 53. Roder. Zamoranus in repertorio lib. 1. cap. 46. & Michel Balboa Cabello in Miscellan. Australi manuscripta part. 2. cap. 19. Et quamvis nemini satis compertum este possit, quaenam vere sit forma, aut facies eiusdem Novi Orbis, quoniam extremi eius fines necdum hodie cogniti, aut explorati sunt, utcunque tamen [sect. 5] aliquid concipiendo, cordis figuram aliqualiter exprimere videtur, ut tradit Ioseph. Acosta lib. 3. de histor. Ind. cap. fin. subdens, latissimam eius partem esse terram Brasiliam usque in Peru, terminum vero, sive apicem fretum Magallanes; basim, qua perficitur, Terram firmam. Atque hinc paulatim usque in Floridam expandi, & ad illa loca, quae nondum nota sunt. Reliqui autem [sect. 6] magis communiter, & aperte, praetermissis insulis, quae in Oceano Atlantico, sive (ut vulgo dicunt) Del Norte, a Columbo & alijs detectae sunt, atque adeo ad hunc etiam Novum Orbem pertinere videntur; universam eius continentem postea repertam & perlustratam, in duas maximas peninsulas dividunt, quae ad Panamaticum saltum tenui isthmo connectuntur. Earumque illam, quae Novam Hispaniam, & alias regiones continet, quas statim connumerabimus, Americam Septentrionalem appellant, alteram vero, quae ad Panamam incipiens, Peruanum Regnum, Brasiliam, & reliqua continent, quae statim etiam recensebimus, vocare solent Americam Meridionalem, eo quod magis ad hunc coeli tractum respiciat. Et ut ex aliorum relatione scribit Valdesius ubi supra [sect. 7] peninsula illa Septentrionalior circiter quinquies mille ducentisque milliaribus longa est, quibus si coniungantur Mediterranea confinia Septentrionem Versus, non minus quam novem mille milliaria efficient. Meridionalior vero habet orae maritimae duodecies mille sexcenta milliaria, circulumque utrumque Arcticum, & Antarcticum perstringit, ut tradit Carolus Stephan. d. verb. America. Surius autem in Commentar. anni Dom. 1558. quem refert Simon Maiol. 1. tom. dier. Canic. colloq. 10. pag. 266. littora Borealia maris Novi Orbis ad triginta Italicorum milliariorum millia protendi, ait: littora vero Australis maris eiusdem Orbis, ter mille & quingentas leucas continere, idest, quatuordecim Italicorum milliariorum millia. Quibus subscribens. Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 2. [sect. 8] aliquos eius exploratores usque ad septuagesimum ad Antarcticum gradum, immensa navigatione progressos; commemorat. Et Ioan. Boter. in d. relat. universal. 1. part. volum. 2. lib. 2. pag. 348. inquit, dictam peninsulam Septentrionalem habere in circuitum sexdecim millia milliariorum, quatuor millia vero in longum ab ortu ad Occasum, & a Iacobo Cartiero anno 1535. per eius oram maritimam navigatum fuisse usque ad gradum quinquagesimum. A Gasparo Corte Reali Lusitano usque ad sexagesimum, a Sebastiano Gaboto Italo usque ad sexagesimum septimum, neque ultra progredi potuisse eum, & Martinum Forficierum, qui eandem navigationem postea tentavit, ob immensum frigus. Et in eadem part. & volum. lib. 3. pag. 371. loquens de altera peninsula, quae dicitur Australis, sive Meridionalis, tradit, quod similiter habet sexdecim millia milliariorum in circuitum, & quatuor millia in longum, in latum vero admodum variare, propterea quod terra, iuxta maris sinus interdum restringitur, & interdum multum ampliatur. Maginus quoque tab. 34. fol. 280. eandem divisionem, & dimensionem probans, subiungit, Americae Septentrionalis regionem a Meridie, ubi tota circumnavigata est, duobus ingentibus Oceanis pulsari per spacium sexdecim millium milliarium; septentrionalem vero eius limitem porrigi versus polum Boreum, nec hactenus circumnavigari potuisse: & fol. 282. loquens de regionibus alterius Americae Meridionalis ait; totius eius continentis circumnavigationem complecti alia sexdecim millia milliaria: & idem concludit fol. 279. dum docet, totam Americae circumnavigationem, ut tradunt probatiores, complecti circiter triginta duo millia milliarium, occupareque dimidium pene terreni globi spacium secundum longitudinem clauditur enim inter Meridianum gradu 190. & Meridianum gradu 360. & secundum latitudinem expaciatur utrinque ab AEquinoctiali longo tractu; ad Austrum quidem, ubi prorsus patefactus est, ad gradum usque 52. Ad fretum scilicet Magallanicum: & a Septentrione ad gradum 67. latitudinis Boreae. Et hoc etiam observant, & sequuntur Abraham. Ortel. in Theat. d. tab. 1. & 5. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 4. & in descript. Ind. cap. 1. & seq. & novissime Frat. Ioan. Torquemada in Monarch. Indian. lib. 1. Cap. 2. & 6. ubi sigillatim connumerat leucas, quibus Novus hic Orbis extenditur per utramque oram maris Borealis, & Australis, hoc est del Norte, i del Svr, ut vulgo vocant, & nos etiam aliqua tetigimus sup. cap. 4. num. 51. & seqq. Atque haec quidem in genere de forma, & latitudine Novi Orbis dixisse sufficiat, ut vero aliquam etiam, licet brevem, & summariam cognitionem de eius provincijs, & regionibus specialiter habeamus, ab insulis Oceani Atlantici eidem Orbi adiacentibus, sermonem ineuntes, sciendum est, [sect. 9] illas tot numero esse, ut fere congnosci non possint, & aliquas adeo amplas, & opulentas, ut vel grandi Regno constituendo sufficerent, ut praeter auctores supra relatos advertit Petr. Mexia in Sylva var. lect. 5. Part. cap. 2. & seq. & Maiolus colloq. 10. pag. 266. & colloq. 14 pag. 338. cum multis seqq. Inter quas [sect. 10] Principem locum obtinere videtur insula Sancti Dominici, quae olim ab incolis Hayti, & Qvisqveia vocata fuit, a nostris autem la Espanola, quod nomen exteri Latinum reddere cupientes, & idioma nostrum non satis callentes, Hispaniolam verterunt, cum vere Hispanam, sive Hispanicam vertere debuissent, ut optime advertit Bernard. Aldretede antiq. Hispan. lib. 4. cap. 8. pag. 521. Eius ambitus est 350. Leucarum, seu mille & quadringentorum milliarium, longitudo quingentorum milliarium, latitudo vero varia, sed ubi maior 300. Milliaria capit. Mediumque ipsius insulae distat ab aequatore gradibus pene 19. versus Boream, & eius forma longa est ab Ortu ad Occasum, gaudens eximia coeli temperie, soli ubertate, auri & argenti fodinis, saccharique in primis immensa copia, & alijs utilissimis frugibus, de quibus latiús agunt Petr. Martyr. de Novo Orbe decad. 1. & 2. Gomara 1. Part. Paul. Iov. lib. 34. Hieron. Giglius lib. 4. cap. 1. Franc. Tamar. de mor. gent. lib. 3. cap. 7. & 8. Hieron. Benzo. & eius additionat. lib. 1. histor. Novi Orb. cap. 29. in 4. part. histor. Americae pag. 137. Ortelius tab. 7. Maginus d tab. 34. fol. 290. Porcacchus in insulario lib. 3. Pag. 165. Boter in relation. 1. part. lib. 3. pag. 461. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 3. 4. & 5. ex pag. 84 & in descript. cap. 5. & 6. ex pag. 7. Fr. Augustin. Davila in histor. Mexicana lib. 1. cap, 101. & sequent. Fr. Gregor. Garcia de Ind. orig. lib. 2. c. 1. & Fr. Alphons. Fernand. in histor. Eccles. nostr. tempor. lib. 1. cap. 1. 2. & 8. Vrbes Praecipuae huius insulae sunt Sancti Dominici, quae Archiepiscopalis, & Praesidis ac Cancellariae Regiae sedes est: Sancti Ioannis a Meguana, Portus Platae, Portus Regius, Cavana, Xaragua, & aliae, quae Hispanorum sunt Coloniae. Ab Occasu [sect. 11] autem Hispaniolae iacet insula Iamaica, quae a nostris S. Iacobi vocatur, & ambitu suo 150. leucas, hoc est sexcenta milliaria complectitur, in longum vero 55. leucis patet, & in latum circiter 25. illis omnibus rebus abundans, quae in Hispaniola proveniunt. Et duo Continens oppida, nimirum Oristan & Sevilla, in quo quidem est principalis Ecclesia, titulo Abbatiae insignita, de qua etiam latius agunt auctores supra relati, praecipue Maginus d. fol. 290. Boter. pag. 463. Porcacchus pag. 175. Fr. Alphons. Fernand. cap. 8. & Herrera in d. descript. cap. 7. Proxima his insula [sect. 12] Cuba ab Occasu eiusdem Hispaniolae conspicitur, relinquens a Meridie Iamaicam, quae appellata fuit a Christophoro Columbo in honorem Ferdinandi Regis Catholici Fernandina, sive Ferdinanda, & extenditur ab Ortu ad Occasum 300. leucis, hoc est 1200. milliaribus, eius vero maxima latitudo 65. leucas, seu 250. milliaria non excedit, sed pluribus in locis 20. leucas vix superat, multis utilibus rebus abundans, & praecipue magna Rubiae tinctorum copia, & quodam bituminis seu picis genere ad naves oppicandas idoneo, Continet autem sex Hispanorum colonias, quarum praestantiores sunt, S. Iacobi, ubi Episcopails sedes, & Havana totius insulae emporium, & navale, ad quod appellunt navigia, quae ex Peruvia, & Nova Hispania in Europam redeunt, atque etiam aliquando, quae ex Europa ad has Novi Orbis regiones proficiscuntur, ut latiús scribunt Maginus, & Borter. ubi sup. Porcacchus pag. 172. Herrera d. decad. 1. & d. descript. cap. 6. ex pag. 10. & Fr. Alphons. Fernand. d. lib. 1. cap. 1. & 2. Hanc Cubae insulam [sect. 13] septingentae aliae, eaeque amoenissimae in coronae forma circunstant, quae a Columbo, ob sui pulchritudinem & viriditatem, appellatae sunt Iardin de la Reyna, ut recolit Petr. Mexia d. 5. part. cap. 9. Herrera decad. I. lib. 2. cap. 13. pag. 69. & Maiol. d. colloq. 14. pag. 343. qui etiam de vicinis alijs insulis agunt, quae vocantur de los Lucayos, & quadrigentas numero esse testantur, de quibus late etiam tractat Boter. d. 1. part. lib. 3. pag. 465. & idem Herrera decad. 1. lib. 7. cap. 3. & lib. 9. cap. 11. & in descript. cap. 7. Vicina quoque est ab Ortu Hispaniolae duodecim, vel quindecim leucis [sect. 14] insula S. Ioannis, quae incolis dicitur Borriquen, longitudinem trecentorum milliarium habens, sive 45. leucarum, & latitudinem septuaginta milliarium, sive viginti leucarum. Asfluit frugibus, fructibus, animalibus, & piscibus, ac auro praetereá & Guaiaco ligno perfectissimo, quod vulgo dicunt el palo santo. Est in ea urbs praecipua S. Ioannis, optimo gaudens portu, quem hac de causa Hispani Puerto Rico appellarunt, & habet (ultra minores alias) tres nobiles Hispanorum colonias, & Episcopalem, ac Gubernatoris sedem, ut latius videbis apud Herreram d. cap. 7. His insulis adiacent aliae, [sect. 15] quae Canibalorum, seu Caribum dicuntur, ex habitantium viribus, & ferinis moribus vocabulis sumptis; sunt enim bellicosi admodum, & antropophagi insignes. Quorum arma sunt sagittae, & utuntur scaphis ex unico lingo excavato elaboratis, quas ipsi Canoas appellant. Iacent autem hae insulae ab Ortu & Meridie Hispaniolae duplici serie protensae, ex regione, seu in conspecta Terraefirmae, & quae magis cognitae, & ab Hispanis perlustratae sunt, licet necdum cultae, vocantur santa Cruz las Virgines, San Estacio, San Bartolome, la Barbada, la Deseada, la Dominica, Todos Santos, Guadalupe, Marigalante, & aliae, quae dicuntur de Barlovento, ad quas aquae faciendae causa appellere solent classes, quae ex Hispania ad Americam veniunt. Circa Dominicam autem ad Meridiem repertae sunt aliae insulae, quae appellantur Matanino, Santa Lucia, los Barbudos, & ad continentem Terraesirmae magis accedunt. Illarumque [sect. 16] prior, maior & Orientalior nominatur la Trinidad ducentis circiter leucis ab Hispaniola, & sexaginta a Dominica, longitudine quinquaginta leucarum ab Ortu ad Occasum, & latitudine triginta, eamque detexit Christophorus Columbus anno 1498. & de illa & alijs Canibalorum plura tradit Maginus d. tab. 34. fol. 291. Boter. d. lib. 3. pag. 459. & Herrera decad. 1. lib. 3. cap. 10. & d. descript. cap. 7. Post has vero insulas [sect. 17] Cubagua iacet, quae olim Margaritarum Copia nobilis fuit; sed postea ob aquae & Concharum inopiam derelicta, translato huius piscationis emporio ad aliam insulam, ab ea una tantum leuca remotam, cui Margaritae nomen inditum est. Distatque viginti leucis ab insula Trinitatis ad Occasum, & 170. ab Hispaniola, habens in longum sexdecim leucas, sive ut alij putant, viginti, & in latum octo, aut decem, & duo oppida, unum prope mare, ubi est arx, in qua residet Gubernator: alterum interius, quod vocatur vallis Sanctae Luciae, de quibus etiam latius agunt auctores sup. Citati, & praecipue Herrera d.c. 7. pag. 15. & 18. Hae autem [sect. 18] insulae omnes, & pars continentis, quae ad eas propius accedit, & comprehendit Gubernationes, quas vocant de la Florida, i de Venezuela, ubi est sedes Episcopalis, de la Nueva Andaluzia, del Rio de a Hacha, i de Santa Marta, ubi est altera sedis Episcopalis, subsunt iurisdictioni Regalis Praetorij, sive Cancellariae, quae, ut diximus, residet in insula S. Dominici, sive Hispaniola, & prima fuit omnium huius Novi Orbis, habetque sub territorio suo ab Ortu ad Occasum, quod vulgo dicunt, de Leste, a Oeste 550. leucas, & a Septentrione ad Meridiem, quod dicunt Norte Sur plus 300. ut latius refert Anton. de Herrer. dictarum Insularum & Provinciarum peculiarem descriptionem & relationem apponens in d. descript. Ind. Occident. cap. 5. 6. 7. & 8. & Fr. Alphones. Fernand. in hist. Eccles. nostr. temp. lib. 1. cap. 8. Sed ut relictis insulis ad continentem accedamus, pars eius, quae [sect. 19] America Septentrionalis (ut diximus) vocari solet, qua ad Orientem vergit, tres amplissimas, & nondum satis cognitas, aut Hispanis subiectas regiones comprehendit, quae vocantur Estotilandia, Terra laboratoris, & Norumberga, de quibus agunt Magin. fol. 282. Boter. sup. pag. 349. & seq. & Herrera in descript. c. 8. pag. 20. Vicina est his terra, [sect. 20] quae dicitur de Bacallaos a Sebastiano Gaboto Veneto sub nomine Henrici Regis Angliae primum inventa, & sic appellata, eo quod in eius pelego tanta invenitur piscium huiusmodi copia, ut etiam navigia retardent, de cuius descriptione, & natura ultra praedictos auctores aliqua tradit Petr. Zieza tom. 2. hist. Peru, Illescas in hist. Pontif. lib. 9. c. 22. pag. 284. Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 2. pag. 1218. Nova [sect. 21] quoque Francia ijs succedit, quae iuxta ripas fluvij Canadae, vel S. Laurentij extenditur, illamque Galli primum sub Francisco Primo eorum Rege detexerunt; sed propter eius inopiam ad eam contendere desierunt, ut tradunt Magin. & Boter. ubi sup. Sequitur alia regio ab incolis Apalchem vocata, ab Anglis vero [sect. 22] Virginia, qui aliquot in ea colonias fecerunt, & hodie etiam renovatis auxilijs, & expeditionibus retinent, exiguo tamen fructu, & successu, quia ut plurimum est sterilis, & inculta, ut praeter Magin. & Boter. sup. tradit Beierlinchius in opere Chronog. pag. 306. & P. Gordonius in Chronog. pag. 475. quamvis admirandas historias, & commoditates huius regionis nobis suadere velit Thom. Hariot. Anglus in relationibus & Iconibus, quas de ca vulgavit, & habentur in initio primi tomi auctorum, qui de historia Americae scripserunt, & Raphe Hamor Virginiae Secretarius, & Ioannes Schmidt, in alijs descriptionibus & relationibus, usque ad ann. 1616. quae novissime prodierunt in 10. part. eiusdem Americae sumptibus, ac studio Ioan. Theodori de Bri, ann. 1619. Succedit proxime provincia [sect. 23] Florida vocata, quae iuxta sinum Mexicanum, & mare del Norte in immensum extenditur, & est quidem, ut plurimum, satis amoena, ac omnium fructuum fertilis, oras tamen habens asperas, & scopulis ac brevibus refertas, & incolas barbaros, sordidos & inhospitales. Quo fit, ut parum nostri in ea proficere potuerint, licet aliquoties sub Pamphilo de Narvaez, Ferdinando de Soto, Petro Melendez de Aviles, & alijs ducibus eam penitissime adierint, & perlustraverint. Galli quoque saepe, irritis tamen conatibus, eius occupationem adorti sunt; de quibus ultra Magin. sup. fol. 282. & Borter. pag. 352. late scribit Herrera decad. 4. lib. 4. c. 4. & seq. & decad. 6. lib. 7. cap. 9. cum seqq. & decad. 7. lib. 1. ex cap. 10. usque ad cap. 8. lib. 2 & lib. 7. ex cap. 1. ad 12. & Cabrera in vita Philippi II. lib. 7. cap. 8. & in descrip. cap. 8. pag. 19. Illescas in hist. Pontis. 2. tom. pag. 544. & 793. Abrah. Ortel. tab. 8. Fr. Aug. Davila in hist. Mexic. Ordin. Praedicat. lib. 1. ex cap. 55. usque ad 69. Garcilassus Inca in hist. Floridae, & hist. Americae 2. part. ubi variae relationes, & Icones apponuntur de rebus ad eandem provinciam pertinentibus. Et rursus in 6. part. ubi Ioan. Ribauldi insoelicem expeditionem commemorat. Post has regiones [sect. 24] Iucatania conspicitur, peninsulae formam referens quae in mare del Norte porrigitur, eiusque ambitus patet milliaribus 900. & in praecipua urbe, quae Merida dicitur, Cathedralis Ecclesia residet. Est autem segetum, fructuum, mellis, cerae, ac animalium quorundam ferax, ut sunt anates, gallinae, lepores & cervi. Incolae animosi sunt ac bellicosi, qui arcubus utuntur, & clypeis; & carnem humanam non vorant, sed humani potius & hospitales sunt, & Crucem etiam, ut multi tradunt, ante Christianorum adventum venerabantur: de quibus agunt Magin. fol. 281. Boter. pag. 365. Herrer. decad. 4. lib. 3. cap. 4. & lib. 10. cap. 3. & in descrip. cap. 10. pag. 27. & hist. Americ. part. 4. circa fin. Nicaragua [sect. 25] quoque provincia in eadem Americae parte versus ortum, & Meridiem reperitur, quae quidem, ut plurimum, arenosa est, ac calori aestivo obnoxia, sed iuxta fluvios admodum fertilis. In ea est lacus valde ingens, qui 300. milliaribus extenditur, & crescit, ac decrescit perinde ac mare; · & mons continuo ardens. Habet quinque Hispanorum oppida, in quorum praecipuo, quod dicitur La civdad de Leon, Episcop. residet. Incolae huius tractus ad albedinem magis accedunt, quam reliquae Novi Orbis gentes, suntque statura satis convenienti, & humani, & ante Christi Fidem susceptam iustitiae quoque specimen aliquod habebant, ut post Magin. sup. & Boter. pag. 368. tradit Herrera decad. 4. lib. 8. cap. 3. & seqq. & in descript. cap. 13. pag. 35. Fr. Alphoms. Fernand. lib. 1. cap. 54. pag. 187. Et aliqua adducit Americae histor. d. 4. part. circa finem; ubi etiam agunt de alijs vicinis provincijs, quae [sect. 26] dicuntur Hondvras i Costa rica, in quibus alter Episcopus residet in civitate, quae dicitur de Valladolid. Inter Iucataniam & Nicaraguam regionem iacet [sect. 27] Guathenmalensis urbs, & provincia in Mediterraneis, quae agro potitur fertili & amoeno, aereque salubri, & in ea est sedes Episcopalis, & Regia Cancellaria. Nec longe ab hac urbe sunt montes, qui ignem, fumum & lapides emittunt. Et alia provincia appellata Chiapa, [sect. 28] & alia, quae dicitur la vera Paz, ubi etiam Cathedrales Ecclesiae praefulgent. de quibus, & de territorio dictae Cancellariae Guathemalensis agit Bot. pag. 366. Herrera decad. 4. lib. 8. cap. 8. pag. 204. & in descript. pag. 26. 32. & 34. Fr. Alphons. Fernan. in hist. Eccles. nostr. temp. lib. 1. cap. 37. & novissime Remesalius, qui de his provincijs integrum volumen scripsit. Sed inter has omnes provincias caput extollit ea, quae [sect. 29] Nova Hispania vocatur: est enim amplissima, & caeteris cultior, amoenior, ac populis frequentior, incipiensque a sinu Californiae, quem vulgo mar Bermejo dicunt, extenditur usque ad sinum Mexicanum ad mare del Norte, ad Iucatanam regionem. Fuit autem ita appellata ab insigni illo Duce Ferdin. Cortesio, qui illam primum occupavit ann. 1518. quoniam eius situs, temperies & dispositio Hispaniae similis videbatur, ut tradit Herrer. decad. 3. lib. 2. c. 10. & decad. 4. pag. 79. [sect. 30] Vel quoniam antiquam omnium nationum consuetudinem sequi voluit, quae semper populis, aut provincijs a se nove in alienis, & remotis finibus conditis, propria suarum urbium, aut regionum nomina imponere solebant, ut pluribus exemplis ostendit Fr. Ioan. de la Puente in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 23. §. 4. pag. 153. & in hoc Novo Orbe passim observatum invenimus. Continet vero Novae Hispaniae appellatio plures alias satis celebres & utiles provincias, quas late recensent Magin. fol. 280. Pet. Martyr decad. 4. & seqq. Abraham. Ortel. in Theat. magn. tab. 6. Boter. ex pag. 354. Herrera in descript. cap. 9. ex pag. 21. & decad. 3. lib. 2. cap. 10. & seqq. Ludovicus Cabrera in vita Regis Philippi II. lib. 13. cap. 11. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. 1. tom. per totum, ubi in lib. 5. ex cap. 37. ad. 40. tractat de rebus, & expeditionibus ad Novum Mexicum, & cap. 41. & 42. de Californijs, & ex cap. 45. ad 58. de alijs expeditionibus ad detegendum caput Mendocinum. Sed praecipuae [sect. 31] & magis cognitae, & habitatae provinciae sunt Xalisco, & Cvliacan, quae a nostris appellatur Nova Gallecia, ubi est sedes Episcopalis, & Regia Cancellaria: de cuius districtu & proprietatibus tractat Magin. d. fol. 280. Abrah. Ortel. tab. 7. Bote. pag. 364. Herrera in descript. cap. 11. ex pag. 29. & decad. 4. lib. 9. c. 12. & 13. & decad. 8. lib. 8. cap. 12. Mechoacana, Guaxaca, & Tlascala, in quibus etiam proprij Episcopi resident, & de eis agit idem Magin. sup. fol. 281. Boter. pag. 362. Herrera in descript. cap. 10. ed pag. 25. & Frat. Alphons. Fernand. lib. 1. ex cap. 36. Et [sect. 32] Mexicana civitas, & regio, quae est caeterarum Metropolis, & sedes Proregis & Cancellariae Novae Hispaniae, & plurima alia continet, quae eam non solum inter Americae urbes, verum & Europae nobilem faciunt, ut latius prosequuntur Magin. sup. fol. 281. Porcacchus in insulario lib. 3. pag. 157. Boter. pag. 356. Herrera in descript. cap. 9. ex pag. 21 & decad. 2. lib. 7. cap. 14. & seqq. Fr. Alphons. Fern. d. lib. 1. cap 36 Fr. Ioan. Torquem. in d. Monarch. Ind. tom. 1. lib. 2. per totum, & lib. 3. c. 22. & 23. Petr. Balbuena in carminibus Hispanis de laudibus Mexici, & Sim. Maiol in dieb. Canic. tom. 1. colloq. 23. pag. 506. & 507. ubi multa mirabilia refert de situ & magnitudine urbis Mexici, & incolarum multitudine, & colloq. 12. pag. 304. ubi agit de lacubus, circa quos Venetiarum instar aedificata est, qui cum se proxime contigant, & alternatis vicibus procellosis motibus aquas suas communicent, unus tamen salsus, & alter dulcis est. Fuit [sect. 33] autem haec insignis urbs ab indigenis olim appellata Tenuchtitlan, a lapide quodam, & Tuna in eo nata, quam in lacu invenerunt, ubi primum illam aedificarunt. Qua de causa hodie haec insignia eadem civitas obtinet, postea vero Mexici nomen accepit, quod materna eorum lingua scaturigines aquarum significat, ut tradit Herrera d. decad. 3. lib. 7. cap. 13. Torquem. d. lib. 2. cap. 11. & lib. 3. cap. 23. & Sebast. Covarr. in Thes. ling. Hisp. verb. Mexico, ubi etiam alias huius nominis etymologias adducunt. Ad alteram vero [sect. 34] Americae partem, sive peninsulam accedentes, quam Meridionalem appellari retulimus, immensi quidem operis esset, si omnia eius oppida, vel regiones sigillatim describere vellemus: sunt enim innumerae, & earum nonnullae vix nomen notum habentes, ut bene observat Magin. d. tab. 34. fol. 283. Sed de praecipuis aliqua delibantes, imprimis occurrit [sect. 35] provincia Panamensis, sive Terrae firmae, quae a nostris vocata fuit castilia del Oro, ea forte ratione, quod ibi aurum plurimum reperiebatur, adeo ut quidam [sect. 36] Bacchalarius Encisus retibus in multis fluminibus expiscari publicaverit: quod in causa fuit, ut plures hac spe allecti, ad hanc regionem cum Petro Arias Davila ann. 1514. confluerent, ut refert Herrera in descript. cap. 15. pag. 41. Continet haec provincia sub se gubernationes, quas vocant del Darien, Veragva, Vraba, i Nata, & alia minora oppida, & duas satis nobiles urbes, quae dicuntur Pvertobello, y Panama. Prior ad mare del Norte constructa, commodissimum portum habet, a quo & nomen accepit, relicto alio antiquo portu & oppido, quod vocabatur Nombre de dios. Altera iuxta mare del Svr apposita est, eo isthmo a priore divisa, quo has duas Novi Orbis peninsulas constringi tradidimus, cuius quidem latitudo decem & octo leucas occupat, seu septuaginta duo milliaria. [sect. 37] Et hae urbes quaecunque vel ex Peruana regione in Hispaniam, vel ex Hispania in Peruviam advehuntur, fido portuum hospitio recipiunt: siquidem divitiae, ac merces utrobique a navibus exonerandae sunt, & terrestri itinere, aut per amnem, qui dicitur Chagre, per illas decem & octo leucas comportandae, ut rursus navibus impositae per unum mare, vel alterum traijciantur. Qua de causa ob classium concursum, & navale commercium, quod hic exercetur, Episcopalis Ecclesiae Darienis sedes ad hanc urbem Panamensem translata est, & ibídem Regia Cancellaria constituta, cuius Praeses simul Gubernatoris, & Capitanei generalis munus exercet. Quo [sect. 38] pluribus annis summa cum laude, & vitae integritate functus est Dominus Don Francisus Valverdi de Mercado levir meus, hoc est, meae sororis maritus, postquam dictam urbem & portum de Pvertobello Regia auctoritate construxit & communivit, & gravissimis alijs obsequijs, atque servitijs, ad hunc & alios maiores honores sibi aditum praeparaverat: & objit ibídem ann. 1614. adversariorum quorundam calumnijs impetitus, quas tamen iustius contemnere debuistet, cum [sect. 39] semper calumniatorum virus provocet ipsa virtus, & ut locis laevibus, & politis aegre sordidum aliquid adhaerescit: sic maledictum sedem vix inveniat in vita puriore, ut praeclare advertit Iust. Lips. in orat. de calumniat. & in hoc casu experientia monstravit, tanti viri fama, & virtutibus a morte eius clarioribus redditis, & Regij Indiarum Senatus ac bonorum omnium approbatione, & acclamatione desideratis. Et qui de hac provincia plura scire voluerit, legat Pet. Martyr decad. 2. & 3. Magin. ubi sup. Boter. 1. par. vol. 2. lib. 3. pag. 371. & seqq. Herrer. in descr. cap. 15. & decad. 2. lib. 3. cap. 5. & seqq. Fr. Alphons. Fern. lib. 1. c. 54. pag. 187. Ad eandem [sect. 40] partem Amerciae pertinet alia non minus celebris provincia, quae vocatur Novum Regnum Granatae, & sub se comprehendit gubernationes Popaiam, sanctae Marthae, & Carthaginis, sive Cartagenae, ubi est civitas, & portus ad Hispanienses classes excipiendas tutissimus. Abundat haec provincia omnium fructuum copia, & auro, & Smaragdis, alijsque pretiosis lapillis ditescit: habetque in longum trecentas leucas, & in latum totidem fere, & inter plura nobilia Hispanorum oppida eminet urbs, & quae dicitur Santa Fede Bogota, quam Licentiatus Gundisalvus Ximenez de Quesada anno 1528. aedificare coepit, & in ea residet Praeses & gubernator cum Regia Cancellaria, & Archiepiscopus cum Metripolitana Ecclesia: cuius suffraganei sunt Episcopus Popaianensis, Carthaginis, & Sanctae Marthae. Et plura alia de eadem provincia & incolarum moribus tradunt Gomara in hist. Ind. 1. part. mores gent. lib. 3. c. 14. Hier. Gigl. lib. 4. c. 12. & 13. Boter. d. lib. 3. ex. pag. 375. usque ad 378. Herrera in d. descript. cap. 16. ex pag. 41. & decad. 8. lib. 4. ex cap. 6. ad 12. & Frat. Alphons. Fernand. d. lib. 1. ex cap. 46. usque ad 50. ubi etiam agit [sect. 41] de mirabilibus, quae in convertendis huius provinciae Indis per integros septem annos patravit Beatissimus ille vir Fr. Aloisius Beltranus Dominicani Ordinis fulgentissimum decus, qui in Beatorum numerum referri meruit ann. 1608. de quo etiam plura tradit Thom. Bocius de sig. Eccl. Dei lib. 6. sig. 19. & lib. 7. sig. 25. c. 1. Sequitur [sect. 42] statim ea terrae pars, quae Perv, sive Peruana dicta est, totius huius Novi Orbis nobilissima, detecta primum, vt alio loco diximus, a Francisco Pizzarro anno 1525. & tota fere intra AEquatorem, & tropicum Capricorni iacens: sunt autem eius fines a Septentrione Nova Granata, & Castella aurea, ab Occasu Oceanus, sive mare del Svr, a Meridie provincia Chilensis, & ab ortu, montes altissimi. Occupat vero longitudine sua mille & octingentas plus leucas, & in latum usque ad Andes, ut plurimum, quinquaginta, quarum decem pertinent ad planities, quae per totam regionem ad oram maritimam reperiuntur, viginti ad montana, quae per eandem regionem longo tractu extenduntur a Septentrione ad Meridiem mille circiter leucis, & vulgo vocantur la Cordillera del Perv, aliae viginti ad Vltramontana, quae vulgo dicuntur los Andes, & sunt etiam montes, qui pariter a Septentrione in Meridiem incedunt continua serie producti, densissimi tamen, & absque vallibus, cum tamen inter alios de la Cordillera multae amplae valles ac profundae, fertilissimaeque & populo numerosissimae contineantur, cum aere potiantur calidiore, de quibus omnibus, qui pleniorem historiam, & descriptionem desideraverit, legere poterit Laevinum Apollonium de rebus Peruensibus, Pet. Ciezam, Aug. de. Zarate, & alios quos citavimus in fin. cap. praecedentis, qui de historijs Regni Peruani ex professo tractarunt Hiero. Benzo, & eius additionator. lib. 3. per totum in 6. part. histor. Americae, Ioseph. Acosta in hist. Ind. lib. 3. cap. 21. & seqq. Abrah. Ortel. in Theat. mag. tab. 8. Magin. ex fol. 283. usque ad 287. Ioan. Boter. d. lib. 3. ex pag. 386. Herrera in descrip. cap. 16. in fin. pag. 46. & seqq. & in hist. gener. Ind. decad. 4. 1ib. 9. cap. 3. & decad. 5. lib. 1. c. 1. & 5. Inter plurima vero Hispanorum, & Indorum oppida huius latissimi Peruani Regni, quae connumerare longissimum esset, praestantiores sunt, [sect. 43] urbs de san Francisco del Qvito a Sebastiano Belalcacar Francisci Pizarri commilitone anno 1534. fundata, quae aequatoris lineae fere subiacet, nec tamen fervido ac aestuoso coelo, sed potius frigido potitur, eiusque ager semper virens est, & omni frugum beatitudine floridus, atque etiam auri, & argenti vivi mineris scatens. Residet hac in urbe Quitensis Episcopus cum Ecclesia Cathedrali, & Praeses cum Regia Cancellaria, quae ducentis & plus leucis in longum, & in latum suum territorium extendit, & gubernationes de los Qvixos, i la Canela, Pacamoros, i Gvalsongo, & partem Popaianae comprehendit, atque etiam urbes de Riobamba, Cvenca, Loxa, Zamora, Iaen, Gvayaqvil, i Pvertoviejo, ut latius prosequuntur Magin. sup. fol. 286. Boter. pag. 396. Herrera in descript. cap. 17. & 18. & decad. 5. lib. 6. cap. 6. & lib. 10. cap. 10. cum multis seqq. & Fr. Alphons. Fernan. d. lib. 1. cap. 54. in fin. Post Qviti vero provinciam eminet alia urbs, [sect. 44] quae a nostris D. Michaelis, a Barbaris Pivra vocatur, cui vicinus est portus, qui dicitur Paita, ad quem naves per hoc Peruanum mare transfretantes frequenter appellunt. Sed magis nobilis est [sect. 45] Trvxillo a Francisco Pizarro condita anno 1533. agrum feracissimum habens, & plures Hispanorum domos, quae tamen omnes ingenti terraemotu momento temporis conquassatae fuerunt anno 1619. ita ut vix, & ne vix quidem, aliqua pristinae urbis sigura remanserit. In qua ob sui dignitatem & commoditatem, & plura Hispanorum & Indorum oppida, quae illi confinia sunt, Cathedralis Ecclesia cum proprio Episcopo creata & erecta est anno 1612. & de ea peculiarem mentionem faciunt auctores supra relati, praecipue Herrera d. descript. cap. 19. pag, 56. & decad. 5. lib. 7. cap. 6. Longe vero nobilior, atque excellentior est alia urbs, quae octuaginta a Truxillo leucis in eadem planitie Peruana conspicitur, sub duodecimo gradu ad Antarcticum, quae a Barbaris [sect. 46] Lima vocatur, non ex nomine Reguli, sive Caciqve, qui ei dominabatur, ut putavit Herrera, sed corrupto vocabulo a Rimac fluvio eam interluente, quod materna lingua, sonans, sive loquax interpretatur, a nostris vero dicitur Civitas Regum, sive quod sub Epiphaniae die a Francisco Pizarro aedificari coepta anno 1533. sive quod Magorum Regum patrocinium sortita fuerit, & pro insignijs tres coronas in campo coelesti, cum stella micanti, quae Regibus eisdem apparuit, de quo Imperatoris Caroli V. diploma satis honorificum habet. Iacet urbs haec in valle amoenissima, miraque aeris temperantia gaudet, & agro rerum omnium fertili, praesertim frumenti, fabarum, pisorum, & omni fere leguminum, atque etiam fructuum nostratium genere. Est praeterea populo frequentissima, ambitum coprehendens valde spatiosum, in quo sunt latae viae, amplum forum, insígnia templa, illustris Cathedralis Archiepiscopalis Ecclesia, magnifica aedificia, nobilis Academia, & plura tribunalia & Collegia, prout decet tanti Regni Metropolim, & totius maritimi tractus excultissimum emporium. Portum quoque tutissimum habet, duabus leucis ab ea semotum, qui dicitur el Callao, ubi alterum oppidum ornatissimum constructum est. Et residet in ea [sect. 47] Prorex, qui supremam iurisdictionem, & gubernationem per plus mille leucas exercet, & est Praeses Regiae Cancellariae ibidem commorantis, quae duos Fiscales, quatuor criminum quaestores, & octo causarum civilium Senatores, sive Auditores habet. In quorum numerum [sect. 48] ego iam inde ab anno 1610. nihil tale ambiens, aut cogitans, D. Fhilippi III. Regis ac Domini nostri Potentissimi honestissimis codicillis cooptatus, qua potui maxima fide, puritate & induftria suscepti muneris pensa explere curavi, id tantum moeroris habens, quod tam longe a patria, & Regijs oculis studij & ingenij mei (quod scio, quam sit exiguum) proventum & specimen edere, atque eodem semper loco manens, consenescere coactus fuerim, alijs interea, quibus sors benignior arrisit, post plurium honorum gradus in supremis Consilijs meritissime collocatis. Sed Deus, si oportuerit, nos quoque ab inferis (ut aiunt) ad superos revocabit; cui semper mearum rerum curam, qua decet humilitate & veneratione relinquo, & ad patriae desiderium leniendum succissivis horis opus hoc in praedicta nobilissima Regum urbe meditari, & scribere coepi. Cuius [sect. 49] Cancellaria, ut ad institutum redeamus, trecentis plus minus leucis territorij sui habenas extendit; in quibus ultra urbes Pivra, & Trvxillo de quibus locuti sumus, & plures alias satis divites & frequentes Hispanorum villas & colonias, Indorumque oppida, continentur etiam [sect. 50] urbes de los Chachapoyas, de Moyobamba, de leon de Gvanvco, & alia quae dicitur Gvamanga, sive san Ivan de la Frontera, de qua specialiter agit Herrera decad. 6. lib. 6. c. 9. a Francisco Pizarro primum condita ann. 1539. & postea in loco, ubi hodie conspicitur, multis coenobijs & nobilibus aedificijs decorata, & demum anno 1612. in Cathedralem erecta, dioecesi eius a Cuzquensi, cui antea suberat, competenter divisa. Et prope eam est [sect. 51] villa de Oropesa, alio nomine Gvancavelica argenti vivi ditissimis fodinis per totum terrarum Orbem maxime nobilis; de quibus aliqua notat Acosta lib. 4. cap. 11. Pat. Laelius Bisciola lib. 16. horarum subsecivarum cap. 3. colum. 1165. & Nos alibi latius agemus. Pertinet etiam ad eiusdem Cancellariae districtum urbs [sect. 52] Areqvipa, 130. leucis a Limensi remota, ab eodem Pizarro condita anno 1534. quae duodecim a mari milliaribus foecundo ac salubri in agro aedificata est, & ob portus & vinearum commoditatem multis nobilium aedificijs, Monasterijs, & frequenti populo aucta, & nuper Episcopali sede illustrata eodem tempore, quo Gvamanga, & Trvxillo. Sexaginta autem leucis ab Areqvipa, & 125. ab urbe Regum sive Lima, sub decem & tribus gradibus cum dimidio elevationis ad Austrum, & septuaginta octo longitudinis, iacet alia mediterranea urbs, [sect. 53] nomine Cvzco, quae cum Lima tentat de principatu contendere, & totius Regni Peruani se caput appellat, & fuit certe ante Hispanorum adventum Regia Incarum Regum sedes, magno procerum, & gregariorum Indorum commercio celebrata, munitissimis quadratorum saxorum maximae magnitudinis aedificijs ornata, & inter Peruanas sola, quae faciem urbis praeferret. Easdem aedes, quas Incolae quondam possedere, politiore paulo ornatu instauratas hodie Hispani tenent, & templum admirandum Solis, Dominicani Monachi in Ecclesiam consecrarunt; octo parochias, & sex virorum Episcopum cum insigni Cathedrali Ecclesia, quae ante divisionem aliarum de Areqvipa, & Gvamanga ditissima erat. De quibus omnibus, & alijs, quae brevitatis causa praetereo, latius scribunt Levinus Apollonius, & alij supra relati. Magin. fol. 286. Boter. pag. 389. & 393. Herrer. in descript. cap. 19. & 20. & decad. 5. lib. 6. cap. 2. 4. & 12. & lib. 7. cap. 6. 10. & 13. Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 23. pag. 506. & Fr. Alphons. Fernand. d. lib. 1. cap. 50. 51. & 54. & plura de urbe Cuzquensi, & eius aedificijs tradens Garcias Lassas Inca in suis Commentar. lib. 7. cap. 8. & cap. 27. & feqq. Spectat quoque ad eandem Cancellariam [sect. 54] urbs de san Marcos de Arica, & eius Provincia, licet Herrera in d. descript. cap. 21. pag. 63. ad Argenteam pertinere tradiderit, ubi est portus hoc in Regno pariter notus ac utilis, in quo naves & classes Regiae commodissime recipiuntur, dum merces ad superiores provincias evehere, & earum divitias praecipue Potosianas revehere solent. Supradictis urbibus merito adijcienda venit ea, [sect. 55] quae Argytopolis, seu Argentea dici potest, & vulgo de la Plata vocatur, quae licet habitantium copia cum Lima, & Cvzco comparari non possit, eximia tamen eorum opulentia insignis est, & a Petro Anzures Duce Francisci Pizarri, iussu eius condita fuit anno 1538. iacetque in decimo nono gradu elevationis ad Austrum, trecentis leucis distans a civitate Limensi, & decem & octo a celebri illo & Imperiali oppido & monte, cui nomen [sect. 56] Potosi argenteis fodinis supramodum referto, ex quibus, & alijs, eis vicinis, immensa eruitur argenti copia, quae universam Hispaniam, & Europam implet, & in Asiam etiam, & Africam magna ex parte dilabitur: de quo pluribus agit Acosta lib. 4. de Ind. histor. cap. 6. & sequentib. Quapropter praedicta urbs Argentea dicta est, & cum antea Episcopalem sedem haberet, anno 1607. in Archiepiscopalem, sive Metropolitanam erigi meruit, & Regia Cancellaria in ea residet: cuius districtus per trecentas, & amplius leucas excurrit, & ultra plura alia Indorum oppida, & Hispanorum municipia, comprehendit nobilem urbem, & provinciam, quae dicitur Chvqvito, & del Collao, & aliam, quae dicitur Chvqviabo, sive de la Paz, quam [sect. 57] anno 1549. Praeses de la Galca condere iussit, & hodie proprium Episcopum habet cum satis ampla diocoesi, quae ab Argentea divisa fuit. Continet praeterea dicta Cancellaria sub territorio suo quatuor amplissimas gubernationes, [sect. 58] quae dicuntur de Santacrvz de la Sierra, del Tvcvman, del Paragvay, del rio de la Plata, o Bvenos Ayres, in quibus omnibus proprij etiam Episcopi constituti sunt, & de eis, & alijs ad montem Potosium & Argenteam Cancellariam pertinentibus, multa specialiter tradunt Magin. fol. 287. & 289. Boterus pag. 383. 392. 397. 401. & 403. Herrera in descript. cap. 21. & cap. 14. & decad. 4. lib. 1. cap. 1. & lib. 8. cap. 11. & decad. 5. lib. 10. cap. 15. & Fr. Alphons. Fernan. d. lib. 1. cap. 54 pag. 186. & 187. His proxima est [sect. 59] Brasilia regio, licet iam Peruani Regni, & Proregis gubernationis sines excedat, quae inter duos ingentes fluvios iacet, nempe Maragnonem a Septentrione, & Argyreum, vulgo Rio de la Plata, a Meridie, & partim ab Occasu, a qua etiam parte ad altissimos Peruviae montes accedit; sed tamen ab Ortu, mari Vastissimo (vulgo del Norte vocato) pulsatur. Huius longitudo, quae a Septentrione in Austrum accipitur, traditur mille & quingentorum milliarium, sive 450. leucarum, latitudo ab Ortu ad Occasum quingentorum milliarium, sive 200. leucarum, & eius circumnavigatio iuxta mare del Norte milliarium plus minus trium millium, sive 900. leucarum. Detecta autem fuit, & a Lusitanis coli. & lustrari coepta eo modo & tempore quo diximus sup. cap. 3. num. 32. licet prius eam iussu Regum Catholicorum Ferdinandi, & Elisabethae detexisset Vincentius Yanez Pinzon, & Didacus de Lepe. Et qui de eius descriptione, historijs, & incolarum moribus plura scire voluerit, legat Maffaeium histor. Ind. Oriental. lib. 2. & 15. ex pag. 360. San. Romanum in eadem histor. lib. 1. cap. 11. pag. 57. & lib. 4. cap. 14. pag. 689. Magin. d. tab. 34. ex fol. 287. Boterum d. lib. 3. ex pag. 378. usque ad 383. & rursus 4. part. lib. 4. per totum ex pag. 104. ad 119. Herrera in descript. cap. 25. & decad. 1. lib. 4. cap. 7. & decad. 4. lib. 8. cap. 12. & 13. Repertor. Mexican. fol. 225. & 271. Pet. Gordon. in Chronograph. pag. 443. Benzon. de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. Possevinum in Bibliothec. 1. tom. pag. 390. & historiam & epistolas aliquot navigationis in Brasiliam a Gallis, & Germanis auctoribus, parum tamen fidedignis, scriptas, quae habentur in fine tertiae partis histor. Americae, & novissime D. Thomas Tamaio de Vargas in libro vulgari lingua, sed non vulgari eruditione, & diligentia conscripto de eiusdem Brasiliensis Provinciae ab Hollandis interceptae restauratione cap. 5. A Meridie autem eiusdem Peruanae regionis iacet ingens alia provincia, sive Regnum, [sect. 60] quod de Chile vocatur; quo nomine incolae frigus signisicant, quia revera caeteris Peruanis frigidior est, & sub ea Zonae parte sita, quam antiqui hac de causa inhabitabilem iudicabant; sed nihilominus experientia monstravit, non solum habitabilem, verum coeli & terrae temperie commodissimam esse, & Hispaniae nostrae in omnibus fere simillimam, cui opposita, sive Antipoda est, cum a gradu Australi 27. usque ad 52. excurrat, & bellicosos, ac robustos homines gignat, qui in hunc usque diem nostros continuis bellis exercent, & fidem ac pacem multoties susceptam, & oblatam dura cervice, & protervo corde reijciunt. Sunt tamen hoc in Regno a nostris plusquam 300. leucae in longum, & viginti in latum possessae, & pluribus colonijs, & urbibus illustratae, praecipue Valdivia, la Serena, i la Imperial, quae ab hostibus destructae fuerunt, & la Concepcion quae hodie viget, ubi sedes Episcopalis refolget, & alia nobilior de Santiago, quae Metropolis regionis iudicatur, & in qua alter etiam Episcopus residet, & Regia Cancellaria, quatuor Auditoribus, & Fiscali ac Praeside constans, qui etiam Capitanei generalis munus in omnibus ad bellum necessarijs exercet, de quibus & alijs ad huius Regni historias, & pleniorem descriptionem pertinentibus, latius tractant Gomara in histor. Ind. 1. part. Acosta in hist. Indiar. lib. 7. cap. ult. pag. 531. Mores Gent. lib. 3. cap. 10. Nobilis eques ac Poeta D. Alphons. de Arcilla in Araucana, Boterus d. lib. 3. pag. 385. Magin. fol. 287. Herrera in descript. cap. 22. & decad. 7. lib. 1. cap. 6. & 7. & Fr. Alphons. Fernand. lib. 1. cap. 55. Denique post hoc Regnum Chilense, & flumen, quod Argenteum, sive de la Plata vocatur, iacet famigeratum illud fretum, dictum [sect. 61] Magallanicum; de cuius inventione plura diximus sup. cap. proximo ex num. 35. & post illud versus Antarcticum Polum vastissima illa terrae pars, Magallanica etiam nuncupata, quam licet nullus hucusque penitus perlustraverit, plures tamen opinantur, Europa, Asia, atque Africa maiorem esse, ut tetigimus d. cap. praeced. num. 54. & plenius scribunt Boter. pag. 403. & 404. & Herrera d. descript. cap. 23. Et cum his plane absolvi id omne videtur, quod ad praedictas duas Americae peninsulas pertinet. Verum [sect. 62] cum aliae insulae, & continentis regiones reperiantur, quae licet ab America distinctae, & remotae sint, atque ad Orientem declinent, intra fines tamen occidentales clauduntur, quibus navigatio, & conquisitio Indiarum Regum Castellae, & Legionis circunscripta fuit, iuxta pactionem cum Lusitanis Regibus initam, nempe Malucae, sive Molucae, Philippinae, Lequij, Iaponium, Sinarum littora, Insulae Salomonis, & aliae; sunt nonnulli, qui eas, veluti tertiam partem Indiarum constituant, & sub nomine Occidentalium comprehendant; de quibus in genere aliqua notavimus sup. cap. 3. num. 41. & 45. Et quod attinet [sect. 63] ad Malucas, earum nomina, descriptionem, detectionem, aromata, titulos, ac iura, quibus Castellae Regibus competunt, specialiter prosequitur Petr. Martyr. decad. 7. cap. 6. & decad. 8. cap. 8. Petr. Cieza tom. 2. histor. Peru cap. 62. Paul. Iov. lib. 34. histor. Herrera d. descript. cap. 26. ex pag. 72. & decad. 3. lib. 1. cap. 10. & 11. & lib. 6. cap. 3. ad 8. & lib. 9. cap. 9. & seqq. & decad. 4. lib. 5. ex cap. 6. ad 11. Petr. Maffaeius in hist. Ind. Orient. lib. 5. pag. 219. & 220. Porcacchus in Insulario lib. 3. pag. 189. Magin. tab. 32. fol. 265. & sequentib. Boterus in relation. universal. 1. part. volum. 3. lib. 1. pag. 424. Pat. Gordonius in Chronograph. pag. 450. Henric. Martin. in repert. Mexican. fol. 242. Bartholom. Leonard. de Argensola in decem libris, quos de natura & historijs dictarum Insularum scripsit; & est etiam videndus elegantissimus Hieron. Ossorius lib. 11. de rebus Eman. relatus a Theatr. vitae humanae volum. 5. lib. 3. pag. 1259. ubi de eisdem insulis agit, & conatur ostendere, quod ad terminos Lusitanae navigationis, & detectionis pertinent. De [sect. 64] Philippinis autem, & quot numero sint, & quando detectae, & a nostris habitari coeptae, & qualiter in eis Regia Cancellaria constituta fuit, & sedes Episcopalis in urbe Manila, quae postea in Metropolim erecta esta, & de alijs historijs scitu dignis ad easdem insulas pertinentibus, ultra Herreram in d. descript. cap. 26. pag. 73. & decad. 4. lib. 1. cap. 6. plura tradunt Magin. d. fol. 265. Boter. pag. 420. & sequentib. Illescas in histor. Pontif. 4. tom. pag. 284. Henric. Martinez in Repertor. Mexican. fol. 252. Fr. Alphons. Fernandez in hist. Eccles. nostr. tempor. lib. 2. ex cap. 34. ad 39. Benzonius de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. & Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Indian. 1. tom. lib. 5. cap. 61. & 62. Cabrera in vita Philippi 11. lib. 7. cap. 8. Plenius caeteris [sect. 65] Dominus D. Anton. de Morga nunc meritissimus, praeses Regiae Quitensis Cancellariae, qui cum in Philippinis Gubernatorem, & Senatorem ageret, luculentam de illis historiam, & relationem scripsit. Apud quos auctores, & alios, quos retuli in fine d. cap. 3. reperiuntur plura de Iaponiorum, & Sinarum vastissimis Regnis, & insulis eis adiacentibus, & de expeditionibus, quas nostri in illis fecerunt. Et [sect. 66] de Nova Guinea, & insulis Salomonis, & Latronum ab Alvaro Mendana primum repertis anno 1567. & postea ab eodem, & rursus a Petr. Fernandez de Quiros, vano tamen labore, indagatis, plenam relationem apponit idem Dom. Praeses Ant. de Morga ubi sup. ex pag. 29. Herrera d. des. cript. cap. 27. Torquem. in d. Monarc. lib. 5. ex cap. 64. ad 70. & aliqua tradit Ioseph. Acosta de natur. Novi Orbis lib. 1. cap. 16. & lib. 3. cap. 11. & 25. & Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 15. pag. 142. & 147. Et ego apud me servo [sect. 67] manuscriptos commentarios dicti Petri Fernandez de Quiros, precario concessos ab eius filio Don Francisco de Quiros Mathematicarum scientiarum peritissimo, & Regio huius Peruani Regni Cosmographo, & nautarum examinatore, quibus ea omnia, quae in dictis navigationibus contigerunt, latissime scripta reliquit, & simul alias suas peregrinationes recenfet, non minus certe mirabiles, aut scitu iucundas, quam quae de Vlysse olim, & hodie de Emanuele Mendez Pinto Lusitano circunferuntur. Sed quoniam supra mentionem fecimus de limitum divisione, & pactione circa Indiarum navigationes, & conquisitiones inter Reges Castellae & Lusitaniae celebrata, ex re erit, ut eam paucis pro coronide huius capitis adijciamus. [sect. 68] Sciendum igitur est, quod cum Lusitaniae Reges, post detectas Africae interioris oras, ad Orientales Indias cum suis classibus penetrare coepissent, impetrarunt a Martino V. Romanae Ecclesiae Pontif. Maxim. ut quidquid a Ganariae promontorio (quod postea Caput Bonae spei appellari iusserunt) ad ultimam usque Indiam patefieret, id quam optimo iure, & conditione Lusitaniae ditionis esset: quam concessionem deinde alij Pontifices consirmarunt, ut diximus sup. cap. 3. num. 21. & 22. Cum autem postea Christophorus Columbus Regum Catholicorum copijs, & nomine, Occidentales insulas explorare, & foelici iuxta ac fructuoso eventu detegere coepisset, Ioannes Secundus Lusitaniae Rex id aegre admodum tulit, vel quod efflorescenti, tum maxime ad maritimae rei gloriam, nomini Lusitano, partum ab alijs in eodem genere decus officeret; vel quod relicto sibi a maioribus inclyto navigationis iure spoliari, & vasti Oceani possessione pelli, quodammodo videretur. Qua de causa, cum bellum utrinque immineret, & plures hinc inde legationes, & pacis media tentata fuissent: tandem inter eos convenit, ut tota illius litis, sive controversiae disceptatio ad Alexandrum VI. tunc temporis Romanae Ecclesiae Pontif. Maxim. remitteretur: qui [sect. 69] cognita Regum causa, ut regiones definiret, quas quilibet explorare, & debellare sine alterius iniuria posset, ultra Hesperidum insulas, vulgo dictas, de Caboverde, ad tricentesimam ferme, & quadragesimam leucam, ducto a Septentrionibus ad Australem polum circulo, sive [sect. 70] linea, quam Meridianum appellant, totum terrarum Orbem ex aequo bifariam divisit; ita ut pars, quae ad Orientem vergeret, Lusitaniae ob iuris antiquitatem cederet; Occidua Castellae Regi relinqueretur; statuens, ut Castellani non viam a Lusitanis apertam, sed diversam sequerentur, & hi ad Solis Ortum, illi ad Occasum navigantes, orbem marium, atque terrarum secarent: & cum hic constet 360. gradibus, unusquisque centum & octoginta partes ad pervestigandum, & debellandum sibi deposceret. Quae divisio in causa fuit, ut adeo anxie a Magallano, [sect. 71] & alijs navigatio ad Moluccas, per maria extra Lusitanorum limites posita quaereretur, & ut super eisdem [sect. 72] Insulis novae lites suscitarentur, dum uterque Rex eas suis finibus comprehendi contenderet, varijs rationibus, & praedicti Meridiani computationibus hinc inde perpensis, quousque convenit, ut Castellae Reges illas Lusitanis pro trecentis & quinquaginta ducatorum millibus pignori darent. De quibus [sect. 73] omnibus peculiarem mentionem fecerunt Maffaeius lib. 1. histor. Ind. Orient. pag. 5. & 18. Hieron. Ossorius lib. 11. de reb. Emanue. Fr. Anton. de San Roman lib. 1. de hist. Orient. cap. 6. & lib. 3. cap. 13. Episcop. Chiapensis in tractat. comprobat. fol. 30. Marquardus in tract. de Iudae. & in fide. 1. part. cap. 14. Petr. Bembus lib. 6. histor. Venetae relatus a Balduino in §. Insula num. 5. & 6. instit. de rerum divisione, Garibai lib. 28. Annal. anno 1493. petrus Matthaeus in addition. ad septimum decretal. lib. 1. tit. 9. pag. 74. & in summa constitut. Pontif. pag. 152. Ioan. Boter. in Cosmograph. 2. part. lib. 4. pag. 384. & part. 4. libro. 2 pag. 49. Hieron. de Monte in tractat. de finib. regund. cap. 7. num. 8. Thom. Bocius de sign. Eccles. Dei lib. 17. cap. 4. pag. 212. & de Italiae statu lib. 3. cap. 5. pag. 342. & seq. Doctor Marta in tract. de iurisdict. 1. part. cap. 24. num. 32. Molina Theologus de iustitia & iure tractat. 2. disp. 103. pag. 424. Petr. Opmeer. in Chronograph. pag. 437. P. Gordonus pag. 441. melius & fidelius caeteris Anton. de Herrera in d. histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 5. 8. & 10. & decad. 3. lib. 6. ex cap. 3. ad 8. & decad. 4. ex cap. 6. ad 10. & alij, quos retulimus sup. hoc cap. num. 63. & infra lib. 2. cap. 24. num. 18. & tetigit Anton. Possevinus in Bibliothec. lib. 1. cap. 7. Vbi [sect. 74] bene considerat, has omnes contentiones cessasse, postquam Occidentales & Orientales Indiae in unum Regem coierunt, Lusitaniae nimirum Regno Castellae & Legionis, a quo exierat, copulato. Idque sapientissime a Deo effectum fuisse, tum, ut sub unius imperio facilior ratio esset religionis cum sapientia propagandae; cum etiam, ne Philippinis inventis, quae proximius ad Lusitaniae limites accedebant, novae contendendi occasiones excitarentur, [sect. 75] quas Lusitani semper nimis superbe, & cum magno Castellanorum despectu prosequebantur, ita ut teste Petro Martyre decad. 8. cap. 10. in fine, plures cordati viri, ruinam illis venturam, vel ex hoc vaticinarentur, & praedictam unionem, vel reductionem ad Castellae coronam desiderarent. Quae [sect. 76] tandem quomodo, & quibus titulis facta fuerit, late & optime prosequitur Ioan. Anton. Viperanus in commentarijs de obtenta Portugallia. Hieron. Connestagius Genuensis in decem libris, quos de eadem unione Italico sermone conscripsit, Michael ab Aguirre, Franciscus Alvarez a Ribera & alij quamplures, qui tractatus, & allegationes super eiusdem Regni successione ediderunt, & egregius nostri temporis Chronista, mihique, dum Matriti agerem, ob ingenium, & variarum litterarum studium, admodum familiaris [sect. 77] Ludovic. Cabrera in vita Regis Philippi II. lib. 12. & 13. & obiter Parlador. lib. 2. rer. quotid. cap. 21. in fine, Camill. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 210. & novissime Salazar de Mendoca de origin. dignit. Hispan. llb. 4. cap. 4. §. 4. fol. 169. ubi ex Hispaniae annalibus, & historiographis probant, Regnum illud Castellae & Legionis feudum fuisse, & Comitatus titulo ab illis separatum, de quo etiam bene agit Mariana de rebus Hispan. lib. 1. cap. 4. & lib. 10. cap. 13. Ioan. Tarcagnota 2. part. lib. 12. Stephan. Garibai lib. 5. suae histor. & Petr. Damariz in Dialogo 2. de varia historia cap. 3. Tamaio de Vargas in defens. Petr. Ioan. Marianae pag. 42. & D. Ioan. Briz Martinez in histor. S. Ioan. de la Pena lib. 5. cap. 2. # 7 CAPVT VII. De natura, & excellentijs Novi Orbis: & aliqua de terraemotibus, montibus ignivomis, & eorum causis. SVMMARIVM Capitis VII. -  1 Repetere, aut transcribere quae ab alijs bene tractata sunt, otiosum est. -  2 Novi Orbis excellentias cur Auctor notare voluerit? -  3 Novi Orbis provinciae, ut plurimum, amoenissimae & temperatissimae sunt. -  4 Terrae elementum inaequale, & cum aliquibus defectibus, etiam ante diluvium a Deo creatum fuit, & quare? -  5 Tellus eadem non parit omnia, sicut nec mare. -  6 Terrae defectus Deus induxit ad cohibendam idololatriam secundum Theodoretum. -  7 Columbus putavit Paradisum voluptatis in Novo Orbe inveniri. -  8 Paradisi locum sub AEquatore positum, multi senserunt. -  9 Regiones plurimae admodum temperatae, & habitabiles reperiuntur sub linea AEquinoctiali contra veterum opinionem. -  10 Paradisi locus ubi sit, incertum est, & Deus occultum esse vult. -  11 Novi Orbis temperies & amoenitas describitur & comparatur Tempe, aut campis Elysijs secundum Acostam. -  12 Homines beatissime in Novo Orbe vivere possent, si pecunijs congerendis non inhiarent. -  13 Orbis olim cogniti partes, Europa scilicet, Asia & Africa de principatu contendebant. -  14 Novus Orbis fere in omnibus antiquam excellit. -  15 Flumina Novi Orbis mirabilia. -  16 Descriptiones & relationes rerum, & locorum Novi Orbis semper fieri iussae sunt. -  17 Comes Lemorum Excellentissimus laudatur, & eximia eius cura in petendis descriptionibus, & relationibus Novi Orbis. -  18 Romani qualiter disponebant notitiam utriusque Imperij. -  19 Augustus Caesar qualiter curaverit peculiarem descriptionem, & relationem totius Orbis habere. -  20 Europam caeteris mundi partibus praeponit Boterus. -  21 Hispaniae laudes, & excellentiae. -  22 Novus Orbis hodie excellentior est, cum ultra proprios fructus, & animalia, quibus ante abundabat, reliqua ab Hispanis allata possideat, & uberrime reddat. -  23 Vbertas incredibilis fructuum, & frugum Novi Orbis. -  24 Peponum insulae Hispaniolae mira fertilitas. -  25 Foenum abscissum quinta die ad cubitum crescit. -  26 Frumenti bis mille grana ex una arista in Novo Orbe, & spicas ad brachij magnitudinem. -  27 Fructus tres quotannis redduntur in aliquibus provincijs Novi Orbis, & aliae plures fruges intra decimum, aut vigesimum diem maturescunt. -  28 Frumentum Hispanorum maturescit intra duos menses in aliquibus regionibus Nobi Orbis, & Indicum bis in anno metitur, & centuplum reddit. -  29 Novi Orbis arbores toto anno frondent & virent. -  30 Novi Orbis feracitas & vbertas praefertur Asiae, & Indiae Orientalis secundum Maiolum. -  31 Arborum, & arundinum Novi Orbis -  ingens magnitudo: & quaedam in Peru quae Venerem domat, num. 33. -  32 Lignum quoddam Novi Orbis noctu lucem emittit. -  33 Maguei arbor Novi Orbis ad innumera seruit. -  34 Animalium Novi Orbis mira foecunditas. -  35 Animalium quadrupedum tria tantum, vel quinque genera erant in Hispaniola ante Hispanorum adventum, eaque minutissima, nunc plurimis & magnis scatet. -  36 Hispaniola insula armentis abundat, & ingentem coriorum copiam in Hispaniam mittit. -  37 Oves duae in Novo Orbe intra decem annos quadraginta mille uni domino reddiderunt. Vacca una octingentos aureos domino 20. annis reddidit, ibid. Bezaar lapis, & eius inventio & virtus, ibid. -  38 Metallis, & lapidibus pretiosis abundat Novus Orbis. -  39 Lapidei globi admodum rotundi reperiuntur in insula Cuba, qui ad aenea tormenta proficiunt. -  40 Pulvis pyrius, sive tormentarius, vulgo polvora reperitur a natura creatus in provincia Quautemallan. -  41 Novus Orbis intra breve spacium terrae habet varia temperamenta. -  42 Arbores, quae ex una parte uno semestri, ex alia alio virent & fructus producant, & huius rei ratio. -  43 Pluviae nullae in planis Regni Peru, & quare? -  44 Nebulae planorum Regni Peru, quas vocant, Garvas ad plura utiles sunt. -  45 Pluit nunquam in montibus Hyrsaniae, & in alijs regionibus. -  46 Terraemotus solent esse frequentes in Novo Orbe, & aliqui referuntur. -  47 Terraemotus Regni Chilensis vehementissimus. -  48 Dominus Ioannes a Sancta Cruce Senator Panamensis laudatur, & eius infoelix mors. -  49 Atheistae si bonis viris aliqua mala contingebant, providentiam negabant. -  50 Mors quolibet modo contingens mala dici non potest, si eam bona vita praecessit. -  51 D. Simeon Stylites fulmine percussus interijt. -  52 Naufragium horrendum, & miserandum, quod Indica classes circa Habanam passa est quinta die Septembris anno 1622. -  53 Pat. Paulus Ioseph. ab Arriaga Societatis Iesv laudatur, & eius exitus refertur. -  54 Terraemotuum causas aliqui ignivomis montibus tribuunt. -  55 Montes ignivomi plures reperiuntur in Novo Orbe, AEtna & Vesuvio mirabiliores. -  56 Terraemotus causae, & eorum praecipue, qui contingunt in oris maritimis. -  57 Terraemotus Neptuno attributi, & quare? -  58 Terraemotus notabiles, qui in varijs Orbis partibus contigerunt, remissive. -  59 Terraemotuum mentionem & considerationem etiam habuerunt I. C. -  60 Terraemotus, aliqui ex Iure Consultis, vi divinae tribuunt, alij vi naturali, & de eorum concordia. Lex fluminum 24. §. Servius, D. de damno infect. & l. Martius, D. locati conciliantur, & illustrantur, ibid. -  61 Deus, & Natura idem sunt. -  62 Terraemotus etsi ex naturalibus causis contingere possit, semper tamen Dei irae & indignationi tribuendus est. -  63 Terram Deus stabilem, & immotam esse voluit. -  64 Philastrius appellat haereticos eos, qui terraemotus adscribunt causis naturalibus, & non peculiari Dei iussioni, & indignationi. -  65 Terraemotum semper ut rem prodigiosam & divinam acceperunt Romani. -  66 Terraemotibus plura gravia delicta Deus vindicavit. -  67 Ferias extra ordinem terraemotuum causa indicebant Romani, & qualiter? -  68 Feriae repentinae, & extraordinariae, quae? -  69 Terraemotus ratione aliquae votivae feriae Limae indictae. -  70 Terraemotus ne damnum inferant, quae verba foribus, & parietibus scribere oporteat. -  71 Doctor Franciscus Carrascus del Saz Senator Panamensis laudatur. -  72 Terraemotus notabilis urbis Arequipae, & eructatio montis ignivomi, qui circa eam erat. -  73 Cinis ad torrentis modum fluxit in Arequipa. -  74 Terrae pars quaedam corruit circa oppidum Ango Ango, & per sesquileucam aquae instar profluxit. -  75 Aquae magna vis subito ex terrae visceribus erupit in provincia Chumbivilcas. -  76 Aquae sub terru, & flumina reperiuntur. -  77 Pericula undique hominibus imminent, ut Deum timeant. -  78 Terraemotus qui non timent, stupidi sunt, & sensus expertes secundum Aristotelem. PErstrinxi quidem, & maiori, qua potui, brevitate ea omnia delibavi, & ni fallor, aliquatenus illustravi, quae de Novi Orbis, sive utriusque Americae regionibus a varijs scriptoribus tradita sunt, & omnino observatione digna ad susceptae tractationis scopum videri potuerunt. Etenim si peculiariter singula prosequi vellem, non solum nostras paginas onerare, verum & alienas transcribere necessarium esset. [sect. 1] Quod semper fugiendum censui, sequutus Polybij sententiam lib. 1. histor. dum ait: Profecto neminem puto iudicaturum, necessarium fuisse, ut de his, quae recte, & a multis dicta sunt, denuo sermo haberetur. Sed ne aliquis arbitretur praedictas provincias longitudinis & latitudinis suae immensam vastitatem, coeli, aut soli infoelicitate, vel sterilitate pensare, [sect. 2] operaepretium duxi, aliqua etiam sub eadem brevitate connectere, quibus earum ubertas, salubritas & utilitas aperiatur. Et plane quamvis negari non possit, multa in eis loca sabulosa, aut saxosa reperiri, & praeruptis collibus, opacis nemoribus, aut altissimis & infructuosis montibus occupata, & ob nimium calorem, vel frigus parum habitationi hominum commoda; hoc neutiquam [sect. 3] impedit, quin caetera, quae, ut plurimum, amoenissima & temperatissima sunt, celebrare debeamus. Haec [sect. 4] enim terrarum inaequalitas in omnibus mundi partibus invenítur, non solum post diluvium, ut aliqui erronee sensenrunt, sed ab ipso suae creationis die, & summi Opificis immensitatem, ac benignitatem ipsa varietate commendat, quando tot locorum diversas proprietates effecit, alijs quaedam, alijs alia tribuens, alijs alia negans; tum, ut pateret omnibus, quae fecerit, voluntatis suae fuisse, non necessitatis: cum etiam, ut multa hominibus, caeterisque animalibus bona praestaret, quae ex praedicta varietate descendunt, prout egregie probatur in Psalm. 103. ex vers. 8. usque ad 19. & Proverb. cap. 8. vers. 25, & prosequitur Aristotel. lib. de Mundo cap. 2. Virgil. lib. 1. & 2. Georgicor, Strabo. lib. 3. de situ Orbis, [sect. 5] Ovidius lib. 1. de Arte amandi, dum ait: Nec tellus eadem parit omnia vitibus illa Convenit, hae oleis, bic bene farra virent. Horatius eadem de mari scribens lib. 2. Satyr. 4. Sed non omne mare est generosae fertile testae Murice Baiano melior lucrina peloris, Ostrea Circeis, Miseno oriuntur echini: Pectinibus patulis iactat se molle Tarentum. D. Chrysost. ad cap. 13. epist. 1. Corint. homil. 34. Hug. de Sancto Victore lib. 1. de invisib. Dei, §. 1. relatus a D. Antonin. 3. part. histor. tit. 18. pag. 2. Albert. Magn. de Problem. lib. 1. tractat. 2. cap. 4. Abulensis sup. Genes. cap. 1. Maiol. collog. 17. de propriet. locorum in princip. vers. Cogitemus, Acosta de proc. Ind. sal. lib. 2. cap. 13. Pat. Salazar sup. d. cap. 8. Proverb. Pat. Lorinus sup. d. Psalm. 103. Augustin. Torniellus in annal. sacris, 3. die Mundi, num. 3. pag. 38. & anno 1956. n. 21. pag. 167. Fr. Ioa. a Ponte in convenient. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 14 §. 2. pag. 94. & Iust. Lips. de Physiolog. Stoic. lib. 1. dissert. 13. quibus arridet Theodoret. lib. 3. de curand. Graec. affection. in princip. [sect. 6] nisi quod hos terrae defectus ad cohibendam hominum idololatriam a Deo inductos fuisse opinatur, sic inquiens: Hominum errorem sapientissimus Deus multo ante praesentiens, nonnullos defectus elementis adiunxit, ut illorum quidem species ac magnitudo intuentes homines, ad Opisicem demirandum, attolleret; ipsaeque vicissim labes ac patientiae homines cohiberent, quominus ea, tanquam Deos adoranda censerent. Talis est ergo, ac tanta Americanarum insularum, & regionum continentis pro maiori parte foelicitas, ac temperies, [sect. 7] ut primus earum investigator Christophorus Columbus, hac consideratione ductus, fere opinatus sit, Paradisum terrestrem in illis inveniri, ut tradit Gomara in histor. Ind. lib. 1. quem refert Martin. Delrio in adag. sacris 1. tom. adag. 789. pag. 378. & latius prosequitur Anton. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 3. cap. 12. pag. 106. Ad quod suspicandum, illorum [sect. 8] sententia non inepre moveri potuit, qui Paradisi locum sub aequatore, sive aequinoctiali linea plantatum existimarunt; quos sequuntur D. Thom. 2. 2. quaest. 164. art. 2. ad 5. S. Bonaventura, & Durand. in 2. sentent. distinct. 17. Nicolaus de Lyra, & Ludov. Istella sup. Genef. cap. 2. Coelius Rhod. lib. 1. lect. ant. cap. 22. & alij relati a Ludovic. Vives in addition. ad D. Augustin. lib. 13. de Civit. Dei, cap. 21. & Maluenda de Paradiso cap. 10. pag. 25. & 26. Circa & infra quam [sect. 9] lineam, & sub Zona praeusta, plures Novi huius Orbis insulas & provincias iacere, satis compertum est, & contra antiquorum opinionem eas admodum temperatas, fertiles & habitabiles esse, ut bene probat idem Maluenda ubi sup. & lib. 3. de Antichrist. cap. 14. Benedict. Pererius sup. Daniel. lib. 4. ad illa verba, Benedicat terra Dominum, Ioseph. Acosta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 10. in fine, & lib. 2. cap. 1. cum sequentib. & Fr. Ioan. a Ponte in d. Monarch. lib. 3. cap. 19. §. 1. & nos repetimus infr. cap. 11. Sed licet hoc, quod de Paradiso dicitur, admitti sine temeritate non possit, teste Acosta d. lib. 2. cap. 14. & Delrio d. pag. 378. [sect. 10] Cuius situm multi opinantur post diluvium evanuisse, & alij in India Orientali, vel sub Zeilana provincia, & in alijs varijs locis constituunt, & alij de eius loco disputare inanem quaestionem esse; quoniam Deus omnibus occultissimum esse voluit, nec nisi Divina revelatione cognosci, nec nisi Divino auxilio adiri potest, ut tetigimus sup. cap. 2. num. 5. & cap. 3. num. 40. & latius docent D. Augustin. de peccato origin. contra Pelagium lib. 2. cap. 23. Mag. Sentent. d. distinct. 17. Chassan. in Catalog. gloriae mundi part. 12. considerat. 4. Maluenda d. tract. de Paradiso per totum, Simon Maiol. colloq. 17. ex pag. 381. Delrius d. adag. 789. Rutil. Benzonius de anno Iubilaei lib. 2. cap. 43. & August. Torniellus in dictis annal. sacris die mundi 3. num. 13. ex pag. 41. ad 52. & Pat. Ludovic. Ballester. in Onomathograph. verb. Paradisus, pag. 305. ubi plurimas quaestiones de Paradiso proponunt, & prosequuntur: adhuc tamen idem Acosta concludit, [sect. 11] considerata quamplurium regionum huius Novi Orbis temperie, & veluti perpetui Veris benignitate, tanquam voluptatis hortum & alteram Tempe merito reputari posse. Cum neque hyems premat frigore, neque aestas caloribus coquat, adeo ut parvo cespite iniuriae omnes satis propulsentur, vestiumque vicissitudine vix opus sit. Ita ut si homines cupiditatis, pravarumque opinionum vinculis expedirentur, & ingenua libertate dominari potius, quam servire pecuniae decrevissent, facile hic iucundam, ac beatam vitam fuissent victuri. Nam quod poetae de Elysijs, quod de Tempe, quod Plato de sua illa Atlantide, vel fingit, vel narrat, id certe in his regionibus reperirent. De quibus etiam non inepte ea omnia praedicare possumus, quae eleganti stylo, de foelicibus illis insulis in Oceano sitis canit Horatius lib. Epod. Ode 16. quas licet omnes eius expositores pro Fortunatis accipiant, Bernard. tamen Aldret. Hesperides esse dicit lib. 4. de antiq. Hispan. cap. 17. pag. 566. quae huius Novi Orbis partem constituunt; verba autem Horatij sic habent: Vos, quibus est virtus, muliebrem tollite luctum, Hetrusca praeter & volate littora. Nos manet Oceanus circumvagus: arva, beata Petamus, arva divites & insulas: Reddit uhi Cererem tellus inarata quotannis, Et imputata floret usque vinea: Germinat & numquam fallentis termes olivae, Suamque pulla ficus ornat arborem: Mella cava manant ex ilice: montibus altis Levis crepante lympha desilit pede. Illic iniussae veniunt ad mulctra capellae, Refertque tenta grex amicus ubera: Nec vespertinus circumgemit ursus ovile, Nec intumescit alta viperis humus. Pluraque felices mirabimur, ut neque largis Aguosus Eurus arva radat imbribus, Pinguia nec siccis urantur semina glebis, Vtrumque rege temperante coelitum. Non huc Argoo contendit remige pinus, Neque impudica Colchis intulit pedem. Non huc Sidonij torserunt cornua nauta, Laboriosa nec cohors Vlyssei. Nulla nocent pecori contagia, nullius astri Gregem aestuosa torret impotentia. Iuppiter illa piae secrevit litora genti, Vt inquinavit aere tempus aureum. AEre, dehinc ferro duravit saecula: quorum Pijs secunda vate me datur fuga. Vnde quemadmodum olim collatis inter se tribus Mundi cogniti partibus, Europa [sect. 13] scilicet, Asia & Africa, de earum praestantia & excellentia disputari solebat, ut constat ex traditis a Chassaneo in Catal. glor. mundi part. 12. considerat. 17. Iacob. Pontano in 1. part. volum. 3. progymnasmate. 18. ex pag. 315. & alijs, quos retulimus sup. cap. 1. num. 26. Ita nunc detecta hac, quae quarta vocatur, an illis praeftantior, & excellentior censeri debeat? in quaestionem adduci solet. Et fere in omnibus [sect. 14] praestare, Novumque hunc Orbem antiquo praeponi debere, aperte concludit Ioseph. Acosta in lib. 3. & 4. de histor. natur. & moral. Indiar. & Anton. Herrera in eadem histor. decad. 1. lib. 1. cap. 5. pag. 11. Quibus ego non gravate subscriberem, si ita cultus, & habitatus ut antiquus reperiretur: cum & ingenti magnitudine & temperie, ut diximus, longe superior sit, [sect. 15] & aquarum, fontium, lacuum, ac fluviorum mirabilium, & navigabilium copia, de quibus plura tradit idem Acosta d. lib. 3. cap. 18. 19. & 20. Fr. Gregor. Garcia de Ind. origin. ex pag. 163. ad 172. Simon Maiol. colloq. 10. pag. 264. Maffaeius lib. 2. histor. Indiar. Boterus d. lib. 3. pag. 377. ubi de insigni flumine dicto Orellana, o el Maranon, & 383. ubi de altero non minore, quod Argenteum, sive Rio Dela Plata vocatur, Garcilassus Inca in suis Commentarijs lib. 8. cap. 22. & Ioan. Bapt. Scortia lib. 1. de natur. & increm. Nili cap. 5. ubi Nilum, qui fluminum Rex ab antiquis iudicabatur, teste Sil. Ital. lib. 6. & Agellio lib. 10. cap. 7. longe superari fatetur a praedicto Orelanio Novi Orbis flumine, cuius tanta est aquae abundantia, ut in fine ad nonaginta quinque leucas pateat, adeo, ut in medio navigans, nonnisi coelum & aquam conspicias. Vnde merito dixit Hieronym. Cardanus, esse maximum totius Orbis flumen, Vincitur etiam (inquit) ab Argento fluvio in eadem America, qui ostio patente ad quadraginta leucas adeo violentus currit in Oceanum, ut nautae prius quam tellurem ex alto conspiciant, dulces latices hauriant. Pascuis etiam, fructibus, & varijs arboribus, quin & plurimis radicibus, ad vitae sustentationem utilissimis, abundantior: & auri, & argenti, aliorumque metallorum, & pretiosiorum lapidum ditior reperiatur. Quae omnia sigillatim praedicti auctores prosequuntur, [sect. 16] & manifestius constare poterunt ex relationibus & descriptionibus, quae Regum nostrorum repetitis decretis & schedulis fieri iussae sunt de omnibus huius Novi Orbis insulis & regionibus, & de his, quae in unaquaque earum procreantur, & puculiari animadversione digna videntur. Inter quas schedulas, una expedita est sub anno 1606. [sect. 17] Excellentissimo Lemorum Comite Domino ac Domino meo semper colendo, & venerando D. Petro Ferdinandez a Castro in Regio Indiarum Senatu Praeside, quae tanti auctoris curam, prudentiam, & solertem indagationem satis ostendit, cum nihil, vel minutissimum, excogitari possit, ad provinciarum situs, gentes, mores, maria, littora, fluvios, fontes, montes, valles, pascua, itinera, pecudes, aves, fructus, arbores, metallorum fodinas, & denique ad coelum & solum huius Novi Orbis spectans, de quo distinctam & peculiarem notitiam ab eorum Praetoribus, & Gubernatoribus non exegerit. Exemplo [sect. 18] forsitan ducto a Romanorum libris, sive laterculis, quibus utriusque Imperij vires & rationes similiter ordinabant; circa quos luculentos & eruditos commentarios scripsit Alciatus, & Guido Pancirolus: [sect. 19] vel ab Augusto caesare, de quo scribit Priscianus in princ. suae Cosmograph. Philip. Bergomens. in suo supplem. Chronic. lib. 7. Chassan in d. Catal. glor. mund. part. 12. consider. 10. in fin. & Simon Maiol. d. colloq. 10. pag. 262. & pag. 266. & colloq. 16. de insulis pag. 342. quod per omnem terrarum Orbem, per triginta continuos annos dimensores legatos viros doctissimos, & in Geometrica arte peritos, ad Praesides, Duces, & Iudices provinciarum misit, ut describerent, mesurarentque terras, aquas, nemora, plana, concava, montes, colles, itinerarium, atque etiam maria, & maritima loca, & quidquid ubique vel arte, vel natura mirandum, aut prodigiosum occurrisset, ea que omnia Senatui diligenter notata, & fideliter scripta, nuntiarent. Et quamvis Ioan. Boter. in relatio. univers. 1. part. vol. 2. lib. 1. cap. 4. & 5. ex pag. 339. hoc, quod de excellentia Novi Orbis asserimus, in dubium vocare velit, [sect. 20] Europeis regionibus, caeterisque primas deferens, quae ad Arcticum Polum spectant. Quod etiam [sect. 21] Hispaniae nostrae laudes exaggerans, sentire videtur Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 11. & 30. Paniam, sive Iubaliam dictam fuisse considerans, quasi omnia bona, quae in reliquis Orbis partibus divisa conspiciuntur, in ea cumulatissime reperiantur, de quo pluribus agit Plin. lib. 3. cap. 1. & seqq. & lib. ult. cap. ult. Strabo lib. 3. Iustin. lib. 44. Latin. Pacat. in Panaegyr. ad Theodos. Claudian. de laudibus Serenae, Apian. Alex. lib. 2. cap. 22. Lucius Flor. lib. 2. Archiep. Tolet. 1. part. hist. Hispan. cap. 13. & 4. Philip. Bergom. in supplem. Chron. lib. 2. Lucius Marinaeus Siculus de rebus Hispus. lib. 1. & 5. Ioan. Vasaeus in Chron. Hispan. cap. 9. Zamalloa lib. 1. Chassan. in Catal. glor. mun. part. 12. consider. 17. Ambr. Moral. in descript. Hispan. tom. 2. coel. Rhodig. lib. 18. antiq. lect. cap. 12. Didac. Davalos in Miscellan. Austral. colloq. 37. Conradus in templo Iud. lib. 1. cap. 2. §. 3. Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. fere per totum, Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 14. §. 5. Madera, & Valdesius in libris, quos de excellentijs, & dignitate Hispaniae luculenter scripserunt. Tandem tamen ipse idem Pater temperiem, & communem ubertatem Americani Orbis extollit: & Boterus etiam fatetur, [sect. 22] hodierni temporis consideratione habita, negari non posse, quin antiquum Orbem excedat, cum animalibus, arboribus & fructibus, quibus antea abundabat, illi fere omnes accesserint, qui apud Europeos in usu erant. Quorum [sect. 23] in his regionibus ingens, & prope incredibilis foecunditas, & ubertas passim experitur, & multorum testimonijs celebratur, ut constat ex mirabilibus relatis a Pet. Mrtyre in decad. de Novo Orbe, Dida. Fernand. de Oviedo in summa rer. Indic. cap. 79. & 81. & in hist. lib. 9. cap. 16. & lib. 11. cap. 1. Aloisio Cadamusto, Alumno Cortesij, & alijs, qui relationes Novi Orbis scripserunt, Acosta d. lib. 3. & 4. per totum. pet. Mexia Hispalens. in Sylva var. lect. 5. part. c. 26. & 27. Herrera decad. 1. lib. 10. cap. 9. & alibi saepe, Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 14. de Iusulis ex pag. 340. & colloq. 17. de propriet. locorum ex pag. 391. & passim colloq. 20. & 21. ubi de herbis & plantis, Torquem. in Monarch. Ind. lib. 14. ex c. 36. ad fin. libri, & Garcilassus Inca in suis Commentar. lib. 8. ex cap. 9. ad 21. & lib. 9. ex cap. 16. ad 30. [sect. 24] Vbi inter alia referunt, pepones in Hispaniola insula in tantam amplitudinem inaugeri, ut vix unus homo, unicum peponem humeris ferre possit, totoque ibi anno semper maturescere, semperque sapidos, & ad vescendum gratos esse: [sect. 25] soenum quoque falce abscissum, quinta die ad cubiti proceritatem rursum adolescere. Et in eadem insula, & plurimis circa illam alijs, & in aliquibus continentis eiusdem Novi Orbis regionibus, [sect. 26] ex una arista frumenti bis mille grana numerata fuisse, spicas adeo ingentes esse, ut humano brachio aequentur, [sect. 27] tres fructus quotannis reddi, & cucumeres, pepones, ac cucurbitas post vigesimam a satione diem maturas colligi: lactucas, betas, buglossa, caules, decima: frumentum [sect. 28] vero nostrum, intra duos menses. At illud Indicum, cui Maiz nomen est, semper centuplum referre, bisque in anno satum, bis meti. Denique [sect. 29] totum hunc Novum Orbem tum in continenti, tum in insulis, toto anno penitus virere: nulla enim arbor frondibus unquam destituitur, praeter paucas quasdam. Quae exacte perpendens [sect. 30] Maiol. d. colloq. 17. pag. 391. merito concludit, feracitatem Novi Orbis feracitati, quae de India Orientali, & alijs Asiae regionibus celebrari solet, proculdubio praeferendam esse. Non enim (inquit) ita passim in illis haec fructuum exuberantia est, sed alicubi tantum in locis, immensis inter se intervallis, disiunctis. Idem quoque Auctor d. colloq. 21. & alij ex sup. relatis plura miranda recensent [sect. 31] de natura, & ingenti magnitudine arundinum, & aliarum arborum eiusdem Orbis, & praecipue [sect. 32] de ligno quodam Novae Hispaniae; in quo cum vetustior putredo est, lux quaedam, splendorque nocturnis in tenebris enascitur, & noctu itinerantibus percommodum est, ut comitem quisque suum videat, & absque errore sequatur. Et de alia arbore, nomine, [sect. 33] Magvei, quae una omnium rerum officia praestat, ex ea enim parantur aquae, vina, oleum, acetum, mel, syrupi, fila, acus, tigna, & domorum tecta. & res aliae infinitae, ut latius recenset Acosta d. lib. 4. cap. 23. & Garcilassus Inca in suis comment. lib. 8. cap. 13. Nec minus memorabilis videtur alia quae in Peruvia reperitur materie spongiosa, quae venereos stimulos perdomat. Eamque ob causam Indi nunquam ex ea ignem struunt, ne eius calore fumóve impotentes in venerem reddantur, ut ex Ioan. Metello narrat Theat. vitae humanae volum. 23. lib. 2. pag. 3973. Quantum [sect. 34] vero animalia ex Hispania adducta multiplicent, vel ex eo cognosci poterit, [sect. 35] quod cum in insula Hispaniola ante Nostrorum in eam adventum tria tantum quadrupedum genera nascerentur, ut ait Magin. tab. 34. pag. 290. vel quinque, eaque minutissima, cuniculorum instar, quorum nomina refert Ovetus lib. 12. histor. Ind. cap. 1. & 5. & Maiol. d. colloq. 17. pag. 391. nunc vero innumerabilibus domesticis animalibus scatet, & armentis praecipue, [sect. 36] ita ut hinc ingens coriorum, ac pellium copia in Hispaniam comportetur, ut praeter alios tradit Acosta d. lib. 4. cap. 33. & eadem foecunditas in equis, porcis, capris, ovibus, & avibus Castellae in eadem insula, & reliquis fere Americae regionibus invenitur, ut observat idem Acosta d. cap. 33. & seqq. & Ant. de Herrera decad. 4. lib. 9. cap. 5. pag. 231. & cap. 14. pag. 250. [sect. 37] Vbi tradit, in quadam valle prope Mexicum ex duabus ovibus cuidam Hispano homini, nomine, Camargo, intra decem annos quadraginta mille, & plures natas fuisse. Et Pet. Ciez. 2. tom. hist. Ind. c. 35. Cardan. de variet. rer. lib. 7. c. 27. & Theat. vit. hum. vol. 3. lib. 1. pag. 611. narrant in d. insula Hispaniola vaccarum carnes mercedis loco offerri excoriare volenti, & Decanum Rodericum Baptistam, ex una vacca octingentos ducatos aureos viginti annorum spacio collegisse, cum quovis anno bis pareret. In solis praeterea [sect. 38] Peruanis montibus animal reperitur, Vicuna, ab indigenis appellatum, quod rufum colore est, hircis Indiae Orientalis simile, cornua non habens, & cursu super reliqua velocissimum. Hoc animal herbis salutiferis, quae sunt ibi plurimae, nutritur, & lapides Bezaares in marsupio quodam latenti gignit, in quo herbas ruminandas reponit. Quorum lapidum usum, & utilitatem puer annorum duodecim, in vitis Indis Hispanos admonuit, & ob id a suis mox sacrificatus fuit. Adeo Hispanis sua mysteria invident, ut tradit Ioan. Mettel. relatus a Theat. vitae humanae volum. 1. lib. 1. pag. 106. Ioseph. Acosta in hist. nat. & moral. Indiar. lib. 1. cap. 21. & lib. 4. cap. 41. & 42. & Doct. Huerta in annot. ad Plin. lib. 8. cap. 53. folio 289. Et Auctor libri qui de lapide Bezaar novissime prodijt, Herrera decad. 5. lib. 4. cap 9. pag. 123. & Camill. Borrellus de praest. Reg. Cathol. cap. 28. num. 40. qui pluribus probat hunc lapidem in aliquibus partibus fodinalem, aut mineralem reperiri. Et [sect. 39] ut alia mirabilia praetereamus, quae natura in metallis & lapidibus earundem regionum auxisse videtur, de quibus videndus erit Acosta in d. hist. Ind. lib. 5. per totum & Garcilassus Inca in d. commentar. lib. 8. cap. 23. 24. & 25. omitti non potest, quod de insula Cuba narrant Ovetus lib. 17. hist. Ind. cap. 7. & in sum. Ind. cap. 5. Pet. Mexia in d. Sylva, 5. part. cap. 9. Porcacchus in Insular. lib. 3. pag. 173. Magin. d. tab. 34. fol. 290. & Maiol. colloq. 17. pag. 391. & colloq. 18. pag. 418. In qua vallis est, ad duodecim millia passuum porrecta, quae tota referta visitur lapideis globis, sive silicibus praerotundis a natura ipsa perfecte ad sphaericam formam tornatis, perinde ac si arte nimia fuissent confecti, extant minimi, magni, maiores, maximi, amplissimi, ut singulis tormentorum aeneorum, sive bombardarum formis aptari possint, ceu de industria ad hostes profligandos parati, ad quem effectum ingentem illorum copiam Hispalim adduci a Catholicis Regibus iustam, scribit Petr. Martyr decad. 7. cap. 7. Et quod admirabilius est, [sect. 40] testante eodem Pet. Mexia d. 5. part. cap. 23. & Maiol. d. colloq. 18. pag. 418. natura, velut quae expectasset Christianorum in has regiones adventum, post globos adeo ingenti copia, adiecit, non minore tormentarium pulverem, etiam sulphuream materiam suppeditans, in provincia Quautemallan, mirumque est, nulla arte egere, ut conficiatur is pulvis, quandoquidem sulphur ea natura ibi indita nascitur, ut idem opus, efficaciamque praestet in ipsis bombardis, quam apud nos absolutissimus tormentarius pulvis praestare solet. Est quoque in eisdem regionibus, & praesertim [sect. 41] in istis Peruanis nimis mirabile, quod intra brevissimum terrae spacium, magna climatis, aut temperamenti variatio, & diversitas invenitur, & prout loca ad montana, vel ad valles respiciunt, frigoris vel caloris, & Hyemis, ac Veris differentiam, & effectus praesentiunt, ut cognosci potest ex traditis ab Acosta d. lib. 4. cap. 32. Pet. Mexia in Sylva 5. part. cap. 25. & Boter. in relatio. univers. 1. part. vol. 2. lib. 3. pag. 390 [sect. 42] Vbi ex hoc descendere dicunt, ut arbores uno semestri ex uno latere, seu parte, altero ex alia fructus producant, qualem esse ficulneam produnt in valle de Mala tredecim leucarum intervallo ab hac civitate de los Reyes, quae parte dimidia, qua Austrum spectat, frondet, & fructus fert eo anni tempore, quo in montanis aestas viget, altera vero, quae ad planities maritimas respicit opposito, aut contrario anni tempore quo illae vernant, viret, atque fructificat. Cuius diversitatis causa a diverso aeris temperamento dimanat, ab hoc, vel illo latere arborem afflantis, & percutientis. Sed neque minus mirabile est, quod in eisdem planis, [sect. 43] sive maritimis oris totius Peruani Regni quotidie experimur, & praeter alios plures scriptis suis commendant Augustin. Zarate in histor. Peru lib. 1. cap. 7. Acosta d. lib. 3. cap. 22. & 23. Boterus in relation. d. lib. 3. pag. 387. Petr. Mexia d. cap. 25. Simon Maiol. colloq. 16. pag. 378. & colloq. 1. pag. 18. Anton. Herrera decad. 4. lib. 9. cap. 3. & in descriptio. cap. 19. Michael Balboa Cabello in Miscellan. Austr. M.S. part. 3. cap. 4. & D. Didac. Davalos & Figueroa in sua Miscellan. colloq. 35. ex fol. 157. scilicet, quod in illis nunquam pluat, aut ningat, nec tonitrua, fulgura, aut fulmina sentiantur, cum tamen in montanis, quae ab his oris decem (ut plurimum) milliaribus distant, & sub eadem linea & gardibus iacent, haec omnia frequentissima sint. Cuius rei cum plures philosophicas rationes praedicti auctores excogitaverint, in eam tamen magis conveniunt, ut id siccitati horum littorum tribuatur, ex quibus nulli humores, aut vapores crassi suscitantur, qui faciendis pluvijs idonei sint; sed tenues nimis halitus, qui solum nebulas, sive, ut loquuntur, Garvas causare possunt. Et praeterea, quia Australis ventus, qui vocatur, Svr, & perpetuo flatu in eisdem littoribus dominatur, nubes in montanis exhalatas repellit, & cum hic contrarium non habeat, vapores ibi elatos solus in altum promovere non potest, sed eosdem, in inferiore statione relictos, tantum in nebulas disponit. [sect. 44] Quae tamen nebulae apprime utiles sunt, quoniam & gramini incrementum praestant, & fruges producunt. Nam etsi universa huius terrae loca undarum ex fluminibus eductarum magnam copiam habeant, ros tamen, & nativa coeli humiditas plus efficaciae possidet, praestatque, eo enim solo, arenosa admodum, & alias arida, & sterilia non solum splendide virent, sed pabulum etiam uberrimum nanciscuntur, quo pecora prompre & facile pinguescunt. A quibus [sect. 45] non multum abesse videtur, quod de Hyrcaniae montibus ex Onesicrito commemorat Plinius lib. 31. cap. 3. tradens in illis a Meridiano latere nunquam pluere, sylvasque ab Aquilonis tantum parte nasci, fertilissimam tamen regionem esse, & idem de alijs regionibus AEgypti, Babylonis & Arabiae scribit Strabo lib. 16. Mela lib. 1. cap. 5. & alij, quos refert Simon Maiol. d. colloq. 17. pag. 386. & 387. & d. colloq. 1. de meteoris pag. 18. Verumtamen est, haec tot ac talia coeli & terrae bona, quae in his Americanis regionibus reperiuntur, terraemotuum [sect. 46] damnis, & ruinis praegravari, qui in illis, ac praesertim in maritimis, valde frequentes & aliquando vehementissimi esse solent, qualis in hac Regali Regum urbe illi fuisse perhibentur, qui annis 1582. 1586. & 1609. acciderunt, & alius in urbe Quitensi anno 1587. & in urbe Arequipa anno 1582. quo omnes fere eius domus prostratae sunt, interemptis tantummodo viginti duobus viris, & alius in Regno Chilensi [sect. 47] anno 1562. qui ita vehemens fuit, ut per 300. orae maritimae leucas percurrens, montes suis sedibus moverit, fluminum alveos praecluserit, maria suos terminos exire coegerit, & urbes quassaverit, de quibus & alijs latius agit Acosta d. lib. 3. cap. 28. Boterus d. lib. 3. pag. 386. Fr. Gregor. Garcia de Indor. orig. pag. 385. Herrer. in descript. Ind. cap. 20. pag. 59. & in hist. gener. decad. 5. lib. 10. cap. 6. Magin. tab. 34. fol. 285. & Fr. Ioan. Troquemad. in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 35. Et his ultimis annis ingens alius terraemotus accidit in urbe Trvxilo, qui momento temporis omnia eius aedificia funditus subvertit, & alter in urbe Panamensi, die 2. Maij, ann. 1621. quo plure etiam domus prostratae sunt; & inter reliquas, ea, [sect. 48] ubi praestantissimus, mihique amicissimus vir D. Ioannes a Sancta Cruce, Regius eiusdem urbis Senator morabatur, qui dum matrem aegram, & luxatam, lecto iacentem, ut AEneas alter, a tanto periculo eruere satagit, labentis trabis ictu misere collisus interijt. Dignus profecto ob talem pietatem, & vitam anteactam exitu foeliciore, [sect. 49] si rem humanis oculis inspiciamus, ut Atheus ille fecit, qui dixit: Cum rapiant mala fata bonos, ignoscite fasso, Sollicitor nullos esse putare Deos. At si divinae mentis arcana animo, & cogitatione lustremus, parui referre iudicabimus, igne quis, aqua, ferro, fame, aut quavis alia [sect. 50] morte moriatur, cum haec mala dici non possit, nisi cum mala vita praecessit. Neque enim facit malam mortem, nisi quod sequitur mortem: & ijs, qui necessario morituri sunt, non multum curandum est, quid accidat, ut moriantur, sed moriendo, quo ire cogantur, ut pie docet D. Augustin. in lib. de dono disciplinae, & lib. 1. de Civitate Dei, cap. 11. D. Ambros. in orat. de obitu Valentiniani, tom. 5. ibi: Nec putet aliquis meritis eorum, obitus celeritate detractum &c. & late prosequitur Seneca in lib. quare bonis viris mala accidant. Muretus ibidem in oratione de provident. Iustus Lipsius de Phystolog. Stoic. lib. 1. dissert. 13. & sequentib. & Francisc. Petrarcha de remed. advers. fort. Dialog. 54. ubi ait: Nescio quid terribilius adeo sit, in aquis mori, quam in terris, quandoquidem in alterutro moriendum est, seu quid optabilius, vermium cibum esse, quam piscium. Quorum sententijs, [sect. 51] & exemplo Divi simeonis Stylitis, quem Sophronius in Prato spirituali narrat, fulmine percussum interijsse, ingentem moerorem leniebam tristis nuntij, in hanc urbem, ipfo, quo haec; transcribimus tempore, allati, de plurimis eius civibus, [sect. 52] qui in Hispaniam navigantes, horribili, & tremendo naufragio circa Havanam periere. Equibus unus fuit [sect. 53] insignis ille Pater Paulus Ioseph. ab Arriaga ex Societate Iesv, quem omnes ob vitae puritatem, religionis observantiam, morum sanctimoniam, atque etiam ob variam eruditionem, cum maxima humilitate coniunctam, reverenter suspiciebamus, & nunc etiam magis venerari debemus: cum fidedignis testibus compertum fuerit, paulo ante navis submersionem, concionando, & a audiendis naufragantium confessionibus fessum, Christi Domini crucifixi imagini innixum, piam animam exhalasse. Sed valet hic illud, quod apud Homerum Iupiter effatur, Habeo curae & pereuntes, quasi diceret, tunc quoque cum pereunt, non negligi a Deo, sed bono aliquo fine perire. Vnde ut D. Damascen. docet lib. 2. de fide Orth. cath. 29. Omnia admirari, omnia laudare, omnia sine inquisitione suscipere Providentiae opera debemus, etiam si multis iniusta videantur, quia scilicet ignota est, imo comprehendi nobis impotens Divina Providentia. Dictorum [sect. 54] autem terraemotuum causas aliqui ignivomis montibus tribuunt, vulgo dictis Volcanes, quorum plures in hoc [sect. 55] Novo Orbe apud Mexicum, Tlascalam, Nicaraguam, Guathemalam, Terenatem, Pastum, Quitum, Arequipam, & alibi passim reperiuntur, non minus AEtna, ac Vesuvio mirabiles, de quibus, & de causis, quod ignis & sumus in eis tamdiu duret, post Aristot. de admiran. cap. 36. Plin. lib. 2. cap. 106. & lib. 3. cap. 8. Solin. cap. 10. & 11. Trogum lib. 4. D. August. lib. 21. de Civit. Dei cap. 4. & Ludov. vives in notis, Paul. Oros. lib. 5. cap. 10. & 11. & lib. 7. cap. 9. D. Isid. lib. 14. Etymol. cap. 8. plura tradit Acosta lib. 3. de hist. Ind. cap. 26. & 27. Petr. Mexia in Sylva, 5. par. cap. 23. & seq. Ravis. Textor in officin. 2. tom ex pag. 379. Maluend. de Antich. lib. 1. c. 35. pag. 50. Simon Maiol. colloq. 16. ex pag. 368. & 373. ubi de montibus ignivomis utriusque Orbis multa congessit, & colloq. 17. pagina 396. & colloq. 22. ex page. 498. Georg. Agricola lib. 1. & 2. de ortu & caus. subterraneorum, & lib 4. de natur. eorum quae effluunt ex terra, Cardan. lib. 2. de subtilit. Herrera in descript. cap. 18. pag. 53. Torquemada d. lib. 14. ex cap. 30. ad 34. & Basil. Pontius Legionens. 1. part. variar. disput. quaest. 8. exposit. cap. 4. ubi de his montibus ignivomis Novi Orbis exponit illud Iob cap. 28. Terra, de qua oriebatur panis in loco suo, igni subversa est, de quo latius agimus infra cap. 15. num. 62. Sed quoniam [sect. 56] multoties accidit, ut etiam in regionibus ab huiusmodi montibus, & eorum eruptionibus nimis distantibus, & praecipue in planis, & littoralibus locis, terraemotus sentiantur, ut supra retulimus. sunt alij, qui eorum caulas esse opinantur, quod pori & cavernae terrae, per quas halitus egressuri erant, maris aqua obturentur, atque etiam superficiei humiditas efficiat, ut ferventes vapores, humoresque interius conclusi, & quasi captivati maneant; qui si post nimiopere incaluerunt, latissime diducuntur, & quasi difflantur, eo maiori impetu, quo exhalatio maior fuerit. Atque ita nonnulli observarunt, terraemotus tum potissimum excitari, cum siccum annum frequentes pluviae insequuntur. Quas rationes aperuit Aristot. lib. 2. Meteror. Seneca lib. 6. natur. quaest. cap. 1. 12. 21. & 23. & lib. 7. capit. 25. ubi. spiritus, inquit, intrat terram per occulta foramina, quaemadmodum ubique, ita & sub mari. Deinde cum est obstructus ille trames, per quem descenderat, reditum autem illi a tergo resistens aqua abstulit, huc & illuc fertur, & sibi ipsi occurens, terram labefactat. Ideo frequentissime mari opposita vexantur, [sect. 57] & inde Neptuno haec assignata est movendi potentia. Quisquis primas litteras Graecas didicit, scit illum apud Homerum Εννοϐίγαιομ vocari, idest, terrae motorem, aut concussorem. Eandem rationem, & causam nominis Neptuni exponit plutarc. in lib. de Homer. & in vita Cimonis, Ammian. Marcellin. lib. 1. Natal. Comes in mitol. lib. 2. cap. 8. & luvenal. satyr. 10. dum ait: Ipsum compedibus qui vinxerat Ennosigaeum. Et [sect. 58] plurima simul de alijs causis, & de varijs terraemotibus congerentes, qui in varijs Orbis partibus contigerunt, prolixius prosequntur Plinius lib. 2. cap. 80. 83. & 84. Lucretius lib. 6. de natur. rer. idem Senenca lib. 2. natur. quaest. cap. 30. & 31. & lib. 9. cap. 25. Diodor. Sicul. lib. 15. Biblioth. Nicephor. lib. 13. cap 36. & lib. 14. cap. 46. & lib. 18. cap. 13. D. Antonin. tit. 6. cap. 21. §. 2. & tit. 22. cap. 14. §. 2. & 3. Acosta d. lib. 3. cap. 28. Torquemad. d. lib. 14. pag. 35. Petr. Fab. lib. 1. Semest. cap. 9. & lib. 3. cap. 4. pag. 63. & 64. Simon Maiol. omnino videndus colloq. 1. de Meteoris ex pag 29. & colloq. 13. de fontibus pag. 319. & colloq 17. de propriet. loc. ex pag. 397. Rutil. Benzonius de ann. Iubil. lib. 6. cap. 12. ex pag. 675. Berbard. Aldret. de antiq. Hispan. lib. 3. cap. 6. ex. pag. 349. Maluenda de Antichrist. lib. 7. cap. 14. Pined. in Iob cap. 9. vers. 6. & in Eccles. cap. 1. vers. 4. Ludov. Ballester. in Hierologia lib. 2. cap. 10. & alij relati a Torreblanca de Magia divinatr. lib. 1. cap. 2. ex nu. 21. & cap. 6. per totum, & lib. 2. cap. 11. ex num. 28. Theatr. vitae hum. vol. 3. lib. 2. pag. 632. 636. 637. & 646. & seq. Fr. Greg. Gracia de Ind. orig. lib. 4. cap. 12. & Nos sup. c. 4. num. 16. & Ioan. Bapt. Scortia de nat. & increm. Nili, lib. 1. cap. 8. ubi causam exponit cur in AEgypto nunquam intremiscat, & P. Ioan. Ludov. Cerda in comment. sup. Virgil. lib. 8. AEneid. vers. 241. not. 5. ubi sex terraemotuum species commemorat. Neque [sect. 59] absunt nostri I. C. qui de eisdem terraemotibus mentionem faciunt in l. fluminum 24. §. haec stipulatio, & §. Servius, D. de damn. infect. l. propter incendium 4. D. de pollicitat. l. ex conducto. 15. §. Si vis tempestatis, l. si merces 25. §. vis maior. l. Martius 59. D. locati. [sect. 60] Inter quas tamen aliquod dissidium esse videtur. Nam priores illae, terraemotum inter casus fortuitos numerant, & ex ira, sive indignatione Dei provenire docent, indeque illum θeoybian, hoc est vim Divinam appellant. Posterior autem vi naturali tribuit, causas nimirum, & rationes naturales, ut apparet, considerans, ex quibus terraemotus oriri retulimus. Neque placet concordia Petr. Fab. d. lib. 3. cap. 4. ad finem, qui vim Divinam, & naturalem pro synonomis a Iurisconsultis usurpari putant, [sect. 61] cum Natura Deus ipsa sit, iuxta illud Ovid. 1. Metamorphos. Hanc Deus, & melior litem Natura diremit. Et Senecae lib. 4. de benefic. capit. 7. Quid enim aliud est Natura, quam Deus, & Divina ratio toti mundo, & partibus eius inserta? cum alijs, quae eleganter congerit Iustus Lipsius de Physiologia Stoic. lib. 1. dissert. 5. Quare [sect. 62] verius esse arbitror, quod etsi naturali aliqua vi, aut ratione terraemotus causari, & impelli possit, atque hoc inspecto ad vim naturalem eum referat Iavolen. in d.l. Martius: id tamen nihil vetat, quominus alij Iurisconsult. ipsum quoque Dei irae adscribant, atque adeo vi Divinae, quam & vim maiorem appellant. Quoniam cum [sect. 63] terram firmam, stabilem, & immotam Deus manere iusserit, iuxta illud Eccles. cap. 1. vers. 4. Terra autem in aeternum stat. & Psalm. 133. Fundasti terram super stabilitatem suam, cum alijs, quae ibídem erudite tradit Pineda, & sup. Iob cap. 28. vers. 7. & cap. 38. vers. 4. & Iustus Lipsius ubi sup. lib. 2. dissert. 19. Benzonius d. lib. 6. cap. 27. pag. 696. nunquam eiusdem terrae commotiones, quantumvis ex causis naturalibus fluant, nisi in signum Divinae potentiae, aut indignationis accipere debemus, quibus vel peccatores punit, vel commonet, ut convertantur, ut ostendit sacra Pagina Iob 9. versic. 6. Ecclesiastici 16. 18. & alibi passim. Quare [sect. 64] Philiastrius in lib. de haeresib. appellat haereticos, & vanos illos Philosophos, qui terraemotum rerum, & elementorum naturae adscribunt, non Dei peculiari iussioni, & indignationi. Et [sect. 65] prodigiosum semper extitit antiquitati, atque adeo Divinum, si terra movit, & ad portenti significationem aucupandam libros Sybillinos adibant, ut tradit Livius lib. 34. Seneca lib. 6. nat. quaest. fere per totum, Agel. lib. 2. noct. Attica. cap. 28. Ludov. Carrion lib. 1. emend. cap. 11. & 12. Lorin. in Act. Apostol. cap. 4. vers. 31. Clavius ad cap. 1. Sphaerae. [sect. 66] Et plura exempla Divinae indignationis & vindictae, per terraemotus sumptae, adducit Maiolus d. colloq. 1. pag. 29. & 30. Ferias [sect. 67] quoque, cum moveri terram senserant, eius rei causa edicto imperabant Romani, teste eodem Agell. ubi sup. Dei tamen, inquit, nomen, ita uti solet, cui servare ferias oportere, non edicebant, ne alium pro alio nominando, falsa religione populum alligarent. Eas ferias si quis polluisset, hostiam immolabat. Idque ita ex decretis Pontificum observatum Marc. Varro dicit, quoniam & qua vi, & per quem Deorum, Dearumve terra tremeret incertum esset. ¶ Ad quarum feriarum imitationem, & aliarum, quae ob alios [sect. 68] prodigiosos, aut repentinos casus indici solebant, de quibus agit text. in l. fed etsi, §. si feriae, D. de ferijs, l. 1. C. eodem, l. 38. tit. 2. part. 3. Covarr. lib. 4. var. cap. 19. Anton. Thesaur. decis. 39. num. 6. Brissonius in l. Dominico, C. de spectacul. & Rosinus de antiquit. Roman. lib. 4. cap. 3. Nos, [sect. 69] qui unum & verum Deum, ut omnium causarum causam in eius Sanctis veneramur, solemnia vota emittere, & anniversaria festa celebrare solemus, illis diebus, quibus violentiore aliqui terraemotus contigerunt, ut in hac Limensi urbe observatur in die Visitationis Deiparae, & D D. Crispini & Crispiniani, & olim in Gallia Mamertum Episcopum observasse legimus apud Iornandes in Annal. Sigon. lib. 14. Imper. Occident. & lib. 4. Reg. Ital. & Theat. vitae humanae volum. 16. lib. 2. pag. 3049. Et at Dei iram, atque indignationem placandam [sect. 70] illa etiam verba foribus, & Parietibus nostrarum aedium affigi curamus, Christvs NoBiscvm, State, quibus quasi coelitus missis Antiochenae urbis ingentem terraemotum sedatum fuisse tempore Iustiniani Imperatoris commemorat Anton. Contius in eius vita, & Nicephorus Calist. lib. 17. histor. Eccles. cap. 3. Et de eiusdem urbis Limensis terraemotibus agens litteris mandavit eruditissimus [sect. 71] Doctor Franciscus Carrascus del Saz, qui postquam in ea pluribus annis honorificum advocationis, & adsessoris Dominorum Proregum officium exercuit, Regij Panamensis Senatus Consul creatus fuit, in suo lib. pract. quaest. sup. novam Recop. cap. 2. ex num. 18. ad 24. Sed ut his, quae de terraemotibus diximus, finem imponamus, lubet hic notabilem, [sect. 72] & admirandum casum cuiusdam terraemotus, & ignivomi montis eruptionis huius Peruani districtus inserere, qui praeter quam quod in eo omnibus notissimus est, Reverendi Patris Martini Delrio asseveratione communitur lib. 4. disquisit. magic. cap. 3. q. 2. pag. 299. ubi sic ait: Anno superiore 1600. die 18. Februarij prope Arequipam ex illis, qus multi in Peruana sunt montes ignivomi, (Vulcanos vocant) unus eorum, Guaina Putina, principio candidam nubem visus pecorarijs ex longinquo eructare, quam consecuta est procella fragminum ingentium, quasi avulsorum a rupibus, sed ignitorum: haec paulum spacij progressa comminuebantur in minores lapides, & paulatim, centesimo ferme passu a cratere, in cinerem. Vbi saxa decidebant, cuncta revulsa, diruta, comminuta, interempta: ubi lapides, pauci mortales evasere, vel iumenta. Fors Hispanus iter faciebat eques, cum vim grandinis lapillaceae non ferret, descendit, & se sub equo locat; sed equus non valebat subsistere prae vi ictuum. Herus videns, nec tutum, nec quietum sibi sub equo refugium, epiphium aufert, equum deserit, capiti sellam imponit, sic aegre evasit crani fragium. Torrentes & fluvij, ac fontes nonnulli penitus exaruere, alijs lapsus facultas interclusa, cineris multitudine, idque per leucas plus trecentas. Arequipae primum ortae clara luce tenebrae, integrum fere mensem durarunt. Interea initio coelum fulminibus visum dehiscere, & audiri tonitrus, sammeique globi, instar artilleriae bellicae aciebus hinc inde dispositis mutuo explosae, vicissim huc illuc discurrere. Ingens globus semel decidit, & a templo in proximum ambitum, inde in viam publicam patente porta erupit, & subito disparuit, relicto sulphureo nidore. Terraemotus iugis fuit, adeo ut multae domus conciderent, reliquae quasi tripudiarent nutantes. Nec cessavit interea pluere terram albam instar cinerum, seu calcis tritae, ut nemo per plateas incederet, quin mox digiti spissitudine cooperiretur, Domus quae minimum tectae essent, crassitudine semipedali: sic pleraeque sub onere gemebundae subsiderunt. Malum durabat, luce per intervalla potius ostentante se, quam diem praebente. Mense fere exacto cessatio fuit, & nonnulla intermissio, ut nostri, qui illic degunt perscripsere; sed adhuc metus manebat graviorum. Magnam morum in melius tum timor expressit commutationem, omnes ad pedes Sacerdotum devolvi, adeo, ut quies nulla daretur, & vi in cubicula poenitentes irrumperent. Sic Deo lucrum animarum multarum accessit. Sed nec Satanas neglexit occasionem; nam cum Indi Pagani viciniores flammis, solita superstitione, Magos accessissent, & simul ad montem illum properarent, & malis cantibus, ac sacrisicijs procurarent, Magos, & viciniores quoque flammae consumpserunt, caeteri omnes male mulctati, desperabundi, pars suspendio, pars aliter sibi mortem consciverunt. [sect. 73] Quibus addo ex relatione multorum, qui huic spectaculo interfuerunt, cineres torrentium more magno impetu per plures leucas, etiam transvadatis fluminibus decurrisse, & domos aliquas in agris positas, illensis habitantibus, suis sedibus motas, & in alias exportatas. Addere [sect. 74] etiam libet ingens aliud naturae miraculum, quod narrat Acosta d. lib. 3. cap. 28. in fine, & post eum Herrera in descript. Ind. cap. 20. pag. 59. scribens anno 1581. circa urbem Chuquiavo, alias de la Paz, magnam partem altissimae rupis ad Indorum pagum respicientis, qui dicitur Ango Ango, subito corruisse, & eorum plures, qui idololatrae, & malefici erant, obtrivisse. Et quod maius est, rupem ipsam non secus ac undam, aut ceram liquefactam, ad sesquileucae spacium procurrisse, aut profluxisse, lacumque vicinum, & omnem illum ambitum terra expletum fuisse. In alia quoque provincia Peruana, quae Chumbivilcas [sect. 75] appellatur anno 1612. iuxta oppidum de Alca repente parvus torrens, qui illud alluit, in magnum fluvium erupit, regionem universam per dies aliquot cum maximo incolarum damno inundavit, ingentia saxa rapidissime volvens, nullis aquis pluvijs adauctus, sed ijs, ut apparet, quae, dehiscente ibidem tellure, ex intimis eius penetrabilibus effluxerunt: iuxta [sect. 76] quae de aquis terrae immixtis, & fluminibus, & abyssis sub ea latentibus, ex aliorum Philosophorum sententia commemorat Plinius lib. 2. cap. 68. & Seneca omnino videndus lib. 3. natural. quaest. per totum, & praecipue cap. 8. 19. & 30. & lib. 5. cap. 14. & lib. 6. cap. 7. & Simon Maiol. d. colloq. 10. de mare pag. 262. Vt sic appareat undique, [sect. 77] & ubique hominibus pericula imminere, l. Senatus 35. §. mortis causa, D. de donat. caus. mor. l. 1. §. cum tamen, D. depos. Deumque eiusmodi naturae portenta, ut timeatur, ordinasse, sicuti docemur Psalm. 33. ita ut Arist. lib. 3. Moral. Nicomach. docuerit, non esse [sect. 78] fortes appellandos, sed insanos potius, ac sensu vacantes eos, qui non habitu virtutis, sed immanitate quadam naturae, terrae concussionem non perhorrescerent, quae videtur inferorum ad superorum sedem eruptionem minitari. Vnde ad stupidae conditionis hominem designandum in Proverbium abijt: Neque terraemotus timet, neque fluctus. De quo plura post Erasmum scribit Paul. Manutius in adagijs pag. mihi 1160. # 8 CAPVT IIX. De Oceano, quo Novus Orbis undique cingitur, & eius utilitatibus, & nominibus & naturali Atlantici & Australis per fretum Magallanicum communicatione, & an hominum industria Isthmus aliquis perforari possit, quo haec duo maria facilius, & commodius iungantur, & adeantur? SVMMARIVM Capitis IIX. -  1 Oceani etymologia. -  2 Oceanus terram cingit, non terra Oceanum. -  3 Oceanus terram omnem quasi insulam coronare, cingere, ambire, concludere, & circumfluere dicitur. -  4 Mare utrum connumerari debeat inter bona, vel inter mala? -  5 Mare nihil bonum producit secundum Plat. & Homer. & dicitur quasi amarum, & ab AEgyptijs pernicies vocatur. -  6 Mare dicitur Tharsis, quasi egenum, & eiectum. -  7 Adagium Neptuni, sive maris filij, quid significet? -  8 Maris plurima bona, & commoda recensentur. -  9 Navigationis, & commercij navalis utilitas expenditur. -  10 Maria fere omnia navigabilia sunt. -  11 Senecae quoddam veluti vaticinium navigationis ad Indos. -  12 Navigatio, & navis apud Oneirocriticos bona portendit. -  13 Mare, & aqua marina Regem & Regias opes significat. -  14 Maris mentio in Scriptura sacra ponitur pro loco pleno thesauris. Et inter benedictiones, habitare loca maritima, & commercijs opportuna. -  15 Orbis Novus undique Oceano Atlantico, & Australi abluitur, maritimis commoditatibus gaudet. -  16 Mare ad Polum Antarcticum maxime diffunditur. Sed terrae tamen magna spacia relinquit, contra opinionem antiquorum Philosophorum. -  17 Terra a mari vix unquam distat plus mille leucis Hispanicis. -  18 Mare in universum plus multo occupat huius globi inferioris, quam terra. -  19 Auftralis plaga fub nomine maris solet denotari in sacris Litteris, & quare? -  20 Oceani propria sedes est in Meridie. -  21 Novus Orbis a multis insula esse dicitur. -  22. Insulae nomen quid proprie signisicet, & unde dicatur? -  23 Orbis universi partes non tantum peninsulae, sed insulae a veteribus dicebantur. -  24 Creta insula qualiter dividit Europam, Asiam & Africam. -  25 Oceanus Atlanticus quis & unde dictus? & quare etiam Borealis, del Norte dicatur? -  26 Norte nomen est Belgicum, & signisicat Septentrionem. -  27 Oceanus Australis, sive del Sur, quis, & unde dicatur? -  28. Sur nomen est Belgicum, aut Gallicum, & signisicat ventum Australem. -  29 Mare del Sur, sive Australe, dicitur etiam Mare Pacificum, & quare? -  30 Mare del Sur, cur adeo tranquillum sit? & de maris fluxibus & refluxibus, & eorum causis remissive. -  31 Mare diversas appellationes habet, pro varietate provinciarum, quas alluit, sed unum tamen est. -  32 Maria omnia inter se mutuo perforata sunt, & cum Oceano varijs modis communicantur, & quid in Hyrcano, Caspio, Mediterraneo & Rubro. -  33 Mare Mediterraneum cur ita dicatur? & cur etiam Magnum vocetur, cur Oceanus, maior, & re vera Magnus, imo & Maximus sit? -  34 Oceans Atlanticus, sive del Norte, qualiter coeat cum Oceano Australi, sive del Sur. -  35 Magallanus aperuit fretum diu desideratum, quo uterque Oceanus adiri posset. -  36 Naves Commendatoris Loaysae, & Episcopi Placentini post Magallanum, fretum ab eo inventum transierunt. -  37 Francisci Draque Angli ad Magallanicum fretum, & alias provincias Novi Orbis expeditiones, & eius obitus. -  38 Thomas Candisch Anglus foeliciter fretum Magallanicum transijt, & in patriam opimis spolijs onustus reversus est. -  39 Richardi Achini Angli expeditio ad fretum Magallanicum, & qualiter captus fuerit? -  40 Oliverius Vandernort Batavus varijs fortunae casibus iactatus, post traiectum fretum Magallanicum in Amsterdamum redijt, & etiam Guilhelmus Schouten. -  41 Batavorum sex militares naves anno 1615. fretum Magallanicum transierunt, & cum nostris bis navale certamen ineuntes, primo victrices, secundo victae perierunt. -  Hollandensium, & aliorum sectariorum relationes de rebus in Indijs gestarum tractantes, caute legendae sunt, & quare? bidem. -  42 Fretum novam ultra Magallanicum anno 1619. a fratribus Nodalibus supremi Indiarum Senatus iussu, quaesitum, & inventum fuit, & eius descriptio. -  43 Fretum non esse ad terram Magallanicam, sed mare apertum pluribus insulis disiunctum, multi optinantur. -  44 Magallanicum fretum quando & qualiter ex parte maris del Sur lustraverint, & transierint Ioannes Ladrillerus. Petrus Sarmientus, & Ferdinandus Lamerus. -  45 Didacus Flores de Valdes mittitur ad ostium freti Magallanici muniendum, & incolendum. -  46 Fretum aliud, quo uterque oceanus coniungatur verfus Polum Arcticum esse nonnulli opinantur, & in vastissima regione Floride reperiendum. -  47 Oceani utriusque commercia hodie qua via ineantur. -  48 Isthmus Panamensis utrumque Oceanum dividens, leucas septem habet. -  49 Viae plures quaesitae sunt, quibus Oceani Atlantici ad Australe facilior transitus aperiatur, & quae illae? -  50 Isthmus Panamensis ut perfodiatur, & canali per eum aperto, uterque Oceanus communicetur, saepe tractatum est, & an id possibile sit? -  51 Nicanor Rex Syriae nunquam perficere potuit fossam, quam ex Caspio mari ad Euxinum ducere destinavit. 52 Isthmum Peloponnesi inter mare Egeum, & Ionium frustra perfodere multi tentarunt. -  53 Nero irrisus fuit, quod Isthmum Peloponnesi perfodere voluit. -  54 Isthmum perfodere adagium, eos notat, qui frustra aliquid moliuntur. -  55 Xerxes frustra pontem navium in mari facere tentavit, ut Asiam Europae coniungeret, & Athon montem effodit. -  56 Nechaus Rex AEgypti fossam ex Nilo ad Rubrum mare fodere coepit, in cuius opere centum viginti millia AEgyptiorum perierunt. -  57 Opera Dei velle mutare, aut emendare piaculum est. -  58 Alphonsus X. Castellae & Legionis Rex a Deo punitus dicitur, quod eius opera reprehenderet. -  59 Isthmi lapides, quem Gnidij perfodere tentarunt, in fodientium oculos resilibant, & quid oraculum responderit? -  60 Caroli Magni historia mirabilis, dum fossam ex Rheno in Ararim Facere voluit. -  61 Isthmus Panamensis si aperiretur, tota illa regio aquis mergeretur. -  62 Sesoostris, & alij cessarunt mare Rubrum in Nilum ducere, ne terra AEgypti inundaretur. -  63 Europam insulam facere quidam Imperatores voluerunt, & cur ab incaepto destiterint. -  64 Mare etiam in prono ultra littus non potest excurrere. -  65 Mare unum si alij pronum sit, & inter iacentis terrae impedimentum auferatur, in illud influet. -  66 Mare nullis aquis augetur, etiam si aliud mare in illud influat. -  67 Mare an sit inferius, & depressius terra remissive. -  68 Isthmum Panamensem, aut alium aperire, ad utrumque Oceanum communicandum, si id loci natura permitteret, utilissimum esset. -  69 Deus non offenditur si homines arte, & industria naturae defectus supplere, & suis usibus aptare conentur. -  70 Fossam, quam ex Rubro mari ad Nilum coepit Sesoostris, postea alij perfecerunt, & qualis ea fuerit? -  71 Cleopatra ab Augusto fugiens, voluit aperire fossam, sive euripum Maris Rubri. -  72 Fossam magnam in Gallia ad Navigandum ex Rhodano in Ararim, Mossellam, & Rhenum usque ad Oceanum facere voluit Lucius Verus. -  73 Hercules Gaditanum fretum iniecto aggere claudere voluit. -  74 Hispania olim angustissimo maris freto distabat ab Africa, imo & cum illa continuabatur. -  75 Hercules qualiter Scyllae, & Charybdis scopulos sustulerit, & ingentia alia, utiliaque opera alibi fecerit. -  76 Opera plurima ingentia, & laboriosa hominum arte, & industria confecta, remissive. -  77 Caspiae seu Caucasiae portae, & famigeratum illarum opus. -  78 Cloacarum urbis Romanae opus ingens, & admirandum. -  79 Muri, quo Sinae provincias suas a Tartaris dividunt, & tuentur, maxima, & pene incredibilis fabrica. -  80 Alphonsus Alburquercius Nilum in Arabicum Sinum divertere tentavit, & sic totam AEgyptum in Turcarum odium sterilem reddere. -  81 Turcae cur imponant leviora tributa Abyssinis, in Terram Sanctam religionis causa venientibus. -  82 Isaiae locus expenditur, & exornatur. -  83 Cyrus Persarum Rex quare, & qualiter Gangem diviserit? OCeanvm [sect. 1] mare secundum Solinum in Polysth. cap. 26. de Hispan. D. Isidor. lib. 13. Etymolog. cap. 15. pag. 256. & Ioan. Funger. in Etymolog. verb. Oceanus, quidam a celeri fluxu, quasi ocyus currentem, dictum existimant, etenim ὠϰὺς est celer, Τόγειται est fluere, vel natare. Sed alij verius tam Graeci, quam Latini Scriptores, ut idem Isidor. observat, ita nominari tradunt, quod in circuli modum Orbem terrarum ambiat, & universas eius oras amplectens, alternis aestibus accedat, atque recedat. Quam etymologiam Eratosthenis, & doctissimorum quorumque Philosophorum opinio confirmat, qui recte prositentur, [sect. 2] Oceano potius terram cingi, quam illum ab ea circumdari, ut bene advertit Martin. Delrio in adag. sacr. 1. tom. adag. 789. pag. 378. & de Oceano huius Novi Orbis loquens, Acosta lib. 1. de histor. Indi. cap. 6. & lib. 3. cap. 10. & 27. Eoque respexit Dionys. Alexandr. Cosmographus sub initium sui poematij de situ Orbis, [sect. 3] dum universam terram nihil aliud esse dixit, quam Insvlam OceaNo Coronatam, & Orpheus in hymno Iovis & Iunonis, dum laudat circulum indefessi pulchre fluentis Oceani, quorum Graeca carmina adducit Forcatulus lib. 2. de Gallor. Imper. & Philosoph. fol. 82. & Petr. Fab. libro 3. Semestr. cap. 25. pag. 403. & Iustus Lipsius omnio legendus in Physiolog. Stoicorum lib. 2. dissert. 16. & 17. Nec abest M. Tull. lib. 6. de Republic. ubi inquit: Omnis enim terra, quae colitur a vobis, angustis verticibus, lateribus latior, parva quaedam insula est, circumfusa illo mari, quod Atlanticvm, quod Magnvm, quod Oceanvm appellatis in terris. Quem imitatus Iulius Firmicus lib. 1. Mathes. tradit: Atlanticvm Mare terrae spacium in modum Insvlae undarum suarum circumfusione concludere. Idem quoque sentit Catullus de nupt. Pelei & Thet. dicens: Oceanvsqve pater totvm qui Amplectitvr Orbem. Et Horatius in Epod. Ode 16. qui Homericum epithetum mutuatus, ut Lambinus ibidem observat, illum circumvagum vocat: Nos manet Oceanvs circumvagus, &c. Et expressius Manilius lib. 4. Astronom. inquiens. Ipsa natat tellus Pelagi lustrata corona Cingentis medium liquidis amplexibus Orbem. & Seneca in Oedipo: Lucida dum current annosi sydera mundi Oceanvs clausum cum fluctibus AmBiat Orbem. Vtrum vero [sect. 4] mare inter mala, vel inter bona connumerari debeat? in quaestionem vocari solet. [sect. 5] Et sane nihil memorabile, vel Iove dignum producere, Plato in Phaedone scriptum reliquit, cui consentiens Homerus, mare nullius frugis esse dixit, & arridet nominis etymologia, siquidem mare, quod amarum sit, dictum putat Honorius, quem refert Ioan. Funger. in etymolog. verb. Mare, vel quod aquae eius amarae sint, secundum D. Isidor. lib. 14. etymolog. cap. 14. atque adeo AEgyptij Sacerdotes illud perniciem appellare soliti sunt, ut testatur Pierius in Hierogl. lib. 31. pag. 285. Et Simon Maiol. colloq. 10. pag. 264. & pagina 277. inquit, mare malum esse, & mala significare iuxta illud Isaiae 57. Cor impij mare fervens. Eadem [sect. 6] quoque de causa mare Tharsis appellatum putant Forerius, atque Mercerus, quos refert Maluenda lib. 5. de Antichrifto cap. 14. pag. 283. a verbo Hebraeo Rasas, vel Rvs, quod pauperem, eiectum, destitutum, desertumque esse significat, quasi nimirum omnia eijciat, exterminet, depauperet, vel potius, quod ipsum sit egenum, inops, pauper, exterminatum, & eiectum. [sect. 7] Quod & sentit Agellius lib. 15. noct. Attic. cap. 21 & alij relati a Paul. Manut. in adag. filij maris, vel Neptuni pag. 1404. & Fr. Ioan. a Ponte lib. 3. de conven. utriusque Monarch. cap. 7. §. 1. pag. 50. dum docent, nihil benevolum, aut mite in mari gigni, & ideo ferocissimos, immanes, & alienos ab omni amore, & ingenij suavitate Neptuni filios dicere Poetas consuevisse. Sed in contrarium [sect. 8] plurima esse, & magni quidem semper facienda commoda & bona, quae ex Oceano, & eius terrae circuitu proficiscuntur, late & eleganter ostendunt D. Ambros. lib. 3. & D. Basil. lib. 4. Hexamer. & Pat. Ludovic. Ballester. in Hierologia lib. 2. cap. 9. pag. 146. Primum, quia terras necessario suffulcit humore, quibus per venas quasdam occulte succum quemdam haud inutilem subministrat. Est etiam bonum mare tanquam hospitium fluviorum, fons imbrium, derivatio alluvionum, invectio commeatuum, quo sibi distantes populi copulentur, quo praeliorum removeantur pericula, quo barbaricus furor clauditur; subsidium in necessitatibus, refugium in periculis, gratia in voluptatibus, salubritas valetudinis, separatorum coniunctio, itineris compendium, transfugium laborantium, subsidium vectigalium, sterilitatis alimentum. Ex hoc pluvia in terras transfunditur, siquidem de mari radijs Solis aqua hauritur, quod subtile eius est, rapitur: deinde quanto altius elevatur, tanto magis etiam obumbratione frigescit, & imber fit, qui non solum terrenam temperat siccitatem, sed etiam ieiuna arva foecundat. Hactenus ex Ambrosio & Basilio, qui bene inter alia [sect. 9] utilitatem navigationum considerant, quae per hanc ingentem aquarum congregationem, quam Oceanum appellamus, iniri ab hominibus possunt: quarum medio facilis eis reddita est regionum, quantumvis longe distantium, communicatio, quae terrestribus itineribus difficilis, & quandoque impossibilis esset. De quo etiam optime post alios agit Boter. in relation. universal. part. 1. vol. 2. lib. 1. pag. 340. & Anton. de Herrera in histor. general. Ind. decad. 1. libro 5. cap. 8. pag. 172. Atque [sect. 10] inde Devm Optim. Man. omnia fere maria navigabilia fecisse, licet in aliquibus aliqua impedimenta sese navigantibus offerant, pluribus probat Simon Maiol. d. colloq. 10. circa finem, & multa exempla magnarum navigationum omnium saeculorum recensens Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 15. [sect. 11] Vbi inter alia refert Senecae verba in praefat. ad lib. natural. quaest. Qui quasi hanc navigationem, quae hodie a nostris in utramque Indiam initur, inspiceret, inquit: Quantum enim est, quod ab ultimis littoribus Hispaniae usque ad Indos iacet? paucissimorum dierum spacium si navem suus ventus implevit. Quibus conveniunt plurima alia, quae de utili, & necessario navigationum usu congerit Arist. lib. 1.; Politicor. cap. 7. l. 1. §. si is qui navem, D. de exercit. act. lex 24. tit. 9. part. 2. Angelus cons. 290. Benvenut. Stracha in tract. de mercatura tit. de navigatione, part. 1. num. 1. Camill. Borrel. de praest. Reg. Cath. cap. 8. num. 4. Petr. Fab. lib. 1. Semest. cap. 25. pag. 171. D. Marta in tract. de iurisdict. 2. part. cap. 24. num. 27. & Callistus Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 14. & novissime post haec scripta Seraphin. Freitas de iusto Imper. Asiat. cap. 1. num. 16. & sequentib. Et [sect. 12] iudicium Oneirocriticon, sive eorum, qui somnia interpretantur, apud quos navigatio, & navis bona portendit: atque etiam [sect. 13] mare ad Regis personam refertur, in quod se opes universae, quasi universi amnes exonerent. Atque adeo aqua marina Regias opes repraesentet, & qui aquam marinam bibat, divitias ex recondita poenu, aut ex Regalibus promptuarijs haurire possit, ut tradunt Artemidor. lib. 2. Oneiro. crit. cap. 23. Achmetes cap. 198. & sequentib. & Pat. Ioan. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 3. pag. 166. & in Commentar. in Iob cap. 28. vers. 14. num. 3. pag. 497. [sect. 14] Vbi maris mentionem ibi factam ostendit, propter reconditos rerum pretiosissimarum thesauros, qui vel in mari sunt, vel per mare advehuntur. Et eodem modo intelligit illam Zabulonis benedictionem Deuter. 33. 19. Inundationes maris quasi lac suggent, & thesauros absconditos arenarum, ubi Septuaginta legunt, Divitiae maris lactabunt te, & emporia maritimam habitantium, & simplicius Theodoret. Divitias maris suggent, & mercaturam habitantium iuxta mare, quasi dicant, beatissimos illos esse, quorum provinciae mari vicinae sunt, & navigationum commercijs fruuntur. Prout etiam similis ex mari abundantia, & opulentia indicatur Ezech. 31. 4. Aquae multae nutrierunt illum, Abyssus elevavit eum, & Genes. 49. 13. Zabulon in littore maris habitabit, & in statione navium pertingens usque ad Sydonem; unde de Alexandria dicitur Nahum. 3. Cuius divitiae mare, & aquae muri eius, & de Tyro Ezech. 27. Perfecti decoris ego sum, & in corde maris sita. Haec cum ita se habeant, iam plane apparebit, non solum terrae bonis hunc Novum Orbem excellere, ut in superiore cap. ostendimus; [sect. 15] sed maritimis etiam commodis, & navigationum utilitatibus frui, cum omni ex parte vastissimi pelagi undis abluatur. Habet quippe ab ortu Solis Oceanum illum, qui Atlanticus dicitur, sive, ut vulgo loquuntur, mare del Norte. Ab Occasu autem ingentiori alio, & vastiori aequore circumdatur, quod Australe, & vulgo del Svr, nuncupari solet, ut praeter alios auctores, quos passim in praecedentibus capitibus recensuimus, optime observant Abraham. Ortel. in Theat. mag. tab. 1. 5. & sequentib. Acosta d. lib. 1. cap. 6. & d. lib. 3. cap. 10. & 29. Maginus in Cosmograph. part. 2. tab. 34. fol. 279. Boter. d. lib. 1. 2. & 3. per totum, & Anton. de Herrera in descript. Ind. Occid. cap. 2. in princip. pag. 3. [sect. 16] Experientia nimirum ostendente, veram fuisse opinionem antiquorum Philosophorum, quos refert Plutarc. lib. 3. de placit. Philosoph. cap. 9. 10. & 11. & D. August. lib. 16. de Civitat. Dei, cap. 9. dum existimarunt, ad Polum Antarcticum mare quaqua versum esse diffusum: falsam tamen, dum putabant, nullum uspiam terrae locum ibidem relictum. Constat namque ita aquas rerrae vicissim cedere, ut non tota huius congeries hinc, tota illarum inde se teneat, sed mutuis excursionibus sese per omnia complectantur, ut dicemus insra cap. 11. n. 9. & 11. Adeo, ut [sect. 17] plene observatum sit, vix unquam terram a mari amplius quam viginti quatuor millia stadiorum distare, idest, leucas Hispanicas mille, sicuti ex aliorum relatione advertit Ácosta d. cap. 6. Quamvis [sect. 18] negari non possit, multo maximam terreni globi partem aquas possidere, & praecipue in hac Australi plaga, ut post alios bene notat Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 10. cap. 4. pag. 337. Quapropter [sect. 19] tota ipsa saepe in sacris Litteris mare vocatur, & sub hoc verbo Aquilonari regioni opponitur, appellatione scilicet sumpta a parte, quae in ea magis excellit, iuxta illud Psalm. 88. Aquilonem & mare tu creasti, & Psalm. 106. A Solis ortu & Occasu, ab Aquilone & mari. Quae loca, & alia ita exponi posse testantur D. Basil. Theodoret. Iansen. & Lorin. ibidem, & Genebrard. huius [sect. 20] rei rationem reddens: Quod propria sedes Oceani est in Meridie. Pat. Gaspa. Sanctius in Isaiam cap. 49. num. 54. & doctissimus Pat. Ioan. Pineda in Commentar. in Iob capti. 23. vers. 9. num. 3. & 4. Et ob hunc nimirum Oceani ambitum, cuius undis hunc Novum Orbem undique cingi probavimus, [sect. 21] sunt qui illum insulam appellent, ut tradit Torquemada in Monarchia Ind. lib. 1. cap. 6. pag. 18. Proprio enim & vulgari nomine [sect. 22] insula locum signisicat, qui undique aquis ambitur, & inde originem sumpsit, quasi in salo idest, in mari posita sit, ut observat D. Isidor. lib. 14. Etymolog. cap. 6. in princ. Martian. Capella lib. 6. de nuptijs philolog. Ripa in 1. si insulam num. 22. D. de ver. bor. obligat. Peregrin. de iure sisci lib. 8. num. 61. & Brisson. de verbor. signif. lib. 9. fol. 304. in fin. Neque [sect. 23] hoc mirum videbitur ijs, qui cognoverint, reliquas etiam mundi partes, Europam nempe, Asiam & Africam, eadem ratione, quod mari tandem ex omni latere proluantur, non tantum peninsulas, verum & insulas veteribus appellatas suisse, ut constat ex locis Dionysij, Tullij, & Firmici supra relatis, Isocrate in Panegyrico, Iusto Lipsio d. lib. 2. Physiolog. dissert. 17. & ex Ioanne Episcopo Gerundensi lib. 1. rerum Hispan. in princip. ubi ait, in Orbis divisone sub Noe, filio Iapeto Europam pro insula in portione contigisse, cum alijs fratribus aliae quoque insulae partitae fuissuent, Asia scilicet Sem, & Africa Cham. Intra quas tres Orbis partes illud ut mirandum ex Bocatio refert Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 14. in sin. [sect. 24] naturam nempe Cretam insulam collocasse, ut omnes ipsa sola disterminaret, velut umbilicus, cum ab Oriente Asiam, a Meridie Africam, ab Occidente, & Aquilone Europam teneat. Appelatio autem [sect. 25] Oceani Atlantici, quo diximus, Americam nostram ab Ortu circumflui, originem traxit ab Atlante antiquissimo Africae Rege, & a monte, & insula eiusdem nominis, non multum a Gadibus in extremae Mauritaniae terminis sita, ut sup. cap. 4. num. 34. & 35. notavimus. Eoque nomine veteres proprie illud mare significabant, quod Europam & Africam ab Occidente alluit, & large & improprie interdum etiam pro universo Oceano accipiebant, ut patet ex verbis Tullij & Firmici ubi sub. Macrob. lib. 1. de. somn. Scipion. Plin. lib. 3. cap. 5. Herodot. Strab. Suid. Zosim. & alijs, quos refert Abraham. Ortel. in thesau. Geograph. verbo, Oceanus Atlanticus, Funger. in etymol. verb. Oceanus pag. 697. & passim ex Strabone, qui scribit, Indiam desinere ad mare Orientale, & ad Austrinum Atlantici partem, & alibi, eius Australe & Orientale latus in Atlanticum pelagus procurrere. Borealis vero, sive del Norte, idem ipse Oceanus vulgo appellari coepit secundum Acostam d. cap. 10. quoniam harum Indiarum Occidentalium terra, per illus navigationem a nostris primum reperta, tota ad Polum Arcticum & Aquilonem, sive Septentrionem sita sit. Quam coeli plagam, nautae [sect. 26] sub hoc nomine Norte significare solent, quod proprium esse linguae Belgicae Noort, vel North scribit Goropius Becanus in originibus Antuerp. & Carolus Bobilius de different. vulg. linguarum, cap. 10. & Don Sebastian. Covarru. in Thesaur. ling. Hispan. verbo, Norte. Altervm autem [sect. 27] mare, ab Occasu hunc Novum Orbem interluens, ideo Australe appellatur, quoniam postquam Blascus Nunez de Balboa primus illud post Panamensem tractum detexit, iuxta ea, quae diximus sup. cap. 5. num. 27. & 28. eo nostri navigare coeperunt, quousque lineam AEquinoctialem transgressi, & in alterum hemisphaerium delati, Septentrionis stellas, & Arcticum Polum ex suo conspectu amiserunt, & pro illo Antarcticum nacti sunt, qui Australis etiam ab Austro vento, ex ea parte perflante, vocari solet, prout tetigimus sup. c. 1. num. 20. & alio nomine Svr, ut advertit Acosta. d. cap. 10. Magin. d. fol. 279. & Abrah. Ortel. in Thesaur. Geograph. verb. Mar del Sur, ubi etiam idem mare, & reliquum ad Sinas usque pertingens, Chryse dictum scribit. Et quamvis maxima huius Novi Orbis pars ad Septentrionem vergat, prout in universa ora Novae Hispaniae, & plurimis alijs provincijs videmus, quarum mentionem fecimus sup. cap. 6. ex num. 19. ad 34. totus tamen iste Oceanus Antarcticus, etiam ubi vltra utriusque Americae terminos exspatiatur, Australis appellationem ex praedicta ratione retinuit: & del Svr ex ea, quia [sect. 28] Belae, a quibus, & alijs gentibus Septentrionalibus, nautae nostri, ut plurimum, ventorum nomina mutuati sunt, quos in triginta duos partiuntur, Australem Zvydt vocant, Galli autem Sv, aut Svd, ut tradit Bobilius supra, Levinus Lemnius de occultis natur. mirac. lib. 3. cap. 3. Orontius Finaeus lib. 5. Geograph. cap. 5. de ventis, & Hadrian. Iunius in suo nomenclatore 2. part. sub tit. de elementis, verb. Auster, pag. mihi 255. Pacifici quoque [sect. 29] nomen idem mare usurpat, ut notant Magin. & Ortel. sup. quod ei a Ferdinand. Magallanio impositum fuit, ut testatur Anton. de Herrera. d. histor. general. Ind. Occid. decad. 1. lib. 9. cap. 12. pag. 319. eo quod tranquillum & pacatum ut plurimum sit, & per ingens illius pelagus naves, ut per placidissimum fluvium, foelici, & indesinenti aura vehantur. Cuius tranquillitatis [sect. 30] causas, & alia, quae pertinent ad Oceaniu fluxus, & refluxus, & diversos alios motus cognoscendos, optime prosequitur Ovetanus in sum. Ind. cap. 9.; Petr. Mexia in Sylva part. 5. cap. 1. idem Herrera. d. cap. 12. Acosta. d. lib. 3. cap. 16. & 29. Roderic. Zamoranus in suo repertor. lib. 3. cap. 14. & ante eos Plinius lib. 2. cap. 97. D. August. de miracul. sacrae Script. lib. 1. cap. 7. D. Basilius in Hexam. homil. 6. D. Thom. 1. part. q. 105. artic. 6. Simon Maiol. colloq. 10. pag. 268. & seq. & novissime Ioan. Bapt. Scortia lib. 2. de nat. & incremen. Nili c. 9. Sed quamvis diversas istas [sect. 31] maris Oceani appellationes connumeraverimus, & alias plures alij Auctores comminiscantur, praesertim postquam hic Novus Orbis, & Sinarum & Iaponiorum regiones detectae sunt, ut constat ex Plinio lib. 6. cap. 23. Pompon. Mela lib. 3. Solino cap. 26. Seneca lib. 3. nat. quaest. cap. 8. & 19. Macrob. libro 2. de somn. Scipion. cap. 9. Martian. Capel. d. lib. 6. de nupt. Philolog. Theodoret. q. 12. in Genes. Pererio, Delrio, Martineng. & alijs ibidem, Acosta. d. lib. 3. de hist. Ind. cap. 10. Priscian. & Bergomate apud Maiol. colloq. 10. pag. 262. Gerard. Mercat. in Europa, Paul. Merula in sua Cosmograph. part. 1. lib. 3. cap. 7. & seqq. Ballester. in Hierologia. lib. 2. cap. 9. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 9. & in Ecclesiast. cap. 1. vers. 7. num. 4. pag. 151. Verius tamen est, vnum ubique mare esse, quod tamen pro regionibus, quas alluit, vel alijs de causis, varijs nominibus nuncupatur; sicut etiam terra, cum una sit, pro diversis locis varia nomina sumit, ut recte, ultra aliquos ex supra relatis, observavit Homerus libro 12. Iliad. dum ait: Profundi magna potentia Oceani, ex quo omnes fluvij, & totum mare, & omnes fontes & putei alti fluunt, Strabo relatus ab Ortelio. d. verb. Oceanus, qui uno in loco Austrinum Oceanum Atlantici partem facit, & alio in se utrunque coire testatur, D. Isidor. libro 13. Etymolog. cap. 15. & 16. D. Ambros. lib. 3. Hexam. cap. 3. & Gregor. Nissenus ibídem, aperte concludens, quod licet innumerabilia maria esse videantur, & sub numero multitudinis appellentur Genes. 1. 10. dum dicitur: Congregationem aquarum appellavit maria, unum tamen, & continuum est mare, in sese per universum Orbem commeans, nec ullo pacto a coniunctione sua divulsum. Idem docet ex nostris Peregrinus lib. 8. de iure fisci, num. 1. & luculentius prosequitur D. Basilius in eod. Hexam. homil. 4. ubi ait, quod etsi multa sint nomina propria, variaque marium, ut Caspium, Hyrcanum, Mediterraneum, Rubrum, Septentrionale, Austrinum, Orientale, Occidentale, Euxinum, Hellesponticum, AEgeum, Ionium, Sardonicum, Germanicum, Britannicum, Siculum, Tyrrhenum, & infinita alia genera pelagorum, quae nimirum a regionibus, quas alluunt, varia nomina sumunt, & ob id Deus congregationem aquarum Maria nominaverit: [sect. 32] credendum tamen est Geographis asserentibus, ea omnia inter se mutuo perforata esse, & permeatus suos commisceri, ac simul ad Maximum mare, hoc est Oceanum, ostijs suis confluere, quemadmodum etiam Rubrum mare dicunt, ad id, quod ultra Gades est, connecti. Eandem sententiam sequitur D. Theodoret. & Pineda ubi sup. docentes, hanc marium communicationem, vel deorsum fieri per occultos & latentes terrae meatus, veluti per tubulos, & canales, aut siphones subterraneos, vel secundum superficiem terrae, dum ex alijs in alia proprijs & apertis ostijs in Maximum mare Atlanticum, vel Oceanum derivantur. Et priore modo communicari putant mare Hyrcanum & Caspium, quantumvis Aristot. Herodot. & Ptolem. tradant, ea per se suis undique littoribus circumscripta esse, & nullam cum Oceano coitionem habere: quod probare etiam videntur Conimbricenses tract. 8. in Meteor. cap. 3. Merula d. lib. 3. cap. 5. 6. & 7. Bened. Pererius lib. 1. comment. in Genes. Casaubonus in not. sup. Strabonem lib. 2. & lib. 11. in princ. & Scaliger. contra Cardanum exercit. 46. Posteriore autem Mediterranei, & aliorum pelagorum in illud desinentium commixtionem & confluxum ad Oceanum fieri docent, cum circa Gades per fretum, quod Herculeum vocant, coniungantur, vulgo el Estrecho de Gibraltar. Atque etiam maris Rubri, quod ab alijs Mediterraneis divulsum per se in Oceanum Indicum influit. Vnde caute legendus est D. Basil. ubi sup. qui Rubrum cum Mediterraneo confundit, & ad Gades connecti testatur. Porro Mediterraneum [sect. 33] mare sic dictum est, quia per mediam terram ab Occasu ad Orientem usque perfunditur, & in Meridiem vergens, deinde ad Septentrionem tendit, Europam, & Africam, Asiamque disterminans. Quapropter Magnum appellatur, quia caetera maria in comparatione eius minora sunt, ut ait D. Isidor. d. lib. 13. cap. 16. Paul. Merula ubi sup. cap. 7. & in comment. ad lib. 17. Annal. Ennij, Pontan. & Cerda in illud Virgilij AEneid. 5. vers. 628: Syderaque emensae ferimur, dum per mare Magnum. Ianus Douza in praeceden. pro Catullo cap. 6. Robert. Titus lib. 6. locorum controvers. cap. 6. & plures alij Auctores sacri, & profani relati a Pineda. d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 11. pag. 179. num. 5. & d. cap. 1. Eccles. vers. 7. num 4. pag. 152. Quod tamen, ut recte observat idem Pineda, intelligendum est respectu internorum marium, hoc est, quae terrae internas regiones interluunt, non tamen respectu Oceani, in quem ipsum Mediterraneum, & reliqua, ut diximus, influunt, & revera Magnvs, imo & Maximvs dicitur, ut constat ex Tullio d. lib. 6. de Republic. Plinio d. lib. 3. cap. 5. D. Basil. d. homil. 4. in Hexam. & Ludovic. Ballester. in d. Hierolog. lib. 2. cap. 9. pag. 144. Potuit quoque ab eisdem Auctoribus nobilius aliud exemplum coitionis, sive perforationis unius maris ad alterum in hoc, de quo agimus, reperiri. [sect. 34] Etenim Oceanus ille Atlanticus, qui reperta continenti Americani Orbis finiri videbatur, postea vastior & ingentior ultra illam protendi ad Panamaticum Isthmum inventus fuit, in eo mari, quod Australe, vel Del Svr appellatum diximus. Cumque [sect. 35] homines diu haererent, quaerentes, unde nam tantum pelagus originem sumeret, vel per quem locum cum illo Oceano Atlantico, sive del Norte communicari posset, tandem Ferdinand. Magallanes famigeratum illud ostium, sive fretum, ab eius nomine deinde vocatum, invenit anno 1519. de quo latius egimus sup. cap. 5. ex num. 35. & hac utrumque mare coire, & quod magis fuit, utrumque Orbem indesinenti navigatione adiri & perlustrari posse, manifestavit, veram reddens illam Macrobij coniecturam d. lib. 2. in somn. Scipio. cap. 9. qui quasi praesagiens hanc utriusque maris coitionem aperiendam fore, sic scripsit. Nec dubium est in illam quoque Australis generis temperatam, mare de Oceano similiter influere, sed describi hoc nostra attestatione non debuit, cuius situs nobis incognitus perseverat. Eandem [sect. 36] navigationem postea fecisse dicitur altera navis Commendatarij D. Fr. Garcia de Loaysa, & alia Episcopi Placentini D. Gutierrij de Carvajal, eiusque malum diu miraculi causa in Regia hac Limensi urbe pro foribus Palacij servatum scribit Acosta d. lib. 3. cap. 10. & tetigit Anton. de Herrera in histor. gener. Ind. lib. 1. cap. 6. pag. 12. Franciscus [sect. 37] quoque Drachus insignis Pyrata, natione Anglus, idem iter cum quinque navigijs tentavit anno 1577. sub auspicijs Elisabethae Angliae Reginae, & duobus annis & decem mensibus, per hoc Magallanicum fretum delatus, totum Orbem, utrunque Oceanum navigans, circuivit, ut tangit Acosta ubi supra, Nicolaus de Indaeis in nova totius Orbis terrarum descriptione, late Hieronym. Benzo, & eius Additionator. lib. 1. histor. Novi Orbis, cap. 15. Bartholom. Leonard. de Argensola in histor. Malucarum lib. 3. pagina 105. & sequentibus, Doctor Christophorus Suarez de Figueroa de vita & fact. Marchionis de Canete lib. 5. pagina 209. & 210. Ludovicus Cabrera in vita Reg. Philip. II. lib. 12. cap. 23. Henricus Martinez in Repert. Mexicano folio 271. historia Americae, 8. parte per totam, ubi latissimas relationes reperies, & Laurent. Beierlinch. in suo opere Chronograph. pagina 66. qui postea pagina 149. tradit, qualiter anno 1586. idem Pyrata insulam Hispaniolam cepit, & devastavit, & pagina 238. qualiter anno 1597. misere cum pluribus socijs apud Portum Bellum occubuerit, dum Panamam urbem aggredi tentat, quod & refert Pat. Gordonus in sua Chronograph. anno 1595. pag. 482. Et de eiusdem Drachi expeditione in Hispaniolam, & Carthaginem extat etiam peculiaris narratio Noribergae typis excussa anno 1594. & optime agit Fr. August. Davila in histor. provinc. Mexicanae lib. 1. capit. 105. 106. & 107. Drachi deinde vestigijs [sect. 38] Thomas Candisch popularis ipsius, anno 1587. foeliciore paulo successu institit: navim enim quandam ex Philippinis in Novam Hispaniam redeuntem, multis divitijs onustam, expilavit: cuius sericeis telis sui navigij vela, & carbasa cooperiens, superbo fastu in patrium Londini portum reversus fuit, ut ijdem Auctores recensent, praecipue Doct. Figueroa d. libro 5. pag. 211. & Dom. Praeses Morga in sua histor. Philippin. fol. 10. Anno [sect. 39] rursus 1594. Richardus Achines natione itidem Anglus per idem Magallanicum fretum ad has Peruensis Oceani oras transfretavit, qui tamen a nostris petitus, & navali bello superatus, in Hispaniam sub vinculis remissus fuit ab Excellentissimo, & multis semper honorum titulis commendando Prorege Dom. D. Garcia Hurtado de Mendoca Marchione de Canete, ut in eius vita & gestis latius commemorat d. Doct. Figueroa lib. 5. ex pag. 211. ad 220. Iterum [sect. 40] anno 1600. Oliverius Vandernot ex Batavis vera Neptunia prole, in eodem cursu casuum varietate alijs palmam praeeripuit. Nam cum per Magallanicum fretum in nostrum mare del Svr foeliciter effugit impetum classis, quam adversus eum instruxit, & misit excellentissimus Prorex D. Ludovicus a Velasco Salinarum Marchio, cuius Praetoria navis cum eius Architalasso D. Ioanne de Velasco, & alijs pluribus militibus circa Californias naufragio absorpta fuit. Et postea idem Pyrata circa Philippinas alia nostrorum classe petitus, una ex duabus navibus navali conflictu demersa, cum altera semiquassata discessit, & in Amsterdamum 26. die Augusti anno 1601. cum novem tantum socijs repedavit, ut exactius refert dictus Dom. Praeses Morga in d. histor. Philippin. ex fol. 71. & tursus ex fol. 132. Et idem Oliverius in narratione, quam de sua expeditione Anglico sermone conscripsit, quam postea Latino donatam typis excussit Theod. de Bri Germanus Francfurti anno 1602. & extat in histor. Americae 9. part. Vbi etiam in undecima parte refertur novissima alia & certe notabilis navigatio alterius freti, quod Guilhelm. Schouten Hollandus detexisse dicitur ex anno 1615. ad 1616. Anno [sect. 41] deinde 1615. idem fretum foelicissime traiecerunt sex naves Batavorum, seu Hollandensium mercatorum, & militum, ad Philippinas, ut apparuit, suae navigationis scopum protendentes, duce Georgio Spelbergio, quibus cum obviam nostra classis exiret, iussu excellentissimi Proregis Marchionis de Montesclaros, & circa littus oppidi, quod de Canete vocant, navalis conflictus acerrimus iniretur, duas naves, & plures ex militibus nostris amisimus, adversarijs licet tunc victoribus, non leviter comminutis, qui tamen postea nostra classe petiti, cuius Architalassus, sive dux generalis fuit D. Ioannes Ronquillo, audaciae suae poenas cum foenore persolverunt, omnibus fere, quas secum duxerant, navibus & militibus bellica nostrorum virtute occissis, atque submersis, ut omnibus notissimum est. Quamvis nuper in lucem prodierit longissima huius expeditionis relatio a Batavis ipsis scripta, & sub nomine appendicis undecimae partis historiae Americae typis excussa a dicto Ioanne Theodoro de Bri, anno 1620. In qua omnes salvos, & spolijs opimis triumphantes, in patriam redijsse commentantur, & plura alia pro libito confingunt, ut suae gentis gloriam extollant, & Hispanae detrahant. Qui praecipuus scopus omnium illarum relationum fuisse videtur, unde cum hac cautione legendae sunt, ut iam sup. cap. 5. num. 48. notavimus, & infra lib. 2. cap. 25. in fin. repetimus. Denique [sect. 42] anno 1618. die Sept. 27. iussu supremi Indiarum Consilij, atque id enixe curante eximio eius Praeside Dom. D. Ferdinando Carrillo, duo sratres peritissimi naucleri nomine Petrus & Guandisalvus de Nodal, cum Didaco Ramirez insigni Cosmographo, & duabus celocibus Regio sumptu constructis, & instructis, Vlyssipona solventes, vastissimo se Oceano commiserunt, ad quaerendum & describendum novum aliud fretum, quod ultra Magallanicum Belga ille, sive Batavus nauta Schoulten invenisse dicebatur, & cum 19. die mensis Ianuarij anni sequentis 1619. ostium freti Magallanici detexissent, ulterius progredientes 22. die eiusdem mensis inter duo promontoria, quibus sanctorum Vincentij & Bartholomaei nomina indiderunt, aliud novum & magis apertum ostium invenerunt, sub 55 gradibus & 13. minutis elevationis ad Polum Antarcticum iacens, quod quinque in longum leucas, & in latum tres, & in profundo canalis sexaginta ulnas habere iudicarunt, & per illud facili cursu ad mare del Svr delati, eius insulas & adiacentia loca considerantes, & depingentes, per antiquum Magallani fretum rursus in mare del Norte redierunt, & tandem septima die Iulij in Hispaniam reversi sunt, novem duntaxat mensibus, & paucis diebus in adeo ardua navigatione consumptis, cuius ephemericam narrationem typis excussam eidem Domino Praesidi consecrarunt. Ex qua, [sect. 43] & ex his, quae iam pridem multi prudentes Cosmographi tradidere, quos referunt Ioseph. Acosta d. lib. 3. cap. 10. Herrera decade 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12. & in descript. Ind. cap. 1. & 23. pag. 67. Boterus in relatio. universal. 1. part. volum. 2. libro 3. pag. 404. non inepte opinari possumus, nullum verum fretum ibi inveniri, sed insulas aliquas Oceani circumfusione disiunctas, ad quarum finem si pervenire liceret, in latissimum pelagus deduceremur, quo Oceanus uterque coniungitur, vel, ut melius loquar, unus & idem esse, qui Orbem utrumque ambiat, ostenderetur. Atque hi quidem ex parte maris del Norte Magallanicum fretum transijsse reperiuntur, [sect. 44] ex parte autem maris del Svr, idem fretum quaerere, & describere cum duabus navibus praesidiarijs, & sexaginta hominibus missi fuerunt dux quidam nomine Ioannes Ladrillerus, & Dida. cus Gallecus insignis nauclerus anno 1558. iussu Domini Don Garciae Hurtado de Mendoca, qui tunc Regnum Chilense moderabatur, qui varijs naufragijs, & periculis iactati, tandem illud detexerunt, & in Chile cum tribus, aut quatuor duntaxat socijs reversi sunt, reliquis fame, & navigationis labore consectis, ut tangit Acosta d. lib. 3. capit. 10. qui se huius expeditionis notabilem relationem legisse testatur, & eam nuper scriptis suis latius inseruit d. Doct. Suarez de Figueroa in vita Marchion. de Canete lib. 3. in princip. Deinde vero anno 1579. cum Franciscus Drachus, hoc fretum emensus, in has Peruanas oras, ut diximus, delatus esset, Excellentissimus ille, & nunquam pro meritis laudatus Prorex Dominus Don Franciscus de Toledo, cupiens eundem Pyratam punire, & in posterum eiusdem freti transitum alijs intercludere, ad illud recognoscendum &, si possibile esset, muniendum, insignem alium ducem nomine Petrum Sarmiento, & nauclerum nomine Ferdinandum Lamerum cum duabus alijs praesidiarijs navibus, & ducentis hominibus misit. E quibus Sarmientus, & suae navis socij, licet varijs tempestatibus agitati, ita perstiterunt, ut tandem fretum invenerint, & omnes eius sinus, canales, & insulas annotantes, ad mare Atlanticum, sive del Norte, & per illud in Hispaniam delati fuerint. Cuius navigationis mirabilem historiam recenset Acosta d. lib. 3. cap. 11. & longe plenius, & luculentius Argensola omnino legendus in d. hist. Malucarum, lib. 2. & 3. ex pag. 109. usque ad pag. 137. Cabrera d. lib. 12. cap. 23. Martinez d. repert. Mexican. fol. 271. Et alia de eodem freto, & eius signis adducens, historia Americae 2. tom. part. 8. & 9. ubi extant relationes Anglorum, qui hoc iter fecerunt, Anton. de Herrera in d. descript. Ind. cap. 23. [sect. 45] ubi addit, anno 1582. suasionibus Petri Sarmienti missam fuisse ex Hispania aliam classem, satis instructam, Duce Didaco Flores de Valdes, ut in dicti freti ostio ad mare del Norte arces aliquas conderet & muniret, quod tamen, licet ab eo tentatum fuerit, ob nimiam illius regionis srigiditatem & intemperiem durare non potuit. Svnt etiam [sect. 46] qui putent, multis, & satis philosophicis argumentationibus ducti, quemadmodum Oceani Borealis ad Australe, versus Polum Antarcticum, repertus est aditus per dictum Magallanicum sretum, ita necessario alium quoque aditum, & utriusque maris communicationem ad Polum Arcticum reperiendam, cum hic nobilior sit, & recto naturae ordini convenire videatur, ut ei non negetur, quod in altero reperitur. Atque hoc quidem fretum in regione Floridae iacere coniectabatur Praefectus Petrus Melendez vir rei militaris, & nauticae peritissimus apud Acostam d. lib. 3. cap. 12. & eo non relato, idem tradit Herrera d. decad. 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12. & novissime Licent. Anton. de Robles Cornejo in suo examine herbarum simp. medicin. lib. 5. cap. 21. Nimirum, quia regio illa ita late protenditur, ut usque adhuc quo ultimi eius fines pertingant, penitus ignoretur, & quidam ad mare Germanicum, alij ad extremos Europae fines pervenire contendant. Et, ut idem Acosta testatur, huius freti aliqualem notitam habuisse videtur insignis ille Pyrata Franciscus Drachus, de quo sup. loquuti sumus, & quod plus est, alij per illud Thomam Candisch in hoc mare del Svr delatum existimarunt. Sed cum Floridae fretum, si quod est, nondum cognitum fuerit, & Magallanicum adeo sit remotum, & ingentibus difficultatibus plenum, [sect. 47] nulla commodior via a Nostris hucusque reperta est, qua ex uno Oceano in alium transire, & navale commercium in his Occidentalibus Indijs, Praesertim Peruanis, exercere possint, quam si oneratiae naves in Portubello maris del Norte ad Panamaticum saltum exonerentur, & merces terrestri itinere transferantur ad contrariam oram maris Australis, sive del Svr, atque ibi alia classe susceptae, quo libitum fuerit, dirigantur. [sect. 48] Ibi namque utrumque mare tenui Isthmo secernitur, qui septem duntaxat leucis recta, & diametrali linea ducta, distare comperitur, licet propter itineris vortices, gyros, & anfractus, octodecim communiter dimetiantur, quarum tamen tredecim, vel duodecim per fluvium chagre dictum, biremibus, & scaphis, aut orarijs naviculius, qui volunt, ascendere possunt, ut diximus sup. capit. 6. num. 36. & 37. & latius tradit Acosta d. lib. 3. capit. 10. Herrera in d. descript. Ind. c. 1. pag. 2. & cap. 15. pag. 40. & decad. 4. lib. 1. cap. 9. pag. 20. Qui etiam [sect. 49] d. descript. cap 13. pag. 31. de alio itinere & transitu loquitur, qui est per provinciam dictam de Honduras ex portu dicto de Cavallos ad Baiam dictam de Fonseca. Et decad. 3. lib. 5. cap. cap. 12. pag. 216. & decad. 4. lib. 3. cap. 2. pag. 53. Proponit alios angustos terrae tractus, per quos praedicta duo maria facile adiri, imo & canalibus quibusdam labore & industria hominum confectis, mutuo intermisceri & communicari Possent, videlicet per dictum flumen chagre, aut per septem illas leucas Panamatici Isthmi, vel per ingentem illam lacunam, quae iacet in provincia Nicaraguae, & cum tribus, vel quatuor leucis ab Australi mari originem sumat, postea in magnum quoddam flumen prolabitur, & in Oceanum Atlanticum, sive del Norte suas aquas post longum cursum exonerat. Aut per flumen Novae Hispaniae, Verae Crucis vocatum, usque ad oppidum Tecoantepec, per quod incolae scaphas mercibus plenas ex uno mare ad aliud traijcere solent. Eandem relationem dictorum locorum, & itinerum facit Ioannes Boter. in relat. universal. 1. part. volum. 2. lib. 2. pag. 369. & Acosta d. cap. 10. Ioquens tantum de illo Panamensi, & qualiter a multis multoties de eo aperiendo, & mare utrinque communicando sermo habitas fuerit, & Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 33. pag. 202. Sed ipsi [sect. 50] Auctores subiungunt, hoc opus neutiquam tentari debere. Primo, quia per quamcunque ex supra dictis partibus, & quantumvis magna hominum vi, & perseverantia illud aggrediamur, difficile, & pene impossibile esse arbitrantur, durissimos illos, inaccessos, & impenetrabiles montes, ac rupes succindere, quibus Deus utriusque maris impetus dividere, & infringere voluit. [sect. 51] In cuius rei confirmationem considerat Boterus ubi sup. Nicanorem Syriae Regem potentissimum nunquam perficere potuisse fossam, sive canalem, quam ex Caspio mari ad Euxinum designaverat, de qua Plin. lib. 6. cap. 11. Nec Romanos [sect. 52] aperire illud breve quinque milliarium spacium, quod inter AEgeum & Ionium mare ad Peloponnesum, nunc vulgo Morea, reperitur, & efficit, ut naves longo & ancipiti ambitu, iuxta illam peninsulam circumagantur. In quo opere post Demetrium Poliorcetem, plurimum laboravit Dictator Caius Caesar, & omnium maxime Domitius Nero, ut prodit Plin. lib. 4. capit. 4. Strabo. lib. 1. & Sueton. in eius vita capit. 19. [sect. 53] Vbi inquiunt, quod hunc Isthmum perfodere tentans, Praetorianos pro concione ad inchoandum opus cohortatus est, tubaque signo dato, primus rastello humum effodit, & corbulae congestam humeris extulit. Sed eius conatus tanquam imperfectos, & nunquam ad optatum finem perventuros, merito irrisit Apollonius Tyanaeus apud Philostrat. in eius vita, lib. 4. cap. 8. & lib. 5. cap. 2. & Lucianus in Dialogo Nero, sive de fossione Isthmi, fol. mihi 338. ubi alia similia opera ab alijs frustra tentata commemorat. Et hinc [sect. 54] adagium originem sumpsit, quo Isthmum perfodere dicebantur, qui magno quidem conatu, sed irrito, aliquid molirentur, de quo agit Erasmus pag. 1064. 7 Coelius Rhodigin. lib. 21. lect. antiq. cap. 19. Xerxes [sect. 55] quoque Persarum Rex, non magis foelici successu, pontem navium facere tentavit, quo Asiam Europae coniungeret, ut post D. Isidor. & alios Graecos Scriptores recenset Ioan. Fungerus in Etymol. verb. Asia. Et Athon montem absque ullo fructu, sola iactantiae gratia, & potentiae ostentandi cupidus, a suis copijs sub verberibus effodi iussit, per vices alijs succedentibus, adiuvantibus etiam in effodiendo accolis, uti latius commemorat Herod. lib. 7. Brisson. de Regno Persar. lib. 3. pag. 335. & Bapt. Fulgos. lib. 9. memorab. cap. 5. de superbia fol. 326. Herodotus [sect. 56] etiam lib. 2. relatus a Petro Opmeero in Chronograph. pag. 98. & Maluenda de Paradiso cap. 35. pag. 98. narrat, Nechaum, seu Nechepsum AEgypti Regem fossam ex Nilo ad Rubrum mare fodere coepisse, in qua centum viginti millia AEgyptiorum re insecta perierunt. Et idem scribit Paul. Iovius lib. 36. histor. ubi subiungit, in medio eius opere Nechaum destitisse, territum Oraculo eum id Barbaro praemunire. Et alia similia exempla congerit. Theat. vitae humanae volum. 10. lib. 2. pag. 2400. & sequentibus. Secundo: Acosta & Boterus praedictum opus ea consideratione dissuadere conantur, quod licet fossarum, aut canalium constructio non ita difficilis esset, homines tamen ab ausu tam arduae & periculosae rei, merito, tum pietas honestasque, tum impendentis poenae metus avocare deberet, [sect. 57] ut quibus probrosum omnino, & piaculare futurum esset, si opera, quae Deus inexhausta sua sapientia, & infinita providentia in creando mundo, ita condita & constituta voluit, eadem nos temerario & nefando molimine, destruere, evertere, & in Creatoris contumeliam emendare satageremus. Pro qua ratione exornanda, [sect. 58] ego illud, quod vulgo circumfertur de Alphonso X. Castellae & Legionis Rege perpendo, qui Regni privatione, & alijs supplicijs a Deo punitus dicitur, quod inanis suae sapientiae persuasione inflatus, Divina opera notare & emendare ausus fuerit, & cum Momo illo Lucianico asserere, se, si a creationis exordio Divinae menti affuisset, de multis rectius creandis admoniturum fuisse, ut refert Roderic. Sanct. part. 4. cap. 4. & 5. Thom. Bozius de ruinis gent. lib. 7. cap. 4. pagina 636. Theatr. vitae humanae volum. 17. lib. 7. pag. 3196. & Mariana de rebus Hispan. lib. 14. cap. 4. pag. 685. licet hoc falso pijssimo illi Regi a calumniatoribus eius faeculi impictum, satis docte probet novissimus D. Ioannes Briz Martinez in histor. S. Ioan. de la Pena lib. 5. cap. 27. Adduco etiam [sect. 59] aliam mirabilem historiam, quae habetur apud Herod. lib. 1. Pausan. in Corinth. & Erasm. d. adagio, dum narrant, Gnidios Isthmum qua angustissimo spacio, nempe quinque stadiorum, spectabat continentem, perfodere adortos, quo insulam facerent, caeterum ictos scopulos in fodientium oculos resilijsse. Deinde Delphicum Apollinem ab eis consultum, trimetris respondisse: Neque cingite Isthum moenibus, neque fodite, Nam si Iovi id visum, locasset in salo. AEmilius etiam lib. 2. & Aimoinus lib. 4. cap. 84. rerum Franc. & Aventin. lib. 4. annal. Boior. tradunt, quod [sect. 60] cum Carolus Magnus fossam ex Rheno in Ararim, & subsequentes fluvios facere tentasset, ut sic ex Mediterraneo navigari posset, & commercia rerum in promiscuo forent, & iam opus processisset ad trium millium passuum longitudinem, trecentorum latitudinem, quo longius tendebatur, eo magis velut palustri limo in se residente, quidquid inter diu egerebatur, noctu humo relabente subsidebat, noctibusque audiebantur voces mugientium, & lascivientium confusi strepitus circum superiorem fossam, quo quasi miraculo pavefactae operae ac curatores, id religiosum rati, tandem pervicere, ut Rex a conatu desisteret. Atque ita facies rerum naturae, quam mutare Francus statuerat, ut ab aevo fuerat, permansit. Tertio considerant, quod [sect. 61] si praedictum opus perficeretur, universa illa regio absque dubio aquis submergenda esset, cum unus Oceanus altero multo pressior, & humilior decumbat, quam ob causam [sect. 62] dicunt Sesoostris primum tempore, & postea sub Turcarum Imperio, coeptam maris Rubri in Nilum deductionem intermissam fuisse, quia excelsius tribus cubitis Rubrum mare, quam terra AEgypti compertum erat, ut scribit Herodot. d. lib. 2. Plinius lib. 6. cap. 29. D. Basil. homil. 4. in Hexam. D. Ambros. ibídem lib. 3. cap. 2. Procop. in 1. Genes. S. Thom. 1. par. quaest. 69. artic. 1. ad 2. Acosta d. cap. 10. Maluenda de Antichrist. lib. 5. cap. 7. & de Paradiso cap. 35. pag. 98. licet contradicere videatur Strabo lib. 17. de situ Orbis. Et addere potuerunt exemplum aliquorum Romanorum Imp. [sect. 63] qui Europam, quae peninsulam facit, in insulam prorsus hominum industria redigere voluerunt, verum id fuit praetermissum, quod Oceano aditus aperiebatur ad Orbem illum nimijs inundationibus affligendum, ut tradit Simon Maiolus colloq. 14. ad finem, pag. mihi 350. Etenim licet [sect. 64] aliquorum sententia fuerit, mare nec quidem in prono ultra littus excurrere posse, nisi ita imperet Deus, ut colligitur ex verbis Ieremiae cap. 5. vers. 22. Iob cap. 38. vers. 10. & 11. Circumdedi illud terminis meis, & posui vectem, & ostia, & dixi: Vsque huc venies, & non procedes amplius, atque hic infringes tumentes fluctus tuos. Solini cap. 27. ubi de Hesperidum hortis agens, inquit, illud in eis mirum videri, quod solum inferiore licet libra depressius, nunquam tamen accessus freti superlabitur, sed obstacula naturalis repaguli in ipsis marginibus habet undae, & intimis orarum supercilijs sponte fluctus in gyrum resistunt. Ita spectando loci ingenio nimirum planities manet sicca, quamvis prona superveniant aequora. Et D. Basilij in Hexam. hom. 4. qui pie non Naturae, sed Dei iussui id tribuens, scribit, Furiosum saepe ex ventis mare, & in maximam altitudinem per undas exurgens, ubi littora tantum contigerit, impetu in spumam desoluto, retrocedit, debilissima re arena, id quod violentia intolerabile est, fraenatur. Alioqui quod prohiberet Rubrum mare omnem AEgyptum caviorem, ac depressiorem ipso existentem invadere, & cum AEgyptio pelago coniungi, si non praecepto Conditoris ligatum esset, &c. Hoc tamen ita accipiendum est, ne maria, in suo naturali alveo relicta, littora praetergrediantur, [sect. 65] at si aliud mare alij pronum sit, & interiacentis Isthmi impedimentum auferatur, dubio procul in illud influet, nec redibit, ut perspicue docet Seneca lib. 4. nat. quaest. cap. 2. Pontus, inquiens, in inferum mare assidue fluit rapidus, non ut caetera maria alternatis ultro citroque aestibus, in unam partem semper pronus, & torrens: & idem recolit Maiol. colloq. 10. pag. 274. Hinc aliud memorandum miraculum animadvertens cum eod. Seneca lib. 3. cap. 5. [sect. 66] Vt adeo verum sit, mare nullis unquam aquis crescere, ut neque alio mari illuente possit augeri. Et est videndus eruditissimus Pat. Ioan. Pineda in comment. in Iob cap. 26. vers. 10. & d. cap. 38. vers. 10. & 11. ubi eleganter tractat, an mare sit inferius, & depressius terra? & an [sect. 67] miracula, vel naturali aliqua ratione contineatur, ne exundet? & idem tractat Pat. Ioan. Bapt. Scortia lib. 2. de natur. & increm. Nili, cap. 11. resolvens mare nunquam esse altius terra, & eius superficiem semper esse in aequilibrio, & Augustin. Torniel. in annal. sacris, 1. tom. 3. die Mundi, num. 4. & 5. Sed licet haec ita considerari possint. [sect. 68] Ego tamen hanc utriusque Oceani communicationem, ut rem universo Orbi, & praecipue Hispanis utilissimam absque ulla haesitatione Potentissimis Regibus nostris consulerem, si id alicuius ex praedictis locis qualitas & conditio, licet difficulter, fieri pateretur. Nihil est enim, quod non labori & industriae hominum cedat, [sect. 69] Neque usquam Deum offensum iri putarem, si ingenio, & arte, quam illis beneficentissima sua pietate concessit, naturalem cursum, & statum aliquarum rerum, aut locorum aliquando & aliquatenus mutent, & eorumdem necessitate, aut utilitate suadente, montes, flumina & maria ipsa suis usibus aptare conentur. Sic [sect. 70] enim videmus inchoatam illam a Sesoostri ex Rubro mari ad Nilum fossam, & navigationem, postea ab alijs eius successoribus vanis timoribus derelictam, tandem a Ptolemaicis Regibus persectam fuisse, quae latitudinem habebat cubitorum centum, profundum quantum navigio satis esset decem millia ferenti. Et hunc Euripum clausum fecisse, ut cum vellent, in exterius mare navigarent, ac rursum sine periculo reverterentur, ut tradit Diodor. lib. 1. cap. 3. Strabod. lib. 17. & Plutarc. in Antonio, ubi ait, Cleopatram [sect. 71] ab Augusto victam, per hunc locum reserata fossa transferre classem instituisse in Arabicum sinum, & cum auro & argento, & magna suorum manu in ignotas sedes commigrare, fugiens bellum, ac servitutem. Nerone [sect. 72] etiam III. & Valerio Messala Consulibus, Lucius Verus, quem exercitui praefecerant, in Gallia ex Mossella navigabilem alveum perducere in Ararim aggressus est, ut sic ex Rhodano per Ararim fossam, Mossellam in Rhenum ad Oceanum posset navigari, & perfecisset, nisi ab hoc tam utili conatu eum deterruisset Iulius Gracilis Belgicae Legatus, ut recolit Pineda Franciscanus in Monarch. Ecclesiast. 2. part. lib. 11. cap. 4. §. 4. pag. 96. & lib. 18. capit. §. 3. ubi agit de Carolo Magno idem opus tentante, & Petrus Opmeer. in opere Chronograph. pag. 223. Herculem [sect. 73] quoque, Gaditanum fretum, quo Africa ab Hispania dividitur claudere olim voluisset, tradit Diodor. Sicul. lib. 4. cap. 3. Mariana lib. 1. histor. Hispan. cap. 2. & Fr. Ioan. a Ponte in convenient. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 25. §. 4. pag. 165. nimirum [sect. 74] quia eo tempore angustissimum erat, ut constat ex Plinio in praefat. lib. 3. Solino cap. 36. imo & olim fuisse terram continuatam tradit Eratosthenes apud Strab. lib. 1. de situ Orbis ad medium, Seneca lib. 6. natur. quaest. cap. 29. Pompom. Mela libro 1. cap. 5. & Puente ubi sup. §. 3. Alia [sect. 75] similia eiusdem Herculis opera, quibus Charybdis, & Scyllae nocivos scopulos sustulit, Acheloum fluvium in alium cursum divertit, Nilum altissimis aggeribus ductis compressit, & Tempe, & Thessaliae stagnantes regiones, apertis ingentibus fossis, utiles & fertiles reddidit, late scribunt & laudant Diodor. lib. 1. cap. 2. & d. lib. 4. cap. 2. Sabellicus lib. 6. Enead. 1. Coelius Rhodigin. lib. 7. antiq. lect. cap. 20. Natal. Comes lib. 8. Mythol. cap. 12. [sect. 76] & plurima congerens de huiusmodi Isthmis perfossis, & alijs mirabilibus operibus hominum opera, industria & labore confectis Theat. vitae humanae omnino videndum vol. 10. lib. 2. per totum, Simon Maiol. 1. tom. colloq. 15. & 23. Coelius Rhodiginus d. lib. 21. cap. 19. Ravif. Textor. in officina, 2. tom. ex pag. 222. & Maluenda lib. 5. de Antichrist. cap. 17. & lib. 6. cap. 13. ubi inter alia de insigni opere [sect. 77] illarum portarum agunt, quas Caucasias, sive Caspias dicunt, & Tartaros a Georgianis, & alijs nationibus dividunt, de quibus etiam plura tradit Plinius lib. 6. cap. 11. & 14. D. Hieronym. in epistol. ad Ocean. de epitaph. Fabiolae tom. 1. Iornandes in lib. de. geftis Goth. Marcus Polus lib. 1. cap. 5. Paul. Iovius lib. 17. histor. cap. 5. & Fr. Ioan. a Ponte in convenien. utriusque Monarch. lib. 2. cap. 18. pag. 205. Et [sect. 78] de cloacis urbis Romanae, quas Plin. lib. 36. cap. 15. operum omnium maximum vocat, suffosis montibus, atque urbe pensili, subterque navigata, & Cassiodor. lin. 3. var. epistol. 30. stuporem visentium, cum possint aliarum civitatum miracula superare, de quarum etiam laude & admiratione multa scribit Tit. Livius lib. 1. & 5. Eutropius lib. 1. Alexand. ab Alex. lib. 3. Genial. cap. 14. pag. 366. & & Iustus: Lipsius de admir. mag. vebis Romae, lib. 3. cap. 12. Neque [sect. 79] potest silentio involvi ingentis, & pene incredibilis fabrica illius muri, quem Sinae fecerunt, ut Regnum suum a Tartarorum invasionibus tutarentur; durat enim adhunc per quingentas leucas extensas, ut ex varijs Auctoribus, qui de rebus Sinarum scripserunt, recolit Maiolus d. colloq. 23. pag. 515. & post eum P. Nicolaus Trigaultius de Christ. in Sinas expeditione lib. 1. cap. 2. in sin. & lib. 5. cap. 13. in princip. & longe, melius testis oculatus Ferdin. Mendez Pinto in suis mirab. peregrinat. cap. 95. ubi leucas longitudinis muri 350. esse dicit, altitudinem sex ulnarum, latitudinem quadraginta palmorum, & in eo construendo, & montibus ac rubibus, quae se offerebant, cum illo coniungendis & complanandis, viginti quinque continuis annis, septingenta & quinquaginta homimum, millia indesinenter laborasse. Clarissimum [sect. 80] quoque Lusitaniae Ducem Alphonsum Alburquecium animo concepisse opera Abyssinorum uti, & Nili fluenta novo & breviori alveo in Arabicum sinum avertere, ut sic totam AEgyptum Turcis Christianae nostrae Fidei hostibus prorsus infractuosam redderet, & fame sitique extingueret, aperte scribit, & vel solum conatum multis laudibus extollit Maffaeius lib. 5. histor. Ind. Maluenda de Antichrist. lib. 2. cap. 5. pag. 70. & de Paradiso capit. 35. ubi addit ex Laurent. Anania in fabric. mundi tractat. 3. Turcarum [sect. 81] Sultanum Abyssinis peregrinis religionis ergo in terram Sanctam venientibus leviora tributa, quam alijs Christianis imperare, quod in eorum potestate sit, Nilum in Rubrum mare derivare, atque ita ne in AEgyptum descendat efficere. Sed finiamus hoc caput [sect. 82] adiecto Ifaiae Prophetae loco cap. 4. vers. 4. ubi similia opera non solum non damnat, sed potius homines ad ea facienda cohortatur, sic inquiens: Omnis vallis exaltabitur, & omnis mons & collis humiliabitur, & erunt prava indirecta, & aspera in vias planas, quasi diceret, iuxta paraphrasim Gaspar. Sanctij ibidem: Iniecto aggere, & congesta humo attollatur vallium depressa profunditas, & contra deiectis scopulorum fastigijs, demittantur colles. Et quod anfractuosum est, dirigatur ad regulam, quod vero clivosum & inaequale, in planiciem aequetur, ut fecisse dicitur Annibal, dum obstantes Alpium rupes aperuit, & Vespasianus, cum castra moveret contra Ierusalem, de quo Ioseph. lib. 3. de bello Iudaico, capit. 5. Eadem quoque [sect. 83] licentia, sed culpabili tamen superbia usus est Cyrus Persarum Rex, ut post alios refert Baptist. Fulgosus lib. 9. memorab. cap. 5. de superbia, fol. 326. Nam cum ad Babylonicam expeditionem proficisceretur, fluvium Gangem immensae magnitudinis, rapidumque, in trecentos ac sexaginta parvos alveos divisit, quod in eo eques Persa una cum equo absorptus esset. Superbae rei insolens quoque verbum addens, affirmans, se ita diminuturum amnem, qui equiti suo se pervium facere noluerat, ut etiam praegnans foemina pedibus sine labore eum traiectura esset. # 9 CAPVT IX De origine gentium in Novi Orbis Regionibus repertarum, & quomodo ad eas transire potuerint? SVMMARIVM Capitis IX. -  1 Hominis primi de ortu, & creatione varie Philosophi sentiebant. -  2 Homines omnes ab Adamo originem ducunt. -  3 Cap. 17. Actor. Apostol. exponitur, & illustratur. -  4 Adam fuit auctor totius generis humani. -  5 Adam idem significat Hebraice, quod Latine homo, & cur ita vocatus? -  6 Adami ad formationem Deus terram ex quatuor mundi partibus sumpsisse dicitur, & quare? -  7 Adami inter filios, & descendentes qualiter Orbis dividi coeperit? -  8 Noe post diluvium constitutus fuit a Deo veluti parens caeterorum hominum, & qualiter illis provincias diviserit? -  9 Homines qualiter sub Noe, & post canfusionem linguarum divisi fuerint? -  10 Plato quo sensu dixerit Deos singulatim Orbis regiones sortitos fuisse? -  11 Noe a veteribus sub Iani nomine colebatur, & quare etiam consuvius, & Chaos mundi diceretur? -  12 Noe velut mundi haeres a Deo constitutus, qualiter Orbem inter filios divisit? -  13 Adami ossa in Arca servavit Noe, & qualiter illa inter filios cum Orbe divisit? -  14 Noe posteri solum tres antiquas Orbis partes divisisse, & habitasse leguntur. -  15 Indi in Novo Orbe reperti unde originem ducant? difficilis quaestio. & n. 19. -  16 Iapheti filios insularum incolas fuisse, quo sensu in sacra Scriptura dicatur? -  17 Diluvium universale Noe, etiam Indos Novi Orbis, si tunc aliqui erant, delevit. -  18 Diluvij generalis aliquam notitiam Indi Occidentales habuisse videntur. -  20 Divus August. putavit Australes Regiones non habitari, & quare? -  21 Indi nil nisi somnia, & meras fabulas narrant de sua origine, & propagatione, & earum plures breviter referuntur. -  22 Romani, & alij crediderunt a Deucalione lapides in homines versos. -  23 Aeginetae putabant se ex fomicis homines factos. -  24 Corybantes ac Curetes ex monte Ida prodijsse fabulantur. -  25 Athenienses se terrigenas esse iactabant, & cur Cicadas capillis intexerent? -  26 Cicadae semper manent in loco ubi natae sunt, & de adagio Cicadis operti, quid significet? -  27 Terrigenas se esse plures nationes gloriabantur. -  28 Terrae filius dictus fuit Saturnus, & quare? Et de usu, & significatione adagij, Terrae filius. -  29 Spurij cur dicantur Terrae filij, Gigantum fratres, & Favonij? -  30 §. Si adversus, institution. de nupt. illustratur. -  31 Indi Occidentales nullas litteras habuerunt, & quibus modis, & nodis historias suas conservarent, & annos computarent. -  32 Indorum omnium historiae antiquae parum fidei habere possunt. -  33 Antiqua semper sunt obscura, & leviores probationes exigunt. -  34 Graeci, pueri dicti fuerunt, quia res antiquas ignorabant. -  35 Indos suae propagationis initia ignorare mirum non est, & quare? -  36 Batueocorum Hispaniae notabilis historia. -  37 Indos Occidentales ex terra primum, vel putri aliqua materia formatos, aliqui erronee putarunt. -  38 Animalia imperfecta & insecta bene possunt generari ex putrefactione. -  39 Mures in AEgypto qualiter generentur? -  40 Animalia perfecta, & praesertim homo, non possunt nasci, nisi ex semine parentum. -  41 Arnaldi de Villanova haeretica opinio, qui hominem dixit, & tentavit fieri posse per artem Alchimiae, & magiam naturalem. -  42 Homo non potest generari per magiam daemoniacam, neque ex coitu cum aliquo bruto animali, & historiae, quae contrarium produnt, qualiter accipiendae? remissive. -  43 Pegusiani, & Sianitae dicuntur a cane quodam cum muliere rem habente originem ducere. -  44 Indos procedere ab ijs, qui data opera, vel fortuito ad regiones Novi Orbis olim navigarunt, multi opinantur, qui reijciuntur, num. 48. -  45 Navigationes antiquorum longissimae, remissive. -  46 Hispani Maurorum invasionem per mare fugientes tempore Regis Roderici ad provincias Novae Hispaniae appulisse dicuntur, ubi cruces postea repertae sunt. -  47 Insula septem urbium dicitur reperta, & habitata a septem Episcopis, & Hispanis Maurorum cladem fugientibus. -  49 Animalibus perfectis non minus quam hominibus via in Novum Orbem quaerenda est, quia etiam diluvio perierunt. -  50 Animalia domestica, & fera qualiter post diluvium ad insulas longinquas transierint? anceps est quaestio. -  51 Animantia omnia qualiter adducta fuerint coram Adam, ut eis nomina imponeret, & coram Noe, ut ea in arcam includeret? -  52 Animalia durante statu innocentiae linguam Hebraeam quodammodo intellexisse, imo & locuta fuisse, quidam fabulantur. -  53 Animalia post diluvium in insulis denuo creata fuisse opinatur D. Augustinus, quod reijcitur. -  54 Genesis locus cap. 1. vers. 24. de productione animalium exponitur. -  55 Indos Novi Orbis quidam tradunt procedere a phaenicibus, & Carthaginensibus, vel a Romanis & alijs; nationibus, remissive. -  56 Indi Novi Orbis, secundum plures, procedunt ex incolis insulae Atlanticae, quod reijcitur, licet valde probetur a Iusto Lipsio. -  57 Indi Occidentales a Tubali, & Hispanis originem ducunt secundum Maluend. -  58 Tubal filius Iaphet, & nepos Noe omnium primus in Hispaniam venit. -  59 Indos Occidentales ab Hespero XII. Hispaniae Rege, & Hispanis ab eo missis originem trabere putat Ovetus, & alij. -  60 Hispanae Coronae iure postliminij unitas fuisse Indiarum regiones olim ab Hespero eius Rege possessas. -  61 Hesperus quo tempore in Hispania regnavit. -  62 Hesperides insulae proprie & vere sunt illae, quas vocamus de Barlovento, licet aliqui eas confundant cum Gorgadis, aut Fortunatis. -  63 Hesperus nomen dedit insulis Hesperidis, & Hefperiae, hortis Hesperidum, & Hespero stellae, & de his aliqua remissive. -  64 Dionysij Alex. elegans locus de insulis Hesperidis ab Hispanis iam olim habitatis expenditur. -  65 Hispani olim Hiberi dicebantur. -  66 Hesperides insulas a Floridensibus primum coli coeptas opinatur Herrera. -  67 Indos Novi Orbis a Iudaeis a Salmanasare captis procedere, multi arbitrantur, & quare? & num. 70. & reprobatur num. 71. -  68 Esdrae locus exponitur. -  69 Indorum mores, & proprietates, & in quibus Iudaeis similes sint. -  72 Iudaei decem Tribuum capti a Salmanasare, ubi hodie consistant, & cur clausi dicantur, & alia de eis. -  73 Iudaei decem Tribuum non videntur in Americam pervenire potuisse, & quare? -  74 Esdrae liber quartus ab Ecclesia non est receptus, licet non sit reprobatus. -  75 Licentiatus Petrus Ruiz Bejaranus Regius Senator in Argentina Cancellaria laudatur. -  76 Indi Novi Orbis an procedant ab Isaachar quinto filio Iacob? -  77 Isaachar, & eius posteris, quae pater Iacob praedixit, Indis omnino convenire videntur. -  78 Isaachar Tribus terram optimam Chananaeae possedit, & asinum pro insigni sui vexilli portavit. REiectis variantibus Philosophorum Ethnicorum sententijs, [sect. 1] qui de primo Hominis ortu vanas iuxta ac prolixas disputationes habuerunt, de quibus plura tradit Plutarch. lib. 5. de plac. Philosoph. cap. 18. Lucret. lib. 2. & 5. de natur. rerum, Ovid. lib. 1. Metamorphos. Censorinus de die Natali cap. 2. & 3. Lactan. lib. 2. Divin. Instit. cap. 12. & lib. 7. cap. 7. & Iustus Lipsius omnino videndus in Physiolog. Stoicorum lib. 3. cap. 4. Apud nos quidem, qui Catholicam Fidem agnoscimus, ut certissimum, ita & vulgatissimum est, omne [sect. 2] mortalium genus, per quascunque Orbis partes diffusum existat, ex primi illius parentis nostri Adami semine propagatum, quem Deus de terrae limo formavit, ut totius Orbis terrarum pater existeret, & eorum omnium, quae erant super terram, potestatem acciperet. Hoc expresse colligitur ex Genes. cap. 2. Sapient. cap. 10. Ecclesiastici cap. 17. & D. Auguft. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 8. in fin. ubi concludit, ea, quae de monstrosis gentibus a nonnullis Auctoribus proferuntur, omnino nulla esse: Aut si sunt, homines non sunt: aut ex Adam sunt, si homines sunt. Et idem apertius probatur [sect. 3] ex cap. 17. Act. Apostol. vers. 26. ubi sic habetur: Fecit Deus ex uno omne genus hominum inhabitare super universam faciem terrae, definiens statuta tempora, & terminos habitationis eorum. Quem locum, etsi Arias Montanus de Noe, & temporibus post diluvium acceperit, verius tamen est, multo magis Adamo convenire, [sect. 4] qui proprie fuit auctor omnium hominum generis, ut ibi glossa Interlinealis, Lyranus & alij senserunt, & sequitur Ioan. Lorin. pag. 669. Et eapropter [sect. 5] nullo proprio, sed speciei duntaxat nomine fuit appellatus, cum idem sit Latine Homo, quod Hebraice Adam; siquidem omnes, ab eo descendentes, homines nuncupantur, ut bene considerat D. Epiphanius initio Panarij, Pineda sup. Iob capit. 40. vers. 9. & August. Torniellus in Annal. sacr. 1. tom, die 6. Mundi, num. 6. in fine. Quibus addo [sect. 6] notabilem illam doctrinam D. Cypriani in lib. de monte Sion & Sina contra Iud. & Augustin. tractat. 9. in Ioan. quaest. 10. qui tradunt, Deum ad creationem Adami ex quatuor cardinibus Orbis terrarum limum pugno comprehendisse, sicut scriptum videtur apud Isai. capit. 40. vers. 12. secundum Septuaginta: Palmo mensus sum coelum, & pugno comprehendi terram, & formavi hominem ex omni limo terrae, ea forte ratione, quia ad easdem etiam quatuor eiusdem Orbis partes illius successio iugiter propagari & extendi debebat. Quemadmodum [sect. 7] vere extendi coepit in generali illa & priori mundi divisione, quae Adami temporibus inter eius filios facta fuit, de qua praeter alios optime agit Ieseph. lib. 1. antiq. cap. 2. D. Aug. lib. 15. de Civitate Dei, cap. 8. Genebrard. lib. 1. chronic. Anton. Possevinus in Bilioth. tom. 2. lib. 15. cap. 19. pag. 252. & Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 7. Quamvis negari non possit, [sect. 8] deleto postea per diluvium Orbe, &, omnibus, qui in eo habitabant, exceptis Noe, & eius uxore, & filijs Sem, Cham & Iaphet cum uxoribus suis, & animalibus, quae ex praecepto Domini in arca servata sunt, ipsum Noe a Deo veluti universalem parentem caeterorum hominum, qui ab illo processerunt, constitutum fuisse, & aucto nimis humano genere, alias alijs subinde stationes, provincias, civitates, ac populos designasse, in quibus commode vitam degere possent, ut docemur Genes. cap. 9. vers. 19. ibi: Tres isti filij sunt Noe, & ab his disseminatum est omne genus hominum super universam terram. Qui [sect. 9] etiam deinde magis divisi sunt, in septuaginta duas Respublicas mundum partiti, post linguarum confusionem, quae in aedificatione turris Babylonicae contigit, ut habetur Genes. cap. 7. 10. & 11. Deuteronom. cap. 32. & late prosequuntur Berosus, & Ioan. Annius lib. 2. & 4. Ioseph. & Genebrard. ubi sup. D. Augustin. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 4. 5. & 6. Philo Iudaeus in libro de confusion. lingua. Diodor. Sicul. lib. 1. Bibliothec. Origenes homil. 11. sup. Numeros, D. Isidor. de Origin. Goth. in princ. Archiepisc. Toletan. in Chron. Hispan. lib. 1. cap. 3. Episcop. Tudens. ibidem lib. 3. Abulens. cap. 14. Genes. quaest. 1. D. Antonin. 1. part. Chronic. cap. 3. Ado Archiepiscop. Viennens. in Chronic. aetate 2. anno 1758. Istela, Pererius & Delrius in Genes. cap. 11. Arias Montanus in Phaleg. quae vox divisionem significat, Pineda Franciscan. in Monarch. lib. 1. cap. 16. & sequentib. Anton. Possevinus in Bibliothec. 2. tom. lib. 15. cap. 16. pag. 252. & 253. Thom. Bocius Eugubin. de ruinis gentium lib. 4. cap. 1. 2. & 3. Mariana de reb. Hispan. lib. 1. cap. 7. Petr. Opmeerus in d. opere Chronograph. pag. 17. ubi satis distinctas tabulas huius divisionis apponit, & melius Augustin. Torniellus in Annal. sacris, 1. tom. anno mundi 1909. num. 2. & 3. & 1931. ex pag. 201. ad 238. & Fr. Ioan. a Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 3. cap. 33. A quibus [sect. 10] non valde abest Plato in Critia, dum ait: Dij quondam universae terrae Orbem singulatim sortiti sunt, in regiones singulas distributum, &c. Deos enim appellat Principes, ac praecellentes in Republica viros, qui, ut manifestum est, Dij antiquitus dicebantur, Exod. 7. & 21. Psalm. 46. & 81. Iud. 5. & Ioan. 10. Vnde veteres [sect. 11] Noe sub Iani nomine celebrantes, omnium Deorum maiorum & minorum patrem appellaverunt, necnon etiam Consuvium, a conserendo, idest, generis humani propagine, ut tradunt Beros. d. lib. 2. Macrob. post Cicer. lib. 1. Saturnal. cap. 9. & Opmeerus ubi sup. pag. 18. Et, quod plus est, doctissimus Grammaticus Festus Pompeius lib. 3. de verbor. significat. Chaos, & semen mundi illum fuisse scribit, sic inquiens: Chaos appellat Hesiodus confusam quandam ab initio unitatem hiantem, patentemque in profundum: ex eo & χάινειν Graeci, & nos hiare dicimus. Vnde Ianus detracta aspiratione nominatur, ideo, quod fuerit omnium primus, & a quo rerum omnium factum putabant initium. Arridet [sect. 12] praedictis Epiphanius in Anchorato, dum ait, Noe velut mundi haeredem a Deo constitutum, tribus filijs suis universum mundum sub sortem misisse, & unamquamque partem iuxta sortem singulis distribuisse. Quibus in verbis aliud mysterium ex traditionibus Syrorum latere putat Torniellus ubi sup. & anno 930. num. 4. pag. 128. post Andream Massium in Comment. in Iosue circa finem, [sect. 13] nempe Noe, ossa primi parentis Adami religiose in arcam ad se recepisse, & post siccatum a diluvio Orbem terrarum, illa inter suos tres liberos cum Orbe ipso distribuisse: Semoque, quem anteferebat caeteris, calvariam donasse, & cum ea regionem illam, quam modo Iudaeam appellamus. His ergo svppositis, cum omnes homines ab Adamo, sive Noe, & eius posteris originem ducant, [sect. 14] quos scimus intra illas tres partes, Asiam scilicet, Africam & Europam, quae olim duntaxat cognitae erant, se continuisse, iuxta ea, quae tradunt Ioseph. & D. Hieronym. ubi sup. Arias Montanus in Phaleg. Torniellus anno mundi 1931. num. 45. pag. 230. merito in dubium a doctissimis viris vocari solet, [sect. 15] unde hi Occidentales & Australes Indi originem ducant, & quomodo, qua via, quóve duce gens adeo innumerabilis in has provincias pervenire potuerit, quae & ab alijs toto ferme Oceano dividuntur, & ab antiquis penitus ignoratae videntur. Nam, ut praeclare inquit Ioseph. Acosta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 16. neque alteram Noe arcam huc appulisse cogitare possumus, neque Angelum quempiam (ut olim Habacuc Prophetam ex Palaesthina in Babylonem) suspensos per aera transvexisse Indicae gentis progenitores. Non enim quid Deus potuerit, quaeritur, sed quid humanarum rerum ratio, atque ordo patiatur. Rursus, [sect. 16] quia licet constet Mosem Genes. 10. vers. 5. ubi de Iapheti filijs verba facit, eos insularum incolas fuisse, affirmare, omnes tamen consentiunt, quod eo loco Moses Graeciam, Galliam & Italiam designavit, quas regiones, quod interiectum sit mare, insulas appellavit, & minime consentaneum esse, illud ad Americam referre, praeter alios advertit Ioan. Lerius Burgund. in histor. navigat. in Brasiliam cap. 15. Et [sect. 17] multo minus putare debemus, maximo illo diluvio sub Noe temporibus contingente, hos homines salvos mansisse, si qui tunc in his regionibus habitabant: nam hoc Catholicae veritati repugnaret, quae omne humanum genus aquis suffocatum docet, excepto Noe cum familia sua, quae in arca liberata est, & aquas praevaluisse nimis super universam terram, opertosque esse montes excelsos sub universo coelo, ut refertur Genes. cap. 7. & affirmat Berosus lib. 1. antiq. Philo Iudae. de vita Mosis lib. 2. Ioseph. lib. 1. antiq. Iudai. cap. 3. & in nostris terminis de his Indis Occidentalibus loquens, & quod, ut reliqui alij, generali cathaclysmo perierint, Camillus Borrellus de praestantia Reg. Cathol. cap. 43. num. 2. & Acosta. d. lib. 1. cap. 25. & in histor. Ind. lib. 6. cap. 19. pag. 431. [sect. 18] Vbi apud eos aliquam diluvij generalis memoriam reperiri fatetur, quod etiam cum Augustin. de Zarate, & Francisc. Lopez Gomara testatur Iustus Lipsius in Physiolog. Stoicorum lib. 2. dissert. 21. Ioan. Boterus in relation. univers. 4. part. lib. 2. pag. 35. & de incolis Cubae Anton. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 9. cap. pag. 296. Quibus [sect. 19] de causis merito concludit idem Acosta. d. lib. 1. capit. 24. facilius esse aliena improbare, dum de origine Indorum disseritur, quam certi aliquid de suo afferre, & idem sentit eruditissimus Pat. Ioan. de Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. §. 4. pag. 212. & Fr. Gregor. Garcia Dominicanus, qui cum de hoc argumento libros quatuor non vulgari studio, quamvis vulgari lingua conscripserit, postquam in referendis duodecim diversis opinionibus insudavit, nullam tamen earum admittit, & rem sub eodem, aut maiori dubio relinquit. De quo tamen parum mirari debemus, [sect. 20] cum eadem difficultas adeo torserit D. Augustin. d. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 9. ut affirmare maluerit, impossibile esse, has Australes plagas ab hominibus habitari, quam argumento tam molesto pressus fateri, aliquos ullibi terrarum homines reperiri posse, qui ab Adami semine non descenderent. Nimirum, quia summus ille vir valde absurdum esse putabat, ut dicatur, aliquos homines in illam partem, Oceani immensitate traiecta, navigare & pervenire potuisse. Quod si ab ipsis Indis [sect. 21] suae propagationis exordia inquirere & perscrutari conemur, nullius pertij id esse videbitur, ut recte inquit Acosta. d. lib. 1. cap. 25. Nam cum nullam prorsus memoriam habeant, unde huc commigraverint primi ipsorum auctores, somnia potius quaedam, atque aegri deliria narrare videntur: & ut variae sunt eorum nationes, varias etiam fabulas suae generationis confingunt. Quae tamen eo fere recidunt, ut sese in eodem Orbe, quem habitant, natos & conditos opinentur, & vel a Sole, vel a mari, vel a certis antris, lacubus, fontibus, montibus, aut rupibus primos eorum parentes creatos fuisse, vel exijsse, inaniter credant, ut constabit ex ijs, quae de Indis Hispaniolae tradit Petr. Mart. in decad. Novi Orb. lib. 10. Fr. Gregor. Garcia. d. tractat. de Ind. origin. lib. 5. cap. 2. Anton. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 3. cap. 3. pag. 86. de Mexicanis, Chichimecis, Mistechis, Chapanechis & alijs Novae Hispaniae Acosta. d. lib. 1. cap. 25. & lib. 7. cap. 2. Fr. Hieron. Romanus 1. part. Rerumpub. lib. 2. cap. 15. Fr. Gregor. Garcia ubi sup. cap. 3. cum tribus sequentibus, Henricus Martinez in Repertor. Mexicano tractor. 2. capit. 10. ex fol. 106. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 11. & 12. & Fr. Anton. Remesal. de provincia Guatemal. lib. 1. ex cap. 3. Et de origine Cuzquensium, Xauxensium, Andaguilensium, Collaorum, Chiriguanensium, & aliorum Peruanorum, idem Acosta. d. lib. 1. cap. 25. & lib. 6. cap. 19. Ioan. Betanzus & Fr. Gregor. Garcia, qui eum refert. d. lib. 5. c. 7. 8. & 9. Franc. Lopez Gomara 1. part. histor. Ind. fol. 68. Levinus Apollonius lib. 1. de reb. Peruens. Petr. Cieza 1. part. Chronic. Peru cap. 99. Ioan. Boterus in relation. univers. 1. part. volumine. 2. pag. 344. Michael Cabello Balboa in Miscellan. Australi manu scripta 2. part. cap. 18. & 19. & Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12. Et plane mirandum non est, Indos, qui ut plurimum Barbari erant, huiusmodi figmenta suae originis credidisse, cum [sect. 22] Romani, & aliae magis cultae nationes sibi persuaserint, post diluvium Deucalioneum hominum genus ex lapidibus reparatum fuisse, ut late canit Ovid. lib. 1. Metamorph. & Ludovicus Vives, fabulae causam aperiens, in not. ad D. August. lib. 18. de Civit. Dei, cap. 10. Et [sect. 23] Aeginae colonis morbo assumptis, AEaci precibus, qui solus superstes in ea insula mansit, Iovem formicas, quae in annosa quercu vagabantur, in homines mutasse, qui inde Myrmidones dicti sunt, ut tradit idem Ovid. lib. 7. Metamorph. & Natal. Comes lib. 3. Mythol. cap. 9. Sunt [sect. 24] etiam, qui Corybantes, ac Curetes natos ferunt ex Ida Cretae monte, in quem Opis, sive Rhea fugiendo delata, monti manus impegit, ac inde emersisse Curetas, quibus a montis nomine, & facti qualitate Dactylorum nomen inditum fuit, & Curetae etiam ex oculorum formosa specie nuncupati, ut observat Coelius Rhodigin. lib. 17. lect. antiq. cap. 12. Athenienses [sect. 25] quoque litterarum & Philosophiae Principes in similem stultitiam inciderunt, iactantes, se omnium hominum primos, & Terrigenas, sive ex ipsa terra, quam incolebant, procreatos & enutritos, ut produnt Isocrat. in Panegyr. & in Panath. Lysias in funeb. orat. Plat. in Menexen. Herod. lib. 7. Aristoph. in avibus, Apule. lib. 11. Sophocles in Aiace, Strab. lib. 8. Laertius de vita Philosoph. lib. 3. cap. 1. in Antisthene, & expressius omnibus M. Tullius in orat. pro Lucio Flacco, & Auson. Gallus in Catalogo urbium, dum ait: Nunc & Terrigenis patribus numeremus Athenas. Qua de causa pro capitis ornamento cicadas ex auro, capillis implicatas, gestare solebant, indigenas se esse, non advenas, significantes. In [sect. 26] ea siquidem regione vivunt, & moriuntur cicadae, in qua genitae sunt, non aliunde commigrant, sicut pleraque alia animalia: unde Proverbio ansam praebuerunt Τεττιφογόροι, sive Τεττίγων ἀναμεσοι, idest, Cicadis operti, quod in gloriosos ac stultos olim, aut obsoletis, ac iam desitis utentes, usurpabatur, ut ex Thucydide, Aristophanis Scholiaste, & alijs observat Erasmus in adagijs, pag. 847. Coel. Rhodig. lib. 12. lect. antiq. cap. 6. Alciatus Emblem. 136. & Ioan. Fungerus in etymol. verb. Indigenae, licet Natal. Comes lib. 4. Mythol. cap. 10. ideo Athenienses cicadis uti tradiderit, quoniam cum musicae sint, Appollini sacratae sunt, qui patrius Deus, & defensor illorum erat. Et [sect. 27] eandem terrigenij laudem sibi usurpasse Arcades, Aeginetas & Thebanos, scribit Suidas in dictione ἀυτόχϑονες, Apollon. lib. 4. Argonauticon, & de Parnasijs idem commemorat Strab. lib. 9. de Germanis, Cornel. Tacitus de moribus German. & de AEgyptijs, Indis Orientalibus, & AEthiopibus Diod. Sicul. lib. 1. cap. 1. lib. 2. c. 10. lib. 3. cap. 1. De Saturno etiam legimus, [sect. 28] Terrae filium dictum fuisse, quod apud Italos esset ignotis parentibus proditus. Vnde & adagium originem traxit, quo homines ignobiles, & qui certum patrem ostendere nequeunt, γϰγονεῖς, idest, Terriginae, sive Terrae filij dicuntur, ut ex Alexi Comico, & Minutio Felice in Octavio docet Paul. Manut. in adag. Lutea proles, pag. 1360. & ex Cicer. Lactan. Tertul. Persio, Iuvenali, & alijs, Angelus Politian. lib. 1. Miscellan. cap. 18. & Adrian. Turneb. lib. 26. advers. cap. 22. ubi etiam declarant [sect. 29] cur ijdem spurij Gigantium frates, & Favonij dicerentur. Quod [sect. 30] notare licebit ad illustrationem text. in §. si adversus, institut. de nupt. Supradictis etiam adijci potest, [sect. 31] apud istos Indos Occidentales nullas litteras in usu fuisse, neque certa aliqua maiorum monumenta, quibus primordia suae propagationis ad pofteros transmittere possent, cum picturae illae, quibus Mexicani utuntur, & filorum nodi, quibus Peruani (vulgo Qvipos vocati) vix quadringentorum annorum memoriam retinere possint, & ultra id aetatis nihil aliud, quam densae tenebrae ignorationis occurrant, ut bene advertit Acosta. d. lib. 1. de. nat. Novi Orb. cap. 25. & in hist. Ind. lib. 1. cap. 24. & lib. 6. cap. 2. 3. 4. 7. 8. & 9. Hieron. Romanus de Rep. Ind. lib. 2. cap. ult. Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 11. Henric. Martinez in repertor. Mexican. tract. 2. cap. 9. Garcilassus lib. 6. de Incarum orig. cap. 8. & lib. 2. cap. 22. & 23. & Fr. Alphons. Ram. Gavilan in hist. Virgin. de Copacavaria lib. 1. cap. 11. Vbi simul eorum Calendarium, & annorum computandorum rationem diligenter exponunt. Et idem disserte sentit [sect. 32] de incertitudine originis Britannorum Cornel. Tacit. in vita Agric. Postinit. & reliquarum historiarum, quas omnes Indi ex antiquis saeculis repetunt Fr. Ioan. a Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 2. adducens illud Strabonis lib. 1. Geograph. dum ait: Sane quicunque de India scripserunt, pleraque mentiti sunt. Semper [sect. 33] enim antiqua obscura, & confusa ad posteros derivantur, & quia difficile est eorum memoriam & notitiam habere, levioribus probationibus adstringuntur, l. census, & monumenta, & l. penult. D. de probation. cap. olim de censib. cap. veniens, de testib. cum late traditis a Craveta de antiq. temp. part. ult. primae part. princip. ex num. 30. Mascard. de probat. vol. 1. conclus. 103. & seqq. & Fulvio Paciano in eod. tractat. lib. 2. cap. 38. ex num. 39. Et cum a multis, & persaepe laudata sit illa Sacerdotis AEgyptij increpatio, qui (sicuti Plato in Timaeo refert) Soloni respondit, [sect. 34] Graecos nihil aliud, quam pueros esse: res enim antiquas eos ignorare. Quid mirum, [sect. 35] si ab Indis ignorentur? qui, ut tradit Acosta. d. lib. 1. cap. 24. & 25. in fine, ab hominibus Sylvestribus & palantibus propagati videntur, & etiam si ex culta & bene morata Republica aliquando profecti essent, ipsa tamen diuturnitate, & desuetudine, humana pene omnia oblivione deleverint, cum tales esse in ipsa Hispania & Italia hominum greges, nihil praeter os, & figuram hominis habentes, notius sit, quam ut testibus egeat. Aliud [sect. 36] quoque recens exemplum ad eiusdem rei comprobationem adducit Fr. Basilius Pontius Legionensis in 1. part. var. disput. q. 6. expositiva cap. 1. de antiquis illis Hispanis, qui Maurorum invasionem fugientes, se intra illam locorum planitiem abdiderunt, quam Batvecas vocant, altissimis undique montibus & rupibus natura vallatam, & fere inaccessam, in qua octingentis ferme annis latuerunt, aliam atque aliam subinde prolem generantes, quousque proximis temporibus, ab Albano Duce illac venatum exercente, reperti sunt, ita iam Barbari, & suae originis obliti, ut nullum fere Christianorum vestigium apud illos remanferit. Sed vt vanis Indorum traditionibus insuperhabitis, aliorum opiniones de illorum origine & propagatione expendere incipiamus, non minus stolida, & erronea illa iudicari debebit, quam quidam ex doctrina Avicennae proponunt, tradentes, [sect. 37] primos istarum regionum accolas ex terra, vel putri aliqua materia, mediante Solis calore, generari potuisse, quod saltim quoad corpus possibile esse, multis probare conatur Andr. Caesalpinus lib. 5. Peripatet. quae. q. 1. Nam hoc recte confutatum est ab Averroe lib. 8. Physic. text. 46. & ab omnibus cordatis Theologis & Philosophis, quos referunt Conimbricenses in 2. de coelo, cap. 3. q. 6. art. 3. & 4. & in nostris terminis a Camillo Borrello in tract. de Reg. Cathol. praestantia, cap. 43. num. 3. Etenim [sect. 38] licet animalia imperfecta, utpote muscae, vermes, ranae, & huiusmodi insecta, saepe ex putrefactione nascantur, ut docet Aristor. lib. 5. de hist. animal. cp. 1. & cap. 19. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 5. de insectis, & Diodor. Sicul. lib. 1. cap. 1. ubi ait, AEgyptios prima animantia apud se orta esse, ea coniectura probare, [sect. 39] quod nunc etiam in Thebaidis agro certis temporibus multi ac magni ex terra generentur mures, qua ex re plurimum stupent homines, cum videant quorundam anteriorem usque ad pectus, & priores pedes murium partem animatam moveri, posteriori nondum inchoata, sed informi, quod & tradit Plutarc. q. convival. cap. 4. & Macrob. lib. 7. Saturnal. cap. ult. Animalia tamen [sect. 40] perfecta, & praesertim hominem, qui omnium terrenarum creaturarum perfectissimus est, 1. iustissime, D. de aedilit. edict. §. in pecudum, instit. de rer. divis. ex putrefactione nasci non posse, longe verius est, nec nisi ex prolifico parentum semine ab Adami posteris, ut diximus, propagato, ut praeclare post alios sup. relatos observant Abulensis paradox. 1. cap. 36. Mariana de rebus Hispan. lib. 14. cap. 9. in fin. Martin. Delrius lib. 1. disquisit. magicar. cap. 5. quaest. 4. circa finem. Qui [sect. 41] ex hoc reprobant, tanquam stultam, impiam & haereticam, opinionem Arnaldi de Villanova, Iulij Camilli, & Thom. Garzoni in foro univers. discursu 41. qui hominem verum per Alchimiae artem produci & formari posse putarunt, imo & tentarunt, humano semine vase cum quibusdam simplicibus medicamentis incluso. Neque abest Macrob. d. cap. ult. ubi: Natura (idest Deus, inquit) primum singula animalia perfecta formavit; deinde perpetuam legem dedit, ut continuaretur procreatione successio. Quod in hominibus etiam ex Stoicorum disciplina certissimum esse, pluribus probat Iustus Lipsius in Physiolog. Stoic. lib. 3. dissert. 6. & 7. Vnde idem Delrius lib. 2. q. 14. pag. 82. & seq. & eius Epitomator Torreblanca lib. 1. de Magia, cap. 4. ex num. 9. & lib. 2. cap 32. & cap. 33. ex n. 36. ex eadem [sect. 42] ratione concludit, etiam per Magiam daemoniacam verum hominem creari non posse, neque ex coitu cum simijs, canibus, vaccis, aut alijs brutis animantibus, prout & tradit Aristot. lib. 5. de hist. animal. cap. 18. & lib. 4. de generat. animal. cap. 3. Lucretius lib. 5. de natura rerum, Manilius lib. 4. Astronom. Licentiat. Huerta in comment. sup. 7. lib. Plin. cap. 2. & respondent ad plurima exempla, quae in contrarium adduci solent, de aliquibus hominibus, qui ex brutis animalibus, vel concepti, vel editi esse dicuntur, de quibus agunt Plin. d. cap. 2. Aelian. lib. 1. cap. 6. & lib. 6. cap. 42. Lycosthenes de prodig. Saxo Gram. lib. 10. hist. Dan. Ioan. Magnus lib. 18. cap. 2. Alexand. ab Alex. lib. 2. dier. genial. cap. 31. Cardan. lib. 16. de rerum variet. Levin. Lemnius lib. 1. de occult. nat. mirac. cap. 8. Pet. Cieza in hist. Peru, 1. part. cap. 95. Ferdin. Castaneda in hist. Ind. Orient. 2. part. Ioan. de Barros decad. 1. qui loquitur [sect. 43] de Pegusianis, & Sianitis Indiae Orientalis, & ait, originem ducere a cane, qui cum muliere corpus miscuerat, quod verum esse sibi persuasit Michael Balboa Cabellus in Miscell. Australi m.s. part. 2. cap. 11. & alia similia recolit Torquemada in hortu flor. Dial. 1. Fr. Raph. de la Torre in D. Tho. 2. tom. pag. 328. Pet. lib. 2. rer. iud. tit. 4. cap. 8. Pet. Caball. variar. resolut. casu 139. num. 3. Pet. Garc. de locis affectis q. 73. cap. 3. Laelius Bisciola horar. subseciv. lib. 12. cap. 4. tom. 2. Gasp. Bahuinus de Hermaphrod. lib. 1. cap. 10. Ioan. Huarte in exam. ingen. cap. 21. Theatr. vitae humanae vol. 9. lib. 3. pag. 2298. & novissime atque eruditissime Alphons. Carranza in Disput. de part. hum. cap. 17. num. 91. vers. 5. qui tandem resolvit & probat ex eiusmodi commixtionibus aliquando monstrosos foetus gigni & edi solere. Superiore igitur opinione reiecta, & damnata, [sect. 44] veritati propriús accedere videntur, qui docent, primos Indorum Auctores vel certo cursu, fixoque consilio in hunc Novum Orbem ex antiquo, instructis ad id navibus, commeasse, ut nunc nostris Hispaniensibus accidit, quia, ut ait Cornel. Tacit. de moribus German: Non terra olim, sed classibus advehebantur, qui mutare sedes quaerebant. Vel saltim ex illis fuisse, qui dum ad proximas civitates, vel provincias mercimonij gratia, sive alia de causa navigarent, vi ventorum & tempestatis per vastum Oceani pelagus iactati, sorte fortuna in aliquam ex his regionibus appulerunt, ex qua paulatim in reliquas illi vicinas progressi sunt. Quod satis probabile esse scribit Acost. d. lib. 1. de nat. Novi Orb. ex cap. 16. ad 20. & aperte sequuntur Goropius Becan. in Hispanicis, Barrerius in libello de regione Ophira, Maluend. lib. 5. de Antichrist. cap. 14. Fr. Greg. Garc. d. tract. de Ind. origine lib. 1. ex cap. 1. ad 4. Pineda de reb. gest. Salom. lib. 4. cap. 15. §. 4. pag. 206. novissimus August. Torniellus in Annal. sacr. anno Mundi 1931. n. 48. & Bernard. Aldrete de antiq. Hisp. lib. 4. cap. 17. in fine, & idem generaliter tradit Berosus lib. 4. & ibi Ioan. Ann. & Cornel. Tacitus ubi sup. de reliquis omnibus, qui olim terras, & insulas incoluerunt, ad quas occupandas, mare traijciendum erat. Potestque non leviter confirmari ex his, quae praedicti Auctores [sect. 45] de longis antiquorum navigationibus tradunt, tum data opera initis, tum maxime inopinato peractis, de quibus Nos etiam plura congessimus sup. cap. 3. ex num. 5. & cap. 5. ex num. 6. Et potest afferri aliud exemplum, quod est [sect. 46] apud Gomaram tom. 1. hist. Ind. cap. 53. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 25. pag. 169. Fr. Ioan. a Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 3. pag. 20. qui narrant in provincijs de Cozumel & Iucatam a nostris (ubi primum illuc delati sunt) cruces ligneas, & aereas repertas fuisse, indeque in eam suspicionem multos devenisse, ut putarent, tempore Hispanicae cladis per Arabes sub Roderico Rege in eas terras aliquos Hispanorum in summa desperatione profugos, ac tempestatibus delatos appulisse, illicque tandem vitae concedentes, curasse supra busta sua cruces erigi. Et eodem respicit [sect. 47] historia illa insulae Septem urbium saepius a Lusitanis, & alijs, sed frustra quaesitae, quam existimarunt a septem Episcopis & Hispanis eandem cladem fugientibus, fortuito inventam, atque ibi urbes illas, propriam unicuique sedem erexisse & habitasse, ut latius refert Anton. de Herrera, d. decad. 1. lib. 1. cap. 2. in fin. & Iulianus del Castillo in histor. Reg. Goth. discursu; ubi has insulas invisibiles esse inquit, & Antilias vocari, quod tamen fabulosum esse censeo, & Antiliarum nomen ad insulas Occidentales pertinere, de quibus diximus sup. cap. 4. num. 2. Sed adhuc [sect. 48] ego cum eodem Acosta & Anto. de Herrer. decad. 1. lib. 1. cap. 9. huic opinioni acquiescere nequeo. Nam primum de navigatione certo & fixo consilio in has regiones suscepta, credibile non est, cum earum nulla olim notitia haberetur, & usus atque peritia navigandi deficeret, qua vastissima aequora, quibus ab alijs disiunguntur, homines traijcere possent, ut late in sequentibus capitibus ostendemus. Secundum autem, quod fortuito a naufragium facientibus inventae & occupatae sint, etsi probabilius videatur, ex eo tamen difficile redditur, quod ut demus viros & foeminas, unde hominum genus propagaretur, eo modo in has provincias appellere potuisse, cum tamen in eis plurima etiam animalia reperta sint, non modo hominibus utilia, verum etiam fera, & illis noxia, ut sunt lupi, vulpes, pantherae, leones, tigres, & alia similia, nusquam satis constare poterit, qualiter in remotas adeo plagas delata fuerint: nam absurdum erit dicere, aut opinari, naufragos illos ea secum adsportasse. Et tamen constat, sicut [sect. 49] hominibus, ita & belluis alijsque animantibus, quae perfecta dicuntur, ex veteri Orbe in hunc Novum viam quaerendam esse, cum divinorum librorum auctoritate tradente doceamur, in magno illo mundi cataclysmo, non homines tantum, verum & terrena quaeque animalia perijsse, ijs exceptis, quae in Noe arca servata leguntur, ut patet ex Genesi c. 7. & 8. & ex his, quae ibidem Interpretes late notarunt. Quam difficultatem [sect. 50] in simili casu de animalibus post diluvium in insulis longinquis repertis, graviter movit D. August. de Civit. Dei, lib. 16. cap. 7. nec se satis ab ea explicare potuit, sicuti neque Ludov. Vives in eius annotat. & in nostris terminis. d. Fr. Greg. Garcia lib. 2. de Ind. origin. cap. 4. ubi per undecim §§. ei respondere conatur, & tandem concludit, quod [sect. 51] sicut Angelorum ministerio omnia animantia ad conspectum Adae perducta fuerunt, ut eis convenientia nomina imponeret, ut tradit D. Augustin. lib. 9. sup. Genes. cap. 14. & D. Thom. 1. part. quaest. 102. art. 2. ad 2. & similiter ex omnibus Orbis partibus adducta sunt ad Noe, ut diluvij tempore ea in arcam includeret, iuxta sententiam D. August. lib. 15. de Civit. Dei, cap. 7. Philon. lib. 2. de vita Moysis, Pet. Comest. in Genes. cap. 33. ita post diluvium per eosdem Angelos in easdem Orbis regiones unde advenerant, & ubi creata fuerant, Deo iubente reducta fuisse, quod etiam variando tetigit D. August. d. cap. 7. & sequuntur alij Theologi communiter post Abulens. sup. Genes. cap. 6. & 7. novissime Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 8. in fin. & de animalibus ad Adam, & Noe adductis Didacus Matute de prosap. Christi, 1. aetate mundi, cap. 6. §. 5. fol. 39. & 2. aetate, cap. 5. §. 8. pag. 103. [sect. 52] Vbi ex Moyse Barcephas in lib. de Paradiso deducit, initio mundi, & innocentiae statu durante, animalia Hebraeam linguam quodammodo intellexisse, & Graecorum item fabulam refert ex Philone lib. de Confusione linguarum, qui etiam eo tempore locuta fuisse putarunt, atque ideo Evam non exhorruisse, cum daemonem in serpentem versum, in Paradiso loquentem audivit. Verum haec evasio propositam difficultatem non tollit, quia, ut sup. dictum est, hic non quaerimus, quid Deus per miraculum facere potuerit, sed quid secundum ordinem & rationem naturalem rerum humanarum contigisse videatur. Quo fundamento August. Torniel. ubi sup. num. 49. [sect. 53] aliam etiam opinionem D. August. d. cap. 7. merito notat, qui in his insulis, & novis regionibus animalia Dei ordinatione de novo post diluvium a terra producta esse arbitratur, iuxta illud Genes. cap. 1. vers. 24: Producat terra animam viventem in genere suo, iumenta, & reptilia, & bestias terrae secundum species suas. Hoc enim secluso miraculo fieri non potuit. Et ille Genesis [sect. 54] locus de prima animalium perfectorum productione necessario intelligi debet. Postea namque naturaliter non nisi per sui seminis propagationem procreari potuerunt, ut diximus sup. hoc cap. num 40. & patet ex d. cap. 7. Genes. vers. 3. ubi hac ratione de cunctis animalibus masculum, & foeminam in Noe arcam assumi Dominus iussit: Vt salvetur semen super faciem universae terrae, quod sane frustra factum, iussumve fuisset, si postea Deus eadem animalia iterum a terra mirabiliter produci vellet. Quare alij varijs, sed incertis tamen, coniecturis & argumentationibus ducti, [sect. 55] has Novi Orbis nationes a Phoenicibus & Carthaginensibus, vel a Romanis & Italis, vel a Tartaris & Sinis originem sumpsisse opinantur, quorum fundamenta latissime prosequitur Fr. Gregor. Garcia. d. lib. 2. per totum, & lib. 4. ex capit. 18. & breviter recolit Pat. Ioan. Pineda de reb. gest. salom. lib. 4. cap. 16. §. 4. pag. 212. Sunt etiam, [sect. 56] qui eximiam illam Atlanticam insulam a Platone in Timaeo, vel Critia, descriptam & celebratam, veram fuisse putantes, ex ea facili admondum transitu, ut idem Plato ait, primos homines ad insulas, & continentes regiones huius Novi Orbis pervenire potuisse, affirment, necnon animalia tam domestica, quam fera, quae in illis reperta sunt, quod multum placere video Gomarae in hist. Ind. 1. part. folio 120. Augustin. de Zarate in prooem. histor. Peru, Gregor. Garc. d. lib. 2. ex cap. 8. ad 16. Fr. Stephan. de Salarzar sup. Symbol. Apostol. discurs. 16. cap. 3. & omnino probandum esse contendit Iustus Lipsius in Physiolog. Stoicorum lib 2. differt. 19. & lib. 1. de Constantia cap. 16. Sed mihi nulla ratione pervincit, maxime cum illam Platonis narrationem fabulosam esse pluribus testimonijs, & argumentis oftenderim sup. cap. 4. ex num. 28. ad 37. prout novissime etiam facit August. Torniel. in Annal. sacris, anno 3314. num. 11. in fin. pag. 181. Seraph. Freit. de iusto Imp. Asiatico cap. 5. num. 19. Ac [sect. 57] si divinandum est, magis verosimilis videri debet opinio Maluendae lib. 3. de Antichrist. cap. 18. in fine, qui ait, Tubalem Iapheti filium, & Noe nepotem, [sect. 58] qui post diluvium mortalium primus in Hispaniam venit, ut ex communi omnium consensu testantur Berosus lib. 5. antiq. Eufeb. lib. 9. demonftrat. Evang. cap. 3. D. Hieron. in quaest. Herbr. super Genes. & in Isai. c. 66. Roderic. Tolet. lib. I. de reb. Hispan. cap. 3. Florian. lib. 1. cap. 4. Vasaeus in princip. Marin. Sicul. lib. 1. cap. 1. Mariana lib. 1. cap. 7. Tarraph. de. Reg. Hispan. cap. 1. Philip. Bergom. in supplement. Chron. lib. 2. Chassan in Catal. glor. mund. 5. part. consid. 28. & Fr. Ioan. a Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 2. cap. 36. §. 2. pag. 368. & lib. 3. cap. 33. pag. 201. & Nos infra cap. 15. num. 51. postquam Hispaniae provincias multis colonijs implevit, per Oceanum illis finitimum novos colonos in Occiduum etiam istum Orbem misisse, cuius forte a patre, aut ab avo notitiam accepit. Et sane si hoc alicui non suadeatur, aspernari tamen non usquequaque debebit iudicium Ferd. Gund. ab Oviedo 1. part. hist. Ind. lib. 2. cap. 3. [sect. 59] ubi tentari posse inquit, saltem ab Hespero duodecimo eiusdem Hispaniae Rege initium incolendi & habitandi primas huius Novi Orbis insulas datum fuisse. Quo praeiacto, facilis transitus ad alias illis vicinas redditus fuit, & ad continentis regiones postea repertas. Quam coniecturam optime exornat Fr. Gregor. Garc. d. lib. 4. cap. 17. & 18. & sequi videtur doctissimus Bernar. Aldrete de antiq. Hisq. lib. 4. cap. 17. in fine. Hinc notantes, [sect. 60] optimo iure, Deo ita disponente, postliminio quodam has provincias ad Hispani Regni Coronam redijsse, cum Hispani primi earum inventores, & habitatores fuisse reperiantur iam inde a temporibus Hesperi, qui [sect. 61] secundum Berosum lib. 5. & Ioan. Ann. de Reg. Hisp. cap. 13. & & alios sup. relatos 1658. annis ante Christum natum in Hispania regnavit, atque ita hodie 3280. fluxisse videntur. Hesperum porro, & Hispanos ab eo missos, insulas huic Novo Orbi finitimas incoluisse, ex eo efficaciter probant, [sect. 62] quod illae, quae hodie dicuntur de Barlovento, nempe Hispaniola, Cuba, Borriquena, & similes, eaedem vere funt ac illae, quas veteres Hesperides appellarunt, & in mari Atlantico sitas, quadraginta dierum navigatione a Gorgadis distare tradebant, ut constat ex Plin. lib. 6. cap. 31. Plutarc. in vita Sertorij, Solino in Polystor. c. ult. Pompon. Mel. lib. 3. cap. 11. Ptolemaeo lib. 4. cap. 7. D. Isidor. lib. 14. Etymol. cap. 6. Nonio Marcello ex auctoritate Sallusti de num. & casib. Abraham. Ortel. in Thesau. Geog. in verbis, Atlantis insula, Fortunatae, Gorgones, & Hesperides, & Additionat. Hieronym. Bezonis lib. 1. histro. Amer. cap. 5. in fine, pag. 28. & 29. licet Abulensis in Euseb. de tempor. lib. 3. cap. 79. Alexius Venegas lib. nat. quaest. cap. 21. Mariana de reb. Hispan. lib. 1. cap. 22. Postellus in Geograph. Iodius Hondius in globo terrestri, & Henricus Alegren. in Mappa generali, perperam eas confundant cum Fortunatis, quae vere sunt Las Canarias, aut cum Gorgadis, sive Gorgonis, quae sunt Las De CaBoverde, ut ex supra dictis Auctoribus constat. Hae autem [sect. 63] Hesperides insulae nomen sumpserunt a praedicto Hispaniae Rege Hespero, Atlantis Mauritaniae Regis fratre, sub cuius Imperio primum detectae, & cultae esse videntur, ut expresse affirmat Abulensis ubi sup. Calepinus in Thesaur. linguae Latinae, verb. Hesper, Carolus Stephan. verb. Hesperia, Hesperides, & Hesperus, & ostendit antiqua consuetudo nominum provincijs novis imponendorum, de qua egimus sup. cap. 4. num. 42. Quemadmodum & ab eodem Hespero, aut ab Stella, in quam conversus narratur, Italia & Hispania, quarum summum Imperium tenuit, Hesperia etiam nominari solent; & Hesperidvm horti illi, in quibus a dracone pervigili aurea mala servari Poetae fabulantur, ut constat ex traditis a Diodoro Sicul. lib. 5. cap. 2. Higinio apud Annium in lib. de Reg. Hispan. cap. 15. Floriano lib. 1. capit. 19. Nat. Comite in Mytholog. lib. 4. cap. 7. & lib. 7. cap. 7. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Hesperia, & Hesperides, Carol. Stephan. Garcia & Aldrete ubi sup. eodem Aldrete lib. 4. cap. 4. cum sequentib. ubi late de Hesperidum hortis, Francisco Torreblanca in defensione ad suos libros de Magia cap. 5. per totum, & Fr. Ioan. a Ponte in. d. convenient. utr. Monarch. lib. 3. cap. 32. §. 2. pag. 199. ¶ [sect. 64] Extat quoque expressius aliud earundem insularum ab Hispanis iam olim possessarum testimonium apud Dionys. Alex. in sua Geograph. vers. 564: Νήσους θ՚ Επερίδας τόθι κασσιτέροιο γενέθλη, Αφνειοὶ ναίουσιν, ἀγανῶν παῖδες ΙΒΗΡΩΝ. Insulasque Hesperidas, ubi stagni origo Divites habitant illustrium filij Iberorvm. Quae carmina ita exposuit Andreas Papius: — Et Hesperidum stagni foelicibus oris Magnanimum dites nati dominantur Ibervm. Hispanos [sect. 65] enim Iberos olim dictos fuisse, apertissimum est, & ex Plinio, Strab. & alijs late probat Ortel. in. d. Thesau. verb. Hispania, & verb. Iberia, Funger. in Etymolog. eisdem verb. Puente. d. lib. 3. capit. 33. & latius Maluend. lib. 1. de Antichrist. cap. 12. Quod [sect. 66] si verum est, manifeste corruet opinio, quam ut certiorem probat Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 9. cap. 4. in fin. docens, praedictas omnes insulas a Floridensibus illis vicinis primum habitatas fuisse. Sed licet haec ita probabiliter considerati potuerint, frequentius tamen receptam video illam aliorum opinionem, quae habet, [sect. 67] totum hoc Indorum Occidentalium genus ab Hebraeis illarum decem Tribuum originem trahere, quae sub Osea Rege Israel a Salmanasare Assyriorum Rege bello captae, & in novas regiones translatae dicuntur 4. Reg. cap. 17. & 18. & apud Ioseph. lib. 11. antiq. c. 5. D. August. lib. 17. de Civitat. Dei, cap. 23. Paul. Oros. lib. 3. cap. 7. & latius in lib. 4. Esdrae c. 13. Vbi inter [sect. 68] alia tradit, Tribus illas divinitus in terram aliam fuisse deductas, ubi nunquam habitavit genus humanum, regionemque, quam incoluerunt, adeo esse remotam, ut haberet iter anni unius & dimidij, quod nostrae Americae convenire inquiunt, & ad eam per summam Tartariam, & Mexicanam plagam ex Media aliquando pervenisse. Praeterea considerant, gentem illam ab eodem Esdra appellari Pacificam, quod aiunt in his Indis Occidentalibus reperiri, sicut & plura alia, quae certum indicium praebere putant ad probandum, ex Iudaeorum gente descendere, [sect. 69] nempe quod meticulosi, quod fracti, quod ingrati, quod mire superstitiosi, quod acuti, mendacesque sint, & in ipsis vestibus, imo & in loquendi genere plurima Iudaicae nationis vestigia retineant. Quibus [sect. 70] & alijs coniecturis hanc sententiam amplectitur Genebrar. lib. 1. Chronograph. pag. 159. tradens, se mirari, quod hoc a nullo suerit animadversum; sed prius idem tentasse videntur Isidorus de Isolanis Mediolanensis lib. 1. de Imper. Milit. Eccles. tit. 6. quaest. 2. Frider. Lumnius in libello de extremo Dei iudicio, & alij quos refert Acosta lib. 1. histor. Ind. cap. 23. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 9. ubi dicit, a se quasdam schedas repertas, quarum auctorem fuisse putant insignem illum Episcopum Chiapensem Fr. Balthas. de las Casas, in quibus eadem opinio, non solum relata, verum & luculenter exornata conspicitur, & Michael Cabello Balboa in Miscellan. Austr. manu scripta 1. part. cap. 5. testatur, se idem Salmanticae excepisse a doctissimo illo viro Licentiat. Ioanne del Cano Almae illius Ecclesiae Canonico Magistrali, dum illum David Psalmum exponeret: In omnem terram exivit sonus eorum, & novissime, & diligentissime de eadem opinione agunt Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 18. Gregor. Garcia in dicto tractaru de Ind. originis lib. 3. per totum, qui nihil omisisse videntur, quod vel ad eam affirmandam, vel infirmandam spectet, & eis non relatis, illam eximie laudat, & multis sacrae Scripturae locis communire intendit Camill. Borrell. de praest. Reg. Catholic. cap. 43. per totum. Quibus adijcio optimum locum D. Severi, lib. 2. sacrae histor. ubi de eisdem decem Tribubus sub Salmanasare dispersis haec habet: Decem vero Tribus prius ductae, per Parthos, Medos, Indos, atque AEthiopes dispersae, nunquam in solum patrium sunt regressae, hodieque Barbarorum Imperijs coercentur. ¶ Verum autem vero [sect. 71] ego adhuc huic opinioni assentire non possum, adversus quam vrgentissime pugnant plures rationes & argumenta, quibus eam manifeste convincunt Acosta, Maluenda, & Torquemada ubi supra, Cabello in d. Miscellan. 2. part. ex cap. 3. ad 7. Fr. Hieronym. Romanus 3. part. in Republic. Ind. lib. 2. cap. 9. Ioan. Boterus in relatio. universal. 4. part. lib. 2. pag. 27. & 28. novissimus Augustin. Torniellus in Annal. sacris, 2. tom. ann. 3314. num. 11. pag. 180. Fr. Ioan. a Ponte in convenient. utr. Monarch. libro 2. cap. 18. pag. 203. & cap. 25. pag. 258. & Fr. Seraphinus Freitas dicto cap. 5. num. 19. neminem referens. Certius quippe est, [sect. 72] Iudaeos illarum decem Tribuum eandem nunc, quam antea captivitatem, servare, ibique usque ad ultima tempora mansuros, nec nisi per eosdem angustos Euphratis aditus, per quos venerant, redituros, sistente iterum Deo fluminis venas, ut in eodem Esdrae loco aperte subijcitur, & tradit Ioseph. d. lib. II. antiq. cap. 5. & lib. 9. capit. 15. D. Hieron. in Ezech. cap. 22. in princip. & cap. 27. & sup. Zachar. cap. 2. Paul. Orosius lib. 3. cap. 7. & novissimus Pomarius Iudaeus in lib. de germ. David, ubi tradit, hodiernis temporibus illos Iudaeos ibi consistere, quem & alia de illis, & cur a multis clausi dicantur, optime refert Maluenda, & Ioan. a Ponte ubi sup. & novissime Barradas in tractat. de peregrinat. filiorum Israel. Et praeterea nusquam certa via assignari potuit, per quam gens illa in Americam traijcere posset, nam si per Occiduam, Euphrate iterum transmisso, incessisse dicamus, ut aperte citatus Esdrae locus indicare videtur, necessarium fuit, eos vel universae Syriae, Arabiae, Africaeque latitudine longis itineribus peragrata, ad Atlanticum usque Oceanum, & inde, eo magnis navigijs, ac longa admodum navigatione dimenso, tandem ad Americam pervenisse, vel ab Assyria ad Occiduos Syriae fines terrestri itinere, mox navibus tota Mediterranei longitudine usque ad freti Gaditani exitum emensa, inde per vastissima, & tunc omnino incognita Oceani maria ad Novi Orbis oras postremo appulisse. Quod (ut bene observat Torniellus ubi sup.) profecto tam longam tanti populi navigationem, utpote magnum quid, & novum, & nunquam antea auditum, nullatenus Esdras silentio involvisset. Vt omittam [sect. 74] librum illum quartum, qui eius nomine circumfertur inter apocryphos connumerari ab eodem Genebrard. lib. 2. Chronic. pag. 188. Sixto Senens. lib. 1. Biblioth. sanct. sectio. 3. Nicol. de Lyra in 3. lib. Esdr. cap. 1. Bellarm. lib. 1. de verb. Dei, cap. 20. Acosta. d. cap. 23. & Anton. Possevin. in Apparatu 1. tom. verb. Esdras, licet verum sit ab Ecclesia non reprobari, sed potius eam, & Sanctos eius Patres, eiusdem libri auctoritatibus uti solere, ut refert a Ponte. d. libro 2. cap. 18. in fin. pag. 206. Et cum haec [sect. 75] de superiore opinione iudicemus, longe magis eam reijcere debemus, quae placuit viro alioqui doctissimo Petro Ruicio Bejarano, olim primi nominis in Curijs Regalibus causarum Patrono, & postea, in Argentino Conventu huius Regni Peruani meritissimo Senatori, dum in quibusdam manu scriptis scholijs, quae de Indij adscriptitijs, sive ut vulgo loquuntur, Yanaconas, elucubravit, Indorum [sect. 76] progeniem ab Isaachar quinto Iacobi filio, & eius Tribu originem ducere tradit, motus eo quod Genes. 49. vers. 14. & 15. sic de eo, atque eius posteris pater prophetasse videtur: Isaachar asinus fortis, accubans inter terminos, vidit requiem, quod esset bona, & terram, quod optima, supposuit humerum suum ad portandum, factusque est tributis serviens. Quam opinionem ex paraphrasi Nicolai de Lyra ad illum locum confirmare contendit, & eam multum laudat & extollit Doct. Carrascus in suis interpret. ad ll. Novae Recop. cap. 6. §. 3. n. 4. pag. 65. Eo quod [sect. 77] omnia, quae de Isaachar ibi dicta sunt, his Indis omnino conveniant, cum inter utriusque Oceani terminos iaceant, optimas & feraces admodum terras possideant, & otio & ignaviae valde dediti sint, & ad serviendum, & onera ferendum nati videantur. Sed animadvertere debuissent, aliud esse, Indos Isaachar similes videri, aliud ab eo originem ducere, quod novum est, & nullo fundamento subnititur. Praesertim [sect. 78] cum ex eadem Sacra Pagina constet, Isaachar terram totius Chananeaeae optimam, atque supra modum fertilem in sortem obvenisse, & in ea patris benedictionem impletam, ac propterea Tribum illius ita se ultro agriculturae operibus addixisse, ut ab his divelli posse non videatur, & mallet tributa maiora pendere, quam de terra sua, sive ad bella gerenda, sive ad alia Principum servitia exire. Et in huius rei significationem Tribus illa pro insigni sui vexilli asinum posuit, ut impleret praeceptum a Domino traditum Numer. cap. 2. sicuti produnt Ferdinand. Mexia in Nobiliario lib. 3. cap. 4. Fr. Hieronym. Romanus Rerump. lib. 6. capit. 4. Salazar super symbol. Apostol. discursu 1. cap. 3. & novissime Barnabas Morenus de Vargas de nobilit. Hisp. discursu 18. in principio. # 10 CAPVT X. De eadem Indorum origine, & quod verosimilius videatur, terrestri, aut brevi navali itinere per has regiones disseminatos fuisse. Et an a posteris Chami descendant? & aliqua de colore eorum, & Gigantibus, qui in aliquibus locis reperti dicuntur. SVMMARIVM Capitis X. -  1 Indorum de origine nihil certe affirmari potest, & quod multis modis initium habere potuerint. -  2 Orbis Novus per aliquam partem est antiquo coniunctus, aut vicinus. -  3 Indi Novi Orbis, & reliqua animalia, quae in eo reperta sunt, ad eum pervenire potuerunt terrestri, vel brevi navali itinere, & quomodo? -  4 Terrarum primariae plagae etsi vastissimo mari dividantur, alicubi tamen coniunctae, vel valde proximae sunt: & exempla. -  5 Auctores recensentur, qui Indos Occidentales terrestri itinere ad eas regiones pervenisse dicunt. -  6 Hominum per Orbem disseminatio magis frequens, & ordinaria terrestri itinere, aut brevi mari traiecto facta est. -  7 Terras ita Deus disposuit, ut facile homines de alijs ad alias transire possent, cum iusserit eos Orbem replere. -  8 Insulas maris cur hic, atque illic Deus collocaverit ab initio Mundi? -  9 In insulis Dei sapientiam elucere cur dixerit Augustinus? -  10 Noe posteri brevi tempore nimis aucti, & sparsi sunt. -  11 Homine ex uno, & ex eius coniuge quot liberi procreari possint spatio 210. annorum? -  12 Noe plus decem annis per Mediterraneum navigavit, posterorum suorum familias, seu colonias invisens. -  13 Humanum genus semper dilatationi, & propagationi studuit, & qualiter paulatim omnes Orbis regiones, & insulas etiam longe positas occuparit? -  14 Theophili Antiocheni elegantissima verba de hominum propagatione. -  15 Tertulliani de eadem propagatione hominum duo loca elegantissima proferuntur. -  16 Franciscus Vallesius insignis Medicus & Philosophus, quid senserit de hominum per universum Orbem disseminatione? -  17 Iosephus Acosta putat habitatores Novi Orbis non esse valde antiquos, & ab hominibus sylvestribus propagatos: & id qualiter accipiendum. -  18 Homines sylvestres, & omnino bruti reperiuntur in aliquibus locis. -  19 Homines veri reperiuntur, qui sylvas, & antra habitantes, brutis assimilantur, sed recte instituti rationales evadunt. -  20 Migrationes, & coloniae variarum nationum & auctores plurimi, qui de illis scribunt. -  21 Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado Regius Consiliarius laudatur. -  22 Orbis Novus ubi antiquo coniungi, aut proximus esse credatur? -  23 Orbis Novus supra Floridam creditur extendi ad Polum Arcticum usque ad Grotlandiam, Lappiam & Noruegam. -  24 Curlantia provincia Septentrionalis in Regno Poloniae habet gentes Indis Occidentalibus simillimas. -  25 Annian fretum ultra promontorium Mendocinum dividit Indiam Orientalem & Occidentalem. -  26 Orbis Novus ex parte Poli Antarctici ultra fretum Magallanis plures regiones nondum detectas habere creditur. -  27 Arctico sub Polo sunt plures regiones habitatae, & sub Antarctico alias reperiendas esse verosimile est. -  28 Septentrionales nationes plurimae, & qui de illis scripserint. -  29 Regio in qua iuxta AEthiopiam Asia & Africa iungebantur, & alia Narbonensis, Polybij tempore lustratae non erant. -  30 Indos Orbis Novi ex pluribus partibus ad eum transire potuisse, & maxime ex Orientalibus, aut Sinis, & Tartaris. -  31 Indos Occidentales, sicuti & Orientales ab Ophir genus ducere putat Arias Montanus, & alij. -  32 Indiam Orientalem fuisse olim coniunctam Occidentali Auctor quidam scribit -  33 Indi Occidentales in omnibus fere similes sunt Orientalibus. -  34 Indi Novi Orbis possunt procedere ex filijs Sem, aut Iaphet, & etiam ex filijs Cham secundum Torniellum. -  35 Indos Occidentales originem ducere ex posteris Chami filij Noe, aliqui tradunt. -  36 Ioannis Lerij Burgundi levis coniectura de origine Indorum Occidentalium. -  37 Indi Occidentales, & Orientales quem colorem communiter habeant? Et numero 52. -  38 Cubae insulae incolae historiam Noe, & filiorum eius narrabant. -  39 Coloris Indorum, & AEthiopum causae. -  40 Homines varios colores habere non est ita mirandum, quam ex AEthiopibus albos nasci, vel ex contrario. -  41 Mexicani homines nimis albos servabant, & mirabantur. -  42 Homines in monte Zantone Indiae Orientalis, qua vergit ad Orientem nascuntur albi, qua ad Occidentem nigerrimi, & de quodam homine bicolori. -  43 Coloris & crispaturae AEthiopum causam Soli tribuit Theodectes. -  44 Indi cur non sint ita nigri & crispi, sicut AEthiopes. -  45 Coloris hominum causas non pendere ex temperie Soli, aut Coeli, sed ex habitudine, & similitudine parentum, multi opinantur, & quibus rationibus? -  46 AEthiopes, & Indi, & eorum liberi nunquam mutant colorem, etsi ad frigidas regiones transferantur. -  47 Cham cur destitutus fuerit paterna benedictione, & Chanaan eius filius cur maledictus? -  48 Chus filius primogenitus Chum fuit nigerrimus, & AEthiopum auctor. -  49 Mizraim filij deformes. -  50 Getuli nigri sunt, & ore putidi, unde salem semper in eo portare solent. -  51 Phut tertiogenitus Chum quales liberos genuerit? -  53 AEthiopem dealbare adagium, & alia de AEthiopibus remissive. -  54 Gigantes in Novo Orbe viguisse, & hodie vigere aliqui tradunt, & late de eis. HAEc ferme sunt, quae a doctissimis viris circa Indorum Occidentalium originem, & propagationem considerari solent, in quibus tamen congerendis & illustrandis, an Nos aliquid praestiterimus? viderint alij. Et quidem [sect. 1] in re adeo lubrica & antiqua nihil omnino respuendum est; nam si in id incumbere acrius quodvis humanum ingenium perrexerit, in quamvis rem ludet potius, quam firmas rationes inveniet. Quo fit, ut minus displicere debeat iudicium Gregor. Garciae ubi sup. lib. 4. cap. ult. qui in dubio positus, cui ex praedictis opinionibus adhaereret, tandem affirmari posse inquit, non ab una tantum gente, neque una tantum via, sed ab illis omnibus, quas commemoravimus, casu, & consilio, mari, ac terra primos huius Novi Orbis habitatores propagari potuisse. Ergo fruatur unusquisque sententia sua. Et [sect. 2] ut ego meam sub aliorum etiam correctione proponam, semper verosimilius arbitratus sum, hunc Novum Orbem non esse penitus ab altero illo divisum, quin potius aliqua in parte, vel haerere, vel sane valde vicinum esse, arcto aliquo duntaxat freto disiunctum, eoque, uti assolet, alijs atque alijs insulis interrupto, per quae loca facile, [sect. 3] promptumque est, existimare, genus hominum, & simul reliqua perfecta animantia paulatim terrestri, vel brevi navali itinere defluxisse, ac sedes subinde, & novas quaerendo, & inventas mutando, pro varia regionum commoditate tot populos & nationes esfecisse, quemadmodum [sect. 4] etiam Divinae providentiae dispensatione factum est ut primariae aliae terrarum plagae, tametsi, ut plurimum, vastissmis disiunctae maribus, alicubi tamen aliquo, vel tenui Isthmo copulatae sint, vel exiguo freto inter se distinctae. Videmus enim in universalibus Orbis terrarum descriptionibus, Asiam cum Africa, Isthmo, qui est inter mare Mediterraneum & Arabicum, Coniungi, & in duabus Americae nostrae peninsulis idem in Panamensi tractu contingere, ut diximus sup. cap. 6. num. 6. 3 & 36. Videmus item Africam ab Europa circa Hispaniae, ac Mauritaniae fines, freto tantum Herculeo, seu Gaditano seiungi, & eodem modo Europam ab Asia, Hellesponto, & duobus Bosphoris, Thracio scilicet, & Cymmerio, quamquam eadem Europa supra paludem Maeotidem, fluvio duntaxat Tanai ab Asia dirimitur, in parte magis Boreali invicem Asia amplo, qui a fontibus praedicti fluminis recta ad Granicum Aquilonaris Oceani sinum excurrit. Asia quoque a regionibus Arcticis ad novam Zemblam modico freto secernitur, & ab America altero, nimirum Aniano, dirimi creditur. Americam item Australem, seu Peruvianam certum est freto tantum Magallanico separari, de quo egimus sup. cap. 8. ex num. 35. Quam [sect. 5] sententiam optime proponit & illustrat Acosta. d. lib. 1. cap. 20. & 24. & alijs neglectis probat & sequitur Ioan. Boterus in relat. univers. vol. 2. part. 1. lib. 1. pag. 343. & 344. doctissimus Arias Montanus tomo 7. in lib. quem inscripsit Phaleg. hoc est, de primis gentium sedibus, cap. 9. Genebrar. in d. Chronogr. lib. 1. pag. 35. Maluen. d. lib. 3. de Antichr. cap. 18. pag. 155. & cap. 14. pag. 141. & 142. Cabello in d. Miscell. Austral. m. s. 2. part. cap. 19. sol. 98. & cap. fin. sol. 122. Gregor. Lopez Madera in excellent. Monarch. Hisp. cap. 8. pag. 70. Gregor. Garcia. d. tract. de Indor. orig. lib. 4. cap. 1. & sequent. Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. capit. 6. pag. 12. & 13. Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 1. cap. 10. pag. 32. Ioan. Lorin. in Act. Apost. cap. 17. verf. 26. pag. 669. & novissime ac doctissime August. Torniel. in Annal. facris 1. tom. anno mundi 1931. num. 47. pag. 232. Qui [sect. 6] hanc viam ordinariam ac saciliorem esse dicit, ad hominum per cunctas Orbis terras disseminationem. Quia [sect. 7] cum Dominus homines crescere, multiplicari, & terram universam habitatoribus replere iussisset Genes. cap. 1. credendum quidem est, prius omnes eius regiones ita disposuisse, ut ab una ad alteram, alicubi saltem, non incommode transiretur. Et ad hoc [sect. 8] certe non casu, sed mira dispensatione & providentia an initio mundi in medio maris plures hic, atque illic insulas collocavit, tum ut vastos eius sinus speculari, & scrutari securius homines possent, cum etiam ut post diluvium ab Armenia exeuntes, commodius sese in altum conferrent, & paulatim ac successive a proximis ad remotissimas quasque provincias disseminarentur, quapropter [sect. 9] elucere in insulis Dei sapientiam merito dixit D. August. de mirab. Script. lib. 1. capit. 7. quem refert & laudat Simon Maiolus in dieb. Canicul. colloq. 10. pag. 266. & colloq. 14. pag. 334. Et posteri [sect. 10] Noe hoc modo totum Orbem varijs colonijs replere coeperunt, ut sup. cap. proximo num. 8. retulimus, ac brevi tempore ita creverunt, ut secundum Philonem lib. 1. antiq. Iud. & Pineda in Monarch. lib. 1. cap. 18. §. 2. decem annis ante eius mortem, qui fuit 340. post diluvium, Principes familiarum, qui inter se Orbem diviserant, suas familias numeraverint, invenerintque 732 U 702. quod mirum non est: nam [sect. 11] iuxta evidentem computationem August. Torniel. in Annal. sacr. 1. tom. ann. 2329. num. 19. pag. 394. unum par coniugatorum in septimo tricennario, hoc est in fine anni ducentesimi decimi, potest generare plus quam sexies & decies centena millia, & quadraginta septem millia hominum 1647 U 86. Et de eodem [sect. 12] etiam Noe tradit idem Philo in lib. de multip. gen. hum. Annian. sup. Beros. lib. 4. Gregor. Garcia. d. lib. 1. cap. 2. §. 1. & Torquemad. d. lib. 1. cap. 10. pag. 33. plus decem annis Mediterranei maris littora navigasse, suos filios & nepotes invisens, & familias & colonias requirens, quas in varijs regionibus collocaverant. Quod propagandi [sect. 13] studium, & novas sedes quaerendi, cum discursu temporis praetermissum non fuerit, sed imo quotidie magis auctum, augescente etiam hominum genere, & sese internecinis bellis exagitante, mirum non est, si neque ab incolendis insulis, & alijs quantumvis longe positis regionibus abstinuerint, ut praeclare ostendit D. August. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 6. tradens, homines ex tribus filijs Noe procedentes, multiplicato genere humano, etiam insulas implevisse, ad quas (inquit) inhabitandas, navigio transire potuisse, quis ambigat? Idem [sect. 14] docet Theophil. Antiochenus lib. 2. de Antol. in haec verba: Cum enim primis temporibus pauci forent homines in Armenia, & Chaldaea, post linguarum divisionem aucti & multiplicati paulatim sunt. Hinc quidam abierunt versus Orientem, quidam concessere ad partes maioris continentis, alij porro profecti ad Septentrionem sedes quaesituri. Postmodum sensim inde progressi homines etiam reliquas Orbis partes invaserunt: coeptaeque sunt habitari insulae maris, necnon reliqua Orbis climata. Nec prius desierunt terram ubique occupare, quam etiam Brittannos in ultimis climatibus accesserint. Et non minus eleganter [sect. 15] Tertullian. lib. de Pallio, ubi Carthaginenses alloquens, ita eandem diversarum nationum per universum Orbem dispersionem & migrationem proponit: Nam & primitus maiore ambitu terra cassa, & vacans hominum, & sicubi aliqua gens occuparat, sibimet soli erat. Itaque cogitans omnia sibi domum, intelligens alibi stipantem copiam, alibi deserentem runcare, ac ruspare, ut inde velut ex surculis & propaginibus populi de populis, urbes de urbibus per ubique Orbis pangerentur. Transvolant redundantium gentium examina, Scythae exuberant in Persas, Phonices in Africam eructant, &c. elegantius lib. de anima Cap. 30. Invenimus (inquit) apud commentarios etiam humanarum antiquitatum paulatim humanum genus exuberasse, dum Aborigines vel vagi, vel extorres, vel gloriosi quique occupant terras, ut Scythae Parthicas, ut Maenidae Pelopponnesum, ut Athenienses Asiam, ut Phryges Italiam, ut Phoenices Africam, dum solemnes etiam migrationes, quas μετοιϰιας appellant, consilio exonerandae popularitatis in alios fines examina gentis eructant. Nam & Origines in suis sedibus permanent, & alibi plus Gentilitatis foeneraverunt. Certe quidem ipse Orbis in promptu est, cultior de die in diem, & instructior pristino. Omnia iam pervia, omnia nota, omnia negotiosa, solitudines famosas retrofundi amoenissimi oblitteraverunt. Sylvas arva domuerunt, feras pecora fugaverunt, barenae seruntur, saxa panguntur, paludes eliquantur, tantae urbes, quantae non casae quondam. Iam neque insulae horrent, nec scopuli terrent, ubique domus, ubique populus, ubique Respublica, ubique vita summum frequentiae humanae. Onerosi sumus Mundo, &c. Insignis quoque ille [sect. 16] Medicus, & Philosophus Franc. Vellesius de sacra Philosoph. cap. 26. pag. 209. magis ad nostram quaestionem accedens, cum probasset, hominum dispersionem non intra angustos duarum Zonarum fines stetisse, ut veteres reputabant, sed in universum terrae Orbem esse factam, sic subiungit: Atque quanquam alij aliorum ob magna locorum disidia sint obliti, tamen Dei providentiam eos, more eius, qui seminat hac, & illac, quoquoversus diffudisse, ita ut nulla pars hominibus alendis idonea sine Adami semine relinqueretur. Iose. etiam Acosta [sect. 17] lib. 1. de nat. No. Orb. c. 24. & iterum lib. 7. hist. Ind. c. 8. in fin. hunc Novum Occidentalem Orbem non multis ab hinc annorum millibus habitari coeptum existimat, magisque id ab hominibus Sylvestribus, & palantibus, quam ab aliqua Republica obitum: Cum errore (inquit) potius, aut patriae angustijs, novas sedes paulatim habitare coepissent, atque his assueti, nihil nisi naturalis lucis ductum, eumque obscuratum, aut patriae fortassis gentilitiae aliquas consuetudines retinerent. Quod non est intelligendum de [sect. 18] hominibus omnino sylvestribus, quos nos Selvages vocamus, qui praeter humanam effigiem, nihil hominum habent, & muti sunt, ac inter belluas computantur, quales in Noruegia, & alibi repertos esse, tradit Hieron. Boethius in Scotia, Theat. vitae huma. vol. 1. lib. 1. pag. 94. & Simon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. 2. pag. 60. & 61. Sed de hominibus veris ab Adamo profectis, qui [sect. 19] tamen a suis divulsi, per Sylvas, & nemora, ac incultas regiones nudi, & sine certa sede pererrantes, hirsuto & villoso corpore facti sunt, & adeo brutis animantibus similes, ut aliqui etiam proni quadrupedum more incedere, & antra, & speluncas habitare soleant, quorum plures iam olim commemorantur a Plin. lib. 5. cap. 8. lib. 6. cap. 24. 30. & 31. Solino c. 32. 33. & 35. Pompon. Mel. lib. 3. cap. 4. Agellio lib. 9. cap. 4. & D. Isidor. lib. 11. Etymol. cap. 33. & hodie in nostris Ind. Orient. & Occidental. passim reperiuntur, ut ex Pigaffeta, Oder. Barbosa, Petr. Martyre, Haittonio, & alijs tradit Maiol. ubi supra, qui adhuc rationis mentisque vestigia in illis apparere, rectissime tradit, & cum veri homines sint, sensim in legitimum rationis usum, Dei gratia, & melioris vitae institutione accedente, posse traduci. Vltra quos Auctores [sect. 20] de varijs variarum gentium incrementis, migrationibus, & colonijs per Orbem extensis, plurima congerit M. Cato in lib. de Originibus, Seneca in lib. de consolat. ad Albin. c. 6. Strab. lib. 1. & 15. Alex. ab Alex. lib. 4. gen. cap. 10. Goropius Beccanus in libris peculiaribus, quos de hoc argumento conscripsit, Theat. vitae huma. vol. 3. lib. 1. ex pag. 586. Ioan. Vasaeus in Chron. Hisp. lib. 1. cap. 11. Vvolfgango Lazio lib. 12. de Rep. Rom. per tot. Simon Maiol 4. tom. dier. Canicul. collog. 4. Greg. Lopez Madera de excellent. Hisp. cap. 8. pag. 66. Pined. de reb. gest. Salom. lib. 3. c. 5. num. 5. pag. 101. & lib. 6. cap. 2. pag. 423. num. 1. & cap. 20. pag. 476. Villalp. in Ezechie. in appar. tom. 2. part. 2. lib. 5. disp. 3. cap. 57. & 58. Petr. Opmeerus in opere Chronogr. pag. 18. Bernard. Aldret. de orig. ling. Hisp. lib. 3. cap. 1. & de antiq. Hispan. lib. 1. cap. 30. & lib. 3. capit. 27. Fr. Ioan. a Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 2. cap. 15. cum multis seqq. & lib. 3. cap. 5. pag. 34. & seq. & [sect. 21] Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado Regius primum & meritissimus rei Dominicae Consiliarius, & nunc in Supremo Indiarum Senatu iure optimo constitutus, & ad honorificam valde erga Christianissimum Franciae Regem legationem adlectus, mihique ob egregias animi dotes, & politissimas litteras magni semper, iam inde ab studijs Salmanticensibus habitus, in terso illo & satis docto libello, cui Tesera legum titulum fecit, sub explicatione l. certa forma 4. C. de iure fisci, lib. 10. Et de colonijs Indorum Regni Peruani Garcias Lassus Inca in suis commentarijs libro 3. cap. 4. & 19. & lib. 7. cap. 1. Vbi autem [sect. 22] eiusmodi terrae vicinitas, vel continuatio reperiatur, per quam homines ex Orbis regionibus antiquitus cognitis, ad has denuo detectas transire potuerint, late praefati Auctores examinant. Et sunt [sect. 23] qui putent, forsitan illam ad Polum Arcticum reperiri, cum hactenus certo documento contrarium non patuerit, nec omnis terrae ad eam partem tendentis longitudo satis explorata sit, quin potius multi dicant supra Floridam latissimam esse terram Septentrionalem, & Vulpellus tradat Grotlandiam cum Estotilandia coniugi, & a Terra laboratoris parum distare. Quod si certum est, verosimile sit, ut ait Boterus. d. vol. 2. part. 1. lib. 1. pag. 343. Gomara 1. part. fol. 7. & alij relati a Gregor. Garc. de Ind. orig. lib. 1. cap. 4. §. 4. ex pag. 79. Lappianas, & Noruegas gentes propagine sua, & sedium mutatione paulatim in has partes pervenisse. Quibus adstipulatur, quod de provincia Europae, [sect. 24] Curlantia nomine tradit Henric. Martinez in repert. Mexican. 2. part. cap. 8. pag. 104. quae iacet in 56. altitudinis gradibus, longitudinis autem 45. & peculiares Duces habet, qui Poloniae Regibus subsunt, cuius incolae vultu, habitu & moribus Indos Novae Hispaniae fere in omnibus referunt. Vltra [sect. 25] Promontorium quoque Mendocinum, ut ait Acosta. d. lib. 1. cap. 20. non est satis cognita terrae amplitudo, quam tamen oppido ingentem esse plurimi ferunt, & ibi fretum Regni Anian, quod non multum a Tartaris & Sinis, & a regionibus Indiarum Orientalium distare cognoscitur, & inde docent planam viam in has Americanas esse potuisse, ut constat ex Genebrard. in Chronograph. lib. 1. pag. 150. Pet. Planc. Henrico Alegren, & alijs doctissimis Cosmographis, quos refert Fr. Greg. Garcia. d. §. 4. & lib. 3. capit. 1. pag. 181. & sequentib. & lib. 4. cap. 2. pag. 325. Ex parte [sect. 26] quoque Australis nostri verticis, sive Antarctici Poli, quem vocamus Del Svr, nemo hactenus exploravit quousque procurrat continens ultra Patagones, & fretum Magallanicum posita. Et quemadmodum [sect. 27] repertae sunt regiones in altitudine Septuaginta, & amplius graduum ad Septentrionem, imo & sub ipso Arctico, & rigente cingulo habitatae, ut sunt Groenlandia, Scandinavia, Iurha, Corelia, Gothia, Biarmia, Lapia, Finlandia, Finmarchia, Scrifinnia, & aliae multae, [sect. 28] quas Iordanus Gentium omnium officinam, & quasi vaginam nuncupat; de quibus plura tradunt Olaus, & Ioan. Magnus, qui de illis gentibus integra volumina condiderunt, Plin. lib 4. cap. 3. Mathias Michoviensis lib. 1. de Sarmatia cap. 14. Abraham. Ortelius in tabula Scandiae, & Scotiae, Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 14. pag. 141. Magin. Patavinus in sua Cosmograph. 2. par. tabul. 9. ex fol. 96. Ita quoque aliae similes provinciae reperiri poterunt sub alia Zona frigida huius Poli Australis, versus quam cum multi post Magallanum constantissime navigaverint, de quibus sermonem fecimus sup. cap. 8. ex num. 35. nullum plane terminum oculis perlustrarunt, quo per eam partem terra deficeret. Quod mirum cuipiam videri non debet, [sect. 29] nam & Polybij tempore, ut ipse ostendit lib. 3. illa regio, quae iuxta AEthiopiam est, ubi Africa, atque Asia iunguntur, penitus ignorabatur, nesciebaturque, utrum perpetua esset & continens, an clauderetur pelago? Et idem ait de eo, quod Narbonensis regio ad Septentrionem excurreret. Apparet igitur [sect. 30] per has omnes partes facilem fuisse primis hominibus transitum, quo in hunc Novum Orbem perducerentur. Et cum extrema Orientalis, & Occidentalis Indiae hucusque (ut diximus) explorata non sint, mihi valde probabile videtur, huius priores accolas ab illa, & a redundanti forte Sinarum, aut Tartarorum copia originem duxisse, prout tenent multi ex auctoribus relatis sup. num. 5. praecipue [sect. 31] Arias Montanus in Phaleg. qui inde Americanos Ophiritas appellat, quasi a duobus filijs Iectan, scilicet Ophir & Hevila, initium suae propaginis sumpserint, qui primi Indiam Orientalem tenuerunt, ut habetur Genes. 2. & 1. Reg. 9. atque deinde Ophir etiam Occidentalem, ut idem auctor probare nititur, Non enim (inquit) aliam verosimiliorem originem Indis Occidentalibus assignare possumus. Idem tradit Genebrard. ubi sup. Pet. Opmeerus in opere Chronogr. pag. 16. qui inter aliquos filios Hebri Iectanum connumerat, subditque huic tredecim filios fuisse, qui a Chaldaea ad Indiam usque migrarunt. A quibus, inquit, Indorum, Sinarumque variae gentes originem trahunt, ingenio, industria, arte, atque Philosophiae studijs excellentes. His subscribunt Michael Balboa Cabello in Miscell. Austr. m.s. 1. part. cap. 12. & 3. par. capit. 15. & 20. & capit. 6. fol. 153. Vbi quod [sect. 32] plus est, absque ullo certo fundamento suadere intendit, utramque Indiam olim coniunctam, & continuam suisse, quousque maris fluctibus dividi coeperunt, Greg. Garcia lib. 4. capit. 1. & 23. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hisp. cap. 8. pag 70. & Ioan. Boter. d. lib. 1. pag. 345. qui [sect. 33] ad eandem sententiam fulciendam similem fere in omnibus conditionem, corporis habitudinem, ritus & mores, ac praecipue colorem Indorum utriusque Indiae recte considerant. Quamvis Fr. Ioan. a Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 3. capit. 7. pag. 53. contrarium, scilicet Americanos ab Orientalibus nequaquam procedere, sua tantum auctoritate nixus existimet. ¶ Sed praedictam opinionem, licet in origine Ophir reijciat, in reliquis tamen sequitur etiam, & optime exornat Torniellus. d. anno Mundi 1931. num. 47. pag. 232. [sect. 34] Vbi ait, quod si quaeratur, ex quibus filijs, aut posteris Noe hic Novus Orbis impletus fuerit, possumus respondere, ex filijs Sem per partes Indiae Orientalis, & Chinae, & Iaponij provincijs atque insulis, quae Americae Aquilonari vicinae sunt: aut etiam ex posteris Iaphet, qui postquam per plagas Asiae Aquilonares, quas nunc Tartari incolunt, disseminati fuerunt, tandem ad Orientales eiusdem Asiae fines, qui supra Chinam nonnihil flectunt, ad Aquilonem devenerunt, prope fretum Anian, quo ut diximus, parvo intervallo, ipsa Asia ab America seiungi perhibetur. Ad illas autem Antarcticas provincias, quae nobis omnino Australes esse videntur, & contra extremum Africae promontorium, quod Caput Bonae spei appellant, respiciunt, licet nobis adhuc bene cognitae non sint, probabiliter conijci posse, primum penetrasse posteros Cham, qui praedictum Promontorium, caeterasque Africae partes incoluisse dicuntur: hi enim a praedictis Antarcticis regionibus omnium minus remoti fuisse videntur, & consequenter ad eas potuisse commodius pertransire. Quo [sect. 35] sensu accepta, vera esse potest opinio Gomarae in hist. Ind. lib. 5. cap. 217. dum existimat, Peruenses a Chamo originem ducere, ac maledictionis Divinae in Chamum haeredes esse, & idem de Brasiliensibus, & alijs Americanis tradit Ioan. Lerius Burgundus in sua historia navigationis in Brasiliam, quae habetur in 3. part. hist. Americae cap. 15. in fin. pag. 233. Qui tamen hoc levissima [sect. 36] alia coniectura confirmat, dicens, quod cum Iosue, iuxta promissiones Patriarchis factas, mandatumque sibi peculiariter datum, in terram Chanaan ingrederetur, testatur Scriptura, Iosue 2. 9. tantum terrorem irruisse super illius terrae incolas, ut diffluerent metu Israelitarum: unde etiam fieri potuit, ut Americanorum nostrorum maiores, Israelitarum conspectum fugientes, mari se commiserint, ac tandem in terram Americam appulerint. Ioannes quoque a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 10. pag. 33 & latius lib. 14. cap. 18. & 19. Ioan. Lucena in vita Sanct. Xavierij lib. 1. cap. 13. & lib. 10. cap. 22. Hieronym. Offorius de reb. Emanu. lib. 8. pag. 320. Petr. Bertius in descript. Iavae, pag. 611. & Seraph. Freitas de iusto Imp. Asiat. cap. 5. num. 15. & 20. eandem originem constituit Indorum Orientalium & Occidentalium, putantque eos ab aliquo ex filijs, vel nepotibus Cham propagari coepisse; atque [sect. 37] ideo colorem aeneum sub fuscum habere, sive oleastrinum, & ut plurimum cineritium quibus adstipulatur, quod refert Herrer. in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 9. cap. 4. pag. 296. Nempe in [sect. 38] Cuba insula veteres indigenas Nostris aperte Noe, & filiorum eius historiam retulisse, dicentes, se ex filio, cui ille maledixit, procedere, & deo rudiores, & versicolores esse ac nudos incedere. Nos vero ex altero, cui benedixit, & ideo vestibus uti, equis incedere, atque alijs coeli donis, & commoditatibus perfrui. Quod ut melius intelligamus, sciendum est, [sect. 39] coloris Indorum causas, ut & nigredinis, & crispaturae Aethiopum a plurimis doctissimis viris in Solis ardorem & temperamenta locorum, quibus habitant, referri solere, ut constat ex Ptolem. in op. quadripert. & ejus comment. Haly cap. 2. Hippocrat. in tract, de aere & aqui, Albert. Mag. de. nat. coel. lib. 2. & 4. Galen. lib. 2. de temperam. cap. 11. Cabello ind Miscell. Austr 1. p. cap. 9. Fr. Gregor. Garc. d. tract. de Ind. orig. lib. 2. c. 5. pag. 149 & seq. & Simon Maiol. in dieb. Canic. tom. 1. colloq 3. pag. 62. Vbi [sect. 40] tradit non esse monstrosum, quod cutis adeo variae formae, & colores in hominibus sint: nam coeli in id climata plurimum influunt: sed magis admirandum esse ex albis nasci Aethiopem, aut ex Aethiopibus album; ac propterea in [sect. 41] Mexico ab eius antiquis Tyrannis Motechumis homines aliquos publice ali solitos, quibus ab ipso ortu cutis, crines, supercilia, ac palpebrae albae fuerint, idque valde ibi pro admirando habitum fuisse, ut tradit Cortesius in relat. 2. Et idem Maiol. colloq. 17. pag. 395. ex Oder. Barbosa, & alijs commemorat [sect. 42] in India Orientali tantam esse climatis in unico monte Zantone vim variam, ut qua vergit ad Orientem albi sint, qui & nascuntur, & incolunt: qua vero vergit in Occidentem, nigerrimi; cum tamen omnes belluino more vivant. Illud porro magis monstrosum videtur, quod de homine quodam bicolore a Ptolemaeo Lagi filio in Aegyptum deducto narrat Coel. Rhodig. lib. 7. antiq. lect. c. 18 cuius quidem medietas ex aequilibrio summe erat nigra, & reliqua portio eximiam albedinem praeferebat. Theodectes [sect. 43] etiam apud Strabonem lib. 15. pag. 799. eandem coloris varietatem Soli his carminibus tribuit: Quorum propinqua Sol adurens orbita Fuliginoso corpora colore imbuit, AEstuque totas sicco crispavit comas, Materiemque adolescendi consumptam abstulit. Vnde idem Strabo infert, [sect. 44] Indos Orientales non crispari, nec eorum colorem in totum aduri, sicut Aethiopum, propterea quod sint humidi aeris compotes, & minus perpendiculariter radijs Solis feriantur. Alij tamen putant, [sect. 45] neque Soli, neque solo id esse tribuendum, sed a spermatis natura proficisci: quoniam sub aequatore, & locis utrique Tropico vicinis inter nigerrimos sparsi reperiuntur albi, vel cineritij, qui illic in sua albedine perseverant, ut in Regno Melinda & Mombaza, & bene observat Abraham Ortel. in comment. tab. 4. sui Theatri, & Auctor hist. Regni Congiani cap. 3. in calidioribus quibusdam locis sub eodem paralello; atque adeo, sub eadem coeli constitutione videmus nasci alicubi homines albos, ut in hac America, alicubi subfusci coloris, ut in Abyssinorum regionibus, alicubi nigerrimos, ut in Asiae Provincia, quam Malabaricam vocant. Et quia [sect. 46] AEthiopes etiam, & Indi, si per multa saecula in srigidas regiones transferantur, semper tamen nigros, vel oleastrinos liberos generant: sicuti & Hispani albos, quamvis in Indiae, aut AEthiopiae littoribus perseverent. Et in insula S. Thomae, quae primum a Lusitanis habitari coepta est, non impedit calor quominus ipsorum filij usque ad centesimum iam annum albi sint, & maneant: cum tamen Sol ibi aeque ac in alijs insulis AEthiopicis calidus sit. Quapropter affirmant a stirpe & sanguine [sect. 47] Cham AEthiopes provenire, qui destitutus fuit patris sui Noe benedictione, ob culpam, quam contraxit in eius temulentia irridenda, & inde magnam plagam posteritati suae attulit, ut & ipsa indignationem Dei in suum parentem testaretur, ut habetur Genes. cap. 10 & Paralip. 1. Chanaan enim filius Cham quarto genitus, quia patri avum temulentum ostendit, maledictus fuit, & iugo servitutis subiectus: & ideo Chananaei, & aliae undecim gentes ab eo descendentes, deletae sunt. Chus [sect. 48] vero ipsius Cham primogenitus, quamvis multo ante patris impietatem natus fuisset, niger tamen ipse, velut in poenam effectus, nigerrimos filios produxit, & AEtiopum auctor esse perhibetur. Filij autem [sect. 49] Mizraim secundo geniti nigri, & deformes nati sunt, ut AEgyptij, ac [sect. 50] Getuli praeter nigrorem ore putidi, ut cogantur perpetuo salem in eo habere. Filij denique Plut [sect. 51] tertio geniti (ut Mauri) nigri, simi, labeones, alióve modo prodigiose affecti. Ex quibus [sect. 52] coloribus utriusque Indiae incolae habent, & praecipue illius Oleastrini, quo, ut diximus, magis frequenter praediti esse videntur. Quod ultra Torquemadam d. lib. 14. cap. 18. & 19. ubi supr. aperte proponit, & prosequitur Anton. Possevinus in Biblioth. 2. tom. lib. 15. cap. 19. pag. 252. & 253. Didacus de Yepes in suis discurs. de var. histor. & August. Torniell. in annal. sacris tom. 1. ann. Mundi 1931. num. 26. & 27. Et [sect. 53] qui de Aethiopibus plura voluerit, & de usu illius adagij Aethiopem dealbare, & Aethiops non albescet, legat Plinium lib. 5. cap. 8. & lib. 6. cap. 30. Erasmum in adagijs, Alciat. Emb. 59. Abluis Aethiopem quid frustra? ah desine, noctis Illustrare nigrae, nemo potest tenebras. Vbi Sanctius Brocensis, & Claudius Minoes alios allegant, & eruditissimus pariter ac pijssimus vir Martin. Delrio in adag. sacr. 1. tom. adag. 851. pag. 448. & sequenti. Illud [sect. 54] tandem pro huius capitis coronide subijciemus, hodie Indos omnes, ut plurimum, mediocristatura reperi, cuius rei causas examinat Torquemad. d. lib. 14. cap. 24. & 25. & Fr. Ioan. a Ponte in Monarch. lib. 3. cap. 9. pag. 75. Quamvis non ignorem, tam incolarum traditionibus, quam multorum Scriptorum testimonijs, compertum esse, in aliquibus huius Novi Orbis regionibus quondam Giganteae magnitudinis homines viguisse, & hodie quoque vigere, ut etiam de Indis Orientalibus diximus supra capite 2. ex numer. 11. Nam Americus Vespucius in suis relat. navig. 2. tradit, se in quandam insulam appulisse altissimis hominibus cultam, quam ob id Gigantum appellarunt. Et Ant. Pigafetta, qui fuit socius Magallanis, dum nobile eius nominis fretum detexit, affirmat, se iuxta illud Giganteos populos conspexisse, quorum cervix ad brachij dimidium longitudine protenderetur. Qui Gigantes postea saepe ab alijs illud fretum navigantibus conspecti sunt. Et de eis ita scribit Cardanus lib. 8. de rerum variet. capit. 43. relatus in Theatr. vitae human. vol. 2. lib. 2. pag. 277. Constat iuxta fauces freti Magallanici in Boreali littore ad quinquaginta duas partes altitudinis esse Patagones Gigantes, octo palmis longiores, magnis pro statura pedibus, qui crudis carnibus vescuntur, piscibus assatis, pane carent. Vna bucca libras duas carnis, aut piscium sumunt: tantum aquae uno haustu bibunt, ut duodecim hominibus sufficere possit. Caeterum forma decenti sunt, membrisque pro altitudine commensuratis: cursus velocissimi, bilares, fortes, robustissimi etiam supra magnitudinis rationem. Furtis mirum in modum delectantur: crudeles tamen, quod mirum est, non sunt, nec humana carne vescuntur. Sagittas adeo profunde in gulam demittunt, ut in ventriculum pervenire existimentur, quod ipsi pro egregio spectaculo habent. Idem de antiquis Iucatanae Provinciae Indis monumentis suis mandavit Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 4. lib. 2. cap. 7. ad finem, pag. 44. & lib. 10. cap. 4. pag. 268. & de Chichimecis, & alijs gentibus Novae Hispaniae Acosta in hist. Ind. lib. 7. cap. 3. pag. 457. ubi ait, se molam cuiusdam ex his Gigantibus pugno maiorem vidisse, & Fr. Ioan. de Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 13. ubi de alia restatur duobus pugnis maiore, quae ex sepulto iam diu hominis cadavere extracta fuit, cuius caput grandis dolij vinarij magnitudinem excedebat, quod & tradit Cardanus. & Theatrum ubi supra, docens ex ossis horum Gigantum in sepulchris repertis, partium ad totum habita ratione constare, viginti palmos magnitudine excessisse, hoc est triplum iustae magnitudinis ferme hominum nostrae regionis, & aevi. Apud eundem etiam Ioseph. Acostam lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 19. pag. 53. Petr. Ciezam. 1. part. histor. Peru. cap. 52. August. Zarate in ead. histor. lib. 1. cap. 5. Maginum in 2. part. suae Cosmogr. tab. 34. fol. 286. Torquemad. d. cap. 13. pag. 38. Fr. Gregor. Garc. lib. 1. de Ind. orig. cap. 4. §. 1. pag. 67. Garcilassum Incam in suis comment. lib. 9. cap. 9. fol. 234. Herreram decad. 5. lib. 3. cap. 1. pag. 64. & Ioan. Metellum relatum a Theatr. vitae hum. ubi supr. reperimus, celebrem esse famam in hac Peruensi regione, ubi nunc Manta, & Portus Vetus oppidum perexiguum ab Hispanis aedificatum est, circa Caput S. Elenae, reperiri ossa hominum Gigantea, tantae magnitudinis, ut duplo, aut certe semiduplo corpora eorum proceriora fuisse demonstrent, quam sint communia praesentium Indorum. Illos autem Gigantes olim mari ad haec littora esse delatos, ibi cum indigenis bella gessisse, & quaedam extruxisse immania opera, cuius generis profundus puteus hodie visitur, lapidibus immensis aedificatus. Ac tandem homines illos saevos & portentosos, quod nefaria, & impurissima libidine abuterentur, coelitus esse consumptos. De quibus Gigantibus mentionem etiam facit Did. Davalos & Figueroa in miscell. Australi colloq. 33. pag. 147. & subiungit, in valle de Tarija similia Gigantium ossa reperiri, seque unius mandibulam vidisse, quae semi ulnam excedebat, cum tribus dentibus pugno maioribus; & a Dom. Laurentio Suar. de Figueroa, Provinciae Sanctae Crucis de la Sierra Gubernatore, audivisse, a se aliud integrum cadaver in eadem valle iuxta cuiusdam torrentis ripam conspectum, adeo portentosae magnitudinis, ut ensis per oculi cava demissus, vix ad cerebrum perveniret. # 11 CAPVT XI. De Auctoribus & argumentis, quibus probatur, Hispanos, omnium primos hunc Novum Orbem detexisse, & alijs ante eos prorsus incognitum, & certe nec leviter adumbratum SVMMARIVM Capitis XI. -  1 Orbis Novus an antiquis ullo modo cognitus fuerit? -  2 Auctores, qui tenent, Orbis Novi nullam antiquis notitiam fuisse, late recensentur. -  3 Ioseph. Acosta, Abraham Ortelius, Maluenda & alij merto mirantur, hunc Novum Orbem, adeo magnum & divitem, antiquos tot saeculis latuisse. -  4 Orbis Novi notitia si aliqua fuit apud antiquos, postea in totum evanuit. -  5 Franc. Vallesius sentit, Orbis Novi habitationem nulla memoria, vel historia ante Columbum cognitam. -  6 Alani Copi sententia & verba de omnimoda ignoratione Novi Orbis apud antiquos. -  7 Thomas Bozius Eugubinus laudatur, qui tradit, ne tenue quidem nomen Novi Orbis ad maiores nostros pervenisse. -  8 Orbem Novum non fuisse antiquis saeculis cognitum, pluribus argumentis Auctor evincit. -  9 Mundum ex una tantum parte coellum, & terram habere multi ex antiquis cum Epicuro opinabantur. Alij cum Stoicis & Peripateticis contrarium sentiebant. Et num. 11. -  10 Lucretij carmina adversus eos, qui Mundum rotundum esse putabant. -  12 Terra constituta est a Deo in medio globi coelestis, & duas superficies habet. -  13 Terra cur dicta a Graecis, ἰσοῤῥοπον. -  14 Globosa figura sive forma, perfectissima est. -  15 Terra in medio coelestis globi pendens, quomodo sustineatur? -  16 Orbis Etymologia a rotunditate. -  17 Manilij locus elegans de Orbis rotunditate. -  18 Plinius qualiter aperiat ineffabilem rationem qua elementa inter se colligata sunt. -  19 Australes mundi plagas, aquis omnio regi multi, ex veteribus opinabantur: & quare? -  20 Procopij Gazaei notabilis locus, terram in aquis subsistere, & infra nos nullam esse putantis. -  21 Photius reprehendit D. Clementem, quod putavit, terram reperiri ultra Oceanum, & Phoenicem avem veram esse. -  22 Australes & Occidentales regiones ultra Oceanum inhabitatas esse, multi ex antiquis putarunt: & quare? -  23 D. Augustini locus expenditur. -  24 Caietanus putat, nullo Scripturae loco concludi, omnem terram esse habitabilem. -  25 Antipodes, sive Antictones esse multi auctores constantissime negarunt, & de horum nominum etymologia. -  26 Antipodes Hispanis, & alijs Europeis sunt plures regiones Novi Orbis, remissive. -  27 Antipode esse, qui olim ridebant, hodie magis ridenti sunt. -  28 Lactantius Firmianus multum invehitur in eos qui Antipodes esse affirmabant. -  29 Lucretius vanos & stolidos vocat eos, qui Antipodes agnoscunt. -  30 D. Isidorus Antipodes fabulosos appellat. -  31 Procopius Gazaeus quasi contra Fidem esse inquit Antipodes dari. -  32 Virgilius Episcopus Saleburg. reprehensus fuit, quod Antipodes dari pro concione dixit. -  33 Antipodes esse plures ex antiquis affirmarunt. -  34 Antipodes esse, qui olim agnoverunt, putabant alterus generis esse, & aditum ad eos non dari propter calorem Torridae Zonae. -  35 Zonas quinque, quibus terra dividitur, qualiter describat Cicer. Plin. & alij, & num. 38. -  36 Australem Zonam, & gentes sub ea habitantes a nobis agnosci non posse, multi putarunt. -  37 Nili origo agnosci non potest ob aestum Torridae Zonae, cum Lucano. -  38 Auctores plurimi recensentur, qui de Zonis Orbis scribunt. -  39 Zonam Torridam esse impertransibilem, & inhabitabilem, hodie etiam aliqui nimis supine scribunt. -  40 Picus Mirandulanus publice Romae defendit Zonam Torridam inhabitabilem esse. -  41 Zonas omnes habitabiles esse, & Torridam placidissimam, hodie certissimis experimentis compertum est, & auctores, qui de hoc agunt: & num. 43. -  42 Philosophicis argumentis non est deferendum plus quam oculis. -  44 Servius quid sentiat de Antipodibus, & eorum cum nostris communicatione? -  45 Zonas tres antea inhabitabiles, post Christi adventum habitabiles factas, pie probare nititur Thomas Bozius. -  46 Christi Domini foelicissimus adventus plurima bona mundo attulit, & Sybillae carmina de hoc. -  47 Oceanum innavigabilem esse, veteres crediderunt, & loca Nazianz. Origen. & Cicer. num. 49. 50. & 51. -  48 Antipodes negavit D. August. & alij Ecclesiae Patres, quia ad eas regiones transijsse per Oceanum Adami posteros impossibile iudicarunt. -  52 Adagium, non ultra Gadira, sive, quae ultra Gades inaccessa, explicatur & exornatur. -  53 Oceanus in sacra Pagina sumi solet pro fine totius Orbis. -  54 Gades sumitur pro ultimo termino Occidentis. -  55 Hercules columnas Gadibus fixit, tanquam illic esset suprema Orbis meta. -  56 Imperatorum antiqua consuetudo fuit aliquas columnas, vel alia monimenta erigere in extremis locis, ad quae pervenissent. -  57 Gades nomen terminum, seu finem Latinis significat. -  58 Finis terrae Promontorium Hispaniae in Regno Galleciae. -  59 Hispania tota, & praesertim Provinicia Baetica dicitur Occidens Occidentis, & id significare eius antiqua nomina Sepharad, & Spania. -  60 Hesperi nomine a quo Hesperia dicta Graeci totum Occidentem appellabant. -  61 Epitaphia antiqua, quae Hispaniae oras terrarum ultimas faciunt. -  62 Promontorium sacrum, id est, El Cabo de S. Vicente, Orbis ultimum dicitur Straboni. -  63 Tartessus Baeticae urbs eadem ac Gades. -  64 Tartarum ubi defunctorum animas mitti credebant, in ultimis Hispaniae oris, tanquam in extrema totius Orbis regione antiqui collocabant. -  65 Elysij campi, & Beatorum sedes in Hispaniae finibus esse putabantur, secundum Homerum & alios. -  66 Hesperidum horti, quamvis circa Hispaniam positi, ab antiquis ignorabantur, & quare? -  67 Oceani navigatio ultra fretum Herculeum olim nimis periculosa, & quare? -  68 Maria omnia innavigabilia olim Atlantica dicebantur. -  69 Navigationes per altum olim incognitae erant. -  70 Navium & navigationis inventio, & usus a Noe temporibus initium accepit. -  71 Atlantem Lybicum primum naves fabricasse testatur Clem. Alex. -  72 Navium forma, astrolabium, & alia nautica instrumenta, quibus hodie utimur, antiquis ignorabantur. -  73 Magnetica acus, & eius praecisa necessitas ad navigationes per altum ineundas. -  74 Navigationis aliquam peritiam, & certitudinem ex syderum observatione Phoenices nacti fuerunt. -  75 Navigantes nubilo, aut procelloso tempore syderum observatione se iuvare non poterant. -  76 Virgilij elegans naufragij, & procellae descriptio. -  77 Magneticae acus inventum extollitur, & quod priscis ignoratum fuit. -  78 Navigandi peritia antiquorum cum hodierna, & praecipue Hispanica conferri non potest. -  79 Magneticae acus inventor quis? & de eius commodis & usibus, remissive ad plures auctores. -  80 Magnetis proprietates mirandae, & unde ei nomen, remissive. -  81 Magnes cur semper Septentrionem requirat remissive. -  82 Magnetis novum, & mirum experimentum. -  83 Magnetica acu multi etiam utuntur in terrestribus itineribus: & de montibus magneticis, qui attrahunt ad se navigia, quibus ferrum inest. HVivs ergo adeo vasti, & immensi Orbis detectione, descriptione, & indigenarum origine patefacta, superest [sect. 1] nunc, ut eadem cura, nobilem illam quaestionem examinemus; an scilicet ante Columbi, & Hispanorum in eundem Orbem adventum, ab aliquibus antiquorum saeculorum hominibus cognitus, & lustratus fuerit, aut saltem certis, & constantibus litterarum monumentis ostensus? Et plane mihi semper eorum opinio magis arrisit, qui tantae detectionis & cognitionis primam laudem ac gloriam Hispanis tribuunt, aliis ante eos, has Occidentales & Australes regiones penitus ignoratas, esse testantur. Quod [sect. 2] multis rationibus defendunt, & extollunt Pet. Malferit. inter consilia Mandelli vol. 2. cons. 769. n. 17. Marquardus de Susanis in tract. de Iudae. & infidel. 1. par. cap. 14. in princ. Petr. Bellin. in tract. de bello. 2. par. tit. 11. Tarapha de Regib. Hisp. cap. ult. Victoria in relect. de Ind. insulanis in princ. Barrer. in libello de regione Ophira. Lud. Leo Augustinian. in comment. sup. Abdiam cap. ult. pag. 662. & sup. Cant. cap. 8. Ioseph. Acosta lib 1. de nat. Novi Orb. cap. 1. & seqq. Perer. lib. 3. in Gen. Barradas lib. 5. concord. cap. 11. Boterus in relat. universal. vol. 2. lib. 1. ex pag. 329. usque ad 338. Ant. de Herrer. in hift. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. ca. 1. & cap. 6. 12. in fin. Greg. Lopez Madera in lib. de excell. Hispan. Monarc. cap. 6. fol. 44. & cap. 9. ex. fol. 67. Iacob. Valdes de dignit. Reg. Hisp. cap. 12. n. 7. cum sequent. & cap. 19. ex n. 55. ad. 63. Camillus Borrellus de praest. Reg. Cathol. cap. 43. num. 7. & 8. & c. 46. n. 225. & 226. Bern. Aldrete lib. 3. de orig. ling. Hisp. c. 13. Pet. Opmeer. in opere Chronograph. pag. 417. Fr. Ioan. a Ponte in Conven. utr. Monarch. lib. 3. c. 7. §. 10. pag. 49. &c. 19. §. 1. pag. 152. & §. 2. pag. 125. Traian. Bocacin. in nuptijs Parnasi. centur. 2. cap. 90. Fr. Ioan. a Torquemada in Monarc. Ind. lib. 1. c. 4. in fin. August. Torniell. in annal. sacris ann. mundi 1931. n. 46. & 48. pag. 230. & seq. & ann. 3043. n. 7. & 8. Idem tradit ipse Acosta eodem lib. c. 11. Vbi [sect. 3] monstri simile reputat, & alterum Orbem esse tantum quantum hunc cernimus, & antiquos tot saecula latuisse, & nullum prorsus vestigium inveniri, quo ostendi possit, ex Europae nationibus aliquem ante Hispanos in has oras appulisse. Abrahamus etiam Ortel. in Theat. Geograph. tab. 5. & Carol. Stephan. qui eius verba transcribit, in diction. Hist. & Poet. verb. America, in eadem opinione sunt. Et aeque mirum sibi videri dicunt, hoc Hemisphaerium tantae & tam immensae amplitudinis, veteribus tot saeculis in cognitum mansisse, & tamdiu potuisse latere, considerata praecipue cum antiquorum in describendo terrarum Orbe diligentia, & amplissimorum imperiorum ad perquirendas regiones commoditate, opportunitateque tum humani generis dira, atque insaciabili auro, atque argento inhiante cupidine, nihil non tentante, quo his potiatur, quibus hae reigones incredibili copia abundant. Doctissimus quoque Fr. Thom. Maluenda lib. 3. de. Antichris. cap. 16. in prin. aperte resolvit, veteres Scriptores, & quoscunque qui ante Columbum fuerunt, nullam habuisse vel tenuem suspicionem istius tam vastae, & immanis terrae portionis, quae per Hispanos patefacta est, ut plane sit inter maxima miracula computandum, voluisse Deum, per tot saecula ab Orbe condito maiorem partem totius Orbis terrarum ita in obscuro delitescere. Et in fine eiusdem capitis subdit, quod [sect. 4] etsi concedamus apud priscos aliquam quamvis confusaneam, atque interturbatam extitisse Novi istius Orbis notitiam, eiusmodi tamen cognitionis vel tenuem auram paulatim postmodum oblitteratam, ac penitus tandem evanuisse. His adsentiens [sect. 5] eruditissimus Franc. Vallesius in lib. de sacr. Philosoph. cap. 26. explicans illud Deuter. cap. 30: Si ad cardines coeli fueris dissipatus, inde te retrahet Dominus Deus tuus, & assumet; inquit, tempus, omnium rerum magistrum, evidenter indicasse, omnes. Mundi partes ad utrunque Polum habitabiles esse, & vere ab hominibus coli ab Adami semine disseminatis. Hanc autem disseminationem, nulla neque memoria hominum, neque historia cognitam, nobis in hoc saeculo velut digito indicasse Hispanos Christicolas, incarnati Verbi disseminationem procurantes. Alanus [sect. 6] Copus natione Anglus, eidem opinioni semel & iterum se subscribit. Nam in Dialog. 6. adversus Haeret. cap. 9. pag. 783. summam divinae providentiae curam extollens, quae cum Fides Catholica in Septentrionalibus regionibus labebatur, eiusdem praedicationem & agnitionem ad Australes Orbis Novi perduxit, sic addit: Quae antea ne extitisse quidem ullis unquam libris est traditum, ulla fama, & auditione acceptum. Et in eodem Dialogo cap. 34. pag. 642. Sleidani haeretici fraudem incusans, qui Catholicae Fidei propagationem in Orbe Novo eo tempore ab Hispanis factam perfidioso silentio involverat, inquit: Incredibili Dei benignitate alterum quemdam Orbem, de quo nihil a Ptolemaeo, nihil a veteribus Cosmographis, nihil ab alijs vel fando quidem prius accepimus, intra hominum memoriam repente emersisse. Extant quoque [sect. 7] plurima eiusdem rei praeconia, & testimonia in illis pijs pariter ac eruditis libris, quos insignis Thomas Bozius Eugubinus de signis Eccles. Dei in vulgus mandavit, praecipue lib. 17. cap. 1. sig. 74. ubi ait. Non ita pridem loca plurima, & latissima reperta fuisse navigationibus Lusitanorum & Hispanorum, quorum ne tenue quidem nomen pervenerat ad maiores nostros. Et lib. 6. cap. 7. ubi Divinitus hunc Novum Orbem, qui continet dimidium totius Orbis terrarum, Catholicis Regibus detectum ostendit, & idem tradit in lib. de robore belli, cap. 9. pag. 312. & cap. 13. pag. 337. Pro cvivs sententiae confirmatione, & illustratione, ego cum alijs, [sect. 8] & praeter alios, sequentia argumenta perpendo. Primvm, quod Novus hic Orbis non videtur ullo prorsus modo antiquioribus saeculis innotescere potuisse, cum eorum plurimi, & ij quidem gravissimi Scriptores extiterint, qui [sect. 9] mundum universum domui similem reputabant, cui tectum ex una parte non quaquaversus immineat. Atque ita ad Polum Antarcticum & Australes & Occidentales plagas nullo pacto coelum extendi posse contendebant, & longe minus terram, cuius gravem molem in medio aere suspensam teneri, nulla ratio (ut ipsi sibi suaserant) patiebatur: quam opinionem saepe saepius repetijt D. Chrysost. homil. 14. & 27. in epist. ad Hebr. & homil. 6. & 13. in Genes. & homil. 12. ad populum Antioch. irridens eos, qui coelum rotundum & Sphaericum esse opinabantur, cum Scriptura potius tabernaculum a Deo fixum commemoret. Cui etiam hac in parte assentiuntur Theodor. & Theophyl. in comment. ad Hebr. cap. 8. & illis antiquior Lactan. Firmian. lib. 3. divin. institut. cap. 24. qui Epicuri probans sententiam Peripateticos, & Academicos circa coeli ambitum, & figuram damnat, & terram ad Chaos quoddam immane definit, prout & facit [sect. 10] Lucretius lib. 1. de nat. rerum, qui cum eodem Epicuro sic inquit: Illud in his rebus longe fuge credere, Memmi, In medium summae quod dicunt, omnia niti: Atque ideo mundi naturam stare, sine ullis Ictibus externis, neque quoquam posse resolvi Summa atque ima, quod in medium sint omnia nixa. Quod attingere quoque videtur D. Hieronym. lib. 2. in Epist. ad Ephes. cap. 4. Auctor apud Iustin. q. 130. Orthod. Procop. Gazaeus in cap. 1. Genes. & alij relati a Sixto Senensi lib. 5. Bibliot. annot. 3. Pererio lib. 2. in Genes. Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 1. Maluenda lib. 3. de Antichris. cap. 14. pag. 141. Et licet sub dubio proponit D. August. lib. 2. de Genes. ad litteram cap. 9. & sup. Psal. 135. Quid ad me pertinet, inquiens, utrum coelum, sicut sphaera, undique concludat terram in media mundi mole libratam, an eam ex una parte desuper veluti discus operiat? Secvndo, [sect. 11] quia quamvis Stoici & Peripatetici in contrariam sententiam euntes, coelum rotundum esse, atque in circulum volvi affirmarent, & terram etiam [sect. 12] in medio huius coelestis globi constituerent, duas superficies habentem, ut tradi Aristot. lib. 1. de coelo cap. 3. Plutarc. de placit. Philosoph. lib. 1. cap. 2. Plin. lib. 2. cap. 5. & 65. Ovid. 6. fast. dum ait: Terra pilae similis nullo fulcimine nixa Aere subiecto, tam grave pendet onus. Et ex multis sacrae Scripturae locis probant & defendunt D. August. lib. Categor. cap. 10. D. Chrysost. sup. illud Psalm. 123. Fundasti terram super stabilitatem suam. D. Basil. in Hexam. homil. 1. D. Ambr. in eod. Hexam. lib. 1. cap. 6. Acosta ubi supr. cap. 2. 3. & 4. Coel. Rhodig. lib. 1. antiq. lect. cap. 4. & 13. Vbi [sect. 13] inter alia ait, terram hac ratione a Graecis, ἰϐοῤῥοπον, aliquando appellari, id est aequi nutantem, & recte mundum in globi figura fabricatum: quia [sect. 14] ut ab scientissimis proditur: Haec aeterna manet, Divisque simillima forma, Cui neque principium est usquam, nec finis in ipsa, Sed similis toto remanet, perque omnia par est. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 16. pag. 367. & 368. Iustus Lipsius in Physiologia Stoicorum lib. 2. cap. 9. & 18. Pat. Ioan. Pineda in Eccles. cap. 1. vers. 4. num. 3. explicans illa verba: Terra autem in aeternum stat, & sub. lob 26. 6. explicans illa: Appendit terram super nihilum. Vbi simul rationem exponunt, quomodo [sect. 15] terra, cui aerem undique substratum dicimus, per se ipsa pendeat, nec nobiscum cadat. Quibus subscribens D. Isidor. lib. 14. Etymol. c. 1. & 2. & Higin. lib. 1. de Astrono. cap. ultim. Orbem [sect. 16] a rotunditate circuli dictum putant, & terram in media Mundi regione collocatam, omnibus partibus aequali intervallo dissidentem, centrum sphaerae obtinere. Vnde eleganter [sect. 17] Manilius lib. 1. Astron. sic cecinit: Est igitur tellus medium sortita cavernam Aeris, & toto pariter sublata profundo, Nec patulas distenta plagas, sed condita in Orbem Vndique surgentem pariter, pariterque cadentem. Haec est naturae facies, sic mundus & ipse In convexa volans teretes facit esse figuras Stellarum, Solisque Orbem, Lunamque rotundam Quod nisi librato penderet pondere tellus, Non ageret cursus mundi subeuntibus astris Phoebus ad Occasum, & nunquam remearet ad Ortus, Lunave submersos ageret per inania cursus. Et Plin. [sect. 18] d. cap. 5. hanc ineffabilem rationem, qua inter se elementa colligata sunt, sic tradi: Mutuo complexu diversitatis effici nexum, & levia ponderibus inhiberi, quominus evolent: contraque gravia ne ruant, suspendi levibus in sublime tendentibus. Sic pari in diversa nisu vi sua quaeque consistere, irrequieto mundi ipsus constricta circuitu: quo semper in se currente, imam, atque mediam in toto esse terram, eandemque uni veri cardine stare pendentem, librantem per quae pendeat, ita solam immobilem circa eam volubili universitate, eandem ex omnibus necti; eidemque omnia inniti. Adhuc tamen ipsi ijdem Auctores frequentius opinabantur, Australes & [sect. 19] Occidentales Mundi plagas undis omnino tegi. Nam cum ex duobus elementis terra, & aqua unus efficiatur globus, intelligebant ad Polum Antarcticum mare quaqua versum esse diffusum, ut constat ex ijs, quae tetigimus sup. cap. 8. num. 16 & latius adduxit Plutarc. lib. 3. de placit. Philosoph. cap. 9. 10. & 11. D. August. lib. 16. de civit. Dei, cap. 9. Lactan. Firmian. lib. 3. div in. instit. cap. 23. Greg. Nazianz. epist. 27. ad Pusthum. & in orat. funeb. ad Basil. & procop. Gazaeus in comment. ad cap. 1. Genes. Vbi sic [sect. 20] inquit: Quod autem universa terra in aquis subsistat, nec ulla sit pars eius, quae infra nos sita est, aquis vacua, & denudata, omnibus notum reor. Nam sic docet Scritura: qui expandit terram super aquas; & iterum, quia ipse super maria fundavit eam. Sola igitur superficies, quae penes nos est, intelligitur, dam ait: Congregentur aquae, quae sub coele sunt in locum unum. Nec decet, ut credamus aliquam terram infra nos coeli nostri Orbi oppositam. Et haec fuit ratio, [sect. 21] ob quam Photius in excerptis ex clement. epist. ad Corint. 2. cap. 26. illi inter alia succenset, quod aliquas terrae Provincias ultra Oceanum collocasset: Reprehendat vero, inquit, hoc in illis quispiam, quod extra Oceanum mundos aliquos collocet. Deinde forte & illud, quod Phaenicem avem unicam tanquam pro verissimo adhibet argumento. Tertio, [sect. 22] quia tametsi aquis nudum in parte aliqua hemisphaerium Australe reperiretur, non tamen ideo necessario sequi afirmabant, illud ab hominibus habitari. Praesertim cum non perciperent, quando, aut quomodo posteri Noe ad has regiones transierint, a quibus certum est, omnes mortales fluxisse, ut sup. probavimus. Qua propter [sect. 23] D. August. d. lib. 16. de Civit. Dei cap. 9. Nec attendunt (inquit) etiam si figura conglobata, & rotunda mundus esse credatur, sive aliqua ratione monstretur: non tamen esse consequens, ut etiam ex illa parte ab aquarum congerie nuda sit terra. Deinde etiam si nuda sit, neque hoc statim necesse est, ut homines habeat: quando nullo modo Scriptura ista mentitur, &c. Et Cardinalis [sect. 24] Caietanus explicans illud Genes. 1. vers. 26. ubi Deus, hominem universae terrae praeesse mandavit, nullam esse eius partem, docet, quae dominationi hominis subiecta non sit: Non tamen ex eo (inquit) valet concludi; omnem partem terrae esse habitabilem, vel habitandam esse ab homine. Atque hoc nimirum in causa etiam fuit, ut ipse idem Augustinus, & alij plures Ethnici, & Christiani Philosophi, quos sup. num. 19. retulimus, Antipodes, [sect. 25] sive Antictones esse, constantissime negaverint, sic appellatos, quod contraria nobis vestigia figant, & oppositam terram incolant, distentque a nobis diametro, toto medio terrae centro interposito, ita ut cum nobis est aestas, illos premat hyems: cum nobis dies, illis nox sit, ut praeter alios observant Ambros. Calepinus & Carol. Stephanus in diction. verb. Antictones, & verb. Antipodes, Ioan. Funger. in Etymolog. sub eisdem verbis, & MaIuend. de Antichrist. lib. 1. cap. 2. quod aperte ostendit, nullam illis huius Novi Orbis, & gentium in eo habitantium notitiam fuisse. Constat [sect. 26] namque, Antipodes esse plurimos, qui aliquas eius Provincias inhabitant, quos plene recenset Ovetus lib. 4. hist. Ind. cap. 2. Iosehus Iesuita de rebus Brasil. ann. 1560. Surius in comment. ann. 1501. 1552. Ramusius 1. tom. suarum navigat. Petr. Mexia insylva var. lect. cap. 25. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. to. colloq. 1. pag. 36. & colloq. 17. pag. 395. & 396. & colloq. 11. pag. 281. Vt sic iam satis appareat, [sect. 27] non tam ridendos esse, qui olim Antipodes agnoverunt, quam eos, qui vanis suis coniecturis, & argumentationibus ducti, illos irridebant, & praecipue [sect. 28] Lactan. Firmianus d. lib. 3. cap. 23. qui mirum est, quam nimis longe in illus explodendis & reprobandis provehatur. Quos [sect. 29] etiam vanos & stolidos appellavit Lucretius d. lib. 1. sic canens: Illi cum videant Solem, nos sydera noctis Cernere, & alternis nobiscum tempora coeli Dividere, & noctes pariles agitare diebus, Sed vanus stolidis haec omnia parturit error. Et [sect. 30] fabulosos D. Isidor. lib. 14. Etymol. cap. 5. ubi ait: Extra tres autem partes Orbis quarta pars trans Oceanum interior est in Meridie, in cuius fines Antipodes fabulose inhabitare produntur. Procopius [sect. 31] etiam Gazaeus in comment. d. cap. 1. Genes. eosdem Antipodes apertissime negat: Nam si Antipodes forent (inquit) certe Christus eo quoque profectus esset, & caetera, quae pertinent ad salutem humani generis, ibi perfecisset. Sed & Adam prima generis nostri origo & serpens, qui humanum genus circumvenit, & diluvium quoque penes oppositam regionem extitisset. Quo [sect. 32] argumento refert Aventinus in annal. Boiorum lib. 3. & Tobias Hallerus in Oratione quod antiquitati non ubique credendum sit, apud Ioan. Rosinum pag. 488. & novissime Seraph. Freitas de Imp. Asiat. in praefat. & cap. 4. num. 5. Reprehensum & accusatum fuisse Virgilium Episcopum Salaeburgensem in Germania a Bonifacio Episcopo Moguntino, quod pro concione dixerat, Antipodes esse, eiusque opinionem damnatam & explossam fuisse circa annum Christi 745. Qvarto, quia illi quoque Auctores & Philosophi, qui melius docti Antipodes sive Antictones esse affirmarunt, utpote [sect. 33] Cicero lib. 4. Academic. quaest. Pythagor. apud Laert. in eius vita, Plin. lib. 2. cap. 65. & lib. 6. cap. 22. Pomp. Mela lib. 1. cap. 5. Servius in 6. Aeneid. Origenes lib. 2. Periarch. cap. 3. & plures alij, quos refert Maiol. ubi sup. & Maluenda lib. 3. de Antichr. cap. 14. per totum. Fatebantur [sect. 34] tamen, tales Antipodes, & situs terrarum, quas incolebant, nusquam agnoscere licuisse, non nostri, sed alterius generius mortalium esse putabant: propterea quod ob ardorem intercedentis mediae Zonae, quam Torridam vocavere, nemo nostrorum ad illos, vel illorum ad nos potuerit commigrare, ut expresse oftendit Cicero in fragment. lib. 6. de Rep. & in somnio Scipion. Vbi hos, qui incolunt vtranque Mundi partem ita interruptos esse ait, ut nihil inter ipsos ab alijs ad alios manare possit. Et [sect. 35] ex quinque Zonis, quibus terra redimitur, duas maxime inter se diversas, & coeli verticibus ipsis ex utraque parte subnixas, pruina obriguisse mediam autem, & maximam Solis ardore terreri: duas autem esse habitabiles. Earumque [sect. 36] Australem illam, in qua qui insistunt, adversa nobis urgent vestigia, nihil ad nostrum genus pertinere. Idem docet lib. 1. Tusculan. inquiens: Globum terrae eminentem ex mari fixum in medio mundi universi loco duabus oris distantibus habitalilem & cultum: quarum altera, quam nos incolimus, sub axe posita sit ad septem stellas, unde horrifer Aquilonis stridor gelidas molitur nives: altera Australis ignota nobis, quam vocant Graeci, ἀυτάξονα, a contrario axe. Plinius etiam lib. 2. cap. 6. in eadem sententia est, & cum pulcherrime earundem Zonarum divisionem scripsisset, sic subdit: Duae tantum inter exustam, & rigentes temperantur, eaeque ipsae inter se non perviae propter incendium syderis. Macrobius quoque lib. 1. Saturnal. cap. 19. & lib. 2. de somn. Scipion. cap. 5. postquam easdem Zonas depinxit, & terras illas Australes, quae in temperata iacent, habitari probavit, ita prosequitur: Sed a quibus, non licuit nobis unquam, nec licebit agnoscere: interiecta enim Zona utrique hominum generi commercium ad se denegat commeandi. Quae verba eo non citato transcribit Philipp. Bergomensis in supplem. Chron. lib. 1. & sequitur Pomp. Mela d. lib. 1. cap. 1. his elegantissimis verbis eandem sententiam exponens: Huius medio terra sublimis cingitur utique mari, eodemque in duo latera, quae Hemisphaeria nuncupantur, ab Oriente divisa ad Occasum Zonis quinque distinguitur: mediam aestus infestat, frigus ultimam. Reliquae habitabiles paria agunt anni tempora, verum non pariter, Antictones alteram, nos alteram incolimus, illis situs ob ardorem intercedentis plagae incognitus. Et [sect. 37] ad eandem causam refert Lucanus lib. 10. Pharsal. Nili originis ignorantiam, sic inquiens: Quae tibi noscendi Nilum Romane cupido est, Haec Pharijs, Persisque fuit, Macedumque Tyrannis Nullaque non aetas voluit conferre futuris Notitiam: sed vincit adhuc natura latendi. Summus Alexander Regum, quem Memphis adorat, Invidit Nilo, misitque per ultima terrae AEthiopum lectos: illos rubicunda perusti Zona poli tenuit Nilum videre calentem. &c. Quae opinio, & praedictarum [sect. 38] Zonarum natura & divisio ab alijs priorum, & posteriorum faeculorum Philosophis, Historicis, Poetis & Theologis libenter, & frequenter usurpari videtur, ut constat ex Arist. lib. 2. Meteor. cap. 5. Cicer. lib. 1. de nat. Deorum. Plinio lib. 2. cap. 68. Strab. lib. 3. & 17. Geograph. Virgil. lib. 1. Georg. & 7. AEneid. & ibi eleganter Servio, qui per digitos manus totam Zonarum intelligentiam facillimam reddit, Lucretio lib. 5. de nat. rerum, Ovid. lib. 1. Metamorph. Horatio lib. 1. carmin. Ode 22. Tibull. lib. 4. de laudib. Messal. Claudiano lib. 1. de rapt. Proserp. D. Isidor. lib. 3. Etymol. cap. 44. Philon. in lib. quis rer. divin. haeres sit, Beda de ratione temp. lib. 11. cap. 32. D. Tho. 1. p.q. 102. art. 2. ad 4. Scoto & Durand. 2. sentent. dist. 17. Ludov. Vives in notis ad D. Aug. d.c. 9. Ioachin. Vandiano in not. ad Pomp. Melam d. cap. 1. & plurimis alijs relatis a Chassaneo in Catal. glor. mundi par. 12. consider. 15. Acosta lib. 1. de natur. Novi Orb. cap. 9. & 10. & lib. 2. per totum, Thom. Bocio de sign. Eccles. Dei lib. 1. cap. 1. & lib. 15. cap. 18. Maluend. d. lib. 3. cap. 14. Fr. Gregor. Garcia lib. 2. cap. ult. §. 4. & sequent. pag. 162. & Seraph. Freitas d. cap. 4. num 5. Et adeo hominum animis haesisse videtur, ut illi etiam hodie [sect. 39] aliqui Neoterici assentiantur, Torridam Zonam afflatu continui caloris incensam nullo modo habitari, vel navigari posse affirmantes. Nam ut refert Maluenda ubi sup. pag. 139. Avorum nostrorum memoria [sect. 40] Ioannes Picus Mirandulan. Romae in publico doctissimorum virorum coetu coram Alexandro VI. P.M. propositis assertionibus ausus est, id accerrime propugnare, Et idem tenet Petr. de Aliaco q. 3. super Sphaeram, Apian. & Gemafrisius in Cosmograph. & Blasius Alvarez Miraval. in lib. Hispana lingua Salmanticae edito ann. 1599. cui titulum fecit De conservatione salutis corporis & animae cap. 12. Quorum tamen errorem, sive desidiam, merito notavit Henric. Martinez in repert. Mexic. tract. 3. cap. 5. pag. 169. & ab eo sumens fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 4. pag. 8. Etenim [sect. 41] cum hoc posteriori saeculo tot, & tam certis experimentis constiterit, Antipodes esse, & omnes Orbis plagas, tam quae ad glaciales Zonas, quam quae ad Torridam pertinent, non solum habitabiles esse, verum & humano genere cultas, atque etiam multis in locis, & praesertim sub ipsa AEquinoctiali refertissimas & placidissimas reperiri, atque habitationi & navigationi admodum pervias, emoti prorsus, & amentis iudicij erit, ea in dubium velle revocare, & [sect. 42] Philosophicis rationibus, quae saepe fallaces existunt, plus, quam oculis nostris, deferre, ut optime [sect. 43] advertunt Ludov. Vives, Acosta, Maluenda & Torquemada ubi sup. lust. Lipsius in Physiolog. Stoic. lib. 2. dissertat. 19. Lambinus sup. Horatium d. Ode 22. Franc. Vallesius in libris de sacra Philosoph. cap. 26. Ioan. Boter. in relat. univers. vol. 2. 1. par. lib. 1. pag. 229. & sequent. Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 2. & 4. Conimbricenses in 2. lib. Arist. de coelo, cap. 14. q. 1. Pineda de reb. gest. Salom. lib. 4. cap. 15. §. 2. Fr. Ioan. a Ponte in conven. utr. monar. lib. 3. cap. 19. pag. 121. Tobias Hallerus in d. orat. de antiquit. ap. Rosinum pag. 487. Qui omnes latissime de Zonarum (Praecipue Torridae) natura & temperie latissime agunt, & ex antiquis idem iam olim tentarunt Aristot. & eius commentator Averroes lib. 4. de coelo, Avicen. fen. 2. doctr. 1. cap. 8. Posidonius apud Cleomedem, cuius verba refert Iust. Lipsius in d. Physiolog. Stoic. lib. 2. dissertat. 27. in fin. Albert. Magnus de nat. loc. cap. 6. & [sect. 44] Servius sup. Virgil. 6. AEneid. ubi elucidans illud: pelagi ne venis erroribus actus, disquirit, qui potuerit dicere Virgil. AEneam erroribus maris ad inferos vivum devenisse? respondetque hisce verbis: Altius hoc intellige secundum corographos, qui volunt terram sphaericam esse, & undique aqua & aere sustentari. Quod si est, ad Antipodes potest navigatione perveniri, qui nobis inferi sunt, ut nos illis. Hinc est quod sub terram inferos dicimus. Tyberianus etiam dicit, epistolam esse ab Antipodibus ad nos vento allatam, quae habet superi inferis salutem. Et melius, & latius caeteris prosequitur Thom. Bocius d. tract. de sign. Eccles. Dei, lib. 15. cap. 18. Qui [sect. 45] tamen pio quidem zelo, & subtilibus, licet non usquequaque solidis rationibus ostendere conatur, tres illas terrae fascias, quas antiqui Scriptores, ut diximus, inhabitabiles esse, asseruerunt, revera ab Orbe condito ad Christum usque semper desertas mansisse, & semper, vel saltem ex maiori parte inhabitatas, & tales repertas eo tempore a pluribus fuisse, qui eas diligentissimo studio explorarunt: Post Christi vero foelicissimum in mundo Ortum, coepisse illas hominibus incoli, quousque tandem iam nostris temporibus cultoribus sunt repletae: atque hanc [sect. 46] inter alias Christum in Mundum importasse foelicitatem, ut eius praesentia terra melior, atque usibus humanis commodior sit reddita, sic explicans Psalm. 8. vers. 1. & 4. & locum Isaiae cap. 35. vers. 1. & cap. 43. & Sybillae carmina, quae habentur apud Lactan. lib. 7. divin. instit. Et tunc sane gaudium magnum Deus hominibus dabit Etenim tellus, & arbores & innumera pecora terrae Dabunt fructum verum hominibus Vini, & mellis & candidi laetis, Et frumentum, quod est hominibus optimum omnium Qvinto, quo magis ostendatur, hunc Novum Orbem antiquis penitus ignoratum, aut certe inhabitabilem iudicatum fuisse, considero illos non solum existimasse ob ardorem aestuantis Zonae ad eius oras aditum omnino praecludi, sed ea quoque ratione, quam vrgentiorem, imo & insuperabilem reputarunt, nempe totius [sect. 47] Oceani spacium inter ipsum, & alias mundi partes obversari, neque ullum modum reperiri, quo infinito illo abysso traiecto, homines huc commeare potuerint. Quod argumentum [sect. 48] adeo pressit D. August. d. lib. 16. de Civit. Dei cap. 9. ut nimis absurdum esse dicat, & sacrae Scripturae contrarium, Antipodes in his regionibus habitare, cum ex Adami, aut Noachi posteris; a quibus necessario petenda est universi humani generis propagatio, nullus ad eas navigare, ac pervenire potuerit. Cui [sect. 49] ex antiquis Ecclesiae Patribus haerere videtur Gregor. Nazianz. in epist. 71. ad Posthumian. & in orat. funeb. Basilij, dum pro certo confirmat, ultra Gades mare esse hominibus impermeabile, & finem non habere, neque tellurem penetrari posse. Et [sect. 50] Origen. lib. 2. Periarch. cap. 3. ubi locum D. Clement. exponens, qui alios mundos trans Oceanum esse insinuavit, de quo in cap. seq. latius agemus, ait illum Antichtones significare voluisse, atque illius Orbis terrae partes, ad quas, quia Oceanus intransibilis est, nostrorum quisquam accedere non potest. Idem [sect. 51] etiam de impossibile Oceani penetratione apertissime scripsit Cicer. d. lib. 6. de Rep. & Plin. d. lib. 2. cap. 67. sic inquiens: Maria circumfusa undique dividuo globo partem Orbis auferunt nobis, neque inde huc, neque hinc illo pervio tractu. Et hanc fuisse constantem veterum omnium sententiam, [sect. 52] satis ostendit illud Pindari in Olymp. Ode 3. in fine, dum ait, quod ultra Gades est, aeque sapientibus, & stultis inaccessum fuisse. Quod proverbij loco a caeteris usurpatum apparet, teste Pedone Albinovano apud Senec. Plin. in prooem. lib. 3. & alijs relatis a Paulo Manut in adag. Non ultra Gadira, pag. 879. Maluenda de Antichris. lib. 3. cap. 15. in princ. & de Paradis. cap. 39. pag. 118. Fr. Ant. de S. Roman. in hist. Ind. Oreint. lib. 1. cap. 4. pag. 12. Theatr. vitae hum. vol. 5. lib. 3. pag. 1258. & noviss. Suarez de Salazar de antiquit. Gaditanis lib. 1. Vnde [sect. 53] & Oceanum ipsum sacrae Paginae pro Occidentali plaga, & fine totius. Orbis apponunt, Isai. 49. vers. 12. Ezech. 48. vers. 17. & in multis alijs locis relatis a Ludov. Ballester. in Hierolog. lib. 2. c. 4. in fin. Iuvenalis [sect. 54] quoque Satyr. 10. in eodem sensu Gades accepit, cum ait: Omnibus in terris, quae sunt a Gadibus usque Auroram, & Gangem, pauci dignoscere possunt Vera bona, atque illis multum diversa remota Erroris nebula. Et propterea Hercules, [sect. 55] cum boves Geryonis vestigans, ad Gades pervenisset, columnas ibi fixisse narratur, tanquam illic esset suprema Orbis meta, ut tradit idem Pindarus in Nemeis, Strabo lib. 3. circa finem, Pomp. Mela lib. 2. cap. 6. D. Isidor. lib. 13. Etymol. cap. 15. Dionys. in libello de situ Orbis his carminibus: Obliquas narrate vias, mihi dicite Musae Oceani Hesperijs a gentibus incipientes, Ad fines, ubi sunt erectae forte columnae Herculeos (mirum) iuxta suprema Gadira. Et Festus Avienus vers. 105. sic canens: Vltima proceras subducit ad astra columnas Hic modus est Orbis Gadir locus; hic tumet Atlas Arduus; hic duro torquetur cardine coelum: Hic circumfusis vestitur nubibus axis. Fuit [sect. 56] enim antiqua Imperatorum consuetudo, ad quae loca extrema cum exercitu, vel classe penetrassent, ibi aliqua suae expeditionis monimenta relinquere: sicut Bacchus columnas duas magnas erexit in Oriente, & Alexander Indicae militiae terminos aras apud extremos Indos instituit, atque ordinavit, super quibus vota Dijs persolvit, ut testatur Strabo lib. 3. & de eisdem Herculis columnis agens Natal. Comes lib. 7. Mythologiae, cap. 1. pag. 582. Atque hoc ipsam [sect. 57] Gaditanae urbis, sive insulae appellationem ostendere, docet Arias Montan. in sua Geograph. relatus ab Ortelio in Thesaur. verb. Gades, ubi sic inquit: Gades non sepem, sed terminum, seu finem Latinis dici mihi auctor est Arias Montanus, & apertius Stephanus in sua Geograph. dum inquit, Gadeira urbs, & insula in mari Oceano angusta, & oblonga quasi fascia, sic dicta, velut γῆς δείρα, idest extremitas terrae. Quod nomen, [sect. 58] Finis terrae, alteri quoque promontorio inditum fuit, quod in Galleciae Regno mari adiacet, ut ait Florian. in hist. Hisp. cap. 2. Et [sect. 59] tota Provincia Baetica, imo & ipsa Hispania in universum, ex eadem ratione Occidens Occidentis, & angulus Occidentis vocata est, ut ex D. Hieronym. Theod. Bellarm. & alijs probat Pineda lib. 4. de reb. gest. Salom. cap. 14. pag. 196. & cap. 15. pag. 210. Idque denotare videbantur antiqua nomina Hebraea, quibus appellabatur, nempe Sepharad, & Spania. Significant quippe terram absconditam, & in extremo termino, sive fine mundi iacentem, ut bene advertit, & post alios probat Fr. Ioan. a Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 19. pag. 123. & Dom. Greg. Lopez Madera de excell. Hisp. c. 3. fol. 21. Vbi Hesperi [sect. 60] nomine, a quo Hispania & Italia Hesperia vocantur, Graecos totum Occidentem appellasse considerat. Extant quoque celeberrima quaedam, & memoria dignissima [sect. 61] epitaphia in eadem Hispania apud Caparram, Eboram & Gades, quae citantur ab eruditiss. Ambros. Morales de antiq. Hispan. lib. 8. cap. 20. & 48. Petr. Apian. & Cyriaco Anconitano in libris antiq. inscrip. Fr. Roder. Yepes in antiq. Astigit. Salazar in d. antiq. Gaditan. Ponte ubi subr. & Matute in prosap. Christi 2. aetate, cap. 2. fol. 76. in quibus ultimas Orbis aras ibidem concludi, veteres fatebantur. Illa autem sic habent: Qvam. varia. hominvm. fata. ortvs. in Marsis. Domicivs. Thoranvs. vltimas. adii terras. arma. seqvvtvs. infoelicia. Gn. Pomp. Hic. occvbvi. &c. Aliud: Sertor. Lvsit. Dvx. extrem. Orb. plaga D. Immort. vovet. anim. bvsto. corpvs. &c. Aliud: Heliodorvs. insanvs. Cartaginensis. ad extremvm. Orbis. sarcophago. testamento. me hoc. ivssi. condier. vt. viderem. si. me. qviqvam. insanior. ad. me. visendvm. vsqve. ad haec. loca. penetraret. His adijcere possumus Strabonem lib. 3. in princ. ubi [sect. 62] de sacro Promontorio loquens, quod; hodie dicitur, Cabo de S. Vicente, hoc esse inquit non Europae modo, sed Orbis universi in Occidentem remotissimum signum; & coniecturam facit, [sect. 63] a Tartesio Baeticae Provinciae urbe (qua eandem esse cum Gadibus tradunt Ortelius in thes. Geogr. verb. Tartessus, & plures alij antiquiores relati a Pineda de reb. Salomon. d. lib. 4. cap. 14. §. 2. pag. 187.) Tartarum esse [sect. 64] vocatum a veteribus locum illum subterraneum, in quem defunctorum animas mitti credebant. Quasi hic in extrema illa Hispaniae, sive totius Orbis parte consistere deberet: sicuti ipsi etiam Elysij [sect. 65] campi, ubi piorum sedem collocaverunt. Sic enim Proteus Menalaum apud Homerum alloquitur lib. 4. Odyss. Sed te qua terrae postremus terminus extat Elysium in campum coelestia numina ducent, Quem Rhadamantus habet, qua vita facillima multo Ducitur: Haud operit campos nive Iupiter istos; Hybernum tempus, neque multo prorogat anno Nulli imbres. Spirat semper grata Aura Favonij Missaque ab Oceano nimios demitigat aestus. Et eandem Homeri, & Strabonis sententiam, Elysios campos Hispaniae tribuentium, sequitur Ludov. Vives in not. ad D. Aug. lib. 20. de Civit. Dei, c. 27. Carol. Stephan. in d. verb. Elysij campi, Coeli. Rhodig. lib. 18. lict. antiq. c. 22. Ioan. a Ponte in d. conven. lib. 2. c. 24. pag. 255. licet alij in cavo lunaris globi eos statuant: alij in duabus insulis Atlanticis, Gaditano Freto vicinis, Canarijs, aut Fortunatis: alij in Paradiso, vel etiam circa Aegyptum, aut Lesbon, ut constat ex Plutarc. in Sertorio, & in libello de facie Orbis Lunae, Servio, Pontan. & Cerda in illud Virgil. in 6. AEneid. Devenere locos laetos, & amoena vireta Fortunatorum nemorum sedesque beatas. Lucan. lib. 9. Pharsal. Hesychio. Coel. Rhodig. lib. 1. c. 4. & alijs, quos refert Vives ubi sup. Ortel. in Thesaur. verb. Elysius, Carol. Stephan. in d. verb. Elysij campi, & verb. Atlanticae insulae, & Ioan. Funger. in Etymolog. sub eodem verbo. Sexto & ultimo, quia mirum videri non debet, has Occidentales & Australes plagas antiquos latuisse, cum [sect. 66] neque de Hesperidum hortis notitiam habuerint, qui prope ipsum Hispaniae Oceanum, sive Atlanticum mare ad Lixi oras extitisse dicuntur, ut ex Hesiod. in Theog. Euripi in Hippolyt. coronat. & in Hercul. furen. & ex alijs plurimis Graecis & Latinis Auctoribus erudite ostendit Natal. Comes lib. 7. Mythologiae cap. 1. pag. 583. &c. 7. pag. 619. & seqq. & Bern. Aldert. lib. 4. de antiq. Hisp. c. 6. & Lucret. lib. 5. de nat. rer. in princ. Qui illam huius rei causam reddit, quod nostrorum nemo ad eas navigasset, nec Barbari eo accedere propter Draconis metum ausi fuissent, sic enim inquit: Aureaque Hesperidum servans fulgentia mala Aspera, acerba tuens immani corpore serpens Arboris amplexus stirpem? quid denique obesset Propter Atlantaeum littus, pelageque severa Quo nec noster adit quisquam, nec barbarus audet. Fuit enim olim [sect. 67] navigatio freti Gaditani, & transmissio columnarum Herculis infrequens & intentata, propterea quod nimis periculosa reputabatur, ut late probat Pined. de reb. Salom. lib. 4. c. 6. pag. 171. &c. 15. §. 3. pag. 205. Cui addo Cornel. Tacit. in. lib. de morib. Germ. qui Germanos indigenas esse, eo argumento ostendere nititur: Quia immensus ultra, utque sic dixerim, adversus Oceanus, raris ab Orbe nostro navibus aditur. Quis porro propter periculum horridi & ignoti maris, Asia, aut Africa, aut Italia relicta Germaniam peteret, informem terris, asperam coelo, tristem cultu, aspectuque, nisi sibi patria sit. Et Suidam, verb. Atlantica maria, relatum & sequutum ab Ortelio in Thesaur. Geograph. verb. Oceanus Atlanticus, ubi tradunt, [sect. 68] Omnia maria innabigabilia Atlantica vocari. Huius autem periculi, sice difficultatis ratio in eo consistebat, quod priscis illis temporibus, [sect. 69] nondum navigationes per altum institutae erant, & licet [sect. 70] navium inventio, & navigandi usus cognosceretur, utpote qui ab ipso Noe, & eius arca initium accepit, ut constat ex Genes. c. 7. Ioseph. lib. 5. antiquit. Philo. in lib. de multipl. gen. huma. Methastene, Fabio Pictore, & Annian. sup. Beros. lib. 4. Polid. Virg. lib. 3. de invent. rer. c. 15. Ravis. Text. in officina, 1. to. pag. 326. Carol. Steph. in diction. verb. Noe, pag. 319. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Navis, pag. 674. Camil. Borel. de praestan. Reg. Cath. c. 19. n. 51. & 55. Theat. vit. hum. vol. 20. lib. 3. pag. 1715. & vol. 20. lib. 1. pag. 3628. & ex Clem. Alex. lib. 1. stromat. c. 7. pag. 336. Qui [sect. 71] Atlantem Lybicum primum naves fabricasse, & mare navigasse commemorat. Minime [sect. 72] tamen navium forma, astrolabium, & alia instrumenta ad hoc necessaria ita hominibus innotuerant, ut sese tam immani abysso committere auderent. Praesertim [sect. 73] sine ferrea acu magnete attacta, quam vulgo maritimam vocant, quae perpetuo Septentrionem respicit; & eo uno navigationis praesidio sublato, certa magni Oceani traiectio prorsus impossibilis est, ut praeclare confiderat Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 16. pag. 45. & Thom. Bozius loquens de Columbi & Lusitanorum navigationibus lib 4. de statu Italiae, c. 1. n. 68. Nam etsi, ut Plin. lib. 8. cap. 56. de Phoenicum navigatione scribit, [sect. 74] ex Syderibus, Sole & Luna, ex terrarum promontorijs, littorumque differentijs aliquid maritimae peritiae haberi possit, quod late etiam illustrat Pineda d. cap. 15. §. 5. pag. 208. cum Cicer. lib. 1. Academ. & Arato in Phoenomen. ubi sic habet: Hic Iovis altrices Helice, Cynosuraque fulgent, Dat Graijs Helice cursus, maioribus astris Phoenicas Cynosura regit; sed candida totis Certior est Cynosura tamen sulcantibus aequor, Quippe brevis totam fido se cardine vertit. Si tamen [sect. 75] haec omnia nubilo tempore obducerentur, & in medio mari deprehensi, ut Virg. ait lib. 1. Aeneid. Vna Eurus Notusque ruerent, creberque procellis Africus, & vastos volverent ad littora fluctus. Fieri non poterat, ut nauta dempto magnetis usu, quo dirigeret proram nosceret, non magis quam ut oculis captus, quid in monte procul posito emineat, quid iaceat, digito oftenderet. Vt vel ipse [sect. 76] idem Virgil. egregie insinuat lib. 3. Aeneid. sic canens: Postquam altum tenuere rates: nec iam amplius ullae, Apparent terrae: coelum undique & undique pontus Continuo venti volvunt mare, magnaque surgunt Aequora; disper si iactamur gurgite vasto Involvere diem nimbi, & nox humida coelum Abstulit: ingeminant abruptis nubibus ignes Excutimur cursu, & caecis erramus in undis Ipse diem, noctemque negat discernere coelo. Nec meminisse viae media Palinurus in unda: Tres adeo incertos caeca caligine Soles Erramus pelago, totidem sine sydere noctes. Quapropter merito Acosta d. lib. 1. cap. 16. & seqq. nimis extollit [sect. 77] ingens hoc naturae miraculum, quod in acu magnetica reperitur, probatque veteribus ignoratam fuisse, neque eam illos in navigando peritiam habuisse, [sect. 78] ut cum arte nautica hominum nostri temporis, & praecipue Hispanorum, conferri possit. Qua una incredibili & celeritate, & certitudine Oceanum undevis, & quovis enavigant, illiusque regiones, & clymata accurate callent, ut ubi sistendum, ubi dextrorsum nonnihil inclinandum, ubi laevorsum, non minus constanter noscant, quam si per terram progrederentur. Huius autem adeo magni benesicij auctorem [sect. 79] incertum esse dicit Polid. Virg. d. lib. 3. de invent. rer. c. 13. sed alij magis frequenter id tribuunt Flavio cuidam Amalfitano circa annum salutis 1300. De cuius laudibus & commodis, & usbus acus magneticae ultra praedictum Acostam plurima cumulant Pandulfus Collenucius hist. Neapolit. lib. 1. & 10. Bapt. Carraf. in eadem hist. lib. 1. Petr. Zieza 2. tom, rer. Ind. cap. 9. Gomara 1. p. hist. Ind. cap. 10. Laevinus Lemnius de occult. nat. mirac. lib. 3. cap. 4. Pet. Medina artis navigat. lib. 6. cap. 1. Hieronym. Ossorius lib. 1. de rebus Eman. ubi pyxidem nauticam eleganter describit. Gilbert. de magnete, lib. 1. cap. 1. Iovius lib. 25. histor. Ioan. Barros in sua Asia, decad. 1. lib. 1. c. 4. Adrian. Turneb. lib. 20. adversar. c. 20. Guid. Pancirol. in novis repertis c. 11. Philander. comment. in Vitruvium lib. 10. cap. 14. Abraham Ortel. in Theatr. Geograph. tab. 5. Ioan. Boter. in relat. univers. 1. p. vol. 2. lib. 1. pag. 332. & seqq. Lil. Girald. lib. de navigat. cap. 1. Thom. Bozius lib. 6. de sign. Eccl. Dei, cap. 7. sign. 24. pag. 240. & seq. & lib. 8. cap. 1. sign. 33. pag. 291. & lib. 20. sign. 87. cap. 6. pag. 334. & de Italiae statu. d. lib. 4. cap. 1. Camill. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 78. ex num. 22. Pat. Guzman in 1. part. hist. Iapon. Pet. Garcia Ferrandus & Andreas Cretensis in peculiaribus libris, quos de navigandi arte scripsere, Pet. Opmeerus in opere Chronog. pag. 100. & pag. 357. & 373. Ant. Possevinus in Biblioth. 2. tom. lib. 15. cap. 20. pag. 257. Mariana de rebus Hispan. lib. 1. cap. 22. Maluenda de Antichr. lib. 3. cap. 24. Theatr. vitae huma. vol. 20. lib. 1. pag. 1628. ubi ait hoc ipso invento Hispanis Novi Orbis investigandi instrumentum datum fuisse, Fr. Anto. de San Roman in eadem hist. lib. 1. cap. 2. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 10. pag. 32. Ant. Herrera in hist. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 1. cap. 1. & seq. & in descriptione in dicto cap. 1. pag. 1. Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. pag. 540. & seq. & colloq. 18. pag. 404. & seq. & pag. 422. ubi alium acus magneticae inventorem agnoscit, & plura de magnetis proprietatibus tradit, quod [sect. 80] & praestat Plinius lib. 36. cap. 16. Lucret. lib. 6. de nat. rerum, D. August. lib. 21. de Civit. Dei, cap. 4. & 6. ubi Ludov. Vives in notis, Goropius Becanus lib. 3. Hispanic. Pineda. d. lib. 4. cap. 15. §. 4. ex pag. 206. & capit. 18. pagina 222. ubi etiam explicat, cur ita appelletur, & unde trahatur, Theatr. vitae humanae vol. 5. lib. 2. pag. 1226. Et causam, [sect. 81] cur magnes Septentrionem semper requirat, adducere conatur Fr. Ioan. a Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 2. cap. 23. pag. 249. & novum, & notandum magnetis experimentum Herrera in dict. descriptione pag. 2. [sect. 82] Nimirum magnetem serro maiorem attrahendi vim communicare, quam ipsa habeat; etenim si magneti ferrum iungatur, longe maius pondus alterius ferri elevabit, quam si per se sola ad id peragendum accommodaretur. Et quod etiam in terrestribus itineribus [sect. 83] multi magnete utantur, & quod montes magnetici trahant ad se navigia circa eos transeuntia, quibus ferrum vehitur, recolit Maiolus ubi supra, & Aloys. Cadamust. in sua navigat. 55. Vbi refert, non longe a mari Arabico ad insulas Calechut esse magnam magnetis copiam, adeo ut multae ibi fiant naves absque ferro, quod vim magnetis paveant. Idem tradit Ludov. Vives ubi sup. # 12 CAPVT XII. In quo late auctores & argumenta contrariae sententiae referuntur, & refelluntur: & nullis ante Hispanos hunc Novum Orbem cognitum fuisse magis ostenditur. SVMMARIVM Capitis XII. -  1 Opinionem aliquam probare non sufficit, nisi contrarijs satisfiat. -  2 Auctores plurimi recensentur, qui Novum Orbem veteribus cognitum dicunt. -  3 Iustus Lipsius quid senserit de notitia Novi Orbis? Basilius Pontius Legionens. Augustinianus laudatur, ibid. -  4 Novum nihil est hodie, quod antea non praecesserit. Et num. 10. -  5 Novus Orbis aliquando antiquis cognitus, & postea ignoratus, ac denuo a Columbo repertus. -  6 Nova multa videri, quae iam olim in usu fuerunt. -  7 Arietis machinam invenit Carthago, & postea eius oblita stupuit contra se per Romanos admotam. -  8 Fontei & Thuani carmina de novis antiquis. -  9 Res omnes suas mutationes habent, & quae cecidere, resurgunt, secundum Horatium. -  10 Novum nihil sub Sole Proverbium qualiter accipiatur? -  11 Homines non omnia simul Iupiter docuit. -  12 Erato, una inter Musas, a novis inventis nomen accepit. -  13 Thaletis Milesij apophthegma. -  14 Tempus est rerum omnium inventor & magister. -  15 Inveniendis inventa non obstant secundum Baldum. -  16 Inventa de novo plurima, & utilissima omnibus saeculis leguntur, & aliqua eorum exempla. -  17 Antipodum & Novi Orbis inventio instar omnium inventorum valet. -  18 Munera maxima, & clarissima naturae fortuito saepe reperta sunt, & aliqua exempla. -  19 Fortuito quae apud nos fieri videntur, Dei consilio reguntur. -  20 Magnes lapis fortuito repertus. -  21 Lyrae, sive Citharae inventio qualiter coeperit? -  22 Purpurae inventio cum Cassiodoro. -  23 Nili origo, & incrementum his ultimis temporibus a Lusitanis detecta. -  24 Nili originis cognitio veteribus frustra tentata, & impossibilis reputata. -  25 Navigationes per altum antiquitus in usu fuisse quidam tradunt, & earum exempla. Et num sequentib. -  26 Mare universum non solum navigabile, sed de facto etiam antiquitus navigatum. -  27 Hannonis navigatio similis fuisse dicitur tertiae Columbi. -  28 Carthaginenses olim per Atlanticum navigasse dicuntur. -  29 Euthymenes Massiliensis olim Atlanticum navigavit. -  30 Navigatio quem progressum olim habuerit, cum Claudiano. -  31 Magnetis usum sunt qui veteribus tribuant. Et num. 42. -  32 Plauti versoriam aliqui acum Magneticam fuisse putant. Et num. 46. -  33 Navigandi peritia veterum cum nostra comparari nequit. -  34 Navigationes per altum rarae olim, & portenti loco habitae. -  35 Hannonis navigationes parum fidei habuerunt, & Proverbium de eis. -  36 Navigationes tantum littorales priscos exercuisse, qui affirment?Et numero 37. 38. 40. -  39 Navigationem sine remis veteres nusquam exercebant. -  41 Astrolabij inventum, & utilitas. -  42 Magneticae acus usum veteribus omnino ignoratum fuisse probatur. -  43 Magneticae pyxidi Novi Orbis detectio debetur. -  44 Trapobanenses qua industria in navigando vterentur. -  45 Magneticae acus nullum extat nomen apud antiquos. -  46 Versoriam capere apud Plautum significat dar, o tomar la buelta. -  47 Atlanticam Platonis quidam Novum Orbem esse putant, sed reijciuntur, n. 52. -  48 Aristotelis locus de insulis a Carthaginensibus detectis a multis accipitur pro Novo Orbe, qui reijciuntur, num. 53. -  49 Americanos a Carthaginensibus procedere aliqui putant, & quare? -  50 AEliani optimus locus exponitur, ubi Novum Orbem depingere videtur, sed reijcitur, num. 56. -  51 Novi Orbis incolas eosdem esse ac Hyperboreos tradit Goropius, sed reijcitur, num. 60. -  54 Aristotelis, sive Theophrasti liber de mirabilibus auditionibus fabulosus est. -  55 Luciani fabula de quadam navigatione a se in novas regiones facta refertur, & ridetur. -  57 Sileni narrationem de Novo Orbe a Theopompo relatam, ut meram, & nugatoriam fabulam accepit AElianus & Tertul. -  58 Theopompus quis fuerit? -  59 Goropius Beccanus audaciae, & levitatis notatur. -  60 Hyperborei & Riphaei montes ubi sint, & unde dicantur? Et num. 62. -  61 Riphaeos, & Hyperboreos montes incolentium mira foelicitas, & salubritas. -  63 Novi Orbis scientiam videntur habuisse, qui & Antipodum: & respondetur, num. 70. -  64 Novum Orbem agnovisse videtur Lucian. Plutarch. 7 Avitus: & eis respondetur, num. 71. & 72. -  65 Divi Clementis Romani verba de mundis, qui sunt trans Oceanum, multi pro Novo Orbe accipiunt: & respondetur, num. 74. -  66 D. Clementis epistolae ad Corinth. auctoritas. -  67 Seneca Philosophus scripsit tragoediam Medaeae, & in ea vaticinari videtur de Novi Orbis detectione. Et num. 76. -  68 Columbum, Senecae auctoritate inter alia ductum, ad Novum Orbem quaerendum, multi opinantur. -  69 Hispanis adimi non potest vera gloria primae detectionis Novi Orbis. -  70 Antipodes esse licet aliqui ex antiquis agnoverint, ignorabant tamen regiones eorum, & alterius generis mortalium esse putabant. -  71 Plutarchi, & Luciani narrationes, quibus videntur Orbem Novum denotare fabulosae sunt. -  72 Avitus declamator Novum Orbem non agnovit, sed potius aperte negavit. -  73 Aviti elegantissima verba, quibus Alexandrum hortatur, ne novas terras ultra Oceanum quaerat. -  74 D. Clemens Romanus sub mundis trans Oceanum Antipodes significare voluit secundum Originem. -  75 Mundos plures esse, qui affirmant, graviter errant. -  76 Seneca quo sensu, & modo Novos orbes detegendos esse praedixerit? -  77 Divinatio viris prudentibus familiaris quae sit? -  78 Seneca non secus ac caeteri sui temporis Philosophi Oceanum finem Orbis esse putabat. -  79 Pedonis carmina elegantissima apud Senecam, Oceanum mundi finem esse tradentis. -  80 Poetae, & alij Auctores multa temere vaticinantur, quae postea impleta videmus. -  81 Senecae locus alter, quo praenuntiasse videtur detectionem huius Novi Orbis. -  83 Gentium plura examina repente ex regionibus Aquilonaribus exierunt, & bellis Orbem turbarunt. -  83 Virgilij vaticinium, quod trahi potest ad detectionem Novi Orbis. -  84 Argonautarum fabulam qui tractaverint. -  85 Aurei velleris Ordinis Equestris origo. -  86 Ducatus Burgundiae veri successores sunt nostri Reges Catholici. -  87 Virgilij locus Aeneid. 6. exponitur contra Iust. Lipsium. -  88 Aethiopia Maurorum cur a Virg. & Lucano dicatur iacere extra sydera. -  89 Seneca in Medaea non loquitur de regionibus Occidentalibus, quales sunt Novi Orbis, sed de Septentrionalibus. -  90 Thule insula ubi? Et plura de ea remissive. -  91 Novae terrae, & insulae repertae sunt in Oceano Septentrionali. -  92 Hunni, & Gothi in alio veluti Orbe ignoto habitare olim dicebantur. -  93 Mare Septentrionale navigare, non ita mirum ac Oceanum Occidentale. -  94 Mare ultra Groenlandiam unius diei cursu fertur innavigabile. -  95 Navigationes mirandae Battavorum per mare Glaciale remissive. -  96 Lucius Marinaeus Siculus debili argumento ductus tribuit Romanis Novi Orbis detectionem. Et num. 99. -  97 In Regno Chile in valle Cauten repertae sunt figurae aquilarum bicipitum. Et num. 102. -  98 Clavus ferreus antiquus repertus lapidi cuidam inclusus dicitur in argenti fodinis de Caxatambo. Et num. 105. -  99 Marinaei figmentam de numismate Augusti Caesaris in mineralibus Orbis Novi reperto a multis exploditur, & qualiter ibi esse potuerit? -  100 Imposturae plures saepe fiunt sub praetextu antiquitatis. -  101 Carmina quaedam Indiarum Orientalium Inquisitionem suadentia Vlyssipone confecta sunt, antiquitatem simulantia. -  102 Chilenses quo pacto potuerint effigiare aquilas bicipites. -  103 Aquila Romanorum signum quando & quare biceps portari coeperit? -  104 Germani cur sumpserint pro insignis aquilam bicipitem? -  105 Clavus ferreus quo pacto pervenire potuerit ad fodinas Caxatambi, & lapidibus earum includi. -  106 Lapides intra, multa a miranda reperta sunt, & exempla remissive. -  107 Naves in altissimis montibus, & longe a mari positis aliquando repertae sunt. VErvm autem vero, quoniam [sect. 1] parum est fundamenta opinionis nostrae iecisse, quae totam laudem detectionis huius Novi Orbis Hispanis tribuit, nisi contrarijs quoque satisfaciamus, ut in simili dicebat Baldus in notabili cons. Schismatis, col. penult. quod est in titul. si quis aliquem testari prohibuerit. Sciendum est, [sect. 2] plurimos alios, & sane doctissimos Scriptores, non extraneos tantum, verúm etiam nostrates existere, qui dum plus aequo antiquitati deferre volunt, eundem Orbem priscorum monumentis manifeste insinuatum, imo & a Carthaginensibus, Tyrijs, Phoenicibus, Romanis, Hebraeis & alijs nationibus lustratum esse contendunt, ut constare potest ex ijs, quae late tradunt Vatablus sup. 3. lib. Reg. cap. 9. & 22. & lib. 2. Paralip. cap. 3. Arias Montanus in apparatu ad Phaleg. cap. 9. Genebrard. lib. 2. Chronog. pag. 158. Lud. Vives sup. D. August. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 9. Lucius Marinaeus Siculus de reb. Hispan. lib. 19. cap. 16. Alexan. Vanegas lib. 2. natur. quaest. capit. 22. Adrianus Turnebus lib. 20. advers. cap. 11. Pamelius in notis ad Tertullian. in Apolog. num. 528. Isaac Casaubonus in animadvers. ad Athenae. lib. 3. cap. 7 Gorop. Becanus lib. 7. orig. Hispan. & in origin. Antuerpiens. lib. 3. & 9. pag. 1026. & seq. Ioan. Mariana de rebus Hispan. lib. 2. cap. 2. Stephan. de Salazar Carthusianus sup. Symbol. Apost. discurs. 16. cap. 3. Gregor. Garcia Dominicanus in tractat. de Ind. orig. per totum, Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 16. Ioan. Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. per totum, praecipue §. 4. pag. 213. num. 4. & late & eleganter Iustus Lips. [sect. 3] lib. 2. Physiologiae Stoicorum, cap. 21. & post eum, eo non relato, Mag. Fr. Basilius Pontius Legionensis Augustinian. quem ego Salmanticae ob religionem, variam eruditionam, & incomparabilem memoriam, multum suspexi, in lib. cui variarum disput. titulum fecit, & post haec scripta ad meas manus pervenit, sub quaest. 8. exposit. capit. 1. & 2. ubi concludunt: Fuisse iam olim istam partem mundi, & auditione acceptam, & ratiocinatione stabilitam, etsi inspectione fortasse non usurpatam. Pro cvivs sententiae confirmatione primo considerant, nihil [sect. 4] nunc in mundo contingere, quod novum, aut recens vocari possit, quodque iam prioribus illis saeculis non praecesserit, licet memoria forte eorum exciderit, ut habetur Eccles. 1. vers. 9. & 10. ubi plura novissime congessit Pineda ex pag. 177. Martinus Delrio in adag. sacris 2. tom. adag. 292. pag. 366. & idem Pineda in nostrae quaestionis terminis loquens. d. lib. 4. de rebus Salom. cap. 15. §. 4. pag. 206. & cap. 16. §. 5. pagina 214. Atque ita opinantur antiquis plane temporibus [sect. 5] hunc Orbem, & Oceani ad illum navigationem incomperto fuisse, postea tamen temporum, & casuum varietate in usu, & memoria hominum esse desijsse, quousque rursus Divina providentia, Columbi industria, & Hispanorum virtute, res non tam nova, quam antiqua inventa fuit, seu potius repetita, atque instaurata. [sect. 6] Quemadmodum in alijs pluribus contingit, de quibus loquitur Tertullianus lib. de Pallio, cap. 1. relatus a Basilio Pontio. d. quaest. 8. cap. 3. pag. 475. ubi sic notanter inter reliqua inquit: Nam [sect. 7] & aritem, nemini unquam libratum, illas dicitur Carthago, studijs asperrima belli, prima omnium armasse, in oscellum penduli impetus commentata vim tormenti debile pecoris capite vindicantis. Cum tamen ultimarent tempora patriae, & aries Romanus in muros quondam suos auderet, stupuere illico carthaginenses, ut novum extraneum ingenium. Tantum aevi longinqua valet mutare vetustas. Atque eodem respexisse videtur poetica [sect. 8] illa paraphrasis Fontei: — Quae nunc dici, fierique notamus Vt nova praeteritis iam dicta, aut gesta fuere Temporibus, sed cum semel interiere resurgunt, Atque renascuntur quasi facta recentia, cum sint Antiqua, & Patribus iamdudum cognita nostris. Et Thuani: — Nempe omnia quae nunc Miramur, prisca ea visa, auditaque saeclis Temporis exacti veniens oblivia tempus Inducit. Quod profecto illud est [sect. 9] Horatianum in arte Poet. Dum non solum de vocabulorum. sed de rerum omnium, atque humanarum consuetudinum aetate, ortu, interitu, mutationibus, iterumque redivivis vicissitudinibus, sic scripsit: — Mortalia facta peribunt, Multa renascentur, quae iam cecidere, cadentque, Quae nunc sunt in honore vocabula si volet usus, &c. Sed hoc argumentum parum quidem iudicio meo evincit, cum nimis generale sit, nec certa aliqua & solida ratione muniatur. Non enim quaerimus, an potuerit Novus hic Orbis veteribus innotescere? Sed an revera innotuerit? & aliquod sufficiens testiomonium ad id probandum reperiatur. Neque urget [sect. 10] proverbialis illa Eccles. locutio, qua nihil sub Sole novum esse docemur: nam hoc varias expositiones habet, quas copiose congerunt, & illustrant novissimi Pineda, & Delrius ibidem. Et hyperbolice, vel argumento sumpto a communiter accidentibus a Salomone dictum esse videtur, ut comprimeret & corrigeret insaturabilem illam hominum libidinem videndi, ex periendique novas ad voluptatem, & foelicitatem vias, oftenderetque non successuras foelicius, quam hucusque, vel ipsi, vel priores alij in similibus casibus experti fuerint. Quis enim negabit [sect. 11] omnino verum esse, quod Aratus in lib. Phaenomenon scripsit, Παντα γὰρ οὔπω ἐκ διὸς ἄντρωϖοι γινοσϰομεν, idest, non omnia simul edoctos homines a Iove, sed adhuc pleraque occulta manere, quorum aliqua in posterum dabit. Vnde [sect. 12] & inter Musas, quarum cuilibet suae artis, disciplinaeve institutionem veteres assignarunt, Erato, idest, Εύρων ὅμοιομ dicitur, ut inquit D. Fulgent. lib. 1. Mytholog. cap. de. decem Musis, quasi simile inveniens, quia post scientiam & memoriam nova invenire deceat, eaque commoda, ut divinitatis opinio acquiratur. Et [sect. 13] Thales Milesius referente Laertio lib. 1. c. 1. sciscitatus, quidnam in tota rerum natura esset sapientissimum? respondit. [sect. 14] Tempvs: invenit enim omnia: quem sequutus Tertullianus in Apolog. cap. 1. Tempvs (inquit) omnia revelat; & Senec. lib. 7. nat. quaest. cap. 31. veluti praesagiens hanc tanti Orbis detectionem, de qua sermonem habemus, sic scribit: Multa venientis aevi populus ignota nobis sciet. Multa saeculis tunc futuris, cum memoria nostri exoleverit, reservantur. Pusilla res mundus est, nisi in illo quod quaerat omnis mundus habeat. Quibus adsentiens Sinesius Cyrenensis Episcopus epist. 57. Multas, inquit, rerum utilium tempus invenit, aut correxit, non omnia ad exempla fiunt, sed singula, quae facta sunt, initium semel habuerunt: & Baldus [sect. 15] in prooemio Decretal. de se, ac suis scriptis obijciens, sic ait: Ad quid loqueris, cum tot scripserint, & mundum illuminaverint? Adhuc multum restat operis, multumque restabit; quia inveniendis inventa non obstant. In cuius rei comprobationem plurima quoque exempla omnium saeculorum adduci etiam possent, [sect. 16] in quibus aliqua recenter inventa in mundum prodierunt, de quibus late agit Polidor. Virgil. in suis libris de invent. rerum, Theat. vitae human. volum. 21. lib. 3. ex pag. 3798. Ravisius Textor in officina 2. part. ex pag. 97. Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. Thom. Bocius de sign. Eccles. Dei, lib. 6. cap. 7. Vbi [sect. 17] instar omnium esse posse inquit: Quod a nostris Antipodes certo atque explorato inventi, & aperti fuerint, & facillima, & expedita navigatio ad illos relicta, dimidium scilicet totius Orbis terrarum, & omnium rerum, quas Deus hominibus est fabricatus. Et omnino legendus Iacobus Pomerus in oratione, quod antiquitas non ubique novitati praeferenda sit, apud loan. Rosinum, pag. mihi 490. ubi sulphurei pulveris, & aeneorum tormentorum, Nauticae pyxidis, saccari ex arundinibus excoquendi artem, & plurima alia superioris aetatis utilissima inventa, multis & meritis laudibus efferunt. Et idem praestat Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 19 illud. etiam tanquam valde mirabile recte commendans in maximis clarissimisque naturae muneribus, quod [sect. 18] casu, atque fortuito multoties reperta sint, non industria hominum conquisita: Plerasque enim (inquit) herbarum vires, hominum vitae salutares: & lapidum, & stirpium usum, & fossilium, quae vocant, mineralia, gemmas quoque & auri venas, proprietates quoque magnetis, succini, ada. mantis. & caeterorum talium, casus potius ostendit mortalibus, quam ulla industria, ut in ijs non hominum ingenium, sed Dei providentia commendetur; quae [sect. 19] enim fortuito apud nos fieri videntur, ea consilio Divino prorsus eveniunt. Et potuit adducere aliud exemplum de fortuita inventione [sect. 20] magnetis ferrum ad se trahentis, de qua Plin. lib. 36. capit. 16. & lyrae, [sect. 21] sive citharae, quam Mercurius casu etiam reperisse, & adaptasse fertur, cum testudinem mortuam ad ripas Nili invenisset, consumpta iam carne, sed superstitibus nervis, & percussione digitorum sonum excitasset, ut latius commemorant Pausan. in Eliacis, Lucian. in Dialog. Appoll. & Vulca. & Natal. Comes lib. 5. Mythol. cap. 5 pag. 375. Quibus adijcio [sect. 22] quod de inventione purpurae his elegantissimis verbis prodidit Cassiodor. lib. 1. var. epist. 2. pag. 11. Verum talis tantaque res, quam facili legitur inventa compendio! Nam cum fame canis avida in Tyrio littore proiecta conchilia impressis mandibulis contudisset, illa naturaliter humorem sanguineum deftuentia, ora eius mirabili colore tinxerunt. Et ut est mos hominibus, occasiones repentinas ad artes ducere, talia exempla meditantes, fecerunt Principibus decus nobile dare, quod substantiam noscitur habere mediocrem. Nec omittere volo originis [sect. 23] incrementi Nili cognitionem his ultimis temporibus a Lusitanis detectam, dum navigandi peritia tota Africa circunvecti, extremaque ora occupata, sibi aditum ad Abyssinos, aliosque populos in Africae meditullio aperuerunt, eiusque fontes lustrarunt; de quo agunt Ioan. Barrus decad. 1. lib. 10. cap. 1. Ioan. Boter. in relat. univers. 1. par. lib. 3. cap. de Nilo, Philip. Pigaffeta lib. 2. de Regno Cogi cap. 10. Damian. Goes lib. de morib. & relig. AEthiop. Ioan. Bapt. Ramusius in fine AEthiop. navigat, Francisci Alvarez, Simon Maiol. 1. tom. colloq. 11. pag. 281. & 282. Nicolaus Godignus lib. 1. de reb. Abyssino. c. 11. Thom. Bozius in tract. imperia pendere a virtut. C. 12. & Ioan. Baptista Scortia lib. 1. de nat. & increm. Nili c. 2. Cum tamen [sect. 24] antiquioribus saeculis hoc omnino latuisset, & frustra a potentissimis Regibus, & sapientissimis Philosophis quaesitum & disputatum, semper magis abstrusum maneret, ut notavit Lucan. lib. 10. Pharsal. & Franc. Petrarcha in fine itinerarij Syriaci, adeo ut quaesierit Lactan. Firmian. lib. 3. divinar. instit. capit. 8. num coeli, & Nili fontis cognitio hominem beare posset? & ut Herodot. lib. 2. & 4. Solinus capit. 34. Seneca lib. 4. natur. quaest. capit. 2. Horat. lib. 4. Carm. Ode 14. Ovid. lib. 2. Metamorph. Procopius Caesariens. lib. 1. de reb. Goth. & alij Auctores relati ab Scortia. d. cap. 2. impossibile prorsus esse putaverint Nili fontes ullo tempore reperire. Vnde Ammian. Marcellin. lib. 11. Origines (inquit) fontium Nili, sicut adhuc factum est, posterae quoque ignorabunt aetates, & Claudian. Epig. de Nilo: Secreto de fonte cadens, qui semper inani Quaerendus ratione latet, nec contigit ulli, Hoc vidisse caput: fertur sine teste creatus. Eademque de causa dixit Tibullus lib. 1. Nile pater, quanam possum te dicere causa, Aut quibus in terris occuluisse caput? Et Lucanus. d. lib. 10. Nullaque non aetas voluit conferre futuris Notitiam, sed vincit adhuc natura latendi. Et Post alia: Et te terrarum nescit cui debeat Orbis Arcanum natura caput non prodidit ulli, Nec licuit populis parvum te, Nile, videre, &c. Et ad hoc idem allusit Auson. Epigr. 10. cum ait: Inveniet fontes hic quoque, Nile, tuos. Secundo, quo suam sententiam magis confirment, & Orbis Novi notitiam veteribus asserant, ea ratione praedicti Scriptores utuntur, & praecipue Pineda. d. lib. 4. de rebus Salom. cap. 14. §. 4. pag. 192. & Gregor. Garcia. d. lib. 1. de Ind. orig. cap. 2. per totum, & libro 4. cap. 2. Quod mirum non sit, cum ab antiquis cognitum, & lustratum fuisse, licet ad hoc totius Oceani vastitas traijcienda esset, cum constet etiam tunc navigationes [sect. 25] per altum, & quidem longissimas in ipso Oceano Atlantico, & alibi saepe iniri solere, ut adversus Eratosthenem contendit Strabo. lib. 3. & 16. de situ Orb. & pluribus exemplis sumptis ex navigationibus Phoenicum, Tyriorum, Sydoniorum, Gaditanorum, Samiorum, Herculis, Bacchi, Osiridis, Semiramis, Darij, Alexandri, Hannonis & aliorum ostendunt Herodot. lib. 1. & 4. Diodor. Sicul. lib. 1. cap. 2. Plin. lib. 3. cap. 1. & lib. 6. cap. 23. lib. 2. cap. 67. lib. 5. cap. 1. lib. 18. capit. 16. Arrian. lib. 8. Solinus in Polysth. cap. ult. Pompon. Mela lib. 3. cap. 10. AElianus lib. 5. histor. animal. cap. 39. & alij plures relati a Pineda, & Garcia ubi sup. & Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 15. ubi probare nititur [sect. 26] universum mare non solum navigabile esse, verum & de facto navigarum, etiam antiquorum attestatione, & cap. 16. Vbi Hannonis [sect. 27] navigationem ab his auctoribus commemoratam simillimam fuisse existimat tertiae, quam Columbus in Novum Orbem fecit, cum Pariam aperuit anno Redempt. 1497. ut patet ex relationibus Novi Orbis cap. 105. & Gomara in histor. Ind. lib. 1. Idem quoque late prosequitur Bernard. Aldrete de antiquit. Hispan. lib. 1. cap. 24. ex pag. 107. & lib. 2. cap. 24. & sequentib. & Isaacus Casaubonus lib. 3. animadvers. in Athenae. capit. 7. ubi sic ait: [sect. 28] Iam olim Carthaginiensses navigationem in Atlantico Oceano instituerunt, & terrarum aliquas plagas, multis postea saeculis incognitas, aperuerunt. Classis praefectus fuit Anno, cel potius Hanno ex proceribus Carthaginiensium. Vltra quos addo Senecam lib. 4. nat. quaest. cap. 2. Plutarch. lib. 4. de placitis Philosoph. cap. 1. & Galenum libro de histor. Philosoph. Qui [sect. 29] Euthymenem Massiliensem referunt, testantem, se Atlanticum mare navigasse, & experientia comprehendisse, inde Nilum fluere, eumque maiorem, quandiu Etesiae tempus observant. Et perpendi etiam possunt [sect. 30] elegantissima Claudiani carmina in raptu Proserpinae, qui priscos illos nautas ex littoralibus primum navigationibus, paulatim ad longissimas & altissimas prorupisse, sic graphice & diserte testatur. Inventa secuit primus qui nave profundum, Et rudibus remis sollicitavit aquas. Qui dubijs ausus committere flatibus alnum, Quas natura negat, praebuit arte vias. Tranquillis primum trepidus se credidit undis, Littora securo tramite summa legens. Mox longos tentare sinus, & linquere cerras, Et leni coepit pandere vela Noto. Ast ubi paulatim praeceps audacia crevit, Cordaque languentem dedidicere metum. Iam vagus irrupit pelago, coelumque secutus, AEgeas byemes Ioniumque domat. Magnetis [sect. 31] quoque sive acus nauticae usum veteribus tribuit idem Pineda ubi sup. cum Laevin. Lemnio lib. 3. de occult. nat. mirac. capit. 4. & Gorop. Becano in orig. Hisp. lib. 3. atque ita magis commode, & secure per altum navigare potuisse contendunt. Ad quod probandum [sect. 32] Plauti auctoritate movetur Laevinus, qui in Mercatore, ubi de navigando sermo est, sic Eutychum loquentem inducit: Huc secundus ventus nunc est, cape modo versoriam, Hic Favonius serenus est, isthic Auster imbricus: Hic facit tranquillitatem, iste omnes fluctus conciet Vbi sub nomine Versoriae, proculdubio intelligendum dicit instrumentum nauticum, non solum coeli, sed ventorum indicem, qualis est acus, sive pyxidicula nautica, quam hodie calamitam vocant, qua sine tutum non esset navigationi se committere. Eodem ferme modo Plautum interpretatur Ioannes Baptista Pius, & Lambinus ibidem, Lilius Giraldus de navigijs capit. 1. Coelius Calcagninus in sua supellectile nautica, & Stephanus in suo Thesauro, verb. Capio. Verum hoc argumentum superiore validius non videtur. Nam quod dicitur [sect. 33] de antiquorum navigationibus per vastum Oceani pelagus, insolens quidem fuit, & eorum rei nauticae peritia, cum hodierna ullo modo comparari nequit, ut latissime ostendimus in cap. praeced. ex num. 47. Et ideo [sect. 34] portenti loco excursiones illae memorantur, quae a praedictis auctoribus referuntur; & [sect. 35] Hannonis praecipue, quae ita parum fidei apud eosdem antiquos meruerunt, ut Democritus apud Athenaeum veluti Proverbij loco de eis dixerit: Si quid horum retulit in libros suos Iuba, dignus est, quem oblectent Lybici libri de erroribus Hannonis. Quod Proverbium notat Casaubonus in animadvers. ad eundem Athenae. lib. 3. cap. 7. & addit simile illi: Qui Bavium non odit, amet tua carmina, Naevi. Et inde natum, quod neque Periplus ab Hannone editus, neque libri de eodem argumento ab alijs confecti, fidem apud homines invenerunt. De quo invenio, post haec typis excudi coepta, late etiam agentem Doct. Seraphin. Freitas de iusto Imperio Asiat. cap. 5. ex num. 5. ubi similes fabulas in longis alijs antiquorum navigationibus notat. His convenit sententia [sect. 36] Eratosthenis apud Strabonem lib. 3. qui constanter afirmat: Priscos navigasse, & praedatum, & mercatum, non ut in altum inveherentur, sed tantum littus legerent & antiquitus Euxinum mare, neque iuxta Africam, aut Syriam, aut Ciliciam quemquam navigare ausum. Et [sect. 37] Arrianus in Periplo matis Erithraei, etsi Hippalium navigationes per altum invenisse tradat, eas tamen certis locis & temporibus circumscriptas fuisse, his verbis ostendit: Vbi primus Hippalus gubernator animadverso emporiorum situ, de maris figura, invenit navigationem per altum mare, eo tempore, quo spirantibus ex Oceano apud nos Etesijs, Libonotus in Indico pelago exist it. Iosephus [sect. 38] etiam Acosta prudentissimi iudicij vir lib. 1. de natur. Novi Orb. cap. 18. ita scribit: Equidem navigationem altissimo Oceano commissam, neque apud veteres lego, neque ab illis aliter Oceanum navigatum puto, quam a nostris hodie Mediterraneum. Quo [sect. 39] circa docti viri sentiunt, veteres sine remis nusquam navigare solitos, quod oras fere terrarum legerent: id quod divina Scriptura insinuat in longa illa navigatione a Iona suscepta, ubi ad terram nautas tempestare compulsos remigasse narrat. Et idem probare potuit ex Virgil. 4. AEneid. dum AEneae naufragium recensens, ait: Quarto terra die primum se attollere, tandem Visa aperire procul montes, ac volvere fumum Vela cadunt, remis insurgimus, &c. His adstipulatur [sect. 40] Petr. Matthaeus in notis ad lib. 7. Decretal. tit. 9. de Indis insulanis, pag. 79. Vbi expilcans Bullam Alexandri VI. qua detectas navigatione Columbi insulas, & alias in posterum post Oceanum detegendas Regibus Catholicis concessit: Navigandi vero, inquit, ante centesimum annum, vel apud Hesperios populos tanta fuit inscitia, maritimo videlicet usu Astrolabij nondum excogitato, ut ab ora discedere, & alto Oceano se committere nequaquam auderent. Sed littora caute legentes, ubi ad aestus maris, aut brevia periculosa pervenerant, quasi repagulis quibusdam a Natura, seu Numine obiectis, reciperent illico sese, & longius tendere quodammodo nefas arbitarentur. De cuius [sect. 41] Astrolabijs praeclaro invento, & qualiter illud, cum antea ad colligendos stellarum motus duntaxat ab Astronomis adhiberetur, postea ad usum rei maritimae a Lusitanis translatum suerit, plura etiam eleganter scribit Maffaeius lib. 1. histor. Ind. pag. 6. & 7. Petr. Damariz Ioan. Barros, & Damian. Goes in vita Regis Ioan Lusitan. 11. Fr. Anton. de San Roman in hist. Ind. Orient. lib. 1. cap. 2. & 3. & Freitas ubi sub. cap. 8. num. 6. Sed neque [sect. 42] magis admitti debet, quod de acus magneticae usu veteribus explorato praecitati Auctores conijciunt. Nam verius est, novum id fuisse Amalfitani cuiusdam inventum, circa annum 1300. ut probant plurimi alij doctissimi & gravissimi viri, quorum mentionem feci sup. capit. proximo ex num. 73. & ultra eos Iustus Lipsius lib. 2. Physiologiae Stoicor. dissert. 19. ad finem, & Iacob. Pometus in orat. quod antiq. non ubique praeferenda sit novitati, apud Ioan. Rosin. pag. 491. ubi ait: Quid dicam de nautica, atque in omnes universi oras navigatione, quae tertia aetatis nostrae laus est. Haec [sect. 43] enim magnetis, & pyxidis nauticae beneficio (de quo veteres nihil nefando quidem audierunt) renovata a Columbo anno 1491. a Vespucio anno 1501. Antipodes terrarumque, atque Oceani tractus omnes nobis aperuit. Et vel ex eo probatur, quod cum veteres Historici, aut Philosophi satis multa de magnete commemorent, hoc tamen unum, & maximum, certe ac praeclarissimum eius miraculum, attritu suo ferrum ad Septentrionem convertendi, nullo modo attingunt, ut constat ex Plinio lib. 36. cap. 16. & lib. 34. cap. 14. & lib. 37 cap. 4. Lucret. lib. 6. de nat. rer. & D. August. lib. 21. de Civit Dei, cap. 4. Deinde, quoniam etsi idem Plinius lib. 7. cap. 56. navalium rerum inventores, & reliqua, quae ad rem nauticam eo tempore pertinebant, diligentissime recenseat, magnetem tamen penitus tacet. Et quod plus est in libro 6. capit. 22. [sect. 44] Trapobanensium miram industriam in navigando extollit, eo quod cum apud illos Septentrio non cernatur, volucres secum vehunt, easque saepe emissas, terram petentes observant, & comitantur. Quod etiam tradunt Solinus in Polysth. capit. 56. Marcian. Capella lib. 6. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 6. pag. 209. Et certe necessarium non esset, si magnetis usus illis innotuisset. Denique, [sect. 45] quia eiusmodi nautici instrumenti, quod patrio vocabula dicimus Aguja de marear, nullum extat nomen apud Latinos & Graecos, neque etiam apud Hebraeos. Quod si illis nota esset, minime peculiari nomine res tam praeclara caruisset, ut recte argumentatur Acosta. d. lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 16. Neque adversatur locus Plauti, versoriae mentionem faciens, quem ad nauticam istam pyxidem Levinus & alij traducunt. Nam [sect. 46] vere & proprie de ea intelligi non potest, ut bene observat Pineda. d. capit. 15. §. 4. ex num. 3. pag. 207. & ante eum Turnebus libro 20. advers. capit. 4. ubi alias expositiones recensent; inter quas ego illam simplicissimam aeque ac verissimam probo, ut capere versoriam, idem sit apud Plautum, quod reverti, sive velificationem, aut viam mutare, Hispane dicimus, dar, o tomar la buelta. Nam id aperte locus ille significat, & alter eiusdem in Trinummo, ubi cum quis servum ab hero fugientem, ut ad eum redeat, suadere conaretur, sic praecipit: Cape versoriam, recipe te ad herum. & ita haec vox accipitur ab Henrico in suo Thesauro, & a Calepini auctoribus in voce Versorius. Tertio aliqui ex citatis auctoribus, [sect. 47] praesertim Iustus Lipsius. d. lib. 2. Physiolog. dissert. 19. Fr. Gregor. Garcia lib. 1. de Ind. orig. cap. 3. & lib. 4. capit. 18. Fr. Stephan. de Salazar sup. Symbol. Apost. discurs. 16. cap. 3. & eis non relatis Basil. Pontius. d. quaest. 8. exposit. capit. 1. probare contendunt, hunc Novum Orbem priscis illis temporibus cognitum & lustratum fuisse, ex historia (sive ut verius loquar fabula illa) insulae Atlanticae, quae a Platone in Thimaeo & Critia refertur, ubi plura eius miracula congerit, & quod post illam ad alias proximas insulas patebat aditus, & ad omnem continentem alteri vero mari vicinam; quam Novum Orbem esse absque dubitatione opinantur. Et adijciunt idem, non minus aperte insinuatum esse [sect. 48] ab Aristot. in lib. de mirab. audition. ubi ait: In mari extra Herculis columnas, insulam desertam inventam fuisse, silva nemorosam, fluvijs navigabilem, fructibus uberem, multorum dierum navigatione distantem, in quam crebro Carthaginienses commearint, & multi sedes etiam fixerint; sed veritas primores nenimis loci illius ipes convalescerent, & Carthaginis laberentur edicto cavisse, & poena capitis sanxisse, ne quis eo navigasse deinceps vellet. Quem locum de insulis Sancti Dominici, Cubae, vel alijs a Columbo repertis, intelligendum esse, vel etiam de Brasilia, aut alia parte continentis huius Novi Orbis, non tantum praedicti, sed plures alij gravissimi Auctores existimarunt, ut constabit ex Florian. de Ocampo lib. Chron. Hisp. cap. 20. Gomara in hist. Ind. 1. tom. ad finem, Oveto. 1. part. lib. 2. cap. 3. Genebrard. lib. 2. Chronograph. pag. 258. Mariana lib. 2. de reb. Hispan. cap. 2. Gregor. Garcia. d. lib. 1. de Ind. orig. cap. 3. §. 2. pag. 48. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 16. pagina 148. Et eo progreditur Alexius Vanegas lib. 2. natur. quaest. capit. 22. ut hac Aristotelis narratione ductus [sect. 49] etiam putaverit, Americanas gentes ex Carthaginiensibus propagatas fuisse, illo ex Africa ductis colonijs. Cuius dictum late exornat, & multis argumentis confirmare & defendere nititur Gregor. Garcia, ubi sup. lib. 2. per totum. Extat quoque apud [sect. 50] AElianum lib. 3. de varia historia cap. 18. longa alia narratio Theopompi, quam Sileni & Midae colloquium comprehendit, in quo Silenus videtur ostendere, Europam, Asiam & Lybiam insulas esse, quas Oceanus circumfluat. Continentem vero unicam extra hunc mundum existere, & magnitudinem ipsius infinitam & immensam esse, alereque diversa animalia grandia, & homines duplo nostris maiores, & vivaciores, alios quidem nimis pacificos, alios admodum pugnaces, auri, argentique maximam copiam possidentes, ut minoris apud ipsos aestimetur aurum, quam apud nos ferrum. Eos etiam quodam tempore conatos fuisse in has nostras insulas transire, & traiecto Oceano mille myriadas hominum usque ad Hyperboreos pervenisse, cumque audivissent hos populos inter nostrates esse foelicissimos, contempsisse, tanquam vilem, humilemque, & minime gloriosam vitam degentes, & id circo indignum duxisse progredi ulterius. His plura alia, nimis meo iudicio ridicula & fabulosa miscet AElianus. d. capit. 18. Cuius tamen narrationem cum ipsissima rei veritate, quam nostro saeculo in hoc Novo Orbe experimur, convenire, tradit Basil. Pontius ubi sup. pag. 468. & refert de eadem historia multa non solum ingeniose, sed valde verosimiliter deduxisse Ioan. Gorop. Becanum in origin. Antuerp. lib. 9. pag. 1026. & sequentib. Qui [sect. 51] inter alia probare contendit, incolas huius Novi Orbis eosdem esse cum illis, quos veteres Hyperboreos appellarunt. Sed argumento, quod ex his auctoritatibus sumitur, facile responsum praestabimus, si earum fidem & constantiam examinemus. Et quidem primum illud de Atlantica [sect. 52] Platonis, latissime retulimus, & reiecimus sup. cap. 4. ex num. 13. usque ad 37. ita ut nihil desideretur, quod hic addi posse videatur. De loco autem [sect. 53] Aristotel. sive Theophrasti, cui alij illum librum mirabilium auditionum attribuunt, non magis curandum est; tum, quia non loquitur de Novo Orbe, sed de quadam insula deserta, quales plures in Oceano nostris etiam temporibus repertae sunt, ut diximus sup. cap. 3. tum etiam, quia liber ille nullam habet auctoritatem, cum [sect. 54] somnia potius, & aniles fabulas contineat, quam res fide & historica auctoritate dignas, ut omnes Scriptores passim animadvertunt, teste Ant. Possevino in apparatu, 1. tom. verb. Aristoteles. Sicut & alter [sect. 55] Luciani, cui ipse historiae verae nomen inscripsit, in cuius initio se egressum olim ab Herculeis columnis similiter narrat, & in Occidentalem Oceanum secunda navigatione delatum, animi curiositate, & novarum rerum desiderio, quod scire cuperet, quis esset Oceani finis, quique homines ultra illum inhabitarent, & octuagesima navigationis die in insulam sublimem, & arboribus consitam pervenisse, & stadijs circiter tribus a mari, columnam quandam aeream reperisse, quae indicaret eo usque Herculem, & Bacchum penetrasse, quod certius reddidit flumen vini totam insulam secans, & portentosae vites, quae in crasso trunco incipientes, superiore parte mulieres erant, ab utero fere sursum perfecta omnia habentes, a quarum summis digitis exoriebantur palmites ubis pleni. Post quae narrat, qualiter duo ex socijs, qui se his mulieribus copulaverunt, cum eis semper connexi, & in similes vites conversi manserunt. Reliqui vero inde solventes, turbine quodam in sublime elati supra Lunae Coelum deducti sunt, ubi alia longe mirabilia conspexerunt. Sed haec, ut videmus, iocose & per fabulam a cane illo Atheo traduntur, neque tam impudentibus mendacijs docti viri moveri debuerunt, ut gloriam primae detectionis huius Novi Orbis nobis adimerent. Nam potius contrarium ex his fabulis elici potest. Etenim cum nugatores, qui eas scripserunt, inauditas & mirandas historias consingere intenderent, has navigati Oceani, & insularum trans illum repertarum, ut rem eo tempore impossibilem creditam, commenti videntur. Et eodem modo, & sensu Sileni narrationem apud [sect. 56] AElianum accipio; plurima enim figmenta satis aperta & ridicula continet, & tanquam mera fabula reijcitur, & damnatur a Tertulliano adversus Hermogen. cap. 25. & lib. de Pallio cap. 2. Vbi ait, eam solum [sect. 57] Midae auribus dignam esse; & idem censuit, & satis luculenter expressit ipse AElianus; nam postquam illam longo sermone recoluit, sic epilogum facit: Haec si cui fidedignus videtur Chius credat. Mihi egregius fabulator, tum in his, tum in alijs videtur. Notans nimirum Theopompum eius auctorem, quem licet Beatus Rhenanus in notis ad Tertullian. d. cap. 25. [sect. 58] historicum fuisse putet, melius tamen doctissimus Pamelius ibidem, de alio, qui Poeta fuit, intelligit, cuius & Suidas meminit, asserens ipsum viginti quatuor fabulas scripsisse. Quae cum ita se habeant, nescio certe [sect. 59] quid super fundamento adeo ludicro aedificare potuerit Goropius Beccanus, de quo non immerito dixit P. Ioan. Pineda de reb. Salem. libro 4. cap. 7. & 8. & in commentar. in Iob 2. tom. capit. 28. vers. 16. pag. 500. argutiorem & diligentiorem videri in novis regionum originibus, & nominum notionibus tentandis, aut somniandis, quam foelicem in iudicando, & eligendo, & nullum suae doctrinae solidum, firmumve fundamentum praeter suspiciones adducere. Quod [sect. 60] vel ex eo constat, quod Hyperboreos & Riphaeos montes & gentes ad hunc Novum Orbem transferre voluerit, quos scimus Septentrionales & Scythiae conterminos esse, sic dictos a flatuum vi, quod vento Boreae sint expositi, sive quod supra Boreae flatum siti esse crederentur. Vel, ut Festus ait, quoniam humanae vitae modum excendant, vivendo ultra centesimum annum. Ferunt quippe [sect. 61] magnam ijs de coele clementiam concessam esse, auras spirare salubres, domos esse nemora, victum arbores ministrare, discordiam nescire, aegritudine non inquietari, ad innocentiam omnibus aequale votum esse, mortem accersere, & voluntario interitu obeundi tarditatem castigare, ut refert Plin. lib 4. capit. 12. Pompon. Mela & Ammian. Marcellin. lib. 26. histor. ubi ad eorundem Riphaeorum montium defectum Arimaspos iustos homines, & placidos habitare scribit, Carol. Stephan. in diction. Ioan. Funger. in Etymolog. Abraham. Ortel. in Thesaur. Geograph. verb. Hyperborei & Riphaei. Quamvis [sect. 62] Ptolemaeus lib. 5. Geogra. cap. 9. quasdam Hyperboreos populos in Sarmatia Asiatica ponat, & Athenaeus lib. 6. cap. 4. Riphaeos montes pro Pyrenaeis intelligere videatur, ex historia, quam de argenti rivis, ex incensa sua sponte sylva, procedentibus addit. Diodorus quoque Siculus insulam quandam esse scribit, oppositam Celtis Oceani accolis, haud multo Sicilia minorem, valde fertilem, & biferam, hoc est, his quotannis fructus ferentem, habitarique ab his, qui Hyperborei appellantur, eo quod vento Boreae sint expositi. Quartum argumentum, [sect. 63] quo Iustus Lipsius, & alij probare intendunt Novi Orbis non solum notitiam, verum persectam etiam scientiam apud veteres inveniri, desumi solet ex locis Cicer. Pomponij Melae, & aliorum, quos citavimus sup. cap. praeced. num 20. & 23. Vbi Antipodes esse agnoverunt, eosque in terra Australi nobis opposita constituebant, quam ἀνταϑονα a contrario axe, sive ἀντιϰϑονα, quasi adversam terram nuncupabant. Quod non nisi de hoc Novo Orbe verisicari posse inquiunt. Cuius [sect. 64] etiam mentionem fecisse dicunt Lucianum in Hermotimo, sive de sectis, Plutarch. in lib. de Socrat. daemo. & de facie in Orbe Lunae, & 8. Symphosia, quaest. 9. & in lib. de defect. Orac. dum loquuntur de quibusdam Oceani insulis, post quas μεγάλϰ ἔπεῖρ, id est, quaedam magna continens reperiatur. Et eodem expressius respicere putant Avitum declamatorem, dum apud Senecam suasoria 1. testatur: Fertiles in Oceano iacere terras, ultraque Oceanum rursus alia littora, alium nasci Orbem Et [sect. 65] Divum Clementem Roman. Pontif. Quartum a Divo Petro in epist. posteriore ad Corinth. ubi ait: Oceanus, & Mundi, qui trans ipsum sunt. Quibus verbis nostram hanc Americam veluti digito ostendere voluisse fatentur Acosta lib. 1. de natur. Novi Orb. cap. 11. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 16. pag. 149. Gregor. Garcia lib. 1. de Indor. orig. cap. 3. §. 7. pag. 61. & Iustus Lipsius & Basil. Pontius ubi supra, qui notant Mundos plurali numero dixisse Clementem, magnitudinem nimirum huius Novi Orbis indicantem, quae vel in terris notis & lustratis mirifica est, etsi tractus ille Australior, & trans fretum Magallani nondum innotuerit, nisi a praeternavigantibus libatus. Et [sect. 66] huius Clementis epistolae, quam se ignorare fatetur Acosta. d. cap. 11. celebris habetur mentio apud antiquos Patres, pluraque ex illis collecta reperiuntur apud Sixt. Senens. libro 2. Biblioth. in Clement. illustris. Cardin. Baronium tom. 1. Annal. anno Christi 95. & Anton. Possevin. in apparatu, 1. tom. verb. Clemens, & in specie apud D. Hieronym. in cap. 2. epistol. ad Ephes. ubi elucidans illa verba Pauli, Secundum saeculum mundi huius, haec habet: Quaerimus quid sit, quod ait Paulus secundum saeculum mundi huius? Vtrum nam & aliud saeculum sit, quod non pertineat ad mundum istum, sed ad mundos alios? de quibus & Clemens in epistola sua sic scribit: Oceanus, & Mundi, qui trans ipsum sunt. Senecam [sect. 67] quoque Philosophum, & Romanae eloquentiae Magistrum, in eandem sententiam adducunt: ei enim tragoedia illa Medaeae tribuitur, ut tradit lust. Lips. d. cap. 19. & in initio animad. ad trag. Senecae, & Ianus Gruter. in praefat. ad eius opera, in qua actu 2. vers. 374. sic cecinit: Venient annis Saecula seris, quibus Oceanus Vincula rerum laxet, & ingens Pateat tellus, Typhisque novos Detegat Orbeis, nec sit terris Vltima Thulae. Quibus verbis non adumbrasse tantum, verum & expressisse has Novi Orbis regiones videtur, & eius detectionem posstea per Hispanos factam veluti praesagire. Eisque [sect. 68] tanquam quodam oraculo motum fuisse Columbum, ad Indias Occidentales perquirendas, serio tradit Pet. Cieza 2. tom. rerum Indic. relatus a Theatr. vitae humanae volum. 5. lib. 3. pag. 1258. & lib. 4. pag. 1376. & volum. 21. libro 3. pag. 3822. Abraham Ortel. in Theat. Mag. tab. 5. August. Zarate in histor. Peru, lib. 1. cap. 2. Acosta de nat. Novi Orb. lib. 1. cap. 11. Forcatul. de Gallo. Imperio lib. 2. fol. 83. Ioan. Boterus in relat. univers. vol. 2. part. 1. lib. 1. in princip. Stephan. Salazar sup. Symb. Apost. discurs. 16. cap. 3. Garcia de Ind. orig. lib. 1. cap. 3. §. 3. ex pag. 50. Maluenda de Antichrist. lib. 3. capit. 16. pag. 148. Anton. Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. & Bernard. Aldrete de antiq. Hisp. lib. 4. cap. 17. pag. 567. Etenim seros annos, si a Seneca Philosopho, qui Neronis tempore vixit, usque ad Columbum dinumeremus, plus mille & quingentos inveniemus, si a Medaea, plus quam bis mille. Oceanum quoque rerum laxasse vincula, omnibus incomperto est, cum tot navigationibus per illum exactis, quas antiqui impossibiles reputabant, alios terrarum fines ostenderit, & Novi Orbes detecti sint, tota certe Asia, Africa & Europa maiores. Verum [sect. 69] autem vero his quoque argumentis, & auctoritatibus non obstantibus, recte adhuc affirmare possumus, Hispanorum gloriam in prima & vera tanti Orbis inventione, & cognitione illibatam manere, ut bene concludit Ioseph. Acosta ubi sup. & Greg. Lopez Madera in Monarch. Hispan. cap. 9. fol. 68. Etenim quamvis [sect. 70] Cicero, & alij, quorum testimonia citavimus, philosophicis coniecturis, & argumentationibus ducti, Antipodes esse affirmarent, eoque nomine verum sit, incolas huius Novi Orbis, ut plurimum, designari: ipsi tamen in eisdem locis aperte fatentur, Australes regiones ab illis habitatas prorsus incognitas fuisse, sive ob ardorem intercedentis Zonae, sive quia interiectus Oceanus utrique hominum generi commercium ad se commeandi denegabat. Vnde & alterius generis mortalium eos esse putabant, ut latius in cap. praecedent. ex num. 34. retulimus. Plutarchi vero, [sect. 71] & Luciani loca, quae in contrarium expendi solent, eodem modo vitari possunt, praeterquam quod meras nugas, & sabulosas narrationes continent, & nihil peculiare commemorant, quod nostris Occidentalibus Indijs magis quam Orientali conveniat. Expressior quidem videtur [sect. 72] Aviti declamatoris auctoritas. Sed si integra perlegatur, se ipsam facile prodet. Seneca namque in ea declamatione diversorum Rhetorum exercitationes, & suasiones congessit, quibus Alexandrum Magnum suadere conabantur, ut Orbe, quam vicerat, contentus, ab alio per Oceanum quaerendo, abstineret. Cumque omnes in eo convenirent, quod neque Oceanus navigari posset, neque in illo, aut ultra illum terrarum aliquid reperiri, Avitus ingenij ostentandi causa finxit, Alexandrum eo forte moveri potuisse, quod putaret, fertiles in Oceano terras iacere, ultraque Oceanum rursus alia littora, alium nasci Orbem, neque usquam naturam rerum desinere, sed semper inde ubi desijsse videatur, novam exurgere. Sed statim quid ipse sentiret, enuntians, sic inquit: Facile ista finguntur, quia Oceanus navigari non potest. Satis [sect. 73] sit hactenus vicisse Alexandro, qua mundo lucere satis est. Intra has terras coelum Hercules meruit, stat immotum mare, & quasi deficientis in suo fine naturae pigra moles, nouae, ac terribiles figurae, magna etiam Oceano portenta, quae profunda ista vastitas nutrit, confusa lux, alta caligine, & interceptus tenebris dies, ipsum vero grave & defixum mare, & aut nulla, aut ignota sydera. Ita est, Alexander, rerum natura, post omnia Oceanus, post Oceanum nihil. Ad auctoritatem vero [sect. 74] Divi Clementis Romani respondeo, eum quidem nullam magis certam huius Novi Orbis notitiam habuisse, quam reliquos alios, qui eo tempore, & multis postea saeculis viguerunt. Oceanum quoque intransibilem esse, ut caeteros existimasse. Atque adeo, quod de mundis trans ipsum positis dixit, pro Antipodum gentibus dixisse credendus est, quos licet dubio, & obscuro iudicio aliqui ex veteribus ethnicis & Christianis Philosophis agnoverunt, ut saepe tetigimus, Et hanc fuisse Clementis sententiam, apertissime ostendit Origenes lib. 2. Periarch. cap. 3: Meminit sane (inquit) Clemens Apostolorum discipulus etiam eorum, quos Antichtonas Graeci nominant, atque illius partis Orbis terrae, ad quas nostrorum quisquam accedere potest, neque ex illis, qui ibi sunt quisquam transire ad nos, quos, & ipsos mundos appellavit, cum ait: Oceanus intransibilis est hominibus, & hi, qui trans ipsum sunt mundi, qui ijs eisdem Dominatoris Dei dispositionibus gubernantur. Accedit his, quod nisi ita D. Clementem intelligamus, merito notandus videbitur, quod plures [sect. 75] mundos constituerit, prout re ipsa illi hoc inter alia succenset Photius in excerptis ad eius epistol. capit. 29. ibi: Reprehendat vero hoc in illis quispiam, quod extra Oceanum mundos aliquos collocet, &c. D. Hieronym. sup. Paul. Ephes. 2. cuius verba sup. retulimus, ubi non confirmat Clementis sententiam, sed eam potius sub dubitatione refellit. Etenim licet Anaximander, Leusipus, Democritus, Anaxarchus & alij Philosophi plures mundos esse opinati sint, eorum tamen errorem optime convincit, & merito damnat D. Augustin. de haeresib. cap. 77. D. Isidor. lib. 6. Etymolog. cap. 5. Iustus Lipsius lib. 2. Physiolog. dissertat. 20. Martinus Delrio in adag. sace. 1. tom. adag. 789. pag. 378. & refertur in cap. quidam, vers. Sunt & aliae, 24. quaestio. 3. & ante eos docuit Aristotel. lib. 1. de coelo capit. 10. dum ait: Nec plures mundi sunt, nec plures esse possunt, si modo hic ex universa materia constet, sicuti constat, Tertullianus quoque adversus Hermogen. cap. 25. & de Pallio cap. 2. eundem errorem notat, sic inquiens: Viderit Anaximander si plures mundos putat. Viderit, si quis uspiam alius mundus sit apud Meropas, ut Silenus penes aures Midae blattit, aptas sane grandioribus fabulis. Senecae [sect. 76] autem verba, quae ultimo loco pro contraria opinione perpendimus, non magis nostrae adversantur, si consideremus, quod Seneca novos illos Orbes, de quibus loquitur, non vidit, neque ab alio visos narravit, sed fortuito id, ac temere, & velut hyperbolice cecinit, aut certe divinando, & vaticinando, eo genere [sect. 77] divinationis, quod prudentes viri familiare habent, ut optime tradit Acosta. d. libro 1. cap. 11. & novissime Francisc. Torreblanca in Epitome, disputatione de Magia, lib. 1. cap. 3. num. 15. Et series ipsa verborum Senecae satis ostendit: nam cum in praecedentibus carminibus dixisset, iam illo tempore mare navigationibus inusitatis solicitari, & nihil industriae, & audaciae hominum impervium esse, aut intentatum relinqui, subiecit, eo forte aliquando progressuros, ut magno Oceano enavigato, novos terrarum Orbes aperirent. Quod tamen apparet ab ipso tunc temporis impossibile reputari, qui cum [sect. 78] caeteris sentiebat, terrarum terminos in Hispania finiri, & non ultra Gades navigationem extendi, ut satis denotavit in illis verbis. — Quibus Oceanus Vincula rerum laxet, &c. Et in carmine, quod de Corduba scripsit, ubi Oceanum, qui eam alluit, supremum vocat: Et Gratare tibi, quod te natura supremo Alluit Oceano. Et expressius in lib. unico suasoriarum cap. 1. Vbi ex multorum declamatorum opinione concludit, Oceanum navigari non posse, & nullas ultra illum terras existere, & inter reliqua, elegantissima Pedonis carmina refert, quibus Germanicum per Oceanum navigantem, ab incoepto desistere suasit, quae sic [sect. 79] habent: Iam pridem post terga diem, Solemque relictum, Iam pridem notis extorres finibus Orbis, Per non concessas audaces ire tenebras Hesperij metas, extremaque littora mundi, Nunc illum pigris immania monstra sub undis, Qui fert Oceanum? Qui saevas undique Pristis Aequoreosque canes ratibus consurgere prensis, Quo ferimur? Ruit ipse dies, Orbemque relictum Vltima perpetuis claudit natura tenebris, An ne alio positas ultra sub cardine gentes, Atque alium libris intactum quaerimus Orbem? Dij revocant, rerumque vetant cognoscere finem Mortaleis oculos, aliena quid aequora remis, Et sacras violamus aquas, Divumque quietas Turbamus sedes. Neque est novum [sect. 80] Poetas, & alios Auctores hoc loquendi & vaticinandi modo aliqua protulisse, quae postea ipsis ignorantibus impleta videmus; ut apparet in alio loco eiusdem Senecae lib. 7. natur. quaest. capit. 31. cuius mentionem fecimus sup. num. 14. & [sect. 81] libro 5. earundem quaest. cap ult. ubi Nulla, inquit, terra tam longe remota est, quae non mittere aliquo suum malum possit: unde scio, an nunc aliquis magnae gentis in abdito Dominus, fortunae indulgentia tumens, non continueat intra terminos arma, an paret classes ignota molliens? Vnde scio, hic mihi, an ille ventus bellum invehet? Magna pars erat pacis humanae, maria praecludi. Quae quidem omnia in notitia, detectione & debellatione huius Novi Orbis evenisse videmus: & iam olim similiter contigerunt, [sect. 82] cum ex insulis, universisque regionibus septentrionalibus tot, tantaeque gentes innumerae, & vix de nomine notae, diversis temporibus velunt aves egressae fuere, ut fuerunt Gothi, Ostrogothi, Vestrogothi, Vvandali, Franci, Cimbri, Gepidae, Dani, Hunni, Suedi, Heruli, Rugi, Alani, Longobardi, Alemani, & alij plures, qui Danubio & Rheno superatis, omnem Europam, & praesertim & ipsam Italiam altricem Imperij & Dominam, quadringentis & plus annis perpetua quadam Regnorum sucessione subiugarunt, ac Romani nominis gloriam fere omnem extinxerunt. Virgilius [sect. 83] etiam eodem vaticinij genere usus censeri potest, dum Ecloga 4. ait: Pauca tamen suberunt priscae vestigia fraudis, Quae tentare Tethyn ratibus, Quae cingere muris Oppida, quae iubeant telluri insindere sulcos: Alter erit tum Tiphys, & altera quae vehat Argo Delectos Heroas: erunt etiam altera bella, Atque iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles. Hunc enim locum ex Sibyllarum libris Virgilium mutuatum, optime considerat Thomas Bocius lib. 20. de. signis Ecceles. capit. 6. pag. 333. & lib. 22. capit. 1. pag. 416. eoque remotissimas navigationes designari, inquit, quae post Christi adventum a varijs nationibus, & praecipue ab Hispanis in Orientales & Occidentales Indias institutae sunt, quibus gentes, & opes plurime ad Christi Ecclesiam augendam & illustrandam adducerentur, veluti ab Argonautis illis aurem vellus sub Iasone Duce & Typhi, eius in Colchica expeditione socio, & primae navis, quae Argo dicta fuit, gubernatore. De [sect. 84] qua fabula late agit Orpheus lib. 1. Ovid. lib. 7. Metamorph. Propertius lib. 1. Statius lib. 5. Appollonius in Catalog. heroum lib. 2. Valer. Flaccus in suis Argonauticon libris, Pontanus lib. 5. de Stellis, Textor in officina, 1. part. pag. 328. Natalis Comes in Mytholog. fabul. lib. 6. cap. 8. Micha. Boschius in Oratione de aureo vellere, & Simon Maiolus in tom. 4. dier. Canicul. colloq. 5. pag. 377. & sequent. Vbi simul tractant [sect. 85] de Origine, & institutis Equestris Ordinis aurei Velleris, vulgo dicti, del Tvson de Oro, quem Philippus cognomento Bonvs Burgundiorum Dux anno 1429. instituit, & hodie nostri Potentissimi Hispaniarum Reges conservant, & moderantur, utpote [sect. 86] veri, ac legitimi illibus status successores, iuxta ea, quae fusius congerit Camillus Borrellus in tract. de praest. Reg. Catholic. capit. 46. ex num. 254. Extat quoque [sect. 87] locus alter apud eundem Virgil. lib. 6. AEneid. ubi Augusto Caesari blandiens, novas terras & regna ei promittit, quae ultra Oceanum, imo & Solis orbitam iaceant. Sic enim inquit: — Super Garamantas, & Indos Proferet Imperium, iacet extra sydera tellus Extra anni Solisque vias, ubi coeliser Atlas Axem humero torquet, stellis ardentibus aptum. Quibus verbis Iustus Lipsius. d. capit. 19. ad hunc Novum Orbem respicere putat. & extra anni, & Solis vias interpretatur, idest, Vltra Torridam Zonam. Et quod de Atlante subijcitur, exponit, non de illo Asricae, sed de alio, qui regnavit in insula Atlantica a Platone descripta. Sed in hoc magnus ille vir, aut falli, aut fallere, velle videtur. Nam Virgilius id nullo certo argumento, sed similiter per Hyperbolem, aut vaticinationem Poeticam dixit, & in Caesaris adulationem. Et non loquitur de Novo Orbe, sed de Maurorum AEthiopia, ubi est mons Atlas, Stellis aptum, sive vicinum, prout observat Servius, Cerda & Pontanus ibidem, & diximus sup. cap. 4. & ostendit ipse Virgilius eisdem ferme verbis utens lib. 4. AEneid. Oceani finem iuxta, Solemque cadentem Vltimua AEthiopum locus est, ubi maximus Atlas Axem humero torquet stellis ardentibus aptum. Hanc autem [sect. 88] Provinciam dicit esse extra sydera, non quia ulla sit tellus, quae non subiaceat syderibus, & coelo non tegatur, sed quia extra maiora sydera fere sit, id est, duodecim signa, in quibus est circulus Solis, aut Planetas, qui intra Tropicos decurrunt. Quemadmodum & Lucanus de eadem regione loquens lib. 3. Pharsal. scriptum reliquit: AEthiopumque solum, quod non premeretur ab ulla Signiferi regione Poli, nisi poplite lapso Vltima curvati procederet ungula tauri. Sed, ut ad Senecam [sect. 89] redeamus, advertendum etiam est cum Botero, Madera, & Herrera ubi supr. eius vaticinium, ut ad istius Novi Orbis detectionem proprius applicari posset, loco ultimi carminis, ubi de Thule loquitur, dicere debuisse: Nec sit terris ultima Gades. Etenim ad Occidentem, & ultra Gades, ut saepe diximus, detectus est, non ad Septentrionem, [sect. 90] ubi Thule insula iacet, quae ultima terrarum illius Climatis reputabatur, iuxta illud Virgilij lib. 1. Georg. Tibi serviat ultima Thyle. Et plura alia, quae de eadem insula habent Plin. lib. 2. cap. 75. & lib. 4. c. 16. Pompon. Mela lib. 3. cap. 3. Solin. cap. 24. D. Isidor. lib. 14. Etymol. cap. 6. Procop. de bello Goth. lib. 2. Surius in comment. sub ann. Domin. 1537. Boter. in relat. univers. lib. 1. vol. 1. pag. 168. Ortel. in Theatr. Orb. tab. 97. & in Thesaur. Geogr. verb. Thule, Maginus Patavinus in tab. Geograph. fol. 96. & fol. 10. Tho. Bozius de sign. Eccles. lib. 22. cap. 9. pag. 495. & seq. & pag. 557. & Simon Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 1. pag. 35. & colloq. 14 pag. 341. Vbi eandem esse docent, quam hodie Islandiam, aut Scandiam dicimus, in ditione Scotorum ad Septentrionem vergentem ultra Orcades, latitudinemque habere graduum 65. ad 69. Et licet negare non possimus, [sect. 91] etiam ultra Thulem, sive Islandiam, alias novas terras antiquis, & nostris temporibus repertas, in quibus ad litteram vaticinium Senecae impleri potuerit, ut sunt Groenlandia, Frislandia, Icaria, Nova Semla, Finamarchia & aliae, de quibus agunt auctores supra citati. Cum [sect. 92] & Hunni & Gothi in alio veluti Orbe ignoto, & inaccesso ultra Maeotidem paludem habitare dicerentur, iuxta ea, quae tradit Plinius, loquens de Scandinavia, unde illi eruperunt lib. 4. cap. 13. Hoc tamen neque Americanae Hispanorum detectioni, de qua agimus, nocet, neque ita [sect. 93] magna admiratione dignum ullo saeculo iudicatum est. Nam ibi solum Glacialis maris, & frigidae Zonae transitus, navigandi & progrediendi ulterius avidos retardabat. Hic vero, & Torridae aestus, & Oceani vortices deterrebant, quem semper, ut vidimus, ultra Herculis columnas inaccessum, & impertransibilem iudicarunt. Plane [sect. 94] etiam ad Septentrionem ultra Groenlandiam mare unius diei cursu fertur innavigabile, quia, caligantibus ante ora mundi finibus, immane abyssi barathrum reperitur, ut constat ex mirandis relationibus, quas refert Cranzius in praefat. Noruegiae, relatus in Theatr. vitae humanae, vol. 5. lib. 2. pag. 1216. & aliae non minus mirandae [sect. 95] navigationes Battavorum, sive Olandensium per mare Glaciale ad Novaezemlae, & Lappianorum fines extant in tertio tom. hist. navigat. Orient. circa finem. Denique urgent adhuc alij, & Romanos in regiones huius Novi Orbis aliquando transfretasse auctoritate Lucij [sect. 96] Marinaei Siculi probare conantur, qui lib. 19. de reb. Hisp. c. 16. scriptum reliquit, Catholicorum Regum tempore, quo primum praedictae regiones repertae sunt, in ea, quae vulgo Terra firma appellatur, repertum fuisse a quibusdam hominibus, qui auri venas perscrutabantur, numisma quoddam cum nomine & imagine Augusti Caesaris, quod cum ad Dom. Ioannem Ruffum Archiepiscopum Consentinum devenisset, ille, ut rem mirabilem, Romam ad summum Pontificem misit. Quae res inquit Marinaeus: Hispanis gloriam & famam ademit, quam pepererant, dum se primos Indias Occidentales invenisse iactabant. Illo namque mumismate constitit, Romanos iam multis antea saeculis ad easdem oras pervenisse. Eandem historiam refert Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 16. & levibus alijs coniecturis communit Fr. Gregor. Garcia de Indor. orig. lib. 4. cap. 19. Quibus aliam adijcit Iust. Lipsius. d. lib. 2. cap. 19. & Basilius Pontius. d.q. 8. expos. cap. 1. ex Nostrorum relatione tradentes, [sect. 97] in Chile Provincia, in valle, quae Cauten dicitur, urbem esse, quam Imperialem ab hac causa nominarunt, quoniam in plerisque domibus, & portis reperunt Aquilas bicipites, eodem modo effigiatas, ac illae, quibus Romanum Imperium pro insignibus uti iam pridem consuevit. Vnde suspicari posse inquiunt a Romanis illuc ea insignia fuisse perlata, maxime cum nulla eo in Orbe aquila, sive avis biceps reperiatur, quam indigenae adumbrare potuerint. Quibus argumentis simile etiam videri potest aliud, quod tradit Didac. Davalos in Miscell. Austral. colloq. 36. fol. 165. dicens, [sect. 98] triginta abinde annis clavum quendam ferreum, polite nimis fabricatum, repertum fuisse in hoc Regno Peruano in argenti fodinis, quae iacent circa oppidum Caxatambo intra durissimi cuiusdam saxi argentei viscera circumclusum. Inde deducens, antiquam videri utriusque Orbis communicationem, cum clavus ille magnam prae se ferret vetustatem, & a priscis huius terrae accolis fieri non potuerit, quibus nec ferrum eo tempore erat, neque artifex, & instrumenta ad illum construendum necessaria. Sed ab his argumentis facilius quidem, quam a superioribus nos expedire possumus, Marinaeum imprimis [sect. 99] merito ridentes & reijcientes, qui adeo levi, & fallaci consideratione Hispanorum gloriae tenebras offundere voluit, quem iuste illi omnes, qui eum citant, reprehendere solent, ut constat ex Lipsio, Maluenda & Basilio, ubi supr. Camillo Borrello de praest. Reg. Cathol. capit. 46. numer. 225. & 226. & August. Torniello infra citando: & novissime ex Seraph. Freitas de iusto Imper. Asiat. capit. 5. numer. 16. & 17. ubi minus apte subiungit potuisse numisma illud per manus Sinarum facillime a Trapobana in Americam Romanorum saeculo deferri. Imprimis namque negamus numisma illud ea in parte, qua Marinaeus dicit, repertum, cum id nullo satis certo testimonio constiterit. Neque sufficit, quod Archiepiscopus Consentinus, eo nomine, quasi ibi inventum acceperit, & ad summum Pontificem miserit. Nam cum plures ex Italia viri simul cum Hispanis in prioribus illis classibus ad has partes navigassent, potuit eorum aliquis, ut gentis suae gloriam augeret, illius numismatis inventionem Archiepiscopo suadere. Aut etiam ex composito, quo maiorem sibi fidem conciliaret, latenter in auri fodinas deijcere, ut statim a fossoribus repertum, multis retro temporibus ibi fuisse crederetur. Novum [sect. 100] quippe non est, similes fraudes, & imposturas sub praetextu antiquitatis artisiciose confingi, & ad decipiendos alios a nostri saeculi ingeniosis, & male feriatis hominibus affabre concinnari, ut bene advertit Tobias Hallerus in orat. contra Antiquarios apud Rosinum pag. 488. & in quodam casu, huic, de quo loquimur, admodum simili, contigisse videmus. Nam Valentinus Moranus, Iacob. Navarch. Iesuita, & Ferdinand. Lop. Castaneda in sua hist. Ind. Orient. lib. 1. cap. 28. referunt [sect. 101] quaedam carmina, quae sub Emanuele Lusitaniae Rege, anno Domini 1505. refossa fuerunt in promontorio Lunae, quod vulgo appellatur Roca de Sintra, insculpta in quadrata vetusti operis columna marmorea, quae sic habebant: Volventur saxa, litteris & ordine lectis, Cum videas Occidens Orientis opes Ganges, Indus, Tagus erit mirabile visu Merces commutabit suas uterque sibi. Quos versus Sibyllinos esse, praedicti Auctores sibi persuaserunt, eisque quasi ex Sibyllae antro profusis fidem praebuerunt. Cum tamen postea compertum fuerit confictos & impositos fuisse a quodam Hermo Charado Lusitano, qui illos marmori inscripserat, defoderatque, ut situ, humoreque terrae aliquantulum deformati, vetustatis indicium exhiberent, rursusque per mercenarias operas refoderat, ut hoc tam nobili, atque peregregio antiquitatis monumento Regis gratiam avide in Orientis opes intenti, pecuniamque aucuparetur, ut testantur Caesar Orlandius, & Gaspar Barrerius, quos refert Ortelius in Theat. mag. tab. 5. Novi Orbis, & ab eo mutuatus Maluenda d. lib. 3. de Antichris. c. 16. pag. 150. & novissimus August. Torniel. in annal. sacris, 2. tom. ann. mundi 3043. num. 7. pag. 48. Quod [sect. 102] vero de bicipite Chilensium aquila diximus, quamvis verum esse fateamur, non multum stringit. Potuit quippe ab Indis eiusmodi avis, etiam citra Romanorum exemplum, excogitari & effingi, & ad rei longe distincte signum usurpari, quemadmodum & a Romanis ipsis excogitata fuit, quibus etiam triceps Proserpina, Cerberus & alia monstra nunquam similiter visa confingebantur. In obeliscis quoque AEgyptiorum narrat Ammian. Marcellin. lib. 17. Scripta conspici volucrum, ferarumque, etiam alieni mundi genera multa, id est, ignota ipsa, & Orbi, qui tunc lustrabatur invisa. Aquila [sect. 103] autem Romani Imperij antiquissimum, & usitatissimum signum, teste Ioan. Rosin. lib. 10. antiq. cap. 5. pag. 445. & Alex. ab Alex. lib. 4. dier. gen. cap. 2. quare & quando biceps portari coeperit, varijs opinionibus ab scribentibus decertatur, de quibus agit Ioan. Curio, Ioan. Bocatius & alij, quos refert Simon Maiol. in diebus Canicul to. 4. colloq. 5. pag. 365. Guardiola de nobil. c. 13. Vargas in eod. tract. discurs. 16. n. 4. Didacus Davalos in Miscell. Austral. colloq. 20. fol. 99. ultra quos ego addo Cuspianum relatum in Theat. vitae hum. vol. 3. lib. 10. pag. 1029. qui ex Suetonio tradit, signum hoc esse [sect. 104] apud Germanos antiquissimum. Illi enim Quintilium Varum cum legionibus Romanis tribus apud Bructeos Frisijs conterminos delevere: signaque, & aquilas duas cepere, quas adhuc hodie possident: Non enim, inquit, biceps est aquila, sed duae simul, quarum altera alteram expansis alis obtegit. Nec unquam hae redditae sunt Imperatoribus Romanis, sed semper in hunc usque diem servatae. Denique narratio illa [sect. 105] de clavo ferreo in Caxatambi fodinis reperto, non maiorem fidem, quam Marinaei numisma meretur: nisi dicere etiam malimus, potuisse iam olim, ligno alicui navis adfixum, maris fluctibus ad hanc Peruanam oram appellere, & illuc ad argentum commodius excavandum ab Indis transportari, & per oblivionem relinqui, indeque factum, ut intra lapidis viscera, lapide ipso crescente, concluderetur, prout multoties in alijs similibus rebus accidisse referunt, & mirandis [sect. 106] exemplis demonstrant Alex. lib. 5. Geni. cap. 9. Bapt. Fulgos. lib. 1. rer. memor. cap. 6. fol. 55. Petr. Mexia in sylva var. lect. 2. par. cap. 13. & Simon Maiol. 1. tom. colloq. 16. pag. 379. & colloq. 18. pag. 419. Vbi inter alia commemorant, in altissimis, & longe a mari positis montibus, dum excavarentur, [sect. 107] compertas suisse interdum naves, humore prope modum absumptas, cum instrumentis omnibus ferreis, & in alijs terrae visceribus erui solere lapides, in quibus sunt Conchylia redacta in duritiem lapideam, & ossa animantium, & quod magis mirum est pisces, bufones, & serpentes vivos. # 13 CAPVT XIII. De regione Ophira, cuius frequens est in sacris Litteris mentio, & an ea huic Orbi Novo respondeat, & appellationi Regni Piru originem dederit? SVMMARIVM Capitis XIII. -  1 Novis Orbis mentionem & notitiam in sacris Litteris reperiri aliqui tradunt. -  2 Salomon & Iosaphat classes mittere solebant in regionem Ophir, & quare? -  3 Tharsis & ophir navigatio a Salomone inita, an esset eadem, vel diversa? & num. 18. -  4 Ophir regio secundum Montanum, & alios est eadem cum Mexicana & Peruana Novi Orbis. -  5 Christophorus columbus ubi primum detexit Insulam Hispaniolam, Ophiram se reperisse iactabat. -  6 Franc. Vatablus in Insula Hispaniola, & in Piru & Mexico constituit ophir. -  7 Peru, vel Piru vox multis videtur eadem cum ophir, aut certe maxime cum illa colludere. -  8 Paruaijm dictio, qua utitur sacra Pagina, est dualis, & duplex Peru signare videtur. -  9 Nomina locorum, & Provinciarum facile inverti & mutari solent. -  10 Peru in Regno plura nomina reperiuntur affinia nomini Ophir. -  11 Iobab filius Iectan videtur incoluisse regionem Paria. -  12 Iectan secundum Montanum nomen dedit Provinciae Iucatan. -  13 Sephar mons, dicitur idem cum montibus Andes del Peru, qui sunt totius Orbis longissmi. -  14 Salomon fuit omnium mortalium sapientissimus, & non videtur Orbem Novum ignorare potuisse. -  15 Salomon fuit cumulandarum divitiarum studiosissimus. -  16 Ophiram regionem qui in Novo Orbe constituunt, communiter a viris doctissimis reprobantur. -  17 P. Ioannis Pinedae iudicium de regione Ophira. -  18 Tharsis & Ophir Provinciae, & navigationis earum diversae erant. -  19 Tharsis nomine in sacra Pagina quaenam regio designetur? -  20 Tharsis idem esse cum Tartesso plures opinantur, & in Hispaniae Baeticis oris constituunt. Alij vero hoc negant. -  21 Tartessus urbs Hispaniae olim ditissima & foelicissima. -  22 Pineda Franciscanus non satis iuste a Fr. Ioan a Ponte notatus. -  23 Ophir regio nullatenus pertinet ad Novum Orbem. -  24 Peruana in regione non reperiuntur ea, quae ex Ophira ad Salomonem asportabantur. -  25 Salomonem, navigationem longam, & difficilem ob Novi Orbis divitias instituisse, credibile non est, relicta India Orientali ditiori & viciniori. -  26 Asion gaber portus ubi? & quod ex eo solvere non opporteret classes Salomonis, si ad Novum hunc Orbem navigarent. -  27 Ophira regio ubinam esset, varijs opinionibus decertatur, quae breviter referuntur. -  28 Sophala auri fodinis abundat, & ibi extare dicuntur libri ostendentes, quod Salomon ad eas suas classes mittebat. -  29 Ophir regio proprie pertinet ad Indias Orientales. -  30 Auctores recensentur, qui agunt de regione Ophira, & eam Indiae Orientali tribuunt. -  31 Pegusij dicuntur trahere originem a Iudaeis damnatis a Salomone ad Ophirinas auri fudinas. -  32 Indiae Orientales trahunt originem ab Ophir, & Hevila, & sunt ditissimae. -  33 Aurum Indiae Orientalis dicebatur Paruaijm, & erat probatissimum. -  34 Obrizum aurum secundum plures dicitur quasi Ophirizum, id est, a regione Ophir deductum. -  35 l. 3. C. de vet. num. potest. & l. 1. C. de oblat. vot. de nummis Obryzatis loquentes explicantur & emendantur. -  36 Oloberae vestes, idest, Olobrizae in Rub. & l. temperet, C. de vest. olob. quae? & aliae emendantur. -  37 Obrizum aurum potest deduci ex voce Graeca, quae sincerum & purum significat secundum Plin. vel a colore obradiante secundum Hier. & Isid. -  38 Obrusa vox Latinis significat probationem, vel expugnationem auri, & inde dicitur Obryzum. -  39 Ciceronis, Suetonij & Senecae loca explicantur & emendantur. -  40 l. 5. C. de suscept. & arcar. l. 2. C. de metallar. ubi habetur mentio Obryzae emendantur. -  41 Aurum Phaz, sive Ophaz, & aliae eius appellationes in Scriptura remissive. -  42 Phez Regnum apud Arabes unde dictum? -  43 Ophiram qui in Novo Orbe constituunt, levissimis coniecturis ducuntur. -  44 Nominum similitude, aut affinitas ad alicuius rei identitatem probandam fallacissima est. -  45 Paruaijm dictio an vere in Scriptura reperiatur, & quid significet? -  46 Peru, vel Piru nomen Novum est in his regionibus Occidentalibus, & quas comprehendat. -  47 Peru, vel Piru nominis variae causae, sive etymologiae referuntur. Et num. 49. 50. 51. & 52. -  48 Garcilassus Inca scripsit commentarios de origine & Imperio Incarum, & quid sentiat de nomine Piru? -  53 Nomina qualiter Provincijs nove detectis, aut subactis imponi soleant? -  54 Mexici urbis nomen unde mutuatum? -  55 Iectan, aut Iobab, & Ophir ad Provincias Novi Orbis nunquam pervenerunt. -  56 Iucatana Provincia non habet nomen a Iectan: & unde, & qualiter illud habere Hispanorum tempore coeperit? -  57 Sephar mons nihil habet commune cum Andibus Peruanis. -  58 Salomonem habuisse cognitionem peculiarem Novi Orbis nullo certo argumento probari potest. -  59 Salomon quamvis sapientissimus, didicit navigationem Tharsis, & Ophir a servis Regis Hiram. -  60 Tyrij diu sevarunt epistolas Salomonis, & Regis Hiram, quae agebant de navigationibus in Tharsis & Ophir. -  61 Hiram Rex ostendit Salomonis ministris navigationem longiorem, & sibi reservavit alium breviorem & utiliorem. -  62 Tyrij & Phoenices fuerunt olim praestantissimi in arte navigandi. -  63 Phoenices unde dicti secundum Aristotelem. -  64 Tyria maria Proverbium quid significet? Et unde originem traxerit? -  65 Salomonis divitiae & thesauri incomparabiles fuerunt. -  66 Divitijs, & thesauris Salomonis, qui alios aliorum Regum aequare volunt, stultitiae notantur. -  68 Templi Ierosolymitanum Salomonis Barbari etiam, & hostes reverebantur. -  69 Templum Salomonis cum Crassus expilavit, aurum prae copia plus dimidio viluit. VRgent porro adhuc alij, [sect. 1] & ut hunc Novum Orbem priscis innotuisse defendant, cum profanis testimonijs satis evincere non potuerint, sacris propugnare conantur, affirmantes, frequentem eius mentionem, atque cognitionem in sacra Pagina reperiri lib. 3. Reg. cap. 9. & lib. 4. c. 22. & lib. 2. Paralipom. c. 9. & 20. & alibi possim, [sect. 2] quatenus in illis de celeberrimis classibus agitur, quas duo illi potentissimi & sapientissimi Hebraeorum Reges Salomon & Iosaphat in regionem Ophir misisse memorantur simul cum navibus, & servis Regis Hiram, ut inde aurum & argentum, ebur, simias, pavos & alia pretiosa asportarent. Quam expeditionem, seu [sect. 3] navigationem multi eandem faciunt cum illa, quae in eisdem sacrae Scripturae locis semel annis tribus in Tharsis fieri solita, dicitur. Aut certe eodem itinere eandem classem appellere ad Tharsis & Ophir, ut constat ex relatis a Barrerio in libello de regione Ophira, Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 13. Barradas lib. 3. concor. cap. 11. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 20. & Pineda de reb. gest. Salom. lib. 4. cap. 16. q. 2. pag. 211. & ultra eos Fr. Gregor. Garcia lib. 1. de Indor. orig. cap. 2. §. 3. & 4. & novissime eis non relatis Fr. Basil. Pontius in q. 8. exposit. cap. 2. Ophir [sect. 4]autem, sive Ophiram regionem Novum hunc Orbem esse, & praecipue ad precipuas eius Provincias, Mexicanam scilicet, & Peruanam pertinere, aperte, & constanter tradit & defendit doctiss. Bened. Arias Mont. in apparatu in Phaleg. sive de primis gentium sedibus, in praefat. & in cap. 9. quem sequuntur Guillel. Postellus, & Goropius Beccanus relati ab Abraham. Ortel. in Thesaur. Geograph. verb. Atlantis insulae, qui ab eadem opinione non abhorret. Genebrard. in Chronolog. lib. 1. pag. 35. & lib. 4. pag. 705. Marinus Brixianus in sua arca in voce Ophira, & Paruaijm, Pomarius in lexico in eisdem verbis, Ioan. Avenar. in Epher. Anton. Possevin. lib. 3. Bibliot. cap. 5. Michael Balboa Cabell. in Miscellan. Austr. m.s. 2. p. c. 3. & 16. Thom. Bozius de sig. Eccl. Dei lib. 20. c. 3. pag. 130. Panigarola in speculo belli, loco 146. advert. 4. Ioan. Funger. in Etymolog verb. Ophir, & admittitur ab Eman. Saa, 3. Reg. 9. & argumentis non futilibus niti tradit Martin. Delrius in scholijs ad Medaeam Senecae act. 2. & nervose eam proponit & tueri conatur Fr. Greg. Garc. ubi sup. & latius lib. 4. c. 1. & seq. doctiss. P. Ioan. Pineda d. lib. 4. c. 16. §. 3. 4. 5. & 6. ex pag. 211 usque ad 215. ubi argumentis contrarijs respondere intendit, & neminem referens Fr. Basil. d.q. 8. c. 2. & 3. & ante omnes sensisse videtur [sect. 5] clarissimus ille aeque, ac foelicissimus Dux Christophorus Columbus, qui cum in navigatione Oceani Occidentalis ad insulam Hispanam, sive Hispaniolam (ut aiunt) appulit, Ophiram se reperisse dictitabat, ut ab illo saepius narrante, se audivisse scribit Petr. Martyr. in decad. Novi Orb. lib. 1. Neque ab eis abest Franc. [sect. 6] Vatabl. qui lib. 3. Reg. cap. 9. & 22. in eadem insula ante ingressum Peru constituit Ophir, quanquam idem etiam asserat, esse ipsum interius Peru, simulque Mexicum, 2. Paralip. cap 3. vers. 3. annot. 16. In cuius opinionis consirmationem a multis ex praedictis auctoribus perpendi solet, [sect. 7] ipsam vocem Ophir, quae etiam aliquando Ophire, vel Opire, pronuntiatur, per Metathesim, sive littetarum transpositionem, in vocem Peru, vel Piru, qua nunc utimur, permutatam fuisse, & maxime cum ea colludere videri. Praesertim si adijciamus, quod ubi d. lib. 2. Paralip. cap. 3. dicitur Salomon: Texisse domum laminis de auro probatissimo, in Hebraeo legitur: Aurum Parvaijm. Quae [sect. 8] terminatio, & inflexio vocis videtur esse dualis, cuius singulare sit Peru, vel Peru, ut iuxta Grammaticos Hebraicae linguae canones observat Pineda in comment. in Iob c. 28. vers. 16. pag. 500. & de reb. Salom. d. lib. 4. cap. 16. §. 4. pag. 212. num. 3. unde duplex Peru illa voce significari videbitur, videlicet Peruana regio, & altera Mexicana, illi contermina: licet illa tantum nomen proprium Peru hodie retineat: prout novissime etiam advertit P. Ludovic. Ballester. in Onomotograph. verb. Ophir, pag. 289. & ita Vatablus super illum locum sic scribit: Paruaim numero duali dicitur apud Hebraeos fortasse locus ille, qui nostro tempore le grand Peron, & le petit Peron dicuntur, nam est maxima affinitas nominum. Quam [sect. 9] coniecturam magis urgent, & extendunt Montanus ubi sup. Maluenda d. lib. 3. de Antichrist. cap. 19. & Fr. Greg. Garcia d. lib. 4. de Ind. origin. cap. 1. & sequent. considerantes, frequentissimam esse huiusmodi vocum depravationem: & [sect. 10] plures alias in his Regnis Peru reperiri in fluvijs, oppidis & montibus, quae cum voce Ophir eandem affinitatem habere videntur. Deinde superioribus additur ex sententia Montani ubi supra, & Possevini libro 2. Bibliothec. capit. 5. Iobab, [sect. 11] cuius mentio est Genesis cap. 10. vers. 28. incoluisse videri regionem huius Novi Orbis, quae Paria vocatur, auro, margaritisque abundantem, & Iectan, [sect. 12] de quo in eodem cap. versic. 26. nomen dedisse ingenti eiusdem Americae Chersoneso, dicto Iucatan, & Sephar [sect. 13] montem Orientalem, de quo eod. cap. vers. 29. esse montes Andes, Peruanae regionis, longissimos omnium montium, qui hactenus in Orbe sunt visi, ut tradit Acosta d. lib. 1. cap. 13. & lib. 3. hist. Ind. cap. 22. Denique [sect. 14] perpenditur ab eodem Pineda & Gregor. Garcia in locis sup. relatis, affirmari quidem oportere, Salomoni, qui fuit omnium mortalium sapientissimus, & cui Deus ipse dedit horum, quae erant, scientiam veram, ut sciret dispositionem Orbis terrarum, & virtutes elementorum, ut habetur lib. 3. Reg. cap. 4. & lib. Sap. cap. 7 vers. 17. minime fuisse Novum Orbem ignoratum: quod imprimis erat scitu dignissimum, atque iucundissimum. Praesertim [sect. 15] si hanc cognitionem coniungamus cum studio, quod habuit cumulandi aurum & argentum, quorum eiusdem Novi Orbis natura facundissima reperitur. Sed quamvis praedicta sententia his argumentis, & tantorum virorum auctoritatibus muniatur, [sect. 16] merito tamen ab alijs doctis & diligentibus nostri seculi scriptoribus improbari solet, ut parum solida, & potius novitatis, quam veritatis amore, & studio excogitata, ut constabit ex traditis a Bened. Perer. lib. 3. in Genef. ubi de Hevilat, Gaspar. Barrerio in lib. de regione Ophira, Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 13. & 14. Barradas lib. 5. concord. c. 11. Mart. Delrio sup. Genes. cap. 10. Maluenda lib. 3. de Antichris. c. 20. & 21. & seq. & de Paradiso cap. 23. & 41. Ant. Herrer. in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. pag. 2. Bernar. Aldrete de orig. ling. Hisp. c. 13. & antiq. Hisp. lib. 3. c. 9. pag. 360. August. Torniel. in annal. sacris, 1. tom. anno mundi 1931. num. 45 pag. 229. & susius 2. to. ann. 3043. n. 7. & 8. Ioan. Drugo lib. 6. Obser. c. 3. & lib. 9. cap. 12. M. Ant. Palau in paradox. classis Salomonis, Ioan. Pineda in comment. in Iob, cap. 28. vers. 16. pag. 500. & 501. & iterum de reb. Salom. lib. 4. cap. 16. §. 4. 5. & 6. Vbi [sect. 17] tamen ab ijs, quae antea dixerat, aliquantulum flectens, rem in medio relinquendam decernit, & id tantum superiori opinioni tribuit, ut minus levis, minusque deformis censeri debeat; & minime indigna, quae a sapientibus benigne audiatur. Et plane, quod pertinet [sect. 18] ad Tharsis, etsi a nonnullis cum Ophir confundatur, ut supra retulimus, longe tamen verius est, diversas per se esse navigationes & classes, quas ad eas Salomon, & Iosaphat mittere solebant, & ex diversis portubus, & per diversa maria, ut latissime probat doctis. Ribera sup. Ionam, cap. 1. & Thom. Bocius de ruin. gent. lib. 5. cap. 7. pag. 483. licet verum sit, utranque regionem nihilominus eadem navigatione, & eadem classe obiri potuisse, exportatis primum ex Ophir, auro, lignis, pavonibus, simijs, ebore: ex Tharsis vero, etiam auro, argento, gemmis, ac rebus alijs pretiosissimis. In quibus omnibus probandis, [sect. 19] & in vero loco designando, ubi Tharsis illa consisteret, adeo late & docte insistit Pineda d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 5. cum multis sequentib. & cap. 16. §. 1. & 2. pag. 211. Fr. Gregor. Garc. d. lib. 1. de Ind. orig. cap. 2. §. 4. ex pag. 34. ad 40. Acosta d. lib. 1. cap. 14. Gaspar Sanctius in Isaiam, cap. 2. vers. 18. pag. 38. & cap. 19. vers. 22. pag. 199. & cap. 23. vers. 26. pag. 236. Thomas Bocius d. pag. 483. & pag. 326. Maluenda d. lib. 3. de Antichrist. cap. 20. pag. 157. cum seq. & lib. 5. cap. 14. pag. 281. Ludov. Ballester. in Onomotograph. verb. Tharsis, ex pag. 535. & in Hierolog. lib. 2. cap. 9. Torniel. d. anno 3043. num. 9. pag. 50. & Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 6. & 7. & lib. 2. c. 23. pag. 249. ut otiosum videri possit, si Nos, qui ad alia tendimus, in eorum scriptis transferendis subsistamus. Illud [sect. 20] tamen in nostrae Hispaniae gloriam praeterire non possumus, quod Gorop. Becanus tradit lib. 7. Hispanicorum, & ex pluribus alijs defendi Pineda ubi supr. cap. 14. & 15. Bocius d. cap. 7. & de sig. Eccles. Dei lib. 15. cap. 18. Mariana de reb. Hispan. lib. 1. cap. 2. Ludo. Nonius in descript. Hispan. cap. 12. ad fin. & ante eos S. Athanas. Synaita in Hexam. lib. 10. in 3. lib. Reg. Tharsis scilicet ad Hispaniam, & praecipue Baethicas eius oras pertinere, neque aliam regionem fuisse, quam Tartessum, [sect. 21] cuius beatam auri & argenti, & aliarum rerum omnium copiam, tum veterum Scriptorum testificatio, tum praesens rerum status satis declarat. Quod late etiam, & non vulgari studio, licet vulgari sermone prosequuntur Fr. Ioan. a Ponte d. lib. 3. cap. 6. & Franc. Torreblanca in epit. lib. de magia in defensione cap. 4. & novissime & eruditissime Alphons. Carranza in libro, quem edere parat de monetarum valore & augmento 1. p. Quamvis contrarium asserat alter Pineda Francisc. lib. 3. suae Monarch. cap. 22. §. 4. Quem [sect. 22] non satis iuste hac de causa reprehendit, & inscium & barbarum vocat a Pont. ubi supr. Nam id etiam alij viri doctissimi negant, & novissime Aldrete de antiq. Hisp. lib. 1. cap. 24. in fine, pag. 108. & latius Torniell. d. anno 3043. num. 9. pag. 51. & 52. Quod vero [sect. 23] ad Ophiram regionem spectat, non posse illam ullo prorsus modo cum Peruana, sive Novo hoc Americano Orbe convenire, evidentissimis argumentis meo iudicio convincunt Auctores supra pro hac opinione relati, praesertim Acosta, Barrerius, Barradas, & praecipue Maluenda d. lib. 3. cap. 24. & Torniell. d. anno mundi 3043. num. 7. & 8. a quibus se nunquam satis expedire potuerunt Greg. Garc. d. lib. 4. de Ind. orig. cap. 1. & seq. Pineda d. cap. 16. §. 5. & Basil. Pont. d.q. 8. exposit. cap. 3. Et ut omittam, quae saepe a nobis in superioribus repetita sunt de omnimoda huius Orbis apud antiquos ignoratione, & inaccessa Oceani magnitudine, & de insuperabili difficultate navigandi per altum, necdum cognito acus Magneticae usu: illud certe unum [sect. 24] refellendae isti opinioni satis superque esse videtur, quod constet in regione Peruana nec gemmas, nec elephantes esse, nec pavos, nec simias, nec ligna Thyna pretiosissima, qualia ex Ophir asportari solita narrat Scriptura. Neque rationi consentaneum videri, [sect. 25] Salomonem ex mari Rubro, relicta Arabia, & India Orientali viciniori, atque notiori, multarumque rerum pretiosissimarum fertiliori, immenso circuitu, & maiori dispendio, quam quaestu, navigationem instituisse ad regiones Americanas, aut Peruenses. Quod evidentius erit, si animadvertamus ex eisdem locis sacrae Scripturae constare, praedictas classes [sect. 26] ex portu Asiongaber solvere solitas fuisse, qui portus in littore maris Rubri continebatur, ut post longam disputationem probat & concludit Pineda d. lib. 4. cap. 7. & 8. & sequentib. Abrah. Ortel. in Thesau. Geograph. verb. Asiongaber, quidquid dissentiat Basil. Pontius d. cap. 3. At vero si in Peru expeditio facienda erat, quorsum attinebat ex eo portu solvere, & per tot vastissima maria vagari, & universum Orbem laboriosissima navigatione, infinitis pene casibus, & laboribus obnoxia peragrare, cum potuissent ex Ioppe, vel alio portu maris Mediterranei proficisci, & per illud & fretum Herculeum multo breviori, ac faciliori, magisque usitata navigatione, spacio circiter quinque mensium ad Peruanam regionem pervenire. Sed ubi terrarum [sect. 27] Ophira Provincia sita, & an alio etiam nomine cognita esset, hactenus ignoratum est, & variantes auctorum sententiae rem incertam & dubiam, magis obscuram & ancipitem reddiderunt. Nam quidem eam in Sophala constituunt sub ima Africa ad Oceanum AEthiopicum posita; quae [sect. 28] regio etiam nunc adeo auri sodinis abundat, ut nihil praeter aurum exteris mercatoribus communicet, quem admodum Lusitanorum peregrinationes testantur. E quibus Thomas Lopecius scribit, Sophalenses habere libros Indica lingua conscriptos; in quibus legitur, Salomonem Regem tertio quoque anno hinc aurum tulisse, atque hodie etiam eam regionem habere sui nominis auri fodinas. Alij vero Ophiram collocant in insula Armutia. Alij ad Philippinas, vel Moluccas reijciunt, aut certe ad insulas ann. 15. ab Alvaro Mendana repertas, quas inde Salomonis appellatas existimant. Alij denique frequentius, & certius cum Ioseph. lib. 8. antiq. cap. 2. & 6. & D. Hieronym. epist. 140. de locis Hebraicis, [sect. 29] ad Orientales Indias pertinere scribunt, & praecipue ad nobilissimam earum insulam, quae Trapobane, sive Samatra dicitur, & hodie Malaca, veteribus Terra aurea, sive Aurea Chersonesus vocabatur, & ad ei adiacentes Pegusiorum Provincias. Quas [sect. 30] opiniones diligenter congessit & illustravit Gaspar Barrerius in d. libello de regione Ophira, Abrah. Ortel. ind. Thesaur. Geograph. verb. Ophir, Carol. Stephan. in dictionar. eodem verb. & plures alij relati a Ribera, Acosta, Delrio, Gregor. Garcia, Maluenda, Pineda, Torniello, Aldrete, & Ballestero in locis sup. num. 16. relatis, Pet. Cieza lib. 1. hist. Ind. cap. 3. Christian. Adricom. in Theatr. Terrae sanctae in Tribu Phares, cap. 15. Ant. Herrera d. lib. 1. cap. 1. Thom. Bocius lib. 20. de sig. Eccles. Dei, cap. 3. pag. 320. Ioan. Boterus in relat. univers. part. 1. lib. 2. pag. 235. Camillus Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 19. num. 51. Fr. Ioan a Ponte in d. convenient. lib. 2. cap. 17. pag. 190. & 191. & Maffaeius lib. 1. histor. Ind. pag. 20. qui etiam lib. 16. pag. 397. Loquens [sect. 31] de Pegusiorum origine ex Bonserri litteris tradit, stirpem eos a Iudaeis exulibus ducere, qui a Salomene damnati ad Ophirinas auri fodinas, ea loca primi tenuerunt. Facitque in confirmationem huius ultimae sententiae, quae Ophiram indijs Orientalibus tribuit, quod sciamus, eas ab [sect. 32] Ophir, Hevila nomen, & originem incolarum accepisse, ut habetur Genes. 10. & ijs rebus omnibus mirum in modum abundare, quae sacra Pagina referente ex illis navigationibus ad Salomonem adducebantur. Vt praeter id, quod hodierna experientia cognoscimus, late recolit, & usque ad portentum extollit Maluenda d. lib. 3. cap. 21 & 22. & alij veteres, & recentes auctores, de quibus sup. capit. 2. ex numer. 3. Inter [sect. 33] quae aurum laudatissimum, & probatissimum erat, ut habetur Paralip. 2. cap. 3. ibi: Porro autem aurum erat probatissimum. Vbi Pagnin. Vatabl. Montanus, & Caiet. vertunt & legunt: Aurum ex loco Paruaim, vel de Paruaim. Vnde apud Romanos, & alias nationes in, maximo pretio semper extitit, & corrupto vocabulo, [sect. 34] Obryzvm quasi Ophirizum, vel Ophirisum, id est, a regione Ophir deductum, dicebatur. Vt observant D. Hieron. sup. Ierem. & sup. Daniel. Acosta d. cap. 13. Funger. & Steph. d. verb. Ophir, Pineda sup. Iob cap. 28. vers. 15. & 16. & cap. 31. vers. 24. Beroald. Torrent & Casaubonus sup. Sueton in Nerone cap. 44. cum inquit: Illum a populo exegisse argentum pustulatum, & aurum Obryzum, ut plerique omnes Palam collationem recusarent. Et hinc [sect. 35] nummi sive solidi obryzati dicuntur in 1. 3. C. de vet num. potes. lib. 12. & in l. 1. C. de oblat. vot. lib. 10. quamquam in utroque loco mendum sit in antiquis Codicibus, & Obryziati legatur. Quemadmodum & in [sect. 36] rub. & 1. temperent, C. de vestibus oloberis & auratis, lib. 11. ubi passim legitur, Oloberis, & Olabera, cum Olobrycis, & Olobryzas, legundum sit, quasi vestis, quae tota est ex Obryzo, & ibi recte Alciat. Cuiac. & Gothofred. advertunt, & ad emendationem dictorum, & aliorum iurium, quae extant in Codice Theodosian. observavit Brisson, de verb. sign. verb. Obryza, Ioan. Prateius & Ioan. Calinus eod. verb. & ante eos Catellian. Cotta in memorab. iur. verb. Obryzati solidi, & Tiraq. in 1. 3. connub. num. 17. qui tamen praedictam auri Obryzi etymologiam non omnino probant. Nam [sect. 37] magis videtur ex Graeco fonte descendere, quasi ἀϐριϑομ, id est, sincerum, purum, delicatum, quod saepe igne excoctum est, ita ut amplius in coctione non diminuatur, ut constat ex Plin. lib. 33. cap. 3. dum ait: Aurique experimento ignis est, ut simili colore rubeat, quo ignis, atque id ipsum Obryzum vocant. A quo non discrepat D. Isidor. qui lib. 16. Etymolog. cap. 17. ab eo dictum censet, quod obradiet splendore, sitque colorus optimi, & D. Hieronym. qui utramque etymologiam complectens in epist. 140. ad Principiam Virginem, sic ait: Ophir genus auri est, vel a loco Indiae, vel a colore nomine indito. Et congerit alia Martin. Delrio in comment. in Cantica cap. 5. Sunt etiam, qui Obryzi auri nomen ex [sect. 38] Latina voce, Obrussa, deducant, quam signisicare volunt examen, probationem, expurgationem & coctionem auri, ut latius probat Turneb. lib. 27. advers. cap. 18. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 18. § 5. pag. 226. Qui ita emendant [sect. 39] locum Suetonij sup & explicant illud Cicer. de clar. Orat. Expurgandum esse sermonem, & adhibendam rationem quasi obrussam, & Senec. lib. 4 nat. quaest. cap. 5. Si omnia argumenta ad lancem coeperimius exigere, silentium indicetur, ubi Ioan. Opsopaeus ex optimis membranis legit, Ad obrussam. Quae omnia [sect. 40] conducunt ad explicationem 1. 5. C. desuscep. & arcar. & 1. 2 C. de metallar. lib. 12. ubi obryzae mentio habetur. Et [sect. 41] de Phaz sive Ophaz, & Mvphaz, & alijs appellationibus, quibus aurum in sacris Litteris appellatur, plura Lector, si velit, videre poterit apud Pined & Delrium sup. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 24. & Bernard. Aldrete lib. 3. de antq. Hispan. cap. 8. ubi [sect. 42] addit, inde apud Arabes Regnum phez, fuisse denominatum. Constat [sect. 43] ergo (ut ad propositum redeamus) Ophiram regionem ad Americanum Orbem nullatenus pertinere. Neque adversantur coniecturae, quibus Auctores num. 4. relati in contratiam sententiam adduci videntur. Nam revera tenues & leves admodum sunt. Atque imprimis illa parum stringit, quae ab ipsis ut fortissima traditur, de affinitate, sive collusione nominum Ophir & Piru. Saepe quippe deficiunt[sect. 44] nomina, saepe; mutantur, & a sua primaeva origine degenerant. Saepe etiam nullo consilio, sed casu res diversissimae in uno, & eodem nomine apud remotas nationes, & varijs linguis utentes, conveniunt, ut late docet Xenophon. in peculiari huius argumenti libello, quem de aequivocis nominavit, & in eadem tractatione, de qua agimus, optimis exemplis ostendunt Barradas lib. 5. concord. cap. 11. Acosta d. cap. 13. Maluend. d. cap. 24. pag. 167. & 168. & Pineda d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. §. 4. num. 3. pag. 212. Vbi plene [sect. 45] respondent ad illud, quod dicitur de auro Paruaijm, & quid hoc nomen significet, & an in Scriptura reperiatur. Praesertim, quia verius est, [sect. 46] nunquam hanc vocem Perv, vel Pirv ab Indis Occidentalibus cognitam fuisse, ut has Provincias significarent, sed postea ab Hispanis impositam, & ad id omne extensam esse, quod est post Panamam usque ad Provinciam de Pasto, & hinc usque ad flumen Maule, quod ultra Provinciam de Chile dilabitur, ut tradit Acosta d. lib. 1. cap. 13. Ant. Herrer. in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. pag. 2. & decad. 3. lib. 10. cap. 2. pag. 356. & in descript. cap. 16. pag. 46. Maluend. d. lib. 3. cap. 24. pag. 167. Pineda sup. Iob, cap. 28. vers. 16. pag. 500. & 501. & Bernar. Aldrete lib. 3. de orig. ling. Castellanae cap. 13 Vbi tradunt [sect. 47] veram huius nominis rationem & occasionem casualem fuisse. Nam cum primi Hispani post longam navigationem haec littora tenuissent, atque indigenam quemdam piscationi intentum ex improviso comprehendissent, gestu, ac signis rogare coeperunt, quaenam illa terra esset, quibus ipse (quod naturale est) de proprio nomine rogari suspicatus, frequenter respondebat & repetebat Beru, Beru quod nomen familiarissimum est maritimis hominibus Peruanis. Indeque Hispani, vel responsione decepti, vel occasione sumpta, regionem ipsam Peru appellaverunt, prout ipse Pineda, & Aldrete se audivisse dicunt [sect. 48] a Garcilasso Inca, qui maternam originem ducebat ex Incarum Peruanorum sanguine, & eorum historiam parabat. Quam quidem postea typis mandavit, & in eius lib. 1. cap. 4. & seq. hanc eandem narrationem proponit, & subdit, quod Incarum tempore, eorum regnum, appellabatur Tavantinsviv, quod quatuor Regni partes signisicabat. Sunt etiam [sect. 49] qui putent, Hispanos ubi primum ad has oras pervenerunt, cum auri cupiditate potissimum ducerentur, ab Indijs sibi obvijs ante omnia quaesijsse, an, & ubi in eis aurum inveniretur Hispana voce Oro, Oro, quam Indi non intelligentes, nec recte pronuntiare valentes, repetebant Birv Birv, ut tradit Maluenda d. lib. 3. de Antichrist. cap. 24. pag. 167. & Sebast. Covar. in Thesaur. ling. Casteli. verb. Peru, fol. 586. Vbi [sect. 50] aliam etiam aliorum etymologiam addit, qui volunt, Peru nomen Hebraeum esse, quasi Pere, deductum ex verb. Parad. quod partiri, dividere, seu separare significat, eo quod terra haec ita ab alijs remota & seiuncta sit. Alij vero [sect. 51] has opiniones, ut aniles fabulas, mertio reijcientes, praedictum nomen non casu his regionibus impositum dicunt, sed sumpta occasione ex nomine reguli, quem in tractu Panamatico circa littora maris Del Svr invenerunt, qui appellabatur BiRvqvete, indeque ad Provincias successive lustratas appellationem derivasse, ut scribit Herrera in d. hist. gen. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 14. pag. 27. & decad. 1. lib. 1. cap. 1. in sin. Aut certe ex [sect. 52] prima Provincia, quam Franc. Pizarrus & socij, praedictum mari traijcientes, occuparunt; vel ab amne quodam illam interluente, qui Piru, sive Piura, dicebatur, qui duobus gradibus ab AEquinoctiali iacet, ducentis viginti leucis post Panamensem regionem, ut constat ex Gomara 1. par. hist. Ind. fol. 9. & 62. August. Zarate lib. 1. hist. Peru, cap. 1. Levino Apollonio lib. 1. de reb. Peruens. in princ. Acosta d. lib. 1. cap. 13. Herrera d. cap. 1. pag. 2. Fr. Gregor. Garc. lib. 4. de Ind. orig. cap. 1. pag. 321. & cap. 4. pag. 334. & pag. 348. Didac. Davalos in Miscellan. Austral. colloq. 27. fol. 114. Cabello Balboa in altera Miscell. m. s. 2. part. cap. 6. Est enim [sect. 53] frequentissimum Provincijs noviter inventis, aut subiugatis, a loco, vel flumine earum primum explorato, vel ab earum Regibus, aut exploratoribus nomen imponere, ut ostendunt auctores, quos citavimus sup. cap. 4. num. 42. & de Mexici urbe observat Gregor. Garc. d. lib. 4. de Ind. orig. cap. 3. §. 3. pag. 507. dicens [sect. 54] nomen traxisse ab antiquo Indorum Duce dicto Mexi, qui olim eum locum bellica virtute possedit. Sed neque magis [sect. 55] obstat, quod ex sententia Montani & Possevini num. 11. & 12. retulimus de Iobab & Iectan, qui ad has regiones incolendas devenisse dicuntur: nam, ut recte observat Acosta. d. cap. 13 & Maluenda. d. lib. 3. capit. 24. in sin. pag. 168. hoc nullis solidis rationibus, auctoribus, aut coniecturis stabiliri potest; quin potius secundum Torniellum. d. anno 1931. num. 45. verosimile non videtur Iectan, aut eius filios, Ophir scilicet & Iobab, sedes usque adeo remotas sibi deligere potuisse, aut voluisse, cum praesertim tunc temporis non deessent aliae regiones multo viciniores & commodiores, quas ratio prius incoli suadebat, deinde paulatim & successive ad remotiores pertransire, ut revera factum fuisse videmus, siquidem filij Iectan in Orientalibus Asiae partibus habitarunt, ut idem ipse Torniell. ostendit num. 51. Et. illud de [sect. 56] nomine Iectan, Iucatanae Provinciae indito vanissimum & sutilissimum est, praesertim si sidem habemus Ant. de Herrera in d. hist. Ind. decad. 2. lib. 2. cap. 18. in fin. pag. 64. qui docet, ante Hispanorum adventum nullum proprium generale nomen eam Provinciam habuisse, & fortuito impositum esse ex nomine radicis, quae Ivca vocatur: ex quibus apud eos panis conficitur, & locis, ubi plantatur, quae indigenae Ilatli vocant. Vel quia cum primi exploratores maritimos Indos de nomine terrae rogarent, illi responderunt, Toloqvitan, peculiare quoddam oppidum designantes; unde Hispani univeriam regionem Ivcatam, & postea magis corrupto vocabulo IvcaTan appellare coeperunt. Et [sect. 57] pari, aut maiore levitate nititur illa montis Sephar, & Andium Peruanorum commixtio a Montano commenta, quam etiam in hoc reijcit, & convincit Acosta d. cap. 13. Denique non obstat, quod ultimo loco de Salomonis sapientia, & ingenti studio cumulandarum opum consideravimus. Nam, ut ait Pineda, d. cap. 16. §. 4. num. 4. pag. 213. [sect. 58] etsi ei concedamus absolutissimam Cosmographiae, & Geographiae, & totius Philosophiae scientiam, ac proinde cognovisse, hunc Orbem esse Sphaericum, & ex parte nobid opposita ab Antipodis habitari. Nusquam tamen certo argumento probabitur, quod peculiariter Americam notam, vel exploratam habuerit, & vel capiendi experimenti, vel opes cumulandi gratia, classem in eam destinaverit. Illud quippe, quod de Ophir adducitur, iam satis superque reiecimus. Quibus non [sect. 59] incongruenter addere licet, ipsam in Ophiram, & Tharsis navigationem a Salomone non ante tentatam, quam ab Hiran Rege Tyriorum, & eius servis illius notitiam habuisset, & cum eo societatem inijsset, quod plures tradunt post vicesimum quartum Regni sui annum contigisse, ut constat ex praedictis locis sacrae Scripturae & ex epistolis [sect. 60] quas duo Reges sibi invicem scribebant, quae olim apud Tyrios religiose observabantur, earumque meminit Dius in historijs Phoenicijs, & post eum Ioseph. lib. 1. advers. Appion. & Anton. Possevin. in apparatu, 1. tom. pag. 776. & ex alijs, quae tradunt Caietan. Abulens. & alij, quos refert Pineda d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 4. pag. 167. & Bernard. Aldrete de antiq. Hisp. lib. 1. cap. 24. pag. 107. & 108. & lib. 2. cap. 2. Vbi addit, [sect. 61] Regem Hiram sibi & suis faciliorem & quaestuosiorem navigationem reservasse, & Salomonis classibus, & ministris longiorem & difficiliorem communicasse. Tyrios autem sive Phoenices [sect. 62] fuisse ea tempestate omnium hominum in navigandi arte, & navali militia praestantissimos, satis ex eisdem auctoribus constat, & ex Isaia cap. 23. Ezechiel cap. 27. Herod. lib. 1. Arrian. lib. 2. Strabo. lib. 16. ubi inquit: Quantum classi potuerint, argumento evidenti est multitudo, & magnitudo coloniarum ab eis deductarum. Aristot. lib. de mirab. auscultat. dum tradit: Aiunt [sect. 63] quidam phoenices appellatos, quod primi maria navigantes, quocunque appellerent, omnes necarent. Et ex Festo Pompeio de verbor. signific. pag. 301. ubi inquit: Hinc [sect. 64] in proverbium deductum esse, Tyria maria, quod Tyro oriundi Poeni adeo potentes maris fuerunt, ut omnibus mortalibus navigatio esset periculosa. Plane [sect. 65] ingentes Salomonis divitias fuisse, & summo studio undique conquisitas, negare non possumus, cum id passim Scriptura testetur, quae Paralip. 2. ait, illi a Deo promissum: Divitias & substantiam, & gloriam dabo tibi, ita ut nullus in Regibus, nec ante te, nec post te fuerit similis tui. Et Reg. 3. cap. 10. inter alia inquit, quod prae auro, gemmis & margaritis, quas congesserat: Non erat argentum, nec alicuius pretij putabatur in diebus Salomonis: & 2. Paralip. cap. 9. tantam fuisse argenti copiam in domo Salomonis, ut in campestris lapidum. Quod late prosequitur, & specialiter enumerat, atque exornat lib. 1. Paralip. cap. 22. Ioseph. lib. 7. antiq. cap. 12. Pineda Franciscanus in Monarch. lib. 7. cap. 19. §. 5. alter Pineda d. lib. 4. de reb. Salomon. per totum, August. Torniell. in annal. sacris tom. 2. ann. 3043. num. 4. pag. 46. & Budaeus lib. 4. de asse, ubi thesauros Regis David centum viginti trium millionum fuisse dicit, Salomonis autem eius filij decuplo maiores, hoc est, 1230. milliones. Quapropter idem Pineda d. lib. 4. cap. 19. pag. 232. eorum [sect. 66] ridet, & reprehendit stultitiam, vel invidiam, qui divitias aliquorum Regum nostri temporis cum thesauris Salomonis volunt comparare. Quod & facit novissime Franc. Torreblanca in epit. lib. de Magia in defensione cap. 4. per totum. Soli enim [sect. 67] sumptus, & expensae extructionis & cultus templi Ierosolymitani omnium Regum divitias, imo & omnem admirationem excedunt, ut constat ex ijs, quae latissime scribunt Arias Montanus, & Ribera in libris de Templi fabrica & ijs, quae ad templum pertinent. Salmeron. to. 1. proleg. 42. Barradas tom. 2. concord. lib. 3. ex cap. 9. ad 52. Ioan. Azor. tom. 1. instit. moral. lib. 6. ex cap. 24. usque ad 56. Villalpand. in apparat. sup. Ezechiel. Pineda de reb. Salom. lib. 5. c. 5. cum seq. & compendiose Torreblanca d. cap. 4. Et ultra relatos ab eis Simon Maiol. in dieb. Canicul. to. 1. clloq. 19 pag. 431. & colloq. 23. pag. 527. & seq. ubi inter alia tradit, totum templum, quod erat sexcentorum pedum longitudinis, latitudinis cubitorum centum, a summo vertice usque in imum pavimentum, aureis laminis fuisse contectum: & universum locum. qui Sancta–Sanctorum dicebatur, ex puro auro fabricatum, quod sexcentis auri talentis aestimaretur. Et unam trabem inter alias in eo positam, penitus auream, trecentarum minarum auri, id est, septingentarum & quinquaginta librarum. Et quod clavis aureis omnia haec affigebantur, quorum singuli ad quinquaginta siclos aestimatione pretij valuisse feruntur. In eoque aedificando artifices centum quinquaginta millia & sexcentos occupatos fuisse, ultra innumeros alios, qui terra, marique operi necessaria conquirebant & praeparabant, deservisseque in eo Sacerdotum quatuor & viginti millia, & ut videtur alijs, quadraginta quatuor millia. Musicen profitentes sex millia, Levitarum octo millia. Vnde memorat AEgesipp. lib. 5. de excid. Ierosolym. c. 43. tantam fuisse illius templi maiestatem, ut [sect. 68] etiam Barbarorum gentes illud venerarentur, & inferrent munera praedones religionis. Adeo, ut eodem teste lib. 1. c. 17. Pompeius, cum eo pervenisset, maluerit admirari, quam praedari. Quod tamen non fecit Crassus, qui rapacior fuit, illud expilans, ut constat ex Zonara to. 1. annal. ubi ait, tantam [sect. 69] fuisse auri praedam, ut dimidio minus in Syria valuerit, quam revera alibi aestimaretur. # 14 CAPVT XIV. An in Novo hoc Orbe ante Hispanorum adventum ullibi Evangelium praedicatum fuerit? SVMMARIVM Capitis XIV. -  1 Christi fidem in Novo Orbe iam olim praedicatam plures affirmant. Et numer. 3. -  2 Apostolos per universum Orbem Evangelij lucem disseminasse, multi opinantur. -  4 Ioan. del Cauo Canonicus Salmant. laudatur. -  5 Christus Dominus plurimos sua trium annorum praedicatione convertit. -  6 Apostoli unde ita dicti, & quando, & ad quid a Christo delecti? -  7 Apostoli brevissimo tempore totum Orbem praedicando penetrarunt. Et num. 11. -  8 Psalm. 18. versus, & D. Pauli locus ad Rom. 10. exponitur & illustratur. -  9 D. Paulus quo tempore scripserit epistolas ad Romanos & Colossenses. -  10 Cap. Dominus 19. distin. & cap. fundamenta, de election. in 6. exornantur. -  12 Christi vaticinium de consummatione ventura post universalem Evangelij praedicationem, plurimi exponunt de excidio & consummatione materialis Ierusalem. -  13 Ierusalem distructio quo tempore contigit? -  14 Apostoli triginta & octo annis, & ut aliqui intendunt, undecim tantum post Christi mortem in universis mundi partibus praedicarunt. -  15 Divi Marci locus exponitur cap. ult. & quando ille suam Evangelicam historiam scripserit? -  16 Vbique dictio quid significet? -  17 Lex urbana 166. D. de verb. sign. emendatur cum Cuiac. -  18 Apostoli cur dicti fuerint sagittae volantes Psal. 127. & Zachar. 9. & quadrigae Habac. 3. -  19 Apostoli dicti sunt nubes velocissimae, & oeli, & pedes Domini. Et quare? -  20 Maria Magdalena cur unguento unxerit pedes Domini? -  21 Clementis Alexandrini insignis locus expenditur. -  22 Apostolos Dominus multis donis, & gratijs insignivit ratione praedicationis. -  23 Apostoli Christo, & eius beatissimae Matri cedunt, cum alijs vero Sanctis temere comparantur. -  24 Apostoli alios septuaginta duos comites ad praedicandum elegerunt, & an hi proprie Apostoli vocari possint, & cur eo numero electi? -  25 Cap. in novo 21. dist. illustratur. -  26 Fideles Christi ob persecutionem Iudaeorum in varias Orbis Partes dispersi, eum praedicarunt. -  27 D. Paulus in multis Orbis partibus Evangelium annuntiavit. -  28 Romani tempore mortis Christi Domini per totum fere Orbem dominabantur, & ita fuit facilior eius praedicatio. -  29 Prudentij carmina expenduntur. Et num. 51. -  30 Fidei, & propagationis Evangeliae quam brevis & universalis fuerit progressus ex Theodor. Iusti. Beda & alijs. -  31 Evangelij progressum tempore Apostolorum Baronius, & alij diligenter scribunt. -  32 Ecclsiae plures tempore Apostolorum Deiparae erectae. -  33 B. Virginis del Pilar Caesaraugustanae urbis ad D. Iacobum apparitio, & templi ibidem ab eo constructi historia refertur & comprobatur. -  34 D. Iacobi Apostoli adventus & praedicatio Hispaniae licet ab aliquibus male negetur, a plurimis alijs recte defenditur, qui recensentur. -  35 Ioan. Fernandez a Velasco, excellentissimus Castellae Comestabilis, laudatur. -  36 D. Iacobum Hiberniam adijsse, & in ea praedicasse narratur. -  37 D. Paulus in Hispania praedicavit, & D. Petrus. -  38 Fides & Evangelium chirsti miraculose, & per ipsorum etiam oraculorum praedictiones propagatum fuit. -  39 Oracula plura perpenduntur, quae christi adventum, & Fidem Gentibus annuntiasse videntur. -  40 Templi ab Argonautis constructi, & per Oraculum Virginis Mariae sacrari iussi, notabilis historia refertur. -  41 Ignoto Deo Ara ab Atheniensibus & Romanis erecta & quare? -  42 Christi mortem doluisse, & sub Panis nomine daemones Gentibus annuntiasse ex notabili historia Plutarc. & aliorum. -  43 Apostolos potuisse celerrime per miraculum ad praedicandum in remotissimas regiones deduci, pluribus exemplis ostenditur. -  44 Habacuc per aera ab Angelo ductus, & etiam Phillipus Diaconus. -  45 Apostoli nubibus ducti in transitu B. Mariae miraculose momento temporis ex diversis mundi partibus convenerunt. Regina Saba ex relatione, & vocibus avium habuit notitiam Salomonis, ibidem. -  46 Ecclesia sancta Dei dicitur Apostolica & Catholica, & quare? -  47 Catholica dicta est Ecclesia Dei ab ipsis Apostolis: & quid hoc homen designet? -  48 Haeretici multum dolent, quod Fides, & Ecclesia Dei dicatur Catholica. -  49 Sanctus Ignatius Martyr quid senserit de unitate Ecclesiae Catholicae. -  50 Vincentius Lirensis optime exponit causam cur sides & Ecclesia Dei dicatur Catholica. -  52 Evangelicae Fidei praedicatae in Novo Orbe aliqua antiqua testimonia, & vestigia reperi, videntur. Ft numer. 55. -  53 Tertulliani locus expenditur, quo Fidem Catholiam sua aetate etiam in Provincijs, & insulis ignotis praedicatam tradit. -  54 D. Thomas Apostolus praedicavit apud Sinas, & alias extremes nationes Indiae Orientalis, & apud Brasilienses, num. 60. -  56 Cruces, & aliqua alia signa mysteriorum Fidei in Novo Orbe repertae dicuntur. -  57 Apostolorum, qui in Novo Orbe quondam praedicarunt, quaedam vestigia hodie reperiri aliqui tradunt. -  58 Miraculum cuiusdam Apostoli, qui olim apud Peruanos praedicasse dicitur. -  59 Effigies antiquissimae hominum, habitum Apostolorum referentium, in Novo Orbe inveniuntur. -  60 Brasilienses conservant memoriam praedicationis D. Thomae. -  61 D. Thomae Apostoli pedum vestigia scopula impressa ostendunt Brasilienses. -  62 Christus Dominus in coelum ascensurus pedum vestigia petrae impressa reliquit. -  63 Crucis de Crabuco, quae apud Peruanos hodie religiosissime veneratur, historia. -  64 Crucisixi imagines inventae in ruinis urbis Gooe historia. -  65 Imaginum sacrarum usum improbant sectarij, contra quos plurimi ex Catholicis scripserunt. -  66 Granadilla frutex Novi Orbis in flore, & folijs omnia signa Passionis Christi repraesentat; & plures, qui de hoc scripsere. -  67 Omnipotenti divinae nihil occultum est, aut inaccessum. -  68 Apostolorum temporibus, imo nostris, Fides Christi in toto Orbe praedicata non est. Et num. 70. & 71. -  69 D. Matthaei locis cap. 24. vers. 14. exponitur & illustratur. -  70 Consummatio, de qua Christus apud Matth. de extrema mundi destructione accipienda est. -  71 Evangelij praedicationem ante finem mundi non perficiendam Orig. August. & alij plurumi docent. -  72 D. Chrysost. sibi contrarius videtur in tempore, quo universalis Evangelij praedicatio implenda est. -  73 Indis Novis Orbis nullatenus fuisse annuntiatum Evangelium usque ad Hispanorum adventum, plurimi tradunt, quorum dicta recensentur. -  74 S. Vincetij Ferrer vaticinium de Orbis praedicatione per Religiosos diversarum Ordinum efficienda & perficienda. -  75 D. Ambrosij locus insignis Indorum conversionem quodammodo vaticinantis. -  76 Apostolos per totum Orbem Evangelium praedicasse, Scripturae, & Auctores, qui docent qualiter exponendi. Et num. 79. -  77 Lex in Orbe 17. D. de. ijs, qui sunt sui, illustratur. -  78 Scriptura sacra saepe utitur vulgaribus loquendi formis. -  80 Apostolorum aliquem in religionibus Novi Orbis praedicasse, nullo certo testimonio, aut vestigio comprobari potest. -  81 Apostoli ad praedicandum Evangelium, quas Provincias, & qualiter sortiti sint? -  82 Iacobi Christopolitani opinio reijcitur. -  83 Oracula Idolorum, quae gentibus Christi adventum annuntiarunt, ab eis intellecta non fuerunt. -  84 Evangelij praedicatio non fit per solam famam, & rumorem adventus, & Fidei Christi, sed per illustrationem & suasionem Gentilium ad eam capessendam. -  85 Ecclesia vere dicitur Apostolica & Catholica, quamvis post Apostolorum praedicationem auctior indies, & universalior evadat. Et num. 88. -  86 Vrbem totam incendisse dicitur, qui eius partibus ignem iniecit, qui crescendo & serpendo eam absumpsit. -  87 Apostoli totius Orbis praedicatores dici potuerunt. -  89 Christi promissiones Apostolis factae, etiam in eorum successoribus verificari possunt secundum August. -  90 Evangelij per Apostolos praedicati apud Indos Novi Orbis vestigia, quae quidam commendant, alij vanissima esse docent. -  91 Crux de Carabuco ab Hispanis fabricata fuit. -  92 Indorum traditiones in rebus antiquis parum fidei habere debent, & quare? -  93 Barbari ad historias retinendas minus idonei sunt. -  94 Diabolus est Dei simia, & saepe Gentibus arrogando sibi divinum cultum, illudit. -  95 Indi Novi Orbis si forte olim lucem aliquam Evangelij babuerunt, eam prorsus suis vitijs vel barbarie obscurarunt. -  96 Caroli V. Imp. epistola quaedam ad Reges & gentes Novi Orbis missa perpenditur. SVperest ut alij aliorum argumentationi satisfaciamus, qui adhuc ostendere curantes, Occiduas istas, & Australes plagas priscis etiam saeculis, ante Columbi & Castellanorum in eas adventum, cognitas, & lustratas fuisse, eo progrediuntur, ut quod magis est, Christi [sect. 1] quoque Fidem, & Evangelij lucem in illis praedicatam affirment. In quo argumento proponendo, & promovendo, ultra ea, quae late, & generaliter [sect. 2] de universali Apostolorum praedicatione loquentes tradunt D. Hylar. Chrysostom. Hieronym. Thomas, Ethym. Theophyl. Tostatus, Gagnaeius, Iansenius, Maldonatus, & alij sup. Matthae. capite 24. & 25. D. Ambros. in Luc. capite 10. Beda in Marc. capite 13. Adrian. Finaeus libro 2. flageli, capite 12. Pinstus in Daniel. capite 2. Leo Castrens. libro 1. Apolog. pagina 261. Genebrard. libro 2. Chronograph. pag. 223. 368. 369. Specialiter [sect. 3] insistit, de nostra America agens, Fr. Stephan. de Salazar sup. Symbol. Apostol. discursu 16. capite 3. Acosta in histor. Ind. libro 5. capite 25. Fr. Ioan. a Ponte in convenienti. utriusque Monarch. libro 2. capite 2. per totum, Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Indiana libro 15. capite 4. 7. 48. & 49. & qua solet diligentia illud exornat Maluenda libro 3. de Antichrist. capite 2. & capite 25. & sequentibus, & olim idem Salmanticae affirmavit insignis [sect. 4] ille Canonicus sacrae Scripturae interpres Ioannes del Cano, cum publice exponeret illud Psalm. 18: In omnem terram exivit sonus eorum, ut refert Michael Balboa Cabello in Miscellan. Austr. 3. parte capite 6. Pro cuius sententiae confirmatione haec fundamenta, quae sequuntur, praecipue considerari posse videntur. Primum, [sect. 5] quod licet Thomas Bozius libro 20. de signis Eccles. Dei, capite 1. & Acosta libro 1. de procur. Ind. salut. capite 3. pagina 139. sentire videantur, Christum Dominum paucos ex mortalibus ad se sua praedicatione traxisse, certius tamen est, copiosam & admirabilem Gentium conversionem operatum fuisse tribus illis annis, quibus Ierosolymae, & alibi praedicavit, ut pluribus ostendit Illustris. Baronius in Annal. Eccles. tom. 1. anno 39. num. 144. Suarez 3. part. quaest. 41. disputatione 30. sectione 3. Ioan. a Ponte dicto libro 2. capite 4. 5. 6. 7. & 8. & ante eos Euseb. Caesariensis libro 1. capite 13. qui ait: Christi Divinitas in omnes homines crebris sermonibus pervagata, infinitos prope, cum ex longinquis regionibus, tum ex ipsa Iudaea ad se traxit: quae propagatio statim multo magis extendi coepit, per discipulos ab eodem Christo delectos, quos [sect. 6] & Apostolos vocavit, idest, missos, legatos, vel nuntios, ut explicat D. Hieronym. in epist. ad Galat. capit. 1. & ante resurrectionem, & post resurrectionem per Orbem terrarum misit, sicut ipse a Patre missus fuerat, summa cura praecipiens, ut Evangelium in omni loco, & omni creaturae praedicarent, omnesque gentes docerent & baptizarent, ut habetur Luc. 6. 10. & 24. Ioan. 20. Marc. 3. & 16. Matth. 10. 18. & 28. & Actuum Apost. capit. 1. & trasumptive in cap. in novo, dist. 21. ubi Anacletus scribit, huiusmodi Apostolos, iubente Domino dispersos, in toto Orbe Evangelium praedicasse. Quod Oraculum cum deficere nequeat, & omnem prorsus Orbis regionem sua generali prolatione comprehendat, necessarium esse inquiunt, in has etiam Americanas, quantumvis dissitas & remotas, aliquem ex Domini discipulis pervenisse, qui Catholicam Fidem Barbaris istis hominibus annuntiaret. Neque hoc mirum, aut obscurum videri potest, cum eadem Scriptura tradente doceamur, [sect. 7] eosdem Apostolos brevissimo tempore Evangelij sono, & luce omnen terram implesse, iuxta illud, quod longe ante vaticinatus fuerat David Psalm. 18. In omnem terram exivit sonus eorum, & in fines Orbis terrae verba eorum. Quae [sect. 8] verba de Apostolis intelligit Tertullian. lib. 4. adversus Marcion. cap. 43. ubi dictum Christi mandatum elucidans, ait: Siquidem & Apostolos mittens ad praedicandum universis nationibus, in omnem terram exire sonum eorum, & in terminos terrae voces eorum, Psalmum adimplendo praecepit. Et idem probant omnes Patres Ecclesiae, ut observat Maluenda. d. lib. 3. de Antichrist. cap. 27. 28. & 29. Vbi varias eius loci versiones, & expositiones adducit, & est expressum D. Pauli testimonium in Epistol. ad Romanos capit. 10. vers. 18. Vbi probare intendens, nullum mortalium, sive Iudaeum, sive Gentilem potuisse iam illo tempore iustam aliquam suae infidelitatis causam praetexere, quod Evangelium non audivissent. Nunquid (inquit) non audierunt? & quidem in omnem terram exivit sonus eorum, & in fines Orbis terrae verba eorum; quod etiam repetit, quantum ad praedicationem in universo mundo, & universae creaturae, quae sub coelo erat, suo tempore factam, in Epistol. ad Colossens. cap. 1. vers. 5. & 23. Quas [sect. 9] Epistolas D. Paul. scripsisse anno 24. & 26. post passionem Domini, bene considerat Maluenda dicto lib. 3. capit. 2. pagina 109. Leo quoque Papa epistol. 87. relatus [sect. 10] in cap. ita Dominus, distinctione 19. & ab eo desumens Nicolaus Tertius in cap. fundamenta de elect. in 6. disserte testantur, veritatem, quae antea legis, & Prophetarum praeconio continebatur, per Apostolicam tubam in salutem universitatis exijsse. Vnde [sect. 11] recte dixisse videtur D. Chrysost. homil. 76. in Matth. Theophyla. in Euthym. sup. eundem Matth. capit. 24. & Iacob. Gualtherus in sua Chronograph. anno 100. pagina 13. columna 6. praedicationem Evangelij brevissimo temporis spacio per totum Orbem quasi fulgur rutilasse. Idque maximum argumentum omnipotentiae Christi esse. Viginti enim annis, inquit Divus Chrysostomus, aut ad summum triginta ad omnes oras Orbis Evangelium transscurrit. Quod & tradunt D. Ignatius & D. Hieronym. in locis relatis a Maluenda. d. cap. 2. Tertullian. lib. contra Iudaeos, cap. 7. Theodoret. lib. 4. de curat. Graec. affectio. AEgesip. lib. 2. de excid. urb. cap. 2. & Euseb. Caesariens. lib. 2. hist. Evangel. cap. 3. & Nicephor. lib. 2. cap. 8. ubi notanter scribunt: Coelesti, divinaque virtute, & praesidio, repente, nulla fere mora interposita, tanquam quoddam Solis iubar salutare Dei verbum, universum terrarum Orbem suo splendore collustrasse, sacrarum litterarum testimonio apposite respondens; in omnem terram sonus divinorum Evangelistarum & Apostolorum exivit, & in fines Orbis terrae verba eorum, &c. Vltra quos Eleutherus de eodem ferme tempore loquens, inquit: Fidem Thrax, Fidem Lybis, Fidem Hispanus, & omnes populi receperunt, & Lactant. lib. 5. capit. 13 ita ait: Cum ab ortu Solis usque ad Occasum lex Divina suscepta sit, & omnis sexus, omnis aetas, & gens, & regio unitis, ac paribus animis Deo serviant, &c. Accedit his [sect. 12] quod iuxta plurimorum Sanctorum Patrum sententiam, quam late proponit & exornat Maluenda dicto lib. 3. capit. 1. pag. 107. & capite 4. pagina 111. id quod Christus dixit apud Marcum capite 13. & Matth. capite 24. tunc futuram esse destructionem, & consummationem, quando iam in omnes gentes praedicatum fuisset Evangelium, ad excidium tantum Templi, & materialis Ierusalem referendum videtur, quam tunc prae oculis habebat. Quae [sect. 13] destructio contigit anno Christi 72. ut prodit Baron. tom. 1. eodem anno. Et si hoc verum est, [sect. 14] apparet, triginta & octo annis post initium Evangelicae praedicationis, iam fuisse ab Apostolis, & alijs Christi discipulis per universum Orbem propagatum. Quinimo & undecim annis post eius mortem idem etiam factum fuisse probare intendit Fr. Ioan. a Ponte. d. cap. 2. §. 3. pag. 93. considerans, [sect. 15] D. Marcum suam Evangelicam historiam scripsisse anno Christi 45. ut observat Baron. d. tom. 1. in eodem anno, & tamen cum legationem Apostolis iniunctam narraret, ita scribit cap. ult: Illi autem profecti praedicaverunt ubique Domino cooperante, & sermonem confirmante sequentibus signis. Illa [sect. 16] quippe dictio, ubique, idem valet, quod ubicunque, & in omnibus locis, ut apparet ex l. in lege 77. D. de contrahenda emptione, l. quod nisi in fine, D. de oper. libert. & ex Tito Livio lib. 45: Resque omnes, quae ubique depositae essent, & pecuniam Regiam conferri. Quibus ex locis recte Cuiacius [sect. 17] in l. Vrbana 166. D. de verborum significatione, pro ibique, legit, ubique, & idem observant Brissonius, Hotman. Prateius, & Calinus de verborum iuris signisicat. verb. Vbique. Et in nostris terminis Tertullian. d. lib. contra Iudaeos capit. 7. sic inquiens: Christi regnum, & nomen ubique porrigitur, ubique creditur, ab omnibus gentibus colitur, ubique regnat, ubique adoratur, omnibus ubique tribuitur aequaliter, &c. Secvndo: in eiusdem opinionis confirmationem considerari potest, Apostolos, ut mandatum Domini implerent, ipso praesertim, qui mandaverat, adiuvante, ea alacritate & velocitate per universum Orbem discurrisse, ut merito [sect. 18] sagittarum volantium nomen acceperint, iuxta illud Psal. 127: Sicut sagittae in manu potentis, ita filij excussorum; quod sic explicat Titelman. ibidem, & Zachariae 9. 13. Extendi mihi Iudam quasi arcum, implevi Ephraim: & exibit ut fulgur iaculum. Quem etiam locum, & alia similia de eisdem Apostolis intelligit Pineda lib. 5. de reb. Salom. cap. 4. §. 6. pag. 283. & conducit illud D. Ambros. sup. Habac. cap. 3. ubi exponens ills verba: Ascendes super equos tuos, & quadrigae tuae salvatio, sic inquit: Agitavit Christus Apostolos suos, quos per diversa mundi direxit, ut toti Orbi Evangelium praedicarent. Dicit quoque sunt [sect. 19] nubes velocissimae, & coeli, qui perpetuo & indesinenti motu volvuntur, iuxta illud Isaiae cap. 60: Qui sunt isti, qui ut nubes volant? quod Ecclesia de Apostolis canit, & illud Psalm. 18: Coeli enarrant gloriam Dei, quod D. paul. ad Roman. 10. de eis similiter accipit. Necnon etiam ob eandem rationem appellati sunt pedes Domini, [sect. 20] qui & a Maria Magdalena in huius rei significationem unguento delibuti videntur, ut pie considerat [sect. 21] Clemens Alexandr. lib. 3. Paedag. capit. 8. ubi de hac unguenti sparsione agens, sic inquit: Potest autem hoc esse symbolum doctrinae Domini, & eius passionis; pedes enim, qui unguntur unguento odorifero, doctrinam Divinam significant, quae cum insigni gloria Orbem terrae pervadit. Exijt enim sonus eorum in fines terrae. Atque adeo pedes Domini sunt Apostoli prophetia delibuti, qui suave olentis ungenti, sancti scilicet Spiritus, sunt participes. Itaque Apostoli, qui universum terrae Orbem obierunt, & Evangelium praedicarunt, per allegoriam dicuntur pedes Domini, de quibus per psalmographum quoque praedicit Dominus: Adoremus in loco, ubi steterunt pedes eius; hoc est, quo pedes eius pervenerunt, Apostoli, per quos praedicatus venit ad fines terrae. Vnde mirum non est, si ex alijs regionibus in alias transmigrantes, & ubi opus fuit, mare etiam transfretantes, adeo brevi spatio totum Orbem impleverint. Manus [sect. 22] quippe, & zelus Domini erat cum illis, qui eos, ut tantae legationi sufficerent, peculiaribus gratiae sanctitatis, & charitatis donis, & divinorum, ac humanorum mysteriorum notitia praemunivit: ita [sect. 23] ut Christo, & eius Matri duntaxat cedentes, cum alijs Sanctis absque erroris, & temeritatis nota comparari non possint, ut ait D. Thom. 1. 2. quaest. 16. art. 4. & sup. Ioan. cap. 13. lectio. 2. ad Roman. cap. 8. lectio. 5. ad Ephes. capit. 5. lectio. 3. & Chassaneus in Catalogo glor. mund. part. 3. considerat. 26. Praesertim, quia ad praedicationis munus obeundum, cum viderent messem esse multam, operarios autem paucos, iuxta illud Lucae cap. 10. & Matthaei cap. 9. [sect. 24] Septuaginta duos alios discipulos, & eorum comites & sectatores in auxilium acceperunt, ut ait [sect. 25] text. in d. capit. in novo, qui etiam aliquando Apostoli nominantur per D. Paulum ad Philip. cap. 2 & ad Corinth. 2. cap. 8. S. Irenaeum lib. 4. cap. 37. Tertullia. contra Marcion. cap. 4. Lorin. in Acta Apostol. capit. 1. vers. 2. licet verius sit, solos duodecim, & D. Paulum proprio Apostolorum nomine dignos esse, alios autem non tam Apostolos, quam Apostolicos esse dicendos, ut resolvit Suarez in 3. D. Thom. quaest. 28. disput. 5. sect. 4. ubi simul agit quantam illi prae his in auctoritate, & potestate Apostolici muneris excederent, de quo etiam tractat Glo. & Doct. in d. cap. in novo, & Domin. Banes 2. 2. quaest. 1. art. 10. Et cur praedicti discipuli septuaginta duo numero fuerunt, vide quae tradit Fr. Ioan. a Ponte. d. lib. 2. capit. 14. §. 6. pag. 172. Constat etiam ex Act. Apostol. cap. 8. & 11. Fideles [sect. 26] Christi, quod eos Ierosolymis igni, atque ferro persequerentur Iudaei, in varias terrarum partes dispersos fuisse, quas sigillatim enumerat D. Ambros. lib. 2. de vocat. omn. gent. Baron. ann. 35. & ex nostris Marquar. de Susanis in tractat. de Iudaeis, & infidel. 3. part. capit. 1. num. 25. In quibus partibus fidem, quam imbiberant, insinuasse ijdemmet auctores ostendunt. Tot igitur, & talibus operarijs, bene potuit messis, licet ita magna & dispersa, brevi tempore colligi, cum unus Paulus [sect. 27] tam longe, lateque Evangelium sua praedicatione disseminaverit, nempe a Ierusalem & Syria, & circum adiacentibus regionibus, usque ad Illyricum & Hispaniam, ut ostendit Maluenda. d. lib. 3. capit. 2. in fin. & Fr. Ioan. a Ponte. d. lib. 2. capit. 11. & sequentibus. Eo magis, [sect. 28] quod peculiari Dei providentia contigerit, ut quo tempore Christus decessit, Romani per totum ferme Orbem secure regnarent, ut sic, commercijs inter omnes nationes institutis, facilius possent Apostoli, qua vellent, discurrere & commeare, prout eleganter advertit Eusebius Caesariens. lib. 3. de demonstrat. Evangel. capit. 9. Ioan. Boter. in relat. univers. 4. par. lib. 2. in princ. Bernard. Aldrete lib. 1. de antiq. Hisp. cap. 2. & ante eos [sect. 29] Prudentius libro 2. contra Symmachum, dum canit: Discordes linguis populos, & dissona cultu Regna volens sociare Deus, subiungier uni Imperio quidquid tractabile moribus esset Concordique iugo retinacula mollia ferre Constituit. Qua propter [sect. 30] Theodoretus de curand. Graec. affec. lib. 9. in hunc modum scribit. At nostri illi piscatores, & publicani, sutorque ille noster, cunctis nationibus legem Evangelicam detulerunt. Neque solum Romanos, & qui sub Romano vivunt Imperio, sed Scythas quoque ac Sauromatas, Indos praeterea, AEthiopas, Persas, Seras, Hirconas, Cymmerios, Germanos, & Britannos, utque semel dicatur, omne hominum genus, nationesque omnes introduxerunt, Crucifixi leges accipere. Idem quoque tradit S. Iustin. martyr in disputatione contra Triphon. concludens triginta annis Apostolos Evangelicam Fidem, per universum Orbem disseminasse. Ita ut neque Scytha, nec AEthiops, neque alij Barbari, quamvis valde remoti, remanserint, qui illam non audierint, & receperint. B. etiam Beda in Marc. cap. 13: Ecclesiasticae, inquit, testantur historiae, quod Apostoli omnes multo ante excidium Iudaeae provinciae toto fuerint Orbe dispersi. Quas historias a Beda citatas, & sancti Evangelij [sect. 31] apud varias nationes progressum, summa fide, & diligenti, qua solet, pietate recoluit Illustrissim. Cardin. Baronius tom. 1. Annal. Eccles. anno 44. Thomas Bozius de signis Eccles. Dei, lib. 4. sign. 6. cap. 1. 2. & 3. Iacob. Pamelius in scholijs ad Tertullian. d. libro contra Iudaeos cap. 7. Maluenda. dicto lib. 3. de Antichrist. ex cap. 5. ad 9. Camill. Borrellus de praestan. Reg. Catholic. cap. 43. num. 8. & sequentibus, Boter. in relation. universal. 2. part. & Fr. Ioan. de Ponte. d. lib. 2. per totum. Vbi cum provincias connumerent, quas Apostoli, & eorum discipuli praedicando peragrarunt, nulla ferme ex toto Orbe omissa videri potest, in quam aliquis eorum non penetraverit. Quinimo, quod plus est, in multis earum [sect. 32] Ecclesias sacras Deiparae, & quibusdam Apostolis, adhuc viventibus, erectas fuisse, commemorat Maluenda ubi sup. capit. 3. Bozius libro 9. cap. 6. & late Iacob. Gretserus libro 2. de Cruce cap. 1. Inter quas [sect. 33] illa ut praecipua recolitur, & commendatur, quam D. Iacobus in urbe Caesaraugustana ad ripas amnis Iberi Beatae Mariae sibi super Iaspideam columnam apparenti, eiusdem monitu consecravit, ut totius Orbis, & Hispaniae cum primis fidelis traditio est. Quam late & secure probant Guibertus in Chronic. Reg. Aragon. prol. 3. Hartmanus Schedel. in histor. aetat. mundi in vita Sanct. Iacobi, Rapha. Volaterran. lib. 11. Geograph. fol. 110. Anton. Beuter. 1. part. histor. cap. 23. Ioan. Vasaeus in Chronic. Hispan. cap. 22. Ambros. Morales in eadem Chronic. lib. 9. capit. 7. Ioan. Mariana de reb. Hispan. libro 4. cap. 6. Ioan. Stephan. Durantius de ritibus Ecclesiae lib. 1. cap. 2. num. 4. Canisius lib. 5. de Virgin. Deipar. cap. 23. Martin. Delrio lib. 2. disquisit. magic. quaest. 26. sectio. 4. Don Ferdinand. de Mendoca de confirmando Concilio Illiberitano lib. 2. capit. 45. Illescas in histor. Pontisic. lib. 1. Zamalloa libro 7. cap. 2. Gaspar Ortigas in patrocinio pro gymnas. Caesaraugust. 3. part. Paredes de adoratio. imag. lib. 2. cap. 4. Cenedo in collectaneis sup. Decret. collect. 43. fol. 62. num. 2. Valdes de dignitat. Reg. Hispan. capit. 6. Madera de excellent. Hispan. capit. 6. fol. 4. & de Monte Sancto Granat. discurs. 1. Morlanes, qui alios plurimos refert, in allegatione De nvestra Senora del Pilar, & Fr. Didac. Murillo, qui novissime integrum librum de historia eiusdem Virginis Del Pilar erudite conscripsit. Quod ideo adijcere libuit, ut sic obiter [sect. 34] eos reijciendos appareat, qui cum Divum Iacobum in Hispaniam advenisse inficiantur, hanc quoque ita constantem historiam Virginis Del Pilar subvertere tentant. In quorum numero esse videtur Roderic. Ximenius Archiepiscop. Toletan. in collect. Concil. Hisp. apud Garciam de Loaysa pagina 290. & apud Anton. August. epistol. Iur. Cano. tom. 2. lib. 19. titulo 16. cap. 2. pag. 179. & 1. part. libro 1. tit. 11. cap. 2. Ioan. de Bosco in sua Bibliothec. Floriacens. qui ad hoc adducit D. Gregor. lib. 1. registr. epistol. 64. ad Episcop. & Reg. Hispaniae, Cardin. Batonius. d. 1. tom. anno 44. num. 30. & tom. 9. ann. 816. & in notis ad Martyrolog. Roman. 15. Maij, & Ioan. Lorin. in Act. Apostol. capit. 12. versic. 2. pag. 536. Contra quos tamen validissimis testimonijs & argumentis utrumque novissime propugnarunt omnes fere auctores supra relati, & ultra eos additio ad Beat. Isidor. lib. de ortu & obitu S. Pat. cap. 71. Thomas Bozius lib. 4. de sign. Eccles. Dei, capit. 1. pag. 123. Pat. Suarez de Religione lib. 2. cap. 6. ex num. 13. Ioan. Belethus in explicat. divin. Offic. cap. 140. Ioseph. Stephan. Valentin. in lib. de potestate coactiva Roman. Pontif. cap. 8. Maluenda. d. lib. 3. de Antichrist. capit. 6. pag. 115. & seq. Fr. Ioan. de Ponte. d. lib. 2. de conven. utriusque Monarch. cap. 14. & 15. Pamelius. d. cap. 7. schol. 41. Hieron. Romanus de Republic. Christian. libro 1. cap. 3. Fr. Ioan. de Pineda in Monarch. Eccles. 2. part. lib. 10. cap. 25. §. 3. Excellentis. [sect. 35] Dominus Ioannes Ferdinand. a Velasco Magnus Castellae Comestabilis, pietate insignis & armis, & ut cum Auson. dican Epigram. 7: Consilijs belloque bonus, quae copula rara est, in eruditissimis discursibus, quos de adventu D. Iacobi in Hispaniam adversus Baronium typis excussit, & Latina lingua eleganter donavit Erycius Puteanus, illos vindicias tutelares Hispaniarum appellans, & Ioannes Mariana, Fr. Francisc. a Iesv, & Didacus del Castillo in peculiaribus eiusdem argumenti libellis, Calistus Remirez in tract. de lege Regia in initio num. 42. & sequent. pag. 10. & 11. & Don Maurus Castella Ferrer in sua exactissima historia Divi Iacobi Hispaniarum Patroni lib. 1. per totum, & novissime D. Ioan. Briz Martinez in histor. S. Ioan. de la Pena, pag. 569. & D. Salazar de Mendoca Canon. Toletan. in lib. 1. de orig. Dign. Hispan. cap. 5. fol. 5 Quinimo [sect. 36] & Hiberniam, quam nunc Irlandam dicimus, D. Iacobum adijsse, ibique praedicasse, tradit Flavius Dexter in sua omnimoda historia, Henricus Fitsim. lib. 1. de Missa, & lib. contra Rider. in praefatio. Legenda nova Angliae in vita S. Patricij, & Vincent. Belvacens. in specul. histor. lib. 4. cap. 3. Et non solum D. Iacobum, verum etiam [sect. 37] D. Paulum in nostra Hispania praedicasse, testis est Beatus Hieron. in Catalog. Vir. illustr. B. Chrysostom. 2. ad Timot. 4. Dorot. Athanas. & Epiphan. in locis relatis a Pamelio sup. Tertullian. d. lib. contra Iudaeos capit. 7. schol. 41. Caesar Baronius, qui latissime loquitur, & respondet ad text. in cap. Beatus 22. q. 2. in 1. tom. Annal. Ecclesiast. anno Christ. 61. & in Martyrol. Rom. die 22. Martij, Pined. in d. Monarch. lib. 10. c. 33. Fr. Ioan. a Ponte. d. lib. 2. cap. 13. pag. 162. & Maluenda. d. cap. 6. pag. 116. vers. Paulum quoque. Quinimo Divum etiam Petrum Apostolorum Principem Hispaniam nostram, suo adventu & praedicatione illustrasse, expresse testatur S. Innocent. Papa Primus in epist. ad Decentium Episcopum. Nimirum, quia ut ait Ioseph. Stepha. ubi sup. licet alijs Apostolis secundum cuiusque mensuram & regulam singulatim sua regio contigisset, solius tamen Petri auctoritas, nullis certis terminis circunscripta, non solum singulas, sed omnes provincias moderabatur, omniaque auctoritate divina sibi commissa gubernabat. Tertio, quia hoc commodius peragi potuit, & citius ad omnes gentes verae Fidei notitia pervenire, [sect. 38] si ut veram admiserimus opinionem Iacobi Episcopi Christopolitani relatam a Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 3. pag. 110. qui aperte docuit, non solum per praedicationem Apostolorum, sed occulta etiam Dei inspiratione, sanctorum Angelorum annuntiatione, ac ipsorum quoque daemonum oraculis, in omnes mundi partes Evangelium promulgatum fuisse, atque hoc pacto completa vaticinia Davidis. d. Psalm. 18. Matth. 24. & Paul. ad Roman. 10. In cuius rei confirmationem [sect. 39] perpendi quidem possunt plura Sibyllarum carmina, & Virgilij, Suetonij & aliorum antiquorum loca, & testimonia, quae adducit Maluenda ubi supra, Thomas Bozius libro 1. de signis Eccles. Dei, cap. 4. in fin. pag. 12. & Simon Maiolus in. 3. tom. diet. Canicul. colloq. 1. de perfidia Iudaeorum, pag. 307. & sequentib. Ex quibus constat, multa per totum terrarum Orbem Oraculorum responsa edita esse, quae Christi foelicissimum ortum praenuntiarent. Et ego eis addo [sect. 40] historiam notabilem, quam ex Cedreno refert idem Bozius lib. 9. cap. 6. pag. 356. & Rutilius Benzonius de anno Iubilaei lib. 3. cap. ultim. pag. 396. & paucis mutatis ex Procopio Martyre, & Simeone Metaphraste, Surius tom. 4. mense Iulij die 8. & Ioan. Stephan. Durantius ubi supra, qui tradunt ab Argonautis aedificatum fuisse templum omnium nobilissimum, quod Plin. lib. 36. cap. 1. maxime admirandum appellat; eo autem absoluto, ab ipsis Oraculum consultum, cuinam illud consecrari deberet? Responsumque accepisse his carminibus, quae aeneis litteris in ipsius templi fronte ab antiquis Gentilibus, cunctis legenda, aeternae memoriae commendata sunt: Assidua virtute decus sublime parate, Atque unum (sic mando) Deum, qui cuncta gubernat Coelesti residens solio, colite, atque timete, Illius aeternum, atque ante omnia saecula Verbum Nescia Virgo viri nostras emittet in auras, Quod volut igniferis implusa sagitta procellis Edomitum reddet Divino munere mundum Huius, cui Mariae nomen, sanctissima Mater Agnoscet templum proprium sibi recte dicatum. Potest etiam huc referri, [sect. 41] quod de Ara ab Atheniensibus primum, & postea a Romanis Ignoto Deo erecta, narratur cap. 17. Act. Apostol. vers. 73. In cuius explicatione plura tradunt Chrysostom. Oecumen. & Lorinus ibidem Sixt. Senes. lib. 2. Biblioth. sanctae, Alex. ab Alex. lib. 6. Genial. ubi additio Tiraquel. pag. 1007. Coel. Rhodigin. lect. antiq. lib. 22. cap. 2. Baronius tom. 1. anno 52. num. 8. Pat. M. Marquez in Guberna. Christ. lib. 2. cap. 32. pag. 346. & novissime Calistus Remirez de lege Regia, §. 3. num. 41. & sequent. pag. 47. Sed illud quidem, si verum fuit, maiori nota dignum videtur, [sect. 42] quod Plutarchus commemorat in lib. 2. de defect. Orac. & post eum Euseb. lib. 5. de praeparat. Evang. capit. 9. & in epist. ad Theodor. Episcop. Petr. Crinitus lib. 14. de honest. discip. 3. Petr. Crespetius in sum. Eccles. discipl. verb. Idololatria, Baron. d. 1. tom. ann. 34. num. 129. Simon Maiol. d. tom. 3. Canicul. colloq. 1. pag. 308. & Fr. Ioan. de Ponte lib. 3. convenien. utr. Monarch. cap. 29. pag. 181. Eo scilicet tempore, quo Christus Dominus pro humano genere Crucis mortem subire dignatus fuit, AEpitersem cum alijs in Italiam navigantem, circa insulas quas Echinadas appellant, flatu ventorum deficiente, noctu prope Paxas devenisse: cumque omnes, qui simul navigabant, attentiores vigilarent, repente a Paxis insula vocem magnam auditam fuisse, qua ipsius navis gubernatori, Thamo, vel Thramno nomine mandabatur, ut quando iuxta paludem esset, tunc Pana Magnum mortuum esse annuntiaret. Quod cum ipse, licet ingenti terrore perculsus, ad paludem veniens praestitisset, magnus multorum gemitus, imo vero innumerabilium, miraculo quodam commixtus, subito auditus fuit. Et haec fama cito Tiberij Imper. aures, & totam Romanam urbem implevit. In qua varie & vane, quis ille Pan esset, qui mortuus nuntiabatur, dubitatum fuit. Sed bene Eusebius, & Baronius sup. resolvunt, Panem illum, pro Christo universorum Domino intelligendum esse, eiusque mortem ut suam ipsorum cladem, luxisse daemones, quippe qui adhuc eo vivente saepius fuissent lamentati, se ab ipso torqueri. Et plane, [sect. 43] si miraculose factam Apostolorum praedicationem affirmare audemus, sicuti, ultra Auctores supra relatos, assirmat etiam Fr. Stephanus de Salazar. d. discursu 16. sup. Symbolum capit. 3. pag. 191. nihil erit, cur non fateamur, brevissimo tempore in omnes mundi partes, quantumvis longe dissitas, & illis saeculis ignoratas, penetrare potuisse, cum maiore celeritate [sect. 44] Habacuc ex Palaestina Babylonem Angelica manu deductus fuerit, ut esurienti Danieli in Leonum lacu succurreret, ut habetur Daniel. 14. & Philippus Diaconus ex Gaza in Azotum Actuum cap. 8. & in alijs admirandis exemplis relatis a Bapt. Fulgos. lib. 1. & Andrea Eborensi in tit. de miracul. & Theat. vitae humanae vol. 2. lib. 5. pag. 417. Et cum ipsi [sect. 45] Apostoli in transitu B. Mariae virginis, & Dominae nostrae, ingenti quodam miraculo parvo temporis momento ex toto Orbe nubibus assumpti Ierosolymis convenerint, ut funeri eius interessent. Quod licet perfunctorie, & velut apocryphum referat Baronius. d. 1. tom. anno 48. num. 14. verissimum tamen fuisse ostendit ipsa antiqua & communis Ecclesiae traditio, & ut certissimum scribunt S. Melito de transitu Virgin. cap. 4. & 5. S. Iuvenal. Ierosolymitan. Episcopus, qui vixit imperante Theodosio iuniore, Dionys. Areopagita libro 1. de divinis nominibus cap. 3. & explicatius Singellus in vita ipsius Dionysij apud Lyppoman. tom. 7. Nicephor. hist. Eccles. lib. 2. cap. 21. S. Ioan. Damascen. in sermone de dormitione Deiparae sub finem, ubi sic ait: Ex antiqua accepimus traditione, quod tempore gloriosae dormitionis Beatae Virginis, universi quidem sancti Apostoli, qui Orbem terrae ad salutem gentium percurrebant, momento temporis in sublime elati, convenerunt Ierosolymis. Et non esse de re huiusmodi dubitandum, aperte tradit Simon Maiolus in diebus Canicul. tom. 1. colloq. 1. pag. 21. & iterum colloq. 4. pag. 94. & Thom. Bozius lib. 15. de signis Eccles. Dei, cap. 4, pag. 107. & cap. 5. pag. 112. Vbi alia similia miracula tradit. Quibus addo, quod de Regina Saba scribunt aliqui, quos refert Raph. de la Torre in 2. tom. pag. 312. tradentes, eam ex relatione, & vocibus avium habuisse notitiam Salomonis. Qvarto ad confirmandam praedictam sententiam de Apostolica Evangelij per universum Orbem disseminatione, ipsius Ecclesiae nomina perpenduntur, quae [sect. 46] ex magni Concilij Nicaeni auctoritate, & definitione dicitur Apostolica, quasi per Apostolos, licet in diversis gentibus, uno tamen ore, & spiritu congregata, ut late prosequitur Salazar. d. discursu 16. capit. 14. & Fr. Ioan. a Ponte. d. lib. 2. cap. 1. & sequentibus. Simulque etiam [sect. 47] ab Apostolis ipsis Catholicae nomen accepit, quod universalis esset: & in omnibus locis, personis, & temporibus aequaliter observanda, ut docet D. Augustin. cap. 7. de vera relig. & de utilit. cred. contra Manich. capit. 17. & contra epistol. Manich. capit. 4. tom. 6. & contra Faust. Manich. lib. 11. & contra litteras Petilian. lib. 2. cap. 51. eod. tom. & serm. 131. & 181. de tempore, Doctores in rub. & l. 1. C. de summ. Trinitat. & Fide Cathol. Banez, Aragon, & alij Theologi post D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 10. Turrecremata in summa de Ecclesia. lib. 1. capit. 14. Salazar. d. discursu 16. cap. 3. latissime Thomas Bozius lib. 17. cap. 1. Anton. Possevin. in Biblioth. lib. 6. cap. 31. pag. 268. & sequentib. Balthas. Chavasius de not. verae religionis capit. 3. Illustris. Cardin. Bellarminus in eodem tractat. cap. 4. & seq. Camillus Borrellus de praestan. Reg. Cathol. capit. 41. num. 51. & sequentib. Alanus Copus Dialog. 6. cap. 21. pag. 884. Vbi [sect. 48] inquit, multum dolere haereticos, quod Fides, & Ecclesia Dei dicatur Catholica. Pat. Gordonius in controvers. de auctor. Eccles. controvers. 2. capit. 19. pag. 249. Pat. Francisc. Suarez in defens. Fidei advers. Sectam Anglican. lib. 1. capit. 15. & alij plurimi Auctores, qui de quatuor Ecclesiae proprietatibus scripserunt, quos congerit Possevin. in apparatu sacro tom. 1. verb. Ecclesia. Vnde Sanctus Ignatius [sect. 49] Martyr in epistola ad Philip. inquit: Vna est Ecclesia, quam suis sudoribus, & laboribus fundaverunt Apostoli a finibus terrae usque ad fines in sanguine Christi. Et [sect. 50] Vincentius Lyrinensis ait: Fides Catholica ita dicitur, quia semper, quia ubique, quia apud omnes, quia tempore, loco multitudine, antiquitate, universitate consensu, novitati, parti & paucorum dissentioni antistat. Et Aurel. [sect. 51] Prudentius lib. 2. contra Symmach. — Deus undique gentes Inclinare caput docuit sub legibus ijsdem, Romanosque omnes fieri, quos Rhenus, & Isther, Quos Tagus aurisuus, quos magnus inundat Hiberus Comiger Hesperidum, quos interlabitur, & quos Ganges alit, tepidique lavant septem ostia Nili, Ius fecit commune pares, & nomine eodem Nexuit, & domitos fraterna in vincla redegit. Vivitur omnigenis in partibus haud secus ac si Cives congenitos concludat moenibus unis, Vbi patria atque omnes lare conciliemur avito. Et in eandem rem alia quoque perpendit Fr. Ioan. Bapt. Fernandez Minorita in demonstrat. Catholic. lib. 3. discursu 6. & 7. Fr. Ludovic. Granatens. in Symb. Fidei, 2. part. capit. 13. & 29. & Illust. Cardin. Bellarmin. de notis Eccles. cap. 4. & 5. Qvinto, [sect. 52] & vltimo, magisque in nostrae quaestionis terminis facit, quod aliqua satis vetusta testimonia, & vestigia praedicationis Evangelicae in his Novi Orbis regionibus reperiri videntur. Nam Tertullian. [sect. 53] d. libro contra Iudae. cap. 7. cum sua aetate Apostolorum sonum, & Christi Fidem in omnes gentes propagatam affirmasset, specialiter enumerat Parthos, Medos, Elamitas Mesopotamiam habitantes, Armenios, Phrygios, Cappadoces, incolentes Pontum, & Asiam, & Pamphyliam, AEgyptios, Africanos, Romanos, Iudaeos, Getulos, Mauros, Hispanos, Gallos, Britannos, Sarmatas, Dacos, Germanos & Scythas, & postea subdit: Et abditarum multarum gentium, & provinciarum, & insularum multarum nobis ignotarum, & quae enumerare minus possumus, in quibus omnibus locis Christi nomen, qui iam venit, regnat, utpote ante quem omnium civitatum portae sunt apertae, & cui nullae sunt clausae, ante quem serae ferreae sunt comminutae, & valvae aereae sunt apertae: quibus verbis has ignotas, & inaccessas eo tempore provincias velut digito ostendisse videtur. Et [sect. 54] cum certum sit ad ultimas usque Indiae Orientalis nationes, & ad remotos, & fere ignoratos eo tempore Sinas D. Thomam Apostolum, & alios eius discipulos praedicando penetrasse, ut inquit Nicephor. libro 2. cap. 4. ibi: Quicunque in extrema Orientis ora ad ultimum Oceanum colunt; & late tradunt Auctores supra relati, praecipue Thom. Bozius lib. 5. cap. 1. & 2. & sequentib. Ioan. Boter. in relat. univers. 3. part. pag. 7. & 14. Maluend. lib. 3. de Antichrist. cap. 7. & 10. Maffaeius lib. 6. histor. Ind. M. Paul. Venetus lib. 2. suarum relation. capit. 61. Nicolaus Trigaultius de Christian. expeditione in Sinas lib. 1. cap, ult. Ferdinand. Mendez Pinto in suis peregrinat. capit. 96. & Nos sup. cap. 2. num. 32. & sequent. Mirum sane videri non debet, si in has quoque Occidentales & Meridionales plagas lux Evangelij priscis illis temporibus fulserit. Ad quod probandum, [sect. 55] plura Christianismi vestigia, quae in his partibus reperta sunt, diligenter congessit Acosta in histor. Moral. Ind. lib. 5. cap. 14. & sequent. Gomara tom. 1. eiusdem histor. cap. 53. & 121. Fr. Stephan. de Salarzar. d. discursu 16. cap. 3. Boter. in dictis relatio. univers. 4. part. pag. 7. & seq. & Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 25. per totum. Inter quae [sect. 56] illud, quod a praedictis refertur de Crucis imaginibus, & earum adoratione, & quibusdam sacrosanctae Trinitatis, confessionis auricularis, Eucharistiae, atque aliorum mysteriorum Fidei fulgoribus apud Iucatanos, Cumanenses, Mexicanos, Peruanos, & alios repertis, etiam traditur a Petro Martyre de hist. Novi Orbis decad. 4. Fr. Hieronym. Romano in Rebuspub. 3. part. lib. 1. de Repub. Ind. Iust. Lipsio in notis ad lib. 3. de Cruce, Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 17. & lib. 3. capit. 1. pag. 75. & decad. 3. lib. 4. cap. 11. pag. 163. & decad. 4. cap. 4. pagina 266. & 268. Fr. Gregor. Garc. lib. 1. pag. 95. orig. cap. 21. pag. 471. & lib. 1. pag. 95. & seq. ubi addunt, idem apud Indos suae Dioecesis Episcopum Chiapensem comperisse, & Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 15. capit. 49. ubi alia quoque indicia satis notanda commemorat. Illud vero [sect. 57] quod dicitur de quibusdam barbatis, & candidis hominibus, quos Indi Mexicani & Cuzquenses, accepta per manus a maioribus relatione, tradebant, quondam has regiones perambulasse, novam quandam doctrinam & religionem docentes, & idola subvertentes, simile est ei, quod Petr. Martyr sup. in Iucatana provincia accidisse narrat, & in Peruana Didac. Davalos in Miscellan. Austr. colloq. 23. sol. 162. Herrera decad. 5. lib. 2. cap. 6. pag. 77. Vbi tradunt, [sect. 58] quod cum quemdam ex his hominis ob id, quod Fidem praedicabat, & idola destruebat, Indi lapidare vellent apud oppidum, cui nomen Pachacama, huic nobili urbi Regum vicinum, ipse in mare delapsus extenso pallio, tanquam securo navigio devectus, excessit. Et eundem, vel alterum ei similem iterum praedicasse in Cuzquensi provincia apud oppidum, cui nomen est Chacha, & quia eius doctrinam non recipientes, de illo intersiciendo tractabant, ignem de coelo descendisse, quo omnes abusumpti sunt, in quorum sidem hodie crematum quendam montem ostendunt, qui dicitur Cerro Qvemado. Idem narrat Michael Balboa Cabello in sua Miscell. Austr. manu scripta 3. part. cap. 6. adijciens, [sect. 59] antiquas effigies istorum virorum in aliquibus locis reperiri: & latius caeteris novissime prosequitur Fr. Alphons. Ramus in histor. Beatae Virgin. de Copacavana lib. 1. cap. 7. & sequentib. Quod haud difficulter credet, qui legerit, in reconditis illis regionibus Brasiliae [sect. 60] provinciae conservari memoriam Beati Thomae Apostoli, qui dicitur, ad eas oras appulisse, ostendereque [sect. 61] eosdem Brasilios vestigia pedum divini Apostoli, scopulo impressa, quae se vidisse testatur Emanuel Nobrega Societat. Iesv in epistol. anno 1552. ex cuis relatione, ita produnt Thom. Bozius ubi sup. & lib. 4. cap. 3. pag. 132. & lib. 17. capit. 1. pag. 196. & lib. 20. capit. 3. pag. 319. Maluenda d. cap. 25. Cabellus. d. cap. 6. & Fr. Ioan. a Ponte. d. lib. 2. capit. 29. pag. 295. qui adijcit, hoc ideo factum fuisse, ut Christi verbum impleretur: Opera, quae ego facio, & ipse faciet, cum legamus [sect. 62] ipsum etiam Christum in coelum ascensurum, pedum suorum vestigia in petra quadam impressa reliquisse, ut tradit D. Hieron. de locis Hebraic. Actuum 5. S. Paulin. Nolanus epist. 11. ad Sever. Sulpicius Severus lib. 2. histor. Sacrae, Beda de locis Sanct. cap. 7. Bracardus in Geograph. terrae Sanctae, par. 1. cap. 7. Baron. 1. tom. anno 34. num. 232. Gretserus lib. 1. de Cruce cap. 77. Perhibent quoque [sect. 63] ipsimet Peruani Indi, iuxta relationem Didac. Davalos ubi sup. multis retro temporibus alium hominem, qui ex Paragvai partibus ad eos accessit, secum attulisse ligneum quoddam, satisque venerabile signum Crucis, quod hodie in provincia De Los Charcas in oppido De Carabvco religiosissime custoditur, & superioribus annis ex lacu quodam a quibusdam piscatoribus extractum fuit, in quem antiqua Indorum perfidia proiectum fuisse dicunt, cum illud prius frustra comburere tentassent. Quae historia [sect. 64] similis illi esse videtur, quam de Cruce, cum pendente Christi simulacro in ruinis urbis Goa inventa, tradit Maffaeius lib. 4. historiae Ind. pag. 106. Fr. Anton. de San Roman in eadem histor. lib. 3. capit. ultim. pag. 594. & seq. Evidenti plane, ut ipsi inquiunt, argumento in ijs olim regionibus, non modo Christianam Fidem, sed cum ea salutarem quoque usum imaginum ex Apostolica traditione viguisse: quem [sect. 65] recentes isti & deplorati sectarij, qui se nominant Pietatis antiquae assertores, ac divinae voluntatis interpretes, funditus extirpare conantur. Contra quos pie & graviter agit S. Tridentina Synod. sess. 25. cano. 2. Alphons. a Castro lib. 8. adversus haeres. verb. Imago, Alanus Copus Dialog. 4. & 5. Simancas in Catholic. institution. capit. 33. Cardin. Bellarmin. in disputat. Fidei Catholic. lib. 2. controvers. 7. Simon Maiolus, & Pat. Vazquez in peculiaribus tractat. de sacris imagin. sive de adoration. imagin. Ferdinand. Mendoca in not. ad Concil. Illiberitan. lib. 3. cap. 5. per totum, P. Azonius lib. 9. Instit. Moral. cap. 6. & 8. P. Iacob. Gualtherus in sua Chronograph. 1. saeculo, ex pag. 69. & saeculis sequentib. in assert. 3. veritatis, Rutil. Benzon. de anno Iubilaei lib. 6. cap. 15. pag. 650. & sequentib. Magist. Fr. Anton. Perez in Laurea Salmant. certam. 2. de imaginum usu per totum, Specul. Mag. exemp. verb. Imago, Ioan. Stephan. Durantius de ritib. Ecclesiae lib. 1. cap. 5. & plures alij congesti ab August. Barbosa in remission. ad Concil. Trident. d. cano. 2. Neque erit incongruum, si hic illud etiam notaverimus, [sect. 66] in flore scilicet, & folijs cuiusdam fructicis in his Novi Orbis regionibus, & praesertim Peruanis, satis communis, quem Granadillam vocamus, omnia passionis Dominicae signa, praeter Crucem, expressa reperiri, nempe clavos, columnam, flagella, plagas, spineam coronam & lanceam. Quod efficit, ut flos ille aspectu elegantissimus, & consideratione pijssimus reputetur, ut tradit Carol. Clusius ex Nicolao Menardo in histor. plantarum lib. 10. exoticorum, Ioseph. Acosta in histor. mortal. & nat. Ind. lib. 4. cap. 27. Ioan. Boter. in veris descriptione metro. 8. cuius carmina Latina fecit Iacob. Gretserus in hortis de Cruce, 5. part. pag. 282. referens etiam plura testimonia, & insignia poemata, quae in comprobationem & laudem huius arboris, & mysteriorum, quae repraesentat, Bononiae vulgata sunt, anno 1609. inter quae unum sic habet: O multum gratare tibi Pervana Deoque Grates innumeras nocte, dieque refer: De radijs Fidei, tenebras haec sola fugavit Perfidiae & vitij, quae tibi numen erant, De Cruce vera salus, en obtigit. En eadem Crux, Per florem hunc cedit pignoris usque loco, Crimen abundavit, successit gratia maior, Hanc tibi adaugebunt cultra trophaea Crvcis. Et aliud: Sic inculta Dei meminit natura dolores, Vt Crvcis in multo stigmata flore notet, Non desunt clavi, columella, & spinea serta, Nec sacer a quino vulnere sanguis abest, India ne paucos dicas Crvcis esse magistros, Pullulat in medio sponte magister agro. Haec sunt, quae praecipue considerari posse videntur, pro universali Apostolorum praedicatione asserenda, & ad istas etiam Novi Orbis regiones extendenda. Ego vero, ut pio, quo decet, affectu & animo fateor, [sect. 67] nihil usquam Deo occultum, aut eius omnipotentiae impervium, & inaccessum, atque ita verum esse posse, priscis illis temporibus Evangelij lucem per omnes Mundi plagas, quantumvis remotas, & ignoratas, disseminatam fuisse; maxime si id miraculose sactum, cum Iacobo Christopolitano, & alijs sup. relatis concesserimus. Adhuc tamen si communes naturae regulas attendamus, nihil esse video, cur id tanquam certum admittere debeamus. Nam [sect. 68] si Divina Oracula, & Sanctorum Patrum doctrinam convideremus, multa quoque testimonia reperiemus, quae aperte probant, non solum Apostolorum tempore ubique terrarum Christi Fidem minime propagatam fuisse, verum etiam in hodiernum hunc diem plures Orbis partes superesse, quibus necdum Evangelium revelatum sit, imo neque usque ad mundi consummationem revelandum esse. Christus quippe Dominus hoc signum finis rerum indubitanter apposuit, dum [sect. 69] Matthae. 24. vers. 14. ait: Praedicabitur hoc Evangelium Regni in universo Orbe in testimonium gentibus, & tunc veniet consummatio. Et idem ostendit Marci cap. 13. Quae loca, etsi de clade, sive excidio templi, & materialis Ierusalem multi Patres & Doctores accipiant, ut diximus sup. num. 12. & 13. Plures [sect. 70] tamen ex antiquioribus, & recentioribus ad extremam rerum, & mundi consummationem referenda esse censent, ut constat ex relatis a D. Thom. in 1. 2. quaest. 106. artic. 4. Caietano, Iansenio, Titelm. Saa, Maldonato, & alijs in. d. cap. 24. Matthae. Marquardo de Susan. in tract. de Iudaeis & Insidel. 3. part. capit. 1. num. 29. Federic. Lumnio lib. 1. de extremo iudicio cap. 11. Soto in 4. distinct. 49. quaest. 1. art. 1. Viguer. institut. cap. 21. §. 2. Honcala in Genes. cap. 22. Sonio lib. 2. demonst. Christ. relig. tractat. 8. cap. 3. Martino Martinez lib. 3. Hypotipos cap. 2. Arboreo lib. 2. Theosoph. cap. 12. Sandero de visib. Eccles. Monarch. lib. 8. capit. 14. Ribera sup. Micheam cap. 4. num. 23. Enriquez de fine homin. cap. 22. num. 1. Cardin. Bellarmin. lib. 3. de Roman. Pontific. cap. 4. Card. Toleto sup. epist. ad Roman. cap. 10. annot. 11. Ioseph. Acosta lib. 1. de novissim. tempor. cap. 16. & libro 1. de procur. Indorum salute capit. 2. pag. 131. eruditissime Maluenda dicto lib. 3. de Antichrist. capit. 1. & 4. 31. & 32. Lorino in Acta cap. 1. vers. 8. Pat. Suarez in 3. part. D. Thom. to. 2. quaest. 59. art. 6. disputat. 56. & in tract. de fide disput. 17. sectio. 1. & Gaspar Sanchez in Isaiam cap. 2. num. 4. pag 30. Inter quos [sect. 71] Origenes tractat. 28. in Matthae. agens de mundi consummatione, ita inquit: Et in hoc statu constitutis rebus Evangelium, quod prius non fuerat praedicatum in toto mundo; multi enim non solum Barbarorum, sed etiam nostrarum gentium usque nunc non audierunt Christianitatis verbum: tunc autem praedicabitur, ut omnis gens Evangelicam audiat praedicationem, & nemo derelinquatur, qui non audiat, & tunc erit saeculi finis. Et non minus expresse D. August. epistol. 78. & 80. ad Hesychium sic habet: Sed qui putant hoc, quod dicitur, praedicabitur Evangelivm Regni in universu Orbe; per ipsos Apostolos factum esse, non ita esse certis documentis probatum est: sunt enim apud nos, hoc est, in Africa, Barbarae innumerabiles gentes, in quibus nondum esse praedicatum Evangelivm quotidie nobis addiscere in promptu est. Idem docet ipse D. Augustin. lib. 2. de serm. Domin. in monte, capit, 10. & contra epist. Donatist. & de unitat. Eccles. Cathol. cap. 15. & in lib. de nat. & gratia, cap. 2. & pluribus exemplis, & rationibus traditis, probant & sequuntur D. Anselmus sup. Matthae. d. capit. 24. D. Damascen. lib. 4. cap. 27. D. Cyril. Carech. 15. D. Gregor. lib. 35. Moral. cap. 15. Ruffin. lib. 1. histor. Eccles. cap. 9. Socrates lib. 5. cap. 15. Niceph. lib. 8. capit. 35. S. Prosper. ad capitula Gallorum, cap. 4. & lib. 2. de vocat. gentium cap. 17. & de praedict. & promiss Dei, part. 3. cap. 4. D. Bernard. lib. 3. de considerat. ad Eugen. D. Thom. in epistol. ad Roman. cap. 10. lect. 3. & Iuvencus Presbyter Hispanus Poeta clarissimus, qui illud ipsum Christi apud Matthae. Oraculum hunc in modum suis carminibus reddidit: Regnorum coeli celebratio pervolitabit In cunctas terrae metas, gens omnis habebit Testem lucifluo sanctae sermone salutis, Et tunc finis erit, currentia saecula solvens. Quinimo, [sect. 72] quod plus est, D. Chrysost. qui contrariam sententiam magis tutari videtur, in hanc quoque inclinavit in Acta Apostol. dum ait: Nunc terra a Solis ortu & Occasu, ab Aquilone ad mare Christvm resonat, & ad finem omnia mundi latera concurrent. Atque ita [sect. 73] in nostrae quaestionis terminis, quod huius Novi Orbis in foelices nationes, immanium suorum peccatorum demeritis, iusto Dei iudicio a sua primaeva propagatione relictae fuerint in impietatis barathro volutari, nec usquam illis Evangelij iubar affulserit, quousque tandem Hispani illud ingenti Dei benignitate eo importavimus, expresse affirmant Viguerius ubi sup. vers. 8. Alciatus in rubric. C. de summ. Trinit. num. 7. & 8. Vbi ait, non esse verosimile, Apostolos ad Antipodas penetrasse, vel ad regiones ab Hispanis classe nuper repertas. Isidor. de Issolanis Ordin. Praedicator. de imper. militan. Eccles. lib. 1. tit. 6. quaest. 2. inquiens: Ea propter sicut post Apostolos multae nationes ad Fidem Catholicam venere, ita fiet in novissimis diebus de his, qui habitant insulas remotissimas magni maris Oceani, Fr. Luisius Legionensis in comment. sup. Abdiam cap. ult. pag. 162. & 163. Vbi cum multis de causis harum regionum detectionem ut mirabilem extollat, maxime tamen novum, & admiratione dignum sibi videri ait, ipsos earum incolas per tot annos in tantis iacuisse vitiorum tenebris, ut ne rumore quidem Evangelicae doctrinae afflati unquam fuerint, cuius clarissimus sonus ad aures credebatur pervenisse omnium, Paulus Palacius sup. d. capit. 24. Matth. inquiens, praedicationi totius Orbis, de qua ibi Christus Dominus locutus fuit, ab annis sexaginta nostris temporibus strenuam operam navari, cum ignotae omnibus saeculis nationes audierint Evangelium Christi. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 15. in fin. Vbi ait, revera quandiu finis mundi moratur, gentes restare adhuc, quibus Christus non sit annuntiatus, veteribusque plurimam Orbis partem incognitam fuisse, & nobis non minimam hodie quoque restare. Idem etiam probat Nicol. Sanderus de visibili Monarch. lib. 8. cap. 14. Gaspar Sanctius sup. Isai. capit. 2. num. 4. Thom. Bozius lib. 17. de signis Eccles. Dei, cap. 1. pag. 196. Camillus Borrell. de praestan. Reg. Cath. cap. 43. num. 4. & 61. Maluenda. d. lib. 3. de Atichrist. cap. 25. in fin. & cap. 26. ubi dicit, se in hac opinione persistere, donec certiora argumenta pro contraria proferantur, late Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 15. cap. 47. & 49. in fin. & Fr. Ioan. a Ponte sibi contrarius de conven. utr. Monarch. lib. 2. cap. 14. §. 3. pag. 166. & cap. 25. pag. 258. Rutilius Benzonius de ann. Iubilaei lib. 3. cap. 3. pag. 324. Vbi scribit, nostris quoque temporibus in Novo Orbe Occidentali, & in plerisque Orientis provincijs in dies gentes ad Fidem converti, quae illam nunquam audierunt. Licet verum ut plurimum sit, quod spiritu prophetico asseruit vir [sect. 74] ille Apostolicus S. Vincent. Ferrer in epistol. ad Bened. XIII. Rom. Pontis. relata a Maluend. d. cap. 26. pag. 171. Mag. F. Vincent. lustinia Antist. in opusculis S. Vincent. pagina 101. & Fr. Alphons. Fernandez in prolog. ad hist. Eccles. nostri tempor. Nempe sacrum Christi Evangelium per Fratres Praedicatores, addo etiam Minores, Augustinianos, Iesuitas, & alios, ab eorundem Ordinum institutione continenter praedicari, ac tandem plenarie, & generaliter praedicandum in totius Orbis humano genere cultis regionibus, tam apertis, quam aperiendis, tam in cognitis, quam in cognoscendis. Sed audiamus oportet [sect. 75] Divum Ambrosium lib. 2. de vocat. Gent. cap. 6. ita loquentem: Quod si forte etiam nunc in extremis mundi partibus sunt aliquae nationes, quibus nondum gratia Salvatoris illuxit, non ambigimus etiam circa illas occulto indicio Dei tempus vocationis esse dispositum, quo Evangelivm, quod nondum viderant, audiant, atque suscipiant; quibus tamen illa mensura genralis auxilij, quae desuper omnibus semper hominibus est praebita, non negatur; quamvis tam acerbo vulnere humana natura sauciata sit, ut ad cognitionem veri Dei neminem contemplatio spontanea plene valeat erudire, nisi obumbrationem cordis lux vera discusserit. Quibus profecto verbis Indorum, quos hodie cernimus, causam a Divo Ambrosio veluti prophetice tactam, nemo non videat, ut praeclare advertit Acosta de procur. Ind. salute lib. 1. c. 5. pag. 153. Hac igitur sententia retenta, quae Evangelij lucem affulsisse negat his Novi Orbis nationibus ante Hispanorum ad eas adventum. Non obstat primum argumentum, quod supra pro contraria ex tot Scripturae locis, & Sanctorum Patrum testimonijs construximus, de nimis copiosa & universali Christi & Apostolorum per totum Orbem praedicatione. Nam [sect. 76] ultra innumeras solutiones & expositiones, quas ad praedicta loca tradunt auctores sup. citati, & praecipue Maluenda, qui eas accurate congessit. d. lib. 3. cap. 26. & quatuor seqq. Thom. Bozius. d. lib. 17. c. 1. pag. 193. F. Ioan. de la Puente. d. lib. 2. cap. 2. Torquemada. d. cap. 47. satis vera & plana iudicio meo censeri potest illa, quae placuit Caietan. Iansen. Alciato, Bellarmin. & alijs ubi sup. & Acostae. d. lib. 1. de nat. Novi Orb. capit. 8. & de proc. Ind. salu. cap. 2. pag. 131. ut scilicet largo modo per siguram, quae Hyperbole dicitur, universus mundus, & omnes gentes per Apostolos conversae dicantur: vel per Synedochen, absoluta illa, & generalis enuntiatio ad partes contrahatur, illas nimirum, quae tunc cognitae erant, & Romanorum Imperio, & commercijs patebant, atque integrum Orbem complecti credebantur, iuxta [sect. 77] legem in Orbe Romano 17. D. de ijs, qui sunt sui, vel alien. iur. & ea, quae circa illam notat Alciat. lib. 1. dispunct. cap. 21. & Franc. Iuret. in notis ad Symmach. pag. 184. Quo loquendi schemate non semel utitur Scriptura, quae saepe [sect. 78] se vulgaribus sententijs, & dicendi modis accommodat, ut notat D. Chrys. homil. 37. in Genes. Acosta. d. capit. 8. Franc. Vallesius de sacra Philosoph. per totum, Gasp. Sanctius in Isai. cap. 13. n. 25. & cap. 23 num. 29. & Doct. Huerta in notis ad Plin. lib. 7. cap. 2. pag. 17. & Nos infra lib. 2. cap. 21. num. 56. & seqq. Et in simili patet ex illo Luc. 2: Exijt Edictum a Caesare Augusto, ut describeretur universus Orbis. Act. 2. Ex omni natione, quae sub coelo est, & 1. Machab. ubi de Alexandro Macedone dicitur pervenisse ad terrae fines, & terram universam cessisse illius Imperio. Et [sect. 79] eodem modo responderi potest ad illud Marci cap. ult. dum ait: Vbique Apostolos praedicasse; & ad illud Pauli ad Colossens. 1. ubi ait: Verbum veritatis praedicatum iam eo tempore esse omni creaturae, quae sub coelo est, & fructificasse, & crevisse. Vsitato enim, & hyperbolico more universus Orbis accipitur, portio illius maxima, ad illa usque tempora cognita. Vel, ut ait Bellarmi. d. lib. 3. de Roma. Pontis. cap. 4. non illud asserere voluit Apostolus, quasi iam actu ubique diffusum, & expansum fuerit Evangelium, sed virtute tantum, ac potentia, quia nimirum iam per Apostolos iactum fuerat semen Verbi Divini in mundum, quod paulatim fructificando, & increscendo per successores ministros, impleturum erat, & occupaturum universum Orbem ut infra in solutione quarti argumenti latius aperiemus. Non etiam obstat [sect. 80] secundum argumentum, quod de celeri, & mirabili Apostolorum, & aliorum discipulorum praedicatione confecimus, & de innumerabilibus provincijs, quas ad Fidem convertisse auctores enarrant. Nam fatemur quidem sedulam illos, & diligentem operam navasse in commisso sibi evangelicae propagationis officio: negamus tamen aliqua certa signa, & testimonia depromi, quibus sufficienter evinci possit, ad vastas & ignotas Austri & Occidentis regiones penetrasse, quamvis aliqui auctores ita late & generaliter loquantur. Praesertim [sect. 81] cum notum sit ex Divinis libris & alijs probatis historicis, atque Ecclesiasticis traditionibus, eosdem Apostolos post passionem Domini sortitos sibi fuisse provincias, quarum praedicationem susciperent, neque unum in alterius provinciam praeter Divum Paulum se immiscuisse. In quibus hae, quae ad hunc Novum Orbem pertinent, nullo modo connumerantur, ut constat ex ijs, quae de praedicta sortitione & divisione late scribunt Abdias Babylon. in vitis Apostol. D. Isidor. de ortu & obitu Patrum cap. 78. & seqq. & lib. 7. Etymol. cap. 9. Nicephor. lib. 3. hist. Eccles. cap. 1. Euseb. lib. 3. cap. 1. Socrates lib. 1. cap. 15. Flavius Dexter in suo Chronico ann. Christi 34. Chassaneus in Catalo. glor. mund. 3. par. consid. 29. & 30. Cardin. Baron. in Martyrolog. & tom. 1. Annal. ex ann. 36. fol. 319. Thom. Bozius lib. 4. de sig. EcclesDei, cap. 1. & seqq. Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 5. 6. 7. & 8. Torquemada in Monarch. Ind. d. lib. 15. cap. 47. Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cath. d. cap. 43. ex num 9. ad 24. & latissime Fr. Ioan. a Ponte. d. lib. 2. fere per totum, & Fr. Thom. a Iesv de procuran. omn. gentium salute lib. 4. 1. par. cap. 1. pag. 125. & Ioseph. Stephanus Valentinus omnino videndus in lib. de potest. coact. Rom. Pontific. cap. 8. & novissime D. Pet. Pantoja de Aiala in comment. ad l. sin. C. de Aleatorib. folio 147. & seq. ubi hanc divisionem, non per sortem humanam, sed providentia Spiritus sancti factam fuisse advertit, cum Socrate, Dextro & Baronio ubi supra. Deinde non obstat tertium [sect. 82] ex loco Iacobi Christopolitani, & aliorum, qui per miracula, divinas revelationes, & oraculorum praedictiones, lucem Evangelij ad remotas quaslibet gentes penetrasse, considerant. Nam etsi id verum esse potuerit, nullo tamen certo testimonio comprobatur. Et oracula, quae reserunt de Octaviano Caesare, & alijs diversis modis a Romanis, & reliquis gentibus accipiebantur, ut constat ex Suetonio in vita Caesaris, & in Octav. c. 49. Virgilio & Servio 6. AEneid. ibi: Huius in adventu iam nunc & caspia regna Responsis horrent Divum, & Meotica tellus, Et septem gemini turbant trepida ostia Nili. Ita ut tenebras potius inducerent, quam lucem ad Evangelij, & Fidei mysteria, ut oportebat intelligenda. Praeterqvam quod nostrae quaestionis tractatio, [sect. 84] & loca sacrae Scripturae, quae pro eius examinatione perpendimus, non sunt accipienda de annuntiatione Fidei per solam famam, & rumorem sparsa; sed de praedicatione per proprios & praesentes Apostolos & ministros, cum Ecclesiarum fundatione, & necessaria rei adeo novae, & seriae declaratione, atque illustratione, ne ulla gens aliquem suae infidelitatis praetextum ostendere posset, ut post D. Chrysost. Theophyla. & alios docet D. Thom. & Caietan. sup. Matth. d. cap. 24. Abulensis ibidem, q. 92. & erudite observat Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 30. Fr. Ioan. a Ponte. d. lib. 2. c. 2. §. 2. & ostendit Theodoret. lib. 8. Graec. affectio. in princ. ubi de Apostolis loquens, sic ait: Clara luminaria, quae non unam modo gentem lumine illustrarunt, sed quotcumque Sol hic, quem cernimus, iubare suae lucis illustrat. Rvrsvs non obstat quartum inde deductum, quod Ecclesia sancta iam tunc ab Apostolorum temporibus Apostolica, & Catholica dicitur, quod universalem fuisse, & ab ipsis Apostolis per totum Orbem plantatam insinuat. Nam haec nomina [sect. 85] iure, & merito Ecclesiae applicari potuerunt, quamvis non simul neque uno tempore per universum Orbem extensa reperiatur. Quia ex quo instituta est, ius & potentiam universalis praedicationis, & propagationis accepit, iuxta loca Matth. & Marci saepe relata, & illud: Eritis mihi testes in Ierusalem & Samaria, & usque ad ultimum terrae. Et quemadmodum qui [sect. 86] diversis partibus urbis ignem iniecit, dici sane potest, urbem incendisse, quia ignem partibus supposuit, qui crescendo totam urbem corripuit, sic Apostoli iacto semine Verbi Divini in pluribus mundi partibus, totius [sect. 87] Orbis praedicatores appellari potuerunt, ad fructum & incrementum respiciendo, quod paulatim per alios eorum discipulos, & successores recepturum erat, quousque universum Orbem impleret. Et quia [sect. 88] sciebant, promissionem Christi esse infallibilem, & non multo post perficiendam, ideo Ecclesiam, etiam tunc nascentem, Apostolicam & Catholicam vocaverunt, & ita de illa statuerunt ac si iam actu mundum occupasset. Quia in moralibus quod parum distat, nihil distare videtur; & maxime apud illos, qui per Fidem rem futuram tanquam iam factam aestimabant. Quam docendi rationem eleganter adducit Bellarmin. d. lib. 3. de Rom. Pontif. cap. 4. Suarez tom. 2. disput. 56. sect. 1. & in defens. Fidei contra Sect. Anglic. lib. 1. cap. 16. n. 5. Thom. Bozius. d. lib. 17. c. 1. pag. 199. & 197. Maluenda. d. lib. 3. cap. 31. & ante eos praevidit Tertullian. lib. 4. adversus Marcion. c. 43. iuncto cap. 2. & D. August. d. epist. 80. ad Hesichium, ubi concludit, hanc & alias [sect. 89] similes Christi Domini promissiones suis Apostolis factas, intelligendas esse non de illis solis, quibus tunc temporis loquebatur, sed de eis quoque, qui in carne tunc erunt, cum omnia compleri contigerit. Deniqve non obstat ultimum argumentum de vestigijs praedicationis Evangelicae & Apostolorum, quae in aliquibus ex istis Americanis regionibus reperta esse dicuntur. Nam [sect. 90] ea parum fidei habere recte concludit Ant. Herrera in descrip. Ind. Occid. cap. 10. pag. 28. & decad. 5. lib. 3. cap. 6. in fin. ubi docet, vanum esse eorum discursum, qui aliquem ex Apostolis ad Peruanas regiones pervenisse arbitrantur. Quod etiam generaliter observat Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 15. cap. 49. in fin. & Didac. Davalos in d. Miscell. Austr. colloq. 23. fol. 164. & seq. ubi ait, pius & illustrem virum D. Alphonsum Ramirez de Vergara Argentinae civitatis Episcopum diligentem inquisitionem fecisse, ut vestigiorum, quae de hoc Peruano Regno referebantur, veritatem agnosceret. Et tandem vana omnia comperta fuisse, & [sect. 91] Crucem illam De Carabvco ab Hispanis, qui primi ad eam provinciam pervenerunt, fabricatam, & in aliquo loco relictam, ex quo Indi eam in lacum deiecerunt, ubi postea a piscatoribus citra ullum miraculum inventa fuit. Neque [sect. 92] ipsorum Indorum traditionibus in rebus adeo antiquis ulla fides haberi potest ex his, quae diximus sup capit. 9. num. 31. & 32. & in simili tradit Fr. Ioan. a Ponte. d. lib. 2. capit. 29. pag. 295. ubi bene notat cum Strabone lib. 15. Geograph. in princ. [sect. 93] hos incultos, & Barbaros homines ad historiam minime idoneos esse, & errare saepe, ubi de antiquis moribus & temporibus aliqua tradere volunt. Atque ut haec deficerent, & praedicta Christianae religionis indicia, quae in his regionibus inveniri dicuntur, maiore probatione constarent, vereri tamen possemus [sect. 94] a diabolo summi Dei simia, & improbo histrione, excogitata fuisse, qui perpetuo eisdem quibus Deus ritibus adorari concupivit, ut pravo, ac detestabili superstitionis errore miseris Gentibus illuderet, ut bene in proposito advertunt Acosta in hist. moral. Ind. lib. 5. c. 23. Maluend. d. lib. 3. de Antichris. cap. 25. in fin. Boter. late in relat. univers. 4. p. lib. 1. pag. 14. & seqq. & aliud agens Franc. Valles. de sacra Philosoph. cap. 30. pag. 252. Illud tandem [sect. 95] certissimum est, quod etsi concedamus, aliquam Fidei lucem olim in his regionibus illuxisse, penitus tamen incolarum memoria exciderat, vel propter eorum incuriam & barbariem, vel propter bella, & Regum, ac Regnorum mutationes, ut tradit Thom. Boz. ubi sup. Bened. Perer. in c. 10. ad Roman. & novissime Fr. Ioan. a Ponte. d. lib. 2. cap. 31. §. 2. pag. 310. & aperte proponitur [sect. 96] in egregia quadam epistola per invictissimum Caesarem, & Regem nostrum Carolum V. ad gentes Occidentales & Meridionales scripta Barchin. 1. Maij, ann. 1543. quae extat 4. tom. Sched. pag. 221. ubi inter alia sic habet: I porque hemos entendido, que entre otras partes del mundo que carecen deste conocimiento, en essas vuestras Provincias i tierras hasta aora no ai noticia de nuestro Dios verdadero, o porque el con sus secretos, e incomprehensibles juizios no ba querido hasta aora manifestarse en essas partes, o por ventura por la negligencia i flaqueza de vuestros antecessores se ha perdido la memoria de la predicacion de su nombre, i Fe, que en ellas se hizo en tiempos passados. # 15 CAPVT XV. De locis sacrae Scripturae, quae huius Novi Orbis detectionem & conversionem praenuntiare, & Hispanis reservare videntur. SVMMARIVM Capitis XV. -  1 Orbis Novi detectio & conversio Prophetarum vaticinijs praenuntiata videtur. -  2 Auctores referuntur, qui Orbis Novi detectionem & conversionem in sacris Scripturis insinuari tradunt. -  3 Scriptura divina ampla est, & mysterijs abundans. -  4 Novi Orbis inventio & conversio adumbrari debuit a Prophetis, cum fuerit res ita notabilis, & ad progressum Evangelicae historiae maxime pertinens. -  5 Deus solet magnarum rerum fundamenta multo ante iacere. -  6 Prophetarum vaticinia licet sub magna verborum obscuritate omnia includunt, quae ad futurae Ecclesiae historiam pertinent, & antequam eveniant a nobis intelligi nequeunt. -  7 Sibyllina oracula ante eventum rei quam designant, bene explicari non possunt. -  8 Prophetiae procedunt ex inspiratione divina, & absque ea etiam aperiri non possunt. -  9 Psal. 71. verba expenduntur, & ad Novi Orbis conversionem & subiugationem, per Hispaniae Reges faciendam, trahuntur. -  10 Isaiae prophetiae cap. 43. & 51. pro eadem conversione considerantur. -  11 Hispaniae Regibus concessa videtur eadem benedictio, quae Ecclesiae tribuitur per David & Isaiam. -  12 Hispania olim dicebatur Thubalia, sive Pania, quod significat universa, quasi in vaticinium eius magnae Monarchiae. Et num. 51. -  13 Psal. 3. expositio & illustratio de conversione Novi Orbis ex verbis D. Hilar. -  14 D. Hilarius annuntiasse videtur conversionem Antipodum, & regionum Novi Orbis. -  15 Crux Christi annuntiavit conversionem, & redemptionem totius Orbis. -  16 Crucis forma quid significaret ex sententia D. Hieronym. & Lact. Firmian. -  17 Matth. cap. 24. a quatuor ventis colliget eos, exponitur cum D. August. & Palacios. -  18 Isaias Propheta vocatur Apostolus & Evangelista, & eius scriptura multa continet Sacramenta. -  19 Vaticinia ostendentia conversionem Novi Orbis passim reperiri videntur in Isaia, Ieremia & alijs locis sacrae Scripturae. -  20 Isaiae locus difficillimus ex cap. 18. Vae terrae cymbalo alarum, &c. late explicatur, & elegans eius Paraphrasis. n. 25. -  21 Lusitanorum navigationes ad Indiam Orientalem Isaiae vaticinio praenuntiatae videntur. -  22 Societatis Iesv Religiosi, & aliorum Ordinum Praedicatores apud Indos Evangelium praedicantes, dicuntur esse Angeli veloces, & Nubes volantes, de quibus loquitur Isaias. -  23 Novi Orbis conversio per Hispanos facta, vere & proprie annuntiata videri potest per Isaiam cap. 18. ut affirmant plures, quamvis aliqui refragentur. -  24 P. Gaspar. Sanctij opinio reijcitur. -  26 Naves papyraceae quae, & ubi? -  27 Indi Orientales quo sensu dici potuerint ab Isaia convulsi, dilacerati, conculcati, terribiles & expectantes. -  28 Vae, sice Veh dictio quid in Scriptura significet? -  29 Abdiae Prophetae vaticinium obscurum exponitur, & ad conversionem Novi Orbis per Hispanos factam accommodatur. -  30 Pauli Burgensis praedictio de conversione Novi Orbis. -  31 Iudaei plures olim in Hispaniam transmigrarunt. -  32 Apostoli & sancti in die iudicij cum Christo sedebunt iudicantes duodecim Tribus Israel. -  33 Sepharad nomen apud Hebraeos Hispaniam significat. -  34 Hispania varia nomina olim habuit, & inter alia Sepharad, remissive. -  35 Iudaei Sepharadij qui, & quare dicerentur? -  36 Hesperia dicta fuit Hispania litteris transpositis a nomine Sepharad, secundum Montanum. -  37 Canticorum cap. 8. vers. 8. Soror nostra parvula est, &c. explicatur, & ad gentes Novi Orbis recens conversas accommodatur. -  38 Indi Occidentales cur minores fructus fecerint in Fide, quam aliae nationes, quibus olim annuntiatum fuit Evangelium. -  39 Conversionem Indorum arte, & interdum vi aliqua adiuvandam, videtur ostendi in cap. 8. Cantic. -  40 Conversioni Indorum Novi Orbis, divitiae, quae apud illos reperiuntur, illecebras praebent, & loca Scripturae, quae hoc indicare videntur. Et num. 58. -  41 Isaiae vaticinium cap. 60. exponitur, & conversionem Orbis Novi praenuntiare probatur. -  42 Columbi inventoris Novi Orbis mentionem apud Isaiam reperiri, affirmat Thomas Bozius. -  43 Isaiae aliud vaticinium ex cap. 66. expenditur, & de eadem conversione Novi Orbis per Hispanos facienda explicatur, maxime secundum editionem vulgatae. Et n. 48 -  44 Signi nomine, sub quo Isaias gentes congregandas & convertendas dicit, intelligitur signum Crucis. -  45 Lex Titia, §. Seia, D. de auro & argen. dum loquitur de signo Dei, illustratur. -  46 Crucis signo plures Provinciae Novi Orbis vocatae, & plura miracula in illis edita sunt. -  47 Hispani dicuntur Salvati, & Salvatores apud Isaiam; & quare? -  49 Iavae maioris & minoris, & Iaponij sive Iaponis mentio fieri videtur ab Isaia. -  50 Iaponensium insulae Christi cultum agnoscunt, & legationes varias ad Romanos Pontifices miserunt. -  51 Thubalia proprie, & vere dicitur Hispania, & quare? -  52 Sophoniae prophetia cap. ult. agere videtur de conversione Novi Orbis. -  53 Christvs mortuus est, ut filios Dei dispersos congregaret in unum. -  54 AEthiopiae flumina, de quibus Isaias & Sophonias, quid significent? -  55 Chus, apud Hebraeos, quas regiones comprehendat. -  56 Fr. Basil. Pont. Legion. qualiter tractet argumentum de Prophetis annuntiantibus conversionem Novi Orbis. -  57 Psal. 64. verba notanter expenduntur pro vaticinio conversionis Novi Orbis -  58 Divitiae Orbis Novi maximae sunt, & cur a Deo ibidem servatae videantur. -  59 Classes plures mittuntur ad Indias Novi Orbis, & quare? -  60 Indi Novi Orbis maxime perterriti sunt ad primum Hispanorum adventum, & Fidei inter eos promulgationem. -  61 Indi Orientales & Occidentales ad Fidem conversi, Deo valde grati & multis benedictionibus repleti sunt. -  62 Iob cap. 28. praenuntiasse videtur detectionem & conversionem Novi Orbis, & proponitur brevis eius Paraphrasis, & expositio. -  63 Auctor cur laboraverit in congerendis, & exponendis prophetijs, quae Novi Orbis possessionem & conversionem Hispanis praenuntiant. -  64 Concionatores Indorum eis aperire debent prophetias, quae earum conversionem ab antiquo praedixerunt. -  65 Alexander Magnus laetatus est, audiens de se loqui Danielis Prophetiam de eversione Imperij Persarum. -  66 Iudae per totum Orbem dispergi cur Deus ordinaverit? SEd quamvis satis (ni fallor) aperte superioribus disputationibus ostenderimus, nullam certam huius Novi Orbis notitiam, vel Evangelij in eo praedicati vestigia in sacris, vel profanis auctoribus antiquitus reperiri, vix tamen [sect. 1] negare possumus, plura esse sacrae Scripturae vaticinia, quibus multis iam retro saeculis, Spiritu sancto in Prophetis loquente, tantae detectionis & conversionis gloria praenuntiari: & quod magis est. Hispanis Regibus & hominibus reservari videtur. Quam [sect. 2] sententiam expresse probant Federic. Lumn. in libris quos de extremo Dei iudicio, & Indorum vocatione conscripsit, Guid. Boderia. in epist. ad Philippum II. Reg. Hisp. quae habetur tom. 5. Bibl. Regior. Zumarrag in hist. Hisp. in princ. Arias Mont. sup. Abdiam cap. unico, Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. c. 15. & lib. 1. de procur. Ind. salu. cap. 1. & de Christo revelato, c. 4. Th. Boz. de sign. Eccl. Dei, lib. 4. cap. 5. sign. 6. pag. 122. & lib. 20. cap. 1. & 3. Fr. Luis. Legionens. qui elegantissime & latissime loquitur in comment. sup. d. c. Abdiae ex pag. 660. ad 682. & sup. Cant. cap. 8. pag. 432. & seq. thom. Maluend. lib. 3. de Antichris. cap. 12. & seq. &c. 17. in princ. Camill. Borrell. qui neminem ex praedictis adducit, de praest. Reg. Cathol. cap. 43. per tot. Fr. Greg. Garc. lib. 1. de Ind. orig. cap. 3. §. 6. Dom. Greg. Lop. Madera in hist. Montis sancti, cap. 16. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hisp. c. 12. n. 8. Ant. de Herrer. in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. Mart. Delr. in adag. sacris, 1. tom. adag. 723. in fin. Fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Ind. lib. 15. cap. 44. & Fr. Basil. Pont. var. disp. q. 8. expos. cap. 4. Pro cuius confirmatione & illustratione sequentia argumenta & testimonia, alijs levioribus omissis, efficaciter considerari posse videntur. Primvm, quod, ut recte observant Legionens. Acosta, Maluenda, Madera, & Basilius ubi supra, non est verosimile, Scripturam divinam, [sect. 3] quae adeo ampla est, & foecunda, ac sublimibus mysterijs abundans, de tanti Orbis inventione, conversione subiugatione aliquid Prophetarum oraculis non adumbrasse, cum [sect. 4] hoc in se maximum, & omnino memorabile fuerit, & ad Ecclesiae rationes, & Evangelici cursus, atque progressus historiam summopere pertinens. Solet [sect. 5] quippe Deus magnarum rerum fundamenta multo ante iacere, ut tradit Nazianz. orat. 18. earumque mentionem [sect. 6] Prophetarum suorum vaticinijs inclusas, licet sub involucris verborum, posteris tradere, non ante cognoscendas a nobis, quam ipsi rerum eventus, tanquam illato lumine, sinuosis & tenebrosis scriptis irradient. Quod eleganter expressit D. Irenaeus lib. 4. contra haereses, cap. 43. inquiens: Vaticinia occulta saepe non intelliguntur, donec completa sint. Et de [sect. 7] Sibyllinis Oraculis docet Procopius lib. 1. de bello Goth. dum ait: Sibyllinorum oraculorum mentem ante rem gestam aperire homini arbitror impossibile. Et generaliter consirmari potest ex ijs, [sect. 8] quae de inspiratione Spiritus sancti per Prophetas loquente, & de nimia obscuritate & diffcultate intelligendi & aperiendi prophetias, nisi ipse Deus earum intelligentiam concesserit, tradit D. Petrus epist. 2. cap. 1. vers. 20. & 21. D. Hieronym. lib. 14. in Ezechiel, cap. 45. D. Augustinus in lib. quod apparuit Deus Moysi, ad finem, D. Iustin. Martyr in dialog. cum Triphon. D. Irenaeus lib. 2. cap. 4. D. Chrysost. homilia 25. in Genesi. D. Gregor. homil. 1. in Ezechiel. & Theodoret. in prologo in Daniel. quos in simili refert Bernard. Aldrete lib. 2. de antiquit. Hispan. cap. 18. pag. 296. & 297. Pat. Suar. tract. de Fide, disp. 5. sect. 3. num 11. & 12. Secvndo : in praedictae sententiae confirmationem expendunt Thomas Bozius, & Valdesius ubi supr. & Camillus Borrellus dicto cap. 43. num. 60. & Anton. Cervera in. de obitu Reg. Philip. II. discurs. 2. cap. 20. verba illa [sect. 9] Psalm. 71. Et dominabitur a mari usque ad mare: & a flumine usque ad terminos Orbis terrarum. Coram illo procident AEthiopes, & inimici eius terram lingent. Reges Tharsis, & insulae munera offerent. Reges Arabum, & Saba dona adducent. Isaiae [sect. 10] cap. 43: Noli timere, quia ego tecum sum, ab Oriente adducam semen tuum, & ab Occidente congregabo te. Dicam Aquiloni: Da; & Austro: Noli prohibere. Affer filios tuos de longinquo, & filios meos ab extremis terrae. Et cap. 49. Dedi te in foedus populi mei, ut suscitares terram, & possideres haereditates dissipatas, & diceres ijs, qui vincti sunt: Exite; & qui in tenebris sunt: Revelamini. Et rursus cap. 51. Dilata locum tentorij tui, & pelles tabernaculorum tuorum extende, ne parcas, longos fac funiculos tuos, & clavos tuos consolida, ad dexteram enim, & ad laevam penetrabis, & semen tuum gentes haereditabit, & civitates desertas inhabitabit. Quae loca & plurima alia similia, quae de Regno Christi, & Ecclesiae propagatione in finibus terrae, insulis & mari loquuntur, non obscure ostendunt ad Australes & Occidentales peninsulas, & incultas Novi Orbis nationes aliquando producendam. Eandemque [sect. 11] benedictionem ad Regnum temporale Nostrorum Hispaniae Regum apte etiam applicari posse, ipsimet auctores advertunt, quasi eisdem praenuntiata, & re ipsa concessa fuerit ob curam propagandae & conservandae Catholicae Fidei, quam semper habuerunt. Quod ipsum [sect. 12] quoque antiquum Hispaniae nomen non absque divino Numine designasse, litteris mandavit Fr. Ioan. a Ponte de conveni. utr. Monarc. lib. 3. cap. 30. §. 1. dicens: Thubaliam, sive Paniam, vocatam fuisse, quod Chaldaice & Graece idem quod universa siganiscat, quas in vaticinium eximiae & universalis totius fere Orbis dominationis, quam praedicandae Fidei causa consecutura erat. Neque longe ab eodem vaticinij genere abesse videtur [sect. 13] illud Psalm. 3. Postula a me, & dabo tibi gentes haereditatem tuam: & possessionem tuam terminos terrae: maxime si D. Hilarij ibidem expositionem sequamur, qui observat, id forsitan dici pro ijs, qui in inferna terrae regione, vastaque abyssu incolatum habent, quos tanquam terminos terrae, Christo in possessionem donatos, Regius Propheta canit, ut iuxta Paulum: In nomine Iesv omne genu flectatur coelestium, terrestrium & infernorum. Quibus sane [sect. 14] verbis, ut notat Maluenda d. lib. 3. de Antichris. cap. 16. pag. 150. innuisse & annuntiasse videtur D. Hylarius Antipodas, atque Americanos tandem ad Fidem Christi fore reducendos. Hi enim proprie sunt inferni, vastaeque abyssi, seu inferae regionis cultores, iuxta ea, quae latius diximus sup. cap. 11. num. 26. Et eandem Occidentis conversionem & redemptionem in forma sanctissimae [sect. 15] Crucis, ex qua Sotera noster pependit, agnoscunt Nissenus in orat. 1. de resurrectione, Nazianzenus in Apologet. orat. 1. Damascen. lib. 4. de Fide, cap. 12. circa medium, D. Hieronym. super Marc. cap. 15. sic inquiens: Ipsae species [sect. 16] Crucis quid est, nisi forma quadrata mundi? Oriens de vertice fulgens, Arcton dextra tenet, Auster in laeva consistit, Occidens sub plantis firmatur. Vnde Apostolus dicit: Vt sciamus, quae sit altitudo, & latitudo, & longitudo, & profundum. Et Lactan. Firmian. lib. 4. de vera sapient. cap. 26. ubi de Christo Domino in Cruce pendente sermonem instituens: Extendit, inquit, in passione manus suas, Orbemque dimensus est, ut iam tunc ostenderet ab Ortu Solis usque ad Occasum magnum populum ex omnibus linguis, & tribubus congregatum sub alas suas esse venturum, & signum illud maximum, ac sublime frontibus suis suscepturum. Atque [sect. 17] huc etiam conferunt secundum Camill. Borrel. d. cap. 43. num. 52. & 53. quae dicit Matth. cap. 24. A quatuor ventis colliget eos; quod interpretatur Aug. in Ioan. tract. 118. A quatuor mundi partibus Aquilone, Meridie, Oriente & Occidente, sive ex abditissimis terrae locis, ut subiungit Paul. Palac. ibid. Tertio, in comprobationem eiusdem annuntiationis Evangelij in his Novi Orbis regionibus per Hispanos ultimis Ecclesiae temporibus praedicandi, Gentiumque ibidem commorantium ad Christi ovile deducendarum, plurima alia Isaiae vaticinia considerari possunt, [sect. 18] qui, ut dicit D. Hieron. in epist. ad Eustochium, vocatur Apostolus & Evangelista, & eius scriptura continet omnia Sacramenta. Sed praecipua [sect. 19] verba, & expositiones eorum latissimo sermone proponit Dom. Greg. Lop. Madera. d. cap. 16. ubi nimis extollit illud cap. 42. vers. 10. Cantate Domino canticum novum, laus eius ab extremis terrae: qui descendit is in mare, & plenitudo eius insulae, &c. & cap. 24. vers. cum glorificatus fuerit Dominus hinnient de mari, propter hoc in doctrinis glorificate Dominum, insulis maris nomen Domini Dei, a finibus terrae laudes, audivimus gloriam iusti. Et Camil. Borred. d. cap. 43. ubi etiam expendit similes alias auctoritates Ieremiae cap. 3. 23. 31. 32. 50. Ezech. cap. 37. Oseae 3. Soph. 5. Ioan. cap. 10. Alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili, & illas oportet me adducere, & vocem meam audient, & fiet unum ovilie, & unus Pastor. Matth. cap. 8. & Luc. 13. Quapropter multi ab Oriente & Occidente venient, & recumbent cum Abraham, Isaac & Iacob in Regno coelorum. Verum inter reliquas, admodum notabilis est, & peculiari observatione dignissima, illa obscura, & interpretum varijs commentationibus obscurior reddita, eiusdem Isaiae prophetia cap. 18. Vbi [sect. 20] inquit: Vae terrae cymbalo alarum, quae est trans flumina AEthiopiae, qui mittit in mare legatos, & in vasis papyri super aquas. Ite Angeli veloces ad gentem convulsam & dilaceratam, ad populum terribilem, post quem non est alius, ad gentem expectantem, & conculcatam, cuius diripuerunt flumina terram eius. In quibus verbis exponendis valde, & varie laborant antiqui & recentes sacrae Scripturae Interpretes, ut constat ex ijs, quae adducunt Pintus, Ferrerius, Vatabl. Arias Montanus, Leo Castrius, & novissimus Gaspar Sanchez ibidem, Federicus Lumnius lib. 4. de extrem. iudic. capit. 4. Ioan. Ferdin. in Thesaur. sacr. Script. lib. 1. capit. 58. Ribera super Sophon. cap. 3. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 12. Mart. Delrius in adag. sacris, 1. tom. adag. 723. & sequenti, Pined. de reb. Salom. lib. 4. cap. 14. §. 3. pag. 191. & Fr. Ioan. a Ponte d. lib. 3. cap. 1. cum multis sequentibus, qui nullum non lapidem movet, ut vaticinium istud de Hispaniae nostrae conversione accipiendum ostendat. Sed [sect. 21] communior interpretatio est, sicuti ex eisdem Auctoribus constat, ut accipiatur de navigationibus a Lusitanis causa praedicandi Evangelij initis & susceptis ultra flumina AEthiopiae, in totam illam oram, & regionem Orientalem Indiae ac Sinarum, ab Indo flumine ad extremam usque Chinam & Iaponios, quod etiam secure admittit P. Rebellus de obligat. iust. lib. 18. q. 23. sect. 3. Pat. Ioan. Lucena in vita S. Xavierij, lib. 5. c. 21. & novissime Seraph. Freitas de iusto Imp. Asiat. cap. 4. num. 8. & latius caeteris prosequitur Maluenda d. cap. 12. vers. Caeterum, ex pag. 131. qui hanc opinionem valde probabilem dicit; & aptam & mirifice cohaerentem cum verbis, & instituto sacri Vatis per duodecim integras columnas egregie demonstrat. Qua in expeditione cum multum laboraverint [sect. 22] religiosissimi Patres Societatis Iesv, inquit Lumnius ubi sup. lib. 2. cap. 6. eis congruere appellationem Angelorum velocium, de quibus loquitur Isaias. d. cap. 18. & nubium volantium, de quibus agit cap. 6. & eum refert & sequitur Rutilius Benzonius lib. 1. de anno Iubilaei, cap. 8. pag. 39. licet D. Thomas in opusculo de Religione, omnibus Religionibus Mendicantibus eadem verba Isaiae optime etiam, & pijssime, applicet. Quae sententia & expositio alijs ansam praebuit, ut non minus [sect. 23] proprie, & vere, eundem locum accipiant, & exponant de inventione & conversione huius Novi Orbis ab eisdem Hispanis facta, ut constat ex Montan. ubi supr. Delrio. d. adag. 723. in fin. Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. c. 15. Borrel. d. cap. 43. ex n. 30. ad 46. Maluend. d. cap. 12. pag. 137. in fin. Greg. Garc. lib. 1. cap. 3. §. 6. Thom. Bozio d. lib. 20 cap. 3. pag. 321. & cap. 6. fere per tot. Basil. Pontio. d.q. 8. exposit. cap. 4. & omnium elegantissime Luisio Legionens. in d. c. ult. sup. Abdi. ex pag. 663. Quos licet reijciant Ribera & Rebell. sup. & Gasp. [sect. 24] Sanch. in eod. cap. 18. num. 1. pag. 196. dicens, eorum expositionem non solum novam, sed etiam alienissimam a toto textu, reliquis interpretibus visam esse, & se non credere, quod ita eius asseclae sentiant, sed quod elati patriae studio, eius laudi intemperantius indulgeant, quam sacrae historiae fides persuadeat: mihi tamen ab Isaiae verbis excedere non videtur. Quasi sensus [sect. 25] eorum sit, Hispaniam, quam per periphrasim, Alarum cymbalum vocat, vel ut vertunt Septuaginta, Navium alarum, id est, terram navigijs abundantem, aut navigationibus, arteque navigandi celebrem, quae naves & earum vela impulsa ventis sonitum cymbalorum imitantur, vel internavigandum instar avium volantium perstrepunt, ut cum Symmacho, & alijs exponit Pineda ubi sup. Dei iussu & mandato legatos suos, id est, Evangelij nuntios, & praedicatores cum maxima celeritate missuram ultra flumina AEthiopiae, id est, ad huius Orbis nuper reperti incolas: In vasis papyri super aquas, id est, in [sect. 26] navibus velocibus & papyraceis, quibus olim navigatio Indica & AEgyptia fiebat, ut tradit Herodot. lib. 2. Plin. lib. 6. cap. 22. & lib. 7. capit. 56. & lib. 13. capit. 11. Strabo lib. 17. Solinus capit. 56. & Lucanus lib. 4. — Sic cum tenet omnia Nilus, Conseritur bibula Memphitis cymba papyro. Quos incolas huius Novi Orbis, etsi proprijs non appellet nominibus, suis tamen coloribus ita pingit, ut eos prope oculis subijciat. Nam [sect. 27] eos gentem convulsam vocat, quod ab aliorum antiqui Orbis hominum commercio longe divisi essent, vel ipsi inter se dispersi viverent, aut per immensa terrarum spatia longe, lateque diffusi, Dilaceratam, vero, conculcatam & terribilem, ob corporis ipsorum habitum & squalorem, abiectissimam vitae conditionem, ingenium ad serviendum natum, & ob incultos, ac ferinos mores, quibus ut plurimum praediti erant: Postquam non est alia & expectantem, quod ultimi essent hi populi ex omnibus gentibus, quibus Evangelium promulgaretur, & diu, multumque a diluvio ad extrema usque mundi tempora laetum, & salutare illius nuntium expectarent, id est, tanti beneficij munere, quanquam necdum sibi cogniti, caruissent. Cui expositioni non minus apte respondent reliqua verba, quae postea ab eodem Isaia in illo loco subduntur, ut eleganter ostendunt Legionens. & alij ex supra relatis. Nec refragatur [sect. 28] particula Veh. qua exorditur, quae dolentis & comminantis esse solet, ac propterea non convenit Hispanis, quibus potius iucundum, & gloriosum erat, ac proinde gratulandum magis quam dolendum & succensendum, dissitas illas nationes sui Regis imperio subiugare, & intra Ecclesiae septa per Evangelium adigere. Nam respondemus, diversimode dictionem illam in Scriptura sacra usurpari solere iuxta ea, quae late congerit Bercorius in suo dictionario, verb. Veh; & aliquando signum admirantis esse, ut ibidem intelligi docet Adamus Delph. relatus a Borrell. d.c. 43. num. 31. Et alios, ut Sanctes. Pagn. Isidor. Clarius, & Forer. pro Veh, ponere, aut vertere, O, vel Hevs, quasi Hispanos, ad quos sermonem destinat, attentos, & tanti nuntij praemonitos reddat, ut aiunt Maluenda, Rebellus, & alij ex sup. relatis. Qvarto, pro eadem annuntiatione, & promissione conversionis & subiugationis Novi Orbis per Hispanos faciendae, perpendi potest [sect. 29] aliud vaticinium Abdiae Prophetae, cap. ult. ubi post alia sic habet: Et transmigratio Ierusalem, quae in Bosphoro est, possidebit civitates Austri, & ascendent Salvatores in montem Sion, iudicare montem Esau, & erit Domino Regnum. Etenim quamvis contradicant Forsterus, & Ribera ibidem num. 107. & seqq. & Pined. d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 14. §. 2. pag. 189. alij plures Auctores ad hanc conversionem Novi Orbis intrepide applicant, & praecipue Arias Montan. & Legionens. ibidem, Guido Boderian. Zumarraga, Acosta, & Greg. Garc. in locis sup. relatis, & doctissime Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 17. per totum. Quibus facem praetulisse videtur [sect. 30] Paulus Burgens. dum multis annis ante eiusdem Orbis detectionem scripsit, sibi videri eo capite praedici gentium quarundam ipsi ignoratum extremo mundi tempore ad fidem Christi conversionem futuram, quod in nulla alia verius, aut commodius impleri potuit. Iuxta quam sententiam, Abdiae sensus erit, fideles, qui Hispaniam habitaturi erant, [sect. 31] quam ob veri Dei cultum & zelum, transmigrationem Ierusalem vocat, vel ob id, quod plures coloniae Iudaeorum ad eam diversis temporibus transmigrarunt, ut late ostendit Maluenda d. cap. 17. & Fr. Ioan, a Ponte de conveni. utr. Monarch. lib. 2. c. 16. §. 1. pag. 184. & cap. 17. §. 1. pag. 188. & cap. 24. §. 1. pag. 251. & seqq. & lib. 3. cap. 3. §. 4. pag. 21. & cap. 5. §. 4. pag. 36. &c. 13. §. 3. pag. 91. Civitates Austri possessuros, id est, Novum hunc Orbem, qui Hispaniae Australis est, aut certe in plurimum sub Australi plaga constitutus. Et ita demum Evangelio per universum mundum praedicato, supremi iudicij diem eventurum, quando [sect. 32] Deus publice de singulorum vita, atque factis sententiam feret, Salvatoribus, id est, Apostolis, reliquisque Sanctis ad iudicium secum vocatis, quibus hoc Christus promisit apud Matth. cap. 19. vers. 18. Quae interpretatio manifestior redditur ex eo, [sect. 33] quod iuxta Hebraicam lectionem, ubi Vulgata Bosphori nomen vertit & apposuit, reponitur nomen Sepharad, quo Hebraei Hispaniam nominare solebant: & idem Chaldaica paraphrasis magis etiam aperte ostendit, dum transtulit: Transmigratio Ierusalem, quae est in Hispania. Et quod inter diversa nomina, quibus Hispania [sect. 34] nostra olim vocabatur, quorum late meminit Lud. Noni. in Hispan. cap. 1. Maluenda lib. 5. de Antichrist. cap. 12. Gorop. Becanus lib. 4. rer. Hisp. Mariana de reb. Hispan. lib. 1. cap. 1. Madera de excell. Hisp. Monarch. cap. 3. Pineda de reb. Salom. d. lib. 4. cap. 14. §. 2. pag. 188. & 189. & Fr. Ioan. a Ponte d. lib. 3. cap. 28. §. 2. unum & satis nobile esset illud, Sepharad, quo Abdias usus refertur, optime ultra supra dictos, de eiusdem etiam Abdiae expositione agentes, probant Biblioth. Hispan. tom. 1. cap. 1. Lyranus, Burgens. Pagnin. Vatabl. Clarius, Zamorens. Marin. Palac. Arias Montanus, & alij relati a Maluenda d. cap. 17. pag. 152. Fevardentius in notis ad D. Irenaeum lib. 1. cap. 3. Paraphras. Chald. Rabbi Ionath. Abenhuciel, &: Seder Holam Hebraeorum, Minorita in triumpho Christi, tit. 19. fol. 211. Anton. Possevin. in Biblioth. 2. to. lib. 16. cap. 14. pag. 356. Zamalloa lib. 4. hist. Hispan. cap. 14. Fr. Ioan. a Ponte d. §. 2. & lib. 3. cap. 17. pag. 53. cap. 19. §. 1. pag. 122. & Didac. Matute in prosapia Christi, 2. aetate, cap. 3. fol. 78. & novissime Fr. loan. Salaz. in Polit. Hisp. annot. 9. pag. 391. Vbi aiunt, [sect. 35] Iudaeos olim per varias Orbis regiones dispersos, ex nomine Sepharad Sepharadios dictos, quod illi se ab ijs, qui in Hispanias transmigrarunt, originem ducere, gloriarentur. Et [sect. 36]Arias Montan. supra solerti satis ratione ductas, existimat, transpositis litteris a Sepharad Hesperidam, sive Hesperiam deduci, quo etiam nomine Hispania antiquitus vocabatur, ut advertunt sup. citati, & diximus sup. cap. 9. num. 63. Qvinto, in [sect. 37] eandem rem adducitur, & explicatur a Luis. Legionens. super Cantic. c. 8. pag. 432. & seq. illud, quod habetur in eod. cap. vers. 8. Soror nostra parvula est, & ubera non habet: quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda, est? Scribunt enim Hebraei quidam Doctores, haec dici de gente ultra flumina AEthiopiae ad Dominum tandem adducenda. Quae certe gens haec ipsa est, de qua agimus: eamque sponsa intelligit sub persona sororis natu minoris, & parum forma praestantis. De cuius collocatione ideo sollicitari dicitur, quia in die quando alloquenda est, id est, quando mediante Hispanorum praedicatione vocanda est ad Fidem, &: ad coelestes agni nuptias suadenda parvula est, & ubera non habet, id est, imbecilla est, & mentis acumine, & rectae institutionis, atque doctrinae uberibus caret, quibus ali possit. Eo quod homines isti agrestes, ac barbari, &: duris in plurimum moribus instituti, parum apti Evangelio suscipiendo videntur. Quod sicut in bona satum terra sructum edit uberrimum, sic ineptae commissum, ac sentibus plenae, male provenit. Vnde [sect. 38] gens ista, quae his omnibus malis laborare dignoscitur, minus uberes fructus tulit, quam olim tulerunt gentes, quibus principio Ecclesiae annuntiatum est Evangelium. Atque ideo subiungit: Si murus est, aedificemus super eum propugnacula argentea: si ostium, compingamus illud tabulis cedrinis; significans, [sect. 39] ad praedictas difficultates tollendas, cum earum gentium conversionis tempus advenerit, quod in eis, aut deest, aut pravum est, arte, & industria corrigendum esse, & interdum vim aliquam, & armorum terrorem adhibendum fore. Cuius rei, ut ipse Legionensis scribit, quaedam significatio, atque praedictio in praedictis metaphoris inest. Nam neque muro addi propugnacula possunt, neque cedrinae fores confici sine ferro, atque vi. Nisi dicere velimus, istis argenteis & cedrinis propugnaculis, atque ostijs, [sect. 40] divitias harum Novi Orbis regionum significari, quarum illecebrae maiores Hispanis animos addiderunt, & quotidie addunt, ut conversionis earum curam susciperent, & susceptam conservare, atque indies magis ac magis promovere conentur, ut pulchris verbis scripsit Ioseph. Acosta lib. 3. de procur. lnd salute, cap. 18. pag. 352. Dei bonitatem, summamque providentiam admirans: Qui pro nostrorum hominum ingenio, ut gentes adeo remotas & barbaras Evangilio adiungeret, aurum argentumque his terris tam copiose donavit, hisque veluti illexit nostrorum cupiditatem, ut si charitas non invitaret animarum, auri saltem cupiditas inescaret. Quo in sensu accipit etiam Thom. Bozius d. lib. 20. cap. 3. pag. 319. [sect. 41] illud vaticinium Isaiae cap. 60. Qui sunt isti, qui ut nubes volant, & quasi columbae ad fenestras suas? Me enim insulae expectant, & naves maris in principio, ut adducam filios tuos de longe; argentum eorum, & aurum eorum cum eis, nomini Domini Dei tui, & sancto Israel, quia glorisicavit te. His etenim verbis nihil proprius significare potuit Isaias, quam nova haec, & insolita, ac pene aerea Hispanorum itinera, qui suis celerrimis, & continuis navigationibus, veluti aerem secantes, columbarum more ad has Occiduas, & ad Eoas Indias properarunt, ut Christi doctrinam disseminarent, eique, & eius Ecclesiae de populis adeo longinquis tot filios adducerent: & simul argentum & aurum, quo, ut satis constat, hae Provinciae affluentissime gaudent, & uberrime Hispanas nostras oras quotannis adimplent. Quinimo [sect. 42] aliud etiam expressius signum in verbis Isaiae reperiri posse considerat Bozius ubi supr. si tentare velimus Prophetam sub vocabulo illo columbae voluisse quodammodo alludere ad Christophorum Columbum, qui nobis iter primus ad regiones illas aperuit Has enim alludendi formas Hebraeis frequentissimas esse, ipse Bozius ostendit. Sexto, non [sect. 43] minus apte eadem huius Novi Orbis conversio designata videri potest ab eodem Isaia cap. 66. ubi cum docere vellet, ad mundi finem omnes gentes congregandas esse, ut ad Domini gloriam videndam accedant, ut ostendat qualiter hoc ad effectum perducendum sit, haec in verba prorumpit. Venio ut congregem cum omnibus gentibus & linguis; & venient, & videbunt gloriam meam. Et ponam in eis signum, & mittam ex eis qui salvati fuerint, ad gentes in mare, in Africam & Lydiam tendentes sagittam, in Italiam & Graeciam, ad insulas longe, ad eos, qui non audierunt de me. Et annuntiabunt gloriam meam Gentibus, & adducent omnes fratres vestros de cunctis Gentibus donum Domino. Etenim [sect. 44] signi nomine, sub quo tot gentes congregandas esse, Isaias vaticinatur, signum Crucis haud dubie intelligitur, de quo idem Isaias cap. 5. in simili dixit: Et elevabit signum in nationibus procul, & sibilabit ad eum de finibus terrae: & ecce festinus velociter veniet, & Matt. cap. 24. Tunc parebit signum Filij hominis in coelo. Vbi Hieron. inquit, signum esse Crucem. Et eodem [sect. 45] modo accepit glossa verba: Signum Dei, in 1. Titia 40. §. Seia, D. de auro & arg. leg. & in tit. C. nemini licere signum Salvatoris Christi humi insculpere, aut pingere, ubi alia tradunt Cuiac. & Gothofred. idem Ghothofred. in notis ad Novell. Leon. 72. Bernard. Vvalth. lib. 2. Miscel. cap. 2. & lust. Lips. in notis ad lib. 3. de Cruce, cap. 15. In quo sancto & salutifero [sect. 46] signo, ac ligno plures huius Novi Orbis Provincias vocatas, & plurima ibidem miracula operata esse late ostendit Ioan. Barros decad. 3. cap. 11. & decad. 5. c. 2. Gomara in 2. part. hist. Ind. Occid. cap. 34. 46. & 81. & Alanus Cop. dialog. 4. cap. 16. & nos infra lib. 2. cap. 5. ex numer. 12. alia Deo dante dicemus. Eorum autem nomine, qui salvati sunt [sect. 47] Hispanos significat Isaias, quorum opera, ut notum est ad remotissimas quasque nationes verae Fidei lumen illatum videmus: praesertim ultimis hisce temporibus ad Orientales & Occidentales, quarum miseri habitatores nunquam Dei Optim. Max. gloriam agnoverant, & in caeca tot errorum caligine pererrabant. Quo factum est, ut plurimi a servitute peccati, in Christianam libertatem afferti, ipsi Deo in donum adducerentur, quo nullum ei gratius offerri potest. Quam expostionem expresse admittit Legionens. ubi sup. Ioseph. Acosta de proc. Ind. salu. lib. 43. numer. 53. & Thom. Bozius d. cap. 3. pag. 320. qui ad eam magis constabiliendam, perpendit, in editione vulgata [sect. 48] sic legi: Mittam ex eis evasores ad gentes Tharsis, Phul trahentes arcum, Tubal & Iavan ad insulas longinquas. Nam cum Sanctus sermo brevitatis amantissimus paucis multa etiam inter se dissimillima complectatur, nimine [sect. 49] Iavan, non Ioniam modo, a qua Graeci profecti sunt, designavit, sed quaecunque eo vocabulo regiones continentur. Constat porro in his novis Provincijs ab Hispanis repertis, tres esse nominis illuis amplissimas insulas, Iavam scilicet maiorem, ac minorem, quae Moluchis adiacent, & Iapam positam ex regione Sinarum; de quarum situ, & descriptione aliqua diximus sup. cap. 3. num. 45. In [sect. 50] quibus cultus Christi Hispanorum religiosorum praedicatione maxima incrementa fecit, & in donum Domino perductae videntur: adeo, ut superioribus annis plures legati Romam venerint, ut obedientiam Pontisici Romano Iaponensium Regum nomine pollicerentur, & dona pretiosissima asportarent: de quibus meminit Bozius & Borrel. ubi sup. num. 55. & peculiarem historiam scripsit Guido Gualter. Maluenda de Antichris. lib. 3. cap. 13. pag. 138 Petr. Matthaeus in notis ad constitut. summ. Pontis. sub Gregor. XIII. pag. 843. & seqq ubi huius legationis annum hoc numerali disticho eleganter designat: InDIa tres Reges fIDeI sVb pIgnore Papae ObtVlIt Ista, IVbet, quI regIt astra DeVs. Et de alia ultima anni 1615. missa ab Idate Massamune Rege Voxij in Imperio Iaponico ad Paulum V.P.M. plenam relationem facit Fr. Abraham Bzovius in continuat. annal. Baronij tom. 13. in fin. Adstipulatur his, [sect. 51] quod de Thubal ab Isaia in praedicto loco subijcitur, quam vocem licet Vulgata Italiam interpretetur, commode tamen pro Hispania accipere possumus, quae Thubalia vere dicta fuit, ut pote a Thubale nepote Noe, & quinto filio Iaphet coli & habitari coepta, ut constat ex ijs, quae diximus sup. cap. 9. num. 58. & ex Floriano lib. 1. hist. Hispan. cap. 4. Pineda in Monarch. lib. 1. cap. 18. Paralipom. Hisp. lip. 1. cap. de primis Hisp. incolis Anacephaleosis c. 3. Archiep. Roder. lib. 1. cap. 3. Tarapha de Reg. Hisp. cap. 1. valera 2. part. cap. 1. Marian. de reb. Hispan. lib. 1. cap. 7. Madera de excell. Hispan. cap. 3. Camill. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 68. num. 48. & plurimis alijs relatis a Fr. Ioan. a Ponte d. lib. 3. cap. 32. & 33. ubi in hoc eodem loco Isaiae explicando versatur, quamvis ei alias expositiones accommodet. Septimo, [sect. 52] idem cum Isaia annuntiare videtur Sophonias cap. ult. ubi eandem mundi consummationem designans, & quomdo tunc omnes gentes congregandae sunt, ut Deo uno, ore & humero uno deserviant, ita subdit: Vltra flumina AEthiopiae inde supplices mei, filij dispersorum meorum deferent munus mihi. Quibus verbis signisicare voluit de ultimis Indiae, Sinarum, Iaponiorum, & alijs huius Novi Orbis finibus supplices, oratores & legatos gentium dispersarum, & a vera Dei cognitione alienarum in Christi, & Ecclesiae obedientiam venturos, magnificaque ei munera allaturos. Nimirum ipsis Evangelij luce per Hispanos, ut videmus, aperta. Etenim [sect. 53] ad hos dispersos in unum congregandos Iesvm moriturum esse Cayphas prophetavit, ut habetur Ioan. cap. 11. Sed cum esset pontifex anni illius prophetavit, quod Iesvs moriturus erat pro gente, & non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Has autem gentes [sect. 54] ultra flumina AEthiopiae esse, inquit Sophonias, prout & Isaias d. cap. 18. in Hebraeo tamen est, [sect. 55] Chus, quo Hebraei eas omnes regiones significabant quas magnis terrarum spatijs versus Orientem filij Chus, & eius posteri occuparunt; in quibus non solum AEthiopia interior, sed & aliae iuxta Sinum Persicum, atque ultra ipsum positae usque ad Sinas, & Novi Orbis terras continentur. Quod idem magis insinuat paraphrasis Chaldaea, quae ut testatur Arias Montan. Vatabl. & Ribera ibidem, & Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 13. loco illorum verborum: Vltra flumina AEthiopiae, vertit, ab ulteriori ripa fluviorum Indiae. Et ita licet Ribera huic Sophoniae explanationi, quam tradimus, parum aequas aures adhibeat; illam tamen secure probant Feder. Lumn. d. lib. 2. de extrem. Dei iudic. cap. 10. Ioseph. Acosta d. lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 15. pag. 41. Fr. Luisius Legionens. super Abdiam d. cap. unico, pag. 667. Thom. Bozius d. cap. 3. circa finem, Maluenda d. cap. 13. pag. 138. Camill. Borrel. d. cap. 43. num. 57. in fine: & novissime [sect. 56] Fr. Basilius Pontius Legionensis in docto illo variarum disputationum libro, q. 8. expos. cap. 4. pag. 475. ad finem. Quo in capite, hoc idem argumentum conversionis Novi Orbis in veteri testamento varijs locis praenuntiatae, sibi tractandum proposuit, & cum in supra dictis exponendis, parum aut nihil immoretur, sola Luisij Legion. Magistri sui allegatione contentus, ex eiusdem tamen doctrina & auctoritate subiungit, ad eandem praedictionem omnino spectare [sect. 57] Psalm. 64. ubi cum Regius Vates animo volveret Iudaeorum ad Christi Fidem reditum postliminio, & Gentium extremis mundi temporibus vocationem, & ab omnibus in Ecclesia laudes Deo canendas, diceret; dum vocationis Gentium meminit, videtur has regiones Novi Orbis, & quod in earum conversione accidit mirifice in illis versibus delineare: Exaudi nos Deus Salutaris noster, spes omnium finium terrae, & in mari longe. Praeparans montes in virtute tua, accinctus potentia, qui conturbas profundum maris sonum fluctuum eius. Turbabuntur gentes, & timebunt, qui habitant terminos a signis tuis: exitus matutini, & vespere delectabis. Visitasti terram, & inebrasti eam: multiplicasti locupletare eam, &c. Constat enim, Deum tamdiu expectatum his gentibus Americanis, laeto Evangelij nuntio, se nunc manifestare voluisse, quae in ultimis terrae finibus, & post longa maris intervalla occultae iacebant. Et ad hoc [sect. 58] facilius consequendum, constat etiam, eundem pijssimum Dominum ab antiquo virtute, & potentia sua montes harum regionum praeparasse, id est, argento & auro, ac pretiosissimis quibusque replesse, ut sic homines ad eos perquirendos illicerentur, & Evangelium annuntiarent, ut etiam probavimus supra hoc capit. num. 40. & dicemus infr. c. seq. n. 96. Quod in [sect. 59] causa fuit, ut profundum maris, & sonus fluctuum eius conturbaretur, hoc est, ut vastissimus, & antea impervius Oceanus, copiosis & frequentibus nostrorum hominum casibus & navigationibus adiretur. Ad quorum [sect. 60] primum adventum, & signi Crucis, & Evangelij ostensionem & praedicationem, nemo ignorat, quantum hae Indorum gentes turbartae & commotae fuerint. Necnon etiam alijs signis, id est, miraculis, ac portentis, quae in eiusdem Evangelij comprobationem passim facta comperimus, de quibus alio loco tractabimus. Vnde [sect. 61] effectum est, ut exitus matutini, & vespere delectabiles fuerint, id est, extremae Orientis & Occidentis regiones ad Fidem adductae, Deo gratissimae extiterint, & multis donis & beneficijs repletae, quae in sequentibus carminibus a Propheta Regio exponuntur, qui simul Evangelij cursum in illis locis sub metaphora anni foecundi, & ubertatis aliarum rerum temporalium eleganter describit. Expendit quoque & exornat idem auctor in eandem rem [sect. 62] aliud vaticinium ex lib. Iob cap. 28. quod a nemine praeter Luis. Legionensem animadversum profitetur, cum tamen illud olfecisse videatur Anton. Herrera in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. Eo enim in loco cum Iob ostendere vellet, omnia quantumvis abdita, & ab oculis hominum remota fieri posse, ut aliquando vel temporis lapsu, vel hominum industria, & diligentia lucem accipiant, solam autem sapientiam nisi a Deo donetur, nec pecunia emi, nec arte humana comparari posse, sic ait: Dividit torrens a populo peregrinante eos, quos oblitus est pes egentis hominis & invios. Terra de qua oriebatur panis in loco suo, igni subversa est, locus saphyri lapides eius, & glebae illius aurum. Semitam ignoravit avis, neque intuitus est eam oculus vulturis. Non calcaverunt eam filij institorum, nec transivit per cam leaena, &c. Quibus verbis, satis graphice hic Novus Orbis, & eius gentes, & divitiae depingi videntur, quae cum ingentis Oceani spatijs (quem Iob metonymice, vel per elatosin, seu diminutionem torrentem appellat) a nobis divisae, tamdiu in oblivionis tenebris delituissent, & hominibus quantumvis curiosis, & navigationibus & negotiationibus deditis, ignoratae essent: quinimo & avibus, & alijs animantibus imperviae, tandem occultis & secretis Dei iudicijs, maiorum nostrorum aetate Hispanae nationi patuerunt, auri & argenti, saphyrinorum, aliorumque pretiosiorum lapidum, & margaritarum eximiam copiam habentes, licet in aliquibus locis propter ignivomos montes, & vulcaneos flatus, qui in his regionibus reperiuntur, terras fructiferas flammis subverti contingat: de quo plura diximus supra capite 7. numero 55. Atque haec [sect. 63] de sacrorum librorum vaticinijs, & oraculis tradidisse sufficiat, quae specialius Fidei, & simul Imperij semina per Hispanos in Novo isto Orbe iacienda esse, tot retro saeculis annuntiare videntur. In quibus congerendis & expendendis, non frustra me laborasse arbitror; quoniam etsi aliqui collegerint aliqua, nullus tamen adhuc omnia proposuit, & consideravit ut singula. Et qui de Nostrorum Regum iure in eiusdem Orbis occupatione & retentione muniendo & stabiliendo sermonem paramus, non parum profecisse credemur, si haec divinae vocationis coementa firmaverimus. Praecipue [sect. 64] cum magni etiam momenti videatur, ut Indi facilius ad Fidem protrahantur, si concionatores nostri eis inter reliqua has adeo antiquas sacrorum Vatum praedictiones, de ipsorum conversione loquentes, aperiant, ut bene advertit Maluenda. d. lib. 3. de Antichrist. cap. 10. in fin. adducens exemplum [sect. 65] Alexandri Magni relatum a Iofeh. lib. 11. antiq. cap. 8. qui Iudaeis admonentibus, ipsum esse, quem Daniel Propheta longe ante praeviderat eversurum Persarum Imperium, vehementer laetatus fuit. Cui addere licet ob eandem maxime causam divino consilio factum esse, [sect. 66] ut Iudaei per omnes gentes usquequaque dispersi habitent, ut, quae a Christianis praedicantibus Evangelium Prophetarum vaticinia proferrentur, ea ethnici in Iudaeorum libris legentes, non esse Christianorum figmenta intelligerent, quin potius Evangelium tot, tamque manifestis antiquorum Vatum oraculis confirmatum, proniori assensu, studioque amplecterentur, ut testantur D. Hieronym. sup. Isaiam cap. 16. August. lib. 18. de Civit. Dei, cap. 46. & 47. Theod. orat. 10. de provident. & Fr. Thom. a Iesu de procur. om. gen. salute, lib. 4. c. 4. infin. pag. 143. # 16 CAPVT XVI. De ingenti gloria & maiestate, quae Hispaniae Regibus & gentibus ob inventionem, lustrationem & conversionem huius Novi Orbis accessit. SVMMARIVM Capitis XVI. -  1 Patria unicuique praestantior alijs videtur. -  2 Patriae amor quam dulcis & potens sit. -  3 Auctor cur non vereatur Hispaniae gloriam extollere? -  4 Hispania non minus laudari solet ab exteris, quam a proprijs. -  5 Hispania & Hispaniae Reges summam laudem merentur ob solam detectionem, & conversionem Novi Orbis. -  6 Rebus arduis & estrenuis immortale nomen debetur. -  7 Gloria virtutem comitari debet, & eius veluti umbra esse. -  8 Auctores recensentur, qui summe laudant Hispanos ob detectionem & conversionem Novi Orbis. -  9 Ioan. Voerthusij notanda verba de inventione Novi Orbis. -  10 Navigationes & peregrinationes Hispanorum in Novo Orbe admiratione dignissimae sunt. -  11 Hispani ab antiquo bellicosi, & navigationum, ac rerum novarum studiosi fuerunt. -  12 Navigationes, & navigantes, ac peregrinates multis nationibus exossi. -  13 Locrenses res novas horrebant. -  14 AEgyptij nautas alloquio non dignabantur. -  15 Lacones, Sinae, & aliae nationes suos cives peregrinari vetabant. -  16 Regni Var incolae navigantes a ferendo testimonio repellunt. -  17 Navigantes insanire, aut mori cupere, aut mendicos esse, aliqui dixerunt. -  18 Navigationis in detestationem, plura remissive -  19 Mare non fecit Deus ad navigandum secundum sententiam D. Ambros. -  20 Mare cur periculis plenum fecerit Deus? -  21 Novarum rerum studium, & experimentum laudatur. -  22 Heroes & sapientes antiqui ad scientiam consequendam peregrinabantur. -  23 Homerus cur in Hispania peregrinatus fuerit? -  24 Vlysses ob peregrinationum labores ab Homero laudatur. -  25 Abraham cur Deus peregrinum esse voluerit? -  26 Peregrinationum utilitas maxima esse solet, remissive. -  27 Athenienses minoribus, qui biennio non peregrinassent, rerum suarum administrationem interdicebant. -  28 Patriam interdum negligere expedit, ut sapientiam, quis possit adquirere, cum Cassiod. & Lipsio. -  29 Antisthenes Athenienses, domi semper manentes, qualiter exprobraverit? -  30 Romani cur finxerint currum Cybeles a Leonibus trahi? -  31 Navigationum usus utilissimus. -  32 Hispani suis navigationibus omnes alias antiquorum superarunt. -  33 Navigationum priorum ad Novum Orbem audacia, & pericula carminibus exprimuntur. -  34 Regnum nullum reperitur, quod tot Provincias patefecerit, & lustraverit, ac Hispanum. -  35 Vtilia, quae alicui sint reperire, magnam laudem meretur ex Aristotele. -  36 Deorum in numerum relati fuerunt plures apud antiquos, ob aliqua commoda, & beneficia, quae invenerunt. -  37 Hispanis maxima laus debetur, ob inventionem Novi Orbis, & tot bona, & commoda hominibus inde consecuta. -  38 Petri Martyris verba de laude, & utilitate inventionis Novi Orbis expenduntur. -  39 Maius nihil accidit a Mundi constitutione, quam Novi Orbis detectio, ex sentenia Fr. Luis. Legionens. -  40 Indis ipsis multa, & ingentia commoda attulit Novi Orbis detectio ab Hispanis facta. -  41 Divinitatis gloriam Romulo, Baccho, Opheo, Amphioni, Mercurio, & alijs communicavit antiquitas, quod Sylvestres homines civiles, & politicos fecerint, & carmina Horatij ad hoc. -  42 Regum Hispaniae maiestas & potentia valde aucta est ex accessione Novi Orbis. -  43 Regnum nullum fuit ab initio mundi, quod cum hodierna Hispaniae Monarchia comparari possit. -  44 Auctores recensentur, qui expendunt, & extollunt potentiam, latitudinem & divitias Regni Hispani. -  45 Regibus Hispaniae inter reliquos primus locus debetur, & quare? & qui auctores de hoc tractent? Et num. 48. -  46 Regis dignitas consistit in multitudine, potentia & divitij gentium, quibus dominatur. -  47 Franc. Petrarchae carmina expenduntur de laudibus Regis Syphacis. -  49 Chassaneus videtur agnoscere praecedentiam Regum Hispaniae. -  50 Elisabetha Angliae Regina Regis Catholici Philippi II. inter omnes Christianos Principes praestantiam agnovit. -  51 Reges Hispaniae quot Regna, & Provincias in utroque Orbe possideant, remissive. -  52 Regum Hispaniae Imperium maius est, quam Sinensium & Romanorum. Et n. 67. -  53 Romanorum Monarchia fuit amplissima omnium, & tamen viginti & pluribus partibus ab Hispana hodie superatur. -  54 Hispanorum Regum Imperium circumdat totum Orbem. -  55 Orientis & Occidentis termini, & coeli a terra distantia in sacra Scriptura, & alijs auctoribus hyperbolice ponuntur. -  56 Imperij Hispani Monarchia vere pertingit terminos Solis Orientis & Occidentis, & excedit distantiam, quae est inter coelum & terram. -  57 Ortus ab Occasu longius distat, quam coelum a terra. -  58 Persarum Reges aquam, & terram ex omnibus fluvijs, & Provincijs aerario suo inferri iubebant, ut sui Imperij magnitudinem ostenderent. -  59 Hispaniae Reges verius, quam Persae de dominatione totius Orbis gloriari possunt. -  60 Hispani Imperij encomia cum Virgilio & Claudiano. -  61 Paulini carmina de laude, & finibus Regni Hispani, prophetice scripta videntur. -  62 Regum & Ducum mos antiquus fuit, ex Provincijs subactis titulos, & nomina sumere. -  63 Tituli superbi, quos sibi sumit Turcarum Imper. & alij Reges Gentiles, remissive. -  64 Reges Hispaniae non possunt facile scribere, aut numerare omnes titulos suorum Regnorum, aut Provinciarum. -  65 Caroli V. Imp. symbolum, & praestantius trophaeum ex detectione Novi Orbis. -  66 Symbolum, quod in Ticinnensi Academia positum fuit ad ostendendam latitudinem & magnitudinem Imperij Hispani, & aliud Vlyssipone. Et num. 67. M. AEgidius Goncalez Davila Regius Chronista laudatur, & qualiter Ovidij carmina ad Hispanum Imperium detorqueat, ibidem. -  68 Regum Hispaniae praecipua gloria ex cura conversionis Novi Orbis. -  69 Hispanorum diligentia plures Christo nationes dedit, quam omnes aliae simul. -  70 Alanus Copus fatetur post Orbis conditionem, & incarnationis beneficium, nullum illustrius reperiri, conversione Novi Orbis. -  71 Iani Boissardi carmina de laudibus conversionis Novi Orbis. -  72 Auctores, qui laudant, & extollunt Novi Orbis ad Fidem conversionem. -  73 Ecclesia post conversionem Novi Orbis vere dicitur vitis abundans, & filios habere in circuitu mensae. -  74 Hispanorum cura effectum esse, ut hodie omnibus horis, & locis Deo sacrae preces fundantur, pie considerat, & evidenter probat Thomas Bozius. -  75 Scripturae plura testimonia, quae Deum laudandum omni loco, & ab omnibus gentibus dicunt, hodie impleta sunt post -  76 Genebrardi testimonium, & consideratio de initio conversionis Novi Orbis. -  77 Hispanorum opus esse videtur Mauros & Turcas profligare, & Indos convertere. -  78 Indiae Occidentalis expeditiones fieri coeperunt a Regibus Catholicis post Maurorum ex tota Hispania expulsionem. -  79 Novi Orbis ad Fidem Catholicam conversio fieri coepit, quando plures haeretici ab ea discedebant. -  80 Reges Catholici per conversionem Novi Orbis plus Ecclesiae dederunt, quam haeretici adimere conati sunt. -  81 Ecclesiae nunquam defuturae oracula quomodo impleantur? -  82 Ecclesia, summa Dei providentia ita disponente, ubi in aliqua regione deficit, in alijs augetur. -  83 Austriaca domus & familia augeri coepit, quando Turcarum Imperium initium habuit. -  84 Beatum Ignatium a Loyola, & eius Societatem videtur Deus contra Lutherum, & eius sequaces praeparasse. -  85 D. Hilarij verba elegantissima de Ecclesia in persecutionibus florescente. -  86 Antichristo obviam iri per conversionem factam ab Hispanis in Indijs Orient. & Occident. Genebrardus & Maluenda affirmant. -  87 Conversio Novi Orbis ubi in antiquo haeresis dominabatur, carminibus celebrata. -  88 Hispanorum Regum maiestatem, & potentiam Deus auxit, quod ipsi divinam augeri, & ad Indos extendi curaverint. -  89 Machiavelli impium dogma damnatur, tradentis, religionis curam Imperiorum incrementis officere. -  90 Deus se eorum gloriam & potentiam aucturum promisit, qui suam augeri curaverint. -  91 Ethnici etiam, Imperij foelicitatem in religionis cura constituebant. -  92 Imperia non magis stare, vel augeri possunt sine religione, quam homines sine uxorum consortio. -  93 Austriaca domus ob religionis curam tot meruit incrementa; & quid eius insignia significent? -  94 Invidia gloriae, & virtutis comes semper praeclara aliorum facinora calumniatur. -  95 Hispaniae Regibus, & nationi aliqui detrahunt, quod magis avaritiae, quam religionis zelo Novi Orbis detectioni, & conversioni insudaverint. -  96 Hieronymus Benzo in sua historia Novo Orbis ingens odium Hispanorum ostendit. -  97 Haeretici multum Hispanorum gloriam in conversione Novi Orbis evacuare conantur. Traianus Bocalinus Novi Orbis detectionem imprudenter irridet, ibid. -  98 Honorati Fasitelli, & alterius Poetae carmina Hispanorum avaritiam notantia. -  99 Calumnia eorum depellitur, qui Hispaniae Reges avaritiae notant. -  100 Reges Hispaniae semper ardentissime Indorum conversionem curarunt, & omni lucro praeposuerunt. Et num. 104. -  101 Christophori Columbi pia oratio, & protestatio, ubi primam Novi Orbis insulam detexit. -  102 Conversionem Indorum, & Fidei exaltationem & dilatationem, ut ante omnia curarent Duces ad Novum Orbem missi, semper in mandatis habuerunt. Et num. 100. -  103 Reges Catholici si divitiarum tantum amore in Indicis expeditionibus ducerentur, intra ipsa Hispaniae regna non minores thesauros invenire possent. -  105 Zelum purum, & ardentem Reg. Cathol. in conversione Novi Orbis plurimi auctores adversus calumnias haereticorum defendunt, & extollunt. -  106 Philipp. II. Reg. Catholici pijssimum dictum circa conversionem Indorum. -  107 Deus ad pia opera, & sibi placitura gerenda, non eligit, nec iuvat Principes avaros, sed pios & religiosos. -  108 Reges Catholici, quo tempore Columbum miserunt ad quaerendum Novum Orbem, divitiarum, quae in eo repertae sunt, notitiam non habebant. -  109 Pietati & gloriae Hispanorum Regum non detrahit, quod divitijs in Novo Orbe repertis utantur. -  110 Vtilitatis specie obiecta omnes natura etiam ad pia & honesta, magis accendimur. -  111 Bella suscipere pro terris, aut rebus inutilibus operaepretium non esse, Herodotus scribit. -  112 Laborem nemo suscipit, si utilitatis, & commodi alicuius spem non habeat. -  113 Epigramma de Novo Orbe Hispaniae Regibus a Deo meritissime oblato. ETsi unicuique [sect. 1] propria patria maior, & praestantior alijs videri soleat, ut ait text. & glossa in l. fin. C. si servus export. vaeneat. Barbac. inter consilia Alex. cons. fin. n. 6. lib. 4. Chassane. in Catal. glor. mund. par. 11. consid. 24. Nimirum [sect. 2] quia dulcis est eius amor, & omni ratione valentior, ut canit Ovid. lib. 1. de Ponto, eleg. 4. adeo ut amori parentum, & liberorum praeferri debeat, teste Cicer. lib. 1. & 3. Offic. & lib. 1. & 6. de Repub. Valer. Max. lib. 5. cap. 6. in princip. cum alijs, quae late tradit Stobaeus serm. 37. Fortun. Garcia in l. veluti, D. de iustit. & iure, Camill. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. capit. 32. numer. 92. Petr. Cened. collect. 20. ad Decretum, num. 4. & ego in meo tractat. de crimine parricidij, lib. 2. cap. 4. §. 123. & cap. 6. pag. 129. & novissime Cardin. Tuschus pract. conclus. iur. litter. P. conclus. 133. & Valencuela cons. 36. Parum tamen [sect. 3] vereor, ne quis testimonium meum in nostra gloriosissima Hispania extollenda & praedicanda, ut domesticum, & pro patria latum reijciat, cum exteri quoque auctores eam passim illustrent, & [sect. 4] omnibus coeli, & soli donis, incolarumque virtute, industria, & laborum constantia beatissimam praedicent, eique primum locum inter alias Orbis nationes concedant, ut constabit ex ijs, quos plene retulimus sup. cap. 7. num. 21. Camill. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. cap. 68. ex num. 64. & cap. 82. ex num. 15. & ex novissimo Ioan. Bapt. Valencuela in discurs. status & belli. 2. par. consid. 18. ex num. 54. Et [sect. 5] ut alia deficerent, haec Novi huius Orbis detectio, conversio & subiugatio, de qua in superioribus egimus per se sola sufficere posset, ut sempiternis ad memoriam titulis, & monumentis consignari debeant nomina Catholicorum Regum Ferdinandi & Elisabeth, Caroli V. Imperatoris Optim. Max. & Philippi Secundi, Tertij & Quarti, sub quibus res tanta foeliciter incoepta, foelicissime continuatur, & adeo eximium incrementum quotidie habere dignoscitur: simulque ipsa Alma nostra Parens Hispania, quae tot praeclaros duces, milites, nautas, & religiosos viros produxit, qui se tantis laboribus, & periculis exponentes, hoc ingens, & incomparabile facinus operati sunt, & alterum prope terrarum Orbem ipsi Orbi communicarunt, & in veri Dei lucem, & cognitionem adduxerunt. Rebus [sect. 6] quippe arduis, & strenue gestis, perpetuum & immortale nomen debetur, ut docte ostendit Alciat. Emblem. 131. & 135. ubi Brocens. & Minoes alia notarunt, nullamque [sect. 7] virtus aliam mercedem laborum, periculorumque desiderat, praeter hanc laudis, & gloriae, iuxta sententiam Ciceron. in orat. pro Archia Poeta, Senec. epist. 79. ibi: Gloria umbra virtutis est, etiam invitos comitabitur. Et alia, quae adduximus sup. cap. 5. num. 1. Et ita hanc tantae detectionis laudem [sect. 8] multis nominibus extollunt, & omnibus encomijs maiorem esse fatentur Paulus Iovius libro 12. histor. Genebrard. libro 4. Chronic. anno. 1492. Laurentius Surius in commentar. ab anno 1500. Adrian. Turneb. libro 20. adversar. capit. 11. Natalis Comes in histor. sui tempor. lib. 1. folio 8. & libro 21. anno 1570. folio 445. Alanus Coppus omnino legendus Dialog. 6. capit. 36. pagina. 951. & 952. Hieronym. Ossor. lib. 4. de gloria, Alphonsus Vargas de iurisdict. Episcop. confirmat. 10. Fr. Luisius Legionens. in commentar. sup. Abdiam capit. unico, ex pag. 662. Anastas. Germon. de sacr. immunitat. lib. 3. cap. 13. num. 30. Camillus Borrellus de praestan. Reg. Catholic. capit. 46. ex num. 217. & cap. 79. ex numero 34. late, & saepe Thomas Bozius Eugub. in tractat. Imperia pendere a virtutibus adversus Machiavel. capit. 13. in fine, & capit. 14. de statu italiae libro 3. capite. 5. & de ruinis gentium libro 8. capit. 5. & signis Eccles. Dei, libro 4. capit. 3. & 5. libro 6. capit. 6. & 7. libro 8. capit. 1. libro 17. capit 4. pag. 212. lib. 21. cap. 3. lib. 23. cap. 14. pag. 554. & 557. & in praetermiss. pag. 633. Zurita lib. 1. histor. Reg. Cathol. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hispan. Monarch. cap. 6. fol. 44. & capit. 9. fol. 67. & sequent. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hispa. cap. 12. num. 6. & cap. 19. num. 52. cum sequentib. Marian. de reb. Hispan. lib. 26. capit. 3. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 16. in fine, Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 4. in fine, & Fr. Basil. Pontius Legionens. 1. part. variar. disput. quaest. 8. exposit. capit. 2. & plurimi alij, quos retulimus sup. cap. 5. num. 49. & capit. 11. num. 2. & sequentib. Quibus addere licet [sect. 9] Ioan. Boerthusium in Phoenice Augusta, pagina 21. sic loquentem: Occidentem porro, Mexicumque, & auri divites Antipodum tot insulas, quas Caesaris ter Maximi virtus aperuit, quas fausta, foelicique velificatione monstrorum domitrix Hispania reclusit, orbis totius celeberrimi Scriptores, aut undante solutae vocis eloquio, aut immortali Musarum cantu illustrabunt. Vervm ut specialius aliqua ex multis expendamus, quae hoc singulare, & insigne facinus aeterniati commendant: merito imprimis admirari debemus [sect. 10] navigationes, & peregrinationes, quas Regum Hispaniae classes, & gentes, multoties numero paucae, per adeo vasta, & impervia maria, & per insulas, ac regiones adeo incognitas, & remotas foelicibus eventis fecerunt, & quotidie novis ausibus facere tentant. Antiquum nimirum morem eiusdem [sect. 11] Hispanae nationis prosequentes, cuius homines armis, & novis rebus investigandis natura ipsa assueti, nunquam otiosi esse potuerunt; quin potius semper huiuscemodi curis, navigationibus, & laboribus insudarunt, & ut constat ex verbis Titi Livij libro 22. cap. 21. Plin. libro 2. capit. 27. Agellij libro 1. noct. Atticar. capit. 22. Strab. lib. 1. & 3. Geograph. Iustini libro 44. & ex plurimis alijs antiquorum, & recentiorum Scriptorum testimonijs, quae refert Nonius in Hispan. capite 9. P. Pineda de reb. Salom. libro 4. capit. 14. §. 5. pagina 193. Bernard. Aldrete libro 1. de origin. ling. Castellanae capit. 3. & 15. & de antiquit. Hispan. libro 3. capite 27. pag. 443. Fr. Ioan. a Ponte in convenient. utr. Monarch. libro 3. capit. 3. pag. 19. & capit. 15. pag. 98. & 99. & capit. 17. & 18. ex pag. 116. & Valencuela in dict. discursu status & belli confiderat. 18. num. 78. & sequentib. Et quamvis aliquae gentes [sect. 12] huiusmodi navigationes, & peregrinationes odio habuerint, & suis finibus contentae, novas res inquirere, mariáve traijcere, suis civibus non permitterent, [sect. 13] ut de Locrensibus tradit Plutarch. lib. de curiosit. & Balduin. in §. sed naturalia, num. 25. institut. de iur. natur. De Indis Orientalibus Strabo lib. 15. & Coel. Rhodig. lib. 18. lection. antiquar. cap. 31. De AEgyptijs, [sect. 14] qui hac de causa nautas alloquio non dignantur, Plutarch. in quaest. convival. & Theat. vitae human. volumin. 20. libro 1. pag. 3640. De [sect. 15] Laconibus, Seris, sive Sinis, Tartaris & Moscobitis idem Plutarch. in Laconi. Solin. capit. 53. Maffaeius lib. 6. histor. Ind. Boterus in relation. univers. 1. part. libro 1. pag. 198. & part. 2. lib. 2. in princip. & par. 3. pag. 154. & 239. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 10. & 12. pag. 137. Freitas de Imper. Asiat. capit. 2. num. 8. & Fr. Ioan. a Ponte. d. lib. 3. capit. 3. §. 4. pag. 22. Vbi inquit, apud Anglos eandem consuetudinem viguisse. Et de [sect. 16] incolis Regni Var in partibus Orientalibus M. Paulus Venetus lib. 3. de region. Orient. capit. 25. Vbi ait, apud eos in iudicio pro testimonio ferendo repelli, qui in mari navibus se committere ausi fuerint: nam aiunt homines illos desperati animi esse. Quibus convenit [sect. 17] illud Alexis apud Stobaeum serm. 19: Quisquis navigat, aut insanire, aut mori cupere, aut mendicum esse, & Plauti in Ruden. Qui homo sese miserum, & mendicum dolet, Neptuno credat sese atque aetatem suam: & alia, quae eleganter in detestationem [sect. 18] navigationis, vetitum nefas eam appellans, tradit Horat. 1. Carm. 3. Senec. in Medaea, act. 2. Propert. lib. 3. Eleg. 5. Claudian. in praefatio. 1. de rapt. Proserp. & graviter, & Philosophice Francise. Petrarcha de remed. utr. fortu. Dialog. 54. & Menchaca lib. 1. controvers. Illustrium, c. 20. num 11. unde D. Ambros. in lib. de Elia, & ieiunio cap. 19. relatus a Gregorio Lopez in l. 24. tit. 9. part. 2. verb. Andar por ella, dicit, [sect. 19] quod mare non fecit Deus ad navigandum: Sed propter elementi pulchritudinem pelagi fudit aequora, certe ut freto includeret terras, ne longius tu vagus exul errares. Et Maiolus 1. tom. dier. Canicul. colloq. 10. pag. 267. dicit, [sect. 20] quod Deus posuit pericula in mari, ne homines navigarent. Longe tamen utilior, [sect. 21] & laudabilior videri debet Hispaniae nostrae, & aliarum nationum conditio, quae novarum rerum cognoscendarum, & experiendarum desiderio tenentur, & ut id opere compleant, navigationibus, & peregrinationibus uti solent. Sic enim legimus veteres [sect. 22] Heroas, ac sapientes solo scientiae, & Philosophiae studio omnem Orbem circuisse, ut tradit D. Hieronym. in epistol. ad Paulin. & Strabo libro 1. dum inquit: Poetae Heroas illos singulari praeditos sapientia fuisse declarant, qui ad multa peregrinantes loca, longis vagabantur erroribus. Inter quos, eodem Strabo. lib. 3. testante, cognoscimus, [sect. 23] Homerum in Hispaniam hac de causa pervenisse, qui lib. 1. Odysseae [sect. 24] ob id Vlyssem extollit: Quod mores hominum multorum vidit, & urbes. Et eadem ratio inter alias in causa fuit, ut Deus Genes. 12. [sect. 25] Abrahamum patria extorrem, & per varias nationes peregrinum esse voluerit, ut eleganter tradit Pererius ibidem tomo 3. in princip. plura [sect. 26] alia de utilitate peregrinationum adducens, & Rutilius Benzonius lib. 6. de anno Iubilaei fere per totum, & Petr. Andr. Canonherius in comment. Politic. ad aphor. Hippocr. pagina 347. & 528. Neque hoc latuit [sect. 27] Athenienses, qui, ut refert Bladuin. in prolegom. ad tit. inst. de curator. non aliter minoribus rerum suarum administrationem accipere permittebant, quam si biennio vicinas regiones perambulassent, quia secundum Philostrat. libro 1. de vita Apollonij cap. 13: Maxime adolescenti convenit non secus ac si patria pulsus esset, quam longissime peregrinari. Quod Aurel. Cassiodor. non minus eleganter scripsit lib. 1. var. epistol. 39. Concludens, Vlyssis exemplo, [sect. 28] expedire interdum, patriam negligere, ut sapientiam quis possit adquirere, & illos semper sapientiores habitos esse, qui multorum hominum conversationibus probantur eruditi. Natura siquidem humana sicut duris instruitur, ita per otia torpentia fatuatur: quem imitatus Iustus Lips. in Cent. Miscell. epist. 88. Peregrinatio, inquit, instrumentum est usui rerum, & prudentiae, & in Cent. 1. epist. 22: Humiles & plebeiae animae domi resident, & adfixae sunt terrae, illa divinior est, quae coelum imitatur, & gaudet motu. Atque [sect. 29] ea propter Antisthenes, ut refert Diog. Laert. lib. 6. in princip. Atheniensibus, quod indigenae essent, gloriantibus, exprobrans, dicebat, illos brucis, & cochleis nihilo nobiliores, quae in eisdem, quibus nascuntur, domibus commoriuntur. Neque omittendum est, quod tradit M. Varro, relatus a Pierio Valeriano lib. 1. Hierogl. pag. 13. ideo scilicet Romanos finxisse currum [sect. 30] Magnae Deae, quam Cybelem, sive Terram vocabant, a leonibus domitis trahi, quia leo utique terrae symbolum sit, & cum id animalium genus in longinquis, & a nobis remotis regionibus inveniatur, significare volebant, nullam esse terrae partem tam remotam, quam coli, subigique non oporteat. Navigationum [sect. 31] vero usus, quam sit utilis, & necessarius, & quot bona ex eo consequantur, ipsa rerum experientia satis ostendit, & late diximus sup. cap. 8. num. 8. & sequentib. & novissime tangit Seraph. Freitas de iusto Imper. Asiat. cap. 11. num. 32. In quibus navigationibus tam ad Orientales, quam ad Occidentales Indos susceptis, [sect. 32] Hispanos nostros Herculis, Bacchi, Ossiris, Alexandri & aliorum omnium, qui usquam navales expeditiones fecerunt, gloriam, industriam, & labores superasse, multis probavimus sup. cap. 3. ex num. 4. & passim commemorat Thomas Bozius. d. lib. 6. de sign. Eccles. Dei, cap. 6. & 7. & in reliquis locis sup. num. 8. relatis, Freitas ubi sup. cap. 8. ex num. 3. & alij plures auctores, quorum ibidem fecimus mentionem. Quibus [sect. 33] addo carmina Iani Iacobi Boissardi, quae extant in princip. 4. part. hist. Amer. qui de eisdem navigationibus Ioquens, sic canit: Gloria prima tibi haec debetur, magne Colvmbe, Fama Magellano deinde secunda venit. Ac tibi, qui invento fecisti nomina mundo Vespvsi Hetrusce laus celebrata plagae, Hi primi curvis pelago se puppibus ausi Credere, & Occidui ferre pericla maris. Ignotam tentare Tethim, nec cognita coeli Antipodum adversis astra subire polis. Quam saepe undisonis baerentes fluctibus ipsa Exemit fida Doris amica manu! Exanimi quoties videre immania Cete Caeteraque aequorei monstra pavenda freti. Proteaque, & rauca squamosum clangere concha Tritonem invita sustinuere mora. Incolumes redijsse, sali solique pericla Iuvit, & emensas tot superasse vias Intrepidis post haec verret vada caerula tonsis, Et classe assuetum nauta parabit iter. Secvnda vero ratio, quae non solum impellit, sed cogit, ut immensa gloria Hispanis debeatur ob praedictas navigationes & peregrinationes, ad detegendum & subigendum hunc Novum Orbem adhibitas, ex eo sumi [sect. 34] potest, quod nullum unquam Regnum ab Orbis constitutione reperiatur, quod suis auspicijs tot regiones prius incognitas, & inauditas hominibus aperuerit, & omnino exploratas, & pervias reddiderit, ad instituenda societatis humanae commercia, simulque inde aditum patefecerit, ad exploranda immensa alia terrarum spatia, longissimosque tractus perlustrandos, quos explorari, & perlustrari quotidie videmus. Quam considerationem pie & graviter prosequuntur omnes fere auctores. d. num. relati, & praecipue Thomas Bozius. d. lib. 6. cap. 6. pag. 236. & cap. 7. pagina 240. & lib. 21. cap. 3. pag. 377. Pro cuius confirmatione & illustratione perpendo, [sect. 35] quod si iuxta doctrinam Aristotel. lib. 1. Ethic. cap. 10. praeclare nobiscum agitur, si quod uni soli sit utile, reperire possimus, longe profecto id pulchrius, ac divinius censeri debet, quod omnibus gentibus, & civitatibus usui est, quale ingens hoc beneficium fuisse constat, & reliqua, quae illud insequuta dispiciuntur. Quod si olim [sect. 36] secundum sententiam Ciceron. lib. 1. de nat. Deor. fructuosa solertia alicuius praeclari inventi divinitatem quibusdam mortalibus communi gentium consensione adscripsisse perhibetur, qualis contigit Cereri dum frumentum, & leges prima monstravit, Herculi apud Eleos, quod primus albas ulmos in Graeciam induxit, Pixidoro pastori, quod fortuito in agro Ephesino marmorem album invenit, & aliquibus Regibus, qui utiles quasdam, & salutares herbas mundo communicarunt, de quibus agunt Plin. lib. 35. cap. 7. Pausan. libro 1. Eliacor. Lactant. Firmian. lib. 1. divin. inst. cap. 15. Dioscorid. lib. 3. capit. 3. Vitruvius lib. 10. capit. 7. Polid. Virgil. de invent. rer. in princ. Forcat. de Gallor. Imp. & philosoph. lib. 4. fol. 284. & plures referens Tiraquel. de nobilit. capit. 31. per totum, & Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. & eleganter Franc. Petrarca lib. 1. de vita solit. capit. 6. his verbis: Inventores artium quarundam post mortem, Divinitatis honore cultos, audivimus, grate quidem potius quam pie. Nulla est enim pietas hominis, qua Deus offenditur; sed erga memoriam de humano genere bene meritorum inconsulta gratitudo mortalium, humanis honoribus non contenta, usque ad sacrilegas processit ineptias, hinc Apollinem cithara, hinc eundem ipsum atque AEsculapium medicina, Saturnum, Liberumque, & Cererem agricultura, Vulcanum fabrica Deos facit. Hinc AEgyptus Ossirim, Athenae docta urbs Minervam coluere, quod ille lini, haec olei usum, artemque lanificij reperisse fertur. Longum est singula prosequi, quod apud veteres huiusmodi vanitatum nullus est modus. Quanto maiorem [sect. 37] gloriam & laudem Hispaniae nostrae deberi necesse est, sub cuius vexillis repertae & detectae sunt tot provinciae, tot gentes, tot maria & flumina, tot divitiae, tot herbae & fruges, & innumera alia bona ad vitam & salutem hominum valde proficua, ut in proprijs terminis argumentatur Thom. Bozius sup. Gregor. Lop. Madera. d. tract. de excellent. Hispan. Monarch. cap. 9. fol. 69. & ante omnes Petr. Martyr Angleira in suis Decad. Novi Orb. decad. 1. in princ. ubi ita eleganter scribit: [sect. 38] Solebat grata vetustas pro Dijs habere viros, quorum industria, & animi magnitudine ignotae maioribus eorum terrae panderentur. Nobis autem, qui Deum habemus unicum sub triplici persona, quem colamus, restat, ut huiuscemodi genus hominum si non coluerimus, admiremur tamen. Reges vero observemus, quorum ductu, & auspicijs datum est illis cogitata perficere; utrosque etiam extollamus, & pro viribus illustremus iure merito. Idem quoque non minus eleganter observat Fr. Luis. Legionens. sup. Abdiam pag. 662. ubi ait: [sect. 39] Quamvis superioris aevi omnem historiam evolvamus, tamen nos reperturos non esse aliquid, quod vel magis sit, vel magis praeter omnium opinionem & expectationem acciderit, quam id quod patrum nostrorum aetate accidit, cum novus, & hoc Romano non minor, sed latior fortasse, atque maior Orbis ab Hispanis, vastissimo navigato Oceano, repertus est. Alias enim terras esse, praeter eas, quas colebamus, nemo putabat, & ut suspiceretur aliquis, tamen incoli eas, & frequentari ab hominibus posse, nemo credebat. His addendum est, hoc tantae detectionis beneficium, cum nobis magnum fuerit, ex ipsorum [sect. 40] quidem Indorum parte longe maius reputari debere, quibus praeter Fidei lucem, de qua statim agemus, tot, & tam ingentia bona, ex nostro Orbe traducta, communicavimus, & cum omnes, ut plurimum, diris, & efferatis moribus uterentur, & dispersam, & incultam vitae formam transigerent, ad humanitatem, atque omnem civilem cultum nostra cura perduximus, latissima loca prius horrentia exornare, terras excolere, oppida condere docuimus, & barbaros, & omnis disciplinae, litteraturaeque ignaros, bonis artibus instructos reddidimus. In quo nullam fuisse gentem, quae tantum laboraverit, tantumque de humano genere mereri debuerit, aperte fatetur Thomas Bozius lib. 7. cap. 4. per totum, & d. lib. 21. cap. 3. pag. 337. & cap. 4. pag. 384. & lib. 22. c. 10. pag. 500. & in praetermiss. pag. 633. Atqui haec, imo & alia leviora tantae foelicitatis ab antiquis habita fuerunt, [sect. 41] ut ob ea quoque divinitatis gloriam multis communicaverint, ut testatur Horat. ita scribens ad August. lib. 2. epist. in princip. Romulus, & Liber pater, & cum Castore Pollux, Post ingentia facta, Deorum in templa recepti, Dum terras hominumque colunt genus: aspera bella Componunt, agros adsignant, oppida condunt. Et in Arte Poetica: Sylvestres homines sacer, interpresque Deorum, Caedibus, & victu foedo deterruit Orpheus: Dictus ob hoc lenire tigres, rapidosque leones, Dictus & Amphion Thebanae conditor arcis Saxa movere sono testudinis, & prece blanda Ducere quo vellet. fuit haec sapientia quondam Publica privatis se cernere, sacra profanis Concubitu prohibere vago: dare iura maritis: Oppida moliri: leges incidere ligno: Sic honor, & nomen divinis vatibus, atque Carminibus venit. Et lib. 1. Carm. Od. 10: Mercuri facunde nepos Atlantis, Qui feros cultus hominum recentum Voce formasti catus, & decorae More palaestrae: Te canam magni Iovis, & Deorum Nuntium, &c. Tertia vero ratio, quae eandem Hispanorum Regum & Regnorum gloriam, de qua agimus, mirum in modum auget, [sect. 42] ex insigni maiestate, & potentia descendit, quam ob inventionem, & subiugationem huius Novi Orbis sibi compararunt. Nam cum antea in Europa tot regna, & status obtinerent, & Africae quoque magnam partem occuparent, & in Asia Indijs Orientalibus dominarentur, adiecta postea hac quarta totius Mundi parte, quae una reliquas ferme omnes magnitudine, ubertate, & divitijs superat, ut late ostendimus sup. cap. 4. ex num. 52. & cap. 6. & 7. per totum, & novissime ostendit Ioan. Bapt. Valencuela consil. 82. num. 69. pag. 603. & in discurs. stat. & belli part. 1. consid. 1. n. 22. & 29. manifestum fit, nullum [sect. 43] unquam Regnum, aut Imperium ab Orbe condito extitisse, quod cum Hispano ullo modo conferri possit, & adeo longe, ac late sua confinia protulerit, tot gentes tam remotas, & inter se dissentientes, in suam potestatem adduxerit, & tot denique locis auro, argento, metallis omnibus, ac gemmis quibus libet abundantibus, potitum fuerit. Quae omnia iure optimo [sect. 44] expendunt, & exaggerant auctores supra relati, & praecipue Laurent. Surius in comment. anno 1558. Alanus Copus Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. & sequent. Tho. Bozius. d. lib. 21. cap. 3. pag. 377. & lib. 8. cap. 1. pag. 292. & capit. 7. ex pag. 325. Abrah. Ortel. in Theat. Orb. tabula de Hispan. Iacob. Mainold. in tract. de titulis Reg. Philippi, Garibai, lib. 10. hist. Hisp. capit. 11. & 21. Menchaca in praefat. quaest. illust. per tot. Camil. Borrel. de praestan. Reg. Cathol. c. 43. 45. 76. 78. & sequentib. Madera de excellen. Hisp. Monarch. cap. 9. fol. 63. & 70. Valdes de dignit. Reg. Hisp. cap. 12. num. 7. & Fr. Ioan. a Ponte de conven. utr. Monarch. lib. 1. c. 2. §. 2. & 4. & cap. 9. pag. 54. & seqq. Ioan. Bapt. a Costa cons. 44. num. 22. Mastrillus de magistrat. lib. 1. cap. 4. num. 18. & novissime Fr. Ioan. de Salazar in Politica Hispan. proposit. 1. per totam. Vnde multi ex praedictis auctoribus concludunt, [sect. 45] Potentissimis, & clarissimis Hispaniae Regibus, ac Dominis nostris, vel hac de causa inter reliquos totius Mundi Reges primum locum deberi, cum plures provincias, imo & regna possideant, quam alij civitates, & oppida, ex celebri doctrina Baldi in l. 1. D. de offic. praefect. Praetor. & in l. sed etsi milites, D. de excusat. tut. Quae [sect. 46] fulcitur illo Proverb. cap. 4: In multitudine populi dignitas Regis, & in parcitate plebis ignominia Principis, & auctoritate D. Thom. lib. 2. de regim. Princip. cap. fin. Sallust. D. Gregor. & aliorum, quos refert Chassan. in Catalog. glor. mund. 5. part. consider. 37. & Alvar. Pelag. de planct. Eccles. art. 62. concl. 6. Quibus addo [sect. 47] Franc. Petrarch. lib. 3. Africae, ubi Scipionem Africanum inducit, Syphacem Numidiae Regum alijs ob praedictos titulos praeferentem: — Nomen fortasse Syphacis Audisti, cunctos illum praecedere Reges Fama refert opibus, nec avorum sanguine quisquam Altior incedit, populis, vel ubere Regno. Et idem potest confirmari ex multis alijs, quae de praecedentia, & excellentia eorundem Regum agentes, [sect. 48] tradunt etiam Thom. Gram. in cons. civil. 169. num. 10. Mar. Ant. Natta in cons. 638. 19. in fin. vol. 3. Philipp. Portius cons. 167. num. 85. Ioan. Bolognet. Cons. 1. num. 209. in fin. qui dicit ob hoc Regem Catholicum esse maiorem Regem forte, qui sit in mundo, & idem dicit, & prosequitur Pet. Lindebergius, rerum Europ. memorab. lib. 2. Marzarius consil. 26. Fulvius Pacian. de probat. lib. 2. capit. 35. & 38. Simon Maiol. in dieb. Canic. 4. tom. colloq. 5. ex pag. 324. & novissime Hieron. Zevallos in tract. de las Fuercas 1. par. glos. 18. num. 2. Neque hoc [sect. 49] inficiari potuit Chassaneus in 5. part. consid. 27. & 37. licet Galliae partes defenderet, & de hoc Americano Imperio mentionem non fecerit. Elisabetha [sect. 50] quoque impia illa Angliae Regina in edicto quodam anni 1591. de Philippo II. Prudentissimo & invictis. Hispaniae nostrae Rege sermonem effundens, aperte professa fuit, plures eum coronas, plura Regna, & nationes, plures etiam divitias possidere, quam ullus unquam Christianus Princeps habuerit, ut refert Camillus Borrellus. d. cap. 45. num. 8. Et [sect. 51] qui pleniorem notitiam Regnorum, quae Hispaniae Reges in utroque Orbe possident, habere voluerit, adeat Boter. in relat. univers. par. 2. lib. 2. Borrellum. d. cap. 46. Maluendam. d. lib. 3. de Antichrist. cap. 15. in fin. Bernard. de Aldret. de antiq. Hispan. lib. 3. cap. 27. in princ. & Bozium lib. 8. de sign. Eccles. Dei, cap. 1. pag. 291. & cap. 7. pag. 325. & de ruinis Gentium lib. 8. cap. 5. & de robore belli cap. 4. pag. 272. Castellum de Bobadilla in Polit. lib. 3. cap. 5. num. 2. Anton. Cervera in lib. de obitu Reg. Philip. II. discurs. 2. capit. 20. & novissime Fr. Ioan. a Salazar in Politica Hispana per tot. praecipue proposit. 1. §. 5. [sect. 52] Vbi eos conferunt cum Sinensibus, probantque potentia, & maiestate imperij praestare, maxime postquam illis hic Novus Orbis accessit, & cum Romanis, [sect. 53] quorum Monarchia fuit omnium, quae unquam extiterunt, amplissima, ut habetur Daniel. 2. & apud Dionys. Halicarnas. & Polyb. lib. 1. in princip. & concludunt, viginti ac pluribus etiam partibus ab Hispana superari. Nam [sect. 54] circundat, ac plane cingit universum ipsum terrarum Orbem, & ab Oriente ad Occidentem diffunditur, ita ut possit quis totum Orbem circumnavigare Hispani semper Imperij terras pertingens. Et cum per modum hyperboles [sect. 55] in Sacra Scriptura, & in profanis auctoribus Solis Orientis & Occidentis termini proponantur, vel coeli a terra distantia, cum ingens aliquod intervallum designare intendunt ut patet ex Psalm. 5. & 122. Senec. in Hercul. furen. Patrem probavit inde qua lucem premit Aperitque Thetis. Virgil. 6. AEneid. Quantum ad AEtherium coeli suspectus Olympum. cum alijs traditis ab Erasmo in adagio, Ingens intervallum, & Mart. Delrio in adag. sacris 2. tom. adag. 112. & 113. pag. 101. hoc tamen [sect. 56] non solum hyperbolice, sed vere de diffusa Monarchia; Hispani Imperij affirmare possumus: nam nascentis, & Occidentis Solis terminos, ut diximus, perstringit, & consequenter longe etiam maior est, quam coeli a terra distantia. Etenim, ut recte notat Eugubinus sup. d. Psal. 5. longius distat [sect. 57] Ortus ab Occasu, quam coelum a terra: nam a coelo ad terram est hemisphaerium, ac dimidium diametri, ab Ortu ad Occasum tota diametros. Quod si [sect. 58] Persarum Reges pro gloria ducebant, omnium fluviorum aquam, & omnium provinciarum glebam aliquam penes se habere, ut sic ostenderent, se omnem terram, & mare imperio possidere, veluti ex parte totum quaerentes, ut prodit Plutarch. in vita Alexand. D. Cyrill. sup. Isaiam cap. 14. Gaspar Sanctius ibidem, num. 18. pag. 170. & Brissonius de Imper. Persarum lib. 1. pag. 61. Quanto [sect. 59] verius, & praestantius Catholici nostri Reges gloriari possunt, qui non glebas tantum, & vascula aquae, sed integras provincias, & regna in omnibus fere mundi partibus suo imperio possident, atque coercent. Et ita [sect. 60] de Hispania nostra non solum illud praedicari potest, quod de Roma olim Virgil. hyperbolice dixit: Imperium Oceano, famam qui terminet astris, Sed illud etiam encomium, quod Claudian. in 4. panaegyr. de Consul. Honor. licet in alium sensum scripsit: Subdidit Oceanum sceptris, & margine coeli Clausit opes. Vel illud [sect. 61] Paulini Episcopi in epistol. 3. ad Auson. Gallum, inter ipsius Ausonij opera, dum eandem Hispaniam celebrans, veluti prophetice dixit: Qua geminum foelix Hispania tendit in aequor Lataque distantis pelagi divortia complet Orbe suo, fines ponens in limite mundi. Non enim, ut antea, Oceani tantum & Mediterranei maris limitibus clauditur, ad quos Paulinus respexit, sed imo ipsum quoque Oceanum, & tot in eo repertas insulas possidet, & ultra illum, hunc Novum Orbem, adeo late patentem & novum etiam aequor Oceano antea cognito longe maius, quod mare del Svr appellatur, ut alibi diximus. Qua de causa si Reges nostri hac in parte aliorum ducum exempla sequerentur, quorum [sect. 62] antiquus mos fuit, a gentibus, & provincijs subactis nomina mutuari, ut constat ex princip. inst. Iustinian. ubi Balduin. Hotmanus, Pichard. & alij, & ex late traditis ab Alexan. ab Alexand. & eius additionat. Tiraq. lib. 2. dier. geni. cap. 11. Thom. Bozio de sign. Eccles. lib. 11. capit. 2. pag. 439. Vbi [sect. 63] superbos aliquos titulos adducit, quos sibi Gentiles Reges adscribunt, & Simon Maiol. d. 4. tom. Canicul. colloq. 5. pag. 337. & 338. Vbi de vanis Turcarum Imperatorum titulis loquitur, plures [sect. 64] profecto paginae in illis specialiter numerandis implendae essent. Quis enim recenseat, ut verba Poetae detorquam: — Victas longo ordine gentes Quam varias linguis, habitu tam vestis, & armis, Aut genus Occiduum, & distinctos numeret Indos. Vel ut alter non minus vere, & poetice dixit: Oceani ingentes terras, vasta aequora, linguas Hactenus ignotas, atque aurea saecula nosces, Et gentes nudas expertes seminis atri Mortiferi nummi, populisque auroque feracem Torrentem Zonam. Parcat veneranda vetustas. Quod cernens [sect. 65] invictis. ille Rom. Imper. & Rex noster Hispanus Carolus V. satis habuit insignibus suis adijcere Herculis columnas cum nobili illa inscriptione Plus ultra, circa cuius expositionem & illustrationem, plura congessimus sup. cap. 4. ex num. 43. ad 51. & Alanus Copus Dialog. 6. capit. 34. pag. 942. addit, inter reliqua illa clarissima, atque ornatissima eiusdem Caesaris trophaea, quae in honoratissimis illis Bruxellensibus exequijs memoriae eius posita sunt, merito primum locum illud obtinuisse, quod Novum Orbi nostro Orbem patefecerit, exteris gentibus Christiano nomini additis, & multis Regnis, provincijsque aucto Hispano Imperio. Et in idem respicit [sect. 66] symbolum aliud, quod in Ticinnensi Academia Regi Catholico Philippo 11. apte appositum fuisse scribit Camillus Gallinius lib. 10. de verb, significat. cap. 35. num. 18. & post eum Didac. Valdesius de dignit. Reg. Hispan. cap. 12. globus videlicet inferioris Orbis terrarum, a stellari octavae sphaerae coelo aequinoctiali circulo distinctus, hac littera, sive inscriptione adiecta, Cum Iove, ut significaret, quod quemadmodum de Augusto Caesare assentatorie a Virgilio dictum fuit, divisum Imperium cum Iove habuisse, in illo disticho, quod vulgariter circumfertur: Nocte pluit tota, redeunt spectacula mane Divisum Imperium cum Iove Caesar habet. Ita Deum, cuius omnia sunt, & per quem Reges regnant, coelum quidem sibi sumpsisse, Philippo vero, ut eius Vicario, totius Orbis temporalem gubernationem tribuisse, postquam eum ultra alia, quae possidebat, his Occidentalibus Regnis, & Provincijs praefecit. Quod [sect. 67] non minus egregie Vlyssiponae expressum legimus in coronatione Desideratissimi Philippi III. anno 1619. dum Cybeles, & Neptuni effigies in triumphali arcu collocatae fuerunt, Solis & Lunae radijs insignitae cum hac inscriptione: Telluris, marisque simul, cui numina parent Lunaque, Solque simul, lex est, famulentur ut illi Quem colimus tuus est Sol quando illuminat Orbem Antipodas (gens ista tua est) illuminat illa. Et post haec scripta, ad meas manus pervenit liber, cui titulus: Theatro de las Grandezas de Madrid, Auctore Mag. AEgidio Goncalez Davila Regio Chronista, sive Chronographo, viro ob morum probitatem, & omnigenae litteraturae, ac praecipue historiarum cognitionem, quavis laude dignissimo. Qui in praefatione hunc articulum, relato duntaxat Bocio Eugubino, breviter pungit, & carmina illa Nasonis lib. 1. Fastor. Iupiter arce sua cum totum spectet in Orbem, Nil nisi Romanum, quod tueatur habet. Verius & Proprius de Hispana Monarchia, paucis mutatis, ita Christiane proferri posse eleganter animadvertit: Cum Deus ex alto totum prospectet in Orbem Vix nisi Iberiacum, quod tueatur habet. Qvarta denique ratio, [sect. 68] quae praecipue Hispanorum Regum, & Regnorum gloriam in hac tanti Orbis detectione commendat, inde peti potest, quod videamus, eorum iugi cura, & nunquam intermissa pietate effectum esse, ut tot, ac tales provinciae, quot, & quales supra commemoravimus, in unam veri Dei religionem divinique cultus consensionem adducerentur, & coniungerentur; ita ut ex omnibus mundi partibus legati cum donis, ad obedientiam Romanae Ecclesiae praestandam, advenerint, & [sect. 69] nostrorum diligentia, posteriori hoc saeculo, plures Christo nationes dederit, quam superiora fere omnia simul, ut passim considerat & ostendit Thomas Bozius in tract. Imper. pend. a virt. cap. 13. in fin. & cap. seq. & de Ital. stat. lib. 3. capit. 5. & in saepe citato tract. de sign. Eccles. Dei, lib. 4. capit. 3. in princ. pag. 131. & cap. 4. pag. 137. & capit. 6. pag. 140. & lib. 7. cap. 6. pag. 282. & lib. 8. capit. 1. pag. 292. & lib. 17. capit. 4. pag. 212. & lib. 20. cap. 6. Pag. 333. & 334. & libro 21. cap. 3. pag. 377. Alan. Copus [sect. 70] Dialog. 6. cap. 34. pag. 943. qui hanc religionis Novi Orbis immutationem his elegantissimis verbis sublimat: Huius vero in Orbe Novo detegendo, & ad rectam Fidem traducendo, divini beneficij magnitudo tanta est, ut secundum illud, quo mundi opifex atque aedificator Deus hunc condidit, & Incarnati Christi beneficium, nullum vel profanae, vel sacrae litterae illustrius complecti videantur. Ianus [sect. 71] etiam Iacobus Boissardus, non ineleganter eiusdem conversionis magnitudinem satetur, & laudat, sic canens: Inter quos terra illa Notis Zephyrisque subacta, Quae toto a nobis dissidet Oceno; Cui nunquam conspecta Helice septemque Triones, Aut instat gelidis, quae Cynosura rotis. Gens Ogyge sata antiquo, Ianique nepotum Progenies, duris edita syderibus. Gens patribus priscis incognita, suetaque duri Sub Dio quovis tempore corporibus. Nunc Christo assertam maiore ex parte videmus Puraque thuri cremis dona adolere focis, Nunc passim ingenijs melioribus esse politam Cernimus, & mores erudijsse feros Artes, & cultum versatae discere terrae, & Martia consulta Pallade bella sequi, &c. Et idem tractant, [sect. 72] & extollunt Paul. Iovius lib. 12. suae histor. zurita lib. 1. hist. Reg. Cathol. cap. 13. & 19. Camil. Borrell. de praestan. Reg. Cath. cap. 43. ex num. 58. Anastas. Germon. lib. 3. de sacr. immunit. cap. 13. num. 30. Didac. valdes de dign. Reg. Hispan. cap. 19. num. 52. Dom. Greg. Lop. Madera de excellen. Hispa. Monarch. c. 6. fol. 44. Fr. Thom. a Iesv de procur. omn. gent. salute lib. 2. 1. par. capit. 8. & alijs, quos adducimus insra, lib. 2. cap. 4. num. 25. Balthas Chavasius de notis Eccles. lib. 3. cap. 3. pag. 738. & seq. Vbi ait, sic impletum fuisse illud: A Solis Ortu usque ad Occasum laudabile nomen Domini. Et sic Ecclesiae [sect. 73] filios in circuitu mensae Domini, per quatuor Orbis partes expansae, & praeparatae, sedentes, Sacrorum Sacramentorum, Catholicaeque doctrinae sructibus oppipare, ac dulcissime perfrui. Et sic denique Ecclesiam Romanam sicuti abundantem vitim, omnibus in lateribus domus, idest, in universis terrarum angulis, radices & ramos extendisse. Quibus [sect. 74] adijci potest aliud, quod non minori veritate, quam pietate notavit Bozius lib. 9. de sign. Eccles. Dei, signo 37. cap. 11. pag. 376. Videlicet mediante Hispanorum cura, hodie effici, ut semper & in omni loco Deo pie preces sundantur, & quod omnibus horis laudent eum omnes populi, sacrarum Missarum solemnia celebrent, & illum versiculum canant: Gloria Patri & Filio & Spiritui sancto, supposito, quod ubi in una parte Orbis Sol illucescit Catholicis, & prima vocatur, alibi occidit, vel est Solis hora Tertia, aut Sexta, aut Nona, Vesperi, aut Matutini, & preces istis horis assignatae recitantur. Quo in sensu [sect. 75] accipit, & impleri dicit illud Psalmographi: Dies diei eructat verbum, nox nocti indicat scientiam: &: Laudate Dominum omnes gentes, laudate eum omnes populi, & Habacuc: Laudis eius plena est terra, & Isai. cap. 6: Plena est omnis terra gloria eius, & Malach. 1: Ab Ortu Solis usque ad Occasum magnum est nomen meum in gentibus, & in omni loco sacrificatur, & offertur nomini meo oblatio munda. Genebrard. [sect. 76] quoque eandem nostrorum Regum curam, & diligentiam in Christi Fide extendenda, & disseminanda, multis nominibus laudat libro 4. Chronic. anno 1492. Vbi recte inter alia considerat, quo anno bellum Hispanum perfectum est contra Mauros, initium habuisse [sect. 77] expeditionem ad Indos Occidentales: Quasi Hispanorum opus sit, expugnare Infideles & Paganos. Quod etiam, ut peculiari animadversione dignum, notavit Antonius de Herrera in histo. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. c. 3. pag. 51. & Alan. Copus. d. Dialog. 6. cap. 36. pag. 952. Vbi cum Regum Hispaniae admirabilem in Fide constantiam commendasset, & quod Mauros tandem prorsus tota Hispania Granatensi bello fortissime exegerint, subdit: [sect. 78] Qui gloriosus finis, initium fuit Novi Orbis pervestigandi, ita ut in eos nova Deus in dies beneficia veteribus accumularit, & in perfidos Mauros, licet seram, iustissimam tamen vindictam rependerit. Sed non minus in eodem articulo expendenda, & attendenda est alia consideratio [sect. 79] eiusdem Alani Copi. dicto Dialog. 6. capit. 34. pag 945. & cap. 39. pag. 969. & 970. Thomae Bozij dicto libro 4. de signis Eccles. Dei, capit. 4. pag. 135. & seq. Anton. Possevini 1. tom. Bibliothec. libro 1. cap. 7. pag. 5. in fin. Fr. Anton. de San Roman in histor. Ind. Oriental. lib. 1. capit. 1. Fr. Thomae a Iesv in prolog. ad librum de procur. omn. gent. salu. pag. 2. & Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Indian. in prologo 3. tomi, & in libr. 18. cap. 2. Qui advertunt, hanc Fidei propagationem, & per adeo remotas & Barbaras nationes praedicationem eo tempore factam fuisse, quo maiores adversus sanctam Dei Ecclesiam per haereticos, & alios eius hostes tempestates concitatae sunt, & quo plures ex antiquis eius asseclis a Fide semel ei data desciverant. Idque ad summa Catholicorum [sect. 80] Hispaniae, Portugalliaeque Regum ornamenta, egregiamque laudem referendum esse, per quos Deus Novum quendam Orbem ostenderit, non tam foelicem gemmarum, & auri, quibus abundat, copia, quam quod idolis excussis, verum Christi Evangelium magna ex parte susceperit, eoque beatiorem, quo longius maximo maris, & terrarum tractu ab istis sectis divulsus est. Vt [sect. 81] sic divina oracula impleantur, quae pollicentur, Ecclesiam nunquam desuturam, & in locum eorum, qui ei perfide oblatrant, & resistunt, alios, atque alios colonos, & agricolas ex Gentibus Deum evocaturum, quibus vinea ipsius, sacrarum cilicet rerum observatio, administratio, & cultus commendetur, ut habetur in Psalm. 2. & apud Isaiam cap. 6. & Matth. cap. 21. Est [sect. 82] enim in hoc, ut in reliquis, Dei providentia summe admirabilis, & quemadmodum in rebus naturalibus nihil interit, ut non aliud generetur, sic in Christiana religione, iam inde a foelici ipsius ortu, usu venisse observatum est, ut nunquam alicubi interversa sit Catholica Fides, quin alibi foeliciter succrescat, quod illam decessionem resarciat, ut plurimis exemplis ostendunt auctores supra citati, praecipue Thomas Bozius. d. capit. 4. per totum, & de ruinis Gentium lib. 6. cap. 9. Genebrard. lib. 4. Chronic. anno 1297. & 1521. & elegantissim. Fr. Ioan. Marquez in Gubernato. Christian. lib. 2. capit. 24. in fine. Vbi inter alia observant, [sect. 83] gloriosissimae Austriacae familiae trophaea eo tempore in Occidente augeri coepisse, quo in Oriente Turcarum Imperium radices agebat, & ubi Lutherus diram tot haeresium labem per Germanians evomuit, [sect. 84] Beatissimum Hispaniae decus Ignatium a Loyola suae Societatis instituta, & milites praeparasse, qui adversus perfidum illum Haeresiarcham, & eius sequaces, & verbo, & scriptis, ut faciunt, & fecerunt semper, acriter & foeliciter decertarent. Et hoc est, quod ante omnes monuisse videtur [sect. 85] D. Hilarius, dum inquit: Ecclesia, dum persequitur, floret; dum opprimitur, crescit; dum contemnitur, proficit; dum laeditur, vincit; dum arguitur, intelligit; tum denique stat, cum superari videtur. Idem etiam Genebrar. sup. Psal. 67. vers. 37. mirabiliter ostendit, [sect. 86] Antichristo obviam iri per hanc Fidei in Orientalibus & Occidentalibus Indijs dilatationem, illumque ab earum Regibus, & incolis esse conficiendum: Cui mysterio (inquit) Portugallenses & Hispani in suis ad illos populos navigationibus, & conversionibus iam ab anno M.D. inserviunt, Genebrardum refert & sequitur Maluenda lib. 5 de Antichrist. cap. 18. pag. 299. & lib. 4. cap. 16. pag. 432. ubi adducens verba Caietani sup. Lucam cap. 18. dicentis, suo iudicio, Antichristum prope esse, cum exiguus vere fidelium numerus iam apparere videretur, & magna mundi pars Mahumetana esset, & parva Christianis relicta, tot Haeresibus & Schismatibus, ac pravis usibus repleta esset, subdit Maluenda: Sed ut minus eius (Caietani scilicet) ceu vaticinium pertimescamus, facit amplissima per Novum Orbem Fidei propagatio, & quae etiam hoc tempore paratur Sinarum conversio, plantato iam Evangelio in Iaponijs, Philippinis & innumeris novis, tum insulis, tum regionibus, atque etiam nostris temporibus Ecclesiarum AEgypti, & AEthiopiae, at que Ruthenorum ad Ecclesiam mira Dei benignitate facta aggregatio. Sed subijcere libet [sect. 87] duo ad eandem rem spectantia incertorum auctorum Epigrammata, quae extant apud Iacob. Gretserum in hortu S. Crucis, part. 5. pag. 289. & 291. & primum sic habet: Post se Sol tenebras linquit, qua cedit ab ora Vmbris opacans hanc tegit caligine. Hinc syncera fides retrahit sua lumina, quare Incumbit errorum gravis nox Ocyius. Partibus ex nostris sensim demigrat ad Indos Gloria Crucis, dum furit, & ardet haeresis Antipodas sed adit, qui grato pectore lucem hanc Captant, honorant mente pura, & simplice. Secundum vero sic: Haeresis heu pridem convicta est argumentis Impia, mirandis, Prodigijsque Crucis. Et quia de templis insignia sancta salutis Sustulit, & pessum, qua potis illa dedit: En ex Orbe Novo mittit natura peregre Nostro Orbi sobolem, munera rara suam. Haec cum ita se habeant, mirum videri non debet, Devm Opt. Max. [sect. 88] Hispanorum Regum Maiestatem, & potentiam extulisse, cum ipsi Divinum eius nomen, numen, & cultum tot sumptibus, & laboribus inter has incultas & ignoratas nationes ex tolli & propagari curaverint. Quod recte & pie considerant Bozius & Thom. a Iesv in locis supra relatis, idem thom. Bozius de ruinis Gent. lib. 2. per totum, Valencuela in monit. contra Venetos, 5. par. num. 207. Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. cap. 43. num. 60. idem Bozius lib. 20. de sign. Eccles. Dei, signo 32. capit. 1. & de ruinis Gentium lib. 2. per totum, & magis in terminis lib. 7. cap. 4. pag. 636. & seq. Ant. Possevin. in Biblioth. 2. tom. lib. 16. cap. 9. pag. 270. Torquemada. d. lib. 18. capit. 2. P. Marquez in d. Gubernat. Christian. lib. 2. cap. 30. & late & eleganter P. Balthas. Chavasius de notis verae religio. lib. 4. cap. 4. Vbi vel hoc exemplo [sect. 89] nefandum Machiavelli & Bodini dogma convincunt, qui religionis Christianae curam, & fidelem observationem inter praecipuas causas proponere ausi sunt, quae multa Regna, atque imperia everterunt. Contra expressas divini Spiritus promissiones, [sect. 90] qui se eos honorificaturum, & glorijs, victorijs, atque Imperijs aucturum, saepe pollicetur, qui Dei gloriam, & honorem quaesierint, & eius Fidei, ac nominis defensionem, & dilatationem susceperint, de quibus agitur 1. Reg. 2. Proverb. 1. Levit. 26. & ad Hebrae. 11. vers. 32. 33. & 34. & dicam infra lib. 2. cap. 16. num. 41. & 59. & cap. 22. num. 33. Neque [sect. 91] hoc ipsos etiam Ethnicos latuit, quorum veteres, si Athenaeo credimus lib. 12. ita vaticinati fuerunt: Semper eris foelix, venerans gens numina Divum, Donec plus superis fueris venerata virum quem Intima seditio tunc, & tibi praelia surgent. Et Poeta alter dissertissimus, [sect. 92] imperium sine religionis cura non magis stare, vel augeri posse, quam humanum genus sine uxorum consortio. Atque ob hanc causam [sect. 93] Austriacam domum tot incrementa habuisse, & pro armorum insignibus albam fasciam in campo sanguineo gestasse, sic elegantissime ostendit: Humanum cum Plasta genus sibi conderet unum, Non vidit satis esse hominem, nisi iungeret illi Consortem, sine qua nequeat consistere Regnum, Quod Medus, quod Persa habuit, quod Graecus, & inde Romanus, genuit Mavors sine coniuge prolem. At Medus sic Persa ruit sic Graecus, & ipse Romanus, Deus imperium sine fine daturus Connubio Marti coniunxit Religionem; Austriacamque habitare domum per saecula iussit, Et spargat cum Sole simul sua sceptra per Orbem. Candida Religio est, rubet alter sanguine coniux, Austriacae hinc insigne domus cum sanguine candor. Sed cum invidia [sect. 94] semper virtutis, & gloriae comes esse soleat, & praeclara aliorum gesta insectetur, teste Cicer. lib. 4. ad Heren. & lib. 2. de orat. Ammian. Marcellin. lib. 30. hist. Iust. Lips. in cent. 1. ad Belgas epist. 14. & in oper. crit. lib. 5. epist. 14. Auct. pictae poesis, pag. 41. & alijs, quorum dicta copiose refert Ioan. Bapt. Valencuela in discurs. status, & belli, par. 2. consid. 18. ex num. 42. non defuerunt [sect. 95]aliqui Scriptores parum Regibus, & gentibus nostris affecti, qui eorum gloriam inde evacuare conantur, quod magis auri, & argenti cupiditate, quam religionis zelo in praedicto opere laboraverint. In quo praesertim nimis nos insectatur [sect. 96] Hieron. Benzo in toto sua hist. Novi Orbis, quam videtur ad Hispani nominis odium excitandum, duntaxat scripsisse. Quapropter [sect. 97] haeretici eam festive arripientes quibusdam prooemijs carminibus, & additionibus, quae similes, & maiores alias Hispanorum iniurias continent, locupletarunt, & Latino sermone donatam, typis, & iconibus excusserunt in 4. 5. & 6. part. hist. Americae. In octava etiam parte reposuerunt relationem quandam secundae navigationis factae a Britannis in regionem Guianam sub Gualthero Ralegh ann. 1596. ubi pag. 90. alia in eandem rem procacissima verba reperiuntur. Quae omnia merito expurgari iussa sunt in ultimo indice librorum prohibitorum anno 1613. ut & supra cap. 5. num. 48. monuimus. Idem odium non obscure detegit Traianus Bocalinus in suis nuntijs Parnasi cent. 2. cap. 90. dum futilibus quibusdam rationibus motus, tanti Orbis detectionem, & detectores imprudentissime (ne dicam impudentissime)notat, & damnosam potius, quam utilem hominibus fuisse ostendere nititur. Honoratus [sect. 98] quoque Fasitellus epigram. ad Scipionem Capycium, 1. tom. deliciarum Italorum poetarum, pag. 959. eiusdem avaritiae crimen his carminibus Hispanis impingit: O ego quid cesso? populique, urbesque valete, Et quaecunque levis compita vulgus amat Vulgus, in extremis quaesita Themistita terris Cui placet, incertis, & Calicuta vijs. Nescio quae Calicuta novo sub Sole reposta AEternum Hispanae munus avaritiae Nempe parum fuerat, nostris ditescere regnis, Et versare avida fasque nefasque manu. Intactos nisi classe nova penetrasset ad Indos, Intentata rudis Tethyos ad spatia, Scilicet a curvo miles digressus aratro Praeceps trans terras, & maria alta ruit; Iamque super solis cursusque aestusque perennes, Audet in ignotum tendere vela salum. Sic alius nobis alio micat Orbe Bootes Mersaque sub stygio gurgite terra patet, Quid facis ah demens? gemmas, aurumque reconde, Muneribus perdis teque, tuosque tuis. Alter etiam Poeta non minus acute, circa idem argumentum sibi lusisse visus est, dum scripsit: Celtiber Indorum sitiens (ut fama) salutem, Et Christo multas quaerere certus oves: It, redit, aedificat, templis imponit honorem, Corporaque infusis Barbara lustrat aquis, Nec labor incassum, & quid ni converteret Indos Voce, manu montes vertere qui potuit? Verum huic [sect. 99] calumniae facile responderi potest, quod etsi plures vulgaris conditionis homines, qui in has olim regiones transfretarunt, divitiarum desiderio potissime ducerentur, atque eis conquirendis intenti, plura mala miseris Indis irrogaverint, [sect. 100] Gloriosissimi tamen & Pijssimi Reges, & Domini nostri, haudquaquam hunc sibi scopum praeposuerunt; sed Divini nominis honorem, & Fidei exaltationem, ac propagationem imprimis exoptantes, reliqua temporalia emolumenta accessoria esse iudicarunt: ad quod indesinenti cura, & nunquam intermissa pietate, innumera mandata, instructiones, ordinationes, & leges ab initio huius conquisitionis ediderunt, de quibus alio in loco specialius agemus, & adversus duces & milites, qui earum transgressores fuisse probati sunt, severissime animadverti iusserunt. Cuius pietatis, zeli, & mandati memor [sect. 101] insignis ille Dux Christophorus Columbus, simul atque excendit in terram illius parvae insulae Guanahani, in genua procidit, atque sublatis ad coelum manibus, fusisque prae gaudio lacrymis, hanc ad Deum orationem habuit, ut narrat Petr. Martyr in decad. 1. Novi Orbis, & additionator Benzonis lib. 4. capit. 8. pag. 34: Domine Deus aeterne, & omnipotens; sacro tuo Verbo coelum, terram, & mare creasti. Benedicatur & glorificetur nomen tuum; laudetur tua maiestas, quae dignata est, per humilem servum suum procurare, ut eius sacrum nomen agnoscatur, & publicetur in hac altera mundi parte. Eandemque [sect. 102] protestationem, ac professionem reliqui sequentes Duces & Archiguberni in suis detectionibus eorundem Regum Catholicorum nomine fecisse reperiuntur, prout Anton. de Herrera in libris histor. gener. Ind. Occident. passim ostendit. Quod si [sect. 103] hi ad divitias, & thesauros Indiae mentis aciem duntaxat intenderent, intra proprios Hispaniae limites alios profecto non minores invenire possent, iuxta ea, quae de uberrimis, & ditissimis eius auri & argenti fodinis late tradit Pineda lib. 4. de reb. Salom. fere per totum, & nos alijs in locis opportunius diximus, & dicemus. Regnum igitur [sect. 104] Christi & Ecclesiae magis quam proprium amplisicare praecipue conati sunt, & non avaritia, sed religionis ardentissimus zelus, tantos animos occupavit, eximijs semper votis optantes, ut suo labore, sumptibus & industria veri Dei cultus ubi coaluit, altas radices mitteret, utque eo protenderetur, quo antea nunquam pertigerat, & ut candidissimum Fidei Catholicae lumen ad eos transitum faceret, qui in tenebris, atque in umbra mortis per tot saecula iacuisse, comperti sunt. Quam certam & verissimam [sect. 105] assertionem adversus male feriatos nebulones illos, quorum supra meminimus, optime tuentur reliqui doctissimi & gravissimi Auctores sup. numero 69. 72. & 84. relati, & gnaviter pro ea pugnat Greg. Lopez Madera de excellen. Hisp. Monarch. capit. 6. fol. 44. & cap. 9. fol. 74. Bartholom. Leonard. 2. pag. 84. & 85. & novissime Regius Chronographus Ludovic. Cabrera in vita Philippi 11. lib. 7. cap. 8. pag. 419. & pag. 424. [sect. 106] Vbi huius Regis pijssimum dictum enarrant, qui cum Philippinis insulis detectis, & plurimis indigenis aqua baptismali lustratis, de eis deserendis ob terrae inopiam, & plures Regij aetarij sumptus rogaretur, respondit, se pro unius tantum sacelli, aut Christiani conservatione, non solum Indiarum proventus, verum & Hispaniae reditus omnes, si illi non sufficerent, libentissime expensurum. Neque ullo pacto absque Evangelij luce quaslibet provincias, quantumvis inopes & incultas, derelicturum, cum Apostolici muneris vices sibi, & suis in hac praedicatione iniunctas agnosceret, quod re ipsa completum tam in his insulis, quam in alijs provincijs, & plurimis Regijs schedulis cautum videmus, quarum alio in loco meminimus. Potestque ex ipso opere, quod per actum est, satis evidenter ostendi. Etenim [sect. 107] Deus ad facinora ita praeclara non tam eos eligere & iuvare solet, qui divitiarum cupiditate, & Regni proprij amplificandi ardore ducuntur, quam qui Religionem totis nervis defendere & extendere conantur, iniurias propellunt, & divinum amorem, & timorem mentibus & animis subditorum incutiunt, ut probavimus sup. n. 89. & seq. & appere docemur Deuteron. cap. 7. vers. 7. & auctoritate D. Prosper. in lib. Sent. ex August. c. 295. ubi inquit: Fortitudinem Gentilium mundana cupiditas, fortitudinem Christianorum Dei charitas facit. Quibus alia adijcit P. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 2. cap. 30. & 31. Praeterquam quod eo tempore, quo Catholici Reges Ferdinand. [sect. 108] & Elisabeth, Columbo ductore, navales illas expenditiones coeperunt, divitiarum cumulos, qui in his regionibus latebant, penitus ignorabant, atque ita nihil de eorum gloria, & pietate [sect. 109] detrahere potest, quod illos postea sorte oblatos acciperent, & in suscepto propagandae Fidei voto huiismodi veluti illecebris, aut retinaculis diligentius, & alacrius perseverarent, cum Deus forsitan hoc etiam fine tales, divitias praeparasse videri possit, ut notavimus sup. cap. prox. num. 40. 41. & 58. Et [sect. 110] omnes homines ea natura simus, ut etiam ad res pias & honestas magis accendamur, cum aliqua simul species utilitatis obijcitur, ut praeclare docet M. Tullius lib. 3. offic. Ovid. lib. 2. de Ponto, Eleg. 3: Nec facile invenies, multis in millibus unum Virtutem pretium, qui putet esse sui. Ipse decor recti facti si praemia desint, Non movet, & gratis poenitet esse probum. Et de bellicarum [sect. 111] expeditionum materia loquens Herodot. lib. 5. inquit: Operaepretium non est, suscipere praelia pro terra, neque multa, neque ita feraci, & pro exiguis finibus, adversus eos, quibus nihil est, neque auri, neque argenti, quarum rerum cupiditate quis inducitur ad mortem periclitandum, & Lactantius Firmianus lib. 7. cap. 4. de praem. Divin. ita ait: Quis est, [sect. 112] vel tam ineptus, vel tam otiosus, ut aggrediatur facere aliquid frustra, ex quo nullam utilitatem, nullum commodum speret? Maneat ergo gloria & maiestas Regum & Regni nostri adversus invidorum calumnias Dei providentia, directione, protectione, & tanti Orbis conversione, & accessione suffulta, & ut virulentis illis poematijs, num. 99. relatis, alio priori, & [sect. 113] veriori, satisfiat, caput, & librum istum, sic Regem, & Hispaniam nostam alloquentes claudamus: Magnus Alexander, quem frustra optaverat Orbem AEqualem meritis Di tribuere tuis. Quem vincas, quem pace regas, cui sydera monstres, AEterno doceas sacrificare Deo. # 2 IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM IVRE, SIVE De iusta Indiarum Occidentalium inquisitione, acquisitione & retentione LIBER SECVNDVS, In quo de acquisitionis titulis singulari studio, & diligentia disseritur. # 1 CAPVT PRIMVM. Quam sit nobilis, & difficilis haec de iusta Indiarum acquisitione tractatio, & a quibus fuerit serio, aut etiam perfunctorie agitata. SVMMARIVM CAPITIS PRIMI. -  1 Auctor cur in primo libro Historicum, & Cosmographum egerit? -  2 Scriptores librorum omnibus disciplinis uti debent. -  3 Apes imitari debent, qui libros legunt, & scribunt. -  4 Auctoris tractatio in hoc libro secundo circa quid versari debeat? & qualiter instituenda. Et num. 50. -  5 Indiarum Occidentalium acquisitionis disputatio multis difficilis visa est. -  6 Gloria maior ex arduis, & difficilibus comparatur. -  7 Labor maior impendi debet, ubi maior utilitas speratur. -  8 Regum Hispaniae dignitas, & maiestas, ob Indiarum acquisitionem, temere ab aliquibus calumniatur. -  9 Subditi debent famam, & honorem dominorum sicut vitam tueri. -  10 Vassalli qualiter iurent defendere vitam, & honorem Domini. -  11 Auctor nunquam intendit aliorum scriptorum dicta supprimere, aut pro suis venditare. -  12 Scriptorum priorum laus posterioribus quoque iuste aliquando debetur. -  13 Librum suum quis illum appellare potest, in quo aliorum dicta bene, & distincte congessit, etsi de suo nihil adijciat. -  14 Accursius in Iuris glossis pauca de suo habet. -  15 Speculator fatetur, se ex aliorum velleribus telam suam ordiri. -  16 Graeci Philosophi, & Poetae, plurima ab alijs dicta pro suis venditarunt. -  17 Macrobij elegans locus expenditur. -  18 Lucianus qualiter eos laudet, qui alienis scriptis commode uti sciunt. -  19 Auctores recensentur, qui generaliter tractant de dominio Infidelium, & an ab illis auferri possit? -  20 Auctorum operosa nomenclatura proponitur, qui de iustitia acquisitionis Novi Orbis ex professo, vel perfunctorie tractarunt. Et numero 39. -  21 Ioannes Lupus de Palacios Rubios omnium primus de iure acquisitionis Indiarum disputare coepit. Chiapensis Episcopus laudatur, & plurima de eius vita, & virtutibus, & auctoribus, qui de eis agunt, ibid. Et n. 27. -  22 Bartholomaeus de las Casas in saeculo manens, & postea Ordinem Praedicatorum professus, & Episcopus creatus, pro Indorum libertate, & utilitate anxie laboravit. Et num. 26. -  23 Episcopus chiapensis, quos libros, seu tractatus de Indorum materijs ediderit? Et num. 25. -  24 Episcopi Chiapensis tractatus de iure Indiarum, & praecipue confessionarium, cur colligi iussi fuerunt? -  28 Ioannis Ginessij a Sepulveda vita, & scripta, praesertim quae de iustitia debellationis Indiarum vulgavit. -  29 Ginesij Sepulveda libri de iustis causis belli Indorum, cur a Regio Consilio intercipi iussi fuerint? -  30 Licent. Frias de Albornoz scripsit tractatum parum constantem de conversione, & debellatione Indorum. -  31 Petrus Malferitus scripsit responsum Apologeticum pro iustitia debellationis Indorum. -  32 Marquardus de Susanis specialiter egit de iuribus acquisitionis Novi Orbis. -  33 Franciscus a Vargas aliqua tradit pro tuenda acquisitione Novi Orbis, & refert se longiora commentaria de hac quaestione edidisse, quae auctor non vidit. -  34 Dominic. a Soto quid scripserit, & scribere promiserit de iuribus acquisitionis Indiarum, & de ratione promulgandi Evangelij. -  35 Ioan. Matiencus quos libros ediderit, & qualiter referat se in uno eorum de Indorum debellatione defendenda late tractare. -  36 Ioan. Matiencus scripsit librum Hispano sermone de moderatione Regni Peru, & quid de eo auctor censeat? -  37 Fr. Francisc. a Victoria doctas relectiones scripsit de Indis insulanis, sive de veris, & affectatis titulis dominationis eorum. -  38 Gregorius Lopez laudatur, & qualiter scripserit de iuribus dominationis Indiarum, refertur. -  39 Acquisitionis, & retentionis Novi Orbis iura, & titulos multi Doctores varijs in locis examinant, qui numerantur. -  40 Iosephi Acosta scripta laudantur. -  41 Iust. Heurnius scripsisse dicitur librum de legatione Evangelica ad Indos capessenda, quem auctor non vidit. -  42 D. Marta scripsit late de dominio Infidelium, & Indorum, & Romani Pontif. potestate super eos. -  43 Hieron. Zevallos laudatur, & qualiter scripserit de iustitia acquisitionis, & retentionis Novi Orbis. -  44 Novi Orbis acquisitionis, & retentionis tituli a praestantissimis Hispaniae 1. C. tractari debuissent. -  45 Magnos in magnis occupari decet. -  46 Auctor sperat, se aliquid in titulis acquisitionis Novi Orbis congerendis, & illustrandis praestiturum. -  47 Primum locum in scribendo qui assequi non potest, non ideo intenti sui proventum continere debet, ex Cicerone. -  48 Mare liberum, titulus est cuiusdam libri, ab Anonymo aliquo haeretico editi, contra iura acquisitionis & retentionis Indiarum. -  49 Haeretici, & sectarij contumeliosi, & procaces sunt, ubi cum Catholicis certant. -  50 D. Seraphinus Freitas Lusitanus laudatur, & eius tractatus contra alterum Maris liberi. -  51 Bened. AEgidius etiam Lusitanus eidem libro, licet non ita ex professo, respondet. -  52 Mendax meretur, ut etiam cum vera dicat, ei non credatur. -  53 Adulatores sibi, & ijs, quibus adulantur, damnosi sunt. SVperiore libro ea omnia (ni fallor) satis dilucide exposui, & illustravi, quae necessaria visa sunt, ad cognoscendum nomen, situm, naturam, historiam, ac gloriam detectionis Indiarum Occidentalium, de quarum iure sermonem & tractationem inivimus. In quo [sect. 1] parum vereor Aristarchorum censuram, si qui forte me potius Historicum, aut Cosmographum, quam Iureconsultum egisse causentur. Susceptum quippe opus id, ut apparet, desiderabat, neque aliter eius compago constare poterit, quam si ex separatis, & diversis disciplinis, aedificij huius universitas construatur. Vt in [sect. 2] simili scribit Iabolen in l. eum qui aedes 23. D. de usucap. & Senec. epist. 74. dum ait: Invicem haec studia commutanda esse, & alterum altero temperandum, ut quidquid lectione collectum est, stylus redigat in corpus, apum imitatione, [sect. 3] quae vagantur, & flores, ad mel faciendum idoneos, carpunt; deinde quidquid attulere disponunt, ac per favos digerunt: & ut Virgil. noster ait: — Liquentia mella Stipant, & dulci distendunt nectare cellas. Qua etiam eleganti similitudine usos reperio Lucret. lib. 3. de nat. rer. in princip. Floriferis ut apes in saltibus omnia libant. Omnia nos itidem depascimur aurea dicta, Aurea, perpetua semper dignissima vita. Horat. lib. 4. Carmin. Ode 2. Simonidem apud Plutarc. in eius vita, Isocrat. in fin. orat. ad Demonic. ubi sic inquit: Nam ut apes videmus omnibus quidem flosculis insidere, de singulis autem utilia carpere: sic eruditionis comparandae studiosos, nihil inexploratum relinquere, sed profutura quae sunt, undique colligere licet. Macrob. lib. 1. Saturnal. cap. 1. ubi verba Senecae ad litteram mutuatur, & tetigi ego in meo tract. de crim. parric. lib. 1. cap. 13. Neque abest D. Hieronym. adversus Vigilant. sic scribens: Operis mei est, & studij, multos legere, ut ex plurimis diversas flores carpam: non tam probaturus omnia, quam quae bona sunt, electurus: assumo multos in manus meas, ut a multis multa cognoscam. Nunc [sect. 4] vero rerum ordine ita exigente, Nomocanonicum sermonem (idest mixtum ex Civilis, & Canonici iuris disciplina) & maxima etiam ex parte Theologicum instituemus, dum in secundo hoc nostrae tractationis libro de iuribus, sive titulis agere destinamus, quibus foelicissimi & potentissimi Hispanorum Reges, & Domini nostri has Novi Orbis Provincias tot laboribus, & expensis (ut diximus) perlustratas, ditioni suae subijcere, & adijcere potuerunt. In quo plane agnosco, [sect. 5] arduum me, & difficile onus meis humeris imposuisse, cum haec disputatio tot opinionum & argumentorum nodis, & anfractibus implicetur, & plures doctissimi & praestantissimi viri eam suscipere ausi non fuerint, vel susceptam, non satis pro dignitate & utilitate tractaverint. Sed vel hoc ipsum movere me potuit, & debuit, ut in hanc curam totis viribus & nervis intenderem. Nam, [sect. 6] ut ait Ovid. lib. 4. Trist. eleg. 3. Ardua per praeceps gloria vadit iter. Et Propert. lib. 4. eleg. 11. Magnum iter ascendo, sed dat mihi gloria vires Non iuvat ex facili lecta corona iugo. Et Horat. lib. 1. Serm. satyr. 2. Leporem venator ut alta In nive sectatur, positum sic tangere nolit: Captat, & apponit: meus est amor huic similis: nam Transvolat in medio posita, & fugentia captat. Quibus adijcio verba D. Petr. Chysologi serm. 91. dum inquit: [sect. 7] Aurum de terra legere qui noverunt, ubi divitem senserint venam, ibi quidquid artis est, quidquid laboris impendunt. Accedit his nostrorum Regum auctoritas & maiestas, [sect. 8] quae cum huius acquisitionis causa ab exteris, & alijs non bene instructis, nec res, & historias Indiarum satis doctis hominibus labefactetur, pro ea vindicanda, & sarta ac tecta tuenda, non minus quam pro aris, & focis pugnare debemus. Subditorum quippe [sect. 9] munus, & veluti insita a natura conditio requirit, ut sicut vitam Domini, ita etiam honorem, famam & existimationem tueantur: & si verbis aut scriptis proscindi viderint, quibus possint modis calumniantium cavillationes repellant, ut habetur in cap. 1. de forma fidel. iuncta l. iusta, D. de manum. vind. & in cap. tibi Domino, dist. 36. & cum communi feudistarum Schola late tradit Henricus Rosenthal. 2. tom. cap. 10. concl. 17. & Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 19. qualiter iurare deb. vassal. dom. fidelit. ubi inquit: [sect. 10] Sacramento fidelitatis contineri, quod vassallus dominum suum in totum exaltabit, quantum poterit, & nunquam vitam, aut membrum, neque honorem, quem habet, sua voluntate, consilio, vel exhortatione perdet, sed in ijs omnibus adiutor eius erit secundum suum posse. Operi ergo manum admoventes, videamus imprimis oportet, quid in hoc argumento ante Nos praestiterint alij, [sect. 11] ut sua cuique gloria tribuatur, & sicut latentia cum laude sunt prodita, ita ab eis inventa cum vituperatione, aut ignoratione non videantur esse neglecta, ut utar verbis Cassiod. lib. 4. var. epist. 34. semper enim in more habui, sua cuique etiam minutissima reddere, & fateri malle per quos profecerim, quam in furto deprehendi, iuxta consilium Plinij in praefat. ad lib. nat. hist. Cum praesertim, ut ipse inquit, sors fiat ex usura & [sect. 12] laus, quae primis Scriptoribus iusse conceditur, non minor interdum posterioribus deferenda sit, qui multa inventis addiderunt, vel quae a primis arripuerunt, hauseruntque, illuminatius, & ordinatius posteris tradunt, ut novissime advertit, & probat Pat. Ioan. Pineda in Eccles. cap. 12. versic. 12. num. 3. pag. 1206. & ante eum ex nostris, plura congerens, Sim. de Praetis prooemio ad lib. de interpret. ult. volunt. n. 16. ubi asserit, [sect. 13] hac sola ratione posse Doctorem, suum appellare librum illum, in quo omnia dicta aliena reposuit, de suo autem nihil adiecit, arg. l. 2. circa princ. D. de orig. iur. ibi: Non quia Papyrius de suo quicquam ibi adiecit, sed quod leges sine ordine latas in unum composuit; auth. ut cum, de appellat. cognosc. §. aliud quoque capitulum, ibi: Et dispersas, [sect. 14] & eorum, quae de glossis Accurs. dicit Bart. in l. 2. D. de concussion. Paul. de Castro in auth. cessante, circa fin. C. de legit. haered. & de suis operibus Speculator [sect. 15] in tit. de not. crim. §. ut autem, dicens: Vt autem ex aliorum sparsis velleribus telam nobis ordiamur politam, &c. Quod sumere potuit ex D. Hieronym. in praefat. comment. epist. ad Ephes. dum ait: Nunquid aut Tertullianus Beatum Martyrem Cyprianum, aut Cyprianus Lactantium, aut Lactantius Hilarium a scribendo deterruit? stamina & filannonum, quam ponunt priores, ut posteri vestem inde conficiant. Quibus addo [sect. 16] Clement. Alexand. lib. 6. Strom. cap. 1. ubi ostendit Philosophos & Poetas Graecos, quorum variae sectae fuerunt, confessos esse, praecipua sua de moribus dogmata a Socrate accepisse. Quin & plura alios ab alijs invicem surripuisse, & aliorum libros ab illis obletos tanquam suos sibi vendicasse. Macrob. ubi supr. qui ait, quod quemadmodum apes succum varium in unum saporem mistura quadam, & proprietare spiritus sui mutant: [sect. 17] Nos quoque quidquid diversa lectione quaesivimus, committemus stylo, ut in ordinem eo digerente coalescat. Nam & in animo melius distincta servantur, & ipsa distinctio non sine quodam fermento quo conditur universitas, in unius saporis usum libamenta confundit, ut etiam si quid apparuerit, unde sumptum sit, aliud tamen esse, quam unde sumptum noscetur, apparet. Et Lucian. in Dialog. Piscator, sive reviviscentes in princ. [sect. 18] qui cum antiquis Philosophis loquens, sic ait: Quin & haec ipsa, quae proloquor, unde quam a vobis accepi? ac instar apiculae decerpens, hominibus ostendo? At illi laudant, ac uniuscuiusque florem, unde, & a quo, & quemadmodum collegerim, cognoscunt, meque oratione ob floriferam hanc messem commendant. Sed verius vos ipsos, ac prata vestra amoenissima, qui tam varia, & versicoloria produxistis, extollunt. D. quoque August. q. de Trinit. cap. 3: Vtile est (inquit) plures libros a pluribus diverso stylo etiam de eisdem quaestionibus fieri, ut ad plurimos res ipsa perveniat ad alios quidem sic, ad alios autem sic. Et Hippoc. in lib. de arte: Scientiae, inquit, votum ac opus est, invenire aliquid eorum, quae nondum inventa sunt, similiter & semiperfecta ad finem perducere & absolvere. Et ut omittam [sect. 19] celebrem illam Hostiensis, Innocentij, Abbatis, & aliorum disputationem in cap. quod super his devoto, ubi generaliter tractant de dominio rerum, quae ab infidelibus possidentur; & an, & quando ab illis auferri possit? de quo etiam late agunt omnes Theologi post D. Thom. in 2. 2. q. 10. artic. 10. idem D. Thom. de regim. Princip. lib. 3. cap. 9. D. Anton. in 3. part. sum. tit. 22. cap. 5. §. 8. Sylvest. verb. Papa, q. 7. Franc. Topius in tract. de post Princip. saecul. §. 7. num. sinal. Navarr. in cap. novit, de iudic. notab. 4. doctissimus Praeses Covarrub. in regul. peccatum, 2. part. §. 10. Ferdin. Menchaca lib. 1. quaest. illust. cap. 24. Molina de iust. & iure, tract. 2. disput. 106. Ludovic. Turrian. de Fide, Spe, & Charitat. q. 10. per duodecim articulos, ex pag. 619. ad 662. & plures alij relati per Thom. Sanchez in sum. 1. part. lib. 2. cap. 1. & seq. & Sayrum in Clavi Regia, 2. tom lib. 9. cap. 4. Peculiariter [sect. 20] de his nostris Indis Occidentalibus omnium primus disputare coepit insignis ille [sect. 21] Doctor Ioannes Lupus de Palacios Rubios, edito in hanc rem tractatu, cui titulum fecit: Insularum maris Oceani, ad quem se remittit in tract. de obtemp. Regn. Navarr. 2. par. §. 1. in fin. cuius tamen copiam nusquam habere potui. Postea etiam in eodem argumento valde insudavit notissimus ille Chiapensis Episcopus, D. Fr. Bartholomaeus de las Casas, qui Hispali bonis parentibus natus, & post sacrorum Canonum studium Sacerdotij ordinem adeptus, cum ad insulam Hispaniolam, sive Sancti Dominici inter primos illius aetatis homines traiecisset, & in saeculo manens, saecularibus negotijs implicatus, militares adversus Indos expeditiones observasset, & damna, & iniurias quas illis sieri videbat, toto animo [sect. 22] dolerat, pio semper, & ardenti eorum tuendorum zelo, & charitate flagravit, & cum parum suis consilijs, & sermonibus prosicere cerneret, anno 1515. primum, & iterum anno 1517. in Hispaniam redijt, & enixis ac repetitis libellis, & orationibus Indorum causam defendit apud Ferdin. Regem Catholicum, & eo paulo post ex vita discedente, apud Caroli Caesaris, tunc Flandriae commorantis, Gubernatorem & Consiliarios, & postea eundemmet Carolum Barchinonae personaliter adiens, plura pro illorum libertate, meliori conversione, gubernatione, & tractatione proposuit, & aliquibus pro voto impetratis, alijs per illius temporis comperendi nationes suspensis, rursus insulam S. Dominici repetijt, ibique ordinem Praedicatorum ingressus & professus, & multa pro eisdem Indis iuvandis constantissime passus, ad Novam Hispaniam transitum fecit, in qua non minori cura susceptam Indorum clientelam prosecutus fuit. Postea vero Episcopatu de Chiapa donatus, prout maiori fulgebat auctoritate, maiori etiam ardore, & solicitudine in idem studium incubuit. Sed cum ob militum duritiam, & auri, atque argenti semper crescentem cupiditatem, non ut oportebat, iustissimis & sanctissimis Regijs edictis in regionibus adeo longinquis obtemperari videret, suaque monita multis exosa, alijs vero difficilia, aut impossibilia iudicari, Episcopatui, quem hac tantum causa susceperat, consulto prius romano Pontifice, renunciavit, & iterum in Hispaniam reversus, anno 1539. nullum non lapidem movit, ut verbo, & scriptis iniurias & calamitates Indorum ostenderet, & ut eis obviam iretur expostularet. Sumptaque [sect. 23] hinc occasione, & ut apologijs responderet, quas eodem tempore Ioan. Gines. Sepulveda contra aliquas eius propositiones evulgaverat, libros quosdam scripsit, quorum primus continet tractatum comprobatorium supremi Imperij, & universalis dominij, quod Reges Castellae, & Legionis super Indis Occidentalibus habent, eique triginta propositiones, & aliqua principia ad idem argumentum pertinentia subiunxit. Secundus, capita cuiusdam disputationis amplectitur, quae anno 1550. coram Regio Senatu, & alijs doctissimis viris inter Episcopum & Ginesium habita fuit eiusdem Senatus auctoritate, ab eruditissimo Fr. Mag. Dom. Soto, qui ibidem interfuit, in summam redacta. Tertius, quartus & quintus de damnis, quae Indi patiebantur, eorum libertate asserenda, commendisque tollendis pertractant. Sextus quoddam confessionarium continet, cuius terrore, ij, qui cum Indis versabantur, a confessarijs examinandi essent. Hi libelli Hispali typis excussi anno 1550. & 1552. per omnium ora, & manus vagari coeperunt. Sed postea [sect. 24] quia sine Regij Senatus auctoritate editi erant, & alijs iustis de causis colligi, & asservari iussi sunt, & praecipue dictum confessionarium, ad quod intercipiendum Regia schedula expedita reperitur Vallisoleti 5. Septembr. ann. 1550. quae extat in 1. tom. sched. impr. pag. 231. Vltra hos tractatus [sect. 25] alium scripsit, quem appellavit testamentum, & alium, cui codicilli nomen apposuit, quos ante mortem Regi Philippo II. praesentasse, auctor est Fr. Eman. Roderic. 2. tom. quaest. Regul. q. 99. art. 4. Refert etiam Fr. Aug. Davila Padilla in hist. Mexic. Ord. Praedic. lib. 1. cap. 99. alium librum scripsisse Latino, & Hispano sermone de promulgatione Evangelij, & alium ingentis voluminis, cui de iuvandis & fovendis Indis titulum fecit, & Mexici in Biblioth. Dominicani Coenobij asservatur. Et tandem summus hic vir, [sect. 26] libertatis Indorum usque ad mortem propugnator acerrimus, plenus dierum & virtutum Vallisoleti occubuit, ut latius haec omnia, & alia ad eius vitam, laudes & labores, quos pro Indis suscepit, spectantia, recenset [sect. 27] Hieron. Benzo hist. Ind. lib. 1. c. 16. Fr. Aug. Davila ubi sup. ex c. 97. usque ad 107. Fr. Thom. Castell. in hist. Lat. Ind. 1. par. Fr. Vincent. de las Casas in hist. Mexic. lib. 1. Fr. Alfons. Ferdin. in hist. Eccles. nostri temp. lib. 1. cap. 6. Ioan. Boter. in relat. univers. 4. p. lib. 3. pag. 63. Ant. Herrera in hist. gen. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 11. pag. 20. & lib. 2. cap. 3. pag. 33. & 34. & cap. 6. pag. 40. & cap. 15. & 16. & 21. & lib. 4. cap. 2. 3. 4. & 5. & decad 3. lib. 2. cap. 3. 4. & 5. ubi notabiles rationes continentur, quas Barchinonae ann. 1519. coram Imperatore Carolo V. Episcopus Darienis, & Licentiatus de las Casas habuerunt, de quibus etiam agit Hieron. Benzo in sua hist. Novi Orb. lib. 1. cap. 16. & aliqua tangit Ludovic. Cabrer. in vita Philippi II. lib. 7. cap. 8. pag. 419. Episcopi Chiapensis temporibus praedictus [sect. 28] etiam Ioan. Ginesius de Sepulveda floruit, qui, ut praeter alios refert Ant. Possev. in apparat. 1. tom. pag. 880. Cordubensis fuit, Theologiae, & bonarum litterarum impense doctus, ac Caroli V. Imper Historicus. Hic annos 81. coelebs, & in diversis studijs versatus, insumpsit, & obijt ann. 1572. sepultus in Putalbani municipij aede maxima prope Cordubam & varia opera scripsit, quae cum sparsim varijs temporibus fuissent a Typographis evulgata, demum ab Arnoldo Myllio conquisita, simul in lucem edita sunt in officina Birmanica Coloniae anno 1602. Et inter reliqua, ut audio, peculiarem librum elucubravit de iustis causis belli contra Indos suscepti: cuius ratione, cum in pluribus Episcopi Chiapensis assertionibus contrairet, & inter illos, verbo & scripto, privatim & publice multae contentiones habitae fuissent, apologiam quandam pro praedicti libri defensione vulgavit. Horum librorum copiam usque adhuc habere non potui, [sect. 29] fuerunt quippe auctoritate Regia in Hispaniae, & Indiarum Provincijs interdicti, schedula ad id apud D. Martinum expedita 19. Octob. ann. 1550. quae extat in d. 1. tom. sched. imp. pag. 230. ubi huius prohibitionis ratio ea esse dicitur, quia extra Regnum typis excussi fuerant, & quia non convenit, ut materiae eiusmodi sine expressa & peculiari Regis licentia pertractentur, & publicae factae, vulgi linguis, & manibus conterantur. Accipio etiam ex relatione Fr. Aug. Davila in d. hist. Mexic. Ord. Praed. lib. 1. cap. 103. pag. 403. quendam [sect. 30] Licenciat. Frias de Albornoz in eodem argumento laborasse, & tractatum de conversione & debellatione Indorum scripsisse, qui tamen, quoniam aliqua continebat, quae Evangelicis praeceptis adversabantur, Quaestorum Fidei sedula diligentia interclusus fuerit. Viguit quoque eadem aetate [sect. 31] quidam Pet. Malferitus I.C. Patricius Balearis, ad cuius manus cum confessionarium Episcopi Chiapensis pervenisset, & in eo aliqua perlegisset, quae iustitiae Nostrorum Regum in occupatione harum Provinciarum nocere poterant, copiosum quoddam, & non male doctum consilium, sive apologeticum (ut ipse vocat) iuris responsum commentus est, quo intrepide illam defendit, illudque ad potentiss. D.D. Maximilianum Bohemiae Regem, Austriae Archiducem, direxit, qui ea tempestate Carol. V. in Regnis Hispaniae vices gerebat. Quod responsum extat inter consilia Iacobi Mandeli Albani, vol. 2. & est 769. in ordine. Marquardus [sect. 32] etiam de Susanis tractatum eodem ferme tempore fecit de Iudaeis & infidelibus, in cuius prima parte cap. 14. per tot. an, & quando infideles debellari, & proprijs bonis spoliari possint? pertractat, & de his nostris Indis, & eorum subijciendorum titulis speciatim nonnulla considerat. Idem etiam licet magis perfunctorie tetigit [sect. 33] Franc. a Vargas in tract. de auct. Pontif. & Episcop. iurisd. qui habetur inter tract. Doct. tom. 13. p. 1. ex pag. 113. ubi confirmatione 10. fatetur, multum in hac re Scriptores suae aetatis super conciliandis contrarijs Innocent. & Hostiens. opinionibus dissentire, se tamen omnium eorum sententias omnibus collatis disputationibus ad concordiam, meramque veritatem reducere conatum in suis commentarijs: quos tamen ego videre non potui, & an typis excusserit, prorsus ignoro. Doctissimus [sect. 34] item Mag. P. Domin. Soto aliqua hunc articulum concernentia docte, & graviter pungit in lib. 4. de iust. & iur. q. 4. art. 1. & seq. & in 4. dist. 5. q. unica, art. 10. pag. 266. & seq. ubi addit, sibi in animo esse in lib. 4. de iust. & iur. tractatum edere de ratione promulgandi Evangelij, primum in obsequium Fidei, deinde in gratiam Christianorum Principum. Quem tamen tractatum an ediderit, nescio; nunquam enim illius copiam assequi potui, licet eum citari videam a Ferd. Menchaca, lib. 1. quaest. illustr. cap. 10. num. 10. Idem mihi contigit in scriptis [sect. 35] Ioan. Matienco, qui fuit in his Peruanis Provincijs Argentini Praetorij pluribus annis Senator, & ultra Dialog. Relatoris & accurata commentaria, quae edidit sup. lib. 5. Recop. alium etiam librum, quem ipse in illis citat, paraverat, sub titolo de stylo Cancellariae, & refert se in eo plura pro defendenda Indorum debellatione & subiectione dixisse in tit. 1. praeeminentia 17. casu 20. declar. 9. §. 1. gloss. 1. Adquem etiam se remittit nonnulla eiusdem argumenti leviter tagens, in alio libro manuscripto Hispani sermonis, quem penes me habeo, & inscribitur de moderatione, sive gubernatione Regni Peru; [sect. 36] qui tamen iudicio meo tumultuarie ab auctore scriptus videtur, & pauca continet, quae nobis eandem rem pertractantibus usui, & adiumento esse potuerint, ut ex utriusque operis collatione patebit. Franciscus [sect. 37] etiam a Victoria, Dominicani Ordinis fulgentissimum Sydus, ultra celebres illas disputationes, quas de iure belli conscripsit, duas alias elucubravit, quibus de Indis insulanis, titulum fecit, ubi plures rationes, sive causas enumerat, ob quas illis bellum infligi possit, & veros dominationis Regum nostrorum titulos a falsis, & affectatis magistrali resolutione distinguit. Dom. quoque Gregorius [sect. 38] Lupecius Regius in supremo Indiarum Senatu Consiliarius, & ob eximiam utriusque iuris peritiam & indefessum laborem omni saeculo commendandus, ut aurea, & ardua glossemata, sive commentaria ostendunt, quae circa Hispanas septem Partitarum leges scripsit, sine quibus manca profecto Hispani fori iurisprudentia videri posset. Hic inquam talis, tantusque Praeceptor, totis nervis in hoc idem argumentum dominationis Indiarum intendit, & cum plura hinc inde allata tentasset, tandem relectiones Victoriae, de quibus diximus, summopere probans, eas ad litteram transtulit, & viginti columnis consumptis, vix, & ne vix quidem se ab hoc labyrintho extricare potuit in l. 2. tit. 23. part. 2. verb. Acrecentar el pueblo a su Fe. Alia quoque [sect. 39]alij tam Theologi, quam utriusque Iuris, atque etiam historiae professores de eodem articulo varijs in locis tetigisse reperiuntur, ut constabit ex Ioan. Maior. in 2. Sent. dist. 44. q. 3. Alfons. a Castr. de iusta haeret. punit. cap. 14. Alfons. Guerrer. in speculo Princip. cap. 3. num. 5. Pet. Bellino in tract. de bello, 2. part. tit. 12. Ioseph. Acosta in libris de procuran. Ind. salute, praecipue lib. 2. cap. 2. Cuius doctissima [sect. [40]] & elegantissima scripta merito laudat Ant. Possevin. in apparat. 1. tom. pag. 964. Ferdinand. Menchaca lib. 1. controvers. illustr. cap. 10. n. 10. & 11. & cap. 24. per tot. Fr. Ant. a Corduba in suo quaestionario, lib. 1. q. 59. Dominico Banez, Aragone, Salone, Lorca, & alijs Theologis recentioribus in 2. 2. q. 10. art. 10. Lud. Molin. de iust. & iur. tract. 2. disp. 105. & 106. Greg. de Valent. in 2. 2. disp. 1. punct. 7. in resp. ad 2. & punct. 8. per totum, Ioanne Azorio lib. 8. instit. moral. cap. 24. & 25. Eman. Roderic. 2. tom. quaest. Regul. q. 99. art. 4. & tom. 3. quaest. 32. art. 4. Anastas. Germonio de sacror. immunit. lib. 3. cap. 13. per tot. praecipue ex num. 29. Petr. Matthaeo in lib. 7. Decretal. sub t t. 9. de insulis Novi Orb. pag. 74. & seq. illust. & eruditiss. Card. Bellarm 1. tom. controvers. 3. de Rom. Pontif. lib. 5. c. 2. & in recognitione suorum librorum in addition. eiusdem cap. §. 2. Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 224. Ant. Possevin. in Bibliot. tom. 1. lib. 9. cap. 15. & seqq. ubi de conversione Indorum aliqua tradit Fr. Thom. a Iesu in tract. de procuran. omnium gentium salute, lib. 2. par. 1. cap. 5. & lib. 5. p. 1. P. Lud. Turriano in tract. de Fide, q. 19. disput. 51. & 52. & sequentib. P. Ioan. de Salas de legibus, q. 95. disput. 7. sect. 4. pag. 120. & q. 96. disp. 10. sect. 3. pag. 227. Ioan. Boter. in suis relat. univers. 2. part. lib. 4. ex pag. 238. ad 240. & 4. part. lib. 3. per totum, praecipue pag. 72. Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. Lud. Cabrera in vita Philippi II. lib. 7. cap. 8. Ferdin. Rebell. de obligat. iust. lib. 18. q. 23. per tot. ubi licet de titulis Indiarum Orientalium dumtaxat pertractet, idem est ac si de Occidentalibus disseruisset, Lud. a Paramo de origin. Inquis. lib. 3. q. 1. opin. 3. n. 123. ubi citat, de eodem agentem quendam auctorem nomine Vazquez cons. 8. quem invenire non potui; [sect. 41] sicuti neque admonitionem quandam de legatione Evangelica ad Indos capessenda, quam audio his temporibus scripsisse Iust. Heurnium Ioan. filium, & typis editam Lugdun. Batavor. apud Elzivericum in 8. Videre autem licuit, & iuvit, quod latissime, & multum in nostris terminis scribit [sect. 42] D. Marta in tract. de iurisd. lib. 1. cap. 24. ubi Romani Pontificis potestatem super Regnis, & bonis infidelium intrepide admittit, & Hieron. Zevall. 1. tom. pract. commun. q. 735. ubi occasione illius quaestionis, quam disputat, an filij infidelium possint invitis parentibus baptizari, de titulo subiectionis Indorum aliqua tangit. Quod idem [sect. 43] ipse auctor, quae eius est diligentia, & studium de Republica litteraria, & Nostrorum Regum dignitate benemerendi, in eorum, ut inquit, gratiam, latius prosequutus est in quarto tom. earundem pract. commun. q. ult. ex n. 168. usque ad num. 324. ubi num. 174. mutuatis verbis Petri Malferiti. d. cons. 769. insano labori se indulgere velle testatur, ut veritas huius quaestionis, & Indiarum Regni retentio luce meridiana clarior omnibus illucescat, quod an impleverit, aliorum iudicio relinquo. Merito [sect. 44] tamen ibidem ex num. 175. ad 182. ad hoc opus ex professo suscipiendum desiderat, & appellat insignes illos, & praestantes Iurisconsultos, & Regis nostri potentissimi Praesides & Consiliarios, quorum nomina refert. Magnos [sect. 45] enim magna aggredi, & in magnis laborare ratio suadet, ut late docet Arist. lib. 4. & hic cap. 3. & egregio schemate ostendit Lucianus in dialogo 4. Sed nos [sect. 46] eo tempore, quo Zevall. hanc ultimam quaestionem in vulgus emisit, scripta haec, quae nunc in publicum edimus, in privatis schedis continebamus, gavisique sumus, & ingenio nostro gratulati, quod post tantos viros, qui in hoc studio, sive stadio certarunt, & in hanc uberrimam messem manum miserunt, prodire adhuc in lucem, Deo votis nostris annuente, non usquequaque contemnendi, possimus, & piam illam Moabitidem imitati, spicilegium, neque sterile forsitan, neque infructuosum conficere. Et quamvis [sect. 47] summa illa eruditionis fastigia, quae Zevallos exoptat, aequare non valeamus, neque in Orchestra, sed in imis istis subselijs locum habere meruerimus, non ideo tamen ab incoepto itinere desistemus. Potest enim non inconcinne huc referri quod in Oratore Cicero ait: Si quem aut natura sua, aut illa praestantis ingenij vis forte deficiet, aut minus instructus erit magnarum artium disciplinis, teneat tamen eum cursum, quem poterit. Prima enim sequentem, honestum est in secundis, tercijsque consistere. Nam in Poetis non Homero soli locus est (ut de Graecis loquar) aut Archiloco, aut Sophocli, aut Pindaro, sed horum vel secundis, vel etiam infra secundos. Nec vero Aristotelem in Philosophia deterruit a scribendo amplitudo Platonis: nec ipse Aristoteles admirabili quadam scientia & copia caeterorum studia restinxit. Alacrior quoque ad hanc pugnam capessendam insurgo, quoniam audio etiam his ultimis annis librum quendam sine Auctoris nomine pervulgatum esse, de his Indicanae dominationis iuribus plura tractantem [sect. 48] cui titulus est, Mare liberum, cuius copiam hucusque nancisci non potui; nam in extremas istas mundi plagas raro similes libri perveniunt, & huius nundinatio, & relectio per sanctae Inquisitionis officium interdicta videtur, ut constat ex ultimo indice librorum prohibitorum ann. 1612. pag. 77. Nimirum, quia ut a viro docto & pio, qui Hispaniae ante prohibitionem illum legit, accepi, haeretici Auctoris manum & ingenium redolebat impie in Reges nostros, & quod gravius est, in Romanam Ecclesiam debacchantis. Pro accepta scilicet eiusmodi [sect. 49] Sectariorum inverecundia, qui nullam veritatis, aut decori rationem in suis doctrinis asserendis & adstruendis habentes, quidquid in buccam venit, affirmant, & contumelijs & iniurijs magis quam rationibus certant, ut recte observat Balth. Chavas. de not. verae relig. lib. 4. cap. 2. ut plane ad eos pertineat illud Greg. Nazianz. in orat. 1.: Veritatis doctrinam adulterant, omnibus assentantur, ventriloqui sane, & vaniloqui, voluptatibus suis servientes, verbis ex terra prolatis, & in terram pessum euntibus, ut maximam apud vulgus gloriam, & nominis celebritatem consequantur. Cui [sect. 50] libro, postquam hunc nostrum typis cudendum tradidimus, plene respondisse video, doctum pariter ac reverendum Patrem D. Seraphinum Freitas Lusitanum in altero cui de iusto Imperio Asiatico, titulum fecit, ubi Indi Orientalis navigationem, & conquisitionem per Lusitanos factam, erudite defendit, & nonnulla etiam breviter pungit, quae ego latius pro his nostris Occidentalibus disserueram, ut Lectori facile ex utriusque tractationis collatione patebit. Eundem laborem, licet non ita serio, aggressus quoque videtur alter novissimus Lusitanus, cui nomen Benedictus AEgidius, in commentarijs ad l. ex hoc iure, D. de iustit. & iur. 1. part. cap. 3. ex num. 13. ad 32. sed neque hic nostrum usquequaque inutilem reddet. Pergam igitur macte animo, distinctis capitibus singulos titulos, qui mihi in hanc rem perpendi posse videntur trutinans, & exornans, obsoletis nitorem, ut cum Plinio loquar, fastiditis gratiam, dubijs fidem, & vetustis novitatem adstruere curans, & in unoquoque quid affirmandum, quid improbandum sit ex animi mei sententia citra omnem amoris, & lenocinationis speciem resolvens. Non enim ignoro, [sect. 51] mendacis hanc poenam esse, ut etiam cum vera dicat, ei non credatur, sicuti apud Laerti. lib. 3. Arist. tradit, & D. Hieronym. epist. 37. ad Iulian. & habetur Eccles. 20. 26: Opprobrium nequam in homine mendacium, & in ore disciplinatorum assidue erit. Et adulatores [sect. 52] sibi, & ijs, quibus arridere cupiunt, necem inferre, ut praeter alios optime & novissime probat Dom. Regens Valencuel. cons. 99. num. 76. & eleganti carmine ostendit Iacob. Billius Carthus. in Antholog. sacra, sic inquiens: Lingua assentatrix vitium loquentis acerbat, Et delectatum crimine laude ligat. Nulla sit ut lapso reparandae cura salutis Blanditur soniti dum male suasus honor. Libera sit potius vox correctoris amici, Serpere ne fibris caeca venena sinat. Nec credens medici verbis fallacibus aeger, Noxia laudatae vulnera pestis amet. # 2 CAPVT II. De primo debellationis & dominationis Indiarum Occidentalium titulo, quem gloriosissmi Hispaniae Reges ex divinae voluntatis concessione habere posse videntur, a qua omnium Regnorum iura dependent, & quibus illa vaticinijs, & prodigijs fuerit insinuata? SVMMARIVM Capitis II. -  1 Deus omnium rerum est auctor, actor & moderator. -  2 Deus non solum praeest rebus omnibus sed interest, & inest. -  3 Deus omnium Regnorum arbitrium in sua manu habet. -  4 Regna & Imperia omnia immediate a Deo proveniunt, & pendent, & plurima iura & auctores, qui de hoc tractant. -  5 Reges omnes, & Imperatores cur in suis titulis scribant, se Dei gratia regnare? -  6 Dei gratia se regnare dicunt aliqui Reges & Duces, ut ostendant, se nullum alium superiorem in terris agnoscere, & plurimi auctores, qui de hoc tractant. -  7 Dom. D. Franc. de Alfaro, Senator Limensis meritissimus, laudatur. -  8 Regna & Imperia omnia cur Deus caduca, & instabilia esse voluerit? -  9 Regnum a gente in gentem potest transferre Deus cum causa, & sine causa. -  10 Regnorum innumeri casus, & mutationes remissive adducuntur, & plurimi auctores, qui de hoc agunt, latissime recensentur. -  11 Gens nulla reperitur, quae certam suae originis & Regni rationem & successionem reddere possit, praeter Hebraeam. -  12 Romanorum Monarchia, sicut aliae, cecidit; quamvis se aeternam futuram iactaret. -  13 Fortuna adversus imperia, & civitates idem ius habet, quod adversus imperantes. -  14 Regna suas aetates habent, sicut homines, & internas causas pereundi. -  15 Manilij poetae elegantia carmina de imperiorum mutatione. -  16 Diogenis iocus in mutationem rerum. -  17 Imperiorum & Regnorum mutationes & casus, qui Lunae & Stellis tribuunt, graviter errant. -  18 Fati, fortunae, & sortis nomine Ethnici, Dei absolutam voluntatem significare volebant. -  19 Mundi aeterna lex est, ut omnia in eo morti, & mutationi sint subiecta. -  20 Deus solus mortis & mutationis est expers. -  21 Iusti Lipsij elegantissima verba de rerum & Regnorum mutationibus expenduntur. -  22 Hispaniam summum Imperium Orbis habituram Vaticinij in modum proponit Iust. Lipsius. -  23 Hispaniae Reges titulum dominationis Novi Orbis ex promissione & concessione divina habere videntur. Et numer. 31. -  24 Rem suam quilibet potest ad alium transferre. -  25 Deo auctore & ductore quae fiunt, iniusta censeri non possunt. -  26 Cap. Dominus noster 23. q. 2. expenditur, & illustratur. -  27 Moysis bella contra Amorrhaeos, & alios ex sola divinae voluntatis observatione excusant August. Abulens. & alij, quorum loca expendutur. -  28 Sapientia locus cap. 12. vers. 12. explicatur, & exornatur. -  29 Deus iuste potest, omnes gentes etiam innocentes perdere, imo & beatos damnare, si id sibi placeret. -  30 Deus cur comparetur figulo, & creatura luto ab Isaia, & D. paulo. -  32 Repetitionis & prolixitatis vitium fugiendum. -  33 Thom. Bozius secure admittit concessionem Novi Orbis a Deo Hispaniae Regibus factam, ob zelum religionis, & alias virtutes. Et num. 35. -  34 Cantic. cap. 4. de Austro perflante, & aromatibus fluentibus, intelligitur de conversione Indorum. -  36 Sibyllarum carmina a Virgilio relata, commode de Hispaniae Regibus applicantur. -  37 Alanus Copus titulum, quem Reges Hispaniae in utraque India habent, multum extollit, tanquam a Deo concessum. -  38 Reges Catholicos Hispaniae videri electos, & vocatos a Deo ad reducendos, & gubernandos populos Indorum, sicut olim Moysis ad reducendum & gubernandum populum Israelit. Camill. Borrel. aperte testatur. -  39 Benedictionem & pro missionem dilatationis Imperij sui factam Ecclesiae a Prophetis, posse etiam intelligi de Regibus Hispaniae, docet D. Valdesius. -  40 Indiae Orientalis titulum Regibus Lusitaniae ex divina approbatione, & quasi concessione competere, docet Pet. Rebellus, & idem procedit in Occident. -  42 Novi Orbis Imperium, & conversionem Hispanis Deum reservare, & concedere voluisse, multis prodigijs & ostentis praedictum fuit. Et numer. 47. -  42 Regnorum calamitates & mutationes solet semper Deus prodigijs, & portentis ostendere, quod plurimis exemplis, & auctotibus remissive probatur, & quae sit causa? Num. 43. -  44 Calamitatum & suppliciorum imminentium Deus prius homines monet, ut resipiscant. -  45 Psalm. 59. versus expenditur. -  46 Ieremiae verba cap. 6. & 18. expenduntur. -  48 Evangelij propagationem inter Gentiles faciendam multis vatincinijs, & carminibus Sibyllarum Deus praedixit. -  49 Indi Insulae Hispaniolae habuerunt notabile oraculum de Hispanorum adventu. -  50 Daemon saepe compellitur a Deo veritatem dicere. -  51 Prodigia & ostenta plura notanda, quae Mexicani habuerunt de adventu, & dominatione Hispanorum & auctores, qui de illis scribunt. -  52 Mexici praedixit adventum, & dominationem Hispanorum quidam captivus, qui de more sacrificabatur. -  53 Mexici ante adventum Hispanorum homines armatos, fleviles voces, cometes, igneos globos, & alia ostenta apparuisse. -  54 Motezuma Monarcha Imperij Mexicani plura habuit oracula, & ostenta suae calamitatis, & adventus, & dominationis Hispanorum. Et num. 55. & 56. & sequentibus. -  56 Avis nimis peregrina, & prodigiosa Motezumae adducitur. -  57 Papania Motezumae soror, mortua revixit, & ei suum interitum, & Hispanorum adventum praenuntiavit. -  58 Quaecalcoati vir prudens, Novae Hispaniae incolis priscis, temporibus, Hispanorum adventum, & dominationem praedixit. -  59 Mexicani quator saeculis ante adventum Hispanorum, illius vaticinium habuerunt, & a maioribus in posteros derivarunt. -  60 Iucatanenses vaticinium habuerunt, bomines Crucis vexillum, & vaccas secum afferentes, eorum dominaturos. -  61 Misteca in regione reperitur notabile praesagium adventus, & dominationis Hispanorum a daemonibus editum. -  62 Argentei fluminis in regione, Origuara praenuntiavit incolis adventum Hispanorum, & Novae Religionis Praedicationem. -  63 Vaticinium, notabile adventus Hispanorum, quod Rex Tidore, se habuisse, illis significavit. -  64 Rex insulae de Tidore voluntarie imperium suum Hispanis reliquit, se ita a Deo monitum dicens. -  65 Peruano in Regno multa vaticinia, prodigia, & ostenta Hispanorum adventum, & dominationem praenuntiarunt, & quae illa? -  66 Mures & locustae Peruanis nunquam visae, in adventu Hispanorum, eos prodigiose infestarunt. -  67 Potosi montis argentei divitias Hispanis a Deo servari, vox coelitus emissa praedixit. -  68 Psalm. 64. versus, qui de gentibus signis Dei turbandis loquintur, de Indis Novi Orbis accipitur. -  69 Fortunae casibus omnia mundi bona, & Regna, etiam tunc, cum maxime florent, subiecta esse. DEvs [sect. 1] omnium rerum est auctor & actor, aeterna & provida mens, quae coelorum perennes orbes, quae syderum inaequales cursus, quae elementorum alternas vices, quae denique omnes res superas, inferas, temperat, moderatur gubernat. Spargit quoquo versum aeterna illa lux suos radios, & uno eodemque, ut ita dicam, ictu, sive nictu, sinus omnes, & abyssos penetrat coeli, terrae maris. Nec [sect. 2] praeest solum Divinitas haec rebus omnibus, sed interest, imo inest, res omnes inspicit, adit, cognoscit; & cognitas, immota quadam & ignota nobis serie dirigit, ac gubernat, ut praeclare scriptum reliquit Iust. Lipsius lib. 1. de constant. c p. 13. Quo fit, ut pariter in sua voluntate & potestate habeat [sect. 3] omnium Regnorum & Imperiorum arbitrium, & distributionem, [sect. 4] nullusque temporalis status, aut principatus reperiatur, qui a Deo auctore naturae immediate non proveniat, atque dependeat, licet ipsi Principes, & Monarchae mediante humana volutate & institutione ad eorum sastigia provehantur, ut habetur 1. ad Rom. 13. Timot. 3. Proverb. 8. & egregie probat l. 1. 1. inter claras, C. de summ. Trinit. l. 1. C. de veter. iur. enuc. in princ. l. ult. C. de quadr. praescript. cum alijs, D. August. in cap. quo iure, 1. distinct. cap. Constantinus, cap. duo sunt, cap. si Imperator. 96. distinct. cap. si ex bono de poen. distinct. 4. D. Chrysost. hom. 23. in d. epist. ad Rom. l. 5. 6. & 7. tit. 1. par. 2. D. Thom. lib. 1. de regim. Princ. Dom. Soto lib. 4. de iust. & iur. q. 4. art. 1. Did. Perez in prooemio ordinam. col. 7. Minchaca in praefat. controvers illustr. num. 119. & 139. Covarrub. in pract. cap. 1. Mich. Salon. de iust. & iur. tom. 1. tract. de Dom. q 2. art 1. concl. 2. Omphali de civili Polit. lib. 2. cap. 1. num. 1. & plurimi alij relati a Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 2. vers. Puedense, Zevall. in pract. lib. 4 q. fin. ex num. 237. P.M. Fr. Anton. Perez in Laurea Salmantina, certamine 5. exposit. de hom. praefect. pag. 296. & seq. Pat. Franc. Suar. omnino videndo in defens. contra sect. Anglican. lib. 3. cap. 2. num. 10. & seqq. & Petr. Andrea Canonherio in Aphorism. Hippocrat. polit. 1. tom. pag. 1. & 2. Qua de [sect. 5] causa omnes bene cordati Reges & Imperatores suorum titulorum initio, se Dei gratia regna, quibus potiuntur, habere, pie & humiliter profiteri solent. Quamvis [sect. 6] aliqui ambitiosius, simul etiam sub hac praefatione ostendere velint, nullum alium in terris supperiorem agnoscere. Vt constat ex ijs, quae late notant Castell. & Burg. de Paz in prooem. leg. Taur. n. 30. Gregor. Lop. & eius additionat. Barth. Humada in prooem. part. gloss. 7. Paris de Puteo in tract. de Duell. lib. 7. §. an Comes, num. fin. Redin. de maiest. Princ. in princ. n. 22. Chassan. in prooem. ad consuetud. Burgun. verb. Par la grace, Francisc. Marc. decis. 163. num. 1. part. 1. Petr. Foller. in tract. de censib. fol. 15. n. 8. cum seqq. Carol. Tapia de constit. Princip. in rubr. num. 3. Anton. Scappus de iure non scrip. lib. 2. cap. 2. ex num. 3. Menoch. cons. 2. num. 104. Anastas. Germon. de Indul. Apost. in initio, fol. 30. Camil. Borrel. de praestan. Reg. Cathol. cap. 2. Zevall. ubi sup. num. 267. & novissime alios citans Caldas Pereira in tract. de emption. & vend. cap. 1. num. 4. Et [sect. 7] illustris pariter, atque eruditus Dom. Don Francisc. de Alfaro huius Limani Conventus Senator meritissimus, mihique semper ob iustitiae zelum, tuendorum Indorum ardorem, probatissimos & incorruptissimos mores, & alios necessitudinis, & familiaritatis titulos plurimum observandus, in suo eleganti tract. de offic. Fiscal. gloss. 2. Et ad hanc supremam potestatem ostendendam [sect. 8] eadem Dei providentia disponit, ut Regna & Imperia ipsa caduca, & instabilia sint, & sub perpetua quadam mutatione, & volubilitate constituta, ne a nobis ipsis stare, ac perdurare in sceptri semper dignitate existimaremur, sed ut standi, ita & cadendi, resurgendique fatur, ex eius nutu, & voluntate pendere, [sect. 9] quae cum causa & sine causa, illa ab alijs ad alios, & de gente in gentem transferre potest, & solet, ut aperte docemur Eccles. cap. 10. Dan. cap. 2. vers. 21. ibi: Deus mutat tempora, & aetates, transfert regna, atque constituit, & cap. 4. ibi: Dominatur excelsus in Regno hominum, & cuicunque voluerit, dabit illud, Sap. cap. 7. vers. 27. ibi: Omnia innovat, 2. ad Corinth. cap. 6. ibi: Regnum a gente transfertur; & innumeris [sect. 10] exemplis ex sacra Scriptura, quatuor Orbis Monarchijs, & omni antiquitate petitis, ostendunt, & illustrant Doctores per text. ibi in cap. translato de constitut. cap. per venerabilem 34. de elect. auth. de non alienan. rebus Eccles. §. ut autem, Cicer. lib. 1. offic. elegantissime Ovid. lib. 15. Metamor. Propert. lib. 2. eleg. 9. Plutarc. in paralel. & apophtegm. Valer. Maxim. lib. 2. cap. 7. lib. 6. cap. 9. Tacit. lib. 6. annal. Ammian. Marcell. lib. 14. Trogus Pomp. lib. 44. Luc. Florus lib. 2. cap. 19. Polyb. lib. 8. hist. Paul. AEmil. in Dione, Auso. epig. 8. & in Lud. Sep. Sapian. in Solone, Tzetzes Chil. 4. Bocacius de casib. Princip. & plurimos alios referens Petr. Gregor. lib. 18. Syntagm. c. 1. & lib. 21. de Rep. per totum, & lib. 6. cap. 3. num. 10. & in syntax. art. mirab. lib. 22. cap. 4. Menchac. lib. 1. quaest. illustr. cap. 20. num 34. Balduin. qui eleganter loquitur in §. item ea, quae ex hostibus, instit. de rer. divis. Thom. Bozius Eugubinus de sign. Ecclesiae Dei, lib. 24. cap. 3. cum tribus sequentibus, & latius in praetermissis cap. 5. ex pag. 627. & in integris octo libris, quos de ruinis gentium & Regnorum scripsit, Theatr. vit. hum. vol. 3. lib. 4. pag. 734. & seq. Ant. Poss. in Biblioth. lib. 2. cap. 62. pag. 92. ubi ait [sect. 11] omnes mundi nationes, omniaque regna saepe mutata fuisse, ita ut nulla fere gens inveniatur praeter Hebraeam, quae certam sui originis rationem, suorumve regnorum successionem tradere valeat, docte & copiose Fr. Thom. a Maluenda lib. 1. de Antchrist. cap. 4. & lib. 4. ex capit. 8. ad 16. Vbi inter alias [sect. 12] Monarchias, quae pessum ierunt, etiam Romanam constituit, quamvis stabilitatis, ac diuturnitatis suae plura testimonia, & vaticinia iactaverit, & se aeternam appellare ausa fuerit. Laelius Bisciola lib. 1. horarum subsecivar. cap. 1. Petr. Faber. lib. 1. semest. cap. 8. & 9. Vbi eleganter [sect. 13] probat, fortunam adversus urbes, & imperria idem ius habere, quod adversus Imperantes. Valdes de dignit. Reg. Hisp. cap. 12. num. 9. Sim. Maiol. in dieb. canicul. tom. 2. colloq. 2. ex pag. 104. & tom. 3. colloq. 2. pag. 338. & sequentibus, Mart. Delrio in adag. sacr. 2. tom. adag. 286. pag. 335. Fr. Ioan. Torquem. qui in nostris terminis loquitur in Monarch. Indian. lib. 4. cap. 105. & novissime Pet. Andr. Canonher. in d. 1. tom. Aphoris. Polit. Hippoc. pag. 543. ubi post plures, quos resert, [sect. 14] comparat Regna, & Regnorum status cum aetatibus hominum, & ortum, infantiam, adolescentiam, inventutem, virilitatem, senectutem, & interitum habere, luculenter ostendit. Quod insinuavit etiam Iust. Lips. in centur. 3. ad Belgas epist. 31. dicens: Magna Imperia limites suos habent, quo cum venerunt, sistunt, retroeunt, ruunt; & melius lib. 1. de constan. cap. 15: Vt ferro consumens quaedam rubigo per naturam adgnata est: ligno exedens caries, aut teredo, sic animalibus, oppidis, Regnis, internae & suae causae pereundi. Sic adeo omnia verti, ut Poeta ille eleganter scripsit: Cernimus atque alias assumere robora gentes Concidere has. Et elegantius [sect. 15] Manil. lib. 1. Astron. sic istos Regnorum casus, & vicissitudines canens, vel ut verius dixerim, lugens: Quot post excidium Troiae sunt eruta Regna? Quot capti populi? quoties fortuna per Orbem Servitium Imperiumque tulit, varieque revertit? Troianos cineres in quantum oblita refovit Imperium, fatis Asiae iam Graecia pressa est. Saecula dinumerare piget, quotiesque recurrens Lustraret mundum vario Sol igneus Orbe: Omnia mortali mutantur lege creata, Nec se cognoscunt terrae vertentibus annis Exutas variam faciem per saecula gentes. Atque huc etiam spectat [sect. 16] Diogenis iocus relatus a Laertio lib. 6. Rogatus enim, quomodo sepeliri vellet? in faciem inquit: Percontanti causam quoniam, inquit, paulo post futurum est, ut inferiora fiant superiora: eo alludens, quod id temporis Macedones rerum potirentur, atque ex humilibus fierent excelsi. Quod si inverterentur omnia, fore, ut cadaver etiam ex prono fieret supinum. Vnde apparet, [sect. 17] graviter errare eos, qui harum mutationum & variationum causas ad coelestes circuitus, qui intra Lunam sunt, referendas putarunt, ut ex Plat. & Socr resolvit Arist. lib. 5. Polit. cap. 12. vel ad aliorum stellarum decreta, ut tenet Ptolom. lib. 1. quadripart. oper. cap. 2. & Peucerus in lib. de divinat. gen. Est enim verius ex divina, ut diximus, voluntate & providentia pendere, atque ordinari, [sect. 18] quam naturae, fortunae, sortis, sive fati nomine Ethnici designabant, ut docet idem Arist. lib. de mundo, in fine, Arnob. lib. 2. advers. gent. D. August. & eius addition. Lud. Vives lib. 5. de Civit. Dei, cap. 9. & erudite prosequitur Pet. Greg. d. lib. 21. de Repub. cap. 3. Mar. Ant. Muret. omnino legendus in orat. de fato apud Senecam pag. 279. & lust. Lips. lib. 1. de constan. cap. 17. & 18. & sic est explicandus Manil. lib. 4. Astron. dum ait: Fata regunt Orbem, certa stant omnia lege. Longaque per certos signantur tempora cursus. Lucan. lib. 1. Pharsal. Invida fatorum series, summis qui negatu Stare diu, nimioque graves sub pondere lapsus. Et Seneca in Octavio: Regitur fatis mortale genus, Nec sibi quisquam spondere potest Firmum, & stabile: perque casus Volvitur varios semper nobis Metuenda dies. Alterna [sect. 19] quippe lex, ut inquit Iust. Lips. d. lib. 1. de constan. c. 16. a principio dicta est omni huic mundo, nasci, denasci, oriri, aboriri: nec quidquam stabile, aut firmum arbiter ille rerum esse voluit, praeter ipsum, [sect. 20] cui Soli ut Sophocles dixit: Nunquam senectus, atra nec mors imminet Sed alia miscet domitor aetas omnia. Sed audiamus eundem [sect. 21] Iustum Lips. qui in eodem cap. post alia, quae in hanc rem graviter, & philosophice considerat, sic concludit: O mira, & nunquam comprehensa necessitatis lex! Abeunt omnia in hunc nascendi, pereundique fatalem gyrum: & longaevum aliquid in hac machina est, nihil aeternum. Attolle, & circumsert mecum oculos, & vide rerum humanarum alternas vices, & ut in Oceano aestus. Tu surge, tu cade. Tu impera, tu servi. Tu occultare, tu emerge, & eas hic rerum in se remeantium Orbis, quamdiu erit ipse Orbis. Germani feri olim fuistis? nunc mitescite ante plerosque populos Europae. Britanni inculti, & inopes? Delicijs, ac divitijs AEgyptios provocate & Sybaritas. Graecia olim floruit? nunc iaceat. Italia sceptrum tenuit? nunc serviat. Vos Gothi, vos Vandali, vos Fex Barbarorum prodite ex latebris, & gentibus imperate per vices. Adeste etiam pelliti vos Scythae, & potenti manu paulisper habenas temperate Asiae, atque Europae. Sed isti ipsi mox discedite, & ceptrum relinquite illi ad Oceanum genti: fallor enim? an Solem nescio, quem novi Imperij surgentem video ab Occidente. Hactenus Iust. Lips. [sect. 22] qui hoc vaticinium dominationis gentis, ad Occidentem sitae, quod de Hispanis intelligendum videtur, serio etiam repetijt lib. 1. de magn. Rom. cap. 3. sic inquiens: Nescio, quo providentiae decreto res & vigor ab Oriente in Occasum eunt. Haec cum ita se habeant, [sect. 23] nemo plane dubitare poterit, pios & Catholicos Hispanorum Reges, & dominos nostros, iustum & legitimum titulum ad inquirendos, convertedos, & gubernandos Novi Orbis Indos habuisse, & habere, si id sibi summi, atque omnipotentis Dei permissione, imo & promissione iniunctum & concessum ostenderimus. Nihil etenim tam [sect. 24] conveniens est naturali aequitati, quam voluntatem Domini volentis rem suam in alium transferre, ratam haberi, 1. qua ratione. 9. §. hae quoque res, D. de adq. rer. dom. l. in re mandata, C. mandat. §. per traditionem, inst. de rer. divis. Et ea, [sect. 25] quae Deo auctore, & veluti ductore fiunt, nullo pacto possunt, aut debent iniqua, aut iniusta censeri, ut praeclare inquit D. Aug. lib. 3. de lib. arbitr. c. 5. & lib. 6. contra advers. leg. & Proph. cap. 14. & magis in nostrae quaestionis proposito lib. 6. quaest. q. 10. relatus [sect. 26] in cap. Dominus noster 23. q. 2. sic scribens: Illud genus belli sine dubitatione iustum est, quod Deus praecipit, apud quem non est iniquitas, & novit, quid cuique fieri debeat: in quo bello ductor exercitus, vel ipse populus, non tam auctor belli, quam minister iudicandus est. Qua etiam [sect. 27] ratione bella per Moysen gesta, quae Faustus Manichaeus accusabat, idem Aug. defendit lib. 22. cont. Faust. cap. 74. his verbis: Nec bella per Moysen gesta miretur, aut horreat, quia in illis Divina sequutus imperia, non soeviens, sed obediens fuit. Nec Deus cum iubebat ista, saeviebat, sed digna dignis retribuebat, dignosque terrebat. Et sequitur Abulens. sup. Num. c. 21. & sup. Iosue cap. 11. ubi tractans, quo iure potuit Moyses Amorrhaeorum tertas invadere, voluntatis Divinae titulum dumtaxat considerat: Cuius, inquit, in manibus omnium Regnorum iura consistunt, & tanquam omnium Dominus ab alijs auferre, & alijs dare pro libito potest. Et postea subdit, quod quamvis Amorraei se, & sua defendendo non peccarent, quia invencibili ignorantia voluntatis Divinae merito excusabantur, Israeliticus etiam populus nullum crimen in illis debellandis & spoliandis admittebat, cum Dei voluntatem impleret, quam ob transitum sibi negatum, & alio quovis colore quaesito, iustissime exequi potuit. Eandem sententiam apertius comprobat [sect. 28] illud Sapient. 12. vers. 12. Aut quis tibi imputabit, si perierint nationes, quas tu fecisti? Vbi recte advertit eruditiss. P. Ioan. Lorin. [sect. 29] posse iuste Deum, gentes, quas ipse fecit, perdere, cum mereantur posse id ipsum quoque licet nulla praecederent demerita, vel hoc nomine dumtaxat, quia dominium absolutum habet: imo, si beatos omnes, nullo excepto, aut ad aeternas deijceret poenas, aut redigeret in nihilum, nullam ijs iniuriam faceret. Michael quoque Salon. in 2. 2. tract. de domin. q. 2. art. I. concl. 2. in fin ex eodem loco concludit, Deum esse Dominum absolutum, posseque rebus pro libito uti, naturas mutare, destruere, annihilare, & quocumque volurit, vertere, nullamque alicui facere iniuriam, si vellet in nihilum redigere cuncta creata, aut occidere innocentes; hac nimirum de causa [sect. 30] Isai. & D. Paul. Deum figulo, & creaturas luto optime comparasse; potest enim figulus ex lucto facere quidquid sibi placuerit. Porro Devm Opt. Max. hoc Novi Orbis Imperium, eiusque detectionem & conversionem [sect. 31] Hispanis Regibus designasse & concessisse, in quo praecipua huius capitis argumentatio consistit, non obscure ostendere videtur Abdias Propheta, cap. un. dum dixit, Hispaniae gentes civitates Austri possessuras, iuxta eius expositiones & translationes, quas late tradidimus sup. lib. 1. cap. 15. ex num. 29. ubi etiam per totum illud caput plurimis alijs sacrorum Prophetarum vaticinijs, & gravissimorum auctorum testimonijs eandem praedictionem luculenter adstruximus, quae omnia hic non incongrue perpendi possent, nisi repetitionis [sect. 32] & prolixitatis vitium vereremur, & in illud, quod Iuvenal. satyr. 7. scribit incidere: Nam quaecunque sedens modo legerat, haec eadem stans Proferre, atque eadem cantabit versibus ijsdem Occidit miseros Crambe repetita magistros. De quo Erasmus, sive Paul. Manut. in Adagio, Crambe bis posita mors, pag. mihi 207. Quae vaticinia late congerens, & exponens [sect. 33] Thom. Boz. de sign. Eccles. Dei, lib. 4. cap. 1. & seqq. & lib. 20. cap. 1. & 3. secure probat, populos, qui in illis ad Ecclesiam adducendi dicuntur, eos esse, qui ex Orbe Novo Indiarum, sive Orientalium, sive Occidentalium hodie Pontifici Romano parent, atque humero uno, ut Sophonias inquit, Deo serviunt, & Hispanos nostros esse illas nubes & columbas, quae divinitus missae volarunt, ut ex insulis longinquis filios novos ad Deum adducerent, & simul Divini Tabernaculi, & sui Principatus pelles, tentoria, sive fines extenderent, & plurima copia auri, & argenti potirentur, quae ex his Orbis Novi regionibus, & Antipodum locis adducitur. Et in eodem lib. 4. cap. 6. alias Prophetias ad idem adducit, & tandem concludit, [sect. 34] illud Cant. 4. Surge Aquilo, & veni Auster, perfla hortum meum, & fluent aromata, significare eos omnes, qui ex Indijs, sive Orientalibus, sive Occidentalibus Christi doctrinam sequuntur, & Hispanorum Regum cura instar aromatum bene olentium cunctos Christianos intima voluptatis suavitate, caeteros autem iucundissimo exempli optimi odore perfundunt. Et lib. 2. de imper. virt. advers. Machiavel. cap. 12. in fin. hanc [sect. 35] tanti Orbis concessionem Hispaniae Regibus a Deo factam affirmat, quod veris, & non simulatis virtutibus religionem colerent, & Pontifici Romano obsequentes, Crucis, heroicas, germanasque virtutes designantis, vexillum Divinitus acceperunt. Quod est signum, quod in nationibus procul elevandum praedixit Isaias cap. 5. & 66. ut latius ostendimus. d. cap. 15. ex num. 43. Atque hoc nimirum [sect. 36] Sibyllas insinuasse, dum Christvm alloquentes, dixerunt: Aggredere, o magnos aderit iam tempus honores, Chara Deum soboles, magni Iovis incrementum. Aspice convexo nutantem pondere mundum, Terrasque tractusque maris, coelumque profundum, Aspice, venturo laetentur ut omnia saeclo. Quae carmina cum Virgil. Ecloga 4. de Augusto Caesare acceperit, longe verius & commodius ad inclytos nostros Hispaniae Reges transferre possemus, quibus Dei munere contigit, imperium suum per utrunque Orbem extendere, & ut ille dixit: Solis in terra domibus negata. Eandem Dei benignitatem & concessionem utriusque Indiae Castellanis, & Lusitanis Regibus factam, optime considerat, & extollit [sect. 37] Alan. Cop. Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. & seq. & cap. 36. pag. 951. & 952. dicens, hac de causa eorum titulum splendidissimum censeri debere, cum Deus ipse eorum potissimum navibus stupendam, & inauditam forte hactenus ad extremum usque Orientem & Occidentem itineris rationem ostenderit, neque ab ullis Christianorum, sed infidelium regionibus expugnatis, & a totius navigationis, expeditionis, & maritimi commercij ab Oceano Occidentali ad Indicum, & Australe latissime patenti dominio amplificari, gloriose concesserit. Camillus etiam Borrel. de praestan. Reg. Cath. cap. 43. num. 60. aperte testatur, plurimas Prophetias, quas per totum illud caput exponit, huic Novo Orbi per Reges Hispanos converso, & occupato convenire, [sect. 38] viderique Regem Catholicum, tanquam Moses, electum, ad reducendos populos Indorum a servitute diaboli, cui hucusque steterunt obstricti. Eidemque Regi convenienter dici posse verba Isaiae, cap. 49: Dedi te in foedus populi mei, ut suscitares terram, & possideres haereditates dissipatas, & diceres ijs, qui vincti sunt, exite; & qui in tenebris sunt, revelamini. Huic quoque sententiae [sect. 39] subscribit Didac. Valdes de dignit. Reg. Hispan. cap. 12. num. 8. fol. 110. ubi Bozium sequutus advertit, ob Fidei zelum & conservationem concessam esse a Deo Regibus Hispaniae hanc tanti Imperij dominationem, & illam multo ante annuntiatam & pro missam per Isaiam cap. 43. & cap. 51. & in illa benedictione Ecclesiae, quae habetur Psal. 71: Et dominabitur a mari usque ad mare, & a flumine usque ad terminos Orbis terrarum: & Psal. 3: Postula a me, & dabo tibi gentes haereditatem tuam: & possessionem tuam terminos terrae. Denique ut alios omittam, [sect. 40] eruditissimus P. Ferdin. Rebell. de oblig. iust. lib. 18. q. 23. sect. 3. n. 10. pag. 885. quae quaestio adiecta est in libris impressis Lugdun. ann. 1608. & in alijs desideratur, agens de titulo Regum Lusitaniae ad conquistionem & commercium Indiae Orientalis, cuius eadem prorsus ratio, & causa est, ac Occidentalis, de qua nos sermonem habemus, aperte asserit ex Divina approbatione, & quasi concessione iuste sibi illos Reges praefatum conquisitionis, & commercij titulum adscribere: idque eos, ultra alias rationes humanas, ex sacris Litteris probare posse (si mode absit verbo invidia) & ad hoc adstruendum adducit, & late exponit illum locum Isaiae cap. 18: Ite Angeli veloces, &c. de quo, & alijs plurimis Nos plenius locuti sumus d. cap. 15. ex num. 29. Sed & praeter sacrae Scripturae Oracula, quibus ut d. cap. ostendimus, hanc Novi Orbis inventionem, conversionem, & subactionem Devs Opt. Max. Hispanis promisisse, & praeparasse videtur, afferri [sect. 41]quoque possunt alia non contemnenda prodigia & vaticinia, quae eandem summi rerum, & regnorum omnium Parentis, ac Domini voluntatem, & dispositionem, manifestis quodammodo signis, demonstrasse videntur. Solet [sect. 42] quippe Deus, cum aliquid novi, diri, vel adversi alicui Regno, vel nationi, aut eorum Regibus & Principibus imminet, portentis & prodigijs id suturum ostendere, venturasque mutationes & calamitates nuntijs, prophetijs, minisque coelestibus revelare, ut in excidio AEgypti sub Pharaone apparet Exod. & Sap. 7. & in diluvio Noe, Gen. 6 & 7. & in eversione Persici Imperij, & aliarum Monarchiarum, Dan. cap. 8. & in adventu Antichristi, 2. Machab. 5. & in alijs innumeris exemplis, quae ex sacris & profanis historijs late commemorat Ioseph. de bello Iud. lib. 7. cap. 12. Paul. Oros. Paul. Diacon. de gestis Longob. lib. 4. cap. 4. Euseb. Caesariens. lib. 9. demonstr. Evang. cap. 1. & de hist. Eccl. lib. 1. Alex. ab Alex. & eius addition. Tiraq. lib. 2. Genial. cap. 31. ad medium, & lib. 3. cap. 15. per tot. Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 4. pag. 1479. cum multis seqq. Pet. Gregor. lib. 21. de Repub. cap. 3. ex num. 37. Richard. Dinothus de dictis & fact. memorab. lib. 6. cap. 3. Bapt. Fulgos. lib. 1. memorab. cap. 4. de prodig. Simon Maiol. in dieb. Canic. 2. tom. colloq. 2. ex pag. 19. & 4. tom. colloq. 4. pag. 269. Thom. Boz. de sign. Eccl. Dei, lib. 24. cap. 5. pag. 603 & passim in libris de ruinis Gentium, praecipue lib. 4. cap. 1. Fr. Lud. Granatens. loquens de signis excidij Ierosolym. in Symbolo Fidei, par 4. cap. 14. pag. 490. & de hoc ipso Novo Orbe tractantes, Acosta lib. 7. hist. Ind. cap. 23. Henric. Mart. in Repertor. Mexicano, tract. 2. cap. 24. pag. 119. & Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Indian. lib. 2. cap. 90. & alij, quos statim referemus. Et plura congerens novissimus Petr. Andr. Canonherius in aphoris. Polit. Hippocr. 1. tom. lib. 2. Aphoris. 5. pag. 609. Cuius [sect. 43] rei causam licet quidam auctor, ab eodem Canonherio relatus se ignorare fateatur, Manil. tamen lib. 2. Astronom. de Cometis loquens, Dei miserationi eleganter attribuit: Sive Deus instantis fati miseratus in Orbem Signa per effectus coelique incendia mittit. Et idem sentiunt alij ex supra citatis. Neque enim [sect. 44] populum ferire, antequam moneat, intendit, & quos punire parat, his veluti minis pro sua pietate ad poenitentiam, & resipiscentiam hortatur, iuxta [sect. 45] illud Psal. 59.: Dedisti metuentibus te signa, ut fugiant a facie arcus. Et Ierem. [sect. 46] cap. 6. & 18: Repente loquar adversus gentem, & adversus Regnum, & eradicem, & destruam, & disperdam illud. Si poenitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum adversus eam: agam & ego poenitentiam super malo quod cogitavi, ut facerem ei. Eodem igitur [sect. 47] modo, & ratione Deus hanc mutationem, & subiectionem Imperij Novi Orbis, & conversionem per Hispanos faciendam praenuntiasse, ut diximus, reperitur, quemadmodum [sect. 48] & olim Christianae Fidei, & Evangelij propagationem inter Gentiles multis Sacrae Scripturae locis, Sibyllarum carminibus, & alijs portentis insinuavit, quae passim Iustin. Martyr. Lactant. Firmian. Athenagor. Arnob. Clemens Alexand. & Thomas Bozius suis libris interserunt. Etenim [sect. 49] paulo antequam Hispani de India cogitarent, & in insulam Hispaniolam, sive S. Dominici pervenissent, Rex eius Guarionex Idolum Zemi consuluit, ieiunio quinque dierum religiose observato, flagellis etiam laceratus, quid de Regno suo post eius obitum futurum esset. Respondit autem daemon [sect. 50] (qui a Deo veritatem dicere saepe compellitur, ut apparet Matth. 7. Luc. 4. Actor. 16. & alibi passim) homines barbatos, & vestitos ex Hispanis oris venturos, eoque potituros, & novum Deum, novamque religionem introducturos. Quod Oraculum Rex ad placandum numen carmine comprehendi, & festis diebus praesertim tristibus, cum solemni caeremonia cantari iussit. Quapropter multi incolarum ubi primum Hispanos adventantes viderunt, fuga sibi consuluerunt oraculi memoria, ut narrat Petr. Zieza 2. tom. rer. Ind. cap. 23. Gom. in histor. Ind. 1. part. fol. 18. Petr. Martyr de Angler. in decad. Novi Orb. lib. 10. Hieron. Benzon. lib. 1. hist. Novi Orb. cap. 8. pag. 35. Mores gent. lib. 3. capit. 8. Theatr. vitae humanae volum. 5. libro 4. pag. 1468. & 1479. Petr. Gregor. d. cap. 3. num. 41. Anton. Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 3. cap. 4. Fr. Alphons. Fernand. in histor. Eccles. nostri temp. lib. 1. cap. 2. pag. 18. & Fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Ind. lib. 18. c. 7. Mexici [sect. 51] quoque & Tlascalae plura monstra, & ostenta circa Hispanorum adventum apparuisse, late recensent Ioseph. Acosta. d. lib. 7. de histor. Ind. c. 23. & seqq. Henricus Martinez. d. tractat. 2. pag. 125. & seqq. Rutilius Benz. de anno Iubil. lib. 1. c. 10. pag. 53. Ioan. Boter. in relation. univers. 4. par. lib. 2. pag. 35. & seqq. Anto. de Herrera in d. hist. gener. Ind. decad. 2. lib. 6. cap. 15. & decad. 3. lib. 2. cap. 8. & 9. & latissime Fr. Ioan. a Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 2. capit. 90. & seq. Vltra eos Cardanus lib. 13. de variet. rerum cap. 78. Theatr. vitae huma. d. vol. 5. lib. 4. pag. 1484. & Thom. Bozius lib. 5. de signis Eccles. cap. 2. pag. 157. Inter quae illud valde notabile est, Mexici [sect. 52] nempe, ante invasionem per Hispanos factam, captivo qui de more daemonibus sacrificandus, ubertim flebat, Deumque coeli invocabat, astitisse quendam, qui hortatus est eum, ne adeo mortem formidaret. Deum misertum eius esse, annuntiaret Sacerdotibus brevi desiturum hoc genus sacrificij, venire iam eos, qui terram essent mundaturi. Sacrificarunt illum eo loco, ubi nunc damnati suspenduntur, eoque anno excidium urbis initium accepit, nam tertio post capta est. Notata autem fuere diligenter verba haec: cumque Mexicani ab Hispanis victi, Angelos; more Christiano pictos viderent, dixerunt; talem fuisse, qui a damnato visus esset. Ijdem etiam auctores ubi supra recensent, eodem tempore [sect. 53] Mexici per aerem visas suisse hominum armatorum Hispanis similium essigies, eoque factum, ut publica voce Regnum ab his evertendum praedicaretur. Apparuisse quoque ex Orientis parte, ubi condita est Colonia Hispanorum, Veracrux dicta, flammas igneas ascendentes, & hominem, qui capite coelum attingere videbatur, quod non parum eos perterruit. Praesertim cum eodem tempore duo praecipua maiorum idolorum templa subito conflagrassent, & a mari pluribus diebus exorientem lucem, sive cometem, duabus horis ante diem conspicerent, qui cum coeli medium obtinuisset, subito evanescebat. Tertio etiam ante captam Mexicum anno, mare inundasse, commemorant, effusis maximis piscibus, & lacum iuxta Mexicum positum ebullisse, vocem etiam quasi mulieris lamentatis aliquoties insonuisse, cum gravi fletu dicentis: Heu filij mei, vestrum iam ante fores exitium, quonam vos agere? ubi vos misera recondere potero, ne ita cito universim pereatis? Motezumae [sect. 54] quoque huius Mexicani Imperij Monarchae, plura alia auguria, vaticinia, & ostenta contigisse, quibus aperte Deus indicabat, se eum punire velle, & Imperium illius in Hispanos transferre, late auctores supradicti recensent, praecipue Acosta dicto cap. 23. Herrera. d. capit. 9. & Torquemad. d. cap. 90. & lib. 18. capit. 7. Inter quae illud valde memorabile est. Agricolam quendam, seminationi intentum, repente ab ingenti aquila per aera raptum, & in speluncam, sive antrum quoddam perductum, eiusdem aquilae vocem audivisse, dicentis: Potentissime Domine, en ad te detuli quem iussisti. Nec vidisse agricolam cum quo loqueretur, vocem tamen se compellantem audijsse, quae eum rogabat, an hominem ibi humi iacentem agnosceret? Tunc vero se oculos quoquo versum contorquentem, hominem Regia veste indutum, solo tensum porrectumque vidisse, qui gravi sopore oppressus pastillum, seu fasciculum sragrantem ellychiniorum manu premebat, & suffitum odoriferum, prout Indis in more est naribus admovebat. Quem cum attentius conspexisset Motezumam esse cognovit, vocemque iterum dixisse: Vide, quam vecors & supinus iaceat, & dormiat, laborum & aerumnarum, quae brevi ipsum manent oblitus, atque securus. Tempus tamen iam est, ut superbi fastus, ac tyrannidis suae in Divinae Maiestatis offensionem commisit, abunde luat, & expiet. Vt autem testari possis, quam alte & secure dormiat, nihil horum sentiens, aut timens, ardentem ellychinium ex manibus eius evelle, & illud eiusdem foemori applica. Cumque rusticus, ob Regis metum & reverentiam id facere recusaret, vocem denuo clamasse: Nihil metuas, ego enim Motezuma longe superior & potentior sum, quem vel delere, vel servare mei arbitri est, & te ipsum destruere possum, nisi mandata mea illico exequaris. Quo audicto ignem foemori Regis admovit, nihil plane sentientis, nec quoquam se moventis. Tunc vero voce dixisse, ut quando Regis veternum, sive laethargum agnosceret, eum domi conveniret, & a somno excitatum, ipsi omnia, quae viderat, sigillatim enarraret. Hisce dictis, iubente Domino, ictu oculi ab aquila in eundem locum, ex quo asportatus fuerat, reductum esse, indeque Regem adijsse, & suo ordine omnia, quae viderat & audierat, enarrasse. Qui his auditis, suum foemur inspiciens & recentis ignis ulcera, sive stigmata ididem inusta deprehendens, tristis admodum, & confusus novo illo & admirando prodigio remansit. Rursus, [sect. 55] cum iam insignis ille Dux Ferdinandus Cortesius cum suis militibus prope Mexicum pervenisset, Motezuma eius aditum intercipere cupiens, plurimos ex suis Magis, ariolis congregavit, ut Cortesio obviam euntes, cum vi non possent, saltim maleficijs, & carminibus exitium inferrent. Quibus ad hoc in montem ascendentibus, unum ex idolis, quod praecipue colebant, apparuit: Et quo tenditis? inquit, quídve Motezuma vestris carminibus curat? sero iam poenitentiam aget, decretum est quippe, ut Regno, & bonis omnibus, atque adeo vita etiam privetur, ob scelera, & tyrannidem, quibus subditos oppressit, atque vexavit. Et ut intelligatis, quid de Mexici urbe futurum sit, in illam inspicite. Cumque ita fecissent, illam undique conflagrantem viderunt. Quo facto, daemon ab oculis eorum evanuit, ipsi autem ad Motezumam reversi, quae acciderant, enarrarunt, qui inde tantam animo tristitiam, & dolorem concepit, ut per multum temporis vocem edere non valuerit. Piscatores [sect. 56] etiam lacus Mexicani avem in eo nunquam visam Gruis magnitudine, specie tamen omnino peregrina, & ignota comprehenderunt, quam Motezumae oblatam, eum tristiorem reddiderunt. Habebat namque monstrosum, & infaustum hoc animal supra caput concham quandam, quae pellucidi, & transparentis speculi vicem exhibebat. In qua Motezuma media diei luce pulchritudinem coeli, ac universas eius stellas, & astra cum stupenda admiratione primo conspexit, & postea iterum idem speculum inspectans, illud stellis penitus orbum vidit, & grandem exercitum, veluti ab Oriente surgentem, & fortiter contra Indos pugnantem, contuitus est. Quod cum ipse confusus valde perciperet, ariolos suos, & veneficos vocandos, & consulendos putavit, qui licet idem quod Rex, & cum eadem admiratione conspicerent, nullam tamen rationem tanti ostenti reddere potuerunt, neque quid esset, aut significaret, exponere. Avis autem illa, his visis, ab eorum oculis magna Motezumae contristatione disparuit. His addit Torquemada. d. lib. 2. cap. 91. notabilem historiam [sect. 57] de Papania, eiusdem Motezumae sorore, quae mortua, & sepulta revixit, & a multis visa, fratrem ad se accersiri iussum, plura de Hispanorum adventu, & Regni sui internecione commonuit. Alia quoque portenta congessit Fr. Hieron. Roman in 3. par. suarum Rerum public. lib. 1. de Repub. Ind. cap. 2. folio 128. Inter quae tradit, [sect. 58] Novae Hispaniae incolas summa veneratione priscis temporibus hominem coluisse, cui nomen Quecalcoati, eo quod prudentia, & reliquis virtutibus plurimum emineret, eiusque auxilio, & gubernatione per viginti continuos annos soelicissime usi fuissent. Quibus transactis, cum ab eis discederet, & eo unde venerat, reditum faceret, serio illis praedixisse, futuris temporibus albos, & vestitos homines, prolixisque barbis utentes, esse venturos, qui eorum dominarentur. Quamobrem cum primum nostros Hispanos conspexerunt, vaticinium sui Semonis impletum fuisse reputarunt. Et hoc forsan est, quod scribit Torquemada. d. lib. 2. c. 90. [sect. 59] Mexicanis nempe quatuor ante Hispanorum adventum saeculis illum innotuisse, adeo, ut parentes silijs hanc veluti prophetiam per manus traderent, & signa, atque effectus eiusdem adventus aperte commonerent. In [sect. 60] Iucatania etiam provincia, ut tradit Herrera decad. 4. lib. 10. cap. 4. pag. 264. antiquus quidam Indus nomine Chilam Cambal praedixit, Crucis vexilum in eam perventurum, & homines sub illo militantes eius imperium consecuturos. Et alter vaccas depictas in quodam libro reliquit, posteris suis tradens, tunc suorum Idolorum cultum immutandum, cum homines in eas regiones penetrassent, qui secum magnos illos cervos portarent. In regione [sect. 61] quoque Misteca circa oppidum Cuextlavac, in abrupta, & eminenti adeo rupe, ut impossibilis ferme ad eam hominum ascensus videatur, repertos esse dicunt Hispanos milites satis eleganter depictos, equis insidentes, & antiquo more vestitos, & prope eos ingentem Gallinarum Hispanicarum numerum. Memorant autem indigenae, picturam illam ibi ab eorum daemonijs, quae tunc pro idolis colebant, collocatam, decem & septem annis antequam Hispani in illas provincias pervenissent, quod iuxta computationem Torquemadae ubi sup. fuit anno 1501. Quo etiam referente, comperimus, in [sect. 62] regione, quae confinis est cum flumine Argenteo, vulgo; Rio de la Plata, virum quendam nomine Origuara, multis ornatum virtutibus, vaticinatum fuisse, cito illis gentibus novam religionem annuntiandam esse per extraneos homines, illuc proxime perventuros, atque id quibusdam etiam carminibus expressisse. Sed longe praeclarius illud [sect. 63] vaticinium esse videtur, quod ex Maximiliano Transilvano refert Camillus Borrellus de praestan. Reg. Cathol. cap. 43. n. 64. Petr. Opmeer. in suo opere Chronog. pag. 455. Ant. Herrera decad. 3. lib. 1. cap. 11. pag. 22. & lib. 4. c. 2. pag. 141. & Barth. Leonard. de Argensola in sua hist. Malucar. lib. 1. pag. 4. & 20. Regem nimirum insulae de Tidore, ad quem Imperator Carolus Quintus cum Ferdinando Magallano, & socijs dona quaedam cum epistolis miserat, legatione libenter accepta, & in coelum suspicientem, dixisse; iam biennium agitur, cum vos a Maximo Rege Regum ad inquirendas has terras dimissos cognovi. Quare adventus vester tam mihi gratior, iucundiorque est, quanto diutius animi mei dubitatione praescitus. Et cum nihil huiusmodi evenire sciam, quod non iam diu Supernorum decreto statutum sit, [sect. 64] non ero is, qui supernis nutibus adversari moliar; sed volens, libensque post hac, deposito Regio fastu, me tantummodo Regis vestri nomine huius insulae procurationem gerere existimabo. Historijs etiam huius [sect. 65] Peruani Regni proditum est, Viracocham Incam eius Imperatorem, multis retro annis Hispanorum adventum per somnium, vel oraculum accepisse, & inter eius posteros hoc per manus traditum esse, quousque Guainacap moriens, & extraneas gentes ad has regiones appulisse sciens, in illis Oraculum Solis impleri significavit, & testamento comprehendit, ut eis obedientiam, & famulitium praestarent, utpote qui armis, viribus, religione, & prudentia, caeteris nationibus antistarent, & a Sole, ipsorum Incarum parente, ad Imperium illud multis retro saeculis destinati viderentur, ut tradunt Petr. Zieza lib. 1. hist. Peru, cap. 44. Gomara cap. 115. & Garcilassus Inca in sua hist. de Incar. orig. lib. 5. cap. 28. & lib. 9. c. 14. & 15. Vbi etiam tradit aliud augurium aquilae, quae ab accipitribus insecuta, ad pedes eiusdem Guainacapae in urbe Cuzquensi solemnia Solis festa de more peragentis, implumis fere, & scabiosa confugit, & brevi tempore expiravit. Quod omnes Arioli, exitium eius Imperij portendere, interpretati sunt, cito ab exteris hominibus debellandi. Et eodem modo explicuisse diversorum cometarum apparitiones, & tres circulos circa Lunam eo tempore visos, quorum primus sanguineus erat, secundus ceruleus, tertius veluti fumosus, significantes, Regium Incarum sanguinem intestinis bellis inter ipsius Guainacapae filios fundendum, Regni statum tristes, & ingentes clades, strages, & mutationes passurum, ac tandem omnia fumi instar disparitura. Eandem [sect. 66] cladem, & vastationem Peruanorum Indorum significasse ingentem, & nunquam illis visum numerum murium, & locustarum, quae repente in eorum regionibus apparuerunt sub adventum Blasci Nunez Vela, qui eo a Carolo Quinto Imp. missus fuerat, auctor est Pet. Ziez. ubi sup. ex quo sumpsit Carda. & Thea. vitae hum. d. vol. 5. lib. 4. pag. 1470. qui advertunt, non potuisse haec animalia, navibus advecta, ita brevi adeo magnam in copiam multiplicari, ut maizum, cannas, arbores, caeteraque sata corroderent. Mirabilis quoque est alia praedictio, quam ex Hieron. Rom. ubi sup. observat Fr. Basil. Pontius Legionens. 1. part. var. disp. q. 8. exposit. c. 4. pag. 476. Etenim [sect. 67] cum Indi Peruani vellent celebrem illum montem effodere, cui nomen potosi, & pretiosa argenti metalla, quae sub eo clauduntur, eruere, vox quaedam coelitus sonuisse narratur, quae illos ab incoepto desistere iussit, & Hispanis eas opes a Deo reservatas admonuit. Vnde non inepte idem Basilius Psalmum 64. de hac inventione, & conversione Indorum xponens, concludit, Versum [sect. 68]eiusdem Psalmi: Turbabuntur gentes, & timebunt, qui habitant terminos a signis tuis, sic exponendum, quasi sensus sit, gentes huius Novi Orbis stupefaciendas esse prodigiorum multitudine, quae antequam imperium illarum mutaretur, intervenerunt. Vt sic appareat, [sect. 69] quam incertis fortunae casibus omnia mundi bona, & imperia subiaceant, & vel in ipsa eorum fruitione, & possessione plura amara, & acerba ruinae praesagia immiscere solitam esse. Vnde Ovid. sic de ea merito canit lib. 5. Trist. Passibus ambiguis fortuna volubilis errat, Et manet in nullo certa tenaxque loco, Sed modo laeta manet, vultus modo sumit acerbos, Et tantum constans in levitate sua est. Et non minus eleganter Politicus quidam: Quod Regnum est, cui non parata sit ruina, & proculcatio, & Dominus, & carnifex? Nec magnis ista intervallis divisa; sed horae momentum interest inter solium, & aliena genua. # 3 CAPVT III. De secundo titulo, qui ex Divino impulsu, & inspiratione colligi potest, qua Deus Hispaniae Reges, & homines ad hunc Novum Orbem inquirendum, & acquirendum movisse videtur. SVMMARIVM Capitis III. -  1 Reges Hispaniae ad Novum Orbem inquirendum & subiugandum Divino impulsu, & revelatione ducti videntur. Et num. 16. -  2 Impulsus, inspirationis, sive revelationis magna est vis, & de plurimis auctoribus, qui hoc latissime tractant. -  3 Revelatione, aut inspiratione Divina mediante, quae fiunt, non subiacent regulis ordinarijs. Et num. 12. -  4 D. Paul. ad Rom. 28. & in alijs locis de Divina inspiratione tractantibus expenditur. -  5 Cap. licet 18. de Regular. & capit. duae sunt 19. quaest. 2. expenduntur. -  6 Facta multa ab hominibus improbari solent, quae Dei testimonio approbantur, & laudantur secundum D. August. -  7 Cap. cum ex iniuncto 12. de haeretic. explicatur. Et num. 37. -  8 Electio Roman. Pontif. & aliorum Praelatorum, quae per inspirationem fit, unde descendat? -  9 Cap. quia propter, vers. Nisi, de electio. exornatur. -  10 Lex 21. tit. 5. part. 1. explicatur. -  11 Romani Pontificis in electione quae formae, & solemnia servari soleant remissive. -  13 Samsonis factum dum se, & Philisthaeos in templo occidit, ex Divina inspiratione, aut missione a peccato excusatur. -  14 Moysis factum AEgyptium propria auctoritate occidentis, qualiter a peccato excusetur? -  15 Phinees cum Zambri interfecit, non peccavit, & quare? -  17 Henricus Lusitaniae infans habuit expressam, & repetitam revelationem, ut navigationem, & conquisitionem Indiarum Occidentalium prosequeretur. -  18 Reges Cathol. Ferdinand. & Elisabeth Divina inspiratione, & afflatu tentasse detectionem Novi Orbis, plures auctores tradunt. Et num. 29. -  19 Antonij Possevini gravissima, & elegantissima verba expenduntur, quibus probat in inquisitione & acquisitione Novi Orbis Divinum impulsum adfuisse. Et num. 20. -  21 Signa plura, quae ostendunt opus, manum, & impulsum Divinum intervenisse in detectione & conversione Novi Orbis -  22 Thomas Bozius, Ioan. Boter. Rutil. Benzonius, & alij agnoscunt Spiritus sancti afflatum in Alexandro VI. dum concessit Indiarum Oriental. & Occident. conquisitionem Regibus Lusitaniae & Castellae magis quam alijs. -  23 Christoph. Columbum ad detegendum Novum Orbem Divinam spem, impulsum, sive inspirationem habuisse, ex testimonijs Bozij, & aliorum late probatur, & quod fuit ad hoc afflatus, & electus a Deo, num. 31. -  24 Christoph. Columbus, & socij quot, & quantos labores ope Divina superaverint in detectione Novi Orbis. -  25 Christoph. Columbus habuit in somno mirandam visionem de brevi conspectu terrae Novi Orbis. -  26 Novi Orbis detectionem & acquisitionem divinitus fuisse operatam, ex praevijs dispositionibus viri gravissimi coniectantur. -  27 Rutilij Benzonij verba gravissima expenduntur, quibus late probavit Divini consilij, & impulsus argumenta in detectione, & conversione Novi Orbis. -  28 Indorum conversionem quam apposite, & opportune Deus ordinaverit tempore Reg. Catholicorum. -  30 Nauta ille, qui dicitur Columbo notitiam Orbis Novi praestitisse, ab Angelis delatus esse ab aliquibus perhibetur. -  32 Pat. Mag. Victoria putat, non esse securum titulum Divine revelationis, & quare? -  33 Inspirationes & missiones, quae Divinae esse creduntur, multoties sunt diabolicae, & fallaces. -  34 Spiritus iuxta Verbum Domini sunt probandi, an a Deo sint? Et num. 44. -  35 Miracula nulla, vel pauca in detectione, acquisitione, & conversione Orbis Novi intervenisse Victoria, & alij putarunt. -  36 Missiones & inspirationes, quae non confirmantur testimonijs Scripturarum, vel miraculorum, non sunt securae. -  38 Christus Dominus, D. Paulus, & alij suam missionem, & praedicationem ex miraculis comprobabant. -  39 Hispanis Novum Orbem quaerentibus, & convertentibus aliqui cupiditatem, & curiositatem, & damna Indis illata obijciunt. -  40 Cap. si quis praepopera, distinct. 50. expenditur. -  41 Iusta tantum quae sunt a Deo mandari, & procedere, credendum est. -  42 Titulus Divini impulsus, sive revelationis in detectione & conversione Novi Orbis a Victoriae impugnationibus defenditur. -  43 Inspirationes & revelationes non sunt respuendae, quando circa res graves, sanctas & utiles interveniunt. -  45 Deo vocanti & impellenti reluctari periculosum est. -  46 Aristotelis elegans doctrina de cognoscendis Divinis impulsibus, & inspirationibus. -  47 Inspiratio detectionis & conversionis Novi Orbis non destituitur Scripturae, & miraculorum auctoritate, ut Victoria putavit. -  48 Vocationes & inspirationes Divinae multis modis contingunt, & confirmantur, neque semper miraculis egent. -  49 Miracula rara esse debent. Et cur in Novi Orbis conversione pauca intervenerint? Et num. 52. -  50 Indi ad suam conversionem non tam egent miraculis, quam bonis, & prudentibus praedicatoribus. -  51 Miracula Deus ut plurimum per viros bonos, & sanctos operatur. -  53 Lex 68. tit. 4. part. 1. explicatur. -  54 Miracula aliquando fiunt a malis, & flagitiosis hominibus, & quare? -  55 Miracula vera, & proficua nunquam fiunt ab haereticis, Magis, & diabolis, neque fient ab Antichristo, sed quaedam tantum illusiones & praestigia. -  56 Miracula plurima quae olim praecesserunt in fidei praedicatione, efficiunt, ut hodie plura passim fieri necesse non sit. -  57 Hispanorum gloria, & pietas in detegendo, & convertendo Novo Orbe non obscuratur ex avaritia, & maleficijs aliquorum militum. -  58 Christiana professio non ideo bona, & divina esse desinit, quod aliqui inter Christianos vitiosi, & peccatores existant. -  59 Divina Sapientia laudatur ob religionem, & alia plura bona, quae Novo Orbi ita brevi, & facile communicavit. -  60 Orbis Novi detectio, & conversio ab Hispanis magis ob zelum religionis, quam ob divitiarum cupiditatem operata est. -  61 Deus saepe solet per media humana, & aliquando humilia, & infirma, res magnas, & sanctas perficere. Et num. 64. -  62 Deus summa providentia disposuit Hispanorum Regum, & hominum militarium, & religiosorum animos ad conversionem Novi Orbis. -  63 homines multoties Dei causam agunt, dum suam se agere putant. -  65 Deus extenui principio res magnas operari, & deducere solet. -  66 Hostis ignarus consilium exequitur Dei. -  67 Deus etiam opera supernaturalia faciens, consuetas naturae leges, quatenus potest, tuetur. -  68 Miraculum illud magnum exsiccationis maris Rubri multa naturalia habuit. -  69 Deus suaviter omnia disposuit. -  70 Anni tempora cur ita Deus ordinaverit, ut inter Hyemem, & AEstum, Veris, & Autumni benignitas interveniat.PRSS SEd quoniam non defuturos video scrupulosos aliquos Zoilos, parum rebus Hispanis affectos, qui superiorem Divinae concessionis titulum minus plene, & secure probari contendent, quamvis tot Sacrae Scripturae, & aliorum auctorum vaticinijs, & testimonijs munitum, & illustratum remaneat. Addere [sect. 1] libet secundo loco titulum alium, qui ex Divino impulsu, inspiratione, aut revelatione descendit, quae, ubi intervenit, eandem coelestis Numinis voluntatem plenissime aperit, & dubio procul Pijssimos Hispaniae Reges, Duces & vassallos ad egregium istud, & omni aevo memorandum Novi Orbis inquirendi, & acquirendi facinus movit. Primum [sect. 2] enim aperte liquet ex ijs, quae de Divini Imperij potestate, & executione in praecedenti capite diximus, & quae de vi, & effectu coelestis impulsus, inspirationis, aut revelationis docte, & graviter disputant Iustin. Martyr ad Orthodox. q. 2. & q. 146. Tertullian. in Apolog. cap. 20. D. August. de consens. Evangelist. ex cap. 28. usque ad finem, & lib. 12. de Civit. Dei, cap. 10. D. Chrysost. homil. 18. in Ioan. Bened. Pere. lib. 2. de magia, & lib. 5. commentar. sup. Daniel. q. 4. Franc. Picus Mirandul. lib. 2. praenot. capit. 3. & fin. Thom. Bozius de sign. Eccles. Dei, lib. 6. cap. 2. pag. 213. & seq. Mart. Delrio lib. 4. disquisit. magic. cap. 1. & 2. a quo habuit Franc. Torreblanca de magia divinat. lib. 1. cap. 1. ex num. 30. P. Suarez in D. Thom. part. 3. q. 30. art. 1. disp. 9. sect. 2. & novissime in tract. de fide disp. 1. sect. 1. num. 3. & disputat. sect. 2. & 3. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 2. ex pag. 89. Rutil. Benzonius de ann. Iubil. lib. 6. cap. 19. & 25. Fr. Thom. a Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 3. capit. 3. pag. 131. latissime, & eruditissime Fr. Raphael de la Torre in 2. 2. tom. 2. q. 95. art. 3. disput. 2. per totam ex pag. 177. & novissime P. Rosignolus de discip. Christian. religion. lib. 3. ex cap. 13. & P. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Christ. cap. 25. pag. 129. & sequent. Qui omnes, & alij ab eisdem relati concludunt, [sect. 3] ea, quae his inspirationibus, vel revelationibus mediantibus fiunt, non esse ordinarijs aliarum rerum legibus, aut regulis aestimanda, iuxta illud [sect. 4] D. Pauli ad Roman. capit. 28. vers. 9: Vbi spiritus Dei est, ibi ilbertas est, & 1. Timoth. 2. Corinth. 5. ad Hebrae. 8. ad Roman. 2: Si spiritu ducimini, non estis sub lege. Quod in optimo proposito adducit Innocent. III. in [sect. 5] c. licet 18. in princip. de Regular. & Vrban. III. in capit. duae funt 19. quaest. 2. ubi sic eleganter scribit: Dignior est enim lex privata quam publica, spiritus quidem Dei lex est, & qui spiritu Dei aguntur, lege Dei ducuntur, & quis est, qui Spiritui sancto possit digne resistere? Quisquis igitur hoc spiritu ducitur, etiam Episcopo suo contradicente, eat liber nostra auctoritate. Iusto enim lex non est posita, sed ubi spiritus Dei, ibi libertas etsi spiritu ducimini, non estis sub lege. Idem non minus eleganter tractavit D. Augustin. lib. 4. confes. capit. 9. ubi ait: [sect. 6] Multa facta, quae hominibus improbanda videntur, testimonio Dei approbata sunt, & multa laudata ab hominibus, Deo teste, damnantur. Et magis in nostris terminis Innocent. III. in capit. [sect. 7] cum ex iniuncto 12. de haeretic vers. Quod si forte, loquens de ijs, qui se officio praedicationis, & conversionis animarum immiscent, scribit, quod faepe tales invisibiliter mittuntur a Deo, & si non visibiliter mittantur ab homine, cum invisbilis missio multo sit dignior, quam visibilis, & divina longe melior, quam humana. Atque hinc descendit usitata [sect. 8] illa, & a iure approbata forma eligendi Romanum Pontificem, & alios minores Praelatos, quae per inspirationem, vel quasi inspirationem dicitur, de qua loquitur [sect. 9] text. in cap. quia proper vers. Nisi, de elect. ubi Abb. Hostiens. Ioan. Andr. & alij, & Oldrad. Consilio 155. incip. Quia de forma, optimus text. [sect. 10] de iure nostro Regio in l. 21. tit. 5. part. 1. ubi Gregor. Lopez, ibi: E esta eleccion tienen por mas noble que las otras, porque non ay otro movedor de las voluntades de los omes, sino solamente el Espiritu santo. Tradit Simon Maiolus in dieb. Canicul. 2. tom. colloq. 6. pag. 465. Vbi [sect. 11] omnia solemnia, quae in electione, & in auguratione Romani Pontificis observari solent, plene & plane recenset. Svnt etiam plurima alia, [sect. 12] quae eiusdem Divini impulsus, & inspirationis ratione contra ordinarias iuris regulas defenduntur, de quibus late agunt Doctores supra relati, & exemplis ex Sacra Scriptura deductis abunde confirmant. Inter quae dignissimum relatu videri potest illud, [sect. 13] quod de Samsone se ipsum, & populum Philisthaeorum simul occidente, habetur Iudic. cap. 16. & 17. In quo sacto communis est Theologorum opinio, illum minime peccasse. Nam tacita quadam Dei inspiratione, & invisibili missione ad id ductus fuisse videtur, ut tradunt D. August. lib. 1. de Civitate Dei, cap. 21. D. Ambros. lib. 1. offic. cap. 40. D. thom. 2. 2. quaest. 64. art. 5. ad 4. & ibi Aragon & alij, late Soto de iust. & iur. lib. 2. quaest. 3. art. 8. & 5. quaest. 1. art. 4. ad finem, Placa de delictis capit. 23. num. 2. Ludovic. Lup. in instructor. 1. part. capit. 65. in sin. Lessius de iustit. & iur. lib. 2. cap. 9. num. 33. Gomez de Mescua in tractat. de potestate in seipsum lib. 1. capit. 8. num. 28. & novissime Franc. Torreblanca de magia divinatr. lib. 4. cap. 31. Afferri quoque potest aliud Moysis factum Exod. 2. [sect. 14] Vbi narratur, propria, & privata quidem auctoritate AEgyptium occidisse quod Hebraeum hominem acerbe vexabat. In quo licet, illum peccasse, expresse affirmet D. Hieronym. epist. 142. ad Damas. in fine, cui assentiri videtur D. Augustin. lib. 22. contr. Faust. cap. 70. & D. tho. 2. 2. quaest. 61. art. ult. verius tamen est contrarium, ut magis communiter omnes Doctores Theologi sentiunt, eo quod in actu illo secreta quadam Dei inspiratione motus, & honoris eius zelo ductus Moyses videatur. Sicut & Phinees [sect. 15] cum Zambri ad meretricem Madianitam coram populo ingredientem transfodit, cuius facinus non solum ut licitum, sed ut laude dignum Sacra Scriptura recenset, ut patet ex Psalm. 105. vers. 31. 1. Machab. 2. 26. Numer. 25. 7. 8. & ita probant D. August. a priore opinione discedens, q. 2. in Exod. tom. 4. Ambros. lib. 2. de ofsic. capit. 36. Hieron. in qq. Hebr. sup. lib. 1. Reg. in fine, D. Thom. 2. 2. quaest. 61. artic. ult. Burgens. sup. cap. 2. Exod. Pereira sup. idem cap. quaest. 10. & Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 6. Secvndvm autem, [sect. 16] videlicet quod Hispaniae Reges, Duces, & homines militares, & religiosi ad huius Novi Orbis detectionem, conversionem, & subactionem divinis impulsibus & inspirationibus invitati videantur, plurimi, & doctissimi viri suis scriptis testatum reliquerunt. Etenim quemadmodum [sect. 17] Henrico Lusitaniae infanti, novas illas navigationes disponenti, quarum medio Orientales Indiae lustratae sunt, fama est, per quietem coelesti monito revelatum, ut coepta perficeret, & iterum clementer increpitum, quod cogitata conquisitione tamdiu supersederet, remque adeo piam, & laudabilem ultra differret, ut auctor est elegantis. Ioan. Petr. Maffae. lib. 1. histor. Ind. Orient. pag. 4. & Fr. Anton. de San Roman in eadem histor. lib. 1. cap. 2. in fine. Ita alij [sect. 18] Scriptores non solum ex nostris, sed etiam ex exteris, qui de his Indijs Occidentalibus, & earum inventione, & conversione sermonem faciunt, eundem Divinum impulsum, & afflatum Ferdinando & Elisabethae Regibus Catholicis tribuunt, & opus hoc omni ex parte Deo adscribendum esse, serio & docte proclamant, ut constat ex ijs, quae tradit Antonius Possevin. [sect. 19] 1. tom. Bibliothec. lib. 1. cap. 7. pag. 5. sic inquiens: At ut antiquiora omittamus, emersus pene ex Oceano aetate nostra Novus Orbis, quantam non gemmarum modo atque auri, verum divitiarum sapientiae Dei copiam exeruit? Inditum autem duobus Hispaniae, ac Lusitaniae Regibus desiderium eos remotissimos tractus pervestigandi, quantos veterum Philosophorum errores sustulit, & quot veritatis recessus abditos patefecit, tot quidem animarum myriades per id desiderium, tanquam per escam ad salutem allectae, non tam fecerunt, ut Ecclesia ipsa quae, haeresibus contaminata, videri iam poterat moribunda, revivisceret, quam ut verissimum experiremur, quod vir sanctus Hilarius olim scripsit. Ecclesia, dum persequitur, floret; dum opprimitur, crescit; dum contemnitur, proficit; dum laeditur, vincit; dum arguitur, intelligit; tunc denique stat, cum superari videtur. Idem [sect. 20] auctor apertius eandem inspirationem, imo expressam Dei in hoc tam magno opere voluntatem, agnoscit. d. Biblioth. lib. 9. capit. 21. & 22. ubi ait: Testantur autem plurima, factum infinita Dei clementia fuisse, ut fidem hoc saeculo Christianam Indi susciperent, ut prorsus de ipsius voluntate nullus restet ambigendi locus, id quod & de medijs divinitus ad tam insigne opus promovendum, negandum non est. Porro illa Dei sunt [sect. 21] propria, quae in id simul concurrerunt, Verbi Divini praedicatio, Domini Iesv notitia, conversio plurium populorum, salus plurimarum animarum infantium, virorum, mulierum, aegrotorum etiam, qui diu lecto affixi; denique baptismo accepto ad coelum illico evolarunt. Quae omnia magno cum rerum variarum eventu, atque miraculis contigerunt, atque ad illos, ut audirent, & converterentur, misit concionatores, atque ut hi eo proficiscerentur, eos ipse, & reliquos impulit, a quibus denique missi, transvecti per maria, conservati, & custoditi sunt. Inde igitur universa huius conversionis moles, & ratio ortum progressumque coepit, ut quidquid ex ea boni manaverit, id divinitus factum sit, quidquid autem mali acciderit, iustissime id a Deo fuerit permissum, quippe qui hominibus semel traditam liberatem adimere non vult. Opus autem divinum fuit, quoniam haec tanta res absque eius voluntate, ac patrocinio nunquam fieri potuisset; tot enim maria, atque universae terrae ambitum obire, ac sanctum eius nomen, & Iesv Christi Domini fidem in tam adversas gentes, easque adeo barbaras & efferas, atque indomitas inferre, ut in toto terrae spatio nullus sit locus, in quo Christi fama, & nomen non percrebuerit, certe non potuit non esse digitus ac dextera Dei, quae tantam virtutem fecerit, ut habetur Exod. 3. & Psalm. 117. & affirmandum est, in hoc imprimis Divinam concurrisse voluntatem, quae Summo Pontisici desiderium, Regibus zelum, Religiosis solicitudinem & labores permultis probis, ac pijs charitatem indidit, ut gentes quae longissimae aberant, fierent proximae, &c. Hoc idem argumentum saepe repetic [sect. 22] doctissim. Thom. Bozius, & praecipue lib. 10. de signis Eccles. Dei, cap. 13. cuius verba refert Fr. Thom. a Iesv lib. 2. de procur. omn. gent. salu. cap. 8. pag. 56. & latius prosequitur Ioan. Boter. in relatio. universal. 4. part. lib. 2. pag. 48. 49. & 50. & Rutil. Benzonius de anno Iubli. lib. 1. capit. 10. pag. 53. ubi Divino consilio, ac Spiritus sancti afflatu factum fuisse docent, & probant, quod Alexand. VI. Roman. Pontific. Orientales & Occidentales Indias inter Hispaniae & Lusitaniae Reges magis quam inter alios diviserit. Et [sect. 23] idem Bozius lib. 4. capit. 3. in princip. cuius etiam meminit Thom. a Iesv ubi sup. capit. 6. pag. 52. eundem Divinum impulsum, & coelestem quandam spem, sive inspirationem in Christophoro Columbo, supra dictam expeditionem tentante & exequente his verbis expressit: Anno millesimo quadringentesimo nonagesimo secundo Christophorus Columbus natione Genuensis, Divino, ut exitus ostendit, impulsu afflatus, acceptis a Regibus Hispaniae Ferdinando & Isabella navibus tribus, Hispali solvens, post longam multorum mensium navigationem, tandem pervenit ad insulam quandam, quam quod sancti Dominici die festo invenissent, eiusdem nomine nobilitarunt. Inde aditus patefactus ad amplissimas regiones, quae proculdubio conficiunt tertiam totius Orbis partem, in quibus longe, lateque varijs temporibus per nostros Christi cultus est disseminatus, & hodie maxime viget, floret, & uberrimos fructus producit. Idem prosequitur lib. 5. capit. 2. in princip. ubi mutuatis verbis a Petr. Martyre in histor. Novi Orb. decad. 1. sic inquit: Avorum nostrorum memoria Christophorus Columbus Indias Occidentales aperuit nobis antea ignotas. Aggressus est [sect. 24] autem tantam rem, non nisi Divinitatis aeternae benignissimo impulsu, quamvis a multis usu rerum prudentiaque valentibus irrideretur, cum Principes viros, potentissimosque Reges alioqueretur, petens, ut auxilio sibi essent, cogitanti Orbem Novum, novasque terras priscis saeculis ignotas, in lucem quodammodo proferre, aggredi iter insuetum, emetiri maria vastissima, ex obvijs quibusque periculis enavigare. Vbi vero mari se cum socijs commisit altumque tenuit, & Oceani fluctibus, remotissimi ab omni terrae conspectu, undique iam nautae cuncti circundarentur, parum saepe abfuit, quin a vectoribus corriperetur, & in undas proijceretur, sed mirabile visu in sommis confirmatus sic & ipse socios confirmavit, ut tandem voti compos amplissimas terras invenerit. Rursus lib. 6. capit. 6. circa finem, & in lib. de robore bellico capit. 13. eiusdem Columbi, Vasquij Gamae, & Ferdinandi Magallani longas, & priscis saeculis incognitas navigations multis nominibus extollens, ita concludit: Hi proculdubio omnes sola spe Divini auxilij talia sunt aggressi, qualia nemo ante illos, & quibus maiora nemo aperuit ad ineundam, coniungendamque maxime totius humani generis societatem, commerciaque in illius bonum commune instituenda, barbariemque, & feritatem ex innumeris nationibus tollendam. Nam cuius mens non horreat, ait Scriptor quidam, immensos a Columbo exhaustos labores, coeli iniurias, atrocissimas tempestates, quibus saepe pene est obrutus? Quis non admiretur incredibilem audaciam, constantem patientiam, nunquam infractum animi robur ad ea perficienda, quae novis iste consilijs, atque ausibus est aggressus? Petrus quoque Martyr [sect. 25] in quadam narratione, quam Italico sermone conscripsit, cuius meminit additionator Hieronymi Benzonis lib. 1. hist. Ind. cap. 6. in 4. part. Americae pag. 32. expressis verbis testatur: Columbum triduo antequam ullam terram conspiceret, mirandam in somno visionem habuisse, ut excitatus laetabundus, & alacris omnes convocari iusserit, eosque confirmaverit, brevi terram conspecturos. His conveniunt, [sect. 26] quae apte, & late observat Nicola. Sander. libro 7. de visib. Monarch. per totum, Ioseph. Acosta in histor. Moral. Ind. lib. 7. capit. 28. & Ioan. Boter. in d. relat. universal. 4. part. lib 2. per totum, de praevijs dispositionibus, quas Divina sapientia, & providentia, cum ex parte Regum, & Ducum nostrorum, tum ex parte Indorum ipsorum ordinavit, & praecedere voluit tanti Orbis conversionem, & conquisitionem, ut facilius & commodius in eo Evangelium disseminaretur. Ex quibus aperte deprehendi inquiunt, Divino consilio, & inspiratione omnia, quae illis temporibus acciderunt, ordinata, & determinata fuisse. Quod argumentum post eos urgens, & exornans [sect. 27] Rutil. Benzon. d. lib. 1. de ann. Iubil. cap. 10. pag. 52. & 52. ita concludit: Haec autem commemoravimus, ut liquido cognoscatur, hanc Novi Orbis adinventionem Divino consilio, summaque Dei inscrutabili providentia his temporibus reservatam fuisse. Despiciens enim Deus, ut Act. 17. Areopagitis dixit Paul. tempora ignorantiae, caecitatis, & deceptionis illorum populorum, qui a daemone per Idolorum cultum fascinati erant, nunc illis annuntiare facit Evangelij veritatem, ut unusquisque illorum poenitentiam agens, convertatur ad Dominum, qui fecit illos, quique in hunc mundum misit Iesvm Christvm filium suum, ut salvos faceret omnes homines, & ad agnitionem veritatis veniant. In manibus enim tuis, inquit David Psal. 30. tempora mea. Veru quam apposite [sect. 28] & opportune Indorum conversio hisce temporibus acciderit, ac Divino consilio determinata fuerit, deprehenditur ex multis praevijs dispositionibus, quibus Divina sapientia uti voluit, ut facilius, & commodius Evangelij praedicatio introduceretur, ac fides Christiana ab illis populis cum fructu reciperetur, multa impedimenta ab illis removendo, ut eos idoneos, aptosque redderet ad lucem Evangelij recipiendam &c. Plvrima [sect. 29] quoque alia, ut hanc Dei voluntatem, sive motionem, & inspirationem confirmet, & omni ex parte miraculosam, & soli Deo tribuendam horum Indorum inventionem, subactionem, & conversionem esse probet, optime considerat Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4. cap. 104. & sequent. & lib. 15. capit. 45. & 46. & rursus lib. 18. capit. 1. & 2. Vbi aperte [[29a]] tradit, nautam illum, qui Columbo huius post Oceanum terrae notitiam praestitit, de quo diximus supra lib. 1. cap. 5. num. 6. & 7. non humano consilio, nec casu fortuito, sed Divino mysterio ab Angelis fuisse delatum, ut tantae conversionis iter aperiretur, ipsumque Columbum ab eodem Deo afflatum, & electum, ut eius medio executioni mandari posset. Sed quoniam [sect. 30] eruditissimus noster Theologus P. Franc. a Victoria in 1. relect. de Ind. insulan. num. 38. vers. Sed miracula, & num. 40. vers. Septimus titulus, huic titulo parum fidendum esse monet, videre oportet, quibus ille argumentis & rationibus moveatur. Et primo quidem considerat huiusmodi [sect. 31] missiones, & inspirationes multoties fallaces esse, & per diaboli suggestionem immitti, ut tradunt auctores sup. num. 1. relati, praecipue Delrius, Maiol. & Rosignolus capit. 210. & Torreblanca. d. lib. 1. de Magia cap. 29. Vnde [sect. 34] merito admonet Dominus apud Marcum cap. 13. Videte, ne quis vos seducat, & D. Ioan. epist. 4: Nolite credere omni spiritui, & Canon. 1. cap. 3: Probate spiritum an sit a Deo. Secvndo subiungit, nulla [sect. 35] miracula proferri posse, quibus hanc Hispanorum missionem in Novum Orbem a Deo ordinatam, & occultis eius impulsibus & inspirationibus fultam affirmare valeamus. Idemque, quoad paucitatem miraculorum, sentire videtur Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Ind. salut. cap. 9. Vbi quaerit, cur miracula in conversione Gentium non fiant nunc, ut olim a christi praedicatoribus, & Fr. August. Davila in histor. Mexicanae provin. lib. 1. cap. 80. pag. 320. Vbi affirmat, pauca miracula in his provincijs visa fuisse. At vero [sect. 36] missiones & inspirationes, quae, vel specialibus Scripturae testimonijs, vel apertis miraculis non adstruuntur, parum fidei & securitatis habere, late etiam docent, & probant Theologi sup. relati, & praecipue Pat. Raphael de la Torre in 2. 2. 2. tom. pag. 178. col. 2. & melius Innocent. III. quem ipsi non referunt in. d. capit. [sect. 37] cum ex iniuncto, de haeret. inquiens: Quod cum interiores istae missiones, inspirationes, sive revelationes sint occultae, & incertae, non sufficit cuiquam nude tantum asserere, quod ipse sit missus a Deo, cum hoc quilibet haereticus asseveret; sed oportet, quod astruat illam invisibilem missionem per operationem miraculi, vel Scripturae testimomium speciale. Vnde cum Dominus Exod. 7. vellet mittere Moysen in AEgyptum ad filios Israel, ut crederent ei, quod mitteretur ab ipso, dedit ei signum, ut converteret virgam in colubrum, & virgam iterum reformaret: Ioannes quoque Baptista speciale suae missionis testimonium protulit de Scriptura, dicens: Ego vox clamantis in deserto: Dirigite viam Domino sicut ab Isaia Propheta capit. 40. &c. Qua etiam de causa Christus [sect. 38] Dominus ut suam a Patre missionem confirmaret, saepius obstinatis Iudaeis sua obijciebat miracula, dicens: Si mihi non creditis, operibus credite, & iterum: Opera, quae ego facio, testimonium perhibent de me. & D. Marcus cap. ult. de Apostolis a Christo missis sermonem habens: Illi autem (inquit) profecti praedicaverunt ubique, Domino cooperante, & sermonem confirmante, sequentibus signis; ut ostenderet, illi missioni, & doctrinae firmitatem fore coelestem, quam signa subsequerentur. Quod & Paulus Apostol. varijs in locis de sua praedicatione restatur, & pluribus alijs Sacrae Sripturae testimonijs illustrat D. Chrysost. tom. 3. in 2. Corinth. Tertullian. in Apolog. cap. 27. Arnobius lib. 1. adversus Gent. D. August. lib. 10. de Civitate Dei, capite 12. & lib. 16. & 17. Thomas Bozius de signis Eccles. lib. 5. cap. 1. Fr. Thom. a Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 4. cap. 3. Balth. Chavasius de notis verae religio. lib. 4. cap. ult. & Torreblanca. d. cap. 29. num. 25. Tertio idem Victoria insinuat, & alij magis aperte nobis obijcere solent, videri non posse ex Dei inspiratione, sive impulsu, aut voluntate, hanc Indorum detectionem, & conversionem ordinatam fuisse, cum [sect. 39] in ea plurimi nostrorum tot scelera, & damna in miseros Indos commiserint, & magis auri & argenti quaerendi, Regni proprij ampliandi cupiditate, & rerum novarum investigandi curiositate, quam Dei, & animarum zelo ducti videantur. Pro quibus ego perpendo insignem locum D. Cypriani in sermone de lapsis, relatum [sect. 40] in cap. si quis praepopera 27. distinct. 50. Vbi tunc demum, quae Martyres, idest, Sacerdotes & Religiosi viri mandant, sacienda, & sequenda esse tradit: [sect. 41] Si iusta, si licita, si non contra ipsum Dominum a Dei sacerdote facienda, sed si scripta non sunt in Domini lege, quae mandant, ante est, ut sciamus, illos de Deo impetrasse, quod postulant, tunc facere quod mandant: neque enim statim videri potest de Divina Maiestate concessum, quod fuerit humana pollicitatione promissum. Vervm Avtem vero, praedictis argumentis non obstantibus, [sect. 42] defendi adhuc potest vis, & auctoritas tituli, de quo in hoc capite disputamus, quem si Victoria videret tot gravissimorum Sciptorum testimonijs, & rationibus comprobatum, forsitan de eius fide non dubitaret. Et ad primum respondemus, [sect. 43] certum quidem esse, magnum periculum, & fallaciam in his inspirationibus, impulsibus & revelationibus imminere, non ideo tamen prorsus, aut temere damnandas, & respuendas esse, cum negari non possit, quin aliquando a Deo deriventur, maxime cum in rebus & personis serijs, & gravibus accidunt, & effectus, qui illas sequuntur, in Dei obsequium, aut communem salutem, & utilitatem alicuius populi diriguntur, ut eleganter prosequitur D. Thom. & post eum Theologi omnes, praecipue Fr. Barthol. a Medina in 1. 2. quaest. 9. art. 4. & quaest. 22. art. 3. & Caietanus 1. par. q. 82. art. 4. circa tertium argumentum: Dicit [sect. 44] enim D. Paul. ad Thessalon. 5: Spiritum nolite extinguere, prophetiam nolite contemnere, omnia probate, quod bonum est tenete, ab omni specie mala abstinete vos. Et D. Ioan. Probate spiritus, utrum ex Deo sint. Cui [sect. 45] vocanti, & impellenti reluctari, & non obedire, quam sit periculosum, multis probat Gaspar Sanctius in Isaiam capit. 14. num. 8. Quibus arridens [sect. 46] Aristotel. lib. 6. Ethic. ad Eudemum circa finem, docet: Quod saepenumero nobis nihil cogitantibus venit in mentem cogitatio efficax, & impetuosa, quae secum trahit voluntatem, quam motionem non possumus nobis tribuere, neque in nostram inventionem referre, cum de hac re nihil unquam cogitaverimus. Neque vero possumus eam referre in substantiam Angelicam, quae non potest efficaciter movere nostram voluntatem. Vnde talis cogitatio in Deum est reducenda. Ad secundum autem respondeo, hunc impulsum, [sect. 47] missionem, sive inspirationem Divinam, de qua agimus, non destitui Sacrae Scripturae testimonijs, & prophetijs, si ea omia in memoriam revocemus, quae supra cap. praeced. & lib. 1. cap. 15. congessimus. Et multo minus miraculis caruisse, ut Victoria, & alij male putarunt, cum potius innumera extiterint, & extent quotidie, quae Divinam huius magni operis volutatem, & pene dixerim voluptatem, evidenter ostendunt, ut ait Anton. Possevinus ubi sup de quibus in cap. sequenti copiose tractabimus. Quinimo, ut daremus in huius Novi Orbis conversione, nunc tot, ac tanta miracula non operari, quot & quanta olim initio nascentis Ecclesiae a Christi praedicatoribus facta cernuntur, ob hoc tamen Divinae vocationis vis excludi non posset, [sect. 48] quae interdum signis externis, aliquando etiam interno potius impulsu fit, & sive in singulis hominibus, sive in populis, atque in ipso genere humano, per temporum opportunitates operatur, & altae & profundae ordinationis est, ut praeclare tradit, & Sacrae paginae exemplis illustrat D. August. lib. 83. quaest. q. 68. & [sect. 49] in lib. de utli. creden. ubi de eisdem miraculis agens scribit: Cur ista modo non fiunt? quia non moverent, nisi mira essent, at si solita essent, mira non essent. Et in nostris terminis loquens Ioseph. Acosta. d. lib. 2. de procur. Ind. salut. cap. 9. & 10. Vbi docte & eleganter hanc miraculorum parcitatem, partim naturae, docilitati & ignorantiae Indorum, quibus nunc praedicatur, attribuit, qui [sect. 50] tot miraculis non egent, ut ad Fidei receptionem a nostris suadeantur; sed praedicatoribus tantum, quorum mores cum fide & lege, quam annuntiant, conveniant, ut optime iam olim in simili scripsit D. Chrysost. homil. 6. in 1. ad Corinth. Partim [sect. 51] exiguo iposorum praedicatorum zelo, & merito, cum dubium non sit, ut quo quis fide, & sanctitate magis eminuerit, eo aptius instrumentum sit, per quod Spiritus santus tam praeclara opera perpetret, qui ad suam potentiam, & gloriam declarandam, eius puritatis, atque humilitatis viros ut plurimum exigit, & assumit, qui veris virtutibus, & incorruptis moribus niteant, & nihil sibi sumentes, totum Deo, cuius est omne donum perfectum, & saluti proximorum syncere refundant. Quas rationes, Acosta non relato, ab eo desumpsit Ioan. Boter. in relat. univers. 4. part. lib. 2. pag. 73. 74. Fr. August. Davila. d. cap. 80. pag. 320. addens forsitan [sect. 52] etiam in causa fuisse, quod Evangelicae praedicationis forma adamussim servata non fuerit. Martin. Delrius lib. 4. disquis. magic. cap. 4. q. 5. sectio. 2. pag. 331. in fin. Ant. Possevin. in Biblioth. 1. tom. lib. 9. cap. 24. pag. 402. Fr. Thom. a Iesv d. lib. 4. de procur. omn. gen. salut. cap. 4. pag. 147. & 148. Et conducit [sect. 53] lex nostra 68. titulo 4. part. 1. quae ex doctrina Hostiens. in summ. de reliq. & vener. Sanct. inter reliqua, quae ad veri miraculi comprobationem requirit, merita sanctitatis, & bonitatis illius apponit, per quem Deus miraculum operatur. Respiciens nimirum ad id, quod magis communiter accidere diximus. Aliquando [sect. 54] enim a profanis & flagitiosis hominibus vera miracula fiunt; fed non nisi Divina virtute, & ad confirmationem verae fidei, vel Dei laudem, & voluntatem ostendendam, aut exequendam, ut Nos saepe in his ipsis regionibus contigisse, cap. seq. probabimus, late prosequitur D. August. lib. 10. de Civit. Dei, cap. 16. & lib. 83. quaest. q. 79. & habetur in capit. multae, cap. teneamus, cap. prophetavit 1. q. 1. cap. 1. de reliq. & vener. Sanct. D. Tho. 1. par. q. 110. art. 4. ad 2. & 2. ad Thessalonic. cap. 2. lect. 2. & 2. 2. q. 178. art. 2. D. Chrysost. hom. 2. in Matth. capit. 7. Viguerius inst. Theol. tractat. de virt. Dei, cap. 10. Sotus 4 Sentent. dist. 43. q. 2. art. 23. Bapt. Fulgosius lib. 1. memorab. cap. 6. de miraculis, Malleus malef. q. 61. art. 10. ad 8. Acosta. d. cap. 10. in princ. Zerola, qui plures refert, in praxi Episcop. verb. Miraculum, num. 3. & ultra eos Pet. Gregor. lib. 13. de Repub. cap. 24. & 25. Rutil. Benzonius de anno Iubil. lib. 6. cap. 24. Francisc. Tolet. sup. Ioan. & Maldonat. sup. Matth. cap. 7. Martin. Delrius lib. 2. disquil. magic. q. 7. pag. 63. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 2. pag. 112. & seq. Maluenda de Antichrist. lib. 6. cap. 1. q. 5. & seqq. & lib. 7. cap. 15. & feqq. Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cath. cap. 55. Annaeus Robert. lib. 1. rer. iudic. cap. 5. fol. 18. Raph. de la Torre in 2. 2. quaest. 9. artic. 2. disp. 4. pag. 751. & in 2. tom. de vitijs oppositis Religioni. q. 95. in praelud. disp. 2. Torreblanca de magia divinatr. lib. 2. capit. 11. & 26. Pat. Suar. de side. disput. 4. sect. 3. num. 8. & sect. 4. Vbi de his miraculis agunt, quae per profanos homines, aut malos, & peccatores fieri solent. Et [sect. 55] simul concludunt, ab haereticis in comprobationem falsae fidei, & a magis, & diabolis, & ab Antichristo nunquam vera, solida, consistentia, aut prosicua miracula facta fuisse, nec fieri posse, fed quaedam duntaxat praestigia phantastica, & simulata, semper perniciosa, aut inutilia, ad ludificationem sensuum humanorum: de quo etiam praeclare tractat idem D. August. in d. capit. teneamus 1. quaest. 1. & lib. 3. de Trinitat. cap. 8. & lib. 18. de Civitate, Dei. cap. 17. Orig. lib. 2. contra Celsum Auctor vitae D. Bernardi, lib. 3. capit. 6. & elegantissime D. Isidor. libro 8. Etymolog. cap. 9. cuius verba habentur in cap. nec mirum 26. quaest. 5. & Theatr. vitae humanae volum. 5. libro 4. ex pag. 1512. ad 1531. Vbi plura exempla verorum, & fictorum miraculorum congessit. Supra dictis [sect. 56] adijcere possumus, praedicationem, & conversionem huius Novi Orbis pluribus miraculis non eguisse, si attendamus celebrem illam doctrinam D. Chrysostom. 1. Corinth. 2. dum monstrat, signa Evangelicae praedicationis iam olim patrata, non illo tantum saeculo, sed & futuris fidem peperisse. Quod etiam D. Thom. luculenter expressit lib. 1. contra Gent. cap. 6. dicens: Haec autem tam mirabilis mundi conversio ad fidem Christianam, indicium certissimum est praeteritorum signorum, ut ea ulterius iterari necesse non sit, cum in suo effectu appareant evidenter, quamvis non cesset Dominus, nostris etiam temporibus, ad confirmationem Fidei, per sanctos suos miracula operari. Vnde merito disputat D. Gregor. in homil. Ascension. & Ioan. Gerson. in 2. quaest. an hodie sint necessaria vel utilia miracula? Denique [sect. 57] tertio argumento, desumpto ex delictis, & excessibus ab aliquibus Hispanis in detectione, & conversione huius Novi Orbis commissis, & ex humanis medijs & finibus, qui hanc missionem praecessisse & promovisse videntur, ultra ea, quae de hoc articulo latius inferius lib. 3. cap. 5. dicere destinamus, nunc facile respondemus cum Ant. Possevin. 1. tom. Bibliothec. lib. 9. cap. 22. pag. 401. Ioan. Boter. in relat. univers. 4. par. lib. 2. fere per totum, Thom. Bozio de sign. Eccles. lib. 7. cap. 5. in fine, non propterea negari posse hoc opus Dei fuisse, & ex Divino eius impulsu manasse, quod zelum, & pietatem, quae in eo requirebatur, scelus avaritiae, crudelitas, & impietas aliquorum militum maculaverit. Alioqui [sect. 58] etiam inter Christianos non liceret, vim ullam Divinam agnoscere, inter quos vivunt tot peccatores, haeretici multi, plurimi vitiosissimi, meretrices innumerae. Sane etenim, [sect. 59] quorum mens in Divinae Sapientiae vias acutius inspicit, flores inter spinas, triticum intra paleas, aurum sub terra dignoscens, Divinam eo magis bonitatem commendat, quo magis ille tectam & sartam tuetur apud nos Fidem, pietatem Regum & Principum, disciplinam Antistitum, virtutem bonorum Christianorum, usum frequentem sanctorum Sacramentorum, Divini Verbi praedicationem, studia scientiarum, lucem atque notitiam Dei, hoc est totius boni. Nec reprobandus est hortus, qui totus non sit floridus nec palea abijcienda, quae tota non sit triticum, nec terra illa existimanda est inutilis, quae universa non sit aurum. Quin & hinc tanto maior de misericordia Dei concipienda spes est, quod inter gentes adeo barbaras tantam fidem plantaverit, fodinas, ut ita dicam, tot animarum aperuerit, Ecclesiam tot Archiepiscopis, Episcopis, Clericis, Religiosorum Ordinibus munitam excitaverit, tot item paraecias, Doctrinam Christianam, Scholas & Academias, totque Principes viros ibidem constituerit. Et idem respondere possumus [sect. 60] ad id, quod de avaritia, & divitiarum cupiditate nobis obijcitur. Nam omissis ijs quae sup. lib. 1. cap. 16. num. 94. tradidimus, verius est, Christi amorem, & animarum zelum in hoc opere primas partes tulisse, ut fatetur Thomas Bozius lib. 12. cap. 21. circa finem, sic inquiens: Primumque horum sit hoc, nunquam tot homines ad exteras & ignotas terras e Christianis abijsse, ut Christi cultum late propagarent, ut saeculo hos nostro contigisse certo videmus. Id vero non nisi ab ardentissimo, ac longe diffuso Christi amore nasci potest. Et cum hac de causa totus Orbis circumnavigatus sit, ventumque iam prope ab extremo Arcto ad Austrum supremum, igitur longissime pertinet amor nostrorum in Christum. Et ut aliquatenus [sect. 61] verum esse fateamur, divitiarum studio nostros permotos fuisse, non quidem ideo Divinae inspirationis, & missionis vis excludetur; sed longe admirabilior Divina providentia & sapientia iudicari debebit, quae tam infirmis usa sit medijs, ut tantam rem suavius, secretius, pacatius, sine multis miraculis ac prodigijs, ac quasi sine sensu, quod fere facit promoveret. Et [sect. 62] quanquam dena leucarum millia itineris, quina per Orientem, totidem per Occasum, & tot maris & terrae pericula superasse, sola ipsa videatur humana cupiditatis, certissimum tamen est, in hoc imprimis Divinam concurrisse voluntatem, quae Summo Pontifici desiderium, Regibus zelum, nautis & militibus animum & spem, religiosis solicitudinem & labores, permultis probis ac pijs viris charitatem indidit, ut gentes, quae longissimae aberant, fierent proximae. Ac dum alijs maria cupiditas aequabat, ut aurum consequerentur, eadem inserviebat Deo, ac servis suis, ut ipsamet illa maria traijcerent ad animas Christo lucrandas, ut etiam tetigimus sup. lib. 1. capit. ult. ex num. 99. & cap. 15. ex num. 40. Quibus [sect. 63] enim medijs homines sua negotia agunt, ijsdem nec cogitantes Divinum agrum excolunt, & findunt terram, ex qua coelestis horrei seges Deo semper serente, & operante maturescat ad frugem. Quam [sect. 64] eandem sententiam, licet aliud agens, bene prosequitur & illustrat Gaspar Sanctius sup. Isai. cap. 44. num. 54. & 56. pag. 446. & cap. 51. n. 7. pag. 513. & cap. 13. n. 8. docens Deum multa, & magna per infirma instrumenta, & interdum indigna praestare solitum, & [sect. 65] ex tenui principio opera mirabilia, & eximij momenti futura deducere, & aliquando [sect. 66] per hostes suos, etiam ignaros, sua consilia exequi. Neque abest, quod ex communi omnium Theologorum placito resolvit eruditissimus Pat. Ioan. Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 13. pag. 184. [sect. 67] Videlicet, ita naturae Auctorem res supra naturam efficere, ut quoad fieri possit, consuetas naturae leges & ordinem tueatur. Vt satis demonstravit in exsiccatione maris Rubri, ut transitum per illud Hebraeis Pharaonem fugientibus aperiret. [sect. 68] Quo in facto cum ingentia miracula ederet parcissimum se miraculorum patratorem praebuit, ut ipse auctor bene considerat. Et eandem [sect. 69] Dei providentiam & in rebus magnis, atque arduis disponendis, & exequendis suavitatem in nostris terminis rhetorice extollit Ioan. Botet. d. lib. 2. in princip. adducens illud Sapient. 8: Attingit a fine usque ad finem fortiter, & disponit omnia suaviter. Et anni [sect. 70] tempora, inter alia, exempli gratia perpendens, quae ordinante Deo ex AEstate ad Hyemem deducuntur; sed ita tamen, ut hinc Veris, inde Autumni benignitas interveniat, ne de uno extremo in aliud cum hominum damno prolaberentur. Quod bene agnovit Poeta, dum cecinit: Nec res hunc tantae posset perferre laborem Si non tanta quies inter frigusque caloremque Iret, & exciperent coeli indulgentia terras. PRSS # 4 CAPVT IV. De pluribus miraculis, quae in Novi Orbis detectione, conversione, & acquisitione intervenerunt, & Divinam tanti operis voluntatem, inspirationem & vocationem manifestarunt. SVMMARIVM Capitis IV. -  1 Deus miracula necessaria in Novo Orbe non praetermisit, quamvis in illis edendis parcissimus sit. -  2 Deus semper res novas & magnas, novis & magnis miraculis iuvat, ex insigni loco D. Augustini. -  3 Ecclesiae primitivae, & praedicationis Apostolicae fundamenta Deus multis miraculis communivit. -  4 Miracula si deficiant, raro praedicantibus creditur. -  5 Miracula tot ac tanta cur Deus initio nascentis Ecclesiae patraverit, ex August. & Gregor. -  6 Miracula multa & magna semper Deus edidit in conversione novarum provinciarum, & exempla Angliae, Flandriae, Holandiae & aliarum. -  7 Ecclesia Dei semper habuit, & habebit potestatem & continuationem miraculorum, & est unum de praecipuis eius signis. -  8 Fidei Christianae Deus tribuit, ut montes transferre possit. -  9 D. Gregor. Tbaumaturgus, & alij sancti viri multoties montes de uno loco in alium miraculose transtulerunt. -  10 Fides naturam superat. -  11 Miracula in Novi Orbis conversione Deum omisisse credibile non est, cum illis semper egeant tyrones in Fide. -  12 Infideles non tenentur fidem sibi praedicatam credere, nisi rationibus, aut miraculis convincantur. -  13 Credentes cito, leves sunt corde. -  14 Fidei mysteria an, & quatenus evidenter credibilia sint? -  15 Miracula multa, & maxima in detectione, conversione, & acquisitione Orbis Novi intervenisse, late probatur contra Victoriam, & alios. -  16 Miracula aperta, & repetita Ecclesiae qui negat, maius ipse miraculum facere dicitur, ex August. & alijs. -  17 Indorum Novi Orbis ita facilis, & brevis ad fidem conversio, vicem obtinet plurimorum miraculorum, ex Balt. Chavasio, & alijs. -  18 Hispani non potuerunt sine ope, & vocatione Divina, ita facile & breviter Novum Orbem detegere, & convertere. -  19 Ecclesiae primitivae Dei signum, & argumentum fuit facilis, & suavis multiplicatio credentium. -  20 Indi innumeri brevissimo tempore Fidem, & Baptismum receperunt Mexici, & in alijs Novi Orbis provincijs. -  21 Sacerdos quidam solus baptizavit septies centena Indorum millia. -  22 B. Fr. Mart. Valencia Franciscanus, & socij innumerabiles Indos converterunt & baptizarunt. -  23 S. Franc. Xavier. solus plures homines ad Fidem convertit & baptizavit, quam haeretici omnes ad suas sectas traduxerunt. -  24 Conversionis Indorum cursus & progressus semper Regibus Catholicis maxime in votis fuit. -  25 Auctores recensentur, qui narrant, & extollunt mitaculosum incrementum Christianitatis Novi Orbis. -  26 Indos hyssopo aliquando ab Hispanis Sacerdotibus baptizatos fuisse, an verum sit? -  27 Hispanam gentem ob eximiam curam dilatandae Fidei inter varias Indorum nationes, multum laudat Thom. Bozius. -  28 Miraculi instar videri debent praeviae dispositiones, quibus Deus ordinavit detectionem & conversionem Novi Orbis. -  29 Regum Catholicorum in audiendo, & iuvando Columbo mansuetudo, & liberalitas, miraculosa videtur. -  30 Christophori Columbi constantia in proponenda & exequenda navigatione, & detectione Novi Orbis miraculum ingens a plurimis iudicatur. -  31 Oceanus veteribus inaccessus, post Columbi ad Novum Orbem navigationes, miraculo quodam mitis, facilis, & navigabilis redditus esse videtur. -  32 Pontus Euxinus, olim Axenos, idest, inhospitalis dictus, postea se navigantibus hospitalem & placidum praebuit. -  33 Mare Pamphylium portentoso naturae miraculo recessisse, & siccum iter praebuisse dicitur, Alexandro Magno contra Persas exercitum ducenti. -  34 Cangio Cham Tartarorum Regi, & exercitui eius, dicitur mare miraculosum novem pedum transitum aperuisse. -  35 Hispani Divino beneficio, & quasi per miraculum, ea omnia in detegendo, & subigendo Orbe Novo consecuti videntur, quae adulatorie de suo Traiano Plin. recenset. -  36 Ecclesiae, & Fidei Christianae veritas probari solet ex foelicitate bellorum, quae pro eius defensione, aut extensione suscepta sunt, & auxilijs de coelo per miraculum missis. -  37 Theodosius Imperator auxilijs coelestibus victoriam reportavit, & carmina Claudiani de hoc. -  38 Auctores recensentur, qui plura exempla, & testimonia adducunt de prosperitate bellorum, & auxilijs coelestibus a Deo Catholicis datis. -  39 Hispaniae, in bellis contra Mauros susceptis, omnia miracula contigerunt, quae olim Deus Israelitis indulsit. -  40 Bellis iustis, & ad Dei vocationem, & exaltationem suscepits, semper ipse exitus foelices concedit. -  41 Deus non secundum armorum potentiam, sed, prout ipsi placet, dat dignis victoriam. -  42 Causa pugnandi, si bona est, pugnae exitus malus esse non potest. -  43 Miracula, & auxilia coelestia in bellis nullibi magis frequentia fuerunt, quam in expeditionibus Hispanorum, ad Novum Orbem factis. -  44 Promissio Levit. cap. 26. in. Hispanis in Novo Orbe praeliantibus saepissime impleta fuit. -  45 Milites Hispani duodecim in insula Hispaniola fugarunt duo millia incolarum -  46 Ferdin. Cortesius exigua valde Hispanorum militum manu plurimas victorias reportavit, Motezumam cepit, & totius Novae Hispaniae Imperium adeptus est. -  47 Franc. Pizarrus miraculosas victorias in Peruani Regni conquisitione habuit, & qualiter Atahualpam eius tyrannum superavit. -  48 D. Iacobus Hispanorum Patronus multoties pro eis contra Mauros pugnare visus fuit. -  49 D. Iacobus saepissime Hispanorum partes defendere visus est in bellis, quae cum Indis Novi Orbis, & etiam cum Orientalibus habuerunt: & ideo in illis regionibus religiosissime veneratur. -  50 Historia mirabilis & peculiaris D. Iacobi pro Hispanis pugnantis apud Cintiam Novae Hispaniae oppidum, cum ab Indis maximopere premerentur. -  51 Beatissima Virgo MARIA Hispanis saepe in Novo Orbe praeliantibus opem tulit, & praesertim cum Mexici obsessi essent. -  52 Tacubano in monte apud urbem Mexicum templum B. Virginis extructum fuit, & quare? -  53 Cuzquensi in urbe Hispani numero pauci ab innumeris Indis obsessi, & graviter impetiti B. Virginis praesentissimo auxilio liberantur. -  54 Araucanorum exercitus, qui Hispanos in urbe Imperiali Regni Chilensis obsidere tentabat, ad conspectum B. Virginis retrocessit -  55 Miraculum ingens, & notabile, quod initio detectionis Regni Peruani contigisse narratur. -  56 Tumpiz, sive Tumbez oppidum Regni Peruani Indorum tempore erat nobilissimum, & munitissimum. -  57 Petrus Candia unus exsocijs Fr. Pizarri Crucis signo Tumbecinorum insidias, & ferocissimum leonem, & tigrim superavit. -  58 Victorias fere omnes, quae ab Hispanis in Novo Orbe partae sunt, coelestibus auxilijs tribuunt plurimi, & gravissimi Auctores, qui de illis scripserunt. -  59 Castellus a Bobadilla tribuit victorias Hispanorum in Novo Orbe militari eorum disciplinae. -  60 Impossibile fuisse ostenditur, Hispanos tot, & tam foelices victorias in Orbe Novo habuisse, nist Divina Voluntate, & miraculosis auxilijs iuvarentur. -  61 Vicotrias de Indis ab Hispanis partas quidam male ex eo extenuant, quod Indi Barbari, inermes, & pusillanimi essent. -  62 Ferdinan. Cortesium eques quidam apud Argeriam derisisse narratur, quod putaret, se cum Indis pugnare. -  63 Indi nostrorum comparatione pusillanimi sunt. -  64 Meridionales omnes gentes timidae sunt; Septentrionales animosiores & robustiores. -  65 Indi quam plures non adeo timidi, & inermes erant, ut quidam generaliter tradunt. -  66 Deus Indos magis politicos, & robustos inter se bellis intestinis divisit, ut a Nostris facilius subigi possent. -  67 Deus hostes suos suis ipsorum manibus sternit. -  68 Deus Hispanorum vires, & animos auxit, & Indis terrorem immisit. -  69 Samsoni vires Deus miraculose restituit, & auxit, ut de Philisthaeis vindictam sumeret. -  70 Amorrhaeos, & Chananaeos Deus timidissimos reddidit, ut terram eorum Israelitae facilius occupare possent. -  71 Deuter. 2. vers. 25. verba expenduntur. -  72 Panicus terror qualis esset, & plura de eo -  73 Terror Divinus etiam fortes, & strenuos fugat. -  74 Daemon non potest alicui vires supra naturales contra alios concedere. -  75 Indi plures ex foelicitate & prosperitate Hispanorum in bellis, Deum verum pro illis stare agnoverunt. -  76 Caretae Reguli Terraefirmae notabile dictum. -  77 Hispanorum gloriae nihil detrahitur ex eo quod plures Novi Orbis victorias coelesti auxilio, vel miraculose partas dicamus. -  78 Successus foelices rerum omnium, & maxime bellorum semper Deo a viris, & Ducibus pijs, & prudentibus tribuuntur. -  79 Superbia execrabilis Aiacis, Capanei, Mezentij & aliorum, qui a se ipsis victorias sperabant. -  80 Titus Imper. victoriam a se de Iudaea partam in Deum omnino retulit, qui suis manibus Iudaeos punire voluit. -  81 Daemonum expulsio, & Oraculorum defectus fuit in primitiva Ecclesia signum verae fidei, & Divinae vocationis ad eam. -  82 Indiarum Occidentalium missio, detectio, & conversio a Deo esse probatur ex daemonum, & idolorum expulsione, & ruina. -  83 Daemonaes post adventum Hispanorum in Novo Orbe ab Oraculis, & illusionibus cessarunt, quibus antea Indos fallebant. -  84 Crucis signum semper fuit daemonijs terrificum. -  85 Virgilij carmina de excessu Oraculorum accommodantur. -  86 Auctores plurimi referuntur, qui agunt de excessu daemonum, & defectu Oraculorum in Novo Orbe post adventum Hispanorum -  87 Eucharistiae Sacramentum, ubicunque in Novo Orbe consecratum fuit, statim daemones fugavit. -  88 Terraemotus & tempstates Novi Orbis magna ex parte cessarunt post Chirsti Fidem in eo receptam. -  89 Sacerdotes in Indijs maxime ab incolis reverentur, & quare? -  90 Cumanensium Sacerdotum ritus in daemonibus consulendis. -  91 Pat. Fr Petrus Corduba qualiter daemonem apud Cumanenses convicerit, & eiecerit? -  92 B. Fr. Alois. Bertrandus miraculum in cuiusdam daemonis expulsione. -  93 B. Fr. Ioan. a S. Francisco notabilis historia circa cuiusdam daemonis expulsionem. QVamvis [sect. 1] certum sit, Devm Opt. Max. in patrandis miraculis parcissimum esse, adhuc tamen non minus certe affirmare poterimus, ea in detectione & conversione istarum gentium Occidentalium neutiquam omississe, sicubi ad fidem introducendam, stabiliendam, & propagandam, necessaria esse iudicavit. Semper [sect. 2] quippe Divina eius providentia, res novas & magnas, novis etiam & magnis signis iuvare & fulcire consuevit, ut in Solis cursu ad Iosue vocem subsistente videmus, & in conflagratione montis, in quo Moysi legis tabulas dedit; de quo D. Aug. lib. 10. de Civit. Dei, cap. 13. sic habet: Cum enim lex dabatur populo, qua coli unus iubebatur Deus, in conspectu ipsius populi mirabilibus rerum signis ac motibus apparebat Creatori servire creaturam. Et [sect. 3] quemadmodum initio nascentis Ecclesiae eius incrementa, & Apostolorum, atque aliorum praedicatorum auctoritatem miraculorum potestate, & frequentia disposuit, & constabilivit, sine quibus raro praedicantibus [sect. 4] creditur, c. cum ex iniuncto de haeret. Matt. 10. Marc. ult. Actor. 2. Paul. ad Hebrae. 2. & 2. ad Corint. 12 & alibi passim. Quo [sect. 5] respiciens D. August. lib. 22. de Civ. Dei, c. 8. necessaria Inquit, miracula suisse, priusquam crederet mundus, ad hoc ut crederet mundus; & in lib. de utilit. creden. cap. 14: Christus afferens medicinam humano generi primum miraculis conciliavit auctoritatem, deinde auctoritate meruit fidem, fide contraxit multitudinem, multitudine obtinuit vetustatem, vetustate roboravit religionem. Et. cap. 16: Ac primum quidem facta sunt miracula, cum Deus ipse in vero homine huic mundo apparebat, ut ijs tandem multitudine crescentium congregata, atque propagata in ipsos mores utilis converteretur auctoritas. Et D. Greg. hom. 29. in Evang. Sed haec signa in exordio Ecclesiae fuerunt, ut enim ad fidem cresceret multitudo credentium, miraculis fuerat nutrienda. Ita pariter [sect. 6] in remotis quibusque provincijs, quae posterioribus saeculis Evangelij nuntios audire meruerunt, eisdem miraculis incolarum animos praeparavit, ut in Anglia contigisse refert idem D. Greg. lib. 9. epist. cap. 58. Beda lib. 1. hist. Ang. c. 31. & lib. 2. cap 2. & seqq. & in Flandria, Hollandia, & alijs incultis nationibus Illustr. Cardin. Baron. in annal. Eccles. ann. 632. n. 6. & ann. 666. n. 9. & 12. Semper namque [sect. 7] haec miraculorum potestas, necessitas, & continuatio in sancta Dei Ecclesia viguit, & vigebit; estque unum ex praecipuis signis, quod ad eius veritatem & auctoritatem confirmandam praestantissimum quique illius assertores notare, & perpendere solent. Vt constabit ex adductis ab illust. Cardin. Bellarm. tom. 1. lib. 4. de not. Eccles. cap. 14. & tom. 2. de Sacram. Confirm. cap. 2. Ioan. Lorin. in Acta Apost. cap. 2. n. 44. Thom. Boz. de sign. Eccl. Dei, lib. 3. cap. 6. pag. 107. lib. 5. cap. 1. lib. 20. cap. 1. pag. 310. in sin. Ant. Pos. sev. in Biblot. 1. tom. lib. 2. cap. 37. pag. 77. Fr. Lud. Granat. in symb. Fidei, 1. p. cap. 27. cum seqq. ex pag. 260. ad 287. & 5. p. pag. 80. Balth. Chavas. de not. verae Relig. lib. 4. cap. ult. per tot. Bern. Aldrete, de antiq. Hisp. lib. 2. cap. 15. Fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Ind. lib. 15. c. 45. & Iust. Lips. in Diva Virg. Hallens. cap. 1. ubi ait: Omni aevo fuere miracula plerisque omnibus locis: & erunt in aevum, etsi parcius, densiusve, ut divinae providentiae visum. Adeo [sect. 8] ut propagationi, & comprobationi Christianae Fidei hoc sit a Deo tributum, ut montes ex uno loco in alium transferre possit, Matt. 17. & Marc. 11. quod [sect. 9] a D. Gregor. Thaumaturgo, & ab alijs sanctis viris multoties factum esse, historiarum monumentis proditum est. Vt apparet ex relatis a D. Greg. Magno lib. 1. Dialog. cap. 7. Nicephor. lib. 6. cap. 17. Euseb. Caesariens. lib. 7. hist. Eccl. cap. 2. Speculo exempl. exemp. 145. Rutil. Benzon. de ann. lubil. lib. 6. cap. 2. & Simone Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 16. pag. 375. & colloq. 4. pag. 79. Vbi inde concludit [sect. 10] quod fides naturam superat, & efficit, quae nulla ars, naturave poteft. Vnde [sect. 11] credibile non est subigendis, & convertendis tot, ac tantis infidelium huius Novi Orbis provincijs, miracula defuisse. Nam plane, ut Iuft. Lips. scribit in Diva Virg. Sichemiensi cap. 2: Sicut pueris lac necessarium est ad alimentum, viris etiam utile, & iuvat: sic tyrones, aut errones in fide miraculis nutriuntur, viri, & robusti etiam oblectantur. Et in Hallens. cap. 2: Miracula communiter religionem in animis excitant, & Deum credere, Deum colere suadent, & inducunt. Praesertim cum Catholici omnes Doctores, & ipse [sect. 12] etiam Mag. Victoria in d. relect. de Ind. num. 34. concludant, exteras gentes, quales Indi isti Occidentales erant, & quoscunque quae Nostri de Fide Catholica praedicant, nisi aut apertissimis argumentis credibilia fiant ea, quae proponunt, aut si haec argumenta desint, miraculis, vel vitae praedicantium illustrissima puritate doctrinam commendent; quia [sect. 13] qui cito aliter credunt leves corde dicuntur Ecclesiast. 19. & in multis alijs locis ex omni litteratura congeftis a Tiraq. in tract. de poen. temp. caus. 51. & Neviz. in sylv. nup. lib. 4. De quo articulo, & an & quatenus sidei [sect. 14] mysteria evidenter credibilia sint, videndus est D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 4. Banez, q. 10. art. 1. dub. 3. conclus. 2. Aragon ibid. art. 1. pag. 255. vers. sed dubitabit, Tolet. in sum, lib. 4. cap. 2. n. 2 Petr. de Ledsm. in summ. 2. tom. tract. 1. cap. 5. concl. 4. Azor. lib. 8. inst. mor. Cap. 7. q. 6. Gab. Vazq in 1. 2. q. 76. art. 2. disp. 120. cap. 1. num. 4. pag. 162. Fr. Thom. a Iesu, de procur. omn. gen, salu. lib. 4. cap. 3. pag. 130. & cap. 4. pag. 141. Fr. loan. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 2. cap. 34. pag. 362. novissimus P. Thom. Sanch. in summa lib. 2. cap. 1. ex. n. 4. & Nos insr. cap. 10. in sin. Sed ne coniecturis tantum niti videamur, age precor, [sect. 15] & quoniam Victoria nullum, & alij pauca miracula in tanto hoc opere intervenisse scripserunt, ac proinde Divinae voluntatis, & vocationis titulos, de quibus egimus, in dubium revocarunt: ex historiarum side, non quidem omnia (quod nimis prolixum esset) sed nobiliora tantum proferamus, & referamus, quibus eorum convincatur opinio, & praedictio tituli magis ac magis, coelestibus signis muniti, corroborentur. Quorum si quis adhuc inficiator vel contemptor existat, maius [sect. 16] ipse miraculum fecisse videbitur, ut in simili scripsit D. August. lib. 22. de Civit. Dei, cap. 8. Scotus in 2. q. prolog. sup. lib. Sent. Ioan. Maldonat. sup. Matth. cap. 7. col. 180. & in nostris terminis Fr. Ioan. Torquem. in Monarc. lib. 15. c. 46. & Balth. Chavas. de not. verae Relig. lib. 4. cap. ult. pag. 938, Vbi ipsam [sect. 17] adeo brevem ac facilem tot animarum conversionem plurimorum miraculorum vicem obtinere posse, & debere, his elegantissimis verbis ostendit: Tertium sit, recens infinitorum Indorum tam Orientalium, quam Occidentalium conversio, quae nisi admiratione digna videatur, quid videri possit nescio? Nam profecto minime humanarum est virium homines, qui terrae toti prius affixi erant, & cupiditatum suarum inveterata mancipia, totos se dare contrarijs studijs, videlicet Christi obsequio, atque ut significantius loquar, se ipsos exuere in se ipsos armari, sibi ipsis bellum indicere, de se ipsis triumphare. Haec profecto mutatio est dexterae Excelsi, digitus Dei est hic. Hanc mundi conversionem reponit D. August. inter praecipua miracula. Et certe dilemmate isto uti possumus; Aut populi illi barbari ad Christi fidem nullo interveniente miraculo conversi sunt, aut aliquo interveniente? Si aliquo, est mihi quod volo: si nullo, hoc ipsum magnum est miraculum, potuisse converti sine miraculo, cum multi eo etiam posito non convertantur, sicut scriptum est, Ioan. 12. Cum tanta signa fecisset coram eis, non crediderunt in eum. Eandem considerationem, & argumentationem fecerunt, & non minus graviter illustrarunt Ant. Possev. Thom. Boz. Ioan. Boter, Rutil. Bonzon. & reliqui Auctores, quorum verba sup. cap. precedenti exnum. 18. retulimus. Etenim, ut ipsi rectissime animadvertunt, [sect. 18]non potest non Divinae vocationis, & operationis miraculo tribui, quod Hispani nostri adeo numero pauci per terras sibi prorsus ignotas, & linguis, ac moribus admodum varias incedentes, ita ingentes progressus in disseminanda & inducenda vera Dei Fide brevissimo tempore fecerint, & tot barbaros, & incultos homines relictis patrijs religionibus, ad Christianam disciplinam converterint. Hoc enim [sect. 19] signo & argumento tanquam fortissimo & evidentissimo veritatem ipsius Fidei Catholicae in exordio nascentis Ecclesiae, & voluntatem Dei, ut mundus eam amplecteretur, aperte comprobavit D. Paul. Cotint. 2: Videte fratres vocationem vestram, quia non multi sapientes, non multi nobiles. Et eodem late utuntur Iuftin. in Apol. 2. D. Chrysos. hom. 34. in Mat. D. Aug. d. lib. 22. de Civit. Dei, cap. 5. Damascen. lib. 4. de Fide orthod. cap. 4 & latifsime & eruditissime Thom. Bozius de sign. Eccl. Dei, lib. 4. per totum, Maiol. to. 3. colloq. 1. pag. 265. chavas. d. lib. 4. c. 1. & Fr. Ioan. Bap. Fernand. Fracis. in demonst. Cath. lib. 2. discur. 6. & 7. In solo namque [sect. 20] Mexicano Regno, paulo poft eius detectionem, baptismum susceperunt quater, vel, ut aliqui asserunt, octo aut decem decies centena hominum millia. Et in archivijs Caroli V. Caefaris habetur, quendam [sect. 21] Sacerdotem baptizasse septies centena millia, alium tercena millia, alium centena millia, & alios plures, alios pauciores. Cumque postea in easdem oras delatus suisset B. Fr. [sect. 22] Martinus a Valencia ex Ordine Franciscano cum duodecim socijs ahn. 1524. incredibile est, quot ipse cum suis Indos ad Christi cultum perduxerit. Nemo enim ex illis duodecim fuit, qui usque ad annos 1531. plus quam centum millia hominum baptismali lavacro non lustrasset. Quod mirum videri non debet cum de [sect. 23] uno Beato, & iam merito inter Divos relato S. Francisco Xaviero referat Thom. Boz. lib. 6. de sign. Eccles. Dei, cap. 3. pag. 221. in insulis Mauri ultra Malluccum in solo uno oppido, cui nomen Tholo, Christianorum omnis aetatis amplius viginti quinque millia ab eo facta & in alijs Indiae Orientalis, Sinarum & Iaponiorum locis plures homines ad Christi Caulam annis undecim reduxisse, quam innumera haereticorum millia ex omni gente & natione, & toto Orbe terrarum per annos 1500. ad suas fectas traduxerint: & dixi alia sup. lib. 1. cap. 3. num. 58. Qui Conversionis [sect. 24] cursus atque progressus foelici aetate Catholicorum Regum Philippi Secundi, Tertij & Quarti haudquaquam intermissus esse videtur; sed potius eorum prudent a, piaque, & singulari gubernatione radia lucis Evangelicae undique per inauditas antea regiones diffunduntur, & Episcopis, Presbyteris; alijsque egregijs, & Religiosis viris indefinenti studio, & expensis maximis commendantur; qui, iuvante Deo, quotidie colligunt fructus maximos & uberrimos, ut praeter alios tradit Torque. in Monarc. Ind. lib. 17. c. 19. & 20. Et possem quidem latius in hoc argumento vagari, [sect. 25] nisi praedicti Auctores pluribus encomijs, & exemplis miraculosum & magnum hoc Christianitatis Novi huius Orbis augmentum suis scriptis plenisime prodidissent, praecipue Thom. Boz. Boter. & Possevin. & alij de quibus sup. lib. 1. cap. 16. n. 69. & seqq. & ultra eos idem Ioan. Boter. in d. 4. p. lib. 3. pag. 55. & pag. 76. Nicol. Sander. de visib. Monarch. lib. 7. Laurent. Surius in comment. an. 1518. fol. 515, Alanus Cop. Dialog. 6. cap. 9. pag. 783. & cap. 34. pag. 943. & seqq. Simon Maiol. I. tom. colloq. 23. pag. 506. Didac. Vald. de dignit. Reg. Hisp. cap. 19. n. 53. & seqq. Fr. Alfons. Ferd. in hist. Ecclef. nostri tempor. in prologo lib. 1. pag. 3. & cap. 10. 11. & 44. Fr. loan. a Ponte de convenient. utriusque Monarch. lib. I. pag. 54. & Fr. Ioan. a Torquem. in. d. Monarch. Ind. lib. 15. cap. 45. & 46. & lib. 16. cap. I. & 8. Vbi tractat [sect. 26] post Boterum. d. pag. 76. an verum aliquando fuerit, quod quidam Sacerdotibus nostris impingunt, tradentes, eos hyssopo Indos interdum baptizasse. Vnde recte [sect. 27] dicere potuit idem Thom. Boz. lib. 8. cap. 1. Nulla unquam gens, ex quo Adamus habuit liberos, tot nationes moribus ac ritibus dissimiles ad unius Religionis cultum, vel earundem legum studium perduxit, ut Hispana. Vix enim quisquam possit enumerare gentium varietatem, moresque illarum prorsus inter se dissidentes, quas Hispani sub Imperium suum miserunt, & ad Christi venerationem perduxerunt, uniusque Dei cultum. Sunt in promptu historiae, legat qui volet; & idem repetit lib. 12. cap. 21. circa fin. & lib. 21. c. 3. Sed ut pergamus ulterius, merito etiam eisdem auctoribus [sect. 28] pro miraculo sunt, praeviae illae dispositiones, quas Deus summa providentia ad faciliorem huius conversionis, & acquisionis exitum ordinavit, ut in cap. praeced. tetigimus: necnon Catholicorum [sect. 29] Regum Ferdinandi & Elisabeth in audiendo Christophoro Columbo mansuetudo, & in eo iuvando & classe, & militibus instruendo liberalitas, eo praesertim tempore, quo Granatensi bello totum fiscum exhauserant, & quo a multis usu rerum, prudentiaque valentibus viris irridebatur, & ab alijs Regibus, quos prius adierat, tanquam nugator, & delirus expulsus fuerat. Miraculosam [sect. 30] quoque, nec immerito, iudicant ipsus Columbi in concepta Novi Orbis inveniendi, & detegendi cogitatione constantiam, & per vastum, inusitatum, & procellosum Oceani pelagus navigationes. Quod [sect. 31] non minori miraculo, cum antiquis prorsus inaccessum, & impervium existimaretur; & revera esset, ut multorum experientia monstravit, iuxta ea, quae late diximus sup. lib. 1. cap. 11. ex num. 47. Postea Deo ita disponente, mite, facile, & permeabile redditum esse videtur; ita ut de eo illud dicere possimus, quod de [sect. 32] Nigro, sive Constantinopolitano Ponto refert Strab. lib. 7. Carol. Stephan. & Ioan. Funger. in suis dictionarijs, verb. Euxinus, qui cum olim nullis navigationibus patuisset, ac proinde Axenos, ideft, inhospitalis diceretur, postea, Ionibus eas oras habitantibus, frequentari, & veluti domari coepit, ita ut deinceps Euxinus vocatus sit, quod hospitibus placidum, commodum, & pervium esse significat. Vnde Ovid. lib. 5. Trist. Frigida me cohibent Euxini littora Ponti, Dictus ab antiquis Axenus ille fuit. Magno [sect. 33] etiam Alexandro, & eius militibus Pamphylium mare, portentoso naturae miraculo, cessisse, sicut olim Rubrum filijs Israel, Exod. 1. & Sapient. 19. & illac inter aperuisse, cum aliam viam non haberent, antiquitas tradit, & serio affirmant Ioseph. lib. 2. antiquit. cap. 7. & Genebrard. lib. 2. Chron. eam rationem reddentes, quod Deus eius opera ad destruendum Persarum Imperium uti decrevisset. Licet vita eiusdem Alex. Strab. lib. 14. Petr. Crinit. de honest. discipl, lib, 17. cap. 13. & Maluend. de Antichr. lib. 5. cap. 16. pag. 295. Vbi cum Haithono in hist. de Tartar. cap. 17. aliud non minus fabulosum simile refert [sect. 34] de Cangio Cham Rege Tartarorum, cui mare per novem pedes a montibus, quibus antea adhaerebat, retrocessit, ut latam viam ad transeundum cum exercitu suo versus Occidentem relinqueret. At vero [sect. 35] nostris Hispaniae Regibus, & eorum militibus, si Oceanus siccum transitum non dimisit, ita tamen (Divino ut diximus beneficio) se placidum, & facilem praebuit, ut vere illis in detegendis, conquirendis, & convertendis his Barbarorum provincijs illud applicari possit, quod adulatorie Plinius de Traiano suo in Panaegyric. scriptum reliquit: Quod si quis Barbarus Rex eo insolentiae, furorisque processerit, ut iram tuam indignationemque mereatur, ne ille, sive interfuso mari, seu fluminibus immensis, seu praecipiti monte defenditur? Omnia haec tam prona, tamque cedentia virtutibus tuis sentiet, ut subsedisse montes, flumina exaruisse, interceptum mare, illatasque sibi non classes nostras, sed terras ipsas arbitretur. Rursus [sect. 36] nemo est, qui nesciat inter praecipua figna & miracula, quae Fidei Catholicae, & Ecclesiae Romanae veritatem oftendunt, constitui etiam, & perpendi solere prosperitatem & foelicitatem, quam fere semper eius sectatores, & favitores habuerunt in bellicis expeditionibus pro eius defensione, aut propagatione fusceptis: & auxilia coelitus missa, quibus Deus cum paucis plurimos fudit, & alia multa miraculose operatus est, quae mortales vires assequi non valerent, ita fimul ostendens, eiusmodi bellorum causas iustas, & sanctas esse, & victorias tales non solum permittere, sed iubere. Vt in illa [sect. 37] Theodos. Imper. contigisse videmus, cum adversus Eugenium prope Aquileiam pugnaret, de qua Claudian. vates, quamvis non Christianus, sic cecinit in Panaegyric. ad Honorium: Te propter gelidis Aquilo de monte procedis Obvius, adversas acies revoluta, quae tela Vertit in auctores, & turbine repulit hastas: O nimium dilecte Deo, cui fundit ab antris AEolus armatas acies, cui militat AEther, Et coniurati veniunt ad classica venti. Et in multis [sect. 38] alijs exemplis, & gravissimorum Auctorum testimonijs, quae latissime ad praedicta signa comprobanda, & exornanda tradunt Tertullian. & eius additionat. Pamelius in lib. contra Scapul. D. Chrysost. orat. 3. contra Iudae. Medina lib. 2. de recta in Deum fide, Thom. Boz. de sign. Eccles. lib. 8. cap. 7. lib. 17. cap. 7. per tot. & lib. 20. cap. 10. & lib. 21. & 22. per tot. Bapt. Fulgos. lib. 1. cap. 6. Theatr. vitae hum. vol. 3. lib. 3. pag. 1048. & seqq. Fr. Lud. Granat. in Symbol. Fidei, lib. 3. pag. 1. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 436. vers. Et quidquid foelici, & 3. tom. colloq. 2. pag. 302. & 362. Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gen. salu. lib. 2. cap. 3. pag. 136. Balth. Chavas. de not. ver. Relig. lib. 4. cap. 4. per tot. Fr. Ioan Marquez in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 17. Pag. 97. & lib. 2. cap. 25. pag. 310. Zevall. in practic. 4. tom. q fin. ex num. 149. novissime & eruditissime Dom. Ioan. Bapt. Valencuela in discursu de iure stat. & belli. part. 2. consid. 22. & Fr. Ioan. a Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 1. & melius lib. 2. cap. fin. pag. 370. Vbi vel [sect. 39] in solius Hispaniae praelijs omnia miracula intervenisse ostendit, quae olim Deus populo Israelitico clementer indulsit. Est enim semper [sect. 40] in bellis foelix successus eorum, ad quae Deus vocat, qui non secundum [sect. 41] armorum potentiam, sed prout ipsi placet, dat dignis victoriam, ut habetur 2. Machab. cap. 15. & 2. Paralip. 13. & 16. Vnde D. Bernar. serm. ad Milites Templi, cap. 1. rectissime inquit: [sect. 42] Si bona fuerit causa pugnandi, pugnae exitus malus esse non poterit, & D. August. epist. 194: Quando pugnatur, Deus spectat, & partem, quam inspicit iustam, ibi dat palmam. Quibus conveniunt alia, quae ultra auctores supra relatos tradit Sim. Maiol. 3. tom. colloq. 2. de bellor. eventib. pag. 359. P. Gaspar Sanctius in Isai. cap. 44. num. 66. pag. 447. Pat. Fr. Ioa. Marq. d. lib. 2. cap. 27. Pag. 324. & Nos tetigimus supr. lib. 1. cap. ult. num. 89. & 90. & 107. & insr. lib. 3. cap. 2. ex nume. 22. Quae cum ita se habeant, [sect. 43] dubitari quidem non potest, haec eadem miracula nullibi apertius, & frequentius contigisse, quam in Indicis istis expeditionibus & debellationibus: cum passim legamus, Hispanos nostros paucissimos numero, omni sociorum auxilio destitutos, in terris sibi prorsus incognitis, innumerabiles Indorum exercitus, quos vel ipsi adoriebantur, vel a quibus adorti erant, facile Deo auxiliante fudisse, & eorum insidias, obsidiones, & incursus foeliciter superasse. Ita [sect. 44] ut in illis impleta videatur promissio, quae Deo inservientibus facta est in Levit. cap. 26. vers. 7. & 8: Persequemini inimicos vestros, & corruent coram vobis: persequentur quinque de vestris centum alienos, & centum de vobis decem millia: cadent inimici vestri gladio in conspectu vestro. Quod, vel exemplo [sect. 45] illorum duodecim militum comprobari potest, qui in insula Sancti Dominici in provincia Higuei duo incolarum millia fugarunt, & alibi ducenti, centena millia, ut tradit Herrera decad. 1. lib. 2. cap. 17. & lib. 6. cap. 9. pag. 202. Et insignis illius, nunquamque satis laudati Ducis [sect. 46] Ferdin. Cortesij, qui exigua valde militum manu tot nobiles victorias saepissime reportavit; & tandem maximum illum Mexicani Imperij Monarcham Motezumam, tercentis & amplius suorum millibus stipatum, intra propriam urbem prostravit, & in vincula coniecit, totiusque Imperij summa pari brevitate, ac foelicitate potitus fuit. Quod idem [sect. 47] in hoc Peruano Regno strenuo alteri Duci Francisco Pizarro cum Atahualpa supremo eius dominatore apud Caxamarcam contigisse comperimus, de quibus & similibus alijs eventibus pleni sunt libri Pet. Martyr. Pet. Ziezae, Gomarae, Oveti, Ioan. Metelli, Levini Apollonij, Ant. de Herrera, Garcil. Incae, & aliorum quamplurium, qui de rebus Novi Orbis scripserunt: & aliqua in nostris terminis notat Thom. Bozius. d. lib. 8. cap. 7. pag. 329. Illescas in hist. Pontis. lib. 6. §. 8. fol. 212. & §. 14 fol 337. Castill. de Bobadilla in Politica, lib. 4. cap. 1 num. 6. & Fr. Ioan. a Torquem. in d. Monarch. Ind. lib. 4. per totum. Et similiter certum est, auxilia coelitus missa in eisdem bellis frequentissime intervenisse. Nam [sect. 48] D. Iacobus Hispaniae nostrae gloriosissimus fidissimusque patronus, sicut in antiquis eius contra Mauros expeditionibus pro Hispanis Potenter pugnare solebat, ut aperte testatur Rex Ranimirus in diplomate cuiusdam donationis Ecclesiae Metropolit. eiusdem Apostoli sactae Episcop. Palent. in anacephaleosi rer. Hispan. par. 3. cap. 26. Ambros. de Moral. lib. 9. c. 7. Th. Bozius ubi supr. Sic [sect. 49] etiam multoties in his Indijs Occidentalibus visus est, non minori cura dimicare, pro nostris, valde a Barbaris opressis, & in maximo periculo constitutis, ensem, quem manu gestabat, adversus eos acerrime movens, & illorum animis ingentem terrorem incutiens: unde sanctissimus hic Apostolus in omnibus his regionibus religiosissime veneratur, ut resert Alanus Copus Dialog. 3. cap. 29. pag. 437. & seqq. & alij Auctores statim citandi. Et idem in Orientali India accidisse tradunt Lud. Roman. Patricius, lib. 6. suar. navigat. cap. 40. pag. 289. Petr. Maffei. in hist. Ind. Orient. lib. 4. pag. 106. & lib. 8. pag. 182. & Fr. Anton. de SanRoman. in ead. hist. lib. 1. cap. ult. pag. 194. & lib. 3. cap. 23. Pag. 560. Freitas de Imp. Asiat. cap. 18. num. 10. Sed libet [sect. 50] peculiarem historiam subijcere, quam ex nostris Scriptoribus accepit, & ut mirabilem recoluit Cardan. lib. 15. de rer. var. cap. 81. & Theatr. vit. hum. vol. 3. lib. 3. pag. 1051 Nam. cum Hispani pedites vix numero ducenti, a quadraginta Indorum millibus premerentur iuxta Cinciam, Novae Hispaniae pagum, partim ob loci inaequalitatem, partim ob arborum copiam, supervenire visus est eques quidam, qui cuiusdam militis (nomine Franc. Morla) aspectum referebat, qui tot, tantaque urgendo, terrendoque peregit, ut Indi pedem retraherent. Mox & ipse abijt, & cum Indi multitudine freti, iterum premere Hispanos tentarent, cumque iam in manifesto discrimine positi essent, supervenit denuo idem eques, ac Indos resilire coegit; quod cum tertio fecisset, abijssetque, rursus instantibus Indis supervenit Ferdin. Cortesius Dux Hispanorum cum tredecim equitibus, Indosque in fugam compulit, exercitumque dissipavit. Cum autem Hispani ad urbem quam occupaverant, redijssent, constavit, equitem illum non suisse Franc. Morlam, cum ob viarum difficultatem illuc pervenire non potuisset. Equo vehebatur eques ille rubeo, & maculoso, & eius auxilio nullus ex Hispanis in tam diuturno praelio census fuit, sed septuaginta tantum vulnerati: ipse quoque eques nullum ex Indis occidit, nullum vulneravit, sed solum turbavit, & perterraefecit, eumque Hispani Div. Iacobum communem ipsorum Patronum, Cortesius D. Petrum proprium eius tutelarem, & dominum esse affirmabat. Idem [sect. 51] quoque coeleste, ac supernum auxilium Hispani nostri non minus frequenter, & Opportune Beatissimae Virginis Dei Matris Mariae interventione experti sunt, & tunc Praesertim cum Novae Hispaniae debellatores multitudinem, & obsidionem Mexicani exercitus ferre non valentes, clanculum a civitate exierunt, ad Tacubanum montem confugientes, ut se ibi commodius defendere possent. Alma quippe haec, & sanctissima Domina ante Hispanos adstans conspecta est, illos tanti numinis auxilio defendens, & in adorientes Indos terram purissimis, & Virgineis manibus iactans, qua eorum oculos excaecavit, & in sugam convertit. In cuius beneficijs memoriam Hispani postea [sect. 52] templum eximia hodie devotione, conspicuum, super dictum montem aedificarunt, sub advocatione, De nuestra Senora del Socorro. Similisque, propemodum casus [sect. 53] in urbe Cuzquensi, quae huius Peruani Regni caput, & Incarum sedes habebatur, contigisse comperitur. Nam cum innumerabilis Indorum turba Hispanos inopinato obsedisset, ipsi qui vix ducenti erant, in domum quondam se receperunt, ubi nunc Cathedralis Ecclesia aedificata est, & poft varios in curfus, & conflictus, in quibus D. Iacobi Apostoli visibili patrocinio miraculose liberati sunt; cum tandem Indi in tecta domus, quae ex palleis constabant, ardentes taedas validissimis conatibus mitterent; nullum tamen damnum, neque incendium inferre potuerunt, eo quod mulier quaedam, specie decora, supra tectum residens, ignem, mox ubi ardere coeperat, extinguebat, & pulverem, sive rorem in Indorum oculos spargebat, quo excaecati, ubi essent, aut quo irent, penitus ignorabant, ut ipsi postea testati sunt, & cum magno simul timore, & admiratione praedicarunt. In [sect. 54] Chilensi etiam Regno eadem Domina, venerabili Sene comitata, retrocedere fecit ingentem Araucanorum exercitum, qui ad expugnandam urbem Imperialem, tunc omni auxilio, & munimine destitutam, alacriter properabant, & hac Divina ope liberata fuit; cuius miraculum postea ex ipsorum Araucanorum relatione constavit. His aliud [sect. 55] non incongruenter adijcere possumus, quo Deus initia conversionis & acquisitionis huius Peruani Regni disposuisse videtur. Etenim cum primo Franc. Pizarrus, & socij eius oras praeter navigantes ad oppidum Tumpiz, sive Tumbez, nomine pervenerunt: quod [sect. 56] tunc munitissimam arcem habebat, & a plurimis Indis plebeis, & militaribus incolebatur, ad tanti populi conspectum anxij animo substitere, quidnam facerent dubitantes: quousque unus ex illis, [sect. 57] Petr. Candia vocatus, se in terram iturum obtulit, & Indorum vires, mores, & divitias exploraturum. Ad quod faciendum, suis armis indutus, Crucem praetrerea ligneam hastae loco dextera sumpsit, & scapha in littus delatus, intrepide per medias Indorum turmas progredi coepit; qui hominis proceritatem, habitum & audaciam mirati, illum impetere ausi non suerunt, Divinum quidpiam esse verentes. Sed postea, mutato consilio, ut hoc securius experirentur, ferocissimum leonem & tygrim, quos in praedicta arce (& ad hunc effectum, ut fama est) a Guainacapae temporibus asservabant, in advenam immiserunt, existimantes illico rabidis animalium dentibus, & unguibus dilaniandum, ut in alijs saepe viderant contigisse. At Candia illorum impetum impavidus spectabit, Christi Domini nomen, & auxilium fideliter invocans, & Crucis eius signum illis obijcens. Quo adeptus est, ut animalia, naturali feritate deposita, pedibus ipsius prosternerentur, & instar domesticorum canum bladientia, & adulantia, eiusdem manibus per dorsa, & ora tractari, & demulceri permitterent. Quod cernentes indigenae in priore opinione confirmati, illum quasi Solis filium genibus flexis venerati sunt, & ostensa arce, templo & Regia gaza, quae ibidem custodiebatur, salvum, & donis onustum ad suos redire permiserunt. Quas miraculosas [sect. 58] coelestis auxilij in bellis Novi Orbis narrationes, & alias eis similes, passim recensent Auctores, quide eiusdem Orbis historijs scripserunt, & praecipue Gomara 2. p. lib. 2. Petr. Zieza 1. part. cap. 54. Ioseph. Acosta in histor. moral. Ind. lib. 7. cap. 7. & ab eo transcribens Ioan. Boter. in 4. part. suar. relat. univers. lib. 3. pag. 84. & seqq. Anton. de. Herrera in hist. gener. Ind. decad. 2. lib. 10. cap. 9. & alibi saepe, Thom. Boz. d. lib. 8. cap. 7. & lib. 17. cap. 7. Alan. Cop. Dial. 3. cap. 29. ex pag. 437. Henric. Mart. in repert. Mexic. tract. 2. pag. 151. Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4 cap. 69. pag. 542. Garcilas. Inca in 2. part. comment. Reg. Peru, lib. 1. cap. 11. & 12. & lib. 2. cap. 24. & 25. Vbi simul concludunt, minime dubitandum esse, omnes fere victorias, quas Hispani in his provincijs habuerunt, per miracula partas. Quamvis [sect. 59] eas militari disciplinae tribuere videatur Bobadilla in d. Polit. lib. 4. cap. 1. num. 6. Nam licet haec, ut ipse ibidem probat, efficere soleat, ut a paucis strenuis adversus multitudinem bene pugnetur: impossibile tamen [sect. 60] erat, nostros adeo paucos, advenas, & maris ac terrae sibi incognitae mutationibus fatigatos, tot discrimina superare, & tot, ac tantas victorias, ita facili, ac foelici exitu de innumerabilibus Indorum miriadibus consequi, praevalidis quidem, & in proprijs & natalibus sedibus constitutis, atque ita aestui, frigori, & similibus coeli, & Soli climatibus assuefactis, nisi Deus id miraculose pro eximia sua sapientia, & potentia disponeret, cum ut Religionem Christianam extenderet, tum etiam ut Indorum peccata, & abominationes puniret, ut bene considerant Auctores supra relati, praesertim Acosta d. lib. 7. cap. 7. &c. 24. 25. & 28. Thom. Boz. d. lib. 8. cap. 7. pag. 329. Henricus Mart. d. pag. 151. & Torquem. d. lib. 4. cap. 69. & cap. 105. Qui [sect. 61] eodem modo obiectioni aliquorum respondent, qui praedictas victorias ignaviae, barbariei, & pusillanimitati Indorum adscribunt. In quo adeo delirat Hieron. Benzo, male semper in res Hispanas affectus, lib. 1. suae histor. Americ. cap. 24. ut asserere ausus fuerit, Hispanos in Occidente nihil praeter bruta animalia, & bestias subegisse. Idque [sect. 62] quemdam Hispanum equitem optime intellexisse videri, qui cum in Africa ad Argeriam sub Carolo V. militaret simul cum Ferdinando Cortesio, qui Mexicanum Regnum aperuit, & subegit & reliquis fugientibus ob Maurorum multitudinem, quibus impares se esse cognoscerent, Cortesium videret, clamore fugientes sistere, & hortari socios, ut in hostem versi, eum strenue exciperent. Bellua isthaec inquit, putat sibi rem esse cum suis Indis, quorum viginti quinque millibus fundendis decem equites suffecerint. Etenim [sect. 63] licet negari non possit, Indos nostrorum comparatione pussilli animi esse; quod [sect. 64] omnibus Meridionalibus accidere tradit Cael. Rhodig lib. 18. lect. antiq. cap. 20. cum contra Septentrionales robustiores, & animosiores sint. Adhuc [sect. 65] tamen, ut re ipsa in primis illis expeditionibus constitit, & quotidiano experimento cognoscimus, Indi non adeo imbecilles, ignavi, & inermes erant; sed in multis provincijs satis armati, fortes, & bellicosi, reique militaris peritia suo more sufficienter instructi, & ubique copia, numero, ac praeliandi commoditate adeo nostris portentiores & superiores, ut pro quolibet Hispano milite decies centena millia Indorum numerarentur. Vnde si nostris obsistere, & aditum praecludere cognovissent, vix multis annis in eorum regionibus pedem figere possent. Sed [sect. 66] DevsOmnipotens, qui illas (ut saepe diximus) Hispanis Regibus tradere destinarat, ipsosmet Indos bellis intestinis inter se divisos, in Mexicano praesertim, & Peruano Regno, propria ipsorum manu prostravit: [sect. 67] ut contigit in Madianitis sub Gedeon, Iud. 7. vers. 12. mutuo se ferro perimentibus, & in Philisthaeis 1. Reg. 14. vers. 20. & in AEgyptijs, iuxta Propheticum Isaiae sermonem cap. 19. vers. 3. ubi Gasp. Sanch. num. 7. pag. 206. plura notavit. Et sicut [sect. 68] tam in his provincijs, quam in alijs, Hispanorum vires, & audaciam supra modum adauxit; ita Indorum cordibus adeo magnum terrorem immisit, ut ad equi conspectum, vel aenei tormenti tronitum, formidarent, & facili invasione manus, & colla submitterent. Non secus atque [sect. 69] Samsoni vires restituit, & corroboravit, ut de Philisthaeis vindictam sumere posset, Iud. c. 7. & ex contrario [sect. 70] Amorrhaeos & Chananaeos timidissimos reddidit, ut filijs Israel eorum terram dare posset, quam illis iam inde ab Abrahami temporibus pactus erat, ut habetur Genes. cap. 15. & [sect. 71] Deuter. 2. vers. 25. ubi Deus ad Moysen haec verba locutus proponitur: Hodie incipiam mittere terrorem atque formidinem tuam in populos, qui habitant sub omni coelo, ut audito nomine tuo paveant, & in morem parturientium contremiscant, & dolore conterantur. Quibus alia similia habentur Exod. 23. vers. 27. & Iosue 2. vers. 9. & 11. & cap. 5. vers. 1. Est enim exploratissimum animum cadere ijs, contra quos Deus pugnat, ut bene prosequitur Gasp. Sanctius in Isai. cap. 13. num. 14. pag. 153. & cap. 17. num. 8. pag. 194. Martin. Delrius in adag. sacr. 1. tom. adag. 41. pag. 39. Vbi [sect. 72] hunc terrorem ei similem facit, quem vetustas, falso Deorum cultu seducta, Panicum appellabat; de quo Orph. in Panis hymno: Panicum immittens aestrum in fines terrae. Et Pindar. in Nemeis, qui [sect. 73] etiam impavidis, & alias bello strenuis, contigere aliquando solere, his verbis insinuat: In Divinis enim terroribus Etiam filij Deorum fugiunt. Cum alijs, quae in hanc rem tradunt Angel. Politian. in Miscellan. cap. 26. Erasm. in adag. Panicus casus, pag. mihi 933. Lilius Giral. de Dijs Gent. sytagin. 15. & Theatr. vitae hum. vol. 1. lib. 1. pag. 92. Quo in facto Dei virtus, atque potestas mire conspicitur; [sect. 74] Daemon quippe non potest alicui vires supra naturales ad alios profligandos concedere, ut latius probat Martin. Delrius in disquis. mag. lib. 2. q. 12. pag. 77. & post eum Franc. Torrebl. de magia, lib. 2. cap. 13. num. 40. Et hoc ita ut dicimus verum esse, vel ipsi [sect. 75] Indi agnoverunt, quandoquidem ex hac foelicitate, & prosperitate Hispanorum in bellis, ad agnoscendam, & sequendam fidem Dei, quem praedicabant, se valde provocari fassi sunt, ut de Nigritis loquens tradit Aloys. Cadamust. in relation. suar. navig. cap. 16. & 25. & de Careta regulo Terrae firmae, post Over. Ant. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 10. Vbi [sect. 76] illum dixisse narrat, se plane agnoscere, magis a Sole amari Castellanos, quam Indos, cum eis tot victorias concesserit, & coeli fulmina ad inimicos occidendos tradiderit, & musicae artem, qua languentes amicos levare possent. Neque [sect. 77] existimet aliquis quidquam officere, aut detrahere virtuti, & gloriae, quam Hispani nostri tot praeclaris facinoribus in detegendo, & subigendo hoc Novo Orbe sibi compararunt, quod victorias ab illis partas, ut plurimum, in Dei specialem favorem, & coelestium Numinum praesentissimum auxilium referamus. Nam satis ipsi laudandi videntur, cum se tot, ac tantis periculis impavidis animis semper obtulerint. Et ut superiora Divini auxilij testimonia & argumenta deficerent, pij omnes, [sect. 78] & prudentes Duces, ac viri omnium rerum successus, & praecipue bellorum, in quibus fortuna, ut adagium ait, plurimum dominatur, Deo tribuere debent, ut habetur Isai. 14. vers. 31. Esdrae lib. 1. cap. 1. & 2. Paralipom. cap. 16. ubi Hannani Propheta ad Asam Regem Iuda inter alia ita ait: Oculi Domini contemplantur super universam terram, & praebent fortitudinem bis, qui in corde perfecto credunt in eum. Item illud: Hi in curribus, illi in equis: nos autem in nomine Domini spem repositam habemus: ipsi confracti ceciderunt: nos autem erecti victoriam reportavimus: & multis alijs exemplis, & sacrae Scripturae locis probat Simon Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. pag. 361. & seqq. Gasp. Sanct. sup. Isai cap. 14. n. 52. pag. 175. & doctiss. Mart. Delr. in adag. sacr. 1. tom. adag. 57. pag. 52. & 53. Ne in execrabilem Aiacis, & [sect. 79] aliorum Imperatorum superbiam incidere videantur, quos Poetae a suis dextris, & armis victorias praesumentes, etiam Dijs iratis, & adversis inducunt, ut constat ex illo Sophoclis in Aiace: Adiuvante, mi pater, Deo Victoria potitur ignavissimus: At destitutus ope Deorum scio Bellique me confido habiturum decus. Papin. 2. Thebai. de capaneo loquens: — Virtus mihi numen, & ensis, Quem teneo. Et rursus lib. 10. iactantius: — Ades o mihi dextera tantum Tu praeses bellis, & inevitabile numen Te voto, te solam Superior contemptor adoro Sic ait, & voti sese facit ipse potentem. Et Mezentius apud Virgil. lib. 10. AEneid. Dextra mihi Deus, & telum quod missile libro. Quibus [sect. 80] plane longe cordatius, & ad rem nostram accommodatius Titus Imper. cum de Iudaeis, Ierosolyma capta, se victorem viderat, admiratus tantam urbem, tamque munitam fuisse superatam, dixit: Plane Deo adiuvante pugnavimus: ut tradit Ioseph. de bello Iud. cap. 16. Et ut refert Philostrat. lib. 6. de vita Apollonij, propter illam victoriam coronari noluit, quia Divina virtute opus illud perfectum esse videbat, non sua. Sic autem Philostr. Finitimae gentes ob victoriam coronare ipsum voluerunt: ille vero tali honore indignum se esse respondit: non enim se talium operum auctorem, sed Deo, iracundiam contra Iudaeos demonstranti, manus suas praebuisse. Denique [sect. 81] cum daemonum expulsio, & Idolorum, sive Oraculorum silentium, & ruina, evidens signum Divinae vocationis, & praedicationis verae fidei in primitiva Ecclesia praestiterit, quod ipsi quoque daemones, vel inviti, fateri cogebantur, ut videre licet apud D. Chrysos. hom. 26. in Matt. Hieron. cap. 9. Matt. Lactan. Firmian. lib. 3. divin. inst. cap. 23. Niceph. lib. 1. hist. Eccl. c. 17. Ruffin. lib. 10. c. 10. & 19. Porphyr. in lib. de elogijs Philosoph. Thom. Boz. de sign. Eccl. lib. 14. cap. 3. & 4. & lib. 23. cap. 1. Maiol. d. tom. 3. colloq. 1. pag. 307. & Fr. Thom a Iesu de proc. omn. gent. salu. lib. 3. cap. 3. pag. 135. ubi notanda oracula, hoc aperte testantia, recensent, & Nos infra cap. 13. num. 38. Sic [sect. 82] pariter in his Indijs Occidentalibus, ubi primum Nostrorum praedicatione Evangelicae veritatis lumen illuxit, daemones, & idola eos a Deo missos declaraunt, ut vidimus supr. hoc lib. cap. 2. n. 49. Et has [sect. 83] provincias continuo relinquentes, nullum amplius Oraculum reddiderunt, & ab spectris, & illusionibus cessarunt, quibus antea miseros indigenas fallebant, & deterrebant: videlicet tenebras dispelit lux, mendacium veritas, & sanctae [sect. 84] Crucis signum, magnum illico silentium daemonum, magnam fugam induxit, quod semper illis terrisicum fuit, ut, praeter alios, pluribus probat Petr. Fab. lib. 3. semestr. cap. 1. pag. 20. ita ut commode [sect. 85] huc Virgilian. illud applicare possimus: Excessere omnes adytis sacrisque relictis Dij quibus imperium hoc steterat. Vt pluribus exemplis scitu iucundissimis ostendunt [sect. 86] Pet. Martyr in decad. de Novo Orbe, Goncal. Ovetus in sua hist. Ind. lib. 5. cap. 10. Gomara lib. 3. cap. 6. Ludovic. Vives lib. 2. de verit. Fid. Christ. quem refert Teatr. vitae hum. vol. 5. lib. 4. pag. 1468. Hieron. Benzo in hist. Ind. lib. 1. c. 27. pag. 119. Thom. Boz. d. lib. 23. cap. 1. pag. 504. & rursus lib. 2. cap. 11. pag. 81. & lib. 5. cap. 2. & lib. 12. cap. 21. pag. 143. & lib. 15. cap. 17. pag. 146. Mart. Delr. lib. 6. disquis. magic. cap. 2. sect. 3. q. 3. Thom. a Iesu lib. 4. cap. 5. pag. 143. & Torquem. in d. Monarch. Ind. lib. 18. cap. 7. Vbi inter alia referunt, [sect. 87] hoc miraculum commune fuisse, ubicunque Columbus, & eius socij, & successores in his Occidentalibus insulis, & provincijs pedem fixerunt, & sacrosanctum Eucharistiae Sacramentum collocarunt, aut Christianae doctrinae magistris uti coeperunt; nam continuo daemones obmutescebant, cum antea frequentissima responsa praestare solerent: & [sect. 88] terrae motus ac tempestates etiam cessarunt, quibus praedictae provinciae ab eisdem daemonibus conquassari, & misere deformari solebant. Idem in Sinarum, & Iaponiorum regionibus contigisse narrant libri Societ. Iesv, & Fr. Ioan. Goncal. de Mendoca, & Thom. Boz. ubi sup. referentes, daemones ibi acerbe, & miris cruciatibus obsessos vexasse, nec inde prius discedere solitos, quam obsessi iureiurando firmarent, se illis Divinos honores in omnibus praestaturos; quod cessavit [sect. 89] ubi Christi Sacerdotes in eas provincias pervenerunt, & minis torquere, sanctisque verbis daemones fugare coeperunt: ob quod ab incolis in honore maximo habiti sunt. Narrat etiam Fr. Aug. Davila inhist. Mexic. Ord. Praedic. lib. 1. cap. 40. Ant. Herrer. in. d. hist. gen. Ind. decad. 3. lib. 4. c. 11. pag. 164. & Fr. Alfons. Fernand. in hist. Eccl. nost. temp. lib. 1. cap. 3. in fin. apud [sect. 90] Cumanenses, Sacerdotes eorum, Piaches dictos, in speluncas intrare solitos, & post longam invocationem, & magicorum carminum recitationem veluti a daemone obsessos, & constrictos in terram cadere, tuncque interrogantibus Oracula praebere. Quod cum intelligeret [sect. 92] Religiosus ille Pat. Fr. Petrus a Corduba, velletque rem hanc penitus aperire, cruce, stola & aqua benedicta munitus in speluncam cum multis Castellanis ingressus, Piachem correptum exorcismis liberavit, daemonemque de pluribus interrogatum, & apte respondentem, tandem fateri compulit, se miseros illos eousque suis imposturis fraudasse, eorumque animas in barathrum deduxisse. De Beato quoque [sect. 93] Fr. Aloisio Bertrando, qui maxime Religionem nostram in his Occidentalibus provincijs amplificavit, & mortuos ad vitam revocavit, aliaque plura miracula edidit, refert Tho. Boz. lib. 5. de sign. Eccl. Dei, c. 2. pag. 157. quod cum incolae cuiusdam vici ad eum confluerent, nomen Christo dare parati: interrogati quid eos ad hoc adduceret: responderent, in publico quodam atque universali eorum conventu daemonem adstitisse, quem cuncti specie horribili viderunt, ac dixisse; Quid me adstantibus duobus Christianis invocatis? (aderant quippe forte duo ab Aloisio ad fidem perducti) abripite eos hinc. Vbi haec dixit, homo quidam ab Aloisio missus, repente in medium conventum processit, & in conspectu omnium, disputatione inita, daemonem convicit; quibus actis ex oculis adstantium evanuit. Et idem Bozius lib. 12. cap. 21. narrat [sect. 94] de B. Ioan. a S. Francisco, quod cum in provincia Mexicana plurima idola Indorum multitudine ingenti vidente a pueris Christianis confringi iussisset, eadem die daemon facie deturpata, membrisque mutilatis apparuit Indo cuidam, qui aberat passuum millibus sexaginta, dicens: En, ut a Ioanne male habitus sum: remque, uti gesta erat, explicavit, efflagitans, ut adversus Ioannem suam contumeliam ulcisceretur, se ipsi opem laturum, docuitque rationem, qua flagitium perpetraret. Aggresius est rem Indus, expectatumque Ioannem per insidias adortus, praegrandi fuste percussit, aufugiensque, irrito eventu, & a persequentibus nonnullis comprehensus, rem detexit, & Christo se dedit, sic daemone tanti viri meritis & pietate, templis & famulis spoliato. # 5 CAPVT V. De alijs magis peculiaribus, notandisque miraculis, quae in Indiarum Occidentalium conversione, & conquisitione acciderunt. SVMMARIVM Capitis V. -  1 Miracula ostendunt favorem, inclinationem, & vocationem Divinam, cum Lipsio. -  2 Miracula plura, & specialia Novi Orbis congeruntur: & ostenditur, idem in eius conversione contigisse, quod olim in primitiva Ecclesia. -  3 Spiritus sanctus dona sua partitur, ut vult. -  4 David Psalm. 64. praenuntiasse videtur miracula quae in conversione Novi Orbis facienda erant. -  5 Auctores recensentur, qui plura miracula in Novo Orbe facta commemorant. -  6 Linguarum variarum locutio, & intellectio fuit donum Dei Apostolis concessum. -  7 Linguarum donum, & miraculum multis Novi Orbis praedicatoribus concessum fuit. -  8 B. Franciscus Xavierius habuit donum linguarum. -  9 B. Aloisius Bertrandus, Martinus a Valentia, & alij Novi Orbis praedicatores habuerunt donum linguarum. -  10 Christus Dominus, Apostoli, & D. Vincent. Ferrer, una lingua loquentes, a varijs diversarum linguarum populis intelligebantur: & idem accidit aliquibus concionatoribus Novi Orbis. -  11 B. F. Ioan a S. Francisco, & Fr. Hieron. de Mendieta linguam Mexicanam repente, & nullo studio adhibito assecuti, & locuti sunt. -  12 Crucis Christi signo plurima miracula in Novo Orbe operata sunt, & in India Orientali. Num 14. -  13 Crucis sanctae laudes, & effectus mirabiles ex D. Ioan. Damasceno. -  15 Auctores enumerantur, qui agunt de miraculis S. Crucis in Novo Orbe. -  16 Crucis insulae Hispaniolae notabilis, & miraculosa historia. -  17 Crucis Christi frustra quae praeciduntur, statim in ea succrescunt. Et idem contigit in Cruce Hispaniolae. -  18 Crucis a Magallano in insula Zebu positae, & alterius provinciae Nicaraguae miracula. -  19 Cruces in suis agris odio Hispanorum defodiunt Indi Hispaniolae, & fruges ibi natae Crucis signum habuerunt. -  20 Isabella Roderici solo Crucis signo plures Cortesij milites sanavit, in Mexicano bello graviter saucios. -  21 Lanzerus Peruanus miles Crucis signo aegris, & saucijs adhibito, magnas curationes exercuit. -  22 Alvarus Nunius Cabeca de Vaca, & eius socij ad Floridam naufragium facientes multa miracula in aegrorum curatione patrarunt. -  23 Crucis invocatione & adoratione ingentem pluviam Indis impetrat miles quidam facinorosus in provincia Sanctae Crucis de la sierra. -  24 Indorum Sanctae Crucis de la Sierra miraculosa conversio. -  25 Miles, qui miraculum fecit, postea furcae damnatus fuit. -  26 Ferdin. Cortesius in Mexicana provincia imbrem desideratissimum Indis, oratione ad Crucem habita, impetrat. -  27 Imbrem, & alia bona miraculose consequuntur aliqui Religiosi viri in Nova Hispania per invocationem Sanctae Crucis. -  28 Crucis de Carabuco miracula remissive. -  29 Indi cuiusdam miraculosa ultio, quod templo in Christianorum cum uxore rem habuit. -  30 Indi cuiusdam notabilis, & miraculosa historia & conversio, qui in faciem Crucifixi imaginis expuere ausus fuit. -  31 B. Fr. Pet. a Corduba, & eius socius miraculose ab Indorum insidijs liberantur, & mare crucibus innixi traijciunt. -  32 B. Virginis Mariae imago, & devotio plura miracula in Novo Orbe fecit. -  35 Reguli cuiusdam insulae Cubae notabilis, & miraculosa historia, & victoria ob solam invocationem Virginis Mariae. -  34 Indus quidam, invocato nomine Virginis Mariae, a fulmine liberatur, tribus alijs socijs eius ictu pereuntibus. -  35 Deiparae imaginem ex altari, ubi eam Cortesius collocaverat, Indi nullo modo deturbare potuerunt, & conantes, coelestibus supplicijs puniti sunt. -  36 Baptismi, & aliorum Sacramentorum susceptio plura miracula in Novo Orbe causavit. Et Auctores, qui de eis agunt. -  37 Ferdinan. Magallanius in Zebu insula Regis nepotem, & plures alios infirmos aqua baptismali sanavit. -  38 Miraculosa historia foeminae cuiusdam Indae, quae baptismum suscipere usque ad mortis articulum recusaverat. -  39 Indi cuiusdam Mexicani baptismus, & qualiter eius susceptione fuerit a daemonis unguibus liberatus. -  40 Eucharistia evolare ex manibus Sacerdotis, & in os devotae cuiusdam Indae ingredi visa est. -  41 Indus Christianus, pro mortuo iam deploratus, surrexit, & plurima, & miranda de vita futura narravit. -  42 Curmacurialis, & Steelsius in ecstasi multa de gloria, & inferno viderunt. -  43 Miraculum, quod Mechoacani accidit Indo cuidam confessionem paranti. -  44 Inda quaedam, quia peccata gravia in confessione celaverat, graviter a daemone vexata & afflicta fuit. -  45 Miracula plura operata in Novo Orbe per varios omnium ordinum religiosos remissive ad Auctores, qui de illis scribunt. -  46 Martyrum confessio, & passio est unum ex signis verae Fidei, & Ecclesiae Dei. -  47 Ioan. 2. 3. verba explicantur. -  48 Martyres plures in Novo Orbe fuisse probatur. -  49 Hieronymi Badesij epigramma refertur de Martyribus Novi Orbis. POssem quidem signis, & miraculis, quae in cap. praecedenti recensui, Victoriae scrupulo, atque obiectioni satis fecisse videri, & Divinae voluntatis & vocationis in hoc egregio opere conversionis, & acquisitionis Novi Orbis non levia argumenta considerasse, atque [sect. 1] apposite cum Iust. Lips. in Virg. Hallens. cap. 2. & 5. exclamare: Vbi ea miracula video, & tam certa, & crebra video, quid nisi favorem, & inclinationem Numinis agnosco? Quid etiam, nisi velut tubam, & classicum audio, quod ad talem Fidem, & coetum appellat. Non certius Divinae voluntatis argumentum, quam a miraculis, quae Deus ipse homo factus, ut talem se ossereret, atque ostenderet, palam exhibuit, & vulgavit. Sed tamen [sect. 2]adhuc alia non minus certa, & magis specialia commemorare operaepretium existimavi, quae Lectorem, ut arbitror, recreabunt, & evidentius ostendent, signa & miracula, quae olim in primitiva Fidei praedicatione innotuerunt, his etiam temporibus & regionibus non defuisse, quamvis charitas usque adeo refrixit, & ita exacte, ut oportebat, Evangelicae praedicationis forma alicubi servata non fuit. Spiritus [sect. 3] quippe sanctus dona, & charismata sua partitur, ut vult: & si credimus Fr. Basil. Pontio Legion. in 1. p. suar. disp. q. 8. exposit. cap. 4. iam [sect. 4] hoc olim per Davidem praedixerat Psal. 64. dum ait: Turbabuntur gentes, & timebunt, qui habitant terminos a signis tuis. Quem Psalmum de gentibus huius Novi Orbis accipiendum contendit, ut latius diximus lib. 1. cap. 15. n. 57. & sic versum illum exponit; quasi Regius Vates commovendas dicat Indorum gentes ad Christi Fidem amplectendam signis, atque portentis, quae dum eis annuntiatur Evangelium, & facta sunt, & hodie fiunt a religiosissimis viris. Ioseph. etiam [sect. 5] Acosta, & Fr. Aug. Davila, qui pauca miracula in hac conversione intervenisse dixerunt in locis relatis sup. cap. 3. num. 35. plura quidem suis in libris recensent, & plurima alia Alanus Copus, Thom. Bozius, Ioan. Boterus, Anton. de Herrera, Fr. Alphons. Fern. Fr. Ioan. Torquemad. & alij gravissimi auctores, quorum peculiarem mentionem in huius capitis discursu faciemus. Et ut hinc eius initium sumamus, nemo plane ignorat, [sect. 6] diversarum linguarum scientiam, & extraneorum sermonum intellectionem, & interpretationem donum Dei esse, quo maxime Apostolorum missionem, ac Fidei praedicationem per eos factam confirmavit, ut patet Marc. 16. Paul. 1. Corint. 12. vers. 4. Act. 24. & ultra Scribentes in his locis praecipue Maldonat. Cornel. a Lapide, Lorin. & alios, late prosequitur Thom. Bozius de signis Eccles. Dei, lib. 6. capit. 5. & Bernard. Aldrete omnino legendus de antiq. Hispan. lib. 2. cap. 16. pag. 288. & sequent. & cap. 25. pag. 326. At vero, [sect. 7] hanc quoque miraculosam gratiam in primis huius Novi Orbis concionatoribus inveniri, idem Thom. Bozius signanter advertit. Nam omissa admiranda huius doni abundantia, quam Deus [sect. 8] B. Francisco Xaviero in India Orientali communicavit, de qua etiam aliquid notat Acosta lib. 1. de procur. Ind. salu. capit. 9. in fin. Idem aetate nostra [sect. 9] in hac Occidentali contigisse legimus B. Aloisio Bertrando ex Ordine Praedicatorum; & Martino a Valencia ex Ordine Minorum, qui nullo saepe interprete, nullo adiumento, diversarum linguarum populos, simul atque ad eos accesserant, alloquebantur, & ita Deus per illos innumeros ad verum pietatis cultum traduxit, & plurima suae liberalitatis beneficia his populis est impertitus. Et quod [sect. 10] magis mirabile est, cum una lingua loquerentur, ad innumeros diversarum linguarum homines in unum coactos, quorum multi haud percipiebant aliarum vim, nihilominus ab omnibus adstantibus intelligebantur, & quilibet ex audientibus cum sono vocis assequebatur etiam sensa verborum, ut de Christo Domino affirmat Arnob. lib. 1. contra Gent. & de Apostolis D. Cyprian. Chrysost. Oecume. Basilius Seleucens. Arator, & alij, quos refert Lorin. ubi sup. & de D. Vincen. Ferrer, Vincent. Iustin. Antist. in eius vita. De [sect. 11] Ioanne etiam a Sancto Francisco, & Fr. Hiero. de Mendieta narrat idem Thom. Bozius lib. 12. cap. 21. pag. 548. Fr. Thom. a Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 4. capit. 5. pag. 146. & Fr. Ioan. a Torquemad. in Monarch. Ind. solis precibus, ac nullo prorsus studio assecutos fuisse linguae Mexicanae cognitionem, ita ut maxime cunctis admirationi fuerit, cum repente auditi sunt, ea lingua innumeris praesentibus concionari. Per [sect. 12] Crucis etiam signum, ac reverentiam innumera miracula Deus in Indiarum regionibus operatus videtur. Et merito quidem, nam ut pie, & eleganter scribit D. Ioan. Damascen. lib. 4. de Fide Orthod. cap. 4: Nulla alia re peccatum [sect. 13] deletum, primi parentis delictum extinctum, infernus spoliatus, resurrectio donata, vis contemnendarum rerum praesentium, atque ipsius quoque mortis nobis concessa, reditus ad veterem beatitudinem comparatus est, Paradisi portae patefactae sunt, natura nostra ad Dei dextram considet, filij denique Dei, & haeredes facti sumus, quam Crucis Domini nostri Iesu Christi beneficio. Et ut ea, [sect. 14] quae in Orientalibus, & in Regno Congiano acciderunt, silentio praeteream, de quibus solita eloquentia scribit Maffeius libro 1. pag. 11. & 15. pag. 121. & 122. Ioan. Barros decad. 3. cap. 11. Alanus Copus dial. 4. cap. 16. pag. 557. & Thom. Bozius lib. 5. cap. 2. pag. 160. plurima alia in his Occidentalibus reperiemus [sect. 15] apud Franc. Lop. Gomar. in sua earum hist. 2. part. capit. 34. 46. & 81. Theat. vitae huma. vol. 5. lib. 4. pag. 1468. Tho. Bozium de sign. Eccles. lib. 4. c. 2. pag. 157. Idem de robore bellico c. 12. Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 8. c. 10. pag. 314. & lib. 10. c. 12. pag. 361. Illescas in histor. Pontific. lib. 6. §. 5. fol. 283. Fr. Thom. a Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 4. cap. 5. pag. 144. Camil. Borrel. de praest. Reg. Cathol. cap. 43. ex num. 27. Fr. Alphos. Fernand. in hist. Eccl. nost. temp. lib. 1. capit. 2. pag. 18. & Fr. Ioan. a Torquem in Monarch. Ind. lib. 16. cap. 26. & seqq. & lib. 18. cap. 7. Inter quae [sect. 16] legimus, quod cum Columbus in insula Hispaniola super excelsam collem ligneam Crucem altissimam desixisset, ut ab itinerantibus procul inspici posset, & sub tali munimine urbs dicta la Concepcion de la Vega, quam ibi aedificavit, magis tuta consisteret, indigenae quamdam die, eam validissimis ictibus & funibus convellere, & in terram prosternere conati sunt, nimis quippe Christianis infesti, maximam iniuriam se illis facturos existimabant, si lignum illud penitus extirparent, quod ab eis magna veneratione coli solitum viderant. In quo cum nihil proficere potuissent, terram ad illud eruendum excavare coeperunt, quae tamen miraculose ad locum, ubi educebatur, statim redibat, & maiori soliditate constipabatur. Vnde cum se hoc etiam labore frustratos viderent, multis undique lignis congestis, Crucem comburere tentarunt. Quae tamen, licet satis arida esset, non conflagravit, neque admoti ignis aliquod vestigium exhibuit, nisi quandam veluti maculam fumi, quae in eius inferiori parte remansit. Procedentes vero Indi, eoque maiori furore perculsi, quo magis suis conatibus ludi cernebant, tandem securibus, & gladijs siliceis, quibus tunc temporis pro ferreis utebantur, Crucem secare, & in frusta dividere proposuerunt, nihilo tamen magis voti compotes evadentes: nam quantum ex illa secabant, tantum miraculosa Dei operatione crescebat. Quibus signis permoti multi eorum ad veri Dei fidem conversi sunt, Hispanis narrarunt, in Crucis brachio venerabilem quandam foeminam stantem vidisse, quae eam evellere, comburere, & scindere prohibuerat. Eademque Crux multis alijs postea miraculis claruit, & per annos plures, quidquid ex illa fuit Christiana devotione praescissum, iugiter succerscebat; ut de [sect. 17] ipsa Christi Cruce narrat S. Paulin. epist. 11. S. Cyril. cathec. 10. Caes. Baron. in Annal. Ecclesiast. anno Christi 326. num. 50. Simon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. 21. pag. 477. & Pat. Iacob. Gretser. in comment. de Cruce lib. 1. cap. 78. qui etiam plura tradit de frustis eiusdem Christi Crucis diversis Principibus dono datis, & missis in 2. part. Horti S. Crucis pag. 127. De alia [sect. 18] etiam Cruce, quam Hispani, qui cum Magallano ad Zebu insulam pervenerunt, in eadem insula ante Ecclesiam, quam ibi construxerant, collocarunt, refert Anton. de Herrera decad. 3. lib. 1. cap. 9. pag. 18. ab Indis nullo modo convelli potuisse, licet expulsis Christianis id maximopere niterentur. Et idem narrat de alia in provincia Nicaragua ead. decad. 3. lib. 5. capit. 12. pag. 216. cuius causa, inquit, indigenas Cruces sponte petere, & baptismum desiderare coepisse. Illud quoque mirabile est, quod refert idem Herrer. decad. 1. lib. 3. cap. 4. pag. 88. in praedicta scilicet [sect. 19] insula Hispaniola, quosdam Indos Cruces, & alias Sanctorum imagines ex templo Christianorum subripuisse, & in suis agris defodisse, dicentes, maiores nunc erunt vestri fructus, illisque in locis semina radices egisse, Crucis in modum formatas, quod nusquam antea ab Indis visum erat, quapropter miraculo tributum fuit. Et cum [sect. 20] Ferdin. Cortesius cum Tlascalensibus socijs adversus Mexicanos pugnaret, pluresque ex nostris, & auxiliaribus, multis lethalibusque vulneribus sauciati, sese in castra reciperent, & ob medelae defectum perirent, Dei beneficio, & ingenti miraculo factum fuit, ut Castellana quaedam mulier, Isabella Roderici vocata, sanctissimum Crucis signum manu super vulnera faciens, & Divinae Trinitatis auxilium implorans, illico eos pristinae sanitati restitueret, & bello aptiores, & fortiores remitteret, quod satis comprobabat huius pugnae causam Deo gratissimam esse, ut hanc historiam narrans advertit idem Anton. de Herrera. d. decad. 3. lib. 1. cap. 22. pag. 49. Eadem [sect. 21] curationis forma in Peruano Regno usum fuisse militem, cui nomen Lanzero, tradit Acosta in hist. Moral. Ind. lib. 7. cap. 27. & Ioan. Boter. in d. 4. part. suar. relat. lib. 3. pag. 85. Vbi [sect. 22] etiam enarrant, in admiranda illa peregrinatione, quam fecit, & scripsit Alvarus Nunez Cabeca de Vaca contineri, quod cum ipse, & alij duo, vel tres socij, quorum unus AEthiops erat, ex classe remansissent, quae ad Floridam naufragium fecit, ibique inter Barbaros per decennium vitam agerent, quousque ad oppositum mare del Svr penetrarunt, compulsos saepe ab eisdem Barbaris sub necis interminatione fuisse, ut illis in varijs, quos patiebantur, languoribus & aegritudinibus mederentur. Quod cum ipsi principio aggredi non auderent, quia nec artem medicam noverant, neque remedia morbis necessaria secum portabant, metu tamen perculsi, Evangelicum medendi modum capesserunt, & signum sanctae Crucis super aegros facientes, aliasque Ecclesiae orationes recitantes innumeros sanavere, Domino mirabiliter eorum votis, & precibus annuente; ita ut ipsi de se ipsis maxime dubitarent, cum nihil in se dignum tanto favore conspicerent, sed communem profanorum militarium hominum vitam egissent. Propter quas sanitatum operationes, vitaeque quam eo tempore servaverant, innocentiam, tantum admirationis, & gloriae apud Barbaros sunt consecuti, ut propemodum pro Dijs adorarentur, & quicquid imperarent, non aliter quam de coelo profectum acciperetur. Quam historiam repetijt idem Acosta lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 9. in princip. & latius narrat Anto. de Herrera decad. 4. lib. 5. cap. 5. pag. 106. & Garcilas. Inca in hist. Floridae lib. 1. cap. 3. Idem quoque Acosta, & Boterus ubi supra commemorant, [sect. 23] in remota huius Peruani Regni provincia, cui ab eventu nomen sanctae Crucis de la Sierra ab Hispanis inditum fuit, antequam plene detegi, & converti coepisset, facinorosum quendam militem, metu Argentini Senatus iudicum, inter Indos delituisse, qui cum eos nimis anxios ob annonae & pluviae defectum videret, & varijs pro more, superstitionibus uti, ad iram suorum idolorum placandam, bono animo esse iussit, & si imperata peragerent, praesentissimum aerumnarum suarum levamentum promisit. Cumque illi annuissent, Crucem ingentem fabricari, & in eminenti loco constitui praecepit, utque genua ante illam flecterent, pluviamque postularent, admonuit. Quo facto, dictu mirum, imber adeo ingens descendit, ut pro votis sibi Crucis numen respondisse profiterentur, tantamque ei in posterum fidem, & venerationem exhibuerunt, ut in reliquis publicis, & privatis laboribus ad illam accederent, & quae petebant, facili negotio consequerentur. Vnde [sect. 24] idolis relictis, & humi prostratis Crucis insignijs condecorati incedebant, ac paulo post Divini Verbi praedicatores voluntarie petierunt, a quibus doceri, & baptizari possent. Atque ut appareat, quo medio & modo Deus haec miracula operabatur, [sect. 25] ille idem miles antiquam vitae consuetudinem repetens, & scelera sceleribus addens, tandem comprehensus fuit, & in Potosiensi oppido furcae poenam meritissime pertulit. Simile [sect. 26] miraculum in Mexicana urbe accidisse tradit Fr. Ioan. Torquemada in d. Monarch. lib. 4. capit. 53. pag. 510. Nam cum praestantissimus ille Dux Ferdin. Cortesius a Rege Motezuma, & eius sacerdotibus aegre obtinuisset, ut in maioris templi fano Christi Crucifixi imago sublatis idolis collocaretur, & postea Indi queruli ad eum accederent, causantes magnam, quam patibantur, siccitatem, & fructuum sterilitatem ea ratione contingere quod Dijs patrijs spretis, alienum venerari coepissent. Cortesius bono animo eos esse iussit, & ad diem crastinum facturos periculum, quantum sua illos opinio deciperet. Vocatisque ad se socijs, & sacris solemnibus de more peractis, cum omnes coelestium imbrium copiam ad Spiritus sancti ignem in Indorum cordibus accendendum, enixis, & devotis precibus postularent, vix oratione finita, coelum antea serenum nigris nubibus obscuratum, ingentes nimbos per aliquot dies effudit, quibus terra foecunditatem desideratam accepit, & uberrimos eo anno fructus exhibuit. Beati [sect. 27] quoque Toribius Motolinia, & Fr. Martinus a Valencia, ut refert Thom. Bozus lib. 12. capit. 21. in provincijs Tezcuco, & Tlascala eadem miracula in imbribus impetrandis, & alijs calamitatibus depellendis per invocationem, & supplicationem sanctae Crucis, secisse reperiuntur. Crucis [sect. 28] quoque oppidi de Carabuco, quae in Peruano Regno religiosissime colitur, notabilem historiam, & plura antiqua, & recentia miracula late commemorat Fr. Alphons. Ramos Gavilan in hist. Virginis de Copacabana lib. 1. cap. 9. 10. & 11. Rursus [sect. 29] secundum eundem Thom. Bozium. d. lib. 5. cap. 2. & Torquemad. d. lib. 18. cap. 7. cum quidam ex regulis Novae Hispaniae ausus fuisset cum sua coniuge, ne quidquam repugnante, habere rem in templo ubi Crucem, & alias imagines sacras Christiani collocaverant, quibus illa orationem faciebat, protinus usu linguae, ac membrorum spoliatus est. Ad mentem reversus, inde nunquam voluit egredi, neque sivit a quoquam templum verri; sed omnia a semetipso perficere volebat, ut omnibus palam fieret, quid accidisset. Et iterum, [sect. 30] cum forte in manus Principis cuiusdam, qui non longe aberat a finibus Regni Peru, effigies Christi Crucifixi venisset, ille acceptam conspuere, ac multis modis irridere coepit in conspectu plurimorum. Ibi mirabiliter imago, quasi vere spiraret, coepit ex oculis lumen emittere, caput motare, & aspectu minaci Regem, cunctosque terrere. Quo circa pavore perculsi omnes, & tremore correpti, partim cecidere in terram, partim cum se viderent obrigescere, neque posse loco recedere, exclamare coeperunt, factique poenitentes, misericordiam suppliciter implorare. Ob id pristino statui protinus restituti, magnum Christianorum Deum palam confiteri, & altissima voce rem cunctis, ut acciderat, enarrare. At Princeps una cum multis ex numero suorum, se Cuzcum contulit, & factum divulgans Christo devovit. Quam historiam latius narrat P. Anton. Valera in ann. Ind. Occid. soc. Iesv, & Speculum Magn. exemplorum, verb. Imago, pag. 426. & seq. Memorandum est etiam [sect. 31] miraculum aliud relatum a Fr. August. Davila in histor. Ordin. Praedic. Mexic. provinc. lib. 1. cap. 40. & Fr. Alphons. Fernand. in histor. Ecceles. nostr. temp. lib. 1. cap. 3. pag. 21. de B. Fr. Petro a Corduba, & eius socio, qui cum ex insula S. Dominici ad Margaritam Evangelij praedicandi gratia, transfretassent, & ibi Indorum insidijs Hispani omnes occissi essent, duo illi religiosi viri, singulas Cruces manibus capientes, & ita mortem suaviter expectantes, ab illis nunquam interfici potuerunt, quin potius salvi, & illaesi ad oras pelagi pervenientes, in navem desertam & dissipatam, quae ibi forte relicta erat, & solum malum habebat, ascenderunt, & nullo humano ductore, intra viginti quatuor horarum spatium, ducentarum leucarum iter egerunt. Sed internavigandum Christum Dominum in rostris navis, & B. Dominicum in puppi sedentes conspexerunt. Hoc quoque saepissime in his ijsdem Occidentalibus Indijs contigisse, scribit idem Thomas Bozius libro 9. cap. 10. pagina 369. Vt [sect. 32] per imaginem Beatissimae, & purissimae Virginis Mariae, maxima item miracula efficerentur, quibus latius Christiana religio propagaretur. Et inter alia recenset quod [sect. 33] in insula Cuba Regulus quidam multas victorias consequutus fuit adversus finitimos populos, non alia ratione, quam quod usus est Christiano quodam copiarum suarum duce. Is enim pergebat in hostes, portans in pectore imaginem Virginis, ac protinus illos in fugam versos superabat; cumque dissensione orta inter Indos, praestantior ne foret imago Mariae, an vero Indicorum Deorum, idcirco ad arma veniretur, convenere, ut in lata quadam planicie duo iuvenes hinc inde brachijs ad terga ligarentur arctissime, & duo quidem nomine Mariae ab adversaria parte vinculis obstringerentur, duo vero Indicorum Deorum nomine similiter ab alia parte, quorum vero manus sponte solverentur, ij victores essent, ac pro veritate crederentur pugnare. Res ita acta, & continuo innumeris videntibus inclamante Regulo, Ave Maria, astitit Matrona mirabili maiestate, quae ad suos adpropinquans, & virga manus tangens illos exolvit, vinculaque se ad alios duos ex adverso positos devinciendos, continuo contulerunt. Quo peracto visum est idem certamen renovari, ac rursus idem mirabiliter evenit. Hoc passim divulgatum plurimos ad Christum traduxit. Torquemada item dicto lib. 18. capit. 7. tradit, iterum accidisse, [sect. 34] quod cum quatuor Indi ob imminentem pluviae, & fulgurum tempestatem, in speluncam se recepissent, eorum unus fulminum metu Deiparae nomen, & auxilium frequenter invocabat, quod cum socij riderent, ecce tres omnes uno ictu fulminis perierunt, Mariae tantum devoto illaeso manente. Et in illo Mexicano conflictu, cuius supra cap. praecedent. num. 51. meminimus, cum Indi [sect. 35] Deiparae imaginem ex altari templi, ubi eam Cortesius collocaverat, deturbare voluissent, id nullo modo consequi potuerunt, quin potius conantibus illam apprehendere, manus haerebant, aut brachia rigebant, vel crura tumescebant, ita ut per templi gradus, multis modis sauciati conciderent, ut refert Herrera decad. 2. lib. 10. cap. 9. & Torquemada lib. 4. cap. 69. pag. 542. Commune etiam in eisdem provincijs fuit, ut per [sect. 36] baptismalis aquae susceptionem, confessionemque & communionem sacramentalem multi a varijs languoribus sanarentur, & plura alia miracula fierent, quorum aliqua recenset Alanus Copus Dialog. 3. capite 29. pagina 437. & sequentibus, & Dialog. 2. capite 28. pagina 296. & sequentib. A costa libro 1. de procur. Ind. salu. cap. 6. Thom. Bozius lib. 1. cap. 15. pag. 38. & lib. 5. cap. 2. pag. 159. Illescas in histor. Pontific. lib. 6. pagina 535. Fr. Augustin. Davila in d. histor. Ord. Praedicator. lib. 1. cap. 27. & capit. 71. pag. 177. & Torquemad. d. lib. 18. capit. 7. Ferdinandus [sect. 37] enim Magallanius cum novum Isthmum, sive Euripum reperijsset, quo duo maria coniungerentur, & ad Zebu insulam pervenisset, Reguli eius nepoti, quem valde aegrum, & anxium invenit, bonam valetudinem pollicitus est, si ad veram Dei fidem conversus, baptismali aqua lustraretur; cumque ille annuisset, statim ab ardentissimis febribus, quibuis tenebatur, liber evasit, & postea retulit coelistia multa a se in somnijs maxima animi iucunditate conspecta. Quocirca Rex, innumerique alij tum Christo nomen dederunt, & Magallanius, quae fausto initio coeperat prosequuturos, plurimos alios morti proximos eodem baptismalis aquae mysterioso beneficio sanavit. Foemina [sect. 38] quoque in hoc Regno Peruano secundum Acostam dicto capit. 6. in suae infidelitatis errore obstinata, & superstitioni cuidam veneficae addictissima, quae, caeteris omnibus in illa familia baptizatis, sola repugnaverat, morbo iam ultimo laborans, misit ad Sacerdotem, ut ad se festinaret, non enim se posse exire de vita, nisi aqua prius salutari perfunderetur. Semel atque iterum accersitus, tandem venit, invenitque anum in extremis agentem, & baptismum magno affectu poscentem, rogat, cur tam diu distulerit? respondet illa, sibi nihil minus fuisse semper in animo, quam fieri Christianam, oderat enim vel ipsum nomen; sed tamen morti iam propinquanti, astitisse sibi iuvenem candidum, qui anteactam vitam acriter reprehenderit, & Christi religionem quantocius suscipere persuaderet; contra vero tetrum quendam AEthiopem ex altera parte patriam superstitionem diu inculcasse, & cum anxia diu haereret, tandem vicisse iuvenem Christi, statimque tantum sibi baptismi desiderium accensum, ut nihil aliud lamentaretur, quam se a prima aetate non fuisse Christianam. Quid multa? interrogata de fide pro more, & poenitentiam anteactae vitae, magno dolore significans, baptizatur, & baptizata protinus animam efflat, ipso Sacerdote cum caeteris, qui aderant, vehementer admirante. In Mexicana provincia [sect. 39] alium serme similem casum cuidam Indo aegroto accidisse refert Fr. August. Davila dicto libro 1. capit. 39. Nam cum hic baptismum suscipere distulisset, & morti proximus esset, daemon ei teterrima specie comparuit, inferni poenas eam ob causam minatus. Quod aeger animadvertens, humi serpens, ut potuit, se ad Monasterium contulit, & quae viderat parocho narrans, ubi ab eo baptismum accepit, laetus admodum spiravit. Idem auctor [sect. 40] eodem libro 1. capit. 29. ex fidedignis testimonijs commemorat in Mechoacana provincia anno 1540. sacratum Christi Eucharisticum corpus ex Sacerdotis manibus evolasse, & in os Indiae miraculose ingressum, quae sacram synaxim ardentissime praestolabatur. Indus [sect. 41] alius baptizatus, & testimonium bonum habens in simplicitate, & sobrietate sua, ut narrat Acosta dicto capite 6. cum mortuus omnino crederetur, triduum integrum iacuit, panno coopertus ab uxore, quae in loco satis remoto degens, adiutorium alicuius ad sepulturam expectabat: tunc repente movere se coepit, & uxorem admirantem, ac paventem vocans, vera esse dixit, quae a Christianis dicerentur de vita futura; nam se, perductum a quodam, multa ac stupenda vidisse, quae postea coram Archiepiscopo, & alijs viris sapientibus interrogatus, ita apte & aperte narravit, eaque vultus constantia, lacrymis, ac profundo quodam affectu, ut evidenter pateret, illa omnia non aliter sibi potuisse innotescere, quam facta super eum manu Domini, per mirabilem ecstasim, ut in illo [sect. 42] Curmacuriali, de quo Augustin. scribit in lib. de cura pro mort. agen. cap. 12. vel altero Steelsio, de quo Beda in sua hist. Angl. lib. 2. Neque abest notabilis relatio [sect. 43] alterius miraculi, quod in Mechoacana provincia cuidam Indo confessionem paranti accidisse, late scribit Ioan. Boter. d. 4. par. lib. 3. pag. 86. & 87. Et pag. 91. & sequentib. multo latius enarrat aliud exemplum cuiusdam [sect. 44] Indiae dictae Catherina in provincia Sanctae Crucis de Monte, quae quia proterve nimis in confessionis Sacramento gravia aliqua peccata conticuit, multis magnisque daemonum visionibus, & supplicijs in morte, & post mortem afflicta fuit. His non inepte addere possem [sect. 45] plurima alia miracula, quae passim operata leguntur a multis religiosissimis omnium Ordinum, & alijs Ecclesiasticís viris, qui ad has provincias animarum zelo, & pia Regum nostrorum cura primis conversionis temporibus transfretarunt, & praecipe a venerandis patribus Torïbio Motolinia, Ioanne a Sancto Francisco, Martino a Valencia, Andrea de Olmo, Ioanne ab Oveto, Francisco Colmenario, & alijs eorum socijs, & sequacibus ex Ordine Minorum, & Fr. Petr. a Corduba, Dominico Betancos Aloisio Bertrando, Iuliano Garces, Dom. a Cruce, Domin. a S. Maria, Thom. a Rosario. Ludovic. Cancel, & alijs ex ordine Praedicatorum, nisi plene satis & eleganter de eis scripsissent Franc. Goncaga Episcopus Caephalenus in histor. Minorit. ad sinem, Marcus Vlyssipon. Episcopus Porti in 3. par. Chronic. eiusd. Ord. lib. 8. Thom. Bozius lib. 12. de sign. Eccles. Dei, sign. 57. cap. 21. Fr. August. Davila in tota sua aurea hist. fundat. Ordin. Praedicat. provinciae Mexicanae, Ioan. Boter. in suis relationib. univers. 4. par. lib. 3. ex pag. 51. Thom. a Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 4. cap. 5. passim Anton. de Herrera in d. histor. gener. Ind. Fr. Alphons. Ferdinand. in historia Eccles. nost. temp. lib. 1. per totum, & novissime, ac multum copiose Fr. Ioan. a Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 17. ex capit. 14. usque ad 19. & lib. 18. cap. 8. & lib. 20. & 21. per totum, & Fr. Anton. Remesal in histor. provin. Guatemalae, & Fr. Ioan. Nunez de Torres in instructione statuum Eccles. tracta. 6. cap. 4. §. 2. & 3. ex pag. 551. Neque [sect. 46] eidem conversioni, & vocationi ad eam factae, defuit aliud signum, & testimonium quod Ecclesiae Dei fidem inter alia confirmat, & Spiritus sancti assistentiam ostendit, scilicet continuata Martyrum series, & proprij sanguinis effusio pro Christi cultu inter gentes disseminando, [sect. 47] iuxta illud 1. Ioan. 3: Tres sunt, qui testimonium dant in coelo Pater, Verbum & Spiritus sanctus, & hi tres unum sunt, & tres sunt, qui testimonium dant in terra, spiritus, aqua, & sanguis. Et alia quae de praedicto martyrij signo eleganter congerit Thomas Bozius lib. 7. sign. 27. cap. 3. Suarez in tractat. de fid. disputat. 4. sectio. 3. num. 6. Nam idem Thom. Bozius ibídem, vers. In Occidentalibus vero Indijs [sect. 48] aliquos numerat, qui constanti animo, & religione pro Fide in illis praedicanda, & propaganda, martyrij coronam meruerunt, & alios quindecim addidit in lib. 12. cap. 22. & plures praeter eos commemorat Torquemada dicto capit. 8. & dicto lib. 21. & Fr. Alphons. Ferdinan. d. lib. 1. cap. 4. pag. 23 & capit. 5. & capit. 45. pag. 156. & pagina 183. Et de his Martyribus sic Hieronymus Badesius [sect. 49] apud Bozium. dicto capit. 22. nimis vere, & poetice cecinit: Vos o qui primum extremos properastis ad Indos, Vt nossent verum pectora caeca Deum. Quam bene pro tali vestrum pietate cruorem Fudistis! maior se feret inde seges. Nec quicquam ferro proscinderet arva colonus, Semine ni gravidos spargeret imber agros. Cernitis ut magno crescat iam foenore messis, Et vestra uberior sit labore ille nece? # 6 CAPVT VI. De tertio titulo, qui ex iure inventionis, & occupationis huius Novi Orbis, per Hispanos primum factae, desumitur. Et an, & quatenus iustus, & legitimus censeri debeat? SVMMARIVM Capitis VI. -  1 Divina voluntas ubi certa est, plenissimum titulum Regnorum inducit. -  2 Dei providentia, & dispositione etiamsi aliqui puniantur, & suis Regnis spolientur, non tamen ob id a culpa excusantur punientes, vel spoliantes. -  3 Babyloniae Reges populum Dei ex Divina providentia, & consilio captivum duxerunt, & nihilominus in eo facto peccarunt. -  4 Ieroboam peccavit avertendo populum a Roboam, quamvis Deus id praeordinavit. -  5 Deus aliquando victorias concedit, non tam ob merita vincentium, quam ob peccata eorum, qui debellantur. -  6 Dona dantur ab Spiritu sancto ad perficiendas virtutes. -  7 Fides, vel auctoritas sacra ubi ostendit, quid agendum sit, non est recurrendum ad dona. -  8 Miracula Divina facile ad exemplum humanarum actionum producenda non sunt. -  9 Hispani omnium primi Novum Orbem detexerunt, & occuparunt. -  10 Titulus primae inventionis, & occupationis iuvat Hispanorum Regum causam in dominatione Novi Orbis, eiusque meminerunt Victoria, & Gregorio Lopez. -  11 Pat. Ferdinand. Rebellus in conquisitione Indiarum Orientalium per Lusitanos facta, multum probat titulum primae occupationis. -  12 Dominia rerum a naturali possessione coeperunt. -  13 Primo invenientes, & occupantes res aliquas mobiles, vel immobiles naturali iure earum domini fiunt. -  14 Occupationis primae alicuius rei titulus, omnibus alijs acquisitionis modis antiquior, & excellentior est, secundum Aristot. Ciceron. & alios. -  15 Libera quae sunt, transeunt in ius occupantium. -  16 Omnibus, quod nascitur, industriae praemium est. -  17 Inventionis primae titulus solus non sufficit ad rem aliquam acquirendam, nisi eius etiam apprehensio, & occupatio sequatur. -  18 Statuta quae inventos cum armis puniri iubent, an etiam apprehensionem requirant? -  19 Insulae maris, & quae postea in illis aedificantur, primo invenientium, & occupantium fiunt. -  20 Venetorum Respublica semper libera fuit, & quare? -  21 Insulae maris dominium, licet primo occupanti quaeratur, suprema autem eius iurisdictio ei competit, qui in illo mari imperium habet. -  22 Mari ille imperare videtur, qui in continenti proxima imperium habet. -  23 Bello ab hostibus capta communi omnium gentium iure capientium fiant, & plurimi auctores, qui de hoc articulo agunt. D. Melchior de Valentia citatur & laudatur, ibid. -  24 Bellicam artem secundum naturam acqusitivam esse Plato, Aristotel. & alij Philosophi tradunt. -  25 Victoria, inter praecipua genera rerum acquirendarum, a Cicerone connumeratur. -  26 Bello capta capientium fiunt, etiam inspecto iure Divino ex doctrina D. Ambrosij. -  27 Virgilij locus 9. AEneid. expenditur. -  28 Novi Orbis plures regiones titulo iusti belli Hispanorum Regum effectae sunt. -  29 Reges & Principes supremi, licet personaliter bellis non intersint, quae a suis vassallis geruntur, earum tamen terrarum, quae ab illis conquiruntur, dominium acquirunt. -  30 Conquisitores Novi Orbis semper pacti sunt, provincias a se detectas, & subiugatas, Regum Hispaniae Imperio, veluti eorum procuratores, acquisituros. -  31 Protestatio facta a Columbo, & alijs ubi primum novas provincias occupabant. -  32 Fecisse non tam videntur, qui iussis parent, quam qui iubent. -  33 Testis dictum valet dicentis, Titium ligna amputasse, quamvis Titius id per alium fecerit. -  34 Regis Fisco, aut Demanio cedunt terrae omnes, quae a vassallis bello quaeruntur, etiam si bella vassallorum expensis fiant. -  35 Bello capta qualiter dividantur, & plures auctores, qui de hoc agunt. -  36 Lex si captivus 20. §. expulsis, D. de captivis explicatur, & illustratur. -  37 Praeda quaelibet post exitum belli capta publicari solet. -  38 Belli in ipso conflictu quae capiuntur, qualiter dividantur? -  39 Praedarum dividendarum varij modi, & mores, remissive. -  40 Princeps supremus ultra immobilia debet habere quintam partem praedarum moventium & semoventium, quae bello capiuntur. -  41 Regale ius est habere quintam partem moventium, & semoventium bello captorum. -  42 Princeps non potest in perpetuum alienare regale ius sibi competens in bonis, quae bello capiuntur. -  43 Imperia & Regna mundi fere omnia bello parta sunt. -  44 Monarchia Romanorum & aliae, quae in Orbe maximae fuerunt, per tyrannidem partae sunt. -  45 Auctores plures referuntur, qui exempla adducunt Regnorum ambitiose, & per bella captorum. -  46 Regnorum iam diu constitutorum origo repetenda, & discutienda non est. -  47 Imperium, ut inter animalia, valentioribus, & robustioribus sui generis datur: ita etiam inter homines, victores, & potentiores victis imperare debere, quidam docuerunt. -  48 Legitimum dici non debet, nisi quod de iure, & legibus venit. -  49 Bella ob nullam omnino causam movere licere, haeresis est, a multis pijs, & doctis viris damnata. -  50 Bella, quae iuste & legitime inferuntur probari debent, & ius acquisitionis victoribus praebent. -  51 Bella iniusta, & per solam violentiam illata, nullo iure probantur, neque legitimum dominium praestant. Et auctores qui de hoc agunt. -  52 Bellum ut iustum sit, quibus ex causis, & qua intentione inferri debeat? Lex ut vim, D. de iustitia & iure exornatur, ibidem. -  53 Cap. dispar. 23. quaest. 8. & cap. militare 23. quaest. 1. exornantur. -  54 D. Isidor. & Augustin. qualiter bellum iustum definiant? -  55 Cap. Dominus 23. quaest. 2. explicatur, & illustratur. -  56 Alexandri Magni bella magna latrocinia vocantur a D. August. -  57 Herodoti elegantissima verba adversus eos, qui iniusta bella inferunt. -  58 Senecae locus de latrocinijs Alexandri Magni expenditur, & emendatur. -  59 Cineas qualiter Pyrrhum bella iniusta sola inani gloria moventem dissuaserit. -  60 Antigonus expresse docuit, bella iniusta inferentes, iustitiae amatores esse non posse. -  61 Titulus primae inventionis, & occupationis Novi Orbis parum sufficiens iudicatur a Victoria, & Greg. Lopez. -  62 Regula iuris gentium, quae primo invenientibus, & occupantibus dominia rerum concedit, qualiter sit accipienda. -  63 Novi Orbis regiones & provinciae non erant vacuae & desertae, quando ab Hispanis detectae sunt. -  64 Indi multo ante quam Hispani provincias Novi Orbis invenerunt, & occuparunt, ac per consequens veri illarum domini effecti videntur. -  65 Indi si forte invenissent, & occupassent terras ab Hispanis antea possessas, earum domini non efficerentur. -  66 Ius naturale, & gentium omnibus nationibus commune est & aequale. -  67 Lex 1. §. ius naturale, & §. ius gentium cum similib. perpenditur, & illustratur. -  68 Ius gentium quibus nominibus designetur a varijs auctoribus? -  69 Iure gentium introductae sunt divisiones hominum, provinciarum, Regnorum, & dominiorum, & quare? -  70 Communio semper rixas, & discordias producit. Et num. 73. -  71 Gentium, Vrbium, & Imperiorum separatio, & constitutio ante, & post diluvium quomodo coeperit? -  72 Lex ex hoc iure, D. de iustit. & iure, & similes illustrantur. -  73 Lex cum pater 69. §. dulcissimis, D. de legat. 2. exornatur. -  74 Auctores Philosophi, Theologi, & Iurisperiti, qui tractant de gentium, imperiorum, & dominiorum distinctione. -  75 Dominiorum, & provinciarum distinctio ab aliquibus iure Divino constituta esse dicitur. -  76 Fabula notabilis a Platone relata de dominiorum, & provinciarum distributione. -  77 Ius Divinum immutabile, & invariabile est. -  78 Iuris Divini praeceptum est aliorum bona, & possessiones non concupiscere. -  79 Lucra honesta appellat Cassiodorus ea, per quae nemo laeditur, nec suis bonis exuitur. -  80 Inventionis, & occupationis primae titulus, licet non prosit Hispanis ad provincias Novi Orbis, quas ab Indis possessas, cultas, & habitatas invenerunt, proderit tamen quoad desertas, & vacuas. -  81 Provinciae, & loca aliqua Novi Orbis deserta reperta sunt ab Hispanis. -  82 Victoriae, & Molinae verba referuntur de iusta occupatione insularum, & provinciarum desertarum Novi Orbis. -  83 Insulae de Caboverde, quas Hesperides aliqui appellant, & insula D. Thomae sub AEquinoctiali vacuae, & desertae a Lusitanis inventae sunt & aliae, n. 85. -  84 Desertarum insularum, & regionum habitatio & cultura est unum ex signis, sive argumentis excellentiae Christianae religionis secundum Thom. Bozium. -  86 Isaiae Prophetia cap. 32. 35. & 59. de locorum desertorum habitatione, & cultura in Ecclesia Novi Orbis impleta est. -  87 §. Ferae, inst. de rerum divis. expenditur. -  88 Loca. deserta, & inculta hodie etiam primo occupatium fiunt. -  89 Fundi qui apparent nunquam fuisse culti, praesumuntur nullius in bonis fuissse, & occupantis fiunt. -  90 Loca, quae non constat per aliquem fuisse occupata, & culta, nullius in bonis censeri, & occupantis fieri, censuit Aretin. etiamsi iaceant intra territorium alicuius civitatis, vel Principis: sed contraria opinio magis verior, & receptior est. -  91 Possessione ex antiqua alicuius territorij, vel castri quidquid intra illud est terrarum, vel locorum ad castri dominum pertinere videtur. -  92 Terrae omnes sive sint zerbidae, & incultae, sive montuosae ad Regem in dubio spectare censentur. -  93 Rex fundat suam intentionem in omnibus terris, quae in suo Regno desertae, & incultae reperiuntur. -  94 Aelius Pertinax Imperat. quidquid in Italia, aut alibi incultum, & desertum erat, occupantibus concessit. -  95 Agrorum desertorum nomine, qui ad culturam redigebantur, decima pars fructuum Reipubl. pendebatur. -  96 Terrae & provinciae, quae a prioribus dominis deseruntur, occupantis fiunt. -  97 Res suas, qui pro derelicto habet, eas primo occupanti donare videtur. -  98 Res eisdem modis amittuntur, quibus acquiruntur. -  99 Terras desertas, & incultas ex consuetudine in multis Castellae partibus acquirit is, qui primo eas occupat, & ad culturam redigit. -  100 Consuetudo immemorabilis, ut terrae zerbidae fiant occupantium, servari debet. -  101 Locorum desertorum, & zerbidorum alienatio facilior est, quam aliorum. -  102 Lex quicunque, & aliae plures tit. C. de omni agro deserto, lib. 11. explicantur. -  103 Agri deserti novis possessoribus, & cultoribus post biennij lapsum in perpetuum applicantur, & quare? num. 105. -  104 Agros desertos qui invadit, & colit, non incidit in poenam l. cum quaerebatur, & l. si quis in tantam, C. unde vi. -  106 Agri deserti praescriptio quo modo, & tempore currat? -  107 Auctores recensentur, qui agunt de materia titul. C. de omni agro deserto lib. 11. -  108 Inventionis & occupationis titulus quo sensu acceptus securus, & legitimus sit. PAtet ergo ex superioribus satis abunde, nec leves, nec improbabiles esse titulos acquisitionis, & dominationis huius Novi Orbis, quos ex Divina concessione, aut saltem inspiratione deduximus, tot signis, & miraculis insinuata. Et plane [sect. 1] si de expressa Dei voluntate omnino constaret, nihil amplius quaerere opus esset, cum in ea omnium Regnorum iura consistant, ut late probavimus sup. cap. 2. ex num. 3. Atvero cum argumenta, considerationes & testimonia, quae ad illam ostendendam, & comprobandam perpendimus, etsi efficacissima sint, possint tamen ad solam providentiam, & dispositionem Divinam referri, & evidenter probari praedicta concessio non possit, ulterius nos procedere convenit, & alios atque alios titulos indagare, quibus praedicta occupatio, & dominatio magis iusta, & secura reddatur, ut in simili, de occupatione terrae Amorrhaeorum loquens, tradit D. Aug. quaest. 20. in Iosue, relatus a Suarez in tractat. de charit. disputat. 13. de bello sectio. 5. num. 2. Etenim [sect. 2] quamvis Deus suo peculiari iudicio istorum Barbarorum punitionem, & conversionem decreverit, atque ut in manus & potestatem Hispanorum inciderent, ex eo tamen non sequitur, quod illi, qui eos punirent, & suis provincijs, & imperijs privarent, essent sine culpa, aut occupationem, vel invasionem hoc colore factam, iustam reddere possent, ut patet exemplo [sect. 3] Regum Babyloniae, qui ex Dei providentia, & consilio contra Ieroboam pugnarunt, filiosque Israel in captivitatem duxerunt; & eiusdem Ieroboam, [sect. 4] qui eodem modo avertit populum a Roboam, & tamen graviter peccasse, & puniti esse dicuntur, Reg. 3. cap. 12. & 4. 17. & 34. & ex alijs traditis a Marquard. in tractat. de Iudae. & Infidelibus 3. part. capit. 1. num. 41. & in nostris terminis advertit Victoria. d. relectio. 1. de Indis circa finem, vers. Septimus titulus, Covarru. in regu. peccatum, 2. part. §. 10. num. 2. vers. Non obstat primum, M. Dom. Banez in 2. 2. quaest. 10. artic. 10. col. 530. vers. Sed est argumentum, & prooem. hist. Indiarum Hieron. Benzonis in 4. part. Americae pag. 5. & 6. Solent [sect. 5] quippe aliquando Principum, & populorum peccata ita Dei animum commovere, ut magis propter eorum punitionem, quam ob merita debellantium, victorias largiatur, iuxta celebrem doctrinam D. August. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 43. ubi sic inquit; A moyse, & Iesu Nave duobus mirabilibus Ducibus bella prosperrima, ac mirabiliter gesta sunt, Deo contestante, non tam propter merita Hebraei populi, quam propter peccata earum, quae debellabantur, gentium, illas eis provenisse victorias. Rursus. ne praedictis titulis usquequaque fidamus, idem Victoria perpendit, quod ex doctrina D. Thom. 1. 2. quaestio. 68. dona [sect. 6] dantur a Spiritu sancto ad perficiendas virtutes, ac proinde ubi [sect. 7] fides, aut auctoritas, aut providentia ostendit, quid agendum sit, non est recurrendum ad dona, neque Divina [sect. 8] & admiranda miracula ad humanarum actionum exemplum, vel excusationem facile produci debent, capite ultim. §. ultim. in fine 4. quaest. 3. cum alijs traditis a Corras. in paraphras. Sacerd. 1. par. cap. 1. num. 4. & Mainard. decis. Tholos. 93. num. 5. lib. 4. Quamobrem ipse idem Mag. Victoria in d. relect. de Indis num. 31. versic. Et ideo alius titulus, ex aliorum opinione, alium titulum breviter refert, qui dicebant, [sect. 9] iure inventionis, & occupationis ad eos rectissime pertinere, cum Hispani primi fuerint, qui ipsorum Regum iustu tot, ac tantis periculis superatis, has regiones detegere, lustrare, & occupare coeperunt, quas neque de nomine antiquitas noverat, ut docet Thomas Bozius in libro de robore belli cap. 9. pag. 312. & capit. 13. pag. 337. & latissime ostendimus sup. lib. 1. cap. 11. Subditque Victoria, nullum alium [sect. 10] titulum initio huius detectionis praetensum fuisse, eoque solo insignem illum Columbum Ianuensem primo navigasse. Et eiusdem tituli verba Victoriae ad litteram referens meminit Gregor. Lopez in l. 2. tit. 23. part. 2. glos. mag. colum. 3. & colum. 9. vers. Subdit etiam, & probare videtur Fr. Thom. a Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 2. cap. 8. pag. 54. inquiens, rationi consonum fuisse, ut Hispaniae Regibus a Roman. Pontificibus Indiae concederentur: Cum & illorum auspicijs, atque ope primum inventa utraque India sit, & navigationi Oceani opportunissima Hispania sit. Denique primi illi eam provinciam, & petiverunt, & studiose curarunt. Et ipsum Alexand. VI. huius concessionis diploma, quod (huc nimirum, ut apparet respiciens) saepe saepius repetit, has insulas & terras firmas ab alijs Christianis Principibus hactenus cognitas, repertas, & possessas non fuisse. Neque abest [sect. 11] eruditissimus P. Ferdinand. Rebellus lib. 18. de iustitia & iur. quaest. 23. sectio. 4. in princip. ubi agens de simili indagatione, & occupatione Indiarum Orientalium a Lusitaniae Regibus facta, eam iustam, & legitimam esse dicit: Vel ex iure ipso primae conquisitionis, primaeque occupationis non multo secus ac primi illi terrae habitatores, & occupatores in divisione terrae ius habebant ad maria, & provincias, quas indagabant, & primo occupabant; praesertim cum longe difficilior fuerit Lusitanis Oceani omnino antea clausi apertio, & complurium Barbararum gentium, Christo Domino hostium, debellatio. Idemque de eisdem Lusitanorum conquisitionibus agens novissime probat Seraphi. Freitas de iust. Imper. Asiat. capit. 3. adducens Pet. Nanium in epist. ad Damianum a Goes, quae habetur in princip. suae Hispan. 1. tom. histor. Hispan. pag. 1160. Vbi post alia sic habet: Denique Antipodum munera duplici ratione Hispanorum sunt, vel quod ipsi hunc Orbem invenerunt, vel quod soli inde omnia reportant in suas apothecas, &c. Quae omnia quanto magis valide, & secure procedant in hac Castellanorum Regum Novi Orbis detectione, conversione, & occupatione, nemo non videt. Potestque cum ipsis, & ultra ipsos non inefficaciter idem titulus confirmari ex vulgata illa iuris regula, qua docemur rerum [sect. 12] dominia a naturali possessione coepisse, l. 1. D. de acquir. posses. quae possessio illis, naturali etiam & gentium iure inspecto, tribuitur, qui primi insulas, [sect. 13] vel alias terras, aut res quasliber invenerint, & occupaverint, d.l. 1. de acquir. posses. l. 1. §. 1. & legib. sequentib. D. de acquir. rer. dom. §. ferae, & §. insula, inst. de rerum divis. cap. ius naturale, cap. ius gentium, ibi: Sedium occupatio. 1. distinct. l. 17. cum seq. tit. 28. part. 3. Et hunc esse [sect. 14] primum, & praecipuum rerum omnium acquirendarum modum, eleganter agnoscit Aristotel. lib. 1. Polit. Cicer. lib. 1. Offic. Quint. de clamat. 13. his verbis: Multa, [sect. 15] quae libera fuerant, transeunt in ius occupantium: &, [sect. 16] Quod omnibus nascitur, industriae praemium est. Et tradunt alia Balduin. & Vulteius in d. §. ferae, & in d. §. insula, Gifanius in d.l. 1. de acquirend. rer. dom. num. 13. Alexand. Turaminus lib. singul. de legib. 2. part. capit. 10. num. 27. Anton. Faber in Iurisp. Papinian. tit. 2. princip. 4. illat. 4. & Osualdus in Donello Enucleato lib. 4. cap. 7. & 8. Ideo autem diximus [sect. 17] invenerint, & occupaverint, quia solam inventionem non sufficere ad hunc naturalem quaerendi modum, nisi & occupatio accedat, tenet Bart. Alexand. Ias. Ripa, Romuleus, & alij in dict. l. 1. de acquir. poss. arg. eiusdem text. in ultim. verb. l. 3. §. Neratius, D. eod. & l. si Barsatorem, C. de fideiussor. reiecta sententia glos. quae contrarium existimavit in §. item Lapilli, & §. thesaurus, instit. de rer. divis. Inde inferentes [sect. 18] ad statuta, quae inventos cum armis puniri iubent, ut vere, cum eisdem captos, & apprehensos esse, requirere videantur. Quam doctrinam, etsi in dubium revocet Ias. in l. 1. §. haec verba, num. 7. ff. quod quisque iuris, & absolute reprehendat Cuiacius lib. 12. observat. capit. 38. sub aliquibus tamen distinctionibus caeteri magis communiter recipere solent, ut constabit ex Socino in d. § Neratius, Hippol. de Marsil. sing. 303. & ex plurimis alijs relatis per Anton. Gomez in l. 45. Tauri num. 48. Redin. de maiestat. Princip. verb. Armatam ex num. 193. Iul. Clar. & eius additionatore Baiardo recept. senten. §. fin. quaest. 82. statut 6. versic. Quaero, stat statutum, Tiber. Deciano lib. 8. criminal. cap. 4. n. 5. vers. Quid si fiat, Menoch. de arbitr. casu 394. num. 50. Bobadilla in Polit. lib. 4. cap. 5. num. 12. Flores de Mena in addition. ad Anton. Gamam decis. 167. Hieronym. Zevallos pract. commun. quaest. 651. & novissime Ludov. Rodolphino lib. 2. quaest. q. 34. Et est adeo verum, [sect. 19] insulas, maris invenientium & occupantium fieri, ut non solum insulae ipsae, sed etiam urbes, & oppida, quae in illis postea construuntur & aedificantur, propriae incolentium fiant, & ab omni iurisdictione, liberae maneant, ut de [sect. 20] Venetorum inclyta urbe, & sui semper iuris asserta Republica tradit Salicet. in l. 3. C. de naut. foeno. Coepola in tractat. de servit. rustic. tit. de mari, cap. 29. Ias. Ripa, & alij in l. si insulam, D. de verb. obligat. idem Ias. in l. ex hoc iure num. 26. D. de iust. & iur. & Pereg. de iure fisci lib. 8. num. 62. & 63. & Freitas d. tractat. de Imp. Asiat. cap. 10. num. 32. & seq. Licet alij doceant, [sect. 21] dominium quidem occupantibus quaeri, superioritatem vero & iurisdictionem huiusmodi locorum ad eum pertinere, qui in illo mari imperium habet. Mari [sect. 22] autem imperare videri, qui in continenti proxima imperat, ut argumento l. venditor, D. commun. praed. aperte scribit glos. in capit. ubi periculum, de elect. in 6. ubi Dominic. Angel. Aretin. in d. §. insula; arg. l. decernimus, C. de sacros. Eccles. Bart. in tractat. Tyberiadis, verb. Insula, Castrensis in l. insulae, D. de iudicijs, Felin. in cap. cum olim de except. Decius in cap. licet causam, de probation. Coepo la ubi sup. num. 14. Corneus cons. 322. vol. 1. & cons. 152. num. 1. vol. 4. Ant. Corset. in sing. verb. Iurisdictio, Hiero. de Monte in tract. finium regundor. c. 39. Angelus Matthaeatius de via & ratione iuris lib. 1. cap. 36. Pereg. de iure fisci lib. 8. num. 25. Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. cap. 46. n. 234. & novissime alios citans idem Borrel. in summa decis. tit. 41. de iurisd. & imp. num. 125. fol. 158. pag. 2. Dom. Ioan. Bapt. Valencuela cons. 100. num. 55. & Nos infra cap. 25. num. 70. Accedit his, quod secundum communem aliam eiusdem iuris gentium introductionem, [sect. 23] ea etiam quae ab hostibus bello capiuntur, propria capientium fiunt. d.l. 1. vers. Item capta, D. de acq. poss. l. naturalem 5. §. ult. l. transfugam 51. D. de acq. rer. dom. l. hostes 24. l. si quid in bello 28. ff. de captivis, §. item ea, quae ex hostibus, inst. de rerum divis cap. ius gentium, 1. distinct. l. 1. & per tot. tit. 26. part. 2. l. 20. tit. 28. par. 3. cum late traditis a D. Thom. 2. 2. quaestio. 40. artic. 1. & lib. 3. de regim. Princip. cap. 11. Sylvest. in summ. verb. bellum, Alphons. a Castro de iusta haeret. punit. lib. 2. capit. 14. Victor. in relat. de iure belli, num. 51. & sequentib. Covarru. in reg. peccatum 2. part. §. 9. & §. 11. num. 1. Menchaca lib. 1. de succes. creat. §. 1. num. 43. Alciato in 1. hostes num. 7. de verbor. signif. Vaconio lib. 1. declarat. iur. cap. 21. & lib. 2. cap. 35. Conano lib. 1. commentar. iur. cap. 3. num. 4. Anto. Concio lib. 1. disput. cap. 12. Romuleo in d.l. 1. de acq. posses. ex num. 23. eruditis. Petr. Faber. lib. 2. semest. cap. 3. & 4. Osualdo in Donel. Enucl. lib. 4. cap. 21. Cardin. Tusch. pract. concl. iur. tom. 1. verb. Bellum, conclus. 39. 40. & 41. Petr. Cenedo collectan. 59. ad Decretum, pag. 84. Camillo Borrello omnino videndo in tract. de praest. Reg. Cath. cap. 47. ex num. 135. Calist. Remirez de lege Regia, §. 26. num. 64. & novissime D. Melchior de Valencia illust. tract. iur. tract. 2. cap. 5. num. 24. & sequent. Qui bellorum originem & effectus satis erudite recenset, & se dignum Primariae Cathedrae Iuris Civilis in Salmanticensi schola Nomodidactem ostendit, in qua ego eundem olim auditorem habuisse, & exercuisse, non parum laetor & glorior, AEgid. Bened. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iur. tom. 1. cap. 1. per totum, & Seraph. Freitas de iusto Imp. Asiat. cap. 9. num. 11. Et ante omnes [sect. 24] docuit Plato lib. 1. de legib. Aristot. lib. 1. Polit. cap. 4. & 5. Thucydides lib. 5. Cyrus apud Xenoph. lib. 3. & Menalaus apud Libanium, quorum Graeca verba refert Balduin. in d. §. item ea, & Ioan. Borcholt. in §. servitus, inst. de iur. person. Vbi hac de causa bellicam artem secundum naturam acquisitivam esse inquiunt, & hanc legem omnibus hominibus esse communem, & ex iure gentium profectam, Cicer. d. lib. 1. offic. Vbi inter [sect. 25] praecipua rerum acquirendarum genera, post occupationem, victoriam numerat, & D. Ambros. lib. 1. de Abraham, cap. 3. Vbi inspecto etiam iure [sect. 26] Divino Genes. 14. ad illum pertinuisse ait res illorum Regum, quos bello superaverat, quamvis eas accipere noluisset, cuius sententia refertur in cap. dicat aliquis 23. quaestio. 5. Neque [sect. 27] abest Virgil. 9. AEneid. sic inquiens: Si vero capere Italiam sceptrisque potiri Contigerit victori, & praedae ducere sortem. Vnde [sect. 28] cum hae Occidentales & Meridionales regiones, non solum inventae & occupatae, sed in multis etiam partibus per bellum, iustis de causis illatum, ab Hispanis subiugatae fuerint, ut in capitibus sequentibus ostendemus, multo planius affirmare possumus, illarum possessionem, & mediante possessione dominium, iurisdictionem, & imperium communi omnium hominum iure Nostris Catholicis Regibus acquisitum fuisse. Nam [sect. 29] licet ipsi huiusmodi occupationibus, & militaribus expeditionibus personaliter non interfuerint, Christophorus tamen Columbus, & reliqui Duces, qui post illum ad has provinhcias navigarunt, veluti procuratores Regum Hispaniae erant, & eorum nomine acquisierunt, quidquid uspiam terrarum occuparunt, & debellarunt. d.l. 1. §. adipiscimur, D. de acq. poss. l. 1, C. eod. l. 1. C. per quas personas nob. acq. l. 3. §. cum igitur, D. de vi & vi armata, cum similib. Sub [sect. 30] his quippe pactis, & conditionibus ad eas inquirendas semper missi sunt, ut refert Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 10. capit. 1. & 2. & decad. 2. lib. 3. cap. 11. pag. 99. & constat ex plurimis schedulis, mandatis & instructionibus Regijs, quae habentur in tomo 4. ex pag. 236. Et ita [sect. 31] ipsi Duces protestari solebant, ubi primum easdem provincias ingrediebantur, sequentes eiusdem Columbi exemplum, qui simulatque in primam Novi Orbis insulam Guanahani dictam excendit, deiecta arbore, Crucem ex ea factam in nomine D. Iesu Christi crucisixi in littore statuit, eique debitas pro tanto benesicio gratias agens, illius Novi mundi ius, ac possessionem Regum Catholicorum nomine coram tabellione publico cepit, cuius actus, formam, & aliorum similium tradunt Pet. Martyr in decad. 1. Hieron. Benzon. & eius additionator lib. 1. histor. Americae cap. 7. Ant. de Herrera in histor gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 12. & alibi passim. In quo, ut in alijs, magnam Hispanorum erga suos Reges fidelitatem merito extollit idem Herrera decad. 4. pag. 114. Vnde mirum non est, si haec omnia Regali iuri Nostrorum Principum cesserint, [sect. 32] quia fecisse non tam videntur, qui iussis parent, quam qui iubent, & alicuius expeditionis faciendae auctores sunt, l. qui mandat. l. cum iussu, D. de solution. l. 1. §. penult. & fin. D. de legat. 1. l. 1. §. deiecisse, D. de ijs qui deiec. l. unum ex familia 72. §. si de Falcidia, D. de legat. 2. cap. qui facit per alium 72. de regul. iur. in 6. cum alijs, quae notanter congerit Menchaca in praefat. controvers. illust. num. 112. Petr. Pechius in d. capit. qui facit, & Marian. Socin. cons. 135. lib. 2. Vbi ex hoc concludit, valere [sect. 33] dictum testis dicentis, Titium ligna amputasse, etiamsi ipse Titius per se hoc non fecerit, sed per alium. Praeter quam quod, ut isthaec omnia desicerent, Regali iure, quod Nostri potentissimi Reges in vassallos utuntur, idem consqui possent. Certissimum namque [sect. 34] est ad Reges, & eorum fiscum ac Demanium pertinere provincias, populos, arces, agros, & terminos, qui a subditis sibi hominibus occupantur, vel militari manu acquiruntur, etiamsi ipsi subditi id proprijs expensis effecerint, [sect. 35] mobilibus duntaxat, & semoventibus bonis sub militum occupantium iure manentibus, ut eleganter docet Pompon. 1. C. in [sect. 36] l. si captivus 20. §. expulsis, ibi: Publicatur enim ille ager, qui ex hostibus captus sit, D. de capt. & postlimin. revers. l. penult. D. ad leg. Iul. pecul. tradit glos. per tex. ibi in l. Divus 31. D. de iure fisci, l. 20. tit. 18. part. 3. l. 28. tit. 26. part. 2. ubi Gregor. Lopez. d. cap. dicat aliquis 23. q. 5. cap. ius militare 1. distinct. Bart in l. si quid in bello, D. de capt. idem Bart. Alexan. Ias. & Romuleus num. 25. in d.l. 1. de acquir. poss. Martin. Laudens. in tract. de bello. §. 4. Roderic. Suarez alleg. 7. a num. 13. Menchaca de succes. 1. part. lib. 2. §. 17. num. 13. Valascus de iure emphyteut. q. 8. ex num. 38. Camill. Borrel. d. cap. 47. n. 139. & est communis Theolog. secundum Victoriam, & alios sup. Petr. Navarram, qui plures allegat in tract. de restit. lib. 2. capit. 3. num. 287. Armillam in §. bellum num. 23. Greg. de Valencia tom. 3. disputat. 3. q. 16. de bello, puncto 3. col. 701. versic. Quarta propositio, & Iuristarum secundum Covarru. in d. reg. peccatum, 2. par. §. 11. num. 6. Avendan. de exequen. mand. 1. part. cap. 4. num. 2. Azeved. in l. 20. tit. 4. lib. 6. Recopil. Vaconium. d. cap. 35. Pet. Fabr. d. lib. 2. semest. cap. 4. & Ant. Pichard. in §. quod si fugerit, num. 10. instit. de empt. & vendit. Quinimo [sect. 37] & quamlibet praedam, etiam rei mobilis, vel semoventis in ipso praelio non captam, sed exitu belli postea occupatam, publicari solere, & in fiscum redigi, aliquibus exemplis ostendit Agellius lib. 7. noct. Atticar. cap. 4. & lib. 13. cap. 24. Et ea [sect. 38] etiam, quae in ipso belli conflictu capiuntur, non aliter capientium fieri quam si ante Principem, vel Ducem exercitus afferantur, ut is ea secundum virtutes, & merita militum inter illos distribuat, communis est omnium Doctorum assertio post Bartolum in d.l. si quid in bello, ut testatur Balduin. in d. §. item ea, num. 7. & 8. Pet. Bellinus in tract. de re milit. par. 2. cap. 12. & 18. Romuleus in d.l. 1. de acq. poss. n. 26. licet ipse solus ab ea discedere tentet. Et iure nostro aperte deciditur in d.l. 4. 5. & sequent. tit. 26. part. 2. Vbi [sect. 39] varij praedarum partiendarum modi connumerantur, de quibus solita eruditione fuse agit Per. Faber. d. lib. 2. Semestr. cap. 3. & 4 Pet. Gregor. lib. 2. Syntagm. cap. 4. num. 6. Pat. Suarez in tract. de Charit. disput. 13. sect. 7. num. 2. & 7. AEgid. Benedict. d.l. ex hoc iure capit. 1. num. 9. & seqq. Osualdus in Donello Enucleat. lib. 4. cap. 21. & Melchior de Valencia dict. cap. 5. num. 25. & seqq. Ad supremum [sect. 40] autem Principem ultra immobilia, de quibus iam diximus, quinta quoque pars aliarum praedarum moventium & semoventium pertinet, ut in praedictis legibus Partitae dispositum est, & in l. 20. tit. 4. lib. 6. novae Recopil. Quae pars [sect. 41] adeo ad Imperij dignitatem spectat, ut inter Regalia computetur, & a Principe in perpetuum [sect. 42] alienari non possit, ut cavetur in d.l. 4. part. ubi Gregor. verb. Non lo podrian fazer, & in d. l. 20. recopil. Palac. Rubeus in repetit. cap. per vestras notab. 2. versic. Sed est pulchra dubitatio, num. 43. Rolandus a Valle cons. 1. num. 101. vol. 2. & Ioan. Garcia de nobilit. glos. 1. §. 1. num. 21. Ex quibus videmus [sect. 43] omnia fere mundi Regna & Imperia bellorum quidem eventibus parta, & ex alijs gentibus, & dominis ad alios translata. Quod Tertul. in Apolog. relatus ab Hotma. lib. sing. qq. illust. cap. 1. adeo verum esse existimavit, ut scribat, se arbitrari, Regnum omne, vel Imperium armis quaeri, & victorijs propagari. Et idem tradit Thucydides lib. 1. ubi Principatibus Graecorum hoc initium attribuit & Cicer. lib. 3. Rhetor. c. 3. Vbi ait, [sect. 44] Romanos partim ense partim consensu potentiam adquisijsse, & idem generaliter de reliquis Regnis, & insignibus illis quatuor Orbis Monarchijs docet D. August. lib. 4. de Civit. Dei, cap. 6. Claudian. Panaegyrico 3. ad Stiliconem, his versibus: Sic male sublimes fregit Spartanus Athenas Atque idem Thebis cecidit, Sic Medus ademit Assyrio, Medoque tulit moderamina Perses, Subiecit Persem Macedo, Cessurus & ipse Romanis, &c. Et innumera [sect. 45] exempla ex Divinis & humanis antiquis, & recentibus omnium gentium historijs petita refert Theat. vitae human. vol. 11. lib. 4. ex pag. 2597. Oldrad. cons. 68. Tiraq. de primog. q. 17. opin. 4. num. 25. Castaldus in tract. de Imperat. q. 4. n. 3. Pacianus de probat. vol. 2. cap. 35. num. 53. Metienc. in Dialog. Relat. 2. part. cap. 4. ex num. 2. Balduin. in § item ea, inst. de rer. divis. ubi hac de causa concludit, [sect. 46] Regnorum iam diu constitutorum initia repeti non debere, Simon Maiol. 3. tom. dier. Canicul. colloq. 2. de bellorum eventib. ex pag. 333. & tom. 4. colloq. 4. de orig. societ. humanae ex pag. 252. & novissime alios referens Hieron. Zevallos in tract. de cognitio. per viam violent. gloss. 18. ex num. 88. & Doct. Melchior de Valenc. d. tract. 2. cap. 5. num. 9. & sequentib. Vnde quidam in ea opinione fuerunt, ut [sect. 47] quemadmodum necessaria naturae lege in taurorum, aprorum, gallinaceorum caeterarumque animantium genere, quae corporis robore, atque audacia alias sui generis vincit, & excellit, eas huc illuc ducit, ipsaeque velut imperium habenti obsequuntur, & parent: sic etiam inter homines is potissimum imperet, regatque caeteros, qui corporis, animique robore praestantissimus ac valentissimus esse videatur. Id quod his omnino verbis a Polybio vetustissimo, & gravissimo auctore Graece traditur in initio lib. 6. & Brennus Gallorum Rex ferociter Romanis respondit apud Livium lib. 5. & Plutarch. in Camillo, & Tencterorum legati apud Tacit. libro 20. Annal. & Ioseph. Ierosolymitanis deditionem suadens lib. 5. de bello Iudai. capit. 26. & Aristid. in pluribus locis, quae solita eruditione congessit Pet. Fab. lib. 2. Semestr. Cap. 2. pag. 25. & 26. & lib. 3. cap. 14. in princip. pag. 191. Sed licet praedictae iuris regulae, & auctorum sententiae, ita generaliter sumptae verissimae sint, & titulum, de quo agimus, sufficienter probare, & fulcire videantur: Nos tamen, qui illud tantum [sect. 48] iustum, & legitimum iudicamus, quod iure, legibus & ratione ex omni sui parte subsistit, l. quemadmodum 7. C. de agric. & cens. lib. 11. l. legitima, D. de pactis, l. nec ex Praetorio, D. de reg. iur. Cassiod. lib. 9. epis. 2. nullatenus volumus, huius Novi Orbis imperium ob solam acquisitionem bellicam, de qua ultimo loco tractavimus, Regibus nostris asserere, nisi prius eadem bella iuste, & legitime Indis inferri potuisse probaverimus; quod argumentum in tota huius libri disputatione prosequimur. Etenim [sect. 49] licet damnemus & explodamus, ut re ipsa damnamus & explodimus Manichaeorum haeresim, a Lutheranis renovatam, qui ob nullam causam bellum etiam adversus Turcas, haereticos, & alios Fidei hostes inferre licere afsirmarunt, quam evidentibus rationibus, & testimonijs convincunt Alsons. a Castro lib. 3. advers. haereses, verb. Bellum, Sebast. Medices in sum. omn. haeres. 1. p. eod. verb. Lanzelot. Conrad. in templo omn. iud. lib. 1. §. 4. verb. Infidelibus, Ant. Rubeus lib. 2. assert. Cathol. advers. Erasm. errore 2. Gregor. de Valencia, qui latissime, & elegantissime loquitur, 3. tom. disp. 3. quaest. 16. punct. 1. Iulius Ferret. in integ. tract. de iust. & iniust. belli, Thom. Boz. de sign. Eccl. lib. 17. cap. 7. Suar. tract. de charitat. disput. 13. sect. 1. Cam l. Borrel. de praestan. Reg. Cathol. cap. 32. num. 113. cum multis sequentibus, Pat. Lorea in 2. 2. D. Thom. sect. 3. disp. 52. num. 8. & plures alij statim citandi, & relati a Cenedo in. d. Collectanea 59. super Decretum, & a Ioan. Baptist. Valencuela in discurs. stat & bell. 2. p. consider. 3. ex num. 16. & in Monitorio contra Venetos, 7. part. num. 56. & seqq. & a Nobis infra hoc lib. cap. 19. num. 37. & Freitas d. tract. de Imp. Asiat. cap. 9. n. 10. Recte [sect. 50] tamen, & certe affirmare possumus, & debemus, regulam illam iuris, quae statuit, ex communi & naturali omnium gentium lege & introductione bella originem, & approbationem habuisse, & ut ea, quae in illis ab hostibus capiuntur, victoribus cedant, de bellis utique iustis, & legitime indictis accipiendam esse. Bella etenim [sect. 51] iniusta, & innocentibus atque immerentibus per solam violentiam, aut cupiditatem illata, nullo modo ius Divinum, Gentium, vel Civile approbavit, neque dominium, aut imperium aliquod legitimum inducere possunt, sed potius magna latrocinia reputari debent, & restituendi necessitatem important, ut latissime probant, & resolvunt Theologi omnes post D. Thom. in 2. 2. q. 10. art. 8. Lucas de Pena in l. un. C. ut arm. usus, lib. 11. Petr. Malferit. apud Mandell. cons. 769. num. 13. cum sequentib. vol. 2. Alfons. a Castro de iust. haeret. punit. lib. 2. cap. 14. per totum, Victoria in relect. de iure belli, Banez 2. 2. q. 4. art. 1. Covarr. in. d. reg. peccatum. §. 10. n. 3. Lanzelot. d. lib. 1. §. 3. verb. Bellum, Petr. Navarr. de ressitut. 1. part. lib. 2. cap. 3. num. 258. Gregor. de Valencia ubi sup. punct. 2. per totum, Balth. Ayala de iure & offic. belli, lib. 1. cap. 2. reliqui Auctores, qui de bello scripserunt in tract. Doct. tom. Borrel. d. cap. 32. ex num. 38. Cuiacius in l. ut vim, D. de iust. & iure, Molin. in eod. tract. disput. 99. & sequentib. Lorca d. disp. 52. Cenedo d. collectan. 59. Gabr. Vazq. in 1. 2. distinct. 64. cap. 3. Cardin. Tuschuspract. conclus. iur. tom. 1. verb. Bellum, concl. 34. & 35. Ioan. Bapt. Valencuela in monit. contra Venetos, 7. part. n. 60. 61. 65. 120. & seqq. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 3. colloq. 2. de bellor. event, ex pag. 359. Hieronym. Campanil. in diversorio iuris Canon. rub. 11. cap. 24. num. 11. & novissime plures alios recensens Zevall. in commun. opin. tom. 4. q. ult. ex num. 117. & Calist. Remirez in tract. de lege Regia §. 30. num. 55. & P. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Christ. lib. 2. cap. 35. pag. 369. & seqq. & D. Melchor de Valenc. d. cap. 5. num. 13. & 14. Quapropter [sect. 52] Vlpian. in. d.l. ut vim, ita demum bella probare videtur, si iniurias & damna, quae nobis inferuntur, propulsent, vel illatas vindicent, & resartiant. Et idem docent [sect. 53] Pontifices in cap. dispar. 23. q. 8. cap. militare 23. q. 1. ubi eam intentionem in bellis desiderant, ut ad malum vitandum, & bonum promovendum irrogentur; quod mire convenit sententiae [sect. 54] D. Isidor. lib. 18. Etymol. cap. 1. ubi bellum iustum definit: Quod ex edicto geritur de rebus repetendis, aut propulsandorum hominum causa: & D. Aug. lib. 6. quaest. q. 10. [sect. 55] relati in cap. Dominus 23. q. 2. ubi sic ait: Iusta autem bella diffiniri solent, quae ulciscuntur iniurias, si qua gens, vel civitas, quae bello petenda est, vel vindicare neglexerit, quod a suis improbe factum est, vel reddere quod per iniurias ablatum est. & lib. 22. cont. Faust. Adversus iniuriam resistentium gerenda ipsa bella suscipiuntur a bonis, sive Deo, sive aliquo legitimo Imperio iubente. Et non minus vere, & [sect. 56]eleganter idem D. August. lib. 4. de Civitat. Dei, cap. 6. reprehendens Alexandri Magni insatiabilem imperij sui propagandi cupiditatem, & bella, quibus iniuste totum Orbem hac sola consideratione vexabat, sic inquit: Inferre enim bella finitimis, & inde in caetera procedere, & populos sibi non molestos, sola Regni cupiditate conterere, & subdere, quid aliud, quam grande latrocinium, nominandum est? Et postea illud vulgatum Pyratae dictum commemorat, qui coram eodem Alexandro adductus, cum interrogaretur, qua de causa mare infestaret? respondit: Quid tibi Orbem terrarum habes infestum? sed quia ego exiguo navigio facio, latro vocor; tu autem, qui magna classe id facis, Imperator, quod & narrat Policrat. lib. 4 in princip. & Palac. Rub. de obten. Navarrae in fine prooemij. Quam sententiam mutare potuit D. August. [sect. 57] ex verb. Herodot. lib. 3. ubi similiter ait: Qui iustus est, non alienam regionem affectat, sed sua est contentus; nec homines, a quibus nihil lacessitus est, in servitutem redigit. Neque longe est [sect. 58] Seneca lib. 1. de benesic. cap. 13. ubi de eodem Alexandro loquens, sic habet: At hic a pueritia latro, gentiumque vastator, tam hostium pernicies, quam amicorum; qui summum bonorum duceret terrori esse cunctis mortalibus. Vbi melius esset, ut legamus, vel saltem intelligamus: Tam amicorum pernicies, quam hostium, iuxta animadversionem Petr. Fabri lib. 1. Semestr. cap. 23. pag. 152. Eaque propter praedonis iudicium & infamiam numquam effugiet, ut recte observat Noster Matthaeus Lopez Bravo in terso illo, & eleganti tractatulo, quem de Rege & regendi ratione conscripsit lib. 1. fol. 7. ubi adducit illud Poetae: Illic Pellaei proles vesana Philippi Foelix praedo iacet terrarum, vindice fato Raptus, sacratis totum spargenda per Orbem Membra viri posuere adytis. Et conducit elegans oratio, quam Cineas [sect. 59] ille, magni ingenij, & eloquentiae vir, apud Pyrrhum habuit, eum a bellis dissuadere intendens, quibus nullo iure, aut bono, sed sola inanis gloriae voluptate Italiam primo, mox Siciliam, ac deinde totam Africam bello sibi subijcere conabatur, ut resert Plutarc. in vita eiusdem Pyrrhi, & ex nostris Borrell. dict. cap. 32. numero 87. Et illud [sect. 60] Antigoni Macedonum Ducis, de quo apud eundem Plutarch. lib. 4. apophthegm. qui Sophisae cuidam librum de iustitia scriptum prorrigenti: Desipis, inquit, qui cum me videas alienas urbes armis vexantem, tamen apud me de iustitia disseris. Sentiens, nimirum illos, qui bellum inferunt, nec posse, nec velle tueri iustitiae leges; prout etiam ex Nostris observat Menchaca libro 1. controvers. illustr. cap. 10. n. 6. & seqq. unde Sallust. in Catil. lib. 1. hoc vitium notans eleganter dixisse videtur: Libidinem dominandi causam belli habent & maximam gloriam in maximo imperio putant sua retinere privatae domus, de alienis certare Regiam laudem esse. Qvod vero [sect. 61] spectat ad aliam rationem primo loco a nobis supra relatam, & exornatam, inventionis scilicet, & occupationis istarum regionum, qua mediante legitimum earum Imperium, quidam Nostris Regibus tribuunt, parum quoque sufficiens M. Victoriae, & Greg. Lopez esse videtur; eo quod illa iuris communis [sect. 62] & naturalis regula, quae dominium rerum omnium primis inventoribus, & occupatoribus praebet, de rebus quidem, & insulis, aut provincijs desertis intelligenda est, & quae antea in aliorum hominum potestatem, & possessionem neutiquam pervenissent, ut constat ex d.l. 1. D. de acq. rer. dom. cum similib. sup. relatis, & ex d. §. ferae, inst. de rer. divis. ibi: Quod enim ante nullis est, id naturali ratione occupanti conceditur: quod in his [sect. 63] Novi Orbis insulis, & regionibus practicari non potuit, quae desertae non erant, sed ut plurimum Barbaris istis habitatoribus plenae, & ab illis, primo quam a nostris, inventae, occupatae, cultae, & possessae. Qui ob hoc [sect. 64] verum, & proprium earum dominium acquisijsse censendi erant, cum iam inde a primis Mundi temporibus, Deo ita disponente, eis in sortem obtigissent. Quapropter dicere non possumus, eas in nullius bonis esse, vel Nostrorum Regum dominationem hoc dumtaxat titulo secure defendere, non magis, quam [sect. 65] si ipsi Indi nos, & Regna nostra invenissent, & occupassent. Ius enim naturale, [sect. 66] & gentium omnibus hominibus, & nationibus commune est, & aequaliter inter omnes observari & conservari iubetur, [sect. 67] l. 1. §. ius naturale, & §. ius gentium cum sequentib. D. de iust. & iur. l. quod attinet 32. D. de reg. iur. ibi: Quia quod ad ius naturale attinet, omnes homines aequales sunt, l. hos accusare 12. §. penult. ibi: Sed cum natura communis est, similiter & in eos animadvertitur, D. de accusationib. capite ius naturale, 1. distinctione. Qua de causa [sect. 68] ius istud ab Isocrate, Seneca, Apuleio, Lactantio, & alijs bonis Auctoribus, quorum verba late refert Petr. Faber. lib. 2. Semest. cap. 7. in fin. passim appellatur: Communis omnium hominum lex, commune ius totius generis humani, & commune ius humanitatis. Et ex [sect. 69] hoc iure separationem gentium, provinciarum, Regnorum, atque urbium occupationem & conditionem, dominiorumque introductionem & divisionem initium habuisse, certissimum est, rerum usu, & humanis necessitatibus ita exigentibus, quae colluvionem multorum in unum locum coactam ferre non poterant, neque eorundem bonorum communionem, quae [sect. 70] semper rixas, & discordias producere solet, ut constat ex [sect. 71] divisione urbium, & possessionum facta per Cain ante diluvium, & per Nembroth post diluvium, quae habetur Genes. 4. & 10. & ex alia, quae intercessit inter Abraham & Lot, Genes. 13. & ex traditis a Beroso lib. 4. de florib. Chald. Ioseph. lib. 4. antiquit. D. Aug. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 17. Tertul. lib. de pallio, cap. 2. Pineda in Monarch. Eccles. lib. 1. cap. 11. §. 3. fol. 37. & ex nostris Iuriscons. [sect. 72] in l. ex hoc iure, D. de iustit. & iur. ubi novissimus AEgid. Benedict. 1. tom. cap. 3. ex n. 5. §. us autem, inst. de iur. natur. cap. ius naturale, & cap. ius gentium, 1. distinct. iuncta [sect. 73]. l. cum pater 69. §. dulcissimis, D. de legat. 11. ibi: Cum discordijs propinquorum sedandis prospexerit, quas materia communionis solet excitare, & alijs, quae circa hoc congerit Tiraq. de primogen. q. 4. num. 27. Roxas in epit. success. cap. 5. num. 37. Hieron. Savaro in notis ad Sidon. Apollinar. pag. 223. & Castel. de Bobadilla in Polit. lib. 1. cap. 1. num. 19. Idemque observat, & ex professo disserit [sect. 74] Aristot. lib. 1. Polit. cap. 1. & 2. & lib. 2. c. 3. lib. 3. cap. 11. & lib. 5. cap. 10. & ex Theologis, D. Thom. in 1. 2. q. 95. art. 4. & lib. 1. de Regimin. Princip. cap. 1. & in 2. 2. q. 66. art. 2. ubi Caiet. & alij, Soto lib. 4. de iust. & iur. q. 3. art. 1. concl. 3. Molin. in eod. tract. disp. 20. P. Ferdin. Rebell. de oblig. iust. lib. 1. q. 2. sect. 4. pag. 12. P. Ioan. Salas de legibus, dip. 2. sect. 3. P. Fr. Ioan. Marq. in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 12. & 13. & alij plures relati per Greg. Sayrum in Clavi Regia, lib. 9. cap. 8. num. 15. Ex iuris interpretibus, Bart. n. 9. Ias. 14. & eleganter Cuiacius, & alij antiquiores, & recentiores in. d.l. ex hoc iure, Innocent. in capit. quod super, de voto, Bald. in l. in rebus, C. de iure dot. Alex. in l. cum haeredes, De. de acq. poss. Romuleus in l. 1. n. 16. eod. tit. Felin. n. 49. Decius n. 122. Beroi. 145. in cap. quae in Ecclesiarum de constit. Greg. Lop. in l. 2. tit. 1. p. 2. gloss. 6. Hieron. de Monte de finib. regund. cap. 3. & 4. Tiraq. d.q. 4. n. 27. Navarr. in cap. novit de iudicijs, notab. 3. n. 150. cum seqq. elegantissime Franc. Conanus lib. 1. comment. cap. 5. 6. & 12. Pinel. in rub. C. de rescinden. vend. 1. p. cap. 1. n. 16. & cap. 2. n. 4. Menchaca in praefat. controvers. illust. num. 105. & cap. 1. n. 25. Alvar. Valasc. de iure emphyt. 1. p.q. 3. num. 4. Pet. Greg. lib. 1. de Repub. cap. 2. Molin. de primog. lib. 2. cap. 7. n. 29. Menoch. cons. 1. n. 396. & cons. 181. n. 54. & de praesumpt. lib. 3. praesumpt. 10. a num. 12. Carol. Tapia in rub. de constit. Prinicip. a n. 50. Bobadilla in Polit. d. lib. 1. cap. 1. n. 4. & sequent. & n. 19. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 4. colloq. 4. pag. 255. & novissime Calist. Remirez intract. de lege Regia, §. 30. n. 17. & 19. & in nostrae quaestionis terminis Episc. Chiapensis in tract. comprobat. sump. dominj Indiarum, fol. 39. & sequent. M. Victoria d. relect. 1. de Ind. insulanis ex n. 4. & n. 29. vers. Et ideo alius titulus, Greg. Lop. in. d.l. 2. tit. 23. p. 2. Hieron. Zevall. in pract. commun. to. 4. q. fin. ex n. 19. & Ant. Scappus lib. 2. de iur. non script. cap. 2. Vbi disputat, an haec dominiorum divisio etiam infidelibus sit servanda? Quod si quis [sect. 75] altiorem, & antiquiorem originem dictae divisionis provinciarum, & dominiorum sumere velit, eam non solum naturali hominum iure, sed Divino potius constitutam, & inductam existimans, ut ex Genes. cap. 1. Ecclesiast. cap. 17. Sapient. cap. 9. & alijs sacrae Scripturae locis novissime praeter alios probare conatur D. Marta in tractat. de iurisdict. 1. par. cap. 1. & ante eum Episcop. Chiapens. in d. tract. comprobat. fol. 41. & sequent. Quibus alludit fabula [sect. 76] illa Platon. in lib. Sophistae, dum tradit, quod cum fatale tempus generationis hominum advenisset, Dij, qui eos ex igni, terraque finxerunt, Promethaeo, Epimethaeoque mandarunt, ut suas cuique generationi provincias, urbesque distribueret. Hoc [sect. 77] divinum ius multo magis innumerabile, & invariabile est, & omnibus, & ab omnibus aequaliter observandum, cap. sunt quidam 25. q. 1. cap. 1. dict. 5. cap. quae contra mores, distinct. 8. cap. iubemus 16. q. 3. cap. celebritatem, de consecr. distin. 3. §. sed naturalia, inst. de iur. natur. cum alijs, quae tradunt Doctores ibid. Claud. Prat. lib. 3. gons. gen. iur. tit. 2. cap. 1. pag. 158. Pat. Suar. de legib. 2. cap. 13. & P. Salas in eod. tract. disp. 5. sect. 7. ex pag. 81. Atque adeo terras, quas infideles isti Divina providentia sortiti sunt, eis auferre non debuimus: sed potius [sect. 78] secundum praecepta eijsdem Divini iuris liberas, & salvas relinquere, iuxta illud Exod. 20. & Deuteron. 5: Non furtum facies, non concupisces domum, aut agrum proximi tui, nec desiderabis uxorem eius, non servum, non ancillam, non bovem, non asinum, nec omnia quae illius sunt. Cui conveniunt alia sacrae Scripturae, & sanctorum Patrum testimonia a Gratiano congesta in causa 14. q. 5. & 6. & verba Cassiodori lib. 9. epist. 3. ubi ait: [sect. 79] Aurum per bella quaerere, nefas est, per maria periculum, per familiaritates opprobrium; in sua vero natura honesta sunt lucra, per quae nemo laeditur, bona bene quaeruntur quando de nullo domino abrogantur. Sed quamvis [sect. 80] superior inventionis, & occupationis titulus per se sumptus, parum, ut diximus, prodesse videatur, quoad illas Indiarum provincias, & regiones, quae tunc, cum ab Hispanis detectae, & occupatae sunt, certos Reges, & dominos habuerunt. Cum tamen in [sect. 81] lato hoc, & immenso terrarum spatio, quod eorundem Hispanorum labore, & industria repertum, & perlustratum est, multa loca inhabitata essent, ad quae vel Indi ipsi nondum pervenerant, vel deserta & inculta reliquerant, ut passim quotidianis experimentis cognoscimus, & narrant auctores, qui de eisdem provincijs scribunt: Affirmandum utique est, saltem quoad haec praefatum titulum, utilem & legitimum esse, ut idem [sect. 82] Mag. Victoria concludit in relect. 2. de Indis, circa finem, dum ait: Item multa etiam sunt, quae ipsi pro desertis habent, vel sunt communia omnibus volentibus occupare, & Pat. Molin. de iust. & iur. tract. 2. disp. 34. col. 165. & 168. ubi de Lusitanorum navigationibus agens, ait: [sect. 83] eos anno 1446. reperisse insulas Viridis Promontorij, quas veteres Hesperides appellarunt, easque vacuas invenisse, & colere, atque habitare coepisse: Quo fit, inquit, ut gentium iure Lusitanorum dominio, tanquam primo occupantium legitime accesserint. Et ann. 1473 suis navigationibus progredientes reperisse sub libea AEquinoctiali insulam D. Thomae similiter vacuam: Quam colere, & inhabitare, gentiumque iure tanquam primo occupantium legitime possidere coeperunt. Idem quoque tradit, [sect. 84] & illustrat Thom. Boz. de sign. Eccl. Dei, lib. 20. cap. 7. sig. 88. pag. 338. ubi inter alia argumenta, quibus Ecclesiam Dei excellere probat, illud urgentissimum esse inquit, quod per eius alumnos, ac studiosos innumera terrarum spatia prius deserta, inculta, & horrentia, quae ferarum potius erant cubilia, quam sedes hominum, perlustrata, & occupata fuerint, & castris, urbibusque aedificatis ornata, & omni agriculturae ratione exculta. Viderique Deum iter Catholicis ostendere, ut quas ipse terras habitabiles effecit, ipsi habitationibus repleant. Et ad hoc probandum, post enumeratas alias regiones, luculentissima huius veritatis exempla relucere inquit, [sect. 85] in insulis Tertiarijs, Canarijs, Capitis Viridis, & in latissimis etiam regionibus Indiarum, sive Orientem, sive Occidentem, Solem vel Austrum, Boreamve spectantibus. Sicque [sect. 86] impletum fuisse illud Isai. 58: Et aedificabuntur in te deserta saeculorum, fundamenta generationis & generationis suscitabis: & cap. 32: Erit desertum in charmel, & charmel in saltum reputabitur, & habitabit in solitudine iudicium, & iustitia in charmel sedebit: & cap. 35: Laetabitur deserta, & invia, & exultabit solitudo, & storebit quasi lilium. Germinans germinabit, & exultabit laetabunda, & laudans: Gloris Libani data est ei, decor Carmeli, & Saron. In cuius verissimae doctrinae comprobationem, ultra praedictos Auctores, & ea, quae generalier de iure primae inventionis, & occupationis supra retulimus, [sect. 87] expendi potest magis specialiter reg. tex. in. d. §. ferae, inst. de rer. divis. ubi Balduin. quaerit, an eadem semper manserit libertas occupandi loca deserta, & inculta, cuiusmodi passim multa sunt? & subdit: [sect. 88] Et ego quidem crediderim, & adhuc esse debere industriae praemia, ut fiant occupantis, & excolentis, idque Reipub. utilius est. Quibus adstipulatur, quod notanter insinuat Bartol. in l. rem quae nobis, num. 4. D. de acquit. poss & in l. si duo, in fine princ. D. uti possid. nimirum, sundos, [sect. 89] qui nunquam apparent fuisse culti, praesumi debere, in nullius bonis fuisse, & sic primo occupanti concedi. Quam doctrinam sequitur Ias. ibidem num 32. Bald. in rub. de praescript. col. 3. & eius auctoritate motus tenuit magis notabiliter Aretin. in l. 1. in princ. 2. notab. D. de acq. poss. Quod [sect. 90] etiam si res immobiles sint intra territorium vel districtum alicuius civitatis, vel Regni, si tamen non extat memoria, quod praedicta bona fuerint per aliquem culta, & occupata, non dicentur esse populi, vel Principis, sed potius in nullius bonis esse iudicabantur, & sic primo occupanti concedentur. Atque ita dicit se consuluisse in causa Episcopi Mantuani, & de hac doctrina multum gloriatur, in. d.l. rem, quae nobis, & in cons. 15. incip. Reverendis. Domine. Quae tamen in specie ab eo proposita, & generaliter accepta, falsa quidem videtur, & ideo semper in praxi damnatur, ut resolvunt Paul. Castrens. & Bart. Socin. in. d.l. 1. ex num. 17. idem Crastrens. cons. 259. in causa quae vertitur, idem Socin. cons. 89. & cons. 127. Quia [sect. 91] ex antiqua possessione, vel concessione territorij, vel castri, quidquid intra illius fines includitur, ad Principem, vel urbem, cuius est castrum, pertinere videtur, ut colligitur ex l. aede sacra, §. sin. D. de contrahend. empt. Ioan. Fab. in l. cunctos populos, C. de sacros. Eccles. Bald. in rub. C. de contrah. empt. vers. 22. quaero, Corneo cons. 247. vol. 2. Oldrad. cons. 121. Chassan. in consuetud. Burg. rub. 9. §. 4. Gregor. Lop. in l. 7. tit. 20. p. 3. Avendan. de exequend. mand 1. p. cap. 4. num. 4. & 5. Bobadill. in Polit. lib. 2. cap. 16. n. 52. & 53. & latissime Mieres de maiorat. 4. p.q. 20. ex n. 48. ubi practicabiliter docent, quod [sect. 92] si civitas, aut villa, vel dominus vassallorum non habet territorium specialiter designatum, omnes terrae, sive sint zerbidae & incultae, sive montuosae ad Regem in dubio spectabunt, quas Hispano vocabulo, Realengas, nominare solemus: & in eis Reges [sect. 93] suam intentionem fundatam habere videntur. Quod & [sect. 94] apud antiquos obtinuisse non male conijcere possumus ex Herodiano in vita Imp. AElij Pertinacis, ubi refert, eum quidquid in Italia, aut usquam gentium inculti soli esset, permisisse occumpantibus, colentibusque donata singulari beneficio immunitate decem annorum. Et ex Appian. Alexand. lib. 1. cum scribit, [sect. 95] decimam partem fructuum Reip. solitam pendi pro vectigali eorum agrorum, qui deserti ad culturam redigerentur. Plane [sect. 96] si huiusmodi terras a Regibus, civitatibus, vel alijs inferioribus dominis omnino derelictas fuisse, probari posset: tunc absque dubio dicendum esset, libere & secure occupantibus cedere. Qui enim res suas [sect. 97] deserit, aut pro derelicto habet, donare videtur: ideoque continuo occupantium fiunt, l. 1. D. pro derelict. eisdem quippe [sect. 98] modis nostrae esse desinunt, quibus adquiruntur, l. 2. & 4. §. hoc amplius, l. quicunque & l. qua ratione, §. ult. D. de adq. rer. dom. §. pen. & ult. inst. de rer. divis. l. quemadmodum, §. 1. D. de noxal. action. l. quod servus, ubi Bartol. D. de stipul. servor l. 36. tit. 5. p. 1. l. 49. tit. 28. p. 3. ubi Gregor. Lop. & in l. 26. tit. 31. p. 3. verb. Poblassen, Rip. in. d.l. rem quae nobis, num. 37. Aymo Parmens. in tract. de iure alluvion. lib. 1. cap. 6. num. 9. Petr. Greg. lib. 20. Syntag. cap. 2. n. 3. Petr. Gilkenius in tract. de praescript. 2. par. memb. 1. cap. 20. Calistus Remir. de lege Regia, §. 26. num. 55. Borrell. de Magistr. lib. 4. cap. 12. Avendan. d. cap. 4. n. 7. vers. Hodie vero. Vbi resolvit [sect. 99] in multis Castellae partibus vigere consuetudinem, quod primo occupans terras, quas desertas, incultas, sive, ut dicunt, zervidas invenit, sibi eas in perpetuum acquirat. Eamque [sect. 100] consuetudinem si immemorialis sit, servandam esse affirmant plurimi Auctores, quos refert Aym. Crav. in tract. de antiq. tomp. 4. p. num. 148. Covarrub. in regul. possossor. de regul. iur. in 6. 2. p. §. 3. n. 7. Guid. Pap. & eius additionator, decis. 408. Burgos de Paz cons. 15. num. 12. cum sequent. Mascar. de probat. lib. 1. concl. 279. n. 11. & Mieres d. 4. par. q. 20. num. 52. in ultima impressione. Et esse [sect. 101] faciliorem alienationem, & acquisitionem huiusmodi locorum, quam aliorum, tradit Felin. in cap. ad audientiam, de praescrip. & Mandell. cons. 62. numer. 33. lib. 1. Eadem quoque ratione subsistit, quod de agris desertis habetur [sect. 102] in l. quicumque 7. l. iura 14. C. de omni agro deserto, lib. 11. dum [sect. 103] statuunt, novis possessoribus, & cultoribus post biennij lapsum perpetuo, ac privato iure applicandos esse, velut si essent domestica & avita successione quaesiti, ubi Bartol Ioan. de Platea, Iacob. Rebus. & alij, & Anton. Corset. in singul. verb. Occupatio, merito notant, in eorum iurium specie non incidere [sect. 104] occupantem in poenam l. cum quaerebatur, & l. si quis in tantam, C. unde vi, cum a prioribus dominis derelicta, & quoad possessionem, & dominum amissa, impune ab alijs occupari potuerint. Et [sect. 105] quia agriculturae favor, & tributorum, quae ex illis praedijs solvenda erant Principi, vel Reipublicae, suadebat, ne ea vacantia, & inculta relinquerentur. Quapropter [sect. 106] & illud inductum fuit, ut etiam cum mala fide, aut saltem cum scientia novi cultoris, qui alienum praedium occupavit, retentio, & praescriptio illius per spatium biennij concedatur: etsi admonitio veteris possessoris praecesserit, sex tantum menses habet ad repetendum agrum, quem incultum dimiserat. Vt habetur in. d.l. locorum, & in alijs sup. citatis. Circa quas [sect. 107] ultra Doctores ibidem, ita notanter signavit Bart. in l. Celsus, D. de usucap. Felin. & Doct. per tex. ibi in cap. 1. de praescrip. & in rub. eod. col. 4. vers. Nono fallit, Ias. n. 33. Rip. 37. in. d.l. rem quae nobis, idem Rip. in tract. de peste, num. 20. col. 2. idem Ias. in §. omnium, num. 72. inst. de action. Balbus in tract. de praescript. fol. 231. col. 2. Montalv. in. l. 1. tit. 11. lib. 2. fori, & in l. 9. tit. 29. par. 3. Gregor. Lop. in. d.l. 49. tit. 28. part. 3. Covarr. in Reg. possessor. 2. part. §. 11. num. 8. Cuiac. de divers. praescript. cap. 18. & 21. & Petr. Gikenius, d. tract. de praescript. 2. par. memb. 2. cap. 2. n. 7. Et hoc [sect. 108] modo ac sensu acceptus hic titulus inventionis & occupationis, de quo sermonem inivimus, satis quidem securus & legitimus esse videtur. Neque ei officiunt levia quaedam & communia argumenta, quae opponit Incognitus in libro, Maris liberi, cap. 5. quibus aliter etiam respondet Seraph. Freit. de Imp. Asiat. cap. 3. 10. & 11. quem Lector adire, & cum his nostris scriptis componere facile poterit. # 7 CAPVT VII. De quarto titulo, qui ex barbaris, & incultis Indorum moribus ab aliquibus sumitur, ob id iuste debellari & subiugari potuisse censentibus. Pro quorum opinione plurima late, & nove considerantur. SVMMARIVM Capitis VII. -  1 Barbariem & feritatem Indorum iustum titulum praebere, videri, ut bello domari, & suis Imperijs privari possint. -  2 Auctores citantur, qui hunc titulum barbarismi, & feritatis Indorum probare videntur. -  3 Barbarus nomen varias habet significationes. -  4 Barbaria provincia, quae hodie dicitur Berberia, unde sic dicta? remissive. -  5 Barbari proprie dicuntur, qui ingenio nimis obtuso & fero sunt, & a naturalis rationis regulis deviant. -  6 Barbarus nominis etymologia. -  7 Barbari, ut bruta furioso impetu ducuntur ad ea, quae appetunt. -  8 Ferarum nomen cur impositum sit brutis animantibus? -  9 Bruta animalia nihil habent rationis, aut prudentiae, ut falso quidam existimarunt. -  10 Rever. P.M.F. Ant. Peretius Benedictinus, laudatur. -  11 Bruta an loqui possint, vel humanum sermonem intelligere? remissive. -  12 Brutis proprie non dicitur inferri vis, aut iniuria. -  13 Barbari, & impoliti homines brutis aequiparatur, & sub eorum appellatione in Scriptura, & alijs Auctoribus designantur. -  14 Saracenos bestias appellavit Oldrad. -  15 Alfonsus Aragoniae Rex barbaros non homines, sed homones cum Ennio appellabet. -  16 Homines non ex solo adspectu, aut forma, sed ex ratione potius iudicandi sunt, quae eos Deo similes, & aliorum animalium dominos reddit. -  17 Homo dicitur parvus mundus, quia de natura omnium creaturarum mundi participat: & quomodo? -  18 Auctores plures congeruntur, qui de natura, & diffinitione hominis agunt. -  19 Lex in pecudum, D. de usur. lex iustissime de aedil. edict. & §. in pecudum, inst. de rer. divis. exornantur, & numer. 55. Blasis Robles de Salzedo citatur & laudatur, ibidem. -  20 Natura varias quotidie formas edere conatur. -  21 Monstra plura, humanam effigiem referentia, reperta sunt, tum terrestria, tum marina, & aerea, & qui de eis agant. -  22 Ciceron. locus expenditur, ubi hominum, & belluarum discrimen eleganter proponit. -  23 Homines barbari, & indocti appellatione hominum digni non videntur, & lignis ac lapidibus comparantur. Et numer. 25. -  24 Poena tolerabilior est, vivere non posse, quam scire. -  26 Boetij carmina referuntur, in quibus hominum, & belluarum discrimen apponit. -  27 Indi Occidentales ut plurimum barbari, sylvestres, & belluis fere similes erant. -  28 Indorum Occidentalium barbaries, feritas, & rusticitas testimonijs plurimorum auctorum comprobatur. -  29 Iosephi Acostae de Indorum Occidentalium ruditate, & feritate iudicium. -  30 Ludov. Legionensis graviter exprimit feritatem, barbariem, & incultos mores Indorum Occidentalium. -  31 Ioan. Boterus plura de Indorum Occidentalium barbarie, & incapacitate recenset. -  32 Indi aliqui reperti sunt, qui ultra quinque numerare nesciebant. -  33 Thom. Bozius Eugubin. Indorum Occidentalium barbariem, & incultos, ac ferinos mores saepissime exaggerat. -  34 Indos omnes Occidentales barbaros, squalidos, & abiectissimos esse scribit Fr. Gregor. Garcia Dominican. -  35 Ant. Herrera multa passim prodit de barbarie, & feritate Indorum Occidentalium. -  36 Indi insulae Hispaniolae & Cubae & alij, ob ruditatem & memoriae defectum nihil, aut parum in disciplina Christiana proficiebant. -  37 Indi plures in montibus, & speluncis se abdebant, ne ad Christi doctrinam suaderentur. -  38 Indos olim nonnulli veros homines non esse, nec Fidei Christianae capaces, sibi persuaserunt. -  39 Indorum eximiam, & insuperabilem barbariem, ac feritatem, & alia plurima animi, & corporis vitia coram Imper. Carolo V. Episcopus Darienis F. Thom. Orticius, & alij vehementer exaggerarunt. -  40 Indi barbas sibi expilabant, corpora pingebant, aegrotos deserebant, & ab humanis & politicis moribus adhorrebant. -  41 Caribes, Canibales, Chichimeci & Chontales omnium ferissimi, & barbarissimi sunt. -  42 Indi navigia Hispanorum valde mirati sunt. -  43 Equos, & Hispanos eis insidentes Indi unum corpus esse putarunt: & qualiter hunc errorem agnoverint? -  44 Bombardae, & scopleti magno terrori Indis fuerunt. -  45 Indorum de litteris, & scriptura Hispanorum admiratio, & iudicium. -  46 Hispanos saltantes Indi vehementer mirabantur. -  47 Indorum simplicitas, & barbaries multum aliquando Hispanis profuit. -  48 Eclypsis Lunaris observatione qualiter Indos deluserit Columbus. -  49 Hispani ab Indis immortales habiti, & Solis filij reputati sunt. -  50 Hispani cur ab Indis Peruanis dicti fuerint Viracochae. -  51 Barbaries, & feritas antiqua Indorum Occidentalium cuiusdam Poetae carminibus explicatur. -  52 Barbari homines, ex sententia Aristot. & aliorum, servi sunt & ad serviendum nati, & cogi possunt, ut prudentioribus pareant. -  53 Venatoriam bellicae artis partem concedit Calcagninus adversus barbaros, qui feros mores deponere nolunt. -  54 Aristotelis doctrinam, Barbaros natura servos esse, tradentis, plurimi Auctores explicant, qui recensentur. -  55 Homo ob excellentiam mentis, & rationis caeterorum animalium dominus a Deo constitutus fuit. -  56 Stulti & barbari sapientioribus, & politioribus subijci debent. -  57 Servitutem nasci in manu imprudentis, quo sensu dicatur Proverb. 1. & 26. -  58 Sapientes solos vera libertate gaudere, & insipientes eorum servos esse, graviter ostendit D. Ambros. -  59 Cham cur effectus fuerit servus fratrum suorum? -  60 Iacob sapientiae merito praelatus fuit fratri seniori. -  61 Esau idem significat, quod ignorans. -  62 Insipientiam deteriorem servitute esse, quibus rationibus probet D. Ambros. -  63 Populis semper praeficiendi sunt Rectores sapientes, & quare? -  64 Bella licita dicuntur ea, per quae victis consulitur & pietatis, ac iustitiae observatio procuratur. -  65 Improbis, & barbaris hominibus melius, & utilius est servire, quam dominari, ex D. August. -  66 Indorum barbarie, & feritate supposita iustum, & ipsis valde utile fuit Hispanorum Imperio gubernari. Et num. 79. -  67 Indi, qui nunc sunt, fortunatiores antiquis dici possunt. -  68 Barbari ab Alexandro victi beatiores fuerunt secundum Plutarch. quam qui eum effugerunt. -  69 AEthiopum, qui a Lusitanis adsportantur, servitus, multis alijs bonis compensatur, quae ea mediante recipiunt. -  70 Iniuriae sunt, quibus gratiae debentur. -  71 Manumissionis alapae, & iniuriae foelices vocantur Claudiano. Lex ult. C. de emancip. liber. illustratur, ibidem. -  72 Romani multum laudantur ob gentes barbaras, & efferas, quas belluis domuerunt, & politicas reddiderunt. -  73 Romani sui Imperij augmentum ob bonos mores, & leges, quibus subditos gubernabant, & excolebant, meruisse dicuntur. -  74 Romanorum Imperium legitimum, & Dei permissione quaesitum, & ab Ecclesia approbatum fuisse, plures affirmant. -  75 Gothi cur nome & gloriam Romani Imperij abolere desierint? -  76 Hispani longe superant Romanos in bonis, quae subactis a se Indis communicarunt. -  77 Indi, antea barbari & efferi, hodie Hispanorum cura, Religione, & bonis moribus, atque artibus admodum pollent. -  78 Hispana gens plures barbaras, & esseratas nationes excoluit, quam reliquae mundi. -  80 Indi supposito quod natura servi essent, iuste suis imperijs, & bonis spoliari potuisse, videntur. -  81 Servi nihil proprium habere possunt. -  82 Servi sine domino, & pro derelictis habiti, a quocunque occupari possunt. -  83 Lex quod servus, D. de stip. serv. & lex si usumfructum, D. de lib. caus. exornantur. -  84 Indi etiam sub proprijs Regibus constituti ab illorum imperio eximi potuerunt. -  85 Regere qui se ipsos non valent, alios regere non debent. -  86 Lex sic evenit, D. de adult. lex homo liber, §. fin. de acquir. rer. dom. lex ult. C. de legit. tut. expenduntur, & exornantur. -  87 Cap. indecorum, de aetat. & qualit. ord. illustratur. SVperiori titulo [sect. 1] ille alter a nonnullis subijci solet, qui ex ipsa Indorum, has Australes, & Occidentales regiones habitantium, natura & conditione descendit. Aiunt namque ita feros, barbaros, incultos, & agrestes, ut plurimum, repertos fuisse, ut vix hominum appellatione digni viderentur; ac proinde & potuisse, & oportuisse Nostris Regibus subijci, & supremo Imperio, iurisdictione, & gubernatione suarum provinciarum, ac personarum privari, ut sic tandem ad humanitatem, & civilitatem adducti, Christianae Fidei & Religionis capaces reddi valerent. Quem [sect. 2] titulum inter praecipuos Apologiae suae considerasse dicitur Ioan. Ginesius Sepulveda, & expresse refert & sequitur Marquard. de Susanis in tract. de Iudae. & & Infidel. 1. part. cap. 15. num. 1. Ioan. Maior. in 2. Sentent. distinct. 44. opin. 3. Alfons. Guerrer. in Specul. Princip. cap. 31. num. 5. & sequentib. Ioan. Boter. in relat. univers. 4. par. lib. 3. ex pag. 65. Thom. Bozius de sign. Eccles. lib. 8. cap. 5. pag. 309. & lib, 10. cap. 13. Et de eius veritate sub quibusdam distinctionibus inquirunt Victoria in 1. relect. de Indis, num. 4. & num. 20. cum sequentibus, Gregor. Lopez in l. 2. tit. 23. part. 2. gloss. 3. col. 2. vers. Subdit etiam, & col. 3. vers. Praeterea, &col. 6. vers. Et posteaquam, & col. 14. versic. Alius titulus, Dom. Banez in 2. 2. q. 10. artic. 10. col. 533. vers. Arguitur tertio. Egoque pro eius comprobatione, & illustratione haec, quae sequuntur, argumenta, satis, ni fallor, efficacia perpendo. Primum, [sect. 3] quia licet veteres hoc nomine Barbarus varie uti solerent, pro ijs, qui linguam Graecam, vel aliam, quam loqui conabantur, non bene callebant, nec pronuntiabant: vel pro ijs, qui Graeci non erant, aut Imperio Romano non parebant, ut constat ex D. Paul. ad Roman. 1. & 1. ad Corinth. 14. Platon. in Polit. Varrone lib. 6. de ling. Latin. Strab. lib. 14. Agellio lib. 5. noct. Atticar. cap. 2. l. penult. D. de bonis damnat. 1. nulli 26. C. de Episcop. & Cler. l. ult. C. de postlimin. revers. cum alijs, quae tradit Alciat. in l. scrinij, C. de Palatin. sacr. largit. lib. 12. Turneb. lib. 9. adversar. cap. 18. Gent. Hervet. in not. ad Clem. Alexan. pag. 4. Lorin. in Act. Apost. cap. 1. vers. 1. Ioan. Ferdin. in Thesaur. Script. verb. Barbarus, Ioan. Funger. in Etymol. eod. verb. pag. 119 & Bernar. Aldrete de antiq. Hisp. lib. 3. cap. 28. Vbi agit [sect. 4] de causa nominis provinciae Barbariae, quae hodie Berberia dicitur. Proprius tamen, [sect. 5] & frequentius ad eos referri solet, qui rudes, & imperiti sunt, vel naturali quadam feritate, aut caecitate ducti, a communibus humanae vitae regulis deviant, rectum rationis usum non habent, nec legibus & moribus naturali rationi consentaneis utuntur, ut aperte docet D. Thom. 1. Polit. lect. 1. & 9. ubi inquit: Barbarus hoc signo declaratur, quod homines non utuntur legibus irrationalibus, Albert. Magn. 7. Ethic. tract. 1. cap. 1: Barbari dicuntur, qui nec lege, nec civitate, nec alicuius disciplinae ordine disponuntur ad virtutem, Carolo. Steph. in diction. verb. Barbarus: Barbari etiam dicuntur illitterati, malis moribus, feri, crudeles, & idem tradit D. Sebast. Covarrub. in satis docto thesauro linguae Hispanae, eod. verb. & de his nostris Indis agentes Ioseph. Acosta in prooem. ad lib. de procur. Ind. salu. Ioan. Boter. in relat. univers. 4. par. lib. 3. pag. 65. & Fr. Ioan. Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 28. Quibus favet [sect. 6] eiusdem nominis etymologia, quam quidam deducunt ex Hebraeo nomine Bahar, quod brutum significat, vel ex verbo Bahar, idest furenter agere, [sect. 7] quasi Barbari quoque furenter agant, &, ut bruta solent, furioso impetu ducantur ad ea, quae appetunt. Vnde [sect. 8] & ipsa bruta ferarum etiam nomen acceperunt secundum M. Varronem relatum a Balduin. in §. ferae, num. 1. inst. de rer. divis. quod naturali suo impetu ferantur, & ruant, nullo hominum commercio, mansuefacta, vel imperio domita. Et [sect. 9] licet aliqua faciant, quae rationis & prudentiae specimen habere videantur, instinctu tamen magis quam intellectu ad ea diriguntur, & finem propter quem operantur, non assequuntur. Vt contra vanam aliquorum opinionem, qui brutis aliquid rationis & prudentiae inesse docuerunt, ex rectae Philosophiae, & Thelogiae regulis concludunt Aristot. lib. 3. de anima, ubi Alber. Magn. Philopon, & Cardin. Tolet. q. 6. D. Thom. 1. 2. q. 13. art. 3. Gregor. l.d. 3. q. 1. Hieron. Fracastor. lib. de intellect. a fol. 191. Andr. Libanius in disp. de contemp. intellect. bestia. par. 2. eruditiss. Mart. Delr. lib. 2. disquis. magic. q. 20. pag. 101. Menchaca controvers. illust. lib. 1. cap. 21. num. 14 & sequent. [sect. 10] Reverend. P.M. Fr. Anton. Perez, Benedictinae congregationis fulgentissimum decus, in laurea Salmant. certam 7. per totum, ubi etiam tractat, [sect. 11] an bruta loqui, aut sermonem humanum intelligere possint? & Sim. Maiol. in diebus Canicul. 4. to. colloq. 1. de dignit. hom. pag. 105. ubi resolvit, [sect. 12] brutis hac de causa iniuriam & vim proprie inferri non posse, utpote quae rationis iuris, atque dominij capacia non sint. Quibus similes [sect. 13] esse, merito iudicantur praedicti Barbari, qui vel omnino rationis lumine destituuntur, vel illud ferocia, aut stoliditate sua adumbratum, & obscuratum habent, ut constat ex Isai. cap. 11. 43. & 65. ubi eos sub appellatione bestiarum agri, luporum, pardorum, ursorum, leonum, draconum & struthionum designat, & ex Horat. lib. 1. epist. 2. a quo canes immundi, & sues, vel porci nominantur: Sirenum voces, & Circes pocula nosti, Quae si cum socijs laetus, cupidusque bibisses, Vixisses canis immundus, vel amica lutosus. Et alibi: Cum videre voles Epicuri de grege porcum. Et [sect. 14] eadem ratione, multum in nostris terminis, Saracenos, bestias appellavit Oldrad. cons. 72. num. 3. in princip. relatus ab Ant. Scapp. de iure non scrip. lib. 2. cap. 2. num. 17. & Calisto Remir. de lege Regia, §. 32. num. 5. Et [[14a]] bellissime [sect. 15] Alfonsus Aragoniae Rex, ut in eius dictis & factis refert Ant. Panormit. lib. 1. §. 54. eos, quos videbat ex homine nihil praeter effigiem possidere, non homines, sed homones appellandos esse dicebat, Ennianum illud adducens: Vulturis in sylvis miserum mandabat homonem. Et Socrates homines sine ratione simias vocabat, ut Ego notavi in libello de crim. parric. pag. 79. Non enim [sect. 16] ex solo adspectu, & forma homines iudicandi sunt, sed ex ratione potius, quae eos ab alijs animantibus distinguit, & separat: & ob quam ad imaginem & similitudinem Dei homo formatus dicitur, Genes. 1. reliquorum animalium dominus, & Imperator constitutus fuit, & [sect. 17] μιϰρόκοσμος, idest, Parvus mundus, appellatur, quasi de omnium mundi creaturarum natura participans; habet enim commune esse cum lapidibus, vivere cum plantis, sentire cum brutis, & intelligere cum Angelis, ut bene [sect. 18] in hominis diffinitione consideravit Plato, relatus a Theatr. vitae hum. volum. 4. lib. 4. pag. 1177. col. 1. Arist. lib. de mundo ab Alex. Plin. lib. 7. nat. hist. cap. 1. D. Greg. sup. Marc. c. 16. homil. 29. Cael. Rhodig. lib. 1. lect. antiq. cap. 2. & 39. & lib. 24. cap. 50. Guillelm. Benedict. in cap. Raynutius, verb. Adiectae, num. 19. de testam. Chassan. in Catal. glor. mun. 2. part. consid. 1. & 2. Petr. Greg. lib. 7. Syntagm. cap. 1. n. 3. Gentian. Hervet. in Scholijs ad Clem. Alexand. pag. 8. in princip. Doctores per text. ibi [sect. 19] in l. in pecudum 28. D. de usuris, l. iustssime 44. D. de aedil. edict. §. in pecudum, inst. de rer. divis. Navarr. in cap. novit. num. 83. col. 104. de iudicijs, M. Ant. Camos in Microcosmia, 1. par. dial. 2. & 3. Raimun. Sebundius in tractat. de nat. & cond. hom. dial. 1. per totum, Castillo de Bobadilla in Politic. lib. 2. cap. 21. num. 1. & novissime alios allegans Calist. Remirez in. d. tract. de lege Regia in initio, num. 3. & seqq. & eruditissimus Blasius Robles de Salzedo in egregio tractat, de repraesentatione, lib. 1. cap. 1. Quapropter licet Natura, [sect. 20] quae varias temper conatur edere formas, l. 2. §. sed quia, C. de vet. iur. enucl. inter alia monstra, [sect. 21] quaedam etiam, humanam effigiem referentia, confinxerit, haec tamen, si intellectu, & ratione carent, inter homines computari non debent, ut post Plin. d. lib. 7. observat Aul. Gellius lib. 9. noct. Atticar. capite 4. Strab. lib. 1. ad medium, D. August. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 8. D. Isidor. lib. 11. Etymol. cap. 3. D. Antonin. 1. par. hist. tom. 1. cap. 1. §. 2. Ioan. Bohem. de morib. omn. gent. lib. 2. cap. 8. & de Satyris, Faunis, Sylvanis, Hypocentauris, Syrenis, Tritonibus, Nereadis, Harpijs, & alijs monstris terrestribus, marinis, & aereis, idem Plin. lib. 10. cap. 49. AElianus lib. 10. cap. 18. Alex. ab Alex. & eius locupletissimus additionator Tiraquel. lib. 3. Genial. cap. 8. Bapt. Fulgos. lib. 1. memorab. cap. 6. Petr. Mexia in sylva var. lection. 1. p. cap. 8. & 21. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 2. pag. 55. & multis sequent. & tom. 2. colloq. 1. pag. 40 & 41. & novissime Franc. Torreblanca lib. 2. de Magia, cap. 34. Sed praestat, [sect. 22] ur Ciceronem audiamus, qui lib. 3. Offic. praedictum discrimen belluarum, & hominum ita eleganter expressit: Inter hominem, & belluam hoc maxime interest; quod haec tantum quantum sensu movetur, ad id solum, quod adest, quodque praesens est, se accommodat, paulum admodum sentiens praeteritum, aut futurum: homo autem, quoniam rationis est particeps, per quam consequentia cernit, principia & causas rerum videt, earumque progressus, & quasi antecessiones non ignorat, similitudines comparat, & rebus praesentibus adiungit, atque adnectit futuras; facile totius vitae cursum videt, ad eamque dirigendam praeparat res necessarias. Eademque natura rationis hominem conciliat homini, & ad orationis, & ad vitae societatem, ingeneratque imprimis praecipuum quemdam amorem in eos, qui procreati sunt: impellitque, ut hominum coetus & celebrari inter se, & a se obiri velit, ob easque causas studeat parare ea, quae suppeditent & ad cultum, & ad vitam: nec sibi soli, sed coniugi, liberis, caeterisque, quos charos habeat, tuerique debeat. Quae cura exsuscitat etiam animos, & maiores ad rem gerendam facit. In primisque hominis est propria veri inquisitio, & investigatio. Hoc idem non [sect. 23] minus eleganter notarunt Sallust. in princip. coniurat. Catilinae, Horat. lib. 2. Serm. satyr. 6. & Ladislaus Rex Hungariae ac Bohemiae relatus ab AEn. Sylv. lib. 3. comment. in Panorm. & in Theatr. vitae hum. vol. 5. lib. 1. pag. 1198. col. 2. ubi homines barbaros, segnes, & indoctos appellatione hominum indignos, & brutis similes vocant: & Senec. in Proverb. dum [sect. 24] ait: Tolerabilior est poena vivere non posse, quam scire, & D. Clemens Alex. in epist. adhort. ad Gent. pag. 2. Vbi [sect. 25] inquit; non solum belluas, verum lapides, & ligna esse homines insipientes, & quod lapidibus est minus sentiens, qui est tinctus ignorantia, idem etiam sentit Boetius de consolat. Philosoph. lib. 5. metro. 5. Vbi [sect. 26] ex recta hominis figura, animum quoque eius rectum, & coelestium spectatorem esse debere, & in hoc a brutis differre, sic pie & graviter scriptum reliquit: Quam varijs terras animalia permeant figuris, Namque alia extento sunt corpore, pulveremque verrunt, Continuumque trahunt vi pectoris incitata sulcum. Sunt quibus alarum levitas vaga, verberetque ventos, Et liquido longi spatia aetheris enatet volatu. Haec presisse solo vestigia gressibusque gaudent, Vel virides campos transmittere, vel subire sylvas Quae varijs videas licet omnia discrepare formis, Prona tamen facies hebetes valet ingravare sensus. Vnica gens hominum celsum elevat altius cacumen, Atque levis recto stat corpore, despicitque terras. Haec nisi terrenus male desipis, admonet figura, Qui recto coelum vul tu petis, exerisque frontem. Insublime feras animam quoque, ne gravata pessum Inferior si dat mens, corpore celsius levato. Secvndo facit, [sect. 27] quod Indi, de quibus loquimur, sub praedictis Barbarorum & belluarum notis comprehendi videntur, cum pro maiori parte, ut diximus, eis similes reperti sint, & vix quidquam humanum praeter effigiem hominum retinentes. Quod bene ostendit Adrian. Turneb. lib. 20. advers. c. 11. & omnes Auctores, qui de eisdem Indis peculiares historias scripserunt. Inter quos [sect. 28] Ovetus lib. 3. cap. 6. & Amer. Vespetius relatus a Maiolo, d. tom. 1. colloq. 2. pag. 61. aperte testantur, gentem huius Antarctici Poli sylvestrem esse, ferarum more viventem, palam, & ubique foeminis commiscentem, nihil adorantem, nudamque indecentem, & Pet. Martyr in decad. 1. Novi Orb. idem scribit de Indis insulae Hispaniolae, praecipue in provincia Guaccaiarima, quos inquit: Sylvestres esse, antra, sylvasque habitare, absque ullo hominum societatis commercio, nudos, sineque loquela esse: captos, nusquam cicures fieri, sine ulla lege vivere, solaque de facie homines rationales videri. Doctiss. [sect. 29] etiam Pat. Ioseph. Acosta eorundem Indorum propugnator acerrimus lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. ult. in fin. rationem ipsam persuadere ait, hoc genus hominum sylvestre fuisse ex Barbaris, profugisque hominibus maxime propagatum, & quod licet tempore procedente in Mexicano, & Peruano Regno aliqua forma Reip. introducta fuerit, Barbara quoque ipsa, sed a caetera barbarie Indorum plurimum abhorrens, diutissime tamen omnes nullos habuerunt Reges nullam certam constitutam Rempublicam, sed promiscue turmatim habitasse, ut modo Floridi, Brasillenses, & Chiriguani, & pleraeque gentes Indorum, qui nullos habent certos Reges, sed prout belli, pacisve fortuna tulerit, subito ac temere Duces creant, atque eos mores probant, quos libido, furorque persuaserit. Eandem sententiam luculentius idem Auctor prosequitur in prooem. ad libros de procur. Ind. salu. ubi tres Indorum classes constituit, & barbariem earum sigillatim expendit, de quibus Nos inferius agemus: & rursus in eodem tractat. lib. 1. cap. 2. pag. 134. & 135. de omnium Indorum ruditate, & feritate, ex multorum iudicio, & opinione agens, & quam difficilis ob id illorum conversio censeri debeat, At natio, inquit, Indorum (etsi alij alijs praestat) universa tamen est ab omni ingenuitate alienissima, tota sordida, tota servilis, ingenio ut plurimum obtuso, iudicio perquam imbecilli, inconstans prorsus, & lubrica. Moribus infidi, ingrati, metu solum cedere, & vi, honoris viae sensum habere, pudoris propemodum nullum. Neque servile tantum ingenium est, verum etiam quodammodo brutum: ut facilius putes feras cicurare quam istorum vel fraenare temeritatem, vel excitare torporem: adeo ad percipiendum rudes, ad cedendum sunt duri, & pervicaces. Denique ut irrationalia pecora naturaliter in captionem, & in praedam apta in corruptione perpetua degunt: neque matrimonij leges, neque naturae reveriti, libidine pro ratione utuntur. Et post alia his similia, quae ibidem commemorat, & in cap. sequent. subdit: Videas plerosque ferarum instar non urbes & oppida, sed rupes, atque antra incolere, neque gregatim vitam degere, sed sparsim saepe incertis vagari sedibus. Itinera cervis, aut ibicibus tantum pervia. Domus nullae, non tectum, non paries fundamento surgens, caulas pecorum, aut vivaria dicas potius, quam hominum coetus. Idem non minus graviter, & disserte scriptum reliquit [sect. 30] M. Fr. Ludovic. Legionens. sup. Abdiam, cap. ult. pag. 668. & sequent. ubi exponens illud Isaiae cap. 18. de quo latius locuti sumus sup. lib. 1. cap. 15. ex numer. 20. Ite Angeli veloces ad gentem convulsam, conculcatam, & dilaceratam, ad populum terribilem, &c. ait, haec verba proprie de nostris Indis intelligi, qui convulsi dicuntur propter vivendi morem varium, & agrestem: maxima enim ex parte nullo communis, aut unius Reipub. vinculo coniungebantur, sed vel per agros dispersi ferarum more vitam degebant, vel qui urbes, & oppida colunt, pro urbium fere numero, alij alios vitae mores, alias religiones, alia sequuntur instituta Reipublicae. Dilacerati vero, & conculcati ob corporis ipsorum habitum, & cultum horridum, & squalidum, imberbem, & depilatum, & propter ingenium, & conditionem vitae ipsorum: sunt enim abiectissimi, & ingenio humili, & ad serviendum nato. Terribiles autem ob incultos atque ferinos mores. Nam & humanis carnibus vesci soliti erant, & idolis humano sanguine sacrificabunt, & ad bellum procedebant ora picti coloribus horrendum in modum, iusti porro, atque iniusti discrimen non tenebant, ac plerique eorum promiscua, & mascula venere palam utebantur. Ipse etiam Legionensis idem repetit in comment. sup. Cantic. cap. 8. pag. 433. de eisdem Indis propter morum barbariem, & pravitatem exponens illud: Soror nostra parvula est, & ubera non habet, de quo etiam egimus d. cap. 15. ex num. 37. Eandem quoque Indorum barbariem & feritatem adhuc magis in specie prosequitur [sect. 31] Ioan. Boter. d. 4. p. relat. univers. lib. 3. pag. 66. & sequentib. Vbi connumerat ridiculos, & simplices, ac feros etiam impios & crudeles mores, & ritus quamplurium nationum, veluti Hispaniolorum, Popaianorum, Mexicanorum, Peruensium, Chilensium, Salomoniorum, & aliorum similium. Et [sect. 32] in ead. 4. p. lib. 2. pag. 23. in omnibus Indis, exceptis Mexicanis & Peruanis, eandem hebetudinem, & sylvestrem vivendi modum agnoscit, ita ut eorum plures ultra quinque numerare nescirent. Thom. [sect. 33] item Bozius Eugubinus in suis doctis, pijs, & saepe a nobis citatis libris de sign. Ecclesiae Dei, hoc argumentum passim pertractat. Imprimis enim lib. 7. cap. 4. sign. 28. cum ostendere vellet, barbaras, indomitas, & efferas gentes, per Ecclesiam Christi, & eius Fidei susceptionem, ad humanitatis cultum perductas fuisse, ut implerentur plures Prophetiae, quae id praenuntiabant: Accedamus, inquit, ad Indias occidentales, quarum si efferos omnes mores in medium adducere vellemus, nullus esset dicendi finis. Et postea aliquos valde notabiles recenset, quorum peculiarem tractationem insra cap. 10. prosequimur. Et iterum lib. 8. cap. 5. pag. 309. de eisdem seris, & inhumanis gentibus agens, per Rempub. Catholicam omnibus saeculis pios, & humanos mores edoctis, sic ait: Iam vero quis enumeret tot nationes in Africa, Asia, Indijsque Orientalibus, & Occidentalibus? ut illae nihil habebant plerumque, nisi humanam figuram: nam caetera belluina omnia. Quo circa necesse fuit Hispanis interdum facere, quod illis agricolis, qui locum aliquem vepribus obsitum, dumetis undique implexum & obseptum, arboribus infructuosis, & venenatis abundantem, excolendum susceperunt, ferro, & igne terram purgare. Et lib. 10. cap. 13. tractans, liberalitate Ecclesiasticorum persectum esse, ut efferatissimae gentes potuerint ad Christvm adduci, in imperio contineri, & ad omne bonorum genus excoli, apponit exemplum in eisdem Indis Occidentalibus, quorum conversio mediante Sedis Apostolicae cura, & Catholicorum Regum pietate, & liberalitate peracta fuit, & honestam contentionem inter Columbum, & Fr. Builium Catalanum saepe intervenisse ait, an in gentes illas a nostris aliquo modo saeviri posset, cum aliter ad verae Fidei, imo nec ad rationis cultum adduci valerent? Belluinis namque, inquit, factis belluas omnes superabant. Nam quae bestiae sui generis bestias devorant, ut illi mutuo sese comedebant? quae bestiae filios suos alunt, ut pinguiores & adultiores effecti, sint parentibus (horrendum dicto!) pro cibo, &c. Quam eandem feritatem, & proprios filios comedendi inhumanitatem idem auctor repetit lib. 21. cap. 3. & lib. 22. cap. 1. ad medium, & in tract. Imperia pendere a virtutib. cap. 12. in fine pag. 176. explicans eventa foelicia prosapiae Regum Castellanorum, eis a Deo ob Fidem Catholicae observationem & propagationem concessa: & generaliter concludit, quod inter Indos nulla lex, nullus mos paulo humanior, disciplina nulla, aut ars nobilis vigebat. Denique lib. 20. cap. 7. sig. 88. agens de locis desertis per Catholicos cultis, & ornatis, in eisdem Indijs exemplum proponit; in quibus ait: Oppida innumera, & civitates pulcherrimae passim conduntur, in quibus constituuntur coetus hominum, excitantur fundamenta generationis, & generationis eorum, qui bestiarum modo prius incertis sedibus vagabantur, & in stabulis ipsis habitabant. Notanda etiam hac in parte sunt verba [sect. 34] Fr. Gregor. Garciae in tract. de origin. Ind. lib. 3. cap. 4. in princip. pag. 237. ubi ait, Indos omnes communiter admodum rudes, atque hebetes esse, corporeque, & adspectu squalidos, & magis servilis atque abiectae conditionis quam AEthiopes, aut aliae mundi nationes. Sed qui plenius caeteris hoc pertractat, est [sect. 35] Ant. de Herrera in sua hist. gen. Ind. ubi multa passim commemorat, ex quibus haec barbaries fere omnium Indorum coligi possit. Nam decad. 1. lib. 3. cap. 3. & 4. & lib. 9. cap. 7. de Indis insulae [sect. 36] Hispaniolae, & Cubae agens, eorum feros, spurcos, & inconstantes mores recenset, & a daemone possessos fuisse, ita ut rationis vestigia vix tenerent, neque ullo modo domari, aut corrigi possent: & quod adeo rudes erant, ut ultra decem numerare nescirent, ac multis annis nihil ex orationibus Christianorum discere potuerunt, praeter illa verba salutationis Angelicae, Ave Maria . Et decad. 2. lib. 2. cap. 3. pag. 35. de eisdem Indis generaliter loquens, tradit, adeo rudes, & barbaros, & memoria fragiles fuisse, ut quod una aure a praedicatoribus accipiebant, alia exiret, & nihil in christiana disciplina, & politicis moribus prosicere possent. Et lib. 2. cap. 15. pag. 56. quod cum reverendi illi, & pijssimi Patres Ordinis D. Hieronymi ad Hispaniolam accessissent, missi a Rege, ut de Indorum salute temporali, & spirituali curarent, experiendo cognoverunt, eos, propter naturalem hebetudinem, & ferociam, ac memoriae desectum, parum aptos esse ad Fidem recipiendam, si liberi, & pro arbitrio suo vagantes, atque ab Hispanorum dominio, & communicatione separati, relinquerentur. Quia eam [sect. 37] solam ob causam, quod ad Christianam doctrinam, & civiles mores audiendos, & imbibendos suadebantur, prosugi in montibus, & speluncis latitabant; ita ut multi religiosi viri eo tempore extiterint, qui [sect. 38] illos veros homines non esse, nec capaces Eucharistiae, & aliorum nostrae Religionis mysteriorum opinarentur. Et lib. 4. eiusdem decad. 2. cap. 3. & 4. eadem [sect. 39] Indorum vitia ex quamplurium affirmatione recenset, & disputationes illas proponit inter Episcopum Darienis, & Licentiatum Barthol. de las Casas, coram Carolo V. Imperat. Barchinonae habitas; in quibus Episcopus serio affirmavit, Indos omnes, quos ipse ad id usque temporis viderat, in insulis, quas vocant de Barlovento, & in provincia Darienis, quam dicunt de Tierra firme, mirum in modum barbaros & servos a natura esse. De quo etiam agit Petr. Martyr in decad. Nov. Orb. fol. 95. Hieronym. Benzo in histor. Ind. lib. 1. capit. 17. pag. 78. & sequentibus, & eius additio, & Ioan. Boter. in dict. relat. univers. 4. part. lib. 3. ex pagina 64. Et rursus idem Ant. de Herrera decad. 3. lib. 8. cap. 10. pag. 312. & 313. refert, in eadem sententia fuisse alios viros admodum Religiosos Dominicani & Franciscani Ordinis, & inter eos Fr. Thom. Ortizium in supremo Indiarum Consilio, cui eo tempore praesidebat Fr. D. Garcia de Loaisa Episcopus Oxomens. oculato testimonio asseruisse, praedictos Indos antropophagos, & masculae nefandae veneri ultra omnes nationes deditos esse, nullo pacto iusti, & iniusti discrimen agnoscere, nudos, & sine aliquo pudore bestiarum more vagari, nihili ducere alijs, vel sibi ipsis necem inferre, ebrios, ignaros, ignavos, impios, irreverentes, inconstantes, infideles, ingratos, superstitiosos, religionis Christianae incapaces & mendaces supra modum esse, & adeo sordidos, & sine politia, ut pediculos, araneas, vermes, & his similia comederent: [sect. 40] barbas sibi expilarent, facies & corpora varijs modis pingerent, aut potius soedarent: aegrotos morti vicinos, quantumvis propinquos, in campis solos relinquerent: & denique nullam omnino gentem Deum creasse, tot vitijs imbutam, & ita a bono, & aequo, atque humanis & politicis regulis abhorrentem. Denique idem Auctor decad. 2. lib. 1. cap. 8. pag. 15. lib. 2. cap. 22. pag. 72. lib. 9. capit. 7. pag. 289. lib. 10. cap. 5. pag. 328. & sequenti & in descript. Indiarum pag. 14. hoc ipsum [sect. 41] de Indis insulae Guadalupae testatur, & de alijs eis vicinis, qui Antropophagi, & omnino barbari sunt, & ob ingenitam serociam, & crudelitatem Caribes, & Canibales appellantur, & multis decretis Regijs debellari, & in servitutem redigi permittuntur. Et decad. 3. lib. 2. pag. 75. & lib. 7. cap. 3. & in d. descript. pag. 30. idem refert de Chichimecis, & alijs Chontalibus Novae Hispaniae, inde etiam sic dictis, quod barbari, & sylvestres essent, & hodie sint, nullam religionem, nullumque superiorem habentes. De quibus agunt etiam, & idem concludunt Boterus d. lib. 3. Acosta in. d. prooem. lib. de procur. Ind. salu. Fr. August. Davila in histor. Mexic. Ordin. Praedicat. lib. 1. pag. 243. Fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 29. & addition. Hieron. Benzoni in hist. Amer. lib. 1. c. 2. in sin. pag. 13. ¶ Neque [sect. 42] omitti potest; ut generaliter omnium Indorum simplicitas, & ruditas denotetur, quanta admiratione navigia nostra sine remis ambulantia conspexerint: equos [sect. 43] item, & equas, cum quibus insidentes homines unum corpus esse, centauri specie, etiam Mexicani putarunt quousque equi duo confossi spatis, mactatique clavorum ictibus conciderunt, & deprehenso errore, detracta statim equi scoria, usque adeo exacte tomento repleverunt, ut vivorum effigiem repraesentarent, & in templo tamquam admirabilis rei spectaculo suspenderunt. Bombardarum [sect. 44] etiam & scopletorum iacula, ut coeli tonitrua, & fulmina maximopere expavescebant: & [sect. 45] litterarum usum, quarum scriptura, se veluti quodam veneficio illigari, multi censebant, & alij id Divinitatis certissimum argumentum esse putabant, vel rem viventem & animatam, & in qua aliquis spiritus lateret, cum chartae scriptae vocem occultam inesse viderent. Et pari [sect. 46] ferme modo terrebantur, cum Hispanos homines, aut foeminas saltantes conspicerent, eos insanire putantes, multoque magis eos tam subito ad sese redire mirati sunt. Quibus alia plura huiuscemodi adijcere possem, quae tradunt omnes huius Novi Orbis historici, praesertim Petr. Martyr. decad. 1. Pet. Zieza 2. tom. c. 34. Ovetus lib. 2. c. 6. Ant. de Herrera d. decad. 1. lib. 2. c. 3. & lib. 3. c. 6. & lib. 4. c. 2. & lib. 5. c. 7. & 8. & lib. 9. c. 8. & 15. & lib. 10. c. 1. & alibi passim, Garcilassus Inca in suis comment. 1. part. c. 12. & 2. par. lib. 9. c. 16. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. de reb. memorabil. pag. 548. Paul. Iovius lib. 34. hist. relatus a Theat. vitae hum. vol. 1. lib. 1. pag. 28. Ludovic. Vives de Christianae foem. instit. lib. 1. relatus ab eodem Theat. vitae hum. vol. 7. lib. 6. pag. 2024. & vol. 15. lib. 1. pag. 2956. & Hieron. Benzon. lib. 1. hist. Americae c. 13. Quae Indorum [sect. 47] simplicitas & barbaries multum Hispanis aliquando profuit, ut alibi diximus, ut eos ad se facilius perducerent, & iuxta relationem Ant. de Herrer. d. decad. 1. lib. 6. c. 6. ea in optimo casu usus fuit [sect. 48] Christophorus Columbus. Nam cum Lunae eclypsim proximum esse observasset, id Indis praedixit, & ob eam rationem eventurum suasit, quod Luna eis irata erat, quia Hispanos grato hospitio non excipiebant, neque annonae copiam subministrabant, quem illi tunc maximo risu exceperunt; sed cum nocte, & hora a Columbo signata Luna obscurari coepisset, pavidi & ululantes nihil non ei promiserunt, & exhibuerunt, ut pro eis Lunam exoraret: quod cum is, simulans se eorum precibus flecti, libenter concessisset, & noset, cito eclypsis vim transituram, oratione pariter simulata, bono animo esse iussit, & id quod petierant, brevissime impetraturos renuntiavit. Quod cum statim impletum viderent, magni postea Columbum tanquam Deorum amicum aestimare coeperunt. Imo [sect. 49] & in eam plures opinionem saepe delati sunt, ut Hispanos immortales, & Solis filios existimarent, ut praedicti auctores scribunt, & Hieron. Benzon. d. lib. 1. cap. 4. Vbi prolixe narrat, qualiter Indi insulae Borriquenae occiso quodam milite, cui nome Salzedo, contrarium deprehenderint. Et [sect. 50] eodem spectat Peruanorum iudicium, qui Hispanos coelitus missos reputantes, maxime venerati sunt, & inde eos Viracochas appellarunt, ut tetigimus infra cap. 12. num. 22. & novissime tradit Fr. Alphons. Ramos in histor. Virg. de Copacavana lib. 1. cap. 3. Quamvis alij alias huius nominis causas, & significationes comminiscantur, de quibus plene agit Michael Balboa Cabello in Miscellan. Austr. m.s. part. 3. capit. 14. & Garcilas. Inca in histor. Incarum lib. 5. cap. 21. Et tandem, ut hoc argumentum de barbarie [sect. 51] & feritate Indorum claudamus, notatu digna videntur cuiusdam Poetae de re hac carmina, quae sic habent: Gens Ogyge sata antiquo Ianique nepotum Progenies duris edita syderibus: Gens patribus priscis incognita, suaetaque nudis Sub dio quovis tempore corporibus, Quae flavae Cereris, nec Bacchi munera novit, Cruda sed humana viscera carne replet, Sola hominem facie referens risu atque loquela In reliquis similis vita, habituque feris. Divinum numen cognoscere nescia, quamque est Praestigijs solitus detinuisse Satan. Tertio in confirmationem tituli de quo agimus, fortiter urget, quod si huiusmodi Occidentales Indi ita rudes, feri, & barbari erant, ut ex superioribus patet, iure optimo ab Hispanis debellari, & subiugari potuisse videntur, [sect. 52] cum secundum doctrinam Aristot. lib. 1. Polit. cap. 1. 3. & 4. & lib. 7. cap. 14. Platon. in Dial. 3. de legib. Ciceron. parad. 5. similes homines natura servi sint, & ad serviendum nati, ad idque ferarum more venari, capi, & etiam per vim, aut alijs modis adigi possint. Illa namque praecipitur, ut sicut corpus subditur animae, sic hebetiores sapientioribus subijciantur, & ut qui doctrina, & ratione ad bonum & rectum duci non possunt, quasi belluae quaedam sub iugo ponantur, & legum auctoritate coerceantur, ut per hunc modum coacti recta operantes, virtutum actibus assuesiant, & tandem in bonos viros evadant, ut praeclare idem ipse Aristot. tradit lib. 2. & 10. Ethicor. & d. lib. 1. Polit. cap. 5. ubi inquit: Bellum iustum est natura contra eos homines, qui cum nati sint ad parendum & obediendum, nolunt tamen parere. Quae loca explicans, & exornans [sect. 53] Caelius Calcagninus in paraph. ad Polit. Arist. cap. 32. ait: Venatoriam bellicae artis partem esse, qua non modo adversus feras pugnemus; sed in eos etiam homines arma vertamus, qui ad parendum nati parere detrectant, & per contumaciam mores non patiuntur. Huiusmodi bellum iustum est, utpote quod auspicijs naturae geritur. Et circa eundem articulum [sect. 54] est videndus D. Tho. de regim. Princip. lib. 3. cap. 10. & 11. & quae docte tradunt, & prosequuntur Dominic. & Praeposit. in c. ius gentium, n. 9. 1. dist. & ibi Cardin. Turrecre. art. 4. Imola in prooem. Greg. n. 4. Cepola in tract. de servit. tit. de servit. person. c. 1. n. 2. AEgid. Roman. in 3. P. lib. 2. de regim. Princip. cap. 13. & 14. Domin. Soto lib. 4. de iust. & iure, q. 2. art. 2. Cagnol. in l. quod attinet, de reg. iur. Alphons. Guerrer. in Thesau Christ. relig. c. 41. & in Specul. Princip. c. 31. ad fin. Menchac. lib. 1. controv. illustr. c. 9. n. 3. Andr. Tiraq. in lege 1. connub. num. 48. Covarru. in regul. peccatum 2. par. §. 11. num. 5. Montalvus in l. fin. tit. 6. glos. fin. lib. 3. fori, Capicius decis. 130. a n. 35. Chrysost. Iabel. in epist. lib. 3. Polit. tract. 5. c. 1. vers. Secunda species, pag. 193. Paleothus de sacro Consis. 2. p.q. 3. vers. Quibus addimus, Vacon. lib. 1. declar. iur. c. 26. n. 8. Ioan. Borcolthen. & alios in §. servitus instit. de iure person. ¶ Quibus etiam favet, quod sicut [sect. 55] reliqua bruta animalia hominibus natura, hoc est Dei ordinatione deserviunt, ob id tantum, quia mente praecellunt, iuxta illud Psal. 8. Omnia subiecisti sub pedibus eius, oves, & boves, insuper & pecora campi, l. iustissime, D. de aedil. edict. l. in pecudum, D. de usuris, & Ovid. lib. 1. Metamorph. dum canit: Sanctius his animal, mentisque capacior altae Deerat adhuc, & quod dominari inter caetera posset, Natus homi est. De quo plura tradit D. Aug. lib. 19. de Civit. Dei, c. 15. & Simon Maiol. in dieb. Canic. 4. tom. colloq. 2. pag. 97. & pag. 137. & Calistus Remirez de lege Regia, §. 1. Sic etiam [sect. 56] homines barbari qui brutis, ut supra diximus, assimilantur, aliorum prudentiorum imperio subijci debent, a quibus doceri, & politice gubernari possint, ut praeclare ultra alios docet Petr. Fab. lib. 3. Semest. cap. 14. pag. 191. intelligens namque gubernacula possidebit, & qui stultus est, serviet sapienti, [sect. 57] quia servitus nascitur in manu imprudentis, ut habetur Proverb. c. 1. ves. 10. & 26. Quae verba exponens D. Ambros. lib. 2. epistolarum, epist. 7. ad Simplicium [sect. 58] eleganter ostendit, solos sapientes vera liberatate gaudere, & insipientes eorum servos esse, exemplum [sect. 59] Cham adduens Genes. 9. qui quoniam insipiens erat, & insipienter nudatum patrem irriserat, fratum suorum servus effectus fuit, qui sapientiores, patris senectutem honorandum putarunt. Et [sect. 60] in Iacob, qui Genes. 25. Sapientiae etiam merito praelatus est fratri seniori, qui Esau vocabatur, quod [sect. 61] nomen, Philone testante, idem significat, quod ignorans. Vnde sufficienter ostendi subdit idem Ambros. Deteriorem esse servitute [sect. 62] insipientiam, ut remedio ei servitus sit, quia ad virtutem stultus se proprijs viribus erigere nequit, nec spontaneum gressum attollere, & nisi moderatorem habeat, praecipitatur proprijs voluntatibus. Ideo [sect. 63] inconsultis populis sapientes quoque adhibentur rectores, qui plebeiam insipientiam vigore proprio regunt, ut potentiae specie dominentur. Quo vel invitos auctoritate potestatis subijciant ad obediendum prudentioribus, & obsequendum legibus. Imposuit igitur insipienti veluti indomito iugum & cui in gladio suo vivendum dixerat, libertatem negavit, ne temeritate laberetur, praefecit ei fratrem, cuius autoritate, & moderatione subiectus prosiceret ad conversionem. Qvarto pro eodem titulo communiendo, & illustrando considero, quod regulariter [sect. 64] licita ea bella dicuntur, per quae. ad pietatis, iustitiaeque pacatam societatem, victis facilius consulitur, & pacis studio geruntur, ut mali coerceantur, & boni subleventur, ut in nostris terminis observat Marquard. de Susan. in tract. de Iudae. & in fid. 1. part. cap. 14. fol. 57. & praeclare scripsit D. Aug relatus a Gratian. in c. paratur, & in cap. apud veros 23. q. 1. & in lib. 19. de Civit Dei, cap. 21. ibi: Iustum esse, quod talibus [sect. 65] hominibus sit utilis servitus, & pro utilitate eorum fieri, eum recte fit, idest, cum improbis aufertur iniuriarum licentia, & domiti se melius habebunt, quia indomiti deterius se habuerunt. Quemadmodum eadem ratione Deus homini, animus imperat corpori, ratio libidini, caeterisque vitiosis animi partibus. Vnde positis ijs, quae de istorum Indorum barbarie, & feritate retulimus, & quod [sect. 66] non aliter ad humanos, & politicos vivendi mores reduci, nec naturae, & Christianae disciplinae legibus assuescere poterant, quam sub iugum missi, & Hispanorum ductu, & imperio mansuefacti, non erit mirum, aut novum, si iustum, licitum, imo & voluntate Dei quaesitum, eiusmodi imperium asseveremus, quo mediante tot, ac talia animi, & corporis bona victis contigerunt, eorum culta barbarie, feritate fraenata, mentis caecitate Evangelij radijs illuminata, daemonum captivitate depulsa, praeclaris, ac salutaribus legibus institutis, foedis ac spurcis moribus in politicos commutatis, & commercijs, & artibus adeo necessarijs, quibus antea carebant, communicatis. Quare [sect. 67] iustissime Thomas Bozius lib. 22. de sig. Eccles. Dei, cap. 1. ad medium, Indos, qui nunc sunt, prae antiquis illis fortunatissimos vocat ob cultum, & disciplinam, quam mediante Hispanorum dominatione habuerunt. Et ut ante Nos advertit Otalora in tract. de nobilit. 1. part. cap. 2. n. 23. de his nostris Indis merito dici potest, quod Plutarch. in lib. de fortuna, & virtut. Alexand. [sect. 68] de Barbaris ab ipso propugnatis scripsit, scilicet: Beatiores fuisse multo ab Alexandro victos & subactos, quam qui eum effugerunt, cum hos, perditissime vitam agentes, nullus arcuit, nec a vitijs redemit, illos vero ad foeliciorem vitam, & statum vel invitor traduxit, ut ipsi cum Themistocle dicere iam possint: Perieramus, nisi perijssemus. Quam rationem generaliter ad excusandam omnium Barbarorum servitutem expressit D. August. ubi sup. & multo etiam considerare solent [sect. 69] pro captivitate AEthiopum, qui ex Africa a Lusitanis adsportantur, ut refert P. Ludovic. Molina de iustitia & iure, tractat. 2. disputat. 34. col. 167. litt. C. Pat. Rebellus de obligat. iust. libro 1. quaest. 1. sect. 2. num. 16. P. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 2. pag. 10. & Nos infra lib. 3. capit. 6. n. 5. [sect. 70] Vbi iniurias esse, quibus gratiae debeantur concludit, & illud Tertul. allegat lib. de Pallio capit. 1. num. 10. Post iniuriae beneficium. Et potuit allegare Claud. in lib. de IV. Consulatu Honorij, ubi [sect. 71] contumelias illas alaparum & iniuriosa Rhapismata quae olim in servorum manumissionibus interveniebant, de quibus agitur in Novel. 18. & in l. ult. C. de emancip. liber. iniurias foelices nominat, quod earum interventu libertas concederetur: Tristis conditio pulsata fronte recedit In civicem, rubuere genae, tergoque removit Verbera, promissi foelix iniuria voti, prout bene observat Cuiacius lib. 5. observat. capit. 13. Pet. Fab. in l. 2. de orig. iur. & lib. 2. Semestr. cap. 20. pag. 304. Et Cassiodorum lib. 12. epist. 9. Vbi de exteris agens, qui ad Romana beneficia admittebantur: Foelix, inquit, & praedicanda captivitas, Romana civitate perfrui, & Afrorum privilegijs potuisse misceri. Et non minus apte atque urgenter perpendi potest, quod profani, & sacri Scriptores multis laudibus extollunt Romanos, [sect. 72] eo quod barbaras nationes bello domuerint, & ad naturae leges & politicam vivendi normam reduxerint, ut constat ex D. August. lib. 5. de Civit. Dei; cap. 12. 15. & 17. relato in capit. omnes § ecce 28. quaest. 1. & ex D. Thom. lib. 3. de regim. Princip. cap. 4. 5. & 6. Thom. Bozio de Imper. virtut. lib. 2. capit. 6. Rutil. Benzonio lib. 3. de anno Iubil. cap. 7. pag. 340. & seq. Iust. Lipsius de magn. Roman. Imper. lib. 4. capit. 1. & fequentib. Simon Maiol. 1. tom. colloq. 19. pag. 436. Bernard. Aldrete de antiq. Hispan. lib. 1. capit. 2. & alijs novissime congestis a Ioan. Bapt. Valencuela in discurs. stat. & belli, part. 2. consid. 22. Vbi [sect. 73] propter praecalros mores, & instituta, quibus se, & subactos populos gubernabant, meruisse inquiunt, ut Deus verus, quamvis eum non colerent, sed daemonijs, ut aliae gentes immolarent, illorum augeret imperium, ipsisque gentibus dominari voluerit, iuxta illud Virgil. Tu regere Imperio populos Romanae memento, Hae tibi erunt artes, pacique imponere nomen, Pacere subiectis & debellare superbos. Et Sulpiciae Poetriae relatae a Pet. Fab. lib. 1. Semestr. cap. 19. pag. 119. — Duo sunt, quibus extulit ingens Roma caput, virtus belli & sapientia pacis. Quinimo, quod plus est, [sect. 74] praedictum Imperium, his rationibus comparatum, legitimum fuisse, & permissione Dei ob egregias Romanorum virtutes eis in mercedem temporalem concessum, & postea ab Ecclesia approbatum, idem August. & Thom. definire videntur, & ultra eos Baldus in l. Barbarius, 3. lect. ad finem, D. de offic. Praet. Greg. Lopez in l. 1. verb. Las gentes, tit. 1. part. 2. latissime Anton. de Rosellis in tract. de Concilijs fol. 96. Covarru. in Reg. peccatum 2. par. §. 9. num. 5. vers. Tertio, a iure divino, Mieres de maiorat. 4. par. q. 1. num. 46. Bobadilla in Polit. lib. 1. capit. 2. num. 14. & novissimus Doct. Marta in tract. de iurisdict. 1. part. capit. 5. Quod adeo verum fuit, ut teste D. Hieron. apud Paul. Oros. lib. 7. cap. 43. ipsi [sect. 75] Gothi. quamvis Barbari & Romano Imperio admodum infensi, illus nomen, & gloria, abolere desierint, proper iustitiam, & utilitatem legum, quas eo vigente in universum Orbem sparsas agnoverant. In quibus omnibus, [sect. 76] quantum Hispani Romanos excellant, & quanto utiliores, ac salubriores leges, mores, artes, & plurima alia ad humanam vitam humaniter ac civiliter transigendam Indis communicaverint, apertius est, quam ut probatione aliqua egeat, & vel ex supra relatis liquido constat, & ex alijs, quae adduximus supra libro 1. capit. ult. ex num. 34. & expresse docet [sect. 77] eruditissim. Thomas Bozius libro 7. de signis Eccles. Dei, capit. 4. ad finem, ubi concludit: At nunc populi omnes (scilicet Barbarorum Indorum) ad Christi cultum Hispanorum cura traducti, superant, vel aequant prope Europeos cunctis humanitatis ac religionis officijs, ut ex illis, qui diu per illas regiones vagati sunt, Romae audivi, & usu percepi; cum noverim nonnullos ex ijs oriundos, & indigenas, eorumque cofessiones in urbe audiverim, & lib. 8. cap. 5. post princip. ubi eandem curam commendans, sic inquit: Ac sane nunc illi populi mansuetudine, docilitate, religione, ac bonis moribus nos superant, & lib. 21. capit. 3. ubi ait: [sect. 78] Neque legitur ulla gens tot nationes tam diris, & efferatis moribus ad humanitatem perduxisse, & excoluisse ad omnem civilem cultum, ut Hispanica. Quin si coeant cunctae nationes, haud poterunt ostendere tot populos, tam belluinis moribus horrentes ad humanum vivendi genus expolijsse, ut Hispani fecere. Qvinto & ultimo, pro eadem opinione considerari potest, [sect. 79] quod si Indi ob barbariem, & dementiam natura ipsa servi erant, ut ex Aristot. diximus, neque illis ratio sufficiebat, ut se ipsos regere possent, iustius fuit, eos servire, quam imperare: quinimo, [sect. 80] & dominio particulari rerum suarum privari potuisse videbantur. Tum quia illius solum est capax intellectualis creatura, ratione liberi arbitrij, ut infra cap. sequent. dicemus: cum etiam, [sect. 81] quia, ut argumentatur idem Victor. sup. numero 4. si ratione insipientiae erant servi, ea plane est servorum conditio, ut neque rerum dominium, neque aliquid proprium habere possint, sed quidquid acquirunt, illico ad eorum dominos transeat, 1. placet. D. de acquirenda haereditate, princip. instit. de ijs qui sunt sui, §. item vobis, instit. per quas person. Atque ita [sect. 82] ubi diffusi per agros, & sine certo Rege, aut Principe, vel forma Republicae reperti sunt, merito tanquam servi sine domino ab Hispanis occupari, & imperio suo subijci potuerunt, [sect. 83] l. quod servus, ubi Bartol. D. de stipulat. servor. l. si usumfructum, ubi glossa, D. de liberal. causa, circa quas plura notat idem Bartolus & Baldus in l. si servus, D. de noxal. act. Forcatul. in rub. D. de servit. num. 6. & 7. & Morla in empor. iur. tit. 6. in rub. num. 18. Quod si [sect. 84] proprios Reges & Imperatores habebant, ut in hoc Peruano & Mexicano Regna, & in alijs provincijs habuisse cognovimus, adhuc non minus licite a barbaro & tyrannico eorum iugo eximi potuisse videntur. Nam cum [sect. 85] hi quoque Reges, iuxta eandem doctrinam Aristotel. natura servi essent, & sapientiorum dominio, & gubernatione egerent, alios sub se habere non poterant, neque eorum feritati, aut facilitati tanti Orbis imperium, & moderatio relinqui debuit, argument. [sect. 86] l. sic eveniet 21. D. de adulter. ibi: In sua enim potestate, non videtur habere, qui non est suae potestatis, l. homo liber, 54. §. fin. D. de acquirend. rer. domin. ibi: Quia nec possidere intelligitur, qui ipse possidetur. Quibus arridet Seneca declamat. 1. dum ait: Nec filio, qui est in patris potestate adoptate licet. Nec enim quisquam potest alium in manum suam recipere, qui ipse in aliena manu est. Melior text. in l. ult. C. de legitim. tut. ibi: Et naturalis ordo per omnia conservabitur, cui enim ferendum est, eundem esse tutorem, & sub tutela constitui, & iterum eundem esse curatorem, & sub cura agere, [sect. 87] cap. indecorum 3. de aetat. & qualit. ordin. ibi: Indecorum est, ut ij debeant Ecclesias regere, qui non noverunt gubernare se ipsos. Facit illud Paul. 1. ad Timoth. 3. Qui domui suae praeesse nescit, quomodo praeerit alienis? Vbi D. Chrysostom. & D. Ambros. epist. 82. Quis ferat, inquiens, si ipse se gubernare nequeat, qui alios gubernandos receperit? Et alia similia, quae tradit Ioan. Nevizan. in sylva nuptia. lib. 5. num. 100. Simancas lib. 5. de Republ. cap. 14. Castillo de Bobadilla in Politica lib. 1. cap. 1. num. 29. & Nos infra cap. 9. ex num. 57. repetimus & lib. 3. cap. 4. num. 5. # 8 CAPVT IIX. De auctoribus, & argumentis quibus superior barbarisimi Indorum titulus insufficiens videtur, & qualiter Aristotel. & alij, qui contrarium tenent, accipi debeant? SVMMARIVM Capitis IIX. -  1 Barbaries, & feritas Indorum absolute considerata non praebet iustum, & sufficientem titulum ad eos debellandos, & spoliandos. -  2 Auctores plures adducuntur, qui negant, infidelibus ob solam barbariem bellum inferri posse. -  3 Dominij est capax solum naturalis, & intellectualis creatura. -  4 Homines licet alicubi multum barbari, sylvestres, & corpore deformes reperiantur, si tamen habent aliquem intellectum, inter creaturas rationales computari debent. Et num. 6. -  5 Monstra omnia hominum rationalium reformatis corporibus resurrectura sunt. -  7 Hominum monstrosorum variae species connumerantur. -  8 Homines quantumvis sylverstres, & monstosi, si lumen aliquod rationis habent, doceri, & excoli possunt. -  9 Barbaris, cum veri homines sint, ius gentium servari debet, & dominiorum distinctio eo introducta. -  10 Deus fecit nos, non ipsi nos. -  11 Homini imputari non debet, qua forma, regione, vel docilitate nascatur. -  12 Homines ex natura soli, vel coeli, sub quo nascuntur, animi & corporis temperiem ut plurimum sumunt. -  13 Lex quod si nolit, §. qui mancipia, D. de aedil. edict. illustratur. -  14 Nationem coelo, & solo foelicem sortiri gloriosum est. -  15 Indis si ob barbaram, & sylvestrem vitam bellum inferre liceret, idem licuisse dicendum esset in alijs plurimis nationibus, quae olim non minus barbarae fuerunt. -  16 Homines initio mundi sylvestrem vitam egisse, & sermonis usum non habuisse, quidam falso affirmarunt. -  17 Adam fuit sapientissimus, & eloquentissimus. -  18 Cain Adae filius materialem civitatem aedificavit. -  19 Humanum genus ubi augeri coepit, & in varias regiones dividi, multi homines sylvestrem, & erraticam vitam egerunt. -  20 Homines quo pacto ad urbes, & sociabilem ac politicum vivendi modum reduci coeperint, cum Cicerone, & alijs. -  21 Lucretij carmina referuntur de statu, & conditione hominum antiquorum tractantia. -  22 Nationes plurimae barbarae etiam hodie reperiuntur, quarum comparatione paucae sunt, quae politice vivunt. -  23 Barbari nominis communem definitionem non inepte notat Ioan. Boter. -  24 Nationes aliae alijs semper barbarae visae sunt. -  25 Anacharsis apophthegma. -  26 Graeci, omnes nationes Barbaras, & Barbariam appellabant. -  27 Latini Barbari, & Italia Barbaria dicitur a Plauto. -  28 Germani, & aliae quamplures nationes Septentrionales olim non minus ferae, & barbarae, quam Indi Occidentales fuisse perhibentur. -  29 Saxonum & Hungarorum prisca feritas, & barbaries. -  30 Scytharum quanta fuerit olim ruditas, & barbaries. -  31 Scythas cur Horatius profugos & campestres appellet. -  32 Batavi, qui hodie Hollandi dicuntur, olim nimis truces, & agrestes reputabantur. -  33 Auris Batava proverbium unde? -  34 Baeotiorum ruditas, & crassities tanta olim fuit, ut in proverbium abierit. -  35 Beodos Hispane cur ebrios appellemus. -  36 Asiae praecipuae provinciae Phrygia, Mysia, Caria & Lydia nimis barbarae erant, & plura adagia hoc denotantia. -  37 Phryges per anthonomasiam Barbari dicti fuerunt. -  38 Tibia Barbara quae? -  39 Barbaricarij dicebantur, qui vestibus Phrygio more acu pictis & auratis utebantur. -  40 Lex 1. C. de excusat. artisic. lib. 10. lex 1. C. de privileg. schol. lib. 12. & l. 1. de fabricens. in C. Theodos. exponuntur. -  41 Phrygiones dicti, qui vestibus auro intextis induebantur. -  42 Franjas & Franjones Hispanae voces, unde originem ducant? -  43 Turcarum barbaries, & morum feritas maxima est, & fuit. -  44 Afros, Gallos & Hispanos inter Barbaros, & feros collocat Cicero. -  45 Hispanos antiquos tanquam agrestes, & inhumanos notat Strabo, & Trogus Pompe. & quare? Et num. 65. -  46 Asturianorum barbaros mores refert Ammian. Marcellin. -  47 Iberi, Cantabri & Galleci, quibus olim moribus fuerint? -  48 P. Ioan. Marianae elegantissima verba de agrestibus, & feris moribus Hispanorum antiquorum. -  49 P. Ioan. Mariana laudatur, & a reprehensione Fr. Ioan. a Ponte defenditur. -  50 Indos non esse veros homines, nec capaces Fidei Christianae, aliqui falso, & erronee principio detectionis Novi Orbis disseminarunt. -  51 Indorum primo detectorum feritas effecit, ut illis, & reliquis multa damna inferrentur, & de omnibus in susceptione, & progressu Fidei, & morum politicorum parum speraretur. -  52 Indorum natura, & differentia penitius animadversa, fidei, & quarumlibet artium capaces reperti sunt. -  53 Indorum capacitas, & docilitas, & in Fide suscepta pietas, & progressus multorum Scriptorum testimonijs, & argumentis confirmatur. -  54 Indi possunt dicere multis ex nostris illud Iob capit. 15. Ergo vos estis soli homines, &c. -  55 Fr. Iulianus Garces Tlascalens. Episcopus laudatur. -  56 Epistola F. Iuliani Garcesij Episcopi Tlascalensis ad S.P. Pauli III. pro Indorum defensione pie, & eleganter scripta ad litteram ponitur. -  57 Indorum parvuli bonam, & suavem indolem habent, & Hispanis pueris dociliores, & frugaliores sunt. Et num 63. -  58 Evangelium ex praecepto Domini omnibus indistincte gentibus, & nationibus praedicari iubetur. -  59 Ecclesiae porta nulli est claudenda, qui ex fide spontanea baptismum petat. Et num. 80. -  60 Satanica est vox eorum, qui Indos incapaces faciunt salutis aeternae, & quo fine introducta. -  61 Indos, qui incapaces esse dicunt, eos parum tractarunt, & agnoverunt. -  62 Indis gravissima damna inferunt, & intulerunt, qui eos esse incapaces affirmant. -  64 Indi maiores, quo magis feri, & vitiosi sunt, eo magis ad fidem suaderi debent. -  66 Sertorius qualiter deluserit Hispanos cerva fatidica? -  67 Hispani post Fidem Christi receptam veram, & politicam nobilitatem assecuti sunt. -  68 Indi si, ut oportet, in Fide instruantur, forte non minores fructus, quam Hispani praestabunt. -  69 Indorum ruditas, & barbaries multis rationibus excusatur. -  70 Indi Mexicani quibus picturis pro litteris uterentur? & plura de eorum artibus & ingenio? -  71 Indi in confessionibus sacramentalibus, & alijs ad Dei cultum pertinentibus qualiter se habeant? -  72 Romanae sedis cura quanta esse debeat in procuranda Indorum conversione, & Fidei dilutatione. -  73 Vaticinia aliqua Prophetarum referuntur, quibus Ecclesiae de remotis gentibus magnum incrementum promittitur. Et num. 81. -  74 Christus Dominus quanta diligentia miserit D. Thomam, & Bartholomaeum ad praedicandum Indis Orientalibus. -  75 Indi mexicani, & alij quam faciles sint ad Fidem audiendam, & recipiendam. -  76 Romanus Pontifex est velut Comes stabilis exercitus Dei, & Praedicatorum Verbi Divini. -  77 Paulus III. Roman. Pontif. pijssimam constitutionem edidit pro capacitate, & libertate Indorum, cuius littera refertur, num. 79. -  78 Carolus V. Imperat. multa pro salute, libertate, & conversione Indorum pijssime sanxit. -  82 Indi quantumvis barbari, non sunt obliti a Deo, qui aequaliter omnium Pater, & Redemptor est. -  83 Apostoli non tantum sapientibus, verum & Barbarus, ac ferocissimis nationibus praedicarunt. -  84 D. Augustinus scribit, se hominibus monstrosis oculos in pectore habentibus praedicasse. -  85 Indorum barbaries, & ruditas miserationem potius, quam punitionem requirit. Et num. 90. -  86 Ingenia hominum miserijs & calamitatibus stolida fiunt. -  87 Indorum hebetudo, & rusticitas ex quo proveniat? -  88 Agros & rura habitantes ubique hebetiores sunt. -  89 Idololatria excaecavit maxima ex parte Indorum ingenia, sicut & aliorum, qui eam secuti sunt. -  91 Educatio recta, & continuata doctrina, quoslibet homines, quantumvis barbaros, cultos & politicos reddere valet. -  92 Indis succenseri non potest, quod primo adspectu Hispanos, & eorum equos, navigia, litteras, & alia inventa mirati sint. -  93 Nova quaeque, & repente conspecta quamvis pusilla sint, communiter admirationem incutiunt, & de coelo missa creduntur, cum Seneca, & Tertulliano. -  94 Naturale est magis nova, quam magna mirari. -  95 Litterarum usu non solum Indi Occidentales, verum & Orientales, & aliae nationes caruerunt. -  96 Mexicani litterarum loco picturis utebantur. -  97 Peruani chordis versicoloribus, multis nodis distinctis, pro litteris utebantur, & Arithmeticam suo modo peritissime callebant. -  98 Albani ultra centum numerare nesciebant, in reliquis, quae ad urbanitatem, & culturam pertinebant, prorsus ignari. -  99 Thraces ad quatuor usque numerare didicerunt. -  100 Meletides toto ingenij captu vix ad quinque numerare potuit. -  101 Vettones Hispaniae populi, olim, Romanos ambulantes, valde mirati sunt. -  102 Eclypsi Lunae Indos a Columbo deceptos mirum non est, cum idem ferme militibus Romanis acciderit. -  103 Pannonicarum legionum mirabilis casus ex Lunae eclypsi contingens verbis Cornelij Taciti recensetur. -  104 Indi Mexicani, & Peruani compti, & politici erant. -  105 Huaynacapac Peruanorum Imperator a debellandis quibusdam Indis abstinuit, quod nimis spurci, & squalidi essent. -  106 Inca Yupanqui cur Chilenses subigere suo Imperio desierit? -  107 Hispanorum quorundam quanta esset olim ruditas, & spurcities? -  108 Hispani olim capillorum longitudine oblectabantur, & illos, ut leonis iubam sine ullo artificio quatiebant. -  109 Barbas, & pilos non solum Indi, sed plures aliae nationes expilant. -  110 Nationes plures corpora ad effectus varios pingunt, aut tingunt. -  111 Britanni prae caeteris corpora radebant, & glasto inficiebant. -  112 Martialis epigram. de caeruleis Britannis agens exponitur. -  113 Iulij Caesar locus lib. 5. de bello Gallico exponitur, & emendatur. -  114 Romani Imperatores triumphantes corpora minio illinire solebant. -  115 Alphonsi Aragon. Regis dictum notabile. -  116 Zigantes Afri, Hiperborei, AEthiopes, Duci, & Sarmatae, varijs coloribus copora pingebant. Nationes quaedam natura imberbes, ibidem. -  117 Aristotelis sententia, quae docet Barbaros natura servos esse, qualiter accipienda sit? -  118 Dominium verum rerum suarum habent infantes, pupilli, & furiosi. -  119 Barbaris natura necessitas inest, ut a sapientioribus regantur qui tamen Barbarorum commodis magis, quam suis prospicere debent. -  120 Servitutem Barbarorum quomodo explicet D. Thom. & an a naturali, vel a gentium iure originem ducat. -  121 Auctores plurimi recensentur, qui agunt de naturali servitute Barbarorum ab Aristot. considerata. -  122 Barbaros posse ut feras venari, & occidi, quomodo, & quando intelligendum sit? -  123 Aristotelis ad infernum damnati, doctrina, legibus, & moribus christianis praevalere non debet. -  124 Aristot. dum dixit homines barbaros, & servos venari posse, forsitan Alexandro Magno assentari voluit. -  125 Bella ab Alexandro Magno, & Romanis, ampliandi Imperij cupiditate innocentibus illata, non laudantur, nec laudari potuerunt August. & alijs. -  126 Naturalis ratio non patitur, alterum cum alterius iactura locupletari. -  127 Mala non sunt facienda quamvis inde eveniant bona. -  128 Bellorum strepitus, & strages non praestat congruum medium praedicationi, & conversioni Barbarorum. -  129 Romanorum bella, & Imperium vi, & injuria magis quam iure & ratione constitisse, plurimi tradunt. HAEc sunt, quae pro fulciendo & defendendo praedicto titulo, qui ex ruditate, & incapacitate Indorum desumitur, magis urgere, & praestare videntur; [sect. 1] sed nihilominus gravissimi alij, & eruditissimi viri reperiuntur, qui eum absolute, & generaliter sumptum, parum firmum, & securum esse arbitrantur. Inter quos caput extulit [sect. 2] Episcopus de Chiapa, prolixis, & repetitis apologijs, & antapologijs contra Ginesium Sepulvedam hoc erudite defendens praecipue in replicat. octavae obiectionis, & in tractat comprobat. fol. 66. Et in responsione, quam coram Imper. Carolo V. Barchinonae fecit adversus orationem Episcopi del Darien, quae habetur apud Anton. de Herrera in sua histor. gener. Ind. decad. 2. lib. 4. capit. 4. & 5. & idem docet Caietan. in 2. 2. quaest. 66. artic. 8. ad 2. Vbi deplorat damna sub hoc barbarismi praetextu miseris Indis illata, Domin. Soto in 4. distinct. 5. quaest. unic. art. 10. pag. 272. & libro 4. de iustitia & iure, art. 2. quaest. 2. Victor. in relect. de Ind. 1. part. ex num. 20. Gregor. Lop. in l. 2. tit. 23. part. 2. glos. 2. col. 2. 3. 6. & 14. Ioseph. Acosta omnino videndus lib. 4. de procurat. Ind. salut. cap. 3. 4. & 5. & lib. 2. cap. 5. Fr. Anton. a Corduba in quaestionario, Menchaca lib. 1. quaest. illust. cap. 10. ex num. 4. usque ad 14. & in praefatione a num. 5. Domin. Banez in 2. 2. quaest. 10. art. 3. col. 553. vers. Arguitur tertio, Fr. Eman. Roderic. in 2. tomo quaest. Regular. quaest. 99. artic. 4. pag. 292. Mich. Salon. in 2. 2. 1. tomo sub tractat. de domin. quaest. 2. art. 1. & 2. Pat. Ludovic. Molina de iustit. & iure, tractat. 2. disput. 32. per rotam, & disputat. 105. vers. ult. Auctor tractatus Maris liberi, cap. 2. quem refert Seraphin. Freitas de iusto Imperio Asiat. capit. 3. num. 4. & novissime eruditis. Pat. Francisc. Suarez, qui post haec scripta ad meas manus pervenit in tract. de Charit. disput. 13. sectio. 5. num. 5. pro cuius opinionis confirmatione, & exornatione ego ex eorundem auctorum mente sequentia argumenta conficio, quibus simul contraria convelli videntur. Primvm, [sect. 3] quia licet fateamur, falsam esse, & erroneam Gersonis, Sylvestri, Conradi, & aliorum sententiam, qui verum dominium rerum, quas occupant, etiam in brutis animalibus constituebant, certum quippe est, illud tantum in creaturis rationalibus, & intellectualibus considerari posse, ut docent communiter reliqui omnes Theologi post D. Thom. 1. 2. quaest. 1. art. 1. & 2. & quaest. 6. artic. 1. & lib. 1. contra Gent. capit. 110. Caietan. ubi sup. artic. 1. Victoria. d. num. 20. Soto d. distinct. 5. quaest. unic. artic. 2. & alij relati a Rebello de obligat. iustit. lib. 1. quaest. 7. sectio. 1. num. 4. & 5. Negamus tamen [sect. 4] hominibus, quantumvis Barbaris & Sylvestibus, & colore, aut corporis habitudine, vel hebetudine deformatis, ob hanc solam causam rerum suarum dominium adimi posse, quia quamvis in multis ob suam feritatem, & ruditatem bellius assimilentur, ut concludunt rationes, & auctoritates in primo argumento contrariae partis consideratae: interim tamen dum aliqualem rationis usum, mentisque vestigium habuerint, dubium non est, quin inter creaturas intellectuales, & veros homines connumerari debeant, ut expresse resolvit D. August. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 8. sic inquiens: Quisquis uspiam nascitur homo, idest, animal rationale mortale, quamlibet nostris inusitatam sensibus gerat corporis formam, seu colorem, sive motum, sive sonum, sive quamlibet vim qualibet parte, qualibet qualitate naturae, ex illo Protoplasto uno originem ducere nullus fidelium dubitaverit. Et in Enchirid. ad Laur. cap. 87. & 91. [sect. 5] Vbi scribit, in die resurrectionis resurrectura esse monstra omnia, reformatis membris in decora, coeloque dignam formam. Idem quoque de varijs alijs [sect. 6] sylvestrium, & monstrosorum hominum formis sentire videtur D. Isidor. libro 11. Etymolog. cap. 3. & Simon Maiol. omnino legendus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 2. pag. 55. & sequentibus. Vbi ait, [sect. 7] etiam eos, qui usu linguae carere, vel equinis, aut lunatis pedibus, caudatis clunibus, sylvestibus, hirtis, & pilosis corporibus, caninis dentibus, labris pendulis, stidore terrifico reperti sunt, etiamsi nihil adorent, & eo impietatis, & stoliditatis pervenerint, ut humani officij, & ritus obliviscantur, & propria nomina non habeant, & sine veste, ac fruge, sine pecore ac sedibus per campos ferarum more reptantes potius quam incedentes vagentur, ut de Atlantidis, Carmanijs, Arthabatritis, Mantopodis, & alijs scribunt, Mela lib. 3. cap. 4. Solin. cap. 32. & 33. [sect. 8] Non ideo statim irrationales & belluinos esse censendos, sed periculum fieri debere, an rationis humanae lumen agnoscant, cum possint ad meliorem frugem, si alliciantur, & edoceantur, converti, & sensim persuasi ad rationis plenum usum traduci, Vt in Antropophagis (inquit) tam in Orientali, quam in Occidentali Indicis regionibus hoc nostro saeculo Iesuitarum opera factum videmus. Et idem ostendit ipse Maiol. eodem 1. tom. colloq. 19. pag. 439. docens, nulla adeo stupida ingenia nasci, quae solertia non possint maximum in modum excoli, & ad tantam frugem pervenire, ut maximis ipsa natura ingenijs comparari possint. Quo fit, [sect. 9] ut praedictis Barbaris, tanquam proprijs, & veris hominibus naturale & commune omnium hominum ius servandum etiam esse videatur, quo inspecto omnes aeque liberi, & rerum, ac provinciarum nostrarum domini nati sumus, l. ex hoc iure, l. manumissiones, D. de iustitia & iure, l. libertas 4. D. de stat. hom. cum alijs, quae in nostra specie considerat Domin. Soto. d. lib. 4. de iustitia & iure, art. 2. quaest. 2. & Menchaca dicto capit. 10. num. 4. & 5. Etenim [sect. 10] cum summus ille rerum Opifex, ac Parens Deus, nos omnes creaverit, non ipsi nos, ut habetur in Psalm. 99. vers. 3. Nihil [sect. 11] illis imputandum est, qui altiorem, aut acutiorem mentem arripere non potuerunt, vel meliorem, & elegantiorem formam assumere, aut hanc, vel illam coeli, aut soli plagam sortiri: [sect. 12] ex cuius situ, & intemperie multoties animi quoque vitia & morum feritas, aut ruditas generari solet, ut bene docet Ioan. Boemus de morib. omn. gent. lib. 3. cap. 1. pag. 184. Et ostendit [sect. 13] Vlpianus in l. quod si nolit. 31. § qui mancipia, vers. Praesumptum, D. aedil. edict. dum ait. Praesumptum etenim est, quosdam servos bonos esse, quia nationis sunt non infamatae, quosdam malos videri, quia ea natione sunt, quae magis infamis est. Circa cuius illustrationem plura more suo congerit Tiraquel. in l. 7. connub. num. 12 & sequentib. & in tractat. de nobilit. capit. 12. per totum, Marcus Mantua in glossar. iur. classi. 17. capit. 32. num. 1. Chassan. in Catal. glor. mund. part. 2. consider. 24. Menoch. de praesumpt. lib. 1. quaest. 16. num. 28. & lib. 6. praesumpt. 58. ex n. 1. Fr. Ioan. a Ponte in convenient. Monarch. lib. 4. cap. 1. pag. 214. & Franc. Iuret. in notis ad Symmach. lib. 1. epis. 88. pag. 70. [sect. 14] Vbi adducit Ammian. Marcellin. lib. 14. histor. qui cum Simonide Lyrico docet: Beate perfecta ratione victuro ante alia patriam convenit esse gloriosam, & Rutil. Claud. lib. 1. itinerar. ubi de Romanorum laudibus agens, sic inquit: O quantum, & quoties possem numerare beatos Nasci foelici, qui meruere solo, Semina virtutum demissa, & tradita coelo Non potuere alijs dignius esse locis. Secvndo facit, [sect. 15] quia si ob solam sylvestris vitae consuetudinem, & ingenij feritatem, ruditatem, sive barbariem liceret Indis bellum inferre, & eos in servitutem redigere, dominioque & imperio suarum rerum, & provinciarum privare, idem quoque in reliquis fere universi Orbis nationibus licuisse probandum est, ut bene advertunt Doctores supra relati. Quoniam etsi [sect. 16] falsum sit, atque a Christiana religione alienum, quod quidam nimis generaliter tradunt, homines scilicet initio nascentis mundi per sylvas, & campos erraticam vitam degisse, nec ullo inter se sermonis, aut iuris vinculo cohaesisse, cum sacra docente Pagina, [sect. 17] Adam, a quo omnes originem ducimus, sapientissimus, & eloquentissimus fuerit, & sine dubio non permiserit posteros suos bestiarum more vagari. Quin potius [sect. 18] Cain eius filius materialem etiam civitatem aedisticasse legatur, ut observat Lactan. Firmia. lib. 6. divin. institut. cap. 10. & eo non relato Card. Bellarmin. tom. 2. contr. 2. lib. 3. de laicis cap. 5. in fine, Maiol. in dieb. Canicul. 4. tom. colloq. 4. pag. 252. & novissime Calistus Remirez de lege Regia in initio num. 18. pag. 6. Adhuc tamen receptissimum, & vulgatissimum est, & absque ullo periculo affirmari potest, [sect. 19] sequentibus saeculis, ubi genus humanum augeri, & in varias regiones migrare, & dividi coepit, ita naturam rerum tulisse, ut homines in agris passim bestiarum more vagarentur, & sibi victu ferino, tectisque sylvestribus abditi vitam propagarent, nec ratione animi quidquam; sed pleraque viribus corporis administrarent, nondum Divinae religionis, non humani officij ratio colebatur, nemo legitimas viderat nuptias, non certos quisquam inspexerat liberos, non ius aequabile quid utilitatis haberet, acceperat. Ita propter errorem, atque inscitiam coeca ac temeraria dominatrix animi cupiditas, ad se explendam viribus corporis abutebatur, perniciosissimis satellitibus, [sect. 20] quousque ab aliquibus, qui prudentiores, & sapientiores esse coeperunt, reliqui rudiores, primo propter insolentiam reclamantes, deinde rationem, atque orationem studiosius audientes, edocti, & persuasi tandem sunt in urbes congregari, ex feris & immanibus mites, & mansuetos reddi, & ad unamquamque rem utilem, atque honestam induci, ut his prope verbis M. Tul. Cicer. scriptum relíquit lib. 1. de invent. & in orat. 32. pro P. Sextio, post medium, pag. mihi 475. cui consentiunt Plutarc. de placit. Philosoph. libro 1. capit. 7. Virgil. lib. 8. AEneid. de primis Italiae gentibus loquens, Horat. in arte Poet. circa finem, Vitruvi. libro 2. cap. 1. Ioan. Boem. in praefatio. ad lib. de moribus gent. Chassan. in Catalog. glor. mund. part. 12. considerat. 72. Simancas de Republ. lib. 1. cap. 3. num. 3. 6. & sequentib. Tapia de vera hom. nobilitat. lib. 2. pag. 187. colum. 2. elegantissime Ioan. Mariana de Rege & Reg. inst. lib. 1. cap. 1. Forcat. in l. omnes populi, num. 1. de iustitia & iure, Asinius in praxi Iudic. tit. de mod. proced. in civil. capit. 2. num. 2. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 22. & lib. 3. capit. 1. & 2. & ante omnes [sect. 21] antiquissimus Poeta T. Carus Lucretius lib. 5. de natur. rerum sic inquiens: Et genus humanum multo fuit illud in arvis Durius, ut decuit, tellus quod dura creasset: Multaque per coelum Solis volventia lustra Volgivagam vitam tractabant more ferarum, Nec robustus erat curvi moderator aratri Quisquam, nec scibat ferro molirier arva, Nec nova defodere in terram virgulta, nec altis Arboribus veteres decidere falcibus ramos. Quod Sol atque imbres dederant, quod terra crearat Sponte sua, satis id placabat corpora donum, Nec dum res igni scibant tractare, nec uti Pellibus, & spolijs corpus vestire ferarum, Sed nemora atque cavos monteis, sylvasque colebant, Et frutices inter condebant squalida membra, Verbera ventorum vitare, imbreisque coacti: Nec commune bonum poterant spectare, nec ullis Moribus inter se scibant, neque legibus uti, Quod cuique obtulerat praedae fortuna ferebat Sponte sua, sibi quisque valere, & vivere doctus. Et Venus in sylvis iungebat corpora amantum, Et manuum mira freti virtute, pedumque Consectabantur sylvestria saecla ferarum Missilibus saxis, & magno pondere clavae, Multaque vincebant, vitabant pausa latebris, Setigerisque pares suibus sylvestria membra Nuda dabant terrae. nocturno tempore capti, Circum se folijs, ac frondibus involventes, &c. Quae priscorum hominum feritas, & caeca barbaries in aliquibus provincijs & regionibus prius, in alijs posterius, & magis ac minus coli, & temperari coepit. Pluresque [sect. 22] etiam hodie reperiuntur, quae vix humanae rationis usum percepisse videntur: ita ut non inepte dicere potuerit Ioannes Boterus in relatio. univers. 4. part. libro 3. pag. 65. admitti non posse eorum Scriptorum definitionem, qui barbaros eos popolos nominant: Quorum mores longe a ratione, & communi hominum vita abesse reperiuntur. Nam si hoc, [sect. 23] inquit, ultimum verum est, Graeci potius, Latini & similes, qui nunc politice vivunt, barbari appellandi sunt, cum ij numero pauci diversam ab innumeris alijs gentibus vitam agant, quae adhuc in antiquo illo barbarismo persistunt. Et revera [sect. 24] semper illud obtinuit, at aliae nationes alijs barbarae videantur, ut iam dudum apud Laertium lib. 1. de vita Philosoph. capit. 9. ostendit Anacharsis, [sect. 25] qui cuidam obijcienti, quod esset barbarus: Certe, inquit, apud Athenienses, sed vicissim Athenienses barbari sunt apud Scythas. Quinimo [sect. 26] Graeci omnes nationes generaliter Barbaras, & Barbariam appellabant, ut post Homer. Platon. & Epinom. observat Strabo lib. 14. Et quod plus est, Plautus saepe [sect. 27] ipsos Latinos, qui inter prudentiores, & sapientiores habiti sunt, eodem nomine donat, & Italiam Barbariam appellat, ut erudite observat Lambin. in illud prologi Asinariae. Demophilus scripsit, Marcus vertit Barbare, & Curculion: Pessuli, heus pessuli, vos saluto lubens, Fite mea causa Lydij Barbari, & Mostellariae: Non enim haee pultifagus opifex opera fecit Barbarus, & in Paenulo: Hoc pingues fiunt auro in Barbaria boves. Germani [sect. 28] etiam, Saxones, & aliae gentes Septentrionales, ut fuerunt Sarmatae, Pannonij, Hungari, Poloni, Suevi, Eruli, Russiani, Britanni, Gothi, Alani, & similes, quae hodie quantum spectat ad humanitatis cultum, merito nulli natinoni cedunt, plurimas vincunt, adeo serae, & barbarae non multis ab hinc saeculis censebantur, ut forsan ipsis nostris Indis, AEthiopibusve deterioris naturae viderentur, ut constat ex illarum Scriptoribus, & ex alijs, quae latissime post Cornel. Tacit. Strab. Procop. & alios tradit Coel. Rhodig. lib. 18. lectio. antiq. capit. 21. Thomas Bozius lib. 7. de sign. Eccles. cap. 4. lib. 10. cap. 13. lib. 20. cap. 7. & lib. 22. cap. 11. & Fr. Thom. a Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 1. capit. 11. pag. 37. & lib. 4. 1. part. capit. 1. Inter quos Seneca lib. de gubernatio. mun. Germani, inquit, errant incertis sedibus, sunt apud eos perpetuae hyemes, solum infaecundum, nullae aedes, venationibus vivunt, ubicunque nox fessos laboribus deprehendit, cubant sub frondibus, aut in speluncis foveisve: non habent domos, sed casas folijs, & culmis contectas. Incolae circumaguntur chorizantium more in congelato mari victitantes carne ferina, gens nuda, & pellibus solum ferarum vestita, & propterea vilis despectaque ab omnibus. Et Fortunat. libro 3. ad Foelicem Episcop. Nannetens. [sect. 29] sic de Saxonibus ab eo conversis, & mansuefactis scribit: Mitibus alloquijs agrestia corda colendo Munere Foelicis de grege nata seges. Aspera gens Saxo, vivens quasi more ferino Te medicante sacram bellua reddit ovem. Rheginus quoque, qui sub annum mlxxv . vixit, idem de Hungaris his verbis scribit: Vivunt Hungari non hominum, sed belluarum more, carnibus, ut fama est, crudis vescuntur, sanguinem bibunt, corda hominum, quos capiunt, particulatim dividentes, veluti pro remedio, devorant; nulla ratione flectuntur, aut miseratione afficiuntur. Et Eginarthus Caroli Magni scriba in eius bita, sic de omnibus Germanae nationibus loquitur: Saxones sicut omnes fere Germaniam incolentes nationes, & natura feroces, & cultui daemonum dediti, nostraque religioni contrarij, neque divina, neque humana iura vel polluere, vel transgredi inhonestum arbitrantur. Caeteri quoque populi ad Boream positi, [sect. 30] qui Germanis Orientaliores sunt, & ab antiquis communi nomine Scythae vocabantur, secundum Strabon. lib. 11. & Diodor. Sicul. lib. 5. cap. 9. eadem barbarie, & rusticitate laborabant, teste Herodot. lib. 4. qui sic ait: Nullae sunt Scythis urbes, nulla moenia structa, domos secum ferunt singuli, equestrasque sunt sagittarij, non pane victitantes, sed ex pecoribus, pro domibus plaustra habentes, quid ni imbelles alioqui futuri, & ad dimicandum inhabiles. Quo respexit [sect. 31] Horat. lib. 1. Ode 35. dum eos profugos appellat, & lib. 3. Od. 24. dum canit: Campestres melius Scythae, Quorum plaustra vagas rite trahunt domos Vivunt, & rigidi Getae: Immetata quibus iugera liberas Fruges & Cererem ferunt: Nec cultura placet longior annua. Et [sect. 32] de Battavis eiusdem Germaniae populis, qui nunc, ut plerisque placet, Hollandi nominantur, narrat Cornel. Tacit. lib. 20. nimis agrestes, inelegantes, tetricosque fuisse. Vnde natum est Proverbium [sect. 33] Auris Battava, quod Erasmus pro pingui, crassaque, & indocta interpretatur, illud Martial. adducens lib. 6. epigram. 82: Tu ne es, tu ne ait, ille Martialis, Cuius nequitias, iocosque novit Aurem qui modo non habet Battavam. Vbi Domit. Calderin. Raderus & Marcilius plura notarunt, & conducit Lucanus lib. 1: Vangiones Battavique truces, quos aere recurvo Stridentes acuere tubae. Baeotij [sect. 34] etiam, licet in Graeciae finibus siti essent, ea ingenij ruditate, & crassitie fuisse commemorantur, ut hoc nomine proverbiali sigura ignavi, stolidi, & supini homines notari solerent & quidquid insulsum esset, ac stultum, ide Baeoticum diceretur, iuxta illud Horatij lib. 2. epist. 1: Baeotum in crasso iurares aere nasci. Et Plutarch. in comment. de esu carn. qui ipse Baeotus scribit, ab Atticis notatos Baeotos tanquam brutos & stupidos, ac pingues, tradit plura Erasm. in adag. Baeoticum ingenium, & in adag. Baeotissare, & in adag. Baeotica aures, & Carol. Stephan. in. diction. verb. Baeotica. Vnde [sect. 35] non inani coniectura dicere possumus Hispano nostro sermone vocem illam Beodos inductam, qua ebrios, & voraces homines significamus, 1. 5. tit. 8. part. 7. ut bene observat Fr. Ioan. a Ponte in coven. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 4. pag. 27. quamvis D. Sebastian. Covarru. in Thesaur. ling. Hispan. aliam etymologiam comminiscatur, & Beodo, quasi Bevido dictum interpretetur. In Asia quoque [sect. 36] praecipuae provinciae erant Phrygia, Mysia, Caria, Lydia, ut tradit Cicer. in oratio. pro Flacco, quae tamen, eodem ibidem testante, barbariei, feritatis, & ruditatis nomine male semper audierunt, ita ut non nisi flagris & verberibus ad doctrinam, & bonos mores allici possent, quod locum fecit adagijs Phryx verberatus melior, Mysiorum ultimus, Cum Caro Carizas. Lydus in meridiem, Lydus in planiciem provocas. De quibus optime agit M. Varro lib. 6. de ling. Lat. Athen. lib. 12. Erasm. in. eisdem adagijs, Coel. Rhodig. lib. 2. lect. antiq. cap. 14. Lorin. in Act. Apostol. cap. 28. vers. 1. Puente in d. convenien. Monarch. lib. 2. cap. 11. §. 2. pag. 144. & cap. 26. §. 3. pag. 272. Vbi aiunt, has nationes [sect. 37] per anthonomasiam Barbaras appellatas, iuxta illud Horatij: Graecia barbariae lento collisa duello: & Maronis: Barbarico postes auro spolijsque superbi: Quod de Phrygia recte accipiunt interpretes. Ita [sect. 38] ut musicum quoddam instrumentum ab eisdem Phrygijs inventum, quo tristitiae tempore utebantur Tibia Barbara diceretur, quo respexit Horatius: Sonante mixtum tibijs Carmen lyra, Hac Lydium illis Barbarum. Et similiter Imperatores [sect. 39] Barbaricarios eos nominarunt, qui vestibus Phrygio more acu pictis & deauratis utebantur, ut apparet [sect. 40] ex. l. 1. de fabricens. in. C. Theodos. l. 1. C. de excus. artif. lib. 10. ubi doctissimus Cuiacius l. 1. C. de praepos. agent. in reb. & l. 1. C. de privil. schol. lib. 12. & observat Pancirolus in notitia utriusque Imperij lib. 2. capit. 83. sol. 173. Donat. sup. Virg. 2. AEneid. Brisson. & Calinus de verb. iur. verb. Barbaricarij, & Turneb. lib. 5. advers. cap. 25. Vbi advertit, hos ipsos, [sect. 41] Phrygiones etiam dictos, quod Phryges vestes auro intexere, & acu pingere primi instituerint. Quod etiam notavit Alexan. ab Alex. lib. 4. Genial. cap. 8. Polidor. Virgil. lib. 3. de invent. rer. cap. 6. Chassan. in Catal. glor. mundi, par. 11. consid. 34. & D. Sebast. Covarru. in d. Thesaur. ling. Hispan. verb. Franjas. Vbi [sect. 42] bene considerat, hinc sorte apud Hispanos vocem Franjas & Franjones originem ducere. Has & alias plures maioris & minoris Asiae provincias hodie [sect. 43] occupant Turcae, qui etiam tunc, cum in Scythia pererrabant, & nunc quoque, cum adeo late Imperij sui terminos extendisse comperiuntur, ita Barbari, & feroces natura sunt, ut nulla gens magis efferata, crudelis, libidinosa, infida, ac truculenta reperiri possit, quaeque peioribus, & durioribus legibus ac moribus vitam agat, ut post Laonicum Calchocondilam, & alios qui de rebus Turcicis scripserunt, bene narrat Fr. Hieron. Romanus in lib. de Republ. Turca, Ioan. Boter. in. relat. univers. 2. part. lib. 4. ex pag. 184. Busbequius in relat. suae legat. ad Turcas, & Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 4. colloq. 5. pagina 337. cum sequentib. Denique ne in his plus temporis conteramus, Afri, [sect. 44] Galli, & nos ipsi Hispani olim non minori barbarie, ruditate, & feritate laborare dicebamur, quam hodie Indi, quos quidam hac tantum de causa servos efficiunt; sic enim de eis generaliter scribit Cicero in epist. ad Quint. Fratrem: Quod si te sors Afris, aut Hispanis, aut Gallis praefecisset immanibus, ac barbaris nationibus, tamen esset humanitatis tuae consulere eorum commodis, & utilitati salutique servire. Et de [sect. 45] Hispanis in specie, praecipue Asturibus, Gallaecis, & Vasconibus, agens Strabo. libro 3. geograph. eos agrestes vocat, & inhumanos ea ratione addita, quae longe magis pro Indis militare videtur, sic enim inquit: Agrestis autem eorum immanitas non solum ex ipso bellandi usu, verum etiam ex alia locorum longinquitate provenit. Longinqua enim ad eos est navigatio, longinqua etiam itinera cumque nullis commisceantur advenis, quae inter homines communia sunt abiecere, & omnem exsuerunt humanitatem. Et postea eodem lib. immansuetos, sylvestres & alienos a moribus humanis eosdem Hispanos appellat. Idem facit Trogus Pomp. libro 44. suae hist. in sine, dum ait: Nec prius perdomitae provinciae iugum Hispani accipere potuerunt, quam Caesar Augustus perdomito Orbe victricia ad eos arma transtulit, populumque barbarum, ac ferum ad cultiorem vitae usum traductum in formam provinciae redegit. Et Ammian. Marcellin. bella Leptitanorum cum Asturibus memorans tempore Imper. Ioviani, & initio Valentiniani, quod fuit anno Christi ccclxiiii. & sequenti, sic ait: [sect. 46] Asturiani bis contermini Barbari in discursus semper expediti veloces, vivereque assueti rapinis & caedibus paulisper pacati in genuinos turbines revoluti sunt. Alia quoque similia [sect. 47] de Iberorum, Cantabrorum & Gallaecorum moribus reperiuntur apud Coel. Rhodig. d. lib. 18. capit. 22. & alios, post quos noster Ioan. Mariana [sect. 48] lib. 1. hist. Hisp. cap. 6. sic inquit: Veteres Hispani moribus fuere rudes sane, & sine more, feris propriora quam hominibus ingenia, secreti etiam inter tormenta tenaces, inquieto animo, corporum celeritate maxima, dediti religionibus, a sapientiae studijs abhorrentes: tametsi ingenio maximo, quod translati in alias provincias declararunt, neque mentis perspicuitate, neque memoriae laude, ac ne orationis quidem copia ab ulla gente superari. Armis aliquanto adversus hostes, quam consilio meliores fuerunt, cultu vitae agresti, victu copioso magis, quam exquisito vino parcissimo, aquae saepe potu contenti vitam propagabant: adversus sontes severi, in advenas humani & hospitales. Quae omnia verba transcribere volui, quoniam priora tantum recensens, [sect. 49] hunc nostrae aetatis auctorem, iudicio meo gravissimum & elegantissimum, graviter hoc nomine reprehendit Fr. Ioan. a Ponte in d. conven. Monarch. lib. 3. cap. 21. pag. 134. Quasi propriae nationi iniuriam irrogaverit, eam ruditatis, & feritatis incusans. Quod ipse multis argumentis depellere tentat, cum Alphonso Matamoros in lib. de Academ. Hisp. cum tamen constet eo in capite Marianam plura de laudibus, quam de vitijs Hispanorum dixisse. Nec vere vitio illa antiqua ruditas verti debeat, quae illi aetati magis quam genti tribuenda videtur, & tunc reliquis fere nationibus communis erat, ut ex superioribus patet. Vt omittam haec eadem, quae in Mariana notat, & alia longe graviora, ipsum Fr. Ioan. fateri, & Hispanis obijcere lib. 1. c. 2. §. 3. pag. 10. Tertio [sect. 50] pro supradictae sententiae confirmatione, & contrariae reiectione considero, falsum utique esse, & semper fuisse, quod quida primis illis detectionis & conquisitionis huius Novi Orbis temporibus, prava suggestione disseminarunt, videlicet, Indos non solum barbaros esse, ut aliae nationes, de quibus diximus, sed prorsus inhumanos, stupidos, atque amentes, & per montes, & agros ferarum more vagantes, ita ut vix hominum appellatione digni videri possent, & omnino incapaces essent Fidei Christianae percipiendae, & retinendae. Etenim licet [sect. 51] aliquid horum prima facie censeri potuisset, inspecta natura, & feritate Indorum, qui in primis insulis, quas dicunt de Barlobento, reperti sunt, & aliorum, quos Caribes, & Canibales appellamus, atque hoc colore multa damna miseris Indis generaliter a militibus irrogata fuerint, qui eos bestiarum instar tractabant, onerabant, & spoliabant, gravissimum hac propter impedimentum eorum conversioni generantes. Re tamen [sect. 52] postea maturius, & penitius inspecta, & pijs ac religiosis viris a Regibus nostris commissa, manifeste constitit, non esse omnes Indos eadem lance trutinandos, cum alij, & quidem numero plures, politicam vitam agerent, & pro captu suo proprijs legibus, ac Regibus civiliter gubernarentur, ut in cap. seq. dicemus, ac plane nullos adeo usu rationis & intellectus carere, ut ab hominum appellatione, & Fidei praedicatione exclude deberent; quin potius plerosque eorum, si recte instituantur, faciles admodum, & supra omnes alias gentes dociles esse ad Catholicam Fidem percipiendam, recipiendam & retinendam, & ad quaslibet artes etiam liberales addiscendas, quas etiam ante Hispanorum adventum suo more, ac modo in aliquibus regionibus plusquam mediocriter exercebant. Quod [sect. 53] etiam multis exemplis, & argumentis late probavit pijssimus in Indos Chiapensis Episcop. in fine suae Apologiae fol. 17. & in replicat. 8. ad obiect. Sepulvedae, Ioseph. Acosta omnino legendus lib. 1. de procur. Ind. salu. cap. 1. & 8. 17. & 18. cum multis seqq. & lib. 4. cap. 3. 4. 5. & in hist. moral. Ind. lib. 6. cap. 1. 8. & seqq. Vbi concludit, nullam nationem hominum obsequentiorem esse, nullam subiectiorem: esseque Indos, praecipue Peruanos, & Mexicanos, ingenio nequaquam duro & obtuso, sed potius docili & mansueto, imitandi quidquid viderint mire cupidos. In quibus potentiam, & regendi auctoritatem conspiciunt, nimis venerabundos, dicto citius obsecundantes. Bonorum, & Sacerdotum amatores, & obedientes factus, opumque contemptores, & quód multi minus credunt, si semel serio, atque ex animo Religionem, virtutemque susceperint, in sententia constantes. Et [sect. 54] quod forte multis ex nostris id dicere possint, quod Iob cap. 15. amicis suis dixisse narratur: Ergo vos estis soli homines, & vobiscum moritur sapientia, & mihi est cor, sicut & vobis: neque inferior vestri sum: quis enim ea, quae nostis, ignorat? Idem ostendit Th. Boz. de sign. Eccl. lib. 7. cap. 4. & lib. 8. cap. 5. vers. 58. ubi de efferatis Indorum gentibus loquens, quae per nostros ad Fidem conversae fuerunt, inquit: Ac sane nunc illi populi mansuetudine, docilitate. Religione, ac bonis moribus nos superant, & lib. 10. c. 13. vers. Hinc ut legimus, ubi per Episcopos & Religiosos viros Indorum ruditatem & feritatem emendatam fuisse commemorat. Idem tradunt Ioan. Boter. in relat. univers. 4. p. lib. 3. pag. 58. 96. & seqq. Dom. Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. vers. Arguitur tertio, F. August. Davila in. d. hist. Mexic. lib. 1. cap. 30. pag. 109. & cap. 42. Fr. Eman Roderic. in quaest. regul. tom. 2. q. 99. art. 4. pag. 292. Fr. Alfons. Ferdin. in. hist. Eccles. nost. temp. lib. 1. cap. 21. Fr. Greg. Garcia de Ind. orig. lib. 3. cap. 4. §. 5. & cap. 5. & 6. & novissime ac latissime Fr. Ioan. a Torquem. in Monarc. Ind. lib. 11. 12. 16. & 17. per tot. ubi Indos a tarditatis & feritatis nota defendunt, & plurimorum facta, leges, mores, & instituta recensent, quae cum praeceptis Decalogi, & aliorum nationum legibus in multis conveniebant, & eos nullo modo ingenij, & Catholicae Fidei expertes fuisse convincunt, sed, magna ex parte prudentes, subtiles, acutos, pios & religiosos, & regendi, ac gubernandi arte usquequaque non imperitos. Idem etiam in sua generali huius Novi Orbis historia passim praestat Ant. de Herrera, & praecipue decad. 3. lib. 2. cap. 18. & seq. decad. 4. lib. 10. cap. 1. & 9. lib. 8. cap. 3. lib. 9. cap. 12. ubi politiam, & mores Mexicanorum, lucatanorum, Chiapensium, Nicaraguensium, & aliorum provinciarum Novae Hispaniae commemorat, & decad. 4. lib. 1. cap. 10. & seqq. ubi agit de Indis Terraefirmae, & lib. 5. cap. 9. ubi de moribus Malucorum, & decad. 5. lib. 4. cap. 1. & seqq. ubi de moribus Peruanorum. Et ante omnes luculenter de eodem argumento disseruit [sect. 55] Reverendiss. Pat. Fr. Iulianus Garcesius ex Dominicano Ordine, Primus Ecclesiae Tlaxcalensis Episcopus, qui cum maxima religione, & eruditione polleret, & pluribus annis inter Indos Novae Hispaniae versatus suisset, ac proinde idoneitatem eorum, & iniurias, quas sub praetextu incapacitatis immerito patiebantur, simul explorasset, & deplorasset, piam [sect. 56] quondam, & elegantem epistolam misit ad Paul. III. foelicis recordationis S.R.E.P. anno 1536. in qua multa vere, ac graviter de eorundem Indorum moribus, ingenio, docilitate, & in Fidem Catholicam propensione, & profectione recensuit, quam non pigebit candidis & Christianis Lectoribus ob oculos ponere, quoniam maxime ad nostrum institutum conducit, & cum a supra dictis Auctoribus multum laudetur, a Fr. August. Davila dumtaxat refertur d. cap. 42. ea igitur sic habet. Sanctissimo D.N. Paulo III. Pontif. Maximo, Fr. Iulianus Garces Ordinis Praedicatorum, Episcopus primus Tlaxcalensis in Nova Hispania Indiarum Caesaris Caroli, salutem sempiternam dicit. QVAE circa novellum gregem, Ecclesiae sanctae aggregatum, tibi (Beatissime Pater) acquisitum noverim, declarare non pigebit, quatenus exultare valeat spiritus tuus in Domino salutare. Et ne prologi longa enarratione, tibi praecipue, qui tot, ac tantis totius Orbis negotijs providere debes, fastidium generem; rem ipsam in valvis aggredior. Nulla [sect. 57] sunt obstinatione orthodoxae sidei infesti, aut pervicaces (ut Iudaei, & Mahumetani) Indorum parvuli. Christianorum decreta non hauriunt modo, sed exhauriunt, ac veluti ebibunt: citius hi, & alacrius articulorum Fidei seriem, & consuetas orationes, quam Hispanorum Infantes ediscunt, & tenent, quidquid a nostris traditur. Aluntur intra Monasteriorum ambitum per suas classes, & contubernia per scholas & doctrina ex ditioribus trecenteni, quadrigenteni, quingenteni, & sic de singulis ordinatim, secundum magnitudinem civitatum, & oppidorum. Non clamosi, non iurgiosi, non litigiosi, non inquieti, non discoli, non tumidi, non iniuriosi: placidi, pavidi, disciplinati, ad magistros obtemperatissimi, obsequiosi ad sodales, non querulosi, non mordaces, non contumeliosi, omni prorsus vitio (quod nostrates pueruli scatent) liberi: secundum quod illa aetas patitur, ad liberalitatem propensissimi; utrum uni, vel multis des, nihil interest, quia quod uni datum est, singulis impartiendum currant. Parcimoni a mirabili, non bibaculi, non gulosi, ingenita, & velut innata modestia, ac disciplina. Siquidem videri est, eos ordinate, seriatimque incedentes, seu sedere, seu stare iubeantur, seu flexis poplitibus prosterni ad pulvinaria. Praeter suum Tlacuali (sic enim communem escam appellant) post panem, seu Tlaxcali, nihil obnixe flagitantes Habent enim & nostrates fructus omnes, idest, quorum semina ab Hispania allata sunt: tanta est terrae feracitas, ac foecundia. Habent & suos fructus. Iam vero ingenij docilitas supra modum, seu cantare iubeas, seu legere, scribere, pingere, fingere, caeteraque id genus liberalium artium, & aliarum, ad rudimenta omnia perspicaces, & acutissimi intellectus dexteritate singulari, quod praeter coeli clementiam, ac temperiem (ut saepe mihi animo revolventi occurrit) praestat mira in cibo simplicitas ac parcimonia. Cum intra monasteria Fratrum ad disciplinam arceantur, nulla a maioribus querimonia quaestióve fit, quod inaequalisparitate tractentur, quod severius castigentur, quod a paedagogis tardius ad domos dimittantur, quod aequelibus inaequalia, aut imparibus paria demandentur officia. Contradicit nemo, nullus obiurgat; sed parentum cura, ac solertia ad id tendit, ut quam eruditissimus in Christianismo suus natus evadat. Iam vero Eccsiasticus cantus, seu organicus, seu harmonicus, seu rhytmicus absolutissime ab eis perdiscitur: ita ut extranei musici non magnopere desiderentur. Qui in campo pugiles exercebantur, campestrati vocabantur (teste August.) quia foemoralibus eorum pudenda velabantur, quae campestria dicebantur, & perizomata in litteris sacris, Indi Tomastli dicunt: Apud quos tanta cura, & verecundiae observatio, ut in publicum etiam tantilli infantuli (de Mexico loquor) sine Thomastli, idest, subligari prodeat nemo. ¶ Nunc contra eos, quos de indigenis male sensisse, comperimus, dicendum erit: refellendo vanissimam opinionem illorum, qui eos incapaces insimulant, inculpantque atque ex Ecclesiae gremio abijciendos asseverant. Praedicate (ait [sect. 58] Dominus) Evangelium omni creaturae, qui crediderit, &c. de hominibus plane loquebatur, non de brutis, nullam excipiens gentem, nullam nationem excludens, quippe in rete Evangelico omne piscium genus conclausuris Apostolis, quibus praedixerat: Faciam vos piscatores hominum. Nam quod dicit, elegerunt bonos, malos foras miserunt: non de hac militantis, sed de illa triumphantis Ecclesiae piscatione loquebatur, quando segregabit oves ab hoedis. Vnde in piscatione Petri ante passionem retia rumpebantur prae multitudine piscium, etiam naviculae pene mergebantur, sed post Resurrectionem (ait Ioannes) cum tanti essent, non est ruptum rete, quia de piscatione triumphantis loquebatur Ecclesiae. Multi enim retia militantis Ecclesiae pisces implent, rumpunt, & egrediuntur, sive haeresibus, sive pravis moribus, qui triumphantis retia non intrabunt. Vnde de piscatione post Resurrectionem Dominicam numerum determinatum apposuit piscium: quia novit Dominus, qui sunt eius (ait Apostolus) quia haec retia multi exituri intrant, illa nullus egressurus intrabit. Lauda Ierusalem Dominum (ait Psalmista) quia confortavit seras portarum tuarum: benedixit silijs tuis in te. Et ne putaremus in coelum tantum centum quinquaginta tres, idest, beatorum animas: mystice usque ad decem & septem ab uno ascendendo, ac intermedios numerando, is numerus surgit centum quinquaginta tres, quia decem praeceptorum observatores, & septenaris numeri in donis Spiritus sancti perceptores tantum intrabunt: quia multi sunt vocati, pauci vero electi. Restat igitur, ut nulli apertum, quod vidit Ioannes in Apocalypsi, ostium claudamus, quia ille, qui habet clavem David, qui aperit, & nemo claudit, solus novit numerum electorum in foelicitate superna. Nulli ergo hominum, qui [sect. 59]ex side spontanea petat Baptismum, Ecclesiae est porta claudenda, iuxta Augustini sermonem 15. de verbis Apostoli, Cyprianum super hac re citantis. Nullum ergo retrahat, quaeso, ab hoc opera falsa talium assertio, qui diabolicis instigati suggestionibus, incapaces religionis nostrae asserunt Indos istos. Haec certe vox [sect. 60] Satanica est, & dolentis daemonis suum subversum iri cultum, ac ex avarissimorum Christianorum faucibus erumpens; quorum tanta est cupiditas, ut sitim eius explere volentes, rationabiles creaturas ad Dei imaginem factas, bestias, & iumenta esse contendant, nullo alio fine, nisi ut quibus illarum cura commissa est, nulla sit liberandi eas ex rabidissimis minibus cupiditatis suae: quin potius illarum obsequio uti pro arbitrio permittant. Quis enim tam impudenti animo, ac perfricata fronte incapaces fidei asserere audet, quos moechanicarum artium capacissimos intuemur, ac quos etiam ad ministerium nostrorum redactos bonae Indolis, fideles & solertes experimur? Etsi quando (Beatissime Pater) tua sanctitas aliquem Religiosum [sect. 61] virum in hanc declinare sententiam audierit, etsi eximia integritate vitae, vel dignitate sulgere videatur is: non ideo quicquam illi hac in re praestet auctoritatis, sed eundem parum, aut nihil insudasse in illorum conversione certo certius arbitretur, ac in eorum addiscenda lingua, aut investigandis ingenijs parum studuisse perpendat. Nam qui in his charitate Christiana laborarunt, non frustra in eos iactare retia charitatis affirmant: illi vero, qui solitudini dediti, aut ignavia praepediti, neminem ad Christi cultum sua industria reduxerunt, ne inculpari possint, quod inutiles fuerint, quod propriae negligentiae vitium est, id infidelium imbecillitati adscribunt, veramque suam desidiam falsae incapacitates impositione defendunt, ac non minorem culpam in excusatione committunt, quam erat illa, a qua liberari conantur. Laedit [sect. 62] namque summe istud hominum genus, talia asserentium, hanc Indorum miserrimam turbam; nam aliquot Religiosos retrahunt, ne ad eosdem in Fide insruendos prosiciscantur. Quamobrem nonnulli Hispanorum, qui ad illos debellandum accedunt, horum freti iudicio, illos negligere, perdere, ac mactare, opinari solent non esse flagitium. Vnde apparet, quod hoc Satan ille, humani generis hostis, in lucis Angelum tranfiguratus invenit, ut gentium illarum differendo sidem, sibi exhibitum cultum conservet. Nunc vero de horum sigillatim hominum ingenio, quos vidimus ab hinc decennio, quo ego in patria conversatus, eorum potui perspicere mores, ac ingenia perscrutari, testisicans coram te (Beatissime Pater, Qui Christi in terries Vicarium agis) quod vidi, quod audivi, & manus nostrae contrectarunt de his progenitis ab Ecclesia, per qualecunque ministerium meum in verbo vitae, quod singula singulis referendo, idest, paribus paria. Rationis optimae compotes sunt, & integri sensus & capitis; sed [sect. 63] insuper nostratibus pueri istorum, & vigore spiritus, & sensuum vivacitate dexteriori in omni agibili, & intelligibili praestantiores reperiuntur. De maioribus, [sect. 64] quod barbara feritate, ac crudelitate ultra humanum modum fuerint, audivi: utpote antropophagi, idest, humanarum carnium voratores, truces, ac cruenti: sed quanto crudeliores, & immaniores suere, tanto acceptius Deo holocaustum offeretur, si bene convertantur: cuius pars maxima nos sumus, si tales erga eos extiterimus verbo, & exemplo, manu, lingua, quales eos nobis, si in similem casum incidissemus, voluissemus habere. Lucrifacere animas eorum laboremus, pro quibus Christvs fudit sanguinem. Barbariem eis, & idololatriam obijcimus, [sect. 65] quasi meliores habuerimus patres nostros aquibus ductamus originem, quousque B. Iacobus Apostolus eisdem praedicavit, eosque ad Fidei cultum convertit, ex pessimis optimos reddens: unde tot clarissima Martyrum, Doctorum, & Virginum lumina emicuerunt, quos hic longum esset, & non necessarium recensere. Quis dubitat, durante saeculo, multos ex his sanctissimos futuros, & omni virtute conspicuos? Numquid Sertorio [sect. 66] apud Hispanias res agente, submissa est cerva, quae fatidica putaretur? Ecce cervam, idest, brutum animal Hispani prophetissam, idest, fatidicam, ac Deam adorabant. Feritas Hispanorum quondam tanta erat, ut Silius Italicus ex Italica Bethicae civitate oriundus, dicat de maioribus suis eulogium inclytum: Prodiga gens animi, & properare facillima morte: Namque ubi transcendit storentes viribus annos, Impatiens aevi, spernens venisse senectam Et fati modus in dextra est. PRSS Viriatus ille, quem teste Iustino (de Gentilitate loquor) Hispania habuit clarissimum Ducem, pastor erat armentarius. At post [sect. 67] Christianismum susceptum, cum fide veram nobilitatem haereditate possidemus, tot milites, tot Duces praeclarissimos, quibus & Roma Imperatoribus usa, mirum in modum crevit, ac in id, quod de ea audivimus, provecta est. Si tam [sect. 68] inculta, & vepribus errorum obsita Hispania ante Apostolorum praedicationem, postea tales fructus, sive in saeculo, sive in Ecclesia parturivit, quales futuros nunquam ante credidissent, quia haec mutatio dexterae Excelsi: dent mihi tales pro eodem Omnipotentis Dei, ac Domini liberatoris cunctorum auxilio, favore, & patrocinio, mirabilem fortasse Indorum populum in hoc Novo mundo reperto futurum. Numquid (ait Isaias) abbreviata est manus Domini, ut salvare nequeat? Quo tempore Sertorius in Hispania apud semiferos homines Romanorum Dux erat, litteras Hispani, & Graecas & Latinas noverant, ab his nationibus subiugati: verumtamen est, quod si Hispania proprias vires agnovisset (ait Trogus) nunquam Romanis colla dedisset: litteras ergo Hispani didicerant, nec eorum linguam minus callebant, & semibarbari adhuc erant. Quid mirum, [sect. 69] si miselli isti in extremo terrarum margine constituti, nullo cultorum hominum commercio, nullas usque hodie litteras assecuti, belluarum instar essent, nullum animal habentes pro vectura, ipsi aselli bipedes omnia ruri, domique vectitarent, nulla exterorum hominum notitia, nullo cultu, aut victu, aut vestitu, alijsque humanae vitae ornamentis praediti, nullo litterarum commercio, nullo vehiculorum, aut navigiorum usu, inculti essent, ac pené barbari. Si omnibus ijs praediti Hispani, tales prisco tempore extitere, quid de his desperandum, cum de nobis a nostris minime desperatum sit, cum in ea regione tam illustres viri evaserint in utroque homine? Ecce sic benedicetur omnis homo, qui timet Dominum, ait Psalmista, & sequitur: Et videas silios siliorum, qui sunt homines Novi mundi indigenae, qui Fide, & virtutibus eos, quorum sunt ministerio, ad Fidem conversi, forte superaturi sunt. Et quoniam eos penitus [sect. 70] litteras non didicisse praedixerim, palinodiam cano: pingebant enim, non scribebant, idest, non litteris, sed imaginibus utebantur, si quid absentibus seu tempore, seu loco memorabile vellent significare. Quod & Lucanus insinuat in haec verba: Phoenices primi, famae si creditur ausi, Mansuram rudibus vocem signare figuris, Nondum flumineas Memphis contexere Biblos Noverat, & saxis tantum volucresque feraeque, Sculptaque servabant magicas animalia linguas. Nunc vero tanta est ingenij eorum foelicitas (de pueris loquor) ut & Latiné, & Hispane scribant, nostris pueris elegantius: Latine sciant, atque loquantur non minus quam nostri, qui se eius rei studio dedidere. Confessiones [sect. 71] ab eis sunt, quae vel maxime novellis in Ecclesia difficultatem asferunt, & arduitatem praeseferunt, ubi fides praecipuum locum tenet, cum secreta cordis extrinsecus revelentur, ac alteri pandantur lapsos humani, & peccata non minori perspicuitate ac veritate, quam a Christianis natis (ne dicam propensiori) earumque frequentia gaudent, imo aliqua vel minus enucleata, vel a confessoribus forsan non intellecta, quae semel confessi sunt, examussim repetere spontanee non verentur columbina sane simplicitate; ita ut quoad confessiones apud illos totus annus habetur, ut Quadragesima inter nostros, disciplinas ordinarias & a pueris, idest, flagella, non modo renuentes, sed & ultro suscipientes, clam tempore & loco, ultra communes, quae fiunt in die Veneris sancti, & omnibus sextis serijs anni. Quodque adhuc difficilius existimatur a nostris (qui nec in abijciendis quidem concubinis dicto pareant praelatorum) tanta facilitate uxorum pluritatem abijciant, quas in paganismo habuerunt, unicaque continenti, ut miraculi instar sit. Furta, quorum confuetudo (de parvulis loquor) genti innata est, apertissime pro confessione accusant. Non restitutionem recusant, aut procrastinant. Construunt Ecclesias magnas, quas armis Regijs adornant, conventus Fratrum protectorum suorum, & domos devotarum mulierum ab Imperatrice domina Elisabeth missarum, quibus bono animo dant suas silias, sicut Fratribus filios, ut ex ipsis quantocius sancta Ecclesia augeatur. Cum indigent aqua, ad Fratres cum oblationibus veniunt, processiones petunt. Idem similiter faciunt pro pueris infirmis, petentes Evangelium sibi dici, & manus sacras super ipsos imponi. Cum infans nascitur, ad Sacramentum Baptismi suscipiendum a patre, vel matre portatur, & quando moritur ad Fratres concurrunt, ut sepeliatur. Cum vir scit, uxorem non Christianam, illam ad Baptismum ducit, & mulier virum, ut desponsentur ad modum Christianorum, & pater filium, mater siliam, frater sratrem, & vicinus vicinam. Quo circa quae per me ipsum, & a sidedignis Religiosis personis de fide, & moribus istorum acceperim, compendio dicam. Rogatus quidam, cur extra tempus Quadragesimae consiteri vellet? respondit: Se aegritudine pressum spopondisse consessionem Deo, si evaderet, ideo voti reum consiteri debere. Item alius, ad quid tam cito confessionem repeteret, a confessore rogatus, qui sciret, eum paulo ante alij confessum: respondit: Verum equidem esse; sed quod confessorem eum non plene intellexisse, suspicaretur, repetere se velle confessionem: insuper & postea nonnullorum recordatum fuisse peccatorum, quae fassus antea non fuisset. Petrus quidam, & Iacobus Neophiti ex primoribus eorum, post confessionem Sacramentalem, imaginaria visione, duas videre videbantur vias: olidam alteram, alteram odoramentorum, atque rosarum refertam: contemplatosque Magdalenam & Catherinam; quarum simulacra ex pictura didicerant, foetida dicentes, quam antea tenebatis, via est; rosarum spiramine odora, quam sequimini post Baptismum. Quod in conspectu decem millium animarum animoso & ferventi sermone referentibus, multi Baptismum petierunt. Qua nocte Salvator noster, secundum Ecclesiae repraesentationem, natus est: Gloria in excelsis Deo a cantantibus lingua sua auditum est a pluribus. Cum tamen hymnus iste tunc in eorum linguam conversus non esset, ut post: unde arguitur, non humana industria, sed Divina virtute miraculum accidisse. Anhelanti cuidam violentia comprimere puellam, ait illa: Numquid non Christianus es tu? Cui respondenti, sum: hoc quod agis (addidit illa) Christiana pietas prohibet. Quo audito, ille ab inCoepto protinus resilivit. In quadragesima admonitus pro Religione haberi ieiunium, cum aegritudine laboraret, nullo modo persuaderi potuit a Christianis, ut carnibus vesceretur. In confessione se accusavit eorum quidam quod cum propriam cognosceret uxorem, alterius, cuius ardebat desiderio, recordatione fuerit voluptuosa allectus. Rogatus fuit a quodam religiosus quispiam, utrum orare deberet in sacris mysterijs, an cessare, atque attentius Verba Divina auscultare? Alius similiter audito, quod Iudas inconfessus, & impoenitens laqueo vitam finiverit, ait confessori: Ego sum Iudas, qui etsi confessus fuerim, non integre tamen, ideo confessionem repetendam putavi. Duo alij ex rubore peccatum pessimum in confessione occultantes, nimia aegritudine pressi, fassi Sacramentaliter crimen, compunctionis, & lacrymarum imbre perfusi, utroque morbo absoluti sunt. Christiana eorum, maritum Gentilem sortita, rogat, num Baptismum acceperit, illo abnuente? , debitum imo indebitum maritale negat, quousque lovacro sancto perfusum viderit. Plures confessi ex eis non absoluti, vel quia in fornicatione erant, vel quia restitutionem procrastinarent, quantocius adimpleto confessoris praescripto recurrunt, & se repraesentant pro absolutione: quod, mca opinione, fidei non exiguum argumentum est. Si confessio eisdem ex occupatione confessoris, aliáve causa denegatur, dolent, flent, gemituque ostendunt Sacramenti famem, sitimque iustitiae. Plusculi post Baptismum petunt baptizari, quibus, cum Christiana religione id non licere, dicatur, respondent: Scimus id quidem, sed tunc non credidimus aut verba baptizatoris non intelleximus. Martinus vocabatur, qui in extremis paulo antequam decederet, assistenti matri ait: Cede parens, nonne vides fraters advenire cum Cruce, & Dominam quondam per magnisicam lineam mihi Rosarij offerentem? Cum in Thecoacan agerent Christiani in hospitio primum, essentque alio profecti, ait quidam eius oppidi indigena socijs: Nunc maxime Christiana religione fratres vivendum est, cum soli simus, & testes Fidei nostrae Christianos non habeamus. Sed dices, nullo teste res gesta probatur, quasi & testes ipsi mentiri non possint. Rursum in iudicio humano res est nullius ponderis, aut momenti. Quasi vero super hoc humanum iudicium requiramus, & non Divinum potius admiremur, quo velit Omnipotens in novo nascentis Ecclesiae cespite, fructum promittere, ac miracula suscitare, quae apud Sanctos, quos ab antiquo veneratur Ecclesia, penitus floruere. Suffragatur tamen huic nationi, maxime hic mos duplici de causa: tenuitate victus, vilitate, & simplicitate vestitus, humilitas & obedientia genti innata, quibus nullae regiones mundi abundant sicut ista. Quia explicuisse videor, [sect. 72] Beatissime Pater, quae mea dicere, quaeque tua audire intererat, super emporio Indico, idest, earum commercio rerum, quae Creator, & Plasmator omnium sua providentia praeparaverat in termino iam labentis saeculi, in quo fines saeculorum devenerunt; reliquum est, contestari Sanctitatem tuam, Paule Beatissime, Doctor Gentium, ne tantam nactus occasionem, segnitiei, aut torpori locum des: quominus id agas, ut omnes nos commonefacias, exhorteris, excites, atque promoveas, ne in tam excelsi Opificis opere dormitare, sed vigilare, & non segniter ageres tudeamus. Hoc tibi ipsi imprimis persuadeas, Sanctissime Pater, velim, ex quo Evangelij veritas in mundum effulgere coepit, idest, nostra soelicitas declarari, quoque Dei in filios per gratiam liberationis adoptati sumus, post promulgatam per Apostolos duces, ac praeceptores nostros salutis viam, nihil unquam pensi maioris (quod sciam ego) in Ecclesia extitisse Catholica, quam haec apud Indos talentorum dispensatio. Si enim pro caducis fragilibus huius miserae vitae rebus tantopere laboramus, quanto magis niti debemus universi, te duce, Paule Beatissime Pater, ne oblatam in praesentiarum opportunissimam bene gerendae rei facultatem desidia, ac negliagentia nostra perdamus? Videant universi in Apottolico pectore nihil gratius insidere, quam huic tanto negotio vi omni, & nisu, nutu, voce, voto, te velle fideles tuos excubare, adesse, vigilare. Qua parte nobis Verbi ostiam (ut ait Apostolus) apertum est, illuc plurimos operarios destinare, quo in soecundo huius Indiae cespite centeno consurgat spica fructu, quae divitem spem alat, charitatem augeat, sidem sustentet. Tanto idololatras alacriori animo & ampliori ardore certemus ad nostrae professionis vexilla colligere in Asia, quanto Turcarum in Europa saevitiam in nostros amplius cernimus debacchari. Hinc aurum eruamus ex visceribus sidei Indorum, istud aurum mittamus in subsidium militum nostrorum, longe ampliores ab India terminos a diabolo arripiamus, quam ipse cum Mahumetanis suis nobis subducat ex Europa. Duplici daemonum muros ariete quatiamus, ut hinc ab eorum possessione antiqua indigenas eruamus, & istinc auro eruto, eosdem ab Europae finibus excludamus. Promoveantur, Rex Christe bone, fidelium tuorum termini, [sect. 73] Isaiae vaticinium impleatur iam. Ecce isti de longe venient: ecce illi ab Aquilone, & mari: & isti de terra Australi. Laudate coeli, & exulta terra: iubilate montes laudem: quia consolatus est Dominus populum suum: & pauperum suorum miserabitur. Et dixit Sion: Derelinquit me Dominus, & Dominus oblitus est mei. Et infra: Leva in circuitu oculos tuos, & vide; isti congregati sunt, venerunt tibi. Ego vivo (dixit Dominus) quia omnibus his velut ornamento vestieris, & circundabis tibi eos quasi sponsa: quia deserta tua, & solitudines tuae, & terra ruinae tuae nunc angusta erunt pro habitatoribus, & longe fugabuntur, qui absorbebant te. Si tanta diligentia [sect. 74] Dominus lesus Christus, Deus ac liberator noster, Thomam Indos adire persuadet renuentem, ac dicentem: quocunque mitte me, praeter quam ad Indos: & Bartholomaeum, qui ibidem daemones mirabiliter torsit, Indosque ad Fidem convertit, eorum divitias respuens, ac Fidei Evangelicae potiores auro fodinas, quas sequerentur, ostendit: & te, sanctissime Pater, Imperatorem tuum Deum imitari, aemulari, comitari convenit, cum illum milites suos Apostolos in Indos destinantes, ac pene urgentem videas. Sed dices: Non credent Idololatrae Christo, non parebunt Evangelio. Crediderunt (inquit in gestis Apostolicis Lucas) praedicante Paulo, quotquot praedestinati erant a Deo ad vitam aeternam. Nullus certe non credidit ex praedestinatis. Quam [sect. 75] vero libenter Fidem suscipiant, praedicatores revereantur, & audiant, Ecclesias aedificent, religiosis subdantur Indi istius Novae Hispaniae, testes sumus omnes, qui inter istos versati sumus: de valde autem distantibus ad huius provinciae terminis, a venerabili Patre Fratre Bernardino de Minaya, nunc Priore sancti Dominici huius civitatis Tenuxtitlan, sec Mexico, verum habemus testimonium, qui cum duobus socijs religiosis usque in Provinciam de Nicaragua, viam trecentum leucarum, & amplius peragravit, idololatras docendo, idola confringendo, & comburendo, vexilla Regis Christi erigendo, & Ecclesias fundando. Ad quae omnia libentissimos & promptos Indos (qui nunquam viderant Religiosos praedicantes eis) invenit: Baptismum spontanee petentes, cum laureolis roseis, cibo, & potu ei obviantes, viasque ampliantes, atque tergentes, & suo modo cum gratiarum actione dicentes: Benedictus, qui venit in nomine Domini. Stabilem quippe [sect. 76] Comitem (quem Reges saeculi appellant) te supernus coelestisque Rex constituit, ut circa stationem tuam pervigil semper insistas, huc tamen, & illuc, ubi maior necessitas poscat, transmittendos milites, ac comites tuos, vestimentaque, & alimenta gregarijs tuis distribuere debeas, ne si stipendiorum inopia, equitum, peditumque penuria res militaris segnius agatur, minusque procedat, Imperatori culpa adscribatur, id te agente, ut confidimus, coronam (sicut par est) reportaturo beatam. Hactenvs epistola Episcopi Tlaxcalensis, cuius & aliorum auctoritas, & fida relatio eiusdem Romani Pontificis Pauli III. piam solicitudinem excitavit, [sect. 77] ut peculiare deplomate Indorum capacitatem, & libertatem assereret. Divinique, & humani iuris non secus ac nos, & reliquas Europae, sive antiqui Orbis nationes participes esse definiret. Idemque [sect. 78] Pijssimus, & Catholiciss. Imp. Carolus V. pluribus legibus, edictis, & schedulis declaravit, contrarias abrogans, quae illorum servitutem, aut vexationem quovis modo permittere videbantur, ut constat ex ijs, quae scribunt Hieron. Benzo in hist. Amer. lib. 1. cap. 17. & sequen. Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. pag. 323. & 367. & decad. 2. pag. 7. 19. 91. 118. & 114. & decad. 3. pag. 312. & decad. 4 pag. 299. & 270. & seq. & alibi passim, & Fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 14. & lib. 17. cap. 19. & Nos infra lib. 3. cap. 5. & 6. diligentius trademus. Paulianae autem sanctionis verba, quoniam gravissima sunt, & tractationi, de qua agimus, maxime conducentia, in lectorum quoque gratiam hic inserere libet, quae sic habent. Paulus [sect. 79] Papa III. universis Christi Fidelibus, praesentes litteras inspecturis salutem, & Apostolicam benedictionem, & infra. Veritas ipsa, quae nec falli, nec fallere potest, cum Praedicatores Fidei ad officium praedicationis destinaret, dixisse dignoscitur: Euntes, docete omnes gentes. Omnes dixit, absque omni delectu, cum omnes Fidei disciplinae capaces existant. Quod videns, & invidens ipsius humani generis aemulus, qui bonis operibus, ut pereant, semper adversatur, modum excogitavit hactenus inauditum, quo impediret, ne Verbum Dei gentibus, ut salvae fierent, praedicaretur: ac quosdam suos satellites commovit; qui suam cupiditatem adimplere cupientes, Occidentales, & Meridionales Indos, & alias gentes, quae temporibus istis ad nostram notitiam pervenerunt, sub praetextu, quod Fidei Catholicae expertes existant, uti bruta animalia ad nostra obsequia redigendos esse, passim asserere praesumant, & eos in servitutem redigunt, tantis affictionibus illos urgentes, quantis vix bruta animalia illis servientia urgeant. Nos igitur, qui eiusdem Domini nostri vices, licet indigni, gerimus in terris, & oves gregis sui nobis commissas, quae extra eius ovile sunt, ad ipsum ovile tot nixu exquirimus: attendentes, Indos ipsos, ut pote veros homines, non solum Christianae Fidei capaces existere, sed ut Nobis innotuit, ad Fidem ipsam promptissime currere: ac volentes super his congruis remedijs providere, praedictos Indos, & omnes alias gentes ad notitiam Christianorum in posterum deventuras, licet extra Fidem Christianam existant, sua libertate, ac rerum suarum dominio huiusmodi uti, & potiri, & gaudere libere, & licite posse, nec in servitutem redigi debere: ac quicquid secus fieri contigerit, irritum & inane: ipsosque Indos, & alias gentes Verbi Dei praedicatione, & exemplo bonae vitae ad dictam FidemChristi invitandos fore, auctoritate Apostolica per praesentes litteras decernimus, & declaramus, non obstantibus praemissis, caeterisque contrarijs quibuscumque. Datum Romae anno 1537. quarto Nonas Iunij, Pontificatus nostri anno tertio. Cuius decreti executio com3missa fuit Illustriss. Cardin. Taverae, ut videbis infra lib. 3. cap. 8. num. 54. Qvarto facit, quia etsi concedamus, omnes omnino Indos obtuso, hebeti, aut fero ingenio praeditos esse, cum tamen veri homines sint, valde absurdum, imo & impium iudicari debuit, & semper debebit eorum iudicium, qui illos a Fidei Catholicae participio, & sanctae Apostolicae Ecclesiae consortio excludere voluerunt, cuius ianua omnibus pariter aperta est, ut Episcopus Tlaxcalensis, & Paulus III. merito declararunt in epistolis supra relatis. Etenim [sect. 81] cum Prophetae, omnes insulas gentium, & qui in extremis terrae habitant, Dominum adoraturos, eique; laudem cantaturos, & dona adducturos praedixerint, ut apparet ex Sophon. cap. ult. & Isai. cap. 42. & 64. & alibi passim, arbitrari non oportet [sect. 82] contemptos, ac sempiternae oblivioni datos hoc Indos apud pium Conditorem, & benignissimum Redemptorem, cum sit unus omnium hominum Pater, ut cum Lucretio recte tradit Lactan. Firmian. lib. 6. Divin. instit. cap. 10. & eodem sanguine, quo Graeci, & Romani, isti Indi, quantumvis barbari, redempti fuerint. Quapropter [sect. 83] ipsos Christi Apostolos scimus ad remotissimas quasque, & ferocissimas nationes Evangelij seminandi gratia penetrasse, neque earum belluinis moribus deterritos, neque sensus stupore pertaesos; se crediti talenti debitores Graecis pariter ac Barbaris, sapientibus atque insipientibus agnoscentes, ut scribit D. Paul. Rom. 1. & optime prosequuntur Acosta. d. lib. 1. de procur. Ind. salu. cap. 1. & sequentib. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. salu. lib. 1. cap. 11. pag. 37. & 38. & lib. 4. par. 1. cap. & lib. 11. in praefat. pag. 759. & Thom. Bozius lib. 8. de sign. Eccl. cap. 4. & lib. 10. cap. 13. ubi late agit de efferatis gentibus ad humanitatem, & Religionem disciplina Christiana perductis, & novissime post haec scripta P. Suarez in tract. de Fide, disput. 6. sect. 9. num. 4. ubi indubitanter asserit, omnes viatores per se Fidei esse capaces. Quibus addere licet D. August. qui serm. 37. ad Fratres in Erem. tradit, se ad monstra sine capite, & oculos in pectore habentia, serendi Evangelij causa profectum, cum nosset eos Gentilitatis errore implicitos, & ratione alicuius tametsi falsae Religionis, duci. Quod etiam refert Bapt. Fulgos. lib. 1. memorab. capit. 6. de miraculis, fol. 53. & novissimus Alfons. Carranza in Disp. de partu humano, cap. 17. num. 80. ubi eiusmodi homines laemnios appellari, tradit, de quibus Agell. lib. 9. capit. 4. & D. Isidor. lib. 11. Etymol. cap. 3. Et similiter [sect. 85] praedictae ruditatis & hebetudinis Indorum causa sufficiens iudicari non debuit ad eos debellandos, affligendos, onerandos, & spoliandos, cum potius ob eandem rationem illis ut hebetioribus magis miserendum, quam irascendum suerit, magisque consulendum & subveniendum, quam persequendum. Constat [sect. 86] quippe stolida hominum ingenia miserijs, aerumnis, & adversis, ac calamitosis rebus stolidiora fieri, ut Ovid. in epist. Sapho. his verbis ostendit: Nunc vellem facunda forem, dolor artibus obstat, Ingenium meis subsistit omne malis. Et certum etiam est, [sect. 87] eiusmodi hebetudinem rusticitatem aut feritatem Indorum non tam ex natalium, stirpisve, aut aeris nativi causis descendere, quam ex prava, & diuturna educatione, & vitae agrestis consuetudine, austeritate, doctrinaeque defectu, & ex nuditate, & ciborum crassitie, atque intemperie, qua ut plurimum utebantur, ut in nostris rusticis, & agricolis Hispanis quotidie experimur, & [sect. 88] generaliter de omnibus, qui rura, & agros inhabitant, tradit Arist. sect. 30. probl. 1. Galen. in lib. de temper. capitis, & in lib. quod animi mores corporis temperamenta sequantur, latissime Tiraq. de nobilit. cap. 2. ex. num. 57. & ultra relatos ab eo Otalora in eodem tract. p. 5. cap. sin. num. 20. Doct. Huarte in tractat. de examine ingeniorum, cap. 4. & in specie de Indis nostris loquentes Ioseph. Acosta d. lib. 1. de procur. Ind. salu. cap. 8. Fr. Ioan. Bapt. in dict. advertent. confess. 1. part. sol. 59. & Fr. Gregor. Garcia de Indor. orig. lib. 3. cap. 4. §. 2. Quibus hebetudinis Indorum causis, addi etiam potest [sect. 89] idololatriae caecitas, cui maxime dediti erant, qua interveniente, homines hebetari D. Paulus ostendit, 1. Corint. 2. & 3. D. Greg. lib. 12. Moral. qui habetur incap. Salomon 32. q. 4. & veluti lapides fieri Clemens Alexand. in Orat. hort. ad Gent. ubi sic eleganter scribit: Testis nobis accedat vox Prophetica veritati concinens: potens est enim Deus ex lapidibus suscitare filios Abrahae. Qui miseratus multam nescitiam, & cordis duritiem eorum, qui lapiduerunt adversus veritatem, excitavit semen pietatis in Deum, virtutem sentiens ex lapidibus illis, nempe Gentibus, quae crediderunt lapidibus, & de nostris Indis in specie loquens Fr. August. Davila lib. 1. hist. Mexic. cap. 81. pag. 323. Quae omnia [sect. 90] non ferro ac flagris, non servitute, & spolijs punienda fuerunt, sed doctrina, mansuetudine, morumque nostrorum exemplo suaviter medicanda: cum re vera [sect. 91] nulla sit tam Barbara natio, nulla tam stupida, quae, si aliqua temporis intercapedine accurate, & generose educetur, & instruatur, non deponat barbariem, induat humanitatem, & morum elegantiam, & ad tantam frugem perveniat, ut maximis ipsa natura ingenijs comparari possit, ut videmus in rusticis ad scholas, aut curiam, vel celebres urbes traductis, qui mirae solertiae, & ingenij praestantis effici solent, & in AEthiopibus, & eorum liberis in palatijs enutritis, qui adeo ingenio prompti, & ad quidvis parati frequenter evadunt, ut si colorem detrahas, ex nostris putari possint, sicuti observat D. Chrysost. hom. 4. epist. ad Titum, Acosta d. cap. 8. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 439. & 4. tom. colloq. 3. de hominum educatione per totum, & exemplo canum, quos Lycurgus educavit, probat Plutarch. in eius vita, Coel. Rhodig. lib. 20. lect. antiq. c. 28. & alia tradens Tiraquel. in lege septima connub. Annaeus Robert. lib. 1. rer. iudic. cap. 9. Castill. de Bobadill. in Polit. lib. 2 cap. 13. ex numer 62. & P. Ioan. Pineda de reb. gest. Salomon. lib. 1. cap. 19. Atque huic nimirum doctrinae, & politici defectui, & agrestis vitae consuetudini adscribenda sunt, quae supr. cap. proximo ex num. 27. pro Indorum barbarie exaggeranda consideravimus. Neque [sect. 92] enim mirum fuit, quod primis adspectibus Hispanorum navigia, equos, bombardas, & litteras mirarentur, ac formidarent, & Hispanos ipsos, his & alijs utentes, de coelo missos existimarent: cum haec omnia vere in se admiranda essent, & ab Indis nunquam visa, nec cogitata. Nam communiter accidit, ut [sect. 93] nova quaeque, etsi pusilla sint, admirationem incutiant, & ut ea, quae repente, & ex inopinato videntur, tanquam de coelo missa credamus, ut scriptum reliquit Seneca lib. 7. nat. quaest. in princip. sic inquiens: Nam quamdiu solita decurrunt, magnitudinem rerum consuetudo subducit. Ita eniam compositi sumus, ut nos quotidiana, etiam si admiratione digna sunt, transeant: contra minimarum quoque rerum, si insolitae prodierunt, spectaculum dulce fiat. Adeo [sect. 94] naturale est, magis nova quam magna mirari, & Tertul. in Apol. cap. 10: Ex consuetudine humana ignoti, vel ex inopinato apparentes, de coelo supervenisse dicuntur: proinde Saturno repentino adventu ubique Coelitem contigit dici. Mirandum etiam non fuit, [sect. 95] quod omnes Occidentales Indi litterarum usu carerent; nam idem Orientalibus, & alijs nationibus commune fuit, ut tradit Alex. ab Alex. lib. 2. Genial. cap. 30. qui res gestas, & memoratu digna Pythagorico more memoria tenuere, illasque a parentibus traditas per manus posteris dedere, qui tamen haud multo post in syndonibus scribere inceptarunt, totasque paginas monumentis rerum gestarum impleverunt. Quod de Phoenicibus tradit etiam Lucanus, & in Mexicanis [sect. 96] nostris experti fuimus, qui si non litteris, imaginibus tamen, & figuris ea omnia, quae sibi memoranda videbantur, signisicabunt, & conservabant. Et in Peruanis, [sect. 97] qui mirabili modo chordis versicoloribus, multisque nodis insignitis, & artificio singulari contextis, quarum domus sunt perplenae, multorum saeculorum res gestas solerter involvunt, & ubi opus est, sine ulla haesitatione explicant, & declarant, ut cum Ioan. Metello, & Petr. Zieza refert Theatr. vitae hum. volum. 6. lib. 2. pag. 1593. & volum. 5. lib. 3. pag. 1275. Ioseph. Acosta lib. 1. histor. Ind. cap. 24. & lib. 6. cap. 2. & sequentib. Garcilas. Inca de Incarum histor. lib. 2. capite 22. & 23. & libro 6. capite 8. & alij, quos citavimus sup. libro 1. cap. 9. numer. 31. Idemque in Arithmetica contingebant, quam suo more, ac modo, certis lapillis adhibitis, peritissime callent, ut testatur Acosta dict. lib. 6. cap. 8. Et ut essent alij, qui ultra quinque, vel decem numerare nescirent, id valde culpandum non fuit. Nam Bonfinius lib. 1. rer. Vng. decad. 1. scribit, [sect. 98] Albanis, Caspij maris accolis, simplex ingenium fuisse, mercaturae, & cupiditatis expers: & quod numerum supra centenarium non noverant; ponderum, mensurarum, urbanitatis, agriculturaeque ignari. Et de [sect. 99] Thracibus refert Alex. lib. 2. Genial. capite 25. quod ad quatuor usque numerare didicere: & quod [sect. 100] Meletides adeo vecors fuit, ut vix toto ingenij captu ad quinque numerare disceret. Pari etiam ratione excusari potest, quod de Hispanis saltantibus diximus, quos Indi furiosos putabant. Nam idem Vettones [sect. 101] Hispaniae nostrae populi fecisse dicuntur, cum primum Romanorum castra intuentes quosdam Centuriones, deambulationis causa in via progredientes, reflecti cernerent, insanire quippe homines suspicati sunt, atque ita eis viam ad tabernacula commonstrabant, quasi semper aut quiescere, aut pugnare necessarium arbitrarentur, ut refert Strabo lib. 3. & post eum Theat, vit. hum. vol. 7. lib. 6. pag. 2024. & vol. 15. lib. 1. pag. 2956. Et longe minus, [sect. 102] quod de eclypsi Xamaicensium retulimus, barbariem, & ignorantiam Indorum demonstrat, cum Romanis militibus, apud quos totius Orbis Imperium, & gubernatio residebat, idem ferme contigisse ostendat Cornel. Tacitus lib. 1. annal. Dum legiones [sect. 103] Pannonicas iamiam ad seditionem, & alia saevissima scelera prorumpentes, alio Lunari eclypsi turbatas, & a Druso sedatas, his verbis scripsit: Noctem minacem, & in scelus erupturam, fors lenivit. Nam Luna claro repente coelo visa languescere. Id miles rationis ignarus omen praesentium accepit, ac suis laboribus defectionem syderis adsimulans, prospereque cessura quae pergerent, si fulgor, & claritudo Deo redderetur. Igitur aeris sono, tubarum, cornuumque concentu strepere: prout splendidior, obscuriorve laetari, aut moerere. Et postquam ortae nubes offecere visui, creditumque conditam tenebris (ut sunt mobiles ad superstitionem perculsae semel mentes) sibi aeternum laborem portendi, sua facinora aversari Deos lamentatur. Vtendum inclinatione ea Caesar, & quae casus obtulerat, in sapientiam vertenda ratus, circumiri tentoria iubet, &c. Similiter in consideratione non est, quod [sect. 104] quidam de sordidis, & spurcis Indorum moribus circa corporis cultum obijciunt. Nam licet plures ita comperti fuerint, alij tamen, ut Mexicani & Peruani magis compti, & politici erant. Ita [sect. 105] ut Huainacapac Inca, Peruanorum Imperator, cum foelicissimis expeditionibus plurimas nationes sibi subiecisset, in eam tandem perveniens, quae eum tractum incolit, quem hodie Cabo de Passaos appellamus, ab indigenis debellandis, & imperio suo aggregandis, abstinuerit, quod eos sordidos valde, squalidos esse, comperisset, ut refert Garcil. Inca in suis commnentarijs, 1. tom. lib. 9. cap. 8. in fine. Et idem Auctor lib. 7. cap. 20. scriptum reliquit, [sect. 106] alium eorundem Peruanorum Regem, nomine Incalupanqui, Chilensium ferocitate conspecta, qui imperio suo facile colla submittere noluerunt, exercitum ab illorum finibus eduxisse; eo quod diceret, nullo graviori supplicio eorum proterviam afficere posse, quam si illos Imperij, gubernationisque suae moribus, & legibus non donaret. Etsi antiquitatis monumenta requirimus, forte non minorem spurcitiem in [sect. 107] nostris Hispanis, maxime Iberis, & Cantabris reperiemus, cum de illis narret Coel. Rhodig. lib. 18. lect. antiq. cap. 22. ferinos prorsus ac depravatos mores habuisse, quando non abnuebant ex lotio, quod intra cloacas asservatum diutius fuisset, lavacra comparare: retrimentisque contusis, dentifricia sibi, atque coniugibus quaerere, & humi cubitare. Et idem scribit Ravis. Textor in offcina, 1. tom. tit. de divers. morib. popul. pag. 370. & 372. addens, quod res minimas plurimi faciebant, & avaritiae studio semel tantum inter diu cibum capiebant, hydropotaeque erant: quod oblectabantur capillorum [sect. 108] longitudine, crinemque sibi, sine ullo artisice formosi, quatiebant, non aliter quam iubam generosa animalia. ¶ Barbae [sect. 109] etiam & pilorum abrasio, & corporum [sect. 110] ad effectus varios pictura, & tinctura non Indis tantum, verum & pluribus alijs nationibus communis fuit, ut ipse Rhodig. prodit d. lib. 18. cap. 21. & Maluenda lib. 8. de Antichrist. cap. 20. Theatr. vitae hum. vol. 2. lib. 2. ex. pag. 298. Fr. Alphons. de Mendoza in quodlibet, q. 5. positiva, & Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 3. capit. 14. & praecipue [sect. 111] Britannis, qui teste Iulio Caesare lib. 5. comment. de bello Gallico, capillo utentes promissiore, caeterum corpus curiosius abradebant, praeter labrum superius, & glasto, quod (ut Caesar inquit) caeruleum exhibet colorem, se totos inficiebant, ut ea ratione horridiores hostibus se se in praelijs ingererent. Vnde aliter quam [sect. 112] veteres interpretes acceperunt, interpretandi sunt Martial. versiculi lib. 11. epigram. 54. Claudia caeruleis quum sit Rufina Britannis AEdita, cur Latiae pectora plebis habet? Et idem de eisdem Britannis docet Gentianus Hervetus in notis ad Clem. Alex. lib. 3. Paedagog. cap. 3. pag. 259. & Petr. Fab. lib. 1. semest. cap. 20. pag. 137. qui [sect. 113] Caesaris verba diligenter explicat, & emendat, post Petrum Victorium lib. 19. var. lect. cap. 3. & eodem lib. 1. cap. 6. pag. 36. notat ipsorum [sect. 114] etiam Romanorum Imperatorum triumphantium corpora minio illini solita, sicque Camillum triumphasse, ut memorat Plin. lib. 33. cap. 7. Quo respiciens, narrat Anton. Panorm. de rebus gest. Alphonsi, quod cum Alphonsus [sect. 115] Aragonum Rex triumphalem currum ascenderet, non defuerunt, qui admonerent, ut triumphantium Romanorum more vultum minio illiniret. Quibus ille respondisse, fertur, minium Baccho soli convenire; qui non solum triumphi, sed vini etiam repertor extitisset. Zigantes [sect. 116] etiam Afri, qui simijs tantum vescuntur, corpus minio inficiunt, teste Herodoto lib. 4. & Hyperborei AEthiopiae populi, atri coloris, tota corpora rubrica illinunt, & Daci, & Sarmatae ea succis herbarum inscribebant, ut testatur Theatr. ubi sup. pag. 301. & de Cathainis, sive Sinensibus, quod natura imberbes sint, litteris mandavit Ioan. Boem. lib. 2. de morib. gent. cap. 8. pag. 112. Qvinto, pro eiusdem sententiae confirmatione considerari potest, [sect. 117] id, quod sup. cap. proximo, ex num. 52. pro contraria perpendimus, natura scilicet secundum sententiam Philosophi, & aliorum, quos ibi retulimus, quosdam servos esse, hoc est, barbaros, & rudes homines natura sapientioribus subiectos esse debere, non eo spectare, ut vere servi sint, & ob hanc causam libertate, & dominio bonorum suorum publice, aut privatim spoliari possint, alioqui idem de infantibus, & pupillis, & multo magis de perpetuo furiosis affirmari deberet, [sect. 118] quos tamen nemo dubitat, vere liberos, & rerum suarum dominos esse, ut post alios, quos refert, concludit Victoria in relect. 1. de Indis, nu ner. 21. & 22. Greg. Lop. in l. 2. tit. 23. part. 2. gloss. 2. col. 5. versic. Et postea quam, & Michael Salon de iust. & iure, q. 2. artic. 1. vers. Offert se hic dubium, & insinuat Iustinian. in §. 1. instit. de tutelis, ibi: Tutela est vis ac potestas in capite libero, &c. & ut Vlpianus in l. qui furere 20. D. de stat. hom. ubi dicit furiosum statum, dignitatem, & magistratum, ac potestatem, in qua fuit, retinere videri. Ex quo ibidem Bartol. Bald. & Mornacius inferunt, iurisdictionem aeque ac dominium retineri a furioso: sola enim administratio aufertur, quamdiu animus deest, cohibetque inumbratae quietis timor. Sed id tantum significare voluit Philosophus, huiusmodi barbaris & ignorantibus [sect. 119] hominibus natura necessitatem & indigentiam quandam inesse, ut ab alijs, qui prudentiores, sapientiores, ac magis politici sunt, regantur, & gubernentur, oportereque, ut eis hac de causa subijciantur, sicut filios ante adultam aetatem parentibus, & uxores viris subijci convenit. Atque hoc sane, non ut prudentiores pro suo commodo in illos tanquam in servos dominationem exerceant, sed potius ut hebetioribus consulentes, illorum utilitatem omni modo curent, miserijs, & imbecillitati provideant, & voluntarijs obsequijs utentes, absque omnis laboris molestia, cum gaudio, cordisque laetitia ad observationem naturalis, & Divinae legis, ad ampliorem sapientiam, disciplínam, iustitiam & providentiam dirigant: & denique ad reliqua omnia, quae observant caeteri homines liberi, prudentes, atque politici. Quam expositionem verba Philosophi, si adamussim perpendantur, non obscure recipiunt, & expressius idem ostendit lib. 3. Politic. cap. 10. & lib. 7. cap. 14. D. [sect. 120] Thom. 1. part. quaest. 96. artic. 3. & 4. & 2. 2. quaest. 57. artic. 3. ad 2. dicens: Quod hunc hominem esse servum absolute considerando magis quam alium, non habet rationem naturalem, sed solum secundum aliquam utilitatem consequentem, in quantum utile est huic, quod regatur a sapientiori, illi, quod hoc iuvetur: ut dicitur in 1. Polit. Et ideo servitus pertinens ad ius gentium est naturalis secundo modo, sed non primo modo: hactenus Thomas. Qui optime aperit, quo tendat haec servitus minus prudentis ad sapientiorem, & quamvis eam ad ius gentium referre videatur, idem tamen quaest. 96. artic. 3. & 4. a natura institutam, & statui innocentiae convenisse docet, ut sic magis distinguatur a vili, abiecta, & miserabili servitutis conditione, quae postea iure gentium ob bella, & captivitates inducta fuit. Et hoc idem tradit eadem 1. part. quaest. 92. artic. 1. ad 2. his verbis: Duplex est subiectio, una servilis, secundum quam praesidens utitur subiecto ad sui ipsius utilitatem, & talis subiectio introducta est post peccatum: Alia oeconomica, vel civilis, secundum quam utitur subiectis ad eorum utilitatem; & ista fuit etiam ante peccatum. Defuisset enim bonum ordinis in humana multitudine si quidam per alios sapientiores gubernati non fuissent. Eandem doctrinam [sect. 121] probavit etiam Cardin. Turrecrem. in cap. ius gentium, art. 4. dist. 1. Cepola in tract. de servitut. tit. de servit. person. cap. 1. Sotus lib. 4. de iust. & iur. q. 2. art. 2. Victoria ubi sup. num. 23. vers. Superest respondere, Ioan. Driedon. de libertat. Christ. lib. 1. pag. 8. cuius elegantissima verba refert & sequitur Covarr. in regul. peccatum, 2. part. §. 11. num. 5. Ioseph. Acosta, omnino videndus lib. 2. de procur. Ind. sal. cap. 5. Navar. in cap. ita quorundam, de Iudaeis, notab. 2. gloss. penult. num. 5. Menchaca controvers. illustr. in praefat. ex num. 5. & lib. 1. cap. 10. num. 4. 11. & 12. M. Banez in 2. 2. quaest. 10. art. 10. vers. Arguitur tertio, col. 533. Salon in d. tract. de dominio, q. 2. art. 1. in 3. conclus. & q. 3. art. 1. per tot. Greg. de Valentia in 3. tom. disp. 1. q. 10. punct. 7. col. 417. & sequenti, Molina de iust. & iure, tract. 2. disp. 32. in princip. & disp. 35. & Nos infr. cap. seq. & num. 21. & seqq. & lib. 3. cap. penult. Neque [sect. 122] obstat, quod ex eodem Philosopho, & alijs sup. tradidimus, posse nempe huiusmodi barbaros, & feroces homines coerceri, & etiam obtorto collo, ac reluctantes sub iugum mitti, imo & ut feras venari, ut recte, & innoxie vivere discant. Nam hoc falsum, & absurdum esse, multis argumentis praecitati Auctores evincunt; & si aliquatenus verum esse posset, de illis tantum debere intelligi aiunt, qui sunt prorsus veluti furiosi, aut amentes, vel ferarum more viventes, nullis legibus, vel institutis, adducti, per alienas provincias praeliando, latrocinando, & invadendo, grassantur, & divagantur, quales olim Gothi, Scythae, & Alani fuisse, & hodie in Asia, & Africa Arabes, & Alarabes esse dicuntur. Cuiusmodi nusquam totam ullam Indorum Rempublicam inventam esse contendunt, cum neque amentes sint, & in totum rationis expertes, ut supra probavimus: neque nobis, aut alijs aliqua damna, vel iniurias intulerint, ob quae ferarum instar venari, & occidi possint, aut suis provincijs, & pagis privari, in quibus ipsi quietissime, mansuetissimeque vivebant. Quibus addere licet, quod utcunque Aristot. verba accipiantur, [sect. 123] eis standum non est, si Christianae disciplinae legibus, & moribus adversentur: cum ille ethnicus fuerit, & in inferno sepultus, ut acriter coram Carolo V. Imp. Opt. Max. Chiapensis Episcopus declamavit apud Ant. de Herrer. in hist. gen. Ind. decad. 2. lib. 4. cap. 5. pag. 119. & in replicat. contra Sepulvedam: & non obscure sentiunt Sotus, Acosta, Menchaca, & Banez ubi sup. [sect. 124] qui docent, fortassis Aristotelem assentari voluisse Alexandro Magno, qui eius discipulus erat, & tunc temporis totum Orbem sibi subijcere, his, & alijs coloribus, ac mentitis rationibus conabatur; quas tamen meram potius tyrannidem, rapinam, & violentiam appellare possemus, sicuti facit D. August. lib. 4. de Civitat. Dei, cap. 6. & diximus sup. cap. 6. num. 56. & sequentibus. Sexto, pro eadem opinione facit, [sect. 125] ei contrarium non esse, quod similiter in cap. praecedenti ex num. 66. cum Plutarc. D. August. Thoma, & alijs de Alexandri Magni, & Romanorum laudibus diximus, dum ob id eorum imperium extollere & legitimum, ac voluntate Dei quaesitum docere videntur, quod feras, & barbaras nationes bellis domuerint, & optimis legibus ac moribus cultas, & mansuetes reddiderint. Etenim si attente istorum Auctorum verba considerentur, procul dubio constabit, longe aliam mentem habuisse, & id tantum in illis commendasse, quod subiectorum disciplinae, & rectae institutioni, ac gubernationi sedulam operam dabant, & praeclaris monitis, atque institutis ad politicam vivendi formam reducere conabantur, ut bene ultra alios observat Ioseph. Acosta dict. cap. 5. sic enim Augustin. scribit dict. lib. 5. de Civitat. Dei, cap. 17: An vero aliquid nocuerunt Romani gentibus, quibus subiugatis imposuerunt leges suas, nisi quia id factum est ingenti strage bellorum, quod si concorditer fieret, id ipsum fieret meliore successu: sed nulla esset gloria triumphantium. Bella igitur, & bellorum strages, ac damna, iniurias, & spolia innoxijs nationibus quantumvis barbaris irrogata, non laudat, nec probat August. prout vere laudare, imo vel excusare non poterat, cum fuerint iuri, & naturali rationi contraria, quae[sect. 126] non patitur alterum cum alterius iactura locupletari, vel in alios facere, quod nobis ipsis fieri nollemus, l. 1. §. iuris praecepta, D. de iustit. & iure, l. 1. D. quod quisque iuris, l. nam hoc natura, D. de condict. indeb. cum alijs, quae adducit Rebuff. in l. unica, C. de sentent. quae pro eo quod interest, num. 130. & eruditissimus Petr. Fab. in l. iure naturae 206. D. de regul. iur. ubi illud Cicer. allegat lib. 3. offic. Detrahere aliquid alteri, & hominem hominis incommodo suum augere commodum, magis est contra naturam, quam mors, quam paupertas, quam dolor, quam caetera, quae possunt, aut corpori accidere, aut rebus externis. Cui conveniunt similia verba Lactant. in epit. Divin. instit. cap. 4. & Cassiodor. lib. 9. var. epist. 3. Et addi potest illa altera, satisque efficax ratio, [sect. 127] quod non sunt facienda mala, quamvis inde bona evenire posse sperentur, de qua in cap. forte 24. quaest. 5. cap. sic non sunt 32. quaest. 4. cap. ult. 32. quaest. 8. cap. super eo de usuris, cap. 3. ne clerici, vel monachi, cum alijs, quae tradit Claud. Pratus Gnos. gener. Iur. lib. 5. tit. 1. cap. 3. pag. 282. & late Dom. Regens Valencuela in monit. contra Venetos, 5. part. num. 200. & seqq. Atque etiam [sect. 128] quod bellorum strepitus, & damna, quae ex illis contingere solent, non videntur aptum medium illis praestare posse, qui agrestes homines, & incultos meliores & politiores efficere volunt, & ad iustitiae cognitionem & observationem suadere, iuxta ea, quae diximus sup. hoc cap. n. 85. & de bellorum damnis alio in loco dicemus, & in nostris terminis observat Acosta dict. lib. 2. cap. 4. & 5. & Menchaca dict. cap. 10. num. 6. & sequentibus. Atque ita [sect. 129] de ipsis Romanorum bellis apte quidam scripsit: Non ius arma dedit, potius ius arma dedere. Et quod per vim sedes alienas occuparunt, & Orbis Imperium assequuti sunt, aperte concludit Innocent. in cap. quod super his, de voto, Bald. & Alber. in l. 1. num. 20. C. de summa Trinit. Ioan. Fab. in §. sed quod Principi, inst. de iure natur. Angel. in l. deprecatio, D. ad leg. Rhod. de iactu, & alij relati a Castaldo in tract. de Imp. q. 4. num. 3. & Zevall. in tract. de violentijs, gloss. 18. num. 130. & sequenti. # 9 CAPVT IX. De superioris quaestionis resolutione, & Indorum in tres classes distributione: & quantum oporteat, quod rudes, & insipientes a prudentioribus, & sapientioribus gubernentur. SVMMARIVM Capitis IX. -  1 Indi nullo modo belluarum numero haberi debent. -  2 Indi nulli in Novo Orbe reperti sunt, qui omnino lumine rationis careant, aut monstrosas formas habeant. -  3 Indi etiam illi, qui magis politici reperti sunt, nostrorum comparatione eo tempore barbari appellari potuerunt. -  4 Indi alij ab alijs in plurimis, & plurimum differunt. -  5 Homo homini praestat. -  6 Arabum quidam nimis barbari, alij nimis sapientes, & politici sunt. -  7 Lex inter artisices 31. D. de solution. exornatur. -  8 Indi Occidentales ad tres classes optime ubi de eorum capacitate agitur, rediguntur a Ioseph. Acosta, & alijs. -  9 Indi primae classis censeri possunt Sinenses, Iaponij & alij Orientales. -  10 Indi secundae classis vocari possunt Mexicani, Peruani, & alij ex provincijs Novae Hispaniae. -  11 Indi tertiae classis illi vocantur, qui sylvesrem & omnino feram, ac barbaram vitam agebant, quorum plures nationes recensentur. -  12 Indos, qui omnino barbaros, & brutis similes affirmabant, de quibus intelligendi sunt? -  13 Indi primae classis, praetextu sui barbarismi licite debellari non possent. -  14 Sinenses putant, se caeteris mortalibus prudentia, sapientia, & artium subtilitate antecellere. -  15 Sinensis cuiusdam Doctoris dictum. -  16 Indi secundae classis ob solam barbariem non possunt debellari, & spoliari. -  17 Reges nostri nunquam permiserunt, Indos secundae classis debellari, vel servos fieri. -  18 Indorum Mexicanorum, Peruanorum, & aliorum simillum capacitas, & conditio magnum fructum in Fide Catholica, & politicis moribus, si bene instituantur, promittit. -  19 Indorum secundae classis barbaries, & status exegit, ut plantata inter eos Fide Reges nostri supremam eorum gubernationem acciperent. -  20 Auctorum nomina, & verba recensentur, qui Indis secundae classis, semel ad Fidem conversis, Regum Catholicorum supremam saltim dominationem concedunt. -  21 Dominatio suprema Reg. Cathol. respectu Indorum, qui noviter ad Fidem Catholicam conversi sunt, qualis esse debeat? -  22 Praelatio quae inducitur ob utilitatem subditorum magis his, quam illis utiles & proficua esse debet cum D. Thom. & August. -  23 Aristotelis sententia de barbaris natura servis, quo pacto in Indis secundae classis practicari debeat? & qualiter in tertiae? num. 25. -  24 Indis tertiae classis, hoc est, omnino barbaris, & sylvestribus omnimoda coactio, iurisdictio, & gubernatio Regibus Catholicis competit. -  26 Auctorum sententiae recensentur, & expenduntur, qui Indos omnino barbaros, & feros debellari, & suis imperijs spoliari posse concedunt. -  27 Inferior ratio debet servire fortiori. -  28 Ratione qui excellunt, dominatione excellere debent. Et num. 35. -  29 Plato sex causas dominandi alijs, eleganter constituit, & inter eas, ignorantium subiectionem respectu prudentiorum. -  30 Indorum & Hispanorum Respublica ubi iuncta esse coepit, eorum gubernatio multis de causis Regibus Hispanis, concedi debuit. Et num. 42. -  31 Stulti non debent esse melioris conditionis, quam sapientes. -  32 Regum eligendorum inter varias formas illa usitatior fuit, ut ex prudentioribus, & sapientioribus eligeretur. -  33 Magi olim vocabantur Reges, idest sapientes, & quare? -  34 Ezechiel. locus cap. 27. illustratur. -  36 Doctrina Moralis vocatur in l. 13. tit. 2. lib. 7. ordinam. sapientiorum gubernatio & dominatio. -  37 Plato dicebat, tunc Respublicas beatas esse futuras, quum a sapientioribus regerentur. -  38 Diomedes cur sibi Vlyssem in socium apud Homerum deposcat? -  39 Tutela, & cura cur a iure inventa sit? -  40 Regna qua de causa introducta fuerint? -  41 Oppidis ab ope mutua nomen inditum fuit. -  43 Mentis infirmitas semper in iure sublevatur. -  44 Menti humanae totius animi Regnum a natura tribuitur. -  45 Mentis languor damnum in bonis solet afferre. -  46 Amentibus quaecumque pietatis opera conferenda sunt. -  47 Pupillorum, furiosorum, minorum, aut prodigorum tutelam, vel curam suscipere, inter praecipua opera charitatis connumeratur. -  48 Res & personae minorum, & furiosorum multis periculis, & captionibus expositae sunt. -  49 Tutela est munus publicum, & de tutorum potestate & dominatione. -  50 Parvuli & furiosi nihil a servis differre videntur, iuxta sententiam D. Pauli. -  51 Furiosi ex lege 12. tab. administratione, & veluti dominio rerum suarum privabantur. -  52 Proverbium, Ad agnatos deducatur, unde originem sumpserit? -  53 Homines barbari, & ignorantes semper pueri sunt, & ut tales tractandi. -  54 Ecclesiastes locus cap. 10: Vae tibi terra, cuius Rex puer est, explicatur. -  55 Reges Catholici obligati erant ad recipiendam gubernationem Indorum. -  56 Apostolici muneris ratio, ius quoque regendi, & gubernandi animas, complecti videtur. -  57 Regibus Indorum gubernatio relinqui non potuit, cum eisdem vitijs, quibus Indi caeteri laborarent. -  58 Regni aut Imperij haereditarij, vel alio modo quaesiti, gubernationi, si non sit aptus is, qui illud habere coepit, qualiter provideri debeat? -  59 Populus, qui habet facultatem magistratus sibi creandi, debet illa privari, si male ea ut coeperit. -  60 Rerum suarum dominio abutens, ipso privari meretur. -  61 Gubernare alios non debet, qui se ipsum regere nescit. -  62 Lex in quaestione, §. minori, C. de sent. passis, expenditur. -  63 Rex insipiens perdet populum suum, & qualis ille tales subditi eius. Dom. Licent. Ioannes Ortiz de Cervantes Senaor meritissimus in Cancellaria Novi Regni Granatens. laudatur, ibidem. -  64 Indi omnino barbari, & efferati iuste coerceri, & imperio privari possunt. -  65 Furiosi & amentes non solum suarum rerum administratione privari, verum & puniri, & in vinculis contineri possunt. -  66 Humanum genus imperijs regi debet. -  67 Regibus qui non parent, nec politice vivunt, sordidi esse censentur, & Belial in sacris Litteris appellantur. -  68 Gubernator ubi non est, populus corruet. -  69 Proverb locus cap. 26. exponitur cum D. Ambros. -  70 Insipientis & ebrij comparatio, & quod illis servitus convenit, & libertas recidenda est. -  71 Liberum aliquem relinqui ad malefaciendum potius est imperfectio, quam libertus. -  72 Reges nostri non solum potuerunt, sed omnino debuerunt barbarorum a se detectorum, & conversorum gubernationem accipere. -  73 Charitas, quae erga proximos haberi iubetur, etiam Iudaeis & infidelibus impendenda est. -  74 Charitas nulla maior Indis barbaris impendi potuit, quam illos ad bonos mores, & Fidem convertere & Christianis rectoribus gubernare. -  75 Reges Hispaniae Indos omnes etiam impense barbaros summa charitate prosequuti sunt, & liberos esse iusserunt. HAEc plane sunt, quae in superiori articulo ad utramque partem disputari posse videntur. In quo ego, ut meam tandem sententiam libero & Christiano, ut decet, iudicio proponam. Primo quidem agnosco, Indos [sect. 1] omnes, qui huius Occidui, & Meridionalis Orbis plagas incolere hucusque reperti sunt, nullo prorsus modo belluarum numero aggregari debere, ut contra imprudentem aliquorum opinionem, de qua egimus in capit. 7. defendunt caeteri auctores in capit. praecedenti relati, & egregia sua constitutione Paul. III. merito definivit. Etenim licet aliqui Indi alijs barbariores, & efferatiores existant, nullos [sect. 2] tamen invenimus, qui ad monstrosas illas formas declinent, de quibus agunt D. August. Isidor. & alij in eisdem capitibus allegati, vel qui aliqualem mentis, rationis, & sermonis usum non habeant. Atque quoad hoc absque dubio verior, & securior est eorum sententia, qui pro Indorum capacitate asserenda, & a brutalitatis specie vindicanda declamant. Secvndo constituo, [sect. 3] quod etsi Indi belluae non sint, neque belluarum more tractandi, vere tamen negari non potest, nostrorum & aliorum Europaeorum comparatione Barbaros eos omnes vocari posse, quos Hispani, & Lusitani suis classibus, & terrestribus expenditionibus invenerunt, utpote non solum ab Evangelica luce alienos, verum ab humanis quoque institutis in plurimum abhorrentes. Quamvis adhuc firma aliqua, & perpetua regula de illis tradi non possit, [sect. 4] cum eorum provinciae, & nationes plurimae sint, atque inter se diversos mores, & ordines habeant, & Indus ab Indo, Barbarus a Barbaro ingenio, natura, doctrina, & institutione longe, lateque differat, ut [sect. 5] alias generaliter de omnibus hominibus a Comico dicitur, de [sect. 6] Arabis a Bernard. Aldrete in antiq. Hispan. lib. 1. capit. 41. & de artificibus ab Vlpiano [sect. 7] in l. inter artifices 31. D. de solution. & in nostris terminis bene observat Ioseph. Acosta in prooem. ad lib. de procur. Ind. salu. quem merito referunt, & cum laudis approbatione sequuntur Ant. Possevin. in Biblioth. 1. part. lib. 9. capit. 15. & seqq. Ioan. Boter. in relat. univers. 4. part. lib. 3. ex pag. 65. Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 28. & 29. & Fr. Thom. a Iesv de procur. omnium gent. salu. lib. 11. 2. part. capit. 1. pag. 819. & sequentib. [sect. 8] Vbi recte concludunt, ad tres veluti classes Indicas istas gentes, & nationes redigi posse. In quarum [sect. 9] prima eos constituunt, qui a recta ratione, & consuetudine generis humani non ita multum recedunt, sed constantes Respublicas habent, leges scriptas, civitates munitas, & operum magnisicentia conspicuas, magistratus insignes, certa, atque opulentia commercia, litterarum celebrem usum, & studiorum florentes Academias, quales Sinenses & Iaponij esse reperiuntur, & pleraeque aliae Indiae Orientalis provinciae, ad quas Asiatica, atque Europaea instituta olim pervenisse dubitari non potest. In secunda classe [sect. 10] eos Barbaros numerant, qui quamvis, neque litterarum usum noverint, neque leges scriptas, neque Philosophica, aut civilia studia habeant; habent tamen suos certos Reges, aut Magistratus, habent Rempublicam, habent frequentes & certas sedes, ubi politiam suam servant, habent militiae duces, & ordinem, & religionis suae celebritatem, ac denique ratione quadam humana reguntur. In quo genere collocant Mexicanos, & alias Novae Hispaniae provincias, & Peruenses nostros, ac etiam Chilenses, quorum Imperia, Respublicas, leges & instituta, & numerandi, ac res & historias suas retinendi rationem merito admirari in multis possemus, nisi plurima alia haberent, & a recta ratione, & a consuetudine generis humani prorsus aliena, & tot morum, rituum, & superstitionum monstra, & tantam in subditos saeviendi licentiam, ut vix pleno humani iudicij lumine affulsi viderentur. Tertiam vero, [sect. 11] atque extremam Barbarorum classem ex innumeris alijs huius Novi Orbis nationibus, & regionibus componunt, qui sylvestres, & feris similes repertae sunt, & vix quicquam humani sensus habentes, sine lege, sine Rege, sine foedere, sine certo Magistratu, & Republica sedes identidem commutantes, aut ita fixas habentes, ut magis ferarum specus, aut pecudum caulas imitentur. Et huc, inquiunt, imprimis pertinent quicumque a Nostris Carybes dicuntur, nihil aliud, quam sanguinolentiam exercentes, in hospites omnes saevi, qui humana carne vescuntur, nulla veste, vix ipsa virilia tegenges, & similiter Chunchi, Chiriguani, Moxi, Iscaycingae, plerique ex Floridis & Brasiliensibus, & alij etiam Barbari, qui etsi atroces non sunt, neque tigrides, aut pantherae, tamen a pecudibus parum distant, nudi ipsi & timidi, foedissimae veneri, aut etiam Adonidi vulgo dediti, quales esse ferunt, quos Nostri Moscas vocant in Novo Regno, quale Carthaginis, omnisque eius orae promiscuum vulgus, & qui per magnos Paraguai fluvij maximi campos incolunt. Tum etiam plurimae gentes, quae infinitum utriusque Oceani medium tenent, nondum a nobis satis exploratae, sed fama certae. In Orientali quoque India insulares permulti eius generis esse videntur, ut Malachiani. Huc etiam spectat aliud Barbarorum genus mansuetum, sed sensu valde exiguo, qui non nihil superiores excellere videntur, quandam Reipub. imaginem prae se ferentes, sed nugarum persimiles & leges & cultus gerentes, cuiusmodi esse narrantur, qui apud insulas Salomonis dictas innumerabiles habitant, & maximae continenti haerere dicuntur. Quorum [sect. 12] Indorum huius tertiae classis consideratione habita, illorum scriptorum dicta accipienda videntur, qui nimis generaliter omnium Indorum barbariem & feritatem exaggerant, & eos brutis similes faciunt, de quibus egimus dicto capit. 7. ex numero 27. Qvibvs ita praeiactis, si de Indis prioris classis ageremus, [sect. 13] dubitandum non esset, nullum iustum, & legitimum titulum ad illos subiugandos, & gubernandos, ex eorum barbarie, & ruditate praetendi posse, quia quamvis barbari aliquatenus sint, & a recta & naturali lege plerisque in rebus discrepent, ut ostendunt auctores statim citandi, adhuc tamen non aliter iudicandi sunt, quam Graeci & Romani, caeterique Asiae, aut Europae populi. Nam & potentia (ut diximus) praestant, & nonnulla humana sapientia, atque sua ipsi ratione politicam vitam agere comperiuntur. Ita ut [sect. 14] Sinae persuasum habeant, se prae caeteris mortalibus artium subtilitate, & scientia longe antecellere, & magno ingenij acumine, sed iactantia maiori affirmare audeant se solos hominum duobus oculis cernere, reliquos mortales nullo, vel uno duntaxat, ut latius tradunt Ioan. Boem. de moribus omnium gentium libro 3. cap. 8. pagina 112. Fr. Hieronym. Roman in Repub. Sinarum, Maginus in Geograph. 2. part. capit. 262. Ioan. Goncal. a Mendoca in histor. Sinar. Nicol. Trigautius in elegantissimis commentarijs de Christi in Sinas expeditione, Ferdinand. Mendez Pinto in suis admirandis ad Sinas, & alias gentes peregrinationibus; ex quorum libris plurima sumpsit Licent. Francisc. de Herrera in epit. histor. Sinarum. Et idem Trigautius libro 4. capit. 5. refert [sect. 15] Sinensem quendam Doctorem, cum a nostris aliqua accepisset, quae antea ignorabat, graviter doluisse, ea ratione reddita, quod putaret, nos in ea classe Sinas omnes numerare, in quam ipsi Tartaros exleges, ac caeteros Barbaros redigunt. In Indis vero secundae classis, qui proprius ad nostram disputationem spectant, [sect. 16] idem plane dicendum videtur, quoad hoc, ut ob solam barbariei causam, quae in illis praetenditur, non possint, nec potuerint, libertate, & dominio rerum suarum exui, quas vel privatim, vel publice possidebant, quemadmodum [sect. 17] nunquam ex nostrorum Regum voluntate exuti, aut privati sunt. Qui potius eorum favori, defensioni, & conservationi summis semper votis, & laboribus studuerunt, ut in alio loco probavimus, & optime advertit Ioseph. Acosta dict. lib. 1. de procur. Ind. salute capit. 15. ad finem. Eiusmodi [sect. 18] quippe Indorum non talis, nec tanta esse feritas, & ruditas reperitur, ut si patientia, & pio labore cum illis agamus, sperari non possit, quod Christianis, & politicis moribus imbuantur, & Catholicae Fidei semine in eorum cordibus rite & religiose diffuso, maximi & uberrimi fructus quotidie colligantur, prout iam collectos esse experimur, & in posterum uberiores etiam colligendos dubitare non licet. Erunt namque eorum nati, ut verosimile est, parentibus politiores & suaviores, omni vetustatis & feritatis sapore abolito: erunt fidei magis idonei, paternis superstitionibus minus imbuti, & religioni, ac bonis artibus diligentius innutriti, ut graviter etiam, atque eleganter advertit idem Acosta dict. lib. 1. per totum, praecipue capit. 17. & 18. & reliqui auctores sup. citati. Caeterum, quia adhuc negari non potest [sect. 19] Indos istos eo tempore, quo primum a nostris reperti sunt, eorum respectu & comparatione, velut amentes iudicari potuisse, sive ea inspiciamus, quae oeconomicam, sive quae politicam spectabant, & multa observasse, quae a recta ratione, & a consuetudine generis humani valde abhorrebant, ac revera in plurimis; ut plurimum Barbaros, incultos, sordidos, & inhumanos mores profiteri, & cruenta, atque execranda sacrificia, Satanicis illusionibus & suasionibus obcaecatos, multisque alijs vitijs laborasse, quae perpendit idem Acosta in praefat. ad dict. lib. de procur. Ind. salu. & lib. 1. capit. 2. & alij auctores, quos retulimus sup. hoc lib. cap. 7. & referemus infra capit. 12. Necessarium fuisse arbitror, & a iuris Divini, Naturalis, & Civilis regulis non alienum, ut Pientissimi & Catholicissimi Hispaniae nostrae Reges, mediantibus ministrorum & vassallorum suorum personis, qui inter Indos habitare, & fidem propagare coeperunt, ac unum veluti Reipubl. corpus cum ipsis Indis constituere, supremam eorum iurisdictionem ac gubernationem, & reliqua, quae his adnexa sunt, sibi vindicarent & exercerent, quae postea magis libera & absoluta, & vere Regia reddi potuit, proprijs istarum provinciarum dominatoribus deficientibus, atque alijs & alijs titulis concurrentibus, quos in hac tractatione discutimus. Quam [sect. 20] docendi rationem non obscure insinuavit Ioan. Maior. 2. Sentent. distinctio. 44. quaest. 3. & optime prosequitur, & defendit Episcopus Chiapensis in tractat. comprob. Imp. Ind. folio 56. & 57. & licet sub dubio proponit Victoria in dict. relect. 1. de Indis, num. 23. in fine, & in relectio. 2. num. 18. & Gregorio Lopez, qui eius verba transcribit, in l. 2. tit. 22. part. 2. glos. 2. col. 14. vers. Alius titulus, & aperte tradit Ioseph. Acosta in d. praefat. quem sequitur Anton. Possevin. in d. Biblioth. 1. part. lib. 9. cap. 15. Vbi docent, rem ipsam deposcere, & Ecclesiae auctoritatem praecipere, ut his Indis, cum ad vitam Christianam transierint, Christiani Principes & Magistratus praeficiantur, quorum superiore potentia, & auctoritate regantur, quia alioqui, vix aut Evangelij lucem, aut dignam homine ingenuo vitam accipere poterunt, aut si semel acceperint non facile in ea perseveraturi intelliguntur. Sed ita tamen, ut facultatibus fortunisque suis, & legibus, nec naturae nec Evangelio contrarijs uti libere permittendi sint. Acostae verba Italico sermone transcribit, & ampliat Ioan. Boter. in relatio. univers. 4. par. lib. 3. pag. 72. ita inquiens: Ma perche ne gli uni ne gli alteri perseverano nella fede una volta ricevuta soto i prencipi loro naturali, & perchee i Prencipi, e i subditi ritornano facilmente all' idolatria, e ail vomito, percio egli fa cimesticri, Christiano soto il governo, e la superiorita de un Prencipe Christiano. Che ne prenda quasi tutela e cura, e tenga in officio, e in fede i populi, e i signoriloro immediati. Per che unicuique datum est de proximae suo. Ne io vego incio materia di dubbio, o di scropolo pur che da tal impresa e tutela si escluda l'ambitione, e l'avaritia. Idem etiam sequitur M. Aragon. in 2. 2. quaest. 10. art. 8. pag. 292. vers. Tertia conclusio, M. Salon de iustitia & iure tom. 1. tract. de dom. q. 3. artic. 1. pag. 347. & M. Fr. Pet. de Lorca in 2. 2. sectio. 3. quaest. 49. disput. 52. art. 4. num. 12. pag. 970. & sequentib. Qui tamen recte subijciunt, [sect. 21] hanc dominationem, sive gubernationem, quae ob praedictam causam inducitur, non despoticam, sed politicam esse debere, hoc est, non talem, quae Indos servituti subijciat, cum sint natura liberi, sed quae suaviter eorum, qui gubernandi sunt commodum, & utilitatem respiciat, & ad meliorem, & politiorem vitae, & religionis ipsorum institutionem dirigatur. Quod etiam observarunt Chiapensis & Acosta ubi supra, & Nos tetigimus in capit. praeced. num. 78. & dicemus infra lib. 3. cap. penult. Conducitque sententia D. Thom. 2. Sentent. distinct. 44. q. 1. art. 3. ad 1. & q. 2. artic. 2. ad 1. ubi ait: [sect. 22] Quod illa praelatio, quae est ad utilitatem subditorum, libertatem subditorum non tollit, nec ullum praeiudicium affert libertati, dum subditi ad bonum Praepositi non ordinantur, sed ex converso regimen Praepositi ad bonum subditorum: unde non incongrue se eorum servos appellant, D. etiam Augustin. lib. 4. de Civitat. Dei, cap. 3. Vtile est, inquit, ut boni longe, lateque diu regnent. Neque hoc tam ipsis, quam illis utile est, quibus regnant, & eleganter D. Gregor. Nazianz. in Apologetic. multum in nostris terminis ait: Hic enim omnis spiritualis imperij finis est, ubique privata utilitate neglecta, aliorum commodis consulere. Atque hoc modo, [sect. 23] & quoad hunc effectum in eo genere Barbarorum huius secundae classis, de qua nunc agimus, intelligenda est illa Aristotel. doctrina saepe relata, quae, si generalius accipiatur, ut eos vere servos, & irrationabiles faciat, aut dominij suarum rerum expertes, periculosa quidem, aut potius falsa censeri debebit, iuxta ea, quae in d. cap. praecedenti ex num. 117. notavimus. In reliquis autem [sect. 24] Indis, quos supra in tertia classi constituimus, & omnino feros, sylvestres, antropophagos, & sine certa lege, certóve Rege vitam agere diximus, & per campos palantes ferarum more oberrare, laxius quidem, aut latius procedi posse arbitror, ita ut non solum circa eos concedatur ius illud supremae gubernationis, quod in Indos secundae classis concedi tradidimus; sed etiam per vim capi, domari, & in servitutem redigi possint, imo & reluctantes occidi, si alijs medijs adhibitis ad eorum barbariem minuendam, & immanitatem cohibendam, fidemque introducendam, nihil proficere valeamus, ut sic suam feritatem, & stoliditatem deponant, & bonis moribus perpoliti, naturalem & Evangelicam legem suscipere queant, iuxta [sect. 25] ea, quae late cum Aristotel. & alijs notavimus sup. capit. 7. ex num. 52. Quae in hoc Barbarorum genere accepta valde probabiliter affirmari posse videntur. Pro qua sententia stat [sect. 26] Ioan. Maior. in 2. Sentent. distinctio. 44. quaestione 3. aperte docens in his Barbarorum terris, in quibus regimen Regale non erat, sed vaga tantum, & irregularis administratio, posse capientem, ipsorum politiam in melius mutare & dignum esse, ut pro plantatione Fidei ipse Regnum accipiat. Mag. quoque Victoria & Gregorio Lopez ubi supra in eandem sententiam, licet sub aliqua haesitatione, propendent; tradunt namque tali hebetudine supposita, posse Catholicos Principes eiusmodi Barbarorum administrationem suscipere, & constituere illis per oppida praefectos & gubernatores. Imo, quia semper manet ista causa, constituere etiam illis novos dominos, dummodo constaret, hoc illis expedire. Idem probat Acosta in d. prooem. ad lib. de procur. Ind. salu. quem sequuntur, & transcribunt Possevinus. d. lib. 9. cap. 15. & Fr. Thom. a Iesv . d. lib. 11. 2. part. capit. 1. Vbi serio affirmant, ad hos nimirum Barbaros tertiae classis Aristotelis servitutem, & venationem omni modo pertinere. Quod etiam sequitur Ioan. Boter. dict. lib. 3. 4. part. pag. 71. ubi Italico sermone sic habet: Ma per che non tutti i popoli sono d' una dispositione, & capacita, non e anco bene l' ammaestrarli, e l' insegnarli tutti a un modo Co Canibali divoratori di huomini, e con altri che mangiano indifferentemente carne humana, si puo procedere come contra nemici del genero humano, o come contra matti furiosi, e si debbono render prima capaci di raggione, e de humanita e poi addotrinare e instruire nella virtu, e nella via de Dio. Ne disconviene usare con esso loro de la forza, e delle arme affin che si riconoschino per huomini, e poi si annontij loro l' Evangelio Anche Aristotele dize, che simil gente si debono tratar come fiere, e domar per forza, &c. Idem concludit M. Banez 2. 2. quaest. 10. art. 1. vers. Ex hac conclusione, pag. 535. resolvens, quod Barbari, qui more ferarum carnibus humanis vitam propagant, possunt debellari, neque opus est admonitione, esset enim otiosa; sed possunt occidi, etiam a Principibus non proprijs, pro defensione innocentium, quia illi actu sunt invasores generis humani. Sed si speretur, quod alia via abstinerent ab hac immanitate, non possunt occidi, quia hoc esset punire non subditos. Aragonius etiam in eadem 2. 2. quaest. 10. art. 8. pag. 292. vers. Tertia conclusio, apertissime docet, quod si qui infideles sint adeo barbari, ut vivant more ferarum, & sit illis pro lege sui animi libido, vi, & armis poterunt compelli a quocunque Principe, ut feritate deposta, vivant humano more. Nam talis vivendi modus necessario debet esse coniunctus cum plurimorum innocentum iniuria, quibus opem ferre unusquisque pro sua virili & potest & debet. Salonius item dict. tractat. de domin. quaest. 3. artic. 1. pag. 347. eandem servitutem, ac subiectionem in huiusmodi Barbaris probat, monet tamen cum Victoria ubi sup. suavem esse debere, & quae maxime ad eorum salutem, & utilitatem respiciat. Idem probat Mag. Lorca in d. 2. 2. sectio. 3. quaest. 49. disputat. 52. artic. 4. adijciens, hanc servitutem, & coactionem cedere in magnam eorundem Barbarorum utilitatem, cum sint insufficientes, ut seipsos bene gubernent in politica & rationali vita, posseque hac de causa bellum illis movere eum, cui primo, occurrat, & suppetat facultas, & auctoritatem Summi Pontif. multum iuvare, tanquam indicentis, & mandantis opus pietatis. Neque abest eruditissimus Pat. Ludovic. Molina de iustitia & iure tract. 2. disputat. 106. in fine, ubi tradit plerumque usu evenire, ut possit Princeps Catholicus integrum dominium earum regionum assumere, quas antea feri, & crudeles Barbari possidebant, nempe si id ad innocentum defensionem, illiusque Reipub. bonum spectet. Et novissime eandem sententiam tenet Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 29. pag. 630. in Barbaris Chichimecis Novae Hispaniae exemplum apponens, & idem expresse concludens de omnibus, qui agrestem, & incivilem vitam traducunt. Quos ait natura servos sapientiorum esse, ut Philosophus tradit, & venari, & capi uti feras non immerito posse. Addere possumus P. Franc. Suarez in tract. de Charit. disputat. 3. de bello sect. 5. num. 5. Vbi concludit, quod licet hic titulus debellandi infideles ob solam barbariem, parum securus sit, dato tamen, quod aliqua natio ita ingenij, & intellectus inops reperiretur, ut regulariter potius ferarum more, quam hominum viveret, quales dicuntur ij, qui nullam habent humanam politiam, & nudi prorsus incedunt, carnibus vescuntur humanis, &c. Etsi qui tales sunt debellari poterunt, non ut interficiantur, sed ut humano modo instituantur, & iuste regantur. Pro quarum opinionum confirmatione, dum in Barbaris secundae classis aliqualem, in tertiae pleniorem, & absolutiorem dominationem constituunt. Primo considerari potest, [sect. 27] quod secundum doctrinam D. Augustin. sup. Genes. quem refert Covarru. in reg. peccatum 2. part. §. 11. num. 5. haec in dominationibus, & servitutibus clara iustitia est, ut inferior ratio serviat fortiori, & [sect. 28] qui excellunt ratione, excellant dominatione. Vnde Plato Dial. 3. de legib. cuius dicta recoluit Ioan. Stobaeus serm. 42. [sect. 29] scribit, primam dignitatis rectam rationem esse, ut genitores ubique natis imperent: secundam, ut ignobilibus generosi: tertiam, ut iunioribus seniores: quartam, ut domini servis: quintam, ut potentioribus imbecilliores serviant: sextam autem, & omnium maximam esse, qua secundum naturam ignorantes sequi iubentur, prudentiores autem ducere, ac dominari. Ergo ubi semel haec [sect. 30] Indorum & Hispanorum Respubl. iuncta esse coepit, & ad Christianum, & vere politicum vivendi modum institui, induci etiam oportuit & debuit, ut illi a nobis, non vero nos ab illis gubernaremur, cum Indi omnes, ut diximus, non solum tertiae, verum etiam secundae classis, etsi aliquali iudicio praestarent, longe tamen Hispanis imbecilliores, & imprudentiores existerent, & hoc fini praedicationis, & propagationis Evangelij, quae desiderabatur, omnino expediret [sect. 31] quae docet, non debere stultos melioris conditionis esse, quam sapientes & peritos. De qua loquitur Pontifex in cap. eum cui de praeb. lib. 6. capit. legi epistolam 16. quaestione 1. l. nam & Servius, D. quod vi, aut clam. l. regula, §. antepen. D. de iur. & fact. ignor. l. non solum D. de noxal. action. Quapropter inter varias [sect. 32] eligendorum Regum causas & formas, quibus variae nationes utebantur, quas late recenset Alexand. ab Alex. & eius addition. Tiraquel. lib. 4. Genial. cap. 23. de AEgyptijs legimus, primos Reges, ex magnis semper Sacerdotibus & Philosophis eligere solitos fuisse, ut tradit Diod. Sicul. lib. 1. cap. 2. & Guardiola de nobilit. cap. 15. fol. 40. quos a Persis eadem ratione [sect. 33] Magos, idest, sapientes vocatos agnoscimus, teste Cicerone de divinatione, ubi ait, Regem Persarum esse non potuisse, qui non ante Magorum disciplinam, atque scientiam percepisset & Illustr. Cardinal. Baron. anno Christi 1. num. 24. Vbi agit de Magis, qui ad Christum adorandum venerunt, & an Reges Persarum fuerint? Et inde [sect. 34] Ezech. capit. 27. merito dicitur, Sapientes tui Tyri facti sunt gubernatores tui, ubi D. Hieronym. addit: ad sapientes enim proprie pertinet gubernatio, & idem [sect. 35] concludit text. in cap. Porro 84. distinct. l. 2. § post originem, D. de orig. iur. & alia, quae congerit Simancas lib. 9. de Republ. cap. 10. Lancelot. Conrad. in temp. iud. lib. 1. capit. 1. §. 3. num. 8. & capit. 2. §. 2. num. 5. & innumeri alij relati per Bobadilla in Politic. lib. 1. cap. 9. num. 32. & novissimus Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 4. Atque haec est doctrina [sect. 36] moralis, cuius apud nos meminit lex Henric. IV. quae extat in l. 13. tit. 2. lib. 7. ordin. dum ait: Porque segun dotrina moral los omes de buen entendimiento deven de ser hechos senores, e regidores de los otros: e quando estos tales los rigen y goviernan, entonces la Republica se llama bien aventurada. Ad illud nimirum Platon. respiciens libro 5. de Republ. [sect. 37] qui docere solitus erat, tum denique Respublicas beatas fore futuras, cum aut docti & sapientes homines eas regere coepissent, aut qui regerent, omne suum studium in doctrina, ac sapientia collocarent; cuius dictum maxime commendat Plutarch. in eius vita, M. Tul. ad Quint. frat. Valer. Maxim. lib. 7. de dict. sapient. Boetius lib. 3. de consolatione, Simancas dict. lib. 9. capit. 9. & alij plures apud Bobadilla dict. capit. 9. num. 28. & sequentib. Eo autem & spectat [sect. 38] quod scripsit Homerus Iliad. K. Vbi Diomedem inducit, anxie deposcentem, Vlyssem sibi in socium adscribi: Praecellit enim (inquit) ingenio & consilio. Quibus alia adijcimus infra lib. 3. cap. 4. num. 5. Secvndo facit, quod ut [sect. 39] tutela, & cura inventa fuit, ut liberi homines, qui propter aetatem, aut iudicij, & rationis defectum se commode tueri non possent, ab alijs maioribus, & prudentioribus tuerentur, & gubernarentur, l. 1. D. de tutel. princip. instit. eod. Ita Regnum, Regnique prudens, & politica administratio in id inducta conspicitur, ut potentiorum, ac sapientiorum manu, & consilio tueri, & dirigi caeteri valeant, qui quavis corporis, aut animi imbecillitate, sibi ac fuis minus apte consulere possent. Humanis necessitatibus id exigentibus, quae hanc mutuam inter homines opem, & societatem exposcunt, ut praeclare concludit Iustinus in principio suae historiae, Bald. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, & in suo cons. Schismat. Alphons. Guerrero in Thesau. Religion. Christ. cap. 54. in princip. Menchaca in praefat. ad lib. controver. illust. num. 120. & Rutil. Benzon. de anno Iubil. lib. 5. cap. 9. in princip. pag. 529. Quibus adijcio [sect. 40] Sophoclem in Aiace, qui Graece in hunc sensum eleganter scribit: Parvi, sine magnorum auxilio, dubium sibi constituunt, quasi in arce praesidium. Optima enim illa societas qua qui divitior est, pauperiorem sibi adiungit, & qui minor est, maiorem industria sua erigit. Inde [sect. 41] & urbibus factum fuisse nomen oppidi, nempe ab ope mutua tradit non modo Pompon. 1. C. in l. pupillus, D. de verbor. significat. sed & D. Chrysost. ad cap. 13. epist. 1. Corinth. homil. 34. cuius verba refert Anto. Mornacius in l. 5. D. pro socio, & alia congerit Alciat. Braecheus & Forner. in d.l. pupillus, & Ioan. Funger. in etymolog. verb. Oppidum, pagina 710. Quo fit, [sect. 42] ut quamvis Indi secundae classis, de quibus locuti sumus, liberi, & rerum suarum domini relinqui debeant, ut sup. resolvimus, cum tamen se ipsos, & suas Respublicas non satis commode, ac politice gubernare comperti fuerint, etsi in libera sua potestate relinquerentur, nec barbaros mores deponere, nec humanis & civilibus assuefieri, nec in Fide quicquam proficere possent, ut observant Acosta, & alij ex supra relatis, permittendum nostris Regibus fuit, pro communi ipsorum Indorum utilitate, eorundem administrationem suscipere & supremam iurisdictionem ad illos tuendos, & imbuendos in his partibus exercere, qua simul, suos etiam Hispanos inter Indos commorantes, gubernare, & compescere possent. Semper enim [sect. 43] infirmitas mentis a iure sublevatur, l. 3. D. de testament. l. 3. C. qui testam. fac. poss. l. sanum mente, C. de transaction. Quia cum ei regnum [sect. 44] totius animi a natura tributum sit, cavendum est, ne eius [sect. 45] languor damnum etiam in bonis adferat, l. 4. D. de privil. credit. l. iusto, §. eum qui, D. de usucap. Atque eapropter [sect. 46] amentibus, quaecunque pietatis opera conferenda esse docet text. in cap. qui recedunt cum sequentib. 26. quaest. 6. & inter praecipua opera charitatis connumeratur, [sect. 47] si quis pupillorum, vel furiosiorum patrocinium, & curam suscipiat, aut etiam adolescentium, vel prodigorum, qui licet mentis & rationis capaces sint, adhuc tamen propter aetatis, vel iudicij lubricum, suarum rerum administratione prohibentur, quia [sect. 48] multis captionibus, dolis & insidijs expositi sunt, l. 1. D. de tutelis, l. 1. D. de minor. l. 1. & per totum, D. & C. de curat. furiosi vel prodigi, l. 1. §. si quis tutor. D. quando appell. sit, l. qui fundum, §. si tutor. D. pro empt. l. ad ea quae non habent, D. de regul. iur. l. is cui bonis, D. de verbor. obligat. princ. inst. de excusat. tut. §. 1. inst. de curat. Quibus [sect. 49] in locis munus hoc publicum esse docemur, & talibus tutoribus vel curatoribus ratione administrationis, quam exercent, quaedam veluti potestas & dominatio in eos, quos gubernant, concedi videtur, prout & [sect. 50] D. Paulus expressit ad Galat. 4: Quanto tempore (inquit) haeres parvulus est, nihil differt a servo, cum sit dominus omnium, sed sub tutoribus & curatoribus est, & Cicer. 3. Tuscul. ubi [sect. 51] de furioso loquens: Qui ita sit (inquit) affectus eum dominum esse rerum suarum, vetant duodecim tabulae, illa nimirum lege, quae his erat verbis concepta: Si furiosus esse incipit, agnatorum gentiliumque in eo, pecuniaque eius potestas esto. De qua idem Cicer. lib. 2. de inventione, & plura tradens Balduin. ad leg. 12. tab. capit. 23. & 24. Hotman. & Revard. capit. 13. Prateius cap. 27. Anton. August. cap. 11. pag. 229. & Budaeus in notis ad leg. 2. D. de aedilit. edicto. Atque hinc natum [sect. 52] est proverbium illud, cum veteres, quem insanire, vel furere significantes, dicebant, ad agnatos, & gentiles deducendum esse, ut ostendit Varro lib. 1. de re rust. cap. 2. ibi: Qui salubrem locum neglexerit, mentecaptus est, atque ad agnatos, & gentiles deducendus, & Horat. 2. serm. satyr. 3: Interdicto huic omne adimat ius Praetor, & ad sanos abeat tutela propinquos. Porro [sect. 53] homines Barbaros & ignorantes semper esse pueros, & licet annis excedant, puerorum adhuc more tractari debere, eleganter docuit Plato in Thimaeo, Lucret. lib. 1. de natur. rer. & post eum Seneca epistol. 4. Vbi ait, quod quotidie vivere incipiunt, cum plus quam infantes non assequantur, & Strabo. lib. 1. Geograph. Vbi inquit, omnes Idiotae, & doctrinarum expertes quodammodo pueri sunt appellandi. Eoque magis in terminis spectat illud [sect. 54] Ecclesiast. cap. 10. vers. 16. Vae tibi terra, cuius Rex puer est, & cuius Principes mane comedunt. Nam ut ibi bene advertit Pat. Ioan. Pineda non solum de Rege vere puero Salomon intelligi debet, sed de quocunque, qui sensu, & moribus etiam in maiori aetate laborat. Is enim plane stultescit, & repuerascit, qui puerilibus vitijs, immaturo de rebus iudicio, petulanti sensu, & effraenata libidine omnia moderatur. Tertio considero, quod eiusmodi superioris gubernationis cura in Indis secundae classis, aut etiam absoluta, & omnimoda in alijs magis Barbaris, quos in tertia collocavimus, non debuit a Christianis nostris Principibus aliena censeri: [sect. 55] tenebantur quippe ex charitatis praecepto, & iniuncto sibi, & foeliciter inito Apostolicae praedicationis officio, ea omnia disponere, quibus id melius, securius, & durabilius consequi posset, iuxta doctrinam D. August. ad Macedon. epist. 52. relatam in cap. debet 53. 23. quaest. 4. ubi ait: Debet homo diligere proximum tanquam seipsum, ut quem potuerit hominem, vel beneficentiae consolatione, vel informatione doctrinae, vel disciplinae coercitione adducat ad colendum Deum. Et ad perfectam rationem [sect. 56] muneris Apostolici, ius quoque regendi, & gubernandi animas, proprie spectare videtur, ut optime tradit D. Thom. in 1. ad Corinth. cap. 12. & Rutil. Benzon. lib. 2. de anno Iubil. cap. 23. pag. 150. Nec [sect. 57] Regibus aut iudicibus, quos Indi ea tempestate habuerunt fidelis, ac conveniens tanti muneris expeditio committi potuit, qui tyranni & crudeles ut plurimum erant, & eisdem ac reliquum vulgus, barbaris moribus & ignorantiae tenebris involuti. Vnde succedit altera iuris ratio, quae habet quod [sect. 58] quoties incidit casus, in quo populorum gubernationi non potest per eos provideri, quibus electione, haereditate, vel alijs modis usus iurisdictionis concessus est, ea ad populos, a quibus exierat, redit, vel aliter debet publicis necessitatibus subveniri, ut aperte docuit Bald. in capit. 1. colum. 2. lectio. 2. de iudicijs, & in tit. de allodijs, Iacob. Almain. in lib. de auctorit. Papae, & alij, quos refert & commendat doctis. Navarrus in cap. novit, notab. 3. num. 120. pag. 108. & in nostris terminis affirmat Episcop. Chiapens. in d. tractat. comprob. Imp. Ind. fol. 22. vers. Lo sexto, ubi adducit optimum locum D. August. lib. 1. de liber. arbitr. cap. 6. Qui [sect. 59] cum docuisset, quod licet populo, qui bene & moderate procedit permitti possit creare sibi magistratus, per quos sua res, id est publica, administretur, statim subdit: Porro si paulatim depravatus idem populus rem privatam Reipublicae praeferat, habeat venale suffragium, corruptusque ab eis, qui honores amant, regimen in se flagitiosis, sceleratisque committat, nonne item recte si quis tunc extiterit vir bonus, qui plurimum possit, adimat huic populo potestatem dandi honores, & in paucorum, vel unius redigat arbitrium? Ea nimirum ratione, quia [sect. 60] rerum suarum dominio abutens, ipso privari meretur, l. 1. D. de ijs qui sunt sui, cum alijs, quae tradit Bald. in cap. 1. qualiter dom. seud. Peralta in l. 3. § qui fidei commissariam, num. 45. D. de haered. instit. Palac. Rub. in tractat. de iusta obtent. Reg. Navarrae 5. part. §. 2. & plures cumulans doctissimus, mihique amicissimus D. Ioan. Bapt. Valencuela Velazquez in monitor. comtra Venet. 4. part. num. 274. & sequentib. Neque iustum est, [sect. 61] ut in aliorum gubernatione persistat, qui seipsum regere nescit, iuxta ea, quae diximus sup. hoc lib. capit. 7. ex num. 85. & late exornat & prosequitur Bart. Philip. de Consiliar. discurs. 9. §. 6. fol. 68. Simancas de Republic. lib. 5. capit. 14. & Bobadilla in Polit. lib. 1. capit. 1. num. 29. P. Franc. Suarez in defens. fidei lib. 3. cap. 23. num. 22. & facit text. optimus [sect. 62] in l. in quaestione. § minori, C. de sent. pass. Vbi furioso, dementi, prodigo, libidinum omnium vitiorumque servo non esse committendam filij, vel minoris administrationem docemur, cum sua gubernare non possit. Vnde Eccles. 10. dicitur: Rex insipiens perdet populum suum, & civitates inhabitabuntur per sensum prudentium. Iudex sapiens iudicabit populum suum, & principatus sensati stabilis erit: secundum iudicem populi. sic & ministri eius: & qualis rector est civitatis, tales & inhabitantes in ea. Et in [sect. 63] nostrorum Indorum terminis recte novissime adnotavit eruditissimus Licentia. Ioan. Orticius Cervantes, nunc pro meritis Senatoris munere in Cancellaria Novi Regni Granatensis cohonestatus in allegatione typis excussa pro perpetuandis Indorum commendis numero 42. Qvarto, quia non debet novum, aut mirum videri, quod [sect. 64] Indi omnino feri & immanes, & sine certo Rege, aut lege viventes, quales sunt illi, quos in tertia classi connumeravimus, suarum provinciarum gubernatione, & iurisdictione absolute priventur, & debellari, ac subiugari possint, donec vitae humaniori, & Christianae disciplinae assuefiant. Nam idem contingere videmus in illis, qui prorsus [sect. 65] furiosi, aut amentes existunt, quibus etiam iuste & licite suarum rerum administratione interdicitur, sub vinculis, & severiori disciplina contineri iubentur, quousque sanam mentem recipiant, l. 4. § sin. cum legib. sequentib. D. de privileg. cred. l. 1. §. fin. cum quatuor sequent. D. de postulan. l. his qui, §. Divus Pius, D. de tutor. & curator. dat. ab his, auth. ut qui obligat. se perhib. habe. §. 1. in fin. collat. 6. Et cum [sect. 66] humanum genus, ipso communi omnium gentium iure ita dictante, imperijs regi, praestantique aliqua auctoritate, & potestate moderari necesse sit, ut ex Philosophorum doctrinis resolvit Petr. Fab. lib. 3. semest. capit. 14. Rutil. Benzon. d. lib. 5. de ann. lubil. cap. 9. & Mag. Fr. Anton. Perez Benedictin. in Laurea Salmantina certam. 5. exposit. de hominum praefectura nu. 20. pag. 273. Vbi ostendit, [sect. 67] quam insimae notae in sacris litteris habeantur, qui Regibus non parent, & iugum societatis politicae non patiuntur, & quod hac de causa dicuntur Belial, idest, inutiles, temerarij, & iugi, ac disciplinae expertes. Merito praedicti Barbari, qui eiusmodi ferinis, & incultis moribus utebantur, Christiani Principis Imperio fraenari, & auctoritate protegi, & gubernari debuerunt. Nam ut Salom. Proverb. 11. sapientissime dixit: [sect. 68] Vbi non est gubernator populus corruet, & ut D. Ambros. notat lib. 2. epistol. 7. exponens alium locum eiusdem Salomon. Proverb. cap. 26: [sect. 69] Recidenda insipienti potestas, non adijcienda libertas est, servitus enim ei convenit. Ideoque adiecit Salomon: Spinae nascuntur in manu inebriosi, hoc est valde ebriosi, servitus autem in manu imprudentis, [sect. 70] quia sicut ille suis vulneratur poculis, ita insipiens suis factis. Ille bibendo se peccato inserit, iste operando se culpae adiudicat, & factis suis trahitur in servitutem. Liberum [sect. 71] quippe aliquem relinqui ad malefaciendum, potius est imperfectio, & defectus libertatis, ut optime in simili probat Pat. Ferdinand. Rebellus de obligat. iustitiae lib. 2. quaest. 14. sect. 1. num. 9. pag. 293. Imo, quod plus est, [sect. 72] citra peccatum, & praecepti charitatis iacturam, tales Barbari a nobis detecti in sua feritate, & coecitate relinqui non potuerunt, cum [sect. 73] omnes rationales creaturae, quamvis Iudaei & infideles sint, humanitatis ratione fovendi, & naturae nostrae participes, & proximi nostri esse dicantur capit. proximos, & cap. charitas, de poenitent. distinct. 2. cum traditis per Abbatem in cap. Iudaei de testibus, Pat. Suarez in tract. de Charitate disputat. 1. sectio. 1. num. 3. & novissime per Docotr. Martam in tractat. de iurisdictio. 1. part. capit. 24. num. 43. Vbi multum in nostris terminis tradit: Quod haec [sect. 74] charitas procedit reducendo Barbaros infideles ad bonos mores, & vitam aeternam, ut idem text. ostendit in vers. Proinde. Et quia charitas unicuique est impendenda secundum eius conditionem, iuxta gloss ibidem verb. Participes, & infidelium Regna, & iurisdictiones translata sunt in Christum, & eius Vicarium, summa charitas est dare illis rectorem, qui defendat praedicatores Verbi Dei illosque reducat ad Fidem. In quibus omnibus quantum effulserit [sect. 75] Regum nostrorum pietas, & fovendorum Indorum zelus & charitas, nemo plane ignorare poterit: nam etsi secundum praedictorum auctorum opinionem, plures ex illis, propter eximiam barbariem & feritatem, qua praediti esse dicebantur, debellare, & ut servos habere & vendere posset, atque ita aliquando permissum fuerit contra Caribes, Canibales & alios, ut constat ex his, quae tradit Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 8. capit. 10. & decad. 2. lib. 1. cap. 8. & lib. 10. cap. 5. & decad. 3. lib. 8. cap. 10. postea tamen id abrogatum fuit, & omnium pariter Indorum libertati, doctrinae & suavi gubernationi multifariam consultum, ut ostendit idem Herrera decad. 2. lib. 10. cap. 5. & decad. 4. lib. 6. capit. 11. & lib. 10. cap. 7. & ex alijs quae tetigimus supra cap. 8. num. 78. & inferius lib. 3. capit. penult. latius, Deo dante, dicemus. # 10 CAPVT X. De quinto titulo, qui ad debellandos, & subiugandos Indos ex eorum infidelitate a multis desumitur, in quo late aientis, & negantis sententiae auctores, & argumenta referuntur, & illustrantur. SVMMARIVM Capitis X. -  1 Indi ante adventum Hispanorum omnino infideles erant. -  2 Infideles ob solum vitium infidelitatis, verum dominium suarum rerum, & proviniciarum non habere, & licite eis spoliari posse Hostiensis, & alij plurimi, & gravissimi Doctores scribunt. -  3 Hostiensis fuit Divini, & humani iuris peritissimus, & alia de eius laudibus & auctoritate. -  4 Infideles debellari licite possunt, maxime si interveniat auctoritas Papae. -  5 Infideles sunt hostes Christianorum, & etiam in Ecclesia capi possunt. -  6 Iudaei servi sunt Christianorum, licet ex pietate sustineantur in libertate. -  7 Idololatrae & Pagani nullam unquam habuerunt iurisdictionem. -  8 Iudicem qui quaerit, debet eum eligere Catholicum. -  9 Iudaei & infideles habent bona, ut peculium, & inde licite eis auferri possunt a Christianis. -  10 Opinio quae absolute imperium, & dominium infidelium negat, magis communis, vera, & Catholica appellatur a Doct. Marta, & alijs. -  11 Anton. Scappus probat opinionem Hostiensis, si infideles dominium Ecclesiae recognoscere nolint. -  12 Auctores recensentur, qui specialiter probant, Indos ob solum vitium infidelitatis debellari potuisse. -  13 Christi post adventum omnis principatus, & iurisdictio ad fideles transferri coepit. -  14 Christus Dominus omnium creaturarum universalis Rex constitutus fuit. -  15 Psalm. 8. in illis verbis, Oves & bobes, &c. expositio. -  16 Christus Dominus Petro, & eius successoribus, gentibusque fidelibus sui sacerdotij, & imperij potestatem communicavit. -  17 Infideles cum extra ovile Christi reperiantur, nullum legitimum dominium, neque iurisdictionem habere possunt. -  18 Constantinus Magnus Imper. cur ensem resignaverit in manibus Pontificis? -  19 Ecclesiae Catholicae dominatio supra infideles in Sara & Agar significatur. -  20 Infideles sunt servi, & filij ancillae, & sic dominij incapaces. -  21 D. Bernardi verba expenduntur pro supremo dominio Christi in Ecclesiam translato. -  22 Innocentius etiam sentire videtur infideles ad Papae iurisdictionem pertinere. -  23 Papa omnes mortales habet subditos, & est omnia & super omnia. -  24 Catholici videntur licite auferre posse bona infidelium. -  25 Iudaei AEgyptiorum bona citra peccatum abstulerunt, & exportarunt. -  26 Cap. si de rebus, & cap. quemadmodum 23. quaest. 3. expenditur & exornatur. -  27 Infideles ex sententia D. Augustini, & Clementis non videntur habere posse veram Rempublicam, neque bona. -  28 Infidelitatis peccatum caeteris gravius reputatur. -  29 Cap. quid in omnibus 32. quaest. 7. expenditur. -  30 Omne quod non est ex fide, peccatum esse, qualiter accipiatur? -  31 Iniqui apud D. Paul. sumuntur pro infidelibus, & sancti pro fidelibus. -  32 Infidelium omnes actiones esse peccata concludere videtur D. Augustin. & alij sancti Patres, & Gregor. Ariminens. Infideles cur in Evangelio deserti nonime significentur, ibidem. -  33 Infidelium opera omnia ideo peccata esse dicuntur, quia in Deum non referuntur. -  34 Concilij Arausicani locus expenditur. -  35 Infidelitas Deo maxime invisa est. -  36 Bona non sunt opera, quae non innituntur Fidei fundamento. -  37 Ecclesia potest iuste ex sententia D. Thomae infideles merito suae infidelitatis iure dominij, & praelationis supra fideles privare. -  38 Infideles non debent habere fideles sibi subiectos hodie aucta Ecclesiae potestate, sed potius ex converso. Et num. 40. -  39 Divi Pauli locus 1. Corinth. cap. 6. explicatur. -  41 Infideles ob solam infidelitatem suis Regnis, & dominijs privari non posse, multis rationibus, & auctoritatibus suadetur. -  42 Innocent IV. auctoritas qualis & quanta sit? -  43 Innocentius IV. noluit sua commentaria iuris decisivi auctoritatem habere. -  44 Auctores plurimi referuntur, qui cum Innocentio tenent, ob solam infidelitatem suis bonis privari non posse. -  45 Princeps infidelium etiam sibi subditorum bona, sine causa auferre non potest. -  46 Indorum Occidentalium debellationem, & spoliationem praetextus infidelitatis multi auctores specifice negant. -  47 Pauli III. Bulla Indis, quamvis infidelibus, sua bona conservanda esse statuit. -  48 Dominia rerum, & provinciarum inspecto naturali, & gentium iure, infidelibus aeque ac fidelibus competunt. Et num. 58. Et etiam iure Divino, numero 66 & 67. -  49 Orbem Deus subiecit rationabili creaturae. -  50 Ordo principandi est beneficium naturae ex sententia Aristotelis. -  51 Homines cur Deus voluerit toti Orbi dominari? -  52 Homines sumus quodammodo omnium rerum finis. -  53 Ius Divinum, quod est ex gratia, non tollit humanum, quod est ex naturali ratione. -  54 Dominij fundamentum aliqui erronee ingratia, & charitate constituunt, & inde peccatores eo privari tradunt. -  55 Haeretici dicti Apostolici, & Vvaldenses, sive Pauperes de Lugduno qui fuerint? -  56 Vvaldensium haeresis, quae peccatores, dominium rerum suarum non habere dicebat in Concilio Constant. damnata fuit. -  57 Hostiensis opinio videtur aliquibus in errorem Vvaldensium incidere. -  59 Natura & ratio hominis, quae est fundamentum dominij, etiam in peccatoribus reperitur. -  60 Bona non solum bonis dantur a Deo, sed malis etiam, & interdum magis quam bonis: & quare? Ex sententia D. Augustini. Et num. 70. -  61 Infidelibus & impijs iure Divino dominia, & imperia concedi videntur, eisque parendum esse docemur. Et numero 67. -  62 Psalm. 2. versus expenditur. -  63 Nabuchodonosoris, & Cyri, quamvis infidelium, Imperium in sacris litteris probari videtur. -  64 Ioseph, qui fidelis erat, totam AEgyptum Pharaoni infideli tributariam fecit, & in eo non peccavit. -  65 Tobias reddi iussit hoedum a Gentilibus captum, ne furti reus efficeretur. -  68 Cap. non frustra, & cap. Regnum 23. quaest. 5. explicantur. -  69 Regna terrena Deus etiam impijs concedere solet. -  70 Capit. remittuntur vers. perscientes 23. quaest. 3. expenditur & illustratur, & cap. sequent. num. 26. -  71 Genitivus proprie dominium designat. -  72 Lex Christianis 6. C. de Paganis, expenditur. -  73 Iudaei & Pagani quiete degentes non debent molestari, nec suis bonis spoliari. -  74 Paul. III. motus proprius expenditur circa bona, & tractationem Iudaeorum, & infidelium qui ad Fidem convertuntur. -  75 Saracenis etiam ob solam infidelitatem iuste bellum inferri non potest, ex sententia Pontif. m. cap. dispar. 23. q. 8. -  76 Poena sina culpa esse non potest. -  77 Infidelitas in ijs, quibus fides annuntiata non est, non habet rationem peccati. -  78 Ignorantia invencibilis an possit admitti in ijs, quae fidei sunt? -  79 D. Pauli locus ad Roman. 10. Quomodo credent, nisi audiant? exponitur. -  80 Fidelis & salvus sola natura nemo esse potest, nisi ei Divini Verbi splendor affulgeat, ex sententia D. Clement. Alex. QVintvs & firmior quidem titulus, pro stabilienda, & defendenda huius Novi Orbis occupatione, & subiugatione, ex eo a multis deduci solet, quod omnes Indi, eius regiones incolentes, non solum barbari, & obtusi erant, ut in superioribus diximus, verum [sect. 1] omnino infideles, & ita a Christiana, & Orthodoxa nostra Religione seiuncti, ut ne vestigium quidem illius apud eos repertum fuerit, sicuti in lib. 1. cap. 13. manifestavimus. Quam [sect. 2] ob causam ipso iure fidelibus principibus subiectos esse inquiunt, & posse recte bellis lacessiri, & dominio ac iurisdictione rerum, & provinciarum suarum privatim, & publice spoliari, tanquam iniquos & iniustos illarum detentatores, si requisiti fidem, & imperium sanctae Catholicae Romanae Ecclesiae non accipiant, & recognoscant. Quae sententia generaliter in omnibus infidelibus, & quod ij post adventum Christi nihil proprium habere, nec iuste possidere potuerint, aperte proponitur & probatur ab Henrico Cardinali Hostiensi in capit. quod super his de voto; qui [sect. 3] humani, divinique; Iuris peritissimus fuit, floruitque anno Christi 1255. & Alex. Pontifice suadente super Decretalibus commentarios scripsit, & summam etiam composuit, ut refert Catel. Cotta in memorab. iur. verb. Iurisperiti, & Valent. Forsterus in histor. iur. civil. lib. 3. pag. 232. Vbi addit, quod hoc proprium sibi sumpsit, ut Innocentij opiniones duras reprobaret. Et post Hostiens. eandem opinionem sequi videntur Abb. Panormit. & Ant. de Butrio in eod. cap. quod super, Bald. cons. 389. incipit, Consuetudo est, num. 10. lib. 1. Vbi ait, [sect. 4] quod contra Reges & Principes infideles auctoritas suscipiendi belli maxime residet penes Papam. D. Antonin. in sum. 3. p. tit. 3. cap. 2. col. 5. Oldrad. cons. 72. incip. Centra Saracenos, ubi ait, quod salua reverentia Innocentij videtur, quod opinio Hostiensis sit verior. Idem Oldra. cons. 54. idem Bald. in l. fin. C. de captivis, & Franc. Aretin. in auth. navigia, C. de furtis, ubi docent [sect. 5] infideles esse hostes Christianorum, & etiam in Ecclesia capi posse, idem Abb. & latius Ioan. de Annania per text. ibi in cap. etsi Iudaeos de Iudaeis, Anchar. & Praeposit. in capit. qui sincera, 45. dist. Henric. Boic in cap. sicut col. 2. de Iudaeis, & novissime Phil. Paschalis in tract. de virib. patr. potest. part. 1. cap. 7. num. 13. Vbi ex hac ratione concludunt, [sect. 6] Iudaeos servos esse Christianorum, licet in libertate sustineantur ex pietate, Albertin. in rub. de haeret. in 6. q. 8. concl. 1. Vbi dicit, [sect. 7] Idololatras & Paganos nullam unquam habuisse iurisdictionem, & ideo Regna illorum omnia pertinere ad Ecclesiam Christianam, & per consecutionem ad Papam, qui praefectus est illi, Alvar. Pelagius de planctu Eccles. lib. 1. art. 13. & 37. litt. 1. Vbi multis rationibus ex Theologia, & Iurisprudentia petitis Hostiensis assumptum verum esse defendit Petr. Belluga in specul. Princip. rub. 27. §. miles, num. 23. Vbi inquit, quod [sect. 8] quicumque aveat habere, vel quaerere iudicem, debet habere Catholicum, quia apud infideles nulla est iurisdictio, vel dominium. Et iterum rub. 39. §. nouissime num. 3. ubi concludit, bona [sect. 9] Iudaeorum, & aliorum infidelium ab eis auferri licite posse per Principes Christianos, cum illa solum habeant, ut peculium, ut notat Archidiac. in cap. fraternitatem, 54. distinct. Idem ex eadem ratione resolvunt Alex. de Ales in 3. par. summae tract. de septem praecept. Decal. q. 5. & novissime Simon Maiol. in dieb. Canic. colloq. 1. de perfidia Iudaeor. docentes quod Indaei possunt spoliari a Princibus Christianis omnibus praeter necessarijs. Quod pariter affirmant, & ad omnes infideles extendunt Doctores in cap. cui est, 50. dist. Card. Turrecremata in cap. dispar. 23. q. 8. Mart. Laudens. & Ioan. de Fantuc. in c. si de rebus 23. q. 7. idem Laudens. in tract. de Principe, versic. 49. incip. Italia alias fuit, Ioan. Maior. in 2. sentent. dist. 44. q. 3. Matth. de Afflictis in rub. quae sint Regalia, num. 26. vers. Et pro ista opinione, col. 4. Marquard. de Susannis in tract. de Iudae. & Infidel. 1. par. cap. 14. & latius 2. par. cap. 6. ex num. 26. & novissime & latissime Doct. Marta de iurisdict. 1. par. cap. 24. ex num. 10. qui constanter tradunt [sect. 10] hanc opinionem non solum magis communem, sed etiam magis Catholicam & Christianae Fidei magis utilem esse. Quod etiam admittit [sect. 11] Ant. Scappus de iure non script. lib. 2. cap. 1. Vbi licet primo dixisset, dominia rerum iure naturali, & gentium inspecto, aeque infidelibus, ac fidelibus competere, postea tamen subdit cum Hostien. Oldrad. & alijs, quod post adventum Christi haec omnia mutata & translata sunt, ita ut Infideles hodie, nec iurisdictionem, nec dominium, nec honorem, nec potestatem habere possint, & his omnibus licite spoliari valeant, si dominium Ecclesiae non recognoscant. Et specialiter [sect. 12] de ipsis Indis Occidentalibus & Australibus, de quibus tractamus, & eorum infidelitate loquentes, & quod propter illam iuste debellari, & spoliari possint, & potuerint, & iure optimo nostris potentissimis Regibus quaeri, late olim disputavit Ginesius Sepulveda in Apologia, quam de hac re scripsit ad Episcopum Segoviensem, & in responsione ad obiectiones Episcopi de Chiapa, & absque ulla haesitatione resolvunt Marquard. & Marta in locis sup. relatis, Pet. Malferitus, qui ad hoc integrum, & satis copiosum consilium elucubravit, quod est 769. inter consilia Mandelli Albani, vol. 2. ex num. 40. Alphons. Guerrerus in Specul. Princip. cap. 31. & Pet. Bellinus in tract. de bello. 2. part. tit. 12. num. 5. Vbi, quod plus est, concludit, eiusmodi Indos hac de causa ab Hispanis bello subactos, merito ab eisdem in servitutem redigi potuisse. Pro cuius sententiae confirmatione, & illustratione, primo, cum Hostiensi & alijs auctoribus sup. relatis, considerari potest, [sect. 13] post adventum Christi omnem Principatum, dominium, & iurisdictionem ex iustis causis translatam fuisse ab infidelibus ad fideles, arg. cap. translato, ubi Doct. de constit. Ecclesiast. cap. 10. ibi: Regnum a gente in gentem transfertur propter iniustitiam, & iniurias & diversos dolos; & Matth. 21. ibi: Ideo dico vobis, quia auferetur a vobis Regnum Dei, & dabitur genti facienti iustitiam, cum similibus. Quia Christus Dominus [sect. 14] propter suam passionem, humilitatem & obedientiam aeterni Patris, & ob immensam charitatem erga genus humanum, non Sacerdos tantum constitutus fuit, verum & Rex universalis omnium hominum & Angelorum, & reliquarum creaturarum, quae sunt in coelo & in terra & inferno, & eius imperio & obedientiae Pater omnia subiecta esse voluit, iuxta illud Psalm. 71. versic. 11: Omnes Reges terrae adorabunt eum, & omnes gentes servient ei, de quo in cap. displicet. 23. q. 4. Isaiae 60: Gens & Regnum, quod non servierit tibi, peribit, Psal. 23. Domini est terra, & plenitudo eius, de quo in capit. quo iure 8. dist. cum multis alijs similibus, quae adducit Salon in 2. 2. tract. de dom. q. 2. art. 1. concl. 2. pag. 113. & melius [sect. 15] Psal. 8. ibi: Omnia subiecisti sub pedibus eius oves, & boves universas insuper & pecora campi. Quo loci, per oves Christiani, per boves & pecora infideles intelliguntur, ut cum Afflictis & alijs advertit Mart. d. cap. 24. num. 12. & ad eum respiciens, D. Paul. ad Hebraeos cap. 2. inquit: In eo enim, quod omnia subiecit, nihil dimissum est, quod ei subiectum non fuerit. Et [sect. 16] hanc talem, ac tantam huius sacerdotij, & imperij dignitatem, & potestatem ipse Christus Dominus Petro, & successoribus eius, gentique Christianae concessisse, & communicasse videtur, ut probatur in capit. in scripturis 8. q. 1. & expressius in cap. 1. distinct. 22. capit. per venerabilem, §. rationibus, qui filij sint legit. cap. pro humani, de homicid. lib. 6. cum alijs, quae dilucide de hac translatione, & concessione loquens tradit Praepos. Mediolan. in cap. cum ad verum 96. distinct. & in capit. 1. 15. distinct. col. 3. in fine, Malferitus dict. consil. 769. ex n. 46. & exacte prosequitur Paramus de orig. Inquisit. lib. 3. q. 1. opin. 3. n. 26. Valencuela in monit. contra Venet. 4. par. n. 177. & seq. & novissime plurimos referens Camil. Borrel. in sum. decis. tit. 4. de summ. Pontif. num. 1. 2. & 3. Quo fit, [sect. 17] ut infideles cum extra ovile Christi, & Ecclesiae reperiantur, & ab hoc limpidissimo fonte dominium, & iurisdictionem suorum Regnorum non ducant, neque Christvm, & eius Vicarium recognoscant, sed potius offendant; merito iudicari possint iniusti, & intrusi eorum detentatores, & non veri, & legitimi possessores ac domini, prout & [sect. 18] Magnus ille Constantinus Imp. significavit, de quo refert Bald. in 1. const. Cod. & in l. cum multa, C. de bon. quae liber. quod in resignatione Regalium, quam post Baptismum fecit in manibus B. Sylvestri R.P. inter alia ensem illi resignavit, ostendens, se illuc usque gladij potestate legitime usum non fuisse, nec iuste imperium, & iurisdictionem exercuisse, quod etiam refert Matth. de Afflict. in dict. rub. quae sint Regalia num. 6. & Mastrill. de Magistratib. lib. 1. cap. 9. num 9. Quibus addere possumus aliam considerationem Alfonsi Guerreri ubi supra, dum ait, de [sect. 19] Ecclesia Catholica intelligi posse illud Genes. 16. quod Abraham uxori suae Sarae, conquerenti de illa infideli ancilla Agar, dixisse, memoratur: Ecce ancilla tua in manu tua, utere ea. Per Saram enim nostra sancta Catholica Ecclesia significatur: per ancillam secta infidelium. Vti ergo potest domina ancilla, prout Sara fecit, illam affligendo, &, ut praecepit Dominus, eijciendo, & expeliendo filios eius ab haereditate & possessione, ne partem habeant cum filijs liberae. Nam [sect. 20] cum sint filij ancillae, & sic servi, non sunt capaces dominij, iurisdictionis, vel honoris. Et pro eadem translatione non abs re erit, [sect. 21] verba D. Bernardi ad Eugenium referre cum Praepos. in sum. dist. 15. col. 15. & Malserito d. cons. 769. num. 54. quae talia sunt. Tu, qui es Sacerdos Manus, Pontifex summus, Princeps Episcoporum, haeres Apostolorum primatu Abel, gubernatu Noe, Patriarchatu Abraham, ordine Melchisedech, dignitate Aaron, auctoritate Moyses, iudicatu Samuel, potestate Petrus, unctione Christus. Conducunt [sect. 22] etiam mirum in modum verba Innocentij in cap. licet, de foro competent. qui, quamvis contrariae sententiae Dux, & Antesignanus esse videatur, ut statim dicemus, hanc non obscure probat, cum dicat, quod tempore Noe coepit Deus creaturas regere per ministros, quorum primus fuit Noe, cui successerunt in hac Vicaria Patriarchae, Iudices, Reges, Sacerdotes, & alij, qui pro tempore fuerunt in regimine populi Iudaeorum, & sic duravit usque ad Christvm, qui fuit naturalis Dominus, & Rex noster, ut habetur in Psalm 71: Deus iudicium tuum Regi da. Et ipse Iesvs Christvs Vicarium suum constituit Petrum, & successores suos, quando ei dedit claves Regni coelorum, & quando ei dixit Pasce oves meas; quibus verbis insinuavit, etiam Iudaeos, Saracenos, Gentiles, atque Scismaticos quoquomodo ad Papae iurisdictionem pertinere. Et idem sentire, & docere videtur Ludov. Gomecius sup. regul. Cancellar. de infir. resign. q. 5. vers. Sed praedictis, dum tradit, [sect. 23] quod Papa omnes mortales habet subditos, & in cap. 1. de constitut. lib. 6. num. 28. 36. & 37. ubi post Bald. & alios scribit, quod Papa est unus omnium Princeps, & Rex Regum, & Causa causarum, & Dominus dominantium, & maior omnibus sanctis, excepto Petro: Afflictis etiam decis. 265. num. 14. concludit, quod Papa est omnia, & super omnia, & Iul. Clar. lib. 5. recept. §. fin. q. 35. vers. Videndum, quod Papa in terris vices Dei gerit, & est maior omnibus hominibus, de quo articulo infr. cap. 23. & 24. latiorem disputationem inibimus. Secvndo, nec minus urgenter, pro eadem opinione perpenditur, adeo certum videri, impios infideles verum & legitimum dominium rerum, quas possident, non habere, ut [sect. 24] ab eis citra ullius peccati labem, & restitutionis obligationem capi, & auferri a Catholicis possint, ut probatur Exodi capite 3. & 12. ubi [sect. 25] Iudaei exeuntes de AEgypto secum AEgyptiorum bona ex Domini praecepto exportarunt, quod licite & sine peccato ab eis fieri potuisse affirmat Nicol. de Lyra ibidem, & sequitur D. Thom. in 1. 2. quaest. 10. artic. 8. ad. 3. & in 2. 2. quaest. 66. artic. 5. Ad 1. & D. August. in lib. quaest. Exod. quaest. 3. cuius verba habentur in cap. dixit Dominus 12. 14. quaest. 5. idem August. lib. 2. advers. litt. Petilia. cap. 43. cuius verba referuntur in [sect. 26] cap. si de rebus 23. quaest. 3. ubi cum haeretici quererentur, ablatas sibi a Catholicis eas Ecclesis fuisse, quas ipsi aedificaverant, & alia bona, quae suo labore, & industria congesserant, sic respondit: Si de rebus, & locis Ecclesiasticis, quae tenebatis, & non tenetis, querimini, possunt Iudaei se iustos dicere, & iniquitatem nobis obijcere, quia locum, in quo impie regnaverunt, modo Christiani possident. Quid ergo indignum, si ea quae tenebant haeretici, secundum parem Domini voluntatem Catholici tenent? Ad omnes enim similes, idest, ad omnes impios, & iniquos illa vox Domini valet: Auferetur a vobis Regnum Dei, & dabitur genti facienti iustitiam. An frustra scriptum est, Labores impiorum iusti edent? quapropter magis mirari debetis, quod adhuc tenetis aliquid, quam quod aliquid amisistis: hactenus Augustin. cuius verba in nostrae quaestionis terminis multum commendat Abbas in dict. cap. quod super, col. 2. Et conducunt etiam alia, quae scripsit in epist. ad Bonifac. relata in cap. quemadmodum ead. caus. & quaest. ubi citat illud Sapient. 10: Ideo iusti tulerunt spolia impiorum, & illud quod legitur Proverb. cap. 13.: Custoditur iusto substantia peccatoris, sive secundum versionem Septuaginta Interpretum: Thesaurizantur autem iustis divitiae impiorum. Quibus adsentiens Cardin. Turrecrem. in. d. cap. si de rebus, sic illud idem caput paraphrastice, & his, quae probare intendimus, valde consequenter exponit: Auferetur Regnum, non solum spirituale, & aeternum, sed temporale. Et dabitur genti facienti iustitiam in populo Christiano, quid infideles utuntur dominio, & iurisdictione ad offensam Dei, & voluit Christus, ut omnis homo esset Christianus, ut constat per totam Evangelicam doctrinam. Neque abest elegans alia [sect. 27] eiusdem Augustini disputatio lib. 19. de Civit. Dei Cap. 21. ubi ex praedictis, & alijs argumentis concludit, apud infideles ius aut iustitam, vel verum populum sive Rempublicam esse non posse, & D. Clem. Alex. lib. Paedag. 3. cap. 6. ubi post alia, haec elegantissima verba subnectit: Bona solum possideri possunt a bonis: boni autem Christiani sunt, homo autem insipiens, vel intemperans, nec boni sensum habet, nec passionis a solis ergo Christianis bona possunt haberi. Tertio facit, quod mirum videri non debeat, si infideles ex Dei voluntate, rerum dominio carere dicantur, & licite eo a fidelibus spoliari possint, cum [sect. 28] infidelitatis peccatum caeteris alijs, quae contra virtutes morales committuntur, gravius reputetur, ut probat D. Thom. 2. 2. quaest. 10. artic. 3. & ibi communiter Theologi, praecipue novissimus Pater Ludovic. Turrian. disp. 50. dub. 2. col. 627. & Pat. Suar. post haec scripta in tract. de Fide, disp. 16. sect. 1. ex num. 1. & sect. 2. ex num. 2. Quibus ego adijcio nobilem [sect. 29] text. in cap. quid in omnibus 16. 32. q. 7. ibi: Quoniam quidem in poenis primum illi obtinent locum, qui aberrant a Deo, etiam si sobrie vixerint, & D. Paul. Hebraeor. 11. ibi: Sine fide impossibile est placere Deo, & ad Roman. 14. dum [sect. 30] ait: Omne, quod non est ex fide, peccatum est, quem etiam locum de fide, qua credimus, & Christiani sumus, interpretatur August. lib. 1. contra duas epistol. Pelagij capit. 3. Fulgent. lib. de incarnat. & gratia Christi, cap. 24. & D. Prosper. in epistol. ad Ruffin. de grat. & liber. arbitr. Vnde [sect. 31] Divus Paulus 1. Corinth. 6. iniquos sumit pro infidelibus, & sanctos pro fidelibus, ut statim dicemus. Et D. August. lib. 4. contra Iulian. cap. 13. concludere videtur, [sect. 32] omnes infidelium actiones esse peccata, nullasque in eis virtutes consistere, quia sine Fide Christi recte vivere non possint, & ad nihil aliud liberum arbitrium sine gratia Christi valeat, nisi ad peccandum. Cui simile est, quod in eodem argumento scriptum reliquit D. Gregor. lib. 3. Moral. capite 33. D. Bernard. serm. 23. in Cantica, Beda in lib. de substant. D. Prosper. ad excerp. Genuens. respons. 3. & 8. & melius in disputat. contra Cassian. dum ait: Nihil operis ex mortuis, nihil iustitiae procedit ex impijs: & deinde: Nullus est bonae voluntatis motus, nisi quem creaverit diffusae per Spiritum sanctum charitatis affectus, sine fide enim impossibile est placere Deo. Quo forte sensu eosdem infideles deserti nomine in Evangelio significari, Magnus Aurelius Cassiodorus his verbis scribit: Saepe enim desertum ponitur, ubi infideles populi convenire noscuntur. Sicut in Evangelio dicitur. Vox clamantis in deserto: ubi desertum appellati sunt, qui adhuc necdum fidei dona perceperunt. Divus quoque Hieronymus ad Galatas 3. explicans illa verba: Quia iustus ex fide vivit, sic inquit: Faciamus & nos aliquid simile huic, quod dicitur iustus ex fide vivit, & dicamus, castus ex fide vivit, fortis ex fide vivit, & a caeteris virtutum partibus vicinam sententiam proferamus adversus eos, qui in Christum non credentes, fortes & sapientes, temperantes se putant esse, vel iustos: ut sciant, nullum absque Christo vivere, sine quo omnis virtus in vitio est. Et eandem sententiam mordicus tenent, & late defendunt ex Theologis Scholasticis Gregor. Arimin. in 2. Sentent. distinct. 39. quaest. 1. art. 2. corol. 3. Michael Bayus assert. 26. & Catherin. in lib. Genes. cap. 2. asseverantes, infideles etiam, dum parentes venerantur, ac de se benemeritis gratias agunt, habentque, cum indigentibus opitulantur, pacta servant, promissa exolvunt, deposita reddunt, & in alijs similibus operibus peccare. Non [sect. 33] quod haec opera sint ex re obiecta, vel fine, vel aliqua adiecta circunctantia, peccata, sed eo quod circunstantia debita careant: sieri enim causa, & amore Dei deberent, & proinde cum in Deum minime referantur, sunt mala. Vnde Concilium [sect. 34] Arausicanum secundum, Can. 17. inquit: Fortitudinem Gentilium mundana cupiditas, fortitudinem Christianorum Dei charitas facit. Quod decretum desumptum est ex D. August. lib. 2. de patientia, capit. 17. Atque haec omnia ea nimirum ratione nituntur, quam sup. retulimus, nempe quod infidelitas [sect. 35] Deo maxime sit invisa, & bonis careat operationibus. Bona [sect. 36] enim non sunt opera, quae non innituntur firmissimo, & stabilissimo fidei fundamento, ut praeclare tradit Gentian. Hervet. exponens & exornans verba D. Clement. Alexandr. in epist. adhortat. ad gentes, pag. 14. & tradit alia pro eadem assertione novissime Pat. Suar. in. d. tract. de Fide, disp. 17. sect. 3. num. 1. Qvarto, & ultimo eidem sententiae arridere videntur verba D. Thom. 2. 2. quaest. 10. art. 10. dum expresse docet, [sect. 37] posse iuste per sententiam, vel ordinationem Ecclesiae, quae Dei auctoritatem habet, ius dominij, vel praelationis ab infidelibus tolli, quia infideles merito suae infidelitatis merentur potestatem amittere super fideles, qui transferuntur in filios Dei. Etenim licet secundum eundem Angelicum Doctorem ibidem, ante [sect. 38] divisionem fidelium ab infidelibus non cessasset fidelium praelatio in totum, propter conversionem limitatam aliquorum ad Fidem, non sequitur quod idem sit, aucta post multitudine fidelium. Ideoque D. [sect. 39] Paul. 1. ad Corint. cap. 6. in princip. reprehendit fideles Corinthios, quod auderent provocare proximos suos coram iudicibus infidelibus, dicens: Audet aliquis vestrum habens negotium adversus alterum, iudicare apud iniquos(idest, infideles) & non apud Sanctos, idest fideles, ut interpretatur Cardin. Turrecrem. in summ. de Eccles. lib. 2. cap. 96. vers. Licet enim, Arevalus de correction. fraterna, conclus. 4. vers. Ad hae, Valencuela in monit. contra Venet. 4. part. num. 179. & sequent. Pat. Suarez in defens. Fidei, lib. 3. cap. 4. numer. 6. & idem advertit Marta dict. cap. 24. num. 42. & 44. allegans insignem D. August. locum in epistol. 204. ad Donatum, qui habetur in cap. displicet 23. q. 4. de quo latius agemus infr. cap. 16. ex num. 96. & proinde infideles [sect. 40] debent subijci fidelibus, & non ex converso ex notatis in cap. 1. cap. multorum, & cap. si index de Iudaeis. Sed licet superior sententia tot auctoribus & rationibus fulciatur, [sect. 41] contraria tamen a pluribus alijs non minoribus argumentis probari, & defendi solet; qui serio affirmant, nullos infideles, atque adeo multo minus Indos istos, de quibus sermonem habemus, ob solam infidelitatis causam bellis infestari posse, aut dominio, & iurisdictione suarum rerum, & provinciarum privari. Pro qua imprimis laudatur Innocentius in d. cap. quod super, de voto, cuius [sect. 42] auctoritas talis ac tanta esse fertur, ut non solum Hostiensem, sed & alios omnes iuris Canonici professores excellat, & pater, & organum veritatis dicatur, ita quod eius doctrina pro communi sententia praevaleat, neque adversus eam disputare fas sit, ut tradit additio ipsius Innocentij in prooemio Decretalium, in princ. Felin. in cap. cum olim, num. 9. de re iudic. Alex. Ias. Calcan. & alij, quos adducit Catel. Cotta in memorab. iur. verb. Iuris Civilis, pag. mihi 384. Valentin. Forster. in hist. iur. Civil. lib. 3. pag. 231. Everard. loco 48. ab auctoritate, seu exemplo maior. Petr. Malferit. apud Mandellum d. cons. 769. num. 44. ubi eius additio, Vivius decis. Neapol. 370. num. 2. lib. 2. & noviss. Caesar Barzius decis. Bononiensi 107. n. 5. Quinimo ipse idem Hostiensis fatetur in cap. solet, de sentent. excom. in 6. se multoties [sect. 43] ab eodem Innocentio audijsse, nolle, ut sua commentaria ius facerent, quasi alias, tanquam a Pontifice scripta, & tali, ac tanta eruditione suffulta, non tam opinionum, quam decisionum robur habitura essent, ut post alios refert Forsterus ubi sup. P. Ioan. de Salas in tractat. de legib. disp. 8. sect. 13. pag. 170. & novissime Christoph. de Anguiano in eod. tract. lib. 2. controvers. 29. num. 24. Post Innocentium autem [sect. 44] eandem opinionem defendunt, & sequuntur Ioan. Andr. Cardin. & communis Doct. in eod. cap. quod super, Oldrad. consil. 87. & 263. idem Ioannes Andr. in addition. ad Speculat. in tit. de Iudaeis, Petr. de Ancharran. in reg. peccatum, in 3. quaest. & in reg. sine possessione, quaest. 2. lib. 6. Baldus in l. cunctos populos in princip. C. de sum. Trinit. & Bartol. in l. hostes, D. de captivis & postlim. revers. Abbas num. 22. Felin. & Decius num. 109. Beroius n. 134. in cap. quae in Ecclesiarum, de constit. ex quorum doctrina secure concludit Carol. Tapia in rub. de constit. Princip. cap. 1. num. 54. quod [sect. 45] Princeps infidelium etiam sibi subditorum bona, sine causa auferre non potest. Dominicus cons. 96. idem Domin. & Archidiacon. in cap. si quis viduam in fine, 50. destinct. & in cap. cui est 11. q. 3. idem Archidiac. in cap. ult. 3. quaest. 7. Cardin. Turrecrem. in cap. dispar. 23. quaest. 8. & in cap. qui nos 24. quaest. 4. D. Thom. 2. 2. quaest. 12. artic. 2. Durandus in 2. distinct. 44. quaest. 3. Sylvest. verb. Infidelitas, quaest. 7. Caietan. 2. 2. q. 66. art. 8. Florent. 3. part. tit. 2. 2. cap. 5. §. 8. Petr. de Ferraria in praxi, tit. de form. libelli in act. reali, verb. Veris & legitimis, col. 7. vers. Sed hic quaero, Ant. Corsetus, qui plura considerat in tract. de potest. Regia, part. ultim. quaest. 82. ex num. 20. Franc. Topius in tract. de potest. Princip. saecul. §. 7. num. ult. ubi resolvit, quod infideles sunt veri, & supremi Principes suorum Regnorum, & allegat D. Thom. de regim. Princip. lib. 3. cap. 9. Sotus in 4. distinct. 5. quaest. unic. art, 10. eleganter doctiss. Covarrub. in reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 2. illustriss. Cardin. Bellarm. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 2. Petr. Arag. 2. 2. quaest. 10. artic. 10. vers. Secunda conclusio, pag. 311. & sequent. Ioan. Azorius lib. 8. moral. inst. cap. 24. vers. Sexto quaeritur, col. 1276. Balthas. Ayala de iure & offic. belli, lib. 1. cap. 2. num. 29. Pat. Lorca in 2. 2. sect. 1. disp. 52. num. 10 pag. 970. ubi de causis belli iusti agens, resolvit, communem & certam resolutionem esse, solam infidelitatem non esse causam iusti belli, quia Ecclesia non habet iurisdictionem super infideles, & ideo non potest eos propter peccatum infidelitatis punire. Idem concludit Pat. Ludov. Turrianus de Fide, disput. 52. dub. 1. col. 645. Gregor. Sayrus in clavi Regia, 2. par. lib. 9. cap. 4. ex num. 10. Pat. Fr. Ioan. Pineda Franciscan. in Monarch. Eccles. lib. 16. cap. 34. §. 17. & novissime eruditiss. & laudatiss. P. Franc. Suarez in defens. Fidei contra sect. Anglican. lib. 3. cap. 4. num. 8. & in tract. de legib. lib. 3. cap. 10. Pat. Ioan. Salas in eod. tract. disp. 7. sect. 15. num. 72. & per totum, & D. Garsias Mastrill. de Magistrat. lib. 1. cap. 9. idem Pat. Suar. in tract. de charitate, disp. 13. sect. 5. ex num. 1. Et specialiter de nostris Indis agentes [sect. 46] Episcopus de Chiapa in tract. comprob. suprem. dom. Ind. fol. 36. & 37. & sequent. & in Apolog. contra Sepulved. in replication. ad obiect. eiusdem, ubi late in hoc argumento diffunditur, & opinionem contrariam erroneam esse, & falso Hostiensi tribui, probare conatur. Idem sequuntur Victoria in dict. 1. relect, de Indis, ex num. 7. usque ad 18. & de potestate civili num. 9. Gregor. Lop. in. d.l. 2. tit. 23. part. 2 gloss. 2. Fr. Anton. de Cordoba in quaestionario lib. 1. quaest. 57. dub. 4 ex pag. 497. Menchac. lib. 1. controvers. illust. cap. 24. ex num. 2. usque ad n. 11. elegantiss. Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Ind. sal. cap. 2. ubi hoc verum esse defendit, quamvis Indorum infidelitas omnino pertinax reperiatur, Domin. Banez 2. 2. q. 10. art. 10. col. 530. vers. Quinta conclusio, optime Navar. in cap. novit, notab. 3. corol. 7. num. 58. & sequent. pag. 101. ubi reprehendit Alvar. Pelagium, & alios contrariae partis sectatores, & ait, eorum errorem in causa fuisse, ut multi nostra aetate in hoc Novo Orbe suis provincijs spoliati sint: latissime Michael Salon 2. 2. 1. tom. tract. de domin. q. 2. art. 2. per totum, Gregor. de Valentia 3. tom. disp. 1. quaest. 10. punct. 7. col. 413. vers. Nunc his constitutis, Molin. da iustit. & iure, tract. 2. disp. 27. in fin. cum novem alijs praecedentibus, & rursus disp. 105. Hieron. Zevallos 1. tom. commun. q. 735. & latius, & copiosius in 4. tom. q. ult. ex num. 188. & rursus ex n. 237. & ex num. 266. Fr. Eman. Roder. 2. tom. quaest. regul. q. 99. art. 4. pag. 292. ubi etiam multum quaeritur de damnis, sub praetextu contrariae opinionis, miseris Indis illatis, & pro eis [sect. 47] expendit illam sanctionem, sive Bullam Pauli III. foelicis recordationis, de qua egimus sup. cap. 8. num. 79. ubi expresse deciditur, praedictos Indos, & omnes alias gentes, ad notitiam Christianorum in posterum deventuras licet extra Fidem Christi existant, sua libertate, ac rerum suarum dominio privatos, seu privandos non esse, imo libertate, & dominio huiusmodi uti, & potiri, & gaudere libere, & licite posse: idem etiam novissime tractat Agust. Barbosa in Pastorali, 1. part. tit. 3. cap. 2. num. 32. & sequentib. & Doct. Melchior de Valent. illust. tract. iuris, tract. 2. cap. 5. num. 22. & seq. Incognitus in lib. Maris liberi, cap. 2. & 4. & Seraph. Freitas, docte contra eum scribens, de iust. Imp. Asiat. cap. 3. num. 4. & cap. 9. per totum. Pro cuius sententiae comprobatione: Primo, cum praedictis auctoribus considero, [sect. 48] dominia rerum, provinciarum, & regionum, naturali, & communi omnium gentium iure, primis earum possessoribus competere, absque ulla distinctione fidelium, & infidelium, l. 1. §. ius naturale, l. ex hoc iure, D. de iust. & iur. cap. ius naturale, 1. dist. cum alijs, quae late congessimus sup. hoc lib. cap. 6. ex num. 61. & tradunt Innoc. & Abbas supra Scappus lib. 2. de iure non scripto, cap. 1. num. 10. eam rationem reddentes, [sect. 49] quod Deus subiecit Orbem rationabili creaturae, & nullam inter homines distinctionem fecit, ad quos pariter pertinet illud: Quidquid calcaverit pes tuus, tuum erit, & doctrina Arist. lib. 1. Polit. dum ait, ordinem [sect. 50] principandi unius super alterum esse beneficium naturae, hoc est Dei Opt. Max . qui ob id [sect. 51] tantum, quod homines ad sui imaginem fecit, menteque, & facultate liberi arbitrij donavit, omnibus rebus inferioribus dominari voluit, iuxta illud Genes. 1: Faciamus hominem ad imaginem, & similitudinem nostram, & praesit piscibus maris, & volatilibus coeli, & bestijs terrae, &c. Et infr. Replete terram, & subijcite eam, & dominamini. Quod assecutus idem Philosoph. lib. 2. Ethic. [sect. 52] inquit: Nos sumus finis quodammodo omnium, & utimur tanquam propter nos omnibus, quae sunt. Quae omnia non minus militant, & reperiuntur in paganis, & infidelibus, qui nunquam Fidem receperunt, quam in Christianis, & fidelibus: ac proinde non minus illi, quam isti veri dominij rerum suarum participes sunt. Quam consequentiam, & Divinae, ac naturalis iustitiae inter omnes homines distributionem, proposuisse videtur [sect. 53] Dionys. lib. 8. de Divin. nomin. relatus per Episcopum de Chiapa in d. tract. comprob. fol. 37. sic inquiens: Oportet videre in hoc ceram Dei esse iustitiam, quod omnibus tribuit propria, secundum uniuscuiusque existentium dignitatem. Et uniuscuiusque naturam in proprio salvat ordine & virtute: & expressius D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 10. ubi de eadem quaestione agens scribit: Quod dominium, & praelatio introducta sunt ex iure humano, distinctio autem fidelium, & infidelium est ex iure Divino. Ius autem Divinum, quod est ex gratia, non tollit ius humanum, quod est ex naturali ratione. Secvndo considero, [sect. 54] quod etsi nonnulli olim existimaverint, gratiam, & charitatem esse fundamentum dominij, iurisdictionis, & potestatis tum Ecclesiasticae, tum civilis, atque adeo solos iustos, existentes in gratia, suorum bonorum dominos esse, ea vero per mortale peccatum amissa, continuo etiam omne dominium, omnemque potestatem amitti. In qua opinione fuerunt D. Bernardi temporibus quidam haeretici, qui [sect. 55] se Apostolicos vocabant, ut ipse refert serm. 66. in Cantica, & postea Vvaldenses, qui alio nomine vocabantur Pauperes de Lugduno, a Vvaldensi quodam, cive Lugdunensi, temporibus Alex. Papae III. de quibus legendus est AEneas Sylvius de orig. Boemor. cap. 33. & 35. Eamque deinde sequuti sunt Ioan. Vviclef. & Ioan. Hus, & Armachanus, vir alioqui Catholicus lib. 10. quaest. Armen. cap. 2. & 4. & in Dialog. inscripto Defensorium pacis. Haec tamen opinio [sect. 56] merito damnata fuit in Concilio Constantiensi sess. 8. & sess. 15. & inter alias haereses connumeratur, & multis rationibus, & argumentis convincitur a pijs & Catholicis Scriptoribus, qui de hac materia tractarunt, ut constat ex D. Bernardo ubi sup. D. Hieronym. in epist. ad Titum, D. Irenaeo lib. 4. adversus haeres. cap. 70. Tertul. in Apolog. cap. 31. D. Thom. 1. 2. q. 98. art. 4. Ioan. Maior. 2. Sentent. distinct. 42. Iacob. Almain in 4. distinct. 15. q. 2. col. 10. Gerson. de vita spirit. lect. 3. Castro adversus haereses, verb. Potestas, Episcopo Chiapens. Victor. Covarrub. Banez, Navarr. Bellarm. Valentia, Molina, Aiala, & Sayro ubi sup. eodem Bellarm. 1. to. controv. 8. de laicis, lib. 3 in princip. eodem Banez in praeamb. ad tract. de domin. q. 1. in fine, Petr. Navarr. lib. 3. de restitut. cap. 1. in princ. Soto lib. 4. de iust. & iur. q. 1. & 2. Thom. Vvaldens. lib. 2. doctr. fid. cap. 81. cum seqq. Martin. de Ledesma 2. 4. q 18. art. 1. dub. 9. fol. 224. Zevall. d.q. fin. ex num. 266. & P. Suar. in d. defenf. Fidei, lib. 6. cap. 4. num. 3. Quo fit, [sect. 57] ut pariter praedicti Auctores cavendum moneant ab opinione Hostiens. & sequacium, qui infidelibus negant dominium, & iurisdictionem rerum, & provinciarum suarum, quam communi omnium gentium iure, & ante legem Evangelicam consequuti sunt. Haec enim opinio in superiorem errorem incidere videtur; nam nulla est ratio, ob quam infideles dominio privari possint, nisi peccatum mortale infidelitatis, quod eos extra Dei gratiam constituit. Concilium autem Constantiense, nullam speciem peccati mortalis excipiens, quoslibet peccatores, atque adeo etiam infideles, verum & legitimum rerum suarum dominium habere rectissime definivit. Illud [sect. 58] quippe, ut supra diximus, non solum pro iustis, & fidelibus Deus induxit, sed pro omni rationabili creatura. Qui, ut ipse innocent. subdit in. d. cap. quod super, Solem suum oriri facit super bonos, & malos, super iustos, & iniustos, & volatilia pascit, & dat escam omni carni, ut habetur Matth. 5. & 6. & Psalm. 135. Et ut supra etiam tetigimus, fides, aut gratia non est fundamentum dominij; sed natura, & ratio hominis, quae [sect. 59] etiam in peccatoribus, & infidelibus reperitur, licet careant gratia. Quod egregie confirmari potest ex insigni loco D. Augustini in Psalm. 67. ubi huius doctrinae rationem scribens, sic eleganter [sect. 60] edisserit: Non enim soli boni plenas habent domos rebus necessarijs, aut soli boni salvi sunt, vel ab aegritudine convalescunt, aut soli boni filios habent, soli boni pecuniam, soli boni caetera bona apta huic vitae temporali, aut transeunti. Habent haec & mali, & aliquando desunt bonis, sed desunt & malis, & plerumque illis magis, quam istis, aliquando illis potius quam istis abundant. Permixta temporalia voluit esse Deus, quia si solis bonis ea daret, putarent & mali, propter haec colendum Deum. Rursus si ea solis malis daret, timerent boni infirmi converti, ne illa illis deessent. Tertio, pro eadem opinione facit, quod, ut ijdem Doctores observant, & ante eos D. August. lib. 5. de Civit. Dei, cap. 1. non solum naturali, & communi omnium gentium iure, [sect. 61] sed Divino etiam atque Evangelico, non tantum privata dominia, verum Regna quoque, & Imperia hominibus impijs, & infidelibus, & quod magis est, idololatris concedi videntur, eisque parendum & obsequendum esse docemur, ut apparet [sect. 62] ex Psalm. 2: Adstiterunt Reges terrae, & Principes convenerunt in unum. Ierem. 27. & Ezech. 26. ubi Nabuchodonosor [sect. 63] Rex erat, non solum malus, & in peccato mortali; sed etiam idololatra & infidelis, & tamen, teste ipso Deo, dominium habuit super gentes, & Regna: Deus eis, non solum illum, verum filium, & nepotem eius praefecit. Vnde Daniel. 2. dixit ei Daniel: Tu es Rex Regum, & Deus coeli dedit tibi Regnum, & idem dicitur de Cyro peccatore, & infideli, Isaiae 45: Haec dicit Dominus Christo meo Cyro: Cuius apprehendi dexteram, ut subijciam ante faciem eius gentes, & dorsa Regum revertam, & dabo tibi thesauros absconditos, & arcana secretorum. Et Genes. 47. Ioseph, qui [sect. 64] fidelis erat, suo consilio totam AEgyptum Pharaoni Regi infideli tributariam fecisse dicitur: in quo procul dubio peccasset, si Pharao verus Rex, & dominus esse non posset. Et [sect. 65] Tobiae 2. ubi Tobias iubebat reddi hoedum a Gentilibus captum, tanquam furtivum; quod non esset, si Gentiles dominium non haberent. ¶ Matth. [sect. 66] quoque 22. ait Dominus: Reddite quae sunt Caesaris Caesari, & Luc. 22: Reges Gentium dominantur eorum, & D. Paul. Roman. 13: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit, & 1. Petr. 2.: Subiecti estote omni humanae creaturae propter Deum, sive Regi quasi praecellenti, sive Ducibus tanquam a Deo missis: & statim: Servi subditi estote in omni timore dominis, non tantum bonis, & modestis, sed etiam discolis. Quae loca, [sect. 67] & alia similia adducta per Auctores supra relatos, praecipue Sayrum dict. lib. 9. cap. 4. num. 11. satis ostendunt, vera dominia, & principatus in peccatoribus, & infidelibus reperiri, cum Principes, de quibus loquuntur, infideles essent: & [sect. 68] habentur in cap. non frustra, & in cap. Regum 23. q. 5. ex quibus expresse deducit Cardin. Turrecrem. in cap. indignitate distinct. 3. quaest. 3. vers. Respondeo, etiam Principibus infidelibus obediendum esse. Atque ad ea respiciens August. lib. 5. de Civit. Dei [sect. 69] cap. 21: Non tribuamus (inquit) dandi Regni, vel Imperij potestatem, nisi vero Deo, qui dat foelicitatem Regni coelorum solis pijs: Regnum vero terrenum & pijs, & impijs, sicut ei placet, cui nihil iniuste placet: & infra: Ille vere unus Deus, qui nec iudicio, nec adiutorio deserit genus humanum; quando voluit, & quantum voluit Romanis Regnum dedit, qui dedit Assyrijs, vel etiam Persis. Qui Imperium dedit Mario, ipse etiam dedit Caio Caesari: qui Augusto, ipse & Neroni: qui Vespasianis vel patri, vel filio suavissimis Imperatoribus, ipse etiam Domiciano crudelissimo: & ne per singulos ire necesse sit, qui Constantino Christiano, ipse apostatae Iuliano, cuius egregiam indolem decepit amore dominandi sacrilega, & detestanda curiositas. Quod idem pulchre ostendunt D. Chrysost. Ambros. Origen. Epiphan. Iustin. Ignat. Optatus, Tertullian. Prosper. & alij relati a Petr. Aragon. in 2. 2. pag. 609 & a doctiss. P. Suar. in d. defens. Fidei, lib. 1. cap. 4. per. totum. Quibus addere possumus eiusdem Ambrosij locum lib. 2. de Cain & Abel. c. 4. relatum a Gratiano [sect. 70] in cap. remittuntur, vers. Per scientes 23. q. 5. ubi ait, per lsraelitarum manus Deum punire voluisse peccata Amorrhaeorum, & Chananaeorum, & aliarum Gentium, quarum terram Israelitis possidendam dedit. Quibus verbis ostendit, apud praedictas gentes, quamvis infideles, & idololatras, non solum possessionem, verum & proprietatem illarum provinciarum stetisse. Nam ille [sect. 71] genitivus, Quarum, proprie dominium significat, ex doctrina Bartol. quem sequuntur Alex. Ias. & alij in rub. de novi oper. nuntiat. & plures alij relati a Mandello de Alba cons. 151. num. 7. Menoc. de recup. poss. remed. 1. num. 51. & late Cardin. Tuschus pract. conclus. litt. G. conclus. 37. Qvarto, supradictae sententiae favet optimus [sect. 72] text. in l. Christianis 6. C. de Paganis, ubi Honor. & Theodos. Imp. specialiter prohibent Christianis, qui vere sunt, vel esse dicuntur, ne Iudaeis, aut Paganis quiete degentibus, nihil tentantibus turbulentum, legisque contrarium, manus inferre audeant, religionis auctoritate abusi, & si contra securos fuerint violenti, vel eorum bona diripuerint, non solum ea, quae abstulerint, sed convicti, in duplum, quae rapuerint, reddere compellantur. ¶ Et idem [sect. 73] de illorum molestijs vitandis, & bonis conservandis habetur in l. nullus 6. C. de Iudaeis, cap. sicut extra eodem, & per Apost. 1. Corinth. 10. in sine, ibi: Sine offenssione estote Iudaeis, & Gentibus, de quorum praxi, & interpretatione plura tradit Marquard. in tract. de Iudaeis, & infidel. 1. p. cap. 2. & Roland. a Valle cons. 25. vol. 3. & Phil. Paschal. de virib. pat. potes. 1. par. cap. 7. num. 14. Nos infr. lib. 3. cap. 6. num. 47. & seqq. & extat [sect. 74] Motus proprius Pauli III. de ann. 1542. cuius mentionem sacit Possevin. in Bibliot. 1. tom. lib. 9. cap. 5. pag. 391. quo conceditur, ut Iudaei, caeterique infideles, ad agnitionem Catholicae fidei venientes, bona patrimonialia, maternaliaque, & omnia eorum consuetudine acquisita, seu quae verum dominium habere reminiscuntur, etiam vivis, & invitis parentibus habere, tenere, & possidere valeant. Eodemque diplomate iubetur, qua charitate quisque venientes ad lumen Christi fovere, contumelias ab alijs prohibere debeat: quin & ut civitate, privilegijs, immunitatibus, libertatibus fruantur, quandoquidem per gratiam Baptismi cives Sanctorum, & domestici Dei efficiuntur. Et non solum in Iudaeis, & Paganis, verum & [sect. 75] in Saracenis, qui nobis magis infesti sunt, eandem sententiam probat Alex. Papa II. ad Hispaniae Episcopos scribens in cap. dispar. 23. q. 8. dum docet, tunc demum adversus eos iuste pugnari, ubi Christianos persequuntur, & ex urbibus, & proprijs sedibus pellunt, sic manifeste demonstrans, ob id tantum, quod Saraceni, aut infideles essent, iuste bello infestari non posse, aut suarum rerum dominio, & possessione privari. De cuius dicti veritate, dum de Saracenis loquitur, alio loco tractabimus. Qvinto, & magis in Indorum nostrorum terminis facit, quod si, insidelitatis tantum contemplatione habita, hi debellari, & suis bonis spoliari possent, utique sine fraude, & culpa poenam, & quidem gravissimam, sustinerent, [sect. 76] quod iura neutiquam patiuntur. l. aliud est fraus, cum similib. D. de verb. signif. optimus text. in cap. cognoscentes, cum allegatis ibi per gloss. de constitut. Etenim cum ad eos nulla prorsus lux verae, & Evangelicae Fidei pervenerit usque ad Hispanorum adventum, ut sup. lib. 1. cap. 14. luculenter probavimus, & vel ipse Malferitus agnoscit d. cons. 796. num. 17. omni prorsus culpa, & peccato infidelitatis caruerunt, quamvis in Christvm non crederent: sive ut apertius loquar cum D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 1. [sect. 77] infidelitas in eis non habebat rationem peccati, sed magis poenae. Talis quippe ignorantia Divinorum, ex peccato primi parentis sequuta est. Vnde Ioan. 15. Dominus inquit: Si non venissem, & locutus eis non fuissem, peccatum non haberent, quod exponens D. Aug. de illo peccato intelligendum tradit, quo non crediderunt in Christvm . Et idem docere videtur S. Thom. 2. 2. q. 10. art. 6. & q. 34. art. 2. ad 2. Caiet. Valentia, & alij moderni expositores ibidem, & in nostra specie probat Victoria d. relect. 1. de Indis insul. num. 32. reprobata opinione Altisiodorens. Guiller. Paris. Hugon. Gerson. Adrian. & aliorum, qui contendebant, in [sect. 78] his, quae fidei, & iuris Divini sunt, invenicibilem ignorantiam in neminem cadere, cum facienti quod in se est, Deus semper assistat, paratus illustrare mentem quantum oportebit ad salutem, & erroris evitationem. Hoc enim est contra D. Thom. & auctoritatem supra relatam, & expressius contra illud [sect. 79] D. Pauli ad Rom. 10: Quomodo credent, nisi audiant? quomodo audient sine praedicante? & latissime & doctissime prosequitur Pat. Gab. Vazquez in 1. tom. comment. 1. 2. q. 76. art. 2. disp. 120. per totam, Vega lib. 6. in Concil. Trident. cap. 18. Soto in 4. distinct. 1. q. 1. art. 2. Canus in relect. de Sacram. in genere 2. part. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 32. vers. Sed hic opportune, Azor tom. 1. lib. 1. cap. 13. q. 2. Sanchez in summ. lib. 1. cap. 16. num. 32. Raphael de la Torre, qui de eiusdem loci D. Pauli explicatione optime tractat in 2. tom. de Religione, q. 94. art. 2. disp. 3. vers. Ad secundum respondetur, & novissime Pat. Franc. Suar. in tract. de Fide, disp. 17. sect. 1. per totam, & Nos insr. cap. 15. num. 29. Quibus adstipulantur, quae contra Basilidem, & Valentinum egregie disputat Clemens Alexand. lib. 5. Strom. in princip. docens, [sect. 80] neminem sola natura fidelem, & salvum esse posse, nisi ei Divini Verbi aliquis splendor esfulgeat. De quo vide quae optime congerit Covarrub. in cap. Alma mater, 1. par. § 4. num. 3. Et conducunt alia, quae supr. hoc lib. cap. 4. num. 14. post alios tradidimus, ad infideles excusandos, qui fidem sibi minus sufficienter propositam & annuntiatam, nullisque evidentibus signis, aut rationibus communitam, credere & recipere nolunt. # 11 CAPVT XI. In quo vera praedictae quaestionis ressolutio proponitur, & problematice utranque partem defendi posse monstratur, utriusque argumentis peculiari responsione solutis. SVMMARVM Capitis X. -  1 Problematice disputari potest in quaestione de infidelibus ob solam infidelitatem debellandis. -  2 Hostiensis opinio ab Ecclesia recipitur, & practicatur secundum Martam, & alios. -  3 Christiani Scriptores non deberent opinionem Hostiensis veneno afficere. -  4 Innocentij opinio reiecta esse, aliquibus videtur, & quod ipse sibi contrarius fuerit. -  5 Dominatio unius hominis super alterum non fuit ex iure naturali. -  6 Dominia & imperia licet infideles habere possint, ea tamen illis Rom. Pontifex adimere potest. -  7 Infidelium Regna ad fideles ex iusta causa auctoritate Pontificis transferri possunt. -  8 Charitas unicuique secundum eius conditionem est impendenda. -  9 Oratio, quam Ecclesia pro infidelibus facit, arguit eos verum dominium non habere. -  10 Ecclesia errare non potest. -  11 Imperia & dominia illa tantum legitima sunt, quae a Deo dantur, vel ab Ecclesia confirmantur. -  12 Nabuchodonosoris, Cyri, & aliorum tyrannorum Imperium iniustum fuit, & cur a Deo permissum? -  13 Deus ex peccatis hominum multa bona operari, & dirigere solet. -  14 Imperia ad tyrannos, crudeles, & impios aliquando Deus transferre solet in punitionem peccatorum. Et numero 18. -  15 Cap. audacter 18. 8. q. 1. & cap. ex merito 6. q. 1. exornanur. Saul fuit electus per extortam a Deo voluntatem, ibidem. -  16 Iob locus cap. 34. de Regno Hypocritae explicatur. -  17 Cap. his itaque, 6. distinct. explicatur. -  19 Proverb. locus, cap. 8. ibi: Tyranni per me tenent terram, explicatur. -  20 Tertulliani elegans locus refertur de his, quae a Deo veluit invito permittuntur, & non approbantur. -  21 Permittimus quod non approbamus, aliudque est praecipere, aliud permittere. -  22 D. pauli, & alia Scripturae loca, quae Dominis, & Principibus infidelibus obediendum esse dicunt, qualiter accipiantur? -  23 Ecclesia hodie, cum magis aucta sit, multa facere potest, quae olim non expedirent. -  24 Omnia suis conveniunt temporibus. -  25 Papa maior est administratione Paulo; & contra eum recte dispensat in ijs, quae Fidei non sunt. -  26 Genitivus iuxta subiectam materiam aliquando solam posseessionem, vel detentationem significat. -  27 Lex Christianis 6. C. de Paganis, explicatur. -  28 Insideles apud christianos degentes Ecclesia suaviter tractari praecipit. Et quare? -  29 Christus B. Petro terreni simul, & coelestis Imperij iura concessit. -  30 Cap. solitae de maiorit. & obed. exornatur. -  31 Tolerantia Ecclesiae circa dominia, & imperia infidelium, qualiter procedat? -  32 Puniri quis aliquando, & re sua privari potest, sine culpa sua, non tamen sine causa. -  33 Religionis favor, & ampliatio est causa causarum, & omnibus rebus praeponitur. -  34 Voluntate ex mera quod dependet, ex eadem adimi potest. -  35 Innocentij sententia auctori verior, & communior videtur. -  36 Hostiensis opinio, quae infidelibus dominium adimit, debet intelligi de Saracenis. -  37 Ecclesiae, & eius Pontificis summa, & universalis potestas debet intelligi in spiritualibus. -  38 Isaiae locus cap. 60. & alia, quae loquuntur de dominio Christi, qualiter sint accipienda? -  39 Infideles non solum habent dominia, & imperia ex permissione Dei, sed etiam ex eius concessione, & approbatione. -  40 Scripturae sacrae plura loca expenduntur, ad probandam veram dominationem, & iurisdictionem infidelium. -  41 Dareverbum significat dominium transferre. -  42 Iudaei potuerunt licite auferre bona AEgyptiorum, qui Dei mandatum habuerunt, & in compensationem damnorum. Et num. 44. -  43 Dei auctoritate quae fiunt, omni vitio, & scrupulo carent. -  45 Captivi Christiani possunt licite fugere a Saracenis, a quibus iniuste capti sunt, & secum bona eorum adsportare. -  46 Cap. si de rebus 23. quaest. 3. vera interpretatione donatur. -  47 Haeretici, & apostatae a Catholicis puniri, & spoliari possunt. -  48 Scripturae loca, quibus Deus impijs bonorum amissionem, & imperiorum translationem comminatur, qualiter accipienda sint? -  49 Deus licet possit quoslibet impios & infideles punire; homines tamen ob hanc solam causam debellare, & depraedari non possunt. -  50 Infideles multa opera praestare possunt, quae sint undecunque bona. -  51 Concil. Trident. sess. 6. de iustis. canon. 7. exponitur. -  52 Infidelium omnia opera qui peccata esse dicunt, qualiter accipiendi sunt? -  53 D. Pauli ad Roman. 14. locus, Omne quod non est ex fide, &c. explicatur. -  54 Cap. omne 28. q. 1. & cap. quoniam omne, & cap. ult. de praescript. explicantur. -  55 Infideles qui, & quando privari possint dominio quod habent supra fideles? Et num. 58. -  56 Lex 1. & similes, C. ne Christ. mancip. explicatur & illustratur. -  57 Vxorem conversam potest Papa eximere a potestate mariti infidelis -  59 D. Thom verba difficilia 2. 2. q. 10. art. 10. qualiter accipi debeant? -  60 Infideles indirecte possunt privari dominio supra fideles. HAEC plane sunt potiora, & urgentiora argumenta, quae in praedicta quaestione ad utranque partem adduci, & expendi possevidentur, levioribus alijs omissis, quae ab utriusque sectatoribus congeruntur. Et quidem in re [sect. 1] adeo ambigua, & quae tot, ac tantis rationibus, & auctoritatibus hinc & inde corroboratur, nullum piaculum admittet, qui pro hac, vel pro illa opinione pugnaverit, aut se utriusque problematicum assertorem obtulerit. Nam prior [sect. 2] Hostiensis, & sequacium, quae absolute infidelibus dominium, & iurisdictionem adimit, a sancta quoque Romana Ecclesia amplexatur, & ubi expediens videtur, practicari & exerceri solet, ut serio affirmat D. Marta in. d. tract. de iurisdict. 1. part. cap. 24. in fine, adijciens, quod [sect. 3] non deberent Christiani Scriptores illam veneno assicere, & [sect. 4] quod contraria Innocentij reiecta iam est. Et idem testatur Petr. Malferitus apud Mandellum d. cons. 769. num. 93. lib. 4. addens, eundem Innocent. directo contrarium docuisse in cap. licet, de foro compet. & quod illius opinio, & auctoritas in dict. cap. quod super, Scripturae & Canonum, & gravissimorum Doctorum auctoritatibus est reprobata. Cuius argumentis, si quis respondere voluerit; ad primum de iuribus, & auctoribus, quibus probavimus, dominia rerum naturali iure indistincte fidelibus, & infidelibus quaeri, dicere possumus cum eodem Malferito num. 95. & Marta num. 34. & sequentib. id, [sect. 5] quoad dominationem unius hominis super alterum, locum non habere, cum potius Natura initio omnes homines liberos procreaverit, l. manumissiones, D. de iustitia & iure, cap. ius naturale, 1. distinct. cum traditis a D. August. lib. 19. de Civitat. Dei, capit. 14. & D. Thom. 1. part. quaest. 69. art. 4. & a nobis infr. lib. 3. cap. 6. ex numer. 1. Aut quod planius, pleniusque est, [sect. 6] verum quidem esse, dominium rerum, & iurisdictionis propter infidelitatem nequaquam excludi, posse tamen Romanum Pontificem, ex potestate sibi a Christo communicata, illud ab infidelibus ad fideles ex iusta causa transferre, ubi Ecclesiae convenire videbitur, & spolia impiorum pijs applicare iuxta text. in dict. cap. translato de constitut. cum alijs sup. pro confirmatione opinionis Hostiensis adductis. Secundum autem, quo evicimus, dominia & imperia rerum, Regnorum, & provinciarum, non fundari precise in gratia & charitate Dei, sed in libero arbitrio & ratione, ac proinde verum dominium etiam in peccatoribus, & infidelibus dari; eodem ferme modo dissolvi potest. Hoc enim non tollit, quin [sect. 7] summus Ecclesiae Romanae Pontifex, iusta causa interveniente, praedicta potestate uti valeat, infidelium Regna, & iurisdictiones ad Christi ovile transferendo, illisque rectorem assignando, qui Verbi Divini praedicatores defendat, & eosdem infideles ad bonos mores, Catholicam Fidem, & vitam aeternam reducat. Charitas quippe, [sect. 8] qua proximos quoslibet naturae nostrae participes, atque ita etiam infideles, & Saracenos, sicut nos ipsos diligere debemus, de qua agitur in cap. charitas, de poenitent. distinct. 2. & diximus sup. cap. 9. num. 74. unicuique secundum eius conditionem est impendenda, ut ibidem testatur gloss. verb. Participes, & in terminis nostrae quaestionis observat Marta dict. cap. 24. num. 32. subijciens in n. 45. quod oratio [sect. 9] sanctae Matris Ecclesiae quam facit contra infideles, & Saracenos, satis ostendit, penes ipsos iustum & irrevocabile dominium non consistere; habet enim in hunc modum: Deus, in cuius manu sunt omnium potestates, & omnium iura Regnorum, respice in auxilium Christianorum, ut gentes Paganorum, quae in sua feritate confidunt, dexterae tuae potentia conterantur. Et quod haec sola oratio ad hoc probandum sufficeret, quia [sect. 10] Ecclesia errare non potest, cap. sancta Romana, 15. distinct. & cap. 1. §. quibus 19. distinct. Tertio vero argumento, ex locis sacrae Scripturae deducto, quibus dominia, Regna, & Imperia non solum humano, verum & divino iure in peccatoribus & infidelibus dari, & revereri, sive agnosci debere, probavimus, responderi potest, ea [sect. 11] solum dominia iusta, & legitima appellari posse, quae sunt a Deo data, vel ab Ecclesia confirmata: illa vero Nabuchodonosoris, Cyri, & aliorum, de quibus in praedictis locis Scripturae sit sermo, iusta non fuisse, neque ex Divina voluntate concessa, sed [sect. 12] tantum in illis tyrannis, & iniquis usurpatoribus permissa, ut ex malis bonum aliquod eliceret, & supplicia, quae operari decreverat, his veluti flagellis impleret. Est [sect. 13] enim Deus tam bonus, ut velit, tam potens, ut possit, tam sapiens, ut sciat, nec fieri hominum, quae nec ipse fecit, nec fieri vult, in bonum convertere, & ad aliquid, quod facturus est, mirabiliter dirigere, vel ad suam misericordiam, & clementiam demonstrandam, vel ad rectitudinem & rigorem iustitiae suae ostendendum, dum illa temporalibus, aut aeternis supplicijs castigat, ut copiose ostendit D. August. lib. 1. de Civitat. Dei, cap. 8. 9. & 10. Euseb. lib. 3. de praepar. Evang. cap. ult. Seneca in lib. cur bonis mala, & malis bona eveniant, si est providentia? Pererius lib. 4. in Genes. to. q. 4. & Rutil. Benzon. de ann. Iubil. lib. 6. pag. 665. Et ita videmus [sect. 14] ad pessimos interdum, & crudelissimos tyrannos imperia transferri, non quod Deus illos eligat, sed quod in sui Numinis ultionem illorum electionem, & dominationem permittat, scelera sceleribus puniens, & atrocia delicta atrocibus poenis etiam per manus suorum inimicorum rependens, ut pluribus exemplis probatur in cap. remittuntur 23. q. 5. & in alijs locis congestis a Simon. Maiol. in diebus Canicul. tom. 2. colloq. 2. pag. 109. & tom. 3. colloq. 2. pag. 371. Et Fr. Ioan. a Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 6. cap. 8. Et hoc est quod D. Hieronymus inquit in [sect. 15] cap. audacter 18. 8. q. 1. iudices nempe, & Principes iniquos non per Dei arbitrium dari, sed prout nostra merita deposcunt, ut in Saule contigit, qui secundum Archidiac. ibidem, fuit electus per extortam a Deo voluntatem, non spontaneam, ut probatur 1. Reg. c. 8. & idem traditur in cap. ex merito 6. q. 1. ibi: Ex merito populi nonnunquam Episcopi depravantur, quatenus proclivius cadant, qui sequuntur, & [sect. 16] lob cap. 34. dum inquit: Facit Deus regnare hypocritam propter protervitatem popouli, ubi subintelligitur, puniendam, vel vindicandam, ut advertit additio Hugonis, & Laurentij in. d c. audacter, & [sect. 17] text. iuncta gl. in cap. his itaque 6. dist. quae illa verba: Vnde in Genesi legitur, Nembroth robustus venator coram Domino, interpretatur, idest: Hominum oppressor permittente Domino. Quod in nostris terminis observat Petr. Malferit. dict. cons. 769. num. 66. & 67. Marta dict. cap. 24. ex num. 37. Marquar. de Susanis in tractat. de Iudaeis & infidel. part. 3. cap. 1. num. 4. & sequentib ubi late [sect. 18] tradit causas, cur Deus imperia, & victorias infidelium, & haereticorum aliquando permittat; & tetigit Matienz. in Dialog. Relator. 3. par. cap. 6. num. 5. Pet. Mexia in sylva. 1. pat. cap. 35. Alfons. Guerrer. in specul. Princip. cap. 54. Menchac. lib. 1. controvers. illustr. cap. 21. num. 10. & seqq. Petr. Gregor. de Repub. lib. 21. cap. 3. num. 29. pag. 238. Maluend. late explicans illud Iob. d. cap. 34. in tract. de Antichrist. lib. 6. cap. 1. pag. 314. P. Pineda latissime in commentar. sup. Iob eod. cap. 34. Madera de excellent. Monarch. Hisp. cap. 1. fol. 3. Torquemad. in. d. Monarch. Ind. lib. 11. cap. 6. pag. 338. Garcias Mastrillus de magistrat. lib. 3. cap. 1. num. 100. pag. 142. Et pulchre praesensit D. August. lib. 19. de Civit. Dei cap. 14. sic legens, & exponens [sect. 19] illud Proverb. cap. 8: Per me Reges regnant, & tyranni per me tenent terram, & Tertullian. in lib. de exhortat. ad castitatem sub initium, ubi sic [sect. 20] ait: Nam si quaedam videntur voluntatem Dei sapere, dum a Deo permittuntur, non statim omne quod permittitur, ex mera, & tota voluntate procedit eius, qui permittit. Ex indulgentia est, quodcunque permittitur, quae etsi sine voluntate non est, quia tamen aliquam habet causam in loco, cui indulgetur, quasi de invita venit voluntate, passa causam sui, quae cogit voluntatem. Aliud namque est [sect. 21] praecipere, aliud permittere, & id, quod permittimus, non approbamus, cap. nec mirum 26. q. 5. cap. hac ratione 31. q. 1. cum traditis a Praeposito in cap. qui sincera, col. ult. 45. distinct. Malserit. Guerrer. Menoch. & alijs ubi supr. & illustriss. Cardin. Bellarm. omnino videndus lib. 3. de laicis cap. 6. per totum. Neque obstabit, si quis [sect. 22] loca D. Petri, & Pauli in eodem tertio argumento relata, nobis obijciat, quibus, obediendum esse dominis, & Principibus, admonemur. Nam imprimis respondet Marta ubi sup. numero 38. & sequentibus, ibi de Ethnicis, & infidelibus non tractari. Et ut hoc excludamus ex rationibus & argumentis, quae in contrarium perpendit Pater Suarez in desens. Fidei, lib. 3. capite 4. numer. 5. responderi etiam poterit, monitiones illas ad iustum dominium in personis infidelium fundandum nequaquam sufficere, cum ab Apostolis traditae fuerint pullulantis Ecclesiae temporibus, quibus verendum fuit, ne Gentibus scandalum praeberetur, si suis bonis, aut servis spoliarentur, ut idem D. Petrus expresse subiungit. Quod non [sect. 23] excludit, quin postea Ecclesia magis aucta, & extensa, aliud statuatur, & Romanus Pontifex, qui non solum Dei Vicarius dicitur, sed Deus vivens in terris secundum Ioan. de Annania in cap. quod olim de Iudaeis, laudatum a Malferito dict. cons. 769. numer. 51 & 52. ex facultate, quam sibi a Christoconcessam esse retulimus, dominia, & imperia infidelium auferre, & ad fideles transferre possit. Omnia quippe [sect. 24] suis conveniunt temporibus, ut eleganter probat D. Augutst. in cap. si Ecclesia 23. q. 4. Malferit. sup. n. 79. Anastas. Germon. lib. 3. de Sacr. immum. cap. 13. n. 107. & seqq. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 7. pag. 766. Corduba in quaest. lib. 1. q. 53. dub. 5. pag. 502. & 503. & Nos infra latius trademus. Et Pontificis, manus illis Pauli consilijs alligari non potuerunt; Papa [sect. 25] quippe maior est administratione Paulo cap. 1. dist. 2. cap. sacrosancta, distinct. 22. & contra Apostolum recte dispensat in ijs, quae non concernunt Articulos Fidei, ut docet gloss. in cap. sunt quidam 25. q. 1. Histiens. in summ. tit. de bigamis, vers. Et an cum bigamo, Praepost. in cap. lector. distinct. 33. Marta ubi supr. num. 40. & gloss & caeteri Canonistae in cap. propusuit, de conces. praebend. Neque etiam obstabit ponderatio tex. in cap. temittuntur, vers. Perscientes 23. q. 5. Nam [sect. 26] licet genitivus, de quo ibi, plerumque dominium, & proprietatem significet, aliquando tamen, iuxta subiectam materiam, solam administrationem, possessionem, aut usumfructum, imo & violentam detentationem designat, ut in cap. pro illorum gloss. 2. de praeben. l. in venditione, in princip. de bon. auct. iud. cum alijs, quae congerit Malferit. sup. num. 100. Menoch. de recuper. posses. remed. 1. num. 51. & Cardin. Tuschus concl. 37. litt. G. Ad quartum argumentum constructum ex l. Christianis 6. C. de Pagan. & alijs iuribus, & auctoritatibus, quibus Iudaeis, Paganis, & alijs infidelibus quiete degentibus nullam iniuriam in personis, vel bonis faciendum esse decernitur. Responderi [sect. 27] potest cum eod. Malserit. num. 88. ea iura de Iudaeis dumtaxat, & infidelibus agere, qui apud fideles existunt, & commorantur, quos nostris monitionibus, & praedicationibus ad Fidem suscipiendam possumus exhortari. Quamobrem [sect. 28] voluit Ecclesia ita blande, & suaviter cum illis procedere, & in quantum fieri potest, eos, eorumque ritus permittere, ac tolerare, ut per huiusmodi consortium valeamus, eos Christo lucrifacere cap. infideles 24. q. 4. & cap. ad mensam 1. q. 8. Nostram autem quaestionem de illis infidelibus agere, qui non apud nos, sed in suis provincijs degunt, numero, & divitijs potentes: quos potest Ecclesia, ut saepe diximus, si opportunum esse censuerit, suis Regnis, & dominijs privare, cum [sect. 29] Christvs B. Petro aeternae vitae clavigero terreni simul, & coelestis imperij iura concesserit. Vt expresse dicitur in cap. 1. dist. 22. & de eius suprema potestate intelliguntur illa verba Ierem. 1: Ecce constitui te super gentes & Regna, ut evellas, dissipes, aedifices, & plantes. Secundum explicationem, & applicationem, quam facit [sect. 30] text. in cap. solitae, de maior. & obed. & alia, quae de potestate Romani Pontificis in concedendis, & gubernandis Regnis temporalibus fidelium, & infidelium alio loco trademus. Quibus adijcit Marta d. cap. 24. num. 55. tolerantiam, [sect. 31] sive permissionem, quam Ecclesia in illis infidelibus facit, veluti a nolente procedere, quia malam voluntatem in totum cohibere non potest dict. cap. hac ratione 31. q. 1. quod in dominio, imperio, & iurisdictione istorum non semper tolerandum fuit, cum sint eorum incapaces, & esset nimia, ac longa tolerantia in praeiudicium fidelium, ad quos ex praecepto Domini, Ecclesia iubente omnium Regnorum iura translata esse intulimus. Ad quintum ex eo desumptum, quod Indi infideles, si ob solam infidelitatem Regnis, & dominijs suis spoliari possent, sine culpa utique punirentur, respondet idem Malferit. sup. numer. 91. quod licet verum sit, [sect. 32] neminem regulariter sine culpa puniri, aut re sua privari debere, ut probant iura, & Doctores in argumento relati; multoties tamen contigit, ut quis privetur iure suo sine culpa sua, non tamen sine causa, ut notanter dicit glossa communiter recepta in dict. cap. cognoscentes, de constit. & in cap. fin. schol. 2. de eo qui cognos. consang. uxor. suae, Rebuf. in. d.l. aliud est fraus, pag. 688. & late Petr. Pechius per text. ibi in cap. sine culpa, nisi subsit causa, non est aliquis puniendus, de reg. iur. in 6. Quo fit, ut in quaestione proposita, secure & licite dicta translatio fieri possit, cum tot causae & rationes interveniant, ut supra tradidimus. Et [sect. 33] Christianae Religionis favor, & utilitas ad idem impellat, quae causa omnium causarum appellari solet, & est res incomparabilis, & hominum vitae, caeterisque rebus anteponenda, l. sunt personae. l. si quis sepulcrum, D. de relig. & sump. funer. l. sancimus, C. de sacros. Eccles. cap. recipimus 12. q. 2. ubi gloss. verb. Religionis, de dolo & contum. cum late traditis a Ias. in l. 1. lect. 1. num. 18. C. de sacros. Eccles. & in auth. si qua mulier, n. 14. eod. tit. Mar. Mantua in Enchirid. cap. 242. Marc. Ant. Marsil. in tract. de Eccles. redit. orig. 3. p. cap. 13. num. 23. & 65. Beroi. q. 14. num. 2. & Rebuff. in concord. rub. de Regia ad praelat. nomin. §. 1. gloss. consanguineis in fin. Praesertim, quia, si (ut supponimus) haec ademptio, & translatio ex Divina voluntate procedit, ubi per Pontifices declaratur, nihil est, de quo infideles querantur, aut se insontes puniri causentur: [sect. 34] cum id, quod ex mera & absoluta alterius voluntate dependet, ex eadem tolli, & adimi possit, l. iudicium solvitur 58. D. de iudicijs, l. 1. §. 2. l. & habet 15. D. de precario, l. 21. tit. 4. part. 3. cum alijs. Si quis autem pro Innocentij sententia stare malit, quae in infidelibus veram dominationem, & iurisdictionem agnoscit, [sect. 35] quam ego veriorem existimo, & frequentiori scribentium calculo receptam invenio. Ad Hostiensis, & sequacium argumenta ita satisfacere poterit. Ad primum, satis probabile esse, quod Episcopus Chiapensis advertit in. d. tract. comprobat. fol. 42. & 45. Hostiensem [sect. 36] scilicet non generaliter de omnibus infidelibus esse locutum, sed de Saracenis dumtaxat, qui Christianos infestant, & bona, quae quondam illorum fuerint, iniuste detentant, in quibus diversa ratio, quam in alijs infidelibus militat, ut infra dicemus. Et ut concedamus, illum indistincte procedere, parum [sect. 37] tamen firmum, & securum esse quod asserit de dominio, & translatione Sacerdotij, & reliquis, quae in Christo, & eius Ecclesia, & vicarijs post adventum Christi considerat, ut ob haec infideles suis bonis, & potestatibus a fidelibus spoliari possint, cum ea de spiritualibus tantum intelligi debeant, ita ut iam extra Ecclesiam non sint Sacramenta, nec sacrificia; nec ulla via ad salutem, ut habetur in cap. firmiter de sum. Trinit. & in nostris terminis post alios observat Salon dict. tract. de domin. q. 2. art. 2. Sayrus in. d. clavi Regia 2. part. lib. 9. cap. 4. in fine, & latius disputabimus insr. cap. 17. Et hoc est, [sect. 38] quod tradere voluit Isaias in. d. cap. 60. gentem, & Regnum, quod Christo non servierit, periturum; & reliqua loca, quae ad Christi Domini potestatem asserendam adduximus: spiritualem namque dominationem & iurisdictionem respiciunt, ut praedicti Auctores defendunt, non vero temporalem, quam ante, & post adventum Christi, infidelibus sartam, & illibatam mansisse, tot utriusque testamenti, & iuris locis probatum reliquimus. Quae non [sect. 39] ad solam Dei permissionem referenda sunt, ut Marquard. Malferit. Marta, & alij opinantur; verum etiam expressam Dei concessionem, & approbationem ostendunt, ut bene advertit Sayrus ubi sup. & P. Mag. Fr. Ant. Perez in Laurea Salmant. certam. 5. exposit. c. 2. pag. 269. num. 11. Nam [sect. 40] & Ierem. 27. Ego, inquit, Dominus dedi omnes terras istas in manu Nabuchodonosor Regis Babylonis servi mei, insuper & bestias agri dedi ei, ut serviant illi, & servient ei omnes gentes. Et Ezech. 29. de eodem loquens, ait: Dedi & terram AEgypti, pro eo quod laboravit mihi, ait Dominus Deus, & Daniel. 2: Tu es Rex Regum, & Deus coeli dedit Regnum tibi, & Sapient. 6: A Domino data est potestas nobis, & cum essetis ministri Regni illius, non recte iudicastis, & Ioan. 18. Dominus sermonem habens cum Pilato, qui impius, & infidelis erat, inquit: Non haberes potestatem in me ullam, nisi tibi datum esset desuper, & Matth. 23: Super Cathedram Moysi sederunt Scribae & Pharisaei; omnia ergo quaecunque dixerint vobis, servate & facite, secundum opera vero eorum nolite facere. Verbum [sect. 41] autem dare, quod saepe Scriptura in praedictis auctoritatibus repetit, plenam, & irrevocabilem dominij translationem significare solet, l. ubi autem non apparet 75. §. fin. D. de verbor. obligat. ubi. Ias. & alij, numer. 2. l. quod quis 49. D. de condict. indeb. l. 1. ubi Cynus, & Salic. C. de fundo dotali, cum alijs late traditis ab Ant. Gomez 2. tom. variar. capit. 10. num. 22. Ioan. Gaed. in tractat. de contrah. stipul. cap. 9. concl. 4. ex num. 17. & Card. Tusch. pract. concl. iur. lit. D. concl. 17. Ad secundum vero respondetur, spolia, [sect. 42] quae Iudaei fugientes ab AEgyptijs abstulerunt, non ob id a peccati, & iniustitiae labe defendi, quod AEgyptij infideles essent, sed quod expressum Dei mandatum praecessit, qui id facere praecipiebat: [sect. 43] cuius auctoritas, ubi intervenit, omne vitium eluit, & omne crimen purgat, ut alias de praescriptione longissimi temporis dicitur in l. sicut, & in l. omnes, C. de longi temp. praescript. & de lege in l. Gracchus, C. de adulter. & in nostris terminis eleganter notavit D. Augustin. relatus a Gratiano in cap. Dominus noster 23. q. 2. cum alijs, quae adduximus sup. cap. 2. ex num. 25. Praesertim [sect. 44] cum illud praeceptum eo magis rationi consonum videretur, quod AEgyptij Hebraeos per tot annos durissima servitute compresserant, cuius vindicta maiori quidem compensatione digna videri potuit, ut bene observat Abulensis in quaestio. sup. Exod. cap. 3. & 12. & ante eum B. Irenaeus lib. 4. cap. 49. Vbi vide adnotationem Fevardentij, qui similes allegat B. August. Theodoreti, & Alcimi Viennensis locos, & elegantissime Tertullian. lib. 2. contra Marc. c. 20. Vbi inquit, quod etsi solo iniuriarum iudicio Hebraei AEgyptios reconvenirent, & scapulas suas, flagellorum contumeliosa atrocitate laceratas, ostenderent, non paucis lancibus, & scyphis pauciorum utique divitum, sed totis, & ipsorum facultatibus, & popularium collationibus, eis satisfieri non posset. Et lib. 4. advers. eund. Marcionem capit. 24. eandem sententiam non munus eleganter reposuit, sic inquiens: Christus dignos pronuntians mercede operarios, excusavit praeceptum illud creatoris de vasis aureis, & argenteis AEgyptiorum auferendis, qui enim villas, & urbes operati fuerint AEgyptijs, digni utique operarij mercede, non ad fraudem sunt instincti, sed ad mercedis compensationem, quam alias a dominatoribus exigere non poterant. Et eodem exemplo ac ratione defenduntur etiam [sect. 45] Christiani, qui Saracenos, a quibus iniuste capti sunt, evadentes, non solum proprio ipsorum servitio, sed bonis, quibus possunt, spoliant, & secum in provincias Christianorum adsportant, ut contra Ancharranum in cap. peccatum, de regulis iuris in 6. tradit glossa & Doct. in cap. ius gentium 1. distinctio. Innocent. in capit. olim el 1. de restitutione spoliatorum, communis apud Martam dicto capit. 24. ex numero 46. P. Sa in summa, verb. Bellum, numero 1. Pat. Molina de iustitia & iure, tractat. 2. disputat. 37. in princip. & novissime Anton. Naldus in pract. quaestio. verb. Christianus, verb. Infidelis, & verb. Servus. Qua solutione pariter respondere possumus ad auctoritatem d. Augustini [sect. 46] in dicto cap. si de rebus. Apparet namque de haereticis agere, qui Catholicis ipso iure subduntur, [sect. 47] ab eisque puniri, coerceri, & bonis omnibus spoliari possunt, quousque ad veram, & puram religionem redeant, a qua, semel promissa & professa, proterve, & iniuste desciverant, ut docet D. Thom. 2. 2. quaest. 10. artic. 12. Alphons. a Castro de iusta haeret. punit. cap. 12. & 14. per totum, Victor. dict. relect. 1. de Indis, num. 8. & seq. & Nos latius prosequimur infra capit. 19. ex num. 47. & idem in reliquis infidelibus apostatis concludit glos. quam ibi sequitur Archidiac. in sum. 23. quaest. 6. dicens, quod non sunt compellendi ad bonum non susceptum, sed ad bonum susceptum. Et licet [sect. 48] Scripturae loca, a Divo August. in suae sententiae comprobationem expensa, generalius loqui videantur, & omnes impios, & infideles indistincte comprehendere, quibus Deus imperiorum, & bonorum translationem, & amissionem comminatur, intelligenda tamen sunt quoad bona spiritualia, non quoad temporalia, ut advertit Menchac. dict. cap. 21. num. 5. vel melius, & elegantius ad punitionem Divinae Maiestatis referri debent, ut recte notat Covarru. in dict. reg. peccatum 2. part. §. 10. num. 2. vers. Non obstat primum, quae licet [sect. 49] ob scelera, & crimina infidelium ab eis tollere possit Principatus & Regna, ut multoties ablata, & de gente in gentem translata esse ostendimus sup. capit. 2. ex num. 5. Nos tamen ob id iuste eiusmodi homines ob hanc solam infidelitatis causam punire, bellari, & depraedari non possumus, nec a peccato, & restituendi necessitate excusamur, interim dum illa Divina voluntas sufficienter nobis revelata non fuerit, ut sup. etiam capit. 6. ex num. 2. cum eod. Covarru. & alijs animadvertimus. Deinde tertio argumento fit satis, si consideremus, eam assertionem, quae docet, omnia opera infidelium esse peccata, etsi a multis recipiatur, quos ibi retulimus, magis tamen communiter a reliquis Theologis Scholasticis impugnari, [sect. 50] quia multa praestare possunt, quae in genere moris, & virtutis bona undecunque sint, ut deciditur in Concilio Arausicano 2. circa finem, & post D. Thom. 2. 2. quaest, 10. art. 4. probat Caietan. & alij Scribentes ibidem, & in 1. Sentent. distinct. 41. Sotus lib. 1. de natura & gratia, cap. 19. 20. & 21. Medina in 1. 2. quaest. 109. artic. 2. pag. 984. vers. Ad 5. respondetur, Aragon. in 2. 2. quaest. 10. art. 10. pag. 310. vers. His tamen non obstantibus, & latius art. 4. per totum, Bellarm. tom. 3. lib. 5. de gratia & liber. arbitr. ex capit. 9. Bened. Pereira ad Roman. 14. disputat. 5. Valencia 3. tom. disputat. 1. quaest. 10. punct. 2. Vega libro 6. in Trident. capit. 34. & 40. Navarrus de finib. hum. act. §. 2. num. 15. pag. 356. Covarru. loquens generaliter de operibus extra charitatem factis, in capit. Alma mater 1. part. §. 4. num. 7. Ioan. Azor lib. 3. instit. Moral. cap. 29. quaestio. 6. & lib. 4. cap. 25. quaest. 14. Pat. Gabr. Vazquez sup. 1. 2. tom. 2. disputat. 191. num. 7. & sequentib. P. Lorca in 2. 2. sect. 1. disputat. 35. per totam, P. Ludovic. Torres de Fide, Spe, & Charitate disputat. 50. dub. 3. colum. 628. & sequentib. P. Suarez in tractat. de Fide disputat. 17. sectio. 3. ex num. 2. & eruditissimus P. Ioan. Maldonatus in commentar. sup. Matth. cap. 7. colum. 176. Vbi ait, merito contrariam opinionem nuper esse damnatam [sect. 51] in Concil. Trident. sess. 6. de iustisicat. can. 7. Vbi ita cavetur, Si quis dixerit, opera omnia, quae ante iustificationem fiunt, quacunque ratione facta sint, vera esse peccata, vel odium Dei mereri, aut quanto vehementius quis nititur se disponere ad gratiam, tanto eus gravius peccare, anathema sit. Et quod D. Augustin. Gregor. Prosper. & alij in contrarium definire videntur, [sect. 52] dum in Ethnicis veras virtutes reperiri inficiantur, eo respicit secundum auctores sup. relatos, quod illas steriles iudicabant, & absque coelesti, & aeterno praemio, & fructu, ac plerumque studio, & gratia humanae laudis, honoris, vel gloriae, & quia qui Fidem non habent, charitate quoque vacant, quae sine fide in hac vita esse non potest. Neque his adversatur [sect. 53] Apostolus ad Roman. 14. dum ait: Omne quod non est ex fide, peccatum est. Nam licet aliqui ex sanctis Patribus, ut in argumento diximus, id de Fide, qua in Deum credimus, explicent, communior tamen sensus est, & Apostoli verbis conformior, ut fides ibi pro conscientia accipiatur, quasi Apostolus dicat, omne, quod fit contra conscientiam, aliquid suadentem, esse peccatum, ut cum Orig. Chrysost. Ambros. Theodor. Theophylact. AEcumen. Anselmo, & alijs resolvit Azorius dict. capit. 29. quaest. 6. in fine, & latius lib. 2. capit. 8. quaest. 3. Mag. Lorca dict. disputat. 35. Et in hunc sensum praedicta Pauli auctoritas saepe a nostris Pontificibus allegatur [sect. 54] in capit. omne 28. quaest. 1. cap. quaerat aliquis de poenitent. distinct. 3. cap. per tuas 2. de simonia, cap. per litteras, de restitut. spol. capit. quoniam omne 9. & cap. ult. de praescript. cum alijs, quae bene notat Didac. Covarru. in Reg. possessor. 2. par. §. 6. num. 1. de reg. iur. in 6. Denique quarto argumento ex verbis D. Thom. deducto, responderi potest cum Mag. Banez in 2. 2. quaest. 10. artic. 10. in fine, col. 536. Angelicum Doctorem intelligendum esse [sect. 55] de infidelibus, qui habent repugnantiam ad fidem; hi enim causa talis infidelitatis indigni sunt, ut fidelibus dominentur, eorumque dominio, & praelatione ab Ecclesia iustis de causis privari, & spoliari possunt, maxime si infideles in terris fidelium degant, aut fidelium numerus augeri incipiat, illorumque conversioni infidelium praelatio impedimento esse censeatur. Nefas quippe iudicatum est, religiosa mancipia impijssimorum inquinari dominio, ut ait [sect. 56] l. ult. ne Christian. mancip. in C. Theodos. l. 1. & per totum, C. eodem cap. cum sit nimis, cap. multorum, capit. ad haec, cap. nulli de Iudae. cap. mancipia. 54. distinct. capit. etsi, cap. praesenti, cap. multos, capit. Iudas 17. quaest. 4. l. fin. tit. 21. part. 4. l. 13. titul. 9. part. 6. l. 10. titulo 24. part. 7. Et quemadmodum potest Papa uxorem [sect. 57] conversam eximere a potestate viri pagani, iuxta doctrinam D. Pauli 1. ad Corinth. 7. capit. gaudemus de divortijs, ita potest fideles baptizatos a iure, & obedientia infidelium, & paganorum Principum liberare, si Christianismum impediant, ut observant & resolvunt D. Thom. in addition. 459. DD. in 4. distinct. 39. Caietan. 2. 2. quaest. 66. artic. 8. Bertachin. in repertor. verb. Iudaeus, num. 56. Gregor. de Valentia 3. tom. quaestio. 10. punct. fin. Aragon in 2. 2. quaestio. 10. artic. 10. conclus. 1. pag. 310. Salon in 2. 2. tractat. de dominio, quaest. 3. artic. 1. & Ioan. Azor. in summa lib. 8. capit. 26. vers. Duodecimo quaeritur, col. 1278. Cardin. Bellarmin. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 7. Fr. Eman. Roderic. in quaest. Regular. tom. 3. quaest. 32. artic. 4. & doctis. Pat. Suarez in defens. Fidei, lib. 3. capit. 4. num. 5. & sequentibus, & cap. 23. num. 22. pag. 340. & novissime in tractat. de Fide disputat. 18. sectio. 5. a num. 6. Vbi etiam post D. Thom. & alios supra relatos ex eisdem principijs deducit, non licere fidelibus sibi de novo Regem infidelem creare. His autem non intervenientibus verior, & communior sententia est, infideles [sect. 58] ob solam infidelitatis causam non posse regulariter privari dominio, quod habent supra fideles, ut concludit D. Thom. Caietan. Banez, Aragon, & alij ubi supra, Sylvester verbo Infidelitas, quaest. 4. Driedon. libro 3. de liber. Christian. capit. 9. in fine, Victor. dict. relectione 1. de Indis numero 6. & 7. Sotus in 4. distinctio. 5. quaest. 1. artic. 10. ad 5. & lib. 4. de iustitia & iure, quaest. 2. artic. 2. Bellarmin. 1. tom. controvers. 3. lib. 5. capit. 2. Salmeron Actor. 13. tractat. 37. & 38. Pat. Torres de Fide, Spe, & Charit. disput. 52. dub. 1. col. 645. Anton. Perez in dict. Laurea Salmant. certam. 5. exposit. cap. ult. pag. 296. num. 61. late & optime Pater Suarez. d. lib. 3. capit. 3. per totum, & d. sect. 5. num. 3. & 4. ubi fundamenta huius opinionis adducit, & P.M. Lorca in 2. 2. q. 10. art. 10. ex pag. 235. Vbi admonet, quod licet verba [sect. 59] D. Tho. in argum. relata difficilia sint, nam Ecclesia non habet aliquam iurisdictionem supra infideles non subditos Christianis, reducenda sunt ad bonum sensum, ut dicatur, per ordinationem Ecclesiae posse tolli ius dominij [sect. 60] indirecte, praecipiendo Christianis, ne infidelibus serviant, & hoc iuste fieri; quia infideles propter infidelitatem occasionem praebent, ut iuste fideles ab eorum dominio subtrahantur, quia inconveniens est, fideles infidelibus servire. Et hoc esse inquit, quod D. Tho. tradit: Merito infidelitatis merentur privari dominio super fideles. Et eandem expositionem, licet alijs verbis, praesensit Aragon d.q. 10. art. 10. in fin. vers. Vltima conclusio, dicens quod quia regulariter, & ut plurimum fideles, servientes infidelibus, versantur in maximo periculo amittendae Fidei; propterea Ecclesia, quae respicit ea, quae magis frequenter contingunt, sine alio maiori examine potest condere legem, qua tales servi a servitute liberentur, cum possit, & debeat, ea omnia praevenire & disponere, quae conveniunt ad salutem spiritualem. Et idem in effectu concludit, & latius probat P. Suarez in. d. lib. 3. defens. cap. 23. n. 21 & d. sect. 5. num. 6. & seqq. # 12 CAPVT XII. De sexto titulo, qui ad eosdem Indos iuste debellandos, & subigendos ab alijs frequenter adstruitur, quod plurima, foedissimaque peccata contra legem naturae committerent, & tyrannidem exercerent, antropophagi essent, & idololatriae, cruentisque hominum sacrificij simmanissime dediti. SVMMARIVM Capitis XII. -  1 Indi, & alij infideles an possint debellari ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam? -  2 Auctores plurimi recensentur, qui generaliter affirmant, licite debellari posse infideles non servantes legem naturae. -  3 Auctores plurimi recensentur, qui specialiter de Indis agentes, eos ob idololatriam, & crimina contra naturam debellari posse docuerunt. -  4 Indorum omnium Principes, & Reguli tyranni erant: & quomodo? -  5 Reges Indorum, praesertim Peruani & Mexicani, quam tyrannice & crudeliter vassallos suos vexarent, & gubernarent? -  6 Indi inter alia durissima, quae a suis Regibus patiebantur, servilibus semper, & laboriosis operibus exerceri solebant ne usquam requiescere possent. -  7 AEdificiorum, & aliorum ingentium operum, quae olim Indi fecerunt, hodie plura vestigia manent, quae remissive recensentur. -  8 Pyramides, & Mausolea AEgyptiorum & lateres a populo Israelitico facti, tyrannidem, & crudelitatem iubentium, & eximium laborem aedificantium ostendunt. -  9 Tyramnorum vitia, & proprietates quae? -  10 Lex 10. tit. 1. par. 2. quae apponit definitionem tyranni illustratur. -  11 Princeps rectus, & iustus magis subditorum commodis, quam proprijs studet, & qualiter a tyranno differat? Reges infideles ut plurimum tyrannice dominantur, ibid. -  12 Tyrannis quam grave peccatum sit. -  13 Tyranni cito pereunt, & Regnorum brevi amissione & translatione puniuntur. -  14 Sapientiae locus cap. 16. vers. 10. expenditur. -  15 Iob verba cap. 15. vers. 10. explicantur. -  16 Ecclesiastes cap. 8. vers. 9. explicatur. -  17 Isaiae locus cap. 16. vers. 4. explicatur. -  18 Potentia nulla scelere quaesita potest esse diuturna. -  19 Tyranni pauci sicca morte pereunt, vel ad posteros suos Regna transmittunt cum Iuvenali, & AEliano. -  20 Indorum tyranni raro in suis Imperijs consenuerunt. -  21 Indi Peruani fassi sunt ob tyrannidem Atahualpae se a Deo sub iugum Hispanorum missos. -  22 Viracochas cur dicantur Hispani ab Indis Peruanis? -  23 Indi omnes plurima, & foedissima peccata contra legem naturalem committebant. -  24 Auctores plures citantur, qui de vitijs Indorum latissime tractant. -  25 Motezuma simul centum quinquaginta uxores ex se gravidas habuit. -  26 Filios sexcentos ex se genuit quidam Rex Indus alius 650. alius, 325. -  27 Indorum praecipua vitia aliquibus regijs schedulis comprehenduntur. -  28 Masculae veneris usus apud omnes fere Indos frequentabatur. -  29 Indorum in templis asservabantur, qui praepostera libidine uterentur. -  30 Indi adeo erant dediti sodomiae, ut paediconis imaginem pro amuleto gestarent. -  31 Sodomiae peccatum quam execrandum, & detestabile sit. -  32 Sodomia antonomatice appellatur peccatum contra naturam. -  33 Sodomitarum quorundam Indorum provinciae Esquaraguae notabilis punitio, & historia. -  34 Indi omnes Occidentales, ut plurimum antropophagi erant, etiam Mexicani, Brasilienses & Peruani, num. 39. -  35 Canibales & Caribes Indi praea alijs, humanis carnibus vescebantur. Et n. 38. -  36 Indus quidam Canibalis tercentum homines esitaverat. -  37 Indi qualiter humanas carnes condirent & asservarent, & mirabantur, quod eis non vesceremur. -  40 Indi qualiter se erga senes, & aegrotos haberent? -  41 Indi plurimi proprios filios, aut parentes epulantur. -  42 Indi filios procreabant & incrassabant, ut postea illis vescerentur. -  43 Antropophagiae vitium monstrosum, & detestabile est. -  44 Pythagoras non solum ab humanis, verum ab aliorum animalium carnibus abstinendum esse docebat. -  45 Carnibus quibus libet vesci, magis ferarum, quam hominum esse dicebat Pythagoras. -  46 Iuvenalis & Ovidij loca expenduntur de esu carnium agentia. -  47 Paul. Orosius explicatur, dum infames escas humanae carnis esum appellat. -  48 Humanis carnibus vesci Barbarum & Scythicum esse tradit Strabo. -  49 Carnibus humanis obsidionum necessitate urgente plures gentes usae sunt. -  50 Carnium humanarum esum, nullius necessitatis praetextu excusari posse tradit Valer. Maxim. -  51 Indos carnibus humanis vescentes Hispani occidere, & captivare solebant. -  52 Elisabetha Regina Catholica Indis alioqui pijssima, vehementer in illos escandescebat, qui humanis carnibus vescebantur. -  53 Ferdinand. Cortesius crudelissimus fuit in indos, quos humanis carnibus vescicomperiebat. -  54 Sacrificia varia, & hominum mactationes horrendae ab Indis exercebantur. -  55 Auctores plurimi recensentur, qui agunt de cruentis sacrificijs Indorum. -  56 Mexici plerumque mille homines singulis diebus immolabantur, & aliquando quinque mille, quot annis plusquam septuaginta millia. -  57 Carolinae Insulae Indi qualiter infantes suis Idolis sacrificarent. -  58 Indorum omnium crudelissima, & cruentissima hominum, & infantium sacrificia ex relatione P. Acostae. -  59 Peruani Indi etiam post Incarum Imperium utebantur sacrificijs hominum, virginum & infantium, praesertim in Regum inauguratione, aut sepultura. -  60 Vxores & famulos vivos simul cum defunctis regulis sepeliebant Peruani. -  61 Schedula Regia ad litteram recensetur, quae vivos famulos, aut axores cum mortuis Indis tumulari prohibet. -  62 Hominum immolatio praeceptis legis naturalis repugnat. -  63 Sacrificia hominum non Christianis tantum, verum & Ethnicis execrabilia videbantur. -  64 Senatuscons. laudatur, quo hominum immolationes a Romanis prohibitae sunt. -  65 Busiris infamis habitus, & graviter ab Hercule punitus dicitur, quod hospites Iovi immolaret. -  66 Illaudatus & monstris dignus, cur dicatur Busiris apud Virgilium & Statium? -  67 Busiris in aris, quas hospitibus paravit, mactatus fuit, ex Claudiano. -  68 Busiridis arae adagium quid significet? -  69 Imilcis vxor Annibalis qualiter queratur de sacrificio filij sui, apud Sil. Italicum? -  70 Quintiliani elegans locus expenditur in detstationem humanorum sacrificiorum. -  71 Deus non laetatur, sed potius offenditur humanis victimis, & quibus gaudeat? ex D. Clem. & Catone. -  72 Catonis disticha, quae circumferuntur, cuius fuerint? -  73 Arnobius graviter, & merito excandet in eos, qui homines immolant, & ex ijs cibos capiunt. -  74 Indorum sacrificia eo crudeliora erant, quod etiam virgines, & infantes filios immolabant. -  75 Filios proprios idolis sacrificare semper Deo infestissimum fuit, & pluribus locis sacrae Scripturae prohibitum. -  76 Sapientiae locus capit. 12. vers. 5. & 6. expenditur, & exponitur. -  77 Animae inauxiliatae in sacra Pagina, cur dicantur filij a parentibus immolati? -  78 Belluae pro catulis suis defendendis usque ad mortem pugnant. -  79 Iudaei quibus exemplis filiorum immolationes defendebant? -  80 Abraham dum Isaac filium sacrificare voluit, qualiter excusetur. -  81 Iephte factum dum propriam filiam ex voto immolavit, an & qualiter a peccato excusetur? -  82 Saturni in memoriam Gentiles filios suos immolare solebant, id tamen varie punitum fuit. -  83 Gello Siciliae tyrannus sub comminatione belli Carthaginensibus hominum sacrificia interdixit. -  84 Sacrilegium magis quam sacrum appellat Curtius puerorum immolationes. -  85 Tiberius in Africa graviter punivit sacerdotes Saturni, qui ei infantes immolabant. -  86 Tertullia. & Lactan. graviter dolebant, suo tempore sacrificia infantium durare. -  87 Lex si quis necandi penult. C. ad leg. Cornel. de sicar. exponitur ex mente Raevar. contra Cuiac. -  88 Infans homo est, & eius occisio lege Cornelia vindicatur. Abortum qui violenter facit, lege Cornelia punitur, ibidem. -  89 Piaculi nomen varie sumitur, sed proprius refertur ad infantum crudelissima sacrificia. -  90 Piacularis, piatrix, vel expiatrix hostia quae esset? -  91 Infantes ante septimum diem necari solebant, & cur eo tempore baptizari, & nomina sumere coeperint? -  92 Cataphrigarum haereticorum Eucharistia ex farina infantum sanguine mixta conficiebatur. -  93 Infanticidia cur olim Christianis impicta? -  94 Indi iam ferre non valebant cruenta sacrificia, quae a suis Regibus, & sacerdotibus patrio more fiebant, & ideo Fidem nostram facilius receperunt. -  95 Hispani vehementer commoti sunt, ubi crudelia Indorum sacrificia conspexerunt. -  96 Indi cuiusdam immolati mirabilis casus. 97 Animalia in sacrificijs interfecta extracto iam corde, mugire, & respirare contigit. -  98 Angelus apparuit Indo sacrificando. -  99 Victimas humanas Mexicanorum Deo odiosas, esse, & brevi desituras, ingenti miraculo ostensum fuit. -  100 Ferdin. Cortesius natus fuit eodem anno & die, quo Mexici plusquam octuaginta hominum millia immolata fuerunt. -  101 Indi omnes Occidentales summopere idololatriae dediti erant. -  102 Indi non Solem tantum, & Stellas; sed vilissima quaeque, & spurcissima animalia, & daemonem, sub varijs & horrendis formis sibi apparentem, adorabant. -  103 Auctores plures citantur, qui agunt de varijs idolis Indorum. -  104 Mexici duo idolorum millia colebantur. -  105 Sacerdotes Indorum qualiter olim ieiunabant, & suis idolis sacrificabant? -  106 Daemon Indos excaecabat, & divinos honores, & ritus aemulabatur. -  107 Crocoton daemon se mulieribus in Hispaniola miscebat, & ex eo nati bicornes erant. -  108 Idololatriae vanitas hebetudinem ingenij demonstrat. -  109 Idololatriae scelus semper Deo valde infensum, & multis supplicijs punitum fuit, & plurima alia de eius nomine differentijs & effectibus remissive. -  110 Idololatriae ad flagitium obstupescunt coeli, & portae eius desolantur. -  111 Auctores innumeri adducuntur, qui idololatriae crimen exaggerant. -  112 Simulacrorum cultus extrema impietas & stultitia omnibus maior appellatur. -  113 Idololatra omnis haeteticus est censendus -  114 Idololatriae crimen ignorantia non excusatur. -  115 Idolum unde dictum? -  116 Idololatria continet odium Dei, & blasphemiam, & est gravior infidelitate. -  117 Antichristus idola auferet. -  118 Idololatria semel extincta, an iterum sit sub finem mundi reditura? -  119 Idololatria appellatur a Iob iniquitas maxima, & de alijs varijs nominibus quibus in eam invehitur sacra Pagina. -  120 Carmina Sibyllae, & Sedulij Paschalis in detestationem idololatriae. -  121 Deus semper occasiones idololatriae vitare curavit, -  122 Serpentem aeneum a Moyse in deserto levatum, cur contriverit Ezechias? -  123 Moysi cur denegatum in terram Promissionis ingredi? & cur eius sepulchrum occultum esse Deus voluerit? -  124 Terram, & alia elementa cur post diluvium Deus minus perfecta reliquerit? PErgamvs vero ulterius, & instituti nostri rationem prosequentes sedulo disquiramus, an Indis, de quibus agimus, bellum iustius inferri potuerit; quod non solum Barbari, & infideles simpliciter effent, ut in superioribus capitibus demonstravimus, [sect. 1] sed eorum Principes impie & tyrannice dominarentur, & universi ut plurimum Indorum populi ferissimis, & foedissimis moribus contra naturae legem multifariam peccarent, humanis carnibus vescerentur, & quod peius est, execrabili idololatriae cultui mirum in modum dediti, falsis & portentosis simulacris, quae sibi adoranda daemonis suasione confinxerant, crudelissimis, & infandis hominum sacrificijs, & varijs alijs ritibus litare, & immolare solerent. Et plane has [sect. 2] causas, non pias tantum, sed omnino iustas, & legitimas esse, ut infideles bello infestari, & suarum rerum, & provinciarum dominio, & iurisdictione privari possint, maximé si ad id Summi Pontificis auctoritas interveniat, intrepide affirmavit Innocent. in cap. quod super, de voto, num. 4. & 9. quem ibidem sequuntur Hostiens. Petr. de Ancharran. & Abb. Panormitan idem Ancharran. & Henric. de Boich. in capit. gaudemus, de divortijs, Ioannes Andreas in reg. peccatum, de regulis iuris libro 6. Bartol. in extravagant. ad reprimendum, Cardin. Zavarela in Clement. 1. de testibus num. 6. glossa in extravagant. si fructum, ne sede vacant. Ancharran. consilio 15. Calderin. consil. 2. sub tit. de Iudaeis, August. de Ancona, & Florentin. in summa 2 part. tit. 12. cap. 3. §. 1. & 3. part. tit. 22. capit. 5. §. 8. Sylvester verb. Iudaeus, numero 4. verb. Infidelitas. quaest. 8. & 9. & verb. Papa, q. 7. sum. Armilla in eod. verb. Infidelitas, summ. Tabiena verb. Inquisitor, n. 32. & 33. Locatus in iudicial. Inquisit. verb. Invocare a num, 2. Marquard. in tractat. de Iudae. & Infidel. 1. part. cap. 14. Albertin. in rub. de haeretic. quaest. 8. Brunus in eod. tract. cap. 2. & Zanchinus, & eius additionator Campegius cap. 36. Ioan. de Lignano in tractat. de bello capit. 9. Alvar. Pelagius de planct. Eccles. lib. 1. art. 37. colum. 5. Ioan. Maior in 2. Sentent. distinct. 44 quaest. 3. & in 4. distinct. 15. quaest. 20. Gabr. in 4. distinct. 15. quaest. 4. art. 1. Caietan. 2. 2. quaest. 10. artic. 8. & 9. Nicol. de Lyra sup. Num. cap. 31. Abulens ibidem, quaest. 6. Turrecremat. de potest. Eccles. lib. 2. capit. 114. Holcoth. in Sapient. lect. 65. Honcala in peculiari huius argumenti tract. Petr. Belluga in Specul. Princip. rub. 39. §. novissime, num. 1. Director. Inquisit. Eimerici. 2. part. quaest. 46. ubi Franc. Pena in comment. 71. idem Repertor. verb. Iudaeus, §. item quod Iudaei, Rojas de haereticis 1. par. num. 557. & singul. 211. num. 1. Simancas in Cathol. institution. tit. 35. nu. 10. & 11. & in Enchirid. tit. 17. nu. 2. Paramus obiter rem attingens, & solum Sylvestr. allegens de orig. Inquisit. lib. 3. quaest. 1. opinio. 4. num. 144. & D. Garcias Mastrillus de Magistrat. lib. 1. capit. 9. num. 10. Et in specie & quaestione [sect. 3] istorum Indorum Occidentalium eandem doctrinam expresse defendunt, & copiose illustrant Gines. Sepulveda in Apolog. ad Episcop. Segoviens. & in responsione ad obiection. Episcopi de Chiapa, fere per totum, Ioan. Maior d. quaest. 20. Lucas de Penna in l. unica. C. ut armor. usus lib. 11. colum. 4. vers. Prima est, & vers. Tertiadecima, & col. 6. in princip. Vbi quaestionem movens, utrum Indi, qui in Occidente Regna, & terras non ab Imperatore habere reperti sunt, eas licite, an illicite possideant? & iuste ob praedicta peccata puniantur? & quid supra illos Roman. Pontifex discernere possit? se remittit ad sententiam Innocentij in dict. cap. quod super, & inter alia resolvit, tyrannidem praesidentium, iustam bellandi causam praestare, argum. eorum, quae habentur 1. Machab. & apud Policraticum de Curialium nugis lib. 3. cap. ult. Doctissimus etiam Alphonsus a Castro lib. 2. de iusta haeretic. punitione capit. 14. fol. 127. post longam disputationem concludit, iustum esse bellum, & Divini testimonij auctoritatibus niti, quod Catholici Hispaniarum Reges contra Barbaras gentes & Idololatras, quae Deum ignorabant, versus Occidentem & Austrum inventas, ante aliquot annos gesserunt, & nunc etiam gerunt, ob tollendam idololatriam, & alia crimina contra legem naturae, dummodo prius blande moneantur, ut falsorum Deorum cultum relinquant, & ab illis delictis abstineant. Idem non minus aperte docet Marquard. dict. cap. 14. Vbi absque aliqua difficultate resolvit, quod etsi concederemus, bellum infidelibus indici non posse ob solam infidelitatem, secus tamen esset, si etiam legem naturae non servarent, & idola colerent peccando contra legem naturalem, contemnendo verum Deum, & immolando innocentes, & hac ratione Bullam Alex. VI. defendit, & concessionem ac debellationem Novi Orbis eius virtute Hispaniae Regibus factam. Idem tradit, & latius prosequitur Petr. Malferit. apud Mandellum dicto consil. 769. ex num. 70. lib. 4. Vbi refert aliqua scelera, quae ab Indis ferino more, & contra legem, & rationem naturalem perpetrabantur, & concludit, ad ea punienda, & extirpanda, non solum potuisse; sed debuisse a Romano Pontif. & nostris pijssimis Regibus illis bellum indici. Insignis etiam noster Senator Gregor. Lopez in l. 2. tit. 23. part. 2. glossa mag. col. 16. eius glossae, vers. Ego vero submittens me, usque ad finem, eandem sententiam contra Victoriam multis argumentis defendit, & ait, communiter esse receptam a Doctoribus Canonistis & Legistis, & placere etiam multis Theologis, neque videri ab ea recedendum, cum non habeat contra se aliquam sacrae Paginae auctoritatem, ex qua convincatur. Hoc etiam probant absque aliqua haesitatione Alphons. Guerrer. in Specul. Princip. cap. 31. & Franc. Vargas in tractat. de Episcop. iurisdictio. confirm. 10. num solum excusantes, verum eximie quoque laudantes Reges Catholicos, quod Barbaros Indos, contra tot naturae praecepta peccantes, & idolorum cultui ita pertinaciter deditos, ad meliorem vitae, & religionis formam adduxerint. Extat quoque de eodem articulo optima disputatio apud Fr. Anton. a Corduba in quaestionario, quaest. 57. dub. 5. per totum, ubi utriusque partis argumenta recenset. Quibus subscribens D. Marta in tractat. de iurisdict. 1. part. cap. 24. num. 28. 29. 30. & 32. mordicus defendit, posse Romanum Pontificem istorum infidelium Indorum Regna, dominia & iurisdictiones ab eis auferre, & alicui Principi Christiano concedere, prout Alexand. VI. insulas Occidentales mundi Novi Regibus nostris concessit, ob id, quod illi idololatrae essent, & contra naturae legem peccarent, quae qui puniunt, Deo servire dicuntur cap. fin. 23. q. 5. Et in hac eadem sententia, licet sub quadam distinctione, residere videtur P. Ioan. Azorius 1. tom. institut. Moral. lib. 8. cap. 24. quem refert & sequitur Fr. Thom. a Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 5. part. 1. dub. 4. pagina 207. Plura item circa eundem articulum congessit magis quam digessit Hieron. Zevallos lib. 4. practic. commun. quaest. fin. ex num. 229. usque ad 324. Vbi licet de alijs titulis dubitet, hunc tamen vitandorum criminum contra naturam, & idololatriae extirpandae, sufficientissimum putat ad Indos, de quibus loquimur, & alios quoslibet infideles debellandos, si licentia & auctoritas Pontif. Maxim. ad id concurrat. Et novissime P. Mag. Fr. Pet. de Lorca in 2. 2. sect. 3. disput. 52. num. 2. pag. 968. Vbi causas iusti belli recensens, inter eas ponit innocentium defensionem & liberatione, & in nostris Indis exemplam adducit, sic inquiens: Et ex hoc capite potuit esse bellum iustum contra Indos Barbaros, apud quos frequenter in usu erant caedes hominum innocentium ad sacrificia, & ad vescendum humanis carnibus. Et ex historicis idem probat Ioan. Boterus in relat. universal. 4. part. lib. 2. pag. 59. Anton. Herrera decad. 1. lib. 2. capite 4. pag. 51. Ludovic. Cabrera in vita Reg. Philip. II. Pag. 420. & Thom. Bozius omnino videndus in tractat. de Italiae statu, lib. 4. cap. ult. pag. 445. ubi citat D. Antonin. & Cardin. Toletum, quorum verba adducimus infra capit. 23. num. 60. Pro qua sententia tam in facto, quam in iure fulcienda, & comprobanda a tyrannidis peccato initium capessentes, primo considerare possumus, [sect. 4] Principes & Regulos Indorum, de quibus tractamus, in omnibus provincijs hucusque detectis, & praecipue in Mexicanis & Peruanis, quae magis politicae erant, tyrannos proculdubio fuisse, non solum quod sua imperia metu magis, & crudelitate, quam iure & legibus, ac subditorum consensu constabilierant, verum etiam, quia in eorum gubernatione nihil nisi per fraudem, violentiam, & tyrannidem agere solebant, ut abunde constare poterit exijs, quae Gundisalv. de Oviedo, Franc. Lopez Gomara, Petr. Cieza, Ioseph. Acosta, Anton. de Herrera & alij huius Novi Orbis historici passim in suis commentarijs scribunt, quos plenius connumeravimus supr. lib. 1. capit. 5. num. 47. & ultra eos Fr. Hieron. Roman. in Republic. Mundi 3. part. lib. 1. de Republ. Indiana. Ioan. Boter. in dict. relat. univers. 4. par. lib. 2. ex pag. 25. ipse Anton. de Herrera decad. 2. lib. 7. capit. 12. & Ioan. Arce ab Otalora in tractat. de Nobilitat. 1. part. capit. 2. num. 13. pag. 11. Vbi recensent, [sect. 5] subditos ab illis non ut homines, sed ut bestias tractatos, & servitijs, tributis, angarijs, & parangarijs oneratos fuisse. Pro dijs namque coli, & adorari volentes, omne ius vitae & necis sibi in vassallos usurpabant, nec solum de bonis & praedijs, verum de filijs quoque, & uxoribus ipsorum pro libito disponebant, tertiam fructuum partem tributorum nomine vindicabant, & poenis gravissimis exigebant: auro argento, alijsque metallis fodiendis, pannis fabricandis, thesauris cumulandis, sine ulla requie, aut intermissione compellebant, plurimos pro victimis immolabant, vel maiorum suorum templis, & sacrificijs in perpetuum devovebant, alios etiam ex alijs levissimis causis in magnum numerum occidebant, vel ex natalibus sedibus in remotas, & incultas provincias transferebant, & saepe, ob unius culpam, omnes, qui illum vel remotissimo sanguinis gradu contingerent, sine spe veniae trucidabant. Ac [sect. 6] praeterea ne unquam requiescere possent, aut aliquid pro sua libertate moliri, servilibus semper, & laboriosissimis operibus mancipabant, veluti montibus excidendis, vallibus complanandis, vijs sternendis, ingentibus lapidibus extrahendis, & congerendis mansionibus, quas Peruani Tambos, monumentis, quae Huacas vocabant, & alijs aedificijs, quamvis parum, aut nihil utilibus extruendis. Quorum vestigia [sect. 7] hodie quoque in pluribus locis reperiuntur, eximium ac prolixum laborem & sudorem aedificantium, & vanitatem simul, ac crudelitatem iubentium, satis ostendentia, ut praeter alios observat Ioseph. Acosta lib. 6. histor. Ind. cap. 14. & Fr. Gregor. Garcia lib. 3. de Ind. orig. cap. 3. §. 1. pag. 221. & lib. 4. cap. 19. §. 8. pag. 459. Garcilas. Inca de Incarum orig. lib. 9. capit. 13. Ioan. Boter. in relatio. pag. 388. & Maiolus 1. tom. colloq. pag. 379. Prout in [sect. 8] antiquis etiam illis AEgyptiorum Regum Pyramidibus, & Mausoleis, & in lateribus ab Israelitico populo, simili ratione, & tyrannide per Pharaonem exactis, egregie adnotavit Ioseph. lib. 2. antiquit. cap. 5. Genebr. lib. 1. chronogr. & ante eos Aristot. lib. 5. Polit. cap. 11. Strab. lib. 17. Herodot. & Diodor. Sicul. lib. 2. & Plin. lib. 36. cap. 12. Quae omnia quam sint [sect. 9] Tyrannorum propria, manifeste colligitur ex ijs, quae de tyranni Principis indicijs, & diffinitione tradit Arist. lib. 8. Ethic. cap. 10. & lib. 4. Polit. cap. 10. Plutarc. in lib. de doct. Princip. D. Gregor. lib. 12. Moral. cap. 18. D. Thom. in tract. de regim. Princ. fere per totum, gloss. verb. Regum, in Clem. 1. de baptis. Bartol. in tract. de tyrannide, Alberic. in 1. decernimus, C. de sacrosanct. Eccles. Roland. a Valle cons. 3. ex num. 104. Capicius decis. 130. num. 35. Pet. Gregor. lib. 6. de Repub. cap. 18. Bodinus in methodo hist. cap. 6. Theatr. vitae hum. vol. 11. lib. 1. pag. 1613. & plures alij relati a Petr. Andr. Canonherio in aphor. Hippocrat. polit. pag. 277. & sequentibus, & de iure nostro Hispano [sect. 10] celebris text. & omnino legendus in l. 10. tit. 1. part. 2. ubi Gregor. Cum contra, is, [sect. 11] qui iuste, recteque dominatur, magis subditorum commodis, quam proprijs studeat, & tunc tantum ad supplicia, ac neces ( & id quidem cum dolore) descendat, ubi aliquem puniri publica utilitas suadet, neque saevitiam, ut tyrannus, cordi habeat, qui ad eam ex voluptate potius, quam ex causa, ac necessitate movetur, ut graviter scripsit Seneca lib. 1. de Clement. cap. 12. Fr. Barthol. a Medina in 1. 2. q. 90. art. 2. pag. 822. & copiose, & eleganter prosequitur Stephan. Iunius in vindic. contra tyran. quaest. 3. quem refert & transcribit Canonherius ubi supr. pag. 801. & alia tradit Mag. Fr. Ant. Perez in Laur. Salmanti. certam. 5. exposit. de homi. praefect. cap. 4. num. 36. pag. 282. Petr. Fernandez Navarrete in discurs. Polit. cap. 2. & illustris. Cardin. Bellarm. lib. 5. de Romano Pontif. cap. ult. §. Dico secundo, ubi ex his concludit, Reges ignorantes Deum, id est infideles, tyrannos potius esse, quam Reges: quod explicat in recognitionibus ad illud cap. quoad modum dominandi, sive quoad usum potestatis. Porro [sect. 12] tyrannidem gravissimum peccatum esse, & quasi seminarium crudelitatis, omnes hominum iniurias, sceleraque complecti, praeclare ultra Auctores sup. relatos tradit Polybius lib. 2. histor. ac ea propter brevem semper & execrabilem fuisse, [sect. 13] & a Deo ipsorum tyrannorum morte, & Regnorum, quae tyrannice invaserunt, vel gubernarunt, brevi amissione ac translatione, alijsque supplicijs punitam, aperte constat [sect. 14] ex illo Sapient. 16. vers. 10: Oportet illis sine excusatione quidem supervenire interitum, exercentibus tyrannidem: ex simili loco [sect. 15] Iob vers. 10. & seqq. Cunctis diebus impius superbit: & numerus annorum incertus est tyrannidis eius. Non ditabitur, neque perseverabit substantia eius, neque mittet in terram radicem suam, &c. [sect. 16] Eccles. cap. 8. vers. 9: Interdum dominabitur homo homini in malum suum. Vbi novissimus & diligentissimus P. Ioan. Pineda plura congessit, & alia tradunt Seneca. d. lib. 1. de Clement. cap. 12. D. August. lib. 4. de Civ. Dei, cap. 3. & 4. D. Thom. de regimine Princip. lib. 1. cap. 10. Policraticus de Curial. nugis lib. 3. cap. ult. Petrarcha de prosp. & adversa fortun. dialog. 95. Petr. Gregor. lib. 6. de Republ. cap. 19. & lib. 21. cap. 1. & seqq. Stephan. Iun. in d. tract. vindic. cont. tyran. & Mart. Delrius in adag. sacr. to. 1. adag. 718. pag. 310. qui sic explicat illud [sect. 17] Isaiae cap. 16. vers. 4: Finitus est pulvis, consummatus est miser, defecit qui conculcabat terram. Quibus adsentiens Q. Curtius, [sect. 18] nullam inquit potentiam scelere quaesitam, cuiquam esse diuturnam. Et Iuvenal. Satyra 10: Ad generum [sect. 19] Cereris sine caede & vulnere pauci Descendunt Reges, & sicca morte tyranni. Et AElianus lib. 6. de var. hist. cap. 13: Pulcherrime a Dijs immortalibus comparatum est, ut nullam tyrannidem usque ad tertiam generationem propagent: sed aut confestim tyrannos tanquam proceras piceas perdant, & extirpent, aut liberos eorum viribus denudent, ac spolient. Et Constantinus Manasses annal. pag. 79: Accidere plerumque solet, ut Imperia non diu maneant apud illos, qui ea rapuerunt; sed avolent cito, quasique aufugiant, tanquam si paulatim dominos ipsos incipiant agnoscere. Atque hinc factum est, [sect. 20] ut praedicti Indorum tyranni raro in suis Imperijs consenuerint, vel illa ad liberos & nepotes transtulerint, ut ex eorum historijs, & monumentis observant Auctores supra citati. Ipsique [sect. 21] Peruani Indi profitebantur, se iusto Dei iudicio ab Hispanis, ita numero paucis, sub iugum missos, quod tyrannidem & fratricidium Atahualpae Ingae eorum medio punire voluerit: quapropter & tunc, & hodie Hispanos [sect. 22] Viracochas appellant, eo nomine gentem a Coelo missam significantes, ut praeter alios commemorat Ioseph. Acosta in histor. moral. Indiar. lib. 6. cap. 22. Hieron Benzo lib. 4. cap. 21. pag. 73. in 4. par. histor. Amer. Ant. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 5. lib. 2. cap. 12. pag. 59. Michael Balboa Cabello in Miscel. Austr. 3. par. cap. 14. Henric. Martinez in Reper. Mexican. pag. 238. Ioan. Boter. in relat. univers. 4. par. lib. 2. pag. 39. Garcilas. in histor. Incar. lib. 5. cap. 21. & novissime Fr. Alphonsus Ramos in historia Beatae Virginis de Copacavana lib. 1. cap. 3. in fine, & tetigimus supra hoc lib. cap. 7. num. 50. Secvndo considero, [sect. 23] eosdem Indos ultra vitium tyrannidis, alijs multis, foedissimisque peccatis naturalem legem violare, & ipsum naturae auctorem Deum Opt. Max. graviter offendere consuevisse. Nam etsi Episcopus Chiapensis in tract. comprob. Imp. Ind. fol. 96. & 67. illos pro maiori parte his criminibus aspersos fuisse insicietur: reliqui tamen auctores graviter probant, & exprobrant communem eorum ignaviam, stoliditatem, ingratitudinem, crudelitatem, nuditatem, ebrietatem, poligamiam, promiscuam libidinem, quam cum matribus, & sororibus exercebant, & plura alia vitia, quibus Indi fere omnes dediti erant; de quibus aliqua [sect. 24] tetigimus sup. hoc lib. cap. 7. & late agunt Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 2. lib. 4. cap. 3. pag. 115. & decad. 3. lib. 8. cap. 10. & decad. 4. lib. 6. cap. 11. Fr. Hieronym. Roma. d. lib. 1. de Repub. Ind. cap. 2. cum seqq. Fr. Ludo. Legionens. in comment. sup. Abdiam pag. 669. Ioseph. Acosta de procu. Indor. salu in prooem. & in hist. Ind. lib. 6. cap. 18. Fr. Greg. Garcia de Ind. origin. lib. 3. cap. 2. 3. & 4. Thom. Bozius de sign. Eccles. Dei lib. 7. cap. 4. 5. & 6. lib. 8. cap. 5. lib. 10. cap. 13. lib. 21. cap. 3. Maluenda de Antichr. lib. 6. cap. 22. pag. 347. Torquemad. in monarch. Ind. lib. 2. cap. 28. pag. 250. Vbi inter alia, de plurimis [sect. 25] Motezumae Mexicani Imperatoris uxoribus meminerunt, & quod simul centum quinquaginta ex se gravidas habuit. Quod [sect. 26] mirari non debemus, cum Ant. Pigaffeta tradat de Rege insulae Gilolo, sexcentos filios ex se genuisse, eosque viventes omnes sibi obsequi solitos: quin addit, & alium Regem sexcentos & quinquaginta suo ex corpore filios procreasse, eosque viventes vidisse. Et Marc. Polus lib. 3. capit. 6. prodit, Ziambae Indiae Orientalis Regi fuisse filios tercentos viginti quinque, quod & recolit Simon Maiolus in diebus Canicular. tomo 1. colloquio 4. pag. 101. Extatque inter Regias schedulas 4. volu. pag. 269. summarium quoddam, quo [sect. 27] praecipua Indorum vitia praenotantur, & Christianis praedicatoribus iniungitur, ut eos ab illis dimovere totis viribus pugnent: & idem habetur, & cavetur in instructione data Ferdinando Cortesio anno 1523. eod. vol. pag. 248. & in Epistola Caroli V. Imper. ad Occidentales, & Meridionales Regulos missa ann. 1543. pag. 221. Vbi adijcitur, quod in pluribus provincijs masculam [sect. 28] quoque venerem publice & turpiter exercebant; prout etiam testantur multi ex auctoribus supra relatis, praecipue Anton. de Herrera decad. 1. lib. 3. cap. 4. pag. 88. Vbi loquitur de insula Hispaniola, & decad. 4. lib. 6. cap. 1. ubi de insula Coro, & decad. 2. lib. 4. cap. 3. pag. 115. ubi de alijs in communi, Garcilas. Inca in suis comment. 1. par. lib. 6. cap. 11. ubi tradit, Incarum tempore apud Peruanos hoc vitium puniri coepisse; & Thom. Bozius d. lib. 7. cap. 4. Vbi ait, [sect. 29] quod asservabantur in plurimis inanium Deorum templis, qui praeposterae libidinis usibus nesandissimis publice, & quidem, ut putabatur, religioso decreto servirent: sanctumque & pium reputabatur, tam immane facinus cum ijs admisisse. Et hoc adeo verum erat, ut ex Bodino libr. 3. daemon. capit. 15. narret Theat. vitae hum. volum. 17. lib. 1. pag. 3114. [sect. 30] quod cum ab Hispanis America subigeretur, compertum fuit, pederastiae imaginem, pediconis inquam & cinaedi, ab insulanis, suspensam collo, gestari pro amuleto, turpissimo instituto. Etenim circumfluebant (inquiunt) gentes illae sodomiae turpissimis, & detestandis sceleribus, magicisque artibus omnis generis: ideoque omnes fere sunt ab Hispano profligatae. Quod [sect. 31] peccatum quam detestandum, & execrabile sit, satis constare poterit exijs, quae congessit Gratian. in Docreto causa 23. q. 4. & 5. cap. flagitia. 32. q. 7. D. Thom. 2. 2. q. 154. art. 11. l. cum vir, C. ad leg. lul. de adulter. authent. ut non luxurien. contra nat. cap. Clerici, de excessib. Praelat. cap. si gens Anglorum. 56. distinct. Vbi dicitur, quod iram Dei, pestilentias, & tempestates inducit, l. 1. & 2. tit. 21. part. 7. ubi Gregor Lop. l. 2. tit. 9. lib. 4. fori, ubi Montalvus, lib. 1. tit. 21. lib. 8. Recop. ubi Azeved. & plurimi alij relati ab AEgid. Bossio in praxi crimi. tit. de stupro detestab. in masculos, pag. 339. Menoch. de arbitrat. casu 286. Mascard. de probation. concl. 1313. Iul. Clar. & Baiard. §. sodomia, Bermon. Chovaeroneo de publ. concubin. rub. de peccato sodom. pag. 17. Salzedo in addition. ad praxim Bern. Diaz, cap. 86. D. Ioan. Vela de delict. cap. 33. Pet. Cened. in collectan. ad Decret. 130. num. 1. & feq. Bobadilla lib. 2. cap. 14. num. 20. & Farinac. in praxi criminal. q. 10. num. 414. Vnde [sect. 32] antonomatice appellari solet peccatum contra naturam, ut praeter supra dictos Auctores observat Fr. Barthol. de Medina in 1. 2. q. 71. art. 2. pag. 624. Et extat [sect. 33] notabilis historia apud Petr. Martyr. decad. 3. cap. 1. Gomar. in d. histor. gener. Ind. cap. 62. & additionator. Benzonis lib. 1. cap. 23. pag. 109. de Blasco Nunez Balboa, qui cum provinciam Escaraguam, superato & caeso eius Regulo, & alijs Indis, occupasset, invenit Reguli fratrem, & alios quosdam, muliebri vestitu ornatos: quod valde admiratus, cum causam ab incolis sciscitaretur, responderunt, caesum Regulum, & omnes eius aulicos nefando hoc peccato, naturae adverso, infectos; ideoque Reguli fratrem, & omnes eius comites muliebri ornatu amictos incedere, quibus neque arcus, neque sagittas tractare liceret, ut reliquis viris, sed in servilibus officijs, in quibus alias foeminae solerent esse occupatae, vitam traducere necesse esse. Quam relationem Balboa fere attonitus audiens, & aegre dolens, adeo detestabile scelus ad istos Barbaros penetrasse, corripi statim omnes illos sodomitas iussit, numero fere quadraginta, & canibus, quos circunducebat, lacerandos obiecit. Pagi incolae conspecta castigatione a Balboa facta, comprehenderunt etiam quotquot huic crimini obnoxios cognoverant, & illorum conspuentes faciem ad Balboam adducunt, ipsum orantes, ut provinciam ea peste liberet. Atque inter reliquos, senex quidam, sublatis ad Coelum manibus, & oculis, & converso ad Solem vultu, inquit; merito adversusillos iratum esse, ob nefandum hoc scelus: cuius rei causa, tam horrenda tonitrua, tam frequentia fulgetra & fulmina in eam provinciam iacere, tam crebras aquarum illuvies ex montibus cadere, quae ipsorum agros eluerent, & Maizum corrumperent, unde fames per universam regionem subsequeretur. Nunc autem his monstris sublatis, sperandum esse, Solem iram mitigaturum, & se fruges sine noxa aliqua collecturos: omnesque Christianos, tanquam ex Coelo delapsos, venerari coeperunt. Tertio perpendo, [sect. 34] quod ijdem Indi antropophagi ut plurimum erant, hoc est, humanis carnibus vesci solebant, & ad hoc hostes, & captivos quaerebant, & trucidabant, ut referunt auctores, & schedulae supra citatae, & ultra eos Pet. Malferit. d. cons. 769. nu. 72. & 76. Abraham. Ortel. in Thesaur. Geograph. verb. Antropophagi, & Sebastian. Covarr. in Thes. ling. Hispan. eod. verb. ubi dicunt, eos hodie passim reperiri in Novo Orbe, Petr. Bemb. lib. 6. hist. ubi [sect. 35] de Canibalibus & Caribibus agit, Christoph. Columbus in relat. suar. navigat. cap. 92. pag. 96. & cap. 111. pag. 118. quem refert Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 1. pag. 79. ubi de eisdem Canibalibus tradunt, aliquando longa metiri itinera supra mille milliaria, ut carnibus vescantur humanis, Alberic. Vespucius in relat. suar. navigat. cap. 117. pagina 125. Vbi ait, se vidisse in insulis Barloventi [sect. 36] quendam Indum Canibalem, qui pro gloria non mediocri iactabat, se esitavisse supra tercentum viros, & urbem, [sect. 37] ubi in contignatione humanas carnes, easdemque salitas, persiles habebant, uti nos carnes aprinas sole, vel fumo siccatas, appendimus in culina trabibus, & in primis insitia, & id genus alia. Imo mirabantur plurimum, quod nos non vesceremur hostibus, quorum carnes aiebant, appetentiam cibi facere, & miri saporis esse. Idem tradit Americus Vespuc. de Indis Hispaniolae in sua navigatio. 1. pag. 161. & navigat. 2. pag. 170. & navigat. 3. pag. 178. dicens, [sect. 38] quod alijs carnibus praeter quam humanis raro vescebantur, & quod in his vorandis sic erant inhumani, & immansueti, ut omnem feralem, ac bestialem modum superarent. Omnes enim (inquit) hostes suos, quos aut perimunt, aut captos detinent, tam viros, quam foeminas indistincte cum ea feritate deglutiunt, ut nihil ferum, nihilve brutum magis dici, vel inspici queat. Indos quoque [sect. 39] Novae Hispaniae, quamvis magis politicos, in hoc idem vitium antropophagiae delapsos, & quando id originem habuerit, late recenset Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. tom. 2. lib. 14. cap. 26. Et quando, & quomodo Motezuma illorum Imperator his cibis uteretur, tradit idem auctor. 1. tom. lib. 2. cap. 18. pag. 249. Et de simili Brasiliensium feritate Herrera decad. 4. lib. 8. capit. 13. pag. 218 Et de Peruanis Petrus Cieza 1. parte capit. 26. & late Garcilas. Inca in suis commentarijs 1. par. lib. 1. cap. 12. licet post Incarum Imperium hoc desijsse tradat lib. 2. cap. 7. Et quod peius est, non solum in hostes, & captivos saevire solebant, ut eorum carnibus vescerentur, verum & senes [sect. 40] quoque parentes, & propinquos interficere, & edere consueverunt, tanquam inter senes, & mortuos nullum esset discrimen, ut refert Ludovic. Gomezius in reg. Cancellar. de infirm. resign. quaest. 7. colum. 1. & aegrotantes, & moribundos in sylvas deducere, ibique solos relinquere, aqua, & cibo ad pauculos dies erga illos apposito, ut recolit Americ. Vespucius in d. sua navigat. 1. pag. 160. Et de Bactrianis, & alijs Indis Orientalibus tradidit Cicero lib. 1. Tusculan. quaest. Valer. lib. 2. cap. 1. Alexand. ab Alex. lib. 3. Gen. cap. 2. Coel. Rhodig. lib. 18. antiq. lect. capit. 28. & Theatr. vitae humanae vol. 19. lib. 2. pag. 3606. Quinimo (quod adhuc magis mirandum videtur) adeo huic nefario vitio dediti erant, [sect. 41] ut saepe pater filios epularetur, & vicissim nati parentem, prout sors tulisset, aut eventus, ut narrat Alber. Vespucius ubi supra, pagina 125. & Petr. Martyr, Ferdinand. Lupecius, & alij relati a Bozio dict. lib. 7. cap. 4. 5. & 6. in fine, & lib. 10. cap. 13. & lib. 21. cap. 3. post medium, & Garcilassus dict. cap. 12. Vbi his Indorum nationibus commune esse dicunt, ut sese mutuo homines ederent, [sect. 42] & ut multas concubinas haberent, ex quibus plurimos filios suscipiebant, & huic uni rei operam dabant, ut ij pinguibus alimentis infarcirentur, & adipe repleti, ad aetatem paulo adultiorem pervenirent, quam simul atque attigissent, in frusta eos discerpabant, & assos, vel coctos (quod vel cogitatu horrendum videtur) proprios natos summa cum voluptate ipsimet genitores crudelissime comedebant. Quod [sect. 43] antropophagiae vitium Plin. lib. 7. natur. histor. cap. 2. merito incredibile, & monstri instar videri ait; & portentosum, ac immane vocat Clemens Alexand. lib. 2. Paedag. capit. 1. & lib. 3. cap. 3. & lib. 7. Stroma. cap. 3. Vbi eius additionator Gentianus Hervetus [sect. 44] Pythagoricum illud dogma prosequitur, quo non solum ab humanis, verum ab aliorum etiam animalium carnibus abstinere docebat: quia carnibus [sect. 45] vesci, magis esse ferarum, quam hominum reputabat, ex ratione, quam in eius vita tradit Laertius, & Erasm. in adag. Amiclas silentium perdidit. Et eodem respiciens Iuvenal. satyr. ultima, utrumque his elegantibus carminibus comprehendit: Adspicimus populos, quorum non sufficit irae Occidisse aliquem, sed pectora, brachia, vultum Crediderant genus esse cibi, quid diceret ergo, Vel quo non fugeret, si nunc haec monstra videret Pythagoras? cunctis animalibus abstinuit, qui Tanquam homine, & ventri indulsit non omne legumen. Neque abest Ovid qui lib. 15. Metamorph. de eodem Pythagorae praecepto loquens, sic canit: Heu quantum scelus est in viscere viscera condi, Congestoque avidum pinguescere corpore corpus, Alteriusque animantem animantis vivere laetho: Ergo ne pietas sit victa cupidine ventris, Parcite vaticinor cognatas caede nefanda Exturbare animas, nec sanguine sanguis alatur. Paulus [sect. 47] etiam Orosius humanae carnis esum infames escas appellat; sic enim accipiendum est illud, quod lib. 5. cap. 23. de Calaguris obsidione scriptum reliquit: Vxamam Pompeius evertit, Calagurim Afranius iugi obsidione confectam, atque ad infames escas miseranda inopia coactam, ultima caede incendioque delevit. Et Strabo lib. 4. Geograph. pagina 139. [sect. 48] Barbarum & Scythicum esse refert, carnibus humanis vesci, licet id inquit, usurpasse, [sect. 49] obsidionum necessitatibus urgentibus Galli etiam, Hispani, alijque complures feruntur. De quibus plura exempla commemorat Theatr. vitae humanae volum. 14. lib. 3. pag. 2939. & est valde memorabile illud, quod habetur lib. 4. Reg. capit. 6. quamvis Valer. Maxim. lib. 7. capit. 6. [sect. 50] etiam cuiuslibet necessitatis fato, hoc tam infandum crimen excusare non audeat. Sic enim de Numantinis scribit: Numantini a Scipione vallo, & aggere circundati, cum omnia, quae famem eorum trahere poterant, consumpsissent, ad ultimum humanorum corporum dapibus usi sunt: quapropter capta iam urbe, complures inventi sunt, artus & membra trucidatorum corporum sinu suo gestantes: nulla est in his necessitatis excusatio; nam quibus mori licuit, sic vivere necesse non fuit. Et hac de causa narrat Anton. de Herrera in dict. histor. gen. Ind. decad. 1. lib. 6. cap. 10. & decad. 2. lib. 1. cap. 8. & lib. 9. cap. 8. [sect. 51] primis temporibus detectionis huius Novi Orbis, hanc feritatem humanorum ciborum urgentissimam inter alias rationes reputatam fuisse, ut Indi eis vescentes debellari, & in servitutem redigi possent. Pijssimamque [sect. 52] & Indis alioqui mirum in modum faventem Elisabetham Reginam Catholicam, ubi audiebat, aliquos eorum hominivoros esse, sic excandescere solitam, ut ad internecionem usque deleri iuberet. De insigni quoque illo Duce [sect. 53] Ferdinand. Cortesio narrat idem Herrera decad. 3. lib. 3. cap. 8. pag. 282. quod cum Mexici existens, indigenam quendam videret, alterius occisi crura mandentem, ita rei feritate, & illius abominandi vitij extirpandi desiderio commotum, ut Indum statim abduci, & vivum cremari iusserit. Et decad. 2. lib. 6. capit. 14. refert quantum cum Tlascaltecis pugnaverit ut eos ab humanarum carnium esu diverteret. Et decad. 3. lib. 3. capit. ult. pag. 137. scribit, eundem Cortesium Panucenses & Chilanos Novae Hispaniae funditus subvertisse, quod huic vitio nimis dediti essent. Qvarto facit, quod praeter supradictam feritatem, & crudelitatem, alias, & quidem longe graviores, usitabant, [sect. 54] occasione sacrificiorum, quae daemonis astu caecati, varijs, modis in varijs provincijs peragebant, innumera innocentium hominum corpora, non solum hostium, aut extraneorum, verum propinquorum, atque etiam filiorum, nefarijs & cruentis ritibus suis idolis immolantes. De quibus [sect. 55] ultra ea, quae habentur in dicto Summario pro extirpandis vitijs Indorum, & in instructione Cortesij, & epistola Caroli V. quorum mentionem fecimus sup. hoc cap. num. 27. sigillatim tractant Petr. Martyr omnino videndus in decadibus Novi Orbis pag. 58. Fr. Hieron. Roman. dict. lib. 1. de Republ. Ind. capit. 11. & sequentib. Marquard. in dict. tract. de Iudae. & infidel. 1. part. cap. 14. fol. 57. Pet. Malferit. apud Mandel. dict. cons. 769. ex num. 76. Acosta in histor. Moral. Ind. lib. 5. cap. 19. ubi de Peruanis, & cap. 20. & 21. ubi de Mexicanis, Ioan. Boter. in dict. relat. univers. 4. part. lib. 1. pagina 22. & lib. 2. pag. 28. Fr. Augustin. Davila in histo. Mexic. Ordin. Praedicat. lib. 1. cap. 24. & 25. Fr. Ludovic. Granatens. in Symbol. Fidei. 4. par. cap. 10. §. 1. pag. 461. Ioan. Magin. Patavin. in tab. Geograph. 2. part. tab. 32. Anton. Possevinus in Bibliothec. 1. tom. pag. 431. Vbi agit de varijs sacrificijs Iaponiorum, & unde originem habuerint, Fr. Alphons. Ferdinand. in histor. Ecclesiast. nost. temp. lib. 1. per totum, ubi cap. 1. & 2. agit specialiter de sacrificijs Indorum insulae S. Dominici, & ex cap. 9. ad 36. de Mexicanis, cap. 42. & 43. de Guathemalensibus, cap. 146. 47. & 48. de Novo Regno Granatae, cap. 50. & 51. de Peruanis, & cap. 55. ex pag. 188. de Chilensibus, Fr. Ioan. a Torquemada in dict. Monarch. Ind. lib. 6. cap. 33. & lib. 7. per totum, praecipue capit. 17. ubi agit de Nova Hispania, Garcilassus Inca lib. 1. commentar. cap. 9. & sequentib. & lib. 2. per totum, ubi de sacrificijs Peruanorum, Anton. de Herrera decad. 2. lib. 6. cap. 15. ubi de Tlascaltecis, & lib. 7. cap. 12. & 18. & decad. 3. lib. 1. cap. 15. 16. 17. & 20. & lib. 2. cap. 11. & sequentib. ubi de Mexicanis, & lib. 7. cap. 9. pag. 285. ubi de sacrificijs multarum virginum, & decad. 4. lib. 10. capit. 3. & 4. ubi de Iucatanis decad. 5. lib. 1. per totum, ubi de Peruanis, Laurent. Surius in commentar. anno Domini 1558. Simon. Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 1. pag. 79. & tom. 1. colloq. 23. Vbi inter alia tradunt, mille [sect. 56] plerumque homines uno die in civitate Mexicane daemonibus immolari solitos, & aliquando quinque mille, diemque extitisse, in quo diversis locis plusquám viginti hominum millia immolata fuerunt. Et communiter in sola Mexicana urbe quot annis septuaginta millia hominum saevissimum in modum immolari, scriptis suis mandavit Thom. Bozius dict. lib. 7. de sign. Eccles. cap. 4. in fine, & lib. 12. cap. 21. in fine, ubi alia miranda de eisdem mactationibus tradit, & Pat. Ribadeneira lib. 2. de Princip. Christian. capit. 35. & Pat. Marquez in Gubernat. Christian. lib. 2. cap. 30. pag. 333. Lilius quoque Giraldus in histor. Deor. syntag. 17. pagina 529. & Ludovic. Vives in annot. ad D. August. lib. 7. de Civitate Dei, cap. 19. pag. 362. se legisse tradunt, paucis ante annis ab Hispanis nautis Orbem lustrantibus insulam repertam, quam ipsi a Carolo Carolinam dixere, [sect. 57] in qua frequentes visebantur statuae aeneae suorum numinum, quae intrinsecus cavae, manibus iunctis, pansisque fuerant, in quibus infantes, & puerulos, quos dijs illis suis immolabant, includere solebant, & crudelissime incendebant in caveis statuarum, & simulacrorum igne accenso, & aere calorum concipiente, Ioseph. etiam Acosta idem omnibus fere nostris Indis commune fuisse repetit libro 2. de de procur. Ind. salu. capit. 3. in fine, sic inquiens: [sect. 58] Manifestum vero est inter istos innumerabiles innocentium caedes perpetrari, cum & obvios quosque capiunt, & trucidant, & in suos quoque immaniter saeviunt, pueros, foeminas, & miserabile genus neci dantes, adeo ut cruore humano, macelli cuiusdam instar, per multa loca redundare comperta sint. Quorum testis locuples esse potest Mexicana Provincia. Et licet Garcilassus Inca lib. 2. cap. 7. ex relatione Patris Valera [sect. 59] affirmet, Indos Peruanos post Incarum Imperium his hominum sacrificijs usos non fuisse: contrarium tamen verius est, ut ex praedictis Scriptoribus constat, & praecipue ea exercebant, ubi Rex inaugurandus erat, vel ubi sepeliendus: quo tempore plus mille infantes masculi, & foeminae a quadriennio usque ad decennium devovebantur: & [sect. 60]praeterea uxores & famulos, adhuc viventes, cum viris, aut dominis vita functis, in idem sepulchrum intrare cogebant, ut testantur relationes Novi Orbis cap. 76. pag. 72. & cap. 139. pag. 151. Ioan. Boem. de moribus omn. gent. pag. 110. 117. & 208. Acosta d. lib. 5. hist. Ind. cap. 19. Ioan. de Betanzos in hist. Incarum, Gomara 1. p. hist. Ind. fol. 41. Fr. Gregor. Garcia de Ind. orig. lib. 3. cap. 3. §. 4. & Fr. Hieronym. Roman. d. lib. 1. de Rep. Ind. cap. 7. & 9. ubi etiam apud Mechoacanos hoc magno cum excessu usitatum fuisse commemorat. Et adeo in omnibus fere Indiarum regionibus, praecipue Peruanis, mos idem increbuit, ut etiam post Christi Fidem disseminatam, vix Indi ab hac superstitione desisterent; [sect. 61] unde emanavit Regia schedula Philippi Secundi, quae id in posterum fieri sub gravissimis poenis interdicit, & habetur in volum. 4. pag. 351. data Tauri die 18. Ianuarij anno 1552. in haec verba: El Principe. Presidente i Oidores de la Audiencia Real de las Provincias del Peru, a Nos se ha hecho relacion, que los Caziques de essa tierra han tenido por costumbre al tiempo que mueren, mandar matar Indios, e Indias para enterrar con ellos, e ya que ellos no lo mandan, se haze. I comoquiera que no es de creer que cosa semejante se haga al presente en essa tierra: i que si se oviesse hacho, o hiziesse despues que vosotros estais en ella, lo avriades mandado castigar i remediar como conviniesse. Por ser el negocio de la calidad que es, he acordado de mandar dar esta mi cedula para vos: por la qual vos mando, que esteis mui advertidos de no consentir, ni dar lugar que en ninguna manera, ni por ninguna via se haga lo susodicho: i si por caso alguno lo hiziere, lo hagais castigar con todo rigor como convenga. Fecha en Toro a diez i ocho dias del mes de Enero de mil i quinientos i cincuenta i dos anos. Yo el Principe . Por mandado de su Alteza. Francisco de Ledesma. Haec autem [sect. 62] talis ac tanta tot sacrificiorum humanorum feritas, & barbaries satis constat, quam sit contraria praeceptis legis naturalis, quae homines ab hominibus iuvari, filios a parentibus procreari, atque educari, non autem trucidari desiderant: & quod nobis nolumus, alijs fieri prohibent, l. 1. §. ius naturale, & §. iuris praecepta, §. ut vim, d. de iust. & iure, cap. 1. & cap. ius naturale, cum alijs, 1. distinct. Atque ita [sect. 63] eiusmodi sacrificia, non solum nobis, qui piam, & Christianam religionem Dei beneficio colimus, verum ipsis quoque Ethnicis, & infidelibus execrabilia, & abominabilia visa sunt, ut tradit Petr. Malserit. dict. cons. 769. num. 76. & Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 1. ex pag. 79. Indeque Gn. Cornel. Lentulo, & Pub. Licin. Crasso Conss. [sect. 64] S. C. cautum fuit, ne novam inducere religionem, néve hominem immolare, aut humano sanguine litare liceret. Quod laudans Plin. lib. 30. cap. 1.: Non satis, inquit, aestimari potest, quantum Romanis debeatur, qui sustulere monstra, in quibus hominem occidere religiosissimum, mandi vero, etiam saluberrimum. & Cicer. in oratione pro Fonteio, quem refert Thom. Bozius lib. 7. de sign. Eccles. capite 4. immanem ac barbaram hanc consuetudinem immolandorum hominum vocat, & alia adducit Alex. ab Alex. lib. 6. Genial. cap. 26. ubi Tiraq. in addit. plura congessit, & Pat. Pradus in Ezechiel. cap. 20. vers. 26. Lilius Girald. d. syntag. 17. in fine, Martin. Delrius in Troad. Senecae vers. 297. Servius, Cerda, & Pontanus in illud Virgilij 3. Georg. — Quis aut Eurysthea durum, Aut illaudati nescit Busiridis aras. Vbi Busiridem, & eius aras eximie re[sect. 65]prehendit, quod iste crudelissimus AEgypti tyrannus, hospites omnes Iovi immolabat, quosque ab Hercule una cum Amphidamante filio, & reliquis arae ministris interfectus fuit. Vt praeter alios refert Agell. lib. 2. noct. Attic. cap. 6. ubi. [sect. 66] adiectivum, Illaudati, finem, & extremitatem malitiae denotare inquit. Statius quoque Papin. lib. 12. Thebai. ob idem scelus, eundem Busiridem trucibus monstris dignum vocat: Non trucibus monstris Busirim infandumque dedisti Cercyona. Et Claudian. libro 1. in [sect. 67] Eutrop. inventorem adeo infandi sacrificij meritas luisse poenas, sic eleganter scribit: Quam bene dispositum terris, ut dignus iniqui Fructus consilij primis auctoribus instet. Sic multos fluvio vates arente per annos Hospite qui caeso monuit placare Tonantem Inventas primum Busiridis imbuit aras, Et occidit saevi, quod dixerat, hostia sacri. Quod locum fecit [sect. 68] Adagio, Busiridis arae, de quo Ald. Manuti. in adagijs, & Martin. Delrius in adag. sacris, 1. tomo, adag. 861. pag. 464. & 2. tomo, adag. 30. pag. 36. & late Pat. Serarius super Esther cap. 7. vers. 10. Atque huc etiam respicit [sect. 69] elegans illa querela Imilcis, uxoris Annibalis, quae cum Aspar, eius filius, esset mactandus, sic dolens ait apud Silium Italic. in calce quarti libri Punicor. Quae porro haec pietas delubra aspergere tabo? Heu primae scelerum causae mortalibus aegris Naturam nescire Deum: iusta ite precari Thure pio, caedisque feros avertite ritus: Mite & cognatum est homini Deus, hactenus oro, Sit satis ante aras caesos vidisse invencos, Aut si velle nefas superos, fixumque, sedetque Meme, quae genui, vestris absumite votis Cur spoliare iuvat Lybicas hac indolae terras? Et [sect. 70] Quintil. in Fanatico eadem hominum sacrificia non minus graviter dolens, quam reprehendens: Istud, inquit, si Deus cogit, iratus est. Etiam ne haec sacrificia sunt? Nonne satius est pecudum more vivere, quam Deos tam impios, tam profanos, tam sanguinarios colere? Nimirum, quia ut praeclare tradit Clem. Alex. lib. 3. Strom. cap 3. in fin. oportet, Deo [sect. 71] offere sacrificia non fumptuosa, nec splendida, sed quae sint pia, & ei accepta, & suffitum illum in lege compositum, qui constat ex multis linguis, & vocibus in oratione, vel potius, qui ex diversis gentibus, & sexibus per donum testamentorum constituitur in unitatem fidei, & in laudibus congregatur, mente quidem pura, iusta autem, & recta vitae institutione, ex fanctis operibus, & iusta oratione. Nam quis tam stultus, ut ait Lepor Poeticus, & tam ignavi est animi: Tam credulus est vir quisquam, ut speret Deos, Quae non habent carnem ossibus, tosta, & bile, Quae esurientes neque ipsi ederent canes, Laetarier, munus sibique hoc poscere. Quod praesentiens [sect. 72] Cato, sive quisquis ille est, qui vulgata Disticha, certe Catone digna, composuit, de quibus, & eorum Auctore plura tradit Martin. Delr. in praefat. ad comment. sup. Thren. Ierem. & Tiraquel. de nobilit. cap. 31. num. 386. pag. 302. non solum hominum, verum, & pecudum victimas Deo infensas esse, his verbis ostendit: Thure Deum placa; vitulum sine crescat aratro, Ne credas placare Deum, dum caede litatur. Et graviter [sect. 73] Arnobius lib. 7. contra Gent. dum ait: Postremo, quod gaudium est innoxiorum animantium mactatione laetari, miserabiles saepe exaudiri gemitus, rivos sanguinis fluere, & semiferinos homines, quinimo feri, quos infoelix necessitas, & malus usus docuit, cibos ex his capere. Miseratione interdum commovemus illorum, arguimusque nos ipsi, penitusque re visa atque inspecta damnamus, quod humanitatis iure deposito, naturalis initij consortia reperimus. Augebaturque [sect. 74] praedicta istorum Indorum feritas, & impietas ex eo, quod ingentem etiam, ut diximus virginum, & infantium filiorum numerum immolare solerent, quod scelus, etsi ab Hebraeis quoque, & alijs nationibus aliquando usitatum suerit, ut colligitur ex 4. Reg. 3. & 17. & Sapient. cap. 14. Semper [sect. 75] tamen Deo infestum, & hominibus nefarium reputatum fuit: & de eo queritur David Psalm. 105. vers. 37. & sequent. dum ait: Et immolaverunt filios suos, & filias suas daemonijs: & effuderunt sanguinem innocentem sanguinem filiorum suorum, & filiarum suarum, quas sacrificaverunt sculptilibus Chanaan, Ierem. capite 19. ubi cum multa mala habitatoribus Ierusalem comminatus fuisset, hoc scelus inter alia, ut gravissimum, memorat: Et repleverunt locum istum sanguine innocentum, & aedificaverunt excelsa Baalim, ad comburendos filios suos igni in holocaustum Baalim, quae non praecepi, nec locutus sum, nec ascenderunt in cor meum. [sect. 76] Sapient. 12. vers. 5. & 6. ubi refertur supplicium, quod Deus Chananaeis pro huiumodi criminibus irrogavit: Et filiorum suorum (inquit) necatores sine misericordia, & comestores viscerum hominum, & devoratores sanguinis a medio sacramento tuo, & auctores parentes animarum inauxiliatarum perdere voluisti per manus parentum nostrorum. Quibus in locis plura de hoc sacrificij genere, & de illius forma, & ratione tradunt Expositores, praecipue Genebrard. Iansen. Bellarm. & Ioan. Lorinus, idem Lorin. sup. Acta Apost. cap. 7. vers. 43. Inauxiliatae [sect. 77] vero vocantur animae, idest, corpora filiorum, qui a parentibus immolabantur, & comedebantur, quod omni ope, & auxilio destituerentur: cum nec caesi se defendere possent, nec parentes, qui ipsi caesores, & comestores erant, tueri eos vellent, multo bestijs peiores; quae non [sect. 78] modo suos occidere foetus non sustinent, verum etiam pro illis, dum pugnant, saepe morti se offerunt, ut latius dixi in tract. de crim. parric. lib. 2. cap. 10. & inde Cantacuzenus loco illius verbi: Auctores, reponit, Solutos, quippe qui inquit, vincula naturae perruperint, ut genitores desijsse viderentur eorum, quorum erant interfectores. Praetexebant [sect. 79] autem Hebraei Abraham, & Iephte exemplum Genes. 22. & Iudic. 11. 31. & sequentib. quorum prior [sect. 80] aggressus est sacrificare filium, & perfecisset, nisi Deus, qui praeceperat, progressum inhibuisset. Posterior devotam filiam re ipsa immolavit. Quod tamen quam parum eis prodesset, satis apparet; nam Abraham, Auctore Deo, id tentavit, qui tamen perfici noluit, contentus praeparatione mentis ad obediendum; Iephte [sect. 81] vero factum nonnulli vel non excusant, vel animum dumtaxat, & ignorantia, admittunt, ut advertit Lorin. sup. d. cap. 12. Sapient. pag. 424. Ioan. Azorius 1. part instit. Moral. lib. 11. cap. 14. q. 2. & Doctor Ribera in epist. ad Hebr. cap. 11. num. 89. Gentiles quoque, etsi idem sacrificium in [sect. 82] Saturni memoriam frequentarent, quem infantes filios suos devorasse, fabulae narrant: & apud eos etiam celebretur Iphigeniae filiae Agamemnonis mactatio, & filiarum Erichthaei Attici, filij Creontis; gravissimis tamen poenis, & edictis (ut diximus) ne id fieret, cautum est; ut praeter Plin. & alios supra relatos ostendit Plutarch. in Apophteg. dum [sect. 83] scribit, Gelonem tyrannum Siciliae, cum Carthaginenses vicisset, eis iussisse, ne homines immolarent, alioqui se illis bellum facturum. Et Quint. Curtius lib. 4. dum ait: Sacrum, quod quidem Dijs minime cordi esse crediderim, nostris saeculis intermissum, repetendi Auctores quidam erant, ut ingenuus puer Saturno immolaretur. Quod [sect. 84] sacrilegium verius, quam sacrum, & tradit alia D. August. sup. Iud. q. 49. Et inde legimus, quod cum in Africa Saturno infantes palam a parentibus immolarentur, blanditijs, & osculo comprimente vagitum, ne flebilis hostia offeretur, [sect. 85] Tiberius, cum ibi Proconsulem ageret, hoc graviter vindicavit, eosdem Sacerdotes in ijsdem arboribus templi sui, obumbratricibus scelerum, votivis crucibus exponens, ut scribit Tertul. in Apolog. cap. 3. Qui [sect. 86] tamen dolebat, suo tempore in occulto, hoc sacrum facinus perseverare, prout refert etiam Lactan. Firmian. lib. 1. Divin. inst. cap. 25. Et ad huius cruenti, & infandi sacrificij pravam consuetudinem puniendam, & penitus extirpandam, respicere putat ( & meo iudicio recte) Iacob. Raevard. lib. 3. coniectaneorum cap. 1. quod ab Imperatoribus Valente, Valentiniano, & Gratiano ad Probum rescriptum est in [sect. 87] l. si quis penult. C. ad leg. Cornel. de sicarijs, dum inquiunt: Si quis necandi infantis piaculum aggressus, aggressave sit, sciat se capitali supplicio esse puniendum. Nam quod Cuiacius existimat lib. 6. observat. cap. 21. nempe ibi legem Corneliam extendi, ut licet de homine tantum loqueretur, ad infantis occisionem trahatur, eo argumento diluitur, [sect. 88] quod infans homo est, & eius occisio lege Cornelia vindicabatur, non solum postquam in lucem editus erat, verum & dum visceribus vis infertur, ut abigatur, l. si mulierem 8. D. ad l. Cornel. de sicar. l. Ciceri, D. de poenis, cumm alijs, quae Ego plenius congessi dict. lib. 2. de crim. parric. cap. 12. Atque hinc est, quod [sect. 89] piaculi mentionem faciunt Impp. in. d.l. penult. quae vox etsi pro quolibet irreligioso scelere saepe sumatur. l. 7. §. ult. D. de iure deliber. ibi: Ea, quae sine piaculo non possunt praeterire, Iul. Paul. lib. 1. Sentent. tit. 23: ibi: Piaculum admittit, qui corpus sepulturae traditum nudaverit, & Solis radijs ostenderit; peculiariter tamen ad hoc impium, & triste sacrificium significandum, ea utitur Lanctantius sup. ibi: Itaque ut diligentius piaculum solverent ducentos nobilium filios immolasse, & ad alia similia refertur a Virgilio lib. 6. AEneid. Duc nigras pecudes, ea prima piacula sunto. Et [sect. 90] piacularis hostia ea vocabatur, quam pro exolvendis populi peccatis devovebant, precibus solemnibus a Saga, sive Sacerdotissa conceptis, ut malum omne in eam converteretur. Quam eadem ratione piatricem, sive expiatricem vocabant, ut ex Barrone, Festo Pompeio, & alijs docte observat Girald. d. syntagm. 17. pag. 472. & Anton. Clarus Silvius in comment. ad leg. Reg. cap. 14. Et de his [sect. 91] infantibus, ante septimum diem necari solitis, alia notat Pet. Fab. lib. 1. Semestr. cap. 6. pag. 34. docens, ideo apud Graecos receptum, ut septimo die pueris imponerentur nomina, tanquam saluti, & incolumitati eorum hoc pacto magis consuleretur, ut observat Aristot. lib. 7. de histor. animal. ad finem. Eratque huic errori, & impietati similis alia [sect. 92] Cataphrigarum, & praepuciatorum, qui infantis sanguinem, quem de toto eius corpore minutis punctionum vulneribus extorquebant, farinam miscebant, panemque inde facientes, quasi Eucharistiam suam confecisse perhibentur. Quod forsitan dedit causam, [sect. 93] ut infanticidia Christianis olim a Paganis obijcerentur. Quod dolet, & omnino falsum fuisse, convincit Eusebius lib. 4. histor. Eccles. cap. 6. Tertull. in dict. Apolog. Marquard. in tractat. de Iudae. & Infidel. 3. parte, capit. 11. numer. 7. & 8. & Martin. Delrius lib. 3. disquisit. magic. part. 1. quaest. 2. pag. 188. & quaest. 3. sect. 2. pag. 207. Neque mirum est, Romanos omnium nationum prudentissimos, & politissimos eo tempore habitos, cruenta haec, & feralia sacrificia abhorruisse cum [sect. 94] & ipsos barbaros Indos, de quibus agimus, iam eorum taederet, & maximopere ab illis eximi cuperent, atque aliam legem, & caeremonias amplecti, quamvis Sacerdotum metu, & reverentia cohiberentur. Et hoc in causa fuit, ut fidem nostram ita facile, & voluntarie reciperent, ut ex aliorum relatione testatur Acosta dict. lib. 5. cap. 22. Ioan. Boter. d. 4. par. lib. 2. pag. 30. & 35. & Anton. de Herrera decad. 3. lib. 2. cap. 16. pat. 91. ubi narrat, Hispanos [sect. 95] diris istorum sacrificiorum spectaculis motos, & quasi Divinis impulsibus percitos, serio deliberasse, usque ad mortem pugnare, ut execrandas illas innocentium caedes in posterum impedirent. Praesertim cum die quadam, nimis ob socios ab Indis immolatos, commoti, quemdam [sect. 96] eximiae formae adolescentem Indum mactari viderent; qui, extracto iam corde, ubi per templi gradus de more iactus fuit, quasi Hispanorum opem implorans, patrio sermone clamavit: Heu Equites, misere me miserum occiderunt. Quod non est cur alicui incredibile videatur, cum [sect. 97] naturaliter contingere potuerit, iuxta ea, quae tradit Galen. lib. 2. de Hippocrat. & Platon. placit. cap. 4. referens, aliquoties in animalium sacrificijs accidisse, ut extracto eorum corde, iamque super aram, & rogum coniecto, respirarent, valideque mugirent, & tantisper hac & illac decurrerent, ut omittam alia, quae de quibusdam, qui post mortem locuti sunt, tradit Martin. Delrius lib. 2. disquisit. mag. q. 19. Sed & alia expressiora argumenta praecesserunt, quibus manifestius constitit, quantum haec infausta sacrificia Dei ultionem provocassent. Nam ut praeteream illud, quod ex Cardano, & alijs retulimus supra hoc libro capit. 2. numer. 52. de [sect. 98] Angelo, qui cuidam immolando adstitit, & brevi desiturum hoc genus sacrificij, Deumque vindictam pro eo sumpturum, fignificavit. Extat quoque aliud mirandum, & portentosum testimonium apud Acostam lib. 7. cap. 23. pag. 511. Boter. dict. lib. 2. pag. 36. & Herreram decad. 3. lib. 2. capit. 8. pag, 70. qui [sect. 99] narrant, quod cum Motechuma, Mexicanorum Imperator, multis, & tristibus augurijs anxius esset, quae vitae, & imperij eius interitum praenuntiabant, Deorum iram placare conatus, ingentem lapidem ad templum afferre curavit, ut supra illum plures, & srequentiores solito, hominum victimas immolaret: cumque primo lapis, multis licet urgentibus, & funes validissimos adhibentibus, loco vel tantillum dimoveri non posset, & rursus maioribus hominum copijs & validioribus vectibus urgeretur, vox prope illum intonuit, quae eos, frustra laborare, commonuit: quoniam iam coeli, & terrae Dominus eiusmodi sacrificia summopere haberer exossa. Quo audito, Motechuma, ibidem victimas secari, & immolari praecepit: sed iterum vox personuit, quae Domini prohibitionem repetijt; & ut certam, inquit, esse credatis, me paululum moveri sinam, sed postea vires, & conatus vestros irritos reddam. Cumque hoc ita contigisset, & postea multis, & enixis Regis, & populi precibus, veluti persuasus usque ad Mexici portas ferri pateretur; ibi tandem in aquae canalem subito cadens, penitus disparuit, & ad locum, unde prius evolutus erat, confusis, & paventibus omnibus, remeavit. His addo [sect. 100] notabilem considerationem Fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Ind. 1. tom. lib. 4. in prolog. pag. 374. ubi inquit, anno 1485. quo Ferdinand. Cortesius Hispaniae natus fuit, Mexici octuaginta hominum millia solemnis cuiusdam festi occasione, uno die immanitet idolis sacrificata fuisse. Quasi Deus Omnipotens tanti, & tam diri facinoris vindicem, & punitorem eodem illo anno, quo admissum fuit, & forsitan eadem ipsa die, pararet, nec impium illud scelus, & gementis populi afflictionem ultra progredi vellet, ut in simili habetur Exod. 3: ibi: vidi afflictionem populi mei in AEgypto, & clamorem eius audivi. Sed veni, & mittam te ad Pharaonem, ut educas populum meum filios Israel de AEgypto, &c. Qvinto facit, quod Indi non solum praedicta scelera committebant, quae adeo gravia esse ostendimus, & naturali legi contraria: verum & aliud adhuc peccatum, & quidem gravius, communiter frequentabant, [sect. 101] idololatriam scilicet varijs, vanis, & interdum portentosis nitibus exercentes, & cultum, quem vero & soli Deo exhibere homines debent, falsis & spurcis idolis deferentes. Etenim [sect. 102] non Solem tantum, Lunam, aut Stellas colebant, quod alijs multis gentibus commune fuisse, docte ostendit Pet. Fab. lib. 3. Semestr. cap. 1. pag. 11. sed arbores quoque, montes, fluvios, fonres, lapides, ursos, leones, tigres, angues, & vilissima quaeque sibi obvia animalia, mortuorumque cadavera, & sepulchra, atque horrifica daemonum simulachra sub diversis, & plane ridendis, aut verius lugendis figuris, venerabantur: quibus ingentia templa construxerant, & superstitiosis caeremonijs, cruentisque sacrificijs, ut abunde ostendimus, immolabant. De [sect. 103] quo pessimo idololatriae Indorum vitio late agunt Pet. Martyr in suis Novi Orb. decad. Christ. Columb. Amer. Vespuc. Frac. Lop. Gomara, Gonzal. Ovetus. Petr. Cieza, & Ioan. Bapt. Ramusius in eiusdem Orbis relationibus, & navigationib. & reliqui Auctores, quos sup. hoc cap. n. 55. citavimus; praesertim Roman. lib. 1. & 2. de Rep. Ind. Hieron. Bezon. in hist. Ind. lib. 1. cap. 26. & seq. ubi eius Addition. & lib. 2. cap. 20. Acosta in hist. moral. Ind. lib. 5. per totum, & de procur. Ind. salu. lib. 5. cap. 10. & 11. Boter. dict. 4. par. relat. lib. 1. August. Davila in. dict. hist. provin. Mexic. lib. 1. cap. 34. & 25. Fr. Alfons. Ferdin. in histor. Eccles. lib. 1. per totum, Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 6. per totum, & lib. 8. 9. & 10. Garcilas. libro 1. capit. 9. & lib. 2. capit. 4. & sequentibus, & passim Anton. de Herrera in sua histor. gener. Ind. praecipue decad. 2. lib. 7. cap. 18. pag. 253. Vbi [sect. 104] Mexici duo millia idolorum diversorum fuisse commemorat, & de eis, & eorum Sacerdotibus aliqua tangit Bodinus lib. 1. daemonomaniae, relatus a Theatr. vitae human. volum. 27. lib. 4. pag. 4189. ubi ita inquit: In america antequam Hispani illa potirentur, [sect. 105] Sacerdotes ieiunia maxima, preces, & supplicationes celebrasse constat; labaris idola circumgestasse eorumque honores decantasse: tum occupatos a spiritibus malignis, res mirabiles pronuntiavisse. Illis uxores non erant, praeterquam ijs, qui peccata audiebant, poenitentiam temperabant, & confessionem sub gravi poena non audebant retegere. Omnes persaepe ieiunabant, maxime si quando facienda messis, aut bellum, aut Deus ipsorum, id est diabolus consulendus. Vt autem vehementius raperentur, oculos occludebant aut eruebant sibi, cum sacrificandi essent homines, & omne genus animalia idolis suis: Multa puellarum habebant monasteria, quas homines castrati, naso, labisque praecissis, asservabant, indicta adversus incestam capitali poena. Qui ambibant Sacerdotium, cum Sacerdotibus se in sylvas, albis vestibus indutos abdebant, ubi annos quatuor, aut quinque transigebant. Hoc facto cum litteris testimonialibus (syllabos Imperatores vocant) abire solebant. Maximum Deum adorabant Solem, quem vocabant Guaca, & Pachacamac Solis & Lunae filium, &c. Nimirum [sect. 106] quia daemon, infestissimus semper hostis generis humani, his, & alijs erroribus Barbaros obcaecabat, & ambiguis responsis illudebat, ut non solum sibi Divinos honores usurparet, verum & ritus, quibus Deus colitur, emularetur, ut bene advertit Acosta ubi sup. & Raph. de la Torre in 2. 2. quaest. 85. art. 3. disput. 1. pag. 418. 1. tom Eratque illis adeo familiaris, & socius, ut legamus apud Petr. Ciezam 2. par. cap. 27. & Hieron. Benzonum, & eius additionatorem, dict. lib. 1. cap. 26. pag. 124. in insula [sect. 107] Hispaniola Crocoton daemonem misceri solitum mulieribus, & ex eo natos bicornes nasci: cuius dictum refert Martin. Delrius lib. 2. disquisit. magic. quaest. 15. & eius epitomator Franc. Torreblanca lib. 2. de Magia cap. 31. num. 40. Quod [sect. 108] idololatriae scelus ita absurde apud omnes Indos, & pertinaciter frequentatum, eorum ruditatem imprimis coarguit: nam ut recte, de AEgyptijs loquens, scribit Cael. Rhodig. lib. 16. lect. antiq. cap. 4. Vt hebetissimus quisque est, ita facillime superstitionum vanitatibus mancipatur, quas ingenium vegetum, doctrinae nitore defoecatum, excultumque praecipue aversatur, alliditque. Quam vero idem istud idololatriae crimen execrabile, & [sect. 109] Deo Opt. Max . semper infensum fuerit, aperte constat ex maledictionibus, & supplicijs, quae adversus illud perpetrantes minatur Isai. 41. & 42. Deuter. 27. Exod. 22. Psal. 96. Ierem. 2. 11. Sapient. 14. 17. ubi dicitur, [sect. 110] quod ad tantum flagitium obstupescunt coeli, & portae eius desolantur vehementer, Apocal. 18. 1. Corinth. 6. & in alijs plurimis locis diligenter congestis a Petr. Nanio in Polianthaea, verb. Idololatria, quae [sect. 111] late exornant, & prosequuntur D. Augustin. lib. 19. de Civit. Dei cap. 21. & 23. Tertullian. in peculiari libro de idololatria, Lactan. Firmian. lib. 1. Divin. instit. cap. 3. D. Clement. Alexand. in Orat. adhort. ad Gentes pag. 52. & rursus pag. 108. ubi [sect. 112] cultum simulachrorum manifesta probra ac dedecora, & impietatem extremam appellat, & Gentian. Hervetus ibidem, stultitiam omnibus maiorem, D. Cyprian. in orat. contra idola, D. Athanas. in tract. de vanitate idolorum, Iustinus Martyr in Oratione Paraenetica, D. Gregor. lib. 12. Moral. cap. 12. D. Thom. 2. 2. q. 94. art. 1. & sequentib. D. Antonin. 1. part. cap. 3. tit. 2. §. 7. ubi inquit, quod idololatria habuit initium Babyloniae, tempore Beli, quamvis Suidas in dictionario aliam originem tradat, dicens: Seruch defunctos praestantes viros quot annis adorari iussit, tanquam adhuc viventes, & memoriam eorum celebrari, & in sacros commentarios referri, & Deos iudicari, tanquam benefactores. Hinc orta est idololatria, & multitudo Deorum, atque usque ad Tharram Abrahami patrem duravit, Abulensis cap 1. in Exod. quaestion. 7. Pereira ibidem disput. 7. ubi tradunt, Hebraeos propter idololatriam, quam inter Aegyptios didicerant, & exercuerant, tot divinis supplicijs afflictos, Marquard. d tract. de Iudae. & Infi. 3. part. cap. 1. num. 23. & seqq. Petr. Crespecius in summa fidei, verb. Idololatria. Fr. Ant. a Corduba dict. lib. 1. q. 57. dub. 5. pag. 500. Anton. Possevin. in Biblioth. 1. tom. lib. 10. cap. 5. pag. 431. & Anton. de Herrera in. d. hist. gen. Ind. decad. 3. lib. 2. cap. 15. pag. 85. ubi docent, quid sit idololatria, unde provenerit, & quos effectus operetur; & aliqua de idololatria nostrorum Indorum subiungunt Marta dict. tract. de iurisdict. 1. par. cap. 24. ex num. 29. ubi quod licitum sit, idololatras debellare, Simancas in Cathol. instit. tit. 32. ubi de materia, & poenis idololatriae. Et [sect. 113] quod omnis idololatra haereticus est censendus, Gregor. de Valencia tom. 3. disp. 6. q. 11. Tolet. de instruct. Sacerd. lib. 4. cap. 14. rubr. de superstit. num. 2. vers. Est igitur idololatria, Fr. Lud. Granatens. in Sym. Fidei, 4. par. cap. 10. & 5. par. cap. 26. Laelius Zechus in summa, part. 1. tit. de Fide, cap. 14. rubr. idololatria, per tot. Leonar. Lessius de iust. & iure lib. 2. cap. 43. dub. 3. & 4. P. Franc. Suar. de statu Relig. lib. 2. cap. 3. ubi, quid sit idololatria, & cap. 4. ubi quotüplex sit, & cap. 5. ubi de eius origine, & cap. 6. ubi de eius gravitate, & poena, Ioan. Azorius instit. Moral. par. 1. lib. 9. cap. 11. & seqq. ubi quid sit idololatria: & quod [sect. 114] eius crimen ex ignorantia non excusatur Thom. Sanchez in praecep. Decalog. lib. 2. cap. 37. Martin. Delr. in adag. sacris, 1. tom. adag. 855. pag. 462. ubi [sect. 115] concludit, idolum inde dictum, quod cultoribus nihil nisi dolorem, & turbelam adferat, & Deum ad iram provocet. Ludovic. a Paramo de orig. Inquisit. lib. 1. tit. 3. cap. 2. per totum, ubi curiose recenset, eos omnes, qui idololatriae crimen in mundo commiserunt, Fr. Raph. de la Torre in 2. 2. D. Thom. tom. 2. q. 94. artic. 3. & ex pag. 98. usque ad pag. 124. ubi [sect. 116] quod idololatria continet odium Dei, & blasphemiam, & est gravior infidelitate, & de eius causis, & initijs, & alia plura de ea Thom. a Iesu de procur. omn. gent. sal. lib. 11. cap. 10. pag. 787. & sequent. ubi quam fuerit vana istorum Indorum, & aliorum idololatrorum secta, Fr. Thom. Maluenda de Antichristo, lib. 1. cap. 3. pag. 6. & 7. ubi quod Belial fuit Princeps idolorum, & quid significet, & lib. 7. cap. 3. pag. 349. ubi [sect. 117] quod Antichristus idola auferet, & alia plura de gravitate huius criminis, Torquem. in Monarch. Ind. lib. 6. cap. 5. &c. 33. ubi de idololattia diversarum nationum, & Indorum, & quando coeperit, Simon Maiol. in diebus Canicul. tom. 2. colloq. 1. per tot. praecipue pag. 22. & 23. ubi de varietate, & abominatione idolorum, Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 20. ubi quid sit idolum, & de initio idololatriae, Illustriss. Bellar. lib. 1. de Verb. Dei, cap. 13. pag. 17. ubi idem tractat, & lib. 4. de Roman. Pontif. cap. 19. pag. 340. ubi de idolatriae punitione, Franc. Torreblanca de magia lib. 1. cap. 17. & 18. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Idololatria, pag. 448. & 449. Basil. Pontius 1. part. var. disp. q. exposit. 6. & 7. ubi plura tradit de materia idololatriae, & an illa coeperit ante diluvium, tempore Henos? & [sect. 118] an seme extincta, sit iterum sub finem mundi reditura, Fr. Ioan. a Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 12. §. 2. & sequentib. ubi plura omnino videnda de eadem idololatria, & eius initio, & quando in AEgypto, & in Hispania ortum habuerit, & qualiter a Deo punita fuerit? eruditiss. Pat. Ioan. Pineda in commentar. sup. Iob, cap. 31. vers. 26. 27. & 28. ubi post quam de hoc crimine multa satis curiose congessit, ostendit, merito [sect. 119] a Iob. in illo loco appellari: Maximam iniquitatem, & quod vix de alia tam graviter conqueritur Deus, atque de idololatria: vix alicuius improbitatis tam multae, tamque graves appellationes; iam enim appellantur idola: Offesiones, & dolores oculorum, ut quae Deus non sustineat videre: iam abominationes, ut quas non sine ingenti nausea coram se videat: iam odium, spurcitiae, immunditia, sordes. Denique nihil esse immundum, cum quo maxima haec iniquitas non comparetur. Circa quod plura alia etiam congerit, & considerat Dom. Valencuela in discurs. stat. & belli, 2. part. consid. 2. num. 17. & 18. & novissimus P. Mendoca sup. lib. 1. Reg. cap. 2. vers. 25. n. 12. pag. 503. Quam reprehendes [sect. 120] etiam Sibylla relata a Lactan. d. lib. 1. cap. 3. sic scripsit: Graecia quid confidis in viros Principes? Ad quid dona inania mortuis ponis? Immolas idolis, quis tibi in mentem dolorem Imposuit, ut haec perficias, magni Dei ore Relicto? Et Sedulius Paschalis, vetus & Christianus Poeta, eandem caecitatem, & stultitiam his elegantissimis versibus carpit, qui istorum Indorum in hac parte vitia, & mores denotare videntur: Heu miseri, qui vana colunt, qui corde sinistro Religiosa sibi sculpunt simulachra, suumque Factorem fugiunt, & quae fecere verentur. Quis furor est? quae tanta animas dementia ludit? Vt volucrem, turpemque bovem, torvumque draconem, Semihominemque, canem supplex homo pronus adoret. Ast alij Solem, caecatis mentibus, acti Affirmant verum esse patrem, quia rite videtur, Clara serenatis infundere lumina terris, Et totum lustrare Polum, cum constet ab istis. Motibus, instabilem rapidis decursibus ignem. Officium non esse Dei. Et est summe notandum Concilium Illiberritanum, Canone 1. ubi hoc crimen capitale, vel principale dicitur, & ibidem plura in eius detestationem graviter & erudite congessit Nobilis noster D. Ferdinand. Mendoca, cap. 4. & 5. citans inter alia Tertul. d. lib. de idololat. in princip. dum ait Principale crimen generis humani, summus saeculi reatus, toto causa iudicij idololatria. Talisque, ac tanta fuit [sect. 121] Dei Opt. Max . cura in idololatriae occasione vitanda, ut ob hanc causam aeneum illum Serpentem quem Moyses iussu Domini in deserto levavit, Ezechias religiosa potestate, Deo serviens, cum magna pietatis laude contriverit, [sect. 122] ne ab Israelitis tanquam idolum coleretur, ut tradit D. August. lib. 10. de Civit. Dei, cap. 8. & eidem Moysi in terram Promissionis populum introducere denegatum, illiusque sepulchrum occultum hominibus fuerit, ne [sect. 123] Iudaei omnia benficia, quae a Deo receperant, illis prorsus tribuerent, & Divinis honoribus inservirent, ut optime considerat Abulensis, Gagneius, & Montan. sup. Canon. Epist. Iud. Apostoli, & insinuat Chrysost. homil. 5. in Matth. D. August. vel quisquis ille est, qui de mirabil. sacr. Scriptur. conscripsit, lib. 1. cap. ult. gloss. Lyran. & Caietan. sup. Deuteron. 34. Theodoret. q. 43. in Deuter. & novissime prosequitur P. Franc. Suarez in defens: Fidei contra sect. Anglican. cap. 13. n. 9. & 10. P. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Christ. lib. 1. c. 32. pag. 201. Quibus addo elegantissimum locum eiusdem Theodor. lib. 3. de curat. Graecar. affect. ubi, [sect. 124] ob eandem vitandae idololatriae rationem, Deum post diluvium in terra, & alijs elementis aliquid minus undequaque perfectum reliquisse, his verbis ostendit: Hominum errorem sapientissimus Deus multo ante praesentiens, nonnullos defectus elementis adiunxit, ut illorum quidem species ac magnitudo, intuentes homines ad Opificem demirandum attolleret, ipsaeque vicissim labes ac patientiae, homines cohiberent, quominus ea, tanquam Deos adorandos, censerent. # 13 CAPVT XIII. De eodem titulo, & alijs varijs rationibus, & argumentis, quibus magis ac magis probari videtur, ad observandam legem naturae, & idololatriam relinquendam, Indos, & quoslibet alios infideles recte vi & armis compelli posse. SVMMARIVM Capitis XIII. -  1 Indorum vitia, & scelera summatim congeruntur verbis Pat. Ioseph. Acostae. -  2 Bellum recte videtur inferri Indis, qui moniti desistere nolunt a vitijs contra naturam. -  3 Pontifex Romanus habet potestatem in infideles peccantes contra naturam. -  4 Dei facta nobis exemplaria esse debent. -  5 Pius Quintus statuit, ut omnes Indi ad legem naturalem servandam compellerentur. -  6 Princeps quilibet Christianus, data sibi opportunitate, potest compellere infideles ad servanda naturae praecepta. -  7 Divinam in legem, vel naturalem quae committuntur peccata, in omnium iniuriam tendunt. -  8 Respublica aliqua si vergat ad idololatriam, vel innocentes afficiat iniuria, quilibet ei adversari potest. -  9 Peccata contra naturam qui extirpant, Deo servire dicuntur. -  10 Bella iusta dicuntur, per quae victis ad pietatis & iustitiae societatem consulitur, ex D. August. -  11 Cap. flagitia 32. q. 7. expenditur. -  12 Homo hominem vel sola humanitatis ratione iuvare debet, & ad bonum dirigere. -  13 Lex ut vim, D. de iustit. & iure, & l. non tantum, de appellation. & similes exornantur. -  14 Pater infidelis si velit occidere filium parvulum, ne baptizetur, quilibet ei resistere potest. -  15 Cap. fortitudo, cap. non inferenda 23. q. 3. exornantur. -  16 Iniuriam, & peccatum alterius qui non excusat, cum possit, tam est in vitio, quam ille, qui facit. -  17 Cap. qui potest 23. q. 5. perpenditur. -  18 Proverb. locus cap. 24. Erue eos, qui ducuntur ad mortem, &c. explicatur. -  19 Moysis facinus AEgyptium propria auctoritate occidentis, qui iniuste Iudaeum vexabat, qualiter excusetur? -  20 Psal. 81. Eccles. cap. 17. & Iob 29. verba expenduntur, de oppressorum liberatione tractantia. -  21 Cap. non est. & cap. Regum officium 23. q. 5. illustratur. -  22 Idololatriam compescere, quilibet tenetur, si id facere possit. -  23 Deus saepissime facultatem debellandi, & puniendi idololatras concessisse comperitur. -  24 Deuteronomij loca cap. 12. & 20. expenduntur, & explicantur. -  25 Filijs Israel qualiter praeceperit Domimus, Amorrhaeis, & alijs idololatris bellum inferre. -  26 Idololatriam qui extirparunt Reges, plurimum in sacra Scriptura laudantur. -  27 Cap. qui vult, & cap. non invenitur 23. q. 3. illustratur. -  28 Nicolaus de Lyra, & alij inter iustas belli causas idololatriae punitionem apponunt. -  29 Asa matrem suam Maacham ob idololatriam Regno privavit. -  30 Mathathias idololatram interfecit. -  31 D. Paul. 1. ad Roman. dignos morte esse dicit eos, qui idololatriam non vindicant. -  32 Romanam urbem ob reliquias idololatriae tot cladibus fuisse punitam, plurimi tradunt. -  33 Legis antiquae praecepta de puniendis idololatris post Christi adventum magis stringunt. -  34 Cap. si non audieris 23. q. 5. explicatur. -  35 Christi post adventum idololatriam cessaturam, omnes fere Prophetae praenuntiarunt, quorum plura loca expenduntur. -  36 Idola plura Christi adventu corruerunt, & obmutuerunt. -  37 Colossus Rhodius Christi adventu dissipatus fuit. -  38 Oracula aliqua recensentur testantia, Christi adventu Gentium idola obmutuisse. -  39 Idololatria maius crimen est, quam blasphemia. -  40 Blasphemiae ratione possunt Christiani infidelibus bellum indicere. -  41 Blasphemiae peccatum gravissimum est, & de eius poenis. Dom. Petr. Pantoja de Aiala citatur & laudatur, ibid. -  42 Subditos contra proprium Regem iniuste rebellantes quilibet etiam extraneus coercere potest. -  43 Christiani, praecipue Pontifices, & Reges, debent Dei honorem tueri. -  44 Mali sunt prohibendi ad malum, & cogendi ad bonum. -  45 Vindicta, quae tendit ad peccantium correctionem, est actus misericordiae. -  46 Cap. ea vindicta, cap. mali 23. q. 4. & cap. Dominus noster 23. q. 2. expenduntur & illustrantur. -  47 Lex 35. tit. 2. part. 3. quae vocat amicos Dei eos, qui illius inimicos quomodolibet occidunt, perpenditur & illustratur. -  48 Cap. si is qui 23. q. 4. illustratur. -  49 Peccata, quae in Dei iniuriam, & contemptum tendunt, non possumus impunita relinquere. -  50 Dei iudicia pro virili sequi, & imitari debemus. -  51 Deus propter tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam plura Regna subvertit. Et num. sequentib. -  52 Regna transferri ob iniustitiam, & peccata pluribus Scripturae locis probatur, quorum praecipua perpenduntur. Et numer. 54. -  53 Capit. si de rebus, & capit. quemadmodum 23. quaest. 7. exponuntur & exornantur. -  55 Auctores plurimi recensentur, qui subversiones, & mutationes Regnorum peccatis attribuunt. -  56 Regna sine virtutibus instabilia esse Seneca tradit. -  57 Africanorum, & Sodomorum scelera qualiter Dei iram excitaverint? cum Salviano. -  58 Peccata videntur clamorem habere, quo Deum ad punitionem vocant. -  59 Regnorum mutationes, & declinationes non proveniunt ex vi Astrorum, sed peccatorum. -  60 Religionem, & pietatem servare est fulcrum Imperiorum. -  61 Dei vindicta lenta, sed certa. -  62 Habacuc verba capit. 23. expenduntur. -  63 Iusti Lipsij elegentissima verba de Dei vindicta referuntur. -  64 Peccata numerantur, quae Deus acerbissime punire solet, etiam si ea usque ad certam metam, vel periodum dissimulaverit, cum Benedicto Pererio. -  65 Amorrhaeorum iniquitates quando completae dicantur in Scriptura? -  66 Indorum ob maximas, & inveteratas iniquitates, & ut via aperiretur Evangelio, Deus Hispanorum victorias, & dominationem disposuit. -  67 Ignorantia non videntur excusari posse Indi, qui contra legem naturae peccabant. -  68 Lex naturalis est lumen rationis humanae, natura ipsa omnium hominum mentibus insitum. -  69 Indis, quantumvis Barbaris, non denegavit Deus lumen rationis naturalis. -  70 Lex Divina, & naturalis omnibus hominibus intrinsecus a Deo communicata videtur, ex D. Paulo, Augustino & Cassiano. -  71 Ignorantia invencibilis non admittitur in puris ac primis praeceptis naturalibus, & exempla eorum. -  72 Cap. turbatur 1. q. 1. explicatur. -  73 Rusticitatis excusatio non admittitur in his, quae naturali ratione suadentur. -  74 Consuetudo non excusat ab implemento praeceptorum naturalium, & eo est peior, quo diuturnior. -  75 Natio nulla ita hebes, & Barbara est, cui permitti possit, ut Deum saltim generaliter non agnoscat, & revereatur. -  76 Deum aliquem esse, cuius providentia regatur hoc omne, quod cernimus, nemo ignorare potest; & Auctores plurimi, qui de hoc argumento tractant. -  77 Idololatrae per ignorantiam non excusantur. -  78 Deus est ultimus finis hominis. -  79 Prosperi Aquitanici elegantissima carmina de cognitione Dei. -  80 Indi, quamvis extranei, & remoti, ad cognitionem veri Dei, & observantiam legis naturalis ab Hispanis perduci debuerunt. -  81 Necessitate in extrema existenti quilibet tenetur opem ferre. -  82 Inimicos etiam diligere, & iuvare debemus, cum sint naturae nostrae participes. -  83 Cap. charitas 5. de poenitent. dist. 5. explicatur & exornatur. -  84 Infideles corrigere tenemur, non solum ut fidem recipiant, verum & a peccatis contra naturam desistant. -  85 Homines hominibus ex lege naturae consulere debent, ex Cicerone, & alijs. -  86 Ciceronis locus lib. ultim. de finibus emendatur. -  87 Dei imago est homo benefaciens. -  88 Auxilium miseris denegare turpe semper reputatum est, & talionis poena punitum. -  89 Indi iuvari, & a suis miserijs, & peccatis erui debuerunt, quamvis nostrum auxilium non peterennt, & sua sorte contenti viverent. Et num. 92. -  90 Invito beneficium non confertur. -  91 Lex ult. D. de usu & habit. perpenditur & illustratur. -  93 Indi non potuerunt tyrannidi, cruentis sacrificijs, & alijs damnis, quae olim patiebantur, consentire. -  94 Vitae alterius, imo nec propriae nemo est dominus, nisi ad custodiendam illam. -  95 Humanitatis, & pietatis officium exigit, ut proximis in periculo positis, etiam invitis, auxilium feramus. -  96 Lex non tantum, D. de appellat. & l. addictos, C. eodem, exornantur. -  97 Captum ab hostibus possumus etiam invitum redimere, & debet contractum servare. -  98 Vassallos a dominis crudeliter habitos, etiam auxilium non potentes debet Princeps liberare, & ab eorum iurisdictione eximere. -  99 Invitos etiam ac nolentes servare, pulcherrimum opus est, ex Seneca, & Cassiod. -  100 Indos voluntarie consensisse in tyrannides, sacrificia, & alia damna, quae sub antiquis dominis patiebantur, falsum esse probatur. HAEC quidem [sect. 1] omnia, & alia gravissima, & foedissima Indorum scelera, ultra Auctores supra relatos, non solum commemorat, verum & re ipsa comperisse testatur, & dolet disertiss. Ioseph Acosta lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 3. dicens, longum esse ea recensere; quoniam praeter idololatriam, nefaria sacra, daemonum frequentes collocutiones, concubitum masculorum, incestuosam pollutionem sororum, ac matrum, & reliqua id genus flagitia: alij alios indicta causa enecabant: compotationes ac tumulentias suas cruore miscebant: humanis multi carnibus pro summis delicijs vescebantur: alij pueros innoxios simulachris mactabant: alij suorum inferias aliorum sanguine peragebant: plerique potentiam ad nihil aliud, quam ad nocendum, & saeviendum, sibi datam arbitrabantur, perinde atque immanes ferae, quae naturaliter gradu inferiores ac viribus imbecilles pecudes, praedae suae vendicant: ut idem sit apud istos dominari, & praedari: nihil aliud subditum esse, quam potentioris libidini obnoxium esse, ita ut iustum volumen impleri oporteret, si exacte referre vellemus, quanta essent eorum vitia, & quam late patens, haec feritas barbarorum in hoc vastissimo Orbe, qui ritus portentosi, & quae denique legum, ac dominorum tyrannis. Quae cum ita se habeant, praedictorumque criminum gravitas, & atrocitas adeo magna sit, ut abunde probatum reliquimus: dubitandum non videtur, [sect. 2] quin nostri Catholici Reges bellum adversus Indos movere potuerint, ut ab his sceleribus abstinere, & legem naturae servare compellerentur. Interveniente praesertim auctoritate romani Pontificis, qui [sect. 3] hoc in casu adversus omnes infideles iurisdictionem habet, tanquam generalis Christi Vicarius, cap. 1. & 2. de translat. Episcop. & eos, si detur facultas, punire potest, ad [sect. 4] Dei facta imitanda, quae nobis exemplaria esse debent, ut aperte tradit Innocent. Hostiens. Ancharran. Florentin. Sylvest. & reliqui Doctores, quos in praecedentis capitis initio retulimus, & in nostris terminis definisse videtur Pijssimus ille, & omni aevo venerandus, Pius Quintus [sect. 5] Rom. Eccles. P.M. qui cum multa praeclare pro Indorum spirituali & temporali salute providisset, illud etiam expresse sanxit, ut omnes Indi, quamvis Ethnici, ad legem naturalem observandam compellerentur, ne pravo exemplo alijs Indis iam conversis officerent, vel Hispanis inter eos degentibus scandalum generarent, ut tradunt Hieron. Cater. in eius vita, pag. 105. Anton. a Fuenmaior. in lib. 4. & Fr. Alfons. Ferdinand. in histor. Eccles. nostr. tempor. lib. 1. cap. 52. pag. 182. Quinimo [sect. 6] etiam sine speciali licentia Romani Pontificis quemlibet Christianum Principem hoc idem officium data sibi opportunitate exercere debere, optime docet & probat Fr. Ant. a Corduba lib. 1. quaestionarij, q. 57. dub. 5. in princip. pag. 498. & sequitur Pat. Molina dict. disp. 106. vers. Tertia conclusio. Pro cuius sententiae maiori comprobatione, & illustratione, ultra ea, quae in cap. praecedenti retulimus, rursus primo considerari potest, [sect. 7] quod id, quod in legem Divinam, & naturalem committitur, in omnium tendit iniuriam, l. Manichaeos, vers. Ac primum, C. de haeretic. l. 40. tit. 5. lib. 16. C. Theodos. Bartol. in l. Gallus, §. ille casus, numer. 3. de liber. & posthum. cap. urgentis, ubi gloss. de haeretic. Iust. Lips. lib. 4. civil. doct. cap. 3. Salvian. de Gubernat. Dei lib. 4. Melchior Iunius quaest. Polit. p. 3. q. 94. Annae. Robert. lib. 1. rerum iudicat. cap. 12. Laelius Zech. in tract. de Princip. cap. 5. n. 1. Ioan. Baptist. Valencuela in monitor. contra Venetos, 7. part. num. 117. & Petrus de Aragon in 2. 2. quaest. 10. artic. 3. vers. Secunda conclusio: ubi ait, quod [sect. 8] quotiescunque aliqua Respublica vergit ad idololatriam, vel in ea innocentes efficiuntur iniuria, licitum est unicuique, illos bello & armis defendere, lege naturae id ordinante, ut eius observantia salva, & libera maneat. Et idem latius in nostra specie sequuntur, & probant reliqui Auctores supra rclati, praecipue Caietan. 2. 2. quaest 40. artic. 1. Gregor. Lopez in dict. l. 2. tit. 23. par. 2. gloss. magna, versic. Alium titulum, & vers. Quinta conclusio, Marquard. dict tract. de infidel. 3. par. cap. 1. num. 39. Covarrub. in regu. peccatum, 2. part. §. 10. num. 1. versic. Tertio, in fine, Corduba ubi supra pag 499. & Doct. Marta dict. tract. de iurisdict. 1. part. cap. 24. num. 28. & sequentib. docentes, [sect. 9] quod qui talia crimina impediunt, vel puniunt, Deo servire dicuntur, argum. cap. ult 23. q. 5. cap. paratus, cap. apud 24. q. 1. ubi licita ea bella dicuntur, per [sect. 10] quae ad pietatis, & iustitiae societatem victis facilius consulitur, prout & D. Augustin. ostendit epistol. 5. dum ait: Agenda sunt multa etiam cum invitis benigna quadam asperitate plectendis, quorum potius utilitati consulendum est, quam voluntati. Nam cui licentia iniquitatis eripitur, utiliter vincitur: quoniam nihil est infaelicius faelicitate peccatorum, qua poenalis nutritur impunitas, & mala voluntas, velut hostis interior, roboratur, & lib. 3. confess. capite 8. relatus in [sect. 11] cap. flagitia 13. 32. quaest. 7. sic inquiens: Flagitia, quae sunt contra naturam, ubique & semper detestanda, atque punienda sunt, qualia Sodomitarum fuerunt; quae si omnes gentes facerent, eodem criminis reatu Divina lege tenerentur: quae non sic fecit homines, ut se illo uterentur modo. Violatur quippe illa societas, quae cum Deo nobis esse debet, cum eadem natura cuius ipse auctor est, libidinis perversitate polluitur. Debent namque [sect. 12] homines, vel sola humanitatis, & cognationis naturalis ratione cogente, aliorum hominum mores ad bonum dirigere, insignia scelera, & facinora vindicare, & iniurias, atque oppressiones, quas sub tyrannorum iugo patiuntur, pro viribus impedire, ut optimis exemplis ostenditur in lib. Machabae. cap. 1. 3. & 4. Zachariae cap. 14. & Oseae cap. 10. & communiter notant Bart. & Doctores per text. ibi [sect. 13] in l. ut vim, D. de iustit. & iure, l. 1. D. de ijs, qui sunt sui, l. si servus ea lege, D. de servis exportand. l. metum 9. §. sed licet, D. quod met. caus. l. non tantum 6. ibi: Humanitatis ratione, D. de appellat. l. culpa caret, D. de regul. iuris, l. 1. §. sed in eo, D. ad Syllanian. cap. quantae, de sentent. excommun. cap. dilecto, eodem tit. in 6. iunctis alijs, quae observant D. Ambros. lib. 3. offic. cap. 3. D. August. lib. de moribus, cap. 27. Marc. Mantua lib. 4. observat. 36. Tiraquell, de poen. temper. caus. 24. Menchaca in praefat. controvers. illustr. num. 2. & sequentib. & lib. 1. cap. 8. ex num. 18. & cap. 16. num. 10. & cap. 21. num. 29. & sequentibus, Pinelus in rubr. C. de rescindend. vendit. 1. p. cap. 2. num. 26. Cuiacius in recit. posthum. ad dict. l. ut vim, Bobadilla in Politic. lib. 5. cap. 2. num. 2. litter. D. dixi Ego in meo tractat. de crimin. parric. lib. 2. cap. 2. & in eleganti casu resolvit Dominic. Soto in 4. dist. 5. q. 1. art. 10. inde concludens, [sect. 14] quod si pater infidelis velit occidere filium parvulum, ne baptizetur, licite id ei prohiberi posset, & ab eius manibus filius abduci; quod etiam sequitur Gabriel in 4. distinct. 4. quaest. 2. artic. 3. Victoria in 2. relect. de Indis num. 15. & omnes Theologi communiter secundum Cordubam ubi supra. Atque ea propter D. Ambros. lib. 1. offic. capit. 27. & 36. relatus in [sect. 15] cap. fortitudo, & in cap. non inferenda 23. quaest. 3. hanc veram fortitudinem & plenam iustitiae vocat, quae a latronibus defendit infirmos. Qui [sect. 16] enim non repellit a socio iniuriam, li potest, tam est in vitio, quam ille, qui facit; quae verba mutuatus videtur a Cicerone lib. 1. offic. dum ait: Qui enim non defendit, neque obsistit iniuriae, si potest, tam est in vitio, quam si parentes, aut patriam, aut socios deseraet. Et a D. Anastas. & Damascen. relatis in [sect. 17] capite qui potest 23. quaest. 5. dum inquiunt: Qui potest obviare, & perturbare perversos, & non facit, nihil aliud est, quam favere eorum impietati. Nec enim caret scrupulo societatis occultae, qui manifesto facinori desinit obviare. Quibus arridet Iustus Lipsius lib. 5. civil. doctr. cap. 4. ubi inquit: Nec similis ratio in oppressis, quos si gravior aliqua vis, aut extrema tyrannis urget, videtur cogere te communis societatis vinculum, ut adiuues. Et melius [sect. 18] Salomon Proverb. capite 24: Erue eos, qui ducuntur ad mortem, & qui trahuntur ad interitum, liberare ne cesses; quem locum exponens Glossa in dict. capite non inferenda: Erue, inquit, per vim si iniuste ducantur, vel per supplicationem si iuste, & eius auctoritate Div. Ambros. ibidem, Div. Augustin. quaest. 2. in Exod. tomo 4. Hieronym. in quaestion. Hebrai. sub. lib. 1. Regum, in fine, Div. Thom. 2. 2. quaest. 61. articul. ultim. Burgens. sup. capite 2. Exod. Pererius ibidem disput. 10. Primum illud Moysis facinus, [sect. 19] non solum Divinae inspirationis titulo liberant, sed iustitiae etiam ratione commendant: qui cum vidisset Hebraeum ab AEgyptio iniuriam accipientem, illum defendit, it ut AEgyptium prosterneret, atque in arena absconderet. Nimirum, quia debuit Moyses vim vi repellere, & pauperem & egenum oppressum de manu peccatoris liberare, ut [sect. 20] habetur Psalm. 81. & Eccles. 17: Vnicuique mandavit Deus de proximo suo, & Iob 29. vers. 17. ubi gloriatur, quod semper se se his iniquitatibus opponebat: Conterebam molas iniqui, & de dentibus illius auferebam praedam. Potest etiam ad idem adduci insignis alter Div. Augustini locus ad Macedon. epistol. 54. relatus [sect. 21] in capite non est 23. quaest. 5. ubi ait: Non est iniquitatis, sed potius societatis humanitate devinctus, qui propterea est criminis persecutor, ut sit hominis liberator; & Div. Hieronym. sup. Ierem. capite 2. relatus in capite Regum offcium, eadem caus. & quaest. ubi scribit: Proprium Regum officium esse, vi oppressos liberare, & contra potentes innocentibus, & imbecillis auxilium praebere, & ne quidem per conniventiam pati, ut ab alijs contristentur, & Pelagius Papa in cap. omnis 7. quaest. 1. ubi ait, quod qui negant misericordiam, & oppressis favorem debitum, videntur negare Christvm . Circa quorum iurium illustrationem, & praxim in materia vitandi violentias, quas iudices Ecclesiastici saecularibus faciunt, plura novissime congessit Hieronym. Zevallos in tractat. de violentijs, 1. part. gloss. 5. ex numer. 27. & magis in nostris termis Azevedo consil. 37. numer. 13. & Valencuel. in discurs. sta. & bell. parte 2. consid. 2. ex numer. 99. idem Valencuela contra Venet. 7. parte, numer. 62. Petr. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 11. num. 3. & sequentib. & Nos infr. lib. 3. cap. 3. num. 15. & sequentibus. Secvndo facit, quia si defensio, & vindicta, de qua supra locuti sumus, ita iuste permittitur, ut iniuriae hominibus illatae cessent, & vindicentur, multo [sect. 22] magis iustum, & licitum esse videtur, infidelibus pro eorum idololatria compescenda, & castiganda, bellum inferre, cum per eam ipsi Deo ita gravis iniuria irrogetur, & talis sit, ac tanta (ut videmus) huius delicti gravitas, & impietas, [sect. 23] cuius puniendi, & cohibendi ratione ipse Devs Optim. Maxim. hanc bellandi adversus idololatras facultatem saepenumero permisisse, imo & praecepisse comperitur, ut apparet ex pluribus locis expensis a Corduba dict. quaest. 57. dub. 5. versic. Tertio, pag. 500. & praecipue ex: Levit. capit. 18. & [sect. 24] Deuter. capite 12. ubi filijs Israel, antequam terram Promissionis intrarent, hoc veluti primum, & praecipuum mandatum iniunxit: Subvertite omnia loca, in quibus coluerunt gentes, quas possessuri estis, Deos suos super montes excelsos & colles, & subter omne lignum frondosum. Dissipate aras eorum, & confringite statuas, lucos igne comburite, & idola comminuite: disperdite nomina illorum de locis illis. Et infra: Omnes enim abominationes, quas aversatur Dominus, fecerunt Dijs suis, offerentes filios, & filias, & comburentes igni. Et eiusdem Deuteron. cap. 20. ubi [sect. 25] ex promissis civitatibus omnes omnimo in ore gladij interficiendos esse, Dominus iubet, Hethaeum videlicet, & Amorrhaeum, & Hevaeum, & Gebusaeum, ne forte docerent populum facere cunctas abominationes, quas ipsi operati sunt Dijs fuis. In alijs autem civitatibus non promissis eas belli conditiones apponit, ut si pacem prius oblatam accipere noluissent, sed bello se defendere, omnes mares occiderent, omnem praedam exercitui dividerent, & de spolijs hostium comederent; Sic facies (inquit) cunctis civitatibus, quae a te procul valde sunt, & non sunt de his urbibus, quas in possessionem accepturus es: quo loci Glossa Interlinearis, verba: Quae a te procul sunt, interpretatur, idest: Religione diversa, sic aperte ostendens, ob solam idololatriam urbes illas debellari permissas, & non ratione alterius iniuriae populo Israelitico illatae. Et propter [sect. 26] hanc idolorum, & idololatrarum debellationem & dissipationem, multum laudari videmus Ezechiam, Iosiam, & Nabuchodonosorum lib. 4. Reg. capite 18. & 23. & Daniel. cap. 14. quorum exemplo D. August. epist. 48. & 50. ad Bonifacium Comitem, Christianos Principes ad praelium contra idololatras adhortatur. Omnes, inquiens, Reges, qui in populo Dei non prohibuerunt, nec everterunt idola, & alia, quae contra Dei praecepta fuerant instituta, culpantur: & qui prohibuerunt, & everterunt, super aliorum merita laudantur: quod recoluit Gratianus in [sect. 27] capite qui vult, & in capite non invenitur 23. quaest. 3. Et [sect. 28] Nicolaus de Lyra sup. Numer. capit. 31. eorundem locorum auctoritate permotus: Vna, inquit, belli iusta causa est contra terram, in qua Deus per idololatriam blasphematur. Idemque expresse affirmant Marquard. Lucas de Penna, Malferitus, Alsons. a Castro, Guerrerus, Marta, & plurimi alij utriusque censurae Doctores, quos initio capitis praecedentis retulimus. Quibus addere licet, quod [sect. 29] in lib. 3. Reg. capite 15. legimus de Asa Iudaeorum Rege, qui matrem suam Maacham, Absalonis filiam, propter aedificatum Pani sacellum Regno privavit. Et 1. Machab. 2. [sect. 30] de Mathathia, qui dicti, praecepti, & vigoris memor, interfecit eum, qui ad aras sacrificarutus accesserat. Conducit etiam auctoritas [sect. 31] Divi Pauli 1. ad Roman. ubi cum serio idololatriam, & alia obscoena crimina infidelium connumerasset, & supplicia, quae pro illis passuri erant, concludit: Quoniam qui talia agunt, digni sunt morte: non solum qui ea faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus, ubi D. Ambros. exponit, idest: Qui non vindicant. Romanam [sect. 32] quoque urbem ob reliquias idololatriae ingentibus cladibus, & excidijs Alarici, Genserici, Odoacris, & Totilae Divino iudicio affectam fuisse, quousque tandem Imperium Orbis in varios Reges, Regnaque distractum atque divulsum, ipsa penitus amiserit, pie & eleganter insinuat, & lacrymatur Paul. Oros. lib. 7. cap. 37. & 39. D. August. in opusc. de excid. urb. & passim in libris de Civit. Dei. & lib. 2. retract. cap. 43. Sozomen. lib. 9. hist. Eccles. cap. 6. Salvian. in septem libris de vero iudicio, & providentia Dei, S. Gelas. in epist. contra Andromachum, tom. 1. epistolar. Roman. Pont. & alij, refert Maluenda lib. 4. de Antichristo cap. 6. Neque dixerit aliquis [sect. 33] ea legis antiquae praecepta, post Novi Testamenti promulgationem, exolevisse; nam contrarium, & merito quidem affirmat D. Cyprian. lib. de exhortat. martyr. cap. 5. relatus a Gratian. in [sect. 34] cap. si non audieris 32. 23. q. 5. ubi postquam praedicta Deuteronomij, & Mathathiae exempla commemoravit, haec elegantissima verba subnectit: Quod si ante adventum Christi circa Deum colendum, & idola spernenda, haec praecepta servata sunt, quanto magis post adventum Christi servanda sunt, quando ille veniens non verbis tantum nos adhortatus est, sed & factis? Etenim [sect. 35] omnes fere Prophetae praedixerunt, post adventum Christi idolalatriam exterminandam fore, ut constat ex illo Isai. 2. Elevabitur Dominus solus in die illa, & idola penitus conterentur. Et Zachariae 13: In die illa erit fons patens domui David, & habitantibus Ierusalem, in ablutionem peccatoris, & menstruatae. Et erit in die illa, dicit Dominus exercituum. Disperdam nomina idolorum de terra, & non memorabuntur ultra. Idem etiam habetur Isaiae 31. Ezech. 6. & 30. Oseae. 10. Miche. 1. Daniel. & Sophon. 2. & late observant Marquard. d. tract. de Iudae. & Infid. 3. par. cap. 1. num. 24. Bellarmin. lib. 1. controvers. cap. 8. de Christ. pag. 105. lit. D. Gaspar Sanctius sup. Isai. in locis supra; relatis, & Fr. Lud. Granatens. in Symb. Fid. part. 4. cap. 10. pag. 458. Et pluribus exemplis [sect. 36] idolorum, quae Romae, & in AEgypto, & alibi adveniente Christo corruerunt, & Oraculorum, quae responsa amplius reddere non valuerunt, luculenter confirmant Nicephor. lib. 1. cap. 17. Porphirius, licet ipse fuerit magnus idolorum cultor, in lib. de deficientia Oraculorum, Pat. Ioan. Pineda sup. Iob, tom. 2. pag. 634. & 1071. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 3. colloq. 1. pag. 307. & sequentib. & tom. 2. colloq. 1. pag. 78. & tom. 1. colloq. 21. pag. 476. Thom. Bozius lib. 14. de sign. Eccles. cap. 3. & 4. lib. 23. cap. 1. Fr. Ioan. a Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 5. pag. 32. ubi ad hanc causam refert [sect. 37] ruinam, & dissipationem magni illius idoli, Rhodij olim erecti, quod colossum appellarunt, & inter ingentia mundi miracula connumeratum fuit, & Nos alia congessimus sup. hoc libro, cap. 4. ex num. 81. Suntque valde notatu digna ipsorum [sect. 38] Oraculorum responsa, quae de hac re apud praedictos auctores circumferuntur, quorum unum sic habet: Puer Hebraeus iubet me Dijs beatis imperans, Has aedes relinquere, & statim Orcum abire. Caeterum abi tacitus a nostris aris. Aliud sic. Tripodes congemiscite, abijt Apollo, Abijt, quia flammeum me cogit coeleste Numen. Erat Iupiter, & nunc est, & erit, o magne Iupiter. Hei mihi oraculorum defecit me claritas. Et Sacerdoti, qui ultimus Apollinem de vera religione consuluit, respondisse narratur. Ne me extremum, & ultimum, velis ipse rogare, Infoelix Sacerdos, de Divino genitore, Deque charo, & unico Filio celeberrimi Regis, Et Spiritu, qui omnia circum affatim continet. Mentes, terram, fluvios, mare, Tartara, aerem ignem. Hei me etiam nolentem Spiritus ille his aedibus expellet. Ac tutumque desertum linquetur limen hoc fatidicum. Vt omittam vulgatum Virgilij locum AEneid. 6. quem in eundem sensum plures auctores accipiunt, dum canit: Huius in adventum iam nunc & Caspia Regna Responsis horrent Divum, & Maeotica tellus. Tertio, in maiorem supra dictorum fidem, & comprobationem, illud etiam addere possumus, quod [sect. 39] idololatria, & infidelitas maiora, & graviora crimina sunt, quam blasphemia, & eam in se includunt, in quantum subtrahunt Deo, singularitatem dominij, & fidem opere ipso impugnant, ut docet D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 3. & q. 94. art. 3. ad 2. Fr. Raph. de la Torre ibidem, ex pag. 98. Pet. de Aragon in ead. 2. 2. q. 13. art. 4. pag. 369. & Ant. a Corduba dict. q. 57. dubit. 5. pag. 500. ubi aiunt, quod idololatria ipsi fidei unius veri Dei, & Christi Redemptoris magis directe, quam alia peccata, ipso facto contrariatur, & fundamentum Christianae Religionis evertit. Sed sic est, quod propter [sect. 40] blasphemiam potest bellum adversus infideles indici, quoties hi fidem blasphemijs, pravisque persuasionibus impediunt, vel legis Evangelicae praedicatores etiam in eorum Provincijs infestant, ut colligitur ex D. Thom. 2. 2. q. 10. articul. 8. & 11. & Caietan. ibidem, & notat Albertin. in rubr. de haeretic. q. 8. Albert. Pius Campensis contra Erasm. cap. 21. de bello. Covarru. in d. regu. peccatum, 2. p. §. 1. num. 3. vers. Quarto licitum, & Victoria in relect. 1. de Indis n. 31. & Gaspar Sanctius sup. Isai. cap. 52. vers. 7. pag. 544. ubi probat, quam aegre ferat Deus suum nomen blasphemari: ergo multo magis propter idololatriam, adeo gravem, cruentam, & perniciosam Indis, de quibus agimus, bellum iuste moveri potuit. Quod argumentum fortissimum reputat, & appellat Sepulveda in Apolog. contra Episcop. de Chiapa, & confirmari potest [sect. 41] ex his, quae de poenis contra blasphemos, & huius criminis gravitate referunt Castro de iusta haeretic. punit. lib. 1. cap. 12. Domin. Banez d. 2. 2. q. 10. art. 10. vers. Dubitatur, Iul. Clarus, & Baiard. lib. 5. Sentent. §. blasphemia, Tiber. Decian. lib. 6. crimin. cap. 1. & sequentib. Director. Inquisit. 2. part. q. 41. commentar. 66. pag. 333. Aragon. ubi sup. pag. 369. Azor lib. 3. instit. moral. cap. 38. D. Ioan. Vela in tract. de poenis delictor. cap. 4. & innumeri alij relati a Farin. in prazi crimin. tom. 1. q. 20. Bobadilla in Polit. lib. 3. cap. 15. num. 11. & lib. 5. cap. 1. num. 108. cum sequentib. & lib. 2. cap. 17. num. 77. Parlador. lib. 3. rer. quotid. cap. 18. Pet. Matthaeus in notis ad summam constit. Pontif. circa constit. Iul. III. contra balsphem. pag. 355. Simon Maiol. in colloq. de perfidia Iudae. pag. 54. & seqq. Camillus Borrel. de Magistrat. edict. lib. 3. cap. 1. & cons. 43. per totum cent. 1. & novissime Licentiat. Barnuevus de Mosquera in peculiari tract. de blasphemia, & eius poenis, & eruditus pariter ac nobilis D. Petr. Pantoja de Aiala in commentar. ad leg. fin. C. de aleatoribus, numer. 10. fol. 137. & sequent. Qvarto, supra dictis non incongruenter adijcio, quod secundum eundem D. Thom. 2. 2. q. 40. art. t. [sect. 42] iusta causa bellandi contra aliquos est, quando hoc illi merentur propter aliquam culpam, quapropter si subditi negarent honorem suo Regi, possent etiam ab extraneis puniri, ut omnes cum Angelico Doctore concludunt, & expresse resolvit Caietanus 2. 2. quaest. 10. articul. 8. & 9. Quod cum ita le habeat, longe [sect. 43] magis ex charitate, sive pietate, quinimo & ex lege iustitiae, Christiani tenemur, & illi praesertim, qui Pontificali, aut Regali auctoritate praefulgent, unici & veri Dei, ac Domini nostri honorem tueri, & iniurias, quas infideles Idololatrae ei quotidie ferunt, prohibere, ac vindicare. Mali [sect. 44] quippe sunt prohibendi a malo, & cogendi ad bonum, eaque vindicta, [sect. 45] quae valet ad correctionem, non solum non reprobatur, sed imo ad misericordiam pertinet, & si ea, de quibus Deus vehementer offenditur, insequi, vel ulcisci deserimus, ad irascendum utique Divinitatis patientiam provocamus, ut ex varijs D. August. sententijs recoluit Gratian. [sect. 46] in cap. si ea 50. cap. ea vindicta 51. cap. mali. 54. 23. q. 4. & docet idem August. lib. 6. quaest. q. 10. relatus in cap. Dominus noster 23. q. 2. Quam eandem sententiam latius prosequitur D. Hieron. in cap. qui malos 23. q. 5. D. Chrysost. sup. Matthae. 5. q. 324. ad 4. & q. 338. Gabriel. in 4. dist. 15. q. 4. Corduba in quaestionar. lib. 1. quaest. 57. dub. 5. pag. 499. & post haec scripta D. Ioan. Bapt. Valencuela in discurs. status & belli part. 2. consid. 2. ex numer. 99. & consider. 3. num. 41. Et conducunt [sect. 47] elegantissima verba legis 35. titul. 2. part. 3. ubi ex antiquorum sapientium doctrina hoc proverbium deducitur: Amigo de Dios es, quien enemigo de Dios mata en tiempo qualquier. Quod prosequitur Abbas in cap. 1. de ferijs, Albericus in l. provinciarum, C. eodem, & late exornat Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 13. num. 38. & sequentib. ubi etiam allegat opt. text. [sect. 48] in cap. si is qui 23. q. 4. vbi dicitur: Et licet ea, quae nobis committuntur, facilie possimus indulgendo dimittere, [sect. 49] ea tamen, quae in Deum commissa sunt, cum magna districtione, nec sine poenitentia possumus relaxare. Qvinto considero, quod Innocent. & Doctores supra citati, iure optimo tradere potuerunt, hanc vindictam, quae de tyrannis, idololatris, & alijs peccatoribus sumitur, qui contra legem naturalem delinquunt, ex Dei imitatione descendere, [sect. 50] quia iudicia Dei debent esse exemplaria iudiciorum nostrorum, ut docet August. in cap. 1. cap. qui peccant, cap. quoniam, cap. quando, cap. non invenitur 23. q. 3. & in terminis tradit Corduba dict. dub. 5. vers. Maior autem, pag. 500. ubi ad idem D. Thom. Caietan. & alios allegat. Et videmus Deum ipsum, qui in sua potestate, & voluntate habet omnium iura Regnorum, ut late ostendimus in cap. 2. huius libri, [sect. 51] propter eiusmodi peccata, praecipue ubi diuturna, & iterata sunt, imperia evertere, mutare, & ab alijs in alios transferre, solitum esse: eorumque Principes, & Respublicas, etiam tunc, cum maxime florent, opprimere, & extraordinarijs modis punire, ubi ordinarij non sufficiunt, ut praeter sacrae Scriptuae loca, exempla, quorum sup. meminimus, satis constat [sect. 52] ex illo Eccles. cap. 10. vers. 8: Regnum a gente in gentem transfertur propter iniustitias, & iniurias, & contumelias, & diversos dolos, Sapient. 10. Ideo iusti tulerunt spolia impiorum, & Proverb. 13. Thesaurizantur autem iustis divitiae impiorum. Matthaei 21. Auferetur a vobis Regnum Dei, & dabitur genti facienti iustitiam. Quas Domini voces ad omnes impios, & iniquos valere, graviter docet D. Augustin. adversus litt. Petilia. cap. 43. & in epist. 50. ad Bonifac. cuius verba referuntur [sect. 53] cap. si de rebus, & in cap. quemadmodum 23. q. 7. Et re ipsa ostendit historia [sect. 54] Nabuchodonosor, Balthasaris Regis, Daniel. cap. 4. & 5. Saulis 1. Regis, Daniel. morrhaeorum Deuteron. cap. 21. & Parabola vineae, de qua apud Matthae. d. cap. 2. Marc. cap. 12. & translatio Imperij, quae de Graecis facta est ad Germanos, de qua in cap. per venerabilem 34. de electione, & alia innumera testimonia, & exempla, quae ab omni antiquitate petita [sect. 55] recolunt Nicolaus de Lyra, & alij noviores scribentes in dictis locis, Doctores in cap. translato de constitut. Oldrad. cons. 69. & 72. Martin. Laudens. in tract. de Principe, q. 155. Lancellot. Conrad. in templo iudicum, lib. 1. cap. 1. §. 2. q. 2. n. 16. fol. 14. Ioan. Salisberiensis in Policratico, sive de Curialium nugis, lib. 4. cap. 12. Pet. Greg. lib. 18. Syntagma. cap. 1. & lib. 5. de Repub. cap. 2. & lib. 21. cap. 1. Gaspar Sanctius sup. Isai. cap. 6. num. 1. pag. 74. & cap. 27. num. 6. pag. 276. & cap. 28. num. 46. pag. 290. Palac. Rubeus de obten. Navar. part. 5. §. 4. & 9. Thom. Bozius de sign. Eccles. in praetermis. ad lib. 24. cap. 3. pag. 627. & de ruinis Gent. lib. 2. cap. 15. pag. 199. & in integro tract. de imperio virtutis, Pet. Fab. lib. 3. Semestr. cap. 8. pag. 101. & cap. 20. pag. 308. Simancas lib. 3. de Repub. cap. 9. n. 11. Iust. Lips. lip. 2. Politicae, sive civil. doctr. cap. 7. & 10. Pat. Ribadeneira in Princip. Christ. lib. 2. cap. 4. pag. 513. Rutil Benzon. de anno Iubil. lib. 6. cap. 17. Pat. Ioan. Pineda commentar. in Iob. cap. 34. vers. 24. & de rebus Salom. lib. 7. cap. 2. num. 1. pag. 482. Calistus Remirez in tract. de lege Regia, §. 8. n. 22. Simon. Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. de bellorum eventib. pag. 341. Petr. Andr. Canonh. in Aphorism. pol. Hippocrat. pag. 643. & sequentib. Valencuela in dict. monitor. contra Venetos, part. 5. n. 196. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 2. num. 11. & 12. Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 2. cap. 26. pag. 318. & Fr. Ioan. Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 4. cap. 106. Et ante eos hoc idem optime praesensit Demosthenes in Oratione Olynthiaca 2. [sect. 56] & Seneca in Tyeste, actu. 2. scena 1. dum ait: — Vbi non est pudor, Nec cura iuris, sanctitas, pietas, fides, Instabile Regnum est. Et Salvianus lib. 7. de providen. Dei, ubi [sect. 57] cum Afrorum gravissima scelera recensuisset, ea Deum quasi reluctantem ad illorum internecionem movisse, his gravissimis verbis ostendit: Et cum haec omnia fierent, quid aliud talis populus agebat, nisi ut cum eam Deus perdere adhuc fortasse nollet, tamen ipse exigeret, ut periret? Vnde & quod Vvandali ad Africam transierunt, non est Divinae severitati, sed Afrorum sceleri deputandum: gravi enim eos antequam illuc pergerent, ac longa iniquitate traxerunt, & lib. 1. de Sodomae, & Gomorrhae peccatis sic inquit: Clamor Sodomorum, & Gomorrhae multiplicatus est. [sect. 58] Pulchre clamorem, dixit, in se habere peccata. Grandis absque dubio peccantium clamor est, quia terra ascendit ad coelum. Quare autem peccata hominum quasi clamare testatur? Scilicet, quia caedi aures suas, Deus dicit, clamoribus peccatorum, ut non differatur poena peccantium. Et vere clamor, & grandis clamor est, quando pietas Dei peccatorum clamoribus vincitur, ut peccantes punire cogatur. Ostendit ergo Dominus, quam invitus puniat etiam gravissimos peccatores, dicens, quod clamor Sodomorum ad se ascenderit, hoc est, misericordia quidem mea mihi suadet, ut parcam: sed tamen peccatorum clamor cogit, ut puniam. Et ad hanc causam [sect. 59] (non ad astrorum vim, syderumque influxus) mutationes, & declinationes Regnorum referendas esse, pie, & docte advertit Marquez ubi sup. & Simon Maiol. quem transcribit Canonherius in locis citatis, ubi sic ait: Cum ergo causas periodorum, & mutationum in Imperijs quaerimus, non procul vagemur animis, nec ad sydera evolemus, sed quid in Ecclesia politijs, & oeconomijs fiat, consideremus. Si regnant in Ecclesia falsae, impiae, fanaticae, blasphemae opiniones, aut idola, & conflictantur inter se docentes: si in politijs impunae grassantur tyrannides, seditiones, latrocinia, imposturae, fraudes, & licet cuilibet, quod libet: si dissident coniuges, & vagis ac prohibitis libidinibus contaminantur oeconomiae, & adulterantur familiae: non dubitemus, impendere tristes, atroces, & propinquas poenas. Etenim, ut praeclare inquit Iust. Lipsius in praefat. ad Poliorcert. [sect. 60] fulcrum Imperiorum est, servare religionem & pietatem, & qui secus faciunt, raro Dei vindictam effugiunt, [sect. 61] quae certa semper est, licet aliquando lentis, & laneis pedibus, ut est in adagio, incedere videatur, ut dixit Horatius lib. 3. Ode. 2. Raro antecedentem scelestum Deseruit poena pede claudo. Et [sect. 62] Habacuc cap. 23: Licet visus sit procul, tamen apparebit in finem, & non mentietur. Si moram fecerit, expecta illum; quia veniens veniet, & non tardabit: Vigilat quippe Divinus ille oculus, [sect. 63] ut ait Iustus Lipsius lib. 2. de constant. cap. 15: Et cum dormire eum censes, connivet. Atque ut in uno, eodemque homine iure in senecta aetate delictum aliquod punitur admissum in inventa: sic Deus in imperijs, aut Regnis peccata vetera, quia externae communionis ratione unum quiddam Deo sunt, & coniunctum. Et sicut in homine cum manus furto poenis libidine venter ingluvie peccavit, totum corpus id luit: sic in communi aliquo coetu paucorum delictum expetere, saepe in omnes, praesertim si ij, qui peccant, velut digniora quaedam membra sunt, ut Reges, Principes, Magistratus. Tradunt plura alia Caietan. & alij Patres, exponentes illud Genes. 15. Necdum completae sunt iniquitates Amorrhaeorum. Inter quos Benedict. Pererius, cum tres causas docte admodum expressisset, ob quas solet Deus [sect. 64] peccata punire, quae usque ad certam aliquam metam, vel temporis periodum impunita reliquit, nempe multitudinem, inverecundiam, & consuetudinem, sive incorrigibilitatem peccantium, quartam tandem causam, & valde ad rem nostram convenientem, his elegantissmis verbis scribit: Quando improbitas, & impietas alicuius gentis eo usque procedit, ut sit admodum exitialis humanae societati, ipsam hominum communitatem, & societatem pervertens, ac destruens. Humana vero societas tribus maxime rebus, & initio coalescit, & deinceps continetur, atque conservatur: ante omnia Religione, pietateque adversus Deum, tum erga homines aequitate, ac iustitia, ac demum recta vivendi disciplina, & rationabili quadam morum institutione, & compositione. Contra primum facit atheismus, & foeda ac pestilens idololatria, qualis fuit olim quarundam gentium, quibus vel proprios suos filios, aut iugulando, aut igne comburendo, Dijs immolare moris erat. Quod si haec scelera in ipsum etiam Dei populum invaserint, mirum dictu! quantum iram Dei provocent, & contra se vindictam eius accelerent. Huius criminis saepe accusatos esse Iudaeos a Prophetis, legimus in sacris Litteris. Alterum humanae societatis vinculum, iustitiam dico, plane dessolvunt frequentes, & immodicae bonorum rapinae, tyrannicae oppresiones, frequentes bonorum, & innocentium caedes: tale fuisse legimus peccatum AEgyptiorum adversus Hebraeos: idem crimen saepenumero Hebraeis ipsis exprobrarunt Prophetae, extrema eis mala ob eam causam comminantes. Contra tertium humanae societatis caput faciunt promiscuae, atque indifferentes virorum, atque mulierum coniunctiones, nulli distinctione, ac respectu cognationis, vel affinitatis, ut patris & filiae, filij & matris, fratris & sororis, & quod multo detestabilius est, nefandae commixtiones marium cum maribus, & hominum cum iumentis: atque [sect. 65] hoc fuisse complementum iniquitatum Chananaeorum, ad quod ubi pervenere, punitos esse eos a Deo, & eiectos de terra sua, nec obscure, nec uno tantum loco docet Scriptura. Et in specie [sect. 66] istorum Indorum Occidentalium, de quibus loquimur, similiter contigisse, antiquaque eorum Regna, & Imperia ob gravissima, quae committebant, peccata, tunc, cum maxime florebant, concidisse, & Deum Opt. Max. tum ut illa puniret, cum etiam ut Divini Verbi praedicationem inter ipsos Indos disseminaret, Hispanorum adventum, & dominationem disposuisse, aperte docet, & multis argumentis ostendit Ioseph. Acosta lib. 7. de hist. moral. Ind. cap. 24. & sequentib. & Fr. Ioan. Torquemad. in Monarch. Indian. lib. 4. cap. 105. & 106. Secreta Dei iudicia laudantes, qui simul his gentibus & supplicium, & salutem paravit, iuxta dictum D. Pauli ad Roma. cap. 11. vers. 11. & 12. & idem observat Thom. Bozius de sign. Eccles. lib. 24. cap. 3. & Ioan. Boter. in relat. universal. 4. part. lib. 1. ex pag. 25. ubi tyrannides, & alia scelera Indorum recenset, & ea in causa fuisse, tradit, ut Regnis suis spoliarentur, & Divinae voluntatis decreto ad Hispanos transirent. Quod ipsi quoque Peruani Indi sibi persuaserunt, ut diximus supra cap. 12. num. 21. Neque obstabit, si supra dictis obiecerit quispiam, [sect. 67] Indos istos, ut plurimum, rudes, & barbaros fuisse, ut supra hoc. lib. cap. 8. late probavimus: ac proinde ob ingenij hebetudinem, & morum feritatem excusari, si Deum, ut oportebat, non agnoverint, nec coluerint, & alijs delictis, & sceleribus legis naturalis praecepta foedaverint. Etenim cum [sect. 68] lex naturalis sit lumen rationis humanae, quod Deus naturae conditor una cum natura inseruit mentibus hominum ad aliquid faciendum, vel non faciendum, ut observant Theologi post D. Thom. 1. 2. q. 94. ubi Medina artic. 1. Raphael de la Torre tom. 1. de Religione, q. 85. artic. 1. disput. 2. Suarez de legib. lib. 2. cap. 5. cum seqq. Sayrus in Thesaur. 3. par. cap. 2. a num. 6. & plures alij relati a Salas in eod. tract. disput. 5. per tot. non est credendum, [sect. 69] Indis quantumvis barbaris, cum vere homines sint, hoc lumen a Deo negatum fuisse, nec ea ignorasse, ad quae natura ipsa inclinat, & amplectenda, vel fugienda esse docet, etiam nulla institutione, aut ordinatione praemissa, [sect. 70] iuxta illud D. Pauli ad Roma. 2: Gentes, quae legem non habent, naturaliter ea, quae legis sunt, faciunt, D. August. lib. 2. confess. cap. 4. Lex tua, Domine, in cordibus hominum scripta est, quam nec ulla unquam delet iniquitas, quod exponens Cassianus collat. 8. cap. 23. Sic excellentissime inquit: Deus hominem creans, omnem naturaliter ei scientiam legis inseruit, quae si fuisset ab homine secundum propositum Domini, ut coeperat, custodita, non utique necessarium fuisset, aliam dari, quae per litteram postea promulgata est: erat enim superfluum extrinsecus offerri remedium, quod adhuc intrinsecus tenebatur insertum. Atque ita [sect. 71] in eiusmodi puris, ac primis praeceptis naturalibus, qualia sunt, Deum colere, bonum sequi, malum fugere, quod tibi non vis, alteri non facere, & similia, non cadere, nec admitti ignorantiam invencibilem, tradunt Alex. de Ales. 2. par. q. 153. num. 3. Durandus in 3. distinct. illat. 25. q. 1. ad 1. Alfons. de Castro lib. 2. de lege poenal. cap. 14. Cardin. Tolet. in summa. lib. 4. cap. 6. num. 9. & plures alijs, quos refert Pat. Gabr. Vazquez in 1. 2. 1. tom. q. 76. art. 2. dispu. 122. pag. 1049. Ioan. Azor. tom. 1. lib. 1. instit. moral. cap. 13. q. 1. Valentia tom. 2. disput. 6. quaest. 6. puncto 1. corol. 7. Sanchez lib. 1. Decalog. cap. 16. num. 33. & post haec scripta P. Fran. Suarez in tract. de Spe, disput. 17. sect. 2. num. 7. & expresse probat Gratian. [sect. 72] in cap. turbatur 12. 1. q. 1. ubi naturalis iuris ignorantiam omnibus adultis damnabilem esse, docet. Quem locum exponens glossa ibidem, allegat text. & glos. in l. 2. C. de in iur vocan. [sect. 73] ubi quod plus est, non solum in his, quae mere iuris naturalis sunt, verum in his quoque, quae naturali tantum ratione suadentur, veluti benefacientibus benefacere, rusticitatis excusationem admittendam non esse docemur. Quemadmodum neque [sect. 74] consuetudinis excusatio admittetur, quae reatum potius auget, quam minuit, & cum mala sit, & sacris ac naturalibus institutis contraria, nullo tempore convalescit, & nullius momenti debet iudicari, l. capitalium, §. solent, D. de poenis, cap. ex litteris, cap. cum venerabilis, cap. fin. ubi glos. de consuetud. cap. mala. 8. distinct. cum multis alijs, quae de perfidia, & blasphemijs Iudaeorum loquens, tradit Simon Maiol. 3. tom. dier. Canicular. colloq. 1. pag. 55. & 56. Et generaliter tam de Indis, quam de alijs gentibus, & nationibus tractantes, [sect. 75] nullam ita rudem, & hebetem fuisse, cui permitti possit, ut laboret ignorantia invencibili unius Dei, cum ad illum saltim generaliter cognoscendum, ac colendum, tanquam principium omnium rerum, excedens omnia, & a quo omnia dependent, & gubernantur, omnes solo lumine naturali ducantur, & teneantur, late [sect. 76] post Epicurum comprobat Cicero. lib. 1. de nat. Deor. Aristot. lib. de coelo, & lib. 8. Physicor. AElian. lib. 2. de varia hist. Plutarc. de placitis Philosoph. cap. 6. & 9. Lactan. Firmian. lib. 3. Divin. instit. cap. 11. & lib, 1. cap. 2. ubi ait: Nemo est enim tam rudis, tam feris moribus, quin oculos suos in coelum tollens, tametsi nesciat, cuius Dei providentia regatur hoc omne quod cernitur, non aliquam tamen esse intelligat ex ipsa rerum magnitudine, motu, dispositione, constantia utilitate, pulchritudine, temperatione? nec posse fieri, quin id, quod mirabili ratione constat, consilio maiori aliquo sit instructum Boetius lib. 3. prosa 10. D. Cyprian. lib. de idol. vanitate, ubi ait: Hanc esse summam delicti, nolle agnoscere, quem ignorare non possis. D. Gregorius Nazianzenus orat. 34. concludens, hoc adeo verum esse, ut vel oculis corporeis videri possit, D. Thom. & post eum Theologi, lib. 3. contra Gentes, & in 1. par. summae, quaest. 2. & 2. 2. quaest. 85. & plures alij, quos refert Mag. Medina lib. 4. de rect. in Deum fide, cap. 8. August. Eugubinus de perenni Philosophia lib. 3. Caesar Baronius lib. 1. Annal. anno Christi 82. num. 40. & seq. Petrus Malferitus loquens in nostris terminis, inter consilia Mandelli, volum. 2. cons. 769. num. 72. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 6. in Prologo, & cap. 1. & 2. Fr. Lud. Granatens. in Symb. Fidei, 1. part. cap. 3. pag. 9. Fr. Ioan. Marquez in Gubern. Christ. lib. 2. cap. 23 pag. 294. & 295. & docte Raphael de la Torre de Religione tom. 2. quaest. 94. art. 2. disp. 3. ubi ex hoc concludit, [sect. 77] idololatras non excusari per ignorantiam ab idololatriae crimine, cum neque a cognitione unius veri Dei excusentur. Et [sect. 78] quod Deus sit ultimus finis hominis, & ad id homo creatus, & de rationibus, quibus tenetur Deum colere Fr. Thomas a Iesv de procuran. omnium gent. salute, lib. 11. cap. 3. 4. 5. 6. & sequentib. ex pag. 761. ad 797. Tradit etiam alia novissime circa hoc Caldas Pereira de emptione & venditione, cap. 1. num. 1. Et optimis carminibus exposuit [sect. 79] Prosperus Aquitanicus lib. de providentia Dei in haec verba: Qua iacet extremo tellus circundata ponto: Et qua gens hominum diffusa est corpore mundi: Seu nostros annos, seu tempora prisca revolvas, Esse omnes sensere Deum: nec defuit ulli Auctorem natura docens, et si impius error Amisit, multis tribuens quod debuit uni: Innatum est cunctis genitorem agnoscere verum; Hic auctore carens, & tempore permanet idem Semper, & immensum nec saecula, nec loca claudunt. Hic nullis mundi causis extantibus in se Quidquid vellet habens cum visum est, omnia solus Condidit ut voluit formas, numerosque, modosque, Et genera, & vitas statuens, & semina, rebus, Quidquid inest coelo, quidquid terraque, marique, Quidquid quocunque est in corpore, sive, animatum, Sive expers animae, calida, humida, frigida, sicca, Vno extant auctore Deo: qui divite Verbo (Quod Deus est) rerum naturas, atque elementa Protulit, & summis opifex intentus, & imis. Est igitur Deus, & bonus est, & quidquid ab illo Effectum est, culpa penitus vacat, atque reatu, Omnem autem hanc mundi molem, qui condidit ipse. Rvrsvs non obstabit, huiusmodi infideles, de quibus agimus, prorsus a nobis & fide, & solo, & imperio extraneos fuisse, [sect. 80] atque ita tanquam foris positos Christianorum disciplina compesci non potuisse, quantumvis praedicta crimina perpetrarent, sed Dei iudicio reservari debere, iuxta locum Pauli. 1. Corint. 5: Quid mihi de his, qui foris sunt, de quo statim latius tractabimus. Nam cum scelera illa in adeo magnam Divinae, & naturalis offensionem, & innocentum oppressionem prolaberentur, & ut supra late probavimus, commune societatis humanae vinculum eorum vindictam, & liberationem expostularet, etiam ad extraneos & infideles extendi potest, & debet, ut expresse affirmant omnes Doctores, quos pro hac opinione citavimus, & tetigimus supr. cap. 11. in fine, & gravissimis verbi illustrat Acosta lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 6. pag. 232. Quoniam [sect. 81] existenti in extrema necessitate quilibet tenetur opem ferre, ut docet glos. verb. Esurientium, in cap. sicut, 47. distinct. & plures referens Petr. Cenedo in collect. 27. ad Decretum, num. 1. Pet. Roicius decis. Lituanica 3. n. 296. Corduba de Lara in l. si quis a liberis, §. etsi impubes, num. 37. D. de liber. agnoscend. & Calistus Remirez de lege Regia, §. 30. num. 23. Et non solum infideles extraneos, verum [sect. 82] & inimicos (quod plus est) diligere & auxiliari debemus; & eis eleemosynas praebere, cum sint naturae nostrae participes, iuxta doctrinam D. Clem. Alexandr. lib. 2. Stromatum, cap. 9. D. Prosperi lib. 3. de vita contempl. qui refertur [sect. 83] in cap. charitas 5. de poenitent. distinct. 2. ubi glos. verbo, Participes, Alexan. cons. 130. super eo, num. 3. lib. 7. ubi loquuntur de Iudaeis, Saracenis, & alijs Infidelibus, sequitur Abbas in cap. Iudaei, de testib. Decius & Cagnolus in l. culpa caret, de regul. iur. Sylvester in summa, verb. Charitas, §. 5. Marta de iurisdict. 1. par. cap. 24. num. 49. Cardin. Tusch. pract. concl. iur. lit. l. concl. 125. pag. 491. & exornat Menchaca lib. 1. controvers. illustri. cap. 2. num. 29. Pat. Franc. Suarez in novissimo tract. de Charit. disp. 5. sect. 5. per totam, Mag. Pet. de Aragon in 2. 2. quaest. 10. art. 8. pag. 292. vers. Tertia conclusio, art. 9. pag. 625. & in q. 33. art. 2. pag. 788. Vbi ait, quod [sect. 84] tenemur infideles corrigere, quando adest spes emendae: & quod quamvis non sit spes, quod infidelis corrigetur quantum ad fidem falsam, quam habet, si tamen est spes, quod cessabit ab alijs peccatis, quae contra naturam committit, adhuc tenemur, illum, de illis corrigere. Et conveniunt verba Ciceron. lib. 1. Offic. dum inquit: [sect. 85] Homines hominum causa sunt generati, ut ipsi inter se alij alijs prodesse possent; & lib. 3: Hoc Natura praescribit, ut homo homini, quicunque sit, ob eam ipsam causam tantum, quod is homo sit, consultum velit, & lib. 5. & ult. de Finibus, ubi hanc coniunctionem hominum inter homines, sive societatem, communicationem, & charitatem generis humani a primo statu natam, eleganter philosophatur. Ita [sect. 86] enim legendum est, non statu, ut vulgo corrupte legitur, ut bene advertit Tiraquel. de poen. temper. caus. 24. num. 3. Ac re vera, ut ait D. Clemens ubi supr. [sect. 87] Dei est imago homo bene faciens, qua in re ipse etiam beneficio afficitur, sicut gubernator simul servat, & servatur. Vnde semper [sect. 88] turpe, & indecorum iudicatum est, miseris auxilium denegare, & talionis poena punitum, ut eleganter canebat Ovidius lib. 13. Metamorphos. Et eget auxilio, qui non tulit, utque reliquit, Sic linquendus erit, legem enim sibi dixerat ipse. Deniqve non obstabit, si replicetur, [sect. 89] hos Indos Hispanorum opem, auxilium, vel vindictam nunquam expostulasse, quin potius sua sorte contentos, in Reges, sive Tyrannos, quibus suberant, ritus & leges, sive mores, quantumvis feros, aut foedos, quibus gubernabantur, & cruenta ac immania sacrificia, quae exercebant, voluntarie convenisse, & consensisse videri, ut ait Episcop. de Chiapa in Apolog. contra Sepulved. fol. 15. & sequen. & in responsion. ad obiectiones eiusdem, replic. 11. sol. 45. Ac propterea sub praetextu liberationis, & instructionis eorum, bello & armis compesci non potuisse, cum secundum Cassiodor. lib. 1. var. epist. 38. & lib. 5. epist. 39. non [sect. 90] sit beneficium, aut defensio, quae praestatur invitis, nec cuiquam videatur utile, quod adversa voluntate conceditur, suspectumque reddatur, quod patiuntur nolentes. Vnde Horatius in Arte Poetica rectissime inquit: Invitum qui servat, idem facit occidenti. Et Lesbonius apud Plaut. in Trinum. act. 3. scen. 2. Nullum beneficium esse duco id, quod cui facias, non placeat. De quo extat egregia regula iuris in l. invito 69. D. de regul. iur. & optimum exemplum [sect. 91] in l. ult. D. de usu, & habita, ubi in perniciem meam id omne fieri dicitur, quod fit contra meam voluntatem, etiam si in meliorem statum res commutetur, cum late adductis ab Alexand. in l. cum quid, num. 1. D. si cert. petatur, & cons. 55. in fin. vol. 2. Ias. in l. 2. num. 99. C. de iur. emphyteut. Tiraquel. in praefat. de retract. n. 25. & Sarmiento lib. 3. selectar. cap. 7. n. 3. Nam [sect. 92] huic argumento responderi potest cum Victoria. d. relect. de Indis 2. par. num. 15. in fine; Gregor. Lop. in dict. l. 2. part. vers. Alium titulum, in fin. Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. vers. Tertia conclusio, col. 535. Lorca in 2. 2. sect. 3. disp. 52. num. 2. pag. 968. & Molina de iust. & iure tract. 2. disp. 106. vers. Tertia conclusio, Indos [sect. 93] non ita sui iuris fuisse, ut se ipsos, vel filios suos morti tradere possent, vel tyrannis vexantibus, & occidentibus consentire: [sect. 94] cum nemo sit dominus vitae alterius, nec etiam propriae, nisi ad custodiendum illam, l. liber homo 13. D. ad leg. Aquiliam, cap. displicet 22. q. 4. cum alijs, quae tradunt Theologi post D. Thom. in 1. 2. q. 73. art. 9. ad 2. & in 2. 2. q. 59. art. 3. Victor. in relect. de homic. num. 23. Soto lib. 4. de iust. & iure q. 2. art. 3. Corduba dict. lib. 1. q. 57. dub. 3. vers. Neque valet dicere, pag. 499. Gregor. de Valencia, Michael Salon, Aragon, & plures alij, quos plene congessit Gomez de Amescua in tract. de potestate in seipsum lib. 1. cap. 1. & 5. Ac propterea voluntas Indorum pium & debitum humanitatis officium non potuit excludere, [sect. 95] quod exigit, ut proximis in periculis, aerumnis, & necessitatibus positis, licet invitis, & reluctantibus, subveniamus; ut in eo contigit, qui laqueo aut alio modo vult sibi ipsi manus inferre, mortemque conciscere: & in eleganti exemplo ab Vlpiano relato [sect. 96] in l. non tantum. 6. D. de appellat. & ab Impp. in l. addictos, C. eod. ubi humanitatis ratione omnis pro altero provocans in capitali supplicio, audiendus esse dicitur, etiam si adversus provocationem damnatus resistat, eamque admitti nolit, perire festinans. Tradunt alia his similia Decius Mayner. Cagnol. Pet. Faber, Raevard. & caeteri in d.l. invito: inter quae illud [sect. 97] de capto ab hostibus, quem etiam invitum redimere possumus, & compellere, ut contractum de hac re gestum ratum habeat, Auth. si captivi, ubi Cynus & Salicet. C. de Episcop. & Cler. Alexand. num. 7. in l. fin. C. de negot. gest. Decius cons. 691 num. 6. Carrocius de locato in tit. de Medico, quaest. 2. num. 5. Et idem obtinet in eo, qui non patitur, se a servitute, vel carcere liberari, & generaliter in omnibus, qui suam personam, vitam, libertatem, aut etiam civitatem defendere negligunt, ut arg. l. 1. & 2. D. de liberal. caus. concludit Bald. in dict. l. fin. Bart. in l. Stichus num. 1. D. de pecul. legat. Decius num. 2. Mayner. in. d. l. invito num. 15. Ioan. Andr. & Francus in cap. cum C. laicus, de for. compet. lib. 6. Imola in cap. ex litteris, de pignor. Tiraquel. de nobilit. cap. 6. num. 39. Carrocius de locato, tit. de locat. ad long. temp. quaest. 6. n. 145. fol. 62. & Gomez de Amescua in d. tract. de potestate in seipsum lib. 1. cap. 16. num. 10. & seq. Quibus arridet alia doctrina, quae habet, [sect. 98] quod si dominus subditum enormiter, & atrociter oneraret, quilibet alter Princeps, viribus, & auctoritate superior, posset, & deberet talem vassallum omnino a crudelis domini potestate, & iurisdictione eximere, etiam tacente ipso subdito, & nihil petente, ut argum. tex. in l. 1. D. de his qui sunt sui, vel alieni iur. §. sed & maior instit. eodem, loquentium in servis a dominis male tractatis resolvit Ioan. Faber ibidem. Guido Pap. decis. 62. incipit, Si quis Baro. Thom. Grammat. in addition fin. ad Matth. de Afflict. decis. Neapol. 265. Menchaca lib. 1. controvers. illustr. cap. 8. nu. 18. & lib. 3. de success. creat. §. 26. nu. 47. & elegantis. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 6. pag. 31. & lib. 2. cap. 15. in fine. Etenim [sect. 99] ut ait Seneca lib. 2. de benefic. cap. 14. Pulcherrimum opus est, etiam invitos, nolentesque servare. Et eleganter Cassiodor. lib. 1. var. epist. 5. fic inquiens: Cogi enim debet ut sit quietus, qui suo vitio renuit esse pacisicus. Nam & medendi peritus invitum frequenter salvat aegrotum: dum voluntas recta in gravibus passionibus non est, sed potius illud appetitur, quod a salutis iudice gravare posse sentitur. His addere possumus, quod, ut ego considero, non potest secure affirmari Indos [sect. 100] praedictis malis voluntarie consensisse, cum vel caecitate & ignoratione sua, vel tyrannorum metu ita oppressi essent, ut non possent ad meliorem statum aspirare; cum tamen revera plurimi ipsorum tyrannidis dominantium, & legum, & sacrificiorum crudelitatis, & asperitatis maxime pertaesi reperirentur, cuperentque, si possibile eis fuisset, adeo gravi onere liberari, ut refert, & testatur Pat. Ioseph. Acosta lib. 5. hist. Ind. cap. 22. affirmans, se ita a multis antiquis Indis audivisse, atque hac praecipue de causa ita facile Indos in omnibus fere huius Novi Orbis provincijs sanctissimam & mitissimam Christi Domini legem recepisse, neque magis gravate Hispanorum dominationem, & gubernationem subijsse. Quod eam iustiorem reddere potest, ut tradit Victoria. d. relectione de Indis, 2. parte, num. 16. & Nos alio in loco diligentius examinabimus. # 14 CAPVT XIV. De auctoribus, & argumentis, quae in superiore articulo pro negativa sententia urgere videntur, & contrariorum solutione. SVMMARIVM Capitis XIV. -  1 Homines ad dissentiendum, & varie opinandum faciles sunt. -  2 Infideles non posse debellari ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam, multi Doctores affirmant. -  3 Auctores plurimi referuntur, qui titulum debellationis Indorum ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam admittere nolunt. -  4 Bellum, ut sit iustum, debut esse defensivum, vindicativum, aut punitivum. -  5 Indi non videntur iuste debellari posse ex causa defensionis, vindicationis, aut punitionis. -  6 Bellum punitivum proprie ad executionem imperij, & iurisdictionis spectat, & inter subditos exercetur. -  7 Princeps nullus, etiam Papa, & Imperator, in alienis Reginis temporalem iurisdictionem exercere potest. Et nume. 18. -  8 Civis unus non habet potestatem puniendi alium, quantumvis vitiosum. -  9 Respublica una non acquirit potestatem in aliam sibi non subditam ratione scelerum, quae in ea committuntur. -  10 Iurisdictionem nemo habet extra suum territorium. -  11 Territorium quid sit, & unde dicatur? -  12 Siculi Flacci locus refertur, & emendatur. -  13 Imperij, & iurisdictionis propriae terminos excedere etiam charitatis, aut pietatis ratione non licet. -  14 Bonum, & rectum excedere nullatenus licet, etiam propter salutem alterius. -  15 Mendacium quantumvis leve dicere non licet pro totius mundi conservatione. -  16 Pontifex Roman. ex sententia D. Bernardi se in temporalibus Principum saecularium negotijs immiscere non debet. -  17 D. Pauli ad Romanos 14. locus expenditur. -  19 Deus peccata, & iniurias contra se factas facile, si vult, vindicare potest, prout saepissime fecit. -  20 Vindictam peccatorum, quae contra Maiestatem divinam committuntur, sibi relinquendam Dominus tradit. -  21 D. Pauli locus 1. Corinth. 5. Quid enim mihi de his, qui foris sunt, iudicare? de infidelibus exponitur a D. Hieronym. Anselm. Athanas. Thom. & alijs. Et num. 23. & 27. -  22 Infidelium extra Ecclesiam positorum peccata, Divino iudicio punienda relinquuntur. -  24 Vicario Christi directe non fuit concessa potestas super non baptizatis. -  25 D. Theodoret. qualiter exponat locum D. Pauli Coloss. 4. In sapientia ambulate ad eos, qui foris sunt. -  26 Trident. Synodus sess. 14. declarat Ecclesiam non iudicare de non baptizatis. -  28 D. August. elegantissima verba in sermone 6. de verb. Dom. referuntur, & perpenduntur. -  29 Ritus infidelium non esse ab Ecclesia tolerandos, ex doctrina D. Thom. qualiter accipiendum sit? -  30 Infidelium etiam nobis subditorum ritus tolerandi sunt, si Christianae religioni non adversentur. -  31 Indi si puniri possunt pro peccatis contra naturam commissis, pro omnibus puniri posse videntur. -  32 Peccata omnia, legi, sive rationi naturali repugnant, & sic contra naturam esse videntur. -  33 Pontifex non solum infideles, verum neque fideles debellare potest propter peccata legi naturali contraria. -  34 Ignorantia aliqua invencibilis iuris naturalis dari potest. -  35 Fidei praedicatio continet etiam praedicationem poenitentiae. -  36 Praedicationis Christi Domini, & D. Ioannis Baptistae propositum, quod fuerit? -  37 Infidelibus fidem praedicare, & peccata eorum velle punire, contraria videntur. -  38 Christus non venit iudicare, sed salvare mundum. -  39 Indorum vitia, religionis & doctrinae insinuatione, magis quam armorum terrore tollenda fuerunt. -  40 Homo secundum Plutarch. non ita efferum animal est, ut disciplina, & alijs modis cicurari non possit. -  41 Religio Christiana, quam potens sit, ad hominum barbariem, feritatem, & vitia tollenda? -  42 Clem. Alexandr. elegans locus expenditur: & alter num. 45. -  43 Lactantij Firmiani elegantissima verba de effectibus verae Religionis. -  44 Iustus Lipsius optime tradit, nulla re magis mores componi, quam Religione. -  46 Indorum Reges legitime suo more creati, ob solum tyrannidis vitium suis imperijs ab Hispanis privari potuisse non videntur. Et num. 48. -  47 Princeps fidelis respectu infidelis sibi non subditi, perinde se habet ac privatus cum altero privato. -  49 Tyrannum iusto titulo regnantem nemo privata auctoritate occidere, vel spoliare potest. -  50 Auctores plurimi referuntur, qui disputant, an & quando liceat tyrannum privata auctoritate interficere? -  51 Pat. Iacobi Gordoni verba de occisione Regis Galliae Henrici III. -  52 Indi, & alij infideles non videntur iuste debellari posse ob esum carnium humanarum, & alia peccata contra naturam. -  53 Indis quae imputantur scelera, aliae plures nationes commiserunt, quae tamen ob ea debellatae non leguntur. -  54 Sodomiae vitium Iudaeis, & Romanis olim frequentissimum fuit. -  55 Adrianus Imperator Antinoo, Ganymedi suo, divinos honores indulsit. -  56 Ierosolymis iuxta templum effoeminatorum aediculae structae fuerunt. -  57 Amorrhaei, & caeteri Palaestini gravissima peccata committebant: ob quae tamen citra praeceptum Domini debellari non possent. -  58 Afrorum vitia, vitijs Indorum longe maiora, verbis Salviani connumerantur. -  59 Carpocratianorum, sive Gnosticorum haereticorum nefanda flagitia. -  60 Lestrigones antropophagi erant, & ideo striges eo nomine dictae. -  61 Carnium humanarum convivia plures gentes exercuerunt. -  62 Britanni, & Poloni carnes humanas edere solebant. -  63 Brasilienses, AEthiopes, & aliae gentes Orientales hodie edunt carnes humanas. -  64 Carnes humanas palato gratissimas dicebant Brasilij, & querebantur, quod baptizatorum non tanti saporis essent. -  65 Romani maximas turpitudines in suis Deis & eorum festis admittebant. -  66 Lupercalibus in festis qualiter foeminae verberarentur? -  67 Assyriorum, & Lydorum obscoenus mos in virginibus maritandis. -  68 Turcae, & aliae nationes quam feros & foedos mores hodie habeant, & olim habuerint? -  69 Auctores multi citantur, qui agunt de varijs valde feris ac foedis variarum gentium moribus & ritibus. -  70 Indi etiam ob defensionem innocentum, quos in sacrificijs immolabant, debellari posse non videntur, & quare? -  71 Ecclesia quatenus tolerare soleat ritus infidelium? -  72 Consuetudo etiam improba excusat a poena temporali. -  73 Barbaros quosdam, qui ex consuetudine homines immolabant, impunitos reliquerunt Romani, ex Plutarcho. -  74 Sacrificia humanarum victimarum non videntur naturali iure prohibita, cum eis olim omnes fere mundi nationes usae reperiantur. -  75 Idolum Moloch, & Baal quale? & alia plurima, quae Hebraei coluerunt, eis humano sanguine litantes. -  76 Carthaginenses, & generaliter reliqui Africani qualiter filios suos Saturno immolarent. -  77 Romani etiam olim hominum immolationes exercuerunt. -  78 Suetonij locus in Octavio perpenditur. -  79 Virgilij carmina exponuntur. -  80 Captivi in sepulchris virorum fortium a Romanis necari solebant. -  81 Gladiatores Romae unde originem habuerint, & cur bustuarij dicti? -  82 Gladiatorum spectacula crudelissima erant, & Traianus uno munere decem millia gladiatorum populo exhibuit. -  83 Lex unica, C. de gladiator. lib. 11. qua gladiatorum spectacula prohibita sunt, declaratur, & illustratur. -  84 Marius filias suas Dijs Averruncanis immolavit. -  85 Achaz Hebraeorum Rex filium immolavit idolo inimicorum suorum. -  86 Hostia, & victima quid significent, & de horum nominum etymologia. -  87 Romani frequenter se ipsos occidebant, vel occidendos vendebant. -  88 Tauri, Thessali, Cretenses, & alij humanis victimis utebantur. -  89 Galli, Franci, Germani, Britanni, & alij populi Septentrionales homines immolabant, & quomodo? num. 92. -  90 Lucani locus exponitur. -  91 Theutates erat Gallis Mercurius, & Mars Haesus. -  93 Hispanos antiquos humanis victimis in sacrificijs uti solitos, plures scribunt. -  94 Concilium Illiberitanum exponitur. -  95 Religionis vanae pretextu multoties gravia peccata fiunt. -  96 Infideles nobis non subiecti idololatriae causa non videntur posse puniri, aut debellari. -  97 Romani antiqui maxime idololatrae fuerunt, & plusquam triginta deorum, sive potius daemoniorum, millia coluerunt. -  98 AEgyptij fuerunt idololatriae magistri: & de multis ridendis, & contemnendis rebus, quas adorabant. -  99 Iuvenalis locus expenditur de vana idololatria AEgyptiorum. -  100 Dij, sive idola diversarum nationum qualia? -  101 Hebraei quam varia idola coluerint. -  102 Abrahamum aliquando idololatram fuisse, aliqui tradunt, qui ab alijs reprobantur, remissive. -  103 Contumelia, & Impudentia pro Deabus ab Atheniensibus colebantur. -  104 Morti, Senectuti, & Paupertati Lacedaemonij sacrificabant. -  105 Romani adversae Fortunae, Pallori, febri, & Rubigini peculiaria templa, & sacrificia erexerunt. -  106 Arbores, & serpentes cur olim pro Dijs ab aliquibus gentibus colerentur? -  107 Indi Zeilani Simiae dentem adorant. -  108 Christianos quosdam accusat D. Paulus, quod simul cum Christo idolo colerent. -  109 Auctores plurimi recensentur, qui de idololatria diversarum nationum latissime agunt. -  110 Blasphemia, quae in idololatria inest, qualis fit, & quod ob eam tantum infideles debellari non possint? -  111 Blasphemia vera, & propria requiritur, ut infideles ob eam puniri possint. -  112 Idololatriae in sacra Scriptura punitae exempla quatenus imitanda sint? -  113 Legis veteris exempla admiranda interdum potius quam sequenda. -  114 Israelitae quibus rationibus potuerunt debellare, & spoliare Amorrhaeos, Chananaeos, & alios? -  115 Amorrhaeorum, & Chananaeorum templa, & idola cur Deus ad Israelitis subverti praeceperit? -  116 Deuteron. locus cap. 20. de civitatibus procul positis explicatur. -  117 Infideles idololatrae qualiter convincendi, sive expugnandi sint, iuxta glossam Interlinealem? -  118 D. August. & Cypriani loca de punitione idololatrarum, qualiter accipienda? -  119 Idololatras qui punientes laudantur, de subditis intelligendi sunt. LVcvlenter satis, ut opinor, ostendimus, quam multis ac magnis auctoribus, & argumentis nitatur titulus iste debellationis Indorum, qui ex peccatis contra naturam, cruentisque sacrificijs, & idololatrijs eorum colligi solet. Verum autem vero [sect. 1] cum nihil ita certum sit inter homines, quod dubitationem aliquam, & opinionum discrimina non recipiat, ut praeclare inquit Iustinian. in authen. de tabellionib. collat. 5. Vlpian. in l. item si unus 19. §. principaliter, D. de arbitris, & in l. 1. & 2. D. de acqui. poss. glos. verb. Diversas, in cap. super litteris, de rescript. Terent. in Phorm. act. 2. scen. 4. ibi: Quot homines, tot sententiae, Horat. saty. 2. ibi: Tres mihi convivae prope dissentire videntur, Quintilianus declamatione 9. in Gladiat. Polybius lib. 4. ibi: Vsque adeo natura hominum non solum corpora, verum etiam animos dissimiles finxit. Ioan. Sambucus in suis Emblemat. pag. 63. ubi hoc etiam ad mortuos, sub lepida quadam anus fabella, extendit, sic inquiens: Quaedam anus in Sacrum portabat crania collem. Ossibus humanis ne minuatur honos: Sed titubans aegris pedibus cum verticem adiret, Concidit, ac varium crania versat iter. Illa videns labi diverse cuncta retrorsum, Quodque adeo discors semita ferret onus: Quid mirum si tot sensus, quot in orbe figurae Sunt, ait, invivis, num ossibus una via est? Cum alijs, quae tradit Edmun. Meril. lib. 1. obs. cap. 2. Seraphinus de virt. iuramen. privil. 71. num. 4. Fran. Connan. lib. 1. commen. iur. civi. cap. 1. Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 21. num. 144. Antonius Faber. in Iurisprud. Papin. pag. 4. & Hieronym. Zevallos in praefat. comm. opin. ex num. 113. novissime Alphonsus Carranca de partu human. cap. 9. num. 79. Plurimi alij, gravissimique Doctores reperiuntur, qui non minus validis argumentis, & considerationibus moti, contrariam sententiam veriorem, & tutiorem esse contendunt; expresse docentes, [sect. 2] infidelibus, qui Principibus Christianis subiecti non sunt, etiam cum auctoritate Pontificis, bellum moveri non posse, quantumvis sub tyrannorum imperio detineantur, idolis inserviant, & pessima, ac nefanda crimina contra legem, & rationem naturalem admittant: & etiam si prius admoniti, ut ab his sceleribus abstinerent, id facere recusaverint. Quam sententiam [sect. 3] in primis probasse videtur Caietan. 2. 2. q. 66. art. 8. & nervose defendit Episcop. de Chiapa in Apolog. contra Sepulved. & in tract. comprobatorio fol. 66. & 67. Victoria in 1. relect. de Indis, num. 40. & sequentib. Soto in 4. distinct. 5. q. 1. art. 10. pag. 266. Covarru. in regul. peccatum, 2. part. §. 10. num. 4. & 5. Menchaca lib. 1. controvers. illustr. cap. 24. & licet sub dubio, in ea magis residere videtur Gregor. Lop, in d. l. 2. tit. 22. part. 2. glossa magna, col. antepen. ad medium, Corduba in quaestionar. 1. part. q. 57. dub. 5. per totum, & sequitur Mag. Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. col. 531. vers. Sexta conclusio, & sequent. ubi illam confirmat, & respondet argumentis, quae in contrarium adducuntur; docetque, eam securos fuisse omnes Magistros Theologos in Cathedris suis usque ad nostra tempora. Idem late probat Ioseph. Acosta de procur. Ind. salu. lib. 1. cap. 5. & lib. 2. cap. 3. 4. 5. & 6. Gregor. de Valencia, 3. tomo, disput, 1. q. 10. puncto 7. versicul. Nihilominus contraria, col. 414. Molina de iust. & iure, tract. 2. disput. 106. per totam, Ioan. Azorius lib. 8. instit. moral. cap. 26. versicul. Octavo quaeritur, col. 1276. in fine, Fr. August. Davila in hist. Mexicana lib. 1. cap. 24. & 25. pag. 95. & 96. Pat. Ludovic. Turrianus de fide, articul. 11. disput. 52. dub. 2. colum. 646. & 647. multa tamen commiscens, quae sigillatim tractari, & expendi debuissent Fr. Thomas a Iesu de procur. omn. gent. salute lib. 4. part. 1. dub. 4. pag. 207. Et tandem in eandem opinionem magis inclinare videtur Hieron. Zevallos 4. tom. commun. q. sin. num. 189. cum sequentib. videndus, ex num. 129. & novissime post haec scripta Pat. Suarez in tract. de Charit. disput. 13. sect. 5. num. 1. & sequentibus, & Auctor libri Maris Liberi cap. 2. quem refert. Seraph. Freitas de Imp. Asiatico, cap. 3. num. 4. & idem Freitas magis ex professo de hoc titulo disputans. eod. lib. cap. 12. & Ant. Ricciullus de iur. person. lib. 2. cap. 31. Pro qua sententia haec potissima argumenta considerari posse videntur. Primum, [sect. 4] quod cum ea bella dumtaxat iusta & legitima esse definiantur, quae defensiva, vindicativa, aut punitiva sunt, hoc est, quae iniurias, & damna, quae nobis inferuntur, propulsant, vel illatas vindicant & resarciunt, aut subditorum proterviam, delicta, & excessus compescunt, & puniunt, iuxta ea, quae tradunt Doctores in l. ut vim, & in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, Doct. Melchior de Valencia, tract. 2. cap. 5. num. 15. & sequentib. & Nos late exornavimus sup. hoc lib. cap. 6. ex num. 52. Non videtur ullo modo [sect. 5] bellum, quod infidelibus infertur, licitum esse posse, cum ipsi nihil in nostrum damnum, & offensionem meditarentur, neque aliquid usurpassent, quod ab eis repetere, & recuperare possemus. Necnon etiam cum tertium illud genus belli punitivi dificiat, quod proprie [sect. 6] ad executionem imperij, & iurisdictionis spectat, ut praeter alios observant Covarru. & Soto ubi sup. & Molina d. disput. 106. verf. Sit prima conclusio, atque ita inter subditos duntaxat exerceri debet, & ad extraneos, quantumvis impios & infideles, extendi non potest, [sect. 7] adversus quos nullus Princeps, quamvis sit Imperator, imo nec etiam Summus Pontifex, iurisdictionem temporalem habent, neque item spiritualem, nisi quatenus ea necessaira est ad Christianae Reipublicae quietem, & utilitatem, prout idem Covarru. vbi supra resolvit, & Acosta d. lib. 2. cap. 4. & Molina d. tract. 2. disput. 110. de quo Nos in capitibus sequent. plenius agemus. Et [sect. 8] sicut unus civis potestatem puniendi alium civem quantumvis vitiosum non habet: ita [sect. 9] similiter una Respublica nullum ius in alia, sibi non subditam ob id acquirere potest, quod in illa gravissima quaevis scelera perpetrentur. Etenim discretis gentibus, & Regnis conditis, ut in d. l. ex hoc iure, iurisdictiones quoque, & imperia distingui coeperunt, [sect. 10] ultra quae nemo alijs ius dicere potuit, l. ult. D. de iurisdict. omn, iudic. cap. novit de iudicijs, cap. si duobus de appellation. cap. causam el 2. qui filij sint legiti. cap. quoniam, distinct. 10. cap. duo, distinct. 96. cap. celebritatem in fine de consecrat. distinct. 3. Et inde [sect. 11] territoria dicta, esse scribit Pompon. I. C. in l. pupillus 239. §. territorium, D. de verb. signif. quod magistratus intra fines cuiusque civitatis, sive universitatis, terrendi, idest, submovendi, & puniendi ius habeant. Quod [sect. 12] Siculus Flaccus in lib. de conditionib. agrorum his verbis expressit; Bellis enim gestis victores populi terras omnes, ex quibus victos eiecerunt publice atque universaliter territorium dixere, intra quos fines ius ducendi esset. vbi malim legere: Iuris dicundi ius esset, cum Brissonio & Ioanne Calino de verb. signif. verb. Territorium. Hanc autem [sect. 13] naturalem, & legitimam imperiorum divisionem turbare, & in alienos & extraneos homines iurisdictionem exercere, etiam sub praetextu Charitatis, seu pietatis, non oportet, cap. cum ad verum, cap. si Imperator 96. distinct. cum notatis a Baldo in l. 1. in princip. colum. 2. D. de constitut. Princip. Decio in dict. cap. novit. 2. notab. & in nostris terminis a Ioseph. Acosta dict. lib. 2. cap. 4. Quia nullatenus est [sect. 14] a bono, & recto ne tantulum quidem discedendum, vel propter salutem alterius, cap. 1. versicul. Septimum genus, cap. mihi autem, cap. ne quis, cap. faciat, & cap. si quis ad te 22. q. 2. & tradunt Theologi omnes in 3. Sentent. distinct. 38. & Tiraquel. de poenis temper. causa 24. in princip. Et conducit, [sect. 15] quod de levi mendacio, etiam ob conservationem totius mundi non excusando, pie, & graviter docet F. August. lib. de mendacio ad Consentium cap. 3. Alexan. 111. in cap. super eo de usuris, Theologi communiter in 3. distinct. 37. & 38. Lessius lib. 2. de iust. & iure cap. 47. dubit. 6. num. 37. Castrus adversus haereses, verb. Mendacium, Canus lib. 2. de locis Theol. cap. 2. Corduba lib. 1. quaestionarij, q. 29. Suarez in tract. de bonit. & malitia, disput. 7. sect. 1. & lib. 2. de legibus, cap. 16. num. 12. & in tract. de Fide, disput. 3. sect. 5. num. 8 & Pat. Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 14. & lib. 2. cap. 7. Qua ratione D. Bernard. lib. 1. de considerat. ad Eugenium [sect. 16] etiam Summum Pontificem notat, ubi se civilibus & saecularibus negotijs immiscet, & temporalium Principum iurisdictionem assumit: In criminibus, inquiens, non in possessionibus potestas vestra: propter illa siquidem, & non propter has, claves accepistis Regni coelorum, praevaricatores exclusuri, non possessores. Habent haec infima, & terrena iudices suos, Reges & Principes terrae. Quid fines alienos invaditis? Quid falcem vestram in alienam messem extenditis? Et lib. 2. Vicario Christi non dominatus in orbem, sed Apostolatus convenit. Nam Principes gentium dominantur eorum, at non ita inter vos. Et praesensit [sect. 17] D. Paul. ad Roma. 14. dum ait: Tu quis es, qui; iudicas alienum servum? Domino suo stat, aut cadit: quo in loco D. Hieronymus paraphrastice inquit: Cuius tu auctoritatis es, ut iudices eum, quem lex non iudicat? [sect. 18] Sic aperte insinuantes, nullam potestatem, quantumvis Regiam, aut Pontificiam, infidelibus sibi non subditis, & invitis, leges, & praecepta morum dare posse, & longe minus ad eorum punitionem procedere, vel ob hanc causam adversus illos bellum inferre. Secvndo pro eadem opinione considerari potest, quod lice fateamur, ratione tyrannidis, idololatriae, sacrificiorum, & aliorum criminum contra naturam, quae Indi committere prohibentur, Divinae Maiestati iniuriam inferri: [sect. 19] Haec tamen quo ad nos sufficiens causa belli iudicari non potest, neque ob eam vindicandam nobis adversus infideles saevire permittitur, cum Deus ipse facillime valeat, si velit, eas iniurias avertere, sceleratosque homines pro meritis coercere, prout multoties fecisse, pluribus exemplis ostendimus supra hoc lib. cap. 2. ex numer. 5. & cap. 11. num. 49. & late prosequitur Simon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. 19. pag. 433. & 2. tom. colloq. 1. [sect. 20] Et manifestius doceri videtur in illo Deuter. 32. vers. 35. Paul. ad Romanos 12. & ad Hebraeos 10: Mihi vindictam, & ego retribuam, & melius atque expressius, [sect. 21] 1. ad Corinth. 5. ubi sic urgentissime inquit: Si is, qui frater nominatur inter vos, est fornicator, aut avarus, aut idolis serviens, aut maledicus, aut ebriosus, aut rapax: cum huiusmodi nec cibum sumere. Quid enim mihi de ijs qui foris sunt, iudicare? Nonne de ijs, qui intus sunt, vos iudicatis? nam eos, qui foris sunt, Deus iudicabit. Auferte malum ex vobis ipsis. Quem locum exponens D. Hieronymus ibidem, & in epist. ad Oceanum, eam fuisse Apostoli mentem, ostendit, ut ratione dictorum criminum liceat, in fratres, hoc est, in eos, qui semel Christo, & Ecclesiae nomen dederunt, competenter animadvertere. [sect. 22] Alieni autem & qui foris, idest, extra Ecclesiam sunt, veluti Iudaei, Haeretici, atque Gentiles, Divino iudicio puniendi relinquantur, & D. Anselmus sic inquit: Quid mihi attinet iudicare de ijs, idest, infidelibus, qui sunt foris, idest, extra Ecclesiam? His enim blandiendum est, ut per amorem, & dulcedinem possint Christo lucrari. Nam eos, qui foris sunt, non commisit vobis Deus iudicandos, sed ipse iudicabit eos in futuro secundum districtionem iustitiae suae. Et D. Athanas. super eundem Pauli locum sic non minus expresse, eleganter scribit: Neminem equidem nunc eorum, qui exteriores sunt, alloquor, id enim leges meas excederet. Super vacanee igitur Christi praecepta illis iniungerem, qui extra Christi aulam divagantur; quaecunque enim lex disserit, his qui sub lege sunt, disserit. In quem sensum eandem auctoritatem citant [sect. 23] Pontifices in cap. maiores, de baptism. cap. gaudemus, de divortijs, cap. qui sincera, cap. de Iudaeis 45. distin. cap. si quis inquit 1. q. 1. cap. inter verba 11. q. 3. cap. multi 24. q. 1. ubi etiam Turrecremata concludit, de infidelibus esse intelligendam, qui nunquam fidem agnoverunt, & ideo Divino iudicio reservantur. Et idem docent D. Thom sup. eand. epist. Pauli & Ricard. de Mediavilla in 4. Senten. distinct. 7. q. 2. art. 1. & distinct. 17. quaest. 4. art. 2. & novissime post haec scripta Pat. Suarez in tract. de Fide, disp. 18. sect. 3. num. 5. pag. 288. dicentes, quod Vicario [sect. 24] Christi, caeterisque Praelatis non fuit directe concessa potestas super his, qui Sacramentum Baptismi non susceperunt, quod est ianua, qua intratur in Ecclesiam Militantem: sed super eos tantum, qui se Fidei Christianae subdiderant. Theodoret. [sect. 25] etiam exponens alium locum eiusdem Pauli ad Colos. 4. in illis verbis: In sapientia ambulate ad eos, qui foris sunt, sic inquit, Hoc est, ad eos, qui nondum crediderunt, nullam damni occasionem eis date, pro ipsorum salute omnia molimini. Neque abest [sect. 26] Trident. Synodus sess. 14. cap. 12. ubi assignans discrimen inter ministros Baptismi, & Poenitentiae, ait: Constat certe Baptismi ministrum iudicem esse non oportere, cum Ecclesia in neminem iudicium exerceat, qui non prius in ipsam per Baptismi ianuam fuerit ingressus. Quid enim mihi, inquit Apostolus, de ijs qui foris sunt, iudicare? Secus est de domesticis Fidei, quos Christus Dominus lavacro Baptismi sui corporis membra semel effecit. Atque [sect. 27] in eundem ferme sensum tendere, & respicere videntur aliae plures eiusdem loci interpretationes, quas referunt Alvar. Pelagius de planctu Eccles. lib. 1. art. 37. Episcop. de Chiapa in disp. contra Sepulv. fol. 9. Melchior Canus de locis Theolog. lib. 4. cap. 2. Navarr. in cap. ita quorundam, de Iudaeis notab. 8. numer. 4. Ioseph. Acosta d. lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 2. Aragon in 2. 2. q. 10. art. 8. pag. 291. Molina d. disp. 106. vers. Sit tamen prima conclusio, Valencuela in. d. monitor. contra Venetos, 4. par. num. 181. & 182. Zevall. in 4. tom. pract. q. ult. num. 109. & Pat. Suar. ubi sup. easque omnes eleganti paraphrasi comprehendisse, & exornasse videtur [sect. 28] D. August. in lib. de Verbis Domini, serm. 6. de Puero Centurionis, ubi exponens locum Deut. cap. 7. in illis verbis: Cum data fuerit vobis terra in potestatem, &c. sic inquit, prius dixit, in potestatem, & sic ait, quae facienda sunt: Aras eorum destruetis, lucos eorum comminuetis, & omnes titulos eorum confringetis. Cum acceperitis potestatem hoc facite. Quid enim mihi de ijs, qui foris sunt, iudicare? ipse Apostolus ait: Vbi non est nobis data potestas, non facimus: ubi data est, non permittimus: multi pagani habenti istas abominationes in fundis suis. Num quid accedimus & confringimus? prius enim agimus, ut idola eorum cordibus confringamus. Quando christiani, & ipsi facti fuerint, aut invitant nos ad tam bonum opus, aut praeveniunt nos: modo orandum est pro illis, non irascendum illis, ut audiant veritatem in vobis resecanda putredo est. Vnde [sect. 29] quod D. Thom. docet 2. 2. q. 10. art. 11. ritus scilicet infidelium non esse aliqualiter ab Ecclesia tolerandos, intelligendum est de ritibus infidelium habitantium inter Christianos in provincijs ipsorum Christianorum, vel cum tales ritus, & idolorum templa, & sacrificia Christianae Religioni alíquod impedimentum praestant, ut optime disputat Covarr. d. regul. peccatum, 2. par. §. 11. num. 5. vers. Quod autem, Gregor. de Valencia 3. tom. disp. 1. q. 10. punct. 7. per tot. Pat. Lud. Turrianus in tract. de Fide, disput. 51. art. 11. col. 644. & P. Mag. Lorca in 2. 2. art. 11. q. 10. n. 2. Alioqui si extranei, & liberi sint a Christianorum Principum imperio, & iurisdictione, nihil potest ea de causa adversus illos statui. Quinimo & subditorum [sect. 30] infidelium ritus in quantum Fidei, & Religioni nostrae non adversentur, tolerandi erunt, ut sic facilius Christo eos lucrari possimus, & ne alia damna, & graviora scandala generentur, cap. infideles 24. q. 4. cap. ad mensam 11. q. 3. cum traditis a D. Thom. d. art. 11. & Azorio. 1. par. instit. Moral. lib. 8. c. 24. vers. Vndecimo quaeritur, & cap. 25. versic. Duodecimo quaeritur, Covarrubias & alijs supra relatis, & in nostrorum Indorum terminis eleganter tradit Ioseph. Acosta lib. 3. de procur. Ind salu. cap. ult. & Lic. Ferdin. Zurita in libello de quaest. concernentibus materias Indorum, Matriti excusso anno 1586. q. 25. Tertio huius opinionis Auctores ea consideratione nituntur, [sect. 31] quod secundum Innocent. & sequaces, infideles lege tantum naturae reguntur, & ideo si contra illam delinquant, per Pontificem puniri posse aiunt, & eius auctoritate a Principibus Christianis. Quod si ita est, universaliter affirmare debemus, non solum puniri, & debellari posse pro peccatis contra naturam, de quibus D. Thom. 2. 2. quaest. 154. artic. 1. 2. & 12. verum & pro reliquis, quae contra legem naturalem committuntur, ut por furto, fornicatione, adulterio, homicidio, & generaliter pro quibuslibet alijs peccatis similibus: cum [sect. 32] omnia legi, sive rationi naturali repugnent, ideoque contra naturam esse videantur, ut docet D. Thom. in 1. 2. q. 71. art. 6. & q. 94. art. 3. ad 2. D. Damascen. lin. 2. de Fide orth. c. 30. D. August. lib. 12. de Civit. Dei cap. 1. Gregor. de Valencia 1. tom. disp. 7. q. 4. punct. 4. & Ioan. de Salas de legib. disp. 5. sect. 12. pag. 95. Hoc autem absurdum esse contendunt, cum his [sect. 33] de causis nec possit, nec debeat Pontifex, bellum inferre, non solum barbaris, & infidelibus, quibus non facile potest ostendi, haec omnia peccata contra legem naturae esse: sed ne Christianis quidem, quamvis in eis ratione scientiae graviora sint. Alioqui si propter hoc terras Christianorum publicaret, & alijs Principibus concederet, quotidie posset Regna mutare, cum in omni provincia multi peccatores existant, ut graviter, & erudite praeter alios consideravit Victoria d. relect. 1. de Indis num. 40. & Aragon. d. art. 8. pag. 291. & sequenti. Quibus adijcio, plures [sect. 34] Theologos tenuisse, aliquam iuris naturalis ignorantiam esse omnino inculpabilem, & invencibilem, praesertim in iunioribus, hebetioribus, & idiotis; maxime ubi non de primis ipsis, ac puris principijs naturalibus agitur, quale est illud; quod tibi non vis, alteri ne feceris, & similia; sed de alijs praeceptis, quae ab illis paulo remotiora sunt, & obscuriores aliquas conclusiones habent, ut colligitur ex D. Thom. in 1. 2. q. 94. art. 6. & ex cap. obijciuntur 7. 32. q. 4. & late prosequitur Ant. a Corduba in quaest. lib. 2. q. 4. per tot. Dominic. Soto lib. 1. de iustit. & iure, q. 4. art. 4. Aragon d. q. 10. art. 1. pag. 254. Gabr. Vazq. in 1. 2. q. 76. disp. 122. cap. 1. & 2. Gabr. de Valencia, Zumel. Medina, & alij, quos refert, & sequitur Ioan. Salas in d. tractat. de legibus, disp. 5. sect. 5. & 6. pag. 76. & 80. & novissime P. Franc. Suar. in tract. de Fide, disp. 17. sect. 2. ex numero 5. Qvarto, [sect. 35] pro eadem opinione perpenditur, in praedicatione Fidei contineri etiam praedicationem poenitentiae, & remissionem peccatorum, ut habetur Luc. ult. ibi: Quoniam sic scriptum est, & sic oportuit, Christum pati & resurgere a mortuis tertia die, & praedicare in nomine eius poenitentiam in remissionem peccatorum in omnes gentes. Et hoc fuit [sect. 36] propositum praedicationis Divi Ioannis, & Christi domini, quod generaliter ad omnes gentes spectat, secundum D. Paul. ad Roman. 10. & ad Gal. 3. unde contraria inter se, & repugnantia esse videntur, [sect. 37] infidelibus istis Fidem suadere, quae omnium praeteritorum peccatorum remissionem indulget, & eos ob eadem peccata, quae commiserunt, punire, & vi & armis debellare. Non enim Christvs [sect. 38] venit, ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum; & ita Propheta insinuavit, dum dixit: Ecce Rex tuus venit tibi mansuetus sedens supra asinam. Praedictaque [sect. 39] Indorum vitia, quamvis gravis, & illis innata essent, Religionis, ac doctrinae Christianae insinuatione, & consuetudine, magis quam armorum terrore, & violentia ab eorum animis removeri, & ablegari debuerunt. Nam, [sect. 40] ut praeclare tradit Plutarch. in vita Pompeij: Homo suapte natura neque efferum est, neque quod domari non possit animal; sed vitijs contra naturam utendo, degenerat. Disciplina porro, locorumque, & victus mutatione etiam ferae cicurantur, saevitiamque suam cultui mansuetiori addictae, exuunt: unde Horatius: Nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit Si modo culturae patientem accommodet aurem. Et multis experimentis [sect. 41] compertum est, nihil Religione Christiana pie, & suaviter hominum cordibus insinuata, potentius, atque efficacius esse, ad tuenda naturae iura, ad barbariem, & feritatem deponendam, & benefaciendum omnibus, ad laedendum neminem, ad vitam quietissime traducendam, ut pie & eleganter prosequitur [sect. 42] Clemens Alexand. in epist. exhortat. ad Gentes, pag. 2. docens, quod Deus verae Fidei, & Religionis canticis, & carminibus, longe melius, quam Thracius ille Orpheus, & Thebanus, & Methymnaeus: Difficillimas feraes homines mansuefecit. Volucres quidem, eos, qui ex ipsis sunt leves: serpentes vero, eos qui deceptores: & leones, eos qui sunt animosi, & ad iram concitati: sues autem, eos, qui sunt voluptati dediti: lupos autem, eos, qui sunt rapaces: lapides autem, & ligna sunt insipientes; vide quantum potuerit novum canticum homines ex lapidibus, & homines fecit ex feris, Thom. Boz. de sign. Eccles. lib. 7. c. 6. pag. 282. lib. 10. cap. 16. & lib. 22. c. 2. Acosta omnino legendus de procur. Ind. salut. lib. 4. cap. 4. pag. 396. Balthas. Chavasius de notis verae Religion. lib. 4. §. 2. in fine, pag. 907. Gaspar Sanctius sup. Isai. capite 11. numer. 14. Fr. Ludovic. Granatens. in Symb. Fidei, 4. part. cap. 1. 2. & 5. par. cap. 25. & ante eos [sect. 43] Lactantius lib. 3. de falsa sapien. capit. 26. ubi. sic ait: Dei praecepta quantum valeant in animis hominum quotidiana experimenta demonstrant. Da mihi virum, qui sit iracundus, maledicus, effraenatus, paucissmis Dei verbis tam placidum, quam ovem reddam. Da cupidum, avarum, tenacem, iam tibi cum liberalem dabo, & pecuniam tibi plenis manibus largientem. Da timidum doloris ac mortis, iam cruces, & ignes, periculum omne, & taurum contemnet. Da libidinosum, adulterum, ganeonem iam sobrium, castum, continentem videbis. Da crudelem, & sanguinis appetentem, iam in veram clementiam furor illius mutabitur. Da iniustum, insipientem, peccatorem, continuo aequus, prudens, & innocens erit; uno enim lavacro malitia omnis abolebitur. Idem non minus eleganter notavit Iust. [sect. 44] Lips. in monit. ad Polit. cap. 2. sic scribens: Nulla res magis animos, & mores componit, quam religio: & illa, ubi in pectus demissa, virtutum agmen sequitur. In primis mansuetudo quaedam animi, & tranquillitas, bona imperantibus, & quae faciles, obnoxiosque praeceptis reddit. Quod sumere potuit a Clem. [sect. 45] Alex. lib. 4. Strom. cap. 6. pag. 527. ubi ait, Spiritum sanctum, quo Christiani unguntur, reddere mentem bene compositam, & Deo gratam, & ei talem indere qualitatem, ut perpetua fruatur laetitia, cum in se inhabitantem habeat Spiritum Sanctum, qui est lucidus; & abstergit ac expellit omnes vitiorum sordes, & maculas. Quam opinionem si quis defendere velit, ad argumenta, quae pro contraria retulimus, respondere poterit. Non obstare primum [sect. 46] ex tyrannidis vitio desumptum, quo Indorum Reges, ut plurimum, uti probavimus. Nam omissa solutione Episcopi Chiapensis in Apolog. contra Sepulved. fol. 15. & sequentib. & in respons. ad obiect. eiusd. replicat. n. fol. 45. qui respondet, hanc causam sufficientem non esse; cum Indi sub illorum imperium pacifice viverent, & Hispanorum opem non implorarent, de qua egimus sup. cap. praecedenti n. 89. & seq. perpendi etiam potest, duos [sect. 47] Principes, quorum unus sit fidelis, & alter infidelis, eo modo se habere inter se se, quo duo homines privati, ut considerat Aragon d. 2. 2. q. 10. art. 8. pag. 291. & Acosta d. lib. 2. cap. 4. pag. 221. Vnde [sect. 48] ubi Indorum Reges legitime suo more, ac modo imperio potiebantur, non potuerunt co ab Hispanis privari, & multo minus debellari, aut interfici, quamvis crudeliter & tyrannice dominarentur: cum [sect. 49] iuxta veriorem, & receptiorem sententiam nemo possit privata auctoritate spoliare, vel occidere tyrannum, titulo iusto regnantem, adeo ut contrarium asserere haereticum sit, ut post D. [sect. 50] Thom. lib. 1. de. regim. Princip. cap. 6. & Concil. Constantiense sess. 15. resolvit Caietan. 2. 2. q. 64. art. 3. Castrus lib. 13. advers. haeres. vers. Subditus, & lib. 14. verb. Tyrannus, Sylvester in sum. eod. verb. Gregor. Lopez in l. 10. tit. 1. par. 2. Sepulved. lib. 1. de Regno, Castaldus in tract. de Imperatore, q. 82. & plures alij, quos refert, & sequitur Gigas in tract. de crim. laesae Maiest. q. 65. per tot. Covar. in 4. 2. par. cap. 3. §. 4. num. 6. Sotus de iust. & iure lib. 5. q. 1. art. 3. Menchaca lib. 1. controvers. illust. q. 8. n. 33. Menoch. de recup. poss. remed. 10. num. 83. Petr. Gregor. lib. 26. de Repub. cap. 5. num. 24. Gregor. de Valencia 2. 2. disp. 5. quaest. 8. punct. 3. Lessius lib. 2. de iustit. & iure, cap. 9. dub. 4. Ioan. Mariana lib. 1. de Rege cap. 6. Franc. Vivius in commu. opin. conclus. 310. Molina tom. 4. tractat. 3. disput. 6. Azorius part. 1. lib. 8. cap. 12. quaest. 17. & capite 26. quaest. 7. & part. 3. lib. 2. cap. 2. quaest. 1. & cap. 7. q. 30. Balthas. Ayala de iure & offic. belli, lib. 1. cap. 25. & sequentib. Ioan. Garcia in tract. de nobilit. gloss. 2. numer. 28. & latisisime & novissime Pat. Suarez in defens. Fidei lib. 6. cap. 4. per totum, Mag. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 8. Petr. Andr. Canonherius in Aphoris. moral. Hippocrat. pag. 335. & novissime [sect. 51] Pat. Iacob. Gordon. in sua Chronograph. anno 1589. pag. 478. ubi cum narret necem illatam Regi Galliae Henrico 111. cui similis altera contigit in Henrico IV. ann. 1610. sic elegantissime inquit: Sed parce Lector quisquis es, facere non possum, ut hoc male feriati hominis, & iniqui percussoris facinus temerarium vehementer non damnem. Scribant exterarum nationum homines, quae velint: ego nullo unquam Divino, vel humano iure permissum puto, subdito privato aut cuivis personae, his artibus in Principem insurgere, quamvis ille haereticus foret, ne dum si legitimus, si Catholicus est, si Rex Christianissimus, in scelere nulla religio est, & malis artibus Divinum Numen nunquam bene colitur. Secundo vero argumento ex multitudine, & gravitate aliorum delictorum desumpto, quae Indi isti contra legem, & rationem naturalem perpetrare solebant, & ex eo, quod humanas carnes edebant, respoderi etiam potest, negando hoc suffciens [sect. 52] esse, ut Christiani possint adversus infideles sibi non subiectos animadvertere, neque ad id Romani Pontifices interventionem quicquam proficere, quem infideles recognoscere non tenentur, ut huius opinionis Auctores affirmant. Praesertim cum revera eadem [sect. 53] sint, vel etiam minus gravia eorundem Indorum crimina, quam quae olim, & hodie de alijs nationibus memorantur; quibus tamen nunquam legimus ob hanc causam bellum indictum, ut observat Ioseph. Acosta d. lib. 2. cap. 5. & Fr. August. Davila in d. hist. Mexican. lib. 1. cap. 30. Nefariae [sect. 54] namque libidinis vitium frequentissimum olim fuit etiam Iudaeis Divina lege institutis, & Romanis rerum dominis, plurimisque alijs gentibus, & usque adeo non fastiditum, ut etiam in media Roma antiquitus essent publica, apertissimaque obsoletorum loca, & gravissimi Philosophi publicos habuerint concubinos, & [sect. 55] Adrianus Imperator Ganymedi suo Divinos honores indulserit, temploque urbe, & publicis sacrificijs honestandum curaverit: & in Stellam coelestem conversum asseruerit, ut pluribus tradunt Dio Cassius, & Spartian. in Adriano, Pausanias in Arcadicis lib. 8. D. Hieronym. lib. 20. advers. Iovin. Nicol. Leonic. de var. histor. lib. 2. cap. 19. & Constant. Landus in explicat. veter. numismat. pag. 91. Ierosolymis [sect. 56] etiam circa Templum, omnium eo saeculo sanctissimum, effoeminatorum aediculae, lupanaris instar, structae fuerunt, ut constat ex 4. Reg. cap. 24. & 2. Machab. cap. 4. & ex alijs, quae late prosequitur D. Hieron. explicans illud Isaiae cap. 2: Et pueris alienis adhaeserunt, Thom. Boz. de signis Eccles. lib. 7. cap. 4. & Gaspar Sanctius ibidem num. 12. De [sect. 57] Amorrhaeis quoque, & caeteris Palaestinis tot, & tam immania scelera sacra Scriptura recenset, ut non videantur horribiliora Indis obijci posse, etiam ijs, quos Caribes vocant, qui sunt omnium truculentissimi, ut constat ex illo loco Sapient. 12. vers. 5. & 6. cuius sup. cap. 12. num. 76. meminimus. Et tamen non ob haec ab Hebraeis bellari potuissent, nisi expressum Domini praeceptum intervenisset, cui imputari non potest, si delere iubeat nationes, quas fecit; novit enim quid cuique fieri debeat, ut subijcitur in dict. c. 12. Sapient. vers. 12. & seq. Et praeterea aliae quoque causae illius belli fuisse perhibentur, de quibus insra in responsione quinti argumenti susius agemus. Afrorum [sect. 58] item vitia adeo extollit Salvian. lib. 7. de provident. ut Indos su turpitudine vincere videantur: sic enim de illis scribit: Omnes nationes habent, sicut peculiaria mala, etiam quaedam bona. In Afris pene omnibus nescio quid non malum? Si accusanda est inhumanitas, inhumani sunt: si ebrietas, ebriosi sunt: si falsitas, fallacissimi: si dolus, fraudulentissimi: si cupiditas, cupidissimi: si perfidia, perfidissimi. Impuritas eorum, atque blasphemia his omnibus admiscenda non sunt, quia illis supra diximus malis aliarum gentium, his autem etiam sua ipsorum vicerunt. Ac primum, ut de impuritate dicamus, quis nescit, Africam totam obscoenis libidinum taedis semper arsisse, non ut terram, ac sedem hominum, sed ut AEtnam putes impudicarum esse flammarum? &c. Et post alia: Nam sicut in sentinam profundae colluviones omnium sordium, sic in mores eorum, quasi ex omni mundo vitia fluxerunt. Carpocratiani [sect. 59] etiam haeretici, qui alio nomine Gnostici dicti sunt, adeo turpem, & flagitiosum vivendi modum profitebantur, ut nefando concubitu matres, & sorores violarent, uxores communes haberent, omnem speciem virilis coitus, ac libidinosae ad mulieres consuetudinis in singulis corporis membris exercerent. Incantationes quoque veneficia, ac idololatrias perficientes, abortus procurantes, & ipsam suam sinaxim, ac communionem turpitudine multiplicis coitus polluentes: comedentes, ac contingentes tum humanas carnes, tum alias immunditias. Et quod peius fuit, has tam nefandas, & scelestas actiones Religionis Christianae velo persuasione diabolica contegentes, ita ut turpem ignominiae notam universae Christianorum multitudini suo tempore inuserint, ut graviter narrat, & dolet Epiphan. haeresi. 26. & 27. Irenae. lib. 2. cap. 24. Tertul. de praescript. advers. haeres. cap. 48. Clem. Alexand. & eius addition. Gentian. Hervet. lib. 3. Strom. cap. 1. & in notis collectan. pag. 807. Euseb. Caesariens. lib. 4. hist. Eccles. c. 7. & alij, quos refert Cardin. Baron. in annal. Eccles. rom. 2. ann. Christi 120. num. 21. & 22. & Martin. Delr. lib. 3. disquis. magic. par. 1. q. 1. pag. 188. & quaest. 3. sect. 2. pag. 207. De [sect. 60] Lestrigonibus quoque narrat Homer. Odiseae K, quod antropophagi erant, unde in veteri glossario ita cognominantur Striges, & magi nostri temporis, qui pueros maxime adhibent ad sacrificia, eorumque sanguinem lambunt, & carnes vorant. Plures [sect. 61] item aliae gentes olim fuisse commemorantur, quae profana convivia humanarum carnium exercebant, ita ut nec parentibus parcerent, ut constare poterit ex traditis a Tertulliano lib. 1. contra Marcion. D. Hieron. lib. 2. contra Iovinian. D. Chrysost. hom. 10. in Matth. Euseb. lib. 1. de praeparat. Evang. cap. 3. Alex. ab Alexan. lib. 3. Genial. cap. 1. ubi eius additionator Tiraq. qua solet diligentia plura congessit. Et de [sect. 62] Britannis & Polonis idem scribit Plinius lib. 30. cap. 1. D. Hieronym. d. lib. 2. advers. Iovini. Radevicus lib. 3. hist. cap. 1. Bap. Fulgos. lib. 9. memorab. cap. 2. fol. 314. Thom. Bozius de sign. Eccles. lib. 22. cap. 2. in fine. Et [sect. 63] de Brasiliensibus, AEthiopibus, & alijs Orientalibus Maffaeius lib. 15. hist. Ind. pag. 360. & Molina de iustit. & iure, tract. 2. disp. 34. pag. 167. ubi aiunt, maximum fuisse Christianis Praedicatoribus laborem apud Brasilienses in cohibenda huius funesti ac feralis cibi consuetudine: [sect. 64] quo illi nullum palato gratius edulium norant, atque ob id ipsum gravia non semel adiere discrimina. Et quod aiebant Barbari, intinctis sacro baptismate carnibus, multum de pristina saporis gratia deperire. Vt sic interim omittamus turpitudines, quas [sect. 65] Romani in festis Floralibus, Bacchanalibus, & Venereis admittebant, & praesertim [sect. 66] in Lupercalibus, in quibus tanta erat stultitia, ut superstitiosae foeminae, quae foecunditatem suam desperabant, ministris tam infamis ac execrandae solemnitatis se exponerent, & dorso, ventre ac palmis scuticae verbera acciperent. De quibus Ovid. lib. 2. Fast. sic loquitur. Nupta quid expectas? non tu pollentibus herbis Nec prece, nec magico carmine mater eris. Excipe foecundae patienter verbera dextrae Iam socer optatum nomen habebit avi. Iussae sua terga puellae Pellibus exsectis percutienda dabant Luna resumebat decimo nova cornua mense Virque pater subito, foemina mater erat. Assyrij [sect. 67] quoque, & Lydij vetustis, & spurcis moribus, virginum nuptias non aliter celebrabant, quam si prius in honorem Veneris alicui peregrino sui corporis copiam fecissent, aut dotem scortando coadunassent. Varios item alios non minus foedos,[sect. 68] quam feros, ac tyrannicos vivendi ritus, hodie Turcae exercent, & olim plures aliae gentes exercuerunt: de quibus multa tradunt [sect. 69] Solinus lib. 5. cap. 43. Iustin. Athenagor. Tertul. Origen. August. Cyprian. Arnob. Clem. Alexand. Prudentius, Nazianz. & alij, qui apologias, & orationes contra Gentes scripserunt, Ioan. Boem. in lib. de morib. omn. Gent. Tiraq. in suis legib. connubial. Ioan. Boter. in relat. univers. Th. Boz. omnino legendus de sign. Eccles. lib. 7. cap. 4. & lib. 2. cap. 10. & in tract. de iure stat Eccles. lib. 2. cap. 15. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 1. per tot. & tom. 4. colloq. 4. de origine humanae societ. ex pag. 1. Perei. sup. D. Paul. ad Roman. 2. disp. 11. 12. & 13. Lilius Girald. in sua histor. Deor. & in nostris fere terminis Acosta, & Fr. August. Davila ubi supra, Gregor. de Valencia disput. 7. quaest. 4. punct. 1. Alphons. a Castro lib. 2. de leg. poenal. cap. 14. Sotus lib. 1. de iust. & iure, q. 4. art. 4. Azor 1. p. inst. Moral. lib. 6. cap. 60. & seqq. & par. 2. lib. 3. cap. 14. q. 3. & 4. & Pat. Ioan. Salas, qui plurima congerit in dict. tract. de legib. disp. 5. sect. 6. pag. 79. Ad tertium argumentum de cruentis Indorum sacrificijs, & horrendis innocentum mactationibus, respondetur, id [sect. 70] quoque sufficiens non esse, ut infidelibus bellum iuste inferatur; quia moraliter loquendo, si per viam belli eiusmodi scelerum extirpatio, & innocentium defensio quaerenda est, plures tali bello absumentur, quam ulla Barbarorum tyrannide, aut sacrificiorum immolatione perire potuissent. Et ita omni prorsus ratione carere videtur, eos velle defendere quorum graviorem perpetres caedem, ut advertit Acosta dict. lib. 2. de procur. Ind. salut. cap. 6. pag. 232. & Mag. Banez dict. 2. 2. q. 10. artic. 10. pag. 535. versic. Tertia conclusio. Quibus ego non incongruenter adijcio, [sect. 71] Ecclesiam tolerare solere ritus Paganorum etiam nobis subiectorum, ob maiora damna, & scandala vitanda, ut sup. n. 30. probavimus: unde multo magis in non subditis idem ob eandem rationem tolerare debebit, saltem pro eiusmodi peccatis, quae ante exactam fidei nostrae intelligentiam & susceptionem commiserunt: cum [sect. 72] consuetudo eorum, etiam improba, a temporali poena eos excusare videatur, iuxta ea, quae late tradit Glossa & Ancharr. in cap. cum venerabilis, de consuetud. Roman. singul. 19. & cons. 283. Oldrad. cons. 9. Ias. in l. de quibus, n. 8. D. de legibus, Cremensis singul. 149. D. Covarrub. in cap. quamvis pactum, 1. part. §. 7. n. 12. de pact. lib. 6. Aviles in c. 18. Praetor. num. 28. Hippol. de Mars. in prax. crim. §. ulterius num. 9. & §. quoniam, n. 97. & 98. Tiraq. de poen. temper. caus. 42. & eo non relato Pet. Pechius in cap. sine culpa 18. de regul. in 6. n. 4. Vbi multum in nostris terminis tradunt ex Plutarch. problem. capite 83. quod cum [sect. 73] Romani olim Barbaros quosdam Dijs immortalibus hominem immolasse accepissent, Magistratus eorum accersendos, puniendosque putaverunt. Quos tamen postea cum id consuetudine quadam fecisse accepissent, impunitos dimiserunt, aliasque id posthac facere prohibuerunt. Praeterea responderi etiam poterit iuxta mentem Episcopi de Chiapa, Victoriae, & aliorum, quos supra citavimus, [sect. 74] seclusa omni lege positiva, Divina, vel humana, non facile demonstrari posse, an eiusmodi hominum sacrificia naturali iure prohibita sint, cum videamus olim in usu fuisse apud omnes serme nationes, non solum barbaras, verum & eas, quae maiori scientia, & prudentia pollere videbantur, ut de Hebraeis passim deplorat Scriptura, deuteronom. 12. 4. Regum 3. Sapient. 14. & in alijs locis, quae retulimus sup. cap. 12. num. 76. Vbi [sect. 75] inter alia mentio fit idoli Moloch, de cuius initio, & significatione, & qualiter illi humanae victimae immolarentur, & an Salomon ei proprium filium sacrificaverit? & etiam de alijs idolis Hebraeorum plura post alios, quos refert, tradit diligentiss. Pat. Ioan. Pineda de reb. gestis Salomon lib. 7. cap. 11. per totum, Pat. Ludovic. Ballester. in Onomatograph. verb. Gehenna, pag. 157. Fr. Ioan. a Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 16. §. 4. pag.108. & Bernar. Aldrete de antiq. Hispan. lib. 2. cap. 2. ex pag. 184. ubi etiam de Arabis, Palaestinis, & alijs nationibus agunt. Africanos [sect. 76] quoque, & praecipue Carthaginenses, huic sceleri valde deditos fuisse, comperimus. Nam non captivos tantum, & extraneos homines, verum & proprios filios sponte Saturno immolare solebant, & qui liberos non habebant, a patribus emptos, ipsis adstantibus, & lacrymas, & gemitum comprimentibus, immanissime trucidabant: ut ultra ea, quae d. cap. 12. commemoravimus, late probant Dionys. Halicarnas. lib. 1. Plutarch. in lib. de superstitionib. Lactan. Firmian. lib. 1. Divin. inst. cap. 25. D. August. lib. 7. de Civit. Dei capit. 19. & 26. Nizephor. lib. 18. cap. 13. Minutius Foelix in Octavio, Quint. Curt. lib. 4. ubi de Tyrij obsidione, Simon Maiol. tom. 2. colloq. 1. pag. 74. Petr. Fab. lib. 3. Semest. cap. 2. pag. 26. Thom. Bozius de sign. Eccles. lib. 22. cap. 2. & novissime Fr. Raph. de la Torre in 2. 2. q. 93. art. 5. pag. 37. & Franc. Torreblanca de Magia divinatrice lib. 1. cap. 17. & 18. unde Silius Italicus inquit: Mos fuit in populis, quos condidit advena Dido. Poscere caede Deos veniam, ac flagrantibus aris, Infandum dictu, parvos imponere natos. Romani [sect. 77] etiam eadem caecitate, & feritate laborarunt, antequam S. C. id severe prohibuissent, ut supra cum Plinio, & alijs tradidimus, & constat ex Suetonio in Claud. cap. 24. & in Octavio cap. 15. ubi [sect. 78] agens de obsidione Perusij, inquit: Scribunt quidam trecentos ex dedititijs electos utriusque ordinis, ad aram Divo Iulio structam, Idibus martij ostiarum more mactatos. Et conducunt [sect. 79] carmina Virgilij lib. 2. AEneid. Sanguine placastis ventos, & virgine caesa. Et lib. 10. ubi AEneam inducit, octo iuvenes uno sacrificio immolantem: — Sulmone creatos Quatuor hic iuvenes, totidem, quos educat Vfens, Viventes rapit, inferias quos immolet Vmbris, Captivoque rogi perfundat sanguine flammas. Quibus in locis Servius, Pontanus, & Cerda plura de eisdem sacrificijs notarunt, & Tertul. in lib. de spectacul. cap. de munere, & Petr. Fab. lib. 2. Semestr. cap. 10. pag. 139. docentes, in [sect. 80] sepulchris virorum fortium captivos necari a Romanis solere, quoniam animas defunctorum humano sanguine propitiari creditum erat. Quod postquam crudele visum est, [sect. 81] placuisse gladiatores ante sepulchra dimicare; qui a bustis bustuarij dicti sunt. Sic impietatem voluptate adumbrantes. Atque hinc gladiatorum munera, & spectacula originem habuisse. Quibus plane (ut recte advertit Thomas Bozius d. lib. 7. cap. 4.) nihil [sect. 82] atrocius fingi potuit, cum pro ludo, atque adeo honore existimarent, homines conducere, qui se mutuis vulneribus confoderent, ut alijs essent oblectamento. Quod saepius quotannis fiebat. Et laudi Traiano datur, quem vocant Optimum Imperatorem, quod uno munere decem millia gladiatorum populo exhibuisset. Quousque [sect. 83] cruenta haec spectacula a pijssimo Imperatore Constantino prohibita sunt in l. unica, C. de gladiatorib. lib. 11. ad cuius illustrationem praedicta adnotasse iuvavit, & plura alia, quae observat Alciat. lib. 1. Parerg. cap. 22. Pet. Fab. dict. cap. 10. & in Agonistico, Observat. Divini, & human. iur. pag. 196. Casaubonus in vit. Caesar. pag. 146. Brissonius, verb. Ludus gladiatorius, Raevard. lib. 2. coiectan. cap. 8. & Iacob. Duran. Cassellius lib. 1. var. cap. 8. Eandem etiam Romanorum inhumanis immolationibus consuetudinem exemplo suo gravius adhuc ostendit Marius, [sect. 84] Dijs Averruncanis, seu malorum depulsoribus, filias suas sacrificans, ut ex Doroth. lib. 4. rer. Italic. refert Clemen. Alexand. in lib. adhortat. advers. Gent. pag. 46. non aliter atque Achaz [sect. 85] Hebraeorum Rex proprium filium inimicorum suorum idolo simili ratione immolase refertur lib. 4. Reg. cap. 16. & lib. 2. Paralipom. cap. 28. Ioseph. Iudaeus lib. 9. antiquitat. cap. 12. & post alios tradit Ioan. Lorinus sup. Sapient. cap. 12. pag. 428. & Didac. Matut. de prosap. Christi in 4. aetate mundi, cap. 5. §. 5. fol. 216. Qua de causa ego aliquando existimabam, hostiarum [sect. 86] victimarumque nomen, quod Romani postea pro animalibus in sacrificium oblatis, & caesis usurparunt, inde originem habuisse, quod antiquitus illis erat in more, ipsos hostes victos, & ad id servatos, sacrificare; licet D. Isidor. lib. 6. Etymol. capit. 19. pag. 115. & lib. 1. different. pag. 44 doceat, quod hostiae apud veteres dicebantur sacrificia, quae fiebant, antequam ad hostem pergerent: victimae vero, quae post victoriam devictis hostibus immolabantur; cui conveniunt aliae etymologiae, quas ex Agelio, Festo Pompeio, & alijs refert Lilius Girald. de Dijs Gent. syntagm. 17. pag. 464. Blondus de Roma. triumph. lib. 1. pag. 23. & 49. & Ioan. Funger. in Etymologico, verb. Hostia, & verb. Victima, & ita explicant illud Ovidij 1. Fastor. dum inquit: Victima, quae cecidit dextra victrice vocatur, Hostibus a caesis hostia nomen habet. Neque [sect. 87] mirum videri debet, Romanos his cruentis mactationibus aliquando indulsisse, cum se ipsos occidere, & devovere, vel occidendos vendere facile, & gloriosum existimarent, prout & Thebanis, & alijs in more fuisse, multis probat Alciat. lib. 4. Parergon, capit. 4. Tiber. Decian. lib. 9. cap. 2. Iust. Lips. lib. 2. Saturnal. cap. 5. & Gomez de Amesc. in tract. de potestate in se ipsum lib. 1. cap. 3. ex n. 16. De [sect. 88] Tauris item, Thessalis, Cretensibus, Lesbijs, Focensibus, Albanis, Sardis, Scythis, Leucadibus, Liceis, & Pergaeis, multisque alijs populis, qualiter humanis victimis daemonibus fuis libarent, plura tradunt Herodot. in Melpom. Strabo lib. 11. D. August. lib. 18. de Civit. Dei cap. 53. & in lib. ad quod vult deum num. 26. & 27. to 6. Clem. Alexand. Simon Maiol. & Torreblanca ubi supra, Lilius Girald. dict. syntag. 17. pag. 529. Marquard. d. tract. de Iudaeis, & infidel. 3. par. cap. 1. num. 16. & Lorin. in dict. cap. 12. Sapient. pag. 425. De Gallis, [sect. 89] Francis, Germanis, Britannis, Lithuanis, Northmanis, Dannis, & alijs Borealibus idem tradunt Plin. lib. 30. cap. 1. Titus Livius lib. 2. decad. 3. Iul. Caesar de bello Gallico lib. 6. Cornel. Tacit. in lib. de morib. German. Strabo lib. 4. in fine, Lactan. lib. 1. Divin. instit. cap. 8. Euseb. lib. 4. de praeparat. Evangel. Procop. lib. 2. belli Got. Diethmar. lib. 1. hist. Northman. Cromerus lib. 15. de reb. Lituan. Giraldus syntag. 9. pag. 295. & Thom. Bozius dict. lib. 22. cap. 2. ubi referunt, apud has gentes hunc ferum morem non ita pridem desijsse. Quem in Gallis, & Germanis notavit etiam Lucan. [sect. 90] libro 1. Pharsal. dum ait: Et quibus immitis placatur sanguine diro Theutates, horrensque feris altaribus Haesus. Theutatem [sect. 91] enim illi, Mercurium, & Martem, Hesum appellabant, ut docet nos Livius lib. 6. decad. 3. Cael. Rhodig. lib. 22. lect. antiq. cap. 16. Lilius Giral. & Bozius ubi sub. & Carol. StePhan in dictionar. verb. Theutates, addens ex Strabone, [sect. 92] ad haec sacrificia Gallos Druidibus ministris usos fuisse: & quod alij immani magnitudine simulachra habebant, quorum, contexta viminibus membra, vivis hominibus complebant; quibus succensis, circunventi homines flamma exanimabantur: quosdam sagittis configebant, & intra sacras aedes patibulo suffigebant. In quod vitium tandem [sect. 93] nostros etiam Hispanos Phoenicum, Graecorum, Carthaginensium, & aliarum nationum imitatione, & communicatione delapsos, innumeros homines, & plerumque proprios liberos immolare solitos fuisse, testis est Strabo lib. 3. de situ Orb. Euseb. in orat. inm laud. Constantini Magni, Florian. de reb. Hisp. lib. 2. cap. 18. Zamallo lib. 5. capit. 5. Ludovic. Nonius in Hispan. capit. 66. Ambros. Morales lib. 6. cap. 10. & post eos Fr. Ioan. a Ponte in dict. conven. utri. Monarch. lib. 3. cap. 16. §. 4. & 5. ubi in hunc morem adducit, & illustrat Concilium [sect. 94] Illiberitanum cap. 2. & 3. ubi de poena flaminum, sive Sacerdotum tractatur, qui cruenta haec sacrisicia peragebant. Tantum [sect. 95] religio potuit suadere malorum, Quae toties peperit scelerata atque impia facta. Qvarti vero argumenti vis, quae ex gravissimo & Deo semper infesto idololatriae crimine sumitur, quod Indorum gentes ita turpiter, & enormiter exercuisse probavimus, non difficulter evitari poterit, si cum Auctoribus huius ultimae opinionis negaverimus, infidelibus [sect. 96] nobis non subiectis ob eam tantum rationem bellum iustum inferri posse, quemadmodum nunquam ab Ecclesia illatum legimus, quamvis ubique gentium hoc scelus multifariam frequentatum fuisse reperiamus. Quis enim hac in parte [sect. 97] antiquorum romanorum caecitatem, & stoliditatem ignorat? qui in id stultitiae prolapsi sunt, ut spurcissima impuritate Venerem, Cupidinem, pudendaque etiam membra coelo dignarentur, & Divino honore colerent. Et ut refert D. August. lib. 2. de Civit. Dei cap. 25. & lib. 4. cap. 8. & 16. praeter propria idola, quae colebant, omnes Graeciae, & aliarum subactarum nationum superstitiones in patriam transtulerunt, & singulis actibus, imo & singulis motibus Deos diversos praefecerunt. Cui consentiens Leo Papa serm. 1. de Petr. & Paul. ait: Cum pene omnibus Roma dominaretur gentibus, omnium gentium serviebat erroribus: & magnam sibi videbatur assumpsisse religionem, quia nullam respuebat falsitatem; ita ut plusquam triginta Deorum millia Roma triumphans coluerit, & trecenti Ioves extiterint, atque ut canit Virgilius AEneid. 8. Maxima tercentum totam delubra per Vrbem. Vt ex Marco Varrone, & alijs prodit D. August. ubi sup. Blond. de Roma. triumph. lib. 1. per totum, Lilius Giral. in sua hist. de Dijs Gent. & alij relati a Ioan. Pineda de reb. Salomon. lib. 5. cap. 5. sect. 1. num. 4. pag. 307. lib. 7. cap. 10. num. 8. pag. 508. Maiol. in diebus Canicul. 1. tom. colloq. 2. pag. 51. Thom. a Iesu de procur. omnium gent. salut. lib. 11. part. 1. cap. 1. pag. 761. & seqq. & Bern. Aldrete de antiq. Hisp. lib. 3. cap. 6. AEgyptij [sect. 98] quoque, ad quos omnes profani Scriptores initium idololatriae referunt (unde Celm. Alexan. in epist. exhortator. contra Gentes, pag. 22. AEgyptum impietatis, & superstitionis magistram appellat) non solum coeli Astra, Solem, Lunam, & Stellas, reliquaque elementa, ut Deos adorarunt, & obscoenos, & iniuriosos homines, perditosque latrones, ut Iovem, Saturnum, Martem, Mercurium, Venerem, Isidem, & Osirim, & aliorum sceleratorum turbam; sed etiam Nilum fluvium, & crocodyllos in eo nascentes, & vix aliquod animal utile, aut nocivum reliquerunt, quod eadem veneratione non prosequerentur, ut canes, boves, oves, hircos, catos, ibices, vulpansares, fenices, anguillas, & similia; & multa item herbarum, & leguminum genera, ut post Herodot. Diodor. Sicul. Plin. Solin. Strabon. & alios, tradit D. Augdict. lib. 2. cap. 22. Clem. Alexand & eius additionator Hervetus in epistol. contra Gent. Euseb. de praeparat. Evang. cognit. lib. 13. D. Epiphan. in Anchorat. & novissime Gaspar Sanctius sup. Isai. cap. 2. vers. 27. pag. 37. Vnde Anaxandrides Rhodius Poeta eos lepidissime irridet, & etiam [sect. 99] Iuvenal. satyr. 15. dum inquit: — Quis nesciat qualia demens AEgyptus portenta colat? crocodyllon adorat, Pars haec: illa pavet saturam serpentibus Ibim, Effigies sacri nitet aurea Circopitheci, Illic caeruleos, hic piscem fluminis, illic Oppida tota canem venerantur, nemo Dianam; Porrum, & cepe nefas violare, ac frangere morsu. O sanctas gentes, quibus haec nascuntur inhortis Numina! Habebant [sect. 100] aliae nationes peculiares Deos, quos in hac, aut illa imagine sibi adorandos proponebant, utpote Babylon Belum, Africa Neptunum, Mauritania Iubam, Rhodus Solem, Samos Iunonem, Lemnos Vulcanum, Paphos Venerem, Delphos Apollinem, Roma Quirinum, Latini Faunum, Athenae Minervam, Syria Atergatin, Arcadia Panem, Ammonitae Molochum, Persia Coelum & Iovem, Arabia Iovem & Bacchum, Gallia, praeter Mercurium, Theutatem, & Haesum. Et ut Sibylla canit de Graecis, ἔργα δὲ χειροποιητὰ ἔργα ρομεν αὶῥρινι μύθῳ, ut refert Ioan. Funger. in Etymol. verb. Idololatria, pag. mihi 489. Ad [sect. 101] Hebraeos item, & Chaldaeos hoc crimen foedissime prorepsisse, & varia idola sub varijs formis, & nominibus coluisse, veluti Miplezet, Tamuz, Beel, & Baal (quod erat quasi commune omnium idolorum nomen, & Iovem significabat) Dagon, Astaroth, Meleketh, Moloch, & alijs similibus, passim Scriptura sacra testatur, ut constat ex 1. Reg. 15. Ezech. 8. Ierem. 7. & 50. Amos 5. Iudic. 2. & 16. Samuel. 5. Deuter. 7. & tradit Funger. ubi supra, verb. Idolum, & plenissimum Catalogum congerens Polyanthaea, verb. Idololatria, pag. 610. & P. Pineda d. lib. 7. de reb. Salom. cap. 3. Ita [sect. 102] ut quidam, Abrahamum, qui postea fuit dictus, Pater credentium, aliquando idololatriae inservisse, doceant, ut constat ex traditis a Clem. Alexand. lib. 1. recognit. Suida, verb. Abraham, Philon. in lib. de Abraham, Genebrar. in Chronograph. anno mundi 2049. Cedren. in compend. histo. Andr. Masio in comment. sup. Iosue cap. 24. Gasp. Sanctio in Isai. cap. 43. n. 51. pag. 460. & Didaco Matute de prosap. Christi, 3. aetate, cap. 1. §. 3. licet contrarium verius, & certius esse videatur ex ijs, quae observat Mag. Fr. Raph. de la Torre de vitijs opposit. Relig. tom. 2. q. 94. art. 4. pag. 115. Et, ut ad rem redeamus, Scythae Acinacem, Arabes lapidem, Persae fluvios, & ligna, Thessali formicas, & Athenienses (quod plus est) [sect. 103] Contumeliam, & Impudentiam Deas effecerunt, proprijs fanis, & sacrificijs institutis, ut notavit Tullius lib. 2. de legib. Clem. Alex. & Hervetus ubi sup. Erasmus in Proverbio: Dea impudentia. Sicuti & Lacedaemonij [sect. 104] Morti, Senectuti, & Paupertati: Romani [sect. 105] adversae Fortunae, Pallori, Febri, & Rubigini, templa & peculiaria sacrificia destinarunt, ut observat Plin. lib. 2. cap. 7. Abulens. sup. Euseb. Alex. ab Alex. & eius additionat. Tiraq. lib. 1. Genial. cap. 13. Valer. Max. lib. 1. cap. 1. Columel. de re rustic. lib. 10 & Matute ubi supra §. 1. De [sect. 106] arboribus quoque, & serpentibus, & cur olim ab alijs nationibus pro Dijs coli solerent, & hodie etiam colantur, plura congerit Thom. Boz. lib. 1. de signis Eccles. cap. 4. Et [sect. 107] Zeilanos Indos Simiae dentem magno pretio emisse, ut eum adorarent, Simon Maiol. recenset in dieb. Canicul. colloq. 7. de quadrupedibus, pag. 174. tom. 1. Quinimo [sect. 108] & inter Christianos quosdam, hanc olim corruptelam viguisse, ut simul cum Christo idola colerent, aperte ostendit D. Paul. 1. Corint. 5. & ibidem expressius D. Chrysost. & D. Greg. lib. 7. epistol. 20. & lib. 8. epist. 5. quos refert Alanus Copus dialog. 4. cap. 7. in fine. Et possem quidem innumera alia de idololatria omnium nationum explorare simul & deplorare, & quam varios, ridendos, & portentosos Deos coluerint, & quam impijs, obscoenis, & detestandis sacrificijs illos prosecuti fuerint, nisi de hoc argumento latissime scripsissent [sect. 109] Auctores supra citati, praecipue D. August. Clem. Alex. Arnob. Tertul. Cyprian. Lactan. Firmian. Iustin. D. Thom. & alij, qui apologias adversus Gentiles ediderunt. Lilius Giral. in integro, & eruditissimo lib. de Dijs Gent. Alex. ab Alexand. & eius additionat. Tiraq. lib. 6. dier. Genial. cap. fin. lib. 2. cap. 22. lib. 3. cap. 12 & lib. 4. cap. 14. Thom. Boz. lib. 2. de sign. Eccles. cap. 10. & lib. 12. cap. 15. & lib. 22. cap. 2. Pet. Fab. lib. 3. Semest. cap. 1. cum quatuor seqq. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Idololatria, & idolum Ioan. Bohem. de morib. Gent. pag. 33. & 57. Simon Maio. tom. 2. colloq. 1. per tot. Ioseph. Acosta in hist. Moral. Ind. lib. 5. in prooem. & de procur. Ind. salu. lib. 1. cap. 2. 3. 4. & 5. Fr. August. Davila in hist. Mexic. lib. 1. cap. 24. & 25. Simon Maiol. in diebus Canicul. tom. 2. colloq. 1. Torquem. in Monarc. Ind. tom. 2. in prooem. & lib. 6. cap. 1. 2. 3. & 4. Raph. de la Torre ubi sup. q. 94. per plures disputationes, Franc. Torreblanca de Magia divinatr. lib. 1. cap. 17. & 18. Fr. Ioan. dela Puente in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 12. & 13. ubi etiam agit de antiquorum Hispanorum idololatria, & quando apud illos initium habuit: & Bern. Aldrete d. lib. 3. de antiq. Hisp. cap. 6. Et ad illud, [sect. 110] quod de blasphemiae crimine addidimus, quae in idololatria virtualiter inest, & ob quam bellum iuste infidelibus inferri posse, ex communi opinione probavimus, responderi etiam potest cum Doctoribus supra citatis, & praecipue cum Gregorio de Valencia dict. disp. 1. q. 10. punct. 6. vers. Illud autem, blasphemiam, quae in idololatria, inest, materialem esse, & in facto consistere; quia reipsa idololatrae Christvm Devm verum suis superstitionibus negant. Hanc autem non sufficere ad hoc, ut illis bellum legitimum inferatur, alioqui omnes Infideles, Paganos, & Iudaeos debellare liceret; sed illam [sect. 111] tantum, quae vere & proprie blasphemia appellatur, scilicet quae in verbis consistit, & nostrae Religioni, ac Christianae Reipublicae iniuriam, & scandalum irrogat: ut tradit D. Thom. 2. 2. quaest. 13. art. 1. Etenim in idololatria, etsi blasphemiam contineat, & maius peccatum esse videatur, nulla nostrae Religioni, sed soli Deo iniuris sic, cuius vindictam, ut sup. diximus, ipse sibi reservat. AD quintum autem argumentum [sect. 112] de locis & exemplis sacrae Scripturae, D. Augustini, Cypriani, & aliorum Patrum, quibus, solam idololatriam, legitimam bellandi causam praebere, contendimus, responderi potest, [sect. 113] veteris legis exempla, maxime quae ad delictorum punitionem spectant, admirari a nobis potius, quam imitari debere, ut multis argumentis ostendit Gratian. in cap. nos si incompetenter 41. vers. His ita respondetur, 2. q. 7. D. August. in cap. dixit Dominus 12. 14. q. 5. & in cap. si quis 19. 22. q. 2. Et praeterea, nunquam[sect. 114] populum Israel, auctoritate propria, Chananaeorum, Amorrhaeorum, & aliorum Gentium provincias occupasse, ob id tantum, quod infideles, aut idololatrae essent, vel alijs criminibus contra naturam operam darent; sed propter specialem, & expressam Dei sussionem, & donationem, qui eis illas terras ad habitandum promiserat: vel quia eis transitum impediebant, aut aliter infensi erant: vel quia ut ait D. August. lib. 6. quaest. q. 10. in Iosue, & lib. 44. quaest. 4. sup. Numer. cap. 20. serm. 105. de tempore, tom. 10. & Cassian. collat. 5. cap. 24. Sem filius Noe illarum dominus fuerat, & postea, per vim & arma, Chananaei, filij Cham, eas sibi usurparunt: unde cum filij Abrahae a Sem originem ducerent, illas repetendi & vindicandi, ius praetendere potuerunt. Quibus rationibus alias addit D. Thom. in 4. distinct. 39. artic. 1. ad. 1. ob quas bella illa non inique ex iure gentium gesta declarat, & prosequitur Sotus lib. 5. de iustit. & iure, quaest. 3. artic. 3. in fine, Acosta de procur. Ind. salu. lib. 2. cap. 5. Banez d. art. 10. col. 532. Aragon in 2. 2. q. 10. artic. 8. pag. 292. vers. Respondetur, novissime Mag. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 27. pag. 159. & sequent. & Pat. Franc. Suar. post haec scripta in tract de Charitat. disp. 13. sect. 5. n. 2. Licet verum sit, in horum consequentiam, [sect. 115] Deum etiam Israelitis praecepisse, ut idolorum templa destruerent, & radicitus dissiparent, ne praedictarum nationum exemplo dilectus sibi populus contaminaretur, quem nimis his superstitionibus deditum esse sciebat. Et eodem modo accipiendus est locus ille [sect. 116] alter Deuter. cap. 20. quo civitates procul positas deleri Dominus iusserat. Etenim non ob diversitatem Religionis, sed ob alias causas, & iniurias bellum illis indici, eiusdem capitis initium demonstrat, ubi aperto ore eos hostes appellat: Si exieris ad bellum contra hostes tuos. Etsi ratione idololatriae, & aliorum criminum contra naturam, puniendi essent, non exciperet Dominus foeminas, quae & ipsae eisdem peccatis tenerentur, neque cum illis pacem, & soedus inire permitteret, quod cum alijs septem nationibus terrae Promissionis stricte vetuerat in cap. 7. 9. & 12. eiusdem Deut. ut bene advertunt Abulens. & Lyran. ibidem, idem Abulens. 2. Paralipom. cap. 8. Magist. Histor. cap. 11. sup. Deuter. Episcop. Chiapens. in Apolog. contra Sepulved. & Mag. Banez ubi supr. Vt omittam Glossam Interlinealem, quae, Gentes procul positas, interpretatur, idest, Religione diversas (cuius verbis Sepulveda nimis exultat) in sensu allegorico & morali accipiendam esse, & de haereticis, & spiritui adversantibus hominibus, non de idololatris, aut infidelibus textum illum exponere: [sect. 117] quos etiam in pace, & Scripturae testimonijs, & in ore gladij, quod est Verbum Dei, expugnandos esse testatur. Similemque expositionem admittunt [sect. 118] loca Divi Augustini, & Divi Cypriani in argumento relata: nam ut advertit Gregor. de Valencia dict. disp. 7. col. 413. vers. Ad tertium, loquuntur de idololatris a fide apostatis, ut ex eorum verbis apparet, vel secundum Banez ubi supra, quando bellum idololatris, & facinorosis infligitur ab his, quibus ipsi subiecti sunt, quod omni iure licere, iam diximus, ut [sect. 119] ostendunt exempla Ezechiae, & Nabuchodonosor, ab eisdem Sanctis considerata, & Mathathiae, qui interfecit Iudaeum, qui ad aram sacrificaturus accesserat, 1. Machab. 2. # 15 CAPVT XV. De tituli, sive articuli praecedentis resolutione: & quid verius, aut probabilius in conflictu dictarum pugnantium opinionum videatur? SVMMARIVM Capitis XV. -  1 Opinio affirmativa, & negativa in articulo debellationis Indorum ob idololatriam, & vitia contra naturam, anceps & problematica est. -  2 Infideles nobis non subiecti, dubium est, an propter solam idololatriam debellari possint? -  3 Infideles subditi Principibus Christianis absque dubio compelli possunt ad deserendam idololatriam, & alia vitia contra naturam. -  4 Infideles omnes indistincte debellari possunt, si tyrannidem exercent, & innocentes opprimunt, vel sacrificant, aut edunt. -  5 Auctorum verba peculiariter recensentur, qui ob defensionem innocentum, infideles debellari posse concedunt. -  6 Sanguis innocentum inique effusus, clamat, a proximis auxilium petens. -  7 Iusti Lipsij peculiaris sententia de debellatione Barbarorum infidelium. -  8 Infideles debellari possunt, ob immolationem, aut comestionem hominium, quamvis ij, qui immolantur aut eduntur, sint delinquentes, & alias ad mortem damnati. -  9 Bellum iustum non solum infertur pro defensione propria, sed etiam pro liberandis innocentibus, etiam auxilium nostrum non postulantibus. -  10 Abraham in liberationem Lot iuste quinque Reges Amorrhaeos percussit. -  11 Pat. Franc. Suarez aperte affirmat, bellum indici posse infidelibus, ad tollenda hominum sacrificia, & innocentes defendendos. -  12 Bellum, quod suscipitur pro defendendis innocentibus, & tollendis humanis sacrificijs, monitio praecedere debet. -  13 Remedijs severioribus nemo uti debet priusquam mitiora experiatur. -  14 Iudex quando possit uti manu militari? -  15 Doli praesumptionem contra se habet iudex, qui utitur remedijs duris, ubi blanda sufficerent. -  16 Bellum quacunque ex causa, & pia praesertim, illatum, regulariter monitio praecedere debet. -  17 Romanorum mos in bellis per Feciales indicendis, & denuntiandis. -  18 Bellum non requirit praeviam monitionem, ubi infertur Turcis, haereticis, & alijs Fidei hostibus. -  19 Bellum ubi infertur pro defensione innocentium, & immolandorum, mitissime quantum fieri potest exercendum est. -  20 Opinio Iosephi Acostae, & Dom. Banez examinatur. -  21 Belli propositum, quod esse debeat? -  22 Innocentes per accidens, in bello iustis de causis suscepto, sine peccato occiduntur. -  23 Bellum suscipientes pro defendendis innocentibus, quid ab illis recipere, aut exigere possint, ex opinione P. Molinae? -  24 Imperium quando licite auferri possit infidelibus, ob defensionem innocentium, debellatis? -  25 Reges nostri quid semper sanxerint, & cupierint, in debellationibus Indorum? -  26 Indos, & alios infideles debellari posse propter peccata contra naturam, probabiliter affirmari potest. -  27 D. Marta piaculum esse dicit, dubitare de debellatione infidelium, ob peccata contra naturam. -  28 Ioan. Azorius & alij, qualiter distinguant in articulo debellationis infidelium ob peccata contra naturam? -  29 Error in cognitione, & cultu veri Dei, & fidei, invencibili ignorantia aliquando in infidelibus excusatur. -  30 Numen aliquod superius esse, quo haec inferiora regantur, nemo sanus negare potest. -  31 Dei veri cognitio res maxima, & obscurissima est. -  32 Simonides quid responderit Hieroni roganti de Deo, & eius natura? -  33 Praecepta naturalia primae classis non admittunt ignorantiae excusationem. -  34 Infideles ob peccata contra naturam subijciuntur punitione cuiuslibet Principis Christiani. -  35 Lex 1. C. quando liceat unicuique sine iud. se vind. expenditur, & exornatur. -  36 Iudex ubi deficit, & in mora periculum inest, omnis homo iudex, & miles est adversus latrones, & facinorosos. -  37 Fures nocturnos, & agrestes quatenus quis possit propria auctoritate punire? -  38 Forum alienum sortitur quis ratione delicti. -  39 Delictum dat iurisdictionem ei, qui alias eam non haberet. -  40 Cap. in Archiepiscopatis, de raptorib. explicatur. -  41 Infideles, & Saraceni crimen sodomiae committentes puniri possunt a iudice Ecclesiastico. -  42 Vindictam scelerum Deo relinquendam esse, quo modo & sensu in Deuter. & apud D. Paulum dicatur? & num. sequentibus. -  43 Delicta in Deum, & homines commissa, etiam in hoc saeculo ab hominibus puniri debent. -  44 Haeretici aliqui falso tenuerunt, delicta non esse a Magistratibus punienda. -  45 Vindicta Magistratuum, est vindicta Dei. -  46 Auctoritas D. Pauli 1. Corinth. 5: De his qui foris sunt, multis solutionibus & expositionibus illustratur. -  47 Ecclesia qualiter directe, aut indirecte poena excommunicationis, & alijs, infideles punire possit. -  48 D. Pauli series, & paraphrasis epistolae 1. ad Corinth. proponitur. -  49 Trident. synodus, quae infideles ad Ecclesiae iudicium spectare negat, qualiter accipiatur? -  50 Augustini locus in serm. 6. de puero Centurion. exponitur. -  51 Ecclesia cur saepius usa non fuerit iurisdictione, quam habet in infideles? -  52 Infideles priusquam debellentur, de suis erroribus admonendi sunt. -  53 Infideles ubi puniri, & debellari posse dicimus ob peccata contra naturam, intelligendum est de his, quae committunt postquam moniti sunt, ut ab illis desistant, non de praeteritis. -  54 Malum, cum sine punitione perseverat, augetur. -  55 Infideles licet de praesenti turbentur, vel indignentur, ob id quod eos compellamus ad observandam legem naturae, perseverandum tamen est propter spem boni futuri. -  56 Poenarum, & suppliciorum impositio quo fine, & intentione fieri debeat? -  57 Poena omnis non tam ad delictum pertinet, quam ad exemplum. VIdimvs, & bona quidem fide sigillatim propalavimus, & communivimus omnes auctoritates, atque argumenta, quae in hoc controverso iuris articulo, pro affirmativa, & negativa sententia stare, & urgere videntur. De [sect. 1] quibus non immerito illud Lucani. 1. Pharsal. dicere possumus: — Quis iustius induat arma Scire nefas: magno se iudice quisque tuetur. Atque ita non est mirum, si Auctores modo in hanc, modo in illam opinionem propendeant, & eorum aliqui, veluti problematice, pro utraque decertent. Inter quos praecipue caput effert Anton. a Corduba in quaestionar. lib. 1. quaest. 55. dub. 5. pag. 498. & sequentib. Quod ego nullatenus reprehenderem, ubi [sect. 2] de infidelibus nobis non subiectis sermo esset, qui solo idololatriae vitio laborarent, & quaereretur, an ob hoc illis bellum inferri possit? Ideo autem de infidelibus non subditis dixi, [sect. 3] quoniam in illis, qui Principibus Christianis subiacent, omnes communiter utriusque partis assertores consentiunt, vi, & armis, alijsque suplicijs compelli posse, ut ab idololatriae crimine abstineant, & Divini, & naturalis iuris praecepta sequantur, ut constat ex relatis a Mag. Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. col. 505. vers. Dubitatur secundo, Aragon. ibidem art. 8. versic. Quinta conclusio, pag. 292. Molina de iust. & iure, tractat. 2. disput. 106. col. 436. vers. Secunda conclusio, & in materia de Fide, quaest. 10. art. 11. Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. salut. lib. 4. 1. parte, dub. 4. pag. 208. & 209. & novissime Pat. Francisc. Suarez in tract. de Fide, disp. 18. sect. 4. ex n. 6. Si vero [sect. 4] non solum idololatria in infidelibus reperiatur, sed saeva quoque & effraenata tyrannis, humanae carnis ingluvies, & cruenta, & execranda innocentium sacrificia, qualia ea esse supra probavimus, quae nostri Indi, ut plurimum, frequentabant: tunc veriorem & probabiliorem eorum sententiam existimo, qui, ob has iniurias, & oppressiones tollendas, bellum adversus omnes infideles permittunt, quamvis nobis subiecti non sint, & procul positi auxilium nostrum non exigant, & sua sorte contenti vivere dicantur. Hoc enim urgentisime evincunt rationes, & testimonia quae in eiusdem sententiae comprobationem adduximus. Neque omnino reijcere audent, qui contrariam sequuntur, ut patet [sect. 5] ex Victoria in relect. 2. de Indis, num. 15. Greg. Lop. in d.l. 2. tit. 22. par. 2. gloss. mag. col. antepenult. & col. ult. vers. septima conclusio, elegantissimo Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Indor. salut. cap. 63. & Covarrub. in regul. peccatum, 2. part. §. 10. num. 5. vers. Vnde ad subveniendum, ubi, licet acerrime defendisset, infidelibus, qui nobis nihil nocuerunt, bellum iuste moveri non posse; concludit tamen, quod si isti infideles in subditos tyrannice agerent, & innocentium sanguinem idolis funderent, iuste bello lacessiri poterunt, non solum auctoritate Divina, sed etiam humana, & publica: quia [sect. 6] sanguis, inquit, innocentium, qui iniquissime occidebantur, clamare eo casu videtur, a proximis auxilium petens. Idem etiam resolvit Mag. Banez d. art. 10. col. 535. vers Tertia conclusio, aperte docens, infideles, etiam non subditos, posse compelli, ne homines immolent idolis, etiam volentes immolari, & Molina d. disp. 106. vers. Tertia conclusio, ubi ait, fas esse movere bellum adversus infideles, iuraque illius persequi, etiam absque ulla summi Pontificis auctoritate, si innocentes immolent, aut eos interficiant, ut eorum carnibus vescantur, aut quovis alio modo iniuste perimant, vel si subditos tyrannicis legibus opprimant, aut alia simili ratione divexent. Neque necesse esse expectare, ut innocentes ad mortem ducantur, sed cogi posse, ut statim cessetur a pessimo ritu, aut consuetudine, & ut iniquae, & pessimae leges abrogentur, inferendo, si ad id opus fuerit, belllum, iuraque illius prosequendo, ac deponendo Principes iniquos, aliosque, si opus fuerit, creando, quantumvis barbari, ac subditi ipsi velint, eos mores, & sacrificia retinere, nolintque, extraneos ea de causa bellum inducere. His [sect. 7] proxime accedit Iust. Lipsius in Polit. lib. 5. cap. 4. ubi inquit: Iam & invasio quaedam legitima videtur, etiam sine iniuria, ut in barbaros, & moribus aut religione prorsus a nobis abhorrentes: maxime si potentes ij, & aliena ipsi invaserunt, aut invadunt. Causa enim hic est coertio, & in malo repressio. Eisdem assentitur Ioan. Azor. lib. 8. inst. Moral. cap. 24. vers. Decimo quaeritur, col. 1278. quem sequitur, & transcribit Fr. Thom. a Iesu de proc. omn. gent. salu. lib. 4. dub. 4. pag. 208. concludens, adeo licitum esse bellum, ob vitandas has hominum immolationes, aut mactationes, ut eorum carnibus vescantur more ferarum, ut procedat etiamsi sontes homines, alioqui capitis poena damnati, Dijs immolari apud infideles soleant, aut mactari, ut eorum carnes edantur. Sontes [sect. 8] enim (inquit) iure quidem capite puniuntur, nefarie tamen, & impie dijs immolantur, aut ob humanarum carnium esum necantur. Quod ultimum eo notabilius videtur, quoniam Mag. Banez ubi sup. & Suar. statatim citandus, contrarium expresse affirmant, docentes, non posse compelli infideles, ne eos immolent, qui alias a Republica iuste erant ad mortem damnati: quia tali in casu magis idololatrae, quam homicidae esse censentur, & non contra iustitiam, sed tantum contra Religionem peccant, & ita cessat defensio innocentum. Pat. quoque Mag. Lorca in 2. 2 sect. 3. diip. 52. num. 2. pag. 968. cum iustum [sect. 9] esse bellum asseruisset, quod defensivum appellatur, eandem conclusionem ampliat, ut non solum in propria defensione procedat, sed & in alterius cuiuslibet innocentis, etiam auxilium nostrum non postulantis, vel liberari renuentis: & ideo, inquit, iustum fuit bellum, quo [sect. 10] Abraham in liberationem Lot percussit quinque Reges Amorrhaeorum, Genesis 14. Et ex eodem capite potuit esse bellum iustum contra Indos barbaros, apud quos srequenter in usu erant caedes hominum innocentium ad sacrificia, & ad vescendum humanis carnibus. Et tandem [sect. 11] eidem opinioni hac in parte assentitur eruditis. P. Fran. Suar. in dict. tract. de Fide, disput. 18. sect. 4. numer. 2. & 4. & in tract. de Charitate disput. 13. sect. 5. ex numer. 5. ubi ait, ad defendendos innocentes licitum esse vim inferre his infidelibus, ne sacrificent infantes Dijs suis, quia hoc iuxta ordinem charitatis licet: imo praeceptum est, si commode fieri potest. Additque etiam, id fieri posse, non solum ad liberandos infantes, fed etiam adultos, etiam si ipsi consentiant, & velint sacrificari idolis, quia in hoc peiores quam amentes sunt, & quia non sunt domini propriae vitae, propter quod quilibet potest ab alio cogi, ne se occidat. Bene tamen verum est, quod, ut supradicti auctores advertunt, praesertim Anton. a Corduba dict. quaest. 57. dub. 6. per totum, pag. 505. & sequentibus, [sect. 12] ad iustitiam huius belli, quod pro innocentium defensione, & liberatione adversus barbaros irrogatur, necessarium esse videtur, ut prius blande, & sufficienter moneantur, ut a suis cruentis sacrificijs, tyrannicis oppressionibus, & feralibus convivijs abstineant. Nemo [sect. 13] etenim prudens remedijs durioribus, & severioribus uti debet prius quam mitiora illud & faciliora experiatur, iuxta illud Ovid. 1 Metamor. Cuncta prius tentanda sunt, sed immedicabile vulnus Ense recidendum est, ne pars syncera trahatur. Et doctrinam Vlpiani in l. 3. vers. Sed melius, D. ne vis fiat ei, ubi tradit, [sect. 14] non aliter posse iudicem decreta sua per manum militarem defendere, quam si iure suae potestatis id exequi nequeat; quod late exornat Bart. & Doct. ibidem, in l. sed si possessor de iur. iuran. Andr. Gail. lib. 2. Observat. 6. num. 2. & Menoch. cons. 221. num. 7. lib. 1. ubi resolvit, [sect. 15] doli praesumptionem contra se habere eos, qui aliter faciunt, & conducit illud Cicer. lib. 1. offic. dum ait: Nam cum sint duo genera decertandi, unum per disceptationem, alterum per vim; cumque illud proprium sit hominis, hoc belluarum, confugiendum est ad posterius si uti non liceat superiore. Ac quemadmodum in alijs causis, quae bellum iustum reddere solent, [sect. 16] admonitio, & requisitio adversae partis praecedere debet, ut ab iniurijs, quas ferre parat, abstineat, vel quae intulit damna compenset, ut praeclare ostendit D. August. relatus in cap. Dominus noster 23. q. 2. & alij auctores, quos adduximus sup. cap. 12 num. 3. Bald. in l. si manumissor, C. de obseq. patron. praestand. idem Bald. in l. 2. num. 71. C. de servit. & aqua, Angel. cons. 14. col. 1. Martin. Laud. de bello, § 37. & §. 39. Lancelotus Conrad. in temp. iudic. lib. 1. cap. 1. §. 3. in verb. Bellum, numer. 5. ita & in hac, quae pietatis causa suscipitur, longe maiori ratione nihil impium. & crudele intervenire oportet, nisi prius seria haec animadversio praecedat, illiusque effectus irriti esse videantur, ut repetimus infra cap. seq. ex num. 5. & infra hoc eodem cap. num. 52. Et exemplo suo ostendebant [sect. 17] Romani, qui per Feciales, iam inde a Numa Pompilio constitutos, ita demum bellum comminabantur, ac decernebant, si praemoniti hostes, res ablatas non redderent, & iusta facere recusassent, ut insinuat Cicero dict. lib. 1. offic. Bella (inquiens) non nisi iustis de causis suscipiantur, nec inferantur, nisi rebus repetitis, ne saeviatur ultra modum in victos; ut late tradunt Dionys. Halicar. Livi. Fenestel. Plutarc. & alij, quos refert Rosin. de antiq. Roman. lib. 10. cap. 1. & 2. latissime Alexan. & eius additionat. Tiraq. lib. 5. Genial. c. 3. Zassius in l. 2. §. & ita leges, D. de orig. iur. Andr. Gail. de pignorationib. sive repraesalijs cap. 2. Balthasar Ayala de iure, & officio belli lib. 1. cap. 1. & Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. cap. 32. num. 15. & sequentib. [sect. 18] qui tamen n. 107. hoc non requiri docet, ubi de inferendo bello Turcis, infidelibus, & haereticis, & alijs fidei hostibus agitur. Ex eodem quoque fonte dimanat, eximie [sect. 19] curare debere Principes, qui haec bella pro innocentium defensione suscipiunt, ut defensio ista cum minimo infidelium damno adhibeatur, ita ut neque dominio, neque vita spolientur, si possunt terrore, aut subiectione aliqua contineri. Et cum primis caveatur, ne plures innocentes eiusmodi bellorum occasione absumantur, quam ipsorum barbarorum tyrannide, & cruentis sacrificijs, aut mactationibus perire potuissent. Quod optime advertit, & parum in his Indicis bellis curatum fuisse, dolet Ioseph Acosta dict. lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 6. pag. 232. & Banez d. quaest. 10. art. 10. pag. 535. vers. Tertia conclusio, in fine. [sect. 20] Nimis tamen absolute docentes, ab hoc bello abstinendum, si ex eo sequeretur mors plurium innocentium, quam esset numerus immolandorum. Nam supposito, quod propter hanc causam iuste pugnatur, ut cum ipsis, & alijs auctoribus asseruimus, omnia quoque licere, affirmare debemus, quae ad comparandam victoriam, & compescendos barbaros necessaria, & commoda fuerint: & licet ex intentione nullum damnum innocentibus inferri possit, [sect. 21] quia semper bellum eo proposito fieri debet, ut malum vitetur, & bonum promoveatur, cap. militate 23. q. 1. [sect. 22] Per accidens tamen, & ex consequenti, contra eos quoque praeliari potest, praesertim, ubi ab alijs interpugnandum distingui nequeunt, vel cum ipsis nocentibus, ut semper fieri assolet, arma sumunt, impediuntque, ne victoria paretur, & finis praedictis sacrificijs, & mactationibus hominum imponatur, ut perspicue colligitur ex ijs, quae in materia de bello communis omnium Theologorum, & Iurisconsultorum opinio, & resolutio testatur, de qua per Victoriam in relat. de bello ex num. 15. Covarru. in reg. peccatum, 2. part. §. 11. Sylvest. verb. Bellum, quaest. 9. & 10. Caietan. eod. verb. Adrian. quaest. de bello, §. Sed an, Castro lib. 2. de iusta haeret. punit. cap. 14. Ayala de iure, & offic. belli, lib. 1. cap. 5. Molina de iust. & iure tract. 2. ex disput. 117. usque ad 122. Lorca in 2. 2. sect. 3. disput. 53. membr. 1. pag. 981. Atque ita [sect. 23] Molina dict. disputat. 106. in fine, quamvis in his bellis, quae ad subveniendum innocentibus inferuntur, illis multum consulendum esse suadeat, in quorum gratiam pugnatur, quorumque partes aguntur: fas tamen esse, inquit, bellantibus, expensas belli de bonis adversariorum, etiam innocentium, sibi usurpare, & recompensationem iniuriarum, & damnorum, si quae ab adversarijs interbellandum acceperunt, necnon iustum praemium sui laboris, & industriae: Neque enim gratis tenentur, se exponere periculis, suamque operam, & industriam collocare. Ipsi quoque hostes tenentur, haec omnia solvere, qui causa iniusta fuerunt, ut bellum iustum adversus eos susciperetur. Quinimo [sect. 24] & imperium ab eis auferri posse resolvit, si ad innocentum, illiusque Reipublicae bonum spectet, ut bellantes dominium integrum earum regionum assumant. Id quod plerumque usu, inquit, eveniet, & in his Indiarum Occidentalium provincijs contigisse videmus, tum ipsorum barbarorum factis, & fatis, tum bellorum eventibus, Ducumque, & militum facinoribus ita desiderantibus. [sect. 25] Licet semper nostris pijssimis Regibus curae fuerit, & inviolabili lege sanxerint, ut in omnibus expeditionibus, quae fiunt, faciendaeque sunt, sive ad novas gentes quaerendas, sive ad iam quaesitas pervestigandas, Indi omnes liberi maneant, suisque rebus, & dominijs libere uti relinquantur, neque nostri milites illos aggrediantur, vexent, aut caedant non lacessiti: neque undecunque captos servire compellant, de quo aliqua tradit Ioseph. Acostad. lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 7. & Nos supra saepe tetigimus, & pluribus inferius agemus. Svperest, ut de tertio membro dispiciamus, scilicet de peccatis, quae ab istis Indis passim perpetrari probavimus, Deum verum non colentes, nec cognoscentes, & foedis suis, ac spurcis moribus omnia naturalis iuris praecepta turbantes, & transgredientes. Et in hoc, quamvis auctores, ut vidimus, maximopere digladientur, satis [sect. 26] probabilem censeo Innocentij, & sequacium opinionem, qui propter haec crimina puniri, & debellari posse a Christianis Principibus de licentia Summi Pontificis tradunt, si moniti ab illis non desistant: quod tenuit, & late contra Victoriam defendere conatus fuit insignis noster Gregor. Lupus in l. 2. titul. 23. part. 2. glos. magn. colum. 16. vers. Ego vero, dicens, hanc sententiam esse communem omnium Canonistarum, & Legistarum, & aliquorum theologorum. Et [sect. 27] adeo certum esse concludit Marta in tractat. de iurisdictione 1. part. cap. 24. ut piaculum ducat de ea dubitare, & Marquard. in tract. de Iudaeis & Infidelib. 3. par. cap. 1. num. 39. ubi aperte inquit, quod non peccarunt Hispani, qui punierunt Indos delinquentes contra naturam. Et licet idem Gregor. Lupus in eadem glos. colum. ultim. vers. sexta conclusio, in angustia, ut ipse inquit, decidendi positus, consulere ad praesens ausus non fuerit, quod in acquisitione istorum Indorum illa doctrina Innocentij utamur: eam tamen sub quadam distinctione novissime admittunt [sect. 28] Ioan. Azorius dict. lib. 8. instit. mora. cap. 24. quaest. 9. & eam sequens, & transcribens Fr. Thom. a Iesu de procur. omni. gent. salu. lib. 5. dub. 4. pag. 207. dicentes, quod licet infideles iuste puniri nequeant, ubi id ius naturae non servant, quod debitum Deo cultum, & honorem tribuendum praescribit. Si vero illud aliud ius eiusdem naturae dissolvant, perrumpant, & negligant, quod cuique homini reddendum, quod suum est, iubet, & alijs non fieri, quod nobis fieri nollemus, tunc iure optimo puniri possent, ut si furta, latrocinia, adulteria, homicidia, falsa testimonia, incestus, stupra aut ipsi perpetrarent, aut liberam facultatem, huiusmodi mala perpetrandi, concederent, vel passim in subditis sine ulla poena ac supplicio permitterent. His etenim legibus naturae violatis, plane consequitur, ut innocentes multis damnis, incommodis, & malis afficiantur, communisque humanae Reipublicae salus, pax, & tranquillitas in tuto consistere nequeat. Pro quibus defendendis licitum est, vi, & armis adversus quoslibet infideles certare, ut iam supra probatum reliquimus. Quae distinctio in utraque sui parte vera esse videtur. Nam [sect. 29] errorem in Dei cognitione, & cultu, ac mysterijs fidei, etiam quae ad salutem sunt necessaria, omnes auctores magis communiter in infidelibus excusare solent, & invencibilem sive inculpabilem ignorantiam admittere tradunt, si illis talia mysteria proposita non fuerint, nec per eos steterit, quominus proponerentur, ut constat ex D. Thom. 2. 2 quaest. 10. artic. 1. Durand. in 3. distin. 25. q. 1. ad 1. Victoria in relect. de Indis, conclus. 1. & sequentib. Conrad. de contract. quaest. 100. Almain. tract. 1. moral. cap. 4. propos. 2. Vega lib. 6. de iustificat. cap. 18. Alphons. de Castro lib. 2. de lege poenali, cap. 14. Pet. de Soto in tract. de ration. meden. peccat. lect. 2. post medium, Gabriel Vazquez in 1. 2. q. 76. artic. 2. disput. 120. Pat. Suarez in tract. de fide, disput. 17. sect. 1. & 2. per totam, & diximus supra hoc lib. cap. 10. num. 79. Etenim [sect. 30] licet nihil esse possit tam apertum, tamque perspicuum, quam esse aliquod Numen praestantissimum, quo inferiora haec, & superiora regantur: ita ut qui neget, vix sanae mentis existimari debeat, ut ait Aristot. lib. 1. Topic. cap. 9. Cice. lib. 2. de nat. Deor. Arnob. lib. 1. advers. Gent. & sup. cap. 13. ex num. 75. in argumentis contrariae sententiae retulimus, & novissime adversus Atheistas eleganter concludit Pat. Fr. Ioan. Marquez in Gubernatore Christ. lib. 2. cap. 23. ex pag. 294. Res tamen [sect. 31] maxima, & obscurissima est Dei veri cognitio, & quae nec doceri, nec exprimi satis sine fide ab hominibus potest; quia non est cognitio sine fide, neque fides sine cognitione. Estque Deus res quaedam captu, ac venatu difficilis, semper recedens, atque a persequente procul se removens, ut praeclare prosequitur Clemens Alexand. lib. 2. Stromat. cap. 1. & 5. & lib. 5. cap. 1. & lib. 7. cap. 4. & D. Augustinj. in alijs locis relatis a Vazquez dict. cap. 3. & praesensit Plato in Timeo, dum dixit, Genitorem universitatis tam difficile est invenire, quam inventum impossibile digne profari. Et [sect. 32] Simonides, qui ut refert Cicero lib. 1. de nat. Deor. cum quaesitus fuisset a Hierone Tyranno, quid aut qualis esset Deus? deliberandi causa sibi unum diem postulavit, cum idem ex eo postridie quaereret; biduum petijt: cum saepius duplicaret numerum dierum, admiransque Hiero quaereret, cur ita faceret? Quia quanto, inquit, diutius considero, tanto res mihi videtur obscurior. Atvero, [sect. 33] si de praeceptis naturalibus agamus, & praesertim illis, quae prioris classis esse dicuntur, & hominibus, eo ipso quod homines sint, natura praescribit: plane constat, nullam in eorum transgressione ignorantiam, vel excusationem admitti, ut communiter docent omnes Theologi post D. Thom. in 2. 2. quaest. 94. art. 6. & plures alij, quorum mentionem fecimus sup. cap. proximo, num. 34. & eruditissimus, & illustriss. Cardin. Toletus in summa lib. 4. cap. 6. num. 9. Qua sententia, & resolutione retenta, non erit difficile respondere ad argumenta, quae pro contraria consideravimus. Nam circa primum dicere possumus, quod etsi verum sit, bellum punitivum regulariter inter subditos exerceri, & etiam si concedamus infideles, extra imperium, iurisdictionem, aut territorium Romani Pontificis, & aliorum Christianorum Principum reperiri, [sect. 34] ubi tamen praedictis vitijs, & sceleribus inquinantur, & moniti, ut ab illis desistant, id facere nolunt, statim incipiunt sub illius Principis imperio, & coertione constitui, qui naturalis iustitiae vindictam, & innocentum defensionem suscipiens, eos compescere, & punire voluerit; ut satis evincunt rationes, & auctoritates, quas supra in favorem huius opinionis expendimus, & insinuat Anto. a Corduba d. quaest. 57. dub. 5. vers. Sed certe, pag. 501. Quibus addere possumus [sect. 35] elegantem Impp. Valent. Theod. & Arcad. constitutionem in l. 1. C. quando liceat unicuique sine iudice se vindicare, ubi tradunt, in publicos hostes, latrones, & pacis, ac quietis publicae turbatores, [sect. 36] omnes homines, quantumvis privatos, iudices, & ultores esse: Nam quod serum est punire iudicio, subiugamus edicto. Cui conveniunt verba Tertull. in Apolog. quem refert Iacob. Durantius Cassellius lib. 1. var. cap. 1. In reos maiestatis, & publicos hostes omnis homo miles est, Catonis apud Sallust. in Catil. Nam caetera maleficia tum persequere, ubi facta sunt, hoc nisi provideris, ne accidat, ubi evenerit, frustra iudicia implores: & alia, [sect. 37] quae de nocturnis, & agrestibus furibus, & latronibus occidendis, & iure sibi propria auctoritate dicendo, ubi iudex deficit, vel in mora periculum inest, docet text. in l. itaque, D. ad leg. Aquil. l. furem, D. ad leg. Cornel. de sicar. l. fi pignore, §. furem, D. de furt. l. de pupillo, §. si quis rivos, D. de oper. novi nuntiat. l. quae situm, D. de pignor. l. ait. Praetor. §. si debitorem, D. quae in fraud. cred. l. ult. C. in quib. caus. in integr. rest. cum alijs, quae late cumulant Alberic. in dictionar. verb. Vindicta, Hippolit. de Marsil. in l. uni. numer. 4. C. de rapt. virgin. Fuscus in sing. verbo, Occidere, numer. 3. Tiber. Decian. in tract. criminal. lin. 6. cap. 28. numer. 2. & lib. 9. cap. 29 Cuiacius lib. 14. observation. cap. 15. Forcatulus in necyom. dialog. 96. u. 11. & 12. & Guiller. Fornerius lib. 1. selectar. cap. 22. Neque longe abest alia iuris regula, qua docemur, [sect. 38] ratione delicti reos forum alienum sortiri, & a iudice, alias non suo, puniri posse, de qua in l. 1. & auth. qua in provincia, C. ubi de crimin. agi oport. l. 1. C. ubi Senat. vel Clariss. l. si cui, §. idem Imper. & l. ultim. D. de accusat. cap. 1. de raptor. cap. postulasti, cap. ultim de for. comper. ubi glos. verbo, Ratione delicti, ita inquit: Nota, quod ratione delicti efficitur quis de iurisdictione alterius; [sect. 39] & ita delictam dat iurisdictionem ei, qui alias eam non habebat: idem probat. l. 32. titul. 2. part. 3. l. 15. tit. 1. part. 7. ubi Gregor. alia plurima congerit, & late prosequitur Covar. in pract. cap. 11. Maranta de ord. iudic. 4. part. distinct. 8. ex num. 1. Duenas regula 378. Clar. & eius addition. Baiard. in prax. crimin. § .fin. q. 38. Bobadilla, qui plures refert in Polit. lib. 2. cap. 13. ex num. 71. & cap. 16. n. 154. & novissime Barbosa in l. haeres absens, §. proinde, D. de iudicijs. Quibus ego magis in terminis nostrae quaestionis adijcio [sect. 40] celebrem text. in cap. in Archiepiscopatu, de raptor. ubi cum summus Pontifex tradat, Saracenos, crimen sodomiae committentes, ab Archiepiscopo Panormitano puniri posse, advertunt Abbas, & Ioan. de Annania ibidem, ideo illud crimen mixti fori effectum, & puniri potuisse, non solum a iudice saeculari, verum etiam ab Ecclesiastico: [sect. 41] quia infideles illi contra legem naturae peccarunt, & ad hoc probandum allegant doctrinam Innocent. & Ioan. Andr. in d. cap. quod super, & idem latius tradit Tiber. Decian. lib. 4. crimin. cap. 27. num. 2. & Bobadilla d. lib. 2. cap. 17 num. 67. Inquit tamen Decianus, hoc intelligendum esse in defectum iudicis saecularis, & fic mediate: immediate enim subsunt saeculari, & legibus Imperialibus, non Canonicis, cap. gaudeamus, ubi omnes, de divortijs, & toto tit. C. de Iudaeis. Et Postea prosequitur alios casus, in quibus Ecclesiastici iudices contra Iudaeos, & infideles procedere possunt. Ad secundum autem argumentum, ex sacrae Paginae auctoritatibus sumptum, quibus probavimus, praedictorum scelerum ultionem, & vindictam Deo relinquendam esse: Respondetur, [sect. 42] loca illa Deuter. 35. Pauli ad Roman. 12. & ad Hebrae. 10. non eam mentem habere, ut humanam punitionem excludant, qua mediante, solet Deus sua iudicia exercere. Alioqui (ut ait Corduba dict. dub. 5. pag. 504. vers. Sed certe) sequeretur, nullum compelli posse, ut a peccato vel errore, aut haeresi recedat, modo Christianus sit, modo non. Quod haud dubie esset contra [sect. 43] doctrinam Sanctorum, & Ecclesiae, ut patet ex cap. nimirum, cap. displicet, cap. si duo, cap. si Ecclesia, cap. qui peccat 23. quaest. 3. cap. ea vindicta 23. quaest. 4. & ex traditis a D. Thom 2. 2. quaest. 3. articul. 2. ad tertium. Quapropter Caietan. in dict. epist ad Hebrae. cap. 10. sic illum locum exponit: Nullus enim iuste vindicat, nisi Deus, aut Divina auctoritate. Et Cornel. a Lapide d. cap. 12. ad Roman. num. 156. Postquam communem illius loci expositionem esse tradidit, ut ibi D. Paulus loquatur de propria iniuria remittenda, eiusque vindicta Deo relinquenda, ita subiungit: [sect. 44] Ex hac Mosis, & Pauli sententia Manichaei Anabaptistae, Lutherus, & Erasmus docent, apud Christianos non licere Magistratui bello, aliove modo vindicare Reipublicae iniurias, & improborum peccata: sed errant gravissime: [sect. 45] Nam vindicta Magistratus est vindicta Dei, ut probatur cap. seq. initio. Privata ergo vindicta hic tantum prohibetur, non autem illa, quae fit per iustitiam, & potestatem publicam, &c. Idem auctor in Comment. sup. Deuter. d. cap. 32. vers. 35. ultionem hanc, quam sibi Deus reservare dicit, per mala, & plagas, in quae corruere solent, impleri notavit, & praesertim per manus hostium, Deo ita ordinante, puniri. Et Nicol. de Lyra in postilla. 11. dict. cap. 10. ad Hebrae. iuxta eundem sensum observat, quod etsi per iudices, & alias humanas potestates dicta scelera saepesaepius puniri contingat: ideo tamen illorum vindicta Deo servari dicitur: Quia etsi iudices vindicent, hoc tamen non convenit eis, nisi in quantum sunt Dei ministri. Quam eandem humanorum iudicum, seu Principum potestatem agnovit etiam Paul. Burgens. in 2. addit. ad d. postillam Lyrani, nisi quod hic verba illa: Mihi vindictam magis exponenda esse, inquit, supplendo defectum iudicum, qui multa mala relinquunt impunita, quasi dicat: Etsi iudices huius saeculi talia non vindicent; tamen mihi vindictam, & ego reddam. Quod autem ex alio testimonio eiusdem D. Pauli 1. Corinth. 5. evincebamus, dum nobis de his, qui foris sunt, iudicare, inhibere videtur, difficilius quidem est; quoniam id de infidelibus accipiunt plurimi ex SS. Patribus, & alij Doctores, quod in argumento retulimus. Sed [sect. 46] adhuc plures, & satis quidem congruas solutiones habet, quas exacte prosequuntur Alvar. Pelag. lib. 5. de planct. Eccles. cap. 37. vers. Licet enim, Navar. in cap. ita quorumdam, de Iudaeis notab. 8. num. 4. Corduba dict. dub. 5. pag. 502. vers. Sed certe neque haec auctoribus, Marta dict. tractat. de iurisdict. 1. part. cap. 24. ex num. 56. Valencuela in monit. contra Venet. part. 4. ex num. 181. & Simon Maiolus de perfidia Iudaeor. pag. 72. Inter quas receptior, & Apostoli verbis congruentior esse videtur, ut neutiquam neget Ecclesiae potestatem cohibendi, & puniendi infideles, si praedictis sceleribus inquinati reperiantur. [sect. 47] Sed tantum dicat, non posse adversus illos directe Ecclesiasticum gladium distringere, hoc est, maiori, vel minori excommunicationis sententia uti, cum foris, idest extra Ecclesiae gremium positi sint. Vnde verbum illud, iudicare, explicat Hugo Cardin. ibídem, idest: Non debeo eos excommunicare, vel ut ait S. Thom. In eos sententiam condemnationis ferre. Bene autem ex causa legitima, monitione debita praecedente, & iudicat, & iudicare potest de eisdem infidelibus iudicio punitivo indirecte, eos poena spirituali excommunicationis puniendo, veluti cum fideles prohibet, ne cum illis communicent, ut habetur in cap. saepe 28. quaest. 1. Et etiam poena temporali, & corporali directe, ut dicitur in eod. cap. saepe, & in cap. Iudaei, cap. postulasti, & cap. consuluit, de Iudaeis, cap. Iudaei, de testibus, cap. post miserabilem, de usuris, & cap. in Archiepiscopatu, de raptorib. & in multis alijs casibus, & exemplis a nobis supra relatis, & a Sylvestr. verbo, Iudaeus, q 4. & 5. Quam expositionem tradit, & probat D. Thom. in eod. cap. 5. lect. ult. & 2. 2. quaest. 10. articul. 9. 10. & 11. & latius Caietan. ibidem, Alexand. de Ales part. 2. q. 160. membr. 1. glos. in cap. Iudaei, de Iudaeis, & in cap. multi. 2. q. 1. & in cap. constituit, 22. q. 4. Turrecremata in summ. de Eccles. lib. 2. cap. 114. proposit. 13. Florentin. 2. part. tit. 12. cap. 13. §. 1. Innocent. in d. cap. quod super, de voto, Calderin. cons. 2. de Iudaeis in fine, Dominic. in dict. cap. multi, & Navarr. Corduba, Valencuela, & Marta ubi supra. Egoque, [sect. 48] ut haec interpretatio manifestior reddatur, cum eod. Divo Thom. Ambros. Ansel. Dionysio, & alijs animadverto, D. Paulum aliam scripsisse Epistolam, quam Corinthijs prius miserat, quae modo non extat in Canone, in qua (ut apparet) illos admonerat, ut a se quemdam peccatorem separarent. Quod cum Corinthij facere distulissent, ex prava intelligentia cuiusdam verbi in eadem Epistola contenti, Apostolus hanc iterum ad eosdem scripsit, in cuius capite quinto, primo eos graviter increpat, quod incestum hominem in suo coetu tolerarent, asseritque, tradendum esse Satanae in interitum carnis, id est, excommunicandum esse maiori excommunicatione: secundo, alios quoque palam criminosos fratres Christianos vitari praecipit, ita ut cum eis nec cibum sumere liceat, quasi dicat, huiusmodi peccatores Christianos excommunicandos esse. Et non loquor (inquit Paulus) de peccatoribus Gentilibus, fornicarijs, avaris, ebrijs, &c. Sed de Christianis, quia de his, qui foris sunt, idest, extra Ecclesiam, quid mihi iudicare? idest, non habeo potestatem, illos excommunicandi, etiam minori excommunicatione. Vel iuxta sensum Abulens. sup. Matthae. cap. 19. quaest. 63. quem etiam supra relati auctores admittunt, quaenam utilitas mihi est, illos excommanicare, qui ad meam curam, & solicitudinem non pertinent? Nam neque illi obedient, neque excommunicationis sententia in alios ferenda est, quam fideles, ut sic Paulus, non tam Ecclesiae potestatem, quam utilitatem, & opportunitatem in puniendis infidelibus neget, & ut Claud. Guilland. & Titelman. ibidem advertunt, quasi supervacaneum censeat, illis Christi leges imponere, qui nolunt eum recognoscere, & Divino iudicio secundum opera eorum iudicandi servantur, vel eo ipso quo non credunt, iam iudicati sunt, ut dicitur Ioan. 3. & optime considerat Abulens. ubi sup. Neque huic expositioni repugnat Trident. Concilij auctoritas dict. sess. 14. cap. 2. dum ex eodem loco Apostoli probat, Ecclesiam in neminem exercere iudicium, qui non sit per ianuam Baptismi in eam [sect. 49] ingressus. Nam aperte constat, quod de iudicio spirituali Sacramenti Poenitentiae loquitur, de quo ibi sermo habebatur; de alio autem iudicio temporali nihil decidit: & secundum Cordub. dict. dub. 5. pag. 502. vers. concilium autem, Ecclesiae potestatem non negat, sed quod de facto illud non exercet supra infideles, quia eis non prodest, neque expedit regulariter, & praecipue tunc, tempore Beati Pauli, quando erant pauci credentes, & parva potestas temporalis de facto in Ecclesia, ut probat idem Abulens. sup. Matthae. cap. 20. q. 96. Et hoc etiam est, [sect. 50] quod D. August. tradere voluit in sermon. 6. de puero Centurion. in argumento relato; debat enim intelligi, quod Ecclesia non habet hanc potestatem, non quidem iuris, sed facti tantum, vel exercitij: vel quod non expedit eam nisi in Christianos regulariter exercere, & eapropter utitur illis verbis: Vbi non est nobis data potestas, non facimus, ubi data est, non permittimus, quae sic exponit Corduba supra, pag. 504. vers. Sed certe, quamvis aliter accipiat Domin. Soto in 4. distinct. 5. q. 1. articul. 10. Ad tertium argumentum respondeo, quod ubicunque infideles talia, & tam nefaria crimina contra naturalem legem, & rationem committunt, qualia hos Indos commisisse probavimus, aut alia, quae etiam si leviora sint, eisdem adhuc principijs iuris naturalis repugnent, affirmare possumus, Ecclesiam, & Christianos Principes pro illis extirpandis suam auctoritatem interponere posse, & si ab eis, sufficienter moniti, non desistant, bello & armis eorum proterviam, & incorrigibilitatem punire, ut probant iura, auctores, & rationes, quas supra pro hac opinione perpendimus. Neque obstare, [sect. 51] quod Ecclesia raro, aut nunquam hoc iure usa reperiatur, quia id non tam ex defectu iurisdictionis, quam potentiae, voluntatis, aut opportunitatis processit, vel ne maiora, & graviora damna, & scandala sequerentur, ut sup. infinuavimus, & in terminis nostrae quaestionis advertit Malferit. dict. cons. 769. num. 79. Marta dict. cap. 24. num. 42. 44. & 58. & Corduba d. dub. 5. pag. 503. & 504. de quo articulo latius in cap. sequenti tractabimus. Et ad illud, quod in eod. argumento addidimus, adnotantes, aliquando dari invencibilem ignorantiam in praeceptis naturalibus, respondetur, id non procedere in his, quae prioris classis dicuntur, qualia haec sunt, quae Indi communiter infringebant, ut diximus sup. hoc cap. num. 32. Praesertim [sect. 52] cum praesupponamus, eos, antequam hac de causa bello infestentur, sufficienter, & pacifice prius de suis erroribus admonendos esse. De cuius monitionis requisitis plura docte congessit Victoria in d. relect. 1. de Indis insulanis ex num. 34. Corduba dict. q. 57. dub. 6. & nos latius infra hoc. lib. cap. seq. trademus. Deniqve non obstat quartum, & ultimum argumentum, & ex eo deductum, quod non possunt infideles ob praedicta peccata puniri, cum id repugnet Evangelicae praedicationis effectui, quae anteacta delicta potius purgat, & delet, quam vindicat, & magis per paces, & mansuetudinem, quam per bella, caedes, & supplicia operatur. Respondetur namque, [sect. 53] falsum esse, supponere, quod infideles ob peccata antiqua puniantur, cum potius illa illis Divino, & humano iudicio remittenda, & condonanda esse dicamus, si Christianorum fidei, & monitionibus acquiescant, veteresque, spurcos, crudeles, & sceleratos vivendi mores, ac ritus deponant. Caeterum si adhuc in eis proterve persistere malint, neque spes sit, quod alia via se ad meliorem frugem convertent: tunc, ne damnum impunitum manens, in posterum protrahatur, ad ultionem, & punitionem etiam bello illato procedi posse proponimus: [sect. 54] Malum enim (ut ait Cassiod. lib. 3. variar.) cum perseverat, augetur, & remediabile bonum est in peccatum, accelerata correctio. Neque est curandum [sect. 55] de praesenti infidelium indignatione, ut bene advertit Corduba dict. quaest. 57. dub. 5. pag. 504. vers. Sed certe, sed de maiori fructu eorum, vel posterorum, rationabiliter sperato, sicut Doctores communiter dicunt de correctione fraterna. Nam fieri potest, ut ipsi postea edocti, vel illustrati de suo errore, placentur, & libenter antiqua vitia, & idololatriam relinquant: vel saltem, ut eorum posteri extra eiusmodi scelera nati, id libentius faciant, & sanctoribus moribus instituti salventur. Quod [sect. 56] valde consonum est fini, & intentioni, quae generaliter haberi solet in cuiuslibet delinquentis punitione. Teste enim Seneca lib. 1. de Ira circa fin. Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur, & lib. 1. de Clementia cap. 21: In iniurijs vindicandis haec tria lex sequuta est, quae Principes quoque sequi debent, aut ut eum, quem puniunt, emendent, aut ut poena eius caeteros meliores reddat, aut sublatis malis securiores caeteri vivant. Et secundum Quintilia. declama. 274: [sect. 57] Omnis poena non tam ad delictum pertinet, quam ad exemplum. Quam sententiam optime etiam exprimit Pontifex in extravag. de poen. dum ait, compescendam esse malorum audaciam, ut saltem poenae formidine retrahantur a noxijs, sicque boni sectando virtutem meliores effecti, non cogantur cum illis perire. Quod qui facere differunt, ignoscendo malis, bonos perditum eunt, ut docet Sallust. in Iugurt. & nocentes absolvendo, innocentes exitio tradunt, iuxta sententiam D. Ambros. lib. 1. offic. & plura alia, quae ad hoc expendunt Ioan. Nevizan. in Sylva nupt. lib. 1. a num 71. Guillel. Benedict. in cap. Raynutius de testamen. verb. Mortuo, el 1. & Ego in meo tract. de crim. parricid. lib. 1. cap. 1. Ac praeterea incidunt in suspicionem, quam Salvian. lib. 7. de gubernat. Dei, his verbis eleganter exponit: Potestas quippe magna, & potentissima, quae inhibere scelus maximum potest, quasi probat, debere fieri, si sciens patitur perpetrari. De qua etiam loquitur text. in cap. consentire 83. distinct. cap. ult. 23. cap. 3. cap. praeterea 23. q. 8. Cassiodor. lib. 5. var. epist. 39. & Iulius Caesar Roman. in libello de regimine Princip. cap. 7. pag. 61. # 16 CAPVT XVI. De septimo titulo, qui ex causa praedicandae, & propagandae Christianae Religionis desumitur, & de auctoribus, & argumentis, quibus Indorum, & aliorum infidelium debellatio hoc praetextu facta probatur. SVMMARIVM Capitis XVI. -  1 Fidei propagandae causa infidelibus bellum indici posse multi opinantur; quorum dicta sigillatim expenduntur. -  2 Indi, ex doctrina Ioan. Maioris & aliorum, prius comprimendi sunt, ut fides inter eos seminari possit. -  3 Fidei, & Religionis introducendae negotium non ubique eodem modo tractandum. -  4 Barbaris ex sententia Alphonsi a Castro iuste bellum infertur, si sufficienter moniti suos errores non deponant. -  5 Armis non debet sapiens uti, nisi cum alia remedia non proficiunt. -  6 Monitio, & suasio blanda punitionem praecedere debet. -  7 Remedijs severioribus uti non debet Princeps, nisi prius alia tentaverit, ex Seneca & alijs. -  8 Monitio canonica praecedens, iustificat excommunicationem sequentem. -  9 Reges Catholici summo studio curarunt, & curant, ut Indi prius moneantur, quam puniantur. -  10 Protestatio, seu requisitio, quae ordinata fuit ad Indos ad fidem suadendos, & quod eius auctor fuit Doct. de Palacios Rubios. -  11 Ecclesia, & eius alumni possunt, & debent fidem per totum orbem, disseminare. -  12 Christi praeceptum, de Fide ubique praedicanda, quomodo implendum sit? -  13 Verbum Domini non esse alligatum, quo sensu scribat D. Paulus. -  14 Evangelij, & Ecclesiae per omnem orbem dilatationem, multi ex Prophetis annuntiarunt. -  15 Fidei ingens, & indesinens propagatio est unum ex signis verae Ecclesiae Dei. -  16 Fidem inter Indos quantumvis barbaros, & remotos esse dilatandam, multis vaticinijs praedictum fuit. -  17 Infideles non minus obligati sunt ad Fidem sibi propositam accipiendam, quam fideles ad eam praedicandam, & extendendam. -  18 Fides est medium simpliciter necessarium ad salutem animarum. -  19 Infidelitatis peccatum gravissimum est, & quare? -  20 Fides non potest a Christianis extendi, nec ab infidelibus audiri, nisi plures Praedicatores ad hoc mittantur, sufficienti auxilio muniti. -  21 D. Pauli locus ad Rom. 10. expenditur. -  22 Infideles, qui nihil de vera fide audierunt, qualiter excusentur? -  23 Reges Hispaniae, & eorum vassalli magnam laudem merentur ob curam dilatandae Fidei Catholicae per Novum Orbem. -  24 Principes sunt ministri, & vindices Dei contra eos, qui male agunt, vel eius nomen, & Fidem recipere nolunt. -  25 Bellum iuste moveri potest contra eos, qui suis Principibus non obediunt, & multo magis contra rebelles Deo. -  26 Causa Dei non debet esse peioris conditionis, quam hominum. -  27 Deo proximus ille habetur, qui eius Maiestatem vindicat. -  28 Malos qui punit, & percutit in eo, quod mali sunt, Deo gratissimus est. -  29 Cap. si Ecclesia, cap. duo ista 23. q. 4. & cap. quod sicut de elect. explicantur. -  30 Charitas est proprium Christianorum bonum. -  31 Animarum convertendarum zelus Deo gratissimus est, & in quibus potissimum eminere debet. -  32 Isaiae locus cap. 24. vers. 27. exponitur. -  33 Deum in Doctrinis & in Insulis maris glorificat, qui Fidem per varias, & remotas Orbis plagas extendit. -  34 D. Chrysostomi verba expenduntur, quibus super omnia curandam esse infidelium conversionem enixe suadet. Et num. 36. -  35 Christus ascendens in coelum, praeceptum propagandi Evangelij tanquam ultimum, & omnino servandum, & implendum Apostolis iniunxit. -  37 Testatorum morientium ultima verba, fideicommissa vocantur, & magis haeredes obligare videntur. -  38 Fideicommissa, commendationesque morientium, naturali iure, & pudore implementum expostulant. -  39 S. Franciscus Xaverius quam anxie pro Fide propaganda, & animabus Indorum convertendis laboraverit, & laborari ab omnibus debere, censuerit. -  40 Infideles convertendi cura praecipue tangit Romanum Pontificem, & Christianos Reges, ac Principes. -  41 Regum Christianorum summam foelicitatem in dilatatione, & exaltatione cultus divini collocat D. Augustin. -  42 Reges Catholici Hispaniae non tantum ex charitate, sed ex obligatione iustitiae tenentur Fidem inter Indos pro viribus propagare, & conservare. -  43 Fides, & Religio Christiana inter Indos, ob varias rationes sine aliquo militari apparatu, & terrore, praedicari & conservari potuisse, non videtur. -  44 Alexand. VI. R. P. Bulla concessionis Indiarum, earumdem debellationem, & conquisitionem permittit, ad meliorem Fidei praedicationem, & propagationem. -  45 Indos non aliter potuisse ad Fidem converti, quam si prius domarentur, & debellarentur, multi auctores expresse testantur. -  46 Hispanos excusat Thomas Bozius, & Calistus Remires, quod aliquando in Indos saevierint, quoniam ob feritatem eorum, aliter ad Fidem, & meliorem vivendi normam reduci non poterant. Et num. 49. -  47 Religionis negotium non est omnibus temporibus, & locis eodem modo tractandum. -  48 Ioan. Boterus quid sentiat de ingenio Indorum, & de modo praedicationis, & conversionis eorum. -  50 Novi Orbis conquisitionem Divina providentia per Hispaniae Reges factam agnoscit Benzonius, quoniam Indi aliter ad Evangelij doctrinam disponi non possent. -  51 Cura cui competit de spiritualibus, temporalia, quae ad ea ordinantur, disponere potest. -  52 Potestas, ad quam pertinet fines, potest etiam curare, & disponere de medijs. -  53 Consequenti concesso tam in spiritualibus, quam in temporalibus actionibus, ea omnia concessa videntur, sine quibus ad illud perveniri non potest. -  54 Finem ad aliquem, quae sunt instituta, secundum ea, quae ille exigit, ordinari & extendi debent. -  55 Finis prior est intentione, & intellectione, licet posterior in executione. -  56 Fine adepto non est multum curandum de medijs ad illum requisitis. -  57 Architectus qualiter se habeat in domus dispositione, & constructione? -  58 Reges nostri ad modum Architecti omnia necessaria ad Indorum meliorem conversionem disposuerunt. -  59 Religionis observatio, & amplificatio est summum hominum bonum, & Regnorum fulcrum, & praecipua Regum, & Imperatorum cura. Et num. 61. -  60 Theodosius Imper. Religionis curam, & augmentum filijs suis moriens prae omnibus commendavit. -  61 Novellae Theod. & Valent. notabilia verba expenduntur. -  62 Romani ob curam, & cultum Religionis ad summum tanti Imperij fastigium pervenisse dicuntur. -  63 Bella, quae Reges Religionis tuendae, aut propagandae causa suscipiunt, valde pia, & laudabilia iudicantur. -  64 Guiller. Benedict. notabilia verba referuntur de laude bellorum contra infideles, & idololatras. -  65 Vrbano II. R. P. orationem pro bello contra infideles habente, audita fuit vox de coelo, quae illud approbavit. -  66 Reges potentes potenter fidem introducere debent. -  67 Bellum pro Fide, aut contra excommunicatos, qualiter fieri posse dicat Fran. Arias. -  68 D. Ioan. Bapt. Valencuela in explicatione loci Ciceronis, de bello pro fide suscipiendo, notatur. -  69 Fides solum apud Christianos pro Religione accipitur, proprie tamen foedera, & dictorum, promissorumque constantiam significat. -  70 Romani foedera, & conventiones etiam cum hostibus initas religiosissime observabant. -  71 Iustus Lipsius indistincte probare videtur bellum, quod infertur Barbaris a nostra Religione abhorrentibus. -  72 Reges Divinae potentiae famulari debent, ad Dei cultum maxime dilatandum, ex Valerio, & D. Augustino. -  73 Moecenatis notabile consilium ad August. Caesarem circa Religionem extendendam, & peregrinarum Religionum sectatores debellandos. -  74 Religionem propriam defendere, & pro ea contra alias bella suscipere, communis omnium gentium natura, & conditio esse videtur Ciceroni, cuius verba referuntur. -  75 D. Eulogij testimonium de pietate bellorum contra impios, & infideles expenditur. -  76 Iustinian. Imper. se ipsum laudat ob bella, quae pro Religione amplianda suscepit. -  77 Lex. 2. tit. 23. part. 2. primam causam iusti belli in eo constituit, quod pro amplianda Fide, & Religione suscipitur. -  78 Cap. si non ex fidei 23. q. 4. expenditur, ubi D. Gregor. valde commendat bella a Gennadio pro Religione dilatanda suscepta. -  79 Gennadius Exarchus Africae quis fuerit, quo tempore vixerit, & qualiter saepius a D. Gregorio laudari meruerit? -  80 Cap. dispar. 23. q. 8. inducitur, & expenditur pro iustitia belli contra infideles, qui Fidem sibi praedicatam recipere nolunt. -  81 Ecclesia hodie, cum maiorem potestatem, & auctoritatem habeat, quam olim, maiori etiam vi contra infideles procedere potest. Et num. 90. -  82 Fines saeculorum, de quibus D. Paul. agit. 1. Corinth. 10. iam devenerunt. -  83 Praedicatores nostri temporis cur in virtutibus, & miraculis non sint paris potentiae cum antiquis. -  84 Cap. si Ecclesia, cap. non invenitur, cap. displicet. 23. q. 4. in quibus D. August. agit de differentia status, & potestatis Ecclesiae, ponderantur, & illustrantur. Et num sequentib. -  85 Nabuchodonosoris historia, duo tempora Ecclesiae designat, secundum D. Augustinum. -  87 Ecclesia hodie, quia maiores vires habet, non tolerat ritus infidelium, quos olim tolerabat. -  88 Apostolorum tempore sola patientia & humilitate voluit Christus mundum convertere. -  89 Pontifices Romani olim sub Ethnicis Imperatoribus constituti potestate sua plene non utebantur. -  91 Haereticos, & Schismaticos hodie flammis. & alijs supplicijs punit Ecclesia, cum olim cummunione privaret. -  92 Communionis Sacramentalis privatio, quae poena olim esset? remissive. -  93 Temporibus suis omnia conveniunt, & secundum eorum varietatem statuta quoque humana varianda, & accomodanda sunt. -  94 Evangelium ipsum secundum differentiam temporum varia praecepta dedit circa conversionem infidelium. -  95 Parabola Evangelij Lucae 14. de patre familias, non solum vocantis, sed etiam compellentis, designat coactionem, qui Ecclesia hodie uti potest in conversione infidelium. -  96 Cap. displicet. 23. q. 4. & cap. 1. 23. q. 6. expenduntur. -  97 Gentes qualiter Deus vocaverit ad Ecclesiam, ex sententia Thom. Bocij, & aliorum? -  98 Indorum, & aliorum barbarorum conversio quia aliqua coactione eget, refertur ad terriam legationem parabolae D. Lucae. Et num. 100. -  99 Mag. fr. Lud. Legionens. qualiter exponat tres vocationes, seu legatione Parabolae D. Lucae. -  101 D. paulus ad Ecclesiam Dei venire coactus est, & plus caeteris in ea profuit. -  102 Cap. quis nos 23. q. 1. cap. 1. 23. q. 6. cap. displicet 24. q. 3. ubi D. August. agit de coactione D. paul. perpenduntur, & exornantur. -  103 Conversio ad Fidem, sive Fidei receptio per aliquam vim indirectam, vel causativam elicita, non est reprobanda. -  104 Cap. vides. 23. q. 6. & cap. quid faciet, 23. q. 4. & alia similia expenduntur. -  105 Rationis forma in vi appetitiva solet imprimi ex actibus noluntarijs. -  106 Infideles gravioribus tributis, & pensionibus onerari possunt, ut ad Fidem alliciantur. -  107 Conversio infidelium per vim causativam facta, magnum fructum saltem in eorum filijs, & posteris operabitur, qui voluntarie Fidem recipient. -  108 Constantinus & alijs Impp. pluribus praemijs, & poenis infideles ad Fidem profitendam adduxerunt. -  109 Leges, quibus Impp. Romani haereticos, & infideles ad Fidem adigebant, B. August. vlade commendat. -  110 Carolus Magnus plura bella movit adversus infideles idololatras, hortatu hardriani R. Pontificis. -  111 Iustinianus Imp. Paganos, & haereticos ex suo Imperio eiecit. -  112 Iudaeos qualiter Sisebutus Rex Hispaniae, & Dagobertus Galliae, & plures alij Reges a suis Regnis, si baptizari nollent, eiecerint? -  113 Iudaeos a suis Regnis non tantum Reges Christiani, verum & Tiberius Imp. exulare iussit. -  114 Hispaniae Reges olim peculiare iuramentum praestabant, de Iudaeis in suis Regnis non permittendis. -  115 Concilium Toletanum, quod induxit iuramentum de Iudaeis expellendis, a multis laudatur. -  116 Reges Catholici Hispaniae Ferdinandus & Elisabeth, & Emanuel Lusitaniae, qualiter Iudaeos, & Mauros a suis Regnis eiecerint? -  117 Baiacetes Turcarum Imp. qualiter succensuerit expulsionem Iudaeorum per Reges Catholicos factam. SEptimvm quidem titulum ad debellationem, & acquisitionem huius Novi Orbis iustius adhuc, & efficacius nostris Regibus asserendam, ex eo alij sumere solent, quod ubi eius notitiam habere coeperunt, & gentium, quae ibidem sub daemonis mancipio, & caeca tot errorum caligine pererrabant, debuerunt utique totis nervis intendere, ut christiana, & Catholica fides, atque religio, ad eumdem Orbem, quantumvis dissitum, & remotum, extenderetur: [sect. 1] & quoslibet barbaros infideles, qui illam recipere nollent, competenti severitate compescere, quousque ad Christi caulas adigerentur, & sacro baptismate perlustrati, sanctae Romanae Ecclesiae dominium agnoscerent: summoque eius Pontifici, Christi in terris Vicario, debitam obedientiam praestarent. Quam opinionem praeter Hostiensem, & plurimos alios, quos supra cap. 10. ex num. 2. retulimus, qui generaliter docent, omnes infideles debellari, & bonis suis spoliari posse, ob id solum, quod infideles sint, & dominium, ac iurisdictionem Ecclesiae Romanae non recognoscant. Magis specifice in terminis nostrae quaestionis sequi videtur Lucas de Penna in l. unica, C. ut armor. usus, vers. Est ergo iustissima, lib. 11. & in l. devotissimos, C. de Metat. & Epidemit. lib. 12. ubi inter septem causas iusti belli, quas late prosequitur, eam primo loco constituit, quae propagandae Fidei Christianae zelo fundatur. Quod & facit, & eximie in Regibus Christianis commendat Guillerm. Bened. in cap. Raynuntius, verbo, Duas habens filias, num. 112. fol. 21. de testament. Et idem [sect. 2] apertius & enixius, de nostris hisce Indis specialiter agens, tuetur Ioan. Maior. in 2. Senten. distin. 44. Quaest. 3. docens, barbariem & feritatem eorum exigere, ut prius aliquo modo comprimerentur, & Regibus, quibus antea parebant, privarentur, ut sic postea Christianorum moribus assuescerent, & Verbi Divini praedicatores facilius, & ac securius inter eos versari possent, & comparata linguarum peritia suum munus implere. Qua auctoritate, & ratione suffulti, eandem sententiam probant Gines. Sepulveda in Apolog. ad Episcop. Segoviens. fundam. 3. & in respons. ad Episcop. de Chiapa, Pet. Malferitus in saepe allegato cons. 769. apud Mandellum lib. 4. ex num 79. usque ad 92. Marquardus in tract. de Iudae. & Infidel. 1. part. cap. 14. vers. Non obstat, ubi expresse tradunt, ultimis hisce Ecclesiae temporibus licitum fuisse, & esse, ob Fidem praedicandam, & propagandam, Indis & alijs infidelibus bellum inferre, & Regna ita debellata a fidelibus occupari. Neque abest Gregor. Lupus in l. 2. titul. 23. part. 2. glos. magn. col. 1. & sequentib. ubi cum D. Thom. & alijs quaestionem ad partes examinans, in hanc fere inclinare videtur, prout & facit Hieronym. Zevallos in pract. commu. 2. part. quaest. 735. num. 28. ubi relatis verbis Ioan. Maior. & alijs Iosephi Anglesij, quae ipse considerat, defendi posse ínquit titulum, & dominium, quod ab antiquo obtinuerunt Reges nostri Hispaniae in Regnis Indorum, ex eo quod illos reduxerunt ad Fidem Catholicam. Et idem tradit in 4. part. quaest. ultim. num. 114. licet postea id in disputationem adducat ex n. 168. Possunt quoque pro eiusdem opinionis patrocinio laudari eruditissimus Thom. Bozius de sign. Eccles. Dei lib. 7. cap. 5. & lib. 10. cap. 13. & 14. Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Ind. salut. cap. 8. & 9. & 12. Ant. Possevin. 1. tom. Biblioth. lib. 9. cap. 15. & 24. pag. 402. Fr. Lud. Legionens. in comment. super Cantic. cap. 8. pag. 431. Ioan. Boterus in relation. univers. part. 4. lib. 3. pag. 55. 56. & 71. cum sequentib. Fr. Thom. a Iesu lib. 2. de procur. omn. gent. sal. cap. 8. pag. 55. & lib. 4. 1. par. cap. 1. Ant. de Herrer. in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. Fr. Ant. de S. Roman. in hist. Ind. Orient. lib. 4. c. 26. Calist. Remirez in tract. de lege Regia, §. 32. n. 6. pag. 346. & Ludovic. Cabrera in vita Phil. II. lib. 7. cap. 8. pag. 420. Quibus in locis [sect. 3] serio affirmant, Fidei & Religionis ampliandae, & introducendae negotium, non ubique eodem modo tractandum, ac propterea cum Barbaris istis ferro, & virgis interdum agi potuisse, & debuisse, ut prius se esse homines discerent, & postea praedicatam sibi Evangelicae veritatis lucem admitterent. Eisdem etiam assentiri videtur Alfons. a Castro lib. 2. de iusta haeret. punit. cap. 14. sol. 127. Vbi [sect. 4] eiusmodi bellum iustum esse tradit, si Barbari isti, prius moniti, ut falsorum Deorum cultum deserant, & Deum verum, qui est cunctorum Creator & Rector, adorent, id facere noluerint, nec talibus monitionibus obtemperaverint, sed obstinati in suo errore perstiterint, & praesertim si Verbi Dei praedicationem impediant. Sub qua cautione reliqui etiam auctores supra relati accipiendi sunt, ut & sup. cap. praeced. ex num. 13. tetigimus. Nam, [sect. 5] ut recte Terentius scripsit: Omnia prius experiri verbis, quam armis sapientem decet. Et secundum Cicer. lib. 1. de officijs: Cum sint duo genera decertandi, unum per disceptationem, alterum per vim: cumque illud proprium sit hominis, hoc belluarum, confugiendum est ad posterius, si uti non licet superiore. Quo [sect. 6] respiciens Theodor. Rex apud Cassiodorum lib. 4. epist. 29. ad nimiam districtionem Principes, & Magistratus processuros non esse dicebat: Quam lenis patientia non praecedat, quia non habet veniae locum, qui delinquit admonitus. & Seneca lib. 1. de Clemen. cap. 14. relatus ab Annaeo Rober. lib. 2. rerum iudicat. cap. 9. Principes, [sect. 7] ut parentes, non prius verberibus, quam verbis, & blandis suasionibus uti debere, his elegantissimis verbis scribit: Numquid aliquis sanus filium a prima offensa exhaeredat? Nisi magnae, & multae iniuriae patientiam evicerint: nisi plus est quod timet, quam quod damnat, non accedit ad decretorium stylum. Multa ante tentat, quibus dubiam indolem, & peiori loco iam positam, revocet; simul deplorata est, ultima experitur. Nemo ad supplicia exigenda pervenit, nisi qui remedia consumpsit. Hoc quod parenti, etiam Principi faciendum est, quem appellamus Patriae Patrem, non adulatione vana adducti. Et inde dicimus, [sect. 8] quod Canonica monitio praecedens, iustificat prolationem excommunicationis sequentis, cap. omnes decimae 17. quaest. 8. cap. de presbyterorum 17. quaest. 3. cap. illicita 24. quaest. 3. cap. statutum de sentent. excom. in 6. cum alijs, quae late adducit Ioan. de Lignia. in tract. de censur. Eccles. §. 24. num. 4. Covarru. in cap. Alma mater, 1. par. relect. §. 9. numer. 4. & 7. Paul. Borgasius in tract. de irregular. 6. part. quaest. 8. num. 3. & 7. Greg. Sayrus de censur. lib. 1. cap. 12. per totum, Beltranus a Guevara in propugnaculo contra Venet. assert. 2. §. 3. ex num. 1. & Molina de iust. & iure, disput. 29. col. 147. Neque hoc latuit [sect. 9] Pijssimos, & Catholicissimos Hispaniae nostrae Reges, qui semper summa cura, & studio Ducibus, quos ad has expeditiones mittebant, hunc modum procedendi in Indorum conversionibus iniunxerunt, & specialem huius monitionis, sive requisitionis formulam scribi mandarunt; cuius [sect. 10] litteram infra cap. 24. subiungimus, & extat apud Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 7. cap. 14. pag. 249. qui refert, eam ab insigni illo sui temporis Doctore Ioan. de Palacios Rubios ordinatam fuisse, eadem decad. 1. lib. 10. cap. 17. pag. 348. Pro qua sententia primo considerari potest, certissimum, & vulgatissimum esse, [sect. 11] apud Ecclesiam, & eius alumnos non solum ius, & potestatem esse, Fidei per universum Orbem praedicandae, & disseminandae, verum praecisam quoque huius muneris obeundi necessitatem, & obligationem reperiri; cum aliter [sect. 12] Christi verbum impleri non possit: qui omnes homines salvos fieri cupiens, & unum esse, atque in unum ovile reduci, ad omnes quoque, suae lucis radios perventuros, signisicavit, & ubique terrarum Evangelium suum praedicari mandavit, ut constat Ioan. 7. & 10. Matthaei. 24. & ult. Marci ult. Act. 1. 2. Petr. 3 Paul. 1. Corinth. 5. & 9. ad Ephes. & Thessalonicen. 4. 1 ad Timoth. 2. & 2. 2 ubi inquit: [sect. 13] Verbum Domini non esse alligatum. Et 1. Corinth. 10: Si non Evangelizavero, vae mihi est: necessitas enim mihi incumbit: ad hanc nimirum eius extensionem, & propagationem respiciens: quam Prophetae [sect. 14] etiam innumeris pene locis praenuntiasse videntur, quorum aliqua retuli supra lib. 1. cap. 15. & plurima alia usque ad satietatem congerunt, de hac potestate, & necessitate praedicationis, & dilatationis Fidei latissime disputantes, eamque inter [sect. 15] alia signa verae Ecclesiae Dei recensentes, D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 8. ubi Caietan. & alij & in 2. Senten. distinct 41. Ioan. Maior distinct. 49. q. 3. Ricard. & Durand. in 4. distinct. 4. Sotus distinct. 5. q. unic. art. 10. Victor. in relect. de Indis, 2. part. n. 9. Nicol. Sanderus de visib. Monarch. lib. 4. cap. 5. ex pag. 143. & lib. 8. cap. 50. ex pag. 795. Fr. Lud. Granatens. in Symbol. Fidei. 1. part. cap. 36. & 2. part. cap. 1. Pat. Ioan. Pineda de rebus Salomon. lib. 6. cap. 20. §. 8. seqq & §. 19. pag. 479. Maluend. de Antichrist. lib. 3. cap. 32. Rutil. Benzo. de anno Iubil. lib. 2. cap. 4. Thom. Bozius de sign. Eccles. lib. 1. cap. 3. & 5. lib. 4. cap. 3. 5. 6. & 7. lib. 7. cap. 28. lib. 17. cap. 1. & lib. 20. cap. 1. 3. & 6. Balthas. Chavas. de notis verae Religionis, pag. 809. 825. & 858. novissime post haec scripta eruditissimus Pat. Fran. Suarez in tract. de Fide disput. 18. sect. 1. Et in nostris terminis [sect. 16] de praedicatione facta, & facienda Indis & alijs infidelibus, quantumvis barbaris & remotis Ioseph Acosta lib. 1. de procur. Ind. sal. cap. 6. Ant. Possevin. in Biblioth. 1 tom l. b. 9. cap. 15. & seqq. pag. 398. Fr. Tho. a Iesu de procur. omn. gent. sal. in prologo pag. 1. & 2. & lib. 11. in praefat. pag. 75. & Fr. Ioan a Torque. in Monar. Indian. lib. 18. cap. 4. & 5. Cui necessitati, & obligationi, quae fidelibus, ut diximus, iniuncta conspicitur, alia, eadem rationem, ex parte infidelium respondet; nempe, [sect. 17] ut Catholicam nostram Fidem sibi sufficienter annuntiatam, & praedicatam, sub peccato mortali admittere, & profiteri debeant, ut docet D. Thom. 2. 2. q 10. art. 1. Covar. in regula peccatum, 2. part. §. 10. n. 1. vers. Tertio licet, & Pat. Suarez d. tract. de Fide, disput. 16. sect. 1. & 2. Non est enim aliud nomen datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri, ut habetur Act. 4. Et qui crediderit. & baptizatus fuerit, salvus erit; qui vero non crediderit, condemnabitur, Marci ult. & qui non credit, iam iudicatus est Ioan. 3. Et enim [sect. 18] Fides simpliciter medium necessarium ad salutem, ut tradit D. Thom. 2. 2. quaest. 2. art. 3. & ibi omnes Expositores, scholastici cum Mag. in 3. Senten. distinct. 23. Sotus in 4. distinct. 5. art. 1. Fr. Lud. Granaten. in d. Symb. Fidei. 2. part. cap. 1. Suarez disput. 12. sect. 1. numer. 2. Concil. Triden. sess. 6. cap. 7. unde dicit Apostol. ad Hebrae. 11: Sine fide impossibile est placere Deo, & D. Thomas d. art. 3. Infidelitatis [sect. 19] peccatum esse gravissimum inter alia, quae contingunt in perversitate morum, quia directe Fidei opponitur, & tollit principium conversionis in Deum. De quo latius egimus supra, hoc lib. cap. 10. & plura tradit Suarez d. disput. 18. sect. 2. Quae cum ita se habeant, & haec fides, [sect. 20] de qua agimus, neque a fidelibus extendi, & propagari, neque ab infidelibus recipi, & admitti posset, si ingens Praedicatorum copia, sufficientibus auxilijs fulcita, ad has adeo populosas, barbaras, & remotas nationes non mitteretur, clamante [sect. 21] Apostolo ad Roman. 10: Quomodo ergo invocabunt, in quem non crediderunt? aut quomodo credent ei, quem non audierunt? quomodo autem audient sine praedicante? quomodo vero praedicabunt, nisi mittantur? sicut scriptum est: Quam speciosi pedes Evangelizantium pacem, Evangelizantium bona. Ergo fides ex auditu, auditus autem per verbum Christi; iunctis alijs, [sect. 22] quae de excunsandis infidelibus, qui nullum omnino auditum sensibilem Fidei habuerunt, diximus sup. hoc lib. cap. 10. ex num. 77. & novissime tradit Pat. Suarez dict. tract. de Fide, disput. 17. sect. 1. num. 7. Merito laudandi, & extollendi videntur Hispaniae [sect. 23] nostrae Pijssimi Reges, eorumque fidelissimi subditi, quatenus praedicationis, & extensionis Fidei Catholicae munus, & praeceptum tot curis; laboribus, & expensis, in vastissimis huius Novi Orbis regionibus implere curarunt, & interdum ultricibus armis contra eos usi sunt, qui propositam sibi Fidem audire, vel recipere contumaciter noluerunt. Sunt [sect. 24] enim Principes Dei ministri, & vindices in iram eis, qui male agunt, ut docet D. Paul. ad Rom. 13. Et ad eorum officium pertinet curare, & praestare, ut sicut unus est Regum & populi Rex Deus immortalis, ita nulla alia religio, & veneratio, nisi unius Dei tenenda sit, ut praeclare scripsit Lactan. Firmian. lib. 1. Divin. instit. cap. 20. Quod si licitum est bellum, [sect. 25] quod adversus aliquam nationem movetur, ut suis Principibus obediat, & pareat, etiam si is, qui bellum movet, extraneus sit, ut dixi sup. hoc lib. cap. 13. num. 42. multo magis moveri potuisse videtur adversus barbaros, Deo vero sibi annuntiato, credere, & parere nolentes; cum [sect. 26] peioris conditionis Dei, quam hominum causa esse non debeat, ut dixi sup. cap. 9. num. 33. & egregie probat l. 3. vers. Proinde, ibi: Praeferenda humanitati religio est, C. de his, qui ad Eccles. confug. auth. Gazaros, C. de haeret. cap. urgentis, eodem, ibi: Gravius est aeternam, quam temporalem laedere Maiestatem, optimus textus in authen. ut non luxur. contra nat. col. 6. ibi: Si enim contra homines factae blasphemiae impunitae non relinquuntur, multo magis, qui ipsum Deum blasphemat, dignum est supplicia sustinere: Et secundum Iustin. histor. lib. 8. [sect. 27] Deo proximus ille habeatur, qui eius Maiestatem vindicaverit. Quod & Pelagius Papa scriptum reliquit in cap. de Liguribus 23. quaest. 5. & D. Hieronym. sup. Ezech. lib. 3. cap. 9. relatus in cap. qui malos, ead. causa, & quaest. inquiens, quod [sect. 28] percutiens malos in eo quod mali sunt, & habens vasa interfectionis, ut occidat pessimos, minister est Domini: & D. August. in Epist. ad Bonifac. dum ait: Quomodo Reges servient Domino in timore, nisi ea, quae contra iussum Domini fiunt, religiosa severitate puniendo, atque plectendo? Cuius dictum refertur [sect. 29] in cap. si Ecclesia, cap. duo ista 23. q. 4. cap. quod sicut, de elect. & pluribus illustrat Roland. a Valle consil. 20. numer. 2. volum. 2. Ioan. Nevizan. lib. 1. Sylvae nupt. numer. 97. & sequentibus, Iust. Lips. lib. 4. civil. doctr. cap. 2. Elias Reusner. lib. 1. artis strat. ag. capite 10. pag. 37. & Ioan. Baptist. Valencuela in discurs. star. & bell. 2. parte, consider. 2. ex numer. 100. & consider. 3. ex num. 40. Quibus accedit, [sect. 30] quod charitas, quam proprium Christianorum bonum merito appellavit Clemens Alexandr. libro 2. Paedago. capite 1. & Gentian. Hervet. ibidem pagin. 179. & Pat. Suarez in tractat. de Charitat. disputat. 5. sect. 1. per totam. Nulla in re melius, atque utilius exerceri potest, quam [sect. 31] in hoc animarum infidelium convertendarum zelo, qui semper Deo gratissimus fuit, & praecipue Summis Pontificibus, & Ecclesiae Praesulibus, Christianis Principibus, religiosisque alijs, & Apostolicis viris, & reliquis praeterea fidelibus, pro captu, & statu cuiusque, summopere commendatus, ut plurimis sacrae Scripturae locis, & gravissimis Sanctorum Patrum testimonijs, & exemplis ostendunt Salmeron tomo 12. super Act. Apostolor. tractat. 38. Suarez de Fide, dict. disput. 18. sect. 1. numer. 5. 6. & 7. Ioseph. Acosta de procuran. Ind. salut. lib. 1. capite 3. & 4. Balthas. Chavasius de notis verae Religion. ex pag. 501. Torquemada in Monarchia Ind. lib. 18. capite 4. & 5. & copiose, & diligenter Fr. Thom. a Iesu omnino legendus de procur. omn. gent. salute, lib. 1. capite 1. 2. 3. & 9. & lib. 2. per totum, & lib. 11. in praefat. ubi specialiter de zelo, & cura convertendorum Indorum pertractat. Quibus Ego adijcio [sect. 32] illud Isaiae 24. vers. 27: Propter hoc in doctrinis glorificate Dominum, in insulis maris nomen Domini. Quibus verbis Glossa Interlineal. Div. Thom. Lyra, Dionys. & asij, quos refert Gaspar Sanctis ibidem, [sect. 33] admoneri viros Apostolicos docent, ut glorificent Deum in doctrinis, id est, docendo gentes, percursando aridam, & insulas, coelestem hanc lucem omnibus irradient. Idque ipsum D. [sect. 34] Chrysost. homil. 4. in cap. 1. epist. 1. ad Corinth. super omnia curari a nobis debere, his verbis stricte suadet: Nos, Ethnicos, muliebri, vel etiam maiori ululatu deploremus, quoniam communem salutem non intelligunt, neque enim adeo uxorem virum suum amare opotet, ut nos universum genus humanum, idque ad salutem allicere sive Ethnicus sit, sive quivis alius. Et Div. Augustin. serm. 6. lib. 16. egregie considerat, [sect. 35] hoc fuisse ultimum praeceptum Christi ascendentis in coelum, & veluti testamentum scribentis, ut sic maiori, & ardentiori desiderio haeredes eius illud implere teneantur. Quod D. etiam [sect. 36] Chrysost. tom. 9. in 1. Canon. Ioan. eleganti prosopopeia patris languientis, ac filijs aliquid commendantis exornat, & tandem ita concludit: Fratres, cogitate visceribus Christianis, si haeredibus sunt tam dulcia, tam grata, tam magni ponderis verba patris ituri in sepulchrum: haeredibus Christi qualia debent esse verba novissima. Quae suprema, [sect. 37] novissimaque verba fideicommissa vocantur a Tertullian. lib. ad uxor. in princ. & ad ea refert Plutarc. in vita Homeri Andromachae lacrymas, quam Homerus ipse in fine Iliad. flentem super Hectoris cadaver inducit, quod moriens manus ei ex lecto non porrexerit, neque aliquod prudens verbum, cuius recordaretur, dixerit. Cato item Stoicus ex naturali animorum affectione tessamenta, commendationesque mortuorum natas, ait, apud Tullium 3. de finibus. Quarum implementum [sect. 38] vel solo naturali pudore eorum, qui rogabantur, contineri, Iustin. scribit in princ. inst. de fideic. haered. & Seneca lib. 1. de tranquil. vitae, cap. 11. & alij, quos refert Claudius Chislerius de iure fideicommissorum, lib. 1. pag. 217. Sed non possum [sect. 39] citra piaculum praeterire verba illius viri Apostolici, etiam merito inter divos relati, S. Francisc. Xavierij, qui, ut narrat Thomas a Iesu ubi supra lib. 1. capite 1. pag. 4. Hanc mortalium salutis universalem, ac incredibilem necessitatem magna ex parte non tam in tabulis depictam, quam factis ipsis expressam, cum cognovisset, ita ad suos in Europa commorantes scripsit: Mihi vero persaepe venit in mentem circum Europae Academias, ac praecipue Parisiensium, cursare, ac insani rictu vociferari, eosque qui doctrinae plus habent, quam charitatis, his compellare verbis. Heu quam ingens animarum numerus, vestro vitio, exclusus coelo, deturbatur ad inferos. Secvndo facit, [sect. 40] quod cum in reliquis Regibus, & Principibus Christianis maxima, ut diximus (post Romanum Pontificem) cura esse debeat, ut quoad possint Ecclesiae Regnum amplificent, & non solum conatibus universis enitantur, ut Religionis cultus ubi coaluit, altas mittat radices, sed ut protendatur eo, quo forte antea nunquam, pertigerat, ac deinde, ut suo labore, & industria ijs, qui iacent in tenebris, & in umbra mortis, candidissimum Fidei Catholicae lumen perferatur: ut praeclare ostendit D. Augustin. lib. 5. de Civitat. Dei, capite 24. ubi inquit, [sect. 41] eos demum Christianos Reges & Imperatores esse foelices, qui iuste imperant, & inter honores & obsequia non extolluntur, sed se homines esse meminerunt: quique Suam potestatem ad Dei cultum maxime dilatandum, maiestati eius famulam faciunt, &c. & alia tradens Thomas a Iesu dicto libro 2. capite 8. ex pag. 53. In [sect. 42] nostris tamen Catholicis Hispaniae Regibus, ut idem Auctor ibidem observat, & Pat. Suarez dict. disput. 18. sect. 1. num. 7. non charitatis tantum, sed & iustitiae obligatio concurrit, cogitque ut nihil praetermittere debeant, quod ad Indos Christo lucrandos, Fidemque in his vastissimis regionibus promulgandam pertineat, eo quod ab Alexandro Sexto, & alijs Romanae Ecclesiae Pastoribus, delatum eis, & commissum specialiter fuerit, ut hoc munus tanquam proprium & peculiare agnoscerent, & curarent, Indosque tuerentur, & de Fide per idoneos ministros instruerent, instructosque bonis, & politicis moribus informarent. Quod [sect. 43] cum non posset aliter effectum sortiri, quam si crebris, & magnis classibus, ingentique apparatu, & terrestribus, ac navalibus expeditionibus uterentur: tum propter immensam Oceani navigationem, terrarum intervalla, gentium, morum, & idiomatum varietates, provinciarum amplitudinem, & commerciorum difficultatem: tum etiam quia barbari, natura esse rati, & insolentes, praedicatores parum tuto hospitio excipiebant, foedera, atque amicitias nihil curantes, rationem quamlibet facile contemnentes, sylvaticamque, & agrestem vitam ducentes, ut dixi sup. cap. 7. ex num. 27. Et similiter cum Fides in tot populis recens, & tenera non posset aliter permanere, nisi nostrorum, Principum patrocinio, side, potentia adversus Barbarorum, & aliorum inimicorum Christi iniurias defenderetur; permittendum illis utique fuit quod militaribus interdum copijs conversionem eorumdem infidelium disponerent, & supremam eorum tuitionem, & dominationem reciperent, ut sic ad politicam, & sociabilem vivendi formam redacti, melius, & facilius Fidem sibi praedicandam audire, praedicatam recipere, receptam retinere, & inter veros Christi cultores numerari possent. Quae argumentandi ratio [sect. 44] ipsa Bulla Alexandri Sexti efficaciter comprobatur, quae prius expeditionem, & dominationem harum provinciarum Regibus Catholicis hac de causa concedit, & quidem repetitis, & geminatis verbis, & clausulis, quae, ut vulgare est, maiorem in qualibet re voluntatem, & deliberationem ostendunt, l. Balista, D. ad Trebellian. cum latissime adductis a Catel. Cota in memorab. iur. verb Geminatio, & Cardinal. Tuscho in practicar. conclus. iur. eodem verb. ut constat ex tota eiusdem Bullae decisione, quae incipit in versic. Nos igitur, & ex narratione, ibi: Ac Barbarae nationes deprimantur, & ad Fidem ipsam reducantur: & ibi: Aliquas insulas, & terras firmas remotas, & incognitas quaerere, & invenire ut illarum incolas & habitatores ad colendum Redemptorem nostrum, & Fidem Catholicam profitendum reduceretis: & ibi: Terras firmas, & insulas praedictas, illarumque incolas, & habitatores, vobis Divina favente clementia subijcere, & ad Fidem Catholicam reducere proposuistis. Et hanc fuisse potissimam causam bellorum, quae in his Occidentalibus Indijs intervenerunt, recte advertit Gregor. Lopez in dict. l 2. par. gloss. magn. col. 4. in princip. & in vers. Quid ergo. Et impossibile fuisse, [sect. 45] Indos ab Hispanis converti, nisi prius fuissent debellati, aut aliqua vi, & terrore armorum perdomiti; quia eorum feritas, & occisiones praedicantium, & aliae difficultates supra relatae, aliter superari non poterant, expresse affirmat Marquard. dict. tractat. de infidel. 1. part. cap. 14. versic. Non obstat Malferitus dict. consil. 769. ex numer. 90. Ioseph. Acosta, Anton. Possevin. Thom. a Iesu, & alij, quos supra num. 2. & cap. 7. ex num. 27. citavi, & infra capit. 18. ex num. 2. diligentius expendam. Inter quos [sect. 46] Thomas Bozius de sign. Eccles. Dei, lib. 7. capite 5. in fine, agens de nimia charitate Catholicorum, apponit exemplum in ijs, qui zelo convertendarum animarum ad has Occidentales Indias navigarunt. Et inquit, quod licet plures Indorum sint armis domiti, non tamen omnes, nam quidam Religione, & beneficijs nostrorum deliniti, ad meliorem vivendi normam concessere: Vt mirum non sit, si cum belluis istis, humana effigie contectis, Hispani interdum asperius egerint. Et lib. 10. cap. 13. versic. Hinc ut legimus, agens de efferatis gentibus, per Catholicos ad humanitatem perductis, eorundem Indorum exemplum adducit, docens, quod belluinis factis belluas omnes superabant; & tanta erant immanitate, ut ad humanae naturae studia vix, & ne vix quidem ullo modo revocari possent nisi aliquando Hispani aliqui eos supplicijs & terroribus cohibuissent, & ab hoc crimine nostram nationem excusat. Ioannes etiam Boter. in relationib. univers. 4. par. lib. 3. ex pag. 65. ad 75. late in eodem argumento diffunditur, docens, [sect. 47] Religionis negotium non esse omnibus temporibus, & locis, sive apud omnes gentes aequa lance tractandum, apponensque exemplum in Indis huius Novi Orbis, contra quos, inquit, [sect. 48] quia barbari erant, & interdum bestiales, non tam miraculis, aut rationibus, & argumentis utendum fuit, prout in conversione Iudaeorum, Graecorum, & Romanorum contigisse videmus: sed omnino curandum, ut prius rationis, & humanitatis capaces efficerentur, procedendumque contra eos tanquam contra furiosos: E si debbono (inquit) render prima capaci di ragione ex d'humanita, ex poi adottrinare, e instruire nella virtu, ex nella via di Dio Ne disconviene usare con eso loro de la forza ex dell' arme, affinche si richonoschino per huomini, ex poi s'annontij loro l'Evangelio. Pone eis Domine Legislatorem, a Che fine? ut sciant, quoniam homines sunt. Idem novissime [sect. 49] tradit Calist. Remir. in tract. de lege Regia §. 32. numer. 6. pag. 346. relatis verbis Thom. Bozij ubi sup. & adijciens initio efferas istas gentes, ferarum more viventes, instar ferarum fuisse interdum necessario tractandas: Atque ita (inquit) fiebat, ut quos amor virtutis non poterat, saltem acerbioris supplicij metus, intra cancellos humanitatis consistere, & cohibere valeret. Rutilius quoque [sect. 50] Benzon. de ann. Iubil. lin. 1. cap. 10. pag. 53. agnoscit Divinam dispositionem in eo, quod Novus hoc Orbis fuerit sub unius Principis potestatem redactus, ut hoc modo, & maiori pace, & idiomatum uniformitate, populorumque hinc inde sparsim degentium coadunatione, & barbariei depositione aptius hae gentes ad Evangelicam doctrinam disponerentur; & ut per Catholicos hic Orbis acquisitus fuerit, ut evanescerent conatus haereticorum, qui illum occupare tentarunt. Et arridet valde doctrina [sect. 51] D. Tho. lib. 3. de regimin. Princip. cap. 13. & in 2. 2. q. 40. art. 2. ad 3. & in 3. par. q. 2. art. 4. tradentes, eum, cui cura aliqua in rebus spiritualibus commendatur, temporalia quoque, quae ad illam ordinantur, disponere posse, quia [sect. 52] potestas, ad quam pertinet finis, debet etiam de his, quae ad finem pertinent, potestatem habere, & iuxta provinciam sibi commissam idoneis medijs, & qualitatibus operari; ad quod probandum, allegat inter alia illud Divi Pauli 2. Corinth. 3: Idoneos nos fecit ministros novi Testamenti: & potuit allegare l. officium 12. D. de re militari, & nobile consilium Oldrad. 161. incip. Orta materia, numero 2. in fine, ubi dicit, quod Architectus de omnibus curat. Et idem D. Thom. lib. 4. summae contra Gent. cap. 74. addit, ad [sect. 53] Divinam liberalitatem pertinere, ut cui confertur potestas ad aliquid operandum, conferantur & ea, sine quibus huiusmodi operatio convenienter exerceri non potest. Quod etiam nostri iuris Auctores plurimis in locis constituerunt, ut constat ex l. 2. D. de iurisd. omn. iud. l. ad rem mobilem, l. ad legatum, D. de procur. l. 3. §. qui habet, D. de servit. rustic. cap. prudentia, cap. praeterea, & cap. suspicionis, de offic. delegat. cum mille alijs late congestis ab Everard. de locis argument. cap. a concessione consequentis, Claud. Prato Gnosecon. general. iur. lib. 3. titul. 1. capite 2. & 4. Cardinal. Tuscho practicar. conclus. iur. verb. Consequens, conclus. 757. Prosp. Farinacio in fragm. 1. part. verbo, Extensio, numer. 229. & in nostris fere terminis Ludov. Paramo de origin. Inquis. lib. 3. q. 1. opin. 3. ex numero 35. Et inde etiam dicimus, [sect. 54] quod ea, quae ad aliquem finem sunt instituta, secundum ea, quae ille finis exigit, ordinantur, extenduntur, & contrahuntur, cap. prodest 23. q. 5. quem ad hoc citat Archidiac. in cap. si peccaverit 2. q. 1. docet Bart. in l. ambitiosa, num. 17. & sequentib. D. de decretis ab ord. faciendis, ubi ait, finem [sect. 55] priorem esse in intentione, & intellectione, licet sit posterior in executione, & illud dici finem esse principaliter, ad quod consequendum intellectus finaliter tendit, atque adeo [sect. 56] fine adepto, non esse multum curandum de medijs, quae requiruntur ad finem, l. 1. §. fin. D. de dot. praelegata, iuncta l. non cogendum, §. Sabinus, de procurat. & l. haec stipulatio, §. Divus, D. ut legator. Quam doctrinam ante Bartol. exposuit Philosoph. lib. 2. Physic. qui citatur in hanc rem a D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 1. post 3. argumen. & sum. in 1. 2. q. 20. art. 1. ad 2. & 1. part. q. 77. art. 3. ad 1. argument. Rodolph. Agricol. lib. 1. invent. dialect. cap. 4. & sequitur & exornat Aymon Craveta cons. 137. n. 14. & cons. 304. num. 3. Covar. lib. 1. var. cap. 20. Navarr. in cap. novit. notab. 3. num. 97. de iudicijs, & in tractat. de finibus humanorum actuum, numer. 27. Menchac. lib. 1. controvers. illustr. cap. 28. num. 7. Ioan. Garcia in tractat. de nobilitat. in divisione, num. 9. & eruditissime Petr. Fab. in l. nihil dolo 129. §. cum principalis, & in l. cum principalis 178. D. de regul. iur. & in lib. 3. Semestr. cap. 9. pag. 120. & sequenti, ubi allegat insignem locum Salvian. lib. 4. de provident. qui Aristotelis exemplum de [sect. 57] Architecto, finem domus, quam construere parat, ante ipsius domus constructionem animo concipiente, ita eleganter expressit: Et qui domum aedificat, vel fundamentum locat, etsi necdum habitationem paratam habeat (quam scilicet animo praecepit) iam tamen ipsa, quae adhuc facere molitur, spe futurae habitationis amplectitur. Propter hanc autem qui parat caetera, ipsum construendi operis effectum, atque consummationem, ut animi effectu, & consideratione longe antea praeceperit necesse est. Atque ita effectu effectum priorem esse convenit. Quod idem [sect. 58] nostri Reges mente etiam versare debuerunt, & ut finem conversionis Indorum, quem praecipue intendebant, consequerentur, iam inde ab initio ea omnia (ut diximus) pensare, disponere, & ordinare, quae illos pacatos, dociles, sociabiles, & in Fide semel recepta securos reddere possent. Tertio [sect. 59] considero, nullum maius, & magis desiderandum bonum in hominibus reperiri posse, quam Religio, & exacta eius observatio, & amplificatio, utpote in qua praecipuum omnium Rerumpublicarum, & Imperiorum fulcrum, atque stabilimentum consistat, ut tetigi supra lib. 1. capite ult. ex numer. 89. & latissime prosequuntur Aristotel. lib. 7. Polit. cap. 8. Cicero lib. 1. de nat. Deorum, Plin. lib. 14. nat. hist. Valer. Maxim. lib. 1. & lib. 4. cap. 1. Lactan. Firmian. lib. 3. Divin. instit. cap. 10. & de ira cap. 12. & de vera sapientia cap. 28. D. August. lib. 19. de Civit. Dei cap. 24. & epist. 48. 50. & 165. lib. 3. epistol. 32. lib. 5. epist. 63. & lib. 7. epist. 5. Iustinian. Imp. in epist. inter claras, C. de summ. Trinitat. & in prooem. Digestorum, Clemens Papa lib. 1. const. Apost. Constantin. Magn. Imp. apud Sozomen. lib. 1. hist. Eccles. c. 8. Theodos. [sect. 60] Imp. filijs suis hoc praeceptum in agone mortis relinquens apud Nicephor. lib. 13. histor. Eccles. cap. 1. & Evagrium lib. 1. cap. 1. idem Imp. Theodosius, & Valentinian. in epist. ad Dioscorum, & in epist. 17. inter Cyrilli epistolas, & melius in Novellis tit. 2. ubi [sect. 61] inquiunt: Inter caeteras sollicitudines, quas amor publicus pervigili cogitatione nobis indixit, praecipuam Imperatoriae maiestatis curam esse perspicimus, verae Religionis indaginem, cuius si cultum tenere potuerimus, iter prosperitatis humanis aperimus inceptis. Et plurimi alij, quos referunt Hieronym. Ossorius lib, 1. & 4. de Reg. instit. Simancas lib. 3. de Repub. cap. 8. Petr. Gregor. lib. 2. de Repub. capite 2. & lib. 8. capite 2. sect. 1. Cardin. Bellarmin. lib. 1. de Principe Christ. cap. 11. Iustus Lipsius lib. 1. & 4. civil. doctrin. cap. 2 & 3. & adversus Dialogist. cap. 2. & in monitis, & exemp. Polit. lib. 1. capite 2. Hieron. Fracheta lib. 1. de Principe, cap. 3. pag. 24. Balduin. in Prolegom. de iure civil, pag. 75. & sequenti, Pat. Ribadeneira de Principe Christ. lib. 1. cap. 16. & lib. 2. capite 5. Tiber. Gamba in discurs. Polit. cap. de Religione, pag. 39. Chericus in Coronid. quaest. Polit. §. 1. Ioan. Boter. de ratione status, lib. 2. cap. penult. de Relig. Pat. Lud. Torres lib. 4. Philosoph. Moral. Princip. libro 7. capite 2. Thomas Bozius in integris tractat. Imperia pendere a virtutib. & de antiquo, & novo Italiae statu, quos adversus Machiavel. scripsit, Petr. Andr. Canonherius in Aphorism. Polit. Hippocratis, vol. 1. lib. 5. aphori m. 25. pag. 779. & seqq. Pat. Fr. Ioan. Marquez. in Gubernat. Christ. lib. 2. capite 34. Doctiss. Ioan. Baptist. Valencuela in monitu contra Venetos, ex numero 178. & novissime in discurs. stat. & belli, 2. part. consid. 2. ex numer. 89. & consid. 9. ex num. 34. & consider. 22. per totam, Francis. Torreblanca lib. 3. de Magia, cap. 2. & Rutilius Benzon. lib. 3. de ann. Iubil. capite 7. pag. 340. & sequenti, qui cum Tertulliano in Apolog. cap. 24. & Div. August. lib. 5. de Civit. Dei, capit. 15. & 16. praesumptionem quorundam refert, [sect. 62] dicentium, Romanos pro merito Religiositatis diligentissimae, in tantum sublimitatis elatos, ut Orbem occuparint, & adeo gratos Deos habuisse, ut praeter caeteros floreant, qui illis officium prae caeteris faciant, scilicet ista merces, Romanis a Dijs pro gratis expensa est. Quemadmodum ex contrario semper puniti, & perpetuo infelices fuisse videntur, qui Ecclesiam, & Religionem contemnunt, ur pluribus ostendit Palac. Rub. de obtent. Navarr. par. 4. §. 6. & Calist. Remirez de lege Regia, §. 8. num. 22. Vnde iure, ac merito [sect. 63] pia, & laudabilis eorum Regum, & Principum cura videri debet, qui pro eadem vera Religione tuenda & propaganda, totius potentiae suae nervos intendunt, & armis, ac bellis, ubi ad id opus est, infidelium, & Barbarorum regiones, & falsas Religiones invadunt, ut colligitur ex doctrina Lucae de Penna supra numer. 1. relata; qui causas iusti belli proponens, hanc quidem primo loco constituit, & ex Guillelm. Bened. ibidem citato, qui ita scriptum [sect. 64] reliquit: Inter laudabilia omnia Catholicae Fidei opera, quae Rex explere debet pro suae dignitatis, ac totius Religionis Christianorum salute, nullum maius, nullum honorabilius, nullum denique gratius Deo offerri potest, quam barbaras gentes, & Turcarum perfidiam, caeterosque populos, qui falsos ritus, ac Deos colunt alienos, expugnare, atque in fraena submittere sub Christi Fide, prout talia sancta exercitia apud Francos Reges semper floruerunt. Quod idem in nostris terminis docuit Pet. Malferitus dict. consil. 769. num. 15. ubi ait; hoc adeo verum esse, ut Divino veluti testimonio confirmatum fuerit. Nam cum [sect. 65] Vrbanus Secundus P. Rom. in Claramontensi Conventu orationem habuisset pro bello infidellibus inferendo, audita fuit vox de coelo: Deus Vult, Deus vult; de qua historia latius agit Anton. Sabellicus Enead. 9. lib, 3. pag. mihi 354. Et consentit Tuccius Lucens. in annotat. super Cantic. fol. ult. relatus a Pat. Magist. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 2. capite 26. pag. 322. dum tradit, [sect. 66] quod Reges potentes, potenter Fidem introducere debent. Et Franc. Arias in tractat. de bello, & eius iustitia, num. 145. concludens, Praelatorum [sect. 67] auctoritate posse fieri bellum, praecipue pro Fide, vel contra eos, qui excommunicati pro mortali, parere nolunt, & pro subditorum suorum iniuria. Quem referens [sect. 68] Ioan. Bapt. Valencuela in dict. monit. contra Venet. p. 7. numer. 60. pag. 448. ait, simile ei esse, quod Cicero tradit lib. 3. de Repub. dicens: Nullum bellum a civitate optima suscipitur, nisi aut pro fide, aut pro salute. In quo tamen animadvertere debuit, Ciceronem ibi non de fide loqui, quatenus idem cum Religione sonat, hoc [sect. 69] enim sensu solum apud Christianos accipitur; sed fidem intelligere, initum cum socijs foedus, cuius observatio plurimum [sect. 70] Romanis commendabatur, l. conventionum 5. D. de pactis, cum ibi praeter alios notatis a Ferdinand. Mendoca libro 2. capite 9. Canano lib. 5. comment. capit. 1. Guiberto Costano quaest. iur. capite 3. Raevard. lib. 4. varior. capite 1. & Vincentio Cabotio lib. 2. disputation. cap. 10. & sequentib. & in specie advertit D. August. ita Ciceronem intelligens lib. 22. de Civit. Dei cap. 6. & Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 4. pag. 223. Iustus [sect. 71] etiam Lipsius lib. 5. Polit. capite 4. eiusdem sententiae fuisse videtur, dum tradit, quod invasio quaedam legitima est, etiam sine iniuria: Vt in Barbaros, & moribus, aut religione prorsus a nobis abhorrentes, maxime si potentes ij, & aliena ipsi invaserunt, aut invadunt. Pro quibus ego expendere soleo verba Valerij Maximi lib. 4. cap. 1. §. de Lucio Furio, dum [sect. 72] de cura extendendae Religionis antiquorum Romanorum pertractans, scribit: Non dubitaverunt sacris imperia servire, ita se rerum humanarum futura regimen existimantia, si Divinae potentiae bene, & constanter fuissent famulatae. Quem loquendi modum sequi videtur D. August. d. lib. 5. de Civit. Dei, capite 24. eos Reges, ut sup. diximus, laudans, qui suam potestatem ad Dei cultum maxime dilatandum, maiestati eius famulam faciunt. Et conducit valde, notabile [sect. 73] illud Moecenatis prudentissimi viri consilium ad Octavian. August. quod refert Dio Cassius lib. 52. hist. Simanc. in Cathol. instit. titul. 46. numer. 21. & Petr. Greg. lib. 33. Syntagm. cap. 7. num. 8. & lib. 8. de Repub. cap. 2. num. 14: Deum semper, & ubique cole, ut moribus patrijs est receptum, ad eundemque cultum alios compelle. Peregrinarum vero religionum auctores odio, & supplicijs prosequere. Et hanc [sect. 74] esse veluti certam, & communem omnium gentium naturam, & conditionem, aperte docere videtur Marcus Tullius in Orat. pro M. Fonteio, ubi ideo Gallos execratur, quod ut caeterae nationes bella pro religione sua non suscipiebant, dicens: An istas nationes (scilicet Gallorum) religione iurisiurandi, ac metu Deorum immortalium in testimonijs dicendis commoveri arbitramini, quae tantum a caeterarum gentium more, ac natura dissentiunt, quod caeterae pro religionibus suis bella suscipiunt, istae contra omnium religionem. Divus quoque [sect. 75] Eulogius, expressius adhuc, eiusmodi bellio iustitiam comprobat, & commendat in memorab. Sanct. lib. 1. ita scribens: Magni meriti esse credo, subvertere impios, & Ecclesiae hostibus contraire bellum parare, in incredulos. Et Iustin. Imp. idem [sect. 76] non obscure demonstrat, dum in auth. ut liberti de caetero, §. hoc similiter, collat. 6. scriptum reliquit, se desiderio augendae Reipublicae, & pro recta ad Deum religione, & subiectorum pariter libertate in Lybia, & in Hesperia multa bella suscepisse. Eodem [sect. 77] etiam respicit nobilis illa Hispani nostri Septem partiti iuris, l. 2. titul. 23. part. part. 2. Scholijs quidem eruditissimi viri Gregor. Lopez nobilior reddita, quibus hanc quaestionem acquisitionis Novi Orbis cura, qua potuit, maxima pertractavit. Qua in lege Rex noster Alphonsus, cum causas exponere vellet, ob quas beslum iustum, & legitimum fiat, de quibus late agunt Auctores, quos supra hoc libro 2. capite 6. numero 51. congessi, hanc, de qua agimus, primo loco proponit his verbis: La primera, por acrecentar el pueblo su Fe, e para destruir los que la quisieren contrallar. Cui decisioni ansam forte praebuit auctoritas Div. Gregor. Magn. libro epistol. 7. ad Gennadium, quae refertur a Gratiano in capite si non ex Fidei 49. 23. quaest. 4. Vbi [sect. 78] bella ab eo frequenter gesta, & Divinis auxilijs prosperata; multis laudibus ornat, quia non desiderio fundendi sanguinis agebantur: Sed dilatandae causa Reipublicae, in qua Deum coli conspicimus, quatenus Christi nomen per subditas gentes Fidei praedicatione, circumquaque discurrat. Fuit autem, [sect. 79] iste Gennadius Exarchus Africae anno Domini 591. quem alibi etiam laudat idem Greg. lib. 1. epist. 59. indict. 9. dicens: Vos Dei prae oculis indesinenter habere timorem, ac sectari iustitiam submissa hostium colla testantur, & epist. 72. quae habetur in cap. sicut excellentiam 23. q. 4. & in pluribus alijs epistolis, de quibus plenam mentionem facit illustr. Cardin. Baron. in Annal. Eccles. anno Christi 591. num. 9. 28. & 29. & anno 593. num. 30. & 597. num. 18. & Bernard. Aldrete de antiq. Hispan. lib. 4. cap. 25. Potestque in eiusdem doctrinae confirmationem expendi celebris [sect. 80] text. in cap. dispar 23. q. 8. iuxta inductionem Gregor. Lop. in. dict. l. 2. gloss. magn. col. 4. in princ. Nam cum ibi Alexand. II. omnibus Episcopis Hispaniae rescribat: Disparem esse Saracenorum, & Iudaeorum causam: in illos enim, qui Christianos persequuntur, & ex urbibus, & proprijs sedibus pellunt, iuste pugnatur: Hi vero ubique servire parati sunt. A contrario indicare videtur, quod si Iudaei, & quilibet alij infideles admoniti, & requisiti Christi, & Ecclesiae supremum dominium non agnoscerent, eique servire parati non essent, iuste in eos, sicut in Saracenos, bellum indiceretur. Qvarto, pro eodem titulo communiendo multi ex Auctoribus sup. relatis perpendunt, [sect. 81] Ecclesiam olim, cum inermis esset, & auxilio Catholicorum Principum distituta, inermibus quoque praedicatoribus usam fuisse, qui verbis tantum, & miraculis, Apostolico more, ac modo, Christi Fidem per diversas mundi regiones disseminarunt. Hisce autem posterioribus [sect. 82] temporibus, cum iam fines saeculorum devenerint, ut inquit D. Paul. 1. Corint. 10. relatus a D. Hieron. in c. quis ignorat 32. q. 4. & [sect. 83] Ecclesia Praedicatores non habeat, qui paris potentiae esse possint in virtutibus, & miraculis cum antiquis Apostolis, & Martyribus ob defectum nostrorum temporum, in quibus corpora, & merita defecerunt ut ait text. in cap. fraternitas 34. distinct. & Abb. in cap. Deus qui, de vita & honest. cler. habeat autem tum in se, tum in plurimis, & pijssimis Imperatoribus, Regibus & Principibus eius alumnis, plus roboris, & auctoritatis, quam olim obtinuit, recte potest utrumque gladium adversus infideles distringere, ut Evangelij legem audiant, & recipiant, & ipsi Romanae Ecclesiae debitum obsequium exhibeant. Quo argumento, ex hac temporum distinctione deducto, in simili specie usus est [sect. 84] D. August. in epist. 50. ad Bonifacium Comitem, quae habetur apud Gratian. in cap. si Ecclesia 42. 23. q. 4. docens, Ecclesiam hodie bene; posse a Principibus Catholicis impetrare, ut eius iura defendant, & impios, atque haereticos persequantur; & statim subdens: Quod autem dicunt, qui contra suas impietates leges iustas institui nolunt, non petijsse a Regibus terrae Apostolos talia: non considerant, aliud fuisse tunc tempus, & omnia suis temporibus agi. Quis enim tunc in Christum crediderat Imperator? qui ei pro pietate contra impietatem leges ferendo serviret, &c. quem text. omnes huius articuli scrupulos tollere affirmat Malferit. dict. cons. 769. num. 79. Et ei similis est text. in cap. non invenitur 41. ead. causa & quaest. ubi ipse D. August. idem argumentum alijs verbis prosequitur, & exemplo Nabuchodonosoris illustrat; in [sect. 85] quo utrumque tempus figuratum esse inquit, & quod sub Apostolis habuit, & quod nunc habet Ecclesia: Temporibus enim Apostolorum, & Martyrum illud implebatur, quod figuratum est, quando Rex memoratus pios, & iustos cogebat adorare simulacrum, & recusantes in flammas mittebat. Nunc autem illud impletur, quod paulo post in eodem Rege figuratum est: cum conversus ad honorandum verum Deum, decrevit in Regno suo, ut quicunque blasphemaret Deum Sidrach, Misaac, & Abdenago, poenis debitis subiaceret. Prius ergo tempus illius Regis significabat priora tempora Regum infidelium, quos patiebantur Christiani pro impijs. Posterius vero tempus eiusdem, significabat tempora posteriorum Regum iam fidelium, quos patiuntur impij pro Christianis, &c. Et rursus [sect. 86] in cap. displicet 38. eadem caus. & q. ad Donatum presbyterum scribens, & multis rationibus probans, quod haeretici ad salutem, etiam inviti, sunt trahendi Repetis, inquit, sicut audio, quod in Evangelio scriptum est recessisse a Domino LXX discipulos, & arbitrio suae malae, atque impiae discesionis fuisse permissos: caeterisque duodecim, qui remanserunt, fuisse responsum: Numquid & vos vultis ire? Et non attendis, quia tunc primum Ecclesia novello germine pullulabat, nondumque in illa fuerat completa illa prophetia: Et adorabunt eum omnes Reges terrae; omnes gentes servient illi; quod utique quanto magis impletur, tanto maiore utitur Ecclesia potestate, ut non solum invitet, sed etiam cogat ad bonum. Hoc tunc Dominus significare volebat; cui quamvis haberet magnam potestatem: prius tamen elegit commendare humilitatem. Quam sententiam ultra D. August. probare videtur D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 8. & 11. & Gabr. in 4. dist. 4. q. 2. quos in nostris terminis refert, & sequitur Palacios Rubios de obtent. Regni Navarrae 2. part. §. 8. ad finem, Corduba in quaestion. lib. 1. q. 57. dub. 5. pag. 503. dum [sect. 87] docent, hodie ritus infidelium, & idololatrarum non esse aliqualiter tolerandos: Quia si alicubi, & aliquando eos tolerabat Ecclesia, ideo est, quia tunc non habebat tantum robur ut de facto praevalere posset tantae multitudini infidelium, sine maiori iactura, aut scandalo, aut quia habebat spem eos dulcius convertendi ad Fidem per praedicationem eius. Et ad idem est [sect. 88] Abulens. Matth. 20. q. 96. dicens, quod diversa est ratio potestatis quoad factum, vel exercitium in coertione corporali per gladium materialem in haereticos, & infideles tempore Apostolorum, a tempore praesenti. Nam tunc humilitas, & mansuetudo, & patientia Christi, atque fidelium ostendenda erat, dum implebatur illud principium Psalm. 2: Quare fremuerunt gentes, & populi meditati sunt inania? & illud Psalm. 43. & Roman. 8: Propter te mortificamur tota die, &c. Nunc autem non est praetermittendum, ut etiam impleatur, quod sequitur ibidem: Reges eos in virga ferrea, &c. Psalm. 17: Persequar inimicos meos, &c. Pater quoque Franc. Suarez eandem temporum Ecclesiae differentiam agnoscit in defensione fidei contra sect. Anglican. lib. 4. cap. 6. ex num. 4. pag. 400. [sect. 89] docens, olim Pontifices Romanos, cum sub Ethnicis Imperatoribus constituti fuissent, sua potestate, aut immunitate plene usos non esse, & novissime in tract. de Fide, disp. 18. sect. 1. num. 10 pag. 285. tradens, aliquo modo infideles hodie coerceri posse, si praedicationi Fidei locum non dederint, haec verba subnectit: [sect. 90] Quod si in principio Ecclesiae hic etiam modu coactionis non fuit usitatus, non ideo fuit quia non liceret: sed quia tunc Ecclesia non habebat temporales vires ad resistendum hostibus Fidei, voluit etiam Christus Dominus in principio vincere mundum efficacia verbi, & miraculorum, ut potentiam suam, & veritatem suae doctrinae magis ostenderet. Quo etiam ex fonte [sect. 91] descendere videmus, quod licet Ecclesia olim adversus haereticos, apostatas, aut schismaticos nullis poenis, aut coercitionibus corporalibus uteretur, habita dumtaxat ratione, qua potius admonerentur ab errore discedere, quam pro scelere punirentur, ut docet D. August. in d. cap. non invenitur 23. q. 4. in fine, & constat ex Concil. Arelatens. cap. 23. & Concil. Elibertin. Can. 1. & 3. ubi propter haec delicta lapsis solum imponebatur perpetua Sacramentalis communionis privatio, ita ut etiam in articulo mortis eis non daretur, quamvis resipiscerent, iunctis alijs, [sect. 92] quae ad huius poenae explicationem, & qualiter deinceps fuerit immutata, docte congerit Ferdin. Mend. in notis ad idem Concil. Eliber. & novissime Suar. dict. tract. de Fide, disp. 21. sect. 4. ex num. 3. Postea tamen, ubi eiusdem Ecclesiae auctoritas, & potestas magis aucta, & corroborata fuit, iure optimo potuit, & coepit, praedicta crimina capitalibus supplicijs, & ignis, atque flammarum combustione compescere, & adversus eiusmodi delinquentes, & eorum bona, possessiones, & regna bella movere, si moniti non resipiscerent, & ad Fidem, & Religionem non redirent, quam prius voluntarie professi fuerant, ut constar ex toto tit. & de Decret. de haeretic. tota causa 23. & 24. & ex alijs, quae cap. 19. ex num. 45. trademus. Nimirum, [sect. 93] quia, ut sup. diximus, omnia suis conveniunt temporibus, & ex eorum distinctione Scripturae, & iura ipsa concordari solent, cap. 1. 2. & 3. distinct. 29. cap. quod scripsi 35. q 3. cap. si peccaverit 2. q. 1. & pro varietate temporum varia invenitur dispensatio conditoris, & statuta mutantur humana, ut pluribus exemplis docemur in cap. recurrat 32. q. 4. cap. 1. & per totum, dist. 31. cap. fraternitatis, cap. vidua, distinct. 34. Clement. 1. de iudicijs, cap. non debet, de consang. & affinit. cum alijs traditis a Claudio Prato lib. 3. Gnoseon, sive regul. gen. iuris, tit. 2. cap. 3. & Petr. Gregor. de Repub. lib. 10. cap. 5. num. 10. ubi singulariter inquit: Vnumquodque tempus suos mores adfert, quibus accommodandae sunt leges, sicuti aliae leges in antiquo Testamento Divino, aliae in novo, aliae priscae Romanorum inter rudem populum, aliae posterioribus saeculi probatae reiectis, vel emendatis primis, aliae, quae sint senibus, quam fuerint iuvenibus, infantibus, & viris. Sic accidit in Rebuspublicis, quibus non eadem est facies, non vigor, non imperium, nec alia plura quae his viguerunt. Quinto facit, quod non solum san[sect. 94]ctorum Partum auctoritatibus haec temporum differentia, & potestas Ecclesiae ad reducendos infideles insinuata videtur: verum & ipsa quoque fancti Evangelij doctrina. In quo videmus, quod in prima missione Discipulorum a Christo, Luc. 10. quamvis dictum sit, ut irent sine baculo, & pera: postea tamen tempore persecutionis, eiusdem Lucae 22. dictum est eis, ut tollerent sacculum, & peram ad provisionem victus, & gladium ad defensionem, si expediret. Et prius Matth. 26. & Luc. 10. permissum est Apostolis, ut, si eos persequerentur, fugerent, ut conservarentur, ad praedicandum gentibus post Passionem Christi . Postea vero Matth. 10. & 24. dictum est ipsis iam factis Episcopis, quod tradendi effent ante Reges, & Praesides, &c. Et tunc certe non deberent fugere, si inde periculum Fidei in ovibus immineret, sed ut boni pastores persistere, & animam suam ponere pro ovibus suis, ut habetur Ioan. 10. Quae loca in hanc rem considerat Corduba d. lib. 1. quaestion. q. 57. dub. 5. pag. 503. vers. Ad quod etiam. Sed longe commodior, atque expressior est locus [sect. 95] alter D. Lucae cap. 14. ubi sub parabola illa Patris familias ad magnam coenam suam multos convivas convocari iubentis, mirabiliter triplex legatio Dei ad homines destinata videtur, ut ad Evangelij veritatem amplectendam adducerentur. Quatenus primo servis suis dumtaxat mandavit, ut convivas vocarent. Secundo, ut eos introducerent. Tertio, ut venire tardantes, & recusantes, intrare compellerent. Hoc enim significant illa verba: Compelle eos intrare, quae absque dubio de compulsione intrandi ad Ecclesiam omnes S. Doctores accipiunt, ut constat ex D. Gregor. homil. 39. in Evang. Chrysost. hom. 14. in Luc. & ex alijs citatis a Franc. Luca, & Ioan. Maldonat. ibidem, & P. Franc. Suar. d. disp. 18. sect. 3. num. 1. Et ante omnes luculenter, & multum in nostrae quaestionis terminis exposuit D. Aug. in epist. 204. ad Donatum Presbyterum, quae refertur in. d. [sect. 96] cap. displicet 23. q. 4. sic inquiens: Hoc & in illa convivij similitudine satis evidenter ostendit, ubi misit ad invitatos, & venire noluerunt; & ait servo: Exi in plateas, & vicos civitatis, & pauperes, ac debiles, caecos, & claudos introduc huc. Et ait servus Domino: Factum est, ut imperasti, & adhuc locus est. Et ait Dominus servo: Exi in vias & sepes, & compelle intrare, ut impleatur domus mea. Vide nunc, quemadmodum de his, qui prius venerunt, dictum est: Introduc eos: nunc dictum est: Compelle. Ita significata sunt Ecclesiae primordia adhuc crescentis, ut essent vires etiam compellendi: idem rursus expendit ipse D. August. epistol. 50. ad Bonifac. relatus in cap. 1. 23. quaest. 6. haec in verba prorumpens: Vnde & ipse Dominus ad magnam coenam suam prius adduci iubet convivas postea cogi. Nam cum ei servi sui respondissent: Domine, factum est, quod iussisti, & adhuc locus est. Exite, inquit, in vias, & sepes, & quoscunque inveneritis, cogite intrare. In illis ergo, qui primo leniter adducti sunt, completa est prior obedientia in istis autem, qui coguntur, inobedientia coercetur. Eandem [sect. 97] praedicti loci expositionem facit, & specifice ad ipsos Indos, de quibus tractamus, accommodat Thom. Boz. Eugub. de signis Eccles. Dei, lib. 4. cap. 7. 8. & 9. quem transcribit Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. sal. lib. 4. part. 1. cap. 1. pag. 122. & sequitur Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 16. cap. 4. Nam ad primam legationem pertinere, inquit, homines divites, qui in suis sedibus, & medijs civitatibus habitabant, & ut subiungit D. Matth. cap. 22. eandem parabolam referens, nuntios contemnebant, & occidebant, quales olim Romani fuerunt, dum Imperium eorum florebat, in quo tot Martyrum millia trucidata sunt: & hos tantum vocandos esse, Evangelista testatur. Ad secundam vero spectant inopes, caeci, claudi, debiles, qui habitant in plateis, & vicis civitatum, quales fuisse, inquit, Paganos & Gentes in Romani Imperij confinibus, quasi in suburbibus, plateis, & vicis apertis degentes, qui non solum vocari, verumetiam ad convivium adduci iussi sunt. Ad tertiam denique [sect. 98] legationem referendos esse constituit populos maxime omnium barbaros, & efferos, qui ad Christvm cultumque Divinum non solum vocati sunt, & beneficijs adducti, sed quibusdam etiam licitis modis veluti compulsi, & coacti. Quales fuisse videmus hos barbaros, rudes, & incultos Indorum populos, in sylvis, & horridis locis habitantes, apud quos Evangelicae praedicationis munus absque vi aliqua, & humanis praesidijs exerceri non potuit. Invenio quoque [sect. 99] eruditissimum Mag. Fr. Lud. Legionens. Augustinian. sacrae Scripturae apud Salmanticenses olim professorem Primarium, melius adhuc & expressius in savorem praedictae opinionis eandem parabolam explicuisse. Nam in commentarijs ad Abdiam cap. ult. pag. 661. omnem cursum divulgationis Evangelij in illa comprehendi docet, & tres esse vocationes, sive tria hominum genera, qui ad nuptiale illud convivium invitati, atque vocati sunt. Primo enim inquit, vocati dicuntur ij, quibus iam antea per servos suos triclinij magister fore ut, vocarentur, praedixerat. Qua vocatione Iudaeos intelligi tradit. Secundo loco ij vocati sunt, & in triclinium introducti, quos per urbis vias, atque plateas vagos atque palantes ijdem servi invenerunt; quod de Romanis, & alijs Romano Imperio subditis Gentibus accipiendum notat. Tertio, & ultimo loco, non vocati modo, sed [sect. 100] ut in triclinium etiam ingrederentur, coacti sunt ij qui extra urbem per agros vagabantur, quique ruri vitam degebant. Quo, inquit, declaravit Christvs, futurum, ut ultimo mundi tempore, quidam extra Orbem Romanum egressi, progressique ultra notas, & semper pro ultimis habitatas mundi metas, alium Orbem invenirent, agrestibus cultum, & plane feris hominibus. Quos ipsi homines, partim vi, partim doctrina ingredi in Ecclesiam facerent, & a feritate, & immanitate, cultuque idolorum vanissimo, ad mansuetudinem paulatim, & ad vitae magis humanum cultum emollirent, denique efficerent huius ut convivij coelestis participes esse vellent, prout his postremis temporibus in istorum Occidentalium Indorum ad Christvm conversione contigisse videmus: in qua, vis quaedam est adhibita, non enim Evangelium illis annuntiatum est, ut olim annuntiabatur, per inermes homines, sed armati, aut certe ij, quibus armati praesidio erant, pietatis doctrinam ipsis tradiderunt. Hactenus Legionensis, qui rursus eandem alicuius violentiae necessitatem in hac conversione cognoscit, in comment. super Cantic. cap. 8. pag. 435. in differentia illarum duarum sororum, quae ibi proponitur, de qua Ego etiam aliqua dixi sup. lib. 1. capit. 15. num 39. & idem probat Acosta de procur. Ind. salut. lib. 3. capit. 13. pag. 329. docens, quod hi barbari, quia impetu magis, quam iudicio feruntur, severitate quadam salutari in Ecclesiam intrare compellendi sunt. Quibus auctoritatibus congruentissime & urgentissime addere possumus aliam, [sect. 101] ex Divi Pauli exemplo petitam, qui, ut habetur Act. 9. cum Ecclesiam Dei persequeretur, in itinere excaecatus, tremens, atque stupens, dixit: Domine, quid me vis facere? & ad Deum converti coactus est. Vnde recte argumentatur D. Augustin. [sect. 102] in dict. capite quis nos 23. quaest. 4. & in dict. cap. schismatici 1. 23. q. 6. quod cum legamus a Christo Paulum esse coactum, bene potest, & debet Ecclesia malos, & infideles sub hac imitatione Domini sui ad bonum, & Fidem adigere. Et quod mirandum est; quomodo ille, qui poena corporis ad Evangelium coactus intravit, plus illis omnibus, qui solo verbo vocati sunt, in Evangelio laboravit. Et quem maiot timor compulit ad charitatem, eius perfecta charitas foras misit timorem. Eandem argumentationem urget idem August. dict. capit. displicer 24. quaest. 3. docens, quod etsi homines liberum arbitrium habeant, non tamen ideo malae suae voluntati impune, & crudeliter permittendi sunt; sed ubi potestas datur, & a malo prohibendi, & ad bonum cogendi: Quare enim Paulus non est permissus uti pessima voluntate, qua persequebatur Ecclesiam; sed prostratus est, ut excaecaretur: excaecatus, ut mutaretur: mutatus, ut mitteretur: missus, ut qualia fecerat in errore, talia pro veritate pateretur. Et hoc etiam sequitur D. Gregor. homil. 16. sup. dict. cap. 14. D. Lucae: Compelle eos intrare Sexto, & ultimo, in favorem eiusdem tituli & sententiae considero, quod etsi coactione absoluta, & praecisa nullus ad Fidem recipiendam compelli possit, ut infra dicemus, [sect. 103] non ideo tamen improbanda videtur illa receptio Fidei, quae tandem voluntarie suscipitur, quamvis metus, & timor belli praecedentis, aut imminentis, vel quaelibet alia vis indirecta, & causativa ei forsitan occasionem praebuerit, ut notanter insinuat D. Augustin. in epistol. 48. ad Vincent. relatus in [sect. 104] cap. vides 23. quaest. 6. ubi concludit, eiusmodi coactiones licitas esse, & interdum efficere, ut quis timendo, quod non vult pati, vel relinquat impedientem animositatem, vel ignoratam agnoscat veritatem: ut timens, vel respuat falsum, de quo contendebat, vel quaerat verum, quod nesciebat, & volens iam teneat, quod nolebat. Idem docet in epist. 167. ad Festum, quae refertur in cap. quid faciet 23. q. 4. docens, Ecclesiam, quae salutem omnium materna charitate conquirit, tanquam inter phreneticos, & lethargicos aestuans, medicinali semper severitate curare, ut mali, quamvis inviti, ad bonum cogantur; quia licet illis, quamdiu aegri sunt, medicina molesta sit, postea tamen sanati gratulantur. Et melius in epist. 48. ubi praedictos terrores probat, si ad melioris disciplinae viam aperiendam dirigantur, sic inquiens: Si terrerentur, & non docerentur, improba quasi dominatio videretur: & rursus si docerentur, & non terrerentur, vetustate consuetudinis obdurarentur, & ad capessendam viam salutis prius moverentur. Quibus similis est text. in dict. cap. displicet, cap. quis nos, cap. non invenitur 23. quaest. 4. & cap. Schismatici 23. quaest. 6. in quorum specie resolvit Archidiac. ibidem, Ioan. Andr. in cap. 2. de haeret. in 6. & Marquard. dict. tractat. de infidel. cap. 14. num. 1. pag. 57. vim talem non esse vitio vertendam, quia [sect. 105] ex eo quod multoties agitur secundum rationem, etiam contra nolentes, imprimitur forma rationis in vi appetitiva, quae impressio nihil aliud est, quam virtus moralis. Et ad eam respiciens D. Gregor. Magn. lib. 3. epistol. 26. ad Ianuar. Episcop. Caralitan. quae habetur in [sect. 106] cap. iam vero 23. quaest. 6. docet, homines rusticos, & ignaros, qui tantae perfidiae, & obstinationis sunt, ut ad Deum minime venire consentiant, tanto pensionis onere gravandos esse, ut ipsa exactionis suae poena compellantur ad rectitudinem festinare. Et lib. 4. epistol. 6. inquit, [sect. 107] ex tali coactione magnum commodum sperari posse. Nam, licet fortasse illi, qui coguntur, minus fideliter, aut ficte convertantur: eorum successores, qui multo plures erunt, facilius credant, & multi parvuli innocentes per Baptismum salvabuntur. Quod etiam considerat Ioseph. Acosta de procur. Ind. sal. lib. 1. cap. & Pat. Suar. dict. tract. de Fide, disp. 18. sect. 3. n. 1. & 3. in fine. Neque deficiunt exemple, quibus hoc satis commode comprobetur. Nam de [sect. 108] Constantino Caefare, Theodosio Magno, & alijs Romanis Imperatoribus legimus, plurima bella adversus Paganos, haereticos, apostatas, Iudaeos, Coelicolas, & alios infideles suscepisse, ut Romanum Imperium a perversis erroribus, & idolorum cultibus liberarent, & Domino nostro Iesv Christo, eiusque sanctae & Apostolicae Fidei, omnes sub eo degentes adijcerent. Quae bella plene commemorat hist. Eccles. lib. 10. ex cap. 9. & Illustr. Cardin. Baron. in Annal. Eccles. ann. Christi 326. & seq. Et similiter ijdem Imperatores plures leges tulerunt, ut praedicti errores cessarent, & subditi sui, poenis, & praemijs propositis, ore, atque humero uno, Dei veri veram, & puram Religionem, pie pure, & vere, ut oportebat, ubique profiterentur. De quibus legibus agitur in titulis C. de sum. Trinit. & Fide Cathol. de Haereticis, & Manichaeis, & Samaritis: de Apostatis, de Iudaeis & Coelicolis, de Paganis, & sacrificijs, & templis: & in l. 2. 4. 6. & 7. eodem tit. de Paganis in C. Theodosian. Quas [sect. 109] leges eximie laudat, & extollit D. August. in dict. cap. non invenitur, vers. Quis nostrum, & in cap. ad Fidem 23. q. 5. & in dict. cap. vides 23. q. 6. ibi: Ad unitatem Catholicam timore legum Imperialium conversa est, D. Ambros. epist. 30. & Ioan. Azor. 1. tom. institut. Moral. lib. 8. cap. 24. q. 5. Et in cap. hortatu 23. q. 8. legimus, hortatu, & precibus Adriani Romanae urbis Episcopi, Carolum [sect. 110] Magnum Francorum Regem, bellum contra Longobardos suscepisse, ut eorum impietates, & idololatrias cohiberet; cuius text. meminit D. Thom. in 2. 2. q. 40. art. 2. versic. Tertio praeterea. Eademque de causa Saxones etiam debellavit, ut tradit Marquard. dict. cap. 14. vers. Non obstat, & Eguinar. Paul. AEmilius, Aimoinus, Gaguinus, & Massonius in eius vita. Hinc [sect. 111] & Iustinianus Imperator, ut Paulus Diaconus in eius vita recenset, tertio sui Imperij anno legem tulit, qua ex suae ditionis terris Paganos, & haereticos exclusit, datis inducijs trium mensium, ut si vellent, ad Christvm converterentur. Sisebutus [sect. 112] quoque Hispaniae Rex anno Domini circiter 616. Iudaeos omnes in Hispania degentes, ad suscipiendum Baptismum, sub gravissimarum poenarum interminatione, coegit, eaque re nonaginta millia hominum aversa a pestifera illa secta referuntur, ut constat ex Concil. Tolet. 4. cap. 56. relato in cap. de. Iudaeis 45. distinct. & in cap. maiores, vers. Item quaeritur, de Baptismo: ubi tamen nihilominus Rex idem Religiosissimus appellatur. Cuius actionem imitati Dagobertus, Philippus Pulcher, & alij Galliae, & Angliae Reges, & Sabaudiae, & Mediolani Duces, idem in suis Regnis, & dominijs iusserunt, ut scribunt Iacob. Meyerus histor. Oland. lib. 1. Camillus Borrell. de praestan. Reg. Cathol. cap. 69. num. 43. Iustus Lipsius in lib. de una Relig. adversus Dialogist. versic. Divinum illud, Guillerm. Bened. in capit. Raynuntius, de testam. verbo, Duas habens filias, numer. 97. Maiol. in colloq. de persid. Iud. pag. 33. & 60. Vincentius in speculo historiali, lib. 2. capite 25. Ab exea in repetit. capit. Canonum statuta, de constit. num. 254. & sequenti, Carol. Tapia in 1. lib. iur. Regni sup. prag. 2. de Iudaeis, numer. 1. & sequent. Stephan. Gratian. qui de his, & alijs Iudaeorum ex varij provincijs expulsionibus agit in 4. parte, discept. forens. cap. 658. & alij, quos citabimus infra cap. 18. num. 51. & novissime Anton. Mornacius in notis ad leg. 4. D. de ferijs, & ad l. 33. C. de Episcop. & Cler. pag. 94. & Fr. Iacob. Bleda in histor. Mauror. lib. 1. capite 12. Quod non est mirandum a Christianis Principibus factum, [sect. 113] cum de Tiberio Caesare memoret Tacitus lib. 2. Annal. eosdem Iudaeos Vrbe Roma expulisse, illorumque sacrificia interdixisse. Sed haec tamen cura, Hispanorum Regum magis propria fuisse [sect. 114] videtur, cum sub ipsis regnandi auspicijs, hac de re Sacramentum praestarent, ut patet ex Concil. Tole. 6. cap. 3. cui S. Eugenius Toletan. Archiepiscopus praefuit, ubi hoc ita constitutum reperitur: Inspiramine summi Dei, excellentissimus, & Christianissimus Princeps, ardore Fidei inflammatus, cum Regni sui Sacerdotibus, praevaricationes, & superstitiones Iudaeroum eradicare voluit funditus, nec sivit degere in Regno suo eum, qui non sit Catholicus: & ut quisquis succedentium temporum Regni sortitus fuerit apicem, non ante conscendat Regiam sedem, quam inter reliqua conditionum Sacramenta pollicitus fuerit, nullum non Catholicum in Regno suo se permissurum. Cuius [sect. 115] Canonis, cum summa eius laude, & commendatione meminerunt Albertin. in rubr. de haeret. in 6. q. 3. n. 6. & seq. Lucius Martin. Sicul. de reb. Hispan. lib. 19. Simanc. in Cathol. instit. tit. 35. num. 9. Azor. d. cap. 24. q. 4. & Illustr. Garsias a Loaisa in notis eruditissimis, quas ad hispaniae Concilia vulgavit, Bleda in d. hist. Mauror. lib. 8. cap. 2. pag. 873. & novissime atque elegantissime Pet. Fern. Navarrete in discurs. Politicis, cap. 7. Et cum illius implementum lapsu, & malitia temporum obliterari coepisset, tandem renovatum fuit per celebratissimum illud [sect. 116] edictum Regum Catholicorum Ferdinandi, & Elisabeth; qui ut habetur in l. 2. 3. & 4. tit. 2. lib. 8. Recopil. plus quam octoginta Iudaeorum, & Maurorum millia ex toto suo Regno intra quadrimestre exulare iusserunt, quia Baptismi optionem sibi oblatam recipere recusarunt, & ut Emanuel Lusitaniae Rex, eorum gener, idem faceret, obtinuerunt. Quod factum referunt, & tanquam pientissimum laudant plurimi Auctores, quos infra cap. 18. num. 51. reperies, Picus Mirandulan. lib. 5. adversus Astronom. Valera, Nebrissens. Tarapha, Mariana, & alij in vita Regum Cathol. Zurita ibidem lib. 1. cap. 6. idem Zurita lib. 2. Annal. cap. 2. anno 1492. Albertin. & Simancas ubi supra, numer. 8. Illescas in histor. Pontif. 2. parte, lib. 6. cap. 20. §. 2. & plurimi alij congesti per Cenedum in collectan. 15. ad Decretal. numer. 2. Didac. Valdes de Dignit. Reg. Hispan. capite 19. numer. 68. fol. 171. eruditiss. Dom. Greg. Lopez Madera in Monarchia Hispa. cap. 6. fol. 41. Simon Maiol. in colloq. de perfidia Iudaeorum, pag. mihi 188. Pat. Gordonus in Chronograph. ann 1492. pag. 441. Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 1. cap. 8. pag. 47. & 50. & lib. 3. cap. 3. pag. 21. & 22. Fr. Iacob. Bleda in histor. Mauror. lib. 5. cap. 27. Pet. Aznar. in histor. expuls. Morisc. 2. part. cap. 5. & 6. Bernard. de Aldrete de antiq. Hispan. lib. 3. cap. 28. pag. 464. & Camillus Borrell. dict. capit. 69. per totum, & praecipue num. 44. & Petr. Ferdin. Navarrete dict. discurs. 2. ubi referunt [sect. 117] Baiacetem Turcarum Imperatorem, Iudaeos a Regibus Catholicis, & Emanuele expulsos, in suo Imperio alacriter recepisse, & barbaro ingenio suo, praeclarum illud facinus succensentem, eorum stoliditatem, sive imprudentiam mirari dixisse, quod se tantis viribus voluntarie privaverint. Quod longe magis mirari potuisset in novissima Maurorum expulsione anni 1610. de qua infra cap. 19. num. 92. sermonem habebimus. (? §? ) # 17 CAPVT XVII. De auctoritatibus, & argumentis, quibus praecedens titulus debellationis Indorum ob solam causam Fidei, & Ecclesiae propagandae, reprobari, & infirmari videtur. SVMMARIVM Capitis XVII. -  1 Infideles nullo modo, ob fidem propagandam, & recipiendam, debellari, aut compelli posse, plurimi Auctores sentiunt, quorum dicta late expenduntur. -  2 Indos Occidentales causa Fidei introducendae, & propagandae, debellari non posse, qui specialiter tractent? -  3 Iudaei etiam ubi tolerantur, non sunt per vim ad Fidem cogendi, imo neque facile admittendi. -  4 Baptismi Character non imprimitur, ubi quis ad illum recipiendum per vim, & metum absolute compellitur. -  5 Vim, & metum longe abesse debere a conversione Iudaeorum, & aliorum infidelium etiam Christianis subditorum, passim admonent sancti Patres. -  6 Cap. ad Fidem 23. q. 1. cap. qui sincera, distinct. 46. & cap. sicut, de Iudaeis perpenduntur, & illustrantur. -  7 D. Gregor. qualiter aliquos Praelatos monuerit, & reprehenderit, qui Iudaeos etiam Christianis contumeliosos, puniebant, & Fidem profiteri cogebant. -  8 Cap. de Iudaeis 45. dist. & alia Conciliorum decreta, quae Iudaeos invitos baptizari vetant, commemorantur. -  9 Conversionem, sive receptionem Fidei per vim extortam, damnosam, & illicitam esse, plurimi Auctores tradunt, qui recensentur. -  10 Vocationibus Divinis parere, aut non parere, Deus in nostra voluntate reliquit. -  11 Velle credere est munus animae, & ad id nemo cogi potest, nec debet. -  12 Homo caetera potest nollens, credere non, nisi volens, proverbialis sententia D. Augustin. -  13 Religio imperari non potest, quia voluntaria esse debet, & nemo cogitur, ut credat invitus, ex Lactant. Cassiodor. & alijs. -  14 Fides suadenda est, non imperanda ex Div. Bernard. Athanas. Ambros. & Chrysost. -  15 Psalm. 33. vers. 12. exponitur. -  16 Militer voluntarios vult Deus. -  17 Nemo potest venire ad Fidem, nisi Deus traxerit eum, Ioan. 6. -  18 Fides ratione naturali non est demonstrabilis, & requirit spontaneam voluntatem, Divinitus per gratiam motam. -  19 D. Paul. ad Galat. 4. dum inquit, eos, qui ad novam legem pertinent, filios liberae esse, qualiter accipiatur? -  20 Liberum arbitrium Deus hominibus dedit, & in eo ipsorum conversionem, vel damnationem reliquit. -  21 Amicus nemo invitus fieri debet. -  22 Victimam involuntariam, vel reluctantem a sacrificijs reijciebant Romani. -  23 Filij parvuli Iudaeorum, & aliorum infidelium, etiam nobis subditorum, invitis parentibus, baptizari non debent. Et quare? -  24 Auctores plurimi ex Theologis, & Iuristis recensentur, qui indistincte tenent, filios parvulos infidelium, invitis parentibus baptizari non debere. -  25 Ecclesia nunquam consuevit, parvulos infidelium, parentibus invitis, baptizare. -  26 Iulius III. specialiter sanxit, ne parvuli infidelium a parentibus auferrentur, vel eis invitis baptizarentur. -  27 Infideles secundum veriorem, & communiorem opinionem habent iura, & effectus patriae potestatis. -  28 Filij familias ex lege duodecim tab. sacra, & religionem parentum sequi debebant. -  29 Filij sub patria potestate constituti, cur in sacris paternis esse dicerentur? -  30 Pater filio venerandum quoddam simulacrum videri debet. -  31 Matres non habent filios in potestate. -  32 Pater infidelis, si moriatur, an possit eius filius parvulus baptizari, invita matre, vel invitis tutoribus, & quid si adsit avus paternus? -  33 Filij parvuli Iudaeorum, ubi parentes longe ab eis absunt, bene possunt citra eorum voluntatem baptizari. -  34 Filij parvuli servorum nostrorum an parentibus invitis baptizari possint? -  35 Concilium Toletanum 17. cap. 8. agens de baptismo parvulorum ex nostris servis vel ancillis natorum, expenditur. -  36 Filios parvulos servorum nostrorum an liceat alienare, ut fiant Christiani, remissive. -  37 Filij infidelium mentis capaces bene possunt, si ipsi velint, invitis parentibus baptizari. -  38 Mater si fidelis sit, & pater infidelis, sufficit consensus matris, ut filius, etiam invito patre baptizari possit. -  39 Filij parvuli haereticorum, vel in extremo vitae periculo constituti, bene possunt invitis parentibus baptizari. -  40 Baptismus, licet parvulis infidelium parentibus invitis conferri non debeat, semel tamen collatus valet, & tenet, & amplius parentibus tradendi non sunt. -  41 Multa facta tenent, quae ab initio fieri prohibentur. -  42 Infideles, qui ipsi baptizari nolunt, an suaderi possint, ut filios suos offerant baptizandos? -  43 Ecclesia nunquam videtur concessisse fidelibus potestatem cogendi infideles ad Fidem, aut eos propter Fidem debellandi. -  44 D. Paul. 1. Corint. 5. & ad Thesal. 4. de his qui foris sunt, id est, infidelibus, iudicare vetat. -  45 Christi omnis actio nostra est institutio. -  46 Apostoli, in quorum locum Praedicatores succedunt, qualiter a Christo missi, & instructi fuerint ad praedicandum? -  47 Evangelistarum loca de missione Apostolorum loquentia cum D. Hieronym. Ambros. & alijs explicantur. -  48 Coactio infidelium ad Fidem Christianae Religioni adversatur. -  49 Cap. quid autem 45. distinct. explicatur. -  50 Praedicationem, quae minis, & verberibus fit, novum & inauditam vocat D. Gregor. -  51 Praedicatores, qui non procedunt more, mansuetudine, & humilitate Apostolorum, qualiter reprehendant D. Chrysost. & Ambros. -  52 Apostoli non cogendo, sed docendo, non terrendo, sed patiendo Eccelesiam plantarunt, & dilatarunt. -  53 Martyrum sanguinis, & Sanctorum patientia, & afflictiones Ecclesiae Dei semina fuerunt. -  54 D. Petrus qualiter miserit Martialem, & socios ad praedicandum in Germaniam, & D. Gregorius, Melitum, Augustinum, & Ioannem in Angliam. -  55 Angli in Fidei Catholicae receptione, Hispanis, & Gallis se antiquiores esse contendunt. -  56 Argumentum, quod sumitur ex actionibus, & exemplis Christi, vel Apostolorum, aut ex antiquo Ecclesiae usu, & traditione urgentissimum est. -  57 Ecclesia nunquam reperitur infideles nolentes per vim sibi subiecisse, vel ad Fidem coegisse. -  58 Deum fuisse mutatum, aut aliam nunc formam praedicationis, quam olim, exerceri velle, credendum non est. -  59 Schedulae aliquae Regiae expenduntur, quibus iubetur, ut in praedicatione, & conversione Indorum Apostolico more procedatur. -  60 Fidem per metum, & armorum terrorem inducere, & propagare, quamvis licitum esset, adhuc tamen his medijs uti non expediret. -  61 Infideles, qui nihil de Fide audierunt, infidelitatem negativam inculpabilem habent. -  62 Scandala maxima ex bellis, ratione Fidei suscipiendae, illatis orirentur. -  63 Scandali vitandi ratione, plura excusari debent, quae alioqui legitime fierent. -  64 Princeps non punitur, ubi timetur de scandalo. -  65 Excommunicandus alias, excommunicari non debet, si de scandalo timeatur. -  66 Ritus infidelium aliquando tolerat Ecclesia, maioris mali, vel scandali vitandi causa. -  67 Fidei praedicationi, & suasioni nihil magis officere potest, quam bellum, & violentia. -  68 Christi legem annuntiantes charitate niti debent. -  69 Charitas perfecta foras mittit timorem. -  70 Indi, & alij infideles, Christi legem odio habebunt, & blasphemabunt, & apostatabunt, si violenter praedicetur, & introducatur. -  71 Indi Novae Hispaniae exossum habuerunt nomen Christianorum, propter damna, quae ab aliquibus eorum acceperant. -  72 Matrimonia coacta difficiles exitus generare solent. -  73 Fidem qui simulant, cum eam vere non receperint, immane sacrilegium admittunt, & qui eos ad id compellunt. -  74 Christi lex, & Fides, in mansuetudine, & suavitate praedicationis, differt a lege Machometi, & verba D. Vincentij circa hoc, num. 78. -  75 Fides Catholica, sola mansuetudine, & veritatis energia, vicit mundum. -  76 Fides nostra, quia in aliquibus Indiarum partibus more Apostolico praedicata non fuit, plura mala contigerunt, & Hispani ab exteris notati sunt. -  77 B. Fr. Michael Benavides Archiepiscopus de Manila qualiter doleret de modo conversionis Indorum? -  79 Deus semper ubi Fidem suam propagari voluit, media, & tempora pacifica elegit. -  80 Pax summa erat in toto Orbe tempore Nativitatis Christi, & ad hoc Prophetiae aliquae Oseae, Micheae, & Isaiae expenduntur. -  81 Iani Templum clausum fuit tempore Nativitatis Christi, quod non nisi in summa pace claudi solebat. -  82 Virgilij carmina de Templo Iani claudendo illustrantur. -  83 Pacis descriptio ab Isaia tradita de gladijs, & lanceis in vomeres, & falces conversis elegantissima est, & alijs locis similibus exornatur. -  84 Martialis epigr. 34. lib. 14. cui titulus: Falx ex ense, explicatur. -  85 Evangelij lex homines non ad bellum, & sanguinis effusionem inflammat, sed potius ad pacem adducit. -  86 Arnobij elegans locus de suavitate legis Christi, & pace per illam in Orbem allata, perpenditur. -  87 Zachariae locus cap. 14: Quod super fraenum equi est Sanctum Domino, explicatur. -  88 Constantinus Magnus unum ex clavis Crucis Christi in fraeno equi sui posuit. -  89 Ingenia hominum melius suavi, & facili fraeno reguntur, ex Seneca. -  90 Lex Christi maximam libertatem, & suavitatem in sui introductione requirit. -  91 Vis, & metus multum minuunt de voluntario, imo consensum excludunt. -  92 Fidei in propagatione, qui se plus vi, & armis, quam suavitate, & patientia profuturos putant, graviter errant. -  93 Infidelibus ut ad Fidem alliciantur, blandiendum, non irascendum, multis Sanctorum Patrum testimonijs probatur. -  94 Praedicatorum bona, & exemplaris vita plus movet infideles ad Fidem amplectendam, quam vis, & metus armorum. -  95 Gentiles veritatem dogmatum Fidei magis ex rebus, & exemplis, quam ex verbis iudicare solent. -  96 Praedicatores Fidei quantum moneant ad bene vivendum D. Petr. Paul. Hieron. Chrysosto. & alij, qui referuntur. -  97 Praedicatores Apostolici quibus virtutibus eminere debeant, remissive. -  98 D. Chrysost. locus de signis boni Praedicatoris. PRaedictis quidem argumentis, & auctoritatibus superior titulus ita probatus, & fulcitus relinquitur, ut vix contrariae sententiae aditus patere videatur. Sed nihilominus, sunt etiam in hoc, ut & in alijs, plurimi, & gravissimi viri, qui longe verius, & Catholicae Fidei, quam profitemur, congruentius esse contendunt, [sect. 1] etiam ob praedicandam, & propagandam Christi Fidem, nullos omnino infideles, quamvis Principibus Christianis subditi sint, bello, & armis lacessiri posse, aut suarum rerum, & provinciarum dominio ac iurisdictione privari. Nec sufficere ad hoc belli genus iustificandum, quod prius blandis verbis, monitionibus, & obtestationibus suasi, & requisiti fuerint, ut eandam Fidem sibi oblatam, & serio praedicatam recipiant, & sanctae Apostolicae Ecclesiae dominium, & iurisdictionem agnoscant, cum ad haec ipsi inviti, & reluctantes, nulla humana potestate, & auctoritate cogi, ac compelli possint. Quam opinionem post D. Thom. in 2. 2. q. 10. art. 8. & 12. expresse sequitur communis Theologorum, quam resolvit Caietan. ibídem, & Gabriel in 4. Sent. distinct. 4. q. ult. idem Caietan. quaest. 66. art. 8. vers. Circa primum, D. Anton. 2. par. tit. 12. cap. 2. Ricard. in 4. distinct. 6. art. 3. q. 3. Durand, ead. dist. q. 6. Paludan. q. 4. a num. 3. Alfons. a Castro lib. 2. de iusta haeret. punit. cap. 14. Sotus dist. 5. q. uni. art. 10. pag. 266. & seqq. & distinct. 9. q. 1. art. 3. Abulens. lib. 1. Reg. cap. 8. quaest. 34. 182. & 183. Sylvester verb. Baptismus, 4. q. 6. Salmeron tom. 12. tract. 37. Henriquez lib. 2. de Baptismo, cap. 4. num. 8. Et de Indis nostris specialiter diputantes Episcopus de Chiapa in Apolog. advers. Sepulved. fundam. 3. & in replicat. 9. ad obiect. eiusdem, fol. 41. & sequentib. Victor. in relect. de Indis 1. part. num. 31. vers. Et ideo quartus titulus, & de iure belli, quaest. 3. Banez in 2. 2. quaest. 10. art. 10. col. 526. vers. Est ergo quarta dubitatio, Aragon ibidem ex pag. 287. Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 2. & 3. Ioan. Arboreus lib. 1. Theosoph. cap. 36. Gregor. de Valencia 3. tom. disput. 1. q. 10. punct. 6. vers. Tertio certum est, & q. 16. ubi affirmat, hanc opinionem non habere contradictorem, & adeo certam esse, ut videatur inniti Ecclesiastica traditione, Molina de iust. & iure tract. 2. disput. 105. vers. Cum supra, Cardin. Bellarmin. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 2. in fine, Beccanus in sum. Theolog. 2. tom. cap. 13. q. 4. Fr. Eman. Roderic. in qq. regul. 3. tom. q. 32. art. 4. Vbi ne admittit quidem, ut intuitionem Praedicatorum milites associentur, Pat. Lud. de Torres de Fide, disput. 51. dub. 1. col. 638. Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. salu. lib. 4. 1. part. cap. 1. pag. 123. vers. At hisce, Ioan. Azor 1. part. instit. Moral. lib. 8. cap. 26. vers. Secundo quaeritur, & Pat. Mag. Lorca in 2. 2. sect. 3. disp. 52. num. 10. ubi intrepide tradit, Fidei receptionem, vel observantiam, solum contra haereticos iustam causam belli praestare, & sect. 1. disput. 36. num. 5. & 6. ubi ait, nullo modo licere suscipiendae Fidei ratione, infidelibus bellum inferre, & contrarium iuri naturali adversari. Et novissime, post haec scripta, eandem sententiam tuetur eruditiss. Pat. Fran. Suarez in tract. de Fide, disput, 18. sect. 1. n. 9. & sect. 3. ex num. 4. Et ex nostris iuris Interpretibus, idem docet celebris glossa in cap. debet. 53. 23. q. 4. & in cap. de Iudaeis, verbo, Coacti, 45. distinct. Innocent. in cap. maiores de baptis. ubi ait, nullum compellendum esse, ut fiat Christianus, Marquard. sibi contrarius d. tract. de infidelib. 1. part. cap. 6. num. 10. Vbi etsi adversus Saracenos, & alios Fidei hostes bellum indistincte concedat, notandum tamen esse inquit, non posse simpliciter indici contra infideles, quia sint infideles, vel ut fiant Christiani. Quod etiam post alios, quos refert, sequitur Covarruvias in reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 1. vers. Tertio licet infideles, late Menchaca lib. 1. controvers. illustr. cap. 21. & cap. 24. num. 5. Ayala de iure belli lib. 1. cap. 2. num. 28. & plurimi alij relati a Petro Cenedo in collectan. 59. ad Decretal. ¶ Et tandem [sect. 2] in nostrorum Indorum quaestione magis in hanc partem inclinare videntur, Chiapa, Victoria, & Acosta, & alij ex supra relatis, Gregor. Lopez in dict. l. 2. tit. 23. part 2. col. 20. & novissime Hieron. Zevallos in pract. commun. tom. 4. quaest. fin. ex num. 184. cum multis sequentibus, & Seraphin. Freitas de iusto Imp. Asiatico cap. 9. num. 5. & 6. & cap. 12. per totum. Et est omnino videndus Paul. Paris. cons. 2. ex num. 17. lib. 4. & Steph. de Gaeta in repet. cap. ad limina. 30. quaest. 1. §. 1. num. 63. & 67. [sect. 3] ubi plenissme probant, quod in locis, ubi Iudaei tolerantur, nullo modo cogi debent ad Fidem suscipendam per vim: quin potius, etiam volentes, non statim sunt baptizandi, sed per aliquod tempus sunt bene instruendi, ne facile ad vomitum perfidiae revertantur. De quo etiam novissime, & latissime integrum caput scripsit Anto. Ricciul. in tract. de iure person. extra Eccl. const. lib. 1. cap. 31. ubi probat hac de causa non esse bonis, neque iure succedendi, aut dote privandos, neque gabellis extraordinarijs gravandos. Pro cuius sententiae confirmatione primo considerari potest, vim, metum, armorum terrorem, & quamlibet aliam violentiam, adeo a Christianae Fidei receptione abesse debere, ut certissimum sit, [sect. 4] eos, qui his medijs, ac modis absolute coguntur, characterem baptismi nequaquam accipere, ut pro regula traditur in cap. maiores, §. item quaeritur de baptismo, cap. in sacris de his quae vi, cap. ubi. & cap. fin. iuncta glos. verbo, Coactio, 74. distinct. cap. gratia de consecrat. distinct. 4. cum alijs, quae congerit glossa in cap. contra Christianos, verb. Absoluti, de haeret. in 6. Innocent. & Anton. de Butrio in dict. cap. maiores, & cap. quod super his, de voto, Malferitus dict. cons. 769. num. 8. Paul. Paris. dict. cons. 2. num. 21. & seqq. lib. 4. optime Lofredus cons. 48. Aragon. in 2. 2. pag. 287. & sequentibus, Cenedus, qui plurimos refert dict. collectan. 59. ad Decretal. num. 1. Ioseph. Acosta lib. 6. de procur. Indor. salu. cap. 3. & novissime Simon Maiol. 3. tom. dier. Canicul. in colloq. de perfid. Iudaeor. pag. 185. & Pat. Suarez d. tract. de Fide disput. 18. sect. 3. num. 5. & 7. Vnde merito, ac passim a sanctis Patribus Christianos Principes admoneri videmus, [sect. 5] ne in Iudaeorum, vel aliorum infidelium conversione, etiam si suis imperijs temporalibus subsint, vim aliquam interponant, cum ad Fidem nullus sit cogendus invitus: sed per severitatem, imo per misericordiam Dei, tribulationum flagellis soleat perfidia castigari, ut constat ex doctrina D. Augustini, [sect. 6] relata in cap. ad Fidem 32. quaest. 1. & D. Gregor. in cap. qui sincera 3. distinct. 45. ubi ait: Qui sincera intentione extraneos a Christiana Religione ad Fidem cupiunt rectam perducere, blandimentis, non asperitatibus debent studere, ne quorum mentem reddita ad planum ratio poterat revocare, pellat procul adversitas. Nam quicumque aliter agunt, & eos sub hoc velamine a consueta ritus sui volunt cultura suspendere, suas illi magis, quam Dei causas probantur attendere. Quibus adsentiens Clemens III. in cap. sicut. 9. de Iudaeis, Statuimus, inquit, ut nullos invitos, vel nolentes Iudaeus ad baptismum venire compellat, quippe Christi fidem habere non creditur, qui ad Christianorum baptismum non spontaneus, sed invitus cogitur pervenire. Et [sect. 7] ipse D. Gregorius lib. 1. epist. 34. & 45. ubi Petrum Terracinensem, Vigliumque, & Theodorum Episcopos Massilienses, qui Iudaeorum Synagogas disturbarant, graviter reprehendit, iubetque, ut admonendo, & suadendo, potius quam persequendo, & cogendo, ad Fidem eos deinceps traducere laborent; quoniam inviti ad Baptismum pertrahendi non sunt. Et lib. 7. epist. 5. ubi refertur, Petrum quemdam Iudaeum, ad Christianismum conversum, sequenti die baptismatis sui, ipso Paschate, imaginem Christi, & Virginis una cum cruce, & birro alvo, quo de fonte surgens, indutus fuerat, quorundam petulantium caterva stipatum, in Synagogam Iudaeorum, quae Caralis sita erat, intulisse. Quod punire volens Ianuarius eiusdem civitatis Episcopus, graviter in Iudaeos, & eorum Synagogam animadvertere coeperat. De quo a Iudaeis monitus D. Gregor. eidem Episcopo scripsit, zelum hunc sine scientia esse: in eo potius elaborandum, ut a Iudaeis obtineatur velle non reniti, quam ut adducantur inviti: quia scriptum sit, Psalm. 53: Voluntarie sacrificabo tibi, idest, ex voluntate mea confitebor tibi. Proinde iubet, ut sublatis imaginibus, & Cruce, Synagoga libera Iudaeis restituatur. Cuius loci meminit Theat. vitae human. vol. 17. lib. 5. pag. 3093. Et idem statutum fuit in Concil. Tolet. 4. cap. 56. cuius verba [sect. 8] habentur in cap. de Iudaeis, d. distinct. 45. generaliter praecipientia: Nemini deinceps ad credendum vim inferri; cui enim vult Deus, miseretur, & quem vult, indurat, & inviti salvandi non sunt, sed volentes, ut integra sit forma iustitiae. Concilium quoque Chalcedonense quartum actione prima, eandem assertionem defendit, ut bis repetitur in Concilio Constantinopolitano sub Flaviano, actione 7. & tradit Pet. Crespetius in sum. Eccl. discip. verb. Fides, pag. 409. illamque [sect. 9] late illustrant, & prosequuntur Alvar. Pelagius lib. 1. de planct. Eccles. cap. 37. vers. Licet enim, Parisius dict. cons. 2. Petr. Gregor. lib. 12. de Repub. cap. 4. num. 11. Tiber. Decian. lib. 5. crimin. cap. 11. num. ult. Anastas. Germon. lib. 3. de sacror. immunit. cap. 13. num. 33. Iust. Lipsius lib. 4. Polit. cap. 4. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hispan. cap. 19. n. 5. & 6. Simon Maiol. 3. tom. colloq. de perfid. Iudaeor. ex pag. 185. & Valencuela in monit. contra Venet. part. 4. num. 181. Et ea ratione subnititur, [sect. 10] quod Deus, ut praeclare docet Clemens Alexand. lib. 2. Stromatum. cap. 3. pag. 399. vocationibus Divinis parere, & non parere, in nostra voluntate reliquit. Est autem [sect. 11] velle quidem munus animae, cui ad hoc nulla unquam vis inferri potest, nec debet. Quod insinuavit D. August. in lib. de utilit. creden. & in tract. 16. in Ioan. dum dixit: [sect. 12] Caetera posse hominem etiam nolentem, credere non nisi volentem, quae verba proverbij loco usurpari posse; alia ad hoc considerans, tradit Ioseph. Acosta de procurant. Ind. salut. lib. 1. cap. 13. & Iuculentius expressit Lactan. Firmian. lib. 5. Divin. instit. cap. 14. sic inquiens: Quis enim imponat mihi necessitatem, vel credendi quod nolim, vel quod velim non credendi? [sect. 13] Nihil tam voluntarium, quam Religio est, in qua si animus aversus est, iam sublata, iam nulla est. Conducitque illud Quinti Curtij lib. 8: Nemo Rex perinde animis potest imperare, ac linguis, & quod multum in nostris terminis, dixit Theodoricus Rex apud Cassiodor. lib. 2. var. epist. 27: Religionem imperare non possumus: quia nemo cogitur ut credat invitus, & iterum Theodahadus Rex lib. 10. epist. 26: Nam cum Divinitas patiatur multas Religiones esse, nos unam non audemus imponere: Retinemus enim legisse, voluntarie sacrificandum esse Domino, non cuiusquam cogentis imperio, & D. Bernard. serm. 66. in Cantic: [sect. 14] Fides suadenda est, non imperanda. Cui conveniunt alia similia verba D. Athanasij in Epistola ad solit. vit. agentes: Piae Religionis proprium est, non cogere, sed suadere. Et D. Ambros. in 2. ad Corint. cap. 1. ad calcem, ubi exponens illud: Non quia dominamur fidei vestrae, ait, Quoniam fides non necessitatis, sed voluntatis res est: ideo dicti: Non quia dominamur fidei vestrae: dominatus enim necessitatis causa est. & Ioan. Chrysost. opere 2. in Matth. homil. 30: Neque enim est Fides, quae ex necessitate timoris procedit, aut desiderio muneris terreni. Atque hoc est, [sect. 15] quod Regius Psaltes enuntiat Psalm. 33. dum inquit: Venite filij, audite me, timorem Domini docebo vos. Quis est homo, qui vult vitam? &c. Quasi ostendat, ab ipso Deo hanc vocationem fidelium ordinari, [sect. 16] illumque voluntarios tantum, & spontaneos milites cupere, ut ait D. Ambros. lib. 1. de Iacob. & vita beata, cap. 3. relatus in cap. non est, quod cuiquam 15. quaest. 1. Vnde Ioan. 6. docemur: [sect. 17] Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum. Quem locum exponens D. August. tract. 26. rectissime subdit: Neminem a Deo invitum trahi, sed spontaneo amore. Et D. Thom. 2. 2. quaest. 2. art. 9. & quaest. 4. art. 1. quem refert, & sequitur Sotus in 4. distinctio. 5. quaest. uni. art. 10. pag. 267. vers. Tertia conclusio, ex eodem principio deducit, Fidem [sect. 18] suapte natura ob id, quod supra naturalis existit, non esse hominibus in hoc saeculo demonstrabilem, ut possit intellectus ad ipsam amplectendam convinci, iuxta illud Eccles. 3: Altiora te ne quaesieris, id est, ratione naturali ne Fidei mysteria perscruteris, atque inde consequi, non nisi per spontaneum voluntatis obsequium, Divinitus per gratiam motae, adquisibilem esse, iuxta verba Pauli 2. Corinth. 10: In captivitatem reducentes omnem intellectum in obsequium Fidei. Et secundum testimonium [sect. 19] eiusdem Pauli ad Galat. 4: Hi, qui ad novam legem pertinent, filij liberae sunt, idest, ut ibi Sancti Patres exponunt, nullo servitutis, aut timoris spiritu ad Fidem, & Religionem Christianam compellendi sunt, sed grata, recta, & libera voluntate ducendi, & amore, ut dicitur filiali. Quo enim modo placere poterit Deo, infidelis coacti conversio. [sect. 20] Cum ipse omnes homines in hoc, ut in alijs, sub suo libero arbitrio relinqui voluerit, & per suam solam gratiam ad Fidem revocari desideret. Atque ut homo ex suo libero arbitrio perijt, ita etiam ex libero arbitrio convertatur, ut bene considerat text. in dict. cap. de Iudaeis, dict. cap. gratia, & dict. cap. ad Fidem, & D. Thom. Alvar. Pelagius, & Decianus ubi supra. Maxime, si animadvertamus, [sect. 21] quod vel in amicis requirit Aristot. lib. 8. Ethicor. Tertul. in lib. ad Scapul. & D. Isidor. lib. 2. de sum. bono cap. 2. ut nemo invitus amicus fiat. Necnon etiam, [sect. 22] quod victima, quae aliquo modo se invitam ad aram, & cultum trahi significabat, ut si ab ara profugisset, aut nimis esset reluctata, aut percussa mugitus ederet, a Romanorum, & aliarum gentium sacrificijs reijciebatur, quia putabatur, ingrata esse Deo, ut tradit Macrob. lib. 3. Saturn. cap. 5. Plin. lib. 8. cap. 45. Plato lib. 8. Sympos. cap. 8. Tiraquel. in notis ad Alex. ab Alex. lib. 3. Genial. cap. 16. Brisson. lib. 1. de formul. pag. 17. & Gaspar. Sanctius in Isaiam cap. 53. num. 37. Vnde illud Virgil. 2. Georg. Et ductus cornu stabit sacer hircus ad aram. ubi Servius, Pontanus, & Cerda plura alia notarunt. Secvndo pro eadem sententia perpendo, adeo verum esse, Iudaeos, & alios quoslibet infideles natu maiores, & intellectu aliquali pollentes, per vim, & metum ad Fidem compelli non posse, ut Ecclesiasticis etiam praeceptis, traditionibusque [sect. 23] repugnet, parvulos ipsorum filios per Principes saeculares, aut Ecclesiasticos ab illis abducere, ut ipsis parentibus invitis baptismum recipiant, quamvis tales parentes eisdem Principibus subditi sint, imo & sub nostra privata servitute, & mancipio constituti. Nam cum voluntarios milites, ut supra diximus, eligat Christus, & parvuli isti intellectum non habeant, ut ea, quae sibi utilia sunt, prospicere, & eligere possint, in ipsorum parentum voluntate, & fide persistere creduntur, argum. text. & eorum, quae ibi notantur in d. cap. maiores, vers. Item quaeritur, de baptism. cap. quaeris, cap. parvuli de consecrat. distinct. 4. cap. quanto de divortio. Qua ratione, [sect. 24] & alijs, hanc sententiam expresse defendit D. Thom. in 2. 2. quaest. 10. art. ult. & 3. par. q. 68. art. 10. & communis Theolog. quam resolvit Caietan. ibidem, Banez 2. 2. q. 10. art. 11. Aragon. pag. 312. Duran. Ricard. Palud. & alij in 4. dist. 5. & 6. Sotus ead. distinct. 5. quaest. uni. art. 10. Acosta d. lib. 6. de procu. Ind. salu. cap. 3. pag. 574. Henriq. de baptismo lib. 2. cap. 25. Ant. Possevinus in Biblioth. 1. tom. lib. 9. cap. 7. pag. 392. Cardin. Tolet. in sum. lib. 2. cap. 21. num. 2. docte, & eleganter Pat. Suarez in 3. tom. 3. part disput. 25. sect. 3. 4. 5. & 6. ad quas se remittit, novissime in tractat. de Fide, disput. 18. sect. 5. num. 11. & 15. Gabr. Vazquez tom. 2. 3. part. disput. 155. cap. 5. Azorius dict. 1. tom. instit. Moral. lib. 8. cap. 25. quaest. 11. Lud. de Torres de Fide, art. 12. disput. 53. dub. 1. col. 648. Mag. Lorca in 2. 2. sect. 1. disput. 37. Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gen. sal. lib. 5. part. 1. dub. 6. pag. 210. Mag. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 2. pag. 8. Ant. Naldus in quaest. pract. verbo, Baptismus, quaest. 6. Et ex nostri iuris Interpretibus idem docent glossa in cap. Iudaeorum 28. quaest. 1. dum tradit, quod ficut adulti, ita nec parvuli ad Fidem sunt trahendi per vim, Ioan. Andr. Abb. Annanias, & Felinus in d. cap. sicut, de Iudaeis, Cardinal. clem. 1. eod. tit. Calderin. cons. 3. in fine, sub eodem tit. Marquar. de Susanis in tract. de Iudae. & Infid. 3. part. cap. 2. num. 6. Paris. cons. 2. num. 17. & 34. Natta cons. 434. per totum, lib. 2. plene Bursat. cons. 152 num. 11. volum. 2. & cons. 231. per totum lib. 1. Laelius de Zanchis de privileg. Eccles. privileg. 142. num. 10. & 13. Borgnin. Cavalcan. decis. 21. num. 14. part. 2. Simancas in Cathol. instit. tit. 29. num. 51. & sequentib. Did. Perez. in l. 3. titul. 4. lib. 8. ordin. & plurimi alij relati a Matth. de Afflict. decis. Neapol. 151. Emanuel. Suarez in Thesaur. commun. opinio. verb. Iudaeorum liberi, Vivio lib. 2. opin. 151. & Petro Cenedo in collectan. 59. ad Decretal. numer. 1. & ultra eos Menchaca lib. 1. controvers. illustr. cap. 8. num 12. Sebast. Ximenez in collectan. ad d. cap. Iudaeorum, ubi refert hanc opinionem Salmanticae publice disputasse, & probasse, insignem illum Doctorem Decretorum, & iuris Canonici Primarium, Didacum a Vera, Hierony. Zevallos in pract. comm. tom. 2. quaest. 753. num. 1. & 7. 4. tom. quaest. fin. num. 188. Anton. Cardosus in Report. Advocat. verb. Sacramentum, num. 22. Steph. Gratian. 4. part. discept. forens. cap. 114. & Philippus Paschalis in novissimo tract. de virib. patr. potest. cap. 7. per totum, & plene Anton. Ricciullus in dict. tract. de iur. pres. extra Eccles. grem. const. lib. 2. cap. 32. per totum, ubi plures ampliationes, & declarationes adducit. Pro quibus facit generalis [sect. 25] Ecclesiae usus, & consuetudo, quae nunquam talem vim parentibus intulit, specialis constitutio [sect. 26] Iulij Tertij data die 9. Iunij anno 1551. incipit, Cum sicut accepimus, quam adducit Naldus ubi supra, num. 20. ubi expresse inhibet sub poena suspensionis a Divinis, & mille ducatorum auri, ipso facto incurrenda, ne quaelibet persona Ecclesiastica, aut saecularis, filios Iudaeorum in locis status Ecclesiastici habitantium, tam masculos, quam foeminas, invitis parentibus violenter auferre, seu subducere, nec praeter formam sacrorum Canonum quomodolibet baptizare debeat, vel praesumat, &c. Est namque verior, & receptior opinio, [sect. 27] infideles iuribus, & effectibus patriae potestatis tam in spiritualibus, quam in temporalibus gaudere, ut probat text. in cap. 2. de convers. infidel. & contra Afflict. dict. decis. 151. num. 8. & alios, quos refert & sequitur AEmil. Ferretus cons. 76. & Zevallos d. quaest. 735. num. 12. optime docent reliqui omnes auctores supra citati, praecipue Vazquez, Torres, & Marquez, Lorca d. disput. 37. n. 13. & 18. & plurimi alij congesti per Ascanium Clementinum in tract. de patria potest. effectu 7. num. 6. Paris. d. cons. 2. num. 40. lib. 4. Tiraquel. de primog. quaest. 66. num. 2. Chassan. in consuet. Burgun. rub. 6. §. 3. num. 22. Palac. Rubeu. in repet. rubr. de donat. inter. §. 35. n. 6. Vivium d. lib. 2. commun. opin. 150. Bursatum cons. 21. volum. 1. num. 5. & cons. 152. vol. 2. num. 7. Rolandum cons. 35. num. 28. volum. 2. Vrsillis in addit. ad Afflict. d. decis. 151. num. 6. Riminald. Iunior. cons. 275. num. 24. & Petr. Cenedum in collecta. 72. sup. Decretales num. 2. Inter quos effectus, ille unus esse videtur, iam inde a duodecim tabularum legibus ductus, [sect. 28] ne filijfamilias aliam religionem, aliave sacra colerent, quam eorum parentes. Vnde & ipsi filij sub patria potestate constituti in [sect. 29] sacris paternis esse dicebantur, l. si viva matre, C. de bonis quae liber. l. cum oportet in princip. C. eod. tit. l. filiae licet in sacris, C. de collation. cum alijs, quae late observat Duaren. ad tit. solut. matrimon. cap. de nuptijs in principio, Alciat. lib. 1. praetermiss. verb. Sacra, Balduin. in rub. inst. de patr. potest. Sylvest. Aldobrandinus in §. 1. inst. eod. num. 33. Brisson. & Calinus de verb. iuris, verb. In sacris, Raevardus lib. 2. coniectan. cap. 11. Arias Pinel. in rub. C. de bon. matern. 2. part. num. 4. & in nostris terminis Ascanius Clementinus, & Philipp. Paschalis ubi sup. num. 1. Quamvis Fran. Connan. lib. 2. comment. cap. 13. num. fin. Inde id dictum putet, [sect. 30] quod filio pater, in cuius potestate est, sacrum quoddam, & venerandum simulacrum videri, & iudicari debeat; quod ego pluribus ornavi in meo tract. de crimine parric. lib. 2. cap. 2. pag. 109. Et sentire etiam videtur Forcat. in Necioman. dial. 15. num. 1. Quinimo etiam semota patriae potestatis consideratione, [sect. 31] quae in matribus, & in servis non reperitur, l. illud, §. ad testamenta, D. de bon. poss. contra tabul. l. nulla foemina, D. de suis & legit. §. foeminae, inst. de adoption. §. 1. inst. de patr. potest. princip. inst. de nupt. adeo parentum voluntati in parvulorum baptismate standum esse, tradit doctis. Navarrus in cons. 4. sub tit. de convers. infidel. in 1. part. lib. 3. [sect. 32] ut si patrem infidelem mori contingat, non possit infans eius filius baptizari, reluctante matre, quamvis supersit eius avus paternus ad Christianam Fidem conversus, qui instet, nepotem penes eum educari, & baptizari debere. Idemque observandum esse docet eod. cons. num. 17. & 18. utroque parente defuncto, ut non possit parvulus Iudaeus baptizari invitis tutoribus, etiam si sit spurius ancillae filius: quia tales pueri, inquit, Divinae providentiae relinquendi sunt, argument. text. in d. cap. de Iudaeis, 45. distinct. Quae tamen opinio Navarri in utroque casu difficultate non caret. Nam in primo, ipse in calce eiusdem consilij fatetur, contra suam opinionem latam fuisse sententiam & infantem avo Christiano traditum, & baptizatum. In secundo vero, [sect. 33] quia communis est Theologorum sententia, quod ubi parentes infideles longe a suis filijs parvulis absunt, bene tales filij a Christianis baptizari possunt, ut resolvit Azorius d. lib. 8. cap. 25. quaest. 11. & Fr. Thom. a Iesu d. lib. 5. dub. 6. pag. 211. Vnde multo magis parentibus mortuis idem fieri poterit, etiam spreta tutorum contradictione. Nam licet Paludan. in 4. distinct. 4. quaest. 4. articul. 3. doceat, ad eos parentum officium, & curam transire: Sotus tamen in eod. 4. distinct. 5. quaest. 1. articul. 10. bene concludit, non esse ita magnam iniuriam, si invitis tutoribus, filij infidelium baptismate donarentur. Et rursus, quia [sect. 34] quod Navarrus de filijs ancillarum adiecit, supponens, eos invitis parentibus baptizari non posse: etsi conveniat cum opinione D. Thom. & aliorum, quos supra citavimus: plures tamen oppositam sententiam in hoc casu magis admittunt, affirmantes, filios parvulos Iudaeorum, & aliorum infidelium, qui in servitutem Christianorum redacti sunt, posse a parentibus auferri, & eis invitis baptizari, ut constat ex Soto in 4. distinct. 4. q 9. & ex multis alijs citatis a Simancas, d. titul. 29. num. 51. Pat. Lud. de Torres dict. disput. 53. dub. 2. colum. 652. Ricciullo d. num. 29. & Paschali dict. cap. 7. num. 12. ubi ad hoc considerant patriae potestatis in servis defectum, & expressum decretum [sect. 35] Concilij Tolet. 17. cap. 8. ubi ita cavetur: Qui Iudaeos in servitutem acceperint, in nullo eos permittant rituum suorum ceremonias celebrare, aut colere, & filios eorum a septimo anno, nullam cum parentibus suis habitationem, aut societatem habere permittant; sed fidelissimis Christianis nutriendos tradant, & filios eorum, & filias Christianis in matrimonium tradant, ne infidelium patrum suorum semitas quibuslibet occasionibus iterare possint. Iuxta quam sententiam, si vera est, inutilis erit labor Pet. Aragon. in dict. 2. 2. pag. 309. [sect. 36] dum in quaestionem adducit, an homini Christiano liceat, alijs suorum mancipiorum parvulos dare, ut alienati a parentibus, fiant Christiani? Cum domini ipsi, ut diximus, id suo iure facere possint. Plane, secundum omnes, praedictae patriae potestatis effectus, & parentum reluctatio, & contradictio nullatenus attendetur, [sect. 37] ubi filij Iudaeorum, vel aliorum infidelium mentis compotes, & pubertati proximi, sacri baptismatis lavacrum sponte petierint, & Christianam Fidem amplecti velint; quia eo ipso quod rationis usum attingunt, sui iuris effecti sunt, in his, quae ad suam salutem spiritualem spectant, ex doctrina D. Thom. 3. part. quaest. 108. articul. 10. & ad hoc decem annos cum dimidio ad minus requiri, bene observat Bursatus dict. cons. 231. numer. 4. & seq. & Natta dict. cons. 434. num. 16. Idemque erit, [sect. 38] si mater ad Fidem conversa, voluntarie filium parvulum baptizandum obtulerit. Hoc etenim cusu, favore Religionis, potius matri fideli, quam patri infideli defertur, argum. text. & eorum, quae ibi glossa, & DD. adducunt in d. cap. 2. de convers. infidel. & in cap. Iudaeorum 28. quaest. 1. & est elegans cons. 57. Barbatiae, volum. 3. ubi plene hanc quaestionem examinat, quem refert & sequitur Vrsillis, dict. decis. 151. num. 8. Bertazolus cons. 250. num. 8. Paschalis d. cap. 7. num. 8. & sequentibus, & Ant. ricciullus d. cap. 132. num. 14. ubi sufficere docet, quod unus tantum parens consentiat, & num. 29. ubi probat, quod si unus parens est fidelis, poterit filius eius parvulus baptizari, etiam si dissentiat tam pater fidelis, quam infidelis. Limitatur etiam praedicta conclusio [sect. 39] in filijs haereticorum, & ubi parvuli in extremo vitae periculo reperiuntur, ut praeter alios observat Suarez dict. 3. tom. 3. partis, quaest. 68. articul. 10. dispu. 25. sect. 3. Azorius d. cap. 25. quaest. 11. & Fr. Thom. a Iesu d. dub. 6. pag. 211. & Ricciul. sup. num. 31. & 33. Et generaliter sub ea cautione accipienda est, ut quamvis baptismum parvulis infidelium, parentibus invitis, conferendum non esse, dicamus, valeat [sect. 40] tamen, & teneat, si de facto collatus fuerit, neque amplius suis parentibus sint tradendi, ut argum. text. in d. cap. Iudaeorum 28. quaest. 1. & cap. 2. de convers. infidel. docet Caietan. d. 3. part. quaest. 68. articul. 10. Sylvester verb. Baptismus 4. quaest. 7. Angles, Scotus in 4. distinct. 5. quaest. 1. articul. 10. & communis Theologorum, quam resolvit Thom. a Iesu ubi sup. vers. An filij, conclus. 6. & ex nostris AEmil. Ferretus d. cons. 76. num. 6. Zevallus d. q. 735. num. 2. & 22. Paschalis d. cap. 7. num. 11. & Ricciullus dict. tract. lib. 2. cap. 34. Quia [sect. 41] multa fieri prohibentur, quae tamen facta tenent, l. patre furioso, ubi Ias. D. de his qui sunt sui, l. 1. §. quamvis, de postulando, cap. si vir, distinct. 23. cap. ad Apostolicam de regularib. cap. 2. de verbor. sign. cum late traditis a Iason. ibidem num. 11. Lud. Gomecio in cap. 1. de iudicijs ex num. 88. Niconicio in rub. solut. matrim. num 11. & Claudio Prato lib. 4. Gnoseon. general. iur. tit. 8. cap. 4. pag. 195. & a nobis infra lib. 3. cap. 1. Quibus addere licet quaestionem a praedictis non valde distantem, & in his Indiarum partibus saepe contingentem, quam movet Ferdinan. Zurita in suis quaestion. Theolog. quaest. 17. An scilicet [sect. 42] suaderi licite possint infideles, qui ipsi baptizari nolunt, ut saltem filios suos offerant baptizandos? In qua ipse bene respondet, pium hoc, & licitum esse; quia quamvis infidelis male agat, & graviter peccet, tradendo filium legi, cui non adhaereat; bene tamen exhortari potest, ut filium suum baptizari permittat, & cum Christianis educari; in hoc etenim illi non tam peccatum suadetur, quam pium opus erga infantem exercetur, ex traditis a D. Thom. in 2. 2. quaest. 10. art. 12. & quaest. 78. art. 4. & in 3. part. quaest. 64. art. 6. & quaest. 68. art. 10. Et an oblati baptismo a parentibus infidelibus sanitatis causa, sint cogendi ad fidem? plene post alios, disputat, & affirmative resolvit Ricciullus d. cap. 32. num. 32. Tertio, [sect. 43] eiusmodi bellorum, quae Fidei, & Religionis propagandae causa inferri dicuntur, iustificationem impugnat, quod sive sacrae Scripturae testimonia, sive Ecclesiae traditiones, vel antiquum usum, & observationem consideremus, nunquam inveniemus potestatem cogendi infideles ad Fidem, aut belli sub hac occasione illis infligendi, fidelibus concessam fuisse. Cum potius [sect. 44] D. Paul. dicat. 1. Corinth. 5: Quid mihi de ijs, qui foris sunt? nam eos Dominus iudicabit; de quo loco, & alijs similibus plura diximus supra hoc lib. cap. 14. ex num. 21. Et ad Thessal. 4: Rogamus vos fratres, ut abundetis magis, & operam detis, ut quieti sitis, & ut honeste ambuletis ad eos, qui foris sunt, & nullius aliquid desideretis. Et Christus ipse, [sect. 45] cuius omnis actio nostra debet esse institutio, cap. significasti, ubi Abb. de election. cap. qualiter & quando el 2. de accusationib. [sect. 46] Apostolis per universum mundum ad Evangelium praedicandum dimissis, in quorum locum hodie Praedicatores succedunt, cap. in novo 21. distinct. se eos tanquam oves, aut agnos in medio luporum mittere dixit, & pacem tantum, humilitatem, mansuetudinem, prudentiam serpentum & simplicitatem columbarum commendaverit, & ut baculum, virgam, aut gladium non ferrent, sed incredulorum, fidem non recipientium, poenas Divino iudicio reservarent, pulveremque de pedibus excutientes, ab illorum domibus & civitatibus exirent, ut constat Matth. 10. Mar. 16. Lucae 9. & 10. & Ioan. 3. Quae [sect. 47] verba exponens ibidem D. Hieron. notat, omnia instrumenta coactionis Dominum prohibuisse, & pacem docuisse; & melius D. Ambros. lib. 6. in Lucam: Qualis (ait) debeat esse, qui Evangelizat Regnum Dei, praeceptis Evangelicis designat, ut sine virga, sine pera, sine calceamentis, sine pane, sine pecunia, hoc est subsidij saecularis adminicula non requirens, fideque tutus, putet sibi quominus ea requirat, magis posse suppetere. Vnde in d. cap. maiores, de baptism. dicitur, [sect. 48] eiusmodi coactiones Christianae Religioni adversari, quod etiam sentit Gregor. Papa lib. 1. epistola 91. & lib. 11. epist. 15. & melius lib. 2. epist. 52. relatus [sect. 49] in cap. quid autem 45. distinct. ubi similia bella damnans, quae sub Religionis praetextu suo tempore aduersus infideles peragebantur, sic inquit: [sect. 50] Nova vero, & inaudita est ista praedicatio, quae verberibus exigit fidem, cum Christus id primum dicere Apostolis iusserit, ubicumque ingressi fuissent, Pax vestra revertetur ad vos. D. quoque Chrysost. homil. 34. sup. d. cap. 10. Matth. ita eandem [sect. 51] Apostolorum missionem exponit: Omnem mansuetudinem eos habere iubet, nec id solum, sed columbae quoque simplicitatem, Magis certe, atque mirabilius est mentem, atque animum adversariorum commutare, quam gladios ipsos superare. Erubescant igitur qui contra facientes, quasi lupi adversarios suos persequuntur, cum videant innumeros lupos; hoc est Gentiles ab ovibus vinci paucissimis, videlicet a discipulis. Et certe quousque sumus oves, facile hostes vincimus: cum vero in naturam luporum transimus, tunc superamur: tunc enim nullum a pastore nobis patrocinium adest, qui non lupos, sed oves poscit habere. Et D. Ambros. lib. 2. sup. Luc. cap. 54: Humilis, inquit, magistri officium exequantur, eos enim misit ad seminandam Fidem, qui non cogerent, sed docerent, nec vim potestatis exercerent, sed doctrinam humilitatis attollerent. Quo loco humilitati putavit etiam patientiam copulandam, quia ipse iuxta testimonium Petri, cum male diceretur, non maledicebat, cum percuteretur, non percutiebat. Et cum Apostoli ignem de coelo petere vellent, ut consumeret Samaritanos, qui Iesum intra civitatem suam recipere noluerunt, conversus, increpans illos, ait; Nescitis, cuius spiritus estis: filius hominis non venit animas perdere, sed salvas facere. Quibus arridens D. Paul. 1. Corint. 1. & 2. 10. [sect. 52] non in nobilitate, sapientia, aut potentia fundamentum Apostolicae vocationis, & praedicationis constituit, neque in armis carnalibus, & temporalibus, sed in sola Fide, & Verbo Dei. Cuius scuto muniti Apostoli, & eorum successores totius Orbis conversionem tentarunt, & non inferendo Regibus bella, non praesidijs militaribus stipati, non invadendo Principum civitates, non occupando per vim alienas terras, non mortem minitando, non tormenta inferendo, Ecclesiam plantarunt, ac per Orbem terrarum longe, lateque propagarunt: sed obediendo, patiendo supplicia, martyria, mortes tolerando, & sanguinem suum fundendo, sancta, stabiliaque Ecclesiae Christi initia dederunt. [sect. 53] Qui hanc vim, & efficaciam sanguini Martyrum, Sanctorumque afflictionibus dedit, ut multorum bonorum semina essent, & sicut ex grano frumenti, quod in terram cadit, & mortuum est, multus fructus consequitur: ita ex morte Martyrum magna sementis novorum Christianorum copia succresceret. De quo, historiae plenissimae sunt, & plurima tradit Thom. Bozius de sign. Eccles. lib. 2. cap. 11. & lib. 7. cap. 3. & in nostris terminis Thom. a Iesu d. lib. 4. pag. 123. & habetur in cap. 1. de reliq. & vener. Sanct. & cap. 1. iuncta glos. penult. de sacra unct. ubi refertur, qualiter D. [sect. 54]Petrus, Christum Dominum imitatus, Martialem & socios in Germaniam misit, ut Evangelium praedicarent: & extat simile exemplum D. Gregorij, Melitum, Augustinum & Ioannem ad Britannorum, sive Anglorum, conversionem mittentis, in cap. si gens Anglorum 56. distinct. & apud Bedam in hist. Anglica, lib. 1. cap. 25. Polid. Virgil. in eadem hist. lib. 4. ex pag. 63. & Thom. Bozium de sign. Eccles. Dei lib. 4. cap. 1. vers. Gallijs adiacet, Qui etiam [sect. 55] antiquiorem aliam in eadem Anglia praedicationem commemorant, quam indigenae ab Arimathia, temporibus Regis Lucij, factam affirmant, adeo ut se prius, quam Hispania, & Gallia Fidem suscepisse contendere velint; quorum tamen errorem convincit Valdes de dignit. Reg. Hisp. cap. 7. num. 15. Quae cum ita se habeant, parum tuta, & secura videtur praedicatio, & conversio, quae minis & terroribus Fidem inducit. Nam apud omnes [sect. 56] constat, urgentissimum, & efficacissimum esse illud argumentum, quod ex Divinis actionibus, atque Scripturis, Sanctorum Patrum testimonijs, & exemplis, vel ex longaevo Ecclesiae usu, auctoritate, aut traditione deducitur, sive affirmative, sive negative sumatur, ut patet Matth. 12. Iaon. 8. Paul. ad Ephes. 5. & ad Philip. 3. cap. consuetudine, cap. ridiculum, cap. Ecclesiasticarum, distinct. 12. cum alijs, quae late adducit D. Thom. 2. 2. quaest. 10. art. 12. Canus de locis Theologicis lib. 3. & 7. Simancas in Cathol. instit. tit. 22. & tit. 24. num. 16. & 26. Valdes ubi sup. cap. 2. in princ. eruditiss. Senator. Madera in discurs. mont. Sanct. Granat. cap. 22. & 38. Pineda in Ecclesiast. cap. 12. vers. 11. pag. 1204. Valencuela in monit. contra Venetos 6. part. num. 240. & seqq. & in discurs. status, & belli 2. part. consider. 12. per totam, & alia in nostrae quaestionis specie adijciens Episcopus Chiapens. in Apolog. contra Sepulved. fol. 12. 13. & 42. Sotus in 4. distinct. 5. quaest. unica, art. 10. vers. Quarto, id evidentissime, Malferitus d. cons. 769. num. 8. & Ioseph. Acosta d. lib. 2. de procur. Ind. sal. cap. 2. & 3. ubi inquit, [sect. 57] quo Ecclesia per mille & quingentos annos nullum iurisdictionis actum exercuit in infideles, nec eos bonis spoliavit, vel sibi subijci nolentes coegit, & idem novissime concludit, eodem argumentationis genere usus, Pat. Suarez d. tract. de Fide, disput. 18. sect. 1. num. 9. & iterum sect. 3. num. 5: Quia in traditione, inquit, Ecclesiae nullum est talis potestatis indicium, neque in usu eius, neque in scriptura: imo est contra morem, & praxim Ecclesiae. Nam Apostoli, & successores eorum profecto non illo modo praedicarunt Evangelium: & Fr. Thom. a Iesu ubi sup. qui addit, [sect. 58] existimandum non esse, Deum esse mutatum, eiusque sapientiam aliam nunc formam in hominum conversione sequi, quam antea sequi solita fuerit, & praedicationem Evangelij militari custodia, & strepitu armorum munitam a Christi schola ita discrepare, ut incredibile appareat, eo praedicationis genere insignem aliquem proventum expectari posse, licet fortuito aliqui per insinuationem convertantur. Extatque saepesaepius [sect. 59] Regijs schedulis & instructionibus cautum, ut expeditiones, quae in his Indiarum partibus ad Fidem propagandam, & spiritualem Indorum salutem curandam, aguntur, Apostolico more, ac modo omnino procedant, & ab eis militum, atque armorum manus, & terror longissime absint, ut praecipue constat ex quadam schedula, data en el Pardo 20. die Februar. anno 1609. ad Excellentis. Marchionem Montesclarium directa, quae de conversione Indorum Chiriguanensium agens, ita habet: I que estas entradas se hagan sin intervencion de armas i soldados, como lo tengo ordenado. Et postea: I no consentireis, que en estos descubrimientos, i conversiones intervenga gente de guerra. Idem disponitur in alia schedula, Matrit. 30. Ianua. anno 1607. ad eundem Marchionem missa, & in alia 2. Octobr. eiusdem anni, ibi: Porque aunque en la instruccion de nuevos descubrimientos se previno todo lo necessario para que esto se haga por el orden que conviene, i esta determinado, entrando por medio de la doctrina, i suavidad del Evangelio sin ruido, ni estrepito de armas, &c. Quod idem repetitur, & praecipitur in alia epistola Matrit. 5. Decembr. & schedul. ult. eiusdem mensis ann. 1608. ad eundem Marchionem directa, de quibus insra lib. 3. cap. 5. num. 33. Qvarto adversus superiorem titulum facit, [sect. 60] quod etsi, licitum esse, concederemus, infidelibus, & barbaris gentibus ea de causa bellum movere, ut Christi Fidem eis praedicatam vel praedicandam reciperent: adhuc tamen Christianos Principes hoc iure uti non expedirent. Tum quia [sect. 61] infideles, quibus antea Fides sufficienter annuntiata non fuit, infidelitatem negativam inculpabilem habent, atque ita sine aliquo suo crimine punirenrur, ut diximus sup. hoc lib. 2. cap. 10. ex num. 76. Tum etiam, [sect. 62] quia gravia, & ingentia scandala eiusmodi bellorum ratione inter ipsos infideles generarentur, quae Fidei nostrae receptioni magnum impedimentum afferrent; cum notissimum sit, nullam, in bellis clementiam reperiri, sed potius omnia damnis, iniurijs, & calamitatibus subiacere; quae late enumerat D. Augustinus epist. 186. & lib. 3. de civit. Dei, cap. 24. & cap. 30. D. Hieronym. lib. 1. epist. 3. & Nos infra lib. 3. cap. 5. num. 42. prosequemur. Scandali [sect. 63] autem vitandi ratione, plura excusanda esse, quae alioqui legitime fierent, multis exemplis, & argumentis probatur in cap. 1. & 2. de novi oper. nunt. cap. 3. de iure patron. cap. quia circa, de consang. & affinitate, cap. 1. de offic. delegat. lib. 6. cap. unusquisque 22. quaest. 4. cap. si ergo, ubi glossa verb. Clamoribus, 8 quaest. 1. l. qui caedem, D. ad leg. Cornel. de sicarijs, D. Thom. 2. 2. q. 8. art. 1. in fine, ubi dicit, [sect. 64] quod Princeps non punitur, ubi timetur de scandalo, glossa ult. in cap. si quis ordinatus 90. distinct. ubi inquit, [sect. 65] quod alias excommunicandus excommunicari non debet, si scandalum timeatur, iunctis alijs, quae latissime adducit Abbas, & notanter eius additio, in cap. consideravimus, in fine, de electione, Romanus in repet. l, si vero, §. de viro, fallen. 7. D. solut. matrimon. Barbat. cons. 11. lib. 1. & cons. 20. lib. 2. Felin. in cap. 2. de praescript. Decius cons. 151. col. 3. Tiraquel. de poen. temper. causa 46. per totam, & de primog. quaest. 4. in fine, Paris. cons. 68. num. 132. vol. 4 Mar. Mantua cons. 121. n. 64. Quintil. Mandos. in tract. de signat. gratiae, tit. dispensation. matrim. vers. Ad evitandum, pag. 88. Covar. in Reg. peccatum. 1. part. ex num. 1. & 6. Sebastian. a Ximenez in remission. ad cap. qui scandalizaverit de regul. iuris, Bobadilla in Politica lib. 3. cap. 7. num. 55. & novissime Cardin. Tuschus pract. conclus. iur. litt. S. conclus. 51. & 52. Gabriel Vazquez in opusculo de scandalo, & Pat. Suarez in tract. de charit. disput. 10. sect. 1. & 2. Et hoc nimirum est, quod in simili quaestione tradit D. Thom. 2. 2. quaest. 10. art. 11. docens, [sect. 66] ritus infidelium, etiam nobis subditorum, tunc tolerandos esse, quando, si de eis auferendis ageretur, aliquod scandalum, vel dissidium provenire posset, vel aliquod impedimentum salutis eorum, qui paulatim sic tolerati, converterentur ad Fidem. Propter quod, inquit, etiam haereticorum, & paganorum ritus aliquando Ecclesia toleravit, quando erat magna infidelium multitudo. Vnde in nostra eadem quaestione concludit Azorius d. lib. 8. instit. Moral. cap. 26. quaest. 11. multo maiori ratione adversus infideles non subditos, bella ob solam Fidei receptionem inferenda non esse, quia esset potius illam impedire, & retardare, quam promovere. Quod etiam probant, & latius prosequuntur Sotus in 4 distinct. 5. quaest. unica, art. 10. pag. 267. Victor. in 1. relect. de Indis, num. 3. Chiapa in Apolog. contra Sepulved. fol. 12. 13. & 42. Acosta de procur. Ind. salu. lib. 2. cap. 13. Fr. August. Davila in histor. Mexicana Ord. Praedicat. lib. 2. cap. 53. & 54. Thom. a Iesu d. lib. 4. pag. 123. & 124. & Pat. Suarez d. tract. de Fide dispu. 18. sect. 1. num. 9. & sect. 3. num. 6. pluribus demonstrantes, [sect. 67] damna, strepitus, & scandala, quae ex bellis oriuntur, omnino Evangelij praedicationi, & introductioni adversari, & nihil Fidei magis, quam violentiam officere. Nam, [sect. 68] cum ij, qui Christi legem annuntiant, & in ea proficere student, in charitate vivere debeant, finis enim omnium praeceptorum est charitas, ut inquit D. Paul. in epist. ad Titum cap. 1. Perfect [sect. 69] autem charitas foras mittat timorem, ut habetur 1. Ioan. 4. non poterunt infideles utilissima haec charitatis rudimenta percipere, si ab illis, qui ea praedicant, primo ingressu terrentur, & se debellari, bonis spoliari, & occidi conspiciunt. Neque ullo modo eiusdem legis mansuetudinem, suavitatem, & aequitatem agnoscent, si illius professores ac magistros omnia per saevitiam, duritiem, avaritiam, & iniquitatem facere vident. Quin potius [sect. 70] illam blasphemabunt, & detestabuntur, existimantes, nostram legem dare licentiam violandi iura gentium, imo & ius naturae, occupando res alienas invitis dominis, & inferendo bellum sine titulo iusto. Vnde duriores etiam fient, & magis indispositi ad Fidem suscipiendam, & Christiani infestissimi hostes Barbaris ipsis reddentur, atque de eorum numero erunt; de quibus Michaeas Propheta cap. 2. praedixit: Et eos, qui transibant, simpliciter convertistis in bellum. Prout [sect. 71] re ipsa contigisse tradit Fr. August. Davila dict. cap. 54. pag. 219. narrans, Indos aliquos Novae Hispaniae, ob militum nostrorum scelera, & saevitiam, ita nomen Christi, & Christianorum exossum habuisse, ut Religiosis viris, qui postea ad eos convertendos, puriori, & ardentiori Fidei zelo accesserunt, necessarium fuerit, illis suadere, se non Christianos, ut illos milites, sed patres Christianorum esse, & licet sub eadem Fide, aliud tamen vitae institutum, & verae Christianae religionis officium profiteri. Et ut daremus, huius timoris ratione infideles ad Fidem devinctis manibus pervenire: adhuc tamen postea ex hac conversione plura quidem damna, & scandala nasci, & timeri potuissent, prout advertit, & exemplis ostendit Episcopus Chiapens. ubi sup. & Marquard. in tract. de Iudaeis, & infidel. 3. part. cap. 2. num. 5. Nam [sect. 72] quemadmodum coacta matrimonia difficiles solent exitus generare, ut alias dicitur in cap. requisivit 17. de sponsal. ita & spirituale connubium, quod in baptismatis susceptione contrahitur, si metu, vel terrore fiat, aut quavis alia animi concussione, in blasphemiam, apostasiam & alios errores degenerat, & frequentius, non tam infideles ad credendum movet, quam ad fingendum se credere, & Fidem Christianam recipere, ut multis exemplis ex historijs petitis cum Sigiberto, Cranzio, & alijs probat Maiolus de perfid. Iudaeor. pag. 186. & sequentib. quod [sect. 73] immane sacrilegium est, ut recte docet Victor. sup. d. num. 39. Et ante eum Caietan. 2. 2. quaest. 10. art. 8. qui hoc argumento convincit eos, qui metu poenae ad Fidei professionem infideles inducunt, qui illam prius voluntarie, saltem indirecte non susceperunt, & ad sacrilegium concurrere docet, & sequitur Gregor. de Valencia d. punct. 6. col. 409. rectius agitur, & Sotus d. quaest. unic. art. 10. pag. 269. ubi refert, quod [sect. 74] in hac mansuetudine, & suavitate praedicationis Fides, nostra differt a perfidia Machometi; nam illa tanquam quae nulla ratione persuaderi poterat, vi, & armis in mundum obtrusa est; nostra [sect. 75] vero per homines inermes, & mites, sola veritatis energia mundum vicit, iuxta illud Ioan. 1. 5: Haec est victoria, quae vicit mundum, fides nostra. Quod quia exacte aliquando servatum non est, [sect. 76] plura mala contigerunt, quae referunt Chiapa, Acosta, & Avila ubi sup. & Hispani homines, qui primis illis harum Indiarum expeditionibus militarunt, male apud nostros, & exteros audire coeperunt, quod hoc Religionis praetextu, magis tamen divitiarum, quam animarum, lucro inhiantes, plures Indos deleverint, quam converterint, ut ex Petro Zieza, Ioan. Metello, & alijs narrat Theatr. vitae hum. volum. 12. lib. 3. pag. 2739. & 2753. & diximus sup. lib. 1. cap. 16. ex num. 94. & lib. 2. cap. 3. num. 60. & repetimus infra lib. 3. cap. 5. Et hoc dolens Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 2. cap. 5. §. 2. pag. 108. in margine, refert se audijsse [sect. 77] a B. Fr. Michaele de Benavides Archiepiscopo de Manila, quod in aliquibus partibus Indiarum Machometani suam sectam Indis iuxta legem, & normam Evangelicam proponebant, & praedicabant: at Catholici nostram, iuxta regulas, & praecepta Machometis: vae autem, inquit, Theologis, qui talia consulunt. Et [sect. 78] conducunt verba D. Vincentij lib. 1. quem refert Chiapensis ubi sup. sol. 13. ubi illud Machometis reprehendens, qui dicebat, se in terrore gladij, & vi armorum missum fuisse: Adverte (inquit) si huiusmodi praedicatio ad Dei Prophetam debeat pertinere, in quibus nihil est aliud, quam fraus & violentia, & humani sanguinis effusio, & quidquid prorsus latrones & viarum insidiatores faciunt, agebatur. Quibus addere licet cum Rutilio Benzonio lib. 5. de ann. Iubil. cap. 10. pag. 131. & seq. Tantum abesse, [sect. 79] ut Deus mediantibus bellis fidem suam extendi desideret, quod pacem potius saepe, tanquam medium opportunum elegerit, vel ad Evangelium praedicandum, vel ad Divinas, Canonicasque leges promulgandas, vel denique ad Religionem tuendam. Sic [sect. 80] enim Oseae 2. dicitur: Et arcum, & gladium & bellum conteram de terra. Et Micheae 4. atque etiam Isaiae 2: Concident gladios suos in vomeres, & lances suas in falces: non levabit gens contra gentem gladium, nec exercebuntur ultra ad praelium. Quae loca ad litteram intelliguntur de summa pace temporali, quae in universo Orbe tempore Nativitatis Christi vigebat, ut commodior via Evangelio per totum illum praedicando pateret, ut constat ex D. Hierony. ibidem, qui adnectit, tunc impletum esse illum Angelorum concentum: Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonae voluntatis: & in diebus eius orta est iustitia, & multitudo pacis. Tunc etiam [sect. 81] Templum Iani Quirini clausum fuit, quod non nisi in summa tranquillitate fiebat, ut prodit Suetonius in Augusto cap. 22. & in Nerone cap. 14. Orosius lib. 6. cap. 22. Eutrop. lib. 9. in Gordiano, Euseb. lib. 9. demonstr. Evang. cap. 17. Cardin. Baron. tom. 1. annal. Martyrol. Roman. in die Natalicio Domini, ibi: Toto Orbe in pace composito. Et [sect. 82] Virgilius ita de Augusti tempore canens lib. 1. AEneid. Aspera tunc positis mitescent saecula bellis. — Dirae ferro compagibus arctis, Claudentur belli portae furor impius intus, Saeva sedens super arma, & centum vinctus ahenis Post tergum nodis, fremet horridus ore cruento. Est [sect. 83] autem elegans descriptio pacis, quam Isaias proponit, ab eventu nimirum sumpta. Nam ut belli tempore agri vastantur, agricultura cessat, & rustica instrumenta in arma bellica convertuntur, ut belle ostendit Virgil. 1. Georg. & 7. AEneidos, Ovid. 1. Fastor. & habetur Ioelis 3. Sic regnante pace contraria vigent studia, & quae Martis antea, Cereris postea ministerijs arma deserviunt, iuxta illud [sect. 84] Martialis lib. 14. epigr. 34. cuius titulus: Falx ex ense: Pax me certa ducis placidos conflavit in enses Agricolae nunc sum, militis ante fui. Neque minus apposite nostro instituto favet alia expositio, quam ad praedicta loca tradit post alios Gasp. Sanctius sup. d. cap. 2. Isaiae n. 9. vers. Sed ego; [sect. 85] nempe Prophetarum sensum esse, illam futuram esse Christi oeconomiam, & illam Evangelij legem, ut homines non ad bellum inflamment, sed ad pacem adducant. Pro qua Ego ultra illum expendo [sect. 86] insignem locum Arnobij lib. 1. contra Gentes, ubi ostendens, quantum mundus hac in parte legi Evangelicae debeat, sic eleganter scribit: Cum magisterijs Christi acceperimus, ac legibus, malum malo rependi non oportere, iniuriam perpeti, quam irrogare esse praestantius, suum potius fundere, quam alieno polluere manus, & conscientiam cruore. Habet a Christo beneficium iamdudum Orbis ingratus, per quem feritatis mollita est rabies, atque hostiles manus cohibere a sanguine cognati animantes occepit. Et utramque etiam interpretationem accipere poterit [sect. 87] illud Zachariae cap. 14. In die illa erit, quod super fraenum equi est Sanctum Domino, idest, ut D. Hierony. & Cyrillus exponunt, tunc summa pax erit (scilicet nascentis Christi, vel legis gratiae temporibus) nec indigebunt equis, qui ad pugnam apti sunt, Proverb. 12. ac propterea omnia eorum ornamenta Domino consecrabuntur. Quamvis D. Ambros. in Oratione de obitu Theodos. Imperatoris, Theodor. lib. 1. historiae Ecclesias. cap. 18. Sozomen. lib. 2. cap. 1. Nicephor. lib. 8. cap. 29. & idem D. Cyrillus in eundem locum Zachariae supra dicta eius verba interpretentur [sect. 88] de fraeno Constantini Magni, in quo unus ex clavis Crucis Christi ab eo positus, fuit, ut per sacrarum rerum venerationem victoriam in praelijs obtineret, atque eiusdem clavi praesidio, pericula belli evitaret; licet haec expositio ridicula D. Hieronymo videatur. Qvinto & ultimo, superioribus inhaerendo, considero, quod si, ut assertores contrariae sententiae perpendunt, ideo armatis militum manibus, & bellorum concussionibus, in conversione Indorum utendum fuit, quoniam media suis finibus convenire debent, & potestati, cui competit finis, competit etiam cura de medijs: longe maiori ratione affirmare debemus, haec omnia, fidem praedicare, suadere, & propagare volentibus, summopere fugienda esse. Nam cum in omnibus multum valeat [sect. 89] illud Senecae dictum lib. 1. de Clementia: Ingenia nostra, ut nobiles, & generosi equi, melius facili fraeno reguntur. In hoc tamen munere animarum ad Fidem convertendarum, plurimum quidem id observari debebit: [sect. 90] quoniam lex Christi maximam libertatem, voluntatem, & suavitatem in sui introductione, & suasione requirit, ut docet D. Thom. 2. 2. quaest. 10. art. 8. Rainerius in Panteologia 1. par. cap. de infidelibus, & Nos supra in primo, & tertio huius capitis argumento latissime probatum reliquimus. Vis [sect. 91] autem, timor, aut metus multum minuit de voluntario, ut docet Aristot. lib. 5. Ethic. ad Nichom. imo nihil voluntati, & consensui tam contrarium est, quam vis, atque metus, ut ait Vlpian. in l. nihil consensui 116. D. de reg. iuris, ubi Petr. Faber. & Raevard. plura alia in eiusdem sententiae comprobationem adducunt. Atque adeo in medijs [sect. 92] errare videntur, & igniculos fidei opprimire, quos fovere desiderant, qui verberibus, loco verborum utuntur, & dum voluntatem quaerunt, voluntarium excludunt, & Apostolorum officium contra morem Apostolicum exercentes, plus se per minas, bella, & armorum terrorem profuturos sperant, quam per pacem, mansuetudinem & prudentiam, ita enixe a Christo Domino commendatam, & per exemplum puritatis, & sanctitatis vitae ab omni avaritia, & turpitudine liberae. Quibus dumtaxat armis in hac militia procedendum esse, Christus ipse Ioan. 6. & D. Paul. 1. Corinth. 1. & 2. 10. [sect. 93] & omnes Ecclesiae Patres passim scribunt. Inter quos Gregor. relatus in d. cap. quid autem, & cap. qui sincera 45. distinct. novam, & inauditam illam praedicationem appellat, quae verberibus exigit fidem, & blandimentis, non asperitatibus praedicandam animadvertit. Et iterum lib. 1. epist. 34. sic ait: Eos enim, qui a Religione Christiana discordant, mansuetudine, benignitate admonendo, suadendo ad unitatem Fidei, necesse est congregare. Ne quos dulcedo praedicationis, & praetentus futuri iudicij terror ad credendum invitare poterat, minis, & terroribus repellantur. Oportet ergo, ut ad audiendum de vobis verbum Dei benigne conveniant, antequam austeritatem, quae supra malum extenditur, expavescant. Et Div. Athanas. in epistol. ad solitariam vitam agentes, quem refert Balthas. Chavasius de notis verae religionis, pag. 845. hoc veluti signo religionem nostram ab haereticorum perfidia distinguit, sic inquiens: Nova ista, & execrabilis haeresis, quos non potuit verbis inducere, eos vi, plagis, carceribusque ad se pertrahere annititur; atque ita vel seipsam, quam non sit pia, & Dei cultrix manifestat. Piae enim religionis proprium est, non cogere, sed suadere, siquidem Dominus non cogens, sed libertatem voluntati permittens dicebat: Si quis vult venire post me, &c. Chrysost. quoque & Ambros. quorum verba retulimus supra hoc capite numer. 14. mansuetudine, exemplo, & doctrina, non coactione, aut terrore ministerium istud peragendum esse testantur; & tunc in eo Praedicatores proficere, cum oves sunt, tunc vero retrocedere, & superari, cum in naturam luporum transierint. Et hoc etiam est, quod docuit Div. Augustin. in sermon. de puero Centurion. Infidelibus blandiendum est, non irascendum, ut per amorem, & dulcedinem possint Christo lucrari. Et Div. Dionysius in epistol. ad Denophil. in fine, ita scribens: Doceri quippe ignaros decet, non supplicijs affici; sicut & caecos non cruciamus, sed ad manum ducimus. Ingentis enim horroris est, quod is, quem Christus summe bonus errantem in montibus requirit, fugientemque revocat, & vix repertum sacris humeris revehit, abs te affligitur, repudiatur, abijcitur. Plane enim, qui [sect. 94] his passibus ambulant, & quae verbis suaviter docent, factis ipsis exemplariter implent, facilius, & securius infideles, quantumvis barbaros, movent, & sibi, & Deo, quem praedicant, maiorem Fidem, amorem, & auctoritatem conciliant; cuius ex contrario blasphemiam, aut vilipendium illi, ut supra diximus, suscitare noscuntur, qui armis, & terroribus Evangelij legem extendere volunt, & adversam disciplinae suae vitam agere non verentur. Etenim, ut praeclare inquit Div. Chrysostom. in homil. 4. sup. 2. ad Titum, non [sect. 95] ex verbis dogma verum, sed ex ipsis rebus, atque vita Gentiles iudicare consueverunt. Et S. Leo serm. de S. Laurentio: Facilis ad cohortandum sit oratio, efficax ad suadendum: validiora tamen sunt exempla, quam verba, & plenius est, opere docere, quam voce. Et ita Paul. ad Philip. 2. [sect. 96] Praedicatores commonefacit, ut sine reprehensione vivant in medio nationis pravae, atque perversae, & modestia eorum nota sit omnibus hominibus, & 1. Petr. 2: Conversationem vestram inter gentes habentes bonam, & in eo quod detrectant de vobis, tanquam de malefactoribus, ex bonis operibus vos considerantes, glorificent Deum in die visitationis. Idem etiam diserte docet Div. Hieronym. sup. capite 5. Matth. inquiens; Praedicatores verbi, auri, & argenti cupidos esse non debere, ne infideles existiment, ea de causa praedicare, & ne incurramus in illud Pauli, qui praedicas non furandum, furaris, qui praedicas non moechandum, moecharis, execraris idola, & sacrilegium facis. Et non minus apte, & eleganter div. Chrysostom. in homil. 1. Imperfect. super idem cap. Matthaei: Per illos quidem (inquit) qui dicunt, & non faciunt, blasphematur Deus: utpote, si bene docent, & melius vivant, videntes Gentiles dicunt: Benedictus Deus, qui tales habet servos. Vere enim illorum est Deus verus: nisi enim ipse esset iustus, nunquam populum suum circa iustitiam sic teneret. Nam scientia domini ex moribus familiae demonstratur. Si autem bene doceant, & male conversentur, videntes Gentiles dicunt: Qualis est Deus eorum, qui talia agunt? Numquid sustineret eos talia facientes, nisi consentiret operibus eorum? Vide quomodo Deus per malos Christianos blasphematur, nec potest dominus bonam opinionem habere, qui malam familiam habet. Vnde Paul. ad Roman. 2. unum dictum est ad populum Dei: Nomen enim Dei per vos blasphematur inter gentes. His concordat D. Augustin. in lib. de vita Christi, dum inquit: Sanctum esse populum suum Deus voluit, & ab omni contagione iniustitiae & iniquitatis alienum, ut nihil in eo gentes, quod redargueretur, invenirent, sed quod admirarentur, & dicerent: Beata gens, cuius Dominus Deus eorum, populus, quem elegit haereditatem sibi. Et D. Polycarpus Martyr, unus ex S. Ioannis Discipulis, in epistol. quam ad Philip. scripsit, ita ait: Omnes vos invicem subiecti estote, conversationem vestram considerantes irreprehensibilem in gentibus, ut ex bonis operibus vestris, & vos laudem accipiatis, & Dominus in vobis non blasphemetur. Vae autem illi, per quem nomen Domini blasphematur. Sobrietatem ergo docete omnes, in qua & vos conversamini. De quo argumento, & [sect. 97] vitae eorum, qui inter infideles Evangelium propagare desiderant, integritate, oratione, fiducia in Deum, ferventi charitate, beneficentia, prudentia, castitate, paupertate, patientia, labore, longanimitate, scientia, exemplo, & alijs, quae in operarijs Evangelicis requiruntur, plura quidem dicere possem, nisi ea alij multis in locis sigillatim propusuissent, & illustrassent: & praecipue, de Indis nostris loquens, Ioseph. Acosta de procur. Ind. salute, lib. 1. capit. 14. lib. 2. cap. 16. & sequent. & lib. 4. cap. 5. Anton. Possevin. in Biblioth. 1. tomo, lib. 9. capite 19. & sequentib. Thomas a Iesu de procuranda omn. gent. salut. lib. 4. part. 2. per totum, & Pat. Ioan. Pineda de reb. Salom. lib. 5. cap. 4. §. 6. num. 5. pag. 283. ubi inquit, Verbi Dei ministrum instar politae, & acutae sagittae instructum esse debere doctrinae splendore, acuminis subtilitate, velocitatis pennis, & fervore discurrendi, neque in alium scopum ferri debere, quam in corda mortalium collimanda. Sed omittere nolo alia verba D. Chrysostom. homil. 44. in Matth. ubi ex vita, & moribus Evangelizantium sumi posse, inquit, argumentum an virtutis zelo, vel avaritiae, aut inanis gloriae cupiditate ducantur: Si Magister, aut Doctor in sanctitate versatur, cognosce, quod propter Deum errantem corrigere vult. Si autem in malis versatur, quomodo alium propter Deum corrigere valet ad bonum? Numquid enim aliquis magis misericors potest esse alteri, quam sibi? # 18 CAPVT XIIX. De dictarum opinionum concordia, & explicatione. Et qualis demum vis, aut coactio Fidei propagandae causa infidelibus licite inferri possit? SVMMARIVM Capitis XIIX. -  1 Indorum, & aliorum infidelium conversio si more, & modo Apostolico fieri potest, absque dubio utilior, & laudabilior erit. -  2 Praxis, & experientia quotidiana ostendit, Apostolicum praedicandi modum inter Indos exacte servari non posse. Et num. sequentibus. -  3 Praeceptum annuntiandi, & propagandi Evangelij semper, & ubique pro viribus impleri debet. -  4 Deum tentare, vel miracula expectare nemo debet, dum humana, & rationabili via incedere potest. -  5 Cap. quaeritur 22. q. 2. & cap. si nulla 23. q. 8. expenduntur. -  6 Ioannes Metellus deridet eos, qui volunt inter Indos sine armis praedicare, & historiam circa hoc enarrat. -  7 Iosephi Acostae elegans testimonium expenditur de causis difficultatis, aut impossibilitatis praedicandi Apostolico modo inter Indos. -  8 Indi, qui barbari sunt, & agrestes, severitate salutari compelli possunt, in Ecclesiae gremium intrare. -  9 Anton. Possevin. aperte sentit, hodie inter Indos, considerata eorum feritate, varietate, & distantia Apostolicum praedicandi modum servari non posse. -  10 Antonij Cordubensis sententia de modo conversionis Indorum. -  11 Praedicatores ut sint tuti inter Barbaros, de quorum conversione agunt, bene possunt secum aliquos milites ducere, & arces munitas extruere, ex sententia Ioannis Maioris, & aliorum. -  12 Ioseph. Acosta quae auxilia, quasve militares expeditiones admittat, ut Fides tuto inter Barbaros praedicari possit. -  13 Fr. Thom. a Iesu praesidia militaria concedit ad fraenandos Indos, & praedicatores tuendos. -  14 Pat. Franc. Suar. Praedicatores Indorum cum praesidio, & exercitu sufficienti mitti posse, resolvit. -  15 Schedulae plures Regiae expenduntur, quibus opinio Ioan. Maior. in modo praedicationis Indorum probatur. -  16 Indos infideles vi praecisa, & absoluta per bellum, aut alio modo ad Fidem convertere, nunquam Hispani voluerunt, nec cogitarunt. -  17 Schedulis, & instructionibus Regijs semper cautum fuit, ut Indi, qua maxima fieri posset suavitate, & humanitate, ad Fidem allicerentur. -  18 Indis, ob Fidem recipiendam, vel ex alijs causis, quae gravissimae & urgentissimae non essent, nunquam Reges nostri bellum fieri permiserunt. -  19 Schedulae, & instructiones plures, referuntur, quae violentias, & iniurias, Indis illatas, graviter punire iusserunt. -  20 Bella per Hispanos Indis illata, ut plurimum, legitima fuerunt. -  21 Fidei receptio voluntarie facta, post bella, quae ad eam directo ordinata non sunt, violenta appellari non potest. -  22 Coactio indirecta ad Fidem non est per se, & intrinsece mala. -  23 Infideles licet expugnari non possint, ut credere compellantur, expugnati tamen, bene hortari possunt ad credendum. -  24 Bellum & armorum terrorem inter Indos Fidem introduxisse, qualiter intelligendum sit. -  25 Fidei, & Ecclesiae propagationem multoties Deus bellis & alijs aerumnis mediantibus, ordinavit. -  26 Percussio Christianorum Ierosolymis facta, causa fuit, ut facilius per totum Orbem Evangelium diffunderetur. -  27 Gothorum, & aliarum nationum barbararum bella, & incursiones, eisdem, & alijs multis gentibus aditum ad Fidem disposuerunt. -  28 Armenij a Tiridate subacti ad Christi Fidem devenerunt. -  29 Burgundiones propter Hunnorum incursiones Christo se devoverunt. -  30 Franci cum Alemanis bella suscepturi, Religionem Christianam profiteri coeperunt. -  31 Constantini Magni Imper. conversio ob belli causam facta fuit. -  32 Saxones, Bohemi, Slavini, & Rugiani, qualiter occasione bellorum ad Fidem pervenerint. -  33 Prussis Boleslaus pepercit sub conditione, ut Fidem acciperent. -  34 Heraclius, Sisebutus, & Dagobertus Iudaeos omnes in suis Regnis degentes baptismum recipere coegerunt. -  35 D. Isidorus quid senserit de facto Sisebuti, Iudaeos sui Regni baptizari cogentis. -  36 D. Paul. ad Philip. 1. vers. 18. quid senserit, dum ait, se gaudere, sive per veritatem, sive per occasionem Christus annuntietur. -  37 Infideles degentes in terris Christianorum licite possunt secundum sententiam aliquorum directo ad Fidem Christianam compelli, quae tamen non probatur. -  38 Infideles subditi, vi indirecta & causativa bene possunt ad Fidem deduci. -  39 Cap. debet, & cap. ult. 23. q. 4. ubi D. August docet, malos esse prohibendos a malo, & cogendos, ad bonum, qualiter sit explicandum? -  40 Infideles possunt pecunijs, donis, & muneribus ad Fidem allici. -  41 Simonia est aliquid dare, vel pacisci expresse pro rebus spiritualibus, vel ut quis ingrediatur religionem, aut si detur in vim modi, vel conditionis. -  42 Deus saepe promitti bona temporalia servientibus eum. -  43 Foeminae legatum licite relinqui potest, sub conditione, si ingrediatur religionem. -  44 Insidelibus vitam donare ea conditione, si baptizentur, usu receptum est. -  45 Fidelis foemina licite convenit de matrimonio contrahendo cum infideli, ea conditione, si fiat Christianus. -  46 Infidelis licet peccet, baptismum, ob pretium sibi datum recipiens: non tamen peccat ille, qui eum invitat. -  47 Cap. iam vero 23. quaest. 6. illustratur. -  48 Iudaei, & alij infideles subditi, possunt tributis, oneribus, & alijs servitijs gravioribus, non tamen insolitis premi, & honoribus & privilegijs privari, ut ad baptismum recipiendum alliciantur. -  49 Psal. 32. & Isaias cap. 26. ad ignominias, & angustias, quas Iudaei hodie ubique patiuntur, respiciunt. -  50 Iudaeis non debet servari aequitas. -  51 Iudaei a Christianis habitu distingui debent. -  52 Iudaei, & alij infideles an, & quando bonis privari, & a terris Christianorum licite expelli possint, si baptismum non receperint? -  53 Fidem semel etiam minus religiose, & voluntarie receptam & professam, deserere non licet. -  54 Cap. de Iudaeis 45. distinct. perpenditur, & illustratur. -  55 Cap. contra Christianos, de haeretic. lib. 6. expenditur, & illustratur. -  56 Infidelis, qui amore alicuius puellae fidelis ductus simulate se baptizari permisit, & cum ea matrimonium contraxit, in baptismo, & matrimonio perseverare in foro contentioso cogendus erit. -  57 Baptismus a parvulis Iudaeorum, vel aliorum infidelium inter se invicem factus, validus erit, etiam si per ludum fiat, cum intentione tamen baptizandi. -  58 Athanasij baptismus qualiter factus fuerit? -  59 Baptismum si quis omnino invitus, & coactus recipiat, an si postea metu cessante, per longum tempus non contradicat, vere Christianus, & baptizatus censeri debeat? -  60 Indi, qui ob eam tantum causam baptismum recipiunt, ut suis Regibus placeant, vel eos imitentur, an sint vere Christiani? -  61 Principum auctoritas, & exemplum multum inter infideles barbaros prodest, ad eorum faciliorem conversionem. -  62 Schedulis pluribus cautum est, ut Praedicatores Indorum, eorum Principes & Gubernatores ante omnia sibi gratos reddere curent. -  63 Media omnia licita excogitare, & exequi oportet, per quae Barbari facilius ad Fidem deveniant. -  64 Praedicatores Indorum, ut ornatiori culta incedant, & musicis instrumentis utantur, Regiae schedulae monent. -  65 Indorum Praedicatores non peccant, si vestibus ornatioribus, & cibis lautioribus utantur, ut eos pluris Barbari aestiment, & sic melius ad Fidem alliciant. -  66 S. Franc. Xavierus qualiter, & qualiter vestem mutaverit in Christiana apud Iaponios expeditione? -  67 B. Pat. Matth. Riccius vestem ornatiorem sumpsit, cum inter Sinas praedicare voluit. Vestibus ornatioribus semper bonos habitus fuit, ibid. -  68 Praedicator Indorum an licite possit maiorem sanctimoniam, quam re vera habeat simulare, ut eos melius convertat? -  69 Fidem, & eius mysteria levioribus, & futilibus argumentis is etiam inter Barbaros praedicare, & suadere non licet, alijs solidioribus omissis. -  70 Barbarus ita nemo est, ut quasdam evidentes de Fide credenda persuasiones percipere nequeat. -  71 Fides Christi, sicut neque per vim, ita nec per mendacium, aut fallaciam introducenda, & suadenda est. -  72 Deus non indiget mendacijs hominum ex Iob. & D. Paulo. HIS Argumentis, & considerationibus affirmativa, & negativa supradictae quaestionis, sive tituli pars, ita muniri, & corroborari videtur, ut mirum non sit, utramque tot, ac tantis sectatoribus placuisse. Sed ego, ut eas, quatenus fieri possit, ad concordiam redigam, & certa ab incertis separem. Primo constituo, posteriorem istam, quae nullo modo coactam, & violentam Fidei praedicationem, & propagationem admittit, in puncto quidem iuris veriorem, & securiorem videri, solidioribusque rationibus niti. Quis [sect. 1] enim negare poterit, conversionem Gentium omni militari apparatu remoto, & more & instituto Apostolico factam, magis laudabilem esse? & officij, atque aequitatis, plenam, cum exemplo, & doctrina ipsius Christi Domini, & Discipulorum eius confirmata reperiatur, qui pace, ac patientia sua, & eximia paupertate, & humilitate potentiam mundi vicerunt, ut concludunt rationes, & auctoritates pro eadem opinione toto capite praecedenti perpensae, & Ioseph Acosta lib. 2. de procur. Ind. salut. capite 8. pag. 236. in actu tamen [sect. 2] practico, supposita omnium ferme Indorum, qui olim reperti sunt, & hodie etiam reperiuntur, feritate, & stoliditate, & innumeris alijs difficultatibus, quas supra capite 16. ex numero 43. consideravimus, vix quidem esse arbitror, ut progressus aliquis in Fide apud eosdem seminanda, & promovenda fieri potuerit, aut possit, si vis aliqua non misceatur, qua & Barbari ipsi ad humanitatis officia prius redigi valeant, & Divini Verbi praedicatores secure inter eos versari, atque iniunctum sibi Evangelizandi munus explere. Et hoc sensu acceptae prioris opinionis auctoritates, & argumentationes, non usquequaque reijciendae, aut contemnendae videntur. Nam [sect. 3] cum praeceptum annuntiandi, & propagandi Evangelium, omnibus temporibus, & in omnibus nationibus vigeat, his se accommodare Catholici nostri Reges, & Praedicatores ab illis missi, debuerunt, & non [sect. 4] Deum tentare, vel miracula expectare, aut sub specie perfectionis Evangelicae, temere se Barbarorum arbitrio committere; sed via potius humana incedentes, rationabili consilio id facere, quod tempus, occasio, convertendorum conditio, & intentio suscepti muneris exigebat, argument. text. in [sect. 5] capit. quaeritur 22. quaest. 2. ibi: Et in hoc ostenditur, quod nemo debet tentare Deum suum, dum habet, quod rationabili consilio faciat: & in cap. si nulla 23. quaest. 8. ibi: Ne videlicet Deum videatur homo tentare, si habet, quod faciat, & suae, ac aliorum saluti consulere non procurat, & sanctae Religionis detrimenta non praecavet. Quorum iurium, in specie nostra, meminit Malferitus dict. cons. 769. apud Mandellum, num. 14. & seq. & Gregor. Lop. in d. l. 2. partitae, col. 4. vers. Et id quod Caietanus. Quam sententiam, ultra Auctores, quos retulimus d. cap. 26. num. 2. & seqq. expresse agnoscit [sect. 6] Ioan. Metellus in epist. prooemiali, quam ad historiam Hieron. Ossorij Episcop. Siluens. scripsit, & ex eo resolvit Theatr. vitae humanae, volum. 27. lib. 3. pag. 4090. tradens, diu quidem in Hispania disceptatum, num Indi bello, an sola Divini Verbi Christiani promulgatione, praedicationéve ad nostra sacra, & ritus traducendi forent? obtinuisseque (reclamantibus tamen multis) aliquorum Dominicanorum sententiam, qui benevolentia potius, & persuasione, quam ferro, ad Christianam Religionem convertendos esse putarent. Cum autem ex ijs quidam sese inermes in Floridam, hoc nomine, contulissent, statim a Barbaris fuisse trucidatos, stultitiaeque suae poenas dedisse. Atabalibamque Peruanorum Regem Fidei notitiam, & librum sibi a nostris ante bellum oblatum, in terram, tanquam ridiculum, proiecisse: Necessario igitur (inquit praedictus Auctor) usus alteram sententiam, nimirum vi, armisque Indos ad Christianam Fidem esse deducendos, compellendosque comprobavit. Idem quoque, pius, & [sect. 7] elegantius tradit Ioseph. Acosta dict. lib. 2. cap. 8. pag. 238. ubi ait, quod si veterem illam, & Apostolicam Evangelizandi rationem in plerisque huius Occidentalis Orbis gentibus adamussim tenere quis pergat, nihil aliud, quam amentiae extremae damnandus erit: neque immerito, cum experientia ipsa, omni exceptione superior testis, rem abunde monstraverit. Nam in multis expeditionibus, & praecipue in illis, quae semel, atque iterum, & tertio ad Floridam factae sunt, praedicatores, qui pacifice, & Evangelico modo ad Indos ingressi sunt, inauditi, indicta causa, misere, & absque ullo animarum fructu trucidati fuerunt; quod & Dominicani probarunt, & alij Religiosi viri plus satis experti sunt. Propterea quod hae gentes, sicut bestiarum moribus utuntur, ita humanitatis parum permittant, sine foedere, sine misericordia, prout quidvis collibitum est, ita temere agentes: in hospites, & externos nullum gentium ius observantes, cum ne inter se quidem naturae leges sciant. Quamobrem qui horum se ratione, & arbitrio commiserit, poterit is cum apris, & crocodillis amicitiam inire. Neque vero ab istis martyrium expectandum est, quae fortassis spes tantum discrimen levaret: non enim pro Fide, pro Christo, pro Religione moriendum est: sed vel ut suaviores epulas de te praebeas, quod Brasiliensibus, & toti Septentrionali orae huius Orbis vulgare est, vel spolium praebeas barbaris elegans, vel denique quia visus es nunquam, & quid in te sibi liceat, experiri iuvat. Vnde non est prudentiae, specie iustitiae sanctioris committere, ut salutem ipse abijcias, & alienam nihilo amplius compares. Hactenus Iosephus Acosta, qui iterum lib. 3. cap. 13. pag. 329. [sect. 8] docet, infideles, qui se in recipienda Fide duriores praebent, rusticitate magis animi, quam electione rationis (cuiusmodi barbari pene omnes sunt, iudicij vix sententiam sequentes, sed impetu, aut consuetudine impulsi) hos certe severitate quadam salutari in Ecclesiae gremium intrare, compellendos esse. Acostae vestigia premens [sect. 9] Anton. Possevin. in Bibliot. 1. tom. lib. 9. cap. 24. pag. 402. ita, non minus eleganter scribit: Verumtamen, quoniam non desunt, qui specie perfectioris boni cogitent, nihil aliud esse curandum ijs, qui ad Indias pro Evangelio navigant, & adeo reliquis, qui Christiani sunt, quam ut illuc in baculo, & pera proficiscantur: uni Deo absque alijs praesidijs innixi. Certe non omnino omnibus in locis ita pensanda res est: quin secundo addendum, non solum destrui finem, cum media tolluntur, sed diversa quaedam pro diversis mundi quasi aetatibus requiri. Potuisse quidem illud ab Apostolis praestari, quibus varia charismata, linguarum donum, & peculiaris a Deo concessa facultas fuerat, donec grandesceret, quae plantabatur Ecclesia. At irrigatio cessat (inquit Gregorius Magnus) ubi arbor egit radices. Et quod non valet Sacerdos efficere per Doctorum sermonem (ait Isidorus) iam potestas hoc debet implere per disciplinae terrorem. Sane vero plurimis, qui sub Regum patrocinio, atque imprimis a Sede Apostolica ad Indias transmiserunt, si naucleri, naves, remiges, milites, commeatus, vestes, libri, portus, domicilia, defuissent, ecquid inter illas truces gentes sine miraculorum & linguarum dono efficere potuissent? Aut quomodo sine magistratu, praesidijsve ullis salvi fuissent? Et vero qui absque his medijs, specie quidem zeli, sed non integra fortasse scientia impulsi, in easdam gentes aliquando procurrerunt, paucissimi fuere, qui aut re infecta, aut omnino non redierint, non perseveraverint, aut denique misere trucidati non sint in Florida, in Nova Hispania, in Brasilia, in Peruano tractu, in philippinis, in Malucis, in Macano, Malaca, & in reliqua India. At contra reliqui Divinum negotium bene gessere, qui pristinam viam institerunt in eadam Florida, Chichimecis, California, Nova Mexico, multis tractibus Peru, Brasiliae, in plurimis item insulis Archipelagi Philippinarum, Babuyanae, Lequijs, China, Cochinchina, Camboxa, Ciana, Iava, Burneyo, & plerisque alijs insulis. Haec Possevinus. Cui arrident verba Anton. Cordubens. in quaest. lib. 1. q. 57. dub. 5. pag. 503. vers. Non est ergo, ex eisdem rationibus concludentis; non [sect. 10] esse nunc Fidem praedicandam, neque gentes, & idololatras ad Fidem convertendos omnino eodem modo sicut in Ecclesia primitiva, ubi saepe miracula fiebant, quando paucissimi fideles Christiani erant, quia non est eadem ratio, & causa, ut dictum est. Et iuxta hanc sententiam bene potest admitti, & secure defendi doctrina Ioan. Maioris in 2. Sentent. dist. 44. quaest. 2. dum [sect. 11] ait; posse hodie Principes Christianos ad convertendos Barbaros mittere praedicatores cum sufficienti exercitu, non ut bellum inferant, sed ut praedicatores securi incedant, turresque & arces munitas in terminis provinciarum infidelium construere, ut facilior, & securior aditus, & exitus fidelibus pateat; quod licet reijciant, imo & irrideant Victoria, Banez, Eman. Rodericus, & Pat. Lud. de Torres in locis sup. cap. prox. numer. 1. relatis: recte tamen & prudenter probat, & laudat Gregor. Lopez in d. 1. 2. partitae, gloss. magn. col. 2. & col. 16. vers. Tertia conclusio, & Ioseph. Acosta, istarum Indicarum rerum, & expeditionum oculatissimus, & expertissimus testis, dict. lib. 2. cap. 11. 12. & 13. docens, quod [sect. 12] ut in militari disciplina non recte provincia aliqua expugnatur, & in ditionem redigitur, nisi deducta colonia, & praesidio imposito, gradus figatur; ita profecto in horum infidelium conversione nihil sperandum est lucri, nisi obfirmato animo, ijs corripiendis, instruendis, atque ad profectum usque promovendis, consilia, curae, conatusque omnes admoveantur. Neque enim repente quicquam legitima incrementa suscipit. Et ad hoc commode faciendum, simul proficisci oportere viros militares, necessaria humanae vitae praesidia in tam longa, tamque periculosa peregrinatione ferentes, simul vitae aeternae praecones Castris Christi militantes, ut diabolicca tyrannide captas animas Deo expugnent. Hocque ita coniuncto officio fieri oportere, non solum rationem docuisse, verum ipsam iam longo usu comparatam experientiam. Et quod si qua spes est salutis Barbarorum, in his certe expeditionibus posita est. Nam si praedicatione Evangelij commonendi, excitandique sunt, neque id sieri unius, & alterius Sacerdotis peregrinatione permittit, vel ipsorum ingenium ferox, vel regionum immensa distantia, necessario praesidio destituta, perspicuum est complurium hominum coetu, & rerum opportunarum apparatu opus esse; quae sane duo in harum expeditionum ratione continentur. Idem diserte docet Possevinus ubi sup. & [sect. 13] Fr. Thom. a Iesu lib. 2. de procur. Ind. salut. cap. 8. pag. 55. ubi. ait, ad propagandam, & defendendam Fidem, quae inter hos Barbaros praedicatur, necessarium esse Christianorum Principum patrocinium, & potentiam, & ut Barbari ipsi, natura efferati, vim nostrorum pertimescant, & aliquo fraeno foedera, & amicitias, quas parum curare solent, observare cogantur. Et iterum lib. 4. par. 1. cap. 1. pag. 120. ubi item ait: Et quod sine controversia esse videtur, possunt ministri, qui inter Barbaros versantur, suae vitae indemnitati consulere, & praesidijs illis, quae defensionis sunt propria, ut sunt praesidia militaria, & alia, quae Barbaros ipsos, quorum natura est maxime constans, & infida, in officio terrore, ac metu contineat, muniri. Eruditissimus quoque Pat. Franc. Suar. in tract. de Fide, disp. 18. sect. 1. num. 10. mitti [sect. 14] posse Praedicatores cum praesidio, & exercitu sufficienti propter rationes supra factas admittit; requirit tamen, ut prius infideles blande & pacifice de audienda & recipienda praedicatione moneantur. Quibus conveniunt [sect. 15] plurime nostrorum Regum schedulae, & instructiones, curam istam Ducibus ad has expeditiones missis praecise iniungentes. Et praecipue cavetur in provisione Caroli V. Imp. dat. Granat. 17. Novemb. ann. 1526. quae extat in 4. tom. sched. impr. pag. 224. ibi: Otrosi mandamos, que despues de hecha, e dada a entender la dicha amonestacion i requerimiento a los dichos Indios, si vieredes que conviene i es necessario para servicio de Dios nuestro Senor, i nuestro, i seguridad vuestra, i de los que adelante huvieren de vivir i morar en las dichas islas, i Tierrasirme, de hazer algunas fortalezas, o casas fuertes o llanas para vuestras moradas procuraran con mucha diligencia i cuidado de las hazer en las partes i lugares donde esten mejor, i se puedan conservar i perpetuar, procurando que se hagan con el menos dano, i perjuizio, que ser pueda, sin los herir, i matar por causa de las hazer, i sin les tomar por fuerca sus bienes, i hazienda: antes mandamos, que les hagan buen tratamiento, e buenas obras, i les animen, i alaguen, i traten como a Christianos, i proximos: demanera, que por ello, e por exemplo de sus vidas de los dichos Religiosos, o Clerigos, e por su dotrina, predicacion, e instruccion vengan en conocimiento de nuestra Fe, i en amor i gana de ser nuestros vassallos, &c. Et novissime idem expressius disponitur in alia epistola dat. Matr. 17. Martij anno 1619. ad Excellentissimum Proregem Principem Esquilacensem scripta; cui cum ibidem iniungeretur, ut pro viribus faveret expeditionem, & praedicationem, quam Gundisalvus de Solis ad Indos Toxococies, noviter repertos, facere destinabat, statim praecipitur: I pues el principal intento es la predicacion del Evangelio, i lo demas secundario, os encargo con particulares veras, e instancia, que procureis con buen consejo, i medios a proposito, proseguilla, i fenecella, pues sera obra de tanta estima: i porque sera caso feo entrar en tierra tan populosa sin las fuercas necessarias, procurareis autorizarlas, demanera que la gente se acredite, i no se aventure, i que se vayan siempre assegurando las espaldas con buenos bastimentos, i algunos abrigos, o fuertes, demanera que en caso repentino i de impetus de gente, tengan abrigo i reparo, procurando, que pues en aquella tierra no se ha visto gente de acavallo, ni armas de fuego, que desto aya el mejor recaudo que se pueda. I sobre todo os encargo afectuosamente el buen tratamiento de los Indios, i el regalo i caricias con que es justo atraerlos, conservando la autoridad que conviene entre barbaros, pues sabeis, que la conquista de las voluntades es la vitoria preciosa en el acatamiento de Dios, i la mas acepta al bien publico, i a mi servicio. Secvndo constituo, [sect. 16] nostram quaestionem in eo non versari, an vi praecisa per bellum, aut alio modo, infideles ad Fidem, & baptismum recipiendum, compelli possint? Certissimum namque est, hoc casu characterem baptismi non imprimi, & reliquas rationes, & auctoritates militare, de quibus in primo argumento capitis praecedentis meminimus. Neque existimari debet, Hispanos aliquo modo id ullibi tentasse, vel igonorasse, cum viros pios & religiosos secum semper in omnibus expeditionibus ducerent, quos hoc vulgatissimum Christiani iuris, & institutionis principium latere non potuit. Praesertim, cum [sect. 17] id satis animadversum in Regijs codicillis, & instructionibus reperirent; quibus serio, & graviter cavebatur, qualiter se cum Indis in Fidei praedicatione, & introductione habere deberent in omnibus expeditionibus, quae factae faciendaeve sunt, sive ad novas gentes quaerendas, sive ad iam quaesitas pervestigandas, districte praecipiendo, ut Barbari humanissime, quantum sieri posset, & suavissime tractarentur, blandisque verbis, assiduis praedicationibus, & Christianae vitae exemplo, commercijs quoque, donis, & muneribus ad Fidem suaderentur, & allicerentur, non autem vi, & armorum, ac bellorum terrore; [sect. 18] ad quae nunquam nostris pervenire concessum fuit, nisi prius graviter ab Indis aggressi, & lacessiti fuissent, & omnibus alijs medijs, requisitionibusque tentatis, vitae, & incolumitati suae aliter consulere non valerent. Quod optime in nostrae quaestionis terminis advertit Gregor. Lop. in. d. 1. 2. tit. 23. part. 2. gloss. magn. col. 4. versic. In modo tamen bellandi, Acosta lib. 2. de procur. Ind. lalut. cap. 7. & manifeste colligitur ex [sect. 19] schedulis sup. relatis, & ex prima, & pijsima illa instructione Christophoro Columbo a Regibus Catholicis data, quam refert Episcop. Chiapens. in. replicat. ult. ad obiection. Sepulvedae fol. 52. Anton. de Herrera in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. & lib. 3. & ex alijs, quae postea Nicolao de Ovando, Licentiato Figueroa, Ferdinando Cortesio, & alijs Ducibus successive traditae sunt, quarum passim meminit idem Herrera in dict. histor. gen. Ind. praecipue decad. 1. lib. 4. cap. 11. & 12. lib. 5. cap. 11. lib. 6. cap. 19. lib. 9. cap. 5. & 14. & decad. 2. lib. 3. cap. 8. decad. 3. lib. 5. cap. 1.lib. 9. cap. 2. lib. 10. cap. 9. & 10. & deced. 4. lib. 1. cap. 8. lib. 2. cap. 3. & lib. 4. cap. 10. & lib. 6. cap. 11. Et ad idem tendunt plures aliae schedulae, & instructiones, quae extant inter impressas, 4. tom. pag. 221. & multis sequentib. Praesertim nobilis illa provisio Philipp. 11. quae vocatur: Del bosque de Segovia, 13. Iulij ann. 1573. & reperitur dict. 4. tom. pag. 245. in qua hoc gravissimis verbis, & poenis cautum fuit. Et in alia schedula, data Guadalupi 1. April. ann. 1. 86 dict. 4. tom. pag. 246. Gubernatori Philippinarum praecipitur: Que proceda severamente contra los descubridores, que no guardan las instrucciones, porque ai algunos que piensan que por ser los Indios infieles pueden ser conquistados i sujetados por fuerca de armas, &c. Quod igitur nostri secerunt, fuit,[sect. 20] prost bella varijs de causis, & plerumque legitimis, & aliquibus Indiarum regionibus exantlata, & alijs provincijs, diversis rationibus, & eventibus in nostrorum Regum supremum dominium, & gubernationem redactis, ut ex serie historiarum apparet, per religiosos viros, & praedicatores enixe curare ut Indi Christianam Fidem, & religionem agnoscerent, & ad eam recipiendam blandis, suavibus medijs adducerentur. Quod cum innumeri eorum libentissime, & cum maxima animi alacritate fecissent, iuxta ea, quae sup. cap. 4. ex num. 20. tradidimus, non [sect. 21] potest ullo modo haec Fidei receptio violenta appellari, ad quam bella, & armorum strepitus directo ordinata non sunt, licet per indirectum videri possit, ipsis bellis mediantibus, praedicationi, & receptioni eiusdem Fidei faciliorem viam, atque aditum praeparatum fuisse. Constans quippe apud omnes Theologos opinio est, [sect. 22] coactionem indirectam non esse per se, & intrinsece malam, si debitis circunstantijs siat, & finis conversionis prudenter, & cum spe perseverantiae intendatur, ut tetigimus sup. cap. 16. ex. n. 103. & egregie docet gloss. in cap. debet 53. 29. q. 4. D. Anton. 2. par. tit. 12. cap. 2. Gabr. Angelus, & plurimi alij, quos refert, & sequitur Gregor. de Valencia tom. 3. disp. 1. punct. 6. Thom. Sanchez lib. 1. de matrim. disp. 36. Tiber. Decian. in tract. crimin. lib. 5. cap. 14. num. 1. Azorius tom. 1. instit. Moral. lib. 8. cap. 24. Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. sal. lib. 5. par. 1. dub. 2. pag. 204. & novissime P. Suarez in d. tract. de Fide. disp 18. sect. 3. ex num. 8. & Didac. Valdesius de dignit. Reg. Hispan. cap. 19. num. 6. ubi ita [sect. 23] ait: Igitur infideles hi non baptizati expugnandi sunt, non ut credere compellantur, sed ut hortentur ad vere credendum, & allegat illud Taciti lib. 3. Annal. Vt rei agi possint, acie vincendi sunt. Et hoc sensu [sect. 24] accipiendum est, quod tradit Thom. Bozius, statim citandus, cap. 9. in sine, Ioan. Boter. in relat. universal. par. 4. lib. 3. pag. 55. & 56. Ant. Herrera in. dict. hist. gen. Ind. decad. 2. lib. 5. cap. 4. pag. 167. & Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 3. §. 3. pag. 19. in margine: bellum sciliccet, & armorum favorem Christianam Religionem inter Indos Occidentales introduxisse. Non enim loquuntur de coactione precisa, & directa, sed de indirecta, & causativa, quae, ut diximus, licita est, & permissa, & in Dei Ecclesia multoties visa, & observata. Cuius [sect. 25] propagationem, & dilatationem per omnia fere saecula in plurimis gentibus, & nationibus, Deus ipse non sola Evangelij voce disposuit, sed plerumque mediantibus bellis, & alijs persecutionibus vel rerum praesentium beneficijs, aut depulsione malorum, quae Christi Fide non recepta timeri potuissent, ut late, & copiose prosequitur Thom. Boz. lib. 4. de sign. Eccl. Dei, fere per totum, & praecipue cap. 8. & 9. Theatr. vitae humanae omnino legendum, volum. 16. lib. 1. pag. 3004. & seq. & Medina in C. de restitut. q. 27. Ecce enim [sect. 26] persecutio illa Ierosolymis Christi, & Apostolorum eius discipulis facta, causam praebuit, ut quindecim & plus Christianorum millia per omnem Orbem spargerentur, & omnia regna ad Fidem traducerent, ut ait D. Lucas in Acta Apostol. cap. 8. & 11. & prosequitur Cardinal. Baron. in Annal. Eccl. 1. tom. ann. 35. ex num. 1. Gothi [sect. 27] quoque, Hunni, Suevi, Vandali, Alani, in Occidentales Europae partes glomeratis examinibus irruentes, eas gravissimis bellis, & calamitatibus affecerunt, & labefactarunt. In quo tamen Paul. Orosius scribit. lib. 7. cap. 14. laudandam, & attollendam Dei misericordiam videri, quandoquidem hoc modo, per Orientem, & Occidentem, Ecclesiae Christi, innumeris eorundem Barbarorum credentium populis repletae suerunt, & tantae gentes agnitionem veritatis acceperunt, quam invenire antea illae nisi hac occasione non possent. Quibus exemplis, adhuc magis in specie, cum Bozio ubi [sect. 28] sup. Armeniorum historiam subijcere possumus; qui a Tiridate subacti, edicto ad Christvm addicti sunt. Et [sect. 29] Burgundiorum; quorum gens, cum incursionem Hunnorum timeret, Christo se devovit, si profligaret hostes; quod illi Divinitus est concessum. Idem contigit multo post [sect. 30] Francis, qui Gallias occuparant, & eorum Regi Clodoveo, cum praelium commissurus esset adversus Alemanos, & eorum robur, & innumeram multitudinem maxime formidaret. Constantinus [sect. 31] quoque Magnus Christo se adiunxit ob victoriam, quam retulit de Maxentio per Crucis signum, aliaque beneficia coelitus illi concessa, ut post alios enarrat Baronius tom. 3. ann. 312. ex num. 56. Saxoniae [sect. 32] etiam incolas Carolus Magnus undecim praelijs diverso tempore domitos, Christianae Religioni, quam se ultro accipere professi fuerant, & decies abiecerant, integre adiecit anno 785. ut Rheginus, Eguinart. & Aimoinus scribunt. Borivorius item, & Otho Magnus armorum vi inter Bohemos Fidem instituerunt, & restituerunt, ut testatur Dubravius lib. 5. & 6. Et Slavini, ut refert Helmodius lib. 6. cap. 9. 16. 19. & 24. cum Othonis Magni punitionem timerent, qui eos bello delere volebat ob quaedam latrocinia, & incursiones in Christianos factas, illam Christi cultum complectendo redemerunt: a quo cum postea perfide discesssissent, ab Henrico 1. & Conrado eius successore, praelijs fracti, ad Fidem redire coacti sunt. Rugiani quoque, eodem Helmod. teste lib. 1. cap. 43. & lib. 2. cap. 12. & 13. Ludovico Imperante, Christo nomen dare coeperunt: mox ab eo hi defecerunt, donec Vvaldemarus Dannorum Rex, exercitu ducto, illos devicit, & gentem rudem, & belluina rabie saevientem, partim praedicatione assidua, partim minis, ab innata sibi feritate, ad novae religionis coversionem perduxit, anno 1186. Boleslaus [sect. 33] item Polonorum Rex, ut tradit Arnold. lib. 7. cap. 9. Prussos, qui ob plurimas Christianorum caedes errant poenae capitali obnoxij, bello, ferro, & incendijs punire decreverat: illi supplices pacem postularunt, & ea conditione obtinuerunt, si Christi legem admitterent; quod & statim, ut sibi erat imperatum, fecerunt, demolitique sunt fana, & simulacra falsae superstitionis. Heraclius [sect. 34] etiam Imperator, & Sisebutus Hispaniae, & Digobertus Galliae Reges, Iudaeos omnes in suis ditionibus degentes, baptismum recipere coegerunt, ut latius patebit infra cap. 19. num. 38. Quod factum [sect. 35] licet non valde probet D. Isidor. in histor. Goth. AEra. 650. inquit tamen, scriptum esse, Christvm sive per occasionem, sive per veritatem annuntiandum, alludens nimirum ad illud [sect. 36] D. Paul. ad Philippens. 1. vers. 18: Dum omni modo sive per occasionem, sive per veritatem Christus annuntietur: & in hoc gaudeo, sed & gaudebo. Quem locum exponens D. Thom. ibidem, docet, per occasionem annuntiare Christvm, qui non intendit hoc principaliter, sed propter aliud, puta lucrum, vel gloriam. Perveritatem autem, quando ex recta intentione. Vtroque autem modo hoc fieri ad utilitatem Ecclesiae, dummodo vere Christvs annuntietur, & falsa doctrina non misceatur. Quia ut ait D. Augustin. Pastor, qui propter veritatem annuntiat, est amandus; mercenarius, qui propter lucrum, est tolerandus, qui falsus, expellendus. Et eodem tendit Tertull. qui 5. contra Martionem sic vertit: Nihil mea, sive causatione, sive veritate Christus annuntietur, quia unus annuntiabatur, sive ex causatione sive ex veritate Fidei: Glossa quoque Ordinaria, & D. Anselmus ibidem, eos ab Apostolo notari tradunt, qui temporalibus lucris, & commodis inhiantes, praedicationem suscipiunt, quos, quamvis mercenarios, non prohibet Apostolus, sed permittit, quia & ipsi utiles sunt ad aliqua. Neque abest D. August. in serm. 49. in Ioan. ubi cum hunc locum per transennam incidisset, sic ait: Sunt homines in Ecclesia, de quibus dicit Apostolus ad Philip. I Qui ex occasione Evangelizant quaerentes ab hominibus commoda sua, sive pecuniaria, sive bonorum, vel laudis humanae, quomodolibet volentes accipere munera Evangelizant, & non tam salutem eius quaerunt, cui annuntiant, quam commodum suum: Brevius Oecumenius: Quid mihi curae est, quo quis scopo praedicet, qui interim recte praedicet? sive per occasionem propter invidiam adversum me, sive per veritatem Christus annuntietur, Dionysius vero Carthusianus, & Caietan. ut alios recentiores omittam, verba illa: Sive per occasionem, interpretantur, id est: Incidentaliter, scilicet, ex invidia, seu contentione, seu alio quovis praetextu. Pro quibus Graeca versio stare videtur, quae ubi Vulgata dixit: Occasionem, apponit: Prophasim, quod idem est ac praetextus, occasio, excufatio, vel simulatio, quasi sensus sit, praedicationem veram quolibet colore, aut intentione operatam, ijs quidem utilem esse, qui eius occasione conversi sunt, quamvis praedicantibus potius noceat, quam prosit. Vt tandem D. August. non minus eleganter expressit Psal. 115. sic inquiens: Qui non ex charitate, sed ex occasione praedicabant Verbum Dei, aliud sentiebant, quod in eorum moribus apparebat: & aliud praedicabant, ut sancto nomine placerent hominibus. Quos tamen Christum annuntiare permittit, quamvis enim ea potius crederent, quae ipsi faciebant, ut morerentur, ea tamen praedicabant, quaesi alij credentes facerent, salvarentur. Terrenis namque cupiditatibus consulentes, Regnum coelorum annuntiabant, habentes in pectore falsitatem, in lingua veritatem. Tertio constituo, quod [sect. 37] si de illis infidelibus loquamur, qui Principibus Christianis subditi sunt, & in eorum terris, & imperijs habitant, plures Auctores reperiemus, qui gravibus argumentis & rationibus ducti, affirmare audent, religiose, & utiliter eosdem Christianos Principes facere, ubi eiusmodi sibi subditos infideles, etiam invitos, & reluctantes compellunt, ut Fidem, & Religionem Christianam suscipiant, postquam sufficientem illus propositionem habuerint. Hanc enim sententiam expresse tenuit, & probavit Scotus in 4. dist. 4. q. ult. & sequitur Gabr. ibid. q. 2. dub. 5. circa finem, Alfons. a Castro de iust. haeret. punit. lib. 2. cap. 14. & non esse improbabilem tradit Mag. Lorca in 2. 2. sect. 1. disp. 36. num. 7. Et licet contraria verior sit, ex rationibus, & auctoritatibus cap. praecedet. relatis, quae non minus in subditis, quam in non subditis militant, & ex alijs, quae contra Scotum cum magis communi Theologorum Schola post D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 8. & 11. docet Caiet. ibid. D. Antonin. in summ. 2. p. tit. 12. cap. 2 Palud. in 4. dist. 4. q. 4. Durand. q. 6. Soto dist. 9. q. 1. art. 3. Victor. in relecti. 1. de Indis, Henric. lib. 2. de Baptism. cap. 4. num. 8. Greg. de Valenc. d. 3. tomo, disp. 1. punct. 6. Torres de Fide, art. 7. disp. 51. dub. 1. col. 638. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. sal. lib. 5. in princ. pag. 204. & Doctiss. P. Suar. qui alios allegat, in eod. tract. disp. 13. sect. 3. ex n. 4. Vbi tamen [sect. 38] non agitur de coactione directa, & praecisa, sed de indirecta, & causativa, ijdem Auctores resolvunt, licitum esse, omnia media quaerere, & tentare, per quae ad Fidem suscipiendam, & capessendam alliciantur. Atque ita D. Aug. in epist. 204. ad Donatum, quae refertur a Gratian. in [sect. 39] cap. ult. 23. q. 4. merito docet, malos esse prohibendos a malo, & cogendos ad bonum, nimirum per hanc coactionem, quae iustis, & opportunis medijs irrogatur, ut ibi explicant Glos. & Doct. & idem Aug. in epist. 52. ad Macedon. relatus in cap. debet 53. ead. caus. & q. ubi inquit: Debet homo diligere proximum tanquam se ipsum: ut quem potuerit hominem, vel beneficientiae consolatione, vel reformatione doctrinae, vel disciplinae coertione adducat ad colendum Deum. Ex quo text. gloss. argumentum deducit, quod [sect. 40] pecunijs, donis, & muneribus recte possumus infideles ad Fidem allicere, prout eos invitat August. in cap. quod autem 23. q. 7. ibi: Vtinam Catholici fiant, & non solum quae dicunt sua, sed etiam nostra in pace nobiscum & charitate possideant: & sequuntur Archid. in. d. cap. debet homo, & in cap. qui sincera 45. dist. glos. in cap. quam pio, verb. Interventu, & ibi Turrecrem. col. 2. 1. q. 2. Aloisius Leo in l. 1. num. 57. C. de Iudaeis, & noviss. Anton. Ricciullus in tract. de. iur. pers. lib. 2. c. 36. n. 5. & 6. Nam quamvis alioqui [sect. 41] omnes pactiones, & nundinationes, quae in rebus spiritualibus siunt, prohibitae sint, & simoniae labem videantur habere, cap. quam pio 1. q. 2. cap. primum 22. q. 2. cap. ult. de transact. cum notatis a D. Thom. 2. 2. q. 189. art. 9. ubi ex eo, inquit, simoniam contrahi, si detur aliquid pretio aestimabile alicui sub pacto expresso, ut ingrediatur religionem. Attamen ubi pecunia non datur sub tali pacto, neque in vim pretij, & emptionis rei spiritualis, sed in modum conditionis, si infidelis voluerit ad Fidem converti, nulla simonia committitur: quoniam temporale commodum pro re spirituali non datur, sed muneribus, blandimentis, & officijs pagani voluntatem, & animum conciliamus, ut consulat suae saluti, & ad id, quod alioqui iure Divino praestare deberet, nobis devincimus. Quod nullam in se turpitudinem habet, sed potius magnum charitatis, & pietatis officium. Cum [sect. 42] Deus ipse saepe promittat bona temporalia sub conditione, si bene operentur illi, quibus sit promissio, ut videre est Genes. 17. & ut omnes fatentur, licitum [sect. 43] sit legatum foeminae relictum sub conditione, si ingrediatur religionem, ex notatis a Thom. Sanch. de matrim. lib. 1. disp. 33. & seqq. & Perez de Lara, qui alios plurimos refert, de anniversar. lib. 1. cap. 21. ex num. 24. Et [sect. 44] quod magis est, vitam infidelibus donare ea conditione, ut baptizentur: quod esse usu receptum, testatur Medina in C. de restitut. q. 27. & Azorius statim citandus. Et similiter possit [sect. 45] fidelis foemina, remoto quolibet iure humano, cum infideli de matrimonio contrahendo convenire, ea conditione, si siat Christianus, cap. cave, & cap. non oportet, 28. q. 1. & gloss. in. d. cap. debet. & in cap. qui sincera, verb. Blandimentis, 45. distinct. cum qua post alios, quos referunt, ita optime distinguunt, & resolvunt Sylvest. verb. Iudaeus, quaest. 6. Thom. Sanchez lib. 1. de matrimon. disput. 36. Ioan. Azorius dict. 1. tom, institut. Moral. lib. 8. capite 24. versic. Quaeres, col. 2274. & Fr. Thom. a Iesu dict. lib. 5. de procur. omn. gent. sal. par. 1. dub. 2. pag. 205. Quibus Ego adijcio, quod etsi revera daremus, infideles [sect. 46] ad baptismum suscipiendum primo, & principaliter ob temporale commodum, vel excusandam poenam mortis adductos fuisse, ipsi quidem sic suscipiendo peccarent, licet non tantum, quantum si prorsus baptismum renuerent; invitantes tamen non ita: cum licitum sit invitare ad minus peccatum, ut singulariter sentit Div. Augustin. lib. 2. de adulter. coniug. cap. 15. & habetur in cap. si quod verius 33. q. 2. & sequuntur Adrian. quodlibeto 9. litt. E. Caietan. in. 2. 2. q. 78. art. 8. Navarr. in Manual. cap. 17. num. 263. & in cap. inter verba 11. quaest. 3. conclus. 5. num. 14. & Ant. Naldus in quaest. pract. verb. Baptismus, num. 8. & verb. Infidel. numer. 6. Qua etiam ratione subsistit [sect. 47] doctrina D. Gregor. relata in dict. capite iam vero 23. q. 6. & probata post glos. in. d. cap. debet; quae habet, poste Christianos [sect. 48] Principes, Iudaeos & alios infideles sibi subditos ad Fidem inducere, eos a tributis & oneribus aliquatenus relevando, si converti voluerint, vel maiora eis tributa, & servitia imperando, atque iniungendo, si in sua perfidia pertinaciter maneant, quod sequuntur, & ad privationem etiam honorum & aliorum favorum, & privilegiorum extendunt gloss. & Praeposit. in. d. cap. de Iudaeis, 45. distinct. Abbas in. d. cap. maiores, §. item quaeritur, de Baptismo, Marquard. in. tract. de. Iudae. & Infidel. 3. par. cap. 2. num. 8. & 1. par. cap 14. pag. 57. Acosta de procur. Ind. sal. lib. 3. cap. 13. Gregor. de Valencia 3. tom. disp. 1. q. 10. art. 6. col. 410. Azor. d. vers. Quaeres, Ricciullus d. lib. 2. cap. 36. num. 7. & 8. Suar. d. disp. 18 sect. 3. num. 8. & 9. Vbi tamen advertit, in huiusmodi servitiorum, vel tributorum impositione iustitiam, & terminum, quem vocant rigorosum, excedi non posse. Nam servitijs, vel exactionibus insolitis gravari non debent, ex doctrina text. in cap. sicut, de Iudaeis, Div. Thom. in epist. ad Ducissam Lotharingiae, Ioan. Andr. in addition. ad Specul. tit. de Iudaeis, sup. rubr. & Innocent. & Panormit. in. d. cap. quod super his, de voto. Et est videndus Simon Maiol. dict. colloq. de perfid. Iudae. pag. 256. & sequent. ubi addit, Iudaeos in vilioribus, & sordidioribus officijs, & laboribus occupari posse, & debere, cum sint veluti servi Christianorum, & hoc multum ad eorum conversionem proficiat. Quod Regius Vates orasse videtur [sect. 49] Psalm. 32. dicens: Imple facies eorum ignominia, ut humilientur, & tunc requirant nomen tuum, Domine. Et Isaias cap. 26: Domine, in angustia requisierunt te, & in tribulatione, murmuris doctrina tua eis. Idem novissime tradit Steph. Gratian. in discept. forens. tom. 4. capite 658. pag. 114. pluribus probans, [sect. 50] Iudaeis, ob praedictam rationem, non debere servari aequitatem, de quo etiam agit Ricciullus d. lib. 2. cap. 20. & Petr. Cenedus in collect. 59. ad Decretales, pag. 198. num. 3. ubi [sect. 51] ait, Iudaeos a Christianis habitu distingui debere, per text. in cap. in nonnullis 15. de Iudaeis, & alia, quae tradit Guillel. Bened. in cap. Raynuntius, verb. Raynuntius de Clara, num. 64. Palac. Rub. in repet. rub. §. 70. num. 29. & Did. Perez in 1. 8. 37. & 38. tit. 3. lib. 8. ordin. & Tiber. Decian. dict. lib. 5. criminal. cap. 12. num. 16. Ricciullus ubi sup. cap. 43. Vtrum autem [sect. 52] praedicti Iudaei, vel infideles, Christianis Principibus subditi, ab eorum Regnis expelli, & bonis spoliari possint, si Evangelij Fidem amplexari noluerint, maiorem quidem difficultatem habet, propter aientes, & negantes Doctorum sententias, quae in hoc articulo reperiuntur: quarum Auctores, & argumenta late adducit Camill. Borreil. de praestan. Reg. Cath. cap. 69. per totum, Cened. in collect. 15. ad Decretal. num. 2. pag. 122. Decian. ubi sup. cap. 11. num. 1. & seqq. & cap. 13. num. 2. & Simon Maiol. in. d. tractat. de persid. Iudae. ex pag. 40. ubi inserit consilium circa hoc a Doctoribus Mediolanensibus factum, quando Iudaei ab illo Ducatu expulsi fuerunt, & novissime Ricciullus dict. lib. 2. cap. 51. per totum. Sed verior, & communior opinio est, qua etiam contrariae ad concordiam redigi possunt, ut regulariter, si quiete, & pacifice inter Christianos degant, nullumque ab eis incommodum religioni, & saluti publicae timeatur, tolerari debeant, & ab omnibus iniurijs defendi, & sic resipiscere possint, & voluntarie ad Fidem converti, dict. cap. dispar 23. q. 3. cap. Iudaei, de testibus, dict. cap. qui sincera 45. distinct. cap. quiescamus 42. distinct. cap. non satis 86. dist. cap. si cupis 16. q. 1. l. nullus, C. de Iudaeis, cap. etsi Iudaeos, cap. sicut, eod. tit. Gloss. Bart. & Doct. in l. multum interest, D. de verbor. obligat. Praeposit. in. d. cap. qui sincera, col. 2. Oldrad. cons. 87. & 264. Alex. cons. 71. vol. 2. & cons. 99. vol. 6. Paris. cons. 71. vol. 4. Marquard. de Susanis d. tract. de Iudae. & Infidel. 1. part. cap. 7. Roland. cons. 25. vol. 3. & Ioan. Bapt. Ferretus Cons. 37. & cons. 381. per tot. Vbi tamen protervia, & ingratitudine sua Christianorum gratiam, & charitatem demeruerint, vel aliquid in eos moliti sint, aut pravo suo exemplo, & superstitiosis ritibus Christianum populum turbare, aut foedare potuerint, aut aliae similes causae intervenerint, quae iustum religiosi Principis animum moveant, tunc recte expelli, & bonis privari possint, ut saepesaepius cum magno consilio, & Catholicae pietatis, & Religionis exemplo factum videmus in casibus sup. c. 16. ex. n. 113. relatis, & im plurimis alijs, quos, hanc sententiam sub hac distinctione sequentes, commemorant Oldrad. Alexand. Paris Roland. Decian. Borrell. & reliqui ubi sup. Socin. cons. 86. lib. 4. Corsetus de potestat. Regia, quaest. 81. Pet. Malferit. cons. 769. num. 90. apud Mandel. vol. 4. Albertin. de haeretic. lib. 6. q. 7. Hermes Lethmatius de instaurata relig. lib. 2. capit. 12. Conrad. in templo omn. Iud. lib. 1. c. 1. §. 3. verb. Vsuras, ex n. 12. Didac. Perez in l. 4. tit. 3. lib. 8. ordin. Simancas in Cathol. institut. titul. 35. num. 5. & sequentibus, Andr. ab Egea in cap. Canonum statuta, numer. 254. & seq. de constitut. Aviles in cap. Praetor. verb. Servitio, num. 5. Rojas de haeret. 1. part ex num. 565. & singular. 37. vers. Et ita, Simon. Maiol. dict. colloq. de perfid. Iudae. ex pag. 48. & 188. & 203. ubi agit de Iudaeis iuste spoliandis, Carol. Tapia in 1. lib. iur. Regn. Neapol. sup. prag. 2. de Iudaeis, num. 1. & sequenti, Philipp. Paschalis de virib. patriae potestat. 1. part. cap. 7. num. 14. & 15. Thom. a Iesu dict. lib. 5. de procur. omn. gent. salut. dub. 5. pag. 209. Ricciullus dict. cap. 51 num. 11. & seqq. & alij, quos cap. sequenti, num. 89. citabimus. Pro quibus facit Motus proprius Pij. V. incip. Hebraeorum gens, dat. ann. 1568. 4. Kalend. Martij, & alia plura, quae novissime congerit Fr. Iacob. Bleda in defensione Fidei pro expulsione Moriscorum, tract. 2. cap. 1. §. 2. & in hist. Mauror. lib. 1. cap. 12. pag. 37. Qvarto constituo, quod [sect. 53] etsi in eiusmodi indirecta, & causativa Fidei introductione & receptione aliquis forte excessus intervenerit, cuius praetextu infideles ipsi magis coacti, quam suasi, aut verius compulsi, quam impulsi videri possint; adhuc tamen illis permitti non debet a Fide semel ita recepta desciscere. Quia quamvis disciplina Christina hunc modum conversionis graviter prohibeat, & detestetur: eadem tamen, Religionem ipsam semel five iure, sive iniuria susceptam nullo modo deserendam esse decernit, ex rationibus, de quibus in Concilio Tolet. IV. cap. 56. [sect. 54] relato in cap. de Iudaeis 45. distinct. ubi ita habetur: Qui autem iam pridem ad Christianitatem coacti sunt venire (sicut factum est temporibus religiosissimi Principis Sisebuti) quia iam constat eos, Sacramentis Divinis sociatos, baptismi gratiam suscepisse, & chrismate unctos esse, & corporis, & sanguinis Domini extitisse participes, oportet, ut Fidem quam etiam vi, vel necessitate susceperunt, tenere cogantur, ne nomen Domini blasphemetur, & Fides, quam susceperunt, vilis, & contemptibilis habeatur. Quod late probat Lofred. consil. 48. sub num. 3. versic. Alia vero, Henric. de Boic. in cap. 1. num. 7. de baptismo, Stephan. de Gaeta in repet. cap. ad limina 30. quaest. 1. §. 1. num. 15. Philip. Paschal. de virib. part. potest. 1. par. cap. 7. num. 20. Ricciullus d. lib. 2. de iure person. cap. 35. per totum. Et in nostris terminis considerat Ioseph. Acosta dict. lib. 2. de procur. Ind. salut. cap. 11. pag. 252. ubi allegat Div. Augustin. epistol. 50. ad Bonifac. dicentem: Plus enim habet iuris, quod in eis Dominicus character agnoscitur: & potuit allegare id, quod in simili de filijs parvulis infidelium, de facto contra parentum voluntatem baptizatis, diximus sup. cap. praecedenti num. 40. & Ricciullus ubi sup. cap. 34. Et spem integrioris, & purioris Fidei in filijs, & successoribus infidelium praedicto modo conversorum, quam etiam cum D. Gregor. & alijs consideravimus cap. 16. num. 108. Et facit [sect. 55] text. in cap. contra Christianos, de haeret. lib. 6. ubi hoc procedere dicitur, etiam si infideles metu mortis, aut corporis cruciatus, baptizari se permiserint, modo absolute non fuerint coacti, puta ligati, vel vi aqua baptismali abluti, & chrismate illiniti. Quorum iurium argumento recte resolvit Tiber. Decian. lib. 5. crimin. cap. 10. numer. 21. quod si [sect. 56] infidelis philocaptus amore alicuius puellae Christianae, simulate factus sit Christianus, ut illam sibi copularet, & baptismum receperit: fi postea reversus sit ad pestem infidelitatis, cogendus est in Fide perseverare, & uti Christianus Apostata punietur, & valebit matrimonium, neque illa mulier poterit alteri nubere, & vere dicetur character baptismi impressus, cap. sicut ficti 1. quaest. 1. cap. solet, & capite quamvis, de consecrat. distinct. 4. Quae tamen, ut idem Decianus advertit, intelligenda sunt quoad forum contentiosum, secus in foro conscientiae, ut per Innocent. in cap. 1. circa finem, de baptismo, & Abbat. in. cap. ultim. eodem; quia cum Ecclesia ignoret intentionem, & quilibet praesumatur bonus, poterit illum cogere, ut perseveret, & punire nolentem: & ita etiam in terminis tenuit Marquard. de Iudaeis, 3. part. cap. 2. num. 8. Beroius q. 2. incip. Ex facto quaerebarur, Paschalis dict. cap. 7. num. 21. Ricciullus dict. lib. 2. cap. 31. num. vit. Quinimo, [sect. 57] etsi per ludum cum intentione tamen baptizandi, pueri Iudaeorum, vel infidelium se ipsos invicem baptizarent, servatis verbis, & forma baptismi, dicerentur vere baptizati, & cogerentur perseverare, prout factum fuit ab [sect. 58] Alexandro Alexandrino Episcopo; qui cum per viam incedens, vidisset puerum Iudaeum, Athanasium nomine, in ludo puerorum se pro Episcopo gerentem, & baptizantem alios pueros, coegit omnes perseverare in Fide Christiana. Quo factum fuit, ut Athanasius maximus evaderet Fidei propugnator, ut refert hist. Eccles. lib. 10. & Tiber. Decian. d. lib. 5. cap. 12. num. 28. Et, quod plus est, sufficere, quod infidelis sua sponte petierit baptizari, ad hoc ut ad baptismum suscipiendum compelli possit, licet postea poeniteat, & reluctetur, tenet Marquard. d. 3. part. cap. 3. num. 1. quem refert & sequitur Ricciull. dict. cap. 31. num. 26. Quinimo, [sect. 59] si Iudaeus, vel Saracenus aetate maior per vim praecisam coactus sit sacrum baptisma recipere, & per longum temporis spatium nihil in contrarium dixisset, sed per aliquos actus illum baptismum tacite approbasset; tunc characterem impressum remanere, absque dubio existimat Marquard. d. cap. 2. n. 9. Paul. Paris. cons. 2. num. 26. lib. 4. & Ricciull. d. lib. 2. cap. 35. n. 3. cum ila praecisa coactio per actus sequentes videretur purgata, praeterquam si perpetuo durasset eadem causa coactionis, iuxta ea, quae in simili tradit Decius consil. 219. n. 7. & frequent. & in proprijs terminis allegant Henric. Boic. in cap. maiores, de baptismo. Qui tamen re vera hoc non dicit, sed potius contrarium; quia cum nihil receptum sit, non invenitur, quod ratificetur, ita adverus Paris. bene resolvit Paschalis ubi sup. num. 19. Idem etiam erit dicendum in quaestione, quam movet Licentiatus Zurita in suis quaest. Theolog. cap. 40. de India, nimirum, [sect. 60] qui ob eam causam Christianam Religionem suscipiunt, ut suum Regem imitentur, alioqui ipsam non suscepturis. Nam etsi verum sit, quod qui hac tantum sui Principis auctoritate, & exemplo ducti ad Fidem, & baptismum accedunt, admitti non deberent, ex doctrina D. Thom. 1. 2. quaest. 109. art. 6. quia id facientes, non modo irreligiosi, verum & impij sunt, ut docet idem D. Thom. 2. 2. quaest. 5. art. 2. semel tamen admissi, disciplinam Christianam servare compellentur, ex dict. cap. de Iudaeis. Imo nullatenus sperni debebit in hac conversionis infidelium, praesertim Barbarorum, expeditione, principum eorum auctoritas, [sect. 61]quae, ubi Indis tantum servit in modum praeviae dispositionis, licita est, & admodum necessaria, ut facilius ad Fidem alliciantur, iuxta doctrinam eiusdem D. Thom. 2. 2. quaest. art. 3. & quaest. 100. art. 3. Nam ut Cicero in epist. inquit, quales in Republica Principes sunt, tales reliqui cives esse solent, & cum Claud. teste, totus componatur Orbis Regis ad exemplum, ubi Rex boni, & honesti curam habuerit, subiectos sibi cives eandem viam amplecti docebit, ut Velleius Paterc. lib. 2. & Seneca in Thieste dixerunt. Et in specie receptionis Fidei ostendunt [sect. 62] plures Regiae schedulae, quae hanc curam conquisitoribus, & Praedicatoribus Indorum iniungunt, ut eorum Regulos, Tecles, sive, Caciqves, primum ad Fidern allicere studeant, ut deinceps pronior, & facilior aditus reliquis aperiatur, quae extant in 4. tom. impress. ex pag. 221. & praesertim in instructione data Ferdin. Cortesio Vallisoleti 26. Iunij an. 1523. pag. 248. ibi: I porque como sabeis de causa de ser los dichos Indios tan sujetos a sus Tecles I senores, i tan amigos de seguirlos en todo, parece, que seria el principal camino para esto comencar a instruir a los dichos senores principales, &c. Quibus etiam cavetur, [sect. 63] ut omnia alia media excogitentur, & exequantur, per quae Fides, & Religio Catholica facilius, & commodious Barbaris suaderi posse videatur. Et inter caetera animadvertitur in instructione: Del Bosque de Segovia, ann. 1573. dict. tom. pag. 245. vers. Aunque de paz, ut [sect. 64] praedicatores ornatiori, quantum sieri possit, cultu, in primis ad Indos concionibus incedant, albis saltem stolis, & superpelliceis induti, & ut musicis etiam instrumentis, atque concentibus, ubi oportuerit, utantur, quo maiorem in animos Indorum Venerationem, & admirationem incutiant. Quod mire convenit cum quaestione, quam proponit Zurita ubi suprá cap. 32. [sect. 65] an scilicet, si qua Indorum gens minus aedificaretur, pauperi Evangelizantium cultu, & tenui victu; proptereá Praedicatores splendidiorem ornatum assumere, lautioremque mensam instruere deberent? Et resolvit, quod poterunt, si id tendit ad dignitatem religionis inducendam, vel augendam ex doctrina D. Thom. 2. 2. quaest. 129. art. 8 & quaest. 87. art. 1. & q. 186. art. 3. dum hic ornatior splendidiorque cultus, cum gravi pauperum vexatione, & eleemosynae detractione non fieret, ut idem D. Doctor insinuat in ead. 2. 2. q. 30. art. 4. & quaest. 185. art. 7. Et [sect. 66] a sanctissimo illo Indiarum Orientalium Apostolo B. Francisco Xaviero factum videmus; qui cum alias paupertatis, & humilitatis observantissimus fuisset, ubi tamen praedicando ad Iaponios pervenit, cultiorem vestem assumpsit, & maiori comitatu, atque exteriori ornatu usus est, quia id, iuxta illarum gentium mores, necessarium esse cognovit, ut reserunt Horat. Turselinus, & Ioan. Lucena in eius vita, Ioan. Maffaeius histor. Indic. lib. 14. pag 335. Fr. Ant. de San Roman. in hist. Ind. Orien. lib. 4. cap. 10 pag 664. & melius Ferdin. Mendez Pintus, qui se oculatum testem fuisse affirmat, in suis peregrin. cap. 109. Et idem fecit [sect. 67] B. Pat. Matthaeus Riccius in suis Christianis inter Sinas expeditionibus, ut narrat Nicol. Trigaultius in historia quam de eis elegant stylo composuit, lib. 3 cap. II. Novum [sect. 68] quippe non est, sed multis retro exemplis, & saeculis comprobatum, ut honor vestibus pretiosioribus, vel ornatioribus adhibeatur, atque eapropter illis quilibet citra vanitatis, & luxus notam secundum dignitatem, quam gerit, vel officium & legationem, quam exercere studet, uti potest, & debet, ut late probat Chassan. in Catal. glor. mundi 1. part. consid. 23. in princip. & part. 7. consid. 44. & part. 12. consid. 96. Speculat. loquens de iudicibus, & advocatis, tit. de advocat. & Sequitur videndum de vestibus, colum. 2. & Stephan. Gratian. discept. sorens. cap. 284. num. 39. & seq. Quinimó licitum etiam esse, infideles, exemplo & sanctimonia Praedicatorum inducere, quamvis aliquando in his salli auditores contingat, idem Zurita docet cap. 8. motus auctoritate, & argumentis D. Thom. 2. 2. quaest. 10. art. 2. & in 1. 2. q. 54. & 57. art. 2. Et ibidem in quaestionem deducit, utrum [sect. 69] si Indus non intelligat graviora, & firmiora argumenta, quibus ad Fidem adduci posset, liceat levibus alijs & imbecillis rationibus illum attrahere? Et non licere resolvit, quin potius graviter pecare, qui solidas rationes omittit, & salsis, levibus, aut sophisticis rem adeó gravem pertractat, & in qua vix quisquam prudenter credere possit, qui causas credenda sufficientes non habuerit, secundum D. Thom. 1. 2. quaest. 100. art. 5. & 2. 2. q. 189. art. 9. & quaest. 4. art 1. Maximé cum [sect. 70] nemo ita rudi, & barbaro ingenio esse possit, ut capere non valeat evidentes quasdam de Fide credenda persuasiones, ex traditis ab eodem D. Thom. 1. 2. q. 58. art. 4. & q. 65. art. 3. & in 2. 2. q. 45. art. 5. Et faciunt, quae in simili tradit Tiber. Decian lib. 5. crimin. cap. 10 num. 18. docens, [sect. 71] quod quemadmodum minis, & timore infideles ad Fidem allicere non permittitur, ita nec fallacijs aut deceptionibus, ex dict. cap. qui sincera, cum alijs supra relatis. Et Simon Maiolus d. tract. de persidia Iudaeorum, pag. 220. ubi resolvit, nemini permissum esse, se defendere, aut Fidem suam adstruere cum iniuria Christi, & contumelia Ecclesiae. Vnde [sect. 72] Iob. 13. dicitur: Nunquid Deus indiget vestro mendacio? Et D Paul. ad Roman. 3: Si enim veritas Dei in meo mendacio abundat in gloriam ipsius, quid adbuc & ego tanquam peccator iudicor, & non sicut blasphemamur, & sicut aiunt quidam, nos dicere, faciamus mala, ut inde eveniant bona, quorum damnatio iusta est? # 19 CAPUT XIX. In quo de solutione argumentorum, quae in praedicta quaestione ad utramque partem expensa sunt, specialiter agitur. SVMMARIVM Capitis XIX. -  1 Auctores, qui ad Fidem introducendam vim aliquam permittunt, qualiter sunt accipiendi, & defendendi. -  2 Apostolicum modum in praedicando observare, ubi illud commode fieri potest, congruentissimum est. -  3 Indorum Novi Orbis conversio media quadam via curanda fuit. -  4 Fidei in negotio, inter Barbaros & protervos, levem aliquam compulsionem & severitatem salutarem admittit D. August. & alij, quorum verba referuntur. -  5 Auctores, qui nullam omnino vim, nec armorum terrorem in conversione infidelium admittunt, securiorem opinionem sequuntur, & qualiter argumentis contrariae respondeant. -  6 Fidei praedicationem, & propagationem quamvis Christiani curare teneantur, non tamen debent hac causa Apostolicos praedicandi canones transilire. -  7 Sancta que sunt, sancte tractari debent. -  8 Finis bonus non iustificat actum, nisi per iusta media exequatur. -  9 Intentio bona non excusat eum, qui illicita facit. -  10 Infideles quamvis peccent non recipiendo Fidem, non tamen possunt a fidelibus hoc praetextu puniri. -  11 Praeceptum de praedicanda Fide non obligat ad transgrediendum aliud, quo insontes puniri, & debellari vetantur. -  12 Conversionem aliorum nemo curare debet, si se exponat periculo peccandi. -  13 Peccatum quantumvis veniale quis committere non debet, etiam propter lucrandas omnes animas mundi. -  14 Principes licet sint Divinae legis, & Fidei custodes, illam tamen debitis modis tueri debent, non autem illicitis & violentis. -  15 Natio nulla est, ex qua aliqui non sint praedestinati. -  16 Ecclesiae Dei omnes gentes promissae sunt, non tamen omnes homines omnium gentium. -  17 Reges Hispaniae curam conversionis Indorum sibi a Sede Apostolica demandatam, qualiter exercere debeant. -  18 Finis curam qui habet, licet possit disponere media, intelligitur de medijs permissis, & ad illum finem proportionatis. -  19 Arma, quibus Christiani milites, & Praedicatores in conversione Indorum uti debent, qualia sint? -  20 Ministri, si idonei fuerint, etiam hodie, Apostolico more praedicando, multum inter barbaras nationes proficient. -  21 Apostoli olim inter nationes non minus feras, & barbaras, quam Indorum, soli, & inermes praedicarunt. -  22 S. Fran. Xavierus modo, & fructu suae praedicationis utile, & recens dedit nostris temporibus Apostolicae imitationis exemplar. -  23 Indorum salus desperanda non est, quos iam Deus ad Evangelium vocare videtur. -  24 Praedicatoribus Fidei certissimum auxilium Deus, Isaiae 55. & Psal. 67. promittit. -  25 Linguarum varietas, & ignorantia veros praedicatores Fidei a conversione Indorum terrere non debet. -  26 Prudentia caret, qui quod coelesti virtute vacuum est, humanis consilijs explere intendit. -  27 Apostoli magis virtutibus, quam miraculis, Orbem converterunt. -  28 Infideles hodie etiam magis virtutibus, quam signis Praedicatorum movebuntur, & quare? cum D. Chrysost. -  29 Miracula non defuerunt hoc saeculo praedicantibus inter Indos. -  30 Regula de concessione antecedentis ad positionem consequentis, fallit, quando hoc sine illo exerceri potest. -  31 Zelus extendendae Christianae religionis tunc laudari debet, cum eiusdem Religionis praecepta non frangit. -  32 Cap. si non ex Fidei 23. quaest. 4. vera explicatione donatur. -  33 Intentio recta in bellis semper requiritur, & laudatur. -  34 Infidelibus quibus, & quando bellum licite inferri possit? -  35 Cap. Dispar. 23. quaest. 8. explicatur. Et num. 38. & 41. -  36 Saraceni, & alij infideles, qui sunt hostes Fidei, & occupant Provincias Christianorum semper debellari possunt. -  37 Bellum a Christianis contra Turcas licite moveri non posse, fuit haeresis Lutheri & Erasmi, quae reprobatur. -  38 Argumentum a contrario sensu non valet, quando ex eo resultat absonus intellectus, vel aliorum iurium correctio. -  39 Relativum quis vel qui aliquando restrictive, aliquando declarative, & generaliter ponitur. -  40 Lex 2. tit. 23. part. 2. explicatur. -  42 Ecclesia licet hodie maiorem auctoritatem, & potestatem habeat, quam antea; non tamen ea utitur adversus simplices infideles quiete & pacifice degentes. -  43 Cap. si Ecclesia, cap. non invenitur, cap. displicet 23. quaest. 4. vera expositione donantur. Et num. 53. -  44 Deus semper vult, ut infidelium conversio suae divinae dispositioni, & non humanis medijs tribuatur. -  45 Fides semper spontanea esse debet. -  46 Deo non placent servitia coacta, & hilarem datorem diligit. -  47 Haereticos, Schismaticos, & Apostatas non posse ab Ecclesia puniri, aliqui censuerunt, quorum error convincitur, & damnatur. Et numeris sequentibus. -  48 Infideles quamvis Ecclesia non puniat, bene tamen punire potest, & debet, Haereticos, Schismaticos, & Apostatas, & quare? -  49 Inquisitores causarum Fidei non puniunt infideles non baptizatos, sed eos tantum, qui a Fide semel professa recesserunt. -  50 Haeretici non solum puniri, verum si opus fuerit, aperto Marte ab Ecclesia debellari, & funditus deleri possunt. -  51 Auctores plurimi recensentur, qui de iustitia punitionis, & debellationis Haereticorum, latissime disputant. -  52 Haeretici, & Schismatici, Saracenis, & caeteris infidelibus, imo & lupis, deteriores sunt, & magis puniendi. -  53 Ecclesiae auctoritas, & potestas post Constantinum maior esse coepit, & magis publice, ac libere exerceri. -  54 Parabola Patrisfamilias invitantis ad nuptias, & intrare compellentis, quos ultimo loco vocaverat, multifarie cum SS. Patribus explicatur. -  55 Cap. Schismatici 23. quaest. 6. explicatur. -  56 Cogi quodammodo dicitur, qui importunis precibus suadetur. -  57 Infideles licite possunt ad fidem per efficacem & importunam etiam suasionem compelli. -  58 D. Paul. locus 2. ad Timoth. & Ierem. 1. 24. de instantia praedicationis Fidei expenditur. -  59 Cap. Maiores de baptismo ponderatur, & illustratur. -  60 Conversio coacta D. Pauli humanis regulis metiri non debet. Miraculose quae a Deo facta sunt, in exemplum vel consequentiam adduci non debent, ibidem. -  61 Deus res, quas condidit, suos cursus agere sinit. -  62 Sacrae Scripturae exempla quae a communibus Theologiae regulis exorbitant, veneranda sunt, non imitanda. -  63 Deus animas hominum multis modis invitat, etiam stupefaciendo, ex D. Thom. -  64 Cap. vides 23. q. 6. & cap. quid faciet 23. q. 4. explicantur. -  65 Coactio infidelium ad Fidem etiam si vi indirecta fiat, reprobata est. -  66 Voluntas prorsus libera non reperitur in eo, qui etiam causative, aut conditionate ad baptismum compellitur. Et quatenus voluntas coacta, voluntas sit? -  67 Velle eius est, qui potest & nolle, & aliorum imperio non obsequitur. -  68 Res imperiosa est timor. -  69 Voluntatem liberam qualiter diffiniat D. Augustin. -  70 Bella per Constantinum, & alios Christianos Principes adversus infideles non ob id solum gesta fuerunt, ut Fidem reciperent, sed ex alijs causis, quae referuntur. -  71 Carolus Magnus qua de causa Longobardis bellum intulerit? -  72 Leges, quas Constantinus, Theodos. & alij Imp. contra Paganos & eorum sacrificia tulerunt, de infidelibus, eisdem Imperatoribus subditis, accipiendae sunt. -  73 Princeps quilibet potestatem habet in eos, qui sibi politice subsunt, ut quae sibi expedire videbitur, custodiant, etiam si diversae religionis sint. -  74 Athanasij notabilis historia, & prophetia de templis Paganorum lege Constantini claudendis. -  75 Lex 1. C. de Paganis illustratur. -  76 Paganorum nomen unde, & quare olim Gentilibus datum fuerit, late discutitur. -  77 Pagani in iure dicuntur, quotquot a militia erant immunes, & liberi. -  78 Infideles, sibi subditos, a suis Regnis Princeps Christianus ex iustis tantum causis expellere potest. -  79 Sisebutus Hispaniae Rex, & Dagobertus Galliae, an praecise, vel causative Iudaeos sui Regni ad baptismum recipiendum coegerint? -  80 Heraclij Imperatoris Constantinopolitani notabilis historia refertur, ob quam omnes Iudaeos sui Imperij baptizari coegit, & ut in Hispania & Gallia cogerentur, curavit. -  81 Sisebuti actionem tanquam iniustam Concilium Tolet. IV. pro parte rescidit. Et plures alij Auctores aperte damnant. Et num 83. & 85. -  82 Concilio Tolet. IV factum Sisebuti circa conversionem Iudaeorum reprobanti, ipsum Sisebutum interfuisse, docet Episcopus Palentin. Qui reprobatur. -  84 D. Isidorus Hispalens. qui floruit temporibus Sisebuti, eius factum etiam tunc prudentioribus non fuisse probatum, affirmat. -  86 Reges Catholici Ferdinan. & Elisabeth, Iudaeos, & Mauros ab Hispania expellentes, iustissimis rationibus moti sunt, & eis vim directam non intulerunt. Et num. 90. -  87 Iudaeos, & infideles inter Christianos morari periculosum est. Et num. 94. -  88 Oculi dum spectant laesos, laeduntur & ipsi, ex Ovidio. -  89 Dissimilibus non conversari salutare est. -  91 Status, & Religionis tuendae ratio, efficit, ut infideles iam baptizatos a suis Regnis Princeps expellere possit. -  92 Philippus III. Rex noster pijssimus, & invictissimus laudatur, ob expulsas a suis Regnis Maurorum reliquias. -  93 Mauri, sive Morisci ultimo ab Hispania per Philippum III. expulsi, quot fuerint? & historia huius expulsionis remissive. Dom. Petrus Fernandez Navarrete Regius Secretarius citatur, & laudatur ibidem. -  95 Pepecornus Iudaeus conversus multa flagitia admisit, & carmina de eo Vlrichi ab Huten. QVibvs ita praehabitis, & constitutis, prior opinio in quaestione, sive titulo, de quo agimus, iuxta modum supra dictum accepta, non inepte defendi poterit, cum pro ea militent rationes, & auctoritates adeo lato calamo peroratae. Et [sect. 1] ad contrarias responderi potest. Primum, & secundum argumentum non obstare, quia loquuntur de vi directa, & absoluta, qua verum est, neminem ad Fidem compellendum esse, cum haec sit suadenda, non imperanda, aut cogenda: Nos tamen, non de eiusmodi vi, sed de indirecta, & causativa tractare, quae, ut diximus, non reprobatur, & saepe per medium bellorum, & comminationem inducitur. Ad tertium vero, quartum, & quintum respondemus, [sect. 2] fatendo, verissimum quidem, & certissimum esse, Christi Fidem suaviter, & pacifice, atque Apostolico more, & instituto congruentius, & citra aliquod damnum, & scandalum praedicari, & ubi illud teneri commode potest, nihil prius, neque melius reperiri, ut saepe retulimus, in istis autem Novi Orbis regionibus ob rationes supra consideratas, exacte observari non posse, nec potuisse, [sect. 3] ac propterea alia media via, horum barbarorum conversionem curandam fuisse, qui in sua infidelitate relinqui non debuerunt. Quam solutionem, ultra Auctores sup. cap. praeced. ex num. 5. allegatos expressis, & elegantibus verbis tradidisse videtur D. August. epist. 1. ad Bonifacium ita inquiens: [sect. 4] Melius quidem esse quis dubitaverit, ad Deum colendum homines doctrina duci quam timore poenae, vel dolore compelli? Sed non quia isti meliores sunt, ideo illi, qui tales non sunt, negligendi sunt. Multis enim profuit, prius timore, vel dolore cogi, ut possint postea doceri, aut quod iam verbis didicerunt, opere sectari. Cuius loci mentionem faciens Iust. Lipsius advers. Dialog. vers. Divinum illud, in fine, se non vereri, ait, in Fidei negotio, Levem aliquam, & cum spe fructus compulsionem admittere, minantem tamen magis, quam cogentem. Nec dissentit Ioseph. Acosta, qui ultra ea, quae ab ipso mutuavimus supra prox. cap. num. 7. iterum lib. 3. cap. 13. pag. 229. docet, infideles, qui se in recipienda Fide duriores praebent, rusticitate magis animi, quam electione rationis, cuiusmodi Barbari pene omnes sunt, iudicij vix sententiam sequentes, sed impetu, aut consuedine impulsi, hos certe severitate quadam salutari in Ecclesiae gremium intrare compellendos esse. Siqvis autem adhuc posteriorem [sect. 5] opinionem defendere voluerit, quae nullam coactionem, nec armorum interventionem in Fidei praedicatione, & propagatione permittit, quamque in puncto iuris veriorem & securiorem esse tradidimus, & novissime probat Seraph. Freitas de iusto Imper. Asiat. cap. 9. num. 5. argumentis contrarijs ita suo ordine satisfacere poterit. Non obstare primum, inde constructum, quod Ecclesia, & eius alumni non solum habeant potestatem, verum & praecisam necessitatem Fidei per Orbem universum disseminandae, prout & infideles illam recipiendi; & in hoc magis, quam in caeteris omnibus rebus charitatis officium ac praeceptum impleri. Nam [sect. 6] respondetur, haec quidem omnia verissima esse; ita tamen infidelium conversionem disponi debere, ut nulla violentia eis hac de causa inferatur, nec doctrinae Apostolicae limites excedantur, sed poitus res adeo pia, [sect. 7] & sancta, pie quoque, & sancte tractetur, ut alias dicitur de matrimonio in Concilio Trident. sess. 24. de reformat. matr. cap. 10. Finis [sect. 8] quippe bonus alicuius actionis non facit eam bonam, aut legitimam, nisi per iustos, & legitimos tramites fiat, princip. prooem. inst. ibi: Et per legitimos tramites, D. Paul. ad Rom. 3. vers. 8. cap. qui sine Salvatore 26. q. 2. cap. admoneant, cap. Non observetis 26. quaest. 7. Navarrus in tract. de finib. Human. Act. Num. 8. Quemadmodum neque [sect. 9] bona intentio, etiam cum vincibili ignorantia coniuncta, eum a peccato excusat, qui facit, quod scire debuit, sibi non licere, ut probatur Act. 3. vers. 7. & per D. Thom. Medinam, & alios in 1. 2. q. 74. art. 5. & q. 76. art. 2. communi Theolog. in 2. distinct. 22. & ex alijs relatis a Gregor. de Valencia disput. 2. q. 3. punct. 6. & quaest. 5. & Mart. Delrio in disquisit. Magic. Lib. 4. Cap. 4. quaest. 5. sect. 2. pag. 334. & lib. 6. cap. 2. sect. 1. quaest. 2. pag. 486. ubi tractat, an liceat, remedium petere a maleficis? Et quamvis [sect. 10] infideles, praedicatam sibi, & sufficienter propositam Christi Fidem non recipientes, graviter peccent: non tamen possunt Christiani, eos sub hoc praetextu punire, aut debellare, cum id sibi nequaquam permissum, sed potius prohibitum reperiatur Matth. 10. Marc. 6. & Lucae 9. Quia [sect. 11] praeceptum illud affirmativum de Fide praedicanda, & disseminanda, & de idololatria vitanda, nequaquam fideles constringit, ut ad illud implendum alterum fortius, & potentius praeceptum, negative conceptum, transgrediantur, quo insontes, & innocentes non esse occidendos, nec bello, & iniurijs lacessendos docemur, ut habetur Exodi cap. 23. & Matth. cap. 19. Cum [sect. 12] nemo teneatur aliorum conversionem curare, si se exponat periculo peccandi. Quia non sunt facienda mala, ut inde eveniant bona, & [sect. 13] etim ob lucrandas omnes animas mundi, non potest quis peccatum, quantumvis venial, committere, ut in nostrae quaestionis terminis bene observant, & probant Ioan. Andr. in reg. peccatum in Mercurialibus, Ant. a Corduba dict. lib. 1. quaestionarij, quaest. 57. Eman. Roder. in quaest. Regular. 3. tom. quaest. 32. Ferdin Rebellus de oblig. iust. lib. 1. quaest. 14. sect. 8. num. 58. Pag. 123. Beccanus in sum. 2. tom. cap. 13. quaest. 4. Simon Maiol. De perfid. Iudaeor. Pag. 103. Pat. Fran. Suarez in tract. de Charitate, disput. 9. sect. 1. ex num. 2. & alia adducens Ioan. Bapt. Valencuela in monit. contra Venetos, 5. part. num. 200. & Mag. Marquez in Gubernat. Christian. lib. 2. cap. 25. pag. 132. & seqq. & cap. 28. pag. 171. Neque hoc excusat, [sect. 14] quod Christiani Principes, ut in argument subiecimus, esse debeant Divinae legis custodes, & vindices: nam, ut recte advertit Gregor. de Valencia 3. tom. disput. 1. quaest. 10. punct. 6. col. 407. vers. Ad secundum, id sic intelligendum est, ut debeant recta ratione, modoque consentaneo illius observationem tueri, ac promovere. Non est autem in proposito recta ratio ea, quae est per vim, cum potius hoc alienum sit ab ipsa lege Divina, & modo quo Christus Evengelium suum praedicari voluit; qui, ubi sibi visum fuerit oportere; illorum conversionem disponet. Cum [sect. 15] nulla natio sit, ex qua non sint aliqui praedestinati, Apocal. 7. Et secundum doctrinam D. Augustini epistol. 80. [sect. 16] in omnibus gentibus, ubi nondum est Ecclesia, oportet, ut aliquando sit, licét non oporteat, vel necessarium sit, ut omnes, qui ibi fuerint, credant: quia omnes gentes promissae sunt, non omnes homines omnium gentium: non enim omnium est fides. Quod, Augustino non citato, cum Lyrano, & Hadriano Fino recte advertit P. Ribera in Michaeam cap. 4. num. 23. docens, non omnes omnium gentium homines venturos esse ad Christum, & ad Ecclesiam; venturos tamen esse multos ex singulis nationibus, & optime probat, & prosequitur Pat. Fran. Suarez in 3. par. D. Tho. tom 4. 59. art. 6. disput. 56. sect. 1. pag. 661. Secvndo Vero [sect. 17] argumento refponderi potest cum Episcopo Chiapens. in replic. 5. & 12. ad object. Sepulvedae, & Dom. Soto in 4. distinct. 5. quest. Unic. art. 10. pag. 270. vers. Alij vero. Quod, etsi Reges nostri non solum ex communi charitatis praecepto, verum & ex praecisa obligatione, sibi per Bullam Alexan. VI. iniuncta, conversionem Indorum curare debuerint, & sic etiam ad eos pertinere videatur cura de medijs, ad eandem conversionem tendentibus, cum ordinaria non sufficiant, propter difficultates, feritatem, & barbariem Indorum, & alia impedimenta, quae in eodem argument, & supra cap. proximo ex num. 2. consideravimus. Hoc tamen [sect. 18] intelligi debet, quatenus ea, quae sunt ad finem, eidem fini proportionantur, & ad eius consecutionem permissa, utilia, & conducibilia censentur, argumento l. legata inutiliter, D. de adimend. legat. Et eorum, quae tradit Covarru. lib. 1. variar. cap. 1. vers. Medium autem. Secus vero contingit, quando talia media prohibita sunt, & finem, ad quem diriguntur, potius impediunt, retardant, aut destruunt; qualia ea omnia esse dicunt, quae violentiam aliquam & bellorum, atque armorum terrorem includunt, & ab antiquo Apostolorum instituto discedunt, ex rationibus, & auctoritatibus toto cap. 17. perpensis. Tunc enim melius esse inquiunt, a praedicatione, & conversione desistere, quam lege Dei perfracta, eiusdem legis observationem prohibitis, & repugnantibus medijs, inducere velle. Arma [sect. 19] etenim, quibus Christiani milites in hac expeditione uti debent, ut saepe consideravimus, & bene advertit Hieron. Zevallos dict. 4. tom. pract. commun. quaest. ult. num. 200. & seqq. illa duntaxat sunt, de quibus D. Paul. loquitur 6. ad Ephes. Estote succincti lumbis mentis iustitiae, & calceate pedes in praeparatione Evangelij pacis. Quibus mediantibus, si parum, aut nihil profecerint, & exitus votis non responderit, omni prorsus culpa vacabunt. Praeterquam [sect. 20] quod absurdum esse putant, existimare, ob difficultates & impedimenta supra relata, Evangelij cursum, more, & exemplo Apostolorum servato, hodiernis, ut antiquis temporibus, etiam inter feras, & barbaras nationes, ingentem progressum non habiturum, si idonei ministri eligantur, qui Dei causam magis quam suam agere curent, & patientia, labore, ac vitae puritate susceptum ministerium, prout rei gravitas, ac dignitas postulat, exequantur. Nam [sect. 21] ipsi Apostoli, olim ad alias gentes non minus barbaras promulgandi Evangelij causa, humanis prorsus suppetijs destituti, destinati sunt, ut late memorant Auctores, quos citavimus supra lib. 1. cap. 14. num. 81. & Thom. a Iesu statim allegandus. Et tempestate nostra [sect. 22] sanctus Fran. Xaverius, & alij eius socij Evangelium Evangelice cum magno sructu in India Orientali praedicasse leguntur Indis, Persis, Arabibus, AEthiopibus, Malabaribus, Iapponensibus, Sinensibus, & infinitis alijs. De quo, ultra alios, solita eloquentia plura scribit Maffaeius in sua Ind. Orient. hist. lib. 12. & 14. ubi inter alia ait: Huius mihi profectionem viri paulo fusius persequi est animus: ut promulgandi Evangelij studiosis hominibus recens propositum sit Apostolicae peregrinationis exemplar. In qua sententia exornanda, & comprobanda plura eleganter expendunt Ioseph. Acosta dict. lib. 1. & 2. de procur. Ind. salu. per totam, Corduba dict. lib. 1. quaestionar. quaest. 57. dub. 6. colum. 507. & Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. salu. lib. 41. part. cap. 1. ex pag. 123. dicentes, [sect. 23] nullo modo spiritualem Indorum salutem desperandam esse, aut ab eius cura a viris Apostolicis desistendum, cum Indos iam Deus ad Evangelium vocare videatur, sperandumque sit, quod paulatim, & successive convertentur; tum ex eorum docilitate, tum etiam [sect. 24] ex auxilio Divino Praedicatoribus Fidei promisso Isaiae 55: Quomodo descendit imber, & nix de coelo, & inebriat terram, & germinare eam facit; sic erit verbum meum, quod egredietur de ore meo, paulatim producet fructum suum. Et Psalm. 67: Dominus dabit voci suae vocem virtutis: Dominus dabit verbum Evangelizantibus virtute multa. Quod efficit, [sect. 25] ut nec propter linguarum varietates diffidere oporteat; scriptum est enim Matth. & Lucae 10: Nolite cogitare, quomodo, aut quid loquamini: dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini: non enim estis vos, qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis. Neque obstare, quod Christus, Apostolique omnes miraculis Orbe flexerint, vel subiugarint, aetasque nostra eiusmodi viros non sit adepta, [sect. 26] quia non est prudentiae genus, quod coelesti virtute vacuum est, humanis consilijs explere: [sect. 27] & quia maior verarum virtutum, quam miraculorum gloria in Orbis conversione resplenduit. Etenim, ut praeclare docet D. Chrysost. homil. 46. super Matth. [sect. 28] Non ita signis adducuntur Gentiles ad Fidem, ut bona vita & exemplo Praedicatorum: qui enim miracula faciunt sine vita studiosa, saepe deceptores ab eis aestimantur. Et homil. 6. in. 1. epist. ad Corinth. de eadem re agens, inquit: Quod etsi in praesentia signa viderentur, quis tamen persuaderet? quis externorum aures nobis accommodaret, cum tantopere increbrescat malitia? Etenim probata Christianorum vita, Maiorem apud multos auctoritatem sibi vindicabit, quam signa: siquidem haec apud impudentes, & malos homines malam concitant opinionem. Vita autem pura etiam ipsum diaboli os maiorem in modum obstruere poterit. Vt omittam, compertum etiam hoc ipso saeculo esse, [sect. 29] apertis miraculis Deum praesentissimum non modo viris Apostolicis, verum & militibus, Fidei Catholicae causam, utcunque agentibus, affuisse, quemadmodum considerat Thom. a Iesu d. lib. 4. pag. 125. Et Ego latissime ostendi sup. hoc lib. cap. 4. sequent. Quo supposito [sect. 30] cessat regula illa, quam pro contraria sententia perpendimus, de concessione antecedentis consequenti concesso; non enim procedit, ubi consequens sine tali antecedenti exerceri, & subsistere potest, ut patet ex exemplo l. 1. §. igitur, D. de exercit. act. & erudite ostendit Romanus cons. 451. num. 1. & cum eo Felin. in cap. praeterea n. 4. de offic. delegat. Everardus in loco a concessione consequentis, limit. 2. Didac. Perez nihil allegans in l. 1. tit. 5. lib. 8. ordin. fol. 177. col. 2. & Tuschus pract. conclus. iur. verb. Consequens, conclus. 757. ex. num. 71. Ad tertium argumentum, dum generaliter laudat curam, & zelum defendendae, & extendendae Christianae Religionis, respondetur, [sect. 31] id quidem certissimum, & sanctissimum esse, dummodo, ut diximus, legitime fiat, & iuxta eiusdem Religionis praecepta. Quod supponendum, sive supplendum est in omnibus locis, & auctoritatibus in argumento relatis. Et praecipue [sect. 32] in d. cap. si non ex Fidei 23. quaest. 4. in quo maior vis argumenti consistit. Nam, ut bene advertunt Sotus in 4. distinct. 5. quaest. uni. art. 10. pag. 271. vers. Quartum argumentum, Episcop. Chiapens. in dict. Apolog. contra Sepulvedam, & in 3. replicat. ad obiect. eiusdem. Covar. in Reg. peccatum 2. par. §. 10. numer. 2. vers. Quartum, Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. vers. Iam vero, col. 529. Gregor. de Valentia dict. 3. tom. disput. 1. quaest. 10. punct. 6. vers. Secundo certum est, Zevallus quaest. fin. ex num. 170. Torres dict. disput. 51. dub. 1. & novissime Pat. Suarez dict. tract. de Fide, disput. 18. sect. 3. num. 5. Divus Gregor. ibi intelligendus est de bello, quod Gennadius, Africae Exarchus, Fidei causa adversus Haereticos, & Apostatas gessit, qui, ut statim trademus, non ferendi, sed feriendi sunt, ubi adversus Ecclesiam, cui semel nomen dederunt, colla subrigere audent, veramque Evangelicae legis doctrinam praedicari impediunt, aut Fidem volunt Christiani nominis inclinare. Quae solutio colligitur ex epist. 72. eiusdem D. Gregorij ad eundem Gennadium scripta, cuius etiam meminit Gratianus in cap. sicut, ead. causa, & quaes. Et si cui forte non probetur propter generalitatem verborum D. Gregor. in dict. cap. si non ex Fidei, quae de alijs bellis agere insinuant, quae Gennadius adversus infideles nondum Ecclesiae, & Romano Imperio subditos gerebat, dilatandae Fidei causa, & ut Christi nomen per subditas gentes, Fidei praedicatione circunquaque discurreret. Omissa, aut si mavis reiecta, alia solutione Gregor. Lop. in dict. l. 2. part. glo. mag. col. 6. dicentis, Divum Gregorium ibi, bella, quae Gennadius gerebat, non approbare, [sect. 33] sed tantum rectam eius intentionem laudare, quae semper in bellis plurimum commendatur, iuxta doctrinam D. Thom. 2. 2. quaest. 40. art. 1. & alia, quae tradit Covar. dict. reg. peccatum. 2. part. §. 9. num. 1. & 2. Possumus quidem secundo modo cum eisdem Auctoribus respondere; de illis infidelibus loqui, qui ditiones, & provincias Christianorum infestabant, aut occupabant, aut Fidei praedicationem suis blasphemijs, pravisque persuasionibus impediebant, ut colligitur ex illis verbis: Plurima enim pro pascendis ovibus Beati Petri Apostolorum principis excellentiam vestram praestitisse didicimus, ita ut non parva loca patrimonij eius, proprijs nudata cultoribus, largitis Dacorum habitationibus restauraverit. Quibus, [sect. 34] & similibus casibus, Infidelibus iuste bellum inferri potest, cum non sint solum infideles, verum & Fidei, & Christianorum hostes, iuxta differentiam, quam inter eos facit Marquard. in tract. de Iudae. & Infid. part. 1. cap. 5. fol. 21. atque ita militent adversus illos omnes rationes iusti belli, defensivi, & vindicativi, de quibus egimus sup. hoc lib. cap. 6. ex num. 49. & doctrina Bald. cons. 140. in fine lib. 4. quem refert Cardinalis Tuschus in pract. conclus. verb. Hostes Fidei, conclus. 173 ubi tradit, quod hostes Fidei impune possunt praedari a fidelibus. Et Michaelis Salon in 2. 2. tom 1. quaest. 66. art. 8. ubi probat, quod infidelium bona, & personae subditae sunt Christianis de iure, quando occupant ea, quae aliquando fuerunt Christianorum. Alioqui autem, si infideles quiete, & pacifice viverent, & nihil occuparent, quod aliquando Christianorum fuisset,non posset eis iusté bellum ob solam infidelitatis causam moveri, iuxta ea, quae laté disputavimus supra cap. 15. etiam si Saraceni essent, ut per argumentum a contrario sensu probare videtur Alex. P. II. [sect. 35] in cap. dispar. 23. quaest. 8. dum docet, iuste pugnari adversus Saracenos, qui Christianos persequuntur, & ex urbibus, & proprijs sedibus pellunt: cuius tex. auctoritate idem expresse probavit glos. ibidem. & consuluit Oldrad. cons. 264. incip. Illa videtur probabilior. Quamvis in hoc contraria sententia verior videatur, [sect. 36] scilicet adversus Saracenos, quamtumvis in pace degentes, semper, & quolibet modo, sine aliqua nova causa iure optimo bellum indici, quoniam sunt perpetui, & infesti Christiani nominis hostes, & detinent provincias, quae olim Christianorum fuerunt, & praecipue terram Ierusalem, & terram Promissionis, quam Dominus Abrahae, & semini eius promisit, & Catholicis debetur, quia semen Abrahae sunt, secundum Apostolum ad Roma. 9. vers. 7. & ad Corinth. 11. vers. 22. quod tenet idem Oldrad. sibi contrarius cons. 72. incip. Contra Saracenos, & sequitur Calderin. cons. 95. num. 2. alias 1. de tregua, & pace, Geminian. cons. 96. incip. Pro huius dubij, num. 5. & seqq. Alex. cons. 130. incip. Super eo, num. 4. & 5. lib. 7. & eos referens Cardin. Tuschus pract. conclus. iur. verb. Infidelibus, conclus. 124. & verb. Bellum, conclus. 36. num. 14. latissime Marquardus ubi sup. cap. 6. ex num. 10. fol. 30. Victoria in relect. de Indis, 1. part. num. 7. in fine, Gregor. Lop. in. 1. ult. tit. 18. part. 2. verb. En la conquista, ubi dicit, quod Papa approbat haec bella, & quotidie dat indulgentias, & Cruciatam contra illos Saracenos Africae in favorem Regis Hispaniae, Anton. Gam. decis. Lusit. 335. Boerius decis. 178. num. 10. Cacheran. in disput. inserta post decis. Pedemon. num. 19. Gail. lib. 1. de pace pub. cap. 2. num. 40. Molina de iust. & iur. tract. 2. disput. 99. & disput. 105. Bellarmin. lib. 3. de laicis cap. 16. Zevallos dict. quaest. fin. ex num. 210. Marta de iurisd. 1. par. cap. 24. ex num. 22. P. Mag. Lorca in 2. 2. sect. 3. dispu. 52. num. 8. & Fr. Iacob. Bleda in hist. Maur. lib. 8. & novissime Seraph. Freitas de Iust. Imp. Asiat. cap. 9. num. 10. & 11. ubi plures alias causas recensent, ob quas bellum contra Saracenos iustificatur. Et [sect. 37] haeresim Lutheri notantes, qui asseruit, non licere Chistianis bellare in Turcas, optime prosequuntur Alfons. a Castro, & Sebast. Medices adversus haereses, verb. Bellum, Covar. d. reg. peccatum 2. part. §. 10. ex prin. Lancellot. Conrad. in temp. omn. iud. lib. 1. §. 3. verb. Infidelibus in auxilium, quos citat Petr. Cenedus in collect. 59. ad Decretum, pag. 84. num. 1. in fine, & contra Erasmum idem advertit Anton. Rubeus in assertion. Cathol. lib. 2. err. 2. & Nos supra cap. 6. num. 49. & Mag. Lorca sup. D. Thom. sect. 3. disput. 49. num. 1. Neque his refragatur [sect. 38] d. cap. dispar, quoniam argumentum a contrario sensu non valet, quando ex eo absurdus, vel absonus intellectus resultat, aut aliorum iurium correctio, l. nemo, D. de iurisd. omn. iud. glos. celebris in l. conventicula, C. de sacros. Eccles. cum notatis ab Everardo loco. 4. pag. 58. Canciuncula loco 13. Bellon. de argum. leg. cap. 11. Mantua singul. 541. Corras. lib. 5. Miscel. cap. 9. num. 9. & Ioan. Gutierr. in repet. l. nemo potest, num. 288. de legat. 1. Et Pontifex ibi nullo modo voluit aliquam differentiam Saracenorum facere, quoad hoc, ut his magis, quam illis bellum iuste inferri posset; sed illa verba: Qui Christianos persequuntur, &c. generaliter, vel causative apposuit, quasi diceret, omnes Saracenos esse, & fuisse perpetuos Christianorum hostes, persecutores, & spoliatores, & ideo in eos iuste pugnari. Nam [sect. 39] relativum quis vel qui, non ponitur ibi restrictive, sed generaliter & declarative, cuilibet de genere competat, iuxta doctrinam Bart. per text. ibi in l. omnes populi, D. de iust. & iure, l. 1. C. de sum. Trinit. l. iubemus, C. ad Trebel. quam sequuntur communiter Doct. in eisdem iuribus, Paul. Castrens. cons. 84. num. 3. & cons. 418. lib. 1. & Cardin. Tuschus pract. conclus. iur. litt. R. conclus. 127. num. 28. & 38. Et iuxta hanc expositionem textus in d. cap. si non ex Fidei, possumus etiam accipere [sect. 40] text. in dict. l. 2. tit. 23. part. 2. dum probat iustam causam bellandi esse: Por acrecentar el pueblo su Fe. Non enim simpliciter loquitur de bello quibuslibet infidelibus ob solam infidelitatem, vel diversitatem Religionis illato, sed de eo, quod augendae, & defendendae Fidei ratione legitime infertur, nimirum contra Saracenos, Haereticos, Apostatas, & alios eiusdem Fidei hostes, qui eam impedire, aut impugnare conantur, & ideo cum mysterio adiecit illa verba: E para destruir los que la quisieren contrallar, ut bene advertit Zevallos ubi sub. num. 171. Ad ponderationem autem [sect. 41] dict. cap. dispar, in finalib. verbis, quam cum Grego. Lop. fecimus sup. cap. 16. num. 80. potest etiam ex supra dictis facile responderi. Quoniam illatio, quae ex eo per argumentum a contrario desumitur, vincere non debet tot, & tam apertas decisiones, & Sanctorum auctoritates, quibus probatur, neque Iudaeos, neque alios infideles bellorum terroribus ad Ecclesiae Fidem, & obedientiam cogendos. Et Pontifex ibi de Iudaeis tantum, inter Christianos degentibus, sermonem habuit, eosque bello lacessendos non esse, inquit, quia ubique servire parati sunt, idest, non audent contra nos bellare, aut expresse, & aperte, sicut Saraceni, & alij infideles, Ecclesiae, & Christianorum quietem, & servitium aliquid molirentur, iuste bello compesci possent, sicut & Saraceni. De alijs vero infidelibus Ecclesiae in temporalibus non subiectis, nihil disposuit, nec utrum ij ad eius obsequium, & servitium inviti adducendi essent? sed aliorum Canonum auctoritate definiendum reliquit, ut constat ex his, quae tradunt Archidiac. Turrecrem. Domin. & alij ibidem, & Simon Maiol. d. colloq. de perfid. Indaeorum pag. 221. Ad quartum argumentum, [sect. 42] quod sumpsimus ex maiori auctoritate, & potestate, quam Ecclesia hodiernis temporibus habet, qua mediante ad debellationem, punitionem, & coactionem quorumlibet impiorum procedere potest, ut habetur [sect. 43] in d. cap. si Ecclesia, cap. non invenitur, cap. displicet 23. quaest. 4. & in alijs locis, & exemplis in argumento relatis, facile respondetur, iura illa de Haereticis, Apostatis, Schismaticis, & alijs impijs hominibus agere, qui Ecclesiae Fidem semel promissam, & obsequium debitum negant, aut alio modo ei adversantur: non autem de simpliciter infidelibus, quiete, & pacifice degentibus, in quorum praedicatione, & conversione Ecclesia ipsa tam hodie, quam olim nulla potestate, aut coactione uti vult, ut saepe probavimus, Deo Opt. Max. eorum vocationem relinquens, [sect. 44] qui semper desiderasse videtur, ne rei adeo perfectae laus, in homines, aut hominum vires, praesidiaque transferatur, sed quod omnino Divinum est, ipsi Deo cum gloria tribuatur, iuxta illud Apost. 1. Corinth. 2: Ne glorietur omnis caro, & sublimitas sit virtutis Dei, & non ex nobis, cum alijs, quae adducit Fr. Thom. a Iesu d. lib. 4. de procur. Ind. sal. 1. part. cap. 1. pag. 123. Neque refragatur, quod idem de haereticis, & Apostatis dici deberet, [sect. 45] cum Fides spontanea esse debeat, non solum quando a principio credit homo, sed etiam quotiescunque credit, [sect. 46] quia servitia coacta Deo non placent, qui hilarem datorem diligit, & ex necessitate Evangelizantibus gloriam non tribuit, 2. Corinth. 9. Nam licet non defuerint, qui, hoc argumento moti, male putarunt, [sect. 47] Haereticis, Schismaticis, & Apostatis, sicut neque infidelibus, vim inferri non posse, a quibus non multum distare videtur opinio Marsilij Paduani relata, & merito reiecta a Navarro in cap. novit, notab. 3. pag. 106. num. 98. de iudicijs, & Valencuela in monit. contra Venetos part. 7. Qui in suo pacis defensorio omnem coercitionem, & iurisdictionem Ecclesiae auferebat. Hic tamen error ab omnibus Catholicis Doctoribus plurimis rationibus damnari, & convinci solet, [sect. 48] quia infideles, cum nusquam baptismum receperint, neque Ecclesiae Fidem de servandis praeceptis Evangelicis dederint, ab eadem Ecclesia, & Christianis Principibus puniri, aut debellari hac de causa non possunt, quod in Haereticis, Apostatis, & Schismaticis contra observatur, qui cum semel voluntarie crediderint, eo ipso quod baptizantur, Ecclesiae subijciuntur, quae custos est Religionis Christianae, ac proinde potest poenis spiritualibus, & corporalibus usque ad poenam ignis, & confiscationem bonorum, eos ad Dei legem servandam compellere, & ut Fidem impleant semel in baptismo promissam, atque professam, quia nisi hanc iurisdictionem, & potestatem haberet, parum potens esset ad inducendum finem, quem ipsius Sponsus Christvs Opt. Max. praetendit, arg. cap. 1. 2. & 3. 24. q. 3. & eorum, quae tradit Navar. d. num. 98. Valencuela d. part. 7. num. 56. & seqq. Vnde [sect. 49] in sacris Fidei apud Hispanos praetorijs non puniuntur infideles non baptizati, sed solum Apostatae, & Haeretici baptizati, qui negant, & deficiunt in fide, quam semel professi sunt, ut praeter alios observat Didac. Valdes de dignit. Reg. Hisp. cap. 19. num. 6. pag. 162. Quinimo [sect. 50] si numerus, & potentia haereticorum id expostulet, poterit quoque adversus illos bellum indicere, ut funditus extirpentur, & ne eorum pessimo exemplo, pravisque suasionibus Christiana Respublica maius in dies nocumentum accipiat. Quam sententiam expresse definire videtur August. in d. cap. si Ecclesia, & simil. D. Hieronym. a Gratiano relatus in cap. resecandae 24. quaest. 3. & text. in l. 4. C. de haeret. cap. ferrum, cap. cum secundum leges eod. tit. lib. 6. l. 1. & per tot. C. de Apostat. & Schismat. l. 1. tit. 26. part. 7. l. 1. & 2. tit. 1. lib. 4. fori. l. 1. & per tot. tit. 4. lib. 8. ordin. Tertu. adversus Gnosticos cap. II. dum ait: Ad officium Haereticos compelli, non allici dignum est, duritia vincenda est, non suadenda haeresis. Et latissime [sect. 51] probant, & ab haereticorum argumentis, & calumnijs defendunt Theologi omnes post D. Thom. 2. 2. quaest. 10. art. 12. Alfons. a Castro de iusta haeret. punit. cap. 12. & 14. Victoria dict. relect. de Indis 1. part. num. 8. & seq. Conrad. de contract. lib. 1. quaest. 7. conclus. 2. & 3. Director. Inquisit. lib. 3. tit. 9. Bodius in collect. tit. de Haereticis, Didac. Perez in l. 3. dict. tit. 4. lib. 8. ordin. col. 115. Palac. Rub. in allegat. in mat. haeresis, & in tract. de obten. Reg. Navarrae, part. 4. §. 4. [sect. 52] ubi probat, magis damnandos esse Haereticos, & Schismaticos, quam Saracenos, Villadiegus in tract. de haeret. q. 6. Albertus Brunus in eod. tract. lib. 3. cap. 3. Covar. lib. 2. varia. cap. 10. num. fin. Pet. Gregor. lib. 33. Syntag. cap. 6. num. 4. Decian. lib. 5. crim. cap. 11. n. 16. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 20. pag. 449. & seqq. ubi aiunt, quod sunt deteriores caeteris infidelibus, & colloq. 7. pag. 191. ubi quod sunt deteriores lupis, Simancas in Cathol. instit. tit. 45. & 46. & plures alij relati a Petr. Cenedo in colle. 55. ad Decretal. num. 3. & ultra eos Navarrus, & Valdes ubi sup. Ioan. Azor. 1. tom. instit. Moral. lib. 8. cap. 13. quaest. 8. Banez in 2. 2. quaest. 10. art. 10. col. 525. Aragon ibidem, pag. 294. & 297. Gregor. de Valencia 3. tom. disput. 1. quaest. 10. punct. 6. in princip. & vers. ad 4. col. 407. D. Ioan. Vela de delictis cap. 2. de Apostasia, & cap. 14. de Haereticis, Lorca 2. 2. sect. 3. disput. 52. ex num. 10. Iust. Lipsius lib. 4. civil. doct. cap. 4. & advers. Dialogist. cap. 2. Pet. Herodius lib. 1. rerum iudicat. tit. 6. cap. 13. Simon Maiol. de perfid. Iudaeorum, pag. 186. Pet. Cened. qui alios refert in collect. 59. ad Decretal. pag. 198. num. 2. Mag. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 2. cap. 33. ubi ait, Haereticos puniri posse, etiam si ad id nulla ipsorum fraterna correctio praecesserit, Pet. Andreas Canonherius in Aphorismis polit. & moral. Hippocratis vol. 2. ex pag. 248. Farinac. plurimos congerens in tract. de haeret. quaest. 198. Martin. Delrio lib. 6. disquisit. magic. cap. 2. sect. 3. q. 3. pag. 509. & iterum pag. 537. Et novissime, & eruditissime P. Fran. Suarez in tract. de Fide, disput. 20. sect. 3. ex num. 9. ubi loquitur de Haereticis, & disput. 16. sect. 5. ex num. 1. ubi de Apostatis, Ioan. Bapt. Valencuela in d. monit. contra Venetos, part. 7. per totam, & in discursu status, & belli, part. 2. considerat. 6. num. 17. & consid. 9. ex num. 23. & novissime Anton. Ricciullus in tract. de iur. person. extra Eccles. grem. existen. lib. 5. cap. 12. ubi cum veriori Bellarm. opinione adversus Alph. a Castro defendit, Haereticos non esse in Ecclesia, quia ad eam nemo pertinet nisi per Fidem, licet eius iurisdictioni, & punitioni subiaceant, ex rationibus supra citatis. Quibus congruenter addere possumus, [sect. 53] id, quod Augustinus in praedictis locis commemorat de maiore vi, & auctoritate, quam Ecclesia suis temporibus habebat, eo fine dici, ut probet, post Constantini, & aliorum Principum Christianorum favorem, Christi Fidem praevaluisse, & non in occulto, ut antea, sed publice doceri, coli, & defendi coepisse, ut ex multis locis eiusdem Augustini, qua solet eruditione, ostendit Pat. Fran. Suarez in defens. Fidei contra sect. Anglican. lib. 1. cap. 16. num. 11. & seqq. Ad quintum argumentum ex Parabola Patrisfamilias invitantis ad nuptias, & compellentis intrare eos, quos ultimo loco vocaverat, [sect. 54] multifarie responderi potest cum D. Tho. & reliquis Theologis in 2. 2. quaest. 10. art. 8. Soto in 4. distinct. 5. quaest. un. art. 10. pag. 270. vers. Tertio argumentantur, Covar. in d. reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 1. Gregor. de Valencia dict. disp. 1. q. 10. punct. 6. vers. Ad primum, col. 407. & alijs relatis a Suarez dict. disput. 18. sect. 3. num. 12. Primo, locum illum, & coactionem, quae in eo permittitur, non esse intelligendum de his, qui nunquam Fidem susceperunt, quales sunt Indi, de quibus tractamus. Sed de illis, qui semel Christianam Fidem professi, ab ea divertunt, quales sunt Haeretici, Apostatae, & Schismatici, ut supra retulimus: quemadmodum expressis verbis ostendit D. Augustin. in epist. 50. ad Bonifacium, de qua in [sect. 55] dict. cap. Schismatici 23. quaest. 6: Si per potestatem, quam per religionem, ac Fidem, Regum tempore, quo debuit, Divino munere accepit Ecclesia, ij, qui inveniuntur in vijs, & saepibus, idest, in Haeresibus, & Schismatibus coguntur intrare; non quia coguntur reprehendant, sed quo cogantur attendant. Secundo, quod, ut demus, sub parabola illa etiam vocationem, & compulsionem infidelium designari, nullo modo debemus de ea coactione intelligere, quae vi, & metu armorum fit, sed de ea tantum, quae blandis verbis, ac suasionibus, & argumentorum, & rationum pondere fit, docendo magis, quam iubendo, monendo, quam minando, ut utar verbis D. Augustini epist. 65. [sect. 56] Nam & hoc modo aliquando quis cogi, & compelli dicitur, l. fin. D. &c. si quis aliquem testari prohib. l. 26. & 27. tit. 1. part. 6. cum alijs late traditis ab Hippol. de Marsil. sing. 526. Palac. Rub. in repet. rubr. de donat. inter. §. 81. num. 11. Menchaca de success. creat. lib. 2. §. 17. ex num. 4. Menochio de arbitrarijs, casu 395. num. 42. Vincent. Carrocio decis. 15. num. 23. & Hartman. Pistor. 1. par. Miscel. quaest. q. 29. Quae tamen coactio [sect. 57] in re, de qua agimus, sancta, & licita est, ut pluribus probat Ioan. Arboreus lib. 1. Theosoph. cap. 36. & ad expositionem directae parabolae D. Chrysost. in Imperfect. homil. 41. D. Thom. in disput. de verit. quaest. 22. art. 9. ubi inquit, ibi mentionem fieri de compulsione, non quae est coactionis, sed efficacis persuasionis, vel per aspera, vel per lenia, prout & [sect. 58] D. Paulus insinuat. 2. ad Timoth. 4: Praedica verbum, insta opportune, importune, argue, obsecra, increpa, & ad Tit. 2. & Ieremiae 1. 24: Nunquid non verba mea sunt sicut ignis, & malleus conterens petras. Et idem dicit Deus Angelis Custodijs, & Praelatis, ut per Dionys. Eccles. Hierarch. cap. 9. Eandemque solutionem tenuit Innocent. [sect. 59] in cap. maiores de baptism. ubi ita inquit: Nec obstat, quod servo dicitur, ut ad nuptias invitatos compellat intrare; quia intelligitur de compulsione facta per instantiam rationis, non per severitatem gladij materialis, vel violentiam temporalem, quia executio materialis gladij, est isti servo, idest ordini Praedicatorum, vel Apostolis in persona Petri, & Domini interdicta. Ad exemplum autem [sect. 60] de conversione D. Pauli, responderi potest cum Hostiensi, & Zabarella in cap. quod super his, de voto, Azone in summa, C. de Iudaeis in fine, Marquard. d.tract. de Iudaeis, & Infidel. 3. par. cap. 2. num. 5. Soto ubi sup. pag. 271. Suarez dict. sect. 3. num. 12. Ea, quae Deus per miraculum facit, suam voluntatem aperte significans, humanis nostris legibus ac regulis obnoxia non esse, neque in consequentiam adduci debere, ut ait glos. in cap. maiores de baptism. l. 1. D. de constit. Princip. cap. quae exorbitant, de regul. iuris in 6. Etenim ut habetur ad Roman. 9: Cuius vult miseretur, & quem vult indurat, & voluntati eius quis resistit? aut quis tu es homo, qui respondeas Deo? Atque ita cum D. Paulus, iuxta hanc Divinam voluntatem inter ipsa flagella mutatus fuerit, & de nolente factus sit volens, ut Ecclesiam iuvaret, quam antea persequebatur, foelix illa necessitas appellanda fuit, quae ad meliora compellit, ut inquit D. August. in d. cap. displicet 23. q. 4. Sed non in exemplum ad alios trahenda, quos, ut ait Sotus ubi supra, non licet sic ad Fidem compellere, nisi quatenus disciplinae norma permittit; cum regulariter Divina providentia, quae in sui dispositione non fallitur, arbitrium nostrum in Fide recipienda, sua semper, ut diximus, libertate potiri decreverit. Vnde [sect. 61] praeclare dixit idem Augustin. lib. 10. de Civit. Dei cap. 30: Sic Deus res, quas condidit, administrat, ut suos cursus agere sinat. Et Simon. Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 8. pag. 211. Sacrae [sect. 62] Scripturae exempla, quae a communibus & receptis Theologiae regulis deviant, veneranda esse, non imitanda. A quibus non abest D. Tho. 3. part. quaest. 44. art. 3. ubi exemplum huius conversionis D. Pauli, & Magdalenae, & Matthaei adducens, concludit, Deum [sect. 63] Divina virtute animas hominum invitare, non solum iustificando, sed sapientiam infundendo, vel stupefaciendo. Cui bene addit Gregor. de Valencia ubi sup. vers. Ad tertium, quod si deus metum incutiat, ipse quoque simul potest inclinare cor hominis ad Fidem, ut voluntarie prorsus eam suscipiat, tametsi a metu excitatus: hoc vero non perinde sperare possumus, si metus ab hominibus incutiatur, cum potius infideles eo ducti magis dure, & difficulter credere soleant, ut supra retulimus. Deniqve ad sextum argumentum de coactione causativa, & legibus, & edictis aliquorum Impp. & Regum, qui infideles a suis Regnis exire iusserunt, vel alijs modis gravarunt, si ad Fidem Catholicam non converterentur. Responderi potest, [sect. 64] D. Augustini auctoritates relatas in d. cap. vides 23. quaest. 6. & in d. cap. quid faciet 23. quaest. 4. loqui de Haereticis puniendis, & mediante poenarum terrore, ad Fidem Catholicam revocandis. Quorum iam diximus longe aliam esse rationem, quam infidelium. [sect. 65] In quibus quidem convertendis, licet in ratione baptismalis characteris aliquod possit esse discrimen inter vim praecisam, & eam, quam vocant causativam, sive conditionatam ut probat text. in dict. cap. maiores, §. item quaeritur, de baptismo, & alia iura, & auctores, de quibus sup. cap. 17. num. 4. & cap. 18. num. 16. Quod tamen attinet ad iniustitiam, sive iniuriam bellorum, & damnorum, quae eis ob praetextum seminandae, & introducendae Christianae religionis inferuntur, nihil plane inter utramque referre videtur, cum blande, & suaviter praedicari, & suaderi iubeatur, ut saepe retulimus. Et secundum doctrinam Dominici in cap. de Iudaeis 45. distin. num. 2. & in d. cap. qui sincera, num. 1. & 2. Abb. in cap. sicut de Iudaeis num. 3. quam refert, & sequitur Marquard. d. tract. de Iudae. & Infid. 3. part. cap. 2. num. 8. & Cavalcanus decis. 21. numer. 16. 2. part. prohibita sit in Fidei materia omnis illa coactio, quae fit per violentiam illatam personae, vel per ablationem rerum suarum, ut per indirectum baptizari, & ad Fidem converti cogantur. Quoniam, ut in nostra eadem quaestione egregie considerant Dom. Sotus in 4. distinct. 5. quaest. un. art. 10. pag. 270. & Emanuel Roder. lib. 3. quaest. Regul. quaest. 32. art. 4. si nativa fidei conditio admonet, nullam coactionem esse medium licitum ad eius persuasionem, nulla quoque coactio adhiberi, neque tanquam necessaria probari debebit. Mirabile enim est, quod mihi non liceat, Ethnicum cogere, ut sit Christianus, & tamen ad cum finem liceat illum cogere, ut mihi sit subditus. Quibus ego addo, [sect. 66] liberam illam voluntatem, quam Ecclesia in Fidei receptione desiderat, in hac, quae bellorum, & armorum interventione, atque subactione extorquetur, minime reperiri videri. Nam etsi voluntas, quae causative, aut conditionaliter cogitur, voluntas dicatur, ut vulgo circumferri solet, quia maluit quis facere, quam talia pati, ut tradit Aristotel. lib. 3. Ethic. cap. 1. l. si mulier, §. si metu, D. quod met. causa, l. si patre cogente, D. de ritu nupt. cap. merito 15. quaest. 1. cum alijs late congestis a Tiraquel. de poen. temper. causa 36. Simancas in Catholic. instit. tit. 27. num. 30. & Cuiacio lib. 16. observat. cap. ult. Eadem tamen iura testantur, quod, qui ita consentit, si liberum esset, noluisset, ut in d. §. si metu. [sect. 67] Et sic, eius est velle, qui potest nolle, & velle non creditur, qui aliorum imperio obsequitur, sub quorum potestate constitutus est: ut diserte scribit Vlpian. in l. 3. & 4. de regul. iur. Aristot. lib. 3. Ethicor. ad Nicomach. cap. 5. Seneca lib. 2. de benef. cap. 18. ad finem: Si vis scire an velim, effice, ut possim nolle, & lib. 3. cap. 19. Vbi de illo agens, possit, necne servus domino beneficium dare? multum ad rem, de qua agimus, inquit: Omnia tamen ista, quae alio praestante beneficia dicerentur, praestante servo ministeria sunt. Beneficium enim est, quod quis dedit, cum illi liceret, & non dare: servus autem non habet negandi potestatem: ita non praestat, sed paret, neque id se fecisse iactat, quod non facere non potuit: idem docet idem Seneca epist. 97. lib. 16: Paret potius quam assentitur, qui alieno subest imperio, nec tam illum ex animo, quam quia necesse est, sequitur, Cornel. Tacit. lib. 14. annal. de Nerone scribens: Suasio, imo donum, & merces ab eo, qui iubere potest, vim necessitatis affert. Res [sect. 68] quippe imperiosa est timor, secundum Martial. lib. 2. epigr. cui consonat illud Quintil. declamat. 181: Abdicatus, inquit, in solitudine est, locus opportunus insidijs: habet gladium instrumentum parricidij, accedit ad patrem, manuque sublata, rogo dicit, imo iubet: Non sunt enim preces, ubi negandi libertas non est. Et melius D. August. in lib. de duab. animab. [sect. 69] qui voluntatem ita definit: Voluntas est animi motus cogente nullo, ad aliquid vel non amittendum, vel adipiscendum. Vnde omnis, qui volens facit, non cogitur: Et ideo qui metu illato rogat, non tam rogat, quam imperat, qui metu perculsus promittit, non intelligitur voluisse obligari, cum id sponte non fecerit. Neque his adversatur, quod in eodem argumento consideravimus, de bellis a Constantino Magno, Theodosio, & alijs Impp. Romanis adversus Paganos & Infideles illatis, ut tandem Christianam Religionem admitterent. [sect. 70] Nam etsi hoc, ut certum, affirmet Sepulveda in d. Apolog. & Marquard. d. tract. de Infidel. 1. part. cap. 14. nulla tamen secura auctoritate subnititur, & potius contrarium apparet ex traditis a Dom. Soto d. art. 10. pag. 270. & ex cap. quam pio 10. quaest. 2. ubi constat, multa potius temporalia commoda infidelibus contulisse, ut sic facilius, & suavius ad Fidem adducerentur. Et bella, quae narrat hist. Tripart. lib. 10. ex cap. 6. aliam quidem considerationem habebant, nempe quod Gothi, Sarmatae, & aliae gentes, contra quas gesta sunt, totum Orbem latrocinijs, & invasionibus infestabant, & saepius ipsos etiam Romanos aggredi ausae, atque Arriana item labe maculatae fuerant, ut scribit Paul. Orosius lib. 7. & D. August. ad Heliodorum. Et eadem hist. Trip. lib. 8. cap. 13. Vnde iusta utique & sancta censeri debuerunt; & ubi a praedictis damnis inferendis Barbari illi cessabant, a bello quoque Romani abstinebant, quamvis in sua idololatria manerent, ut paulo ante eadem historia Ecclesiastica tradit. Idemque de bello gesto [sect. 71] per Carolum Magnum, adversus Longobardos affirmare debemus, quod suadente Adriano Pontis. illatum dicitur in dict. cap. hortatu 23. quaest. 8. Erant quippe hi etiam acerrimi hostes Ecclesiae, & in Arrianam haeresim declinaverant, & multa damna Christianis intulerant, ut ex Paulo Diacono lib. 1. cap. 1. hist. Longobard. & ex alijs Scriptoribus constat. Neque magis urget quod diximus de [sect. 72] legibus Constantini, Theodosij, & aliorum Caesarum adversus Paganos, & alios infideles, & eorum sacrificia severiter latis, quas tantopere laudat Div. Augustin. in dict. captit. non invenitur 23. q. 4. cap. ad Fidem 23. quaest. 5. cap. vides 23. quaest. 6. & D. Ambros. epist. 30. Nam leges illae non sunt simpliciter, & absolute de omnibus infidelibus accipiendae, sed dumtaxat de Paganis, qui Romanorum Imperio subditi erant, & inter fideles commorantes, eis scandalum movebant, vanisque ritibus, & sacrificijs turbabant, & idololatriae dediti, leges, & praecepta iuris naturalis transgrediebantur. Quos merito Imperatores suis legibus compescere potuerunt, & sub illarum prohibitionibus, comminationibus, & interdictis saltem causative ad Fidem amplectendam, & idola, & templa sua deserenda perducere. Nam [sect. 73] ut praeter alios observat Greg. de Valencia ubi supr. vers. Ad quartam, P. Torres in tract. de Fide, art. 11. disput. 3. dub. 2. Ioan. Azor. institut. Moral. lib. 8. cap. 24. q. 5. col. 1275. & Fr. Thom. a Iesu de proc. omn. gent. salut. lib. 8. cap. 24. q. 5. quilibet Princeps potestatem habet erga eos, qui sibi politice subsunt, ut quae sibi expedire visa fuerint, ad Reipublicae bonum custodiant, ac proinde in primis unius ac veri Dei cultum, & leges naturae, quarum praecipuus custos, & vindex esse debet, ut late diximus sup. cap. 16. num. 24. Et hoc praecipue legibus illis curatum fuisse passim ostendit D. Aug. in dictis locis, & praesertim epist. 48. ubi sic ait: Pagani magis non blasphemare possunt de legibus, quas contra Idolorum cultores Christiani Imperatores tulerunt. Et tamen ex eis multi correcti, & ad Deum vivum, verumque conversi sunt, & quotidie convertuntur. Neque omitti potest [sect. 74] notabilis historia, quam Cassiod. & Sozomenus in hist. Tripar. lib. 5. cap. 27. & Alciat. lib. 1. Parerg. cap. 13. contigisse [sect. 75] narrant circa d.l. 1. C. de Paganis, quae eorum templa concludi iubet, & sub capitali supplicio, & bonorum publicatione a sacrificijs abstinere. Nam cum Athanasius ob multa mira, quae fecerat, & praedixerat, a Paganis, & haereticis magus, & aruspex crederetur: qua de causa a Synodo Antistitum aliquando condemnatum fuisse scribit Ammian. Marcellin. lib. 15. inter iurgandum quadam die supervolitavit cornix, quae cum clarius crocitaret, adstans multitudo Paganorum, velut mago derogantes, ab Athanasio petebant, ut eis aperiret quid cornicula illa significaret. Ille vero fertur ad eos dixisse subridens, Scitis, quid vox oscinis praedicat? Cras Latina lingua dies ventura significatur, hoc ergo clamans cornicula, tristem vobis crastinum diem portendit, Imperatoris Romani iussione, ut de vestris templis eijciamini. Nec fefellit Divinum hominem expectatio, sed potius ita contigit, ut eius fermo, licet derisus, venerit ad effectum; sequenti namque die allatae sunt ad iudices Constantini Imperatoris litterae, iubentes, ut Pagani sua ingredi non permitterentur ad templa, neque solemnes superstitiones, festivitatesque celebrare, sed sub gladij poena universos Gentilium sacrificijs abstinere. Paganorum [sect. 76] autem nomen, ut hoc obiter advertamus, a pagis originem traxit, quae Graecis villae sunt, ita a fontibus, sive ut alij malunt, a montibus dictae, circa quos semper villae condi consueverunt, ut ex Servio, & alijs tradunt Prateius, Brisson. Berrucius, Hotmanus, & Calinus de ver. iur. verb. Paganus, Beda in Cantic. lib. 6. cap. 30. & in Marc. cap. 15. & in Luc. lib. 6. cap. 23. & hom. in Feriam 3. Psal. Ioan. Punger. in Etymol. sub eod. verb. Stephan. de urbib. Lorin. in Acta cap. 17. vers. 19. & Gasp. Sanct. in Isai cap. 42. num 45. pag. 445. Quamvis Philaster lib. de haeresib. cap. 3. eos dictos fuisse putet a Pagano quodam huius nominis, quem, ait, fuisse filium Deucalionis & Pyrrhae, Regemque potentem & inclytum, & proinde tanquam Deum habitum. ¶ Sed cur Deorum fasorum cultores hoc nomine vocare usitatum fuerit, secundum D. August. lib. 2. retract. cap. 43. difficilioris quidem indagationis esse videtur. Cum in hoc tot, & tam variae Scriptorum sententiae reperiantur. Nam D. Isidor. lib. 8. Etymol. cap. 70. eos ita dictos existimat ex pagis Atheniensibus, ex quibus orti. Ibi enim in locis agrestibus, & villis, gentiles lucos, idolaque sua, & delubra constituerunt, & ideo idolorum cultor coepit appellari Paganus. Alciatus autem d. lib. 1. Parerg. cap. 13. & Connan. lib. 9. commentar. cap. 13. eam rationem comminiscuntur, quia Christi milites non sint, neque eius Ecclesiae Militanti nomina dederint. Scimus [sect. 77] enim in iure dictos esse Paganos quotquot a militia erant immunes, & liberi, l. quaedam, D. de poen. l. ius nostrum, de reg. iur. l. 1. C. de militari testam. cum alijs. Paul. autem Orosius, & Beda ubi sup. quos refert, & sequitur Cuiacius in Parat. c. de Paganis, quasi ex agrestium locorum compitis, & pagis longe distent a superna, & coelesti civitate, ab eaque sint alieni, sive ut ait Dionys. Gotthofr. in notis ibidem, in contemptum, quasi diversos a Christianis, & eis ignobiliores, sicut & Ethnici, Gentiles, & nationes dicti sunt, comparatione habita ad Christianos, qui eo tempore paucissimi erant. Vvesemb. autem in ead. Paratitla tradit, Gentiles, & Infideles Paganorum nomen sortitos, quia diutius Gentilica superstitio in pagis, quam in civitatibus perduraverit, propter rudiora Paganorum ingenia, Pet. Opmeer. in Chronol. ann. Christi 411. pag. 307. quia Gentiles, & illa hominum colluvies, qui cum non mererent stipendia, sumptis armis, Romae restaurari Gentilium lacra volebant, ex pagis, caeterisque agrestibus locis exurrexerunt. Gaspar Sanct. ubi sup. quia qui Evangelicis legibus exculti non sunt, extra Evangelium tanquam in pagis, & desertis habitant, & varijs abducti erroribus incerti vagantur. Mihi vero, his reiectis, magis probatur sententia Illustriss. Cardin. Baronij in notis ad Martyrolog. Roman. ad diem 11. Ianuarij, qui putat, a temporibus Christianorum Imperatorum, Gentiles Paganos vocari coepisse, eo quod, ut proxime diximus, Imperatorijs legibus claudi coeperant idolorum sana, & delubra, & sacra Gentilium prohiberi in oppidis: quare urbibus exclusi, pagos, villas, & agros adire cogebantur, & illic suos inanes Deos colere, & superstitiosa sua sacra facere, unde & Pagani dicti sunt. In pagis autem & villis superstitionum cultum frequenter usitatum fuisse, iam olim ostendit Cicero lib. 2. de legibus, & usque ad tempora Honorij Imperatoris, quae erat idololatria in pagis residua fuisse videtur. Vnde S. August. qui ijsdem temporibus vixit, serm. de verb. Domin. inquit: Multi Pagani habent istas abominationes in fundis, &c. Quam rationem luculenter idem Auctor prosequitur, & eo non citato Ioan. Azorius dict. lib. 8. cap. 24. quaest. 1. col. 1273. & multum probat, & laudat Ant. Mornacius in observation. ad lib. 1. Cod. sub dict. titul. de Paganis, pag. 95. Denique non obstant exempla in eodem sexto argumento perpensa, de Regibus, qui Iudaeos, & alios infideles, si intra praefixum tempus baptizari nollent, morte mulctari, vel a suis Regnis exulare iusserunt. [sect. 78] Quoniam hoc procedit in infidelibus, qui Christianis Principibus subditi sunt, quos, iustis, ac magnis causis suadentibus, praedicto modo punire possunt, ut latius diximus sup. cap. praecedenti, ex num. 37. Et quidem factum illud [sect. 79] Sisebuti non ad vim praecisam, sed ad conditionalem referre videtur text. in dict. cap. maiores, vers. Item quaeritur, de baptismo, & Genebrard. in Chronolog. ann. 623. a quo non abest Ioan. Gotthus in hist. Gotth. lib. 16. cap. 14. tradens ob ardentem fidei zelum Sisebuti pia eius exhortatione, nonaginta Iudaeorum millia in Hispania conversa fuisse. Quod si ita contigit, nihil in eo est, quod notare possimus. Sed verior opinio est, Regem illum nulla conditione, aut optione oblata, Iudaeos ad baptismum recipiendum metu, & poenis propositis coegisse ann. 616. Cuius factum postea sequutus fuit Dagobertus in Gallia an. 631. diem Iudaeis praestituens, intra quam, nisi Religionem nostram susciperent, hostes iudicarentur, pertinaciamque capite luerent. Vterque [sect. 80] autem id precibus, & hortatu Heraclij Imperatoris fecisse narratur. Qui item omnes sui Imperij Iudaeos baptizari coegit, quoniam a circumcisis hominibus ei excidium imminere, vana astrorum observatione compererat; quod postea in Saracenis, sive Mahometanis impletum fuit, ut latius produnt Aimoinus lib. 4. histor. Francor. cap. 22. Platina de vitis Pontif. in Adeodato, Ioan. Mariana lib. 6. de reb. Hisp. cap. 3. Zamalloa in compend. hist. Hisp. lib. 25. cap. 25. & Iacob. Bleda in histor. Mauror. lib. 1. cap. 12. pag. 36. Vnde respondendum est, [sect. 81] Sisebuti actionem tranquam iniustam, & Ecclesiae disciplinae contrariam Concilium Tolet. IV. Can. 56. relatum in. d. cap. maiores, & dict. cap. de Iudaeis 45. distinct. pro parte rescidisse, decernens, ut qui iam sacro lavacro tincti essent, cogerentur ad servandam Fidem, quam acceperant, sed ne posterius Iudaei ad baptismum compellerentur. Cui Concilio, [sect. 82] eundem Sisebutum assensisse, tradit Roder. Sanctius Episcopus Palentinus in eius vita, eo quod cerneret, multos ex Iudaeis, a se per vim compulsos, recidivisse, & Iudaizasse. Sed mihi hoc falsum videtur, quoniam Concilium illud, ut ex eius initio apparet, anno tertio Regni Sisenandi, AEra 681. celebratum fuit circa Pontificatum Honorij I. atque adeo Sisebuti religiosissimi Principis tempora, tanquam iam longe praeterita, nominat. Ioannes etiam [sect. 83] Mariana ubi sup. & ante eum Episcop. Tudens. Tarapha, & alij rerum Hispanicarum Auctores, coactionem illam succensent, quod in christianorum moribus nefas est, quemquam malo cogi ad professionem verae pietatis. Neque [sect. 84] tunc quoque Sisebutus factum illud temere usurpatum, prudentioribus illius saeculi viris probavit, & praesertim D. Isidoro, qui in histor. Gotthor. pag. 161. sic scriptum reliquit: AEra Dei anno Imp. Heraclij II. Sisebutus Christianissimus post Gundemarum ad Regale fastigium evocatur. Regnat ann. IIX. menses VI. qui initio Regni Iudaeos ad Fidem christianam permovens, aemulationem quidem habuit, sed non secundum scientiam, potestate enim compulit, quos provocare Fidei ratione oportuit. Idem [sect. 85] quoque in terminis nostrae quaestionis tradunt communiter Theologi omnes, & praecipue Caiet. post D. Thom. in 2. 2. q. 10. art. 8. dicentes, factum illud Sisebuti, & Dagoberti, ferventioris quidem fidei, & animi, quam iustitiae exemplum praestare posse, & zelum eius, bonamque intentionem in dicto Concilio laudari, factum autem non laudari. Quod etiam probat, & sequitur Gregor. de Valencia dict. 3. tom. disp. 1. q. 10. punct. 6. col. 410. Iust. Lipsius in lib. de una Relig. sive adversus Dialogist. vers. Divinum illud, & Madera in Monarch. Hispan. cap. 6. fol. 41. Expulsio [sect. 86] autem Iudaeorum, & Maurorum a Ferdinando & Elisabetha Catholicis Hispaniae Regibus facta, longe minorem, aut plane nullam difficultatem habet, cum in subditis infidelibus, & ex rationibus supra relatis, processerit. Et ne in Regnis adeo Catholicis, alia Religio, quam una fides, & unum baptisma haberetur, aut ex [sect. 87] fece, & sentina eorum, aliqua labe Christiani macularentur. Quod semper summo studio curandum, & vitandum esse iura testantur, cap. omnes, cap. saepe, & cap. nullus, cum alijs 28. q. 1. cap. etsi Iudaeos 13. ibi: Mus in pera, de Iudaeis. Nam, ut inquit Ovid. lib. 2. de remed. amor. Dum [sect. 88] spectant oculi laesos, laeduntur & ipsi, Multaque corporibus transitione nocent. Et Senec. ad Lucill. [sect. 89] epist. 82: Salutare est, non conversari dissimilibus. Quibus alia addit (de eisdem expulsionibus agens) Camill. Borrel. de praestan. Reg. Cathol. cap. 69. ex numer. 21. & in addition. ad Bellug. rub. II. in princ. litt. C. & relati a Cenedo dict. collectan. 15. num. 1. & Madera dict. cap. 6. fol. 45. Neque in hoc facto [sect. 90] vis simpliciter infidelibus inferri videtur, sed libera optio datur, ut vel Christianorum provincias deserant intra certum tempus, vel Christiani fiant. Quod sane non esse prohibitum constat ex d. cap. maiores, vers. Item quaeritur, & ad alios infideles non subditos (quales erant Indi, de quibus tractamus) tam ex disparitate rationis, quam ex causae, & potestatis defectu, applicari non potest, ut in specie nostrae quaestionis ad praedicti argumenti solutionem bene considerant Dom. Banez in 2. 2. quaest. 10. artic. 10. col. 525. versic. Ad secundum respondetur, Arag. ibidem artic. 8. pag. 290. vers. Ad aliud de Regibus, Gregor. de Valencia ubi supra, vers. Ferdinandus, Azorius dict. lib. 8. institut. cap. 26. vers. Quarto quaeritur, Torres de Fide, disput. 51. dub. 1. & novissime Suarez in eod. tract. d. sect. 3. num. 5. & plures alij, quos refert Petrus Cenedus in dict. collectan. 15. ad Decretal. num. 2. Estque adeo potens praedicta [sect. 91] status, & religionis tuendae ratio, ut non solum Iudaeos, & infideles subditos non baptizatos expellere liceat, verum & iam baptizatos, si de illorum moribus, perfidia, aut proditione, aliqua in commoda, vel pericula Christianis immineant, [sect. 92] ut Pio pariter ac Magnanimo, & omnibus saeculis admirando exemplo nobis ostendit Catholicus, & ardens Fidei zelus Amantissimi, & Desideratissimi Regis nostri Philippi Tertij, qui praedictis rationibus motus, & re (ut oportebat) mature consulta, ac perpensa, anno 1610. ex tota Hispania, quamvis summa hominum inopia laborante, exire, & in perpetuum exulare iussit spurcas, & nunquam satis quietas, vel a suis erroribus defaecatas Maurorum reliquias, licet omnes iam baptismali inundatione lustratas; quarum [sect. 93] numerus ad quingenta, vel sexcenta, sive (ut alij tradunt) ad novies centena millia pervenisse narratur, ut constat ex peculiaribus commentarijs, quos de historia, iustitia, & laudibus huius expulsionis scripserunt Fr. Iacob Bleda, Marc. Guadalajara, & Petr. Aznarius, & ex Mercurio Gallo in hist. sui temporis, tom. 2. Philip. Paschali in tract. de virib. patr. potest. 1. par. cap. 7. num. 25. qui edicta Regia in hanc rem prolata ad litteram referunt, Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. salut. lib. 10. in praefatione, pag. 643. ubi discrimen, in quo Hispania versabatur ob has reliquias Arabum, narrat Iacob. Gordon. in sua Chronolog. ann. 1610. pag. 494. Magist. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 3. pag. 16. Calist. Remirez de lege Regia, §. 32. numer. 12. & 13. Bernard. Aldret. de antiquit. Hispan. lib. 4. cap. 18. pag. 570. D. Didac. Guzman in lib. de vita, & exitu Margaritae Reginae Cathol. 2. parte, cap. 20. Salazar de Mendoca de orig. dignit. Hispan. lib. 4. cap. ult. §. 6. fol. 183. & novissim. Dom. Mart. Carrillo in suis elaboratissimis annalib. Chronol. ann. 1610. fol. 419. Fr. Ioan. de Salazar in Politica Hispana, proposit. 2. §. 2. pag. 32. & eruditissimus omnique laude ob prudentiam, & morum suavitatem dignissimus Dom. Petrus Fernandez Navarrete Regum nostrorum Secretarius in suis Politicis, & eximie politis Discursibus, de conservatione Monarchiarum, cap. 7. Vnde [sect. 94] recenti hoc exemplo admoneri possumus, quantum damni nobis a consortio Iudaeorum, vel Saracenorum immineat, licet fidem nostram profiteri videantur, & apte hic accommodari possunt carmina Vlrichi ab Hutten, de [sect. 95] quodam Pepecorno Iudaeo, qui postquam baptismum accepit, in omne flagitiorum genus portentose prorupit, quae refert Simon Maiol. in colloq. de per fid. Iudaeor. pag. 30. & inter alia sic habent: Merserat indignum Christi baptismate corpus, Dissimulato errore patrum. Ne tingite cives, Si tinxisse nocet, ac nostro adscite periclo, Stirpis inhumanae sobolem, sinite esse sepultam Nocte sua, diramque iterum ne admittite gentem In patrios ritus: Poterit seiuncta caveri, Quae coniuncta nequit. PRSS # 20 CAPVT XX. De octavo titulo, qui ex obligatione deducitur, qua Indi, & reliqui infideles ad Fidem audiendam, & Praedicatores tuto hospitio excipiendos, tenentur, & ad concedendum liberum transitum in alias provincias, in quibus Evangelium annuntiare voluerint. Et an, & quatenus contra eos, qui haec negant, vel impediunt, iuste pugnetur? SVMMARIVM Capitis XX. -  1 Infideles quamvis cogi non possint ad Fidem recipiendam, cogi tamen possunt ad eam audiendam, & eius praedicationem, & propagationem non impediendam. -  2 Iudaeis in provincijs Christianorum habitantibus, licite mandari potest, ut Praedicatores Fidei admittant, & audiant. -  3 Auctores plurimi referuntur, qui bellum permittunt contra Indos, & alios infideles, Praedicatores recipere, & Fidem audire nolentes, & maxime ubi eam impediunt. -  4 Ecclessia ius habet ubique praedicandi, & impedientes removendi, & puniendi. -  5 Constitutiones Nicol. III. & Gregor. XIII. expenduntur, quae certis diebus, Iudaeos ad Fidei praedicationem audiendam, convenire praecipiunt. -  6 Cap. Episcopus nullum, de consecrat. distinct. 1. illustratur. -  7 Concilium Basiliense quid statuerit circa Iudaeos cogendos ad audiendam praedicationem Fidei? -  8 Concilium Basiliense an fuerit approbatum? -  9 Praedicandi per totum Orbem praeceptum, quod Ecclessiae Christus iniunxit, inutile esset, si non posset ad audiendum Evangelium infideles compellere. -  10 Fidei doctrina sine auditu esse non potest, ex D. Paul. ad Rom. 10. -  11 Fidem definiunt B. Basil. & Clem. Alex. ut sit assensio indubitata ad ea, quae audiuntur. -  12 Doctrina Dei, Verbum Divinum, & Evangelium appellatur, quia ex annuntiatione & auditione dependet. -  13 Consequens qui vult, vult & antecedens. Correlativorum uno concesso, alterum concedi necesse est, ibidem. -  14 Confessionis peccatorum praeceptum, ex eo colligit Ecclesia, quod Christus potestatem ea remittendi Apostolis dedit. -  15 Fidei praedicationem qui audire nolunt, ei resistere videntur. -  16 Infideles ad Fidem audiendam compelli posse negat Sotus, Valentia, & alij, ex eo quod ad illam recipiendam compelli non possunt. -  17 Apostoli ex praecepto Domini, Luca 3. & Matth. 10. solum sponte audire volentibus Fidem annuntiasse videntur. -  18 Fidem audire qui cogitur, non ob hoc ad eam credendam, & recipiendam compellitur. -  19 Ecclesia sicut potest cogere infideles sibi subditos ad audiendam Fidem, ita & non subditos. -  20 Apostolorum tempore Ecclesia in multis suo iure non utebatur. -  21 Matth. verba cap. 10: Neque audierit sermones vestros, qualiter exponantur? -  22 Apostoli pulverem excutiendo de pedibus, ubi ab aliqua rebelli civitate exibant, eam anathematizabant. -  23 Pulveris pedum iactatio adversus aliquam civitatem erat signum bellum indicentis, & eius eversionem minantis. -  24 Praedicatores sunt legati Christi Domini ex D. Paul. a. Corinth. 5. & ad Ephes. 6. -  25 Legatos etiam ab hostibus missos audire, & benevole tractare omnes gentes naturali iure tenentur. -  26 Legati cur Sancti dicerentur? -  27 Lex ult. D. de legation. & lex sanctum 7. de rerum divis. explicantur. -  28 Dion. Chrysost. elegantia verba circa immunitatem legatorum expenduntur. -  29 David ob derisos legatos intulit bellum Ammonitis. -  30 Legatis iniuria facta, censetur fieri Principibus, a quibus mittuntur. -  31 Ecclessia ius habet tuendi, & defendendi suos Praedicatores. -  32 Indi nulla ignorantia excusari possunt, si Praedicatores, & legatos ad se pacifice missos interficiant. -  33 Schedulae plures citantur, & expenduntur, quae Indorum debellationem permittunt, si Praedicatores non recipiant, aut alijs modis malitiose Fidei propagationem impediant. -  34 Commercia innoxia qui negant, iure gentium inspecto, puniri possunt. -  35 Littorum apulsum, & suarum provinciarum hospitium qui peregrinis iniuste denegant, iniuriarum tenentur, & contra omnes leges humanitatis peccare censentur. -  36 Lex iniuriarum, §. si quis, D. de iniurijs, & §. littoram, instit. de rer. divis. cum similibus illustrantur. -  37 Ciceron. Ovid. Virgil. & Paul. Orosij elegantissima loca expenduntur, littorum commune refugium, & hospitalitatis officium iuri naturali tribuentia. -  38 Hospitalitatis, & promiscui commercij usus saepe in sacra Pagina commendatur. -  39 Lot & Abraham, quia hospitales erant Angelos hospitio recipere meruerunt, ex D. Paulo 13. ad Hebrae. 2. -  40 Cap. offerebatur 32. q. 7. exponitur. -  41 Hospitalitatis virtutem diffinit, & commendat Clemens Alexandrin. -  42 Sara Angelum paravit panes subcineritios, & Cleobuli filia paternorum hospitum pedes lavit. -  43 Romani erant valde hospitales, & qualiter Iuvem Xenium, sive Hospitalem colerent. -  44 Hospitalitatis & commerciorum utilitatem, & necessitatem plures Auctores tractant, qui referuntur. -  45 Hispani semper fuerunt hospitibus perhumani. -  46 Commerciorum, & hospitalitatis usus summopere conducit ad Fidem propagandam. -  47 Hospites olim simul & Doctores erant, ex Luciano, & alijs. -  48 Abraham, dum fuit hospes in AEgypto, viros, & Sara foeminas in lege Dei instituit. -  49 Sinae non admittunt exterorum commercia, & ideo Fides apud eos difficile propagatur. -  50 Nationes aliquae remissive referuntur, quae hospites, & peregrinos admittere prohibent. -  51 Lacedaemonij, Derinoxeni, quasi fallentes hospites, dicebantur. -  52 Commercia cum Indis infidelibus, bona fide, & secundum iuris naturalis principia institui, qualiter Reges nostri curarint? -  53 Schedula, sive epistola elegans Caroli Quinti refertur, & illustratur, commercia cum Indis, & hospitalitatis iura requirens. -  54 Commercia, ut inter homines diversarum nationem essent, Deus non omnia ubique nasci permisit: ex Div. Chrysostomo. -  55 P. Lud. Molinae opinio notatur, qui indistincte, nullam Rempublicam teneri peregrinos recipere docet. -  56 Homo ille vere dicitur esse humanus, qui alios hospitio exhibet ex Div. Augustino. -  57 Infideles, si fidelibus transitum negent ad alias provincias, in quibus praedicare velint, licite possunt debellari. -  58 Moyses bella gessit contra Amorrhaeos ob denegationem transitus ad terram Promissionis, secundum D. August. & alios. -  59 Cap. ul. 23. q. 2. exornabatur. -  60 Iudas Machabaeus urbem Efren debellavit, quia transitum sibi dare nolebat, Machab. 1. 5. -  61 Ammonitis, & Moabitis templo Domini interdictum fuit, quia Dei populum fatigatum itinere non foverunt. -  62 Ecclesia potest licite bellum indicere contra eos, qui ei transitum impedierint ad recuperationem Terrae Sanctae. -  63 Navarrae Regnum, tum alijs causis, tum ratione transitus denegati, iusste a Ferdinando Rege Catholico captum fuit. -  64 Genebrardus & Bodinus notantur, dum obtentionem Regni Navarrae temere calumniantur. -  65 Anton. Mornacius circa obtentionem, & retentionem Regni Navarrae multa contra historia fidem commentus est. -  66 Doct. Navarrus testatur se nunquam scripsisse contra iustitiam obtentionum Regni Navarrae. -  67 Regnum Navarrae restitui nunquam Reges nostri suis testamentis iusserunt, ut perperam Mornacius affirmat. -  68 Galliae Reges ad Navarrae Regnum semper aspirant. -  69 Excellentiss. Dominus D. Petrus a Toleto Villae-Francae Marchio laudatur: & magnanimum eius factum, & dictum coram Rege Galliae super Navarrae obtentione, & defensione refertur. -  70 Iob locus cap. 15. vers. 19. explicatur. -  71 Cap. 1. 1. distinct. explicatur. Et numer. 75. -  72 Transitus per alienas provincias, ubi necessarius, & innoxius est, nullo iure negare potest. -  73 Hostes, antiqui, omnes alienos, & peregrinos homines appellabant, & reputabant. -  74 Transire verbum hostiles grassationes aliquando significat. -  75 Div. Isidorus Divinae legi tribuere videtur innoxij transitus concessionem. -  76 Fas est lex Divina. -  77 Virgilius 1. AEneid. exponitur. -  78 Lex Divina nulla hominum conditione, aut consuetudine abrogari potest. -  79 Ius naturale non mutatur, nec commune esse desinit, etiam si aliquae gentes barbarae eius transgressores non puniant. -  80 Lacedaemonijs furta impunita erant, sed non ideo furtum desinit esse contra ius naturale omnium gentium. -  81 Fidem qui impediunt blasphemant, aut deludunt, absque dubio puniri, & debellari possunt. -  82 Lex 1. 2. & aliae, C. de Paganis, explicantur. Et num. 88. -  83 Gregor. XIII. constitutio expenditur, quae casus enumerat, in quibus Iudaei, & alij infideles per quaestores Fidei puniri possunt. -  84 Iudaei plura detestanda exempla in odium & blasphemiam Christi, & Christianorum ubique ediderunt. -  85 Infantes in ludibrium Passionis Christi saepe Iudaei crucifixerunt, & de illo oppidi de la Guarda, & altero urbis Caesaraugustanae. -  86 Iudaei cuiusdam Vitriarij notabilis historia refertur, filium suum in furnum immittentis, quia cum Christianis agebat. -  87 Infidelium, maxime Indorum, templa, & idola, an & quando liceat Christianis Praedicatoribus, qui inter eos ambulant, destruere, & demoliri? Et numer. 92. -  88 Sancti patres non solum laudarunt, sed suaserunt leges Imp. de templis idola, & infideles expelli iubentes. -  89 Concilij Illiberit. & Carthaginens. Canones referuntur de tollendis, & diruendis templis, & idolis Paganorum. -  90 Circumcelliones vocat August. eos, qui passim infidelium idola frangunt. -  91 Concil. Illiberit. locus expenditur, ubi martyrij palmam ei denegat, qui occiditur propter subversionem idolorum. -  93 Religio vera ut plantetur inter Indos, multum expedit eis prius idola tollere. -  94 D. August. & Concilij Illiberitani loca, quae idola confringi prohibent, qualiter explicari debeant. -  95 Apostoli, & alij Sancti solo verbo, flatu, aut Crucis signo idola etiam aerea constringebant. -  96 D. Ioannes Evangelista templum Dianae Ephesinae sola oratione destruxit. -  97 S. Procopij, Foelicis, & aliorum plurium insignia miracula in subvertendis idolis infidelium referuntur. -  98 Ioannes Boterus ob licentiam militum in destruendis idolis Indorum, eosdem Indos facilius ad nostram Religionem adductos tradit, & quare? PRSS VErvm autem vero, licet haec, quae ita lato sermone in superioribus disputavimus, admitti quidem possint, aut debeant, cum de vi & coactione disseritur, quae mediate, vel immediate infidelibus irrogatur, ut Fidem, & Baptismum suscipiant, ubi [sect. 1] tamen coactio ad hoc dirigitur, sed eo tantum tendit, ut infideles ipsam Fidem, sibi a Catholicis Praedicatoribus annuntiandam, & proponendam, quietis, & attentis animis, atque auribus audiant, & serio de ea recipienda, vel respuenda deliberent, nostrosque, hoc tam utile & salutare commercium erga illos exercere volentes, tuto, & fido hospitio recipiant, vel liberum transitum ad alias provincias concedant, in quibus Evangelium annuntiare, & propagare desiderent. Frequentissima, & verissima est omnium fere Theologorum, & Iurisperitorum opinio, quae docet, talem coactionem licitam esse, atque adeo iure optimo posse his de causis infidelibus bellum inferri, qui proterve Fidem audire recusant, vel eiusmodi pias, & laudabiles expeditiones impediunt; dum tamen prius quam ad illud deveniatur, omnia alia media tententur, quae ad munus Apostolorum Apostolice, & pacifice obeundum conducere potuerint, & in eiusdem belli illatione inculpatae tutelae moderamen servetur, eaque cautio adhibeatur, ne ulterius progrediatur supplicium, quam reperiatur commissum, ut alias dicitur in l. 1. C. unde vi, & in l. sancimus, C. de poenis, & in simili notavimus, & ornavimus sup. hoc lib. cap. 16. num. 5. & 6. Quam sententiam [sect. 2] de Iudaeis loquens, qui in terris Romani Pontificis aut aliorum christianorum Principum degunt, aperte tradit Innocent. in cap. quod super, col. ult. vers. Item licet, de voto, relatus a Bertachin. in repertor. verb. Infideles, fol. 28. docens, quod infideles, licet non debeant cogi ad Fidem, tamen Papa potest eis mandare, quod admittant Praedicatores Evangelij in terris suae iurisdictionis, & si eos non admittant, peccant, & ideo puniri debent. Idemque, re ad utramque partem disputata, resolvit Borgnin. Cavalcan. in decis. 21. num. 13. & sequentib. 2. par. Ioan. Azor. 1. tom. instit. Moral. lib. 8. cap. 6. vers. Tertio quaeritur, & novissime Philip. Paschal. in tract. de vilib. patr. potest. 1. par. cap. 7. num. 17. Banez, Torres, Suarez, & alij in locis infra relatis, & novissime Ant. Ricciullus in tract. de iur. person. extra Eccles. grem. exist. lib. 2. cap. 37. Et generaliter [sect. 3] in quibuslibet infidelibus, etiam Principibus christianis non subditis: & in specie ipsorum Indorum, de quibus sermonem habemus, eandem opinionem sequuntur Theologi omnes communiter post D. Thom. in 2. 2. q. 10. artic. 8. Ioan. Maior. in 2. dist. 44. q. 2. & 3. Albertinus in rub. de haereticis lib. 6. q. 8. Gines. Sepulveda in obiect. 10. contra Episcop. de Chiapa, Doctiss. Alfons. a Castro de iusta haeret. punit. lib. 2. cap. 14. vers. Prima igitur, ubi asserit, quod licet infideles ad Dei veri cultum, & sacri baptismatis susceptionem inviti compelli non possint: attamen si monitionem hanc recipere recusent, & maxime si praedicationem sancti Evangelij propulsent, erit iustum bellum, quod contra eos motum fuerit. Mag. Victoria in relect. 1. de Indis, ex num. 36. & in relect. 2. ex num. 1. ad 12. ubi ex Divini praecepti auctoritate concludit, Indos, & quoslibet infideles ad Fidem audiendam teneri, ac proinde a peccato mortali non excusari, si rogati, & admoniti, ut audiant pacifice loquentes de rebus spectantibus ad Religionem, ac de ea mature deliberent, id facere nollent; quia tenentur, inquit, saltem audire, & consultare, & si hoc impediant, & Hispanos inter se ad commercia, & praedicationem secure non admittant, neque aliter Religionis negotium procurari valeat, hic titulus iustissimus est ad eos debellandos, & conquirendos, terrasque, ac provincias eorum occupandas, novos dominos creandos, & antiquos deponendos, & ad reliqua alia iura belli prosequenda, quae in alijs bellis iustis licite fieri possent. Gregor. Lupecius in l. 2. tit. 23. par. 2. col. 11. & 12. & col. 20. vers. 3. 4. & 8. conclusio, & Hieron. Zevall. in pract. commun. lib. 4. q. fin. num. 172. & sequentib. & rursus, & melius num. 295. & sequentib. ubi verba Victoriae sequentes, & transcribentes, iustitiam eiusdem belli contra impedientes Fidem audire, & Christianos a suis provincijs removentes, enixe tuentur. Eruditissimus D. Praeses Covarruv. in reg. peccatum. 2. par. §. 10. num. 13. vers. Quarto licitum & §. 11. n. 5. vers. Fateor plane, ubi cum D. Tho. & alijs Theologis docet. Christianos non posse, nec debere iuste impediri in praedicatione Christianae Fidei, & quod si impediantur, eis fit iniuria, ad quam propulsandam possunt iustum bellum movere, vel quando infideles moniti ab idolorum vano cultu non abstinent, ubi is impedimentum affert Religioni Christianae, & legis Evangelicae praedicationi. Dom. Soto in 4. distinct. 5. q. un. artic. 1. pag. 267. vers. Secunda conclusio, & in summario disputationis, sive Apologiae Episcopi Chiapensis contra Sepulved. pag. 14. & 15. Et in cons. quod ann. 1550. dedit circa Indiarum conquisitonem, versic. La segunda cabeca, Salmeron tom. 12. tract. 38. vers. Deinde, pag. 323. Card. Bellar. lib. 5. de Rom. Pontit. cap. 7. Beccan. in sum. 2. tomo, cap. 13. q. 4. num. 12. & seq. Fr. Anton. a Corduba in quaestionar. lib. 1. q. 57. dub. 4. vers. Tertia pars, & dub. 6. vers. Quartum dictum, Gabriel de Valencia 3. tom. disp. 1. q. 10. punct. 6. col. 410. post Caietan. 2. 2. q. 10. art. 8. P. Gabr. Vazquez in 1. 2. q. 76. disp. 120. cap. 3. & cap. 5. in initio, Petr. de Aragon. in 2. 2. q. 10. art. 8. col. 254. Toletus in sum. lib. 4. cap. 2. num. 2. Petr. Ledesm. 2. tom. sum. tract. 1. cap. 5. Torres de Fide, art. 8. disp. 51. dub. 2. Thom Sanchez in summa lib. 2. cap. 1. num. 4. & novissime Pat. Suarez de Fide, disput. 18. sect. 2. num. 8. & Seraph. Freitas de iusto Imp. Asiat. cap. 9. numer. 6. & 7. ubi licet infidelium debellationem non omnino probent, ob id tantum, quod Fidem audire recusent; bene tamen admittunt, quod si nobis praedicationem impedirent, aut alios volentes illam audire, & forsan Fidem suscipere, ad nos accedere prohiberent, nec sinerent praedicatores loqui Verbum Dei sine vi, ac fraude volentibus audire; iure possemus eorum violentiam etiam armis propulsare, & bello, si opus esset, illato, acriter coercere; quia omnino [sect. 4] semper manet ius integrum Ecclesiae ad praedicandum in quolibet Regno, & ad defendendum innocentes, ut sic dicam, id est, particulares personas, quae voluerint audire verbum, & ita nulla fit tali in casu coactio ad audiendam Fidem, sed solum ad non impediendum praedicationem Evangelij, nec eos, qui voluntarie illud audire voluerint. Idem sentit Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Indi. salut. cap. 13. ubi eleganter, & generalius ait, hoc ius ab ipso omnium conditore conditum videri, ut quae Christiani a Deo didicerunt, doceant ipsi caeteros mortales, quorum salutem optare, & quaerere debent. Qui enim dixit: Ite in mundum universum, & praedicate Evangelium omni creaturae, certe aditum liberum quocunque terrarum aperuit, quem qui nobis praecludere velint, & summi Dei praecones, ac legatos inauditos a se relegant, contra ius Divinum, & naturale, & contra salutem suam facere putandi sunt. Mag. Domin. Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. col. 528. vers. Tertia, & quarta conclusio & col. 534. vers. Ex his sequitur. Vbi licet primo in quaestionem vocasset, an infideles subditi, & etiam non subditi, ad Fidem audiendam compelli possent: postea tamen concludit, insideles non subditos iure compelli, ne ullo modo Christi Fidem impediant. Et ex hoc sequi, quod si nuntius Evangelij perveniat ad exteras, & barbaras nationes, & impediatur praedicare populis a Principibus illarum nationum, tunc potest Princeps Christianus, ut minister Pontificis, debellare illos Principes, ne impediant Praedicatorem. Hoc enim non est compellere ad audiendum, sed defendere innocentes, quosdam quidem ad praedicandum ius habentes, quosdam vero quia ius habent ad audiendum, si velint. Pat. Lud. Molina de iust. & iur. tractat. 2. disp. 105. & in materia de Fide, q. 10. art. 8. ubi concludit, quod cum Christiani ius habeamus denuntiandi Evangelium ubique terrarum, pariter quoque potestatem habemus concionatores, ad quoscunque infideles deferendi, eos protegendi, & infideles ipsos cogendi, non quidem ut Evangelium suscipiant, sed ne impedimento sint, tum concionatoribus, quominus illud denuntient, tum etiam suis, quominus illud audiant, suscipiant, & iuxta illud vivant. Et quod hoc fine, etiam vel invidis, & invitis ipsis infidelibus, possumus cum navibus ad eos accedere, tandiuque & cum ea potentia in eorum portubus, & terris commorari, quamdiu, & quantum necesse fuerit, ut haec tuto fiant, eaque ratione commercium aliquod cum ipsis exercere. Quod si gentes aliquae, aut Reges, & Dynastae resistant, & impediant, fas nobis est, bello illos coercere, iniuriamque Fidei, & Evangelio in ea parte illatam punire. Mag. Salon in 2. 2. tom. 1. tract. de domin. q. 3. art. 1. ubi, postquam illam quaestionem tractavit, liceatne unum hominem alteri dominari? Et quo iure, ac quibus de causis iusta servitus inducatur? subdit, Indos & AEthiopes, qui a Lusitanis, & Hispanis capiuntur, tuta conscientia capi, & ad nos deferri, ac vendi, si volentibus Evangelium in illis regionibus praedicare, ipsi resistant; quia resistentibus praedicationi Evangelicae legitime bellum infertur. Pat. Ioan. Azor. dict. lib. 8. cap. 26. vers. Septimo quaeritur, quem sequitur, & ad verbum transcribit, Fr. Thom. a Iesu lib. 5. de procur. omn. gent. salut. 1. p. dub. 3. pag. 206. ubi resolvunt, non solum infideles Christianis subditos, verum & quoslibet Paganos, & Barbaros, etiam non subditos, ad audiendum Christi Evangelium compelli posse, quia non ideo dici debet, quod ad credendum etiam compellantur, & quia negari non potest, quin si viri probatae vitae, & spectatae virtutis mitterentur ad Christi Evangelium Paganis annuntiandum, iure naturali digni essent, qui audirentur, nec iure ullus Paganorum Princeps, aut prohiberet, quominus, Pagani qui vellent Evangelium audirent, aut idoneos Christi nuntios, aut praecones, & interpretes impediret, ne illud annuntiarent. Alioqui enim his, aut illis vim, & iniuriam manifestam afferret. Mag. Petr. Lorca in 2. 2. artic 8. q. II. sect. 3. ubi pluribus probat, omnes infideles indistincte compelli posse, ut Fidei, & eius praedicationi iniuriam, & impedimentum non inferant. Et conducunt alia quae tradimus infra lib. 3. cap. 3. ex num. 1. & novissime AEgid. Bened. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, cap. 3. num. 16. ubi pluribus probat, summum Pontificem posse mittere Praedicatores in mundum, & subijcere alicui Principi Christiano eos, qui Praedicatores non acceperint, vel male affecerint, ad quod allegat Bellarmin. lib. 1. de Rom. Pontis. cap. 9. & seq. & Pat. Suarez lib. 3. contra sect. Angl. cap. 10. Pro [sect. 5] qua sententia dum docet, infideles, & praesertim eos, qui Principibus Christianis subditi sunt, ad Fidei praedicationem audiendam compelli posse, apertae sunt hodie Romanorum Pontificum constitutiones, praesertim Nicolai III. quae incipit: Vineam, & Gregor. XIII. quae incipit: Sancta Mater Ecclesia, quas ad litteram invenies apud Laertium Cherubinum in suo Bullario, Anton. Naldum in quaestion. pract. verb. Iudaeus, fol. 305. Paul. Piasecium in praxi Episcop. 2. parte, cap. 4. pag. 254. & Thom a Iesu de procur. omn. gent. salut. lib. 9. par. 1. in fin. pag. 373. & earum summam recensent Azor, Suarez, Ricciullus & alij ex sup. citatis; quibus cavetur, ut Iudaei semel in hebdomada ad Fidem praedicationem audiendam accedere compellantur, poena imposita his, qui audire recusant. Quarum vim non satis effugiunt illi, qui hanc non esse poenam respondent, sed quoddam tributum, quod illis infidelibus tanquam subditis potest iuste imponi; cum hoc a verbis, & mente pontificum alienissimum sit, ut bene advertit Pat. Suar. dict. sect. 2. num. 3. & ostenditur in d. Bulla Gregor. ibi: Ad quos sermones, & lectiones volumus universos & singulos utriusque sexus Iudaeis a duodecim annis supra, infirmitate, aut alia legitima causa, de qua Ordinarios docere debeant, non impeditos, in civitate, & locis, ut praefertur habitantes, vel aliunde obvenientes, etiam si inibi domicilium non habeant, ita per circuitum convenire, ut tertia saltem eorum pars, nec unquam minor, semper adsit. Quod si facere neglexerint, interdicti cum fidelibus commercij, & alijs penis arbitrio Ordinarij pro contumaciae modo imponendis, donec satisfecerint competenter, ad ipsos sermones audiendos compellantur. ¶ Idemque ante praedictas constitutiones statutum fuisse videtur: [sect. 6] nam in cap. Episcopus nullum de consecrat. dist. 1. ad templa, & missas cathecumenorum hac de causa accedere non prohibebantur, & [sect. 7] in Concilio Basiliensi sess. 19. quod extat in 4. tom. Concil. pag. 57. idem fere quod Gregor. statuit, his verbis cautum reperitur: Sancta Generalis Synodus in primis statuit, ut omnes Dioecesani, quosdam in litteris Divinis bene eruditos, aliquot vicibus annuatim deputent, in locis ubi Iudaei, aut alij infideles degunt, ad praedicandum & explanandum taliter Catholicae Fidei veritatem, ut ipsi infideles, qui audiunt, suos valeant errores recognoscere. Ad quam praedicationem sub poenis tam commercij per fideles illis interdicendi, quam alijs ad hoc opportunis, ipsos infideles cuiuscunque sexus in annis discretionis constitutos, accedere compellant. ¶ Et [sect. 8] quamvis de hoc Concilio, & an fuerit legitimum, & approbatum, plura tradant Doctores, quos refert Marquard. de Susan. in tract. de Iudae. & Infidel. 3. part. cap. 8. & Cavalcan. dict. decis. 21. num. ult. tamen idem ibidem resolvit, quoad hoc ubique in Italia observari, & ita in Senatu Fivizanensi, & Papiensi decisum fuisse. Et in Aragonia quoque iamdudum cautum reperiri edicto Regis Iacob, ann. 1242. quod fuit confirmatum per Innoc. IV. tradit Ricciullus dict. cap. 37. num. 5. Secvndo, pro eadem sententia, quatenus generaliter probat, licitam esse eandem compulsionem ad Fidem audiendam in omnibus infidelibus, etiamsi Christianis subditi non sint, ex mente praedictorum Auctorum perpendo. Quod [sect. 9] cum Ecclesia, ut saepe diximus, non solum potestatem, verum & necessitatem habeat, Evangelium per universum Orbem docendi, ac disseminandi, inutilis quidem, aut impossibilis haec potestas, & obligatio redderetur, si infideles omnes ad eiusdem Evangelij praecones audiendos compelli non possent; quia [sect. 10] doctrina sine auditu esse non potest, ut inquit Div. Paul. Rom. 10: Quomodo credent ei, quem non audierunt? Quomodo autem audient sine praedicante? Quomodo vero praedicabunt, nisi mittantur? Sicut scriptum est: Quam speciosi pedes Evangelizantium pacem! Evangelizantium bona! Sed non omnes obediunt Evangelio. Isaias enim dicit: Domine, quis credidit auditui nostro? Ergo fides ex auditu, auditus autem per Verbum Christi. Quamobrem [sect. 11] D. Basilius in Asceticis sic Fidem definit: Fides est assensio indubitata ad ea quae audiuntur, certa veritatis per suasione ad ea, quae praedicantur per Dei gratiam, & Clemens Alex. lib. 1. Paedagog. Catechesis, inquit, seu quae per auditum deducitur institutio ad Fidem deducit. Ipsamque [sect. 12] Dei doctrinam totam, nomine Evangelij, & Verbi Divini communiter appellamus. At Evangelium nihil aliud significat, nisi annuntiationem; verbum autem, id, quod ore profertur, ut, praeter alios, in specie nostra optime advertit, & prosequitur Thom. Bozius de sign. Eccles. lib. 3. cap. 2. primum hoc signum verae, & Catholicae Ecclesiae nostrae constituens, quod eius fides ex auditu dependeat. Vnde [sect. 13] consequenti concesso, vel uno ex correlativis, alterum, sine quo illud esse non potest, necessario concedere debemus, l. 2. D. de iurisdict. omn. iud. l. 3. §. qui habet, D. de servit, rust. praed. ibi: Qui habet haustum, iter quoque habere videtur ad hauriendum, & si quis tantum haustum cesserit, nihil agit, l. qui fundum 40. §. 1. D. de contrah. empt. l. 6. tit. 31. part. 3. cum alijs, quae notant Bart. & Doct. in l. si sideiussor. 52. D. de fideiuss. Ripa in l. 1. num. 103. D. de vulgar. Ludovic. Vital. lib. 2. variar. cap. 9. Pat. Suarez de legib. lib. 8. cap. II. & diximus sup. cap. 16. ex num. 52. Cuius rationis vis a simili consirmatur per aliquos ex supra relatis. Nam quia [sect. 14] Christvs dixit Apostolis suis, Ioan. 20: Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, &c. optime colligit Ecclesia, praecepisse fidelibus, ut peccata sua confiteantur, quia non possunt remitti, nisi audiantur, & cognoscantur. Ergo similiter, si dedit Ecclesiae potestatem docendi infideles, consequenter dedisse videtur, ut possit illos ad audiendum compellere. Praesertim cum [sect. 15] eo ipso quod audire nolunt, praedicationi Fidei resistere, & impedimentum ex parte sua apponere videantur, quod ubi faciunt, Auctores omnes iuste debellari posse concedunt. Neque [sect. 16] huic sententiae adversatur consideratio soti, Valenciae, Banez, Arag. Torres, Suarez, Beccani, Freitas, & aliorum, qui in hoc articulo compulsionis, & debellationis ob id tantum, quod Fidem audire nolint, contrariam defendunt, dicentes, quod cum non possint cogi ad credendum, ad audiendum etiam compelli non debent, & quod ijs tantum est praedicandum, qui sponte sua praedicatores audire, & recipere volunt, [sect. 17] Apostolorum exemplo, quibus hoc ita Christvs Dominus commendasse videtur, Lucae 3. & Matth. 10: Et quicunque non receperint vos, neque audierint sermones vestros, exeuntes foras de domo, vel de civitate, excutite pulverem de pedibus vestris. Nam recte respondet Azorius dict. lib. 8. cap. 24. q. 3. & 7. [sect. 18] coactionem in receptione Fidei expresse prohibitam esse, quia libertati, quae in ea requiritur, directo repugnat, ut late ostendimus sup. cap. 17. num. 4. At vero, in compulsione audiendi Fidem, hanc prohibitionem non reperiri, quin potius ex praecepto praedicandi, & Evangelizandi deduci videri, quoniam eo facto tantum curatur, & efficitur, ut sacris Divini Verbi concionibus intersint, & postea sponte, ac libere audita credant, vel respuant. Non enim consequens est, ut si ad audiendum adigantur, eo ipso compellantur ad credendum, sicut potest quis cogi, ut audiat praedicationem consiliorum Evangelicorum, vel de concessione indulgentiarum, & non propterea cogitur, vel ad sequenda consilia, vel ad lucrandas indulgentias. Et [sect. 19] quemadmodum Ecclesia non errat, dum infidelibus subditis hanc audiendi necessitatem iniungit, ut ipsi ijdem Auctores tandem agnoscunt, & in primo argumento probavimus: ita non errabunt, qui idem ad non subditos protrahunt, cum in omnibus eadem prorsus militet ratio, eademque in receptione Fidei libertas desideretur, possitque hodie Ecclesia ubique suum munus, & officium implere, & competenti auctoritate, & severitate defendere. Quod [sect. 20] tempore apostolorum secus se habebat, & ideo suo iure in multis non utebatur, ut abunde satis ostendimus sup. cap. 16. ex num. 82. & in terminis docet Pat. Suarez d. tract. de Fide, disp. 18. sect. 1. num. 10. Praeterquam [sect. 21] quod verba illa Matthaei: Neque audierit sermones vestros, magis de contempta, quam de non audita praedicatione intelligi debent, ut ibidem Franc. Lucas advertit. Et quod subdit [sect. 22] de excussione pulveris pedum, inter varias significationes, quas ibi ex Sanctis Patribus idem Franc. Lucas, & Maldonatus adducunt, anathematis, maledictionis, atque condemnationis signum importat, ut D. Hilarius ostendit, dum inquit: In eos, qui audita Regni Coelestis praedicatione, Apostolorum praecepta respuerint, signo pulveris ex pedibus excussi, aeterna maledictio relinquatur. Et sic Apostoli, eis, quibus tunc poterant, poenis, non auditam, vel spretam praedicationem, vindicabant. Quinimo [sect. 23] & bellum ea de causa indicebant; iactatio quippe pulveris pedum adversus aliquam civitatem, videtur esse signum denuntiantis bellum, & eversionem minitantis, & ut recte advertit, & pluribus illustrat Pat. Ioan. Pineda de rebus Salom. lib. 6. cap. 20. §. 9. num. 19. pag. 473. Tertio, pro eadem sententia facit, quod infideles ubilibet constituti, non possunt a culpa excusari, si Divini Verbi nuntios, & praedicatores recipere, & Evangelium pacis, aliaque sibi convenientia ab illis proponenda, audire recusent: [sect. 24] cum hi non solum censendi sint Regum Christianorum, aut Romani Pontificis legati, quorum cura, & auctoritate ad hoc pium, & Apostolicum munus mandari solent, verum & ipsius Christi Domini, pro quo legatione sunguntur, iuxta illud D, Pauli 2. Corint. 5: Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi, & posuit in nobis verbum reconciliationis. Pro Christo ergo legatione fungimur, tanquam Deo exhortante per nos. Et ad Ephes. 6.: Pro quo legatione fungimur in catena ista, ubi D. Thom. exponit, id est: Sumus legati Christi. Legatos [sect. 25] autem, etiam ab hostibus missos, fido, & securo hospitio recipi debere, & grato, ac benevolo vultu audiri, & expediri, constans est omnium gentium consuetudo, ac velut religio, ex ipsius naturae humanae legibus hausta, quae ubi violatur, legitimam belli causam adversus violantes inducit. Qua ratione [sect. 26] legati ipsi Sancti appellari solebant, cap. ius gentium, 1. distinct. ibi: Legatorum non violandorum religio, [sect. 27] l. ultim. in princip. D. de legation. ibi: Si quis legatum hostium pulsasset, contra ius gentium id commissum esse existimatur: quia Sancti habentur legati, l. sanctum 7. D. de rer. division. l. 15. tit. 28. par. 3. iunctis alijs, quae, ultra Scribentes in his iuribus, latissime tradunt Duaren. lib. 1. disput. cap. 37. Conan. lib. 3. comment. iur. civil. cap. 1. num. 6. & 7. Emanuel Suarez lib. 1. observat. cap. 10. & 15. Sigon. lib. 1. de iudicijs, cap. 4. Pet. Crinitus de honest. discip. lib. 7. cap. 3. Alban. Spinasatus lib. 2. Polit. cap. 5. Petr. Faber. lib. 2. Semest. cap. 1. pag. 10. Pet. Gregor. lib. 33. Syntag. cap. 14. num. 4. Tiber. Decian. in praxi crim. lib. 2. capite 20. numer. 4. & lip. 7. cap. 5. a num. 11. Durant. Cascell. lib. 1. var. cap. 1. Balthas. Ayala de iure, & officio belli, lib. 1. cap. 9. Mag. Marquez in Gubernat. Christian. lib. 1. cap. 27. & lib. 2. cap. 37. pag. 376. Pat. Salas in tractat. de legibus, q. 95. disput. 7. sect. 2. num. 19. Christophor. Besoldus in dissertat. iurid. polit. de legatis, & eorum iure, cap. 5. & Carol. Paschalis in peculiari, & satis docto tractatu, quem novissime de legatis scripsit, quem sequutus, alium non minus doctum Hispana nostra lingua elucubravit Dom. D. Ioan. a Vera & Zuniga, nunc titulo Comitatus de la Roca, pro meritis insignitus, & maioribus quotidie honoribus, pro eximia qua pollet nobilitate, prudentia, & eruditione, condecorandus: ubi discursu 1. hunc articulum eleganter exornat. Vnde [sect. 28] Chrysost. inquit: Legatos nudos, legatione fungi ad armatos, pro pace, neque illorum, quemquam iniuria afficere licere, ut qui Deorum sint ministri, quicunque amicitiae nuntij sunt. Et David [sect. 29] lib. 2. Reg. cap. 10. intulisse dicitur bellum Regi Ammonitarum, propter derisos legatos suos: [sect. 30] iniuria enim facta legatis, censetur facta Principi, vel Reipublicae, cuius legatione funguntur, cap. accusatio, in fin 2. quaest. 7. Ex quibus principijs recte post alios deducit Pat. Suar. dict. tract. de Fide, disp. 18. sect. 1. ex num. 1. ad 4. [sect. 31] Ecclesiam habere ius tuendi, & defendendi suos praedicatores. Et Ferdin. Zurita in suis quaestion. Theolog. cap. 21. de ipsis nostris Indis pertractans, concludit, nulla [sect. 32] ratione, aut ignoratione excusari posse, si legatos ad se missos interficiant, a quibus, aut eorum socijs nullum damnum, vel iniuriam prius accepissent, cum hoc commune omnium gentium ius, & totius mundi utilitas execretur: cuius ignoratio, transgressio, aut violatio nemini est condonanda ex doctrina D. Thom. in 1. 2. quaest. 10. art. 8. & quaest. 76. artic. 2. & q. 94. art. 2. 4. 5. & 6. & in 1. part. q. 17. art. 3. Quod idem [sect. 33] cautum videmus pluribus Regijs schedulis & instructionibus, quae olim ad novas expeditiones dari solebant, & reperiuntur in tom. 4. ex pag. 220. ubi dicitur: Que si los Indios maliciosamente pusieren impedimento, o dilacion en admitir las personas que les van a tratar de la ensenanca de la Fe, o en estorvar que esten entre ellos, i no se passe adelante con la predicacion, e instruccion de buenos usos i costumbres, o que no se reduzgan i conviertan los que de los suyos, o de los vezinos buenamente lo quisieren hazer o si se armaren, o vinieren de guerra a matar, robar, o hazer otros danos a los dichos descubridores, i predicadores: en tales casos se les pueda hazer guerra con la moderacion que conviene, i consultando primero la justificacion i forma della con los Religiosos i Clerigos que se hallaren presentes, o con las Reales Audiencias, si huviere comodidad para ello, i haziendo los demas autos, protestaciones, i requerimientos que se entendiere convenir. Qvarto, in confirmationem, & extensionem eiusdem tituli considerari potest mirum non esse, si adversus infideles, qui Evangelium praedicari, & propagari prohibent, bellum moveri posse, affirmemus: cum [sect. 34] idem plurimi, & gravissimi Auctores cum Victoria ubi supra licere concedant, naturali, ac communi omnium gentium iure considerato, ob id solum quod innoxia commercia, & negotiationes in suis provincijs nobis inhibeant & littorum, ac terrarum suarum apulsum, & aditum intercludant. Etenim qui haec [sect. 35] faciunt, iniuriarum tenentur, quasi qui in publica commoda peccent, & humanam societatem, & cognationem disturbent, quae his quasi vinculis commerciorum, & mutuae hospitalitatis connecti, & sustineri videtur, l. ut vim, l. ex hoc iure, D. de iust. & iure. §. ius autem gentium, instit. de iure naturali, l. penult. & ibi communiter Scribentes, D. de pactis, [sect. 36] l. iniuriarum 13. §. si quis me prohibeat, vers. At si quis, D. de iniurijs, l. nemo igitur, D. de rer. divis. §. riparum, & §. littorum instit. eod. l. littora 51. D. de contrah. empt. l. mercatores, C. de commerc. l. 66. tit. 28. part. 3. Eoque alludens [sect. 37] Cicero in Topicis: Littora (inquit) omnia publica esse vultis, & lib. 3. Offic. Est enim hominum naturae, quam sequi debemus, maxime inimica crudelitas. Male etiam qui peregrinos urbibus uti prohibent, eosque exterminant, ut Poenus apud patres nostros, Papius nuper. Nam esse pro cive, qui civis non sit rectum est non licere, quam tulerunt legem sapientissimi Consules Crassus, & Scaevola. Vsu vero Vrbis prohibere peregrinos, sane inhumanam est. Et Ovid. 7. Metamorph. — Litusque rogamus Innocuum, & cunctis undamque, auramque patentem. Et Virgil. 1. AEneid. Quod genus hoc hominum, quaeve hunc tam barbara morem Permittit patria? hospitio prohibemur arenae, Bella cient, primaque vetant consistere terra. Paulus item Oros. lib. 5. cap. 2. sic ait: Nunc me ista Africa excepit, pace simplici, sinu proprio, iure communi, de qua aliquando dictum, & vere dictum, hospitio prohibemur arenae, &c. Cui arridet Cassiod. lib. 11. epist. 17. dum ait: Hinc est, quod sapientes mortale genus unum hominem esse testati sunt: quoniam omnes a cunctis casibus suis indivisos esse voluerunt: & idem solita eloquentia expressit Plin. in Panaeg. ad Traian. eum eximie laudans, quod ita commercia miscuerit, ut quod genitum esset usquam, id apud omnes natus videretur. Vnde in sacra [sect. 38] Pagina hoc humanitatis, hospitalitatis, & promiscui commercij ius saepissime commendatur, Deuteron. 10. & 19. Isai. 58. Eccles. 17. 1. Petr. 4. 1. ad Timothae. 3. Roman. 12. Matth. 25. Lucae 14. & melius 13. ad Hebrae. 2. in illis verbis: Hospitalitatis nolite oblivisci, per hanc enim patuerunt quidam Angelis hospitio receptis. Quibus [sect. 39] Divus Paulus Lot, & Abraham historiam respexit, Genes. 18. & 19. & Ioseph. lib. 1. antiquit. Iudai. cap. 19. qui ob id, quod recipere hospites assueverant, Angelos sub figura hominum hospites habere meruerunt. De quo loquens D. Ambros. in libro de Patriarch. [sect. 40] relatus in cap. offerebatur 32. quaest. 7: Praeferebat (inquit) Sanctus Lot domus suae verecundiae hospitalem gratiam, etiam apud barbaras gentes inviolabilem. Neque abest [sect. 41] Clemens Alexandrin. lib. 2. Strom. capite 4. ubi charitati hospitalitatem adhaerere tradit, eamque diffinit: Artificium amicitiae circa usum hospitum. Cui addit Gentian. Hervet. quanta autem esset virtus hospitalitatis ex hoc est perspicuum, quod inter caeteras virtutes, quas Episcopo tribuit Div. Paul. 1. Timot. 3. eum quoque velit esse hospitalem. Et lib. 4. cap. 7. pag. 538. ubi [sect. 42] ait, Saram Angelis panes subcinericios parasse, & Cleobuli sapientis, & Lyndiorum Monarchae filiam non puduisse lavare pedes paternorum hospitum. Romani [sect. 43] etiam tantum huic iuri, & virtuti deserebant, ut in eis significationem & commendationem Iovem Xenium, sive Hospitalem maxima veneratione colerent, & nationes quasdam hospitalitati deditas celebrarent: contra vero, alias hospitibus invisas, crudelitatis, & infamiae nota prosequerentur, ut latissime constare poterit ex his, quae eleganter de commerciorum, & hospitalitatis iure, & utilitate congesserunt [sect. 44] Servius, Pontan. & Cerda in illud Virgilij 1. AEneid. Iupiter hospitibus nam te dare iura loquuntur. Budaeus in notis posterior. ad Pandectas ad l. 5. D. de captivis, pagina mihi 194. Alexand. ab Alex. & eius addition. Tiraquel. lib. 4. dier. Genial. cap. 10. Cael. Rhodigin. lib. 19. lect. antiq. cap. 26. & lib. 18. cap. 5. Doct. Ribera super dict. epistol. ad Hebrae. ex num. 3. ad 16. Thom. Bozius de sign. Eccles. Dei, lib. 23. cap. 14. circa finem, Tiberius Decian. respons. 66. num. 37. vol. 3. Petrus Cenedus, qui plures refert in collectan. 118. ad Decretales, num. 1. Rutilius Benzon. de ann. Iubil. lib. 6. cap. 6. ex pag. 622. Ioan. Bussaeus in viridar. Christ. virtut. verb. Hospitalitas, Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Christian. libro 1. capite 27. pag. 161. & plura exempla adducens Marullus de memorab. lib. 1. capite 7. Ant. Sabellicus lib. 7. capite 6. & Theatr. vitae hum. vol. 14. lib. 1. ex pag. 2897. Quo in numero recensere potuissent Hispanos [sect. 45] nostros, quorum eximiam in hospitibus admittendis, & excipiendis humanitatem, iam olim testatam reliquit Diodor. Sicul. lib. 6. Biblioth. capite 3. Macrob. lib. 3. Saturn. capite 13. & alij relati a Bernard. Aldrete lib. 1. de antiquit. Hispan. capite 17. & Fr. Ioan. a Ponte de convenien. utriusque Monarch. lib. 3. capite 21. §. 3. pag. 139. & cap. 24. § 2. pag. 156. Estque ista [sect. 46] commerciorum, & hospitalitatis vicissitudo, tum ad alia, tum maxime ad Fidem introducendam, & propagandam, summopere necessaria. Nam [sect. 47] hospites simul olim & Doctores erant, ut testatur Lucian. in Dea Syria, dicens, in sacra civitate fuisse publicos hospites, qui ab Assyrijs appellabantur Doctores, quoniam ipsis omnia exponebant, & enarrabant, & melius Ioseph. de antiquit. Iud. lib. 1. cap. 16. & Eusebius lib. 9. de praeparat. Evang. cap. ult. ubi tradunt, [sect. 48] Abraham, dum fuit hospes in AEgypto, viros, Saram vero, eius uxorem, foeminas in veri Dei cultu instituisse. Quod referens Pineda de rebus Salom. lib. 3. cap. 27. num. 8: Porro, inquit, hospitalits ipsa Abrahami indicat, illum fuisse Doctorem. Et ob hanc causam Fr. Ant. de sanRoman. in hist. Ind. Orient. lib. 2. cap. 15. pag. 280. [sect. 49] merito reputat difficilem Evangelij propagationem inter Sinas, & alias nationes, [sect. 50] quae ex patrijs legibus peregrinorum, & advenarum hospitia & commercia strictis legibus prohibent, de quibus aliqua congerit Alex. Caelius, & alij supra relati, Theat. vitae huma. vol. 1. lib. 1. pag. 59. Puente omnino videndus d. cap. 21. §. 3. Nicolaus Cragius, de Spartanis loquens, in tract. de Repub. Lacedaemo. lib. 3. tab. 3. inst. 3. [sect. 51] qui Derinoxeni, quasi fallentes hospites dicebantur, Pat. Ludov. Cerda in notis ad lib. 1. AEneid. pag. 103. & Ioan. Lorinus in Acta cap. 10. vers. 23. pag. 490. Et Nos plura diximus sup. lib. 1. cap. 16. num. 15. Plurimis quoque schedulis & instructionibus Regijs cautum invenimus, [sect. 52] ut haec commercia cum Indis iuxta iuris naturalis principia, bona fide, ut oportet, instituantur, ipsique, ut nos secure excipere velint, admoneantur, & si contrarium fecerint, bellum eis denuntietur, ut patet ex his, quae citavimus sup. hoc cap. n. 33. [sect. 53] Et praecipue ex eleganti illa Imper. Caroli V. epistola ad Reges Meridionales, & Occidentales missa, data Barchinon. 1. Maij anno 1543. quae extat dict. 4. tom. pag. 222. ubi inter alia haec verba reperiuntur: Vna de las cosas que mas comun parece entre todas las gentes, es el uso de los comercios i contrataciones que tienen entre si: Porque como la suma Sabiduria de Dios en todas las partes del mundo cria cosas de mucho provecho para los hombres, las quales en otras no se hallen, mediante la continuacion de los tratos y rescates, se buscan, i adquieren, i se vienen a conocer i hermanar unas provincias con otras, &c. Et ibi: sino admitieren las personas que desto les fueren a tratar, o estorvaren, que esten entre ellos. Quae verba [sect. 54] a D. Chrysost. mutuata videntur, qui in cap. 13. epist. 1. ad Corinthios homilia 34. scriptum reliquit, summa providentia Deum omnia ubique gigni non permisisse, ut inde homines commerciorum causa cogeret commisceri, de quo etiam diximus alia supra lib. 1. cap. 7. numer. 5. Quae omnia saciunt, [sect. 55] ut non satis probemus opinionem Pat. Lud. Molinae dict. tractat. 2. de iustit. & iure, disput. 105. colum. 433. dum contra Victoriam contendit, nullam Rempublicam teneri cum periculo sui, vel etiam sine periculo, hospitalitatem, vel commercia cum peregrinis, & extraneis exercere, neque eos intra proprios portus, & limites, nisi gravi imminente necessitate recipere. Nam contrarium ex supradictis verius esse videtur, ubi nihil est quod de extraneis vereri possimus, & ita Nazianzenus Orat. 1. contra Iulian. Gregor. Nissen. dialog. 2. & Philostratus in epistolis plurima congerunt adversus nationes inhospitales, quas hac de causa feras, & barbaras vocant, [sect. 56] & D. August. de verb. Apostoli, inquit: Ille homo dicitur esse humanus, qui se exhibet esse hominem, & maxime hospitio suscipit hominem. Qvinto, superior titulus evidentius confirmari, aut etiam ampliari poterit, [sect. 57] si constituamus, infideles eo procedere, ut non solum praedicatores audire recusent, verum eisdem quoque impedimento sint, ne per suas provincias transitum faciant ad alias, in quibus Fidei mysteria annuntiare, & proponere velint. Hoc enim casu omnes supradicti Doctores uno ore fatentur, legitimum bellum illis indici posse; quoniam aliter Evangelij aditus praecluderetur, quod Christus Dominus per universum terrarum Orbem praedicari, & propagari praecepit, arg. d. l. 3. §. qui habet, D. de servit. rust. & eorum, [sect. 58] quae de bellis per Moysen adversus amorrhaeos illatis, tradit D. Aug. q. 44. in Numer. relatus a Gratian. [sect. 59] in c. ult. 23. q. 2. ubi illorum iustificationem in eo constituit, quod filios Israel, ad terram sibi a Deo promissam, per regiones suas transire non paterentur, sic inquiens: Notandum est sane quemadmodum iusta bella gerebantur a filijs Israel contra Amorrhaeos: innoxius enim transitus negabatur, qui iure societatis humanae aequissimo patere debebat. Quod idem admittit, & bene probat Glos. Ordin. Numer. 21. Ruper. Abbas lib. 2. in Numer. cap. 14. D. Tho. lib. 2. de regim Princip. c. 12. Abulen. & Caietan. 2. Deut. q. 6. Sylvest. in sum. verb. Gabella, q. 3. n. 12. & 13. Victoria in 2. relect. de Indis, concl. 1. Alfons. a Castro lib. 2. de iusta haeret. punit. c. 4. Covar. in reg. peccatum, 2. p. §. 9. n. 4. vers. Quinto etiam, Fr. Dom. Soto lib. 5. de iust. & iur. q. 3. art. 5. in fine, Lucas de Penna in l. 1. col. 3. C. ut armorum usus lib. II. Molina d. tract. 2. disput. 104. Greg. de Valenc. 2. 2. disp. 3. q. 16. punct. 2. Balthas. Ayala de iure & offic. belli lib. 1. cap. 2. n. 11. in fine, & novissime Card. Bellarm. in respons. ad Apolog. Regis, Angliae pro iurament. fidelit. pag. mihi 316. Mag. Marquez in Guber. Christ. lib. 1. cap. 27. ex pag. 160. Carol. Sigonius lib. ult. de reb. Ital. ubi scribit hac ratione Genuenses Venetis bellum fecisse, & novissime Seraph. Freitas de iust. Imp. Asiat. cap. 1. & 2. ubi tradit qualiter hoc accipiendum sit: & respondet argumentis Incogniti in tract. Maris liberi, cap. 1. prout Nos etiam facimus infra hoc lib. cap. 25. ex n. 63. Et consonat aliud exemplum quod habetur 1. Machabae. cap. 5. [sect. 60] ubi Iudas cum victor, & triumphans de Ammonitis in domum rediret, ad urbem Effren pervenit, & quia eius incolae transitum, quem petierat, sibi denegarunt, eandem urbem, & masculos omnes illam habitantes delevit. Et [sect. 61] Deuter. 23. 3. ubi ex Divinae legis praecepto a Templo Domini Ammonitae, & Moabitae, etiam post decimam generationem, excludebantur, quia in exitu Israel de AEgypto, populo fatigato non occurrerunt, neque ei panem, & aquam, ad prosequendum iter, dare voluerunt. Vnde colligunt Bartol. in l. 1. C. de Pagan. Ias. in l. ex hoc iure, num. 25. de iust. & iure, Albertin. in rub. de haeret. q. 8. num. 12. Palac. Rubeus in tract. de obtent. Reg. Navarrae, 5. p. §. 3. & Covar. ubi sup. vers. Quam causam. [sect. 62] Quod cum Ecclesia licite possit indicere bellum contra Saracenos, tenentes, & occupantes Terram sanctam Ierusalem, idem quoque indicere poterit contra omnes alios infideles intermedios, impedientes, vel non permittentes Christianos ire, vel transire ad illam sanctam expeditionem. Et [sect. 63] eadem ratione, ultra plures alias, defenditur titulus, quo Catholicus Hispaniae Rex Ferdinandus V. Navarrae Regnum debellavit, & occupavit; quia nimirum sibi innoxius transitus ad Ducatum Guianae in Gallia denegatus fuit, quem Pontificia auctoritate debellare intendebat, cum alius locus aptus ad transeundum non esset, ut late concludit Palacius Rub. Bellarmin. & Marquez in locis supra relatis, Nebrissens. lib. 1. de bello Navar. c. 1. Hieron. Zurita in suis annal. lib. 10. cap. 9. & 10. ann. 1512. Illescas in histor. Pontif. 2. tom. pag. 205. Camil. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 10. & cap. 47. ex num. 69. Fran. Guiciardinus lib. 11. suae historiae fol. 307. pag. 2. Gregor. Lopez Madera de Monar. Hisp. cap. 9. pag. 66. Nos infra cap. 21. n. 57 & novissime Ludov. Cabrera in hist. Reg. Philip. II. lib. 5. c. 16. Vt sic [sect. 64] caveamus a Genebrar. in Chronolog. ann. 1513. & Ioan. Bodino. lib. 9. de Repub. c. 6. dum inquiunt: Ferdinandus Hispaniae Rex nullo meliori iure, quam quod sibi utile, & commodum esset, Regnum Navarrae, expulso Ioanne Alberto, occupat anno 1513. & Regnis Castellae associat, quos bene notat, & manifeste convincit Mag. Marquez ubi sup. pag. 162. ¶ Et [sect. 65] eodem modo notare & damnare possumus Ant. Mornac. in notis ad l. 1. C. de summ. Trinit. pag. 11. ubi ea libertate, qua Gallici scriptores quidquid ad sui Regni praestantiam spectat, effutiunt, asserere ausus est: Toto adversante iure naturali, & gentium Navarram invasisse centum abhinc annis Ferdinandum, qui tandem sibi conscius, restitui eam iussit moriens, posteaque Carolus V. filius, & post Carolum, Philippus; ita ut per inexplicabiles fere iniustissimae detentionis modos, impletur nunquam ultimi in re aliena decessoris voluntas. Hoc Ioannes Lopez, hoc Doctor Navarrus, ac Nebrissensis, qui cum Hispani sint, tanto maiorem rei fidem afferunt, quanto & accuratius exploratum ab eis fuerat, invasisse Ferdinandum, quod alienum sciret, &c. In quibus omnibus mera commenta ex suo tantum capire profert. Nam plures, & iustissimae causae ad praedicti Regni obtentionem intervenerunt, quas peculiaribus historijs, & commentarijs recensent, & defendunt auctores supra relati, & praecipue ijdem illi, Ioannes Lopez de Palacios Rubios, & Nebrissensis, quos ipse suas partes agere inquit. Et [sect. 66] Navarrus in epist. ad Ducem Alburquecium, quam praefixit in comment. ad cap. cum minister. 23. q. 5. in fine, enixe affirmat, se nunquam contrarium scripsisse, & retentionis illius Regni iustitiam in dubium vocari non posse. Neque [sect. 67] uspiam lecta, aut visa sunt testamenta nostrorum Regum, quibus restitutio fieri iubeatur, quam Mornacius adeo intrepide comminiscitur: licet [sect. 68] Galli id ubique diffundant, & se Navarram recuperaturos minentur. Qua de re videri potest historia Vandomae, quam refert Ludov. Cabrera ubi sup. optimum exemplum adducit Dom. D. Ioan. a Vera in dict. lib. de legato, discurs. 2. pag. 146. Nam cum [sect. 69] Henricus IV. Galliae Rex cum Excellentiss. & celeberrimo Duce Domino D. Petro a Toleto Ossorio Villaefrancae Marchione, Catholici nostri Regis Philippi III. extraordinario legato, colloqueretur, sermonem de Navarrae Regno permiscuit, illudque iniuste usurpatum, iniustius a Philippo retineri conquestus est; se tamen, si viveret, brevi recuperaturum. Cui Petrus respondit, Regnum hoc, inter plura alia a suis gloriosis progenitoribus parta, haereditario iure Regi nostro delatum fuisse, & iustitiam, qua illud possidebat, eiusdem conservationi, & tuitioni opem, ubi opus esset, absque dubio laturam. Tunc Rex, bene, o, inquit, bene, rationem admitto, at ubi Pampilonem meo exercitu obsideam, quis mihi illam defendat, videbimus. Quo audito Petrus, Rege, qua oportuit urbanitate, resalutato, velocior solito ad cubilis fores pergere coepit: cumque eum Rex, quo ita celeri gressu iret, interrogaret: Pampilonem inquit, ut tuam ibi Maiestatem operiar, urbemque illi pro virili defendam. Neque his obstat [sect. 70] illud Iob. 15. vers. 19.: Quibus solis data est terra, & non transibit alienus per eos, & auctoritas D. Isidori lib. 5. Etymol. cap. 2. relata a Gratian. [sect. 71] in cap. 1. distinct. 1. dum ait: Transire per agrum alienum fas est, ius non est. Nam, ut recte advertunt glossa in d. cap. ult. 23. quaest. 2. Palacius Rub. dict. 5. part. §. 3. & Pat. Marquez d. lib. 1. cap. 27. pag. 166. hoc non est intelligendum, [sect. 72] ubi transitus necessarius est, & sine aliquo incommodo, vel periculo extraneis praeberi potest. Nam tunc, quod tibi non nocet, & mihi prodest, reddere mihi teneris, l. 3. §. item Varus, D. de aqua pluvia arcen. & nemo prohibetur via publica uti, l. per agrum, C. de servit. & aqua. Caeterum si quis hostiliter per alienas provincias transire, & grassari vellet, hoc ei iuste denegari posset, & ita accipienda sunt illa verba Iob: Et non transibit alienus per eos. [sect. 73] Veteres enim, ut ibidem ex Varrone, Cicerone, & alijs ostendit Pineda, alienos omnes, & peregrinos, perduelles, & hostes appellabant, & reputabant: & idem docet Caius I. C. in l. quos nos hostes 234. D. de verbor. signif. ubi Alciat. Braecheus, & Forner. plura notarunt. Transireque, [sect. 74] aut pertransire apud eosdem, habitum hostis incurrentis, excurrentis, proculcantis, depopulantis regionem aliquam significabat. Div. [sect. 75] vero Isidor. in d.c. 1. tantum abest, ut innoxium transitum neget, quod imo illum ex Divina lege concedendum esse fateatur. Fas [sect. 76] enim, ut ibidem scribit, lex Divina est, cuius, in eadem materia transitus, meminisse videtur [sect. 77] Virgilius lib. 1. AEneid. Si genus humanum, & mortalia temnitis arma, At sperate Deos memores fandi, atque nefandi. Quae [sect. 78] lex Divina nulla hominum contraria constitutione, vel consuetudine abrogari potest, §. sed naturalia, instit. de iure natur. cum [sect. 79] videamus ipsum etiam ius naturae, sive gentium non immutari, ex eo quod aliquae Barbarae nationes illius praecepta impune transgrediantur, [sect. 80] ut exemplo Lacedaemoniorum, quibus furta licita erant, ostendit Agell. lib. II. noct. Attic. cap. ult. & Ioan. Borcolthen. in princ. instit. de furt. num. 10. & 11. Sexto, praedicta omnia longe planius procedent, & magis iusta, & legitima infidelium punitio, & debellatio reddetur, [sect. 81] si constiterit, eos, non solum Fidei audiendae, vel recipiendae adversari verum & receptam deserere, aut Fidem, & fideles, qui eam praedicant, vel recipiunt, suis blasphemijs, pravis exemplis, sacrificijs, ac suggestionibus, vel alijs quibuslibet modis, iniutijs, aut opprobrijs deludere, & impedire, ut saepius in his Christianis Indiarum expeditionibus, & missionibus contigisse, ipsi earum Historici passim enarrant. Quam doctrinam aperte probant omnes auctores supra n. 2. relati, praecipue Covar. in d. reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 3. vers. Quinto, Aragon. pag. 293. Lorca in 2. 2. articul. 8. quaest. II. sect. 3. Suarez in tract. de Fide, disp. 18. sect. 1. 2. & 3. ¶ Et pro ea faciunt [sect. 82] text. in l. 1. 2. & l. nemo, C. de Paganis, l. Iudaeis la 2. C. de Iudaeis, cap. contra christianos de haeretic. lib. 6. cap. de Iudaeis 45. distinct. cap. saepe 28. quaest. 1. cap. sicut inquit, 2. quaest. 8. cap. & si Iudaeos de Iudaeis, cum multis alijs, quae latae considerant Oldrad. cons. 36. Baldus cons. 100. volum. 2. & cons. 315. volum. 1. Petr. de Ancharr. cons. 15. Calderin. cons. 2. sub titul. de Iudae. Socin. cons. 102. volum. 1. & cons. 119. volum. 4. Alex. cons. 15. vol. 3. cons. 119. volum. 4. & cons. 223. vol. 6. & plures referens Tiber. Decian. in tract. crimin. lib. 5. cap. 10. num. 30. & 31. & cap. 12. ex num. 4. Navarrus cons. 7. titul. de haereticis, & Simon. Maiol. in tract. de perfid. Iudae. fere per tot. ¶ Extatque [sect. 83] ad hoc expressa constitutio Greg. XIII. incip. Antiqua Iudaeorum improbitas, quam praeter alios refert Anton. Naldus in pract. quaest. verb. Iudaeus, pag. 306. & Fr. Tho. a Iesu de procur. omn. gent. salu. lib. 9. part. 2. cap. 4. ubi per Inquisitores haereticae pravitatis adversus Iudaeos procedi posse constituit, si unum, & verum Deum esse negaverint, si daemones invocaverint, vel quaevis impietatis obsequia eis praestiterint. Si Christianos ad haec perducere attentaverint, vel a fide semel recepta, aut recipenda retrahere, si in Christum, & eius Matrem, vel in Christianae Fidei ignominiam, redemptionisque nostrae hostiam salutarem in Ara Crucis immolatam, aut sanctissimum Eucharistiae Sacramentum aliquas blasphemias, verbo, vel facto protulerint. Quae omnia merito Gregoriana sanctione animadversa reperiuntur; quoniam gravissima, & impijssima crimina & sacrilegia quotidie circa haec a Iudaeis committebantur. [sect. 84] Quorum detestanda exempla reperies apud Decian. & Maiol. sup. & in Fortalitio fidei, 1. part. & in Specul. exempl. verb. Iudaei, & verb. Eucharistia, Camillum Borellum de praest. Reg. Cathol. cap. 69. ex num. 32. late Iacob Gretserus in libris de Cruce, tom. 2. lib. 1. cap. 98. & in Horto S. Crucis 1. part. pag. 92. & seq. ubi inter alia referunt, propter sacrilegia in Crucem a Iudaeis illata, [sect. 85] & infantes in ludibrium passionis Christi Domini in illa mactatos, gravissimas poenas de eis sumpsisse Philippum Augustum Regem Galliae, & Benedictum Papam. De quo in Castellae Regno habemus etiam memorabilem historiam Sancti Innocentis, oppidi de la Guarda, cuius seriem integro volumine prosecutus est Fr. Didac. de Yepes. Et in Regno Aragoniae in urbe Caesaraugusta sancti Dominguiti, de qua plene etiam scripsit Fr. Didacus Murillo in histor. Virg. del Pilar, & excellentijs urbis Caesaraugustae tract. 2. c. 27. pag. 231. Et apud Sigebertum in Chronico, & Evagrium lib. 4. cap. 36. quos refert Theat. vitae huma. lib. 5. vol. 16. pag. 393. memoriae traditum [sect. 86] est, fuisse sub Iustiniano Constantinopoli Iudaeum quemdam Vitriarium, cuius filius cum christianorum pueris in templo corpus, & sanguinem Christi acceperat: ob eam rem pater puerum in furnum ardentem coniecit: ibi per triduum illaesus, & ab igne intactus est conservatus. Hoc cum Iustiniano Imperatori narratum esset, silium quidem, & matrem lavacro regenerationis illuminatos servavit, parentem vero in Sycis tanquam parricidam filij capite multavit. Vtrum [sect. 87] autem licitum sit, infidelium fana, simulacra, aut idola demoliri, & si id impediant, illis bellum inferre, hic pro coronide non incongrue tractari potest. Et plane si infideles nobis subditi sint, res sine dubitatione procedet; quia quamvis non liceat, eos per vim ad baptismum, Christianamque professionem compellere, ut saepe retulimus, licet tamen, imo & expedit ab idolis colendis, etiam invitos revocare, & illis confractis, diabolicas eorum superstitiones extrudere, quae non solum Evangelij gratiam impediunt, verum etiam naturae legem infestant, quam ut servent, compelli posse, late etiam probavimus supra cap. 12. & 13. & in specie quaestionis, de qua agimus, resolvit Ioseph. Acosta lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 13. & lib. 5. cap. 10. in fine. Pro quo faciunt dict. l. 1. & dict. l. nemo, C. de Paganis cum alijs, quibus Paganorum templa claudi, & idola confringi iubenter. Quas mirifice Sancti [sect. 88] Patres collaudarunt, neque laudatores modo, sed impulsores, auctoresque se praestiterunt, ut patet ex D. Cypriano in exhortat. ad Martyr. cap. 5. ubi alia citat Pamelius, & ex Euseb. lib. 2. de vita Constantini, cap. 43. & 44. & lib. 4. cap. 23. Ruffin. lib. 2. hist. cap. 19. Niceph. lib. 7. hist. Eccles. cap. 46. & lib. 8. cap. 33. lib. 10. cap. 39. lib. 12. cap. 25. D. Ambros. lib. 5. epist. 30. contra relationem Symmachi, ubi Fortunae aram a Curia Romana eiectam magnis viribus eloquentiae defendit. D. Augustin. lib. 1. contra epist. Parmen. cap. 7. & epist. 48. & 50. & Concil. Illiberitanum can. 41. Extatque [sect. 89] decretum Concilij quinti Carthaginensis, can. 15. quo cavetur, ut Patres peterent ab Imperatore, ut quaecunque residuae essent superstitiones Gentilium, omnino delerentur, sive in lucis, sive in arboribus, sive in simulacris: & idem pluribus alijs Concilijs decretum fuit, quae congerit Pat. Suarez d. tract. de Fide, disput. 18. sect. 4. num. 6. pag. 291. Inter barbaros autem infideles, qui nobis subiecti non sunt, maior quidem difficultas versatur. Nam D. Augustin. in lib. de verb. Domini in sermon. 6. de puero Centurion. apertissime scriptum reliquit, blandiendo magis quam puniendo, cum eis agendum esse, ut audiant, & si non consentiant veritati nostrae, erubescant falsitatis suae. Et postea [sect. 90] subdit: Nec aras, aut idola eorum confringatis, quandiu in potestate non est, ut faciatis illa; pravorum hominum est, furiosorum, & circumcellionum, ubi potestatem non habent, saevire, & velle mori. Nam & Deut. 7. legitur; cum data vobis fuerit terra in potestatem, tunc aras eorum destruetis. Vbi nobis non est data potestas, non facimus, ubi data est, non permittimus, &c. Ad quam Augustini auctoritatem respexisse [sect. 91] videtur Concilium Illiberitanum Can. 60. dum ait: Si quis idola fregerit, & ibidem fuerit occisus, quia in Evangelio non est scriptum, nec invenitur ab Apostolis unquam factum, placuit, eum in numerum non recipi Martyrum. Sed ego [sect. 92] nihilominus arbitror, quod licet hac de causa infideles non subditi puniri, aut debellari non debeant, non tamen usquequaque damnandi erunt Christiani Praedicatores, & eorum socij, qui data opportunitate, quorumlibet infidelium templa, & simulacra demoliuntur, dummodo ad hoc, eo, quo oportet, zelo & iudicio procedant, nec temere infideles commoveant, quos docendo, & exhortando maxime a vano Idolorum cultu avocare deberent. Plurimum quippe [sect. 93] expedit ad veram Religionem illorum cordibus imbuendam, ut de ipsorum quoque oculis, atque usu idola removeantur, ut exemplis Moysis, Asae, & Iosiae Deuteron. 7. & 12. & 3. Reg. 15. & 4. 23. sacra Historia suadet, iunctis alijs, quae adducit Acosta dict. lib. 5. cap. 10. & 11. & Nos supra cap. 13. & 14. [sect. 94] ¶ Neque D. Augustini, & Concilij Illiberitani loca hunc zelum excludunt; quoniam ultra plures alias explicationes, quas circa ea congessit D. Ferdin. Mendoca lib. 3. de confirm. Concil. Illiber. cap. 45. eos tantum taxare videntur, qui intempestive, & inconsiderate idolorum demolitionem aggrediuntur, & imprudenti pietatis, & Religionis desiderio permoti, eam potius impediunt, quam promovent, & se vitae discrimini imprudenter obijciunt, ipsosque infideles concitant, & perturbant. Etenim si eis superiores viribus essent, & tuto, ac secure idola subvertere possent, licitum id, ac laudabile iudicarent, iuxta illud Deuter. 7: Aras eorum destruite, lucosque; succidite. ¶ Quemadmodum [sect. 95] multoties ab Apostolis, & alijs primitivae Ecclesiae discipulis factum videmus: qui Divina virtute confissi, inter medias armatorum infidelium turbas, soli ipsi, & inermes idola prosternebant, & conculcabant, & aliquando solo verbo, vel crucis signo, imo & solo afflatu, durissimas aeris statuas omnifariam conterebant, quas nulla mallei ferri vis confringere potuisset: ut de [sect. 96] D. Ioanne Evangelista, qui famigeratum illud Dianae Ephesinae templum una prece subvertit, ac veluti plateae lutum diluit, observat Metaphrastes, & Grego. Turonens. lib. de gloria Martyr. n. 30. quorum traditionem defendit Fr. Ioan. a Ponte in convent. utriusque Monarq. lib. 2. cap. 25. §. 3. & [sect. 97] de Sancto Procopio, qui in Pancade in Apollinis templo, sola oratione triginta ex aere statuas contrivit, eoque miraculo binas cohortes militares ad Christi Fidem convertit, idem Metaphr. in vita ipsius Sancti 8. Iulij. Et de sancto Felice, qui cum in delubrum ingrederetur, ubi plurimae prostrabant statuae, moxque eas Divina virtute demoliretur, tandem ad aereas Serapidis, cui sacrificium exhibere iubebatur, adductus, exufflans in eam, deiecit, ob eamque rem, cum praestigijs id opus tribueretur, ne Christo iniuria irrogaretur, propalam eius virtute id factum contestatus est, ut ex Adone Treverensi 3. Kalend. Septembr. recolit Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 437. Quibus exemplis alia similia addi possunt, S. Satyri in Acaia ex Pet. de Natalib. lib. 2. cap. 66. & Martyrol. Romano. 12. Ianuarij, S. Ianuarij, S. Porphirij in Gaza, ex Metaphras. apud Surium, tom. 1. & Lippomanum tom. 5. ¶ Et idem Martyologium 15. Septembr. narrat. de S. Melitena, quod semper idola ad eius conspectum prosternebantur, ubi in eorum templa ingrediebatur, & de S. Pelino 5. Decembr. quod aliud Idolorum templum Brundusij destruxit, & de S. Marino 26. Decembr. quod eodem modo Romae falsorum Deorum plura fana contrivit, quod tradunt etiam Mombutus tom. 2. Vincen. lib. 13. cap. 38. & 40. Et in his ijsdem [sect. 98] Occidentalibus Indijs, de quibus sermonem habemus, licentiam militum, qui eorum delubra, & simulacra primis congressibus destruebant, multum praedicatoribus profuisse ad ipsorum Barbarorum conversionem, late probat Ioan. Boterus in relation. univers. 4. part. lib. 3. pag. 56. & 57. quoniam cum illi (inquit) maxime superstitiosi, & cultui suorum Idolorum dediti essent, illis sublatis, facilius in veram Dei nostri cognitionem, & sanctarum imaginum adorationem perducti fuerunt, Fidemque, & Religionem Christianam, ad quam per nostros Praedicatores invitabantur, alacrius receperunt, praesertim cum illam longe iustiorem, & suaviorem esse conspicerent, quam idololatria, cui antea ita cruentis, & spurcis ritibus, & immolationibus inserviebant.PRSS # 21 CAPVT XXI. De nono titulo, qui ex auctoritate, & potestate desumitur, quam aliqui Romano Imperatori in elargiendis, & debellandis quorumlibet infidelium provincijs concedunt, quod an verum sit? latissime disputatur: & de Imperij iuribus obiter plura traduntur. SVMMARIVM Capitis XXI. -  1 Imperatoriae concessionis titulus ad iustificandam Indiarum conquisitionem a quibusdam expenditur. -  2 Imperator Carolus V. fuit simul Hispaniae Rex, & qualiter Indiarum acquisitionem probasse, & confirmasse videatur? -  3 Voluntas non minus declaratur rebus & factis, quam verbis. -  4 Antecedentia probat, quia ad ulteriora procedit. -  5 Indiarum Occidentalium provincias Regno Castellae, & Legionis annexas esse debere, & ab eo nullo tempore separandas, pluribus schedulis, & provisionibus declaravit, & promisit Imperator Carolus V. -  6 Actio & passio, & datio & acceptio in eodem subiecto esse nequeunt. Et quando hoc fallit, num. 10. -  7 Persona una, quae habet duas, vel plures dignitates, & iurisdictiones distinctas, vices diversarum personarum gerere potest: & exempla huius doctrinae, num. 9. -  8 Lex tutorem 22. D. de his, quae ut indign. & similes expenduntur, & illustrantur. -  11 Officia duo quando invicem coniunguntur, utrumque retinet iura sua. -  12 Personae duae quando repraesentantur in eodem subiecto, una potest iuvare alteram. -  13 Rex, qui simul est Dux, consideratur in his, quae facit ratione Ducatus, tanquam Dux, & non ut Rex. Praelatus quomodo possit venire adversus contractum, quem ipse fecit, suae Ecclesiae damnosum, ibid. -  14 Imperator Romanus an habeat potestatem disponendi de bonis, & provincijs infidelium. Et num. 38. & 60. -  15 Imperator Romanus secundum multorum opinionem omnia potest in temporalibus, & est immediatus Deo. -  16 Cap. solitae de maioritate, & obedientia, & Lucae 22: Ecce duo gladij, expenduntur. Et num. 40. -  17 Imperatoris potestatem circa terras, & provincias infidelium concedendas, Abbas, & alijs pleniorem quam Pontificis faciunt. -  18 Imperator Romanus in multis iuribus totius mundi Dominus dicitur. -  19 Lex deprecatio, D. ad leg. Rhod. de iactu expenditur. Et rursus latius explicatur, num. 52. -  20 Imperialis fortuna omnes alias supereminet. -  21 Romanae Vrbis, & Orbis appellatio synonima erat, & quare? -  22 Lex in Orbe de stat. hom. & l. Roma ad municipal. & aliae similes illustrantur. Et num. 50. -  23 Roma communis sedes, & patria omnium gentium saepe appellatur. -  24 Romanos omnem fere Orbem subiugasse, Polybius scribit, qui notatur, n. 46. -  25 Cap. futuram 12. q. 1. & cap. in apibus 7. quaest. 1. expenduntur. -  26 Romani Imperij per totum Orbem dominatio pluribus Scripturae locis probatur: & praecipue Lucae 2. & 20. Matt. 22. Marc. 12. Ioan. 19. -  27 Regnum gentium apud Aggaeum Prophet. cap. 2. de Romano intelligitur. -  28 Pilatum tanquam Praesidem Imperatoris Romani legitimam iudicandi Christum potestatem habuisse, Anton. de Rosellis affirmat, sed male. -  29 Romani Imperij variae mutationes, & translationes referuntur. -  30 Romanos Imperatores, etiam hodie Imperio ad Germanos translato, multi totius Orbis Dominos, aut saltem universales moderatores appellant. -  31 Imperatorem, non esse Orbis Dominum affirmare, contra Evangelium, & forte haereticum esse, Bart. & alij dixerunt. -  32 Imperatorem Romanum de terris, & provincijs Infidelium disponere posse, ex quibus, & a quibus probetur? Et numer. 34. -  33 Vtilitatis publicae, & Religionis augendae ratio plura contra ordinarias iuris regulas operari solet. -  35 Imperatorem esse dominum rerum singularium, ubilibet consistentium, Hostiensis, & alijs opinantur. -  36 Lex bene a Zenone, C. de quadrien. praescript. quae ait, omnia Principis esse intelligi, illustratur. -  37 Imperatorem Solem mundi, rerum omnium dominum, caput, & fontem, & dispensatorem omnium regnorum, & dignitatum, quidam esse dicunt, & quod totum Orbem habet pro territorio. -  38 Imperator Romanus, secundum veriorem, & receptiorem sententiam, de rebus & Regnis infidelium disponere non potest. -  39 Imperatoris Romani auctoritas, & iurisdictio, quamvis maxima sit, non extenditur ultra terras Imperij. -  41 Potestas Ecclesiastica, quod sit una in universo Orbe, non sequitur, idem dicendum esse de temporali, & quare? -  42 Imperia, & Regna diversa, commodius per diversos Principes, quam per unum gubernantur. -  43 Imperator Romanus nunquam fuit totius Orbis dominus, & hoc multis ipsorum Imperatorum legibus comprobari. -  44 Nationes plures ab Imperio Romano liberas tam de facto, quam de iure extitisse, verius est. -  45 Auctores plurimi referuntur, qui ridiculum esse probant, asserere, Imperatorem totius Orbis dominum fuisse, aut esse. -  47 Lucani locus expenditur. -  48 Roma latius multo extendit imperium suum Religione Divina, quam dominatione terrena. -  49 Imperatorem esse mundi dominum, iura, & auctores qui dicunt, qualiter intelligi debeant? -  51 Scriptura sacra saepe utitur hyperbolicis, & alijs figuratis loquendi modis. -  53 Imperatores Romani superbe se Deos, & Dominos Orbis appellari faciebant: & Divinos honores usurpabant. -  54 Domiciani superbia in titulis Dei, & Domini affectandis. -  55 Domini appellatio terroris magis quam reverentiae esse videtur. -  56 Augustus Caesar, statim post Christum natum se Dominum appellari vetuit, & quare? -  57 Tiberius, & Traianus aegre ferebant, se Dominos appellari. -  58 Cap. in apibus 7. quaest. 1. vera expositione donatur. -  59 Regum creandorum praecipua causa, quae fuerit? -  61 Imperatorum, & Regum potestas, & iurisdictio, quantumvis ampla, & absoluta sit, non extenditur ad non subditos. -  62 Imperator non potest disponere de bonis subditorum, nisi ex magna causa, & cum congrua satisfactione. -  63 Lex Lucius, D. de evict. l. 5. §. item si forte, D. de rei vind. explicantur. -  64 Lex bene a Zenone, C. de quadrien. praescript. explicatur. -  65 Principis omnia esse, qualiter intelligendum sit? -  66 Dominium Imperatorum, & Principum qualiter distinguat Bartol. & alij? -  67 Imperator secundum Senecam omnia habet in Imperio, in patrimonio propria. -  68 Lex 3. D. ne quid loco pub. exponitur. -  69 Littora maris, quae iure gentium communia sunt, quo respectu Pop. Rom. esse dicantur? -  70 Hispaniae Reges, neque Imperatorem Romanum, neque ullum alium in temporalibus superiorem agnoscunt. -  71 Auctores plurimi referuntur, qui Regum Hispaniae ab Imperio omnimodam exemptionem defendunt. -  72 Reges Hispaniae, & alij quilibet, qui superiorem non recognoscunt, in suo Regno sunt Monarchae, & Imperatores. -  73 Reges liberi in suis Regnis potentius, & antiquius ius habent, quam Imperator in Imperio. -  74 Caroli V. Imperatoris protestatio de exemptione Regni Hispaniae ab Imperio tuenda. -  75 Lex 8. tit. 1. lib. 6. Recopil. exponitur. -  76 Privilegia nobilitatis, & exemptionis, quae Imperator, ut Imperator, concedit, ultra terras Imperij non extenduntur. -  77 Leges Imperatorum Rom. allegare, & sequi, an & quatenus in Regnis Hispaniae licitum sit? SVnt etiam qui putent, hanc Occidentalium, & Meridionalium regionum acquisitionem, quae per Catholicos Hispaniae Principes facta est, [sect. 1] illo etiam titulo communiri, quod Imperatoris Romani auctoritas, & potestas, eam non tantum confirmasse, verum & iussisse, ac iuvisse, videatur; cui omne ius, & arbitrium in elargiendis, & debellandis quorumlibet infidelium provincijs concessum esse, contendunt, ut constare poterit ex ijs, quae in ipsis nostrae tractationis terminis late disputavit Ginesius Sepulveda in sua Apologia, & post eum in quaestionem deduxerunt, Victoria in 1. relect. de Indis, ex num. 24. Greg. Lopez in d. l. 2. tit. 23. part. 2. glos. mag. col. 7. Did. Covar. in reg. peccatum 2. par. relect. §. 9. num. 5. cum sequentib. Menchaca controvers. illustr. lib. 1. cap. 24. Dom. Soto de iust. & iure, lib. 4. q. 4. art. 2. Anton. a Corduba in quaestio. lib. 1. q. 57. dub. 2. pag. 491. Domin. Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. vers. Arguitur quarto, col. 531. Balthas. Ayala de iure & officio belli, lib. 1. cap. 2. n. 29. Molina de iust. & iure, tract. 2. disput. 30. & Pat. Fran. Suarez in tract. de Charitate, dispu. 13. sect. 5. n. 4. ¶ Hanc vero Imperatoriam [sect. 2] confirmationem, & opem, atque operam in praedicta acquisitione interfuisse, eo argumento deducunt, quo cum in persona Caroli V. Caesaris Opt. Max. Romani simul Imperij, & Hispani Regni potestas, & moderatio concurrerit, & hic invictissimus Imperator detectionem, & conquisitionem Indiarum a suis gloriosissimis avis Regibus Catholicis coeptam, non solum notam, & ratam habuerit, verum & ulterius progredi sub Hispaniae Regum vexillis, & auspicijs voluerit, tot in id classibus magnis sumptibus expeditis, tot etiam legibus, & sanctionibus summo pariter studio, ac pietate prolatis, affirmare necesse est, Imperatoria quoque, qua pollebat, auctoritate in hac parte usum fuisse, & huius Novi Orbis subiugationem, & dominationem eisdem Hispaniae Regibus confirmasse. Nihil [sect. 3] enim interest, utrum quis, expressis verbis voluntatem suam declaret, an rebus ipsis & factis, l. de quibus, D. de legib. l. Paulus 4. D. rem ratam haberi, l. recusari 74. D. de acquir. haered. melior text. in l. si tamen, §. ei qui, D. de aedilit. edicto, cum alijs, quae ultra DD. in his iuribus late congerunt, Guido Pap. singu. 337. Niconitius in rubr. de novi oper. nunt. num. 239. Marc. Mantua in Enchiridion. rer. singul. c. 246. ¶ Et [sect. 4] qui ad ulteriora procedit, & quod est consequens vult, antecedentia velle, & quantum in se est, approbare videtur, l. ad rem mobilem 56. l. ad legatum 62. D. de procurat. cum alijs traditis a Iasone in l. Gallus numer. 4. D. de liber. & posth. Menoch. de recuper. possess. remed. 6. n. 43. & Ioan. Gratia. reg. 79. ¶ [sect. 5] Praesertim cum plures etiam extent eiusdem Imperatoris schedulae, Regiaque diplomata anni 1519. 1520. 1523. 1535. in 1. vol. impress. pag. 58. & seqq. quibus aperte idem Carolus Imperator declarat, omnes earumdem Indiarum provincias detectas & detegendas Castellae, & Legionis Regno, atque demanio annexas, &, ut vulgo dicunt, incorporatas censeri debere, neque ullo tempore ab eadem Corona in totum, vel in partem alienari, aut segregari posse. ¶ Cui declarationi & concessioni non obstat, [sect. 6] quod idem Imperator sibi, & suis istud ius indulsisse videatur, cum tamen actio & passio in eodem subiecto stare non possit, & inter dantem & accipientem debeat esse discretio, l. debitori, C. de pact. l. 2. D. de stipul. serv. l. Vranius, D. de fideiussor. cap. ult. de institution. unde Seneca lib. 5. de Benef. cap. 9: Nemo sibi donat non magis quam credit, dat nemo nisi alteri, debet nemo nisi alteri, id intra unum non potest fieri, quod toties duos exigit. Nam [sect. 7] cum duplici potestate, & auctoritate fungeretur, duplicis quoque personae vices subire potuit, & distincta, atque separata iurisdictione uti voluisse censendus est; ita ut, quod tanquam Imperator praestabat, tanquam haeres, & successor Hispaniae Regni susciperet, & suis in eodem Regno successoribus quaereret, argum. [sect. 8] text. in l. tutorem 22. D. de his quae ut indign. ibi: Discreta sunt enim iura, quamvis plura in eadem personam devenerint, aliud tutoris, aliud legatarij iunctis alijs plurimis exemplis, [sect. 9] quae deducuntur ex l. 1. §. solet in fine, D. quando appell. sit, l. duorum, D. de oper. libert. l. procuratores, §. si plures, D. de tribut. act. l. cum quaedam, C. de administr. tut. cap. ex litteris de probation. cap. cum in Ecclesijs, & cap. postulasti de concess. praeben. lib. 6. cap. a collatione de appella. eod. lib. ubi DD. alia notarunt, & late Lappus allegat. 99. Calderin. cons. 229. in fine, alias 7. tit. de praeb. Bartol. quaest. 15. in princ. vers. Quarto probo, Abbas in cap. quamvis de offic. delegat. Bald. cons. 167. lib. 1. Paul. Castrens. cons. 250. & 313. lib. 1. Roman. cons. 422. & in sing. 76. incip. Scholaris, & in l. 1. D. de verb. oblig. Fulgos. cons. 118. Socin. cons. 87. vol. 1. Decius in l. rogasti, in princip. num. 7. D. si cert. petat. Rebuf. in concordat. tit. de collation. §. si quis vero, in vers. Dispositiones, Chassaneus in Catalogo glor. mund. part. 11. consid. 12. in fine, Menoch. de recuper. rem. 1. num. 36. & cons. 902. num. 71. Stephan. Gratian. discept. forens. cap. 111. num. 13. & iterum cap. 298. num. 26. cum multis seqq. & Cardin. Tuschus pract. conclus. iur. litt. P. verb. Persona, conclus. 317. ubi resolvunt, [sect. 10] quod quando in una persona concurrunt diversa iura, quibus mediantibus diversas personas repraesentat, non est iudicandus tanquam unus, sed tanquam plures, & quod actio, & passio in tali subiecto cadere potest, quia non corporalis, sed intellectualis eius consideratio habetur, de quo plene etiam innumeros citans, agit Tiraquel. in tract. de nobili. cap. 28. num. 11. & seqq. & de retract. lignag. §. 1. glos. 18. num. 21. & seqq. ¶ Et arridet doctrina glos. & aliorum in cap. 1. ne sede vacante, & in l. 1. D. de legat. 1. Quod [sect. 11] quando ad invicem iunguntur duo officia, utrumque retinet iura sua; quam sequitur Bartol. in l. si convenerit, §. nuda, de pignorat. act. Ioan. Bapt. Ferretus cons. 242. num. 13. vol. 2. & Ioan. Bapt. Valencuela cons. 69. num. 32. ubi etiam num. 37. resolvit, quod [sect. 12] quando considerantur duae personae in eodem subiecto, potest una iuvare alteram, & supplere quod in se non habebat, argum. l. 2. C. de omn. agro desert. lib. II. quemadmodum & unus homo potest se iuvare altero, qui per se solus praevalere non posset, l. si pariter, ubi Bened. de Plumbino num. 2. D. de libe. causa, l. si plures, ubi DD. D. de pact. l. alimenta, §. Basilicae, de alimen. & cibar. legat. cap. auctoritate, §. licet enim, de conces. praeb. lib. 6. cum alijs traditis a rota decis. 23. sub tit. de re iudic. in novis. num. 3. & Hieron. Goncalez ad regul. 8. Cancellar. de alternat. mens. glos. 18. n. 105. [sect. 13] ¶ Et potest etiam apponi exemplum in Rege, qui est simul Dux. Nam in Ducatu consideratur Dux, ut Dux, & non ut Rex, secundum Fed. de Senis cons. 220. col. fin. Gabri. cons. 195. num. 9. vol. 2. Surd. cons. 19. num. 33. Ideoque si Rex iudicat ut Dux, appellatur ad superiorem in Ducatu, non attenta Regia dignitate, ut dixit Bartol. in l. si quando, C. de appellat. Igneus in l. necessarios, §. non alias, num. 428. D. ad Syllanian. Minsynger. cent. 5. obser. 5. Aponte decis. 2. & alij relati a Mastrillo de Magistrat. lib. 3. cap. 8. ex num. 32. & Gratiano d. cap. 298. num. 49. ubi huius rei rationem redit, nempe quod unaquaeque dignitas retinet suam pristinam naturam, & secundum actum, quem gerit, consideratur, neque in eo ulla alterius personae vel dignitatis ratio habetur, ut probatur in l. 1. ubi Bald. D. de offic. Consul. idem Bald. cons. 167. num. 1. lib. 1. Paris. de resig. benef. lib. 12. quaest. 10. num. 14. & 15. Menoch. cons. 58. num. 7. Surd. cons. 91. num. 19. & cons. 183. num. 42 & 43. & cons. 365. ex num. 22. ad 27. ubi hoc pluribus exemplis confirmat, & inter alia tradit, quod si Praelatus fecit aliquem contractum, qui Ecclesiae sit damnosus, ipsemet potest nomine Ecclesiae contravenire, cum duplicem repraesentet personam, per glos. in cap. 1. vers. Contractum, de in integ. restit. lib. 6. ¶ Quae cum ita se habeant, tota vis huius tituli in illius quaestionis examinatione consistit, an Romano [sect. 14] Imperatori talis sit ac tanta potestas in provincias, & personas infidelium, qui nunquam Romano Imperio subditi fuerunt, ut eos possit licite debellare, & ad eiusdem imperij recognitionem compellere, vel alijs Principibus Christianis ita debellandos, ac subigendos concedere, ut supremum eorum dominium & iurisdictionem adipiscantur. In qua quaestione licet plurima plurimi dixerint, non tamen gravabor, solito more, praecipua utriusque partis argumenta ob oculos ponere, & quid tenendum sit, vere, & breviter explicare. Et in primis, [sect. 15] pro affirmativa pugnare videtur communis omnium fere Legistarum opinio, qui Romanum Imperatorem in temporalibus omnia posse contendunt, & immediate a Deo concessam totius Orbis iurisdictionem, & dominationem habere, iuxta text. in auth. quomodo oport. Episcop. ordina. quemadmodum & Papa in spiritualibus, iuxta [sect. 16] illud Lucae 22: Ecce duo gladij hic, quibus duas tantum esse in Orbe potestates, unam spiritualem, alteram temporalem Christus Salvator noster significavit, ut dicitur in cap. solitae, de maiorit. & obedient. Vnde quemadmodum potestas spiritualis, quoad totum & universum Orbem lege Divina ab ipso Salvatore uni tantum commissa est, sic & temporalem eodem iure uni Principi delegatam esse, quidam argumentantur prout refert Covar. in reg. peccatum, 2. part. §. 9. num. 5. vers. Quarto, & plurima novissime cumulans Marta in tract. de iurisd. 1. part. cap. 20. & cap. 21. num. 27. Et magis in nostris terminis Abb. Panormitan. in cap. quod super num. 7. de voto, & Alphons. Guerrerus in Specul. Princip. cap. 55. ex eodem fonte deducunt, [sect. 17] quod si Romano Pontifici licet terras & provincias infidelium, Christianis Princibus debellandas & occupandas, concedere, multo magis id Romano Imperatori licebit, cuius potestatem in temporalibus pleniorem esse fatentur. Quod etiam probat Gilkenius in auth. quas actiones, C. de sacros. Eccles. cap. 9. num. 13. docens, quod etiam inspecta opinione Canonistarum Imperator habet iurisdictionem temporalem totius Orbis habitu, & actu, & Pontifex duntaxat habitu: de quibus omnibus in cap. sequenti plura dicemus. Secundo facit, quia imperiali dignitate inventa, & constitura, [sect. 18] Romani Principes eam sibi potestatem adrogarunt, ut totius Orbis dominationi, & imperio praefecti videantur. Atque ea propter Imperator Antonius ab Eudaemone de quadam naufragij quaestione consultus, [sect. 19] in l. deprecatio, D. ad leg. Rhod. de iactu, in illa vulgatissima verba prorupit: Ego quidem mundi dominus, lex autem maris: Iustinianus etiam in auth. ut omnes obediant. iudi. provinc. vers. Haec considerantes, Imperij sui ditionem ab Oriente ad Occidentem, & a Meridie ad Septentrionem extendi gloriatur, & in l. cum multa, C. de bonis quae liber. [sect. 20] imperialem fortunam omnes alias supereminere; circa quod plura notant Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 6. de varijs vitae gener. ex pag. 491. & Bulengerus de Imperat. lib. 1. c. 33. & 34. Et [sect. 21] Iurisconsulti passim Romanae urbis, & Orbis appellationem synonimam faciebant, & sub Romanis legibus & iuribus comprehendebant, ut constat [sect. 22] ex l. in Orbe Romano, D. de statu homin. l. si duas, §. 1. vers. Vniverso Orbi, D. de excusat. tut. l. Roma. 33. D. ad nunicipal. l. 1. C. de rapt. virgin. l. 2. C. de iuram. calum. l. rem non novam, C. de iudicib. l. iubemus, C. de testamen. l. 1. §. cum autem, C. de usucap. transfor. l. fin. D. de interdict. & relegat. cum alijs, quae circa eas tradunt Alcia. lib. 2. dispunct. cap. 21. Forner. lib. 1. select. cap. 13. Pinel. in rub. C. de bonis matern. 2. part. num. 11. Brissonius de verb. signif. verb. Roma, Cael. Rhodig. lib. 18. antiq. lect. cap. 25. in fine, Rutil. Benzonius de anno Iubil. lib. 3. cap. 37. pag. 339. & Bernard Aldrete omnino videndus lib. 1. de orig. ling. Hisp. cap. 4. & 5. & Fran. Iuretus in notis ad Symmach. lib. 6. epist. 92. pag. 184. Vnde Cassiodor. lib. 11. epist. 2. inquit, [sect. 23] Romam sedem esse mundo generaliter praestitam, & Sidon. Apolin. lib. 8. epist. 6. ait, in ea totius Orbis civitate unica solos barbaros, & servos peregrinari, & Rutilius Claudius in itinerario lib. 1: Fecisti patriam diversis gentibus unam, Profuit iniustis te dominante capi, Dumque offers victis proprij consorcia iuris, Vrbem fecisti, qui prius Orbis erat. Et D. Augustin. Psalm. 58. part. 1. sub fin. Quis suas non cognoscit gentes subiectas Imperio Romano? quae quidem erant, quando omnes Romani facti sunt, & omnes Romani dicuntur. Et Claudianus in Panaeg. 3. de laud. Stilich. Quod cuncti gens una simus. Nimirum, quia, [sect. 24] ut inquit Polybius lib. 1. hist. in princip. Romani non aliquam Orbis partem, sed universum sere Orbem subiugarunt. Quod non tantum ipsorum Romanorum Imperatorum, & Scriptorum auctoritate inniti & comprobari videtur, [sect. 25] sed etiam Melchiadis Papae in cap. futuram 12. quaest. 1. ibi: Romani Principes, qui pene totius Orbis Monarchiam tenebant. Et ibi: Per universum Orbem suo degentibus Imperio. Et D. Hieron. in cap. in apibus 7. quaest. 1. dum ait: In apibus unus est Rex, & grues unam sequuntur ordine litterario, Imperator unus, iudex unus provinciae, &c. Vnde glossa argumentum deducit, omnes Reges ab Imperatore coronandos. Et multis item Sacrae [sect. 26] Scripturae locis, quae praeter alios docte, & graviter prosequitur Covarruvias ubi sup. §. 9. num. 5. vers. Ex Divino iure. Sic enim dicitur [sect. 27] Aggaei. 2: Fortitudinem Regni gentium conteram, quod de Romano Imperio omnes Expositores accipiunt, ut restatur D. Rib. ibidem num. 71. & 72. eo quod omnes gentes subiectas haberet, & Lucae 2. edictum exijsse a Caesare Augusto, ut describeretur universus Orbis: quod non scriberet Evangelista, nisi illum universo quoque Orbi dominari sentiret. Et Lucae 20. Matth. 22. Marc. 12. Christus Dominus hoc universale Romanorum Imperium magis ostendisse, imo & approbasse videtur, dum ea, quae sunt Caesaris, Caesari reddi iussit, & Ioan. cap. 19. dum se Pilato tanquam Praesidi Romani Imperatoris submittit, dicens: Non haberes potestatem adversus me ullam, nisi tibi datum esset desuper. Cuius [sect. 28] loci auctoritate motus Anton. de Rosellis ubi sup. col. 5. veritus non fuit affirmare, Pilatum, tanquam Tiberij Caesaris Praesidem, habuisse iurisdictionem ordinariam, & potestatem legitimam, & coactivam iudicandi Christum; quod tamen multis rationibus merito notat, & reprehendit Doct. Navarrus in dict. cap. novit. notab. 3. num. 70. cum seqq. pag. 102. veram illorum verborum expositionem adducens. Tertio facit, [sect. 29] quod licet maiestas, & latitudo, quam Imperium Romanum circa adventum Christi Domini possidebat, postea valde angustata, & immutata reperiatur, cum ex historiarum monumentis appareat, Constantinum Magnum, Romana Vrbe Ecclesiae donata, Imperij Romani sedem in Graeciae, sive Thraciae urbem Constantinopolim transtulisse; & deinceps temporibus Stephani secundi, sive, ut alij malunt, Leonis tertij R. P. idem Imperium a Graecis ad Gallos transierit anno salutis 800. vel 801. & tandem extincta Gallorum Imperatorum virili sobole, ad Germanos translatum fuerit; quorum primus Imperator fuisse perhibetur Conradus, tempore Anastasij Tertij R. P. circa annum 912. ut post text. & glos. in cap. venerabilem de elect. & in cap. Apostolicae de sent. & re iud. lib. 6. & in Clement. Romani verb. Vestigijs, de iure iur. plene tradunt Blondus, Platina, Genebr. & alij, quos refert Molina de iustit. & iure tract. 2. disput. 24. Bolateran. lib. 3. Commentar. Ioan. Stunica in lib. de vitis Pontif. sub Stephano II. & Leone III. Caesar Baron. in annal. Eccles. in dictis annis, Fr. Ioan. a Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 1. cap. 4. §. 3. & 4. Thom. Bozius de signis Eccl. Dei, lib. 7. de Roma. Pontis. cap. 8. & in integro tract. quem de translatione Imperij Romani conscripsit. Adhuc [sect. 30] tamen in his Imperijs, quia Romani nominis, Dignitatis, & splendoris verstigia conservabant, ea opinio perduravit, ut sub Imperiali culmine, & ditione universus Orbis contineretur, ut passim testatus glos. in dict. cap. venerabilem, verb. Transtulit, & in cap. per venerabilem, qui filij sint legit. cap. convenior. 23. quaest. 4. cap. ult. 50. distin. Bartol. & DD. in l. 1. §. per hanc, D. de rei vend. idem Barto, in prooem. Digest. & in extravag. ad reprimendum, verb. Totius Orbis, Bartol. Bald. Paul. Salicet. & Ias. in l. 1. C. de summ. Trinit. Nicol. Bellon. cons. 2. num. 2. Iulius Ferret. in tract. de bello, num. 24. fol. 27. Hippolyt. Riminald. in §. 1. ex n. 52. inst. quibus alien. licet, Mandellus, & eius additio cons. 62. num. 20. 1. part. Maranta in quaestion. legalib. fol. 44. n. 27. & innumeri alij, quos refert Castald. in dict. tract. de Imper. quaest. 52. Petr. Cenedus in collectan. 64. ad Decretum, num. 2. Hieron Zevallos lib. 1. pract. commu. quaest. 576 & lib. 4. quaest. ulrim. num. 31. & seqq. Marta in tract. de iurisdict. 1. par. cap. 20. & cap. 21. ex num. 23. Cardinal. Tuschus verb. Imperator, conclus. 33. Sebast. Medicis in tract. de legib. 1. p. quaest. 18. num. 6. & 7. & receptissimam sententiam esse tradit Alphons. Guerrerus dict. Specul. Princip. cap. 55. in princ. & ab omnibus Italis Doctoribus sequi, Dom. Sotus lib. 4. de iust. & iure, quaest. 4. art. 2. Et quod omnes fere gentes, quae obediunt S. Matri Ecclesiae Romanae sint etiam de populo, sive Imperio Romano. Et [sect. 31] quod si quis diceret, Imperatorem non esse Orbis Dominum, diceret contra text. Evangelij, expresse affirmat Ioan. de Lignano Mediolanensis in tract. de bello cap. 9. ad finem, & Bartol. in l. hostes, num. 7. D. de captivis, ubi, eo tandem progressus est, ut asseruerit, affirmare contrarium, forte haereticum esse, quod & tradit Bellon. dict. cons. 22. num. 2. & pluribus confirmare conatur Pet. Gilkenius in d. auth. quas actiones, C. de sacros. Eccles. cap. 9. ex num. 7. & in l. properandum, num. 3. C. de iudicijs, docens, negari non posse, Imperatorem, si non dominum, saltem moderatorem totius Orbis intelligi debere, sive ius Divinum, sive naturale, sive etiam leges, & canones intueamur. Qvarto perpendi potest, quod si concedimus, Imperatorem Romanum totius Orbius dominationem habere, ut superioribus argumentis probari videtur, [sect. 32] necesse est etiam ut fateamur, eundem posse Regna, & provincias, quas infideles possident, eisdem auferre, & illas Pijs, & Catholicis Regibus applicare, arg. text. in l. 1. C. de vend. rer. fiscal. lib. 10. l. 1. C. de Curial. rer. alien. l. Lucius, D. de eviction. l. item si verberatum, § item si forte. D. de rei vend. l. 1. C. ex quib. causis servi pro praem. lib. accip. 1. quaeris, D. de natal. restituen. l. 2. tit. 1. part. 2. cum multis alijs, quae circa hunc articulum, & praedictorum iurium illustrationem congerit Menoch. cons. 156. num. 48. & cons. 147. num. 26. vol. 2. Menchaca lib. 1. controvers. illustr. cap. 5. num. 1. Loazes de iusta reten. Regni Navarr. pag. 188. & novissime Zevallos d. quaest. fin. per totam. [sect. 33] Vtilitatis praesertim publicae, & religionis favore exigente, cui favendae, & augendae semper invigilare debemus, 1. sunt personae, D. de religios. & sumpt. suner. l. ita vulneratus, vers. multa, D. ad leg. Aquil. l. Barbarius, ff. de offic. Praet. l. utilitas, C. de Primipilo, cap. Abbate, §. ultim. vers. Praesertim, de sent. & re iud. lib. 6. cum late traditis ab Hippolyt. de Marsil. in pract. §. aggredior, a num. 71. usque ad 74. & Zevallos sup. ex num. 327. Et ita in specie, [sect. 34] ultra ea, quae supra num. 17. cum Abbate Panormit. & Alph. Guerrero notavimus, circa potestatem Imperatoris in terris, & provincijs infidelium gubernandis, & concedendis, allegari etiam potest celebris doctrina Cardin. Hostiens. in sum. tit. de praescrip. § quae autem, ubi ait, [sect. 35] Imperatorem Dominum etiam esse rerum singularium, in omnibus & quibuslibet mundi partibus consistentium; quod rursus docuit idem Hostiens. in cap. per venerabilem, qui filij sint legit. num. 37. & Richardus Malumbr. relatus ab Alber. in prooem. Digest. num. 9. & 10. Abbas, Parisius, Anton. de Butrio, & alij relati a Petr. Gilkenio in l. properandum, C. de iudic. num. 4. & conducit [sect. 36] text. in l. bene a Zenone, C. de quadr. praescrip. & in cap. convenior. 23. quaest. 8. & cap. quo iure, distin. 8. ubi omnia Imperatoris esse dicuntur. Et [sect. 37] Caesarius lib. 10. illust. miracul. & histor. cap. 24. ubi scribit: Sol videtur hoc loco designare Romanum Imperium: sicut enim Sol magnitudine, & splendore praecellit universa sydera coeli, sic idem Imperium augustius fulget caeternis Regnis mundi, ut sicut Stellae lumen habent a Sole, ita Reges, ut regnare possent, haberent ab Imperatore. Quod ostendit etiam Zonaras in Claudio, dum ait; quod Imperatores aliena largiri quasi Domini omnium poterant, Lat. Pacatus in Panaegyr. ad Theodos. ubi illum hac de causa vocat terrarum hominumque Dominum, Sidon. Apolin. lib. 2. epist. 13. ubi inquit, esse rerum, Principem, & plura alia, quae congerit Tuschus dict. conclus. 34. ex num. 18. ubi ex Baldo, & alijs resolvit, quoad Imperatorem in temporalibus totum mundum esse unicum territorium, & quod est naturalis Dominus totius Orbis, & potest dividere, & unire atque assignare territoria, & pertinentias, sicut potest testator de re sua disponere, & conclus. 36. num. 4. & seq. ubi, quod potest novos Reges creare, & removere, infringere, & transferre omnes dignitates, quia est Deus in terris, & omnes dignitates sicut scabellum pedum Imperatoris, & ab eo essentiam, & statum recipiunt; & ad idem respiciens Sebastian. Medicis ubi sup. concludit, ab Imperatore, tanquam a capite, in omnes inferiores, honores, & munera infundi, c. ita Dominus 19. distin. cap. fundamenta de elect. §. 1. quia ipse est superior, & Dominus omnium provinciarum, cap. Adrianus 63. distinct. d.l. bene a Zenone, Cardin in Clemen. 1. de sum. Trinit. & Ias. in l. 1. lect. 1. num. 6. C. eod. tit. Sed licet his rationibus, & argumentis supra dicta sententia non inepte defendi posset, maxime cum tot, ac tantos habeat sectatores, adhuc tamen nobis [sect. 38] longe verior, & securior est aliorum opinio, qui negant, Romanum Imperatorem ullum ius in terris, & provincijs infidelium habere posse, & praesertim in Barbaris istis ab Hispanis detectis, quarum ipsi Romani Caesares nullam unquam possessionem, nec notitiam habuerunt, ut fuse ostendimus sub. lib. 1. cap. 11. Cui sententiae aperte subscribunt Victor. Gregor. Lop. Covar. Menoch. Soto, Corduba, Ayala, Molina, & Suarez sup. n. 1. relati, minus iustum, & solidum eum titulum reputantes, qui ex hac sola Imperatoris concessione deducitur: neque sufficienter praedictis argumentationibus confirmari. Quibus ut satisfaciam, & simul fundamenta huius opinionis, quam defendo, proponam. Primo considero, maxime inter DD. disputari solere, an temporalis Imperatoris Romani potestas a Deo immediate dimanet, vel ab spirituali dependeat, quae per Summum Pontificem exercetur, de quo articulo plenius in c. seq. tractabimus. Sed quod ad quaestionem, de qua nunc agimus, pertinet, etiam si demus has iurisdictiones distinctas esse, ita ut temporalis ab spirituali non pendeat, & absque ulla Pontificis translatione penes ipsum Imperatorem, Reipublicae electione, & consensu populorum intercedente, consistat, [sect. 39] id tamen non efficiet, ut Romanus Imperator inter alias personas, vel in alijs Regnis, & provincijs dominationem exercere possit, quam in illis, quae ipsius Romani Imperij limitibus concluduntur, & ad quarum temporalem gubernationem a Deo ipso vocatus, & constitutus videtur, ut recte observat Covar. d. §. 9. num. 5. vers. Primum, Navarrus in d. cap. novit, notab. 3. num. 41. Ioan. Salas d. tract. de legibus, q. 95. disput. 7. sect. 7. & ostendit doctrina I. C. in l. ult. D. de iurisd. omn. iud. ibi: Extra territorium ius dicenti impune non paretur, cum alijs, quae adduximus sup. hoc lib. cap. 14. num. 10. eoque respicit D. Chrysost. Psalm. 44. dum ait: Imperator Romanorum non potest Persis legem ferre. Neque est [sect. 40] in consideratione aequiparatio illa utriusque potestatis, ex verbis Evangelij: Ecce duo gladij hic, & ex d. cap. solitae, sumpta; qua multi probare nituntur, ita laicam, sicut Ecclesiasticam per universum Orbem diffundi. Nam licet hoc argumento valde prematur Ioan. Igneus, & alij, quos refert, & sequitur Marta d. cap. 20. facile tamen ei respondent Covar. d. §. 9. num. 5. vers. Quarto ratione, & Navar. dict. notab. 3. num. 41. 88. 94. & 153. docentes, [sect. 41] id nullo iure, nec ratione naturali, qut civili probari, quia potestas Ecclesiastica ideo per unam personam in universo Orbe Christiano exercetur, quoniam non ipsis populis, & rebus publicis, sed Petro, & eius successoribus immediate a Deo concessa est, ut latissime probat Cardin. Turrecrem. lib. 2. de Eccles. cap. 54. cum sequentib. Albert. Pighius lib. 3. & 4. de Eccles. Hierarch. At temporalis potestas tota, & suprema penes ipsos populos fuit, & inde ad Reges & Principes derivata. Et cum totus Orbis in unum Principem nec consenserit unquam, nec revera consentire possit, vel ab eo regi, & administrari, sequitur, Imperatorem totius Orbis Dominum esse non posse, & temporalem potestatem cum spirituali eo sensu comparari in d. cap. solitae, quod utraque a Deo instituta sit, & utraque veneranda, & suscipienda videatur, licet usus, & exercitium illarum longe diversam rationem, & executionem recipiat. Adeo, [sect. 42] ut Aristot. lib. 7. Polit. cap. 4. & D. Augusti. lib. 4. de Civit. Dei concludant, potestatem uniuscuiusque civitatis naturalem esse, & magis politicam, Imperium vero in multos non item, & maiore, cum pace Regi solita fuisse Regna, cum unumquodque eorum suae patriae terminis finiebatur; a quo argumento non satis se expedit Marta, d. cap. 21. num. 5. 6. & 20. Secvndo considero, ac pariter secundae, & tertiae contrariae partis argumentationi respondeo; quod licet multi, quos ibi retulimus, male tenuerint, Imperatorem Romanum totius Orbis Dominum esse, [sect. 43] longe tamen verior, & communior est contraria aliorum sententia, qui asserunt, neque olim cum Roma florebat, neque postea Romano Imperio ad Graecos, Gallos, & Germanos translato, talem fuisse, aut esse Romanis Imperatoribus potestatem, & dominationem; quin potius illam intra subiectos sibi populos contineri, qui licet plures fuerint, plurimi tamen adhuc restabant, ad quos Romanae Aquilae nullatenus pervenerunt, & Imperatoriae Maiestatis sceptrum nequaquam extendebatur, ut ipsimet Imperatores ingenue testantur in l. cunctos populos, iuncta glos. ibi. C. de sum. Trinitat. & in prooem. Digest. & institut. §. quarum utramque viam, l. post liminium, & l. non dubito, D. de capt. l. omnibus, D. ad Trebellian. l. mercatores, C. de commerc. & mercat. l. 1. C. de officio praefect. Africae, l. Romanae, C. de Eunuchis, l. ult. C. de aedif. privat. auth. ut defuncti seu funera eorum, §. si vero, auth. de non alienandis, seu permutand. reb. Eccles. §. sinimus igitur. Quae iura examussim expendit Covarruv. dict. §. 9. numer. 5. & number. 7. vers. His tandem, ubi futilem, & levem quorundam solutionem irridet, qui de facto potius, quam de iure Persarum Reges, & alias nationes in illis relatas a Romano Imperio exemptas esse affirmant; quoniam [sect. 44] verius, & certius est de iure quoque liberas fuisse, & nec iustum, nec conveniens, aut possibile esse, ut tota mundi moles sub uno & eodem Rectore, ac Moderatore in humanis consistat, ut supra tetigimus. Quam opinionem, [sect. 45] ultra eundem Covarr. latissime probant, & sequuntur Iacob. de Ravenna, Ioan. Fab. Fulgos. alciat. & Alij in dict. l. 1. C. de summ. Trinitat. & in dict. l. bene a Zenone, C. de quadrien. praescript. Oldrad. cons. 69. 3. Alex. cons. 218. vol. 2. & cons. 24. volum. 5. Bald. cons. 327. in fine, & cons. 328. n. 8. lib. 1. & cons. 159. num. 7. vers. Illud etiam, lib. 3. ubi resolvit, quod ut daremus, olim florente Imperio Romano, Imperatorem posse dici Dominum Orbis, secus postea, & plurimi alij, quos referunt Chassaneus in Catal. glor. mund. 5. p. consid. 28. Pet. Greg. lib. 12. Syntagm. cap. 2. n. 6. Anton. Gabr. lib. 5. commun. tit. de acq. rer. dom. concl. 3. Greg. Lop. in. d.l. 22. par. glos. 2. Victoria in d. relect. de Indis insulan. 1. par. ex n. 24. Banez in 2. 2. quaest. 10. art. 10. vers. Arguitur quarto, col. 531. Menchaca dict. lib. 1. controvers. illust. cap. 20. & 21. Sotus lib. 4. de iust. & iur. q. 4. art. 1. Cenedo dict. collectan. 64. ad Decretum, n. 2. Parlador. lib. 2. rer. quotid. cap. 21. Navar. in d. cap. novit, notab. 3. ex n. 155. Corduba in quaest. lib. 1. q. 57. dub. 2. Menoc. cons. 2. num. 99. vol. 1. Molina Theolog. de iust. & iur. tract. 2. disp. 24. 29. & 30. ubi contrariam sententiam plane ridiculam appellat, prout & facit Lud. Vives in notis ad D. August. de Civit. Dei lib. 5. cap. 25. Pat. Suarez in defens. Fidei contr. sect. Anglic. lib. 3. cap. 5. num. 7. & in tract. de Charit. disput. 13. sect. 5. num. 4. P. Salas in tract. de legib. q. 95. tract. 14. disp. 7. sect. 7. num. 42. pag. 128. & seq. P. Gabr. Vazquez disp. 153. cap. 2. num. 12. & novissime Calistus Remirez in tract. de lege Regia, §. 3. num. 2. Ioan. Baptista Lupus in tractat. de illegitimis comment. 3. §. 3. num. 6. & seqq. & plures alij relati a Marta dict. cap. 21. licet ipse aliam opinionem sequatur, & Fr. Ioan. a Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 2. cap. 2 §. 3. pag. 92 & cap. 17. §. 1. pag 189. ubi [sect. 46] inquit, quod si Polybius ita magnus Cosmographus, ut Historicus esset, Romanos totum Orbem subiugasse non affirmaret. Quibus Ego adijcio [sect. 47] Lucanum lib. 1. Pharsal. dum queritur, ob bella civilia plures gentes restasse, quae sub iugum Imperij Romani missae non fuerunt: Heu quantum terrae potuit, pelagique parari Hoc, quem civili fuderunt sanguine dextrae Subiuga iam Seres, iam Barbarus isset Araxes Et gens, si qua iacet, nascentis conscia Nili. Et Prosperum Aquitanum lib. 2. de vocat. Gent. cap. 6. ubi [sect. 48] ait: Gratia Christiana non contenta est eosdem limites habere, quos Roma, multosque populos sceptro Crucis Christi subdidit, quos armis suis ipsa non domuit. Vnde est & illud, quod Leo Papa in serm. 1. Apost. de Roma ad Pontificum potestatem translata scriptum reliquit, latius scilicet possidere, Religione Divina, quam dominatione terrena & Stanislaus Orichovius de funesta Regni Poloniae secta, relatus a Petro Andr. Canonherio in Aphoris. Polit. Hippocr. pag. 357. Romanum Imperium vere per Evangelij praedicationem totum Orbem possidere: Non illud antiquum, & vetus quod ostio Oceani partem aliquam clauditur, sed hoc novum, & recens latissimum, amplissimumque, quod extra ipsum etiam Oceanum propagatum astris terminatur: quod non Romulum fratricidam. sed Christum servatorem fratrum suorum habet Auctorem. Neque obstant iura, & Sacrae Scripturae loca pro contraria opinione perpensa; quibus varijs modis respondent Auctores supra relati, [sect. 49] quorum summa eo tendit, ut hyperbolice, & largo quodam loquendi genere Imperatores Romani totius Orbis Domini dicerentur; aut per figuaram Synedochen, eo quod, cum tot, ac tantae nationes iam tunc Romano Imperio parerent, partes illas, quas subiecerant, pro tot sumebant, & absolute Orbis appellatione donabant, ut [sect. 50] in. d.l. in Orbe Romano, D. de stat. homin. quam ita legendam, & intelligendam esse, & non in urbe, ut in vulgatis codicibus circumfertur, optime probat Alciat. lib. 2. dispunct. cap. 21. Covar. d. num. 5. Anton. Mornacius in notis ad eamdem legem, & alij, quorum mentionem fecimus sup. hoc cap. num. 24. Et [sect. 51] conducit doctrina D. Hieronymi sup. Isai. cap. 13. D. Prosperi lib. 2. de vocat. Gent. qui tradunt, Sacram quoque Scripturam saepesaepius se his vulgaribus, sive communibus loquendi modis accommodare, & sub illis verbis: Omnem terram, illam tantum provinciam, de qua est sermo, significare, quod etiam ad explicationem cap. 2. Daniel. ubi Nabuchodonosor Rex totius mundi appellatur, rectissime animadvertit Glos. Interlinearis ibidem; & alia similia notantes Covarr. & Navar. ubi sup. P. Salas d. sect. 7. pag. 229. & P. Maldonat. & Franc. Lucas super illud Lucae 2: Exijt edictum a Caesare Augusto, ut describeretur universus Orbis, & Nos sup. lib. 1. cap. 14. num. 78. Quam [sect. 52] expositionem aeque congruenter recipit text. in. d.l. deprecatio, D. ad leg. Rhod. ut interim varias alias praetermittamus, quas ultra DD. ibidem congerit Riminald. in §. 1. ex num. 51. inst. quibus alien. licet, Soto lib. 4. de iustitia & iur. q. 4. art. 1. Alfanus collect 4. Portius lib. 5. conclus. concl. 14. Ioan. Horoscius in l. 2. num. 12. D. de rer. divis. Lancellot. in temp. iud. lib. 1. cap. 1. Alciat. lib. 4. dispunct. cap. 5. Boerius decis. 195. Chassaneus d. Catalog. glor. mundi, consid. 28. & sequentib. Menchaca in praefat. controvers. illustr. num. 25. & lib. 1. cap. 20. Mandellus cons. 62. num. 20. vol. 1. Vivius in commun. opin. verb. Imperatores, Roland. cons. 88. num. 7. vol. 1. Mantua in Enchirid. rer. singul. lib. 9. cap. 220. Petr. Gregor. de Repub. lib. 6. cap. 13. num. 14. & sequentib. Vaconius lib. 2. declarat. cap. 106. Mendoca de pactis lib. 1. cap. 5. num. 25. Navarr. dict. no tab. 3. num. 156. & 157. Anton. Roscius lib. 1. memorab. cap. 3. num. 5. Pinel. in rub. C. de rescind. vend. 1. par. cap. 2. num. 25. Covarr. d. num. 5. vers. Secundo adducitur, & lib. 3. variar. cap. 6. num. 8. Sarmient. lib. 1. select. cap. 8. num. 20. Cuiacius lib. 15. observat. cap. 30. & lib. 2. Sent. ad Paul. Andr. Gaill. lib. 2. observat. cap. 55. & 56. Dom. Gregor. Lopez Madera de excell. Hisp. Monarch. cap. 2. fol. 10. & Zevall. dict. quaest. ult. num. 25. & seqq. Quibus [sect. 53] addere possumus Antoninum in dict. l. deprecatio, dum se absolute mundi dominum vocat, arrogantiam, & elationem quandam prae se ferre, qua Romani Principes ita aliquando turgebant, ut se non solum Orbis Dominos appellarent, & appellari sinerent, ac iuberent, verum Deos etiam, Divinos sibi honores, & cultos tempere deferentes, & usurpantes: unde Ovid. lib. 1. Fast. de Caesare cecinit: Si petat a victis, tot sumet nomina Caesar, Quot numero gentes maximus Orbis habet. Et Lucanus: Victrices Aquilas alium laturus in Orbem. Propertius: Bella Deus Caesar dites meditatur ad Indos. Horatius od. 1. lib. 1: Terrarum Dominos evebit ad Deos. Ammianus Marcellinus lib. 19: Nostris virtutes Constantis extollentibus, ut Domini rerum, & Mundi. Et lib. 39: Comes Valentiniani sum, Orbis terrarum Domini. Et lib. 23: Saracenorum reguli genibus supplices nixi, tanquam mundi, nationumque suarum Dominum adorarunt Iulianum. Et Evagrius lib. 3: Divinissimum Dominum Orbis. Et [sect. 54] de Domiciano scribit Suetonius in eius vita c. 13: Acclamari etiam in Amphitheatro epulari die libenter audit Domino, & Dominae foeliciter. Parique arrogantia cum procuratorum suorum nomine formalem dictaret epistolam, sic coepit, Dominus & Deus noster sic fieri iubet: eaque propter Martialis ei quamdiu vixit saepe his nominibus blanditus est, ut constat ex varijs epigra. Amphitheatri, & lib. 1. epigr. 5. Contigeris nostros Caesar si forte libellos Terrarum Dominum pone supercilium. Et lib. 5. epigr. 8. Edictum Domini, Deique nostri. Iunctis plurimis alijs, quae circa haec notanter congerit Coel. Rhodigin. lib. 21. antiq. lect. cap. 31. Brissonius de verbor. sinis. verb. Divi, Iust. Lipsius in notis secundis ad lib. 2. Annal. Taciti, pag. 509. Petr. Gregor. dict. lib. 6. de Repub. cap 13. Thom. a Maluenda de Antichrist. lib. 7. cap. 11. ex pagina 369. & cap. 13. ex pag. 375. & novissime Iulius Caesar Bulengerus, omnino legendus, de Imperatore Romano lib. 1. ex cap. 5. ad 12. & cap. 32. & P. Ioan. de Salas de legibus, quaest. 95. tract. 14. disp. 7. sect. 6. num. 12. pag. III. Ioan. Bapt. Lupus d. tract. de illegit. comment. 3. 3. num. 7. Cum tamen [sect. 55] praedicta vocabula terroris magis, quam reverentiae esse viderentur, & potius ad tyrannidis quam ad dignitatem honorisque potestatem pertinerent, ut colligitur ex cap. ult. 94. distinct. cap. esto, post princip. 95. distinct. & tradit Lucas de Penna in l. 1. C. de capitar. civium cens. exim. lib. 11. Chaslane. in consuetud. Burg. in prooem. verb. Signeur, col. 16. oprime Alciat. lib. 7. Parerg. cap. 13. & Onusr. Panvinus in interpr. vocum obscur. Eccles. verb. Dominus. Quapropter [sect. 56] Augustus Caesar, ut testatum Sueton. in eius vita, cap. 53. Dominum se appellari ne a liberis quidem, aut nepotibus suis, vel serio, vel loco passus fuit. Quod statim post Christi nativitatem contigisse Auctores commemorant, quoniam iride inclusum a Sibylla Tiburtina ostensum fuisse ferunt, ei Christvm simul cum sanctissima eius Genitrice, ac dixisse, illum verum Dominum & Imperatorem totius Orbis fore futurum ut post Tertullian. in Apolog. cap. 34. recolit Polidor. Virg. lib. 4. de invert. rer. cap. 1. vers. Item Orosius, Valencuela in monit. 151. Calistus Remirez de lege Regia Aragoniae, §. 22. n. 11. pag. 182. & novissime P. Mendoca sup. 1. lib. Reg. c. 2. pag. 526. Tiberius [sect. 57] etiam, Dominus appellatus a quodam, denuntiavit, ne se amplius contumeliae causa nominaret, ut ait idem Sueton. in Tiber. cap. 27. Et Traianus, licet passim Dominus appelletur a Plin. lib. 10. epist. eamdem appellationem aegre admodum tulit, ut ostendit Martial. Lib. 10. Epig. 71. ad Traian. Frustra blanditiae venitis ad me Attritis miserabiles labellis Dicturus Dominum, Deumque nonsum, Non est hic Dominus, sed Imperator. Quemadmodum & Alexander Imper. adorationis caeremoniam ab alijs Principibus usitatam, respuisse narratura a Lampridio in eius vita, his verbis: Ipse adorari se vetuit, cum iam coepisset Heliogabalus adorari, more Regum Persarum, & idem tradit de Maximino Seniori Capitolinus in Maximinis, notans superbiam filij eius Maximini Iunioris, sic inquiens: In salutationibus superbissimus erat, & manum porrigebat, & genua sibi osculari patiebatur: nonnunquam etiam pedes. Quod nunquam passus est Senior Maximinus, qui dicebat: Dij prohibeant, ut quisquam ingenu orum pedibus meis osculum figat. Neque his adversatur [sect. 58] auctoritas Divi Hieronymi dict. cap. in apibus, quam in eodem argumento perpendimus, dum docet, unum tantum Imperatorem esse debere. Nam id non arguit, hunc toti Orbi dominaturum, nec ea fuit, aut esse potuit D. Hieronym. mens, ut recte observant Covarr. d. §. 9. num 5 vers. Ad idem facir, Navarr. dict. cap. novit, notabil. 3. num. 155. pag. 112. & Madera d. cap. 2. quidquid aliud dicat Marta dict. cap. 20. num. 22. Sed imo apum, & gruum exemplo, quo utitur, aperte significat, quod quemadmodum in quoliber apum examine unus est Rex: & agmina gruum, dum volant, unum rectorem ordine litterato sequuntur: ita convenit in qualiber bene constitura Republica, Regno, vel Provincia, aliquem Imperatorem, Principem, vel Rectorem constitui, qui aequa lance inter subiectos sibi populos iura reddere possit, & imbecilles a potentiorum iniurijs defendere. Quam fuisse [sect. 59] praecipuam Regum creandorum causam, optime scripsit Iustinus hist. lib. 1. in princip. Aristotel. lib. 3. Polit. cap. 11. & lib. 5. cap. 10. Cicer. lib. 2. Offic. Div. August. lib. 4. de Civit. Dei cap. 6. Div. Thom. de regim. Princip. lib. 1. cap. 14. D. Irenae. lib. 5. advers. haereses, & Alsons. Guerrer. Nicol. Boer. & alij, quos refert Menchac. in dict praefat. ad controvers. illustr. num. 102. & seqq. & numer. 120. & lib. 1. capit. 1. numer. 10. & 24. Episcop. Chiapens. in tractat. comprobat. fol. 51. Guillel. Benedict. incap. Raynutius, verb. Condidit, el 1. num. 34. in fine, vers. Propter quos,, & num. 35. cum seq. & Iustus Lipsius lib. 2. civil. doctrin. cap. 11. Matthaeus Lopez Bravo in suo aureo libello de Rege, & regendi ratione lib. 1. fol. 8. & Doct. Melchior de Valencia illustr. tract. iuris, tract. 2. cap. 5. num. 5. & seqq. & AEgid. Benedict. in. l. ex hoc iure, D. de. iust. & iure, tom. 1. cap. 3. num. 7. & 8. Denique [sect. 60] quarto loco perpendo, & ad quartum adversae partis argumentum respondeo: quod cum probatu reliquerimus, Imperatorem Romanum toti Orbi neutiquam dominari, & multo minus Barbaris infidelibus, qui ad eiusdem Imperij notitiam nullatenus pervenerunt, pariter quoque probari videtur, nihil usquam circa eorumdem infidelium personas, bona, & provincias licite disponere posse. Ampla [sect. 61] quippe illa, & absoluta potestas, quam Imperatori, ut supermo Principi, tribuunt iura, & Auctores in argumento relati, respectu subditorum intelligenda, & restringenda est, ut sup. probavimus: quia erga eos, qui Imperio subiecti non sunt, quemadmodum nullam iurisdictionem exercere potest, d.l. ult. de iurisd. omn. iud. ita nec dominia rerum, nec terrarum ab illis auferre, ut tradunt Innocent. n. 6. Abb. n. 24. & 25. Felin. n. 9. in dict. cap. novit, de iudicijs, Paul. Castrens. cons. 216. & 181. & in specie de bonis infidelium non subditorum, Beroi. in cap. quae in Ecclesiarum, num. 134. de consrit. Oldrad. cons. 87. & 91. Carolus Tapia in rub. de const. Princip. num. 50. & 53. & Hieron. Zevallos d.q. fin. Num. 358. Praesertim, [sect. 62] cum longe verior opinio sit, etiam inter subditos non posse Imperatorem, neque alium Principem, quantumvis superiorem non recognoscat, bona eorum auferre, nisi ubi contrarium urgens aliqua & necessaria causa suaserit; & tunc id quod aufertur, competenti satisfactione pensandum esse, ut ad expositionem [sect. 63] text. difficilis in d.l. Lucius, D. de eviction. l. item si verberatum, §. item si forte, D. de rei vend. & aliorum iurium, quae in argumento retulimus, late observant, & prosequuntur innumeri ex antiquis, & recentioribus utriusque iuris Doctoribus, quos recenset Ant. Gabr. lib. 3. com. opin. tit. de iur. quaesito, q. 1. Portius. lib. 5. commun. conclus. 15. Covarr. lib. 3. var. cap. 6. n. 6. Menchaca lib. I controvers. illustr. c. 4. 5. & 6. Andr. Gaill. Lib.2. observat. practic. cap. 56. Hieron. Francus in reg. id quod nostrum, num 12. D. de reg. iur. Tiraq. in l. si. unquam, verb. Donatione largitus, num, 4. C. de revocan. donat. Zevallos d.q. fin. per totam, Castillo de Bobadilla in Polit. lib. 5. cap. 5. numer. 11. D. Ioan. del Castillo lib. 2. controvers. cap. 38. & ultra eos Alciat. lib. 1. Pareg. cap. 38. Duarenus lib. 2. disp. annivers. c. 35. Forcat. in Necyoman. dialog. 18. num. 5. Adrian. Pulvaeus in tract. de rei alienae distract. cap. 2. Ant. Faber lib. 2. coniecturarum cap. 4. Vincent. Cabotius lib. 1. disp. iur. cap. 25. & Guidus Pancirol. in Thesaur. variar. lib. 3. cap. 23. pag 359. & novissime ac latissime Ant. Petra in tract. de potest. Princip. cap. 24. & sequentibus. Quibus non adversatur d.l. [sect. 64] bene a Zenone, C. de quadrien. praescrip. & similia iura, & auctoritates, quae omnia bona, ubique consistentia, Imperatoris esse intelligi probant. Nam ad provincias sibi subiectas restringenda etiam sunt, & [sect. 65] ea interpretatione temperanda, ut non ita plenum & absolutum dominium Imperatori tribuant, ut de subditis sibi hominibus, eorumque bonis, & rebus ad libitum disponere possit; sed tantum ut supremam in illis iurisdictionem exerceat, seu dominium quoddam universale, quod magis in gubernatione, & protectione subditorum, quam in eorum spoliatione, aut expilatione consistit, iuxta [sect. 66] dominiorum distinctionem, quam tradit Bart. in d.l. §. per hanc, D. de rei vend. & in extravag. ad reprimendum, verb. Totius Orbis, paul. Castrens. cons. 56. n. 2, vol. 2. Alex cons. 1. num. 46. vol. 5. Abb. in cap. significasti, 2. notab. ae praescript. Socin. in l. 1. in princ. col. 3. & 4. D. de acq. poss. Iacob. de sancto Georg. in investit. feud. verb. Investitura, Guido Papae decis. 551. Mandelus cons. 62. lib. 1. n. 21. Covarr. in reg. possessor. 2. p. §. 2. num. 1. Cuiacius lib. 15. observat. cap. 30. & plures alij relati a Pet. Gilken. in l. properandum C. de iudicijs, num. 4. & Cardin. Tusc. d. verb. Imperator, concl. 33. num. 3. & 5. & Mastril. de Magistrat. lib. 1. cap. 3. num. 5. & 9. Ad quod [sect. 67] alludens Seneca lib. 7. de benef. optime inquit: Caesar omnia habet, fiscus eius privata tantum, sua, & universa in Imperio eius sunt, in patrimonio propria, Plin. Iunior in Panaegyr. ad Traian. Ecquid caesar non suum videat? Tandemque Imperium Principis, quam patrimonium maius est. Et idem [sect. 68] de littoribus maris sensit Celsus I. C. in l. 3. ne quid in loco pub. dum ea populi Romani esse dixit, & eius Imperio subiecta, iuxta expositionem Accurs. ibid. verb. Arbitror, qui ait, [sect. 69] hoc (ne alijs iuribus adversetur, in quibus littora maris publica, sive communia omnium esse dicuntur) de praedicta generali, & suprema tuitione, & gubernatione accipiendum esse; qua mediante Romanus Imperator legem, ac modum imponere potest, quatenus eisdem ripis & littoribus sit utendum, & cavere, ne quilibet pro suo arbitrio, & cum damno Reipublicae usum eorum sibi vindicet. Quam gloss. post antiquiores ibidem sequuntur Balduin. Vvesemb. & alij in §. & quidem, institut. de rerum divis. Braechaeus in l. bona 5. numer. 1. de verb. signif. & Everard. Broncorst. cent. l. antinom. cap. 13. Iuxta quae omina satis apparet, parum aut nihil Imperatoriam concessionem, vel confirmationem profuisse, ad iustitiam dominationis Indiarum fulciendam, cum hae regiones ab Imperio exemptae, ac liberae essent: necnon [sect. 70] etiam cum Catholici Hispaniae Reges, ac Domini nostri, eiusmodi confirmatione non indigeret; qui, ut notissimum est, non solum postquam Hispaniam Maurorum invasione pene vastatam, propria virtute & labore recuperarunt, verumetiam ab ipsis Gotthici Regni primordijs nullum alium Principem, atque adeo ne ipsum quidem Imperatorem in temporalibus superiorem agnoscunt, ut docet [sect. 71] glossa celebris, & vulgaris in caPit. Adrianus, distinct. 63. cap. & si necesse, de donat. inter, cap. 1. in princ. de pace tenenda in usib. feud. & de iure nostro 1. 8. tit. 1. part. 2. ubi Gregor. Lopez, & post Doct. communiter in cap. per venerabilem, & in cap. causam quae, qui filij sint legitimi, & plures alios antiquiores, quos referunt, late probant, & prosequuntur Palac. Rub. & eius additionator Barahona in introduct. rub. de donat. inter num. 18. Segura & Didac. Perez in l. Imperator, num. 5. D. ad Trebellian. idem Did. Perez in prooem. Ad leg. ordin. quaest. 3. Burgos de Paz in prooem. leg. Tauri, num. 31. & seqq. Avendan. in cap. Praetor. 1 part. cap. 4. num. 5. Covarr. in pract. quaest. cap. 9. & in. d. reg. peccatum, 2. par. §. 9. num. 5. Navarr. in. d. cap. novit. 3. notab. n. 32. 116. & 161. Castald. in tractat. de lmper. quaest. 53. Menchaca lib. 1. quaest. illustr. cap. 1. & cap. 22 num. II. Olanus in praef. antin. n. 2. & 12. Redin. de Maiest. Princ. verb. Imperatoriam, ex num. 35. Anton. Gabr. lib. 5. commun. tit. de acquir. rer. dom. concl. 3. ex num. 3. Parlador. lib. 2. quotid. cap. 3. num. 7. & cap. 21. Pet. Cenedus in collect. 64. ad Decretum, num. 3. Ioan. Garcia de expensis cap. 9. num. 68. & 69. de nobilitat. in inscriptione, num. 25. Humada in addition. ad Gregor. Lopez in l. 49. tit. 6. part. 1. Camill. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 47. 48. & 53. Angel. Matthaeacius de via, & ratione iuris, lib. 1. cap. 30. n. 13. Lasarte de decima empt. & vend. in scholijs ad l. 1. n. 1. & seqq. fol. 6. Dom. Greg. Lop. Madera in excell. Monarch. Hisp. cap. 2. Per totum, Zamalloa lib. II. hist. Hisp. cap. 8. Zurita lib. 12. Annal. in Rege Ferdin. ann. 1455. cap. 37.48. & 51. Mariana de rebus Hisp. lib. 9. cap. 5. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hispan. cap. 18. Bobadilla in Polit. 3. cap. 2. num. 5. Gilken. in. dict. auth. quas actiones, cap. 9. num. 16. vers. Quartu, & novissime Post haec scripta Ioseph. de Rusticis in comment. ad leg. cum avus, de condit. & demonstr. 5. cap. 10. num. 33. & 34. Garcias Mastrillus de Magistratib. lib. 1. cap. 4. ex num. 15. & lib. 6. cap. 12. ex num. 5. Molinus de pactis nuptial. lib. 1. cap. 2. num. 8. Fr. Ioan. a Ponte in convenien. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 12. §. 4. pag. 79. Hieronym. Zevallos in tractat. de violentijs, glos. 18. ex numer. 3. 21. 31. & 80. & idem simul de Regibus Galliae, Angliae, & Portugalliae tradentes Carolus Grassal. lib. 1. Regal. Franc. cap. 6. Rhenat. Choppinus de donat. Franc. lib. 2. titul. 1. num. 3. Chassane. in Catal. glor. mundi, 5. part. consid. 24. n. 179. & considerat. 27. & 28. Thom. Cromerus lib. 7. iuris Rom. & Gallici tit. 1. cap. 2. col. 155. Ioan. Azorius 2. tomo instit. Moral. lib. II. cap. 5. Pater Vazquez disput. 153. cap. 2. Pat. Salas de legibus, quaest. 95. tract. 14. disput. 7. sect. 8. Ioan. Bapt. Lup. in. d. tractat. de illegitimis comment. 3. §. 3. num. 8. & seqq. & novissime Ludovic. Rudolf. in tract. deorig. dignit. & potest. Ducum Italiae, num. 59. cum seqq. & Ant. Petr. de potest. Princip. cap. 3. q. 4. num. 15. ubi perperam doces, hanc Regum Hispaniae exemptionem ab Imperio, de facto magis, quam de iure procedere, & Marta dict. cap. 21. num 13. Quo fit, ut hanc Novi Orbis conquisitionem absque ulla Imperatoris auctoritate iure proprio facere potuerint, [sect. 72] cum ipsi in suo Regno Monarchae sint, & eadem, quae de Imperatore dicuntur, in quolibet Rege, eum non recognoscente, procedant, ut post Petr. de Bellapertica, & Bald. numer. 4. in. l. exemplo, C. de probat. Andr. Isernia in cap. 1. §. siquis de manso, co. penult. num. 19. de controvers. invest. & plurimos alios, quos referunt, late docent Roland. a Valle consil. 66. num. 20 lib. 2. & consil. 86. numer. 20. lib. 1. Menchaca dict. lib. I quaest. illustr. cap. 22. numer. 13. Borrellus dict. cap. 53. Mastrillus dict. cap. 4. num. 4. & 25. Rusticis dict. cap. 10. num. 35, cum sequentib. & latius num. 45. & Zevall. dict. gloss. 18. num. 4. & 5. & 47. Quinimo [sect. 73] & potentius, dignius, & antiquius esse ius, ac dominium, quod Reges liberi habent in suo Regno, quam quod Imperator habet in Imperio, apertis Verbis testatur d.l. 8. tit. 1. par. 2. ubi Gregor. Lopez, Andr. de Isernia in cap. 1. de vassallo decrep. aetat. Bald. in l. 1. C de summ. Trinit. Purpurat. in rub. de iurisdict. omn. iud. num. 12. & in l. Imperium, num. 1 2 3. Petr. Belluga in Specul. Princip. rub. 14. §. veniamus, num. 11. Redinus ubi sup. num. 9. Marius Freccia de subfeudis, lib. 1. tit. de orig. Baronum, num. 36. Corsetus de potest. Regis quaest. 104. Petr. Gregor. 3. par. Syntag. lib. 47. cap. 20. numer. 3. & de Repub. lib. 26. cap. 5. num. 7. Alexand. ab Alex. lib. 1. dier. Genial. cap. 2. vers. Nomen vero Imperatoris, ubi Tiraquel. in addit. Suarez in quaest. maioratus a num. 23. usque ad 31. Matth. de Afflicts in praelud. ad constitut. Regn. Neapol. quaest. 13. per totam, Boerius decis. 178. num. 9. Burgos de Paz in. d. prooem. leg. Tauri, num. 143 cum seqq. Borrellus d. cap. 48. num. 8. Azeved. in l. 1. num 17. tit. 1. lib. 4. Recopilation. Villalobos in antinom. iur. Civil. & Regij, cap. 1. per tot. Bobadilla in d. Polit. lib. 5. cap. num. 7. pag. 902. Valdes in dict. cap. 18, num. 33. Mastrillus dict. cap. 4. num. 5. & novissime Calistus Remirez dict. tractat. de lege Regia, §. 2. num. 41. & cap. 4. num. 2. & alij relati a Petr. Gilkenio dict. auth. quas actiones, cap. 9. num. 16. & Petra cap. 34. quaest. 4. num. 33. Quae omnia in terminis quaestionis, de qua agimus, longe certius atque apertius procedent, si animadvertamus, [sect. 74] ipsum Carolum Quintum Imper. Augustum, simulatque Imperij coronam accepit, solemni sacramento praestito promisisse, se libertatem, atque exemptionem ab Imperio, quam Hispaniae Regnum habebat, nullo modo refragaturum, & generaliter protestatum fuisse, ea omnia, quae ad eiusdem Hispani Regni gubernationem facturus esset, Regio tatum, non Imperatorio iure censeri, ac iudicari debere. Cuius protestationis verba ad litteram refert Valdes dict. cap. 18. num. 4. & Zevallos dict. gloss. 18. num. 34. Et est simile [sect. 75] quod ab eodem Imperatore deciditur in l. 8. titul. 1. lib. 6. Recop. nempe [sect. 76] privilegia nobilitatis, & exemptionis, quae aliquibus Hispani Regni subditis, & vassallis tanquam Imperator concessit, solum in terris Imperij vires, & effectum sortiri debere: circa cuius legis iustitiam, & praxim plura utiliter congessit Ioan. Gutierr. lib. 4. pract. q. 11. per totam. Vnde illud etiam nascitur, [sect. 77] quod dixit Oldrad. cons. 69. num. 6. Hispanos scilicet legem habere, per quam capite puniunt eos, qui in iudicio leges Imperatorum allegant; quod quamvis certum non sit, ut advertit Zevali. d. q. ult. num. 41. attamen certissimum est, quod saltim prohibemur, eas in vim legum allegare, sed tantum in vim rationis, ut constat ex l. 1. Tauri, & traditis a Burgos de Paz ibidem a num. 59. Palac. Rub. in introduct. rub. de donar. inter. Didac. Perez in prooem. leg. ordin. q. 3. Greg. Lop. in l. 5. verb. De otra lei, gloss. 2. tit. 1. part. 1. Matienzo in l. 2. gloss. 1. num. 15. titul. 5. lib. 5. Recopil. & plures alij, quos novissime refert Pat. Vazquez dict. disp. 153. capit. 2. & Pater Salas dict. disput. 7. sect. 9. # 22 CAPVT XXII. De decimo, & efficacissimo titulo, qui ex Romani Pontificis donatione, & concessione deducitur. Et an, & quatenus verum sit, illum circa personas, bona, & Regna fidelium & infidelium tam in spiritualibus quam in temporalibus disponere posse? SVMMARIVM Capitis XXII. -  1 Pontificiae concessionis titulus in quaestionem deducitur. -  2 Pontifex Summus an sit totius mundi supremus Monarcha in spiritualibus, & temporalibus? ardua est, & antiqua quaestio. -  3 Labor suus unicuique prodesse debet. -  4 Papae nullam omnino iurisdictionem temporalem haeretici concedunt, qui damnantur, & convincuntur. -  5 Constantini Augusti donatio Ecclesiae facta pluribus comprobatur. -  6 Iurisdictionem nullam temporalem extra terras Ecclesiae Pontificem Romanum exercere posse, multi asseverant. -  7 Imperia, & Regna temporalia ab Ecclesia non pendere plures affirmant. -  8 Deum verum, & immediatum Imperij, & temporalis iurisdictionis Auctorem quidam constituunt. -  9 Lex 1. & 7. tit. 1. part. 2. illustratur. -  10 Auctores plures citantur, qui temporalem iurisdictionem Pontifici negant, in terris Imperij, vel aliorum Principum saecularium. -  11 Dantes, Poeta Florentinus, scripsit librum pro imperij Monarchia. -  12 Antonius de Rosellis haereticos vocare audes eos, qui dicunt, Imperium pendere ab Ecclesia. -  13 Lud. Bavarus Imp. legem condidit contra asserentes, Imperium pendere ab Ecclesia. -  14 Pontificis Romani eligendi potestas aliquando Imperatori commissa dicitur. Et num. 35. -  15 Philippus Pulcher Galliae Rex imprudentes contentiones habuit cum Bonifacio IIX. eum in temporalibus recognoscere nolens. -  16 Galliae Reges multum detrectant Papam in temporalibus recognoscere, & de iuramento, & lege ab eis super hoc articulo lata. -  17 Pontifex Romanus supremam universalem in spiritualibus, & temporalibus iurisdictionem & dominationem habet ex multorum sententia. -  18 Regna omnia, & Imperia mediate ab Ecclesia derivari, plurimi docent. -  19 Auctores plurimi utriusque Scholae citantur, qui indistincte utrumque gladium Pontifici tribuunt. -  20 Pontifex appellatur totius mundi Dominus. -  21 Imperium potest summus Pontifex de Germanis ad Hispanos, si velit, transferre. -  22 Iurisdictionem temporalem Ecclesiae tentans auferre, in sua iniquitate confunditur. -  23 Gotthifridus Viterbiensis Auctor antiquus universalem, & temporalem Ecclesiae iurisdictionem agnoscit. -  24 Papae qui negant exercitium temporalis iurisdictionis, vel Imperium ab Ecclesia pendere, haeretici a multis censentur. -  25 Dantes Poeta quare fuerit de haeresi post mortem damnatus? -  26 Ludovici Bavari Imp. gesta omnia contra Ecclesiam damnata sunt. -  27 Ioan. Hus error affirmantis, Imperium non pendere ab Ecclesia in Concilio Constantiensi damnatus fuit. -  28 Philippi Pulchri superbia per Extravagan. unam sanctam correcta fuit. -  29 Bavariae duces Religiosissimi, & sedis Apostolicae devotissimi sunt. -  30 Lotharius Caesar Romae pictus inspicitur a Pontifice Imperij coronam recipiens. -  31 Henricus Quartus Galliae Rex qualiter Ecclesiae auctoritatem, & temporalem iurisdictionem agnoverit. -  32 Imperatorum, & Regum exempla plura, qui Romanae Ecclesiae maximam reverentiam, & obedientiam habuerunt, remissive. -  33 Pietas in Deum, & Ecclesiam est praecipuum Regnorum fundamentum. -  34 Cap. Adrianus, distinct. 63. exponitur, & falsam historiam continere ostenditur num. 39. -  35 Pontificis Romani eligendi, & sedis Apostolicae ordinandae auctoritas qualiter data fuerit Carolo Magno? -  36 Cap. in memoriam 3. distinct. 19. cap. 2. distinct. 10. cap. generali 25. q. 1. expenduntur. -  37 Ludovicus Pius renuntiavit privilegio eligendi Pontificem. -  38 Cap. ego Ludovicus, distinct. 63. exponitur. -  40 Papam non habere iurisdictionem temporalem, nisi indirecte, & in ordine ad spiritualia, multi opinantur. -  41 Herciscundi appellantur, qui inter duas opiniones contrarias, mediam eligunt. -  42 Iurisdictionis Pontificiae in spiritualibus, & temporalibus differentia quae sit? -  43 Pontifex exigente fine supernaturali Imperatores, Reges, & Principes glaudio etiam temporali coercere potest, qui tunc verius ratione finis, spiritualis appellari poterit. -  44 Papa, ubi gladio materiali opus est, illum non sua, sed aliorum Principum fidelium manu exercere debet. -  45 Auctores plurimi pro hac opinione citantur, quae solam indirectam temporalem iurisdictionem Pontifici tribuit. -  46 Gersonem tanquam adulatorem Papae cur notet Almainus? -  47 Bellarminus, & alij gravissimi Theologi quibus terminis explicent iurisdictionem temporalem, quam R. P. in saeculares Principes habet? -  48 Iurisdictionem spiritualem esse omnino distinctam a temporali, qualiter intelligendum sit? -  49 Reges Hispaniae, & alij in temporalibus superiorem non recognoscunt. -  50 Regum exemptio, & libertas in temporalibus, qualiter intelligi debeat? -  51 Iurisdictio Papae spiritualis subordinat sibi temporalem Regum, & Principum. -  52 Papa est iudex Principum non recognoscentium superiorem, maxime ratione peccati. -  53 Papa est praecipuus Caesar, & Princeps Regum terrae, & supra omnem iurisdictionem. -  54 Pontifices Summi saepe gladio temporali adversus saeculares Principes usi reperiuntur. -  55 Iura plura citantur, quae adducunt exempla Imperatorum, & Regum, qui a Pontificibus privati, aut puniti sunt. -  56 Auctores plurimi recensentur, qui varias historias congerunt Regum a Romanis Pontificibus temporaliter punitorum, & depositorum. -  57 Navarrae Regnum Iulius II. Ioanni, ut schismatico, ademit, & Regibus Catholicis occupandum concessit. -  58 Angliae Regnum ratione haeresis, & schismatis a Pio V. & Sixto V. Philippo II. Hispaniae Regi adiudicatum est. -  59 Imperatores, & Principes saeculares dedignari non debent, Pontifici subijci. -  60 Aurelianus Imperator, licet Ethnicus, Romani Pontificis dignitatem agnovit. -  61 Regna & Imperia eo magis augentur, quo magis sedi Apostolicae subijciuntur. -  62 Ecclesiae auctoritatem, & iurisdictionem temporalem augeri, convenientissimum est. -  63 Othonis Frisingensis dubitatio diluitur, dum quaerit, an antiqua humiliatio, vel hodierna exaltatio Ecclesiae magis convenia? -  64 Bapt. Fulgosij verba expenduntur de Pontificum in Reges, & Imperatores potestate & auctoritate. SVperest modo, ut quando in concessionis, sive confirmationis Imperatoriae iure parum roboris esse ostendimus, ad Indorum infidelium provincias occupandas, & adquirendas, diligenti disputatione examinare conemur, [sect. 1] an iustior, ac validior ille alter titulus iudicari debeat, qui ex vi, & auctoritate donationis Alexandri VI. Summi Romanae Ecclesiae Pontificis peti solet, qua apertis, & bullatis (ut dicunt) litteris, gloriosissimis, & re ut nomine Catholicissimis Hispaniae nostrae Regibus Ferdinando, & Elisabeth, eorumque haeredibus, & successoribus omnes insulas, & terras firmas pleno iure donavit, concessit, & assignavit, quae versus Occidentem, & Meridiem detectae, & in posterum detegendae essent, & per alium Christianum Principem actualiter tunc temporis possessae non invenirentur. Cuius quaestionis decisio ex ea dependet, an [sect. 2] Summus Pontifex, tanquam Christi in terris Vicarius, omnibus, & in omnibus praeesse, & dominari videatur, & de Regnis, & provincijs fidelium, & infidelium non solum in spiritualibus, verumetiam in temporalibus disponere possit? Quae quidem, ita multis & magnis, antiquis, & recentibus utriusque censurae Auctorum tractatibus, & lecturis passim disputata conspicitur, ut imprudens plane, aut etiam impudens videri possem, si eam ex professo, atque ad longum repetere vellem, & doctis aliorum lucubrationibus expilatis, paginas nostras onerare potius quam honorare. Quare, [sect. 3] quoniam testante Cassiodoro lib. 2. var. epist. 33: AEquum est, ut unicuique proficiat labor suus, & sicut laborando agnovit incommoda, ita perfectis rebus consequatur augmenta; ea cumtaxat brevi stylo perstringam, quae ad huius articuli veritatem aperiendam, sive enodandam, magis conducere videbuntur. In eo namque, ut recte in simili scribit Navarr. in cap. novit de iudic. notab. 3. in princip. Longaevam fecit discordia litem, Assimilemque iugis loris, quae Gordius olim Nexuit, atque Iovis Phrygij suspendit ad aras. Primo, etenim [sect. 4] quidam existimarunt, Summum Pontificem ex iure Divino nullam prorsus temporalem potestatem, & iurisdictionem habere, neque ullo modo Principibus saecularibus fidelibus, & multo minus infidelibus imperare posse, nedum eos Regnis, & dominijs privare, etiam si illi aliqua peccata commiserint, quae hanc, vel alias poenas mereantur. Quoniam pugnare inquiunt cum verbo Dei, quod unus homo sit Princeps Ecclesiasticus & politicus simul. Et in duabus illis clavibus Petro concessis, per alteram significari potestatem Ecclesiasticam, sive spiritualem: per alteram vero scientiam, seu discretionem. Sed haec opinio, quae Calvinum, Pet. Maityr. Brentium & alios huius termporis sectarios habet Auctores, merito, ut haeretica, iampridem damnata est in cap. omnes 22. distinct. cap. violatores 25. q. 1. extravag. unam sanctam, de maiorit. & obedien. & validissimis alijs rationibus, & testimonijs convincitur ab Illustr. Cardin. Bellarm. tom. 1. suar. controvers. lib. 5. de Rom. Pontif. cap. 1. & 9. Lancelot. Conrad. in templo omn. iud. lib. 2. cap. 1. §. 1. versic. claves autem, Laelio Iordano in d. extravag. unam sanctam & in tract. de Roman. sed. orig. cap. 8. num. 36. & seq. Pat. Ioanne Salas de legibus, quaest. 95. disp. 7. sect. 6. Paramo de orig. Inquisit. lib. 3. ubi latissime agit de Summi Pontificis potestate, q. 1. opin. 1. Marta de iurisdict. i. part. cap. 1. 1. & sequentib. & Calisto Remirez in tract. de lege Regia, Aragon. §. 2. num. 30. qui haereticorum argumenta, sive sophismata facili negotio convellunt & doctissime Valencuela in monit. contra Venetos, 7. part. ex num. 34. & part. 3. ex num 50. ubi [sect. 5] pluribus comprobat, & eorumdem haereticorum calumnijs defendit, donationis Occidentalis lmperij a Constantino Imperatore Beato Sylvestro Papae, & eius successoribus factam, de qua etiam plenissime agit Paramus dict. opin. 1. ex numer. 40. Hieronym. Albin. de immunit. Eccles. numer. 72. in tractat. de donat. Constan. Marta ubi supr. cap. 20. Iodocus Coccius in Thesaur. Cath. 1. tom. lib. 7. de Hierarch. Eccles. art. 10. ubi plures alias donationes Ecclesiae Romanae factas adducit, Molina de iustitia & iure, tractat. 2. disput. 25. & Illustrissimus Cardin. Baronius in Annal. Eccles. tom. 3. anno Christi 324. ex numer. 1 17. & Camill. Borrel. de praestan. Reg. Cathol. capit. 47. ex num. 20. Alij vero, licet in persona Romani Pontificis utrumque gladium concedant, temporalis tamen usum, & exercitium ad terras Ecclesiae dumtaxat restringunt. Caeterum [sect. 6] in terris Imperij, & in alijs Regnis, quae temporaliter Ecclesiae non subsunt, & circa ipsos Imperatores & Reges, nihil in teporalibus per Pontificem disponi, aut decerni posse asseverant; quoniam eorum [sect. 7] dignitas, & potestas ab spirituali, & Pontificia non pendeat, sed potius distincta sit, nec invicem confundenda, cum utraque a Deo immediate originem ducat, [sect. 8] quem verum, & unicum totius Imperij, & iurisdictionis fontem, atque Auctorem constituunt, de quo etiam Nos aliqua diximus sup. hoc lib. cap. 2. ex num 1. & plura congerit Castellus a Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 17. numer. 2. Valencuela ubi supra, 5. parte, num. 225. Et potest [sect. 9] expendi lex 1. in fine, & l. 7. tit. 1. part. 2. ibi: E otro si dixeron los Sabios que el Emperador es Vicario de Dios en el Imperio para fazer justicia en lo temporal, bien assi como lo es el Papa en lo espiritual: quod idem ad Regiam potestatem extenditur in l. 5. 6. & 7. eodem tit. & in Proverb. cap. 8. Per me reges regnant, & legum conditores iusta decernunt, & ad Roman. 13: Non est potestas nisi a Deo: quae autem sunt a Deo, ordinata sunt. Quam opinionem [sect. 10] proponit Bald. in prooem. Digest. col. penult. ubi ait, omnes Legistas eam tenere pro maxima, Cynus, & Iacob. de. Aretio relati ab alberico in l. bene a Zenone, num. 16. C. de quadr. praescript. Oldrad. consil. 83. Iacob. de Belvis. in auth. de fide instrum. §. 1. Iacob. Almain. in tract. de potest. Eccles. & saecul. 1. part. cap. 9 & plurimi alij quos refert Restaurus Castaldus in tract. de Imper. quaest. 4. & 5. Michael Vlcurrunus in tract. de regim. mundi, 2. part. quaest. 2. princip. Navarrus dict. cap. novit, notab. 3. ex num. 21. Menchac. lib. 1. controvers. illustr. cap. 21. num. 21. Paramus d. lib. 3. q. 1 opinion. 2. ubi eam communem Legistarum appellat, Zevall. in 4. tom. pract. com. q. ult. ex num. 240 Osascus Cacheranus decis. Pedem. 30. numer. 4. Ioan. Azor. tom. 2. inst. Moral. lib. 10. cap. 2. Marta de iurisdict. 1. par. cap. 17. num. 23. Petr. Gilkenius in auth. quas actiones, C. de sacrosanct. Eccles. cap. 9. ex num. 7. Et in eius defensionem [sect. 11] Dantes Poeta Florentinus in libro, cui Monarchiae titulum fecit, integram disputationem scripsit, an Imperium dependeat ab Ecclesia? & viginti fundamenta consideravit Bermondus Choveroneus in tract. de. publ. concubin. verb. Etiam si Regali, ex pag. 376. & adeo probatur [sect. 12] ab Anton. de Rosellis in tract. de potest. Pap. & Imper. in principio, & in §. ne prolixius, ut ausus fuerit affirmare, haereticum esse, asserere Romanum Pontificem temporalem potestatem a Deo habuisse, & habere, eamque Imperatori tradere. Circa quod plura etiam novissime molitur Gerard. Mainard. omnino videndus, lib. 4. decis. Tholos. decis. 100. per tot. Vnde ut ijdem Auctores recensent, & Fulvius Pacian. in tract. de probat. lib. 2. cap. 35. n. 34. [sect. 13] Ludovic. Bavarus Imperator simul cum Imperij Electoribus legem condidit, qua declaravit, potestatem Imperatoriam esse immediate a Deo, & maiestatis reatum eos omnes incurrere, qui dicerent, electum ad Imperium ante coronationem verum Imperatorem non esse. ¶ Et [sect. 14] in cap. Adrianus, 2. dist. 63. aliquando cautum ab Adriano Papa, & universa Synodo legimus, ut apud Imperatorem Carolum Magnum ius, & potestas eligendi Romanum Pontificem, & ordinandi sedem Apostolicam resideret, circa quod plura congessit Pet. Cenedus in collect. ad Decretum, c. 64. n. 1. pag 93. Philippus [sect. 15] quoque Galliae Rex, cognomento Pulcher, magnam cum Bonifacio IIX. super hoc contentionem habuit, beneficiorum, & praebendarum occasione, quarum collationem sibi Regio iure pertinere dicebat: & cum ad eum pontifex scripsisset, ut ab hoc deinceps supersederet, sciretque, quod in spiritualibus & temporalibus sibi suberat; Rex his litteris indignatus, eas in suo palatio coram pluribus comburifecit, & libere nimis, respondit, se in temporalibus alicui non subesse, & mandatis eius circa collationem praebendarum parere noluit, ut constat ex his, quae Platina, Massonius, Stunica, illescas, & alij in eiusdem Bonifacij vita scripserunt, & ex Bermon. Choveron. ubi sup. num. 9. Mainard. num. 23. Matta n. 14. Ioan. Lup. de Palac. Rub. in tract. de obtent. & retent. Reg. Navar. 2. p. §. 6. Pet. Belleforest. in Annal. Fran. lib. 4. cap. 43. ubi dictarum epistolarum verba ad litteram referunt, & ex Robert. Gaguino in vita eiusdem Philippi Pulchri, ubi ait, quod Bonifacius: Christi praeceptorum minime recordatus, adimere, & conferre Regna pro suo arbitrio conabatur. Cum non ignoraret eius se loco versari in terris, cuius Regnum non de hoc mundo, & terrenis rebus, sed de coelestibus esset. Quod [sect. 16] factum (licet novissime excusare tentet, & praedictas epistolas ab haereticis confictas esse, Michael Mauclerus in tract. de Monarch. 4. p. lib. 7. c. 18.) ita reliqui Galliae Auctores, imo & Reges probasse videntur, ut in ipsa in auguratione iurare soleant, defensuros se se iura statutaque antiqua Ecclesiae Gallicae; priscisque in hunc diem litteris Sacramentum Philippi Valesij legatur, sub eius statua, pro foribus Fani Senonensis, hoc disticho: Regnantis veri, cupiens ego cultor haberi Iuro rem cleri, libertatemque tueri. Vt praeter alios novissime tradit Ant. Mornacius in observat. ad l. 2. c. de sum. Trinit. & in l. 4. eod. tit. ubi addit, in Codice libertatis Ecclesiae Gallicae, legem quamdam, his verbis conceptam haberi: Regnum Franciae dare in praedam Papa non potest, neque eo Regem privare, aut alio quovis modo disponere. Verum haec sententia merito etiam damnatur, & multis argumentis convincitur ab innumeris alijs, & gravissimis sacrae Theologiae, & iuris Pontificij Doctoribus, qui tertiam opinionem praecedenti omnino contrariam constituentes, [sect. 17] absolute, & indistincte rosolvunt, in Romanum Pontificem tanquam Petri successorem, & Christi in terris Vicarium, per traditionem duarum clavium, non solum spiritualem, verumetiam temporalem universi Orbis dominationem & iurisdictionem translatam fuisse, superiorem utique, & ubique potestate saeculari Imperatorum, & Regum, & etiam in ipsorum Regnis, & personis, ubi opus fuerit, exercendam. Quoniam licet negari non possit, omne Regnum, & Imperium immediate a Deo [sect. 18] procedere, mediate tamen, & tanquam a causa secunda ab Ecclesia, & eius Vicario derivari inquiunt, & in Imperatores, Reges, Principes, & alias saeculares potestates ex Divina ordinatione, & dispensatione transferri. Quam [sect. 19] sententiam ex Theologis probant D. Thom. lib. 3. de regim. Princip. cap. 10. 15. & 19. Dionys. Carthusian. 2. Sentent. distinct. 4. 4. q. 5. Alexand. de Ales in summa, 4. par. q. 10. part. 2. §. 2. in verb. Pro Rege nostro, & in 3. part. quaest. 40. membr. 5. Hugo de Sancto Victore lib. 2. par. 2. cap. 4. S. Bonaventura in 4. distinct. 37. in exposit. litterae, dub. 4. & in lib. de Eccles. Hierarch. par. 2. & in opusculo de auctoritate Papae, ubi affirmat, idem sentire Hubertinum de Casale, & Petr. de Tarantasia, Rainer. Pisanus in sua summa, verb. Dominium, capit. 5. B. Ioan. a Capistrano tractat. de auctorit. Pap. part. 1. 2. p. num. 4. & 5. Gabriel Biel. in exposit. Canon. lect. 23. AEgidius Romanus in lib. de protestat. Eccles. cap. 7. Alexand. de Sancto Elpidio eod. tract. cap. 6. Iacob. de Viterbo, Guiller. Coemonens. D. Bernar. lib. 4. de considerat. ad Eugen. Alvar. Pelagius de planctu Eccles. lib. 1. cap. 13. Sylvester in summa verb. Papa, § 10. & 11. Ioan. Selestadiensis in quadrivio, par. 1. Tartaretus in 4. distinct. 18. quaest. unica, Naclantus lib. de potestat. Papae, Henricus Gandavensis quodlibet. 6. quaest. 23. Div. Antoninus in summ. titul. 3. de domin. Regn. cap. 2. Augustinus Anconitanus in summa de potestat. Eccles. q.j. artic. 1. 7. 8. & 9. & alibi saepe, & quaest. 23. art. 1. & 4. Franciscus de Sylvestris Ferrariensis lib. 4. adversus Gentes, cap. 76. late probant, & magis communiter sequuntur, DD. in. d. cap. novit de iudic. cap. solitae de maiorat. & obedient. cap. causam quae, el 2. cap. per venerabilem, qui filij sint legit. Bart. in l. 1. §. 1. num. 4. D. de requir. reis, Oldrad. cons. 180. num. 15. & cons. 191. Alex. cons. 2. num. 8. vol. 1. & cons. 24. in fine, vol. 5. Alvarotus in cap. 1. in princ. num. 6. quis dicatur Dux, Zabarea cons. 154. Cataldin. in taract. de potestat. Papae in addition. num. 3. Hugo in tract. de officio quatuor praelat. 1. part. tit. de duplici potest. Papae, num. 1. & seq. Ioan. Lup. de Palac. Rub. in tract. de libert. Eccles. q. 13. & de obtent. Regn. Navarrae, 2. par. per totam, Cardin. Iacobatius lib. 6. de Concilio, art. 5. num. 19. & lib. 10. art. 8. num. 5. Marquard. de Iudae. & Infidel. 1. par. cap. 14. Alciat. in epist. inter. claras, C. de summa Trinit. Petr. Malferitus inter consilia Mandelli consil. 769. vol. 4. num. 40. & 86. Laelius Zechus in tractatibus Theologicis loco 5. Bertrandus cons. 331. numer. 6. vol. 4. Hieronym. de Monte in tract. de sin ib. regundis, cap. 4. num. 2. & cap. 11. num. 5. Ioan. Garcia in tractat. de nobilit. gloss. 9. num. 29. & 53. & gloss. 48. §. 3. a num. 4. spino in specul. testam. gloss. 28. num. 23. & seqq. late, & optime Anastas. Germonius de sacror. immunit. lib. 3. cap. 13. per tot. Hieron. Balbus in lib. de coronat. Imper. Caroli Quinti, Ioan. Boterus in relation. univers. 2. part. lib. 4. ex pag. 228. ad 240. Camil. Borrel. de praestan. Reg. Cathol. cap. 47. ex numer. 57. & in summa decision. lib. 1. tit. 4. fol. 10. Petr. Cenedus in collect. 167. ad Decretales, num. 1. Cardin. Tuschus, qui plurimos refert, pract. conclus. iur. verb. Imperator, concl. 31. 32. & 39. & verb. Papa, concl. 41. Marc. Anton. Peregrin. in tract. de iure Fisci, lib. 1. tit. 2. per totum, praecipue numer. 2. & 20. Thom. Boz. de temporali Eccles. Monarc. & iurisdict. lib. 1. cap. 1. pag. 13. & cap. 23. pag. 231. & de iure stat. Eccles. lib. 2. cap. 9. & seq. & de Italiae statu adversus Machiavel. lib. 4. cap. 5. pag. 42. ubi secure affirmat, communem opinionem Theologorum, & Canonistarum esse, quod Papa sit absolutus Dominus spiritualium, & temporalium, & de ruinis Gentium, lib. 1. cap. 18. pag. 106. & 107. ubi quod Dominium spirituale subordinat sibi temporale: & de sign. Eccles. Dei, lib. 17. cap. 3. lib. 18. cap. 1. & 2. ubi multa ad eamdem rem erudite considerat, & initium, & progressum Pontificiae dignitatis illustrat: Castellus a Bobadilla dict. cap. 17. numer. 3. & 9. ubi eam securiorem, & receptiorem appellat, Andr. Fachin. lib. 5. controvers. iuris civil. cap. 89. ubi defendens dictam epistolam inter claras ab impugnationibis Hotmani, & aliorum haereticorum, plura circa eamdem temporalem pontificum potestatem congessit, & melius, & copiosius caeteris eruditissimus D. Ioan. Bapt. Valencuela in dict. monit. contra Venet. 4. part. ex num. 178. & p. 5. num. 226 & par. 7. ex numer. 12. 34. & 40. Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. cap. 47. ex num. 42. novissime Marta de iurisdict. 1. p. cap. 17 cum multis sequentib. Franc. Torreblanca lib. 3. de Magia, cap. 4. per totum, & cap. 26. num. 31. & sequentibus, & lib. 4. cap. 1. Anton. Cardosus in repertorio iudicum, & advocat. verb. Papa, num. 2. & 3. Paleotus de sacro Consistorio in concl. operis, membr. 5. pag. 363. litt. B.D. Garcia Mastrillus de Magistrat. lib. 1. cap. 2. per totum, praecipue n. 18. ubi [sect. 20] quod Summus Pontifex totius mundi Dominus appellatur, & est Summus Princeps, omnem habens plenitudinem potestatis, & quod hoc est plus quam luce clarius, & licet aliqui contrarium teneant, nihilominus sine ratione loquuntur, nec allegati merentur, Petr. Andreas Canonherius in Aphorism. Polit. Hippocrat. lib. 1. pag. 319. & sequentib. & Fr. Ioan. a Ponte de conven. utr. Monarch. lib. 1. cap. 5. in princip. pag. 23. & cap. 6. §. 1. pag. 30. ubi eandem Pontificum potestatem indistincte tuetur, [sect. 21] & resolvit, eos posse, si velint, imperium a Romanis ad Hispanos transferre, & Seraph. Freitas de Imper. Asiat. cap. 6. qui late & erudite loquitur, ac rem ex suis primordijs deducens, argumentis Incogniti in tract. Maris liberi, plene respondet. Et licet hanc opinionem in totum non probet, viginti tamen argumento pro ea considerat Bermond. Choveron. in dict. tractat. de public. concubin. verb. Et si Regali, ex num. 8. & late de eadem agit Navarr. in dict. cap. novit, notab. 3. ex num. 147. Covarr. in dict. reg. peccatum, 2. part § 9. numer. 5. vers. Primum an verum, & num. 7. & Menchaca lib. 1. controvers. illustr. capite 20. numer. 2. versic. Contratiam, & latissime Ludovic. a Paramo dict. lib. 3. q. 1. opin. 3. per tot. ubi communem Canonistarum esse testatur. Quibus addere licet Guillelm. Benedict. in cap. Raynuntius de testam. verb. Et uxorem, decis. 1. num. 8. ubi, quamvis natione Gallus, docte eandem sententiam prosequitur, & num. 21. addit, [sect. 22] quod iurisdictionem Ecclesiae temporalem tentans auferre, in sua iniquitate confunditur. Et [sect. 23] Gotthifredum Viterbiensem, Auctorem caeteris antiquiorem, qui, ut refert Cardin. Baronius anno Christi 1186. num. 22. eodem anno suam historiam vulgavit, quam ob rerum universalitatem Pantheon appellavit. Eamque Vrbano tertio obtulit, & licet suerit Friderici Imperatoris, & Henrici eius filij Notarius, qui maximas cum sede Apostolica contentiones habuerunt, minime tamen destitit, quin libere saepe professus sit, Imperatores, & Reges debere subditos esse Papae, eiusque auscultare mandatis. Quod praecipue testatur in praefatione eidem operi praefixa, ubi sic exorditur: Dum sacrosanctae Matris nostrae Romane Ecclesiae culmen inspicio, & eius eminentiae considero maiestatem: illud ante omnia necessarium esse intueor, ut sicut ipsa omnibus noscitur praeesse Principibus: ita omnes Reges, & Principes, & universae Orbis Ecclesiae, doctrina eius, & regimine adornentur, & ab ea tanquam a fonte iustitiae, totius sapientiae regula instruantur, &c. Vnde non male dixisse videtur Bartol. in. dict. l. 1. §. 1. de requir. reis, negantes [sect. 24] in Papa temporalis gladij potestatem, & exercitium, vel quod Imperium non dependeat ab Ecclesia, haereticos esse: & Dantem [sect. 25] Poetam post mortem suam quasi propter hoc de haeresi fuisse damnatum. Nam licet id audaciae tribuat Covur. ubi supra num. 7 vers. Quarto, & vers. Ex qua resolutiones, & Navarrus dict. notabile 3. numero 39. eo quod usque adhuc certa huius articuli definitio ab Ecclesia data non sit: expresse tamen idem docet, & sequitur Bellamera in dict. cap. novit, num. 18. Augustinus de Ancona de potest. Eccl. q. 6. 36. 39. & 46. Specul. vitae hum. 2. pat. cap. 1. Alvar. Pelagius de planctu Eccles. lib. 1. cap. 37. 56. & 59. Albanus in l. sin. num. 3. & 4. de iurisdict. omn. iud. Cardin. Alban. de potest. Papae, 2. p. num. 17. Abb. cons 28. lib. 1. Aretinus cons. 59. Cardin. Iacob. d. lib. 10. de Concil. art. 8. num. 17. Laelius Iordanus de maior. Episop. caus. cap. 8. num. 16. Thom. Bozus dict. lib. 4. de Italiae status cap. 5. Anastas. Germon. dict. cap. 13. n. 21. & 22. ubi ait, votis frequentioribus, iuris utriusque Interpretes tenere, Pontificem Maximum utriusque gladij potestatem habere, atque adeo ipsum quoque Imperium ab Ecclesia dependere, & ita de necessitate salutis credi, & teneri firmiter oportere, Marta dict. cap. 19. num. 5. Morla in emporio iuris, 1. part. tit. 2. quaest. 4. num. 9. Valencuela dict. 7. par. num. 49 & 50. Mastrillus dict 0 cap. 2. n. 18. ubi ait, quod tenentes contrarium sine ratione loquuntur, nec allegari merentur, cum eorum dicta sint novissime in hoc expurgata per sanctissimam Inquisitionem Hispaniae. Qua etiam [sect. 26] de causa reijci, & damnari debet illud decretum, Ludovici Bavari Imp. cuius sup. num. 13. meminimus quemadmodum re ipsa damnatum fuisse cum reliquis eius gestis, quia Romanae Ecclesiae magnus persecutor fuit, memorat Baldus cons. 204. numer. 3. lib. 3. & Oldrar. cons. 85. ad medium, quos refert & sequitur Tuschus litt. B. conclus. 31. & Marta d. cap. 19. num. 13. & 14. ubi graviter Albericum reprehendit, quod illud defenderit. Et [sect. 27] similem errorem Ioan. Hus in Concilio Constantiensi damnatum commemorat, & multo magis reprehendere posset Heervuartum Germanum, qui pro eiusdem Ludovici defensione nuper contra Bzovium integrum tractatum vulgavit cuius mentionem facit novissimus Christoph. Besoldus in dissertat. iuridico politica, de praecedentia, & sessionis praerogativa, cap. 2. pag. 130. Et eodem modo explossa, & damnata fuit [sect. 28] dicti Philippi Pulchri, Regis Galliae, protervia per d. Extravag. unam sanctam, de maiorit. & obedien. ut. refert Palac. Rub. ubi sup § 6. eam nimis salubrem, & necessariam fuisse inquiens, ad convincendos plures inobedientes, & rebelles Reges, & Principes saeculares, qui nolunt subesse Ecclesiae Romanae, nec Romano Pontifici. Possumusque, edicto Ludovici Bavari Imp. [sect. 29] eximiam successorum eius in Ducatu Bavariae pietatem, Religionem, & in Romanam Ecclesia propensionem opponere, cum nulla sit temporibus nostris, post Imperialem familiam Austriacam, quae magis eam tueri, ac promovere conetur, ut bene observat Tuschus ubi sup. num. ult. Et [sect. 30] Lotharium Caesarem, atque Imp. Augustum (ut alios interim taceam, de quibus late agit Marta dict. 1. part. cap. 18 & Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. Cap 47. ex num. 46.) qui pietatis, & venerationis ergo, quam in Romanam Ecclesiam exhibit, in Lateranensi Basilica depictus habetur, quasi vassallus ad Innocentij II. Pontificis pedes postratus, Imperij coronam ab ipso recipiens, his versibus, rem magis ostendentibus, ibidem scriptis, Rex venit ante fores, iurans prius urbis honores; Post homo fit papae, sumit quo dante coronam. Vt habetur apud Radevicum lib. 1. n. 9. & 10. Fran. Hotman. in disp. de. feud. c. 8 Marta de iurisd. cap. 18. num. 22. & Valencuela ubi sup. par. 5. num. 106. Philippo vero Pulchro [sect. 31] Henricum IV. eiusdem Galliae Regem opponere etiam licebit, apud quem, in haeresim lapsum, & ob hoc a Romano Pontifice anathematis, & privationis Regni sententia damnatum, cum rabulae forenses coaxarent, & varijs libellis scriberent, nullam in Regno Franciae Summi Pontificis auctoritatem esse, nec posse Regno privare haereticum, qui iure agnationis ad sceptrum vocaretur, nec Catholicos iuramento fidelitatis absolvere, quod ipsi Henrico praestiterant, nec ulla ratione de rebus temporalibus illius Regni statuere; ipse se ad meliorem frugem convertit & vere confiteri coepit, maiorem Summi Pontificis auctoritatem quam suam esse, cum videret anno 1593. ex eiusdem Pontificis iussu omnes Regni ordines ad electionem Regis orthodoxi progredi velle, ut bene observat, & recolit Paramus ubi sup. q. 1. opin. 4. n. ult. & Rutilius Benzon. de ann. Iubil. lib. 1. cap. 10, pag. 57. & seqq. ubi addit, hunc Regem Ecclesiae reconciliatum, & a Clemente IIX. absolutum, & benedictione Apostolica donatum fuifse 17. Septembr. ann. 1595. & de eius conversione multum Ecclesiam Catholicam exultasse, & quemdam Poetam recte sic cecinisse: Quem tota armatum mirata est Gallia Regem Mirata est etiam Roma Beata Pium. Magnum opus est armis stravisse tot agmina, maius Pontificis pedibus procubuisse sacris. Et qui [sect. 32] plura alia exempla voluerit Regum, & Imperatorum, qui maximam reverentiam, & obedientiam Apostolicae Romanae sedi in spiritualibus, & temporalibus exhibuerunt, legere poterit Ioan. Stapletonium in tract. de admir. magnitud. Eccles. Rom. lib. 2. cap. 4. Pet. Gregor. Tholosan. lib. 12. de Repub. Laelium Zechum lib. 2. Polit. capit. 5. numer. 1. Thom. Bozium lib. 5. de iur. natur. & Divino Eccl. libert. cap. 4. & 5. & de sign. Eccles. lib. 20. cap. 5. Henric. Farnes. de perfect. Principe, tom. 3. de Relig. in princ. & c. 3. 20. & 24. Camil. Borrel. de praestReg. Cathol. cap. 47. exn. 75. Ioseph. Stephan. de adoratione pedum Pontificis, cap. 7. & 8. Iodoc. Coccium omnino videndum in Thesaur. Cath. tom. 1. lib. 7. de Hierarch. Eccles. artic. 8. & novissime Pat. Suarez in defensione Fidei lib. 3. cap. 21. num. 7. pag. 322. Quod tantum abfuit, ut quidquam eorum gloriae, & existimationi detraxerit, ut potius inde pluris habiti, & maioribus imperjis potiti fuerint, ut tetigimus sup. lib. 1. cap. ultim. num. 88 & pluribus probat Valencuel. contra Venetos, 3. p. num. 89. 5. p.n. 207. & 7. par. n. 126. & novissime post haec scripta Michel Mauclerus in tract. de Monarch. lib. 8. per tot. nimirum, quia ut praeclare inquit D. Cyrill. lib. de recta in Deum, fide: Gloriosa [sect. 33] est in Deum pietas, & in Regijs honoribus immobile fundamentum. Et teste Valerio Maximo lib. 4. capite. I §. de Lucio Furio, tunc Romani, se mundi regimen habere, putarunt, cum sacris imperia servirent, & Divinae potentiae bene, & constanter fuissent famulata. Quibus non obstat, quod sup. num. 14. [sect. 34] ex dict. cap. Adrianus retulimus. Nam licet sine praeiudicio veritatis concedamus, quod tunc Ecclesia, quia magnis vexabatur Longobardorum perturbationibus, se Caroli Magni protectioni commiserit, & ei eligendi Romanum Pontificem, atque ordinandi Apostolicam sedem auctoritatem detulerit; [sect. 35] non tamen ob id eadem sedes ius suae praelationis, & iurisdictionis amisit, sed potius Caroli pietate, & protectione mediante, illud conservare studuit. Quod ipse Imperator satis agnovit, dum [sect. 36] dixit: In memoriam Beati Petri honoremus sanctam Romanam, & Apostolicam sedem; ut quae nobis Sacerdotalis mater est dignitatis, esse debeat magistra Ecclesiasticae rationis. Quare servanda est cum mansuetudine humilitas, ut licet vix ferendum ab illa sancta Sede imponatur iugum, tamen feramus, & pia devotione toleremus. Quae verba ex capitulis Caroli refert Gratianus in cap. 3. distin. 19. & Nauclerus volum. 2. gener. 28. dicit esse unum ex viginti tribus capitulis, quae Carolus ad suos subditos misit. Et receptum est a Patribus in Concilio Triburiensi canone 30. Vnde etiam dixit Symmach. Papa in sexta synodo Romana: Non licet Imperatori, vel cuiquam pietatem custodienti, quidquam, quod Apostolicis regulis obviet, agere, ut refert idem Gratianus in cap. 2. distin. 10. ubi similia verba ex Calixto, Marcellino, & Adriano Papa recenset. Imo idem Adrianus relatus ab eodem Gratiano in cap. generali 25, quaest. I: Generali (inquit) decreto constituimus, ut execrandum anathema sit, & veluti praevaricator Catholicae Fidei semper apud Deum reus existat, quicunque Regum, vel Potentum deinceps Romanorum Pontisicum decretorum censuram in quocunque crediderit, vel permiserit violandam. Quapropter [sect. 37] Ludovicus Pius, eiusdem Caroli in Regno, & Imperio successor, postea rebus Ecclesiae magis auctis, & constitutis, eidem privilegio renuntiavit in persona Paschalis Primi, ut patet [sect. 38] ex cap. ego. Ludovicus 63. distin. & tradit Ioan. de Selva de benefic. 2. par. quaest. 236. num. 31. Cened. collect. 64. ad Decretum, num. 1. Quae [sect. 39] omnia, ut diximus, sine praeiudicio veritatis notari possunt. Nam si Illustiss Cardin. Baronji censuram sequamur, in annal. Eccles. tom. 9. ann. Christi 774. num, 10. & sequentibus, & anno 964. a num. 22. Bellarmin. in Apolog. pro responsione sua ad libr. Regis Angl. cap. 6. in tom. 7. suor. oper. colum. 737. & seq. & novissime P. Franc. Suarez in defensione fidei contra sect. Anglican lib. 3. cap. 29. num. 7. pag. 365. & Seraph. Freitas d. cap. 6. num. 101. falsum utique esse constabit, quod de praedicta concessione in d. cap. Adrianus refertur, & in cap. in Synodo, statim sequenti, ut, ibidem evidentissimis argumentis ostendunt. Etenim solus Sigebertus Monachus in suis historijs, quas anno 1112. scripsit 342. post Caroli Magni exitum, nimis dolose, & fraudulenter hanc fabulam confinxit, & suis scriptis intexuit, in gratiam Henrici Imperatoris Schismatici, cuius partes impense fovebat, qui simile privilegium desiderabat, ut saltem aliquis, quamvis commentitius, extaret titulus, quo adversus Romanum Pontificem Imperator Schismaticus iure agere videri posset. Quam imposturam non advertens Gratianus, nec de re adeo gravi diligentiori examine habito, eam suae rapsodiae decretorum imprudenter inseruit, & alijs occasionem praebuit, credendi, verum fuisse, quod a Sigeberto esset quam mendacissime affirmatum. Et tantum ab fuit, ut Carolus Magnus sibi arrogare voluerit, quod asseritur, ut suo potius promulgato decreto, non solum Pontificis, verum & reliquorum Episcoporum electiones liberas esse statuerit, atque ex sacrorum Canonum praescripto decerni, ut constat ex capitularibus, quae ipse collegit lib. 1. cap. 84. & habetur apud Gratianum in cap. sacrorum 34. ead. distinctione 63. cuis haec sunt verba: Sacrorum Canonum non ignari, ut Dei nomine S. Ecclesia suo liberius potiretur honore: assensum ordini Ecclesiastico praebuimus, ut scilicet Episcopi per electionem Clericorum, & populi, secundum statuta Cononum de propria dioecesi, remota personarum, & munerum acceptione, ob vitae meritum, & sapientia donum eligantur, ut exemplo, & verbo sibi subiectis usquequaque prodesse valeant. Sed licet supra dicta opinio communis sit, & multis iuribus, & Sacrae Scripturae ac sanctorum Patrum auctoritatibus a praefatis auctoribus confirmetur, ut in cap. seq. ostendemus. Sunt tamen [sect. 40] alij, qui ad vitanda, & fugienda argumenta, quae contra eam expendi solent, quorum aliqua infra etiam considerabimus, media via incedentes, [sect. 41] herciscundorum more, ut in simili inquit Cuiacius lib. 10. observat. cap. 4. & in cap. litteras de restit. spoliat. affirmandum esse docent, Summum Pontificem absque dubio utrumque gladium habere, & supremam atque amplissimam potestatem spiritualem, & temporalem super omnes Reges, imperatores, & principes saeculares: ea [sect. 42] tamen distinctione, quod spiritualis actu, habitu apud eum resideat, & semper, & ubique per ipsum exerceri possit, & debeat; saecularis autem habitu tantum, & quasi in vagina constricta, quia eius exercitium, sive ordinaria executio ad Principes saeculares spectat; cui Pontifex se immiscere, ant praeiudicium irrogare non debet, nisi ex magna, & gravi causa, & in quantum id finis supernaturalis exegerit, hoc est, Fidei, Religionis, & universalis Ecclesiae necessitas, & utilitas, ad quam potestas spiritualis primo, & principaliter ordinatur. Tunc [sect. 43] enum bene posse concedunt, supremam illam iurisdictionem temporalem (sive verius spiritualem, cum Ecclesiae causam, & conservationem respiciat) ex habitu in actum deducere, & in Reges, Imperatores, ac Principes Haereticos, Apostatas, aut Schismaticos rebelles, & contumaces, materialem gladium distringere, illosque deponere, & suis Regnis, ditionibusque privare, & non solum per censuras Ecclesiasticas, sed etiam poenis externis, hoc est, vi, & armis procedere. Quamvis [sect. 44] maxime congruat Summum Pontificem, ubi ad hoc deveniendum fuerit, id per se ipsum minime exequi, sed alijs principibus saecularibus bene de Ecclesia, & Sede Apostolica meritis, exequendum committere. Quam [sect. 45] sententiam magis tandem probare videtur Glos. Innocent. Ioan. Andr. Abbas, Felin. Decius, & alij DD. in d. cap. quop super de voto, & in. d. cap. novit. ubi. Navarr. notab. 3. ex num. 29. idem Abb. in cap. quoniam 13. num. 5. de constitut. & in cap. sicut 6. col. 3. de iur. iur. Bellamera, & alij in d. cap. causam quae, & d. cap. per venerabilem num. 18. qui filij sint legitimi, Ioan. Parisiens. in tract. de potest. Papae, cap. 6 & 7. Hugo de sancto Victore lib. 2. de Sacram. pag. 2. cap. 4. quem sequitur Alexand. Alensis 3. p. sum. quaest. 40. num. 5. & 4, part. quaest. 10. S. Bonavent. in lib. de Eccles. Hierarch. part. 2. cap. 1. Gabriel Biel in explicat. Canonis Missae, lect. 23, late Aufrerius in Clement. 1. ex num 23. de offic. ordin. D. Antonin. in 3. part. summae tit. 22. cap. 5. §. 8. Sylvester in summa verbo Papa quaest. 7. &, 10. & seqq. Henric. quodlib. 6. quaest. 23. Pet. de Palud. in lib. de. de potest. Eccles. Vvaldens. in doctr. Fid. lib. 2. articul. 3. cap. 76. & seqq. Turrecremata in summa de Ecclesia cap. 113. & 114. & in cap. cum ad verum 96. distinct. Ioan. Theutonus in scholijs ad eum text. & ad cap. quoniam 8. distinct. Durand. de orig. iurisdictio. quaest. 3. Caietan. in opuscul. 1. tom. tract. 2. cap. 13. ad octavum argum. & in 2. 2. quaest. 43. art. 8. Ioan. Driedon. de libert. Christ. lib. 1. cap. 15. & 16. & lib. 2 cap. 2. Almain. de potest. Ecceles. I part. cap. 7. ubi [sect. 46] asserit, Gersonem absolutam potestatem Papae concedentem, eius adulatorem esse, Iacobatius de Concilio lib. 7. art. num. 50. & 51. & lib. 10. articul. 8. num. 17. Augustin. Beroius cons. 147. num 22. volum 3. Alphons. Alvarez Guerrerus in speculo Princip. cap. 16. Albanus de potest. Papae 2. P. num. 17. Maranta de ordin. iudic. 3. part. num. 30. vers. Quae potestas, Bermond. Choveron. d. d tract. de. publ. concubin. verbo Et si Regali, ex num. 20. Anton. Corset. in tract. de potest. Regia, quaest. 85. Albert. Pighius. lib 6. Eccles. Hierarch. Fortun. Garcia in tract. de ult. fine, vers. Iustitiae, num. 385. Ioan. Blastus de sacro. Eccles. Princip. lib. 2. cap. Bursatus cons. 90. num. 23. & sequentibus, volum. 2. Victoria in relect. 1 & 2. De potest. Ecces. & in relect. 1. de Indis insul. num. 26. Episcop. Chiapens. in tract. comprobat. supremi dominji Indiarum fol. 10. cum multis sequentib. ubi plura congerit, & in hanc sententiam omnes convenire asseverat, Domin. Sotus de iust. & iure lib. 4. quaest. 4. art. 1. & 2. Nicol. Sanderus de visib. Monarch. lib. 2. cap. 4. Fran. Duarenus de sacris Eccles. minist. C, 4, Fran. Vargas in tract. de potest. Pontif. & Episcop. confir. 10 Covar. d. reg. peccatum 2. part. §. 9. num. 6 in fine, & num. 7. & in pract. cap. 1. num. 2. Gregor. Lopez in d. l. 2. tutul. 23. glos. mag. colum. 8. part. 2. idem gregor. per text. ibi. in l. 1. titul. 1. part. 2. Aviles in capit. Praetor. verb. Vsurpan, num. 4. Anton. Gomez in l. 40. Tauri num. 3. Menchaca in praefat. quaestion. illustr. num. 106. & cap. 20. n. 2. Conrad. in templo iudic. lib. 1. cap 1. §. 2. quaest. 2. in princip. & num. 8. & 18. Pet. Gregor. 3. part. Syntagm. lib. 31. cap. 30. num. 30 Anastas. Germon. d. lib. 3. de sacror. immun. cap. 13. ex numer. 27. ioan. Garcia de nobilit. dict. glos. 9. num. 4. & seq. Cardin. Regional. Polus in defens. Eccles. unit. lib. 1. pag. 88. Nicol. Serarius 2. tom. opusc. Theolog. disput. de legibus, articul. 36. pag. 37. Sebastian. Medices in eodem tractat. de legib. part. 1. quaest. 8. in fine, Simancas in Catho. instit. titul. 45. de Papa, num. 25. Corduba in quaestionar. lib. 1. quaest. 57. dub. 6. vers. Sexta pars, de domin. quaest. 4. dub. 2. & in 2. 2. quaest. 20. art. 10. & quaest. 40. art. 1. vers. Ad quintum, Aragon. in. ead. 2. 2. quaest. 63. art. 2. dub. penult. vers. Et ut argumentis, Lud. Molin de iust. & iure, tom. 1. tract. 2. quaest. 28. & 29. Eman. Rodericus in quaestion. Regular. lib. 1. quaest. 43. art. 16. vers. Tertia conclusio, Michael Salon de iust. & iure. quaest. 4. de dominio art. 5. colum. 429. Osascus decis. Pedemon. 30. numer. 4. Borrellus d. tract. de praest. Reg. Cathol. cap. 47. num 43. & seqq. Bobadill. in Polir. d. lib. 2. cap. 17. num. 5. Ioan. Azorius 2. tom. instit. Moral, lib. 10. cap. 6. vers. Ad haec ominia, & lib. 11. cap. 5. vers. Octavo quaeritur, Morla in Empor. iur. 1. part. tit. 2. quaest. 4. num. 9. latissime Paramus, qui post longam disputationem hanc opinionem ut veriorem admittit, & inter discipulos. D. Thomae communem esse ait d. lib. 3. quaest. 1. opin. 4. per totam, Zevallos d. 4. tom. pract. commum. quaest. ultim. ex num. 102. & in tract. De las fuercas, in prologo num. 8. & 79. & novissimus Calistus Remirez d. tract. de lege Regia Aragon. §. 2. ex n. 30. Et [sect. 47] idem sequitur Illustr. Cardin. Bellarmin. in controvers. de Romano Pontific. lib. 5. per totum, praecipue cap. 1. 4. & 6. & de translat. Imperij adversus Illiricum, & de temporali Ecclesiae potestate adversus Barclaium, nisi quod rem alijis vocabulis explicans, inquit, directam potestatem temporalem circa Reges, & Principes saeculares Romano Pontifici non competere, indirectam autem, & supereminentem, hoc est, in ordine ad spiritualia competere; quod etiam passim tradit, & docet erudittiss. Pat. Franc. Suarez in 3. part. tom. 1. disputat. 42. sect. 2. in fine, dicens, oppositum non habere fundamentum, & lib. 3. de legibus, cap. 6. cum sequentibus, & in defens. Fidei contra sect. Anglic. lib. 3. cap. 5. & cap. 11. num. 6. & cap. 21. cum multis sequentibus, & novissime in tract. de Fide, disput. 20. sect. 3. a num. 21. & dispitat. 22. sect. 6. num. 2. & in tract. de charitate, disput. 13. sect. 2. num. 5. & sect. 5. ex num. 4. & Pat. Ioan. Salas omnino videndus in dict. tract. de legibus, quaest. 95. disput. 7. sect. 1. num. 7. in fine, & sect. 4. num. 29. & seqq. & sect. 5. Per totam, & post haec scripta Gabriel Pereira in tract. manu Regia, lib. 1. cap. 3. Augst. Barbosa in Pastorali, sive de offic. & potest. Episcop. I. part. titul. 3. cap. 2. Egid. Benedict. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, tom. 1. cap. 3. num. 16. & Seraph. Freitas de iusto Imperio Asiatico cap. 6. ex num. 58. Iuxta [sect. 48] quem loquendi, docendi modum, intelligi debet eorumdem auctorum assertio, dum communiter tradunt, potestatem cemporalem vere distinctam esse ab spirituali. [sect. 49] Et Reges, & Principes saeculares Romano Pontifici in temporalibus non subesse, & in suis titulis affirmare posse, se solius Dei gratia regnare, ut praeter alios, de Catholicis nostris Hispaniae Regibus loquentes, observant Navarr. dict. notab. 3. num. 99. Borrellus, Zevallos, & Calistus Remirez ubi sup. idem Zevallos dict. tract. De las fuercas, glos. 18. num. 29. pag. 117. Perr. Cenedus in d. collect. 64. ad Decretum, num. 3. Et Nos tetigimus sup. hoc lib. 2. cap. 2. ex num. 5. Id [sect. 50] erenim ad directam & ordinariam potestatem temporalem referendum est, non autem ad supremam, supereminentem, sive indirectam, quae, ut diximus, cum spirituali [sect. 51] coniungitur, & legitima causa existente, saeculares Principes & eorum Regna, & Imperia sibi subordinat. Atque ita ijdem ipsi, & plures alij Doctores resolvunt, [sect. 52] Papam esse iudicem Principum non recognoscentium superiorem, maxime ubi materia peccati, vel aliquid spirituale concernens intervenit, ut probat Felinus per text. ibi in d. cap. novit num. 4. de iudicijs, cap. per venerabilem, qui filij sint legit. Guido Pap. in tract. de appellation. num. 7. & 81. Bartol. in l. si Imperialis num. 4. C. de legibus, Laelius Iordanus in tract. de Rom. sed, orig. cap. 12. num. 21. Petr. Gregor. lib. 13. de Repub. cap. 1. num. 20. Pena in director. Inquisit. 3. par. commen. 158. pag. 661. vers. Praterea Romanus. Et eum [sect. 53] praecipuum Caesarem appellat Baldus in 1. 1. vets. Tertio nota, D. de offic. Procur. Caesar, & in l. cum in antiquioribus, num. 19. C. de iure deliber. inquit, quod Papa non est sicut homines terreni, sed Princeps Regum terrae, & idem refert, & sequitur Gregor. Lop. in 1. 4. tit. 5. part. 1. glos. 2. Petr. Gregor. lib. 47. Syntag. cap. 4. num. II. & plures alij congesti a Valencuela d. monit. part. 5. num. 95. cum multis sequentib. & ex num. 232. ubi inquiunt, quod est Dominus dominantium, & supremum culmen omnium dignitatum, & super omnes iurisdictiones, d. cap. solitae. de maiorit. & obedient. cap. venerabilis, de praebend. cap. duo sunt, cap. si Imperator 96. distinct. cum alijs, quae latius trademus in cap. sequenti ex num. 71. & expressius celebris text. in d. Extravag. unam sanctam de maiorit. & obed. ibi: Oportet autem gladium esse sub gladio, & temporalem auctoritatem spiritali subijci potestati, &c. Quo iure saepesaepius usa videtur sancta Romana Ecclesia, & Pontifices Summi, qui illam pro tempore gubernarunt. Nam ubi sibi expedire visum fuit, adversus Imperatores, Reges, & alios Principes saeculares, non solum censuras Ecclesiasticas, sed materialem etiam gladium evaginarunt, illosque suis Regnis, & Imperijs privarunt, vel eorum administratione, & iurisdictione, quousque resipiscerent, prohibuerunt, ut aperte constat ex [sect. 55] multis exemplis, quae deduci possunt ex cap. Valentinianus, cap. Adrianus 63. distin. d. cap. duo, & cap. Constantinus 69. distin. c. Sacerdotibus 11. quaest. 1. glos. in cap. nullus, eadem causa, & quaest. & in dict. cap. si Imperator, verbo Divinitus, cap. si quis deinceps 17. quaest. 4. cap. alius 15. quaest. 6. cap. hortatu 23. quaest. §. cap. scelus 2. quaest. 1. cap. nos si incompetenter 2. quaest. 1. cap. venerabilem de elect. dict. cap. novit, de iudicijs, cap. per venerabilem, & cap. causam quae, el 2. qui filij sint legit. cap. grandi de supplend. neglig. praelat. cap. ad Apostolicae de re judic. cap. unico de Schismat. lib. 6. glossa verb. Vrbano, in Clement. 1. De reliq. & venerat. Sanctor. & ex innumeris alijs, quae non gravaremur ex omnimoda historia, & chronologicis observationibus promere, & lato calamo recensere, [sect. 56] nisi id ante Nos diligentissime praestitssent omnes fere auctores supra relati, & praecipue Ioan. Lop. Palac. Rub. dict. tractat. de obten. Reg. Navar. 2. part. § 6. & 7. Bermond. Choveron. dict. tractat. de publ. concubin. verb. Et si Regali ex num. 4. Turrecremata in sum. de Eccles. lib. 2. cap. 114. per totum, Albertus Pighius lib. 5. Hierarch. Eccles. cap. 14. & 15. Petr. Gregor. dict. lib. 15. Syntagm. cap. 1. ex num. 11. & lib. 26. de Republ. cap. 4. & 5. Pat. Molin. dict. tractat. 2. de iust. & iure, disput. 29. vers. 3. colum. 137. Illustriss. Cardinal. Bellarmin. lib. 2. de Rom. Pontific. cap. 19. & lib. 3. vers. Haec opinio, lib. 4. cap. 13. vers. Deinde, ubi late agit de depositione Henrici IV. Imper. per Gregor. VII. facta, & latius lib. 5. cap. 8. per totum, ubi duodecim insignia exempla proponit, Simancas dict. titul. 45. ex num. 25. Ayala de iure & officio belli, lib. 1. cap. 2. num. 27. Thom. Bozius de sign. Eccles. Dei lib. 17. cap. 3. & 4. per totum, & in dict. tractat. de iure Ecclesiast. libert. & potest. lib. 6. cap. 12. & de Italiae statu contra Machiavel. lib. 3. cap. 5. & 6. Anastas. Germon. dict. lib. 3. sacror. immunit. cap. 13. ex num. 27. ad 50. Ioan. Boterus in relat. univers. 2. part. lib. 4. ubi agit de Romano Pontifice, ex pag. 234. Rutilius Benzonius de ann. Iubil. lib. cap. 10. pag. 57. & 58. Salas dict. tractat. de legibus, quaest. 95. disputat. 7. sect. 4. Angel. Matthaeacius de via, & ratione iuris, lib. 1. cap. 34. num. 28. Valencuela dict. 5. part. ex num. 236. ad 258. Bobadilla dict. lib. 2. Polit. cap. 17. num. 5. Camill. Borrell. dict. tract. de praestan. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 110. & dict. cap. 47. ex num. 46. Peregrinus de iure fisci lib. 1. titul. 2. ex num. 5. latissime Paramus omnino videndus, dict. lib. 3. de orig. Inquisit. quaest. 1. opin. 3. fere per totam, ubi plurima exempla laboriose congessit, Marta de iurisdict. 1. part. cap. 5. ex num. 15. & cap. 18. ex num. 5. & cap. 22. ex numer. 11. & cap. 23. per. totum, Pat. Suarez in dict. defens. Fidei lib. 3. cap. 23. ex num. 1. & lib. 6. cap. 4. num. 17. & sequentibus, & in tractat. de Fide, disput. 20. sect. 3. a num. 21. & disput. 22. sect. 8. num. 2. & 7. Calistus Remirez dict. tractat. de lege Regia, §. 2. ex num. 44. & novissimus Seraph. Freitas d. cap. 6. ex num. 45. ubi post Bellarm. optime refert, & refellit argumenta, quibus in contratium pugnare videtur Guiller. Barclaius. Estque [sect. 57] inter alia exempla illud Iulij II. Roman. Pontific. valde notandum, qui Ioannem Navarrae Regem, & ipsius coniugem Schismaticos declaravit, & Regno privavit. Qua occasione, & alijs a Catholico Rege Ferdinando Quinto occupatum fuit, ut ad longum recensent Platina, Illescas, & alij in vita eiusdem Iulij, Antonius Nebrissens. de bello Navarriensi lib. 1. cap. 2. & 3. Palacius Rub. dict. tractat. de obtent. Reg. Navarr. Garibai in compend. histor. 2. part. lib. 20. cap. 15. & 3. part. lib. 29. cap. 4. & sequentibus, Pineda in Monarch. 27. cap. 8. §. 3. Borrellus d. cap. 46. ex num. 102. & dict. cap. 47. num. 69. Valencuela sup. num. 255. & Nos latius sup. hoc lib. 2. cap. 20. num. 63. Et [sect. 58] memoria nostra Pius V. foelicis recordationis anno 1569. per suam constitutionem, quae incipit: Regnans in excelsis, Angliae Regnum, ob Isabellae Reginae detestabiles haereses, & errores, ab ea ademit, & Christianis Principibus illud debellandi, & occupandi potestatem fecit. Et postea Sixtus Quintus anno 1588. de eodem Regno, ac Brittonum, Philippum II. Regem Hispaniae Catholicum investivit, ut tradunt Sanderus de orig. & progress. Schism. Ang. lib. 1. Germon. ubi subra num. 41. Bobadilla num. 5. vers. I en estos tiempos, & Camill. Borrell. dict. cap. 46. num. 189. & seqq. Neque [sect. 59] Pij, Christiani Principes iniquo animo hanc Romanae Ecclesiae supremam auctoritatem ferre debent, cum [sect. 60] Aurelianus Imperator, licet a Religione Christiana abhorrens, Romani Pontificis praerogativam agnoverit, ut tradit Euseb. Caesariens. lib. 7. hist. Eccles. cap. 26. Ruffin. lib. 7. cap. 30. Alanus Coppus dialog. 1. cap. 8. pag. 53. Et [sect. 61] revera maius imperio sit submittere legibus Principatum, 1. digna vox, C. de legibus, ipsaque temporalis dignitas hoc modo maiora incrementa recipiat, ut tetigimus sup. num. 33. & late prosequitur Tho. Bozius de sign. Eccles. Dei lib. 20. c. 8. & seqq. & lib. 21. per totum, & in tract. imperia pendere a virtutibus. Praesertim, [sect. 62] cum propter malitiam temporum, experientia clamet, non solum utiliter, sed etiam necessario, & ex singulari Dei providentia, hac temporali iurisdictione, & coertione donatos esse Pontifices, ut praeclare advertit Bellarmin. dict. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 9. qui ita [sect. 63] respondet dubitationi Othonis Frisingensis in prologo ad lib. 4. Chronic. suorum, dum dixit: Vtrum Deo magis placeat Ecclesiae suae, quae nunc cernitur exaltatio, quam prior humiliatio, prorsus ignorare me profiteor: videtur quidem status ille fuisse melior: iste foelicior; assentior tamen Romanae sedi, quam super firmam petram aedificatam non dubito, credenda, quae credit, licite possidenda, quae possidet, &c. Idem [sect. 64] quoque pluribus exemplis ostendit Bapt. Fulgosus lib. 1 memorab. cap. 1. de cultu Religionis, in cuius initio sic habet: Huc accedit, quod multi Reges, Imperatoresque ipsi, Regno, atque Imperatorio honore digni non creduntur, quos Religiose Sacerdotes non unxerint, quin postea quam assumpto diademate in Regno, aut Imperio confirmati fuere, si Ecclesiam haeresi, aut alio modo laeserint, a Pontificibus regnandi, imperandique iure privantur, plurisque apud Christianos populos Religio, Pontificiaque voluntas, quam arma ipsa, atque Regum Maiestas habita est, &c. Et alia adducit lib. 6. cap. 3. de severitate, fol. 200. & sequentibus. Quae eo magis adnotanda sunt, quod ipse idem auctor lib. 2. cap. 1. de priscis institutionibus, fol. 60. sui veluti immemor, eosdem Pontifices Romanos taxare videtur, quod opibus & maiestate praefulgeant: Studiumque principalis nominis, sanctissimaeque appellationis, item pedum deosculationes, etiam a Regibus, & Augustis, factas, admittant, & prima nomina, a satis humilibus primordijs incoepta, in militarem, atque tyrannicam potestatem transtulerint, quae Principum ignavia diu ferendo incorrigibilia effecit. Et alia similia habet lib. 9. cap. 5. de superbia, fol. 329. quae vel delenda sunt, vel caute legenda. (. + .) # 23 CAPVT XXIII. De eodem titulo, & magis peculiari Pontificiae & potestatis in concedendis Regnis, Provincijs, & bonis infidelium disputatione. SVMMARIVM Capitis XXIII. -  1 Pontifex an possit de provincijs infidelium disponere, iterum in disputationem adducitur. -  2 Papae potestatem non extendi ad infideles, qui nunquam de Ecclesiae gremio fuerunt, multi Doctores tenent, qui latissime recensentur. -  3 Infideles per Papam quibus in causis puniri, & iudicari possint, ex sententia Covar. & aliorum. -  4 Ambrosius Catherinus vocat nimis simplices, & adulatores Papae eos, qui illum totius Orbis dominum faciunt. -  5 Alexander VI. ex sententia Episcopi Chiapensis, Acostae, Caietani, Soti, Victoriae, Cordubae, Bellarmin. Banez, Valenciae, Molinae, & aliorum, quorum dicta specialiter ponderantur, solum concessit Regibus Catholicis curam conversionis, & protectionem Indorum Novi Orbis. Sed contrarium ex num. 63. -  6 Alexandri VI. bullam, & concessionem erroris nota sugillat Gregorius de Valencia. -  7 Pat. Fran. Coello ex quaestore Limensi, Societatis Iesu Presbyter admodum religiosus, & eruditus, laudatur. -  8 Pat. Ioan. de Sales summarium, in Indice parum caute scriptum, notatur. -  9 Michael Salon nunquam dixit, Reges nostros Novum Orbem tyrannice possidere. -  10 Haeretici passim rident, & mordent Alexandri VI. concessionem. -  11 Atabaliba Peruanorum Rex quid respondisse dicatur legatis Caroli V. Imp. ei Alexand. VI. donationem intimantibus? -  12 Alexandri VI. donationem haereticus quidam umbratilem appellat. -  13 Auctor libri, cui titulus: Mare liberum late, & libere in eandem Alexandri VI. donationem debacchatur, & quam iuste idem liber prohibitus sit. -  14 Haereticorum deliria notanda sunt, ut illis respondeatur. -  15 Papae iurisdictionem temporalem in toto Orbe nullibi pobari, plures affirmant. -  16 Infidelium personae, & bona ex sententia multorum non solum in temporalibus, verum neque in spiritualibus Papae subduntur. -  17 Ovium nomine, quae Petro a Christo commissae sunt, fideles tantum intelliguntur. -  18 Infidelium respectu Christus Petro, & eius successoribus solum curam praedicationis praecepisse videtur. -  19 Papa diverso modo officio suo uti debet inter fideles, & inter infideles. -  20 D. Paul. 1. Corinth. 5. nullam omnino iurisdictionem Ecclesiae adversus infideles concedere videtur. -  21 Ecclesiae membra sunt soli viatores fideles. -  22 Baptismus est ianua, qua Ecclesiam ingredimur, & Christi, & Ecclesiae membra efficimur. -  23 Pontificis auctoritas, & potestas non potest esse maior quam Christi, cuius Vicarius est. -  24 Subrogatus non potest esse maioris potentiae, quam is, in cuius locum subrogatur. -  25 Christus Dominus in quantum homo non habuit temporalem totius mundi dominationem, ex communi multorum sententia, qui referuntur, num. 30. -  26 Ieremiae locus cap. 22. vers. 3. de Regno Ieconiae loquens, perpenditur. Et num. 32. -  27 Christus noluit exercere officium divisoris inter fraters. -  28 Regnum suum non esse de hoc mundo, quo sensu Christus Pilato responderit. Et. num. 33. & 41. -  29 Christus, & Apostoli paucarum rerum dominium habuisse dicuntur. -  31 Divi Augustini, Hieron. Ambros. Basilij, Bernardi, & Theophylati loca expenduntur, temporale dominium Christi negantia. -  34 Christo ut homini, excellens quoddam dominium temporale, quidam ex dono, sive virtute unionis attribuunt. -  35 Christus non transtulit in Ecclesiam, & eius Vicarium ea, quae sibi excellenter, sive eminenter concessa fuerunt. -  36 Consequentia haec non semper valet: Hoc potuit Christus in quantum homo, ergo & eius Vicarius. -  37 Pontifices etsi haberent temporalem iurisdictionem, ea uti non deberent. -  38 Christus Dominus non abstulit dominia hominum, etiam peccatorum, & tyrannorum. -  39 Christus iussit, tribute Caesari solvi, Principibus obediri, & materiali gladio uti noluit. -  40 Sedulij Paschalis Hymnus expenditur, in Epiphania ab Ecclesia cantari solitus. -  41 Divus Augustinus elegant paraphrasi ostendit Regnum Christi non esse de hoc mundo. -  42 Pontifices ipsi spiritualem potestatem a temporali saepe secernunt, & illam tantum sibi competere tradunt. -  43 Cap. quo iure, & cap. quoniam 8. distin. expenduntur. -  44 Cap. cum verum, & cap. duo sunt, dist. 96. & cap. nos si incompetenter 2. q. 7. ponderantur, & illustrantur. -  45 Cap. solitae de maiorit. & obed. cap. per venerabilem, & cap. causam quae, qui filij sint legit. cap. novit de iuducijs, & cap. tuam de ordin. cognit. cap. si duobus, §. denique de appellation. perpenduntur. -  46 Appellatio ad Papam non fit in causis temporalibus ex consuetudine totius Christianismi. -  47 Cap. convenior 23. q. 8. cap. inter haec 33. quaest. 2. cap. Imperium distinct. 10. expenduntur. -  48 Hosius Cordubensis qualiter Imperatorum, & Pontificum potestatem distinguat? -  49 D. Bernard. temporalem iurisdictionem Regibus terrae relinquendam docet, & alienam a Romano Pontifice vocat. -  50 Opinionem affirmativam in proposita temporalis potestatis Romani Pontificis quaestione Auctor ut veriorem, & communiorem amplectitur. -  51 Pontifex Romanus de omnibus Regnis, etiam ab infidelibus possessis, ex iusta causa disponere potest. -  52 Bartoli doctrina refertur, & probatur, qui Pontifici tribuit facultatem concedendi terras, & insulas infidelium. -  53 Auctores plurimi referuntur, & expenduntur, qui Papae dominium, & iurisdictionem etiam in Provincijs & Regnis infidelium agnoscunt. -  54 Infideles, Iudaei, & Idololatrae non habent verum dominium, & eorum bona pertinent ad Ecclesiam, quae ratione publicae utilitatis potest illos privare iure suo, quia illa habent ut peculium. -  55 Belli contra infideles suscipiendi auctoritas maxime penes Pontificem residet. -  56 Doct. Marta graviter invehitur contra negantes absolutam Papae iurisdictionem in temporalibus, & eorum argumentis respondet. -  57 Thom. Bozius Eugubinus constantissime defendit absolutam Papae iurisdictionem in temporalibus, & hanc sententiam commune Theologorum appellat. -  58 D. Thomae verba notabilia adducuntur pro asserenda temporali dominatione Pontificis. -  59 Henricus de Gandavo utramque iurisdictionem Papae concedit, & spiritualem architectonicam facit. -  60 D. Antoninus iurisdictionem Papae ad puniendos, & deponendos infideles violantes legem naturae, ut rem indubitatam agnoscit. -  61 Rodericus Sanctius Episcop. Zamorensis aperte tribuit Papae universalem potestatem in spiritualibus, & temporalibus, & eam pluribus Scripturae locis confirmat. -  62 Calistus Remirez supremam potestatem Papae in temporalibus, etiam ad infideles extendit. -  63 Indos infideles Novi Orbis, & eorum Regna, & Provincias potuisse ab Alex. VI. Regibus Catholicis dari, plurimi Doctores fatentur. Et num. 68. -  64 Ioan. Lupi de Palacios Rubios peculiarem tractatum fecit de insulis maris Oceani. -  65 Alexandri VI. Indiarum concessionem Hispaniae Regibus factam intrepide, & indistincte probat Petrus Malferitus. -  66 Marquardus haeresim sapere inquit, Alexandri VI. donationi contradicere. -  67 Gregorius Lupus Alexandri VI. donationem validam esse censet, & prout iacet, accipiendam. -  69 Thomas Bozius Alexandri VI. donationem multis rationibus defendit. -  70 Episcopi Chiapensis notabilia verba referuntur de viribus tituli, qui ex Pontificia concessione descendit. -  71 Pontifex est Dei Vicarius, vel Deus vivus in terris. -  72 Papae potestatem in dubium vocare sacrilegij instar esse videtur. -  73 Papae de potestate, & dignitate varij extant tractatus, & Doctorum encomia. -  74 Papa est totius Orbis Monarcha, causa causarum, omnia, & super omnia. -  75 Papae nullus potest dicere: cur ita facis? -  76 Papa quidquid agit, agit tanquam Deus. -  77 Papae, qui mentitur, Deo mentiri videtur. -  78 Papa ex sententia D. Pauli etiam Angelos iudicabit, & hoc qualiter accipiatur? -  79 Pontificem, Tertullianus Regem saeculi appellat, & Ecclesia, omnia mundi Regna ei tradita, canit. -  80 D. Bernardi verba elegantissima de dignitate Pontificis. -  81 D. August. miram potentiam Pontificis Romani eleganter exaggerat. -  82 B. Ignatius qualiter Pontificis potestatem caeteris praeferat. -  83 Petri Blesiensis insignis locus pro excellentia Romanae sedis in utroque gladio consideratur. -  84 Anglicus quidam Doctor qualiter Papam alloqueretur? -  85 Papae, & Pontifices nominis etymologia. -  86 Papae nomen olim inferioribus etiam Episcopis applicari solitum, quando proprium Pontificis Romani fiere coeperit. -  87 Pontifices sacri apud omnes fere gentes etiam temporalia gubernarunt. -  88 Sacerdos summus Hebraeorum terram Promissionis partiebatur, & quid mundi effigies, in eius superhumerali contexta, significaret. -  89 Christum etiam in quantum hominem totius Orbis temporalem Dominum fuisse, plurimi ex sanctis Patribus generaliter, & magis communiter docent. -  90 Thomas Bozius haereticos esse tradit eos, qui Christo, ut homini, temporalium dominium non concedunt. -  91 Christus, ut homo, ex sententia magis vera & probabili saltem habuit dominium excellentiae, ex dono unionis, sibi a Patre concessum. -  92 Dominio temporali qualiter Christus Dominus vsus fuerit. -  93 D. Bernardi elegans locus pro dominio Christi perpenditur. -  94 Auctores plures citantur, qui temporale dominium saltim excellenter, & habitualiter in Christo concedunt. -  95 Psalm. 2. 23. & 28. pro dominio temporali Christi expenduntur. -  96 D. Paul. ad Hebraeos 6. vers. 7. qualiter Christi dominium insinuare videtur? -  97 Genesis 49. Isaiae 9. & Apocalipsis 19. verba explicantur, quibus Christi temporale Regnum asseritur. -  98 Regnum temporale Christi non solum inter Hebraeos, sed generale totius Orbis fuit. -  99 Christo omnia subiecit Pater, praeter seipsum, ex D. Paul. 1. Corinth. 5. Vaticinium de Regno Christi, qualiter acceperit Iosephus Iudaeus, ibid. -  100 Sibyllae agnoverunt dominium, & Regnum Christi. -  101 Virgilius, quod de dominio, seu Regno Christi Sibyllae praenuntiarunt, ad Augustum Caesarem adulatorie traduxit. -  102 Christus in quantum homo, an, & qualiter omnipotens dici potuerit? -  103 Christi dominatio temporalis non solum creationis, verum & redemptionis titulo nititur. -  104 Christus Regnum suum temporale Ecclesiae, & Pontifici communicavit. -  105 Christi, & Ecclesiae idem est Regnum. -  106 Ecclesia sancta Dei sponsa est. -  107 Sponsae negandum non est quod sponso conceditur. -  108 Christus, & Ecclesia unum corpus, & unam vocem constituunt, & insignis ad id Divi Augustini locus. -  109 Papa ex opinione Scoti Vicarius est Christi, etiam in quantum fuit Dominus mundi. -  110 D. Petr. Chrysolog. omnem Christi potestatem, & dominationem in Ecclesiam translatam fatetur. -  111 Ecclesiae gubernatio perfecte ordinata non esset, si Pontifici omnes Principes non subessent. -  112 Monarchicum Imperium omnium optimum, & convenientissimum semper est iudicatum. -  113 Pontificis universalis potestas in temporalibus multis iuribus comprobatur. -  114 Ieremiae vaticinium cap. 1: Ecce constitui te, &c. de Pontifice Romano omnes Patres accipiunt, & eius interpretatio. -  115 Infideles etiam ad Ecclesiae gubernationem spectant. Et num. 141. -  116 Cap. 1. distinct. 21. cap. omnes 22. distinct. & alia similia expenduntur. -  117 Cap. solitae de maiorit. & obed. explicatur. -  118 Cap. per venerabilem qui filij sint leg. ponderatur, & illustratur. -  119 Extravag. unam sanctam, de maior. & obed. late explicatur, & exornatur. -  120 Gladium spiritualem, & materialem Ecclesiae competere, quibus rationibus Bonifacius IIX. evincat. -  121 Bonifacius IIX. magnam partem extravag. unam sanctam ex dictis D. Augustini, & Bernardi desumpsit. -  122 Papa ex sententia D. Thomae utriusque potestatis apicem tenet. -  123 B. Ignatius a Loyola plura pie, & docte notavit de utraque potestate Pontificis in epistola ad Regem Abyssinorum. -  124 Eliachim fuit typus Romani Pontificis. -  125 Clavium traditio est signum pleni, & absoluti dominij. -  126 Extravagans Meruit, de privilegijs edita per Clemen. V. an in aliquot derogaverit extraveg. unam sanctam. -  127 Lex, etiam si corrigatur, rationes tamen eius aeternae, & immutabiles sunt. -  128 Bella quemadmodum iusta censeri solent, si a Deo, ita si a Pontifice praecipiantur. -  129 Pontificis auctoritate bellum iuste moveri potest adversus infideles, & in eo capta licite retinentur. -  130 Apostolica Sedes solita est, infidelium provincias Principibus Christianis conquirendas, & possidendas concedere. -  131 Baldi notabilis doctrina refertur circa concessionem terrarium infidelium. -  132 Infidelium provincias, non solum ubi antea Christianorum fuerunt, sed etiam noviter repertas, & nunquam a Catholicis occupatas, Pontifex concedere potest sub ea conditione, si capiantur. -  133 Hostium terras, aut bona ante victoriam dividere, imprudentiae tribui solet. -  134 Conditionem victoriae, & spoliationis hostium expectare, nullam turpitudinem continent. -  135 Cap. Abbate sane de re iudicata, lib. 6. expenditur, & illustratur. -  136 Ecclesiae, quae nondum constructa est, bené potest donari, collata conditione in tempus, quo iam fuerit aedificata. -  137 Anastas. Germonij, & Franc. Vargas notabilia verba referuntur circa magnam Pontificis potestatem, in concedendis quibuslibet infidelium provincijs. -  138 Pontificis temporalem potestatem nullo certo testimonio niti, falsum est. -  139 Infideles, ob solam infidelitatem, & idololatriam, ad iudicium Ecclesiae pertinere, plures tradunt. -  140 D. Paul. locus. 1. Corinth. 5: De ijs qui foris sunt, explicatur. -  141 D. Ioan. locus: Pasce oves meas, exponitur cum Innocen. Roffensi, Leontio, Bernard. Theophyl. & alijs, quorum verba citantur. Et num. seqq. -  142 Ovium nomine apud D. Ioan. infideles etiam designantur: & qualiter ij ad Ecclesiae curam pertineant? -  143 Pascere in sacra Scriptura saepe idem significat, quod gubernare. -  144 Reges Pastores populorum saepe appellantur, & quare? -  145 Psalm 77. & 79. versus exponitur. -  146 Christum in quantum hominem temporale dominium habuisse, verius est, quamvis eo uti noluerit. -  147 Christus Dominus aliquibus in casibus temporalem iurusdictionem exercuit. -  148 Regnum suum non esse de hoc mundo, quo sensu Christus Pilato responderit? Et num. 160. -  149 Christus Regem appellari saepe passus est. -  150 Christus Lucae 12. cur noluerit esse iudex inter fratres de haereditate certantibus? -  151 Extravagans Cum inter nonnullos, & quia quorumdam, & exijt, qui seminat de verb. signif. explicantur. -  152 Christus paupertatem in se, & Apostolis affectavit, & ea sola mundum vincere voluit. -  153 Ecclesiae communicavit Christus potestatem temporalem, quam habuit, etiam si excellenter in eo consideretur. Et quare. -  154 Finis ultimo cura ad quem pertinent, subijciuntur reliqui, qui curam habent finium antecedentium. -  155 Potestas temporalis a Christo in Ecclesiam translata non fuit nuda, & inefficax. -  156 Apocalypsis cap. 2. verba exponuntur cum Divo Augustino, & Baronio. -  157 D. Epiphanius quibus verbis explicit Regiam dignitatem in Ecclesiam simul cum Sacerdotio translatam. -  158 Christus post resurrectionem magis plene, & absolute vocari potuit Dominus temporalis totius mundi. -  159 Christus post resurrectionem D. Petro clavium potestatem, & Ecclesiae ovium curam commisit. -  161 Iurisdictio temporalis regulariter distincta est ab spirituali, & una alteram iuvare debet. -  162 Iura, quae docent potestatem temporalem ab spirituali distingui, non negant, quin utraque in Pontifice dari possit. -  163 Summus Pontifex secundum Baldum est iudex ordinarius totius mundi, & concurrit cum quolibet ordinario. -  164 Appellare ad Papam a sententijs iudicum, vel Principum saecularium, an, & quando liceat? -  165 D. Bernardus bene concedit Papae secularem iurisdictionem; monet tamen, ut eam per alios exerceat. -  166 Gladij duo, Christo ab Apostolis oblati, quid designarint, secundum D. Bernard. & alios. -  167 Papa regulariter etiam in temporalibus habet auctoritatem, Imperatores vero, & Reges potestatem, & exercitium. -  168 Solis & Lunae similitudo qualiter applicetur potestati Pontificiae, & Regiae. -  169 Ecclesia Monarchiam propriam constituit, quae dicitur Regnum Apostolorum. -  170 Iuribus, quae Papae negare videntur potestatem temporalem, qualiter responderi possit? remissive. -  171 Cap. Novit de iudicijs, historia & explicatio, remissive. -  172 Feudalis causae cognitio, & iurisdictio feudi domino competit, etiam contra personas Ecclesiasticas. -  173 Feudum, qui ab altero habet, & recognoscit, etiam si sit supremus Princeps, ab eo super feudalibus debet iudicari, & quare? HIs ita breviter, & generaliter (sed opportune, ut arbitror) de temporali dominatione, & potestate Romani Pontificis praenotatis, superest adhuc, ut specialibus, & magis in nostrae quaestionis terminis inquiramus, [sect. 1] an etiam illam exercere possit in Regnis, personis, & provincijs infidelium, qui nunquam Ecclesiae nomen dederunt? Video quippe in hoc alteram litem consurgere ex litis primae materia, ut alias dicitur in l. terminato, C. de fruct. & lit. expens. Nam omissis duabus illis prioribus absurdis, & damnatis eorum sententijs, qui nullam temporalem iurisdictionem Pontifici tribuunt, vel eam ad Ecclesiae terras duntaxat restringunt; si tertiae opinionis auctores sequamur, sub absoluta illa, & universali potestate, quam in eius persona constituunt, nihil plane exclusum videtur. Si vero quartae sectatores audiamus, qui solam indirectam, sive supremam, & spirituali deservientem agnoscunt; magis communiter sentiunt, non posse eum Reges, & populous infideles suis Regnis, bonis, & dominijs privare, vel alijs Principibus Christianis, etiam sub praetextu Religionis, absolute concedere, ut eosdem infideles bello subijciant, & in fuam ditionem, & potestatem deducant. Sed praetat, ut utriusque partis favitores, & praecipua argumenta, quibus nituntur, breviter expendamus, & quaenam magis probari debeat, exactiori iudicio consideremus. Et [sect. 2] a negativa initium dicendi capientes, eam sequi videntur Innocent. Ioan. Andr. & plurimi alij, quos sup. hoc lib. cap. 10. ex num. 41. citavimus, dum docent, infideles ob folam infidelitatem, vel quod de Ecclesiae gremio non sint, suarum rerum dominio privatos, vel privandos non esse. Et expresse de Papae potestate, & dominatione loquentes, & quod non extendatur ad provincias infidelium, neque in eis, vel de eis quidquam disponere possit, Ancharran. in dict. reg. peccatum, vers. Sed hic quaero, Ioan. Parisiens. de potest. Regia, & Pap. cap. 12. & seqq. Turrecremata in sum. de Eccles. lib. 2. cap. 113. Caietan. in 2. 2. quaest. 66. Art. 3. vers. Circa primum, Anton. Corset. de potest. Reg. quaes. 85. Henric. quodlibeto 6. quaest. 23. Driedon. de libert. Christ. lib. 1. cap. 15. & 16. & lib. 2. Cap. 2. Vvaldens. Durand. Sanderus, Sebastian. Medices, & alij in cap. praeced. num. 45. relati, Victoria in relect. l. de potest. Eccles. quaest. Penult. proposit. 5. Albert. Pighius lib. 5. Eccles. Hierarch. cap. 7. & 14. Maior in 4. distinct. 24. quaest. 3. Sotus in eod. 4. distinct. 1. quaest. unica, art. 10. Pag. 272. Navarr. qui Alvarum Pelagium contrarium asserentem graviter notat, in cap. novit de iudicijs notab. 3. num. 58. & sequentib. Covar. dict. reg. peccatum, §. 9. num. 6. vers. ult. & §. 10. num. 4. vers. Nec item, [sect. 3] ubi aperte docent, in eos, qui nondum Catholicam Fidem per baptismum susceperunt, id solum ius habere summum Pontificem, ut illis praedicari faciat legem Evangelicam, non tamen iurisdictionem nec spiritualem, nec temporalem nisi ea ex parte, qua earum usus necessarius sit, ne Christianae religioni injuria ab infidelibus fiat, Menchaca lib. 1. controvers. illust. cap. 21. num. 2. & cap. 24. Balthas. Ayala de iure & offic. belli lib. 1. cap. 2. num. 29. Cardin. Bellarmin. lib. 5. de Roman. Pontis. cap. 2. & seqq. Molina de iust. & iure tract. 2. disput. 29. Pat. Suarez in 3. part. tom. 1. disput. 48. sect. 2. & in defens. fidei lib. 3. cap. 8. num. 4. & in tract. de charit. disput. 13. sect. 5. num. 4. Paramus dict. lib. 3. de orig. Inquisit. quaest. 1. opin. 2. num. ult. & opin. 4. num. 4. & 16. Ioan. de Salas, qui alios plures recenset in tract. de legib. quaest. 95. disput. 7. sect. 4. num. 30. & 32. Et [sect. 4] adeo securus in ea residet Ambros. Catherin. in comment. epist. ad Roman. Ut scribere ausus fuerit, nimis simplices, vel Papae adulatores esse, qui aiunt, ad eum de iure pertinere omnem totius Orbis dominationem, etiam temporalem. Et specialiter [sect. 5] de hac concessione Indiarum Occidentalium tractantes, quam Alexan. VI. Hispaniae Regibus fecit, & quod eius virtute plenum & absolutum Imperium in provincijs Barbarorum acquirere non potuerint, sed tantum ius quoddam, ut eosdem ad Fidem Catholicam, & mores Orthodoxos per idoneos Evangelij ministros adducerent, adductos protegerent, apostatantes, vel turbantes punirent, & reliqua ad hunc finem conducentia superiori cura, & administratione dirigerent, simulque alios Principes in eisdem novis regionibus negotiari volentes expellerent, post longam disputationem resolvunt Episcopus de Chiapa in peculiari huius argumenti libello, cuius inscriptio est: Tratado comprobatorio del Imperio soberano, i Principado universal, que los Reyes de Castilla i Leon tienen sobre las Indias. Et in Apologia contra obiectiones Sepulvedae, replicat. 12. Caietanus, & Domin. Sotus ubi sup. Mag. Victoria in 1. relect. de Indis ex num. 26. & in 2. ex num. 1. Gregor. Lopez in dict. l. 2. titul. 23. part. 2. glos. magna, col. 5. & 6. qui, licet dubius, & anceps, Victoriae verba transcribit, & tandem in hanc partem inclinare videtur. Ioseph. Acosta lib. 3. de procur. Indor. salut. cap. 2. & 3. ubi inquit, non oportere falsos titulos comminisci; & Catholicis nostris Regibus, respectu Indorum, solum ius curae, & administrationis spiritualis competere, ita ut Indi de commoditatibus, ac dominatu suo non pellantur, nisi quatenus iniurij fidei, & suis perniciosi deprehendantur. Anton. À Corduba in quaestionar. lib. 1. quaest. 57. dub. 4. per totum, Domin. Banez in 2. 2. quaest. 8. art. 10. vers. Arguitur tertio, col. 531. ubi concludunt, quod Alex. VI. Non potuit dare Regibus Catholicis amplius, quam ipse habebat super eas nationes. Ac proinde cum Papa non sit dominus temporalis totius Orbis, nisi in ordine ad gubernationem spiritualem, id tantum eis concessit, ut essent executores, temporali quadam potestate a se concessa, non ad destruendos Indos, & spoliandos, sed ut amoverent impedimenta, quae Barbarae nationes opponerent contra Evangelij praedicationem, & similiter concessit, & potuit concedere, ut si converterentur ad Fidem Barbari illi homines, Reges Hispaniae essent illorum tutores, & haberent erga illos Caesaream quandam potestatem, quam habet Imperator modo circa quosdam Principes, & Reges. Non autem dedit potestatem, ut deponerent Reges Indorum, & alios de novo crearent, nisi forte in casu, quo Reges inique agerent contra fideles subditos sibi. Bellarmin. dict. cap. 2. in fine, ubi cum docuisset, Papam non habere aliquam potestatem in infideles, neque unquam ea usum esse, subdit, quod si adversarij urgeant, dicentes Alexandrum VI divisisse Orbem nuperrime inventum Regibus Hispaniae, & Lusitaniae: Respondendum eft, non eo consilio id factum, ut Reges illi proficiscerentur ad debellandos Reges infideles Novi Orbis, & eorum Regna occupanda, sed duntaxat, ut eo adducerent Fidei Christiana praedicatores, & protegerent, ac defenderent, cum ipsos praedicatores, tum Christianos ab eis conversos. Et simul ut impediret contentiones, & bella Principum Christianorum, qui in illis novis Regionibus negotiari volebant. Gregor. de Valencia 3. tom. controvers. Thelog. disput. 1. Quaest. 10. punct. 7. Col. 398. vers. Ad secundum, ubi, [sect. 6] quod amplius est, sic scribere audet: Alexander autem VI. (si in eo facto particulari ad Reges illos tantum, & ad insulas illas pertinente non erravit) solum concessit illis Regibus ius quoddam superintendentiae & patrocinij in infideles illos, postquam debito modo essent ad Fidem conversi. Nec enim potuit infideles illos dominio suo privare, propterea solum, quod essent infideles, &c. Et idem eisdem fere verbis observant Molina d. disput. 29. col. 140. & disput. 35. col. 191. vers. Illud dicam, Eman. Roder tom. 1. Quaest. Regular. quaest. 45. art. 2. Ludov. Torres de fide quaest. 10. art. 11. disput. 52. dub. 1. col. 646. Pat. Suarez in eod. tract. disput. 13. sect. 2. num. 7. col. 284. Ludo. Paramus d. Opin. 4. num. 20. & 21. novissimus Seraph. Freitas De Imp. Asiat. cap. 7. & cap. 9. n. 2. &c. 12. ex n. 1. ad 8. Et [sect. 7] eruditissimus pariter, ac religiosissimus vir Pat. Franciscus Coellus, qui postquam in Academia Salmanticensi toga nobilissimi Collegij maioris Conchensis condecoratus fuit, & publici antecessoris munus exercuit, in hoc gravissimo Senatu Limensi pluribus annis summa cum laude, & approbatione integerrimum quaestorem criminum egit, & tandem sibi vivere cupiens, vanis mundi curis, & honoribus libello repudij dato, Religioni Societatis Iesv se pie devovit, & consecravit, ubi anno 1622. foeliciter requievit, in tract. manu scripto, quem pio, & gravi stylo contra alium Fr. Michaelis ab Agia in favorem, & defensionem Indorum elucubravit, n. 118. & num. 158. & seqq. Ubi hanc etiam fuisse, & esse Regum nostrorum mentem ex aliquibus eorum provisionibus, & schedulis coniectatur. Pat. quoque Ioan. de Salas d. tract. de legib. Quaest. 95. disput. 7. sect. 4. n. 29. & num. 31. vers. Ad illud, pag. 123 eandem sententiam tanquam veriorem admittit. Qui [sect. 8] etiam, quod magis est, in indice eiusdem tractatus verb. Indi insulani, ita scripsisse comperitur; Indi insulani per tyrannidem sunt redacti ad dominium Regis Hispaniae. Sed id caute legendum est, & ab aliquot Gallo typographo, parum Hispanis affecto, adiectum esse videtur. Nam auctor id neutiquam dicit in loco, qui ibi citatur, nempe quaest. 96. disput. 10. sect. 3. num. 14. pag. 227. Sed potius [sect. 9] Michaelem Salonem reprehendit, eo quod in 2. 2. quaest. 60. art. 6. assertion. 4. vers. Denique, supposuisse videatur, Regem Hispaniae etiam nunc tyrannide Regna illa obtinere. Quod quidem ipse etiam Salon minime tradit; sed imo contrarium sentiendo, quaerit: Vtrum si ita res haberet, ut Indi insulani per tyrannidem essent redacti ad dominium Regis Hispaniae, legibus eius obedire tenerentur? Haeretici [sect. 10] autem non verentur passim in suis scriptis, impudentissimis verbis, praedictam donationem ex defectu potestatis ridere. Nam Hieronym. Benzo in lib. 3. hist. Novi Orb. cap. 3. qui habetur in 2. tom. histor. Americae, part. 6. pag. 12. narrat [sect. 11] Atabalibam, Peruanorum Regem, cum ei ab Hispanis Alexandri VI. concessio nota fieret, respondisse: Pontificem insigniter fatuum, & impudentem esse, eo facile prodi, quod aliena tam liberaliter largiatur, ubi Haereticus eius additionator adiecit: Quo iure, haec dare potuit Papa, in qua nullum ius unquam habuit? Nisi forte, quia Christus coeli, & terrae haeres eft, cuius bonus iste Pater Vicarius est scilicet. Et [sect. 12] in eadem parte, pag. 64. Extat relatio expeditionis a Gallis in Floridam sactae, cui praefigitur argumentum, ubi haec verba ponuntur: Etsi enim nullo iure Hispani latissimas illas in Occidente tum insulas, tum Indica continentis provincias, nisi forte umbratili Pontificis donatione, cuius ea non sunt, possident, &c. Auctor [sect. 13] quoque libri, cui titulus: Mare liberum, sive de iure, quod Batavis competit ad Indicana commercia, quem refert Freitas ubi supra, plura (ut audio) in eiusdem donationis, & Romanae Ecclesiae contemptum inverecunde conscripsit: absolute negans, cap. 3. & 4. ullam ei in terris, vel bonis infidelium potestatem competere; quae tamen omnia merito deleri iussa sunt in Catalogo librorum prohibitorum Illustriss. Cardinalis a Sandoval, anno 1612. in primo indice, pag. 77. & in secundo, pag. 55. & tetigi sup. hoc lib. cap. 1. num. 48. Sed [sect. 14] hic omittenda non fuerunt, ne quis (ut ille dixit) patientiam nostram in conscientiam ducat, & ut commodius illis obviam ire possimus, si tela, quibus petimur, agnoscamus. Nam iuxta D. Leonem in l. concione Paraenetica ad Fideles: Magna est pietas prodere latebras impiorum, & ipsum in eis, cui serviunt, diabolum debellare. Pro cuius sententiae confirmatione, omissis alijs levioribus argumentis, quae a praedictis auctoribus expenduntur, & praecipue a Navarro, qui decem & septem. Marta, qui viginti duo congessit in d. tractat. De iutisdictio. I. part. cap. 17. per totum. Primo cum eisdem considero, [sect. 15] quod cum nullo iure, aut testimonio, vel sufficienti Ecclesiae traditione probetur universalis Romani Pontificis per totum Orbem in temporalibus dominatio, vel iurisdictio, ut late ostendunt Turrecremata, Victoria, Bellarmin. & alij ex sup. relatis: [sect. 16] ea quidem circa provincias, & personas infidelium multo planius deneganda videtur, de quibus non solum in temporalibus, verum neque in spiritualibus cognoscere potest; cum Petro, [sect. 17] & successoribus eius a Christo Domino ovium tantum cura commissa fuerit, iuxta illud Ioan. ult. Pasce oves meas, quod de fidelibus omnes Ecclesiae Patres interpretantur; nam infideles, oves non sunt, ut inquit Bellarmin. dict. cap. 2. in princip. Baronius in Parenesi ad Remp. Venetam, pag. 30. & Salas dict. sect. 4. numer. 29. Quorum [sect. 18] respectu folum dixisse, & praecepisse Apostolis Christus videtur Matth. 28. & Marci. ult. ut euntes, omnes gentes docerent, & baptizarent. Quae verba non continent vim coactivam, vel dominativam illorum, sed divinae tantum institutionis, & praecepti de baptismo recipiendo denuntiationem, cuius causa, vel etiam ob solam infidelitatem dominio suarum rerum, quod naturali, & communi gentium iure eis competit, privari non possunt, ut latius disputavimus supra hoc lib. cap. 10. & seqq. Vnde [sect. 19] D. Thomas, & communis discipulorum eius schola, quam refert Paramus d. opin. 4. num. 4. & Molina d. cap. 29. col. 140. in fine, asserit, Papam, quod attinet ad spiritualia, habere amplissimam potestaté, a Christo sibi traditam, cuius vices gerit in terris; in Christianos quidem, ut sanctis legibus eos instituat, & iudicet, in infideles vero, ut illis Evangelium praedicet, vel praedicari curet; non autem, ut in illos aliquam dominationem, vel iurisdictionem exerceat. Quam [sect. 20] Ecclesiae expresse negat Apostolus 1. Corinth. 5: Quid enim mihi de his, qui foris sunt iudicare? quod habetur, & de infidelibus, & Paganis, qui foris, id eft, extra Ecclesiam sunt, intelligitur in c. Omnis Christianus II. quaest. 3. cap. multi. 2. quaest. 1. cap. 1. de constit. cap. gaudemus de divortijs, cap. 1. de homi. in 6. Concil. Trid. sess. 14. cap. 12. cum multis alijs, quae congessimus sup. hoc lib. cap. 14. ex num. 21. & in nostris terminis expenditur a Doctoribus supra citatis, & Gregor. Lopez d. glos. magn. colum. ult. vers. Sexta conclusio, Navarro d. cap. novit, notab. 3. num. 41. Covar. d. reg. peccatum 2. part §. 9. num. 6. vers. ult. Salas dict. sect. 7. num. 29. Paramo opin. 2. num. ult. & Suarez dict. tract. de Fide, disput. 9. sect. 1. num. 5. & 17. ubi pluribus probat, [sect. 21] quod Ecclesiae membra sunt soli viatores fideles, & baptizati. Vnde [sect. 22] Eugenius IV. in Concilio Florentino vocat baptismum spiritualem ianuam: Per ipsum enim, inquit, membra Christi, ac de corpore efficimur Ecclesiae, & D. Hieronym. in epist. ad Oceanum, alieni & extra Ecclesiam sunt Iudaei, Haeretici, atque Gentiles; de quo etiam plura tradit Canus de locis Theologicis lib. 4. cap. 2. Secvndo considero, quod etsi Romani Pontificis potestas, & auctoritas maxima sit, & toto animo veneranda, totisque viribus defendenda: [sect. 23] non tamen maior, & validior esse potest ea, quam Christus Dominus habuit, & exercuit, cuius Vicarius & Petri successor ipsemet Pontifex appellatur, cap. licet, & cap. quanto de translat. Episcop. cum alijs traditis a Navarro d. notab. 3. num. 12. & seqq. [sect. 24] iuncta l. nemo plus iuris, l. nemo plus commodi, l. in ijs 136. §. non debeo, D. de regul. iuris, l. si eum, §. qui iniuriarum, D. si quis caution. & plurimis alijs, quae de subrogatorum natura, & similitudine congerit Tiraq. de primogen. quaest. 40. ex num. 43. Everardus loco 93. Catellian. Cotta in memorab. iur. verb. Subrogatum, Claudius Pratus Gnoſeωn general. iuris lib. 6. tit. 9. cap. 2. & Cardi. Tuschus in pract. conclus. iur. litt. S. conclus. 756. Atvero [sect. 25] Christum Dominum secundum humanitatem, sive in quantum hominem, totius mundi Regem non suisse, neque temporalem eius dominationem, aut iurisdictionem habuisse, & exercuisse, aperte probari videtur [sect. 26] ex illo Ieremiae cap. 22. vers. 30. ubi loquens de Iechonia, ex cuius semine Christum suisse D. Matthaeus cap. 1. testatur, ait: Haec dicit Dominus, scribe virum istum sterilem, virum, qui in diebus suis non prosperabitur, nec enim erit de semine eius vir, qui sedeat super solium David, & potestatem habeat ultra in Iuda. Lucae 12. vers. 13. Ubi, [sect. 27] cum quidam de turba Christo dixisset: Magister, dic fratri meo, ut dividat mecum haereditatem, ille dixit ei: Homo, quis me constituit iudicem, aut divisorem super vos? Ioan 18. vers. 36. [sect. 28] ubi idem Christus a Pilato rogatus, an Rex Iudaeorum esset? Respondit: Regnum meum non est de hoc mundo: si ex hoc mundo esset Regnum meum, ministri mei utique decertarent, ut non traderer Iudaeis: nunc autem Regnum meum non est hinc. Et [sect. 29] extravagantibus Cum inter nonnullos, Quia quorumdam, & Exijt qui seminat de verbor. signific. ubi expresse affirmatur, Christum, & Apostolos paucarum rerum dominium habuisse. Quibus & alijs teftimonijs & argumentis hanc opinioné defendunt, [sect. 30] & magis communiter a sacrae Theologiae, & iuris Pontificij Doctoribus recipi, tradunt Abulensis sup. Numer. cap. 4. q. II. & sup. Matth. c. 20. q. 63. & cap. 21. q. 3. Vvalden. lib. 2. doctr. fid. art. 3. cap. 76. & 77. Driedonus de dogmat. Sacrae Script. lib. 3. tract. 1. cap. 4. Adria. Finus lib. 5. flagelli contra Iudaeos, cap. 5. & 6. Iacob. Nanclantus in tract. de Reg. Christi, titul. 4. Iansenius lib. 4. Concord. Cap. 3. & 141. Franc. a Christo in 3. Sent. dift. 4. quaest. 6. de Regno Christi, Alfons. a Castro lib. 4. contra haereses, verbo Beatitudo, haeresi 3. Salmeron 3. tom tractat. 10. num. 26. Victoria in. d. relect. 1. de Indis num. 6. & 27. & de potest. Eccles. q. penult. a num. 15. Soto in 4. distinct. 25. q. 2. art. 1. & 4. de iust. & iure lib. 4. quaest. 4. art. 1. Ioan. Parisiens. de auct. Reg. Pap. Cap. 8. & 9. Menchaca lib. 1. controvers. illustr. cap. 21. numer. 2. Barthol. a Medina in 3. part. D. Thom. quaest. 59. art. 4. Domin. Banez in 2. 2. in praeambul. de dominio ad. quaest. 62. quaest. 4. dub. 1. & seqq. Corduba d. q. 57. dub. 1. Cardin. Toletus in d. cap. 28. Ioan. annot. 26. & 27. Benedict. Pererius lib. 8. in Daniel, non longe a fine, Bellarmin. dict. lib. 5. de Romano Pontifice cap. 4. & 5 Molin. dict. disput. 28. Fr. Alfons. de Mendoca Augustinianus in suis quodlibetis relect. de dominio Christi, & 14. & seqq. & esse veram, & magis piam, Sacrae Scripturae, Patribus, & rationi consentaneam, serio affirmat Gregor. de Valencia 4. tom. disput. 5. quaest. 22. punct. 6. & 3. tom. disput. 5. quaest. 1 punct. 1. vers. Vbitamen, Pat. Suarez in 1. tom. 3. par. disput. 48. sect. 2. & in defens. Fidei lib. 3. cap 5. num. 15. & 16. & latissime Michael Salon in 2. 2. quaest. 4. art. 4. Paramus de orig. Inquisit. dict. lib. 3. quaest. 1. opin. 4. ex num. 70. Fr. Ioan. a Ponte in convenien. utriusque Monarch. lib. 4. cap. 15. §. 4. & 5. & novissime alios referens, & optime hunc articulum tractans Pat. Salazar in comment Proverb. cap. 8. & Pat. Franc. Mendoca in comment. sup. lib. 1. Reg. cap. 2. num. 10. annot. 15. sect. 3. ex num. 1. ad 16. ubi disserte ostendunt, neque haereditario, neque belli, aut electionis iure Christvm in quantum hominem temporalem mundi dominum fuisse. Quod [sect. 31] inter plures alios ex antiquis Ecclesiae Doctoribus, quos late recenset Bellarm. in recognit. ad lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 4. pag. 510. & seq. bene etiam ostendit D. Augustin. lib. 17. de Civit. Dei cap. 7. ubi inquit: Populi Israel personam figurate gerebat Saul, qui populus Regnum fuerat amissurus, Christo Iesu Domino nostro per novum testamentum non carnaliter, sed spiritualiter regnaturo. Et tractat. 115. in Ioan. ubi explicans illud Psalm. 2: Ego autem constitutus sum Rex super Sion, ait: Sed Sion ille, & mons ille non sunt de hoc mundo; quod est Regnum eius, nisi credentes in eum? D. Hieronym. lib. 4. sup. dict. cap. 2. Ierem. ubi [sect. 32] quaerit, quomodo ibi nullus de stirpe Iechoniae regnaturus pronuntietur, cum tamen Christvs, quem D. Matthaeus Iechoniae filium facit, dicatur ab Angelo habiturus sedem David? Et respondit: Potest solvi; non sedebit quidem super thronum David vir, & homo, sed sedebit Deus, Regnumque eius non terrenum erit, & breve, sed perpetuum, & coeleste. Quod item eadem quaestione, licet brevius expressit, D. Ambrosius lib. 3. sup. cap. penult. D. Lucae ad finem, inquiens: Non saeculari honore regnavit Christus, nec in Iechoniae sedibus. Et eod. lib. [sect. 33] cap. 3: Qui dicit, non esse de hoc mundo Regnum suum ostendit se esse supra mundum, ita Regnum eius erat in saeculo, sed supra saeculum erat. Et D. Basilius in illud Luc. 1: Regnabit in domo Iacob, ait: Non in materiali sede David Dominus sedebit, sed sedem David appellat, in qua residet Dominus indissolubile Regnum. Cui mire convenit D. Bernard. homil. 4. in Mistus est, inquiens: Dabit ei Dominus sedem David Patris sui, non typicam, sed veram non temporalem, sed aeternam, non terrenam, sed coelestem, & Theophylactus Lucae 1. dum ait: Sicut David sensibile Regnum suscepit, ita Christus spirituale, & Lucae 24. super illud Nos sperabamus, quia ipse esset redempturus Israel: Expectabant (inquit) Christum salvaturum, & redempturum populum Israel ad ingruentibus malis, & a servitute Romanorum, ipsum quoque credebant terrenum Regem fieri. Et sup. illud Matth. 20. ubi discipulis a Christo priores sedes in Regno suo petentibus respondit: Nescitis quid petatis, ait: Quasi dicat, non est hoc quod credistis, quod sim corporaliter in Ierusalem regnaturus; sed omnia haec quae scilicet ad Regnum meum pertinent, supra intellectum sunt. Et Nicol. de Lyra exponens illud Ioan. 28. Nunc autem Regnum meum non est hinc: Id est (inquit) quantum ad temporalia ista quaerenda. Nec obstat illud Psalm 46. Rex omnis terrae Deus: nam dicendum est, quod secundum veritatem Divinitatis omnia sunt subiecta Christo: tamen quantum ad humanitatem in primo adventu suo non venit ad dominandum temporaliter sed magis ad serviendum, & patiendum. Tertió [sect. 34] facit, quia etsi aliorum Theologorum opinionem sequamur, qui media via gradientes, negant quidem Christvm in quantum hominem habuisse Regnum temporale, proprium, & humanum, sive inferioris ordinis, quale est illud, quod singuli Reges formaliter habent: affirmant tamen, eminenter habuisse aliud Regnum excellens, & superioris ordinis, sibi a Deo super omnia creata plene & absolute ex dono unionis concessum, quo caput hominum, & Angelorum ex natura rei eo ipso est constitutus; quoniam id dignitas, & excellentia Christi hominis postulabat, ut constabit ex traditis a D. Antonin. 3. part. tit. 3. cap. 2. Almaino in tractat. de potest. Eccles. cap. 4. Turrecrem. lib. 2. sum. de Eccles. cap. 116. & ex alijs, quos infra num. 90. citabimus. Adhuc [sect. 35] tamen negare possemus, hanc talem potestatem in Petrum, & eius successores pertransijsse, cum certissimum sit, dona illa, quae in Christo Domino excellenter, & eminenter considerantur, non solum ubi temporalia, & naturalia respiciunt, verumetiam ubi Ecclesiasticam, & spiritualem potestatem concernunt in Pontificem translata non esse, ut in facultate instituendi sacramenta, operandi miracula propria virtute, & in alijs exemplis ostendit D. Thomas lib. 3. de regim. Princ. cap. 10. in fine, & 3. part cap. 64. art. 4. ad primum, Hostiens. in sum. de poenit. & remission. quem ad hoc refert Gregor. Lop. d. l. 22. tit. 23. par. 2. glos. magn. col. 6. in princ. Navarr. d. notab. 3 num. 126. & 130. ubi [sect. 36] concludit, hanc, consequentiam non semper veram, & legitimam esse: Hoc potuit Christvs, quatenus homo; ergo potest & Papa, quatenus eius Vicarius. Et de eodem dono excellentiae dominij temporalis super totum Orbem specialiter loquentes, Victoria de potest. civili 2. propos. in princ. Bellarm. d. cap. 4 §. adde, Sotus in 4. distinct. 1. quaest. 5. art. 4. dub. ult. Banez d. art. 4. dub. 1. Molina dict. disp. 29. col. 141. Alfons. Mendoca dict. relect. de dom. Christi, art. 2. Paramus d. opin. 3. num. 31. & opin. 4. num. 62. Ioan. Azorius 2. tom. institut. Moral. lib. 4. cap. 19. vers. Quarto quaeritur, Suarez in defensione Fidei lib. 3. cap. 5. num. 17. & novissimus Calist. Remirez de lege Regia Arag. §. 2. num. 25. & Seraph. Freitas d. tract. de Imp. Asiat. cap. 6. num. 67. Qvarto [sect. 37] perpenditur, quod etiam si daremus in Romanos Pontifices, tanquam Christi Vicarios, praedictam potestatem, & generalem dominationem temporalium Regnorum translatam fuisse, adhuc tamen ea uti non deberent, cum [sect. 38] videamus Christvm ipsum, cuius omnis actio, nostra est institutio, cap. significasti, ubi Abbas de elect. cap. qualiter & quando, el 2. de accusation. iura, & dominia Regnorum, & caeterarum rerum proprijs & antiquis possessionibus, etiam incredulis, peccatoribus, aut tyrannis neutiquam abstulisse, sed imo ea, quae obtinebant, singulis reliquisse, perinde ac si in hunc mundum non venisset. Sic enim [sect. 39] Matth. 12. ea, quae erant Caesaris, Caesari reddi praecepit, & Luc. 22. dixit: Principes Gentium dominantur eorum, vos autem non sic, & Ioan. 1. Sicut misit me vivens Pater, & ego mitto vos, & Ioan. 18. & Matth. 26. materiali gladio uti noluit, sed potius Petro iussit, ut illum in vaginam converteret, ut considerat glos. in cap. causam quae, qui silij sint legitimi. Et D. Paul Rom. 13. Principibus vectigal, & tributum esse reddendum admonuit, Titumque docuit, Tit. 3. ut suadeat Christianis, subditos esse Principibus, & potestatibus; quod & Petrus praecepit, 1. Pet. 2. cum dicit: Subditi estote omni humanae creaturae propter Deum; sive Regi, quasi praecellenti; sive Ducibus tanquam ab eo missis; & paulo post. Deum timete, Regem honorificate: iunctis alijs, quae optime ad hoc idem congerunt, & expendunt. Molina d. disp. 28. col. 132. litt. E. Navar. d. notab. 3. n. 63. pag. 101 in fine, Bellarmi. d. lib. 5. c. 2. & 3. Paramus d. opin. 4. n. 24 & alij relati a Freitas d. cap. 6. num. 60. Vbi [sect. 40] adducunt illud Sedulij in Hymno Epiphaniae ab Ecclesia saepe repeti solitum: Hostis Herodes impie, Christum venire quid times? Non eripit mortalia, Qui Regna dat Coelestia. Quod [sect. 41] expressius etiam dixit D. August. sup. Ioan. d. c. 28. relatus a Greg. Lop. glos. mag. col. 5. in fin. dum scribit. Audite ergo Iudaei & Gentes, audi circuncisio, audi praeputium, audite omina Regna terrena, non impedio dominationem vestram in hoc mundo, Regnum meum non est de hoc mundo. Nolite metuere metu vanissimo, quo Herodes ille maior, cum Christus natus annuntiaretur, expavit, & tot infantes; ut ad eum mors perveniret, occidit, timendo magis quam irascendo crudelior. Regnum, inquit, meum non est de hoc mundo. Quid vultis amplius? Venite ad Regnum, quod non est de hoc mundo: venite credendo, & nolite saevire metuendo. Qvinto & ultimo considerari potest, [sect. 42] ipsosmet Romanos Pontifices, & sanctos Ecclesiae Patres, non solum ubi de Regnis & Imperijs infidelium tractatur, sed etiam ubi de fidelibus controvertitur, spiritualem potestatem a temporali secernere, & aperte probare videri, illam tantum apud Pontificem residere, hanc vero libere, immediate & privative Regibus, & Principibus saecularibus ex Dei ordinatione competere. Sic enim [sect. 43] D. Aug. in cap. quo iure, distinct. 8. humana iura Imperatorum esse inquit; quia Deus per Imperatores & Rectores saeculi humano generi iura humana distribuit. Et Leo. l. in epist. 38. & in multis alijs, quas ad Theodosium, Martianum & Leonem Impp. scripsit, ipsos a Deo ad Imperium electos fatetur, prout & D. Gregor. lib. 2. epist. 61. scribens ad Mauricium, affirmat his verbis: Potestas super omnes homines dominorum meorum pietati coelitus data est. Et D. Cyprian. in cap. quoniam, d. distinct. & eandem sententiam magis exprimens, ait: Mediator Dei & hominum Christus Iesus sic utriusque potestatis officia discrevit, ut Imperatores pro aeterna vita Pontificibus indigerent, & rursus Pontifices pro temporalium tantummodo cursu Imperatorum legibus uterentur. Nicolaus etiam Papa [sect. 44] in cap. cum ad verum, 96. distinct. luculenter scribit: Cum ad verum perventum est, ultra sibi nec Imperator iura Pontificatus arripuit, nec Pontifex nomen Imperatorium usurpavit. Quoniam idem mediator Dei & hominum homo Christus Iesus, actibus proprijs, & dignitatibus distinctis, officia potestatis utriusque discrevit. Cui convenit Gelasius Papa in cap. duo sunt, ead. dist. sic inquiens: Duo sunt Imperator Auguste, quibus hic mundus regitur, auctoritas sacra Pontificum, & Regalis potestas: ubi cum Bellarm. d. c. 3. notandum est, Gelasium non solum de executione loqui, sed de ipsa potestate & iurisdictone temporali, quam a tota Papae potestate distinguit. Quod non minus aperte ostendit Leo Papa in cap. nos si incompetenter. quaest. 7. §. sed notandum dum ait: Duae sunt personae, quibus mundus iste regitur, Regalis videlicet, & Sacerdotalis, sicut Reges praesunt in causis saeculi, ita Sacerdotes in causis Dei: & paulo post: Sicut Ozias a Domino percusus est, quia Sacerdotum officia usurpare non debuit, sic Sacerdotibus, & Prophetis Regum officia usurpare non licuit. Idem [sect. 45] tradit Innocent. III. in cap. solitae, de maiorit. & obed. ubi postquam Soli, & Lunae has duas potestates aequiparavit, sic addit: Et non negamus, quin praecellat Imperator in temporalibus illos, qui ab eo temporalia suscipiunt, sed pontisex in spiritualibus antecellit, quae tanto sunt temporalibus digniora, quanto anima praefertur corpora, ut quanta est inter Solem, & Lunam, tanta inter Pontifices, & Reges differentia cognoscatur. Et in cap. per venerabilem, qui filij sint legitimi, ubi ait: Cum Rex superiorem, in temporalibus minime recognoscat, &c. & in dict. cap. novit, de iudicijs, ibi: Non putet aliquis, quod iurisdictionem illustris Regis Francorum perturbare, aut minuere intendimus; cum ipse iurisdictionem nostram: nec velit, nec debeat impedire. Et infra: Non enim intendimus iudicare de feudo, cuius ad ipsum spectat iudicium: & cum iurisdictionem propriam non sufficiamus explere, cur alienam usurpare vellemus: ubi Pontifex usurpationem alienae iurisdictionis appellat, si temporalem iurisdictionem in Regno Francorum tentaret assumere. Quod in simili etiam probat Honorius III. in cap. tuam, de ordin. cognit. ubi pro comperto habet, se non esse legitimum iudicem in causa de successione Reginae Cypri, sed Regem Francorum, cum tamen causam natalium eiusdem Reginae ad Apostolicam Sedem pertinere affirmet: Vtpote (inquit) quae ad forum Ecclesiasticum pertinet. Cui consentit Alexand. III. in cap. lator, & cap. causam el 2. qui filij sint legitim. ibi: Nos attendentes, quod ad Regem pertinent, non ad Ecclesiam de talibus possessionibus iudicare. Et in cap. si duobus, §. denique, de appellat. ubi [sect. 46] rogatus, an appellatio a iudice saeculari ad Papam teneret? respondit: Tenet quidem in ijs, qui sunt temporali nostrae iurisdictioni subiecti: in alijs vero secundum iuris rigorem credimus non tenere, etsi de consuetudine Ecclesiae teneat. Quam tamen consuetudinem abrogatam iam esse experimur, ut ibidem advertit gloss. verb. Credimus, & Navarr. d. cap. novit, num. 25. ubi ait, quod hoc totus servat Christianismus. Et in [sect. 47] hoc ipsum respiciens Div. Ambros. relatus in cap. convenior 23. quaest. 8. ad Imperatores palatia, id est, res saeculares, ad Sacerdotes Ecclesiam, id est, res spirituales pertinere docet: & Nicolaus Papa in cap. inter haec 6. 3. q. 2: Sancta (inquit) Dei Ecclesia mundanis nunquam constringitur: gladium non habet nisi spiritualem, non occidit, sed vivificat: & in cap. Imperium, distinct. 10: Nolite praeiudicium Dei Ecclesiae irrogare: illa quippe nullum Imperio vestro praeiudicium infert. Hosius [sect. 48] item Episcopus Cordubensis in Epistol. Athanasij ad solitariam vitam agentes, Imperatori dixisse narrator: Tibi Deus Imperium: nobis autem ea, quae sunt Ecclesiae Christus commisit. Et D. [sect. 49] Bernard. lib 1. de consid. ad Eugen. hanc spiritualis, & temporalis potestatis distinctionem sic exprimit: Habent haec infima & terrena indices suos, Reges, & Principes terrae; quid fines aliorum invaditis? Quid falcem vestram in alienam messem extenditis? Et lib. 2. Quid tibi aliud dimisit Petrus Apostolus? Quod autem habeo, inquit, hoc tibi do, argentum, & aurum non est mihi: Esto ut alia ratione hoc tibi vendices, sed non Apostolico iure. Plane Apostolis interdicitur dominatus, quomodo tu tibi audes usurpare? & lib. 3: Ira tu hares, & Orbis haereditas? dispensatio tibi credita est, non data possessio: non tu ille, de quo Propheta, & erit omnis terra possessio eius. Haec sunt potiora argumenta, & plane satis urgentia, quibus superior negativa opinio maxime adstrui, & confirmari videtur. Sed [sect. 50] Ego adhuc, illis non remorantibus, contrariam affirmativam longe veriorem, & communiorem existimo, quae in Romano Pontifice utriusque gladij, spiritualis scilicet, & temporalis, auctoritatem, & potestatem, non tantum indirectam, verum etiam directam, constituit; atque adeo eidem supremam in omnibus Regnis, & provincjis fidelium, infidelium dominationem, & iurisdictionem, iusta causa exigente, concedit. Quam secure & absolute admittunt omnes Auctores, quos in cap. praecedenti num. 19. pro tertia opinione citavi. Et [sect. 51] specialiter de infidelibus loquentes Hostiens. & alij, quorum sup. cap. 10. ex n. 1. meminimus, qui post adventum Christi omne dominium, & imperium in Ecclesiam translatum fuisse dixerunt; residereque in Romano Pontifice, ut in summi, & veri Regis Christi Vicario, & ideo posse, infidelium Regna, quibus voluerit, iure suo donare; eosque compellere, ut Romanae sedis auctoritatem agnoscant. Et [sect. 52] ultra eos, expressé eandem sententiam comprobat Bart. in l. liber homo 103. D. de verb. oblig. & in tract. de insula, verb. Nullius, num. 7. & in Extravag. ad reprimendum, verb. Totius Orbis, num. 9. ubi hinc deducit, Summum Pontificem non solum concedere posse Regna infidelium, quae aliquando Christianorum fuerunt, sed etiam terras, & insulas noviter detectas, quae ab aliquibus gentibus habentur, & detinentur, & hoc pluries a papa factum esse. Idem sequitur [sect. 53] Oldrad. cons. 72. Henricus Boic, & Petr. Ancharran. in cap. gaudemus, de divortijs, idem Ancharran. in d. cap. quod super, de voto, Ioan. de Lignano in tract. de bello, cap. 9. Sylvester in sum. verb. Papa, quaest. 2. 7. 10. & sequentibus, verb. Infidelitas, q. 7. & verb. Legitimus, q. 4. August. de Ancona de potest. Eccles. q. 1. art. 17. & seqq. & q. 23. art. 1. & q. 4. & q. 46. art. 2. in solut. tertij, Ioan. Lupi de Palac. Rubios d. tract. de obtent. Reg. Navarrae, par. 2. per tot praecipue §. 6. & 7. & plures alij relati a Navarr. in. d. cap. novit, notab. 3. num. 19. & 20. Franc. Thaironus cognomento Doctor Illuminatus in 4. dist. 19 q. 4. ubi papam unicum, & supremum mundi Monarcham esse inquiunt, & per consequens etiam ad infideles eius iurisdictionem extendunt. Alvarus Pelagius lib. 1. de Planctu Eccles. art. 13. litt. D. ubi Ecclesiae, & Pontificis potestatem summe amplians resolvit, Insideles, Idololatras, & Paganos nullam unquam iurisdictionem habuisse, & ideó Regna illorum omnia[sect. 54] pertinere ad Ecclesiam Christianam, & per consecutionem ad Papam, qui praefectus est illi. Praeposit. Mediolanens. in cap. apud misericordem 32. q. 5. fol. 240. col. 4. quem sequitur Sylvester d. verb. Papa, num. 141. ubi docet, quod ratione utlitatis publicae, potest Papa etiam infideles privare iure suo. Petr. Belluga in Speculo Princip. rub. 39. §. novissime, ubi ait, quód Iudaei, & alij infideles bonis suis auctoritate Pontificis spoliari possunt, & illa habent ut peculium. Bald. cons. 389 Consuetudo est, in fine, num. 10. lib. 1. quem refert, & sequitur Cardinal. Tuschus pract. conclus. iur. litt. B. conclus. 36. num. 3. ubi ait, [sect. 55] auctoritatem suscipiendi belli contra Reges, & Principes infideles maxime penes Summum Pontificem residere. Hugo in tract. de officio quatuor Praelat. 1. p. tit. de duplici potest. Papae, num. 1. & seqq. Anastas. Germon. de sacror. immun. lib. 3. cap. 13. per totum, Bobadilla dict. lib. 2. Polit. cap. 17. n. 3. & num. 9. ubi plurimos citat, litt. D. Celsus Mancinus in tractat. de iurib. Principat. lib. 3. per totum & lib. 4. ex cap. 1. ad. 9. Doct. [sect. 56] Marta omnino videndus in dict. tractat. de iurisdict. 1. part. cap. 17. & 19. cum multis sequentibus, praecipue cap. 24. cuius argumentum est: Papam posse concedere Regna infidelium alicui Christiano. Vbi num. sin. concludit, quod, cum hanc opinionem amplectatur sancta Mater Ecclesia, & quando videtur expediens, illam exerceat, non deberent Christiani Scriptores illam veneno afficere. Et cap. seq. eorum argumentis plene respondet, qui, Papam solum indirectam temporalem iurisdictionem, & ratione peccati habere contendunt. Quod idem late, & [sect. 57] nervose ostendere, & defendere conatus est Th. Bozius Eugubin. de sign. Eccles. lib. 17. sign. 76. cap. 4. vers. Ioanni Primo, & in peculiari tractatu de temporali Eccles. Monarch. & iurisdict. lib. 1. cap. 1. pag. 13. & cap. 23. pag. 231. & fere per totum, & in alio tract. de iure naturali, & Divino Ecclesiasticae potestatis, & libertatis lib. 2. cap. 9. cum multis sequentibus, & in tract. de antiquo, & novo Ital. statu contra Machiavellum lib. 4. cap. 5. & 6. ubi constantissime affirmat, hanc esse Theologorum communem sententiam, Papam non modo esse Pontificem Summum, sed etiam Regem summum totius Orbis terrarum; sive numerum Theologorum, qui de hac re scripserunt, consideremus, sive auctoritatem, doctrinam, aut dignitatem. Et pro [sect. 58] ea (inter alia) sigillatim expendit verba D. Thomae lib. 3. de regim. Princip. cap. 10. 15. & 19. ubi concludit, omne dominium, quodcumque est, non modo in Italia, sed in Orbe toto, habere principium, virtutem, & operationem a dominio Papae, non solum spirituali, sed etiam temporali, quod dedit, ac dat illi Christvs, qui temporaliter est Dominus Orbis, & directe ad spiritualem vitam suum ordinavit Principatum. Henrici [sect. 59] Gandavensis quodlibeto 6. q. 23. ubi resolvit, quod de iure Divino, & naturali Sacerdotium supereminet Imperio, & penes Pontificem residet utraque iurisdictio, & super spiritualia, & super temporalia, & similiter eius immediate executio. Et secundum hoc Sacerdos Apostolicus se habet ad Reges, & Principes, tanquam Architecti ad artifices, eis leges, & regulas dando, secundum quas debent iurisdictionem suam exequi, & populous regere. Sancti Antonini [sect. 60] in sum. tit. 3. de domin. Regn. cap. 2. ubi ait: Credimus, imo scimus, quod Papa est generalis Vicarius Iesu Christi, & non solum habeat potestatem, sed plenitudinem potestatis etiam super infideles, qui etsi non habent; legem nisi naturae, si tamen contra legem ipsam naturae faciant, licite per Papam puniri possunt. Et [sect. 61] Roderici Sanctij Episcopi Zamorensis in lib. de orig. ac differentia Princip. p. 1. ubi ait, quod nemo nisi Christvs, vel eius Vicarius in terris potest dicere illud, quod Propheta de Christo dixerat: Mihi alienigenae subditi sunt. Nam propter universale dominium nullus mortalium est ei alienus, & non subditus; quia scriptum est de eo: Data est mihi omnis potestas in coelo, & in terra. Et iterum: Omnes gentes servient ei, & dominabitur a mari usque ad mare, & omnis terra possessio eius. Quae auctoritates loquuntur de Romano Pont. qui vice Christi principatur in universo Orbe in spiritualibus, & temporalibus; & habet verum, unicum, & immediatum totius mundialis machiae Imperium, cui Imperator deservit, & subministrat, ita ut ad iussum Principatus Papalis, sit amobilis, revocabilis, corrigibilis, & punibilis. Idem [sect. 62] etiam novissime probat Calistus Remirez dict. tractat. de lege Regia Aragon. §. 2. num. 44. ubi concludit, quod in finem supernaturalem ubique terrarum Romanus Pontifex utrumque gladium habet, & non solum Ecclesiasticam, sed etiam saecularem supremam potestatem, quam, quantum finis supernaturalis postulabit, super omnes Principes fideles, quin imo, & infideles exercere poterit. Quod in provincijs & Regnis Saracenorum secure post alios, quos refert, admittere videtur Freitas de Imperio Asiat. cap. 8. num. 42. Et magis praecise, in [sect. 63] terminis ipsiusmet quaestionis, de qua sermonem habemus, quod Alex. VI. potuerit Indiarum Occidentalium Inquisitionem, & conquisitionem Regibus nostris concedere, & quod illi hoc titulo fulti (praeter alios, quos supra retulimus) iuste easdem acquirere, & retinere possint, integro tract. probasse, & defendisse videtur [sect. 64] Ioan. Lup. Palac. Rubios, cui titulum secit: Insularum maris Oceani, ad quem se remittit in dict. tract. de obtent. Navarr. 2. par. §. 1. in fine. Ginesius Sepulveda in Apologia pro eadem Indiarum conquisitione ad Episcopum Segoviensem. Petr. Malferitus [sect. 65] I C. Balearis in saepe allegato consilio 769. apud Mandel. vol. 4. ex num. 40. & ex num. 86. & num. ult. ubi intrepide concludit, hanc Alex. VI. concessionem validam, & licitam fuisse, & Reges nostros eius virtute in utroque foro has Novi Orbis regions securissime possidere. Marquard. [sect. 66] de Susanis in tract. de Iudae. & Infidel. 1. par. cap. 14. ubi inquit, quod contrarium dicere saperet haeresim, & quod dictae concessionis virtute iuste bella mota fuerunt Indis noviter repertis per gentes Hispanorum, eodem titulo legitime possessi sunt, & possidentur. Greg. Lop. [sect. 67] licet parum sibi constans in. d. l. 2. tit, 23. p. 2. glof. magn. col. 3. & magis secure in. l. ult. 18. p. 2. glos. 7. verb. En la conquista, ubi quaerens, quaenam Regna hodie possint dici de conquaesta Regis Hispaniae, cum iam, Deo favente, omnis eius terra, quae olim a Saracenis occupata erat, ab illis ablata fuerit? respondet: Potest dici, quod tunc erunt de conquaesta Regis Hispaniae omnes insulae, & terrae firmae maris Oceani, iuxta concessionem Alexandri: multum enim Papae concessio in his operatur, iuxta notata per Bartolum in tract. de insula, verb. Nullius, col. 2. & 3. & si Papa voluit, potuit, & de eius potestate dubitandum non est, licet istae terrae nunquam fuerint in potestate nostra. Cum Papa sit Vicarius Christi, cui omnia sunt subdita. Et in l. 29. tit. 28. p. 3. verb. Poblaren, ubi illum text. ponderans, & multum commendans doctrinam Bart. in d. tract. de insula, verb. Nullius, inquit: Quae applicare sum solitus concessioni factae per Summum Pontificem Alexandrum Catholicis Regibus Hispaniae de insulis, & terra firma Indiarum maris Oceani. Idem [sect. 68] sequuntur, eandem Alexand. VI. donationem laudantes, & utilem, ac validam fuisse probantes, Franc. Vargas in tract. de Episcop. iurisdict. confirm. 10. Anastas. Germon. omnino legendus d. cap. 13. num. 34. & seqq. Ioan. Metellus relatus in Theat. vitae hum. volum. 28. lib. 2. pag. 4236. Camillus Borrellus de praestan. Reg. Cath. cap. 46. num. 224. Ioan. Boterus in relation. univers. 4. par. lib. 2. pag. 49. Rutil. Benzon. de ann. lubil. lib. 1. cap. 10. pag. 53. ubi resert Sanderum de visib. Monarch. lib 7. Bobadilla in dict. cap. 17. num. 7. Marta d. cap. 24. num. 32. Paramus d. lib. 3. de orig. Inquisit. q. 1. opin. 4. num. 145. ubi resert quemdam Doctorem nomine Vazquez cons. 8. de eadem donatione agentem, quem Ego invenire non potui, Zevell. d. 4 tom. commun. q. fin. ex n. 309. ubi tandem resolvere videtur, quod licet Principes per se non possent terras infidelium debellare, bene tamen possunt ex licentia & facultate Pontificis; & quod haec fuit ratio, propter quam Reges Catholici, & eorum successores possident haec Regna Indiarum, quae Alex. VI. eis addixit hac conditione, & lege, ut ad Christianam Religionem eos reducendos studerent; & quod ita succedit regula l. iuste possidet, D. de acquirend. possess. Pat. Ferdin. Rebellus de oblig. iust. lib. 18. quaest. 23. per totam, ubi loquitur de alijs similibus aliorum Pontisicum donationibus, Regibus Lusitaniae factis, ad conquisitionem Indiarum Orientalium. Antonius de Herrera omnino legendus in sua hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. pag. 51. & seq. ubi Hispano sermone de eadem Pontificis potestate plenissime agit, & de causis, & rationibus, quae Alex. VI. movere potuerunt, ut supremum huius Novi Orbis Imperium Regibus Castellae, & Legionis, eorumque successoribus pleno iure concederet. Et melius [sect. 69] Thom. Bozius de sign. Eccles. Dei lib. 10. cap. 13. & lib. 17. c. 4. & de Italiae statu lib. 3. cap. ultim. pag. 342. & seq. & lib. 4. cap. ult. pag. 445. ubi ita scribit: His addi posset, quod supra diximus, ab Alex. VI. Indias Occidentales, & Orientales aequis partibus inter Castellanos, ac Lusitanos fuisse divisas. Quod cum multis de causis efficere posset ille, tum vero ea quam S. Antoninus tradidit, quia scilicet Pontifex, Christi, Deique Vicarius quodcunque voluerit in terris, ligat, ac solvit ob publicum bonum; iusque ipsi est infideles punire, cum iuxta lumen naturale nequaquam vivunt, atque omni dominio privare. Atque ita non modo haec potest, quatenus est necessarium ad salutem animarum, sed etiam quatenus est utile ad bonum publicum. Nam cum Christus Petro dixit: Pasce; iussit, ut subditos aleret omni subsidio spirituali, ac temporali, ut, post clarissimos Doctores, adnotavit omni virtutum genere fiorentissimus Cardinal. Toletus. Ille quoque [sect. 70] Chiapensis Episcopus Fr. Barthol. de las Casas, licet Indiarum debellationi parum in suis opusculis faverit, earum tamen acquisitionem hoc Pontificiae concessionis titulo, saltem quoad dominium supremum, inconcussam manere resolvit in dict. tract. comprobatorio, ubi cum multis medijs Papae potestatem in gubernandis, restringendis, aut etiam tollendis infidelium dominijs, & provincijs asseruisset, tandem fol. 66. haec in verba prorumpit: I este es, i no otro el fundamento fortissimo mas que todas las duras i firmes pennas, sobre el qual tienen los dichos Catolicos Reyes de Castilla i Leon assentado i colocado cerca de aquel universo, amplissimo i estendido Orbe de aquellas Oceanas Indias, su ministerial Principado, i Real senorio; conviene a saber, en el Divino poder del Papa, comunicado al Papa de Christo, i del Papa a los Reyes, i assi les compete per autoridad del Derecbo Divino. Por tanto de aqui adelante ninguno debe poner duda en esta justicia, i tampoco deben vaguear fingiendo varios titulos. Eamdem etiam sententiam novissime probat, & sequitur August. Barbosa in Pastorali, 1. par. tit. 3. cap. 2. n. 41. & sequentibus, & Nos prosequimur infra cap. seq. ex num. 19. & lib. 3. cap. 1. ex. num. 13. Pro cuius sententiae confirmatione, ex innumeris argumentis, & auctoritatibus, quibus eam fulciunt, & defendunt Doctores supra relati, praesertim Germon. dict. cap. 13. Paramus d. opin. 3. ex. num. 26. & Marta d. 1. par. ex cap. 18. ad 23. Primo considerari potest, quod [sect. 71] cum Romanus Pontifex, ex concordi, & necessaria ad salutem, omnium Catholicaorum assertione, officium Dei gerat in terris, & Christi Domini Vicarius esse dicatur, unumque cum eo tribunal constituat, cap. licet, cap. quanto, cap. inter corporalia, de translatione Episcop. cap. 1. vers. Porro, ut Eccles. benef. quin imo & sit Deus vivens in terris, iuxta elegans dictum Ioan. de Anania in cap. quod olim de Iudaeis, quod resert, & multum extollit Socin. Iunior consil. 31. n. 51. & 52. Sacrilegij [sect. 72] instar esse videtur, eximiam eius, & omnimodam potestatem, & auctoritatem in dubium vocare, arg. l. 2. C. de crimin. sacrileg. & Solem (quod aiunt) facibus adiuvare, in ea comprobanda, aut commendanda, verba consumere, cum se ipsam satis ostendat, ut alias dicitur in l. 1. D. de in integ. restit. & in cap. si omnia 6. q. 1. Et de [sect. 73] hoc extent integri, & locupletissimi tractatus, & commentarij Ioan. Parisiens. Augustini de Ancona, Barthol. de Spina, B. Ioan. a Capistrano, Hieronym. Albani, Franc. de Vargas, Steph. Aufrerij, Petr. Albiniani, Petr. a Monte, Laelij Iordani, Alfonsi Alvarez Guerrero, Ioan. Stephani de adorat. pedum Pontif. & alij, qui habentur inter tract. DD. tom. 13. par. 1. & 2. Albertus Pighius in tract. de Eccles. Hierarch. & Ioan. Stapletonius in tract. de magnit. Eccles. Rom. ultra quos, plurima etiam congesserunt Palac. Rubeus dict. tract. de obtent. Navarrae, 2. par. per totam, Malferitus, & eius additio dict. cons. 769. Afflict. decis. Neapol. 265. num. 14. Ludov. Gomezius in cap. 1. de constit. lib. 6. ex numer. 28. Chassaneus in Catal. glor. mundi, 4. par. consid. 7. Paulus Fuscus de visitat. lib. 1. cap. 2. num. 2. & 21. & alibi passim. Pet. Bertrand. in tractat. de orig. iurisdict. q. 4. num. 1. & 5. & de iurisdict. Eccles. q. 2. n. 12. Riminald. cons. 57. num. 22. Guillel. Redoanus de spolijs, q. 7. §. his praesuppositis. per totum, Iulius Clar. recept. sent. §. fin. q. 35. vers. Videamus, Pet. Gregor. lib. 15. Syntag. cap. 3. num. 1. & seqq. Peregrin. de iure Fisci lib. 1. tit. 2. ex num. 1. ad 37. Anastas. Germon. lib. 3. de sacr. immunit. cap. 13. ex num. 4. Petr. Cenedo, qui plures alios recenset in collect. 47. ad Decretum, n. 2. & 3. & collect. 24. num. 18. pag. 33. Paramus d. lib. 3. q. 1. per totam, & dict. q. 1. num. 31. cum multis sequentibus, Camill. Borrellus in sum. decis. tit. 4. & de praestan. Reg. Cathol. cap. 47. n. 45. Card. Paleot. de sacro Consistorio Cardinal. in conclus. oper. membr. 5. pag. 363. Hier. Zevallos pract. commun. q. 645. num. 2. Petr. Beltranus a Guevara in propugnaculo contra Venetos, assert. 2. §. 1. pag. 143. & 144. Ioan. Baptist. Valencuela in monit. contra eosdem Venetos, 5. part. ex num. 99. & 6. par. ex num. 50. Anton. Cardos. in repert. verb. Papa, num. 5. & novissime Ioan. Pineda in commentar. sup. Eccles. pag. 1203. & seq. Pat. Suar. in defens. Fidei lib. 3. cap. 14. & 29. & in tract. de Fide, disput. 10. sect. 1. Ponte in convenien. utriusque Monarch. lib. 1. cap. 4. pag. 18. Fr. Petr. Ramon. de primatu Petri, Calist. Remirez de lege Regia Arag. §. 2. num. 19. 20. & 48. & Garsias Mastrillus de Magistrat. lib. 1. cap. 2. ubi concludunt, quod [sect. 74] Papa inter omnes mundi Principes supremum obtinet Principatum, & Monarchiam, & est maior omnibus hominibus, & unus omnium Princeps, constitutus super Reges, & Regna, causa causarum, Dominus Dominantium, vertex omnium dignitatum, omnia, & super omnia: & quod [sect. 75] nullus ei potest dicere: Cur ita facis? nec de eius facto iudicare, iuxta glossam in dict. cap. quanto, & in cap. cuncta per mundum 9. q. 5. & tradita ab Innocent. in cap. inquisitioni, num. 3. & 4. de sentent. excommun. & Socin. sup. ubi addit, quod [sect. 76] quidquid agit Papa, agit tanquam Deus, cum eius potestas ex Deo sit, eo quod contra potestatem Clavium, quin Papa omnia possit, disputandum non est. Vnde glossa singularis in cap. serpens, de poenit. distinct. 1. scriptum reliquit, [sect. 77] quod qui Papae mentitur, perinde sacrilegium committit, ac si Deo mentiretur. Et D. Antonin. in 3. part. sum. tit. 22. cap. 5. §. 1. & §. 11. & alij quos refert, & sequitur Peregrin. d. tit. 2. num. 2. maiorem [sect. 78] esse, inquit, iurisdictionem Papae, quam Angelorum, cum iuxta sententiam D. Paul. 1. Corinth. 6. ipsos etiam Angelos iudicare possit; quod in specie expendit Innocent. in cap. per venerabilem, circa finem, vers. Paulus etiam, qui filij sint legitimi, & Alex. III. in cap. relatum 2. q. 1. & qualiter accipiendum sit, bene explicat Thom. Bozius, plura alia ad nostrum propositum referens in lib. 5. de iure natur. & Divin. Ecclesiast. libert. & potest. cap. 10. & Paramus d. opin. 4. ex num. 59. Tertullian. quoque lib. 1. ad uxorem, Pontificem [sect. 79] Maximum, Regem saeculi appellat, & Ecclesia de eo canit: Tu es Pastor ovium, Princeps Apostolorum; Tibi tradidit Deus omnia Regna mundi. Et D. [sect. 80] Bernard. lib. 3. de consider. ad Eugen. sic elegantissime scribit: Tu, qui es Sacerdos magnus, Pontifex summus, Princeps Episcoporum, haeres Apostolorum, primatu Abel, gubernatu Noe, Patriarchatu Abraham, ordine Melchisedech, dignitate Aaron, auctoritate Moyses, iudicatu Samuel, potestate Petrus, unctione Christus, &c. Et in fine libri 4. eum nominat: Christianorum Ducem, pastorem plebium, ultorem scelerum, malorum metum, malleum tyrannorum, Regum patrem, legum moderatorem, Canonum dispensatorem, sal terrae, Orbis lumen, Sacerdotem altissimi, Vicarium Christi, Christum Domini, Deum Pharaonis. Et in hoc idem respiciens [sect. 81] D. Augustinus in sermone quodam Apost. Petr. & Paul. incip. Fortis & humilis, non minus efficaciter, & eleganter eamdem universalem Ecclesiae potestatem in spiritualibus, & temporalibus, brevi hoc verborum compendio exposuisse, & constrinxisse videtur: O mira potentia, & ineffabilis gratia Salvatoris: quis plebeium piscatorem Apostolorum facile crederet Principem? & Regibus obsistere? Reges sanctificare? Regnis omnibus imperare? mundum refraenare legibus? daemonem calcare pedibus? iubere virtutibus? coelum hominibus aperire, cum velit, claudere, cum placeret? conversis donare, negare perversis? merita mundi cognoscere? culpas, & crimina hominibus relaxare? Quod etiam ante cum [sect. 82] agnoscit B. Ignatius, qui vixit temporibus Apostolorum, dum in epistola ad Smyrnenses scribit, post Deum secundo loco, & ante omnes Reges, Pontificem honorandum: Vt Principem Sacerdotum, imaginem Dei ferentem, Dei quidem propter Principatum, Christi vero propter Sacerdotium. Et [sect. 83] Petrus Blesiensis luculentissimus sui temporis Scriptor, relatus & laudatus ab Illustriss. Cardin. Baronio in Paraenesi ad Remp. Venet. pag. 6. qui Coelestinum Pontificem his verbis alloquitur: Princeps Apostolorum adhuc in Apostolica sede regnat, & imperat, & in medio est constitutus iudiciarius rigor: illudque restat, ut exeratis in maleficos, Pater, gladium Petri, quem ad hoc constituit super gentes & Regnae, Christi crux antecellit Caesaris aquilas, gladius Petri gladio Constantini, & Apostolica sedes praeiudicat Imperatoriae potestati. Vestra potestas a Deo est, an ab hominibus? Nonne Deus Deorum locutus est vobis in Petro Apostolo, dicens: Quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum & in coelis: & quodcunque solveris super terram, erit solutum & in coelis? &c. Quapropter [sect. 84] quidam Anglicus relatus a Gloss. in prooem. Clement. Episcopo Chiapensi in dict. tract. comprobator. fol. 63. & a Navarro d. cap. novit. notab. 3. num. 12. hanc amplissimam Pontificis potestatem venerans, & admirans, sic eum alloquebatur: Papa stupor mundi, qui maxime rerum Nec Deus est nec homo, quasi neuter inter utrumque. Quod [sect. 85] vel ex ipsis etiam Papae, aut Pontificis nominibus, quibus haec summa dignitas nuncupari solet, bene significatur. Nam iuxta veriores eorum etymologias, & acceptiones, Pontifex a summa quam habet faciendi, & operandi potestate appellatur; & Papa, quasi omnium Pater, sive quasi stupendus, venerandus, & admirandus, ut constat ex his, quae observant Brisson. Hotman. Berru. Prateius, Ioan. Calinus, & reliqui, qui de verbis iuris scripserunt, Alciat. lib. 2. Parergon. cap. 6. Corras. in. 1. 2. §. deinde ex his, D. de orig. iur. num. 17. & 18. & lib. 5. miscellan. cap. 15. & lib. 3. cap. 22. Ioan. Fungerus in Etymol. Graeco-Lat. in eisdem verbis, Gilbert. Regius lib. 1. enantioph. cap. 24. Ant. Cardosus in d. verb. Papa, num. 1. & Sebast. Covarr. in Thesaur. ling. Hisp. verb. Papa, fol. 577. & verb. Pontifice, fol. 592. Et [sect. 86] licet olim Papae nomen alijs etiam inferioribus Episcopis tribueretur, ut late observat Hieronym. Savaro in comment. ad Sidon. Apol. epist. 1. lib. 6. & alibi passim, & Corras. d. cap. 15. postea tamen circa annum 850. Episcopis tribui desijt, & peculiare solius Romani Pontificis ob eminentiam dignitatis factum fuit, ut constat ex Concil. Chalcedon. act. 16. & testatur Baronius in Martyrolog. ad diem 10. Ianuarij, Anton. Mornacius in observat. super Cod. ad l. 4. C. de summa Trinit. pag. 14. & novissime Mauclerus in epistola dedicator. ad libros de Monarch. Neque hoc mirum videri debet, cum apud [sect. 87] Hebraeos, Athenienses, Lacedaemonios, AEgyptios, Persas, Gallos, Germanos, Romanos, & sapientissimas alias nationes, id commune fuerit, ut ijdem forent Pontifices Maximi, ac Reges, sive in sacra, & prosana simul summum ius Sacerdotes haberent, ut habetur Deut. cap. 17. & apud Ioseph. lib. 14. antiq. cap. 16. & 17. Xenophont. in lib. de Rep. Lacedaemoniorum, Aelian. lib. 14. de varia hist. cap. 34. Strabon. lib. 17. Euseb. in Chronic. Agathiam lib. 2. Caesar. lib. 6. de bello Gallico, Tacit. de morib. German. Cicer. lib. 2. de legib. Valer. Maxim. lib. 1. cap. 1. & late prosequitur Caesar Baronius dict. anno Christi. 57. numer. 33. & seqq. & eo translato, & non relato Th. Bozius lib. 4. de Ital. statu cap. ult. & de ruinis Gent. lib. 3. cap. 6. Paramus dict. opin. 3. ex num. 53. & Marta dict. 1. par. de iurisdict. cap. 22. num. 7. & 8. & cap. 25. ex num. 50. Petr. Greg. lib. 15. Syntagm. cap. 1. Bobadill. d. cap. 17. n. 3. & 10. & tx. in cap. Cleros, 21. dist. Et [sect. 88] conducit, quod magis in specie nostra de Hebraeorum Sacerdotibus tradit Boz. d. lib. 3. de ruinis Gent. cap. 2. pag. 234. quod ad eos praecipue spectabat, terram Promissionis dividere, & eam quisque partem sortiebatur, quam illi assignassent, ut habetur Iosue 14. qui etiam, eadem de causa, ut idem Auctor advertit lib. 1. cap. 1. pag. 128. in superhumerali vestis Sacerdotalis, quae Poderis appellabatur, totum Orbem contextum gerebat, quasi totum illum suis humeris gestari, & ex praescripto suo gubernari, significaretur. Secvndo facit, quod licet plures Auctores in ea opinione fuerint, ut in Christo, ut homine, nullum temporale Regnum, nec dominium constituant, ut vidimus supra in 2. arg. contrariae, assertionis: verior [sect. 89] tamen, & magis communis esse videtur aliorum sententia, qui Christo omnia creata subiecta fuisse dicunt, & a Christo gubernari, non modo uti Deo, sed etiam uti homine, quia sibi haec omnia habuit. Quam ita [sect. 90] constanter a sanctis Patribus teneri affirmat Thom. Boz. de ruinis Gentium lib. 6. cap. 1. ut ab ea recedere, haereticum esse dicat. Sic enim tradunt S. Irenaeus lib. 4. adversus haereses cap. 37. Iustinus q. 140. Athanas. lib. 5. cap. 4. Basil. Psalm. 2. Cyril. Ierosolymit. catech. 10. Chrysost. cap. 1. ad. Ephes. & ad Hebrae. Ambros. in eadem epistol. ad Hebrae. Hieron. par. 7. August. lib. 2. de concup. pag. 109. Hilarius lib. 2. sup. Matth. in princip. Cyril. Alexandrin. lib. 2. in Ioan. cap. 13. & Theologi communiter in 4. distinct. 48. q. 1. A quibus [sect. 91] in substantia non valde dissentiunt, qui alia consideratione utentes, resolvunt, Christvm ab instanti suae conceptionis ex dono Patris, & Hypostaticae unionis virtute, absolutam, & universalem totius Orbis Monarchiam, & quam in spritualibus habuisse, ita ut absque cuiusquam iniuria, usurpare sibi potuerit, & possit omina mundi Regna, Reges deponere, ac denique de rebus omnibus temporalibus ad libitum statuere, tanquam illi simpliciter, ac plene subiectis. Quamvis [sect. 92] hoc dominium non tollat ab alijs hominibus iura, & dominia Regnorum, caeterarumque rerum, quas Deus illis concessit; neque Christvs ipse eo unquam in eorum damnum uti voluerit, qui propter eximiam suam humilitatem, & mansuetudinem magis venit ministrare, quam ministrari, & spiritualia, quam temporalia tractare, ut ipse dicit Matth. 20. & Marc. 10. Quam opinionem [sect. 93] absque ullo aenigmate amplectitur D. Bernard. lib. 3. de consid. ad Eugen. dum ait: Dispositio tibi super Orbem credita est, non data possessio. Non tu ille, de quo Propheta ait: Et erit omnis terra possessio eius. Christus hic est, qui possessionem sibi vendicat & iure creationis, & merito redemptionis, & dono Patris. Cui enim alteri dictum est: Postula a me, & dabo tibi gentes haereditatem tuam, & possessionem tuam terminos terrae. Et [sect. 94] ultra D. Antonin. Almain. & Turrecremat. supra num. 34. relatos, late, & optime probat, & desendit Burgens. in addit. 2. ad Matth. capit. 2. Roffensis contra Luther. artic. 25. Nicolaus Grandis in illud ad Hebrae. 1. quem constituit haeredem universorum. Alvar. Pelagius de planct. Eccles. lib. 2. Episcopus Chiapens. in dict. tractat. comprobatorio, fol. 20. Malferitus dict. cons. 769. numer. 47 & sequentibus, Marquard. de Iudaeis, 2. part. cap. 2. num. 3. August. in. de Ancona in summ. de potest. Eccles. quaest. 1. art. 1. Ant. Corsetus de potest. Regia, 5. par. num. 32. Albert. Pighius lib. 1. Hierarch. Eccles. cap. 3. Navarrus, qui plures alios recenset in dict. cap. novit, notab. 3. num. 8. & seqq. Durand. de origin. iurisdict. q. 3. Sotus in 4. dist. 25. q. 2. art. 1. & 4. Angelus Rocha in Bibliotheca Vaticana pag. 185. & seq. Banez de iust. & iur. quast. 4. de dom. dub. 1. conclus. 1. col. 138. Aragon q. 67. art. 1. §. caeterum, Salon quaest. 4. art. 4. vers. Tertia opinio, Alfons. Mendoca in quodlibet. de dom. Christi, §. 1. & seqq. Caesar Baron. in Annal. Eccles. anno Christi 57. num. 28. & seqq. Molina omnino videndus d. tract. 2. q. 28. ver. Quinta conclusio, Paramus d. q. 1. opin. 3. in princip. & opin. 4. ex num. 61. & num. 90. ubi plurimos Auctores cumulat, expresse tenentes, nulla ratione denegari posse Christo praedictam temporalem potestatem, saltem in habitu Zevall. in pract. commun. quaest. 283. & 739. Valencuela in monitor. contra Venetos, 3. par. 1. num. 69. sol. 78. Pat. Suarez in 3. par. 1. tom. disp. 48. Gabriel Vazquez in eadem 3. par. disput. 87. cap. 2. Pat. Salazar in comment. Proverb. cap. 8. & novissime Franc. Mendoca in comment. ad cap. 3. Reg. annot. 15. sect. 3. num. 22. pag. 665. Thom. Bozius de ruin. Gentium lib. 6. cap. 1. & Marta dict. tract. de iurisdict. 1. part. cap. 22. & in appendice eiusdem capitis, pag. 46. & 47. & novissime post haec scripta Michael Mauclerus de Monarchia, 1. parte, lib. 3. cap. 3. & sequentibus, & Seraph. Freitas de Imp. Asiat. cap. 6. num. 56. & 6. Quibus[sect. 95] aperte Regius Psaltes favere videtur, dum Psalm. 2. & 23. praenuntiat, Christvm a mari usque ad mare dominaturum, Reges cum insulis munera illi oblaturos, gentesque in haereditatem suam habiturum, & in possesionem suam terminus terrae. Necnon illud Psal. 109. ubi Christi Sacerdotium secundum ordinem Melchisedech futurum praedicit, quem constat simul Regem, & Sacerdotem fuisse. Quod [sect. 96] D. Paul. ad. Hebr. 6. vers. 7. dilucidius interpretatur, scribens, quod sicut Melchisedech dictus est Rex iustitiae, itemque Rex Pacis, & ab Abraham decimas accepit, cui & benedixit, ita Christvs, cuius est nomen a Regno, tam in hoc mundo, omnia sibi subijciens, quam in coelo esset perpetuo regnaturos. Ipsi quoque Davidi Psal. 88. pollicitus est olim Deus, ex eius semine perpetuum Regem nasciturum. Et [sect. 97] ante eum hoc ipsum praeviderat Iacob Genes. 49. dum dixit, non defuturum sceptrum de Iuda, nec Ducem de foemore eius, donec veniret, cui repositum esset, nempe Christvs, ut omnes interpretantur. Singulariter tamen audiendum est illud Apocal. cap. 19. Et habet in vestimento, & in foemore suo scriptum: Rex Regum, & Dominus dominantium? ibi enim sermo procedit de Christo, in quo, cum per vestimentum humanitas, ut vult D. Gregor. hom. 3. in Ezech. & per foemur Divinitas, quae secundum eundem Gregor. est tota Dei firmitudo, & foecunditas, intelligatur, satis ostenditur, quod Christvs Dominus non solum est Rex, & Regum radix quantum ad naturam Divinam, sed etiam quantum ad naturam humanam, prout latius explicat M. Fr. Ant. Perez in Laurea Salmant. certam. 5. de homin. praefect. cap. 2. num. 11. Et in idem tendit illud Isaiae cap. 9: Et factus est Principatus super humerum eius (scilicet Christi) & vocabitur nomen eius Admirabilis, Consiliarius Deus, Fortis, Pater futuri saeculi, Princeps Pacis: multiplicabitur eius Imperium, & pacis non erit finis: super solium David, & Regnum eius sedebit, ut confirmet illud, & corroboret in iudicio, & iustitia amodo, & usque in sempiternum. Quod [sect. 98] Regnum, non solum super Iudaeos datum fuisse, quis putet, cum ad omnes gentes extendatur, dum dicitur: Omnes Reges terrae adorabunt eum, & omnes gentes servient ei, cap. displicet 23. q. 4. & supra omnem principatum, & potestatem, & virtutem, & dominationem in hoc saeculo, & in futuro fuisse, scribat D. Paul. ad Ephes. Colossens. Philipp. & Hebrae. 1. Et [sect. 99] omnia, quae Pater habuit, manibus, imo & pedibus eius subiecta dicantur, Psal. 8. Matth. ult. Ioan. 5. 12. 13. & 16. cap. tua nobis, de decimis, cap. fundamenta, in princ. de elect. lib. 6. & Paul. 1. Corinth. 5. ubi concludit, hoc Regnum Christi omnem principatum, potestatem, & virtutem evacuaturum: Deus enim, cum illud ei tradidit, omnia subiecit sub pedibus eius, cum autem dicat, omnia subiecta sunt ei, sine dubio, praeter eum, qui subiecit ei omnia, &c. His non incongrue addi posse existimo insignem Ioseph. locum ab alijs nequaquam animadversum, lib. 7. de bello Iudai. cap. 12. in fine, ubi aperte testatur, in sacris libris terrenum hoc totius Orbis Imperium, cuidam ex Iudaeorum finibus praenuntiari. Nisi quod ipse, ut Vespasiani gratiam iniret, de eo temere vaticinium exponit, sic inquiens: Sed quod maxime eos ad bellum excitaverat, responsum erat ambiguum, itidem in sacris libris inventum, quod eo tempore quidam esset ex eorum finibus Orbis terrae habiturus Imperium. Id enim illi quidem quasi proprium acceperunt, multique sapientes interpretatione decepti sunt. Hoc autem plane responso Vespasiani designabatur Imperium, qui apud Iudaeam creatus est Imperator. Sed enim homines fatum vitare non possunt, etiam si praeviderint, &c. Neque hoc [sect. 100] ignoraverunt Sibyllae, a quibus accepit Virgilius Ecloga 4. quamvis more suo, ut ait Bozius ubi sup. fabulas audeat immiscere, & alio rem detorqueat, dum [sect. 101] canit: Vltima Cumaei venit iam carminis aetas, Magnus ab integro saeclorum nascitur ordo. Iam redit & Virgo, redeunt Saturnia Regna Iam nova progenies coelo demittitur alto, Pacatumque reget patrijs virtutibus Orbem. Et paulo post, cuncta illius potestati tradita agnoscens, & ab ipso pendere: Aggredere, o magnos, aderit iam tempus, honores Chara Deum soboles, Magni Iovis incrementum. Aspice convexo nutantem pondere mundum, Terrasque, tractusque maris, coelumque profundum: Aspice, venturo laetentur ut omnia saeclo. Quibus Ego adijcio, quod in simili quaestione [sect. 102] de omnipotentia Christi Theologi disputant. Etenim quamvis Christvs, ut homo, absolute loquendo, omnipotens non fuerit, ut docet. D. Thom. 3. p. q. 13. ar. 1. & seqq. Caietan. Medin. & Suar. ibid. & Alex. de Ales, 3. p. q. 14. caeterique Theologi cum Magistro in 3. Senten. dist. 14. Ipsi tamen resolvunt, omnipotentiam Dei communicatam fuisse humanitati Christi, ut est instrumentum coniunctum Verbo, vel per communicationem idiomatum, ut dixit D. Thom. d. q. 13 art. 1. ad. 1. vel proprius quoniam ipsa Christi humanitas, ob talem unionem ad Verbum, elevata & sublimata fuit, ut esset ad nutum suae voluntatis, & ex suo arbitrio principium efficiens, & activum, instrumentale tamen, miraculorum, & operationum supranaturam, ut latius explicant D. Greg. hom. 28. in Evang. D. Thom. 3. p. q. 56. art. 1. ad. 3. Caiet. in 3. p. q. 13. art. 2. & plurimi Patres, qui varijs in locis de hac virtute omnipotenti humanitatis Christi loquuntur, quos recenset Rutil. Benzonius de anno Iubilaei, lib. 2. cap. 34. pag. 208. & praesertim Euthymius lib. 7. in Lucam cap. 19. ubi sic ait: Quemadmodum ferrum, quod in igne aliquo tempore permansit, habetque ignis rationes, ita quoque sancta ipsius caro Divinitati unita, quae Divinitatis sunt, operabatur. Ideo manus quidem mortuum, ac desertum corpus coniunxit, vox autem recedentem animam revocavit. Tertio facit, quod hac dominatione in Christi humanitate supposita, quam [sect. 103] non solum creationis, verum & redemptionis titulo ei concedunt plures ex Auctoribus supra relatis, & praecipue Marquard. dict. tract. de Iudaeis, 2. p. cap. 2. num. 3. Bermon. Choveron. in tract. de pub. concub. rub. De adulter. num. 37. Marc. Anton. Marsilius in tract. de origine redit. Eccl. 3. par. cap. 23. num. 94. & 95. & Valenc. d. monit. p. n. 70. Pie [sect. 104] credendum, & existimandum est, eundem Christvm, hoc tale Regnum, sive dominium temporale, quod habuit & habet, Ecclesiae, & Pontifici, qui eum repraesentat, communicare voluisse, sicut & caetera privilegia, quae in primo argumento retulimus, iuxta text. in d. cap. quanto, de translat. Episcop. cap. ut nostrum, ut Eccles. benef. cap. sundamenta. § decet, de elect. lib. 6. cap. pro humani, de homicid. eod. lib. Clem. 1. §. de Magistris, & plura alia, quae in specie nostra de hac translatione dominij temporalis notat D. Tho. lib. 3. de regim. Princip. cap. 10. Ioan. de Lignano relatus a Cardin. in Clem. ne Romani, § irritum, col. 3. de electione, Episcop. Chiapens. in d. tract. comprobator. fol. 19. & sol. 62. & seqq. ut bene Guillerm. Benedict. in cap. Raynuntius, verb. Et uxorem, decis. 1. n. 8. Thom. Boz. omnino videndus lib. 16. de signis Eccl. Dei, cap. 1. per tot. ubi late [sect. 105] ostendit, Christi, & Ecclesiae esse idem Regnum, Marta d. 1. par. cap. 22. ex num. 1. & Valencuela ubi sup. num. 72. Etenim [sect. 106] cum Ecclesia sancta Dei Sponsa sit, ut colligitur ex illo Cantic. 4. & 5: Veni de Libano Sponsa mea, &c. Isaiae cap. 61. Psal. 44. Apocaly ps. cap. 12. Paul. ad Ephes. cap. 1. & expresse probat tex. in cap. 1. 97. dist. cap. nuptiarum 27. q. 1. cap. 1. §. sed ubi, de sacra unct. Clem. 1. §. & quod in hac, de sum. Trin. Clem. Romani, de iur. iurand. D. Bernard. serm. 69. in Cantica, cum alijs traditis a Cosma Gumier. in Pragmat. sanct. tom. 1. tit. de auct. Concil. general. cap. sacrosancta. §. 1. verbo, Christo, Fevardentio sup. Ruth. cap. 1. sect. 16. vers. Hic quoque, & cap. 3. sect. 4. vers. 3. & Thom. Boz. ubi sup. sponsae quidem [sect. 107] negare non decet, quod in persona sponsi conceditur, 1. Princeps legibus, vers. Augusta, D. de legibus, ibi: Augusta autem licet legibus soluta non sit, Princeps tamen eadem illi privilegia tribuit, quae & ipse habet. Vnum [sect. 108] quippé corpus, & unam vocem constituunt, ut praeclare expendit D. August. epist. 120. ad Honoratum, & lib. 3. Doctr. Christ. cap. 31. & tom. 10. serm. 234. sic inquiens circa expositionem Isai. d. cap. 61: Sponsum & Sponsam Christum intelligimus & Ecclesiam, sed erunt duo in carne una, Sacramentum magnum, inquit Apostolus, in Christo & Ecclesia, igitur iam non duo, sed una caro. Si igitur caro una competenter & vox una. Rursus idem Isaias alibi optime meminit unum esse ipsos duos: loquitur enim in persona Christi, & dicit: Sicut Sponso imposuit mihi mitram & sicut Sponsam ornavit me ornamento: unus videtur loqui, & Sponsum se fecit, & Sponsam se fecit: quia non duo, sed una caro: quia Verbum caro factum est, & habitavit in nobis: illi carni adiungitur Ecclesia, & fi Christus totus corpus, & caput. Vnde [sect. 109] doctissimus, & acutissimus Scotus in tract. de perfect. stat. q. 9. quem refert, & sequitur Troilus Malvis. in tract. de Canonizatione Sanct. dub. 2. inquit. quod Papa est Vicarius Christi, non solum in quantum Christvs fuit Ecclesiae Praelatus, sed in quantum fuit totius mundi Dominus, & quod de statu & bonis hominum potest ordinare. Et [sect. 110] D. Cyrill. in. lib. Thesaurorum eandem sententiam his verbis sequitur, & amplificat: Dedit Filius Dei Petro plene, & perfecte claves Regni coelorum, quoniam sicut ipse accepit a Patre Ducatum, & sceptrum Ecclesiae gentium ex Israel egrediens super omnem Principatum, & potestatem, & super omne quodcunque est ut in eius nomine genua cuncta curventur plenissimam potestatem, sic & Petro, & eius Diadochis, hoc est, succesoribus, non minus, sed plenissime commisit, &c. Quod etiam ex eo magis suadetur, ut praedicti Auctores considerant, & Molina d. cap. 29. col. 135. & plures alij relati a Paramo d. opin. 3. n. 35. & 46. & melius Marta d. 1. p. cap. 16. n. 2. & seqq. Quia cum [sect. 111] Christvs Dominus Petro, & successoribus universalem potestatem concesserit ad dirigendos homines ad vitam, & foelicitatem aeternam, & sic ad ultimum finem, debuit etiam subijcere omnes alias potestates saeculares, ad quas spectat dirigere homines ad virtutem, & foelicitatem temporalem, quae servit tanquam medium ad adquirendam aeternam. Ei quippe, ad quem ultimi finis cura pertinent, subiecti esse debent, habentes curam finium antecedentium, ex doctrina D. Thom. d. lib. 1. de regim. Princip. quam pluribus ornavimus sup. cap. 16. n. 50. & 57. Neque satis perfecté instituta, & ordinata Respublica Ecclesiae videri posset, si Christvs in eam praedictam potestatem non transtulisset, & sicut ipsa una est, & ipse unus omnium Princeps, & Dominus extitit, ita reliquas omnes potestates Romano Pontifici non subijceret, & ad unum dumtaxat supremum & Monarchicum imperium reduceret, quod [sect. 112] esse omnium utilissimum, & perfectissimum pluribus probat Paramus ubi sup. n. 47. & seqq. Pet. Greg. lib. 5. de Repub. cap. 3. Iust. Lips. lib. 2. Politicor. Cap. 2. & Bobadilla lib. 1. Polit. Cap. 1. n. 15. & novissime & latissime Michael Maucler. de Monarch. 1. p. lib. 4. per tot. & in nostris terminis Seraph. Freitas de Imp. Asiat. cap. 6. num. 1. Qvarto considero, quod directa haec, & generalis Summi Pontificis in temporalibus potestas, & dominatio, non folum tot, tantorumque Patrum auctoritate, & asseveratione munitur, quos in hoc capite, & praecedenti adeo longa serie congessimus: verum [sect. 113] multis etiam Sacrae Scripturae, & Pontificij iuris oraculis, quibus vix est, ut congruum responsum a contrariae partis sectatoribus assignari possit. Inter quae caput effert [sect. 114] illa Ieremiae vaticinatio cap. 1: Ecce constitui te super gentes, & Regna, ut evellas, dissipes, aedifices, & plantes, quam de suprema ista potestate signanter intelligit Div. Thom. lib. 3. de regim. Princip. cap. 19. relatus a Gregor. Lopez in dict. 1. 2. gloss. mag. col. 3. in fin. vers. Facit ad ista, ubi advertit, sub his verbis, non solum peculiarem iurisdictionem in subditos accepisse videri, dum ait: Super gentes, sed etiam generale quoque dominium, & gubernationem Rerumpublicarum, cum adijciat: Et Regna, in quibus amplam potestatem Summi Pontificis agnoscit, ad plantandum, aedificandum & dissipandum quidquid pro bono universalis Ecclesiae iudicaverit convenire. Et quod non folum ad fideles, verum ad infideles etiam extendatur: ex illo verbo: Gentes, deducit Baronius dict. anno Christi 57. numer. 28. Nam [sect. 115] & hi, ut diximus, ad Ecclesiae gubernationem spectant, si id Fidei conservatio, vel dilatatio poposcerit, vel alia iusta causa, quae animum Pontificis moveat, ut observat Episcop. De Chiapa d. tract. comprobator. fol. 19. & seqq. & fol. 46. & 47. & Roffenfis contra Lutherum art. 25. ubi inquit: Primatum Petri super omnes Reges, & Regna mundi iam impletum esse quoad donum, & ius potestatis, quam traditam habet a Christo, vel quoad habitum in toto mundo, etiam super infideles, cum Christvs Petro Ioan. 20. omnes generaliter oves ei pascendas commiserit. Quibus convenit illud, quod de B. Petro canit Ecclesia, dum ait: Tibi tradidit Deus omnia Regna mundi. Et Nicolaus [sect. 116] Pontifex in cap. 1. distinct. 21. ubi inquit: Ecclesiam solus ille fundavit, & super petram Fidei mox nascentis erexit, qui Beato Petro vitae aeternae clavigero iura terreni simul, & coelestis Imperij commisit. Quod etiam refertur in cap. omnes 22. dist. & consonat tex. in cap. nos Sanctorum, cap. auctoritatem, in fine 15. q. 6. cap. quia praesulatus 1. q. 4. & cap. duo 96. dist. Extravag. si fratrum, §. sane in nostram, Ioan. XXII. cap. licet ex suscepto, de electione, Clem. Pastoralis de re iudicata, cap. ad Apostolicae, eod. tit. lib. 6. Innocentius etiam III. in [sect. 117] cap. solitae, de maiorit. & obed. ex d. Ieremiae loco, & ex illo Ioannis: Pasce oves meas, & altero Matth. cap. 16: Quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum & in coelis, &c. eandem supremam, & universalem Pontificiae sedis auctoritatem, & potestatem ostendit, quoniam Dominus, inquit, inter has oves, & alias nequaquam distinxit, & nihil excepit: qui dixit: Quodcunque. Et idem [sect. 118] Innocent. in cap. per venerabilem 13. vers. Rationibus, qui filij sint legitimi, ex eisdem locis, & ex alio Deuteron. cap. 17. ubi in causis arduis, & difficilibus Sacerdotes adiri iubentur, concludit, Romanum Pontificem, non solum in Ecclesiae patrimonio, super quo plenam in temporalibus potestatem gerit, verumetiam in alijs regionibus, certis causis inspectis, temporalem iurisdictionem casualiter exercere. Quo forsitan respicit text. in cap. quincunque litem, & in cap. quaecunque contentiones 11. quaest. 1. Ubi omnes lites, & contentiones tam spirituales, quam temporales ad iudicium Summi Pontificis pertinere dicuntur. Sed expressius, & urgentius caeteris idem argumentum, eisdem & alijs auctoritatibus, & rationibus consideratis, prosequitur Bonifacius IIX. [sect. 119] in celebri illa extravaganti unam sanctam, de maiorit. & obed. inter communes. Vbi postquam late sanctae Catholicae & Apostolicae Ecclesiae unitatem probavit, & eiusdem generalem potestatem, & superioritatem in spiritualibus, & temporalibus probat, & unius ovilis unicum pastorem esse debere, & quod cum Dominus ipse Petro Pasce oves, & quidem, Meas dixerit, & generaliter, non singulariter has, vel illas, per hoc commisisse sibi intelligitur universas. Et postea addit: In hac ergo potestate [sect. 120] duos esse gladios, spiritualem videlicet, & temporalem Evangelicis dictis instruimur. Nam dicentibus Apostolis, ecce duo gladij hic: in Ecclesia scilicet, cum Apostoli loquerentur, non respondit Dominus nimis esse, sed satis. Certé qui in potestate Petri temporalem gladium esse negat, male verbum attendit Domini proferentis: Converte gladium tuum in vaginam. Vterque ergo est in potestate Ecclesiae, spiritualis scilicet & materialis; sed is quidem pro Ecclesia, ille veró ab Ecclesia exercendus: ille Sacerdotis, is manu Regum, & militum, sed ad nutum, & patientiam Sacerdotis. Oportet autem gladium esse sub gladio, & temporalem auctoritatem spirituali subijci potestati. Nam cum dicat Apostolus ad Romanos 13. Non est potestas nisi a Deo: quae autem sunt, a Deo ordinata sunt; non autem ordinata essent, nisi gladius esset sub gladio, & tanquam inferior reduceretur per alium in suprema. Nam secundum Beatum Dionysium, lex Divinitatis est, infima per media in suprema reduci. Non ergo secundum ordinem universi omnia aequé ac immediate, sed infima per media, & inferior per superiora ad ordinem reducuntur, spiritualem autem, & dignitate, & nobilitate terrenam quamlibet praecellere potestatem, oportet tanto clarius nos fateri, quanto spiritualia temporalia antecellunt. Quod etiam ex decimarum datione, & benedictione, & sanctificatione, ex ipsius potestatis acceptione, ex ipsarum rerum gubernatione claris oculis intuemur. Nam veritate testante spiritualis potestas terrenam potestatem instituere habet, & iudicare, si bona non fuerit. Sic de Ecclesia, & Ecclesiastica potestate verificatur vaticinium Ieremiae: Ecce constituite hodie super gentes, & Regna, & caetera quae sequuntur. Ergo si deviat terrena potestas, iudicabitur a potestate spirituali: sed si deviat spiritualis minor, a superiori: si vero suprema, a solo Deo, non ab homine poterit iudicari: testante Apostolo: Spiritualis homo iudicat omnia, ipse autem a nimine iudicatur. Est autem haec auctoritas (etsi data sit homini, & exerceatur per hominem) non humana, sed potius Divina, ore Divino Petro data, sibique, suisque successoribus in ipso, quem confessus fuit petra, firmata: dicente Domino ipsi Petro: Quodcunque ligaveris, &c. Quicunque ergo huic potestati a Deo sic ordinatae resistit, Dei ordinationi resistit, nisi duo (sicut Manichaeus) fingat esse principia: quod falsum, & haereticum iudicamus: quia testante Moyse, non in principijs, sed in principio coelum Deus creavit, & terram. Porro subesse Romano Pontifici omni humanae creaturae declaramus, dicimus, diffinimus & pronuntiamus omnino esse de necessitate salutis. Cui [sect. 121] textui, quatenus de duobus illis Apostolorum gladijs sermonem fecit, facem praetulit D. Bernard. lib. 5. de consid. ad Eugen. ubi eisdem fere verbis eandem sententiam amplectitur. Quam etiam repetit D. August. in pluribus locis relatis ab Ivone Carnotensi in Decret. part. 10. cap. 59. & 75. & D. Thom. sup. 2. Sent. distinct. ultim. in exposit. text. ad 4. ubi dicit, [sect. 122] quod spirituali potestati saecularis in Papa coniungitur, qui utriusque potestatis apicem tenet, hoc eo disponente, qui est Rex, & Sacerdos; & tradit alia Paramus dict. opin. 3. per totam, Anastas. Germon. d. cap. 13. num. 18. Fr. Marc. Anton. de Camos in sua Microcosmia 3. part. dialog. 4. pag. 44. Et [sect. 123] elegantissima, ac pijsima illa epistola B. Ignatij de Loyola ad Claudium Regem Abyssinorum Romae scripta 7. Kalend. Marcias ann. 1555. cuius verba ad litteram refert Per. Maffeius histor. Ind. lib. 16. pag. 389. & seq. & Fr. Anton. de San Roman lib. 4. hist. Ind. Orient. cap. 26. pag. 767. ubi plura de Ecclesiae unitate, & universali potestate notantur & qualiter hoc olim per Isaiam Dominus adumbrasse videatur, cum loquens de [sect. 124] Eliachim Pontifice Maximo dixit: Et dabo clavem domus David super humerum eius, & aperiet, & non erit qui claudat, & claudet, non erit qui aperiat. Quo videlicet typo figuratus est Petrus, eiusque successores, [sect. 125] quibus datam integram potestatem declarant claves, consuetum utique symbolum, & insigne pleni, atque absoluti dominij, 1. clavibus 74. D. de contrahen. empt. cum alijs traditis a Covar. lib. 3. variar. cap. 16. num. 11. Tiraquel. de constit. 3. par. limit. 6. num. 4. & ampliat. 3. num. 3. Et [sect. 126] licet haec insignis, & nobilis Extravagans unam fanctam videatur postea aliquo modo correcta, sive temperata per Clementem V. Bonifacij successorem, quatenus in favorem Philippi Regis francorum declaravit in Extravag. meruit, de privileg. per illam nullum Regi, & Regno Galliae praeiudicium generari, nec amplius Ecclesiae Romanae subiectos esse, quam antea existebant: hoc tamen (ut bene advertit Germon. supra num. 51. & 67. & Marta d. tractat. de iurisdict. 1. part. cap. 25. num. 30) Ecclesiae iuribus neutiquam derogavit. Et [sect. 127] quantumvis dispositionem pontificiam correxisset, rationes tamen, quibus nitebatur, revocare, & enervare non potuit, quae aeternae, & immutabiles sunt, 1. eas obligationes, D. de capit minut. & notat Abb. in cap. non debet, de consang. & affin. Anton. de Butrio, & Ioan. de Imola in cap. 1. de constit. & Ioan. Andr. & Geminianus in cap. 1. §. illum autem de restit. spoliat. Qvinto & ultimo perpendi potest, [sect. 128] quod quemadmodum ea bella iusta censeri solent, quae Dei praecepto, vel auctoritate peraguntur, iuxta text. in. c. illud 23. quaest. 2. & alia, quae diximus supra hoc lib. cap. 2. num. 25. Ita communi omnium Doctorum consensu receptum est, illa quoque iusta censeri debere, quae ab eius Vicario ob religionis augmentum, vel ex alijs legitimis causis adversus infideles indici iubentur. Atque adeo, [sect. 129] quae in eiusmodi bellis capiuntur, iuste, & legitime possideri, & retineri posse, quamvis nunquam antea Christianorum fuissent, & infideles ipsi quiete & in pace vivere vellent, ut communiter resolvunt Doctores, praecipue Anto. de Butrio, & Ioan. de Annania in cap. quod olim, de Iudaeis Oldrad. cons. 72. Hostiens. Innocent. Anchar. & alij in d. cap. quod super de voto, Bartol. in 1. 1. C. de Pagan. idem Annania in cap. 1. col. 2. de sagittarijs, idem Innocent. in cap. olim de restit. spolia. Calderin. cons. 95. n. 3. vers. De Papa, alias cons. 1. de tregua, & pace, ubi ait, tenentes contrarium ab haeresi non distare, Bald. cons. 389. incipit: Consuetudo est, in fine num. 10. lib. 2. ubi notabiliter inquit, auctoritatem suscipiendi belli contra Reges, & Principes infideles maxime penes Pontificem residere, Alex. cons. 130. super eo, num. 4. & 5. lib. 7. Marquard. omnino videndus in tract. de Iudaeis, & Infid. 1. part. cap. 6. & cap. 14. vers. Praeterea, Malferitus dict. cons. 769. apud Mandell. num. 78. Georgius Cabedus decis. Lusitan. 2. part. decis. 47. num. 1. & alios congerens Cardinal. Tuschus pract. conclus. iur. verb. Infidelibus, conclus. 124. & verb. Bellum, conclus. 36. & Nos supra hoc lib. 2. cap. num. 36. & post haec scripta Seraph. Freitas de iusto imp. Asiat. cap. 9. num. 10. & 11. Cuius [sect. 130] potestatis, & auctoritatis ratione, ijdem Auctores concludunt, licitum, & usu receptissimum esse Apostolicae sedi, terras, & provincias talium infidelium, aut haereticorum aliquibus Christianis Principibus debellandas, occupandas, & pleno iure possidendas concedere, etiam antequam ab ipsorum infidelium manibus sive faucibus ereptae fuerint, ut in Regno Ierusalem, Carolo Magno concesso, tradidit Bartol. in l. liber homo, la 2. D. de verb. oblig. 1. fin. D. de action. empti, & in. l. id quod apud hostes, ubi late Iason. D. de legat. 1. Oldrad. cons. 268. Martin. Laudens. in tract. de Principe, §. 246. & generaliter in quibuslibet alijs terris, & insulis Infidelium, Paganorum, & Haereticorum, idem Bartol. in dict. l. 1. C. de Paganis, & in tract. de insula, verb. Nullius, num. 7. & in Extravag. ad reprimendum, verb. Totius Orbis, num. 9. Bald. [sect. 131] in l. 1. C. de iure liber. col. 5. ubi inquit: Hodie, ubicunque iurisdictiones vacant, ut in Regnis infidelium, apud quos non est vera dignitas, nec naturalis dignitas, nec naturalis iurisdictio, occupanti conceditur Catholico, ut fuit in Regno Hispaniae, ut notat glossa Decreti. Quae glossa, ut advertit Episcopus Chiapens. in d. tract. comprobat. fol. 31. forsitan est cap. Adrianus, verb. Per singulas, dist. 63. idem tradunt Domin. & Phil. Francus per text. in cap. Abbate fane, §. & allegabatur de re iudic. lib. 6. Angel. disput. incip. Renovata guerra, Ioan. de Lignanis in tract. de bello, 1. part. Franc. Vargas in tract. de auct. Pontif. confir. 10. n. 4. & 5. & Anastas. Germon. dict. lib. 3. cap. 13. a num. 27. Et [sect. 132] licet Episcopus Chiapensis ubi supra hoc restringere velit ad provincias, quae olim Christianorum fuerunt, & iniuste ab infidelibus detinentur, & differentiam inter Saracenos, Haereticos, aliosque Fidei hostes, & inter simpliciter infideles, constituat, quam etiam admittere videtur Petrus de Ravena sing. 585. Bartolus tamen, & reliqui auctores supra relati, generaliter, & indistincte loquuntur, & expressius Malferitus, & Marquard. ubi sup. Marta d. 1. part. cap. 24. num. 10. & sequentib. ubi de hac Indiarum donatione specialiter agentes, resolvunt, quod omnes Doctores indifferenter tenent, etiam res, & provincias, quae semper infidelium fuerint, posse relinqui, ac donari sub conditione, si ab hostibus capiantur. Quia [sect. 133] licet alias imprudens & temerarium consilium censeri soleat, hostium bona, & provincias ante victoriam dividere, ut oftendit Ausonius epig. 20. Philip. Comineus lib. 5. comment. post medium, ubi periucundum exemplum adducit, & Mag. Marquez in Gubernat. Christiano lib. 2. cap. 31. pag. 340. & seq. Adhuc [sect. 134] tamen expectatio talis conditionis honesta reputatur, iuxta ea, quae notant scribentes per text. ibi. in. d. liber homo, & in d. l. id quod apud hostes: quibus addere possumus tex. in 1. si quid mater, C. de don. quae sub modo, & in 1. si servitus, §. futuro, D. de servit. urb. praed. cum notatis a glossa in cap. ad dissolvendum verb. Accusari ad fin. de desponsat. impub. Bart. in 1. servos num. 4. D. de alim. & cib. legat. Et [sect. 135] tex. in d. cap. Abbate sane, vers. Et allegabatur, ubi Rex Aragonum donavit Hospitalarijs sancti Ioannis Castrum Curvariae cum suis finibus, inter quos erat locus de Rossellis, quae ab infidelibus possidebantur, & nunquam Christianorum fuerant, sub ea conditione, si Rex illa ab eisdem hostibus caperet, & talem donationem valuisse Summus Pontifex ibi aperte supponit, & prosequitur Philip. Francus, & Domin. ibidem num. 40. Qui ex eodem principio deducunt, quod [sect. 136] licet Ecclesiae, quae nondum constructa est, nihil donari regulariter possit, cap. ad audientiam, el 2. de Eccles. aedific. & in eod. cap. Abbate sane, ubi tamen talis donatio sub ea conditione sit, quam sit honestum expectare, vel non agitur, ut eidem Ecclesiae statim acquiratur, sed postquam iam aedificata, vel constructa fuerit, tunc iure optimo sustineatur, ut latius etiam notat & prosequitur Bart. cons. 26. nume. 1. lib. 1. Abbas in dict. cap. ad audientiam, n. 2. Guid. Papae decis. 267. & ibi eius additionator Ranchinus, Guil. Benedict. in cap. Raynuntius, de testam. verb Et soboles, quam gestabat in utero, num. 15. Lambertin. de iure patron. 1. part. lib. 1. Quaest. 5. Art. 10. Menochius cons. 29. num. 59. & 60. vol. 1. & Nicol. Garcia de beneficijs, 5. part. cap. 9. num. 49. & 50. Sed [sect. 137] praestat, ut in specie nostra loquentes audiamus Franc. Vargas ubi sup. num. 5. & 6. & Anastas. Germonium num. 29: Qui securé docent, Summum Pontificem virtute huius supremae Potestatis temporalis, de qua loquimur, non modo civitates, prouincias, & Regna, quae antea Christianam Religionem profitebantur, & deinde fuerunt ab infidelibus usurpatae, posse, cui libuerit, indubitanter concedere, uti recuperet, suaque faciat: sed ea etiam addicere posse, quae Christianorum nunquam fuerunt, ad Christianae Fidei & Evangelij propagationem, & idololatriae extirpationem: Et quod his rationibus motus Alex. VI. amplas istas Indiarum Occidentalium regiones Catholicis Regibus, Ferdinando & Isabellae, eorumque successoribus addixit; qui ex illa acquisitione omnem omnino iurisdictionem ac omne imperium earundem provinciarum sibi iure vendicant; non ipso iure, nec iure belli, sed Romani Pontificis auctoritate, quare iuste dicuntur possidere, arg. l. iuste possidet, D. de acquir. possess. Qva sententia, ut veriori & receptiori, retenta, argumentis pro contraria consideratis, breviter responderi potest. Ad primum, [sect. 138] falsum esse, quod in eo supponitur, nullo scilicet certo iure, vel Ecclesiae testimonio probari temporalem Romani Pontificis potestatem; cum pro ea tot, & tam aperta reperiantur, ut supra consideravimus; quae sua vi, & ratione tam infideles quam fideles comprehendunt. Vt [sect. 139] omittamus eorum opiniones, qui ob solam infidelitatem, barbariem, idololatriam, vel mores contra naturam, ad iudicium Ecclesiae pertinere putarunt, de quibus late disputavimus supra hoc libro ex cap. 7. & post D. Antoninum in summa titul. 3. de dom. Reg. cap. 2. late agit Thom. Bozius in tract. de Ital. stat. lib. 4. cap. 5. & 6. Quibus [sect. 140] non obstat ille Pauli locus 1. Corinth. 5: Quid enim mihi de ijs, qui foris sunt, iudicare? de cuius vera, & varia interpretatione plura congessimus, d. cap. 14. ex num. 21. Et [sect. 141] eodem modo responderi potest ad illud Ioan. ult. Pasce oves meas; etenim licet infideles, dum in sua infidelitate persistunt, proprie de Christi, & Ecclesiae ovili non sint, ut concludunt Auctores in argumento relati: verius tamen est, quod ad Ecclesiae curam, & gubernationem spectant, ut tetigimus fup. n. 115. & expresse docet Innocent. [sect. 142] in c. licet de foro comp. resolvens: Quod quando Christus dixit Petro: Pasce oves meas, & dedit ei claves Regni coelorum, aliquo modo eius iurisdictioni subiecit Saracenos, Gentiles, & Schismaticos. Et Roffens. contra Luth. articul. 25. ubi. inquit: Primatum Petri super omnes Reges, & Regna mundi iam impletum esse, quoad donum, & ius potestatis, quam traditam habet a Christo, vel quoad habitum in toto mundo, etiam super infideles, qui sunt oves Christi, quamvis extra ovile Ecclesiae errantes: non tamen omnino quoad executionem, vel actum potestatis. Quia scilicet ad Papam pertinet cura omnium ovium Christi, Ioan. 20. Pasce oves meas, non solum eas, quae sunt intra, sed quae sunt extra ovile Ecclesiae a fide aberrantes, de quibus Ioann. 10. Alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili, illas oportet me adducere; scilicet per me, & per meos ministros, maxime per Papam, ad quem pertinent de praedicatione nunc illis providere, ut qui voluerint libere, non coacte ad Fidem Christi convertantur, &c. Leontius quoque tradit sub illis verbis, Ioan. 10: Alias oves habeo, &c. Christvm ostendere voluisse, se non tantum Iudaeorum, quibus cum loquebatur, sed etiam omnium gentium Regem esse, atque pastorem; & in eadem expositione Sancti omnes unanimi consensu conveniunt. Et D. Bernard. lib. 2. de consid. cap. 8. verba illa: Pasce oves meas, explicans, interrogat: Quas? illius, aut illius populi, civitatis, aut regionis, aut certi Regni? Oves meas inquit: cui non planum non designasse aliquas, sed adsignasse omnes? Nihil excipitur, ubi distinguitur nihil. Cui convenit Theophylactus, dum inquit: Cum prandendi finem ipse fecisset, totius Orbis ovium praefecturam Petro commisit: Et idem sentiunt Orig. cap. 6. epist. ad Rom. Cyprian. de unit. Eccles. Arnob. Psalm. 138. Chrysost. homil. 1. de poeniten. & reliqui Graeci, & Latini Patres Ecclesiae, quorum dicta late perpendit Thom. Bozius lib. 18. de sign. Eccles. Dei, cap. 1. in sexto argumento. Pascere [sect. 143] enim illo in loco ex natura ipsius verbi idem significat quod regere, & gubernare. Vnde sit, ut ad Reges quoque, & Principes gentium pertineat haec vox, [sect. 144] quos passim ethnici Scriptores, sed in primis Homerus, pastores populorum appellare solent, ut idem Bozius ostendit, & latius Paramus d. opin. 3. num. 29. Nam quemadmodum pastores ovium commodis diligenter invigilant, ita quoque Principes, atque Reges, non tam suae utilitatis studiosi esse debent, quam gentium, & populorum, qui sibi subduntur, ut eleganter in eisdem terminis exposuit D. August. tract. 123. dicens: Nam quid est aliud: Si diligis me, pasce oves meas, quam si diceretur: Si me diligis, non te pascere cogita, sed oves meas, sicut meas pasce, non sicut tuas; gloriam meam in eis quaere, non tuam, dominium meum, non tuum. Et hac de causa [sect. 145] in illo versu, Psal. 79: Qui regis Israel, intende, in lingua Originali Hebraea legitur: Qui pascis. Et in Psalm. 77. ubi in Vulgata legitur: Et elegit David servum suum, & substulit eum de gregibus ovium, de post foetantes accepit eum, pascere Iacob servum suum, in Chaldaica dicitur: Vt dominaretur in Iacob populo suo. Qui locus eo pluris faciendus est, quia illum de Christo Domino omnes intelligunt, & D. Hieronym. etiam D. Petro, de cuius nunc potestate agimus, accommodari posse fatetur. Secvndo vero, argumento contrariae partis respondere possumus, affirmando, [sect. 146] verius esse in Christo Domino, etiam ut homine, temporale regnum, & dominium constitui, & concedi debere ex rationibus, & auctoritatibus, quas sup. ex num. 89. perpendimus. Neque obstare ea, quae pro adversa opinione considerantur, & dominium duntaxat spirituale in Christo concedere, & assignare videntur. Nam, si bene inspiciantur, solum ostendunt, Christvm in quantum hominem se mundi Regno non immiscuisse, neque dominia rerum, quae liberaliter hominibus indulserat, usurpasse, id vero ex voluntatis potius, quam potestatis defectu processit, quia huiusmodi temporalia contempsit, & humilem vitam agere destinavit. Et [sect. 147] ita, ubi sibi oportere visum fuit, exercitium temporalis iurisdictionis accepit: Matth. namque 8. daemonibus poscentibus: Si eijcis nos hinc, mitte nos in gregem porcorum, dixit: Ite, & suffocati sunt, & 12. permisit Discipulos per aliena sata vellere spicas, & manducare. Et apud eundem Matth. cap. 21. Ioan. 2. Marc. 11. maledixit ficulneae, & aruit: & flagello eiecit ementes & vendentes de templo; & adulteram, quia nemo eam accusabat, absolvit; prout etiam habetur in cap. ex multis, & cap. vendentes 1. q. 3. cap. accusatio, el 1. 2. q. 7. glos. in cap. quoniam verb. Sic, distin. 10. & in cap. cum ad verum, distin. 96. In quibus omnibus Christvs nullam iniustitiam commisit, sed iure suo, & potestate usus est, ut bene advertunt omnes Doctores pro hac opinione relati, & praecipue Molina d. disp. 28. Marta d. c. 22. Paramus, qui alios refert, d. lib. 3. q. 1. opin. 2. num. 8. & opin. 4. ex n. 79. & n. 127. Baronius d. an. Christi 57. num. 28. & 29. Anastas. Germon. dict. lib. 3. de sacror. immun. c. 15. ex num. 18. Bobad. d. lib. 1. Polit. cap. 13. num. 4. & sequentib. & Pat. Franc. Mendoca d. cap. 2. lib. 1. Reg. num. 10. annot. 15. sect. 3. num. 27. & novissimus Michael Mauclerus de Monarch. 1. part. lib. 3. cap. 4. & 5. qui specialiter respondet omnibus testimonijs in contrarium adductis: & praesertim [sect. 148] ad illud Ioan. 18: Regnum meum non est de hoc mundo. Vbi Christvs nullatenus se Regem temporalem esse negavit, sed sibi id potius curari, ut humanum genus redimeretur, & peccatores salvi fierent, iuxta ea, quae notant Augustin. & Chrysosto. ibidem, & illud Ioan. 3: Non misit Deus Filium suum in mundum, ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Et ita [sect. 149] alias apud eundem Ioan. d. cap. 18. interrogatus: Rex es tu? non negavit, sed dixit: Tu dicis, quia Rex sum ego. Nec redarguit Nathanaelem sibi dicentem Ioan. 1: Tu es Rex Israel. Nec obiurgavit, imo & defendit turbam clamantem, & dicentem Ioan. 12: Hosanna Benedictus qui venit in nomine Domini Rex Israel. Quibus non obstat [sect. 150] illud Lucae 12. ubi dixit fratribus de haereditate certantibus: Quis me constituit iudicem, aut divisorem super vos? Nam illud similiter solum probat, Christum non assumpsisse munus, & officium iudicis temporalis: non tamen concludit, illum caruisse potestate, ut id, si vellet, efficeret. Et ideo hoc nequaquam negavit, sed solum innuit, se a nemine ad id munus subeundum fuisse constitutum, ac deputatum, ut bene post alios observat Molina dict. cap. 28. col. 135. vers. Ad tertium, Marta d. cap. 22. num. 4. & in append. eiusd. cap. circa finem, & Paramus d. opi. 4. n. 124. vers. Nam ad primum. Et hoc est quod voluit dicere D. Ambros. relatus ab Albert. Pighio lib. 5. Eccles. Hierarch. cap. 1. vers. Rursus: Terrena declinat, qui propter Divina descenderat. Et tandem [sect. 151] ad illud, quod deduximus ex Extravag. cum inter nonnullos, & similibus respondetur, ibi de dominio proprietatis rerum in particulari sermonem haberi, quo inspecto, certissimum est, Christvm, & Apostolos paucissimarum rerum dominium habuisse, [sect. 152] cum paupertatis amantissimi fuerint, & ea sola mundum vincere destinaverint, ut habetur Zachar. 9. num. 9. Psal. 39. n. 18. Psal. 68. n. 30. Matth. 8. vers. 20. & 2. Corinth. 8. vers. 9. ibi: Scitis gratiam Domini nostri Iesu Christi, quoniam propter vos egenus factus est, cum esset dives, ut illius inopia divites essetis, de quo etiam agitur in cap. Dominus distin. 93. & in pluribus alijs locis, quae congerit Pat. Franc. Mendoca in d. sect. 3. num. 5. Ad tertium autem, & quartum respondeo, absque dubio probandum esse, illud [sect. 153] idem dominium, & imperium temporale, quod Christus habuit, in Petrum, & successores eius translatum fuisse, ut cum D. Thom. & alijs supra ex num. 104. resolvimus. Nam licet Christi potestas, quam vocant excellentiae, quo ad alias res in Ecclesiam non transierit: haec tamen dominij temporalis, etiam si excellenter in Christo fuisse dicatur, omnino transferri debuit, cum necessaria fuerit ad universale ipsius Ecclesiae regimen, quod, ut diximus, aliter nec constare, nec sibi sufficere posset; quia [sect. 154] illi, ad quem cura finis ultimi pertinet, subijci debent reliqui, ad quos pertinet cura finium antecedentium, quae est temporalis potestas, ut probat D. Thom. d. lib. 1. de regim. Princi. c. 14. qui etiam eod. lib. cap. 1. & 6. sic ait: Romano Pontifici Vicario Christi oportet omnes Principes populi Christiani esse subiectos, sicut ipsis Domino Iesu Christo, qui non solum Sacerdos, sed etiam Rex est vocatus, &c. Et quod haec [sect. 155] potestas a Christo in eius Vicarios translata, nomine tenus censenda non sit, nec inefficax iudicanda, bene etiam probat Baronius ubi sup. num. 28. ex ijs, quae Christvs ipse liberaliter profitetur, [sect. 156] apud Ioan. in Apocal. cap. 2. sic dicens: Qui vicerit & custodierit, usque ad finem opera mea; dabo illi potestatem super gentes, & reget eas in virga ferrea, & tanquam vas figuli confringentur, sicut & ego accepi a Patre meo. Quem locum exponens D. August. in homil. 2. sup. Apocal. haec in eandem sententiam profert: in Christo habet Ecclesia hanc potestatem: sicut dicit Apostolus ad Rom. 8. cum illo nobis omnia donata fuisse. Sic virgam ferream, dixit Ioannes propter iustitiam, & propter rigorem: cum virga corrigantur boni, mali vero confringantur. Idem [sect. 157] quoque de hac Regia dignitate una cum Sacerdotio ad posteros in Ecclesiam per Dominum transmissa, erudite his verbis Epiphanius testatur: Rex alienigena Herodes advenit, & non amplius successores David diadema imponebant, translapsa Regia sede in Christo ad Ecclesiam. Et a domo quidem carnali Iuda, & Israel Regia dignitas translata est: firmiter autem sedet Thronus in sancta Dei Ecclesia in aeternum, ex duplici origine dignitatem habens, Regia, ac Sacerdotali. Et Regiam quidem a Domino nostro Iesu Christo iuxta duos modos, & quia est ex semine David Regis secundum carnem: & quia est Rex maior a saeculo secundum Deitatem. Sacerdotalem vero, quia ipse est Pontifex, & Pontificum praefectus, &c. Neque his refragatur, [sect. 158] quod cum Christvs raro, aut nunquam hanc temporalem potestatem, ex habitu in actum deduxerit, Pontifices etiam ab eius exercitio abstinere debebunt. Nam secundum Martam d. cap. 22. num. 4. & 5. & Bobadill. d. cap. 17. num. 3. & 4. & ea, quae tangit Paramus d. opin. 4. num. 67. in fine, duo tempora circa dominium Christi consideranda sunt, alterum ante passionem, & tunc propter humilitatem iudicare recusavit, ut ostendunt testimonia, quae pro hac parte citantur. Alterum vero post resurrectionem, & tunc procedunt plene, & plane reliqua loca, quae ei datam fuisse omnem potestatem in coelo, & in terra significant. Vnde sequitur, [sect. 159] quod cum post resurrectionem Petro clavium potestatem, & ovium omnium curam commiserit, ut constat Matth. cap. ult. & 16. ex potestate Domini, potestatem sui Vicarij metiri debemus, & ei supremam, & universalem iurisdictionem concedere, in spiritualibus semper & ubique, & in temporalibus, ubi id ad commune Ecclesiae bonum expedire censuerit. Et hoc, [sect. 160] secundum eundem Martam d. cap. 22. in fine appendicis, significare voluit Christvs Ioan. d. cap. 18. ubi postquam dixerat, Regnum meum non est de hoc mundo, subdit: Nunc autem Regnum meum non est hinc, id est, nunc cum patior, & Regnum, quod habeo, voluntarie relinquere volo, sed post resurrectionem, & redemptionem hominum factam, cum iam gloriosus, impassibilis, & immortalis existam, omnem Regni mei potestatem atque usum assumam, cuius contemplatione se esse verum Regem eidem Pilato responderat, & ne praedictis repugnet, sic exponendum Mendoca dict. cap. 2. lib. 1. expendit Mendoca dict. cap. 2. lib. 1. Regum num. 10. annot. 15. sect. 3. numer. 18. Deniqve non obstat quintum, & ultimum argumentum, ex multorum iurium auctoritate desumptum, quibus temporalis potestas a Pontificia, & spirituali distinguitur, & ipsimet Pontifices affirmare videntur, sibi illam nequaquam competere. [sect. 161] Nam generaliter cum eisdem Auctoribus responderi potest, verum quidem esse duas istas potestates regulariter distinctas esse, neque invicem confundi, sed potius se iuvare debere, ne alias ordo Hierarchicus pervertatur, ut sup. saepe retulimus, & late probat Turrecremata in summa de Eccles. lib. 1. cap. 87. cum duob. seqq. Soto de iust. & iure lib. 4. quaest. 4. art. 1. Bobad. dict. cap. 17. a num. 1. & cap. 18. a num. 2. Anton. Fab. in Cod. Sabaud. lib. 3. tit. 12. de iurisdict. omn. iud. definit. 4. Morla in empor. iur. 1. part. tit. 2. num. 125. Zevallos 4. tom. pract. commun. quaest. ult. a num. 112. & plurimi alij, quos novissime refert Calistus Remirez in tract. de lege Regia Aragoniae, §. 2. num. 1. Non tamen [sect. 162] in illis iuribus denegatur, quod in Romano Pontifice, ut in vero, & supremo totius Ecclesiae capite, & mundi Monarcha utriusque gladij potestas non resideat, & ab eo mediate totius iurisdictionis spiritualis fons, & origo dimanet, & utraque uti possit, cum sibi necessarium visum fuerit, ut aperte disponunt reliqua iura, quae in ultimo argumento huius ultimae partis consideravimus. Vnde [sect. 163] dicere potuit Baldus in cap. 1. in princip. qui feud. dare poss. quod Summus Pontifex est iudex ordinarius omnium hominum totius mundi, & concurrit cum quolibet alio iudice ordinario. Et glos. in cap. ex transmissa, de foro compet. Quod [sect. 164] licet regulariter a iudicibus laicis non appelletur ad Papam, quia non sunt de eius iurisdictione temporali, cap. si duobus, §. denique de appellat. ubi Abb. num. 5. & Francus num. 12. Vbi tamen iniustitia Imperatoris, vel Regis, aut aliorum Principum, non recognoscentium superiorem, esset notoria, & in causis, & casibus arduis versaremur: tunc per viam extraordinarij reccursus ad Papam appellari posset. Quam doctrinam latius prosequitur Innocent. in cap. licet ex suscepto de foro compet. Decius in d. cap. si duobus ex num. 10. Afflictis in prooem. consti. Regni, quaest. 21. num. 7. Marc. Ant. Petra in tract. de potest. Princ. cap. 6. num. 94. Et adeo probat Marta d. tract. de iurisdict. 4. part. casu 56. num. 5. & 6. ut asserere audeat, hoc procedere non solum ratione peccati commissi propter notoriam iniustitiam, vel quia eius causa posset turbari pax universalis; sed etiam ratione propriae temporalis iurisdictionis, quam Summus Pontifex habet in universo.PRSS Et hoc idem sentit [sect. 165] D. Bernard. lib. 1. de consid. ad Eugen. quatenus inquit, Pontifices in criminibus, non in possessionibus temporalibus potestatem habere, & infima haec, & terrena Regibus, & Principibus terrae relinquenda esse. Non enim affirmare voluit, extra potestatem Summi Pontificis esse, ubique de temporalibus iudicare, quando necessitas finis spiritualis, vel alia iusta causa illud expostulat. Sed quod vult, est, ut id, quoad fieri possit, exequatur per alios: per se autem non nisi incidenter, aut quando aliud fieri non potest, & ideo subiungit: Non quia indigni vos, sed quia indignum vobis talibus insistere: quippe potioribus occupatis. Denique ubi necessitas exigit, audi quid censeat, non ego sed Apostolus: Si enim in vobis iudicabitur mundus, indigni estis, qui de minimis iudicetis; sed aliud est incidenter excurrere in ista, causa quidem urgente: aliud ultro incumbere istis, tanquam magnis, dignisque tali, & talium intentione rebus. Quod etiam [sect. 166] melius expressit lib. 4. duos illos gladios exponens, quos Apostoli Christo obtulerunt, de quibus, mutuatis verbis ab ipso D. Bernardo, late loquitur text. in dict. extra vag. unam sanctam, vers. In hac ergo, de maiorit. & obed. sup. num. 121. relata, & plures alij ex sanctis Patribus, quos refert B. Ioan. a Capistrano in tracta. de potest. Papae part. 2. num. 194. & 225. Ioseph. Stephan. de potest. coactiva cap. 8. num. 9. cum seqq. Anastas. Germon. dict. lib. 3. de sacror. immun. cap. 13. ex num. 17. Et sequitur Praeposit. in dict. cap. cum ad verum distin. 96. docens, praedictas iurisdictiones, quoad exercitium esse distinctas. Nam hoc regulariter in temporalibus prohibitum est Papae, cui dictum est: Pone gladium tuum in vagina, & Innocent. in dict. cap. solitae de maior. & obed. ubi eandem distinctionem respiciens, Papae [sect. 167] attribuit auctoritatem, Imperatori vero potestatem: Papae ius faciendi, Imperatori actum; ita tamen, ut ex hoc non sequatur, quod una iurisdictio alteri non subsit, & temporalis ab spirituali non pendeat. Nam [sect. 168] duo luminaria magna distincta sunt in coelo, & temen Luna habet lumen a Sole, & ut dicitur in eodem cap. solitae: Quanta est inter Solem & Lunam, tanta est inter Papam, & Imperatorem differentia, quod novissime prosequitur Seraphin. Freitas de iusto Imper. Asiatico cap. 6. num. 39. & 40. Idem etiam post alios probat, & sequitur Ioan Bapt. Valencuela d. monit. contra Venet, part. 4. num 178. ubi concludit, quod Christvs transtulit omnimodam potestatem in Petrum, & successores, etiam quoad temporalium administrationem. Sed ut reliqui Sacerdotes liberius Divinis vacarent, & Summus Sacerdos saluti animarum intenderet, permissa est Imperatori eorumdem temporalium administratio, d. cap. cum ad verum 96. dist. & similibus. Vnde [sect. 169] Ecclesia, sic a Christo renovata, Monarchiam fuit propriam adepta, quae dicta est Regnum Apostolorum, cap. ita Dominus 19. distinct. 22. cap. in novo 21. distinct. cap. 2. distinct. 22. cap. loquitur 24. quaest. 1. Quae omnia [sect. 170] latius explicat Ioan. de Turrecremata in summa de Eccles. lib. 1. cap. 29. vers. Ad quartum, Anastas. Germon. d. cap. 13. ex num. 17. & 69. Paramus d. opin. 4. ex n. 121. & Marta d. 1. part. cap. 25. per totum, qui sigillatim omnia iura in argumento relata percurrunt, & eis speciales, & evidentes solutiones assignant, quas brevitatis causa hic trancribere supersedeo, cum apud eos videri possint. Et de historia [sect. 171] text. in d. cap. novit plures agit Ioan. Igneus in repetit. l. 5. §. non alias, num. 415. D. ad Syllanian. & in disput. an Rex Franciae recognoscat Imperium? num. 42. Cuiacius in recitat. posthum. ad Decret. Remundus Ruffus in defensione pro Pontif. Max. totoque ord. Sacredo. & Germon. sub. ex num. 55. Quibus addere possumus, Pontificem ibi non dixisse, quod non poterat, sed quod non intendebat iudicare de feudo, cuius [sect. 172] cognitio, & iurisdictio ex magis communi, & recepta Doctorum sententia, feudi domino regulariter relinquenda est, etiam si contra Ecclesiasticas personas agatur, cap. caeterum de iudicijs cap. verum, cap. ex transmissa de foro compet. Bald. in cap. quae in Ecclesiarum, num. 21. de constitutionibus, And. de Isernia in cap. 1. §. item si Clericus, colum. 2. de capitul. Conradi, Menoch. de retinenda possess. remed. 3. ex num. 396. Iulius Clarus in § feudum, quaest. 90. Nam quilibet [sect. 173] ab altero feudum recognoscens, etiam si sit Summus Pontifex, Imperator, Rex, vel alius Princeps, super feudalibus controversijs debet iudicari a directo domino feudi, Socin. d. cap. ex transmissa num. 36. Marta de iurisdiction. 4. par. cent. 1. casu 89. num. 5. cum seqq. ubi rationem adducit, quia propter feudalem investituram semper censentur esse inferiores directo domino, Bald. in l. sed si hac, §. si liberta, D. de in ius vocando, Zasius de feudis part. 7. num. 19. Henricus Rosental. in eodem tractat. cap. 12. Conclus. 1. num. 10. ubi plurimos alios allegat litt. K. & contrarijs respondet litt. L. & Marta loquens in terminis eiusdem cap. novit, d. cap. 25. ex num. 2. usque ad num. 15. # 24 CAPVT XXIV. De eadem temporali Sedis Apostolicae potestate: & qualiter Alex. VI. & alij Romani Pontifices ea usi reperiantur; quorum Bullae specialiter referuntur, & de vi argumenti, quod ex auctoritate, consuetudine, seu observatione Ecclesiae desumitur. SVMMARIVM Capitis XXIV. -  1 Pontificis temporalis potestas qualiter a Catholicis auctoribus accipiatur. -  2 Papa non nisi ex iusta, & gravi causa exercere solet, & debet potestatem temporalem, quam habet super Reges, & Principes etiam infideles. Et num. 6. -  3 Causa ubi requiritur tanquam fundamentum iurisdictionis, necessario discuti & praecedere debet. -  4 Papa, vel quilibet alius Princeps supremus, non possunt auferre, nec mutare dominia iure gentium quaesita, sine iusta causa. -  5 Infidelium bona sine causa Papa non tollit. -  7 Anastasij Germonij verba expenduntur, circa modum, quo Pontifices ut solent potestate temporali. -  8 Paramus iustam causam, & prudentum arbitrio discussam, requirit ad exercitium temporalis iurisdictionis Papae. -  9 Thomas Bozius eleganter loquitur de modo, & ratione usus temporalis potestatis romani Pontificis. -  10 Dominia temporalia cum Papa mutat, vel aufert, ea ad Dominum dominorum reducit, & ius gentium potius conservare studet, quam frangere. -  11 Causae plurimae, & urgentissimae intervenerunt ad concedendam conquisitionem Novi Orbis. -  12 Evangelij propagatio inter Indos facienda, desiderabat, eos alicui Principi Christiano submitti. -  13 Orbis Novi iusta acquisitio, concurrente cum alijs titulis concessione Pontificis, in dubium vocari non potest. -  14 Catholici Reges Ferdin. & Elisabeth qualiter Roman. Pontif. certiorem fecerint detectionis Novi Orbis, & illius conversionem, & conquisitionem expostulaverint. -  15 Alex. VI. ingens gaudium ob detectionem Novi Orbis accepit, & qualiter Apostolicis litteris, eius conquisitionem Regibus Catholicis concesserit? -  16 Bulla Alexandri VI. qua Regibus Catholicis Novam Orbem concessit, ad litteram refertur. Et num. 24. aliae duae, quibus eandem concessionem confirmavit, & ampliavit. -  17 Bullam Alex. VI. quae Novum Orbem Regibus Catholicis donavit, qui referant, & laudent? -  18 Alex. VI. qualiter sedaverit controversiam inter Castellae, & Lusitaniae Reges super Novi Orbis partitione subortam. -  19 Alex. VI. non solum administrationem, sed etiam plenum dominium Novi Orbis Regibus Catholicis indulsit, cum onere, ut Indorum conversionem curarent. -  20 Orbem Novum pleno iure Catholicis Hispaniae Regibus a Pontifice datum, qui tradant? Iacobi Mainoldi verba de pleno dominio Indiarum recensentur, ibidem. -  21 Alex. VI. sequutus fuit opinionem eorum, qui Pontifici tribuunt temporalem dominationem in Regnis, & bonis infidelium. -  22 Bellarminus Cardinalis Illustriss. seipsum retractare videtur, & inspecta bulla Alex. VI. plenum dominium Orbis Novi concessam esse agnoscit. -  23 Thomas Bozius passim agnoscit per Bullaem Alexandri VI. plenum dominium Indiarum Regibus Catholicis datum fuisse, & dari potuisse. -  24 Alexandri VI. vitia, si quae habuit, ingenti bono & dono detectionis, & conversionis Novi Orbis pensantur. -  25 Pontifices Romani saepesaepius concessisse reperiuntur terras infidelium Principibus Christianis cum onere conversionis. -  23 Hiberniae Regnum Adrianus IV. Henrico II. Angliae Regi subiugandum, & convertendum concessit. -  27 Adriani IV. memorandum diploma de concessione Regni Hiberniae ad litteram recensetur. -  28 Martinus V. Nicolaus V, & Calistus III. & alijs Romani Pontifices Lusitaniae Regibus, ut regna infidelium debellare, & occupare possent, concesserunt. -  29 Calixti III. & Nicolai V. bullae de concessione Indiarum Orientalium Lusitanis facta, referuntur. -  30 Pontificis concessione multum innixi fuerunt Reges Catholici ad occupanda, & possidenda Regna Indiarum. -  31 Ioan. Lupus de Palacios Rubios fecit generalem quandam requisitionem, sive protestationem, qua Indis praecipue intimabatur, ut Romani Pontificis obedientiam, & potestatem agnoscerent. -  32 Requisitionis sive protestationis forma refertur, quae Indis olim intimari iubebatur. -  33 Iuste possidet, qui auctore legitimo iudice possidet. -  34 Sententia a iudice legitimo lata, tribuit dominium. -  35 Sententijs, & declarationibus Papae non est negandum, quod alijs inferiorum iudicum concedi solet. -  36 Papae una sola sententia, & declaratio generaliter prolata facit ius in similibus causis. -  37 Calixti III. Bullae verba expenduntur. -  38 Opinio quae magis favet Ecclesiae, & piae causae in dubio sequenda est. -  39 Opinio, quae favet potestati clavium praevalet non faventibus. -  40 Pontifex potest in dubijs opinionibus declarare, quae sit verior & sequenda. -  41 Papae pro sententijs, & declarationibus semper praesumendum est. -  42 Papae est fons iustitiae, & in eo inest summa perfectio, & sapientia. -  43 Papae decisionibus & declarationibus stare debemus, licet totus mundus sentiat contra eum. -  44 Sententia, & opinio Papae praevalet opinionibus omnium Episcoporum. Et num. 46. -  45 Papa quod approbat, vel reprobat, omnes sequi tenentur. -  47 Principes auctoritate qui contrahunt, vel aliquid recipiunt, decipi non debent. -  48 Beneficio iuvari nos oportet, non decipi. -  49 Pontificia dignitas reliquas supereminet. -  50 Papa appellatur Imperator, & Princeps Principum, & culmen omnium dignitatum. -  51 Ecclesia est tutrix iustitiae, & contra eam aliquid fieri non permittit. -  52 Papae facta in dubium vocari non debent. -  53 Papae auctoritati, & potestati detrahere iniustum est. -  54 Pontifex Summus ubi aliquid magnum & insolitum facit, admirari potius, quam notare debemus. -  55 Apostolicae Sedis potestas in infinitum pro meliori Ecclesiae statu ampliari potest. -  56 Casus ubi accidit a Principe non praevisus, omnia, quae ipse posset facere, potest is, qui eius vices habet. -  57 Mandati fines, aut limites non videtur excedere qui ea facit, quae dominus faceret, si praesens esset. -  58 Papa quod aliquid inutiliter, aut frustratorie faciat, asserere temerarium est. -  59 Deus, & natura nihil frustra operantur. -  60 Gesta auctore Deo, vel eius Vicario, convenientissima iudicanda sunt. -  61 Ecclesia nec decipere, nec decipi potest. -  62 Ecclesia non solum est expers erroris in articulis Fidei, sed etiam ubi de concernentibus ad mores universales disponit. -  63 Papa recusari non potest, nec ab eius sententia appellari. -  64 Papa quod facit, videtur facere ut Deus. -  65 Exemplis non est iudicandum, sed legibus, & quare? -  66 Exempla pauca reperiri possunt in causis iudicialibus, quae in omnibus circunstantijs similia sint. -  67 Exempla supremorum iudicum, & tribunalium multum attendi, & venerari debent. -  68 Exempla sanctorum Patrum in iudicando sequi debemus. -  69 Maiorum actus, & mores pro lege accipiuntur. -  70 Papa quod unus fecit, & multo magis quod plures facere consueverunt, probare debemus. Papae auctoritas maior est quam Sanctorum, ibid. -  71 Consuetudo ex communi Pontificum concessione, & stylo desumpta, in similibus causis ius, & formam inducit. -  72 Ecclesiae contra frequentem usum disputare insolentissima insania est, secundum Divum Augustin. -  73 Cap. per venerabilem, vers. Quod autem, qui filij sint legitimi, expenditur, & illustratur. -  74 Haeretici negantes in Ecclesia esse potestatem concedendi Iubilaeos, & Indulgentias, & Sanctos esse invocandos, ex contrario, & communi eiusdem Ecclesiae usu convincuntur. -  75 Ecclesiam posse dispensare cum monachis in voto castitatis, ut matrimonium contrahant, ex eo quod id pluries fecit, probant Caietanus, & alij. -  76 Papam posse temporalem dominationem, & iurisdictionem in Regnis infidelium exercere, inde multi probant, quod saepius ea usus sit. -  77 Pontificem Romanum esse verum caput universalis Ecclesiae, ex eiusdem communi observatione colligitur. -  78 Argumentum ab usu, & observatione Ecclesiae validissimum est. -  79 Praesumendum est pro ijs, quae diu in Ecclesia Dei agitata sunt. -  80 Consuetum fieri, non dicitur arbitrarium, sed necessarium. -  81 Consuetudo etiam irrationabiliter, & cum peccato introducta, excusat a poenis, & censuris legis contrariae. -  82 Argumentum a solitis, & consuetis fieri, tunc efficacius est, cum antiquioribus & gravioribus exemplaribus nititur. -  83 Praxis est vera legum interpres. -  84 Observantia subsecuta habetur pro lege, & plura de viribus, & effectibus observantiae. -  85 Lex de quibus, D. de legibus, l. 1. C. quae sit longa consuetudo, & similes exornantur. -  86 Observatum quod diu fuit, censetur prius ita dispositum, & ordinatum fuisse. -  87 Virginius suam filiam necavit, quod in eius persona Appius iuris observantiam non custodivit. -  88 Observantia declaratoria non requirit praescriptionem, nec plures actus. -  89 Solitum dicitur quid ex sola una vice. -  90 Consuetudinis, & observantiae auctoritas, etiam in alienationis materia plurimum operatur. -  91 Alienatio, vel infeudatio quorumlibet bonorum etiam Ecclesiasticorum a Regibus, Principibus, vel Praelatis iuxta consuetudinem facta, impediri non debet. -  92 Pontifex Summus dubia, & ardua negotia nunquam expedire solet, sine consilio Cardinalium, & aliorum peritissimorum virorum. -  93 Papa, etiam cum utitur plenitudinis potestate, Cardinalium consilium requirere solet. -  94 Pontifices Summi qualiter olim iusiurandum praestarent de petendo in rebus arduis Cardinalium consilio. -  95 Ecclesiastes locus cap. 12. vers. 11. exponitur. -  96 Pontificis Romani decretorum certitudinem qualiter expresserit Salomon. -  97 Pontifices, & Principes superiores omnia iura in scrinio pectoris habere dicuntur, propter consilia peritorum, quos semper secum habere solent. -  98 Pontificum Romanorum, & Collegij Cardinalium dexteritatem, & certitudinem in declarandis rebus dubijs, multis probat, & extollit Thomas Bozius. -  99 Alexandri VI. Bulla etsi non faciat mentionem consultationis Cardinalium, credendum tamen est, eam intervenisse. -  100 Bullae saepe expediri solent sub solo nomine Papae, quamvis Cardinales ad earum expeditionem consilium, & consensum praestiterint. -  101 Actus semper denominari solet a principali eius auctore. -  102 Papa. si nolit, non tenetur de necessitate, Cardinalium consilium petere. -  103 Cardinalium consilium ut Papa necessario petere debeat, nulla consuetudine induci potest, & quare? -  104 Papae contra supremam potestatem nulla currit praescriptio. -  105 Clausula, Ex certa scientia, quid praesupponat, & operetur in Bullis Pontificum. -  106 Clausula De plenitudine potestatis, nunquam uti solet Pontifex, nisi cum causae cognitione, & plena negotij informatione. Haec igitur cum ita se habeant, [sect. 1] satis quidem apparet, Romanum Pontificem ex concordi omnium Catholicorum scriptorum doctrina, ut minimum dominationem, iurisdictionem & potestatem temporalem habere super omnes Principes tam fideles, quam infideles, saltem quantum postulare videbitur finis supernaturalis, ad quem potestas spiritualis ordinatur, cuius ipsum Pontificem supremum caput, & dominum esse, necessario secundum fidem affirmare debemus. Et iuxta aliam magis receptam plurimorum Theologorum, & Canonistarum sententiam, quam veriorem, & securiorem esse probavimus; maius etiam & absolutius imperium erga eorundem Principum, praesertim infidelium, Regna, & provincias exercere posse, Reges nimirum, & gubernatores earum mutando, & alios Catholicos praeficiendo, quoties id sibi expedire videbitur. In quo tamen [sect. 2] non ex solo arbitrio, aut liberae voluntatis intuitu procedere debet, ut supra tetigimus, & novissime tradit Seraph. Freitas de iusto Imp. Asiat. cap. 6. num. 48. sed iusta aliqua causa, & bono publicae utilitatis suadente, & tanquam Deus, qui est veritas, ut praeclare scriptum reliquit Baldus in tit. de pace constantiae, §. in nomine Christi, ubi allegat doctrinam Innocentij in cap. cum sit generale de for. compet. & in cap. super litteris de rescript. & in cap. cum super Abbatia de offic deleg. qui tradit, [sect. 3] quod quando causa requiritur tanquam fundamentum iurisdictionis, oportet, eam inesse, & veram, & discussam esse, alias iudicium est nullum ipso iure. Quod etiam latius prosequitur Felinus in cap. quae in Ecclesiarum col. 9. declarat. 3. de constit. glos. & doctores in cap. 1. si de investit. feud. inter domin. & vassall. Roder. Zamorens. in tract. de orig. & differen. Princip. part. 2. Et in simili probant Bart. in l. 1. C. si contra ius vel utilit. pub. & in l. 1. C. de fund. patrimon. lib. 11. Paul. Castrens. cons. 156. in fine, Ancharran. cons. 178. 229. 252. & 287. vol. 1. Decius d. cap. quae in Ecclesiarum, num. 31. & cons. 361. col. penult. vers. Secundo respondetur, & cons. 588. col. 3. Iason in l. Barbarius, col. 6. vers, Circa duas, D. de offic. Praetor. Craveta cons. 5. num. 2. Hyppolitus Riminald. cons. 74. num. 43. & cons. 467. num. 105. & 106. lib. 4. Carolus Tapia in rub. de constit. Princip. cap. 1. per totum, & Mar. Anton. Petra de potest. Princip. cap. 24. num. 56. & 90. ubi resolvunt, quod [sect. 4] Papa, vel Imperator iuri naturali, vel gentium, prout est dominium, sine causa derogare non potest, & quod Papa non recipit a Deo potestatem peccandi, sed iuste & licite ligandi, & solvendi. Et quod ubi vellet id ex causa facere, oporteret, quod illa respiceret utilitatem publicam principaliter. Quod [sect. 5] etiam in bonis infidelium docuerunt Innocent. & Abb. in cap. quod super, de voto, Praeposit. in cap. 1. 1. distinct. Oldrad. cons. 87. & 264. Abb. num. 22. Decius 109. Beroius 134. in cap. quae in Ecclesiarum de constitut. Tapia d. cap. 1. n. 54. & Nos supra cap. 21. ex num. 62. Et in terminis [sect. 6] nostrae quaestionis idem docet Episc. Chiapens. in d. tract. comproba. fol. 46. Cardin. Bellarmin. d. lib. 5. de Romano Pontif. cap. 6. Sotus, Victoria, & alij, quos refert & sequitur Molina d. tract. 2. de iust. & iure, disput. 29. col. 141. & 146. vers. Ex dictis, Anastasius Germon. d. lib. 3. de sacror. immunit. cap. 13. num. 38. Vbi inquit, [sect. 7] neminem sanae mentis dubitare debere, quin Pontifex Maximus, nec praeter eum alius quisquam, Imperatores, Reges, aliosque magnos Principes Principatu, Regno, atque Imperio privare possit, nec non alios, cum libet, & opus sit, in eorum locum sufficere, & subrogare, ac gladio, non solum spirituali, sed & materiali stricto, vice Christi, suo munere fungi: Licet id non agat, nisi gravissimis de causis, atque urgentissimis, fidem Catholicam, aut Rempublicam Christianam concernentibus, magnaque & prudenti, an expediat, & quando, & quomodo, & per quem faciendum sit deliberatione habita. Paramus d. lib. 3. de orig. Inquis. quaest. 1. opin. 4. num. 2. & num. 118. Vbi concludit, [sect. 8] in exercitio huius temporalis iurisdictionis, non solum ex animi sententia, sed ex iusta causa prudentium arbitrio inducta Summum Pontificem procedere debere. Et melius [sect. 9] Thom. Bozius d. lib. 1. de ruinis Gent. cap. 18. pag. 106. ubi ita eleganter scribit: Quamobrem Pontifex Summus verae Religionis iure poterit imperare quibuslibet mortalibus, quoad singulas eorum res, & actiones: ac proinde omnium temporalium dominus erit, non ut pro libito cuncta verset, immutet, distribuat, auferat; sed ut ad virtutes, ad Religionem, sapientiam, Deique amicitiam dirigat, ijs modis, qui videbuntur, pro varietate rerum, quas prae manibus habebit, magis esse necessarij, utiles, & convenientes ad hunc finem; omnes homines erunt illi obligati parere: ad virtutes enim nati sunt, ac producti a Deo, magisque ac minus erunt obligati parere, quo magis aut minus erit necessarius, utilis, & conveniens modus pro conditione rerum, quae contingunt; quod ad ipsum iure spectabit iudicare. Et post alia: Dominium [sect. 10] quippe Pontificis Summi disponit, atque ut loquuntur, subordinat sibi reliqua dominia, non auferens illa dominis, verum stabiliens, cum reducat ad primum dominum dominorum, per quem sunt alij domini. Quod si quando aufert, aufert ne maxime imminuantur ac pereant alijs eiusdem gentis, aut Regni, tum illa, tum caetera, sicut multoties periere. Nam vastitates, ac ruinae temporalium nascuntur ob defectum virtutum, virtutum defectus ob defectum religionis, sapientiae, & amicitiae Dei, a quo sunt, moventur, conservantur, augentur cuncta; ut ipsum, quantum fert eorum natura, participent, & idcirco reducantur ad ipsum, a quo omnis boni multiplicatio & perpetuitas emanat. Vnde [sect. 11] cum eiusmodi iustae, & legitimae causae nusquam cumulatius, & urgentius militasse, & concurrisse videantur, quam in Barbaris istis Occidentalibus, & Meridionalibus Novi Orbis nationibus: recte potuit Alexander VI. Pontifex Maxim. praedicto iure, & potestate utens, Catholicis nostris Hispaniae Regibus, non solum earum ad Fidem convertendarum curam committere, ut prioris opinionis auctores existimant, quorum dicta late recensuimus in cap. praecedenti ex num. 2. Sed simul etiam plenum, & supremum dominium, ac iurisdictionem concedere, & ubi opus fuisset, debellationem, & conquisitionem, iuxta magis receptam aliorum sententiam, de qua etiam diximus in eodem cap. ex num. 53. quoniam, ut praeclare, & multum in nostris terminis tradit idem Thom. Bozius dict. lib. 4. de Ital. statu, cap. 5. & 6. & de temp. Eccles. Monar. lib. 1. cap. 1. & cap. 23. & de iure lib. Eccles. lib. 2. cap. 9. cum sequentib. Fran. de Vargas in d. tract. de Episcop. iuris. confir. 10. num. 4. & sequent. Anastas. Germon. d. cap. 13. num. 29. & 30. & alij supra in favorem eiusdem opinionis citati, [sect. 12] hoc Christianae fidei, & Evangelij propagatio necessario desiderabat, & ipsorum Barbarorum remota, inaccessa, & nusquam vel de nomine nota colluvies, ferinique, crudeles, & inhumani mores, tyrannides, superstitiones, idololatriae, cruenta sacrificia, & alia foedissima, & spurcissima crimina, quibus Deum graviter offendebant, & ipsam humanam naturam misere deturpabant, de quibus latissime egimus in hoc libro ex cap. 12. ad 16. Qvae [sect. 13] omnia, licet per se tantum considerata, ad infideles debellandos, subijciendos, & suis bonis, ac dominijs privandos, aliquibus non omnino sufficere videantur: alijs tamen coniuncta, imo & singulatim considerata, iustissimam causam debellationis, & plenissimum, & securissimum acquisitionis titulum Regibus nostris praebere potuisse, constantissime placet, ut in dictis capitibus copiose tractavimus. Et accedente hac Pontificia concessione, in dubium vocari non posse, ultra Auctores supra cap. praeced. ex num. 63. relatos, expresse affirmat Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 27. pag. 164. & Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. pag. 51. & sequent. Vbi elegantissime loquitur, & ex historiae fide recenset, [sect. 14] qualiter Catholici Reges Ferdinandus, & Elisabeth Romanam Sedem Orbis Novi, a se nuper Columbi industria detecti, certiorem fecerint, & ab ea donationem, sive confirmationem illius expostulaverint, quo tutius, & securius inventis potiri, & invenienda occupare, & possidere valerent, licet plures eruditissimi eius temporis viri hanc concessionem nullatenus necessariam ad iustitiam huius conquisitionis existimarent. Quo [sect. 15] Nuntio, ut idem Herrera subiungit, Alexander VI. Pontifex Max. qui tunc Petri Cathedram occupabat, non minorem admirationem, quam laetitiam recepit, ob ingentem Ecclesiae, & Christianae fidei propagationem, quam inde eventuram consideravit, & post maturam sacri Cardinalium Collegij consultationem, & approbationem, iustis, ac pijs Regum Catholicorum precibus inclinatus, quarta die mens. Maij, ann. 1493. eisdem, & eorum in Regno Castellae, & Legionis haeredibus, & successoribus, omnes insulas, & terras firmas versus Occidentem, & Meridiem eo usque ipsorum cura, & expensis detectas, & in posterum detegendas, auctoritate Omnipotentis Dei sibi in Beato Petro concessa, & Vicariatus Iesu Christi, qua in terris fungebatur, motu proprio, & ex certa scientia, ac de Apostolicae potestatis plenitudine, in perpetuum pleno iure donavit, concessit, & assignavit. Ita tamen, ut linea quaedam a Polo Arctico ad Antarcticum duceretur, quae centum leucis versus Occidentem, & Meridiem a Gorgonum sive Hesperidum insulis, quae vulgo vocantur: De los Azores, & de Cabo Verde, distaret, & pars Orbis, quae in Oceano ad Occidentem Solem iaceret, ea Catholicis Regibus cederet, quae vero ad Orientem spectaret, iuris Regum Lusitaniae censeretur, ne occasione huius novae gratiae praeiudicium aliquod fieret, alijs sibi prius circa Indiae Orientalis navigationem, & conquisitionem indultis, de quibus etiam statim agemus. Sed praestat ipsius Bullae verba ad litteram recensere, utpote in qua unum ex praecipuis nostrae tractationis fundamentis consistit: Ea igitur sic habent. ALEXANDER [sect. 16] Episcopus servus servorum Dei, Charissimo in Christo filio Ferdinando Regi, & Charissimae in Christo filiae Isabellae Reginae Castellae, Legionis, Aragonum, Siciliae & Granatae illustribus: salutem, & Apostolicam benedictionem. Inter caetera Divinae Maiestati beneplacita opera, & cordis nostri desiderabilia; illud profecto potissimum existit, ut Fides Catholica, & Christiana Religio, nostris praesertim temporibus exaltetur, ac ubilibet amplietur, & dilatetur, animarumque salus procuretur, ac barbaricae nationes deprimantur, & ad Fidem ipsam reducantur. Vnde cum ad hanc sacram Petri Sedem, Divina favente clementia (meritis licet imparibus) evecti fuerimus, cognoscentes vos tanquam veros Catholicos Reges, & Principes, quales semper fuisse novimus, & a vobis praeclare gesta, toti pene iam Orbi notissima, demonstrant, ne dum id exoptare, sed omni conatu, studio, & diligentia, nullis laboribus, nullis impensis, nullisque parcendo periculis, etiam proprium sanguinem effundendo, efficere, ac omnem animum vestrum, omnesque conatus ad hoc iam dudum dedicasse, quemadmodum recuperatio Regni Granatae a tyrannide Saracenorum hodiernis temporibus per vos, cum tanta Divini nominis gloria, facta testatur, digne ducimus non immerito & debemus illa vobis etiam sponte, & favorabiliter concedere, per quae huiusmodi sanctum, & laudabile ab immortali Deo coeptum propositum indies ferventiori animo ad ipsius Dei honorem, & Imperij Christiani propagationem, prosequi valeatis. Sane accepimus, quod vos, qui dudum animo proposueratis aliquas insulas, & terras firmas, remotas, & incognitas, ac per alios hactenus non repertas quaerere, & invenire, ut illarum incolas & habitatores ad colendum Redemptorem nostrum, & Fidem Catholicam profitendum reduceretis, hactenus in expugnatione, & recuperatione ipsius Regni Granatae plurimum occupati, huiusmodi sanctum, & laudabile propositum vestrum ad optatum finem perducere nequivistis; sed tandem sicut Domino placuit, Regno praedicto recuperato, volentes desiderium adimplere vestrum, dilectum filium Christophorum Columbum, virum utique dignum, & plurimum commendandum, ac tanto negotio aptum, cum navigijs, & hominibus ad similia instructis, non sine maximis laboribus, & periculis, ac expensis destinastis, ut terras firmas, & insulas remotas, & incognitas huiusmodi, per mare, ubi hactenus navigatum non fuerat, diligenter inquireret; qui tandem (Divino auxilio, facta extrema diligentia, in mare Oceano navigantes) certas insulas remotissimas, & etiam terras firmas, quae per alios hactenus repertae non fuerant, invenerunt, in quibus quamplurimae gentes pacifice viventes, & ut asseritur, nudi incedentes, nec carnibus vescentes, inhabitant, & ut praefati Nuntij vestri possunt opinari, gentes ipsae in insulis, & terris praedictis habitantes, credunt, unum Deum Creatorem in coelis esse, ac ad Fidem Catholicam amplexandum, & bonis moribus imbuendum, satis apti videntur, spesque habetur, quod si erudirentur, nomen Salvatoris Domini nostri Iesu Christi in terris, & insulis praedictis faterentur; ac praefatus Christophorus in una ex principalibus insulis praedictis, iam unam turrim satis munitam, in qua certos Christianos, qui secum iverant, in custodiam, & ut alias insulas, ac terras firmas remotas, & incognitas inquirerent, posuit, construi, & aedificari fecit: in quibus quidem insulis, & terris iam repertis, aurum, aromata, & aliae quamplurimae res pretiosae diversi generis, & diversae qualitatis reperiuntur. Vnde Omnibus diligenter, & praesertim Fidei Catholicae exaltatione & dilatatione (prout decet Catholicos Reges, & Principes) consideratis, more progenitorum vestrorum clarae memoriae Regum, terras firmas, & insulas praedictas, illarumque incolas, & habitatores vobis, Divina favente clementia, subijcere, & ad Fidem Catholicam reducere proposuistis. Nos igitur huiusmodi vestrum sanctum, & laudabile propostium plurimum in Domino commendantes, ac cupientes, ut illud ad debitum finem perducatur, & ipsum nomen Salvatoris nostri in partibus illis inducatur, hortamur vos quamplurimum in Domino, & per sacri lavacri susceptionem, qua mandatis Apostolicis obligati estis, & viscera misericordiae Domini nostri Iesu Christi attente requirimus, ut cum expeditionibus huiusmodi omnino prosequi, & absumere proba mente orthodoxae Fidei Zelo intendatis, populos in huiusmodi insulis, & terris degentes, ad Christianam Religionem suscipiendum inducere velitis, & debeatis, nec pericula, nec labores ullo unquam tempore vos deterreant, firma spe, fiduciaque conceptis, quod Deus omnipotens conatus verstros foeliciter prosequetur. Et ut tanti negotij provinciam Apostolicae gratiae largitate donati, liberius, & audacius assumatis, motu proprio, non ad vestram, vel alterius pro vobis super hoc Nobis oblatae petitionis instantiam, sed de nostra mera liberalitate, & ex certa scientia, ac de Apostolicae potestatis plentitudine, omnes insulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, detectas, & detegendas versus Occidentem, & Meridiem fabricando, & construendo unam lineam a Polo Arctico, scilicet Septentrione, ad Polum Antarcticum, scilicet Meridiem, sive terrae firmae, & insulae inventae & inveniendae sint versus Indiam, aut versus aliam quamcunque partem; quae linea distet a qualibet insularum, quae vulgariter nuncupatur de los Azores, i Cabo-verde, centum leucis versus Occidentem, & Meridiem: ita quod omnes insulae, & terrae firmae repertae, & reperiendae, detectae, & detegendae, a praefata linea versus Occidentem, & Meridiem per alium Regem, aut Principem Christianum non fuerint actualiter possessae usque ad diem Nativitatis Domini nostri Iesu Christi proxime praeteritum, a quo incipit annus praesens millesimus quadringentesimus nonagesimus tertius, quando fuerunt per nuntios, & capitaneos vestros inventae aliquae praedictarum insularum, auctoritate omni potentis Dei nobis in Beato Petro concessa, ac Vicariatus Iesu Christi, qua fungimur in terris, cum omnibus illarum dominijs, civitatibus, castris, locis, & villis, iuribusque, & iurisdictionibus, ac pertinentijs universis, vobis, haeredibusque, & successoribus vestris (Castellae, & Legionis Regibus) in perpetuum tenore praesentium donamus, concedimus, & assignamus, vosque, & haeredes, ac successores praesatos illarum dominos cum plena, libera, & omnimoda potestate, auctoritate, & iurisdictione, facimus, constituimus, & deputamus. Decernentes nihilominus per huiusmodi donationem, concessionem, & assignationem nostram nulli Christiano Principi, qui actualiter praefatas insulas, & terras firmas possiderit usque ad dictum diem Nativitatis Domini nostri Iesu Christi, ius quaesitum sublatum intelligi posse, aut auferri debere. Et insuper mandamus vobis in virtute sanctae obedientiae (ut sicut pollicemini, & non dubitamus pro vestra maxima devotione, & Regia magnanimitate vos esse facturos) ad terras firmas, & insulas praedictas viros probos, & Deum timentes, doctos, peritos, & expertos ad instruendum incolas & habitatores praefatos in Fide Catholica, & bonis moribus imbuendum, destinare debeatis, omnem debitam diligentiam in praemissis adhibentes, ac quibuscunque personis cuiuscunque dignitatis, etiam Imperialis, & Regalis status, gradus, ordinis, vel conditionis sub excommunicationis latae sententiae poena, quam eo ipso, si contra fecerint, incurrant, districtius inhibemus, ne ad insulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, detectas, & detegendas versus Occidentem, & Meridiem, fabricando, & construendo lineam a Polo Arctico ad Polum Antarctium, sive terrae firmae, & insulae Indiam, aut versus aliam quamcunque partem, quae linea distet a qualibet insularum, quae vulgariter nuncupantur de los Azores i Cabo-verde, Centum leucis versus Occidentem, & Meridiem, ut praefertur, pro mercibus habendis, vel quavis alia de causa accedere praesumant absque vestra, ac haeredum, & successorum vestrorum praedictorum licentia speciali: non obstantibus constitutionibus, & ordinationibus Apostolicis, caeterisque contrarijs quibuscunque. In illo, a quo imperia, & dominationes, ac bona cuncta procedunt, confidentes, quod dirigente Domino actus vestros, si huiusmodi sanctum & laudabile propositum prosequamini, brevi tempore cum foelicitate, & gloria totius populi Christiani vestri labores & conatus exitum foelicissimum consequentur. Dat. Romae apud sanctum Petrum anno Incarnationis Dominicae millesimo quadringentesimo nonagesimo tertio, quarto Nonas Maij, Pontificatus nostri anno primo. Hactenus Alexander VI. cuius Bulla oringinalis in Regijs Archivis servatur, & [sect. 17] eam refert, quibusdam notis adiectis, Summarium Constitutionum Pontificum Petri Matthaei pag. 150. Idem Pet. Matthaeus in septimo volumine Decretalium lib. 1. tit. 9. de insulis Novis Orbis, & Laertius Cherubinus in 1. tom. Bullarij, pag. 392. Et de eadem, tanquam de re admodum notabili, & [sect. 18] de nova controversia, quae rursus cum Lusitaniae Regibus intercessit, & ab eodem Alexandro composita fuit, praedictis centum a linea leucis, ad trecentesimam fere, & quadragesimam leucam extensis, ducto a Septentrionibus ad Australem Polum circulo, atque ita toto terrarum Orbe ex aeaquo bifariam diviso, late etiam meminerunt Auctores, quos plene congessimus supra lib. 1. cap. 6. numer. 73. & in cap. praecedent. ex num. 63. & 137. & Alphonsus Alvarez in Specul. Roman. Pontis. cap. 31. Ioan. Laurentius Annania in fabrica mundi, tract. 4. Lucius Marinaeus Siculus in histor. Hispan. lib. 19. cap. 16. Francisc. Lopez Gomara in histor. Ind. Occident. 1. par. in princip. Ioan. de Barros in suis commentar. lib. 1. Petrus de Cieza in histor. Regni Peru, 1. part. in princ. Alan. Cop. dialogo 6. cap. 9. Ioan. Bodin. lib. 1. de Repub. cap. 9. Ioan. Nicolaus Dolionus in compend. histor. lib. 4. Gaudentius Merula in sylva variae lect. lib. 5. per totum, Petr. Messia in sua sylva, par. 4. cap. 1. Peter. Martyr in suis decadibus Novi Orbis, decad. 1. elegantissimus Petr. Ioan. Maffeius histor. Ind. lib. 1. pag. 18. & novissimus Pat. Ferdinandus Rebellus de oblig. iustitiae, 2. part. lib. 18. quaest. 23. sect. 2. num. 7. & novissime post haec scripta alios referens August. Barbosa in Pastorali, 1 par. tit. 3. cap. 2. num. 41. & seqq. & Seraphin. Freitas de Imp. Asiat. cap. 7. ex num. 1. Ex cuius Bullae tenore, [sect. 19] & ex his, quae circa eam praedicti Scriptores observant, & Nos in cap. Praedicti retulimus, num. 63. & sequentib. & lib. 3. cap. 1. ex num. 13. referemus, satis quidem colligitur, Romanum Pontificem plenum, & integrum dominium, & iurisdictionem harum Novi Orbis regionum, & infidelium in illis habitantium Catholicis Regibus concedere voluisse, sub eo onere, & conditione, ut de Fide, ac Religione Christiana inter eosdem praedicanda, propaganda, & conservanda, sedulam operam exhiberent. Quod [sect. 20] idem disserte etiam tradit Germonius d. cap. 13. num. 30. Rutil. Benzon. lib. 1. de. anno Iubilaei cap. 10. pag. 53. ubi ait, Alexan. VI. ut agnovit Novi Orbis notitiam, indies excrescere, & Hispaniarum Reges eo animo esse, ut non minus temporale ipsorum Regnum, quam, imo praecipue, Regnum Dei amplificarent, hoc illis demandasse, eosque adstrinxisse, ut maxima, qua possent diligentia, in illorum populorum conversionem incumberent, quod ut fortius exequerentur, ipsis quidquid acquirerent, omni meliori modo concessit. Et Ioan, Metellus apud Theat. vitae humanae vol. 28. lib. 2. pag. 4236. ubi praeatam Bullam in compendium deducens, ita scribit: Alexander VI. PP. Ferdinando Regi, & eius posteris Castellae, Legionisque Regibus, Cardinalibus adprobantibus, in perpetuum pleneque concessit, donavit, & attribuit omnes insulas, continentisque provincias, repertas, & quae in posterum a suis reperirentur, Occidentem & Meridiem versus: ducta ab Arctico, Borealive Polo ad Antarcticum, hoc est, Australem Polum linea; quae centum milliaribus (lege leucis) distaret, Occidentem Meridiemque versus, ab ea insula, quae vulgo Hispanis Azores a falconibus dicitur: & ab altera, quam nunc illi Viridi caput, antiqui autem Hesperides appellabant. Quarum omnium insularum, & continentis provinciarum quaesitarum, & quaerendarum, idem Pontifex eundem Regem, & eius successores dominos cum libera omnimodaque in ijsdem potestate constituit. Relatu etiam digna videntur verba Iacobi Mainoldi in tractat. de titulis Regis Catholici, fol. 3. qui postquam latissimas & ditissimas Novi Orbis provincias connumeravit, & earum conquisitionem, sic concludit: Ex quibus omnibus satis quisque intelligere potest, Philippe Rex, Maiestatem vestram non immerito huius Novi Orbis dominatur tenere, cum auspicijs, atque armis Hispaniae Regum fuerit in Christianorum potestatem adductus. Nam & sub Ferdinando Catholico, & Carolo V. Imperatore patre vestro Hispaniae Regibus hae omnes Novae Regiones fuerunt additae, atque armis subactae. Cum autem multa, maximaque Regna contineant Maiestas vestra tribus dumtaxat Regnorum titulis omnia complectitur; quando nimis esset laboris, illa omnia Regna numerando percensere. Quae quidem Hispanis Regibus ingentem gratiam habere debent, quod post multa tandem saecula, abrogatis idolorum superstitionibus, veram Christi religionem nunc susceperint, & perpetua civili pace fruantur. Cum invictae gentis praesidio terra, marique munitissima, nihil amplius a quoquam finitimo hoste vim & arma extimescant. A quibus [sect. 21] non absunt plures doctissimi Theologi, quos refert P. Ioan. de Salas in tract. de legib. q. 95. disp. 7. sect. 4. n. 31. vers. Ad illud, pag 123. qui quamvis sentiant, Pontificem non posse provincias infidelium plene, & absolute concedere; inspectis tamen, & consideratis praedictae Bullae verbis, fatentur, Pontificem ibi plenam atque omnimodam donationem fecisse, & absque dubio eorum opinionem sequutum fuisse, qui Romanae sedi hanc potestatem, & auctoritatem concedunt. In qua etiam sententia [sect. 22] tandem residere videtur Illustr. Card. Bellarm. Nam licet d. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 2. §. ult. affirmasset, Alexand. VI. solum concedere voluisse Regibus Hispaniae ius mittendi Praedicatores ad has provincias noviter repertas, & eos, & infideles, qui converterentur, tuendi, ut latius diximus sup. cap. prox. n. 5. Postea tamen in recognitionibus, sive retractationibus ad eundem librum, & caput, pag. 508. ita scriptum reliquit: Quod attinet ad Bulla Alexandri VI. de divisione Orbis nuper inventi, & debellatione Indorum Occidentalium, cum ea scriberem, Bullam non videram, & ideo sequutus sum doctrinam Cardinalis Caiet. in 2. 2. q. 66. art. 8. Fran. Victor. in 2. relect. de iure belli, & Dom. a Soto in 4. sentent. dist. 5. q. unica, art. 10. ad 5. arg. tum propter eorum rationes, tum quia Caiet. vixit tempore Alex. VI. & supervixit, proinde facile scire potuit, quid sibi voluerit Alexander Pontif. cum Orbem recens inventum divisit. Quibus verbis satis ostendit Bellarminus, quod postquam vidit Bullam, cognovit suam, & praedictorum patrum expositionem illius menti, & verbis non convenire. Quod etiam [sect. 23] plenius, ac planius supponit Tho. Boz. lib. 10. de sign. Eccles. Dei cap. 13. & lib. 17. cap. 4. & de Italiae stat. lib. 3. cap. 5. pag. 342. & 343. & lib. 4. cap. ult. pag. 445. & alibi passim in omnibus suis operibus, ubi huius Orbi Novi detectionem, & Alexandri VI. donationem extollit, & qualiter per illam Hispanorum Imperium provectum, & amplificatum fuerit, quia tanquam Vicarius Christi, cui data est omnis potestas in coelo, & in terra, partitus est inter Castellanos, & Lusitanos quaecunque illi ignota loca invenissent in Occidente, & Oriente, neque ullus posset interturbare acquirendas ab ipsis terras, sibique ullo modo parare. Et iterum lib. 7. de sign. Eccles. cap. 6. ad finem, Lutheri, Calvini, & aliorum haereticorum calumnijs satisfaciens, qui Ecclesiam Dei aliqua nota inurere volunt, quod [sect. 24] hunc Alexandrum VI. Pontificem habuerit, quem pluribus vitijs deditum fuisse contendunt (in quibus etiam enarrandis nimis excedit Franc. Guicciardinus in sua historia Italiae lib. 1. pag. 3. ) respondet, haec vitia, quae illi opponuntur, multis alijs virtutibus, quibus enituit, & rebus, quae praeclare gessit, longo intervallo superasse; & vel hanc concessionem Novi Orbis, quam Regibus Catholicis fecit, & curam, quam adhibuit, ut Occidentales Indi ad humanitatem, & Christi cultum adducerentur, tantum boni peperisse, quantum neque omnium haereticorum auctoritate ab Orbis constitutione unquam proficisci potuerit. Sed vero praeteriri iuste non possunt aliae duae eiusdem Alexand. VI. constitutiones, quae licet omnes praefatos Auctores latuerint, ad rem tamen de qua agimus valde pertinere videntur, & Rom. Pontificis voluntatem & potestatem in concessione harum Provinciarum enixius, & geminatius ostendunt. Prior, eodem ipso die edita, qua superior, Catholicis Regibus, ea omnia privilegia concedit, quae Lusitanis in Guineae & Indiae Orientalis conquisitione concessa fuerant, & ita se habet. ALEXANDER Episcopus servus servorum Dei, Charisimo in Christo filio Ferdinando Regi, & Charissimae in Christo filiae Elisabeth Reginae Castellae, Legionis, Aragonum, & Granatae, illustribus, salutem & Apostolicam benedictionem. Eximiae devotionis sinceritas, & integra Fides, quibus Nos, & Romanam reveremini Ecclesiam, non indigne merentur, ut illa vobis favorabiliter concedamus, per quae Sanctum, & laudabile propositum vestrum, & opus inceptum in quaerendis terris, & insulis remotis, ac incognitis indies melius & facilius ad honorem Omnipotentis Dei, & Imperij Christiani propagationem, ac Fidei Catholicae exaltationem prosequi valeatis. Hodie siquidem omnes, & singulas terras firmas, & insulas remotas & incognitas, versus partes Occidentales, & mare Oceanum consistentes, per vos, seu nuntios vestros, ad id propterea non sine magnis laboribus, periculis, & impensis destinatos, repertas, & reperiendas in posterum, quae sub actuali dominio temporali aliquorum dominorum Christianorum constitutae non essent, cum omnibus illarum dominijs, civitatibus, castris, locis, villis, iurisdictionibus universis, vobis, haeredibusque, & successoribus vestris Castellae, & Legionis Regibus in perpetuum, motu proprio, & ex certa scientia, ac de Apostolicae potestatis plenitudine donavimus, concesimus, & assignavimus, prout in nostris inde confectis litteris plenius continentur. Cum autem alias nonnullis Portugalliae Regibus, qui in partibus Africae, Guineae, & Minerae auri, ac alias insulas etiam ex similibus concessione, & donatione Apostolica eis facta repererunt, & acquisiverunt, per sedem Apostolicam diversa privilegia, gratiae, libertates, immunitates, exemptiones, facultates, litterae & indulta concessa fuerint. Nos valentes etiam (prout dignum & conveniens existit) vos, haeredesque & successores vestros praedictos, non minoribus gratij, praerogativis, & favoribus prosequi. Motu simili, non ad vestram, vel alterius pro vobis super hoc oblatae petitionis instantiam, sed de nostra mera liberalitate, ac eisdem scientia, & Apostolicae potestatis plenitudine, vobis, & haeredibus & successoribus vestris praedictis, ut in insulis, & terris per vos, seu nomine vestro hactenus repertis huiusmodi, & reperiendis in posterum, omnibus, & singulis gratijs, & privilegijs, exemptionibus, libertatibus, facultatibus, immunitatibus, litteris, & indultis Regibus Portugalliae concessis huiusmodi, quarum omnium tenores ac si de verbo ad verbum praesentibus insererentur, haberi volumus pro sufficienter expressis, & insertis, uti, potiri, & gaudere libere, & licite possitis, & debeatis in omnibus & per omnia, perinde ac si illa omnia vobis ac haeredibus & successoribus vestris praefatis, specialiter concessa, auctoritate Apostolica tenore praesentium de specialis dono gratiae indulgemus, illaque in omnibus & per omnia ad vos, haeredesque, ac successores vestros praedictos extendimus pariter, & ampliamus, ac eisdem modo & forma perpetuo concedimus. Non obstantibus constitutionibus, & ordinationibus Apostolicis: necnon omnibus illis, quae in litteris Portugalliae Regibus concessis huiusmodi, concessa sunt non obstare, caeterisque contrarijs quibuscunque. Verum quia difficile foret, praesentes litteras ad singula quaeque loca, in quibus expediens foret, deferri, volumus, ac motu & scientia similibus decernimus, quod illarum transumptis manu publici Notarij inde rogati subscriptis, & sigillo alicuius personae in Eclesiastica dignitate constitutae, seu Curiae Ecclesiasticae munitis, ea prorsus Fides in dubia, in iudicio, & extra, ac alias ubilibet adhibeatur, quae praesentibus adhiberetur, si essent exhibitae, vol ostensae. Nulli ergo omnino hominum liceat, hanc paginam nostrorum indulti, extensionis, ampliationis, concessionis, voluntatis, & decreti infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri, & Pauli Apostolorum eius, se noverit incursurum. Dat. Romae apud sanctum Petrum, anno Incarnationis Dominicae millesimo quadringentesimo nonagesimo tertio, quarto Nonas Maij, Pontificatus nostri anno primo. Posterior autem Bulla, sive constitutio eiusdem Alexand. VI. eodem anno, vj. Kalend. Octobris expedita, eisdem Regibus alias etiam terras concedit, quae forte versus Orientem navigando a suis nuntijs, & vassallis detegerentur, dummodo prius ab alijs Principibus Christianis occupatae non fuissent: cuius verba sic habent. ALEXANDER Episcopus servus servorum Dei. Charissimo in Christo filio Ferdinando Regi, & Charissimae in Christo filiae Elisabeth Reginae Castellae, Legionis, Aragonum, & Granatae, illustribus, salutem & Apostolicam benedictionem. Dudum siquidem omnes, & singulas insulas, & terras firmas inventas & inveniendas versus Occidentem & Meridiem, quae sub actuali dominio temporali aliquorum dominorum Christianorum constitutae non essent vobis, haeredibusque, & successoribus vestris Castellae & Legionis Regibus in perpetuum motu proprio, & de certa scientia, ac de Apostolicae potestatis plenitudine donavimus, concessimus, & assignavimus: vosque ac haeredes, & successores praefatos de illis investivimus: illarumque dominos cum plena, libera, & omnimoda potestate, auctoritate, & iurisdictione constituimus, & deputavimus, prout in nostris inde confectis litteris, quarum tenorem, ac si de verbo ad verbum praesentibus insererentur, haberi volumus pro sufficienter expressis, plenius continetur. Cum autem contingere posset, quod Nuntij, & Capitanei, aut vassalli vestri versus Occidentem, & Meridiem navigantes, ad partes Orientales applicarent, ac insulas, & terras firmas, quae inde fuissent, vel essent, reperirent, Nos volentes etiam vos favoribus prosequi gratiosis, motu, & scientia, ac potestatis Apostolicae plenitudine similibus, donationem, concessionem, assignationem, & litteras praedictas, cum omnibus & singulis in eisdem litteris contentis clausulis ad omnes, & singulas insulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, ac detectas, & detegendas, quae navigando, aut itinerando versus Occidentem, aut Meridiem huiusmodi, sint, vel fuerint, aut apparuerint, sive in partibus Occidentalibus, vel meridionalibus, & Orientalibus, & Indiae existant, auctoriate Apostolica tenore praesentium in omnibus, & per omnia, perinde ac si in litteris praedictis de eis plena & expressa mentio facto fuisset, extendimus, pariter & ampliamus. Vobis ac haeredibus & successoribus verstris praedictis per vos, vel alium seu alios corporalem insularum, ac terrarum praedictarum possessionem propria auctoritate libere apprehendendi, ac perpetuo retinendi, illasque adversus quoscunque impedientes, etiam defendendi, plenam & liberam facultatem concedentes, ac quibuscunque personis etiam cuiuscunque dignitatis, status, gradus, ordinis, vel conditionis sub excommunicationis latae sententiae poena, quam contra facientes eo ipso incurrant, districtius inhibentes, ne ad partes praedictas ad navigandum, piscandum, vel inquirendum insulas, vel terras firmas, aut quovis alio respectu, seu colore, ire, vel mittere quoquomdo praesumant, absque expressa vel speciali vestra, ac haeredum & successorum praedictorum licentia. Non obstantibus constitutionibus, & ordinationibus Apostolicis, ac quibusvis donationibus, concessionibus, facultatibus, & assignationibus per Nos, vel praedecessores nostros quibuscunque Regibus, vel Principibus, Infantibus, aut quibusvis alijs personis, aut Ordinibus, & Militijs de praedictis partibus, maribus, insulis, atque terris, vel aliqua eorum parte, ex quibusvis causis, etiam pietatis, vel Fidei, aut redemptionis captivorum, & alijs quantumcunque urgentissimis, & cum quibusvis clausulis etiam derogatoriarum derogatorijs, fortioribus, efficacioribus, & insolitis, etiam quascunque sententias, censuras, & poenas in se continentibus, quae suum per actualem & realem possessionem non essent sortitae essectum, licet forsan aliquando illi quibus donationes & concessiones huiusmodi factae fuissent, aut eorum Nuntij ibidem navigassent. Quas tenores illarum etiam praesentibus pro sufficienter expressis & insertis habentes, motu, scientia, & potestatis plenitudine similibus omnino revocamus, ac quoad terras, & insulas per eos actualiter non possessas pro infectis haberi volumus, necnon omnibus illis, quae in litteris praedictis voluimas non obstare, caeterisque contrarijs quibuscunque. Dat Romae apud sanctum Petrum anno Incarnationis Dominicae, millesimo quadringentesimo nonagesimo tertio, sexto Kalend. Octobris, Pontificatus nostri anno secundo. Neqve existimet quispiam solum Alexandrum VI. hac dumtaxat occasione praedicta potestate usum suisse: cum [sect. 25] saepesaepius alij plures Romani Pontifices varijs temporibus, & occasionibus idem fecisse reperiantur, quoties sanctae Romanae Ecclesiae, ac Christianae Religioni expedire censuerunt, ut praeter alios ex supra relatis, novissime ostendit Marta dicto tractatu de iurisdict. 1. part. cap. 24. num. 32. & ultra ea, quae ipse tradit, [sect. 26] melius constare poterit ex exemplo Regni Hiberniae, quod eadem ferme ratione ac istud Indiarum Occidentalium Adrianus Papa IV. Henrico II. Anglorum Regi, & successoribus eius concessit, & alij subsequentes Pontifices confirmarunt, certo tributi genere adiecto., quod Romanae Ecclesiae, veluti in feudi recognitionem penderetur, ut constat ex his, quae refert Illustrissimus Cardin. Baronius in Annal. Eccles. tom. 12. anno Christi 1159. num. 21. & 22. & ann. 1171. num. 12. & 1186. numer. 16. Matth. Parisiens. in hist Angl. sub Herico II. ann. 1155. Polidor. Virgil. Neubrigens. Genebrard. Orlandus Rogerius, & Ribadeneira in ead. hist. Angliae ann. 1171. Cardin. Bellarmin. in Apologia contra Iacob. Reg. Angliae c. 3. & in Chronic. ann. 1154. Pat. Iacob. Gretserus in alia Apologia contra eundem Regem capit. 5. & 7. Sanderus de Schism. Angl. lib. 1. ann. 1542. & Marta d. 1. par. cap. 26. num. 39. & sequentibus. Ad quod [sect. 27] Adrianus Pontifex diploma quoddam expediri mandavit, quod ex Vaticano Codice descripsit Baronius dicto anno 1159. num. 21. & quoniam elegantissimum est, & huic Alexandr. VI. de quo agimus, valde consentaneum, hic illud inserere opportunum existimamus. Illud igitur sic se habet: ADRIANVS Episcopus servus servorum Dei, Charissimo in Christo filio illustri Anglorum Regi, salutem, & Apostolicam benedictionem. Laudabiliter, & fructuose de glorioso nomine propagando in terris, & aeternae foelicitatis praemio cumulando in coelis, tua magnificentia rogitat, dum ad dilatandos Ecclesiae terminos, ac declarandam indoctis, & rudibus populis Christianae Fidei veritatem, & vitiorum plantaria de agro Dominico extirpanda, sicut Catholicus Princeps, intendis, & ad id convenientius exequendum, consilium Apostolicae sedis exigis, & favorem. In quo facto, quanto altiori consilio, & maiori discretione procedis, tanto in eo foeliciorem progressum te, praestante Domino, confidimus habiturum, eo quod ad bonum exitum semper, & finem soleant attingere, quae de ardore Fidei, & de Religionis amore principium acceperunt. Sane Hiberniam, & omnes insulas, quibus Sol iustitiae Christus illuxit, & quae documenta Fidei Christianae coeperunt, ad ius Beati Petri, & sacrosanctae Romanae Ecclesiae (quod tua & nobilitas recognoscit) non est dubium pertinere. Vnde tanto in eis libentius plantationem fidelem, & germen gratum Deo inserimus, quanto id a nobis interno examine districtius prospicimus exigendum. Significasti siquidem nobis, fili in Christo Charissime, te Hiberniae insulam, ad subdendum illum populum legibus, & vitiorum plantaria inde extirpanda, velle intrare, & de singulis domibus annuam unius denarij Beato Petro velle solvere pensionem, & iura Ecclesiarum illius terrae illibata, & integra conservare. Nos itaque pium, & laudabile desiderium tuum cum favore congruo prosequentes, & petitioni tuae benignum impendentes assensum, gratum, & acceptum habemus, ut pro dilatandis Ecclesiae terminis, pro vitiorum restringendo decursu, pro corrigendis moribus, & virtutibus inserendis, pro Christianae religionis augmento, insulam illam ingrediaris, & quod ad honorem Dei, & salutem illius terrae spectaverit, exequaris: & illius terrae populus honorifice te recipiat, & sicut Dominum veneretur: iure nimirum Ecclesiastico illibato, & integro permanente, & salvo Beato Petro, & sacrosanctae Romanae Ecclesiae de singulis domibus annua unius denarij pensione. Si ergo quod concepisti animo, effectu duxeris complendum, stude, gentem illam bonis moribus informare, & agas tam per te, quam per illos, quos adhibes, quos fide, verbo, & vita idoneos esse perspexeris, ut decoretur ibi Ecclesia, plantetur, & crescat Fidei Christianae Religio, & quae ad honorem Dei, & salutem pertinent animarum, per te taliter ordinentur, ut a Deo sempiternae mercedis cumulum consequi merearis, & in terris gloriosum nomen valeas in saeculis obtinere. Hucusque in Codice Vaticano. Posterioribus etiam [sect. 28] temporibus, ut tetigimus sup. lib. 1. capite 3. numero 21. cum Henricus Portugalliae Infans, Alphonsi Quinti Regis patruus, foelicibus ausis, & auspicijs, novas ac periculosas per vastum Oceani aequor navigationes instituisset, illisque mediantibus plures insulae, nunquam antiquis cognitae, inventae essent, & Christianae Fidei ad Hesperios AEthiopas, aliasque inaccessas antea nationes aditus patefactus, ne conquirendi ardor in posteris refrigesceret, anno demum a partu Virginis 1420. a Martino V. Pontifice Max. impetravit, ut quidquid a Ganariae promontorio, vulgo dicto, ad ultimam usque Indiam patefieret, id quam optimo iure, & conditione Lusitanicae ditionis esset. Quod ipsum ab alijs deinde Pontificibus, nempe Nicolao V. & Calixto III. confirmatum est, & ad plures alias Africae, & Asiae oras, ac regiones extensum, quas Serenissimi Lusicaniae Reges virtute, & industria bellica, & navali invenerunt, ac subiugarunt, & ditioni suae adijciendas curarunt, ut latius commemorat Pet. Ioan. Maffaeius histor. Ind. lib. 1. pag. 5. Petrus Damariz in variae historiae dialogo 4. cap. 4. Fr. Anton. de San. Roman in histor. Ind. Orient. lib. 1. capite 3. pagina 10. & cap. 6. pagina 27. Rebellus de obligat. iust. dict. 2. p. lib. 18. quaest. 23. sect. 2. ubi prolixitatis vitandae causa, solum quaedam capita, ex Bulla Calixti III. decerpta, recensuit, in qua etiam inserta est Bulla Nicolai Quinti, quae, quoniam maxime ad nostrum pertinent institutum, Nos quoque hic transcribere non gravabimur. CALIXTVS [sect. 29] servus servorum Dei ad perpetuam rei memoriam, &c. Dudum siquidem foelicis recordationis Nicolaus Papa Quintus praedecessor noster litteras concessit tenoris subsequentis. Nicolaus Episcopus servus servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam, &c. Romanus Pontifex Regni coelestis claviger, omniumque nationum in illis degentium qualitates paterna consideratione discutiens, ac salutem quaerens, & appetens, &c. Ad nostrum siquidem nuper non sine ingenti gaudio pervenit auditum, quod dilectus filius nobilis vir Henricus, Infans Portugalliae, Charissimi in Christo filij Alfonsi Portugalliae, & Algarbij Regnorum Regis illustris patruus, &c. cum olim ad ipsius Infantis pervenisset notitiam, quod nunquam, vel saltem a memoria hominum non consuevisset, per huiusmodi Oceanum mare ad Meridionales, & Orientales plagas navigari, illudque nobis Occiduis foret incognitum, ut nullam de partium illarum gentibus certam notitiam haberemus, credens, se maximum in hoc Deo praestare obsequium, si eius opera, & industria mare ipsum usque ad Indos, qui Christi nomen colere dicuntur, navigabile fieret, sique cum eis participare, & illos in Christianorum auxilium adversus Saracenos, & alios eiusmodi Fidei hostes commovere posset, ac nonnullos Gentiles, & Paganos nefandissimae Mahometicae sectae nomine infectos populos, inibi in medio existentes, continuo debellare, eisque incognitum sacratissimi Christi nomen praedicare, ac facere praedicari, regia tamen semper auctoritate munitus, a viginti quinque annis citra, exercitum ex dictorum Regnorum Gentibus, maximis cum laboribus, periculis, & expensis in velocissimis navibus, ad perquirendum mare, & provincias maritimas, versus Meridionales partes, & Polum Arcticum annis singulis fere mittere non cessavit, &c. Cum autem sicut accepimus, licet Rex, & Infans praefati, qui cum tot tantisque periculis, laboribus, & expensis, necnon perditione tot naturalium Regnicolarum huiusmodi, &c. Provincias illas lustrare fecerunt, & portus, insulas, & maria huiusmodi acquisiverunt, & possederunt, ut praefertur, ut veri earum Domini, timentes, ne aliqui cupiditate ducti ad partes illas navigarent, & operis eiusmodi perfectionem, fructum, & laudem sibi usurpare, vel saltem impedire cupientes, praeterea seu lucri commodo, aut malitia ferrum, arma, lignamina, aliasque res, & bona ad infideles deferri prohibita, portarent, vel transmitterent, aut ipsos infideles navigandi modum edocerent, propter quae eis hostes duriores ac fortiores fierent, & huiusmodi prosecutio impediretur, vel forsitan cessaret, non absque offensa Dei magna, & ingenti totius Christianitatis opprobrio, ad obviandum praemissis, ac pro suorum iuris, & possessionis conservatione, sub certis tunc expressis gravissimis poenis prohibuerint, & generaliter statuerint, quod nullus nisi cum suis nautis, & navibus, & certi tributi solutione, obtentaque prius desuper expressa ab eodem Rege, vel Infante licentia, ad dictas provincias navigare, aut in earum partibus contractari, seu in mari piscare praesumeret; tamen successu temporis evenire posset, quod aliorum Regnorum, seu nationum personae invidia, malitia, aut cupiditate ducti, contra prohibitionem praedictam, absque licentia, & tributi solutione huiusmodi, ad dictas provincias accedere, & sic in acquisitis provincijs, portubus, insulis, ac mari navigare, contractare, & piscari praesumerent, & ex inde inter Alfonsum Regem, ac Infantem, qui nullatenus se in his deludi paterentur, & praesumentes, quod inter praedictos quam plurima odia, rancores, dissensiones, guerrae, & scandala in maximam Dei offensam, & animarum periculum verisimiliter subsequi possent, & subsequerentur. Nos praemissa, & singula, debita meditatione pensantes, quod cum olim praefato Alfonso Regi quoscunque Christi inimicos, ubicunque constitutos, ac Regna, Ducatus, Principatus, dominia, possessiones, & mobilia bona quaecunque per eos detenta, ac possessa, invadendi, conquirendi, expugnandi, debellandi, & subiugandi, illorumque personas in perpetuam servitutem redigendi, ac Regna, Ducatus, Comitatus, Principatus, dominia, possessiones, & bona, sibi, & successoribus suis applicandi, appropriandi, ac in suos, suorumque usus, & utilitatem convertendi, alijs nostris litteris plenam, & liberam inter caetera concesserimus facultatem. Dictae facultatis obtentu idem Alfonsus Rex, seu eius auctoritate praedictus Infans, iuste, & legitime insulas, terras portus, & maria huiusmodi acquisivit, & possedit, ac possidet, aliasque res quae ad eundem Alfonsum Regem, & ipsius successores de iure spectant, & pertinent nec quivis alius Christi fidelis, absque ipsorum Alfonsi Regis, & successorum suorum licentia speciali, de illis se hactenus intromittere potuit, neque potest quoquomodo, ut ipse Alfonsus Rex, eiusque successores, & Infans eo ferventius huic tam pijssimo operi, in quo cumillo animarum salus, Fidei augmentum, & illius hostium depressio procurentur, &c. De praemissis omnibus, & singulis informati plenissime, motu proprio, &c. auctoritate Apostolica, &c. & ex certa scientia, de Apostolicae potestatis plenitudine, litteras facultatis praefatas, quarum tenores de verbo ad verbum praesentibus litteris volumus pro insertis, &c. quaecunque etiam alia ante data dictarum facultatum acquisita, & ad ea, quae in posterum nomine dictorum Alfonsi Regis suorumque successorum, & Infantis in ipsis, ac circumvicinis, & ulterioribus ac remottoribus partibus de Infidelium, ac Paganorum manibus acquiri poterunt, provinctas insulas portus, & maria quaecunque extendi, & illa sub eisdem facultatis litteris comprehendi, ipsarumque facultatis, & praesentium litterarum vigore iam acquisita, & quae in futurum acquiri contigerit, postquam acquisita fuerint, ad praefatos Regem, & successores suos, ac Infantem, ipsamque conquestam, quam a capitibus de Boiador, & de Nom, usque per totam Guineam; & ultra versus illam Meridionalem plagam extendi, harum serie declaramus etiam ad ipsos Alfonsum Regem, & successores suos, ac Infantem, & non ad aliquos alios spectasse, & pertinuisse, ac in perpetuum spectare, & pertinere de iure, &c. Haec Calistus III. Vltimo in eadem Bulla rogat, & exortatur Summus Pontifex omnes personas cuiuscunque qualitatis, etiamsi Imperatores sint, vel Reges, &c. & districte prohibet omnibus, ne ad praefatas provincias, portus, & loca deferant, nec deferre faciant merces ullas absque speciali licentia praefati Regis, vel Infantis, vel eorum ad quos ipsa conquisitio pertineat, nec ulla ratione se intromittant in praefata maria; vel regiones; quod si contra fecerint, si fuerint personae particulares; ipso iure sententiam excommunicationis incurrant: si vero fuerit civitas, vel universitas, sive communitas, ipso iure subiaceant interdicto Ecclesiastico, a quibus censuris nulla Apostolica auctoritate valeant absolvi ante satisfactionem, vel compositionem cum praefatis Rege, Infante, vel successoribus factam. Quae omnia fideliter ex Bulla Calisti Tertij decerpsimus. Et adeo [sect. 30] securus hic concessionis Pontificiae titulus eo tempore visus fuit, ut Catholici Reges Ferdinandus & Elisabeth ex consilio doctissimorum virorum, quos semper secum habebant, & praecipue [sect. 31] magni illius saeculi Iurisonsulti Ioannis Lupi de Palacios Rubios (si credimus Anton. de Herrera in historia generali Indiarum, decada 1. libro 10. capite 17. pagina 348.) generalem quandam protestationem, sive requisitionem ordinari mandaverint, quae per eorum Duces Barbaris infidelibus, ubi primum ad eos appulissent, intimaretur, in qua nihil magis enixe, & expresse continebatur. Cuius exemplar extat apud eundem Antonium de Herrera dicta decada 1. libro 7. capite 14. pagina 249. & sequenti, & iterum decada 2. lib. 1. capite 14. pagina 27. & decad. 4. libro 1. capite 8. pagina 18. Et eadem formula data est ab Imperatore Carolo Qvinto, Francisco Pizarro anno 1533. ubi ad conquisitionem huius Regni Peruani missus fuit, & caeteris subinde Ducibus, qui ad eiusmodi expeditiones delegabantur, ut constat ex 4. tom. schedul. impress. pagina 226. & sequenti, cuius copiam his etiam nostris scriptis inserere, ut necessarium, ita lectoribus valde gratum futurum existimamus. Yo [sect. 32] N. criado de los mui altos, i mui poderosos Reyes de Castilla, i de Leon, Domadores de las gentes barbaras, su mensagero i Capitan, vos notifico i hago saber, como mejor puedo, que Dios nuestro Senor, Vno i Eterno, crio el cielo, i la tierra, i un hombre, i una muger, de quien vosotros i nosotros, i todos los hombres del mundo fueron, i son decendientes procreados, i todos los que despues de nosotros vinieren: mas por la muchedumbre de generacion que destos ha procedido desde cinco mil i mas anos, que ha que el mundo fue criado, fue necessario que los unos hombres fuessen por una parte, i los otros por otra, i se dividiessen por muchos Reinos i provincias, porque en una sola no se podian sustentar i conservar. De todas estas gentes Dios nuestro Senor dio cargo a uno, que fue llamado san Pedro, para que de todos los hombres del mundo fuesse Senor i Superior, a quien todos obedeciessen, i fuesse cabeca de todo el linage humano, do quier que los hombres estuviessen, i viviessen, i en qualquier lei, secta, o creencia: i diole a todo el mundo por su servicio i jurisdicion: i comoquiera que le mando, que pusiesse su silla en Roma, como en lugar mas aparejado para regir el mundo: tambien le prometio, que podia estar, i poner su silla en qualquier otra parte del mundo, i juzgar i governar todas las gentes Christianos, Moros, Indios, Gentiles, i de qualquier otra secta, o creencia que fuessen. A este llamaron Papa, que quiere dezir, Admirable Mayor, Padre, i Guardador, porque es Padre, i Governador de todos los hombres. A este santo Padre obedecieron, i tomaron por Senor, Rei i Superior del universo los que en aquel tiempo vivian: i assimesmo han tenido a todos los otros, que despues de el fueron al Pontificado elegidos: i assi se ha continuado hasta aora, i se continuara hasta que el mundo se acabe. Vno de los Pontifices passados, que he dicho, como Senor del mundo, hizo donacion destas islas i tierra firme del mar Oceano a los Catolicos Reyes de Castilla, que entonces eran Don Fernando i Dona Isabel, de gloriosa memoria, i a sus sucessores, nuestros senores, con todo lo que en ellos ai, segun se contiene en ciertas escrituras que sobre ello passaron, segun dicho es (que podeis ver, si quisieredes. ) Assi que su Magestad es Rei, i Senor destas islas, i tierra firme, por virtud de la dicha donacion, i como a tal Rei i Senor algunas islas, i casi todas, a quien esto ha sido notificado, han recebido a su Magestad, i le han obedecido i servido, i sirven, como subditos lo deben hazer, i con buena voluntad, i sin ninguna resistencia, luego sin ninguna dilacion como fueron informados de lo susodicho, obedecieron a los varones Religiosos que les embiava, para que les predicassen, i ensenassen nuestra santa Fe: i todos ellos de su libre, i agradable voluntad, sin premio, ni condicion alguna se tornaron Christianos, i lo son: i su Magestad los recibio alegre, i benignamente, i assi los mando tratar como a los otros sus subditos i vassallos: vosotros sois tenidos, i obligados a hazer lomesmo. Porende, como mejor puedo, vos ruego, i requiero, que entendais bien esto que os he dicho, i tomeis para entendello, i deliberar sobre ello el tiempo que fuere justo, i reconozcais a la Iglesia por senora, i superiora de el universo mundo, i al summo Pontifice, llamado Papa, en su nombre, i a su Magestad en su lugar, como superior i senor, Rei de las islas, i tierra firme, por virtud de la dicha donacion: i consintais, que estos Padres Religiosos os declaren, i prediquen lo susodicho. I si ansi lo hizieredes, hareis bien, i aquello que sois tenidos i obligados, i su Magestad, i yo en su nombre, vos recebiran con todo amor, i caridad, i vos dexaran vuestras mugeres, i hijos libres, sin servidumbre, para que dellas, i de vosotros hagais libremente todo lo que quisieredes, i por bien tuvieredes, como lo han hecho casi todos los vezinos de las islas: i aliende desto su Magestad vos dara muchos privilegios, i exempciones, i vos hara muchas mercedes. Si no lo hizieredes, o en ello dilacion maliciosamente pusieredes, certificoos, que con el ayuda de Dios yo entrare poderosamente contra vosotros, i vos hare guerra por todas las partes, i manera que yo pudiere, i vos sujetare al yugo, i obediencia de la Iglesia, i de su Magestad, tomare vuestras mugeres, i hijos, i los hare esclavos, i como tales los vendere, i disdondre de ello como su Magestad mandare: i vos tomare vuestros bienes, i vos hare todos los males, i danos que pudiere, como a vassallos que no obedecen, ni quireren recibir a su senor, i le resisten, i contradizen. I protesto que las muertes, i danos que de ello se recrecieren, sea a vuestra culpa, i no de su Magestad, ni nuestra, ni de estos Cavalleros que conmigo vinieron: i de como os lo digo i requiero pido al presente escrivano, que me lo de por testimonio signado. Ivxta quae omnia supra dictus titulus magis ac magis communiri, imo & inconcussus reddi videtur. Nam si iuste [sect. 33] possidet, qui Auctore iudice possidet, l. iuste possidet, D. de acquirenda possessione: & [sect. 34] sententia a quolibet legitimo, & competenti iudice lata, sufficit ad verum dominium uni tollendum, & in alium transferendum, ut voluit glossa in l. ex hoc iure, D. de iustitia & iure, verbo, Dominia, & ibidem Bartolus numero. 6. & plenius in l. Pomponius, §. si iussu, D. de acquirenda possessione, glossa in §. ultimo, verbo, Cui adiudicatum, institutionum de officio iudicis, & in capite proposuisti, verbo, Vacare, de concessione praebendae, & notat Innocentius in cap. quia plerique, post principium, de immunitate Ecclesiarum, Divus Thomas in 2. 2. quaestione 62. articulo 3. Baldus in l. id quod pauperibus, quaestione 7. C. de Episcopis & Clericis, Petrus de Ancharranis in regula possessor, de regulis iuris, lib. 6. col. 36. versic. Tertio quaero, Iaso ex numero 4. Lancellotus Decius colum. 3. in dict. l. ex hoc iure, Cumanus, & Ias. numero final. Ripa numero 1. in rubr. D. de re iud. Bertachinus in repertorio, verbo Dominium transfertur, numero 3. & alijs, quos in similibus nostrae quaestionis terminis loquens, nempe de adiudicatione Regni Navarrae per Iulium Secundum eisdem Regibus Catholicis facta, refert & sequitur Palac. Rubios in tractat. de obtent. Regni Navarrae, 5. parte, §. 3. post medium: longe [sect. 35] magis hoc in concessione, & declaratione Romani Pontificis admittere debemus, qui est supremus, & competens omnium fidelium, & infidelium iudex in spiritualibus, & etiam in temporalibus, iusta causa existente, ut supra probavimus. Et [sect. 36] cuius vel una sola sententia faceret ius, & in similibus causis vim, & auctoritatem legis haberet, iuxta text. vulgarem, & summe notandum in l. final. C. de legibus, & in l. apud Iulianum II. in fine, D. ad S. C. Trebellian. capit. in causis, de sentent. & re iudicata, cap. unico, in fine, quae fuerit prima causa benes. amitten. in usib. feud. l. 14. titul. 1. part. 1. l. 14. titul. 22. part. 3. ubi Gregor. Lopez, cum alijs, quae observat idem Palac. Rubius in eadem 5. part. §. 2. circa finem, Ioan. Fab. in §. sed quod Principi, instit. de iur. natur. Felin. in cap. cum olim, col. 10. de re iudicata, Ias. in l. 1. col. 4. C. de edendo, Decius consil. 191. Roman. singul. 668. Afflict. decis. 6. num. fin. idem Afflict. post Andr. de Isernia in cap. 1. §. praeterea Ducatus, de proh. feud. alien. Guillerm. de Perno consil. 14. num. 17. fol. 246. inter consil. feudal. Roder. Xuarez in l. quoniam in prioribus, C. de inoffic. testament. in declar. ad leg. Regias, lim 1. dub. 2. numer. 13. Molin. de primogen. lib. 4. cap. 8. num. 3. Menoch. cons. 501. vol. 6. ubi loquitur de nobili illa causa Comitatus de Palma, Gama decisio 33. numer. 2. 1. par. ubi eius additio, Did. Perez in l. 8. titul. 4. lib. 2. ordin. col. 405. versic, Neque obsat, Boerius consil. 8. numer. 10. Bursatus consil. 56. lib. 2. num. 4. & 5. Covarr. in 4. 2. part. cap. 7. §. 4. num fin. & Pat. Gabr. Vazquez in 1. 2. disput. 157. cap. 5. apud quos communis sententia est, id, quod Pontifex, aut Princeps in aliquo negotio decernit, non per viam sententiae particularis, sed veluti per modum legis generalis, vel eius praxis, aut interpretationis, iu utique in similibus facere, & ad causarum decisionem recte allegari posse. Et [sect. 37] huc nimirum tendere videntur verba illa Bullae Calixti Tertij supra relatae, ibi: Dictae facultatis obtentu, idem Alfonsus Rex iuste, & legitime insulas, terras, portus, & maria huiusmodi acquisivit, & possedit, ac possidet. Rursus, quia etsi circa potestatem Romani Pontificis in hoc articulo diversae fint Doctorum sententiae, & dicendi modi, ut ex supra dictis apparet. Ea [sect. 38] quidem, quae pro Ecclesia, & eius auctoritate facit, magis probanda, & admittenda est, argum. text. in cap. fin de re iudicata, & in l. sunt personae, D. de Religios. & sumpt. funer. l. Titia 40. §. Seia testamento, D. de auro & argen. legato, l. lege Iulia, D. de manumissionib. cum notatis a Decio in l. semper in obscuris, la 1. numer. 3. D. de regulis iuris, Sarmiento lib. 3. select. cap. Petr. Pechio de Eccles. reparan. cap. 1. Petr. Surdo de aliment. quaest. 10. numer. 17. Tiraquel. de privileg. piae causae, privileg. 146. & sequentibus: & [sect. 39] eorum, quae magis in specie notat Hostiensis, & Ioan. Andreas in capit rursus, qui cleric. vel voventes, & eos referens Felinus in cap. 1. de constitution. num. 104. Marta de iursdict. 2 part. cap. 6. num. 7. & Beltranus a Guevara in propugnaculo contra Venet. assert. 2. §. 2. num. 55. qui docent, quod opinio, quae favet potestati clavium, praevalet non faventibus. Praesertim [sect. 40] cum expresse decisum extet a Clemente Tertio in capit. Capellanus, de ferijs, posse Summum Pontificem in dubijs opinionibus declarare, quae sit verior, & sequenda, quod in hoc casu, de quo sermonem habemus, toties, ut vidimus, non solum verbis, verum & factis ipsis, in negotijs gravissimis declaravit, l. de quibus, verl. Quid enim interest, D. de legibus, l. Paulum, D. rem ratam haberi, cum alijs, quae adduximus sup. hoc lib. cap. 21. num. 3. Vnde nemini permittendum videtur, hoc amplius in dubium revocare, quia semper [sect. 41] praesumere debemus, Papae sententias, & declarationes esse iustas, & legitime, ac canonice promulgatas, ut ait text. in cap. cum inter vos, §. final. de sent. & re iudic. cap. absit 11. quaest. 3. & alia congerens Alvar. Pelagius de planctu Eccles. lib. 1. cap. 26. Quoniam [sect. 42] est fons iustitiae, Clement. unic. de probation. gloss. notab. in l. relegati, verb. Reliqua, de poenis, cum alijs traditis a Gailio lib. 2. pract. observat. cap. 55. & in eo inest summa perfectio, & sapientia, ut probat Cardin. Paleotus in tractat. de sacro Consistorio, par. 2. quaest. 2. pag. 59. Et ideo licet [sect. 43] totus mundus sentiret contra Papam, standum esset eius sententiae, & declarationi, iuxta ea, quae late, & copiose tradit Cardinal. Iacobat. de Concil. lib. 3. art. 1. n. 36. & lib. 6. art. 2. num. 45. DD. per text, ibi, in cap. haec est Fides 24. quaest. 1. Philip. Probus in addition. ad Ioan. Monach. in cap. super eo, numer. 29. de haeret. ubi [sect. 44] dicit: Papae sententiam praevalere sententiae omnium Episcoporum, quae fuit opinio gloss. in cap. in istis, distinct. 4. quam pluribus ornat Ioan. Baptist. Valencuela in monitor. contra Venet. part. 6. ex numer. 91. qui etiam in parte 7. ex num. 122. alia de hac re brocardica congerit, nempe, [sect. 45] quod Papa approbat, vel reprobat, omnes approbare, vel reprobare tenentur, & qui non est cum Papa, est contra Christvm, & qui non est Christi, Antichristi est, & quod gravissime peccat, qui Ecclesiam, quam defendere debet, impugnat. Cui addo Navarr. lib. 3. consil. tit. de ijs quae fiunt a maiori parte Capit. num. 1. pag. 169. ubi [sect. 46] probat, Papae solius sententiam praeferri sententiae omnium aliorum Episcoporum, & Doctorum, qui in Concilio generali congregati sint, & eo refragante, nihil fieri posse, argument. cap. significasti, de electione, ubi Ioan. Andr. & Panormit. notab. 7. & aliorum, quae latius congerit Anton. Rosellis in tractat. de Concilijs, quaest. 17. Tertio [sect. 47] considero, quod si ij, qui auctoritate cuiuslibet Principis contrahunt, vel ab eo aliquid recipiunt, decipi non debent, neque aliquam molestiam, aut vexationem subire, l. 2. l. bene a Zenone 3. C. de quadrien. praescript. l. 1. C. de his, qui veniam aetat. impetraver. cum pluribus alijs, quae congerit Duenas regul. 238. Peregrin. de iure Fisci lib. 6. tit. 4. num. 15. cum sequentibus, Cavallinus in tractat. de eviction. §. 5. num. 88. & latissime D. Ioan. del Castillo lib. 2. controvers. quotidian. cap. 5. Iuvari [sect. 48] quippe nos beneficio oportet, non decipi, l. in commodato 17. §. sicut, in fine, D. de commodat. cap. un. eod. tit. & iniuriae occasiones inde nasci non debent, unde iura nascuntur, l. meminerint, C. unde vi. Multo planius idem illis servari oportebit, qui donatione & concessione Pontificia muniti, has infidelium provincias tot periculis, expensis, & laboribus detexerunt, converterunt, & subiugarunt; Pontificalis quippe [sect. 49] dignitas & maiestas reliquas alias supereminet, ut alias de Imperiali dicitur in l. cum multa, C. de bonis quae liber. & [sect. 50] ita Papa Imperator appellatur in cap. Constantinus, 96. distinct. & per Praeposit. in cap. per venerabilem, num. 136. qui filij sint legit. & Princeps Principum mundi, alias superiorem non recognoscentium, & culmen omnium dignitatum, capit. corpora, de consecrat. distinct. 1. capit. venerabilis, de praebend. cap. solitae, de maiorit. & obed. cum late traditis a Valencuela dict. monitor. 5. par. ex num. 100. & 6. part. ex num. 80. & a Nobis sup. cap. proximo, ex num. 50. Et [sect. 51] Ecclesia, quae est tutrix, & cultrix iustitiae, non patitur aliquid fieri contra iustitiam, capite 1. §. diversum, de alienat. fendi, Baldus cons. 24. in fine, lib. 2. Ancharran. consil. 231. num. 3. Romanus cons. 298. n. 2. Castrensis consil. 116. numer. 2. in fine, lib. 1. & Decius consil. 329. in fine. Quapropter [sect. 52] Papae facta in dubium vocari non debere, docet text. in cap. in memoriam, 19. distinct. Anton. de Butrio in cap. 2. num. 60. de translat. Praelat. Franc. de Curte inter consilia Martianesij consil. 10. num. 6. & alij apud Valencuel. sup. 5. parte ex num. 146. Neque quisquam [sect. 53] iuste eius potestati & auctoritati detrahere debet, ut ait Hieronym. Alban. in tractat. de potest. Papae, 1. par. num. 123. & 2. par. num. 237. & 249. & Laelius Iordanus in tractat. de Romanae sedis origine, cap. 12. num. 23. Quin [sect. 54] potius ubi aliquid magnum, & insolitum, & quod ordinarias iuris regulas excedat, a Pontifice fieri videamus, praesertim si in Ecclesiae augmentum, & Fidei propagationem, aut conservationem dirigatur, id magis admirari, quam reprehendere, aut notare debemus, ut optime in nostris terminis advertit Episcopus Chiapens. in dict. tractat. comprobat. fol. 65. Quia [sect. 55] potestas sedis Apostolicae, cum in se maxima, & amplissima sit, tum tamen magis extendi, & usque in infinitum, ut aiunt, ampliari potest, quoties Summus Christi Vicarius universalis Ecclesiae commodiori, & perfectiori statui id viderit convenire, ut tradit D. Thom. lib. 3. de regim. Princip. cap. 19. Et idem Chiapensis probat [sect. 56] ex simili a Bart. Bald. & alij Doctoribus tradito in l. si hominem 30. D. manda. per text. ibi Ias. in l. non solum, §. morte, col. 21. D. de novi oper. nuntiat. & in l. 1. C. de precib. Imper. offeren. Panormit. in cap. at si clerici, §. de adulterijs, col. 5. de iudicijs, & in cap. final. col. 14. de consuetudine, Felin. in cap. 1. numer. 48. & sequentibus, de constitution. dum docent, quod quoties aliquis casus occurrit, a Principe non cogitatus, vel a lege non praevisus, potest is, qui vices eiusdem Principis gerit, vel alias generale mandatum habet, ea omnia facere, quae praesens causae utilitas, vel necessitas exigit, etiamsi mandati fines, excedat, vel eidem aliquatenus contraveniat. Quibus addere etiam possumus tex. in [sect. 57] l. ult. §. fin. D. mandati, & in l. 4. §. ult. D. de re militari, & tradita a Iasone in l. Barbarius, D. de offic. Praetor. ex numer. 24. & in l. nemo potest, col. 1. de legat. 1. Hippol. de Marsilijs in l 1. §. fin. num. 29. D. de quaestionib. Tiraquel. de poen. temper. in praefat. numer. 25. & in l. si unquam, verb. Libertis, num. 48. C. de revocand. donat. Pinel. in l. 1. C. de bonis mater. 3. part. ex numer. 23. & in rub. C. de rescind. vendit. 2. parte, capit. 2. numer. 6. & Caldas Pereira de nomin. emphyt. q. 15. num. 19. ubi eum minime mandati fines excedere notant, qui facit aliquid vicinum, & annexum mandato. Qua de causa [sect. 58] magnae audaciae, & temeritatis, imo & impietatis esse videtur, asserere, vel attentare, quod Pontifices non possunt praedictas donationes facere, vel quod eas frustratorie fecerunt, & tanquam aerem verberantes. Nam [sect. 59] ut Deus, & natura, ut inquit Philosophus, ex possibilibus saciunt, quod melius est; nec unquam aliquid frustra efficiunt; ita [sect. 60] quod Deo Auctore, vel eius Vicario fit, licitum, & convenientissimum esse, dicendum est, ut ait Clemens Alexand. lib. 6. Stromat. D. August. lib. 3. de libero arbitr. cap. 5. & lib. 1. contr. advers. leg. & Proph. cap. 14. & eos referens Rutil. Benzon. de anno Iubilaei, lib. 2. cap. 1. pag. 62. &c. 21. pag. 144. Ecclesia [sect. 61] quippe nec decipere, nec decipi potest, ut multis probat Thom. Bozius de sign. Eccles. Dei, lib. 6. cap. 7. & 8. Pat. Fran. Suarez de defens. Fidei lib. 1. cap. 3. & in tract. de Fide, disput. 5. sect. 6. per totam. Et [sect. 62] non solum erroris est expers, ubi de rebus, & articulis Fidei decernit, ut in dict. cap. haec est Fides 24. quaest. 1. verumetiam, ubi de temporalibus, & concernentibus ad mores universales disponit, ut est commune dogma omnium Theologorum, & copiose probat Turrecremata in summa de Ecclesia, Cardin. Bellarminus in controvers. de Conciliorum auctoritate, lib. 2. cap. 2. & lib. 4. de Rom. Pontif. cap. 5. Gregor. Lopez in l. 22. tit. 4. par. 3. Avendan. in cap. Praetor. 2 par. cap. 23. nmum. 13. Rebuff. in const. 3. tit de recusat. Roland. cons. 19. vol. 3. Benzonius dict. cap. 21. pag. 142. vers. Nam Ecclesia, & Menoch. de arbitrar. cent. 5. casu 458. ex num. 28. & latissime, m & elegantissime Thom. Bozius de sign. Eccles. Dei lib. 16. cap. 8. & lib. 18. cap. 6. & Nos iterum infra lib. 3. cap. 2. Vnde [sect. 63] nascitur, quod Papa recusari non possit, neque ab eius sententia appellari, ut resolvunt Abbas in capit. querelam, num. 14. de electione, Felinus in capit. inquisitionis, num. 14. de accusation. & in capit. in causis, numer. 4. de sent. & re iudicata, & alij plures, quos refert, & sequitur Menoch. ubi supra, num. 58. & Valencuela dict. monitor. 6. par. n. 89. & 90. Quia quod [sect. 64] ipse Papa facit, videtur facere ut Deus, iuxta notata in c. si quando, & cap. cum a Deo, de re script. cap. proposuit, de concess. praeben. Praepositus in dict. cap. per venerabilem, num. 145. qui filij sint legit. Bald. in cap. 1. de nova forma fidel. in usib. feud. & in l. fin. num. 2. C. sententiam rescindi non posse, Paul. Castrens. consil. 415. num. 1. part. 1. Ioan. de Salas cons. 68. nu. 14. Et cum sit Dei vicarius, eius facta Deo attribuuntur, cap. quanto, de translat. Episcopi, ubi Anton. de Butrio num. 5. Ioan. Nevizan. in Sylva nuptiali lib. 1. verb. Non est nubendum, num. 155. neque praesumitur, quod aliter iudicet, vel faciat, quam Deus ipse esset iudicaturus, ut argum. cap. novit 43. de appellat. & l. unicae, D. de offic. Praefect. Praetorio, optime notat Ioan. Andr. in cap. cum venissent 12. num. 7. de iudicijs, & facit text. in cap. non nos, 40. distinct. & alia, quae cumulat Valencuela d. 6. par. ex num. 86. Qvarto [sect. 65] ad eiusdem tituli comprobationem non minus efficaciter considerari potest, quod etsi regulariter non exemplis, sed legibus iudicandum sit, l. nemo 13. C. de sentent. & interlocut. omn. iud. cum similibus ibi allegatis a gloss. Bart. Baldo, Saliceto, & Castrensi, & a Zepola cons. crimin. 8. Asflict. decis. 383. num. 8. Menoc. cons. 507. num. 3. lib. 6. & de praesumpt. lib. 1. quaest. 1. num. 19. quia ut prudenter advertit idem Menoch. consil. 57. numer. II. lib. 1. si exemplis iudicandum esset, semper res inter alios acta alijs praeiudicaret, & rei iudicatae exceptionem produceret, contra totum titulum, C. res inter alios acta, l. saepe, D. de re iudicata, l. & an eadem, cum sequentibus, D. de except. rei iudicatae. Quibus alia addit Anton. Thesaur. in praefat. ad decision. Pedemont. num. 33. inquiens, [sect. 66] quod Curtius Iunior dicere solebat, se, quamvis aetate provectum, ex pluribus exemplaribus, quae ad decisiones occurrentium causarum allegari audierat, pauca, vel nullum vidisse, quod in omnibus simile esset, & aequales circunstantias haberet, de quo etiam optime tractat Anton. Mornatius in observation. ad l. 38. D. de legibus, pag. 30. & 31. At tamen [sect. 67] quando exempla supremorum iudicum sunt, & in magnis tribunalibus usitata, multum ponderis, & auctoritatis habent, ut eadem forma in similibus casibus procedatur, ut in l. filius, D. ad legem Corneliam, de falsis, l. 1. §. si vir, D. ad Syllanianum, l. 1. C. quae sit longa consuetudo, l. 3. C. de aedificijs privat. ibi: Probatis ijs, qui in oppido frequenter in eodem genere controversiarum servata sunt, cum traditis ab Afflictis decisione 45. & 190. Gama decis. 33. numer. 2. & decis. 228. per totam, ubi eius additio Vincent. de Franchis decis. 81. num. 2. & decis. 91. num. 16. 1. parte, Osaschana decis. Pedemont. 22. Anton. Thesaur. decis. 21. Petr. Herodio in praefat. ad lib. rerum iudicat. Pinel. in l. 2. C. de rescindend. 2. par. cap. 4. numer. 2. Parlador. lib. 2. quotidian. cap. fin. 5. parte, §. 10. num. 7. Perez de Lara de anniversar. & capellan. lib. 1. cap. 10. num. 43. Et hac de causa exempla [sect. 68] sanctorum Patrum sequenda esse, & secundum ea iudicandum, docet text. in cap. de quibus 20. distinct. cap. qui de mensa 37. distinct. cap. legimus, 81. distinct. cap. omnes 7. quaest. 1. cap. ult. 9. quaest. 3. cap. non est culpandus 32. q. 2. Et [sect. 69] maiorum actus pro lege accipiuntur, l. capitalium, §. ult. D. de poenis, l. minime, D. de Religios. & sumpt. funer. l. 2. D. de vulgar. l. more 8. D. de adquir. haered. & de iurisd. omn. iudic. l. non omnium 20. D. de legibus, cum multis alijs, quae circa eas observat Lud. Gomez in reg. de trien. possess. quaest. 2. pag. 672. Fredericus Nausea in princ. inst. quibus ex caus. manum. non licet, Mantua in Enchirid. rer. sing. c. 163. Menoch. de arbitrar. casu 32. numer. 2. Cuiac. lib. 8. observat. cap. 12. & lib. 17. cap. 15. & relati ab Alfano collect. 740. Vnde multo [sect. 70] fortius auctoritas supremi Principis, prout est Papa, sequenda, & veneranda est: maior enim est quam auctoritas Sanctorum, ut tetigimus sup. hoc lib. cap. 11. num. 25. & tradit gloss. in cap. de libellis, 20. dist. Baldus in l. rescripta, numer. 7. C. de precib. Imp. offeren. late Felin. in cap. quae in Ecclesiarum, num. 29. de constit. Alvarot. in titul. Episcop. vel Abbat. num. 5. & Peregrinus de iur. Fisci, lib. 1. tit. 2. num. 2. Et omnino tenendum, credendumque est licitum, & validum esse, quod non solum unus Pontifex, sed plures in aliquo genere causarum fecerunt, & declararunt. Nam [sect. 71] tunc videtur inducta quaedam consuetudo, quae similiter ius in negotijs similibus facit, l. de quibus, l. si de interpretatione, l. minime sunt mutanda, l. in ambiguitatibus 38. D. de legibus, gloss. fin. in dict. l. nemo, C. de sentent. & interlocutionibus, Palacios Rubios, in nostris terminis loquens, in dict. tractat. de obtent. Reg. Navarr. 5. parte, §. 2. ad finem. Et hac ratione [sect. 72] utens Divus Augustinus epist. 118. ad Ianuarium: Si quid horum (inquit) per Orbem frequentat Ecclesia, quin ita faciendum sit disputare, insolentissimae insaniae est. Et [sect. 73] Innocent. III. in cap. per venerabilem, in princ. vers. Quod autem, qui filij sint legit. inde probat, Sedem Apostolicam habere potestatem dispensandi cum illegitimis, non naturalibus tantum, sed etiam adulterinis, tam ad spiritualia, quam ad temporalia, quod illud, diversis causis inspectis, saepe fecisse comperiatur. Eodemque [sect. 74] argumento post Div. Thomam utitur Rutil. Benzonius dict. lib. 2. de anno Iubil. cap. 21. pag. 142. ad convincendos haereticos, qui perfide negant, Ecclesiam posse Iubilaeos, & Indulgentias concedere. Nam usus inquit, Pontificum, qui per tot annos eas uniformiter concesserunt, absque dubio probat, in Ecclesia esse hanc potestatem. Et Pat. Leonard. Lessius de iustit. & iure lib. 2. cap. 37. num. 30. vers. Quarto idem, pag. 506. eodem modo convicit aliam aliorum haereticorum haeresim, qui dicebant, Sanctos non esse invocandos, nec ad eos preces fundendas. Caietanus [sect. 75] quoque in 2. 2. q. 88. art. 11. contra S. Thom. constanter asseruit, posse Ecclesiam cum monachis dispensare, ut non obstante Religionis, & castitatis voto, matrimonium contrahere valeant, & hoc praecipue ratione defendit, quod Ecclesia saepe eiusmodi dispensationes concesserit: quod novissime etiam recenset, & pluribus exemplis probat D. Ioan. Briz Martinez in historia S. Ioannis de la Pena, lib. 5. cap. 31. pag. 818. Et in [sect. 76] nostro casu, de temporali potestate Pontificis loquens, idem argumentum expendit Ancharranus in dict. regula peccatum, AEgidius Bellamera in cap. futuram 12. quaest. 1. Praeposit. in cap. cum ad verum 96. distinct. col. 3. Paramus lib. 3. de origin. Inquis. quaest. 1. opin. 3. ex num. 67. & magis in specie circa eandem Alex. VI. donationem Episcop. Chiapens. in d. tract. comprobat. fol. 30. Gregorius Lupus in dict. l. 2. tit. 23. part. 2. gloss. magn. col. 3. vers. Standum ergo, Fran. Vargas in tract. de aucto. Episcop. confir. 10. num. 5. Anastas. Germonius lib. 3. de sacror. immunit. cap. 13. num. 30. Anton. a Corduba in quaestionar. lib. 1. q. 57. dub. 5. pag. 503. vers. Tertio principaliter. Et ad probandum, quod [sect. 77] Romanus Pontifex, ut verus D. Petri successor, est caput universalis Ecclesiae, Marta de iurisdict. 1. p. cap. 12. n. 3. & 4. & cap. 24. num. 32. & 35. Qui omnes concludunt, [sect. 78] validissimum, & urgentissimum esse hoc argumentum: Ecclesia fecit, ergo potest fieri. Praesumendum [sect. 79] est enim pro his, quae diu in Ecclesia Dei agitata sunt, cap. constitutus, ubi Abbas de Religios. domib. Et ut Baldus notabiliter inquit in l. quicunque, C. de servis fugitivis, notab. 4. Id, [sect. 80] quod consuetum est fieri, non dicitur arbitrarium, sed necessarium. Et [sect. 81] consuetudo paulatim vires legum, earumque poenas & censuras abrogat, & enervat, etiam si ab initio irrationabiliter, & cum peccato fuerit introducta, iuxta doctrinam Panormit. in cap. 1. de tregua, & pace, Sylvestri, verb. Consuetudo, quaest. 6. Caietani 1. 2. quaest. 97. art. 3. Soti lib. 1. de iust. & iur. quaest. 7. art 2. ad 2. Avila de censuris, 1. part. dub. 8. & colligitur ex cap. cum venerabilis, de consuetud. ubi gloss. Ioan. Andr. & Panormit. num. 5 Ias. in l. de quibus, num. 8. D. legibus, Ancharranus, Hostiens. Alexand. & alij plures, quos refert, & sequitur Covarruv. in cap. quamvis pactum, 1. par. §. 7. num. 12. Tiraquel. de poen. temperan. causa 42. num. 1. & sequentibus, Anton. Gabr. lib. 7. commun. conclus. tit. de maleficijs, conclus. 8. num. 16. & Ioan. Gutier. cons. 38. num. 1. & tetigi sup. cap. 14. num, 72. & Cardin. Tuschus, verbo, Consuetudo, concl. 848. Atque ita utriusque iuris DD. multum [sect. 82] semper huic argumento deferre solent, quod a solitis, sive consuetis desumitur, & tanto efficacius illud esse censent, quanto consuetudo est antiquior, & universalior, aut a magnis viris inducta, ut constat ex l. certi condictio 9. §. si nummos; ibi: Cum quotidie, D. si cert. petatur, ubi Bart. Angel. Alexan. Ias. & reliqui Legistae communiter, & ex Canonistis in cap. cum M. Ferrariens. de constitut. ubi Butrius, Immola, Panormit. Felin. & alij, & ex plurimis alijs, quae latissime in eandem rem congerit Everardus in locis argumentorum, loco 10. & 63. Est enim [sect. 83] praxis vera legum interpres, ut ait Bald. in cap. 1. num. 2. de feud. sine culp. non amitten. Natta cons. 167. n. 7. & cons. 147. num. 17. Roland. cons. 2. num. 7. & sequenti, ol. 2. Et [sect. 84] observantia subsecuta, & uniformiter continuata, ius aequale ac lex ipsa constituit, dict. l. de quibus, D. de legibus, l. nulli 3. D. quod cuiusque universit. nom. l. prohibere 3. §. si quis, D. quod vi aut clam, l. observare 4. §. 5. D. de officio Proconsul. Et non [sect. 85] minus quam lex custodienda est, l. 1. C. quae sit longa consuetudo, ibi: Nam & consuetudo praecedens, & ratio, quae consuetudinem suasit, custodienda est, & ne quid contra longam consuetudinem fiat, ad solicitudinem suam revocabit Praeses provinciae. Creditur enim a titulo praecedenti, ac sufficienti fluxisse, ita [sect. 86] ut dispositum censeatur, quod fuit observatum, l. quaedam mulier, D. de rei vend. l. si a te, D. si serv. vind. l. praedia, D. de acquir possess. Alexander consil. fin. lin. 4. ex num. 9. Tusch. verb. Consuetum, conclus. 959. & dubietas, si quae in eo erat, vel opinionum diversitas ex eventu, & observatione subsecuta optime declaretur, ita ut deinceps illa sit tenenda, quae fuit observata, non obstante iuris dispositione, l. 1. circa finem, C. de imponen. lucrat. descrip. lib. 10. ibi: A primordio enim tituli posterior formatur eventus, l. sed & Iulianus, §. penult. D. ad Macedon. l. si servus plurium, §. fin. D. de legat. 1. l. constitutionibus, in fine, D. ad municipal. ibi: Cui consequens, ut ne in futurum a forma observata recedatur, d. l. minime, & l. si de interpretatione, & l. in ambiguitatibus, D. de legibus, iunctis alijs, quae notant DD. in cap. cum dilectus, de consuetudine, Roman. cons. 61. num. 1. & cons. 271. num. 4. Fulgosius cons. 121. num. 3. Bald. cons. 235. lib. 2. Angel. cons. 99. num. 5. & cons. 345. num. 4. Corneus cons. 83. num. 11. lib. 4. Socin. Senior cons. 145. num. 11. lib 1. Socinus Iunior consil. 2. num. 24. & 28. lib. 1. Laurent. Sylvan. consil. 88. num. 28. lib. 2. Ioan. Zephal. cons. 28. num. 32. vol. 1. & cons. 320. num. 37. & sequentibus, vol. 3. Aymon Cravet. in tract. de antiq. temp. 1. par. num. 15. & cons. 10. cons. 101. num. 7. & consil. 118. Riminaldus in l. 1. num. 110. D de offic. eius, Vldaric. Zasius cons. 14. a num. 86. lib. 1. Ioan. Gutierr. cons. 2. n. 10. Burgos de Paz in prooem. leg. Tauri ex num. 226. & in l. 3. a n. 212. usque ad 217. Roder. Suarez in l. post rem iudicatam, in princ. D. de re iudic. ex num. 18. Redin. de maiestat. Princip. verb. Sed etiam, per legit. tram. num 166. Rolandus cons. 70. num. 12. vol. 1. Ioseph. Ludovicus, qui hos, & plures alios notablies effectus observantiae late congessit conclus. 38. per totam, & decis. Perusin. 29. num. 32. Molina de Hispan. primog. lin. 2. cap. 6. num. 58. Molina de Medrano in allegatione Proregis extranei Regni Aragoniae ex numer. 174. ad 180. Zevallos practic. commun. tom. 3. quaest. 762. num. 16. Hieron. Goncal. ad Reg. 8. Cancel. gloss. 5. §. 7. num. 87. Caesar de Graffis decis. 2. elect. num. 3. & decis. unica, de Magistris, num. 5. & 6. & novissime Anton. Mornacius in observat. ad d. l. minime, & adl. 2. de constiut. Princip. & ad. & l. 2. §. Appius, D. de orig. iur. Vbi [sect. 87] Virginius indignatus, quod vetustissima iuris observantia in persona filiae suae defecisset, eam necasse narratur. Leander Galganetus in tract. de condit. & demonstr. 1. par. cap. 8. num. 60. & sequentibus, Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 7. ex numer. 7. & cap. 10. numer. 36. & Ioan. Baptist. Valencuela consil. 52. num 49. & sequentibus, & cons. 53. ex numer. 8. & cons. 63. num. 196. Quod adeo verum est, ut [sect. 88] in ista observantia declaratoria non requiratur praescriptio, sed sufficiat ita aliquando fuisse observatum, ut expresse docent Zas. Molina de Medrano, Gutierrez, & Ioseph. Ludovic. ubi supra, Burgos de Paz dict. l. 3. Tauri, num. 215. ubi aiunt, hoc absque dubio procedere, si per decem annos ita fuerit observatum, Beroius cons. 94. num. 13. lib. 2. & Valencuela dict. cons. 53. num. 11. ubi tradunt, hanc consuetudinem, sive observantiam induci ex unico actu, etiam si super ipsa iudicatum non fuerit; nam [sect. 89] solitum dicitur quid ex sola una vice, l. Mella, §. sed si alimenta, D. de alim. & cibar. legat. ubi Bart. Curtius Iunior cons. 19. num. 4. Angel. & Paul de Castro in l. consentaneum, C. quomodo & quando iudex, Gozadin. cons. 23. num. 5. & Zephal. d. cons. 28. num. 31. vol. 1. Cuius [sect. 90] consuetudinis, & observantiae, etiam in alienationum materia, magnam vim, auctoritatem esse Doctores fatentur, inde [sect. 91] communiter deducentes, Reges vel Barones, aut Ecclesiae Praelatos, qui iuxta consuetudinem contrahunt, vel alienant, aut in feudum concedunt, recte facere, & impediri non posse, cap. 1. ubi omnes, qui feud. dare possint, gloss. & DD. in cap. 2. de feudis, gloss. in cap. 2. 2. 4. quaest. 1. Guido Papae decis. 560. Natta cons. 367. num. 6. Socin. Iunior cons. 94. num. 29. vol. 2. Calderin. cons. 11. in tit. de feudis, col. 1. Alex. cons. 40. col. fin. & cons. 92. col. 2. vol. 6. Paul. de Castro cons. 146. col. 2. & plures alij, quos refert, & sequitur Roland. a Valle omnino videndus consil. 1. ex num. 81. ad 87. vol. 1. Et vide alia plura quae de hac consuetudine, sive observantia interpretativa tradimus infr. lib. 3. cap. 1. num. 25. Qvinto & ultimo facit, quod cum Romani Pontificis dignitas, & sapientia per se, ut diximus, maxima, & potentissima sit, ut eius factis, & decisionibus stare debeamus; tum vero ex eo illis [sect. 92] magis secure assentiri tenemur, quod certum sit ardua, dubia, vel gravia negotia nunquam sine illustrissimorum Cardinalium, & aliorum sapientissimorum virorum consilio discernere, expedire, aut declarare solere, quos ad hoc sibi tanquam coadiutores assumit, cap. per venerabilem, §. sunt autem, qui filij sing legit. cap. fundamenta, de elect. lib. 6. ubi Ioan. Monachus, Dominicus, Ioan. Andr. & alij, Abbas in cap. quaesivit, num. 3. de is, quae fiunt a maior. par. Capituli, Paul. Castrens. in l. 1. num. 5. D. de legibus, & plures alijs, quos refert, & sequitur Riminald. cons. 689. num. 72. & cons. 738. num. 9. Rolandus a Valle cons. 2. num. 101. vol. 1. Benincasius in tractat. de constit. quaest. 7. per tot. Anton. Cardosus in Repert. verb. Papa, num. 5. Ioan. Garcia in tractat. de nobilit. glos. 24. num. 2. & glos. 48. numer. 52. Menchaca lib. 1. controvers. illustr. cap. 23. Zevallos 1. tom. pract. commun. q. 645. num. 1. Morla in emporio iuris 1. par. q. 1. & 2. & Cardin. Paleotus omnino videndus d. tract. de sacr. Consistor. 1. par. q. 3. ubi conatur ostendere, [sect. 93] Summum Pontificem etiam cum potestatis plenitudine utitur, Cardinalium consilium in eiusmodi rebus requirere debere, idque iure Divino, naturali, & gentium probari, & in libro caeremoniali, sive rituum Ecclesiasticorum S. R. E. passim adverti: ac praeterea [sect. 94] de hac re olim ab ipsis Romanis Pontificibus simul cum Fidei professione iusiurandum praestari solitum fuisse, quod hac forma concipiebatur: Si qua vero emerserint contra Canonicam disciplinam, ego cum filiorum meorum S. R. E. Cardinalium consilio, directione, & rememoratione ministerium meum geram, & emendare curabo: & conducunt alia quae de eorundem Cardinalium officio, & dignitate notamus infr. lib. 3. cap. 2. num. 27. & seq. Vnde hic inserere licet [sect. 95] illud Ecclesiastes cap. 12. vers. 11: Verba sapientum quasi stimuli, & quasi clavi in altum defixi, quae per magistrorum consilium data sunt a pastore uno. Quo in loco Bellarmin. tom. 1. controvers. lib. 3. cap. 4. quod est de iudice controversiarum Ecclesiae, Summi Ecclesiae Pastoris, & Pontificis munus significari inquit, & auctoritatem regendi, & docendi, quam habet. Cui [sect. 96] Salomon penitus acquiescendum tradit, quando sententia data est a Summo Pastore, adiuncto praesertim consilio sapientum, & eo quidem Pastore, qui amplissimas a Christo promissiones accepit. Quam expositionem admittit etiam & defendit Gretserus adversus Novatores lib. 3 cap. 4. & Pat. Ioan. Pineda in comment. sup. Eccles. ad illum locum, num. ult. pag. 1204. Et cum hoc consilium in praedicta Alexand. donatione, de qua agimus, & similibus intervenerit, par est, ut in eis Pontifices nullatenus errasse credamus, qui [sect. 97] omnia Divina, & humana iura in scrinio pectoris sui habere dicuntur, cap. 1. de constitut. lib. 6. l. omnium, C. de testament. l. penult. C. de ijs, quibus ut indign. habita nimirum consideratione ad dictorum Cardinalium, & sapientum consultationem, quos semper secum habere solent, ut notatur in dict. cap. 1. & in l. humanum, C. de legibus, & per Panormit. in cap. tum ex litteris, de in integr. restit. col. 5. & in nostris terminis per Episcop. Chiapens. dict. tractat. comprob. fol. 30. & Ioan. Garcia, & alios sup. relatos. Quibus addere [sect. 98] possumus Thom. Bozium lib. 6. de sign. Eccl. cap. 8. ubi nimis extollit, & multis testimonijs, exemplis, & rationibus probat eximiam scientiam, prudentiam, dexteritatem, & certitudinem, qua Maximi Romani Pontifices, & sacrorum Cardinalium Collegium, privilegio Divinitus concesso, in declarandis rebus dubijs, & arduis usi fuerint, & quid verum, quid falsum, quid bonum, quid malum discernendo. Quibus [sect. 99] non adversatur, quod in dicta Bulla Alexandri VI. nulla mentio de consilio, aut consensu Cardinalium habetur, quae in alijs Bullis inseri solet; nam [sect. 100] frequentius est, ut etiam adhibito Cardinalium consensu, & suffragio, solum sub nomine Papae, & non aliorum Bulla expediatur, ut resolvit Quintil. Mandos. sup. reg. 8. Cancell. q. 5. num. 5. & 6. eam rationem adducens, quod [sect. 101] actus denominatur ab eo, qui principalis est, & principaliter facit, non autem a consensu, seu consilium praestante, l. si pater, in fine, D. de manumiss. vind. l. aliud est vendere, D. de regul. iur. Bald. in l. 2. quaest. 20. num. 24. C. de rescind. venditione. Praesertim, quia [sect. 102] ut bene advertit Paul. Castrens. ubi sup. Panormit. in cap. 2. num. 3. de cleric. non resident. & plures alij relati ab Anton. Petra de potest. Princip. cap. 15. num. 83. & Valencuela d. monitor, contra Venet. p. 6. num. 97. & 98. pag. 367. Papa si nolit, non teneatur de necessitate, fratrum Cardinalium consilium petere; neque [sect. 103] contrarium praecise consuetudine induci posset, quia esset praescribere contra supremam potestatem Papae; contra [sect. 104] quam, ut ijdem Doctores advertunt, nulla currit praescriptio, iuxta text. & ibi notata in cap. cum non liceat, de praescript. & doctrinam Innocentij communiter receptam in cap. bonae, el 2. de postulat. Praelator. Franc. Marc. 2. par. decis. 1297. num. 5. & 6. Balbum de praescript. 2. par. 5. princip. q. 2. num. 3. Necnon [sect. 105] etiam, quia in dicta Bulla apponitur clausula, Ex certa scientia, quae virtualiter praecedentem includit, & Pontificem certioratum esse praesupponit de omnibus, quae illum movere possunt ad negandum, aut concedendum; aliter enim non diceretur concedere ex certa scientia, sed per ignorantiam, & subreptionem, cap. nihil, de electione, cap. Pastoralis, §. praeterea ubi Abbas num. 4. de offic. delegati, cap. cum olim, de sent. & re iudicata, l. 1. C. si servus, aut libertus ad Decurionat. cum plurimis alijs, quae late congerit Vital. de Cambanis in tract. clausularum, pag. 23. & Cardinal. Tuschus pract. concl. iur. litt. C. concl. 340. & seq. Quod etiam [sect. 106] importat clausula altera, De plenitudine potestatis, quae in eadem Bulla proponitur, qua nunquam uti pontisex solet, nisi cum causae cognitione, neque aliter quam si plene de negotio fuerit informatus, ut tradit Aretin. cons. 163. n. 13. Felin. in cap. quae in Ecclesiarum, num. 66. vers. Sexto limita, de constitution. Tiraq. in tract. res inter alios acta, limit 7. ad finem, & plures alios allegans Ferretus cons. 31. num. 31. vol. 1. Cravet. cons. 241. vers. Quarto respondeo, Molin. de primogen. lib. 2. cap. 7. num. 26. & seq. Menoch. cons. 1. num. 426. Tuschus sup. conclus. 342. & Marta de clausulis, 1. par. clausula 259. num. 13. & 14. # 25 CAPVT XXV. De iuribus, ac rationibus, quibus Apostolica Sedes curam, & facultatem convertendi, & acquirendi Novi Orbis Hispaniae Regibus potius, quam alijs indulserit: & cur etiam quoscunque alios Reges, Principes, aut privatos ad eundem Orbem accedere, vel eius maria navigare vetuerit? SVMMARIVM Capitis XXV. -  1 Alexandri VI. donatio a calumnijs invidorum defenditur. -  2 Ecclesia est columna & fundamentum veritatis. -  3 Pontifex Summus per se ipsum provincias Novi Orbis conquirere, & convertere non potuit, nec debuit. Et quare? -  4 Ecclesiastici regulariter se militaribus expeditionibus immiscere non debent. -  5 Principes Christiani Dei, & Ecclesiae ministri sunt. -  6 Cap. Principes 23. quaest. 5. & similia exornantur. -  7 Pontifex gladium materialem habet nutu, Imperator iussu, miles usu, ex D. Bernardo. -  8 Pontifex potest infidelium conversionem, & conquisitionem Principibus saecularibus non solum comittere, sed & praecipere. -  9 Regibus Catholicis potius quam alijs conversio, & conquisitio Novi Orbis ab Ecclesia committi debuit, & quare? & Auctores, qui de hoc agunt: & num. 11. -  10 Hispaniae Reges prae caeteris potentia, & commoditatibus pollent ad Novi Orbis regiones conquirendas, & convertendas. -  12 Dei summa providentia intervenit in Novi Orbis conversione, Regibus Hispaniae potius quam alijs concedenda. Et quare? -  13 Hispani Reges, & homines prae caeteris zelo, puritate, & cultu Christianae Religionis flagrare noscuntur. -  14 Reges Galliae, & Angliae cur a Deo vocati non fuerint ad Novi Orbis conquisitionem, & conversionem? -  15 Haereticorum omnes conatus circa Novum Orbem turbandum, & occupandum hactenus evanuerunt. -  16 Infideles plures ab Hispanis in Novo Orbe ad Fidem redacti sunt, quam in omni Europa per haereticos ab ea alienati. -  17 Haeretici Deo valde exosi sunt, & a Fidei propagatione semper exclusi. -  18 Haeretici labruscas potius, quam veras vites novis Ecclesiae plantationibus inserunt. -  19 Haeretici solum valent ad corrumpendas, & perimendas animas, non ad salvandas. -  20 Haereticos cur omnibus infidelibus deteriores esse dicat D. Hieronymus? -  21 Hispaniae Reges deputati videntur ad Fidem defendendam, & extendendam. -  22 Genebrardus agnoscit Hispanorum opus esse expugnare Infideles & Paganos. -  23 Stanislai Osij ingens encomium de Fide, & Religione Hispanorum. -  24 Reges Hispaniae, etiam nolentes, invitandi essent ab Ecclesia ad Novi Orbis conversionem. -  25 Reges Hispaniae iam pridem Christianissimorum nomine gaudent. -  26 Galliae Reges ratione Imperij, quod olim habuerunt, dicuntur Christianissimi. -  27 Catholicorum titulus quando ab Ecclesia Hispaniae Regibus dari coeperit? -  28 Haeretici vocem, Catholicam, in Ecclesia ferre non possunt. -  29 Reges Hispaniae appellantur Orthodoxi, & Defensores Fidei. -  30 Reges Catholici Hispaniae gaudent virtute expellendi daemones a corporibus obsessorum. -  31 Reges Galliae, & Angliae habere dicuntur virtutem curandi strummas. -  32 Angliae Reges annulos benedicunt, qui morbum comitialem depellunt. -  33 Reges Hispaniae etiam habent virtutem curandi strummas, ut Reges Galliae & Angliae. -  34 Reges Hispaniae sacro oleo tempore coronationis inungi solent. -  35 Vnctionis ius passim omnes Reges Christiani sibi usurpant. -  36 Haeretici negant potuisse Pontificem a conquisitione & conversione Novi Orbis alios Reges excludere. -  37 Principes omnes Christiani curare debent Fidei propagationem. -  38 Commercium de iure gentium inter omnes commune est. -  39 Maris usus, & navigatio cuilibet communis, & libera esse videtur. -  40 Hispani iniuste videntur alios navigatione maris Indici prohibere. Sed contrarium num. 63. -  41 Indi videntur damnum pati ex eo quod alij praeter Hispanos ad eos accedere prohibeantur. -  42 Terra omnium communis mater est, & esse debet secundum Apollonium. -  43 Summum Pontificem recte potuisse alios Reges praeter Catholicos ab Indiarum conquisitione excludere, verior sententia est, & qui eam probent? -  44 Animarum conversionis cura praecipue spectat ad Summum Pontificem. -  45 Papa potest pro arbitrio suo disponere modum & formam conversionis infidelium. -  46 Papa est velut praecipuus motor conversionis infidelium: & Reges sunt velut organa, & instrumenta. -  47 Pax inter Principes quantumvis pios, & Christianos conservari non posset, si promiscue in eandem conversionem, & conquisitionem intenderent. -  48 Reges Castellae, & Lusitaniae ob conquisitionem Indiarum plures simultates habuerunt. -  49 Apostoli proprias, & distinctas provincias sortiti sunt, & unusquisque, Divo Paulo excepto, in sua dumtaxat praedicavit. -  50 Dioeceses, & Parochiae distinctos limites habent. -  51 Multitudo ubi est, ibi & confusio. -  52 Hominum ad dissentiendum facilitas naturalis est. -  53 Indi non possent congruenter in Fide edoceri, si diversarum nationum gentes hoc ministerio fungerentur. -  54 Provincia unaquaeque abundat in sensu suo, & habet peculiares conditiones, & affectiones. -  55 Communio solet discordias generare. -  56 Nationes diversae aliae alijs oppositae sunt. -  57 Negotia pluribus commissa segnius expediuntur. -  58 Multitudo ministrorum onerosa potius, quam utilis esse solet. -  59 Negligitur quod communiter possidetur. -  60 Lex 2. C. quando, & quibus quarta pars debeatur lib. 10. exornatur. -  61 Communionem rerum omnium qui in Republica utilem esse putant, reprehenduntur. -  62 Pontificis prohibitione interveniente, non est licitum in alienis terminis praedicare. -  63 Commercium non est commune, ubi ab alijs prius legitime praeventum est. -  64 Ecclesiae, & Fidei bonum quae generaliter respiciunt, caeteris praeferuntur, quae specialiter quibusdam utilia sunt. -  65 Praeceptum Divinum curandi animarum conversionem praefertur alijs, quae a iure gentium dimanant. Dom. Doct. Ant. Pichardus Vinuesa Primarius Salmant. & Pincianus Senator, laudatur, ibid. -  66 Ferae, & pisces licet iure gentium capientium fiant, fallit tamen ubi capiuntur in loco ab alio praescripto, vel legitime possesso. -  67 Mercatores extranei, & peregrini bene possunt ingressu, & commercio nostrarum provinciarum prohiberi. -  68 Indorum maior utilitas in externis mercibus comparandis non est considerabilis, respectu damnorum, quae ex commercio extrancorum recipere possent. -  69 Commercia, & armorum transportatio cum Barbaris, & Infidelibus prohibentur, ubi aliquod damnum timetur. -  70 Prohiberi quis potest ne accedat ad locum in quo timetur, quod iniuriosus vel tumultuosus existet. -  71 Excommunicationis censura, quae imponitur in Bulla Alexand. VI. transeuntibus ad Novum Orbem, vel eius maria navigantibus sine licentia Regum Catholicorum, iusta est, & legitima. -  72 Excommunicatio, ut licite, & valide ferri possit, quae requirantur? -  73 Excommunicatio ut liget, necessarium est, quod authentice promulgata sit, & quod non possit invincibiliter ignorari. -  74 Excommunicationis poena contra extraneos transeuntes vel navigantes ad Indias, omnibus nota est. -  75 Schedulis plurimis alienigenae omnes, atque etiam Hispani sine Regis licentia ad Novum Orbem transire prohibentur. -  76 Hispani ad Novum Orbem sine licentia transeuntes non incurrunt censuram Bullae Alex. VI. & quare? -  77 Censurarum rigor, & vigor abrogari, & enervari solet per contrariam consuetudinem. -  78 Schedula novissima triremium poena damnat eos, qui ad Novum Orbem sine licentia transierunt. -  79 Extraneorum quaelibet commercia, & negotiationes etiam per interpositas personas in Novo Orbe prohibentur. -  80 Navigia, & merces extraneorum, quae in mari, vel portubus Novi Orbis reperiuntur apprehendi, & confiscari iubentur. -  81 Pyratae sunt, qui suis navigijs maria, vel littora Novi Orbis infestant, & de poenis Pyratarum. -  82 Pyratae ex ore Pontificis quotannis excommunicantur. -  83 Philippi IV. Regis ac Domini nostri zelus, & pietas commendatur, & qualiter initio regnandi treguas cum rebellibus solverit. -  84 Schedula Regia de solvendis inducijs cum Holandis refertur. -  85 Holandorum classis, quae anno 1624. adoras Regni Peruani pervenit, quem exitum habuerit? -  86 Dominus Don Didacus Fernandez de Corduba excellentissimus Regni Peruani Prorex laudatur. -  87 Holandi falso se victores evasisse in expeditione Limana & Brasiliensi confingunt. -  88 Brasiliae urbs ab Holandis intercepta, qualiter a nostris recuperata fuerit? -  89 D. Thomas Tamaio de Vargas Historiographus Regius, citatur & laudatur. HIS ergo [sect. 1] adeo validis fundamentis, & robustis tibicinibus fulta Alexandri VI. donatio, secure poterit adversantium haereticorum impetum sustinere, & aliorum malevolorum invidiam, & latratus contemnere, Romanae quippe Sedis auctoritas, & potestas, tot iuribus exemplis, rationibus, & auctoritatibus hac in parte communiri videtur, ut nullus deinceps pie, & recte sentientibus dubitandi locus remaneat; praesertim si animadverterint, ipsam [sect. 2] Ecclesiam, quae hoc iure in elargiendis infidelium dominationibus utitur, columnam, & fundamentum veritatis a Divo Paulo appellari, 1. Timot. 3. doctamque a Spiritu Sancto omnem veritatem, Ioan. 14. & 16. Cum autem [sect. 3] Summus Pontifex hanc ita piam, utilem, & laudabilem Novi Orbis inquirendi, & convertendi provinciam per se commode exercere non posset, qua multos ac magnos sumptus, crebras, & ingentes classes propter immensam Oceani navigationem, & terrestres etiam expeditiones, militaresque apparatus desiderabat, quibus Sacerdotalis [sect. 4] ordo, Ecclesiasticusque status se regulariter immiscere non debet, ut multis Sanctorum Patrum testimonijs adductis, late probat Gratianus in cap. 1. & seqq. 23. q. 7. cap. quicunque 1. & 2. cap. Clerici, cum plurimis alijs 23. q. 8. & Gregor. de Valencia 3. tom. disp. 3. q. 16. de bello, puncto 4. per totum, columna 726. debuit utique illam aliquibus Principibus saecularibus Christianis [sect. 5] committere, qui Dei, & Ecclesiae ministri sunt, ut inquit D. Paul. in epist. ad Roman. cap. 13. & pluribus ostendunt Anton. Corset. in tract. de potestate Regia, q. 1. num. 2. Ioan. Igneus in l. necessarios, §. non alias, num. 660. D. ad Syllanian. Petr. Gregor. lib. 35. Syntagmat. cap. 1. num. 1. Fevardentius sup. Ruth. cap. 2. sect. 11. & ut praeclare docet D. Isidorus ab eod. Gratiano relatus [sect. 6] in cap. Principes 23. q. 5: Nonnunquam intra Ecclesiam potestatis adeptae culmina tenent: ut per eandem potestatem disciplinam Ecclesiasticam muniant, & quod non praevalet Sacerdos efficere per doctrinae sermonem, potestas hoc impleat per disciplinae terrorem, atque ita per Regnum terrestre, coeleste proficiat. Quo etiam respicit text. in cap. prodest, cap. Regum officium, cap. administratores, cap. de Liguribus, c. quali nos, ead. causa & q. cap. displicet, cap. non invenitur, cap. quando, cum alijs 23. q. 4. & D. Bernard. lib. 2. de considerat. ad Eugen. quem citant Abbas, Andr. Siculus, & alij DD. communiter in cap. novit, de iudicijs, [sect. 7] ubi inquit: Gladium materialem Pontifex habet, nutu, Imperator iussu, miles usu, vel manu. Et in nostrae quaestionis terminis recte [sect. 8] advertit Palacios Rub. de obtent. Regni Navarrae, 4. par. §. 2. vers. Principes autem, Episcopus Chiapens. in tract. comprobat. fol. 29. & 47. Ioseph. Acosta lib. 3. de procur. Ind. salute cap. 2. pag. 218. Ioan. Maior, Mag. Victor. & alij, quos novissime refert, & sequitur P. Franc. Suarez in tractat. de Fide, disp. 18. sect. 1. num. 7. pag. 284. ubi concludunt, Summum Pontificem potestatem habere, hanc conversionem, & reliqua ad eius executionem necessaria, temporalibus Principibus committendi, eisdemque praecipiendi, ut talem curam assumant. Porro, si alicui Christiano Principi hoc opus iniungendum, & demandandum fuit. Sane [sect. 9] nemo sanus negare poterit, optimo, ac veluti praeciso iure, Catholicis Hispaniae Regibus committi debuisse, tum quia ipsi primum has adeo remotas, & antiquis ignotas Novi Orbis regiones explorare, & occupare coeperunt, ut fuse ostendimus supra hoc lib. 2. cap. 6. per totum. Cum etiam, quia littorum, ac marium domini erant, quae magis ad praedictas regiones accedere videbantur, & [sect. 10] potentia, divitijs, navigiorum copia, nautarumque peritia & Imperij amplitudine, prae caeteris, ea tempestate pollebant, & nunc magis pollere noscuntur, ut diximus sup. hoc eod. lib. cap. 16. ex num. 43. & late probat Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 1. cap. 5. per totum, & novissime Fr. Ioan. a Salazar in Politica Hispana proposit. 1. Quae omnia quam suerint huic muneri necessaria, satis apparet, ut [sect. 11] pluribus ostendunt idem Episcop. Chiapens. ubi sup. fol. 29. & seqq. & fol. 46. & 52. Acosta d. cap. 2. vers. Cur vero, ibi: Cur vero Hispaniae Regibus potius, aut solis, si modo absit invidia, res tanta commissa fuerit, non est ab aequitate alienum, cum & illorum auspicijs, atque ope primum inventa utraque India sit, & navigationi Oceani opportunissima Hispania sit. Denique primi illi eam provinciam & petiverunt, & studiose curarunt. Ioan. Boterus omnino legendus in relation. univers. 4. part. lib. 2. per totum, Ant. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. pag. 51. Rutil. Benzon. de anno Iubilaei lib. 1. cap. 10. pag. 53. Thom. Bozius de sign. Eccles. Dei lib. 10. cap. 13. vers. Atque haec suprema, Fr. Thom. a Iesu de procuran. omn. gent. salute, lib. 2. cap. 8. pag. 55. & 56. Ludovic. Cabrera in histor. Regis Philippi II. lib. 7. cap. 8. pag. 419. Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Indiana lib. 15. ex cap. 3. ad 9. lib. 7. cap. 19. & 20. & lib. 18. cap. 2. & 3. Fr. Ioan. a Ponte in dict. convenien. utruisque Monarch. lib. 3. cap. 3. pag. 21. & in simili de Indijs Orientalibus, Lusitanis concessis Pat. Ludovic. Molina de iust. & iure, tract. 2. quaest. 35. col. 191. vers. Illud, & Pat. Ferdin. Rebellus de obligat. iust. lib. 18. q. ult. sect. 1. in fine, & sect. 4. per totam, & novissime August. Barbosa in Pastorali, 1. part. tit. 3. cap. 2. num. 44. & Seraph. Freitas de iusto Imper. Afiat. cap. 8. num. 1. & seqq. Qui etiam inter alia considerant, miram [sect. 12] Dei providentiam intervenisse in hac Regum, & ministrorum Hispanorum ad opus ita arduum, & pium electione, ac destinatione, propter [sect. 13] Fidei puritatem, & ardentem Divinae Religionis zelum, & cultum, quo semper flagrasse noscuntur, ut praeter alios ostendit Lucius Marinaeus Siculus de reb. Hisp. lib. 5. cap. de Hispan. sobriet. ibi: Quare quidem meo iudicio in Orbe toto terrarum nulla gens est hodie Hispana, ut ita dicam, Christianior. Ioan. Vasaeus Belga lib. 1. Chron. Hispan. cap. 9. ibi: Fuit profecto Hispania Christianae Religionis semper observantissima, & Fidem Catholicam, qua semel imbuta, sincerissime usque coluit, haereticis infestissima, Odofred. in l. 2. C. de haeret. his verbis: Puniuntur suspecti haereseos in religiosissimis Hispaniae Regnis, velo hoc maxime hac tempestate triumphantibus, & singulari laude dignis, quod nulla non solum plane haeresis, verum nec suspicio quidem, sine digna vel momento manet nota, & late prosequitur Simancas de Catholic instit. tit. 3. num. 3. & 14. Camil. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. cap. 81. Valdesius de dignit. Reg. Hisp. cap. 20. a num. 19. Gregor. Lop. Madera in Monarch. Hisp. cap. 6. fol. 46. & cap. 112. a n. 3. & novissime Fr. Ioan. a Salarzar in. d. Polit. Hisp. proposit. 3. & eruditissimus Petr. Ferdin. Navarrete in praeclaro tract. de conservatione Monarch. discurs. 7. Quod in [sect. 14] Angliae, & Galliae Regnis, quibus idem negotium committi posset, contra se haberet, quorum gentes varijs, & nefarijs haereticorum erroribus ut plurimum deturpatae, loco veri, ac puri Evangelici seminis, infelix lolium, pravam, ac perfidam Lutheri, aut Calvini doctrinam, sive mavis zizaniam, & steriles avenas inter rudes, & inermes Indos disseminarent. Vnde Deus permisit, ut praedicit Reges Columbi promissis, qui ad eos primum accessit, non assentirent; & [sect. 15] ut ipsorum, atque omnium haereticorum conatus, qui in has Novi Orbis regiones toties audacter ingredi tentarunt, hactenus, Deo opitulante, evanuerint, nihilque profecerint. Quod idem pie quoque & eleganter advertit Fr. Thom. a Iesu ubi sub. pag. 56. inquiens, hoc ex eo provenisse, quod benedictione Romanorum Pontificum caruerint. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 20. de herbis, pag mihi 449. & sequenti, ubi [sect. 16] ait, ex ingenti hac infidelium conversione, quae in Novo Orbe per Hispanos Catholicos facta est, plures ibi Christo nomen dedisse, quam sit haereticorum eorum numerus, qui in omni Europa a Fide Catholica defecerunt. Ac propterea patere, Deo vero magis haerere nos, qui Catholicam Fidem sequimur, quam haerericos, [sect. 17] quos Deum exosos habere, & ab ovibus suis seiunctos, inde probari potest, quod in sua propaganda Fide dedignatus est, quempiam sibi esse ministrum, qui aliqua haeresi fuerit contaminatus. Sunt enim ij adeo [sect. 18] perfidi, ut labruscas potius, quam veras vites novis Ecclesiae plantationibus inserere curent, nullamque unquam regionem ad Christi Fidem converterint, sed potius iam conservos sua perfidia corruperint, ut ita [sect. 19] valeant tantummodo ad perimendas animas, ad salvandas autem nulla illis vis, nulla sit concessa facultas. De quo argumento plura alia congerit Thom. Bozius lib. 2. de sign. Eccles. Dei cap. 11. vers. Quamvis sexto, & lib. 4. cap. 1. & cap. 3. & 9. in fine, & lib. 10. cap. 13. Pat. Franc. Suarez in defens. Fidei contra sectam Anglican. lib. 1. cap. 16. numer. 22. & ante eos Tertull. lib. 1. de praescript. cap. 42. dicens: De verbi administratione quid dicam? cum hoc sit negotium illis, non Ethnicos convertendi, sed nostros evertendi, ruinas quippe potius operantur stantium aedificiorum, quam structionem iacentium ruinarum. Et D. Hieron. qui [sect. 20] hac de causa haereticos deteriores omnibus infidelibus esse, in haec verba testatur: Facilius est furori Gentilium occurrere, raptosque populos a bestiali scientia ad Fidei pietatem praedicando convertere, quam haereticum quemlibet sui perfidia dogmatis confidentem, ad fidem rectam revocare. Quibus addere possumus, gloriosissimos [sect. 21] Hispaniae Reges, quodammodo ab Ecclesia deputatos videri, ad Fidei defensionem, & convertendas, & protegendas novas insulas, & infidelium nationes, ac Sanctum Christi Evangelium per diversa mundi climata, & extremas, atque ignotas provinciarum plagas disseminandum, ut tradit Borrell. ubi sup. cap. 41. num. 56. in fine, & cap. 44. per totum, Genebrard. lib. 4. Chron. ann. 1492. [sect. 22] ibi: Quo anno bellum Hispanum perfectum est, contra Mauros, eorumdem expeditio adversus Indos Occidentales coepit, quasi Hispanorum opus sit expugnare Infideles & Paganos. Et [sect. 23] Stanislaus Ossius Cardinal. Varmiensis lib. 3. adversus prolegom. Brentij, ibi: Nullum Regnum est hoc nostro insoelici saeculo magis ab haeresibus intactum, quam sit, vel hoc solo nomine foelicissimum, Hispaniarum Regnum, cui propter hanc in Fide Catholica constantiam, & eius tuendae diligentiam, alias praeterea multas foelicitates Deus largitur. Quod ipse etiam Alexander VI. in Bulla concessionis saepe testatur. Vnde [sect. 24] non potuit eisdem Regibus hoc munus a Sede Apostolica denegari, ad quod ipsi se ultro offerebant, & multis ac magnis periculis, sumptibus, & expensis iam factis, novas in dies se facturos pollicebantur, cum etiam nolentes invitandi, imo & compellendi essent. Maxime [sect. 25] cum Christianissimorum nomine iam inde ab Alfonsi temporibus gaudeant, ad quem Ioannes IIX. Pontifex Maximus anno 853. duas cum hac inscriptione epistolas misit, quas ad litteram refert Roder. Archiepisc. Toletan. in hist. Hispan. lib. 5. cap. 17. & citat Camill. Borrel. dict. cap. 41. num. 43. Palac. Rub. de obtent. Regn. Navarrae, 4. par. §. 5. in fine. Vbi [sect. 26] addit Galliae Reges, qui hunc titulum sibi solis praesumunt, non fuisse ratione Regni Christianissimos appellatos, sed propter imperium, quod olim habuerunt: unde postea, exuti Imperio, illud relinquere debuissent, nisi a Pio Secundo postea in persona Ludovici XI. confirmatum fuisset, ut in eius vita Philip. Commin. scriptum reliquit, & Mariana de reb. Hispan. lib. 26. cap. 12. in fine. Et [sect. 27] Catholici etiam (titulo velut haereditario) ipsimet nostri Reges dicantur, non solum a temporibus Ferdinandi, & Elisabeth, quibus hunc titulum idem Alexander VI. Summus Pontifex ob Mauros demum ab Hispania expulsos merito renovavit, sed a tempore Recaredi Gothorum Regis, qui in Concilio Nationali Toletano ita appellatus fuit, eo quod primus Fidem Catholicam inviolabiliter custodivit, & totam Hispaniam ab Arriana haeresi liberavit, sive, ut alij magis communiter putant, a tempore Alfonsi Regis Oveti, huius nominis Primi, qui fuit gener Pelagij, & hoc Catholici cognomine ab Ecclesia appellari coepit anno 734. & 740. Quo nihil aliud significatur, quam Catholicae, id est, universalis Ecclesiae, & Christianae Fidei conservandae, & propagandae zelus, & amor, quo semper flagrasse conspiciuntur, haereticis, & schismaticis adversantes, qui [sect. 28] hanc vocem: Catholicam, in Ecclesia ferre non possunt, ut observat Alanus Copus dial. 6. cap. 21. pag 884. Et de praedicto titulo, plurima ex authenticis historijs tradentes Archiepisc. Tolet. lib. 2. cap. 15. & lib. 4. cap. 5. historia Palentina in Alph. I. Lucas Tudensis in eod. AEra 776. hist. gener. Hisp. 3. par. cap. 4. Vasaeus in Chroni. Hisp. 1. tom. ann. 589. & ann. 737. Ambros. Moral. 3. p. hist. Hisp. lib. 13. c. 12. Mariana de reb. Hispan. lib. 7. cap. 4. & d. lib. 26. cap. 12. in fin. Hieron. Zurita 3. p. Annal. lib. 2. cap. 40. Raphael Volaterran. lib. 2. cap. Saracenorum initium belli, ad finem, & innumeri alij, quos diligenter congessit Camil. Borrell. d. cap. 41. ex num. 48. & cap. 42. per totum, Did. Valdes d. lib. de dignit. Reg. Hisp. cap. 13. per totum, Mader. in. d. Monarch. Hisp. c. 12. Fr. Roder. de Yepes in Genealog. Reg. Hisp. in Alphonso I. Valencuela in monit. contra Venet. 7. p. num. 106. Iacob. Gualther. in Chronogr. 8. saeculo, pag. 567. qui eundem titulum Galliae quoque Regibus datum contendit, saecul. 14. pag. 697. & novissime Simon Maiol. in diebus Canicul. 4. tom. collloq. 5. pag. mihi 362. ubi disputat, an hic titulus maior, & antiquior sit, quam Christianissimi, de quo Franciae Reges gloriantur? Doct. Salazar de Mendoca de orig. Dignit. Hisp. lib. 1. cap. 6. pag. 7. Fr. Ioan. a Ponte in convenien. utriusque Monarch. in epist. ad Regnum, & lib. 1. cap. 3. pag. 14. Vbi [sect. 29] probat etiam appellari orthodoxos, & defensores Fidei (de quo titulo speciale caput fecit Borrell. ubi sup. cap. 44. ) & Pet. Aznarius in tract. de Mauror. expulsion. 2. p. c. 25. & 26. Ob quem Fidei Catholicae [sect. 30] zelum, eosdem Catholicos Hispaniae Reges virtute expellendi daemones a corporibus obsessorum, Divinitus sibi concessa, gaudere, aperte testatur Carol. Tapia in rubr. D. de constit. Princip. cap. 1. n. 3. Chassaneus in Catal. glor. mund. 5. p. consid. 1. vers. Provisum, Camill. Borrel. d. tract. de praestant. Reg. Cathol. cap. 55. n. 2. Valdes ubi supra cap. 16. num. 13. & Fr. Ioan. a Ponte in d. conven. utriusque Monarch. lib. 1. cap. 6. pag. 113. Vt [sect. 31] sic Galliae, & Angliae Regibus non invideant, qui iuxta eosdem Auctores, Polidorum Virgilium lib. 8. hist. Angl. & plures alios, quos ipsi recensent, & Alanum Copum dialogo 3. cap. 28. pag. 434. & seq. strummas (vulgo lamparones) curare solent, [sect. 32] & annulos benedicunt, qui morbum comitialem depellunt. Praesertim [sect. 33] cum & hoc idem sanandi strummas Divinum privilegium, etiam nostris Hispaniae Regibus concessum videatur, si credimus Pet. Ant. Beuter lib. 2. hist. Hisp. cap. 50. quem referunt Valdes, & Puente ubi sup. qui Auctor est, Reges Aragoniae aegrotis praedicto strummarum morbo saepe salutem contulisse: sicut & illud aliud [sect. 34] unctionis sacri olei, de quo etiam praedicti Galliae, & Angliae Reges nimis gloriantur, ut latissime, adductis pluribus exemplis Regum Hispaniae, qui solemniter inuncti fuerunt, probant Valdesius, & alij ex supra relatis, Ambros. Moral. lib. 12. cap. 41. 53. & 57. Petr. Anton. Beuter. lib. 2. cap. 8. Hieron. Zurita 1. par. Annal. lib. 5. cap. 17. Garibai lib. 26. cap. 1. & lib. 27. cap. 1. & 4. Garsias de Loaisa, qui narrat hanc sacram unctionem in Ecclesia Toletana recipere solitos fuisse, in Synodo Tolet. sub Gundemaro fol. 277. & alia referens Simon Maiol. d. colloq. 5. pag. 371. Vbi [sect. 35] hoc ius unctionis passim omnibus Regibus Christianis commune fuisse ostendit ex cap. 1. de sacra unctione, Clem. 1. de iur. iurand. cap. venerabilem, de elect. & ex traditis a Lactantio Firmiano lib. 4. de vera sap. cap. 7. Sed quoniam hic [sect. 36] haerctici insurgunt, & dato quod Summus Pontifex potuerit Reges Hispaniae ad hanc Novi Orbis conversionem, & conquisitionem praeficere, eum tamen impudenter irrident, quod alios, ad has regiones accedere, & per haec maria navigare vetuerit. Videamus oportet, an hac in parte aliquid adferant, quod magis ipsorum procaciam excuset. Et quidem iuxta mentem P. Ferdin. Rebelli d. lib. 18. q. ult. sect. 1. quem novissime referunt, & sequuntur August. Barbosa ubi sup. n 44. & seq & Benedict. AEgidius in l. ex hoc iure, D. de iust. & iur. c. 3. ex n. 13. & Freitas de Imper. Asiat. cap. 8. haec pro illis argumenta considerari posse videntur. Primo, quia [sect. 37] ex Christi facultate omnibus Principibus Christianis fas esse videtur, procurare infidelium nationum per se, aut per suos subditos conversionem ad Fidem, ut habetur Marci ult. & latius ostendimus supra hoc lib. cap. 16. ex num. 11. Ergo non potuit, nec debuit haec cura solis Catholicis Regibus cum aliorum inhibitione, & exclusione committi. Secundo, quia [sect. 38] commercium de iure gentium cum quibusvis nationibus videatur esse commune, ut etiam fuse probavimus sup. hoc lib. cap. 20. ex n. 34 Et [sect. 39] idem in maris usu, & navigationibus probat celebris tex. in §. 1. inst. de rer. divis. l. 2. D. eodem l. 3. §. ult. D. ne quid in loco pub. ibi: Littora, in quae populus Romanus imperium habet, populi Romani esse arbitror, maris autem communem usum omnibus hominibus, cum alijs, quae tradit Angel. ibid. n. 1. Benedict. Bonius in tract. de censib. n. 40. Francisc. Marcus q. Delphina. 110. n. 11. p. 2. & Camil. Borrel. in tract. de praest. Reg. Cath. cap. 10. n. 4. unde Traian. a Plin. in Panaegyr. Laudari videmus, quod reclusit vias, portus patefecit, itinera terris, littoribus mare, littora mari reddidit, diversasque genteis ita commercio miscuit, ut quod gentium esset usquam, id apud omnes natum esse videretur: contra vero Romanos a Germanis accusatos apud Tacitum 4. hist. quod colloquia congressusque gentium arcerent, flumina, terras, & coelum quodammodo ipsum clauderent. Iniuste [sect. 40] ergo Hispani alijs gentibus prohibere videntur, ne cum Indis sua commercia, & negotiationes exerceant; non minus quam si Galli Italis prohiberent, ne cum Hispanis commercium haberent, aut per eorum maria navigarent. Tertio, quia si praedicta Alexand.[sect. 41] VI concessio ad infidelium favorem, & utilitatem dirigitur, non debuit, adiecta hac prohibitione, in eorum damnum retorqueri. Nam quo plures ad Indos navigarent, vilisque eas emerent, & suas etiam merces carius externis venderent. Ergo non potuerunt Summi Pontifices solis Hispanis praefatam Indiarum conquisitionem, conversionem, & negotiationem donare. Et huc [sect. 42] transferri posse videtur illud Apollonij apud Philostrat. lib. 1. cap. 12. Vbi terra (inquit) communis omnium mater est, propterea quod iusta, vos autem iniusti, qui vestram dumtaxat matrem eam esse volustis. Caeterum [sect. 43] his argumentis non obstantibus, longe verior, & receptior contraria opinio videtur, quae in eiusmodi casibus talem prohibitionem non solum iustam, & utilem, verum omnino negotio, de quo agimus, necessariam esse supponit. Eamque omnes Catholici Auctores absque ulla haesitatione sequuntur, ut constat ex Episc. Chiap. in d tract. comprobat. fol. 29. & seqq. & fol. 46. & seqq. Marquard. in tract. de Iudae. & Infidel. 1. p. cap. 14. Pet. Malfer. d. cons. 769. apud Mandell. num. sin. Soto in. 4. dist. 5. q. unica, art. 10. M. Victoria in 2. relect. de Indis, ex n. 10. & eum referens Greg. Lop. in. d. l. 2. tit. 23. par. 2. gloss. mag. col. 5. & 6. Card. Bellar. lib. 5. de Summo Pont. cap. 2. vers. At inquient, Ioseph. Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salute, cap. 2. Franc. Vargas in tract. de Episcop. iurisd. & auctorit. confir. 10. num. 5. & 6. Anastas. Germon. lib. 3. de sacr. immunit. cap. 13. n. 30. & seqq. Molin. de iust. & iur. tract. 2. q. 35. vers. Illud, Rebell. ubi sup. sect. 4. per totam, Ant. de Herrera d. hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. pag. 51. Alphons. Alvarez in specul. Rom. Pontif. cap. 31. col. 2. Pet. Navarr. de restitut. ablator. lib. 4. cap. 2. n. 85. p. 2. Camil. Borrel. de praestan. Reg. Cath. cap. 46. n. 229. Zevallos pract. comm. tom. 4. q. ult. num. 324. & seqq. & novissime P. Franc. Suarez in tract. de Fide, disp. 18. sect. 1. n. 7. Georgius Cabedus decis. Lusit. 195. n. 2. 1. par. & decis. 47. per tot. par. 1. & novissimus AEgid. Bened. in. 1. ex hoc iure, D. de iust. & iur. 1. tom. cap. 3. n. 15. & 16. & Seraph. Freitas d. tract. de Imp. Asiat. cap. 7. & c. 8. n. 18. & seqq. Qui omnes [sect. 44] concludunt, quod cum haec cura conversionis animarum, & errantium ovium ad Christi ovile deducendarum, praecipue ad Summum Ecclesiae Pastorem spectet, rectissime potest, pro [sect. 45] arbitrio suo, ea omnia disponere, & ordinare, quae ad hunc finem consequendum magis conducere iudicaverit, & inter Christianos Principes eandem curam dividere, atque unicuique certos terminus praefigere, & assignare; quos postea sine iniuria aliorum transgredi non poterunt, & non solum praedicationem, sed etiam commercium in eisdem terminis interdicere, si hoc ita ad Religionis Christianae propagationem magis expediat. Hoc enim totum [sect. 46] ad Pontificem pertinere inquiunt, tanquam ad principalem ( ut sic dicam) motorem. Nam Reges sunt veluti organa, & instrumenta eius, & ideo nullus potest transgredi terminos sibi praescriptos, quia non potest moveri, nisi motus. Pro cuius sententiae confirmatione primo considerari potest, quod [sect. 47] pax inter Principes Christianos, & eorum ministros conservari non posset, si promiscue in eandem curam intenderent, quantumvis pio animo, & ab omni divitiarum cupiditate libero, ducerentur, ut [sect. 48] constare poterit ex ipso Castellanorum, & Lusitanorum exemplo, qui, quamvis ita Catholici essent, & maximis amicitiae, & necessitudinis vinculis iuncti, intestinis tamen odijs, & bellis flagrare coeperunt, obi id, quod alter alterum suos intrasse terminos querebatur, ut diximus sup. lib. 1. cap. 6. ex num. 68. Et multo melius [sect. 49] ex Apostolorum imitatione, qui licet facultatem sibi a Christo concessam haberent, Evangelij per universum terrarum Orbem praedicandi, iuxta illud Marci ultim. Euntes in universum mundum, praedicate Evangelium omni creaturae. Et Lucae 10: Misit discipulos suos binos antefaciem suam in omnem civitatem, & locum, quo erat ipse venturus. Adhuc tamen ex historia, & traditione Ecclesiae novimus, post passionem Domini, Apostolos ipsos inter se omnes Orbis provincias sortitos, & partitos esse, & unumquemque in ea, quae sibi obtigerat, praedicasse, neque unum (D. Paulo excepto) in provinciam alterius intrasse, ut pluribus ostendimus sup. lib. 1. cap. 14. n. 81. & late prosequitur Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 2. per totum, & Fr. Ioan. Baptista in adverten. Confessor. 2. par. sol. 412. num. 11. Et [sect. 50] idem postea universalis Ecclesia in divisione Dioeceseon, & Parochiarum constituit, eam semper cautionem adijciens, ne unus Episcopus, sive Parochus alterius fines, etiam praetextu Religionis, ingrederetur cap. 1. & per tot. 9. q. 2. cap. 1. 13. q. 1. cap. licet 16. q. 3. cap. 1. de praescrip. cap. Pastoralis, de his quae fiunt a Praelat. cum alijs. Etenim [sect. 51] ubi multitudo ibi plerumque confusio est, 1. 2. C. quando, & quib. quarta pars, Bart. in 1. si tamen, §. si arbiter, de recep. arbitr. Bald. in 1. solam, C. de testib. & in 1. data opera, C. qui accusar. non poss. & Panorm. in cap. 1. de iudic. Et cum [sect. 52] naturalis sit inter homines ad dissentiendum facilitas, 1. item si unus 19. §. principaliter, D. de recep. arbitr. cum alijs, quae adduximus sup. hoc lib. 2. cap. 14. num. 1. Satis constat, quam [sect. 53] varijs, & interdum contrarijs opinionibus, & moribus Indi imbuerentur, si adversarum nationum, & provinciarum homines, & sub diversis Regibus, ac legibus vitam agentes, etiamsi omnes Catholici essent, ad eorundem Indorum conversionem & gubernationem delegarentur. [sect. 54] Nam unaquaeque provincia abundat in sensu suo, cap. ius Quiritum, 1. dist. cap. utinam, dist. 76. 1. observare, D. de off. Procons. & varijs corporis, & animi affectionibus & inclinationibus ducitur, 1. quod si nolit, § qui mancipia, D. de aedil. edicto, iunctis alijs, quae eleganter notat Aristot. lib. 3. Polit. cap. 110. Cicer. in orat. de Provinc. Consular. Euphorus in Iconibus omnium nation. Ioan. Boem. de morib. omnium gent. Tiraq. in 1. 7. connub. num. 12. & de nobilit. cap. 12. Mantua in glossario, classi. 17. cap. 32. num. 1. & Claud. Partus Gnos. gener. iur. lib. 3. tit. 4. cap. 3. Et [sect. 55] cum communio etiam inter propinquos discordias generare soleat, cum pater, §. dulcissimis, D. de legat. 2. cum alijs, quae adduximus supra hoc lib. 2. cap. 6. n. 70. planum est, longe maiores inter diversas gentes, & nationes futuras, quibus semper [sect. 56] aliqua aemulatio, & naturalis veluti repugnantia insita esse cognoscitur. Secvndo [sect. 57] facit, quod experientia comparatum sit, segnius ea geri, & curari solere, quae pluribus commendantur, ut inquit text. iuncta gloss. in 1. si plures, D. de administr. tutor. ub. illud vulgatum Carmen adducit: Segnius expedient commissa negotia plures; Quisque enim culpam reijcit in socium. Multitudo [sect. 58] enim onerosa nihil habet honestum, quoniam in paucis ex multis, quae secundum virtute est, vita salvatur, auth. d referend. sacr. Palac. §. 1. vers. Multitudo, cap. 2. & ibi glos. de rescrip. in 6. & melius est, Domini Sacerdotium paucos habere ministros, qui possint digne opus Dei exercere, quam multos inutiles, qui onus grave ordinatori adferant, can. tales, dist. 23. cap. 1. de prileg. ibi: Nam curiose prospiciendum est, ne honor, cui debent excellentiora committi, sui numerositate vilescat. Praesertim [sect. 59] cum naturale etiam vitium sit, id negligi, quod communiter possidetur, utque se nihil habere, qui non totum habeat, arbitretur, denique suam quoque partem corrumpi patiatur, dum invidet alienae, ut eisdem verbis tradunt Impp. Theodof. & Valentinian. [sect. 60] in 1. 2. C. quando & quib. quarta pars debeatur lib. 10. Quibus alia similia habet Arist. lib. 2. Polit. cap. 1. communionis [sect. 61] regulam introductam a Socrate in sua Repulica reprehendens & eadem, adversus Anabaptistas, Vvaldenses, & alios haereticos communionis rerum patronos, recte usurpari posse, bene observat Gothofred. in notis ad d. 1. 2. & Albanus Spinasat. in Politismo lib. 1. cap. 12. Neque ita tenendo, quidquam obstabunt argumenta & supra in favorem contratiae partis considerata. Nam [sect. 62] ad primum responderi potest, fatendo, omnibus quidem Christianis hominibus, & praecipue Principibus, licitum esse, infidelium nationum conversionem curare: id tamen limitari, nisi a Summis Pontificibus, propter ipsummet bonum conversionis earundem nationum, prohibiti suerint, ad quos proprie ex officio spectat eiusmodi missionum distributio, & ea omnia (ut diximus) bene disponere, quae ad hunc finem magis expedire censuerint, ac per consequens prohibere, ut quando alteri Principi ea cura prius commissa est, reliqui ab eadem arceantur, ne mutuo se impediant, & alia damna, & inconvenientia sequantur, de quibus supra loquuti sumus; & praesertim ubi pravi, & corrupti haereticalis seminis timor intervenire posset, quod quantum fugi, & vivitari debeat sup. Ex n. 16. probavimus Ad secundum autem, & tertium pari ferme ratione respondeo, [sect. 63] libertatem quidem in commercijs, & maris navigationibus ex naturali, & communi omnium gentium iure originem ducere. Id vero locum habere, antequam ab alio Principe ex iustis, & legitimis causis haec iura praeventa, vel ab Apostolica sede concessa non fuerint. Tunc enim ea, quae [sect. 64] generalem Ecclesiae, & Indorum favorem respiciunt, ijs, quae specialiter quibusdam utilia sunt, praeponimus, ut in simili dicitur in auth. res quae, C. comm. de legat. & in l. unica, §. penult. C. de caduc. toll. iunctis alijs, quae late observat Ias. in 1. Barbarius, n. 32. D. de off Praetor. & in 1. caetera, §. sed & siquis, n. 2. D. de legat. 1. Decius in 1. id quod nostrum, n. 3. D. de regul. iur. Ioan. Corras. de iuris arte, 1. p. cap. 23. & Andr. Gail. lib. 2. pract. observat. 56. n. 3 & seqq. Et praeceptum [sect. 65] Divinum, animarum conversionem curandi, illud aliud vincit, & superat, quod a iure gentium inductum maris navigationem, omnibus liberam facit, & commercia extranearum gentium cum Indis, & quibuslibet nationibus admittit. Quod nemo mirari debet, cum frequentissimum sit, ut vel ipsa Cardinalia, sive primordialia iuris naturalis praecepta aut cedant, aut cessent & obliquentur, quoties cum alijs ex accidenti collidunt, in quibus maior & urgentior communis boni ratio, necessitas, vel utilitas reperitur, ut pluribus exemplis ostendunt DD. in §. sed naturalia inst. de iur. nat. princ. inst. de usucap. 1. eas, D. de cap. minut. 1. Stichum 95. §. naturalis, D. de solution. & Pet. Gregor. omnino videndus Syntag. iur. p. 2. lib. 11. cap. 1. num. 7. & 8. & erudissimus Dom D. Ant. Pichard. Vinuesa ex primario Salmanticensis scholae Iuris Civilis Antecessore, nunc meritissimus Pinciani Praetorij Senator in repetit. ad. 1. 3. C. de muri legul. lib. 11. n. 69. & seqq. Et ita [sect. 66] in simili casu videmus, quod licet aves, & alia fera animantia iure gentium omnium communia esse dicantur, & primo capientibus quaeri l. 1. D. de acq. rer. dom. si tamen quis ius venandi, vel piscandi in certo loco sibi conceslum, vel praescriptum habuerit, & alius ibi piscari, vel venari voluerit, eum prohibere potest, & his, quae cepit, privare, quia non efficiuntur sua, sed illius, cui ius venandi competebat, 1. Divus, & ibi Bart. D. de sevit. rustic. 1. 2. D. de acq. rer. dom. §. fere, instit. de rer. divis. & Cepola in tract. de servit. cap. de aucupatione, quem vide. Et licet mercatores extranei, qui in [sect. 67] aliquo loco diu morati sunt, ab eo sine causa expelli non possint, quia mundus communis omnium patria esse videtur: ante tamen quam ad dictum locum accedant, iuste, & libere eius ingressu arceri, & prohiberi possunt, ex sola domini voluntate, aut commoditate, ut post alios, quos refert, resolvit Stracha de mercatura 2. p. num. 33. & 34. Rebuff. ad leg. Gallic. 2. tom. tit. de mercatur. art. ult. glos. un. num. 28. & Matienzus inl. 1. glos. 1. n. 5. tit. 12. lib. 5. Recop. Parumque considerabile est, ac veluti se per accidens habet, quod [sect. 68] Indi aliquo maiori lucro in emptione externarum mercium, & venditione suarum fraudentur. Nam forsitan omnibus gentibus ad commercium admissis, ab eisdem expilarentur, & ut concedamus minorem quaestum ex sola nostrorum negotiatione facturos, eo contenti esse debent, ob alia ingentia commoda, quae praetextu nostrae detectonis, & communicationis, tot sumptibus, & laboribus reseratae, habere coeperunt. Et ne haereses, aut aliae perversae sectae inter eos seminentur, vel arma, & aliae damnosae, & prohibitae merces per extraneos ad illos asportentur. Cuius [sect. 69] incommodi, & aliorum similium vitandi causa, saepissime solet, & potest commercium cum Barbaris, & insidelibus prohiberi, l. unica, C. de littor. lib. 12. l. 1. & 2. C. quae res export. non poss. l. 2. C. de commer. & mercat. cap. ita quorundam, c. quod olim, c. significavit, c. ad liberandum, de Iudaeis, extravag. ita quorundam, & extravag. multa eod. tit. & Bulla in coena Domini §. 22. cum alijs late traditis ab Alex. cons. 137. per tot. vol. 7. Boer. decis. 177. & 178. Gerard. sing. 59. Marquar. de Iudae. 1. p. c. 5. ex n. 1. Navar. in Manuali, c. 27. per tot. praecipue n. 63. Stracca de mercatura, p. 4. n. 10. cum seqq. Borrel. de praest. Reg. Cath. c. 9. ex n. 48. & Cabedus decil. 195. n. 2. 1. par. & decis. 47. n. 1. p. 1. Et conducit [sect. 70] tex. in l. ult. D. de off. proc. Caesar. ubiquis prohiberi potest, ne accedat ad locum, in quo timeri potest quod tumultuosus, vel iniuriosus existet. Quod notat etiam Bart. & alij. DD. per text. ibi in l. aequissimum 17. alias incipit si usufructus 13. § si inter duos, D. de usufruct. & sequitur Speculat. in tit. de libelli concept. §. nunc dicendum, n. 14. Paul. Castrens. cons. 3. n. 2. lib. 2. Curtius Sen. cons. 60. Felin. in rub. de tregua & pace. Limit. 4, Guid. Papae, & eius additio, decis. 578. At. Capicius decis. 13. per tot. & decis. 96. n. 10. & Card. Tuschus pract. concl. iur. litt. S. concl. 215. n. 3. Quae prohibitio similiter in mari & navigationis usu ex eisdem causis concedi potest, & praescriptione acquiri, ut contra eos, qui hoc negant, & novum atque insolens esse dicunt, latiori sermone lib. seq. probabimus. Ex quibus [sect. 71] descendit iuste potuisse Alex. VI. in praedicta Bulla sub poena excommunicationis latae sententiae, ipso facto incurrenda, praecipere, ut nulla persona, cuiuscunque dignitatis, etiam Imperialis, & Regalis status, gradus, & conditionis, pro mercibus habendis, vel quavis alia de causa, ad Indiarum Occidentalium terras, iurisdictioni Regum Hispaniae subiectas, & subijciendas, & inventas, & inveniendas, absque speciali eorundem Regum licentia accedere posset. Etenim cum huius censurae districtio, non ex sola voluntate Pontisicis imposita fuerit, sed exigente legitima causa conversionis Indorum & conservationis iuris nostris Regibus per Ecclesiae donationem quaesiti, iure optimo adversus contumaces, & in obedientes irrogari potuit, [sect. 72] iuxta ea, quae de requisitione causae, & peccati ad censurae validitatem, tradit text. in c. nemo, c. nullus 11. q. 1. Concil. Trid. sess. 25. c. 3. de reform. Navar. cons. 20. de sent. excom. n. 3. Covarr. in c. Alma mater, 1. p. §. 9. eod. tit. lib. 6. Doct.. Frechilla in tract. de excomm. 2. p. art. 3. & plures alij relati a Sayro in eodem tract. lib. 1. cap. 9. Et in terminis dictae Bullae Alex. VI. observat Veracruz in compendio, Rebell. de oblig. iust. lib. 18. q. 24. sect. 1. AEgid. Bened. in. d. l. ex hoc iure, c. 3. n. 18. & Fr. Emanuel Roder. in quaest. regular. 2. tom. q. 99. art. 7. Qui [sect. 73] tamen ad hoc, quod haec excommunicatio liget, eius authenticam promulgationem secundum formam iuris exposcit, & quod non possit invincibiliter ignorari, arg. tex. in c. fin. de Fide instrum. c. si vero, el 2. de constit. lib. 6. cap. in istis, 4. dist. & eorum, quae congerit Sotus lib. 1. de irst. & iur. q. 1. at. 4. Duenas reg. 125. Covar. in c. Alma mater, 1. p. §. 10. n. 7. & Navar. in Man. c. 27. n. 2. 54. & 55. Quod [sect. 74] quidem in nostro casu ad effugiendum praedictae censurae rigorem obijci non valebit, cum eius series, ac tenor satis toti Orbi innotuerit, ut bene observat Freitas d. c. 8. n. 21. & seq. teste enim Cassiodor. lib. 11. var. epist. 7: Pene quidem terrarum oculis offertur, quod in Romana civitate peragitur. Et quo magis innorescat, quotidie Reges nostri potentissimi current, hanc Alexandri concessionem & censuram alijs Regibus & nationibus intimari, & [sect. 75] innumeris schedulis, sub gravissimis poenis, & interminationibus caveant, ne cuiuslibet sexus, aetatis, aut conditionis personae, non solum alienigenae, verum neque in Hispania ortae, ad has provincias absque expresse, & speciali licentia transire audeant. Quamvis [sect. 76] quod ad Hispanos attinet, probabilius mihi videatur, eos in praedictam censuram nequaquam incidere, etiam si absque licentia transierint, cum alijs poens puniri possint: licet Bullae verba generalia sint, paulatim tamen hac in parte eius vigor remissus fuerit, imo & totaliter abrogatus, Hispanis omnibus communiter reputantibus, se eiusmodi excommunicatione non irretiri, & nostris Regibus, & eorum miniftris, illus executionem non procurantibus. Quod [sect. 77] sufficiens esse ad vitandum legum rigorem, quae continent poenas censurarum ipso facto incurrendas, aperte docet Abb. Panormit. in. c. 1. de tregua & pace, Sylvester in summa verb. Consuetudo, q. 6. & alij, quos refert, & sequitur Avila de censuris 1. p. dub. 8. pag. 11. & Card. Tusch. pract. concl. iur. litt. T. verb. Tolerantia, conclus. 324. Quarum [sect. 78] schedularum plurimae reperiuntur in 1. to. impres. ex pag. 396. & 440. & novissime expedita est alia data Matriti 20. Iulij anni 1624. qua stricte iubetur, ut omnes, qui sine licentia transierint, inquirantur, & ad galeas, sive triremes, absque aliqua dispensatione aut remissione mandentur. [sect. 79] Quibus conveniunt l. 12. tit. 10. lib. 5. & l. 5. tit. 18. lib. 6. recop. quae diserte prohibent, ne ullus alienigena in his Indiarum Regionibus per se, aut per interpositas personas negotiari, & commercia exercere valeat. De quarum legum, & schedularum ratione & praxi, plura alio loco trademus. Et in [sect. 80] eisdem schedulis similiter disponitur, ut quaelibet navigia, & merces extraneorum, qui ad haec Indiarum maria, eorumque oras, & portus accesserint, apprehendantur, & fisci iuribus applicentur, ipsis [sect. 81] transgressoribus alias Pyratarum poenis puniendis, qui hostibus Fidei, & Principis aequiparantur, & tanquam latrones & publicorum commerciorum turbatores, ipso iure diffidati sunt, & impune quolibet depraedari, & occidi possunt. Et [sect. 82] ex ore Pontificum quot annis in die Iovis Sancti excommunicari solent, ut constat ex l. 3. §. Labeo, D. de incendio, ruin. nausr. authen. cassa & irrita, C. de sacros. Eccless. auth. navigia, C. de furtis, c. excommunicationi de raptorib. c. 1. de milite vassallo, qui contumax est, cum alijs, quae ibidem congerunt Bald. & caeteri, Bart, Soc. cons. 262. col. 2. vol. 2. Ias. cons. 170. col. 2. vol. 2. Angel. cons. 290. Cepola in auth. sed novo iure, C. de servis fugi. Andre. Sicul. in c. cum sit generale, n. 240. de foro comp. Lael. Zanch. de Milite sacro, & saecul. lib. 2. c. 2. n. 6. cum seqq. Stracca de mercatura, tit. de navibus, p. 2. n. 16. Pet. Santer. de spons. merc. p. 4. n. 52. & seqq. Camill. Borrel. de praest. Reg. Cath. c. 75. n. 29. cum multis seqq. Tibe. Dec. in tract. crim. li. 9. c. 29. per totum. Quibus consequenter [sect. 83] potentissimus Rex noster Philip. IV. quem Pia Numina sospitent, & multos annos incolumem servent, simulatque defuncto patre Imperij habenas, inter alia plura, quae pari simul pietate, ac prudentia ad Regnorum suorum quietem, augmentum, & ornamentum, adlectis in consilium praestantissimis, atque incorruptissimis viris, statuit, illud primum fuit, ut induciae cum rebellibus Belgij & Holandiae populis initae, quae eo tempore finiebantur, nullatenus protraherentur: & si quae illorum navigia in aliquibus Hispaniae, aut Indiarum portubus hyemandi, vel negotiandi causa manerent, protinus ab illis excederent, & ubique tanquam hostes publici tractarentur. Ad [sect. 84] quod Regiam schedulam expediri iussit, dat. Matriti 3. Martij ann. 1621. Cuius occasione [sect. 85] Batavi in antiqua perfidia manentes, validissimam classem, undecim praesidiarias & militares naves habentem, pararunt, quam Iacobo Chermitio generali Duci commissam, superato tandem freto, noviter ultra Magallanicum reserato, quod de Mayre, vel, Divi Vincentij vocant, in has Peruani Regni oras superiore anno 1624. incolumem deduxerunt, & nona die Maij, repentino quodam incursu Portum del Callao, & hanc nobilissimam, & ditissimam Regum Vrbem, alio nomine Lima, vocatam, eiusdem Regni Metropolim expugnare, & occupare tentarunt. Sed Deus, eorum conatus, irritos reddidit, ita ut licét per quatuor, aut quinque menses eundem portum obsederint, & in alijs de pisco, & Guayaquil, pedem figere nisi fuerint, semper tamen vicit, & multis armis, ac militibus amissis recesserint: ultra alios, quos diuturnae navigationnis taedium, & frustratae spei dolor, & impatientia consumpsit. Inter quos, unus fuit ipse Chermitius Architalassus, quem sui, in insula Callao proxima, sepulturae mandarunt, & nostri postea repertum in cineres redegerunt. In quibus omnibus, [sect. 86] mire post Deum valuit, & enituit singularis cura, prudentia, ac vigilantia Excellentissimi Domini D. Didaci Fernandez a Corduba Marchionis de Guadalcazar, meritissimi eiusdem Regni Proregis, nunquam sine multis honoris, & laudis titulis nominandi. Is enim advenientem hostem secutus excepit, invadentem strenue fugavit, obsidentem, & ex sua classe minantem, multis ad hoc inventis machinis foeliciter impetivit, cum nobis navigia navali praelio commoda defuissent, &cunctantem, ac portui nostro diutius haerentem, pari cunctatione, ut alter Quintus Fabius, confregit, nulli ex nostris militibus in tot expeditionibus vel levissimo vulnere sauciato. Quae hic breviter adnotare necessarium duxi, eo quod nuper M. Gotthardus Arthusius tom. 15. Mercurij Gallo. Belgici lib. 1. [sect. 87] Hollandis forsitan blandiens, vel extraneis alijs nationibus imponere cupiens, Chermitium falso Limanae urbis, & portus victorem enuntiat. Pro solito scilicet istorum Haereticorum more, qui ut tetigi sup. lib. 1. cap. 5. num. 48. & cap. 8. num. 41. & lib. 2. cap. 1. num. 49. cum nullam Fidei, vel veritatis rationem habeant, quidquid sibi commodum, aut honorificum, vel Hispanae gloriae invidum & damnosum esse posse arbitrantur, non solum scribunt, sed pingunt, & statim in vulgus spargunt. Cuius rei expressius aliud eiusdem temporis testimonium adducere possum. Nam cum universo palne Orbi notissimum sit, qualiter ijdem Hollandi, victricibus potentissimi nostri Regis armis, [sect. 88] a Brasiliensi provincia eiecti fuerint, cuius praecipuam urbem, dictam, del Salvador i Bahia de Todos Sanctos, occupaverant, & munierant, anno proxime elapso 1625. omnibus navibus, tormentis, armis, reliquisque rebus, quas secum tolerant, spolijs, quae a nostris ceperant, penitus denudati, & vivendi, atque abeundi facultate humiliter petita, & vix, nec nisi per insignem insignis, & Excel. Domini D. Friderici de Toledo Ossorio Generalis Ducis humanitatem & benignitatem indulta: veriti non sunt affirmare in eodem Mercurio Gallo-Belgico, d. tom 15. lib. 3. sol 196. an 1625. Hispanos nostros simulata amicitiae fraude, ad eorum usque propugnacula penetrasse, ea autem ab Hollandis cognita, atque ab omnibus circumiacentibus propugnaculis & castellis, incessabilibus tormentorum displosionibus, vehementer impetitos, hinc inde suga dilapsos, quatuor Hispanorum navibus submersis, caeteris, admodum corruptis. Sed hoc [sect. 89] adeo insigne mendacium provide detexit, & vera atque dilucida huius expeditionis narratione typis excussa, manifeste convincit D. Thomas Tamaio de Vargas Historiographus Regius, & ob hunc, & eruditos alios ingenij sui foetus doctis omnibus commendatus. # 3 IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM IVRE, SIVE De iusta Indiarum Occidentalium inquisitione, acquisitione & retentione LIBER TERTIVS. In quo tituli, qui ad retentionem pertinent, peculiari observatione discutiuntur & illustrantur. # 1 CAPVT PRIMVM. De iustitia retentionis Novi Orbis, & an verum sit, quod Bodinus tradit, Catholicos scilicet Hispaniae Reges ob illius concessionem effectos fuisse sanctae Romanae Sedis vassallos, & feudatarios? & obiter nonnulla de feudis Ecclesiae. SVMMARIVM CAPITIS PRIMI. -  1 Acquisitio Novi Orbis si iusta est, iustior erit retentio. -  2 Facilius aliquid retinetur, quam de novo inducitur. Et num. 7. Fieri multa prohibentur, quae facta tenent, ibidem. -  3 Lex patre furioso, & aliae similes illustrantur. -  4 Actionem cui damus, multo magis exceptionem. -  5 Ius quaesitum difficilius tollitur, quam quaerendum. -  6 Retentionis, & conservationis causa favorabilis est. -  8 Facilius aliquid prorogatur, quam de novo conceditur. -  9 Continuatio, & conservatio alicuius rei, est magis naturalis, quam nova acquisitio. -  10 Statutum quod prohibet acquisitionem, non prohibet acquisitorum retentionnem. -  11 Statutum loquens contra ingredientem possessionem, non habet locum contra retinentem. Et quare? -  12 Dubijs in causis, vel opinionibus, post factum, quae possessioni favet, sequenda est, ibidem. -  13 Alex. VI. R. P. Regibus Castellae, & eorum successoribus retentionem Novi Orbis donavit. -  14 Regibus nostris Catholicis non solum cura conversionis Indorum, sed plena eorum dominatio ab Alexandro VI. concessa fuit. -  15 Praedicationis Evangelicae munus per se habet annexam curam, & protectionem Indorum, absque alia concessione Pontificis. -  16 Romanus Pontifex bene potest concedere plenum ius ad terras infidelium. -  17 Petr. Malferitus secure defendit Rom. Pont. posse pleno iure Christianis concedere terras infidelium. -  18 Chiapensis Episcopus reprehenditur a Petro Malferito. -  19 Marquardus de Susanis plenam dominationem Indiarum nostris Regibus tribuit. -  20 Rutilius Benzonius, & alij referuntur, qui plenum dominium Novi Orbis agnoscunt. -  21 Dominium plenum Indiarum virtute concessionis Alex. VI. semper sibi Hispaniae Reges tribui censuerunt. -  22 Tituli a primordio posterior formatur eventus. -  23 Titulus praecedens talis praesumitur, qualem praesens possessio demonstrat. -  24 Possessio subsequens est titulorum interpretativa, & declarat, quid venit in concessione. -  25 Maioratus institutio dubia ex consuetudine, & modo succedendi in eo, recipit interpretationem. -  26 Consuetudo decennalis est interpretativa legum, privilegiorum, ac scripturarum. Observantia interpretativa legum aut privilegiorum magnam vim habet, ibidem. -  27 Alex. VI. concessio, necessario cum omnimoda iurisdictione, & dominatione intelligi debuit. -  28 Ecclesiastica disciplina, & Religio non potest secura esse inter Indos, sine saeculari dominatione. -  29 Status spiritualis non potest bene conservari sine temporali. -  30 Monarchia quaelibet constat ex Divino cultu sapientia Theologica, & potentia saeculari. -  31 Sermo idem ubi duas sententias exprimit, ea sumitur, quae rei gerendae aptior est. -  32 Lex quoties 67. D. de reg. iur. explicatur, & illustratur. -  33 Actus ut magis valeat, quam pereat interpretatio sumenda est. -  34 Intellectus rei gerendae aptior ille dicitur, qui magis conducit ad meliorem & faciliorem executionem rei, de qua agitur. -  35 Concesso aliquo negotio, non solum necessaria, & praecisa concedi videntur, sed & quae ad illud commodius, vel facilius exequendum conducunt. -  36 Mandatum qui habet ad quaecunque necessaria, ad utilia etiam habere videtur. -  37 Populi, qui se alicui principi superiori in clientelam, vel protectionem dant, liberi esse non desinunt: nisi aliter convenerint. -  38 Protectio in Regibus significat, sive importat iurisdictionem. -  39 Ioan. Bodinus agnoscit plenum dominium Indiarum Occidentalium ab Alex. VI. Regibus Hispaniae concessum. -  40 Reges Hispaniae quoad Indiarum Occid. Regna esse feudatarios Ecclesiae, Bodinus, & Marta testantur: qui reprobantur. -  41 Ioan. Bodinus pluribus Regibus sine causa supremam dominationem negare solet. -  42 Bullae Alex. VI. verba nihil Sedi Apostolicae in provincijs Novi Orbis nomine feudi, vel alio reservant. -  43 Feudum non inducitur, ubi donationis, & concessionis principalis verba absoluta sunt, & illud non reservant. -  44 Donatio in dubio potius praesumitur, quam feudum. -  45 Hispanis scriptoribus falso imponit Bodinus, quod dixerint, Reges nostros ratione Indiarum esse feudatarios Ecclesiae. -  46 Regnum, vel provincia, quae accessorie alteri unitur, & incorporatur, eisdem iuribus, & privilegijs gaudet, eisdemque legibus gubernatur. -  47 Reges Hispaniae nunquam ullum feudum Ecclesiae, ratione Indiarum, persolverunt, neque Ecclesia illud exegit. -  48 Lis inter Lusitaniae, & Castellae Reges orta super terminis Indiarum a Rom. Pont. ex eorum compromisso sedata fuit. -  49 Praedicationis munus iniungere, & provincias ad illud obeundum assignare, proprie ad Romanum Pontif. pertinent. -  50 Reges Hispaniae cur Sedis Apostolicae benedictionem, aut concessionem ad Novum Orbem conquirendum expostulaverint? -  51 Infidelium provincias a quovis Principe Christiano, etiam sine licentia Pontificis converti, & subiugari posse, multi tradunt. -  52 Frustra precibus impetrat quis, quod proprio iure habet. -  53 Reges Hispaniae non praeiudicarunt iuri suo, Pontificem adeundo. -  54 Cap. veniens, de praescrip. & lex si mulier, §. fin. de eo quod met. caus. cum similibus explicantur. Et num. 61. -  55 Actum si quis propria auctoritate possit expedire, & iudicem adeat, an sibi praeiudicet, & ad viam facti redire prohibeatur? Et num. 63. -  56 Ius proprium, & gratia, ac privilegium quando ad idem tendunt, bene possunt concurrere, & cumulari. -  57 Cap. post electionem de concess. praeben. explicatur. -  58 Lex forma, §. fin. de censib. & aliae similes explicantur. -  59 Inducta ad augmentum non debent operari diminutionem. -  60 Abundans cautela non solet nocere. -  61 Titulos plures cumulare, ad ius suum magis ac magis confirmandum, nemo prohibetur: -  63 Petitio sola gratiae, aut privilegij non inducit proprij iuris renuntiationem. -  65 Pluribus remedijs, defensionibus, aut actionibus quando quis uti possit? -  66 Lex nemo 43. de reg. iur. & similes explicantur. -  67 Andreae de Isernia de Siciliae Regno loquentis Doctrina discutitur. -  68 Siciliae in Regno quod ius hodie habeant Romani Pontifices, secundum Iserniam. -  69 Regnum Siciliae olim fuit de patrimonio Ecclesiae, & postea varijs Principibus in feudum dari coepit. -  70 Argumentum sumi non potest de iuribus concessionis Regni Siciliae, ad concessionem Novi Orbis. -  71 Siciliae Reges nullum in temporalibus superiorem agnoscunt. -  72 Feudum, quod persolvitur Ecclesiae pro Regno Siciliae, Neapolis, & Corsicae, nihil officit eorumdem Regnorum Monarchiae, & supremae dominationi. -  73 Papae subesse non minuit ius superioritatis, & ipse omnem, quam habet Ecclesia, transfert in Regnis, quae in feudum concedit. -  74 Monarchiam Siculam in temporalibus, & spiritualibus qui asserant? -  75 Reges Siciliae ex concessione Pontificis spiritualium cognitionem, tanquam Legatos Sedis Apostolicae se habere praetendunt. -  76 Cardin. Baronius Monarchiam spiritualem Regum Siciliae vehementer execratur. -  77 Cardinalis Baronij scriptis contra Monarchiam Siculam plures satisfaciunt, & Regijs edictis intercipi iussa sunt. -  78 Excellentiss. Dominus ac Dominus Ioannes de Mendoca & Luna Montium-Clarorum Marchio laudatur. -  79 Feuda omnia remissive narrantur, quae Hispaniae Reges & alij totius Orbis, Ecclesiae persolvunt. -  80 Hispaniae Regnum ab antiquis Gothis Ecclesiae Romanae quoad dominium directum concessum fuisse, aliqui tradunt. -  81 Ecclesia Romana, si quod olim ius habuit in Regna Hispaniae, iam illud amisit, & quare? -  82 Aragoniae quidam Reges feudum olim Ecclesiae pietatis ergo promiserunt, & qualiter illud sublatum fuerit? -  83 Alphonsus Aragonum Rex cur de manu Pont. Romani Regni coronam accipere noluerit? -  84 Lusitaniae Regnum Ecclesiae feudatarium esse, plures affirmant, & quare? -  85 Hispaniae Reges dempta fidei causa, Pontificem in temporalibus superiorem non recognoscunt. -  86 Reges Hispaniae, & alij, qui liberi dicuntur, minus dependent ab Ecclesia, quam Imperator. -  87 Imperatores coronantur a Rom. Pontifice. Et ei peculiare iuramentum praestare tenentur. -  88 Imperator, qui Ecclesiae Romanae non praestat auxilium, est periurus, & schismaticus. -  89 Reges Hispanie non tenentur praestare speciale fidelitatis iuramentum Romano Pontifici, licet tempore coronationis iurent, se Ecclesiam pro virili defensuros. -  90 Reges Hispaniae per legatos obedientiam pie praestare solent Pontificibus noviter creatis. -  91 Reges Hispaniae si (quod absit) haeretici fuerint, ex lege in Concilio Toletano lata, deponi iubentur. -  92 Ferdinandus V. Hispaniae Rex, cognomento Catholicus, Tribunal Inquisitionis instituit, & ei, ipsos etiam Hispaniae Reges, subiectos esse voluit. QVAE [sect. 1] superioribus libris de iuribus, ac titulis, qui Novi Orbis inquisitionem, & acquisitionem iustam, & legitimam reddere possunt, adeo lato sermone discussimus, praeiudicio quodam ostendunt, longe iustiorem, & tutiorem eiusdem retentionem, & possessionem iudicari debere. Constat namque [sect. 2] facilius aliquid retineri, quam de novo induci, & multa ab initio fieri prohiberi, quae tamen facta tenere, ac tolerari solent, l. patre furioso 8. D. de ijs qui sunt sui, l. 1. & quamvis autem, D. de postul. l. favor. D. de sponsalib. l. ult. de ritu nuptiar. l. 1. C. de usu, & habit. cap. ad Apostolicam de Regular. Cap. quemadmodum de iureiuran. cap. si vir. distin. 23. cap. nec illud 30. quaest. 5. cap. unico in fine de voto lib. 6. ubi in hanc sententiam citatur illud Ovidij lib. 5. de Tristib. eleg. 7. Turpius eijcitur, quam non admittitur hospes. Ad [sect. 3] quorum adagiorum, sive brocardicorum consirmationem, & illustrationem plura alia adducit Iason omnino videndus in dict. 1. patre furioso ex num. 8. ad 39. Alexan. in 1 saepe, col. 13. D. de re iud. Socin. Iunior cons. 1. num. 57. lib. I. Parisius cons. 28. numer. 11. lib.1. Tiraquel. de iure consti. limit. 7. num. 43. Ludov. Gomecius in cap. 1. num. 88. de iudicijs lib. 6. Damasus reg. 99. & Claud. Pratus Gneseon general. iur. lib. 4. tit. 8. cap. 4. pag. 165. & seq. Rebuff. 3. tom. ad leg Gallic. tract. de mater. possessor. art. 2. glos. 2. num 40. & in praxi benef. verb. Necnon iuris patron. num. 27. novissime Ioan. Bap. Valencuela cons. 51. ex numer. 31. Et Nos tetigimus supra lib. 2. cap. 17. num. 40. & 41. de parvulis infidelium tractantes, qui licet invitis parentibus baptizandi non sint, baptizati tamen de facto, baptismus tenet, nec amplius illis tradendi sunt. Quibus [sect. 4] simile est, quod ab Vlpiano pro regula constituitur in l. invitus 156. §. cui damus, D. de regul. iur. & in l. 1. §. is autem, D. de superficieb. eum scilicet, cui rem non habenti damus actionem, eidem possidenti exceptionem multo magis competere: circa quam plura congerunt Decius Maynericus, Cagnol. Ferrarius, Pet. Faber, & Raevard. ibidem. Et ex [sect. 5] eodem principio descendit, ut facilius toleretur ius quaesitum, quam acquirendum, l. 2. §. ex his, l. pluribus, §. ult. D. de verb. obligat. l. ut pomum, §. 1. D. de servit. Quemadmodum ex diverso facilius impeditur ius competiturum, quam extinguatur acquisitum, l. Papinianus, §. si conditioni, & ibi glos. D. de inoff. testam. Est [sect. 6] enim retentionis, & conservationis causa favorabilior, quam acquisitionis, l. pure D. de doli except. l. militis codicillis, §. veteranus, D. de milit. testam. [sect. 7] Et ideo facilius conceditur retentio, quam nova acquisitio, l. si repetendi, C. de condict. ob caus. l. per retentionem, C. de usuris, l. Paulus, D. de doli except. notat Baldus in l. licet, num. 2. D. de acquir. poss. dicens, quod iura promptiora sunt in retinendo, quam in acquirendo, Cephal. cons. 68. n. 20. to. 1. & cons. 151. n. 7. & cons. 289. n. 5. to. 2. Ruyn. cons. 66. n. 17. lib. 1. Craveta cons. 6. n. 98. Pet. Surdus cons. 551. n. 21. Rota Roman. sacri Palacij decis. 295. n. 2. part. 2. Menoch. de retinen. possess. remed. 3. n. 979. Georg. Acatius lib. 2. de privileg. iur. civil. cap. 5. num. 79. Vnde etiam similiter [sect. 8] facilius aliquid prorogatur, quam de novo conceditur, cap. cum olim Abbas de offic. delegati, Cravera de antiq. temp. 5. p. n. 15. Rebuffus in tract. de caus. possessor. benef. art. 6. glos. 1. num. 15. Boer. decis. 283. num. II. & decis. 294. num. 18. Caesar. de Grass. decis. 46. num. 22. Qui etiam huius rationis rationem subiungunt, [sect. 9] quod continuatio est naturalis, non vero nova acquisitio, ut tradit Abb. in cap. cum venissent, num. 7. de restit. spol. Ripa in l. 1. num. 36. D. de acquir. poss. Atque ita sacilius aliquid continuatur, & conservatur in esse, quam amissum, aut extinctum recuperetur, d. l. 1. §. causam, D. de posula. l. usu retinetur, D. quemadmo. servit, amitt. l. sicut, §. sin. D. quod cuiusque universit. cum alijs traditis a Cravera d. cons. 6. & 299. num. 12. Et ideo [sect. 10] recte docuisse videtur Abbas in c. Iudaei n. 2. de Iudaeis, quem refert, & sequitur Valencuela cons. 4. n. 36. statutum, quod prohibit acquisitionem, non prohibere acquisitorum retentionem, & Alexander cons. 83. incip. Visa facti narratione, num. 4. lib. 2. Vbi ait, [sect. 11] quod statutum loquens contra ingredientem possessionem, non habet locum in retinente ipsam antea sibi traditam; nam ingredi est, quando ab initio ingreditur, l. clam possidere in princ. l. si id quod, §. I. D. de acqui. poss. & qui non apprehendit de novo, sed continuat possessionem, non dicitur eam ingredi, sed retinere, ut in d. l. si id quod, & in l. 1. C. commun. de legatis, & in cap. ex litteris de despons. impuber. c. Monachum 2. q. I. glos. verb. Innovare, in Clemen. 2. ut lite penden. Ioan. Andre. in rub. eod. tit. & Bertrand. cons. 253. incip. Testes, n. 1. vol. 2. ¶ His addere [sect. 12] possumus, quod licet vera, & vulgaris sit illa iuris regula, qua docemur, in dubijs, quae vel ex facto, vel ex iure proficiscuntur, tutiorem partem sequendam esse, cap. illud de Cleric. excomm. c. ad audientiam, &c. significafti el 2. de homicid. cum alijs. Haec tamen ante factum intelligi debet, nimirum, ut non possit quis facere id, de quo est dubium an sit prohibitum? Sed debeat abstinere. Nam post factum quis in dubio spoliari, aut re possessa privari non debet, vel facere actum positivum de cuius obligatione non constat. Quin potius tunc alia regula iuris succedit, quod in dubio, & pari causa melior est conditio possidentis, c. in pari de regul. iur. lib. 6. Quae procedit non folum in materia iustitiae, sed etiam aliarum virtutum, ut pluribus relatis resolvit Thom. Sanchez de matri. lib. 2. disp. 41. q. 3. & Nicolaus Garcia de beneficijs 7. p. cap. 2. n. II. & seqq. ubi aliqua huius doctrinae exempla prosequitur, & Dom. Covar. in Clem. si furiosus in princ. 1. part. n. 9. Salzedo in praxi cap. 14. litt. C. Avila de censuris 7. part. disp. 3. dub. 9. & Salas de legib. tract. 8. disput. unica, sect. 20. & seqq. Et idem consuluit in modo in practicandi duas opiniones contrarias Hostiensis, & Innocentij AEgid. Bellamera in cap. ex conquaestione, num. 12. de restit. spoliat. quem refert Pacianus de probation. lib. 1. cap. 69. num. 21. Quae omnia in retentione huius Novi Orbis, de qua sermonem habemus, longe planius, & securius procedunt: cum ipse idem [sect. 13] Pontifex Alexander VI. Qui illius conquisitionem Regibus Catholicis assignavit, eiusdem etiam retentionem, & possessionem ipsis, & eorum posteris in perpetuum concesserit, ut ex tota Bullae serie manisefte colligitur, cuius verba supra lib. 2. cap. 24. retulimus, & praesertim ex illis: Omnes insulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, detectas, & detegendas, &c. Cum omnibus illarum dominijs, civitatibus, castris, locis, & villis, iuribusque, & iurisdictionibus, ac pertinentijs universis, vobis, haeredibusque & successoribus veftris (Castella, & Legionis Regibus) in perpetuum tenore praesentium donamus, concedimus, & assignamus: vosque, & haeredes ac successores praefatos illarum Dominos cum plena, libera, & omnimoda potestate, auctoritate, & iurisdictione facimus, constituimus, & deputamus. Quibus [sect. 14] verbis, eorum opinio aperte convincitur, qui, ut sup. d. lib. 2. cap. 23. ex num. 5. ad 14. animadvertimus, solam curam conversionis infidelium Regibus nostris concessam existimarunt, & nudam protectionem, administrationem, sive superintendentiam, quae ad id commodius exequendum conduceret. Hoc [sect. 15] namque ipsummet Apostolicum praedicandi munus suapte natura praesefert, quod secundum doctrinam Bellarmini lib. 1. de Rom. Pontif. cap 23. annexam habet quondam amplissimam, atque a Deo ipso delegatam iurisdictionem. Imo & omnem potestatem, & auctoritatem faciendi omnes spirituales functiones, & regendi, ac gubernandi animas in spiritualibus, caeterisque omnibus, quae ad salutem earum pertineant, ut optime tradit D. Thom. in l. ad Corinth. cap. 12. & alijs relatis Rutil. Benzonius de anno Iubilaei lib. 2. cap. 24. pag. 154. Pontifex autem, ut praedicta verba declarant ulterius progredi voluit, cum non solum praedicationis curam Regibus nostris iniunxerit, sed ut eos ad hanc provinciam suscipiendam, & exequendam magis promptos, idoneos, atque alacres redderet plenissimum dominium, & omnimodam in temporalibus utilitatem, potestatem, ac iurisdictionem enixis, & geminatis clausulis se illis, & eorum successoribus concedere voluisse profiteatur. Quod iuxta [sect. 16] iuris regulas, & sanctae Romanae Sedis usum, & consuetudinem recte sacere potuit, ut resolvunt Palac. Rub. Sepulveda, Franc. Vargas, Gregor. Lopez, Anastas. Germon. Thom. Bozius, Doct. Marta, Rebellus, & alij, quos in eod. cap. 23. ex num. 63. citavimus, & iterum cap. 24. ex num. 19. Inter quos [sect. 17] Pet. Malsetitus apud Mandellum cons. 769. num. ult. vol. 4. postquam toto illo consilio iustitiam huius conquisitionis pluribus argumentis ostendere, & ab impugnationibus Episcopi Chiapensis tueri curavit, & quod mediante praedicta Alexandri VI. concessione magis secure procedat, ita concludit: Ex quibus omnibus constat, Maiestatem suam licite non solum quod ius Fori sed quoad ius Poli, & non solum quoad iudicium Ecclesiae sed quoad iudicium animae, fecisse has terras suae ditionis, & fore verum Regem istorum, pium, & iustum, & non tyrannum, & [sect. 18] dictum Episcopum falso & non absque scandalo dixisse, quae dixit: & licite, & iuste eos, qui habuerunt ex Regum concessione bona, magistratus, & dominatus in praemium suorum laborum, possidere quae possident. Cui adsentiens [sect. 19] Marquardus de Susanis in tract. de Iudae. & Infidel. l. part. cap. 14. similiter resolvit: Quod virtute dictae concessionis Alex. Sexti, iuste bella mota fuerunt Indis noviter repertis per gentes Hispanorum, ut nomen Salvatoris Domini nostri Iesu Christi in terris, & insulis praedictis facile induceretur, quod non poterat praedicari, nisi prius superatis gentibus illis, natura barbaris, quod rei exitus demonstravit: nam postquam fuerunt debellatae, nomen Christi, & eius Evangelium receperunt, & ita iure iusti belli legitime possessae sunt, & possidentur per Hispanos. Hoc idem [sect. 20] non minus aperte post Sanderum, & Boterum, quos refert, scriptum reliquit Rutilius Benzonius de anno Iubilaei lib. 1. cap. 10. pag. 53. sic inquiens: Hanc Novi Orbis conversionem inprimis complexus est Alexander VI. qui, ut cognovit illius notitiam in dies excrescere, & Hispaniarum Reges eo animo esse, ut non minus temporale ipsorum Regnum, quam, imo praecipue Regnum Dei amplificarent, hoc illis demandavit, eosque adstrinxit, ut maxima, qua possent, diligentia, in illorum populorum conversionem incumberent, quod ut fortius exequerentur, ipsis, quidquid acquirerent, omni meliori modo concessit, &c. Et revera, [sect. 21] hoc plenum Novi Orbis dominium, quod hodie nostri Reges obtinent, & exercent, illis ab initio concessum fuisse, vel ex eo colligi potest, quod semper ita Alexandri VI. donationem acceperint, & eius virtute atque auctoritate subnixi, has provincias per centum & triginta annorum discursum cum omnimoda potestate, & iurisdictione possederint. Nam [sect. 22] quemadmodum a primordio tituli posterior formatur eventus, l. 1. circa fin. C. de impon. lucrat. descrip. cum alijs, quae congerit Bartol. cons. 243. fuit quidam, n. 2. lib. 1. Alexand. cons. 90. in fine lib. 3. Craveta cons. 158. In fine, Card. Tuschus pract. conclus. iur. verb. Titulus, conclus. 314. & tetigimus sup. lib. 2. cap. 24. num. 86. ita [sect. 23] ex post facto talis praesumitur titulus, qualem praesens, & praeterita possessio demonstrat, cap. cum dilectus de consuetud. ubi egregie notant Abbas, Anton. & Imola, cap cum venissent, ubi DD. de institutionibus, l. quaedam mulier, D. de rei vend. l. sicut, §. supervacuum, D. quib. mod. pign. vel hyp. sol. l. 4. titul. 33. part. 7. Bald. cons. 130. volum. 1. & in cap. 1. colum. 2. de Capitan. qui Curiam vendid. Vbi dicit, [sect. 24] quod possessio subsequens, est titulorum interpretativa, idem Baldus cons. 420. vol. 1. & cons. 352. lib. 3. Ubi tradit, quod possessio, vel usus declarat, quid venerit in concessione, quem sequitur alia congerens Paulus Castrens. cons. 347. volum. 1. Craveta cons. 192. Socinus cons. 3. num. 5. vol. 1. & cons. 58. vol. 3. Curtius cons. 162. col. 3. Aretinus cons. II. num. 6. Alciat. cons. 112. num. II. lib. 4. Bald. Ias. Decius, & caeteri communiter scribentes in l. si certis annis, C. de pactis, idem Decius cons. 156. in sine, Laurent. Sylvanus cons. 66. n. 20. & alios allegans Bertazolus in cons. civili 97. num. 23. vol. 1. & Parisius cons. 140. num. 25. vol. 1. & cons. 3. num. 10. vol. 4. Matth. de Afflictis decis. Neapol. 2. Camill. Borrellus de praestant. Reg. Cathol. cap. 53 n. 37. ¶ Et in materia [sect. 25] utili nostrorum maioratuum Hispaniae ad interpretationem l. 41. Tauri, quod verba dubia scripturae institutionis maioratus, illum in perpetuum inducant, si concurrat consuetudo, saltem per decennium observata, ut in bonis in ea contentis iure primogeniturae succedatur, optime resolvunt Roder. Suarez in. l. quoniam in prioribus, ampliat. 10. a num. II. Didac. Perez in l. fin. tit. 13. lib. 3. ordin. verb. Cien anos, vers. Vtrum ius primogeniturae, Mieres de maiorat. 4. par. quaest. 20. a num. 56. late Burgos de Paz cons. 9. num. 3. Molina de Hispan. Primogen. lib. 2. cap. 6. num. 58. & 59. Alter Molina de maiorat. disput. 596. ubi ex praedictis, & alijs iuribus, & auctoribus probant, consuetudinem [sect. 26] esse interpretativam legum, privilegiorum, & scripturarum, quae ex decennij lapsu interpretantur atque declarantur. ¶ Et quod non requiratur, quod sit praescripta, sed sufficiat spatio quantumcunque brevi illius usum invaluisse, Tiber. Decia. cons. 44. per totum, maxime num. 6. volum. 2. Surd. cons. 335. num. 26. & 27. vol. 3. Menochius cons. 163. num. 8. vol. 2. Burgos de Paz cons. 23 num. 5. ubi addit, quod talis observantia declarativa extenditur etiam ad casus non expressos, quamvis non respondeant proprietati verborum, sed aliquantulum naturali eorum significationi adversetur. Et etiam in odiosis, & ubi ius commune resistit, ut late per Ioseph. Ludovic. de consuet. conclus. unica, illat. 13. 36. 40. 154. cum pluribus alijs. Et quamvis mala appareat, ut constat ex Rota Romana apud Nicol. Garc. de benefic. 5. p. c. 1. n. 137. & seq. & tradit alia Seraph. decis. 454. n. 3. Tiber. Dec. cons. 31. a n. 151. vol. 1. Mascar. de probat. concl. 145. Card. Tusch. tom. 2. concl. 878. & Nos sup. lib. 2. cap. 24. num. 86. & seqq. Maxime, [sect. 27] cum in casu, de quo loquimur, hanc interpretationem, etsi verba ita clara non essent, necessitas rei, quae gerenda erat, extorquere debuisset. Quis enim non videt, parum securam esse posse [sect. 28] Ecclesiasticam disciplinam, quam inter istas barbaras nationes seminare conabantur, si eam saecularis potentia, & dominatio non comitaretur? Status [sect. 29] quippe spiritualis conservari non potest sine temporali, ut pluribus ostendit Fr. Ioan. a Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 1. cap. 7. pag. 37. & 38. & historiarum monumentis docemur, [sect. 30] quod in qualibet Monarchia, ab initio saeculi, tria se invicem per ordinem comitata sunt, Divinus cultus, sapientia scholastica (id est Theologica) & saecularis potentia, ut praeclare tradit D. Thom. lib. 2. de regim. Princip. cap. 16. Vnde succedit [sect. 31] alia regula iuris, quae habet, quoties idem sermo duas sententias exprimit, eam potissimum accipi debere, quae rei gerendae aptior sit, l. quoties 67. D. de reg. iur. Quo [sect. 32] loci Dec. Mayner. Cagnol. Ferrar. Petr. Faber, & Raevardus sic Iulianum exponunt, quasi docere voluerit, verba dubia iuxta subiectam materiam explicanda esse. Vel [sect. 33] ut magis actus valeat, quam pereat: resque, de qua agitur, in tuto sit, l. quoties, & l. ubi est verborum in fine, D. de rebus dubijs, l. quoties in stipulationibus, D. de verb. obligat. l. non puto, D. fam. erciscundae, l. si uno, D. locati, l. insulam, de praescrip. verb. cum alijs, quae adducit Stepha. de Federicis in tract. de interpr. leg. part. 3. & Simon de Praetis de interpret. ult. volunt. lib. 2. fol. 176. solut. 2. num. 17. Ego vero sic etiam exponi posse arbitror, [sect. 34] ut intellectus rei gerendae aptior a. 1. C. Ille dicatur, qui rei, de qua agitur, magis respondet, & ad eam magis promovendam, commodiusque exequendam dirigitur. Nam [sect. 35] cum aliquid alicui conceditur, non solum quod ad illud expediendum, necessarium eft, concessum videtur, l. 2. cum vulgatis, D. de iurisd. omn. iud. Sed & quod maiorem eiusdem negotij commoditatem, & facilitate respicit, ex text. eleganti in cap. praeterea 5. de offic. delegati, 1. penult. D. de usufruct. l. 1. §. si ei quem, vers. fin. D. de institor. l. 1. §. fin. D. de usufruct. legato, l. veteres in princ. D. de itinere actuque privat. cap. fin. de dolo, & contumac. per quem notat ibi Baldus, [sect. 36] quod qui habet mandatum ad quaecunque necessaria, videtur etiam habere ad ea, quae utilia sunt, Franc. de Aretio in cap. de testibus, col. 3. de testib. Vbi tenet, [sect. 37] quod in dispositione hominis uno concesso, veniunt non solum ea, sine quibus actus explicari non posset; sed etiam ea, cum quibus facilius, & commodius expeditur, quem laudat, & sequitur Iason in dict. 1. 2. de iurisd. omn. iud. num. 11. vers. Istam regulam, ubi reprobat opinionem Geminiani, aliter sentientis contra Dom. de Rota, decis. 379. Quibus addere possumus, [sect. 38] quod licet regulariter populi, qui se alicuius superioris potestati, & protectioni iure foederis, vel clientelae pro pacis medijs, vel alia ratione, committunt, liberi esse non desinant, nec sibi aliquam subiectionem imponant, ut tradunt communiter Bartol. & DD. per text. ibi in l. Non dubito 7. §. liber autem, D. de capt. & postlimin. revers. Felin. in cap. cum non liceat num. 9. & seq. de praescrip. Ioan. de Platea in l. 1. C. de excusat. lib. 10. Ioan. Cephalus cons. 328. Modestin. Pistorius cons. 43. num. 30. decis. Camerae Imper. 1. tom. part. 2. voto 27. num. 10. fol. 159. Ioan. Bodin. in tract. de Repub. lib. 5. cap. 6. Renat. Choppin. de demanio Franciae lib. 3. tit. 18. num. 7. Pet. Gregor. lib. 20. Syntag. cap. 5. & plurimi alij relati ab Henric. Rosenthal. In epitome. feud. part. 1. cap. 4. conclus. 14. fol. 124. Vbi tamen verba concessionis, vel conventionis ulterius progrediuntur, saepe solet ex illis superioritatis, & dominationis ius induci, & acquiri, ut ijdemmet Auctores observant, & Everard. cons. 3. num. 9. Goden. cons. 32. num. 3. & Fulvius Pacianus de probat. lib. 2. cap. 43. num. 16. Praesertim [sect. 39] quando Regibus talis clientela conceditur, in quibus protectio significat iurisdictionem, cap. ad audientiam de appellation. ubi DD. & alij, quos refert, & sequitur Guido Papae decis. 151. num. 9. vers. Venio ad sextum, August. Veroius cons. 65. num. 119. vol. 1. & Didac. Perez in l. 3. tit. 3. lib. 1. ordinam. col. 2. Et hanc [sect. 40] plenam Novi Orbis donationem Alexandrum VI. Regibus Hispaniae fecisse, ultra supra dictos auctores, aperte etiam fatetur Ioan. Bodinus lib. 1. de Repub. Cap. 9. cuius verba refert Mag. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. c. 27. pag. 163. Addit vero [sect. 41] Bodinus, eiusdem concessionis virtute potentissimos Reges nostros effectos fuisse Romanae sedis vassallos, & feudatarios ligios, quoad insulas maris Oceani, Regnum Peruanum, & reliqua, quae in utraque India ex Pontificum concessione acquisierunt, & in posterum acquisierint: quoniam hoc, inquit, inter ipsos pactum fuit, ut vel ipsi Hispani scriptores affirmant. Quod etiam admittere videtur Marta de iurisdict. l. part. cap. 26. num. 55. Sed falsum utique est, & nullo iure, ratione, vel auctoritate probatur, sed sola Bodini calumnia, [sect. 42] qui frequenter pluribus Regibus sine causa supremam dominationem adimere solet, ut bene advertit Dom. Gregor. Lopez Madera in Monarch. Hispan. cap. 2. fol. 12. Inprimis namque [sect. 43] Bullae Pontificiae verba (ut ex illorum serie manifeste constabit) nullam prorsus huiusmodi feudi mentionem directe, aut indirecte fecerunt, neque aliquid Sedi Apostolicae in his Novi Orbis provincijs ullo pacto reservarunt; sed totum ius, dominium, & iurisdictionem earum plene, & libere cum solo onere praedicationis & conversionis Indorum Regibus Catholicis concesserunt. Vnde succedit communis omnium Doctorum opinio, quae [sect. 44] habet, quod quando Princeps, vel Imperator nihil sibi reservat, sed utitur verbo, Donamus, largimur, concedimus, & alijs similibus, non inducitur feudum, neque aliqua feudi reservatio, sed pura & absoluta donatio, ut egregie probat, & prosequitur Oldrad. cons. 159. Angelus cons. 242. incip. Super puncto, in fine, Decius cons. 32. & 498. col. 2 num. 11. Mandellus Albanus multum in nostris terminis loquens, cons. 64. num. 29. & sequent. & num. 64. lib. 1. idem lib. 1. ubi recte concludit, [sect. 45] in dubio potius praesumi, & induci donationem, quam feudum: quod etiam sequitur, & communiter receptum esse testatur Socinus Iunior cons. 102. incip. Non sum, n. 9. & seqq. vol. 2. Decius cons. 85. col. 3. & cos. 193. col. I & cons. 208. col. 2. & cons. 269. col. 2. & plures alij relati per Iulium Clar. & eius addition. Baiardum in §. feudum, q. 17. & Henricum Rosenthalium de feudis l. part. cap. 6. conclus. 26. num. 2. & seqq. ubi innumeros citat litt. B. &c. & hoc pugna carere inquit. ¶ Et magis in terminis, quod Papa dum Regnum confert, dat omnem potestatis plenitudinem, & aliquem investiens omnia Regalia libere concedere videtur, pluribus, post alios, probat Barthol. Caepola de servit. Urb. praed. cap. de portu, colum. 1. & Camil. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. cap. 48. num. 12. & 16. pag. 352. Secvndo, [sect. 46] quia pariter falsum est, quod idem Bodinus nostris Scriptoribus, rerumque Indicarum Historicis imponit: nam illi potius docent, quod quemadmodum quoad Castellae, & Legionis Regna, Reges nostri nullum superiorem in temporalibus recognoscunt, ut late probavimus supra lib. 2. cap. 21. ex num. 70. ita & in provincijs Novi Orbis, quae illis adiectae sunt, eandem omnino exemptionem conservant, ut expresse praeter alios advertit Domin. Sotus de iust. & iure, lib. 4. quae. 4. art. 2. & Camill. Borrel. de praestan. Reg. Cath. cap. 46. ex num. 217. & cap. 47. ex n. 6. 7. & 14. ¶ Vulgaris quippe doctrina est, [sect. 47] provincias de novo quaesitas, & alicui Regno accessorie unitas, & auctas, atque (ut ita loquar) incorporatas, unum & idem Regnum censeri, eisdemque legibus, iuribus & privilegijs gubernari, & gaudere debere, ut pluribus ostendunt Bartol. Bald. Castrens. & alij per text. ibi in l. si convenerit la 2. §. si nuda, D. de pignorat. act. idem Bald. in l. cunctos populos, num. 1. ad medium, C. de summa Trinit. idem Bartol. in l. damni, §. si is, qui aedes, D. de damno infecto, & in tract. Tiberiadis, Rub. de insula, col. 2. Ioan. de Platea in l. neminem, C. de Decurion. lib. 10. in fine, Angel. in l. de quibus, col. penult. D. de legibus, Barbacia in cap. Rodulphus num. 7. de rescriptis, Guido Pap. cons. 134. & decis. 265. ubi eius additio, Iason in § in personam, num. 10. cum seqq. inst. de action. Gregor. Lopez per text. ibi in l. 4. titul. 12. & in l. 27. tit 7. part. 1. & in l. 7. tit. 20. part. 3. glos. 3. & plures alji, quos refert & sequitur Matthae. de Affictis in tit. quae sint Regalia, verb. Portus, num. 15. in usib. feud. Aviles omnino videndus in cap. Praetorum in prooemio, verb. Islas. ex num. 2. ad 14. & in cap. 6. verb. I su tierra, bum. 5. Mieres de maiorat. 2. part. quae st. 5. a num. 11. Hierony. Goncalez in reg. 8. Cancellar. glos. 5. §. 7. a num. 119. Fran. de Clapperijs decisionum caus. fiscal. causa 1. quaest. unica num. 14. & seqq. Lanarius cons. 76. num. 13. Vincent. de Franchis decis. Neapol. 506. num. 11. & in terminis de provincijs Novi Orbis agens Lasarte de decima empt. & vend. in praefat. num. 20. in addition. & novissime Ioan. Bap. Valencuela cons. 82. num. 70. & cons. 79. num. 39. Quod secus est, quando aeque principaliter uniuntur, nam unumquodque retinet, & conservat iura & privilegia sua, ut tradunt ijdem Auctores supra relati, & ultra eos de Regno Aragoniae loquens Sesse decis. 113. num. 20. part. 2. de Neapolitano, & Siculo Gizarel decis. Neapol. 43. n. 23. 29. & Fran. Milanen. decis. 2. Borrel. in compend. decis. tom. 1. tit. 43. num. 158. de Regno Valentiae, Leo. decis. 2. num. 34. 1. part. Portugalliae, Aguirre in Apologia 4. part. a num. 55. Gabr. Pereira decis. Lusit. 2. a num. 2. & Did. a Brito in causa maior. Reg. Coronae, quaest. 1. num. 13. & 20. & de Mediolani Ducatu Lancellot. Gallia ad consuet. Alexan. in praefat. num. 94. Deniqve [sect. 48] contra Bodinum facit, quia nullibi legitur, quod Reges nostri ob praedictam Alexandri Sexti concessionem se in temporalibus Ecclesiae iurisdictioni quoad istas provincias subiecerint, vel quod ullo tempore Romani Pontifices hoc iure, & potestate in illis usi fuerint, imo neque uti voluerint. Nam quod Bodinus, & Marta considerant, [[48a]] de lite inter Lusitaniae, & Castellae Reges orta, & ab Alexandro VI. terminorum divisione, & lineae deductione composita, de qua plura diximus sup. lib. 1. cap. 6. ex num. 69. & lib. 2. cap. 24. num. 18. ex communi ipsorum Regum consensu, ad vitandas, & sedandas discordias processit, ut egregie tradit Thom. Bozius de sign. Eccl. Dei lib. 17. cap. 4. vers. Ioanni primo, & novissime Seraph. Freitas de iusto Imp. Asiat. cap. 7. num. 5. Et quia cum eo [sect. 49] tempore de praedicationis, & conversionis munere praecipue tractaretur, eius descriptio, & assignatio cum primis ad Sedem Apostolicam pertinebat, ut bene observat. Pat. Fran. Suarez in tract. de Fide, dispu. 18. sect. 1. num. 7. & Nos supra lib. 2. cap. 24. num. 18. resolvimus. Quod etiam, [sect. 50] & eximia pietas, & Religio, qua nostri Catholici Reges Romanam Ecclesiam semper prosequuti, & venerati sunt, eosdem induxit ad Pontificis concessionem, benedictionem, aut beneplacitum expostulandum, ut melius, & foelicius detectionem, & conquisitionem Novi Orbis, quam praemanibus habebant, exequerentur. Quamvis [sect. 51] non deficiant plures doctissimi viri, qui & nunc censent, & ea tempestate censuerunt, Christianos Principes etiam absque aliqua Pontificis licentia, & concessione, quorumlibet Infidelium provincias convertere, & sibi subijcere posse, ut tetigi sup. lib. 2. cap. 13. num. 6. & alibi passim, & constat ex traditis a Petro Malferito d. cons. 769. apud Mandellum, vol. 2. Marquard. d. tract. de Iudae. & infidel. 1. par. cap. 14. Fr. Anton. a Corduba in quaestionario, lib. 1. quaest. 57. dub. 5. Ant. de Herrera, qui rem, uti gesta fuit, ex historiae monumentis recenset in histor. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 2. cap. 4. & AEgid. Benedict. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, cap. 3. num. 21. Quod non ea mente dictum quispiam existimet, ut Pontificiae concessionis vigorem, & effectum aliquatenus infringere velim, de cuius suprema, hac in parte potestate, & auctoritate, ita lato sermone in superioribus egi. Sed ut planius appareat, si praedictorum Auctorum sententiam admitimus, nullam fuisse causam praedicti feudi inducendi, & recognoscendi, cum Pontifex [sect. 52] nihil de suo concesserit, & Reges nostri id quod postulabant, iure proprio consequi possent, arg. l. Titia Seio in princip. de legat. 2. l. 1. C. de re iudicata. §. si res aliena, inst. de legatis. Vbi non videtur quis legitime petere id, quod iam apud se habet, l. 1. in fine, D. ad municipal. l. quae sub conditione, §. fin. D. de condit. instit. l. unica, C. de thesaur. lib. 10. ibi: Vt superfluum sit hoc precibus postulare, quod iam lege permissum est, cum alijs, quae tradit Greg. Lopez in l. 6. glos. 4. tit. 11. part. 6. glos. verb. Componedum, in cap. nuper de decimis, Surdus cons. 215. num. 21. & in tract. de aliment. tit. 9. quaest. 35. num. 25. Menoch. de adipiscenda possess. remed. 4. num. 179. Hippolyt. Riminald. in l. qui se patris, num. 217. C. unde liberi, Navarr. cons. 1. num. 4. sub titul. de postulat. Prlat. & Valencuela cons. 69. num. 88. & 89. & cons. 74. num. 65. Neque his obstat, [sect. 53] si replicetur, quod quamvis dicta conquisitio, sola, & propria Regum nostrorum auctoritate fieri potuisset, ex eo tamen, quod Pontificem adierunt, & eius interventionem, licentiam, & concessionem necessariam esse existimarunt, iam amplius, & hoc totum ius, quod habent Apostolicae concessioni & liberalitati acceptum ferre debent: [sect. 54] argum. cap. veniens de praescrip. l. si mulier, §. sin. de eo quod met. caus. l. si cui, ubi glossa verb. Mutandae, D. de servit. l. de pupillo, §. meminisse, D. de novi oper. nuntiat. & aliorum, quae in simili ad varios casus notari solent de eo, qui potest [sect. 55] actum expedire propria auctoritate, quod sibi praeiudicat adeundo iudicem, nec ad viam facti redire potest, sed debet expectari iudicis auctoritas, ut tradit Bald. in l. aedem. n. 21. C. de locato, Gregor. Lopez in l. 6. glof. 1. vers. Si temen iudex, tit. 8. par. 5. Osascus decis. Pedemont. 164. num. 16. in fine, & num. 17. Valascus consultat. 88. a num. 7. lib. 1. & Lancellot. in tract. de attentat. cap. 4. in praefat. a num. 419. & ampliat. 1. per totam. Nam [sect. 56] verior resolutio est, quod praedicta iura loquuntur, quando gratia, vel privilegium, quod petitur, & impetratur, omnino contrarium, & repugnans est iuri, quod alias precator habebat; tunc enim ab eo recedere, eique renuntiare velle videtur. Atvero quando haec contrarietas, vel repugnantia non adest, etiam si quis gratiam aut privilegium impetret, ad id quod semoto eo fecere posset, non inducitur proprij iuris renuntiatio, immutatio, diminutio, aut confusio. Sed. potius unum [sect. 57] ius alterum confirmat, ac iuvat, & electivum manet, aur etiam simultaneum, si se invicem non impediant, cap. post electionem de conces. praebend. ubi Abb. num. 4. & in d. cap. veniens, num. 18. cap. auditis de praescription. cap. cum personae, §. Quod si tales de privileg. lib. 6. cap. cum dilectus de consuetud. [sect. 58] optimus text. in l. forma, §. fin. D. de censib. ibi: Si quis veniam petierit, ut censum sibi emendare permittatur, deinde post hoc impetratum cognoverit, se non debuisse hoc petere, quia res emendationem non desiderabat: nullum ei praeiudicium ex eo quod petijt, ut censum emendaret, fore, saepissime rescriptum est, ubi glos. verb. Rescriptum, alios concordantes allegat, l. fin. C. de repud. haered. per quam solam, de caeteris oblitus, sic in pulchra specie, post Bald. Alex. & alios, quos refert, docet Molina de Hispan. primogen. lib. 2. cap. 10. num. 75. ibi: Nam quoties concurrunt quod aliquid ius commune, & privilegium, non confunduntur, sed potest quis quoad id uti iure communi, & etiam privilegio. Vnde [sect. 59] Regibus nostris nocere non debuit, quod ad maiorem sui iuris securitatem, & corroborationem Pontificis assensum, & beneplacitum requisierint, arg. l. legata inutiliter, D. de legat. 1. & de adimen. legat. [sect. 60] abundans quippe cautela non solet esse nociva, l. non solent 94. D. de regul. iur. l. testamentum 17. cum vulgatis, C. de testam. quod esse veluti proverbium inter Iurisperitos tradit D. Augustin. lib. 4. de Civit. Dei cap. 27. Et [sect. 61] nemo prohibetur plura iura, & titulos cumulare, tam ad sui iuris confirmationem, cum de eo certus eft, quam ad maiorem cautelam, quando de eo dubitat, l. 4. D. ad leg. Falci. cap. sacrorum 12. quaest. 2. d. cap. post. electionem, cum alijs, quae plene notat Felinus in cap. in nostra, num. 2. de rescript. Ludovic. Roma. cons. 350. num. 13. Paul. Castrens. in l. quidam, §. sed cum veteres, num. 2. C. de necess. serv. haered. instit. Zas. in l. 3. §. ex pluribus, num. 34. D. de acquir. post. Lofredus cons. 17. num 57. Cavallinus milleloq. 773. num 1. Molina d. lib. 2. cap. 2. num. 11. in fine, & num. 14. & cap. 7. n. 70. Menochius lib. 4. praesumpt. 4. per totam, & Cervantes in l. 3. Tauri, num. 66. & 72. qui ita recte [sect. 62] respondet ad text. in d. cap. veniens. In cuius specie merito advertit Abbas ibidem, num. 19. solam gratiae impetrationem nocere, etiam si quis ea usus non fuerit. Caeterum [sect. 63] quando obtenta, & impetrata non fuit, sed duntaxat petita, non inducitur renuntiatio iuris communis antea competentis, & impetrans poterit ad illud redire, argum. celebris text. in l. si vero non habuit effectum petitio. 8. D. de bonis legat. praestand. & aliorum, quae in specie subtiliter expendit Oldradus cons. 313. num. 5. Et idem [sect. 64] responderi, & notari potest circa illam doctrinam supra relatam; quod qui semel iudicem adijt, ad viam facti redire non potest. Praeterquam quod in hoc plures alij contrarium defendunt, ex d. l. forma, de censibus & similibus, & ut plurimum, in iudicialibus tantum procedere tradunt, ad obviandum rixis, & ne iudiciorum auctoritas contemnatur, in quibus variare non licet: secus autem in actibus extraiudicialibus, ubi non requiritur sine figura iudicij, ut constat ex Lancelloto, & Valasco ubi sup. Alexan, cons. 105. num. 27. lib. 3. Menoch. d. remed. 4. de adipiscend. num. 425. & plenius ex fere omnes utriusque opinionis rationes, & sequaces adducunt. A quibus [sect. 65] non multum distat vulgaris regula iuris, quae docet, neminem prohiberi pluribus remedijs, & defensionibus uti, si ad eundem finem tendant, & dirigantur, de qua in l. nemo, & l. is. qui dicit, D. de exception. l. nemo ex his 43. D. de regul. iur. & in cap. nullus pluribus, eodem titul. lib. 6. ubi Petr. Faber, & Petr. Pechius alia plurima congerunt. Quod licet in actionibus regulariter prohibeatur, [sect. 66] ut dicitur in eadem l. nemo, & in l. quod in haeredem, §. eligere, D. de tributor. actio. l. cum filius 76. §. varijs, de legat. 2. cum mille alijs adductis glossa, & Doct. ibidem, & Duenas reg. 14. adhuc tamen permitti videmus, quando invicem contrariae non sunt, neque electione tolluntur, aut absolutoria lata in una, parit exceptionem rei iudicatae in alia, ut optime post Plateam, & alios, observat. Ioann. Oinotomus in §. si minus, num. 17. & 18. instit. de action. Vel quando quis incertus est, quae potius actio teneat, vel de iure suo dubitat: tunc enim potest plures actiones non solum habere, sed etiam ad maiorem iuris sui comprobationem, & consequutionem simul eas in iudicium deducere, ut ex altera victus, alteram exequatur, ex alia videlicet causa, ut bene notavit Ioan. apud Accurs. in d. §. eligere, Petrus Faber in d. l. nemo ex his, pag. mihi 192. in fine, & in optimis casibus insinuatur in l. 1. §. quia autem in fine, D. quod legat. l. contra maiores, C. de inoffic. testam. Rvrsvs [sect. 67] non oberit, si quis pro Bodini sententia perpendat doctrinam Andreae de Isernia in cap. 1. §. praeterea, vers. Ratione peccati, num. 53. de prohib. feud. alienat. & in §. nec Dominus, vers. Hoc casu, num. 45. quem refert, & sequitur Hieron. de Monte in tract. de fin. regund. cap. 29. num. ult. Quatenus inquit, [sect. 68] Romanum Pontificem in Regno Siciliae, quia ex eius concessione possidetur, proprietatis dominum mansisse, atque adeo in illo etiam in temporalibus iudicare posse, & declarare quod Rex non alienet, quia interest eius ius proprietatis conservare, & ut afflicti subditi a gravaminibus releventur. Nam ut hanc sententiam veram esse concedamus, parum quidem ex ea supremae Orbis Novi dominationi praeiudicabitur. Etenim, [sect. 69] ut idem Andreas de Isernia ibidem, aperte supponit, & colligitur ex cap. ad Apostolicae de re iud. lib. 6. Clement. Pastoralis eodem, Siciliae Regnum olim tam in spiritualibus, quam in temporalibus ad Ecclesiae Romanae patrimonium pertinebat ex antiqua illa Constantini donatione, & ab ea in feudum concessum fuit diversis Comitibus, ac Regibus, sub varijs pactionibus, & vectigalibus, ut refert Raphael Volaterranus lib. 5. comment. cap. Siciliae, pag. 2. & lib. 2. Geograph. cap. 2. Facellus, Bernard. Corius, & Ioseph. Carnevalius in histor. Reg. Sicil. per totam, Forcatul. de Gallor. Imper. & Philosoph. lib. 2. pag. 118. Carolus Sigonius de Regno Italiae lib. 5. 6. & 7. & plurimi alij; quos late recenset Borrellus de praestan. Reg. Cathol. cap. 46. & cap. 47. ex num. 1313. Marta de iurisdict. 1. part. car. 5. num. 8. & cap. 26. ex num. 6. ad 34. Scaccia de appellat. quaest. 7. num. 76. & seqq. & quaest. 8. num. 110. Thom. Bozius de sign. Ecclef. Dei lib. 17. c. 4. & Marinus Freccia, qui omnium Regum, & investiturarum nomenclaturam, inchoando a Constantini donatione ordinate recenset, in tract. de subfeudis rub. de antiq. stat. Reg. num. 51. & rub. de offic. Mag. Cancel. num. 25. Vnde [sect. 70] mirum non est, quod Summi Pontifices in eo Regno supra dicto iure aliquando usi fuerint, quod ad has provincias Indiarum Occidentalium transferri non potest, nec debet, in quibus (ut diximus) nulla eiusmodi feudi reservatio invenitur, & id quod ab Ecclesia concessum fuit, ab ea antea non possidebatur; sed Regum nostrorum cura, & expensis detectum, & acquisitum fuit. Vt interim taceamus, [sect. 71] etiam in Regno Siciliae omnimodam exemptionem ab Imperio agnoscere eundem Iserniam, & alios, quos refert, & sequitur Camill. Borrellus dict. cap. 47. num 5. & 13. & novissime Ioseph. de Rusticis in comment. ad leg. cum avus, de condit. & demonstr. lib. 5. cap. 10. num. 32. Et feudum, [sect. 72] quod pro eodem Regno, & Neapolitano, Corsico, & alijs a nostris Hispaniae Regibus Ecclesiae Romanae persolvitur, nequaquam efficere, quin ipsi Reges omnino liberi. & Monarchae in eisdem, & alijs, & omnia Regnis esse, & appellari possint, & omnia Regalia habere, & exercere. Quia [sect. 73] Papae subesse nihil de iure huius superioritatis imminuit, ut bene concludit Borrellus supra, cap. 48. num. 12. & ipse, dum praedicta Regna in feudum concedit, omnem Regiae potestatis plenitudinem cum eisdem praerogativis, Regalijs, & superioritatibus confert, quae erat apud Ecclesiam Romanam, ut post alios docet Cepola de servit. urban. praed. cap. de portu, col. 1. Paris de Puteo in tract. de syndicatu, verb. Sententia, cap an si dictum capitulum, in fine, Ioan. Vincentius de Anna in rep. Const. constitutionem divinae memoriae, num 7. Menoch. cons. 92. num. 92. & seqq. vol. 1. Et plurimi alij, [sect. 74] quos ad eandem Monarchiam Siciliae in temporalibus asserendam, congessit Marinus Freccia d. rub. de antiq. stat. Reg. num 58. vers. Hodie tamen, ubi docet, quod Ecclesia hodie in Regno Siciliae nihil obtinet praeter annuum censum, omnibus alijs iuribus in Regem, & eius haeredes translatis, & Camill. Borrelus d. cap. 48. per totum. Qui postea cap. 53. & cap. 71. num. 7. latissime probat, non solum in temporalibus, verumetiam in spiritualibus Reges nostros quoad illud Regnum Monarchas appellari posse; [sect. 75] quoniam in eo Legati de latere Sedis Apostolicae cum plenissima super omnes Praelatos Ecclesticos eiusdem Regni potestate, ac iurisdictione constituti sunt, ex concessione Vrbani II. R. P. Rogerio Nortmanno, tunc Comiti Siciliae & Calabriae, eiusque filijs, haeredibus, & successoribus in perpetuum facta, anno Domini 1099. tertio Nonas Iulij, cuius verba ibi ad litteram refert, & extant etiam apud Thom. Facellum rer. Sicul. decad. 2. lib. 7. cap. 1. Marianam de rebus Hispaniae lib. 10. cap. 5. Gaufredum Monachum de rebus a Nortmannis in Italia gestis, lib. 4. cap. 29. Ioseph. Carneval. Siculum lib. 1. de histor. Sicil. Ioan. Lucam Barberium in capit. Brevium Sicil. Hieronym. Zurita lib. 3. Annal. Aragon. cap. 68. Francis. Maurolicum in compend. rer. Sicanicar. lib. 3. fol. 98. Cuius Bullae vitute, ut ijdem Auctores recensent, Reges Sicilae ex eo tempore ibi Tribunal tenent, quod Monarchiae appellatur, in quo introducuntur appellationes ab eius Regni Praelatis, & ad suos Regios Magistratus devol vuntur, ibique uti a Legatis de latere causae deciduntur. Et idem novissime tradit Marius Muta ad cap. 3. Regis Ferdin. num. 25. fol. 378. tom. 3. sup. cap. Reg. Sicil. inquiens, quod Siciliae Reges, per intermediam personam Comitis Rogerij, ferunt a Summo Pontifice investiti de spiritualibus. Eodemque modo in Regnis Valentiae, & Aragoniae Regem habere ius cognoscendi etiam super Praelatos exemptos, antiquissima, & immemorabili consuetudine, atque ita praxi servari, resert, & testatur petrus Belluga in speculo Principum, rubrica 11. §. videndum, ubi idem Borrellus in addition verb. Probamus, plura in huius iuris, ac consuetudinis confirmationem, & defensionem adducit, post Doctores in cap. decernimus de iudicijs, & in cap. cum contingat, de arbitris, glossam in cap. 1. 93. distinctione, & in cap. Mennam 2. quaestion. 4. Paulum Borgasium in tractatu de irregularitate, regula 7. numero 3. & 4. Beroium quaestion. 7. Num. 6. & 7. Gregorium Lopez in l. 13. titul. 13. partita 2. verb Costumbre, Rolandum a Valle cons. 12. num. 58. lib. 4. Menochium de retinenda Possess. remedio 3. num. 400. & Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 18. num. 42. Quae omnia, [sect. 76] eo magis notare, & repetere volui, quoniam his temporibus maximé hic articulus Monarchiae Siculae in spiritualibus disputatus, & exagitatus est, ob id, quod Illustrissim. Cardinal. Caesar Baron. in suis Annal. Ecclesiast. tom. undecimo ann. Christi 1097. num 18. cum multis sequentibus, supra dictis Auctoribus, aut non visis, aut insuper habitis, eam serio improbat, & rigidis, atque asperis verbis Pijssimos Reges nostros, ea utentes, succenset, Bullamque Vrbani II. commentitiam, vel nimis adulteratam esse ostendere nititur. Contra [sect. 77] quem tamen plures docti viri peculiares apologias scripserunt, & praecipue Illustrissimus, & Reverendissimus Dominus don Ioannes Beltranus a Guevara Archiepiscopus Compostellanus, quae iam typis vulgata licet sine Auctoris nomine, circumfertur. Quapropter Regijs edictis, & schedulis liber ille Baronij intercipi iussus est, ut tradit Iacobus Gordonus in sua Chronograph. anno 1610. pag. 495. quarum quaedam ad has Peruani Regni provincias expedita fuit, dar. en el Pardo 5. Ianuar. ann 1611. Cuius me executorem fecit [sect. 78] Excellentiss. Dominus D. Ioannes de Mendoca & Luna Montium Clarorum Marchio, eiusdem Regni ea tempestate dignissimus Prorex, & vigilantissimus Gubernator: de cuius quidem eximijs laudibus plura dicere possem, nisi iam utrique Orbi notissimae essent. De seudis [sect. 79] autem, quae ab Hispaniae Regibus ob aliqua Regna, & Provincias, quas possident, & ab alijs totius mundi Romanae Ecclesiae recognoscuntur, plura tradit Camillus Borrellus dicto tractatu de praestantia Regis Catholici, cap. 46. & 47. Thomas Bozius de signis Ecclesiae lib. 17. cap. 4. Ioannes Azorius 2. part. Institutionum Moralium, lib II. Cap. 2. Vers. Secundo quaeritur, Ioan. Bapt. Lupus in tract. de illegitimis, commen. 3. §. 3. num. 18. cum seqq. & lib. 4. cap. 34. pag. 512. & latissime Marta dict. tractat. de iurisdict. l. par. cap. 5. & cap. 18. ex num. 11. & cap. 20. ex num. 17. & cap. 26. & sequentibus. Et potuit [sect. 80] allegare Gregorij Septimi Romani Pontificis epistolas lib. 1. epistol. 7. & lib. 4. epistol. tom. 3. epist. Rom. Pontif. quas refert Baron. tom. 8. annal. Ecclesiastic. anno 701. num. 16. & Fr. Ioan a Ponte in conven. utriusque Monarchiae lib. 1. cap. 6. §. 4. quibus Hispaniae Regnum ab antiquis Gothorum Regibus Romanae Ecclesiae quoad dominium directum concessum fuisse, ostendit, & certa annui tributi praestatione gravatum. Sed hoc [sect. 81] ut verum fuisse admittamus, ex sola pietate, & veneratione, quam erga Apostolicam Sedem Reges illi ostendere voluerunt, processit. postea autem Hispania Maurorum invasione occupata, & deinceps ab antiquis incolis absque ullo imperij, vel Pontificum auxilio recuperata, pristinam libertatem accepit, & Ecclesia ius illud, quod habere potuit, amisit, iuxta tradita a glossa in cap. Adrianus 63. distinct. Chassaneo in Catalogo gloriae mund. par. 5. consider. 27. & Zamalloa lib. 11. c. 7. Et ita [sect. 82] licet in Aragoniae Regno Ramirus Primus, & post eum Petrus Secundus antiquum illud feudum agnoverint, & quo maiori honore Christi Vicarium prosequerentur, fasces maiestatis Romano Pontisici submittentes, eius clientes, beneficiarios, seu feudatarios esse professi fuerint, ut tradunt Marta, Bozius, & Azorius ubi supra Zurita lib. 2. annal. cap. 5. a num 1204. Mariana de reb. Hispan. lib. 6. cap. 7. & novissime Ioan. Bricius Martinez in historia S. Ioan. de la Pena lib. 4. cap. 20. ex pag. 677. & pag. 525. Postea tamen, cum id factum (licet ob piam mentem laudandum) Regni Proceres, & milites aegre tulissent, Iacobus Rex eiusdem Petri filius, quamvis a Romano Pontifice Gregorio X. requisitus, censum a patre constitutum solvere renuit, asserens, illud invalide, & illegitime factum, Regnorumque suorum rationem, quae suo, & maiorum robore, ac viribus, a faucibus Saracenorum fuerunt erepta, neminem in temporalibus debere in superiorem agnoscere, ut refert idem Zurita lib. 3. annal. cap. 87. Anno 1274. & lib. 4. cap. 37. anno 1283. Gregor. Lopez Madera in Monarch. Hispan. cap. 2. fol. 12. Calistus Remirez in tract. de lege Regia Aragoniae, §. 2. num. 37. & 38. Molinus de pact. nupt. lib. 1. cap. 2. num 18. & Ioan. Bricius Martinez ubi supra, ubi addit, Alfonsum [sect. 83] Aragoniae Regem de Pontificis manu Regni sui coronam accipere noluisse, ne in temporalibus se ei ullo modo subiectum esse crederetur. Regnum [sect. 84] vero Portugalliae, sive Lusitaniae Romanae Ecclesiae feudum agnoscere absque aliqua haesitatione affirmat idem Marta dict. cap. 26. ex num. 95. argument. text. in cap. grandi de supplen. neglig. Praelat. Paramus de origine, & progress. Inquisit. lib. 3. quaest. 1. opin. 3. num. 113. & apertius probat Rodericus Archiep. Toletan. de reb. Hisp. lib. 7. cap. 7. ubi de Alphonso Henricio eiusdem provinciae Comite loquens, ait: Hic primus in Portugallia sibi imposuit nomen Regis, & ab Eugenio III. cui nomen suum constituit censuale, multa privilegia, & indulgentias impetravit. Idem etiam memorat Genebrard. in sua Chronogr. citans Garibaium part. 4. lib. 34. cap. 16. nisi quod pro Eugenio Alexandri nomen reposuit, inquiens: Alexander III Alphonsum Portugallensium novo, & primo Regi coronam per Albertum Cardinalem tradit, ea lege, ut quotannis Portugallenses Reges duas auri libras Ecclesiae Romanae persolverent. Est autem [sect. 85] adeo verum, Reges Hispaniae, absolute loquendo, Ecclesiae feudatarios non esse, & dempta, Fidei & Religionis Causa, Summum Pontificem in temporalibus superiorem non recognoscere, iuxta ea quae diximus sup. lib. 2. cap. 22. num. 49. ut merito dicere potuerit Pet. Gregor. lib. 26. de Repub. cap 5. num. 7. [sect. 86] magis independentes ab ea esse, quam Imperatores. Imperatores namque [sect. 87] recipiunt diadema a Summo Pontifice, & ei speciale iuramentum fidelitatis praestant, de quo in cap. tibi Domino 63. distinctio. clement. 1. de iur. iurand. iunctis alijs, quae late congerit Marta dict. 1. part. cap. 5. per totum, Paramus dict. opin. 3. num. 80. & Camillus Borrellus in summ. decis. 1. part. titul. 57. titul. 68. & in tract. de magistrat. edict. lib. 1. cap. 14. numer. 77. ita [sect. 88] ut Imperator, qui Ecclesiae non praestat auxilium contra schismaticos, periurus sit, ut probat Palacius Rubeus in tract. de Reg. Navar. 4. par. §. 3. in sine. Atvero [sect. 89] Reges Hispaniae, Galliae, & alij, qui liberi sunt, hoc speciali iuramento non adiguntur, licét verum sit, quod pro eximia pietate, & religione, qua pollent, tempore quo coronantur, iuramentum de Ecclesia pro virili defendenda praestare solent, ut tradit idem Palacius ubi supra, 5. part. §. 1. Ioseph. Steph. in tract. de osculat. ped Summ. Pontifi. c. 14 Ribadeneira de Principe Christiano lib. 2. cap. 17 & plura congerens Ioan. Bapt. Valencuela in monit. contra Venet. 7. part. num. 96. & seqq. Et [sect. 90] per legatos suos eidem Romano Pontifici obedientiam praestare solent, cum noviter Reges creantur, vel pro Regnis, aut provincijs, quas sibi de novo subijciunt, ut bene ostendit Tho. Bozius de sign. Eccl. Dei lib. 17. cap. 5. ad finem. vbi etiam observat, [sect. 91] Catholicos Hispaniae Reges iam inde a temporibus Concilij Toletani Sexti, eam sibi legem imposuisse, ut Rex, qui inciderit in haeresim, sit excommunicatus, & exterminandus. Quam [sect. 92] Ferdinandus V. renovavit anno 1492. eodem nimirum, quo Indiae Occidentales sunt detectaae, instituitque severissimum Inquisitionis Tribunal, cui Reges etiam subiectos esse, ob dictum Canonem, sancivit. Quod Vasaeus etiam testatur in Chronic. Hispan. & Marta dict. cap. 26. num. 94. his verbis: Item Rex Castellae antequam Rex fiat, iuramento speciali subijcit se, & totum suum dominium Sanctissimo severissimae Inquisitionis Tribunali. # 2 CAPVT II. De alio titulo, qui eiusdem Novi Orbis retentionem magis iustam, & legitimam reddit: Nempe, quod Reges Catholici illius acquisitionem magno, & maturo consilio habito, ac probabili opinione ducti tentaverint: & quae semel rite discussa sunt, vel legitime praescripta non debeant iterum in examen vocari. SVMMARIVM Capitis II. -  1 Orbis Novi conquisitio multis, ac magnis consilijs praecedentibus inita fuit. -  2 Reges Hispaniae res arduas non nisi maximo consilio adhibito aggrediuntur. -  3 Reges Hispaniae, licet eis subiaceat omne, quod volunt, voluntatem tamen suam semper legi, & rationi submittunt. -  4 Consilium peritiorum in omni re gravi, & dubia sumendum esse, multis iuribus comprobatur. -  5 Consilia, & Consiliarij Principum, & plura de eorum necessitate, utilitate, dignitate, & qualitate remissive. -  6 Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado, Regij Consilij Indiarum Senator, laudatur. -  7 Consilia, & Consiliarij Regum Hispaniae alia totius orbis excedunt. -  8 Reges Hispaniae omnes alios in suis Consiliarijs exhibendis, & remunerandis excedunt. -  9 Dom. Licentiat. Ioannes Ortizius Cervantes in conventu Novi Regni Granatensis primum Fisci Patronus deinde Senator, librum peculiarem de supremis Consilijs Regum Hispaniae edere parat. -  10 Consilij utilitas maxima. -  11 Assuerus laudatur in sacra pagina propter consiliarios, quos semper secum habebat. -  12 Persarum Reges nihil sine consilio sapientium faciebant. -  13 Respublica quaelibet bene constituta debet omnia cum consilio sapientium expedire. -  14 Romani qualiter consilia exquirerent, & Deum Consum, sive Consiliarum celebrarent? -  13 Afri, sive Carthaginenses Astartem Deam, idest, Consiliariam, valde colebant. -  16 Marcus Antonin. Imp. qualiter consilia peteret, & admitteret? ex Iulio Capitol. -  17 Reges Hispaniae in bellis ineundis, & rebus religionis tractandis, maximo consilio ducuntur. Et num 20. -  18 Proverb. locus de consilijs bellorum exponitur. -  19 Bella nonnisi cum magno consilio indicenda, vel ineunda esse, multis probatur. -  21 Reges Hispaniae propria auctoritate possunt bellum indicere, sed raro id faciunt inconsulto Romano Pontifice. -  22 Reges Hispaniae in bellis, quae gerunt, a Deo iuvantur. Et quare? -  23 Belli causa ubi iusta est, pugnae exitus malus esse non poterit. -  24 Reges nostri ad conquisitionem Indiarum faciendam, Summum Pontificem consuluerunt. -  25 Lege veteri in dubijs causis Summorum Sacerdotum iudicium exquirebatur. -  26 Cap. per venerabilem, qui filij sint legit. expenditur. -  27 Cardinalium prudentia, & in omni scientia peritia, commendatur. -  28 Cardinales unde ita dicti? & alia de eorum origine & dignitate, remissive. -  29 Reges nostri absque ullo scrupulo retinent provincias Novi Orbis, cum ad eas conquirendas tot consilia exquisierint. -  30 Lex ult. C. de fideicom. Lex hac consultissima, C. de testam. expenduntur. -  31 Integrum est iudicium, quod plurimorum sententijs confirmatur. -  32 Sapientum consilia qui inquirit, & sequitur, in utroque foro excusatur. -  33 Maioratus possessor, qui rem eius alienavit de consilio sapientis, excusatur, & an alienatio valeat? -  34 Viro gravi, & fidedigno qui credit, securus est. -  35 Princeps non peccat, qui sequutus consilium sapientium, aliquid facit, lege humana prohibitum, vel etiam iniustum. -  36 Papa, & Collegium Cardinalium etiam in ijs, quae ad mores pertinent, errare posse non videntur. -  37 Papa etiam ubi solus aliquid statuit in genere morum pro universa Ecclesia errare non potest. -  38 Opinionum diversitas ubi adest, secure quis probabiliorem sequi potest, imo & probabilem, ut multi opinantur. -  39 Opinio communis Doctorum ab Ecclesia sequuta, sufficit ad dandam iurisdictionem, licet falsa sit. -  40 Rex, qui semel iustitiam belli exacte discussit, iuste retinet, quae in eo cepit. -  41 Consilio maturo legitime facta, postea in dubium vocari non debent, quia ex eo resultat veluti exceptio rei iudicatae. -  42 Belli iustam causam ab initio discussam esse sufficit, etiam si postea aliqua dubia emergant. -  43 Indiarum Occidentalium super iusta retentione amplius iam disputare non licet. -  44 Regnorum antiquorum tituli, & initia repeti non debent. -  45 Lex dubia, quae a consuetudine aliquam interpretationem accepit, ita servanda est, licet postea constet, alium eius sensum fuisse. Consuetudo, quae recepit aliquam opinionem, licet minus communem, servanda & sequenda est, ibidem. -  46 Opinio antiqua, & generalis habetur pro veritate. -  47 Ignorantia iuris dubij excusat, ubi diligens, & studiosa eius inquisitio praecessit. -  48 Bello publice indicto parta, an & quando restitui debeant, si illud iniustum fuisse constiterit? -  49 Alienum si quis bona fide accipiat a non domino, illud tenetur vero domino restituere, si postea sciat alienum esse. -  50 Praescriptio longi, vel longissimi temporis bona fide perfecta omnem repetitionem excludit. Et num. 53. -  51 Praescriptio quando, & quatenus impium praesidium, & improba temporis allegatio vocetur. -  52 Titulum nullum allegare melius est, quam invalidum, aut defectuosum. -  53 Mala fides superveniens post praescriptionem legitime completam non nocet. -  54 Praescriptione completa, res praescripta amplius aliena dici non potest. -  55 Iuste possidet, qui auctoritate iuris aliquid possidet. -  56 Lex magis domina est rerum nostrarum, quam nos ipsi. -  57 Cessante causa non cessat effectus, quando dispositio effectum suum iam sortita fuit. -  58 Actus perfecti, & absoluti per impedimentum superveniens non vitiantur. -  59 Reges nostri semper bonam Fidem habuerunt in Novi Orbis acquisitione, etiam si aliqui eius causas postea in dubium vocaverint. -  60 Iudicium proprium considerandum est, non alienum, in ijs quae ad bonam Fidem pertinent. -  61 Credulitas probabilis habet vim tituli. -  62 Praescriptio triginta, vel quadraginta annorum titulum non requirit. -  63 Titulus quilibet putativus, & illegitimus sufficit in praescriptione longissimi temporis, quamvis postea de eius errore constet. EAdem porro [sect. 1] huius Novi Orbis retentio, de qua nunc sermonem habemus, ex eo etiam iustior, & securior efficitur, quod notissimum sit, Catholicos Reges Ferdinandum & Elisabeth, & postea Carolum V. Imp. Opt. Max. illorum haeredem, ubi eius inquisitionem, & conquisitionem facere, ac prosequi destinarunt, peritissimos quoque illius aetatis viros de iustitia huius debellationis consuluisse, & nihil plane praetermissse, quod necessarium videretur, ut res tanta bona fide procederet, & secura conscientia subnixa, quam tutissimo loco esset, ut alias dicitur in l. ubi est verborum in fine, D. de reb. dubijs, & testantur Petr. Malferitus in cons. 769. apud Mandellum, vol. 4. Mag. Victoria in 1. relect. de Indis insul. in princ. Anton. de Herrera in hist. gener. Indiar. decad. 1. lib. 2. c. 4. & alibi passim, & eruditiss. Senator Dom. Gregor. Lop. Madera de excellent. Hispaniae cap. 8. fol. 66. Semper [sect. 2] quippe pijssimi, & potentissimi Hispaniae nostrae Reges in more habuerunt, res omnes, praesertim graves, & arduas, cum sapientium consilio facere & expedire, & voluntatem suam de ratione, & praescripto legum metiri, licet [sect. 3] eis favente Deo subiaceat omne quod volunt, iuxta l. Divi fratres, ubi Bart. D. de iure patro. l. ex imperfecto, C. de testam. l. humanum, l. digna vox, C. de legib. l. 1. tit. 21. p. 3. l. 2. tit. 9. p. 2. ibi: Onde si todo ome debe trabajar de aver consejeros, mucho mas lo debe fazer el Rey, Cassiodor. lib. 1. variar. epist. 12. lib. 6. epist. 19. & lib. 8. epist. 9. D. Greg. lib. 11. epist. 29. quae habetur in c. 1. dist. 84. cap. ult. distin. 20. cap. excellentissimus 11. q. 3. cap. visis 16. q. 2. Quibus [sect. 4] conveniunt quatuor textus, quos bene observat Anton. Mornacius in notis ad leg. illud 40. D. de petit. haered. ad probandum in qualibet re dubia, vel ubi lis instituenda est, consulendos semper esse peritiores. Primus est in l. si aviam 3. C. de ingen. manum. ibi: Si cum peritioribus tractatum habuisses, facile cognosceres. Alter in l. 2. §. fin. D. quis ord. in bon. poss. serv. ibi: Scilicet consulendo prudentiores, ut diligentem patrem familias consulere dignum sit. Tertius est in l. 5. C. de ijs, qui accusare possunt. Et quartus in vulgar. l. regula, D. de iuris & fact. ignoran. circa quae iura videnda sunt, quae copiose notat Tiraquel. de poen. temper. caus. 11. num. 21. Pax ab Scala in tractat. de consil. sapient. lib. 1. cap. 10. Lud. Schrader. cons. 2. 1. part. Menoch. de arbitr. lib. 1. q. 23. & Bobadilla in Polit. 2. cap. 6. num. 7. Et magis in terminis plura alia, quae de [sect. 5] Principum Consilio, & Consiliarijs, eorumque necessitate, utilitate, dignitate, & qualitate tradit Bart. in tract. de consilijs habendis in 3. tom. tract. DD. part. 1. fol. 330. Boerius in tract. de auctor. mag. Cons. Martin. Garatus Laudensis in tract. de consiliar. Princ. in. tom. 16. tract. DD. fol. 212. Barthol. Philip. in tract. de Consilio, & Consiliarijs, discurs. 1. & seqq. Caelius Mancinus lib. 8. de iurib. Principat. cap. 6. Ceriolanus in tract. de Cons. Princip. cap. 1. Hippolyt. a Collibus ibidem, & cap. 31. Petr. Magnus in tract. de consilio cap. 1. & 2. Paleot. de sacr. Consist. consult. 1. part. 1. q. 1. & 2. Marcus Mantua in Enchirid. rer. singul. lib. 10. cap. 243. Petr. Gregor. de Repub. Lib. 24. cap. 1. cum seqq. Pet. Faber lib. 3. Semestr. cap. 18. ad sinem, Simancas de Repub. lib. 9. cap. 2. Auctor Politiae de Regno contra Machiavel. Lib. 1. De Princip. Consil. pag. 47. Ioan. Cochier in thesaur. aphoris. Polit. lib. 3. & 4. quem vulgari lingua, sed non vulgari quidem eruditione transcripsit, & aureis notis, atque additionibus illustravit [sect. 6] Dom. D. Laurent. Ramirez a Prado, Regij Consilij Indiarum Senator dignissimus, & ob praeclaros mores, & omnigenam eruditionem omnibus commendatus, Adam Chellerius lib. 2. de offic. iurid. Polit. cap. 1. Bobadilla d. lib. 2. cap. 6. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 5. de aul. & caula, pag. 405. & seqq. Pat. Mag. Marquez in Guberna. Christ. lib. 2. cap. 18. Pat. Ribadeneira de Princ. Christ. lib. 2. c. 24. Fr. Ioan. a sancta Maria de Repub. & Polit. Christia. c. 6. 7. seqq. Petr. Andreas Canonherius in Aphor. Politi. 1. tom. pag. 374. & 469. Mastrillus de Magistrat. lib. 2. cap. 1. num. 27. & cap. 3. ex num. 56. Calistus Remirez de lege Regia Aragon. §. 4. ex num. 9. §. 10. per tot. Patr. Ioan. Pineda de reb. Salom. lib. 5. cap. 13. pag. 388. ubi Consiliarios oculos, atque aures Principum esse probat, & novissime, & latissime D. Ioan. Bapt. Valencuela in monit. contra Venetos p. 7. num. 128. & in discurs. stat. & belli p. 2. consid. 20 per totam. Et omnino videndus Camill. Borrellus, quem ipse non refert, de praestan. Reg. Cathol. Cap. 66. & de Magistratuum edictis lib. 1. cap. 8. ubi peculiariter de Consilijs Regum Hispaniae tractavit, [sect. 7] & aperte fatetur, eos in hoc excedere non solum Christiani Orbis, sed totius, ac varijs Tribunalibus, & magistratuum conventibus, quos habent, spectatissimos Principes, virosque doctissimos semper existere, quorum iudicijs, ac virtutibus totus Orbis posset recto tramite gubernari, [sect. 8] plureque stipendia, salaria, & alia donativa in illis exhibendis, & remunerandis Reges nostros expendere, quam ullus alius Regum totius mundi hucusque impendisse legatur. Et idem novissime tradit & illustrat. Petr. Fern. Navarrete in discursibus Politicis de conservat. Monar. discurs. 1. ubi plura congerit de utilitate consilij, & discursu 3. ubi optime agit de auctoritate, & excellentia supremi Consilij Castellae, referens inter alia verba Paleoti Cardinalis in tractatu de consult. sacri Consistorij. Et latius [sect. 9] dicere, & prosequi parat D. Ioannes Ortizius a Cervantes, meritissimus nunc in Praetorio Novi Regni Granatensis Auditor, in peculiari tractatu de supremis Regis Hispaniarum Consilijs, cuius methodum, & elenchum mihi per litteras insinuavit. Quod [sect. 10] quantum probari, & commendari debeat, nemo non videt. Nam ut habetur in sacra pagina Proverb. 11. 14. Ibi salus, ubi multa consilia, & Esther. 1. 13. Assuerus [sect. 11] nimis laudatur, quia, Interrogavit sapientes, qui ex more Regio semper ei aderant, & illorum faciebat cuncta consilio. Quod [sect. 12] reliquis Persarum Regibus solemne fuisse, ex eodem loco colligitur, & ex alijs, quae erudite observat Brissonius lib. 1. de Imperio Persarum, pag. 115. cum seqq. & iam olim, [sect. 13] cuilibet bene constitutae Reipublicae nimis expedire, ostendit Aristoteles lib. 1. Ethicorum, Hesiodi carmina citans, quae sic habent: Atqui ex se nescit, cuiquam neque porrigit aures, Vt bona percipiat, demens & inutilis ille est. Et Titus Livius lib. 23. in princ. dum Pacuvium Calabium laudat, quod Nullam Rempublicam incolumem, orbatam publico consilio, crederet. Et apud [sect. 14] Romanos ita observabatur, ut peculiarem Deum haberent, Consum appellatum, qui consiliorum Deus putabatur, cui templum sub tecto circo constituerunt, ut ostenderent, tectum esse debere consilium, & annua festa, quae Consualia dicebantur, ut tradit Livius lib. 1. Plutarch. in Romulo. Quibus similes [sect. 15] Asri, sive Carthaginenses Astartem Deam inter alia nomina βούλαι αρθεον hoc est, Consiliariam appellitabant, numen ei Minervae forsitan tribuentes, iuxta sententiam Apulei, & Appiani, quos refert Pet. Faber d. lib. 3. Semest. cap. 2. pag. 25. Et hac petendi, & sequendi consilij virtute ita uti solebat [sect. 16] Marcus ille Antoninus, Magnus & Imperator, & Philosophus, ut de eo scribat Iul. Capitol. Semper sane cum optimatibus non solum bellicas res, sed etiam civiles priusquam faceret aliquid, contulit, denique sententia illius praecipua semper hae fuit: AEquius est, ut ego, tot, & talium amicorum consilium sequar, quam ut tot tales amici meam unius voluntatem sequantur. Quod verissime, & congruentissime [sect. 17] Regibus nostris applicare possumus: qui cum in caeteris rebus, tum maxime in ijs, quae ad bella ineunda, & Religionem defendendam, & extendendam spectant, semper magno consilio reguntur, memores illius doctrinae D. Ambros. lib. 5. epist. ubi ad Theodos. Imperat. scribens, sic. ait: Si de causis pecuniarijs comites tuos consulis, quanto magis in causa Religionis Sacerdotes Domini aequum est consulas? Et alterius, [sect. 18] quae habetur Proverb. 20. 18. & 246: Cogitationes consilijs roborantur, & gubernaculis tractanda sunt bella, quia cum dispositione initur bellum: & erit salus ubi multa consilia sunt. Et quod semper [sect. 19] tam in indicendis, quam in ineundis bellis magna, & matura consultatio, & deliberatio desideretur, necnon ut eorum causa, & iustitia per viros prudentissimos ventiletur, recte tradit Sallust. in Catil. Nam prius quam incipias, consulto, & ubi consulueris mature, opus est facto. Et Claudian. qui eo nomine laudat Honorium Imp. quod, Spectarent Aquilae decreta Senatus, & pluribus probant Petrus Gregor. dict. lib. 24. de Repub. cap. 1. num. 1. Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. de bellor. event. Marq. dict. cap. 18. Valencuela dict. consid. 20. num. 37. & seqq. & in monit. contr. Venet. 7. par. num. 115. & seqq. Lancello. Conradus in temp. omn. iud. lib. 1. §. 3. verb. Bella, Petrus Navarra de restit. ablat. lib. 2. cap. 3. num. 258. par. 1. & remissive plures alios allegans Petr. Cenedus in collect. ad Decretum, cap. 50. num. 1. Camill. Borrellus de praestan. Reg. Cathol. cap. 32. ex num. 88. Sotus lib. 4. de iust. & iure, quaest. 5. Covarr. in. reg. possessor. 2. part. §. 7. Victoria in relect. de bello, Gregor. de Valentia 3. tom. disp. 3. q. 16. punct. 2. col. 711. Lorca in 2. 2. sect. 3. disp. 53. num. 1. & 5. Suarez in tract. de charitat. disp. 13. sect. 6. ex num. 1. novissime post haec scripta Michael Mauclerus de Monarchia, part. 3. lib. 5. cap. 8. & seqq. & tetigimus sup. lib. 2. cap. 6. num. 51. In quo [sect. 20] Reges Hispaniae multum excellere, bene observat idem Borre. in c. 67. Nam [sect. 21] licét ius belli propria auctoritate indicendi habeant, quia nullum in temporalibus superiorem agnoscunt, ut concludit Oldrad. cons. 70 incip. An princeps, Bartol. in l. hostes, num. 9. & 16. D. de captivis, Fulgos. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, Panormit. in cap. sicut el 3. num. 8. de iureiuran. Thom. Grammat. decis. Neapol. 65. num. 74 Covar. in reg. peceatum 2. part. & 9. num. 2. & 9. Soto de iust. & iure, lib. 5. quaest. 3. art. 5. Sebastian. Medicis in sum. decreti 23. quaest. 2. & Borrel. dict. cap. 32. num. 6. & num. 100. & d. cap. 67. per totum: adhuc tamen, ut ibidem subdit num. 12. & 13. hac perpetua observantia uti solent, ut non solum apud se, & suos Consiliarios bellorum, quae gerere tentant, occasiones, & causas examinant; sed etiam prius quam bella moveant, coram Romano Pontifice, & omnium Cardinalium Collegio easdem causas perorari, ac referri faciant, & omnes debitas monitiones, & solemnitates praemittant. Et ob id [sect. 22] Dei optimi Maximi benesicio semper foelicissimé omnia eis cedere solent: quia [sect. 23] ubi bona suerit, & legitimé discussa causa pugnandi, pugnae exitus malus esse non poterit, ut cum D. Bernardo, & alijs probavimus suprá lib. 2. cap. 4. num. 42. & ostendit Lucan. lib. 7. Pharsal. dum ait: Causa iubet superos melior sperare secundos. Propert. lib. 4. eleg. 6: Frangit, & attollit vires in milite causa, Quae nisi iusta subest, excutit arma pudor. Euripides: Iniqua bellans bella salvus haud redit, & Tit. Livius lib. 21: Plerumque eventus belli, velut aequus iudex, unde ius stabat, ei victoriam dedit: quamvis iusitia belli non ab exitu, sed a causa venanda est, cum alijs, quae congerit Ioan. Boterus lib. 3. de ratione status, cap. de iustitia causae, Simancas lib. 9. de Repub. cap. 15. & 17. Iust. Lips. lib. 5. Politi. cap. 3. Laurea Salmantina certam. 10. scholastico, num. 101. pag. 576. & late Valencuela d. monit. 7. part. num. 115. & in dict. discurs. 2. par. consid. 22. ex num. 16. quibus de iure nostro convenit text. in. l. 2. tit. 23 part. 2. Quae omnia in detectione, & conquisitione Orbis Novi, de qua agimus, uberrime intervenerunt, [sect. 24] cum Reges nostri non solum prudentissimos, & eruditissimos Regnorum suorum viros consulerint, sed etiam ipsam Apostolicam Sedem, iuxta [sect. 25] id, quod in veteri Testamento Deuteron. 17. praecipiebatur, & refertur [sect. 26] in cap. per venerabilem, vers. Rationibus, qui filij sint legitimi: Si difficile, & ambiguum apud te iudicium esse perspexeris inter sanguinem & sanguinem, causam & causam, lepram & lepram, & iudicium inter portas videris variari, venies ad Sacerdotes Levitici generis, & ad iudicem, qui fuerit illo tempore: qui iudicabunt tibi iudicij veritatem: & facies quaecunque dixerint, qui praesunt loco, quem elegerit Dominus Deus tuus, sequerisque eorum sententiam, neque declinabis ad dextram, neque ad sinistram, &c. Quae Apostolica Sedes eandem expeditionem probavit, & ut supra latissime diximus, omnes has Occidentales, & Australes provincias, detectas, & detegendas eisdem Regibus cum consilio, & communi assensu omnium Cardinalium concessit, & assignavit. Quorum [sect. 27] quanta sit, & esse soleat sacrae Theologiae, & utriusque Iurisperitia, & in rebus arduis agnoscendis, & decidendis dexteritas, & prudentia, fuse etiam animadvertimus supra lib. 2. cap. 24. ex. num. 92. & ipsorum nomen [sect. 28] ostendit, cum Cardinales dicantur, quasi in quibus totius Militantis Ecclesiae cardo consistat, cuius etiam columnae esse dicuntur, cap. accusatio 15. 2. quaest. 7. cum alijs traditis a Tiber. Deciano cons. 14. num. 127. vol. 3. & Pontificis Maximi, supremi eius Rectoris partes, quae ad puram identitatem cum ipsius persona reducuntur, cap. foelicis de poen. lib. 6. cum multis, quae bene, & copiose observat Turrecremata in summa Eccles. lib. 1. c. 80. Alvar. Pelagius lib. 2. de planct. Eccles. art. 16. August. de Ancona in sum. de potest. Eccles. quaest. 102. Vvaldens. lib. 2. doctrinal. fidei, art. 3. cap. 54. D. Antonin. 3. part. titul. 220. Ioan. Anton. Delphinus lib. 2. de Eccles. Isidor. Moscovius de potest. Militant. Eccles. Iacobatius. 1. de Concilijs, Andreas, Barbacius, Martin. Laudensis, Hierony. Albanus, Gundisalvus Villadiego, & Augustin. Valerius in tractatibus, quos de Cardinalibus scripserunt, Monachus in cap. 1. de Schismat. lib. 6. Roman. cons. 498. n. 10. Decius cons. 150. col. 1, Anton. de Butrio in cap. antiqua num. 9. de privileg. Ioan. Azorius tom. 2. instit. moral. lib. 4. Rebuff. in concord. tit. de collation. §. si quis vero, Bolognet. in tract. de. indulgen. num. 31. Pet. Gregor. lib. 15. Syntagm. cap. 4. Lancellot. Conrad. in templ. iudic. lib. 2. cap. 2. §. 1. cum seqq. Octavian. Vestrius, & Gravatius in addition. ad eum, in praxi Curiae Romanae, lib. 1. cap. 1. Quintil. Mandos. ad regul. Cancellar. reg. 32. Cardin. Tuschus pract. conclus. iur. litt. C. conclus. 95. & seqq. Hieron. Goncalez in reg. 8. Cancellar. glos. 24. per totam, Camill. Borrellus in sum. decis. 1. part. tit. 5. Cardin. Bellarmin. in Apolog. contra Reg. Angl. cap. 4. Molina de Medrano in allegatione Proregis extranei Regni Arago. num. 73. & seqq. Fr. Ioan. a Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 1. cap. 3. §. 2. pag. 97. & novissime post hae scripta Michael Mauclerus de Monarch. Eccles. 2. part. lib. 4. cap. 11. & 12. & alij, quos retulimus supra lib. 2. c. 24. num. 92. ubi plurima de Cardinalium officijs, praestantia, & dignitate notarunt, & hoc munus non inventione humana, ut Rex Angliae male putavit, sed institutione Divina, & ad Ecclesiae regimen necessaria, inductum esse demonstrant. Qvibvs ita suppositis, [sect. 29] merito affirmare debemus, nullum scrupulum in conquisitione, & retentione huius Novi Orbis ex parte Regum nostrorum considerari posse, cum putare non debuerint id salsum esse, quod omnes, aut complures senserunt, dixerunt, & consuluerunt, ut docet Aristotel. lib. de divinat. per somnia cap. 1. Cui adijcere possumus [sect. 30] verba Imp. in. 1. ult. C. de sideicom. ibi: Vt per ampliores homines perfectissima veritas reveletur, & in l. hac consultissima 8. C. qui testam. facere poss. ibi: Sed ne locum quidem ullum relinquat insidijs, tot oculis spectata, tot insinuata sensibus, tot insuper in tuto locata manibus. Integrum [sect. 31] quippe iudicium est, quod plurimorum sententijs confirmatur, cap. prudentiam 21. de offic. delegati, cap. licét causam de probat. cap. extra conscientiam, 64. dist. & quod a pluribus sapientibus quaeritur, facilius invenitur, cap. de quibus 20. distinct. Vnde tritum est, ac certum in iure nostro proverbium, [sect. 32] sapientium, doctorumque hominum sententias, & opiniones sequendas esse, & ab omni culpa excusare tam in foro interiori quam exteriori, etiam si quis forte eas sequutus erraverit, ut ex dict. 1. si aviam, C. de ingen. manum. d. l. 2. D. quis ordo in bon. poss. ser. dict. l. regula. & sed iuris ignorantiam, D. de iur. & fact. ignor. cum alijs, notat Bartol. per text. ibi in l. in bonorum, D. de bon. poss Alex. in 1. 2. D. quod quisque iuris, Baldus, & alij in l. iuris ignorantia, C. qui admitti Ancharran. & alij in Clemen. ne Romanae, de elect. Pax ab Scala d. tract. de consilio sapient. feré per totum Sylvester in summa, verb Dubium, num. 4. & verb Ignorantia, num. 5. Navarr. in Manuali Latino cap. 27. num 289. Cardin. Toletus in summa lib. 5. c. 26. in sine, Saa verb. Dubium, num. 3. Suarez de censur. disput. 4. sect. 8. num. 18. & latissime Tiraquel. de poen. temper. caus. 51. n. 26. Menoch. de arbitr. d. lib. 1. q. 23. & centur. 2. casu 177. num. 5. & in tract. de praesumpt. lib. 2. praesumpt. 71. & de recuperan. remed. 13. num. 34. & remed. 9. a num. 130. Alciat. reg. 3. praesumpt. 5. num. 1. & emblem. 16. & lib. 4. Parerg. cap. 8. & Ioan. Aurpachius singul. alleg. cap. 49. Atque ita in pulchro casu consuluit Alexand. cons. 184. nu. 7. lib. 2. Securum [sect. 33] esse possessorem maioratus, qui ex consilio alicuius insignis Iurisperiti alienavit res fideicommisso subiectas, & alienationem irrevocabiliter tenere: quod licet ibi eius additionator reprehendat, & Menoch. supra, duos sapientes requirat: confirmari tamen potest ex alia doctrina, quae habet, [sect. 34] securum esse, & excusandum eum, qui alicui viro gravi, notabili, & fidedigno crediderit, & ab eo de suo iure, vel facto certior effectus fuerit, cap. de capitulis, ubi notat Dominic. distinct. 10. glos. in extravag. inter nonnullos, de verb. signif. §. 1. verb. Deinceps, & latius prosequitur Ias. in. l. 1. in fine, D. de eo per quem fact. erit, Tiraq. d. caus. 51. fere per totam, Corduba lib. 2. quaest. 1. vers. Quod si homo, & Sylva Nuptial. quae latissime loquitur lib. 4. ex num. 55 Principem [sect. 35] quoque non peccare, qui aliquid lege humana prohibitum fecerit, imo & iniustum, dum non sit contra legem Divinam, & naturalem, sequutus consilium virorum doctorum, aperte probat glos. per text. ibi in cap. Capellanus de ferijs, ubi Panormitan. num. 6. Innocent. in cap. per tuas el 2. de simonia, Felinus in cap. 1. de re iudic. num. 15. limitat. 7. Archiep. Florentin. in sum. 1. part. tit. 3. cap. 10. col. 6. Navarr. in Manuali, cap. 27. num. 284. & 288. & plura tradens Pat. Ribadeneira in Princip. Christ. lib. 2. cap. 24. Quod magis certum erit, ubi non solum uni, aut alteri, sed plurimis, & gravissimis creditur. Et [sect. 36] praesertim Papae, & Collegio Cardinalium, qui non solum in rebus, quae Fidem concernunt, verum & in alijs, quae ad mores pertinent, & ut pia, & probabilia sequuntur, errare posse non videntur, ut resolvit Suarez in tract. de Fide, disput. 5. sect. 6. num. 8. & Thom. Bozius de signis Ecclesiae lib. 16. cap. 8. & lib. 18. cap. 6. Idem Suarez ead. disput. sect. 8. num. 7. ubi etiam docet, ipsum [sect. 37] Pontificem, etiam ubi solus aliquid decernit in praeceptis, seu rebus moralibus, quas tradit, vel approbat pro universa Ecclesia, errare non posse, nec approbare turpia pro honestis, vel ex converso damnare honesta tanquam iniqua; quia hoc repugnat veritati, & sanctitati Ecclesiae, & ideo in his etiam non potest errare Pontifex, ut probat, & de side esse docet Antonin. 3. part. tit. 12. cap. 8. §. 2. quem cum aliqua moderatione sequuntur Canus lib. 5. de locis Theolog. cap. 5. Molina de iust. & iure, disp. 325. Bellarmin. Lib. 4. de Romano Pontif. cap. 5. Mauclerus ubi supra part. 2. lib. 4. cap. 6. cum alijs, quae adduximus sup. lib. 2. cap. 24. num. 62. Quinimo [sect. 38] etiam si concederemus aliqua dubia in praedicta Novi Orbis debellatione legitimanda intervenisse, & auctores de ea consultos, diversas opiniones habuisse, ex eo tamen, quod plures illam, quae debellationi favebat, ut veriorem, & probabiliorem proposuerunt, iuste, & legitime sequi a nostris Regibus potuit, etiam ubi de invadendis alienis provincijs agebatur, ex communi omnium Doctorum sententia, quos supra num. 31. retulimus, praecipue Victoria in d. relect. de iure belli, Caietan. & Sylvester in summa verb. Bellum, 1. quaest. 1. Navar. in Manuali cap. 15. num. 15. & cap. 25. num. 4. Valentia d. disput. 3. 9. 16. punct. 2. col. 714. Banez in 2. 2. quaest. 40. art. 1. dub. 5. ex col. 1183. Balthas. Ayala de iure, & offic. belli lib. 1. cap. 2. num. 31. Lorca d. disput. 53. num. 4. Suarez d. disput. 13. sect. 6. ex num. 2. Molina de iust. & iure, tract. 2. disp. 103. vel 113. & plures alij, quos refert, & sequitur eruditiss. P. Mag. Fr. Anton. Perez in Laurea Salmantina certamin. 10. Scholast. num. 104. & seqq. pag. 576. Vt interim omittamus aliorum sententiam, qui in hoc, ut in alijs, existimant, securos esse, qui opiniones duntaxat probabiles amplexantur, etiam si aliae tutiores, & probabiliores existant, praesertim ubi non de facto, sed de iure dubio, & eius interpretatione, aut intelligentia tractatur, de quo videnda sunt, quae late & erudite tradunt Theologi recentiores post D. Thom. in 2. 2. quaest. 63. art. 4. & quodlibeto 8. art. 3. D. Antonin. 1. part. tit. 3. cap. 10. §. 10. circa finem, ubi citat Albertum Magnum, & alios, Anton. a Corduba in quaestionar. lib. 1. q. 39. Petr. Navarra de restitut. cap. 1. num. 277. Medina in 1. 2. q. 9. art. 6. pag. 307. & seqq. Armilla verb. Opinio Navar. in Manuali cap. 27. num. 277. Sotomayor, Mantius, Orellana, Banez, & alij Salmanticenses Primarij, & Salon in d. 2. 2. quaest. 63. art. 4. controvers. 2. Laurea Salmantina d. certam. 10. cap. 5. cum multis sequentibus, & latissime Nicol. Garcia de beneficijs, 7. par. cap. 2. num. 24. & part. 11. cap. 5. a n. 361. Quibus [sect. 39] mirum in modum favet alia aliorum doctrina, qui tradunt, communem opinionem Doctorum efficere, ut Ecclesia det iurisdictionem in multis casibus, etiam si forte opinio illa sit falsa; cum enim (inquiunt) licitum sit operari ex opinione probabili, si omnia illa essent irrita, gravissima incommoda sequerentur, de quo pluribus agit Enriquez de poeniten. lib. 2. cap. 14. num. 3. & 4. Thom. Sanchez de matrim. lib. 3. disput. 20. num. 2. & Leonard. Lessius de iust. & iure lib. 2. cap. 29. num. 68. Vnde & illud descendit, quod huic quaestioni, de qua tractamus, maxime congruit, [sect. 40] Reges scilicet nostros iuste, & secure posse retinere provincias, quas praevijs istis consultationibus debellarunt, & acquisierunt, etiam si forte ex post facto dubitari posset, praedictas consultationes minus iuridicas, & legitimas fuisse. Nam [sect. 41] ubi Princeps de consilio suorum procerum, ac sapientum aliquid facit, omnia legitime acta praesumuntur, & cum iusta causa, ita ut postea impugnari, vel in dubium revocari non possit, obstante nimirum exceptione sententiae, & rei iudicatae, quae ex eiusmodi consultationibus, assertionibus, & diligentijs oritur, ut in pulchris casibus late docent, & probant Socinus Iunior cons. 95. num. 9. & 10. vol. 1. Matthae. de Afflictis in cap. Domino Guerram. 2. notab ex num. 5. & 10. hic finitur lex Feder. Thom. Grammat. decis. Neap. 65. num. 62. & 63. Tiber. Decia. cons. 41. num. 29. & 62. vol. 2. Roland. cons. 1. ex n. 86. ad 94. vol. 2. Ludolph. Schrader. cons. 21. lib. 2. num. 111. Anton. Natta cons. 487. ex num. 43. ad 47. vol. 3. fol. 24. Menoch. cons. 100. num. 26. & 27. & Prospe. Farinac. de delict. q. 63. cap. 3. num. 181. Et de consultatione [sect. 42] bellorum in communi agentes, quod sufficiat iustam causam belli ab initio esse discussam, tradunt Valencia, Banez, & alij ex supra citatis. Et in ipsis terminis nostrae quaestionis debellationis Indorum, Victoria d. relect. 1. de Indis, num. 3. ubi postquam resolvit, Principem dubium in bellis, vel alijs rebus gerendis, ut sit tutus in conscientia, debere consulere illos, ad quos spectat, haec docere, concludit: Quod si post consultationem rei dubiae diffinitum sit a sapientibus illud esse licitum, qui sequitur illorum sententiam est tutus, etiam si alias sit illicitum. A quo non dissentit [sect. 43] elegantissimus P. Ioseph. Acosta de procur. Ind. sal. lib. 2. cap. 11. & lib. 3. cap. 3. ubi concludit, non oportere in hac causa amplius disceptare, sed veluti praescriptum iam sit, optima fide agi debere. Et quod in communi [sect. 44] de non repetendis antiquis Regnorum titulis, & initijs cum Balduino, & alijs tradidimus supra lib. 2. cap. 6. num. 46. Ponderari etiam potest celebris doctrina [sect. 45] Abbatis in cap. cum dilectus de consuetudine, quam refert, & sequitur Roder. Suarez in prooem. legum fori num. 19. & Burgos de Paz in l. 1. Tauri a num. 214. cum multis sequentibus: qui resolvunt, legem dubiam ita a consuetudine interpretari, ut a tali consuetudine non sit recedendum, licet postea appareat, legum id non sensisse, Quo etiam respicit alia doctrina Panorm. cons. 25. quaest quae ad praesens vertitur, col. fin. vol. 2. quae habet, consuetudinem efficere, ut ex duabus vel tribus opinionibus Doctorum inter se pugnantibus, illa magis sequenda sit, cui consuetudo suffragatur, licet contraria sit communior; quam doctrinam repetit idem Panorm. in cap. at si clerici, in prin. num. 25. de iudicijs, ubi Decius col. 13. ex num. 166. in edit. Romana, Gregor. Lopez in l. 53. glos. 1. in fine, tit. 6. part. 1. Ioan. Nevizan. in Sylva nupt. lib. 5. num. 64. & Parlad. lib. 1. rer. quotid. cap. 1. §. 11. num. 40. Opinio [sect. 46] quippe generalis ab antiquo derivata, & convenientibus rationibus suffulta, habetur pro veritate, ut egregie docet Bald. in l. conventicula, C. de Episcop. & Cleric. Cepola cons. civili 38. num. 11. & Menoch. cons. 152. num. 14. vol. 6. Et ubi [sect. 47] in consultatione, & intellectu iuris obscuri, aut controversi studiosa inquisitio, & diligens electio praecedit, omnes fatentur eius ignorantiam a culpa excusare, & iustam usucapiendi causam praebere, ut notat Innocent. per text. ibi in cap. cum dilectus de consuetud. Ant. Butr. Imola & Panormit. ibidem, Baldus in prooemio Digest. vers. Sed contra videtur, Lud. Rom. cons. 123. vers. In casu proposito, Barthol. Socinus cons. 47. num. 11. vol. 2. Cardinalis in Clement. fin. quaest. 4. de regular. & in Clem. 1. de rebus Eccles. quaest. 25. & in Clem. 1. §. sane, de usuris in 4. opposit. Felin. in prooem. Decretal. vers. Et ideo ignorantia iuris, & in cap. de quarta de praescrip. num. 27. las. in l. iuris ignorantia, C. qui admitti, & plures referens D. Covar. in reg. possess. 2. p. §. 7. n. 12. Pet. Gilken. de praescript. 2. par. mem. 1. cap. 3. num. 2. & 7. Ioan. Garcia de nobilit. in initio, num. 17. Barthol. Medina in 1. 2. quaest. 74. art. 5. & quaest. 76. art. 2. & quaest. 94. art. 2. Scho. in 2. dist. 22. Valencia disput. 2. quaest. 3. punct. 6. & q. 5. & Mart. Delr. in disquisit. mag. lib. 4. c. 4. q. 5. sect. 2. pag. 334. Quibus conveniunt, quae tradit, & late probat Menchac. lib. 1. controvers. illust. cap. 9. num. 19. & cap. 10. num. 2. [sect. 48] docens, ex bello etiam iniusto, si publice indictum sit, dominium non solum captivorum, sed etiam reliquarum rerum Prinicipibus quaeri. Et quamvis postea subdat, id omne plene restituendum esse, si perperam acquisitum fuerit, quod etiam amplecti videtur Sylvest. verb. Bellum, quaest. 9. & 10. Caietan. in 2. 2. quaest. 16. art. 1. Victoria in relect. de iure belli, num. 33. Sotus lib. 4. de iust. & iure, quaest. 7. art. 2. Valencia 3. tom. disput. 3. quaest. 16. punct. 2. in fine, col. 718. & Mag. Lorca in 2. 2. sect. 7. disput. 55. ex num. 1. cum seqq. tenentes, quod si bellum fuerit per se quidem iniustum, per accidens autem iustum ob invencibilem ignorantiam, tunc postea cognita veritate, ea solum restituenda erunt, quae supersunt adhuc salva, aut in quibus sit factus quis ditior: non autem ea, quae bona fide destructa, aut consumpta sunt, de quibus etiam late novissime agit AEgid. Bened. in l. ex hoc iure, 1. tom. cap. 1. ex n. 9. Et [sect. 49] conducit, quod in simili tradit Petr. Navarra de restit. lib. 3. cap. 4. a num. 181. cum seqq. ubi plures Theologos allegans, concludit, quod accipiens alienum bona fide, & titulo habili a non domino, si postea comperiat, rem esse alienam, efficitur malae fidei possessor in foro conscientiae, & peccat mortaliter detinendo, & tenetur ad restitutionem, quem ex nostris refert & sequitur Blasius Flores de Mena lib. un. pract. qq. q. 6. §. 2. n. 15. fol. 57. Haec tamen [sect. 50] in nostro casu non procedunt, qui valde dissimilis est, cum eo praedicta bona fides tot consilijs innixa, & tot iuris utriusque titulis ac rationibus fulta, inconcusse per longum, & longissimum tempus perseveraverit, imo iam centenariam praescriptionem excesserit, postquam omne vitium elui, & omnem prorsus actionem, vel repetitionem sopiri, aperte docent Impp. in. l. sicut, & l. omnes, C. de praescript. trig. vel quadr. ann. & Romani Pontifices in cap. de quarta, cap. ad aures de praescription. cap. 1. A & 2. dilecto 15. quaest. 3. Etenim [sect. 51] licet praescriptionem impium praesidium, & improbam temporis allegationem appellet Iustin. Imp. in Novell. constit. 9. §. 1. quam citat Petr. Gilkenius in tract. de praescrip. 1. part. cap. 1. num. 5. & Everard. Broncorst. cent. 4. antinomiar. assert. 2. Et regulariter [sect. 52] melius sit nullum titulum allegare, quam invalidum, aut defectuosum, ex his, quae late adducit AEgid. Bellamera decis. 50. & decis. 113. & clarius decis. 287. & 393. Felinus in cap. cum ordinem de rescript. col. 2. Osascus decis. Pedem. 101. num. 31. & alij relati a Cardinali Tuscho pract. conclus. iur. verb. Titulus, conclus. 312. Id quidem ubi mala sides & titulus omnino iniustus, aut ineptus intervenit, intelligi debet. Vbi tamen praescriptio bona fide, & iustis initijs inchoata, & perfecta est, nihil amplius ad legitimam rei possessae retentionem desideratur, ita ut [sect. 53] etiam si mala fides post completam praescriptionem superveniat, res praescripta restitui non debeat, sive iuris civilis, sive Canonici regulas attendamus, ut cum magis vera, & communi Opinione decidit glossa in cap. vigilanti, & in cap. ult verb. Temporis, de praescrip. ubi Innocent. Hostiens. Abb. Baldus, Felinus, Butrius, Collectarius, & alij, Dynus, Ioan. Andre. Ancharr. Philip. Francus, & Pet. Pechius in reg. possessor de reg. iur. in 6. Didac. Covar. ibidem 3. part. §. 2. num. 1. Bart. in Extravag. ad reprimendum, verb. Denuntiationem, Angel. in l. 1. C. de iudicijs, numer. 59. Ias. in l. divisionem, C. de iur. & facti ignor. & innumeri alij, quos referunt & sequuntur Tiraquel. in tract. cessante causa limit. 12. num. 16. Mencha. lib. 2. controvers. illust. cap. 74. num. 1. Franc. Balbus de praescrip. 2. part. 3. part. princip. quaest. 9. num. 1. Everard. Broncorst. antinom. cent. 4. assert. 7. Hieron. Zevallos commun. contra comm. quaest. 657. per totam, & quaest. 729. num. 20. Ioan. Garcia de nobilit. glos. 6. num. 5. & novissime ac latissime Pet. Gilkenius, qui utriusque opinionis Auctores, & argumenta recenset in eod. tract. 2. p. memb. 2. c. 8. per totum. Et ex Theologis idem probant, & defendunt D. Thom. quodlibeto 12 articul. 24. Scotus, Paludanus, & Maior. in 4. Senten. dist. 15. quaest. 11. Domin. Sotus lib. 4. de iust. & iure, quaest. 5. art. 4. Angel. in summa verbi Praescriptio, § 26. & Sylvester eodem verbo num. 13. Qui inter alias rationes eas praecipue considerant, quod [sect. 54] cum mala fides sit scientia rei alienae, haec post completam praescriptionem nocere non potest, cum iam ex iuris dispositione res effecta fuerit, quae ab eo amplius avocari non potest; cum is, [sect. 55] qui auctoritate iuris quid possidet, iuste, & bene possideat secundum D. August. in c. quid dicam 14. q. 4. l. iuste possidet, D. de acquir. poss. l. 14. §. 1. D. de religios. & sumpt. fun. ibi: Quia bonae fidei possessor est, & dominium iustum habet, qui auctore iudice comparavit. Vnde sumpta est regula iuris, quae habetur in l. qui auctore 137. D. de regul. iuris, ubi Pet. Fab. Raevard. & alij plura notarunt. Lex [sect. 56] namque magis nostrarum rerum domina censetur, quam nos ipsi, vel ulli privati domini, cum sit omnium Regina, l. 2. D. de legib. Et quamvis in multis casibus iuris regula militer, qua docemur, quod cessante causa cessat effectus: [sect. 57] illa tamen non obtinet, cum dispositio suum effectum sortita est, l. sancimus, C. de ad min. tut. ibi: Non enim debet, quod secundum leges factum est, ex alio eventu retractari. Quia [sect. 58] actus perfecti, & absoluti per impedimentum superveniens minime vitiantur, l. inter stipulantem 83. §. sacram, ubi Ias. & caeteri de verbor. oblig. l. in ambiguis 186. §. non est novum, D. de regul. iur. ubi Decius, Maynerius, Cagnol. Raevard. & Petr. Faber. cap. factum legitime, de regul. iur. in 6. cum innumeris alijs congestis a Petr. Pechio ibidem, Corrasio in l. pro parte, num. 10. D. de servit. & Anton. Gomez lib. 2. var. cap. 10. num. 21. Tiraquel. ubi sup. limit. 12. Claud. Prato Gnoseon general. iur. lib. 6. tit 7. cap. 3. Quibus non adversatur, [sect. 59] quod aliqui forsitan antiquis, vel modernis temporibus hanc Indiarum conquisitionem in dubium vocaverint. Nam cum Reges nostri supra dictis consultationibus ducti, semper bonam fidem habuerint, ea duntaxat consideranda est, quia [sect. 60] in his, quae ad bonam fidem & animi sententiam pertinent, proprium iudicium spectandum est, non alienum, & magis facti quaestio, quam iuris versatur, ut docet text. egregius in l. 1. §. Iulianus, D. de itinere, actuque priva. & in l. bonae fidei 48. §. per contrarium, D. de acquir. rer. dom. ubi id tanquam singulare notant Alber. num. 1. & Bart. num. fin. & idem Bart. & Salicet. per text. ibi in l. penult. C. de eviction. cum alijs, quae tradit Ioan. Garcia de nobilit. in intio, num. 15. & 16. Et [sect. 61] credulitas probabilis habet vim tituli ut notanter docet Aretin. cons. 42. in fine, Alex. cons. 24. num. 19. & seqq. vol. 5. Mandellus cons. 64. num. 57. & seqq. vol. 1. Praesertim ubi in praescriptione triginta, aut quadraginta annorum versamur, [sect. 62] in qua, cum titulus necessario non requiratur, d. l. sicut, & dict. l. omnes, l. cum notissimi, & l. penult. §. 1. C. de praescrip. trig. vel. quadr. dict. c. de quarta, & cap. ad aures de praescrip. cap. cum Ecclesia Sutrina de caus. poss. cap. pervenit, de empt. & vend. ubi Iacob. Butrius, & Imola, cum multis alijs, quae late adducunt Paul. de Castro cons. 152. Roman. cons. 123. Craveta cons. 165. num. 13. & in tract de antiq. § materia, num. 7. & Petr. Gilkenius de praescript. 2. par. memb. 1. cap. 3. ex num. 8. [sect. 63] Quilibet etiam putativus, & illegitimus sufficit, & bonam fidem inducit, quamvis postea invalidari possit, aut per errorem iniustum obrepsisse dicatur, ut bene post longam disputationem resolvunt Abbas in cap. auditis, num. 8. de praescrip. Felinus in dict. cap. de quarta, num. 27. & seqq. eod. tit. Balbus in tract. de praescrip. 2. part. 3. part. princip. & in repet. l. Celsus, num. 12. D. de usucap. quam in calce eiusdem tractatus adiecit Mencha. lib. 2. controver. illust. cap. 77. a num. 14. Covar. in reg. possessor. 2. part. §. 7. ex num. 5. vers. Secunda conclusio, Burgos de Paz cons. 41. num. 13. Molina de primog. lib. 2. cap. 6. a num. 68. Osascus decis. Pedemon. 160. num. 10. & decis. 101. numer. 31. Sarmient. lib. 1. select. cap. 6. num. 3. Menoch. cons. 2. num. 341. & plures alij relati a Franc. Vivio 1. tom. commun. opin. verb. Praescriptio, & verb. Titulus, Pinelo, & eius additionatore in auth. nisi tricennale, num 12. C. de bon. mater. & Petr. Gilkenius ubi supra, & novissimus AEgidius Benedictus, qui cum haec typis darem ad meas manus pervenit, in l. ex hoc iure, D. de iustitia & iure, 1. p. c. 3. num. 23. & 24. Quinimo, si titulus probabilis, & tolerabilis sit, & per errorem iuris, aut etiam facti dubij conflatus, in quacunque praescriptione etiam ordinaria, & quae titulum desiderat, sufficere poterit, ut per tex. in c. cum dilectus de consuetud. probant communiter omnes scribentes ibidem, & in dict. cap. de quarta de praescrip. post glos. ibi verbo, Se posse tueri, & resolvit Covar. vbi sup. n. 9. Molina n. 69. Menoch. num. 305. Vivius pag. 280. Pinel. d. num. 12. vers. In iurisperito, & in l. 2. C. de rescind. 2. p. cap. 4. num. 40. & Gilkenius, qui plurimos refert ubi supra num. 2. & 3. # 3 CAPVT III. In quo specialius de eodem praescriptionis titulo agitur, eiusque virtute etiam maris tractus, & littora quaeri, & aliorum in illis navigationes, & negotiationes prohiberi posse, probatur. SVMMARIVM Capitis III. -  1 Praescriptio aliquando sumitur pro usucapione, & acquisitione. -  2 Praescriptionis frequentior acceptio, exceptionem, & retentionem significat. -  3 Praescriptionis variae definitiones, remissive. -  4 Vsucapio a Cicer. & I. C. appellatur finis litium. -  5 L. 1. D. de usucap. & l. ult. D. pro suo illustrantur. -  6 Praescriptio non est contra aequitatem naturalem. -  7 Lites minui, & finiri maxime expedit Reip. propter earum damna & dispendia. -  8 L. 4. vers. Non tamen, & aliae quae de litium execratione agunt, referuntur, & exornantur. -  9 Themistoclis notabile dictum circa litium detestationem. -  10 Praescriptionem de iure civili esse, & ideo inter supremos Principes locum habere non posse, opinatur Menchaca, qui reprobatur. -  11 Principes supremi non ligantur iure civili, sed tantum naturali, aut gentium. -  12 Incognitus Auctor Maris liberi, argumento Menchacae nimis exultat. -  13 Gloriosum victoriae genus videtur, quod ex testimonio adversariorum elicitur, ex Claud. Mamertino. -  14 Praescriptio iuris gentium hodie dici potest, cum omnes nationes ea utantur. Et num. 17. -  15 Iuri gentium ea tribui possunt, quae etiam iure civili inducta ab alijs gentibus communiter recepta fuerunt. -  16 Praescriptio attenta materia iuris gentium est, & ideo ius per eam quaesitum a Principe tolli non potest, ex Ant. Petra. -  17 Petrus Gilkenius Menchacae opinionem ex professo impugnat, & damnat. -  18 Praescriptionem contra, & inter supremos Principes & Respublicas liberas dari, & practicari debere plura iura testantur. -  19 Principes suis pactis ligantur, & eorum contractus habent vim legis. -  20 Praescriptio habet vim pacti, & constituti, & habetur pro veritate. -  21 Praescriptionis iura & effectus inter nullos magis observari convenit quam inter supremos Principes. Et quare? -  22 Regna omnia, & imperia sola antiquitatis tuitione subsistunt. -  23 Praescriptionem si quis inter Principes tollat, bella gravissima in mundum inijciet. -  24 Bellorum damna multa sunt, & graviora, quam quae ex litibus privatorum oriri possunt. -  25 Bellum dicitur per antiphrasim quasi minime bellum, & alia eius etymologia ex Cassiodoro. -  26 Principes melius faciunt ubi ratione potius & iure, quam armis & bellis suas lites componunt, & Cassiodori verba hoc graviter suadentia. -  27 Incognitus quibus rationibus impugnet ius navigationis maris Indici, quod nostri Reges sibi praesumunt. -  28 Mare & littora maris gentium iure communia omnium esse dicuntur. -  29 D. Ambros. locus refertur, eos notantis qui maris sinus sibi applicare, aut acquirere cupiunt. -  30 AEgid. Bened. & Seraph. Freitas Lusitani, qualiter novissime respondeant argumentis Incogniti. -  31 Maris ut terrae ius, cum prohibitione navigationis exterorum per Pontificem nostris Regibus concedi potuit. -  32 Papa fecit, ergo potuit, valet consequentia -  33 Pontifex Romanus repraesentat personam Noe, & Christi, qui habuerunt possessionem, & dominium maris. -  34 Venetorum Respublica habet ius maris Adriatici ex donatione Alex. III. R. Pont. & plene de eius historia, & an certa sit? -  35 Maris & littorum proprietas licet in universum a nemine occupari, vel acquiri possit, eorum tamen protectio pertinet ad Principies, quorum territorijs adiacent. Principes supremi possunt exercere imperium collectas, & vectigalia imponere in mari, & portubus sui territorij, ibidem. -  36 Maris varios sinus vel tractus proprio iure sibi vendicant plures Principes & Respublicae liberae, qui referuntur. -  37 Mare venit sub nomine territorij. -  38 Mare saepe sumit nomen a terris finitimis & in eo summe oportet delicta cohibere. -  39 Nautarum & maritimorum hominum fera & improba natura est, & quare? -  40 Princeps concesso castro, concedere videtur ius quod habet in mari, & in aquis ex doctrina Innocentij. -  41 Maris iurisdictio an etiam ad loca remota extendatur? -  42 Maris sicut & aridae confines assignari possunt, & an proprius pertinentiae vocentur? -  43 Aeris elementum est commune omnium, & nihilominus habemus ius in coelo, quod est supra domus nostras vel fundos. -  44 Immunitate Ecclesiastica gaudet qui in aere supra coemeterium ex fenestra pendens apprehensus fuit. -  45 Tributa pro aere & umbra aliqui Imperatores exegerunt. -  46 Lex deprecatio ad l. Rhod. de iact. in illis verb. Lex autem maris, exponitur. -  47 Leges ut quis in aliquo loco dare possit, eius Imperium habere debet. -  48 Maris dominium non pertinere ad Imperatorem ridiculum est secundum Alciatum. -  49 Leges Rhodiae, & aliae de mari, & rebus ad mare & navigationes pertinentes a diversis Principibus latae arguunt eos in ipso mari imperium habere. -  50 Mare, & maris littora hodie ex communi totius Orbis usu, in dominio & iure Principum esse videntur. -  51 Maris Imperium in Romanis agnoscit Virg. Claud. & alij. -  52 Ezechiel locus exponitur, ubi insulam Tyri, dominam maris esse dicit. -  53 Tyria maria adagium unde natum? -  54 Maris primum dominum Minoem facit Strabo, & Diodor. Neptunum, & quare? -  55 Navium inventores primi qui fuerint? -  56 Reges Hispaniae iustius quam Neptunus se maris Oceani dominos vocare possunt, & quare? -  57 Maris & littorum usus omnibus competit. -  58 Communia quae sunt, praeoccupanti cedunt. -  59 Procuratores vel executores si duo aut plures in solidum fuerint nominati, qui praeoccupaverit, solus aget. -  60 Iurisdictionem qualiter quis acquirat, eam exercens in loco, quem non constat esse de alterius iurisdictione? -  61 Praeoccupatio loci communis per Principem facta, ei dominium tribuit. -  62 Praescriptio longi temporis sufficiens videtur ad obtinenda loca iure gentium publica vel communia. -  63 L. si quisquam de divers. & temp. praescrip. & l. sane si maris, D. de iniurijs expenduntur & illustrantur. -  64 Principes supremi interdictis non indigent ad iura sua retinenda vel recuperanda, cum ipsi sibi ius dicant. -  65 L. fin. D. de usucap. explicatur, & conciliatur cum d. l. si quisquam. -  66 Ius in mari vel alio loco publico longa possessione quaesitum, interim durat, dum quis eo uti non desinit. -  67 Maris vel alterius loci publici possessioni, longo tempore praescriptae, qui insistit, alterum eodem iure uti prohibet. -  68 Piscandi & venandi ius an, & qualiter licite in locis iure gentium communibus, quaeri possit, & alijs prohiberi? -  69 L. 1. & 2. & aliae tit. 8. lib. 7. recop. quae de piscatione agunt, declarantur. -  70 Navigatio maris Indici iuste a nostris Regibus alijs nationibus prohibetur. -  71 Praescriptio 30. vel 40. annorum cum titulo concessionis Pontificiae sufficit ad quaerendum ius maris Indici. -  72 Praescriptio Imperij & navigationis Indiarum non solum est quadragenaria, sed plus quam centenaria & immemorialis. -  73 Centenaria praescriptio est potentior quam immemorialis. -  74 Praescriptio immemorialis est sufficiens ad aequirendum non solum usum sed & dominium maris, & littorum publicorum. -  75 Veneti praescriptione immemorabili defendunt dominium, & gabellas maris Adriatici. -  76 Praescriptio immemorialis habet vim tituli & privilegij, & operatur plures alios effectus. -  77 Praescriptio immemorabilis nunquam censetur exclusa. -  78 Bona fides requiritur etiam in praescriptione immemorabili. -  79 Reges nostri semper bonam fidem habuerunt in conquisitione & retentione Imperij Indiarum. -  80 Bonae fidei possessor est etiam ille, qui habet conscientiam dubiam. -  81 Possessor in dubio potius debet sibi ipsi favere, quam dissuadere, ex notabili doctrina Baldi. SEd quando de vi, & effectu praescriptionis circa hanc Indiarum retentionem, de qua loquimur, agere coepimus, operepretium erit eundem titulum specialius, adhuc, & diligentius examinare, & a vanis quibusdam Novatorum calumnijs defendere. Est enim [sect. 1] tum ad acquirendum usitatissimus, quatenus praescriptio sumi solet pro usucapione, sive modo acquisitionis, qui ex longa possessione procedit, ut in l. ei a quo 21. & l. fin. D. de usucap. l. si duo 23. §. 1. D. de iur. iurand. l. 3. D. de requit. reis, l. qui alienam 54. D. de evict. l. quinque pedum, C. fin. regund. cum alijs traditis a Connano lib. 3. comment. cap. 11. numer. 2. Prateio, Brisson. & Calino de verbor. sign. verb. Praescriptio, Cuiac. & Hotman. in principio institution. de usucap. ubi etiam Vulteius numer. 6. & 10. Tum [sect. 2] vero, maxime efficax ad retinendum, cum praescriptio proprius, & frequentius pro exceptione sumatur, quae ex definito tempore substantiam capiens, possessorem dominum efficit, & plenam ei in posterum securitatem indulget, ut constare poterit ex l. 1. D. de usucap. l. ult. D. pro suo, l. cum notissimi, C. de praescript. 30. vel 40. an. l. 1. C. de commun. rerum alien. cap. vigilanti, de praescript. Et [sect. 3] ex varijs ipsius praescriptionis definitionibus, quas tradit gloss. in cap. in summa 4. quaest. 3. Panormit. Felin. Alciat. & alij in rub. de praescrip. Dom. Covarruvias in regul. possessor. 1. part. relect. cap. un. numer. 4. Connan. Brisson. & alij ubi supra. Parlador. lib. 1. quotid. §. 1. Donel. lib. 5. comment. cap. 4. & lib. 22. cap. 1. ubi Osuald. qui alios adducit, & Petr. Gilken. in tractat. de praescription. 1. par. cap. 2. num. 21. & sequentibus. Vnde [sect. 4] merito Cicero in Orat. pro Cecina usucapionem appellat finem solicitudinis a periculo litium, & I. C. in dict. l. 1. D. de usucapion. l. ultim. D. pro suo, princ. inst. de usucap. bono publico inductam esse testantur, ne rerum dominia sint in incerto, & ut aliquis litium finis esset, quae loca [sect. 5] late exornant DD. praecipue Alciat. & Beroius in dicta rubrica de praescription. Theologi omnes in 4. distinct. 5. Summistae, verb. praescriptio, Fortun. Garsia in l. 1. De. de iustitia & iure, Balbus in tractat. de praescript. 1. part. quaest. 5. Covarruvias ubi supr. 3. part. in princip. Pinel. in authent. nisi tricennale num. 39. C. de bon. matern. Menoch. de arbitrar. quaest. 49. Petr. Gregor. lib. 40. Syntag. cap. ultim. Raevard. ad leg. Scribon. capit. 3. Donel. dict. lib. 5. cap. 3. Angel. Matthaeacius de via & ratione iuris, lib. 1. cap. 11. num. 10. Everar. Broncorst. cent. 4. antinom. cap. 2. & plures alij relati a Gilken. ubi supr. 1. part. cap. 1. ubi ostendunt, praescriptionis [sect. 6] beneficium non esse contra aequitatem naturalem, reprobata Accurs. sententia, qui secus existimavit in dict. l. 1. D de usucap. cum ex ea, inter alia, praedictum commodum finiendarum, vel minuendarum litium resultet. Quod vel ad ostendendam eius uti[sect. 7]litatem & necessitatem sufficeret, cum nihil magis providi quique Legislatores, & Rerumpublicarum gubernatores curare debeant, & soleant, quam ut litibus finis imponatur, propter damna, incommoda & dispendia, quae ex illis resultant, & generantur, ut [sect. 8] constat ex text. in l. 4. versic. Non tamen, D. de alienat. iud. l. 3. §. tametsi, D. de recep. arb. l. servus 19. versic. Sed si, D. de obligat. & action. l. 1. C. de novo Cod. faci. cap. finem litibus, de dolo & contum. Clement. dispendiosam, de iudicijs, cum alijs late congestis a Luca de Penna in l. litibus, C. de agricol. & censit. Cattel. Cota in memor. verb. Lites cito, Sylva nupt. lib. 6. num. 8. cum sequenti, Tiraquel. de retract. lignag. §. 8. gloss. 7. ex num. 20. Tiber. Decian. respons. 70. numer. 39. vol. 3. Histor. fori Roman. lib. 5. cap. 17. Balduin. in prolegom. ad tit. inst. de action. Brisson. verb. Litibus teri, Radulphus Fornet. lib. 3. rer. quotid. cap. 1. Gilken. dict. cap. 1. num. 38. & Cardin. Tuscho practic. conclus. iur. litt. L. conclus. 383. & 384. Quibus addo [sect. 9] Themistoclem, qui, ut refert AElianus lib. 9. de var. hist. pag. mihi 152. dicere solebat, quod si duae sibi monstrarentur viae, una quae ad tribunal, altera, quae ad inferos tenderet, libentius multo hanc, quam illam ingrederetur. Quamvis hoc dictum Demostheni tribuat Pet. Nannius in Polyanthea, verb. Regnum, ad finem, pag. mihi 714. Neque [sect. 10] his aliquid officiet, aut tituli, de quo agimus, vires & auctoritatem comminuet, nova opinio Ferdin. Menchacae lib. 1. controvers. illustr. cap. 55. num. 28. & cap. 89. num. 32. ubi probare intendit, praescriptionem inter Supremos Principes locum habere non posse, eo quod iure civili inventa dicatur, dict. princ. inst. de usu cap. quo [sect. 11] eiusmodi Principes non ligantur, l. Princeps, D. de legib. sed tantum naturali, aut gentium, secundum doctrinam Baldi in l. 1. D. de const. Princip. Alex. cons. ult. lib. 4. col. 7. & Anton. de Butrio in cap. quae in Ecclesiarum, col. penult. de constit. Nam [sect. 12] licet hic argumento nimis exultet Incognitus in tractat. Mare liberum, ut refert Seraph. Freit. de Imper. Asiat. cap. 13. numer. 2. quasi, qui nos auctoritate Hispani Doctoris convincat, ut enim dixit [sect. 13] Claud. Mamertinus lib. 11. cap. 10. relatus a Iusto Lipsio advers. Dialogist. cap. 22: Gloriosum victoriae genus est, ab eo cum quo decertem, arma capere, quaesitumque adversario testem, illinc stare & isthinc dicere. Facile tamen ei respondetur ab eodem Freitas cap. 14. numer. 1. praescriptionem [sect. 14] etsi forte civili Romanorum iure originem, & temporis praefinitionem acceperit, cum tamen ab aliquibus nationibus, antea etiam cognita fuisset, & postea ab omnibus communi consensu recepta reperiatur, iuris gentium reputari debere, ex [sect. 15] late traditis a Ias. in l. ex hoc iure, num. 46. & sequentib. D. de iust. & iure, Dom. Covarr. in d. reg. possessor. 1. par. §. 1. num. ult. & lib. 1. var. cap. 5. ad. fin. Pinel. in rubr. C. de rescind. vend. 1. part. cap. 1. Alvar. Valasc. de iure emphyt. q. 3. num. 2. D. Ant. Pichard. in rubr. inst. de empt. & vend. num. 19. & novissime AEgid. Bened. in d. l. ex hoc iure, cap. 8. a num. 6. Vltra quos [sect. 16] eandem sententiam tenet Pet. Ant. Petra in tract. de potest. Princip. cap. 25. num. 34. ubi adversus Rebuf. defendit, praescriptionem, attenta materia iuris gentium esse, argum. l. adeo, §. praeterea, vers. Plane si longiori tempore, D. de acq. rer. dom. atque adeo ius per eam quaesitum, per Principem tolli non posse. Et magis in [sect. 17] nostris terminis Petr. Gilken. d. tract. de. praescript. 3. p. c. 11. ubi ex professo contra praedictam Menchacae opinionem scribens, ac disputans, recte concludit, nullam sub toto Christiano nomine regionem esse, quae usucapionis, vel praescriptionis iura, saltem propria lege, aut consuetudine non admiserit. Et nedum [sect. 18] unam, verum infinitas pene leges extare, quibus edocemur, contra Principes, praescriptionis vires locum habere, sive ius Civile, sive ius Canonicum intueamur, sive spectemus personam Imperatoris, sive Romani Pontificis, ut constat ex l. in omnibus, l. intra quatuor, D. de divers. & tempor. praescript. l. 2. C. de vectigal. & commis. l. querelam, D. de falsis, l. fin. C. de fund. patrimon. lib. 11. cap. cum nobis, capit. ad audientiam, capit. diligenti, de praescription. iunctis alijs, quae late congerit Abbas consil. 82. lib. 1. & cons. 62. lib. 2. Socin. regul. 28. & Cardinal. Tuschus littera P. conclus. 534. num. 13. & sequentibus. Hocque admitti etiam, & probari debere, ubi inter Reges, civitates, aut provincias liberas, contentio aliqua orta sit, quae immemorabilis temporis suffragio sublata dicatur, sive lis sit de rebus privatis, sive de publicis, aut Regalibus, vel confinibus. Etenim si [sect. 19] pactum, aut contractus Principes obligat, l. Caesar, D. de publican. cap. 1. de probat. imo & vim legis habere dicitur, l. donationes, quas Divus 26. C. de donat. inter. cum innumeris, quae refert ipse idem Menchaca lib. 3. De success. creat. §. 26. ex num. 2. Cened. in collect. 167. Ad Decretal. sup. dict. cap. 1. de probation. DD. in l. 1. & in l. conventionum, D. de pact. ubi Duarenus, & Ioan. Horozcus, & elegantissimus Ferdin. Mendoca, 1. part. cap. 5. Pinel. in rubrica, C. de rescind. 1. par. cap. 2. Dom. Greg. Lopez Madera lib. singul. animadvers. iur. civil. c. 35. Morla in empor. iur. super titul. de pactis, quaest. 1. ex numer. 67. Everard. Bronc. antinom. centur. 1. cap. 11. & Vincent. Cabotius lib. 2. variar. disput. cap. 10. Cur non dicemus antiquitatis praerogativam, utrique populo, vel Principi competere? Cum [sect. 20] vetustas habeat vim pacti, & constituti & legis, l. hoc iure, §. ductus aquae, D. de aqua quotidiana, & aestiva, l. in summa, in principio, & §. 1. & l. ultima, D. de aqua pluvia arcenda, l. quominus, D. de fluminib. ubi Bartolus numero 99. Antonius Gabriel commun. opinion. titulo de praescription. conslus. 1. numer. 76. & plurimi alij, quos refert & sequitur Brunorus a Sole in locis communib. verbo, Praescriptio, pagina 874. Imo & pro veritate habeatur, secundum gloss. in l. 1. C. de servit. & aqua, l. si pupillus, §. fin. de adm. tut. Bald. in l. cum causam, numer. 5. de probat. Felin. in rubrica de praescription. num. 3. vers. Fallit, & in cap. cum accessissent, num. 48. de constit. Paris. cons. 27. num. 33. vol. 1. Bald. consil. 13. lib. 4. Socin. consil. 86. num. 12. lib. 1. & 166. num. 12. lib. 2. & Peregr. de iure fisci, lib. 8. num. 12. Quibus [sect. 21] ( & sane non minus efficaciter) addere possumus tantum abesse ut iuris civilis regulis, hoc est boni & aequi rationibus adversetur, quod inter supremos Principes praescriptionum iura serventur, ut potius inter nullos alios magis custodiri & observari debeant. Nam si ratio excusandarum vel minuendarum litium inter privatos praescriptionem induxit, ut supra retulimus, longe fortius ad Principum causas eandem porrigere convenit: cum omnes [sect. 22] ipsorum ditiones, hac sola, ut plurimum, antiquitatis tuitione subsistant, ut diximus sup. lib. 2. cap. 6. n. 43. & seq. & cum Bellarm. Molina, & alijs probabimus infr. cap. seq. ex n. 36. & de Indijs nostris loquens Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Ind. sal. cap. 11. & lib. 3. cap. 3. & Seraph. Freit. de Imp. Asiat. c. 14. n. 1. 6. & 7. ¶ Cuius [sect. 23] vim, & effectum si quis temeraria doctrinae novitate convellat, nihil aliud quam bellorum semina, quibus totus mundus ardeat, in Orbem inijciet, quorum [sect. 24] quanta sint damna, & quam exitialia, privatorumque litibus graviora, late, aliud agentes, prosequimur infr. hoc lib. cap. 6. num. 42. & seqq. & novissime ostendit Balth. Chavas. lib. 2. de perfect. pruden. cap. 8. §. 1. pag. 365. ubi proinde bellum solis inexpertis dulce appellari, inquit: [sect. 25] ita vocatum esse per antiphrasim, quod minime Bellum sit; sicut Parcae, quod minime parcant, & lucus, quod minime luceat, & montes quod minime moveantur, quam etymologiam, licet inter alias probet Ioan. Funger. in etymolog. Graeco Latino, verb. Bellum, Cassiodor. tamen lib. 1. variar. epistol. 30. a Belo Assyriorum Rege dictum existimat, quod is primus ferreum gladium produxerit, cum antea, inter ipsos quoque adversarios, non essent armata certamina: sed pugnis sed lacesserent, unde & pugna nomen accepit; atque eapropter statim bellum vocat: Consilium atrox, crudele praesidium, ferinam certationem. Et [sect. 26] longe melius pios Principes facturos inquit, si per legitimos tramites persequantur, quae ad se pertinere contendunt: Quid enim discrepat a peccante, qui se per excessum nititur vindicare? Impoenitenda est ultio, quae de legibus venit, & excellenter videtur depulsato triumphasse, qui victor pronuntiatur a iudice. Et lib. 7. epistol. 3. In causa possint iura non brachia, nam cur eligant quaerere violenta, qui praesentia probantur habere indicia. Sed adhuc (ut audio) Incognitus urget, & [sect. 27] eiusdem Menchacae vestigijs insistens, probare contendit, neque Pontificiae concessionis, neque occupationis vel praescriptionis titulos nostris Regibus proficere posse, saltem quoad acquirendum, vel retinendum maris, & littorum maris dominium, quod in his Occidentalibus regionibus sibi vendicant, & multo minus ad navigationes, & commercia extraneorum ad illas, & in illis interdicendas & impediendas. Eo quod, ut ipsi inquiunt, haec omnia [sect. 28] iure gentium communia sint, & sine eius violatione, ac transgressione a nemine concedi, occupari, praescribi, vel alijs prohiberi possint, iuxta text. in l. nemo igitur, D. de rer. divis. l. venditor, D. commun. praed. l. usucapionem 9. & l. fin. D. de usucap. l. quod in littore, D. de acquit. rerum domin. l. littora 51. D. de contrah. empt. l. 2. §. si quis in mari, & l. littora 3. D. ne quid in loco pub. l. iniuriarum 13. §. si quis me prohibeat, D. de iniurijs, §. & quidem, instit. de rer. divis. l. 7. tit. 29. part. 3. ibi: No lo pueda ningum ome ganar por tiempo, cum alijs, quae ex Cicerone, Virgilio, Ovid. Plin. & alijs retulimus sup. lib. 2. cap. 20. num. 34. & sequentibus, & cap. 25. ex num. 37. usque ad finem. Quibus [sect. 29] arridens D. Ambrosius lib. 5. Hexam. cap. 10. nimiam hanc superbiam, sive cupiditatem aliquorum Principum, qui etiam ad maris spatia suae dominationis terminos extendere volunt, his verbis notare videtur: Spatia maris sibi vindicant iure mancipij, pisciumque iura, sicut vernacularum, conditione servitij sibi subiecta commemorant: Iste, inquit, Sinus maris meus est, ille alterius. Dividunt elementa sibi potentes. Et de Nabuthe cap. 3: Inducis mare intra praedia tua, ne desint belluae, producis finem terrae, ne possis habere finitimum. Et eodem respicit Balduin. in dict. §. & siquidem, numer. 3. inquiens: Quo nunc ergo iure nostri Principes, quod natura voluit esse liberum & commune, servum propriumque faciunt? Quo iure Venetis mare Adriaeticum, Genensibus Ligusticum servit? Verum [sect. 30] his argumentis plene, postquam haec scripseram, respondisse reperio AEgid. Bened. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, 1. par. cap. 3. ex num. 13. & plenius Seraph. Freit. de Imp. Asiat. ex cap. 10. ad 15. dum Lusitanorum navigationes ad Indiam Orientalem defendere curant, Lusitani ambo, ambo quidem eruditione florentes, & ut cum Virgil. loquar AEneid. 6: Et cantare pares, & respondere parati. Sed nos, qui de Occidentalibus agimus, ut circa eas aliquid etiam praestitisse videamur, ultra ea, quae ab illis tradita sunt, breviter respondemus. Primo non [sect. 31] facile concedendum esse Incognito, quod Romani Pontificis donatio Hispaniae Regibus facta, hoc ius Indici maris, & navigationum, ac littorum eius, etiam cum prohibitione aliorum concedere non potuerit. Nam etsi hoc admittat Seraph. ubi sup. cap. 12. Nos tamen pluribus hanc Romanae sedis temporalem in totum Orbem potestatem adstruximus sup. lib. 2. cap. 23. 24. 25. ubi ipsas etiam Alex. VI. Calixti III. Nicolai V. & aliorum R. Pont. Bullas retulimus, quibus expressis verbis, maria quoque Indiarum, & ius aliorum navigationes in eisdem prohibendi, Castellae & Lusitaniae Regibus concessa videmus. Vnde ut ibidem saepe probavimus, amplius apud Catholicos inquirendum non est, cum valeat consequentia, Papa [sect. 32] fecit, ergo potuit, de quo etiam plene agit Redoanus in tract. de spolijs Eccles. q. 7. §. occurrit, n. 51. & seqq. & Ant. Petra de potest. Princip. cap. 3. q. 4. n. 8. Et in specie, quod ad maris etiam dominium concedendum extendatur, probat Marta de iurisd. 1. par. cap. 26. num. 55. & magis expresse ac disserte Camill. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 46. num. 230. & seqq. docens [sect. 33] Romanum Pontificem Noe, & Christi Domini personam repraesentare, quorum ille per arcam, hic per lignum Crucis mundum servavit, & ex investitura sibi a Deo sacta, maris dominium, ac corporalem possessionem accepit, iuxta illud Matth. 8. & Marc. 5: Quis est hic, quia venti, & mare obediunt ei? Et Lucae 8. Hinc surgens imperavit ventis, & mari, & facta est trenquillitas magna, & ambulavit supra mare. Neque hoc [sect. 34] novum videri debet, vel solo exemplo donationis Alex. VI. aut Calisti III. subsistere, cum Serenissima Venetorum Respublica, ex simili alia alterius Pontificis Alex. III. concessione, & longa quasi possessione, Adriatici maris dominium sibi praesumat, & in eo iurisdictionem exerceat, & vectigalium commoda exigat. Iniquiunt enim eiusdem Reipublicae historici, & alij, qui ab ipsis acceperunt, quod cum praedictus Pontifex, furorem irati Friderici Aenobarbi Imperatoris sugiens, sese Venetias contulisset, ibi Sebastiano Zanae Duci XL. a bello, quod in favorem Pontificis contra Imperatorem gesserat, victori reverso, victoriam gratulatus, annulum aureum porrexit: Accipe (inquiens) Ciane, me Auctorem ipsum mare hoc tibi pignore obnoxium reddito, quod tu, tuique succesores quot annis statuto die servabitis, ut omnis posteritas intelligat maris possessionem iure belli vestram esse quandoque factam, atque uti uxorem viro, ita illud vestro subiacere imperio. Cuius tam memorandi facinoris solemnia a Principe Venetorum, a Senatu, & universo Magistratuum ordine, purpura & ostro induto, maxima pompa solemnique apparatu, ingenti civium, ac multarum cymbarum frequentia, apud littora maris singulis annis Ascenionis Dominicae die peraguntur, & aureo annulo Neptunum, mareve ipsum, ut uxorem viro sibi despondent, & subarrhant, ut late recensent Anton. Sabell. decad. 1. histor. lib. 7. Villamontius lib. 1. suae peregrinat. cap. 34. Pet. Iustin. & Gabr. Simeon lib. 2. hist. Venet. Gaspar Contaren. lib. 1. de rep. Venet. Nicol. Dolionus in compend. histor. par. 3. Vannoz. 3. par. Politic. numero 8090. Ludov. Grotus Caecus Adriae, oratione 7. fol. 38. pagina 2. Martin. Delrius disquisit. Magic. lib. 4. cap. 2. quaest. 6. sect. 3. & novissime eum transcribens Balth. Chavas. de perfect. prud. lib. 1. cap. 9. pag. 211. Qui tamen tres ultimi Auctores concessionis verba paulo aliter referunt, & Imperatorem, Pontifici adversum, non Fridericum, sed Othonem eius filium fuisse perperam tradunt. ¶ Et ex nostris iuris Interpretibus, eiusdem donationis mentionem faciunt Petr. Gregor. lib. 3. Syntag. cap. 3. numer. 1. Marc. Mantua in Enchirid. rer. singul. cap. 104. Angel. Matthaeacius de via & ratione iur. cap. 36. num. 18. fol. 72. Thadaeus Piso Toacius in §. & siquidem inst. de rer. divis. qui allegat gloss. in l. usum aquae, C. de aquae ductu, lib. 11. & latius Camill. Borrell. dict. cap. 46. num. 233. Peregrinus de iure fisci lib. 8. numer. 18. & seq. Ioan. Bapt. Lupus in tract. de illegit. comment. 3. §. 63. numer. 12. Seraphin. dict. cap. 10. numer. 32. Cardin. Tusch. practic. conclus. iur. rom. 8. verb. Venetiarum, conclus. 78. & seq. & melius Ioan. Franc. a Ponte in tract. de potest. Proreg. tit. de triremib. numer. 41. & seqq. & eruditissimus & nunquam satis laudatus dom. Regens Ioan. Bapt. Valenc. Velazquez cons. 100. num. 56. ubi bene advertunt, & notant, mirum videri, quod huius concessionis, nec a Romoaldo, Othone Frisingensi, Gothifrid. Viterbiensi illius temporis scriptoribus, neque a Platina in vita dicti Alex. III. aut a recentioribus Chronologis mentio aliqua facta fuerit. Et ego addo, apud Illustr. etiam Cardin. Baron. nullatenus reperiri, quamvis totum fere duodecimum tomum Annal. Eccles. in vita & gestis huius Alexand. III. consumat, & anno 1177. §. 6. & §. 18. de eius fuga in Venetias agat, & de Rosa aurea, & alijs gratijs & indulgentijs Sebastiano Zanco, & Reip. Venetorum ab eodem Pontifice concessis. Secundo respondeo, [sect. 35] regulariter quidem verum esse, quod Incognitus tradit, mare nimirum & maris littora, & navigationem, ac commerciorum iura omnibus communia esse, nullumque sibi harum rerum dominium, vel proprietatem usurpare, vel occupare posse. Neque enim tam latum & immensum aequor integram possessionem, vel occupationem privatorum admittit, ut bene observat Vvesemb. in §. 1. numer. 4. instit. de rerum divis. Hoc tamen non impedire, quin Imperatores, Reges & alij supremi Principes, protectionem & iurisdictionem marium & littorum, suis imperijs adiacentium, habeant, & cum inhibitione etiam asiorum exerceant, inibique leges statuant, vectigaliaque & portagia, prout sibi iustum visum fuerit, imponant & exigant. Quo respectu, nihil magis frequens, aut vulgare inter utriusque iuris Doctores esse videtur, quam ut maris imperium, ad illum supremum Principem pertineat, qui in continenti proxima imperat, ut etiam tetigi dict. lib. 2. cap. 6. num. 22. ubi plures ad hoc Auctores adduxi, & ultra eos, idem graviter & docte prosequitur Baldus consil. 51: quaeritur an Florentini? num. 2. lib. 4. probans mare dici de districtu illius civitatis, vel loci, qui confinat cum mari, in quantum se extendit territorium terrae prope mare. Et hoc etiam prosequitur idem Bald. in l. cum proponas, de nautico foenore, ubi de collectis & vectigalibus loquitur. Et absque dubio in mari Mediterraneo procedere docent glossa & Bartol. in l. sane si maris, D. de iniurijs, Ias. in dict. l. ex hoc iure, num. 27. ubi loquitur de Gulpho Venetorum, Hippolyt. de Marsilijs in l. fin. de iurisdict. omn. iud. num. 183. Matthae. de Afflict. in titul. quae sint Regalia, verb. Vectigalia, numer. 101. Belluga in Speculo Princip. rubric. 30. Anton. Corsetus singul. 154. verbo Iurisdictio, Ioannes Garcia de expens. cap. 21. num. 34. & 35. Cancer. 1. part. variar. cap. 13. num. 236. Raudens. decis. 8. num. 2. Vvesemb. in §. insula, instit. de rerum diuis. Sixtinus Regnerus de Regalib. lib. 2. cap. 4. Cabedus decis. Lusitan. 2. part. decis. 46. & 47. Calistus Remirez de leg. Reg. Aragon. §. 30. num. 21. & 22. Peregrin. dict. lib. 8. de iure fisci, num. 4. & seqq Valencuela plures alios recensens dict. cons. 100. num. 55. & late Osascus decis. Pedemont. 155. ubi loquitur de Duce Sabaudiae, qui imposuit pedagia, & vectigalia in suo mari, & cum prohibitione aliorum ibidem iurisdictionem exercet. ¶ Prout [sect. 36] & faciunt, & facere possunt, iuxta sententiam eorundem auctorum Veneti, in mari Adriatico, Genuenses in Ligurico, Romani in Tyrrheno, Graeci in Ionio & AEgeo, Galli in Narbonensi, & Hispani in Indico Orientali & Occidentali: quia [sect. 37] mare & aquae veniunt sub nomine territorij, arg. tex. in l. venditor, D. com. praed. l. insulae Italiae, cum ibi notatis, D. de iudicijs, l. inter eos cum seqq. D. de acq. rer. dom. l. notionem, §. 1. & l. portus, D. de verb. sign. l. 1. §. statio, D. de flumin. l. 1. §. fin. D. de rer. divis. cap. licet ubi glos. & Bald. num. 2. de ferijs, cap. unic. quae sint Rega. in usib. feud. & eorum quae tradit glos. verb. Territorium, & post eam Geminian. & alij in cap. ubi periculum, de elect. lib. 6. cap. ex litteris, ad finem, de probat. cap. accedens el 2. ad fin. ubi etiam Bald. in fin. ut lite non contest. Felinus in cap. Rodulphus num. 12. & seq. de rescrip. Decius in d. l. fin. de iurisd. num. 9. Bald. in l. beneficium col. 2. de constit. Princip. Ruinus cons. 18. num. 16. lib. 1. Roder. Suarez allegat. 17. per totam, Anton. Vacca in l. 2. D. de rerum divis. Menchaca lib. 2. controvers. illust. cap. 9. Marin. Freccia de subfeud. lib. 2. tit. quis dicatur Dux vel March. num. 4. & 5. fol. 119. Camill. Borrel. de praest. Reg. Cathol. cap. 9. ex num. 45. & cap. 46. ex n. 227. & in sum. decis. tit. 41. de iurisd. omn. iud. num. 125. fol. 158. Benvenut. Stracca de navigat. num 6. Ponte ubi sup. num. 41. & seqq. Sixtin. Cabedus, & Valencuela ubi sup. Bobad. in Politic. lib. 4. cap. 2. num. 69. & cap. 5. num. 6. Matthaeac. dict. cap. 36. num. 11. & 14. & latissime Peregrin. d. tit. 8. num. 9. cum seqq. AEgid. Bened. & Seraph. Freitas in locis supra relatis, & Pet. Greg. omnino videndus lib. 9. de Repub. c. 1. n. 27. & lib. 1. Syntag. cap. 3. n. 5. & lib. 3. cap. 14. num. 7. ubi huius rei elegantes rationes adducit, & [sect. 38] mari semper a vicinis locis nomina tribui probat, & nulla in parte oportere severius & accuratius legum aculeis delinquentium peccata compescere, quam in mari, & maritimis regionibus, propter [sect. 39] gravia & frequentia nautarum, & incolentium facinora, & inhumanam ac feram eorum naturam, quae veluti ex salsuginoso humore contracta, qua in illis dominatur, mentem obnubilat, atque ad noxia quaeque impellit, prout etiam animadvertit Levin. Lemnius lib. 5. de occul. nat. mirac. c. 16. ¶ Quibus [sect. 40] mire convenit Innoc. in cap. cum ad sedem, de restit. spol. cuius doctrinam refert & sequitur Tiber. Decia. respons. 123. num. 25. vol. 3 ubi ait, quod si Princeps concedit castrum, intelligitur concedere & territorium, & omnia emolumenta, quae ex eis quoquomodo capere poterat, tam in terra, quam in mari, & in aquis. Et hoc [sect. 41] non solum ad propinquam maris regionem, vel intra centum milliaria contrahendum est, ut sentire videtur Bartol. in tract. de insula, §. nullius, num. 1. Paul. Castrens. in l. Caesar de publi. & vectiga. & Hieron. de Monte in tract. de fin. regund. c. 9. n. 3. quos sequitur Gomez de Leon alleg. 12. n. 2. verumetiam ad valde remotam, si tamen nulli alij propinquior sit, ut bene ostendit Roder. Xuar. d. allegat. 17. col. 2. & Cabed. d. decis. 47. num. 3. argum. text. in l. unica, C. de classicis lib. 11. quam non esse alibi inquit Bart. ibid. & eius notanter meminit Angel. in d. l. sane si maris, D. de iniurijs, idem Bartol. in d. l. Caesar, de vectig. & Cepola in tract. de servit. tit. de mari, cap. 26. Qui [sect. 42] inde subinferunt, non solum in arida, sed etiam in mari fines reperiri, & terminos assignari posse, iuxta doctrinam Bald. in l. ultima in fine, C. de instit. & subst. & aliorum quos refert AEgid. in d. l. ex hoc iure, 1. part. cap. 5. num. 9. Quamvis Corneus cons. 273. num. 22. vol. 1. quem sequitur Hieron. de Monte in d. tract. de finib. cap. 39. num. 2. in mari non esse confines, sed pertinentias doceat, quia aqua communiter uniformis est, & quid pertinentiarum nomine veniat, latius exponat, c. 80. per tot. & cap. 90. num. ult. Possumusque in praedictorum confirmationem, optimum aliud exemplum adducere [sect. 43] ex aeris elemento petitum, quod licet naturali etiam iure commune omnium esse dicatur, in §. & siquidem, instit. de rerum divis. cum similibus, unde Ovid. lib. 6. Metam, inquit: Nec Solem proprium natura, nec aera fecit. Et alibi: Omnia si teneat, non possidet aera Minos. Nihilominus tamen omne coelum quod est supra nostras domus, vel fundos, quasi occupatione nostrum quoque esse censetur, l. fin. D. de servitutib. l. altius, C. eodem, l. penult. & l. fin. §. penult. D. quod vi aut clam, & ideo prohibere possumus eos, qui nos huiusmodi iure uti impediunt, vel in agros nostros, etiam spatiandi, aut aeris capiendi gratia, ingredi volunt, l. per agrum 11. C. de servit. & aqua, l. ut pomum, D. eod. & post Connan. quem refert, observat Osuald. in notis ad Donel. lib. 4. cap. 2. litt. C. & Freitas dict. cap. 10. num. 44. & 45. ubi hinc [sect. 44] notabiliter infert, iuste Neapoli decisum fuisse, Ecclesiastica immunitate quendam delinquentem gaudere debere, qui in aere ex fenestra pendens, quae supra Ecclesiae coemeterium erat, comprehensus fuit. Ac proinde legimus, aliquos [sect. 45] Imperatores pro aere etiam & pro umbra tributa a subditis exegisse, ut tradit Cuiac. lib. 10. observat. cap. 7. & Petr. Greg. d. lib. 3. Syntag. cap. 10. num. fin. Et in hunc sensum accipi potest, quod Imperator Antoninus [sect. 46] scripsit in l. deprecatio, D. ad leg. Rhod. de iactu, dum se mundi Dominum, & maris legem appellat, ad quam ferendam, certum [sect. 47] est iurisdictionem & imperium loci, cui promulgatur, desiderari, ut post alios docent Suarez de legib. lib. 1. cap. 8. & Salas disput. 7. sect. 1. Quod docte advertens Alciat. lib. 2. dispunct. cap. 5. [sect. 48] perridiculum esse inquit, quod ibidem aliqui ex antiquioribus tradiderunt, nempe maris imperium non spectare ad Imperatorem. Et Petr. Gregor. dict. lib. 1. Syntag. cap. 3. num. 5. [sect. 49] Vltra leges antiquas de mari & navigatione a Rhodijs latas, qui maxime freta sulcabant, de quibus ibi loquitur Anton. & Divus Isidor. in cap. Rhodiae leges, 2. distinctione, postea & has approbatas, & alias plures de naufragio, & rebus maritimis a Romanis Nomothetis promulgatas, ostendit in l. quo naufragium 3. D. de incend. ruin. naufrag. l. fin. C. de furt. & in titulis C. de nausrag. de navicular. de nautis Tiberinis, de classicis, & alibi passim. Et hac [sect. 50] propter, iam ex communi totius Orbis observatione, mare, & littora maris, quodammodo in dominio & iure Principum & Magistratuum haberi coepisse, optime advertit Hubert. Giphanius in l. 50. num. 4. D. de acquir. rer. dom. Ioan. Bodin. lib. 1. de Repub. cap. 12. pag. 267. Rebuff. in l. littus 96. D. de verb. signif. Pet. Gregor. dict. lib. 3. Syntag. cap. 14. num. 7. Osuald. ad Donel. lib. 4. cap. 2. litt. E. & Peregrinus omnino videndus dict. lib. 8. n. 2. & sequent. & n. 11. & 16. ubi probat, quod mare possidet, qui in eo iurisdictionem & imperium habet, ut per Bartol. in tract. de alveo, in §. publicae, Cepol. in tract. de servit. cap. de mari, num. 9. & Iacobin. de feud. verb. Et cum fluminibus, n. 10. Et quod in mari potest dari imperium, & iurisdictio sicut in terra, cum fundatum sit in suo alveo, & ideo in terra, cum terra sit inferior Sphaera, ut tradit Bald. in dict. rub. de rer. divis. num. 2. Quod antiquitus [sect. 51] etiam invaluisse satis ostendit D. Ambros. in loco sup. num. 29. relato, dum inquit: Dividunt elementa sibi potentes. Neque abest Virgil. lib. 1. AEneid. ubi Romanos maris imperium habituros, his verbis vaticinatur: Certe hinc Romanos olim volventibus annis, Hinc fore ductores, revocato a sanguine Theucri, Qui mare, qui terras omni ditione tenerent. Et Augusto Caesari blandiens 1. Georgicor. — Tua nautae Numina sola colant: tibi serviat ultima Thule, Teque sibi generum Thetis emat omnibus undis. Cui similis est Claudia. in 4. panaegyr. de Consulatu Honorij, cuius, & aliorum mentionem fecimus sup. lib. 1. cap. 6. num. 6. Subdidit Oceanum sceptris, & margine coeli Clausit opes. Et his certior, [sect. 52] & antiquior testis Ezechiel. c. 27. vers. 4. ubi de Tyro insula loquens, eam in maris corde sitam inquit, & quod se eiusdem maris dominam esse gloriabatur. Vnde & [sect. 53] adagium natum est: Tyria maria, quod explicans Fest. Pompeius lib. 19. de verb. signif. inde deductum esse ait. Quod Tyro oriundi Poeni, adeo potentes maris fuerunt, ut omnibus mortalibus navigatio esset periculosa. Refert etiam [sect. 54] Strabo lib. 10. Geograph. primum mari imperasse Minoem. Quod Diod. Sicul. lib. 6. Neptuno tribuit, quem, ob id solum, quod primus navigandi arte inventa, per mare classem induxit, eius Dominum, & Imperatorem fuisse antiquitas fabulatur, prout etiam adnotat Servius in illud Virg. 1. AEneid. Non illi imperium pelagi, saevumque tridentem, Sed mihi sorte datum. Et Silius Italic. lib. 7. Talibus alloquitur Regem maris, Quamquam alij aliter sentiant, [sect. 55] & navium inventionem, quibusdam Noacho iunioribus tribuant, ut refert Polyd. Virgil. lib. 3. de invent. rer. cap. 15. & Petr. Gregor. dict. lib. 1. cap. 3. num. 5. Quae omnia [sect. 56] cum in alijs Principibus ita se habeant, longe planius & securius in Catholicis nostris Regibus admitti & probari debebunt, ut bene observat Camill. Borrell. dicto cap. 46. num. 227. cum solido illo Pontificiae concessionis iure nitantur, de quo saepe loquuti sumus, & ob primas, & antiquis ignoratas, continuisque classibus repetitas per vastum Oceani aequor navigationes, eius Domini, & Imperatores, melius quam Neptunus, appellari potuerunt, de quo etiam diximus alia dicto lib. 1. cap. 16. & lib. 2. cap. 4. ex num. 30. Tertio respondeo, quod licet demus mare, & littora maris quoad proprietatem in nullius bonis esse, neque esse posse, ut concludunt iura pro contraria parte citata, usus [sect. 57] tamen eorum omnibus hominibus communis est, ut inquit I. C. in l. 4. D. ne quid in loco publ. Iust. in §. 1. inst. de rer. divis. late Cepola d. tract. de servit. rust. cap. 26. & 27. & Rebuff. in dict. l. littus 96. D. de verbor. sign. vers. 3. Ea autem [sect. 58] quae sunt communia, praevenienti, & praeoccupanti cedunt, reg. qui prior, de regul. iur. in 6. ubi Petr. Pech. §. flumina, instit. de rerum divis. cum alijs. Vnde cum Reges nostri hanc Oceani Indici navigationem, & in ipsis Indorum regionibus praedicationem, & negotiationem primi occupaverint, & tot sumptibus, ac per tot annorum curricula, privative, atque etiam cum inhibitione aliorum Principum exercuerint, merito in eadem tuendi, & praeferendi sunt, ut diximus supra lib. 2. cap. 25. num. 63. & sequentibus, & pluribus prosequitur Lud. Roman. cons. 47. visis necessarijs, ubi probat in bonis ad quae plures ius aequale habent, eum qui praevenit, vel praeoccupavit praeferri. Et idem [sect. 59] in duobus, vel pluribus procuratoribus, vel executoribus testamenti insolidum datis, quod is, qui praeoccupat, ius sibi quaerat, & caeteris exclusis solus agere possit, late etiam tradit Federic. de Senis cons. 124. in fine, & cons. 130. in princip. quos refert & sequitur Cardin. Tuschus littera P. verb. Praeoccupatio, conclus. 517. Et potest non minus apte subiungi celebris, ad fin. de offic. Archidia. cuius in terminis nostrae quaestionis meminit AEgid. Bened. dict. cap. 3. num. 15. Qui docet, [sect. 60] ex eo solo, quod quis solitus fuerit aliqua iura exercere in loco, quem non constet esse de alterius iurisdictione, videri acquirere locum, ut sit eius iurisdictionis, & ut ibi omnia iura acquirat de caetero. Quod [sect. 61] certius esse, ubi praeoccupatio fit per supremum aliquem Principem, bene observat Donel. lib. 4. comment. cap. 2. Vvesemb. & Claudius Cantiuncula in dict. §. 1. & §. flumina inst. de rer. divis. quos refert & sequitur Freitas dict. cap. 11. num. 5. & urgenter comprobat textus in l. littora, D. ne quid in loco public. ibi: Littora maris, in quo Populus Romanus imperium habet, Populi Romani esse arbitror, ponderando genitivum, qui ex sui natura dominium, & proprietatem arguit, ex plene traditis a Doct. in rub. D. de novi oper. nuntiat. Et multo magis certum ubi praescriptio [sect. 62] longi temporis post eandem occupationem accessit, cum haec etiam in privatis ad usum in aliquibus ipsius maris partibus acquirendum, & alios prohibendos sufficiat, esto quod totum ob sui immensitatem possideri & occupari non possit, & ijdemmet Auctores advertunt, & expresse ostendit Marcian. [sect. 63] I. C. in l. si quisquam 7. D. de divers. & temp. praescrip. sic inquiens: Si quisquam in fluminis publici diverticulo solus pluribus annis piscatus sit, alterum eodem iure uti prohibet, & Paul. in l. sane si maris 14. D. de iniurijs, ubi sic ait: Sane si maris proprium ius ad aliquem pertineat, uti possidetis interdictum ei competit, si prohibetur ius suum exercere: ubi glossa explicans illud verbum, Pertineat, inquit, Per privilegium, vel per longam consuetudinem; & allegat dict. l. si quisquam. Et idem observat Bartol. ibidem, Balbus de praescript. 4. part. 5. principal. quaest. 6. numer. 6. Gregor. in l. 2. titul. 7. part. 3. glos. 2. & in l. 11. titul. 18. part. 5. glos. 4. Covarruvias dict. reg. peccatum, 2. parte, §. 8. num. 10. Mantua lib. 1. locorum cap. 19. & Freitas dict. cap. 10. ex numer. 21. ubi num. 29. recte notavit, [sect. 64] illo interdicto, de quo loquitur Paulus, quoad Principes eiusmodi iure occupantes, & praescribentes opus non esse, cum ipsi ius sibi in proprijs causis dicere soleant, ex traditis a Molina de iust. & iur. tract. 2. disput. 103. vers. Quare. Quibus non obstat [sect. 65] difficile, & ex diametro oppositum Papiniani responsum in l. ultim. D. de usucap. qua maxime Incognitus pugnat, dum inquit: Praescriptio longae possessionis ad obtinenda loca iure gentium publica concedi non solet, &c. Nam inter varias solutiones, quas pro hac antinomia componenda refert Curtius Brugens. lib. 1. coniect. cap. 54. Conan. lib. 3. comment. capit. 15. numer. 1. Ioan. Robert. lib. 1. recep. sentent. cap. 17. Charondas lib. 1. verosim. cap. 21. Fachin. lib. 11. controvers. cap. 1. Dom. Anton. Pichard. in §. flumina, instit. de rer. divis. & in §. sed aliquando, inst. de usucapion. Genoa Passera in conciliat. leg. pag. 303. & sequentibus, novissime Seraphin. Freitas ubi supra, cap. 11. num. 16. & capit. 13. ex numer. 15. & 37. & Nos Salmanticae viginti quatuor, & plus abhinc annis in frequentissimo & florentissimo Gymnasio dictavimus. Responderi potest, Papinianum [sect. 66] ibi eo in casu accipiendum esse, quo quis, quaesitum semel longa possessione ius, & exercitium piscandi, illud iterum non utendo amisit. Nam id nulla actione recuperare poterit, quia postquam eo iure uti, & piscari in mari vel in flumine desijt, locus ad causam publicam redijt, & rursus occupantis fieri coepit, iuxta l. quod in littore 14. D. de acquit. rerum dominio, & in l. in tantum, D. de rer. divis. Quod apud Marcian. in [sect. 67] dict. l. si quisquam, contra se habet, cum de eo loquatur, qui & pluribus retro annis piscatus erat, & in actu & possessione piscandi non interrupta morabatur. Hic enim propter naturalem, & permissam iure gentium occupationem loci, iuxta dictum §. flumina, & iura similis, alios recte prohibere poterit. Quam interpretationem ex Ioanne refert, & probat Accus. in dict. iuribus, Bartol. in l. quominus, numer. 30. Ias. 99. Ripa 101. D. de flumin. Cepola de servitut. rust. capite 42. numer. 4. Balbus de praescript. 4. part. 5. part. princip. quaestion. 6. Decius consil. 271. numer. 11. AEgid. Bellamer. consil. 7. per totum, Roderic. Suar. allegat. 16. & 17. Costanus quaest. iur. cap. 17. numer. 36. Cuiac. & Gothofred. in dict. l. final. Zas. in 2. part. antinom. Theodorus Straitman. antin. 3. Craveta de antiquit. tempor. par. 4. cap. 5. numer. 80. Avendan. de exequend. mand. cap. 12. numer. 16. Dom. Covarruvias in regula peccatum, §. 8. numer. 10. Everard. Broncorst. cent. 4. antinom. 30. & Genoa ubi supr. numer. 34. Qui omnes [sect. 68] late pertractant, an haec piscandi possessio, facti, & actualis esse debeat? An vero quasi possessio aliqua huius iuris constituatur? & quo tempore, & quibus actibus ius alterum prohibendi acquiratur? Et docent iustissimam esse [sect. 69] legem primam, secundam, & similes, titul. 8. lib. 7. novae Recopil. quae propter bonum publicum certis casibus venationem, aut piscationem prohibent. Et similiter pacto, aut privilegio Principis posse prohibitionem induci, iuxta dictam l. venditor 14. D. comm. praedior. gloss. receptam in dict. l. si quisquam, & indicta l. sane si maris. De quibus est etiam videndus Zoanetus in tractat. de duplici venat. ex numer. 36. Sotus lib. 4. de iustitia & iure, quaest. 6. artic. 5. Tuschus practic. conclus. iur. littera V. conclus. 41. & littera P. verb. Piscandi ius, conclus. 358. & verb. Princeps, conclus. 678. Andr. Gail. lib. 2. practic. observ. cap. 68. & late Peregrin. dict. lib. 8. de iure fisci, versic. Piscationes, numer. 34. & sequentibus, Tiraquel. de nobilitate, cap. 37. num. 150. Petr. Heig. miscellan. quaest. 1. par. quaest. 15. numer. 44. & 45. Rosenthal. in tractat. de feud. 1. par. conclus. 24. cap. 4. Menoch. consil. 498. num. 30. vol. 4. Iuxta [sect. 70] quae omnia pariter concludendum videtur, non esse mirum si Princeps possit huius Indici maris navigationes & negotiationes exteris prohibere, cum privati, similia iura, longa sibi possessione quaesita, interdictis, & alijs actionibus defendere possint, de quo alia diximus sup. lib. 2. cap. 25. & obiter probat Calistus Remirez de lege Regia Aragon. §. 30. numer. 21. & Freitas dict. cap. 13. & in simili Peregrin. dict. lib. 8. num. 14. ubi loquens de iure maris Adriatici Venetis pari praescriptione quaesito, inquit, quod ratione superioritatis, & iurisdictionis, quam ibi habent, potest Princeps Venetus navigantibus per mare Adriaticum indicere gabellas, leges praescribere, navigationes permittere, & prohibere, & si adversus praescripta factum fuerit, merces confiscare, ex doctrina Rainerij, & Angeli in dict. l. sane si maris, & latius eiusdem Angeli consil. 289. Bald. in dicta rubrica de rerum divis. numer. 2. Angel. Aretin. in §. 1. instit. eodem, Cepol. dict. titul. de mari, numer. 10. Ias. in 1 ex hoc iure, num. 27. de iustitia & iure, & in l. quominus, num. 41. de flumin. Qua etiam ratione Salicet. in l. 3. C. de naut. foenore, eleganter dixit valere decretum Venetorum quod navigantes per mare Adriaticum praesentare debeant Venetijs merces, & ibi solvere datia, quem sequitur Bertachin. in tract. de Gabellis, 1. pat. num. 20. & Ripa in l. si insulam numer. 22. D. de verb. ea nimirum ratione utentes, quia sunt Domini maris. Qvarto & ultimo respondeo, quod licet superiora deficerent, non posset, nec deberet hic Regum nostrorum titulus amplius in dubium vocari, cum ad hoc ius, de quo agimus, sibi quaerendum non tantum longi, aut longissimi triginta, vel quadriginta annorum praescriptionem allegare possent, quae sola eis [sect. 71] sufficere posset, praesertim tiutlo Pontificiae concessionis innixa, etiam in casibus in quibus ius resistit, iuxta tex. in cap. 1. ubi glos. de praescription. lib. 6. iunctis alijs, quae congerit Balb. in dict. tractat. de praescription. 4. par. 5. princip. quaest. 6. numer. 6. & Molina de primogen. lin. 2. cap. 6. numer. 52. Sed [sect. 72] per spatium plus quam centum & triginta annorum, in continua, & indesinenti quasipossessione & consuetudine esse reperiantur, ut soli per haec maria ad Regiones utriusque Indiae navigarent, & exteros ad earum portus accedere volentes, arcerent. Centenaria [sect. 73] quippe praescriptio est potentior, quam immemorabilis, ex communiori opinione, quam refert & sequitur Covarruvias dicta regula possessor, 2. parte, §. 3. numer. 7. Anton. Gabriel in titul. de praescription. conclus. 1. num. 71. & 73. Gregor. Lopez in l. 15. titul. 31. par. 3. verb. Puede, Molina ubi supra, numer. 44. Mascard. de probat. conclus. 429. & Craveta de antiquitate tempor. 4. parte, §. absolutis, num. 1. ¶ Porro, per immemorabilem non [sect. 74] solum usum, verum & dominium, maris, & littorum publicorum acquiri, & praescribi posse, communis etiam est Doctorum opinio per text. & gloss. in l. diligenter, & in l. usum aquae, C. de aquae duct. lib. 11. & in dict. l. final. D. de usucap. & in. l. hoc iure, §. ductus aquae, D. de aqua quotid. cap. super quibusdam, §. praeterea, de verbor. signif. quam post alios sequitur Bartol. in l. filijs, D. de Decurionib. Balbus dicta quaest. 6. Paulus Fuscus in singul. utriusque iur. littera A. num. 81. sol. 24. Franc. Marcus decis. Delph. 2. par. quaest. 110. numer. 12. & Ioan. Oinotomus in dict. §. 1. inst. de rerum divis. ubi ait [sect. 75] Venetos in mari Adriatico iurisdictionem huiusmodi praescriptione consequutos fuisse, unde & novas gabellas transeuntibus per eorum mare imponere possunt, secundum Bartol. & Angel. in dict. l. iniuriarum, §. si quis, D. de iniurijs, & quod ita etiam in Borussia non licet omnibus legere succinum in littore maris, sed soli Principi, & idem resolvit Peregrin. dict. lib. 8. num. 10. inquiens, quod ubi datur inveterata iam, & immemorialis eiusdem maris libera possessio, ex hac sola concedunt Auctores Iurisprudentes, superioritatem, & iurisdictionem in mari, & littoribus maris a Principibus liberis acquiri posse, iuxta glossam celebrem in d. l. sane si maris, D. de iniurijs, ex qua Ruinus, Bartolus & Angel. speciatim notarunt, quod Domini Veneti per inveteratam consuetudinem sibi quaesierunt potestatem, superioritatem, & iurisdictionem maris Adriatici. Quibus conveniunt alia, quae ipse idem Peregrinus antea tradiderat lib. 1. tit. 1. num. 17. & 18. & quae postea magis notabiliter subdit d. lib. 8. num. 23. ubi in quaestionem vertens, an Principes possidendo per inveterata tempora mare in universum, acquirant sibi proprietatem maris, tandem concludit: Quod licet verum dominium, vel possessio maris, per viam naturalem dari non possit, quia materia est liquida fluxibilis, & refluxibilis. Quia autem in mari duo occurrunt, quae humano usui serviunt, navigationes & piscationes, quorum respectu considerari possunt iurisdictionalia & Regalia, quae in terrenis exercentur, veluti creare Magistratus, ius dicere, belligerare, vetare, permittere, gabellas indicere, poenas inobedientibus infligere, & alia huiusmodi: haec quidem omnia Principes in mari superioritatem habentes, exercent, & per immemoriale tempus, etiam, privative ad alios quaerere possunt. Habet enim [sect. 76] praescriptio immemorialis vim tituli, & specialis privilegij, ut in d. §. ductus aquae, & in. l. 2. §. idem Labeo, D. de aqua pluvia, & ideo in illa non requiri tituli ostensionem, nec probationem quasipossessionis, aut scientiae & patientiae adversarij, probat latissime Ias. cons. 208. & 209. Decius cons. 85. num. 2. Roland. cons. 66. num. 43. vol. 1. Anton. Gabr. d. concl. 1. n. 5. & 62. Balb. d. tract. de praescripti. 2. par. 3. princip. q. 6. nu. 25. & 26. Peregri. ubi sup. n. 12. & innumeri alij, quos refert Paul. Fuscus in sing. verb. Tempus, n. 3. fol. 341 Ludolph. Schrad. cons. 3. n. 222. Camil. Borrel. cons. 3. num. 29. & Brun. a Sole in locis communib. verb. Praescriptio, n. 5. col. 874. Et haec [sect. 77] praescriptio immemorabilis, vel centum annorum, nunquam censetur exclusa, aut remota, quamvis lex vel statutum per verba universalia negativa loquatur, & caveat, quod nulla currat praescriptio, ut bene docet Angel. per tex. & glos. ibi, verb. Praescriptio, in authent. ut de caetero commutat. non fiant, Alexand. in l. nemo potest, col. ult. de legat. 1. Felin. in rubr. de praescripti. col. fin. Decius cons. 271. & cons. 496. Abbas cons. 26. lib. 2. & Brunor. ubi supr. num. 4. Quibus [sect. 78] non obstabit alia oppositio, quam facit Incognitus, dicens, in nostris Regibus bonam sidem desuisse, quae de iure Canonico in omni praescriptione etiam centenaria, aut immemoriali secundum magis communem opinionem desideratur, cap. vigilanti, & cap. ult. de praescript. d. regula possessor, de regul. iur. in 6. cum late traditis a Craveta de antiq. tempor. §. materia, num. 19. Covar. in d. reg. possessor, 2. p. relect. §. 8. n. 5. Fachin. lib. 8. controvers. cap. 26. & 33. Mascard. de probation. lib. 3. concl. 1213. n. 46. & Pet. Gilken. d. tract. de praescript. 2. p. memb. 2. cap. 1. n. 6. Nam non desunt plures Auctores haud contemnendae eruditionis & nominis, qui in eiusmodi praescriptione illam minime requiri constituunt, ut constat ex Saliceto in l. 2. C. de servit. & aqua n. 8. Bald. cons. 352. col. 2. Deci. cons. 46. n. 5. & in l. traditionibus n. 12. C. de pact. Nicol. Boer. decis. 39. n. 7. cum alijs relatis ab Anton. Gabr. lib. 5. commun. opin. tit. de praescript. concl. 1. Ac praeterea [sect. 79] negamus, praedictos Reges ac Dominos nostros, ullo tempore malam fidem habuisse, cum contrarium certius & evidentius sit, ex titulis & rationibus, quas tota hac tractatione discussimus, & in eisdem nostris terminis probant & prosequuntur AEgid. Bened. d. cap. 3. n. 25. & seq. & Seraph. Freit. d. cap. 13. ex n. 43. & cap. 14. ex n. 38. ¶ Quae rationes ut etiam supra tetigimus in fine capitis praecedentes, licet usque adeo certae, & securae non essent sufficere tamen possent, ad hoc ut ex illis bona fides induceretur, argum. text. in l. igitur, D. de liberali causa, ibi: Iustis rationibus ductus, vel non iustis, & eorum quae notat Bartol. in l. Celsus, num. 13. D. de usucap. Menoc. de recuper. poss. rem. 13. numer. 34. & Mascard. conclus. 224. num. 17. Maxime cum bona fides semper intervenire praesumatur, cap. si diligenti, & cap. ultim. de praescript. Covarr. d. §. 8. num. 2. Petr. Surdus cons. 73. num. 50. lib. 1. praesertim concurrente praescriptione immemoriali, quae efficit, ut de tali bona fide amplius disputari non possit, nec probatio in contrarium admittatur, ex Salicet. ubi sup. & Gabr. num. 50. Burgos de Paz cons. 15. num. 33. Bursat. consil. 48. num. 8. Menoch. de praesumpt. lib. 3. praesump. 131. num. 50. & Gilken. dict. cap. 1. num. 11. & seqq. qui ita in concordiam contrarias Doctorum opiniones adducit. Quibus [sect. 80] adijcio, quod etiam si dubiam conscientiam haberent, adhuc bonae fidei possessores iudicandi essent, ex his, quae post longam disputationem resolvit idem Gilken. d. 2. par. memb. 2. cap. 2. ex num. 132. & ultra relatos ab eo magistraliter Baldus cons. 298. vol. 1. ubi [sect. 81] ait: Quod conscientia dubia non dicitur conscientia, nec producit dolum, quia non habet ubi figat pedem intellectus, & in dubio possessor potius debet sibi ipsi favere quam dissuadere. Et ibidem num. 9. & 10. subiungit: Quod dubitans semper interpretatur bonae fidei, si quam habet occasionem dubitandi; quoniam aequiparatur ei qui ignorat rem alienam, l. manifestissimi, §. si autem dubium, C. de furtis. Cui simile est etiam quod tradit in l. 1. num. 16. C. de falsa causa adiect. leg. nempe: Quod error, & titubatio differunt, quia errans figit intellectum suum in falso, sed dubitans est aequalis inter contrarias persuasiones, ut notatur D. de testam. l. de statu, & l. fin. C. de condict. indeb. Circa quem articulum aliqua item notat Craveta cons. 412. num. 7. & Nos infr. cap. 5. num. 29. & sequentibus. Ad alia autem argumenta quae ab eodem Incognito expendi videntur de leg. ult. D. de usucap. & doctrina Paul. Castrens. ibid. & de l. 7. titul. 29. par. 3. recte respondet Freitas dict. ap. 14. Et ad illud quod additur, hanc praescriptionem immemorialem dici non posse, cum in historijs extent, & passim legantur & repetantur initia, & progressus detectionis, & conquisitionis Indiarum, satisfacit AEgid. Ben. d. c. 3. n. 25. & seq. probans, non requiri ad immemorialem quod rei, de qua agitur, non extet memoria, sed quod non sint homines, qui initij recordari possint. Vnde cum pauci sint, qui ultra centum annos excedant, ut in l. an ususfructus, D. de usufr. & in l. fin. C. de sacrosanct. Eccles. iam constat immemorabilem esse hanc, quae ut diximus, plus quam centum & triginta annorum curriculo innititur, cum indesinenti quasipossessione, qua simul praescriptum est, ut alij prohiberi possint, ut in simili probat Gilken. d. tract. par. 1. cap. 6. num. 122. & in eisdem nostris terminis Balbus de praescrip. par. 5. quaest. 6. num. 10. inquiens: Quod prohibere possumus, ne quis intret locum nobis invitis, unde prohibere possumus ratione possessionis navigationem, & piscationem maris & fluminis, quae alias nobis communia sunt de iure gentium. Et ad hoc non fuisse necessariam peculiarem aliorum Regum prohibitionem, sed sufficere notitiam quam de titulis & navigationibus Hispanorum habuerunt, bene etiam observat Freitas d. cap. 14. n. 33. ex traditis a Iacobin. de feud. verb. Et cum venationibus, n. 2. Dec. cons. 197. Menoc. cas. 160. n. 11. & Franc. Marc. decis. 529. num. 16. par. 1. # 4 CAPVT IV. De alijs titulis, & rationibus, quae eandem retentionem iustiorem efficiunt, & praecipue de bellis contra Indos perduelles, vel apostatantes illatis, vel causa sociorum initis, & de voluntario populorum in Regni translatione consensu. SVMMARIVM Capitis IV. -  1 Indiarum Occidentalium iusta retentio pluribus titulis confirmatur. -  2 Indis ob plures causas potuit bellum legitimum irrogari. Et num. 13. -  3 Indi rebelles, vel apostatae efficiuntur de dominio Papae, aut Principis, qui eorum conversioni intendit. -  4 Princeps omnis potest, & debet subditos suos defendere. -  5 Lex 3. D. de off. Praesid. expenditur, & illustratur. -  6 Indis Chiriguanensibus legitime bellum inferri potest, secundum Matienz. Et quare? -  7 Chichimeci, Caribes, & Canibales Indi saepe debellari, & servi fieri iussi sunt. Lusitani ob fidem sibi fractam, vel iniurias ab Indis Orientalibus illatas, plures eorum regiones debellarunt, ibidem. -  8 Chilenses Indos iuste hodie bello comprimi, & servos fieri posse, multi opinantur, & quid circa hoc diversis temporibus ordinatum fuerit? Et num. 12. -  9 R. Patris Ludov. de Valdivia Societatis Iesv zelus, & cura pro Indis Chilensibus a bello offensivo defendendis. -  10 Reges nostri, & supremum Indiarum Consilium semper ea media fovent, & amplexantur, quae Indis favorabiliora, & mitiora videntur. -  11 Indis cum Chilensibus nihil per blanditiem profecit Pat. Ludovicus Valdivia. -  13 Infideles, apostatae, rebelles, vel Fidem impedientes iuste debellari possunt. Excellentiss. Princeps Esquilacensis Peruanus Prorex, laudatur, ibidem. -  14 Fr. Antonij a Corduba notabilia verba expenduntur de casibus tractantia, in quibus adversus Indos, pugnari legitime potest. -  15 Cap. Dominus noster 23. quaest. 2. expenditur. -  16 Armis & bellis tunc recte ut possumus & debemus, ubi aliter iustitia, nec securitas consequi potest, cum Cassiod. Polyb. Chrysost. & alijs. -  17 Ferro abscindenda sunt vulnera, quae medicinae fomentum non recipiunt. -  18 Hispani ab aliquibus Indis contra alios sibi infestos in auxilium vocati, recte militare, & belli spolijs potiri valuerunt. -  19 Bella sociorum, & confoederatorum causa inita, legitima sunt. -  20 Christiani regulariter se infidelium actibus, & bellis immiscere non debent. -  21 Franciscum I. Galliae Regem multi reprehendunt, quod Turcam in auxilium vocaverit. -  22 Asa Rex cur notetur in sacra Pagina? -  23 Bellum ubi iustum est bene possunt Christiani, scandalo cessante, cum infidelibus, & pro infidelibus militare. -  24 Christiani nullum peccatum committunt, infideles in bello iusto adiuvando. -  25 Bonum opus ut exercere, ita & iuvare bonum est, etiam si quis pro eo mercedem accipiat. -  26 Lex metum 9. §. sed licet, D. quod met. caus. ponderatur, & illustratur. -  27 AEquum est, ut si habes bonum propter me, ut & ego habeam propter te. -  28 Abraham pro vindicando Rege Salem, & alijs suis confoederatis, iuste pugnasse dicitur. -  29 Iosaphat consulto Domino pugnavit contra Regem Moab in auxilium Regis Ioram. -  30 Machabaei qualiter petierint auxilium a Romanis? -  31 Infidelibus quando pacem dare, aut foedera cum illis inire possimus, etiam inconsulto Romano Pontifice. -  32 Romani Imperium suum dilatarunt socios & foederatos iuvando, & alias provincias aliarum vicinarum robore subigendo. -  33 Indi voluntate sua Regum Hispaniae dominium admisisse videntur. -  34 Peruani Regni Indi omnes se Regum nostrorum dominationi subiacere velle publicis instrumentis testati sunt. -  35 Consensus superveniens purgamentum, aut tyrannidem praecedentem. -  36 Tyranni ex cursu temporis, & diuturna populorum tolerantia, & concessione efficiuntur veri & legitimi Reges. -  37 Reges Hispaniae, data voluntaria Indorum electione, Indias Occidentales legitime retinent. -  38 Indos hodie gratam & ratam habere Regum Hispaniae dominationem, multis probat Ioan. Matienzus. -  39 Indorum proprij, & antiqui domini cum hodie non extent, recte possunt Reges nostri, extante praecipue concessione Pontificis, eorum regna possidere. -  40 Initio quod nullum, vel vitiosum est, tractu temporis non firmatur, & quando hoc fallat? num. 43. -  41 Originem Regnorum inspiciendam esse, & vitiosam semper nocere aliqui dicunt, & qualiter intelligendi sint? Et num. 42. -  44 Acquisitio a principio nulla tanquam facta per forensem, ex posifacto convalidatur, si forensis civis fiat. -  45 Iudicium a principio nullum, ex iure superveniente interdum firmari solet. -  46 Alienatio a minore inutiliter facta confirmatur, si post legitimam aetatem eam ratam habuerit. -  47 Causa confirmans ubi supervenit, actus initio nullus, convalidatur. -  48 Regni ad legitimam occupationem sufficit, quod plures, vel praecipuae eius provinciae iusto aliquo titulo occupari possint. -  49 Occasio in tempore arrepta, omnia fere mundi Imperia peperit. -  50 Austriaca familia varijs occasionibus varia Regna, quibus hodie fruitur, coadunavit. -  51 Occasione diligenter utendum Politici docent, & eam Aquilae similem Nicephor. facit. -  52 Carolum V. Imper. totius mundi Imperium consequi potuisse, si oblata sibi occasione uti sciret, Campanela testatur. SVnt quoque [sect. 1] plures alij tituli, qui eandem retentionem confirmant, quos recenset Mag. Victoria in 2. relect. de Indis ex num. 1. Gregor. Lopez in l. 2. tit. 23. par. 2. Fr. Alfons. a Castro de iusta haeret. punit. lib. 2. cap. 14. & Ioan. Azorius 1. tom. instit. Moral. lib. 8. capite 26. versic. Septimo quaeritur. Sed praecipui eo reducuntur, ut absque ulla dubitatione Pijssimi Reges nostri eas provincias retineant quarum [sect. 2] Indi Fidem sibi pacifice, & sufficienter annuntiatam, nec recipere, nec audire voluerunt; vel receptam deseruerunt, blasphemarunt, vel impedierunt, aut Hispanos ad se praedicationis, ac commerciorum causa accedentes, vel ad alias regiones innoxium transitum postulantes, hostiliter adorti sunt, vel simulato hospitio receptos, postea perfidis, & subdolis invasionibus enecarunt, prout saepe contigisse narrat Ant. de Herrera in hist. gen. Ind. decad. 3. lib. 1. c. 18. pag. 126. & lib. 9. cap. 2. & lib. 7. c. 7. & decad. 4. lib. 6. cap. 11. & Ioan. Boter. in relat. univers. 4. par. lib. 3. pag. 63. & 64. Etenim cum in his casibus iuste, ac legitime adversus infideles bellum inferri possit, iuxta ea, quae plene disputavimus sup. lib. 2. cap. 20. longe iustius, eiusmodi bello parta, retinebuntur, aut iterum, si opus fuerit, pro eorum conservatione, ac retentione bellari poterit, ex regula l. patre furioso, D. de ijs qui sunt sui, cum late traditis sup. hoc lib. cap. 1. ex num. 1. Quam traditionem multis comprobat Episcop. Chiapens. in tract. domin. Ind. fol. 21. cum seqq. docens, [sect. 3] quod ubi praedicta contingunt, infideles efficiuntur de dominio & iurisdictione Papae, vel Principis Christiani, cui eorum convertendorum cura commissa est, ac propterea ab illo puniri possunt, & imperio & gubernatione suarum provinciarum propter eius abusum privari, iuxta sententiam D. Augustini lib. 1. de liber. arbitr. cap. 6. & alia, quae congessimus sup. lib. 2. cap. 10. num. 59. & seqq. Quia [sect. 4] omnis Princeps potest, & debet subditorum sibi hominum personas, bona, & iura defendere, l. nam salutem, D. de officio praefect. vigilum, cap. 2. de ordin. cognit. cap. 1. de restitut. spol. cap. dilectis, de appellat. ubi Innocent. & Hostiens. cap. Dominus noster 23. q. 2. cap. scire vos oportet 23. q. 8. idem Hostiens. in cap. 1. de treg. & pace, Gregor. Lopez per text. ibi in l. 1. tit. 23. part. 2. & in l. 3. tit. 19. part. 3. And. Gail. lib. 1. de pace publ. cap. 1. & 4. Bobadilla in Politica lib. 2. c. 10. num. 49. Valencuela in monit. contra Venet. par. 7. ex num. 56. Avendan. in cap. 1. Praetor. num. 12. Et excessus & delicta infidelium efficiunt, ut etiam si extranei sint, nostrae iurisdictioni subdantur, argum. cap. 1. de offic. delegati, & [sect. 5] l. 3. D. de offic. Praesid. ibi: Habet interdum imperium & adversus extraneos homines, si quid malum commiserint. Nam & in mandatis Principum est, ut curet is, qui provinciae praeest, malis hominibus purgare provinciam, nec distinguitur, unde sint. Cuius legis in optima, & simili quaestione meminit Avendan. de exequen. mand. lib. 2. cap. 6. num. 12. & alia circa eam notantes DD. in l. unic. C. ubi de crim. agi oport. Socin. reg. 120. Donel. & Osuald. lib. 17. comment. iur. cap. 16. Tiber. Decian. in tract. crimin. lib. 4. cap. 16. num. 9. & 17. & Prosp. Farinac. in praxi crimin. lib. 1. quaest. 7. Et ex his rationibus concludit Ioan. Matienzus in tract. manu scripto de moderamine Regni Peruani lib. 2. c. 9. [sect. 6] iuste adversus Indos Chiriguanenses bellum indici posse, eo quod saepius a fide nobis data defecerint, & alias Indorum nationes, quae Evangelium receperunt, vel facile recepturae essent, suis minis, & crudelitatibus terreant, & maximam captivorum partem incredibili voracitate, & ferocitate deglutiant.PRSS Idemque [sect. 7] de Chichimecis Novae Hispaniae, & Caribibus, ac Canibalibus Terraefirmae, & adiacentium insularum saepe in Supremo Indiarum Consilio statutum fuisse, & ut servi capientium fierent, passim in sua historia generali Indiarum Ant. de Herrera scriptum reliquit, & praecipue decad. 1. lib. 6. cap. 10. & lib. 8. cap. 12. decad. 2. lib. 1. cap. 8. pag. 15. & cap. 22. pag. 72. & lib. 10. cap. 5. pag. 328. & decad. 4. lib. 7. cap. 6. pag. 169. Neque absunt exempla Lusitanorum qui eisdem de causis plures Indorum Occidentalium ditiones iustis bellis imperio suo adiecerunt, ut testatur Navar. in cap. novit, notab. 3. num. 158. de iudicijs, Molina de iustitia & iure, tract. 2. disp. 104. vers. Sexto, & novissime Seraphi. Freitas de iust. Imp. Asiat. cap. 9. ex n. 9. ad 15. ubi refert ad idem elegantissima verba Hier. Ossorij lib. 3. de reb. Eman. pag. 96. & li. 6. pag. 248. Quod etiam nostris hisce temporibus de [sect. 8] Indis Chilensibus multi graves & Religiosi viri consulere solent, eo quod hi magna ex parte Christo nomen dederunt, & ab eo desciscentes, se postea alijs infidelibus sociarunt. Omnesque, cum iam ob assiduam nostrorum praedicationem, & communicationem, sufficientem Fidei, ac Religionis Christianae notitiam habuerint, non solum eam non amplectantur, sed quotidianis potius incursibus, & invasionibus tum Hispanos nostros, tum maxime alios Indos conversos, & amicos perimant, & disturbent, urbesque aliquas, & arces Hispanorum satis munitas deleverint, atque egregium illum virum Martinum Garciam a Loyola Calatravensis Ordinis equitem, eiusdem Regni gubernatorem, per insidias interceptum, occiderint. Quod attendens Rex noster Pijssimus Philippus III. schedulam quandam expediri mandavit, datam Ventosillae 26. Maij an. 1608. qua iussit, ut praedictis Indis aperto Marte bellum infligeretur, & capti, decennio maiores, in servitutem redigerentur. Cuius tamen schedulae rigorem postea alijs anni 1610. temperavit, aliquorum Religiosorum enixis libellis, & attestationibus motus, [sect. 9] & praesertim Reverendi Patris Ludovici de Valdivia Societatis IeSv, qui Indos illos adhuc nequaquam eam poenam mereri profitebantur, securiusque, ac commodius ad Fidem Christianam, & clientelam nostram reduci posse, si nullis bellis offensivis per quadriennium impeterentur, & per viros pios ac Religiosos, alijsque suavibus, & pacificis medijs, eorum conversio, & reductio procuraretur. Quibus [sect. 10] cum Rex noster, & Regium eius Indiarum Consilium annuisset, (pro solita nimirum benignitate, & dilectione, qua semper Indorum causas prosequi, & moderari consuevit) ipsummet Patrem, & alios eius socios, honestissimis codicillis donatos, huic expeditioni praefecit. Qui tamen [sect. 11] rebelles Chilensium provincias ingressi, non solum per quadriennium, verum nec per decennium quidquam, quod iustum & honestum esset, ab illis consequi potuerunt, & aliquibus a Barbaris trucidatis, re infecta redierunt: imo & in peius redacta. Nam Indorum ferocia & protervia succrevit, dum blanditiem nostram metum existimarent, & assiduis, ut solebant, bellis non lacessiti, numerosiores, & expeditiores ad bella, & alia damna nobis inferenda, reperirentur. De quibus [sect. 12] iterum Rex ac dominus noster Philipvs IV qui nunc pie, & foeliciter regnat, & per multos annos maiori semper pietate, ac foelicitate, o utinam regnet, commonefactus, aliam schedulam novissime 13. Aprilis anno 1625. expediri praecepit, qua Excellentissimo sui Peruani Regni Proregi Marchioni de Guadalcazar ordinat, & iniungit, ut si opportunum factu sibi visum fuerit, Chilensibus Indis, omnibus quibus fieri posset modis, bellum inferatur, sive illud defensivum, sive offensivum, punitivum, aut vindicativum appelles, & ut captivi servi capientium efficiantur. In cuius schedulae consultatione, inter plures praestantissimos & prudentissimos Viros, ac Proceres nobilissimos, quorum sententiae rogatae sunt, unus fuit, qui multorum instar esse potuit, Excellentiss. Dominus Don Franciscus a Borgia Princeps Esquilacensis, qui proxime Peruani Proregis munus non minus laudabiliter, quam foeliciter egerat, & eorundem Indorum mores expertus fuerat De cuius Magni Herois encomijs, egregijsque animi & corporis dotibus, cum eximia omnium litterarum cognitione coniunctis, plura dicere supersedeo, donec per adeo latum campum latiori, vel laxiori calamo discurrere possim. Visum quippe est, nihil amplius expectari debere, ut omnia iura belli in eos Indos exequantur, qui toties moniti, & benigne tractati, in sua rebellione & obstinatione persistunt, & Hispanos nostros, atque alios Indos, qui pacem dederunt, & baptizati sunt, quiete & secure vivere non patiuntur, ex [sect. 13] communi omnium Theologorum sententia, quam praeter alios, quos adduximus dict. lib. 2. cap. 20. erudite probat Victoria in dict. relect. 2. de Indis numer. 5. & 7. proposit. 6. & §. 12. conclus. 4. & in relect. de iure belli, num. 56. & 59. Banez 2. 2. quaest. 40. art. 1. dub. 10. & 11. Molina de iustitia & iure, tractat. 2. disput. 117. conclus. 4. Gabriel Vazquez in 1. tom. sup. 1. 2. quaest. 76. art. 2. disput. 120. cap. 5. ubi concludit, quod infideles, qui sufficienter sibi annuntiatis, & propositis Fidei mysterijs, eis credere nolunt, infidelitatis peccatum committunt, & eam impedientes, aut susceptam deserentes puniri possunt, & melius Anton. a Corduba in quaestion. lib 1. q. 57. dub. 6. vers. Quintum dictum, ubi [sect. 14] inquit: Quod si Christiani verosimiliter timeant Barbarorum fraudes sive fallacias, & instabilitatem in vera Fide, vel Religione semel suscepta, vel suscipienda, quodque habita opportunitate in mortem Christianorum moliantur, ita quod non sunt, neque erunt tuti inter eos etiam Christianos effectos, nisi illis dominentur, & habeant arces, & oppida fortia, ad quae confugiat tempore necessitatis ad se, & sua omnia, & iam conversos in vera Religione tuendum: tunc certe iuste possunt illos bello subijcere, & eis dominari. Ita quod omnibus tentatis, ut supra dictum est si Christiani non possunt consequi securitatem, neque esse tuti inter Barbaros, praedicando volentibus audire Fidem, vel post eius praedicationem, & susceptionem, nisi illos debellando, & subijciendo, & civitates eorum occupando, hoc utique iuste facere pussunt, & antiquos dominos deponere, & novos instituere, & prosequi iure belli ea omnia, quae in alijs bellis iustis iuste, & licite fieri possunt, quia finis belli est pax & securitas, ut ait August. ad Bonifacium. Ergo postquam licitum est Christianis bellum suscipere, & etiam si necesse sit inferre, etiam licitum est facere necessaria ad finem belli, scilicet ad securitatem, & pacem obtinendam. Pro quo etiam sacit [sect. 15] D. Augustini sententia super Iosue lib. 6. quaestion. quaest. 6. relata in dict. cap. Dominus 23. quaest. 2. ubi inquit: Iusta bella solent definiri, quae ulciscuntur iniurias: si qua gens, vel civitas, quae bello petenda est, vel vindicare neglexerit, quod a suis improbe factum est, vel reddere, quod per iniurias ablatum est. Cui mire [sect. 16] conveniunt verba Aristotel. lib. 1. Polit. cap. 5. nostrae legis 1. tit. 23. part. 2. & Cassiodori lib. 3. var. epist. 1. ubi asserit: Vtile tunc esse ad arma concurrere, cum locum apud adversarium iustitia non potest invenire. Eodemque respiciens Polybius lib. 4. hist. pag. 351. prudentissime dixit: Ita existimo, fugiendum quidem esse bellum: non tamen ita fugiendum, ut omnia, ne in id incidamus, sustinere, perpetique velimus: quid enim vel aequabilitatem in Republica, vel fiduciam, vel libertatis incundissimum nomen laudaremus, si nihil omnino esset paci anteponendum? Pax enim si iusta & bona sit, res est certe omnium pulcherrima, atque optima. Nihil tamen est, aut faciendum iniuste, aut patiendum turpiter, ut pace frui valeamus Et D. Chrysost. tom. 1. homil. in Psalm. 134. sic scriptum reliquit: A Deo habemus dexteras, ut & nobis ipsis, & alijs iniuria affectis opem feramus, ut scelera de medio tollamus, ut ijs, quibus vis & damnum adfertur, simus portus, & refugium. Et melius homil. 36. in Matth. ex cap. 10. tom. 2. explicans illa verba: Non veni mittere pacem, sed gladium, inquiens, Tunc enim pax praestatur, quando quod tabe, & sanie corrruptum est, abijcitur, & abscinditur; quando factiosa, & improba pars repellitur, aut omnino destruitur si enim coelis terra coniungi potest. Num & hoc modo reliquum corpus conservat medicus facile, si quod reduci ad sanitatem non potest, absciderit, & proiecerit. Et militiae Dux ad solvendam conspirationem, alterum in alterum concitat, &c. Quibus [sect. 17] conveniunt verba tex. in cap. in Canonibus 16. q. 1. & cap. vergentis, de haeretic. ubi dicitur: Quod convenit, ut ferro abscindantur vulnera quae fomentum non recipiunt disciplinae, Senecae in Agamemn. act. 2. scen. 1. Et ferrum, & ignis saepe medicinae loco est. Et Sophoclis in Aiace flagellif. act. 2. in fine. — Haud profecto esse medici Sapientis arbitror; ubi sectionibus Morbus eget, incantationibus utier. Cum multis alijs, quae circa hanc rem cumulant, & exornant Theologi omnes post D. Thom. in 2. 2. q. 40. iuris Interpretes in l. ut vim, & in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, Did. Covarr. in reg. peccatum, 2. par. relect. §. 9. Alvar. Pelag. lib. 2. de planct. Eccles. cap. 46. Paris de Puteo de re militari lib. 1. cap. 14. Petr. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 11. Nicol. Moronus in tract. de fide, tregua, & pace, q. 5. & alij, quos plene retulimus sup. lib. 2. cap. 6. num. 49. & sequentibus. Praestat [sect. 18] quoque, ut acquirendi, ita longe magis, & retinendi iustissimum titulum, quod Hispani nostri, Fidei propagandae causa, plures Barbarorum provincias adierunt, in quibus ab indigenis benigne suscepti sunt, & in auxilium contra alios convicinos vocati, cum quibus ipsi ijdem Barbari iustis de causis antiqua, & intestina bella gerebant, ea lege, & conditione foedus, & amicitiam in euntes, ut quidquid ex hostilibus provincijs eiusmodi expeditionibus caperetur, id Hispanorum iuribus, & commodis cederet, ut in Nova Hispania per Tlascathecas contra Mexicanos factum fuisse passim omnes Indiarum Occidentalium historici narrant, & praecipue Anton. de Herrera in d. hist. gen. Indiar. decad. 2. lib. 6. per totum, & alibi saepe, & Ioan. Boter. in relat. univers. 4. par. lib. 2. & 3. Quod ubi [sect. 19] intervenit, Theologi omnes conveniunt, legitimam acquisitionem, & retentionem induci, ut in nostris terminis late probat Victoria dict. 2. relect. de Indis numer. 17. ubi hunc septimum, & ultimum titulum vocat, quo potuerunt, aut possent venire Barbari, eorumque provinciae in possessionem, & dominium Hispanorum, & Gregor. Lopez eius verba transcribens in dict. l. 2. titul. 23. part. 2. gloss. magn. col. 14. Dom. Banez in 2. 2. quaest. 40. de bello, art. 1. vers. Dubitatur 3. col. 1181. Gregor. de Valencia 3. tom. disput. 3. quaest. 16. de bello, punct. 2. versic. Quarto certum est, Ioan. Azor. 1. tom. instit. moral. lib. 8. cap. 25. quaest. 13. Pat. Lud. Molina de iustit. & iure, tractat. 2. disput. 105. ubi ultra exemplum Tlascathecarum, alia similia in India Orientali contigisse commemorat, quibus mediantibus Lusitani varias occasiones habuerunt, nonnulla iure belli occupandi, quod etiam novissime tangit Seraphin. Freitas dict. cap. 9. numer. 16. & generaliter resolvunt Caietan. & caeteri post Div. Thom. in 2. 2. dict. quaest. 40. art. 1. Sylvest. verb. Bellum, el 1. quaest. 8. conclus. 3. Ioan. Maior. in 4. distinct. 15. quaest. 15. Alfons. a Castro de iust. haeret. punit. lib. 2. cap. 14. causa 10. vers. Ecce omnes, Simon Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. pag. 326. & 364. & sequentibus, & novissime Pat. Suarez in tract. de charit. disp. 13. sect. 7. num. 25. Etenim [sect. 20] licet regulariter Christiani infidelium auxilio uti non possint, neque se eorum actibus, & communicationibus immiscere, maxime ubi contra alios Christianos praeliandum est, nisi id iustitia belli, & praecisa defensionis necessitas extorqueat, ut praeter Auctores supra relatos tenet Oldrad. cons. 71. Numquid Christianus? Ioan. Andr. in addit. ad Specul. in rub. de Iudae. vers. Convertendo, Abb. in cap. quod super, vers. Vltimo hic quaeritur, de voto, Annania, & Felin. in cap. ad liberandum, de Iudaeis, Corsetus in tract. de potest. Regia, 4. par. princip. q. 83. Marquard. de Susanis in tract. de Iudae. & Infidel. par. 1. cap. 6. Tiber. Decian. in tractat. crimin. lib. 5. cap. 10. num. 4. P. Lud. Torres de Fide, disp. 51. artic. 9. col. 642. Cardinal. Tuschus pract. conclus. iur. verb, Infidelibus, concl. 123. pag. 490. Camill. Borrellus de praestan. Reg. Cathol. cap. 32. a num. 88. & 181. Valencuela in monit. adversus Venet. 7. par. ex numer. 56. & 65. Osascus in peculiari disputatione huius articuli, quam post suas decisiones Pedemontanas attexuit, Ioan. Cochier in Thesaur. Polit. lib. 2. Petr. Binsfeldius de iniurijs & damno dato, cap. 8. quaest. 1. conclus. 17. pag. 528. Petr. Heingius in miscellan. quaest. 1. par quaest. 11. Franc. Mingon. ad consuetud. Andegavens. fol. mihi 67. cum multis alijs congestis per Iulium Ant. Brancalasum in compend. art. Cathol. Regnan. lib. 3. de Religione. pag. 52. & 53. Sandoval. 1. par. histor. Caroli V. lib. 25. §. 48. fol. 242. & Calist. Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 26. num. 65. pag. 264. Quorum [sect. 21] plures hac de causa Franciscum Primum Regem Galliae notare solent, eo quod Turcas in subsidium contra Carolum V. Imperatorem vocaverit; sicut [sect. 22] etiam, ob eandem forte rationem, 2. Paralipom. 16. reprehensus est Rex Asa, eo quod accersiverit in auxilium exercitum Syriae contra Regem Israel. Nisi forte ideo potius, quia magis confidit in eo exercitu, quam in Domino, qui tamen ipsum paulo ante liberaverat ab exercitu AEthiopum, 2. Paralipom. 14. ut notavit D. Ambros. in oratione de obitu Theod. Abulens. q. 17. in dict. cap. 16. Banez, & Valencia ubi supra. At vero [sect. 23] in bello iusto contra alios infideles, nihil prohibet, Christianos cum infidelibus militare, si scandalum, & periculum Fidei absit, eosque iuvare, ac defendere, & in suam tutelam, & clientelam recipere, atque huius auxilij, & confoederationis causa, hostium spolijs, ac provincijs, ex pactis conventis, vel ob laboris, & periculi suscepti remunerationem potiri, ut constat ex text. in cap. quid culpatur 23. quaest. 1. & cap. Iulianus 11. q. 3. Tiber. Decian. ubi sup. num. 3. Mag. Marq. in Gubernatore Christ. lib. 2. cap. 25. pag. 311. & seqq. & reliqui omnes supra relati. Qui ea consideratione ducuntur, quod [sect. 24] Christiani, qui eiusmodi iustis infidelium bellis opitulantur, nihil iniustum, aut illicitum perpetrant, cum nihil aliud faciant, quam accepta auctoritate ab eo, qui illam potest conferre, ad bonum cooperari, & socijs, atque amicis, cum quibus pro uno, & eodem reputantur, contra extraneos, & inimicos malefactores auxilium praestare. Et sicut [sect. 25] exercere opus bonum non potest nisi bonum esse, ita etiam adiuvare in bono opere, quale est iustum bellum, etiam si quis pro hoc labore aliquam mercedem, & remunerationem accipiat, ut [sect. 26] eleganter cum Pomponio scribit Vlpian. I. C. in l. metum 9. §. sed licet, D. quodmet. causa, ubi glos. verb. Meae, rectissime addit, aequum [sect. 27] esse, ut si habes bonum propter me, ut & ego habeam propter te, ad quod probandum allegat l. idem, §. fin. de condict. ob turp. caus. l. 2. §. aequissimum, ad leg. Rhod. de iactu, l. si pater, §. si quis, D. de donat. & conducunt, quae in simili notat Bart. in l. ut vim, n. 8. D. de iust. & iur. August. in addit. ad Angel. de malefic. verb. Che me hai adulterato, sup. num. 64. Beroius in cap. 1. num. 51. de offic. delegati, Matth. de Afflict. decis. 149. & alij, quos novissime refert Flores de Mena practic. quaestionum, quaest. 18. a num. 14. & P. Suarez in tract. de charit. disp. 1. sect. 2. ex n. 6. ubi exacte disputat, an & qualiter liceat opera bona virtutis operari propter mercedem temporalem? Qua ratione [sect. 28] Abraham Genes. 14. ad vindicandum Regem Salem, & alios, qui cum eo foedus percusserant, iuste pugnasse dicitur contra quatuor Reges illis regionis, a quibus ipse nullam iniuriam acceperat, & in gratiam fratris Lot, quem illi spoliaverant, & captivum ducebant. Et [sect. 29] Iosaphat 4. Reg. 3. contra Messam Regem Moab pro Ioram, quia nolebat ei reddere tributum agnorum, & arietum, quod pendere quot annis debebat ex antiquo foedere cum Achab patre Ioram, & quidem prius consulto Domino. Machabaeos [sect. 30] quoque a Romanis infidelibus auxilium petijsse Machab. 1. cap. 8. docemur. Quibus exemplis alia addit Marquard. ubi sup. late concludens, ex [sect. 31] iustis causis posse fieri pacem, & foedera cum infidelibus, etiam inconsulto Summo Pontifice, dummodo contra eum, & Ecclesiam non fieret, neque eo tempore, quo ab universis Christianis eisdem infidelibus bellum indictum esset. Ipsi quoque [sect. 32] Romani, quorum iustitia, & Imperium valde a D. Augustin. & alijs laudatur, ut diximus sup. lib. 2. cap. 7. num. 72. & seqq. nulla profecto ratione illud maxime dilatarunt, quam socijs, atque amicis auxiliares copias praestando, & alias provincias aliarum vicinarum robore subigendo, ut observat Victoria ubi sup. & constat ex Strabone lib. 6. Tacito lib. 5. Annalium, Paulo Orosio lib. 5. cap. 8. Ambr. de Morales lib. 7. cap. 14. & lib. 8. cap. 2. & 53. Fr. Ioan. a Ponte in convenien. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 17. Iulio Caes. Bulengero de Roman. Imper. lib. 3. cap. 5. & ex l. postliminij 5. l. non dubito 7. D. de capt. & postilimin. revers. ubi DD. hanc materiam confoederationum pertractant, & Sebast. Naevius, qui ibidem plurimos colligit. Eoque respicit Cicero pro lege Manilia, dum ait: Propter socios, nulla ipsi iniuria lacessiti, maiores vestri cum Antiocho, cum AEtolis, cum Poenis bella gesserunt. Illud [sect. 33] etiam, & quidem urgentius, pro eiusdem Novi Orbis legitima retentione perpendi potest, quod in omnibus fere illius provincijs Indi antiquis dominis, & Regulis, varijs bellorum eventibus, & alijs modis carere coeperunt, & cognita Regum nostrorum Religione, potentia, & gubernandi prudentia, ac mansuetudine, se eorum imperio, gubernationi, & iurisdictioni summa voluntate, atque alacritate dediderunt, & quotidie dedunt, & devovent, ut de Mexicanis, Peruntinis, & alijs passim refert Anton. de Herrera, & alij rerum Indicarum Auctores. Et [sect. 34] extant in Archivis huius Regij Limani Conventus quaedam publica, & authentica monumenta anno 1562. confecta de mandato excellentissimi Proregis Comitis de Nieva, & aliorum, qui cum eo missi fuerunt, ut in hoc Regno Peruano de perpetuandis Indorum commendis tractarent. Ex quibus constat, quod cum hi peritissimum, & prudentissimum virum Licentiatum Paulum Ondegardum ad omnes fere eiusdem Regni provincias misissent, ut Indorum ea in re voluntatem exquirerent: illi, suis comitijs habitis, & rogatis, serio semper, & unanimiter responderunt, se nullum alium dominum universalem, vel particularem habere, neque in posterum sortiri, aut agnoscere velle, praeter nostrum Hispaniae Regem Opt. Max. cui se, & sua humiliter & hilariter submittebant. Quo mediante [sect. 35] etiam si forte aliquis excessus, aut iustitiae defectus in primae conquisitionis exordijs notari potuisset, iam omnino cessasse, ac purgatus esse videtur. Communis [sect. 36] enim populorum in Regis electione, vel adprobatione consensus, sive is expresse, sive paulatim cursu temporis exhibeatur, etiam tyrannidem in Monarchiam perfectam, & legitimam vertit, ut probat text. in l. ex hoc iure, ibi: Regna condita, D. de iust. & iure, l. 1. D. de constit. Princip. l. 2. §. novissime, D. de orig. iur. §. sed quod Principi, instit. de iur. nat. iunct. l. 2. & 4. D. de eo quod met. caus. cap. ad id, de sponsalibus, cum alijs, quae late cumulat Albericus in l. cunctos populos num. 20. C. de summa Trinitat. Navarr. in cap. novit, de iudicijs. notab. num. 158. Molina de iustit. & iur. tract. 2. disput. 24. in fine, Covarr. in pract. cap. 1. num. 9. Illustrissim. Card. Bellarm. lib. 3. de laicis cap. 6. in fine, pag. 209. Salas de legib. disp. 7. sect. 12. n. 67. in fin. Leonard. Lessius de iust. & iure lib. 2. cap. 3. num. 41. & cap. 29. dub. 9. Laurea Salmant. certam. 5. de hominum praefectura. cap. 2. num. 12. Pat. Franc. Suarez omnino videndus in defens. Fidei contra sect. Anglic. lib. 3. cap. 2. num. 19. Marta de iurisdict. 1. par. cap. 8. num. 19. Calist. Remirez de lege Regia Aragoniae, §. 4. num. 8. Freitas ubi supra, capite 12. in fine, & Bobadilla in Polit. lib. 1. cap. 2. numer. 14. litt. 1. ubi exemplum Romanorum adducit, qui teste Cicer. lib. 3. Rhetor. cap. 3. partim ense, partim consensu potentiam, & dominationem totius fere Orbis adquisierunt. Et in [sect. 37] nostrae quaestionis terminis idem probant Victoria in relect. 1. de Indis, num. 40. vers. Restat alius, & securius in 2. relect. num. 16. vers. Alius titulus, & eum transcribens Greg. Lopez in dict. l. 2. par. col. 11. vers. Asserit etiam, & col. 14. vers. Alius titulus, ubi concludunt, omni iure inspecto certissimum esse, per veram, & voluntariam Indorum electionem Reges Hispaniae iuste has provincias retinere posse, puta, si omnes ipsi Barbari, aut maior eorum pars, intelligentes prudentem administrationem, & humanitatem Hispanorum, ultro vellent accipere in Principem Regem Hispaniae, Ioan. etiam Matienz. eandem sententiam dissertissime sequitur in tractat. manu scripto de moderatione Regni Peru, lib. 1. cap. 3. ubi [sect. 38] multa beneficia commemorat, quae Indi ex Regum nostrorum tuitione acceperunt, & alia argumenta, ex quibus hodie grata, & voluntaria eorum subiectio colligi potest. A quibus non abest Franc. Vargas in tract. de auctor. Papae, & Episcop. confirm. 10. n. 4. & 5. ubi hunc ipsum titulum ex eo magis communit, quod cum [sect. 39] inter Indos nullus iam reperiatur, qui eorum dominatum iure sanguinis petere valeat, merito possunt Reges nostri ex Romani Pontificis concessione harum regionum imperium habere, & exercere, ex celebri doctrina Oldrad. consil. 69. Ancharran. in reg. peccatum, 3. q. principali, & aliorum, quos refert & sequitur Caietan. in 2. 2. q. 10. quibus convenit Bald. in l. unica, C. de iur. deliber. col. 5. relatus ab Episcop. Chiapens. in tract. comprobat. dom. Ind. fol. 31. ubi tradit, quod hodie ubicunque iurisdictiones vacant, ut in Regnis infidelium, apud quos non est vera, nec naturalis dignitas, & iurisdictio, occupanti Catholico conceditur. Neque [sect. 40] his adversatur vulgaris iuris regula, qua docemur, id, quod ab initio nullum, vel vitiosum est, tractu temporis non convalescere, l. quod initio, D. de reg. iur. cap. non firmatur, eod. tit. lib. 6. cuius argumento docuisse videtur Ioan. Igneus in quaest. an Rex Franciae recognoscat superiorem num. 21. Originem [sect. 41] nactae possessionis in iure acquirendorum Regnorum inspiciendam esse, l. clam possideri, in princip. D. de acquir. possess. l. nam origo, D. quod vi, aut clam: & quod si est violenta, non potest opitulari, l. auctoritatem, C. unde vi, cap. vigilanti, & cap. fin. de praescription. sed imo hoc vitium transit in successores, l. an vitium, D. de divers. & temp. praescription. l. Pomponius, in princ. D. de acquir. possess. l. haeres, D. de usucapion. §. fin. inst. eodem. Nam, ut [sect. 42] bene considerat Marta d. 1. part. cap. 8. num. 15. & 16. postquam tale ius, vel praescriptione legitima acquisitum, vel voluntario subditorum consensu confirmatum est, iuridice omnia facta fuisse finguntur, arg. l. mulier, §. penult. de condi. instit. & eorum, quae bene notat Alexand. post Bald. Cuman. Castrens. Salicet. & alios in l. extraneum num. 8. C. de haered. instituend. Et [sect. 43] praedicta regula, quod ab initio, ita accipienda est, ut nullum a principio, per solum lapsum temporis non convalescat. Contra vero probandum sit, si praeter temporis cursum, aliae quoque circunstantiae, vel qualitates accedant, ut notant DD. in dictis iuribus, & glossa celebris, verb. Terminetis, in cap. ex tenore, de foro competent. ¶ Vnde [sect. 44] acquisitionem a principio nullam, tanquam factam per forensem, cui acquirere per statutum prohibitum erat, bene reconvalescere, si postea forensis civis fiat, late & optime fundat, resolvit Andr. Barbacia cons. 70. lib. 3. col. 2. Et [sect. 45] iudicium, quod a principio nullum erat, ex iure supervenient consirmari posse, probatur in exemplo l. si rem alienam, § fin. D. de pignor. act. l. conficiuntur, §. si ei servo, D. de iure codicill. l. servum filij 46. de legat. 1. iunctis alijs, quae tradit Bart. in l. 1. num. 12. D. de regula Catoniana, Alexand. cons. 27. viso libello, col. 2. lib. 1. Felin. in cap. inter dilectos, n. 6. de fide instr. ¶ Quod [sect. 46] idem in alienatione a minore sine decreto facta intercedit. Nam etsi invalida sit, confirmatur tamen superveniente maiore aetate, l. final. C. si maior factus. Etenim quando [sect. 47] causa confirmans supervenit, convalidatur id, quod a principio nullum est, iuxta celebrem doctrinam Dyni in d. cap. non firmatur, l. per fundum, D. de servit. rustic. & ibi Bart. num. 3. & text. optimi in l. iure nostro, § ult D. de testam. tutela, Clem. 1. ut lite pendente, & in l. quaedam, D. de reb. dub cuius verba sunt: Quaedam sunt, in quibus res dubia est, sed ex postfacto retroducitur, & apparet, quid actum sit. Rursus non obstabit, si quis forte obijciat, hos titulos, de quibus hoc in capite egimus, iustae scilicet acquisitionis, & retentionis ob defensionem Fidei, vel causa sociorum, aut voluntariae electionis in aliquibus huius Novi Orbis provincijs non intervenisse, quae alijs, atque alijs modis in potestatem, & dominium Hispanorum redactae comperiuntur. Nam [sect. 48] ad iustam, & legitimam alicuius Regni occupationem sufficit, quo plures, & praecipuae eius provinciae bello iusto, aut alio legitimo modo occupari possint, ut reliquae eadem forma debellari, & possideri valeant, ut post D. Thom. & alios concludit Petr. Arag. in 2. 2. q. 10. art. 1. pag. 312. ver In quo sit quarta conclusio. Vt omittam [sect. 49] mirum, aut novum non fuisse, quod Reges nostri labi non paterentur oblatam sibi tot vijs, & rationibus regnandi, & imperandi in hoc Novo Orbe occasionem (quamvis hoc, ut faepe diximus, ab eorum mente & pietate alienum fuerit) cum certum sit, eam, omnia fere mundi Imperia peperisse, ut Graeci, Romani, & alij a nostra aetate remoti testes esse possunt, & vel [sect. 50] ipsa familia Austriaca, de qua Auctor tractatus de occasione, relatus a Petr. Andr. Canonher. in Aphor. Polit. Hipo. lib. 1. pag. 249. sic scriptum reliquit: Quae hodie familia in universa Europa plura Regna plures regiones, ac ditiones possidet, quam Austriaca? Atqui eorum pleraque connubijs, tutela, & similibus fortunae beneficijs sunt quaesita: unus quidem Belgicas provincias suo adiecit imperio, alter Hispanias addidit. Tertius ne quid ad summum illustrissimae familiae dcesset fastigium, Lustaniam quoque, & immensas utriusque Indiae regiones acquisivit, imperiumque suum ijsdem, quibus Solis cursum finibus terminavit. Vnde [sect. 51] Politici docent occasionem rerum gerendarum summa cum diligentia aucupandam esse, quia secundum Niceph. lib. 16. 12: Celerrima Aquila est temporis opportunitas, & occasio, quae ad pedes advolans, capi a quopiam potest: sin aufugiat in altum aerem, eos, qui se persequuntur, ridet, neque ut ad eos redeat, in animum inducit. De quo plura alia cumulat Canonherius ubi sup. & novissime Ioan. Baptist. Valencuela in discurs. stat. & belli, 1. par. consid. 3. ex numer. 8. Iustus Lipsius lib. 5. civil. doctr. cap. 16. Pat-Ioannes David in lib. de occasione arrepta, aut neglecta per totum, & Fr. Ioan. a Salazar in Polit. Hispan. propos. 11. §. 5. ubi [sect. 52] respondet obiectionibus Campanelae, qui invictum illum & magnanimum Imper. Carolum V. perperam suggillavit, quod mundi dominus esse desierit, quia oblatis sibi a fortuna occasionibus, opportune uti noluit, vel nescijt. # 5 CAPVT V. De ultimo, & efficacissimo eiusdem retentionis titulo, qui ex difficultate, aut verius impossibilitate restitutionis descendit, Indis iam ad Fidem conversis, & eorum, & Hispanorum rebus mutuis inter se nexibus complicatis. SVMMARIVM Capitis V. -  1 Retentio Novi Orbis hodie secundum omnes sine scrupulo ac difficultate procedit. -  2 Orbis Novi dominatio hodie a nostris Regibus sine peccato deseri non poterit. -  3 Sententiae Victoriae, Soti, Gregor. Lop. Matienzi, Banez, Cordubae, Acostae, Molinae, & aliorum circa iustam retentionem Novi Orbis, sigillatim expenduntur. -  4 Indi semel conversi suae gubernationi relinqui non debent, & quare? -  5 Ignorantes secundum Platonem & Aristotelem sequi debent, & prudentes ducere, ac dominari. -  6 Stulti secundum D. August. melius viverent, si sapientium servi essent. -  7 Indi si suae potestati, ac gubernationi relinquantur, facile in apostasiam, & antiqua crimina prolabentur. -  8 Infidelibus semel conversis, si apostasiae crimen timetur, potest Papa Principes fideles assignare. -  9 Cap. de Iudaeis, vers. Qui autem, 45. dist. expenditur. -  10 Vxor fidelis quando a viro infideli separari possit? -  11 Cap. quanto, de divortijs expenditur, & illustratur. -  12 Filij baptizati a patrum infidelium potestate liberantur. -  13 Matrimonium, quod fieri tractabatur inter Sereniss. Mariam Hispaniae Infantem, & Carolum, Regis Angliae filium, quibus rationibus dilatum fuerit? -  14 Matrimonium inter Catholicam, & haereticum qualiter, & quare prohibitum sit? Et num. 16. -  15 Dispensatio Pontificis necessaria est ad matrimonium inter Catholicam, & haereticum, & haec, non nisi cessante periculo perversionis, & magnis alijs causis intervenientibus concedi solet. -  17 Fideli cum infideli nulla potest esse societas. -  18 Servus Christianus liberatur a dominio domini Iudaei, vel infidelis. -  19 Lex 1. C. ne Christian. mancip. haereticus, vel Iudae. &c. cum similibus explicatur, & illustratur. -  20 Catholicus esse debet, qui multitudini praeficiatur. -  21 Papa potest Principes apostatantes privare dominio quod habent supra fideles. -  22 Principum peccata perniciosissima sunt, praesertim in materia Fidei. -  23 Principes, quia gravius, quam subditi peccant, gravius puniendi sunt. -  24 Papa, ut bonus Pastor, debet omnia, quae impediunt Fidei conservationem, & progressum submovere. -  25 Indorum, & Hispanorum Respublica hodie una est, & mutuo se iuvat. -  26 Regnum unum etiam iniuste occupatum restitui non debet cum notabili aliorum Regnorum, & statuum iactura. -  27 Restitutionem rerum alienarum quando excuset necessitas, vel difficultas? -  28 Navarrensis Regni restitutionem quo argumento excuset Navarrus? -  29 Reges nostri hodie ex sententia multorum non solum iuste retinere possunt Indias Occidentales, verum & rebellantes denuo subiugare. -  30 Cap. 1. 23. q. 8. & cap. pudenda 24. q. 1. expenduntur. -  31 Restitutionis in materia multa tolerantur, quae corrigi non possunt. -  32 AEmilij Probi elegans locus pro retentione Indiarum expenditur. -  33 Agrariae legis effectus, quamvis iniustos, ob maiora damna vitanda Romanus Popul. toleravit, ex Divo Augustino. -  34 Commendas Indorum qua ratione continuandas censuerit Fr. Alfonsus a Castro. -  35 Indiae Occidentales si hodie a Regibus nostris relinquerentur, aut restituerentur, multa damna, & absurda resultarent. -  36 Bona inferioris ordinis restituenda non sunt cum iactura superioris. -  37 Religionis conservandae ratio multum praeponderat. -  38 Animarum salus cunctis rebus praefertur. -  39 Lex sancimus 17. C. de sacrosanct. Eccles. expenditur, & illustratur. Sed etsi, absque veritatis praeiudicio, concederemus, in huius Novi Orbis conquisitione, & Barbarorum ad Fidem conversione, aliquid primis illis temporibus intervenisse, quod Regum nostrorum occupationem & dominationem minus iustam, & legitimam redderet. Illud [sect. 1] tamen apud omnes exploratum esse videtur, hodie post tot in eodem Orbe detegendo, & Catholicis praeceptis imbuendo exantlatos labores, & postquam Hispanorum, atque Indorum gubernatio & conservatio tot inter se nexibus, ac vinculis copulata conspicitur, iuste, & absque ulla peccati labe ab eisdem retineri: imo, [sect. 2] quod magis est, citra grave peccatum deseri, ac relinqui non posse. Quod bene insinuavit Episcop. Chiapens. in tractat. comprobat. suprem dom. Ind. fol. 2. & seqq. & in proposit. 19. & in replicat. 12. ad obiect. Sepulvedae, fol. 54. & [sect. 3] signanter, atque erudite probat Mag. Victoria in 2. relect. de Indis insulanis, num. 13. & 14. & in finalibus verbis, ubi ita concludit: Tertio patet, quod iam postquam ibi facta est conversio multorum Barbarorum, neque expediret, nec liceret Principi omnino dimittere administrationem illarum provinciarum. Et sequuntur, atque illustrant Dom. Soto. in 4. dist. 5. q. 1. art. 10. Gregor. Lopez in dict. l. 2. tit. 23. part. 2. gloss. magn. col. 13. vers. Alium titulum, Matienzus in tract. manu scripto de moderatione Regni Peru lib. 1. cap. 3. in fine, ubi dicit, se circa hoc plura alia notasse in stylo Cancellariae tit. 1. praeeminent. 17. casu 20. declarat. 9. §. 1. gloss. 1. num. 46. Dom. Banez in 2. 2. q. 10 art. 10. pag. 536. in fine, ubi concludit, hunc esse potissimum titulum, quo Hispaniarum Rex gubernat gentem Indorum ad Fidem iam conversam, Francisc. Vargas in tractat. de iurisdict. Pontif. & Episcop. confirm. 11. num. 13. ubi ait Papam in provincijs infidelium ad Fidem conversis, Episcopatus, caeteraque munia erigere, & creare secundum Bald. & Angel. in l. id quod apud hostes, de legat. 1. & eam quam putat iurisdictionem prosuturam concedere, Anton. a Corduba in quaestionar. lib. 1. quaest. 57. dub. 6. vers. Quod si maior, pag. 507. ubi notabiliter inquit: Quod si maior pars Indorum esset iam conversa, aut converti parata, tunc si sine dispendio, sive periculo Papa, vel Princeps aliquis Christianus auctoritate Papae, etiam per bellum, tollere posset illos dominos infideles, & illis praeficere Principem, aut Principes Christianos, qui gubernarent iam fideles effectos, aut converti paratos, & ipsos in vera Religione ab infidelium persecutione tuerentur, certe ita fieri licite posset, atque deberet, ad conservationem Religionis, & ad tollendum impedimentum eius, & Fidei, & tyrannidem dominorum infidelium supra Christianos. Et hoc modo Reges Hispaniae dominantur insulanis per suos Hispanos expugnatis, Iosephus Acosta de procur. Ind. salut. lib. 2. cap. 11. ubi eleganter scribit. Certe graviter errant quidam specie fortasse pietatis, ius Regium, & administrationem vocantes in dubium, quaerentes interdum, quo titulo, & iure Hispani dominentur Indis? Num haereditario iure ad nos devoluti sint, an bello iusto subiecti? Quae sane disputatio eo pertinet, ut administrationis Indicae, vel tollatur, vel certe debilitetur auctoritas, quo semel si gradus fiat, quanta sit futura pernicies, quae perturbatio rerum omnium consequatur, dici vix potest. Atque ideo illud religiose, & utiliter moneo, non oportere in hac causa amplius disceptare: sed veluti praescriptum iam sit, optima Fide agere debere Christi servum. Neque aliam subtiliorem causae evictionem petendam esse, quam quod ut demus, quam maxime peccatum esse in usurpatione dominatus Indici: tamen neque restitui iam potest, cui enim aut quibus modis, neque si maxime posset Fidei Christianae semel susceptae evidens iniuria, & periculum id ullo modo pateretur, &c. Et inferius: Igitur sive iniuria usurpatus sit dominatus Indicus, sive quod magis existimandum & praedicandum est, quantum attinet ad Regum administrationem iure, & ordine, nequaquam expedit Indorum administrationem, quae illis utilissima est, ad salutem aeternam, Christianis Principibus derogare. Idem non minus diserte probat ipsemet Auctor lib. 3. cap. 3. sic inquiens: Verum cum de communi ac certo titulo disputatur Ecclesiae auctoritatem, Fidei periculum, ipsorum Barbarorum salutem, Rempublicam Indicanam administrandi, & aequissimum ius praebere Principibus Christianis, & illud per se abundare, certo nobis persuadet cum ratione valde experientia ipsa consentiens. Quamobrem sive alij tituli etiam sint, sive non sint, constat ad Regum Catholicorum curam maxime pertinere salutem Indorum, cui procurandae, & Religionis praeceptores, & disciplinae civiles ad ministros lectissimos mittant oportet, ut Deo, atque Ecclesiae, iniuncto sibi munere perfungentes, ut & ipsos decet, & causa tanta exigit, satisfaciant. A quibus non multum distat, quod in eisdem terminis resolvit P. Lud. Molin. de iust. & iur. tract. 2. disp. 106. in fin. docens; plerumque usu evenire, ut in terris Barbarorum de novo inventis, & subactis, ad eorundem bonum, & innocentium defensionem oporteat, ut bellantes integrum dominium earum Regionum assumant. Pro cuius sententiae confirmatione, ut praedicti Auctores animadvertunt. Primo [sect. 4] ipsorum Indorum natura, facilitas, & imperitia considerari potest, quae nullo modo permittit, ut suae potestati, & gubernationi relinquantur, maxime postquam Christianae Religioni nomen dederunt; atque ideo supremo Hispanorum imperio regi, & tueri debent, ex ijs, quae late congessimus sup. lib. 2. cap. 9. num. 29 cum sequentibus, & eleganter disserit Plato lib. 3. de Repub. dial. 3. col. 9. in fine. Vbi inter [sect. 5] alias causas, quibus homines hominibus imperare solent, sextam quidem, & omnium maximam eam esse inquit, qua secundum naturam ignorantes sequi iubentur, prudentes autem ducere, ac dominari. De quo etiam plura tradit Aristotel. lib. 1. Polit. cap. 3. & 4. & lib. 7. cap. 14. D. Thom. 1. p. quaest. 6. art. 4. ubi ait, quod si unus homo haberet super alium supereminentiam scientiae, & iustitiae, inconveniens fuisset, nisi hoc exequeretur in utilitatem aliorum, & in nostris terminis docet Victoria dict. relect. 1. de Indis, num. 23. Covar. in reg. peccatum. 2. p. §. 11. num. 5. & Ioan. Matienzus dict. lib. 1. de moderat. Regni Peru cap. 4. ubi se remittit ad ea, quae latius dixit in stylo Cancellariae tit. 1. praeemin. 17 casu 20. declar. 9. §. 1. glos. 1. num. 39. & 40. Et conducit illud D. August. in lib. de utilit. creden. contra Manichae. cap. 12. dum [sect. 6] inquit: Si hominibus non peccare, quam peccare melius est, melius profecto stulti omnes viverent, si servi possent esse sapientium. Secvndo [sect. 7] considerant, quod supposita eorundem Indorum barbarie, & caecitate, facile contingere posset, ut amoto Hispanorum Imperio, & gubernatione, si sub antiquis dominis, ac Regulis relinquerentur, in apostasiae crimen, & pristinae idololatriae consuetudinem recidivarent, & Evangelium Fidei, & veritatis, quod inter ipsos non modo annunciatum est, sed Dei gratia, ut plurimum, persuasum, & introductum, oblivioni traderetur, vel blasphemijs, & contumelijs illuderetur. Quo [sect. 8] periculo interveniente, concors est omnium Theologorum sententia, infideles sive iure, sive iniuria ad Christvm conversos, id est, minis, aut terroribus, vel alias non servatis servandis, baptizatos, dummodo veri Christiani sint, nullatenus a fidelibus deserendos esse, & posse Romanum Pontificem in favorem Fidei, ipsis petentibus, vel non petentibus dare illis Principem Christianum, & auferre alios Principes infideles, ut cum Div. Thom. 2. 2. quaest. 10. art. 10. eleganter probant, & resolvunt Turrecremat. in summa de Eccles. lib. 2. cap. 114. circa finem, Victoria, Gregor. Lopez, Corduba, & alij ex supra relatis, & Domin. Banez d. art. 10. pag. 536. ubi inquit, merito Pontificem apud Indos Occidentales hac potestate uti, dando gubernatores fideles Indis ad Fidem conversis, quoniam antiqui Caciques infideles eos abducerent a Fide. Et in eadem sententia generaliter de omnibus infidelibus loquens, & quod ratione vitandi periculi apostasiae, possit eis per Pontificem novus dominus assignari, novissime etiam residet eruditissimus P. Franc. Suar. omnino legendus in defens. Fidei contra sect. Anglican. lib. 3. cap. 4. num 7. & latius cap. 23. n. 24. ubi refert D. Thom. in addit. 459. & DD. in 4. distinct. 39. & idem sequitur Bellarm. lib. 5. de Rom. Pontif. cap. 7. Eman. Roder. lib. 3. quaest. regul. q. 32. artic. 4. & Valencuela in monit. contra Venet. par. 7. num. 53. Tertio, pro eadem doctrina communienda expendi potest, & solet exemplum [sect. 9] celebris text. in cap. de Iudaeis vers. Qui autem, 45. distinct. ubi Iudaei in Fide semel, quamvis involuntarie, suscepta, perseverare coguntur, ne vilis & contemptibilis habeatur, prout latius animadvertimus sup. lib. 2. cap. 18. num. 53. Cui exemplo simile est alterum, quod de filijs parvulis infidelium, invitis parentibus, baptizatis, in eod. lib. cap. 18. proposuimus ex n. 23. Et aliud [sect. 10] de uxore, quae licet tantum, vel plus viro adstricta sit, sicut subditus domino, cum illud vinculum sit iuris Divini, hoc autem non, in favorem tamen Fidei liberatur uxor fidelis a viro infideli; si maritus ei Religionis causa molestus esse incipiat, vel aliquod circa eius puritatem, & observationem periculum moveat, ut patet ex Apost. 1. ad Corinth. 7. & cap. [sect. 11] quanto, de divortijs, & ex ipso Ecclesiae usu, in qua nunc consuetum est, ut ipso facto quod alter coniugum convertitur ad Fidem, sit liber ab alio infideli. Quemadmodum [sect. 12] ex eadem ratione filij baptizati a patrum infidelium potestate, & consortio liberantur, ne illorum iterum in volvantur erroribus, ut dicitur in Concilio Toletan. 4. cap. 59. & in cap. Iudaeorum 28. q. 1. & resolvunt Victoria, Acosta, Banez, Suarez & alij ubi supra. Quo argumento [sect. 13] valde hac tempestate in Hispania dubitatum est, an matrimonium inter Serenissimam Mariam Catholici nostri Regis Philippi Quarti sororem & Carolum Stuardum Principem de Gales, Iacobi magnae Britanniae Regis filium, & haeredem, licite & secure contrahi posset; eo quod [sect. 14] inter Catholicam, & haereticum ob Fidei, & cultus disparitatem impedimentum irritans intervenire multi censuerunt, post gloss. in capit. final. de condit. appos. quam Hostiens. & Ancharran. ibidem sequi videntur, & expresse probat l. 15. tit. 2. par. 4. & canon 72. sextae Synod. gener. Trullanae. Quod licet alij magis frequenter reijciant, & non irritans, sed dumtaxat impediens esse, cum veriori opinione resolvant, ut constat ex innumeris Theologis, & Canonistis, quos latissime refert, & sequitur Thomas Sanchez de matrimon. lib 7. disput. 72. num. 2. & Nicolaus Serarius in opusculo de Catholicorum cum haereticis matrimonio, capit. 1. & 2. & novissime Anton. Ricciullus in tractat. de iur. pers. extra Eccles. grem. exist. lib. 2. cap. 2. Omnes tamen in eo conveniunt, [sect. 15] non nisi ex dispensatione Pontificis contrahi posse, & periculum, ne Catholicus pervertatur, cessare debere, atque alias urgentes, & graves Reipublicae utilitates attendendas esse, quae ad id permittendum nimis adstringant, ut tradit idem Sanchez dict. lib. 7. disputat. 71. numer. 10. [sect. 16] Alioqui enim eiusmodi matrimonia prohibita sunt, & difficiles solent exitus generare. Vnde in Conc. Agath. can. 67. quod refertur in capit. non oportet 28. quaest. 2. aperte monemur, non oportere cum hominibus haereticis miscere connubia, & antea in Concil. Illiberitano, can. 16. ubi habetur: Haereticis qui errant ab Ecclesia Catholica, neque ipsis Catholicas dandas puellas, neque Iudaeis placuit, ex quo nulla [sect. 17] possit esse societas fidelis cum infideli. Et in Concil. Chalcedon. can. 13: Non debet copulari nuptura Haeretico, Iudaeo, vel Pagano, nisi forte promittat orthodoxam Fidem. Si quis hanc definitionem transgressus fuerit, correctioni Canonicae subiacebit. Idem traditur a Div. Ambros. lib. 1. de Abraham, cap. 9. relato in cap. cave 28. quaest. 1. & late docet Navarrus in Manuali cap. 32. num. 30. Bellarmin. de matrimon. lib. 1. cap. 23. Sotus in 4. distinct. 39. art. 2. ad 3. & Sanchez, & Serarius ubi supra. Qvarto facit, quia nulli mirum videri debet, quod Ecclesia ob Fidei favorem, subditos recenter ad Fidem conversos, a potestate dominorum infidelium, vel Neophitorum eximat, & Christianis Principibus tribuat: cum eodem favore attento, id, quod longe plus est, edicere soleat, nempe [sect. 18] ut omnes servi Christiani, qui sub infidelium dominorum mancipio reperiuntur, ab eorum nexu solvantur, & liberentur, quamvis alias legitimi captivi reperiantur, & etiam si postquam capti sunt, conversi fuerint, ut constat [sect. 19] ex toto titul. C. ne Christianum mancip. Haereticus, vel Iudae. vel Paganus habeat, vel possideat, vel circuncidat, & ex l. ultim. eodem titul. in C. Theodos. & cap. cum sit nimis, de Iudaeis, ubi nefas esse dicitur, religiosa mancipia impijssimorum inquinari dominio, cap. Iudas 17. quaest. 4. cap. mancipia 54. distinct. cap. multorum, cap. ad haec, & cap. nulli, de Iudaeis, l. final. tit. 21. part. 4. l. 13. tit. 9. part. 6. l. 22. titul. 11. part. 5. l. 10. titul. 24. part. 7. cum alijs, quae late notant Doctores in eisdem iuribus, Innocent. in cap. quod super, de voto, D. Thom. & Theologi omnes in 2. 2. quaest. 10. artic. 10. Marquard. de Susanis in tractat. de Iudae. & Infidel. 2. parte, cap. 5. numer. 19. Molina dict. tractat. 2. disput. 110. col. 437. Pat. Suarez, & alij in locis sup. relatis, Michael Vlcurrunus in tractat. de regim. mundi, 2. quaest. princip. numer. 82. ubi generaliter concludit, eum, qui [sect. 20] praeesse habet multitudini Christianorum, debere esse Catholicum, & membrum utile corporis mystici fidelium; quem refert, & sequitur Valencuela dict. par. 7. n. 98. & idem colligitur ex cap. absolutos, de haeretic. cap. nos sanctorum, & cap. iuratos 15. quaest. 6. Ioan. de Ligniano in tract. de bello cap. 15. & ex D. Thom. dict. 2. 2. quaest. 12. art. ult. ubi ostendit, posse [sect. 21] Papam Principes a Fide apostatantes privare dominio temporali, quod habent supra fideles, quia contrarium vergere posset in magnam Fidei corruptionem, quia ut dicitur Proverb. cap. 6. Homo apostata in corde suo machinatur malum, & iurgia seminat, intendens homines separare a Fide. Et ut subiungit Suarez dict. lib. 3. cap. 23. num. 22. Principum [sect. 22] peccata, praesertim contraria Fidei, & Religioni, perniciosissima sunt; facile enim subditos ad sui imitationem pertrahunt, vel exemplo, vel beneficijs, ac promissionibus, vel etiam minis ac terroribus, ut diximus dict. cap. 9. num. 63. & Philosophi ipsi, ratione & experientia ducti, docuerunt, ut constat ex Platone relato a Cicerone lib. 1. epist. & ex eodem Cicerone lib. 3. de legibus, ubi inquit, vitiosos Principes, non solum vitia in se ipsis concipere, sed etiam ea in civitatem infundere. Vnde gravius, [sect. 23] quam caeteri delinquunt, & ideo gravius per pastores suos puniendi sunt, ut ait text. in cap. praecipue 11. quaest. 3. Et [sect. 24] cum ad Pastorem spectet, non solum oves errantes corrigere, vel ad ovile revocare, sed etiam lupos arcere, & ab hostibus defendere, ne extra ovile trahantur, & pereant: ita ad Pontificem pertinet, pericula apostasiae, & alia quaecunque Fidei conservationem, & progressum impedientia, submovere, & novos, & Christianos dominos in provincijs infidelium, praesertim Barbarorum, de quibus agimus, constituere. Ac propterea concludit idem Suarez ubi supra lib. 6. cap. 4. numer. 1. pag. 716. inter Christianos, maxime in tyrannorum nomine, & ordine numerandum esse Principem, qui subditos suos in haeresim, vel aliud apostasiae genus, vel publicum schisma inducit. Qvinto, [sect. 25] & ultimo considerari potest, quod quamvis praedicta omnia deficerent, cum tamen hodie, ut supra tetigimus, temporis lapsu Hispanorum, & Indorum Religio, & Respublica una esse coeperit, & sub eiusdem Hispani nostri Regis tuitione, & gubernatione constitui, atque utriusque Regni status, vires, & nervi ita commixti, & complicati sint, ut alterum ab altero sine magno, & evidenti amborum periculo, & dispendio separari non possit. Certa est, & [sect. 26] communis probatissimorum Auctorem traditio, qui Regem, etiam iniuste possidentem, a restitutionis necessitate excusari, testantur, imo & quemlibet privatum, qui status sui periculum, seu decentiae eius notabilem iacturam veretur: ut constat ex Div. Thom. in 2. 2. quaest. 66. art. 8. Archiepiscop. Florent. in summ. 2. par. titul. 2. cap. 8. & 3. par. tit. 4. cap. 1. Soto distinct. 15. quaest. 2. §. ult. Palac. Rubios in tract. de obten. Regni Navarrae, 4. par. §. 3. col. penult. Henrico quodlibeto 6. quaest. 24. Medina in Cod. de restitut. quaest. 2. dub. 4. Covarr. in reg. peccatum, 1. par. num. 2. Mich. Salon. de iustitia & iure, 1. tom. controvers. 8. pag. 280. Lessio eodem tractat. lib. 2. cap. 16. numer. 21. Rebello de obligat. iust. lib. 2. quaest. 17. sect. 4. pag. 131. & optime Navarr. in Manual. cap. 17. numer. 57. & 60. quem novissime refert, & sequitur Pat. Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Christian. lib. 1. capit. 27. pag. 164. ubi [sect. 27] resolvit, restitutionem alienarum rerum non esse faciendam, quando per eam consequerentur maxima damna publica, ob idque non esse facile damnandos Reges, qui tenent aliqua aliena, etiamsi scirent, non esse sua, modo probabiliter scirent, eorum restitutionem consequutura gravissima suorum Regnorum incommoda. Cuius doctrinae argumento [sect. 28] idem Navarrus in comment. ad text. in capit. cum minister 23. quaest. 1. ubi tractat de finibus humanorum actuum, in epistola, quam huic tractatui praemisit ad Ducem Alburquerquensem, vers. Ad primum igitur, pag. 368. defendit retentionem Regni Navarrae, quod nunc etiam nostri Reges Catholici possident: nam per restitutionem praefati Regni, certum est (inquit) apertum iri ostium Gallis, inferendi maxima damna in alia Regna Hispaniae per montes Pyrenaeos: ut interim alios titulos illius Regni obtinendi omittamus, de quibus egimus supra lib. 2. cap. 20. nume. 63. & seqq. Et [sect. 29] in terminis retentionis huius Novi Orbis, eadem doctrina & consideratione utuntur Episcopus Chiapensis dict. tractatu comprobat. fol. 30 Magister Victoria in dict. relactione 2. de Indis insulanis ad finem, Acosta dicto lib. 2. de procuranda Indorum salute, cap. 11. pag. 252. & lib. 3. cap. 3. pag. 286. Ioannes Matienzus dict. lib. 1. de moderat. Reg. Peru, cap. 2. ubi refert, se hoc latius probasse in Stylo Cancellariae tit. 1. praeeminent. 17. declarat. 9. §. 1. glossa 1. num. 33. & Ioannes Boterus in relation. universal. parte 4. lib. 2. ex pag. 65. ad 77. Vbi adeo secure hanc retentionem probat, ut addat, posse hodie Reges Hispaniae easdem Indiarum provincias, si forte rebellarent, vel antiquos, aut alios novos dominos proclamarent, aperto Marte debellare. Quibus consentiunt, de retentione Indiarum Orientalium loquentes Rebellus de obligationib. iustitiae, 2. part. lib. 18. quaest. 23. num. 26. ad finem, & novissimus Freitas de iust. Imper. Asiatic. cap. 13. nume. 46. & sequentibus, ubi probat, Principes supremos, qui bona fide rem possidere coepere, & a fortiori illorum successores, non teneri eam dimittere, & seipsos spoliare, aut consortium pati, vel in arbitros consentire, tametsi res dubia sit: quin potius gravissime eo in casu peccare quemcunque alium Principem, qui contra talem possessorem arma moveret, & ad damna resarcienda teneri, cum melior sit conditio possidentis, ut resolvunt Victoria de iure belli num. 27 & 30. Molina de iustitia & iure, tract. 2. disputat. 103. vers. In primo, & vers. Quare, Vazquez 1. 2. tom. 1. disputat. 64. cap. 3. a num. 11. Salas in eadem 1. 2. tomo 1. tract. 8. disputat. unica, nu. 121. & 132. & Antonius Perez in Laurea Salmantina, certam. 10. numl. 105. cum seq. Pro quibus Ego expendo [sect. 30] celebrem textum in cap. 1. 23. quaest. 8. ubi in eadem materia retentionis rerum alienarum [sect. 31] multa tolerari inquit D. Augustinus, quae corrigi, vel puniri non possunt: quod idem alio in proposito dixit Pelagius Papa in capit. pudenda 33. 24. quaestio. 1. Et arridet [sect. 32] AEmilij Probi sententia, quam ad explicationem textus in cap. ult. de restitut. spoliator. expendit Cuiacius ibidem, qui de bello civili adversus Lepidum scribens, ait: Ea, quae hostes sibi invicem eripuerunt, licet male capta sint, iure tamen eorum repetitionem non esse, quia civitate iam sedata, & composita, & re labefactata, expediret Reipublicae, quasi aegrae & sauciae requiescere quomodocunque, ne vulnera curatione ipsa rescindantur. Et melius, ac congruentius locus alter Divi Augustini lib. 3. de Civitate Dei, cap. 24. ubi loquens [sect. 33] de lege Agraria, inquit, quod fuit initium civilium bellorum, & seditionum: Volebant enim Gracchi legibus Agrarijs agros populo dividere, quos nobilitas perperam possidebat, sed eis tam vetustam iniquitatem audere convellere periculosissimum, imo vero, ut ipsa res docuit, perniciosissimum fuit. Neque enim legibus, & ordine potestatum, sed turbis, armorumque conflictibus nobiles, ignobilesque necabantur. Quo loco, & exemplo motus [sect. 34] eruditiss. Fr. Alofonsus a Castro in quodam consilio manuscripto, quod circa conservandas, vel tollendas commendas Indorum in Anglia edidit die 13. mensis Novembris ann. 1558. ad instantiam Imp. Caroli V. defendit, praedictas commendas, quamvis aliqua damna generasse dicerentur, conservandas, & tolerandas esse: quinimo & vendi, & perpetuari posse, si Hispaniae Regibus id utile videretur, ex traditis a D. Thoma in opusculo 21. ad Ducisam Bravantiae. De quo articulo alibi plenius agemus. Et plane nemo non videt, [sect. 35] quam absurdum esset, si Hispani, qui hodie inter Indos commorantur, illis parerent, eorumque gubernationi subijcerentur; qualiaque & quanta damna & incommoda sequerentur, si Catholici Reges nostri has Novi Orbis provincias desererent, quae eis magni steterunt, ut inquit Ant. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 3. lib. 8. c. 4. pag. 299. & in quibus insigni, & indesinenti eorumdem Regum cura, ac pietate, tot infidelium myriades ad Christi fidem, & Apostolicae Romanae Ecclesiae obsequium deductae sunt, & quotidie deducuntur, ut late ostendimus supra libro 1. cap. ultimo, ex num. 99. & lib. 2. cap. 4. num. 17. Vnde magis secure procedit praedicta opinio, quae eiusdem Orbis retentionem iustificat, & restitutionem excusat. Nam [sect. 36] bona inferioris ordinis restituenda non sunt cum iactura, & detrimento notabili bonorum etiam temporalium superioris ordinis, ut egregie resolvunt, & exemplis illustrant Caietanus in 2. 2. quaest. 62. art. 6. Navarrus in Manuali capit. 17. num. 56. & 89. Sotus de iustitia & iure, lib 4. quaest. 6. art. 3. & quaest. 7. art. 2. & alij, quos refert & sequitur Ferdinandus Rebellus de obligatio. iustitiae lib. 4. quaest. 13. Vnde [sect. 37] multo magis idem probandum est, ubi imminet iactura, & periculum bonorum spiritualium, Religionis scilicet, cuius consideratio summa esse debet, l. sunt personae 43. D. de Relig. & sumpt. funer. ibi: Nam summam esse rationem, quae pro Religione facit, cum alijs, quae ad eius illustrationem congerit Marcus Mantua in Enchiridione rerum singularium cap. 244. & Ioann. Baptista Valencuela in monit. contra Venetos, 1. parte, num. 15. Et [sect. 38] salutis animarum, quae cunctis rebus praeponderat, cap. praecipimus 12. quaest. 1. [sect. 39] l. sancimus 17. in fine, C. de sacrosanctis Ecclesijs, ibi: Quoniam non absurdum est, animas hominum quibuscunque vasis, vel vestimentis praeferri. Quo loci Accursius Animas pro animatis corporibus, non male iuxta subiectam materiam exponit. Sed nihil vetat, etiam de spiritibus intelligere, prout facit Felinus, plura similia, quae pro animarum favore, ac salute constituta reperiuntur, enumerans in cap. in praesentia, quaest. 4. de probation. Abbas cons. 63. lib. 1. Socinus cons. 39. col. penult. lib. 2. & late Catelianus Cotta omnino videndus in memorab. iuris, verb. Anima, & Cardinal. Tuschus eodem verb. concl. 333. # 6 CAPVT VI. Reges nostros pie semper, & sancte ea omnia ordinasse, quae in detegendis, & convertendis Indis fieri conveniebat, & excessus, atque iniurias a Ducibus & militibus irrogatas, nihil eorum pietati, & iustificationi nocere. SVMMARIVM Capitis VI. -  1 Auctor quid in hoc opere ultra alios praestiterit, eruditorum iudicio relinquit. -  2 Invidi, & novatores Indiarum retentionem mordent, quorum calumniae referuntur, & refelluntur. Et num. sequentibus -  3 Initium cuiuslibet rei semper inspici solet. -  4 Fundamentum ubi est erroneum, aut vitiosum, omnia corruunt. -  5 Cupiditatis vitium, non Religionis zelum Hispanos ad Novum Orbem perduxisse aliqui cavillantur. -  6 Cupiditas est omnium malorum radix iuxta sententiam D. Paul. 1. ad Timoth. 6. -  7 Hispanorum avaritiae, & cupiditatis, initio detectionis Indiarum, aliqua exempla referuntur. -  8 Aurum esse Hispanorum Deum, Indi existimarunt, & de festis ei hac de causa a quodam Regulo Cubae factis. -  9 Encisus Bacchalarius aurum in provincia Darienis retibus piscari publicavit. -  10 Zenu in fluvio auri glebae gallinacei ovi magnitudine retibus expiscari solent. -  11 Divitias Novi Orbis nimis extollit Maiolus. -  12 Atabaliba Peruanorum Imperator immensas divitias pro sua libertate promisit. -  13 Hispanis accommodari potest, quod olim T. Livius de Romanis in Africam traijcientibus, scriptum reliquit. -  14 Senecae elegans locus refertur, & ad Hispanorum in Orbem Novum adventum accommodatur. -  15 Charitas aurum optimum, Dei verbum argentum praestantissimum. -  16 Hispanos milites divitiarum desiderio in expeditionibus Indicis permoveri, mirandum non est. -  17 Pecuniae obediunt omnia. -  18 Aurum omnia scindit, & superat. -  19 Aurum bella, & alia plura scelera, & damna in mundum invexit, ex Virgil. & alijs Poetis. -  20 Pax non potest placere ijs, quibus immodica cupiditas est. -  21 Hispani propter auri cupiditatem crudeliter Indos tractasse, ac fere delesse, dicuntur. -  22 Damna, & iniurias Indis ab Hispanis illatas qui recenseant, & succenseant? -  23 Christiani, etiam cum iustis bellis operam navant, mites & temperati esse debent. -  24 Clementis Alexand. elegans locus ad suadendam Christianorum mansuetudinem ponderatur. -  25 Auctor non intendit absolute excusare excessus, & turbines bellorum olim Indis illatorum. -  26 Peccatum si quid fuit in primis ad Indos expeditionibus, Regibus nostris imputari non debet. -  27 Reges Catholicos Hispaniae semper pie ac provide ea omnia ordinasse, quae ad bonam conversionem, & tractationem Indorum conveniebant, multis ostenditur. -  28 Christophoro Columbo quid primum Reges Catholici circa Indorum curam dederint in mandatis? -  29 Nicolao de Ovando summe iniungitur a Regibus Catholicis cura conversionis, & bonae tractationis Indorum. -  30 Clausula testamenti Elisabethae Reginae Catholicae de Indorum conversione, & tuitione enixe agens, refertur. -  31 Carolus V. Imperator Licentiato Figueroae, & alijs plurimum Indorum causas, & patrocinium commendavit. -  32 Ferdinando Cortesio multum pacifica In dorum conversio, & tutela praecipitur. -  33 Schedulae, & instructiones plures remissive congeruntur de cura conversionis, & defensionis Indorum multa pie, & utiliter praecipientes. -  34 Schedula quaedam Philipi II. refertur, quae iniurias Indis illatas graviter dolet, & a Regum nostrorum mente, & voluntate valde alienas esse demonstrat. -  35 Schedulae Regis Philippi III. expenduntur, quae Indorum praedicationem omnino Evangelico modo fieri iubent. -  36 Reges nostros ab iniurijs Indis illatis plures auctores excusant. -  37 Leges quantumvis iustae improborum temeritate violantur. -  38 Damna omnia Indis illata, insolentiae, & avaritiae militum tribuit Ioan. Boterus, cuius verba referuntur. -  39 Consilium Regium Indiarum semper Indorum damnis, & oppressionibus obviam ire curauit. -  40 Leges, & praecepta Regum, ubi illi longe absunt, facile contemnuntur. Et hoc in Indijs contigisse ex Eman. Roder. Acosta, & alijs, quorum verba referuntur. -  41 Lusitanorum Regum sanctas ordinationes qualiter, & quare in Indijs Orientalibus elusas fuisse tradat Meffeius? -  42 Bella semper plura damna, & calamitates adducunt. -  43 Milites vix pij esse possunt. -  44 Leges inter arma non exaudiuntur. -  45 Arma non servant modum, ex Seneca. -  46 Bellum, & eius damna multoties cohibere non potest Princeps ipse, qui illud incepit. Ex Sallust. -  47 Michaelis Hospitalis elegantia carmina de damnis bellorum adducuntur. -  48 Victi semper solent a victoribus calcari, & spoliari. -  49 Militaris disciplina a Romanis maxime observabatur. -  50 Lex postliminium, §. filius, D. de captivis illustratur. -  51 Romani milites non solum hostibus, verum & socijs, ac confoederatis multa damna, & iniurias inferebant. -  52 Procopij elegans locus expenditur de excessibus militum Romanorum. -  53 Miseri, & pauperes semper potentiorum iniurijs, & spolijs subiacent, ex Iuvenali. -  54 Ludovici XII. Galliae Regis apophthegma refertur. -  55 Ferdinan. Davalos Marchio Piscariae milites, Marti simul, & Christo servire, difficile reputabat. -  56 Milites Hispani in Indijs aliquando iustis ex causis in Barbaros saevierunt. -  57 Hispani a multis auctoribus excusantur de crudelitatibus, quas olim in Indos exercuisse dicuntur. -  58 Thomae Bozij elegantissima verba referuntur, pro excusanda Hispanorum adversus aliquos Indos asperitate. -  59 Christophori Columbi cum Fr. Builo Catelano contentio super modo, quo Indos adigi conveniebat. -  60 Milites Hispani, quibus rationibus suam adversus Indos saevitiam excusare solebant? -  61 Theodori de Bry notabilia verba referuntur, quibus Hispanorum excessus excusat. -  62 Nationes omnes multa quotidie peccata propter avaritiam committunt, praesertim in militaribus expeditionibus. -  63 Indorum plurimi non ob saevitiam Hispanorum, sed pestiferis morbis, & alijs varijs causis perierunt. -  64 Peruanorum Indorum magna pars variolarum lue misere perijt. -  65 Novae Hispaniae Indi magna ex parte duabus pestibus absumpti sunt. -  66 Deus occulto suo iudicio Indos varijs calamitatibus affligere solet. -  67 Indos brevi prorsus absumendos esse quidam vaticinati videntur. -  68 Indorum pro salute, & conservatione quae statuuntur, eis plerumque nociva esse solent, quod eorum peccatis aliqui tribuunt. -  69 Romanae urbis in excidio sub Alarico, multa contigisse narrat Sozomenus, Indorum vastationi similia. -  70 Indos quantumvis malos & tyrannos suis rebus spoliari non potuisse, multi asseverant. -  71 Rem alterius etiam si quis a praedone capiat, legitimus eius dominus non efficitur. -  72 Pontificiae concessionis titulum haeretici in dubium vocare nituntur. -  73 Papae auctoritas non potest peccatum permittere, neque ab eo excusare. -  74 Finis bonus solus non facit actum bonum, si per media illicita procuretur. -  75 Peccare quis potest faciendo bona intentione rem licitam, quae sibi non competit, aut in ea excedendo. -  76 Excessus punitur, etiam si alias actus esset permissus. -  77 Mandans, vel permittens delictum fieri, illud facere videtur, etiam si mandatarius excedat. -  78 Eventus regulariter tribui solet causae proximae, & immediatae, & quando hoc fallat? -  79 Actus non tribuitur exequenti, sed ordinanti. -  80 Dominus teneri solet de factis, & delictis famulorum, & ministrorum, quos alicui negotio praeposuit, maxime si viles sint. Et num. 83. & 107. -  81 Magnates non excusantur a restitutione damnorum, quae famuli inferunt, eorum potentia confissi. -  82 Damni occasionem dans etiam ex levissima causa, ad damnum tenetur. -  84 Damnum debet refici ab ijs, quorum contemplatione causatur. -  85 Bello imprudenter illato, quae obligationes oriantur, remissive. -  86 Ratum qui habet delictum, vel excessum ab alijs commissum, qualiter teneatur. -  87 Nobiles, qui in suo famulatu, vel satellitio habent homines sceleratos, ex delictis eorum tenentur. -  88 Milites si aliquod damnum popularibus faciant, Magister militum illud reficere debet. -  89 Princeps graviter punire debet milites, qui absque eius licentia bella, vel damna inferunt. -  90 Maiestatis laesae tenentur, qui sine licentia Principis bellum movent, & etiam in hostes & alienos grassantur. -  91 Regum nostrorum iustitia a calumnijs haereticorum facile vindicatur. -  92 Finis sanctus, & rectus ubi consequitur, non multum curare solemus de medijs. Et num. 97. -  93 Principia in omni negotio longe absunt a perfectione. -  94 Incrementa regulariter habere non solent, quae illicite incipiunt. -  95 Principia sinistra saepe ad foelices exitus perveniunt. -  96 Operis deformitas non attenditur, quando fuit recta intentio, & finis operantis. -  98 Finis contemplatione omne agens operatur, & dicitur causa causarum. -  99 Novi Orbis in acquisitione, multa multi sancte & religiose operati sunt. -  100 Malorum interventio bonis aliorum operibus nocere non debet. -  101 Ministri Dei esse solent, etiam qui mali sunt. -  102 Causa iustior, & potentior praevalet, & attendi debet. -  103 Causa quae prodest, ubi concurrit cum ea, quae nocet, illa attendi debet, non haec. -  104 Christianorum foex quod facit, non est spectandum, sed quod boni Christiani ex D. Augustino. -  105 Excessus, & abusus rerum earum utilitatem non tollit. -  106 Dominus de excessibus, & delictis famulorum, & ministrorum regulariter non tenetur. -  108 Reges nostri semper optimos Duces, ac probatos ministros ad Novum Orbem mittere procurarunt. -  109 Domino absenti, ignoranti, vel alias impedire non valenti, non imputantur ministrorum suorum delicta. -  110 Dominus in dubio praesumitur ignorare excessus, & delicta suorum famulorum. HActenvs de iustis, & legitimis, vel etiam probabilibus titulis, & rationibus acquirendi & retinendi huius Novi Orbis dixisse sufficiat. In quibus [sect. 1] quidem exponendis, asserendis, & illustrandis, quid Nos ultra alios praestiterimus, eruditorum iudicio relinquimus. Nunc autem, ut nihil omnino maneat intactum, superest, ut [sect. 2] calumnijs, & obiectionibus novatorum, & invidorum respondere curemus, qui praedicta omnia importunis latratibus perturbare, & lividis ac Theoninis dentibus mordere conantur, & Hispano nomini infensi, quotidie curiosulas quaestiones circa Indiarum dominium movere non desinunt, ut bene observavit Pet. Matthaeus in notis ad constitut. Pontif. pag. 153. Et in primis nobis obijciunt, quod cum [sect. 3] initium cususlibet rei semper inspiciendum, & considerandum sit, l. 3. §. scio, D. de minor. l. tutor, D. de fideiussor. l. 3. D. de tutelis, l. qui id quod, D. de nonat. l. vetus, cum seq. D. de trit. vino, & oleo legato, l. uxorem, §. agri plagam, D. de legat. 3. l. 1. C. de impon. lucrat. descrip. lib. 10. cum multis alijs, quae late congerit Bald. in l. 1. num. 11. D. de orig. iur. Rolandus a Valle conv. 78. num. 2. vol. 4. Riminal. in l. ut vim, num. 38. D. de iust. & iure, & in l. posthumo num. 311. C. de bonor. poss. contr. tab. Pet. Gregor. lib. 2. syntag. cap. 18. num. 1. & seq. Petrus Surd. de alim. tit. 7. quaest. 34. num. 4. Ioan. Salisberiens. in Policrat. sive de Curialium nugis, lib. 9. cap. 20. Claud. Pratus Gnoseon general. iur. lib. 3. tit. 1. cap. 2. & novissime Ioan. Bapt. Valencuela cons. 4. ex num. 28. & cons. 19. ex num. 1. & cons. 33. num. 117. & cons. 88. num. 2. Et ubi [sect. 4] fundamentum erroneum, ac vitiosum est, omnia corruant, neque ullus validus effectus resultare possit, quia totus ordo destruitur, si principium legitimum non servatur, & qui primitiva inficit, derivata vituperat, ut post Aristotel. lib. 1. de coelo & mundo ostendit I. C. in 1. egi tecum, D. de except. rei iudic. cap. Principatus 1. quaest. 1. cap. cum Paulus 1. quaest. 2. Bald. in l. nominationis, num. 2. C. de iudic. Paul. Castrens. cons. 5. num. 22. vol. 3. cum plurimis alijs adductis a Tiber. Decian. cons. 8. num. 208. lib. 1. Nevizan. in Sylva nuptial. lib. 1. num. 64. Claud. Prat. dict. titul. 1. cap. 6. & Valencuela cons. 69. num. 129. & seqq. Non potest haec Indiarum Occidentalium acquisitio, & retentio iusto aliquo titulo communiri, cuius initia vitiosa fuerunt, [sect. 5] utpote non tam Religionis zelo, quam auri, & argenti illecebris, & divitiarum execrabili cupiditate subnixa, [sect. 6] quam omnium malorum radicem merito appellavit D. Paul. 1. ad Timoth. 6. dum inquit: Nam qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem, & in laqueum diaboli. & desideria multa, & inutilia, & nociva, quae mergunt homines in interitum, & perditionem: radix enim omnium malorum est cupiditas. Ad quod probandum [sect. 7] multa de Hispanorum cupiditate notarunt Hierony. Benzo, Honoratus Fasitellus, Traianus Bocalinus, & alij, quorum dicta retulimus supra lib. 1. cap. 16. num. 95. & seqq. Et potest addi, quod ex nostris, post Episcopum Chiapensem, tradit Fr. Augustin. Davila in histor. Mexican. Ordin. Praedicat. lib. 1. cap. 8. & 9. tantam scilicet auri sitim primis illis conquisitoribus fuisse, ut nihil aliud nisi aurum a Barbaris peterent, illosque pacifice Evangelij promulgationem suscipere iudicarent, qui auri plurimum offerebant, in negantes vero crudeliter desaevirent. Quo factum esse inquit, [sect. 8] ut Indi, aurum, Hispanorum Deum esse putarent, cui, Hatuey Cubensis insulae regulus, publicas hac de causa choreas, & saltationes indixit. Quam historiam narrat etiam Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 10. cap. 15. Qui idem [sect. 9] quemdam Bacchalarium Encisum plures secum homines ex Hispania ad Darienis provincias adduxisse commemorat, eius suasione pellectos, quod auri ingentem copiam, retibus ubique in illius regionis flumina iactis, expiscari affirmaret. Quod etiam de [sect. 10] Zenu fluvio, non procul a Carthaginis Occidentalis urbe labente, ubi auri glebae retibus saepe expiscari solent gallinacei ovi magnitudine, serio tradit Petr. Mexia in Sylva variae lection. 5. part. cap. 12. & 13. & ex eo recolit Simon. Maiolus in diebus canicul. 1. p. colloq. 11. ad finem, pag. mihi 298. & colloq. 19. pag. 47. Vbi [sect. 11] alia quoque miranda de ingentibus Novi Orbis divitijs recenset, & cum Surio comm. ann. Domini 1558. Francisci Pizarri, & sociorum avaritiam notat, qui [sect. 12] Atabalipam Peruanum Regem violenta morte necarunt, non parva Caroli Caesaris iactura, cum ille pro libertate sua septies quadraginta auri vasa appendisset, & intra septuagesimum diem septuaginta milliones aureorum Carolinorum, idest, septuagies decem centena millia aureorum se appensurum spopondisset. Possumusque [sect. 13] Hispanorum turmis ea tempestate in hunc Novum Orbem confluentibus illud Livij applicare lib. 29: Tantus omnibus ardor erat in Africam traijciendi, ut non ad bellum duci viderentur, sed ad certa victoriae praemia. Et melius, elegantissima [sect. 14] Senecae verba lib. 5. natur. quaest. ad finem, qui veluti haec iam tunc praesagiens & enuntians, sic inquit: Hoc vero quid aliud quis dixerit, quam insaniam, circumferre pericula, & ruere in ignotos, iratum sine iniuria, occurrentia devastantem, ac ferarum more occidere, quem non oderis? Illis tamen in ultionem, aut ex fame morsus est: nos sine ulla parsimonia nostri, alienique sanguinis, movemus maria, & navigia ducimus, salutem committimus fluctibus, secundos optamus ventos, quorum foelicitas est, ad bella perferri. Quousque nos malos mala nostra rapuere? Parum est intra Orbem suum furere? Sic Persarum Rex stolidissimus in Graeciam traijcit, quam exercitus non vincet, cum impleverit. Sic Alexander ulterior Bactris, & Indis volet quaerere, quid sit ultra magnum mare, & indignabitur, aliquid esse ultimum sibi. Sic Parthis avaritia Crassum dabit. Non horrebit revocantis diras Tribuni, non tempestates longissimi maris, non circa Euphratem praesaga fulmina, & Deos resistentes. Per hominum, Deorumque iras ad aurum ibitur. Ergo non immerito quis dixerit, rerum naturam melius acturam fuisse nobiscum, si ventos flare vetuisset, & inhibito discursu furentium, in sua quemque terra stare iussisset. Magna pars erat pacis humanae maria praecludi, &c. Sed huic calumniae, & obiectioni plene respondimus supra d. lib. 1. cap. 16. ex num. 99. usque ad 113. quae hic lector repetere poterit. Addique possunt, quae in simili de Lusitanorum ad Indiam Orientalem navigationibus & lucris, vix sumptus pro extendenda & conservanda fide factos, aequantibus, novissime observat Seraphin. Freitas de Imperio Asiat. cap. 17. per totum. Et quamvis non [sect. 15] negemus, quin charitas aurum optimum, Dei Verbum argentum praestantissimum sit, & his omnino medijs ac telis hanc Orbis Novi conversionem, & acquisitionem peragi longe praeclarius, & convenientius fuisse: [sect. 16] mirandum tamen non est, nec usquequaque succensendum, quod milites, & alij vulgares, & saeculares homines, aliquo divitiarum desiderio permoti, pias Regum nostrorum leges, & sinceram aliorum Religiosorum virorum curam, atque incorruptam praedicandi rationem sua cupiditate foedaverint, [sect. 17] cum pecuniae obediant omnia, ut habetur Eccles. cap. 10. vers. 19. ubi Martinus Delrius in adagijs, & Ioan. Pineda in comment. plura notarunt, & secundum Diphilum relatum ab Stobaeo, sermon. 89. aurum [sect. 18] longe validissimum sit, per ipsum enim omnia scinduntur, & conficiuntur. Quod [sect. 19] & bella, parricidia, legum transgressionem, & plurima alia scelera in mundum invexisse, eleganter ostendit Virgil. lib. 3. AEneid. Fas omne abrumpit Polydorum obtruncat, & auro Vi potitur, quid non mortalia pectora cogis Auri sacra fames? Ovid. lib. 1. Metamorph: Effodiuntur opes irritamenta malorum, Iamque nocens ferrum, ferroque nocentius aurum Prodierat, prodijt bellum, quod pugnat utroque: Lucanus lib. 3. Pharsal. Vsque adeo solus ferrum, mortemque timere Auri nescit amor? pereunt discrimine nullo Amissae leges; & pars vilissima rerum Certamen movistis opes. Et lib. 7: Impulit amentes aurique cupidine caecos, Ire super gladios, superque cadavera patrum. Et caesos calcare Duces. Propertius lib. 3. eleg. 11: Aurum omnes victa iam pietate colunt, Auro pulsa fides, auro venalia iura, Aurum lex sequitur, mox sine lege pudor. Tibullus eleg. 10. lib. 1: Divitis hoc vitium est auri: nec bella fuerunt, Faginus astabat cum scyphus ante dapes, Non arces, non vallus erat, somnumque petebat, Securus varias Dux gregis inter oves Balbus Poeta: Aurum bella gerit, mucronibus imperat aurum, Aurum ventosis vela dat aequoribus, Evertitque urbes, & moenia diruit aurum, Delet & extructis oppida celsa rogis. Et plenius Iacob. Philomusus, dum canit: Aurum destructor vitae, princepsque malorum, O quam difficiles nectis ubique dolos: O utinam natum nunquam mortalibus esses: Dulcia suppeditas, quae nocumenta viris. Te propter pugnae fiunt, & bella moventur, Ad praedam, & caedes corpora nostra trahis. Prosternis gentes, & totum destruis Orbem: Nulla fides homini, te duce, stare potest. Foederatu Regum, & falsos iungis amicos, Imperio servit & genus omne tuo. Secvndo novatores nobis obijciunt, [sect. 20] pacem non posse ijs placere, quibus immodica cupiditas est, ut eleganter, de Sylla loquens, inquit Velleius Paterculus volum. 2. relatus a Pet. Fab. lib. 1. Semest. cap. 7. pag. 42. in fine his verbis: Tentavitque iustis legibus, & aequis conditionibus bellum componere sed ijs, quibus & pessima, & immodica cupiditas erat, non poterat pax placere. Quod in hac detectione & conquisitione Indiarum compertum fuisse aiunt, [sect. 21] cum Hispani propter divitiarum cupiditatem, qua (ut inquiunt) ducebantur, pacis, mansuetudinis, & praedicationis Apostolicae nullam curam habuerint, sed bellis, armis, & terroribus omnia turbantes, aspere, nimis, & crudeliter Indos tractaverint, ac fere deleverint, & ubique plurima damna, & iniurias eorum rebus, & personis tyrannice, & violenter intulerint. In quibus [sect. 22] recensendis, & succensendis totam suam Indiarum historiam Hieronym. Benzo. & eius additionator clausisse videntur, & nimis dolent, & invehunt Episcopus Chiapens. in suis apologijs contra Sepulvedam, & in peculiari libello, cui nomen indidit: Brevissima relacion de la destruicion de las Indias, Caietan. 2. 2. quaest. 66. art. 8. ad 2. Victoria in relect. de Indis. §. 4. conclus. 2. 5. 6. & 7. Fr. August. Davila in dict. histor. Mexic. lib. 1. cap. 100. & sequentib. ubi aliqua miracula, & supplicia recenset, quae Deus pro eiusmodi crudelitatibus vindicandis operatus est, Ioan. Boterus in relat. univers. 4. part. lib. 3. pag. 59. & sequentib. Ioseph. Acosta lib. 3. de procuran. Ind. salu. cap. 4. & 5. Fr. Eman. Roder. in quaest. regular. tom. 2. quaest. 99. art. 4. Petr. Zieza tom. 2. cap. 33. & alij historiae Indiarum scriptores varijs in locis. Et late Ioann. Metellus in epistola, quae Ossorij operibus praefixa est, a quibus habuit Theatrum vitae humanae, volum. 12. lib. 3. pag. 2739. & iterum pag. 2753. Porro [sect. 23] Christianos, etiam cum iustis bellis operam navant, mites, atque in parcendo, quantum fieri possit, faciles esse debere, multis argumentis, ultra alios, novissime probat Fr. Ioan. Marquez in Gubern. Christ. lib. 2. cap. 28. & seqq. ubi citat illud Arnobij lib. 1. contra Gentes, cuius verba retulimus sub. lib. 2. cap. 17. num. 86. Et [sect. 24] potuit allegare Clem. Alex. lib. 2. Strom. cap. 8. ubi legem Deuter. cap. 20. commendat, quae etiam in agris ostium redundanti quadam humanitate pomiferas arbores succidi prohibuit, allegorice ostendens, ut addit Gentian. Hervetus ibide, ex hostibus eos solum esse interimendos, qui nobis possunt nocere, non eos, qui sunt innoxij. Sed ego [sect. 25] licet absolute excusare non possim, nec debeam bella omnia, bellorumque gestorum excessus, atque omnes illos superiorum temporum turbines, & quae in Indos partratae dicuntur, crudelitates. Illud tamen certe, &, intrepide moneo, [sect. 26] sicubi in his peccatum fuit, id plane nullatenus, ut saepe diximus, Regum nostrorum pietati, & iustificationi nocere: quorum ea [sect. 27] semper fuit cura, & solicitudo erga Indorum conversionem religiose, & suaviter disponendam, libertatem asserendam, bonam tractationem, atque instructionem curandam, damna, & iniurias, quae miseris illis irrogabantur, vindicandas, & depellendas, & viros probos, doctos, ac religiosos, ad hae omnia commodius exequenda, undecumque quaerendos, consulendos & delegandos, ut iniuncto sibi a Sede Apostolica muneri absque dubio satisfecisse videantur, ut constat ex ijs quae diximus supra lib. 1. cap. ult. num. 106. & sequentibus, & lib. 2. cap. 8. num. 25. cap. cap. 9. num. 17. cap. 15. num. 25. cap. 17. num. 5. & praecipue cap. 18. numer. 15. cum quinque sequentibus. Ita enim videmus [sect. 28] in primo capite primae illius instructionis, quam Catholici Reges Christophoro Columbo dederunt, ubi ad insulas a se repertas, cum Almiralij, & Gubernatoris titulo remeavit; cuius verba, ultra alios, refert Episcopus de Chiapa in replicat. ult. adversus obiection. Sepulvedae pag. 52. sic pijssime, & prudentissime cautum fuisse: Por ende sus Altezas, deseando, que nuestra santa Fe Catolica sea aumentada, i acrecentada, mandan i encargan al dicho Almirante, Visorey i Governador, que por todas las vias i maneras que pudiere, procure i trabaje atraer a los moradores de las dichas Islas i tierra sirme, a que se conviertan a nuestra santa Fe Catolica, i para ayuda dello sus Altezas embian al devoto Padre Frai Buil, juntamente con otros Religiosos, que el dicho Almirante consigo ha de llevar, los quales por mano, e industria de los Indios, que aca vinierom, procuren, que sean bien informados de las cosas de nuestra santa Fe, pues ellos sabran i entenderan mucho de nuestra lengua, e procurando de los instruir en ella lo mejor que ser pueda. I porque esto mejor se pueda poner en obra, despues que en buena hora sea llegada alla la armada, procure, i haga el dicho Almirante, que todos los que en ella van, e los que mas fueren de aqui adelante, traten muy bien, e amorosamente a los dichos Indios, sin que les hagan enojo alguno; procurando, que tengan los unos con los otros conversacion i familiaridad, haziendose las mejores obras que ser puedan. I ansimismo el dicho Almirante les de algunas dadivas graciosamente de las cosas de mercaduria de sus Altezas, que lleva para el rescate,, i los honre mucho: i si caso fuere, que alguna, o algunas personas trataren mal a los Indios en qualquiera manera que sea, el dicho Almirante como Visorei, i Governador de sus Altezas lo castigue mucho por virtud de los poderes de sus Altezas que para ello lleva. Et postea, cum ijdemmet Catholici Reges [sect. 29] nobilem, & prudentem virum Nicolaum de Ovando Alcantarensis Militiae Equitem ad earumdem insularum regimen mitterent anno 1501. hoc ei praecipue in mandatis dederunt: Que procurasse con gran vigilancia i cuidado, que todos los Indios de la Espanola fuessen libres de servidumbre, i que no fuessen molestados de alguno, sino que viviessen como vassallos libres, governados i conservados eu justicia, i que procurasse que en la santa Fe Catolica fuessen instruidos; porque su intencion era, que fuessen tratados con mucho amor i dulcura, sin consentir, que nadie les hiziesse agravio, porque no fuessen impedidos en recibir nuestra santa Fe, i porque por sus obras no aborreciessen a los Christianos. I que para que mejor pudiessen ser dotrinados, se procurasse, que se comunicassen con los Castellanos, tratando con ellos, i ayudando los unos a los otros: ut refert latius Anton. de Herrera in dict. hist. gener. Indiar. decad. 1. lib. 4. cap. 11. & 12. & lib. 5. cap. 11. qui etiam eadem decad. 1. lib. 6. cap. 19. & lib. 9. cap. 5. & 14. alia decreta recenset, quae eorundem Catholicorum Regum piam hac in parte solicitudinem, & studium commendant. Sed hoc gravius, & luculentius ostenditur [sect. 30] ex clausula quadam testamenti ipsius Elisabeth Reginae Catholicae, quam refert Episcopus de Chiapa ubi supra, & idem Herrera dict. decad. 1. lib. 7. cap. 12. ubi ita cavetur: Item, por quanto al tiempo que nos fueron concedidas por la santa Sede Apostolica las islas i tierra firme del mar Oceano, descubiertas i por descubrir: nuestra principal intencion fue al tiempo que lo suplicamos al Papa Sexto Alexandro de buena memoria, que nos hizo la dicha concession, de procurar de induzir i traer los pueblos dellas, i los convertir a nuestra santa Fe Catolica, i embiar a las dichas islas i tierra firme, Prelados, i Religiosos, i Clerigos, i otras personas doctas, i temerosas de Dios, para instruir los vezinos, e moradores dellas en la Fe Catolica, e los ensenar, i dotar de buenas costumbres, e poner en ello la diligencia devida, segun mas largamente en las letras de la dicha concession se contiene. Por ende suplico al Rei mi senor muy afectuosamente, encargo i mando a la dicha princesa mi hija, i al dicho Principe su marido, que assi lo hagan i cumplan, e que este sea su principal fin, i que en ello pongan mucha diligencia, i no consientan ni den lugar, que los Indios vezinos, e moradores de las dichas islas, e tierra firme, ganadas, e por ganar reciban agravio alguno en sus personas ni bienes: mas manden, que sean bien i justamente tratados; i si algun agravio han recibido, lo remedien i provean, por manera que no excedan cosa alguna de lo que por las letras de la dicha concession nos es inyungido, i mandado. Ipsis quoque Catholicis Regibus vita iam functis, [sect. 31] & invictissimo Caesare ac Rege nostro Carolo V. Regni habenas suscipiente, Licenciatus de Figueroa ad easdem insulas missus fuit ann. 1518. eique peculiariter iniunctum, sicuti refert idem Herrera decad. 2. lib. 3. cap. 8. ut quoniam diversis opinionibus agitatum erat, utrum Indi, si in sua libertate, & arbitrio relinquerentur, Fidei suscipiendae, & retinendae capaces essent? ipse super hoc vocatis in consilium prudentibus, & integrioribus earum insularum viris, mature deliberatet: Teniendo sobre todo respeto a que los Indios fuessen Christianos para la salvacion de sus almas, i para que pudiessen aprender a vivir como hombres de razon, sin darse a vicios, i malas costumbres, i la holgazania que usavan, i fuessen mantenidos en justicia, sin recibir danos ni opressiones. Para lo qual procurasse de formar las mejores ordenes que pudiesse, aprovechandose de las ordenancas para esto dadas por el Rei Catolico, acrecentandolas, i disminuyendolas como le paereciesse, i haziendo otras de nuevo, con lo que mas provechoso pareciesse para la intencion que se llevava, poniendo penas a los transgressores, i dando salarios a los executores dellas de la hazienda Real. Et postmodum anno 1523. ut ipse quoque Herrera recenset decad. 3. lib. 5. cap. 1. [sect. 32] cum Ferdinandus Cortesius Mexicani Imperij, quod detexerat, & gentium, rerumque in illo repertarum eundem Imperatore Carolum V. certiorem suis nuntijs, & litteris reddidisset, hoc responsum accepit: Que sobre todas cosas avia holgado su Magestad del descubrimiento de la Nueva-Espana, i avia dado gracias a Dios, por aver entendido, que aquellos Indios eran mas habiles i capazes que los demas, hasta entonces descubiertos, para ser instruidos en la santa Fe como Christianos para salvarse, que era su principal intencion: i que pues todos estavan obligados a los ayudar, i trabajar en este proposito, le encargava quanto podia, que tuviesse especial cuidado con la conversion i dotrina dellos, i que con todas sus fuercas, pospuestos todos interesses, trabajasse quanto en el mundo fuesse possible, como se convirtiessen a nuestra santa Fe Catolica, para que viviessen como Christianos, i se salvassen, procurando reduzir, e instruir primero a sus senores i Caciques, i ponerlos en buenas costumbres, i toda orden de vivir, i desterrando sus vicios, idolatrias, i sacrificios, i darles buen exemplo: i que fuessen acariciados, i bien tratados, para que tuviessen amistad i contratacion con los Castellanos, defendiendo i castigando severa i rigurosamente a los que sin orden i causa justa les enojassen, hiziessen guerras, o malos tratamientos, o les tomassen con violencia cosa alguna contra su voluntad, sino con limpia i libre contratacion i rescate, que era la paga, porque este era el mejor camino para traerlos al conocimiento de la santa Fe Catolica, que era el principal fin que se pretendia, i mas segura cosa convertir ciento por esta via, que cien mil por otra. I que en caso, que por este camino no quisiessen obedecer, sin que se les huviesse de hazer guerra: esta por ningun caso se les hiziesse, sino es siendo ellos los agressores, i aviendo hecho dano a los Christianos. I que aun quando los Indios huviessen cometido algun excesso: todavia antes de romper con ellos, se les hiziessen primero los requerimientos que estavan ordenados, &c. Quem [sect. 33] ardentem Fidei & Religionis Christianae suaviter, & pacifice inter eosdem Indos praedicandae, & propagandae zelum, & indesinentem Regum nostrorum curam in illis instruendis, defendendis, & bene tractandis, non minus efficaciter exprimunt aliae instructiones, ordinationes, & schedulae annis subsequentibus, diversis Ducibus, Conquisitoribus, & Gubernatoribus datae, quae extant apud eundem Herreram d. decad. 1. lib. 6. cap. 1. decad. 3. lib. 9. cap. 2. & lib. 10. cap. 9. & 10. & decad. 4. lib. 1. cap. 8. & lib. 2. cap. 3 & lib. 4. cap. 10. & lib. 6. cap. 11. & alibi passim, & in 4. tom. schedularum impressarum, pag. 221. & multis seqq. de quibus aliqua diximus sup. lib. 2. cap. 17. num. 59. & cap. 18. ex num. 15. Sed omitti non potest [sect. 34] notabilis quaedam schedula Pijssimi ac Prudentissimi Regis nostri Philippi II. Vlissipone 27. Maij ann. 1582. ad Archiepiscopum Limanum scripta, in qua damna, & vexationes Indis illatas graviter recenset, & dolet, queriturque, quod ea, quae ad hoc tollendum, & puniendum statuta fuerant, ut oportebat, servata non fuerint, sic inquiens: I porque aviendose proveido tan cumplidamente lo que ha parecido convenir al bien espiritual i temporal, i conversion de los dichos Indios, teniendo tanto cuidado de procurar que fuessen dotrinados, e instruidos en las cosas de nuestra santa Fe Catolica, mantenidos en justicia, i amparados en su libertad, como subditos i vassallos nuestros: entendiamos, que nuestros ministros cumplian lo que les aviamos ordenado: i de no averlo hecho ni cumplido, illegado a estado de tanta miseria i trabajos, nos ha dolido como es razon. I fuera justo que vos, i vuestros antecessores, como buenos i cuidadosos pastores, huvierades mirado por vuestras ovejas, solicitando el cumplimiento de lo que en su favor esta proveido, o dandonos aviso de los excessos que huviesse, para que los mandassemos remediar, i se cumpliesse nuestra voluntad, que es de que estos pobres gozen de descanso i quietud, i conozcan a nuestro Senor, para que mediante su Divina gracia, i la predicacion del santo Evangelio, puedan salvarse, &c. Extant [sect. 35] quoque aliae schedulae 5. & ult. Decemb. ann. 1608. ad Excellentiss. Proregem Marchionem Montisclarium directae, quibus serio deciditur: Item ha parecido ordenaros, como lo hago, que si estos Indios no son rebeldes o enemigos de los vassallos mios, o concurrieren en esta conquista otros de los titulos que lo pueden justificar, no se intente por fuerca de armas, sino por medio de Religiosos, i predicacion del Evangelio, ni se consientan malocas en las provincias de Indios, que aun no se huvieren levantado, siendo vassallos mios, o infestaren los confines, i vassallos mios: i que si a estos tales quisieren los Religiosos entrar a convertir los, no lleven consigo soldados, aunque las instrucciones antiguas lo permitan, por aver mostrado la experiencia, que los soldados no se contentan con atender a la defensa de los Predicadores, sino que excediendo de los limites de las instrucciones, hazen siempre grandes violencias, vexaciones, i demasias a los naturales. Qvae omnia attendentes, & pio, quo dccet, affectu considerantes, merito [sect. 36] Reges nostros Catholicos, hac in parte non solum excusant, verum etiam laudant, sanctasque, & providas eorum leges, ac ordinationes commendant Ioseph Acosta lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 7. & lib. 3. cap. 5. vers. Ad quas accedit, & cap. 15. ubi inquit, semper Indos omnes Regijs legibus liberos esse, & suis rebus libere uti, declaratum fuisse, & ut neque nostri milites aggrederentur non lacessiti ad vexandos, caedendosve Barbaros, neque illos undecunque captos servire compellerent, gravissimis poenis propositis, ijs, qui contrarium fecissent: ita ut quae Indis incommoda acciderunt, hominum magis nequitiae, quam administrationis vitio referenda sint: Quamvis [sect. 37] enim (inquit) recte, & sapienter constituta Respublica, quamvis aequis legibus temperata, facile improborum temeritate violatur, cum sit nihil, quod non humana perversitas, si relinquatur sibi, convertat in peius. Frat. August. Davila in dict. historia Mexic. lib. 1. cap. 8. pag. 35. ubi inquit, leges iustissimas, & sanctissimas fuisse, quae tamen ab improbis, & militaribus hominibus male acciperentur & exequerentur. Ioan. Boterus ubi sup. pag. 59. & sequentibus, ubi [sect. 38] idem tradens, damna omnia, & excessus insolentiae, & avaritiae militum tribuit: Che e di natura sua smisurata, irrationale, e inhumana, e dispietata, e cruda: non la tengono a freno le leggi humane, non le divine, non la tema de la morte, non dell' inferno: Hor che fara ella ne gli animi de soldati, alla cui discretione siano rimessi populi imbelli, e di niuno potere? Non e fiera al mondo piu indomita, e piu crudele, che il soldato, hor che fara egli, ove lungi dal suo Principe, si vegga padrone, e signor di ogni cosa? Eman. Roder. dict. quaest. 99. art. 4. [sect. 39] ubi ait, praedictis damnis, & oppressionibus indesinenti cura Regum nostrorum, & supremi Consilij Indiarum semper obviam itum fuisse: In quo illustrissimo Senatu id Christianissime tractatur, & media ad eas oppressiones extirpandas summa consultatione adhibita ordinantur; [sect. 40] quae si in illis tam remotis partibus non omnino executioni mandantur, non est mirandum, cum multa in his Hispaniarum partibus contra iustitiam, contra expressam Regis, & sui supremi Senatus voluntatem moliantur, ratione quorum non possumus Catholicum, & Christianissimum Regem nostrum, nec eius supremum Senatum arguere de peccato. Idem non minus disserte ostendit, & fatetur Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 14. & lib. 17. cap. 19. & Hierony. Benzo. eiusque additionator, quamvis parum nostris rebus affecti, lib. 4. hist. Ind. cap. 17. & 18. in 4. p. Americae ex pag. 78. & iterum Ioseph Acosta dict. lib. 3. cap. 4. pag. 290. causam huius inobedientiae distantiae locorum attribuens: Nam cum remotissimae (inquit) regiones hae sint, caputque huius universae Reipublicae, sive Regiam, sive Pontificiam Maiestatem spectes, longissime dissitum licentiae, ac libidini Praefectorum campus late patens ostenditur, ut quicquid collibeat, licere sibi etiam opinentur. Quod enim longe distat, quasi nihil ad se pertineat, facile temeritas humana contemnit. Hinc seditiosa consilia, tumultus etiam, atque adeo totius Reipublicae perturbatio: remedium vero oppido serum, atque incertum. Itaque ut medici pulmonum, si aegrotare coeperint, curandorum perdifficilem esse rationem, docent, quod ad traducendum eo usque medicamentum longa, & valde clausa via sit per stomachum, ut pharmaci vis iam debilitata perveniat, aut ne perveniat quidem, ita plane longinquitas supremae potentiae, atque auctoritatis huius Reipublicae aegritudini levandae remedia opportuna vix plerumque expectare permittit. Quamobrem quicquid in rebus Indicis a Praefectis peccatur, sine emendatione peccabitur, &c. Et conducunt verba Petr. Maffaeij lib. 12. hist. Ind. Orient. circa finem, pag. 303. [sect. 41] ubi pari ratione sanctas quoque leges a Lusitanis Regibus pro Indis Orientalibus latas, similiter elusas fuisse, sic inquit: Caeterum salutaria Principis mandata, itemque Praetoris edicta non quantum par fuerat ponderis habuere observata, & exhausta ferme facillima quaeque, reliqua, partim quod privatis obstarent commodis, haud aequo animo accepta: partim nondum maturis ad agendum rebus in aliud tempus dilata. Quod valde mirandum non est primis illius temporibus, in his regionibus, nullam adhuc certam Reipublicae formam habentibus, & inter homines militares, bellis, saevitiae, & avaritiae ut plurimum deditos, accidisse. Nam bella [sect. 42] semper plures calamitates, iniurias, & damna producunt, & [sect. 43] milites vix pij, & clementes esse possunt, ut late, & eleganter, praeter alios, ostendit Marcus Tullius in Orat. pro lege Manilia, Vlpian. in l. ex conducto 15. §. si vis, D. locati, l. illicitas, §. ne tenuis, D. de offic. Praesid. l. 2. l. cum affinibus 5. C. de metat. & epidem. lib. 12. Iustini. in Novella 130. de trans. milit. D. August. lib. 19. de Civit. Dei cap. 7. Erasmus in adagio Dulce bellum in expertis, & in pacis querimonia, Menchaca lib. 1. quaest. illust. cap. 10. Petr. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 1. num. 5. Raevard. lib. 3. coniectan. cap. 6. Radulphus Forner. lib. 1. rer. quotid. cap. 21. Andreas Gail. de pace publ. lib. 1. cap. 4. ex num. 34. Pet. Faber lib. 3. Semest. cap. 13. pag. 187. Rutil. Benzonius de anno Iubil. lib. 5. cap. 10. pag. 532. Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 3. colloq. 2. de bellorum eventibus, fere per totum, Thom. Bozius de sign. Eccl. Dei, lib. 2. cap. 9. Petr. Andr. Canonherius in Aphorism. Polit. Hippocr. lib. 1. pag. 555. & seqq. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 2. cap. 14. & 31. Theat. vitae humanae vol. 7. lib. 4. pag. 1925. Bobadilla, qui plurimos refert, in Polit. lib. 1. cap. 10. num. 34. & lib. 4. cap. 1. num. 10. cum seqq. & Cardin. Tuschus verb. Bellum mala multa operatur, conclus. 38. Inter quae, illud maximum est, [sect. 44] ut leges inter arma non exaudiantur, neque modus servetur, & ut ipse Princeps, qui bellum coepit, saepe ab eius iniurijs milites suos cohibere non possit, ut praeclare canit Lucanus d. lib. 3. Pharsal. supra relatus, & lib. 10. dum ait: Nulla fides, pietasque viris, qui castra sequuntur, Venalesque manus, ibi fas ubi plurima merces. Seneca in Hercule furente tragoed. 1: Arma [sect. 45] non servant modum, Nec temperari facile, nec reprimi potest Strictus ensis ira, bella delectat cruor. Sallustius in Iugurth. Omne [sect. 46] bellum sumitur facile, caeterum aegerrime desinit, nec cuius potestate initium, eius & finis est. Eleganter Cassiodor. lib. 1. variar. epist. 12. in fine: Militaribus officijs assueti, civilitatem premere dicuntur armati, & ob hoc justitiae parere despiciunt, quoniam ad bella Martia semper intendunt: dum nescio quo pacto assidue dimicantibus difficile est morum custodire mensuram. Tradunt alia auctores supra relati, & Menoch. de arbitr. casu 95. n. 28. Ioan. Garcia de nobilit. glos. 2. num. 4. & 7. Hieron. Zevallos pract. commu. tom. 4. quaest. 906. num. 6. & 166. & plenius omnibus [sect. 47] Michael Hospitalis lib. 5. suarum Poet. epist. in epist. ad Carolum Cardinal. Lotharenum, ubi inter alia sic ait: Nemo unquam bello melior fit, sive secunda, Sive mala infelix commiserit alite pugnam, Bella docent homines peccare, metumque Deorum Excutiunt, poenas, infernaque Tartara rident, Hi quorum Solis fiducia nititur armis Proposita esse bonis in coelo praemia rident, Tolle metum legum, rigidi legumque ministri Emicat, & nullo retinetur sica pudore, Imbellem timidumque valentior exuit armis Et vita zonaque, &c. Et semper [sect. 48] victos a victoribus calcatos, & imbelles, ac timidos a potentioribus spoliatos, multis alijs Sacrae Scripturae, & bonorum Auctorum testimonijs comprobat Gaspar Sanctius in Isaiam cap. 51. num. 71. & cap. 63. num. 13. Et vel ipsorum Romanorum exemplo satis ostendi potest, [sect. 49] quibus licet militaris disciplina magnae curae fuerit, & filiorum charitate antiquior, atque potentior, [sect. 50] l. Postliminium 19. §. filius, D. de captivis & postlim. revers. Valer. Maximus lib. 2. cap. 7. Quintilian. in milite Marian. Veget. lib. 1. de re milit. iunctis alijs, quae docte & copiose congerit Petr. Faber lib. 1. Semest. cap. 19. pag. 127. & Balthas. Ayala de iure, & officio belli, lib. 3. cap. 1. Adhuc tamen [sect. 51] eo lasciviae & petulantiae procedebant, ut non solum hostibus, verum neque socijs, & confoederatis parcerent, ut tradit Procopius lib. 3. de bello Goth. his verbis [sect. 52] Romani exercitus Principes, & simul milites ipsi res subditorum diripere, contumelijs, & sceleribus nihil reliquum facere, adamatasque habere in praesidijs foeminas, luxui, ac temulentiae operam dare. Sed milites ipsi, quum se praefectis inobedientes, contumacesque exhiberent, in omnem absurditatis, & flagitij speciem incidebant, &c. De quo etiam multum dolet, & queritur Salvianus lib. 4. & 7. de providen. & alia congerens Bernard. Aldrete lib. 4. de antiquit. Hispan. cap. 28. Eoque alludens [sect. 53] Iuvenal satyr. 8. inquit: Curandum inprimis, ne magna iniuria fiat Fortibus, & miseris tollas licet omne quod usquam est Auri, atque argenti. Et [sect. 54] Ludovicus XII. Galliae Rex, ut eius annales referunt, dicere solebat, plebem, & rusticos esse pascua tyrannorum & militum: tyrannos autem, & milites pascua esse diabolorum. [sect. 55] Et Ferdinandus Davalos Piscariae Marchio, ut refert Paul. Iovius in eius vita lib. 2: Nihil ijs, qui in bello versarentur esse difficilius, quam Martem simul & Christum pari disciplina coluisse, quando mos bellicus in hac corruptela militiae, a iustitia & religione penitus aversus esse videretur. Vltra quae, notare etiam possumus, [sect. 56] quod etsi Duces ac milites a nostris Regibus missi, diligenter & exacte traditum sibi ordinem servare voluissent, ubi tamen ad has provincias pervenerant, multa sese illis offerebant, quae vel omnino ab incoepto desistere suaderent, vel aliquid amplius audere, quam in mandatis accepissent. Nam aliquando Indorum feritas, & barbaries, domanda prius, & ad politicam, ac sociabilem vivendi formam reducenda videbatur, ut sic postea cum illis de Fidei, & Religionis negotijs serio, & utiliter agi posse. Interdum etiam alij, nostros ad eos quietis, pijs, & tranquillis animis accedentes, ad hospitium, & commercium, vel ad Fidei legationem, & praedicationem exponendam, admittere recusabant; saepe quoque admissos, & initio benevole exceptos, postea sine iusta causa per insidias adoriebantur. Quae omnia, omni iure inspecto, ut in superioribus late probavimus, legitimam bellandi occasionem Hispanis Ducibus ac militibus praestare potuerunt. Et pariter efficiunt, [sect. 57] ut minus notandi, & suggillandi videantur, si quos forte Barbarorum his rationibus debellaverint, vel alijs supplicijs affecerint, ut tetigimus supra lib. 2. cap. 16. num. 46. & sequentibus, & expresse observat Ioseph. Acosta in hist. moral. Ind. lib. 7. cap. 27. in fine, Ioan. Boterus in d. relat. univers. 4. part. lib. 3. ex pag. 65. & eleganter Thom. Bozius lib. 7. de sign. Eccl. cap. 5. in fine, & lib. 10. cap. 13. vers. Hinc ut legimus, quem novissime refert & sequitur Calistus Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 32. num. 6. ubi scriptum [sect. 58] reliquit: Mirum non fuisse, si cum belluis istis humana effigie contectis Hispani interdum asperius egerint. Belluinis namque factis belluas omnes superabant. Nam quae bestiae sui generis bestias devorant, ut illae mutuo sese comedebant: quae bestiae filios suos alunt, ut pinguiores, & adultiores effecti, sint parentibus (horrendum dictu!) pro cibo? Quo circa ut aliquis Hispanus fuerit aliquando in illas crudelis, tanta certe quidem immanitas erat illorum populorum, ut ad humanae naturae studia revocari nullo modo possent, nisi edita fuissent in illos exempla illustrissima suppliciorum atrocissimorum; quae tamen Episcopi, Religiosique nostri cohibuerunt. Non bene igitur quidam scriptores invehuntur in Hispanos, quod adeo fuerint diri in Indos. Aliquos ex Hispanis fuisse in aliquos Indos haud negandum, vix tamen erat, ut aliter fieri posset. Peccatum est ab aliquo: non totius est notionis id crimen, &c. Idem tradit Pet. Martyr in decad. Novi Orb. decad. 1. ubi refert, [sect. 59] saepe inter Christophorum Columbum, & frat. Builum Catelanum, Monachum Benedictinum, quem Praesulis Ecclesiastici nomine ac potestate Alex. VI. Papa ad Indias misit, contentiones honestas exoriri, quod Builus nimirum contendebat, ne in gentes illas a nostris aliquo modo saeviretur: Columbus autem, & alij, multoties convenire, ut supplicia de illis sumerentur, asseverarent. Antonius quoque de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 4. lib. 6. cap. 11. Rationes [sect. 60] militum, ac priorum Orbis huius conquisitorum commemorat, quibus subactionem Indorum excusabant, & defendebant. Sed praestat, ut [sect. 61] Theodori de Bry verba subijciamus, qui in epistola quadam, quam historiae Hieronymi Benzoni praefixit in quarta parte historiae Americae, etsi Hispanorum avaritiam, & saevitiam adversus Indos, mutuasque inter se caedes damnet, & ploret: postea ita concludit: Verumtamen ne quis in Hispanicae gentis ignominiam trahat, expendat unusquisque quid ab alijs aliarum nationum hominibus fiat. An [sect. 62] non similia quotidie a nobis perpetrantur? Frumentum, & vinum coemimus, & in cellas ac horrea condimus, ut pauperes tempore famis, aut annonae caritatis iugulemus. Fraudibus, usuris, & imposturis fratres nostros facultatibus suis spoliamus, & exhaurimus. In mutuas caedes ambitione, & avaritia abrepti quotidie ruimus, nec modus est ullus, aut finis nostrae cupiditati, & crudelitati. Ne simus ergo tam praecipites in damnandis Hispanis, quin prius nos ipsos serio examinaverimus, num ipsis meliores simus? Multos enim inter Hispanos novi viros pios, & probos, non minus quam in ulla alia gente, quod absque ullius praeiudicio dictum sit. Si quae saeve, crudeliter, avare, & inique gesta sunt ab Hispanis in India, ea genti imputanda non sunt, sed potius militari licentiae, quae in alijs gentibus non minus efferata comperietur. Quis enim ignorat, quam multa crudeliter patrata sint, atque etiam num hodie patrentur a militibus Gallis, Germanis, Italis, & alijs in omnibus fere expeditionibus ac bellis? Quis tamen aequus iudex haec toti genti imputabit, &c. His accedit, quod licet verum sit, plures Indos bellorum occasione, & aliquorum Hispanorum saevitia, atque avaritia consumptos esse: [sect. 63] plurimi tamen ex ijs, qui hodie in varijs insulis, & provincijs, vel omnino, vel ex magna parte desiderantur, quarum in gentem vastationem ita dolent, & exaggerant Episcopus Chiapensis, & alij ex supra relatis non Hispanorum causa, sed varijs, & pestiferis morbis ingruentibus, perierunt, necnon etiam terrae motibus, quinimo & proprijs vitijs, praesertim ebrietatis, & herbae Coca, usu, cui supra modum dediti sunt, ut latius recenset Pet. Zieza 2. tom. rer. Ind. cap. 29. Ioan. Boter. d. 4. part. lib. 3. pag. 99. & seqq. Ioseph Acosta in hist. natur. & moral. Ind. lib. 3. cap. 21. Fr. August. Davila in hist. Mexicana lib. 1. cap. 33. & cap. 39. Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Indian. lib. 5. cap. 22. & Theat. vitae humanae vol. 2. lib. 4. pag. 339. Vbi specialiter referunt, qualiter [sect. 64] plurimi Indi Peruani variolarum morbo miserrime perierint: & in [sect. 65] Nova Hispania anno 1545. lue quadam octingenta Indorum millia defecisse: & anno 1576. alteram contagionem exortam, quae sola duos Indorum milliones absumpsit, idest, bis decem centena millia. Quibus [sect. 66] calamitatibus Deus alias quotidie clades occultis suis iudicijs in eorudem Indorum perniciem videtur adijcere, ita ut plures pij, & religiosi viri eos [sect. 67] in totum brevi absumendos esse, praenuntiasse dicantur, ut referunt Avila, & Acosta ubi supra. Maxime cum experiendo compererint, [sect. 68] nihil in eorum salutem, & utilitatem curari, aut statui, quod eisdem maius damnum ac detrimentum non generet. Vnde vindicis Dei iram magis, quam Hispanorum saevitiam in istorum Barbarorum diminutione, & internecione supra dicti Auctores agnoscunt, forte propter ipsorum ingentia scelera & antiquam idololatriam, [sect. 69] ut in simili excidio, & eversione urbis Romanae, & Romanorum, quae sub Alarico contigit, considerant Socrates lib. 7. hist. Eccles. cap. 10. Nicephorus lib. 13. cap. 35. & Sozomenus lib. 9. cap. 6. qui ita scribit: Cordatis vero haec ob indignationem Dei Romanis evenire videbantur, ad eorum poenam, quae ipsi quondam prae nimia protervia, ac petulantia in ipsos, & pauperes inique deliquissent. Fertur itaque probus aliquis Monachus ex his, qui in Italia erant, Romam cum festinatione profectus, Alarico consuluisse, ut urbi parceret, nec se tantorum malorum auctorem constitueret. Cui & Alaricus respondisse dicitur, se non volentem hoc tentare, sed esse quemdam, qui se obtundendo urgeat, ac praecipiat, ut Romam evertat, quod ille tandem fecit. Et diximus alia supra lib. 2. cap. 13. num. 52. & 63. Tertio [sect. 70] tandem calumniantes insistunt, & iustitiam acquisitionis, & retentionis huius Novi Orbis ea adhuc argumentatione convellunt, quod etiam si Indi mali, & tyranni fuissent, non potuerunt, nec debuerunt ab Hispanis puniri, & spoliari, cum certum sit, [sect. 71] quod etiam si a praedone rem alterius aliquis capiat, non ideo magis iustum eius titulum capiens acquirere possit, iuxta text. in l. qui re, §. si quis alteri, D. de furtis, l. navigia, l. in civile, C. eod. l. superempti. C. de eviction. l. si mancipia, C. de rei vind. & in nostris terminis advertit Ioseph Acosta lib. 3. de procur. Indor. salute, cap. 3. Neque [sect. 72] titulum concessionis sive confirmationis Romani Pontificis aliquid prodesse contendunt: eius enim auctoritatem in dubium vocare nituntur, de quo late egimus supra lib. 2. ex cap. 22. ad 25. & ut aliquam esse concedant, [sect. 73] ab excessibus, & peccatis excusare non posse inquiunt, quae Hispani contra ipsius Pontificis mentem, & intentionem in eiusdem Orbis debellatione, & subactione patrarunt, argumento eorum, quae late notant Innocent. & Abbas num. 3. in cap. inquisitioni de senten. excom. Marta de iurisdict. 3. p. cap. 8. num. 31. & 32. Rursus [sect. 74] neque finem bonum praedicationis, & conversionis Indorum admittunt; quia finis bonus solus non facit actum esse bonum, aut legitimum, si per modum illicitum fiat, ut exemplo medici, qui aegro sanitatem conferre tentat per maleficium, aut fornicationem, bene ostendit Martin. Delrius in disquis. mag. lib. 4. cap. 4. quaest. 5. sect. 2. pag. 333. Et [sect. 75] peccare quis potest faciendo bona intentione etiam rem licitam, quae sibi non competat, ut similiter docet, & probat idem Delrius ubi supra pag. 335. & lib. 3. part. 2. quaest. 4. sect. 8. pag. 241. vel ubi in modo exercendae rei sibi competentis, & permissae excedere reperitur. [sect. 76] Vnde dicimus, excessum puniri, etiam si alia factum essent licitum, & permissum, ut notant DD. in l. ab executore, C. quorum appellat. & plures alij, quos refert Zevallus pract. commun. tom. 4. quaest. 1. alias 897. num. 928. & sequentib. & Calistus Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 20. num. 65. Denique minus probant, quod Reges nostri culpas, & excessus, qui in his regionibus conquirendis intervenerunt Ducum, & militum vitio, & cupiditati tribuere velint, [sect. 77] quoniam is facere videtur, qui iubet, etiam si mandatarius excedat, & ad restitutionem damnorum tenetur, quae inde fuerint supsequuta, cap. qui per alium 72. de regul. iur. in 6. ubi Petr. Pechius plura notavit, l. si quis id quod, l. si familia, D. de iurisd. omn. iud. l. 1. §. deiecisse, D. de vi, & vi arm. l. 1. & per tot. si familia furt. fecisse dicatur, cap. mulieres de sent. excom. cap. fin. de homicid. Nam [sect. 78] licet alias eventus causae tribus soleat causae proximae & immediatae, l. si mulier, D. rer. amot. hoc tamen locum non habet, quando causa illa immediata ex prima dependat, quae & ipsam inducit, ut late prosequitur Tiraquel. in tract. cessan. causa, limit. 10. Hippolyt. de Marsilijs cons. 607. Pechius ubi supra num. 13. Et ita [sect. 79] actum non tribui exequenti, sed ordinanti merito docet Cons. in l. item eorum, §. si Decuriones, D. quod cuiusque univers. cap. cum aliquibus de rescrip. lib. 6. cum notatis a Petr. Surdo in tract. de aliment. tit. 8. privil. 59. n. 88. ¶ [sect. 80] Quinimo, etiam citra mandatum, dominum teneri de facto famulorum, & officialium suorum, qui in officio deliquerunt, cui a domino praepositi sunt, quia eorum conditionem explorare debuit, aperte ostendit text. in l. ult. §. servorum, D. nautae caupon. l. ne quid, ubi Bart. Baldus, & alij, D. de incend. ruin. naufr. l. 1. §. familiae, D. de publican. & vectigal. l. si servus, §. si fornicarius, & §. Proculus, D. ad leg. Aquil. 1. qui insulam, §. ult. D. locati, cum multis alijs quae late in varijs causis adducunt, & expendunt Calcaneus cons. 40. col. 2. Annania cons. 71. num. 3. Gozadinus cons. 63. n. 14. & seqq. Roland. cons. 95. num. 11. & seqq. vol. 2. Caravita causar. crimin. divers. cons. 116. lib. 2. Ioseph. Ludovic. decis. Perus. 25. num. 18. Farinac. cons. crimin. 63. num. 1. & in praxi crimin. 1. tom. q. 24. num. 49. & seqq. Ferdin. Rebellus de oblig. iustitiae lib. 2. q. 11. & q. 14. sect. 4 num. 42. ubi [sect. 81] quod magnates non excusantur a restitutione, cum famuli, eorum potentiae fidentes, damna inferunt, Menoch. de arbitrar. casu 390. num. 19. & cons. 53. num. 2. & seq. & cons. 1105. num. 2. & 1188. num. 15. & 1194. numer. 4. & 33. Vbi addit, [sect. 82] quod damni occasionem dans, etiam ex levissima causa tenetur ad damnum Felinus in cap. Petrus num. 7. de homicid. Alciatus in l. pronuntiatio, § servientium, num. 34. D. de verb. signif. & de praesumpt. reg. 1. praes. 40. n. 4. Fr. Eman. Roder. in summa, q. 425. n. 8. fol. 121. Vbi [sect. 83] quod dominus habens servos, vel ministros viles, tenetur ex delicto eorum, nec potest allegare propriam ignorantiam, Cardin. Tuschus pract. conclus. iur. verb. Damnum, conclus. 7. 8. & 15. Vbi [sect. 84] quod damnum debet refici ab illis, quorum contemplatione causatur, Stephan. Gratian. discep. forens. part. 4. cap. 635. & Mag. Lorca in 2. 2. sect. 7. disput. 55. ex num. 1. ubi tractat, quae [sect. 85] obligationes oriantur ex bello imprudenter illato. Et in eo, qui [sect. 86] ratum habuit, ut perinde sit, ac si ipse fecisset, tam in contractibus, quam in delictis, l. 1. §. quoties, D. de vi, & vi armat. glos. in d. cap. mulieres, plenissime Salicet. in l. non ideo, C. mandati, & Pechius in d. cap. qui facit ampl. II. & in cap. ratihabitio de reg. iur. in 6. Quibus addere possumus, quae multum in terminis, & copiose more suo persequitur Tiraq. in tract de nobilit. cap. 37. n. 134. docens, [sect. 87] nobiles, qui in satellitum, & famulitium suum sicarios, lenones, caeterosque id genus admittunt, aut retinent, ex eorum delictis arbitratu iudicis plectendos esse. Praesumi enim eorum conditionem notam habuisse. Vnde [sect. 88] resolvit Chassaneus ad consuet. Burgun. rub. 1. §. 6. in verb. En mesusage, num. 2. reficiendum esse a Magistro militum, si damni aliquid milites praedijs dederint, citatque in id. l. 2. C. de pascuis publ. lib. 12. Et hoc ita ex facto, celebri Galliae Arresto, pronuntiatum fuisse, tradit Ant. Mornacius in notis, sive observat. ad Pandect. ad d. l. si familia, D. de iurisd. omn. iud. Nimirum, quia [sect. 89] Principes, & Magistri militum eos punire, & graviter coercere debent, qui sine ipsorum licentia bellum inferunt, vel in terris proprijs, aut alienis hostiliter grassantur: cum [sect. 90] in hoc crimen laesae Maiestatis committant, l. 3. D. ad leg. Iul. Maiest. l. si alium, §. est & alia, D. quod vi aut clam, l. Papinianus, § reiperduellionis, D. de acquir. haered. l. furem, D. ad leg. Cornel. de sicar. l. 1. C. ut armor. usus lib. 11. ubi DD. & in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, Bartol. in. l. hostes, D. de captivis, Innocent. in cap. olim, el 1. de restit. spol. & in cap. sicut de iur. iuran. & Oldrad. Andreas de Isernia, Afflictis, & alij, quos refert, & sequitur Marta de iurisd. 1. part. cap. 39. num. 1. & sequentibus. Vervm autem vero [sect. 91] ab his quoque argumentis, sophismatibus, facile Regum nostrorum iustitiam, & maiestatem liberabimus, si prout saepe fecimus, piam, & exactam illorum curam in Indis convertendis, & idoneis medijs, ac ministris ad id deligendis, consideraverimus, & concessioni Pontificiae, & alijs titulis, sigillatim, a nobis in tota hac tractatione perpensis, eam vim, quam habent, tribuamus. Non enim solo occupationis iure nituntur, ut argumentum videtur supponere: neque dici possunt iniunctum sibi a Sede Apostolica praedicationis munus pro virili non adimplesse, cum tot, ac tales progressus Christiana Religio in his regionibus fecerit, quot, ac quales supra, multis etiam in locis post gravissimos Auctores enumeravimus, & quotidiana praesentia, & experientia cognoscimus. Quod ubi consequutum est, [sect. 92] & rectus ac sanctus finis, qui intendebatur ad effectum perductus, parum eius iustitiae, & utilitati officit, quod aliquid per militarem lasciviam, avaritiam, aut petulantiam in eius initijs, aut medijs disponendis, vel exequendis excessum sit; licet non negemus excedentes peccasse, ut auctoritates in argumento relatae concludunt. Principia [sect. 93] enim in omni negotio longe semper a perfectione abfuerunt, nec ulla res consummata potest esse, dum incipit, ut bene inquit Petr. Faber lib. 1. Semest. cap. 16. in princip. & ante eum Cassiodor. lib. 2. var. epist. 3. dum ait: Solent enim initia portendere meliora, dum a parvis inchoant, quae in sequentibus magna se admiratione sublimant. Et [sect. 94] quamvis regulariter incrementa habere non possint, quae illicite coeperint, sed statim cum sua prava aemulatione desiciant, capite Novatianus 8. quaest. 1. saepe tamen contingit, ut [sect. 95] sinistra principia ad foelices perveniant exitus, ut Iacob Genes. 27. per supplantationem pervenit ad benedictionem, ut seges, quae leprosa manu seritur, munda tamen metitur, ut ex adulterino concubitu pulchra soboles nascitur, quae sunt exempla text. in cap. nunquam 241. quaest. 1. Et [sect. 96] deformitas operis non attenditur, quando fuit recta intentio, & finis operantis, ut docet Rebellus de obligat. iust. lib. 3. q. 19. sect. 3. Quia [sect. 97] finis facti consideratur potius, quam modus ducens ad finem; & ut vulgo dici solet, ubi habemus effectum, non multum curamus de modo, l. quaeritur, D. de bon. libert. l. fin. C. mand. l. si mater 3. ubi Bald. C. de instit. & substit. l. continuus. §. cum ita, D. de verbor. obligat. idem Bald. in l. si adrogator, numer. 14. D. de adopt. Tuschus practic. conclus. verb. Effectus, conclus. 51. & Ioan. Baptista Valencuela cons. 85. numer. 28. Nam ut ait Probus in addition. ad Monach. in cap. cum in aliquibus, n. 15. de rescript. in 6. post Bald. in l. eam quam, circa princ. C. de fideicomm. omne [sect. 98] agens agit propter finem, & finis dicitur causa causarum, & ab eo denominantur omnia; quod sequuntur plurimi alij relati per Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. glos. 7. num. 45. & Molina de Hispan. primogen. lib. 1. cap. 5. num. 15. ubi inquit, hoc esse, quod Philosophi dicere solent in omnibus rebus agendis finem principium esse. Maxime, quia in dictis principijs, & medijs, ut [sect. 99] saepe etiam diximus, & probavimus, multa recte, & salubriter non solum instituta, sed operata sunt, & plures viri pij, & religiosi Apostolicam praedicandi formam tenuerunt, & suis virtutibus, miraculis, & martyrijs hunc Novum Orbem illuminarunt. Vnde [sect. 100] interventio aliorum, qui aliter se habuerunt, nocere non debet. Nam [sect. 101] & ministri Dei esse solent, etiam qui mali sunt, ut pluribus probat Gaspar Sanctius sup. Isai. cap. 10. num. 3. Et semper [sect. 102] causa iustior, & potentior praevalet, inspiciendaque est, l. si quis neque causam, cum ibi notatis, D. si cert. pet. Bald. in l. reos, col. 5. C. de accusat. Ioan. Zephal. consil. 141. num. 5. vol. 1. Ripa in l. ex facto, num. 14. D. de vulgar. Ioan. Gutier. lib. 3. pract. quaest. 1. num. 11. & Molinus de pact. nuptial. lib. 1. c. 13. n. 40. Et quando [sect. 103] causa, quae prodesse potest, concurrit cum ea, quae potest nocere, illa attendi debet, non haec, maxime ubi utilior & favorabilior est, l. 3. §. si quis palam, D. de iure fisci, l. multum interest, ubi Ias. notab. 2. D. de verb. obligat. l. 2. §. si a pupillo, D. de usucap. pro empt. idem Ias. numer. 3. Aretin. & Decius num. 11. in l. si Rufinus, C. de testament. Bartol. in Extravag. ad reprimendum, verb. Non obstantibus, Bald. in l. hac consultissima, in princ. num. 1. vers. In contrarium, C. de testam. cum alijs, quae notat Ioan. Garcia in tract. de nobilit. gloss. 12. num 42. & Valencuel. cons. 92. num. 222. & sequenti. Et magis in nostris terminis D. Augustin. epist. 49. quem refert, & explicat Alan. Cop. dial. 5. c. 23 pag. 720. ubi [sect. 104] docet, non esse spectandum, quod faex Christianorum, sed quid perfecti Christiani faciant, sic inquiens: Nolite consectari turbas imperitorum, qui vel in ipsa religione superstitiosi sunt, vel ita libidinibus dediti, ut obliti sint, quid promiserint, &c. & Ioseph. Acosta dict. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 11. in fine, ubi de ipsorum Indorum commendis loquens, sic ait: Verum vitio hominum non causae hoc fit. Neque vero pravorum perversitas bonis detrahere debet. Quod [sect. 105] etiam generalius ad reliquarum rerum excessus, & abusus transtulit Seneca lib. 5. nat. quaest. in fine, dum inquit: Si beneficia naturae utentium pravitate perpendimus, nihil non nostro malo accepimus. Nihil invenies tam manifestae utilitatis, quod non incontrarium transferat culpa. Neque his quicquam officit, quod de damnis Ducum, & militum nostris Regibus imputandis in eodem argumento praetexitur. Nam [sect. 106] verior, & generalior iuris traditio est, dominum regulariter de suorum famulorum delictis, & excessibus non teneri, ut probat text. in l. 1. §. deiecisse, & §. quoties, & in l. 3. D. de vi, & vi arma. l. 1. de eo per quem fact. erit, l. 2. D. de noxal. action. & in cap. cum ad Sedem, de restit. spol. cum multis alijs, quae congerit Felinus in cap. Petrus, num. 2. de homicid. Ias. in l. 1. in princip. D. ne quis eum, qui in ius voc. Curtius Iun. in l. 1. post numer. 13. C. de serv. fugit. Afflict. decis. 82. numer. 2. Alciat. de praesumpt. regul. 40. numer. 2. Curtius Sen. consil. 41. col. 1. Franc. Marcus decis. Delphin. 423. num. 11. & sequentibus, & decis. 425. 1. part. Iul. Clarus, qui de communi testatur in praxi crimin. quaest. 86. versic. Hinc infertur, Farinac. in eadem prax. 1. tom. quaest. 24. num. 48. Alexand. Ambrosinus decis. Perus. 48. numer. 25. 2. par. Et licet [sect. 107] hoc secundum ipsos, & alios, quos sup. retulimus, limitari soleat, in dominis, qui delicta mandant, aut rata habent, vel qui ministros viles, aut minus idoneos officijs, & negotijs gerendis tam togae, quam belli praeficiunt. Satis [sect. 108] tamen constat, quantum hoc genus culpae a Catholicis Regibus nostris semper abfuerit, quibus, ut saepe diximus, & probavimus, nihil charius, & antiquius fuit quam pias, & opportunas eiusmodi expeditionum leges edicere, idoneos earum executores diligenter inquirere, & flagitiosam transgredientium petulantiam severissime coercere. Cui si aliquando sufficienter, atque efficaciter obviam iri non potuit, id sane ingenti locorum distantiae, militum avaritiae, Indorum ruditati, & feritati, & alijs causis tribuendum est, quarum supra meminimus. ¶ [sect. 109] Vnde succedit alia non minus certa, & communis Doctorum admonitio, quae habet, dominum absentem, ignorantem, vel prohibentem nullatenus de suorum famulorum, ministrorum, sive officialium delictis teneri, idemque esse, si eis plene resistere, quamvis cuperet, non valuerit, ut constat ex traditis a Felino, Curtio Sen. & Afflict. ubi supra. gloss. in cap. 1. verb. Archidia. de officio. Archid. Speculat. in titul. de legat. §. iuxta, versic. Quid si amici, Baldo consil. 222. lib. 2. Castrens. in l. videamus, D. locati, Decio in l. 3. numer. 8. C. de pact. Sylvest. in summa, verb. Dominus, numer. 7. Calcan. consil. 64. numer. 6. Ruin. consil. 21. num. 1. lib. 4. Grammar. decis47. num. 1. Anton. Gabriel conclus. 8. num. 62. lib. 7. Farinac. dict. quaest. 24. ex num. 55. Ambros. dict. decis. 48. numer. 26. & in nossra specie probat Ioan. Boter. in dict. relat. univers. 4. parte, lib. 3. pag. 59. & sequentibus, Ioan. Matienzus in tract. manu scripto de moderat. Reg. Peru, lib. 1. cap. 2. & 3. ubi se remittit ad ea, quae latius dixerat in altero tractat. de stylo Cancellar. tit. 1. praeeminent. 17. casu 20. declarat. 9. & tangit Fr. Emanuel Roder. in quaest. regular. 3. tomo, quaest. 32. art. 4. vers. At contrariae. Et in dubio [sect. 110] semper praesumi dominum ignorare ea, quae malitiose, & flagitiose a suis famulis, vel servis geruntur, docet tex. in cap. quia praesulatus 12. q. 4. Alex. cons. 45. num. 5. lib. 1. Boer. decis. 277. num. 7. Ripa in tract. de peste, tit. de remed. ad conservan. ubert. num. 131. & Ambrosin. supr. num. 25. Et in ipsis nostrorum Indorum terminis novissimus Seraphin. Freitas de iusto Imper. Asiat. cap. 12. numer. 12. ubi concludit, quod licet per Ducum & militum vim, & tyrannidem contra Pontificis, & Regum Hispaniae mentem, voluntatem, ac ordinationes Indi bonis suis spoliati fuerint, Regemque Hispaniae ut superiorem cognoverint, hoc tamen nihil iustae eiusdem Regis possessioni, retentioni, & administrationi nocere, ex traditis a Salmeron. tom. 12. tract. 38. ad fin. Acosta lib. 2. de proc. Ind. salut. cap. 2. ad finem & cap. 3. & Salon. 2. 2. quaest. 60. art. 6. controvers. 1. versic. Denique. # 7 CAPVT VII. Indos, & reliquos infideles, qui Fidei praedicandae, & conservandae causa Christianis Principibus subijciuntur, naturali libertate privandos non esse: idque summo semper studio a Catholicis nostris Regibus cautum. SVMMARIVM Capitis VII. -  1 Indi Occidentales an servi capientium effici possent? olim dubitatum fuit. -  2 Opinio erronea aliquorum, qui Indos servos effici posse putarunt, plura damna generavit. -  3 Libertas naturali iure inspecto omnibus hominibus competit. -  4 Servitus communi omnium gentium iure ex iustis bellis induci coepit. Et quare? -  5 Servi non tam a serviendo, quam a servando dicuntur. -  6 Servitutis diffinitio, & qui de eius origine, causis, & differentijs scripserint? Et num. 32. -  7 Servitus non est contra aliquod expressum praeceptum iuris naturalis. -  8 Bodini opinio damnatur, qui nunquam servitutem licitam, vel utilem esse contendit. -  9 Cyrus apud Xenophont. & Horatius quid de hominum captivitate sentiant? -  10 Servi Graece Sosiae dicuntur quaesi servati. -  11 Adagium, Quot servi, tot hostes, qualiter invertat Festus Pompeius? -  12 Captivitatem iustam etiam ex iniustis bellis oriri posse, putat Menchaca. Contrarium num. 75. -  13 Servus quis eius fit, a quo superatur. -  14 Servitutes hominum instar pecudum admissas, & locus D. Augustini. -  15 Bellum ex utraque parte iustum reperiri, vix possibile est. Et num. 76. -  16 Militari usu etiam capti in bello iniusto, ut servi detinentur. -  17 Captivitas etiam citra belli causam exerceri posse videtur. -  18 Lex postliminij 5. §. 1. D. de captivis expenditur, & declaratur. Et numero 83. -  19 Romani qualiter captivitatis, & postliminij ius exercuerint? -  20 Pet. Bellinus Indos Occidentales servos effici potuisse, opinatur. Contrarium num. 89. -  21 Infideles sunt hostes Christianorum, & etiam in Ecclesia capi possunt. -  22 Hominibus quibusdam natura stannum dumtaxat infudit. Ex Platone. -  23 Barbaros servos effici eorum, a quibus excoluntur, aliqui putant. -  24 AEthiopum captivitas, qua ratione ab aliquibus defendatur. Et 27. & 108. -  25 Fortuna multis parcit in poenam, ex Plinio. -  26 Indi rebelles, apostatae, vel se ipsos voluntarie vendentes, servi fieri possunt. Et num. 60. -  28 Iustitiam bellorum, quae inter se Barbari, & Infideles gerunt, Christiani anxie indagare non debent. -  29 Infideles, & Barbari suis legibus tam in pace, quam in bello reguntur, & nostrarum laqueis non innodantur. -  30 Cap. 1. dist. 7. & Exodi auctoritas cap. 12. ponderatur. -  31 Legis veteris auctoritates an, & quatenus possint a Christianis allegari ad decisionem causarum? -  32 Vendere quis se ipsum potest, ob pretium participandum. -  33 Indos servos effici non posse, certior sententia est, & qui Auctores eam expresse sequantur. Num. 53. -  34 Dominatio quae conceditur Principibus Christianis in Barbaros infideles ob Fidei receptionem a coacta, & vili subiectione ac servitute aliena esse debet. -  35 Suavitas multum conducit ad Fidei receptionem. -  36 Principes, qui populis recenter quaesitis parum affecti sunt, D. Thom. reprehendit. -  37 Victores cum victis qualiter se habere debeant? -  38 Ammiani Marcellini elegans locus expenditur. -  39 Cap. noli 23. quaest. 1. ponderatur, & illustratur. -  40 Victo, vel capto misericordia debetur, in quo pacis perturbatio non timetur. -  41 Infideles ubi convertuntur ad Fidem, filij Dei, & liberi fiunt, unumque in Christo, & in Ecclesia cum caeteris fidelibus corpus constituunt, ex D. Paulo, & Clement. Alexand. -  42 Domini se mitius habere debent cum servis ad Fidem conversis. -  43 D. Matth. verba cap. 17: Ergo liberi sunt filij, explicantur. -  44 Fidei susceptione mediante a quintuplici servitute liberamur. -  45 Christiani quomodo servos possidere, eisque uti debeant, ex D. Augustino. -  46 Legem ferre summus Pontifex potest, & expedit, ut conversi ad Fidem ab omni humana servitute liberi fiant. Servos, si baptizentur, liberos fieri aliqui Rom. Pontifices statuerunt, ibidem. -  47 Iudaeis conversis multum favent Romani Pontifices. -  48 Extravag. 2. de Iudaeis, inter communes explicatur. -  49 Iudaeis, qui convertuntur, multae iniuriae a tyrannis fiunt, & damna, quae inde proveniunt. -  50 Conversi de novo ad Fidem miserabilium personarum numero habentur, & privilegijs utuntur. -  51 Christiani a Christianis in bellis, quantumvis iustis, capti, ex generali consuetudine servi non fiunt. -  52 Balduinus notatur, dum iniuste damnat morem non effciendi servos eos, qui in bellis Christianorum capiuntur. -  54 Pauli III. rescriptum, pro libertate Indorum expenditur. -  55 Clemens IIX. Indos, tanquam tenellos Fidei palmites, suavi mansuetudinis imbre rigari praecepit. -  56 Reges Catholici plurimas leges, & cautiones fecerunt pro Indorum omnimoda libertate asserenda, & tuenda. -  57 Columbus graviter reprehensus fuit a Regibus Catholicis, quod Indos quosdam tanquam servos in Hispaniam misit. -  58 Caroli V. Imper. temporibus multis modis & poenis Indorum libertati consultum fuit. -  59 Indi rebelles, caribes, Canibales, & alij nimus efferati, et si aliquando servi effici iussi fuerint, postea tamen hoc abrogatum fuit. Et quare? numero 61. -  61 Indos primis illis temporibus pravi duces ac milites sub varijs, & iniustis coloribus captivabant. -  62 Granatensium rebellium filij parvuli propter dubium circa eorum servitutem exortum, liberi declarati sunt. -  63 AEthiopes si quis gregatim mercatus sit, & dubitet de iusta captivitate aliquorum, & qui illi sint, distinguere nequeat, omnes liberos dimittere debet. -  64 Libertas inaestimabilis, & favorabilis est, & pro ea in dubio pronuntiandum. -  65 Libertatis datio pia, & meritoria censetur, eiusque favore multa contra communes iuris regulas statuta sunt. -  66 Libertate nihil gratius praestari potest, & eius privatio omni supplicio gravior censetur, & morti comparatur. -  67 Leges, & schedulae Regiae, quae omnes Indos statim liberos iudicari iubent, & in possidentes probandae legitimae servitutis necessitatem transmittunt, qua ratione nitantur? -  68 Servitutis in possessione qui morantur, regulariter pro vere servis haberi debent: & quando hoc limitetur? -  69 Possessio vitiosa non relevat quem ab onere probationis. -  70 Lex 5. titul. 14. part. 3. & verba Gregor. Lopez ibidem ponderantur, & explicantur. -  71 Liberi esse omnes homines praesumuntur, & in naturali statu manere. -  72 Indi nunquam aut raro ea intentione, aut iustificatione debellati sunt, ut servi effici potuerint. -  73 Indi rebelles, quo pacto compescendi, & puniendi sint? -  74 Bellum nunquam potest esse iustum, ubi nulla praecessit iniuria. -  76 Bellum licet non vere, probabiliter tamen ex utraque parte iustum esse potest. -  77 Bellum ut legitimum sit, non solum iustitiam causae, sed etiam Principis licentiam, & auctoritatem requirit. -  78 Legis antiquae, privata bella prohibentis, verba referuntur. -  79 Maiestatis laesae tenentur, qui sine licentia Principis bella inferunt. -  80 Indi ex bellis, sine licentia Principis illatis, non magis servi effici potuerunt, quam si a Pyratis, vel latronibus caperentur. -  81 Bella iniusta secundum Bald. sunt manifesta latrocinia. -  82 Belli iusti, & legitime indicti, si quis ordines excedat, ad restitutionem tenetur. -  84 Extraneas gentes ob id solum, quod nobiscum foedus non habeant, servas efficere non possumus. Et num. 87. -  85 Hostes veri non sunt, quibus solemni modo bellum indictum non est. -  86 Bella apud Romanos quibus caeremonijs denuntiarentur? remissive. Lex mulier 6. D. de captivis, exponitur, ibidem. -  88 Indi alieno Orbe reperti non pertinent ad Pomponij responsum. -  90 Romani qualiter hospitij, & confoederationis iura cum provincijs inirent? remissive. -  91 Beneficia, quae Barbaris in Fidei praedicatione impenduntur, servitutis irrogatione pensanda non sunt. -  92 Servi per Fidei, & baptismi susceptionem liberi non fiunt. -  93 Baptismi Sacramentum homines liberos fortius in sua libertate confirmat. -  94 Indi, & AEthiopes quales & quando servi effici poterunt? -  95 Bella ubi inferuntur, ob bonum, & defensionem alicuius, quid defendens sumere possit? -  96 Indi Occidentales, exceptis Mexicanis, raro servitute bello captorum utebantur. Et 103. -  97 Phoenices olim, ultra alias divitias Hispaniae, Hispanos furabantur, & in alijs provincijs ut servos vendebant. -  98 Tyrus, Phoenicum Metropolis, ditissima fuit. -  99 Tagormae, sive Togormae nomen apud Ezechiel. cap. 27. quid significet? -  100 Ezechielis verba capit. 27. ibi Thubal, & Mosoch, de Hispania accipiuntur. -  101 Plagiarij sunt, qui homines liberos rapiunt, & vendunt, & quibus poenis subdantur. -  102 Lex ult. C. ad legem Flav. de plagiar. remissive explicatur. -  104 Indi etiam si venditi dicantur ab alijs Indis, qui eos bello ceperunt, vel quia ipsi se vendiderint, servi esse non possunt. -  105 Infidelitatis tempore, quae quis illicite habuit, ea etiam Christianus effectus restituere debet. -  106 Infidelium malas leges vitare, vel emendare Christiani tenentur. -  107 Latro est, qui a latronibus comparare solet. -  108 AEthiopum servorum venditio & negotiatio difficilis, & periculosa videtur Molinae, & alijs. -  109 AEthiopes servos qui emunt, quando in conscientia securi sint? -  110 Servus quis ut in perpetuum effici possit, debet pretium servituti aequale esse. -  111 Mancipia, quae ex India Orientali adducuntur, quando vere servire debeant? Et num. 116. -  112 Servorum Indiae Oriantalis occasione plures lites in Limano Senatu exortae sunt, & varijs, ac contrarijs sententijs terminatae, & de earum fundamentis. -  113 Schedulae Regiae referuntur, quae prohibent Indos etiam Orientales in his Occidentalibus servos fieri, quamvis Mauri esse dicantur. -  114 Indorum Orientalium servitus, aut libertas non ex Regni Castellae, sed Lusitaniae legibus, & ordinationibus iudicanda videtur. -  115 Auctor in dubio servitutis Indorum Orientalium, consuluit D. D. Anton. a Morga Praesidem Quitensem, & quid ille responderit? -  116 Sinae, aut Iapponienses servi effici non possunt, nisi ubi se, aut filios suos vendunt, & tunc temporaliter serviunt. Haec, quae adeo late de titulis acquirendi, & retinendi huius Novi Orbis in superioribus disputavimus, praeiudicio quodam ostendere possent, quid in ea quaestione probemus, quae olim diu ac multum agitata comperitur. Vtrum [sect. 1] scilicet Indi, qui praedictis modis Hispanorum Regum Imperio, & ditioni accesserunt, servi censendi sint, & servorum iure tractandi, vel potius in sua naturali libertate remaneant, ita ut a caeteris eorumdem Regum vassallis in nihilo differant? Sed quoniam gravis admodum, atque utilis est, & in his provincijs, primis illis temporibus, plures rixas, & contentiones excitavit, pluresque etiam Regij Senatus consultationes ac declarationes extorsit, operaepretium duxi, illam nunc specialius examinatam pro coronide huius libri subtexere, ut veritas dilucidior appareat: cuius [sect. 2] ignorantia, vel tergiversatio tot olim Hispanos in periculum gehennae deduxit, & tot Indorum millia miserabili strage consumpsit, quam passim multi pij, & docti viri suis scriptis deplorant, & praecipue Episcopus Chiapens. in peculiari libello, cui destructionis Indiarum titulum fecit. Et in primis, qui eiusmodi Indorum captivitatem, & servitutem tueri conantur, ea argumentatione ducuntur; quod [sect. 3] etsi libertas res naturalis sit, & naturali iure inspecto omnibus hominibus competat, l. manumissiones 4. D. de iustitia & iure, l. libertas 4. D. de statu hom. l. quod attinet 32. D. de regulis iuris, l. si id quod 64. D. de condiction. indeb. §. libertas institut. de iure person. l. 1. tit. 22. part. 4. cum alijs, quae erudite post Ciceron. lib. 1. de offic. tradit Connanus lib. 2. comment. cap. 1. Alexand. lib. 1. Genial. cap. 10. ubi Tiraquel. idem Tiraquel. de nobilit. cap. 6. numer. 4. & Vaconius lib. 1. declarat. iur. cap. 10. & sequentibus. Vnde merito dixit Quintilian. lib. 3. cap. 10: Liberos natura omnes, & ijsdem constare elementis, & fortassis antiquis etiam nobilibus ortos dici potest. Adhuc tamen cum Barbari, & infideles ob id solum quod tales reperiantur, bello domari, & subiugari possint, ex doctrina Aristotel. Ioan. Maior. & aliorum, de qua late egimus sup. lip. 2. cap. 7. & 10. cum sequentibus, & aliae etiam causae intervenerint, propter quas iustis bellis puniri potuerunt, ut in eodem libro probavimus, non debet novum aut insolens iudicati, si eos captivitatis, & servitutis legibus subijciamus: cum [sect. 4] ex communi omnium gentium iure descendat, ut naturalem illam libertatem amittant quicunque bello, & armis subacti sunt, & ut capti in potestatem, & servitutem victorum redigantur, qui cum eos occidere potuissent, iustius multo eorumdem operis, & ministerijs uti, & ad hoc custodire, & servare potuerunt. Propter [sect. 5] quod servi, non tam a serviendo, quam a servando, appellari coeperunt & [sect. 6] ipsa servitus definitur, constitutio iuris gentium, qua quis dominio alieno contra naturam subijcitur, dict. l. manumissiones, versic. Sed postea quam, & dict. l. libertas, versic. Servitus, l. pupilli 239. §. 1. D. de verborum significatione, §. ius autem, gentium, institut. de iure natur. §. servitus, & § servi autem, instit. de iur. person. cap. si quis servum 1. & 2. 17. quaest. 4. dict. l. 1. tit. 21. par. 4. Circa quarum rationem, & interpretationem, & de origine, causis, & differentijs servitutis, & [sect. 7] quod non sit contra aliquod expressum praeceptum, aut prohibitionem iuris naturalis, late ultra ordinarios in his locis, scribit Div. Augustin. lib. 19. de Civitat. Dei cap. 15. & sequentibus, D. Isidor. lib. 5. Etymol. capo. 27. Clemens Alexandr. & eius additionator Gentian. Hervetus lib. 2. Strom. cap. 8. & lib. 4. cap. 2 Alexand. ab Alexandro lib. 3. Genial. cap. 20. ubi Tiraquel. idem Tiraq. de iure constit. limitat. 30. Covarr. in regula peccatum, 2. par. §. 11. ex numer. 2. Sotus lib. de iustitia & iure, quaest. 2. artic. 4. Menchaca controvers. illust. cap. 9. Forcat. dialog. 26. & in rub. D. de servit. ex num. 4. Corras. in eadem rub. ex num. 13. Connan. dict. lib. 2. comment. cap. 1. 2. & 3. Vaconius dict. cap. 12. Anton. Roscius lib. 2. memorab. iur. cap. 8. numer. 80 Claudius Cotereus lib. 2. de iure milit. cap. 24. Petr. Gregor. lib. 6. de Repub. cap. 12. & lib. 11. Syntag. capit. 1. per totum, Simancas in Cathol. instit. titul. 61. de servis, Raevard. lib. 1. var. cap. 9. idem Raevard. & Petr. Faber in l. quod attinet, & in l. libertas 122. D. de regul. iur. lib. 2. Semest. cap. 3. pag. 35. & lib. 3. cap 16. Hieronym. Savarus in notis ad carmin. Sidon. Apollin. pag. 36. Ioan. Fungerus in Etymol. verb. Servus, pag. 1069. Banez, & reliqui Theologi post Divum Thom. in 2. 2. q. 40. art. 1. Michael Salon in ead. 2. 2. quaest. 3. de domin. art. 1. per totum, Cardinal. Bellarmin. tom. 1. controvers. lib. 3. de laicis cap. 7. Navarrus in cap. ita quorundam, de Iudaeis, notabili 11. gloss. penult. numer. 12. Molina de iustitia & iure, tractat. 2. disput. 32. & 33. Salas de legib. disput. 2. sect. 5. Lessius in eodem tractat. lib. 2. cap. 5. dub. 4. Rebellus de obligat. iust. lib. 1. quaest. 2. sect. 3. numer. 16. & quaest. 9. & sequentib. Vazquez in 1. 2. disp. 157. cap. 4. & novissime AEgid. Bened. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, tom 1. cap. 1. num. 6. & 8. Mag. Marquez in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 2. ubi [sect. 8] adversus Bodinum, servitutem iustis bellis inductam licitam & utilem esse eleganter ostendit. Et huc respiciens [sect. 9] Cyrus apud Xenoph. lib. 3. dicebat: Apud omnes homines peculiarem legem esse ut capta hostium civitate, victoribus cedant & capita, & in civitate opes, & Horatius epistol. 16. in fine: Vendere cum possis, captivum occidere noli, Serviet utiliter, sine pascat durus aretque Naviget ac medijs hiemet mercator in undis, Annonae prosit, portet frumenta, penusque. Vnde [sect. 10] Graece servi Sosiae, quasi servari, & liberati dicebantur, ut constat ex notis ad Terent. in princip. & Festus Pompeius de verb. sign. pag. 201. adagium [sect. 11] illud: Quot servi, tot hostes, conversis verbis legendum esse, inquit: Quot hostes, tot servi, nimirum, quod ad serviendum servarentur. Secvndo, ad eandem Indorum servitutem generaliter inducendam, expendi potest opinio Menchacae d. lib. 1. controvers. illust. cap. 9. num. 14. & seqq. ubi communem Doctorum traditionem reprehendens, quae solum ex iustis bellis captivitatis ac servitutis iura concedit, affirmare audet, [sect. 12] idem ius ex iniustis etiam acquiri, cum leges, de hac re loquentes, nullum inter bellum iustum, aut iniustum discrimen constituant, & ubi ad praelium ventum est, victi victoribus ex communi omnium gentium consuetudine subijciantur, ut duriora, atque immitiora damna vitarentur, nempe neces, cruentaque captivorum dilaniatio, quae non minus in bello iniusto, quam iusto timeri possent, si mancipia capientium non fierent. Ad quod probandum, ultra illud Cyri, quod supra retulimus, considerari potest [sect. 13] generale illud axioma, quod habetur 1. Petr. 2. & refertut a Salone sup. col. 350: A quo quis superatur, eius servus est, & conducunt verba D. Augustini lib. 3. de liber. arbitr. cap. 10. ubi [sect. 14] servitutes hominum, fere instar pecudum, admissas esse inquit, aequitatique consonum putat, ut qui aliquem ceperit, ei dominetur, sic etenim habet: Nam & illud appensum est aequitatis examine, ut nec ipsius diaboli potestati negaretur homo, quem sibi male suadendo subiecerat. Iniquam enim erat, ut ei, quam ceperat, non dominaretur. Et [sect. 15] cum bellum ex utraque parte iustum invenire, vix possibile sit, ut advertit idem Mencha. sup. num. 15. & disputat Sotus lib. 5. de iust. & iur. q. 1. art. 7. Covarruv. in. dict. reg. peccatum, 2. par. §. 10. num. 6. & alij, quos insra num. 76. citamus, si supra dictum discrimen admitteretur, ex nullo fere unquam bello capti ab uno ex victoribus, iniustam causam fovente, servi effici [sect. 16] possent, quod nusquam militaris usus admisit, l. 1. D. de Senat. ibi: Quod nusquam relatum est, nec usquam receptum. Tertio [sect. 17] facit, quia etiam citra belli causam servitutis iura exerceri posse videntur, quotiescunque quis hominem capit, cum quo suis nulla sunt hospitij, neque amicitiae foedera, qualitercunque in eius potestatem pervenerit, ut docet [sect. 18] Pomponius in l. postliminij 5. §. 1. D. de captivis, cuius haec sunt verba: In pace quoque postliminium datum est. Nam si cum gente aliqua neque amicitiam, neque hospitium, neque foedus amicitiae causa factum habemus, hi hostes quidem non sunt, quod autem ex nostro ad illos pervenit, illorum fit: & liber homo ab eis captus, fit servus eorum. Idemque est, si ab illis ad nos aliquid perveniat. Hoc quoque igitur casu postliminium datum est: quem textum ita generaliter intelligit, & elegantem appellat Covarr. in dict. reg. peccatum, 2 par. §. 11. num. 8. versic. Imo & Romani, dicens, [sect. 19] Romanos ius captivitatis, & postliminij etiam cum ijs observandum constituisse, qui nec latrones, nec pyratae, nec hostes publici essent, modo cum eis nullam amicitiam, nullum hospitij ius contraxissent: & sequitur Pet. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 15. num. 2. Et [sect. 20] ad Indos nostros, cum quibus nobis olim nulla neque amicitia, imo neque cognitio erat, specialiter accommodat Petr. Bellinus in tract. de bello, & re militari, 2. par. tit. 12. num. 5. qui est in 16. tom. tract. ubi sic scriptum reliquit: Merito igitur Hispani Indos illos Occidentales ab Orbe nostro divisos, & Graecis, ac Latinis incognitos, periculosa, atque audaci navigatione nostro avo inventos, auspicijs quidem Hispanicis, & Ferdinandi, atque Isabellae Regum, demumque Caroli V. huius nominis Caesaris, ac Regis, opera tamen, & labore Italici viri Christophori Columbi Ianuensis, merito inquam Hispani Indos illos in servitutem trahebant, lege illa postliminij ita concedente. Maxime cum praedicti Indi infideles essent, quos per [sect. 21] consequens Christianorum hostes esse constat ex l. fin. & ibi Bald. C. de capt. adeo ut in Ecclesia capi possint, ut per Oldrad. cons. 54. & per Franc. Aretin. in auth. navigia, C. de furtis. Qvarto, nonnulli ea consideratione moventur, quod cum Barbari isti ex illis hominibus essent quibus [sect. 22] naturam stannum dumtaxat infudisse, nihil autem auri, vel argenti, tradit Plato lib. 3. de Repub. col. penult. relatus a Matienzo in Dialogo Relat. 5. part. cap. 4. num. 10. cui convenit Aristot. lib. 1. Polit. cap. 3. in fin. Et a [sect. 23] Nostris exculti fuerint, & insigni eo beneficio affecti, ut in veri Dei cognitionem, & Evangelij lucem venirent, non fuit multum, ut in praemium sibi eos servos efficerent, quemadmodum [sect. 24] in AEthiopum captivitate contingit, quae a Lusitanis frequentatur, quam hoc titulo & colore, a quibusdam defendi testatur Sotus in 4. dist. 5. q. un. art. 10. pag. 270. Salon sup. col. 352. vers. Nec valet, Molina qui se ita accepisse ab AEthiopum mercatoribus, inquit de iust. & iure, tract. 2. disp. 34. col. 167. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 2. pag. 10. & diximus sup. lib. 2. cap. 7. numer. 69. & 70. Quibus [sect. 25] addo Plinium lib. 15. cap. 1. ubi de miserabili sorte loquens, qua gens Cauchorum in suis provincijs utitur, subdit: Et hae gentes si vincantur hodie a populo Romano, servire se dicunt. Ita est profecto, multis fortuna parcit, in poenam, & Claudian. carm. 43. in 3: Nunquam libertas gratior ulla Est sub Rege Pio. Praesertim cum multi ex his infidelibus, qui Nostrorum mancipium & servitutem deducebantur, in [sect. 26] eos rebellassent, apostatassent, vel citra aliquam bellorum iniuriam ab alijs Indis emerentur, ac permutarentur; qui cum inter se intestinis, ut plurimum, bellis arderent, quos ex hostibus capiebant, Hispanis vendebant, aut permutabant, vel se ipsos, ob pretium participandum, venundari patiebantur. In quibus saltem, & in illis, qui ab his fuissent procreati, dubium non est, quin Nostri iustum titulum iure gentium acquirerent, Levitic. cap. 25. Exod. 21. & 22. d. l. ex hoc iure, dict. §. ius autem gentium, & dict. §. servitus, & §. servi, instit. de iure person. cum similibus supra relatis, iuncta l. alienatio 67. D. de contrahend. empt. l. traditio cum alijs, D. de acquir. rer. dom. Qua etiam [sect. 27] ratione dictorum AEthiopum, & Iapponiorum venditio, servitus, ac commercium, quod inter nos usitatissimum est, a viris pijs & doctis defendi, & excusari solet, ut constat ex Navarro in Manuali cap. 23. num. 96. ubi ita inquit: Quaeritur autem hic nove, an peccent, cum obligatione restituendi, ementes AEthiopes, Indos, vel alios delatos ex suis terris in alias? Respondeo, quod non: si sciuunt, aut probabiliter credunt, eos fuisse ex se, vel ab alijs cum consensu eorum venditos, vel in bello iusto captos, alias secus. Et idem in effectu sentit Molina ubi sup. disp. 33. & seqq. & Rebell. dict. lib. 1. de obligat. iust. q. 9. & seqq. & licet sub dubio Fr. Thom. a Mercado in sum. contract. cap. 20. Non [sect. 28] enim videtur, quod Hispani dum eiusmodi servos emunt, teneantur, nimis anxie inquirere, & indagare qualiter, aut quo iure in venditorum servitutem devenerint, cum ipsi quantumvis Barbari suas leges, & consuetudines habeant, quibus [sect. 29] tam in bello, quam in pace reguntur, l. omnes populi, D. de iust. & iure, & nostrarum legum auctoritate non censeantur, neque earum laqueis innodentur, ut post Bart. num. 24. docent communiter scribentes in l. cunctos populos, C. de summ. Trinit. & in nostris terminis, Indorum servitium desendens, quos Yanaconas vocamus, adversus Navarr. Molinam sup. defendit Dom. Petr. Bejaranus Advocatus quondam facundissimus, & postea Argentinae Cancellariae Senator dignissimus in quodam manuscripto praedicti argumenti libello, circa finem. Et manifestius probari potest [sect. 30] ex auctoritate iuris Divini, quae extat Exod. 12. & refertur a Gratiano in c. 1. dist. 7. ubi videmus, non extraneos modo, verum & ipsos Hebraeos ab extraneis forte captos, & postea alijs Hebraeis venditos, iustam servitutem servire, nec nisi post tempus ibi relatum manumitti posse. Qui locus potest optime ad huius rei confirmationem expendi: nam [sect. 31] & aliam similem legis veteris auctoritatem in iudicialibus allegat Rom. Pontifex in cap. 1. de iniurijs, & in cap. afferte, de praesumpt. & alibi saepe. Et quod auctoritas Scripturae possit allegari ad litium decisionem, tenet Abbas num. 4. per text. ibi in cap. 1. de officio deleg. eo tamen moderamine, & distinctione, quam docte tradit Covarruv. lib. 1. var. cap. 17. num. 1. in his scilicet, quae iudicialia fuerunt, quatenus a lege positiva approbata sunt, & in moralibus, quatenus a Christo Domino in lege Evangelica, & a natura instituta, non tamen ex auctoritate veteris legis, ut bene explicat Sotus lib. 2. de iust. & iure, art. 4. conclus. 2. Petr. de Aragon in 2. 2. q. 87. art. 1. & Ioan. de Salas de legib. disp. 23. per totam, ubi ponunt discrimen inter praecepta caeremonialia, & iudicialia illius veteris legis, post d. Thom. 2. 2. quaest. 37. art. 1. & in 1. 2. q. 104. art. 3. Et conducunt [sect. 32] alia, quae de ijs, qui se vendunt ad pretium participandum, & de alijs verijs titulis servitutem legitimam inducentibus tradunt I. C. in l. 1. & 4 D. de liberali causa, l. non ideo, l. si ministerium, C. eod. l. & servorum, l. homo liber, D. de stat. hom. Iustinian. in §. penult. instit. de iure person. D. Antonin. in summ. 3. par. tit. 3. §. 5. Sylvester, & Angelus in summ. verb. Servitus, & late Ludov. Molina dict. 1. tomo de iust. & iur. tract. 2. disp. 36. vers. Tertius titulus, col. 160. & sequentib. Sed his [sect. 33] non obstantibus, contraria sententia ut verior, & longe securior amplectenda est. Nam cum ratio, ob quam istis Barbaris, & infidelibus Christiani Principes dominari possint, [sect. 34] eorum conversionem, ac meliorem gubernationem respiciat, ut constat ex his, quae lib. 2. cap. 9. & alibi saepe retulimus. Et hoc idem in concessione Alexandri Sexti expresse, atque enixe cautum reperiatur, ubi Reges nostros pijssimos, & per consequens vassallos ab eis missos hortatur, ut pro ipsorum Indorum conversione, & salute, omni conatu, studio, & diligentia invigilent, nullis laboribus, nullis impensis, nullisque parcendo periculis, etiam proprium sanguinem effundendo, aperte consequitur, in antiqua, & naturali sua libertate relinquendos esse: nam [sect. 35] suavitas magis ad Fidei receptionem, & perfectionem conducit, ut latius probavi dict. lib. 2. cpa. 14. ex num. 39. & cap. 17. num. 88. cum seqq. & secundum doctrinam Aristotel. D. Thomae, & Augustini, & aliorum plurium, quam etiam adduxi eodem lib. 2. cap. 8. num. 119. & sequentibus, & cap. 9. num. 22. praelatio, quae inducitur ob maiorem subditorum utilitatem, non tam dominantium augmentum, quam dominandorum commodum respicere debet. Et idem erudite observat Michael Salon in dict. 2. 2. q. 3. de dom. art. 1. col. 348. & melius Covarr. in dict. reg. peccatum, 2. par. §. 11. num. 5. versic. Haec tamen, ubi ad hoc refert elegantissima verba Ioan. Driedoni de libert. Christian. lib. 1. pag. 8. Ubi docet praedictum dominium a coacta & vili subiectione, & servitute abesse debere, & cum gaudio, cordisque laetitia voluntarijs obsequijs exercendum esse, quemadmodum & iusti Praesides nunc imperant, non cupiditate dominandi, sed officio consulendi, & dirigendi. Quo [sect. 36] fit, ut idem D. Thom. in 1. 2. quaest. 105. art. 1. ad 2. merito eos Principes notet, qui populos ditioni suae recenter adiectos, non tanquam filios amore paterno, sed tanquam privignos, & advenas vitricali, sive novercali odio prosequi solent. [sect. 37] Victores quippe cum victis (nisi contumaces & refractarij sint) clementer, & leniter agere debent, & ne victoriae gloria, saevitiae macula obfuscetur: Vna gerat bellum manus, pacem altera reddat. Quia, ut praeclare inquit [sect. 38] Ammian. Marcellin Perniciosi isti ferociae status mitigandi sunt: omninoque cogitandum est, non illum vinci hostem solum, qui cadit in acie armis oppressus & viribus, sed multo tutius etiam tuba tacente, sub iugum mitti voluntarium, qui ipsa re sensit, nec fortitudinem in rebelles, nec lenitatem in supplices victori deesse. Quem locum, & plura alia in hanc rem optime expendit Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 3. colloq. 2. de bellor. eventib. pag. mihi 459. & seqq. Pet. Fab. d. lib. 2. Semest. cap. 3. pag. 24. & Pat. Franc. Suarez in tract. de charit. disp. 13. sect. 7. ex num. 6. & disp. 5. sect. 5. num. 1. & seqq. ubi quod ex praecepto charitatis tenemur, non odisse inimicos. Et est videndus D. August. ad Bonifac. epist. 207. relatus in [sect. 39] cap. noli 23. q. 1. ubi bellatores monet, ut sint etiam in bellando pacifici, utque eos, quos expugnant, ad pacis utilitatem vincendo perducant: & postea subdit: Itaque hostem pugnantem necessitas perimat, non voluntas; sicut rebellanti, & resistenti violentia redditur; ita [sect. 40] victo, vel capto misericordia iam debetur, maxime in quo pacis perturbatio non timetur. Quod praecipue servandum est ijs, qui Fidei, & Religionis Christianae susceptae, vel suscipiendae causa nobis adiecti sunt: cum [sect. 41] hi statim velut filij, & vassalli legitimi fiant, iuxta ea, quae tradit Clem. Alexandrinus, & eius additionator lib. 1. Stromat. cap. ult. pag. 383. neque liceat amplius illis tanquam servis, aut iumentis uti, ut idem Clemens ostendit lib. 3. Paedagogi cap. 11. ex D. Paul. ad Colossens. 4. ubi ita dominis praecepit: Domini, quod iustum est, & aequum servis praestate, scientes quod & vos Dominum habetis in coelo: & certe, ut bene ibidem subiungit Gentian. Hervetus ex eod. D. Paul. ad Colos. 3. & ad Galat. 2. cum ibi est novus homo, novus, inquam, qui in baptismo veterem exuit hominem, non sit masculus & foemina, Gentilis & Iudaeus, circumcisio & praeputium, Barbarus & Scytha, servus & liber: sed omnia, & in omnibus Christvs, & omnes unum simus in Christo, [sect. 42] aequum est, ut domini se mitius non tantum in subditos, verum & in servos gerant, recordantes, quod & servi, & domini unum, & eundem habent Dominum, Atque huc etiam [sect. 43] referri potest illud Matth. cap. 17: Ergo liberi sunt filij, quod late explicans Lessius lib. 4. de iustitia & iure, cap. 2. dub. 5. inquit, quod [sect. 44] Fidei susceptione mediante, a quintuplici servitute liberamur. Primo, a servitute peccati. Secundo, a tyrannide diaboli, cui propter peccatum eramus subiecti. Tertio, a servitute concupiscentiae, cui gratia destituti serviebamus. Quarto, a servitute legis moralis. Quinto, a servitute legis veteris, praesertim caeremonialis, cuius iugum erat valde grave, & quasi importabile, ut constat ex verbis D. Petr. Act. 15. Quapropter D. Augustin. lib. 1. de sermone Domini in monte, cap. 19. relatus a Mornacio in l. iustissime, de aedil. edict. Non oportere, inquit, Christianum [sect. 45] sic possidere servum, quomodo equum aut argentum, quanquam fieri possit, ut maiore pretio valeat equus, quam servus, & multo magis aliquod aurum, vel argentum: hominem enim homo tanquam semetipsum diligere debet. Et Pat. Ferdin. Rebellus lib. 18. de oblig. iust. quaest. 23. sect. 5. utiliter resolvit, Romanum Pontificem [sect. 46] non solum posse favore Fidei legem ferre, sed imo ut ferat expedire, ut quicunque ex infidelitate ad Fidem Christi conversus, & baptizatus fuerit, omni humana servitute fiat liber. Quod [sect. 47] pro Iudaeis a pluribus Romanis Pontificibus iamdudum sancitum esse, ostendimus sup. lib. 2. cap. 10. ex numer. 73. & cap. 17. num. 3. & satis [sect. 48] constat ex Extravag. 2. de Iudaeis in communibus, ubi Papa statuit, eos molestandos non esse, nec suis bonis privandos, praecipitque Rectoribus, & singulis officialibus, ne ullam illis molestiam inferant, nec ab alijs inferri permittant, sed ipsos ab iniurijs & molestijs protegant, & defendant: ut sic de servitute ad libertatem transijsse percipiant, nec redire praetextu mendicitatis horribilis ad dimissam perfidiam compellantur, quae allicere debent Iudaeos ad Fidem Christianam sumendam. Quamvis [sect. 49] hoc parum servari tradat, & iuste doleat Petr. Surd. in tract. de sententijs provision. art. 3. gloss. ult. vers. Decimo quarto. Quia ex usurpatione tyrannorum, & Principum, in quorum territorijs convertuntur, omnibus bonis spoliari solent, & multis iniurijs, & ludibrijs affici; quod in causa esse inquit, ut pauci convertantur; necnon etiam [sect. 50] ut qui de novo ad Fidem nostram conversi sunt, miserabilium personarum numero haberi soleant, eorumque privilegijs uti debeant, ex doctrina Innocent. in cap. Iudaei, de Iudaeis, Barbat. in cap. significantibus, de offic. deleg. in fine, & Palac. Rubeus in cap. per vestras, notab. 2. numer. 11. Et generaliter, quoscunque Servos, quos Esclavos dicimus, Romae Baptismum suscipientes, & ad conservatores urbis pro petenda libertate confugientes, ea ex antiqua eiusdem urbis consuetudine donari solitos, aperte constat ex constitutionibus Pauli III. & alijs Rom. P P. quas refert Pet. Matthaeus in sua summa, pag. 536. ubi illam consuetudinem reintegrari & observari iubent. Quam sententiam iuvat etiam, quod cum Indi subacti Christiani sint, imo & ad eum finem subigantur, ut Christianam Religionem recipiant, servi effici nullatenus possunt. Nam [sect. 51] recepta iam, communi omnium Christianorum iure, consuetudo introduxit, ut Christiani a Christianis capti, servi non esficiantur: cum omnes sub uno Crucis signo militent, unicamque Rempublicam constituant, & eiusdem Dei urbis cives, & participes sint, atque adeo inter eos legis Corneliae, & postliminij fictiones non observantur, ut docent Bartol. & reliqui communiter scribentes in l. hostes, D. de captivis, Abbas Panorm. & alij in cap. sicut 3. de iur. iurand. Ioan. de Terrarubea contra Rebell. tractat. 1. artic. 10. versic. Decimaseptima conclusio, fol. 93. coi. 4. & plures alij, quod refert, & sequitur Covar. in dict. regul. peccatum 2. par. §. 11. numer. 6. Boerius decis. 178. Laelius Zechi. de Princip. lib. 1. cap. 5. numer. 4. pag. 90. Petr. Vinsfeldi de iniur. cap. 8. quaest. 2. conclus. 10. pag. 550. Anton. Costanus var. quaest. iur. cap. 4. ex num. 20. Petr. Matthaeus ubi sup. pag. 537. Salon dict. art. 1. col. 350. versic. Circa hanc ultimam, Banez dict. 2. 2. quaest. 40. artic. 1. dub. 12. in princip. Victoria de iure belli, numer. 42. Pat. Franc. Suarez in tract. de legib. lib. 2. cap. 20. num. 8. pag. 115. & in tract. de charit. disp. 13. sect. 7. ex num. 13. Pat. Salas in tract. de legib. disp. 2. sect. 3. num. 22. & disp. 20. sect. 3. num. 12. P. Molina de iustitia & iure, tract. 2. disput. 33. col. 158. & disp. 117. col. 461. Ioseph. Goncalez var. quaest. cap. 38. num. 40. Calistus Remirez de lege Regia Arag. §. 30. num. 56. Simon Maiolus dict. colloq. 2. de bellor. event. pag. 28. & 430. Marquez in dict. lib. 1. cap. 2. & novissime AEgid. Bened. in. l. ex hoc iure, de iust. & iure, tom. 1. cap. 1. num. 7. & sequenti, quod in Gallia ita observatur, ut non solum ibi nulli homines servi efficiantur, verum ubi semel eius finibus exterae gentis servus pedem intulerit, ex peculiaribus eius legibus, liber constituatur, ut docet Bodinus lib. 1. de Republica capit. 5. Rebell. de obligat. iust. lib. 1. q. 13. n. 7. & Anton. Mornacius in l. vetus, quaest. 75. D. de usufr. Et [sect. 52] hunc morem Christianos in servitute non detinendi, sed accepta interdum pecunia aliqua, quasi in capientium praemium, facile dimittendi, iustissimum & sanctissimum esse agnoscunt DD. supra citati, quamvis eum damnet Balduinus in §. servi autem, n. 12. & 13. inst. de iure person. Sed ne longe petitis argumentis, & emendicatis, quod aiunt, suffragijs uti videamur, in [sect. 53] nostrorum Indorum specie, omnimodam eorum libertatem agnoscunt, & defendunt Episcop. Chiapens. in tract. comprob. suprem. dom. Ind. fol. 74. & in tractat. de las Encomiendas, ratione II. Petr. Malferitus in cons. 769. apud Mandell. lib. 4. numer. 25. & 101. Victoria passim in 1. relect. de Ind. insulan. num. 23. in fine, & relect. 2. num. 6. & ult. Banez in 2. 2. q. 10 art. 10. per totum, & praecipue col. 534. vers. Ex his sequitur, Salon ubi sup. col. 551. vers. Ex his sequitur, Gregor. Lop. in. l. 5. tit. 14. part. 3 verb. Que si el senor, Molina dict. tract. 2. disput. 35. & disp. 106. in fine, Rebellus d. lib. 18. quaest. 23. sect. 5. Ioan. Matienzus in l. 12. tit. 19. lib. 5. Recop. gloss. 1. numer. 3. Fr. Eman. Roder. in quaest. Regular. 2. tom. q. 99. art. 4. Fr. Ioan. a Torquemad. in Monarchia Indiana lib. 5. cap. 14. & lib. 17. cap. 19. Hieron. Benzo, & eius additionat. lib. 4. histor. Americae cap. 17. & 18. Matienzus & Azevedus in l. 12. tit. 10. lib. 5. Recop. idem Azeved. in l. 8. tit. 9. lib. 3. Recop. & elegantissimus Pat. Ioseph. Acosta de procuran. Ind. salute, lib. 2. cap. 7. pag. 235. ubi ita concludit: Atque illud tanquam totius actae causae firmamentum adijcimus, quod cum in omnibus Regnis Indiarum tam multa praelia commissa sint, & tot nationes subactae, nullum tamen genus Indorum servituti subiecit Regia lex, quin potius Indos omnes & liberos esse, & suis rebus libere uti declaravit, gravissimis poenis propositis, ijs, qui veluti iure belli captos sibi manciparent. Quod etiam Nos, aliud agentes, tetigimus & probavimus supra lib. 2. cap. 8. num. 78. & cap. 9. num. 17. & 74. ubi inter alia meminimus [sect. 54] piae illius, & elegantis Pauli III. R. P. decisionis, qua Indos omnes utriusque Indiae, Orientalis scilicet, & Occidentalis veros homines esse, declaravit, & licet extra Christi Fidem existerent, libertate tamen ac rerum suarum dominio privatos, & privandos non esse, sed esse vere liberos, & non servos, & ad Fidem Christianam verbi Dei praedicatione, & exemplo bonae viae invitandos esse, ac secus quidquid fieri contigerit, irritum & inane. Quod ut melius impleri posset, & aliae simul iussiones Regum nostrorum ad eundem finem tendentes, huius rei curam & executionem Illustriss. Cardinali Taverae Archiep. Tolet. his pijssimis verbis iniunxit: Paulus Papa III. &c. Dilecte fili noster, salutem & Apostolicam benedictionem. Pastorale officium erga oves nobis coelitus creditas, solerti studio exercentes sicut earum perditione affligimur, ita promotione laetemur, & non solum illorum bona opera laudamus, sed ut votivis perfruantur eventibus Apostolicae meditationis curas diffusius interponimus. Ad nostrum siquidem pervenit auditum, quod Charissimus in Christo filius noster Carolus Rom. Imperator semper Augustus, qui etiam Castellae, & Legionis Rex existit, ad reprimendos eos, qui cupiditate aestuantes, contra humanum genus inhumanum gerunt animum, publico edicto omnibus sibi subiectis prohibuit, ne quisquam Occidentales, aut Meridionales Indos in servitutem redigere, aut eos bonis suis privare praesumat. Nos igitur attendentes Indos ipsos, licet extra gremium Ecclesiae existant, non tamen sua libertate, aut rerum suarum dominio privatos, vel privandos esse, & cum homines, ideoque fidei & salutis capaces sint, non servitute delendos, sed praedicationibus, & exemplis ad vitam invitandos fore, ac propterea etiam Nos talium impiorum tam nefarios ausus reprimere; & ne iniurijs, & damnis exasperati, ad Christi Fidem amplectendam duriores efficiantur, providere cupientes. Circumspectioni tuae, de cuius rectitudine, providentia, pietate, & experientia in his, & alijs specialem in Domino fiduciam obtinemus, per praesentes committimus, & mandamus, quatenus per te, vel alium, seu alios, praefatis Indis omnibus in praemissis efficacis defensionis praesidio assistens, universis & singulis cuiuscunque dignitatis, status, conditionis, gradus, & excellentiae existentibus sub excommunicationis latae sententiae poena, si secus fecerint, ipso facto incurrenda, a qua non nisi a Nobis, vel Romano Pontifice pro tempore existente, praeterquam in mortis articulo constituti, & satisfactione praevia absolvi nequeant, districtius inhibeas, ne praefatos Indos quomodolibet in servitutem redigere, aut eos bonis suis spoliare, quoquomodo praesumant: ac contra non parentes ad declarationem incursus excommunicationis huiusmodi, ac ulteriora procedas, & alia in praemissis, & circa ea necessaria, seu quomodolibet opportuna statuas, ordines, & disponas, prout prudentiae, probitati, & religioni tuae videbitur expedire. Super quibus tibi plenam & liberam facultatem concedimus per praesentes, in contrarium facientibus, non obstantibus quibuscunque. Dat. Romae apud S. Pet. sub annulo Piscatoris die xxiij. Maij, m. d. xxxvij. Pontificatus nostri anno tertio. Blosius. Et idem sensisse, ac iussisse [sect. 55] videtur Clemens IIX. dum in alio Brevi Apostolico, ad has provincias misso, sic exorditur: Nos igitur etiam ad partes a Curia Romana longo terrarum, mariumque intervallo distantes, aciem nostrae Maiestatis reflectentes, ac Christi fideles illarum partium, tanquam teneros novae plantationis palmites suavi mansuetudinis imbre irrigare volentes. Sed in hoc dici vix [sect. 56] potest, quantum Regum Catholicorum cura, piusque & solicitus labor splendeat, cum tam vivi, quam morientes nihil prius, aut antiquius habuerint, quam Indorum spirituali & temporali saluti consulere, & eorum audaciam compescere, qui illos in servitutem, quovis colore quaesito, ducere praesumebant. Quod satis ostendit clausula testamenti Elisabethae Reginae Catholicae, & enixae iussiones, quas in cap. praecedenti ex numer. 28. congessimus, & plurimae aliae, quarum luculentam narrationem facit Anton. de Herrera in dict. histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 7. 11. & 12. & lib. 7. cap. 12. & decad. 2. lib. 1. cap. 3. ex quibus constat, summo semper studio curasse, & omnibus Ducibus, Gubernatoribus, ac militibus sub gravissimis poenis in mandatis & instructionibus praecepisse, ut Indos in sua naturali libertate relinquerent, eodemque iure, ac caeteros ipsorum Regum vassallos censerent; serioque [sect. 57] & nimis aspere Christophoro Columbi excessum reprehendisse, quod trecentos Indos ex insula Sancti Dominici in Hispaniam miserat, & inter amicos, tanquam servos, per procuratores suos distribui mandaverat, eosque in patriam reduci & libertate donari sub mortis interminatione iussisse. Postea quoque, cum [sect. 58] sub Imperatore, ac Rege nostro Carolo Quinto, petulantes aliqui milites quam plures Barbaros ex diversis insulis caperent, & in alias traductos, tanquam servos, imo verius tanquam pecudes venderent, & auro, margaritisque legendis, metallis fodiendis, & alijs laboriosis operibus mancipatos, absumerent: aliae plurimae, & severissimae leges editae sunt, quibus omnes generaliter Indi suae libertati restitui, in eaque tueri iubentur, causis, & rationibus, quae in contrarium praetexebantur, insuper habitis. Quarum legum, & ordinationum curam ac pietatem merito referunt, & extollunt Acosta, Molina, Rebellus, & alij Auctores supra relati, easque his commentarijs inserere, non gravarer, nisi omnes fere iam typis excussae reperirentur in 4. vol. sched. ex pag. 361. ad 381. ubi etiam Indos Brasilienses, vel ex India Orientali ad has Occidentales adductos, aut Maurorum infectione perversos, eodem iure censendos esse praecipitur. Historiam vero earumdem legum, & crebras, ac singulis ferme diebus repetitas, ad eas ferendas, & efficacius exequendas consultationes, passim, ultra alios, in suis decadibus narrat, & colligit Anton. de Herrera in d. hist. gener. Ind. decad. 3. lib. 9. cap. 2. & lib. 10. cap. 10. & decad. 4. lib. 4. cap. 3. & 10. lib. 5. cap. 2. lib. 6. cap. 9. lib. 9. cap. 14. lib. 10. cap. 5. & alibi saepe. Et licet [sect. 59] aliquando bellum geri, & servitutis iure uti permissum fuerit adversus nonnullos Indos Canibales, Caribes, & Chichimecas vocatos, & adversus alios, qui nimis Barbari, & rebelles esse dicebantur, vel antropophagi, aut omnino efferati, & inhospitales, Regibus, Regijsque Consiliarijs, sinistris quibusdam relationibus deceptis, verius quam informatis, ut refert idem Herrera decad. 1. lib. 6. cap. 10. lib. 8. cap. 12. lib. 9. cap. 13. lib. 10. cap. 16. & decad. 2. lib. 1. cap. 8. lib. 2. cap. ultim. lib. 10. cap. 5. & decad. 3. lib. 8. cap. 10. & decad. 4. lib. 7. cap. 6. Postmodum tamen securius, & congruentius visum fuit, ut praedictis permissionibus non obstantibus, hi quoque Indi naturali suae libertati restituerentur, & suavioribus, quibus fieri possit, medijs ad Christi caulas, & voluntariam nostrorum Regum obedientiam adducerentur, ut constat ex l. 21. Indiar. quam refert, & laudat Matienzus in l. 12. titul. 10. lib. 5. Recop. gloss. 1. num. 3. & ex alijs plurimis, quae habentur in dict. 4. vol. schedul. Etenim, [sect. 60] etsi inficiandum non sit, aliquando Indos apostatas, contumaces, & nostris insidiantes, aut rebellantes, bello puniri, & servitutis iugo compesci posse, ut de Indis Chilensibus, & alijs diximus supra hoc libro cap. 4. num. 6. & sequentibus. Cum tamen [sect. 61] primis illis temporibus nimis a Ducibus & militibus in capiendis, & vendendis quovis colore Indis, excessum fuisset, ut probat, & plorat Episcop. Chiapensis in peculiari tractat. de Indis, qui effecti sunt servi, & Anton. de Herrera decad. 1. lib. 8. cap. 9. sancte, & prudenter omnes indistincte propter dubium libertate donari nostri Reges statuerunt, ut bene considerat idem Episcopus Chiapens. & Molina de iustitia & iure, dict. tractat. 2. q. 35. in princip. ubi adducit simile [sect. 62] de filijs parvulis Granatensium rebellium, qui a Pijssimo Rege nostro Philipo II. liberi etiam declarati sunt propter opinionum varietate, licet eidem Auctori vere servos esse probabilius videatur, in quo eandem historiam referens, contrariam sententiam, & sic dictos parvulos liberos esse, alijs relatis, probat, & sequitur Mag. Banez in 2. 2. quaest. 40. art. 1. dub. 12. col. 1122. Et facit [sect. 63] quod in simili casu de mercatore gregis AEthiopoum, qui dubitat, an aliqui ex illis iuste servi essecti sint, nec potest eos ab alijs distinguere, tradit Rebellus de obligat. iust. lib. 1. quaest. 10. sect. 1. num. 4. vers. Addunt aliqui. Est enim [sect. 64] libertas res inaestimabilis, ac propterea cunctis rebus favorabilior, & cui semper in dubijs causis deferre tenemur, l. libertas, l. quoties dubia, D. de regul. iur. l. lege Iulia, D. de manum. testam. l. inter pares, D. de re iud. §. fin. instit. quibus ex caus. manum. licet, cap. licet, de coniug. serv. cap. fin. de sent. & re iud. Vnde [sect. 65] libertatis favore multa contra communes iuris regulas statuta sunt, §. fin. instit. de donat. & eius datio pia, & meritoria censetur, l. 1. versic. Sin autem, & ibi Bald. C. de com. servo. cum pluribsu alijs, quae congerit Tiraquel. de privileg. piae causae in praefat. versic. Limita quod dictum est, & privileg. 9. in fine, Menchaca de success. progressu, lib. 3. §. 27. num. 18. Nihilque [sect. 66] gratius ea praestari potest, cum in quacunque fortuna hominem beet, & eius privatio mortalitati comparetur, l. Paulus, §. 1. D. de fideicomm. libert. 1. servitutem, D. de regulis iur. ubi Petr. Faber, & Raevard. l. qui mortui, D. de verbor. signif. & Lucas de Pena Quintiliani locum adducens in l. 1. C. ne quis liber invitus, actum Reipub. gerere cogatur, lib. 11. cui simile est aliud D. Ambros. lib. 3. off. cap. 14. dum servitutem liberis omni supplicio graviorem esse inquit. Quo [sect. 67] etiam ex fonte haurire, & defendere facile possumus, praedictarum legum, sive schedularum, & ordinationum Regiarum praxim, dum iubent, omnes generaliter Indos de plano, ac levato (quod aiunt) velo, seu breviter, & summarie in libertate constituendos esse, quamvis ia figura, & quasi possessione servitutis reperiantur, si domini illico iusto, & legitimo bello se eos habuisse non demonstraverint, quibus hoc in casu probationis onus iniungitur. Sic enim earum verba habent, & praecipue legis anni 1543. & epistolae anni 1545. missae ad Regiam Cancellariam insulae Hispaniolae, & alterius anni 1548. & schedulae anni 1553. missae ad Cancellariam Mexicanam, quae extant dict. 4. tom. pag. 370. & sequentibus: Ordenamos i mandamos, que las Audiencias de las nuestras Indias, llamadas las partes, sin tela de juizio, sumaria i brevemente so la verdad sabida, pongan en libertad a los Indios que se huvieren hecho esclavos contra razon i derecho, i contra las provisiones, e instrucciones por Nos dadas, si las personas que los tuvieren por esclavos no mostraren titulo como los tienen, i possen legitimamente: i la orden que cerca de ello debeis tener, es, que en lo que toca a los esclavos hechos por via de guerra, ante todas cosas, sin esperar mas probanca, ni aver otro mas titulo, sin embargo de qualquier possession que aya de servidumbre, ni que esten errados, pronuncieis por libres todas las mugeres de qualquier edad, i todos los varones ninos que eran de catorze anos abaxo al tiempo que los tomaron, que se ayan tomado en qualquier guerra, entradas, o rancherias, que se ayan hecho en tierra de Indios, amigos, o enemigos, porque estos no se pudieron hazer esclavos, aunque fuesse por ocasion de rebelion. I a los que se huvieren hecho esclavos en guerra, que no sean de los susodichos, si el posseedor no probare, que el Indio que tiene por esclavo fue avido en guerra iusta, i que se guardo i cumplio en ella las diligencias i forma dada por Nos, darlosheis por libres, aunque no se pruebe por los Indios cosa alguna, por manera que cargueis la probanca al posseedor, i no al Indio, aunque esten herrados, i tengan carta de compra, o otros titulos de posseedores de ellos, porque estos tales por las presunciones que tienen de libertad en su favor, son libres, como vassallos nuestros, &c. Et idem serio, graviterque praecipitur in ordination. anni 1563. datis huic Regiae Cancellariae Limensi, & alijs Indiarum, capit. 70. ibi: Procurando, que los dichos Indios sean mui bien tratados, e instruidos en nuestra santa Fe Catholica, i como vassallos nuestros libres, que este hade ser su principal cuidado, i de lo que principalmente hemos de tomar cuenta, i en que mas nos han de servir. Etenim [sect. 68] licet regulariter ij, qui in possessione, & statu servitutis morantur, servi iudicari debeant, l. moveor, C. de servis exportan. Illisque ad libertatem proclamare volentibus, eius probandae necessitas iucumbat, l. liberis 7. §. fin. D. de liber. caus. l. non ideo in fine, C. eod. l. vis eius, C. de probat. l. 27. titul. 14. part. 7. cum alijs traditis ab Azone in summa, C. ubi causa stat. ubi hoc firmiter tenendum dicit. Vbi tamen qui ita possidentur, facto potius quam iure, & per vim, ac dolum se in servitutem deductos, & detentos allegant, atque queruntur, possessor quoque, sive detentor suae possessionis titulos, & causas probare tenetur, ne alias fraudem suam fateri videatur, ut eisdem illis iuribus admonemur: quibus consonat text. in l. filius in fine, l. circa eum, l. si quis, D. de probat. & l. eam quae, C. de liberali causa: quia ut tradit Bartol. in dict. l. liberis, §. fin. post glos. ibi verb. Dolo malo, & Paul. de Castro in l. ad probationem, la 2. C. de probat. possessio [sect. 69] vitiosa non relevat quem ab onere probationis, l. sive possidetis, C. de probat. optimus text. in cap. ad decimas, de restitut. spoliat. melior textus, & in quo haec praxis magis quam in superioribus, declaratur, [sect. 70] in l. 5. titul. 14. part. 3. ubi Gregor. Lupus, verb. Que si el senor, ita in nostris terminis notabiliter inquit: Et ex hoc patet iustitia illius legis editae contra tenentes Indos in possessione servitutis, quae pronuntiata fuit anno 1543. in oppido de Madrid, licet prius data Barchinonae anno proximo praecedenti. Et idem in similibus casibus resolvit Otalora de nobil. cap. 2. 2. par. 3. partis principal. num. 4. Fulvius Pacianus de probation. lib. 2. cap. 19. a num. 1. & num. 9. & Zevallus pract. comm. tom. 4. quaest. 900. a num. 121. Maxime quando contra possidentem extat iuris naturalis [sect. 71] constitutio, quae omnes homines liberos, ut diximus, fecit, & nisi peculiari aliquo, & iusto titulo in servitutem devenisse probetur, eos in primitivo illo, & naturali statu manere praesumit, ut pluribus probat Bursatus cons. 8. num. 17. & cons. 46. num. 23. lib. 1. Tiber. Decianus cons. 33. num. 50. & 53. vol. 1. & late Mascard. de probation. vol. 2. conclus. 977. Qvibvs ita suppositis, & probatis, parum aut nihil obstabunt argumenta, quae in contrarium pro Indorum servitute perpendimus. Nam ad primum respondetur, fatendo quidem ex iustis, & legitimis bellis servitutem induci, [sect. 72] Indos tamen nunquam, aut raro ea intentione, & iustificatione impetitos fuisse, ut capti servitutis iugo submitti deberent, cum potius, ut saepe diximus, & probavimus, pro eorum commodo, & utilitate Catholicorum Regum expeditiones ordinarentur, & eorum barbaries aut hebetudo non sufficeret, ut in numero servorum civilium haberi possent, ut praeter alios tradit Victoria dict. relect. 1. de Indis, num. 23. in fine, & in 2. relect. num. ultim. Neque etiam [sect. 73] si aliquando in Hispanos irruisse, aut rebellasse praetexatur. Tali enim in casu, ut inquit idem Victoria in dict. 2. relect. num. 6. liceret quidem Hispanis se defendere & servato moderamine inculpatae tutelae, aggredientes, aut rebellantes compescere, non tamen alia belli iura in eos exercere, quae diversa esse debent adversus homines vere noxios, & iniurios, & adversus innocentes, & ignorantes, & iusto aliquo timore, vel terrore, sibi caventes. Sicut etiam aliter vitandum est scandalum Pharisaeorum, aliter pusillorum, & infirmorum. Et quia [sect. 74] nunquam potest iustum esse bellum, ubi nulla eo digna praecessit iniuria, ut docet S. Thom. 2. 2. quaest. 4. art. 1. & late Pat. Suarez in tract. de charit. tract. 3. disp. 13. sect. 4. a num. 1. Secvndo [sect. 75] non obstat secundum argumentum ex opinione Menchacae deductum, qui etiam ex iniusto bello iustam captivitatem induci posse, contendit. Nam haec sententia manifeste convincitur ex iuribus, & auctoribus supra num. 6. citatis. Nec eam iuvat, quod Menchaca supponit, bellum scilicet ex utraque parte iustum dari non posse. Nam [sect. 76] licet id quoad veritatem procedat, opinione tamen hominum, quae ex proprijs affectionibus suas iniurias metitur, bene potest utrimque iustis, vel saltem apparentibus rationibus decertari, ut praeclare docet Victoria in relect. de iure belli, num. 32. & sequentibus, Covar. dict. reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 6. Sotus lib. 5. de iust. & iur. quaest. 1. art. 7. Gregor. de Valencia tom. 3. Comment. Theol. disput. 3. quaest. 16. de bello, punct. 2. vers. Nono certum est, & Pat. Suarez ubi sup. sect. 6. ex num. 1. & Mag. Marquez in Gubernat. Christ. pag. 313. Vnde qui nullam veram, aut saltem verosimilem, ac probabilem causam ex sua parte habet, iuste bellare non poterit, & longe minus tali bello captos sibi servos efficere. Praeterquam quod ut daremus simpliciter, ex quovis bello etiam iniusto captivitatem induci posse: id [sect. 77] tamen procederet, si auctoritate Principis, superiorem non recognoscentis, tale bellum indictum esset, & forma ab ipso tradita in bellando servata fuisset. Quod omnino in quovis bello inferendo desideratur, ut constat ex l. 1. C. ut armor. usus lib. 11. cap. quid culpatur 23. quaest. 1. cap. 1. 23. quaest. 2. Bart. in l. hostes num. 9. D. de captivis, Doct. communiter, praecipue Paul. Castrens. Iason. & Fortun. Garcia in dict. l. manumissiones, & in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, Andr. de Isernia in titul. quae fuit prima causa benef. amitt. §. item si inter caetera, Petr. Bellin. in tract. de re militari 1. part. tit. 5. & 2. part. titul. 12. Franc. Arias in tract. de bello, & eius iustitia, num. 58. & seqq. Covar. dict. reg. peccatum 2. par. §. 11. num. 8. vers. At hae leges, eod. Menchac. dict. lib. 1. controvers. cap. 9. num. 15. Castro lib. 2. de iusta haeret. punit. cap. 14. Victoria in relect. de iure belli, numer. 53. Banez in 2. 2. quaest. 40. art. 1. vers. Dubitatur quarto, col. 1182. optime Molina, qui alios allegat d. tract. 2. de iust. & iure, disput. 100. & seqq. Camillus Borrel. de praestan. Reg. Cathol. cap. 32. ex num. 3. & num. 98. & sequentib. & novissime D. Melchior de Valencia illust. tract. iur. tract. 2. cap. 5. num. 16. Vnde [sect. 78] antiqua Augustali lege ita cavebatur: Si quis privatim sine publico scito pacem bellumve fecerit, capitale esto. Reique [sect. 79] Maiestatis dicuntur, qui invito, aut inconsulto Principe, quovis modo audent bellum inferre, ut dixi in c. praecedenti n. 90. Quapropter cum ad debellandos Indos Principis auctoritas, & licentia regulariter non intervenerit, sed imo contrarium saepesaepius edixerint, ut passim probavimus, [sect. 80] non potuerunt ex eiusmodi bellis in legitimam servitutem deduci, non magis, quam si a pyratis, aut latrunculis caperentur, l. postliminium, §. a pyratis, l. hostes 24. l. latrones 27. D. de captivis, l. hostes, D. de verb. sign. l. qui a latronibus, D. de testam. cum alijs, quae tradit Bellinus dict. tit. 12. num. 6. Covar. dict. num. 8. vers. Ipse denique, Gregor. Lop. Madera lib. singul. animad. cap. 18. num. 4. Alber. Gentilis tract. de legation. lib. 2. cap. 9. Et hic [sect. 81] merito dixit Baldus in cap. 1. hic finitur lex Conradi num. 6. in usib. feudor. iniusta bella esse manifesta latrocinia: & magis in terminis Pat. Molina ubi supra, disputat. 101. Quod etiam ubi [sect. 82] bellum iustum, & legitimum est, si tamen milites contra expressam, aut praesumptam voluntatem supremi Principis, qui bellum indixit, aut Ducum, a quibus reguntur, etiam dum sunt in ipso bello, aliquid excedunt, & audent, utique sine legitima auctoritate id efficere iudicantur, ac proinde peccatum committunt, & ad restitutionem damnorum, quae dederunt, tenentur, iuxta distinctiones quas ibidem subiungit, apponens exemplum in excessu belli Lusitanici sub Albano Duce. Et idem in specie servitutis ipsorum Indorum, de quibus tractamus, concludit Episcop. de Chiapa in dict. tract. de Indis servis effectis, fol. 2. Ad tertivm vero argumentum, [sect. 83] quod ex l. postliminij 5. §. in pace, D. de captivis, & Petri Bellini opinione deduximus, facile respondetur, Pomponij verba, ad tuendam Indorum servitutem, nullo modo conducere. Nam [sect. 84] quamvis citra bellum, & hostilem causam, extraneas gentes capi posse, & servos fieri tradat; intelligi tamen debet de ijs, qui nobis inimici erant, & semper ad nocendum parati, licet actu adversus eos bellum non exerceretur, [sect. 85] neque hostes vere appellari possent, quia non erat eis solemni more bellum indictum, iuxta dict. l. hostes 24. eodem tit. & l. hostes 118. & l. quos nos hostes 234. D. de verb. signific. l. 7. tit. 33. part. 7. Et ea [sect. 86] quae de clarigatione, & belli apud Romanos indicendi forma tradunt Alciatus, Brechaeus, Fornerius, Rebuf. & Goeddaeus ibidem, Brissonius lib. 2. select. cap. 6. & 7. Alexan. ab Alexand. lib. 1. genial. cap. 12. & Petr. Gregor. lib. 19. Syntagmat. cap. 12. D. Valencia ubi supra num. 17. & 18. Et hoc est quod ad interpretationem eiusdem textus adnotare voluit Accursius ibidem, verb. Hospitium, quem sequuntur Odofredus, Alberic. & alij, & idem Albericus post Ioan. Fabr. in l. cum cognatum, C. de ingen. manumissis. Caeterum si Pomponio proponeretur gens aliqua, quae nec usquam nobis infesta fuit, nec esse cogitabat, qualis haec Indorum esse comperitur, dubitandum non est, quin contrarium respondisset. Nam [sect. 87] sola ratio, quod gens illa extranea esset, & nullo nobis foedere, aut amicitia coniuncta, sufficiens esse non poterat, ad capiendos, & servos efficiendos illos, qui ex ea natione ad nos securi, & pacifici bona fide adventassent, cum natura ipsa inter omnes homines cognationem, & necessitudinem quandam constituat: & consequenter alios alijs insidiari nefas sit, l. ut vim, D. de iust. & iure, cum alijs, quae congessi sup. lib. 2. cap. 13. num. 12. & 85. Praesertim cum eodem naturali iure dictante, hominibus per regiones quantumvis extraneas & remotas peregrinandi iussit, eoque citra iniuriam privari non possint, ut plene etiam observavi eod. lib. 2. cap. 20. num. 34. & sequentibus. Et eodem modo respondere possumus ad text. in l. mulier 6. D. eodem titul. de captivis, ubi mulierem a latrunculis exterae gentis captam, & iure commercij venditam, vere servam effectam, & postliminij ius in ea observari Pomponius ostendit, quamvis aliter explicet Valencia ubi sup. num. 12. Quibus adijcio, quod quamvis admitteremus casu aliquo, verum, & iustum esse posse illud Pomponij responsum, simpliciter, & absolute prolatum: intelligendum plane esset in extero capto dum vadit ad extraneos: [sect. 88] non autem in extraneis, alieno Orbe quaesitis, & in proprijs laribus quiete, & secure degentibus, inopinatisque nostrorum classibus impetitis: quales fuisse constat hos Indos, de quibus tractamus: hi enim ob id tantum quod extranei essent, nullo iure, aut ratione servi effici possent: prout [sect. 89] tandem agnoscit Pet. Bellinus dict. titul. 12. subijciens, hac forte de causa motos Reges Hispaniae, pro Christiana pietate, quam summe colunt, iussisse, illas gentes, si Christo initiarentur, suis legibus liberas vivere. Quibus antea nobis, nec de nomine cognitis, nihil nec nos, nec Romani ipsi (si eorum tempore detegerentur) imputare possent, cur ad offerendam amicitiam, percutiendum foedus, & ius hospitij ineundum non accessissent. Quae [sect. 90] singula qualiter a Romanis peragerentur, pulchre ad interpretationem, & illustrationem illius textus (quem Accursius hac in parte non intellexit) observat Guillelmus Budaeus in annot. posteriorib. ad Pandect. pag. mihi 194. & sequent. Pet. Heigius miscell. q. 1. p. q. 11. Renat. Choppin. de doman. Franciae lib. 3. tit. 26. a num. 19. & plures alij relati per Sebastian. Naevium in sistemat. iur. ad eand. l. 5. & ad l. non dubito 7. eod. tit. de captivis, & diximus aliqua sup. lib. 2. cap. 15. num. 17. Denique [sect. 91] quarto argumento ex similitudine AEthiopum servorum deducto, respondeo, magnum quidem bonum Barbaris istis in Fidei, & aliarum rerum communicatione ab Hispanis collatum fuisse, hoc tamen servitutis irrogatione pensari non debere, quae directo eidem bono repugnat. Nam [sect. 92] quamvis certum sit, eos, qui iure gentium vere sunt servi, per baptismi susceptionem iure Civili, vel Canonico inspecto, nequaquam liberos effici, cap. si quis servum 1. & 2. 17. q. 4. Caesar Vrsilis in addit. ad Afflict. decis. 151. num. 9. Baeza de inope debit. capit. 17. num 31. & 32. Brun. a Sole in quaestion. legalib. quaest. 17. num. 35. & quaest. 18. per tot. Decius cons 130. de poena temporali loquens, Tiraquel. de poen. temp. causa 25. Pacianus de probation. lib. 2. cap. 14. num. 20. & Calist. Remirez de lege Regia, §. 32. num. 14. Eos [sect. 93] tamen qui natura sua liberi sunt, Sacramentum illud fortius in sua libertate confirmat. Quod Deus vult semper libere recipi, & suavibus atque opportunis medijs ac modis tractari, non vero per captivitatem, aut deceptionem, ut sup. nu, 35. & seqq. latius consideravimus. Vnde merito post Victoriam, Sotum, & alios, concludit Michael Salon in 2. 2. 1. tom. quaest. 3. de domin. art. 1. col. 351. vers. Ex his sequitur, & col. seq. non aliter [sect. 94] Indos, & AEthiopes, qui a Lusitanis & Hispanis capiuntur, servos effici posse, quam si volentibus Evangelium in illis regionibus praedicare, ipsi resistant, & ut resistentibus praedicationi Evangelicae bellum inferatur: vel si ipsi existentes maiores viginti quinque annorum, se ipsos sua sponte vendant, vel filios suos compulsi necessitate. Quod idem probat etiam Domin. Banez in 2. 2. quaest 10. art. 10. col. 524. vers. Ex his sequitur, ubi ne resistentiam quidem admittit, si postea Barbari resipiscant, quia hoc bellum cederet in scandalum Evangelij recipiendi. Et magis disserte Ludov. Molina dict. tract. 2. disput. 106. in fine, ubi ait, [sect. 95] quod quando bellum infertur, ad liberandum, & subveniedum innocentibus, ut in nostro casu, & ob bonum eorum, non autem ad recuperandum aliquid proprium, neque ad vindicandum propriam iniuriam, non plus fas est bellantibus de bonis adversariorum sibi sumere, & usurpare, quam expensas belli, & recompensationem iniuriarum, & damnorum, si quae ab adversarijs inter bellandum acceperunt reliqua vero debentur ijs, in quorum gratiam pugnatur. Neque magis hoc servitutis ius respectu illorum Indorum iustificabitur, quos aliqui iure emptionis se possidere dicebant, eo quod vel ipsi se vendidissent, vel ab alijs, qui eos bellis iustis ceperant, venditi essent. Nam etsi verum sit, his modis legitimam servitutem induci, ut probant iura in argumento relata [sect. 96] in his tamen Indiarum Occidentalium provincijs nunquam, aut raro eiusmodi bella, & iura servitutis exercebantur, ut bene probat Episcop. Chiapens. in d. tract. de Indis servis effectis, licet Indorum mangones hos & alios colores praetexerent, ad eos capiendos, sive furandos, & servorum more vendendos, aut possidendos, atque ex alijs provincijs in alias transportandos. Quas cautelas, & damna ex illis sequuta figillatim enumerat, & reprehendit Chiapens. ubi sup. Ant. de Herrer. in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 8. cap. 9. Estque [sect. 97] eis simile, quod de Phoenicibus in Hispaniae nostrae historijs comperimus apud Florianum lib. 2. cap. 11. & Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 15. §. 5. qui non solum ab ea aurum, & argentum, & pretiosa alia furati sunt, [sect. 98] quibus Tyrus, ipsorum Phoenicum Metropolis, ditissima, & potentissima inter reliquas Orbis nationes eo tempore habita fuit, ut constat ex Isaia cap. 23. Exechiel cap. 26. & sequentib. Oseae cap. 9. Verum incautos quoque Hispanos, varijs technis, & simulationibus furabantur, & Phoeniciam, aliasque provincias deductos tanquam servos vilissimos distrahebant. Vnde [sect. 99] a Tago, insigni, & aurifero Hispaniae fluvio, Tagormae, sive Thogormae nomen manasse, putat Dom. Gregor. Lop. Madera in Monarch. Hisp. cap. 3. fol. 19. cuius mentionem fecit Ezechiel dict. cap. 27. dum inquit: De domo Thogormae equos, & equites, & mulos adduxerunt ad forum tuum. Sed quoniam Thogormae nomen Hispaniae non convenit, sed cuidam Phrygiae Asiae Minoris provinciae, ut docent interpretes super cap. 10. Genes. Ioseph. lib. 1. antiquit. cap. 6. & Pontanus ubi supra, congruentius, imo expressius de ea accipi poterunt verba, [sect. 100] quae idem Propheta statim subnectit: Graecia, Thubal, & Mosoch, ipsi institores tui, mancipia, & vasa aerea adduxerunt populo tuo, certum est namque Thubal, appellationem, pro Hispania in sacris litteris, & in alijs antiquis auctoribus usurpari, ut diximus sub. lib. 1. cap. 15. num. 51. Porro, [sect. 101] qui ita homine liberos capiunt, aut rapiunt, eorum iustam servitutem non adipisci, sed gravissimum plagij crime committere, eiusque poenis teneri, aperte constat ex Deuter. cap. 24. l. 1. & per totum, D. &c. ad. leg. Flav. de plagiarijs, l. 22. tit. 14. par. 7. Alciato lib. 1. Parerg. cap. 13. [sect. 102] Qui multum laborat in exponendis verbis l. ult. C. ad leg. Flav. de plagiar. quae sibi contraria esse videntur; sed recte ex C. Theodos. restituuntur a Duaren. lin. 2. disput. cap. 20. ubi aliqua de eodem delicto commemorat, & plura Iul. Clar. & Baiard in prax. crim. §. fin. q. 68. verb. Plagiarius, Menoch. de arbitrar. casu 536. & Pet. Gregor. lib. 36. Syntag. cap. 31. Et ut concederemus, aliqua bella, & servitutis iura inter hos Indos Occidentales cognita, & usitata [sect. 103] fuisse, ut inter Mexicanos usitari solita, tradit Chiapa ubi supra, fol. 10. Anton. de Herrera decad. 3. lib. 4. cap. 17. in fine & Fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Indiana lib. 14. cap. 15. & feqq. Adhuc [sect. 104] tamen ut idem Chiapa prosequitur, multum dubitari posset, an Indi a nostris hoc colore possessi, servi esse deberent, cum sibi de illorum bellorum iustificatione non satis constaret: maxime postquam omnes ad Fidem conversi sunt: [sect. 105] cum ea restitui soleant, quae modo, vel tempore infidelitatis illicite acquisita erant, ut dicimus in habente plures uxores, & in usurario cap. gaudemus de divortijs, cap. post miserabilem de usuris, cap. Iudaei de consecr. dist. 4. cap. 1. & per tot. dist. 11. & 12. & tractat optime D. Augustinus lib. 19. de Civit. Dei, cap. 17. & 19. Tenemur [sect. 106] quippe Christiani ex praecepto Divino ad tollendas, & evitandas malas leges infidelium, vel saltem ad non operandum, secundum eas, ne videamur, illas approbare, ut inquit D. Paul. 1. ad Corinth. cap. 8. & ad Rom. 10. D. Thom. 2. 2. quaest. 124. art. 5. & quaest. 3. art. 2. Et [sect. 107] qui a latronibus comparasse soliti sunt, latrones iudicari solent, l. incivile, C. de furtis ibi: Cavete igitur cautius negotiari, ne non tam in damna huiusmodi sed & criminis suspicionem incidatis. Qvibvs etiam rationibus [sect. 108] difficilem, & coenosam, milleque scrupulis plenam reputat Lud. Molina dict. tract 2. disput. 35. & 36. AEthiopum mancipiorum nundinationem, quae a Lusitanis plurimum frequentatur, dicentibus, se illos ab alijs AEthiopibus emisse, qui inter se intestinis bellis digladiantur. Additque, paucos ex mangonibus visos esse, quibus haec negotiatio profecerit, & plura infortunia non adduxerit, quamvis nimis quaestuosa videatur: [sect. 109] ementes tamen ab illis in utroque foro securos esse, modo non sciant, vel dubitent, quod illi servi, qui sibi venduntur, sunt iniuste, & illicitis modis quaesiti. Quod idem tandem post longam disputationem resolvunt Sotus lib. 4. de iust. & iure, quaest. 2. articul. 2. Ledesmius in 2. 2. quaest. 18. articul. 1. dub. 11. post secundam conclusionem, & novissime August. Barbosa in Pastorali, 1. part. titul. 3. cap. 2. num. 37. Maxime si verum est, ut fama fert, quod iocalibus ad naves usque pelliciuntur, & ad nos, velint nolint, exportantur, vel quod plurimi parvo pretio comparantur, quod etiam efficit servitutem iniustam. Nam ad hoc, [sect. 110] ut quis possit effici servus in perpetuum, debet pretium esse aequale servituti, ut per Navar. in Manuali cap. 23. num. 95. & Molinam disput. 33. col. 163. Quibus consentit Mercatus lib 2. de contract. cap. 20. & Rebellus de obligat. iust. lib. 1. quaest. 10. sect. 1 & 2. Vbi ex num. 23. cum Molina dict. disput. 35. conclus. 1. & 3. de illis [sect. 111] mancipijs agere incipit, quae ex India Orinentali adducuntur: & concludit, iuste ibi a mercatoribus, & ubique emi, si ex illis Regnis sint, quibus cum bellum iustum Lusitani gerunt, & eodem belli tempore exportentur. Iapponienses autem, aut Sinas servos effici non posse, idque saepe Regijs Lusitaniae ordinationibus cautum, nisi forte se ipsos, aut filios suos causa famis, vel urgentis necessitatis vendiderint, quod saepe facere solent. Quae omnia notatu dignissima censeo, [sect. 112] propterea quod hisce ultimis annis plurimae lites a dictis Orientalis Indiae mancipijs ad libertatem pro clamantibus in hoc Regio Limano Conventu institutae sunt, & variantibus iudicum sententijs terminatae. Quidam enim eos statim liberos declarabant, illarum schedularum seriem ac tenorem sequuti, quarum sup. ex num. 56. meminimus, & [sect. 113] cuiusdam epistolae Caroli V. Imper. ann. 1550. ad Praetorium insulae S. Dominici missae, quae habetur in 4. tom. sched. impres. pag. 373. & expresse iubet, ne aliqui Indi servi in his Occidentalibus regionibus efficiantur, etiam si ad eas ex Orientalibus adsportentur, his verbis: Nos tenemos mandado, que no se hagan esclavos ningunos Indios en sus tierras, i ansi no avemos de permitir, ni dar lugar a que Indios algunos lo sean, sino libres, aunque sean de la demarcacion del serenissimo Rei de Portugal. Et alterius ann. 1570. ad Proregem Mexicanum, & Michaelem Legaspium Philippinarum gubernatorem directae, eod. tom pag. 374. Quae etiam in Indis illis in regionibus Machometis perfidia deceptis, idem servandum esse, his verbis edicit: Estareis advertido, que si los tales Moros son de su nacion, i naturaleza Moros, i vinieren a dogmatizar su secta Mahometica, o a hazer guerra a vosotros o a los Indios, que estan a Nos sujectos, o a nuestro Real servicio, los podreis hazer esclavos: mas a los que fueren Indios, i huvieren tomado la secta de Mahoma, no los hareis esclavos por ninguna via, ni manera que sea, sino procurareis de los convertir i persuadir por buenos i licitos medios a nuestra santa Fe Catolica. Alij vero iudices cum [sect. 114] viderent leges Castellani, & Lusitani Regni diversas esse, & utrumque proprijs suis ordinationibus & consuetudinibus gubernari, licet iam sub eodem Rege esse coeperit, non audebant facile pro Orientalium Indorum libertate sententiam ferre, si eorum possessores iustos, & legitimos titulos exhiberent, iuxta illarum regionum praxim, & consuetudinem Episcoporum, & Regiorum Auditorum auctoritate munitos. Neque praedictis schedulis horum servorum ius olim & nunc in Orientali India, & in Lusitania & Nova Hispania servatum, temere immutandum esse dicebant, l. minime, D. de legibus, l. si quando, C. de inoff. testam. In quo opinionum, & argumentorum conflictu, Ego [sect. 115] Imperatoris consilium sequutus in l. si aviam, C. de ingen. manum. Si cum peritioribus tractatum habuisses, facile cognosceres, per litteras de hac quaestione consului praestantissimum, & eruditissimum virum Dom. D. Antonium de Morga, Quitensis nunc Senatus meritissimum Praesidem, qui in Philippinis insulis, & alijs adiacentibus, pluribus annis Gubernatoris officio functus, quae ibidem cum his mancipijs Orientalibus servarentur, melius, & penitius intelligere poterat. Qui mihi, ultimae opinioni adhaerens, respondit, aliquas esse Orientalis Indiae provincias Maurorum, ut plurimum, colluvione, & infectione permixtas, Iavos nempe, Malaios, Bengalas, Macazares, Buzarates, Endes, & similes, cum quibus Lusitani iustis, & legitimis bellis quotidie decertant. Et mancipia, quae in illis capiuntur, Lusitanis legibus, & Conciliorum Provincialium declarationibus capientibus cedere, & ab eis vendi, atque ab emptoribus ubique legitime possideri, dummodo iustae captivitatis titulos habeant, iuxta formam ab eisdem Concilijs praescriptam; cum alijs vero Regnis, seu provincijs, Lusitanis foedere iunctis, illorumque, ut dicunt, in armis, socijs, utpote Cambaya, Pegu, & quibusdam alijs, servitutis iura neutiquam exerceri: neque [sect. 116] etiam cum Sinis, & Iapponiensibus, nisi forte istorum aliqui se, aut filios suos propter famem, aut aliam urgentem necessitatem, ob pretium participandum voluntarie vendiderint; quod patrijs eorum legibus ac moribus licitum, & usitatum est: quo tamen in casu perpetuae servituti non mancipantur, sed temporali famulitio, eatenus duraturo, quatenus ad acceptum pretium compensandum, iudicibus, qui de hoc inquirunt, sufficiens esse videbitur. # 8 CAPVT IIX. et vltimvm. In quo Auctor volumen alterum de peculiari Indiarum iure, sive de iusta earum gubernatione promittit: & quid in eo tractare intendat, Laconica brevitate recenset. Et Paraenesim sive admonitionem subnectit adversus eos, qui miseros Indos iniurijs, & molestijs afficiunt. SVMMARIVM Capitis IIX. -  1 Gubernationem Indiarum, quae contingunt, Auctor in altero volumine edere parat. -  2 Fas est opere in longo, somnum obrepere. -  3 Gustus emptorem vocat. -  4 Auctor tractatum gubernationis Indiarum quinque libris divisum habet, & quid in illis agere intendat, breviter aperit. -  5 Auctoris paraenesis, sive admonitio pro Indis diligenter in Fide instruendis, & humaniter pertractandis. -  6 Fidei propagatio in suavitate, non in atrocitate consistit, ut & patria potestas. -  7 Conversorum primordia blandis refovenda sunt modis. -  8 Iugum Christi suave est, ex D. Matth. cap. 11. & Psal. 33. -  9 Indi si post Christianam Religionem susceptam gravius opprimantur, eius suavitatem non credent. -  10 Deuteron. locus cap. 28. pro Indorum querimonijs expenditur. -  11 Indi hodie peiore conditione esse videntur, quam Iudaei olim in AEgypti captivitate. -  12 Iudaei in AEgypto graviter vexati fuerunt. -  13 Iudaeorum captivitas in AEgypto 85. annis duravit, & in ea valde multiplicati sunt. -  14 Iudaeorum multiplicationem in medijs laboribus AEgypti in rubo Moysis Deus significavit. -  15 Indi brevi tempore valde diminuti reperiuntur, & quid cum Daniele, & D. Paulo de suis miserijs dicere possint? -  16 Ieremiae verba lamentat. 5. ad Indorum aerumnas accommodantur. -  17 Christiani labores, & iniurias, quae Indis inferuntur, potius inse suscipere, quam in illis permittere deberent. -  18 Fidei meditatio quietum, & vacuum ab alijs curis animum desiderat. -  19 Labores, & onera, qui alijs imponunt, & ipsi ea non tangunt, in Evangelio reprehenduntur. -  20 Pax citra ullum scandalum promittitur diligentibus legem Dei, Psalm. 118. -  21 D. Paulus multa in se passum dicit, pro lege Dei promulganda. -  22 Regis gentium iura, & conditiones, quas refert Scriptura 1. Reg. 8. ea, quae cum Indis fiunt, demonstrare videntur. -  23 Regis Tyranni effigies, & mores referuntur 1. Reg. 24. Boni autem & iusti Deuter. 17. 14. -  24 Lignum fumigans, quod Deus Isaiae 42. & Matth. 12. non extingui praecipit, Gentiles recenter conversos significat. -  25 Indos destruunt multi, qui struere deberent: & quid de illis cum Isaia, & Davide, & Christo Dom. Math. 23. dicere possint? -  26 Excessus, qui in Indos fiunt, quibus potissimum debeant imputari? -  27 Inferiorum ordinum culpae ad desides Rectores referuntur. -  28 Praelati, & Magistratus monentur, ut pro Indorum defensione laborent. -  29 Iustitiae in studio omnis Regum ac Magistratuum cura esse debet. -  30 D. Bernardus in quo laudet quendam Eborensem Archiepiscopum? -  31 Pax, quae erga Indos exercetur, non debet cum bello de crudelitate certare. -  32 Legum humanarum poenas si forte effugiant ij, qui Indos affligunt, Dei oculum & supplicium non effugient. -  33 Deus omnia vigilanter attendit, & humilium iniurias vidit, & punit. -  34 Iniurias, Indis factas, Deus miraculose aliquando vindicavit. -  35 Divitiae iniusto Indorum sudore partae, dominis exitio sunt. -  36 Adagia Aurum Tolosanum, & Equus Seianus, quid significent? -  37 Proverb. locus 12. 27. & 13. 11. de divitijs iniuste partis, exponitur. -  38 Peccata iniuriae humilibus factae, non solum privatorum, verum & multorum Regnorum cladem attulerunt. -  39 Hispaniae Regnum ob peccata aliquoties punitum legitur. -  40 Regnorum foelicitas ut duret, requiritur eadem virtus, & prudentia in conservando, quae in acquirendo, ex Polybio. -  41 Deum Auctor precatur, ut nobis misertus, Hispanorum, & Indorum Rempub. iuvet, & societ. Haec hactenus habui, quae de Indiarum iusta inquisitione, acquisitione, & retentione dissererem. Nunc [sect. 1] autem ex ordine ad ea, quae earumdem gubernationem concernunt, transitum facere, nostra properabat oratio. Sed [sect. 2] quoniam fas est in longo opere somnum obrepere, huiusque voluminis moles nimis excrevit, & amphora exijt urceolus, quem initio mente conceperam: opportunum duxi, hic paulisper calamum continere, & [sect. 3] quae in illo clauduntur disputationes, prius quasi gustandas dare, iuxta illud Vlyssis apud Euripidem in Cyclope, qui cum Sileno vinum venditurus esset, ita eum alloquitur: Vin tu prius gustare quid vini feram? Cui Silenus: Ita convenit; nam gustus emptorem vocat. Ac postea renovatis viribus arduas, & non minus utiles, quam peculiares eiusdem Indiarum iuris quaestiones, separato volumine (si Deus nobis haec otia fecerit) in lucem emittere. Quod nunc [sect. 4] in privatis schedis quinque libris divisum habemus. In Qvorvm primo de statu, & conditione Indorum agere destinamus, & an, & quatenus oneribus, & servitijs adstringi possint, quae vicissim subire coguntur in Hispanorum famulatu, aedificijs publicis, agrorum cultura, pascendis, & custodiendis pecudum & armentorum gregibus, gynaecijs, sive textrinis, & lanificijs vulgo, Obrajes, angarijs, & parangarijs, cursu publico, veredis, & paraveredis, metallis, & eorum effosione & operatione, & quae tributa praestare teneantur, & qualiter ea dividantur, taxentur, & exigantur. Et demum quantum oporteat, eos in certa municipia, & politicam, ac sociabilem vivendi formam reducere; idololatriae, ebrietati, & alijs eorum vitijs occurrere: bonis gubernatoribus, vulgo Curacas, o Caziques, providere. Et quae sit istorum potestas, & qualis successio: & de privilegijs, quibus Indi, tanquam rustici, aut minores, & omni respectu miserabiles personae fruuntur. Secvndo vero libro de commendis, sive feudis Indorum exactam, & peculiarem tractationem inimus; earum nomen, originem, & rationem tradentes: & quid iuris in illis acquirant Patroni, sive Commendatarij, & de pensionibus, quae super eis constitui solent. Quis commendas, & sub quibus legibus, & conditionibus possit conferre: quibusve personis conferri valeant, & qui in illis praeferri debeant, si de anterioritate schedularum, vel de meritis certent: vel alter a Rege provisus cum altero prius a Prorege investito concurrat. An pluribus eadem commenda assignari possit, & in ea ius accrescendi, vel non decrescendi admittatur. An commendae a possessoribus vendi, alienari, permutari, vel renuntiari possint. Et an pater gaudeat usufructu commendae, quae filio, in eius sacris constituto, conceditur. Quando, & quomodo in commendis Indorum ius successionis inductum fuerit, & in quibus conveniat, vel differat cum successione primogeniorum. An filij illegitimi, vel legitimati, filiae, uxores, sponsae, mariti in eisdem succedant: & de tertia, vel quarta vita, quae in Nova Hispania conceditur: & de prohibita plurium commendarum cumulatione. De oneribus, quae commendatarij subire tenentur, iuramento, militia, & residentia, quam facere debent; & quando ab ijs excusentur: & qualis eorum solicitudo esse debeat in spirituali, & temporali Indorum sibi commendatorum salute curanda. Et denique de earundem commendarum extinctione, & ad Regiam coronam devolutione: & an eas deinceps in perpetuum dari conveniat. Et de litibus & quaestionibus, quae tam super commendarum possessione, & spolijs, quam super proprietate oriri solent; & apud quos sint iudices agitandae, & de meritorum, sive servitiorum informatione, & consultatione, quae ad eas, & alia Ecclesiastica, vel civilia harum regionum commoda, Regijs ordinationibus fieri iubetur. Tertivs vero liber de rebus Ecclesiasticis, & earum gubernatione, Regioque patronatu tractabit, & quibus is rationibus fulciatur; quanti a nostris Regibus aestimetur ac commendetur: & quo iure, & onere decimas huius Novi Orbis sibi praesumant. Quam enixa, & assidua eorum cura fuerit in Ecclesijs Indiarum erigendis, dotandis, & promovendis. Qualiter Archiepiscopos, Episcopos, & alios Praebendarios praesentent, & alios Hispanorum, aut Indorum beneficiarios saeculares, vel regulares: & de aliquibus dubijs, quae in eorum receptione, & novorum Episcopatuum divisione contingere solent. An hodie expediens sit, doctrinas Indorum regularibus adimi: & quatenus ij iurisdictioni, & visitationi Praelatorum saecularium subijciantur. De dignioribus, & indigenis, atque in idiomate Indorum magis peritis anteferendis: De iurisdictione Episcoporum, & Archiepiscoporum in subditos; & de Brevi Gregorij XIII. quo nova prosequendis appellationibus forma praescribitur. De Ecclesijs aedificandis & reparandis, & quibus expensis id faciendum sit. De decimis, & primitijs, & usu, & iure quartae Canonicae & funeralis, & aliarum oblationum. De Inquisitorum & Commissariorum Bullae Curciatae tribunali, ac iurisdictione, & aliarum Bullarum retentione. De Religiosorum Vicarijs generalibus, Visitatoribus, & conservatoribus. Et an, & quando saeculares Magistratus Clericos, vel Religiosos seditiosos ab his provincijs expellere possint? Liber quartus de gubernatione saeculari tractabit, & specialiter Praetorum Gubernatorum Fiscalium criminum quaestorum, Auditorum Cancellariarum, Proregum, supremi Consilij Indiarum, & omnium denique tam maiorum, quam minorum Magistratuum officium, potestatem, & iurisdictionem prosequetur, qui eidem gubernationi praepositi sunt, & multas utiles quaestiones subiunget, quae in eorum recusatione, visitatione & rerum gerendarum expeditione occurrere solent. Et peculiariter de iudice aget, qui colligendis defunctorum intestatorum bonis designatur: & de schedulis, quae districte prohibent Regios Auditores, ministros, & illorum liberos in suis provincijs negotiari, vel matrimonia contrahere. Ac tandem de proprio, & veluti municipali iure, que res Indicae gubernantur, & per Regias schedulas, provisiones, ordinationes, & epistolas expeditur: & quando rescriptum Principis, ad unam provinciam missum, in alijs servandum sit. Qvintvs denique liber de Regalibus, sive Regio Indiarum fisco, & eius iuribus, & reditibus sermonem instituet. In quo sigillatim de huius Novi Orbis diuitijs agemus: De tributis, & vectigalibus, & duobus decimarum novenis, quae in eo Regi penduntur: De poenis Camerae, & commissis mercium prohibitarum, vel in registris non professarum ad fiscum spectantibus. De auro, & argento, alijsque metallis, smaragdis, margatitis, salinis, argento vivo, thesauris, & monumentis, & quota horum pars ad fiscum pertineat. De mercatura, & mercatoribus Indiarum, eorumque iudicibus, sive consulibus, & varijs quaestionibus, quae circa eorum iurisdictionem, & mercatorum stylum quotidie nascuntur. De alio rei dominicae membro, quod ex venditionibus & renuntiationibus officiorum colligitur. Circa quod plurimae, utilissimae que quaestiones excitantur, & resolvuntur. Et de iudicibus, sive officarijs Regijs, qui in his partibus rei dominicae exigendae, &, administrandae praeiciuntur, eorumque munere, potestate, iurisdictione, & rationum redditione. Et ustimo de alijs maioribus computatoribus, sive rationalibus noviter constitutis, & de eorum tribunali, officio & iurisdictione. Interim [sect. 5] vero dum haec ultimam manum recipiunt, & exoptatam lucem respiciunt, non potui non Regem nostrum Potentissimum, & Christianissimum summis votis, ac precibus exorare, ut qua solet cura, & pietate Indorum conversioni, & conservationi provideat, paternis hac in re, & avitis ac proavitis vestigijs insistens, idoneosque & fideles tanti operis administros in spiritualibus & temporalibus eligens, quos etiam, & reliquos pariter Hispanos, aut alienigenas, qui in his regionibus commorantur, moneo, atque obtestor, ut se cum eisdem Indis humane, & suaviter gerant, & ab iniurijs, molestijs, & vexationibus, quae miseris illis inferri solent, abstineant, praedicationis, ac propagationis Fidei ministerium super omnes divitias attendentes, & procurantes; quam [sect. 6] certum est non in atrocitate, sed in suavitate, & pietate consistere, ut de patria potestate loquens dixit I. C. in l. Divus, D. ad. leg. Pomp. de parricid. & Nos pluribus suprá lib. c. cap. 17. & cap. 9. num. 21. & 22. Primordia [sect. 7] enim conversorum, ut D. Isidor. inquit lib. 2. sent. cap. 8. & D. Gregor. lib. 24. moral. cap. 7. blandis resovenda sunt modis, ne si ab asperitate incipient, exterriti ad priores lapsus recurrant. Qui enim conversum sine lenitate erudit, exasperare potius, quam corrigere novit. [sect. 8] Iugum quippe Christi suave est, & onus eius leve, ut habetur Matth. cap. 11. in sine, eaque propter ibidem subiungitur: Venite ad me omnes, qui laboratis, & onerati estis, & ego reficiam vos. Tollite iugum meum super vos, & discite ad me, quia mitis sum, & humilis corde, & invenietis requiem animabus vestris. Et Psal. 33. & 1 Petri 2: Gustate & videte, quoniam suavis st Dominus: Beatus vir, qui sperat in eo. Quod [sect. 9] Indi haudquaquam credere poterunt, si post susceptam Christianam Religionem, maioribus, ac gravioribus oneribus, & laboribus, quam olim sub infidelibus dominis opprimantur. Quin potius vereri possumus, ne in se ipsis experiri, & in nos contorquere valeant [sect. 10] verba illa Deuteron. cap. 28: Servies inimico tuo, quem immittet tibi Dominus in fame, & siti, & nuditate, & omni penuria: & ponet iugum ferreum super cervicem tuam, donec te conterat. Adducet Dominus super te gentem de longinquo, & de extremae terrae finibus in similitudinem Aquilae volantis cum impetu; cuius linguam intelligere non possis, gentem procacissimam, quae non deferat seni, nec misereatur parvuli. Etenim [sect. 11] peiori hodie, & duriori conditione Indi ab iniustis aliquibus, & saevis hominibus tractari reperiuntur, quam olim Iudaei, dum in AEgypto captivi fuerunt; de quibus inquit Philo. lib. 1. de vita Moysis: [sect. 12] Quasi belli iure captivos, aut emptos de lapide cogebat eos ad opera servilia. Et strictius Scriptura Exodi cap. q. 1. : Ad amaritudinem perducebant eos operibus duris luti, & lateris, omnique famulatu, quo in terrae operibus premebantur: oderantque filios Israel AEgyptij, & affligebant illudentes eis, &c. Nam [sect. 13] in Iudaeis videmus, non obstantibus laboribus, & miserijs illius captivitatis, quae octuaginta quinque annis durasse dicitur, ut probat Pererius in comment. sup. Exod. cap. 5. disput. 6. supra modum auctos, & multiplicatos fuisse: Vnde dicit Scriptura Exodi dict. cap. 1: Quantoque opprimebant eos, tanto magis multiplicabantur, & crescebant; ita ut sexcenta millia hominum exierint de AEgypto praeter pueros, & foeminas. Et hoc est quod [sect. 14] Deus inter alia voluit significare in rubo, ubi Moysi apparuit, qui ardebat, & non consumebatur, ut communiter Doctores exponunt Exodi 3. & Ioseph. lib. 2. antiquit. Iudaic. cap. 12. Indi [sect. 15] vero, eodem sermé tempore, ut plurimum deleti, & extincti sunt, ita ut Deo possint dicere, quod Danielis 3. Iudaeorum nomine legitur: Domine, imminuti sumus plusquam omnes gentes: sumusque humiles in universa terra hodie. Et illud Martialis in Distichis: Dente timetur aper, defendunt cornua cervum, Imbelles damae; quid nisi praeda sumus? Vel cum D. Paulo 2. Corinth. 1. Supra modum gravati sumus, supra virtutem, ita ut taederet nos etiam vivere. [sect. 16]Aut cum Ierem. lamentat. 5: Recordare Domine, quid acciderit nobis: intuere, & respice opprobrium nostrum: haereditas nostra versa est ad alienos, domus nostrae ad extraneos, pupilli facti sumus absque patre, matres nostrae quasi viduae. Aquam nostram pecunia bibimus, ligna nostra pretio comparavimus, cervicibus nostris minabamur, lassis non dabatur requies. Quae omnia [sect. 17] Christiani, qui se Evangelij ministros, & praecones vocant, non solum ab Indis, quantum possibile sibi esset, arcere, verum & in se ipsis potius suscipere serventi Charitate debuissent, ne quod illis scandalum in Fidei susceptione, aut impedimentum in eius progressu, & meditatione generaretur: quae [sect. 18] corporis requiem, & vacuum ab alijs curis, & anxietatibus animum, absque dubio desiderat, iuxta illud psal. 45: Vacate & videte, quoniam ego sum Deus, quod ita exponit D. Augustin. in Psalm. 70. fol. 310. col. 2. tom. 8. Et ne in illud inciderent, [sect. 19] quod Matthae. cap. 23. reprehenditur: Alligant autem onera gravia, & importabilia, & imponunt in humeros hominum, digito autem suo nolunt ea movere. Sed potius omnes ore uno [sect. 20] Davidicum carmen occinere possent, psalm. 118. pax multa diligentibus legem tuam, & non est illis scandalum. Vel [sect. 21] cum Divo Paulo 2. Corinth. 11. 29: Quis infirmatur, & ego non infirmor? Quis scandalizatur, & ego non uror? Certe enim idem Paul. 1. Corinth. 4. se praedicationis causa non alijs labores intulisse, sed in se ipso gravissime passum, his verbis ostendit: Vsque in hanc horam & esurimus, & sitimus, & nudi sumus, & colaphis caedimur, & instabiles sumus, & laboramus operantes manibus nostris: maledicimur, & benedicimus: persecutionem patimur, & sustinemus: blasphemamur, & obsecramus: tanquam purgamenta huius mundi facti sumus, omnium peripsema usque adhuc. Et [sect. 22] licet 1. Reg. cap. 8. cum Israelitae a Samuele Regem sibi dari petijssent, qui more gentium, & nationum sibi imperaret, hoc ius illius futurum Scriptura recenseat: Filios vestros tollet, & ponet in curribus suis, facietque sibi equites, & praecursores quadrigarum suarum, & constituet sibi tribunos, & centuriones, & aratores agrorum suorum, messores segetum, & fabros armorum, & curruum suorum. Filias quoque vestras faciet sibi unguentarias, & focarias, & panificas. Agros quoque vestros, & vineas, & oliveta optima tollet, & dabit servis suis, sed & segetes vestras, & vinearum redditus addecimabit, ut det Eunuchis & famulis suis. Servos etiam vestros, & ancillas, & invenes optimos, & asinos auferet, & ponet in opera suo. Greges quoque vestros addecimabit, vosque eritis ei servi, & clamabitis in die illa a facie Regis vestri, quem elegistis vobis, & non exaudiet vos Dominus in die illa, quia petijstis vobis Regem. Quae omnia similia ijs esse videntur, quae a malis Christianis passim cum Indis pauperibus siunt. Eo [sect. 23] tamen in loco de Rege Tyranno & iniquo tractatur, eiusque mores effigiantur, ut boni, & iusti Principes quid vitare debeant, animadvertant. Quorum exemplum, ubi non a populo, sed a Deo electi sunt, praedictis in omnibus contrarium, apponitur in eod. Deuter. cap. 17. num. 14. & sequent. ut praeclare admonuit D. Gregor. lib. 4. cap. 1. in 1. Reg. cap. 8. Isernia in prooem. feud. tit. de Capit. qui curiam vend. Chassaneus in Catal. glor. mund. 5. part. consider. 24. regal. 162. & seq. & consider. 35. verf. Quid autem, Petr. Gregor. lib. 7. de Repub. cap. 19. pag. 491. Basilius Pontius var. disput. 1. part. relect. 1. de mutatione monetae, pag. 506. & Mag. Marquez in Gubernat. Christian. lib. 1. cap. 16. pag. 87. Vae igitur illis, per quos eiusmodi iniuriae, & scandala Indis irrogantur. Et [sect. 24] lignum fumigans, quod iuxta verbum Isaiae cap. 42. & Matth. cap. 12. posuit Dominus in manibus eorum, ne extingueretur, in cinerem converterunt. Lignum namque illud D. Hierony. in quaest. Aglasiae, quaest. 2. circa fin. populum de gentibus congregatum exponit, qui extincto legis naturalis ardore, fumi amarissimi, & qui noxius oculis est, tenebrosaeque caliginis involvebatur erroribus, quem Deus non extingui voluit, sed de parva scintilla, & pene moriente, maxima suscitari incendia ita ut arderet igne Domini Salvatoris, quem venit mittere super terram, & in omnibus ardere desiderat: Quod, [sect. 25] videant multi, an cum Indis sua ex parte curaverint? vel potius de illus sint, de quibus inquit Isaias c. 48. num. 17: Venerunt structores tui, destruentes te, avaritia nimirum, & saevitia sua Indos ita prementes, ut iusté miseri illi dicere possint illud Psal. 68. in princ. & Exod. 9. num. 25. & 31: Intraverunt aquae usque ad animam meam, & tempestas demersit me, & grando confregit lignum, cum iam folliculos germinaret. Et ut occasio exteris gentibus praebeatur, nostrum in convertendis infidelibus zelum calumniandi, ut diximus sup. lib. 1. cap. 16. num. 94. sequent. & lib. 2. cap. 17. num. 76. & hoc lib. 3. cap. 6. ex num. 5. & illud Christi Dom. apud Matthae. cap. 23. obijciendi: Vae vobis Scribae & Pharisaei hypocritae: quia circuitis mare & aridam, ut faciatis unum proselytum: & cum fuerit facuts, facitis eum filium gehennae duplo quam vos. In qvibvs plane [sect. 26] acriter, & exacte non corrigendis, emendandis atque puniendis, licet omnes in culpa simus: illi tamen preaecipue, qui Ecclesastici sunt, & Praelati, & Indorum curae ac protectioni praepositi. Etenim [sect. 27] ut bene cum D. Leone in epist. 86. ad Nicetam, quae habetur in c. inferioribus, 86. dist. advertit Ioseph. Acosta lib. 3. de procur. Ind. salut. c 16. inferiorum ordinum culpae ad nullos magis referendae sunt, quam ad desides, negligentesque Rectores, qui multam saepe nutriunt pestilentiam, dum austeriorem dissimulant adhibere medicinam. Nullumque remedium sperare licebit, cum inde pernicies proficiscitur, unde salus maxime petebatur. Quocirca [sect. 28] eos iterum moneo, ut super commissum sibi gregem diligenter invigilent, & praedictis iniurijs, dolis, ac sceleribus, quibus Indi turbantur, & affliguntur, providenter occurrant, quo loco virus insideat pervestigantes, ferroque resecantes, imo & igni, si opus esse censuerint; cum in lethali, profundoque ulcere severiora medicamenta tutiora sint, & in hac cura praecipua Regum, ac Magistratuum vis, auctoritasque consistat, [sect. 29] ut praeclare docet Ossorius lib. 4. de Reg. inst. In studium (inquiens) iustitiae omnes Regis curae, & cogitationes, omnes labores, atque vigiliae, omnia denique studia consumenda sunt. Et de quodam Eborensi Archiepiscopo [sect. 30] scribit & laudat B. Bernardus epistol. 95. sic inquiens: Maxime claruit zelus iustitiae, eminuit, & invaluit Sacerdotis vigor, in defensionibus videlicet pauperum, & pauperum, quibus non erat adiutor. Caveant igitur omnes, & Indorum conditionem miserti, eos deinceps humané & suaviter tractent, ne [sect. 31] pax, quae erga illos exercetur, cum bello de crudelitate certate, & vincere videatur, ut aliud agens dixit D. Augustin. lib. 3. de civit. Dei c. 28. ¶ Quod si [sect. 32] forte leges ac poenas a Regibus nostris circa hoc pié, & prudenter latas, & severé statutas, parum verentur, vel per locorum distantiam, aut Magistratuum incuriam effugerint: sciant tamen pervigilem, atque insomnem Dei Omnipotentis oculum, cui nihil non, quantumlibet occultum sit, patere potest, effugere non posse, ut alias dicitur in illa condemnatoria sententia in iudices ab Imperator. Leone, & Alexan. pronuntiata, quam Constant. Harmenop. in initio sui promptuarij, & Monach. tract, de arbitrar. praefixerunt. Is enim, etsi ab insipientibus circa coeli cardines perambulare, nec nostra considerare credatur, ut habetur Psal. 13. & Iob. 2. 14. Omnia [sect. 33] vigilanter attendit, & iniurias humilibus, atque imbecillis illatas, certa semper, quamvis interdum sera, punitione compescit. Vnde in Eccles. 4. scriptum reliquit: Vidi calumnias, quae sub coelo geruntur, & lachrymas innocentum, & neminem consolatorem, neque posse resistere eorum violentiae cunctorum auxilijs destitutos; & laudavi magis mortuos, quam viventes, & foeliciores utroque iudicavi, qui necdum natus est. Et Exod. cap. 3: Vidi afflictionem populi mei in AEgypto & clamorem eius audivi, propter duritiam eorum, qui praesunt operibus: & sciens dolorem eius descendi, ut liberem eum. Et aptissimé ad institutum, de quo agimus, Genes. 15: Subijcient eos servituti & affligent quadrigentis annis: verumtamen gentem, cui servituri sunt, ego iudicabo. Quod [sect. 34] saepé factum his in Regnis videmus, cum gravissimis, ac miraculosis supplicijs a Deo plures puniti legantur, qui Indis damnosi, & iniurij fuerunt, ut constat ex historijs relatis a Iosepho Acosta lib. 3. de proc. Ind. salute cap. 9. & Fr. August. Davila in histor. Mexican. lib. 1. cap. 102. pag. 393. Et [sect. 35] vel ipsae divitiae, quas iniusto Indorum sudore, & alijs malis artibus acquirunt, eis exitio fuerint, ac brevi tempore evanuerint, [sect. 36] ut ipse Acosta ibidem notavit, & de Auro Tolosano, & Equo Seiano, quorum possessio dominis exitialis fuit, antiqui per proverbium dixerunt, ut refert Aul. Gellius lib. 3. noct. Attic. cap. 9. Erasm. sive Ald. Manutius in adagijs, & Martin Delrio in adag. sacr. tom. 2. adag. 187. pag. 190. ubi eodem sensu exponit illud [sect. 37] Proverb. 12. 27: Non inveniet fraudulentus lucrum, & substantia hominis erit auri pretium. Quasi dicat, per fraudem comparata, prius peribunt, quam qui comparavit partis uti frui queat: si utatur, erunt illi damno, & cap. 13. vers. 11. Substantia festinata minuetur. Vbi Septuaginta, & Chaldaea Paraphrasis: Opulentiam iniquitate possessoris acquisitam, interpretantur. Circa quod plura ex Graecis Poetis congerit Stobaeus sermon. 8. 92. & 95. P. Iustus Gaillardus de instit. histor. cap. 1. & idem Martin Delrio ubi sup. Et Nos multa etiam congessimus sup. lib. 2. cap. 13. num. 51. & sequent. non solum [sect. 38] de privatorum hominum, verumetiam de magnorum Regnorum punitione, subversione, vel translatione ob similia peccata, & iniustitias, quae cum Indis communiter in his regionibus frequentantur. In quarum mutationum exemplis referendis, multus est Salvianus in libris de providentia Dei, ubi lib. 7. de [sect. 39] vitijs Hispanorum agit, ob quae Vvandalorum cladem meruerunt: & est videndus Rodericus Archiep. Toletanus lib. 3. capit. 16. ubi de Arabum invasione pertractans, sic inquit: Tanta igitur temporibus facinorum alluvio inundavit, ut fere Gothorum strenuitas, quae consueverat Regnis, & gentibus imperare, in vitiorum altitudine iam submersa, omnibus abominationibus subiaceret. Et quoniam humani generis inimicus, humano generi non desinit invidere, seminavit in potestate superbiam, in religione accidiam, in pace discordiam, in abundantia luxuriam, in solertia ignaviam, adeo, ut sicut populus, sic & Sacerdos, sicut impij, sic & Princeps. Alluvione ergo voluptatum in tota Hispania inundante. Vitiza Principe maiestatis oculos provocante, repleta est terra iniquitate. Omnis quippe caro corruperat viam suam, & qui optimus quasi paliurus, & qui rectus quasi spina de sepe: & Polybius lib. 1. histor. ubi quaerens, quare Hispaniae amissae suerint a Carthaginensibus, inquit: [sect. 40] Atvero illud clarum, testatumque exemplis est, quod homines adsequantur foelicitatem benignitate in alios, & bona de se opinione, ijdem cum adepti, quae voluerant ad iniurias, & impotentiam in imperijs delabuntur, fit meritissimé, ut una cum imperantium mutatione, ipsi subditi se, & affectus mutent. Neque omitti debent plura alia quae de eosdem supplicijs & mutationibus, solita elegantia scripsit Iust. Lipsius lib. 1. de constantia cap. 16. & lib. 2. cap. 13. cum seqq. ubi cap. 22. graviter plorat ingentes Indorum vastationes in vasto hoc & attrito altero Orbe, primis illis temporibus factas: Quem vidisse (inquit) magnum sit, non dicam vicisse: de quarum relatione & excusatione egimus etiam sup. hoc lib. cap. 6. num. 20. & seqq. Sed [sect. 41] Deus hoc a nobis omen avertat, & Hispanorum pariter ac Indorum causam, & sortem misertus, utramque Rempublicam iuvet, & societ, atque a peccatis, iniurijs, & scandalis liberam, in sua sancta Fide, & Religione conservet, ut secundum Divum Paulum Ephes. 4. in Ecclesia Catholica sint unum corpus, & unus spiritus, sicut vocati sunt in una spe vocationis suae. Amen. (.?.) INDEX RERVM, SENTENTIARVM, LEGVM, CAPITVM, ET LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE, QVAE IN HOC OPERE CONTINENTVR, EXPLICANTVR, AVT ILLVSTRANTVR. Prior numerus librum, Secundus caput, Tertius capitis numerum signat. -  A -  ABacvch per aera ab Angelo ductus, & etiam Philippus Diaconus, 1.14.44. -  Abassia, & Abyssinorum imperium hodie est in Africa; & an olim in Asia, & intra Indiam fuerit? 1.1.36. -  Abdias babylonius quis, & quando vixerit, & de fide historiae Apostolorum, quae eius nomine circumsertur 1.1.38. -  Abdiae Prophetae vaticinium obscurum exponitur, & ad conversionem Novi Orbis per Hispanos factam accommodatur, 1.15.29. -  Abortum qui violenter facit, lege Cornelia punitur, 1.12.88. -  Abraham dum Isaac filium sacrificare voluit qualiter excusetur? 2.12.80. -  Abraham in liberationem Lot iuste quinque Reges Amorrhaeos percussit, 2.15.10. -  Abraham, pro vindicando Rege Salem, & alijs suis confoederatis, recte pugnasse dicitur, 3.4.28. -  Abraham, dum fuit hospes in AEgypto, viros, & Sara foeminas in lege Dei instituit, 2.20.48. -  Abrahamum, aliquando idololatram fuisse, aliqui tradunt, qui ab alijs reprobantur, remisive, 2.14.107. -  Abrahamum cur Deus peregrinum esse voluerit? 1.16.25. -  Abundans cautela non solet nocere, 3.1.60. -  Abyssinorum de rebus qui scribunt, 1.3. 49. -  Abyssinorum Reges ad Pontificem Romanum, & Lusitaniae Regem legatio, 1.3.43. -  Accursius in iuris glossis pauca de suo habet, 2.1.14. -  Achaz Hebraeorum Rex filium immolavit idolo inimicorum suorum, 2.14.85. -  Acquisitio Novi Orbis si iusta est, iustior erit retentio, 3.1.1. -  Acquisitio a principio nulla, tanquam facta per forensem, ex postfacto convalidatur, si forensis civis fiat, 3.4.44. -  Acquisitionis, & retentionis Novi Orbis iura, & titulos multi Doctores varijis in locis examinant, qui numerantur, 2.1.39. -  Actio & passio, & datio & acceptio in eodem subiecto esse nequeunt, 2.21.6. Et quando hoc fallit, num. 10. -  Actionem cui damus, multo magis exceptionem, 3.1.4. -  Actus semper denominari solet a principali eius Auctore, 2.24.101. -  Actus perfecti, & absoluti per impedimentum superveniens non vitiantur, 3.2.58. -  Actus non tribuitur exequenti, sed ordinanti, 3.6.79. -  Actus, ut magis valeat, quam pereat, interpretatio sumenda est, 3.1.38. -  Actum si quis propria auctoritate possit expedire, & iudicem adeat, an sibi praeiudicet, & ad viam facti redire prohibeatur? 3.1.55. & 64. -  Adagium Neptuni, sive maris filij, quid significet? 1.8.7. -  Adagium non ultra Gadira, sive quae ultra Gades inaccessa, explicatur, & exornatur, 1.11.52. -  Adagium, quo, illotis manibus, aut pedibus aliquid agere veramur, quid significet, & unde sumatur? 1.1.8. -  Adagium Quot servi, tot hostes, qualiter invertat Festus Pompeius, 3.7.11. -  Adagia Aurum Tolosanum, & Equus Seianus quid significent, 3.8.36. -  Adam fuit sapientissimus, & eloquentissimus. 2.8.17. -  Adam idem significat Hebraice, quod Latine homo: & cur ita vocatus? 1.9.5. -  Adam fuit Auctor totius generis humani, 1.9.4. -  Adami inter filios, & descendentes qualiter Orbis dividi coeperit, 1.9.7. -  Adami ad formationem Deus terram ex quatuor mundi partibus sumpsisse dicitur, & quare? 1.9.6. -  Adami ossa in arca servavit Noe, & qualiter illa inter filios cum Orbe divisit? 1.9.13. -  Admirali, sive Almirantis dignitas quae? & de vocis etymologia, 1.5.23. -  Adriani IV. memorandum diploma de concessione Regni Hiberniae ad litteram recensentur, 1.24.27. -  Adrianus Imperator Antinoo Ganymedi suo divinos honores indulsit, 2.14.55. -  Adrianus Imperator ad Eufratem tantum pervenit, 1.3.11. -  Adulatores sibi, & ijs, quibus adulantur, damnosi sunt, 2.1.52. -  AEdificiorum, & aliorum ingentium operum, quae olim Indi fecerunt, plura hodie vestigia manent, quae remissive recensentur, 2.12.7. -  Aeris elementum est commune omnium, & nihilominus habemus ius in coelo, quod est supra nostras domos vel sundos, 3.3.43. -  AEgidius Goncalez Davila Regius Chronista laudatur, & qualiter Ovidij carmina ad Hispaniae Imperium detorqueat? 1.16.67. -  AEgidus Benedictus, & Seraphinus Freitas Lusitani, qualiter novissimé respondeant argumentis Incogniti? 2.1.50. & 3.3.30. -  AEginetae putabant se ex somicis homines factos, 1.9.23. -  AEgypti regio olim occubatur mari Mediterraneo, & qualiter detecta? 1.4.20. -  AEgyptij fuerunt idololatriae magistri: & de multis ridendis, & contemnendis rebus, quas adorabant, 2.14.98. -  AEgyptij nautas alloqui non dignabantur, 1.16.14. -  AEliani optimus locus exponitur, ubi Novum Orbem depingere videtur, 1.12.50. Sed reijcitur, num 56. -  AElius pertinax Imperator quidquid in Italia, aut alibi incultum, & desertum erat, occupantibus concessit, 2.6.94. -  AEmiliani expeditio in Indiarum Orientalem parum proficua, 1.3.12. -  AEmilij Probi elegans locus pro retentione Indiarum expenditur, 3.5.32. -  AEquum est ut si habes bonum propter me, ut & ego habeam propter te, 3.4.27. -  AEthiopem de albare adagium, & alia de AEthiopibus remissive 1.10.53. -  AEthiopes, & Indi, & eorum liberi nunquam mutant colorem, etsi ad frigidas regiones transferantur, 1.10.46. -  AEthiopes servos qui emunt, quando in conscientia securi sint, 3.7.109. -  AEthiopes si quis gregatim mercatus sit, & dubitet de iusta captivitate aliquorum & qui illi sint, distinguere nequeat, omnes liberos dimittere debet, 3.7.63. -  AEthiopum, qui a Lusitanis adsportantur servitus multis alijs bonis compensantur, quae ea mediante accipiunt, 2.7.69. -  AEthiopum captivitas qua ratione ab aliquibus defendatur, 3.7.24. & 27. & 108. -  AEthiopum servorum venditio, & negotiatio difficilis, & periculosa videtur Molinae, & alijs. 3.7.108. -  AEthiopia Maurorum cur a Virgilio, & Lucano dicatur iacere extra sydera, 1.12.88. -  AEthiopia ubi, & unde dicta? Et quod sit duplex, 1.1.39. -  AEthiopiae flumina, de quibus Isaias, & Sophonias quid significent? 1.15.54. -  AEthiopiae Africanae partem antiquis incognitam habitat Abyssinorum Imperator, vulgo dictus Presbyter Ioannes, 1.3.44. -  Africanorum, & Sodomorum scelera qualiter Dei iram excitaverint, cum Salviano, 2.13.57. -  Afri, sive Carthaginenses Astartem Deam, idest Consiliariam, valde colebant, 3.2.15. -  Afros, Gallos, & Hispanos inter Barbaros collocat Cicero, 2.8.44. -  Afrorum vitia vitijs Indorum longe maiora verbis Salviani connumerantur, 2.14.58. -  Agrariae legis effectus, quamvis iniustos, ob maiora damna vitanda, Populus Romanus toleravit, ex D. Augustino, 3.5.33. -  Agri deserti praescriptio quomodo, & quo tempore currat? 2.6.106. -  Agri deserti novis possessoribus & cultoribus post biennij lapsum in perpetuum applicantur, 2.6.103. Et quare? 105. -  Agrorum desertorum nomine, qui ad culturam redigebantur, decima pars fructuum Reipublicae pendebatur, 2.6.95. -  Agros, & rura habitantes ubique hebetiores sunt, 2.8.88. -  Agros desertos qui invadit, & colit, non incidit in poenam legis cum querebatur, & l. si quis in tantam, C. unde vi, 2.6.104. -  Alani Copi sententia & verba de omnimoda ignoratione Novi Orbis apud antiquos, 1.11.6. -  Alanus Copus satetur, post Orbis conditionem, & incarnationis beneficium, nullum illustrius reperiri conversione Novi Orbis, 1.16.70. -  Alanus Copus titulum, quem Reges Hispaniae in utraque India habent, multum extollit, tanquam a Deo concessum, 2.2.37. -  Albani ultra centum numerare nesciebant in reliquis, quae ad urbanitatem, & culturam pertinebant, prorsus ignari, 2.8.98. -  Alexander VI. qualiter sedaverit controversiam inter Castellae, & Lusitaniae Reges super Novi Orbis partitione subortam, 1.6. 69. & 2.24.18. -  Alexand. III. qua de causa Venetis mare Adriaticum concessisse narretur, 3.3.34. -  Alexand. VI. R. P. Regibus Castellae, & eorum successoribus retentionem Novi Orbis donavit, 3.1.12. -  Alexan. VI Indiarum concessione Hispaniae Regibus factam intrepide, & indistincte probat Pet. Malferitus, 2.23.65. -  Alexand. VI. non solum administrationem, sed etiam plenum dominium Novi Orbis Regibus Catholicis indulsit, cum onere, ut Indorum conversionem curarent, 2.24.19. -  Alexand. VI. ex sententia Episcopi Chiapensis, Acostae, Caietani, Soti, Victoriae, Cordubae, Bellarmin. Banez, Valenciae, Molinae, & aliorum, quorum dicta specialiter ponderantur, solum concessit Regibus Catholicis curam conversionis, & protectionem Indorum Novi Orbis, 2.23.5. -  Alexan. VI sequutus fuit opinionem eorum, qui Pontifici tribuunt temporalem dominationem in Regnis, & bonis infidelium, 2.24.21. -  Alexandri VI. donatio a calumnijs invidorum defenditur, 2.25.1. -  Alexand. VI. concessio necessario cum omnimoda iurisdictione, & dominatione intelligi debuit, 3.1.26. -  Alexan. VI. R. P. Bulla concessionis Indiarum, earundem debellationem, & conquisitionem permittit, ad meliorem, Fidei praedicationem, & propagationem 2.16.44. -  Alexan. VI. bulla etsi non faciat mentionem consultationis Cardinalium, credendum tamen est, eam intervenisse, 2.24. 99. -  Alexan. VI. Bullam, & concessionem erroris nota suggillat Gregorius de Valencia, 2.23.6. -  Alexan. VI. ingens gaudium ob detectionem Novi Orbis accepit, & qualiter primis, & secundis litteris eius conquisitionem Regibus Catholicis concesserit, 2.24.15. -  Alexan. VI. donationem haereticus quidam umbratilem appellat, 2.23.12. -  Alexan. VI. vitia, si qua habuit, ingenti bono & dono detectionis Indiarum Novi Orbis pensantur, 2.24.24. -  Alexander Magnus quousque Indiarum Orientalium pervenit, 1.2.19. -  Alexan. Magnus laetatus est audiens, de se loqui Danielis Prophetiam de eversione Imperij Persarum, 1.15.65. -  Alexander Magnus plorabat, audiens, plures mundos esse, quod ne unum quidem subegisset, 1.4.44. -  Alexandri Magni bella, magna latrocinia vocantur a D. Augustino, 2.6.56. -  Alienatio, vel infeudatio quorumlibet bonorum, etiam Ecclesiasticorum, a Regibus, Principibus, vel Prelatis iuxta consuetudinem facta, impediri non debet, 2.24.91. -  Alienatio a minore nulliter facta confirmatur, si post legitimam aetatem eam ratam habuerit, 3.4.46. -  Alienum si quis bona fide accepit a non domino, illud tenetur vero domino restituere, si postea sciat, alienum esse, 3.2.49. -  B. Aloysius Beltranus praedicavit, & multa fecit miracula in Novo Regno Granatae, 1.6.41. -  B. Aloysius Bertrandus, Martinus a Valencia & alij Novi Orbis praedicatores habuerunt donum linguarum, 2.5.9. -  B. Fr. Aloysij Bertrandi miraculum in cuiusdam daemonis expulsione, 2.4.92. -  Alphonsus Aragonum Rex cur de manu Pontificis Romani Regni coronam accipere noluerit? 3.1.83. -  Alphonsus Aragoniae Rex Barbaros non homines, sed homones cum Ennio appellabat, 2.7.15. -  Alphons. Aragon. Regis dictum notabile, 2.8.115. -  Alphonsus X. Castellae, & Legionis Rex a Deo punitus dicitur, quod eius opera reprehenderit, 1.8.58. -  Alphonsus Lusitaniae Rex quid in Africae & Indiae conquisitione praestiterit, 1.3.23. -  Alphonsus Ojeda magis quam Americus Novi Orbis inventor dici debuisset, 1.4.9. -  Alphonsus Alburquercius Nilum in Arabicum sinum divertere tentavit, & sic totam AEguptum in Turcarum odium sterilem reddere, 1.8.80. -  Alphonsus Carranca I. C. eximius citatur, & laudatur, 1.2.15. & alibi. -  Alvarus Nunius Cabeca de Vaca, & eius socij ad Floridam naufragium facientes, multa miracula in aegrorum curatione patrarunt, 2.5.22. -  Ambrosius Catherinus vocat nimis simplices, & adulatores Papae eos qui illum totius Orbis Dominum faciunt, 2.23.4. -  D. Ambrosij locus insignis Indorum conversionem quodammodo vaticinantis, 1.14.75. -  D. Ambrosij locus refertur, eos notantes, qui maris sinus sibi applicare, aut acquirere cupiunt, 3.3.29. -  Amentibus quaecunque pietatis opera conferenda sunt, 2.9.46. -  America dicitur quarta pars Orbis, & est maior tribus alijs anteá detectis, 1.4.52. -  Americae Septentrionalis regiones innumerae, 1.6.34. -  Americae, & Indiarum Occidentalium appellatione Auctor utetur, quamvis impropria sit, 1.4.58. -  Americae nomen salso impositum fuit Orbi Novo, a Columbo reperto, 1.4. 5 -  Americae Septentrionalis provinciae Estotilandia, Terra Laboratoris, & Norumberga, 1.6.19. -  Americae historiae libri novem voluminibus comprehensi, & ab haereticis publicati, cum cautione legendi sunt, 1.5.48. -  Americanos a Carthaginensibus procedere aliqui putant, & quare? 1.12.49. -  Americus ob rei nauticae peritiam a Regibus Castellae, & Lusitaniae invitatur, 1.4.12. -  Americus Vesputius quis, & qua arte sibi Novi Orbis detectionem adrogaverit? 1.4.6. -  Americi fraus & impostura a Columbo coram Regio Senatu convincitur, 1.4.8. -  Americi sraudem plures Auctores aperiunt, 1.4.10. -  Amicus nemo invitus fieri debet, 2.17. 21. -  Ammiani Marcellini elegans locus expenditur, 3.7.38. -  Ammonitis, & Moabitis templo Domini interdictum fuit, quia Dei populum fatigatum itinere non foverunt, 2.20.61. -  Amorrhaei, & caeteri Palaestini gravissima peccata committebant: ob quae tamen citra praeceptum Domini debellari non possent, 2.14.57. -  Ammorrhaeorum iniquitates quando completae dicantur in Scriptura, 2.13.65. -  Amorrhaeorum & Chananaeorum templa & idola cur Deus ab Israelitis subverti praeceperit, 2.14.115. -  Amorrhaeos, & Chananaeos Deus timidissimos reddidit, ut terram eorum Israelitae facilius occupare possent, 2.4.70. -  Anacharsis Apophthegma, 2.8.25. -  Anastasij Germonij verba expenduntur, circa modum, quo Pontifices uti solent potestate temporali, 2.24.7. -  Anastasij Germonij & Franc. Vargas notabilia verba referuntur circa magnam Pontificis potestatem in concedendis quibuslibet infidelium provincias, 2.23.137. -  Andreae de Isernia, de Siciliae Regno loquentis, doctrina discutitur, 3.1.67. -  Angelus apparuit Indo sacrificando, 2. 12.98. -  Angli in Fidei Catholicae receptione Hispanis, & Gallis se antiquiores esse contendunt, 2.17.55. -  Angliae Reges anulos benedicunt, qui morbum comitialem depellunt, 2.25.32. -  Angliae Regnum ratione haeresis & schismatis a Pio Quinto, & Sixto Quinto, Philippo XI. Hispaniae Regi adiudicatum est, 2.22.58. -  Anglicus quidam Doctor qualiter Papam alloqueretur, 2.23.84. -  Animarum conversionis cura praecipue spectat ad Summum Pontificem, 2.25.44. -  Animarum convertendarum zelus Deo gratissimus est, & in quibus potissimum eminere debeat? 2.16.31. -  Animarum salus cunctis rebus praefertur. 35.38. -  Animae inauxiliatae in sacra Pagina cur dicantur filij a parentibus immolati? 2.12. 77. -  Animalia post diluvium in insulis denuo creata fuisse opinatur D. Augustinus, quod reijcitur, 1.9.53. -  Animalia imperfecta, & insecta bene possunt generari ex putrefactione, 1.9.38. -  Animalia perfecta, & praesertim homo, non possunt nasci nisi ex semine parentum, 1.9.40. -  Animalia in sacrificijs interfecta, extracto iam corde, mugire, & respirare contigit, 2.12.97. -  Animalia durante statu innocentiae linguam Hebraeam quodammodo intellexisse, imo & locuta fuisse, quidam fabulantur, 1.9.52. -  Animalia domestica, & fera qualiter post diluvium ad insulas longinquas transierint, anceps est quaestio, 1.9.50. -  Animalibus perfectis non minus quam hominibus, via in Novum Orbem quaerenda est, quia etiam diluvio perierunt, 1.9.49. -  Animalium Novi Orbis mira foecunditas, 1.7.34. -  Animalium quadrupedum tria tantum, vel quinque genera erant in Hispaniola ante Hispanorum adventum, eaque minutissima, nunc plurimis, & magnis scatet, 1.7. 35. -  Animantia omnia qualiter adducta fuerint coram Adam, ut eis nomina imponeret, & coram Noe, ut ea in arcam includeret, 1.9.51. -  Annian Fretum ultra Promontorium Mendocinum dividit Indiam Orientalem, 1.10.25. -  Anni tempora cur ita Deus ordinaverit, ut inter Hyemem, & AEstum, Veris, & Autumni benignitas interveniat, 2.3.70. -  Antarcticus Polus solet vocari Meridionalis & Australis, & cur? 1.1.20. -  Antecedentia probat qui ad ulteriora procedit, 2.21.4. -  Anthaei proceritas excedebat sexaginta cubitos, 1.2.14. -  Anti-Christus idola auferet, 2.12.117. -  Anti-Christo obviam iri per conversionem factam ab Hispanis in Indijs Orientalibus, & Occidentalibus, Genebrardus, & Maluenda affirmant, 1.16.86. -  Antigonus expresse docuit, bella iniusta inferentes iustitiae amatores esse non posse, 2.6.60. -  Antiliae insulae quae, & ubi? Et qui Antiliani? 1.4.2. & 9. -  Antiochus tentavit expeditionem in Indiam Orientalem, 1.2.23. -  Antipodes esse qui olim ridebant, hodie magis ridendi sunt, 1.11.27. -  Antipodes negavit D. August. & alij Ecclesiae Patres, quia ad eas regiones transijsse per Oceanum Adami posteros impossibile iudicarunt, 1.11.48. -  Antipodes Hispanis, & alijs Europeis sunt plures regions Novi Orbis remissive, 1.11.26. -  Antipodes, sive Antictones esse, multi Auctores constantissime negarunt, & de horum nominum etymologia, 1.11.25. -  Antipodes esse plures ex antiquis affirmarunt, 1.11.33. -  Antipodes esse, licet aliqui ex antiquis agnoverint: ignorabant tamen regiones eorum, & alterius generis mortalium esse putabant, 1.12.70. -  Antipodes esse, qui olim agnoverunt, putabant, alterius generis esse, & aditum ad eos non dari propter calorem Torridae Zonae, 1.11.34. -  Antipodum, & Novi Orbis inventio instar omnium inventorum valet, 1.12.17. -  Antiqua semper sunt obscura, & leviores probationes exigunt, 1.9.33. -  Antiqui cognoverunt Indiam Orientalem, AEthiopiam, & Trapobanam, 1.2.29. -  Antisthenes Athenienses, domi semper manentes, qualiter exprobraverit, 1.16.26. -  D. Antoninus iurisdictionem Papae, ad puniendos, & deponendos infideles, violantes legem naturae, ut rem indubitatam agnoscit, 2.23.60. -  Antonius Herrera multa passim prodit de barbarie, & feritate Indorum Occidentalium, 2.7.35. -  Antonius de Rosellis haereticos vocare audet eos, qui dicunt, imperium pendere ab Ecclesia, 2.22.12. -  Domin. D. Antonius a Morga Quitensis Cancellariae Praeses laudatur, 1.6.65. -  Rever. Pat. M. F. Antonius Perecius Benedictinus laudatur, 2.7.10. -  Antonius Scappus probat opinionem Hostiensis, si infideles dominium Ecclesiae recognoscere nolint, 2.10.11. -  Antonius Possevinus aperte sentit, hodie inter Indos considerata eorum feritate, varietate, & distantia, Apostolicum praedicandi modum servari non posse, 2. 18.9. -  Antonij Possevini gravissima, & elegantissima verba expenduntur, quibus probat, in inquisitione, & acquisitione Novi Orbis divinum impulsum adfuisse, 2.3.19. & 20. -  F. Antonij a Corduba notabilia verba expenduntur, de casibus tractantia, in quibus adversus Indos pugnari legitime potest, 3.4.14. -  Antonij Cordubensis sententia de modo conversionis Indorum, 2.18.10. -  Dom. D. Ant. Pichardus Vinuesa Primarius Salmant. & Pincianus Senator laudatur. 2.25.65. -  Anton. Monarcius circa obtentionem, & retentionem Regni Navarrae multa contra historiae Fidem commentus est, 2.20. 65. -  Antropophagiae vitium monstrosum, & detestabile est, 2.12.43. -  Appellare ad Papam a sentenijs iudicum, vel Principum saecularium, an, & quando liceat, 2.23.164. -  Appellatio ad Papam non fit in causis temporalibus, ex consuetudine totius Christianismi, 2.23.46. -  Apes imitari debent, qui libros legunt, & scribunt, 2.1.3. -  Apocalypsis cap. 2. verba exponuntur cum D. Augustino, & Baronio, 2.23.156. -  Apostolica Sedes solita eft infidelium provincias Principibus Christianis conquirendas, & possidendas concedere, 2.23.130. -  Apostolicae Sedis potestas in infinitum pro meliori Ecclesiae statu ampliari potest, 2.24.55. -  Apostolici muneris ratio, ius quoque regendi, & gubernandi animas complecti videtur, 2.9.56. -  Apostolicum modum in praedicando observare, ubi illud commode fieri potest, congruentissimum est, 2.19.2. -  Apostoli unde ita dicti, & qundo, & ad quid a Christo delecti, 1.14.6. -  Apostoli non tantum sapientibus, verum & Barbaris ac ferocissimis nationibus praedicarunt, 2.8.83. -  Apostoli olim inter nationes non minus feras & Barbaras, quam Indorum, soli & inermes praedicarunt, 2.19.21. -  Apostoli, in quorum locum praedicatores succedunt, qualiter a Christo missi, & instructi fuerint ad praedicandum, 2.17.46. -  Apostoli triginta & octo annis, & ut aliqui intendunt, undecim tantum post Christi mortem, in universis mundi partibus praedicarunt, 1.14.14. -  Apostoli alios septuaginta duos comites ad predicandum elegerunt: & an hi proprie Apostoli vocari possint: & cur eo numero electi? 1.14.24. -  Apostoli, & sancti, in die iudicij cum Christo sedebunt, iudicantes duodecim tribus Israel, 1.15.32. -  Apostoli brevissimo tempore totum Orbem praedicando penetrarunt, 1.14. 7 & 11. -  Apostoli & praesertim D. Bartholomaeus Indiam Orientalem praedicando lustrarunt, 1.2.30. -  Apostoli Christo, & eius beatissimae Matri cedunt, cum alijs vero Sanctis temere comparantur, 1.14.123. -  Apostoli ad praedicandum Evangelium quas provincias, & qualiter sortiti sint? 1. 14.8. -  Apostoli cur dicti fuerint sagittae volantes, Psal. 127. & Zachar. 9. & quadrigae Abac. 3? 1.14.18. -  Apostoli nubibus ducti in transitu Beatae Mariae miraculose momento temporis ex diversis mundi partibus convenerunt, 1.14.45. -  Apostoli totius Orbis praedicatores dici potuerunt, 1.14.87. -  Apostoli magis virtutibus, quam miraculis Orbem converterunt, 2.19.27. -  Apostoli ex praecepto Domini Lucae 3. & Matthae. 10. solum sponte audire volentibus Fidem annuntiasse videntur, 2.20. 17. -  Apostoli proprias, & distinctas provincias sortiti sunt, & unusquisque, D. Paulo excepto, in sua duntaxat praedicavit, 2.25. 49. -  Apostoli non cogendo, sed docendo, non terrendo, sed patiendo Ecclesiam plantarunt, & dilatarunt, 2.17.52. -  Apostoli pulverem excutiendo de pedibus ubi ab aliqua rebelli civitate exibant, eam anathematizabant, 2.20.22. -  Apostoli & alij sancti solo verbo, flatu, aut Crucis signo idola etiam aerea confringebant, 2.20.95. -  Apostoli dicti sunt nubes velocissimae, & coeli & pedes Domini, & quare, 1.14.19. -  Apostolos potuisse celerrime per miraculum ad praedicandum in remotissimas regiones deduci, pluribus exemplis ostenditur, 1.14.43. -  Apostolos Dominus multis donis, & gratijs insignivit ratione praedicationis, 1.14.42. -  Apostolos per totum Orbem Evangelium praedicasse, Scripturae, & Auctores, qui docent, qualiter exponendi, 1.14.76. & 79. -  Apostolos per universum Orbem Evangelij lucem disseminasse, multi opinantur, 1.14.2. -  Apostolorum tempore sola patientia, & humilitate voluit Christus mundum convertere, 2.16.88. -  Apostolorum aliquem in Regionibus Novi Orbis praedicasse, nullo certo testimonio, aut vestigio comprobari potest, 1.14.80. -  Apostolorum, qui in Novo Orbe quondam praedicarunt, quaedam vestigia hodie reperiri aliqui tradunt, 1.14.57. -  Apostolorum tempore Ecclesia in multis suo iure non utebatur, 2.20.20. -  Apostolorum temporibus, imo & nostris, Fides Christi in toto Orbe praedicata non est, 1.14.68. & 70. & 71. -  Aquae sub terra, & flumina reperiuntur, 1.7.76. -  Aquae magna vis subito ex terrae visceribus erupit in provincial Chumbivilcas, 1. 7.75. -  Aquila Romanorum signum quando & quare biceps portari coeperit, 1.12.103. -  Aquilonares regions plurimae, in quibus Sol raro, vel nunquam apparet, 1.1.68. -  Arabes Sabaei, & Homeritae Indi vocantur, 1.1.46. -  Arabum quidam nimis barbari, alij nimis sapientes, & politici sunt, 2.9.6. -  Aragoniae quidam Reges feudum olim Ecclesiae pietatis ergo promiserunt, & qualiter illud sublatum fuerit, 3.1.82. -  Araucanorum exercitus, qui Hispanos in Vrbe Imperiali Regni Chilensis Occidere tentabat, ad conspectum B. Virginis retrocessit, 2.4.54. -  Arbores, quae ex una parte uno semestri, ex alia alio virent, & fructus producunt, & huius rei ratio, 1.7.42. -  Arbores, & serpentes cur olim pro Dijs ab aliquibus gentibus colerentur, 2.14.106. -  Arborum, & arundinum Novi Orbis ingens magnitudo: & quaedam in peru, quae Venetem domat, 1.7.31. & 33. -  Architectus qualiter se habeat in domus dispositione, & constructione 2.16.57. -  Arctico sub Polo sunt plures Regiones habitatae: & sub Antarctico alias reperiendas esse, verisimile est, 1.10.27. -  Arequipae urbis Peruanae descriptio, 1.6. 52. -  Argentea urbs, sive de los Charcas, o la Plata, & eius Cancellariae districtus describitur, 1.6.55. -  Argentei fluminis in Regione, origuara praenuntiavit incolis adventum Hispanorum, & novae Religionis praedicationem, 2. 2.62. -  Argonautarum fabulam qui tractaverint, 1.12.84. -  Argumenum sumi non potest de iuribus concessionis Regni Siciliae ad concessionem Novi Orbis, 3.1. 70 -  Argumentum a solitis, consuetis fieri tunc efficacius est, cum antiquioribus & gravioribus exemplaribus nititur, 2.24. 82 -  Argumentum a contrario sensu non valet, quando ex eo resultat absonus intellectus, vel aliorum iurium correctio, 2.19.38. -  Argumentum ab usu, & observatione Ecclesiae validissimum est, 2.24.78. -  Argumentum quod sumitur ex auctoritatibus & exemplis Christi, vel Apostolorum, aut ex antiquo Ecclesiae usu, & traditione urgentissimum est, 2.17.56. -  Arica urbs, & eius portus pertinet ad Cancellariam Limensem, non ad Argenteam, ut tradit Herrera, 1.6.54. -  Arietis machinam invenit Carthago, & postea eius oblita, stupuit contra se per Romanos admotam, 1.12.7. -  Aristoteles, dum dixit homines Barbaros & servos venari posse, forsitan Alexandro Magno assentari voluit, 2.8.124. -  Aristotelis ad infernum damnati doctrina legibus, & moribus Christianis praevalere non debet, 2.8.123. -  Aristotelis doctrinam, Barbaros natura servos esse tradentis, plurimi Auctores explicant, qui recensentur, 2.7.54. -  Aristotelis sententia, qua docet, Barbaros natura servos esse, qualiter accipienda sit, 2.8.117. -  Aristotelis sententia de Barbaris natura servis, quo pacto in Indis secundae classis practicari debeat, 2.9.23. & qualiter in tertiae, num. 25. -  Aristotelis elegans doctrina de cognoscendis divinis impulsibus, & inspirationibus, 2.3.46. -  Aristotelis locus de insulis a Carthaginensibus detectis, a multis accipitur pro Novo Orbe, 1.12.48. qui reijcitur, num. 53. -  Aristotelis, sive Theophrasti liber de mirabilibus auditionibus fabulosus est, 1.12. 54. -  Arma non servant modum ex Seneca, 3. 5.45. -  Arma quibus Christiani milites & praedicatores in conversione Indorum uti debent, qualia fint, 2.19.19. -  Armis non debet sapiens uti, nisi cum alia remedia non proficiunt, 2.16. 5 -  Armis, & bellis tunc recte uti possumus, & debemus, ubi aliter iustitia, nec securitas consequi potest, cum Cassiodoro, Polybio, Chrysost. & alijs 34.16. -  Arnaldi de Villanova haeretica opinio, qui hominem dixit, & tentavit fieri posse per artem Alchimiae, & Magiam naturalem, 1.9.41. -  Arnobij elegans locus de suavitate legis Christi, & pace per illam in Orbem allata perpenditur, 2.17.86. -  Arnobius graviter, & merito excandet in eos, qui homines immolant, & ex ijs cibos capiunt, 2.12.73. -  Asa Rex cur notetur in sacra Pagina, 3. 3.22. -  Asa matrem suam Maacham ob idololatriam Regno privavit, 2.13.29. -  Asia sola dimidium Orbis olim cogniti continebat, 1.1.25. -  Asiae praecipuae provinciae Phrygia, Misia, Caria, & Lydia nimis barbarae erant: & plura adagia hoc denotantia, 2.8.36. -  Asiongaber portus, ubi & quod ex eo solvere non oporteret classes Salomonis, si ad Novum hunc Orbem navigarent, 1. 13.26. -  Assyriorum, & Lydiorum obscoenus mos in virginibus maritandis, 2.14.67. -  Astrolabij inventum, & utilitas, 1.12. 41. -  Asturianorum barbaros mores refert Ammianus Marcellinus, 2.8.46. -  Assuerus laudatur in sacra Pagina propter Consiliarios, quos semper secum habebat, 3.2.11. -  Atabaliba Peruanorum Imperator immensas divitias pro sua libertate promisit, 3.6.12. -  Atabaliba Peruanorum Rex quid respondisse dicatur legatis Caroli V. Imperatoris, ei Alexandri VI. donationem intimantibus, 2.23.11. -  Atahualpa, sive Atabaliba Tyrannus Peru bello capitur, & temere occiditur, 1. 5.45. -  Athanasij notabilis historia, prophetia de Templis Paganorum lege Constantini claudendis 2.19.79. -  Athanasij baptismus qualiter factus fuerit, 2.18.58. -  Athenienses se terrigenas esse iactabant, & cur Cicadas capillis intexerent, 1.9.25. -  Athenienses, minoribus, qui biennio non peregrinassent, rerum suarum administratione interdicebant, 1.16.27. -  Atlantica insula quae? & platonis de ea narratio mirabilis, 1.4.14. -  Atlanticam Platonis, quidam Novum Orbem esse putant, 1.12.47. Sed reijciuntur, num. 52 -  Atlanticae insulae narratio Platonis fabulosa esse probatur, 1.4.29. -  Atlanticae appellatio non bene convenit Orbi Novo, 1.4.28. -  Atlantem Lybicum primum naves fabricasse testatur Clemens Alexandrinus, 1.11.71. -  Atlanticus mons, & Atlantidis insula ubi, & unde dicantur, 1.4.35. -  Atlas Rex Africae antiquissimus, & fabulae de eo, 1.4.36. -  Auctor cur in primo libro Historicum, & Cosmographum egerit, 2.1.1. -  Auctor cur non vereatur Hispaniae gloriam extollere, 1.16.3. -  Auctor sperat, se aliquid in titulis acquisitionis Novi Orbis congerendis, & illustrandis praestiturum, 2.1.46. -  Auctor nunquam intendit aliorum scriptorum dicta supprimere, aut pro suis venditare, 2.1.11. -  Auctor quid in hoc opera ultra alios praestiterit, eruditorum iudicio relinquit, 3.6.1. -  Auctor non intendit absolute excusare excessus, & turbines bellorum olim Indis illatorum, 3.6.25. -  Auctor dolet, quod per quatuordecim annos in Limensi Senatu tam longe a Curia Regia inservire iussus fuerit: & quare hoc opus scribere coeperit, 1.6.48. -  Auctor cur laboraverit in congerendis & exponendis prophetijs, quae Novi Orbis possessionem, & conversionem Hispanis praenuntiant, 1.15.63. -  Auctor in dubio servitutis Indorum Orient. consuluit Domin. D. Anton. a Morga Praesidem Quitensem. Et quid ille responderit, 3.7.115. -  Auctor pictae Poesis qualiter exponat symbolum Caroli V. Plus ultra, 1.4.45. -  Auctor libri, cui titulus: Mare liberum, late & libere in Alexan. VI. donationem debacchatur: & quam iuste idem liber prohibitus sit, 2.23.13. -  Auctor tractum gubernationis Indiarum quinque libris divisum habet, & quid in illis agere intendat, breviter aperit, 3. 8.4. -  Auctoris Paraenesis, sive admonitio pro Indis diligenter in Fide instruendis, & humaniter pertractandis, 3.8.5. -  Auctoris tractatio in libro secundo circa quid versari debeat, & qualiter instituenda, 2.1.4. & 50. -  Auctores recensentur, qui expendunt, & extollunt potentiam, latitudinem, & divitias Regni Hispani, 1.16.44. -  Auctores recensentur qui agunt de regione Ophira, & eam Indiae Orientali tribuunt, 1.13.30. -  Auctores referuntur, qui Orbis Novi detectionem & conversionem in sacris Scripturis insinuari tradunt, 1.15.2. -  Auctores, qui laudant, & extollunt Novi Orbis ad Fidem conversionem, 1.16. 72. -  Auctores plures congeruntur, qui de natura, & diffinitione hominis agunt, 2.7.18. -  Auctores plurimi referuntur, qui bellum permittunt contra Indos, & alios infideles Praedicatores recipere, & Fidem audire nolentes, & maxime ubi eam impediunt, 2.20.3. -  Auctores recensentur, qui summe laudant Hispanos ob detectionem, & conversionem Novi Orbis, 1.16.8. -  Auctores plures referuntur, qui exempla adducunt Regnorum ambitiose, & per bella captorum, 2.6.45. -  Auctores Philosophi, Theologi, & Iurisperiti qui tractant de gentium, imperiorum, & dominiorum distinctione, 2.6. 74. -  Auctores recensentur, qui generaliter tractant de dominio infidelium: & an ab illis auferri possit, 2.1.19. -  Auctores plurimi referuntur, qui agunt de excessu daemonum, & defectu Oraculorum in Novo Orbe post adventum Hispanorum, 2.4.86. -  Auctores recensentur, qui agunt de materia tituli C. de omni agro deserto, lib. 11.2.6. 107 -  Auctores recensentur, qui narrant, & extollunt miraculosum incrementum Christianitatis Novi Orbis, 2.4.25. -  Auctores citantur, qui hunc titulum barbarismi, & feritatis Indorum probare videntur, 2.7.2. -  Auctores, qui agunt de linea, quae ducta fuit iussu Alex. VI ad assignandos limites Lusitanis, Castellanis, 1.6.73. -  Auctores plurimi recensentur, qui Novum Orbem veteribus cognitunt dicunt, 1.12.2. -  Auctores, qui tenent Orbis Novi nullam antiquis notitiam fuisse, late recensentur, 1.11.2. -  Auctores plurimi recensentur, qui de Zonis Orbis scribunt, 1.11.38. -  Auctores plurimi referuntur, qui disputant, an & quando liceat Tyrannum privata auctoritate interficere, 2.14.50. -  Auctores recensentur, qui Indos Occidentales terrestri itinere ad eas regiones pervenisse dicunt, 1.10.5. -  Auctores plurimi recensentur, qui agunt de cruentis sacrificijs Indorum, 2.12.55. -  Auctores plurimi recensentur qui de iustitia punitionis, & debellationis haereticorum latissime disputant, 2.19.51. -  Auctores, qui nullam omnino vim, nec armorum terrorem in conversione infidelium admittunt, securiorem opinionem sequuntur, & qualiter argumentis contrariae respondeant, 2.19.5. -  Auctores plures citantur, qui temporalem iurisdictionem Pontifici negant in terris Imperij, vel aliorum Principum saecularium, 2.22.10. -  Auctores multi citantur, qui agunt de varijs valde feris ac foedis variorum gentium moribus, & ritibus, 2.14.69. -  Auctores plurimi recensentur, qui de idololatria diversarum nationum latisssime agunt, 2.14.109. -  Auctores enumerantur, qui agunt de miraculis Sanctae Crucis in Novo Orbe, 2.5. 15. -  Auctores plurimi utriusque Scholae citantur, qui indistincte utrumque gladium Pontifici tribuunt, 2.22.19. -  Auctores recensentur, qui specialiter probant, Indos ob solum vitium infidelitatis debellari potuisse, 2.10.12. -  Auctores plurimi pro opinione citantur, quae solam indirectam temporalem iurisdictionem Pontifici tribuit, 2.22.45. -  Auctores plurimi referuntur, qui ridiculum esse probant, asserere, Imperatorem totius Orbis Dominum fuisse aut esse, 2. 21.45. -  Auctores innumeri adducuntur, qui idololatriae crimen exaggerant, 2.12.111. -  Auctores plures citantur, qui de vitijs Indorum latissime tractant, 2.12.24. -  Auctores plurimi recensentur, qui specialiter de Indis agentes, eos ob idololatriam, & crimina contra naturam debellari posse docuerunt, 2.12.3. -  Auctores plurimi referuntur, qui cum Innocent. tenent, ob solam infidelitatem suis bonis privari non posse, 2.10.40. -  Auctores plurimi recensentur, qui generaliter affirmant, licite debellari posse infideles non servantes legem naturae, 2.12.2. -  Auctores plures adducuntur, qui negant, infidelibus ob solam barbariem bellum inferri posse, 2.8.2. -  Auctores plurimi recensentur, qui agunt de naturali servitute Barbarorum ab Aristotele considerata, 2.8.121. -  Auctores plures citantur, qui temporale dominium, saltem excellenter, & habitualiter in Christo concedunt, 2.23.94. -  Auctores, qui, ad Fidem introducendam, vim aliquam permittunt, qualiter sunt accipiendi, & defendendi, 2.19.1. -  Auctores plurimi recensentur, qui varias historias congerunt Regum a Romanis Pontificibus temporaliter punitorum, & depositorum, 2.22.56. -  Auctores plurimi referuntur, & expenduntur, qui Papae dominium, & iurisdictionem etiam in provincijs, & Regnis infidelium agnoscunt, 2.23.53. -  Auctores plurimi ex Theologis, & Iuristis recensentur, qui indistincte tenent, filios parvulos infidelium invitis parentibus baptizari non debere, 2.17.24. -  Auctores plurimi referuntur, qui titulum debellationis Indorum, ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam admittere nolunt, 2.14.3. -  Auctores plurimi referuntur, qui Regum Hispaniae ab imperio omnimodam exemptionem defendunt, 2.21.71. -  Auctores plurimi recensentur, qui subversiones, & mutationes Regnorum peccatis attribuunt, 2.13.53. -  Auctores plurimi referuntur, qui ex professo, vel etiam obiter agunt de historia Indiarum Occidentalium, 1.5.47. -  Auctores plurimi citantur, qui agunt de varijs idolis Indorum, 2.12.103. -  Auctores recensentur, qui plura miracula in Novo Orbe facta commemorant, 2. 5.5. -  Auctores antiqui, qui de India Orientali scripserunt, in multis fallunt, 1.2.8. -  Auctores plurimi recensentur, qui de rebus & historijs Indae Orientalis scripserunt, 1.3.47. -  Auctores recensentur, qui plura exempla & testimonia adducunt de prosperitate bellorum, & auxilijs coelestibus a Deo Catholicis datis, 2.4.38. -  Auctorum operosa nomenclatura proponitur, qui de iustitia acquisitionis Novi Orbis ex professo, vel perfunctorie tractarunt, 2.1.20. & 39. -  Auctorum verba peculiariter recensentur, qui ob defensionem Innocentium, infideles debellari posse concedunt, 2.15.5. -  Auctorum sententiae recensentur, & expenduntur, qui Indos omnino barbaros, & feros debellari, & suis imperijs spoliari posse concedunt, 2.9.26. -  Auctorum nomina, & verba recensentur qui Indis secundae classis semel ad Fidem conversis Regum Catholicorum supremam saltem dominationem concedunt, 2. 9.20. -  Auctoritas D. Pauli 1. Corinth. 5: De his qui foris sunt, multis solutionibus, & expositionibus illustratur, 2.15.46. -  D. Augustinus miram potentiam Pontificis Romani eleganter exaggerat, 2.23. 81. -  D. Augustinus eleganti paraphrasi ostendit, Regnum Christi non esse de hoc mundo, 2.23.41. -  D. Augustinus scribit, se hominibus monstrosis, oculos in pectore habentibus, praedicasse, 2.8.84. -  D. Augustin. putavit Australes regiones non habitari, & quare, 1.9.20. -  D. Augustini locus expenditur, 1.11. 23. -  D. Augustini elegantissima verba sermone 6. de verb. Domini referuntur, & perpenduntur, 2.14.28. -  D. Augustini locus in serm. 6. de puero Centurionis exponitur, 2.15.50. -  D. Augustini, Hieronymi, Ambrosij, Basilij, Bernardi, & Theophylacti loca expenduntur, temporale dominium Christi negantia, 2.23.31. -  D. Augustini, & Cypriani loca de punitione idololatrarum, qualiter accipienda, 2.14.118. -  D. Augustini, & Concilij Illiberitani loca, quae idola confringi prohibent, qualiter explicari debeant, 2.20.94. -  Augustus Caesar statim post Christum natum se Dominum appellari vetuit, & quare, 2.21.56. -  Augustus Caesar qualiter curaverit peculiarem descriptionem, & relationem totius Orbis habere, 1.7.19. -  Avis nimis peregrina, & prodigiosa Motezumae adducitur, 2.2.56. -  Avitus declamator Novum Orbem non agnovit, sed potius aperte negavit, 1.12. 72. -  Aviti elegantissima verba, quibus Alexandrum hortatur, ne novas terras ultra Oceanum quaerat, 1.12.73. -  Aurelianus Imperator, licet Ethnicus, Romani Pontificis dignitatem agnovit, 2. 22.60. -  Auris Batava proverbium unde, 2.8.33. -  Aurei Velleris Ordinis Equestris origo, 1.12.85. -  Aurum Indiae Orientalis dicebatur Parvaijm, & erat probatissimum, 1.13.33. -  Aurum Phaz, sive Ophaz, & aliae eius appellationes in Scriptura, remissive, 1. 13.41. -  Aurum esse Hispanorum Deum, Indi existimarunt, & de festis ei hac de causa a quodam Regulo Cubae factis, 3.6.8. -  Aurum retibus expiscari in Panamensi provincia publicavit Bacchalaureus Encisus, 1.6.36. & 3.5.9. -  Aurum omina scindit, & superat, 3.6. 18. -  Aurum bella, & alia plura scelera, & damna in mundum invexit ex Virgilio, & alijs Poetis, 3.6.19. -  Australis plaga sub nomine maris solet denotari in sacris Litteris, & quare, 1.8. 19. -  Australem Zonam, & gentes sub ea habitantes a nobis agnosci non posse, multi putarunt, 1.11.36. -  Australes mundi plagas aquis omnino tegi multi ex veteribus opinabantur, & quare, 1.1.19. -  Australes, & Occidentales regiones ultra Oceanum inhabitatas esse multi ex antiquis putarunt, & quare, 1.11.22. -  Austriaca familia varijs occasionibus varia regna, quibus hodie fruitur, coadunavit, 3.4.50. -  Austriaca domus, ob Religionis curam, tot meruit incrementa: & quid eius insignia significent, 1.16.93. -  Austriaca domus, & familia augeri coepit, quando Turcarum Imperium initium habuit, 1.16.83. -  Auxilium miseris denegare, turpe semper reputatum est, & talionis poena punitum, 2.13.88. -  B -  Babyloniae Reges populum Dei ex Divina providientia, & consilio captivum duxerunt, & nihilominus in eo facto peccarunt, 2.6.3. -  Bacchus in Orientalem Indiam penetravit, 1.2.17. -  Baiecetes Turcarum Imperator qualiter succensuerit expulsionem Iudaeorum per Reges Catholicos factam, 2.16.117. -  Baldi notabilis doctrina refertur circa concessionem terrarum infidelium, 2.23. 131. -  Balduinus notatur, dum iniuste damnat morem non effciendi servos eos, qui in bellis Christianorum capiuntur, 3.7.52. -  Baptismus, licet parvulis infidelium, parentibus invitis conferri non debeat: semel tamen collatus valet, & tenet, & amplius parentibus tradendi non sunt, 2.17.40. -  Baptismus est ianua, qua Ecclesiam ingredimur & Christi, & Ecclesiae membra efficimur, 2.23.22. -  Bap. Fulgosij verba expenduntur de Pontificum in Reges & Imp. potestate & auctoritate, 2.22.64. -  Baptismus a parvulis Iudaeorum, vel aliorum infidelium inter se invicem factus, validus erit, etiam si per ludum fiat, cum intentione tamen baptizandi, 2.18.57. -  Baptismum si quis omnino invitus, & coactus recipiat, an si postea metu cessante per longum tempus non contradicat, vere Christianus, & baptizatus censeri debeat, 2.18.59. -  Baptismi Character non imprimatur, ubi quis ad illum recipiendum per vim, & metum absolute compellitur, 2.17.4. -  Baptismi Sacramentum homines liberos fortius in sua libertate confirmat, 3.7. 93. -  Baptismi & aliorum Sacramentorum susceptio plura miracula in Novo Orbe causavit, & Auctores qui de eis agunt, 2.5.36. -  Barbaria Provincia, quae hodie dicitur Berberia, unde sic dicta, remissive, 2.7.4. -  Barbaries & feritas Indorum, absolutem considerata, non praebet iustum, & sufficientem titulum ad eos debellandos, & spoliandos, 2.8.1. -  Barbaries & feritas antiqua Indorum Occidentalium cuiusdam Poetae carminibus explicatur, 2.7.51. -  Barbariem, & feritatem Indorum iustum titulum praebere videri, ut bello domari, & suis imperijs privari possint, 2.7.1. -  Barbarus ita nemo est ut quasdam evidentes de Fide credenda persuasiones percipere nequeat, 2.18.70. -  Barbarus nominis etymologia, 2.7.6. -  Barbarus nomen varias habet significationes, 2.7.3. -  Barbari homines ex sententia Aristotelis, & aliorum servi sunt, & ad serviendum nati, & cogi possunt, ut prudentibus pareant, 2.7.52. -  Barbari, & impoliti hominess brutis aequi parantur, & sub eorum appellatione in Scriptura, & alijs auctoribus designantur, 2.7.13. -  Barbari nominis commune diffinitionem non inepte notat Ioan. Boterus, 2.8. 23. -  Barbari ab Alexandro victi beatiores fuerunt secundum Plutarchum, quam qui eum effugerunt, 2.7.68. -  Barbari ad historias retinendas parum idonei sunt, 1.14.93. -  Barbari proprie dicuntur, qui ingenio nimis obtuso, & fero sunt, & a naturalis rationis regulis deviant, 2.7.5. -  Barbari, ut bruta, furioso impetu ducuntur ad ea, quae appetunt, 2.7.7. -  Barbaris ex sententia Alphonsi a Castro iuste bellum infertur, si sufficienter moniti, suos errores non deponant, 2.16.4. -  Barbaris natura necessitas inest, ut a sapientioribus regantur; qui tamen Barbarorum commodis magis quam suis prospicere debent, 2.8.119. -  Barbaris cum veri homines sint, ius gentium servari debet, & dominiorum distinctio eo introducta, 2.8.9. -  Barbaros quosdam, qui ex consuetudine homines immolabant, impunitos reliquerunt Romani ex Plutarcho, 2.14.73. -  Barbaros posse ut feras venari, & occidi, quomodo, & quando intelligendum sit? 2. 8.122. -  Barbaros servos effici eorum, a quibus excoluntur, aliqui putant, 3.7.23. -  Barbaricarij dicebantur qui vestibus Phrygio more, aut pictis, & auratis utebantur, 2. 8.39. -  Barbas, & pilos non solum Indi, sed plures aliae nationes expilant, 2.8.109. -  D. Bartholomaeus Evangelium Matthaei in Indiam tulit, & Indice transtulit, 1.2. 31. -  D. Bartholomaeus praedicavit in India Citeriori, 1.1.52. -  Bartholomaeus de las Casas in saeculo manens, & postea Ordinem Praedicatorum professus & Episcopus creatus, pro Indorum libertate, & utilitate anxie laboravit, 2.1. 22. & 26. & alia de eo, verbo Chiapensis, & verb. Episcop. Chiapensis. -  Bartoli doctrina refertur, & probatur, qui Pontifici tribuit facultatem concedendi terras, & insulas infidelium, 2.23.52. -  Basilius Pontius Legionensis Augustinianus laudatur, 1.12.3. -  Fr. Basilius Pontius Legionensis qualiter tractet argumentum de Prophetis annuntiantibus conversionem Novi Orbis? 1.15.56. -  Batavi, qui hodie Hollandi dicuntur, olim nimis truces, & agrestes reputabantur, 2.8.32. -  Batavorum sex militares naves anno 1615. fretum Magallanicum transierunt, & cum nostris bis navale certamen ineuntes, primo victices, secundo victae perierunt, 1.8. 41. -  Batuecorum Hispaniae notabilis historia, 1.9.36. -  Bavariae Duces Religiosissimi, & Sedis Apostolicae devotissimi sunt, 2.22.29. -  Bellarminus Cardinalis illustrissimus seipsum retractare videtur, & in inspecta Bulla Alex. VI. plenum dominium Novi Orbis concessum esse agnoscit, 2.24.22. -  Bellarminus, & alij gravissimi Theologi, quibs terminis explicent iurisdictionem temporalem, quam Rom. Pontifex in saeculares Principes habet? 2.22.47. -  Belluae pro catulis suis defendendis usque ad mortem pugnant, 2.12.78. -  Bellum non requirit praeviam monitionem, ubi infertur Turcis, Haereticis, & alijs Fidei hostibus, 2.1.5.18. -  Bellum nunquam potest esse iustum, ubi nulla praecessit iniuria, 3.7.74. -  Bellum licet non vere probabiliter tamen ex utraque parte iustum esse potest, 3.7.76. -  Bellum ut legitimum sit, non solum iustitiam causae, sed etiam Principis licentiam, & auctoritatem requirit, 3.7.77. -  Bellum quacunque ex causa, & pia praesertim illatum, regulariter monitio praecedere debet, 2.15.16. -  Bellum, quod suscipitur pro defendendis innocentibus, & tollendis humanis sacrificijs, monitio praecedere debet, 2.15.12. -  Bellum ubi infertur pro defensione Innocentium, & immolandorum, mitissime quantum fieri potest, exercendum est, 2.15.19. -  Bellum iuste moveri potest contra eos, qui suis Principibus non obediunt, & multo magis contra rebelles Deo, 2.16.25. -  Bellum suscipientes pro defendendis innocentibus, quid ab illis recipere, aut exigere possint ex opinione Pat. Molinae 2. 15.23. -  Bellum iustum non solum infertur pro defensione propria, sed etiam pro liberandis innocentibus etiam auxilium nostrum non postulantibus, 2.1.5.9. -  Bellum, & armorum terrorem inter Indos Fidem introduxisse, qualiter intelligendum sit, 2.18.24. -  Bellum a Christianis contra Turcas licite moveri non posse, fuit haeresis Lutheri, & Erasmi, quae reprobatur, 2.1.9.37. -  Bellum, & eius damna multoties cohibere non potest Princeps ipse, qui illud incepit ex Sallust. 3.6.46. -  Bellum ex utraque parte iustum reperiri, vix possibile est, 3.7.15. & 76. -  Bellum dicitur per antiphrasim, quasi minime Bellum, & alia eius etymologia ex Cassiodoro, 3.3.25. -  Bellum punitivum proprie ad executionem imperij, & iurisdictionis spectat, & inter subditos exercetur, 214.6. -  Bellum ut sit iustum, debet esse defensivum, vindicativum aut punitivum, 2.1.4.4. -  Bellum ut iustum sit, quibus ex causis, & qua intentione inferri debeat, 2.6.52. -  Bellum recte videtur inferri Indis, qui monti, desistere nolunt a vitijs contra naturam, 2.13.2. -  Bellum pro Fide, aut contra excommunicatos qualiter fieri posse dicat Franc. Arias? 2.16.67. -  Bellum ubi iustum est, bene possunt Christiani, scandalo cessante, cum infidelibus, & pro infidelibus militare, 3.4.23. -  Bella iniusta secundum Baldum sunt manifesta latrocinia, 3.7.81. -  Bella ubi inferuntur ob bonum, & defensionem alicuius, quid defendens sumere possit, 3.7.95. -  Bella, quae iuste, & legitime inferuntur, probari debent, & ius acquistionis victoribus praebent, 2.6.50. -  Bella ob nullam omnino causam movere licere haeresis est, a multis pijs & doctis viris damnata, 2.6.49. -  Bella licita dicuntur ea, per quae victis consulitur, & pictatis, & iustitiae observatio procurator, 2.7.64. & 2.13.10. -  Bella suscipere pro terris, aut rebus inutilibus operaepretium non esse, Herodotus scribit, 1.16.111. -  Bella non nisi cum magno consilio indicenda & ineunda esse, multis probatur, 3. 2.19. -  Bella sociorum, & consoederatorum causa inita legitima sunt, 3.4.19. -  Bella, quae Reges Religionis tuendae, aut propagandae causa suscipiunt, valde pia, & laudabilia iudicantur, 2.16.63. -  Bella quemadmodum iusta censeri solent si a Deo, ita si a Pontifice praecipiantur, 2. 231.28. -  Bella semper plura damna, & calamitates adducunt, 3.6.42. -  Bella per Hispanos Indis illata ut plurimum legitima fuerunt, 218.20. -  Bella per Constantinum, & alios Christianos Principes adversus infideles non ob id solum gesta fuerunt, ut Fidem reciperent, sed ex alijs causis, quae referuntur, 2.19. 70. -  Bella ab Alexan. Magno, & Romanis ampliandi Imperij cupiditate innocentibus illata non laudantur nec laudari potuerunt a D. Augustino, & alijs, 2.8.125. -  Bella apud Romanos quibus caeremonijs denuntiarentur, remissive, 3.7.86. -  Bella iniusta, & per solam violentiam islata nullo iure probantur, neque legitimum dominium praestant, & Auctores, qui de hoc agunt, 2.6.51. -  Belli iusti, & legitimi indicti si quis ordines excedat, ad restitutionem tenetur, 3.7.82. -  Belli in ipso conflictu quae capiuntur, qualiter dividantur, 2.6.38. -  Belli propositum quod esse debeat? 2. 15.21. -  Belli contra infideles suscipiendi auctoritas maxime penes Pontificem residet, 2. 23.55. -  Belli causa ubi iusta est, pugnae exitus malus esse non potest, 3.2.23. -  Bellis iustis, & ad Dei vocationem, & exaltationem susceptis, semper ipse exitus foelices concedit, 2.4.40. -  Bellicam artem secundum naturam acquisitivam esse, Plato, Aristot. & alij Philosophi tradunt, 2.6.24. -  Bello capta capientium fiunt, etiam inspecto iure Divino, ex doctrina divi Ambrosij, 2.6.26. -  Bello capta qualiter dividantur, & plures Auctores, qui de hoc agunt, 2.6.35. -  Bello ab hostibus capta communi omnium gentium iure capientium fiunt, & plurimi Auctores qui de hoc articulo agunt, 2.6.23. -  Bello publice indicto parta an, & quando restitui debeant, si illud iniustum fuisse constiterit? 3.2.48. -  Bellorum strepitus, & strages non praestat congruum medium praedicationi, & conversioni Barbarorum, 2.8.128. -  Bellorum damna multa sunt, & graviora quamquae ex litibus privatorum oriri possunt, 3.3.24. -  Benedictionem, & promissionem dilatationis imperij factam Ecclesiae a Prophetis, posse etiam intelligi de Regibus Hispaniae, docet Didacus Valdesius, 2.2. 39. -  Benedictus AEgidius Lusitan. respondet libro Maris liberi, 2.1.51. -  Benesicia, quae Barbaris in Fidei praedicatione impenduntur, servitutis irrogatione pensanda non sunt, 3.7.91. -  Beneficio nos iuvari oportet, non decipi, 2.24.48. -  Beodos Hispane, cur ebrios appellemus? 2.8.35. -  D. Bernardus in quo laudet quemdam Eborensem Archiepiscopum? 3.8.30. -  D. Bernard. bene concedit Papae secularem iurisdictionem, monet tamen, ut eam per alios exerceat, 2.23.165. -  D. Bernard. temporalem iurisdictionem Regibus terrae relinquendam docet, & alienam a Romano Pontifice vocat, 2.23. 49. -  D. Bernardi verba expenduntur pro supremo dominio Christi in Ecclesiam translato, 2.10.21. -  D. Bernardi elegans locus pro dominio Christi perpenditur, 2. 23 93. -  D. Bernardi verba elegantissima de dignitate Pontificis, 2.23.80. -  Bezaar lapis & eius inventio, & virtus, 1.7.37. -  Blaschi Nonij de Balboa laudes, & historia, 1.5.27. -  Blasius Robles de Salzedo citatur & laudatur, 2.7.19. -  Blasphemia vera, & propria requiritur, ut infideles ob eam puniri possint, 2.14. 111. -  Blasphemia, quae in idololatria inest, qualis sit, & quod ob eam tantum infideles debellari non possint, 2.14.110. -  Blasphemiae ratione possunt Christiani infidelibus bellum indicere, 2. 13 40. -  Blasphemiae peccatum gravissimum est, & de eius poenis, 2.13.41. -  Bodini opinio damnatur, qui nunquam servitutem licitam, vel utilem esse contendit 3.7.8. Vide alia infra verbo Ioan. Bodinus. -  Boetij carmina referuntur, in quibus hominum, & belluarum discrimen apponit, 2. 7.26. -  Boetiorum ruditas, & crassities tanta olim fuit, ut in proverbium abierit, 2.8. 34. -  Bombardae, & scopleti magno terrori Indis fuerunt, 2.7.44. -  Bona non solum bonis dantur a Deo, sed malis etiam, & interdum magis quam bonis, & quare? Ex sententia D. August. 2.10. 60. -  Bona inferioris ordinis restituenda non sunt cum iactura superioris, 3.5.36. -  Bona non sunt opera, quae non innituntur Fidei fundamento, 2.10.36. -  Bona fides requiritur etiam in praescriptione immemoriali, 3.3.78. -  Bonae fidei possessor est etiam ille qui habet conscientiam dubiam, 3.3.80. -  Bonum, & rectum excedere, nullatenus licet, etiam propter salutem alterius, 2.14. 14. -  Bonum opus ut exercere, ita & iuvare bonum est, etiam si quis pro eo mercedem accipiat, 3.4.25. -  Bonifacius IIX. Magnam partem Extravag. Unam sanctam ex dictis D. Augustini, & Bernardi desumpsit, 2.23.121. -  Brachmanes Indorum Philosophi ex Iudaeis descendebant, 1. 2 24. -  Brasilia provincia qualiter a Caprali detecta, & Sanctae Crucis dicta, 1.3.32. -  Brasiliae regionis descriptio, detectio, & historia, 1.6.59. -  Brasiliae provincia appellatur Sanctae Crucis, & quare? & quam iniuste hoc nomen vulgus pro Brasilia mutaverit, 1.4. 40. -  Brasilienses, AEthiopes, & aliae gentes Orientales hodie edunt carnes humanas, 2. 14.63. -  Brasilienses conservant memoriam praedicationis Divi Thomae, 1.14.60. -  Brasiliae urbs ab Hollandis nuper intercepta, qualiter a nostris fuerit recuperata? 2.25.88. -  Brevis est, qui non dicit plus quam oportet, & inita tractatio desiderat, 1.1.4. -  Britanni, & Poloni carnes humanas edere solebant, 2. 14 62. -  Britanni prae caeteris corpora radebant, & glasto inficiebant, 2.8.111. -  Bruta animalia nihil habent rationis, aut prudentiae, ut falso quidam existimarunt, 2.7.9. -  Bruta an loqui possint, vel humanum sermonem intelligere? remissive, 2.7. 11. -  Brutis proprie non dicitur inferri vis, & iniuria, 2.7.12. -  Bulla Alexandri VI. qua Regibus Catholicis Novum Orbem concessit, ad litteram refertur, 2.24.16. -  Bullam Alexan. VI. qua Novum Orbem Regibus Catholicis donavit qui referant, & laudent, 2.24.17. -  Bullae Alexan. VI. verba nihil Sedi Apostolicae in provincijs Novi Orbis nomine feudi, vel alio reservant, 3.1.42. -  Bullae saepe expediri solent sub solo nomine Papae, quamvis Cardinales ad earum expeditionem consilium, consensum praestiterint, 2.24.100. -  Burgundiones propter Hunnorum incursiones Christo se devoverunt, 2.18.29. -  Busiris infamis habitus, & graviter ab Hercule punitus dicitur, quod hospites Iovi immolaret, 2.12.65. -  Busiris in aris, quas hospitibus paravit, mactatus fuit, ex Claudiano, 2.12.67. -  Busiris cur dicatur illaudatus, & monstris dignus apud Virgil. & Statium, 2.12.66. -  Busiridis arae adagium quid significet? 2. 12.68. -  C -  Caesarion, filius Caesaris, & Cleopatrae, in Indiam missus, 1.3.13. -  Caietanus putat nullo Scripturae loco concludi, omnem terram esse habitabilem, 1.11.24. -  Cain Adae filius materialem civitatem aedificavit, 2.8.18. -  Calamitatum, & suppliciorum imminentium Deus prius homines monet, ut resipiscant, 2.2.44. -  Calistus Remirez supremam potestatem Papae in temporalibus etiam ad infideles extendit, 2.23.62. -  Calixti III. Bullae verba expenduntur, 2. 24.37. -  Calixti III. & Nicolai V. Bullae de concessione Indiarum Orientalium Lusitanis facta referuntur, 2.24.29. -  Calumnia eorum depellitur, qui Hispaniae Reges avaritiae notant, 1.16.99. -  Calumnias excitat virtus, & a viris probis contemnendae sunt, 1.6.39. -  Cancellaria, & Metropolis insulae sancti Dominici quid comprehendat, 1.6.18. -  Cancellariae Limensis districtus, 1.6.49. -  Changiocham Tartarorum Regi, & exercitui eius dicitur mare miraculosum novem pedum transitum aperuisse, 2.4.34. -  Canibales, & Caribes Indi, prae alijs, humanis carnibus vescebantur, 2.12.35. & 38. -  Canibalorum insulae quae, & cur ita dictae 1.6.15. -  Cantic. cap. 4. de Austro perslante, & aromatibus fluentibus, intelligitur de conversione Indorum, 2.2.34. -  Cantic. cap. 8. vers. 8: Soror nostra parvula est, &c. explicatur, & ad gentes Novi Orbis recens conversas accommodatur, 1.15.37. -  Cap. licet 18. de regular. & cap. duae sunt 19. q. 2. expenduntur, 2.3.35. -  Cap. contra Christianos de haeret. lib. 6. expenditur, & illustratur, 2.18.55. -  Cap. ego Ludovicus dist. 63. exponitur, 2.22.38. -  Cap. debet, & cap. vult, 23. q. 4. ubi D. Augustinus docet, malos esse prohibendos a malo, & cogendos ad bonum, qualiter sit explicandum? 2.18.39. -  Cap. vides, 23. q. 6. & cap. quid facit, 23. q. 4. & alia similia expenduntur, 2.16.104. -  Cap. in Archiepiscopatu de raptorib. explicatur, 2.15.40. -  Cap. iam vero, 23. q. 6. illustratur, 2.18. 47. -  Cap. dispar. 23. q. 8. inducitur, & expenditur pro iustitia belli contra infideles, qui Fidem sibi praedicatam recipere nolunt, 2. 18.80. -  Cap. dispar. 23. q. 8. explicatur, 2.19.35. 38. & 41. -  Cap. dispar. 23. q. 8. & cap. militare, 23. q. 1. exornantur, 2.6.53. -  Cap. audacter, 18.8. q. 1. & cap. ex merito, 6. q. 1. exornantur, 2.11.15. -  Cap. quid in omnibus, 32. q. 7. expenditur, 2.10.29. -  Cap. quaeritur 22. q. 2. & cap. si nulla 23. q. 8. expenduntur, 2.18.5. -  Cap. ad Fidem 23. q. 1. cap. si sinceri, dist. 46. & cap. sicut de Iudaeis, perpenduntur, & illustrantur, 2. 17 6. -  Cap. qui nos 23. q. 1. cap. 1.23. q. 6. cap. displicet 24. q. 3. ubi D. Augustin. agit de coactione D. Pauli, perpenduntur & exornantur, 2.16.102. -  Cap. si Ecclesia, cap. non invenitur, cap. displicet, 23. q. 4. in quibus D. Augustinus de differentia status, & potestatis Ecclesiae, ponderantur, & illustrantur, 2.16.84. & seqq. -  Cap. displicet, 23. q. 4. & cap. 1.23. q. 6. expenduntur, 2.16.96. -  Cap. de Iudaeis 45. dist. & alia Conciliorum decreta, quae Iudaeos invitos baptizari vetant, commemorantur, 2.17.8. -  Cap. de Iudaeis 45. dist. perpenditur, & illustratur, 2.18.54. -  Cap. de Iudaeis, vers. Qui autem, 45. dist. expenditur, 3.5.9. -  Cap. 1. dist. 7. & Exodi auctoritas, cap. 12. Ponderatur, 3.7.30. -  Cap. noli 23. q. 1. ponderatur, & illustratur, 3.7.39. -  Cap. quidam autem 45. dist. explicatur, 2.17.49. -  Cap. solitae de maiorit. & obed. exornatur, 2.11.30. -  Cap. solitae de maioritate, & obed., & Lucae 22: Ecce duo gladij, expenduntur, 2.21. 16. & 40. -  Cap. solitae de maiorit. & obed. explicatur, 2.23.117. -  Cap. solitae de maior. & obed. cap. per venerabilem, cap. causam quae, qui filij sint legit. cap. novit de iudic. & cap. tuam de ordin. cognit. cap. si duobus, §. denique de appellat. perpenduntur, 2.23.45. -  Cap. per venerabilem, qui filij sint legit. ponderatur, & illustratur, 2.23.118. -  Cap. per venerabilem, vers. Quod autem, qui filij sint legit. expenditur, & illustratur, 2.24.73. -  Cap. offerebatur, 32. q. 7. exponitut, 2. 20.40. -  Cap. si Ecclesia, cap. duo ista, 23. q. 4. & cap. quod sicut de elect. explicantur, 2.16. 29. -  Cap. 1.1. dist. explicatur, 2.20.71. & 75. -  Cap. maiores de baptism. ponderatur, & illustratur, 2.19.59. -  Cap. ult. 23. q. 2. exornatur, 2.20.59. -  Cap. Episcopus nullum de consecrat. dist. 1. illustratur, 2.20.6. -  Cap. si Ecclesia, cap. non invenitur, cap. displicet. 23. q. 4. vera expositione donantur, 2.19.43. & 53. -  Cap. si non ex Fidei, 23. q. 4. expenditur ubi D. Gregorius valde commendat bella a Gennadio pro Religione dilatanda suscepta, 2.16.78. -  Cap. convenior 23. q. 8. cap. inter haec, 33. q. 2. cap. imperium, dist. 10. expenduntur, 2.27.47. -  Cap. 1. dist. 21. cap. omnes 22. dist. & alia similia expenduntur, 2.23.116. -  Cap. si non ex Fidei 23. q. 4. vera explicatione donatur, 2.19.32. -  Cap. quo iure, & cap. quoniam 8. dist. expenduntur, 2.23.43. -  Cap. in memoriam, 3. dist. cap. 2. dist. 10. cap. generali 25. q. 1. expenduntur, 2.22. 36. -  Cap. cum ad unum, & cap. duo sunt, dist. 96. & cap. nos si incompetenter, 2. q. 7. ponderantur, & illustrantur, 2.23.44. -  Cap. turbatur, 1. q. 1. explicatur, 2.13. 72. -  Cap. remittuntur, vers. Per scientes, 23. q. 3. expenditur, & illustratur, & cap. sequent. num. 26.2.10.70. -  Cap. charitas 5. de poenit. dist. 5. explicatur & exornatur, 2.13.83. -  Cap. ea vindicta, cap. mali 23. q. 4. & cap. -  Dominus noster 23. q. 2. expenduntur, & illustrantur, 2.13.46. -  Cap. Dominus noster 23. q. 2. expenditur & illustratur, 2.2.26. -  Cap. Dominus noster 23. q. 2. expenditur, 3.4.15. -  Cap. Dominus 23. q. 2. explicatur, & illustratur, 2.6.55. -  Cap. flagitia 32. q. 7. expenditur, 2.13. 11. -  Cap. si non audieris 23. q. 5. explicatur, 2.13.34. -  Cap. fortitudo, cap. non inferenda 23. q. 3. exornantur, 2.3.15. -  Cap. qui vult, & cap. non invenitur, 23. 3. illustrantur, 2.1.13.27. -  Cap. qui potest 23. q. 5. perpenditur, 2. 13.17. -  Cap si de rebus, & cap. quemadmodum 23. q. 3. exponuntur, & exornantur, 2. 13 53. -  Cap. si de rebus 23. q. 3. vera interpretatione donatur, 2.11.46. -  Cap. si de rebus, & cap. quemadmodum 23. q. 3. expenditur, & exornatur, 2.10. 26. -  Cap. non est, & cap. Regum officium, 23. q. 5. illustratur, 2.13.21. -  Cap. si is qui 23. q. 4. illustratur, 2.13. 48. -  Cap. non frustra, & cap. Regnum 23. q. 2. explicantur, 2.10.68. -  Cap. in apibus 7. q. 1. vera expositione donatur, 2.21.58. -  Cap. futuram 12. q. 1. & cap. in apibus, 7. q. 1. expenduntur, 2.21.25. -  Cap. omne 28. q. 1. & cap. quoniam omne, & cap. ultimo de prescrip. explicantur, 2.11.54. -  Cap. schismatici 23. q. 6. explicatur, 2. 19.55. -  Cap. novit de iudicijs historia, & explicatio remissive, 2.23.171. -  Cap. Adrianus, dist. 63 exponitur, 2.22. 34. Et falsam historiam continere ostenditur, num 39. -  Cap. vides 23. q. 6. & cap. quid faciet. 23. q. 4. explicantur, 2.19.64. -  Cap. Princeps 23. q. 5. & similia exornantur, 2.25.6. -  Cap. si quis praepropera, dist. 50. expenditur, 2.3.40. -  Cap. veniens de praescrip. & l. si mulier, §. fin. de eo quod met. caus. cum similibus explicantur, 3.1.54. & 61. -  Cap. post electionem de concess. praeben. explicatur, 3.1.57. -  Cap. indecorum de aetat. & qualit. ordin. illustratur, 2.7.87. -  Cap. per venerabilem qui filij sint legit. expenditur, 3.2.26. -  Cap. 1.23. q. 8. & cap. pudenda 24. q. 1. expenduntur, 3.5.30. -  Cap. quanto de divortijs expenditur, & illustratur, 3.5.11. -  Cap. his itaque 6. dist. explicatur, 2.11. 17. -  Cap. quia propter, vers. Nisi, de elect. exornatur, 2.3.9. -  Cap. Abbate sane de re iudic. lib. 6. expenditur, & illustratur, 2.23.135. -  Cap. in novo 21. dist. illustratur, 1.14.25. -  Cap. cum ex iniuncto 12. de haeretic. explicatur, 2.3.7. & 3.7. -  Cap. ita Dominus 19. dist. & cap. fundamenta de elect. in 6. exornantur, 1.14.10. -  Cap. 17. Actor. Apost exponitur, & illustratur, 1.9.3. -  Captivitas etiam citra belli causam exerceri posse videtur, 3.7.17. -  Captivitatem iustam etiam ex iniustis bellis oriri posse putat Menchaca, 3.7.12. Contrarium, num. 75. -  Captivi in sepulchris virorum fortium a Romanis necari solebant, 2.14.80. -  Captivi Christiani possunt licite fugere a Saracenis, a quibus iniuste capti sunt: & secum bona eorum adsportare, 2.11.45. -  Captum ab hostibus possum etiam invitum redimere, & debet contractum servare, 2.13.97. -  Cardinalis Baronius Monarchiam spiritualem Regum Siciliae vehementer execratur, 3.1.76. -  Cardinalis Baronij scriptis contra Monarchiam Siculam plures satisfaciunt, & Regijs edictis intercipi iussa sunt, 3.1.77. -  Cardinales unde dicti? & alia de eorum origine, & dignitate remissive, 3.2. 28. -  Cardinalium consilium, ut Papa necessario petere debeat, nulla consuetudine induci potest, & quare? 2.24.103. -  Cardinalium prudentia, & in omni scientia peritia commendatur, 3.2.27. -  Caretae Reguli Terraefirmae notabile dictum, 2.4.76. -  Caribes, Canibales, Chichimeci, & Chontales omnium ferissimi, & barbarissimi sunt, 2.7.41. -  Carmina quaedam, Indiarum Orientalium inquisitionem suadentia, Vlyssipone confecta sunt, antiquitatem simulantia, 1. 12.101. -  Carmina Sibyllae, & Sedulij Paschalis in detestationem idololatriae, 1.12.120. -  Carnes humanas palato gratissimas dicebant Brasilij, & querebantur quod baptizatorum non tanti saporis essent, 2.14. 64. -  Carnibus quibuslibet vesci magis ferarum quam hominum esse, dicebat Pythagoras, 1.12.45. -  Carnibus humanis, obsidionum necessitate urgente, plures gentes usae sunt, 2.12.49. -  Carnium humanarum convivia plures gentes exercuerunt. 2.14.61. -  Carnium humanarum esum nullis necessitatis praetextu excusari posse, tradit Valerius Maximus, 2.12.50. -  Carolus Magnus qua de causa Longobardis bellum intulerit, 2. 19 71. -  Carolus Magnus plura bella movit adversus infideles idololatras hortatu Adriani Romani Pontificis, 2.16.110. -  Caroli Magni historia mirabilis, dum fossam ex Rheno in Ararim facere voluit, 1.8. 60. -  Carolus V. Imperator. Licentiato Figueroae, & alijs, plurimum Indorum causas, & patrocinium commendavit, 3.6.31. -  Carolus V. Imper. cur. symbolum columnarum Herculis cum inscriptione, Plus ultra assumpserit. 1.4.43. -  Carol. V. Imper. multa pro salute, libertate & conversione Indorum pijssime sanxit, 2.8.78. -  Caroli V. epitaphia, 1.4.49. -  Caroli V. Imper. protestatio de exemptione Regni Hispaniae ab Imperio tuenda, 2.21.74. -  Caroli V. virtus, & Religio eius fortunam prosperam fecerunt, 1.4.48. -  Caroli V. laudes, & egregia facinora remissive, 1.4.50. -  Caroli V. Imperator. symbolum, & praestantius trophaeum ex detectione Novi Orbis, 1.16.65. -  Caroli V. Imperator. temporibus multis modis & poenis Indorum libertati consultum fuit, 3.7.58. -  Caroli V. Imperator. epistola quaedam ad Reges & gentes Novi Orbis missa perpenditur, 1.14.96. -  Carolum V. Imperator. totius mundi imperium consequi potuisse, si oblata sibi occasione uti sciret, Campanela testatur, 3. 4.52. -  Carolinae insulae Indi qualiter infantes suis idolis sacrificarent? 2.12.57. -  Carpocrationarum, sive Gnosticorum Haereticorum nefanda flagitia, 2.14.5. -  Carthaginenses, & generaliter reliqui Africani qualiter filios suos Saturno Immolarent? 2.14.76. -  Carthaginenses olim per Atlanticum navigasse dicuntur, 1.12.28. -  Cassaneus videtur agnoscere praecedentiam Regum Hispaniae, 1.16.49. -  Caspiae, & caucasiae portae, & famigeratum illarum opus, 1.8.77. -  Castellus a Bobadilla tribuit victorias Hispanorum in Novo Orbe militari eorum disciplinae, 2.4.59. -  Casus ubi accidit a Principe non praevisus, omnia, quae ipse posset facere, potest is qui eius vices habet, 2.24.56. -  Cataphrigarum haereticorum Eucharistia ex farina infantium sanguine mixta, conficiebatur, 2.12.92. -  Catholica dicta est Ecclesia Dei ab ipsis Apostolis, & quid hoc nomen significet? 1.14.47. -  Catholicus esse debet, qui multitudini praeficiatur, 3.5.20. -  Catholici videntur licite auferre posse bona infidelium, 2.10.24. -  Catholici Reges Ferdinan. & Elisabeth qualiter Roman. Pontific. certiorem fecerint detectionis Novi Orbis, & illius conversionem & conquisitionem expostulaverint? 2.24.14. -  Catholicorum titulus quando ab Ecclesia Hispaniae Regibus dari coeperit? 2. 25.27. -  Catonis disthica, quae circumferuntur, cuius fuerint? 2.12.72. -  Causa Dei non debet esse peioris conditionis, quam hominum, 2.16.26. -  Causa iustior, & potentior praevalet, & attendi debet, 3.6.102. -  Causa pugnandi si bona est, pugnae exitus malus esse non potest, 2 4.42. -  Causa, quae prodest, ubi concurrit cum ea, quae nocet, illa attendi debet, non haec, 3.6.103. -  Causa ubi requiritur tanquam fundamentum iurisdicationis, necessario discuti, & praecedere debet, 2.24.3. -  Causa confirmans ubi supervenit, actus initio nullus convalidatur, 3.4.47. -  Causae plurimae, & urgentissimae intervenerunt ad concedendam conquisitionem Novi Orbis, 2.24.11. -  Censurarum rigor, & vigor abrogari, & enervari solet per contrariam consuetudinem, 2.25.77. -  Cessante causa non cessat effectus, quando dispositio effectum suum iam sortita fuit, 3.2.57. -  Centenaria praescriptio est potentior quam immemoralis, 3.3.73. -  Cham cur effectus fuerit servus fratrum suorum? 2.7.59. -  Cham cur destitutus fuerit paterna benedictione: & Chanaam eius filius cur maledictus? 1.10.47. -  Charitas est proprium Christianorum bonum, 2.16.30. -  Charitas perfecta foras mittit timorem; 2.17.69. -  Charitas unicuique secundum eius conditionem est impendenda, 2.11.8. -  Charitas, quae erga proximum haberi videtur, etiam Iudaeis, & infidelibus impendenda est, 2.9.73. -  Charitas aurum optimum, Dei Verbum argentum praestantissimum, 3.6.15. -  Charitas nulla maior Indis barbaris impendi potuit, quam illos ad bonos mores & Fidem convertere, & Christianis Rectoribus gubernare, 2.. 74. -  Chiapa provincia, eius descriptio, 1. 6.28. -  Chiapensis Episcopus reprehenditur a Petro Malferito, 3.1.17. & alia de eo infra verb. Episcop. Chiapensis. -  Chichimeci, Caribes & Canibales Indi saepe debellari, servi fieri iussi sunt, 3.4.7. -  Chile in Regno in Valle Cauten repertae sunt figurae aquilarum bicipitum, 1.12. 97. & 102. -  Chilensis Regni descriptio, & Cancellaria, & incolarum robur, & superbia, 1.6. 60. -  Chilenses Indos iuste hodie bello comprimi, & servos fieri posse, multi opinantur, & quid circa hoc diversis temporibus ordinatum fuerit? 3.4.8. & 12. -  Chilenses quo pacto potuerint effigiare aquilas bicipites? 1.12.102. -  Christiana professio non ideo bona, & divina esse desinit, quod aliqui inter Christianos vitiosi, & peccatores existant, 2. 3.58. -  Christiani Scriptores non deberent opinionem Hostiensis veneno afficere, 2. 11.3. -  Christiani quomodo servos possidere, eisque uti debeant, ex Divo Augustino, 3. 7.45. -  Christiani a Christianis in bellis quantumvis iustis capti ex generali consuetudine servi non fiunt, 3.7.51. -  Christiani labores, & iniurias, quae Indis inferuntur, potius in se suscipere, quam in illis permittere deberent, 3.8.17. -  Christiani nullum peccatum committunt, infideles in bello iusto adiuvando, 3.4.24. -  Christiani regulariter se infidelium actibus, & bellis immiscere non debent, 3. 4.20. -  Christiani sancti Thomae in India quales? 1.2.43. -  Christiani, praecipue Pontifices, & Reges debent Dei honorem tueri, 2.13.43. -  Christiani etiam cum iustis bellis operam navant, mites, & temperati esse debent, 3.6.23. -  Christianorum foex quod facit, non est spectandum, sed quod boni Christiani, ex Divo August. 3.6.104. -  Christianos quosdam accusat D. Paulus quod simul cum Christo idola colerent, 2. 14.108. -  Christophorus Columbus & socij quot, & quantos labores ope Divina superaverint in detectione Novi Orbis, 2.3.24. -  Christophorus Columbus, ut insulas, sic etiam continentem Novi Orbis primus aperuit, 1.47. -  Christophorus Columbus habuit in somno mirandam visionem de brevi conspectu terrae Novi Orbis, 2.3.25. -  Christophorus Columbus ubi primum detexit insulam Hispaniolam, Ophiram se reperisse iactabat, 1.13.5. -  Christophori Columbi pia oratio, & protestatio, ubi primam Novi Orbis insulam detexit, 1.16.101. -  Christophori Columbi cum Fr. Builo Catelano contentio, super modo, quo Indos adigi conveniebat, 3.6.59. -  Christophori Columbi constantia in proponenda, & exequenda navigatione, & detectione Novi Orbis, miraculum ingens a plurimis iudicatur, 2.4. 30. -  Christophoro Columbo quid primum Reges Catholici circa Indorum curam dederint in mandatis? 3.4.28. -  Christophorum Columbum ad detegendum Novum Orbem Divinam spem, & impulsum sive inspirationem habuisse ex testimonijs Bozij, & aliorum late probatur; & quod fuit ad hoc afflatus, & electus a Deo, 2.3.23. & 31. -  Christoph. Columbus Vide alia infra verbo Columbus. -  Christus Dominus plurimos sua trium annorum praedicatione convertit, 1.14.5. -  Christus Dominus, D. Paulus, & alij suam missionem, & praedicationem ex miraculis comprobabant, 2.3.38. -  Christus Dominus in coelum ascensurus pedum vestigia petrae impressa reliquit, 1. 14.62. -  Christus mortuus est, ut filios Dei dispersos congregaret in unum, 1.15.53. -  Christus ascendens in coelum praeceptum propagandi Evangelij tanquam ultimum & omnino servandum, & implendum Apostolis iniunxit, 2.16.35. -  Christus Regnum suum temporale Ecclesiae, & Pontifici communicavit, 2.23. 104. -  Christus, & Ecclesia unum corpus, & unam vocem constituunt, & insignis ad id D. Augustini locus, 2.23.108. -  Christus Dominus in quantum homo, non habuit temporalem totius mundi dominationem ex communi multorum sententia, 2.23.25. qui referuntur, numer. 30. -  Christus Beato Petro terreni simul, & coelestis Regni iura concessit, 2.11. 29. -  Christus in quantum homo an, & qualiter omnipotens dici potuerit? 2.23.102. -  Christus paupertatem in se, & Apostolis affectavit, & ea sola mundum vincere voluit, 2.23.152. -  Christus iussit, tributa Caesari solvi, Principibus obediri, & materiali gladio uti noluit, 2.23.39. -  Christus Lucae 12. cur noluerit esse iudex inter fratres de haereditate certantes? 2.23.150. -  Christus noluit exercere officium divisoris inter fratres, 2.23.27. -  Christus Dominus omnium creaturarum Rex constitutus fuit, 2.10.14. -  Christus Dominus aliquibus in casibus temporalem iurisdictionem exercuit, 2.23. 147. -  Christus, se Regem appellari, saepe passus est, 2.23.149. -  Christus post resurrectionem magis plene, & absolute vocari potuit Dominus temporalis totius mundi, 2.23.158. -  Christus ut homo ex sententia magis vera, & probabili saltem habuit dominium excellentiae ex dono unionis sibi a Patre concessum, 2.23.91. -  Christus Dominus quanta diligentia miserit D. Thomam, & Bartholomaeum, ad praedicandum Indis Orientalibus, 2.8. 74. -  Christus non venit iudicare, sed salvare mundum, 2.14.38. -  Christus, & Apostoli paucarum rerum dominium habuisse dicuntur, 2.23. 29. -  Christus post Resurrectionem D. Petro Clavium potestatem, & Ecclesiae ovium curam commisit, 2.23.159. -  Christus Dominus non abstulit dominia hominum, etiam peccatorum, & tyrannorum, 2.23.38. -  Christus non transtulit in Ecclesiam, & eius Vicarium ea, quae sibi excellenter, sive eminenter concessa fuerunt, 2.23. 35. -  Christus Dominus Petro, & eius successoribus gentibusque fidelibus sui Sacerdotij, & Imperij potestatem communicavit, 2.10.16. -  Christus Dominus, Apostoli, & D. Vincent. Ferrer. una lingua loquentes a varijs diversarum linguarum populis intelligebantur: & idem accidit aliquibus Concionatoribus Novi Orbis, 2.5.10. -  Christum in quantum hominem temporale dominium habuisse, verius est, quamvis eo uti noluerit, 2.23.146. -  Christum etiam in quantum hominem totius Orbis temporale dominium habuisse, plurimi ex Sanctis Patribus generaliter & magis communiter docent, 2. 23.89. -  Christi lex, & Fides in mansuetudine, & suavitate praedicationis differt a lege Mahometi, 2.17.74. & verba Divi Vincentij circa hoc, num. 78. -  Christi, & Ecclesiae idem est Regnum, 2. 23.105. -  Christi praeceptum de Fide vbique praedicanda quomodo implendum sit? 2.16. 12. -  Christi Domini foelicissimus adventus plurima bona mundo attulit, & Sibyllae carmina de hoc, 1.11.46. -  Christi post adventum idololatriam cessaturam, omnes fere Prophetae praenuntiarunt, quorum plura loca expenduntur, 2. 13.35. -  Christi post adventum omnis Principatus & iurisdictio ad fideles transferri coepit, 2.10.13. -  Christi dominatio temporalis non solum creationis, verum & redemptionis titulo nititur, 2.23.103. -  Christi legem annuntiantes charitate niti debent, 2.17.68. -  Christi omnis actio nostra est institutio, 2.17.45. -  Christi Fidem in Novo Orbe iam olim praedicatam plures affirmant, 1.14.1. & 3. -  Christi promissiones Apostolis factae etiam in eorum successoribus verificari possunt secundum Augustin. 1.14.89. -  Christi mortem doluisse, & sub Panis nomine daemones Gentibus annuntiasse, ex notabili historia Plutarchi, & aliorum, 1.14. 42. -  Christi vaticinium de consummatione ventura post universalem Evangelij praedicationem, plurimi exponunt de excidio & consummatione materialis Ierusalem, 1.14.12. -  Christo omnia subiecit Pater, praeter se ipsum, ex D. Paulo 1. Corinth. 5.2.23. 99. -  Christo ut homini excellens quoddam dominium temporale quidam ex dono, sive virtute unionis attribuunt, 2.23. 34. -  D. Chrysostomi verba expenduntur, quibus super omnia curandam esse infidelium conversionem, enixe suadet, 2.16.34. & 36. -  D. Chrysostomi elegantia verba circa immunitatem legatorum expenduntur, 2. 20.28. -  D. Chrysostomus sibi contrarius videtur in tempore, quo universalis Evangelij praedicatio implenda est, 1.14.72. -  D. Chrysost. locus de signis boni Praedicatoris, 2.17.98. -  Chuquiabo urbs, alio nomine la Paz, describitur, 1.6.57. -  Chus apud Hebraeos, quas regiones comprehendat? 1.15.55. -  Chus filius primogenitus Cham fuit nigerrimus, & AEthiopum auctor, 1.10.48. -  Cicadae semper manent in loco ubi natae sunt, & de adagio: Cicadis operti, quid significet, 1.9.26. -  Ciceronis, Ovidij, Virgilij, & Pauli Orosij elegantissima loca expenduntur, littorum commune refugium, & hospitalitatatis officium iuri naturali tribuentia, 2. 20.37. -  Ciceronis, Suetonij, & Senecae loca explicantur, & emendantur, 1.13.39. -  Ciceronis locus expenditur, ubi hominum & belluarum discrimen eleganter proponit, 2.7.22. -  Ciceronis locus libro ult. de finibus emendatu, 2.13.86. -  Cimmerij populi, & Cimmeriae tenebrae, 1.1.71. -  Cineas qualiter Pyrrhum, bella iniusta sola inani gloria moventem, dissuaserit, 2 6. 59. -  Cinis ad torrentis modum fluxit in Arequipa, 1.7.73. -  Circuncelliones vocat Augustinus eos, qui passim infidelium idola frangunt, 2.20. 90. -  Civis unus non habet potestatem puniendi alium, quamvis vitiosum, 2.1.4.8. -  Classes plures mittuntur ad indias Novi Orbis, & quare? 1.15.59. -  Clavium traditio est signum pleni, & absoluti dominij, 2.23.125. -  Clausula testamenti Elisabethae Reginae Catholicae, de Indorum conversione, & tuitione enixe agens, refertur, 3.6.30. -  Clausula, Ex certa scientia quid praesupponat, & operetur in Bullis Pontificum, 2. 24.105. -  Clausula, De plenitudine potestatis, nunquam uti solet Pontifex, nisi cum causae cognitione, & plena negotij informatione, 2. 24.106. -  Clavus ferreus quo pacto pervenire potuerit ad fodinas Caxatambi, & lapidibus eorum includi? 1.12.105. -  Clavus ferreus antiquus repertus lapidi cuidam iuclusus dicitur in argentis fodinis de Caxatambo, 1.12.98. & 105. -  Clemens IIX. Indos tanquam tenellos Fidei palmites suavi mansuetudinis imbre rigari praecipit, 3.7.55. -  D. Clemens Romanus sub mundis trans Oceanum, Antipodes significare voluit, secundum Originem, 1.12.74. -  D. Clementis Romani verba de mundis, qui sunt trans Oceanum, multi pro Novo Orbe accipiunt, 1.12.65. Et respondetur, num. 74. -  D. Clementis Alexandrini elegans locus expenditur, 2.14.42. & alter num. 45. -  Clementis Alexand. insignis locus expenditur, 1.14.21. -  Clementis Alexand. elegans locus ad suadendam Christianorum mansuetudinem ponderatur, 3.6.24. -  D. Clementis epistolae ad Corinthios auctoritas, 1.12.66. -  Cleopatra ab Augusto fugiens voluit aperire fossam sive Euripum mari Rubris, 1. 8.71. -  Cloacarum Vrbis Romae opus ingens, & admirandum, 1.8.78. -  Coactio infidelium ad Fidem, Christianae Religioni adversatur, 2.17.48. -  Coactio infidelium ad Fidem, etiam si vi indirecta fiat, reprobata est, 2.19. 65 -  Coactio indirecta ad Fidem non est per se & intrinsece mala, 2.18.22. -  Cogi quodammodo dicitur, qui importunis precibus suadetur, 2.19.59. -  Coloris, & Crispaturae AEthiopum causam Soli tribuit Theodectes, 1.10.43. -  Coloris Indorum, & AEthiopum causae, 1.10.39. -  Coloris hominum causas non pendere ex temperie soli, aut coeli, sed ex habitudine aut similitudine parentum, multi opinantur, & quibus rationibus, 1.10.45. -  Colossus Rhodius Christi adventu dissipatus fuit, 2.13.37. -  Columbus cum primitijs insularum, quas detegit, ad Reges Catholicos, redijt, 1.5. 21. -  Columbus a Regibus Catholicis honoratur, & remuneratur, 1.5.22. -  Columbus putavit Paradisum voluptatis in Novo Orbe inveniri, 1.7.7. -  Columbus graviter reprehensus fuit a Regibus Catholicis, quod Indos quosdam tanquam servos in Hispaniam misit, 3.7.57. -  Columbus plures insulas detegit, & pro Hispaniae Regibus possessionem earum apprehendit, 1.5.20. -  Columbus repetit navigationem in Indiam, & plures alias insulas detegit, & eius obitus, 1.5.24. -  Columbus a quodam hospite, naufragium passo, Novi Orbis notitiam accepisse dicitur, 1.5.6. -  Columbus qualiter Angliae, Lusitaniae, & Castellae Reges adierit pro detectione Novi Orbis, 1.5.14. -  Columbus tandem a Regibus Catholicis ad Orbem Novum inquirendum mandatur, & de eius classi, & commeatu, 1.5. 15. -  Columbus quibus argumentis ductus fuerit ad detegendum Novum Orbem? 1.5.5. -  Columbum Senecae auctoritate inter alia ductum, ad Novum Orbem, quaerendum multi opinantur, 1.12.68. -  Columbi prima laus in detectione Novi Orbis, & eius patria, & mores, 1.5.4. -  Columbi historia de ovo apud convivas, 1.5.25. -  Columbi prima navigatio, & eius labores, & effectus, 1.5.19. -  Columbi inventoris Novi Orbis mentionem reperiri apud Isaiam affirmat Thom. Bozius, 1.15.42. -  Columbus vide alia sup. verb. Christophorus. -  Comes Lemorum excellentissimus laudatur, & eximia eius cura in petendis descriptionibus, & relationibus Novi Orbis, 1.7. 17. -  Commendas Indorum, qua ratione continuandas censuerit Fr. Alphonsus a Castro, 1.3.34. -  Commercia, & armorum transportatio cum Barbaris, & infidelibis prohibentur, ubi aliquod damnum timetur, 2.25.69. -  Commercia innoxia qui negant, iure gentium inspecto, puniri possunt, 2.20.34. -  Commercia cum Indis infidelibus bona fide, & secundum iuris naturalis principia institui, qualiter Regis nostri curarunt? 2. 20.52. -  Commercia, ut inter homines diversarum nationum essent, Deus non omnia ubique nasci permisit, ex D. Chrysostom. 2. 20.54. -  Commercium de iure gentium inter omnes commune esse videtur, 2.25.38. -  Commercium non est commune, ubi ab alijs prius legitime praeventum est, 2.25.63. -  Commerciorum, & hospitalitatis usus summopere conducit ad Fidem propagandam, 2.20.46. -  Communio semper rixas & discordias producit, 2.6.70. & 73. & 2.25.55. -  Communionis Sacramentalis privatio, quae poena olim esset, remissive, 2.16. 92. -  Communionem rerum omnium, qui in Republica utilem esse putant, reprehenduntur, 2.25.61. -  Concesso aliquo negotio, non solum necessaria & praecisa concedi videntur, sed & quae ad illud commodius, vel facilius exequendum conducunt, 3.1.34. & 36. -  Concilium Basiliense an fuerit approbatum, 2.20.8. -  Concilium Basiliense quid statuerit circa Iudaeos cogendos ad audiendam praedicationem Fidei, 2.20.7. -  Concilium Illiberitanum exponitur, 2. 14.94. -  Concilij Illiberitani locus expenditur, ubi martyrij palmam eis denegat, qui occiduntur propter subversionem Idolorum, 2. 20.91. -  Concilij Illiberitani, & Carthaginensis Canones referuntur de tollendis & dividendis templis, & Idolis Paganorum, 2. 20 89. -  Concilij Trident. sess. 6. de iustific. canon. 7. exponitur, 2.11.51. -  Concilij Arausicani locus expenditur, 2. 10.34. -  Concilium Toletanum 17. cap. 8. agens de baptismo parvulorum, ex nostris, servis, vel ancillis natorum, expenditur, 2.17. 35. -  Concilium Toletanum, quod induxit iuramentum de Iudaeis expellendis, a multis laudatur, 2.16.115. -  Concilio Toletano IV. factum Sisebuti circa conversionem Iudaeorum reprobanti, ipsum Sisebutum intersuisse, docet Episcopus Palentinus qui reprobatur, 2.19. 82. -  Concionatores Indorum eis aperire debent prophetias, quae eorum conversionem ab antiquo praedixerunt, 1.15.64. -  Conditionem victoriae, & spoliationis hostium expectare, nullam turpitudinem continet, 2.23.134. -  Confessionis peccatorum praeceptum ex eo colligit Ecclesia, quod Christus potestatem peccata remittendi Apostolis dedit, 2.20.14. -  Conquisitores Novi Orbis semper pacti sunt, provincias a se detectas & subiugatas Ragum Hispaniae Imperio, veluti eorum procuratores, acquisituros, 2.6. 30. -  Consensus superveniens purgat metum, aut tyrannidem praecedentem, 3.4.35. -  Consequens qui vult, vult & antecedens, 2.20.13. -  Consequentia haec non semper valet: Hoc potuit Christus in quantum homo, ergo & eius Vicarius, 2.23.36. -  Consequenti concesso tam in spiritualibus, quam in temporalibus actionibus ea omnia concessa videntur, sine quibus ad illud perveniri non potest, 2.16.53. -  Consilia, & Consiliarij Regum Hispaniae alia totius Orbis excedunt, 3.2.7. -  Consilia, & Consliarij Principum, & plura de eorum necessitate, utilitate, dignitate & qualitate remissive, 3.5. -  Consilium Regium Indiarum semper Indorum damnis, & opressionibus obviam ire curavit, 3.6.39. -  Consilium peritorum in omni re gravi, & dubia sumendum esse, multis iuribus comprobatur, 3.2.4. -  Consilij utilitas magna, 3.2.10. -  Consilio maturo legitime facta, postea in dubium vocari non debent, quia ex eo resultat veluti exceptio rei iudicatae, 3.2. 41. -  Constantinus Magnus unum ex clavis Crucis Christi in fraeno equi sui posuit, 2. 17.88. -  Constantin. Magnus Imperator cur ensem resignaverit in manibus Pontificis, 2. 10.18. -  Constantinus, & alij Imperatores pluribus praemijs, & poenis, infidelibus ad Fidem profitendam adduxerunt, 2.16. 108. -  Constantini Magni Imperatoris conversio ob belli causam facta fuit, 2.18.31. -  Constantini Augusti donatio Ecclesiae facta pluribus comprobatur, 2. 22 5. -  Constitutiones Nicolai III. & Gregorij XIII. expenduntur, quae certis diebus Iudaeos ad Fidei praedicationem audiendam convenire praecipiunt, 2.20.5. -  Consuetudo immemorabilis, ut terrae zerbidae fiant occupantium servari debet, 2.6.100. -  Consuetudo decennalis est interpretativa legum, privilegiorum, & scripturarum, 3.1.25. -  Consuetudo etíam irrationabiliter, & cum peccato introducta, excusat a poenis, & censuris legis contrariae, 2.14.72. & 24. 81. -  Consuetudo ex communi Pontificum concessione, & stylo desumpta, in similibus causis ius, & formam inducit, 2.24.71. -  Consuetudo quae recepit aliquam opinionem, licet minus communem, servanda, & sequenda est, 3.2.45. -  Consuetudo non excusat ab implemento praeceptorum naturalium, & eo est peior, quo diuturnior, 2.13.74. -  Consuetudinis, & observantiae auctoritas etiam in alienationis materia plurimum operatur, 2.24.90. -  Consuetum fieri, non dicitur arbitrarium, sed necessarium, 2.24.80. -  Consummatio, de qua Christus apud Matth. de extrema mundi destructione accipienda est, 1.14.70. -  Continuatio, & conservatio alicuius rei est magis naturalis, quam nova acquisitio, 3.1.9. -  Contumelia, & Impudentia pro Deabus ab Atheniensibus colebantur, 2.14.103. -  Conversio Novi Orbis, ubi in antiquo haeresis dominabatur, carminibus celebrata, 1.16.87. -  Conversio coacta D. Pauli humanis regulis metiri non debet, 2.19.60. -  Conversio ad Fidem, seu Fidei receptio, per aliquam vim indirectam, vel causativam elicita, non est reprobanda, 2.16.103. -  Conversio infidelium per vim causativam facta, magnum fructum saltem in eorum filijs, & posteris operabitur, qui voluntarie Fidem recipient, 2.16.107. -  Conversionis Indorum cursus, & progressus semper Regibus Catholicis maxime in votis fuit, 2.4.24. -  Conversioni Indorum Novi Orbis, divitiae, quae apud illos reperiuntur, illecebras praebent: & loca Scripturae, quae hoc indicare videntur, 1.15.40. & 58. -  Conversionem Indorum, & Fidei exaltationem, & dilatationem, ut ante omnia curarent Duces ad Novum Orbem missi, semper in mandatis habuerunt, 1.16.102. & 100. -  Conversionem Indorum arte, & interdum vi aliqua adiuvandam videtur ostendi in cap. 8. Cantic. 1.15.39. -  Conversionem aliorum nemo curare debet, si se exponat periculo peccandi, 2.19. 12. -  Conversionem, sive receptionem Fidei, per vim extortam, damnosam, & illicitam esse, plurimi Auctores tradunt, qui recensentur, 2.17.9. -  Conversi de novo ad Fidem miserabilium personarum numero habentur, privilegijs utuntur, 3.7.50. -  Conversorum primordia blandis refovenda sunt modis, 3.8.7. -  Correlativorum uno concesso, alterum concedi nec esse est, 2.20.13. -  Corybantes ac Curetes ex monte Ida prodijsse fabulantur, 1.9.24. -  Cosmetae ancillae quae, & cur dictae? 1.1. 13. -  Credentes cito leves sunt corde, 2.4.13. -  Credulitas probabilis habet vim tituli, 3.2.61. -  Creta insula qualiter dividit Europam, Asiam, & Africam? 1.8.24. -  Crocoton daemon se mulieribus in Hispaniola miscebat, & ex eo nati bicornes erant, 2.12.107. -  Cruces in suis agris odio Hispanorum defodiunt Indi Hispaniolae, & fruges ibi natae Crucis signum habuerunt, 2.5.19. -  Cruces, & aliqua alia signa mysteriorum Fidei in Novo Orbe repertae dicuntur, 1. 14.56. -  Crucifixi imaginis inventae in ruinis urbis Goae historia, 1.14.64. -  Crucis insulae Hispaniolae notabilis, & miraculosa historia, 2.5.16. -  Crucis sanctae laudes & effectus mirabiles ex D. Ioanne Damasceno, 2.5.13. -  Crucis a Magallano in insula Zebu positae, & alterius provinciae Nicaraguae miracula, 2.5.18. -  Crucis Maliapurae a D. Thoma erectae miracula, 1.2.41. -  Crucis Christi frusta, quae praeciduntur, statim in ea succrescunt: & idem contigit in Cruce Hispaniolae, 2.5.17. -  Crucis signu semper fuit daemonijs terrificum, 2.4.84. -  Crucis forma quid significaret ex sententia D. Hierony. & Lactan. Firmiani, 1.15. 16. -  Crucis signo plures provinciae Novi Orbis vocatae, & plura miracula in illis edita sunt, 1.15.46. -  Crucis Christi signo plura miracula in Novo Orbe operata sunt, 2.5.12. & in India Orientali, num. 14. -  Crucis invocatione, & adoratione ingentem pluviam Indis impetrat miles quidam facinorosus in provincia Sanctae Crucis de la Sierra, 2.5.23. -  Crucis de Carabuco miracula remissive. 2.5.28. -  Crucis de Carabuco, quae hodie apud Peruanos religiosissime colitur, historia, 1.14. 63. -  Crux de Carabuco, ab Hispanis fabricata fuit, 1.14.91. -  Crux Christi annuntiavit conversionem, & redemptionem totius Orbis, 1.15.15. -  Cubagua, & Margarita insulae describuntur, 1.6.17. -  Cubae insulae incolae historiam Noe, & Filiorum eius narrabant, 1.10.38. -  Cubae insulae descriptio, 1.6.12. -  Cumanensium Sacerdotum ritus, in daemonibus consulendis, 2.4.90. -  Cupiditas est omnium malorum radix iuxta sententiam D. Pauli 1. ad Timoth. 6. 3.6.6. -  Cupiditatis vitium, & non Religionis zelum, Hispanos ad Novum Orbem perduxisse, aliqui cavillantur, 3.6.5. & 1.16. 95. -  Cura cui competit de spiritualibus, temporalia, quae ad ea ordinantur, disponere potest, 2.16.51. -  Curlantia provincia Septentrionalis in Regno Poloniae habet gentes Indis Occidentalibus simillimas, 1.10.24. -  Curmacurialis, & Steelsius in ecstasi multa de gloria, & inferno viderunt, 2.5. 42. -  Cuzco urbs Peruana, Incarum olim Regia, describitur, & laudatur, 1.6.53. -  Cuzquensi in urbe Hispani, numero pauci, ab innumeris Indis obsessi, & graviter impetiti, B. Virginis praesentissimo auxilio liberantur, 2.4.53. -  Cyrus apud Xenophontem, & Horatius quid de hominum captivitate sentiant? 3. 7.9. -  Cyrus Persarum Rex quare, & qualiter Gangem diviserit? 1.8.83. -  D -  Daemon Indos excaecabat, & Divinos honores, & ritus aemulabatur, 2.12.106. -  Daemon non potest alicui vires supra naturales contra alios concedere, 2.4.74. -  Daemon saepe compellitur a Deo veritatem dicere, 2.2.50. -  Daemones post adventum Hispanorum in Novo Orbe ab oraculis, & illusionibus cessarunt, quibus antea Indos fallebant, 2. 4.83. -  Daemonum expulsio, & oraclorum defectus fuit in primitiva Ecclesia signum verae Fidei, & Divinae vocationis ad eam, 2. 4.81. -  Damna & iniurias Indis ab Hispanis illatas qui recenseant, & succenseant? 3.6. 22. -  Damna omnia Indis illata insolentiae, & avaritiae militum tribuit Ioan. Boterus, cuius verba referuntur, 3.6.38. -  Damni occasionem dans, etiam ex levissima causa, ad damnum tenetur, 3.6. 82. -  Damnum debet refici ab ijs, quorum contemplatione causatur, 3.6.84. -  Dantes Poeta Florentinus scripsit librum pro Imperij Monarchia, 2.22.11. -  Dantes Poeta quare fuerit de haeresi post mortem damnatus, 2.22.25. -  Dare verbum, significat dominium transferre, 2.11.41. -  David, ob derisos legatos, intulit bellum Ammonitis, 2.20.29. -  David Psal. 64. praenuntiasse videtur miracula, quae in conversione Novi Orbis facienda erant, 2.5.4. -  Deiparae imaginem ex altari, ubi eam Cortesius collocaverat, Indi nullo modo deturbare potuerunt, & conantes, coelestibus supplicijs puniti sunt, 2.5.35. -  Delicta in Deum, & homines commissa, etiam in hoc saeculo ab hominibus puniri debent, 2.15.43. -  Delictum dat iurisdictionem ei, qui alias eam non haberet, 2.15.39. -  Descriptiones, & relationes rerum, & locorum Novi Orbis semper fieri iussae sunt, 1.7.16. -  Desertarum insularum, & regionum habitatio, & cultura est unum ex signis, sive argumentis excellentiae Christianae Religionis secundum Thom. Bozium, 2.6.84. -  Deus solus mortis, & mutationis est expers, 2.2.20. -  Deus, & Natura idem sunt, 1.7.61. -  Deus non secundum armorum potentiam, sed prout sibi placet, dat dignis victoriam, 2.4.41. -  Deus iuste potest omnes gentes, etiam innocentes, perdere: imo & Beatos damnare posset, si id sibi placeret, 2.2.29. -  Deus propter tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam plura Regna subvertit, 2.13.51. & sequentibus. -  Deus omnium rerum est Auctor, & moderator, 2.2.1. -  Deus saepe promittit bona temporalia servientibus ei, 2.18.42. -  Deus cur comparetur figulo, & creatura luto ab Isaia, & D. Paulo, 2.2.30. -  Deus omnium Regnorum arbitrium in sua manu habet, 2.2.3. -  Deus aliquando victorias concedit non tam ob merita vincentium, quam ob peccata eorum qui debellantur, 2.6.5. -  Deus non solum praeest rebus omnibus, sed & interest, & inest, 2.2.2. -  Deus solet magnarum rerum fundamento multo ante iacere, 1.15. 51 -  Deus se eorum gloriam, & potentiam aucturum promisit, qui suam augeri curaverint, 1.16.90. -  Deus etiam opera super naturalia faciens; consuetas naturae leges, quatenus potest; tuetur, 2.3.67. -  Deus ad pia opera, & sibi placitura gerenda, non eligit, nec iuvat Principes avaros, sed pios, & religiosos, 1.16.107. -  Deus suaviter omnia disposuit, 2.3.69. -  Deus ex tenui principio res magnas operari & deducere suos suis ipsorum manibus sternit, 2.4.67. -  Deus Hispanorum vires, & animos auxit, & Indis terrorem immisit, 2.4.68. -  Deus omnia vigilanter attendit, & humilium iniurias videt, & punit, 3.8.33. -  Deus saepe solet per media humana, & aliquando humilia & infirma, res magnas, & sanctas perficere, 2.3.61. & 64. -  Deus summa providentia disposuit Hispanorum Regum, & hominum militarium & Religiosorum animos, ad conversionem Nove Orbis, 2.3.62. -  Deus semper res novas & magnas novis & magnis miraculis iuvat, ex insigni loco D. Augustini, 2.4.2. -  Deus Indos magis politos & robustos inter se bellis intestinis divisit, ut a nostris facilius subigi possent, 2.4.66. -  Deus miracula necessaria in novo Orbe non praetermisit, quamvis in illis edendis parcissimus sit, 2.4.1. -  Deus & Natura nihil frustra operantur, 2.24.59. -  Deus ex peccatis hominum multa bona operari, & dirigere solet. 2.11.13. -  Deus non offenditur si homines arte, & industria naturae defectus supplere, & suis usibus aptare conentur, 1.8.69. -  Deus est ultimus finis hominis, 2.13.78. -  Deus fecit nos, non ipsi nos, 2.8.10. -  Deus licet possit quoslibet impios, & infideles punire: homines tamen ob hanc solam causam eos debellare, & depraedari non prossunt, 2.11.49. -  Deus semper ubi Fidem suam propagari voluit, media, & tempora pacifica elegit, 2.17.79. -  Deus occulto suo iudicio Indos varijs calamitatibus affligere solet, 3.6.66. -  Deus semper occasiones idololatriae vitare curavit, 2.12.121. -  Deus non laetatur, sed potius offenditur humanis victimis, & quibus gaudeat ex D. Clemente, & Catone, 2.12.71. -  Deus peccata, & iniurias contra se factas facile, si vult, vindicare potest, prout saepissime fecit, 2.14.19. -  Deus non indiget mendacijs hominum ex Iob, & D. Paulo, 2.18.72. -  Deus res, quas condidit, suos cursus agere sinit, 2.19.61. -  Deus semper vult, ut infidelium conversio suae divinae dispositioni, & non humanis medijs tribuatur, 2.19.44. -  Deus saepissime facultatem debellandi & puniendi idololatras concessisse comperitur, 2.13.23. -  Deus animas hominum multis modis invitat, etiam stupefaciendo, ex D. Thom. 2.19. 63 -  Dei summa providentia intervenit in Novi Orbis conversione Regibus Hispaniae, potius quam alijs concedenda, & quare? 2.25.12. -  Dei imago est homo benefaciens, 2.13. 87. -  Dei iudicia pro virili sequi, & imitari debemus, 2.13.50. -  Dei facta nobis exemplaria esse debent, 2.13.4. -  Dei auctoritate quae fiunt, omni scrupulo, & virio carent, 2.11.43. -  Dei veri cognitio res maxima, & obscurissima est, 2.15.31. -  Dei vindicta lenta, sed certa, 2.13.61. -  Dei Providentia, & dispositione etiam si aliqui puniantur, & suis Regnis spolientur: non tamen ob id a culpa excusantur punientes, vel spoliantes, 2.6.2. -  Dei gratia se regnare dicunt aliqui Reges, & Duces, ut ostendant, se nullum alium superiorem in terris agnoscere, & plurimi Auctores qui de hoc tractant, 2.2.6. -  Deo proximus ille habetur, qui eius maiestatem vindicat, 2.16.27. -  Deo non placent servitia coacta, & hilarem datorem diligit, 2.19.46. -  Deo vocanti, & impellenti reluctari periculosum est, 2.3.45. -  Deo actore, & ductore quae fiunt, iniusta censeri non possunt, 2.2.25. -  Deum auctor precatur, ut nobis misertus, Hispanorum, & Indorum Rempublicam iuvet, & societ, 3.8.41. -  Deum tentare, vel miracula expectare nemo debet, dum humana, & rationabili via incedere potest, 2.18.4. -  Deum verum, & immediatum imperij & temporalis iurisdictionis Auctorem quidam constituunt, 2.22.8. -  Deum in doctrinis, & in insulis maris glorificat, qui Fidem per varias, & remotas Orbis plagas extendit, 2.16.33. -  Deum fuisse mutatum, aut aliam nunc formam praedicationis quam olim exerceri velle, credendum non est, 2.17.58. -  Deum aliquem esse, cuius providentia regatur hoc omne quod cernimus, nemo ignorare potest: & Auctores plurimi, qui de hoc argumento tractant, 2.13.76. -  Dij, sive idola diversarum nationum qualia, 2.14.100. -  Deorum in numerum relati fuerunt plures apud antiquos ob aliqua commoda, & beneficia, quae invenerunt, 1.16.36. -  Deuteronomij 2. vers. 25. verba expenduntur, 2.4.71. -  Deuteron. locus, cap. 28. pro Indorum querimonijs expenditur, 3.8.10. -  Deuteron. loca cap. 12. & 20. expenduntur, & explicantur, 2.13.24. -  Deuteron. locus cap. 20. de civitatibus procul positis explicatur, 2.14.116. -  Diabolus est Dei simia, & saepe gentibus, arrogando sibi cultum divinum, illudit, 1.14.94. -  Didacus flores de Valdes mittitur ad ostium freti Magallanici muniendum, & incolendum, 1.8.45. -  Dom. D. Didacus Fernandez de Cordoba excellentissimus Regni Peruani Prorex laudatur, 2.25.86. -  Dioeceses & Parochiae distinctos limites habent, 2.25.50. -  Diem unum Calendarij cur amiserint nautae navis Victoriae, 1.5.40. -  Diluvium universale Noe, etiam Indos Novi Orbis, si tunc aliqui erant, delevit. 1.9.17. -  Diluvij generalis aliquam notitiam Indi Occidentales habuisse videntur, 1.9.18. -  Diogenis locus in mutationem rerum, 2. 2.2.16. -  Diomedes cur sibi Vlyssem in socium apud Homerum deposcat? 2.9.38. -  Dionysij Alexandrini elegans locus de insulis Hesperidis ab Hispanis iam olim habitatis expenditur, 1.9.64. -  Dispensatio Pontificis necessaria est ad matrimonium inter Catholicam, & haereticum, & haec non nisi cessante periculo perversionis, & magnis alijs causis intervenientibus, concedi solet, 3.5.15. -  Dissimilibus non conversari salutare est, 2.19.89. -  Divina voluntas, ubi certa est, plenissimum titulum Regnorum inducit, 2.6.1. -  Divina sapientia laudatur ob Religionem & alia plura bona, quae Novo Orbi ita brevi, & facile communicavit, 2.3.59. -  Divinam in legem, vel naturalem quae committuntur peccata, in omnium iniuriam tendunt, 2.3.7. -  Divinatio viris prudentibus familiaris quae sit? 1.12.77. -  Divinitatis gloriam Romulo, Baccho, Orpheo, Amphioni, Mercurio, & alijs communicavit antiquitas, quod Sylvestres homines civiles, & politicos fecerint, & carmina Horatij ad hoc, 1.16.41. -  Divitiae iniusto indorum sudore partae dominis exitio sunt, 3.8.35. -  Divitiae Orbis Novi maximae sunt, & cur a Deo ibidem servatae videantur? 1.15. 58. -  Divitias Novi Orbis nimis extollit Maiolus, 3.6.11. -  Divitijs & thesauris Salomonis qui alios aliorum Regum aequare volunt, stultitiae notantur, 1.13.66. -  Doctrina moralis vocatur in l. 13. tit. 2. lib. 3. ordinam. sapientiorum gubernatio, & dominatio, 2.9.36. -  Doctrina Dei, Verbum Divinum, & Evangelium appellatur, quia ex annuntiatione, & auditione dependet, 2.20.12. -  Doli praesumptionem contra se habet iudex, qui utitur remedijs duris, ubi blanda sufficerent, 2.15.15. -  Domiciani superbia in titulis Dei, & Domini affectandis, 2.21.54. -  Dominatio suprema Regis Catholici respectu Indorum, qui noviter ad Fidem Catholicam conversi sunt, qualis esse debeat? 2.9.21. -  Dominatio quae conceditur Principibus Christianis in Barbaros infideles ob Fidei receptionem a coacta, & vili subiectione, ac servitute aliena esse debet, 3.7.34. -  Dominatio unius hominis super alterum non fuit ex iure naturali, 2.11.5. -  Dominicus a Soto quid scripserit, & scribere promisit de iuribus acquisitionis Indiarum, & de ratione promulgandi Evangelij? 2.1.34. -  Dominia rerum a naturali possessione coeperunt, 2.6.12. -  Dominia temporalia cum Papa mutat, vel aufert, ea ad Dominum dominorum reducit, & ius gentium potius conservare studet, quam frangere, 2.24.10. -  Dominia, & imperia licet infideles habere possint, ea tamen illis Romanus Pontifex adimere potest, 2.11.6. -  Dominia rerum, & provinciarum inspecto naturali, & gentium iure infidelibus aeque ac fidelibus competunt, 2.10.48. & a 58 & etiam iure Divino ibidem num. 66. & 67. -  Dominium plenum Indiarum virtute concessionis Alexandri VI. semper sibi Hispaniae Reges tribui censuerunt, 3.1.20. -  Dominium verum rerum suarum habent infantes, pupilli, & furiosi, 2.8.118. -  Dominium Imperatorum, & Principum qualiter distinguat Bart. & alij? 2.21.66. -  Dominij eft capax solum naturalis, & intellectualis creatura, 2.8.3. -  Dominij fundamentum aliqui erronee in gratia, & charitate constituunt, & inde peccatores eo privati tradunt, 2.10.54. -  Dominio temporali qualiter Christus Dominus usus fuerit? 2.29.92. -  Dominiorum, & provinciarum distinctio ab aliquibus iure divino constituta esse dicitur, 2.6.75. -  Dominus in dubio praesumitur ignorare excessus, & delicta suorum famulorum, 3. 6.110. -  Dominus teneri solet de factis, & delictis famulorum, & ministrorum, quos alicui negotio praeposuit, maxime si viles sint; 3.6.80. & 83. & 107. -  Dominus de excessibus, & delictis famulorum, & ministrorum regulariter non tenetur, 3.6.106. -  Domini appellatio terroris magis quam reverentiae esse videtur, 2.21.55. -  Domini se mitius habere debent cum servis ad Fidem conversis, 3.7.42. -  Domino absenti, ignoranti, vel alias impedire non valenti, non imputantur ministrorum suorum delicta, 3.6.109. -  Dona dantur a Spiritu Sancto ad perficiendas virtutes, 2.6.6. -  Donatio in dubio potius praesumitur quam feudum, 3.1.44. -  Dubijs in causis vel opinionibus post factum, quae possessori favet, sequenda est, 3. 1.11. -  Ducatus Burgundiae veri successores sunt nostri Reges Catholici, 1.12.86. -  E -  Ecclesia vere dicitur Apostolica, & Catholica, quamvis post Apostolorum praedicationem auctior in dies, & universalior evadat, 1.14.85. & 86. -  Ecclesia sancta Dei dicitur Apostolica, & Catholica, & quare? 1.14.46. -  Ecclesia quantenus tolerare soleat ritus infidelium, 2.14.71. -  Ecclesia, summa Dei providentia ita disponente, ubi in aliqua regione deficit, in alijs augetur, 1.16.82. -  Ecclesia post conversionem Novi Orbis vere dicitur vitis abundans, & filios habere in circuitu mensae, 1.16.73. -  Ecclesia Dei semper habet, & habebit potestatem, & continuationem miraculorum, & est unum de praecipuis eius signis, 2.4.7. -  Ecclesia non solum eft expers erroris in articulis Fidei, sed etiam ubi de concernentibus ad mores universales decernit, 2.24. 62. -  Ecclesia Romana, si quod olim ius habuit in Regna Hispaniae, iam illud amisit, & quare? 3.1.81. -  Ecclesia ius habet tuendi, & defendendi suos praedicatores, 2.20.31. -  Ecclesia potest iuste ex sententia Divi Thomae infideles merito suae infidelitatis iure dominij, & praelationis supra fideles privare, 2.10.73. -  Ecclesia hodie cum magis aucta sit, multa facere potest, quae olim non expedirent, 2.11.23. -  Ecclesia eft tutrix iustitiae, & contra eam fieri aliquid non permittit, 2.24.51. -  Ecclesia errare non potest, 2.11.10. -  Ecclesia qualiter directe, aut indirecte poena excommunicationis, & alijs infideles punire possit, 2.15.47. -  Ecclesia est fundamentum, & columna veritatis, 2.25.2. -  Ecclesia nec decipere, nec decipi potest, 2.24.61. -  Ecclesia nunquam consuevit, parvulos infidelium parentibus invitis baptizare, 2.17. 25. -  Ecclesia ius habet ubique praedicandi, & impedientes removendi, & puniendi, 2. 20.4. -  Ecclesia Monarchiam propriam constituit, quae dicitur Regnum Apostolorum, 2. 23.169. -  Ecclesia nunquam reperitur, infideles nolentes per vim sibi subiecisse, vel ad Fidem coegisse, 2.17.57. -  Ecclesia, licet hodie maiorem auctoritatem, & potestatem habeat, quam antea, non tamen ea utitur adversus simplices infideles, quiete, & pacifice degentes, 2.19.42. -  Ecclesia potest licite bellum indicere contra eos, qui ei transitum impedierint ad recuperationem Terrae sanctae, 2.20.62. -  Ecclesia nunquam videtur concessisse fidelibus potestatem cogendi infideles ad Fidem, aut eos propter Fidem debellandi, 2.17.43. -  Ecclesia, & eius alumni possunt, & debent, Fidem per totum Orbem disseminare, 2.16.11. -  Ecclesia hodie cum maiorem potestatem, & auctoritatem habeat, quam olim, maiori etiam vi contra infideles procedere potest, 2.16.81. & 90. -  Ecclesia sicut potest cogere infideles sibi subditos ad audiendam, Fidem, ita & non subditos, 2.20.19. -  Ecclesia sancta Dei Sponsa est, 2.23.106. -  Ecclesia cur saepius usa non fuerit iurisdictione, quam habet in infideles, 2.15.51. -  Ecclesia hodie, quia maiores vires habet, non tolerat ritus infidelium, quos olim tolerabat, 2.16.87. -  Ecclesiam posse dispensare cum Monachis in voto castitatis, ut matrimonium contrahant, ex eo quod id pluries fecit, probant Caietanus, & alij, 2.24.75. -  Ecclesiae primitivae Dei, signum, & argumentum fuit, facilis, & suavis multiplicatio credentium, 2.4.19. -  Ecclesiae membra sunt soli viatores fideles, 2.23.21. -  Ecclesiae, & Fidei Christianae veritas probari solet ex foelicitate bellorum, quae pro eius defensione, ant extensione suscepta sunt, & auxilijs de coelo per miraculum missis, 2.4.36. -  Ecclesiae primitivae, & praedicationis Apostolicae fundamenta Deus multis miraculis communivit, 2.4.3. -  Ecclesiae, & Fidei bonum, quae generaliter respiciunt, caeteris praeferuntur, quae specialiter quibusdam utilia sunt, 2.25.64. -  Ecclesiae plures tempore Apostolorum Deiparae erectae, 1.14.32. -  Ecclesiae, nunquam defuturae oracula quomodo impleantur? 1.16.81. -  Ecclesiae Catholicae dominatio supra infideles in Sara, & Agar significatur, 2.10. 19. -  Ecclesiae communicavit Christus potestatem temporalem, quam habuit, etiam si excellenter in eo consideretur, & quare? 2. 23.153. -  Ecclesiae contra frequentem, usum disputare, insolentissima insania est, secundum D. Augustin. 2.24.72. -  Ecclesiae gubernatio perfecte ordinata non esset, si Pontifici omnes Principes non subessent, 2.23.111. -  Ecclesiae, & eius Pontificis summa, & universalis potestas debet intelligi in spiritualibus, 2.11.37. -  Ecclesiae auctoritatem, & iurisdictionem temporalem augeri, convenientissimum est, 2.22.62. -  Ecclesiae porta nulli est claudenda, qui ex Fide spontanea baptismum petat, 2.8.59. & 80. -  Ecclesiae, quae nondum constructa est, bene potest donari, collata conditione in tempus quo iam fuerit aedificata, 2.23.136. -  Ecclesiae auctoritas, & potestas post Constantinum maior esse coepit, & magis publice, & libere exerceri, 2.19.53. -  Ecclesiae Dei omnes gentes promissae sunt: non tamen omnes homines omnium gentium, 2.19.16. -  Ecclesiastes locus cap. 2. vers. 11. exponitur, 2.24.95. -  Ecclesiastes locus, cap. 10: Vae tibi terrae cuius Rex puer est, explicatur 2.9.54. -  Ecclesiast. cap. 8. vers. 9. explicatur, 2.12. 16. -  Ecclesiastica disciplina, & religio non potest secura esse inter Indos sine saeculari dominatione, 3.1.27. -  Ecclesiastici regulariter, se militaribus expeditionibus immiscere non debent, 2. 25.4. -  Eclypsis Lunaris observatione qualiter Indos deluserit Columbus? 2.7.48. -  Eclypsi Lunae Indos a Columbo deceptos mirum non est, cum idem ferme militibus Romanis acciderit, 2. -  Educatio recta, & continuata doctrina quoslibet homines, quantumvis barbaros, cultos, & politicos reddere valet, 2.8.91. -  Effigies antiquissimae hominum, habitum Apostolorum referentium, in Novo Orbe inveniuntur, 1.14.59. -  Electio Romani Pontificis, & aliorum Praelatorum, quae per inspirationem fit, unde descendat? 2.3.8. -  Eliachim fuit typus Romani Pontificis, 2.23.124. -  Elisabetha Angliae Regina Regis Catholicci Philippi II. inter omnes Christianos Principes praestantiam agnovit, 1.16.30. -  Elisabetha Regina Catholica, Indis alioqui pijssima, vehementer in illos excandescebat, qui humanibus carnibus vescebantur, 2.12.52. -  Elisij Campi, & Beatorum Sedes in Hispaniae finibus esse putabantur, secundum Homerum, & alios, 1.11.65. -  Emanuel Rex globum Sphaericum suis insignibus addidit, 1.3.55. -  Emanuel Rex Lusitaniae plures classes in Indiam Orientalem misit, 1.3.29. -  Emanuel Rex Lusitanorum scripsit historiam Indiarum Occidentalium, 1.3.48. -  Emanuelis Lusitaniae Regis cura conversionis Indorum, & pia legatio ad Leonem X. P. M. 1.3.60. -  Encisus Bacchalarius aurum in provincia Diarenis retibus piscari publicavit, 3.6.9. & 1.6.36. -  Epigrama de Novo Orbe Hispaniae Regibus a Deo meritissime oblato, 1.16.113. -  D. Epiphanius quibus verbis explicet Regiam dignitatem in Ecclesiam simul cum Sacerdotio translatam, 2.23.157. -  Episcopi Chiapensis notabilia verba referuntur de viribus tituli, qui ex Pontificia concessione descendit, 2.23.70. -  Episcopi Chiapensis tractatus de iure Indiarum, & praecipue confessionarium, cur colligi iussi fuerunt? 2.1.24. -  Episcopus Chiapensis quos libros, seu tractatus de Indorum materijs ediderit? 2. 1.23. & 25. -  Episcopus de Chiapa omnium primus de iure acquisitionis Indiarum disputare coepit, & plurima de eius vita, & virtutibus, & Auctores, qui de eis agunt, 2.1.21. & 27. & alia de eo sup. verb. Bartholomaeus, & verb. Chiapensis. -  Epistola Fr. Iuliani Garcesij Episcopi Tlaxcalensis ad Summum Pontificem Paulum III. pro Indorum defensione, pie & eleganter scripta, ad litteram ponitur, 2. 8.56. -  Epitaphia antiqua, quae Hispaniae oras terrarum ultimas faciunt, 1.11.61. -  Equos & Hispanos eis insedentes Indi unum corpus esse putarunt; & qualiter huc errorem agnoverint? 2.7.43. -  Erato una inter Musas a novis inventis nomen accepit, 1.12.12. -  Error in cognitione, & cultu veri Dei & Fidei invencibili ignorantia aliquando in infideles excusatur, 2.15.29. -  Esau idem significat quod ignorans, 2. 7.61. -  Esdrae locus exponitur, 1.9.68. -  Esdrae liber quartus ab Ecclesia non est receptus, licet non sit reprobatus, 1.9.74. -  Ethnici etiam, imperij foelicitatem in Religionis cura constituebant, 1.16.91. -  Evangelicae Fidei praedicatae in Novo Orbe aliqua testimonia, & vestigia reperiri videntur, 1.14.52. & 55. -  Evangelistarum loca, de missione Apostolorum loquentia, cum D. Hierony. Ambrosio, & alijs explicantur, 2.17.47. -  Evangelium ipsum secundum differenriam temporum varia praecepta dedit circa conversionem infidelium, 2.16.94. -  Evangelium ex praecepto Domini omnibus indistincte gentibus, & nationibus praedicari iubetur, 2.8.58. -  Evangelij, & Ecclesiae per omnem Orbem dilatationem multi ex Prophetis annuntiarunt, 2.16.14. -  Evangelij lex homines non ad bellum & sanguinis effusionem inflammat, sed potius ad pacem adducit, 2.17.85. -  Evangelij propagatio inter Indos facienda, desiderabat, eos alicui Principi Christiano submitti, 2.24.12. -  Evangelij progressum tempore Apostolorum Baronius & alij diligenter scribunt, 1.14.31. -  Evangelij propagationem inter Gentiles faciendam, multis vaticinijs, & carminibus Sibyllarum, Deus praedixit, 2.2.48. -  Evangelij per Apostolos praedicati apud Indos Novi Orbis vestigia, quae quidam commendant, alij vanissima esse docent. 1. 14.90. -  Evangelij praedicationem ante finem mundi non perficiendam Origenes, Augustin. & alij plurimi docent, 1.14.71. -  Evangelij praedicatio non fit per solam famam, & rumorem adventus & Fidei Christi, sed per illustrationem, & suasionem Gentilium, ad eam capessendam, 1.14.84. -  Eucharistia evolare ex manibus Sacerdotis, & in os devotae cuiusdam Indae ingredi visa est, 2.5. 40 -  Eucharistiae Sacramentum ubicunque in Novo Orbe consecratum fuit, statim daemones fugavit, 2.4.87. -  Eudoxij Gnidi ingens navigatio, 1.5. 10. -  Eventus regulariter tribui solet causae proximae, immediatae: & quando hoc fallit, 3.6.78. -  D. Eulogij testimonium de pietate bellorum contra impios, & infideles expenditur, 2.16.75. -  Europa nihil esse videtur comparatione habita ad Indias Occidentales, 1.4.53. -  Europam caeteris mundi partibus praeponit Boterus, 1.7.20. -  Europam insulam facere quidam Imperatores voluerunt: & cur ab incepto destiterint, 1.8.63. -  Euthymenes Massiliensis olim Atlanticum navigavit, 1.12.29. -  Excessus punitur, etiam si alias actus esset permissus, 3.6.76. -  Excessus, qui Indos fiunt, quibus potissimum debeant imputari, 3.8.26. -  Excessus & abusus rerum earum utilitatem non tollit, 3.6.105. -  Excommunicandus alias, excommunicari non debet, si de scandalo timeatur, 2.17. 65. -  Excommunicatio ut liget, necessarium est, quod authentice promulgata sit, & quod non possit invincibiliter ignorari, 2.25.73. -  Excommunicatio ut licite, & valide ferri possit, quae requirantur? 2.25.72. -  Excommunicationis poena contra extraneos transeuntes, vel navigantes ad Indias, omnibus nota est, 2.25.74. -  Excommunicationis censura, quae imponitur in Bulla Alexandri VI. transeuntibus ad Novum Orbem, vel eius maria navigantibus sine licentia Regum Catholicorum, iusta est, & legitima, 2.25.71. -  Exempla sanctorum Patrum in iudicando sequi debemus, 2.24.68. -  Exempla supremorum iudicum, & tribunalium multum attendi, & venerari debent, 2.24.67. -  Exempla pauca reperiri possunt in causis iudicialibus, quae in omnibus circunstantijs similia sint, 2.24.66. -  Exemplis non est iudicandum, sed legibus, & quare? 2.24.65. -  Extraneas gentes, ob id solum, quod nobiscum foedus non habeant, servas efficere non possumus, 3.6.84. & 87. -  Extraneorum quaelibet commercia, & negotiationes, etiam per interpositas personas in Novo Orbe prohibentur, 2.25. 79. -  Extravag. 2. de Iudaeis inter communes, explicatur, 3.7.48. -  Extravag. meruit de privileg. edita per Clementem V. an in aliquo derogaverit Extravag. unam sanctam? 2.23.126. -  Extravag. unam sanctam de maior. & obed. late explicatur, & exornatur, 2.23. 119. -  Extravag. cum inter nonnullos, & quia quorumdam, & exijt qui seminat, de verb. signif. explicantur, 2.23.151. -  Ezechielis locus cap. 27. illustratur, 2.9. 34. -  Ezechielis verba cap. 27. ibi: Thubal & Mosoch, de Hispania accipiuntur, 3.7.100. -  F -  Fabula notabilis a Platone relata de dominiorum, & provinciarum distributione, 2.6.76. -  Facilius aliquid retinetur, quam de novo inducitur, 3.1.2. & 7. -  Facilius aliquid prorogatur, quam de novo conceditur, 3.1.8. -  Facta multa ab hominibus improbari solent, quae Dei testimonio approbantur, & laudantur secundum D. Augustin. 2.3.6. -  Famae in templo non dedicantur improba monumenta, 1.4.38. -  Fas est lex Divina, 2.20.76. -  Fas est opera in longo somnum obrepere, 3.8.2. -  Fati, sortunae, & sortis nomine Ethnici Dei absolutam voluntatem significare volebant, 2.2.18. -  Fecisse non tam videntur, qui iussis parent, quam qui iubent, 2.6.32. -  Foeminae legatum licite relinqui potest sub conditione, si ingrediatur religionem, 2.18.43. -  Foenum abscissum quinta die ad cubitum crescit, 1.7.25. -  Ferarum nomen cur impositum sit brutis animantibus? 2.7.8. -  Ferae, & pisces licet iure gentium capientium fiant: fallit tamen ubi capiuntur in loco ab alio praescripto, vel legitimé possesso, 2.25.66. -  §. Ferae, instit. de rer. divis. expenditur, 2.6.87. -  Ferdinan. Davalos Marchio Piscariae milites Marti simul & Christo servire difficile reputabat, 3.6.55. -  P. Ferdinan. Rebellus in conquisitione Indiarum Orientalium per Lusitanos facta, multum probat titulum primae occupationis, 2.6.11. -  Ferdinan. V. Hispaniae Rex cognomento Catholicus Tribunal Inquisitionis instituit, & ei ipsos etiam Hispaniae Reges subiectos, esse voluit, 3.1. 92 -  Ferdinan. Cortesius in Mexicana provincia imbrem desideratissimum Indis oratione ad Crucem habita impetrat. 2.5.26. -  Ferdinan. Cortesius crudelissimus fuit in Indos, quos humanis carnibus vesci comperiebat, 2.12.53. -  Ferdinan. Cortesius natus fuit eodem anno & die, quo Mexici plusquam octuaginta hominum millia immolata fuerunt, 2. 12. 100 -  Ferdinan. Cortesius exigua valdé Hispanorum militum manu plurimas victorias reportavit, Mothezumam cepit, & totius Novae Hispaniae imperium adeptus est, 2. 4.46. -  Ferdinan. Corresius natus fuit eodem anno quo Martin. Lutherus, 1.5.33. -  Ferdinan. Cortesij patria, & qualiter sortitus, & expertus fuit patrocinium D. Petri, 1.5.32. -  Ferdin. Cortesij honores, praemia, & obitus, 1.5.34. -  Ferdinan. Cortesij laudes, & qualiter Novae Hispaniae Regna detexit, subegit? 1.5.29. -  Ferdinan. Cortesij praeclarum facinus in navibus perforandis, 1.5. 30 -  Ferdinando Cortesio multum pacifica Indorum conversio, & tutela praecipitur, 3.6.32. -  Ferdinandum Cortesium eques quidam apud Argeriam derisisse narratur, quod putaret, se cum Indis pugnare, 2.4.62. -  Ferdinandus Magallanius in Zebu insula Regis nepotem, & plures alios infirmos aqua baptismali sanavit, 2.5.37. -  Ferdinandi Magallani laudes, & historia in detegendo freto Magallanico, 1.5.35. -  Ferias extra ordinem terraemotuum causa indicebant Romani, & qualiter? 1.7.67. -  Feriae repentinae, & extraordinariae, quae? 1.7.68. -  Ferro abscindenda sunt vulnera, quae medicinae fomentum non recipiunt, 3.4.17. -  Feuda omnia remissive narrantur, quae Hispaniae Reges, & alij totius Orbis Ecclesiae persolvunt, 3.1.79. -  Feudalis causae cognitio, & iurisdictio, feudi domino competit etiam contra personas Ecclesiasticas, 2.23.172. -  Feudum quod persolvitur Ecclesiae pro Regno Siciliae, Neapolis, & Corsicae nihil officit eorumdem Regnorum Monarchiae, & supremae dominationi, 3.1.72. -  Feudum non inducitur, ubi donationis, & concessionis principalis verba absoluta sunt, & illud non reservant, 3.1.43. -  Feudum qui ab altero habet, & recognoscit, etiam si sit supremus Princeps, ab eo super feudalibus debet iudicari, & quare? 2.23.173. -  Fidelis foemina licite convenit de matrimonio contrahendo cum infideli, ea conditione, si fiat Christianus, 2.18.45. -  Fidelis & salvus sola natura nemo esse potest, nisi ei Divini Verbi splendor affulgeat, ex sententia D. Clementis Alexandrini, 2.10.80. -  Fidelis cum infideli nulla potest esse societas, 3.5.17. -  Fideles Christi ob persecutionem Iudaeorum in varias Orbis partes dispersi, eum praedicarunt, 1.14.26. -  Fides naturam superat, 2.4.10. -  Fides, vel auctoritas Sacra ubi ostendit, quid agendum sit, non est recurrendum ad dona. 2.6.7. -  Fides, & Evangelium Christi miraculose, & per ipsorum etiam Oraculorum praedictiones propagatum fuit, 1.14.38. -  Fides non potest a Christianis extendi, nec ab infidelibus audiri, nisi plures praedicatores ad hoc mittantur, sufficienti, auxilio muniti, 2.16.20. -  Fides, & Religio Christiana inter Indos ob varias rationes sine aliquo militari apparatu, & terrore praedicari, & conservari potuisse non videtur, 2.16.43. -  Fides suadenda est, non imperanda ex D. Bernardo, Athanas. Ambrosio, & Chrysostomo, 21.7.14. -  Fides est medium simpliciter necessarium ad salutem animarum, 2.16.18. -  Fides ratione naturali non est demonstrabilis, & requirit spontaneam voluntatem divinitus per gratiam motam, 2.17.18. -  Fides Catholica sola mansuetudine, & veritatis energia vicit mundum, 2.17.75. -  Fides semper spontanea esse debet, 2. 19.45. -  Fides Christi sicut neque per vim, ita nec per mendacium, aut fallaciam introducenda, & suadenda est, 2.18.71. -  Fides nostra quia in aliquibus Indiarum partibus more Apostolico peaedicata non fuit, plura mala contigerunt, & Hispani ab exteris notati sunt, 2.17.76. -  Fides solum apud Christianos pro Religione accipitur: proprié tamen soedera, & dictorum, promissorumque constantiam significat, 2.16.69. -  Fidem semel etiam minus religiosé, & voluntarié receptam, & professam, deserere non licet, 2.18.53. -  Fidem per metum, & armorum terrorem inducere, & propagare, quamvis licitum esset, adhuc tamen his medijs uti non expediret, 2.17.60. -  Fidem inter Indos quantumvis barbaros, & remotos esse dilatandam, multis vaticinijs praedictum fuit, 2.16. 16 -  Fidem audire qui cogitur, non ob hoc ad eam credendam, & recipiendam compellitur, 2.20.18. -  Fidem definiunt B. Basilius, & Clemens Alexandr. ut sit assensio indubitata ad ea, quae audiuntur, 2.20.11. -  Fidem qui impediunt, blasphemant, aut deludunt, absque dubio puniri, aut debellari possunt, 2.20.81. -  Fidem, & eius mysteria levioribus & sutilibus argumentis etiam inter barbaros praedicare, & suadere non licet, alijs solidioribus omissis, 2.18.69. -  Fidem qui simulant, cum eam veré non receperint, immane sacrilegium admittunt & qui eos ad id compellunt, 2.17.73. -  Fidei doctrina sine auditu esse non potest, ex D. Paulo ad Rom. 10.2.20. 10 -  Fidei susceptione mediante, a quintuplici servitute liberamur, 3.7.44. -  Fidei propagandae causa infidelibus bellum indici posse, multi opinnantur, quorum dicta sigillatim expenduntur, 2.16. 1 -  Fidei ingens & indesinens propagatio, est unum ex signis verae Ecclesiae Dei, 2. 16. 15 -  Fidei meditatio quietum, & vacuum ab alijs curis animum desiderat, 3.8.18. -  Fidei praedicationi, & suasioni nihil magis officere potest, quam bellum, & violentia, 2.17.67. -  Fidei, & propagationis Evangelicae quam brevis, & universalis fuerit progressus ex Theodoreto, Iust. Beda, & alijs, 1. 14.30. -  Fidei in propagatione qui se plus vi, & armis, quam suavitate, & patientia profuturos putant, graviter errant, 2.17. 92. -  Fidei, & Ecclesiae propagationem Deus multoties bellis, & alijs aerumnis mediantibus ordinavit, 2.18.25. -  Fidei receptio voluntarie facta post bella quae ad eam directo ordinata non sunt, violenta appellari non potest, 2.18.21. -  Fidei praedicationem, & propagationem quamvis Christiani curare teneantur, non tamen debent hac causa Apostolicos praedicandi canones transilire, 2.19.6. -  Fidei in negotio, inter Barbaros, & protervos levem aliquam compulsionem, & severitatem salutarem admittit D. August. & alij, quorum verba referuntur, 2. 19. 4. -  Fidei, & Religionis introducendae negotium non ubique eodem modo tractandum, 2.16.3. -  Fidei Christianae Deus tribuit, ut montes transferre possit, 2.4.8. -  Fidei praedicationem qui audire nolunt, ei resistere videntur, 2.20.15. -  Fidei mysteria an, & quatenus evidenter credibilia sint? 2.4.14. -  Fidei praedicatio continet etiam praedicationem poenitentiae, 2.14.35. -  Fidei propagation in suavitate, non in atrocitate consistit, ut & patria potestas, 3.8.6. -  Fideicommissa, commendationesque morientium naturali iure, & pudore implementum expostulant, 2.16.38. -  Fieri multa prohibentur, quae facta tenent, 3.1.2. -  Filij parvuli Iudaeorum, & aliorum infidelium, etiam nobis subditorum, invitis parentibus baptizari non debent, & quare? 2. 17.23. -  Filij parvuli Iudaeorum, ubi parentes longe ab eis absunt, possunt citra eorum voluntatem baptizari, 2.17.33. -  Filij parvuli Haereticorum, vel in extremo vitae periculo constituti, bene possunt invitis parentibus baptizari, 2.17.39. -  Filij familias ex lege duodecim Tab. sacra & religionem parentum sequi debent, 2.17.28. -  Filij infidelium mentis capaces bene possunt, si ipsi velint, invitis parentibus baptizari, 2.17.37. -  Filij baptizati, a partum infidelium potestate liberantur, 3.5.12. -  Filij parvuli servorum nostrorum an parentibus invitis baptizari possint, 2.17. 34. -  Filij sub patria potestate constituti cur in sacris paternis esse dicerentur, 2.17. 29. -  Filijs Israel qualiter praeceperit Dominus Amorrhaeis, & alijs idololatris bellum inserre? 2.13.25. -  Filios sexcentos ex se genuit quidam Rex Indus, alius 650. alius 325.2.12. 26. -  Filios parvulos servorum nostrorum an liceat alienare, ut siant Christiani? remissivé, 2.17.36. -  Filios proprios idolis sacrificare semper Deo insestissimum fuit, & pluribus locis Sacrae Scripturae prohibitum, 2.12. 75. -  Finis terrae promontorium Hispaniae i Regno Galleciae, 1.11.58. -  Finis bonus non iustificat actum, nisi per iusta media exequatur, 2.19.8. & 3.5. 74. -  Finis ultimi cura ad quem pertinet, subijciuntur reliqui, qui curam habent finium antecedentium, 2.23.154. -  Finis sanctas, & rectus ubi consequitur, non multum curare solemus de medijs, 2. 16.56. & 3.6.92. & 97. -  Finis prior est intentione, & intellectione, licét posterior in executione, 2.16.55. -  Finis curam qui habet, licét possit disponere media, intelligitur de medijs permissis, & ad illuim finem proportionatis, 2.19.18. -  Finis contemplatione omne agens operatur, & dicitur causa causarum, 3.6.98. -  Finem ad aliquem quae sunt instituta, secundum ea, quae ille exigit ordinari, extendi debent, 2.16.54. -  Fines saeculorum, de quibus D. Paul. agit, 1. Corinth. 10. iam devenerunt, 2.16.82. -  Florida provincia, & eius descriptio, & historiae, 1.6.23. -  Flumina Novi Orbis mirabilia, 1.7.15. -  Fontei, & Thuani carmina de novis antiquis. 1.12.8. -  Fortuito quae apud nos fieri videntur, Dei consilio reguntur, 1.12.19. -  Fortuna multis parcit in poenam ex Plinio, 3.7.25. -  Fortuna adversus imperia, & civitates idem ius habet, quod adversus imperantes, 2.2.13. -  Fortunae casibus omnia mundi bona, & Regna etiam tunc cum maxime floret, subiecta esse, 2.2.69. -  Forum alienum sortitur quis ratione delicti, 2.15.38. -  Fossam, quam ex Rubro mari ad Nilum coepit Sesostris, postea alij per fecerunt, & qualis ea fuerit? 1.8.70. -  Fossam magnam in Gallia ad navigandum ex Rhodano in Ararim, Mossellam, & Rhenum usque ad Oceanum facere voluit Lucius Verus, 1.8.72. -  Franciscus Primus Galliae Rex, quid adiecerit symbolo Caroli V. Plus ultra, 1. 4.46. -  Franciscum Primum Galliae Regem multi reprehendunt, quod Turcam in auxilium vocaverit. 3.4.21. -  Francis. Petrarchae carmina expenduntur de laudibus Regis Syphacis, 1.16. 47 -  Francis. Vatablus in insula Hispaniola, & in Peru, & Mexico constituit Ophir, 1.13.6. -  Fr. Francisc. a Victoria doctas relectiones scripsit de Indis insulanis, sive de veris, & affecataris titulis dominationis eorum, 2.1.37. -  Francisc. Vallesius insignis Medicus, & Philosophus quid senserit de hominum per universum Orbem disseminatinoe? 1. 10.16. -  Francisc. Vallesius sentit Orbis Novi habitationem nulla memoria vel historia ante Columbum, cognitam, 1.11.5. -  Francis. a Vargas aliqua tradit pro tuenda acquisitione Novi Orbis, & refert se longiora commentaria de hac quaestione edidisse, quae auctor non vidit, 2.1.33. -  S. Francis. Xaverius qualiter, & quare vestem mutaverit in christiana apud Indos expeditione? 2.1.8. 66 -  S. Francis. Xaverius modo & fructu suae praedicationis utile, & recens dedit nostris temporibus Apostolicae imitationis exemplar, 19.22. -  S. Francis. Xaverius quam anxie pro Fide propaganda, & animabus Indorum convertendis, laboraverit, & laborari ab omnibus debere censuerit, 2.16.39. -  S. Francis. Xaverius solus plures homines ad Fidem convertit, & baptizavit, quam haeretici omnes ad suas sectas perduxerunt, 2.4.23. -  B. Francisc. Xaxerius habuit donum linguarum, 2.5.8. -  B. Francisc. Xaverij in convertendis Orientalibus Indis labores, & in vita, & post mortem miracula, & quam iuste fuerit in numerum Divorum relatus, 1.3.58. -  P. Francisc. Coello ex quaestorio Limensi Societatis Iesu Presbyter admodum religiosus eruditus laudatur, 2.23.7. -  P. Francisc. Suarez aperte affirmat, bellum indici posse infidelibus ad tollenda hominum sacrificia, innocentes defendendos, 2.15.11. -  P. Francisc. Suarez Praedicatores Indorum cum praesidio, & exercitu sufficienti, mitti posse, resolvit, 2.18.14. -  Francisc. Pizarrus miraculosas victorias in Peruani Regni conquisitione habuit: & qualiter Atahualpam eius Tyrannum superavit? 2.4.47. -  Franc. Pizarri laudes, historia in detectione, & subactione Regni Peruani, 1.5. 43. -  Francisc. Draque Angli ad Magallani cum fretum, & alias provincias Novi Orbis expeditiones, & eius obitus, 1.8.37. -  Francisc. Almeidae, & Alphonsi Alburquercij egregia facinora, 1.3.34. -  Dom. Doctor. Francisc. Carrascus del Saz Senator Panamensis laudatur. 1.7.71. -  Dom. D. Francis. Valverdi de Mercado Praeses, & Gubernator Panamensis laudatur, 1.6.38. -  Dom. d. Franc. de Alfaro Senator Limensis meritissimus laudatur, 2.2.7. -  Franci cum Alemanis bella suscepturi, Religionem Christianam profiteri coeperunt, 2.18.30. -  Franjas, & franjones, Hispanae voces unde orginem ducant? 2.8.42. -  Fretum non esse ad terram Magallanicam, sed mare apertum insulis disiunctum multi opinantur, 1.8.43. -  Fretum aliud, quo uterque Oceanus coniungatur, versus Polum Arcticum esse, nonnulli opinantur, & in vastissima regione Floridae reperiendum, 1.8.46. -  Fretum novum ultra Magallanicum, anno 1619. a fratribus Nodalibus supremi Indiarum Senatus iussu quaesitum, & inventum fuit, & eius descriptio, 1.8.42. -  Licent. Frias de Albornoz seripsit tractatum parum constantem de conversione, & debellatione Indorum, 2.1.30. -  Fructus tres quot annis redduntur in aliquibus provincijs Novi Orbis, & aliae plures fruges intra decimum, aut vigesimum diem maturescunt, 1.7.27. -  Frumenti bis mille grana ex una arista in Novo Orbe, & spicas ad brachij magnitudinem, 1.7.26. -  Frumentum Hispanum mature scit intra duos menses in aliquibus regionibus Novi Orbis: & Indicum bis in anno meritur, & centuplum reddit, 1.7.28. -  Frustra precibus impetrat quis, quod proprio iure habet, 3.1.52. -  Fundamentum ubi est erroneum aut vitiosum, omnia corruunt, 3.6.4. -  Fundi, qui apparent, nunquam fuisse culti, praesumuntur nullius in bonis fuisse, & occupantis fiunt, 2.6.89 -  Fures nocturnos, & agrestes quatenus quis possit propria auctoritate punire? 2. 15.37. -  Furiosi ex lege 12. tabul. administratione & veluti dominio rerum suarum privabantur, 2.9.51. -  Furiosi, & amentes non solum suarum rerum administratione contineri possunt, 2. 9.65. -  G -  Gades sumitur pro ultimo termino Occidentis, 1.11.54. -  Gades nomen terminum seu finem significat, 1.11.57. -  Gadire verbum, & adagium; Non ultra Gadira, quid? 1.1.64. -  Galli, Franci, Gremani, Britanni, & alij populi Septentrionales, homines immolabant, 2.14.89. Et quomodo? 92. -  Galli voluerunt Orbem Novum appellare, Franciam Antarcticam, 1.4.37. -  Galliae Reges ad Navarrae Regnum semper aspirant, 2.20.68. -  Galliae Reges multum detrectant Papam in temporalibus recognoscere, & de iuramento, & lege ab eis super hoc articulo lata, 2.22.16. -  Galliae Reges ratione imperij quod olim habuerunt, dicuntur Christianissimi, 2.25. 26. -  Ganges Fluvius celebratissimus, qui & in Scriptura Phison a Paradiso exiens, 1.1. 34. -  Garcilassus Inca scripsit commentarios de origine, & Imperio Incarum, & quid sentiat de nomine Peru? 1.13.48. -  P. Gaspar Sanctij opinio reijcitur, 1.15. 24. -  Genebrardus agovit Hispanorum opus esse expugnare Infideles, & Paganos, 2.25. 22. -  Genebrardus, & Bodinus notantur dum obtentionem Regni Navarrae temere calumniantur, 2.20.64. -  Genebrardi testimonium, & consideratio de initio conversionis Novi Orbis, 1.16. 76. -  Gello Sicilliae Tyrannus, sub comminatione belli, Carthaginensibus hominum sacrificia interdixit, 2.12.83. -  Genesis locus cap. 1. vers. 24. de. productione animalium exponitur, 1.9.54. -  Genes. 49. Isai. 9. & Apocalyps. 19. verba explicantur, quibus Christi temporale Regnum asseritur, 2.23.97. -  Genitivus iuxta subiectam materiam aliquando solam possessionem, vel determinatione, significat, 2.11.26. -  Genadius Exarchus Africae quis fuerit, quo tempore vixerit, & qualiter saepius a Divo Gregorio laudari meruerit? 2.16. 79. -  Gens nulla reperitur, quae certam sui originem, & Regni rationem, & successionem reddere possit, praeter Hebraeam, 2.2.11. -  Gentes qualiter Deus vocaverit ad Ecclesiam? ex sentenia Thomae Bozij, & aliorum, 2.16.97. -  Gentium plura examina repente ex regionibus Aquilonaribus exierunt, & bellis Orbem turbarunt, 1.12.82. -  Gentium, urbium, & imperiorum separatio, & constitutio ante, & post diluvium quomodo coeperit? 2.6.71. -  Gentiles veritatem dogmatum Fidei magis ex rebus & exemplis, quam ex verbis iudicare solent, 2.17.95. -  Geographi regiones magis nobiles, quamvis remotiores pro confinibus ponere solent, 1.1.44. -  Germani, & aliae quamplures nationes Septentrionales olim non minus ferae, & barbarae, quam Indi Occidentales fuisse perhibentur, 2.8.28. -  Germani cur sumpserint pro insigni Aquilam bicipitem? 1.12.104. -  Gersonem tanquam adulatorem Papae cur notet Almainus? 2.22.46. -  Gesta auctore Deo, vel eius Vicario convenientissima iudicanda sunt, 2.24. 60. -  Getuli nigri sunt, & ore putidi, unde salem semper in eo portare solent, 1.10. 50. -  Gigantes an vi magica nasci possint? 1. 2.15. -  Gigantes nostra aetate reperti apud Canibales, & fretum Magallanicum, 1.2. 13. -  Gigantes an hodie sint, vel olim fuerint in Orientali India, in alijs regionibus, & plura de illis remissive 1.2.11. -  Gigantes in Novo Orbe viguisse, & hodie vigere aliqui tradunt, late de eis, 1. 10.54. -  Ginesij Sepulvedae libri de iustis causis belli Indorum, cur a Regio Consilio intercipi iussi fuerunt? 2.1.29. -  Gladiatores Romae unde originem habuerint? & cur bustuarij dicti? 2.14.81. -  Gladiatorum spectacula crudelissima erant, & Traianus uno munere decem millia gladiatorum populo exhibuit, 2. 14.82. -  Gladij duo Christo ab Apostolis oblati quid designarint secundum D. Bernardum, & alios? 2.23.166. -  Gladium spiritualem, & materialem Ecclesiae competere, quibus rationibus Bonifacius IIX. evincat, 2.23.120. -  Globosa figura, sive forma, perfectissima est, 1.11.14. -  Gloria eximia saepius fortunae, quam virtutis est beneficium, 1.4.47. -  Gloria maior ex arduis, & difficilibus comparatur, 2.1.6. -  Gloria virtutem comitari debet, & eius veluti umbra esse, 1.16.7. -  Gloriosum victoriae genus videtur, quod ex testimonio adversariorum elicitur, ex Claud. Mamertino, 3.3.13. -  Goa urbs, Imperij Lusitanici in Oriente sedes, quando capta? 1.3.35. -  Goropius Beccanus audaciae, & levitatis notatur, 1.12.59. -  Gotifredus Viterbiensis, Auctor antiquus, universalem, & temporalem Ecclesiae iurisdictionem agnoscit, 2.22. 23. -  Gothi cur nomen, & gloriam Romani Imperij abolere desierint? 2.7.75. -  Gothorum, & aliarum nationum barbararum bella, incursiones eisdem, & alijs gentibus multis aditum ad Fidem disposuerunt, 2.18.27. -  Granadilla frutex Novi Orbis flore, & folijs omnia signa passionis Christi repraesentat, & plures, qui de hoc scripsere, 1.14.66. -  Granatensium rebellium filij parvuli, propter dubium circa eorum servitutem exortum, liberi declarati sunt, 3.7. 62. -  Graeci, pueri dicti fuerunt, quia res antiqua ignorabant, 1.9.34. -  Graeci Philosophi, & Poetae, plurima ab alijs dicta, pro suis venditarunt, 2.1. 16. -  Graeci omnes nationes Barbaras, & Barbariam appellebant, 2.8.26. -  D. Gregorius Thaumaturgus, & alij Sancti Viri multoties montes de uno loco in alium miraculose transtulerunt, 2. 4.9. -  Gregorius Lupus Alexandri VI. donationem validam esse recenset, & prout iacet accipendam, 2.23.67. -  Gregor. Lopez laudatur, & qualiter scripserit de iuribus dominationis Indiarum, refertur, 2.1.38. -  D. Gregor. qualiter aliquos Praelatos monuerit, & reprehenderit, qui Iudaeos, etiam Christianis contumeliosos puniebant, & Fidem profiteri cogebant 2.17.7. -  Gregorij XIII constitutio expenditur, quae casus enumerat, in quibus Iudaei, & alij infideles per quaestores Fidei puniri possunt, 2.20.83. -  Guancavelica oppidum argenti vivi fodinis nobile ubi? 1.6.51. -  Guatemalensis provinciae descriptio, & Cancellaria, 1.6.27. -  Gubernare alios non debet, qui se ipsum regere nescit, 2.9.61. -  Gubernationem Indiarum quae contingunt, Auctor in altero volumine edere parat, 3.8.1. -  Gubernator ubi non est, populus corruet, 2.9.68. -  Guillermi Benedicti notabilia verba referuntur de laude bellorum contra infideles, & idololatras, 2.16.64. -  Gundisalvi Fernandez de Oviedo historia Indiarum Occidentalium laudatur, 1.5.49. -  Gustus emptorem vocat, 3.8.3. -  -  H -  Habacuch verba cap. 23. expenduntur, 2.13.62. -  Haeretici multum Hispanorum gloriam in conversione Novi Orbis evacuare conantur, 1.16.97. -  Haeretici multum dolent, quod Fides, & Ecclesia Dei dicatur Catholica, 1.14. 48. -  Haeretici negant, potuisse Pontificem a conquisitione, & conversione Novi Orbis alios Reges excludere, 2.25.36. -  Haeretici, & sctarij contumeliosi & procaces sunt, ubi cum Catholicis certant, 2. 1.49. -  Haeretici Deo valde exosi sunt, & a Fidei propagatione semper exclusi, 2.25. 17. -  Haeretici vocem Catholicam in Ecclesia ferre non possunt, 2.25.28. -  Haeretici non solum puniri, verum si opus fuerit, aperto Marte ab Ecclesia debellari, & funditus deleri possunt, 2.19. 50. -  Haeretici, & Apostatae a Catholicis puniri, & spoliari possunt, 2.11.47. -  Haeretici dicti Apostolici, & Vvaldenses, sive Pauperes de Lugduno, qui fuerint? 2.10.55. -  Haeretici, & Schismatici Saracenis, & caeteris infidelibus, imo & lupis deteriores sunt, & magis puniendi, 2.19.52. -  Haeretici aliqui falso tenuerunt, delicta non esse a Magistratibus punienda, 2.15. 44. -  Haeretici labruscas potius, quam veras vites novis Ecclesiae plantationibus inserunt, 2.25.18. -  Haeretici passim rident, & mordent Alexandri VI. concessionem, 2.23.10. -  Haeretici negantes in Ecclesia esse potestatem concedendi Iubilaeos, & Indulgentias, & Sanctos esse invocandos, ex contrario & communi eiusdem Ecclesiae usu convincuntur, 2.24.74. -  Haeretici solum valent ad corrumpendas, & perimendas animas, non ad salvandas, 2.25.19. -  Haereticorum omnes conatus circa Novum Orbem turbandum, & occupandum hactenus evanuerunt, 2.25.15. -  Haereticorum deliria notanda sunt, ut illis respondeatur, 2.23.14. -  Haereticos cur omnibus infidelibus deteriores esse dicat D. Hieronymus? 2.25. 20. -  Haereticos, & Schismaticos, & Apostatas non posse ab Ecclesia puniri, aliqui censuerunt, quorum error convincitur, & damnatur, 2.19.47. & seqq. -  Haereticos, & Schismaticos hodie flammis, & alijs supplicijs punit Ecclesia, cum olim communione privaret, 2.16. 91. -  Hannonis navigationes parum fidei habuerunt, & proverbium de eis, 1.12. 35. -  Hannonis navigatio similis fuisse dicitur tertiae Columbi, 1.12.27. -  Hebraei quam varia idola coluerint? 2. 14.101. -  Henricus de Gandavo utramque iurisdictionem Papae concedit, & spiritualem Architectonicam facit, 2.23.59. -  Henricus Quartus, Galliae Rex, qualiter Ecclesiae auctoritatem, & temporalem iurisdictionem agnoverit, 2.22. 31. -  Henricus Lusitaniae Infans habuit expressam, & repetitam revelationem, ut navigationem, & conquisitionem Indiarum Occidentalium prosequeretur, 2. 3.17. -  Henricus Portugalliae Infans plures insulas adinvenit, 1.3.16. -  Henricus Infans insulas a se detectas & detegendas Lusitanis Regibus donavit, 1. 3.21. -  Heraclij Imperatoris Constantinopolitani notabilis historia refertur, ob quam omnes Iudaeos sui imperij baptizari coegit, & ut in Hispania, & Gallia cogerentur, curavit, 2.19.80. -  Heraclius, Sisebutus, & Dagobertus Iudaeos omnes, in suis Regnis degentes, baptismum recipere coegerunt, 2.18.34. -  Herciscundi appellantur, qui inter duas opiniones contrarias, mediam eligunt, 2. 22.41. -  Hercules columnas Gadibus fixit, tanquam illic esset suprema Orbis meta, 1.11. 55. -  Herculis Gaditanum fretum iniecto aggere claudere voluit, 1.8.73. -  Herculis qualiter Scyllae, & Caribdis scopulos sustulerit, & ingentia alia, utiliaque opera alibi fecerit, 1.8.75. -  Herculis expeditio in Indiam Orientalem, 1.2.18. -  Herculis & Alexandri expeditiones in Indiam Orientalem, 1.3.6. -  Heroes & sapientes antique ad scientiam consequendam peregrinabantur, 1.16. 22. -  Herodoti elegantissima verba adversus eos, qui iniusta bella inferunt, 2.6.57. -  Hesperia dicta fuit Hispania, litteris transpositis a nomine Sepharad secundum Montanum, 1.15.36. -  Hesperi nomine, a quo Hesperia dicta Graeci totum Occidentem appellabant, 1. 11.60. -  Hesperides insulas a Floridensibus primum coli coeptas, opinatur Herrera, 1.9. 66. -  Hesperides insulae proprie, & vere sunt illae, quas vocamus de Barlovento, licet aliqui eas confundant cum Gorgadis, aut Fortunatis, 1.9.62. -  Hesperidum horti, quamvis circa Hispaniam positi, ab antiquis ignorabantur, & quare? 1.11.66. -  Hesperus quo tempore in Hispania regnavit, 1.9.61. -  Hesperus nomen dedit insulis Hesperidis, & Hesperiae, & Hortis Hesperidum, & Hespero stellae; & de his aliqua remissive, 1.9.63. -  Hiberniae Regnum Adrianus IV. Henrico II. Angliae Regi subiugandum, & convertendum concessit, 2.24.26. -  Hieronymus Zevallos laudatur, & qualiter scripserit de iustitia acquisitionis, & retentionis Novi Orbis? 2.1.43. -  Hierony. Benzo in sua historia Novi Orbis ingens odium Hispanorum ostendit, 1. 16.96. -  Hierony. Badesij epigramma refertur de Martyribus Novi Orbis, 2.5.49. -  D. Hilarius annuntiasse videtur conversionem Antipodum, & regionum Novi Orbis 1.15.14. -  D. Hilarij verba elegantissima de Ecclesia in persecutionibus florescente, 1. 16.85. -  Hiram Rex ostendit Salomonis ministris navigationem longiorem, & sibi resarvavit aliam breviorem, & utiliorem, 1. 13.61. -  Hispana gens plures barbaras, & efferatas nationes excoluit, quam reliquae mundi, 2.7.78. -  Hispanam gentem ob eximiam curam dilatandae Fidei inter varias Indorum nationes, multum laudat Thom. Bozius, 2. 4.27. -  Hispanae Coronae iure postliminij unitas fuisse Indiarum Regiones, olim ab Hespero eius Rege possessas, 1.9.60. -  Hispania varia nomina olim habuit, & inter alia Sepharad, remissive, 1.15. 34. -  Hispania olim dicebatur Thubalia, sive Pania, quod significat universa, quasi in vaticinium eius magnae Monarchi, 1.15.12. & 51. -  Hispania ab Africa, & Sicilia ab Italia maris interruptione separatae, 1.4. 17. -  Hispania olim angustissimo maris freto distabat ab Africa, imo & cum illa continuabatur, 1.8.74. -  Hispania tota, & praesertim provincia Boetica dicitur Occidens Occidentis, & id significare eius antiqua nomina Sepharad, & Spania, 1.11.59. -  Hispania non minus laudari solet ab exteris, quam a proprijs 1.16. 4 -  Hispania & Hispaniae Reges summam laudem merentur ob solam detectionem, & conversionem Novi Orbis, 1.16. 5 -  Hispaniam summum imperium Orbis habituram vaticinij in modum proponit Iustus Lipsius 2.2.22. -  Hispaniae laudes, & excellentiae, 1.7. 21 -  Hispaniae Reges deputati videntur ad Fidem defendendam, & extendendam, 2. 25.21. -  Hispaniae Regibus concessa videtur eadem benedictio, quae Ecclesiae tribuitur per David, & Isaiam, 1.15.11. -  Hispaniae Reges verius quam Persae de dominatione totius Orbis gloriari possunt, 1.16. 59 -  Hispaniae in bellis contra Mauros susceptis omnia miraculla contigerunt, quae olim Deus Israelitis indulsit, 2.4.39. -  Hispaniae Reges titulum dominationis Novi Orbis ex promissione, & concessione Divina habere videntur, 2.2.23. & 31. -  Hispaniae Reges prae caeteris potentia, & commoditatibus pollent ad Novi Orbis regiones conquirendas, & convertendas, 2.25.10. -  Hispaniae Reges dempta Fidei causa, Pontificem in temporalibus non recognoscunt, 3.1.85. -  Hispaniae Regnum, ob peccate aliquoties punitum legitur, 3.8.39. -  Hispaniae Regnum ab antiquis Gothis Ecclesiae Romanae quoad dominium directum concessum suisse, aliqui tradunt, 3.1. 80. -  Hispaniae Reges neque Imperatorem Romanum, neque ullum alium in temporalibus superiorem agnoscunt, 2.21.70. -  Hispaniae Reges olim peculiare iuramentum praestabant, de Iudaeis suis Regnis non permittendis, 2.16.114. -  Hispaniae Regibus, & nationi aliqui detrahunt, quod magis avaritiae quam Religionis zelo Novi Orbis detectioni, & conversioni insudaverint, 1.16.95. & 36.5. -  Hispaniola insula armentis abundant, & ingentem coriorum copiam in Hispaniam mittit, 1.7.36. -  Hispani Duces, qui Novum Orbem detexerunt, laude dignissimi sunt, 1.5.1. -  Hispani Reges, & homines prae caeteris zelo, puritate, & cultu Christianae Religionis flagrare noscuntur, 2.25.13. -  Hispani non potuerunt sine ope, & vocatione Divina ita facile, & breviter Novum Orbem detegere, & convertere, 2.4. 18. -  Hispani Mauroum invasionem per mare fugientes, tempore Regis Roderici, ad provincias Novae Hispaniae appulisse dicuntur, ubi Cruces postea repertae sunt, 1.9. 46. -  Hispani dicuntur Salvati, & Savatores apud Isaiam, & quare? 1.15.47. -  Hispani cur ab Indis Peruanis dicti fuerint Viracochae? 2.7.50. & 12.22. -  Hispani ab Indis immortales habiti, & Solis filij reputati sunt, 2.7.49. -  Hispani ab antiquo bellicosi, & navigationum, & rerum navalium studiosi fuerunt, 1.16.11. -  Hispani longe superant Romanos in bonis, quae subactis a se Indis, communicarunt, 2.7.76. -  Hispani suis navigationibus omnes alias antiquorum superarunt, 1.16.32. -  Hispani olim Hiberi dicebantur, 1.9. 65. -  Hispani vehementer commoti sunt, ubi crudelia Indorum sacrificia conspexerunt, 2.12.95. -  Hispani Imperji encomia cum Virgilio & Claudiano, 1.16.60. -  Hispani Divino beneficio, & quasi per miraculum ea omnia in detegendo, & subigendo Orbe Novo consecuti videntur, quae adulatorie de suo Traiano Plinius recenset, 2.4.35. -  Hispani ab aliquibus Indis contra alios sibi infectos in auxilium vocati, recte militare, & belli spolijs potiri valuerunt, 3. 4.18. -  Hispani semper fuerunt hostibus perhumani, 2.20.45. -  Hispani ad Novum orbem sine licentia transeuntes non incurrunt censuram Bullae Alexandri VI. & quare? 2.25. 76. -  Hispani a multis Auctoribus excusantur de crudelitatibus, quas olim in Indos exercuisse dicuntur, 3.6.57. & 2.16.46. -  Hispani iniusté videntur alios navigatione maris Indici prohibere, 2.25.40. & 3. 3.70. -  Hispani post Fidem Christi receptam veram, & politicam nobilitatem assecuti sunt, 2.8.67. -  Hispani omnium primi Novum Orbem detexerunt, & occuparunt. 2.6.9. -  Hispani proper auri cupiditatem crudeliter Indos tractasse, ac feré delesse dicuntur, 3.6.21. -  Hispani olim capilorum longitudine oblectabantur, illos ut leonis iubam, sine ullo artisicio quatiebant, 2.8. 108. -  Hispanis maxima laus debetur ob inventionem Novi Orbis, & tot bona, & commoda hominibus inde consecuta, 1. 16.37. -  Hispanis adimi non potest, vera gloria primae detectionis Novi Orbis, 1.12. 69. -  Hispanis Novum Orbem quaerentibus, & convertentibus aliqui cupiditatem, & curiositatem, & damna Indis illata obijciunt, 2.3.39. -  Hispanis scriptoribus falso imponit Bodinus, quod dixerint, Reges nostros ratione Indiarum esse feudatarios Ecclesiae, 3. 1.45. -  Hispanis accommodari potest, quod olim Titus-Livius de Romanis in Africam traijcientibus scriptum reliquit, 3. 6.13. -  Hispanorum gloria, & pietas in detegendo, & convertendo Novo Orbe non obscuratur ex avaritia, & maleficijs aliquorum militum, 2.3.57. -  Hispanorum Regum maiestatem, & potentiam Deus auxit, quod ipsi Divinam augeri, & ad Indos extendi curarunt, 1.16. 88. -  Hispanorum Regum imperium circumdat totum Orbem, 1.16.54. -  Hispanorum avaritiae & cupiditatis, initio detectionis Indiarum aliqua exempla referuntur, 3.6.7. -  Hispanorum quorundam quanta esset olim ruditas, & spurcities, 2.8.107. -  Hispanorum gloriae nihil detrahitur ex eo quod plures Novi Orbis victorias coelesti auxilio, vel miraculose partas dicamus, 2.4.77. -  Hispanorum diligentia plures Christo nationes dedit, quam omnes aliae simul, 1. 16.69. -  Hispanorum cura effectum esse, ut hodie omnibus horis, & locis Deo sacrae preces fundantur, pie considerat, & evidenter probat Thom. Bozius, 1.16.74. -  Hispanorum opus esse videtur, Mauros, & Turcas profligare, & Indos convertere, 1.16.77. -  Hispanos antiquos tanquam agrestes, & inhumanos notat Strabo, & Trogus Pompe. & quare 22.45. & 65. -  Hispanos antiquos humanis victimis in sacrificijs uti solitos plures scribunt, 2.14. 93. -  Hispanos milites divitarum desiderio in expeditionibus Indicis permoveri, mirandum non est, 3.6.16. -  Hispanos saltantes Indi vehementer mirabantur, 2.7.46. -  Hispanos excusat Thom. Bozius, & Calistus Remirez, quod aliquando in Indos saevierint, quoniam ob feritatem eorum aliter ad Fidem, & meliorem vivendi normam reduci non poterant, 2.16. 46 & 49. & 3.5.57. -  Hispani vel Hispaniae Reges Vide alia in verbo Reges Hispaniae. -  Historia mirabilis, & peculiaris D. Iacobi pro Hispanis pugnantibus apud Cintiam Novae Hispaniae oppidum, cum ab Indis maximopere premerentur, 2.4.50. -  Hollandorum classis, quae anno 1624. ad oras Regni Peruani pervenit, quem exitum habuerit? 2.25.85. & de altera anni 1615. 1.8.41. -  Hollandorum, & aliorum haereticorum relationes de rebus a suis in provincijs, & navigationibus Indiarum gestis, caute legendae sunt, & quare? 1.8.41. & 2.25.87. -  Hollandi falso se victores evasisse in expeditione Limana & Brasiliensi confingunt, 2.25.87. -  Homerus cur in Hispania peregrinatus fuerit? 1.16.23. -  Homo dicitur parvus mundus, quia de natura omnium creaturarum mundi participat, & quomodo? 2.17.17. -  Homo ob excellentiam mentis, & rationis caeterorum animalium dominus a Deo constitutus fuit, 2.7.55. -  Homo caetera potest nollens, credere non nisi volens, proverbialis sententia Divi Augustini, 2.17.12. -  Homo hominem vel sola humanitatis ratione iuvare debet, & ad bonum dirigere, 2.13.12. & 85. -  Homo ille vere dicitur esse humanus, qui alios hospitio excipit, ex D. August. 2. 20 56. -  Homo homini praestat, 2.9.5. -  Homo non potest generari per magiam daemoniacam, neque ex coitu cum aliquo bruto animali: & historiae, quae contrarium produnt, qualiter accipiendae, remissive, 1. 9.42. -  Homini imputari non debet, qua forma, regione, vel docilitate nascatur, 2.8.11. -  Hominis primi de ortu, & creatione varie Philosophi sentiebant, 1.9.1. -  Homine ex uno, & eius coniuge quot liberi procreari possint spatio 210. annorum? 1.10.11. -  Homines multoties Dei causam agunt, dum suam se agere putant, 2.3.63. -  Homines quo pacto ad urbes, & sociabilem ac politicum vivendi modum reduci coeperint, cum Cicerone & alijs, 2.8.20. -  Homines, quantumvis sylvestres & monstrosi si lumen aliquod rationis habent, doceri & excoli possunt, 2.8.8. -  Homines ad dissentiendum & varie opinandum faciles sunt, 2.14.1. & 2.25.52. -  Homines barbari, & ignorantes semper pueri sunt, & ut tales tractandi, 2.9.53. -  Homines ex natura Soli vel Coeli, sub quo nascuntur, animi, & corporis temperiem ut plurimum sumunt, 2.8.12. -  Homines hominibus ex lege naturae consulere debent, ex Cicerone, & alijs, 2.13. 85. -  Homines initio mundi sylvestrem vitam egisse, & sermonis usum non habuisse, quidam falso affirmarunt, 2.8.16. -  Homines cur Deus voluerit toti Orbi dominari? 2.10.51. -  Homines licet alicubi multum barbari, sylvestres, & corpore deformes reperiantur, si tamen habent aliquem intellectum inter creatures rationales computari debent, 2.8.4. & 6. -  Homines sumus quodammodo omnium rerum sinis, 2.10.52. -  Homines barbari, & indocti appellatione hominum digni non videntur, & lignis, ac lapidibus comparantur, 2.7.23. & 25. -  Homines omnes ab Adamo originem ducunt, 1.9.2. -  Homines beatissime in Novo Orbe vivere possent, si pecunijs congerendis non inhiarent, 1.7.12. -  Homines non solo adspectu, aut forma, sed ex ratione potius iudicandi sunt, quae eos Deo similes, & aliorum animalium dominos reddit, 2.7.16. -  Homines veri reperiuntur, qui sylvas, & antra habitantes brutis assimilantur, sed recte instituti, rationales evadunt, 1.10.19. -  Homines sylvestres, & omnino bruti reperiuntur in aliquibus locis, 1.10.18. -  Homines qualiter sub Noe, & post confusionem linguarum divisi fuerint? 1.9.9. -  Homines non omnia simul Iupiter docuit, 1.12.11. -  Homines varios colores habere non est ita mirandum, quam ex AEthiopibus albos nasci, vel ex contrario, 1.10.40. -  Homines in monte Zantone Indiae Orientalis, qua vergit ad Orientem nascuntur albi, qua ad Occidentem nigerrimi, & de quodam homine bicolore, 1.10.42. -  Hominum quibusdam natura stannum duntaxat infudit ex Platone, 3.7.22. -  Hominum immolatio praeceptis legigis naturalis repugnat, 2.12.62. -  Hominum monstrosorum variae species connumerantur, 2.8.7. -  Hominum per Orbem disseminatio magis frequens, & ordinaria terrestri itinere, aut brevi maris traiecto facta est, 1.10.6. -  Honduras, & Costa Rica provinciae, 1. 6.26. -  Honorati Fassitelli, & alterius Poetae carmina, Hispanorum avaritiam notantia, 1. 16.98. -  Hospes, qui Columbo Novi Orbis notitiam dedit, cuius nationis fuerit? 1.5.7. -  Hospites olim simul & doctores erant ex Luciano, & alijs, 2.20.47. -  Hospitalitatis, & promiscui commercij usus saepe in sacra Pagina commendatur, 2. 20.38. -  Hospitalitatis, & commerciorum utilitatem & necessitatem plures Auctores tractant, qui referuntur, 2.20.44. -  Hospitalitatis virtutem diffinit, & commendat Clemens Alexandrinus, 2.20.41. -  Hosius Cordubensis qualiter Imperatorum, & Pontificum potestatem distinguat? 2.23.48. -  Hostiensis fuit Divini, & Humani iuris peritissimus, alia de eius laudibus, & auctoritate, 2.10.3. -  Hostiensis opinio videtur aliquibus in errorem Vvaldensium incidere, 2.10.57. -  Hostiensis opinio, quae infidelibus dominium adimit, debet intelligi de Saracenis, 2.11.36. -  Hostiensis opinio ab Ecclesia recipitur, & practicatur secundum Martam, & alios, 2.11.2. -  Hostia, & victima quid significent? & de horum nominum etymologia, 2.14.86. -  Hostis ignarus consilium exequitur Dei, 2.3.66. -  Hostes, antiqui omnes alienos, & peregrinos homines appellabant, & reputabant 2.20.73. -  Hostes veri non sunt, quibus solemni modo bellum indictum non est, 3.7.85. -  Hostium terras, aut bona ante victoriam dividere, imprudentiae tribui solet, 2.23. 133. -  Huaynacapac Peruanorum Imperator a debellandis quibusdam Indis abstinuit, quod nimis spurci, & squalidi erant, 2.8.105. -  Humanis carnibus vesci Barbarum, & Scythicum esse tradit Strabo, 2.12. 48 -  Humanitatis, & pietatis officium exigit, ut proximis in periculo positis etiam invitis auxilium feramus, 2.13.95. -  Humanum genus ubi augeri coepit, & in varias regiones dividi, multi homines sylvestrem, & erraticam vitam egerunt, 2. 8.19. -  Humanum genus imperijs regi debet, 2. 9. 66 -  Humanum genus semper dilatationi, & propagationi studuit, & qualiter paulatim omnes Orbis Regiones, & insulas etiam longe positas occuparit, 1.10.13. -  Hunni, & Gothi in alio veluti Orbe ignoto habitare dicebantur, 1.12.92. -  Hyporborei, & Riphaei montes ubi sint? & unde dicantur? 1.12.60. & 62. -  I -  Iacob sapientiae merito praelatus fuit fratri seniori, 2.7.60. -  D. Iacobus Hispanorum Patronus multoties pro eis contra Mauros pugnare visus est 2.4. 48 -  D. Iacobus saepissime Hispanorum partes defendere visus est in bellis, quae cum Indis Novi Orbis, & etiam cum Orientalibus habuerunt, ideo in illis Regionibus religiosissime veneratur, 2.4.49. -  D. Iacobum Hiberniam adijsse, & in ea praedicasse narratur, 1.14.36. -  D. Iacobi Apostoli adventus, & praedicatio Hispaniae, licet ab aliquibus male negetur, a plurimis alijs recte defenditur, qui recensentur, 1.14.34. -  P. Iacobi Gordoni, verba de occisione Regis Galliae Henrici III. 2.14.51. -  Iacobi Pontani scrupulus ineptus reijcitur, 1.4.56. -  Iacobi Christopolitani opinio reijcitur, 1.14.82. -  Iacobi Mainoldi verba de pleno dominio Indiarum recensentur, lib. 2. cap. 24. num. 20. -  Iamaica insula describitur, 1.6.11. -  Iani Boissardi carmina de laudibus conversionis Novi Orbis, 1.16.71. -  Iani Templum clausum fuit tempore Nativitatis Christi, quod non nisi in summa pace claudi solebat, 2.17.81. -  Iapheti filios, insularum incolas fuisse, quo sensu in Sacra Scriptura dicatur? 1.9. 16. -  Iaponensium insulae Christi cultum agnoscunt, & legationes varias ad Romanos Pontifices miserunt,. 1.15.50. -  Iavae maioris & minoris, & Iaponij sive Iaponis mentio fieri videtur ab Isaia, 1.15. 49. -  Iberi, Cantabri, & Gallaeci quibus olim moribus fuerint? 2.8.47. -  Idola plura Christi adventu corruerunt, & ob mutuerunt, 2.13.36. -  Idolum Moloch, & Baal quale? & alia plurima, quae Hebraei colerunt, eis humano sanguine litantes, 2.14.75. -  Idolum unde dictum? 2.12.115. -  Idololatra omins, Haereticus est censendus, 2.12.113. -  Idololatras qui punientes laudantur, de subditis intelligendi sunt, 2.14.119. -  Idololatria maius crimen est, quam Blasphemia, 2.13.39. -  Idololatria excaecavit maxima ex parte Indorum ingenia, sicut & aliorum, qui eam secuti sunt, 2.8.89. -  Idololatria appellatur a Iob iniquitas maxima, & de alijs varijs nominibus, quibus in eam invehitur sacra Pagina, 2.12. 119. -  Idololatria continet odium Dei, & blasphemiam, & est gravior infidelitate, 2.12. 116. -  Idololatria semel extincta, an iterum sub finem mundi reditura? 2.12.118. -  Idololatriam compescere quilibet tenetur, si id sacere possit, 2.13.22. -  Idolatriam qui extirparunt, Reges plurimum laudantur in sacra Pagina, 2.13.26. -  Idololatriae in Sacra Scriptura punitae exempla, quatenus imitanda sint? 2.14. 112. -  Idololatriae scelus semper Deo valdé in sensum, & multus supplicijs punitum fuit: & plurima alia de eius nomine, differentijs & effectibus remissivé 2.12.109. -  Idololatriae vanitas hebetudinem mentis significat, 2.12.108. -  Idololatriae crimen ignorantia non excusatur, 2.12.114. -  Idololatriae ad flagitium obstupescunt Coeli, & portae eius desolantur, 2.12. 110 -  Idololatrae, & Pagani nullam unquam habuerunt iurisdictionem, 2.10.7. -  Idololatrae pet ignorantiam non excusantur 2.13.77. -  Iectan secumdum Montanum nomen dedit provinciae Iucatan, 1.13.12. -  Iectan, aut Iobab, & Ophir ad Provincias Novi Orbis numquam pervenerunt, 1. 13.55. -  Iephte factum dum propriam filiam ex voto immolavit, an & qualiter a peccato excusetur? 2.12.81. -  Ieremiae locus cap. 22. vers. 3. de Regno Ieconiae loquens, perpenditur, 2.23.26. & 32. -  Ieremiae verba cap. 6. & 18. expenduntur, 2.2.46. -  Ieremiae vaticinium cap. 1: Ecce constitui te, &c. de Pontifice Romano omnes Patres accipiunt, & eius interpretatio, 2.23. 114. -  Ieremiae verba lamentat. 5. ad Indorum aerumnas accommodantur, 3.8.16. -  Ieroboan peccavit avertendo populum a Roboan, quamvis Deus id praeordinavit, 2. 6.4. -  Ierusalem destructio quo tempore contigit? 1.14.13. -  Ierosolymis iuxta templum effoeminatorum aediculae structae fuerunt, 2.14.56. -  S. Ignatius Martyr quid senserit de unitate Ecclesiae Catholicae? 1.14.49. -  B. Ignatius qualiter Pontificis potestatem caeteris praeferat, 2.23.82. -  B. Ignatius a Loyola plura pie, & docté notavit de utraque potestate Pontificis in epistola ad Regem Abyssinorum, 2.23. 123. -  B. Ignatij a Loyola eximius zelus conversionis Indorum Orientalium, & pijssimae litterae, quas super hoc ad Abyssinorum Regem scripsit, 1.3.59. -  B. Ignatium a Loyola, & eius Societatem videtur Deus contra Lutherum, & eius sequaces praeparasse, 1.16.84. -  Ignorantia iuris dubij excusat, ubi diligens & studiofa eius inquisitio praecessit, 3. 2.47. -  Ignorantia invincibilis non admittitur in puris, ac primis praeceptis naturalibus, & exempla eorum, 2.13.71. -  Ignorantia non videntur excusari posse Indi, qui contra legem naturae peccabant, 2.13.67. -  Ignorantia aliqua invincibilis iuris naturalis dari potest, 2.14.34. -  Ignorantia invincibilis an possit admitti in ijs, quae fidei non sunt, 2.10.78. -  Ignorantes secundum Platonem, & Aristotelem sequi debent, & prudentes ducere, ac dominari, 3.5.5. -  Ignoto Deo Ara ab Atheniensibus, & Romanis erecta, & quare? 1.14.41. -  Imaginum Sacrarum usum improbant Sectarij contra quos plurimi ex Catholicis scripserunt, 1.14.65. -  Imbrem, & alia bona miraculose consequuntur aliqui Religiosi viri in Nova Hispania per invocationem Sanctae Crucis, 2. 5.27. -  Imilcis uxor Annibalis qualiter queratur de sacrificio filij sui apud Silium Italicum, 2.19.69. -  Immunitate Ecclesiastica gaudet, qui in aere supra coemeterium ex fenestra pendens, apprehensus est, 3.3.44. -  Imperator secundum Senecam omnia habet in Imperio, in patrimonio propria, 2. 21.67. -  Imperatoriae concessionis titulus ad iustificandam Indiarum conquisitionem a quibusdam expenditur, 2.21.1. -  Imperator Carolus V. fuit simul Hispaniae Rex, & qualiter Indiarum acquisitionem probasse, & confirmasse videatur? 2. 21.2. -  Imperator qui Ecclesiae Romanae non praestat auxilium, est periurus, & schismaticus, 3.1.88. -  Imperator non potest disponere de bonis subditorum, nisi ex magna causa, & cum congrua satisfactione, 2.21.62. -  Imperator Romanus secundum veriorem, & receptiorem sententiam de rebus, & Regnis infidelium disponere non potest, 2.21.38. -  Imperator Romanus an habeat potestatem disponendi de bonis, & provincijs infidelium, 2.21.14.38. & 60. -  Imperator Romanus in multis iuribus totius mundi Dominus dicitur, 2.21.18. -  Imperator Romanus nunquam fuit totius Orbis Dominus, & hoc multis ipsorum Imperatorum legibus comprobari, 2.21. 43. -  Imperatoris potestatem circa terras & provincias infidelium concedendas Abbas, & alij pleniorem quam Pontificis faciunt, 2.21.17. -  Imperatoris Romani auctoritas, & iurisdictio, quamvis maxima sit, non extenditur ultra terras Imperij, 2.21.39. -  Imperatorem Romanum de terris, & provincijs infidelium disponere posse ex quibus, & a quibus probetur, 2.21.32. & 34. -  Imperatorem esse mundi Dominum iura, & Auctores qui dicunt, qualiter intelligi debeant? 2.21.49. -  Imperatorem esse Dominum rerum singularium ubilibet existentium Hostiens. & alij opinantur, 2.21.35. -  Imperatorem Solem mundi, rerum omnium Dominum, caput, & fontem, & dispensatorem omnium Regnorum, & dignitatum quidam esse dicunt, & quod totum Orbem habet pro territorio, 2.21.37. -  Imperatorem non esse Orbis Dominum affirmare contra Evangelium, & forte haereticum esse Bart. & alij dixerunt, 2.21.31. -  Imperatores coronantur a Romano Pontifice, & ei peculiare iuramentum praestare tenentur, 3.1.87. -  Imperatores, & Principes saeculares dedignari non debent Pontifici subijci, 2.22. 59. -  Imperatores Romani superbe se Deos, & Dominos Orbis appellari faciebant, & divinos honores usurpabant, 2.21.53. -  Imperatorum & Regum exempla plura, qui Romanae Ecclesiae maximam reverentiam, & obedientiam habuerunt, remissive, 2.22.32. -  Imperatorum, & Regum potestas, & iurisdictio, quantumvis ampla, & absoluta sit, non extenditur ad non subditos, 2.21.61. -  Imperatorum antiqua consuetudo fuit aliquas columnas, vel alia monumenta erigere in extremis locis ad quae pervenissent, 1.11.56. -  Imperialis fortuna omnes alias supereminet, 2.21.20. -  Imperia, & Regna temporalia ab Ecclesia non pendere plures affirmant, 2.22.7. -  Imperia ad tyrannos, crudeles, & impios aliquando Deus transferre solet, in punitionem peccatorum, 2.11.14. & 18. -  Imperia, & Regna diversa commodius per diversos Principes, quam per unum gubernantur, 2.21.42. -  Imperia, & Regna mundi fere omnia bello parta sunt, 2.6.43. -  Imperia, & Regna etiam per viam aut tyrannidem parta, cursu temporis & voluntario populorum consensu confirmantur, 3.5.36. -  Imperia, & dominia illa tantum legitima sunt, quae a Deo dantur, vel ab Ecclesia confirmantur, 2.11.11. -  Imperia non magis stare, vel augeri possunt fine Religione, quam homines sine uxorum consorcio, 1.16.92. -  Imperij, & iurisdictionis propriae terminos excedere etiam charitatis, aut pietatis ratione non licet, 2.14.13. -  Imperij Hispani Monarchia vere pertingit terminus Solis Orientis, & Occidentis, & excedit distantiam, quae est inter Coelum & Terram, 1.16.56. -  Imperium quando licite auferri possit infidelibus ob defensionem innocentium debellatis? 2.15.24. -  Imperium potest Summus Pontifex, si velit, de Germanis ad Hispanos transferre, 2.22.21. -  Imperium ut inter animalia valentioribus, & robustioribus sui generis datur, ita etiam inter homines, victores & potentiores victis imperare debere, quidam docuerunt, 2.6.47. -  Imperiorum, & Regnorum mutationes, & casus, qui Lunae, & Stellis tribuunt, graviter errant, 2.2.17. -  Impossibile fuisse ostenditur, Hispanos tot, ac tam foelices victorias in Novo Orbe habuisse, nisi Divina voluntate, & miraculosis auxilijs iuvarentur, 2.4. 60. -  Imposturae plures fiunt sub praetextu antiquitatis, 1.12.106. -  Improbis, & Barbaris hominibus melius est servire, quam dominari, ex D. August. 2. 7.65. -  Impulsus inspirationis Divinae sive revelationis magna est via, & de plurimis auctoribus, qui hoc latissime tractant, 2.3.2. -  Inca Yupanqui, cur Chilenses subigere suo imperio desierit, 2.8.106. -  Incognitus auctor Maris liberi argumento Menchacae nimis exsultat, 3.3.12. -  Incrementa regulariter habere non solent, quae illicite incipiunt, 3.4.99. -  Inda quaedam, quia peccata gravia in confessione celaverat, graviter a daemone vexata, & afflicta fuit, 2.5.44. -  India quae ab Abdia dicitur prima, est eadem quae citerior, & quid contineat? 1. 1.51. -  India dicitur utraque AEthiopia Asiana, & Africana, 1.1.49. -  India etiam vocatur AEgyptus superior, & cur? 1.1.48. -  Indiam vocat Curtius omnem terram, quam alluit mare Rubrum, 1.1.47. -  India versus AEtiopiam est illa quae citerior dici solet, & quid comprehendat? 1. 1.45. -  India Citerior dicitur, etiam fortunata & beata, & AEthiopiae adhaerens, 1.1.53. -  India quam Abdias Babylonius tertiam vocat, est eadem, quae alijs ulterior, sive extra Gangem dicitur, 1.1.60. -  India ulterior est pars extrema mundi, & ideo dicitur finem facere, & Indico Oceano claudi, 1.1.62. -  India ulterior cur dicatur Abdiae tenebrarum regionem gerere, 1.1.65. -  India iacet in Asia, & in sacris Litteris dicitur Evilath, & cur? 1.1.27. -  India dicitur Regio Orientalis Asiae ab Indo fluminae, quod eam alluit, vel ab Indo atnepote Noe, 1.1.28. -  India intra Gangem per Septentrionalem partem non multum distat a Medis, 1. 1.55. -  India quae Abdiae dicitur secunda, est illa quae alijs dicitur interior, sive intra Gangem, & eius situs, 1.1.54. -  Indiae divisio tradita ab Abdia Babylonio defenditur, & late exponitur, 1.1.42. -  Indiae ulterioris sive extra Gangem Geographia, & quod amplissimum Sinarum Regnum complectitur, 1.1.61. -  Indiae quae dicuntur del Poniente quales, 1.6.62. -  India Asiae cur dicatur Orientalis? & de eius situ, & Geographia, 1.1.31. -  India Orientalis tota dicitur ab aliquibus magna AEtiopia, & cur? 1.1.50. -  India Orientalis est terrarium principium, & dextera mundi manus, 1.2.6. -  Indiam Orientalem novo, & obscuro modo dividit Abdias Babylonius, 1.1.37. -  Indiam Orientalem fuisse olim coniunctam Occidentali, Auctor quidam scribit, 1.10.32. -  Indiae Orientalis commercium, & negotiatio semper fuit quaestuosa, 1.3.52. Indiae Orientalis divisio a Paulo Veneto tradita reprobatur, 1.1.35. -  Indiae Orientalis magnitudo immensa pluribus demonstratur, 1.1.32. -  Indiae Orientalis divitiae admirabiles, 1. 3.53. -  Indiae Orientales olim cognitae, & a quibus lustratae, 1.2.16. & 29. -  Indiae Orientalis foelicitas, & plura in ea naturae miracula ex Plinio, Isidoro & alijs, 1.2.4. -  Indiae Orientalis monstra, quae a Plinio & alijs recensentur, fabulosa sunt? 1.2.7. -  Indiae Orientales trahunt originem ab Ophir, & Hevila, & sunt ditissimae, 1.13.32. -  Indiae Orientales non satis antiquis cognitae, 1.3.1. -  Indiae Orientalis divisio varia reperitur apud Auctores, 1.1.33. -  Indiae Orientalis titulum Regibus Lusitaniae ex Divina approbatione, & quasi concessione competere docet Pater Rebellus, & idem procedit in Occidentalibus, 2.2.40. -  Indiarum Orientalium divitiae, & excellentiae, & Auctores, qui de eis agunt, 1. 2.3. -  Indiarum Orientalium navigatio a quibus olim tentata? 1.2.27. -  India Occidentalis secundum Ortelium potius debuit dici Amazonia, vel Orelania, 1.4.3. -  Indiae Occidentales cur ita dictae? 1.4.1. -  Indiae Occidentales vocantur ab aliquibus Orbis Carolinus, & quare? 1.4.4. -  Indiae Occidentales Hispaniae Regibus utilissimae, 1.5.17. -  Indiae Occidentalis expeditiones fieri coeperunt a Regibus Catholicis post Maurorum ex tota Hispania expulsionem, 1. 16.78. -  Indiae Occientales si hodie a Regibus nostris relinquerentur, aut restituerentur, multa damna, & absurda resultarent, 3.5. 35. -  Indiarum Occidentalium super iusta retentione amplius iam disputare non licet, 3.2.43. -  Indiarum Occidentalium iusta retentio pluribus titulis confirmatur, 3.4.1. -  Indiarum Occidentalium missio, detectio, & conversio a Deo esse probatur, ex daemonum, & idolorum expulsione & ruina, 2.4.82. -  Indiarum Occidentalium acquisitionis disputatio multis difficilis visa est, 2.1.5. -  Indiarum Occidentalium provincias Regno Castellae, & Legionis annexas esse debere, & ab eo nullo tempore separandas pluribus schedulis, & provisionibus declaravit, & promisit Imperator Carolus V. 2.21.5. -  Indias Occidentales vocavit Columbus provincias a se repertas, ut earum divitias significaret, 1.4.4. -  Indias Occidentales aliqui Athlanticam vocant, 1.4.13. -  Indiarum Occidentalium Vide plura alia in verbo Orbis novus, & verb. Novus Orbis, & verb. America. -  Indicas mulieres aprinos dentes habere, & centum vicibus parere quidam referunt, 1.2.9. -  Indi Mexicani quibus picturis pro litteris uterentur? & plura de eorum artibus, & ingenio, 2.8.70. -  Indi Occidentales a Tubali, & Hispanis originem ducunt, secundum Maluend. 1.9.57. -  Indi in Novo Orbe reperti, unde originem ducant? difficilis quaestio, 1.9.15. & 19. -  Indi nil nisi somnia, & fabulas meras narrant de sua origine, & propagatione, & earum plures referuntur, 1.9.21. -  Indi Novi Orbis maxime perterriti sunt ad primum Hispanorum adventum, & Fidei inter eos promulgationem, 1.15.61. -  Indi Orientales, & Occidentales ad Fidem conversi Deo valde grati, & multis benedictionibus repleti sunt: 1.15.62. -  Indi Orientales longaevi, & de quodam nostri temporis, qui 335. annos excessit, 1. 2.10. -  Indi Occidentales in omnibus fere similes sunt Orientalibus, 1.10.33. -  Indi Orientales possunt procedere ex filijs Sem, aut Iaphet, & etiam ex filijs Cham, secundum Torniellum, 1.10.34. -  Indi cur non sint ita nigri, & crispi sicut AEthiopes? 1.10.44. -  Indi Orientales, & Occidentales quem colorem communiter habeant? 1.10.37. & 52. -  Indi innumeri brevissimo tempore Fidem, & Baptismum receperunt Mexici, & in alijs Novi Orbis provincijs, 2.4.20. -  Indi Occidentales nullas litteras habuerunt, & quibus modis, & nodis historias suas conservarent, & annos computarent? 1.9.31. -  Indi Occidentales an servi capientium effici possent? olim dubitatum fuit, 3.7.1. -  Indi Occidentales, exceptis Mexicanis, raro servitute bello captorum utebantur, 3.7.96. & 103. -  Indi barbas sibi expilabant, corpora pingebant, aegrotos deserebant, & ab humanis, & politicis moribus abhorrebant, 2. 7.40. -  Indi omnes Occidentales ut plurimum antropophagi erant, etiam Mexicani, Brasilienses, & Peruani, 2.12.38. & 39. -  Indi rebelles, apostatae, vel se ipsos voluntarie vendentes servi fieri possunt, 3.7. 26. & 60. -  Indi Rebelles, Caribes, Canibales, & alij nimis efferati, etsi aliquando servi effici iussi fuerint, postea tamen hoc abrogatum fuit, & quare? 3.7.59. & 61. -  Indi inter alia durissima, quae a suis Regibus patiebantur servilibus semper, & laboriosis operibus exerceri solebant, ne usquam requiescere possent, 2.16.6. -  Indi adeo erant dediti sodomiae, ut pediconis imaginem pro amuleto gestarent, 2.12.30. -  Indi Peruani fassi sunt ob tyrannidem Atahualpae se a Deo sub iugum Hispanorum missos, 2.12.21. -  Indi omnes plurima, & foedissima peccata contra legem naturalem committebant, 2.12.23. -  Indi omnes nunquam aut raro ea intentione, aut iustificatione debellati sunt, ut servi effici potuerint, 3.7.72. -  Indi rebelles quo pacto compescendi & puniendi sint? 3.7.73. -  Indi etiam ob defensionem innocentum, quos in sacrificijs immolabant, debellari posse non videntur, & quare? 2.14.70. -  Indi insulae Hispaniolae, & Cubae, & alij ob ruditatem, & memoriae defectum nihil, aut parum in disciplina Ecclesiastica proficiebant, 2.7.36. -  Indi qui nunc sunt, fortunatiores antiquis dici possunt, 2.7.67. -  Indi ex doctrina Ioan. Maioris & aliorum, prius comprimendi sunt, ut fides inter eos seminari possit, 2.16.2. -  Indi insulae Hispaniolae habuerunt notabile oraculum de Hispanorum adventu, 2.2.49. -  Indi ex bellis sine licentia Principis illatis, non magis servi effici potuerunt, quam si a Pyratis vel latronibus caperentur, 3.7. 80. -  Indi alieno Orbe reperti, non pertinent ad Pomponij responsum, 3.7.88. -  Indi, & AEthiopes quales, & quando servi effici potuerint? 3.7.94. -  Indi etiam si venditi dicantur ab alijs Indis, qui eos bello ceperunt, vel quia ipsi se vendiderint, servi esse non possunt, 3.7.104. -  Indi ad suam conversionem non tam indigent miraculis, quam bonis, & prudentibus Praedicatoribus, 2.3.50. -  Indi Novi Orbis, & reliqua animalia, quae in eo reperta sunt, ad eum pervenire potuerunt terrestri, vel brevi navali itinere, & quomodo? 1.10.3. -  Indi Novi Orbis quo sensu dici potuerunt ab Isaia, convulsi, dilacerati, conculcati, terribiles, & expectantes, 1.15.27. -  Indi Occidentales cur minores fructus fecerint in Fide, quam aliae nationes, quibus olim annuntiatum fuit Evangelium? 1. 15.38. -  Indi antea Barbari, & efferi, hodie Hispanorum cura, Religione, & bonis moribus atque artibus admodum pollent, 2.7. 77. -  Indi etiam sub proprijs Regibus constituti, ab illorum imperio eximi potuerunt, 2.7.84. -  Indi si post Christianam Religionem susceptam gravius opprimantur, eius suavitatem non credent, 3.8.9. -  Indi, supposito quod natura servi essent, iuste suis imperijs, & bonis spoliari posse videntur. 2.7.80. -  Indi Occidentales ut plurimum Barbari, sylvestres, & belluis fere similes erant, 2. 7.27. -  Indi plures in montibus, & speluncis se abdebant, ne ad Christi doctrinam suaderentur, 2.7.37. -  Indi hodie peiori conditione esse videntur, quam Iudaei olim in AEgypti captivitate, 3.8.11. -  Indi Novi Orbis si forte olim lucem aliquam Evangelij habuerunt, eam prorsus suis vitijs, vel barbarie obscurarunt, 1.14. 95. -  Indi brevi tempore valde diminuti reperiuntur, & quid cum Daniele, & D. Paulo de suis miserijs dicere possint? 3.8.15. -  Indi qualiter humanas carnes condirent, & asservarent, & mirabantur quod eis non vesceremur, 2.12.37. -  Indi videntur damnum pati ex eo quod alij praeter Hispanos ad eos accedere prohibentur, 2.25.41. -  Indi si fortem invenissent, & occupassent terras ab Hispanis antea possessas, earum domini non efficerentur, 2.6.65. -  Indi cuiusdam notabilis, & miraculosa historia & conversio, qui in faciem Crucifixi imaginis expuere ausus fuit, 2.5.30. -  Indi multo ante quam Hispani provincias Novi Orbis invenerunt, & occuparunt, ac per consequens veri illarum domini effecti videntur, 2.6.64. -  Indi aliqui reperti sunt, qui ultra quinque numerare nesciebant, 2.7.32. -  Indi ante adventum Hispanorum omnino infideles erant, 2.10.1. -  Indi plures ex foelicitate, & prosperitate Hispanorum in bellis, Deum verum pro illis stare agnoverunt, 2.4.75. -  Indi cuiusdam Mexicani Baptismus, & qualiter eius susceptione fuerit a daemonis unguibus liberatus? 2.5.39. -  Indi rebelles, vel apostatae efficiuntur de dominio Papae, aut Principis qui eorum conversioni intendit, 3.4.3. -  Indi si, ut oportet, in fide instruantur, forte non minores fructus quam Hispani praestabunt, 2.8.68. -  Indi, & alij infideles an possint debellari ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam? 2.12.1. -  Indi qui hodie dicuntur Occidentales quomodo olim appellarentur? 1.4.2. -  Indi, & alij infideles non videntur iuste debellari posse ob esum carnium humanarum, & alia peccata contra naturam, 2. 14.52. -  Indi Novae Hispaniae exosum habuerunt nomen Christianorum propter damna, quae ab aliquibus eorum acceperant, 2.17.71. -  Indi nulli in Novo Orbe reperti sunt, qui omnino lumine rationis careant, aut monstrosas formas habeant, 2.9.2. -  Indi iuvari, & a suis miserijs, & peccatis erui debuerunt, quamvis nostrum auxilium non peterent, & sua forte contenti viverent, 2.13.89. & 92. -  Indi nullo modo belluarum numero haberi debent, 2.9.1. -  Indi non potuerunt tyrannidi cruentis sacrificijs, alijs damnis, quae olim patiebantur, consentire, 1.13.93. -  Indi quamvis extranei & remoti ad cognitionem veri Dei, & observantiam legis naturalis ab Hispanis perduci debuerunt, 2.13.80. -  Indi non Solem tantum, & Stellas, sed vilissima quaeque & spurcissima animalia, & daemonem sub varijs, & horrendis formis sibi apparentem adorabant, 2.12.102. -  Indi iam ferre non valebant cruenta sacrificia, quae a suis Regibus, & Sacerdotibus patrio more fiebant, & ideo fidem nostram facilius receperunt, 2.12.94. -  Indi omnino Barbari, efferati iuste coerceri, & imperio privari possunt, 2.9.64. -  Indi in consessionibus Sacramentalibus & alijs ad Dei cultum pertinentibus qualiter se habeant? 2.8.71. -  Indi maiores, quo magis feri, & vitiosi sunt, eo magis ad Fidem suaderi debent, 2.8.64. -  Indi Mexicani, alij quam faciles sint ad Fidem audiendam, & recipiendam? 2. 8.75. -  Indi non videntur iuste debellari posse ex causa defensionis, vindicationis, aut punitionis, 2.14.5. -  Indi Occidentales ad tres classes optime, ubi de eorum capacitate agitur, rediguntur a Ioseph. Acosta, & alijs, 2.9.8. -  Indi possunt dicere multis ex nostris illud Iob, cap. 15: Ergo vos estis soli homines, &c, 2.8.54. -  Indi alij ab alijs in plurimis, & plurimum differunt, 2.9.4. -  Indi navigia Hispanorum valde mirati sunt, 2.7.42. -  Indi tertiae classis illi vocantur, qui sylvestrem & omnino feram, & barbaram vitam agabant, quorum plures nationes recensentur, 2.9.11. -  Indi voluntate sua Regum Hispaniae dominium admisisse videntur, 3.4.33. -  Indi etiam illi qui magis politici reperti sunt, nostrorum comparatione eo tempore barbari appellari potuerunt, 2.9.3. -  Indi secundae classis vocari possunt Mexicani, Peruani, & alij ex provincijs Novae Hispaniae, 2.9.10. -  Indi semel conversi, suae gubernationi relinqui non debent, quare? 3.5.4. -  Indi Zelani Simiae dentem adorant, 2. 14.107. -  Indi si puniri possunt pro peccatis contra naturam commissis, pro omnibus puniri posse videntur, 2.14.31. -  Indi secundae classis ob solam barbariem non possunt debellari, & spoliari, 2.9.16. -  Indi plurimi proprios filios, aut parentes epulantur, 2.12.41. -  Indi si suae potestati ac gubernationi relinquantur, facile in Apostasiam, & antiqua crimina prolabentur, 3.5.7. -  Indi primae classis praetextu sui Barbarismi licite debellari non possunt, 2.9.13. -  Indi cuiusdam miraculosa ultio, quod in Templo Christianorum cum uxore rem habuit, 2.5.29. -  Indi filios procreabant, & incrassabant, ut postea illis vescerentur, 2.12.42. -  Indi Mexicani, & Peruani compti, & politici erant, 2.8.104. -  Indi nulla ignorantia excusari possunt, si praedicatores & legatos ad se pacifice missos interficiant, 2.20.32. -  Indi non possunt congruenter in fide edoceri, si diversarum nationum gentes hoc ministerio fungerentur, 2.25.53. -  Indi, & alij infideles Christi fidem odio habebunt & blasphemabunt, & apostatabunt: si violenter praedicetur, & introducatur, 2.17.70. -  Indi qualiter se erga senes, & aegrotos haberent? 2.12.40. -  Indi, quantumvis Barbari, non sunt obliti a Deo, qui aequaliter omnium Pater, & Redemptor est, 2.8.82. -  Indi Novi Orbis an procedant ab Isaachar quinto filio Iacob? 1.9.76. -  Indi cuiusdum immolati mirabilis casus, 2.12.96. -  Indi qui ob eam tantum causam baptismum recipiunt, ut suis Regibus placeant, vel eos imitentur, an sint vere Christiani? 2.18.60. -  Indi omnes Occidentales summopere idololatriae dediti erant, 2.12.101. -  Indi Orientales olim in Germaniam naufragio delati, 1.2.28. -  Indi Orientales Ierosolymis convenerunt in Pentecosthe, 1.2.25. -  Indi Orientales Romam olim venerunt, & umbras suas mirabantur, 1.2.26. -  Indi quamplures non adeo timidi, & inermes erant, ut quidam generaliter tradunt, 2.4.65. -  Indi Orientales nunquam bellum alijs moverunt, & raro susceperunt, 1.3.14. -  Indi, nostrorum comparatione, pusillanimes sunt, 2.4.63. -  Indi septem Occidentales, in portatili cymba tempestate in Gallium delati, & eorum descriptio, 1.5.13. -  Indi Novi Orbis, secundum plures, procedunt ex incolis insulae Atlanticae, quod reijcitur, licet valde probetur a Iusto Lipsio, 1.9.56. -  Indis ob plures causas potuit bellum legitime inferri, 3.4.2. & 13. -  Indis Chiriguanensibus legitima bellum inferri potest, secundum Matienz. & quare? 3.4.6. -  Indis ipsis multa & insignia commoda attulit Novi Orbis detectio ab Hispanis facta, 1.16.40. -  Indis quantumvis barbaris non denegavit Deus lumen rationis naturalis, 2.13. 69. -  Indis cum Chilensibus nihil per blanditiem profecit P. Ludovicus Valdivia, 3. 4.11. -  Indis, quae imputantur scelera, aliae plures nationes commiserunt, quae tamen ob ea debellatae non leguntur, 2.14.53. -  Indis tertiae classis, hoc est omnino Barbaris, & sylvestribus, omnimoda coactio, iurisdictio, & gubernatio Regibus Catholicis competit, 2.9.24. -  Indis ob fidem recipiendam, vel ex alijs causis, quae gravissimae, & urgentissimae non essent, nunquam Reges nostri iniurias fieri permiserunt, 2.18.18. -  Indis succenseri non potest, quod primo adspectu Hispanos, & eorum equos, navigia, litteras, & alia inventa mirati sunt, 2. 8.92. -  Indis gravissima damna inferunt, & intulerunt, qui eos esse incapaces affirmant, 2.8.62. -  Indis Novi Orbis nullatenus fuisse annuntiatum Evangelium usque ad Hispanorum adventum plurimi tradunt, quorum dicta recensentur, 1.14.73. -  Indis si ob barbaram & sylvestrem vitam bellum inferre liceret, idem licuisse dicendum esset in alijs plurimis nationibus, quae olim non minus barbarae fuerunt, 2.8.15. -  Indorum Orientalium servitus, aut libertas non ex Regni Castellae, sed Lusitaniae legibus & ordinationibus iudicanda videtur, 3.7.114. -  Indorum tyranni raro in suis imperijs consenuerunt, 2.12.20. -  Indorum omnium historiae antiquae parum fidei habere possunt, 1.9.32. -  Indorum, & aliorum infidelium conversio, si more, & modo Apostolico fieri potest, absque dubio utilior, & laudabilior erit, 2.18.1. -  Indorum Occidentalium barbaries, feritas, & rusticitas testimonijs plurimorum Auctorum comprobatur, 2.7.28. -  Indorum traditiones in rebus antiquis parum fidei habere debent, & quare? 1.14. 92. -  Indorum conversionem quam apposite, & opportune Deus ordinavit tempore Regum Catholicorum, 2.3.28. -  Indorum de litteris, & scriptura Hispanorum admiratio, & iudicium, 2.7. 45. -  Indorum Novi Orbis ita facilis, & brevis ad Fidem conversio, vicem obtinet plurimorum miraculorum, ex Balthas. Chavasio, & alijs, 2.4.17. -  Indorum de origine nihil certi affirmari potest, & quod multis modis initium habere potuerunt, 1.10.1. -  Indorum eximiam, & insuperabilem barbariem, ac feritatem, & alia plurima animi, & corportis vitia coram Imper. Carolo V. Episcopus Darienis Fr. Thom. Ortizius, & alij vehementer exaggerarunt, 2 7.39. -  Indorum mores, & proprietates, & in quibus Iudaeis similes sint, 1.9.69. -  Indorum simplicitas & barbaries multum aliquando Hispanis profuit, 2.7.47. -  Indorum barbarie, & feritate supposita, iustum, & ipsis valde utile fuit, Hispanorum imperio gubernari, 2.7.66. & 79. -  Indorum pro salute, & conservatione quae statuuntur, eis plerumque nociva esse solent, quod eorum peccatis aliqui tribuunt, 3.6.68. -  Indorum secundae classis barbaries, & status exegit, ut plantata inter eos fide Reges nostri supremam eorum gubernationem acciperent, 2.9.19. -  Indorum plurimi non ob saevitiam Hispanorum, sed pestiferis morbis, & alijs varijs causis perierunt, 3.6.63. -  Indorum Sanctae Crucis de la Sierra miraculosa conversio, 2.5.24. -  Indorum vitia, & scelera summatim congeruntur, verbis Patris Iosephi Acostae, 2. 13.1. -  Indorum, & Hispanorum Respublica hodie una est, & mutuo se iuvat, 3.5. 25. -  Indorum Novi Orbis conversio media quadam via curanda fuit, 2.19.3. -  Indorum ob maximas, & inveteratas iniquitates, & ut via aperiretur Evangelio, Deus Hispanorum victorias, & dominationem disposuit, 2.13.66. -  Indorum sacrificia eo crudeliora erant, quod etiam virgines, & infantes filios immolabant, 2.12.74. -  Indorum, Mexicanorum, Peruanorum, & aliorum similium capacitas, & conditio magnum fructum in Fide Catholica, & politicis moribus, si bene instituantur, promittit, 2.9.18. -  Indorum hebetudo, & rusticitas ex quo proveniat? 3.8.87. -  Indorum, & Hispanorum Respublica ubi iuncta esse coepit, eorum gubernatio multis de causis Regibus Hispanis concedi debuit, 2.9.30. & 42. -  Indi primae classis censeri possunt Sinenses, Iaponij, & alij Orientales, 2.9.9. -  Indorum maior utilitas in externis mercibus comparandis non est considerabilis, respectu damnorum, quae ex commercio extraneorum recipere possent, 2.25. 68. -  Indorum natura, & differentia poenitus animadversa fidei, & quarumlibet artium capaces reperti sunt, 2.8. 52. -  Indorum capacitas & docilitas, & in fide suscepta pietas, & progressus multorum Scriptorum testimonijs, & argumentis confirmantur, 2.8.53. -  Indorum proprij, & antiqui domini, cum hodie non extent, possunt Reges nostri, extante praecipue concessione Pontificis, eorum Regna possidere, 3.4.39. -  Indorum Reges legitime suo more creati ob solum tyrannidis vitium suis imperijs ab Hispanis privari potuisse non videntur, 2.14.46. & 48. -  Indorum vitia, religionis & doctrinae insinuatione, magis quam armorum terrore tollenda fuerunt, 2.14.39. -  Indorum primo detectorum faeritas effecit, ut illis, & reliquis, multa damna inferrentur, & de omnibus in susceptione & progressu Fidei, & morum politicorum parum speraretur, 2.8.51. -  Indorum ruditas, & barbaries multis rationibus excusantur, 2.8.69. -  Indorum praecipua vitia aliquibus Regijs schedulis comprehenduntur, 2.12. 27. -  Indorum barbaries, & ruditas miserationem potius quam punitionem requirit, 2.8.85. & 90. -  Indorum omnium Principes, & Reguli tyranni erant, & quomodo? 2.12.4. -  Indorum parvuli bonam, & suavem indolem habent, & Hispanis pueris dociliores, & frugaliores sunt, 2.8.57. & 63. -  Indorum, & aliorum Barbarorum conversio, quia aliqua coactione eget, refertur ad tertiam legationem Parabolae D. Lucae 2.16.98. & 100. -  Indorum omnium crudelissima, & cruentissima hominum, & infantium sacrificia ex relatione Iosephi Acostae, 2.12. 58. -  Indorum praedicatores non peccant, si vestibus ornatioribus, & cibis lautioribus utantur, ut eos pluris Barbari aestiment, & sic melius ad Fidem alliciant, 1.18.65. -  Indorum salus desperanda non est, quos iam Deus ad Evangelium vocare videtur, 2.19.23. -  Indorum in Templis asservabantur, qui praepostera libidine uterentur, 2.12.29. -  Indorum Occidentalium debellationem, & spoliationem praetextu infidelitatis multi Auctores spicifice negant, 2.10. 46. -  Indos voluntarie consensisse in tyrannides, sacrificia, & alia damna, quae sub antiquis dominis patiebantur, falsum esse probatur. -  Indos non esse veros homines, nec capaces fidei Christianae aliqui falso, & erronee principio detectionis Novi Orbis disseminarunt, 2.8.50. -  Indos servos effici non posse certior sententia est, & qui Auctores eam expresse sequantur, 3.7.33. & 53. -  Indos qui omnino barbaros, & brutis similes affirmabant, de quibus intelligendi sunt? 2.9.12. -  Indos qui incapaces esse dicunt, eos parum tractarunt, & agnoverunt, 2.8.61. -  Indos primis illis temporibus pravi Duces, ac milites sub varijs, & iniustis coloribus captivabant, 3.7.61. -  Indos destruunt multi, qui struere debent, & quid de illis cum Isaia, & Davide dicere possint? 3.8.25. -  Indos, & alios infideles debellari posse propter peccata contra naturam probabiliter affirmari potest, 2.15.26. -  Indos non aliter potuisse ad Fidem converti, quam si prius domarentur & debellarentur, multi Auctores expresse testantur, 2.16.45. -  Indos infideles Novi Orbis, & eorum Regna, & provincias potuisse ab Alex. VI. Regibus Catholicis dari, plurimi Auctores fatentur, 2.23.63. & 68. -  Indos carnibus humanis vescentes Hispani occidere, & captivare solebant, 2.12. 51. -  Indos brevi prorsus absumendos esse quidam vaticinati sunt, 3.6.67. -  Indos hodie gratam, & ratam habere Regum Hispaniae dominationem multis probat Ioan. Matienz. 3.4.38. -  Indos infideles vi praecisa, & absoluta per bellum, aut alio modo ad Fidem convertere nunquam Hispani voluerunt, nec cogitarunt, 2.18.16. -  Indos Occidentales causa fidei introducendae, & propagandae debellari non posse, qui specialiter tractent? 2.17.2. -  Indos, qui barbari sunt, & agrestes, severitate salutari compelli posse in Ecclesiae gremium intrare, 2.18.8. -  Indos procedere ab ijs, qui data opera, vel fortuito ad regiones Novi Orbis olim navigarunt, multi opinantur, qui reijciuntur, 1.9.44. & 48. -  Indos Novi Orbis quidam tradunt procedere a Phoenicibus, & Carthaginensibus, vel a Romanis, & alijs nationibus, remissive, 1.9.55. -  Indos omnes Occidentales barbaros, squalidos, & abiectissimos esse scribit Fr. Gregor. Garcia Dominican. 3.8.34. -  Indos Occidentales ab Hesperio XII. Hispaniae Rege, & Hispanis ab eo missis originem trahere putat Ovetus & alij, 1.9.59. -  Indos suae propagationis initia ignorare mirum non est, & quare? 1.9.35. -  Indos Novi Orbis a Iudaeis, a Salmanassare captis procedere, multi arbitrantur, & quare? 1.9.67. & 70. & reprobantur, num. 71. -  Indos Occidentales ex terra primum, vel putri aliqua materia formatos, aliqui erronee putarunt, 1.9.37. -  Indos Occidentales originem ducere ex posteris Chami silij Noe aliqui tradunt, 1.10.35. -  Indos olim nonnulli veros homines non esse, nec Fidei Christianae capaces sibi persuaserunt, 2.7.38. -  Indos quantumvis malos, & tyrannos, suis rebus spoliari non potuisse, multi asseverant, 3.6.70. -  Indos hyssopo aliquando ab Hispanis Sacerdotibus baptizatos fuisse, an verum sit? 2.4.26. -  Indos Novi Orbis ex pluribus partibus ad eum transire potuisse, & maxime ex Orientalibus, aut Sinis, & Tartaris, 1.10. 30. -  Indos Occidentales, sicuti & Orientales, ab Ophir genus ducere putat Arias Montanus & alij, 1.10.31. -  Indus quidam invocato nomine Virginis Mariae a fulmine liberatur, tribus alijs socijs eius ictu pereuntibus, 2.5.34. -  Indus quidam Canibalis trecentum homines esitaverat, 2.12.36. -  Indus Christianus, pro mortuo iam deploratus, surrexit, & plurima & miranda de vita futura narravit, 2.5.41. -  Indus fluvius quot alios in se recipiat, & quot hostijs in Oceanum ingrediatur? 1. 1.30. -  Indi fluminis magnitudo, & an & quatenus Gangem, & Nilum excedat? 1. 1.29. -  Inducta ad augmentum non debent operari diminutionem, 3.1.59. -  Infans homo est, & eius occisio lege Cornelia vindicatur, 2.12.88. -  Infantes ante septimum diem necari solebant, & cur eo tempore baptizari, & nomina sumere coeperint? 2.12.91. -  Infantes in ludibrium passionis Christi saepe Iudaei crucifixerunt, & de illo oppidi de la Guarda, & altero Vrbis Caesar-Augustanae, 2.20.85. -  Infanticidia cur olim Christianis impicta? 2.12.93. -  Inferior ratio debet servire fortiori, 2. 9.27. -  Inferiorum Ordinum culpae ad desides Rectores deferuntur, 3.8.27. -  Infidelitas Deo maxime invisa est, 2.10. 35. -  Infidelitas in ijs, quibus fides annuntiata non est, non habet rationem peccati, 2.10. 77. -  Infidelitatis peccatum caeteris gravius reputatur, 2.10.28. -  Infidelitatis peccatum gravissimum est, & quare? 2.16.19. -  Infidelitatis tempore, quae quis illicite habuit, ea etiam Christianus effectus restituere debet, 3.7.105. -  Infidelis licet peccet baptismum ob pretium sibi datum recipiens, non tamen peccat ille, qui eum invitat, 2.18. 46. -  Infidelis, qui amore alicuius puellae fidelis ductus, simulate se baptizari permisit, & cum ea matrimonium contraxit in baptismo, & matrimonio perseverare in foro contentioso cogendus erit, 2.18. 56. -  Infideles prius quam debellentur, de suis erroribus admonendi sunt, 2.15.52. -  Infideles recte possunt privari dominio supra fideles, 2.11.60. -  Infideles secundum veriorem, & communiorem opinionem habent iura, & effectus patriae potestatis, 2.17.27. -  Infideles subditi vi indirecta, & causativa bene possunt ad Fidem deduci, 2. 18.38. -  Infideles possunt pecunijs, donis, & muneribus ad Fidem allici, 2.18.40. -  Infideles degentes in terris Christianorum licite possunt secundum sententiam aliquorum directe ad Fidem Christianorum compelli: quae tamen non probatur, 2. 18.37. -  Infideles licet expugnari non possint, ut credere compeliantur, expugnati tamen, bene hortari possunt ad credendum, 2.18. 23. -  Infideles si fidelibus transitum negent ad alias Provincias, in quibus praedicare velint, licite possunt debellari, 2.20. 57. -  Infideles quamvis Ecclesia non puniat, bene tamen punire potest, & debet Haereticos, Schismaticos, & Apostatas, & quare? 2.19.48. -  Infideles non solum habent dominia & imperia ex permissione Dei, sed etiam ex eius concessione, & approbatione, 2. 11.39. -  Infideles multa opera praestare possunt, quae sint undecunque bona, 2.11.50. -  Infideles non minus obligati sunt ad fidem sibi propositam recipiendam, quam fideles ad eam praedicandam, & extendendam, 2.16.17. -  Infideles, hodie etiam, magis virtutibus quam signis Praedicatorum movebuntur, & quare? cum D. Chrysost. 2.19.28. -  Infideles quamvis peccent non recipiendo fidem, non tamen possunt a fidelibus hoc praetextu puniri, 2.19.10. -  Infideles subditi Principibus Christianis, absque dubio compelli possunt ad deserendam idololatriam, & alia vitia contra naturam, 2.15.3. -  Infideles, qui nihil de vera fide audierunt, qualiter excusentur? 2.16.22. -  Infideles nullo modo ob fidem propagandam, & recipiendam debellari, aut compelli posse, plurimi Auctores sentiunt, quorum dicta late expenduntur, 2.17.1. -  Infideles licite possunt ad Fidem per efficacem, & importunam etiam suasionem compelli, 2.19.57. -  Infideles debellari licite possunt, maxime si intervenerit auctoritas Papae, 2. 10.4. -  Infideles ad fidem audiendam compelli posse negat Sotus, Valencia, & alij ex eo quod ad eam recipiendam compelli non possunt, 2.20.16. -  Infideles apud Christianos degentes Ecclesia suaviter tractari praecipit, & quare? 2.11.28. -  Infideles etiam ad Ecclesiae gubernationem spectant, 2.23.115. & 141. -  Infideles, Iudaei, & Idololatrae non habent verum dominium, & eorum bona pertinent ad Ecclesiam, quae ratione publicae utilitatis potest illos privare iure suo, quia illa habent ut peculium, 2.23. 54. -  Infideles ob solam infidelitatem, & idololatriam ad iudicium Ecclesiae pertinere plures tradunt, 2.23.139. -  Infideles sunt hostes Christianorum, & etiam in Ecclesia capi possunt, 3.6.21. & 2.10.5. -  Infideles, & Barbari suis legibus tam in pace, quam in bello reguntur, & nostrarum laqueis non innodantur, 3.7.29. -  Infideles ubi convertuntur ad Fidem filij Dei, & liberi fiunt, unumque in Ecclesia, & in Christo cum caeteris fidelibus corpus constituunt, ex D. Paul. & Clement. Alexand. 3.7.41. -  Infideles per Papam in quibus causis puniri, & iudicari possint, ex sententia Covarruviae, & aliorum, 2.23.3. -  Infideles cum extra ovile Christi reperiantur, nullum legitimum dominium, neque iurisdictionem habere possunt, 2.10. 17. -  Infideles & Saraceni crimen sodomiae committentes puniri possunt a Principe Ecclesiastico, 2.15.41. -  Infideles, apostatae, rebelles, vel Fidem impedientes iuste debellari possunt, 3.4.13. -  Infideles sibi subditos a suis Regnis, & dominijs Princeps Christianus ex iustis tantum causis expellere potest, 2.19.78. -  Infideles ob peccata contra naturam subijciuntur punitioni cuiuslibet Principis Christiani, 2.15.34. -  Infideles ob solam infidelitatem suis Regnis, & dominijs privari non posse multis rationibus, & auctoritatibus suadetur, 2. 10.41. -  Infideles quamvis cogi non possint ad Fidem recipiendam, cogi tamen possunt ad eam audiendam, & eius praedicationem, & propagationem non impediendam, 2. 20.1. -  Infideles non debent habere fideles sibi subiectos hodie aucta Ecclesiae potestate, sed potius ex converso, 2.10.38. & 40. -  Infideles debellari possunt ob immolationem, aut comestionem hominum, quamvis ij, qui immolantur, aut eduntur sint delinquentes, & alias ad mortem damnati, 2. 15.8. -  Infideles idololatrae qualiter convincendi, sive expugnandi sint, iuxta glossam Interlinealem, 2.14.117. -  Infideles, qui ipsi baptizari nolunt, an suaderi possint, ut filios suos offerant baptizandos? 2.17.42. -  Infideles non posse debellari ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam multi Doctores affirmant, 2.14.2. -  Infideles omnes indistincte debellari possunt, si tyrannidem exercent, & innocentes opprimunt, vel sacrificant, aut edunt, 2.15.4. -  Infideles nobis non subiecti idololatriae causa non videntur posse puniri, aut debellari, 2.14.96. -  Infideles corrigere tenemur, non solum ut fidem recipiant, verum ut a peccatis contra naturam desistant, 2.13.84. -  Infideles ob solum vitium infidelitatis verum dominium suarum rerum & provinciarum non habere, & licite eis spoliari posse Hostiens. & alij plurimi, & gravissimi Doctores scribunt, 2.10.2. -  Infideles plures ab Hispanis in Novo Orbe ad Fidem redacti sunt, quam in Europa tota per haereticos ab ea alienati, 2. 25.16. -  Infideles ubi puniri, & debellari posse dicimus ob peccata contra naturam, intelligendum est de his quae committunt postquam moniti sunt, ut ab illis desistant, non de praeteritis, 2.15.53. -  Infideles nobis non subiecti dubium est an propter solam idololatriam debellari possint? 2.15.2. -  Infideles convertendi cura praecipua tangit Romanum Pontificem, & Christianos Reges ac Principes, 2.16.40. -  Infideles licet de praesenti turbentur, vel indignentur ob id quod eos compellamus ad observandam legem naturae, perseverandum tamen est propter spem boni futuri, 2.15.55. -  Infideles ex sententia D. Augustini, & Clement. non videntur habere posse veram Rempublicam, neque bona, 2.10.27. -  Infideles sunt servi, & filij ancillae, & sic dominij incapaces, 2.10.20. -  Infideles qui, & quando privari possint dominio quod habent supra fideles? 2.11. 55. & 58. -  Infideles gravioribus pensionibus, & tributis onerari possunt, ut ad Fidem alliciantur, 2.16.106. -  Infideles non tenentur Fidem sibi praedicatam credere, nisi rationibus, aut miraculis convincantur, 2.4.12. -  Infidelibus quibus, & quando bellum licite inferri possit? 2.19.34. -  Infidelibus ut ad Fidem alliciantur, blandiendum, non irascendum, multis Sanctorum testimonijs probatur, 2.17.93. -  Infidelibus vitam donare ea conditione si baptizentur, usu receptum est, 2.18. 44. -  Infidelibus, & impijs iure Divino dominia, & imperia concedi videntur, eisque parendum esse, docemur, 2.10.61. & 67. -  Infideles, qui nihil de Fide audierunt, infidelitatem negativam inculpabilem habent, 2.17.61. -  Infidelibus Fidem praedicare & peccata eorum velle punire contraria videntur, 2.14.37. -  Infidelibus quando pacem dare, aut foedera cum illis inire possimus, etiam inconsulto Romano Pontifice, 3.4.31. -  Infidelibus semel conversis, si apostasiae crimen timetur, potest Papa Principes fideles assignare, 3.5.8. -  Infidelium extra Ecclesiam positorum peccata divino iudicio punienda relinquuntur, 2.14.22. -  Infidelium malas leges vitare, vel emendare Christiani tenentur, 3.7.107. -  Infidelium respectu Christus Petro, & eius successoribus solam curam praedicationis praecepisse videtur, 2.33.18. -  Infidelium Regna ad Fideles iusta ex causa auctoritare Pontificis transferri possunt, 2.11.7. -  Infidelium provincias non solum ubi antea Christianorum fuerunt, sed etiam noviter repertas, & nunquam a Catholicis occupatas Pontifex concedere potest sub ea conditione, si capiantur, 2.23.132. -  Infidelium bona sine causa Papa non tollit, 2.4.5. -  Infidelium omnia opera, qui peccata esse dicunt, qualiter accipiendi sint? 2.11. 52. -  Infidelium provincias a quovis Principe Christiano, etiam sine licentia Pontificis, converti, & subiugari posse multi tradunt, 3.1.51. -  Infidelium etiam nobis subditorum ritus tolerandi sunt, si Christianae Religioni non adversentur, 2.14.30. -  Infidelium opera omnia ideo peccata esse dicuntur, quia in Deum non referuntur, 2.10.33. -  Infidelium, maxime Indorum, templa, & idola, an & quando liceat Christianis Praedicatoribus, qui inter eos ambulant, destruere, & demoliri? 2.20.87. & 92. -  Infidelium personae, & bona ex sententia multorum non solum in temporalibus, verum neque in spiritualibus Papae subduntur, 2.23.16. -  Infidelium omnes actiones esse peccata concludere videtur D. August. & alij sancti Patres, & Gregor. Ariminens. 2.10. 32. -  Ingenia hominum melius suavi, & facili fraeno reguntur, ex Seneca, 2.17. 89. -  Ingenia hominum miserijs, & calamitatibus stolida fiunt, 2.8.86. -  Inimicos etiam diligere, & iuvare debemus, cum sint naturae nostrae participes, 2. 13. 82 -  Iniqui apud D. Paulum sumuntur pro infidelibus, & Sancti pro fidelibus, 2. 10 31. -  Initia rerum magnarum solent esse minima, 1.5.18. -  Initio quod nullum, vel vitiosum est, tractu temporis non firmatur, 3.3.40. & quando hoc fallat, num. 43. -  Iniuriam, & peccatum alterius, qui non excusat, cum possit, tam est in vitio, quam ille qui facit, 2.13.16. -  Iniuriae sunt quibus gratiae debentur, 2. 7.70. -  Iniurias Indis factas Deus miraculose aliquando vindicavit, 3.8.34. -  Innocentes per accidens in bello iustis de causis suscepto sine peccato occiduntur, 2.15.22. -  Innocentius IV. noluit sua commentaria iuris decisive auctoritatem habere, 2. 10.43. -  Innocentij nobilis doctrina in materia acquirendae iurisdictionis expenditur, 2.25. 87. -  Innocentij IV. auctoritas qualis, & quanta sit? 2.10.42. -  Innocentius etiam sentire videtur infideles ad Papae iurisdictionem pertinere, 2.10.22. -  Innocentij sententia verior, & communior videtur, 2.11.35. -  Innocentij opinio reiecta esse ab aliquibus videtur, & quod ipse sibi contrarius fuerit, 2.11.4. -  Inquisitores causarum Fidei non puniunt infideles non baptizatos, sed eos tantum, qui a fide semel professa recesserunt, 2.19. 49. -  Insipientes, & ebrij comparatio, & quod illis servitus convenit, & libertas recidenda est, 2.9.70. -  Insipientiam deteriorem servitute esse quibus rationibus probet D. Ambros. 2.7. 62. -  Inspiratio detectionis & conversionis Novi Orbis non destituitur Scripturae, & miraculorum auctoritate, ut Victoria putavit, 2.3.47. -  Inspirationes, & missiones, quae divinae esse creduntur, multoties sunt diabolicae, & sallaces, 2.3.33. -  Inspirationes, & revelationes non sunt respiciendae, quando circa res graves, sanctas, & utiles interveniunt, 2.3.43. -  Insula Sancti Laurentij quando reperta? 1.3.36. -  Insula de la Trinidad describitur, 1.6. 16. -  §. Insula instit. de rerum divis. exornatur, 1.4.32. -  Insula Sancti Ioannis de Puerto Rico, sive Borriquena describitur, 1.6.14. -  Insula septem urbium dicitur reperta, & habitata a septem Episcopis, & Hispanis Maurorum classem fugientibus, 1.9. 47. -  Insularum Iaponij, Lequij, Bornei, Iavarum, & Philippinarum detectio, & magnitudo, 1.3.45. -  Insulas, & terrae tractus plures mare submergere solet, & alias etiam detegere, 1.4.16. -  Insulas maris cur hic, atque illic Deus collocaverit ab initio mundi, 1.10.8. -  Insulae Sancti Dominici, sive Hispaniolae descriptio, & nominis error, 1.6.10. -  Insulae plures diluvij tempore enatae, & immutatae: postea vero raro, 1.4.31. -  Insulae de Arguin, & de Cabo Verde repertae, 1.3.19. -  Insulae nomen quid proprie significet, & unde dicatur? 1.8.22. -  Insulae de Cabo Verde an eaedem ac Fortunatae, 1.3.20. -  Insulae Oceani Atlantici ab Hispanis detectae innumerabiles sunt, & aliquae amplissimae, & opulentissimae, 1.6.9. -  Insulae de Fernan Po, Anni Boni, Sancti Thomae, & aliae quando repertae? 1.3.24. -  Insulae Salomonis quae, & quando detectae? 1.6.66. -  Insulae plures hodie reperiuntur in mari Atlantico, 1.4.30. -  Insulae dictae, Iardin de la Reina, & los Lucayos describuntur, 1.6.13. -  Insulae de Cabo Verde, quas Hesperides aliqui vocant, & insula D. Thomae sub AEquinoctiali vacuae, & desertae a Lusitanis inventae sunt, 2.6.83. & aliae num. 85. -  Insulae maris, & quae postea in illis aedificantur primo invenientium, & occupantium fiunt, 2.6.19. -  Insulae maris dominium licet primó occupanti quaeratur, suprema autem eius iurisdictio ei competit, qui in illo mari imperium habet, 2.6.21. -  In insulis Dei sapientiam elucere cur dixerit August. 1.10.9. -  Integrum est iudicium quod plurimorum sententijs confirmatur: 3.2.31. -  Intellectus rei gerendae aptior ille dicitur, qui magis conducit, ad meliorem, & faciliorem executionem rei de qua agitur, 3.1.33. -  Intentio recta in bellis semper requiritur, & laudatur, 2.19.33. -  Intentio bona non excusat eum, qui illicita facit, 2.19.9. -  Inveniendis inventa non obstant, secundum Bald. 1.12.15. -  Inventa de novo plurima, & utilissima omnibus saeculis leguntur, & aliqua eorum exempla, 1.12.16. -  Inventionis primae titulus solus non sufficit ad rem aliquam acquirendam, nisi eius etiam apprehensio, & occupatio sequatur, 2.6.17. -  Inventionis, & occupationis primae titulus licet prosit Hispanis ad provincias Novi Orbis, quas ab Indis possessas, cultas, & habitatas invenerunt, proderit tamen quoad desertas, & vacuas, 2.6.80. -  Invidi, & novatores Indiarum retentionem mordent, quorum calumniae referuntur, & refelluntur, 3.6.2. & sequentibus. -  Invidia gloriae, & virtutis comes, semper praeclara aliorum facinora calumniatur, 1.16.94. -  Invito beneficium non confertur, 2.13. 90. -  Invitos etiam, ac nolentes servare pulcherrimum est opus ex Seneca, & Cassiodoro, 2.13.99. -  D. Ioannes Evangelista Templum Dianae Ephesinae sola oratione destruxit, 2.20. 96. -  D. Ioannem in India Orientali praedicasse aliqui tradunt, 1.2.37. -  D. Ioan. locus: Pasce oves meas, exponitur cum Innocen. Roffens. Leont. Bernar. Theophyl. & alijs, quorum verba citantur, 2.23.141. & 142. -  B. Fr. Ioannes a Sancto Francisco, & Frat. Hieronymus de Mendieta linguam Mexicanam repente, & nullo studio adhibito assecuti, & locuti sunt. 2.5.11. -  B. Fr. Ioannis a Sancto Francisco notabilis historia circa cuiusdam daemonis expulsionem, 2.4.93. -  Excellentissimus Dominus ac Domin. Ioannes de Mendoca & Luna, Montium Clarorum Marchio laudatur, 3.1. 78. -  Dom. Licentiat. Ioannes Ortizius Cervantes Regij Fisci Patronus meritissimus in Cancellaria novi Regni Granatensis laudatur, 2.9.63. -  Dom Licentiat. Ioannes Ortizius Cervantes in Conventu novi Regni Granatensis fisci Patronus librum peculiarem de supremis Consilijs Regum Hispaniae edere parat, 3.2.9. -  Dom. Ioannes a Sancta Cruce Senator Panamensis laudatur, & eius infoelix mors, 1.7.48. -  Pat. Ioannes Mariana laudatur, & a reprehensione Fr. Ioan. a Ponte defenditur, 2.8.49. -  Pat. Ioannis Marianae elegantissima verba de agrestibus & feris moribus Hispanorum antiquorum, 2.8.48. -  Pat. Ioannis Pinedae iudicium de Regione Ophira, 1.13.17. -  Pat. Ioannis de Salas summarium in indice parum caute scriptum notatur, 2. 23.8. -  D. Ioannis 2.3. verba explicantur, 2.5. 47. -  Ioan Baptista Valencuela in explicatione loci Ciceronis de bello pro fide suscipiendo notatur, 2.16.68. -  Ioannes Azorius, & alij qualiter distinguant in articulo debellationis Indorum, & infidelium ob peccata contra naturam, 2.15.28. -  Ioannes Metellus deridet eos, qui volunt inter Indos sine armis praedicare, & historiam circa hoc enarrat, 2.18.6. -  Ioan. Baptista Ramusius notatur, 1.5.2. -  Ioannes del Cano Canonicus Salmant. laudatur, 1.14.4. -  Ioannes Boterus plura de Indorum Occidentalium barbarie, & incapacitate recenset, 2.7.31. -  Ioannes Boterus ob licentiam militum in destruendis idolis Indorum eosdem Indos facilius ad nostram Religionem adductos tradit, & quare? 2.20.98. -  Ioannes Boterus quid sentiat de ingenio Indorum, & de modo conversionis eorum? 2.16.48. -  Ioannes Bodinus agnoscit plenum dominium Indiarum Occidentalium ab Alexand. VI. Regibus Hispaniae concessum, 3.1.39. -  Ioannes Bodinus pluribus Regibus sine causa supremam dominationem negare solet, 3.1.41. Vide alia supr. verb. Bodinus. -  Ioannes Matienzus quos libros ediderit, & qualiter referat se in uno eorum de Indorum debellatione defendenda late tractare? 2.1.35. -  Ioannes Matienzus scripsit librum Hispano sermone de moderatione Regni Peru, & quid de eo Auctor censeat? 2.1.36. -  Ioannes Fernandez a Velasco Excellentissimus Castellae Comestabilis laudatur, 1.14.35. -  Ioannes II. Rex Lusitaniae mittit legatos in Indiam ad quaerendum Praeti. Iannem, 1.3.28. -  Ioannes II. Lusitaniae Rex mittit exploratores navigationis in Indiam, 1.3. 27. -  Ioannes II. Rex Lusitaniae multum profecit in navigationibus Indiae Orientalis 1.3.25. -  Ioannis III. Lusitaniae Regis elegantissima, & pijssima epistola ad eius in India proregem, 1.3.61.PRSS -  Ioannes Lupus de Palacios Rubios fecit generalem quandam requisitionem, sive protestationem, qua Indis praecipue intimabatur, ut Romani Pontificis obedientiam, & potestatem agnoscerent, 2.24.31. -  Ioannes Lupus de Palacios Rubios peculiarem tractatum fecit de insulis maris Oceani, 2.23.64. -  Ioanni Sebastiano a Cano honores, & insignia a Caesare conceduntur, 1.5.41. -  Ioannis Sebastiani a Cano, & sociorum reditus in Hispaniam cum nave victoria post universum Orbem circumdatum, 1.5. 39. -  Ioannis Hus error, affirmantis imperium non pendere ab Ecclesia, in Concilio Constantiensi damnatur fuit, 2.22.27. -  Ioannis Lerij Burgundi levis coniectura de origine Indorum Occidentalium, 1. 10.36. -  Ioannis Ginesij a Sepulveda vita, & scripta, praesertim quae de iustitia debellationis Indiarum vulgavit, 2.1.28. -  Ioannis Voerthusij notanda verba de inventione Novi Orbis, 1.16.9. -  Iob cap. 28. praenuntiasse videtur detectionem, & conversionem Novi Orbis, & proponitur eius brevis paraphrasis, & expositio, 1.15.62. -  Iob locus cap. 34. de Regno Hypocritae explicatur, 2.11.16. -  Iob locus cap. 15. vers. 19. explicatur, 2. 20.70. -  Iob verba cap. 15. vers. 10. explicantur, 2.12.15. -  Iobab filius Iectan videtur incoluisse Regionem Paria, 1.13.11. -  Iosaphat consulto Domino pugnavit contra Regem Moab in auxilium Regis Ioram, 3.4.29. -  Ioseph qui fidelis erat, totam AEgyptum Pharaoni infideli tributariam fecit, & in eo non peccavit, 2.10.64. -  Ioseph Acosta quae axilia, quasve militares expeditiones admittat, ut Fides tuto inter Barbaros praedicari possit? 2.18.12. -  Ioseph Acosta putat habitatores Novi Orbis non esse valde antiquos, & ab hominibus sylvestribus propagatos, & id qualiliter accipiendum? 1.10.17. -  Ioseph Acosta, Abraham Ortelius, Maluenda, & alij merito mirantur hunc Novum Orbem adeo magnum, & divitem antiquos tot saeculis latuisse, 1.11.3. -  Iosephi Acostae de Indorum Occidentalium ruditate, & feritate iudicium, 2.7.29. -  Iosephi Acostae scripta laudantur, 2.1.40. -  Iosephi Acostae elegans testimonium expenditur de causis difficultatis, aut impossibilitatis praedicandi Apostolico modo inter Indos, 2.18.7. -  Isaachar, & eius posteris, quae pater Iacob praedixit, Indis omnino convenire videntur, 1.9.77. -  Isaachar Tribus terram optimam Cananaeae possedit, & Asinum pro insigni sui vexilli portavit, 1.9.78. -  Isabella Roderici solo Crucis signo plures Cortesij milites sanavit, in Mexicano bello graviter saucios, 2.5.20. -  Isaias Propheta vocatur Apostolus & Evangelista, & eius scriptura multa continet Sacramenta, 1.15.18. -  Isaiae locus cap. 60. & aliaque loquuntur de dominio Christi, qualiter accipienda? 2. 11.38. -  Isaiae locus expenditur, & exornatur, 1. 8.82. -  Isaiae Vaticinium cap. 60. exponitur, & conversionem Novi Orbis praenuntiasse probatur, 1.15.41. -  Isaiae locus cap. 16. vers. 4. explicatur, 2. 12.17. -  Isaiae prophetiae cap. 43. & 51. pro conversione Novi Orbis considerantur, 1.15. 10. -  Isaiae locus difficillimus ex cap. 18: Vae terrae cymbalo alarum, &c. late explicatur, & elegans eius Paraphrasis, 1.15.20. & 25. -  Isaiae prophetia cap. 23.35. & 39. de locorum desertorum habitatione & cultura, in Ecclesia Novi Orbis impleta est, 2.6.86. -  Isaiae vaticinium ex cap. 66. expenditur. & de conversione Novi Orbis per Hispanos facienda explicatur, maxime secundum editionem Vulgatae, 1.15.43. & 48. -  D. Isidorus Hispalensis, qui floruit temporibus Sisebuti, eius factum etiam tunc prudentioribus non fuisse probatum affirmat, 2.19.84. -  D. Isidorus divinae legi tribuere videtur innoxij transitus concessionem, 2.20.75. -  D. Isidorus Antipodes fabulosos appellat. 1.11.30. -  D. Isidorus, & Augustinus qualiter bellum iustum definiant? 2.6.54. -  D. Isidorus quid senserit de facto Sisebuti Iudaeos sui Regni baptizari cogentis, 2. 18.35. -  Israelitae quibus rationibus potuerunt debellare, spoliare Amorrhaeos, Chananaeos, & alios, 1.14.114. -  Isthmus Panamensis utrumque Oceanum dividens Leucas septem habet, 1.8.48. -  Isthmus Panamensis ut persodiatur, & canali per eum aperto uterque Oceanus communicetur, saepe tractatum est, & an id possibile sit? 1.8.50. -  Isthmi lapides, quem Gnidij perfodere tentarunt, in fodientium oculos resilibant, & quid Oraculum responderit, 1.8.59. -  Isthmum Panamensem, aut alium aperire ad utrumque Oceanum communicandum, si id loci natura permitteret, utilissimum esset, 1.8.68. -  Isthmum perfodere adagium, eos notat, qui frustra aliquid moliuntur, 1.8.54. -  Isthmum Peloponnesi inter mare AEgeum, & Ionium frustra perfodere multi tentarunt, 1.8.52. -  Iucatana provincia non habet nomen a Iectan, & unde? & qualiter illud habere Hispanorum tempore coeperit? 1.13.56. -  Iucataniae provinciae descriptio, 1.6.24. -  Iucatanenses vaticinium habuerunt, homines Crucis vexillum, & vaccas secum afferentes, eorum dominaturos, 2.2.60. -  Iudas Machabaeus urbem Ephren debellavit, quia transitum sibi dare nolebant: Machab, 1.5.2.20. 60. -  Iudaei plures olim in Hispaniam transmigrarunt, 1.15.31. -  Iudaei in AEgypto graviter vexati fuerunt, 3.8.12. -  Iudaei servi sunt Christianorum licet ex pietate sustineantur in libertate, 2.10.6. -  Iudaei, & infideles habent bona, ut peculium, & inde eis licite auferri possunt a Christianis, 2.10.9. -  Iudaei cuiusdam Vitriaij notabilis historia refertur, filium suum in furnum immittentis, quia cum Christianis agebat, 2.20. 86. -  Iudaei plura detestanda exempla in odium, & blasphemiam Christi, & Christianorum ubique ediderunt, 2.20.84. -  Iudaei decem Tribuum non videntur in Americam pervenire potuisse, & quare? 1. 9.73. -  Iudaei etiam ubi tolerantur, non sunt per vim ad Fidem cogendi, imo neque facile admittendi, 2.17.3. -  Iudaei AEgyptiorum bona citra peccatum abstulerunt, & exportarunt, 2.10.25. & 11. 42. & 44. -  Iudaei, Pagani quiete degentes non debent molestari, neque suis bonis spoliari, 2.10.73. -  Iudaei a Christianis habitu distingui debent, 2.18.51. -  Iudaei Sepharadij qui, & quare dicerentur? 1.15.35. -  Iudaei decem Tribuum capti a Salmanasare ubi hodie consistant, & cur clausi dicantur? & alia de eis, 1.9.72. -  Iudaei quibus exemplis filiorum immolationes defendebant? 2.12.79. -  Iudaei, & alij infideles an, & quando bonis privari, & a terris Christianorum licite expelli possint, si baptismum non receperint, 2.18.52. -  Iudaei, & alij infideles subditi possunt tributis, oneribus, & alijs servitijs gravioribus, non tamen insolitis, premi, & honoribus, & privilegijs privari, ut ad baptismum recipiendum alliciantur, 2.18.48. -  Iudaeis non debet servari aequitas, 2.18. 50. -  Iudaeis conversis multum favent Romani Pontifices. 3.7.47. -  Iudaeis, qui convertuntur multae iniuriae a tyrannis fiunt & damna, quae inde proveniunt, 3.7.49. -  Iudaeis in provincijs Christianorum habitantibus, licite mandari potest, ut Praedicatores Fidei admittant, & audiant, 2. 20.2. -  Iudaeos per totum Orbem dispergi cur Deus ordinaverit? 1.15.66. -  Iudaeos qualiter Sisebutus Rex Hispaniae, & Dagobertus Galliae, & plures alij Reges a suis Regnis, si baptizari nollent, eiecerint? 2.16.1.12. -  Iudaeos a suis Regnis non tantum Reges Christiani, verum & Tiberius Imperator exulare iussit, 1.1.113. -  Iudaeos, & infideles inter Christianos morari periculosum est, 2.19.87. & 94. -  Iudaeorum captivitas in AEgypto 85. annis duravit, & in ea valde multiplicati sunt, 3.8.13. -  Iudaeorum multiplicationem in medijs laboribus AEgypti in rubo Moysis Deus significavit, 3.8.14. -  Iudex quando possit uti manu militari? 2. 15.14. -  Iudex ubi desicit, & in mora periculum inest, omnis homo iudex & miles est adversus latrones, & facinorosos, 2.15.36. -  Iudicem qui quaerit, debet eum eligere Catholicum, 2.10.8. -  Iudicium a principio nullum ex iure superveniente interdum firmari solet, 3.4.45. -  Indicium proprium, non alienum, considerandum est in ijs, quae pertinent ad bonam fidem,. 3.2.60. -  Iugum Christi suave ex eis D. Matth. cap. 11. & psal. 33.3.7.8. -  Fr. Iulianus Garces Tlaxcalensis Episcopus laudatur, 2.8.55. -  Iulij Caesaris locus lib. 5. de bello Gallico exponitur, & emendatur, 2.8.113. -  Iulius III. specialiter sanxit ne parvuli infidelium a parentibus auferrentur, vel eis invitis baptizarentur, 2.17.26. -  Iurisdictio temporalis regulariter distincta est a spirituali, & una alteram iuvare debet, 2.23.161. -  Iurisdictionem qualiter quis acquirat, eam exercens in loco, quem non constat esse de alterius iurisdictione? 60. -  Iurisdictio Papae spiritualis subordinat sibi temporalem Regum, & Principum, 2. 22.51. -  Iurisdictionis Pontificiae in spiritualibus, & temporalibus differentia, 2.22.42. -  Iurisdictionem temporalem esse omnino distinctam a spirituali qualiter intelligendum sit? 2.22.48. -  Iurisdictionem temporalem Eccelesiae tentans auferre, in sua iniquitate confunditur, 2.22.22. -  Iurisdictionem nullam temporalem extra terras Ecclesiae Pontificem Romanum exercere posse multi asseverant, 2.22.6. -  Iurisdictionem nemo habet extra suum territorium, 2.14.10. & 21.39. -  Ius quaesitum difficilius tollitur, quam quaerendum, 3.1.5. -  Ius proprium, & gratia, ac privilegium quando ad idem tendunt, bene possunt concurrere; cumulari, 3.1.56. -  Ius naturale, & gentium omnibus nationibus commune est, & aequale, 2.6.66. -  Ius naturale non mutatur, nec commune esse desinit, etiam si aliquae gentes barbarae eius transgressores non puniant, 2.20. 79. -  Ius gentium quibus nominibus designetur a varijs Auctoribus? 2.6.68. -  Ius divinum, quod est ex gratia, non tollit humanum, quod est ex naturali ratione, 2.10.53. -  Ius Divinum immutabile, & invariabile est, 2.6.77. -  Ius in mari, vel alio loco publico longa possessione quaesitum, interim durat, dum quis eo uti non desinit, 3.3.66. -  Iure gentium introductae sunt divisiones hominum, provinciarum, Regnorum, & dominiorum, & quare? 2.6.69. -  Iuris Divini praeceptum est aliorum bona, & possessiones non concupiscere, 2.6. 78. -  Iuri gentium ea tribui possunt, quae etiam iure civili inducta, ab alijs gentibus communiter recepta fuerunt, 3.3.15. -  Iura plura citantur, quae adducunt exempla Imperatorum, & Regum, qui a Pontificibus privati, aut puniti sunt, 2.22.55. -  Iura quae docent potestatem temporalem ab spirituali distingui, non negant quin utraque in Pontifice dari possit, 2.23.162. -  Iuribus quae Papae negare videntur potestatem temporalem, qualiter responderi possit remissive, 2.23.170. -  Iusta tantum quae sunt a Deo mandari, & procedere credendum est, 2.3.41. -  Iuste possidet, qui auctore legitimo iudice possidet, 2.54.33. -  Iuste possidet, qui auctoritate iuris aliquid possidet, 3.2.25. -  Iustinianus Imperator se ipsum laudat ob bella, quae pro Religione amplianda suscepit, 2.16.76. -  Iustinianus Imperator paganos, & haereticos ex suo Imperio eiecit, 2.16.111. -  Iustitiam bellorum, quae inter se Barbari & infideles gerunt, Christiani anxie indagare non debent, 3.7.28. -  Iustitiae in studio omnis Regum ac Magistratuum cura esse debet, 3.8.29. -  Iusti Lipsij peculiaris sententia de debellatione Barbarorum infidelium, 2.15.7. -  Iusti Lipsij elegantissima verba de rerum, ac Regnorum mutationibus expenduntur, 2.2.21. -  Iusti Lipsij elegantissima verba de Dei vindicta referuntur, 2.13.63. -  Iustus Lipsius optime tradit nulla re magis mores componi, quam Religione, 2.14. 44. -  Iustus Lipsius quid senserit de notitia Novi Orbis? 2.12.3. -  Iustus Lipsius graviter refert, & plorat vastationem Novi Orbis, 3.8.40. -  Iustus Lipsius indistincte probare videtur bellum, quod infertur barbaris, a nostra religione abhorrentibus, 2.16.71. -  Iustus Heurnius scripsisse dicitur librum de legatione Evangelica ad Indos capessenda, quem Auctor non vidit, 2.1.41. -  Iuvenalis locus expenditur de vana idololatria AEgyptiorum, 2.14.99. -  Iuvenalis, & Ovidij loca expenduntur de esu carnium agentia, 2.12.46. -  L -  Labor maior impendi debet ubi maior utilitas speratur, 2.1.7. -  Labor suus unucuique prodesse debet, 2. 22.3. -  Laborem nemo suscipit si utilitatis, & commodi alicuius spem non habeat, 1.16. 112. -  Labores, & onera qui alijs imponunt, & ipsi ea non tangunt, in Evangelio reprehenduntur, 3.8.19. -  Lacedaemonij, Derinoxeni, quasi fallentes hospites, dicebantur, 2.20.51. -  Lacedaemonijs furta impunita erant, sed non ideo furtum desinit esse contra ius naturale omnium gentium, 2.20.80. -  Lacones, Sinae, & aliae nationes suos cives peregrinari vetabant. 2.14.43. -  Lactantius Firmianus multum invehitur contra eos, qui antipodes esse affirmabant, 1.11.28. -  Lanctantij Firmiani elegantissima verba de effectibus verae Religionis, 2.14. 43. -  Lanzerus Peruanus Miles, Crucis signo aegris, & saucijs adhibito, magnas curationes exercuit, 2.5.21. -  Lapides intra, multa miranda reperta sunt, & exempla remissive, 1.12.106. -  Lapidei globi admodum rotundi reperiuntur in insula Cuba, qui ad aenea tormenta proficiunt, 1.7.39. -  Latini barbari, & Italia Barbaria dicitur a Plauto, 2.8.27. -  Latro est qui a latronibus comparare solet, 3.7.107. -  Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado Regij Consilij Indiarum Senator laudatur, 1.10.21. & 3.2.6. -  Legati cur Sancti dicerentur? 2.20.26. -  Legatis iniuria facta, censetur fieri Principibus, a quibus mittuntur, 2.20.30. -  Legatos etiam ab hostibus missos audire, & benevole tractare omnes gentes naturali iure tenentur, 2.20.25. -  Legitimum dici non debet, nisi quod de iure, & legibus venit, 2.6.48. -  Lege veteri in dubijs causis Summorum Sacerdotum iudicium exquirebatur, 3.2.25. -  Leges, & praecepta Regum ubi longe absunt, facile contemnuntur, & hoc in Indijs contigisse ex Eman. Roder. Acost. & alijs, quorum verba referuntur, 3.6.40. -  Leges inter arma non exaudiuntur, 3.44. -  Leges quantumvis iustae improborum temeritate violantur, 3.6.37. -  Leges quibus Imperatores Romani Haereticos, & infideles adigebant, B. Augustinus valde commendat, 2.16. 109 -  Leges quas Constantinus, Theodosius, & alij Imperatores contra paganos, & eorum sacrificia tulerunt, de infidelibus eisdem Impp. subditis accipiendae sunt, 2. 19.72. -  Leges ut quis in aliquo loco dare possit, eius dominus esse debet, 3.3.47. -  Leges Rhodiae, & aliae de mari, & rebus ad mare & navigationes pertinentes a diversis Principibus latae, arguunt eos in ipso mari imperium habere, 3.3.49. -  Leges Imperatorum Romanorum allegare, & sequi an & quatenus in Regnis Hispaniae licitum sit? 2.21.77. -  Leges & schedulae Regiae, quae omnes Indos statim liberos iudicari iubent, & in possidentes probandae legitimae servitutis necessitatem transmittunt, qua ratione nitantur, 3.7.67. -  Legis veteris exempla admiranda interdum potius quam sequenda, 2.14.113. -  Legem ferre Summus Pont. potest, & expedit, ut conversi ad fidem ab omni humana servitute liberi fiant, 3.7.46. -  Legis veteris auctoritates an, & quando a Christianis possint allegari ad decisionem causarum? 3.7.31. -  Legis antiquae praecepta de puniendis idololatris post Christi adventum magis stringunt, 2.13.33. -  Legis antiquae privata bella prohibentis verba referuntur, 3.7.78. -  Legum humanarum poenas si forte effugiant ij, qui Indos affligunt, Dei oculum, & supplicium non effugient, 3.8.32. -  Lestrigones Antropophagi erant, & ideo striges eo nomine dictae, 2.14.60. -  Lex divina nulla hominum conditione, aut consuetudine abrogari potest, 2.20. 78. -  Lex divina & naturalis omnibus hominibus intrinsecus a Deo communicata videtur ex D. Paul. August. & Cassian. 2. 13.70. -  Lex etiam si corrigatur, rationes tamen eius aeternae, & immutabiles sunt, 2.23. 127. -  Lex magis domina est rerum nostrarum, quam nos ipsi, 3.2.56. -  Lex naturalis est lumen rationis humanae natura ipsa omnium hominum mentibus insitum, 2.13.68. -  Lex dubia, quae a consuetudine aliquam interpretationem accepit, ita servanda est, licet postea constet alium eius sensum fuisse, 3.2.45. -  Lex Christi maximam libertatem, & suavitatem in sua introductione requirit, 2. 17.90. -  Lex Titia, §. Seia, D. de auro, & argent. dum loquitur de signo Dei, illustratur, 1.15. 45. -  Lex ut vim, D. de iust. & iur. exornatur, 2.6.52. -  Lex urbana 166 D. de verb. signif. emendatur cum Cuiac. 1.14.17. -  Lex relegatorum 7. §. est quoddam, D. de interdict. & releg. illustratur & emendatur, 1.4.24. -  Lex fluminum 24. §. Servius, D. de dam. infect. & l. Marcius, D. locat. conciliantur, & illustrantur, 1.7.60. -  Lex plurima, D. de orig. iur. exornatur, 1.1.6. -  Lex sic eveniet, D. de adult. l. homo liber, D. de acquir. rer. dom. l. ultim. C. de legit. tut. expenduntur, & exornantur, 2.7. 86. -  Lex in Orbe 17. D. de ijs qui sunt sui, illustratur, 1.14.77. -  Lex 3. C. de vet. num. potest. & l. 1. C. de oblat. vot. de nummis obrizatis loquentes explicantur, & emendantur, 1.13.35. -  Lex 5. C. de suscep. & arcar. l. 2. C. de metall. ubi habetur mentio obrizae, emendantur, 1.3.40. -  Lex si captivus 20. §. expulsis, D. de captiv. explicatur, & illustratur, 2.6.36. -  Lex ex hoc iure, D. de iust. & iur. & similes illustrantur, 2.6.72. -  Lex cum pater 69. §. dulcissimis, D. de legat. 2. exornatur, 2.6.73. -  Lex in pecudum, D. de usur. l. iustissime de aedilit. edict. & §. in pecudum, inst. de rer. divis. exornantur, 2.7.19. & 55. -  Lex 1. §. ius naturale, & §. ius gentium cum simil. perpenditur, & illustr. 2.6.67. -  Lex quod servus, D. de stipul. serv. & l. si usumfructum, D. de liber. caus. exornantur, 2.7.83. -  Lex ultim. C. de emancip. liber. illustratur, 2.7.71. -  Lex tutorem, §. 22. D. de his, quae ut indign. & similes expenduntur, & illustrantur, 2.21.8. -  Lex si quisquam de divers. & tempor. praescrip. & l. sane si maris, D. de iniur. explicantur, 3.3.63. -  Lex in Orbe de stat. homin. & l. Roma. ad municipal. & aliae similes illustrantur, 2. 21.22. & 50. -  Lex Lucius, D. de evict. l. 5. §. si forte, D. de reivendicat. explicantur, 2.21. 63. -  Lex 1. & similes, C. ne Christian. mancip. explicantur, & illustrantur, 2.11.56. -  Lex de quibus, D. de legibus, l. 1. C. quae sit long. consuet. & similes exornantur, 2. 24.85. -  Lex 3. D. ne quid in loc. publ. exponitur, 2.21.68. -  Lex si quis necandi, penult. C. ad l. Cornel. de sicar. exponitur ex mente Raevar. contra Cuiac. 2.12.87. -  Lex ut vim, D. de iust. & iur. & l. non tantum de appell. & similes exornantur, 2.13. 13. -  Lex bene a Zenone, C. de quadrien. praescrip. explicatur, 2.21.36. & 64. -  Lex nemo 43. de reg. iur. & similes explicantur, 3.1.66. -  Lex quod si nolit, §. qui mancipia, D. de aedilit. edict. illustratur, 2.8.13. -  Lex quoties 67. D. de reg. iur. explicatur, & illustratur, 3.1.31. -  Lex forma, §. fin. de censib. & aliae similes explicantur, 3.1.58. -  Lex sancimus 17. C. de sacros. Eccle. expenditur, & illustratur, 3.5.39. -  Lex ultim. C. de fideicom. l. hac consultissima, C. de testamen. expenduntur, 3.2. 30. -  Lex 1. D. de usucap. & l. ult. D. pro suo illustrantur, 3.3.5. -  Lex 4. vers. Non tamen, D. de alienat. indic. & aliae, quae de litium execratione agunt, referuntur, & illustrantur, 3.3.8. -  Lex ultim. C. ad leg. Flav. de plagiar. remissive explicatur, 3.7.102. -  Lex 1. C. ne Christian. mancip. haeretic. vel Iudae. &c. cum similib. illustratur, & explicatur, 3.5.19. -  Lex ultim. D. de usucap. explicatur, & concordatur cum l. si quisquam, D. de divers. & tempor. praescript. 3.3.65. -  Lex Christianis 6. C. de Pagan. expenditur, 2.10.72. & cap. 11.27. -  Lex postliminium, §. filius, D. de captiv. illustratur, 3.6.50. -  Lex postliminij 5. §. 1. & lex mulier 6. D. de captiv. expenditur, & declaratur, 3. 7. 18 & 83. & seqq. -  Lex non tantum, D. de appellat. & l. addictos, C. eod. exornantur, 2.13.96. -  Lex ultim. D. de usu, & habit. perpenditur, & illustratur, 2.13.91. -  Lex inter artifices 31. D. de solut. exornatur, 2.9.7. -  Lex 1. C. de excusat. artific. lib. 10. l. 1. C. de privil. Scholast. lib. 12. & l. 1. de fabri cens. in Cod. Theodosiano expenduntur, 2.8.40. -  Lex in quaestione, §. minori, C. de sent. pass. expenditur, 2.9.62. -  Lex unic. C. de gladiator. lib. 11. qua gladiatorum spectacula prohibita sunt, declaratur, & illustratur, 2.14.83. -  Lex deprecatio, D. ad leg. Rhod. de iactu, expenditur, 2.21.19. & rursus latius explicatur, num. 52. & in illis verbis: Lex autem maris, 3.3.46. -  Lex 3. D. de offic. Praesid. expenditur, & illustrantur, 3.4.5. -  Lex 2. C. quan. & quib. quar. pars deb. lib. 10. exornatur, 2.25.60. -  L. ultim. D. de legat. & l. sanctum de rer. divis. explicantur, 2.20.27. -  L. 1. 2. & aliae, C. de pagan. explicantur, 2.20.82. & 88. -  L. patre furioso de his, qui sunt sui, vel alie, iur. & aliae similes illustrantur, 3.1.3. -  L. 1. C. de pagan. illustratur, 2.19.75. -  L. 1. C quan. lic. unicui. sui. iud. se vindic. expenditur, & exornatur, 2.15.35. -  L. metum 9. §. sed licet, D. quod met. caus. ponderatur, & illustratur, 3.4.26. -  L. quicunque & aliae plures tit. C. de omn. agro deser. lib. 11. explicantur, 2.6.102. -  L. iniuriarum, §. si quis, D. de iniur. & §. littorum, inst. de rer. divis. cum similib. illustrantur, 2.20.36. -  L. 68. tit. 4. part. 1. explicatur, 2.3.53. -  L. 21. tit. 5. part. 1. explicatur, 2.3.10. -  L. 35. titul. 2. part. 3. quae vocat amicos Dei eos, qui illius inimicos quomodolibet occidunt, perpenditur & illustratur, 2. 13.47. -  L. 10. tit. 1. part. 2. quae apponit definitionem tyranni, illustratur, 2.12.10. -  L. 5. tit. 14. part. 3. & verba Gregor. Lopez ibid. ponderantur, & explicantur, 3.7. 70. -  L. 1. & 2. tit. 1. part. 2. illustratur, 2.22.9. -  L. 2. tit. 23. part. 2. explicatur, 2.19.40. -  L. 2. tit. 23. part. 2. primam causam iusti belli in eo constituit, quod pro amplianda Fide, & Religione suscipitur, 2.16.77. -  L. 8. tit. 1. lib. 6. Recopil. exponitur, 2. 21.75. -  L. 1. 2. & aliae tit. 8. lib. 7. Recop. quae de piscatione & venatione agunt, declarantur, 3.3.69. -  Libera quae sunt transeunt in ius occupantium, 2.6.15. -  Liberum arbitrium Deus hominibus dedit, & in eo ipsorum conversionem, vel damnationem reliquit, 2.17.20. -  Liberum aliquem relinqui ad male faciendum potius est imperfectio, quam libertas, 2.9.71. -  Liberi esse homines omnes praesumuntur, & in naturali statu manere, 3.7.71. -  Libertas naturali iure inspecto omnibus competit, 3.6.3. -  Libertas inaestimabilis, & favorabilis est, & pro ea in dubio pronuntiandum, 3. 7.64. -  Libertatis datio pia, & meritoria censetur, eiusque favore multa contra communes iuris regulas statuta sunt 2.7.65. -  Libertate nihil gratius praestari potest, & eius privatio omni supplicio gravior censetur, & morti comparatur, 3.7.66. -  Librum suum quis illum appellare potest, in quo aliorum dicta bene, & distincte congessit, etsi de suo nihil adijciat, 2.1.13. -  Lignum quoddam Novi Orbis noctu lucem emittit, 1.7.32. -  Lignum fumigans, quod Deus Isaiae 42. & Matth. 12. non extingui praecipit, Gentiles recenter conversos significat, 3.7. 24. -  Limensis Vrbis, quae alias Regum civitas dicitur, descriptio, & laudes, & utriusque nominis causae, 1.6.46. -  Linea Meridionalis qualiter Orbem dividat? 1.6.70. -  Linguarum variarum locutio, & intellectio fuit donum Dei Apostolis concessum, 2.5.6. -  Linguarum donum, & miraculum multis Novi Orbis Praedicatoribus concessum fuit, 2.5.7. -  Linguarum varietas, & ignorantia veros praedicatores Fidei a conversione Indorum terrere non debet, 2.19.25. -  Litterarum usu non solum Indi Occidentales, verum & Orientales, & aliae nationes caruerunt, 2.8.95. -  Lis, & controversia inter Reges Castellae & Lusitaniae super terminis Indiarum unde orta, & qualiter composita? 1.6.68. -  Lis inter Lusitaniae & Castellae Reges orta super terminis Indiarum a Romano Pontifice ex eorum compromisso sedata fuit, 3.1.48. -  Lites minui, & finiri maxime expedit Reip. propter earum damna & dispendia, 3.3.7. -  Littora maris, quae iure gentium communia sunt, quo respectu populi Romani esse dicantur, 2.21.69. -  Littorum appulsum, & suarum provinciarum hospitium, qui peregrinis iniuste denegant, iniuriarum tenentur, & contra omnes leges humanitatis peccare censentur, 2.20.35. -  Lyrae, sive Citharae inventio qualiter coeperit? 1.12.21. -  Loca deserta, & inculta hodie etiam primo occupantium fiunt, 2.6.88. -  Loca, quae non constat per aliquem fuisse occupata & culta, nullius in bonis censeri & occupantis fieri censuit Aretinus, etiam si iaceant intra territorium alicuius civitatis, vel Principis: sed contraria opinio magis verior, & receptior est, 2 6.90. -  Locorum desertorum, & zerbidorum alienatio facilior est, quam aliroum, 2.6. 101. -  Locrenses res novas horrebant, 1.16. 13. -  Longa non sunt, quibus nihil demi potest, 1.2.1. -  Lot, & Abraham, quia hospitales erant, Angelos hospitio recipere meruerunt, ex D. Paulo 13. ad Hebraeos 2: 2.20. & 39. -  Lotharius Caesar Romae pictus inspicitur, a Pontifice Imperij coronam recipiens, 2.22.30. -  Lucani locus exponitur, 2.14.90. -  Lucani locus expenditur, 2.21.47. -  Luciani sabula de quadam navigatione a se in novas regiones facta narratur, & ridetur, 1.12.55. -  Lucianus qualiter eos laudet, qui alienis scriptis uti sciunt? 2.1.18. -  Lucius Marinaeus Siculus debili argumento tribuit Romanis Novi Orbis detectionem, 1.12.96. & 99. -  Lucra honesta appellat Cassiodorus ea per quae nemo laeditur, nec suis bonis exuitur, 2.6.79. -  Lucretij carmina referuntur de statu, & conditione hominum antiquorum tractantia, 2.8.21. -  Lucretij carmina referuntur adversus eos qui mundum rotundum esse putabant, 1.11. 10. -  Lucretius vanos, & stolidos vocat eos, qui Antipodes agnoscunt, 1.11.29. -  Mag. Fr. Ludovicus Legionensis qualiter exponat tres vocationes, seu legationes Parabolae Divi Lucae, 1.16.99. -  Ludovicus Legionensis graviter exprimit feritatem, barbariem, & incultos mores Indorum Occidentalium, 2.7.30. -  Ludovicus Cabrera Regius Chronista laudatur, 1.6.77. -  Ludovicus Barbarus Imperator legem condidit contra asserentes Imperium pendere ab Ecclesia, 2.22.13. -  R. P. Ludovici de Valdivia Societatis Iesu zelus, & cura pro Indis Chilensibus a bello offensivo defendendis, 3.4.9. -  P. Ludovici Molinae opinio notatur, qui indistincte nullam Rempublicam teneri peregrinos recipere docet, 2.20.55. -  Ludovici Barbari Imperatoris gesta omnia contra Ecclesiam damnata sunt, 2.22. 26. -  Ludovici XII. Galliae Regis apophtegma refertur, 3.6.54. -  Ludovicus Pius renuntiavit privilegio eligendi Pontificem, 2.22.37. -  Lupercalibus in festis qualiter foeminae verberarentur? 2.14.66. -  Lusitaniae Regum Ecclesiae feudetarium esse, plures affirmant, & quare? 3.1.84. -  Lusitaniae Reges quibus titulis usi sunt post Indiae Orientalis acquisitionem? 1.3. 54. -  Lusitaniae Reges cur a Deo Orientalis Indiae titulis ornari meruerint? 1.3.56. -  Lusitaniae Reges primam curam expeditionum Indiae in propagatione Evangelij collocarunt, 1.3.57. -  Lusitani ob fidem sibi fractam, vel iniurias ab Indis Orientalibus illatas, plures eorum regiones debellarunt, 3.4.8. -  Lusitani Reges Indiae Orientalis opes & commercia in se transtulerunt, 1.3.51. -  Lusitani magis quam reliqui Orientalem Indiam perlustrarunt, 1.3.4. -  Lusitani semper cum despectu, & superbia de Castellanis loqui solebant, 1.6.75. -  Lusitani D. Thomam Apostolum in India ut patronum agnoscunt, & venerantur, 1.2.42. -  Lusitanorum navigationis in Indiam Orientalem initia, 1.3.15. -  Lusitanorum virtus, & constantia in navigationibus, & expeditionibus Indiae Orientalis a multis extollitur, 1.3.50. -  Lusitanorum laudes ob navigationem & acquisitionem Indiae Orientalis, 1.3.5. -  Lusitanorum Regum sanctas ordinationes qualiter, & quare in Indijs Orientalibus elusas fuisse tradat Maffaeius? 3.6. 41. -  Lusitanorum navigationes ad Indiam Orientalem Isaiae vaticinio praenuntiatae videntur, 1.15.21. -  Lusitanorum gloria, & triumphus ob detectam, & subiugatam Indiam Orientalem carminibus venustissimis celebratur, 1.3. 62. -  M -  Machabaei qualiter petierint auxilium a Romanis, 3.4.30. -  Machiavelli impium dogma damnatur tradentis Religionis curam Imperiorum incrementis officere, 1.16.89. -  Macrobij elegans locus expenditur, 2. 1.17. -  Madera insulae detectio, & magnitudo, 1.3.18. -  Magallani socij ad Moluccas perveniunt, & diverso itinere in Hispaniam perveniunt, 1.5.38. -  Magallanica terra vastissima, & necdum satis detecta, 1.6.61. -  Magallanicum fretum quando, & quomodo detectum? 1.5.36. -  Magallanicum fretum quando, & qualiter ex parte maris del Sur, lustraverint, & transierint Ioannes Ladrillerus, Petrus Sarmientus, & Ferdinandus Lamerus, 1.8. 44. -  Magallanus quid fecerit in insula Zebu, & qualiter occisus? 1.5.37. -  Magallanus cur de aperiendo freto tractaverit? 1.6.71. -  Magallanus aperuit fretum diu desideratum, quo uterque Oceanus adiri posset, 1. 8.35. -  Magi olim vocabantur Reges, idest sapientes, & quare? 2.9.33. -  Magnates non excusantur a restitutione damnorum, quae famuli inferunt eorum potentia confissi, 3.6.81. -  Magnes lapis fortuito repertus, 1.12. 20. -  Magnes cur semper Septentrionem requirat? remissive, 1.11.81. -  Magnetis proprietates mirandae, & unde ei nomen? remissive, 1.11.80. -  Magnetis usum sunt qui veteribus tribuant, 1.12.31. & 42. -  Magnetis novum, & mirum experimentum, 1.11.82. -  Magnetica acus, & eius praecisa necessitas ad navigationes per altum ineundas, 1.11.73. -  Magnetica acu multi etiam utuntur in terrestribus itineribus, & de montibus Magneticis, qui attrahunt ad se navigia, quibus ferrum inest, 1.11.83. -  Magneticae acus usum veteribus omnino fuisse ignoratum probatur, 1.12.42. -  Magneticae acus inventum extollitur, & quod priscis ignoratum fuit, 1.11.77. -  Magneticae acus nullum extat nomen apud antiquos, 1.12.45. -  Magneticae acus inventor quis, & de eius commodis, & usibus remissive ad plures Auctores, 1.11.79. -  Magneticae pixidi Novi Orbis detectio debetur, 1.12.43. -  Magnos in magnis occupari decet, 2.1. 45. -  Maguei arbor Novi Orbis ad innumera deservit. 1.7.33. -  Mahometani quando primum ad Indiam Orientalem accesserint? 1.3.3. -  Maiestatis laesae tenentur, qui sine licentia Principis bellum movent, & etiam in hostes, & alienos grassantur, 3.5.90. & iterum, 3.7.79. -  Maioratus institutio dubia ex consuetudine, & modo succedendi in eo recipit interpretationem, 3.1.24. -  Maioratus possessor, qui rem eius alienavit, de consilio sapientis excusatur, & an alienatio valeat? 3.2.33. -  Maiorum actus, & mores pro lege accipiuntur, 2.24.69. -  Maius nihil accidit a mundi constitutione, quam Novi Orbis detectio ex sententia Fr. Luis Legionensis, 1.16.39. -  Malabaricum bellum cum Calecuti regulo cur coeptum? 1 3.33. -  Malaca Vrbs, & eius expugnatio, 1.3. 37. -  Mala fides supervenies post praescriptionem legitime completam non nocet, 3.2.53. -  Mala non sunt facienda, quamvis inde eveniant bona, 2.8.127. -  Mali sunt prohibendi a malo, & cogendi ab bonum, 2.13.44. -  Malorum interventio, bonis aliorum operibus nocere non debet, 3.6.100. -  Malos qui punit, & percutit in eo quod mali sunt, Deo gratissimus est, 2.16.28. -  Malum cum sine punitione perserverat, augetur, 2.15.54. -  Malucarum sive Molucarum insularum descriptio, & qualiter ad Castellae terminos pertineant? 1.6.63. -  Mancipia, quae ex India Orientali adducuntur, quando vere servire debeant? 3.6. 111. & 116. -  Mandans, vel permittens delictum fieri, illud facere videtur, etiam si mandatarius excedat, 3.6.77. -  Mandatum qui habet ad quaecunque necessaria, ad utilia etiam habere videtur, 3.1. 35. -  Mandati fines, aut limites non videur excedere, qui ea facti, quae dominus faceret, si praesens essent, 2.24.57. -  Manilij Poetae elegantissima carmina de Imperiorum mutatione, 2.2.15. -  Manilij locus elegans de Orbis rotunditate, 1.11.17. -  Manumissionis alapae, & iniuriae foelices vocantur a Claudiano, 2.7.71. -  D. Marci locus exponitur cap. ultim. & quando ille suam Evangelicam historiam scripserit? 1.14.15. -  Marcus Antonius Imper. qualiter consilia peteret, & admitteret ex Iulio Capitolino, 3.2.16. -  Marcus Paulus Venetus totum poene Orbem iustravit, 1.3.2. -  Mare ad Polum Antarticum maxime diffunditur, sed terrae tamen magna spatia relinquit contra opinionem antiquorum Philosophorum, 1.8.16. -  Mare non fecit Deus ad navigandum secundum sententiam D. Ambrosij, 1.16. 19. -  Mare in universum multo plus occupat huius Globi inferioris, quam terra, 1.8. 18. -  Mare Septentrionale navigare non ita mirum, ac Oceanum Occidentale, 1.12. 93. -  Mare cur periculis plenum fecerit Deus? 1.16.20. -  Mare ultra Groenlandiam unius diei cursu fertur innavigabile, 1.12.94. -  Mare dicitur Tharsis, quasi egenum, & eiectum, 1.8.6. -  Mare unum si alij pronum sit, & interiacentis terrae impedimentum auferatur, in illud influet, 1.8.65. -  Mare nihil bonum producit secundum Plat. & Homer. & dicitur quasi amarum, & ab AEgyptijs pernicies vocatur, 1.8.5. -  Mare, & aqua marina Regem, & Regias opes significant, 1.8.13. -  Mare liberum titulus est cuiusdam libri ab haereticis editi contra iura acquisitionis, & retentionis Indiarum, 2.1.48. -  Mare Pamphylium portentoso naturae miraculo recessisse, & siccum iter praebuisse dicitur, Alexandro Magno contra Persas exercitum ducenti, 2.4.33. -  Mare utrum connumerari debeat inter bona, vel inter mala, 1.8.4. -  Mare del Sur, sive Australe dicitur etiam mare Pacificum, & quare? 1.8.29. -  Mare del Sur cur adeo tranquillum sit & de maris fluxibus, & refluxibus, & eorum causis remissive, 1.8.30. -  Mare Gramineum reperit Columbus in prima navigatione: & an id manserit ex reliquijs Atlanticae? 1.4.27. -  Mare etiam in prono ultra littus non potest excurrere, 1.8.64. -  Mare universum non solum navigabile, sed de facto etiam antiquitus navigatum, 1. 12.26. -  Mare an sit inferius, vel depressius terra? remissive, 1.8.67. -  Mare nullis a quis augetur, etiam si aliud mare in illud influat, 1.8.66. -  Mare del Sur, nostrorum primus detexit & conspexit Balboa, & iter ad illud aperuit, 1.5.28. -  Mare diversas appelationes habet pro varietate provinciarum, quas alluit, sed unum tamen est 1.8.31. & 3.3.38. -  Mare Mediterraneum cur ita dicatur? & cur etiam magnum vocetur? cur Oceanus maior & re vera magnus, imo & maximus sit? 1.8.33. -  Mare venit sub nomine territorij, 3.3. E 7. -  Mare saepe sumit nomen a Terris finitimis, & oportet in eo delicta cohibere, 3. 3.38. -  Mare & maris littora hodie ex communi totius Orbis usu in dominio & iure Principum esse videntur, 3.3.50. -  Maria omnia innavigabilia olim Atlantica dicebantur, 1.11.68. -  Maria fere omnia navigabilia sunt, 1. 8.10. -  Maria omnia inter se mutuo perforata sunt, & cum Oceano varijs modis communicantur, & quid in Hyrcano, Caspio, Mediterraneo, & Rubro, 1.8.32. -  Mari ille imperare videtur, qui in continenti proxima imperium habet, 2.6.22. & 3.3.35. -  Maris plurima bona, & commoda recensentur, 1.8.8. -  Maris, vel alterius loci publici possessioni longo tempore praescriptae qui insistit, alterum eodem iure uti prohibet, 3.3.67. -  Maris mentio in Scriptura sacra ponitur pro loco pleno thesauris, & inter benedictiones habitare loca martima, & commercijs opportuna, 1.8.14. -  Maris & littorum, usus, & navigatio cuilibet communis & libera esse videtur, 3.3. 28. & 57. -  Maris, ut terrae ius, cum prohibitione navigationis exterorum, per Pontificem nostris Regibus concedi potuit, 3.3.31. -  Maris, & littorum proprietas, licet in universum a nemine occupari, vel acquiri possit, eorum tamen protectio pertinet ad Principes, quorum territorijs adiacent, 3.3.35. -  Maris varios sinus vel tractus proprio iure sibi privative vendicant plures Principes & Resp. liberae, qui referuntur, 3. 3.36. -  Maris iurisdictio an etiam ad loca remota extendatur? 3.3.41. -  Maris sicut & aridae confines assignari possunt, & an proprius pertinentiae vocentur? 3.3.42. -  Maris dominium non pertinere ad Imperatorem ridiculum est, secundum Alciat. 3.3.48. -  Maris imperium in Romanis agnoscit Virg. Claud. & alij, 3.3.51. -  Maris primum dominum Minoem facit Strabo, & Diodorus Neptunum, & quare? 3.3.54. -  Maria Magdalena cur unguento unxerit pedes Domini? 1.14.20. -  Beatissima Virgo Maria Hispanis saepe in Novo Orbe praeliantibus opem tulit, & praesertim cum Mexici obsessi essent, 2. 4.51. -  Beatissimae Virginis Mariae imago, & devotio plura miracula in Novo Orbe fecit, 2.5.32. -  Marinaei figmentum de numismate Augusti Caesaris in mineralibus Novi Orbis reperto, a multis exploditur, & qualiter ibi esse potuerit? 1.12.99. -  Marius filias suas dijs Averruncanis immolavit, 2.14.84. -  Doct. Marta piaculum esse dicit dubitare de debellatione infidelium ob peccata contra naturam, 2.15.27. -  Doct. Marta scripsit late de dominio infidelium & Indorum, & Roman. Pontific. potestate super eos, 2.1.42. -  Doct. Marta graviter invehitur contra negantes absolutam Papae iurisdictionem in temporalibus, & eorum argumentis respondet, 2.23.56. -  Martialis epigram. 34. lib. 14. cui titulus: Falx ex ense, explicatur, 2.17.84. -  Martialis epigram. de Ceruleis Britannis agens, exponitur, 2.8.112. -  Martinus V. Nicolaus V. & Calistus III. & alij Romani Pontif. Lusitaniae Regibus, ut Regna infidelium debellare, & occupare possent, concesserunt, 2.24.28. -  B. Fr. Martinus Valencia Franciscanus, & socij innumerabiles Indos converterunt & baptizarunt, 2.4.22. -  Marquardus de Susanis specialiter egit de iurib. acquisitionis Novi Orbis, 2.1.32. -  Marquardus de susanis plenam dominationem Indiarum nostris Regibus tribuit, 3.1.18. -  Marquardus haeresim sapere inquit Alexandri VI. donationi contradicere, 2.23.66. -  Martyres plures fuisse in Novo Orbe probatur, 2.5.48. -  Martyrum confessio, & passio est unum ex signis verae Fidei, & Ecclesiae Dei, 2.5.46. -  Martyram sanguis, & Sanctorum patientia & afflictiones Ecclesiae Dei semina fuerunt, 2.17.53. -  Masculae Veneris usus apud omnes fere Indos frequentabatur, 2.12.28. -  Mathatias idololatram interfecit, 2.13.30. -  Matthaei verba cap. 17: Ergo liberi sunt filij, explicantur, 3.7.43. -  Matthaei verba cap. 10: Neque audierit sermones vestros, qualiter exponantur? 2. 20.21. -  D. Matthaei locus cap. 24. vers. 14. exponitur & illustratur, 1.14.69. -  D. Matthaei cap. 24. A quatuor ventis colliget eos, exponitur cum D. August. & Palacios, 1.15.17. -  B. Pat. Matthaeus Riccius vestem ornatiorem sumpsit, cum, inter Sinas praedicare voluit, 2.18.67. -  Mater si fidelis fit, & pater infidelis, sufficit consensus matris, ut filius etiam invito patre baptizare possit, 2.17.38. -  Matres non habent filios in potestate, 2. 17.31. -  Matrimonia coacta difficiles exitus generare solent, 2.17.72. -  Matrimonium inter Catholicam, & Haereticum qualiter, & quare prohibitum sit? 3.5.14. & 16. -  Matrimonium quod fieri tractabatur inter Serenissimam Mariam, Hispaniae Infantem, & Carolum Regis Angliae filium, quibus rationibus dilatum fuerit, 3.5.13. -  Mauri, sive Morisci ultimo ab Hispania per Philippum III. expulsi, quot fuerint? & historia huius expulsionis, remissive, 2.19.93. -  Media omnia licita excogitare, & exequi oportet, per quae Barbari facilius ad Fidem deveniant, 2.18.63. -  Media, regio Asiae, & eius Geographia, 1.1.40. -  Media in sacra Pagina quas nationes comprehendat? 1.1.59. -  Medi sunt populi Thraciae in finibus Europae, 1.1.41. -  Medi etiam a Parthis victi ipsi nomen dederunt, 1.1.57. -  Medorum Imperium Abdiae Babylonij & Artabani tempore latissimum fuisse, 1. 57. -  Medorum nomine non tam illorum Provincia, quam Imperium denotatur, 1.1. 56. -  Moecenatis notabile consilium ad Augustum Caesarem circa Religionem extendendam, & peregrinarum Religionum sectatores debellandos, 2.16.73. -  D. Melchior de Valencia citatur & laudatur, 2.6.23. -  Meletides toto ingenij captu vix ad quinque numerare potuit, 2.8.100. -  Memoria eorum, qui pro Republica praeclarum aliquod facinus gesserunt, semper commendari debet, & quare? 1.5.3. -  Mendacium, quantumvis leve, dicere non licet pro totius mundi conservatione, 2. 14.15. -  Menti humanae totius animi Regnum a natura tribuitur, 2.9.44. -  Mentis infirmitas semper in iure sublevatur, 2.9.43. -  Mentis languor damnum in bonis solet afferre, 2.9.45. -  Mercatores extranei, & peregrini bene possunt ingressu, & commercio rostrarum provinciarum prohiberi, 2.25.67. -  Meridies, sive Meridionalis mundi plaga quae, & cur ita dicta? 1.1.19. -  Meridionales omnes gentes timidae sunt, Septentrionales vero animosiores, & robustiores, 2.4.64. -  Metallis, & lapidibus pretiosis abundat Novus Orbis, 1.7.38. -  Mexicani homines nimis albos servabant, & mirabantur, 1.10.41. -  Mexicani litterarum loco picturis utebantur, 2.8.96. -  Mexicani quatuor saeculis ante adventum Hispanorum, illius vaticinium habuerunt, & a maioribus in posteros derivarunt, 2.2. 59. -  Mexicanae urbis, & regionis descriptio, & laudes, & Cancellaria, & Metropolis, 1.6.32. -  Mexici praedixit adventum, & dominationem Hispanorum quidam captivus, qui de more sacrificabatur, 2.2.52. -  Mexici ante adventum Hispanorum homines armatos, flebiles voces, cometes, igneos globos, & alia ostenta apparuisse, 2.2.53. -  Mexici urbis nomen, unde mutuatum? 1.13.54. -  Mexici duo idolorum millia colebantur, 2.12.104. -  Mexici plerumque mille homines singulis diebus immolabantur, & aliquando quinque mille, & quot annis plusquam septuaginta millia, 2.12.56. -  Mexicum urbs, dicta fuit antea Tenuchtitlan, utriusque nominis etymologia, 1. 6.33. -  Michael Salon nunquam dixit, Reges nostros Novum Orbem tyrannice possidere, 2.23.9. -  B. Fr. Michael Benavides, Archiepiscopus de Manila, qualiter doleret de modo conversionis Indorum? 2.17.77. -  Michaelis Hospitalis elegantia carmina de damno bellorum adducuntur, 3.6.47. -  Migrationes, Coloniae varianum nationum, & Auctores plurimi, qui de illis scribunt, 1.10.20. -  Miles, qui miraculum fecit, postea furcae damnatus fuit, 2.5.25. -  Milites Hispani in Indijs aliquando iustis ex causis in Barbaros saevierunt, 3.5.56. -  Milites, si aliquod damnum popularibus faciant, magister militum illud reficere debet, 3.6.88. -  Milites vix pij esse possunt, 3.6.43. -  Milites voluntarios vult Deus, 2.17. 16. -  Milites Hispani, quibus rationibus suam adversus Indos saevitiam excusare solebant, 3.6.60. -  Milites Hispani duodecim in insula Hispaniola fugarunt duo millia incolarum, 2. 4.45. -  Milites tredecim, qui cum Pizarro manserunt in insula Gorgona, privilegijs honestantur, 1.5.44. -  Militaris disciplina a Romanis maxime observabatur, 3.6.49. -  Militari usu, etiam capti in iusto bello ut servi detinentur, 3.7.16. -  Ministri Dei esse solent, etiam qui mali sunt, 3.6.101. -  Ministri si idonei fuerint, etiam hodie Apostolico more praedicando, multum inter Barbaras nationes proficient, 2.19.20. -  Miracula ostendunt favorem, inclinationem, & vocationem Divinam, cum Lipsio, 2.5.1. -  Miracula plura, & specialia Novi Orbis congeruntur, & ostenditur idem in eius conversione contigisse, quod in primitiva Ecclesia, 2.5.2. -  Miracula non defuerunt hoc saeculo praedicantibus inter Indos, 2.19.29. -  Miracula vera, & proficua nunquam fiunt ab Haereticis, Magis, & Diabolis, neque fient ab Anti-Christo, sed quaedam tantum illusiones, & praestigia, 2.3.55. -  Miracula plurima, quae olim praecesserunt in Fidei praedicatione, efficiunt, ut hodie plura passim fieri, necesse non sit, 2.3.56. -  Miracula ut plurimum Deus per viros bonos, & sanctos operatur, 2.3.51. -  Miracula rara esse debent, & cur in Novi Orbis conversione pauca intervenerunt? 2.3.49. & 52. -  Miracula aliquando fiunt a malis, & flagitiosis hominibus, & quare? 2.3.54. -  Miracula plura operata in Novo Orbe per varios omnium ordinum Religiosos remissive, & Auctores qui de illis scribunt, 2.5.45. -  Miracula in Novi Orbis conversione Deum omisisse, credibile non est, cum illis semper egeant tyrones in Fide, 2.4.11. -  Miracula, & auxilia coelestia in bellis nullibi magis frequentia fuerunt, quam in expeditionibus Hispanorum ad Novum Orbem, 2.4.43. -  Miracula nulla vel pauca in detectione, acquisitione, & conversione Novi Orbis intervenisse, Victoria, & alij putarunt, 2. 3.35. -  Miracula multa, & maxima in detectione, conversione, & acquisitione Orbis Novi intervenisse, late probatur contra Victoriam & alios, 2.4.15. -  Miracula Divina facile ad exemplum humanarum actionum producenda non sunt, 2.6.8. -  Miracula aperta, & repetita Ecclesiae qui negat, maius ipse miraculum fecisse, dicetur, ex August. & alijs, 2.4.16. -  Miracula tot, ac tanta cur Deus initio nascentis Ecclesiae patraverit? ex August. & Gregor. 2.4.5. -  Miracula si deficiant, raro praedicantibus creditur, 2.4.4. -  Miracula multa, & magna semper Deus edidit in conversione novarum provinciarum, & exempla Angliae, Flandriae, Hollandiae, & aliarum, 2.4.6. -  Miraculi instar videri debent praeviae dispositiones, quibus Deus ordinavit detectionem Novi Orbis, 2.4.28. -  Miraculum, quod Mechoacani accidit Indo cuidam, confessionem paranti, 2.5.43. -  Miraculum cuiusdam Apostoli, qui olim apud Peruanos praedicasse dicitur, 1.14. 58. -  Miraculum illud magnum exsiccationis maris Rubri multa naturalia habuit, 2.3. 68. -  Miraculum ingens, & notabile, quod initio detectionis Regni Peruani contigisse narratur, 2.4.55. -  Miraculosa historia foeminae cuiusdam Indae, quae baptismum suscipere usque ad mortis articulum recusaverat, 2.5.38. -  Miraculose quae a Deo facta sunt, in exemplum, vel consequentiam adduci non debent, 2.19.60. -  Miseri, & pauperes semper potentiorum iniurijs, & spolijs subiacent, ex Iuvenali, 3. 6.53. -  Missiones, & inspirationes, quae non confirmantur testimonijs scripturarum, vel miraculorum, non sunt securae, 2.3.36. -  Misteca in regione reperitur notabile praesagium adventus, & dominationis Hispanorum a daemonibus editum, 2.2.61. -  Mizraim filij deformes, 1.10.49. -  Molucae insulae a Lusitanis, & Castellanis praetendebantur, & quare? 1.6.72. -  Molucae insulae quales, & quando repertae? 1.3.41. -  Monarchia Romanorum, & aliae, quae in Orbe maximae fuerunt, per tyrannidem partae sunt, 2.6.44. -  Monarchia quaelibet constat ex Divino cultu, sapientia Theologica, & potentia saeulari, 3.1.29. -  Monarchiam Siculam in temporalibus, & spiritualibus qui afferant? 3.1.74. -  Monarchicum Imperium omnium optimum & convenientissimum semper est iudicatum, 2.23.112. -  Monitio canonica praecedens iustificat excommunicationem sequentem, 2.16.8. -  Monitio, & suasio blanda punitionem praecedere debet, 2.16.6. -  Monstra omnia hominum rationalium reformatis corporibus resurrectura sunt, 2.8.5. -  Monstra plura, humanam effigiem referentia, reperta sunt tum terrestria, tum marina & aerea, qui de eis agunt? 2.7.21. -  Montes ignivomi plures reperiuntur in Novo Orbe, AEtna, & Vesuvio mirabiliores, 1.7.55. -  Mors quomodolibet contingens, mala dici non potest, si eam bona vita praecessit, 1.7.50. -  Morti, senectuti, & paupertati Lacedaemonij sacrificabant, 2.14.104. -  Motezuma simul centum quinquaginta uxores ex se gravidas habuit, 2.12.25. -  Motezuma Monarcha Imperij Mexicani plura habuit oracula, & ostenta suae calamitatis, & adventus, & dominationis Hispanorum, 2.2.54.55.56. & seqq. -  Moyses bella gessit contra Amorrhaeos ob denegationem transitus ad terram Promissionis, secundum D. Augustin. & alios, 2.20.51. -  Moysi cur denegatum in terram Promissionis ingredi? & cur eius sepulchrum occultum esse Deus voluerit? 2.12.123. -  Moysis factum, AEgyptium propria auctoritate Occidentis qualiter a peccato excusetur? 2.3.14. -  Moysis facinus, AEgyptium propria auctoritate occidentis, qui iniuste Iudaeum vexabat qualiter excusetur? 2.13.19. -  Moysis bella contra Amorrhaeos, & alios ex sola Divinae voluntatis observatione excusant August. Abulens. & alij, quorum loca expenduntur, 2.2.27. -  Multa facta tenent, quae ab initio fieri prohibentur, 2.17.41. -  Multitudo ministrorum onerosa potius, quam utilis esse solet, 2.25.58. -  Multitudo ubi est, ibi & confusio, 2.85. 51. -  Mundi aeterna lex est, ut omnia in eo morti, & mutationi sint subiecta, 2.2.19. -  Mundi nomen contractum ad inferiora elementa dividitur communiter in tres partes, Europam nempe, Asiam, & Africam. 1.1.23. -  Mundi-climata, sive plagae quae, & quot? 1.1.15. -  Mundi appellatio generaliter sumpta quid contineat, 1.1.10. -  Mundos plures esse, qui affirmant, graviter errant, 1.12.75. -  Mundus muliebris quid significet? 1. 1.14. -  Mundus Graece dicitur ϰοσμ, quod significat ornamentum, 1.1.12. -  Mundum ex una tantum parte coelum, & terram habere multi ex antiquis cum Epicuro opinabantur, alij cum Stoicis, & Peripateticis contrarium sentiebant, 1.11. 9. & 11. -  Mundus puncti rationem obtinet, 1.6.1. -  Mundus an dicatur a movendo, vel a munditie? 1.1.11. -  Mundus quodammodo videtur auctus post Novi Orbis detectionem, licet multa detegenda supersint. 1.6.3. -  Mundus a Deo ex nihilo, sed pulcherrimus conditus, 1.1.9. -  Munera maxima, clarissima naturae fortuito saepe reperta sunt, & aliqua exempla, 1.12.18. -  Mures in AEgypto qualiter generentur? 1.9.39. -  Mures, & locustae Peruanis nunquam visae in adventu Hispanorum, eos prodigiose infestarunt, 2.2.66. -  Muri, quo Sinae provincias suas a Tartaris dividunt, & tuentur, maxima, & pene incredibilis fabrica, 1.8.79. -  N -  Nabuchodrosorus, Idanthyrsus, & Cyrus ad Indiam Orientalem non pervenerunt, 1.3.9. -  Nabuchodonosoris historia duo tempore Ecclesiae designat, secundum D. August. 2.16.85. -  Nachodonosoris, & Cyri, quamvis infidelium, imperium in facris Litteris probari videtur, 2.10.63. -  Nabuchodonosoris, Cyri, & aliorum tyramnorum imperium iniustum fuit, & cur a Deo permissum? 2.11.12. -  Natio nulla ita hebes, & barbara est, cui permitti possit, ut Deum saltem generaliter non agnoscat, & revereatur, 2.13. 75. -  Natio nulla est, ex qua aliqui non sint praedestinati, 2.19.15. -  Nationem coelo, & solo foelicem sortiri, gloriosum est, 2.8.14. -  Nationes plures corpora ad effectus varios pingunt, aut tingunt, 2.8.110. -  Nationes plures ab Imperio Romano liberas tam de iure, quam de facto extitisse, verius est, 2.21.44. -  Nationes omnes multa quotidie peccata propter avaritiam committunt, praesertim in expeditionibus militaribus, 3.6.62. -  Nationes aliquae remissive referuntur, quae hospites, & peregrinos admittere prohibent, 2.20.50. -  Nationes quaedam natura imberbes, 2. 8.116. -  Nationes aliae alijs semper barbarae visae sunt, 2.8.24. -  Nationes diversae aliae alijs oppositae sunt, 2.25.56. -  Nationes plurimae barbarae etiam hodie reperiuntur, quarum comparatione paucae sunt quae politice vivunt, 2.8.22. -  Natura varias quotidie formas edere conatur, 2.7.20. -  Natura, & ratio hominis, quae est fundamentum dominij, etiam in peccatoribus reperitur, 2.10.59. -  Naturale est, magis nova, quam magna mirari, 2.8.94. -  Naturalis ratio non patitur, alterum cum alterius iactura locupletari, 2.8.126. Navarrae Regnum tum alijs causis, tum ratione transitus denegati, iuste a Ferdinando Rege Catholico captum fuit, 2. 20.63. -  Navarrae Regnum Iulius II. Ioanni ut schismatico ademit, & Regibus Catholicis occupandum concessit, 2.22.57. Navarrensis Regni restitutionem quo argumento excuset Navarrus? 3.5.28. -  Doct. Navarrus testatur, se nunquam scripsisse contra iustitiam obtentionem Regni Navarrae, 2.20.66. -  Naufragium horrendum, & miserandum, quod Indica classis circa Habanam passa est quinta die Septemb. ann. 1622: 1.7.52. -  Navigandi peritia veterum cum nostra comparari nequit, 1.12.33. & 1.11.78. -  Navigantes insanire, aut mori cupere, aut mendicos esse, aliqui dixerunt, 1.16. 17. -  Navigantes nublio, aut procelloso tempore syderum observatione se iuvare non poterant, 1.11.75. -  Navigatio, & navis apud Oneirocriticos bona portendit, 1.8.12. -  Navigatio quem olim progressum habuerit, cum Claudiano, 1.12.30. -  Navigatio maris Indici iuste a nostris Regibus prohiberi potest alijs nationibus, 3.3.70. -  Navigationis in detestationem plura, remissive, 1.16.18. -  Navigationis, & commercij navalis utilitas expenditur, 1.8.9. -  Navigationis aliquam peritiam, & certitudinem ex syderum observatione Phoenices nacti fuerunt, 1.11.74. -  Navigationes, & peregrinationes Hispanorum in Novo Orbe admiratione dignissimae sunt, 1.16.10. -  Navigationes, & navigantes ac peregrinantes multis nationibus exossi, 1.16.12. Navigationis antiquorum longissimae, remissive, 1.9.45. -  Navigationes in Novum Orbem repetuntur, 1.5.26. -  Navigationes mirandae Battavorum per mare Graciale, remissive, 1.12.95. -  Navigationes tantum littorales priscos exercuisse, qui affirment? 1.12.36.37. 38. & 40. -  Navigationes sine remis veteres nunquam exercebant, 1.12.39. -  Navigationes per altum antiquitus in usu fuisse, quidam tradunt, & earum exempla, 1.12.25. & seqq. -  Navigationes per altum olim incognitae erant, 1.11.69. -  Navigationes admirandae fortuito factae, 1.5.8. -  Navigationes per altum rarae olim, & portenti loco habitae, 1.12.34. -  Navigationum usus utilissimus, 1.16. 31. -  Navigationes longissimae aliquorum ad Polum Antarcticum, 1.6.8. -  Navigationum priorum ad Novum Orbem audacia, & pericula carminibus exprimuntur, 1.16.33. -  Navis ex India vi ventorum in Germaniae portum delata, 1.5.12. -  Navis Victoriae laudes, & memoria, 1.5. 42. -  Navium, & navigationis inventio, & usus a Noe temporibus initium accepit, 1. 11.70. & 3.3.55. -  Navium forma, Astrolabium, & alia nautica instrumenta, quibus hodie utimur, ab antiquis ignorabantur, 1.11.72. -  Naves Papyraceae quae, & ubi? 1.15. 26. -  Naves in altissimis montibus, & longe a mari positis aliquando repertae sunt, 1. 12.107. -  Naves Commendatoris Loaysae, & Episcopi Placentini post Magalianum, fretum ab eo inventum transierunt, 1.8.36. -  Naves qui duces perforaverint, aut incenderint, & qui equos, aut scalas ademerint, ut milites animosius pugnarent? 1. 5.31. -  Navigia & merces extraneorum, quae in mari, vel portubus Novi Orbis reperiuntur, apprehendi, & confiscari iubentur, 2.25.80. -  Nauta ille, qui dicitur, Columbo notitiam Orbis Novi praevidisse, ab Augelis delatus esse, ab aliquibus perhibetur, 2. 3.30. -  Nautarum, & maritimorum hominum fera & improba natura est, & quare? 3.3. 39. -  Nebulae planorum Regni Peru, quas vocant Garuas, ad plura utiles sunt, 1.7. 44. -  Nebulosa provincia in Regno Georgiorum, & eius mirabilis historia, 1.1.72. -  Necessitate in extrema existenti quilibet tenetur opem ferre, 2.13.81. -  Nechaus Rex AEgypti fossam ex Nilo ad Rubru mare fodere coepit, in cuius opere 10020. AEgyptiorum perierunt, 1.8. 56. -  Negligitur, quod communiter possidetur, 2.25.59. -  Negatia pluribus commissa segnius expediuntur, 2.25.57. -  Nemo potest venire ad Fidem, nisi Deus traxerit eum, Ioan. 6: 2.17.17. -  Neptunum ob classem, quam per mare instituit, maris dominum antiquitas fabulatur, 3.3.54. -  Nero irrisus fuit, quod Isthmum Peloponessi perfodere voluit, 1.8.53. -  Nicanor Rex Syriae nunquam perficere potuit fossam, quam ex Caspio mari ad Euxinum ducere destinavit, 1.8.51. -  Nicaraguae provinciae descriptio, 1.6. 25. -  Nicolaus de Lyra, & alij inter iustas belli causas idololatriae punitionem ponunt, 2.13.28. -  Nicolao de Ovando summe iniungitur a Regibus Catholicis cura conversionis, & bonae tractationis Indorum, 3.6. 29. -  Nili origo nosci non potest ob aestum Torridae Zonae cum Lucano, 1.11.37. -  Nili origo, & incrementum his ultimis temporibus a Lusitanis detecta, 1.12. 23. -  Nili originis cognitio a veteribus frustra tentata, & impossibilis reputata, 1. 12.24. -  Nobiles, qui in suo famulatu, vel satellitio habent homines sceleratos, ex delictis eorum tenentur, 3.6.87. -  Noe, velut mundi haeres a Deo constitutus, qualiter Orbem inter filios divisit? 1.9.12. -  Noe a veteribus sub Iani nomine colebatur, & quare etiam Consuvius, & Chaos mundi diceretur, 1.9.11. -  Noe posteri brevi tempore nimis aucti, & sparsi sunt, 1.10.10. -  Noe plus decem annis per Mediterraneum navigavit, posterorum suorum familias, seu Colonias invisens, 1.10. 12. -  Noe posteri solum tres antiquas Orbis partes dividisse, & habitasse leguntur, 1.9. 14. -  Noe post diluvium constitutus fuit a Deo veluti parens caeterorum hominum, & qualiter illis provincias diviserit, 1.9.8. -  Nomina qualiter provincijs nove detectis, aut subactis imponi soleant, 1.13. 53. -  Nomina locorum, & provinciarum facile inverti, & mutari solent, 1.13.9. -  Nomina suarum urbium, & provinciarum solent duces ad extraneas a se detectas transferre, 1.6.30. -  Nominum similitudo, aut affinitas ad alicuius rei identitatem probandam fallacissima est, 1.13.44. -  Norte est nomen Belgicum, & significat Septentrionem, 1.8.26. -  Nova quaeque & repente conspecta, quamvis pusilla sint, communiter admirationem incutiunt, & de coelo missa credantur cum Seneca, & Tertull. 2.8.93. -  Nova Francia, 1.6.21. -  Nova multa videri, quae iam olim in usu fuerunt, 1.12.6. -  Novarum rerum studium, & experimentum laudatur, 1.16.21. -  Novae Hispaniae Indi magna ex parte duabus pestibus absumpti sunt, 3.6. 65. -  Novae Hispaniae provinciae descriptio, & cur ita dicta? 1.6.29. -  Novae terrae, & insulae repertae sunt in Oceano Septentrionali, 1.12.91. -  Novae Galleciae, Mechoacan, Guaxacae, & Tlascalae provinciae describuntur, & Cancellariam habent, 1.6.31. -  Novellae Theodos. & Valent. notabilia verba expenduntur, 2.16.61. -  Novi Orbis temperies, & amoenitas describitur, & comparatur Tempe, aut campis Elisijs secundum Acostam, 1.7. 11. -  Novi Orbis scientiam habuisse qui & Antipodum, 1.12.63. Et respondentur, num. 70. -  Novi Orbis incolas eosdem esse, ac Hyperboreos tradit Goropius, 1.12.51. Sed reijcitur num. 60. -  Novi Orbis feracitas, & ubertas praefertur Asiae, & Indiae Oriental. secundum Maiolum, 1.7.30. -  Novi Orbis excellentias cur Auctor notare voluerit? 1.7.2. -  Novi Orbis provinciae, ut plurimum, amoenissimae, & temperatissimae sunt, 1. 7.3. -  Novi Orbis arbores toto anno frondent, & virent, 1.7.29. -  Novi Orbis ingens, & quaestuosa detectio ex parvis initijs processit, 1.5.16. -  Novi Orbis regiones, & provinciae non erant vacuae, & desertae quando ab Hispanis detectae sunt, 2.6.63. -  Novi Orbis conversio, per Hispanos facta, vere, & proprie annuntiata videri potest per Isaiam cap. 18. ut affirmant plures, quamvis aliqui refragentur, 1.15. 23. -  Novi Orbis acquisitionis, & retentionis tituli a praestantissimis Hispaniae I. C. tractari debuissent, 2.1.44. -  Novi Orbis mentionem, & notitiam in sacris Litteris reperiri aliqui tradunt, 1.13.1. -  Novi Orbis inventio, & conversio adumbrari debuit a Prophetis, cum fuerit res ita notabilis, & ad progressum Evangelicae historiae maxime pertinens, 1.15.4. -  Novi Orbis plures regiones titulo iusti belli Hispanorum Regum effectae sunt, 2. 6.28. -  Novi Orbis conquisitionem Divina providentia per Hispaniae Reges factam agnoscit Benzonius: quoniam Indi aliter ad Evangelij doctrinam disponi non possent, 2.16.50. -  Novi Orbis ad Fidem Catholicam conversio fieri coepit, quando plures haeretici ab ea discedebant, 1.16.79. -  Novi Orbis in acquisitione multa multi sancte, & religiose operati sunt, 3.6.99. -  Novi Orbis imperium, & conversionem Hispanis Deus reservare, & concedere voluisse, multis prodigijs, & ostentis praedictum fuit, 2.2.41. & 47. -  Novi Orbis detectionem, & acquisitionem divinitus fuisse operatam ex praevijs dispositionibus viri gravissimi coniecturantur, 2.3.26. -  Novus Orbis fere in omnibus antiquum excellit, 1.7.14. -  Novus Orbis a multis insula esse dicitur, 1.8.21. -  Novus Orbis aliquando antiquis cognitus, & postea ignoratus, ac denuo a Columbo repertus, 1.12.5. -  Novus Orbis intra breve spatium terrae habet varia temperamenta, 1.7.41. -  Novus Orbis hodie excellentior est, cum ultra proprios fructus, & animalia, quibus antea abundabat, reliqua ab Hispanis allata possideat, & uberrime reddat, 1.7.22. -  Novum Orbem agnovisse videtur Lucian. Plutarch. & Avitus, 1.12.64. & eis respondetur, num 71. & 72. -  Novus Orbis. Vide alia verbo India, & verb. Orbis Novus, & America. -  Novi Regni Granatensis descriptio, & Cancellaria, ac Metropolis, 1.6.40. -  Novum nihil est hodie, quod antea non praecesserit, 1.12.4. & 10. -  Novum nihil sub Sole proverbium, qualiter accipiatur? 1.12.12. -  Numen aliquod superius esse, quo haec inferiora regantur, nemo sanus negare potest, 2.15.30. -  O -  Obrizum aurum potest deduci ex voce Graeca, quae sincerum, & purum significat secundum Plinium, vel a calore obradiante secundum Hieron. & Isidor. 1.13.37. -  Obrizum aurum secundum plures dicitur quasi Ophirizeum, idest a regione Ophir deductum, 1.13.34. -  Obrusa vox Latinis significat probationem, vel expurgationem auri, & inde dicitur obrizum, 1.13.38. -  Observantia subsecuta habetur pro lege, & de viribus, & effectibus observantiae, 2. 24.84. -  Observantia declaratoria non requirit praescriptionem, nec plures actus, 2.24.88. -  Observantia interpretativa legum, aut privilegiorum magnam vim habet, 3.1.25. -  Observatum quod diu fuit, censetur prius ita dispositum, & ordinatum fuisse, 2.24.86. -  Occasio in tempore arrepta omnia fere mundi Imperia peperit, 3.4.49. -  Occasione diligenter utendum Politici docent, & eam Aquilae similem Nicephor. facit, 3.4.51. -  Occultator alienae laudis furi par est, 1.5.3. -  Occupationis primae alicuius rei titulus omnibus alijs acquisitionis modis antiquior, & excellentior est secundum Aristot. Cicer. & alios, 2.6.14. -  Oceani navigatio ultra fretum Herculeum olim minus periculosa, & quare? 1.11.67. -  Oceani utriusque commerica hodie qua via ineantur, 1.8.47. -  Oceani propria sedes est in Meridie, 1.8. 20. -  Oceani etymologia, 1.8.1. -  Oceanum innavigabilem esse veteres crediderunt, & loca Nazianz. Origen. & Cicer. 1.11.47.49. 50. & 51. -  Oceanus Atlanticus, sive del Norte, qualiter coeat cum Oceano Australi, sive del Sur. 1.8.34. -  Oceanus veteribus inaccessus post Columbi ad Novum Orbem navigationes miraculo quodam mitis, facilis, & navigabilis redditus esse videtur, 2.4.31. -  Oceanus Atlanticus cur ita appelletur? 1.4.34. -  Oceanus Australis, sive del Sur quis, & unde dicatur? 1.8.27. -  Oceanus in sacra Pagina sumi solet pro fine totius Orbis, 1.11.53. -  Oceanus terram cingit, non terra Oceanum, 1.8.2. -  Oceanus terram omnem quasi insulam coronare, cingere, ambire, concludere, & circumfluere dicitur, 1.8.3. -  Oceanus Atlanticus multis saeculis innavigabilis indicatus fuit, 1.4.26. -  Oceanus Atlanticus quis & unde dicatur? & quare etiam Borealis, & del Norte dicatur? 1.8.25. -  Oculi dum spectant laesos, laeduntur & ipsi, ex Ovidio, 2.19.88. -  Officia duo quando invicem coniunguntur, utrumque retinet iura sua, 2.21.11. -  Oliverius Vandemort Battavus varijs fortunae casibus iactatus, post traiectum fretum Magallanicum, in Amsterdamum redijt, & etiam Guilhelmus Schoaten. 1.8.40. -  Oloberae vestes, idest Olobrizae, in Rub. & in l. temperent. C. de vest. olobr. quae? & aliae emendantur, 1.13.35. -  Omne quod non est ex Fide, peccatum esse, qualiter accipiatur? 2.10.30. -  Omnia suis conveniunt temporibus, 2. 11.24. -  Omnibus quod nascitur, industriae praemium est, 2.6.16. -  Omnipotentiae Divinae nihil occultum est aut inaccessum, 1.14.67. -  Opera plurima ingentia, & laboriosa hominum arte, & industria confecta remissive, 1.8.76. -  Opera Dei velle mutare, vel emendare piaculum est, 1.8.57. -  Operis huius institutum proponitur, 1.1.1. -  Operis deformitas non attenditur, quando fuit recta intentio, & finis operantis, 3. 6.96. -  Ophira Regio ubinam esset, varijs opinionibus decertatur, quae breviter referuntur, 1.13.27. -  Ophiram qui in Novo Orbe constituunt, levissimis coniecturis ducuntur, 1.13.43. -  Ophiram regionem qui in Novo Orbe constituunt, communiter a viris doctissimis reprobantur, 1.13.16. -  Ophir Regio nullatenus pertinet ad Novum Orbem, 1.13.23. -  Ophir Regio proprie pertinet ad Indias Orientales 1.13.29. -  Ohir Regio secundum Montanum, & alios est eadem cum Mexicana, & Peruana Novi Orbis, 1.13.4. -  Opinio affirmativa, & negativa in articulo debellationis Indorum ob idololatriam, & vitia contra naturam, anceps, & problematica est, 2.15.1. -  Opinio erronea aliquorum, qui Indos servos effici posse putarunt, plura damni generavit, 3.7.2. -  Opinio Ioseph Acostae, & Domin. Banez examinatur, 2.15.20. -  Opinio antiqua, & generalis habetur pro veritate, 3.2.46. -  Opinio communis Doctorum, ab Ecclesia secuta, sufficit ad dandam iurisdictionem, licet falsa sit, 3.2.39. -  Opinio quae magis favet Ecclesiae, & piae causae, in dubio sequenda est, 2.24.38. -  Opinio, quae absolute imperium, & dominium infidelium negat, magis vera, & Catholica appellatur a Doct. Marta, & alijs, 2 10.10. -  Opinio, quae favet potestati clavium, praevalet non faventibus, 2.24.39. -  Opinionem affirmativam in proposita temporalis potestatis Romani Pontificis quaestione Auctor, ut veriorem & communiorem, amplectitur, 2.23.50. -  Opinionum aliquam probare non sufficit, nisi contrarijs satisfiat, 1.12.1. -  Opinionum diversitas ubi adest, secure quis probabiliorem sequi potest, imo & probabilem, ut multi opinantur, 3.2.38. -  Opiniones ubi sunt variae vel dubiae, post factum potest quis sequi eam quae sibi favet, 3.1.11. -  Oppidis ab ope mutua nomen inditum fuit, 2.9.41. -  Oracula plura perpenduntur, quae Christi Domini adventum, & Fidem gentibus annuntiasse videntur, 1.14.39. -  Oracula idolorum, quae gentibus Christi adventum annutiarunt, ab eis intellecta non fuerunt, 1.14.83. -  Oracula aliqua recensentur, testantia, Christi adventu gentium idola obmutuisse, 2.13.38. -  Oratio, quam Ecclesia pro infidelibus facit, arguit, cos verum dominium non habere, 2.11.9. -  Orbis Novus ubi antiquo coniungi, aut proximus esse credatur, 1.10.22. -  Orbis Novus supra Floridam creditur extendi ad Polum Arcticum usque ad Crotlandiam, Lappiam, & Noruegam, 1.10.23. -  Orbis Novus ex parte Poli Antarctici ultra fretum Magallani plures Regiones nondum detectas habere creditur, 1.10.26. -  Orbis Novus per aliquam partem est antiquo coniunctus, aut vicinus, 1.10.2. -  Orbis Novus per aliquam partem est antiquo coniunctus, aut vicinus, 1. 10 2. -  Orbis Novus undique Oceano Atlantico, & Australi abluitur, & maritimis commoditatibus gaudet, 1.8.15. -  Orbis Novus a multis vocantur Indiae Occidentales, & quare? 1.4.51. -  Orbis Novus an antiquis ullo modo cognitus fuerit? 1.11.1. -  Orbis Novus dividitur communitur in duas peninsulas, tenui isthmo distinctas, & qualiter illae appellentur, 1.6.6. -  Orbis universus quot gradus, & leucas contineat; & quot Orbis Novus Indiarum Occidentalium, 1.4.55. -  Orbis Novus videtur exprimere cordis figuram secundum Acostam, 1.6.5. -  Orbis Novi dominatio hodie a nostris Regibus sine peccato deseri non poterit, 3.5.2. -  Orbis Novi iusta acquisitio, concurrente cum alijs titulis concessione Pontificis, in dubium vocari non potest, 2.24.13. -  Orbis Novi conquisitio multis ac magnis consilijs praecedentibus inita fuit, 3.2.1. -  Orbis Novi detectio, & conversio Prophetarum vaticinijs praenuntiata videtur, 1.15.1. -  Orbis Novi detectio, & conversio ab Hispanis magis ob zelum Religionis, quam ob divitiarum cupiditatem operata est, 2. 3.60. -  Orbis Novi notitia si aliqua fuit apud antiquos, postea in totum evanuit, 1.11.4. -  Orbis Novi peninsulae Septentrionalis, & Meridionalis longitudo, & latitudo, quae? secundum vaarios Auctores, quorum dicta referuntur, 1.6.7. -  Orbis Novi situs, divisio, & descriptio generaliter proponitur, & plures Auctores qui de ea agunt, recensentur, 1.6.4. -  Orbis olim cogniti partes Europa scilicet, Asia, & Africa de pricipatu contedebant, 1.7.13. -  Orbis partes antiqui qua ratione diviserint? 1.1.24. -  Orbis partium nomina unde? & situs provinciae historia, mores, & excellentiae, remissive, 1.1.26. -  Orbis universi partes, non tantum peninsulae, sed insulae a veteribus dicebantur, 1. 8.23. -  Orbis etymologia a rotunditate, 1.11. 16. -  Orbem Deus subiecit rationabili creaturae, 2.10.49. -  Orbem terrarum qualiter dividat Gerar. Mercator, post Americae detectionem, 1.4.54. -  Orbem Novum pleno iure Catholicis Hispaniae Regibus a Pontifice datum, qui tradant? 2.24.20. -  Orbem Novum aliqui appellant terram Sanctae Crucis, 1.4.39. -  Orbem Novum non fuisse antiquis saeculis cognitum, plurimis argumentis Auctor evincit, 1.11.8. -  Orbis Novus. Vide alia sup. verb. America, & verb. Novus Orbis, & verb. India. -  Ordo principandi est beneficium naturae ex sententia Aristot. 2.10.50. -  Oriens, & Occidens quid? 1.1.17. -  Orientis, & Occidentis termini, & coelia terra distantia in sacra Scriptura, & alijs Auctoribus hyperbolice ponuntur, 1.16. 55. -  Originem Regnorum inspiciendam esse, & vitiosam semper nocere aliqui dicunt, & qualiter intelligendi sint? 3.4.41. & 42. -  Ormucij Regnum in confinibus Persiae a Lusitanis captum, & eius emporij celebritas, 1.3.46. -  Ortus ab Occasu longius distat, quam coelum a terra, 1.16.57. -  Othonis Frinsingensis dubitatio diluitur, dum quaerit, an antiqua humiliatio, vel hodierna exaltatio Ecclesiae magis conveniat? 2.22.63. -  Ovasis, sive Oasis insula, & poena deportationis in eam, 1.4.25. -  Ovidij elegans locus, de insulis mari submersis, 1.4.18. -  Ovidij carmina de Rom. Imperio loquentia, verius Hispano adaptari, 1.16.67. -  Ovium nomine, quae Petro a Christo commissae sunt, fideles tantum intelliguntur, 2. 23.17. -  Ovium nomine apud D. Ioan. infideles etiam designantur, & qualiter ij ad Ecclesiam pertineant? 2.23.142. -  Oves duae in Novo Orbe intra decem annos quadraginta mille uni domino reddiderunt, 1.7.39. -  P -  Pagani in iure dicuntur quotquot a militia erant immunes, & liberi, 2.19.77. -  Paganorum nomen unde? & quare olim Gentilibus datum fuerit, late discutitur, 2. 19.76. -  Panamae, & Portusbelli urbes sunt veluti emporia commercij Americae Septentrionalis, & habent Cancellariam, 1.6.37. -  Panamensis provinciae, sive Terraefirmae descriptio, & cur dicta, Castilla del ora, 1. 6.35. -  Panicus terror qualis esset? & plura de eo, 2.4.72. -  Pannonicarum legionum mirabilis casus ex Lunae eclypsi contingens verbis Cornelij Taciti recensetur, 2.8.103. -  Papania Motezumae Soror mortua revixit. & ei suum interitum, & Hispanorum adventum praenuntiavit, 2.2.57. -  Papa ut pastor debet omnia, quae impediunt Fidei conservationem, & progressum submovere, 3.5.24. -  Papa est velut praecipuus motor conversionis infidelium: & Reges sunt velut organa, & instrumenta, 2.25.46. -  Papa, etiam cum utitur plenitudine potestatis, Cardinalium consilium requirere debet, 2.24.93. -  Papa maior est administratione Paulo, & contra eum recte dispensare potest in ijs, quae Fidei non sunt, 2.11.25. -  Papae auctoritas maior est, quam Sanctorum, 2.24.70. -  Papa quod aliquid inutiliter, aut frustratorie faciat, asserere, temerarium est, 2.24. 58. -  Papa ex sententia D. Pauli etiam Angelos iudicabit, & hoc qualiter accipiatur? 2. 23.78. -  Papa diverso modo officio suo uti debet inter fideles, & inter infideles, 2.23.19. -  Papa omnes mortales habet subditos, & est omnia, & super omnia, 2.10.23. -  Papa, & Collegium Cardinalium etiam in ijs, quae ad mores pertinent, errare posse non videntur, 3.2.36. -  Papa appellatur Imperator, & Princeps Principum, & culmen omnium dignitatu, 2.24.50. -  Papa, vel quilibet alius Princeps supremus non possunt auferre, nec mutare dominia iure gentium quaesita, sine iusta causa, 2.24.4. -  Papa est iudex Principum non recognoscentium superiorem, maxime ratione peccati, 2.22.52. -  Papa quod unus fecit, & multo magis, quod plures facere consueverunt, probare debemus, 2.24.70. -  Papa non nisi ex iusta, & gravi causa exercere solet, & debet potestatem temporalem quam habet super Reges, & Principes etiam infideles, 2.24.2. & 6. -  Papa est totius Orbis Monarcha, causa causarum, omnia, & super omnia, 2.23. 74. -  Papa quod approbat, vel reprobat, omnes sequi tenentur, 2.24.25. -  Papa regulariter, etiam in temporalibus, habet auctoritatem, Imperatores vero, & Reges potestatem, & exercitium, 2. 23.167. -  Papa potest pro arbitrio suo disponere modum, formam conversionis infidelium, 2.25.45. -  Papa quod facit, videtur facere ut Deus, 2.23.76. & 24.64. -  Papa recusari non potest, nec ab eius sententia appellari, 2.24.63. -  Papa ubi gladio materiali uti opus est, illum non sua sed aliorum Principum fidelium manu exercere debet, 2. 24 44. -  Papa fecit, ergo potuit, valet consequentia, 3.3.32. -  Papa est fons iustitae, & in eo inest summa perfectio, & sapientia, 2.24.42. -  Papa, si nolit, non tenetur de necessitate Cardinalium consilium petere, 2.24. 102. -  Papa ex sententia D. Thomae utriusque potestatis apicem tenet, 2.23.122. -  Papa ex opinione Scoti Vicarius est Christi etiam in quantum fuit Dominus mundi, 2.23.109. -  Papa potest Princeps apostatantes privare dominio, quod habent supra fideles, 3. 5.21. -  Papa tanquam Vicarius Christi non solum terrae, sed maris etiam concedendi potestatem habet, 3.3.31. -  Papa est praecipuus Caesar, & Princeps Regum terrae, & supra omnem iurisdictionem, 2.22.53. -  Papa etiam ubi solus aliquid statuit in genere morum pro universa Ecclesia, errare non potest, 3.2.37. -  Papam non habere iurisdictionem temporalem nisi indirecte, & in ordine ad spiritualia, multi opinantur, 2.22.40. -  Papam posse temporalem dominationem, & iurisdictionem in Regnis infidelium exercere, inde multi probant, quod saepius ea usus sit, 2.24.76. -  Papae iurisdictionem temporalem in toto Orbe nullibi probari, plures affirmant, 2.23.15. -  Papae de potestate, & dignitate varij extant tractatus, & encomia, 2.23.73. -  Papae auctoritas non potest peccatum permittere, neque ab eo excusare, 3.6.73. -  Papae potestatem in dubium vocare, sacrilegij instar esse videtur, 2.23.72. -  Papae facta in dubium vocari non debent, 2.24.52. -  Papae contra supremam potestatem nulla currit praescriptio, 2.24.104. -  Papae nullus potest dicere, cur ita facis? 2.23.75. -  Papae auctoritati, & potestati detrahere, iniustum est, 2.24.53. -  Papae pro sententijs, & declarationibus semper praesumendum est, 2.24.41. -  Papae, & Pontificis nominis etymologia, 2.23.85. -  Papae qui negant exercitium temporalis iurisdictionis vel imperium ab Ecclesia pendere, haeretici a multis censentur, 2.22. 24. -  Papae qui mentitur, Deo mentiri videtur, 2.23.77. -  Papae decisionibus & declarationibus stare debemus, licet totus mundus sentiat contra eum, 2.24.43. -  Papae una sola sententia, & declaratio generaliter prolata facit ius in similibus causis, 2.24.36. -  Papae potestarem non extendi ad infideles, qui nunquam de Ecclesiae gremio fuerunt, multi Doctores tenent, qui latissime recensentur, 2.23.2. -  Papae nomen olim inferioribus etiam Episcopis applicari solitum, quando proprium Pontificis Romani fieri coeperit? 2.23.86. -  Papae nullam omnino iurisdictionem temporalem haeretici concedunt, qui damnantur, & convincuntur, 2.22.4. -  Papae subesse non minuit ius superioritatis, & ipse omnem, quam habet Ecclesia, transfert in Regnis, quae in feudum concedit, 3.1.73. -  Papae. Vidae alia verb. Pontifex, & verb. Romanus Pontifex. -  Parabola Evangelij Lucae 14. de patre familias, non solum vocantis, sed etiam compellentis designat coactionem, qua Ecclesia hodie uti potest in conversione infidelium, 2.16.95. -  Parabola Patrisfamilias invitantis ad nuptias & intrare compellentis, quos ultimo loco vocaverat, multifarie cum sanctis Patribus explicatur, 2.19.54. -  Paradisus voluptatis in Orientali India positus dicitur, 1.2.5. -  Paradisus terrenalis creditur fuisse in insula Zeilan, 1.3.40. -  Paradisi locus ubi sit, incertum est, & Deus occultum esse voluit, 1.7.10. -  Paradisi locum sub aequatore positum, multi senserunt, 1.7.8. -  Paramus iustam causam, & prudentum arbitrio discussam requirit ad exercitium temporalis iurisdictionis Papae, 2. 24 8. -  Parthia olim generale nomen erat, & universas fere nationes Asiae denotabat, 1. 2.35. -  Paruaijm dictio an vere in Scriptura reperiatur, & quid significet, 1.13. 45. -  Paruaijm dictio, qua utitur sacra Pagina, est dualis, & duplex Peru significare videtur, 1.13.8. -  Parvuli, & furiosi nihil a servis differre videntur, iuxta sententiam D. Pauli, 2. 9.50. -  Pascere in sacra Scriptura saepe idem significat, quod gubernare, 2.23.143. -  Pater filio venerandum quoddam simulacrum videri debet, 2.17.30. -  Pater infidelis, si velit occidere filium parvulum, ne baptizetur, quilibet ei resistere potest, 2.13.14. -  Pater infidelis si moriatur, an possit eius filius parvulus baptizari invita matre, vel invitis tutoribus? & quid si adsit avus paternus? 2.17.32. -  Patria propria unicuique praestantior alijs videtur, 1.16.1. -  Patriae amor quam dulcis, & potens sit? 1.16.2. -  Patriam interdum negligere expedit, ut sapientiam quis possit acquirere, cum Cassiodoro, & Lipsio, 1.16.28. -  Paulini carmina de laude, & finibus Regni Hispani prophetice scripta videntur, 1.16.61. -  Paulus Orosius explicatur, dum infames escas humanae carnis esum appellat. 2. 12.47. -  P. Paulus Ioseph ab Arriaga Societatis Iesu laudatur, & eius exitus refertur, 1.7.53. -  Paulus III. Roman. Pontific. pijssimam constitutionem edidit pro capacitate, & libertate Indorum, cuius littera refertur, 2.8.77. & 79. -  Pauli III. rescriptum pro libertate Indorum expenditur, 3.7.54. -  Pauli III. Bulla Indis quamvis infidelibus sua bona conservanda esse statuit, 2. 10.47. -  Pauli III. Motus proprius expenditur circa bona, & tractationem Iudaeorum, & infidelium, qui ad Fidem convertuntur, 2. 10.74. -  Pauli Burgensis praedictio de conversione Novi Orbis, 1.15.30. -  D. Pauli ad Roman. 14. locus: Omne quod non est ex Fide, &c. explicatur, 2. 11.53. -  D. Pauli ad Roman. 14. locus expenditur, 2.14.17. -  D. Paulus ad Roman. 1. dignos morte dicit eos, qui idololatriam non vindicant, 2.13.31. -  D. Pauli locus ad Romanos 10: Quomodo credent, nisi audiant? &c. exponitur, 2.10.79. -  D. Pauli locus ad Roman, 10. expenditur, 2.16.21. -  D. Paul. ad Roman. 28. & in alijs locis de Divina inspiratione tractantibus expenditur, 2.3.4. -  D. Pauli locus ad Timot. & Ierem. 1. 24. de instantia praedicationis Fidei expenditur, 2.19.58. -  D. Pauli series, & paraphrasis epist. 1. ad Corinth. proponitur, 2.15.48. -  D. Pauli locus 1. Corinth. cap. 6. explicatur, 2.10.39. -  D. Pauli locus 1. Corinth. 5: De ijs qui foris sunt, explicatur, 2.23.140. -  D. Pauli locus 1. Corinth. 5: Quid enim mihi de ijs, qui foris sunt, iudicare? de infidelibus exponitur a D. Hieronymo, Anselmo, Athanas. Thoma, & alijs, 2.14.21. 23. & 27. -  D. Paul. 1. Corinth. 5. & ad Thessalon. 4: De ijs qui foris sunt, idest, infidelibus, iudicare vetat, 1.17.47. -  D. Pauli, & alia Scripturae loca, quae Dominis & Principibus infidelibus obediendum esse dicunt, qualiter accipiantur? 2.11.22. -  D. Paul. ad Galat. 4. dum inquit, eos, qui ad novam legem pertinent, filios liberae esse, qualiter accipiatur? 2.17.19. -  D. Paulus ad Ecclesiam Dei venire coactus est, & plus caeteris in ea profuit, 2.16. 101. -  D. Paulus ad Hebraeos 6. vers. 7. qualiter Christi dominium insinuare videtur? 2.23. 96. -  D. Paulus ad Philipp. 1. vers. 18. quid senserit, dum ait, se gaudere, sive per veritatem, sive per occasionem Christus anuntietur. 2.18.36. -  D. Paulus 1. Corinth. 5. nullam omnino iurisdictionem Ecclesiae adversus infideles concedere videtur, 2.23.20. -  D. Paulus quo tempore scripserit epistolas ad Roman. & Colossenses? 1.14.9. -  D. Paulus in Hispania praedicavit, & D. Petrus, 1.14.37. -  D. Paulus in multis Orbis partibus Evangelium annuntiavit, 1.14.27. -  D. Paulus multa in se passum dicit, pro lege Dei promulganda, 3.7.21. -  Pax summa erat in toto Orbe tempore Nativitatis Christi, & ad hoc prophetiae aliquae Oseae, Michaeae, & Isaiae expenduntur, 2.17.80. -  Pax non potest placere ijs, quibus immodica cupiditas est, 3.6.20. -  Pax citra ullum scandalum promittitur diligentibus legem Dei, Psam. 118.3.8.20. -  Pax, quae erga Indos exercetur, non debet cum bello de crudelitate certare, 3.8.31. -  Pax inter Principes, quantumvis pios & Christianos, conservari non posset, si promiscue in eandem conversionem, & conquisitionem intenderent, 2.25.47. -  Pacis descriptio ab Isaia tradita de gladijs, & lanceis in vomeres, & faices conversis elegantissima est, & alijs locis similibus exornatur, 2.17.83. -  Peccare quis potest faciendo bona intentione rem limitam, quae sibi non competit, aut in ea excedendo, 3.6.75. -  Peccata & iniuriae hominibus factae non solum privatorum, verum & multorum Regnorum cladem attulerunt, 3.8.38. -  Peccata videntur clamorem habere, quo Deum ad punitionem vocant, 2.13.58. -  Peccata numerantur, quae Deus acerbissime punire solet, etiam si ea usque ad certam metam, vel periodum dissimulaverit, cum Benedicto Pererio, 2.13.64. -  Peccata contra naturam qui extirpant, Deo servire videntur, 2.13.9. -  Peccata omnia legi, sive rationi naturali repugnant, & sic contra naturam esse videntur, 2.14.32. -  Peccata, quae in Dei iniuriam, & contemptum tendunt, non possumus impunita relinquere, 2.13.49. -  Peccatum, si quod fuit in primis ad Indos expeditionibus, Regibus nostris imputari non debet, 3.6.26. -  Peccatum quantumvis veniale quis committere non debet, etiam propter lucrandas omnes animas mundi, 2.19.13. -  Pecuniae obediunt omnia, 3.6.17. -  Pedonis carmina elegantissima apud Senecam, Oceanum mundi finem esse tradentis, 1.12.79. -  Pegussiani, & Sianitae dicuntur a cane quodam, cum muliere rem habente originem ducere, 1.9.43. -  Pegusij dicuntur trahere originem a Iudaeis, damnatis a Salomone ad Ophirinas auri fodinas, 1.13.31. -  Poena tolerabilior est, vivere non posse, quam scire, 2.7.24. -  Poena sine culpa esse non potest, 2.10.76. -  Poena omnis non tam ad delictum pertinet, quam ad exemplum, 2.15.57. -  Poenarum, & suppliciorum impositio quo fine & intentione fieri debeat? 2.15. 56. -  Pepecornus Iudaeus conversus multa flagitia admisit, & carmina de eo Vlrichi ab Huten, 2.19.95. -  Peponum insulae Hispaniolae mira fertilitas, 1.7.24. -  Peregrinationum utilitas maxima esse solet remissive, 1.16.26. -  Perfectum est, quod ex omnibus suis partibus constat, 1.1.5. -  Pericula undique hominibus imminent, ut Deum timeant, 1.7.77. -  Permittimus quod non approbamus, aliudque est praecipere, aliud permittere, 2.11.21. -  Persarum Reges nihil sine consilio sapientum faciebant, 3.2.12. -  Persarum Reges aquam, & terram ex omnibus fluvijs, & provincijs aerario suo inferri iubebant, ut Imperij sui magnitudinem ostenderent, 1.16.58. -  Persecutio Christianorum, Ierosolymis facta, causa fuit, ut facilius per totum Orbem Evangelium diffunderetur, 2.18.26. -  Persona una, quae habet duas, vel plures dignitates distinctas, vices diversarum personarum gerere potest, 2.21.7. Et exempla huius doctrinae, num. 9. -  Personae duae quando repraesentantur in eodem subiecto, una potest iuvare alteram, 2.21.12. -  Peru, vel Piru nominis variae causae, sive etymologiae referuntur, 1.13.47.49. 50. 51. & 52. -  Peru, vel Piru nomen novum est in his Regionibus Occidentalibus, & quas comprehendat? 1.13.46. -  Peru in Regno plura nomina reperiuntur affinia nomini Ophir, 1.13.10. -  Peru, vel Piru vox, multis videtur eadem cum Ophir, aut certe maxime cum illa colludere, 1.13.7. -  Peruana in Regione non reperiuntur ea, quae ex Ophira ad Salomonem asportabantur, 1.13.24. -  Peruani Indi, etiam post Incarum imperium utebantur sacrificijs hominum, virginum, & infantium, praesertim in Regum inauguratione, aut sepultura, 2.12.59. -  Peruani Regni descriptio, & longitudo, 1.6.42. -  Peruani Indi omnes se Regum nostrorum dominationi subiacere velle, publicis instrumentis testati sunt, 3.4.34. -  Peruani Regni planities, vulso: Los llanos del Peru, olim erant mare, 1.4.21. -  Peruani chordis versicoloribus multis modis distinctis pro litteris utebantur, & Arithmeticam suo modo peritissime callebant, 2.8.97. -  Peruano in Regno multa vaticinia, prodigia, & ostenta, Hispanorum adventum, & dominationem praenuntiarunt, & quae illa? 2.2.65. -  Petitio sola gratiae, aut privilegij non inducit proprij iuris renuntiationem, 3. 1.63. -  Petrus Malferitus secure defendit Roman. Pontificem posse pleno iure Christianis concedere terram infidelium, 3.1.16. -  Petrus Malferitus scripsit responsum Apologeticum pro iustitia debellationis Indorum, 2.1.31. -  Petrus Candia unus ex socijs Francisci Pizarri Crucis signo Tumbecinorum insidias & ferocissimum leonem, & tigrim superavit, 2.4.57. -  Petrus Alvarez Capralis ingentem classem in Indiam ducit, 1.3.31. -  Petrus Fernandez de Quiros scripsit latissima commentaria de suis navigationibus in insulas Salomonis, & alijs perigrinationibus, quae Auctori communicavit eius filius D. Franciscus de Quiros insignis Mathematicus, & Cosmographus, 1.6.67. -  Lic. Petrus Ruiz Bejaranus Regius Senator in Argentina Cancellaria laudatur, 1.9.75. -  Lic. Petrus Fernan. Navarrete Regius Secretarius citatur, & laudatur, 2.19.93. & alibi. -  Petrus Gilkenius Menchacae opinionem exprofesso impugnat, & damnat. 3. 3.17. -  B. Fr. Petrus a Corduba qualiter daemonem apud Cumanenses convicerit, & eiecerit? 2.4.91. -  B. Fr. Petrus a Corduba, & eius socius miraculose ab Indorum insidijs liberantur, & mare crucibus innixi traijciunt, 2.5.31. -  Excellentiss. Dom. D. Petrus a Toleto Villae-francae Marchio laudatur, & magnanimum eius factum, & dictum coram Rege Galliae super Navarrae obtentione, & defensione refertur, 2.20. 69 -  D. Petrus Chrysolog. omnem Christi potestatem & dominationem in Ecclesiam translatam fatetur, 2.23.110. -  D. Petrus qualiter miserit Martialem, & socios ad praedicandum in Germaniam, & D. Gregorius Melitum, Augustinum, & Ioannem in Angliam? 2.17.54. -  Petrus Bellinus, Indos Occidentales servos effici potuisse, opinatur, 3.7.2. Contrarium, num. 89. -  D. Petr. Pantoja de Ayala citatur, & laudatur, 1.14.81. & 2.13.41. -  Petr. Martyris verba de laude, & utilitate inventionis Novi Orbis expenduntur, 1.16.38. -  Petri Blesiensis insignis locus pro excellentia Romanae Sedis in utroque gladio consideratur, 2.23.83. -  Pharon insula qualiter a mari relicta? 1. 4.22. -  Phez Regnum apud Arabes unde dictum? 1.13.42. -  Philastrius appellat haereticos eos, qui terrae motus adscribunt causis naturalibus, & non peculiari Dei iussioni, & indignationi, 1.7.64. -  Philippinarum insularum descriptio, & Cancellaria, 1.6.64. -  Philippi II. Regis Catholici pijssimum dictum circa conversionem Indorum, 1. 16.106. -  Philippi IV. Regis, ac Domini nostri zelus, & pietas commendatur, & qualiter initio regnandi treguas cum rebellibus solverit? 2.25.83. -  Philippus III. Rex noster pijssimus, & invictissimus laudatur, ob expulsas a suis Regnis Maurorum reliquias, 2.19. 92. -  Philippus Pulcher Galliae Rex impudentes contentiones habuit cum Bonifacio VIII. eum in temporalibus recognoscere nolens, 2.22.15. -  Philippi Pulchri superbia per Extravag. unam sanctam, correcta fuit, 2.22.28. -  Philosophicis argumentis non est deferendum plus, quam oculis, 1.11.42. -  Phinees cum Zambri interfecit, non peccavit, & quare? 2.3.15. -  Phoenices unde dicti secundum Aristot. 1.13. 63 -  Phoenices olim, ultra alias divitias Hispaniae, Hispanos furabantur, & in alijs provincijs ut servos vendebant, 3.7.97. -  Photius reprehendit D. Clementem, quod putavit terram reperiri ultra Oceanum, & Phoenicem avem veram esse, 1.11.21. -  Phryges per Anthonomasiam barbari dicti fuerunt, 2.8.37. -  Phrygiones dicti, qui vestibus auro intextis utebantur, 2.8.41. -  Phut tertiogenitus Cham quales liberos genuerit? 1.10.51. -  Piacularis, piatrix, vel expiatrix hostia quae esset? 2.12.90. -  Piaculi nomen varie sumitur, sed proprius refertur ad infantum crudelissima sacrificia, 2.12.89. -  Picus Mirandulanus publice Romae defendit Zonam Torridam inhabitabilem esse, 1.11.40. -  Pietas in Deum, & Ecclesiam est praecipuum Regnorum fundamentum, 2.22. 33. -  Pietati, & gloriae Hispanorum Regum non detrahit, quod divitijs in Novo Orbe repertis utantur, 1.16.109. -  Pilatum, tanquam Praesidem Imperatoris Romani, legitimam iudicandi Christum potestatem habuisse, Anton. de Rosellis affirmat, sed male, 2.21.28. -  Pineda Franciscanus non satis iuste a Fr. Ioanne a Ponte notatus, 1.13.22. -  Piscandi, & venandi ius an, & qualiter in locis iure gentium communibus quaeri possit, & alijs prohiberi? 3.3.68. -  Pius Quintus statuit, ut omnes Indi ad legem naturalem servandam compellerentur, 2.13.5. -  Plagiarij sunt, qui homines liberos rapiunt, & vendunt, & quibus poenis subdantur, 3.7.101. -  Plato sex causas dominandi alijs eleganter constituit, & inter eas ignorantiam subiectorum respectu prudentiorum constituit, 2.9.29. -  Plato dicebat, tunc Respublicas beatas esse futuras, cum a sapientioribus regerentur, 2.9.37. -  Plato quo sensu dixerit, Deos singulatim Orbis regiones sortitos fuisse? 1.9. 10. -  Platonis narrationem de insula Atlantica multi veram esse opinantur, 1.4.15. -  Plauti versoriam aliqui acum magneticam fuisse putant, 1.12.32. & 46. -  Plinius qualiter aperiat ineffabilem rationem, qua elementa inter se colligata sunt? 1.11.18. -  Plinij, & Boetij gravis reprehensio adversus eos, qui pro huius exigui mundi occupatione laborant, 1.6.2. -  Pluribus remedijs, defensionibus, aut actionibus quando quis uti possit? 3.1.65. -  Plutarchi, & Luciani narrationes, quibus videntur Orbem Novum denotare, fabulosae sunt, 1.12.71. -  Pluviae nullae in Planis Regni Peru, & quare? 1.7.43. -  Pluit nunquam in montibus Hyrcaniae, & in alijs Regionibus, 1.7.45. -  Pontifex Romanus de omnibus Regnis, etiam ab infidelibus possessis, ex iusta causa disponere potest, 2.23.51. -  Pontifex Roman. habet potestatem in infideles peccantes contra naturam, 2.13.3. Pontifex Roman. ex sententia D. Bernardi se in temporalibus Principum saecularium negotijs immiscere non debet, 2. 14.16. -  Pontifex Roman. supremam universalem in spiritualibus & temporalibus iurisdictionem & dominationem habet ex multorum sententia, 2.22.17. -  Pontifex Summus ubi aliquid magnum, & insolitum facit, admirari potius, quam notare debemus, 2.24.54. -  Pontifex Summus dubia, & ardua negotia nunquam expedire solet sine consilio Cardinalium, & aliorum peritissimorum virorum, 2.24.92. -  Pontifex Summus per se ipsum provincias Novi Orbis conquirere & convertere non potuit, nec debuit & quare? 2.25.3. -  Pontifex Summus an sit totius mundi supremus Monarcha in spiritualibus, & temporalibus? ardua est, & antiqua quaestio, 2.22.2. -  Pontifex non solum infideles, verum neque fideles debellare potest propter peccata legi naturali contraria, 2.14.33. -  Pontifex appelatur totius mundi Dominus, 2.22.20. -  Pontifex, exigente fine supernaturali, Imperatores, Reges, & Principes gladio etiam temporali coercere potest, qui tunc verius ratione finis, spiritualis appellari poterit, 2.22.43. -  Pontifex est Dei Vicarius, vel Deus vivus in terris, 2.23.71. -  Pontifex Romanus repraesentat personam Noe & Christi, qui habuerunt possessionem & dominium maris, 3.3.33. -  Pontifex potest infidelium conversionem, & conquisitionem Principibus saecularibus non solum committere, sed & praecipere, 2.25.8. -  Pontifex potest in dubijs opinionibus declarare quae sit verior, & sequenda, 2. 24.40. -  Pontifex gladium materialem habet nutu, Imperator iussu, miles usu, ex D. Bernard. 2.25.7. -  Pontifex an possit de provincijs infidelium disponere, iterum in disputationem adducitur, 2.23.1. -  Pontificis Romani eligendi, & Sedis Apostolicae ordinandae auctoritas qualiter data fuerit Carolo Magno? 2.22.35. -  Pontificis Romani decretorum certitudinem qualiter expresserit Salomon? 2.24. 96. -  Pontificis Romani eligendi potestas aliquando Imperatori commissa dicitur, 2. 22.14. & 35. -  Pontificis auctoritas, & potestas non potest esse maior quam Christi, cuius Vicarius est, 2.23.23. -  Pontificis auctoritate bellum iuste moveri potest adversus infideles, & in eo capta licite retinentur, 2.23.129. -  Pontificis concessione multum innixi fuerunt Reges Catholici, ad occupanda, & possidenda Regna Indiarum, 2.24.30. -  Pontificis prohibitione interveniente non est licitum in alienis terris praedicare, 2. 25.62. -  Pontificis universalis potestas in temporalibus multis iuribus comprobatur, 2. 23.113. -  Pontificis temporalis potestas qualiter a Catholicis auctoribus accipiatur? 2.24.1. -  Pontificis temporalem potestatem nullo certo testimonio niti, falsum est, 2.23. 138. -  Pontificem Tertullianus Regem saeculi appellat, & Ecclesia omnia mundi regna ei tradita canit, 2.23.79. -  Pontificem Romanum esse verum caput universalis Ecclesiae, ex eiusdem communi observatione colligitur, 2.24.77. -  Pontifices Romani saepesaepius concessisse reperiuntur terras infidelium Principibus Christianis cum onere conversionis, 2.24.25. -  Pontifices Romani, olim sub Ethnicis Imperatoribus constituti, potestate sua plene non utebantur, 2.16.89. Pontifices Summi saepe gladio temporali adversus saeculares Principes uti reperiuntur, 2.22.54. -  Pontifices Summi qualiter olim iusiurandum praestarent, de petendo in rebus arduis Cardinalium consilio, 2.24.94. -  Pontifices ipsi spiritualem potestatem a temporali saepe secernunt, & illam tantum sibi competere tradunt, 2.23.42. -  Pontifices, & Prinicipes superiores omnia iura in scrinio pectoris habere dicuntur, propter consilia peritorum, quos semper secum habere solent, 2.24.97. -  Pontifices, etsi haberent temporalem iurisdictionem, ea uti non deberent, 2. 23 73. -  Pontificis sacri apud omnes fere gentes etiam temporalia gubernarunt, 2.23. 87. -  Pontificum Romanorum dexteritatem, & certitudinem in declarandis rebus dubijs, multis probat, & extollit Thom. Bozius, 2.24.98. -  Pontificia dignitas reliquas supereminet, 2.24.49. -  Pontificiae concessionis titulus in quaestionem deducitur, 2.22.1. -  Pontificiae concessionis titulum haeretici in dubium vocare nituntur, 3.6.72. -  Pontifex. Vide alia verb. Papa, & verb. Romanus Pontifex. -  Pontus Euxinus olim Axenos, idest, inhospitalis dictus, postea se navigantibus hospitalem, & piacidum praebuit, 2. 4.32. -  Populus, qui habet facultatem Magistratus sibi creandi, debet illa privari, si male ea uti coeperit, 2.9.59. -  Populi, qui se alicui Principi superiori in clientelam vel protectionem dant, liberi esse non desinunt, nisi aliter convenerint, 3.1.37. -  Populis semper praeficiendi sunt Rectores sapientes, & cur? 2.7.63. -  Portugalliae Regnum quo iure, & modo consolidatum fuerit cum Regno Castellae, cuius feudum olim fuerat? 1.6.76. -  Portugalliae Regnum Castellae iungi maxime conveniens fuit, ut cessarent contentiones de terminis Indiarum, 1.6.74. -  Possessio vitiosa non relevat quem ab onere probationis, 3.7.69. -  Possessio subsequens est titulorum interpretativa, & declarat, quid venit in concessione, 3.1.23. -  Possessione ex antiqua alicuius territorij, vel castri quidquid intra illud est terrarum, vel locurum, ad castri dominum pertinere videtur, 2.6.91. -  Possessor in dubio potius debet sibi ipsi favere quam dissuadere, 3.3.81. -  Potentia nulla, scelere quaesita, potest esse diuturna, 2.12.18. -  Potestas, ad quam pertinet finis, potest etiam curare, & disponere de medijs, 2.16.52. -  Potestas temporalis a Christo in Ecclesiam translata, non fuit nuda & inefficax, 2.23.155. -  Potestas Ecclesiastica quod sit una in universo Orbe, non sequitur idem dicendum de temporali, & quare? 2.21.41. -  Potosi montis argentei divitias Hispanis a Deo servatas, vox coelitus emissa praedixit, 2.2.67. -  Potosi mons argentei fodinis celeberrimus, & oppidum ingens iuxta illum, 1. 6.56. -  Praxis est vera legum interpres, 2.24. 83. -  Praxis, & experientia quotidiana ostendit, Apostolicum praedicandi modum inter Indos exacte servari non posse, 2.18.2. & seqq. -  Praeda quaelibet post exitum belli capta publicari solet, 2.6.37. -  Praeda capti Atahualpae quanta fuerit, & inter quos distributa? 1.5.46. -  Praedarum dividendarum varij modi, & mores, remissive, 2.6.39. -  Praedicandi per totum Orbem praeceptum, quod Ecclesiae Christus iniunxit, inutile esset, si non posset ad audiendum infideles compellere, 2.20.9. -  Praedicationem, quae minis, & verberibus fit, novam, & inauditam vocat D. Gregorius, 2.17.50. -  Praedicationis munus iniungere, & provincias ad illud obeundum assignare, proprie ad Roman. Pontific. pertinet, 3.1. 49. -  Praedicationis Christi Domini, & D. Ioannis Baptistae propositum, quod fuerit? 2.14.36. -  Praedicationis Evangelicae munus per se habet annexam curam, & protectionem Indorum absque alia concessione Pontificis, 3.1.14. -  Praedicator Indorum an licite possit maiorem sanctimoniam, quam revera habeat, simulare, ut eos melius convertat, 2.18.68. -  Praedicatores Apostolici quibus virtutibus eminere debeant? remissive, 2.17.97. -  Praedicatores Fidei quantum moveant ad bene vivendum ex D. Petro, Paul. Hieronym. Chrysostom. & alijs, qui referuntur, 2.17.96. -  Praedicatores Indorum ut ornatiori cultu incedant, & musicis instrumentis utantur, Regiae schedulae monent, 2.18. 64. -  Praedicatores, qui non procedunt more, mansuetudine, & humilitate Apostolorum, qualiter reprehendat D. Chrysost. & Ambros. 2.17.51. -  Praedicatores sunt legati Christi Domini, ex D. Paulo 2. Corinth. 5. & ad Ephes. 5: 2.20.24. -  Praedicatores nostri temporis cur in virtutibus & miraculis non sint paris potentiae cum antiquis, 2.16.83. -  Praedicatores ut sint tuti inter Barbaros, de quorum conversione agunt, bene secum aliquos milites ducere, & arces munitas extruere possunt ex sententia Ioan. Maioris, & aliorum, 2.18.11. -  Praedicatorum bona & exemplaris vita plus movet infideles ad Fidem amplectendam, quam vis, & metus armorum, 2. 17.94. -  Praedicatoribus Fidei certissimum auxilium Deus Isaiae 55. & Psal. 67. promittit, 2.19.24. -  Praecepta naturalia primae classis non admittunt ignorantiae excusationem, 2.15. 33. -  Praeceptum annuntiandi, & propagandi Evangelium semper, & ubique pro viribus impleri debet, 2.18.3. -  Praeceptum de praedicanda Fide non obligat ad transgrediendum aliud, quo insontes puniri, & debellari vetantur, 2. 19.11. -  Praeceptum Divinum curandi animarum conversionem, praefertur alijs, quae a iure gentium dimanant, 2.25.65. -  Praefationes inutiles, & verbosos commentarios facere, stultum est, 1.1.2. -  Praefationum utilium necessitas, & laudatio, 1.1.6. -  Praelatio quae inducitur ob utilitatem subditorum, magis his, quam illis utilis, & proficua esse debet, cum D. Thom. & Augustino, 2.9.22. -  Praelati, & Magistratus monentur, ut pro Indorum defensione laborent, 3.8.28. -  Praelatus quomodo possit venire adversus contractum, quem ipse fecit suae Ecclesiae damnosum, 2.21.13. -  Praeoccupatio loci communis per Principem facta, ei dominium tribuit, 3.3. 61. -  Praescriptio quando, & quatenus impium praesidium, & improba temporis allegatio vocetur, 3.2.51. -  Praescriptio triginta, vel quadraginta annorum titulum non requirit, 3.2.62. -  Praescriptio longi, vel longissimi temporis bona fide perfecta, omnem repetitionem excludit, 3.2.50. & 53. -  Praescriptione completa, res praescripta amplius aliena dici non potest, 3.2.54. -  Praescriptio aliquando sumitur pro usucapione & acquisitione, frequentius pro exceptione, & retentione, 3.3.1. & 2. -  Praescriptionis variae definitiones remissive, 3.3.3. -  Praescriptio non est contra aequitatem naturalem, 3.3.6. -  Praescriptionem de iure civili esse, & ideo inter supremos Principes locum habere non posse opinatur Menchaca, qui reprobatur, 3.3.10. -  Praescriptio iuris gentium hodie dici potest, cum omnes nationes ea utantur, 3.3. 14. & 17. -  Praescriptio attenta materia iuris gentium est, & ideo ius per eam quaesitum a Principe tolli non potest, 3.3.16. -  Praescriptionem contra & inter supremos Principes dari posse plura iura demonstrant, 3.3.18. -  Praescriptio habet vim pacti, & privilegij, & constituti, & habetur pro veritate, & operatur plures alios effectus, 3.3.20. & 76. -  Praescriptionis iure & esfectus inter nullos magis observari convenit, quam inter supremos Principes, & quare? 3.3.21. & 23. -  Praescriptio longi temporis sufficiens videtur ad obtinenda loca iure gentium publica vel communia, 3.3.62. -  Praescriptio 30. vel 40. annorum cum titulo concessionis Pontificiae sufficit ad quaerendum ius maris Indici, 3.3.71. -  Praescriptio Imperij & navigationis Indiarum non solum est quadrigenaria, sed plus quam centenaria, & immemorialis, 3. 3.72. -  Praescriptio immemorialis est sufficiens ad acquirendum non solum, sed & dominium maris, & littorum publicorum, 3. 3.74. -  Praescriptio immemorialis nunquam censetur exclusa, 3.3.77. -  Praesumendum est pro ijs, quae diu in Ecclesia Dei agitata sunt, 2.24.79. -  Primo invenientes, & occupantes res aliquas mobiles, vel immobiles naturali iure earum domini fiunt, 2.6.13. -  Primum locum in scribendo qui assequi non potest, non ideo intenti sui proventum continere debet, ex Cicer. 2.1.47. -  Princeps nullus, etiam Papa & Imperator, in alienis Regnis temporalem iurisdictionem exercere non postest, 2.14.7. & 18. -  Princeps non potest in perpetuum alienare Regale ius sibi competens in bonis, quae bello capiuntur, 2.6.42. -  Princeps supremus ultra immobilia debet habere quintam partem moventium praedarum, & semoventium, quae bello capiuntur, 2.6.40. -  Princeps omnis potest, & debet subditos suos defendere, 3.4.4. -  Princeps non punitur, ubi timetur de scandalo, 2.17.64. -  Princeps rectus, & iustus magis subditorum commodis, quam proprijs studet, & qualiter a tyranno differat? 2.12.11. -  Princeps quilibet potestatem habet in eos, qui sibi politice subsunt, ut quae sibi expedire videbitur, custodiant, etiam si diversae Religionis sint, 2.19.73. -  Princeps non peccat, qui secutus consilium sapientum aliquid facit lege humana prohibitum, vel etiam iniustum, 2.3. 35. -  Princeps infidelium etiam sibi subditorum bono sine causa auferre non potest, 2. 10.45. -  Princeps graviter punire debet milites, qui absque eius licentia bella, vel damna inferunt, 2.5.89. -  Princeps fidelis respectu infidelis sibi non subditi perinde se habet, ac privatus cum altero privato, 2.14.47. -  Princeps quilibet Christianus, data sibi opportunitate, potest compellere infideles ad servanda naturae praecepta, 2.13.6. -  Princeps concesso castro, concedere videtur ius, quod habet in mari, & in aquis, ex doctrina Innocentij, 3.3.40. -  Principis omnia esse, qualiter intelligendum sit? 2.21.65. -  Principis auctoritate, qui contrahunt, vel aliquid recipiunt, decipi non debent, 2. 24.47. -  Principes, quia gravius quam subditi peccant, gravius puniendi sunt, 3.5.23. -  Principes omnes Christiani curare debent Fidei propagationem, 2.25.37. -  Principes Christiani Dei, & Ecclesiae ministri sunt, 2.25.5. -  Principes sunt ministri, & vindices Dei contra eos, qui male agunt, vel eius nomen, & Fidem recipere nolunt, 2.16. 24. -  Principes licet sint Divinae legis, & Fidei custodes, illam tamen debitis modis tueri debent, non autem illicitis, & violentis, 2.19.14. -  Principes, qui populis recentur quaesitis parum affecti sunt, D. Thom. reprehendit, 3.7.36. -  Excellentissimus Dominus Princeps Esquillacensis Peruanus Prorex laudatur, 3. 4.12. -  Principes supremi non ligantur iure civili, sed tantum naturali, aut gentium, 3. 3.11. -  Principes suis pactis ligantur, & eorum contractus habent vim legis, 3.3.19. -  Principes melius faciunt, ubi ratione potius, & iure quam armis & bellis suas lites componunt, 3.3.26. -  Principes supremi possunt exercere Imperium, & collectas, & vectigalia imponere in mari & portubus sui territorij, 3.3.35. -  Principes supremi interdictis non indigent ad iura sua retinenda vel recuperanda, cum ipsi sibi ius dicant, 3.3.64. -  Principum peccata perniciosissima sunt, praesertim in materia Fidei, 3.5.22. -  Principum auctoritas, & exemplum, multum inter infideles barbaros prodest ad eorum faciliorem conversionem, 2.18. 61. -  Principium dimidium totius, 1.1.7. -  Principia in omnia negotia longe absunt a perfectione, 3.6.93. -  Principia sinistra saepe ad foelices exitus perveniunt, 3.6.5. -  Privilegia nobilitatis, & exemptionis, quae Imperator ut Imperator concedit, ultra terras Imperij non extenduntur, 2. 21.76. -  Problematice disputari potest in quaestione de infidelibus ob solam infidelitate debellandis, 2.11.1. -  Procopius Gazaeus quasi contra Fidem esse inquit, Antipodes dari, 1.11.31. -  Procopij Gazaei notabilis locus terram in aquis subsistere, & infra nos nullam esse putantis, 1.11.20. -  Procopij elegaris locus expenditur de excessibus militum Romanorum, 3.6.52. -  S. Procopij, Foelicis, & aliorum plurium insignia miracula in subvertendis idolis infidelium referuntur, 2.20.97. -  Procuratores vel executores si duo aut plures insolidum fuerint nominati, qui praeoccupaverit solus agit, 3.3.59. -  Prodigia, & ostenta plura notanda, quae Mexicani habuerunt de adventu, & dominatione Hispanorum, & Auctores, qui de illis scribunt, 2.2.51. -  Prohiberi quis potest, ne accedat ad locum in quo timetur, quod iniuriosus vel tumultuosus existet, 2.25.69. -  Promissio Levitic. cap. 26. in Hispanis in Novo Orbe praeliantibus impleta fuit, 2. 4.44. -  Promontorium sacrum, idest, el Cabo de san Vicente, Orbis ultimum dicitur Straboni, 1.11.62. -  Promontorium Ganariae quando superatum, & Tormentosum, & Bonae Spei dictum? 1.3.26. -  Prophetiae procedunt ex inspiratione Divina, & absque ea etiam aperiri non possunt, 1.15.8. -  Prophetarum vaticinia licet sub magna verborum obscuritate, omnia includunt, quae ad futurae Ecclesiae historiam pertinent, & antequam eveniant, a nobis intelligi nequeunt, 1.15.6. -  Prorex Peruanus per plus mille leucas suam gubernationem extendit, 1.6.47. -  Prosperi Aquitanici elegantissima carmina de cognitione Dei, 2.13.79. -  Protectio in Regnibus significat, sive importat iurisdictionem, 3.1.38. -  Protestatio facta a Columbo, & alijs ubi primum novas provincias occupabant, 2.6.31. -  Protestatio, sue requisitio, quae ordinata fuit ad Indos ad Fidem suadendos, & quod eius auctor fuit Doct. de Palacios Rubios, 2.16.10. -  Proverb. locus 12.27. & 13.11. de divitijs iniuste partis exponitur, 3.8.37. -  Proverb. locus cap. 24: Erue eos, qui ducuntur ad mortem, &c. explicatur, 2.13.18. -  Proverb. locus cap. 26. exponitur cum D. Ambros. 2.9.69. -  Proverb. locus cap. 8. ibi: Tyranni per me tenent terram, explicatur, 2.11.19. -  Proverb. locus de consilijs bellorum exponitur, 3.2.18. -  Proverbium: Ad agnatos deducatur, unde originem sumpserit, 2.9.52. -  Provincia unaquaeque abundat in sensu suo, & habet pecusiares conditiones & affectiones, 2.25.54. -  Provinciae de Sancta Cruz de la Sierra, Tucuman, & Paraguay describuntur, 1.6. 58. -  Provinciae noviter repertae, aut subactae a Duce aut exploratore nomen sumere solent, 1.4.42. -  Provinciae, & loca aliqua Novi Orbis deserta reperta sunt ab Hispanis, 2.6.81. -  Prudentia caret, qui quod coelesti virtute vaccum est, humanis consilijs explere intendit, 2.19.26. -  Prudentij carmina expenduntur, 1.14. 29. & 51. -  Prussis Boleslaus pepercit sub conditione, ut Fidem acciperent, 2.18.33. -  Psalm. 2. versus expenditur, 2.10.62. -  Psal. 2.23. & 28. pro dominio temporali Christi expenduntur, 2.23.95. -  Psal. 3. expositio, & illustratio de conversione Novi Orbis ex verbis D. Hilarij, 1. 15.13. -  Psal. 8. in illis verbis: Oves, & boves, &c. expositio, 2.10.15. -  Psal. 59. versus expenditur, 2.2.45. -  Psal. 18. versus, & D. Pauli locus ad Roman. 10. exponitur, & illustratur, 1.14.8. -  Psalm. 64. verba notanter expenduntur pro vaticinio conversionis Novi Orbis, 1. 15.57. -  Psal. 64. versus, qui de Gentibus signis Dei turbandis loquitur, de Indis Novi Orbis accipitur, 2.2.68. -  Psalm. 71. verba expenduntur, & ad Novi Orbis conversionem, & subiugationem per Hispaniae Reges faciendam trahuntur, 1.15.9. -  Psalm. 77. & 79. versus exponitur, 2. 23.145. -  Pal. 81. Eccles. cap. 17. & Iob 29. verba expenduntur, de oppressorum liberatione tractantia, 2.13.20. -  Psal. 33. vers. 12. exponitur, 2.17.15. -  Psal. 32. & Isai. cap. 27. ad ignominias, & angustias, quas Iudaei hodie ubique patiuntur, respiciunt, 2.18.4. -  Ptolemaeus AEgypti Rex qualiter ab Indo naufrago navigationem Indiae Orientalis edoctus suerit? 1.5.9. -  Pulvis pyrius, sive tormentarius, vulgo Polvora, reperitur a natura creatus in provincia Quatemallan, 1.7.40. -  Pulveris pedum iactatio aduersus aliquam civitatem erat signum bellum indicentis, & eius eversionem minantis, 2.20. 23. -  Puniri aliquando quis, & re sua privari potest sine culpa sua, non tamen sine causa, 2.11.32. -  Pupillorum, furiosorum, minorum, aut prodigorum tutelam, vel curam suscipere inter praecipua opera charitatis connumeratur, 2.9.47. -  Purperae inventio cum Cassiodoro, 1. 12.22. -  Pyratae ex ore Pontificis quotannis excommunicantur, 2.25.82. -  Pyratae sunt, qui suis navigijs maria, vel littora Novi Orbis infestant, & de poenis pyratarum, 2.25.81. -  Pyramides, & Mausolea AEgyptiorum, & lateres a populo Israelitico facti tyrannidem & crudelitatem iubentium, & eximium laborem aedificantium ostendunt, 2. 12.8. -  Pythagoras non solum ab humanis, verum ab aliorum animalium carnibus, abstinendum docebat, 2.12.44. -  Q -  Quicalcoati vir prudens Novae Hispaniae incolis priscis temporibus Hispanorum adventum, & dominationem praedixit, 2. 2.58. -  Quintiliani elegans locus expenditur in detesationem humanorum sacrificiorum, 2.12.70. -  Quitensis urbs & provincia describitur, 1.6.43. -  R -  Ratione qui excellunt, dominatione excellere debent, 2.9.28. & 35. -  Rationis forma in vi appetitiva solet imprimi ex actibus noluntarijs, 2.16.105. -  Ratum qui habet delictum, vel excessum ab alijs commissum, qualiter teneatur? 3. 6.86. -  Regale ius est habere quintam partem moventium & semoventium bello captorum, 2.6.41. -  Regere qui se ipsos non valent, alios regere non debent, 2.7.85. -  Regina Saba ex relatione, & vocibus avium habuit notitiam Salomonis, 1.14. 45. -  Regio, in qua iuxta AEthiopiam Asia, & Africa iungebantur, & alia Narbonensis Polybij tempore lustratae non erant, 1. 10.29. -  Regio quaedam est ultra Lapones perpetua caligine oppressa, ubi Pygmaei reperiuntur, 1.1.70. -  Regiones plurimae admodum temperatae, & habitabiles reperiuntur sub linea AEquinoctiali, contra veterum opinionem, 1.7.9. -  Regna terrena Deus etiam impijs concedere solet, 2.10.69. -  Regna transferri ob iniustitiam, & peccata, pluribus Scripturae locis probatur, quorum praecipua perpenduntur, 2.13.52. & 54. -  Regna qua de causa introducta fuerint? 2.9.40. -  Regna, & Imperia eo magis augentur, quo magis Sedi Apostolicae subijciuntur, 2.22.61. -  Regna omnia, & Imperia mediate ab Ecclesia derivari, plurimi docent, 2.22.18. -  Regna sine virtutibus instabilia tradit Seneca, 2.13.56. -  Regna suas aetates habent, sicut homines, & internas causas pereundi, 2.2.14. -  Regna, & Imperia omnia cur Deus caduca, & instabilia esse voluerit? 2.2.8. -  Regna, & Imperia omnia immediate a Deo proveniunt, & pendent, & plurima iura, & Auctores, qui de hoc tractant, 2.2.4. -  Regni, aut Imperij haereditarij, vel alio modo quaesiti gubernationi si non sit aptus is, qui ilud habere coepit, qualiter provideri debeat? 2.9.58. -  Regni ad legitimam occupationem sufficit, quod plures, vel praecipuae eius provinciae iusto aliquo titulo occupari possint, 3.4.48. -  Regni Var incolae, navigantes a ferendo testimonio repellunt, 1.16.16. -  Regnorum mutationes, & declinationes non proveniunt ex vi Astrorum, sed peccatorum, 2.13.59. -  Regnorum iam diu constitutorum origo repetenda, & discutienda non est, 2.6.46. & 3.2.44. -  Regnorum foelicitas ut duret, requiritur eadem virtus, & prudentia in conservando, quae in acquirendo, ex Polybio, 3.8.40. -  Regnorum innumeri casus, & mutationes remissive adducuntur, & plurimi Auctores, qui de hoc agunt, latissime recensentur, 2.2.10. -  Regnorum calamitates, & mutationes solet semper Deus prodigijs, & portentis ostendere, quod plurimis exemplis, & Auctoribus remissive probatur, 2.2.42. Et quae sit causa, num. 43. -  Regnum Siciliae olim fuit de patrimonio Ecciesiae, & postea varijs Principibus in feudum dari coepit, 3.1.69. -  Regnum unum, etiam iniuste occupatum, restitui non debet cum notabili aliorum Regnorum, & statuum iactura, 3.5.26. -  Regnum suum non esse de hoc mundo, quo sensu Christus Pilato responderit, 2.23. 148. & 160. & 28.33. & 41. -  Regnum gentium apud Aggaeum Proph. cap. 2. de Romano intelligit, 2.21.27. -  Regnum temporale Christi non solum inter Hebraeos, sed generale totius Orbis fuit, 2.23.98. -  Regnum nullum reperitur, quod tot provincias patefecerit, & lustraverit, ac Hispanum, 1.16.34. -  Regnum nullum fuit ab initio mundi, quod cum hodierna Hispaniae Monarchia comparari possit, 1.16.43. -  Regnum Navarrae restitui nunquam Reges nostri suis testamentis iusserunt, ut perperam Mornacius affirmat, 2.20.67. -  Regnum a gente in gentem potest transferre Deus cum causa, & sine causa, 2. 2.9. -  Regnum, vel provincia, quae accessorie alteri unitur, & incorporatur, eisdem iuribus, & privilegijs gaudet, eisdemque legibus gubernatur, 3.1.46. -  Regula iurisgentium, quae primo invenientibus, & occupantibus dominia rerum concedit, qualiter sit accipienda? 2.6.62. -  Regula de concessione antecedentis ad positionem consequentis fallit, quando hoc sine illo exerceri potest, 2.19.30. -  Reguli cuiusdam insulae Cubae notabilis, & miraculosa historia & victoria ob solam invocationem Virginis Mariae, 2.5.33. -  Relativum quis vel qui, aliquando restrictive, aliquando declarative, & generaliter ponitur, 2.19.39. -  Religio Imperari non potest, quia voluntaria esse debet, & nemo cogitur, ut credat invitus, ex Lactan. Cassiod. & alijs, 2.17.13. -  Religio Christiana quam potens sit ad hominum barbariem, feritatem, & vitia tollenda, 2.14.41. -  Religio vera ut plantetur inter Indos, multum expedit eis prius idola tollere, 2. 20.93. -  Religionem propriam defendere, & pro ea contra alias bella suscipere, communis omnium gentium natura, & conditio esse videtur Ciceroni, cuius verba referuntur, 2.16.74. -  Religionem, & pietatem servare est fulcrum Imperiorum, 2.13.60. -  Religionis vanae praetextu multoties gravia peccata fiunt, 2.14.95. -  Religionis conservandae ratio multum praeponderat, 3.5.37. -  Religionis favor, & ampliatio est causa causarum, & omnibus rebus praeponitur, 2.11.33. -  Religionis negotium non est omnibus temporibus & locis eodem modo tractandum, 2.16.47. -  Religionis observatio, & amplificatio, est summum hominum bonum, & Regnorum fulcrum, & praecipua Regum, & Imperatorum cura, 2.16.59. -  Remedijs severioribus uti non debet Princeps, nisi prius alia tentaverit, ex Seneca, & alijs, 2.16.7. -  Remedijs severioribus nemo uti debet prius quam mitiora experiatur, 2.15.13. -  Repetere, aut transcribere, quae ab alijs bene tractata sunt, otiosum est, 1.7.1. -  Repetitionis, & prolixitatis vitium fugiendum, 2.2.32. -  Requisitionis, sive protestationis forma refertur, quae Indis olim intimari iubebatur, 2.24.32. -  Res imperiosa est timor, 2.19.68. -  Res, & personae minorum, & furiosorum multis periculis, & captionibus expositae sunt, 2.9.48. -  Res eisdem modis amittuntur, quibus acquiruntur, 2.6.98. -  Res omnes suas mutationes habent, & quae cecidere resurgunt, secundum Horatium, 1.12.9. -  Res suas qui pro derelicto habet, eas primo occupanti donare videtur, 2.6.97. -  Rerum suarum dominio abutens, ipso privari meretur, 2.9.60. -  Rebus arduis & strenuis immortale nomen debetur, 1.16.6. -  Rem suam potest quilibet ad alium transferre, 2.2.24. -  Rem alterius etiam si quis a praedone capiat, legitimus eius dominus non efficitur, 3.6.71. -  Respublica una non acquirit potestatem in aliam sibi non subditam ratione scelerum, quae in ea committuntur, 2.14.9. -  Respublica quaelibet bene constituta debet omnia cum consilio sapientum expedire, 3.2.13. -  Respublica aliqua si vergat ad idololatriam vel innocentes afficiat iniuria, quilibet ei adversari potest, 2.13.8. -  Restitutionis in materia multa tolerantur, quae corrigi non possunt, 3.5.31. -  Restitutionem rerum alienarum quando excuset necessitas, vel difficultas? 3.5.27. -  Retentio Novi Orbis hodie secundum omnes sine scrupulo, & difficultate procedit, 3.5.1. -  Retentionis, & conservationis causa favorabilis est, 3.1.6. -  Revelatione, aut inspiratione Divina mediante quae fiunt, non subiacent regulis ordinarijs, 2.3.3. & 12. -  Rex, qui semel iustitiam belli exacte discussit, iuste retinet, quae in ea coepit, 3. 2.40. -  Rex, qui simul est Dux, consideratur in his, quae facit ratione Ducatus, tanquam Dux, & non ut Rex, 2.21.13. -  Rex insipiens perdet populum suum, & qualis ille, tales populi eius, 2.9.63. -  Rex insulae de Tydore voluntarie Imperium suum Hispanis reliquit, se ita a Deo monitum dicens, 2.2.64. -  Rex fundat suam intentionem in omnibus terris, quae in suo Regno desertae, & incultae reperiuntur, 2.6.93. -  Regis dignitas consistit in multitudine, potentia, & divitijs gentium, quibus dominatur, 1.16.46. -  Regis fisco, aut demanio cedunt terrae omnes, quae a vassallis bello quaeruntur, etiam si bella vassallorum expensis fiant, 2.6.34. -  Regis gentium iura, & conditiones, quas refert Scriptura, 1. Reg. 8. ea quae cum Indis fiunt, demonstrare videntur, 3.8.22. -  Regis tyranni effigies, & mores referuntur 1. Reg. 24. Boni autem, & iusti Deuter. 17. 14: 3.8.23. -  Reges, & Principes supremi licet personaliter bellis non intersint, quae a suis vassallis geruntur, eorum tamen terrarum, quae ab illis conquiruntur, dominium acquirunt, 2.6.29. -  Reges liberi in suis Regnis potentius, & antiquius ius habent, quam Imperator in Imperio, 2.21.73. -  Reges Pastores populorum saepe appellantur, 2.23.144. -  Reges potentes potenter Fidem introducere debent, 2.16.66. -  Reges Divinae potentiae famulari debent, ad Dei cultum maxime dilatandum, ex Valerio, & D. Augustin. 2.16.72. -  Reges infideles ut plurimum tyrannice dominantur, 2.12.11. -  Reges omnes & Imperatores cur in suis titulis scribant, se Dei gratia regnare, 2.2.5. -  Reges Indorum praesertim Peruani, & Mexicani quam tyrannice, & crudeliter vassallos suos vexarent, & gubernarent, 2.12.5. -  Reges Siciliae ex concessione Pontificis spiritualium cognitionem tanquam Sedis Apostolicae legatos se habere praetendunt, 3.1.75. -  Reges Galliae, & Angliae habere dicuntur virtutem curandi strumas, 2.25.31. -  Reges Galliae, & Angliae cur a Deo vocati non fuerint ad Novi Orbis conquisitionem, & conversionem? 2.25.14. -  Reges Castellae, & Lusitaniae ob conquisitionem Indiarum plures simultates habuerunt, 2.25.48. -  Reges Catholici Ferdin. & Elisabeth Iudaeos & Mauros ab Hispania expellentes iustissimis rationibus moti sunt, & eis vim directam non intulerunt, 2.19.86. & 90. -  Reges Cathol. Ferdinan. & Elisabeth Divina inspiratione, & afflatu tentasse detectionem Novi Orbis, plures Auctores tradunt, 2.3.18. & 29. -  Reges Cathol. Hispaniae Ferdin. & Elisabeth, & Emanuel Lusitaniae qualiter Iudaeos, & Mauros a suis Regnis eiecerint? 2.16.116. -  Reges Catholici per conversionem Novi Orbis plus Ecclesiae dederunt, quam Haeretici adimere conati sunt, 1.16.80. -  Reges Catholici quo tempore Columbum miserunt ad quaerendum Novum Orbem, divitiarum, quae in eo repertae sunt, notitiam non habebant, 1.16.108. -  Reges Catholici plurimas leges, & cautiones fecerunt, pro Indorum omnimoda libertate asserenda, & tuenda, 3.7.56. -  Reges Catholici, si divitiarum tantum amore in Indicis expeditionibus adducerentur, intra ipsa Hispaniae Regna non minores thesauros invenire possent, 1.16.103. -  Reges Catholici iustius quam Neptunus se maris Oceani dominos vocare possent, & quare? 3.3.56. -  Reges Catholici obligati erant ad recipiendam gubernationem Indorum, 2.9.55. -  Reges Catholici summo studio curarunt, & curant, ut Indi prius moneantur, quam puniantur, 2.16.9. -  Regibus Catholicis potius quam alijs conversio & conquisitio Novi Orbis ab Ecclesia committi debuit, & quare? 2.25.9. -  Regum Catholicorum in audiendo, & iuvando Columbo mansuetudo, & liberalitas miraculosa videtur, 2.4.29. -  Reges Catholici Hispaniae non tantum ex charitate, sed ex obligatione iustitiae tenentur, Fidem inter Indos pro viribus propagare, & conservare, 2.16.42. -  Reges Catholici Hispaniae gaudent virtute expellendi daemones a corporibus obsessorum, 2.25.30. -  Reges Catholicos Hispaniae videri electos, & vocatos a Deo ad reducendos, & gubernandos populos Indorum, sicut olim Moysis ad reducendum, & gubernandum populum Israeliticum, Camill. Borrellus aperte testatur, 2.2.38. -  Reges Catholicos Hispaniae semper pie, ac provide ea omnia ordinasse, quae ad bonam conversionem, & tractationem Indorum conveniebant, multis ostenditur, 3.6.27. -  Reges nostri ad modum Architecti omnia necessaria ad Indorum meliorem conversionem disposuerunt, 2.16.58. -  Reges nostri nunquam permiserunt Indos secundae classis debellari, vel servos fieri, 2.9.17. -  Reges nostri semper bonam fidem habuerunt in Novi Orbis acquisitione, etiam si aliqui eius causas postea in dubium revocaverint, 3.2.59. -  Reges nostri non solum potuerunt, sed omnino debuerunt, Barbarorum a se detectorum, & conversorum gubernationem accipere, 2.9.72. -  Reges nostri, & supremum Indiarum Consilium semper ea media fovent, & amplexantur, quae Indis favorabiliora, & mitiora videntur, 3.4.10. -  Reges nostri ad conquisitionem Indiarum faciendam, Summum Pontificem consuluerunt, 3.2.24. -  Reges nostri hodie ex sententia multorum non solum iuste retinere possunt India Occidentales, verum & rebellantes denuo subiugare, 3.5.29. -  Reges nostri semper optimos Duces, ac probatos ministros ad Novum Orbem mittere procurarunt, 3.6.108. -  Reges nostri absque ullo scrupulo retinent provincias Novi Orbis, cum ad eas conquirendas tot consilia exquisierint, 3.2.29. -  Reges nostri quid semper sanxerint, & cupierint in debellationibus Indorum? 2. 15.25. -  Reges nostros ab iniurijs Indis illatis plures Auctores excusant, 3.6.36. -  Regibus nostris Catholicis non solum cura conversionis Indorum, sed plena eorum dominatio ab Alexandro VI. concessa fuit, 3.1.13. -  Regum nostrorum iustitia a calumnijs haereticorum facile vindicatur, 3.6. 91. -  Reges Hispaniae res arduas non nisi maximo consilio adhibito aggrediuntur, 3.2.2. -  Reges Hispaniae nunquam ullum feudum Ecclesiae ratione Indiarum persolverunt, neque Ecclesia illud exegit, 3. 1.47. -  Reges Hispaniae, licet eis subiaceat omne quod volunt, voluntatem tamen suam semper legi & rationi submittunt, 3.2.3. -  Reges Hispaniae non praeiudicarunt iuri suo, Pontificem adeundo, 3.1.53. -  Reges Hispaniae cur Sedis Apostoliciae benedictionem, aut concessionem, ad Novum Orbem conquirendum, expostulaverint? 3.1.50. -  Reges Hispaniae omnes alios in suis consiliarijs exhibendis, & remunerandis excedunt, 3.2.8. -  Reges Hispaniae, & alij, qui liberi dicuntur, minus dependent ab Ecclesia, quam Imperator, 3.1.86. -  Reges Hispaniae propria auctoritate possunt bellum indicere, sed raro id faciunt, inconsulto Pontifice Romano, 3.2.21. -  Reges Hispaniae si (quod absit) Haeretici fuerint, ex lege in Concilio Toletano lata, deponi iubentur, 3.1.91. -  Reges Hispaniae in bellis, quae gerunt, a Deo iuvantur, & quare? 3.2.22. -  Reges Hispaniae non tenentur praestare speciale fidelitatis iuramentum Romano Pontifici, licet tempore coronationis iurent, se Ecclesiam pro virili defensuros, 3.1.89. -  Reges Hispaniae per legatos obedientiam pie praestare solent Pontificibus noviter creatis, 3.1.90. -  Reges Hispaniae, data voluntaria Indorum electione, Indias Occidentales legitime retinent, 3.4.37. -  Reges Hispaniae Indos omnes, etiam impense barbaros, summa charitate prosequuti sunt, & liberos esse iusserunt, 2.9.75. -  Reges Hispaniae ius navigationis maris Oceani cum aliorum prohibitione legitime praescriptum habent, 3.3.70. -  Reges nostri semper bonam fidem habuerunt in conquisitione, & retentione Imperij Indiarum, 3.3.79. -  Reges Hispaniae etiam nolentes invitandi essent ab Ecclesia ad Novi Orbis conversionem, 2.25.24. -  Reges Hispaniae, & alij in temporalibus superiorem non recognoscunt, 2.22.49. -  Reges Hispaniae sacro oleo tempore coronationis inungi solent, 2.25.34. -  Reges Hispaniae etiam habent virtutem curandi strumas, ut Reges Galliae, & Angliae, 2.25.33. -  Reges Hispaniae in bellis ineundis, & rebus Religionis tractandis maximo consilio ducuntur, 3.2.17. & 20. -  Reges Hispaniae iam pridem Christianissimorum nomine gaudent, 2.25.25. -  Reges Hispaniae, & alij quilibet, qui superiorem non recognoscunt, in suo Regno sunt Monarchae & Imperatores, 2.21.72. -  Reges Hispaniae quoad Indiarum Occidentalium Regna esse feudatorios Ecclesiae Bodinus & Marta testantur, qui reprobantur, 3.1.40. -  Reges Hispaniae curam conuersionis Indorum sibi a Sede Apostolica demandatam, qualiter exercere debeant, 2.19.17. -  Reges Hispaniae non possunt facile scribere, aut numerare omnes titulos suorum Regnorum, aut Provinciarum, 1.16.64. -  Reges Hispaniae, & eorum vassalli magnam laudem merentur, ob curam dilatandae Fidei Catolicae per Novum Orbem, 2.16.23. -  Reges Hispaniae appellantur Orthodoxi, & defensores Fidei, 2.25.29. -  Reges Hispaniae quot Regna, & provincias in utroque Orbe possideant, remissive, 1.16.51. -  Reges Hispaniae semper ardentissime Indorum conversionem curarunt, & omni lucro praeposuerunt, 1.16.100. & 104. -  Reges Hispaniae ad Novum Orbem inquirendum, & subiugandum, Divino impulsu, & revelatione ducti videntur, 2.3.1. & 16. -  Regibus Hispaniae inter reliquos primus locus debetur, & quare? & qui Auctores de hoc tractent? 1.16.45. & 48. -  Regum Hispaniae Imperium maius est quam Sinensium, & Romanorum, 1.16.52. -  Regum Hispaniae praecipua gloria ex cura conversionis Novi Orbis, 1.16.68. -  Regum Hispaniae dignitas, & maiestas ob Indiarum acquisitionem, temere ab aliquibus calumniatur, 2.1.8. -  Regum Hispaniae Maiestas, & potentia valde aucta est ex accessione Novi Orbis, 1.16.42. -  Regum Hispaniae. Vide alia sup. verb. Hispaniae Reges. -  Regum creandorum praecipua causa quae fuerit? 2.21.59. -  Regibus qui non parent, nec politice vivunt, sordidi esse censentur, & Belial in sacris Litteris appellantur, 2.9.67. -  Regibus Indorum gubernatio relinqui non potuit, cum eisdem vitijs, quibus Indi caeteri laborarent, 2.9.57. -  Regum eligendorum inter varias formas illa usitatior fuit, ut ex prudentioribus, & sapientioribus eligeretur, 2.9.32. -  Regum Christianorum summam foelicitatem in dilatatione, & exaltatione cultus Divini collocat D. August. 2.16.41. -  Regum exemptio, & libertas in temporalibus qualiter intelligi debeat? 2.22.50. -  Regum, & Ducum mos antiquus fuit ex provincijs subactis titulos, & nomina sumere. -  Rhodos, & Delos insulae repente ex marinis fluctibus emerserunt, 1.4.19. -  Richardi Achini Angli expeditio ad fretum Magallanicum, & qualiter captus fuerit? 1.8.39. -  Riphaeos & Hyperboreos montes incolentium mira foelicitas, & salubritas, 1.12.61. -  Ritus infidelium non esse ab Ecclesia tolerandos ex doctrina D. Thom. qualiter accipiendum sit? 2.14.29. -  Ritus infidelium aliquando tolerat Ecclesia maioris mali, vel scandali vitandi causa, 2.17.66. -  Rodericus Sanctius Episcopus Zamorensis aperte tribuit Papae universalem potestatem in spiritualibus, & temporalibus, & eam pluribus Scripturae locis confirmat, 2. 23.61. -  Roma communis sedes, & patria omnium gentium saepe appellatur, 2.21.23. -  Roma latius multo extendit Imperium suum Religione Divina, quam dominatione terrena, 2.21.48. -  Romanam urbem ob reliquias idololatriae tot cladibus fuisse punitam, plurimi tradunt, 2.13.32. -  Romanae urbis in excidio sub Alarico multa contigisse narrat Sozomenus, Indorum vastationi similia, 3.6.69. -  Romanae urbis, & Orbis appellatio synonima erant, & quare? 2.21.21. -  Romanae Sedis cura quanta esse debeat in procuranda Indorum conversione, & Fidei dilatatione, 2.8.72. -  Romani qualiter captivitatis, & postliminij ius exercuerint? 3.6.19. -  Romani qualiter hospitij, & confoederationis iura cum provincijs inirent? remissive, 3.7.90. -  Romani cur finxerunt currum Cybeles a leonibus trahi? 1.16.30. -  Romani erant valde hospitales, & qualiter Iovem Genium sive Hospitalem colerent? 2.20.43. -  Romani qualiter disponebant notitiam utriusque Imperij? 1.7.18. -  Romani, & alij crediderunt a Deucalione lapides in homines versos, 1.9.22. -  Romani milites non solum hostibus, verum & socijs ac confoederatis multa damna, & iniurias inferebant, 3.6.51. -  Romani etiam olim hominum immolationes exercebant, 2.14.77. -  Romani qualiter consilia exquirerent, & Deum Consum, sive Consiliarium celebrarent? 3.2.14. -  Romani antiqui maxime idololatrae fuerunt, & plusquam triginta Deorum, sive potius daemoniorum millia coluerunt, 2. 14.97. -  Romani maximas turpitudines in suis Deis, & eorum festis admittebant, 2.14. 65. -  Romani frequenter se ipsos occidebant, vel occidendos vendebant, 2.14.87. -  Romani foedera, & conventiones etiam cum hostibus initas religiosissime observabant, 2.16.70. -  Romani adversae fortunae, pallori, febri, & rubigini peculiaria templa, & sacrificia erexerunt, 2.14.105. -  Romani multum laudantur ob gentes barbaras, & efferas, quas bellis domuerunt, & politicas reddiderunt, 2.7.72. -  Romani, tempore mortis Christi Domini, per totum Orbem dominabantur, & ita fuit facilior eius praedicatio, 1.14.28. -  Romani ob curam, & cultum Religionis ad summum tanti Imperij fastigium pervenisse dicuntur, 2.16.62. -  Romani Imperium suum dilatarunt, socios & foederatos iuvando, & alias provincias aliarum provinciarum robore subigendo, 3.4.32. -  Romani sui Imperij augmentum ob bonos mores, & leges, quibus subditos gubernabant & excolebant, meruisse dicuntur, 2.7.73. -  Romani Imperij variae mutationes, & translationes referuntur, 2.21.29. -  Romani Imperij per totum Orbem dominatio pluribus Scripturae locis probatur, & praecipue Lucae 2. & 20. Matth. 22. Marci. 12. & Ioan. 19: 2.21.26. -  Romanorum Imperium legitimum, & Dei permissione quaesitum, & ab Ecclesia approbatum fuisse, plures affirmant, 2.7.74. -  Romanorum Monarchia fuit amplissima omnium, & tamen viginti, & pluribus partibus ab Hispania hodie superatur, 1. 16.53. -  Romanorum Monarchia, sicut aliae, cecidit, quamvis se aeternam futuram iactaret, 2.2.12. -  Romanorum mos in bellis per Feciales indicendis, & denuntiandis, 2.15.17. -  Romanorum bella, & imperium vi, & iniuria magis, quam iure, & ratione constitisse, plurimi tradunt, 2.8.129. -  Romanos omnem fere Orbem subiugasse Polybius scribit, 2.21.24. Qui notatur, num. 46. -  Romani Imperatores triumphantes corpora minio illinire solebant, 2.8.114. -  Romanos Imperatores, etiam hodie, Imperio ad Germanos translato, multi totius Orbis Dominos, aut saltem universales moderatores appellant, 2.21.30. -  Romanus Pontifex est velut Comestabilis exercitus Dei, & Praedicatorum Verbi Divini, 2.8.76. -  Romanus Pontifex bene potest concedere plenum ius ad terras infidelium, 3.1.15. -  Romani Pontificis in electione, quae formae & solemnia servari soleant? remissive, 2.3.11. -  Romani Pontifices qualiter concesserint Lusitaniae Regibus exquisitionem, & acquisitionem Orientalium Indiarum? 1.3.22. -  Romanus Pontifex. Vide alia sup. verb. Papa, & verb. Pontifex. -  Rusticitatis excusatio non admittitur in his, quae naturali ratione suadentur, 2.13. 73. -  Rutilius Benzonius, & alij referuntur, qui plenum dominium Novi Orbis agnoscunt, 3.1.19. -  Rutilij Benzonij verba gravissima expenduntur, quibus late probavit, Divini consilij, & impulsus argumenta in detectione, & conversione Novi Orbis, 2.3. 27. -  S -  Sebaea regio cur dicatur finis terrae? 1. 1.63. -  Sacerdos Summus Hebraeorum terram Promissionis partiebatur: & quid mundi effigies in eius superhumerali contexta significaret? 2.23.88. -  Sacerdos quidam solus baptizavit septies centena Indorum millia, 2.4.21. -  Sacerdotes Indorum qualiter olim ieiunabant, suis idolis sacrificabant? 2.12. 105. -  Sacerdotes in Indijs maxime ab incolis reverentur, & quare? 2.4.89. -  Sacrae Scripturae exempla, quae a communibus Theologiae regulis exorbitant, veneranda sunt, non imitanda, 2.19.62. -  Sacrificia hominum non Christianis tantum, verum & Ethnicis execrabilia videbantur, 2.12.63. -  Sacrificia humanarum victimarum, non videntur naturali iure prohibita, cum eis olim omnes fere mundi nationes usae reperiantur, 2.14.74. -  Sacrificia varia, & hominum mactationes horrendae ab Indis exercebantur, 2. 12.54. -  Sacrilegium magis quam sacrum appellat Curtius puerorum immolationes, 2.12. 84. -  Salomon, & Iosaphat classes mittere solebant in regionem Ophir, & quare? 1. 13.2. -  Salomonem habuisse cognitionem peculiarem Novi Orbis, nullo certo argumento probari potest, 1.13.58. -  Salomon, quamvis sapientissimus, didicit navigationem Tharsis, & Ophir a servis Regis Hiram, 1.13.59. -  Salomon fuit cumulandarum divitiarum studiosissimus, 1.13.15. -  Salomon fuit omnium mortalium sapientissimus, & non videtur Orbem Novum ignorare potuisse, 1.13.14. -  Salomonem navigationem longam, & difficilem ob Novi Orbis divitias instituisse, credibile non est, relicta India Orientali ditiori & viciniori, 1.13.25. -  Salomonis divitiae, & thesauri incomparabiles fuerunt, 1.13.65. -  Salomonis vigiles erant Gigantes, & hodie Regis Sinarum, 1.2.12. -  Samsoni vires Deus miraculose restituit, & auxit, ut de Phylisthaeis vindictam sumeret, 2.4.69. -  Samsonis factum, dum se, & Phylisthaeos in Templo occidit, ex Divina inspiratione, aut missione, a peccato excusatur, 2. 3.13. -  Sancta quae sunt, sancte tractari debent, 2.19.7. -  Sancti Patres non solum laudarunt, sed suaserunt leges Imperatorum de Templis idola, & infideles expelli iubentes, 2.20. 88. -  Sanguis innocentum inique effusus clamat, a proximis auxilium petens, 2.15.6. -  Sapientiae locus cap. 12. vers. 5. & 6. expenditur & exponitur, 2.12.76. -  Sapientiae locus cap. 12. vers. 12. explicatur & exornatur, 2.2.28. -  Sapientiae locus cap. 16. vers. 10. expenditur, 2.12.14. -  Sapientes solos vera libertate gaudere, & insipientes eorum servos esse, graviter ostendit D. Ambrosius, 2.7.58. -  Sapientum consilia qui inquirit, & sequitur, in utroque foro excusatur, 3.2.32. -  Sara Angelis paravit subcineritios panes, & Cleobuli filia paternorum hospitum pedes lavit, 2.20.42. -  Saraceni, alij infideles, qui sunt hostes Fidei, & occupant Provincias Christianorum, semper debellari possunt, 2.19.36. Et etiam si non occupent, 2.23.129. -  Saracenis etiam ob solam infidelitatem iuste bellum inferri non potest, ex sententia Pontificis in cap. dispar, 23. q. 8: 2. 10.75. -  Saracenos bestias appellavit Oldradus, 2.7.14. -  Satanica est vox eorum, qui Indos incapaces faciunt salutis aeternae, & quo fine introducta? 2.8.60. -  Saturni in memoriam, Gentiles, filios suos immolare solebant: id tamen varie punitum fuit, 2.12.82. -  Saul fuit electus per extortam a Deo voluntatem, 2.11.15. -  Saxones, Bohemi, Slavini, & Rugiani qualiter occasione bellorum ad Fidem pervenerint, 2.18.32. -  Saxonum, & Hungarorum prisca feritas, & barbaries, 2.8.29. -  Scandala maxima ex bellis ratione Fidei suscipiendae illatis orirentur, 2.17.62. -  Scandali vitandi ratione plura excusari debent, quae alioqui legitime fierent, 2.17. 63. -  Scandinavia Germaniae insula, quia magna erat, vocabatur ab antiquis, alter Orbis, & etiam Trapobana, 1.4.57. -  Schedula Regia de solvendis inducijs cum Hollandis refertur, 2.25.84. -  Schedula novissima triremium poena damnat eos, qui ad Novum Orbem sine licentia transierunt, 2.25.78. -  Schedula, sive epistola elegans Caroli V. refertur & illustratur, commercia cum Indis, & hospitalitatis iura requirens, 2.20. 53. -  Schedula Regia ad litteram recensetur, quae vivos famulos, aut uxores cum mortuis Indis tumulari prohibet, 2.12.61. -  Schedula quaedam Philippi II. refertur, quae iniurias Indis illatas graviter dolet, & a Regum nostrorum mente & voluntate valde alienas esse demonstrat, 3.6. 34. -  Schedulae aliquae Regiae expenduntur, quibus iubetur, ut in praedicatione, & conversione Indorum Apostolico more procedatur, 2.17.59. -  Schedulae Regis Philippi III. expenduntur, quae Indorum praedicationem omnino Evangelico modo fieri iubent, 3.6.35. -  Schedulae, & instructiones plures remissive congeruntur, de cura conversionis, & defensionis Indorum, multa pie, & utiliter praecipientes, 3.6.33. -  Schedulae plures Regiae expenduntur, quibus opinio Ioannis Maioris in modo praedicationis Indorum probatur, 2.18.15. -  Schedulae, & instructiones plures Regiae referuntur, quae violentias, & iniurias Indis illatas graviter puniri iusserunt, 2.18. 19. -  Schedulae plures citantur, & expenduntur, quae Indorum debellationem permittunt, si praedicatores non recipiant, aut alijs modis malitiose Fidei propagationem impediant, 2.20.33. -  Schedulae Regiae referuntur, quae prohibent Indos etiam Orientales in his Occidentalibus servos fieri, quamvis Mauri esse dicantur, 3.7.113. -  Schedulis plurimis alienigenae omnes, atque etiam Hispani sine Regis licentia ad Novum Orbem transire prohibentur, 2. 25.75. -  Schedulis, & instructionibus Regijs semper cautum fuit, ut Indi qua maxima fieri posset suavitate, & humanitate ad Fidem allicerentur, 2.18.17. -  Schedulis pluribus cautum est, ut praedicatores Indorum eorum Principes, & Gubernatores ante omnia sibi gratos reddere curent, 2.18.62. -  Scriptores librorum omnibus disciplinis uti debent, 2.1.2. -  Scriptorum priorum laus posterioribus quoque iuste aliquando debetur, 2.1.12. -  Scriptura Sacra saepe utitur hyperbolicis & alijs figuratis loquendi modis, 2.21.51. -  Scriptura Sacra saepe utitur vulgaribus loquendi formis, 1.14.78. -  Scriptura Divina ampla est, & mysterijs abundans, 1.15.3. -  Scripturae sacrae plura loca expenduntur ad probandum veram dominationem, & iurisdictionem infidelium, 2.11.40. -  Scripturae plura testimonia, quae Deum laudandum omni loco, & ab omnibus gentibus dicunt, hodie impleta sunt post conversionem Novi Orbis, 1.16.75. -  Scripturae loca, quibus Deus impijs honorum amissionem, & Imperiorum translationem comminatur, qualiter accipienda sint? 2.11.48. -  Scytharum quanta fuerit olim ruditas, & barbaries? 2.8.30. -  Scythas cur Horatius profugos, & campestres appellat? 2.8.31. -  Sedulij Paschalis Hymnus expenditur, in Epiphania ab Ecclesia cantari solitus, 2. 23.40. -  Semiramis Indicum bellum frustra tentavit, 1.3.7. -  Senatusconsultum laudatur, quo hominum immolationes a Romanis prohibitae sunt, 2.12.64. -  Seneca Philosophus scripsit tragoediam Medaeae, & in ea vaticinari videtur de Novi Orbis detectione, 1.12.67. & 76. -  Seneca quo sensu, modo Novos Orbes detegendos esse praedixit? 2.12.76. -  Seneca non secus ac caeteri sui temporis Philosophi, Oceanum finem Orbis esse putabat, 1.12.78. -  Seneca in Medaea non loquitur de regionibus Occidentalibus, quales sunt Novi Orbis, sed de Septentrionalibus, 1.12.89. -  Senecae elegans locus refertur, & ad Hispanorum in Orbem Novum adventum accommodatur, 3.6.14. -  Senecae locus de latrocinijs Alexandri Magni expenditur, & emendatur, 2.6.58. -  Senecae quoddam quasi vaticinium navigationis ad Indias, 1.7.11. -  Senecae locus alter, quo praenuntiasse videtur detectionem huius Novi Orbis, 1.12. 81. -  Sententia a iudice legitimo lata tribuit dominium, 2.24.34. -  Sententia, & opinio Papae praevalet opinionibus omnium Episcoporum, 2.24.44. & 46. -  Sententiae Victoriae, Soti, Gregorij Lopez, Matienzo, Banez, Cordabae, Acostae, Molinae, & aliorum circa iustam retentionem Novi Orbis sigillatim expenduntur, 3.5.3. -  Sententijs, & declarationibus Papae non est negandum, quod alijs inferiorum iudicum concedi solet, 2.24.35. -  Sephar mons nihil habet commune cum Andibus Peruanis, 1.13.57. -  Sepharad nomen apud Hebraeos Hispaniam significat, 1.15.33. -  Sephar mons dicitur idem cum montibus, Andes del Piru, qui sunt totius Orbis longissimi, 1.13.13. -  Septentrionalis pars cur etiam Aquilonaris dicatur? 1.1.21. -  Septentrionalis mundi plaga, quae? & cur ita dicta? 1.1.18. -  Septentrionales nationes plurimae, & qui de illis scripserunt, 1.10.28. -  D. Seraphinus Freitas Lusitanus laudatur, & eius tractatus contra alterum Maris liberi. 2.1.50. & 3.3.30. -  Sermo idem ubi duas sententias exprimit, ea sumitur, quae rei gerendae aptior est, 3.1.30. -  Serpentem aeneum a Moyse in deserto levatum cur contriverit Ezechias? 2.12.122. -  Sertorius qualiter deluserit Hispanos cerva fatidica? 2.8.66. -  Servius quid sentiat de Antipodibus, & eorum cum nostris communicatione? 1.11.44. -  Servus Christianus liberatur a dominio domini Iudaei, vel infidelis, 3.5.18. -  Servus quis eius fit, a quo superatur, 3. 7.13. -  Servus quis ut in perpetuum effici possit, debet pretium servituti aequale esse, 3. 7.110. -  Servi non tam a serviendo, quam a servando dicuntur, 3.7.5. -  Servi Graece Sosiae dicuntur, quasi servati, 3.7.10. -  Servi nihil proprium habere possunt, 2. 7.81. -  Servi sine domino, & pro derelictis habiti a quocunque occupari possunt, 2.7.82. -  Servorum Indiae Orientalis occasione plures lites in Limano Senatu exortae sunt, & varijs, ac contrarijs sententijs terminatae, & de earum fundamentis, 3.7.112. -  Servi per Fidei & Baptismi susceptionem liberi non siunt, 3.7.92. -  Servitus communi omnium gentium iure ex iustis bellis induci coepit, & quare? 3.6.4. -  Servitus non est contra aliquod expressum praeceptum iuris naturalis, 3.7.7. -  Servitutis diffinitio, & qui de eius origine, causis, & differentijs scripserint, 3.7.6. -  Servitutis in possessione qui morantur, regulariter pro vere servis haberi debent: & quando hoc limitetur, 3.7.68. -  Servitutem Barbarorum quomodo explicet D. Thomas? & an a naturali, vel a gentium iure originem ducat? 2.8.120. -  Servitutem nasci in manu imprudentis, quomodo dicatur, Prover. 1. & 26: 2.7.57. -  Servitutes hominum instar pecudum admissas, & locus D. August. 3.7.14. -  Sesostris AEgyptiorum Rex ultra Gangem processit, 1.2.20. -  Sesostris superba monumenta, quae in India reliquisse dicitur, 1.2.21. -  Sesostris, & alij cessarunt, mare Rubrum in Nilum ducere, ne terra AEgypti inundaretur, 1.8.62. -  Sesostris AEgypti, & Tharco AEthiopiae Rex nunquam Indiam viderunt, 1.3.8. -  Sesoseris crudelitas in Reges victos, & trophoea inverecunda, 1.2.22. -  §. Si adversus inst. de nuptijs illustratur, 1.9.30. -  Siciliae Reges nullum in temporalibus superiorem agnoscunt, 3.1.71. -  Siciliae in Regno quod ius habent hodie Romani Pontifices secundum Iserniam, 3. 1.68. -  Siculi Flacci locus refertur, & emendatur, 2.14.12. -  Signa plura, quae ostendunt, opus, manum, & impulsum Divinum intervenisse in detectione, & conversione Novi Orbis, 2.3.21. -  Signi nomine, sub quo Isaias gentes congregandas, & convertendas dicit, intelligitur signum Crucis, 1.15.44. -  Sileni narrationem de Novo Orbe a Theopompo relatam, ut meram, & nugatoriam fabulam accepit AElianus, & Tertullianus, 1.12.57. -  Simonia est aliquid dare, vel pacisci expresse pro rebus spiritualibus, vel ut quis ingrediatur Religionem, aut si detur in vim modi, vel conditionis, 2.18.41. -  Simonides quid responderit Hieroni roganti de Deo, & eius natura? 2.15.32. -  Simulacrorum cultus extrema impietas, & stultitia omnibus maior appellatur, 2. 12.112. -  Sinae, aut Iapponienses servi effici non possunt, nisi ubi se, aut filios suos vendunt, & tunc temporaliter serviunt, 3.7.116. -  Sinae non admittunt exterorum commercia & ideo, Fides apud eos difficile propagatur, 2.20.49. -  Sinarum Regnum qua spectat Tartaros est Borealissimum, & frigidissimum, 1.1.73. -  Sinarum latissimum, & ditissimum Regnum & quando a Lusitanis lustratum, 1.3.42. -  Sinensis cuiusdam Doctoris dictum, 2.9.15. -  Sinenses putant, se caeteris mortalibus, prudentia, sapientia, & artium subtilitate antecellere, 2.9.14. -  Sisebutus Hispaniae Rex, & Dagobertus Galliae, an praecise, vel causative Iudaeos sui Regni ad baptismum recipiendum coegerint? 2.19.79. -  Sisebuti actionem tanquam iniustam Concilium Toletanum IV. pro parte rescidit, & plures alij Auctores aperte damnant, 2. 19.81.83. & 85. -  Societatis Iesv Religiosi, & aliorum Ordinum Praedicantes apud Indos Evangelium praedicantes, dicuntur esse Angeli veloces, & nubes volantes, de quibus loquitur Isaias, 1.15.22. -  Socrates, & Ruffinus convincuntur, dum tradunt, nullum ex Apostolis in Indis ulteriore praedicasse, 1.2.34. -  Sodomia antonomatice appellatur peccatum contra naturam, 2.12.32. -  Sodomiae vitium Iudaeis, & Romanis olim frequentissimum fuit, 2.14.54. -  Sodomiae peccatum quam execrandum, & detestabile sit, 2.12.31. -  Sodomitarum quorundam Indorum provinciae Esquaraguae notabilis punitio, & historia, 2.12.33. -  Solis, & Lunae similitudo qualiter applicetur potestati Pontificiae, & Regiae? 2.23. 168. -  Solitum dicitur quid ex sola una vice, 2. 24.89. -  Sophala auri fodinis abundat, & ibi extare dicuntur libri ostendentes, quod Salomon ad eas suas classes mittebat, 1.13.28. -  Sophoniae Prophetia cap. ult. agere videtur de conversione Novi Orbis, 1.15.52. -  Speculator fatetur, se ex aliorum velleribus telam suam ordiri, 2.1.15. -  Spiritus, iuxta Verbum Domini, sunt probandi, an a Deo sint? 2.3.34. & 44. -  Spiritus Sanctus dona sua partitur, ut vult, 2.5.3. -  Sponsae negandum non est, quod sponso conceditur, 2.23.107. -  Spurij cur dicantur terrae filij, Gigantum fratres, & Favonij? 1.9.29. -  Stanislai Ossij ingens encomium de Fide, & Religione Hispanorum, 2.25.23.PRSS -  Status & Religionis tuendae ratio efficit, ut infideles iam baptizatos a suis Regnis Princeps expellere possit, 2.19.91. -  Status spiritualis non potest bene conservari sine temporali, 3.1.28. -  Statuta, quae inventos cum armis puniri iubent, an etiam apprehensionem requirant? 2.6.18. -  Statutum, quod prohibet acquisitionem, non prohibet acquisitorum retentionem, 3.1.10. -  Statutum loquens contra ingredientem possessionem, non habet locum contra retinentem, & quare? 3.1.11. -  Stulti, & Barbari sapientioribus, & politioribus subijci debent, 2.7.56. -  Stulti secundum D. August. melius viverent, si sapientum servi essent, 3.5.6. -  Stulti non debent esse melioris conditionis, quam sapientes, 2.9.31. -  Suavitas multum conducit ad Fidei receptionem, 3.7.35. -  Subditi debent famam, & honorem dominorum sicut vitam tueri, 2.1.9. -  Subditos contra proprium Regem rebelliantes quilibet etiam extraneus coercere potest, 2.13.42. -  Subrogatus non potest esse majoris potentiae, quam is in cuius locum subrogatur, 2.23.24. -  Successus foelices rerum omnium, & maxime bellorum semper Deo a viris, & Ducibus pijs, & prudentibus tribuuntur, 2.4.78. -  Suetonij locus in Octavio perpenditur, 2.14.78. -  Sumatra insula, & an eadem quae Trapobana, vel Aurea Chersonessus, 1.3.38. -  Summus Pontifex secundum Baldum est iudex ordinarius totius mundi, & concurrit cum quolibet ordinario, 2.23.163. -  Summum Pontificem recte potuisse alios Reges praeter Catholicos ab Indiarum conquisitione excludere, verior sententia est, & qui eam probent, 2.25.43. -  Superbia execrabilis Aiacis, Capanei, Micentij, & aliorum, qui a se ipsis victorias sperabant, 2.4.79. -  Supervacua dicere satius est, quam omittere necessaria, 1.2.2. -  Sur nomen est Belgicum, aut Gallicum, & significat ventum Australem, 1.8.28. -  Sibyllarum carmina a Virgilio relata commode Hispaniae Regibus applicantur, 2.2.36. -  Sibyllae agnoverunt Dominum, & Regnum Christi, 2.23.100. -  Sibyllina oracula ante eventum rei, quam designant, bene explicari non possunt, 1.15.7. -  Symbolum, quod in Ticinensi Academia positum fuit, ad ostendendam latitudinem, & magnitudinem Imperij Hispani, 1.16. 66. Et aliud Vlyssippone, num. 67. -  D. Simeon Stilites fulmine percussus interijt, 1.7.51. -  Syrtes Lybiae quid sint, & unde procedant? cum Luciano, 1.4.23. -  T -  Tacubano in monte apud urbem Mexicum Templum B. Virginis extructum fuit, & quare? 2.4.52. -  Targomae sive Thorgomae nomen apud Ezechiel, cap. 27. quid significet? 3.6.99. -  Tartarum, ubi defunctorum animas mitti credebant, in ultimis Hispaniae oris, tanquam in extrema totius Orbis regione, antiqui collocabant, 1.11.64. -  Tartarorum nomen, & Imperium quando extendi coeperit? 1.1.66. -  Tartessus urbs Hispaniae olium ditissima, & foelicissima, 1.13.21. -  Tartessus Boeticae urbs eadem ac Gades, 1.11.63. -  Tauri, Cretenses, Thessali, & alij humanis victimis utebantur, 2.14.88. -  Tellus eadem non parit omnia, sicut nec mare, 1.7.5. -  Templum Ierosolymitanum Salomonis Barbari etiam, & hostes reverebantur, 1.13.68. -  Templum Salomonis cum Crassus expilavit, aurum prae copia plus dimidio viluit, 1.13.69. -  Templi Ierosolymitani sumptus, & divitiae omnem admirationem excedunt, & aliqua de eo, 1.13.67. -  Templi ab Argonautis constructi, & per oraculum Virgini Mariae sacrari iussi, notabilis historia refertur, 1.14.40. -  Tempus est rerum omnium inventor, & magister, 1.12.14. -  Temporibus suis omnia conveniunt, & secundum eorum veritatem statuta quoque humana varianda, & accommodanda sunt, 2.16.93. -  Tenebrarum regio dicitur quaedam provincia in finibus Tartarorum, 1.1.69. -  Tenebrarum regio dicitur pars Septentrionalis, & cur? 1.1.67. -  Tercerae insulae quando detectae? 1.3.17. -  Terra a mari vix unquam distat plus mille leucis Hispanis, 1.8.17. -  Terra omnium communis mater est, & esse debet secundum Apollonium, 2.25.42. -  Terra cur dicta a Graecis ιβοῤῥοποι, 1. 11.13. -  Terra in medio coelestis globi pendens quomodo sustineatur? 1.11.15. -  Terra constituta est a Deo in medio globi coelestis, & duas superficies habet, 1.11.12. -  Terra de Bacallaos, quae? & cur ita dicta? & a quo detecta? 1.6.20. -  Terram, & alia elementa cur post diluvium Deus minus perfecta reliquerit? 2.12.124. -  Terram Deus stabilem, & immotam esse voluit, 1.7.63. -  Terras desertas, & incultas ex consuetudine in multis Castellae partibus acquirit is, qui primo eas occupat, & ad culturam redigit, 2.6.99. -  Terras ita Deus disposuit, ut facile homines de alijs ad alias transire possent, cum iusserit, eos Orbem replere, 1.10.7. -  Terrarum primariae plagae etsi vastissimo mari dividantur, alicubi tamen coniunctae, vel valde proximae sunt, & quomodo? 1.10.4. -  Terrae elementum inaequale, & cum aliquibus defectibus etiam ante diluvium a Deo creatum fuit, & quare? 1.7.4. -  Terrae defectus Deus induxit ad cohibendam idololatriam secundum Theodoretum, 1.7.6. -  Terrae filius dictus fuit Saturnus, & quare? de usu, & significatione adagij, Terrefilius, 1.9.28. -  Terrae pars quaedam corruit circa oppidum Ango Ango, & per sesquileucam aquae instar profluxit, 1.7.74. -  Terrae, & provinciae, quae a prioribus dominis deseruntur, occupantis fiunt, 2.6.96. -  Terrae omnes, sive sint zerbidae & incultae, sive montuosae, ad Regem in dubio spectare censentur, 2.6.92. -  Terraemotus etsi ex naturalibus causis contingere possit, semper tamen Dei irae, & indignationi tribuendus est, 1.7.62. -  Terraemotus solent esse frequentes in Novo Orbe: & aliqui referuntur, 1.7.46. -  Terraemotus, & tempestates Novi Orbis magna ex parte cessarunt post Christi Fidem in eo receptam, 2.4.88. -  Terraemotus ne damnum inferant, quae verba foribus, & parietibus scribere oporteat? 1.7.70. -  Terraemotus notabilis urbis Arequipae, & eructatio in montis ignivomi, qui circa eam erat, 1.77.2. -  Terraemotus Regni Chilensis vehementissimus, 1.7.47. -  Terraemotus Neptuno attributi, & quare? 1.7.57. -  Terraemotus aliqui ex I. C. vi Divinae tribuunt, alij vi naturali, & de eorum concordia, 1.7.60. -  Terraemotus causae, & eorum praecipue, qui contingunt in oris maritimis, 1.7.56. -  Terraemotus qui non timent, stupidi sunt, & sensus expertes secundum Aristot. 1.7.78. -  Terraemotus notabiles, qui in varijs Orbis partibus contigerunt, remissive, 1.7.58. -  Terraemotus ratione aliquae votivae feriae Limae indictae, 1.7.69. -  Terraemotibus plura gravia delicta Deus vindicavit, 1.7.66. -  Terraemotum semper ut rem prodigiosam & Divinam acceperunt Romani, 1.7.65. -  Terraemotuum causas aliqui ignivomis montibus tribuunt, 1.7.54. -  Terraemotuum mentionem & considerationem etiam habuerunt. I. C. 1.7.59. -  Terrigenas se esse plures nationes gloriabantur, 1.9.27. -  Territorium quid sit, & unde dicatur? 2. 14.11. -  Terror Divinus etiam fortes, & strenuos fugat, 2.4.73. -  Tertullianus, & Lactantius graviter dolebant suo tempore sacrificia infantium durare, 2.12.86. -  Tertulliani elegans locus refertur de his, quae a Deo veluti invito permittuntur, & non approbantur, 2.11.20. -  Tertulliaui de eadem propagatione hominum duo loca elegantissima proferuntur, 1. 10.15. -  Tertulliani locus perpenditur, quo Fidem Catholicam sua aetate etiam in provincijs, & insulis ignotis praedicatam tradit, 1.14.53. -  Testatorum morientium ultima verba fideicommissa vocantur, & magis haeredes obligare videntur, 2.16.37. -  Testis dictum valet, dicentis, Titium ligna amputasse, quamvis Titius id per alium fecerit, 2.6.33. -  Thaletis Milesiij apophthegma, 1.12.13. -  Tharsis idem esse cum Thartesso plures opinantur, & in Hispaniae Baeticis oris constituunt: alij vero negant hoc 1.13.20. -  Tharsis nomine in sacra Pagina quaenam regio designetur? 1.13.19. -  Tharsis, & Ophir provinciae, & navigationes earum diversae erant, 1.13.18. -  Tharsis & Ophir navigatio a Salomone inita, an esset eadem, vel diversa, 1.13.3. & 18. -  D. Theodoretus qualiter exponat locum D. Pauli Coloss. 4: In sapientia ambulate ad eos, qui foris sunt, 2.14.25. -  Theodori de Bri notabilia verba referuntur, quibus Hispanorum excessus excusat, 3.6.61. -  Theodosius Imperator Religionis curam & augmentum filijs suis, moriens, prae omnibus commendavit, 2.16.60. -  Theodosius Imperat. auxilijs coelestibus victoriam reportavit, & carmina Claudiani de hoc, 2.4.37. -  Theophili Antiocheni elegantissima verba de hominum propagatione, 1.10.14. -  Theopompus quis fuerit? 1.12.58. -  Theutates erat Gallis Mercurius, & Mars Haesus, 2.14.91. -  Thomas Candisch Anglus foeliciter fretum Magallanicum transijt, & in patriam opimis spolijs onustus reversus est, 1.8.38. -  Thomas Bozius Eugubinus laudatur, qui tradit, nec tenue quidem nomen Novi Orbis ad maiores nostros pervenisse, 1.11.7. -  Thom. Bozius Eugubinus constantissime defendit absolutam Papae iurisdictionem in temporalibus, & hanc sententiam communem Theologorum appellat, 2.23.57. -  Thom. Bozius eleganter loquitur de modo & ratione usus temporalis potestatis Romani Pontificis, 2.24.9. -  Thom. Bozius passim agnoscit per Bullam Alexandri VI. plenum dominium Indiarum Regibus Catholicis datum fuisse, & dari potuisse, 2.24.23. -  Thom. Bozius haereticos esse docet eos, qui Christo ut homini temporalium dominium non concedunt, 2.23.90. -  Thom. Bozius Alexandri VI. donationem multis rationibus defendit, 2.23.69. -  Thom. Bozius Eugubinus Indorum Occidentalium barbariem, & incultos, ac feros mores saepissime exaggerat, 2.7.33. -  Thom. Bozius secure admittit concessionem Novi Orbis a Deo Hispaniae Regibus factam, ob zelum Religionis, & alias virtutes, 2.2.33. & 35. -  Thom. Bozius, Ioan. Boterus, Rutil. Benzon. & alij agnoscunt Spiritus Sancti afflatum in Alexandro VI. dum concessit Indiam Oriental. & Occident. Regibus Lusitaniae, & Castellae magis quam alijs, 2.3.22. -  Thom. Bozij elegantissima verba referuntur, pro excusanda Hispanorum adversus aliquos Indos asperitate, 3.6.58. -  Fr. Thom. a Iesv praesidia militaria concedit ad fraenandos Indos, & Praedicatores tuendos, 2.18.13. -  D. Thom. etiam apud Sinas, & Brasilienses praedicavit, 1.2.33. & 1.14.54. & 60. -  D. Thom. maximos in praedicatione Indiae interioris progressus fecit, & illis Apostolus merito vocatur, 1.2.32. -  D. Thomae praedicationis in India interiori multa vestigia nostris temporibus reperta, 1.2.36. -  D. Thomae Apostoli pedum vestigia, scopulo impressa, ostendunt Brasilienses, 1.14.61. -  D. Thom. miraculum insigne apud Indos, 1.2.39. -  D. Thomae corpus Maliapurae inventum, & eius miracula, 1.2.38. -  D. Thomae vaticinum de Lusitanorum adventu ad Indos Orientales, 1.2.40. & 44. -  D. Thomae verba notabilia adducuntur pro asserenda temporali dominatione Pontificis, 2.23.58. -  D. Thomae verba difficilia qualiter accipi debeant? 2.1.59. -  Don Thomas Tamaio de Vargas Regius Historiographus citatur, & laudatur, 1.6. 59. & 2.25.89. -  Thraces ad quatuor usque numerare didicerunt, 2.8.99. -  Thubal filius Iaphet, & nepos Noe omnium primus in Hispaniam venit, 1.9.58. -  Thubalia proprie, & vere dicitur Hispania, & quare? 1.15.51. -  Thule insula ubi? & plura de ea remissive, 1.12.90. -  Tibia Barbara quae? 2.8.38. -  Titulus primae inventionis, & occupationis Novi Orbis parum sufficiens iudicatur a Victoria & Gregorio Lopez, 2.6.61. -  Titulum nullum allegare melius est, quam invalidum, aut defectuosum, 3.2.52. -  Titulus Divini impulsus, sive revelationis in detectione, & conversione Novi Orbis a Victoriae impugnationibus defenditur, 2. 3.42. -  Titulus praecedens talis praesumitur, qualem praesens possessio demonstrat, 3.1.22. -  Titulus primae inventionis, & occupationis iuvat Hispanorum Regum causam in dominatione Novi Orbis: eiusque meminerunt Victoria, & Gregor. Lopez, 2.6.10. -  Titulus quilibet putativos, & illegitimus sufficit in praescriptione longissimi temporis, quamvis postea de eius errore constet, 3.2.63. -  Tituli a primordio posterior formatur eventus, 3.1.21. -  Tituli superbi, quos sibi sumit Turcarum Imperator, & alij Reges Gentiles remissive, 1.16.63. -  Titulos plures cumulare, ad ius suum magis ac magis confirmandum nemo prohibetur, 3.1.61. -  Titus Imperator victoriam a se de Iudaea partam in Deum omnino retulit, qui suis manibus Iudaeos punire voluit, 2.4.80. -  Tobias reddi iussit hoedum a Gentilibus captum, ne furti reus efficeretur, 2.10.65. -  Tolerantia Ecclesiae circa dominia, & imperia infidelium qualiter procedat? 2.11.31. -  Traianus habuit in votis expeditionem in Indiam, 1.3.10. -  Transire verbum, hostiles grassationes aliquando significat, 2.20.74. -  Transitus per alienas provincias ubi necessarius, & innoxius est, nullo iure negari potest, 2.20. 72 -  Trapobanae insulae certior notitia quando, & qualiter a Romanis habita? 1.5.11. -  Trapobanenses qua industria in navigando uterentur, 1.12.44. -  Tributa pro aere, & pro umbra aliqui Imperatores exegerunt, 3.3.45. -  Trident. Synodus sess. 14. declarat, Ecclesiam non iudicare de non baptizatis, 2.14.26. -  Trident. Synodus, quae infideles ad Ecclesiae iudicium spectare negat, qualiter accipiatur? 2.15.49. -  Traianus Bocalinus Novi Orbis detectionem imprudenter irridet, 1.16.96. -  Truxilli urbis Peruanae descriptio, & ingens terraemotus, 1.6.45. -  Tumpiz, sive Tumbez, Oppidum Regni Peruani, Indorum tempore, erat nobilissimum, & munitissimum, 2.4.56. -  Turcae cur imponant leviora tributa Abyssinis, in terram sanctam Religionis causa venientibus, 1.8.81. -  Turcae, & aliae nationes quam feros, & foedos mores hodie habeant, & olim habuerint, 2.14.68. -  Turcarum barbaries, & morum feritas maxima est, & fuit, 2.8.43. -  Tutela, & cura cur a iure inventa sit? 2.9. 39 -  Tutela est munus publicum, & de tutorum potestate, & dominatione, 2.9.49. -  Tiberius in Africa graviter punivit Sacerdotes Saturni, qui ei infantes immolabant, 2.12.85. -  Tiberius, & Trajanus aegre ferebant, se Dominos appellari, 2.21.57. -  Tyranni pauci sua morte pereunt, vel ad posteros suos Regna transmittunt, cum Iuvenali, & AEliano, 2.12.19. -  Tyranni cito pereunt, & Regnorum brevi amissione, & translatione puniuntur, 2.12.13. -  Tyranni ex cursu temporis, & diuturna populorum tolerantia, & concessione efficiuntur veri, & legitimi Reges, 3.4.36. -  Tyrannis quam grave peccatum sit? 2. 12.12. -  Tyrannorum vitia, & proprietates quae? 2. 12.9. -  Tyrannum iusto titulo regnantem nemo privata auctoritate occidere, vel spoliare potest, 2.14.49. -  Tyrus Phoenicum Metropolis ditissima fuit, 3.7.98. -  Tyrij olim se iactabant maris dominos, & quare? & locus Ezechiel cap. 27: 3.3.52. -  Tyrij, & Phoenices fuerunt olim praestantissimi in arte navigandi, 1.13.62. -  Tyrij diu servarunt epistolas Salomonis, & Regis Hiram, quae agebant de navigationibus in Tharsis, & Ophir, 1.13.60. -  Tyria maria proverbium quid significet, & unde originem traxerit? 1.13.64. & 3.3.53. -  V -  Vacca una octingentos aureos domino vigenti annis reddidit. 1.7.37. -  Vae, sive Veh. dictio quid in Scriptura significet, 1.15.28. -  Vasci Gamae Lusitani foelicissimae navigationes, & expeditiones in Indiam, 1.3.30. -  Vassalli qualiter iurent defendere vitam, & honorem domini, 2.1.10. -  Vassallos a dominis crudeliter habitos, etiam auxilium non petentes, debet Princeps liberare, & ab eorum iurisdictione eximere, 2.13.98. -  Vaticinia ostendentia conversionem Novi Orbis passim reperiri videntur, in Isaia, Ierem. & alijs locis sacrae Scripturae, 1.15.19. -  Vaticinia aliqua Prophetarum referuntur, quibus Ecclesiae de remotis gentibus magnum incrementum promittitur, 2.8.73. & 81. -  Vaticinium notabile adventus Hispanorum, quod Rex Tydore se habuisse, illis significavit, 2.2.63. -  Vaticinium de temporali Regno Christi, qualiter acceperit Iosephus Iudaeus? 2.23.99. -  Vbertas incredibilis fructuum, & frugum Novi Orbis, 1.7.23. -  Vbique dictio quid significet? 1.14.16. -  Velle eius est, qui potest & nolle, & aliorum Imperio non obsequitur, 2.19.67. -  Velle credere est munus animae, & ad id nemo cogi potest, nec debet, 2.17.11. -  Venatoriam bellicae artis partem concedit Calcagninus adversus Barbaros, qui feros mores deponere nolunt, 2.7.53. -  Vendere quis se ipsum potest ob pretium participandum, 3.7.32. -  Veneti quibus caeremonijs sibi quotannis in die Ascensionis mare despondeant, 3.3.34. -  Venetorum Respublica se iactat ex Alexand. III. concessione maris Adriatici dominam esse & an haec concessio certa sit? ibid. -  Veneti praescriptione immemoriali defendunt dominium & gabellas maris Adriatici, 3.3.75. -  Venetorum Respublica semper libera fuit, & quare? 2.6.20. -  Venti praecipui, & Cardinales dicti, qui sint? 1.1.16. -  Ventorum plurium nomina, situs, & differentiae remissive, 1.1.22. -  Verbum Domini non esse alligatum, quo sensu scribat D. Paulus, 2.16.13. -  Verbo utendum ut nummo, cui publica forma sit, 1.4.59. -  Verborum proprietati derogat ususcommunis loquendi, 1.4.60. -  Verbis, qui abundant, in rerum substantia deficiunt, 1.1.3. -  Vergere verbum quid significet apud Geographos? 1.1.43. -  Veritas etsi obscuretur, tandem tamen emergit, 1.4.11. -  Versoriam capere apud Plautum significat, dar, o tomar la buelta, 1.12.46. -  Vestibus ornatis semper honos maior deferri solet, 2.18.67. -  Vettones Hispaniae populi olim Romanos ambulantes valde mirati sunt, 2.8.101. -  Viae plurimae quaesitae sunt, quibus Oceani Atlantici ad Australe facilior transitus aperiatur, & quae illae? 1.8.49. -  Vicario Christi directe non fuit concessa potestas super non baptizatis, 2.14.24. -  Victimam involuntariam, vel reluctantem a sacrificijs reijciebant Romani, 2.17.22. -  Victi semper solent a victoribus calcari, & spoliari, 3.6.48. -  Victo, vel capto misericordia debetur, in quo pacis perturbatio non timetur, 3.7.40. -  Victores cum victis qualiter se habere debeant, 3.7.37. -  Victoria inter praecipua genera rerum acquirendarum a Cicerone connumeratur, 2.6. 25 -  Victorias de Indis ab Hispanis partas quidam mali ex eo extenuant, quod Indi Barbari, inermes, & pusillanimi essent, 2.4.61. -  Victorias fere omnes, quae ab Hispanis in Novo Orbe partae sunt, coelestibus auxilijs tribuunt plurimi, & grauissimi Auctores, qui de illis scripserunt, 2.4.58. -  P. Mag. Victoria putat non esse securum titulum Divinae revelationis, & quare? 2. 3.32. -  Victoriae & Molinae verba referuntur de iusta occupatione insularum, & provinciarum desertarum Novi Orbis, 2.6.82. -  Victimas humanas Mexicanorum Deo odiosas esse, & brevi desituras, ingenti miraculo ostensum fuit, 2.12.99. -  Vincentius Liriens. optime exponit causam, cur Fides, & Ecclesia Dei dicatur Catholica, 1.14.50. -  S. Vincentij Ferrer vaticinium de Orbis praedicatione per Religiosos diversarum Ordinum efficienda, & perficienda, 1.14.74. -  Vindicta Magistratuum est vindicta Dei, 2.15.45. -  Vindicta, quae tandit ad peccantium correctionem, est actus misericordiae, 2.13.45. -  Vindictam scelerum Deo relinquendam esse quo modo, & sensu in Deuteron. & apud D. Paul. dicatur, 2.15.42. & seqq. -  Vindictam peccatorum, quae contra Maiestatem Divinam committuntur, sibi relinquendam Dominus tradit, 2.14.20. -  Viracochas cur dicantur Hispani ab Indis Peruanis? 2.7.50. & 12.22. -  Virgilius Episcopus Saleburg. reprehensus fuit, quod Antipodes dari pro concione dixit, 1.11.32. -  Virgilius, quod de dominio, seu Regno Christi Sibyllae praenuntiarunt, ad Augustum Caesarem adulatorie traduxit, 2.23.101. -  Virgilius 1. AEneidos exponitur, 2.20.77. -  Virgilij carmina exponuntur, 2.14.79. -  Virgilij carmina de excessu Oraculorum accommodantur, 2.4.85. -  Virgilij carmina de Templo Iani claudendo expenduntur, 2.17.82. -  Virgilij locus 9. AEneid. expenditur, 2.6. 27. -  Virgilij locus AEneid. 6. exponitur contra Iustum Lipsium, 1.12.87. -  Virgilij elegans naufragij, & procellae descriptio, 1.11.76. -  Virgilij vaticinium, quod trahi potest ad detectionem Novi Orbis, 1.12.83. -  Virginia provincia ab Anglis occupatur, & eius descriptio, 1.6.22. -  Virginius suam filiam necavit, quod in eius persona Appius iuris observantiam non custodivit, 2.24.8. -  B. Virginis del Pilar Caesar-Augustanae urbis ad D. Iacobum apparitio, & Templi ibidem ab eo constructi, historia refertur, & comprobatur, 1.14.33. -  Viro gravi, & fidedigno qui credit, securus est, 3.2.34. -  Vis, & metus multum minuunt de voluntario, imo consensum excludunt, 2.17.91. -  Vim, & metum longe abesse debere a conversione Iudaeorum, & aliorum infidelium, etiam Christianis subditorum, passim admonent sancti Patres, 2.17.5. -  Vitae alterius, imo nec propriae, nemo est Dominus, nisi ad custodiendam illam, 2.13.94. -  Vlysses, ob peregrinationum labores, ab Homero laudatur, 1.16.24. -  Vnctionis ius passim omnes Reges Christiani sibi usurpant, 2.25.35. -  Vocationes, & inspirationes Divinae multis modis contingunt, & confirmantur, neque semper miraculis egent, 2.3.48. -  Vocationibus Divinis parere, aut non parere Deus in nostra voluntate reliquit, 2. 17.10. -  Voluntas prorsus libera non reperitur in eo, qui etiam causative aut conditionate ad baptismum compellitur. Et quatenus voluntas coacta voluntas sit? 2.19.66. -  Voluntas non minus declaratur rebus, & factis, quam verbis, 2.21.3. -  Voluntate ex mera quod dependet, ex eadem adimi potest, 2.11.34. -  Voluntatem liberam qualiter diffiniat D. Augustinus? 2.19.69. -  Vrbano II. Roman. Pontific. orationem probello contra infideles habente, audita fuit vox de coelo, quae illud approbavit, 2. 16.65. -  Vrbem totam incendisse dicitur, qui eius partibus ignem iniecit, qui crescendo, & serpendo, eam absumpsit, 1.14.86. -  Vrbes Piura, & Paita quales? 1.6.44. -  Vrbes Chichapoyas, Mayobamba, Leon de Guanueo, & Guamanga describantur, 1. 6.50. -  Vsucapio a Cicerone, & I. C. appellatur funis lirium, 3.3.4. -  Vtilia quae alicui sint reperire, magnam laudem meretur, ex Aristot. 1.16.35. -  Vtilitatis publicae, & Religionis augendae ratio plura, contra ordinarias iuris regulas operari solet, 2.21.33. -  Vtilitatis specie obiecta, omnes natura etiam ad pia, & honestta magis accendimur, 1.16.110. -  Vtilitati infidelium magis quam suae intendere debet, qui eorum conversionem curat, 2.9.22. -  Vvaldesium heresis, quae peccatores dominium rerum suarum non habere dicebat, in Concilio Constant. damnata fuit, 2. 10.56. -  Vxor fidelis quando a viro infideli separari possit, 3.5.10. -  Vxorem conversam potest Papa eximere a potestate mariti infidelis, 2.11.57. -  Vxores, & famulos vivos simul eum defunctis regulis sepeliebant Peruani, 2.12.60. -  X -  Xerxes frustra pontem navium in mari facere tentavit, ut Asiam Europae coniungeret, 1.8.55. -  Z -  Zachariae locus cap. 14: Quod super fraenum equi est sanctum Domino, explicatur, 2.17.87. -  Zeilan insula detegitur, & eius ubertas, & an sit Trapobana? 1.3.39. -  Zelus extendendae Christianae Religionis tunc laudari debet, cum eiusdem Religionis praecepta non frangit, 2.19.31. -  Zelum purum, & ardentem Reg. Cathol. in conversione Novi Orbis plurimi Auctores adversus calumnias Haereticorum defendunt, & extollunt, 1.16.105. -  Zenu in fluvio auri glebae gallinacci ovi magnitudine retibus expiscari solent, 3. 5.10. -  Zigantes, Asri, Hyperborei, AEthiopes, Daci, & Sarmatae varijs coloribus corpora pingebant, 2.8.116. -  Zonam Torridam esse impertransibilem, & inhabitabilem hodie etiam aliqui nimis supine scribunt, 1.11.39. -  Zonas tres antea inhabitabiles, post Christi adventum habitabiles factas pie probare nititur Thomas Bozius, 1.11. 45. -  Zonas quinque, quibus terra dividur, qualiter describat Cicero, Psin. & alij, 1. 11.35. & 38. -  Zonas omnes habitabiles esse, & Torridam placidissimam, hodie certissimis experimentis compertum est, & Auctores, qui de hoc agunt, 1.14.41. & 43. MATRITI, Ex Officina Francisci Martinez, Anno cIo Ioc xx ix. [Vol. 2] D. Philip. IV. Hisp. et Ind. Regi Opt. Max D. Ioannes De Solorzano Pereira I.V.D. Ex Primarijs olim Academiae Salmanticensis Antecessoribus. Postea Limensis Praetorij in Peruano Regno Novi Orbis Senator: Deinde vero in Supremo Indiarum Consilio Regij Fisci Patronus, et nunc Consiliarius. Tomvm Altervm De Indiarvm Ivre Sive De Ivsta Indiarvm Occidentalivm Gvbernatione Qvinqve Libris Comprehensvm, .D.E.C. Cvm privilegio. Matriti. Ex Typographia Francisci Martinez. Anno 1639. Roberto Cordier ex. D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA I.V.D. ET IN REGIO, AC SVPREMOINDIARVM SENATV CONSILIARII, DISPVTATIONVM DE INDIARUM IVRE, SIVE DE IVSTA INDIARVM OCCIDENTALIVM GVBERNATIONE TOMVS ALTER. QVINQVE LIBRIS DISTINCTVS, in quibus omnia, quae ad servitia personalia, Tributa, Decimas, & Commendas Indorum spectant, exactissime pertractantur; Et non minori cura, de Patronatu Regio, Rebus, & Ministris Ecclesiasticis, Magistratibus Secularibus, Cancellarijs, Proregibus, Supremo Senatu, & omnibus iuribus, ac proventibus Regalibus, & Fiscalibus earundem Indiarum disseritur. OPVS VERE AVREVM, Et vel ipsa novitate, varietate, ac utilitate rerum, & materiarum, quas continet, expetendum, & admirandum; Et non solum ijs, qui in eisdem Indijs commorantur, verum & aliarum ominum Proviniciarum Iudicibus, Iuris professoribus, Advocatis, Theologis, & bonarum Artium Studiosis, summo ubique usui, & voluptati futurum. CVM TRIPLICI INDICE ABSOLVTISSIMO, Vno Capitum; Altero Legum, Canonum, & locorum Sacrae Scripturae; Tertio rerum, & sententiarum notabilium, quae in eo comprehenduntur, expenduntur, & illustrantur. CENSVRA ERVDITISSIMI D. EMANVELIS A VALCARCEL, sanctae Placentinae Cathedralis Ecclesiae Canonici Doctoralis meritissimi. EX Commissione Dom. Licentiati D. Laurentij de Iturrizarra, huius Matritensis Villae, ac Curiae Vicarij generalis, vidi, & diligenter avideque perlegi Librum hunc, cui titulus: Disputationum de Indiarum iure, sive de iusta Indiarum gubernatione, Tomus alter, quinque libris comprehensus, Auctore Dom. Doctore D. Ioanne de Solorzano Pereira, in earundem Indiarum Supremo Senatu meritissimo Consiliario, illumque in omnibus eximiae Auctoris eruditioni respondere perspexi, quem nostra Hispania generalem Praeceptorem agnoscit, & exterae Nationes ob egregia alia scripta, quae iampridem in lucem emisit, plurimum, suspiciunt, ac venerantur. Et enim ultra dilucidam, & peculiarem notitiam, quam praebet omnium civilium, politicarum, & Ecclesiasticarum quaestionum, quae in vastis illius Novi-Orbis provincijs se se possunt in secularibus, & Ecclesiasticis negotijs offerre, incomparabili, & laboriosa tot Regiarum ordinationum, atque schedularum concatenatione suffultam, plures alias examinat, in scholis, & foro ubique locorum valde utiles, ac frequentes, easque admirabili adeo, & multiplici eruditione, dispositione, praecissione, distinctione, ac Magistrali dexteritate exornat, trutinat, & resolvit, ut ne spicilegium quidem in ipsis alijs reliquiste videatur; & totum hoc opus veluti utriu sque iuris communis, ac Regij compendium, & omnium disciplinarum encyclopoediam vere nominare possimus. Quapropter, & quia nihil omnino continet, quod Catholice Fidei, sacris Canonibus, vel bonis moribus adversetur, quin potius omnia tanti Auctoris pietatem, sinceritatem, & in sublevatione Indorum ardentem zelum redoleant, opus hoc dignum censeo, ut in commune utriusque iuris studiosorum, & utriusque Orbis cultorum bonum, & utilitatem typis mandetur, & Auctori summae gratiae reddantur, quod tantis talibus que vigilijs, ac lucubrationibus Hispaniam nostram illustrare, & a claumnijs adversariorum, & haereticorum vindicare non desinat, & sibi ad immortalitatem iter aperiat. Nam ut ait Propertius: At non Ingenio quaesitum nomen ab aevo Excidet, Ingenio stat sine morte decus. Dat. Matriti 27. Martij ann. 1636. LICENCIA DEL ORDINARIO. EL Licenciado don Iuan de SaCebria, Visitador, i Vicario general de la Villa de Madrid, y su partido, &c. Por la presente doi licencia, por lo que toca a la jurisdicion Eclesiastica, para que se pueda imprimir, e imprima este Libro, por quanto por decreto, i orden del senor Licenciado Lorenco de Iturrizarra, Vicario desta Villa, que esta ausente, le ha visto, i aprobado el senor Dotor Manuel de Valcarcel, Canonigo Doctoral de la santa Iglesia de Plasencia, i de su censura i aprobacion consta, que no ai en el cosa que contradiga a nuestra santa Fe Catolica. Dada en Madrid a 26. de Marco de 1636. anos. El Licenciado San Cebrian. Por su mandado, Eugenio Lopez, Notario publico, ALIA CENSVRA, ET HVIVS OPERIS COMMENDATIO, EX COMMISSIONE SVPREMI INDIARVM SENATVS, praestantissimi domini D. LAVRENTII RAMIREZ DE PRADO, ex eqvestri militia d. iacobi, in eodem dignissimi Consiliarij. ALTVM, & profundum ivris scripti feliciter navigare pelagus, paucis datum, imo nulli omnino concessum, navis Publice litterariae vigilatissimo Rectori in comperto erit. Ivris non scripti secunde tranare terminos, arduum, & pene nemini largitum, Scripti & non scripti iuris Periti profitetur. Bonas fideliter discere, & docere Artes, quae antecedunt, excelluntque, & ad arcem Scientiaru ducunt, seu conducunt potius, dextra, culta, & docta manu, Ingenui Ingenij est, quod Emollit mores, nec sinit esse feros. Haec omnia in unum collecta, uberiori referta fructu, flosculis undiquaque exquisitis, & quesitis ornata, per ordinarij officij solicitudinem (verba sunt Imperatorum) iussu tamen Nostri Supremi Consilij, anquisitae monvmenta eruditionis, indefessi laboris,{ Valent. Valetin. in l. si quis intra, C. de bon. proscript. } penitioris litteraturae, mea celebravit indago, in hisce quinque de Indiarum iure, sive gubernatione libris. In quibus plena ab Auctore descriptio comprehendit, quod spacium, & quod IVRIS ingenium, quot, & qualia Catholicorvm Nostrorum Hispaniarum Regvm erga subditos illarum Regionum beneficia, Proregum Confirmationes, Assensus Consilij, Quid aut incultum sit, aut colatur; quid{ Ex ead. lege. } in vineis, aratorijs, pascuis, silvis fuerit inventum: Quae etiam gratia, & quae amoenitas sit locorum. Quotve mancipia in praedijs occupatis, vel urbana, vel rustica, vel quarum artium generibus imbuta teneatur. Quot sint Censuarij, vel Coloni, & in qua diversitate numerati. Quantum auri, & argenti, vestium, aut monilium, vel in specie, vel in pondere, & in quibus speciebus tribuantur. Quidve sub terra sit abditum, & repertum. Et quod maiores divitias, atque uberiores in Coelorum Regno Thesauros Catholicis, ac Pontentibvs Hispaniae Nostrae Regibvs promittit, ac preparat, quo zelo, quo studio, & iugi, ac indesinenti solicitudine semper curaverint, vasti illius Novi Orbis ad Christianam Fidem conversionem iubere, ac iuvare: Religionem, & divinum cultum augere: Indorum tuitioni, & conservationi providere, vitijs obsistere, Pijs, Sanctis, & utilibus legibus omnia, tum in spiritualibus, tum in temporalibus disponere, ac gubernare. Tot Ecclesias Cathedrales, Parochiales, & Monasteriales erigere, dotare, & Praelatis, Praebendarijs, Beneficiarijs, ac verbi divini Ministris fulcire. Tot secularis Magistratus, Regias Cancellarias, Praesides, Proreges, ac Svpremvm tandem Nostrum Senatvm Indiarvm, eisdem in Pace, & Iustitia regendis, & gubernandis praeficere; & in his omnibus fere quidquid in ipsis auri, argenti, margaritarum, aliarumque gemmarum, & mercium pretiosarum corrogatur, expendere. De quibus hoc in libro ita docte, ita peculiariter Auctor edisserit, ut Hercule nesciam, an magis talem, ac tantam variarum tractati onum inventionem, dispositionem, & connexionem admirer: vel quod in rebus ita novis, abstrusis, & abditis, ac veluti in alterius Mundi recessu latentibus, sic in diversa suam solertiam, diligentiam, & multiplicem eruditionem spargat, tanquam si totam collegisset ad singula. Res ardua{ In Praefat. nat. Hist. } (ait Plinius) vetustis novitatem dare; novis auctoritatem; obsoletis nitorem, obscuris lucem, fastiditis gratiam, dubij fidem, omnibus naturam, & naturae suae omnia. Ijs etiam non assequutis, VOLVISSE abunde pulchrum, & magnificum est. Nihil vero inter tantam rerum molem, congestam, & digestam, contra orthodoxae Fidei decreta legi, Polymatiae opus iudico, & ut typis mandetur dignum censeo, exterae quo admirentur Nationes, Nostra ut gratuletur, & gaudeat. Ego quidem ex voto, tabellam, seu inscriptionem Scriptori talem appendo: Vox diversa sonat, Populorume est vox tamen una Cum verus SOPHIAE diceris esse PATER. Ex Musaeo Nostro Madridiensi, vii. Kalend. Iulij, Anno cio ioc xxvi. Don Laurentius Ramirez de Prado. VISTA esta Aprobacion en el Real Consejo de las Indias, se acordo se de privilegio por lo tocante a ellas al Autor, para imprimir, i veder esse Libro por el mismo tiempo, porque se le ha dado por el Consejo de Castilla. En Madrid 27. de Iunio de 1636. anos. Refrendado el Decreto por don Gabriel de Ocana i Alarcon, Secretario del dicho Consejo. ALIA CENSVRA Ex commissione, & consultatione Supremi Senatus Hispani, Clarissime, & Eruditissimi Domini Licent. Francisci de Alarco, in eodem, & in supremo Belli, Sanctae Generalis Inquisitionis, & Regij Patrimonij dignissimi Consiliarij, & illustrissimae Militiae D. Iacobi Equitis Purpurati. Pecvliari Supremi Iustitiae Hispaniarum Senatus Decreto, & Consultatione praecedente, Librum hunc mihi comissum perlustravi, qui Tomi alterius Disputationum de Indiarum iure, sive de iusta Indiarum Occidentalium gubernatione titulum praefert, & inspecta Doctrinarum, Materiarum, ac Resolutionum, quas continet, varietate, & utilitate, dignum quidem mihi, non tantum adprobatione, verum & eximi laude, atque admiratione videtur, utpote, qui penitissimam utriusque iuris cognitionem, omnigenam litteraturam, atque eruditionem, & in disputando, & decidendo dexteritatem, facilitatem, ac felicitatem Auctoris satis ostendat. Quapropter universae Reip. & praesertim Indicae, gratissimum, & expedientissimum fore futurum censeo, ut typis excussus, in commune omnium utilitatem edatur, & Auctori, simul cum licentia, quam petit, ad praelum, debita compensatio, quam meretur, tribuatur ad praemiu. Et enim vel testante Cassiodoro: Fructuosus debet esse labor publicus, & aequum est, ut suus unicuique proficiat, & sicut expendendo cognoscit incommoda, ita rebus perfectis consequatur augmenta. Dat. Matr. die 24. April. ann. 1636. Licent. Franciscus de Alarcon. Summa privilegij per supremum Senatum expediti. Visa Superiori censura, cautum est Regis nostri diplomate, ne quis intra Decennij metas, Secundum hunc Tomum de Indiarum iure, sive de iusta earundem gubernatione, quinque libris comprehensum, D. Ioannis de Solorzano Pereira, absque ipsius permissu, typis mandare, vel venundare possit, sub poenis Hispaniae legibus adversus contrarium facientes inflictis, & in eodem diplomate latius contentis. Quod expeditum fuit Matriti, quinta die mensis Iunij, anni 1636. Regia manu subscriptum, & a Francisco Gomez de Lasprilla, Regiae Camerae, ac Iustitiae Secretario, signatum, & a Francisco de Arrieta, pro dicto Supremo Senatu, receptum, & correctum. Francisco Gomez de Lasprilla. Corregida. Arrieta. FIDES CORRECTORIS. Librvm hunc vidi, qui Tomi alterius de Indiarum iure, sive gubernatione, quinque libris comprehensi, titulum praefert, & cum suo Archetypo contuli, & nihi peculiari nota dignum inveni, quod ei fideliter non respondeat, demtis his, quae sequuntur, mendis. Nam alia, si quae forte reperiantur, minutiora sunt, quam ut nostra indigeant animadversione. ¶ Pag. 35. num. 95. Lacedaemonis, lege Lacedaemones. Pag. 56. num. 101. inustae, lege iniustae. Pag. 103. num. 27. Victaviamus, lege Octavianus. Pag. 110. num. 41. ex cavendorum, lege excavandorum. Pag. 114. num. 10. variae poenarum, lege varia poenarum. Pag. 117. num. 62. redimeret, lege redimerent. Pag. 135. num. 79. delegi, lege deligi. Pag. 145. num. 73. viligentia, lege diligentia. Pag. 147. num. 89. Ailicon, lege Stylicon. Pag. 149. sino aquellos, lege sino a aquellos. Pag. 154. num. 54. attitu, lego attritu. Pag. 173. num. 79. umbra quandam, lege umbram quandam. Pag. 210. n. 28. fructices, lege frutices. Pag. 250. num. 66. hae esse, lege haec esse. Pag. 355. in epigraph. cap. generalis, lege generalis. Pag. 356 num. 5. delego, lege do lego. Pag. 362. n. 57 aequiti, lege Equiti. Pag. 489. num. 69. pertinentes, lege pertinente. Pag. 817. n. 70 Capacavana, lege Copacavana. Pag. 842. num. 51. alterrigenae, lege alienigenae. Pag. 878. num. 10. Episcopatum, lege Episcopum. Pag. 884. num. 57. pacificatio, lege parificatio. Pag. 911. num. 1. Etemiavolis, lege Eremiacolis. Pag. 923. num. 95. impetratur, lege impetrata. Pag. 940. num. 81. suscipere, & revereri eos, lege suspicere, & reveteri, eosque, &c. Pag. 965. num. 37. seu officij, lege sui officij. Pag. 985. num. 30. manus, lege munus. Pag. 1032. num. 41. edictum, lege dictum. Pag. 1036. argento vi vo, lege argenti vivi. Pag. 1032. num. 31. decedens, lege discedens: eadem pag. num 32. Pamensi, lege Panamensi. Dat. Matriti die 14. mensis Februarij ann. 1639. El Licenciado Murcia de la Llanae. FEE DE LA TASSA. YO Francisco de Arrieta, escrivano de Camara de su Magestad, y vno de los que en su Consejo residen, doi fee, que por los senores del dicho Real Consejo fue tassado el Libro que con su licencia fue impresso, compuesto por el Dotor don Iuan de Solorzano, del Consejo de su Magestad en el Real de las Indias, intitulado: De iure Indiarum, sive de Indiarum gubernatione, Secundus Tomus, a seis maravedis cada pliego, el qual tiene dozientos y setenta pliegos, sin principios, nitablas, que al dicho respeto monta mil i seiscientos y veinte maravedis, al qual dicho precio no mas mandaron se vendiesse, y q esta tassa se poga por principio de cada Libro que assi se imprimiere. I para que dello conste, de mandamiento de los dichos senores del Consejo, di el presente. En Madrid a veinte yocho dias del mes de Febrero de 1639. anos. Francisco de Arrieta. D. PHLIPPO IV. HISPANIARVM, ET INDIARVM REGI, OPT. MAX. &c. D. IOANNES DE SOLORZANO PEREIRA, svae Maiestatis in Svpremo earvndem Indiarvm Senatv Consiliarivs, S.P.D. SVperioribvs annis Maiestatis tvae aris, Rex omnium Maxime, & Potentissime, Librum alium sacravi, iustae Indiarvm Occidentalivm inquisitionis, acquisitionis, & retentionis titulos disserentem, & asserentem. Que huius praevium monui, qui Politicam earundem Indiarum gubernationem, tam in spiritualibus, quam in temporalibus operose pertractat, & nunc ad easdem aras votivus accedit. Sero quidem, sed, in fallor, serio: nam eiusmodi Iucubrationes hominem desiderant, alijs curis, atque occupationibus expeditum: & cum Sapientem, ac Cordatum quemque magis in studijs timor, quam fiducia deceat, praestare censui, compositus cuncta, quam festinantius agere, quasique ab obrusam expurgare, in eo opere, quod tibi dicandum erat. Quodque Novi vastique Orbis, non tam divitias, quam Fidei, Pietatis, Religionis, & Iustitiae munimenta, & incrementa veteri reserat. Vt omnes ubique intelligant, tibi Rex Avgvstissime, & Gloriosis tvis, pariterque Potentibus, ac Catholicis Progenitoribus, parum fuisse, ingens adeo Imperium sub Christi, christianaeque Religionis vexillis, & auxilijs, reliquis adiecisse, nisi id ipsum pijs, sanctis, & iustis legibus, salutaribusque institutis stabilitum, conservaretis. Scientibus nimirum, plus esse occasum repellere, quam dedisse principia, nec minorem in conservandis rebus, quam in inveniendis cautelam requiri. illaque robusta, illa diuturna esse, quae prudentia Principum, & cura custodit. Et iuxta gravem gravis Scriptoris sententiam, expugnentur licet urbes, corripiantur gentes, Regnis inijciantur manus, partarum rerum aequatum coelo cumulum sedem stabilem habere non posse, si Respublica interius infeliciter gubernetur, domi male vivatur, foroque & curiae officium & verecundia non constet; & (quod praecipuum Imperiorum fulcrum est) Religioni, & sacris ipsa imperia non serviant, ita se humanarum rerum futura regimen existimantia, si divinae Potentiae bene, atque constanter fuerint famulata: Haec nisi aderunt centuplex murus rebus servandis parum est. Quod cum semper Augustissimae Avstriacae & Hispanae Domvs, velut haereditarium stemma fuerit, nescio an ullibi maiori studio, quam in his Indiarum provincijs curatum reperiatur, in quibus eximiam hanc, & indesinentem pietatem, tot adeo variae, & efferatae gentes ad Christi caulas deductae, tot Templa magnifice structa, & non dotata tantum, sed & ditata, tot Templorum, & Indorum Praesules, Mystae, Catechistae, Missionarij, & Concionatores, non minus diligenter quaesiti, quam abundanter exhibiti, me etiam tacente testantur, & vel exteri, nobisque parum affecti, Auctores, fateri coguntur, id ipsum ab Angelis in coelo, in Prophetici Isaiae, & Apocalypsis sermonis implementum, cantari dicentes, ut in his libris passim ostendo. Vbi simul etiam eande curam, & vigilantem solicitudinem. Erga temporalem Indorum salutem, & tuitionem extollo, & repetitis singulis prope diebus gravissimis adversus transgressores legibus, poenalibusque sanctionibus patefacio. Scio quidem, & saepe doleo, has leges, quae dirigere, & constringere deberent hominum vitam, in aliquibus locis, & a scaevis saevisque hominibus parum servatas, vel a pravis moribus in suam potestatem esse perductas; Sed saepe etiam identidem probo, nullis unquam temporibus consensisse Regia iura peccatis, veniam talibus concessisse, indulgentiae nomine crimina sublevasse, licitumve fecisse, quod publicu effe coepit. Quin potius illis, vix adhuc natis, vel notis, severissimis poenis, & opportunis efficacibusque remedijs, quantum per humanam prudentiam, & providentiam licet, obviam ire curasse, acceleratam correctione sceleribus imponentia, quam recte quidam, remediabise eorundem bonum appellat, semper enim dum perseverant, augentur, dum non resecantur increscunt, & in multitudinem facinorum prosilitur, quoties secura impunitate peccatur. Ille ergo tantumodo Princeps: Qui non vetat, peccare, cum possit, iubet. Quique cum inhibere scelus maximum possit, quasi probat debere fieri, dum sciens patitur perpetrari. Atvero, qui in cotrariu vigilant, & veluti in specula positi, Ciconiarum instar, ad noxia quaeque, & venenata animalia extirpanda, & occidenda collimant, totamque oculorum aciem intendunt, nihil est, cur de alienis admissis notari possint, vel debeant. Vitia quippe erunt, dum homines erunt, & praesertim in provincijs adeo longe a suis Regibus dissitis; In quibus, ut experietissimi Viri passim agnoscunt, ipsorum Principum iussa evanescunt, aut languent, licentiaeque Incolarum, & Praefectorum, campus late patens ostenditur, ut quidquid collibeat, licere sibi etiam opinetur. Quod enim longe distat, quasi nihil ad se pertineat, facile temeritas humana contemnit. Atque ut medici, pulmorum, si aegrotare coeperint, curandorum, perdifficilem esse rationem docent, quod ad traducendum eo usque medicamentum, longa, & valde clausa via sit per stomachum: ita plane longinquitas supremae potetiae, atque auctoritatis, eiusmodi provinciarum aegritudinis levandae, remedia opportuna, vix plerumque expectare permittit. Quamobrem saepe contingit, ut quicquid in rebus Indicis peccatur, sine emendatione peccetur: & mihi nimis absolute dixisse videtur Graecus Auctor Nicetas: Nihil esse quin ab Imperatoribus emendari queat, vel eorum vires superet. Cum vel Romani ipsi, qui summum illud, quo potiti fuerunt Imperium, ob bonos mores, & leges, quibus subditos gubernabant, & excolebant, meruisse dicuntur; quorumque Monarchia (ut alibi dixi) etsi amplissima fuerit, viginti tamen, & pluribus partibus, a tua Rex celsissime superatur, saepe fassi sint, se aliquibus flagitijs impares fuisse, totque a maioribus repertas leges, tot, quas Divus Augustus tulit, illas oblivione donatas, has (quod flagitiosius est) contemtu abolitas, securiorem luxum fecisse, multisque Plebiscitis obviam itum fraudibus, quae toties repressae, miras per artes rursus oriebantur. Sedvero, ut hec cura manifestius appareat, innumeris alijs tvis, Tuorumque Progenitorum schedulis, quae eam satis ostendunt, omissis, non possum non illam iii. Iulij ann. m. dc. xxvii. tibi ipsi ad laude, reliquis Regibus adaemulationem, & universo Orbi ad calumniarum, quibus Nos appetunt, depulsionem, on oculos ponere, qua, non contentus severissimis comminationibus, quibus Regis tvvs, & Supremus, semperque hac in parte lynceus, Indiarum Senatus, Indorum iniurias, & oppressiones, coactaque iposorum in privata commoda personalia servitia, penitus, ad eiusdem schedulae calcem haec verba subiecisti, & totidem tibi gloriae no humanae tantum, verum & divinae gradus (quod pia dicam temeritate) parasti: Quiero que me deis satisfacion a Mi, i al Mudo, del modo de tratar essos mis vassallos, i de no hazerlo, con que en respuesta desta carta vea Yo executados exemplares costigos en los que huvieren excedido en esta parte, me dare por desservido. I asseguraos, que aunque no lo remedieis, lo tengo de remediar, i madaros hazer gran cargo de las mas leves omissiones en esto, por ser contra Dios, i contra Mi, i en total ruina, i destruicion de essos Reinos, cuyos naturales estimo, i quiero sean tratados como lo merecen vassallos que tanto sirven a la Monarquia, i tanto la han engrandecido, i ilustrado. Doctus nimirum, oportere Principe ob subditorum magis, quam ob proprias dolere calamitates, bonique Regis officium esse, ut plurimis eos bonis cumulet, qui sub Imperio suo constituti sunt, & iuxta bracteatam illam Senecae sententiam, nullum ornamentum Principali fastigio dignius, pulchriusque reperiri, quam illa Corona ob cives servatos. Sed quid mirum si his virtutibus excellas, cum & in reliquis alijs etiam emineas, & quae — Sparguntur in omnes, In te mixta fluant, & quae divisa beatos Efficiunt, collecta teneas. Verique, & perfecti Principis veram effigiem referas, & Epitheta habere merearis, quae Iulius Pollux in unum congessit, sed in uno simul reperiri posse diffidit. Ob quae sane, & praesertim ob eximum, & ardentem Christianae Religionis zelum, quem varijs dictis, & factis saepissime demonstrasti, Magni cognomen, nihil tale ambiens, aut cogitans, imo (ut credibile est) pro summa, qua polles, modestia, recusans, concordi, & veluti coelitus demissa omnium gentium inspiratione, & acclamatione, vix dum iuveniles annos egressus, habere meruisti, atque inter tot, quibus dominaris nationes, Quam varias linguis, habitu tam vestis & armis, Vox diversa sonat, Populorum est vox tamen una, Cum Magnus Patriae diceris esse Pater. Rarum Hercule bonum, Dominum triumphare de moribus, & hoc consequi in florida aetate, ad quod vix creditur cana modestia pervenire: sed non minus rarum, quod in summo fastigio, non Magnvs magis, quam Bonus & Pius audire desideres, & duas res diversissimas Potentiam, & Modestiam misceas, Deo semper acceptas referens infignes, quibus es potitus victorias, eidemque, si quae forte minus prospere contigerunt, non minori Studio, & Pietate collum submittens, quin potius maiori veneratione, & Religione sacrificans, qua quidem constantia obtinendae Religionis, de Romanis post Cannensem cladem loquens, dicere audet Valerius: Magnum ipssis coelestibus ruborem iniectum esse, ulterius adversus eam saeviendi gentem, quae, ne iniuriarum esse, ulterius adversus eam cultu absterreri potuerit. Te vero Tui populi in publicum pro ovationibus, litationinus, & gratiarum actionibus prodeuntem, certatim velut beneficum, & salutare quoddam Nume aspiciunt inter amorem, timoremque medij, & alternis iudicijs ambigentes, Dominum salutent, an Patrem; His simul a te exemplis edocti, & Religionem in Republica, & Rempublicam in Religione esse oportere. Quam, aequa lance, in iustitia conservas, salva Maiestatis reverentia non dedignatus, iura Tibi communia esse cum privatis, & quod Tibi licere no pateris, ita alijs ostendens. Quod summum in Regibus bonum, & in cuius studium omnes Regias curas, & cogitationes, omnes labores, atque vigilias, omnia denique studia consumere debent, Politici omnes Scriptores consentiunt. Iustitia namque a principio Reges ipsos creavit, reliquasque in se omnes virtutes continet, vel illarum mater esse videtur, & veluti vinculum, & coagulum societatis humanae, quo soluto, dissipemur necesse est, & ut ferae solitariae vagemur. Vnde non minus iuste, Ivsti quoque cognomen Magni & Pij titulis adijcere Tibi possemus, & super omnes gloriari, quod Dei benignitate eo Moderatore gaudeamus, qui tanta cognomina rebus ipsis, & virtutibus explet, & iuxta D. Ambrosij doctrinam: Quod est professione, actione potius quam nomine detegit, ut nomen congruat actioni, actio respondeat nomini, ne sit nomen inane, & crimen immane, nullis se impijs infidelibus, vel sceleratis hominibus, consilijs, vel actionibus implicans, nullam alienam regionem, suis tantum contentus, affectans, nec eos, a quibus nihil lacessitus est, in bellum provocans, vel armis spolians, sed qui Pacem super omnia amans, & cupiens, id potissimum victricibus armis intendit, quod reliqua Europae conditio sub Turcico non gemat Imperio, & nihil rite, nihil providenter auspicari sentiat, aut sinat; quod vel transversum digitum a lege, consilio, honore, & timore Dei Immortalis deviare vereatur, vel Christi regulis adversari, qui ipse Pietas, ipsa Ivstitia est, & ut inquit D. Paulinus: Veritatis lumen, vitae via, Sol aequitatis, fons bonorum, flos Dei: Namque argumentum mutuum est, Pietatis, esse Christianum, & Impij, Non esse Christo subditum. A quo non valde abest illud Antigoni Macaedonum Ducis, qui Sophistae cuidam Librum de Iustitia scriptum, eidem porrigenti: Desipis (inquit) qui cum me videas alienas urbes armis vexantem, tamen apud me de Iustitia disseris, sentiens nimirum, eos qui iniustis bellis operam navant, quive (ut utar verbis Sallustij) Libidinem dominandi causam bellandi habent, & maxima gloriam in maximo imperio ponunt: suaque retinere privatae domus, de alienis certare, Regiam laudem esse, non solum Ivstos dici non posse, verum nec de nomine quidem Iustitiae apud ipsos tractari licere. De quibus veluti praesagire videtur Seneca, inquiens: Multi dum se tam Magnos, quam audiunt, credunt, attraxere supervacua, & in discrimen rerum omnium perventura bella. Sicut & de Te Rex nomine, & factis, Pijssime, ac Iustissime, Manilius, dum ait: Imponetque iugum terris, legesque rogabit, Illum urbes, & Regna manent, nutuque regentur Vnius, & coeli post terras iuramanebunt, Tanta erit & virtus, & cum virtute potestas. Sed vela contrahere praestat, quam in magno Tvarvm laudu aequore, quod mihi pandebatur naufragium pati, praesertim cu nobilia sint adeo Tua in universam Christianam Rempublicam merita, nec in Orbe, nisi cum Orbe interitura. Illam tamen praeterire non possum, quod cum etiam in florenti adhuc aetate, plurimum ipse & consilio, & prudentia valeas, & in cura, dexteritate, & brevitate expediendorum negotiorum, nulli ex Tuis Maioribus cedas, omnia tamen, tam in pace, quam in bello, sub fidorum, ac praestantium virorum consultatione disponis, Tuumque illis saepe iudicium quasi reverenter submittis, quos singulari attentione ipse idem ad eiusmodi munus provexeris. Sciens, eum, qui sua unius sententia omnia gerit, superbum magis, quam sapientem iudicari debere. Necnon, quod similiter agnoscens, difficillimum profecto regnandi genus esse, exercere iuvenem suis sensibus Principatum, praesertim in tanta rerum mole, quam unius hominis mens capere nequit, eximium Heroem Comitem-Ducem Olivariensem, veluti praecipuum, & interiorem Administrum selegeris, ut ei Tvam adolescentiam, & Regiarum solicitudinum partem committeres, cuius perfectam, & perspectam fidem, diligentiam, & intelligentiam, tot prius ac tantis experimentis agnoveras; certus, bona certa esse, quae fidem ab exordio trahunt, & abaevo constitutissimum fuisse, ut Magni, & Eminentes Principes, ad gubernandam fortunam suam, Magnis Adiutoribus uterentur, inde meliores aestimati, quod soli omnia non praesumerent. De quo, cum ex sacris, & profanis litteris, plura omnium saeculorum exempla adduxerint alij, Mihi satis erit, vel mutuatis a Cassiodoro verbis, adijcere, hunc quem Tv probasti, id plane supra caeteros adeptum, quod poterit emergere post electos. Nam sub Genij Tvi luce, intrepidus quidem, sed reverenter adstat, necessarie copiosus, curarum Tvarvm eximium levamen; & cum potestatis Tvae gratia ditetur, morum magis laude contentus, mediocribus se potius exaequat, ianuam Tvae cogitationis ingreditur, pectus, quo generales cure volvuntur, agnoscit, secreta Tva quasi obliviscatur, occultat, iussa quasi scribat per ordinem, retinet, sine avaritia serviens, & gratiam Tvam summa cupiditate perquirens, & super hanc eximiam fidem solatia suae confabulationis adijciens; ut asperas nonnunquam curas, quas emergentium rerum necessitate suscipis, sermonis suavitate deliniat. Sed quid ultra de eius moribus dicam, cui ad perfectam probationem sufficit, quod amorem Tvvm habere promeruit. Non enim est maius meritum, quam gratiam invenisse Regnantium. Nam quibus fas est de cuctis optimos quaerere, videntur semper optimos elegisse. Divertisse quidem videbor ad Viri benemeriti laudes, sed compendio sermonis assumti, cum illum refero, Te simul extollo, quia de claritate servientium crescit Fama Dominorum, & quoties talem tatumque Administrum fueris dignatus aspicere, toties Te cognosces recta iudicia habuisse: cum nullum maius boni Imperij instrumentum sit, quam tales Amici, neque sceptrum, exercitus, thesauri, sed eorum copia regna custodiat, quae usque eo prosperum successum habuisse compertum est, dum apud eoru Principes vera & pia Consilia (quorum gubernaculum lex divina) valuerunt: atque adeo plures, similes Amicos, ipsis etiam Regnis praetulisse leguntur. Inter quos Lescus Albus enituit, cui, testante Cromero, cum Poloniae Regnum sub ea lege deferretur, ut a se Gorovicium abdicaret, cuius fidem gratumque obsequium in multis expertus fuerat, incunctanter respondit: Malle se Poloniae Regno, quam fidissimi, prudentissimique Gorovicij Consilijs montisque carere. Sed & illud ad Tvas laudes valde conducit, quod non solum vivis, adeoque praestantibus consiliarijs uti contentus, mortuos quoque saepissime Consulis, ita enim libros appellare, & optimos Consiliarios censere solebat eximius ille Aragoniae Regum Alfonsus, quoniam nihil blandientes, nihil celantes, puram meramque propinant veritatem. Quae Me ratio movet, & excitat, ut alacrius & confidentius hunc, quem Tvo iussu, & nomine elaboravi, sub Tvo numine, & munimine colloce, sperans aliquando suturum, ut illum digneris adspicere; & simul cognoscere, quam immensum vastumque laborem in adeo immenso, & vasto Orbe lustrando, & illustrando subierim, cuius Mihi, ut cum Manilio loquar: Per varios casus Artem experientia fecit, Exemplo monstrante viam. Nulla hucusque alicuius humani favoris, vel praemij aura recreatus. Quod sane vel sponte currentem retardare, vel uberius ingenium restinguere potuisse, cum, Tertulliano Auctore, nullum certum opus sit mercedis incertae, & ut Claudianus ait: — Egregios invitent praemia mores, Hinc priscae redeunt artes, felicibus inde Ingenijs aperitur iter, despectaeque Musae Colla levant. Sed illud Ciceronis prae oculis habens, qui magnam laudem, & gratam hominibus esse docet, unum hominem elaborare in ea scientia, quae multis sit profutura: ut qua possim prosim in hac, in qua Ego (quod praefiscine dixerim) Libera per vacuum posui vestigia Princeps, Non aliena meo pressi pede Et de qua, ut aliquis aliqua, nescio an ullus alius, tot, tanta, ac talia congerere, & digerere potuisset. Et tot millia Regiarum schedularum, & ordinationum adducere, & elucidare, quae in hoc opere sparsae, & expensae reperiuntur; quibus inquirendis, & legendis, non temere dixerim, vix unius hominis vitam suffecisse videri; cum alias neget Cicero, si sibi duplicaretur aetas, tantum temporis habiturum, quo Lyricos Poetas legere posset. Inter quas saepe eas me repetere, iterum, atque it erum fateor, quae Indorum saluti, & conservationi prospiciunt, quavis aliqui res Indicas parum experti, id notare & succensere voluerint. Nam plus ibi semper cautelae adhibendum est, ubi plus damni fraudisve reperitur, & iuxta elegantissimu Senecae documentum: Nunquam nimis dicitur, quod nunquam satis discitur. Illique demum Scriptores, vel Consiliarij, si Isocrati credimus, Fideles existimandi sunt, non quicquid, aut sit, aut dicitur laudent; sed qui delicta, ubi oportuerit, libere notent, & accusent. Tv interim, Iuvans Pater, tanquam beneficum, & fulgidum sydus, Meis conatibus fave, probe dictis benignus adsiste, erratis ignosce, & Da veniam scriptis, quorum non gloria Nobis Causa, sed officium utilitasque fuit. Da etiam praemium, si libet, Libro, quod ei respondere cesueris; cum, vel Cassiodoro testante: Principalis propositi esse debeat, honestos labores palma remunerationis ornare, ut vicissitudine, qua provecti gaudent, desides mordeantur, sibique imputare possint, quod clementissimis temporibus, iudicij Principalis praemia non meretur. Certe enim, ut cum Claudiano rem claudam: — Nunquam Fallitur, egregio quisquis sub Principe credit Servitium. Vivatque, & valeat aeviternum, Avgvstissima Maiestas Tva, ut vivere omnes, ac valere possimus, & in commune Hispanae Monarchiae, & totius Ecclesiae bonum annet, ac perennet, & continua animi, ac corporis salute, & tranquillitate, post inquietiora tempora fortunate feliciterque fruatur. EXCMO PRINCIPI D.D. GASPARI GVZMANIO COMITI OLIVARIENSI, DVCI SANLVCARENSI, REGIS NOSTRI POTENTISSIMI MAIORI Cvbicvlario, atqve Administro, Et alijs praeterea Titulis, & muneribus pro meritis, sed adhuc infra merita, decorato, D. IOANNES DE SOLORZANO PEREIRA, IN SVPREMO INDIARVM CONSILIO Senator, S. & P.F.E. EN iterum ad Te (Princeps Excellentissime) redeo, & Novo huic mearum lucubrationum foetui: Nato protinus, atque humum per ipsam Primo murmure dulce vagienti. Non secus Priori, Tvvm levamen, ac tutamen expostulo. Ille, de Indiarum Occidentalium inquisitione, acquisitione, & retetione disseruit: Hic, quomodo acquisitae conservetur, & gubernentur, exactissime tractat, & (quod aiunt) adamussim perpendit. Vterque Augustissimi, Potentissimi, & o utinam Nestorei Regis Nostri iussu, & auctoritate conceptus, & conspectus, lucem accepit, eidemque, vel hac de causa (ut aliae deficerent) sacrari debuit: sed in utroque Te pariter Susceptore, & Patrono egeo, quo securius ad Tantae Maiestatis aras perveniat, & benignius recipiatur. Nam cum Gravis cuiusque Viri adprobationem, etiam in minoribus consequi, pulchrum sit: Pagina iudicium Magni subitura veretur Principis, ut Clario missa legenda Deo. Et nescio, quo pacto illud mihi gratius promittere queam, quam si Te favitorem, & Commendatorem experiar, qui eidem, pro meritis, ita gratus, ita acceptus existis, quique, pene puer, in Salmanticesi Schola solebas: Meas esse aliquid reputare nugas, ut ita, Sit satis ut placeam, me placuisse prius. Novis enim iudicium impenditur, favor autem semel placitios exhibetur, & cui initio ratio non fuisset praestandi beneficij, aliquid ei praestamus, ob id quia praestimius. Nullum meritum maius iudicat Cassiodorus, quam gratiam invenisse Regnatium, & Seneca Magnitudinem ultra non posse surgere, inquit, quando incrementum maius non est. Sed Tv, Macte virtutibus Heros, aliud adhuc, in quo haec augescere possint, adinvenis, dum Te in sublimitate parti honoris inclinas, & in supremo, quem occupas, loco: Omnia cum possis tanto cum charus Amico, TE sentit nemo posse nocere tamen; Nec nocuisse velle, & fortunam habuisse nocendi. Pulchrum, & magna laude dignum ducens, amicitia Principis ad benefaciendum uti, & quantum in ea, gratia valeas, aliorum honoribus experiri. Quorum saepe spem superas, cupienda praevenis, nota praecurris; supplicantium Fidelis Patronus, accusare nesciens, commendare praesumens; & interdum (quod in gloriam quoque Tvam cedit) eos ad summa vehens, qui & modica tolerarunt. Ita ut de Te loquutus videatur D. Augustinus, dum ait: Ad gloriam popularem non perveniunt, qui Primisunt, nisi quicunque in actionum periculis, & labore versantur. Qui in medijs turbis agendo, & suadendo populis praesunt, non ut praesint, sed ut porsint. Pene videor Tvarvm laudam late patentem capum ingressus, & quidem ex ijs non sum, quibus omnia Principum virorum honesta, atque inhonesta laudare mos est, quive in aures eorum ficte, & simulate quaestus sui gratia insusurrant, quia horum causas, Ambitionem scilicet, & Adulationem, procul habeo, & parum promtum ad haec ingenium; idque nulli magis gnarum, quam Tibi, qui saepius libertatem meam, quam servitium expertus es: sed cum quidquid excellit iustam habere debeat venerationem, & quemadmodum profanatur & vilescit laus vulgo communicata, ita merente laudare iustitia sit, iniquus, & ineptus plane videat, si desinam ex tali tamque amoeno prato, Hyblam quod sapit Atticosque flores, Quod nidos olet alitis superbae. Aliquos decerpere, & incultae licet orationis meae filo connectere, Insignemque meo capiti plectere inde coronam, Vnde prius nulli velarint tempora Musae. Cum in Te omnes virtutes veluti in proprio domicilio conquiescant, easque novo quodam & mirabili nexu ita coniungas, ut suavi concentu, & amabili decore fulgentes, universis ostendant, Te si a Magno Rege Nostro ad munia, quae eius haerens lateri, adeo laudabiliter exerces, adlectus non fuisses, omnium suffragij hominum, tributim, centuriatimque legendum, qui tantam molem subires, & nutantia Hispanae rei fata susciperes, cui sit in Deum iusta Veneratio, in Religionem Pietes, Fidelitas in Principem, Sanctitas in Moribus, Prudentia in Consilijs, in adversis commodisque rebus constans animus, & in audiendis expediendisque negotijs ea vis ingenij, & memoriae assiduitas, dexteritas, & attentio, ut quocunque loco natus esses, Fortunam Tibi ipse facturus videreris, & ut falli Politicum detegas, qui unius hominis mentem tantae molis capacem esse non posse, affirmavit, & plane videaris: Non Tibi, sed toti genitum Te credere mundo. Omnium quippe domus (ut cum Seneca loquar) Tva vigilia defendit, omnium otium Tvvs labor, omnium delicias Tva industria, omnium vacationem Tva occupatio: Ita, ut Tibi tantum ipse, Te ipsum eripuisse censeri possis, siderum modo, quae irrequieta semper, cursus suos explicant. Numquam enim Tibi licet, nec subsistere, nec quicquam Tvvm facere, nam veteribus negotijs nova accrescunt, nec tamen priora peraguntur, tot nexibus, tot quasi catenis, maius indies occupationem agmen extenditur: instar refectionis existimans mutationem laboris; cum tot sint Tibi disponendi libelli, tot legendae, & decernendae consultationes, tantus rerum ex toto Orbe occurrentium congressus, totque audienda hominum millia. Quos nulla unquam mora suspendis, nec cruciabili dilatione fatigas, vel responsis ambiguis deludis; amans in suggestione veritatem, in audiendo patientiam, quam cum primum Religioni suae omnes Magistratus debent, quia pars magna iustitiae est; & cum in alijs, vel ianitoribus innotescere, pro magno haberetur, Te omnes, qui volunt, statim adeunt, dimittuntur statim, finen que sermonis suus cuique pudor, non Tva superbia facit, tandemque tanti Principis fores negotiantium turba non obsidet, & omnes iure miramur: Quod non fessa labat Tibi pondere cervix, Tot res impositas capiti, quas recto vertice portes; Omnia namque animo complexus, & omnibus Auctor. Sed nimirum, vera est Sallustij sententia: Vigilando, agendo, & bene consulendo omnia eveniunt. Quam Tv tibi, velut actionum Tvarvm Cynosuram constituti, ad quam semper recto cursu, in tam procelloso mari, proram TVAE navigationis intenderes. Tunc tamen demum bene consultum credes, cum in nihilo a Pietatis, & Christianae Religionis regulis aberrtur. Non ut alij, qui Divinae legis obliti, quam D. Cyprianus, Consiliorum gubernaculum vocat, ad Horatianum illum Atheismum confugiunt: Curandum est ut rem facias, rem, Si possis, recte, si non quocunque modo rem. Cum tamen, vel eodem Horatio monente, discere potuissent, certius quidem esse, quod Vis Consilij expers, mole ruit sua, Vim temperatam Dij quoque provehunt In maius: ijdem odere vires Omne nefas animo moventes. Et ex Livio: Consilia callida, & audacia, prima specie laeta esse, tractatu dura, & eventu tristia. Maxime, ubi haec ad privatam magis ambitionem, aut conservationem, quam ad publicam respiciunt utilitatem; ubi verum haud dubie est illud eiusdem Livij: Privataeres semper effecere, officientque publicis consilijs. Nimirum quia (ut Tacitus addit) Pessimum veri affectus, & iudicij venenum, sua cuique utilitas, vel avaritia, quae omnia vaenalia habere edocet. Quod in Te, Princeps Optime, tantum abest ut videre, vel vereri possimus, quod potius, vel ob hoc ipsum, quod Tibi omnia veluti licent, multa Tibi non licere patiaris, quae hominibus in angulo iacentibus licita essent; Et (quod nulla non posteritas, nulla non mirabitur aetas) omnes fere orbis terrarum rationes, & divitias administres, tam abstinenter, quam alienas, tam diligenter, quam Tvas, tam religiose, quam publicas, eaque puritate, & integritate emineas, & omni lucri studio, quod corrumpit, & perrumpit omnia, liber existas, ut nulla solicitatione, ullis donis, vel tenuissimis xeniolis, levidensibusque munusculis, etiam a coniunctissimis, devinctissimisque Tibi personis, affici passus sis. Imo neque ab ipsa Regis munificentissima liberalitate expugnari; saepe in ipsius gratia, quam tanti facis, mallens periculum pati, quam ab instituto Tibi hac in parte vitae cursu, & puritatis zelo desciscere; tunc rerum fortunarumque Tvarvm maius incrementum facere ratus, cum vel eas, quas haere ditarioi iure, vel alijs iustis titulis possides, in ipsius famulitium, militumve stipendia, prodige, ac profuse dispendis. Quo exemplo illud consequutus es, ut cum Magnificum censeri debeat, quod Te ita ab omni avaritiae, & aliorum vitiorum sorde, reprimas, & revoces, magnificentius adhuc sit, quod Domesticos, & Familiares Tvos in eadem disciplina contineas. Sciens, quod si ab ea forte ipsorum quispiam (quod hucusque non audivimus) deviaret, similis ijs iudicari posses, quorum consortio, & familiaritate utereris; & maxime, ut reliquos aliorum ordinum clessiumque Ministros, & Magistratus pudeat errare, quando Tvis cognosceris excedendi licentiam non praebere, & unusquisque se intra legum cancellos concludat, dum Tibi charus, & probatus esse cupit, & iocundum esse agnoscit, si prohiberi, & observari publice videas, quod Tibi ipsi non permiseris. Facilis enim recti persuasor est innocens Cesor, sub cuius praedicabili conversatione pudet, mores proba biles non habere: & excessus tunc sunt in formidine, cum creduntur ijs, qui Dignitatum fastigia occupant, displicere. Quo fit, ut de Te vere praedicare possimus, quod olim alexandro Severo Romanorum Imperator Senatum acclamasse, Xiphilinus scribit: Omnes recte faciunt omnia, quia TV recte imperas. Domi enim ac foris, tam in Toga, quam in Bello, non solum exemplo, sed monitis, omnium velut actionibus adstas, & quid quisque facere debeat, vel debuerit, prudenter ac provideter insinuas & notas, excedentesque in officio, vel officium, puniri, ac comprimi curas, in commune totius Reipublicae bonum, in qua, si quilibet suum gradum non servat, officium ve non facit, nihil recte, nihilque ornate fieri potest, sed omnia perturbari, & commisceri necesse est. Sed neque illud in Te laude vacat, Magnanime Princeps, quod tot arduis rebus, curis, ac negotijs implicitus, quot, qualiaque nunquam in Hispana Monarchia contigisse leguntur, cui pene ruenti, lapsuraeque Tvos humeros obiecisti, ita de levioribus, imo & de festivis, & ludicris (ubi res id expostulat) satagis, & de alijs, in quibus Regis Nostri Augustissimi (quem non minus amas, quam colis) graviores curas leniri posse praesumis, quasi ad haec tantum ab eodem cooptatus fuisses; neque enim sunt tanquam pussilla contemnenda ea, sine qui bus magna constare non possunt, & cum certum sit homines sua varietate recreari, quia in continuatione rerum magnum mentibus constat esse fastidium, voluptuosa interdum, vel ideo quaerere debemus, ut per ipsa seria compleamus. Dandaque est (ut inquit Seneca) remissio animus, meliores, acrioresque requieti surgent. Cum pueris Socrates ludere non erubescebat, & Cato, vino laxabat animum, curis publicis fatigatum; & Scipio, triumphale illud, & militare corpus movit ad numeros, omnesque legum conditores festos instituerunt dies, ut ad hilaritatem homines publice cogerentur, tanquam necessarium laboribus interponentes temperamentum. Caeterum contrahere orationem praestat, quam de Tvis laudibus pauca, & minus digne referre; praesertim cum & ipsae sua luce fulgentes, alienis testimonijs non egeant, & mihi iustius quam Claudiano, verendum equidem sit: — Si carmen in unum Tantarum sperem cumulos advolvere rerum, Promtius imponam glaciali Pelion Ossae: Si partem tacuisse velim, quodcunque relinquam, Maius erit. Caeterarumque Tvarvm virtutum praedicationi unica modestia reluctetur, quae facit, ut cum laudanda tam libenter facias, fecisse tamen non libenter audias. Sed malui in his, quae summis veluti labris delibavi, eloquentiam potius, quam pietatem erga Te officiumque meum desiderari, & audaciam quam malevolentiam reprehendi, a qua nescio quo pacto liber esse possit, qui quae de Te quotidie audit, & experitur, Te etiam invito, suis scriptis non prosequatur. Cum Bonos laudare, magis quam laudatis, laudantibus prosit, & gravissimi quique Scriptores nos doceant, omnes qui gloria, famaque ducuntur, & ea maxime digni existunt, assensione, & laude a minoribus etiam profecta delectari, & non modo venia, verum etiam laude dignissimos esse, si immortalitatem, quam meruerunt, sectentur, victuramque nominis Famam, prosperamque Memoriam, etiam insatiabiliter parare, & prorogare nitantur, Nam contemtu Famae contemnuntur Virtutes, quae quidem licet ijsdem temporibus optime aestimentur, quibus gignuntur, paucis tamen natus videtur, qui populum aetatis suae cogitat. Multa annorum millia, multa populorum supervenient, ad illa Te respicere oportet, illudque pro comperto habere, quod etiam si omnibus, nunc tecum viventibus, silentium, vel modestia Tva, vel livor indixerit, venient, qui sine offensa, qui sine gratia iudicent, & Te, debitis laudibus, absque ullo adulationis periculo ornent, quae eas, in adhuc viventibus, & potentibus, suspectas reddere solet. Gloria enim tantarum rerum, ac Virtutum nesciet cum morte deficere, semperque relationibus vivet, qui quandoque moritura contemsit, & nulla non aetas eum extollet, & mirabitur Virum, quem si rerum natura pateretur, adscribi sibi voluisset antiquitas, & qui Tot alios tantosq viros, quos obtulit orbis, Intra consilium vincit. Et quod omnium laudationum veluti su premum fastigium est, per tot annorum curricula, & in tot civilibus, & militaribus ita arduis negotijs expertus, Tanti Regis electione, & approbatione dignu se indesinenter ostendit, Hesperij huius orbis sicut alter — Coelifer Atlas Axem humero torquens, stellis ardentibus aptum. Semper quippe verissimum censui illud Alphonsi Sapientisgsimi Regum Aragonie apophthegma, qui Principum animos minime privati cuiusquam arbitrio Regi dicebat, sed Dei veluti nutu, & inspiratione moveri, in cuius manu illorum sunt corda, & quocunque voluerit inclinat ea, cui & Homerus arride, dum eosdem Principes sub Iovis clypeo, ac patrocinio constituit. Non ignoro vulgares aliquos, morosos, & ignaros homines reperiri, qui egregia Tva facinora, resque praeclare gestas suo captu metientes (quia, ut hodie mores sunt, omnes sapiunt, omnes censent) invide eis, vel ignorater oblatrent, & ab alijs aeqe ignaris, aut improbis, non sine ingenti voluptate plaudantur; quoniam obtrectatio, & livor semper pronis auribus accipiuntur, & eos maxime petunt, qui precipitibus, ac lubricis Reipublice culminibus insistunt, ita ut qui velit suaviter in tali vita, & sine calumnia, & invida vivere, perinde faciat, ac qui vult in clarissimo Sole sine umbra versari. Vnde magna haec fortuna, magna servitus dici solet, & valde arduum, eidemque fortunae subiectum, regendi cuncta onus, a prudentibus viris censeri. Sed huiusmodi zoilorum malignitas, vel protervia, cui falsa species libertatis inest, facile a Te (Constantissime adversus invidiam Comes) dum spernitur, sternitur, soli veritati, ac puritati Tvarvm actionum innixo, cui, teste Tullio, magna vis est; Quaeque contra hominum ingenia, calliditatem, solertiam, contraque fictas omnium insidias, facile se per se ipsam defendit. Paucisque probatus, ut Attius ait, potius quam multis esse desiderans, certissimu illud effatum agnoscis Omnibus in magnis difficile est placeas. Et recte Dionem & AElianum docuisse: Res gestas taxare cuilibet facillimum esse, at res egregias gerere perdifficile, paucisque datum, eosque qui unuquodque gerunt, & administrant, non multitudini, sed eis tantum qui rei scientiam habeant placere oportere; non enim tam bene cum rebus humanis agitur, ut meliora pluribus placeant, argumentum pessimi turba est. Quod & ipsum praesentiens Alexander Magnus, pari animo, cum obtrectari sibi audisset, respondit: Regium esse, bene facere, & male audire. Quod quidam hoc carmine non ineleganter extulisse videtur: — Sed Regia res est Post bene facta pati tetras loligine linguas. Pergamus porro, & quae praecipue rigidi hi Aristarchi notent, vel carpant, leviter perstringamus; nam recte D. Ambrosius, summam inclementiam appellat, non curare ea tueri, ac defendere, que bene quis, & laudabiliter fecerit, & iuxta consilium Nazianzeni, improborum etiam linguis ocurrere oportet, quae simplicissimis quibusque calumniam adstruunt, quorumque probra, ut & bonorum praeconia, nisi eis respondeatur, immortalia manere solent. Et sunt quidem, Excellentissime Comes, qui damna, aerumnas, & vitia praesentis seculi doleant, & haec in Tvvm Caput impingant, quasi unius invidia ab omnibus peccetur, ut in simili Tacitus inquit. Sed hi Censores, vel (ut verius dixerim) Sycophantae, facere fane mihi videntur intelligendo, ut nihil intelligere videanturm cum qui ipse nihil per commissionem, aut omissionem sceleris, vel fraudis admittit; sed potius inter mala tempora bona vota conservat, pro aliorum excessibus, iuxta Divini & humani iuris disciplinam, notari non debeat; nec nostrum tantum saecuium, verum & retrocta omnia, similis querela impetierit, cum de suo scite scribat Plinius Secundus: Quo te vertas, quae remedia conquiras? ubique vitia remedijs fortiora; & scitius, & generalius Seneca: Hoc maiores nostri questi sunt, hoc nos querimur, hoc posteri nostri querentur, eversos esse mores, regnare nequitiam, in deterius res humanas, & in omne nefas labi. Ast alij, non minus callide & calide, leges ipsas, alia, quae caute, & prudenter ad illa eadem damna, vel vitia temporis, quae causantur, corrigenda, vel extirpanda, ordinantur, mordentes, interdum quasdam, ut se veriores, privatisque suis utilitatibus parum aptas, ferre non possunt: alias saepe, quasi priscis moribus, aut institutis adversas, accusant, & dum corrogandis undique pecunijs intendunt, ut vaenales contemnunt, & quae lethalem ambitum in Rempublicam, & in diu observatam, semperque in Hispania desideratam, Magistratuum, & Officiorum publicorum electionem, & distributionem inducant. Qui tamen aeque reijciendi videntur, cum scire deberent, tantum denuo denuo legibus severitatis addendum esse, quantum flagitia creverunt, nullasque unquam satis commodas omnibus latas esse, sed id tantum quaeri, an pluribus, & in summa prosint? vel quod ex iniquo habent, utiliatepublica repensetur: Quae saepe efficit, ut possit qui clavum Reipublicae tenet, in ijs, quae iuris positivi sunt, & ex ipsius voluntate, & potestate dependent, aliquid tantisper inflectere, dum eadem Respublica se datis morbis, quibus vexatur, respirat, aut pacis lenitas sopit, quod bellorum calamitas introduxit. Nec enim Sapiens uno semper it gradu, sed una via, nec fe in aliquibus mutat, sed potius aptat, & ut verbo dicam, non cursum cundem tenet, sed portum. Quod Baldus Noster alijs verbis expressit, inquiens: Aliud esse iustum tempore guerrae, quod est iniustum tempore pacis, quia sicut Medicus observat tempora, ita & Legislator. Et gravius, & elegantius D. Cyrillus Alexandrinus ita ad Gennadium scribens: Dispensaciones rerum nonnunqum cogunt parum quidem a debito quosdam foras exire, ut maius aliquid lucrifaciant. Sicut enim ij, qui mare navigant, tempestate urgente, naviq periclitante, anxiati quaedam exonerant, ut caetera salva permaneant; ita & nos, cum non habemus salvandorum omnium negotiorum penitus certitudinem, despicimus ex ijs quaedam, ne cunctorum patiamur dispedia. Et ex his pariter frequentibus vulgi rumoribus, aut clamoribus satis fieri potest, dum varium hoc & caninum, ac subinde famelicum animal, alijs Tvis actionibus, & consilijs oblatrat, quod se tot novis tributis, praestationibus, aut superindictis gravari praesentit. Etenim vetustissima hec etiam est omni tempore, & in toto orbe querela, & his verbis graphice ab Herodiano notata: Neque enim habendam quisquam gratiam putat, quod rebus suis pro arbitrio utatur, quippe id sibi deberi iure autumat: qui vero suis exuitur bonis, nunquam hanc iniuriam obliviscitur, neque quisquam lucro apponit, quod utilitatem in commune pariat. Quae enim publice prosunt, parum cuique curae sunt: sin quae propria cuiusque sunt, minus ex sententia ceciderint, tunc nemo satis secum benigne agi putat. Sed tandem hunc habet finem assiduae eiusmodi querele, quod queri pudeat, & vel nascentes adhuc reprimi debuissent, si vulgus, quod D. Hieronymo teste, habet os barbarum, & procax, & in convicia semper armatum, ad supra dicta respiceret, & Pij, ac Generosi pectoris Tvi arcana cognosceret, qui nihil dolentius quam tributorum erogationes consulis, vel exequi iubes, & pacem, ac populi hilaritatem, & sublevationem prae omnibus cupies, Scenae Te tragici huius, & erumnosi temporis dutaxat accommodas, & instar periti Chirurgi, exulcerosae Monarchiae membris aliquid uri, ac secari pateris, ne totum ipsius corpus intereat. Satius ducens, praesentia damna contemnere. quam perpetua comoda non habere, & felices, ac gloriosas, quibus quotidie Dei ac Tvo beneficio potimur, victorias, non adipisci. Quas cum ipse Populus excipit, laetabundus in gaudio compensat, quod antea cum labore gemens expendetat, & tandem docetur, neque stipendia sine tributis haberi posse; certumque esse, nullam auri vim sufficere Principi, cui non unus (ut olim Crassus dicebat) sit alendus exercitus, sed tot simul ac tales, tam terra quam mari, in a deo varijs, & distantibus locis, tot simul etia ac tantis Hispanae gloriae hostibus, vel aemulis resistentes. Superest ut alijs respondeamus, quorum sepe aestimatio non rerum merita, sed fortunae spectat eventum, eaque tantum iudicat esse provisa, quae felicitas commendavit. Nam hoc de laudibus Tvis, Prudentissime, & Providentissime Princeps, nihil detrahere potest, in quo prope est, ut eminentius censeatur, quod probaverunt Te adversa Constantem, quam si celarent Secunda Felicem. Nam apud sanos & prudetes Viros, quorum tantum (ut supra dixi) censuram vereri oportet, omnibus in rebus conatus in laude, effectus in casu est, quia saepe prava magis, quam bona consilia prospere eveniunt, dum fortuna plerasque res ex libidine sua agitat. Atque adeo Suetonio Paulino, apud Titum Liviu: Cauta potius cum ratione, quam prospera ex casu placebant, satis cito incipi victoriam ratus, ubi provisum fuerit ne vinceretur. Et Maecenas, non eos laudabat August, quorum dictis respondisset eventus, sed qui rectam probamque sententiam dixissent, oportere inquiens, mentem eorum considerare, non aberrationem punire. Nam & Medicus sanitatem aegri petit, si tamen aut valetudinis vi, aut intemperantia aegri, aliove quo casu, summa non contigit, dum ipse omnia secundum rationem fecerit, medicinae fine non excidit. Et cum rerum humanarum conditio non permittat, ut in adeo potenti, ac patenti Monarchia, tot undique procellis vexata, omnia semper ex voto, vel consilio respondeant, solicitumque aliquid, & triste, laetis & iocundis non misceatur, tota Prudentis Gubernatoris virtus & industria, iuxta dogma Platonis, in eo consistit, ut inter iniquos fortunae iactus, meliores speret, atque disponat, & tempori cedens, ad id quod acciderit, sua Consilia aptet, quae interdum (docente Seneca) sub die nasci debent, & hoc quoque tardum est, atque oportet, ut sub manu, quod aiunt, nascantur. Multum quippe saepe intermissus dies unus, aut alter momenti ad salutem attulit, & prosperos casus praebuit, quos nullis consilijs homines consequi potuissent. Quae, Terentius etiam sensit, dum dixit: In vita hominis, quasi cum ludas tesseris, Si illud, quod est maxime opus, iactu non cadit, Illud quod cecidit forte, id arte ut corrigas. Tantumque abest, ut hoc vitio verti Gubernatoribus possit, quod tunc potius magis eorum virtus elucet, & maiori laude, ac commendatione digni creduntur: Scilicet adversis probitas exercita rebus Tristi materiam tempore laudis habet. Cessat enim nautarum in tranquillitate peritia, & ut Plinij Secundi verbis utar: Illa sunt maxime mir abilia, quae maxime insperata, maxime periculosa, vel grandi sunt subiecta discrimini. Ideo nequaquam par Gubernatoris est virtus, cum placido, & cum turbato mari vehitur: tunc admirante nullo, illaudatus, & inglorius subit portum; at cum strident funes, curvatur arbor, gubernacula gemunt, tunc ille clarus, & Dijs maris proximus. Talem Te quotidie experimur, Comes Excellentissime, talemque Te fateri, & praedicare omnes debent: Queis meliore luto finxit praecordia Titan. Namut aliud agens Zeno Imperator edixit: Qui suis Consilijs, suisque laboribus pro toto Orbe terrarum diu noctuque laborant, quare non habeant digna sua praerogativa Fortunam? Sed ijs maxime hoc curae esse debet, qui studijs, & libris scribendis, atque excudendis operam damus, quorum praecipuum munus Tacitus retur, ne virtutes sileantur, utque e contrario pravis dictis factisque ex posteritate, & infamia metus sit. Praesertim cum Tv eadem studia pene extincta refoveas, & saepe, inter alias huius temporis aerumnas dolere soleas, legum harmoniam, & suave Musarum concentum ob armorum strepitum ita grate & iocunde ac oportebat, non exaudiri, illud passim Leonis Imperatoris ingeminas: Vtinam meis temporibus eveniret, stipendia Militum in Doctores artium absumi. Doctus nimirum cum Vegetio, unius aetatis esse, quae fortiter fiunt, quae vero pro utilitate publica scribuntur, aeterna manere. Quod Me sperare iubet, gratiorem Tibi laborem futurum, quem in hoc Libro scribendo consumsi, quo nescio an alius, in ea arte, quam profiteor, vel ad utilitatem fructuosior, vel ad dignitate amplior, vel ad Novi-Orbis notitiam, & gubernatione pulchrior, vel ad totius Hispani Imperij, imo & omnium gentium usum, ac praxim, illustrior, excogitari potuerit. Semper quippe valde laudare soles, quod in rebus honestis, & cogitatione dignis studij, opere & curae collocari, & impendi vides, & eos, cum Platone, Beatos putare, quibus datum est, aut facere scribenda, aut scribere legenda. Inter quos Me, saltem ob votum, numerari posse confido, cum, ut Tv ipse optime nosti, semper mihi fuerit gaudium, & solatium, & aliorum laborum levamentum in litteris, a quibus, post Deum, veram animi quietem desumo, quaeque praestant, ut adversa magis intelligam, sed sapientius feram. Vnde quidquid a Republica, & iniuncto mihi munere vacui temporis habeo, nunquam perire sino, & his & alijs libris (forte non minus utilibus) quos prae manibus habeo, Me totum addico, Magni Vatis cum Senceca effatum illud vetus plurimi faciens: Otium sine litteris mors est, & vivi hominis sepultura: & existimans, multo esse praeclarius, publice prodesse, & posteritati consulere, quam Me ignaviae dare, ludicris, aut privatis actionibus, vel, auctionibus, tempus & vitam consumere. Quod equidem candide, ut & factum, ita & dictum, & acceptum velim, quamvis, Candor in hoc Seculo res inter mortua pene. Omnes quippe probi, & litterati sciunt, quam liberi esse soleant ab his curis, & praesertim ab avaritia, & augendae rei familiaris studio, qui alijs veris studijs, & librorum lectioni, & scriptioni impensum operam navant. Non enim frustra dixit Horatius: — At haec animos aerugo, & cura peculi, Cum semel imbuerit: speramus carmina fingi Posse linenda cedro, & laevi servanda cupresso? Vnde forte omnium Seculorum bonis ingenijs, & Scriptoribus Medicitas comes, iam olim & toties a plerisque eorum non illepide deplorata. Nam de Statio venustissimo Poeta, cuius est illud: Vilis bonos studijs, bona fide, & serio commemorat Iuvenalis: Esurit intactam Paridi nisi vendat Agavem. Et de se, & alijs scribens Martialis, affirmat, quod Praeter aquas Helicon, & serta, lyrasque Deorum Nil habet, & magnum semper inane Sophos. Et Calpurnius: Certe mea Carmina nemo Praeterquam scopulis ventosa remur murat Echo. Cum tamen interim alij male feriati, & ambitiose suis tantum lucris, & augmentis intenti, omnibus inhient, omnibusque, & plerumque inverecundis, & non concedendis petitionibus, potiantur, ut alias Imperatores Gratianus, Valetinianus, & Theodosius scribut. Vsque adeo recta ingenia debilitat verecundia, perversa confirmat audacia: Illic aera sonant: at circum pulpita nostra, Et steriles cathedras, basia sola crepant. Quibus certe si aliquando, vel renitens, invideo, non pro Me, sed pro octo quos habeo liberis, pecco, & his Cassiodori verbis excuso: Nutriuntur a parvulis, ipsis laboratur, ipsis divitiae conquiruntur: & cum sibi unusquisque credat abundare, quod possidet, cum a patribus adhuc quaeritur, pro altera potius aetate peccatur. Sed hos Meque ipsum Tvae fidei, clietelae gratiaeque committo, Beneficentissime Priceps, de qua iam diu Mihi in alijs rebus experta, tantum me fidere agnosce, ut etsi non inveniam, quae poscam, quaesiturus Mihi videaris ipse quae tribuas, sequutus Ludovici XI. Galliarum Regis ememplum, qui dicere solebat: Se hoc ingenio esse, ut plus amaret eos, qui ob beneficentiam sibi deberent, quam alios, quibus se debere putaret. Et Catonianae sententiae memor, qua honoris studium auferri monuit, quoties virtus praemijs viduatur, quia ea vulgo talis non creditur, cui honos & emolumentum non ancillantur. Magnaque (ut Xenophon addit) imminet bonis desperatio, cum ab ignavis se praemijs discretos non aspiciunt, & quise periculis, at que laboribus obijciunt, cum subterfugientibus pari ratione haberi. Quod & ipsum melius adhuc, vel certe copendiosius Horatius etiam docuit, dum cecinit: Aut virtus nomen inane est, Aut decus, & pretium recte poscit experiens Vir. Nisi quis forte sola gloriae cogitatione ducatur, quae ex Ingenij monumentis, alijsve praeclare gestis in hominum memoria aeternum victuris, comparatur, ad quam respiciens idem Poeta inquit: Non omnis moriar, multaque pars mei Vitabit Libitinam. Et alter: Musis intermina vita Permanet, & memori laus semper pullulat aevo. Quam Tibi, Princeps Excellentissime, Devs Opt. Max. talem concedere velit, & vota Tva secundet, ut nostra foecundet, &c. Quamvis Phidiaca coeleris imagine, Surget Ectypus: Archetypus sed liber unus erit. Emicat hic facies: at firma Volumine morum, Et Vera ingenij stantmonumenta tui. D. Hieronym. ad Marcel. Scriptorum libri, ingeniorum effigies, et vera, et aeterna monumenta sunt. LVDOVICI TRIBALDI A TOLETO REGII RERVM INDICARVM CHROnographi ervditissimi, IN LAVDEM LIBRI ET AVCTORIS, CARMEN HEROICVM. QVO iure Occiduos Hispanus regnet in Indos, Legitimi Antistes iuris lumenque, secundo Hoc quoque, ceu primo, praestante volumine monstrat. Nam velut ignivomo iubar ardens fundit ab ore. Sol Hyperionius radijs armatus acutis, Illustratque solum: sic lucem mentibus addit, Discussa legum caligine, fulgidus ardor, Nempe SOLORZANI Ingenij, sie lampade clara Illata, victae actutum cessere tenebrae. Sol etenim radians cognomen Gentis avitae est: Grand SOLORZANAE; cuius cognominis haeres Hìc cluit, Hesperij nova lux, Indique Senatus. Ortygia quondam Sol ortus in Insula, Apollo Veridicus fertur, Doctus, Iurisque Peritus, Facundus, nitidus, culti quoque Carminis Auctor. Noster & hic pariter cognomina tanta tuetur. Sed pars corrupta est vocis, nam labilis aetas Protulit ORZANVM mendose pro Ortygiano. Quippe SOLORZANVS prius Ortygianus erat Sol. Nocturnas patulo qui pellit ab Orbe tenebras. Nec sic flammiferi radiato lumine Olympi Omnia complentur, medio cum Phoebus in axe est, Purus, & a nullis nebulis obductus opacis: Luce micant nostris ut iura faventia rebus, Quae tribus hic fulcit validis, solidisque Columnis; Iuris item triplicis nostri ter Maximus Atlas Scilicet aut maior veteri, vel non minor Orbis, Invidia nobis penitus grassante, perisset, Nifor et hic nostris tantus Patronus in Oris, Iuris, & hoc tantus modo propugnator in aevo. Tanta igitur tellus, tanto sub iudice nostra est, Quam ius, quam ratio nobis modo vindicat omnis. At sibi ne Soli tantum tribuisse putetur, Testibus hoc firmat legum, iurisque peritis, Hoc quoque Doctorum censent monumenta virorum. Fatidico haec eadem testantur carmine Vates. Innuit his mystes, connivet & ipse profanus. Convenit externis cum nostris; cuncta Beatum Eloquium decorat, documentaque maxima rerum. Euge Pater Vatum, Themidis vittate Sacerdos, Sarta & tecta simul cuius delubra tueris. Historiae columen, vindex veri, arbiter Orbis Incorrupte Novi: cuius sublime Tribunal Inscendis quoties, toties comitatur euntem, Iustitiae inculpata cohors, pietasque fidesque. Scilicet haud litis tetricae, sed pacis amantem. Te decus egregium semper firmumque bonorum Praesidium sequitur; Te nostrae gentis alumni Cantantes sublime ferent ad caerula coeli, Vindiciasque suas prorsus celebravit uterque Orbis, & inferior saeclis labentibus aetas, Cuncta sit ut merito per saecla PEREIRA perennis. Magna igitur debent Tibi, Magne SOLORZANE, Iberi Praemia, persolvent meritis maioribus omnes. Hos inter plures cuperem Tibi dicere laudes, Si foret ingenum Mihi, quod Tibi contigit uni. Hoc tamen optare, ut stultum, sic prorsus inane est. Quod minus ergo Meis tanta ad molimina laudum Pondus adest numeris, pergam suadente Minerva Insuper abilibus praestare silentia rebus, Nemo secet parva sanus vasta aequora cymba. DON FERDINANDI DE SOLORZANO Pereira & Paniagua, Auctoris filij natu maioris, ex Equestri Militia D. Iacobi Equitis, & Regis nostri Potetissimi Paedagogiani Aulici, quem Latine Puerum, Graece παῖς, Gallice, & Hispane Paje vocamus. Carmen Elegiacvm. VOX Geniti, ut Patris vox est (sententia iure Fixa manet) patrios dum tenet ille Lares. Esto; sed ideirco, Genitor venerande, canenda Suspecta in Genito laus nequit esse Tuo. Scilicet in gemino Te Fama Intermina Mundo Et lingua, & pennis celsa per astra vehit. Quodque sub unanimi celebratur voce, proinde Desinit erratum, pergit & esse ratum. Spargere si tenebras male suada silentia tentent, Pluma quidem doctis Te feret Orbe Libris. A Te Caesareum didicit Salmantica quondam, Ius quoque Pontificum debuit illa Tibi: Qui ferus ense Patrem nihil obtruncare timebat, Codicis ecce Tui verba cruenta timet. Qualis ab obscuro Soligneus aethere noctem; Legibus exturbas Indico in Orbe Chaos. Et documenta refers, queis hac regione paranda, Iura patere facis Principis aequa Tui. Hoc novo, & in lucem veniente volumine, pandis, Indica sub fraenum quomodo Regna vocat. Quidquid habet partum bello, & virtute Philippvs, Id firmas calamo tempus in omne Tuo. Tu mores, muros expugnent Arma, Ducesque, Indica rura alij, Tu Indica iura dabis. Ira ferox illic: Pax hic propugnat, & hostem Maiorem vincis: fortior ergo Toga es. Vivida primus Ego Genitoris nascor Imago, Quam negat esse parem, nil, nisi quod sit idem. Vltimus Authoris mentem Liber extrahit altam, Menititur corpus Vos animo esse duos. Vis tamen e Libris, quam e Natis ante referri Forte quod hi mores ingeniumque notent. Hinc Mihi sortitus si detur, & optio. Liber Protinus esse sinam, dum Liber esse queam. ALIVD DON GABRIELIS DE SOLORZANO PANIAGVA ET TREIO, Avctoris Filii secvndogeniti, In Salmanticensi Academia utriusque Iuris studiosi. MONTE sub umbrifero proiectus Hyantius Heros Impulit argutam voce canente lyram. Ecce silent venti, lapides volvuntur in urbem Sponte, peregrinis stat quoque Lympha modis. Brachia collectis flexere volucribus orni, Sistit & ad numeros Tigris, & Vrsagradum. Ipse tenes populos gemini, PATER inclite, Mundi, Quos Tagus auriferis, ditat & Indus aquis. Fertur Apollineis Salmantica docta Palaestris, Iuris ad insuetas fixa stetisse vias. Peruvij constat tenuisse silentia gentes, Dixeris Occiduis cum pia iura plagis. Decolor anfractus habitaverat India, noctem Senserat; experta est, Te veniente, diem; Quot sibi vulgato peperere volumine plausus Aula; sed & Proceres Magne PHILIPPE Tui? Magnautique Amphion, sed Tu maiora patrasti, O PATER, ipse homines attrahis, ille feras. Quodcunque est Sophiae, quodcunque est artis ubique, Ingenij, aut Genij quidquid ubique viget; Omne Tuis, Genitor, reor insedisse libellis; Non sapio, aut aetas, si sapit, ista leget, Plura recenserem, inopem, sed copia natum Ipsa facit, nullo carmine laudis eges. Hoc Tibi doctrinae monumentum, & pignus amoris, Sic parvo grates munere pensat Amor. Vive memor Nati, duretque Pelargia Tecum, Sit Mihi cura Tui, sit Tibi cura Mei. IN EIVSDEM LIBRI, ET AVCTORIS LAVDEM ELEGIA Licent. D. Petri de Llarena Braeamontij S. Inquisitionis Llerenesis Fiscalis dignissimi. Regivs aethereis lapsus Iovis ales ab oris, Dum vacant, & reduci tendit in astra gyro: Digna Iovi referam quaenam modo munera dixit, Et mansura animi pignora gratamei? Astra micant, Phoebique soror micat aurea coelo, Phoebus inexhausta nubila luce fugat. Deliciae, faustique dies, non tempora, non nox; Munus utrumque Iovis, munus utrumque Deae. Mella feram sudata crocis, sudata marino Rore, & paestanis eruta mella rosis. Fortunata dies, qua Te, Solorzanvs, Auctor, O rerum, tanto munere ditat apis! Disce, Parens, hominum saevos lenire labores, Blandaque fraenato condere iura Polo. Grandia magnanimi viden Indica regna Philippi, Mellitum Avstriaci laeta subire iugum? Heû qualis pietas! talem decet esse parentem. Quantus amor! victos in sua vota trahit. Quantum auri, argentique ferax vomit India, partu Foelix, Hesperij fundit in arva Ducis. Hinc census, placidique tument patrimonia Regis, Nec populi incassum flava metalla liquant. Thuris inabsumpto redolent altaria fumo: Thura venenatis insidiosa Dijs. Ara calet, Styx atra pavet, delubra renident, Sacra cluunt, summo rite peracta Deo. Seligit Avstriacvs lecto pius ordine Mystas, Facundosque sacris praeficit ille choris. Clamosi sinusa, fori placabilis undis, Temperat arbitrio iurgia dira, Themis. Pax animo, sincera quies, & cura domorum, Laeta Perunanis expatiantur agris. Exulat irarum fluctus, timor omnis abactus, Fertilis irriguo terra virore nitet. Praetulit infaustis pacem Solorzanvs almam Litibus,inque foro praetulit arte modum Vindice nec laetus Peruani iuris, & aequi, Scriptoris fausto munere solus ovat. Hic Mystae, hic delubra pijs praelata trophoeis, Iuraque vix trutina dissociata, cluunt. Cura Patrum, tetricique adigit censura Senatus, Legibus invicti regna subesse Ducis. Ante Iovem flexo sic poplite signifer ales, Talia Dictaeo rettuli ille Deo. Tum Pater Augusto flaventia tempora nutu Movit, & hos placido fudit ab ore sonos. Ter fausto visure diem liber augure, prodi, Terque Tibi aeternum luce refunde diem. Indica non aliter perstabunt regna Philippo, Docte Pereira, Tuis ni tueare modis. DOCTORIS ALFONSI SANCTII IN INCLYTA COMPLVTENSI ACADEMIA Exoticarum linguarum professoris, EPIGRAMMA. TEmpora dispensat Sol, Tu Solorzanus Indis Dispensas leges; lustrat uterque Polum. Ambo dispensant, Sol, & Solorzanus, Orbem Ille movens librat, librat & iste monens. ALITER ALIVD EIVSDEM DOCTORIS. SOle sub ardenti das Indis iura remotis, Sol rectus noment Torrida Zona dedit. Ex Graio & Lationomen Solorthane misces, AEquat Sol rectus nocte dieque viam. Barbara sic legi supponis colla superba. Ergo Sol motu, Tu quoque lege Regis. DOCT. D. PETRILVDOVICI SALAZARII, electi Auditoris Regiae Cancellariae Insulae Hispaniolae, sive Sancti-Dominici. alivd ad idem epigramma. SOLA duos felix sortitur America Soles, Vnum communem, qui vehit axe diem. Nocte dieque micat scriptis SOLORZANVS alter. Ille fugit tenebras, is fugat ingenio, Sole igitur maius solus SOLORZANVS, ille, Qui novus esse Novi noscitur Orbis Atlas. Lustrat Emispherium nostrum, mox currit ad Indos Phoebus, sic toto spargit in Orbe iubar, Lustrat utrumque doces melius SOLORZANVS axem, Nam caret occasu, fulget & ipse diu. ALIVD D. IOANNIS DE MATIENZO ET DEZA, V.C. Praeferat eximios Orbi, Vir Magne, labores Grata Tuos gazis Indica terra suis. Divitias quaerunt alij, Tu iuris & aequi Doctrina illustris, ditior inde redis. Ergo quique novum penetrare optaverit Orbem, Disciplinarum pergat adire Tuum. Cui radians, illum miroque regimine lustrans, Sol ades, & semper lux eris ipse. Vale. D.D. FERNANDI LVDOVICI DE VERA, Vice-Comitis de Sierra-Brava, in eiusdem Libri, & Auctoris laudem Epigramma. A Quo clara micans depromit lumina Titan, Ad quod stammivomos aequore mergit equos, Pergat, & extremam properet contingere metam; Atque iterum emensum, retro recurrat iter: Non tamen Antipodas solitos descendat ad Indos; Illic alter enim maior Apollo micat. Dum regit Indorum praesens SOLORZANVS Orbem, Iuraque dum populis dat sacrosancta novis. Dumque Novum linquens. Hispanum illuminat Orbem, Et spargit Sophiae luce micante iubar. Clarus inoffenso procedat lumine Titan, Et ne sit geminus, pergat ad Antipodas; Hìc ubilata patent florentia Regna PHILIPPI MAGNI, quo maior nullus in Orbe fuit. Solsat erit Sophae SOLORZANVS omnia lustrans, Estque supervacuum lumen Apollineum. D. IOANNIS BEIARANO CARVAIAL, in Svpremis Consiliis Advocati, Ad eundem Librum, & Auctorem, EPIGRAMMA. Gloria Colombi, Cortesij gloria, summa Felicitate, silet, dum Tua iura legunt. Ignotum licet traxit uterque triumphum, Protulit in terras Imperiumque novas; Ast maiora petis, quaesitum viribus Orbem, Et novitate regis, & comitate pacas. Cedant Arma Togis, Toga cum una Ioannis, Quidquid & arma premunt, ipsius ore regit. D. HYACINTHI DE QVESADA ET FIGVEROA, Ex equestri Militia D. Iacobi, EPIGRAMMA. INDICA Regnalevidas, Magne SOLORZANE, penna Describis varias Scriptor, & Auctor opes. De pelago, & fluvijs, de campis, de ubere rerum Copia, & argenti munere dives agis: Congeris hinc servos, vestes, & pascua, silvas, Gemmarum pretium, rustica dona, dapes Regales reditus, portoria, vina, salinas, Iura, notas, leges, tum monumenta, Fidem Omnia divino tractas sub acumine, vitam Omnibus inspirans, pene sepulta creas. Omnibus ingenij paris alto lumine lucem, Et pariter calamo stantque vigentq Tuo. Numinis, o similem divino munere dextram, Quae creat ille novas, quae beat ille beas. D.D. PETRI FERNANDI DE BAEZA, a Consilijs Regis Nostri Potentissimi, Supremaeq; eius Curiae, & Sacrorum nemorum, saltuumque Quaestoris, AD EVNDEM LIBRVM, ET AVCTOREM, HORATIANVM CARMEN. NON sceptra Regum, non diademata, Non splendor Orbis, factave Fortium, Secura temporis refulgent, Nobilibus decorata signis. Quos alta Martis bellica gloria, Iovi Supremo fecerat aemulos, Praemente Fortuna maligna, Praecipiti cecidere lapsu. Vbi superbum gloria Caesarum? Et alta Romae moenia Romuli? Ruere penitus iam trophoea, Instabili ferienti telo. Tu sola virtus, Tu sine termino, vitam perennas, funeris inscia, Mortisque contemptrix triumphas, Despiciens cineres sepoulchri. Non Te caducis terracoercuit, Non lata fusis aequora finibus, Tusedibus coeli locata, Sideribus redimitafulges. O saepe foelix, quem Tua dextera, Licet sis ortus sanguine nobili, Insignibus terraerelictis, Ingenij decorat trophoeis. Olim, quod armis vicerat Hesperus, Quem victor Indum sub iuga miserat, Huc mille perpesus labores, Occidui domitor profundi. Tu, maior armis, docte SOLORZANE, Tu iura servas, menteque fervida, Victoribus donas Iberis Imperium gladio subactum, Vesana tristis vox sonet invidi, Negetque Nostri iura severior Mavortis, aestuet subimis Visceribus sanie tumenti. Evincet hostes Te duce veritas, Novaeque flammae conscia lumtnis Alte coruscat, Tuoque victrix Ingenio, radiata fulget. Tonantis ales qualiter aeris Tractus fugaci per volat impetu, Regina nubum triumphat, Nobilibus relevata pennis. Ergo perenni nomine saecula Vinces, & alti conscius aetheris, Premes comas lauro virenti, Perpetuo meritis superstes. Fortuna nutet, nutet & arida Tellus, & humor fluctibus aequoris, Vives perennis, astra quamvis Destituat radiosa flamma. DOCT. D. FRANCISCI DE ALARCON CORONADO, MEXICANI IN REGIA INSVLAE HISPANIOLAE, sive SANCTI-DOMINICI Cancellaria Regij Fisci Patroni Dissertissimi. IN LAVDEM AVCTORIS EPIGRAMMA LATINO-HISPANICVM, Vvlgo SONETO, Qvando illustrabas Aulas Salmantinas, Delicias de Minerva generosas, Iuridicas lectiones Portentosas Dictabas, Conclusiones peregrinas. Patrocinando solidas Doctrinas, Manifestando Ingenio, si gloriosas Palmas de Athleta invicto, tam famosas, Quanto excellentes, Delphicas, divinas. Vltimamente, das constitutiones Indicas, doctas, claras, imitando Graves Lycurgos, Principes facundos, Tantas remotas, Barbaras nations Feroces, grandes animos domando, De Philippo conservas ambos Mundos. IDEM PRO AVCTORE LAVDANDO, LITTERARVM AMBAGIBVS COMPLICATVM, undique SOLORSANO nomen, Tortuoso circumcludit Labyrintho, quem maior S demonstrat. IDEM HIEROGLYPHICON Anagrammate depromsit, ex nomine SOLORSANO. Tu Sol, nomine & omine, Solus. Non patiur nebulas Sol sanus, splendicat ore, Ecclypsim nunquam, Sol videt iste suam alivd anagramma LICENT. D. FRVCTVS DE SOLORZANO ET VELASCO Sequenti Disticho comprehensum. Ius doceo, sacrumque lego, recondite Mundi Nosco, novi: Autorem nobile dicit opus. Id est: Doctorem D. Ioannem Solorzanum Occidui gemmati Orbis Solonem unum, innocuumque P. INDEX CAPITVM SIVE QVAESTIONVM, ET DISPVTATIONVM, QVAE IN HIS LIBRIS CONTINENTVR, et dispvtantvr. -  LIBER PRIMVS. In quo de Personis, & Servitijs Indorum. -  CAPVT I. De statu & libertate Indorum in communi, & origine & danatione servitij personalis eorum, quod sub tributorum colore iniuste ab aliquibus usurpatur, 2. -  CAPVT II. De alterius personalis Indorum servitij usurpatione, & reprobatione, quatenus in privatum, ac domesticum Hispanorum famulitium inviti distribuuntur, 8. -  CAPVT III. An illud servitij genus magis permittendum videatur, quod quidam ab Indis extorquent, quos vulgo Yanaconas vocant, & veluti adscriptitios agrorum, villarumque suarum culturae inservire debere contendunt? 12. -  CAPVT IV. In quo in communi discutitur, an iustum, vel iniustum censeri debeat Indos invitos, & reluctantes ad urbana, & rustica servitia personalia, Reipublicae necessaria vel utilia, copellere? 24. -  CAPVT V. De cautionibus, sive conditionibus, quae in dictis servitijs personalibus requiruntur, ut eorum iniustitia tollatur, & durities, ac pernicies temperetur, 43. -  CAPVT VI. De eisdem servitijs personalibus in specie, ac primum de eo quod publicis, vel privatis aedificijs, Ecclesijs, atque alijs operibus exhibetur, 57. -  CAPVT VII. De Agricultura, aliorumque rusticorum operum necessitate, & utilitate, & an, & quatenus Indi licite eis inservire cogantur? 61. -  CAPVT VIII. De cultura arboris in Provincijs Peruanis admodum nobilis, & Indis usque ad superstitionem amabilis, cui nomen est Coca & an fundis, quibus nascitur, iuste Indi distribuatur? & obiter aliqua de eiusdem arboris foliorum usu, & commercio, atque etiam de Peto, vel, ut alij dicunt, Nicosio, sive Tabaco, 68. -  CAPVT IX. De re pecuaria, sive de iustitia, vel iniustitia eiusdem personalis Indorum servitij, dum invite pascendis, & custodiendis pecudum, & armentorum gregibus assignantur, 73. -  CAPVT X. De Gynaecijs, sive textrinis, & an lanificijs, vulgo Obrages, & an illis iuste Indi deservire cogantur? 79. -  CAPVT XI. De eodem servitij genere in Angarijs, & Parangarijs, mansionibusque viarum, vulgo Tragines, i cargas, i servicio de los Tambos, 85. -  CAPVT XII. De servitio, sive onere cursus publici ad litteras deferendas, vulgo in hoc Regno Peruano, de los Chasquis. Et obiter aliqua de cursu publico, & Romanorum Veredis, ac Paraveredis, & poenis eorum, qui alienas litteras aperiunt, vel intercipiunt, 93. -  CAPVT XIII. De Metallis, eorumque effossione, & operatione, & an liceat Indos huic oneri macipare? pluribus pro affirmativa opinione in hoc articulo consideratis, 100. -  CAPVT XIV. De rationibus, & argumentis, quae in quaestione proposita pro negativa parte (Indis nimirum a metallorum laboribus relevandis) considerantur. Et quam durum semper hoc servitij, sive laboris genus fuerit iudicatum, 112. -  CAPVT XV. De superioris quaestionis resolutione, ubi negativa opinio magis probatur, & argumentis in contrarium adductis suo ordine respondetur, 128. -  CAPVT XVI. In quo traditur, quibus modis metallis effodiendis, & divitijs in Nova hoc Orbe coquirendis, citra Indorum notabile iacturam, vel iniuriam consuli, possit, 139. -  CAPVT XVII. De alijs quaestionibus circa Indorum usum, & distributionem in eisdem metalli fodinis, alijsq servitijs, i su frequetibus, 149. -  CAPVT XVIII. De tributis, quae Indi praestare compelluntur, & eorum iustitia, & an personalia, vel realia consonda sint? 157. -  CAPVT XIX. De eisdem tributis, & a quibus exigidebeant? 171. -  CAPVT XX. De eorundem tributorum discussione, & taxatione, & per quos, & qualiter exigi debeant? 181. -  CAPVT XXI. De decimis Indorum, & an, & ex quibus illas solvere debeant? 191. -  CAPVT XXII. De eisdem Indorum decimis, & varijs quaestionibus circa eas tractari solitis, 199. -  CAPVT XXIII. De Indorum Municipijs, & Metrocomijs, vulgo, Reducciones, o Agregaciones, & an eos in illa cogi perpetuum domicilium sortiri expedierit, aut expediat? 207. -  CAPVT XXIV. De eisdem Indis sic redactis politice, & religiose, quantum fieri possit, instituendis, tollendisque idololatriae, ignaviae, nuditatis, atque ebrietatis vitijs, & alijs universae eorum nationi fere connatis, 217. -  CAPVT XXV. An sit fuerit ve conveniens Indos ad discendum, & loquendum Hispanum sermonem compellere, & ut nostris vestibus, consortijs, ac moribus assuefiant? 227. -  CAPVT XXVI. De Indorum Regulis, sive Dynastis, vulgo Caziques, o Curacas, deque eorum iurisdictione, successione, & filiorum educatione, 235. -  CAPVT XXVII. Indos miserabiles personas censeri, & quibus privilegijs in temporalibus, & spiritualibus hac de causa fruantur, & qualiter ad festorum observationem obligentur? 244. -  CAPVT XXVIII. De ijs, qui apud Indos ex Hispanis parentibus, vel ex mixto Hispanorum, & Indorum, vel AEthiopum sanguine procreatur, quos vulgo Criollos, Mestizos, & Mulatos vocamus, & quo iure hi in ordinibus recipiendis, officijs, beneficijs, & alijs rebus, censeri debeant? 256. -  LIBER SECVNDVS. In quo de Commendis Indorum. -  CAPVT I. De Commendaru nomine, origine, & reformatione, & de causis, rationibus, & exemplis, quibus hodiernus earum usus innititur, & ab impugnationibus, & obiectionibus Chiapensis Episcopi vindicator, 265. -  CAPVT II. De Commendae Indorum definitione, & de iure, quod per eam Patrono, seu Commendatario praestatur, & an, & quatenus feudo, usufructui, emphyteusi, maioratui, & donationibus, quae sub modo, similis sit? 276. -  CAPVT III. De pensionibus, quae super Indorum Commendis constitui solent, earumque ratione, origine, & natura, & de alijs quaestionibus erga eas usu frequetioribus, 287. -  CAPVT IV. Qui Commendas, vel pensiones Indorum concedere possint, & an ad hoc etiam in Proregibus speciale mandatum desideretur? 296. -  CAPVT V. Quibus Indorum Comendae conferri possint? 307. -  CAPVT VI. Quando Commende legitime conferri possint, & an in illis expectativae, & renuntiationes in favorem tertij admittantur? & de vacantibus in Curia, 320. -  CAPVT VII. Qualiter se Proreges, & Gubernatores in Comendarum collatione habere debeant, & an peccent, & ad restitutione teneantur, si indignos elegerint, vel etiam dignos, omissis dignioribus, 332. -  CAPVT VIII. De concursu, & graduatione eorum, qui Regias schedulas, sive expectativas ad vacantes, vel vacaturas Commendas specialiter, vel generaliter impetrarut, & an debeat Prorex, vel Gubernator inter eas datae prioritate servare, & relationi meritorum, quae in illis inseri solet, absque alio examine fidem habere? 345. -  CAPVT IX. De duobus, qui ad eandem Commendam Regias schedulas impetrarunt, quis cui praeferri debeat? Et quid si provisus a Rege, cum alio concurrat, qui a Prorege, huius cocessionis ignaro, virtute suorum mandatorum, vel alterius schedulae generalis, de eadem Commeda fuerit investitus? 355. -  CAPVT X. De eo, qui in servitiorum remunerationem Regiam schedulam meruit, ut sibi de certa, & designata quantitate invacantibus, vel vacaturis Commendis provideatur. Et an ea deductis expesis praestanda sit. Et si semel assignata diminuatur, refectionis, vel evictionis nomine aliquid petere possit? 364. -  CAPVT XI. An, & quae coditiones, vel gravamina cocessioni Comendarum adijci possint? & quid si eis non impletis, concedentem, & accipientem mori contingat? & de alijs quaestionibus huc spectantibus, 373. -  CAPVT XII. De Comenda, quae duobus, vel pluribus discretis, vel non discretis partibus assignatur; & quomodo dividi debeat? & an in ea ius accrescendi admittatur? 382. -  CAPVT XIII. De Commendarum titulo sive investitura, & possessione, & intra quod tempus, & qualiter peti, & apprehendi debeat, & an sit naturalis, vel civilis, 391. -  CAPVT XIV. De omnimoda Comendarum alienatione prohibita, & an, & quatenus renutiari praescribive possint, aut in collatione, translationem, vel compromissum deduci, 398. -  CAPVT XV. An, & quando pater gaudeat usufructu Comendae filio in eius sacris constituto, concessae, vel ex successione matris, aut avi materni delatae? & an Commendae, vel earum reditus inter coniuges, sicut alia iura, communicentur, 409. -  CAPVT XVI. De lege (qua vocant successionis Commendarum) & eius causis, vacationibus, & effectibus, & an, & quatenus maioratuum successioni respondeat? 418. -  CAPVT XVII. De illegitimis, Monachis, Clericis, absentibus, & alijs, qui in Commendis Indorum ex earum legibus succedere prohibentur, & varijs, atque utilibus quaestionibus huc spectantibus, 434. -  CAPVT XVIII. De eo, qui a successione Commendae, ob id, quod aliam habeat, excluditur. Et an ei facultas optandi, quam maluerit, concedatur, etiam in praeiudicium alterius, qui alias in Commenda vacante successurus erat? 446. -  CAPVT XIX. Vtru patre a successione Commendae, ob id quod aliam habeat, excluso, filius eius, defuncti nepos admitti debeat, vel illum patruus excludat? 453. -  CAPVT XX. De eadem lege successionis Commendarum, quatenus uxores in defectum filiorum, aut filiarum admittit, & an sponsae de futuro, aut etiam de praesenti ante consummatione matrimonij, & mutuam cohabitationem hoc iure uti possint? 461. -  CAPVT XXI. An lex successionis, quae uxores vocat ad maritoru Commendas, liberis non extantibus, viceversa maritos admittat in Commendis uxorum, & de matrimonio putativo, 472. -  CAPVT XXII. De alijs practicis quaestionibus ad eundem tractatum successionis uxorum pertinentibus, 482. -  CAPVT XXIII. De oneribus Commendaru, & praesertim de eo quod in militari servitio pro Regis, & Regni defensione consistit, & de iuramento fidelitatis, quod ob hanc causam a Commendatarijs exigitur, & quid novi inducat prae obligatione, qua antea, sicut vassalli caeteri, tenebantur? 493. -  CAPVT XXIV. De onere curandae salutis spiritualis, & corporalis Indorum, quod eisdem Commendatarijs iniungitur, & qualiter hodie practicetur, & de varijs, atque utilibus quaestionibus, quae eandem tractationem concernunt, 509. -  CAPVT XXV. De onere residendi, quod Commendatarijs iniugitur, & quando ratione absentiae Commendis priventur, & qui legitime impediti dicantur? 525. -  CAPVT XXVI. De onere tertiae partis Peruanarum Commendarum fisco applicandae, & confirmationis Regiae in omnibus petedae, & impetrandae, de cuius materia plura scitu digna traduntur, 540. -  CAPVT XXVII. De Commendarum extinctione, resolutione, & an Princeps cum causa, vel etiam sine causa eas in communi, vel in particulari possit auferre? & si semel ablatam, vel amissam restituat, nova, del antiqua censenda sit? 554. -  CAPVT XXVIII. De litibus, atque spolijs Commendarum, & qualiter, & apud quos sint Iudices agitandae? ad declaratione Regalis provisionis, sive legis, quam vocant de Malinas, & aliarum plurium, 571. -  CAPVT XXIX. De eisdem litibus, & maxime, quae fructuum restitutionem concernunt, 586. -  CAPVT XXX. Vtrum expedies sit, vel fuerit Indorum Commendas in Perpetuum concedi, ita ut in familia possessorum instar Maioratum durent, & deferantur? 597. -  CAPVT XXXI. De Peruanis militibus, vulgo dictis Lancas i Arcabuces & de los entretenidos Novae Hispaniae, & dubijs, quae circa earum consignationes contingere solent, 610. -  LIBER TERTIVS. In quo de rebus Ecclesiasticis, & Regio circa eas Patronatu. -  CAPVT I. De concessione decimarum Hispaniae Regibus in Provincijs Novi-Orbis a Sede Apostolica facta, & an, & quatenus valeat, & de causis ad easdem decimas pertinentibus apud seculares iudices agi possit? 619. -  CAPVT II. De iure Patronatus Ecclesiastici, quod ijde Reges nostri in Provincijs Indiarum habent, & exercent ex eiusdem sedis Apostolicae concessione, 632. -  CAPVT III. De eodem Regio Patronatu, & utrum sit censendum laicale, vel Ecclesiasticum? & de varijs eius effectibus, & specialibus. 641. -  CAPVT IV. De ingenti, & assidua Regum nostrorum cura in erigendis, dotandis, & ditandis Cathedralibus Indiarum Ecclesijs, & speciali iure Patronatus, quod in praesentatione Praelatorum, & Praebendariorum ipsarum exercent, & quae sit communis forma erectionum, & divisionis fructuum, seu decimarum inter dictos Praelatos, & Praebendarios, & alios earundem Ecclesiarum Ministros? 652. -  CAPVT V. De Episcopatuum divisione, quae ob distantiam provinciarum fieri solet, & a quo tepore novus Episcopus fructibus gaudeat, & iurisdictionem accipiat? & de alijs quaestionibus, quae circa eandem divisionem saepe se offerunt, 662. -  CAPVT VI. De Professione Fidei & iuramento Fidelitatis, quod Praelati Indiarum Romano Pontifici praestare tenentur, & an id per Procuratorem facere possint? vel in manibus cuiuslibet Praelati, aut Capituli sede vacante, si eum, quem ad hoc Pontifex designavit, mortuum esse, vel in loginquis morari contigerit? Et de alio iuramento Regiae iurisdictionis Patronatusque tuendi, quod etiam inaliquibus schedulis ab eisde Episcopis praestari iubetur, 671. -  CAPVT VII. De ordinaria, & extraordinaria Archiepiscoporum, & Episcoporum in Provincijs Indiarum iurisdictione, 683. -  CAPVT VIII. De Vicarijs Generalibus, & Visitatioribus Episcoporum Indiarum, & varijs quaestionibus, quae circa eorum potestatem, & auctoritatem in eisdem provincijs contingere solent, 697. -  CAPVT IX. De Appellationibus, quae a sententijs Praelatorum, & Vicariorum Indiarum interponuntur, & qualiter iuxta novam formam Brevis Gregorij XIII. prosequatur, & terminentur? 708. -  CAPVT X. An, & de quibus bonis Indiarum Praelati tam Seculares, quam Regulares, viventes, vel morietes disponere possint? 720. -  CAPVT XI. De Spolijs Episcoporum Indiarum, & eorum applicatione, collectione, & cognitione, 737. -  CAPVT XII. De fructibus, & reditibus Ecclesiarum vacantium in provincijs Indiarum, & quid in eorum collectione, administratione, & distributione observetur? 751. -  CAPVT XIII. De Capitulis Ecclesarum Indiarum, & eorum Sede vacante potestate, & iurisdictione, & an oporteat novam in ea exercenda formam inducere? 764. -  CAPVT XIV. De Praebendarijs Cathedralium Ecclesiarum Indiarum, & in quibus convenient, vel differant ab ijs, qui in Ecclesijs Hispaniae deserviunt, & an Episcopi in eorum causis cum Adiuctis procedere debeant? 778. -  CAPVT XV. De Beneficiarijs, seu Beneficijs Curatis, tam in populis Hispanorum, quam Indorum, quae vulgo Doctrinas vocant, & quid in his eligendis, examinadis removendis, vel interinarijs constituendis, servandum sit? 792. -  CAPVT XVI. De eisdem Beneficijs, sive Doctrinis Indorum, quae Regularibus commendantur. Et cur hoc coeperit introduci? & an veri Curati censendi sint? Et utrum hodie expediat has Doctrinas illis auferre, & Clericis secularibus assignare. Adductis ad utramque partem validissimis argumentis, & supremi Senatus Indiarum declarationibus, 806. -  CAPVT XVII. An, & quatenus Regulares doctrinas Indorum habantes, Regij Patronatus formae, Praelatorum secularium examini, collationi, subiectioni, visitationi, correctioni & excommunicationi subiaceant? 822. -  CAPVT XVIII. De Missionibus, & expeditionibus spiritualibus eorundem Regularium pro Indoru conversione susceptis, & suscipiedis, & praesertim de Iaponica, & Sinesi, cum insertione Brevis D. N. Vrban PP. in quo eius forma praescribitur, 834. -  CAPVT XIX. Vtile, & convenies censeri, ut in Ecclesijs, & beneficijs Indiarum indigenae exteris, caeteris paribus, praeferantur, & quibus id iuribus, schedulis, exemplis, & rationibus suadeatur, 842. -  CAPVT XX. An sacri Ordines, & Beneficia Curata Indorum, conferri possint Indis, & Hybridis, sive varijs, quos vulgo Mestizos dicimus? Et super illorum, & aliorum illegitimitate quoad haec perIndorum Episcopos dispensari? 851. -  CAPVT XXI. De decimis, & primitijs, & ex quibus, & a quibus in Indijs praestentur? Et an, & quatenus Ordines Militares, & Regulares suis in his partibus privilegijs, exemptionibusque fruantur? 861. -  CAPVT XXII. De oblationibus, & iure quartae funeralis, & oblationum, quod aliqui Indiarum Praelati sibi praesumunt, & varijs quaestionibus ad eam spectantibus, 869. -  CAPVT XXIII. De materiali Ecclesiarum Cathedralium, ac Minorum, & Monasteriorum Indiarum aedificatione, & reparatione, & quibus illae expensis, & licentijs construi possint? 876. -  CAPVT XXIV. De origine, iurisdictione, & de aliquibus specialibus Inquisitorum, qui in Novo Orbe adversus haereticam pravitatem cognoscunt, & de eorum Comissarijs, Familiaribus, & Ministris, 887. -  CAPVT XXV. De Bullae Cruciatae praedicatione, & Commissarijs ad eius expeditionem in partibus Indiarum electis, eorumque auctoritate, & iurisdicione, & de alijs Bullis, & Brevibus Apostolicis, & quando, & qualiter in eisde Indijs exequi debeant? 901. -  CAPVT XXVI. De Regularibus Indiarum, eorum q Commissarijs, Visitatoribus, Vicarijs generalibus, & Conservatoribus, & de alternativis, quibus in suis electionibus uti coeperunt, 911. -  CAPVT XXVII. An, & quando seculares iudices Clericos, vel Religiosos seditionem moventes, vel libere, & cum Reipublicae scandalo concionantes ab Indiaru Regnis expellere possint, & ad hunc effectum processum formare? 929. -  LIBER QVARTVS. In quo de Gubernatione Seculari, & Magistratibus, Cancellarijs, Proregibus, & Supremo Consilio Indiarum, eidem gubernationi Praepositis. -  CAPVT I. De Capitulis, & Iudicibus Ordinarijs (vulgo Alcaldes dictis) urbium, & oppidorum Indiarum, eorumque electione, & iurisdictione, 942. -  CAPVT II. De Praetoribus, sive Correctoribus, aut Gubernatoribus, qui Hispanorum, & Indorum populis praeficiuntur. Et quae sit, aut esse debeat eorum cura, potestas, & iurisdictio? 947. -  CAPVT III. De Regijs Indiarum Auditorijs, sive Cancellarijs, & quae peculiaria habent prae alijs Hispaniae? 953. -  CAPVT IV. De Ministris earundem Cancellariarum in communi, & de specialibus, quae in illis considerari possunt, & debent, prae alijs, quae in Hispania eisdem inserviunt, 967. -  CAPVT V. De Quaestoribus criminu, vulgo Alcaldes del Crimen, Audientiarum Indicarum, & quomodo, & in quibus procedere possint, & debeat? & alijs eorum specialibus? 980. -  CAPVT VI. De Regijs Advocatis, sive Fiscalibus earundem Audientiarum, eorumque officio, & dignitate, & peculiaribus quaestionibus, quae ad illud spectant, 985. -  CAPVT VII. De peculiari iurisdictione, quam alternis vicibus Auditores Indiarum excrcent circa colligenda, & remittenda defunctorum bona, qui haeredes in Hispania, vel alibi absentes habere dicuntur, vulgo, De los juzgados de bienes de difuntos, 992. -  CAPVT VIII. De syndicatu, & visitatione Auditorum, & Audietiarum Indicarum, & peculiaribus quaestionibus, quae in eis incidere solent, 1000. -  CAPVT IX. De Proregibus, qui ad Novi orbis gubernatione mittuntur, eoruque dignitate, & praeeminentijs, & qualiter se in tanto munere gerere debeant? 1011. -  CAPVT X. De ijs, quae Proreges Indiarum virtute suorum titulorum, & mandatorum, & aliarum Regiarum schedularum facere possunt, vel non, 1023. -  CAPVT XI. Quando, & quatenus Proreges mandate sibi Imperij habenas assumant, & tantae dignitatis, ac potestatis insignibus, titulis, salarijs, & effectibus gaudeant? 1033. -  CAPVT XII. De Regio, ac Supremo Indiarum Consilio, eiusque auctoritate, & iurisdictione, officiorum, legum, atque schedularum Regiarum consulatione, & promulgatione, & an, & qualiter in eo de Secudis Supplicationibus, Tenutis & Violentijs Ecclesiasticorum Indicum cognoscatur? 1042. -  LIBER QVINTVS. In quo de Regalibus Indiarum. -  CAPVT Primvm et vnicvm. In quo de Metallis Salinis, Thesauris, Vectigalibus, Tributis, Poenis, Comissis, Officijs vaenalibus, & alijs iuribus, & reditibus Regijs Indiarum tractatur. Et de Officialibus, & Ministris, eisdem colligendis, administrandis, & calculadis praepositis. LECTORI HAbes, Candied Lector, scriptionis nostrae intentum, & argumentum. An & implementum? Tuum erit, Libro, si vacat, attente perlecto, dispicere. Male se habet (inquit D. Ambrosius) liber, qui sine assertore non defenditur. Hic forte vindicem Te, si prius iudicem, experietur, atque adeo non timet: Scilicet incipias lima mordacius uti, Et sub iudicium singula verba voces. Certe enim, nisi Mihi Suffenus sim, sperare possum, Te in eo plura diligenter inventa, magnisice enuntiata, apte disposita, plene, & ubertim tradita, caste & polite explicata, acriterque & exacte iudicata, reperturum. Quae Tibi illum commendent, lectumque ac lectu dignum redder possint, & in memoriam revocent, non solum currum illud, sermone rotato, Martialis Entymema: Est aliquid boni ergo bonus liber est. Verum & Petronij verba, dum in simili ait: Neque concipere, aut edere, eiusmodi partus mens potest, nisi ingenti flumine litterarum inundata Sat scio (vel Plinio Iuniore praeeunte) studiorum scribendorum, ac vulgandorum aleam: Rem esse difficilem, arduam, fastidiosam, & quae eos a quibus contemnitur, invicem contemnat. Praesertim in stricta nostrorum temporum censura, rerum componendarum dissidentia ubi praeterire quicquam indiligentius, omnia consectari difficilimum, iudicare periculosum, & omnibus in omnibus placere, impossibile est; sed vel ob hoc ipsum, cum eodem Plinio: Eos omnes, qui aliquid in studijs faciunt, venerari etiam mirarique solo. Idque (ut videbis) passim hisce in libris ostendo, quamvis: Plures Thyrsigeros, paucos sit cernere Bacchos. Quod Te etiam Lector facere vellem, ac subinde his Sidonij Apollinaris verbis admoneo: Magnum hoc est, & litterarum viro convenientissimum, cum studijs ipse maximis polleas, ea in alijs etiam minima complecti: sed ex hoc ipso consummatissima Tibi gloria reponderatur. Nam satis eminet meritis ingenij proprij, qui fuerit fautor alieni. Neque ferre possum, qui ita mirantur antiquos, ut nostri aevi ingenia despiciant, cum vel Horatius hoc sine indignation non tulerit: Indignor quiequam reprehendi, non quia crasse Compositum, illepideve putetur, sed quia nuper. Quod si sortasse quaedum hic languida, vulgatiora, aut minus eleganter enuntiata, compereris, adverte precor, quod Non semper idem floribus est honos Vernis, nec uno Luna rubens nitet vultu. Et interdum eximiae artis specimen esse, artis praecepta laxare, & vulgi palato indulgere, non enim frustra D. Augustinus scripsit: Malo ut me Grammatici reprehendant, quam ut non intelligant populi; & Petronius: Inveniat quod quisque velit, non omnibus unum est Quod placeat, hic spinas colligit, ille rosas. Sin autem alia, vel totus ipse liber Tibi nimis longus videatur, illud pro captu Tuo ad caput contrahe, & ubicunque visum fuerit finem, aut prologum facito, interim tamen animadvertens longa censeri non posse, quibus nihil sit quod demere possis, quodque institutae tractationis terminos transgrediatur, & iuxta Plinij Iunioris sententiam: Hercule ut aliae bonae res, ita bonus liber melior est quisque maior. Hasque & alias calumnias, sive obiectiones, quibus noster impetitus, & pene interceptus est, exsola ipsius lectione facil negotio convince, & laudatiorem illum, desiderabilioremque reddidisse, ut saepe in similibus accidit, & de Veientonis libris eleganter Tacitus scriptum reliquit. Tu adhuc erratis ignosce, quae plura esse non dubito, quo magis Tua benevolentia resplendeat, & Zoilum exue, Te que Patronum, ac Laudatorem laudabillium lucubrationu exhibe. Nam iuxta nuperi Epigrammatarij consilium: Laudatur merito laudator, amatur amator, Ergo ut lauderis, lauda, ut ameris ama. Vale. # 1 D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM OCCIDENTALIVM Ivre, et Gvbernatione LIBER PRIMVS: In quo de personis, & servitijs Indorum. # 1 CAPVT PRIMVM. De statu & libertate Indorum in communi; & de origine & damnatione servitij personalis eorum, quod sub tributorum colore iniuste ab aliquibus usurpatur. SVMMARIVM CAPITIS PRIMI. -  1 LIBRI huius institutum proponitur. -  2 Personarum inspectio, & tractatus prior esse debet. -  3 Indi, omni iure inspecto, liberi sunt. -  4 Reipub. Hispanorum, & Indorum commixtio aliqua servitia ipsorum Indorum requirit. -  5 Servitij personalis nomine, quid in provincijs Indiarum generice, & quid specialiter intelligatur? -  6 Servitium personale Indorum, quod aliqui Commendatarij ob privatum sui commodum introduxerunt, unde originem habuerit? -  7 Servitij personale Indorum damna qui tangant & doleant? -  8 Servitium personale Indorum, quod Commendatariorum cupiditas introduxit, semper a Nostris Pijssimis Regibus prohibitum fuit. -  9 Schedulae plures referuntur, quae servitium personale Indorum Commendatarijs graviter prohibuerunt. -  10 Caput instructionis Dom. Proregis D. Franc. a Toleto de tollendo servitio personali Commendatariorum, per penditur. -  11 Servitiu personale in aliquibus Provincijs remansit, etiam post tributorum taxationem sed adhuc cessare iussum fuit. -  12 Schedula anni 1601. perpenditur, quae vulgo vocatur, la del servicio personal. -  13 Schedula anni 1609. qualiter prohibeat servitium personale a Comendatarijs exigi solitum, & Indos omnes taxari iubeat? -  14 Excellentiss. Dom D. Petrus Fernandez a Castro laudatur, & qualiter de Auctoris promotione curaverit? -  15 Chilensi in Regno servitium personale exercent Commendatarij Indorum, licet illud pluries reformari iussum fuerit. -  16 Servitium personale, quod Commendatarij in Indos exercent, omni iuri & rationi repugnant. -  17 Libertas quid sit, & in quo consistat? -  18 Liberis hominibus libertas infringenda, aut oneranda non est. -  19 Commendatarij Indorum moderatis tributis, vel servitijs contenti esse debent. -  20 Operae libertorum quod ius praestent Patronis eorum? -  21 Exactiones nove, illicitae, & violentae semper reprobatae, & punitae. -  22 Domini, qui novis, vel duris impositionibus vassallos gravant, in Bulla Coenae excommunicantur. -  23 Commendatarij Indorum iuste prohibentur servitia personalia ab eis exigere. -  24 Vassalli non possunt compelli ad servitia, vel tributa inconsueta, aut immoderata, & num. 26. L. unica. C. ne operae a collat. exigantur, lib. 10. & similes, illustrantur, ibid. -  25 Provinciales duplici onere, vel collecta non sunt gravandi. -  27 Coloni, & adscriptitij novis & violentis servitijs onerari non possunt. -  28 Domini, qui suis vassallis servitium imponunt, & salarium iustum non solvunt, furtum committunt, & ad restitutionem tenentur. -  29 Commendatarij Indorum in servitio personali exigendo, praescriptione tueri non possunt. -  30 Iudicis interventio & auctoritas solet excludere praesumtionem fraudis, & violentiae. -  31 Praescriptio ex annuis praestationibus solet induci etiam contra rusticos & mulieres. -  32 Praescriptio servitij personalis contra Indos dicitur corruptela, & est prohibita per Regias schedulas. -  33 Vsucapionem ubi lex impedit, bona fides non prodest. -  34 Libertati semper favendam est in praesumendo & iudicando. -  35 Malae fidei possessores censentur, qui aliquid habent, vel faciunt contra legis prohibitionem. -  36 Praestationes illicit & violentae non recipiunt praescriptionem, etiam immemorabilem. -  37 Divi Gregorij locus expenditur pro tollendis iniustis & violentis vassallorum praestationibus. -  38 Ioan. Matienci opinio servitium personale approbantis, refertur, & damnatur. -  39 Tributum bene potest, & saepe solet consistere & taxari in aliquarum operarum praestatione. -  40 Novo in Regno Granatensi tributa Indorum vocant Demoras, & quare? -  41 Servitia personalia, que Commendatarijs praestantur, in totum abolere, tutius est, & quare? -  42 Delictis via aperienda non est. -  43 Acostae sententia circa hoc genus servitij personalis refertur. QVAE prioribus [sect. 1] illis libris scripsimus, quos nuper circa iustam harum Indiarum Occidentalium inquisitionem, acquisitionem, & retentionem luce donavimus, ea, ut ibidem advertimus, praestolantur, quae ad earundem gubernationem spectant. In quibus proponendis & exponendis, ut recto ordine procedatur, ab Indorum personis, earumque statu, & conditione initium capessemus; [sect. 2] quarum in omnibus iuris quaestionibus priorem, potioremq; inspectionem esse debere, optime docuit I. C. in l. 2. D. de stat. hom. l. si quaeramus 6. D. de testam. l. quidam referunt 14. D. de iure codicil. §. ult. Instit. de iur. natur. l. 2. §. post originem, de orig. iur. Et plane [sect. 3] ipsos Indos Naturali, ac Civili Iure inspecto, & serijs, ac repetitis Regum nostrorum iussionibus & schedulis liberos esse, & ut liberos tractari debere, satis luculenter probatum reliquimus in lib. 3. prioris voluminis, c. 7. per tot. & optime supponit elegatissimus P. Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Ind. salut. c. 7. pag. 235. quem ibidem n. 53. retulimus, & iterum graviter repetit lib. 3. cap. 17. sic inquiens: Atque inprimis Indos non esse servitute mulctatos, sed liberos prorsus, & sui iuris, ex ijs, quae in lib. 2. disputata sunt, & sumimus. Etenim & publicae leges ita statuunt, & consuetudo diuturna, & ratio constans ac certa, quod qui nulla iniuria lacessunt, non possint reddi belli iure captivi. Sed cum rerum usus, & [sect. 4] mixtae iam, ac communis eorundum Indorum, & Hispanorum Reipublicae utilitas, & necessitas, aliqua munia, sive servitia induxisse, aut etiam extorsisse videatur, quibus illi addici, & distribui coeperunt, quae isthaec, & qualia sint, & quatenus iuxta iuris regulas subsistere, possint? hoc libro sigillatim percurrere, & distinctus capitibus trutinare conabimur. Et ut a servitio [sect. 5] personali incipiamus, hoc quidem nomine in his provincijs generaliter intelligere solemus, quicquid utilitatis ex ipsorum Indorum labore, operaque percipitur, sive agrum tuum excolant, sive gregem pascant, sive domum aedificent, sive pabulum, ac ligna comportent, sive onusti eant, sive cursores litteras deferant, sive textrinis, aut fodinis inserviant, ut egregie adverit Acosta ubi sup. Sed in specie tamen, & magis cotracto vocabulo, proprie hoc servitij personalis nomen ad eos applicari solet, qui semota publicarum causarum, & functionum contemplatione, ob suum dumtaxat privatum commodum, & utilitatem Indorum personas gravare, & eos, atque eorum liberos, sine ulla sexus, vel aetatis differentia, perpetuae servituti mancipare videntur; legibus, que contrarium sanxerunt, subdolis quibusda cavillationibus, & srauduleto colore delusis. Hoc autem servitium [sect. 6] inde (ut apparet) originem habuit, quod cum principio detectionis harum regionum, Indi Hispanis commendari coepissent, ut illos protegerent, & in Fide Catholica diligenter instruerent, & huius curae ratione Indi ipsi certum illis pensum, sive tributum praestare iuberentur (de quo inferius secundo Libro plenius agemus) eiusmodi Hispani, qui ita Indos in commendam acceperant, tribute loco, plenam in eos, & eorum bona dominationem usurparunt, nullum opus, quantumvis durum, & laboriosum praetermittentes, quod illis, tanquam servis de lapide emtis, non imperarent; maxime quando praedicta tributi praestatio non in pecunia numerata, aut alijs speciebus, & terrae fructibus designata fuit, sed in certis quibusdam operis, & famulitijs, quae interdum Indi, aliquot anni temporibus, patronis suis praestare iussi fuerunt. Sub hoc enim velamine eos vexare, & detinere solebant causantes iniunctum sibi munus, vel pensum non absolvisse, vel minus recte fecisse. De quo personali [sect. 7] servitio, & de damnis illius occasione Indis in varijs provincijs illatis, late agit, & graviter dolet, ac queritur Episcopus Chiapensis in suo tractatu triginta propositionum, proposit. 28. & seqq. Ioseph. Acosta d. cap. 17. Fr. Michael ab Agia Franciscanus in tribus responsis de servitio personali, Limae typis excussis, ann. 1604. pag. 8. cum seqq. & pag. 42. & seqq. ubi se peculiarem tractatum de eodem argumento scribere memorat, qui nec dum in luce prodijsse videtur, Ioan. Matienzus in tract. manuscripto de moderat. Regni Perum, lib. 1. c. 13. Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Ind. lib. 5. cap. 14. pag. 678. & cap. 24. pag. 709. & cap. 59. pag. 796. & Ant. de Herrera in sua Hist. gener. Indiar. decad. 1. lib. 7. cap. 8. pag. 237. lib. 9. cap. 10. pag. 322. & seqq. & decad. 4. lib. 6. cap. 2. pag. 128. cap. 11. pag. 150. & lib. 10. c. 6. pag. 269. & seqq. & alibi passim. Vbi eximiam, [sect. 8] & indefessam Regum nostrorum curam, & solicitudinem, iam inde ab antiquis temporibus, memorant, in curado, ut hoc servitium personale omnino cessaret, & tam Indi, quos in Nova-Hispania, Naborios vocant, quam alij Regni Peruani, & aliarum provinciarum, qui eo premebantur, in libertatem deducerentur, & certa, ac levi tributi taxa, formaque praescripta, nihil praeterea aliud, neque Regio Fisco, neque patronis, quibus commendati erant, solvere cogerentur. Sed hoc manifestius [sect. 9] constabit ex innumeris legibus, schedulis, & instructionibus, quae ad hoc diversis temporibus expeditae reperiuntur. Quarum, ut aliquas memore, notabilis admodum est illa quae inter novas leges (quas vocant) anni 1542. edita fuit, & plures turbas, & seditiones excitavit, dum generaliter sanxit: Que ninguna persona se pudiesse servir de los Indios por via de Naboria, ni Tapia, ni otro modo alguno contra su voluntad, que extat in 4. to impress. pag. 292. Alia quoque expedita est Vallisoleti 22. Februarij ann. 1563. quae habetur eodem tom. pag. 294. & in Ordinat. Mexic. fol. 173. quibus longe dissertius damna, & inconvenietia referbantur, quae ex his servitijs personalibus sequebantur, sive Indi in illorum praestatione taxati essent, sive a Commendatarijs pro tributorum solutione, & comutatione ad ea praebenda compellerentur, & ne id in posterum fiat, praecipitur, etiam cum Indis, qui Regiae Coronae assignati fuerint, sed taxae soliusmoderata quantitate soluta, in reliquis liberi esse, & libere degree permittantur. Eode anno 1549. schedula alia Guatemalesi Cancellarie missa videtur, d. 4. tom. pag. 297. qua patronorum durities, & excessus prohibetur, qui mulieres populorum sibi commendatorum, privatis careeribus detinebant, ut sibi lanificia, & alia servilia, & laboriosa opera nomine tributoru praestarent. Et anno 1555. Regijs epistolis, quarum verba habentur d. 4. to pag. 296. Mexicanis Auditoribus iniunctum est, ne ullo modo haec servitia personalia permitterent, neque eoru praestationi, etiam Indos delinquentes, in perpetuu manciparet: Si no que en todo se guarden, i cumplan las provisiones i cedulas que estan dadas, para que no aya los dichos servicios personales, ni se tassen ningunos Indios en esto, sino en los frutos de la tierra, conforme a las provisiones que estan dadas. Postmodum vero [sect. 10] anno 1568. cum Excellentissimus ille, & nunquam pro meritis laudatus Prorox Dom. D. Francisc. a Toleto ad Regnu Peruanum gubernandum mitteretur, qui illud, ut Numa alter, multis, & praeclaris legibus & ordinationibus stabilivit, inter reliqua, hoc in mandatis accepit, ut habetur eod. tom. pag. 294. I los repartimientos que vacaren, quando los huvieredes de proveer, darlosheis sin servicio personal, pues las personas a quien proveyeredes los tales Indios vacos, holgaran de tomarlos sin el dicho servicio, i de esta manera se podra ir cumpliedo lo que por Nos esta mandado cerca de ello. I en los titulos de las Encomiendas que hizieredes, vaya expressado, que no han de tener servicios personales. Et licet hic [sect. 11] vigilantissimus, ac praestatissimus Prorex in huius servitij formis, danisque tollendis, mirum in modum laboraverit, & totum fere Peruanum Regnum personaliter lustras, Indos ab hac, & alijs oppressionibus liberare studuerit, & certis fixisque tributorum, sive capitationum praestationibus in pecunia, & alijs speciebus, pro regionum varietate taxaverit, adhuc tamen in Caraquensi, Quitensi, Popayanensi, Arequipensi, Tucumanesi, Paraguayensi, Argentina & Chilensi provincia, & in Guatemalensi, & alijs Novae-Hispaniae, & Novi Regni Granatensis, eius vestigia remanserunt, prout latius refert Agia ubi supra resp. 1. pag. 8. & 42. Vnde cum ad eiusde Peruani Regni guernatione Dom. D. Ludovicus a Velasco aliquibus postmodum annis madaretur, idem caput in Instructionibus sibi datis, accepit, ann. 1595. ut patet ex 1. tom. impres. pag. 320. Et in 4. pag. 301. extat schedula alia ann. 1581. missa ad Licentiat. Monzonium Novi Regni Quaestorem (quem Visitatorem appellant) qua cavetur, ut personalia servitia, quae ibi ab Indis Regiae Coronae adscriptis, exgebantur, omnino aboleri faciat, & ad certam tributorum taxam reducat. Et deinde apud D. Laurent. 19. Octobr. ann. 1591. alia Quitensi Cancellariae expedita fuit, quae illud idem servitium, eiusque dutitie, & inveteratam corruptelam prolixe narrat, & damnat, atque in posterum emendari iubet. Et anno 1601. die. 24. Novebr. Vallisoleti[sect. 12] altera illa famigerata schedula prodijt, ad dictu Dom. Prorege D. Lud. a Velasco directa, quae vulgo, La del servicio personal appellatur, & in ea, distinctis capitibus, omnes eius species recensentur, & quid in unaquaque cavendum, quid tolerandum summo studio discutitur. Et cum in secundo, Indorum libertatem generaliter asseruisset, & ut volutarie, quibus velint, & quo pretio velint, suas operas locent; in tertio Commendatariorum hac in parte excessibus enarratis, haec verba subiecit: Para cuyo remedio ordeno i mando, que de aqui adelante no aya, ni se consienta en essas provincias, ni en ninguna parte de ellas los servicios personales, que se reparten porvia de tributos a los Indios delas Encomiendas, i q los juezes, o personas que hizieren las tassas de los tributes, no los tassen por ningun caso en servicio personal, ni le aya en estas cosas, sin embargo de qualquiera introduccion, costubre, o cosa que cerca de ello se aya permitido; sope na que el Encomendero que usare de ellos, i contraviniere a esto, por el mismo caso aya perdido, i pierda su Encomienda, lo qual es mi voluntad que assi se cumpla i execute, i q el tributo de los dichos servicios personales se commute i pague como se tassare en frutos de lo que los mismos Indios tuvieren, i cogieren en sus tierras, o en dinero, lo que desto fuere para los Indios mas commodo, i de mayor alivio, i menos vexacion. Deniqve (ut alia omittam) cum superioris schedule impiemetu ob aliquas difficultates, quae sele obtulerunt in eius executione, coperendinatu fuisset, alia [sect. 13] non minus nobilis, & certe magis provida, promulgata fuit Aranjuecij 26. Maij an. 1609. Dom. Peruano Proregi Marchioni Montisclario directa, cuius ordinationem & expeditione pro summo suo ingenio, & ardeti in Indos propesione [sect. 14] curavit Excelletiss. ille, & nunquam pro meritis satis laudatus Princeps Dom. D. Petrus Ferdinandez a Castro, Lemensius Comes, & in supremo Indiarum Consilio ea tempestate meritissimus & vigilantissimus Praeses, qui me ad Senatoris Peruani munus, Regi nostro Philippo III. proposuit, & de profectione tractante, magnis, & enixis votis comonuit, ut praedictae schedule omnimodam observatione pro viril curarem, in cuius 27. cap. aperte deciditur: Que no pueda los Indios porsus delitos ser condenados a ningu servicio personal de particulares, & in cap. seq. illud anni 1601. sub gravioribus poenis contra iudices negligetes repetitur, & quod tributa Indorum omnino in fructibus, quos eorum provinciae produxerint, taxentur, & persolvantur, aut in pecunia, prout ipsis magis conducere visum fuerit. Porro [sect. 15] cum ad Regias aures pervenisset, eiusmodi servitij genus cum magna Indorum iactura adhuc in Chilesi Regno durare, peculiaris alia schedula expedita fuit 8. Decemb. ann. 1610. & eidem Marchioni Montisclario directa, qua ut illud reformaret, stricte praecipiebatur. Cuius executionem curans Excelletiss. Princeps Esquillacensis, ipsius Marchionis in Proregali dignitate successor, ex anno 1617. usque ad anuum 1620. lectissimos aliquos viros, & me unum inter illos, ac minimum quide elegit, & plures sessiones indixit, a quibus, & in quibus hac re coponenda sedulotractaretur. Et cum ea quae opportune visa sunt, ordinata fuissent, nescio an adhuc omnino usu recepta fuerint, illius Regni incolis valide reclamantibus, qui magnum sibi, & praecipue rei rusticae & pecuariae, ex hac reformatione preiudiciu generari causantur, quorum coservationi sudendum, eadem ipsa schedula cavet. Sed ne existimet aliquis, nos Regijs dutaxat iussionibus, & schedulis adversus praedictum personale servitium insurgere, operaepretium erit, aliquas rationes [sect. 16] in medium adducere, quibus eius iniquitas, & durities magis, ac magis, ex iuris etiam communis regulis, detegatur. Et in primis considero, quod cum Indi (ut saepe diximus) liberi sint, & libertas [sect. 17] sit natur alis facultas eius, quod de se, ac rebus fuis quisque facere velit, l. libertas 4. D. de stat. hom. §. &. libertas, Inst. de iur. person. l. 1. tit. 22. p. 4. cum alijs, quae ultra Scribentes, ibide erudie notat Conan. lib. 2. comen. c. 1. ex. n. 3. Corras. in Rubr. de servit. n. 13. Alex. lib. 4. Genial. c. 10. & Bellarmin. 1. tom. cotrvers. lib. 3. de laic c. 7. ferendi non fuerunt isti Patroni, sive Comendaterij, qui Indis, & Indoru bonis tanquam servis abutebantur, d. l. libertas 4. §. servitus, D. de stat. hom. l. 1. §. nam apud, D. de his qui sunt sui, §. in potestare, Inst. eod. §. servitus, & §. servi autem, Inst. de iur. person. Cum iniquum sit, [sect. 18] liberorum hominum libertate infringere, aut nimis onerare, vel eis liberarerum suarum administratione auferre, l. Titio centum 70. §. Titio centum 2. D. de cod. & lemostr. l. 2. D. si a paret. quis fuer. manum. l. 1. §. quae onerandae, & l. 2. in fin. D. quar. rer. act non detur. l. 2. D. de liber. hom. exhib. quae iniuriarum actionem ei, qui hoc usu impeditur, concedit, cum alijs, quae plene congerit Bart. & eius Addit. in §. Titio centum, Alex. cons. 102. vol. 2. & Nos infr. cap. 3. m. 48. & seqq. Debueruntq; praedicti Patroni [sect. 19] moderata triburi, sive servitij exactione contenti, quod Indi sibi propter tutione, vel administratione praestare unbentur, ab illorum vexatione superstare, & non ta operas servorum, quam libertorum exigere, [sect. 20] quae nullum ius in persona, imo neque in rem praestare videntur, iuxta fl. & DD. in Rubr. D. de oper. servor. & de oper. libert. gl. 1. in. l. 2. D. de usufr. leg. & in l. 2. verb. Diminutione, D. de oper. serv. §. 1. Inst. de acquisit. per adrogat. l. 1. tit. 31. p. 3. cum alijs, quae tradit Ant. Gom. lib. 2. var. c. 15. n. 1. Zassius lib. 1. singul. intell. c. 3. n. 7. & Goveanus lib. 1. lect. c. 7. licet Alex. in. l. 1. §. si ususfructus, n. 3. D. ad leg. Falc. & Cepola intract. de servit. 1. p.c.n. 7. in libertorum quoq; operis ius in re concedendum existimet. Secvndo perpendo, [sect. 21] nihil magis in iure curari, quam utillicte & violenter, ac tyrannice imposite exactions, & prestationes prohibeatur & reprimantur, l. illicitas 6. in princ. D. de off. Praesid. c. quia cognovimus 10. q. 3. tot. tit. 11. lib. 6. Recop. l. 15. & 16. tit. 27. lib. 9. l. 19. tit. 6. lib. 3. Recop. cum pluribus alijs, quae de novis, aut iniustis impositionibus vitadis, ultra alios. tradit Covat. in Reg. posses. 2. p. §. 4. n. 1. & 5. Avedan. de exeq. mand. 2. p. c. 4. n. 9. Ioan. Oroscius in l. solent, n. 18. D. de off. Procons. Mechac. lib. 2. contr. illust. c. 83. n 27. Ioan. Gutier. lib. 1. pract. q. 92. n. 2. Vilialob. lib. 4. comun. opin. pag. 84. col. 1. Gail. lib. 1. pract. observ. 17. Mysing. cet. 5. obser. 8. ubi quod sine licentia Principis nemo potest subditis, aut colonis novas collectas imponere, & Bobadilla, plurimos referens, in Polit. lib. 2. cap. 16. num. 82. & seqq. & num. 117. Quamobrem [sect. 22] severissime simul, atque sanctissime Romani Pontifices inter artocissimos casus sedi Apostolicae reservatos, illu semper numeran lum putarunt, cum Domini Christiani populorum sibi subditorum cervices, vel novis pensionum oneribus premunt, vel auctioribus cumuland, ut constat ex Bulla Coenae ann. 1568. casu. 4. Sylvest. verb Excommunicatio 7. §. 54. verb. Gabella 3. §. 7. Navarr. in manual. cap. 27. n. 53. & in nostris terminis ex Acosta d. lib. 3. cap. 15. in fine. Vnde rectissime [sect. 23] Reges nostri Patronis, sive Commendatarijs inhibere potuerunt, ne insolitis illis, & violentis servitijs personalibus Indos sibi comendatos gravarent, ut in ead. l. illicitas, §. ne potentiores, c. Regum officium 23. q. 5. cum alijs; & ut nihil a eisdem, praeter coueta, & a Regibus ipsis taxata, aut moderata servitia exigere possent, ut expresse dispostu [sect. 24] est in l. unica, C. ne operae a collator. exig. lib. 10. ibi: Operarum praebitionem, quae illicite a provincialibus hactenus expetita est, sinceritas tua cessare praecipiat, l. 1. & 2. C. ne rusticani ad ull. obseq. devocet. lib. 12. l. 1. & per tot. C. ne quis lib. invitus act. reip. gerere cogatur, lib. 11. Auth. de madat. Princ. §. illud. Auth. de collatorib. §. ad hoc iubemus, optim. tex. in Autn. ut iudices sine quoquo suffrag. in princip. ibi: Illa agere quaerentes, quae utilitatem nostris subiectis introducendo, omni eos onere liberent, & omni dano extrinsecus illato, citra publicum censum, & iustam, legitimamque collationem. Quibus conveniunt alia iura, [sect. 25] quae provinciales duplici onere praegravare, vel duas eode tempore collectas solvere vetant, l. navis, §. cum autem, D. ad leg. Rhod. de iact. l. Titia, §. qui invita, D. de leg. 2. gl. & DD. in. l. 1. C. de mulierib. & in quo loco lib. 10. gl. in l. honore, D. de mun. & hon. Bart. & Platea in d. l. 1. C. ne operae a collat. exig. Vbi [sect. 26] multum in terminis illum textum expendunt, ad probandum Barones & Dominos vassallorum non posse suis subditis operas imponere ultra conventione, vel consetudinem antiqua. Quod & sequitur Alex. cos. 148. n. 10. lib. 6. Greg. Lop. in. l. fin. tit. 7. p. 5. verb. Nuevamente, Baeca de decim. tut. & curat. c. 30. n. 4. Alois. Ricc. in prax. for. Eccl. decis. 628. n. 3. & Tusch. lit. A. cocl. 240. Et idem [sect. 27] in colonis, & adscriptitijs, quod novis servitijs violenter onerandi non sint, sed in pristina sua conditione relinquendi, & conservandi, probat opt. text. in l. cum satis 22. vers. Caveant, C. de agric. & censit. lib. 11. c. dilecto, de offic. Archid. ubi quod terminata servitia suos terminos excedere non debent, Angel. qui alia plura adducit, cons. 9. Franc. Marc. decis. 72. p. 1. Vvaremund. in verosim. iur. fol. 79. n. 33. Menoch. co. 671. n. 9. & 10. vol. 7. Rosental. de feud. 1. par. cap. 8. concl. 4. fol. 616. Husan. in tract. de hominib. propr. fol. 171. n. 68. Gail. lib. 1. observ. c. 17. ex n. 1. & lib. 2. c. 62. & Mysing. cet. 5. obs. pract. c. 8. Quare [sect. 28] si domini suisvassallis, vel colonis, praeciperent, quod facerent eis aliquod servitium in vineis, sive olivis, vel alijs possessionibus, eisque iustum salarium, seu mercedemnon solverent, furtum utique vel repinam committerent, & ad restitutionem tenerentur, ut tradit Archid. Florent, quem refert & sequitur Aviles. in d.c. 24. Prae. verb. Titulo, & aljis poenis puniri possent, quibus novas exactions, sive vectigalia sine Principis licentia imponentes, subijci solent, iuxta text. in l. si publicanus, D. de publican. l. ult. C. nova vectig. inst. non poss. cap. innovamus, de censib. cum traditis a Covar. Bobadilla, & alijs supra relatis, Salicet. Schard. & Card. Albano in notis ad Bart. d. l. ult. & Dec. cons. 358. incip. Placet. Tertio [sect. 29] facit, quia non possunt dicti Patroni, sive Comendatarij se, ulla iuris ratione, in possessione huiusmodi servitij personalis ab Indis exigendi, eo titulo, & colore defendere, quod pluribus annis eo usi sint, locorum iudicibus videntibus, & patiembus, imo & eoru auctoritate interveniente, a quorum manibus Indos ipsos ad dictum servitium accipere solet. Quod pleruq; [sect. 30] fraudis, & violentiae praesumtione excludit. l. non est verosimile 23. D. de eo quod met. causa, l. si Praeses, D. de trasact. l. si servus, in fi. C. quod cum eo, l. 1. C. de his qui propt. met. iud. non appell. cum late traditis a Corn. co. 214. n. 6. lib. 3. Ant. Gom. 2. var. c. 14. n. 28. Menoc. de presumt. lib. 3. pres. 126. ex n. 1. Mascard. de probat. cocl. 1054. vol. 2. Gail. lib. 2. observ. 93. n. 17. & Menes. in l. trasactione quae dominij, n. 2. C. de transact. Na etsi in alijs [sect. 31] annuis praestationibus, quae dium, & uniformiter continuator, induci soleat prescriptio, etiam contra rusticos, & mulieres, l. cu de in re verso, D. de usur. l. si certis annis, C. de pact. l. litibus, C. de de agric. & cesit ubi late DD. Balb. de praescrip. in 1. p. 3. part. princ. q. 10. n. 5. & 31. Covarr. d. §. 4. n. 2. & Horos. & Menchac. in locis sup. citatis, & Nos in alio latius dicemus. Hoc tamen in casu, [sect. 32] ad excusandum servitium, de quo agimus, talis consuetudo, seu praescriptio allegari non potest, nam potius corruptela dicenda est, ut in c. fin. de consuet. quae passim in dictis Regijs schedulis, & praecipue in illa anni 1601. c. 2. expresse danatur, & prohibetur in verbis, quae sup. n. 12. retulimus, quae sumta videntur ex Auth. ut nulli iud. §, cuius, & aliorum iurium ad eandem re mentionem faciemus infr. c. 4. n. 60. & seqq. Et ubi lex [sect. 33] inhibet usucapione, bona fides possidenti nihil prodest, l. ubi lex 24. D. de usucap. ubi Bart. & Paris. & Alban. in addit. ad eunde, Barth. Socin. reg. 17. verb. Alienari & cons. 86. n. 8. vol. 1. Praesertim cum hic bona fides intervenire non possit, quia [sect. 34] semperpro libertate praesumendum, & in dubio iudicandu est, l. leg. Iulia, D. de manumissionib. l. inter pares, D. de re iud. Et absque dubio malae fidei possesspres Comendatarij censeri debent, [sect. 35] qui contra tot Regia praecepta, Indos personalibus servitijs affligunt, l. quemadmodum, C. de agric & censit. lib. 11. ibi: Malae fidei namq; possessorem esse nemo ambigit, qui contra legu interdicta mercatur, l. cum lex 47. D. de fideiuss. l. si. sponsus 5. §. si uxor viri, D. de donat. inter, cap. vigilanti, & cap. fin. de praescript. cap. possessor, de reg. iur. in 6. Vnde in his praestationibus [sect. 36] non cadit praescriptio, ut notat Luc. de Pen. in l. hac lege, col. 1. C. de aquaeductu lib. 11. Gram. vot. 12. n. 17. Covar. d. §. 4. n. 1. nec sufficiet probatio immemorabilis consuetudinis, nosi simul probetur subditos sua sponte, non per vim, talia onera subijsse, quia alias lex musitatas, & indebitas exactiones per tyrannide, violentiam, aut cocussione factas esse presumit, ut expresse docent Ioan. Andr. Henric. Abb. & reliqui in c. quod latenter, dereg. iur. in 6. Innoc. in c. bonae, de postul. Prlat. Guid. Pap. cons. 1. in. 12. & cons. 65. n. 4. Covarr. qui de communi testatur, d.n. 1. Menchac. lib. 2. controvers. cap. 83. Ioan. Garcia de expens. cap. 9. n. 3. & alij relati a Bobadilla d. lib. 2. cap. 16. n. 118. Et huic simile est, [sect. 37] quod tantopere dolet, & emedari suadet D. Greg. lib. 9. Regist. epist. c. 1. ubi Victoris Feusaniensis Episcopi plena doloribus querelam se proponere inquit, Innocentio Asricae Praefecto, ut & malos ab actionne propera corrigat, & ab iniustitia, quam sustinent, bonos eruere curet: & sic scribit: Queritur siquide supradictus frater noster, multas in illis locis violentias, multaque alia contra Dei timorem Africanos Iudices exercere Denique ut duplicia illic tribute (quod auditu intolerandum est) exigantur. Et quia huius mali emendatio vestrae specialiter auctoritatem dignitatis spectat, petimus & subtili indagatione perquirere, & ita hoc (Deo vobis imperate) debeatis corrigere, quatenus affictis succurratis, & huius emendationis exemplo, alios in futuro pravis actionibus arceatis. Ex quibus notada, & reijcienda venit opinio Ioa. Matiez. [sect. 38] d. lib. M.S. de moderat. Regn. Peru p. 1. c. 1. 3. dum existimat, melius cum Indis act fuisse, si tributum in servitio personali solvere cogerentur, quam in pecunia, & alijs rebus, in quibus posteam ex dictis legibus & sche dulis taxari, & aestimari coeperut. Nam etsi non inficier, inter varia tributorum genera, [sect. 39] illud satis cognitum, & inter dum instissimum esse, quod ex operis subditorum cuflatur, ut latium alio loco dicemus, & egregie explicat Dom. Sot. li. 2. de iust. & iur. q. 6. art. ult. vers. Haec omnia pesionu genera, & hoc etiam inter Indos practicari possit, & soleat in aliquibus provincijs, que nihil aliud habent, quod comde quaerere, & porrigere possint, certis dumtaxat anni diebus, & dierum horis designatis, in quibus Indi suis Patronis ruri, aut domi inservire debeant, & tributum in mercede operarum solvant, atque compensent. Prout [sect. 40] in Novo Regno Granatensi hodieque usitatur, ubi has operas, vel hoc genus tribute vocant Demoras, quasi per hoc tepus Indi apud Comendatarios morentur, & degant. Cum tamen ob ipsorum Indorum [sect. 41] imbecillitate, & Patronorum superbiam & avaritiam, semper in exigendis dictis operis excedatur, & quavis valde moderatae sint, plurimas fraudes, ac colores inveniant, ut Indos plus debito, & solito gravent, & semel sisum est, illam taxarum formam ubique servari, & [sect. 42] viam delictis pact. dotal. l. si unus 28. §. illud, & §. pacta quae turpe, D. de pact. (ubi cum Cuiac. legendu est, a Republica, non ut in vulgatis, a re privata) cum traditis ab Alphan. in reportat. collect. 757. Rom. cos. 466. & Covar. lib. 2. var. c. 14. 11. 4. & ita in nostris terminis advertit Agia ubi sup. pag. 4. & seqq. & pag. 22. & 23. & Ioseph. Acost. d. c. 7. pag. 342. docens, [sect. 43] iniquu sane per se non esse, ut servitium personale tributi loco accipiatur, dumodo perversitas illa ca veatur, ne huiusmodi onera inaequabiliter Indos premant, sed per sortes vicesque suas; tum ut huic detra natur de illius tribute, quod ipse servivir, ac non huius sudoribus alius lucrum faciat. Itemque illud providendum, ne ob eas serviedi vices sibi, rebusque suis in necessarijs desint; Quae quidem omnia (subdit) dictare, facile est perficerevero, aut infecta emedare, perqua difficile. Et reddit rationem in eod. lib. c. 15. inquies: Quavis enim recte, & sapieter costituta Respublica, quamvis aequis legibus temperata; facile improborum temeritate violatur, cum sit nihil, quod non humana perversitas, si relinquatur sibi, convertat in peius. # 2 CAPVT II. De alterius personalis Indorum servitij usurpatione, & reprobatione, quatenus in privatum, ac domesticum Hispanorum famulitium inviti distribuuntur. SVMMARIVM CAPITIS Secvndi. -  1 SERVITII privati Indorum species alia proponitur. -  2 Servitium Indorum, dum ad famul andum & inserviendum in domibus Hispanorum distribuuntur, Matienz. & Acosta probare videntur, & huius verba referuntur. -  3 Schedulae plures recensentur, servitium Indorum in privatorum domibus inhibentes. -  4 Indos, quo vocat Mitayos, accipere, Proregibus, Auditoribus, & alijs Regijs ministris prohibitum est. -  5 Officiales Regij Indos R. Coronae tributarios, ad sibi famuladu addicere, prohibetur. -  6 Patroni, sive Commendatarij Indorum, non possunt Indos commendatos ad privatum domus suae servitium compellere. -  7 Praetores, sive Correctores Indorum, iteque eorum Parochi, coacto illorum servitio uti prohibentur. -  8 Servitia privata, & coacta Indorum omnino tolli iubentur schedula anni 1601. & quod voluntarij conducantur. -  9 Schedula anni 1609. idem expressius, & generalius iubens, refertur. -  10 Servitia domestica Indorum antea praestari solita, qualiter Prorex, & Senatus Limanus a se abdicaverit? -  11 Iudex, vel Magistratus, qui corrigere alios desiderat, ase inchoare debet disciplina. -  12 Officiales & Ministri Regij in servitijs Indorum soluto congruo & taxato pretio, privatis praeferri debent. -  13 Hispani non possunt Indis coactis ad privatum sui servitium uti, etiam si servitio carere se dicant. -  14 Vtilitas, quae resultat Hispanis ex privatorum coacto Indorum servitio, non praeponderat damnis, quae Indi patiuntur. -  15 Nemo cum alterius iactura ditandus, vel accommodandus est. -  16 Ciceronis elegans locus expenditur, cotra eos, qui ex alieno damno lucrum parant. -  17 Hispani notantur, quod in Indijs alij alijs servire recusant. -  18 Hispani, ut ad serviendum, & laborandum in Indijs adducantur, Regiae schedulae iubent. -  19 Adriani Imperatoris festivum factum, & dictum refertur. -  20 Manus manum lavat, adagium, & alia similia. -  21 Prodicus sapies gratis nullum erudijt, & quibus adagijs uteretur? ILlvd etiam servitium [sect. 1] personale ad private utilitate spectare videtur, quod Hispani multis in locis iam dudum introduxerunt, & hodie etiam, Regijs licet iussionibus refragnatibus, non minus frequeter, quam periniciose conservant, dum ad suarum personarum ac domorum servitium, & famulitium Indos sibi per vices a locorum Praetoribus distribui petumt, & facile consequutur, quos Mitayos de servicio in hoc Regno Peruano vocamus. Quibus exigua mercede, sive salario per menses, aut hebdomadas persoluto, nihil non grave, & laboriosum iniungunt, & invitos, & reluctates in obsequio stare copellunt contra rubrum & nigrum, C. ne opere a collatorib. exig. & ne rustic. ad obseq. deven. & alia quae in c. praecedeti notavimus. Quod quidem [sect. 2] servitij genus non omnino damnat Ioan. Matienz. d. tract. M.S. de moderat. Regn. Peru 1. par. c. 11. dunmodo Indi vicissim mutentur, illisque abeutibus persolvatur. Acosta etiam ilb. 3. de procur. Ind. salut. c. 16. pag. 346. sub eisde legibus hanc cosuetudine admittere non veretur, cum harum regionum incredibilis incomoditas, & servientium penuria id, veluti suo iuro, deposcat, atque ita concludit: Neque illud vituperandum, quod peculiares ob causas ad domestica ministeria quibusda locis Indi attribuuntur, ut in Xenodochijs, in religio sis domibus, tum etiam publicorum, nobiliumve hominum, aut contra graviter affectorum, & indigentium servitijs suo ordine, & ratione assignatur. Abusio tamen illa amputanda est, & pro iniqua ducenda, cum in eiusmodi Mitayos (sic enim vocant, sive mercenarios) iustum pretium imminutum est, vel maiora, quam vires ferant, imperantur, vel diutius retinentur, quam pro ratione praescripta, quae iniurio sa sunt omnia, & ex improbitate hominum potius, quam ex ullo vero iure profecta. Neque bona unquam fide ista usurpata sunt, sed magnavel temporis, vel hominum corruptione Sed nihil minus [sect. 3] contrarum semper expressis, & per varia tempora repetitis, nostroru Regum legibus, & schedulis, cautum invenitur. Na, ut omittam illam anni 1543. quae extat in 4. vol. impr. paf. 263. & Indos in omnibus bene tractari iubet, & ut vassallos liberos de se, & suis oper is libere disponere posse, quodite rum expressius adhuc cavetur in alia sched. anni 1566. ad Quitesem Cancellariam directa, eod. to. pag. 284. & 351. Posteam [sect. 4] lata fuit alia Tauri 21. Septebr. ann. 1551. ad Prorece Novu-Hispaniae reperitur in Ordin. Mexic. pag. 144. ubi diserte prohibit, ne Proreges, & Audiotores Indiarum hoc personali Indorum servitio, quovis colore, aut pretextu in dominus suis utatur. Et idem anteam sancitum fuerat in alia Vallisolet. 29. April. an 1549. quae inse ritur in alijs, quae habentur 1. to pag. 345. Et cu omnes Auditorum negotiations interdixisset, inter alia sic habet: Ni os sirvais de los Indios de agua, ni yerva, ni lena, ni otros aprovechamientos, ni servicios, directa, ni indirectamete, sopena de la nuestra merced, i de perdimieto de vuestros oficios. Alijs quoc; schedulis anni 1548. & 1573. 2. tom. pag. 241. districte praecipitur [sect. 5] Regijs Officialibus Sanctae-Marthae, & Argentinae provinciae, ne ullo modo Indos Regiae Coronae tributaries, in suum privatum servitium, vel usum addicant. Et cum per aliam schedulam Vallis. 22. Febr. ann. 1549. in Regno Peruano hoc servitijgenus cessare iussum fuisset, & nihilominus Regijs auribus delatum esset, Patronos, [sect. 6] sive Commedatarios Indorum eo, cum magno excessu, uti solere, schedula altera edita suit Mozonij Aragonis 2. Dece. an. 1563. cuius copia extat d. 4. to. pag. 294. & seqq. quae iubet: Que no se cosienta que los Encomenderos tega en sus casas Indios de que se sirva personalmente, ocupados en traer yervas para sus cavallos, acua, lena, i en la labor de sus huertas, i vinas, i heredades, i guardas de ganados. &c. Iq se provea, como los Indios que sirvieren a los Espanoles, los sirva de su propria voluntad, i no de otra manera alguna; i se de orden como a los Indios que assi sirvieren a Espanoles, o a otra persona, se les pague su salario i soldada enteramente, &c. Et idem generaliter reseriptum fuit Quitensi Cacellariae, pro tollendis omibus his servitijs personalibus privatorum, apud D. Laurent. 19. Octob. an. 1591. J. 4. to. pag. 299. & seqq. Et ad Dom. D. Lud. a Velasco Prorege Peruanu an. 1594. Et multis alijs schedulis passim pro hibetur, [sect. 7] ne ipsi Praetores, sive Correct ores, quos dicunt, Indorum, aut eorum Parochi, hos Mitayos accipiant, in quo ij plurimum semper excedunt, qui alijs exmplo esse debuissent. Porro cum isthaec omnia satis profecisse non videretur, ut praedictum servitium cessaret [sect. 8] rursus Vallisolet. 24. Novebr. an. 1601. in generali illa schedula, que vocatur, del servicio per sonal, idem multo enixius, & sub poenis gravioribus imperator, &c. 2. cavetur: Que no se de Indios a nadie en particular, sino que si pareciere covenir, copela a los Indios a que trabajen, i se salga a alquilar alas placas, i lugares publicos i acostumbrados, para que los que los huviere menester, assi Espanoles, como otros Indios, ora sea ministros Reales, o Prelados, Religiones, Sacerdotes, Dotrineros, Hospitales, i otras qualesquiera congregaciones, i personas de qualquier estado que sean, los concierten, e cojan alli por dias, o por semanas, i ellos vaya con quien quisieren, i por el tiempo que les pareciere, de su voluntad, i sin que nadie los pueda tener cotra ella, tassandoles los jornales, &c. Et denique in provida illa schedula [sect. 9] an. 1609 quae de eodem servitio personaliagit, cuiusmeminimus sup. c. 1. n. 12. postquam plura alia, ad favore, & sublevatione Indorum cocernetia, statuta sunt, c. 20. & 30. deciditur, ut nullo casu, nulliusve private persone contemplatione, sive Ecclesiast. sit, sive secularis, etiam Proregum, Auditorum, & Inquisitorum, coacta Indorum servitia distribuatur: En ministerios domesticos de casas, huertas, edificios, lena, yerva, i otros semejantes. Et subdit: Porque aunque esto sea de alguna descomodidad para los Espanoles, pesa mas la libertad i coservacio de los Indios. Quod Regium mandatum [sect. 10] cum directum fuisset D. Proregi Marchioni de Moresclaros, illudq; in hoc Regno Peruano exequi, & impleri enixe curasset, primum a se ipso incipies, nullos deinceps Indos Mytayos ad servitium domus suae adnittere voluit, ideq; ut faceremus Regij huius Lumani Convetus Senatores comonefecit. Quod facile, ut par erat, ab omnibus impetravit, ut vel sic caeteris [sect. 11] idem liberius, & efficacius imperare possemus, arg. tex. in l. si uxor, §. iudex adulterij, D. ad leg. Iul. de adult. cap. iudicet 3. 9. 8. & iuxta illud Theodosij ad Honorium filium documentum apud Claudian. in 4. ipsius Honor. Consulatu: In commune iubes si quid, censesve tenendum, Primus iussa subi; tunc observantior aequi Est populus, nec ferre negat, cum viderit, ipsu Auctorem parere sibi. Et Ovid. Fastor. 6. Sic agitur censura, & sic exempla parantur, Cum index, alios, quod monet, ipse facit. Quibus similis Tertul. lib. 1. de patict. Oportet (inquit) comedatione alicuius rei adortos, ipsos prius in administratione eius rei deprebendi, ne dicta factis deficientibus erubescat. Quintil. declam. 3. Miles Marianus pag. mihi 37. Haes enim conditio superiorum est, ut quicquid faciunt, praecipere videantur, & perniciosissimum est malae rei maximus quisque Auctor. Cassiod. li. 6. epis. 21. pag. 154. Estovitae cotinos, ut possis in alios esse iudex. Prima aequitas est, a se Praesules inchoare, ut debeant crimi nosi metuere, quem nequeunt similem reperire. Et lib. 10. epist. 5. sub persona Theodadi Regis: A domesticis inchoare volumus disciplinam, ut reliquos pudeat errare, quando nostris cognoscimur excedendi licentium non praebere. Et plurima alia, quae in eandem sententiam congessit Ioa. Britian. omnino videndus, in notis sive coment. ad Suet. Tranq. in Neron. c. 19. pag mi hi 223. Tiraq. de poen. tep. caus. 31. n. 38. & 39. & Nos infr. hoc eod. lib. cap. 16. ex n. 39. Et in eandem prohibitionem tendit [sect. 12] quod de officialibus Regijs, qui rusticanoru. operis & obsequijs utuntur, contra l. 2. C. ne rustic. ad ulla obsequia devocentur, lib. 10. tradit Cassan. in consuet. Burgund. tit. de confiscat. §. 1. n. 31. que refert & sequitur eruditis. D. Frac. Alfar. in tract. de off. Fiscal. gl. 20. n. 373. Vbi hinc ortu habuisse putat Regias ordinationes, que ide Indiarum Auditoribus prohibent. Quas tame ita postea iuste temperatas fuisse inquit, ut eodem modo, & eadem mercede, qua alijs civibus communiter, possint quoque, imo & teneantur Indi Auditoribus inservire. Neq; his [sect. 13] officere potest, quod Hispani famulorum ministerio carebunt. Nam ut in dictis schedulis dicitur, id evitari potest, si Indos vo lutatios coducat, quorum servitio utantur, ut in Hispania contingit, quosproculdubio invenier, si eos benigne tractaverint, & iustam mercede opportune persolverint, vel alios Hispanos, aut AEthiopes, aut Hybridas Indorum, vel AEthiopu (quos Mestizos & Mulatos vocant) in suum servitium adsciverint, quorum semper, & hodiernis praecupue temporibus, magna, & quidem otiosa, imo & perniciosa propago in his regionibus reperitur. Et [sect. 14] ut maxime aliqua comoditate, aut utilitate Hispani ob praedicti servitij interdictione privarentur, id tamen danis, quae Indi eius ratione patiuntur, nequaquam praeponderat, ut preclare dicitur in d. sched. an. 1609. Neque naturalis, & civilis iuris regulas infringere debet, quibus nemine [sect. 15] sua libertate privandu monemur, vel cum alterius iactura accomodadu, vel locupletandum, l. libertas, D. de reg. iur. l. 2. D. si a parent. quis fuer. manumis. l. uxore, in fin. D. de manumis. test. l. nam hoc natura, D. de cond. indeb. l. iure naturae, D. de reg. iur. c. locupletari, eod. tit. lib. 6. ubi Perr. Fab. Raevard. Pechius, & alij plura notarunt, & Petr. Rebuff. in l. unica, C. de eo quod interest, n. 180. & conducit elegas Cicer. [sect. 16] locus lib. 2. offic. dum inquit: Detrahere aliquid alteri, & hominem cum alterius incommodo sua augere comoda, non minus contra naturam videtur, quam mors, quam dolor & reliqua, quae possut aut corpori accidere, aut rebus externis. Et cum Hispani in propria patria comorates, [sect. 17] alij alijs famulentur, & quibuscunq; ministerijs, quantuvis sordidis, & laboriosis inserviat, ferendi non sunt, si ad Indicas regiones adventates, statim superbiant, velintque absolute miseris incolis dominari. Quem fastum val de ridet Hier. Benzonus in sua Hist. Indiar. sive Novi Orb. lib. 2. c. 8. ubi sic habet: Praeter haec plerique eorum ex Hispania trasgressi, non modo in has Indiae oras, sed & in alias provincias, quascunq; sub imperio tenent, veto tumidi, iactant se ex stirpe Gothorum, Guzmannorum, & Manricorum originem ducere; mox vero, ut patuit veritas, deprehenduntur in Hispania, aut subulci, aut opiliones fuisse. Et Bernard. Paludan. eius Addition. subiugit: Postquam enim degustatis Indiarum delicijs, & vestiti serico, repente velunt Circaeo poculo in alios mutati, se subulcos, aut opiliones fuisse obliti sunt, quaesitis titulis, don Diego & do Fernando vocari se iubent. Et danant plures Regiae schedulae, quas inferius adducemus, & praecipue illa d. ann. 1609. §. 2. Quae [sect. 18] Proregibus, & Gubernatoribus iubet, ut Hispanos ad serviendum, & proprijs manibus laborandum, praemijs, poenisque propositis, in his provincijs inducant. Quod nullo modo melius consequetur, quam si domestico, & coacto Indorum servitio priventur. Possumusque eis [sect. 19] ob oculos ponere illud, quod de Adriano Rom. Imp. AElius Spartian. & alij historici in eius vita scripserunt, & Aldus Manutius post Erasmum in Adag. Senes mutuu fricant, pag. 329. Is enim in balneo veteranu quempiam, servuli penuria, sese marmoribus affricante conspicatus, eum & servulis aliquot, & sumtibus donavit. Quod reliqui veterani feliciter cesisse videntes, coeperunt & ipsi coplures sub oculis Imperatoris sese marmoribus affricare, ut hoc modo Principis eliceret benignitatem. At ille evocatis senibus, iussit, ut alius alium vicissim defricarent, atque ita pueris nihil opus fore. Qui iocus postea in vulgi fabula, & Adagij usum cessit: Fricate refrica. Eiq; [sect. 20] similia sunt illa: Mutuu muli scabunt, Tradunt operas mutuas, & Manus manum lavat, de quibus idem Erasm. meminit, & de ultimo Seneca in libello de morte Claudij, & Distichon inter Graecanicas sententias, quod ita ipse Adagiographus latinitate donavit. Vrbs servat urbe, servat itidem vir virum, Manus manum, digitumque digitus abluit. Et Xenocrates Philosophus Platonic. in lib. de morte, quem ex nostris refert Pet. Greg. lib. 27. syntagm. c. 2. n. 5. ubi ait, [sect. 21] quod Prodicus sapiens gratis nullum erudijt, & semper habebat in ore Epicarmi illud: Manus manum lavat; dans aliquid, aliquid accipe. # 3 CAPVT III. An illud servitij genus magis permittendum videatur, quod quidam ab Indis extorquent, quos vulgo Yanaconas vocant, & velut adscriptitios, agrorum, villarumque suarum culturae inservire debere contendunt? SVMMARIVM CAPITIS Tertij. -  1 SErvitium Yanaconarum an iustum fit? -  2 Yanaconae qui Indi dicantur in Regno Peru, & Naborij in Nova Hispania? & ex quibus causis illorum servitium iustificetur? -  3 Indivagi, & errates qualiter Hispanis, sub Yanaconaru titulo, in servitium dari solerent? -  4 Yanaconarum usus maxime percrebuit in Argentina provincia, & quare? -  5 Indi in provincijs Peru, qui dicantur Aturunae? & qui Yanaconae? -  6 Yanaconarum servitiu in Argetina provincia, quomodo in R. Consilio teperatu fuerit? -  7 Prorex D. Francisc. a Toleto, quid circa Yanaconas Argetinae provinciae statuerit? -  8 Yanaconae transeunt cum praedijs. -  9 Yanacoanrum usum, & servitium qui Auctores probent. -  10 L. 12. tit. 10. lib. 5. Rec. quae Indorum donationes prohibet, ad Yanaconas non pertinent. -  11 Indi, cum possint ad agrorum culturam mitti, multo facilius qui in eisdem fundis sunt, poterunt retineri. -  12 Nihil refert, quid ex aquipolletibus fiat. -  13 AEquipollentis admissio semper debet permitti, ubi intentio legis per eam non violatur, sed melioratur. -  14 Yanaconae liberi manent, & liberam testandi sacultatem habent. -  15 Yanaconae sunt veluti coloni partiarij in fundis, quibus adscripti sunt. -  16 Coloni partiarij qui sint, & Auctores qui de illis agunt? -  17 Vassalli Hispaniae, qui dicuntur Solariegos, quio iure censeantur? -  18 Servorum una est condition, licet in ministerijs differant. -  19 Hominum liberorum plures sunt differetiae. -  20 Adscriptitij qui essent, & quo pacto fierent? & qui de eis agant? -  21 Colonos adscriptitios qualiter definit D. Auguft? -  22 Adscriptitij vocabantur aliquando censiti, & tributarij, & quare? -  23 Adscriptitij inde dicebantur, quod fundo, quem colebant, adscriberentur: & quo pacto id fieret? -  24 Adscriptitij etiam per absentiam, vel militiam 30. ann liberari non poterant a cultura terrae, cui adscripti essent. -  25 Lex cum satis, C. de agric. & censit. & l. eum qui, C. de fund. rei privat. lib. 11. illustrantur & conciliantur. -  26 Adscriptitij si fugiant a fundo, cui adscripti sunt, sui furtum facere dicuntur. -  27 Adscriptitij dicuntur pars fundi, & glebae adhaerere. -  28 Lex sed etsi 15. §. 1. D. de eviction. explicatur, & a Cuiac. emendatione vindicator. -  29 Adscriptitij habebant libertatem conditionatam, aut conductionatam. -  30 Parabolani non errant Medici hospitalium, sed homines eis adscripti, ad curam infirmoru. -  31 Metallarij, Curiales, Cohortales, Fabricenses, Murilequli, & alij similes coditionatam libertatem habebant. -  32 Galli Celtae Haeduos velut servos, seu adscriptitios habebant. -  33 Homines manus mortuae, mortuae, sive vassalli T aliabiles sunt apud Gallos veluti adscriptitij. -  34 Vassalli de Remensa qui dicintur in Cathalonia? -  35 Mansarij vassalli in Italia qui, & unde dicantur? -  36 Vassalli servitutis qui dicantur in Aragonia, & alibi? -  37 Coloni adscriptitij quibus modis fieri, & acquire possint? -  38 Yanaconarum usus, & servitium exemplo aliarum nationum defendi potest. -  39 Leges de similibus ad similia porrigi solent, & tempori, ac loco, publicisque necessitatibus accommodari. -  40 Yanaconarum servitium Regijs schedulis approbatum videtur. -  41 Ordinationes D. Proregis D. Francisci a Toleto de servitio Yanaconarum, Regijs schedulis approbatae sunt. -  42 Leges, etiam si aliquot respectu durae, aut iniustae videantur, non facile mutandae sunt, & quare? -  43 Schedul a Regia, quae tractat de servitio Yanaconarum, explicatur. -  44 Yanaconae non possunt recedere a fundis, quibus adscripti sunt, nisi prius in eis necessarias operas fecerint. -  45 Yanaconarum usus ubi fieri possit, restringendus est. -  46 Prohibita ne in usum transeant, eavedu est. -  47 Error, cui ab initio non resistitur, maiores vires assumit. -  48 Indi in plena, & integra libertate coservari iussi sunt. -  49 Libertas infringitur, cogendo aliquem, ut in certo loco moretur. Lex Titio centum 70. §. Titio centum, de condit. & demonstr. & aliae similes explicantur & illustrantur, ibid. -  50 Manumissionis in actu dabatur servis facultas Vivendi ubi vellent, & abeundi quo vellent. -  51 Conditio standi in certo loco, non nisi servis, vel liberties imponi solebat. -  52 Carceris poena est servitutis species. -  53 Yanaconarum servitiu, & detention aliquibus legibus Indiarum interdicta reperitur. -  54 Yanaconarum servitiu praescriptione defendi non potest, cum sit libertati contrarium. -  55 Indi non sunt domini libertatis suae, ut nec membrorum. -  56 Libertatem suam nemo recusare potest. -  57 Liber qui sua natura est, non potest perpactu se adscriptitium, vel alterius hominem facere. Pactum inducens perpetuam servitut; vel operarum praestationem, an valeat? ibid. -  58 Lex ult. C de transact. explicatur. -  59 Mala non sunt facienda, quamvis inde provenire possint bona. -  60 Yanacone plures iniurias sub duris, & ininstis dominis patiuntur. -  61 Voluntatem contra meam quod fit, satis dicitur in perniciem meam fieri. -  62 Noluntatis interesse dutur. -  63 Adscriptitiorum exemplum, ad Yanaconas applicari non posse, ostenditur. -  64 Adscriptitij quo iure induci, & defendi caeperint? -  65 Adscriptitiorum usus in Hispania non est receptus. -  66 Indiaru provinciae debent indicari legibus & consuetudine Hispaniae, cui sunt unitae. -  67 Yanaconarum usus hodie tolli deberet, cessante causa eius dissimulationis. -  68 Belli causa inductum, cessante bello, cessare debet. -  69 Libertatis tutela ad ius publicum spectat. -  70 Indos profugos, aut vagantes qui cepit, & reduxit, an eos sibi applicari, petere possit? -  71 Indos, qui se vendunt propter famem, aut aliam necessitatem, quatenus emtor ut servos detinere possit? -  72 Vagabundos qualiter capi, & in servitio detineri permiserit Rex Ioannes I. -  73 Yanaconae duris & insolitis servitijs onerandi non sunt. -  74 Yanaconae bonis spoliandi, salarijs defraudandi, aut iniurijs afficiendi non sunt. -  75 Domini, qui servos, vel parentes, qui filios crudeliter vexant, eos manumitter, aut emancipare coguntur. -  76 Barones & Domini, qui vassallos male tractant, eis privandi sunt. -  77 Yanaconae non possunt sine praedijs, quibus adscripti sunt, aut praedio vendito, retineri, & in aliud transferri. -  78 Adscriptitios si quis simpliciter donet, fundum quoque, cui serviunt, donasse censetur. -  79 Accessorium, quando est inseparabile, & dignius principali, ipsum secum trahit. -  80 Vassalligium ignorantiae quod dicatur? & est reprobatum. -  81 Indi licet regulariter directe, vel indirecte vendi non possint; hoc fallit in Yanaconis, sive adscriptitijs. -  82 Yanaconae ubicunque reperiantur, tributa Regi, vel suis Commendatarijs debita, solvere cogendi sunt. -  83 Schedulae aliquae referuntur de Yanaconarum tributis agentes. -  84 Adscriptitij, vel colonarij ab exactoribus tributorium graviter inquietandi non sunt, & quare? EX his paulatim in illam alia quaestionem, nobiliore certe, & difficiliore devenisse videmur, utrum [sect. 1] scilicet magis iusta, & legitima sit aliorum Indorum possessio & occupation, quos Hispani aliqui private utilitatem tantummodo respicientes, in suis domibus, praedijs, metallorum fodinis, & alijs quaestuosis negotiationibus retinent, eo titulo & colore, quod tales Indi, iam ab antique, proprias & naturals fedes reliquerint, & se praedictis Hispanis sociates, atq, aggregantes, posteaq; in eorum domibus, & possessionibus assuefacietes, ibi uxores duxerint, & proprijs laribus veluti traslatis, ac costitutis, liberos procreaverint, antiquique, & originarij soli memoriam amiserint? Praetexunt quippe Hispani [sect. 2] ex hoc capite sibi in 2 eiusmodi Indos, eoruq; liberos, & descendetes Ius quoddam servitij & famulitij, veluti in advcriptitios, aut colonarios copetere, neque eos (quavis maxime velint) a suis praedijs abire patiutur. Eo magis, quod plurimi iudices, ad quos Indorum querimoniae perveniebant, eosde, causa cognita, servitium, sive famulatum, que praestare coeperant, continuare iubebant, nec novos dominos mutare sinebant, nisi ab antiquis nimis aspere tractari constaret, vel debitis falarijs, & vitae subsidijs temere defraudari. Quinimo [sect. 3] interdum etiam, quavis nulla possessio ab Hispanis praetexeretur, solebant tame iudices, illis petentibus, & servitio egere dicetibus, Indos, quos vagos, & incertae sedis, sive soli comperiebant, sub certis legibus, & conditionibus in perpetuum concedere, & assignare. Quos Indos communi nomine in hoc Reg no Peruano Yanaconas vocant, & in Mexicano Naborios, proprio gentis vocabulo, quasi servietes hominess dicas. Et in Argetina provincia [sect. 4] maxime hoc servitium frequetatur, in qua antequam Dom. Prorex D. Francisc. a Toleto gubernationis habenas suscepisser, Indi duas in classes distributi reperiebantur. Alij namque [sect. 5] quos Aiunrunas dicunt, in suis oppidis, & reductionibus permanserunt, proprios Caciques, sive Curacas agnoscetes, ibideq; iniuncta sibi servitia, & tributa regulariter exhibentes. Alij vero cum ad Hispanoru domus, & fundos divertissent, ibique per annos aliquot eonstitissent, eis in urbanis, & rusticis operibus inserviebant, & ab illis fidei doctrina accipiebant, & veste praeterea annuam, certaq; terrae iugera, quae Indi tanquam propria possidebant, & dominorum inftrumentis colebant. Quo pacto, ab alijs sertijs & tributis, quibus Atunrunae subiecti erant, liberabatur. Cum autem super hoc in Regio Consilio [sect. 6] disceptatu fuisset tandem placuit, ut Regia Cacellaria, quae in dicta provincia fundata suit anno 1561. nihil novi disponeret, sed rebus eo, in quo erant, statu relictis, nullos deinceps Indos a suis oppidis abire permitteret, neque Hispanos, quaesitis antea Yanaconis, exueret. Missoque paulo post [sect. 7] ad hoc Regnum predicto Prorege, ei inter alia huius rei cognoscedae, & providendae cura comissa fuit. Qui cum illam provinciam personaliter perlustrasset, & omnia, que utrinq; allegabantur, exacte cognovisset, dictos Yanaconas, qui praedijs rusticis inserviebant, Hispanis, sub legibus supra relatis, & alijs, quas oportere iudicavit, adiscripsit, ratus sic comodius omnibus subvenir1, & nihil refer re, quo Indi ad Propria municipia revocarentur, vel in domibus, & praedijs Hispanorum sub publica registri, sive matriculae fide, & professione relicti, eis essde operas exhiberent, ad quas praestadas ex suis oppidis evocari, & diftribui solebat. Vnde [sect. 8] si dicti fundi, & predia vendutur, aut quovis modo per contractum, vel ultimam voluntatem ex alijs personis ad alias transire contingit, Indi quoque illis assignati, cum eisde possessionibus transeunt, quia queadmodum eas deserere nequeunt, ita nec novi possessores illos mutare, vel expellere possut. Quam Indos gubernandi, & distribuendi rationem [sect. 9] nimis probat Ioan. Matiez. qui cosilijs, & visitationi dicti Proregis intersuit, in tract. M.S. de moderat. Reg. Peru, 1. p. c. 8. ubi refert se idem tractasse in alio libro de stylo Cancellariae, tit. I. praeminent. 17. cas. 20. declarat. 9. gloss. 4. & repetit in l. 12. tit. 10. glos. 1. n. 5. lib. 5. Recop. Et hoc ipsum non obscure sentit Acosta d. lib. 3. de procur. Indor. salut. c. 17. Agia in suis respos. de servit. personali. Indor. pag. 52. & eruditiss. Licent. Petrus Ruizius Bejaran. qui fuit quoadam magnus in Regijs Consilijs Advocatus, & postea obijt dictae Argentinae Cacellariae meritus, & emeritus Senator, in peculiari syntagmate, quod ad desendendum praedictum Yanaconaru servitium, scripsit. Ipse quoque idem Matienz. cum postea typis edidisser commentaries no male dolatos circa lib. 5. noae Recop. incidens in l. 12. tit. 10. quae Indorum donations fiery prohibit, sic num. 5. concludit. Ad Indos vero Yanacondas dictos, [sect. 10] lex ista adaptari non potest. Nam licet legibus Indiarum hi prohibeatur servire inviti, ut in l. 22. Indiar. multis tamen iustis rationibus bac in provincia permittitur, ut servire possint in fundis, & praedijs, & possessionibus Hispanorum, ubi ipssi, libenter habitant, & fundos colunt, sibi ipsis & dominis praediorum, irsta mercede eis designata. De quibus late egimus in lib. moderationis Peru par. 1. cap. 8. & 24. Pro cuius opinionis confrimatione sequentia argument expendi posse videntur. Primu quod cum receptum sit, [sect. 11] propter commune Regni utilitatem, & ubertate Indos operibus rusticis, & alijs necessarijs laboribus, etiam inviots, mancipari posse, & ad eos subeudos vicissim ex suis municipijs deduci, ut in capitib. seqq. latissime disputabimus; multo ficilius admittendum videtur, si in eisde praedijs, quae colere tenebantur, resideant, maxime, cu ibidem commorantes, a plurimis alijs vexationibus liberentur, quas in suis oppidis frequenter patiutur; & Hispani, quibus addicti sunt, eos dedendant, in Fide, Religione, & moribus politics, officijsque moechanicis instruant, & quae opus habenrad vitae sustentatione, hilariter subministrent. Nihil enim [sect. 12] referre solet, si quid per aequipollens fiat, l. fideicommissa 11. §. si cui, D. de leg. 3. l. si mater 3. C. de mstit. & substit. Ias. n. 20. & reliqui DD. communiter in l. Gallus, §. & quid si tantum, D. de liber. & posth. Ant. Gom. 1. to. var. c. 2. n. 6. & 7. late Everard. in locis legalib. loco 101. Ab aequipollentibus, Ioan. Gratian. reg. 82. num. 4. & Cardin. Tusch. pract. conclus. iur. verb. Forma, conclus. 417. Maxime quando legis, vel hominis intentio per eiusmodi implentum non violator, sed melioratur. Quo [sect. 13] casu, etiam in prohibitorijs, & ubi praecisa formae observatio requiritur, aequipollentis admissio concedi solet, l. diligenter 5. iuncta l. ult. §. fin. D. mandat. l. ia tamen, §. in hac, D. iudic. solvi, l. si quis mihi bona 6. §. sed etsi mandavi, D. de acq. haered. c. licet, el 2. §. testes autem, de tesib. Clem exivi, §. ut autem, de verb. sign. cum alijs traditis a Bart. n. 3. Ias. 23. Galiaula 24. nd. §. & quid si tantum, eod. Ias. in l. 1. §. si ftipulanti, circa fin. D. de verb. obligat. Tiraq. in l. si unquam, verb. Labertatis, n. 48. C. de revoc. donat. Cald. Pereira de nominat. emphyt. q. 15. n. 19. col. 4. & Gratian. reg. 305. & Gail. de pignoration. c. 9. num. 2. & lib. 1. observ. 2. num. 3. & lib. 2. observ. 13. nutri 13. Secvndo facit, quód licet plurimis legibus, & schedulis libertati, & bonae, ac suavi tractationi Indorum valde consultum sit, & ut invite in nullis locis, vel operis detineantur, ut sup. c.I. & 2. tradidimus. In proposta [sect. 14] tamen quaevtione, libertate privati non videntur, cum liberi maneant, & rerum, ac filiorum suorum dominium, & potestatem habeant, & testandi liberam facultatem, & solum cogantur in terries, sive possessionibus Hispanorum manere, quibus se ipsi voluntarie ab antique aggregarunt, & addixerunt. Easque [sect. 15] non tam servili more, quam colonorum iure, ac modo colere, qui olim pattiarij dicebantur, quia frucuts cum domino fundi pro dimidia, vel tertia, aut alia quota eorum parte, culturae causä, partiebantur. De quibus [sect. 16] agit text. in l. si merces 28. §. vis maior, D. locati, Plin. lib. 9. epistol. 37. & alij, quos refert Brisson. & reliqui, qui de verbis iuris scripserunt, verb. Partiaerius colonus, Ant. Vsillus in §. item Serviana, ex n. 30. Inst. de act. Cuiac. In notis posth. ad d. §. vis maior, & Carrotius in tract. de locat. tit. de remissione merced. q. 4. n. 3. Quod non est illorum libertatem insringere, sed ad propriam sui, & simul communem Reipublicae utilitatem illos dirigere, ut in cap. seq. dicemus. Et in Hispania saepe contingere videmus in [sect. 17] vassallis, qui vocantur Solariegos, qui passim a dominis venduntur, aestimantur, & taxantur, & tamen non ideo servorum nomine, vel appellation cenventur, ut constat ex 1. 3. tit. 25. par. 4 ubi Greg. Lup. & ex l. 2. tit. 11. lib. 4. Ordin. ubi Didac. Perez col. 1518. & seqq. & ex traditis ab Speculatore in tit. de feudis, §. quoniam, vers. Sed numquid bomo emens, num. 37. & Hugone de Celso inrepert. verb. Solariegos. Tertio considerari [sect. 18] potest, quod licet in servorum conditione nulla sit differentia, quoad hoc ut unus sit magis servus, quam alius, quamvis in officijs, & ministerijs plurimum differre soleant, iuxta text. in. 1. & fervorum, D. de statu hom. & §. ult. Instit. de iurc personar. iunctis his, quae ultra Scribentes ibidem notat Alex. lib. 3. Genial. c. 25. ubi late Tiraq. in notis, Mercerius lib. 1. opin. c. 9. Ant. August. in. 1. sed etsi milites, §. plane ignominia, D. de excusat. tut. Pancirol. in thesaur. var. antig. lib. 1. cap. 55. petr. Popma in tract. de peris servor. & Petr. Ricard. in notis ad Petron. Arbit. pag. 125. In liberis aute hominibus [sect. 19] plures differentiae considerari Dossunt; quarum quatuor cnumerat glos. in d. . ult. & octo glossa alia elegas, & magistralis in Rubr. C. de. agric. & censit. Vbi multum in nostris terminis de colonis, [sect. 20] & adscriptijs hominibus loquitur, qui in varijs provincijs Populo Romano subiectis, licet re, & nomine liberi essent, ita tamen conditionatam, & restrictam libertatem habebant, ut a fundis, quibus vel legis, aur Magistratus alicuius auctoritate, vel triginta annorum praescriptione, vel ratione originis semel addicti fuerant, recedere non valerent, eoruque culturae inservire compellerentur, ad aliud officium, militiam, vel ministerium adspirare non possent, ut constat ex l. quemadmodum 7. 1omnes profugi 8. 1. colonos 11. l. litibus 20. 1. ne diutius 21. l. cum scimus 22. C. illo tit. de agric. cesit. l.I.C. de colon. Palaestin. l.C. de colon. Thracensib. l. 1. C. de colon. Illirican. I. 1. c. de fugit. colon. l. super patrimoniali 4. C. de macip. & colon. patrim. lib. 11. l. cura pervigili, C. qui militare poss. lib. 12. d.c. 3. de immunit Eccles. text. & ibi gl. in. c. 2. de Iudaeis, text. opt. in l. 89. tit. 18. p. 3. ubi Greg. lub. cum multis alijs, quae de istorum colonorum, & adscriptitiorum natura, oneribus, & differentijs docte & copiose ultra Scribentes, praecipue Cuiac. in dict. iuribus, & in l. licet, C. de locato, pag. 422. & Abb. in d.c. 3. tradit Roman. cons. 355. per tot. Bald. cons. 328. lib. 3. Benedict. in c. Rainutius, verb Et uxorem, n. 395. & seqq. Cassan in cosuet. Burgud. Rubr. 9. n. 4. Matth. dc Afflict. ad. cosuet. Neapol. pag. 89. & 90. Navar. lib. 1. cons. I.q. 44. Covar in c. quamvis pactum, 2. p. & 1. Conan. lib. 2. coment C. 10. Alv. Valasc. do iur. emphyt. q. 37. per tot. Brisson. Peaetenus, Hottom. & novissime Ioan. Callin. de verb. iur. verb. Coloni. & verb. Adscriptitius, For catul. in Rubr. D. de servit. n. 10. Duaren. in. l. 1. cod tit. Husanus in tract. de homin. proprijs, Borrell. de praest. Reg. Cathol. c. 64. n. 39. & seqq. Azor. instit. moral. p. 2. lib. 2. c. 31. vers. Secudo quaeritur, Toletan. in lucerna Rubr. iur. add. tit. C. de agric. & censit. ubi Sebast. Naevius in sistemat. & Ximen. in Concord. alios adducunt, & noviss. illustriss. Archiep. Bracharens. D.D. Roder. Acuna in motis ad c. 7. dist. 94. pag. 434. Vlricus Hunius lib. 1. quaest. tract. 2. q. 5. Callist. Remirez in tractat. de lege Regia Regni Arag. §. 34. in princ. Cardin. Tusch. practic. concl. iur. litt. A. concl. 217. & Vincent. Carroc. in tract. de locato & conducto, l. p. q. 5. quaest. 2. princip. fol. 4. Guido Pacirol, in thesaurovar. antiq. lib. 1. c. 77. p. 105. noster D. Franc. Amaya Pincianus Senator meritissimus lib. 1. observ. c. 6. n. 27. pag. 67. & novissime D. Franc. Merlinus quaest. sor. cap. 83. Vnde [sect. 21] D. August. lib. 10. de Civit. Dei C. 1. Coloni (inquit) appellantur. qui conditione debent genital solo propter agriculturam sub dominio possessorum, id est, praedia, in quibus sunt nati, dominis colere tenetur. Qui [sect. 22] censiti etiam, & tributarij, & adscriptij aliquado dicebantur, quia non tantum privatum dominis censum persolvebant, sed etiam pro agris, quos proprio nomine colebant, publico censui obnoxij erant, & ob id libris censualibus adscribebantur, l. 1. C. de tyron. lib. 12. 1. 2. C. in quib. caus. colon censit. dom. lib. 11. l. 2. C. si vagum mancip. pet. in C. Theodos. 4. l. colonos, l. cum scimus, C. de agric. & censit. l. quicunque, C. de re milit. lib. 12. Nisi mavis [sect. 23] adscriptos, vocari, quasi terrae, qua colebant, ad & scriptos, ut insinut Festus Pompeius lib. 1. de verb. sign. dum ait: Adscripti dicebantur, qui in colonias nomina dedissent, ut essent coloni Ad quod, ut advertunt Abb. Cassan. & alij ex sup. relatis, duplex scriptura pubilca requiri solebat: prior, qua adscriptitius expressim domino soli promitteret, quod numquam ab eo recedet; altera, in qua se adscriptitium esse profiteatur, quae sine omni necessitate, vel copulsione fieri debet, d. l. cum scimus, §. 1. & 1. colonus nunquam, C. de agric. & censit. 1. 84. tit. 18. p. 3. quae harum scripturarum tenore appoint Et hoc facto, [sect. 24] adeo culture terre cuise adscribebant, obligati erant, ut ab ea liberari non possent, etiam si per triginta annos in aliqua militia stetissent, iuxta l. cum satis 22. C. de agric. & censit. lib. 11. Quam [sect. 25] de adscriptijs, non de alijs liberioribus colonis loqui, notare debemus, ne alias implacabili ter pugnet cum 1 eum qui, C. de fund. rei privatae, eod. lib. ut advertit Accurs. ibid. & in l omnes, C. de praescript. trigint Conanus d. cap. 10. n. 5. & Cuiac in d. l. cum satis. Et hac propter [sect. 26] sui furtum fa cere dicuntur, in ead. l. cum satis, & in 1. praesenti, & cum autem, vers. Sane si servus, aut colonus, C. de his qui ad Eccles. cofug. Et glebae [sect. 27] adhaerere, sive partes fundi esse, quae cum eo transeunt, d. l. quemadmodum, & d. l cum satis C. de agric. & Censit. lib. 11. l. si quis 20. C. de Episcop. & Cler. 1. Possessionum, C comun. utriusq; iudicij, 1. 3. (qua ita interpretatur Forcatul. ubi sup.) D. de divers. & tep. praescript. Melior tex. [sect. 28] in l. sed etsi 15. §. 1. D. de evict. ibi: Sed et si servus evincatur. Quam ego olim Salmaticae, dum tract. de evictionib. legere, de his servis ad scriptitijs omnino accipieda docui, vel de alijs proprijs servis, qui veluti partes, & instrumenta fundi errant, iuxta l. instrumento, D. de fund. instructo, l. si quis inquilinos, de leg. 1. & vincti, ac compediti ibidem opera rustica facere compellebantur, iuxta ea, quae ex Ovidio, Tibullo, Columela, Plinio, Seneca, & alijs late, & diligenter observat Brisson. lib. 1. selectar. cap. 9. Vt sic cessaret vanus labor Cuiacij lib. 2. observat. cap. 20. & in tract. 6. ad African. ad. l. 24. eod. tit. & novissime in notis posthumis ad illum textum, qui contra omnium Codicum fidem, legendum contendit: Sed etsi servitus evincatur, quem probat Gothofred. ibid. & Balduin. in Scaevol. pag. 240. Quarto facit, [sect. 29] quia non solum in praedictis colonis, & adscriptijs restricta, & conditionata, sive (ut Cuiacius dicendum monet in dict. l. licet, C. de locat. col. 422.) Conductionata libertas, apud Romanos reperiebatur; sed etiam in Parabolanis, [sect. 30] de quibus agitur in l. Parabolani, & l. placet, C. de Episcop. & Cleric. Quos licet Accursius ibidem, Medicos esse interpretetur, quem defendit Tiraq. de Nobil. c. 31. n. 438. & Greg. Lop. per tex. ibi in l. 3. tit. 17. 9. 6. verb. physica. Verius est, fuisse quosdam deputatos servitio hospitalium, Ecclesiarum, vel Xenodochiroum, qui ut adscriptitij a cultura agrorum recedere non poterant, ita nec isti a servitio aegrorum, qui in nosocomijs residebant, ut docet Alciat. lib. 4. dispuct. c. 9. Cael. Rhodig. lib. 19. lect. antiq. cap. 11. Corras. in. l. in summa, n. 7. D. de stat. hom. Baeza de inope debitore c. 2. n. 17. Gomez de Mescua de potestate in se ipsum lib. 2. c. 17. n. 26. Remirez in. d. tract. de lege Regia, §. 34. n. 2. Thadaeus Soacius in princ. Instit. de iure person. & Casauvonus in notis ad Hist. August. pag. 151. Et idem invaluit [sect. 31] in metallarijs, curialibus, cohortalibus, fabricensibus, murilegulis, & alijs, de quibus in peculiatibus titulis voluminis agitur, ut post Accurs. Plateam, & Luc. de Pena in d. Rubr. C. de agric. & censit. prosequntur Covarr. Baeza, & alij in locis sup. citatis, Cae. Rhodig. lib. 4. lect. antiq. cap. fin. Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. cap. 18. num. 44. & seqq. & Gomez de Mescua d. cap. 17. num. 23. Et aliae nationes, in casibus similibis, eandem gubernationis formam frequentarunt. Nam [sect. 32] apud Gallos Celticos, ut refert Iul. Caesar de bello Gallico lib. 6. Summa auctorit. is antiquitus erat in Haeduis, magnaeque eorum erant clietelae. Plerique ubi aut aere alieno, aut multitudine tributorum, aut iniuria. premuntur, sese in servitutem dicant Nobilibus, in hos eadem fere sunt iura, quae dominis in servos, nam plebs pene servorum loco habetur, neque ijs petentibus ius redditur, neque honos ullus communicatur. Cuius loci mentionem facientes, hodiernam [sect. 33] Galliae consuetudinem in hominibus, quos vocant Manus mortuae, ide est, vassallis taliabilibus, & adscriptitijs, referent, & defendant Guido. papae decis. 36. 312. 314. & 361. Guillelm. Benedict. in. d.c. Rainutius, verb. Et uxorem, a n. 956. Cassanae. in consuetud. Burgund. Rubric. 9. de Mains mortes, per tot. Rhenat. Choppin. ad leg. Andegavens. lib. 1. c. 37. n. 9. & 10. & de deman. Franc. lib. 3. tit. 13. n. 6. & 7. & de privil. rustic. lib. p. 2. c. 1. n. 2. Petr. Greg. lib. 20. syntagm. c. 11. n. 4. Baeza d. cap. 2. n. 23. Cuiac. ubi sup. Ant. Mornac. in notis ad leg. 3. C. de defensor. civit. pag. 175. & alij relati a Remirez d. §. 34. n. 2. Vbi [sect. 34] aliorum similium vassalorum meminit, qui in Principatu Cathaloniae dicuntur de Remenza, de quibus etiam agit Hieron. Zurita in Annal. lib. 1. c. 6. pag. 11. & lib. 20. cap. 52. Iacob. Cancer. 1. p. var. c. 15. n. 82. & Anton. Olivan. de iure Fisci cap. 9. n. 17. & & 18. Qui [sect. 35] in Ducatu Mediolanensi, & alibi in Italia Mansarij dicuntur, eo quod in loco, & villis domini manere, & ei certa servitia praestare deberent. vel a Manso, hoc est, parvo fundo, quem a domino ad su victum accipiebant, ut ei inservirent, nec nisi finito servitio a Mansaria, vel Massaria recedere possent, ut docet Speculat. in tit. de feud. §. quoniam, n. 38. Alvarot. in praelud. feud. vers. Sunt praeterea col. 8. Bald. cons. 327. lib. 3. Rofred. Benevent. de libellis p. 5. in Rubr. de villains, & in Rubr. de manentibus, Cuiac. per text. ibi in cap. 1. §. si quis de Manso, si de investit. feud. fuer it controvers. post Bald. ibidem qui inquit: Mansus est praedium, in quo manent hominess, Hottoman. de verb. feudalib. verb. Mansus, Card. Tusch. pract. concl. iur. verb. Adscriptitij, concl. 217. n. 4. Camil. Borrel. de Magist. edict. lib. 4. cap. 9. n. 33. & seqq. & D. Ioan. a Pareja Primarius Salmaticensis rude donates, nunc Pinciani Convetus Senator mertissimus, in repetit. typis excussa fup. c. 1. de censib. num. 2. In Aragonia quoque [sect. 36] hodie usitantur vassali quidam, qui servitutis dicuntur: nam licet revera servi non sint, tamen de omnibus generibus servorum aliquid participant, & ita Dominis, & Baronibus subsunt, u tab eorum villis, aut oppidis abire non possint, praediaque illorum colere teneantur, & absolutam, sive despoticam potestatem, absque appellationis remedio subire. Quod item passim adhuc observari legimus in Dania, superiori Germania, Palatinatu, Ductu Megapolitano, & Sabaudiae, Vvesphalia, & in Comitatu Oldemburgico. Quorum usum, & servitium latius recensent, & iuris regulis subsistere tradunt Freder. Husannus in d. tract. de homin. proprijs, per tot. Gail. in tract. de pignerat. observ. 8. Herinigius in tract de fideiuss. c. 7. n. 317. & seqq. Bartholom. Blarerus in repet. legis diffamari, C. de ingen. manum. cp. 2. n. 23. Masuerius in praxi, Rubr, de succes. n. 15. Navarr. d. cons. 1. tit. de custitut. q. 44. n. 83. Marta de iurisdict. 1. par. cap. 27. & 4. p. cap. 43. n. 2. Camill. Borrell. d.c. 18. n. 2. 3. & in addition. ad Specul. Bellugae, Rubr. 46. §. donum, verb. Parangaria, Callistus Remirez d. §. 32. 33. & seqq. & Nos infra cap. 8. ex num. 42. Quinto facit, quod cum haec ita sc habeant, & praedictorum [sect. 37] colonorum, & adscriptitiorum condition Regis, aut legis auctoritate, vel pacto & conventione, vel praescriptione, aut origine, & nativitate induci possit, l. unica, C. de mendicant. valid. lib. 11. unica, ubi gloss. C. de colonis Thracens. l. ult. C. de metallarijs, d. l. cum scimus, in princip. & in §. illud quoque, d. l. cum satis, §. cum autem Anasthasiana, l. originarios, l. definimus, l. mulier, l. ne diutius, cum alijs, C. de agric. & ces. lib. 11. d. l. 89. tit. 18. p. 3. Mirum non est, [sect. 38] si eorum exemplum in his Indiarum partibus, eisdem circumstantijs concurrentibus, usurpetur, & Indi in agris, ac fundis, ubi se ab antiquo voluntarie adscripserunt, vel ubi nati, aut Proregum auctoritate assignati sunt, manere cogantur, argum. text. opt. in d. l. unic. C. de colon. Palaestin. ibi. Sed exemolo aliaru provinciarum, & de colon. Thracens. ibi: Ipsi quidem orginario iure, &c. Leges [sect. 39] enim de similibus ad similia porrigi solent, l. neque leges, l. non possunt, l. nam ut ait Pedius, D. de legib. l. 1. tit. 38. p. 7. ubi gloss. fin. l. quemadmodum 7. C. de agric. & censit. lib. 11. ubi etiam in edictis prohibitorijs, ratione favoris publici, hanc extensionem licitam esse docemur; & tepori. loco, ac rationi accommodari debent, & quae necessaria sunt, sedulo providere, cap. erit autem lex, 4. dist. l. humanum. C. de legib. ibi. Si quid de caetero in puhilca, privative causa emerserit necessarium, cum alijs, quae circa earum ornatum tradit Panor mit. in cap. translato, n. 4. de constit. Villaguta in tract. de extens. leg. 1. par. per tot. Menoch. de arbitr. causu 84. Mercer. lib. 1. opin. cap5. Didac. Perez in addit. ad Segura in l. unum ex familia, §. sed si fundum, n. 98. D. de leg. 2. Andr. ab Exea in Rubr. de constit. num. 41. & seqq. Mendoca de pact. lib. 1. cap. 3. num. 5. & 33. Salas de legib. q. 65. disp. 6. sect. 5. Suar lib. 1. cap. 4. & seqq. & Christophor. Anguianus in eod. tract. lib. 1. controvers. 1. num. 9. Praesertim [sect. 40] cum videamus, praedictum Yanaconarum servitium ad Regni conservationem, & ipsorum Indorum bonum conducere, iudicatum fuisse, & iustis, atque aequalibus legibus temperatum a dict. D. Prorege D. Franc. a Toleto, postquam de hac re (ut diximus) exactissimam cognitionem habuit. Quod non solum tacita Regum nostrorum permissione, sive dissimulatione approbatum conspicitur, sed etiam expressis aliquibus Schedulis, & instructionibus, & praecipue in illa servitij personalis anni 1601. de qua saepe loquat sumus, cap. 5. ubi refert, quod dicuts D. Prorex, convenientissimas circa hos Indos Yanaconas, i los de la Coca, ordinationes promulgavit, quae in Regio Indiarum Senatu confirmatae fuerunt, easque observari praecise iubet, dumodo praedictae novae schedulae non adversentur, & Indorum suavi tractationi, doctrinae, & salarij solutioni sub severis animadversionibus consulatur: Con que vayan de su volutad a las Chacaras que quisieren, y no sean detenidos en ellas por fuerca, con paga, ni sin ella. Quibus verbis, ur aparet, vim legis accepisse videntur dictae [sect. 41] ordinations, non secus ac si ab ipso Rege factae fuissent, l. 2. §. omnia, C. de veter. iur. enuleand. cap. si Apostolicae, de praeb. in 6. Etenim cum hoc in Regno praedicta consuetudo invaluisset, non nisi cum gravi damno, & rerum turbatione tolli potuisset, ut tradunt Bejaran. & Agia in locis sup. num. 9. relatis. Et [sect. 42] secundum sententiam Aristot. lib. 2. Polit. cap. de Politia Hippodam. Non debet lex mutari, quandocunque reperiatur iniusta, & inveniatur alia melior, nisi sit magnum gravamen, quia maius erit damnum, quod incurretur propter mutationem frequentem legum, quam id, quod patientur, tolerando legem aliqualiter iniustam. Cui affine esr, quod decet. 1. C. in l. minime, & in l. quod non ratione, D. de legibus, & in l. in rebus, D. de costit. Princip. ubi plura notant DD. & Nos latis ostendemus infra cap. seq. n. 69. & seqq. & lib. 2. cap. 30. In eo tamen [sect. 43] dictae schedulae verba notari, sive texari possunt, quod hos Yanaconas, quos adscriptitijs, ex ordinationibus D. Proregis, similes facimus, cum alijs Indis adventitijs, sive conductitijs confundit, & eis abeundi quo velint, & cum quo domino velint, liberam faculatem tribuit. Quodquidem ita intelligendum, sive salvandum putat Agia ubi sup. Si prius [sect. 44] in fundis, quibus se adscripserunt, voluntarias, & necessarias operas fecerint, ad quod compelli possunt, ut dicitur in cap. 9 ciudem schedulae, aliter enim adscriptitij proprios agros deserere, & dominos mutare non possunt, & fugientes revo cari iubentur, l. omnes omnino 6. l. omnes prosugi 8. l. originarios 11. l. cum satis 22. cum similib. sup. notatis. Sed licet superiora omnia, ad dicti Yanaconarum servitij defensionem, non inepte considerari videantur: Ego [sect. 45] tamen si hic articulus hodie in disceptationem adduci permitteretur, indubitanter consulerem, ut ubi sine magno incomodo Reipub. fieri possit, cessare iubeatur, & ut nullo modo in posterum extendi, & augeri sinatur. Etenim secundum [sect. 46] sententiam Cassiodori lib. 2. var. epist. 36. Cavendum est, ne transeat in vsum, quod constat esse prohibitum. Et [sect. 47] error, cui ab initio non resistitur, vires maiores assumit, & pro veritate reputatur, cap. error, 86. dist. cap. si ea 50. 23. quaest. 4. cap. 2. de haeret. cap. loci nostri 35. q. 9. cum alijs, quae congerit Card. Iacobat. de Concil. lib. 4. art. 4. numer. 175. & lib. 9. art. 12. num. 136. Ioann. Nevizan. in silva nupt. lib. 4. n. 125. & eruditiss. Dom. Valencuela in monitor. contra Venet. 5. par. num. 137. & seqq. Pro qua opinion [sect. 48] in primis considero eximiam illam curam. piamque diligentiam, quam Reges nostri semper habuerunt, ut Indi ad Fidem conversi, sua libertate integre fruerentur, & nullis coactis & servitijs manciparentur, ut plane constat ex his, quae in praecedentibus capitibus exaravimus. Quae libertas, ut ibi etiam diximus, cum nihil aliud sit, quam naturalis facultas eius, quod cuique facere libet, l. 4. §. libertas, D. de stat. homin. §. & libertas, Inst. de iure personar. l. 1. tit. 22. p. 4. & repetimus infr. cap. seq. num. 5. Dubium non est, [sect. 49] quin vel ex eo solo graviter infringatur, quod quis certo in loco semper, vel assidue morari cogatur, l. 2. D. de liber. homin. exhib. l. Titio centum 70. §. Titio centum D. de cond. & demonstr. cap. dilecto, de maiorit. & obed. l. pen. C. de oper. libert. l. si quis fugitivus, §. idem recte, D. de aedilit. edict. l. qui neque, §. solutum, D. de verb. sign. Auth. quomod. oport. Episcop. ordin. §. si vero, collat. 1. Et conducit [sect. 50] Cic. Paradoxa 5. ubi libertatem appellat facultatem vivendi ut velis, & ubi velis. Quod in ipso actu manumissionis & significari, & scribi moris erat, ut constat ex vetusto quodam exemplari relato a Cuiac. lib. 14. observ. c. 27. Persio satyr. 3. & 5. Plauto in Menaechm. dum ait: Mea quidem Hercle causa liber esto, atque ito quo voles. Atq; [sect. 51] ideo talis condition, vel gravame raro olim imponebatur alijs, quam servis, aut Libertis, quibus alimenta relinquerentur, ut in dict. §. Titio centum, 1. Maevia 44. D. de manumiss. testam. 1. liberties 18. §. ult. 1. servos D. de alim legat. 1. annua 20. §. Attia, D. de annu legat. quas in optimis quaestionib. expendunt, & illustrant Alex. cons. 102. vol. I Roman. singul. 689. Palac. Rub. in Rubr. de donat. inter. §. 2. n. 3. Capic. decis. 135. Ant. Gom. 2. tom. var. cap. 10. n. 24. & I. tom cap. 12. num. 79. Forcat. in Rubr. de servit. n. 10 Morla in ead Rubr. num. 33. Navarr. in Manual. cap. 14. num. 20. & in cap. statuimus, num. fin. 19. quaest. 3. Covarr. in 2. par. cap. 7. in princip. num. 5. Gregor. Lop. in1. 89. tit. 18. par. 3. verb. para siempre Jamaes, Eman. Costa lib. 2. selectar. cap. 19. num. 5. Anton. Quesada lib. singul. divers. quaest. iur. cap. 8. num. 2. Gail. lib. 2. de pace publica cap. 2. num. 20. Gallift. Remirez in tract. de leg. Regia, §. 32. n. 34. Gomez de Mescua in d. tract. de potest. in se ips. lib. 2. cap. 18. & late & optime Thom. Sanch. de matrim. lib. 1. disp. 40. per tot. Et de poena [sect. 52] carceris loquens, & quod sit servitutis species, maxime ubiperpetuus est, idem Alexand. cons. 133. n. 5. lib. 2. Roland. conf. 2. num. 48. vol. 1. & cons. 57. num. 4. lib. 3. Marc Anton Eugen. cons. 76. num. 160. lib. 1 & alij relaeti a Menoch. de arbirr. lib. 1. q. 89. n. 4. & Valecuelad. monit. 3. par. num. 216. Vnde [sect. 53] nostris terminis lege 22. Indiatum ann 1542. expresse haec detention Yanaconarum, & Naboriorum prohibita fuit: & in alia provisione 11. Martij ann. 1550. quae inseritur in alia Matrit. 23. Noveb. an. 1566. & extat in 4. tom. impress. pag. 392. expresse iubetur: Que no se encomiendan ni consientan Yanasonae an el peris hi se pueda servir minguno de Indios per via de Naboria, ni Tequso, ni otro modo alguno contra suvo luntad, i sin les pagar su trabajo. Forque cl encomendar se los dichos Yanaconas, se tiene por cosa per jusdicial i que no conviene, &c. Idemque praecipit alia Ichedula data Tauri 21. Septeb ann. 1551 & expressius alia Matrit. 19. Novemb. ann. 1539. quae habetut in d. 4. tom. p. 323. ubi mentionem facit de his Indis, qui se Hispanorum praedijs, vel servitijs voluntarie, & ab antiquo aggregaverant, & nihilominus iubet. Que se les de a entender a los dichos Indios Yanaconas, o Naborios que & son libres, para poder hazer de si loq quisiere, tomando el amo que mas les contentare, i meior los tratare, sin que en ello aya inducimieto, cautela ni engano alguno, ni sea atraidos ni a premiados air, ni estar en otra parte, ni con otras per sonas algunas & sino con quien cellos quisieren estar de su voluntad, & e. Secvndo considero his iuris principijs, & schedularum iussionibus non obstare, quod Indi se voluntate sua Hispanorum praedijs adscripsisse, & in eis longo tempore degisse, dicantur. Nam [sect. 54] eisdem schedulis, & praecipue illa anni 1601. cap. 2. quaelibet praescriptio, vel conseutdo libertati Indorum contraria, damnatur. Quod tetigi sup. c. 1. n. 33. & Ius commuue disponit, dum generaliter docet, in liberis hominibus usucapionem no dari, neque naturali libertari ullam praescriptionem, etiam longissimi temporis officere, l. usucapionem. 9. D. de usucap. §. sed aliquando, Instit. eod. l. fin. C. de praescirpt. long. temp. quae pro libert. 1. o. tit. 29. par. 6. ubi Greg. Lup. Et voluntas [sect. 55] Indorum, qui minorum, & rusticorum iure, & privilegijs utuntur, ut infra trademus, in perniciem libercatis ipsorum trahi non debet, neque impedire u team revocent, & a dictis fundis, & dominis quando voluerint, recedere possint; cum nemo etiam maior, & volens, sit dominus membrorum suorum, l. liber homo, D. ad leg. Aqui. qum late exornant plures, quos refert Covarr. lib. 2. variar. cap. 1. & 8. Gomez de Mezcua ubi sup. lib. 1. cap. 1. cum seqq. & lib. 2. cap. 17. num. 29. Nec [sect. 56] libertatem suam recusare possit, l. nec si volens, l. interrogatam. l. liberos, C. de liber. caus. l. conventio, D. eod. cum alijs, quae adducit Baeza in d. tract. de inope debitore, cap. 1. ex num. 5. ad 17. Ex quibus [sect. 57] receptissima opinion est apud plures, & valde graves utriusque iuris Interpretes, neminem, qui natura sua liber sit, & status controversiam non patiatur, posse per pactum, vel transactionem se adscriptitium, & hominem alterius facere. Quam probant Accurs. & Bart. per text. [sect. 58] ibi in l. fin. C. de transact. & sequuntur Bald. num. 2. Odofred. Paul. Fulgos. Salicet. Alberic. & Alex. ibid. & Alciat. num. 18. Padilla num. 3. idem Bald. in l. si qua percunia, C. de oper. liertor. Boer. in consuetud. Bituricens. tit. Des constumes, e usages, §. 1. verb. Suite, col. 2. Fortun. Garcia in l. manumissiones, D. de iustit. & iure, Afflict. in constit. Neapolit. Quia frequenter, num. 8. vers. Sed in contrarium, Vaconius lib. 1. declar. iur. cap. 15. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. d. cap. 18. num. 9. & seq. Conan. lib. 1. commentar. cap. 5. num. 7. Hernestus Costmanus disp. 1. thesi 6. & Cuiac. lib. 12. observ. cap. 35. Quia lice aliquandp tolerari soleat pactum perpetuum de operis praestandis, iuxta notate per Matth. Coler. de proces. executivis, lib. 1. c. 5. num. 73. & 74. pactum tamen inducens perpetuam libertatis privationem, invalidum est, ut in dict. §. Titio centum, Capic. decis. 135. num. 4. Hopingk. de iure protect. tess. 35. litt. B. & Magerus de advocatia armata, cap. 6. num. 32. ubi quod imo etiam libertarem onerari leges abhorrent, l. 1. §. 1. D. quarum rerum actio non datur, 1. 4. C. de oper. libert. l. 6. C. de ingen. manum. l. 6. C. de liberali causa, Natta cons. 500. num. 13. & Surd. de alim. tit. 8. privil. 65. num. 4. Et eodem modo respondere possumus ad id, quod assertores contrariae sententiae considerant, de comoditatibus & utilitatibus, quas Indi ex praedicito servitio consequuntur. Na si [sect. 59] id prohibitum est, non sunt facienda mala, quavis ex eis bona aliqua provenire possint, cap. forte 24. q. 1. cum alijs, quae adduxi 1. t0. lib. 2. c. 8. n. 127. Praeterquam [sect. 60] quod negari non potest, plurima esse damna, plurimosque labores, quos Indi, ita semel addictim sub aliquibus inistis, duris, & avaris dominis patiuntur, qui cum ruri degant, Dei timore polthabito, nullam legem observant, nullumque iudicem, aut censorem verentur. Et maxime Indis per hoc servitij genus consuleretur, ubi tamen ipsi illud exosum habentes, ab eo cuperent liberari, valde iniquu videtur, eos invitos, & reluctantes detinere, aut fugientes reducere & revovare: cum satis [sect. 61] dicatur in perinciem meam fieri, quod sit contra meam voluntatem, quamvis ex eo lucrum, & commodum consequturus sim, l. ult. D. de usu, & habit. l. quamvis melius, D. de usufruct. Ex quibus ita notant DD. sin gulariter collgentes, dari [sect. 62] interesse noluntatis, de quo per gloss. in l. cum servus, verb. Furti, D. de codict. causa dat. Alex, in. l. cum quid, o. 1. D. si cert. pet. & cons. 55. in fin. vol. 2. Ias. in. l. 2. n. 99. C. de iure emphyt. Cagnol. in l. invito, b. 3. D. de reg. iur. Tiraq. latissime lib. 1. de retract. in praefat. n. 25. Duenas reg. 171. & Pinel. in Ruber. C. de rescind. vendit. 1. par. c. 2. n. 24. in fin. Vnde Cassiodor. lib. 1. var. epist. 38. inquit: No est beneficium, quod praestatur invitis, nex cuiquam videtur utile, quod adversa voluntate conceditur, & dixi alia in 1. tom. lib. 2. cap. 13. num. 90. & seqq. Tertio facit, qua exempla, [sect. 63] quae de adscriptitijs colonis, & alijs vassallis adduximus, qui olim vigente Romano Imperio, & hodie in aliquibus provincijs coditionata & restrictam libertatem habent, neque a fundis & villis, quibus adscripti sunt, abire sinuntrur, ad Indos nostros proprie applicari non possunt. Adscriptij [sect. 64] namque illam conditone subire cogebantur, quia olim bello forte capti fuerant, vel ex antique iure, & consuetudine illarum provinciarum, illis se legibus, & servitijs voluntarie mancipare potuerunt, earum Regibus, ac Principibus id consentientibus, ut ostendut omnes Auctores, qui de eis agunt, in locis sup. relatis, & Callistus Remirez, omnino videndus, d. tract. de lege Regia Arag. §. 32. & seqq. Atvero in Indis, ut saepe probavimus, nullum captivitatis, & servitutis ius exercere permissum est. Neque [sect. 65] in Hispania tale usquam adscriptitiorum hominum genus receptum videmus, ut observat Navarr. dict. cons. 1. tit. de constit. n. 83. Cuius [sect. 66] legibus, & moribus Indiarum provinciae iudicari debet, cum eius dominio accesserint, iuxta tex. & quae ibi Bart. & caeteri notant, in l. si covenerit, §. 1. D. de pignorat. act. & alia, quae late congessimus in 1. tom. lib. 3. c. 1. n. 47. & infra hoc tomo lib. 4. dicemus. Neque his obstat, quod de ordinationibus Proregis D. Fracisc. a Toleto retulimus, que aliquibus Regijs sanctionibus approbatae videntur: nam alijs pluribus, ut diximus, reprobatae sunt, & omnimodae Indorum libertati consultum. Et permissio [sect. 67] illa, sive tolerantia dictorum Yanaconarum Argentinae provinciae, magis ratione vitandi scandali, quam iustitiae, vel aequitatis contemplatione processit. Vnde [sect. 68] pacis lenitas sopire debet, quod belli calamitas introduxit, ut alias dicitur in l. unica, in princip. C. de cad. toll. c. 1. §. privilegia, & §. sententiae quoque, de pace Constatiae, ubi Odofred. & Bald. Barbatia cons. 1. lib. 3. & plures referens Tiraq. in tract. de cessante causa, vers. Bello cessante, n. 44, quibus favet Tit. Livius lib. 34. ubi cu de legis Oppiae derogatione ageret, quae lata fuerat in medio ardore belli Punici, inter alia sic ait: Quias tempora aliqua desiderant leges, mortales, & temporibus ipsis mutatas video. Quae in pace latae sunt, plerumque bellu abrogat, que in bello, pax. Et Iudices, ac Magistratus, tam supremi, quam inferiores, plenae libertatis Indorum se, quantum possibile fuerit, vindices, atque assertores praestare debent; cum eius [sect. 69] tutela ad ius publicum spectet, l. fin. §. sin vero, C. de testam. manumis. l. si quis rogatus 53. D. de fid. commis, libert. cum alijs notatis a Bart. in l. 1. n. 2. ubi Deci. n. 2. C. de instit. & substit. & Ant. Quesada divers, quaest. iur. q. 16. n. 9. Ex quibus ego in facti contingentia contra aliorum opinionem respondi, audiendum non [sect. 70] esse quendam Commendatarium, qui sibi perpetuo, ac veluti adscriptitio, & colonario iure, Indos quosdam applicari petebat, quos ipse, longe a suis oppidis, & reductionibus profugos, & in montibus, & cryptis delitescentes, sub ea lege, sive praemio, se suis sumtibus, & laboribus quaesiturum, & ad sedes proprias revocaturum, pollicebatur. Haec enim conventio libertati Indorum praeiudicabat; licet secus forte dicendum esset, si non perpetuum servitum desideraret, sed temporale, eatenus duratum, quatenus expensis, laboribus remunerandis, & Indis propter fugae delictum puniendis, cauto, & prudenti iudici sufficere videreter, argument. eorum, [sect. 71] quae in simili de Iapponijs, qui se, aut filios suos vendunt propter famis necessitatem, notat Molina de iustit. & iur. tract. 2. disp. 35. & Ego 1. tom. lib. 3. cap. 7. num. 116. Rebellus de obligat iust. lib. 1. quaest. 10. n. 22. & seqq. Et legis Regis Ioannis I. factae Briviescae, quam refert Montalv. in Repert. verb. Vagabundi, quae [sect. 72] disponebat, ut vagabudi, aui de labore manuum suarum vivere nollent, per quemcunque Regnicolam capi possent, ut eo per mensem sine salario, vel praemio, solis victualibus praestitis, inservirent. Interim vero, dum praedictum Yanaconarum nomen, & servitium in his provincijs penitus exulare iubetur, illud breviter, & utiliter moneo, eos [sect. 73] non esse a dominis, quibus inserviunt, insolitis laboribus, & servitijs onerandos, sed consuetis dumtaxat, dict. l. cum satis 22. vers. Caveant, C. de agricol. & cens. lib. 11. cum notatis a Barulo, Platea, & alijs ibidem, Angelo cons. 9. Franc. Marc. decis. Delphin. 1. part. decis. 72. Iacob. Menoch. cons. 671. n. 9. & 10. Symphorema supplicat. Cam. Imper. in voto reconvent, fol. 102. col. 1. & Vvaremud. verosimil. iur. n. 33. fol. 79. Et longe minus [sect. 74] suis bonis spoliari, salarijs defraudari, aut iniurijs, & saevitijs affligi debere: nam id stricte in D. Proregis ordinationibus statuitur, & ex iuris communis regulis sumtum videtur, quae sicut [sect. 75] dominos, aut parentes. si in servos, vel filios saeviant, & eos male, & crudeliter tractent, ad eosdem manumittendos, vel emancipandos compellunt, l. 2. §. dominorum, l. si dominus, D. de his qui sunt sui, §. sed & maior, Inst. eod. l. si lenones, C. de Episcop. aud. Ita pariter [sect. 76] Barones & dominos vassallorum, aut adscriptitiorum, qui homines sibi subditos vexant, & crudeliter tractant, eorum servitio, & iurisdictione, ac potestate, qua servitio, & iurisdictione, ac potestate, qua abutuntur, per dominum superiorem privandos decernunt, ut egregie docuit Bartol. & Platea in l. 2. C. in quib. caus. coloni dominos accus. poss. lib. 11. Bald. per text. ibi in dict. §. dominorum, num. 1. 1 & in cap. 1. §. publici latrones, de pace tenend. Ioan. Fab. in d. §. sed & maior, Luc. de Pen. in l. si coloni, q. 12. C. de agric. & censit. Roman. & Alex. in l. divortio. §. si fundum, D. solut. matrim Ias. in Authentica qui rem num. 5. C. de sacrosanct. Eccles. & in praelud. feudal. num. 6. & 9. idem Roman. Cons. 37. n. 1. Guido Pap. decis 62. Boer. decis. 132. & 304. n. 7. Grammat. decis. 104. & innumeri alij, quos refert & sequitur Roland. cons. 18. ex n. 16. lib. 3. Menchac. lib. 1. controvers. illustr. c. 8. n. 17. Menoch. de arbitur. lib. 2. casu 138. Gail. lib. 1. observ. 17. n. 7. Ant. Faber in Cod. Fabrian. lib. 3. tit. 18. definit. 2. D. Valecuela in d. monit. contr. Venet. 4. par. n. 274. & seqq. Callist. Remirez d. tract de lege Reg. Arag. §. 33. n. 8. & Naevius in sistem. ad d. l. 1. C. in quib. caus. coloni. lib. 11. & dicenmus inferius lib. 2. c. 24. n. 55. & seqq. ubi de commendis Indorum tractabimus. Quibus illud consequens est, ut praedicti domini praediorum intelligant, illis potius, quam sibi, & propter publicam magis, quam propter privatam utilitatem, dictos Yanaconas permitti, ac concedi. Qua [sect. 77] propter eos per se, & ab agris separatos vendere, permutare, aut alienare non possunt, neque praedio vendito, illos sibi ex pacto refervare: cu tamen e contrario recte possint cum eisdem fundis venditis, veluti in accessionem transire, sive venditio simpliciter fiat, sive cum iuribus suis, ut expresse docet Imperat. in l. 2. ubi gloss. verb. Colonos, & in l. quemadmodu 7. 1. cum scimus, & in l. cum satis, C. de agric. & censit. lib. 11. ubi Bart. & Platea, Roman. cons. 355. n. 2. Tiraq. de retract. lignagier, §. 26. gloss. 1. num. 18. & alijs relatis Covarr. in dict. cap. quamvis pactum, 2. part. relect. §. 1. fol. 134. Carrotius dict. tract. de locato fol. 4. Card. Tusch. d. concl. 217. late Callist. Remirez d. tract. de lege Reg. §. 34. n. 2. & 6. & §. 36. n. 8. & alij DD. sup. citati Quibus addo [sect. 78] adeo hoc certum esse, ut si dictorum adscriptitiorum, sive Yanaconarum donatio simpliciter fiat, quia sine fundo esse nequeunt, ipsius quoque fundi donatio fieri censeatur, ex text. optim. in l. quisquis 3. d. tit. C. de agric. & censit. per quam ibi hoc ita notanter advertit Ioann. Platea num. 3. & Bart. in l. 3. §. fin. & in l. ult. D. de servit. rustic. Quia [sect. 79] concessio accessorij inseparabilis a principali, ipsum principale vincere, & secum trahere solet, maxime quando potentius, & dignius esse conspicitur, l. alenatio, D. de contrah. emt. l. 2. C. de praed. navicular. lib. 11. l. 1. in fine, C. de ann. & trib. lib. 10. c. debitories, &c. mulieres, de iur. iur. cum alijs, quae ultra Scribentes ibid. erudite notat Hippolyt. de Marsil. in tract. de fideiuss. n. 63. Petr. Pechus in reg, accessorium, de reg. iur. in 6. & Petr. Fab. in. l. cum principalis, D. cod. Et hoc regulariter in alijs etiam vassallis dominorum procedere solet. [sect. 80] quorum vassalligium, ubi sine terra conceditur, dicitur, Vassalligium ignorantiae, quod reprobatur cap. pervenit, de censib. Luc. de Pen. in d. l. cum scimus, col. 2. & Gregor. Lop. in l. 2. gloss. 1. tit. 25. par. 7. Rursus & illud adijcio, [sect. 81] stante nimirum hac Yanaconarum, sive adsvriptitiorum Indorum Novarum, quas vocant, legum capitulum, quod iubet, ne ullo titulo, vel causa, Indi vendi, donari, aut ex alijs perfonis in alias tranferri, vel directe, aut indirecte incontractum deduci possint, quod multis alijs schedulis postea etiam prohibitum reperitur, & in mandatis, sive instructionibus Proregum enixe cavetur, ut constat ex c. 54. eius, quae data fuit Don. D. Ludovico a Velasco Proregi Peruano ann. 1595. in d. 4. to. pag. 321. & in alio latius dicemus. Etenim (ut supra vidimus) natura huius servitij talis est, ut sundi possessores sequatur, & sub hac speciali lege concedi solitum est, ut etia advertimus sup. num. 77. Denique notandum est, [sect. 82] quod cum hi Indi ex suis oppidis, & reductionibnus profugi, & Hispanorum praedijs addicti, tributa, quae Regi, vel Commendatarijs praestare solebant, hoc modo defraudare coepissent, provide illud postea statutum fuit, ut meliori, quo fieri posset modo, in aestimum, sive catastrum reducerentur, & competentem tributi quantitatem pro virili solvere cogerentur. Ad quod [sect. 83] in d. 4. tom. pag. 292. duo capita Instructionum eadem fere verborum ferie, ann. 1563. ad Praesidem Quitensem, & ann. 1568. ad Proregem Peruanum data rereriuntur, quae sic habent. Haseme hecho relacion, que en las Provincias del Peru se ha acostumbrado dar a unos repartimientos de Indios, i a otros Indios de servicio, que se llama Yanaconas: i que como despues por Nos fue mandado, que no buviesse servicio personal de Indios, unos de los dichos Yanaconas se quedraron en soldada con sus amos, i otros viven en estancias de Espanoles, i otros se han juntadom i hecho sus poblaciones en loslugares i partes que les ha parecido, de los quales ninguno paga tributo a Nos, ni a otro ninguno, por no estar debaxo de Encomiendas, i q seria bien que a los tales mandasse pagar lo que buenamente pareciesse, conforme a la calidad i grangerias de las tierras donde viven, como hazian los demas Indios, i se mandasse assi cumplir. Informarosbeis de lo que en esto passa, i proveereis en ello lo queviredes que coviene, i de justicia pudieredes, i se debiere hazer. Isios pareciere que tributen los dichos Indios, el tributo que se les impusiere, ha de ser para Nos, i daries ordem como se cobre por nuestros Oficiales, i embiarnosbeis relacion de lo que en ello hizieredes. Ad Praeside quoque Audientiae Novae-Gallaeciae alia schedula expedita fuit, eod. tom. pag. 293. ann. 1565. quae iubet, ut Indos, qui in metallis, praedijs, vel alijs Hispanorum possessionibus detinentur, solita tributa Regi dependant. Et cum Dom. D. Francisc. a Toleto se hoc in Regno Peruano curasse scripsisset, tale responsum accepit ann. 1571. Tambien referis aver en esse Reino mas de cincuenta mil Indios Yanaconas, i que iustificadamente podrian tributar, como los demas, i que los vais haziendo reducir a pueblos particulares, especialmente a las ciudades, i que desde luego contribuyan para la doctrina, i hecho esto, tratariades de lo demas; lo qual ha parecido bien, i assi lo hareis. In quo tamen admonendi sumus, [sect. 84] exactores non debere hos Indos adscriptitios, vel colonarios propter tributa non soluta graviter inquietare, ne propterea cogantur culturam deserere, ut disponit text. in l. colonos 11. ubi Bart. & Platea, C. de agric. & censit. lib. 11. l. omnes, C. de Episcop. & Cler. & latius diducit Frid. Husanus in d. tract. de homin. propr. c. 23. & Symphorema supplicat. Camerae Imper. tom. 2. par. 3. supplic. 13. fol. 18. & aurea Bulla Caroli IV. Imp. de immunit. Princip. Elector. c. 11. quam refert Sebastian. Naevius in sistem. iur. ad l. 1. C. de colonis Illyric. lib. 11. # 4 CAPVT IV. In quo in communi discutitur, an iustum, vel iniustum censeri debeat, Indos invitos, & reluctates ad urbana & rustica servitia personalia, Reipublicae necessaria, vel utilia compellere? SVMMARIVM CAPITIS Qvarti. -  1 QVotidiana quae sunt, plenius tractari debent. -  2 Indi an inviti ad servitia Reipublicae utilia compelli possint? -  3 Indos ad nullum omnino servitium invitos adigi debere, plures docti & pij viri opinantur. -  4 Indorum libertas infringitur, si inviti servire eogantur. -  5 Lex 4. de statu homin. & §. libertas, Inst. de iur. person. illustrantur. -  6 Lex 1. & 2. C. ne quis liber invitus actum Reip. exercere cogatur, lib. 11. expedutur. -  7 Ministerijs duris, & laboriosis servi tantum compelli solent. -  8 Argumentum de rebus ad personas validissimum est in iure. -  9 Personae rebus, quantumvis pretiosis, praeferuntur. -  10 Invitus nemo cogitur vendere, vel locare res suas. -  11 Rei su quilibet est moderator, & arbiter. -  12 Indi ut vassalli liberi Hispaniae haberi, & tractari debent, & plures schedulae de hoc agentes. -  13 Vassalli Hispaniae liberi sunt, & Regibus, vel dominis inferioribus ratione tantum turisdictionis subsunt. -  14 Adaequantum habet omnia iura, & privilegia illius, cui adaequatur. -  15 Indi null am, vel parvam utilitatem consequuntur ex operibus, & ministerijs publicis, ad quae compeluntur. -  16 Hispani & Hybridae compelli debebt, ut Indos in laboribus, & operibus rusticis invet. -  17 Hispani si ipsi (ut faciunt) otiosi, totum pondus laborum Indis iniungant, parum Indiae durabant. -  18 Schedulae plures referuntur, quibus cavetur, ut Hispani, & omne genus Hybridaru ad ministeria publica compellantur. -  19 Schedula insignis refertur, pro Hispanis ad labore in Indiarum partibus suadendis. -  20 Matthaei locus c. 23. contra Hispanos expenditur, qui totum pondus Indis reliquut. -  21 Leonina societas quae dicatur? -  22 Lex si non fuerit, §. Aristo, D. pro socio, illustratur. -  23 Auctor refert qualiter expederit Salmaticae Adagium Societatis Leoninae, contra D. Ioanne Legionem sem, qui duas Primarias Cathedras habere intendebat. -  24 Officia, vel stipendia plura in unum coadunanda non sunt. -  25 Doct. Ioan. a Leone Salmanticensis Primarius laudatur. -  26 Locupletari non debent Hispani cum damno, & iactura Indorum. Lex nam hoc natura, D. de cond. indeb. cum similib. perpenditur & illustratur, ibid. -  27 Hispani & AEtiopes multum aucti sunt in provincijs Indiarum. -  28 Indi reperientur, qui voluntarie suas operas locent, si bona fide cum illis agatur. -  29 Poto sienses argenti fodinae Indis coductitijs abundant. -  30 Compedes aureas invenit, qui beneficia invenit. -  31 Plauti elegans locus expenditur. -  32 Voluntarie qui servit, aut laborat, magis praestat, quam qui coatus. -  33 Principe magis tuetur benevolentia, quam ferrum. -  34 Terentij loca expenduntur. -  35 Nulla res est facilis, quam invitus facias. -  36 Indos plus obligabimus suavitate, quam crudelitate. -  37 Indi valde oppressi, & diminuti reperiuntur, ob servitia personalia, quae Hispanis praestant. -  38 Melius est in tempore occurrere saluti, & conservationi Indorum, quam post vul neratam causam remedium quaerere. -  39 Indoru maiorvastatio hodie timeri potest, cum Hispani plures, ipsi pauciores sint. -  40 Indi non possut bene tractari, nec in libertate conservari, si servitijs personalibus oneretur. -  41 Indi comparari possunt Iudaeis in AEgypto servientibus. -  42 Iudaeos in AEgypto servientes pleno ore servos vocat sacra Scriptura. -  43 Indi possunt dicere se esse peioris conditionis, quam captivi, & quare? -  44 Schedulae plures perpenduntur, quae Indosomnino a servitijs personalibus liberari iubent. -  45 Marchiones Cannetij & Salinarum in mandatis habuerunt, ut omnino tollerent servitium per sonale. -  46 Schedula ann. 1601. & 1609. quid disposuerit super tollendo servitio personali? -  47 Rex noster Philippus IV. Opt. Max. quatum servitia per sonalia Indorum tolli, vel minui desideraverit? -  48 Servitium personale Indorum, quod ad publicam necessitatem, vel utilitatem dirigitur, tolli non posse, multi opinantur. -  49 Ioan. Matienzus & Acosta quid sentiat de servitio personali? -  50 Respublica unaquaeque plura offica, & ministeria desiderat, & ut cives se mutuis officijs adiuvent. -  51 Respublica ex pluribus hominibus, & officijs facit unum corpus. -  52 Politici corporis membra ex quibus hominum statibus componatur? -  53 D. Pauli locus 1. Corint. 12. expenditur. -  54 Onera Reipub. necessaria nemo recusare potest. -  55 Nemo sibi soli nascitur, sed Patriae & Reipublicae. -  56 Civita secundum D. Thom. tunc est perfecta, cum singuli cives mutuo se invant. -  57 Argumentum de corpore humano ad mysticum Reipublicae, validum & freques est. -  58 Lex 4. tit. 20. par. 2. expenditur, & illustratur. -  59 Indi natura sua magis apti videntur, quam Hispani, ad o pera rustica & laboriosa. -  60 Homines ij secundum Aristot. ad serviendum aptiores sunt, qui habent plus ro boris, & minus intellectus. -  61 Natura voluit, ut inter corpora liberorum & servorum aliquid intesit. -  62 Homines hebetes & ignorantes inter pecora, & animalia computat Seneca. -  63 Consuetudo iniusta & erronea, etiam si diuturna sit, attendi non debet. -  64 Factum quod fuit, non tam spectandum est, quam quod fieri debuit. -  65 Consuetudine iniusta qui utitur, iniuriaru actione tenetur. -  66 Servitia personalia Indorum, communem utilitatem respicientia, cum per tot annos usitata fuerint, non videntur iniusta, nec illegitime praescripta. -  67 Consuetudo vetus quae comprobant, tolerabilia sunt. -  68 Servitia ex tempore acquiri possunt, & consueta praestari debent. -  69 Consuetum fieri caret reprehensione, & dicitur necessarium, non arbitrarium. -  70 Consuetudo multoties facit licitum, quod alias est illicitum. -  71 Consuetudo antiqua non facile spernenda, aut mutanda est. -  72 Servitium personale Indorum si tollatur, multa damna timeri possunt. -  73 Legum & morum antiquorum mutatio semper periculosa, & vitanda, & quare? -  74 Persae nullam legem mutare patiebantur. -  75 Vsus est gravissimus iuris censor, & explorator. -  76 Novitas saepe damnosa esse solet, & semper suspecta esse debet. -  77 Plebs Romana qualiter a Patribus propter servitia discesserit? -  78 Menenius Agrippa qualiter plebem Romanam cum Patribus reconciliarit? & eius apologus. -  79 Homines hominibus egent ad vitam transigendam & sublevandam, & embelmata & carmina de hoc agentia. -  80 Homines varij varijs se operibus applieant, & mutuo in Reip iuvant. -  81 Indorum servitia non videntur tollenda, ex eo, quod aliqua eis damna contingant. -  82 Malis ex duobus minus est eligendum. -  83 Malum necessarium quod dicatur? -  84 Reipublicae clavum qui tenent, navium gubernatoribus similes esse debent. -  85 Malum saepe permittitur propter bonum, quod ex illo oritur. -  86 Leges antiquas qui propter aliquod damnum, vel inconveniens mutant, in maiora incidunt. -  87 Servitia personalia non ipsa, sed eorum excessus, & abusus tollendi sunt. -  88 Abusus, sive excessus rerum iustarum, & utilium, adeas tollendas, vel damnandas non sufficit. -  89 Mercatorum propter abusus, mercatura ignobilis, aut iniusta non est iu dicanda. -  90 Sanctum nihil adeo est, vel utile, quo mali abuti non possint, ex D. Chrysost. Quintil. Senec. & alijs. -  91 Provincia unaquaeque abundat in sensu suo, & diversis legibus, ac moribus gubernatur. -  92 Leges locis, & populis, quibus feruntur, accommodandae sunt. -  93 Cap. erit autem 4. dist. explicatur. -  94 lex est ipsa regio, Adagium, quid significet? -  95 Nationes plures referuntur, quae aliaru servitijs operam navarunt, & hodie navat. -  96 Germani quam dure se habeant cum rusticis & hominibus, quos vocant proprijs. -  97 Indi si quae damna ex servitijs personalibus accipiunt, alijs bonis compensantur. -  98 Invare se invicem debent sapientes, & ignorates. -  99 D. Thomae elegans doctrina perpeditur. -  100 D. Pauli locus 1. Corint. 9. expenditur. -  101 Indorum in mera voluntate reliqui no potest, utrum velint servire, necne. -  102 Indi omnes suapte natura socordes sunt, & ignavi, & quare? -  103 Indorum mores, & ignaviam qui reprebendant. -  104 Indi quodammodo a diabolo persuasi videntur, ut nullum Hispanis officium impendant. -  105 Indi ut nunquam otiosi sint, curandum est, prout & olim Inga curavit. -  106 Incarum Proceres qualiter semper laboriosis operibus, etiam inutilibus, Indos Peruanos exercuerint. -  107 Trajani Bocalini verba expenduntur cotra eos, qui suae ignaviae poenaspatiutur. -  108 Indi metallarij conductitij cur in Potosiensibus fodinis reperiantur? -  109 Paria sunt, aliquid haberi non posse, vel cum difficultate, aut inaniter repriri. -  110 Hispani & Hybridae non possunt omnia opera Reipublicae necessaria in Indijs obire, & quare? -  111 Indis damno sum valde est, sicum Hispanis, Hybridis, vel AEtiopibus in laboribus & operibus misceantur. -  112 Servis AEtiopibus omnia opera publica Indiarum expleri non possunt, & quare? -  113 Servos plures is AEtiopes, aut altarum nationum in Indias transfretare, periculosum, & saepe prohibitum: licet aliquando etiam permissum. -  114 AEtiopu tot milliamillium in provincijs Indiarum permittere, ita ut longe plures sint quam Hispani, Atheniensium exemplo reprehenditur. -  115 Servis pluribus Rempublicam non onerare, tutius est. -  116 Spartacus servus, & eius historia. -  117 Servi apud Scytas, qualiter defecerint, & dominis bellum moverint, & loris superatifuerint. -  118 Claudiani carmina de bello Scythico servorum. -  119 Servi metallarij fugitivi Athenis, & alibi magnas clades causarunt. -  120 Libertas non tollitur ex eo, quod quis publicis ministerys servire cogatur. -  121 Demosihenis locus de cogendis civibus ad laborandum pro Repub. expenditur. -  122 Libertas insipientium restringenda est, quia libertas libertate perit. -  123 Liberum quem ad male faciendum relinqui, non est libertas, sed imperfectio. -  124 Aliud est servum esse, aliud servire, ex Quintiliano. -  125 Subiectio Politica non repugnat libertati Christianae. -  126 Principe, vel Rempub. posse cogere subditos ad laborandum pro communi utilitate, certissimum est. -  127 Indi nec totam libertatem, nec totam servitutem pati possunt. -  128 Homines vagantes, & otiosi, & mendicates validi ad laborandum compelli possunt. -  129 Lex 1. C. de medicantib. validis, & Authent. de Quaestore. §. si vero expenduntur & illustrantur. -  130 Lex 4. tit. 20. par. 2. & l. 2. tit. 11. lib. 8. Recop. exornantur. -  131 Otiosos, & ignavos puniri debere. -  132 Otiosos homines habere, Reipublicaevalde noctvam est, & plura de damnis, & detestatione otiositatis, remissive. -  133 Alciati Emblema contra otiosos & ignavos. -  134 Natura humana per otium fatuatur. -  135 Indorum ignavia pluribus Regijs schedulis notata reperitur, & ut a servitijs personalibus Reipublicae necessarijs non releventur. -  136 Schedula Quitensis expenditur, servitiu personale permittens, quod publicam utilitatem concernit. -  137 Capita in structionis expenduntur, Proregibus publica servitia personalia Indorum iniungentia. -  138 Schedulae ann. 1601. & 1609. circa servitium personale in quibusdam rebus conservandum, expenduntur. -  139 Servitia personalia cum tolli iussa fuissent, graves difficultates obortae sunt, & quid super eis novissime cautum. SVperioribvs quaestionibus explicatis, nunc illa altera suboritur, que non minorem difficultatem, quam utilitatem continet, & in forensi usu quotidie versatur; ac propterea [sect. 1] plenius tractari debet, argum. text. in l. legavi 26 D. de libert. legat. ibi: Et plenius rogo, quae ad haec spectant, attingas, quotidiana enim sunt, l. iusto 44. D. de usu cap. ibi: Propter assiduam, & quotidianam comparatione servorum, l. iam dubitari, D. de haered. instit. l. certi iuris 17. C. de iudic, Novella 94. c. 2. in medio, Bart. in l. 1. de suspect. tutor. iuctis alijs, quae tradit Rodulph. Forner. lib. 1. rer. quotid. c. 1. Pinel. in Rubr. C. de bonis mat. 2. part. n. 45. vers. Suthaec, Collat. in prooem. ad pragm. de los labradores, fol. 4. & Bobad. in Polit. lib. 1. c. 1. pag. 4. An scilicet, dato quod Indi, proprio, & privato iure, vel commodo, a nemine in servitute, vel famulatu inviti retineri debeant; possint tamen [sect. 2] publica legum, & Magistratuum auctoritate, etiam nolentes, & reluctates, alternis vicibus, & temporibus, congruaque mercede taxata, inter Hispanos distribui, ut eis saltem in operibus rusticis, alijsq; urbanis officijs, & ministerijs inserviant, que ad communem Reipublicae utilitatem, atque ubertatem, totiusque Regni conservatione, & incrementum conducere videbuntur? In qua quaestione [sect. 3] plures passim doctos pariter ac pios, & religiosos viros agnovi, qui Indorum causam agentes, & miseram, atque abiectam conditionem dolentes, & iniurias, & oppressiones, quas saepe horum servitiorum occasione patiuntur, hanc coactionem absolute, & generaliter damnant, & Regias aures assiduis litteris, & querelis, super ea tollenda, implere non desinunt. Pro quibus haec, quae sequuntur argumenta, valide pugnare, videntur. Primvm, [sect. 4] quia si Indi (ut sepe diximus, & probavimus) liberi sunt, & in hoc naturali statu libertatis tot ita enixis, & repetitis nostrorum Regum provisionibus, instructionibus, & schedulis tueri, & conservari iubentur, consequens est, ut ad nullum servitium privatis impendedum, compelli possint, cu libertas (cuius definitionem, atque effectus exposui in cap. praecedenti, n. 47. & seqq.) sicuti ex eo infringi videtur, quod quis in loco aliquo semper stare cogatur, ur ibi retulimus, ita & in eo, quod invitus ad serviendum alteri mancipetur. Est [sect. 5] enim libertas naturalis sacultas eius, quod cuique facere liber, hoc est, facultas vivediut velis, & ubi velis, l. 4. de stat. hom. §. libertas, Inst. de iur. personar. cum similibus. Quae verba veluti exponens Aristot. lib. 6. Politicor. c. 2. cum Primu libertatis signum proposuisset: Alterism aute est (inquit) sic vivere, ut velis. Hoc enim libertatis aiunt esse proprium siquidem servi est, vivere non ut velit. Et Persius satyr. 5. Vindicta postquam meus a Praetore recessi, Cur mihi non liceat, iussit quodcunque voluntas? Et eleganter Balduin. in d. §. libertas, n. 12. libertatem esse liberam quandam, & plena potestatem, rerumque pro arbitrio gerendarum facilitatem, nullis aliunde impedimentis interturbatam. Nam & Festus facultatem interpretatur facilitatem. Atque, hoc est, [sect. 6] quod in eisdem fere nostrae quaestionis terminis ex eadem ratione deduxerunt Impp. in rubr. & nigro, C. ne quis liber invitus actum Reip. exercere cogatur, lib. 11. nam in l. 1. sic aiunt: Si, ut proponis, decreto ordinis ad libertatem ductus es, non deberete invitum, actum Reipublicae administrare, curator Reipublicae non ignorat: praesertim cum servi huiusmodi officia administrare debeant, & in l. 2. Si cum ingenuus esses, ad actum gerendum a Republica compelleris; auxilium Praesidis, & iuris praesidia (prout usus exigebat) implorare potuisti. Quibus in locis Accursius actum, de quo loquuntur, de servilibus, & laboriosis operibus, & ministerijs rectissime interpretatur. Ad quae servi [sect. 7] tantum compelli solebant, ut in l. 1. & fin. C. de servis Reip. eod. lib. & idem sequuntur Bart. Odofred. Angel. Platea, Iacob. Areti. Iacob. Rebuff. Lucas de Pen. & caeteri Scribentes ibidem. Quibus non incongrue adijcere possumus, quod [sect. 8] cum de rebus ad personas argumentu in iure & usitatissimum, & validissimum sit, l. qui furere, ubi notavit Bald. & Alberic. D. de stat. homin. l. si quis inquilinos, §. si ita legatum, D. de legat. 1. cum alijs, quae congerit Everard. in topicis legal. loco 38. per totum. Quinimo [sect. 9] & personae rebus quibuslibet, quantumvis pretiosissimis, praeponantur, l. sancimus, C. de sacro sanct. Eccles. l. iustissime, D. de aedil. edict. §. in pecudum, Inst. de rer. divis. cum alijs. Mirum nomest. si Indorum personas ab his coactis, durisque servitijs praestamdos. exo, o denere docamus, cum nemo [sect. 10] invitus ad res suas locandas regulariter compelli possit, l. legem 16. l. ne cui 32. C. de locato, l. 18. tit. 8. par. 5. cum alijs, quae late congerit Ant. Gom. 2. tom. var. c. 3. n. 5. Mysinger. centur. 4. observ. 23. & Carrotius de locato, tit. de libert. per tot. quod idem in venditionibus, & emtionibus dicitur in l. invitus, C. de cotrah. emt. l. nec emere, C. de iure deliber. Et generaliter [sect. 11] in quibuslibet rebus, quarum dominos (ratione naturalis libertatis) esse liberos arbitros, & moderatores docemur in l. in re mandata, C. mandati, l. 3. tit. 5. par. 5. quam bene illustrat d. Covar. lib. 3. var. cap. 14. Gomez d. 2. to. cap. 2. num. 51. Didac. Perez in l. 2. tit. 23. lib. 3. ordinam. Corrasius lib. 7. miscell. cap. 20. & ante omnes Cic. in Orat. pro Balbo, ubi inquit: Haec sunt fundamenta firmissima Romanae libertatis, sui queque iuris & retinendi, & omittendi dominum esse. Secvndo considero, quod ultra plures alias schedulas, & provisiones Regias, quae serio, & enixe iubent, ut Indorum bonae, ac uavi tractationi in spiritualibus, & temporalibus, modis omnibus consulatur, de quibus late diximus in 1. to. lib. 3. c. 6. ex n. 28. Aliae quoque [sect. 12] reperiuntur, quae non minus pie & generaliter praecipiunt, Indos eodem iure, & modo haberi, & censeri debere, quo reliqui Hispani Regum nostrorum vassalli, prout etiam tetigimus d. lib. 3. c. 7. ex n. 56. & patot vel ex antiqua illa instructione Regum Cathol. dat. Nicol. de Ovand. ann. 1501. ibi: Que procurasse con vigilancia i cuidado, que todos los Indios de la Espanola fuessen libres de servidumbre, i que no fuessen molestados de alguno, sino que viviessen como vassallos libres. Et ex c. novarum legum ann. 1543. 4. tom. pag. 263. ibi: Iten, teniendo, como tenemos, a los naturales de las dichas nuestras Indias por nuestros vassallos libres, como lo son los de estos nuestros Reinos, an si nos tenemos por obligados a mandar, que sean bien tratados en sus personas i bienes, &c. Et ide expresse cavetur in schedula Vallisolet. 2. Febr. ann. 1551. & alijs, quae habentur in 4. tom. impres. pag. 307. & seqq. Et in Ordinat. huius Limensis Praetorij, c. 70. ibi: Procurado que los Indios sean mui bien tratados, e instruidos en nuestra santa Fe Catolica, i como vassallos neustros libres, que este ha de ser su principal cuidado. Extat quoque alia gravissima schedula Philippi II. Vlyssip. 27. Maij ann. 1582. ubi excessus hac in re factossevere reprehedit, iubetq;: Que los Indios sea bien dotrinados enlas cosas de nuestra san ta Fe Catolica, mantenidos en justicia, i amparados en su libertad, como subditos i vassallos nuestros. Et ponderari possunt verba pooemij nobilis illius schedulae ann. 1601. quae vocatur, Del servicio personal, cuius saepe meminimus, ibi: I deseando yo acudir al remedio de ello, para que los Indios viva con entera libertad de vassallos, segun, i de la forma que los demas que tengo en essos, i en estos Reinos, i otros, sin nota de esclavitud, no de otra sugecion, mas de la que como naturales vassallos deben, &c. Quae cum ita se habeant, [sect. 13] & in Hispania nostra, & multo magis in his Indiarum porvincijs, Hispani, Regum nostrorum vassalli, ratione dumtaxat iurisdictionis, eis subsint, & in reliquis omnino liberi sint, ut docet text. in l. 1. & 2. tit. 25. De los vassallos, par. 4. & ibi Greg. Lop. omnino videndus, l. 1. & seqq. tit. 3. lib. 4. Ordin. & tit. 4. lib. 6. Recop. ubi perezius & Azeved. Hugo Celsus in repert. verb. Vassallus, Peregrina eod. verb. & late Bobodilla in Politica lib. 2. c. 15. & cap. 18. atque ita ad nullum servitium, vel famulitium personale inviti compelli soleant, etia quovis salario sibi oblato, ut quotidiana praxis ostendit. Idem pari ratione in Indis observandum, & practicandum videtur, qui eisdem Hispanis vassallis aequiparantur, [sect. 14] argum. text. in l. 1. ubi DD. D. de legat. 1. & eorum, quae late congerit Alex. in l. 1. §. lex Falcidia, n. 9. D. ad leg. Falcid. Ias. in §. ex maleficijs, n. 39. Inst. de action & Roman. & eius Addit. cons. 147. ubi concludit, generale esse in omni adaequato, ut habeat eadem privilegia, quaehabet id. cui fit adaequatio, & Alex. cons. 58. In causa mota, n. 7. lib. 7. ubi notanter resolvit, quod adaequatio unius rei ad alteram, operatur, ut quidquid pluris privilegij habet res, cui fit adaequatio, censeatur communicatum rei adaequatae. Quod etiam in statutis, & alijs strictis, & odiosis dispositionibus procedere, si aequiparatio est regularis, & universaliis, pluribus probat Cardin. Tusch. in pract. conclus. iur. verb. Adaequatio, concl. 174. & verb. AEquiparatorum, coclus. 308. Everard. in loco, a simili, & in loco, a pari, Tiber. Decian. resp. 6. n. 27. respons. 42. n. 32. & respons. 45. n. 35. vol. 1. & novissime plures alios congeres noster Alvarez de Velasco nuper pro meritis, pro litteris, in Senatorum Audientiae Sanctae-Fidei NoviRegni Granatensis evectus, in axiomat. iur. litt. A.n. 180. & 301. cum seq. Tertio facit, [sect. 15] quia ratio poblici boni, quae praetexitur, ut Indi ad haec servitia inviti distribuantur, Indos ipsos magis, quam Hispanos, Hybridas, aut AEtiopes liberos gravare non debet, sed longe quidem minus, si res aequabili, ut par est, trutina ponderetur. Nam indi, cum natura sua modico snt contenti, & parvis, atque angustis laribus habitent, parum commodi, & utilitatis reportant ex domorum aedificijs, metallorum operatione, agrorum, vinearumve cultura, pecorum pastu & custodia, lanificijs, atque textrinis, & ex reliquis operibus, ac ministerijs, quibus frequenter addici solent. Hispani vero ex huiusmodi occupationibus, tum publice, tum privatim, ingens lucrum cosequuntur, & quaestuosas ubique negotiationes exercent. Atque adeo[sect. 16] ferendi non videntur, si statim atque in has regiones delati sunt, nimio fastu superbiant, & tumeant, & nullis se laboriosis operibus aptos reddentes, natosve credentes omnia Indorum laboribus, & sudoribus facere velint, quos vel hac de causa oportebat his oneribus liberare, ut tadem Hispani discant se illis socios adiungere, & aliquid proprijs manibus operari, ut tetigimus sup. c. 2. n. 16. Quod [sect. 17] nisi inhis provincijs introducatur, parum stabilem, & diuturnam earum conservationem fore futuram, multi prudentes, & cordati viri quotidie vaticinantur, existimantes plurimum oportere, ut Hispani no Indorum sudoribus parta comoditate fruantur, sed iuxta divinam sententiam Genes. c. 3. in sudore vultus ui, suo panevescantur, & Apostoli obtemperantes monitioni ad Ephes. 4. vers. 28. Qui furabatur, iam non furetur, magis la boret operando manibus suis, quod bonum est: & ad Thesalon. vers. 11. Rogamus autem vos, fratres, ut abundetis magis, & operam detis, ut quieti sitis, & ut vestrum negotium agatis, & operemini manibus vestris, sicut praecepimus vobis O: & ut honeste ambuletis ad eos, qui foris sunt, & nullius aliquid desideretis. ut tandem illud Psalm. 27. mereantur audire: Labores manuum tuarum quia manducabis, beatus es, & bene tibi erit. Et ita iam dudum [sect. 18] plurimis schedulis Regijs caveri coepit, ut harum provinciarum Proreges & Gubernatores diligentiam, quam possint, maximam circa hoc adhibeant, & Hispanos, Hispanorumque ex Indis, & AEthiopibus Hybridas, ad eadem ministeria, quibus Indi compelli solent, dirigant, & impellant, ut constat ex quadeam ad Novi Regni Granatensis Cancellariam directa, Matrit. 15. Ianuar. ann. 1569. 4. tom. impress. pag. 343. ibi: Os informeis, i sepais que Mestizos ai en essa tierra, i a los que assi huviere en ella, los hagais servir a senores, o aprender oficios, o cultivar la tierra, &c. Et ex illa ann. 1601. c. 2. ibi: I que de la misma manera sean compelidos los Espanoles de condicion servil i ociosa que huviere; i los Mestizos, Negros, i Mulatos, i Zabahigos libres, i que no tengan otra ocupacion, ni oficio, para que todos trabajen, i se ocupen en el servicio de la Republica, &c. & c. 16. ubi idem quoad metalla praecitur, & ne gens otiosa in his partibus permittatur. Sed inter omnes caut effert, & peculiari commentatione digna videtur, illa Arajuetij 26. Maij ann. 1609. quae summa cura, de his Indorum servitijs personalibus agens, in 2. cap. monet, ut ea, si possibile sit, per servos in posterum in hoc Peruano Regno prestentur & exequantur, & statim subdit: Cuyos vezinos i moradores, assi estranos, como naturales de condicion servil, i reis reduciendo al trabajo i ocupacion de las minas, i las otras labores, sin hazer distincion de los Indios, Espanoles, Negrosi Mestizos, i las demas naciones, porque todas conviene que se vayan introduciendo en estos exercicios, como se ha hecho n las demas Republicas del mundo, a que tienen tanta aversion, unos por floxedad, i otros porque desdenan el trabajo, como si fuesse cosa vil, no advirtiendo, que la ociosidad en la gente vagabunda es digna de ser reutada por infamia. Nec contentus Rex noster Pijssimus & Prudentissimus Philippvs III. haec ibi ita iuste & provide disposuisse, eadem die aliam specialem & magis luculentam schedulam ad id idem expediri mandavit Peruano Proregi Dom. Marchioni de Montesclaros, quae [sect. 19] eandem Hispanorum in Indias colluvionem, & quantumvis vilium, & humilium elationem, ac laborum aversionem & ignaviam praefatur. Iubetque ut maxima, qua possit, dexteritate curet, ut alicui agrorum, metallorum, aliorumque publicorum operum laboribus assuescant, ut sic alijs exemplo esse possint, & pessima praesumtio & consuetudo vilipendendi eiusmodi fun ctiones, & vitam otiosam degendi, penitus aboleatur, ne super Indorum humeros totum pondus recumbat. Possumusque in dictarum schedularum confirmationem, & contra Hisopanos, qui lucra, & commoda ua inepti, & otiosi, Indorum sudoribus coparare volunt, illud [sect. 20] expendere, quod Christus Dominus Matth. 23. in simili casu contra Scribas & Pharisaeos oiecit: Alligant enim onera gravia, & importabilia, & imponunt in bumeros hominum: digito antem suo nolunt ea movere, de quo memini 1. tom. lib. 3. cap. ultim. num. 19. Necno etiam [sect. 21] leoninae societatis adagium, quod, ut Erasmus ibidem observat ex AEsopi fabella sumtum, in eos iactari consuevit, qui omne commodum sibi desumunt, reliquis vi suo labore fraudatis. Adquod recte putat respexisse [sect. 22] Vlpian. 1. C. in l. si non fuerit 29. §. Aristo, D. pro socio, dum inquit: Aristo refert Cassium respondisse, societatem talem coiri non posse, ut alter lucrum tantum, alter danum sentiret: & hanc societatem leoninam solitum appellare, &c. circa cuius explicationem, & illustrationem plura adducit Cota in memorab. verb. Societas, Zoanet. rer. quotid. c. 39. Covarr. lib. 3. var. c. 2. vers. Secunda conclusio, Decian. respons. 97. num. 53. lib. 2. Gail. lib. 2. pract. observ. c. 24. & D. Pichard. in §. de illa, Inst. de societate, in fin. Egoque olim [sect. 23] hunc textum Salmanticae, non sine aliquo audientium plausu, perpendi, contra celebrem illum Doctorem Ioannem Legionesem, qui, cum alij in eadem schola pro captu nostro legeremus, & laboraremus, duas sibi Primarias Cathedras conferri desiderabat, & in unam personam plurimorum stipendia coadunari, [sect. 24] contra text. in c. quia nonnulli, de clericis non resident. l. nemo 5. l. fin. C. de assessorib. l. quisquis 6. C. de postul. l. his quidem 5. C. qui milit. poss. vel non, lib. 12. l. hac parte 10. C. de proxim. sacr. scrin. l. quisquis 14. C. de cohartalib. l. 1. C. de praeposit. aget. in reb. eod. lib. 12. l. 28. tit. 4. lib. 2. l. 4. tit. 3. lib. 7. Recop. ubi alia adducit Azevedus, & in Curia Pisana lib. 2. c. 22. Bernard. Diaz, & eius Additionator in praxi Canon. c. 58. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 21. n. 68. & lib. 3. c. 8. n. 68. & novissime Dom. Valencuela consil. 135. n. 85. vol. 2. Quibus tamen non refragantibus, [sect. 25] ille voti compos evasit, supremo Senatu censente, unius Cathedrae retentionem, in qua se rude donatum contendebat, alterius petitioni, & relectioni non obstare, strictis etiam Academiae, & iuris utriusque legibus, quae contrarium praecipere videbantur, propter eminentem, & iam pridem experta tanti Praeceptoris peritiam, aliquantulum temperatis. Qvarto considero, [sect. 26] quod etiamsi Hispani praedictis Indorum servitijs ad sua publica, & privata commoda indigere dicantur, adhuc videtur, eis, cum adeo gravi, & ingenti ipsorum Indorum labore & coactione, subveniendum non esse, ex vulgata reg. l. nam hoc natura, D. de condict. indeb. iunctis alijs, quae ad eam ornandam collegi sup. hoc lib. cap. 2. n. 15. & in 1. tom. lib. 2. cap. 8. n. 126. Queis addere possumus elegantissima verba Cassiodori lib. 12. var. epist. 13. ubi inquit: Vltra omnes crudelitates est, divite fierivelle de exiguitate mendici. Amentur bonesta lucra horreantur damnosa compendia: nullus audeat inde tollere, quod possit collecta dispergere. Addendo perdidit, qui retinendo collegerit. & paupertatem potius ad se trahit, si exigentium pecunias non repellit. Et lib. 9. epist. 3. ibi: Honesta sunt lucra, per quae nemo laeditur, & bene adquiritur, quod a nullis adhuc dominis abrogatur. Neque iustum est, augeri patrimonia locupletum, per damna miserorum. Maxime [sect. 27] cum iam Hispanorum numerus, & servorum AEthiopum in his provincijs augeri coeperit, qui possunt dictis operis, & ministerijs incumbere, & alij alijs inservire, prout in Hispania, & caeteris nationibus contingere videmus, ut dicitur in schedulis supra relatis. Necnon, [sect. 28] cum citra ullam coactionis, & iudicialis distributionis necessitate, Indos conducere possint, qui voluntarijs pactionibus & convetionibus, suas operas locent (quos in hoc Regno Peruano Mingas vocamus) dumodo cum eis bona fide (ut oportet) agatur, & competes labori merces praestetur. Sic enim audio in Nova-Hispania quamplurimos reperiri. Et [sect. 29] in laboriosis iuxta ac periculosis Potosiensis montis argetifodinis plures duplo, vel triplo esse, qui se voluntarie effossionibus, & operationibus metallorum addicant, quam qui ex praescripto, inviti, & obtorto collo, ex diversis provincijs ad eundem laborem Magistratuum Imperio distribuantur. Aureos [sect. 30] enim, ut ille inquit, compedes invenit, qui beneficia invenit. Neque segnities, aut ingratitudo, quae Indis obijci solet, haec vincula disrumpet, cum ea vel ad retinendos in officio nequissimos servos potentissima, & validissma sint, ut scite, & argute ostendit Peniculus Parasitus [sect. 31] apud Plautum in Menaechm. his verbis: Homines captivos qui catenis vinciunt, Et qui fugitivis servis indunt compedes, Nimis stulte faciunt, mea quidem sententia. Namque homini misero, si ad malum accidit malum, Maior libidoest fugere, & facere nequiter. Nam se ex catenis eximunt aliquo modo, Tum compediti ianuam lima proterunt, Aut lapide excutiunt clavum, nugae sunt eae. Que tu asservare recte, ne aufugiat, voles, Esca, atque potione vinciri decet. Apud mensam plenam homini rostrum deliges. Du tu illi quod edet, & quodpotet praebeas Suo arbitratu, & affatim quotidie, Nunquam aedepol fugiet, tametsi capital fecerit. Facile asservabis, dum eo vincto vincies. Ita isthaec nimis lenta vincla sunt escaria: Quam magis intendas, tanto adstringunt arctius. Et satis constat, [sect. 32] eos ad res gerendas, & quoslibet labores patiendos meliores, & aptiores esse, quos nulla vis, aut necessitas servire coegit, sed obtemperare sua quae que voluntas adegit: nunquam que Imperia detrectare, nisi qui violenter, cotumeliose que sint habiti, ut praeclare, de Principibus, & subditis loquens, scripsit Herodian. lib. 1. Et non minus eleganter Marc. Anton. Verus, relatus a Maiolo in diebus Canicul. tom. 4. colloq. 4. pag. mihi 296. dum dixit, [sect. 33] neque pecuniae vim tyrannidis luxuriam explere posse: aut stipantia satellitum agmina tueri Principem, nisi ipsi, quos regit, animum imperanti, benevolentiamque accommod nt. Quod noverat satis Theodosius, dum Honorio dicebat, teste Claudiano in 4. eius Consulatu: Non sic excubiae, non circunstantia pila Quam tutatur amor; non extorquebis amari: Hoc alterna fides, hoc simplex gratia donat. Quippe ij demum dium, tutoque imperant, qui non metum ex crudelitate, sed amorem ex bonitate civium suorum animis instillant. Quibus congruunt alia, quae solita eruditione ex Graecis & Latinis Auctoribus congerit Petr. Faber lib. 2. Semestr. cap. 2. pag. 17. & seq. Et magis ad rem nostram [sect. 34] illud Teret. in Adelphis: Errat longe, mea quidem sententia, Qui Imperium credat gravius esse, aut stabilius, Vt quod fit, quam illud, quod amicitia adiungitur. Mea est sic ratio, & sic animum iuduco meum, Malo coactus qui suum officium facit, Dum id reseitum iri credit, tatisper cavet. Si sperat fore clam, rursum ad ingenium redit. Ille, quem beneficio adiungas, ex animo facit. Studet par referre, praesens, absensque ide erit. Etenim, ut non minus recte idem Comicus docuit in Heautontim. Act. 4. Scen. 5. Nulla [sect. 35] est tam facilis res, quin difficilis siet, Quam invitus facias. — Et hoc est, quod latiori calamo prosequitur Aristot. lib. 5. Ethic. c. 3. dum permultum interesse ostendit, utrum sponte nostra quid faciamus, an inviti, vel per metum, aut terrorem: & Scipio Amiratus in dissert. Politicis sup. Tacit. lib. 15. discurs. 7. Et de [sect. 36] nostris Indis nominatim agens, & quod tam ad coversionem, quam ad servitium eorum, plus cum illis suavitare & blanditie, quam crudelitare, vel coactione proficiemus, Hieronym. Benzo, & eius Additionator lib. 1. suae Hist. Ind. c. 17. qui habetur in 4. tom. Hist. Amer. pag. 78. & seqq. & dicam alia infr. lib. 4. c. 2. ad finem. Qvinto [sect. 37] superior sententia ex eo magis, ac magis fulciri, & corroborati potest, quod cum nimia Hispanorum cupiditas, quae omnium malorum radix est, eos, volentes brevi tempore divites fieri, in tentationem inducat, & desideria multa, & inutilia, & nociva, quae mergunt homines in interitum, iuxta sententiam Apostoli 1. ad Timot. 6. Indi eis valde circumspecte auctoritate publica ad hec servitia personalia dispertiendi sunt, ne sub eorum praetextu ipsis abutantur, alia duriora & graviora onera illis iniungentes, & imperantes, & longius a suis domibus, uxoribus, & liberis abducentes, ita ut veluti exules facti, semetipsos, ut alijs prosint, exinaniant, & ab AEthiopibus, alijsque vilisimus saepe hominibus contumeliam, & iniurias patiantor, ut alia de Scholasticis dicitur in Auth. habita, C. ne filius pro patre, & latius notavi, & reprehendi in 1. tom. lib. 3. cap. ult. Quibus danis nunquam satis obviam iri potuit plurimis, & sanctissimis Regijs schedulis, & mandatis circa haec, & alia, que bonam Indorum tractationem, & plenam libertatem concernunt, diversis temporibus expeditis, de quibus etiam egimus eod. lib. 3. cap. 6. & 7. Vnde [sect. 38] melius & congruentius esse videtur, praedicta coacta servitia in totum adimere, & ex praeteritis damnis futura cavere, quam post gravius vulneratas, vel omnino consumtas Indorum reliquias, remedium quaerere, l. unica, C. quando liceat unicuique, l. ult. C. in quib. caus. in integ. restit. l. 2. C. unde vi, in C. Theodos. ibi: Reparationem negotij semel interfecti postulare, cum alijs traditis a Franc. Iureto in notis ad lib. 2. epist. Symmachi pag. 90. & Rebuff. ad leges Gallicas, tract. de sententijs provisionalib. n. 98. pag. 146. ubi allegat l. 2. C. de iur. & fact. ignor. ibi: Sera prece tibi subveniri desideras, & l. 2. C. de haered. vel act. vend. ibi: Nam ut satis tibi detur sero desideras, &c. quae iura notat etiam, & illustrat Annae. Rob. lib. 4. rer. iudic. cap. 6. & Ego lib. 3. cap. 1. n. 9. quibus nunc addo verba Naziazeni in Orat. ad Sancta lumina: Miserum est serum consilium capere, ac tum damni sensu affici, cum nulla ratione acceptum incommodum sar ciri potest: quia ut inquit Tacitus in vita Agricolae: Natura in firmitatis humanae tardiora sunt remedia, quam mala. Et ut optime etiam Nazarius in Panegyr. ad Caesar. Constantin. Facilior, & multo proclivior laedendi, quam commodandi semper est via, vulnerare integrum, quam sauciato mederi; dissipare rapta, quam divulsa componere. Praesertim [sect. 39] cum satis evidenter appareat, quod si huiusmodi servitia tot Indos delere, & vastare potuerunt, cum ipsi plurimi, ac fere innumeri erant, & Hispani pauci, & tot praedijs, metallis, alijsque negotiationibus non intenti: multo facilius hodie vastabuntur, & absumentur, quando Indi ita diminuti, ac dissipati, & Hispani ex adverso, Hispanorumque facultates, ita supra modum adaucti conspiciuntur. Haec [sect. 40] enim onera continuare, non est eos diligere, & bene tractare, ut Regiae schedulae iubent, sed potius odio prosequi, & ad internecionem deducere, cum teste Cornel. Tacit. in Agirc. cap. 8. Proprium humani ingenij sit, odisse quem laeseris. Et multo minus dici poterunt in libertate conservari, quae verbis potius, quam rebus constare videbitur, si tot officijs, & oneribus praegraventur, contra text. in l. 2. in fin. C. comm. de legat. c. ult. iuncta gloss. 2. de offic. deleg. Et eorum, [sect. 41] quae de captivitate filiorum Israel in AEgypto, tradit novissime elegantissimus Marquez in Gubernat. Christian. lib. 1. c. 2. pag. 7. & 8. Qui licet vere, & proprie in ea servi non fuerint, sed potius velut hospites, & advenae, ita tamen dure, & avpere ab AEgyptijs opprimebantur. & tot laboriosis servitijs, & operibus insudare compellebantur; ut [sect. 42] eos multis in locis pleno ore Servos sacra Pagina vocet, Exod. 1. & seqq. & Philo Iudaeus lib. 1. de vita Moysis, Tertull. lib. 2. contra Marcion. c. 20. & D. Garcias a Loaisa in notis ad Chronic. D. Isid. aetate 3. n. 7. & tetigi lib. 3. cap. ult. n. 11. & seqq. Et merito [sect. 43] dicere poterunt Indi illud Salviani lib. 6. Omnes captivi cum semel redempti fuerint, libertate potiuntur; nos semper redimimur, & nunquam liberi sumus. Sexto tandem, & ultimo, ne per mendicata (quod aiunt) suffragia ambulare videamur, [sect. 44] plures etiam schedulas, & peculiares provisiones Regum nostrorum in favorem eiusdem opinionis reperire, & expendere possumus, quae supra dicta damna, & oppressiones Indorum late, & graviter recensentes, & exprobrantes, haec servitia, & alios labores, & molestias, quibus subduntur, in totum cessare, & transgressores severe puniri, iubent, ut constare poterit ex pijs ilis, & antiquis provisionibus ann. 1526. & 1528. & 1551. quae habentur in 4. tom. impress. pag. 222. & 259. & 277. ibi: Por quanto nuestra voluntades, que los dichos Indios no sean molestados con tributos, ni otros servicios reales, ni personales, ni mistos, mas de como lo son los Espanoles, que en essa provincia residen, ise dexen holgar, para que mejor puedan multiplicar, iser instruidos en las cosas de nuestra santa Fe Catolica, & alijs, quae subijciuntur pag. 294. cum multis seqq. ubi in una ann. 1563. concluditur: Proveais como los Indios que sirvieren a los Espanoles, que alla residen, los sirvan de su propria voluntad, i no de otra manera alguna, &c. Et in alia 19. Octob. ann. 1591. ad Quitensem Cancellariam directa, idem multo expressius deciditur, & iterum, ac seorsum Licent. Maranonio, eiusdem Cancellariae Visitatori, illius implementum iniungitur in alia eiusdem datae, ubi semper Regiae intentionis esse, & fuisse dicitur, ne his servitijs Indi manciparentur, quia inter alia damna, multum eorum conversionem impediebant. Quod etiam [sect. 45] gravius adhuc, & pius ordinatum reperies dominis Peruanis & Mexicanis Proregibus Marchioni de Canete, D. Lud. a Velasco, & Comiti de Monterei in schedulis & instructionibus ann. 1593. & sequentium annorum, quas reperies 1. to. pag. 319. & 4. tom. pag. 263. in quibus eorum fides, & pietas requiritur, ut eiusmodi servitia toties cessare iussa, tandem ab humeris miserorum Indorum excutiant, ne alias ipsos penitus, ut coeperunt, perimant & consumant. Et denique [sect. 46] cum super hoc diu ac multu disceptatum, & deliberatum fuisset, tandem schedula illa servitij personalis ann. 1601. cuius saepe mentionem fecimus, edita fuit, in cuius praefatione, seria, & multoties repetita dictorum servitiorum prohibitio refertur, & damna, quae ex eorum dissimulatione orta sunt, & modus in illis deinceps observandus praefigitur: Porque son causa de que los Indios se vayan consumiendo i accabando, con las opressiones, i malos tratamientos que reciben, ilas ausencias que de sus casas i haziendas hazen, sin quedarles tiempo desocupado para ser in struidos enlas cosas de nuestra santa Fe Catolica, ni para atender a sus grangerias, ni al sustento de sus mugeres, ni hijos, de donde pende su conservacion i aumento, &c. Et ide notatur in altera illa nobilissima schedula ann. 1609. quae licet aliqua servitia sub certa moderatione permittat, plurima tamen prohibet, & illa praestari iubet: Demanera, que no vivan oprimidos, con nota i ocupacion de esclavos. Quod item [sect. 47] cum saepe iniunctum fuisset Mexicanis Proregibus, & nihilominus paru Regias iussiones proficere compertum esset, Pijssimus, ac Praestantissimus Rex noster Philippvs IV. quem pia Numina nobis incolumem servent, anno 1628. strictius idem, expressiusque mandavit, & ad schedulae calce propria manu subiuxit: Que mirasse el Virrei como procedia en executar esto, porque sele avia de pedir estrecha cuenta dello, i hazer grave cargo de la omission en la residencia. Vervmavtemvero [sect. 48] licet superior opinio pia, & laudabilis sit, & tot argumentis defendi posse videatur, adhuc tamen & sunt, & fuerunt in his Regnis plures alij non minus pij, docti, ac prudentes Theologiae, & Iurisprudentiae Professores, & in gubernatione Politica praestantissimi, ac versarissimi viri, qui attente, & diligenter inspecta & considerata Indorum natura, atque harum provinciarum statu, & dispositione, & mutuis nexibus, quibus iam Indorum, & Hispanoru Respublica in spiritualibus & temporalibus uniri, & coagmentari coepit, contrariam sententiam secure defendunt, affirmantes, praedicta personalia Indorum servitia, quae in utilitatem publicam diriguntur, sine earundem provinciarum notabili iactura tolli, & aboleri non posse. Neque prorsus a iuris regulis dissentanea videri, dummodo competens labori merces servientibus tribuatur, & cum minimo salutis, fortunarumque suarum incomodo, mutuaque & congruenti vicissitudine ad eiusmodi onera compellantur, & alia requisita serventur, de quibus in cap. sequenti latiorem sermonem habebo. Pro qua sententia [sect. 49] aperte pugnat Ioann. Matienzus in tract. manuscript. de moder. Reg. Perum 1. par. c. 5. & seqq. & apertius & elegantius Ioseph. Acosta lib. 3. de procurad. Indor. salut. cap. 17. ubi pag. 344. resolvit, quod opinio contraria etsi dictu appareat liberalis, atque honesta, tamen sactu tam est difficilis, & absurda, ut nihil praeterea. Et ide latius prosequitur, & defendit fr. Michael ab Agia in trib. respons. quae de hoc servitio personali Limae (ut supra dixi) typis excussit, & a plurimis eiusde civitatis Lectoribus & Doctoribus approbata sunt, ubi consuluit Dom. Proregem D. Ludovicum a Velasco, hac de causa supersedere posse implementum, & executionem illius schedulae ann. 1601. cuius saepe meminimus, quae dicta servitia omnino tollere videbatur. Ego que cum illis, & praeter illos haec, quae sequuntur, argumenta considero. Primvm, [sect. 50] quia in qualibet Repub. recte & politice constituta, quemadmodum diversa officia, & ministeria necessaria sunt, atque adeo alij agrorum culturae, alij Foro, alij negotiationibus, & mercaturae, & alij alijs artibus sive liberalibus, sive moechanicis applicantur: ita etiam illud praecipue desideratur, & cum primis necessarium esse censetur, ut secundum naturam, quidam serviant, qui labori idonei sunt, quidam imperent, qui ratione potius praestant, dummodó alij alijs adiumento sint, & citra omnem aemultaione, & excusationem unusquiso; pro sorte, ac conditione sua, functiones Reipublicae subeat, praecipue eas, quae generaliter omnibus prosunt, & sine quibus vita hominum constare no potest. Ex his [sect. 51] enim officijs facit Respub. unum corpus, collectum ex pluribus hominibus, tanquam ex membris se mutuo invantibus, ut late, & eleganter Plato & Aristotel. in suis lib. de Rep. sive Politicis, scriptum reliquere, Demosthen. in orat. de Republic. ordin. Heraclides in lib. de Rebus publicis, Cicer. in orat. pro Rosc. Amer. Plin. lib. 18. de nat. hist. cap. 5. Vlpian. I.C. in l. 1. D. quod cuiusque universit. Bonisac. Pontis. in epist. 1. ad Eualium, relatus in cap. ad hoc 89. dist. & plurimi alij, quos refert Petr. Gregor. lib. 4. de Rep. c. 2. & seqq. & lib. 6. c. 1. Anton. a Gnevara in horolog. Princip. lib. 1. c. 36. ubi cum Plutarcho in lib. de doctrin. Princip. plebeios, & agricolas facit pedes Reipub. & aliorum hominum statum connumerat: & novissime, ac latissime Callistus Remirez in tract. de lege Reg. Arag. ex §. 5. usq. ad §. 16. Vbi [sect. 52] sigillatim omnia membra corporis Politici ponit, & in §. 14. agricolas, pastores, ac mercatores iecur repraesentare ostendit, & in §. 16. artifices & opifices eiusdem corporis digitos esse. Quod etiam optime prosequitur P. Ioan. Pineda in Ecclesiast. c. 9. vers. 16. n. 10. pag. 916. Et conducit [sect. 53] exemplum D. Pauli 1. Cor. 12. ibi: Sicut corpus unum est, & membra habet multa, omnia autem membra corporis, cum sint multa, unum tamen corpus sunt: ita & Christus. Nec potest oculus dicere manui: Opera tua non indigeo, aut iterum caput pedibus: Non estis mihi necessarij. Hoc enim idem in Repub. accidit. Et ut idem D. Paul. subiungit, omnia invicem membra solicita esse debent, ut non sit schisma in corpore, & quae videntur membra corporis infirmiora esse, necessaria sunt. Atque ideo [sect. 54] nemo potest se excufare, ubi ad agriculturam, vel alia officia, vel onera Reipublicae necessaria devovetur, ut pluribus probant Platea, Lucas de Pen. & alij per text. ibi in l. 1. & 2. C. ne rustic. ad ull. obseq. devocentur, lib. 11. & in l. moechanicos, C. de excusat. artif. lib. 10. Gregor. Lop. in. l. 6. tit. 21. par. 2. Did. Perez in l. 2. tit. 14. lib. 8. Ordin. Quia secundum [sect. 55] Plato. lib. 36. epist. 9. ad Archit. Tarentin. nemo sibi ipsi tantum natus est, sed Patriae, & Reipub. cui consentit Cic. 1. offic. Senec. lib. de vita beata cap. 30. Vlapian. in 1. 1. §. 15. D. de ventr. in poss. mittend. & in l. postliminium, §. filius, D. de captiv. & D. Thom. lib. 1. de Regimine Princip. [sect. 56] ubi inquit, tunc civitatem esse perfectam, quando singuli cives se invicem iuvant, & suo munere recte funguntur. Argumento similiter utens corporis humani, de [sect. 57] quo ad Mysticum sive Politicum freques est illatio, cap. ita Dominus 19. dist. Ioan. de Lignan. de censur. Eccles. §. 4. Alban. de potest. Papae, 2. par. n. 176 card Iacob de concil lib. 9. art. 2. n. 62. & alij quos referam infr. num. 78. & seqq. Sed praestat ut de hac re Alphonsum Rege nostrum loquentem audiamus [sect. 58] in l. 4. tit. 20. par. 2. quae ita ait: Criar debe el pueblo co mui gran femencia los fructos de la tierra, labrandola, e enderecandola para averlos de ella. E porende todos se deben trabajar, que la tierra onde moran, sea bien labranda. E ninuguno de esto con derecho non se puede escusar, nin debe. Ca los unos lo han de fazer por sus manos, e los otros, que non supieren, o no les conviene, deben mandar como se faga. E a todos comunalmente debe placer, e cobdiciar, que la tierra sea bien labrada, ca desde que lo fuere, sera abondada de todas las cosas que le fuere menester. Porque bien assi como a todos place con su vida, assi les debe placer con aquellas cosas que la han de mantener. E non tan solamente dezimos esto por las beredades, de que han los frutos, mas aun de las casas en que moran, o tienen lo suyo, e de los otros edificios, de que se ayudan para mantenerese. Catodo esto deben labrar en manera, que la tierra sea por ello mas apuesta, e ellos ayan ende sabor, e pro. Ex quibus fit, [sect. 59] iniustum non videri, quod Indi, qui natura sua magis apti sunt, quam Hispani, ad praedicta munia suis manibus peragenda, iustis ad id conditionibus copellantur, Hispanis simul eos in eisdem ministerijs industria, & ingenio suo pro virili dirigentibus, & iuvantibus, ut in d. l. Polit. cap. 3. & Soto de iust. & iur. lib. 4. q. 1. art. 2. col. 1. in fin. Hi [sect. 60] videntur nati ad serviendum, quibus natura dedit corpora robustiora, & plus vigoris ad laborandum; minus autem in intellectu, & stannum dumtaxat infudit, nihil autem auri, vel argenti, ut inquit idem Arist. eod. lib. cap. 2. post Platon. lib. 3. de Repub. col. pen. quos refert Matienz. in dialog. Relator. 5. par. cap. 4. n. 10. & Ego 1. tom. lib. 3. cap. 7. n. 22. Naturae [sect. 61] quippe haec voluntas est, iuxta eundem Philosoph. d. cap. 3. in fin. Vt inter liberorum corpora, & servorum aliquid intersit. Horum quidem firma fecit, & robusta, ad usus vitae necessarios: illorum erecta, inutiliaque ad eiusmodi munera, & opportunitates, utilia autem ad vitam civilem, &c. Et teste [sect. 62] Seneca de vita beata cap. 5. homines hebetis naturae in numerum pecudum, & animalium ab ipsa natura redacti videntur, quonia his nulla ratio est, illis parva. Secvndo facit, quia [sect. 63] etsi fateamur (ut certe fatendum est) nullam legem, aut more prava, & iniusta continentem, quantumvis longo tempore muniatur, tolerandum esse, quia ut scribit Iustinian. novell. 134. Quae improbe excogitata sunt, ea ne longa quidem cosuetudine confirmari volumus; quia veritas rerum gestarum erroribus non vitiatur, l. illicitas, §. veritas, D. de offic. Praesid. Neque ta spectandum est, [sect. 64] quod Romae diu, & saepe factum est, quam quod fieri debuit, ut ait I. C. in. l. sed licet, D. de offic. Praesid. & Demosth. in Orat. contra Androtion: Ne dicas, quod factum sit hoc saepe, sed quod sic oportuerit fier: facit text. in cap. fin. de consuet. cum innumeris alijs, quae novissime congerit Borrell. de Magistrat. lib. 2. cap. 2. & notabilis doctrina Lucae de Pen. in d. l. 1. C. ne rustici ad ull. obseq. devoc. lib. 11. ubi inquit, [sect. 65] quod qui sciens utitur iniusta consuetudine, iniuriaru actione tenerur. Pro quo facit celebris text. in eisdem terminis servitij personlis loques, in Auth. ut nulli iud. §. 1. ibi: Neque vero angarijs, aut ijs, quae vocantur epidemiticis, aut alia quavis dispositione gravare nostros subditos, neque consuetudinem nominare, aut quaeere, quod forsitan aliqui praedictorum in proprium lucrum iniuste adinvenerunt. Male enim adinventa, malaeque consuetudines, neque ex longo tempore, neque ex longa consuetudine confirmantur. Cum tamen haec [sect. 66] personalia servitia, quae ad communem Reip. utilitatem conducunt, si iuste, ut oportet, & moderate exerceantur, iniqua non sint, sed potius tanquam iusta & omnino necessaria, in plurimis Indiarum partibus iam inde centum, vel octoginta ab hinc annis, sive ab earundem conquisitione introducta fuerint, & ipsis Regibus, Regijsque Minitris, & Gubernatoribus scientibus, ac patientibus, imo & iubentibus, ac iuvantibus, usu recepta: proculdubio affirmare debemus, magni ponderis, & momenti hac in re esse tot annorum observantiam, & consuetudine; & servitia illa legitime praescripta videri, quamvis excessus & abusus, si qui in eis fiunt, praescribi, & defendi non possint, in quibus fraus, corruptela, iniquitas adsit, argum eorum, quae de vi antiquae consuetudinis, & observantiae late tradidimus d. 1. tom. lib. 2. cap. 24. num. 88. & text. optimi [sect. 67] in l. Imperatores, in fin. D. de pollicitationib. ibi: Esse enim tolerabilia, quae vetus consuetudo comprobat, & magis in nostris terminis in l. cum satis, §. caveant, C. de agric. & censit. lib. 11. & Ioan. de Platea in l. 1. ad fin. C. ne operae a collator. exig. Vbi ex eo text. [sect. 68] notat, quod Barones non possunt imponere operas subditis suis, argument. l. 2. C. ut rusticani ad null. obseq. advoc. hoc tamen limitandum esse inquit, nisi conventio, vel consuetudo aliud inducat, ut in d. §. caveant, & gloss. celebris in cap. 2. verb. Diutius, de Iudaeis, quae ex eodem text. deducit, quod ex tempore servitus acquiritur; & servitia consueta praestari debent, cap. servitium 18. q. 2. l. 1. §. sicut, D. de aqua pluv. arcend. l. si quis di uturno, D. si servit. vindicetur, l. 1. & 2. C. de fervit. & aqua, cum alijs, quae novissime adducit Magerus de Advocatia armata cap. 1. n. 241. ubi inquit, [sect. 69] quod illa quae approbantibus Imperatoribus introducta, usuque laudabili multo tempore frequentata sunt, ab omni reprehensione aliena, utilitati autem publicae maxime proficua esse praesumuntur, per text. notabilem in l. su quis donaturus, & ibi glos. de usufr. & cap. ex parte, de cesib. per quom notat bald. in l. quicunque, notabil. 4. C. de servis sugit. id quod consuetum est fieri, non dici arbitrarium, sed necessarium. Praesertim [sect. 70] cum consuetudo multoties faciat licitum, quod alias illicitum effet, Auth. de defensor. civit. §. quia vero, & notater Oldrad. cons. 207. Bart. Abb. Ias. Decius, & alij, quos plene congerit Tiraq. de poen. temper. caus. 42. Covarr. de sponsalib. 2. par. c. 7. p. 3. num. 5. Salazar de usu & consuet. cap. 2. n. 1. Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 10. num. 36. & Ego latius d. 1. tom. lib. 2. cap. 14. num. 72. & cap. 24. num. 81. Et [sect. 71] ab ea recedere tutum, & sanum non sit, ubi in Repub. illius immutatio maius forte nocumentum affere posset, quam si in antiquo robore permaneret, ut cum Arist. & alijs diximus sup. c. prox. n. 42. Et in [sect. 72] his provincijs forte contingeret, in quibus Hispani hoc ab initio lacte nutriti, & cum Indis iam commixti, & veluti coagmetati, si eorum operis, personalibusque servitijs penitus privarentur, plurima rei familiaris incommoda necessario subirent, & alia forsitan molirentur, quae & ipsis Indis, & toti Reipub. Maius nocumentum adducerent. Quapropter [sect. 73] periculosam in Repub. esse, & quoad fieri possit, vitandam legum, & morum antioquorum mutationem, cum eam repentina etiam vitae, statusque mutatio sequatur, & tristissimi interdum eventus, pluribus exemplis ostendic Plato lib. 6. de legib. lex nostra 18. tit. 1. par. 1. cap. quis nesciat 11. dist. cap. consuetudines, de cosuetud. cap. fin ubi glos. de religos. domib. cap. unico, eod. tit. lib. 6. l. testamenta 18. C. de testament. Aristot. omnir o legendus, lib. 6. Polit. cap. 6. Diodor. Sicul. lib. 12. pag. 281. Cornel, Tacit. lib. 15. Annal. Paliargus in annotat. ad cu observat. 121. Cochier in aphor. pol. lib. 2. cap. 4. pag. 83. Simancas de Repub. lib. 4. c. 10. Laelius Zechus de Principe lib. 1. cap. 6. n. 10. Pineda sup. Ecclesiast. pag. 985. Salas de legib. disp. 18. sect. 1. Petr. Andreas Canonherius inn quaest. ad Tacit. pag. 254. Scipio Amiratus in disertat. Polit. ad eundam Tacit. lib. 1. discr. 8. pag. 21. Marcus Mantua in Enchrid. rer. singular. lib. 1. cap. 5. & Thucydid. relatus a Menchaca de success. creat. lib. 2. §. 20. num. 194. & §. 30. num. 312. ubi Cleonis orationem commemorat, qui longe melius cum Repub. agi dicebat, quae malis moribus, & legibus constanter utitur, quam cum ea, quae bonis, sed inconstanter; & Ego plura alia adducens in allegatione de Praecedentia; & infr. lib. 2. cap. 30. n. 100. & seqq. & novissime post haec scripta, D. Valencuela cons. 114. n. 28. & cons. 146. n. 47. & cos. 184. num. 6. vol. 2. Et hac forte [sect. 74] de causa apud Persas lege vetustissima cavebatur, ne mutari ullum edictum, aut lex ullo modo posset, quam Rex Persarum condidisset, ut habetur in Hist. Daniel. c. 6. & Esther 8. & prosequitur Brisson. de Imper. Persar. lib. 1. pag. 24. & seqq. Est enim [sect. 75] usus gravissimus iuris censor & explorator, ut scribit quodam loco Livius, relatus a Balduino in §. ex non scripto, Inst. de iur. natur. ut non possit non aequum esse, & utile, quod is probavit saepius facto periculo. Et ut Mecaenas ad Augustum dixit apud Dionem lib. 51. Histor. [sect. 76] Optimum est ambitio sa certamina prorsus scindere, atque adeo nec nomina nova, aut aliud quid ex quo dissidia oriri possunt, permittere: Et melius Thucyd. lib. 3. Neque cognoverimus quod multo melior sit status civitatis, quae licet deterioribus firmis tamem legibus utitur, quam illius, quae bonis quidem, sed irritis: & lib. 52. Positas semel leges constantes servate; nec ullam earum immutate: nam quae in suo statuendem manent, et si deteriora sint, tamen utiliora sunt Reipublicae his, quae per innovationem, vel meliora inducuntur. Vnde multum ad rem, de qua agimus, legimus, [sect. 77] quod cum Romae sumilis viguisser consuetudo, ut Plebeij Patribus & Nobilibus in praedictis ministerijs inservire, & operari solerent, Plebijque tentassent, hunc antiquum morem invertere, & se ab onere, quo gravari dicebant, eximere, eaque de causa in Aventinum, sive, ut alij putant, in Sacrum montem secessissent, parum abfuit, qum prorsus Respub. Romana collaberetur. Quousque [sect. 78] Mennenius Agrippa ad plebem missus Orator, eleganti illa humani corporis fabella, ac similitudine Plebeiorum mentes lenivit, ostendens, quod quemadmodum humani artus, si ventrem tanquam otiosum deserant, & suum illi ministerium negent, eopacto, & ipsi quoque deficient, cum ille acceptos cibos per omnia membra distribuat: sic Senatus & Populus, Nobiles & Plebeij quasi unum corpus effecti; discordia peribunt, concordia vero, & mutuo auxilio vigebunt, & quod Plebs pro Nobilibus operata fuerit, ab eisdem, alijs in rebus cumulate distributum praesentiet. Cuius historiae meminit Tit. Livius lib. 2. eleganter Seneca lib. 2. de ira, cap. 31. Dionys. Halicarnas. lib. 6. Volaterran. & Carol. Stephan. in Dictionar. verb. Agrippa Mennenius, Valles de sacra Philosoph. cap. 74. vers. Tria mihi, Petr. Greg. lib. 1. de Repub. cap. 1. Corras. Everlin. & alij nostri iuris DD. per text. ibi in l. 2. §. deinde cu esset in civitate, D. de orig. iur. Gaspar Dornaus in Mennenio Agrippa, qui totam Politicam ad eius apologum refert, Paul. Riccius, Paulus Paruta, & plurimi alij, quos novissime congerit Ioan. Andr. Canonher. in Aphorism. Hippocr. Polit. 1. par. pag. 181. & seqq. & Martin. Delr. in Adag. sacr. 2. tom. adag. 308. pag. 397. Est enim exploratissimum, [sect. 79] ad sustentandam, sublevandamque humanae vitae inopiam, homines hominibus indigere, & cum non omnes apti sint ad omnia, quod alijs deest, ab alijs mutua vice suppleri debere, ut praeclare ostendit Erasm. in Adagijs: Manus manum fricat, Multae manus reddunt, onus levius, & similibus, & eleganter Alciat. Embl. 160. ubi sic ait: Loripedem sublatum humeris fert lumine captus: Et socij haec oculis munera retribuit. Quo caret alteruter, concors sic praestat uterque: Mutuat hic oculos, mutuat ille pedes. Vbi Brocensis, & Claudius Minoes in commentarijs plura notarunt: cui Emblemmati simile est illud aliud Batillij 81. quod sumere potuit ex Pierio Valeriano in Hieroglyph. lib. 49. fol. 365. Vt Cereris, pariter sese ipsa rotantia praessas Bina simul fruges aspera saxa terunt: Sic nisi iuncti alijs, non omnia possumus omnes Alterius sic res altera poscit opem. Et aureo carmine coplexus est Cyrus Theodoricus in amicitia exulante, loquens de necessaria artium tam liberalium, quam illiberalium comunctione, & harmonia, sic inquiens: Homines sociantur per me artibus suis; Nam quaerit ecce fullo calcearium. Equitum magistro gratus est fraeni faber, Agrum colenti, moechanicus coniungitur, Breviter habeto: quaelibet ars cuilibet, Piscator omnis indiget re rustica, Eget piscatore rura qui colit, Ille panes dans, ipse pisces accipit. Sic omnis opifex quaerit alterius opem, Hic denique modus civitatem promovet. Et presensit [sect. 80] Cicer. lib. 1. Offic. inquiens: Homines hominum causa sunt generati, ut ipse inter se alij alijs prodesse possint: & in hoc naturam debemus Ducem sequi, & communeis utilitates in medium afferre, mutatione officiorum, dando, accipiendo: tum artibus, tum opera, tum facultatibus devincire hominum inter homines societatem. Et rursus in Laelio: Sic nos nati videmur, ut inter nos esset societas quaedam. Et Anonymus quidam, qui hanc sententiam, & totam illam Menenij fabellam, hoc eleganti carmine comprehendit: Incusant avidi pedes, & manus otia ventris, Omnia solus habes lucra labore carens. Nos labor edomuit, te fovit inertia sorbes Omnia, quae nostri cura laboris emit, Disce pati famis acre iugum, vel disce labori Credere, teque mei cura laboris alat. Sic ventri servire negant. Se venter inanem Comperit, orat ope, nil dat avara manus. Ille preces iterat, iterum fugit illa precantem In stomachi fundo torpet, obitque calor. Victa fame natura fugit, vis arida fauces Observat, & solitum non sinit esse cibum, Vnde epulas dat sera manus sed corporis aegri Perdita non reparans machina tota perit. Nemo sibi satis est, eget omnis amicus amico; Si non vis alijs parcere, parce tibi. Tertio, [sect. 81] quia cum eiusmodi opera, ac Ministeria, quibus in his provincijs Indos applicari retulimus, ita necessaria Reipublicae sint, ut nullo modo, vel certe cum magno incommodo, aliter gubernari & conservari possint. Non ideo tolli, & cessare debent, quod Indis aliqua damna ex eorum praestatione contingant. Nam certum est, ac tritum iuris utriusque proloquium, [sect. 82] Ex duobus malis minimum esse eligendum, cap. quod David, cap. si aliquid, cum seq. 22. quaest. 4. c. si quod verius 33. quaest. 2. & DD in cap. inter opera, de sponsalib. l. quoties nihil sine captione, ubi Philip. Dec. Mainer. Cagnol. Petr. Faber. Raevard. & alij, D. de regul. iuris, l. si procurator rei, ubi gloss. D. de dol. except. cum alijs, quae in pulchris casibus notant Paul. Castrens. in l. 1. D. si quis caution. Alexand. in l. si constante, §. fin. col. penult. D. solut. matrim. Menchaca lib. 1. cotrovers. illustr. cap. 48. num. 2. Thom. Sanch. de matrim. lib. 2. disp. 39. num. 12. & melius disp. 41. num. 45. Camill. Borrel. de Magistr. lib. 2. cap. 2. num. 104. Et hoc est, [sect. 83] quod veteres appellabant, Malum necessarium, Adagij loco hanc dicendi formam usurpantes, quoties aliquid sustinetur, & toleratur, quod Reipub. in communi utile sit, quamvis aliqua inde damna sequantur, ut explicat, & optimis exemplis illustrat Erasmus in Adag. Necessarium malum, & de uxoribus loquens Aul Gell. lib. 1. noct. Attic. cap. 7. & magis in nostris terminis Aristot. dict. lib. 2. Polit. cap. de Polit. Hippodam. cuius sup. meminimus, & Xenophon. relatus a P. Ioan. Pineda in comment. sup. Ecclesiast. cap. 10. vers. 8. pag. 985. Vbi [sect. 84] eos, qui clavum Reipub. tenent, navium gubernatoribus similes facit, qui in diversam partem non navigant, statim atque aliquod impedimentum occurrit, sed illud, prout commoditas postulat, temperando, enitendoque, donec ventus secundus adspiret, eo tandem, quo volunt, perveniunt. Et Plautus in Sticho, ibi: E malis multis, malum quod minimum est, id minimum est malum. Nam etsi aliquando, [sect. 85] propter malum cohaerens, bonum prohiberi soleat, ut in cap. denique, distinct. 21. ubi bene notat Dom. D. Roder. ab Acuna num. 5. pag. 150. Saepius tamen videmus malum permitti, propter bonum quod ex malo oritur, ut late probat Petr. Gregor. de censibus q. 3. num. 5. Nam [sect. 86] qui semper leges corrigant, aut mutent, ut novis, que subinde pullulant, sceleribus corrigendis occurrant, ij certe in nova quotidie, & maiora incommoda incidunt, ut si Hydram resecarent, ut Plato lib. 4. de Repub. dicebat. Et idem facient, qui leges alioqui iustas, ac utiles, propter earum abusum, aut pravorum hominum excessus abrogari suadent, prout in his Indorum servitijs contrariae partis assertores fieri debere contendunt: eo quod acerbe (ut inquiunt) ab Hispanis tractentur, debito salario fraudentur, insolitis, & gravibus laboribus, etiam in diebus festivis, premantur, & alijs iniurijs afficiantur. Haec [sect. 87] enim omnia operabuntur quidem, ut maiori cura leges & iudices ad punienda, & cohibenda huiusmodi delicta convurgant; non tamen efficere debent, ut servitium ipsum omnino adimatur, si moderate impensum, non prorsus iniustum esse constiterit, & eius duritiem (si quam habeat) comuni totius Regni utilitate pensari. Abusus [sect. 88] quippe, & excessus, qui occasione rerum, aut legum iustarum, & utilium a malis hominibus perpetrari solent, ad eas tollendas, vel damnandas neutiquam sufficit; alioqui & elementa ipsa, & Religionem, Religionisque actus auferre oporteret, cum circa haec, quae bonis aeque necessaria, ac salubria esse constat, multa quotidie mala, & abusus a malis exerceri, & committi videamus, ut optime in simili casu advertit, & pluribus exemplis illustrat Ovidius lib. 2. de tristibus, ibi: Nil prodest, quod non laedere possit idem. Petr. Gregorius lib. 6. de Repubica cap. 2. num. 11. & lib. 13. fere per tot. & praecipue cap. 19. Tiraq. de Nobilit. quaest. 33. ubi resolvit, [sect. 89] propter mercatorum abusus, mercaturam ipsam iniustam, inutilem, aut ignobilem iudicandam non esse, Iospeh. Acosta lib. 3. de procur. Indor. salut. cap. 22. pag. 369. ubi ita eleganter concludit cum D. Chrysost. homil. 3. in 1. ad Corinth: Neque enim (ut scite dixit Chrysostomus) vino, sed vinol entiae fraena adhibenda sunt. Eadem certe causa, & pecunias nullas esse iubebunt, ut avaritiae occurrant, & pretiosos pannos, ut fastus retundatur, & fominas ipsas sepelire oportebit, ne libidine concitentur viri. Quin potius oculos eruent, & linguam adiment, ne tanta peccemus. Omnino [sect. 90] nihil est adeo sanctum, adeo bene provisum divinitus, quo no in perniciem suam abuti possit humana malitia. Et idem antea docuit Seneca lib. 5. nat. quaest. in fin. quem, & alia citavimus 1. tom. lib. 3. cap. 6. num. 105. & seqq. & elegantissime Quintilian. lib. 2. inst. orat. cap. 16. his verbis: Quo quidem modo nec Duces erunt utiles, nec Magistratus, nec medicina, nec ipsa denique sapientia. Nam & Dux Flaminius, & Gracchi, Saturnini, Glauciae, Magistratus, & in medicis venena, & in ijs, qui Philosophorum nomine male utuntur, gravissima nonnunquam flagitia deprehensa sunt. Cibos aspernemur, attulerunt saepe valetudinis causas. Nunquam tecta subeamus, superhabitantes aliquando procumbunt. Non sabricetur militi gladius, potest uti eodem ferro latro. Quis nescit ignes, aquas, sine quibus nulla sit vita: & (ne terrenis immorer,) Solem, Lunamque praecipua siderum, aliquando etiam nocere. Et vide alia infra lib. 2. cap. 24. num. 81. & apud Magerum de Advocatia armata cap. 1. n. 328. pag. 34. ubi etiam num. 225. pag. 27. ostendit pessimum ac frequentem esse abusum rerum bonarum. Neque his oberit, quod in alijs provincijs similia servitia non usitentur; [sect. 91] nam unaquaeuqe, ut suo sensu, ita & proprijs suis legibus & moribus abundat, cap. ius Quiritum, 1. distinct. cap. utinam 76. distinct. l. observare, D. de offic. Proconsul. l. 1. §. ult. D. de ventr. inspic. l. 1. D. de usur. ibi: Vsurarum modus ex more regionis, ubi contractum est, constituitur, l. semper in stipulationibus 34. D. de regul. iur. l. licet 8. C. de locato, ibi: Mos regionis, l. tutor 7. §. quae autem, D. de administr. tutor. ibi: Secundum morem provinciae, l. sunt quaedum 9. D. de extraordin. crimin. ibi: Sunt quaedam, quae more provinciarum coercitionem solent admittere, &c. cum alijs, quae adduxi dict. 1. tom. lib. 2. cap. 25. num. 57. & seqq. Neque sufficit leges facere, [sect. 92] nisi locis, & provincijs, quibus fiunt, aptae, & utiles sint, & sine earum interitu, aut turbatione servari possint, Quia leges Reipubl. cui feruntur, non Respub. legibus accommodanda est, ut praeclare scripsit Aristot. lib. 7. Polit. cap. 7. & in Rhetor. ad Alexand. D. Isidor. [sect. 93] in cap. erit autem lex, 4. distinct. ibi: Secundum patriae consuetudinem, loco, temporique conveniens, D. Augustin. lib. 3. de confes. cap. 3. l. 1. tit. 1. lib. 2. Recop. ibi: E que sea conveniente a la tierra, Suarez de legib. lib. 1. cap. 9. num. 19. Soto de iustit. & iur. lib. 4. quaest. 5. art. 3. Simanc. de Repub. lib. 4. cap. 14. Mastrill. de magistrat. lib. 3. cap. 3. nu. 74. Boetius Epon Frisius lib. 1. Heroric. quaest. de iure sacro qui. 4. pag. 7. Claud Caticula. lib. 1. de offic. iud. cap. 4. & 6. novissime Camill. Borrell. de Magistr. edict. lib. 2. cap. 7. num. 13. idemque docuit Athenaeus lib. 12. Dypnosoph. cap. 22. ubi hac de causa leges Platonis irridet, quippe quarum observatio homines novos, & novam civitatum formam desideraret. Et huc pertinet illud Pyndari apud Erasm. in Adagio: Polypi mentem obtine: Proque loco nunc hunc fieri, nunc expedit illum. Vbi & alterius [sect. 94] Adagij meminit: Lex est ipsa regio, quo significari inquit, unicuique regioni quaeda m peculiaria esse instituta, quae hospites non damnare, sed pro virili nostra imitari, atque exprimere debeamus. Neque enim facile lex aliqua per omnia uniformis, in universo genere humano constitui potest, ut post alios copiose ostendit Auctor tractatus de maiorat. Electorum Imperij lib. 3. cap. 1. Praeterquam quod [sect. 95] si antiqua & praesentia aliarum gentium & nationum monumenta revolvimus, non deficient aliquarum exempla, quae alijs ita subiacebant, & hodie subiacent, ut lice unaquaeque earum persona in peculiari huius vel illius domini mancipio non sit (ut nostris Indis contingit) tota tamen ipsa gens, vel natio alij in communi subdatur, & invita detineatur, atque inaequali Imperio cum victoribus, vel valentioribus civibus mixta, non Politico, sed Despotico, & fierili iure gubernetur, & in ministerijs servilibus, quae sibi iniunguntur, laborare cogatur. Tales enim Hebraeos apud AEgypcios fuisse supra hoc capite n. 40. & 41. probatum reliquimus. Et eodem servitutis genere Lacedaemonis in Helotas Thessali in Paenestas, Thraces in Clarotas, Cares in Leleges, Thebani in Messenios, Persae in Megarenses usi reperiuntur, ut constat ex Athenaeo lib. 6. cap. 7. ad fin. ubi Casaubonus, Plutarch. in libell. de Herodot. malignit. Dione Chrysost. Orat. 15. & alijs, quos refert Bisciola lib. 8. subcisivar. lect. cap. 7. & melius ex Dionys. Halicarnas. lib. 2. Rom. antiq. §. caeterum, ubi tradit, prisco Thessalos, & Athenienses, clientibus superbe abusos fuisse, operasque liberis, & ingenuis hominibus minime convenientes, illis imposuisse, & si quando imperata non fecissent, verbera intentasse. Et ut Gallorum in Haeduos dominationem omittam, & aliorum adscriptitiorum, Mansariorum, & Manus mortuae hominum conditionem, de quibus dixi capite praecedenti numer. 26. & seqq. Idem etiam hodie [sect. 96] in Germania observari, aperte ostendit Ioann. Aubanus lib. 3. de morib. omnium gent. cap. 12. in fine, inquiens, nobiles in plebeios, & rusticanos nullum ius sibi non usurpare, his verbis: Dominis crebro per annum serviunt, rus colunt, & semine conspergunt, fructus metunt, & horreis important, ligna secant, domos aedificant, fossas effodiunt. Nihil est, quod servilis, & misera gens ipsis debere non dicatur: nihil etiam quod iussa facere absque periculo recusare audeat, delinquens graviter mulctatur. Quod item refert, & prosequitur Heringius in tractatu de moledinis, quaest. 6. num. 3. sic inter alia inquiens: Rusticos pauperes cogunt, ut in molendina eorum oleum perducant, ac torcularia trahant, & tamen sitiant. Et melius, ac latius Martin. Magerus de Advocat. armata cap. 6. n. 729. & seq. & cap. 9. n. 693. pag. 404. ubi occasionem huius vassalligij ex historijs petitam adducit, & cum Zasio tradit hos homines in omnibus, & per omnia neque servos, neque adscriptitios, neque colonos, neque capite censos. neque libertos, neque staru liberos esse, sed novam quandam speciem facere, de omnium silorum natura & conditione aliquid participantem. Qvarto facit, [sect. 97] quia si res bene & ut opor tet consideretur, si servitij personalis iusta, & debita forma custodiatur, inveniemus proculdubio, de eo dici posse, quod veteri etiam Adagio circumfertur, Malum bono pensatum. Etenim quamvis eius occasione Indis aliqua damna, & vexationes contingant, negari tamen non potest, quin plura quoque commoda, & utilitates recipiant. Nam Indi, qui cum Hispanis huius servitij ratione conversantur, meliores, & sapientiores evadunt, multisque officijs, & artificijs exercentur, & instruuntur, quorum alioqui expertes manerent. Ditiores etiam efficiuntur, accepto salario, quod sibi ob operas, quas praestant, impenditur, eoque sua tributa persolvunt: & quod magis considerandum est, melius, ac firmius in Fide Catholica imbuuntur, & confirmantur, & a suis vitijs, & idololatrijs avocantur. Vnde non est mirum, aut multum, ut praedictis operis, & ministerijs Hispanos invent, a quibus ipsi vicissim talia bona recipiunt. Imo generaliter [sect. 98] quemadmodum sapiens, eo quod sapiens sit, tenetur ignorantem docere & dirigere, & sapientia & diligentia sua meliorem efficere, ut alias dicitur in l. Attilius Regulus, D. de donat. ita ignorans, & hebes, pro captu suo, sapientem iuvare tenetur, non quod eius sit servus (hoc enim iam alibi late impugnavimus) sed quod usu rerum ita exigente, aliter, ut diximus, Politicus status constare non possit. Et hoc est, [sect. 99] quod praesensit D. Thom. 2. 2. quaest. 57. art. 3. dum inquit, non habere naturalem rationem, quod ignorans sit servus magis, quam alius, absolute considerando, sed solum secundum aliquam utilitatem consequentem, in quantum utile est huic, quod regatur a sapientiori, & illi, quod hoc invetur. A quibus non longe absunt, quae in simi i notavimus dict. 1. tom. lib. 2. cap. 7. n. 56. & seqq. & cap. 9. num. 29. & lib. 3. cap. 5. num. 7. Et D. Pau. 1. ad Corinth. 9. [sect. 100] ubi docet, iustum non esse, ut temporale servitium neget, qui spiritualia beneficia accipit: Scriptum est enim in lege Moysi: Non alligabis os bovi trituranti. Numquid de bobus cura est Deo? An propter nos utique dicit? Nam propter nos scripta sunt: quoniam debet in spe qui arat, arare, & qui triturat, in spe fructus percipiendi. Si nos vobis spiritualia seminavimus, magnum est si nos carnalia vestra metamus? Si alij potestatis vestrae participes sunt, quare non potius nos? Qvinto [sect. 101] considero, quod etsi melius & satius esset, coacta haec Indorum servitia cessare, & illos dumtaxat praedictis ministerijs incumbere, qui mercede pacta, sponte sua vellent operas suas Hispanis locare, ut Auctores, & aliquae schedulae pro contraria opinione perpensae, insinuare, & probare videntur: certius tamen est, & omnibus, qui Indorum naturam, & conditionem norunt, valde exploratum, non posse haec in mera, & absoluta eorum voluntate relinqui. Nam nulli [sect. 102] vel pauci intra breve tempus reperirentur, qui se dictis servitijs locarent, & proprijs tugurijs, ac municipijs relictis, itinera ardua, & laboriosas operationes appeterent, quas ipsi magnopere fugiunt, cum sint supra modum hebetes, & ignavi, & hodierno, ec que tenuissimo victu contenti, socordes, more pecudum, vitam turpiter transigant, nullam ferme de crastino curam habentes, neque rem familiarem augentes, neque instructas domus, vel pretiosas vestes, aliasve divitias desiderantes, quibus pro more, & statu suo minimum egent; nihil aliud, ut plurimum, quam desidiam, latebrasque quaerentes, quibus Hispanos fugrant, & dies, ac noctes ebrietati, luxuri, alijsque vitijs, & interdum idololatriae, vacare possint. Vt constat [sect. 103] ex his, quae de Indorum ingenio, & moribus late tradidimus 1. tom. lib. 2. cap. 7. num. 27. & seqq. & in nostris terminis bene observat Matienzus in tract. M.S. de moderat. Reg. Peru 1. part. cap. 4. & 5. Ioseph. Acosta de procus. Indor. salu. lib. 3. cap. 9. ubi egregie praedictam ignaviam exaggerat, & cap. 17. pag. 343. ubi inquit: Quod si Barbarorum ingenio & voluntati indulgendum est, nihill operis unquam fiet, nihil negotij conficietur: quippe qui otio desideant, ac sibi etiam ipsis vix necessaria laborent: alios vero nisi vi, aut metu perculsi, nihil faciant: & pag. 347. persuasum quodammodo [sect. 104] Indis a suo Zupaio (id est diabolo) videri, nihil ut Christianis sponte impertiant, etiam si eos cernant in maximis periculis constitutos, sed per vim omnino & iniuriam. Et idem probat & ostendit fr. Michael ab Agia in d. respons. de servit. person. pag. 24. 25. 41. & 68. & fr. Alfons. Ramos in hist. Virg. de Copacavana lib. 1. cap. 10. Vnde [sect. 105] semper salutare iudicatum est, imo vero istorum Barbarorum Reipublicae, utcunque constituendae, omnino necessarium, eoslaborare, negotiari, curis, & occupationibus distineri. Et hac de re (ut bene advertit idem Acosta d. cap. 9.) Ingarum Proceres ingenio sine dubio peracri, iudicioque praestantes, in eo praecipue rectam istorum, ac diuturnam administrationem esse consuerunt, ut quammaxime exercerentur, minimeque vacare sinerentur. Ita que ubi [sect. 106] necevaria, aut utilia deerant, etiam rebus supervacaneis distinebantur, ut qui eorum disciplinam cognoverit, merito miretur, quod veteres narrant, etiam vermiculorum colligendorum certam mensuram quibusdam imperatam, alios saxis ultio citroque volvendis, aut laboriosis, inutilibusque aggeribus, & aedificijs construendis serio occupatos, ut tetigimus 1. tom. lib. 2. cap. 12. num. 6. & 7. Et nunc addimus [sect. 107] notanda verba Trajani Bocalini Ragguaglio 8. qui cum Asinos apud Apollinem miseram suam conditionem querentes inducat, ob id quod ab omnibus onerentur, & male tractentur, Apollinem respondisse refert, id ipsos pigritiae, & stoliditati suae potius: quam Patronorum saevitiae imputare debere: Per li quali brutissimi mancamenti, i Padroni erano forzati a furia di bastonate spingerli a far quel lavoro, che essi non habeano spirto di far da loro stessi conla propria vivacita del' ingegno. E che quei, che de le crudeltadi, che vedevano usar contra qualsivoglia, volevano far esato judicio, facea bisogno, che non tanto bavesvero riguardo al genio di colvi, che usava la severita, quanto a la qualita de costami di chi si doleva di essere maltractato. Et quamvis fateamur, [sect. 108] in oppido de potosi Indos aliquos inveniri, qui suas operas loboriosis, & periculosis metallorum effossionibus locent: id tamen ex eo contingit, quod cum ob notissimas illas, & ditissimas argentifodinas ex varijs provincijs iam inde ab antiquo plures Indi ad illum locum mitti soliti fuerint, & multi ibi etiam post finitum coactum laborem remanserint, hi se statim voluntarie locare solent, cum iam se extra proprias sedes, & patrias constitutos conspiciant. Caeterum in alijs urbibus, hac ratione cesante, nulli, vel pauci, ut diximus, reperientur, qui quavis, etiam ingenti, mercede oblata, functiones istas publicas obire velint: & ut aliquos reperiri daremus, adeo excessivum pretium exigerent, ut non conveniret Hispanis eos conducere, neque fundorum, aut metallorum fructus his expensis persolvendis sufficerent. Et paria [sect. 109] sunt, aliquem non adesse, vel cum difficultate adii, aut reperiri posse, l. in contractibus, in fin. ubi Bart. & DD. C. de non numer. pecun. & aliquid esse impossibile, vel multum difficile, l. apud Iulianum, §. constat, D. de legat. 1. l. 4. §. non est statu liber. D. de stat. liber. Et rem non habere, vel habere inutilem, aut inanem,1 nam is, D de dolo, cap. inter corporalia, §. sicut, de translat. Episcop. gloss. ini l. fin. C. de plagiar. Qua ratione obviam etiam iri potest alter objectioni, [sect. 110] de Hispanis vagis, Hybridisque ex Indis, aut AEthiopibus, eisdem personalibus servitijs addicendis & mancipandis, Na licet hoc plurimis & sanctissimis schedulis iussum sit, quia unusquisque debet operam suam publicis utilitatibus exhibere, ut alias dicitur in l. semper, §. quibusdam, D. de iur. immunit. & sup. num. 540probavimus: adhuc tamen, ut bene advertunt Auctores supra relati, & praecipue Acosta d. cap. 17. pag. 343. & seq. multa sunt, que nullo modo Hispani in his locis per se facere queant, propterea quod vel laboricsa, vel soridida ducunt, & naturae; ac complexioni eorum in his regionibus omnino contraria. Et ut quammaxime velint, non possunt tamen tanta per ficere, quale est humum effodere, rudera egerere, lateres cogere, onera baiulare, iumenta agere, caeteraque servilia, quae si desint, brevì omnis civitas deleeatur, necesse est. Quota enim ista portio est hominum prae multitudine necessaria? Vnde [sect. 111] cum non possint Indi in totum a praedictis oneribus excufari, satius aliquando visum est, si soli agere sinantur, quam ut Hispanis, & Hybridis mixti, varia damna, & miurias experiantur, quas inaequalium societas adducere solet, ut egregio Emblemmate ostendit Alciat. Embl. 165. sic inquiens: Raptabat torrens ollas, quarum una metallo, Altera erat figuli terrea facta manu. Hanc igitur rogat illa, velit sibi proxima ferri, Iuncta ut praecipites utraque sistat aquas. Cui lutea: haud nobis tua sunt, comercia curae, Ne mihi proximitas haec mrla multa ferat. Nam seu te nobis, seu nos tibi conferat unda, Ipsa ego te fragilis sospite sola terar. Et multis schedulis Regijs cautum est, quae districte prohibent Hispanos, Hybridas, aut AEthiopes inter Indos commorari, de quibus alio in loco dicemus. Idemque efficit, [sect. 112] ut non satis supradictis periculis subveniatur per emtionem servorum AEthiopum, quos multi, Indorum loco, his oneribus, sivelaboribus, dequibus tractamus, substitui posser opinantur. Nam etsi id etiam aliquibus schedulis proponatur, multae tamen regiones sunt, & plura servitia, quibus AEthiopes nullo modo citra imminens vitae periculum applicari possunt. Neque omnibus Hispanis ad eos emendos facultas suppetir. Et quamvis in hac Regum urbe, & in Mexicana ingens istorum servorum numerus quotidie vaenire soleat, qui per alias etiam Regni provincias copiose diffunditur; multos tamen cito mori contingit, quorum pretia vix, aut ne vix quidem, agrorum, vel fodinarum quaestus aequare potest. Et ut plures supersint, nusquam tamen sufficiunt ad omnia necessaria Reipub. munerasubeunda, nisi etiam servorum dominis aliqui Indi distriuantur, quos AEthiopibus sociare non convenit, ut advertunt Matienzus & bejaranus in locis supr. relatis, & Agia in dict. respons. pag. 30. Dicente Moyse Deuter. 22. Non arabis in bove, & asino simul, quod interpretatur text. in cap. in nova 16. quaest. 7. id est: Homines diversae professionis, nationis, aut conditionis in uno officio non sociabis, quia in uno, eodemque officio non debet dispar esse professio. Ad quod etiam respicit text. in cap. cum causam 27. de elect. cap. cum ad nostram, cap. cum d magistrum, eodem tit. cap. presbyteros 16. quaest. 1. Quibus addere possumus, quod quamvis supra dictae rationes deficerent, adhuc tame iuste [sect. 113] in dubium vocari posset, utrum conveniens, & opportunum sit, ita liberam & absolutam facultatem concedere, tot servos AEthiopes in has adeo remotas, & dispersas regiones adsportandi, & introducendi. Certe enim hoc, non sine causa, multoties in supremo consilio prohibitum esse videtur, ut constat ex historijs, quas refert Ant. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. lib. 1. cap. 16. pag. 33. & lib. 5. cap. 8. pag. 207. & lib. 6. cap. 1. pag. 223. & decad. 4. lib. 10. cap. 7. pag. 272. Et idem colligitur ex plurimis schedulis, quae reperiuntur in 4. tom. impres. pag. 381. & seqq. Licet nonignorem ibidem, & alibi, apud eundem Herrer. decad. 1. lib. 8. cap. 9. pag. 274. decad. 2. lib. 2. cap. 20. pag. 67. lib. 5. cap. 3. pag. 146. & decad. 4. lib. 2. cap. 5. pag. 37. plures alias schedulas & ordinationes reperiri, quae eorundem servorum commercia in his provincijs non solum non inhibere, sed desiderare, aut etiam iubere videntur. Vt sic magna [sect. 114] nostr orum hac in parte incuria, sive vaecordia notari possit, quod in his regionibus plures longe servos AEthiopes quam Hispanos liberos morari permittant, quam similiter in Atheniensibus gaviter increpavit Athenaeus lib. 6. dipnosopa. cap. 7. inquiens, descripcionem factam fuisse Athenis a Demetrio Phalereo quot essent illi, qui regionem Atticam habitarent? ac Atheniensium viginti & unum millia fuisve reperta. inquilinorum decem millia, servorum quadraginta millia. Sed vero [sect. 115] tutius semper iudicatum est, his domesticis hostibus Rempub. supra modum non onerare. Quinimo eos nec in magna, nec in parva quantitate permittit Bodin. lib. 1. de Repub. cap. 5. quem licet novissime & elegatissime improbet P. Mag. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 2. pag. 13. & 14. ibidem tamen ingentem, & suspectum numerum damnat, & hanc inquit fuisse causam, cur Pharao timuerit filios israel, quia multiplicabantur. Romae[sect. 116] quoque legimus servili quodam bello, spartaco ductore, urbe periclitatam. Cuius historiae mentionem facit I. C. in l. 3. §. si servus, D. de acquir. possess. Horatius lib. 3. Od. 14. ibi: Spartacum si qua potuit vagantem Fallere testa. — Athenaeus lib. 6. dymnosoph. cap. 7. & 8. Sabellicus AEnead. 3. lib. 4. Baptista Pius annotat. poster. c, 52. Cota in memorab. iur. verb. Spartacus, Connan. lib. 3. cmment. cap. 9. num. 10. & Marquez ubi sup. Et est simile, [sect. 117] quod de alio bello servili apud Scythas scribit Iustinus lib. 2. & tangit Claudian. lib. 1. in Eutrop. quem refert Martin. Delrius in Adag. sacr. 2. tom. adag. 266. pag. 303. inquiens, quod cum Scythae longinquo distenti bello, domi defuisvent, coniuges, viduitatis pertaesae, se servis domesticis miscuerunt. inde nata iuvetus, redeuntes dominos arcere a finibus. Praelia nonnulla comissa: cum nihil reduces armis proficerent, consilio inito, placuit alia experiri: rebelles invadunt, non arcubus, aut contis, sed loris, & flagris armati: natura servis insitus pavor flagrorum: itaque fugere conspectum, & sonum serviles animi. Claudiani vero [sect. 118] carmina sic habent: — Quid Martia signa Sollicitas? non est iaculis, hastisve petedus: Conscia succumbent: audito verbere terga Vt Scytha post multos rediens exercitus annos, Cum sibi servilis pro finibus obvia pubes Iret, & arceret dominos tellure reversos, Armatam ostensis aciem fudere flagellis. Notus ab inceptis ignobile repulit horror Vulgus, & addictus sub verbere torpuit ensis. Et Athenaeus lib. 6. dypnosoph. cap. 7. circa fine narrat, [sect. 119] Athicos etiam servos, per quos vinctos metalla exercehant, a dominis defecisse, ac custodes interemisse, & diu Atticam regione devastasse. Servi enim quot, tot hoste, ut praeter alios tradit Laurent. Beyerlinch in Chronog. pag. 206. ubi memorabilem historiam narrat ex Pontano lib. 3. de obed. c. 25. & aliam Pineda in Salom. pag. 529. & in ipsis nostris Indijs Herrera decad. 3. pag. 158. & decad. 4. pag. 123. & 272. Sexto [sect. 120] facit, quod his, quae diximus, suppositis & stantibus, vere affirmari non potest, libertatem Indorum infringi, hac servitij personalis coactione mediante. Nam multoties ex iusta causa etiam in liberis hominibus, in qualibet Repub. legum auctoritate, & ob comune bonum, simila onera, & gravamina apponi consueverunt, quae tamen non efficiunt, ut illi liberi esse desinant, cum & libertas ipsa definiatur, facultas eius, quod cuique facere libet, nisi quid iure prohibeatur, §. libertas, Inst. de iur. pers. & Persius d. satyr. 5. Cur mihi non liceat iussit quodcunque voluntas, Excepto: si quid Masuri Rubrica vetavit. Quo respiciens [sect. 121] Demosthenes relatus a Balduin. ibid. n. 17. rectissime inquit: Si leges abrogentur, & cuivis licentia faciendi quidquid voluerit, data sit, non solum Respub. pessum ibit, sed necquicquam intererit inter nostram, & ferarum vitam. Et D. Ambros. lib. 2. epist. 7. [sect. 122] rescindendam insipietibus potestatem esse, non adijciendam libertate. Quia iuxta tritum illud Libertas libertate perit. Et liberum [sect. 123] quem ad male faciedum relinqui, potius quaedam imperfectio eiusdem libertatis esse videtur, ut bene notavit Martin. Delrius in Adag. sacr. d. 2. tom. adag. 246. pag. 279. & Ferdin. Rebell. de obligat. iust. lib. 2. q. 14. sect. 1. n. 9. & dixi in 1. tom. lib. 2. cap. 9. n. 67. & seqq. Vnde Archilocus dixit: Legum servi omnes esse debemus, ut liberi esse possimus. Aliudque est [sect. 124] servum esse, aliud servire, qualis esse in addictis quaestio solet, ut recte ostendit Quintil. lib. 5. c. 10. & lib. 7. cap. 3. & colligitur ex l. ei quoque 11. D. ex quib. caus. maior. & l. quod autem 10. & seq. D. de liber. causa. Et subiectionem [sect. 125] Politicam non repugnare, neque contrariam esse Christianae libertati, recte cum multis docet Bellarimin. 1. to. cotrovers. lib. 3. de laicis, c. 10. post D. Thom. 1. p.q. 96. art. 4. ubi inquit: Tunc ergo aliquis dominatur alicui ut servo, quando eum, cui dominatur, ad propriam utilitatem sui, scilicet dominantis, refert: tunc vero dominatur aliquis alteri ut libero, quando dirigit illum ad proprium bonum eius, qui dirigitur, vel ad bonum commune. Et magis in nostris terminis, [sect. 126] apud Principem & Rempub. potestatem esse, subditos, & vassallos ad similia opera copellendi, absque eo, quod iniuriae, violentiae, vel iniustitiae notam incurrant, concors est omnium Theologorum doctrina, quam late prosequitur Sotus lib. 4. de iust. & iur. q. 4. art. 1. & lib. 5. q. 2. art. 5. concl. 2. Victoria de potest. civil. n. 6. Molina de iust. & iur. tract. 2. disp. 22. & 23. Rebellus ubi sup. 1. par. lib. 2. 0. 9. num. 5. vers. Ad primum, pag. 100. ubi quod cives aliquando ad multa per Magistratum compelli possunt, ad quae non tenentur ex charitate, neque ex iustitia, & Agia d. respons. pag. 56. & seqq. ubi in specie de subiectione servitij personalis Indorum loquitur, & eam neque divino, neque naturali iuri contrariam esse demonstrat. Cum [sect. 127] eius naturae sint, ut nec tota libertatem, nec totam servitute pati possint, ut alias de Romanis dixit Galba apud Tacit, lib. 1. hist. Idemque generalius [sect. 128] de quibusliber hominibus, & praecipue pauperibus, otiosis, atque vagantibus, sub iusta mercede ad serviendum & laborandum in operibus publicis, & alijs Reip. munijs, cogendis, & compellendis, optime docent [sect. 129] Impp. in. 1. 1. C. de mendic. valid. lib. 11. ubi Bart. & Platea. Idem Bartol. Angel. & Balduin. per text. ibi in Authent. de Quaestore, §. si vero, cuius verba sunt: Si vero huius terrae fuerint, & corporibus quidem validis utantur, vitae autem eis decens non est occasio; hos non frustra esse terrae onus permittere: sed tradere citius eos, ut operum public orum attinet artibus, ad ministerium, & praepositis panificantium, stationum, & hortos operantibus, alijsque diversis artibus, aut operibus, in quibus valent simul quidem laborare, simul autem ali, & segnem ita ad meliorem vitam traducere. Ad quod etiam spectat [sect. 130] insignis illa l. nostra 4. tit. 20. par. 2. cuius sup. num. 58. meminimus, l. 1. & 2. tit. 4. lib. 2. & tit. 14. lib. 8. Ordinam. l. 11. tit. 12. lib. 1. & l. 2. tit. 11. lib. 8. Recop. quae ita notabiliter mquit: Todo hobre, o muger que fuere sano, o tal que pueda afanar, sean apremiados por los Alcaldes de las ciudades, i villas i lugares de nuestros Reinos, quae afanen, i vayan a trabajar i labrar, i que vivan con senores, o que aprendan oficios en que se mantengan, i no los consientan que esten valdios, i lo hagan ansi pregonar, &c. quibus arridet illud Matth. cap. 20. Quid statis hìc tot die otiosi? Ite & vos in vineam meam. Et plurima alia, quae ad [sect. 131] dictam coactionem, & otiosorum punitionem confirmandam, & illustrandam adducunt Athenaeus lib. 6. dypnosophist. cap. 7. Plutarch. quaest. 7. fol. 7. ante finem, Montalvus, Hugo Celsus & Avendanus in suis repertor. verb. Vagabundi, & verb. Mendicantes. Idem Avend. de exequend. mandat. 2. par. c. 6. n. 2. Ripa de peste tit. de remed. ubert. n. 166. Petr. Gerard. singul. 66. n. 9. Peguera in quaest. crimin. q. 3. & 4. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 13. & plures alij relati a Camill. Borrello in tract. de Magistr. edict. lib. 3. c. 16. & lib. 4. c. 14. & Petro Petra in tract. de potest. Princip. cap. 15. n. 4. Nihil enim [sect. 132] potest Reipublicae nocentius esse, quam si homines otio, & ignavia marcescere permittantur, in cuius detestationem plurima quidem facile cogerere possem, nisi otiosum esset, cum de otio agamus, ea velle transcribere, quae abude legi possut apud D. Gregor. in Registr. c. 1. relatum inc. nonnunquam, de consecr. dist. 1. Polyanthea verb. Otium, Balduin. & Bodadill. ubi supr. Cael. Rhodigin. lib. 11. lect. antiq. cap. 1. & 3. Petr. Greg. de Repub. lib. 23. c. 7. Matienz. in dialogo relat. 1. par. c. 1. n. 5. Rutil. Benzoniu de anno Iubilaei pag. 509. & seqq. Simon Maiol. in dieb. Canicul. to. 4. colloq. pag. 242. Martin. Delrium d. 2. tom. adag. sacr. adag. 222. & 297. & Agiam, de otio nostr orum Indorum agente, ubi sup. pag. 49. & 50. & novissime plures congerentem Callist. Remirez in tract. de lege Regia Arag. in initio num. 75. Camill. Borrell. d. cap. 16. per tot. & in tract. Hispano sermone scriptio, Del honesto trabajo, i danos de la ociosidad, & Ritershusium ad Novell. 80. part. 12. cap. 15. pag. 697. & seqq. Quibus addo [sect. 133] Alciat. & Brocens. ac Minoem, eius Commentatores Embl. 81. ubi otium damnans, eorumde Indorum mores veluti exprimere videtur, qui hodierno, ut diximus, cibo contenti, nullam de crastino curam habent, contra illud praeceptum Pythagorae, quod ibidem ipse Alciat. pungit, & latius exponit lib. 1. Pareg. cap. 17. Quisquis iners, abeat, nam in chaenice figere sedem Nos prohibent Samij dogmata sancta senis. Surge igitur, duroque manus assuesce labori: Det tibi dimensos crastina ut hora cibos. Etenim [sect. 134] ut praeclare etiam scribit Cassiod. lib. 1. epist. 39: Natura humana sicut duris laboribus instruitur; ita per otia torpentia fatuatur. Septimo & ultimo facit, [sect. 135] quod non solum iuris communis regulis, verum peculiaribus etiam harum Indiarum legibus, schedulis, & ordinationibus eadem haec Indorum ignavia iam pridem notata reperitur, & dictis servitijs ad Reipub. usum, & conservationem necessarijs, sub iustis formis, & temperamentis, distribui iubentur, quidquid aliasaliter ob varias temporum, & relationem causas dispositum fuerit. Ita enim videmus in antiquis Mexicanis ordinationibus ann. 1530. caveri, ne Indi otiosi, & vagabundi esse permittatur Sino que trabajen en sus haziendas i labrancas, o en oficios, si los tuviern, en los dias que fueren de trabajo, i sean industriados como ganen soldada, i se aprovechen de la tierra labrandola. Anno quoque 1152. epistola quedam Guatemalensi Cancellariae expedita reperitur, 2. tom. impress. pag. 137. quae iubet, ut Auditores, quibus terrae visitatio committitur, inter alia curent, ut Indi rem familiare, & rusticam curent, & ab ignovia revo centur, ea ratione reddita: Porq se dize, que son holgazanes, i si no se provee que trabajen para su provecho, no tendran ningun genero de policia, ni aprovechamiento, lo qual seria en dano suyo. Et eodem anno, & sequentibus aliae schedulae eidem Cancellariae, & Peruanae missae videntur, quae extant in 4. tom. pag. 301. & seqq. & pag. 352. quae idem enixe prohibent, & ut Indi, qui otiosi & vitiosi esse dicuntur: Sean compelidos a usar los oficios que tuvieren, i a trabajar en labores de campo, i obras de ciudad, &c. Et in capite epistolae mistae ad Audientiam Mexicanam ann. 155. 4. tom. pag. 311. dicitur: Que se tiene entendido por notorio, que los Indios de su condicion son inclinados a holgar, i que ai necessidad que sean compelidos i apremiados a trabajar, porque de su voluntad no lo haran. i que assimismo se tiene entendido, que la Republica de los Espanoles en ninguna manera se podria sustentar sin ser ayudados de los Indios, i que assi era iusto mandar, que los Indios trabajassen, e sembrassen, i se ocupassen, i hiziessen sus oficios. Ex alia [sect. 136] item schedula Quitensi Praetorio missa 19. Octobr. ann. 1591. apparet, multa quidem relata fuisse, quae ad tollenda, vel moderanda haec servitia personalia spectabant: sed tamen Rex noster Philipp. II. decidit, servitium, quod omnir o tolli, & cessare iubetur, illud esse, quod Indi suis Commendatarijs absque ulla mercede praestare compellebantur, de quo sup. cap. 1. late loquuti sumus: Pero el que hazen por sus jornales, es forzoso, i para ellos tolerable, si se les baze el tratamiento i paga que conviene. Mandatis quoque, [sect. 137] sive instructionibus Dom. D. Ludovici a Velasco, electi Peruani Proregis 22. Iulij ann. 1595. 1. tom. pag. 319. & seq. duo capita extant, quorum unum. 47. in ordine, Indorum quidem laboribus, & gravaminibus obviam iri serio admodum iubet, sed statim tamen addit: Esto con tanta moderacion i prudencia, que los dichos naturales no dexen de servir en todo lo necessario,como lo es para ellos mismos, &c. Alterum quod est 51. (relata Indorum ignavia) iubet, ut unusquisque in officio, quod didicerit, laborare compellatur. Et qui officia non habent, agriculturae & aedificijs, alijsque operibus publicis deducantur & conducantur: quoniam otiositas multorum vitiorum mater existit. Cui schedulae mire convenit Hadriani Imp. epistola ad Servianum Consulem, quam refert Flavius Vopisc. in Saturnino & Alban. Spinasat. in politismo fol. 20. ubi primores Christianos Alexandriam habitantes per D. Petrum institutos, ita civilem rationem ordinasse memorat, ut nemo viveret otiosus: Quin potius (inquit) alij vitrum conflent, ab alijs charta conficiatur, habeantque podagrosi, quod agant: caecis detur negotium quod procurent, excisi quod faciant, habeant: ne chiragrici quide apud eos otiosi vivant, &c. usque adeo visa (ut Horatius ait) vitanda improba Syren desidia. Et possem quidem sexcentas alias schedulas, ad hunc scopum tendentes, facili negotio cogerere; sed ut ad noviores, & nobiliores accedam, in illa Vallisoleti [sect. 138] 24. Novembr. ann. 1601. quevocatur, Del servitio personal, etsi id cordi Regi nostro Pijssimo Philip. III. fuisse videatur, ut coactiones, & gravamina, quae Indis occasione horum servitiorum inferebantur, in posterum tollerentur, & ad id summa cura, multa providerit; bene tamen adspexit, aliqua munia esse, quae si Indi subire non cogerentur, ipsorum Indorum, & simul Hispanorum Respub. magnum detrimentum acciperet, & ita in metallorum fodmis eos excusari noluit, ut patet ex cap. 13. & in alijs operibus eam cautionem adhibuit, ut Indi, quamvis a coactis distributionibus relevarentur, non ideo tamen otiosi manentes, in necessarijs laborare desinerent, ut aperte constat ex cap. 11. cuius verba, quae etiam iteru epilogantur in cap. 28. hic libens insererem, nisi prolixitatem vererer. Et denique, [sect. 139] cum in huius schedulae implemento, quatenus in plurimum Indos ad servitia personalia compelli, prohibebat, multae, ac graves difficultates sese obtulissent, quae ab eius executione supersedere fecerunt Peruanum Proregem D. Ludovic. a Velasco, cui praecipue directa fuerat; idem Rex noster Philipp. III. maturiori consilio habito, & naturali Indorum ignavia considerata, aliam expediri mandavit, Arajuecij 26. Maij ann. 1609. quae tandem statuit, ut pro rebus utilibus, & Reipub. necessarijs, Indi, ut antea, distribui, & ad operas suas sub moderata mercede praestandas, per vices compelli possent, atliquibus tamen cautionibus additis, ut excessus, & iniuriae cessarent, quae antea hac occasione illis irrogari solebant, de quibus in cap. seq. latiorem sermonem inibimus. Cuius schedulae priora tantum verba hic inserere contentus ero, quibus hoc, quod diximus, satis luculenter exprimitur. Ea autem praemissa praefatione ingentis desiderij sublevationis Indorum, sic habent. Primeramente ordeno i mando, que se hagan los repartimientos de Indios necessarios para labrar los campos, criar los ganados, beneficiar las minas de oro, plata i azogue, i los obrajes de lana i algodon, pues de su labor resulta la comun utilidad de todos essos Reinos, que arriba queda referida, i presupuesta la repugnancia que muestran los Indios al trabajo, no se puede escusar el compelerlos. # 5 CAPVT V. De cautionibus, sivi conditionibus, quae in dictis servitij personalibus requiruntur, ut eorum iniustitia tollatur, & durities, ac pernicies temperetur. SVMMARIVM CAPITIS qvinti. -  1 AVctor sententiam suam proponit, circa materiam tollendi servitij personalis. -  2 Indi, quo casum ad servitia personalia ob publicam utilitatem compellendi sint, per vices mutari debent. -  3 Lex placuit 8. C. de Palatinis sacrar. largition. lib. 12. explicatur. -  4 Mittendarij qui dicantur in aliquibus legibus Volumints? -  5 Mitayos vocant Peruani Indos, qui per vices ad servitia mittuntur, & cur? -  6 Lex ab honoribus, C. de muner. & honor. l. actores 4. C. de exact. tribut. l. universi, C. de legationib. lib. 10. explicantur. -  7 Levius id portatur, quod a pluribus portatur. -  8 Lex & qui originem 3. §. Praeses, D. de muner. & honor. explicatur. -  9 Munera personalia non semper eisdem debent iniungi. -  10 Indorum Mitayorum mutationes qualiter faciendae ex sententia Matiezi & Acostae? -  11 Vicissitudo, & mutatio rerum in omnibus est iucunda. -  12 Schedulae Regiae expenduntur, quae Indos servitiales per vices mutari iubent. -  13 Vtopiensium ordo in mutandis agricolis. -  14 Servitia personalia, quae Indis, vel alijs quibuslibet publicae utilitatis causa iunguntur, consueta & moderata esse debent. -  15 L. cum patronus 22. §. ult. & l. medicos 26. D. de oper. libertor: exponuntur. -  16 L. locum 17. §. ex eo, D. de usufruct. & l. cotinuus, §. cum ita D. de verb. oblig. expenduntur. -  17 Operae moderate a libertis Patronis praestari debent. -  18 Servitia indefinite debita, qualiter dominus feudi a vassallis exigere possit? -  19 Vassallus, quae remedia intentare possit contra dominum, insolita, vel immoderata servitia exigentem? -  20 Villae obligatae ad operas, quas praestare debeant? -  21 Servitium domino tempore belli a vassallo promissum, qualiter accipiendum? -  22 Operae graviores, & inconsuetae, num urgente necessitate, exigi possint? -  23 Servis etiam moderatae operae, & cum aliqua vacatione iniungendae sunt. -  24 Vtopiensium mos in designadis horis operariorum. -  25 Indorum coacta servitia cum magna moderatione, & sine gravi eorum incommodo exigenda, ex Acosta, & alijs. -  26 Schedulae Regiae referuntur, quae servitijs Indorum modum praefigunt. -  27 Indi non sunt cogendi nocturnis horis laborare. -  28 Operae sunt diurnum officium. -  29 Operis per colonum debitis, nocturnae non veniunt regulariter. -  30 Auctor Indos Huancavelicenses noctu in fodinas adigi non permisit. -  31 Noctem ad requiem laboris diurni natura hominibus dedit. -  32 Indi, ita demum alienis servitijs addicendi sunt, ut prius operibus sibi ipsis necessarijs consulatur. -  33 Charitas ubi non est, non est iustitia: & bene ordinata incipit a se ipso. -  34 Ius non patitur, ut quis sibi, & suis deficiat ut alijs prosit. -  35 L. suo victu, & l. aut certe, D. de oper. lihert. cum alijs expenduntur & illustratur. -  36 Necessitas providendi super proprijs rebus, excusat a cura de alienis. -  37 L. ult. D. de muner. & honor. explicatur. -  38 Munus personale nullum est, quod non habeat aliquod detrimentum servientis. -  39 Actione nulla tenetur, qui sibi prospicit, etiam cum damno alterius. -  40 Indos ita ad servitia publica adigi debere, ut prius suis necessitatibus consulant, pluribus Auctoribus & schedulis comprobatur. -  41 Indi ad servitia solum intra septimam partem dari iubentur. -  42 Leges, quae Indorum servitia moderata esse iubent, non solum piae, sed etiam Reip. utilissimae sunt. -  43 Indos bene tractari expedit, ut conservetur & augeantur. -  44 Gillas Agrigentinus qualiter servos suos tractaret? -  45 Liberorum procretio in relevatione vassallorum consistit, ex Nazario. -  46 Schedulae duae expenduntur, quae Indos sibi, vel filijs suis aliquando necem inferre solitos, tradunt, ut fugiant servitia personalia. -  47 Indi invalidi, aut qui plenam pubertate non habent, ad servitia personalia mittendi non sunt. -  48 Pubertas plena post annum. 18. cotingit. -  49 Minores a praecepto ieiunandi usque ad 21. annum liberantur. -  50 Minores si deliquerint, mitius puniendi sunt. -  51 Schedulae expenduntur, quae Indos aetate minores ab oneribus relevant. -  52 Indi olim antequam matrimonium cotraherent, a tributis, & servitijs liberari solebant, & qualiter hoc emendatum? -  53 Foeminae a servitijs personalibus liberae esse debent. -  54 Collecta si imponatur in locum servitij personalis, foeminae eam praestare non debent. -  55 Foeminaru a servitijs excusandarum, quaesit ratio? -  57 Senes & infirmi a servitijs, & muneribus personalibus liberi sunt. -  58 Feudum non amittit vassallus, qui ob senectutem, vel aegritudinem servitium praestare non potest. -  59 Schedula anni 1583. expenditur, quae Indos impeditos, vel uxores, aut filios infirmos habentes, a servitijs personalibus liberat. -  60 Senectuti debetur quies, & relevatio a iclunijs. -  61 Indi, qui publicis servitijs, & ministerijs distribuuntur, longe a suis municipijs abducendi non sunt. -  62 L. 1. l. pro locis, l. nemo, C. de annon. & tribut. & similes expenduntur. -  63 Ratio temporis, & viarum in omnibus habenda est. Iudicis arbitrio relinquitur, quis locus remotus dicatur; ibidem. -  64 L. sed & hae, §. non solum, D. de procurat. illustratur. -  65 Itineris longi vitandi causa multa in iure statuta sunt. -  66 Indi non solum ad loca remota ad serviedum deduci non debent, verum neque ad intemperata, & suae saluti contraria. -  67 Inteperies aeris, vel loci multa operatur. -  68 Cap. 2. de iudaeis, vers. Quod si quisquam expenditur. -  69 Coeli, & soli patrij mutatio, maxime ad loca intemperata, nocentissima est, & e contrario repetitio saluberrima. -  70 Patria propria cuique suavis, & amabilis est. -  71 Iudex etsi habeat arbitrium ubi pupillus educari debeat, intelligitur intra patriam pupilli. -  72 Ioseph Acostae verba expenduntur, pro Indis ad intemperatas regiones non deducendis. -  73 Indos facilius ad longinquas, quam ad contrarias suae temperiei regiones deduci posse, bene observat Ioan. Matienzus. -  74 Schedulae expenduntur, quae Indos ad loca remota, vel intemperata deduci prohibent. -  75 Salarium, sive merces competens Indis, qui serviunt, in propria manu praestari debet. -  76 Merces operarij, seu mercenarij singulis diebus praestari debet, & quare? licet in alijs rebus contra observetur. -  77 Indis salarium praebendum est, etiam pro diebus in eundo, & redeundo consumtis. -  78 Absentiae necessariae tempus pro servitio computatur. -  79 Medicus debet habere sumtus in eundo & redeundo. -  80 Operae si in loco ubi Patronus moratur, praestandae sint, vecturae sumptus ipse praestare debet. -  81 Iter qui facit ob alterius utilitatem, eius sumptus ab eo petere potest. -  82 Operarius dignus est mercede sua, quae retardari non debet, plura loca Scripturae ad hoc. -  83 Isaiae locus cap. 21. vers 9. Agens de anno mercenarij, expenditur & illustratur. -  84 Ioseph. Acosta, & alij qualiter mercedem Indorum Mitayorum statuant? -  85 Schedulae Regiae referuntur, quae de salario, sive mercede Indorum servietium pertractant. -  86 Indorum servientium salarium qualiter taxart iubeatur? -  87 Schedulae servitij personalisann. 1601. & 1609. de salarijs Indorum agentes, expenduntur. -  88 Indis, publicis ministerijs inservientibus, victui, & vestitui necesvaria moderatis pretijs exhibenda sunt. -  89 Indi servientes si aegrotent, qualiter, & quomodo curari, & refici debeant? -  90 Indos sibi ob ministerium publicum distributos, nemo vendere, vel in alios usus trasferre potet. -  91 Indi occasioni servitiorum a Religione Christiana abducendi non sunt. -  92 Religionis consideratio in omni re debet esse praecipua. -  93 Indorum doctrina & Religio praecipue, & super omnibus nostris Regibus iniuncta est. -  94 Caput instructionis Peruani Proregis circa instructionem Irdorum, expenditur. -  95 Indi servitiales in Fide instruendi sunt, & festa observare debent. -  96 Schedulae expenduntur, quae servientium Indorum saluti consulunt: & praecipue illa ann. 1546. -  97 Servitijs personalibus, quanturm fieri potest, abstinere debemus, quia fere impossibile est, ut leges pro eorum iustificatione latae praecise serventur. -  98 Hispani admonentur, ut cum Indis, sibi ad serviendum designatis, blande se habeant. -  99 Indos qui dure habent, aut afficiunt, qualiter a Deo puniantur. -  100 Indorum vexationibus quaeita, cito amittuntur, & raro ad nepotes pervenient. -  101 Divitiae male quaesitae nunquam proficuae, neque tutae sunt, ex D. Gregor. & alijs. -  102 Deuter. 14. & Proverb. 28. loca ponderantur & explicantur. -  103 Indi Hispanis ad serviendum designati, aliqua vi, ut munera sua expleant, adigi, & corrigi possunt. -  104 Servis nullum otium relinqui debet. -  105 Ecclesiast. locus cap. 37. vers. 25. exponitur. -  106 Adagium: Phryx verberatus melior, & alia similia exponuntur. -  107 Indi paternali potius, quam berili more tractandi, & corrigendi sunt. -  108 Indos qui crudeliter vexant, aut castigant, eorum servitio privandi sunt. HAEC quidem sunt, quae pro tellendis, vel conservandis persona ibus Indorum servitijs, de quibus tractamus, ad utramque partem expendi posse videntur. In quo [sect. 1] lubrico, & difficili iuris articulo Ego, ut meam sententiam proponam, negantem plane, ut tutiorem, & aequiorem amplecterer, si ipsorum Indoum ignavia, & communis huius Indici Imperij necessitas, & utilitas omnimodam in eorum servitijs libertatem & sublevationem permitteret. Sed quoniam ita experientia comparatu est, ut neque cum illis satis commode, nec sine illis ullo modo, iuxta praesentem rerum statum, vivere possimus, non verebor ex considerationibus, & argumentis in cap. praecedenti relatis, affirmantem opinionem tueri, quae eiusmodi coacta servitia defendit, dummodo in illis exigendis, & exhibendis sequetes leges, sive cautiones observari curentur, quibus neglectis, vix erit, ut a tyrannidis, & iniustitiae nota excusari posse videantur. Primo igitur [sect. 2] diligenter curandum, & cavendum est, ne in praedictis personalibus servitijs totum pondus in aliquibus Indisreclinet, alijs quiete & otiose viventibus; sed ita potius distribuatur, ut labor aequaliter ad omnes perveniat, & alternis vicibus illum subire cogantur, per annum, semestrem, bimestrem, aut etiam per meses, vel hebdomadas, prout operae qualitas postulaverit, ut in simili notat Platea per text. ibi [sect. 3] in l. placuit 8. C. de Palatin. sacr. largit. lib. 12. ubi Palationos sacrarum, vel privatarum largitionum, qui ad Provincias mitti iubentur, singulis annis mutari Impp. statuunt, & ex certo numero eligi, eosque Mittendarios appellant. Qua voce [sect. 4] etiam utuntur in l. 3. & 7. eod. tit. & in l. 2. C. de canone largitional. tit. lib. 10. & Cassiodor. lib. 11. var. epist. 47. Cum alijs traditis a Conano lib. 4. commentar. cap. 15. n. 4. & Brisson. & Kalìno de verb. iur. verb. Mittendarij, Bulleger. de Imp. Roman. lib. 6. c. 52. pag. 601. & Pancirol. in Thesaur. var. lect. pag. 276. Estque ei quodammodo similis, qua [sect. 5] in hoc Regno Peruano hos servientes Indos, proprio ipsorum idiomate, vocare solemus, scilicet, Mitayos, quae tame non missos, vel mittendos, significat, sed homines, qui per vices ad serviendum mutantur, ex hac nimirum vicissitudinis necessitate, de qua loquimur, tracta nuncupatione. Idem probat text. [sect. 6] in l. ab honoribus, C. de muner. & honor. in l. universi, C. de legationib. & in l. actores 4. C. de exactor. tribut. lib. 10. ubi gloss. verb. Immanitas (malo legere, immunitas ut habetur in C. Theodos.) id portari [sect. 7] levius rectissime docet, quod a pluribus portatur; argum. text. in Auth. de nat. in cur. ded. in princip. l. omnium, C. de omn. agro desert. & l. 2. de privileg. dom. Augustae lib. 11. & facit Adagium Multae manus reddunt onus leve, de quo diximus sup. cap. 4. n. 79. & text. in l. legato, D. de vacat. mun. l. Paulus 8. D. de legationib. & melius, & ad no strum propo situm aptius, atque apertius, in [sect. 8] l. & qui originem 3. §. Praeses provinciae, D. de muner. & honor. ubi ita Vlpian. scribit: Praeses provinciae provideat, munera, & honores in civitatius aequaliter per vices secudum aetates & dignitates, aut gradus munerum, honorumque, qui antiquitus statuti sunt, iniungi: ne sine discrimine, & frequenter his oppressis, simul viris, & viribus Respublicae destituantur. Ex quibus [sect. 9] merito post Plateam ubi sup. concludit Avendan. in c. Praetor. 2. par. c. 14. n. 11. in muneribus personalibus talem ordinem servandum esse, ut qui semel laboravit, serviendo Reipub. cum personali labore suae personae, non debeat semper in tali labore durare, sed dividatur labor, ponendo alios in eodem officio. Et idem [sect. 10] in nostris terminis notat Matienzus in d. tract. M. S. de moder. Reg. Peru 1. par. c. 4. 5. & 9. ubi de his servitijs personalibus agit, & qualiter Indi, ad ea mittendi sint: & Acosta de procur. Ind. salut. lib. 3. c. 17. pag. 342. in illis verbis: Vbi perversitas illa cavenda est, ne huiusmodi onera inaequaliter Indos premant, sed per sortes, vicesque suas, &c. & pag. 344. ibi: Tum etiam inter ipsos iusta oneris vicissitudo servetur, ne aliorum remissio aliorum sit tribulatio, sed ex aequalitate, ut dixit Apostolus, & cap. 18. pag. 354. loquens de ijs, qui ad metalla operanda mittuntur: Ad ultimum, ut labor ipse distribuatur commode per vices suas, ne diutius contra voluntatem suam a patria abesse cogantur. Neque una provincia semper oneretur, altera semper in otio degat. Est enim in rebus [sect. 11] omnibus, & praecipue in laboribus, non tantum iucunda, verum & prosus necessaria mutatio, & vicissitudo, ut constat ex illo proverbiali carmine Ovidiano in epist. Phaedrae: Quod caret alterna requie, durabile non est, Haec reparat vires, fessaque membra levat. Quod etiam notavit Fab. Quintilian. Orat. Institur. lib. 1. cap. 3. dum inquit: Danda est omnibus aliqua remissio: non solum quia nulla res est, quae perferre possit continuum laborem; atque ea quoque, quae sensu, & anima carent, ut servare vim suam possint, velut alterna quiete retenduntur, &c. & docuit Aristor. lib. 2. Rhotor. & lib. 7. Moral. Eudem. & Virgil. Ecloga 3: Alternis dicetis, amant alterna Camaenae. Quos, & alios refert Erasm. in Adag: Iucunda vicissitudo rerum. Et ita [sect. 12] in specie plurimis Regijs schedulis & provisionibus haec Indorum mutatio, sive alternatio stricte praecipitur, quae habentur in tom. 4. impress. pag. 280. cum multis seqq. Et ut alias antiquiores omittam, in illa ann. 1601. cap. 15. in fin. & cap. 18. concluditur: Quo no se repartan a cada pueblo mas Indios de los que le cupieren, conforme a su poblacion, i que se tenga mucho cuidado con que los Indios que huvieren cumplido sus mitas, no sean obligados a blover a ellas, ni al servicio de las minas, hasta que aya llegado su tanda, i que los hagan bolver luego a sus casas. Et cap. 24. loquens de fodinis argenti vivi, quas vocant, de Huancavelica: idem strictius disponit, & ministeria laboriosae illius operationis etiam inter ipsos Indos, actualiter ei insundantes, mutari: Para que assi su mayor trabajo, como lo que fuere alivio, se reparta igualmente entre todos. Et idem disponitur in altera ann. 1609. cap. 5. ibi: Que la mita i repartimiento ordinario no pueda sacar de cada pueblo sino la septima parte de los vezinos que haviere a la sazon i tiempo del repartimiento. Considerando, que no se debe tato atender a la mas, o menos saca dela plata i oro, como a la conservacion de los Indios, sin cuyo trabajo i diligencia cessaria la labor i beneficio de las minas, &c. & cap. 12. 13. & 16. hoc idem repetit, & ut nullo modo in eisdem Indis laboris assiduitas permittatur: atque etiam ut sua vice functi, statim ad sua municipia revertantur, & nullo praetextu violenter detineantur: Porque de estas detenciones violentas, se les siguen innumerables danos, i es de los abusos que con mayor cuidado aveis de impedir i castigar, favoreciendo i cautelando su libertad, de tal manera, que no padezcan violencia, o compulsion alguna. A quibus non longe abest [sect. 13] Vtopiensis insulae institutum, quod in sua Vtopia refert Thom. Morus lib. 2. pag. mihi 51. & ex eo, nimis laudans, Rhenat. Choppin. de privil. rustic. lib. 2. 1. par. c. 8. inquiens, quod in ea Repub. nullae extant rustice familiae, que in viris, mulieribusque pauciores habeant, quam quadraginta praeter duos adscriptitios servos, quibus pater, materque familias graves, ac maturi praeficiuntur, & singulis tricenis familijs Phylarcus unus. E quaque familia viginti quot annis in urbe remigrant, hi, qui bienniu ruri complevere. In horum locum totidem recentes ex urbe subrogantur. Vt ab his, qui annum ibi fuere, atque ideo rusticarum peritiores rerum, instituantur, alios anno sequenti docturi: ne si pariter omnes ibi novi & agriculturae rudes essent, aliquid in annona per imperitiam peccaretur. Secvndo caveri oportet, ut praedicta per[sect. 14]sonalia servitia, quae Indorum humeris imponuntur, non solum necessaria, vel utilia esse Reipub. comperiantur, ut supra retulimus, verum & consueta sint, & moderata, quonia regulariter omnes, qui serviunt, nimis onerandi non sunt, neque gravi, aut insueto labore vexandi, l. cum satis, §. caveant, C. de agricol. & censit. l. 1. C. in quib. caus. colon. dom. accus. poss. lib. 11. ubi Platea & Iacob. Rebuff. & Tiraq. de nobilit. privil. 37. n. 37. sed illud otium, & spatium eis concedi debet, quod eorum quieti, & saluti conveniat: ut probat elegans [sect. 15] text. in l. cum Patronus 22. §. ult. D. de oper. libert. ibi: In omnibus operis praecipue observandum est, ut temporis spatia, quae ad curam corporis necessaria sunt, liberto relinquantur: & in l. medicos 26. D. eod. ibi: Dummodo liberas operas ab eis exigeret, hoc est, ut acquiescere eos meridiano tempore, & valetudinis, & honestatis suae rationem habere sineret. Et facit [sect. 16] text. in. l. locum 17. §. ex eo, D. de usufr. ibi: Quamvis ususfructuarius, nec contrarijs quidem ministerijs, aut inusitatis, artificium eius corrumpere possit, nec servum cicatricibus deformare; & in cap. non mediccriter 24. de consecrat. dist. 5. ubi etiam in spiritualibus immoderatam ciborum egestare, somni penuriam, vel corporis afficitionem D. Hieronym. reprehendit, & m l. continuus 137. §. cum ita, D. de verb. obligat. ubi Vlpian. resovit, ei qui se a iquo loco dare promisit, tempus commodum boni viri arbitrio concedi debere, quo illuc pervenire possit: Vt neque duplomate, id est, diebus, ac noctibus, & omni tempestate contemta, iter continuare cogatur; sed habita ratione temporis, aetatis, sexus, valetudinis id agat, ut mature perveniat, &c. Quod idem [sect. 17] materia operarum praestadarum, docuit etiam, & ad aequum arbitrium remisit Celsus 1. C. in l. si libertus ita 30. D. de oper. libertor. per quem in materia feudorum tenent communiter DD. [sect. 18] servitia indefinite debita, moderate per dominos a vassallis exigenda esse, considerata ex aequo, & bono feudi, & vassalli conditione, ut constat ex Bald. n. 1. &. 2. Praeposit. n. 1. Afflict. n. 29. Alvarot. n. 3. Laudens. n. 14. in. c. 1. in quib. caus. feud. amitt. Ardizzon. in tract. de feud. c. 67. Borcholt. c. 1. n. 28. & ex alijs relatis per Rosenthal. in epitom. feudal. 1. par. c. 8. cocl. 22. n. 4. pag. 459. & Gail. lib. 1. observat. 17. n. 3. & lib. 2. observ. 62. n. 12. Vbi addunt, [sect. 19] posse vassalium contra dominum insolitas, vel immoderatas operas, servitiave exigente, actione iniuriarum agere, & implorare officium superioris, ut domini suppressionem reprimat, prout & ante eos tradiderat Speculat. in tit. de seud. §. quoniam, Pileus q. 61. Ias. in praelud. feudal. n. 69. Roman. cons. 37. n. 1. Grammat. decis. 104. & Menchaca lib. 1. cotrovers. illust. cap. 8. num. 17. Quibus adijcio text. in d. l. placuit 8. C. de Palatin. sacr. largit. lib. 11. per quem ibi notat Ioan. de Platea, [sect. 20] villas obligatas, ad operas non continuas, sed successivas, & praestitu possibiles, adstringi. Et Isern. in cap. 1. §. similiter, n. 5. de Capitan. qui curiam vendid. Vbi [sect. 21] inquit, servitium tempore belli promissum a vassallo, pro feudo sibi concesso, intelligi debere, de servitio parvo aliquo tempore praestando, non autem pro toto ipso belli tempore, cum magno sui detrimeto. Quod dictum referunt, & extollunt Afflict. ubi sup. n. 38. Marin. Frecc. in tract. de subfeud. lib. 2. §. quinta auctoritas, n. 14. & Iacob. Menoch. cons. 671. n. 9. & 10. vol. 7. Vbi hinc generaliter colligit, semper servitia moderate, & iuxta rationem exigenda esse, & cum minimo detrimento eorum, qui illa praestare debent. Et idem novissime prosequitur Borrell. de Magistrat. lib. 4. c. 9. ex n. 44. &c. 14. per totum. Et num [sect. 22] ob urgentem aliquam necessitatem operae graviores consuetis, & tolerabilibus exigi possint? optime disputat Guido Papae cons. 1. n. 12. Craveta cons. 702. n. 25. Menchaca lib. 2. controvers. illustr. c. 83. & Ioan. Garcia in tract. de expensis c. 9. n. 3. Et est videndus Simon Maiol. in dieb. Canicul. 2. tom. colloq. 5. de aula & caula. Vbi [sect. 23] recte advertit, non solum homines liberos, qui nobis famulantur, verum proprios quoque servos nimijs laboribus onerandos non esse, ne illis succumbant; sed & ut laetum quadoque, atque festivum diem transigant, ipsis committendum, hisce enim vacationibus vires recolligunt, atque impensius postea laboribus insistunt. Et statim docet, & probat, ad hunc etiam modum rusticos (sub quibus agricolas & pastores comprehendit) suas habuisse ab antiquo per certa vices a laboribus vacationes, quin etiam certa quaedam, & festiva convivia, quae ab illis, post operum praesertim, atque laborum praefunctionem, animi recreandi, reficiendique causa agitantur. Quod [sect. 24] etiam mire iuvat mos Vtopiensium relatus a Thoma Moro in eorum Rep. lib. 2. pag. 65. & seq. Vbi de opificibus agens, & qualiter hi in aliquibus provincijs a summo mane, ad multam usque noctem perpetuo labore fatigentur, apud Vtopienses inquit contrarium per eorum Magistratus curari, quos Syphogratos vocat: Qui cum in horas viginti quatuor aequales diem connumerata nocte dividant, sex dumtaxat operi deputant, tres ante meridiem, a quibus prandium ineunt, atque a prandio duas pomeridianas horas cum interquieverint, tres deinde rursus labori datas coena claudunt, quum primam horam ab meridie numerent, sub octavam cubitum eunt. Horas octo somnus vindicat: quidquid inter operis horas ac somni, cibique medium esset, id suo cuiusque arbitrio permittitur, &c. Sed ne longius abeamus, hoc ipsum, [sect. 25] de personali Indorum servitio loquentes, optime animadvertunt Matienzus & Agia in locis sup. relatis, & eleganter, ut solet reliqua, Ioseph. Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salut. c. 17. pag. 344. ibi: Et cum minimo salutis, fortunarumque suarum incommodo ab Indis ista exigantur: & pag. 346. Abusio tamen illa amputanda est, & pro iniqua ducenda, cum in eiusmodi Mitayos (sic enim vocitant) sive mercenarios iustum pretium imminutum est, vel maiora, quam vires ferant, imperantur, vel diutius retinentur, quam pro ratione praescripta, quae iniuriosa sunt omnia, & ex improbitate hominum potius, quam ex ullo iure profecta. Neque bona unquam fide ista usurpata sunt, sed magna vel temporis, vel hominum corruptione. Et c. 18. pag. 354. ibi: Ne laboribus immodicis opprimantur, ad haec, ut & valentibus opportuna alimenta suppeditentur, & aegrotantibus opportuna solatia no desint. Extantque [sect. 26] innumerae Regiae iussiones, & schedulae, hoc ipsum singulis prope verbis caventes, quae reperiuntur in 4. tom. impress. ex pag. 294. Et in 1. tom. pag. 321. c. 51. ponitur instructio Peruani Proregis, quae eiusmodi servitia moderata esse iubet, ibi: I que el trabajo sea moderado, i que sepan los que excedieren en esto, que han de ser gravemente castigados, In alia quoque schedula missa Quitesi Cancellariae 19. Octob. ann. 1591. serio praecipitur: Que los dichos Indios sean bien tratados i pagados. Et in illa nn. 1601. etiam de Indis loquente, qui non coacti, sed voluntarij ad culturam agrorum suas operas locant, haec verba subnectuntur: Con que esto sea con la limitacion de tiempo, moderacion de trabajo, justificacion de jornales, i certificacion de la paga en sus manos, que vos declararedes, i ordenaredes, como esta dicho, &c. Et c. 26. I ansimismo vereis lo que est a ordenado acerca de las horas del dia que han de trabajar los Indios, assi en las minas, como en las demas labores. i si aquellas fueren contra su salud, i de mucha incomodidad, i vexacion suya, senalareis las horas i tiempo de cada dia, que huvieren de trabajar, sin que el trabajo sea excessivo, ni mayor de lo que permite su complexion i fuercas, i de manera que no reciban dano en su salud, &c. Et denique illa ann. 1609. quae, ut saepe diximus, praedicta servitia personalia sub pluribus cautionibus tolerat, in hac bona, & suavi Mitayorum tractatione, eorumdemque servitiorum moderatione, singulis prope verbis insistit, & in cap. 11. id Proregis curae committens, ita pie & graviter loquitur: Que senaleis las horas que huvieren de ocuparse cada dia, con atencion a sus pocas fuercas, ruin complexion, i a la costumbre que generalmente se guarda en todas las Republicas bien ordenadas. I porque de la ocupacion excessiva en estos ministerios, les resulta injuria i peligro a su salud, mando, que no puedan trabajar mas tiempo, ni los Indios de mita, o repartimiento, ni los que fueren de su voluntad a estas labores del que vos ordenaredes, so las penas que parecieren convenientes. Et tandem in cap. 33. & 34. huius rei curam & executionem Proregibus & Auditoribus strictis, & enixis verbis, & sub gravibus poenis iniungit, ita ut nullo modo patiantur, Que los Indios voluntarios, o repartidos, padezcan violencias, vexaciones, injusticias, ni genero de servidumbre. Quae omnia nos monent [sect. 27] valde curandu esse, ut in praedictis ministerijs, atque adeo etiam in ipsis metalli fodinis, Indi nocturno tempore laborare non compellantur: ubi id commode exequi potest. Nam [sect. 28] operas esse diurnum officium, & luce explicari constat, ut in l. 1. D. de oper. libert. Nox vero ad quiete data est naturae beneficio mortalibus, ut inquit Tit. Livius decad. 4. lib. 10. Quo fit, [sect. 29] ut etiam operis per colonum domino debitis, nocturnae non veniant, ni si forte tempore necessitatis, & ingruente hostium incursu, aut inveterata consuetudine debeantur, ut docet Bart. in l. si non sortem, §. libertus, D. de condict. indeb. n. 11. Iacob. de Homag. n. 34. & seqq. & alij, quos refert & sequitur Fred. Husanus in tract. de homin. prop. cap. 7. num. 97. & 98. Qua ratione [sect. 30] ego dum Huancavelicae essem, Indos, quos ibi Tutarunas, vocabant, id est, noctu laborantes, tollendos curavi. Nam etsi hi cum alijs mutari dicerentur, qui interdiu laborabant, quod Punchaorunas appellant, nusquam tamen suaderi potui, quin haec nocturna defatigatio illis durior & nocentior existeret, & naturae privilegium adimeret, quae noctem [sect. 31] indulsit veluti in diurni laboris copensationem, ut egregie cecinit Valer. Flacc. lib. 5. Argonaut. Nox hominum genus, & duros miserata labores Retulerat fessis optata silentia rebus. Auson. in Monosyllab. Longa dies operosa viro: sed temperies nox. Et melius Basil. Seleuc. in Transfig. Dom. 1. Quod hominum vita & laboriosa sit, & laboribus obstructa, mundi Opifex diem labori aptavit: nox autem irruens, & delassatum nacta hominem, quo quietem indulgeat, lecto tradit; membra quidem illa somno resolvit, naturae vero concedit solemne tempus, quo vires paulatim colligat. Tertio curandum est, [sect. 32] ut Indi, qui in praedictis ministerijs publicae utilitatis intuitu, servire coguntur, ea cautione distribuantur, & alienis laboribus mancipentur, ut prius proprijs ipsorum commodis, & necessitatibus consulatur, ita ut sibi, suisque familijs, ac municipijs, sive (quas vocant) communitatibus superesse, & prospicere possint. Nam ubi [sect. 33] non est charitas, non potest esse iustitia, cap. ubi 24. q. 1. Charitas autem bene ordinata a nobis ipsis incipere debet, l. Praeses, ubi gloss. & DD. C. de servitut. & aqua, ibi: Cum sit durum, & crudelitati proximum, ex tuis praedijs aquae agmen ortum, sitientibus agris tuis, ad aliorum usum, vicinorum iniuria, propagari; l. fin. tit. 23. p. 1. Cassiodor. lib. 1. var. epist. 34. ad Faust. ibi. Copia frumetorum provinciae debet primum prodesse, cui nascitur: quia iustius est, ut incolis propria foecunditas serviat, quam peregrinis comercijs studiosae cupiditatis exhauriat. Alienis siquidem partibus debet impendi, quod superest: & tunc de exteris cogitandum, cum se ratio propriae necessitatis expleverit: cum alijs, quae congerit M. Mantua in Enchirid. rer. singul. cap. 267. & Claud. Prat. Gnosecon. general. iur. lib. 5. tit. 3. c. 1. Craveta cons. 112. n. 14. Franc. Personat. miscell. q. 7. Duenas regul. 33. Menoc. de praesumpt. lib. 3. praesumpt. 89. & 91. Alphanus in reportat. n. 184. sol. 59. Fuscus sing. 60. litter. C. & Afflict. decis. 290. n. 8. Neque [sect. 34] ullo iure, aut ratione praecipi potest, ut quis omnino sibi, & suis necessaria, ac profutura relinquat, ut aliorum utilitatibus serviat, ut probat text. optim. iuncta gloss. in cap. medicamentum, de poenit. dist. 1. cap. qui vult ordinate, de poenit. dist. 3. cap. quiescamus 42. dist. cap. sinonlecet 23. q. 5. l. si quis a liberis, §. solent, vers. De alimentis, iuncta glos. verb. Liberto, D. de liber. agnosc. [sect. 35] l. suo victu, l. aut certe, D. de oper. libert. ibi: Satis tempus ad quaestum faciendum, ut ali possit, habeat, ubi multum interminis docent I. C. quod prius quis pro suo victu agere, & satagere debet, quam pro eius, cui ministerium praestare tenetur. Ac proinde [sect. 36] alijs iuribus admonemur, necessitatem providendi super proprijs rebus, excusare ab opera super alienis imponenda, l. si longius, ibi: Vel rei suae familiaris periculo, D. de iudic. l. licet autem, ibi: Aut occupatio negotiorum propriorum, D. de recept. arbitr. l. sed si quis ex consignatoribus, D. quead. testam. aper. l. apparitores, C. de exact. tribut. lib. 10. l. non solum, §. fin. D. de excusat. & temp. ear. ibi: Scilicet ea, quae impedimento est, quominus quis suis rebus superesse possit. Optim. text. [sect. 37] & valde notandus, inl. ult. in princip. D. de muner. & honor. ubi Arcad. I. C. generaliter definit: Munera personalia sunt, quae animi provisione, & corporalis laboris intentione, sine aliquo gerentis detrimento perpetrantur. Quod tamen ego, ea mente dictum existimo, [sect. 38] non quod ullum personale munus, servitiumve sit, in quo aliquod detrimentur, vel incommoditas servientis non interveniat, sed quia aliter Respub. maius damnum pateretur, quod ipsum quoque servientem gravius incommodaret, iuxta ea, quae circa eiusdem legis expositionem notant Bart. & DD. ibid. Petr. Gregor. lib. 18. syntagm. cap. 20. Andr. Gail. lib. 2. observat. 52. & Bertazol. in tract. clausul. claus. 21. glos. 5. & seqq. Et hinc etiamdescendit, [sect. 39] nulla actione teneri, qui propter suas merces conservadas, alienas proiecerit, l. qui servandarum 14. D. de praeseript. verb. Neque eum, qui sibi, etia cum damno alterius prospexerit, l. si quis fumo, D. ad leg. Aquil. l. 1. §. denique, D. de aqua pluvia, gloss. in d.c. si non licet 23. q. 5. gloss. verb. Cum alterius, in cap. primum 22. q. 2. quibus convenit Terent. illud in Andria: Heus proximus sum egomet mihi. Et alibi, dum inquit: Veru illud verbum est, vulgo quod dici solet: Omnes sibi malle melius esse, quam alteri. Quod sumere potuit a Platone lib. 5. de legib. ubi Graecum illum versiculum citat: Nemo se ipso diligit quemquam magis. Cui similis est alter relatus a gloss. in dict. l. Praeses: Alpibus ille perit, qui se plus diligit ullum. Et adducam alia infra lib. 2. cap. 16. n. 78. & cap. 24. num. 109. Et in specia [sect. 40] quaestionis, de qua loquimur, idem tradit Acosta d. lib. 3. c. 17. ibi: Itemq; illud providendum, ne ob serviendi vices sibi, rebusque suis in necessarijs desint: & cap. 13. pag. 354. ibi: Mox ut fortunis quoque suis no pessime consuli sentiam, &c. Ea que propter in antiquis ordinationibus Mexicanae Cangellariae ann. 1528. quae habentur in tom. impress. per Pugam, fol. 35. cavetur. Que no sea estorvados los Indios de hazer sus sementeras i labranzas por ocuparlos en las haziendas, i grangerias de los Espanoles, i que se provea como en los tiempos de las sementeras sean mas relevados, i se les de lugar, para que las hagan, como mas buenamente se pudiere hazer. Et in alijs schedulis ann. 1551. statuitur: Que de tal suerte se repartan los Indios a los dichos servicios, que hagan poca falta ensus casas i haziendas. Et in alia 30. Maij ann. 2583. super memoriali gravaminum, disponitur: Que los Indios labren sus tierras i haziendas, i le ocupen en esto. Idemque praecipitur in c. 51. instruction. Proreg. Peruani, 1. tom. impress. pag. 320. dum dicit: Que los Indios que fueren oficiales, se ocupen en sus oficios, i que los labradores cultiven i labren la tierra, i hagan sementeras de maiz, i de trigo, dandoles tierras en que labren, sin perjuizio de tercero; i los mercaderes, que entiedan en sus tratos i mercaderias, &c. Et ideo in [sect. 41] schedula ann. 1609. cap. 5. & 12. quoru mentionem fecimus sup. n. 12. expresse deciditur: Que no se puedan sacar de cada pueblo mas Indios de los que cupieren en la septima parte, porque les quede lugar bastante para acudir al beneficio de sus haziendas, i a la labranza i grangeria de sus comunidades, &c. Et in alia antiquiori, missa ad Dom. D. Antonium a Mendoca Proregem Peruanum. 25. Decemb. ann. 1551. 4. tom. pag. 313. ita Indi ad fodinas mitti posse proponuntur: Con que los tres meses de las sementeras les dexen estar en sus tierras, para que puedan sembrar. Quae quidem leges, [sect. 42] non minorem prudentiam, quam pietatem, velk humanitatem Regum nostrorum ostendunt. Sunt enim intolerabilia ea onera, per quae alimenta subditis subtrahuntur, ut notant DD. per text. ibi in l. cum Patronus 22. §. ult. D. de oper. libert. Et [sect. 43] vel ad ipsorum Indorum procreatione, & conservationem haec circumspectio, suavisque laborum, & servitiorum moderatio, ac vicissitudo maxime expediens, & necesvaria semper existimatur, ut praeclaro exemplo docuit Stobaeus serm. 60. relatus in Theatr. vitae human. vol. 14. lib. 1. pag. 2897. inquiens. Quod [sect. 44] Gillas Agrigentinus, hospitio exceptus apud hominem durum, & undecunque facientem quaestum, quine dormire quidem famulis permittebat, sed alius aliud operabatur noctu: eundem & ipse postea, cum in Agrigentum venisvet, suscepit, & convocatis famulorum pueris, qui permulti erant, nuces, & carycas distribuit. Interrogate autem hospite, unde tot pueri? a famulis meis, dixit, mihi generantur. Volens ostendere, ita tractandos esse servos, ut ad procreandos etiam liberos legitime sint apti. Idemque [sect. 45] insinuavit Nazarius Constatint Imperatoris Panaegyrista, qui ad hoc, ut paretes liberorum procreationi, & educationi libentius indulgeant, hanc onerum allevatione vehementer conducere, his elegatissimis verbis testatur: Septem millia capitum remisisti, quartam amplius partem nostrorum censuum, remissione ista vigintiquinque millibus dedisti vires, dedisti opes, dedisti salutem. Nam & tu liberi parentes suos cariores habent, & mariti coniuges non gravate tuentur, & parentes adultoru non poenitet filiorum, quorum onera sibi remissa laetantur. Et extant [sect. 46] duae schedulae in 4. tom. impres. pag. 267. & seq. Vlyssiponae expeditae 27. Maij, ann. 1582. una ad Cancellaria Novi-Regni Granatesis directa, & altera ad Archiepiscopum Mexicanum, quae Regijs auribus intimatum fuisse narrant, & dolent: Que por huir de las vexaciones que con ocasion de estos servicios se suelen hazer a los Indios, muchos se ahorca, i otros se dexa morir, sin comer, i otros toma yervas venenosas, i q ai madres que matan a sus hijos en pariedolos, diziendo, que lo hazen por librarlos delos trabajos que ellos padecen, i que han concebido mui grande odio al nombre Christiano, i tienen a los Espanoles por enganadores, &c. Qvarto, [sect. 47] erga personas quoque Indorum, qui ad praedicta servitia mittendi sunt, eadem diligentia caveri oportet, ut ij tantum seligantur, qui viribus, & robore praestent, & laboribus, quibus addicuntur, sufficere possint. Quapropter pueris, & adolescentibus usque ad plenae pubertatis annos, merito similia onera irrogari non debere, tradunt Consulti in l. 2. §. impuberes, D. de iur. immunit. l. 2. D. de vacat. muner. l. aetatem, D. de cesib. l. 2. ubi Platea, Re buff. & alij, C. de his qui sponte mun. sub. lib. 10. Plena [sect. 48] autem pubertas impletis demum decem & octo annis contingit, ut pluribus docet Accurs. verb. Plena, in l. arrogato, D. de adoption. & in l. Mela, in princ. D. de aliment. legat. Ioan. Igneus in l. 1. §. impubes, n. 36. & in l. excipiutur, n. 3. D. ad Syllanian. Guillel. Mainer. in l. pupillum qui, n. 14. D. de reg. iur. Ant. Gom. lib. 3. var. cap. 1. n. 63. Eman. Acosta in repet. cap. si pater, 1. par. verb. Impuberes, in princ. Cuiac. in l. 1. & in l. minor, D. de minor. Ioa. Gutier. in Auth. Sacramenta puberum, C. si advers. venditio. in princ. & alios referes Farinac. in praxi crimin. q. 92. n. 20. Non enim oporter teneros annos duritijs, oppressionibusq; concutere, & veluti obicem naturae ponere, ne in hominum corpus virilem vigore immittat. Vnde [sect. 49] & ieiunandi praecepto ab Ecclesia, usque ad vicesimumprimum annum, liberantur, teste Sylvestr. in summa, verb. Ieiunium, num. 18. Menoch. de arbitr. cent. 6. cas. 599. num. 1. Et [sect. 50] si deliquerint, mitius, & benignius puniuntur, ut latissime tradit Tiraq. de poen. temp. causa 7. & Farin. in praxi crimin. q. 92. per totam. Indeque fluxisse videntur [sect. 51] plures schedulae Regiae, quae in specie servitiorum, de quibus agimus, hanc aetatis definitionem statuunt, inter quas, una data Pintiae 26. Febr. an. 1538. quae extat in 4. tom. impress. pag. 322. Indos minors quatuordecim annorum nullo modo onerari permittit. Quinimo & id usus receperat, [sect. 52] ut Indi sub parentum potestate constituti, ante quam matrimomum contraherent, tributis, & servitijs liberi essent, quousq; hoc sublatum fuit in capite cuiusdam epistolae Regiae 5. Iulij, ann. 1578. ad Novae-Hispaniae Prorege directae, d. 4. tom. pag. 322. eo quod per fraude multi matrimonium contrahere differebant, iussumque: Que no fuessen los tales relevados de los servicios publicos, a que acuden los demas, sino que como gente valdia i vagabunda los cargassen algo mas, para que ayuden a relevar a los otros. Eade ratio, quae in minoribus militat, facit etia, [sect. 53] ut foeminis in istis servitijs, & muneribus personalibus parcere debeamus, ut probat tex. in l. 3. §. corporalia, D. de mun. & hon. ibi: Corporalia munera sexus foeminis denegat, l. nullius 44. C. de Decurion. lib. 10. ibi: Quia Mulierum infirmitas munquam huiusmodi functionibus reddit obnoxios, a quibus ipsa habetur immunis, & notat Platea in l. apparitores, C. de exact. tribut. lib. 10. Decius, Mainer. Pet. Fab. & alij in l. 2. D. de reg. iur. Frider. Bruckaman. in tract. de differ, utriusq. sexus, par. 1. memb. 3. art. 8. n. 1. & seqq. & Avedan. de exequend. mand. 2. par. cap. 14. n. 12. Vbi hoc adeo verum esse addit, [sect. 54] ut etiam si in locum istius servitij subrogetur alia collecta, foeminae ad eam non teneanur, ex doctrina Baldi in l. etiam, in fine, C. de execu. rei iud. quam sequitur Platea in l. indictiones, C. de annon. & tribut. lib. 10. & Ripa in tract. de peste, 2. par. vers. Sed quaeritur, num. 435. & vers. Discussa, num. 150. Cuius rei [sect. 55] ratio in infirmitate & mollicie foeminarum consistit, ut dicitur in d. l. nullius, quae etiam operatur, ut in pluribus alijs a iure releventur, ut late ostendit, & prosequitur Tiraquel. de poen. temper. caus. 7. numer. 3. & causa 9. per totam, & facit illud Columell. lib. 12. de re rustic. in prooem. ubi inquit: Iure a natura comparata est, mulier ad domesticam diligentiam; viri autem ad exercitationem forensem, & extraneam. Itaque viro calores, & frigora perpetienda, tum etiamitinera, & labores pacis ac belli: mulieri deinceps, quod omnibus his rebus fecerat inhabilem, domestica negotia curanda tradidit. Et est videndus Petr. Gregor. lib. 7. de Republ. cap. 11. ubi alia tradit, & [sect. 56] merito Platonem, & alios reprehendit, qui in Reipublicae oneribus & functionibus, tam in pace, quam in bello aequalia onera foeminis ac viris imponenda esse censuerunt. De quo etiam agit Magerus de Advocatia armata cap. 7. numer. 223. In senibus [sect. 57] quoque, quinquagintaquinque annis, vel sexaginta maioribus, eadem excusatio admittenda est, tum propter senectutis honores, & privilegia, de quibus in capite de tributis Indorum latius agemus, cum etiam quia in horum munerum personalium materia ita expresse dispositum est, in l. maiores 3. & in l. semper 5. D. de iur. immunit. l. 2. §. ult. D. de Decurion. l. 2. §. quem ita, & §. corporis, D. de vacat. muner. l. postliminium, §. fin. D. de captiv. l. 1. & 2. C. qui morb. se excus. ubi DD. l. 1. ubi Cynus & Salicet, C. qui aetat. se excus. lib. 10. in quibus idem disponitur de valetudinarijs, reliquisque, qui corpore infirmi, & debilitati sunt, de quibus, & de senibus, & quado eorum immunitas arbitrio iudicis, relinquatur, plura eleganter cumulavit Menoc. lib. 2. de arbitr. cent. 1. cas. 59. & 60. Everard. in loco de liberto ad vassallum, num. 6. & Cassanaeus in Catal. glor. mund. par. 12. consid. 47. ubi de spatio ad valetudine concedendo, & de valetudinis commodis tractat. Et generaliter, [sect. 58] quod feudum non amittat vassallus, qui ob aetatem, puta minorem, vel extremae senectutis, servitium praestare non valet, pluribus iuribus comprobat Ardizzon. in summ. de feud. cap. 69. Andr. de Isern. & Alvarot. in c. 1. §. preterea, in fin. quid sit invenstit. Guido Pap. decis. 435. n. 4. Borrinius de servit. vassall. p. 3. cap. 3. §. 2. & Camill. Borrell. de Magist. edict. lib. 4. cap. 9. n. 50. Et ita expresse cautu invenimus [sect. 59] in illa schedula, super memoriali gravaminum expedita, apud D. Lauret. 31. Maij, ann. 1583. Que los impedidos i reservados, o los que tuvieren las mugeres, o los hijos enfermos, no vayan a estos servicios. Et huc referri potest, [sect. 60] quod de senibus Quintil. senior declam. 306. his verbis scribit. Est praecipuum ius senectutis: quoniam non omnia subit omnis aetas. Non perpetuo Senatorem citat Consul: est sua legislationibus quies, cu hos habueris annos, iam non militabis, &c. Et non minus elegater Properr. lib. 2. eleg. 25. Miles depositis annosus secubat armis. Grandaevique negant ducere aratra boves Putris & in rauca requiescit navis arena, Et vetus in templo bellica parma vacat. Vnde sexagenarios etiam a ieiunio excusari, ob virtutis vigorisque defectum, carlorisque frigefactionem, docet Ricard. in 4. sentent. dist. 15. dicit que communem Navar. in Man. cap. 21. n. 16. Azor inst. moral. lib. 7. cap. 28. vers. Quarto quaeritur, & alios referens Gratian. discept. 805. n. 22. Et quod ad muneris excusationem aequiparentur infirmis, idem Azor d. lib. 7. cap. 7. q. 12. & Gratian. d. cap. 805. num. 4. cum seqq. Qvinto [sect. 61] non minori studio cavendum est, ne Indi, occasione dictorum servitiorum, loge a suis provincijs, & reductionibus extrahantur, sed in vicinioribus, prout magis fieri possit, locis distributi, ministeria publica subeant, nisi aliqua urgens, public que necessitas cotrariu exposcat. Hoc enim ratio ipsa desiderat, & similibus casibus ita saepe iure statutu invenimus [sect. 62] in l. 1. l. pro locis, l. nemo, C. de an non. & tribut. lib. 10. l. 2. C. de privil. dom. August. lib. 11. & in Auth. de collator. §. nullus au te, cum pluribusalijs, quae in eisde iuribus notant Bart. & Platea in l. forma, D. de censib. Gail. lib. 2. observ. 52. num. 11. & 12. & de servitijs feudoru extra districtum non praestandis, Rosenthal. in tract. de feud. 1. par. c. 5. concl. 50. num. 2. Frideric. Husanus de hominib. propr. cap. 2. 4. & 56. Camill. Borrell. de praest. Reg. Cathol. c. 18. & de Magistr. edict. lib. 4. c. 14. n. 3. Quibus conveniens gloss. in c. fin. 80. dist. merito scriptum reliquit, [sect. 63] in omnibus, teporis, & viarum rationem haberi oportere, & ex iudicis arbitrio pendere, quis locus remotus dicatur, ubi id specialiter per legem, vel statutum cautum non fuerit. Cui gloss. similis est alia in c. 3. verb. In remotis, de tempor. ordin. lib. 6. quam refert & sequitur Bart. in l. 4. §. si tam vicinum, D. de damn. infect. & ibidem Alex. in fin. Bald. in l. si vicinis, C. de nupt. Luc. de Pena in l. quicunque 1. C. de omni agro deserto lib. 11. Valencuela Piscator. in comment. ad d. l. pro locis, & ad d. l. quicunque, & late Menoch. de arbitr. cent. 3. cas. 222. & cet. 6. cas. 550. & cas. 565. Et conducit [sect. 64] elegas text. in l. sed & hae, §. no solum, D. de procurat. & in l. sancimus, C. de Advocat. diversor. iudic. ubi scribitur, durú esse, quod Procurator, vel Advocatus, qui mercede, salarioque praestituto, pro cliente postulare, & patrocinari promisit, huius promissionis causa, provinciam exire debeat. Et in l. quod nisi, D. de oper. liber. l. Mevia, §. uxore, D. de annuis legat. Vbi [sect. 65] ex causa longi itineris, non tenetur libertus sequi Patronum vagantem. Quemadmodum nec partes tenentur coram arbitro comparere, si eas extra provinciam vocet, l. si cum dies, §. si arbiter, D. de recept. arbitr. nec coram iudice Apostolico, qui virtute rescripti, reum in iudicium ulta duas diaetas, extra suam dioecesim tranere nititur, cap. nonnulli, de rescript. Imo & ultra propriam dioecesim, si actor, & reus in ea domicilium habeant, cap. statutum, §. 1. eod. tit. lib. 6. Nec testis ad testimonium dicendum, per longinqua itinera trahi debet, 1. 3. §. fin. D. de testib. Ioann. Garc. de Nobilit. gloss. 4S. §. 6. Quibus addi possunt plurima alia, quae locorum distantia, & viarum, atque itinerum pericula praestare solent, de quibus late agunt DD. in d. l. pro locis, & in d. l. quicunque, & Nos alibi plenius prosequemur. Et [sect. 66] supra dicta quidem tunc praecipue observari debebunt, ubi Indi exportantur non solum in loca remota, verumetiam diversam temperiem ab oppodis ipsorum habentia, quae eorum saluti damnosa, & contraria esse cognoscatur, hoc enim vehementer fugiendum est, ut docent gloss. & DD. in d. l. nemo, & similibus, & gloss. in cap. tribus, de consect. dist. 1. cap. quorundam 74. dist. Vbi aeris [sect. 67] intemperie summe fugiendam esse proclamant. Eoque spectat illud Ovidij lib. 2. de arte amandi: Cum modo frigoribus premimur, modo solvimur aestu, Aere non certo corpora languor habet. Et late Menoch. de arbitr. cent. 5. cas. 432. num. 12. & Thom. Actius de infirmitat. par. 1. cap. 41. num. 11. & eos references Borrell. de Magistrat. lib. 3. cap. 12. n. ult. ubi docet, ob aeris, locique intemperiem posse Episcopum de una civitate in aliam transferri. Melior text. [sect. 68] in cap. 2. de Iudaeis, vers. Quod si quisquam, ubi licet Iudaeis permittatur habere in suis fundis Christianos colonos adscriptitios, sive originarios, qui eis hoc servitium debeant, eo tamen ipso, quod illos ad alium locum transferunt, vel in alio onsequio retinere volunt, ius colonarium amittunt, prout etiam disponitur in l. definimus, C. de agric. & censit. lib. 11. Experientia quippe, quae est optima rerum magistra, cap. quam sit, de elect. lib. 6. saepe compertum [sect. 69] est, gravissimis morbis subiacere eos, qui patrium solum, & coeli, aerisque temperiem mutare coguntur, sub quo nati, & educati sunt: quemadmodum ex adverso nullum remedium proptius esse solet, ad depellendas infirmitates in alienis provincijs acquisitas, quam ad proprias, & nativas redire, etiam si forte (ut multoties accidit) peiorem, ac terriorem temperationem habeant, ut ostendit, & multis exemplis comprobat Gomez de Miedes in tract. de sale lib. 3. n. 24. Et. eo tedit I.C. in l. 1. D. si quid in fraud. Patron. ibi: Vel coeli, vel quod illic educatus sit, &c. & in l. qui habebat 99. D. de legat. 3. Vbi [sect. 70] propria patria cuique maior, suavior, & praestantior qua vis alia esse dicitur. Quod etiam docuit Accurs. in l. fin C. si servus exportand. ven. & late ex omni litteratura illustrat Tiraq. in l. 6. connub. num. 65. & Cassanae. in Cata;. glor. mund. part. 12. consid. 17. Ego in 1 tom. lib. 1. cap. 16. num. 1. & 2. & alios adducens D. Valencuela consil. 36. num. 56. & seqq. ubi inter alia, illud Senecae citat lib. 9. epist. 67: Vlysses ad Ithacae suae saxa sic properat, quemadmodum Agamemnon ad Mycaenarum hoiles muros: nemo patriam, quia magna est, amat, sed quia sua. Cui mire convenit Ovid. lib. 1. de Ponta, Eleg. 4. No dubia est Ithaci prudentia, sed tamen optat Fumum de patrijs posse videre focis. Nescio quo natale solum dulcedine cunctos, Ducit, & immemores non sinit esse suit? Quid melius Roma? Scythico quid frigore peius: Huc tamem ex illa Barbarus urbe fugit. Et uterque sumsit ex Homero odyss. 1. Caeterum Vlysses cupidus, vel fumum exeuntem videre patriae suae, sic mori optat. Iust. Lips. de constantia cap. 10. ubi inquit: Vis magna est iaciendi & attrahendi in natali solo, quod primum corpore isto pressimus, pedibus institimus, cuius aerem hausimus, in quo infantia nostra vagijt, pueritia lusit, iuvetus exercita, & educata est, ubi familiare oculis coelum, flumina, agri, ubi longa serie cognati, amici, sodales, & tot gaudij illecebrae, quos frustra terrarum alibi quaeras. Atque [sect. 71] ita arbitrium, quod ius concedit iudicibus, circa designandum locum, ubi pupillus educari debeat, de quo per Menoch. de arbitr. cas. 186. & Vincent. de Franch. decis. 350. & eundem Valencuel. d. cons. 36. n. 30. debet restringi intra patriam, ut probatur in l. 1. D. ubi pupill. educ. deb. & in l. 4. 9. & 14. tit. 16. & 1. 2. tit. 17. par. 6. & docet idem D. Valencuel. ubi sub. num. 66. Et in terminis [sect. 72] nostrorum Indorum loquens Acost. d. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 18. pag. 354. in illis verbis: Deinde ut valentudini consulatur, ne aut contrario valde coelo utentes traducantur, aut e longo valde tractu evocentur, aut laboribus immodicis opprimantur: Martienz. d. tract. de moderat. Regn. Peru 1. par. cap. 9. Vbi [sect. 73] tamen non valde insistendum esse dicit in eo, quod Indi in provincias longinquas deferantur, dummodo diversae, eisque contrariae temperiei non sint. Pluribusque [sect. 74] Regum nostrorum schedulis, & ordinationibus utrumque passim comprehensum, & quantum fieri potest, cautum, ac prohibitum esse videtur. Nam schedula data Pintiae 28. Febr. ann. 1551. postea renovata, & strictius servari iussa per alias, datas apud D. Laurent. 6. April. ann. 1574. & 31. Maij ann. 1583. aperte deciditur: Que los Indios por razon de los dichos servicios no sean llevados donde mueran, o enfermen por los caminos, o por el temple. Et per aliam 2. Decemb. ann. 1563. quae extat 4. to. impress. pag. 302. iubetur: Que las Audiencias del Peru no consientan que venga Indios alquilados a servir a las ciudades de Espanoles de mas de ocho, o diez leguas. Et in alia ibidem inferta pag. 303. ann. 1558. disponebatur, ne Indi, nisi ignavi, & otiosi essent, ad locandas suas operas inviti compellerentur, & statim subijcitur: I a estos q assi vivieren ociosos, que no entendieren en lo susodicho, no les complereis a salir de sus lugares, salvo para que vengan a pueblos de Espanoles, donde no aya Indios para trabajar: i a los que assi huvieren de venir para trabajar, no los sacareis, ni consentireis que sean sacados de mas lexos que de dos leguas, o tres, aviendo necessidad, &c. Rursusque in alia schedula an. 1575. quae loquitur cum Dom. D. Francisc. a Toleto Prorege peruano, eod. to. pag. 314. deciditur, ut ita fodinis de Indis provideat: Que no se lleven de tierras frias a calientes, ni de calientes a frias: quod iterum repetitur in quoda cap. epistolae ann. 1589. missae ad Proregem Peruanum Dom. Comitem del Villar d. 4. tom. pag. 316. Et generaliter, Que no se consienta, que sea sacados de sus temples i naturales, por las muertes, i graves danos que de esto se les siguen, dispositu est per schedulas & provisiones ann. 1528. d. 4. to. pag. 262. & ann. 1541. & 1543. eod. tom. pag. 280. & seqq. inter quas illa ad Marchionem. D. Francisc. Pizarrum, gravia damna recenset ex mutatione Indorum ad Provincias suae temperationi contrarias. Et tande illa saepe allegata schedula ann. 1601. cap. 23. Indos tantum viciniores distribui permittit: Sin que la mudanca sea de tierra caliente a fria, ni por el cotrario. Et ila alia an. 1609. c. 8. idem, quoad fieri possit, observari iubet. Adijciens tamen, I si esto absolutamente no se pudiere escusar, hareis en esta parte lo que sufriere la capacidad i estado de las cosas, echado siempre mano de los mas cercanos: pero co tal respeto, que el alivio i benficio de los unos no recambie en agravio de los otros. Sexto requiritur, [sect. 75] ut quibus casibus Indi in praedictis operis, & servitijs laborare coguntur, copetens eis merces, sive salarium, iuxta terrae consuetudinem, & servitij meritum in manu propria, & absque ulla retardatione solvatur. Hoc enim ita similibus casibus iure communi cautum reperitur in l. cursum, C. de cursu pub. lib. 12. l. nullus, vers. De publico, C. de fabrincens. lib. 11. cum alijs traditis a Platea in l. 1. C. ne rustican. ad ull. obseq. eod. lib. & Rhenato Chopp. de privil. rustic. lib. 2. 1. par. c. 8. Vbi [sect. 76] hoc adeo verum esse docet, ut quamvis alias iuris regula sit, in locatione rerum, pensionem inciviliter peti, nisi omnibus partibus eius temporis praeteritis, de quo inter partes convenerat, ut post Accurs. in l. aede, C. de locato, & in l. 1. §. si pensio, D. de migrando, docet bart. in l. 1. §. Divus, D. de var. & extraord. cogn. In operarum tamen locatione, presertum rusticarum, pecunia dietim operarijs solvenda est, quia magis in sumtus diurnos, quam salarij nomine erogati videtur, argumento eorum, quae docent I.C. in l. legatus antequam, D. de legation. 1. si vero non remunerandi, §. ultim. D. mandat. l. 1. §. Divus, & ibi Bart. D. de var. & extraordin. cognit. idem Bart. in l. adversus, C. de locato, & Geoponicon Graecus Auctor, lib. 2. de re rustica, cap. 76. ubi inquit, quod villicus operum ephemerida, sive diarium habere debet. Quod [sect. 77] etiam ad dies in itinere eundo, & redeundo consumtos, merito extendunt Bald. in l. liberti libertaeque, num. 15. C. de oper. libert. Bart. in l. suo victu, D. eod. & plures schedulae Regiae, de quibus infra hoc cap. n. 78. Quia dum sunt extra propriam domum, absentes sunt, [sect. 78] & tempus absentiae pro servitio computatur, l. abesse, & l. qui mittuntur, vers. Similiter, D. ex quib. caus. maior. ibi: Et dum eat in castra, ac redeat miles, Reipublicae causa abest: quod & eundem sit in castra militaturo, & redeundum. Facit etiam text. in l. quod nisi, §. exprovincia, D. de oper. libertor. quem ibi notat Bart. & dixit [sect. 79] singularem Ludovic. Roman. singul. 386. pro Advocato & Medico, cui constitutum est diurnum honorarium, ut illud habere debeat etiam pro diebus, quibus steterit in itinere eundo & redeundo. Quod & voluit gloss. in l. desertorem, §. si ad diem, D. de re milit. Bald. in l. 1. C. de suffragio, Felin. in cap. 1. ad fin. de libell. oblat. & Ripa in l. quominus, num. 19. & seqq. D. de fluminib. ubi utiliter tangit illam quaestionem, quando disposita in termino, censeantur disposita in via, per quam pervenitur ad terminum? Quod etiam pluribus probat Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 21. num. 240. pag. 954. Carroc. in cap. cum quid, de reg. iur. in 6. 1. par. ad sup. num. 8. cum seqq. Flores de Mena in pract. quaest. q. 8. & Parlad. differ. 130. per tot. Et generale esse, ut operae, [sect. 80] si in loco, ubi moratur Patronus, praestae sint, eiusvectura, ac sumtu fiant, ostendit I.C. in l. operae 21. D. de oper. libert. Colerus in tract. de aliment. lib. 1. cap. 13. n. 91. & seq. & Daniel Moller. ad constit. elect. Saxon. par. 2. constit. 52. Et idem est in quovis casu, [sect. 81] in quo aliquis in alterius commodum iter fecerit, quia eius sumtus ab eo petere potest, l. 2. D. de annuis legat. cum alijs traditis a Bald. in d. l. liberti, C. de oper. libert. Dignus quippe est [sect. 82] operarius cibo, & mercede sua, ut habetur Matt. & Luc. 10. & in lege Domini Levit. 19. iuste praecipitur: No morabitur opus mercenarij tui apud te usque mane; & Deut. 24: Eade die reddes ei pretium laboris sui ante Solis occasum, quia pauper est, & ex eo sustentat animam sua: ne clamet contra te ad Dominum, & reputetur tibi in peccatu; & Tobiae 4. vers. 15: Quicunq; tibi aliquid operatus fuerit, statim ei mercede restitue, & merces mercenarij tui apud te omnino non remaneat. Et qui cam iniuste morantur, aut fraudant, Ecclesiasticum attendant c. 34. dicentem: Qui aufert in sudore pane, quasi qui occidit proximum suu. Qui effundit sanguine, & fraudem facit mercenario, fratres sunt: & Malachia Prophetam c. 3. per quem Dominus se pollicetur testem velocem in eos, qui caluniantur mercedem mercenariorum suorum. Nec minora promittit Iacobus Apost. cap. 5. dicens. Ecce merces operariorum vestrorum, qui messuerunt regiones vestras, quae fraudata est a vobis, clamat: & clamor eorum in aures Domini Sabbaoth introivit. Circa quod alia in optimis quaevtionibus notant Ioan. de Annan. in c. naviganti, n. 35. de usur. Bonis. de Vitalin. in Clemet. dudum, §. verum, de sepultur. & in Clem. 1. de magist. n. 49. Baeza de decima tutor. c. 2. n. 25. & Martin. Delr. in Adag. sacr. 1. to. adag. 729. pag. 325. Vbi explicas [sect. 83] illud Isai. c. 21. vers. 16. In anno mercenarij, cum Cyrillo & Procopio notat, pro integro, & perfecto dici: cui nihil deest, neq, superest, quem neq; recipientis mercede inopia, neque solvetis religio proferri, aut procrastinari sinit. Qui enim in serviture sudore tolerat, & se mercede addixit alteri, subtiliter, & accurate semper init rationem temporis suae coductionis; & anxie illud diebus singulis coputat, ut diurno penso absoluto, mercedem recipiat. Sed ut propius ad Indos [sect. 84] nostros, Mitayos, accedamus, idem in eorum salarijs, sive mercedibus persolvendis, merito desiderant Matienz. d. 1. par. de gubern. Reg. Peru c. 4. 5. & 9. Agia in respons. de servit. person. pag. 41. & melius omnibus Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salut. c. 18. pag. 354. ubi ad iustificada compulsionem eorum, qui metallorum operationi subduntur, inter alia requirit: Vt fortunis quoque suis non pessime consuli sentiant, sed pretio iusto tam molestus eorum labor compesetur, sinaturque lucella sua interim quaerere; & car. 17. pag. 341. ubi terribile sane clamore esse, inquit, qui pro subtracta mercede aures Dei adversus potentes, & divites, interpellat, imo & qui vel morantur, vel imminuunt, vel quovis modo defraudant pretium sudoris alieni. Et statim ita notanter & elegater prosequitur: Ne mihi igitur obsoletum a te cibu porrectu commemores, ne vestem annuam, aut agelli portiunculam illius usibus relictam referas. Adest iustus arbiter Deus, qui se etiam testem pro paupere, & quidem velocem pollicetur. Quae res, quaenam aestimatio iusta sit, ut scrupulus omnis tibi eximatur? Si lege praescriptum est pretium, ut in rebus plerisque est, ne alium quaeras interprete, quicquid de legitimo detrahis, rapina est. Si nulla lex est, comunis aestimatio bonorum, atque prudentium ponet modum, aut etiam utriusque, locantis, inquam, & conducetis mutua pactio, dumodo dolus omnis, & vis absit. Quo toto genere multum, ac saepe peccant & Patroni Indorum, & Praetores, & ipsi passim Parochi, dum subditis, pro rerum occasionibus, multa imperant, nulla, aut pauca persolvunt, qui neque a culpa eximi, neque a satisfactione excusari ullo modo possunt, quamvis obseque difacilitatem, & prontam operam Indorum praetexant. Igitur cuivis operae, cuivis labori Indorum mercedem suam reddendam esse, perspicuum est. Quae omnia prae oculis habentes Reges nostri Pijssimi, [sect. 85] plurimas schedulas & provisiones varijs temporibus expediri fecerunt, quae hanc congruam taxationem & veram, atque praesentem solutionem mercedis Indorum, qui vel compulsi, vel voluntarij praedictis servitijs incumbunt, summo studio curari mandarunt, quae reperiuntur in 4. to. impress. pag. 296. cu multís seqq. Inter quas admodum notabilis est illa, Guatemalensi Cacellariae directa, Pintiae 21. Ianuar. an. 1559. quae ita enixe hoc desiderare videtur ut licet peralias schedulas salarij moderatio Magistracuum arbitrio iuxta laboris, & regionis modum, ac more, relinqueretur, hec tamen eius pactione voluntati Indorum reservat, sic inquiens. Con tanto que el jornal que se les huviere de dar, sea aquel que ellos se cocertaren; sin que en el precio de ello se les poga tassa, pues siendo libres, como lo son, ha de gozar de toda libertad, como la goza nuestros vassallos de estos Reinos. Quod tamen quia in causa esse posset, [sect. 86] ut Indi excessivam mercede petentcs, necessarijs operis, laboribusq; deficerent, per aliam schedulam eadem die latam, & per aliam 2. Decemb. ann. 1563. d. 4. tom. pag. 301. Magistratibus, & Regijs Audientijs taxari praecipitur, habita temporum, provinciarum & itineris, ac laboris ratione, & ita ut in omnibus semper Indis, quoad fieri possit, cosulatur. Et in instructionibus Proregum, quae habentur 1. tom. pag. 319. & 329. hoc idem eos summopere commedatur: Demanera, que se crezcan los jornales todo quanto sufriere la tierra, i que las pagas se hagan a los mismos Indios, que trabajaren, i no a sus Principales, ni a otra persona alguna. Sed nullibi melius & plenius haec omnia disposita & exposita sunt, [sect. 87] quam in schedulis servitij personalis sepe a me allegatis ann. 1601. cap. 17. & 26. & ann. 1609. cap. 9. Nam & taxationem mercedis ita faciendam constituunt, ne metallarij, vel agricolae damnum sentiant, du Indis favere curamus, & itineris pretium, quia minor est labor, minus esse debere aperiunt, quinque vel sex leucis pro quolibet die computatis, & ut solutio realis fiat, & in propria ipsorum Indorum manu, ut fraudibus, quas aliter patiuntur, obviam eatur. Septimo curandum est, [sect. 88] ut Indi, qui his operis & servitijs distribuuntur, & praesertim qui metallicijs laboribus assignantur, moderatiori, quo fieri possit, pretio ea omnia ibide rep eriant, quae ad sui sustentationem necessaria esse videbuntur. Ne alioqui plus expendere, quam possint lucrari, cogantur, & ob alicnas utilitates famis, & nuditatis iniurias sustineant. Quod ita primum cautum invenio in quadam schedula data Matriti 5. Martij ann. 1571. 4. tom. impress. pag. 312. Et postea latius pleniusque provisum in d. schedula ann. 1601. cap. 27. ibi: Otro si encargo a vos el mi Virrei, i a mis Audiencias i Governadores, i otras qualesquiera justicias, que pues los Indios es gente natural en la tierra, i tan necessitada, tengais particular cuidado de que sea acomodados en los precios de los bastimentos, i que los que se les vendieren en los assientos de minas, i en otras partes i labores donde trabajaren, sean a precios justos, i moderados, i que antes los hallen mas baratos que la otra gente, por ser pobres, i vivir de su trabajo, castigando con rigor i demostraction qualquier excesso que en esto huviere. Et est omnino notada illa alia schedula anni 1609. c. 3. ubi cum prudetissimus legislator nullum non lapidem moverit, quo haec coacta servitia, quae necessitas extorquet, suaviora reddantur, sic inquit: Como quiera que sea, tratareis luego de aliviar los Indios por los medios mas eficaces que sufriere la materia, ordenando, que a los Mitayos, e Indios de repartimiento se les den los mantenimientos, i ropa de sus personas a precios moderados, i castigado rigurosamente a los que hizieren lo cotrario. Para parte de cuyo efecto, sera medio de importancia. que en los assietos de minas, especialmente en Potosi, hagais albondigas, donde se reduzgan i recojan todas las retas de especies q se benefician i entra en mis Reales caxas de las Encomiendas, incorporadas en la Corona, para que estas especies se distribuya en la forma dicha, i a moderados precios entre los Indios solamete que esiuvieren ocupados en las minas i labores donde fueren repartidos, &c. Quibus consequenter [sect. 89] eaedemmet schedulae sanctissime provident, ut Indorum curtioni subveniatur, quos in eisde laboribus infirmari cotigerit: sic enim habet illa an. 1601. c. 17. Que sobre todo se tega mui particular cuidado de su salud, i buen tratamiento en lo espiritual i teporal, i que los enfermos sea mui bien curados. Et in illa an. 1609. c. 32. Especialmete os encargo la buena i cuidadosa cura de los enfermos que adolecieren en la ocupacion de las labores referidas, ora sean de mitas, o repartimiento, o volutarios, para que tengan el socorro de medicinas, i regalos necessarios. Octavo [sect. 90] caveri etiam debet, ne quod ob publicas & urgetes totius Regni necessitates permittitur, privati ad peculiare sui comodu vertat, & hos Indos operarios alijs usibus applicet, eosve recipere audeant, si proprios sundos, aut fodinas non possideant, quibus illi inservire possint. Et multo magis, ne eos ullo modo vedere, vel cum praedijs, aut sine praedijs in alios ullo modo transferre possint. Quod Peruano Proregi Marchioni de Canete iniuctu fuit per sched. Matr. 29. Deceb. an. 1593. 4. to. impres. pag. 300. & postea datum in madatis, sive instructione Dom. D. Ludov. a Velasco ann. 1593. c. 53. to. 1. pag. 320. & plenius, graviusque prohibitum, & punitum per schedula ann. 1601. vers. 7. 19. & 21. & ann. 1609. vers. 15. Circa quas, quia infr. hoc lib. cap. 17. latiore disputationem inimus, hic amplius immorari supersedemus. Nono & ultimo, [sect. 91] quod plane primum esse debet, curadu est, ne Indi occasione horum servitiorum, in Fide, ac Religione Christiana, qua semel susceperunt, grave aliquod detrimentum, aut impedimetu a accipiant, neve in diebus festivis laboriosis istis operationibus opprimantur. In omnibus quippe rebus [sect. 92] precipua sem per esse debet Fidei, & Religionis consideratio, qua neglecta, reliqua ubi promoveri credutur, pessum eunt, l. sunt personae, D. de relig. & sumt. funer. l. sancimus, C. de sacros. Eccles. Constant. Imp. in Novell. tit. 2. ibi: Praecipua Imperatoriae Maiestatis curam esse perspicimus, verae Religionis indaginem, cuius si cultum tenere potuerimus, iter prosperitatis humanae aperimus inceptis. Iunctis alijs, quae late congessimus 1. tom. lib. 1. cap. ult. num. 89. & seqq. & lib. 2. cap. 11. n. 33. cap. 13. n. 60. cap. 16. ex n. 59. & lib. 3. cap. 4. ex n. 37. Id quod [sect. 93]in hac, de qua agimus, Indorum Oeconomia multo magis servari debet, quorum dominationem & gubernationem Reges nostri Pijssimi sub hac se conditione suscepisse saepissime protestantur, ut diximus dict. 1. tom. lib. 2. c. 24. & praeter alia satis ostendit caput 1. instructionis Proregis Dom. D. Fracisc. a Toleto ann. 1568. quod extat 4. tom. impress. pag. 263. Vbi [sect. 94] haec cura illi primo loco notabiliter commendatur. Et in nostris terminis [sect. 95] ita advertit Matiez. d. 1. par. cap. 34. & Acosta d. lib. 3. de procurand. Ind. salut. c. 18. pag. 354. ibi: Primum igitur doctrinae spiritualis ministri in his, qui metalla operantur, ne desint, ut sint qui Missas celebrent, qui in Fidei rudimentis erudiant, qui morituros confessione excipiant, caeteraque necessaria administrent, ne commercio finito, cura quoque Evangelij concidat. Dispositumque [sect. 96] in plurimis schedulis reperitur, & praecipue in illa de Fuensalida 26. Octobr. ann. 1546. 4. tom. pag. 271. ubi cum damna, & conscientiae pericula, quae ex contrario abusu sequebantur, recensuisset, subiungit: Porque vos mando, que veais lo susodicho, i proveais como los domingos, i fiestas de guardar no trabajen los Indios de essa provincia en edificios, ni cosas publicas, en ninguna de las ciudades, villas, o lugares que en ella oviere pobladas de Espanoles, i sobre ello les pongais a los tales Indios, i a las personas que se lo mandaren, las penas que os pareciere. idem deciditur in alia 10. Octob. ann. 1575. ad Proreg. D. Francisc. a Toleto eod. 4. tom. pag. 314. quae iubet: Que a los Indios que se embiaren, i echaren a trabajar a las minas, la justicia los visite a menudo, i haga que sean dotrinados en las cosas de nuestra santa Fe Catolica, i provea lo que mas convenga para su conversion, i conservacion de salud i vida, &c. Et aliud caput epistolae ann. 1589. ad alium Proregem Peruanum pag. 316. ita Indos fodinis addici permittit: Como no sea mudando temple de que se les siga dano en su salud, e teniendo doctrina, e justicia que los ampare, i comida con que se sustenten, e buena paga de sus jornales, i hospital donde se curen, i sean bien tratados, i regalados los que enfermaren. I que esto sea a costa de los mineros, pues resulta ensu beneficio el repartirse los dichos Indios. In illa quoque schedula saepe repetita ann. 1601. c. 6. & 9. declaratur: Que los Indios que se dieren para las chacaras i labores del campo, no ayan de trabajar las fiestas, i que para que vivan Christianamente, i puedan ser dotrinados, se procure, que esten todos empadronados. I que en las dichas chacaras i heredades se escojan sitios para la vivienda de los Indios que sirvieren en ellas, que sea saludables, i a proposito, para que pudan ser dotrinados, i industriados en las cosas de nuestra santa Fe Catolica; i los que enfermaren, visitados, i curados, i se les administren los santos Sacramentos. Et cap. 17. loquens de Indis metallarijs, iubet: Que sobre todo se tega mui particular cuidado de su salud, i buen tratamiento en lo espiritual, i temporal, i que los enfermos sean mui bien curados, &c. Et in alia non minus nobil schedula d. ann. 1609. cap. 32. sic habetur: Sobre todo lo qual atendereis con mucha vigilancia a que los jornaleros oyan Missa, i no trabajen el dia de fiesta en beneficio de los Espanoles, aunque tengan Bulas Apostolicas, i privilegios de su Santidad, i los mineros digan que lo hazen volutariamente, pues esto no se verifica jamas i comoquiera que sea, tiene inconvenientes mui grandes. I hareis que vivan Christianamente, sin los vicios i borracheras, de que nuestro Senor se ofende tanto, &c. Qua de re, & de alijs dubijs, quael circa observationem festorum erga Indos oriri solent, infr. hoc eod. lib. c. 26. ex n. 79. Deo dante, latiorem, ac prolixiorem sermonem habebimus. Nvnc vero, [sect. 97] ut huic tandem finem imponamus, quoniam omnes superiores leges & cautiones ad ungue servare in tanta hominum, rerum, provinciarumque diversitate & perversitate, Magistratuumque distantia difficile est: illis autem non servatis, Indorum ad praedicta servitia coactio, non iniustitiam tantum, veru tyrannidem quoque, aut rapinam redolere videtur, meritovideo plures doctos, pios & graves viros in ea consulenda, aut approbanda haerere pariter & horrere; ipsumque supremu Indiarum Consilium (quod non minori prudentia, quam pietate refulget) ita varie, & semper quidem parce, & stricte super hoc articulo rescripsisse. Quapropter [sect. 98] Hisparos nostros, qui Indorumlaboribus, & sudoribus in dictis servitijs, vel in alijs quomodolibet abutuntur, & acerbius cum Indis, quam cum mancipijs agere solent, cum Iosepho Acosta d. lib. 3. c. 9. & 18. moneo, atque obtestor, ut videant, quas patri pauperum, & iudici orphanorum rationes reddituri sint. Desinantque iam tandem ignavi ipsi, avri, & inhumani, ignaviae sese Indorum iactare, salutique, & fortunis consulere; & sub falso publicae dosciplinae, ac providentiae nomine, privatis suis commodis, insatiabilique cupiditati, cum tanto Barbarorum dispendio insistere & inhiare. Ne si duri [sect. 99] esse pergamus in miseros, neque nostre cupiditatisardorem eorum lacrymae extinguant, multus, ac creber Indorum clamor coelos omnes penetrans, ad ipsum aequissimi iudicis tribunal irrumpat, variasque clades, & calamitates experiamur, quae ijs, qui pauperes opprimunt, & calumniantur, ut augeat divitias suas, Eccles. 10. Proverb. 22. & Iob 27. Dominu comminatur. De quibus etiam plura, hanc eandem admonitionem facientes, sup. 1. tom. lib. 3. cap. ult. ex num. 5. retulimus. Inter alia notantes, [sect. 100] ob has forte pauperum oppressiones, violentasque alieni sudoris exactiones, pler sque nostrarum Indiarum hominibus divitias ita comparatas, no solum adiumentro non fuisse, verum, ut Iob ubi sup. praenuntiat, Deo iustissime vindicante, certi exitij, & ruinae causam potissimam extitisse. Quod in simili graviter notasse reperitur [sect. 101] D. Greg. lib. 4. Regist. epist. 33. ubi ad Constantiam Augustam scribens, multa severe loquutus, adiungit: Idcirco fortasse tantae expensae in hac terra minus ad utilitate proficiunt, quia cum peccati aliqua admixtione colliguntur. Praecipiant ergo, Serenissimi Domini, nihil cum peccato colligi. Nam scio, quia et si parum Reipub. attribuitur utilitatibus, ex eo multum Respub. adiuvatur: cui addo Alciatum Emblem. 28. ubi Claud. Minoes, & Brocens. alia congeserunt, Ovid. lib. 1. Amor. Eleg. 10. Non habet eventus sordida praeda bonos. Euripid. in Erictheo: Opes legitimas magis quam rapinas Colere decet: neque enim divitiae inustae Vnquam constantes sunt. Democrit. apud Stobaeum Serum. 90. Divitiae malis artibus comparatae, infamiae nota inter homines insigniuntur. Solon. apud Cael. Rhodig. lib. 20. cap. 25. Divitias habere quidem cupio, per iniuriam vero consequinolim, subsequitur enim mox supplicium. Et aptium ad re, de qua gimus, [sect. 102] Deut. 14. Omnis anima, quae comederit sanguinem alterius, peribit de populis suis; & Proverb. 28. Qui coacervat divitias usuris, & foenore, liberali in pauperes congregat eas: qui locus explanatur inillo Iob 20: Divitias, quas devoravit, evomet: & de ventre eius extrahet eas Deus: & melius cap. 27: Si comportaverit quasi terram argentum, & sicut lutum praeparaverit vestimenta, praeparabit quidem, sed iustus vestietur illis, & argentuminnocens dividet. Sed licet haec vera sint, & ita se habeant, no tamen negamus, [sect. 103] casu quo Indi Hispanis iustis conditionibus serviunt, aut famulantur, aliquam honestam, & moderatam vim, atque compulsionem, vel terroris signisicationem illis inferri posse, ut iniunctis sibi ministerijs sedulam operam navent. Etenim, [sect. 104] ut inquit Acosta d. cap. 9. pag. 308. Barbari omnes ingenio sunt servili, fervis vero nullum otium esse debere, etiam in proverbium abijsse, docet Aristot. lib. 7. Politic. c. 15. quod otium petulantes faciat. Id quod noster Sapies praeclare monuit [sect. 105] Eccle. 3: Mitte(inquit) servum in operationem, ne vacet: multam enim malitiam docuit otiositas. Quem locum exponens Martin. Delrius in Adag. sacr. 2. tom. adag. 452. pag. 571. ita cum Cardinali Hugone enodandum iudicat: Debentur asino cibaria, ne deficiat; virga, ne lasciviat; onus, ut proficiat: sic servo panis, ne succumbat; disciplina, ne erret; opus, ne insolescat. Cui simile est aliud [sect. 106] Adagium prosanum: Asino gramen, & baculus: & Phryx verberatus melior, & Hispaum: Del pan, i del palo, in quibus plura notavit Erasmus. Verum, ut idem noster Acosta rectissime subijcit d. lib. 3. c. 17. pag. 348. [sect. 107] paternali potius, quam herili more, ac amore Indos hac in parte tractre debemus. Qua in re multum plerumque iusti, & aequi limites transiliutur: quorsum enim verbera, si verba sunt satis? quorsum plagae, si vel metus incussus hominem subigit? Quod qui servare neglexerint, [sect. 108] & crudeles, ac nimis austeri in Indos fuerint, eorum servitio se indignos reddunt, neque fugientium revocandorum ius habent, argumento eorum, quae in vassallis feudalibus, vel censitis notat Luc. de Pena in tit. si coloni, C. de agricol. & censit. lib. 11. Capicius in investit. feud. verb. feuda amittuntur, vers. 52. Borrell. cons. 30. & 31. cent. 2. & de Magistr. lib. 4. c. 9. n. 52. # 6 CAPVT VI. De eisdem servitijs personalibus in specie, ac primum de eo, quod publicis, vel privatis aedificijs, Ecclesijs, atque alijs operibus exhibetur. SVMMARIVM CAPITIS Sexti. -  1 D. Michael Gomez de Luna & Arellano, Hispanlensis Senator meritissimus, landatur, & eius opinio circa operas, & servitia Indorum. -  2 Indi ad opera, & aedificia publica compoelli possunt. -  3 AEdificiorum viarum, pontium, & similiu publicorum operum copnstructio, & reparatio maxime curari debet. -  4 L. ad instructionem, C. de sacrosanct. Eccl. cum similib. illustratur. -  5 L. 4. tit. 20. par. 2. expenditur. -  6 Romani maxime soliciti fuerunt de operibus publicis, & urbis ornatu. -  7 L. 2. §. si quis, & l. ult. D. ne quid in loco pub. cum alijs plurimis, quae agunt de utilitate, & necessitate operum publicorum, illustramtur. -  8 AEdificia qui construit, animosus vel magnanimus dicitur. -  9 AEdificia apum exemplo commendantur, & qualiter Cyrum & Darium extulerint? -  10 Indos ad aedificia, & alia publica opera compelli posse, qui tradant? -  11 Schedulae aliquae referuntur, quae Indos ad aedificia distribui prohibent, & plures quae iubent. -  12 Indi tunc debent aedificijs, & alijs operibus publicis, vel privatis inviti mancipari, ubi Hispani, vel Indi deficiunt, qui voluntarie suas operas locent. -  13 Indi quo casu publicis, vel privatis aedificijs distribuuntur, nihil aliud praeter laborem praestare debent. -  14 Indi qualiter teneantur ad Templorum & Monasteriorum constructionem & reparationem. -  15 Habitatio sub alimentorum appellatione continetur. HIS ita circa difficilem hanc servitij personalis Indorum tractationem generaliter constitutis, operaepretium me facturu existimo, si specialiter modo singulas functiones, quibus in his Regnis adigi solent, ad incudem revocaverim, earumque institam, vel iniustitiam Critolai, quod aiunt, libra perpenderim, quamvis novissime post haec scripta, ex rationibus supra relatis, in communi probari videam a docto [sect. 1] pariter, ac nobili viro, D. Mich. de Luna & Arellano, nunc Hispalensi Senatore meritissimo, & mihi ob ingnenuos mores & artes valde probato, in terso illo tractatu de iuris ratione lib. 3. c. 12. n. fin. Vbi postquam mentionem fecit, concludit: Indos omnes Occidentales naturali quodam iure, & pudore teneri Hispanico & Americo nostro Regi Philippo operas praestare pro tanto beneficio accepto, quo eos a foedissima servitute, sive stultitia redemit, & meliores usu rationis, eloquentia ac ingenti diligentia reddidit, qua do honesta, & sine pericula vita praestare iubentur, & secundum differentiam ingenij, naturae, doctrinae, & institutionis Indorum huiusmodi Barbarorum, arg. l. eius 16. in Princ. l. 38. D. de oper libert. l. 12. D. de leg. 3. l. 31. D. de solution. & hoc ab alijs invasoribus, veluti Batavis, posse defendi interdicto quod fructuario proponitur, scilicet unde vi, l. Aquilius, in fine, D. de donat. iuncta l. 3. §. unde vi, D. de vi & vi armata. Et in primis, [sect. 2] cum neque vita humana, neque publicus, & necessarius urbium, atque oppidorum usus, & ornatus absque aedicficiorum contructione, pontium, fontium, & viarum fabricatione, & reparatione transigi possit, ut praeclare docuit Aristot. in suis Polit. inquiens: [sect. 3] Secunda & huic proxima est urbanarum rerum cura, tam communium, quam privatarum; ut cum decenti ornatu aedificia, & viae conserventur, & collapsa reficiantur. Et Iustinian. in Auth. de mandat. Princip. §. deinde, coll. 3. ibi: Sed etiam proibertate necessariorum, & portuum, & operum civitatu diligentia habebis: merito his laboribus subeundis Indi obligari solent, quotiescunque id Reipub. necessitas, vel utilitas exigit. Ideque eisdem de causis [sect. 4] ad quoscunque alios cives productum videmus in l. ad instructionem, C. de sacros. Eccels. l. ad portus, l. omnes, la 2 C. de oper. publ. cum similib. quibus conveninens de iure nostro l. 1. & 3. tit. 11. par. 2. & melius l. 4. tit. 20. par. 2. aeque providam, ac communem omnium curam in hoc, atque in agrorum cultura desiderat, ut constat ex illis [sect. 5] verbis: E non tan solamete dezimos esto por las heredades, de que han los fructos, mas aun de las casas en que moran, o tienen lo suyo, e de los otros edificios de que se ayudan paramantenerse. Ca todo esto deben labrar en manera que la tierra sea por ello mas apuesta, e ellos ayan ende sabor i pro. Et ad eundem finem ob eandem rationem spectant innumera alia privilegia, [sect. 6] & edicta, quibus Romani olim suam semper curam, & solicitudinem in aedificijs constituendis, & conservandis maniufestarunt, quorum vestigia extant apud Cicer. in 6. Verrina, Plin. lib. 10. epist. ad Trajan. Cassiodor. lib. 4. epist. 30. & 31. Et apud I.C. [sect. 7] in l. 2. §. si quis nemine, & l. ult. D. ne quid in loco pub. ubi ne urbis aspectus ruinis deformetur, sustineri iubetur aedificium, quod nemine prohibente, in publico factum est, l. Praetor 20. §. hoc interdictum, D. de novi oper. nuntiat. ubi interdictu illius tituli prohibitorium esse dicitur: Ne quis prohibeat facere volentem eum, qui satis dedit. Pertinet enim ad decus urbium aedificia non derelinqui, l. 1. & per tot. D. de damn. infecto, ubi ex hac causa agitur beneficio illius tituli, ad damna reficienda & praevienda, quae ex ruinis aedificiorum timeri possent, l. caetera 43. D. de leg. 1. l. Senatus 52. D. de contrah. emtion. ubi ea, qua aedicus iuncta sunt, legari, vel vendi separata ab aedificijs non possunt, ne ea hoc pacto demoliantur, l. 1. D. in quib. caus. pign. l. interdum 5. cum l. seq. D. qui potiores, l. si ventri 6. §. 1. D. de privileg. creditor. ubi eadem ratione creditor antefertur, qui ad domus reparationem pecuniam mutuavit, l. quod si vir 15. D. de donat. inter vir. ubi licet donatio inter coniuges prohibita sit, valet tamen, si ad refectionem domus combustae facta fuerit, l. 1. D. de tign. iniunct. l. adeo 7. §. cum in suo, D. de acquir. rer. domin. §. cum in suo, vers. Quod ideo, Inst. de rer. divis. ubi alienum tignum, vel materies aedificijs iniuncta, separaro ab eis non permittitur, ne domus diruatur, l. 2. C. de aedificijs privatis. Vbi aedificiorum dominis prohibetur, ea ita demoliri, ut publicus deformetur aspectus, l. praescriptio 6. C. de oper. publ. ubi nulla praescriptione obstante, tolli iubentur quaecunque in foro, vel in publico loco contra ornatum, & commodum, ac decoram faciem civitatis extructa noscutur, l. 2. C. de praedijs navicular. lib. 10. ubi quod ex domibus decus urbium augetur. Et [sect. 8] ex amplis earum edificijs, quis animosus, sive magnanim iudicatur, ut per Bart. Plateam, & Penam, ibid. Boer. in tract. de seditiosis, §. 1. n. 25. & Redinum de maiest. Princip. verb. Magnanimus, n. 2. & 3. fol. 107. Tradit alia Balduin. in d. §. cum in suo, ubi hunc articulu diligenter examinat; & ultra eum late illustrant, & prosequuntur Guido Papae cons. 1. n. 7. Simancas lib. 8. de Repub. c. 13. & 14. Conan. lib. 3. commentar. cap. 6. n. 7. Petr. Vellei. in l. 1. D. de iust. & iur. lib. 4. n. 12. ide Velleius, & Ioan. Corras. in l. Praeses 7. D. de off. Praesid. idem Corras. in l. 1. D. de servitut. n. 34. Menes. in l. altius, n. 21. C. eod. Donell. in tract. de pignor. c. 4. Raevard. ad ll. 12. Tabu. cap. 22. Balduin. ad easdem ll. c. 12. Pinel. in l. 1. C. de bon. matern. 3. par. n. 66. Mantua singul. 555. Petr. Greg. lib. 2. de Repub. c. 9. & 10. & Bobadilla, omnino videndus, in Polit. lib. 3. cap. 5. per tot. & Donell. & Osuald. lib. 2. comment. iur. civil. cap. 5. & de varijs aedisiciorum formis apud diversas nationes agens Alex. ab Alex. lib. 5. genial. c. 24. ante fin. & AElian. de hist. animal. lib. 1. cap. 59. & lib. 5. c. 13. Vbi [sect. 9] vel ex apum exemplo deducit insitum a natura ipsa brutis animantibus aedificandi studium. Et subdit utrumque Cyrum & Darium ex aedificijs seu hortis, quae propria manu construxerant, magnam gloria adeptos, tam apud Persas, quam apud Graecos & Lacedaemonios. In nostrae autem [sect. 10] quaestionis terminis eiusdem coactionis in praedictis operibus iustitiam, & necessitatem agnoscunt Matienz. in tract. M.S. de moderat. Regn. Peru, 1. par. c. 9. Agia in respons. 1. de servit. personali, & Ioseph. Acosta de procur. Indor. salut. lib. 3. cap. 17. pag. 340. ibi: Sive domum aedificet, & pag. 343. ubi hoc multo planius, & securius procedere inquit: Vbi agimus de ea coactione, quae affertur, cum ipsorum interest, ut cum sibi ipsis oppidum, aedesve aedificare iubentur, aut templa extruere, aut fundos colere, caeter aque rei, vel publicae, vel familiaris officia, est enim in aperto res, cum etiam ingenui omnes ad ista compellantur, cum militiae, pacisve negotia ita fieri exigunt. Magistrati sque cum ista & indicit, & urget, pro officij sui, munere facere, non dubitatur. Et pag. 346. ibi: Neqye vero improdandum, quod mercenarij conductitij certo die, & loco adesse Magistratuum decreto solent, quod que publicis operibus, ut pontibus reficiendis, vijs expediendis, alijsque id genus destinentur. Et quamvis [sect. 11] in schedula quadam 11. Martij ann. 1550. prohibitum sit: Que no se eche peonadas de Indios, para hazer Iglesias, ni Monasterios, aunque los Encomenderos se obliguen a lo tomar en cuenta, o parte de paga de sus tributos: & per aliam Metimnae Capensis, 20. Martij ann. 1532. quae reperitur in 4. tom. impress. pag. 298. & in ordinat. Mexican. fol. 72. & 75. praesupponi videatur, pariter interdictum esse: El dar Indios para labrar casas de Espanoles, i se manda, que no se les den, sino los que quisieren trabajar de su voluntad, i pagandoles mui bien sus jornales: in quadam tamen epistola Mexicano Proregi directa ann. 1574. d. vol. 4. pag. 315. & in sched. ad Quitensem Cancellariam 9. Octob. ann. 1591. aperte haec servitia Indorum permitti videntur: Que se den de repartimiento para edificar, i reparar las cafas de los Espanoles, i otras obras publicas, como sea con moderacion, i buena paga en mano propria. Eademque compulsio approbatur per alias schedulas Vallisolet. 1558. & Monzonij 1563. eod. tom. pag. 302. & seq. Quae [sect. 12] tame insinuant: Que esto ha de ser donde no huviere Espanoles, ni Indios, que voluntariamente se alquilen para las labores, i edificios publicos, i particulares. Extat quoque alia habetur in ordinat. Mexican. fol. 186. I manda, que para los edificios que hazen Virrei, i Oidores en las casas Reales, tomen Indios, i les paguen. i en caso que sean obligados los Indios a hazer las obras de las casas Reales, se entienda de las necessarias. In eisdem Mexicanis ordinationib. fol. 125. reperitur altera ann. 1551. quae ita [sect. 13] demum his publicis operibus Indos adigi iubet, ut nihil aliud praeter laborem personalem praestare cogantur, & hic pro rata tributa compenset. Verba sic habent: A simismo somos informados, que los pueblos que hazen las obras publicas en essa ciudad de Mexico, que son muchos, son compelidos i apremiados a poner los materiales de su casa, i el trabajo de sus personas, sin que por razon de ello se les descuente en sus tributos, i que sobre ello son mui molestados: i que por otra parte pagan los tributos enteramente, i reciben notable agravio, i dano en esto. Por ede Nos vos madamos, que veais lo susodicho, e informados de lo que en ello passa, proveais en ello como los dichos pueblos no reciban agravio. Et in quodam capite epistolae Regiae an. 1575. 4. tom. pag. 315. scribitur Proregi Mexicano. Que siendo necessario se apremien los Indios a trabajar en las minas, sacandolos por repartimientos de sus pueblos, como se haze para las obras publicas, e sementeras. In Templis quoque, sive [sect. 14] Ecclesijs Cathedralibus, & in Parochialibus, & Monasterijs aedificandis, maxime ubi in municipijs ipsorum tales Ecclesiae exigendae sunt, Indi ad certam expensarum partem, & ad personalem laborem praestandum compellisolent; idque pluribus Regijs schedulis cautum est, & quotidie a dominis Proregibus provisiones ad idem expediuntur. De hoc tamen articulo infr. lib. 3. cap. 23. ubi de Ecclesiasticis tractamus, latius a nobis agendum est, ideoque in praesentiarum plura adijcere non oportet. Sed [sect. 15] illud dumtaxat pro huius capitis colophone subnectere, aedificiorum necessitate & utilitatem, vel ex eo commendari, quod habitation sub appellatione alimentorum coprehenditur, l. legatis, D. de alim. legat. gloss. in l. cum hi, §. transigit, D. de transaction. Angel. cons. 28. Alexand. cons. 178. lib. 1. Anan. cons. 37. Bertrand. cons. 180. vol. 1. Pract. Papien. in forma libelli pro legato rei singul. vers. Condescendo ad decimum art. Bonifac. Rugerus in cons. 19. n. 20. lib. 1. & alij apud Martin. Colerum in tract. de aliment. lib. 2. cap. 1. num. 3. & Petr. Surd. eod. tract. tit. 2. q. 3. n. 5. Vnde eadem ratio hoc servitium iustificabit, quae agriculturae & rei pecuariae, de quibus statim dicemus. # 7 CAPVT VII. De agricultura, aliorumque rusticorum operum necessitate, & utilitate: & an, & quatenus Indi licite eis inservire cogantur? SVMMARIVM CAPITIS Septimi. -  1 INDI ut agriculturae inserviant, compelli possunt. -  2 Schedulis plurimis iubetur, ut Indi ad agrorum culturam distribuantur, quae referuntur. -  3 Schedula ann. 1601. licet neque ad agroru culturam coactum Indorum servitium permiserit, eos tamen otiosos esse non patitur. -  4 Schedula servitij personalis ann. 1609. Indos etiam invitos agriculturae, & alijs ministerijs publicis destinari posse, sub certis legibus sanxit. -  5 Homines quilibet necessitate urgent, agriculturam exercere debent. -  6 L. 4. tit. 20. par. 2. expenditur, & exornatur. -  7 Agriculturam per Indos exerceri oportere, & quare? ex doctrina Aristot. -  8 Indicae Regiones ut plurimum irriguae sunt. -  9 Indi experientissimi sunt in aquis irriguis per canales ducendis. -  10 Regiones aliquae Indiarum (ut & in Arabia) absque aquis pluvialibus, vel irriguis uberrimos fructus producunt. -  11 Agriculturae laus, & commendatio ex Cicer. & alijs. -  12 Agricultura magni habita a priscis, & nobilissimis Romanis. -  13 Locupletes cur dicantur, qui divites sunt? -  14 Adoriae nomen cur pro laude, sive gloria usrpatum? -  15 Fundus quid sit, & unde dicatur? -  16 Agriculturae necessitatem & dignitatem, qui extollant, & illustrent? -  17 Agricolae sunt Iecur Reipublicae, seu Pedes secundum Plutarch. & quare? -  18 Agricolae magnis favoribus, & privilegijs prosequendi sunt. -  19 Invecta & illata in praedium rusticum, non sunt pignori obnoxia ob privilegium agriculturae. -  20 Fortunij ratio defenditur ab impugnationibus Mendozae. -  21 Agricolaru boves, aratra, & alia instrumenta pignorari non possunt, ob favorem agriculturae. -  22 Phryges qualiter punirent furantes instrumeta, vel occidentes boves agricolarum? -  23 Boves mactari qualiter prohibuerint Athenienses? -  24 Vitulorum carnibus vesci Valentiniani lege prohibitum, & Regijs pragmaticis renovatum, & quare? -  25 Boves aratorij etiam ad cursum publicum transferri non poterant. -  26 L. 1. C. de agricol. & censit. lib. 11. exornatur. -  27 Feriae messium, & vindemiarum. -  28 Agricolae etiam semota pragmatica Regia, feriarum tempore executari non poterant. -  29 Agricolationi inservientes a fundis exire non poterant. -  30 Agricolae nec regna, nec Reges curare debent secundum Aristot. -  31 Servitus rustica olim durior fuit, quam urbana, & quare? -  32 Agricultura fere omnis per servos vinctos Romae exerceri coepit. -  33 Gabella non debetur ex fructibus rei rusticae, aut pecuariae. -  34 Annonae cura semper maxima esse debet. L. 1. §. cura carnis, D. de off. Praef. urb. illustratur, ibid. -  35 Caritas cibariorum civitates habitatoribus viduat. -  36 Apuleij locus expenditur. -  37 Agriculturae, & rei pecuariae in Indijs faveri iussum est. -  38 Vinea & vindemia frugum nomine continetur. -  39 Glandis appellation omnis fructus veniresolet. -  40 Vinearum plantationem, & culturam in Indijs permittendam & favendam aliqui tradunt. -  41 Vineis Indorum servitium dari, quinimo & vineae plantari in provincijs Indiaru prohibentur, & quare? -  42 Linum & sericum plantari, & operari in Indijs prohibetur. -  43 Vineis & olivetis, & alijs rebus similibus Indos distribui prohibent schedulae ultimae servitij personalis, quae referuntur. -  44 Schedula ann. 1610. quae vinearum plantationibus in Peruanis provincijs obviam iri iubet, refertur. -  45 Sachari plantagini, & opificio Indi dari prohibentur, & quare? -  46 Annirij folijs tinctorijs Indi servitiales dari prohibentur. -  47 Vinearum plantation in provincijs Indiarum an iuste prohiberi potuerit? -  48 Princeps licite potest aliquarum rerum venditionem, & exportationem prohibere. -  49 L. 1. & 2. C. quae res vendi non poss &c. quaeres exportari non debeant, exornantur. -  50 Vinearum novas plantationes in Italia, & alibi prohibuit Domitianus. -  51 Domitianus cur non perseveraverit in edicto de succidendis vineis? & de acuto libello contra eum huius rei causa vulgato. -  52 Domitiani edictum de succidendis vineis estrato, & alijs. -  53 Eusebij Caesariensis locus expenditur, & emendatur. -  54 Probus Imperator ubi, & qualiter permiserit vineas plantari? -  55 Flavij Vopisci locus expenditur, & emendatur. -  56 Arnaldus Ferronus, & Rhenatus Choppinus quid sentiant de multitudine vinearu in Gallia? -  57 Peruano in Regno vineas succidi debere, vel pensione gravari, ob earum multitudinem, & de schedulis novissime super hoc promulgatis. -  58 Fr. Benedictus Penalosa plura scripsit de damnis vinearum Peruanarum, & quod saltem quinta earum pars Fisco addici deberet. -  59 Vinearum plantationem in Granatensi pago prohibuerunt Reges Catholici. -  60 Lycurgus legem tulit de extirpandis vitibus, & ob id a Baccho punitum, Poetae fabulantur. -  61 Vinum, sacharum, & similia, non sunt humanae vitae ominio necessaria. -  62 Privilegia agricolis de non pignorandis rebus agriculturae necessarijs concessa, ad vinitores non extenduntur. -  63 Vineae & oliveta non comprehenduntur appellatione satorum, nec novalium. -  64 Agricolae magis indigent frumento, quam alijs fructibus liquidis. -  65 Ferijs vindemiarum etiam hodie vinitores gaudent. -  66 Matthaei Lupecij Bravi sententiam laudatur, de vino, & vinitoribus non favendis. -  67 Vinum an sit connumerandum inter bona, vel inter mala? & Auctores qui de hoc disserunt. -  68 Accursij sententia damnatur, dum vini usum probat, & bonum appellat. -  69 Vini & vitis laudes & utilitates, qui tractent & extollant? -  70 D. Sebastianus a Sandoval, Senator Panamensis, laudatur, & eius libellus pro defensione vinearum Peruanarum. EADEM quoque publicae utilitatis, ac salutis ratio operator, ut [sect. 1] ad culturam agororum ijde ipsi Indi sub praedicitis legibus, & temperationibus adigantur. Quod absque dubio procedit, ubi de communibus ipsorum fundis colendis disseritur, ut optime observat Acosta d. lib. 3. cap. 17. In fundis autem Hispanorum, praecipue ex quibus frumenta omnis generis, & aliae Indicae, & Hispanae fruges humanae vitae necessariae colligi solent (quos in hoc Regno Peruano, Chacaras, & in Mexicano, & alijs, Estancias, vocitamus) eandem Indorum distributionem licitam, & inexcusabilem esse, pluribus ostendit idem Acosta ubi sup. Matienz. de moderat. Regn. Peru 2. per. cap. 13. & Agia d. respons. pro servitio person. pag. 6. Idque [sect. 2] ita plurimis tum antiquis, tum novioribus Regum nostrorum schedulis & ordinationibus cautum videtur, quae reperiuntur in 4. to. impress. ex. pag. 290. Et licet [sect. 3] in illa anni 1601. Indorum coactio in his quoque operis cessare iussare iussa fuerit, eadem tamen praecipit, ut Indi ad plateas exire, & ibi quibus voluerint, operas suas locare, compelli posfint. Et saepe repetit, nullatenus permittendum, ut ob Indorum ignaviam totius Reip. annona, & sustentatio periclietur; & praecipue in prooemio, & in §. 10. 8. 24. ubi additur Regiae intentionis esse, ut in omnibus rebus Reip. necessarijs occupentur: Porque de esto pende la conservacion de essas provincias, i porque lo contrario seria en destruicion de ellas, i de los mismos Indios, i no poder se sustentar a si, i a sus mugeres. Hoc quoque [sect. 4] longe expressius deciditur in illa alia schedula servitij personalis ann. 1609. tam in proemio, quam in capitibus sequentibus, quae tandem statuit: Que no se hiziesse novedad en quitar los repartimientos de Indios, para el servicio de Chacaras, Estancias, i otras labores, i ministerios publicos, por los inconvenientes que de lo contrario resultarian, i se avian comencado a experimentar, i por ser tan interessados los mesmos Indios enel beneficio de las dichas baziedas, como en cosa en que consiste la conservacion destas provincias: i que ansi solo se procure, que no los opriman con nota i ocupacion de esclavos, i se prohiban los demas repartimientos, que no miran tanto al bien comuncomo a las grangerias, i comodidades particulares de los Espanoles, i se guarden las demas condiciones i advertencias, de quibus sub. hoc. lib. cap. 5. Neque iniustum [sect. 5] videri potest, quod Indi ad haec munia, quae naturae eorum propria, & conformia esse videntur, etiam invite distribuantur, cum & reliqui hominess eidem labori, ubi opus est, in cumbere debeant, iuxta illud Eccles. c. 7: Non oderis laboriosa opera, & rusticationem creatam ab Altissimo, & textum saepe citatum [sect. 6] in d. l. 4. tit. 20. par. 2. ibi: Todos se deben trabajar, que la tierra onde moran sea bien labrada, e ninguno con derecho de esto se puede escusar, nin debe, l. 1. tit. 11. ead. part. ibi: E labrarla, porque ayan los omes los frutos de ella mas abundantemente. Cui convenient alia, quae de rusticis & otiosis ad haec opera compellendis, tradit Lucas de Pena in l. 1. C. ne rusticani ad civil. mun. & in 1. moechanicos, C. de excusat. artif. lib. 10. Greg. Lop. in l. 6. tit. 21. par. 2. Matienz. in tract. M.S. de moder. Regn. Peru 1. p. c. 40. & Nos latius sup. cap. 4. ex n. 126. Praesertim cum [sect. 7] haec munia per Hispanos, aut AEthiopes ad id conductos, vel emtos, facile expediri non possint, ut idem Matienzus animadvertit, sintque propria Barbarorum, aut servorum, qui non omnes unius generis sint, neque animo elati: ut ita & ad fa ciendum opus utiles sint, & nihil novi ab his metuatur, iuxta doctrmam Arist. lib. 7. Polit. c. 10. in fine. Et, ut plurimum, [sect. 8] in his regionibus agricultura non tam aquis de coelo pluvijs, quam irriguis fieri soleat, ut alias de terra AEgypti testatur sacra Pagina Deut. 11. ibi: Non est sicut terra AEgypti, de qua existi, ubi in hortorum morem aquae duountur irriguae, &c. In quo [sect. 9] labore, & canalibus ducendis Indi iam ab antiquo experientissimi sunt, ut late observat. fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Ind. lib. 13. c. 31. & seqq. Licet [sect. 10] non ignore alicubi nullam aquam coeli, vel terrae reperiri, & tamen omnia ad saturitate adolescere, ut in Arabia, & alibi contingere, narrat Simo Maiol. in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 17. de proprietate locor. pag. 542. Quae omnia [sect. 11] in agriculturae, ut diximus, necessitate & utilitate fundantur, de qua loquens M. Tull. lib. 1. Rhetor. ad. Heren. inquit, nihil melius, aut utilius Reipub. esse, propter fructus aridos, qui sine colonorum labore nasci non solent. Et. lib. 1. de offijs: Omnium rerum, ex quibus aliquid acquiritur, nihil est agricultura melius, nihil uberius, nihil dulcius, nihil homine libero dignius. Vnde multis laudibus commendatur ab eod. Cicer. tum alibi, tum in lib. de senecture, & ab Aristophane in Pace, ubi ait: O cunctis hominibus gratae pacis Fida nutrix, prona, opifera, procuratrix Filia, & soror. Haec omnia me nominabat. Sed quidnam tibi nomen est? Agricultura Et [sect. 12] a priscis illis Romanist tanti habita fuit, ut nobilissimi quique ei, non ctra summu honorem, & delectationem operam darent, laureatoque vomere, ac triumphali aratore, hoc est, ipsorum Imperatorum manibus agri colerentur, ut plurere scribit Plin. lib. 1. nat. hist. cap. 3. & lib. 18. cap. 3. Vbi [sect. 13] viros probos, & divites hinc locupletes dictos subiungit, quasi loci, id est, agri plenos, Valer. Maxim, qui plucre loquitur, & optima exempla adducit, lib. 4. cap. Et eandem etymologia reperio observatam apud Agellium lib. 10. noct. Attic. cap. 5. & apud veteres Gramat. in libello de propr. & differ. lat. Serm. ibi: Locuples a copia locorum. Dives quia dividendi facultatem habet.: idem etiam sentit D. Isidor. lib. 10. etymolog. Locuples quasi locis plenus, & possessionum plurimarum possessor; quod probat ex Tullio lib. 2. de Repub. ubi sic ait: Multaque ditione ovium & boum, quod tunc res erat in pecoribus, & in locorum possessionibus: ex quo pecuniosi locupletes vocabantur. Et Fest. Pempei. lib. 1. de verb. sign. Vbi [sect. 14] Adorem (inquit) olim laudem, sive golriam appellatem, quia glorio sum eu putabant, qui farri, quod, ADOR, vocabant, copia abundaret. Vnde Horat. lib. 1. epist. 15. in fine: Vos sapere, & solos aio bene vivere, quorum Conspicitur nitidis fundata pecunia villis. Et Servius ad lib. 2. Georg. ait [sect. 15] fundum dici ab eo, quod sit rerum omnium fundamentum, sive ut inquit D. Isidor. orgin. lib. 14. cap. 13. quod in eo fundetur, & stabiliatur patrimonium. Quavis M. Varr. lib. 4. de ling. Lat. inde dictum tradat, quo plurima quantumvis fundat. Et Brechaeus in l. quaestio est 115. de verb. signif. quod sit quasi fundamentum eius rei, quae solo fundatur. Quibus adijci possunt [sect. 16] plurima alia, quae de eiusdem agriculturae necessitate, & digni tate latisssime congerit Guillerum. Benedict. in cap. Reinutius. verb. Et uxorem, decis. 5. ex n. 356. Matth. de Affict. ad const. Neapolit. pag. 221. n. 8. & seqq. ubi inquit, agricultura nihil melius, nihil uberius, nihil dulcius, nihilque homine libero dignius; Tiraq. de Nobil. cap. 2. per tot. Boer. decis. 321. Turnebus lib. 27. adversarior. cap. 16. Petr. Greg. lib. 4. de Repub. cap. 8. & lib. 18. syntagm. c. 22. Menoch. de arbitrar. Lib. 2. cent. 4. cas. 278. Bobadilla in Politica lib. 3. cap. 3. n. 61. & seq. Scipio Amiratus lib. 3. difsert. Polit. cap. 3. ubi refert Leonem Imperatorem dicentem, duas artes ad sustinendam, ac servandam Rempub. utilissimas esse; agriculturam, propter militum alimenta; & militam, propter agricolarum tutelam, & has duas artes cunctis praeferendas esse, quia caeterae aliquando supervancaneae sunt, hae nunquam non necessariae. Collantes in pragmat. de los labradores, lib. 1. c. 1. Mornacius in notis ad 1. idem Labeo 22. §. filius, D. famil. erciscund. pag. 505. Pineda de reb. gest. Salomon. lib. 3. cap. 22. §. I. pag. 138. & lib. 6. cap. 22. §. I. pag. 471. & in Eccles. Cap. 2. vers. 5. pag. 262. & cap. 5. vers. 8. pag. 557. Matth. Lopez Bravo de Rege & regend. ratio. lib. 3. pag. 3. & seqqq. Navarrete discurs. polit. 39. per tot. omnino videndus, Aphabet. curiositatis I. par. fol. 27. Prosper. Rendell. in tract. de vinea, vindemia, & vino, cap. 5. pag. 15. ubi plura agriculturae singularia congessit, Dom. Episcopus de la Paz in lect. sup. Dectet. pag. 387. & seqq. Torquem in Monarch. Ind. lib. 13. cap. 31. & seqq. Ubi de nostrorum Indorum agricultura, & novissimus Callistus Remirez, qui plurimos congerit. Et agricolas [sect. 17] Iecor Reipub. esse ostedit, in tract. de lege Reg. Aragonie, §. 14. Quos Plutarch. ad Trajan. Imp. scribens, pedibus etiam aequiparat, & in eis totius corporis Reipub. molem sustineri, ac promoveri demonstrat, inde que multis privelegijs, & favoribus adiuvandos esse concludit. Prout & facit, [sect. 18] ipsum referens, & sequens Lucas de Pena in 1. I. & in 1. nunquam, circa fin. C. de agricol. & censit. lib. II. Benedict. Ubi supr. num, 338. 434. Mantua obfervat. 10. Tiraq. d. tract. de Nobilit. Cap. 32. Collantes, & alij ex sup. relatis, & late & eleganter Choppin. in integro tract. cui titulum fecit de privileg. rusticorum, Mornacius in notis ad Cod. sup. l. 4. C. de de defens. civit. & Auth. agricultores, C. quae res pignor. Carrocius in tract. de locato, I. par. tit. I. sol. 4. & de nostris Indis agens, Agia d. resp. de seruit. person. pag. 16. Et extat Motus proprius Pij V. Plura privilegia concedens in favorem agricolarum, & rei frumentariae, editus die XI. Octobr. ann. 1576. in vol. Motu propr. Pag. mihi 70. quae etiam ut plurimum continentur in d. pragm. de los labradores, ann. 1594. quae hodie est l. 5. tit. 17. lib. 5. Recop. Inter quae [sect. 19] illud notabile refert Fortun. Garcia in 1. item quia, D. de pact. nepe quod licet invecta & illata in praedium urbanum, ipso iure tacitae hypothecae subiaceant, ut deciditur in ead. l. item quia, & in l. eo iure, cum alijs, in quib. caus. pignor. In praedijs tamen rusticis colonorum bona non debeant tacito pignoris iure teneri, ut in l. in praedijs, eod. tit. & in l. certi iuris, cum similib. C. de locato, quia cum plerumque ad agriculturam spectent, ne generali quidem obligatione, quantumvis expressa, venirent. Quam [sect. 20] rationem licet impugnare conetur Ferdinand. a Mendoca d. l. item quia, cap. 4. n. 11. sustineri tamen non immerito potest, cum hoc semper a prudentissimis legumlatoribus ob favorem agriculturae cautum inveniamus; [sect. 21] ne agricolarum boves, aratra, ligones, vomeres, & di genus reliqua pignoris iure a quopiam temerarijs ausibus caperentur, d. Auth. agricultores, cum alijs, & d. pragmat. vers. 1. late & docte, post alios, Magerus de advoc. armata, cap. 9. n. 421. pag. 376. Quippe quia ne agriculture utilitas impediatur, non solum ipsis agricultoribus, verum & inftrumentorum rusticorum liberati cavisse veteres Graecos, narrat Diodor. Sicul. lib. 2. Et apud [sect. 22] Phryges, ut refert Stobaeus serm. 42. & AElianus de hist. animal. lib. 12. cap. 34. si quis instrumentum agricolationi aptum furto sustulisset, vel bovem aratorem caecidisset, is morte mulctabatur. Cui legi [sect. 23] aliam Atheniensium simile refert idem Aelianus lib. 5. de var. histor. cap. 14. quae bovem mactari porhibebat, quoniam ille quoque Agricola esset, & humano generi laborum socius, cuius ultima verba agnoscit, imo repetit Plin. lib. 2. nat. hist. cap. 45. ibi: Socium enim laboris agrique culturae habemus hoc animal: qui idem lib. 8. c. 45. & Valer. Maxim. lib. 8. c. 1. scribunt, a Pop. Rom. damnatum fuisse patremfamilias, quod bove aratorium pueruli sui desiderio mactasset. Et Div. Chrysost. in orat. 64. Auctor est, legem latam fuisse a Demonassa Cypriorum Regina, ne liceret occidere bovem aratore. Qua cum filius eiusdem violasset, a Regina matre interfectus est. Et conveniunt alia, quae recolit Balduin. de pignor. c. 12. circa fin. Alexand. ab Alex. lib. 3. gen. cap. 12. Ovid. lib. 15. Metamorph. & melius lib. 4. Fastor. ibi: A bove succincti cultros removete ministri. Bos aret, ignaram sacrificate suem. Apta iugo cervix non est ferienda securi, Vivat, & in dura saepe laboret humo. Collantes d. lib. 1. cap. 3. & seqq. & Rhenat. Choppin. d. tract. de privil. rustic. lib. 1. cap. 7. Et apud [sect. 24] D. Hier. lib. 2. contra Iovinian. legimus a Valente Imper. legem per Orientem latam, ne quis vitulorum carnibus vesceretur, propter agriculturae favorem. Quae omnia hodie etiam apud nos Regijs sanctionibus in usu, & praxi esse videmus. Imperator quoque Constantius, teste Cuiac. lib. 4. observ. c. 20. edicto sanxit: [sect. 25] ne boves aratorij, etiam deficientibus ijs, qui cursui public destinati erant, ab his, qui iter faciunt, abstraherentur, l. 1. de angar. & perangar. in C. Theodos. de quo pluribus agit Radulph. Forner. lib. 1. quotid. cap. 13. Quandoquidem haec sunt: — Duris agrestibus arma, Queis sine nec potuere seri, nec surgere messes. Vomis, & inflexi primum grave robur aratri. Tardaq; Eleusinae matris volventia plaustra, Tribulaq;, traheaeque, & iniquo pondere rastri; Virgea praeterea Celei, vilisque supellex, Arbuteae crates, & mystica vannus Iacchi. Vt scite canit Virgil. 1. Georgic. Idem quoque [sect. 26] Imp. Constantinus statuit, in l. 1. C. de agricol. & censit. lib. II. ne unqua sationibus, vel colligendis frugibus insistentes agricolae, ad extraordinaria munera vocarentur, cum providentia sit, his necessitatibus opportune tepore providere. Vnde manarunt, [sect. 27] & originem habuerunt feriae, quae eisdem agricolis messium, & vindemiarum temporibus olim concedebantur, de quib. Plin. lib. 18. cap. 26. & Vlpian. in l. 1. D. de serijs, l. 37. tit. 2. par. 3. cum alijs, quae erudite tradit Albanus Spinasatus lib. 2. Politicor. c. 4. Raevard. lib. 2. coniectaneor. c. 2. Brisson. omnio legendus, in repet. ad leg. Dominico, C. de spectacul. Pag. 217. Cuiac. lib. 4. observat. c. 20. Choppin. d. tract. lib. 1. 2. par. c. 7. Didac. Perez in l unic. tit. 7. lib. 3. Ordinam. col. 987. & nostra pragmat. sup. relata, ubi Collantes lib. 2 per tot. Parlador. differ. 79. c. 1. cum seqq. & Felician. a Vega ubi sup. Qua pragmatica extante, [sect. 28] cessare hodie videtur quaestio illa, an eiusmodi feriarum tempore, executio adversus agricolas fieri posset ? qua ea semota, affirmative resolvisse videntur Speculat. in tit. de ferijs, ad fin. Maran. de ordin. iud. 4. p. dist. 16. n. 6. Greg. Lop. in l. 36. tit. 2. par. 3. & Parlad. lib. 2. quotid. Cap. fin. 5. par. §. 4. num. 10. Et [sect. 29] quod semper valde curatum suerit, ne rustici, sive liberi, sive adscriptitij, aut servi agricolationibus inservientes, a proprijs fundis exirent, vel litium, aut aliarum curarum ratione urbes frequentarent, optime ostendit Aristot. lib. 6. Polit. cap. 4. Vbi ait, agricolas, [sect. 30] nec regna, nec Reges curare debere, & Polybius lib. 4. quos refert Mornacius in notis ad lib. 1. Cod. sup. l. 4. C. de defensor. civit. pag. 176. & melius ac latius cum Columella, & alijs Brisson. lib. 2. selectar. c. 9. a quo habuit noster Pineda in Eccles. Cap. 10. vers. 15. pag. 1011. & Pet. Faber lib. 2. semest. cap. 5. pag. 59. Qui [sect. 31] hinc deducit servitutem rusticam olim duriorem fuisse, quam urbanam, nempe quia [sect. 32] illam (ut plurimun) servi vincti, & compediti exercebant, ut oftendit Columella lib 1. de re rust. cap. ult. & lib. 11. c. 1. Seneca lib. 7. de benef. cap. 10: O Imiserum, si quem delectat sui patrimonij liber magnus, & vasta spatia terrarum colenda per vinctos! Ovid. lib. 1. de Ponto, eleg. 7. ad Graecinum, de spe loques: Haec facit ut vivat fossor quoque compede vinctus, Liberaque a ferro crura future putet. Cui similis est idem lib. 4. Trist. eleg. I. Tibull. lib. 2. eleg. 7. Iuvenal. satyr. 11. & Martial. lib. 9. epigram. 23. ubi ita ait: Vt Setina meos consumat gleba ligones, Et sonet innumer a compede Tuscus ager. Ex quo illa apud Plin. lib. 18. cap. 3 de imminuta agriculturae dignitate querela: At nunc (ait) eadem illa vincti pedes, damnatae manus, inscripti vultus exercent. Et ex eodem etiam fonte dimanat aliud non minus nobile, quam utile privilegium, ne [sect. 33] scilicet ex fructibus agriculturae, aut pecorum, vulgo: Labranca i crianca, vectigal persolvatur, de quo pluribus agit Azeved. per text. ibi in l. 10. & 11. tit. 18. lib. 9. Recop. & in cons. 17. per tot. Gutierr. lib. 3. pract. q. 78. & Gironda de gabellis. Quia ut inquit Dion Cassius lib. 1. hist. Rom. c. 3. & 8. Athenieses a nonnullis reprehesi sunt, quod cum agricolarum instrumenta violari vetuissent, de ipsismet agricolis non gravandis, aut detinendis, nihil sanxerut. Multoque nobiliorem esse dicit Indorum legem, qui considerantes quantu agricolarum ordo afferat in Republica momenti, & ipsorum studia, ac benevolentiam multi facientes, sanxerunt, nullas agricolis molestias a quoquam inferri quia propter communem utilitatem nati, ut amicis, sic hostibus maximo adiumento esse possunt. Hisenim modis, & privilegijs anonae, & ubertati public consulitur, ac providetur. Cuius cura[sect. 34] semper maxima esse debet. ut late prosequitur Ripa in tract. de peste, tit. de remed. ad procur. ubertatem, petr. Greg. lib. 19. syntgam. cap. 6. latissime Bobadilla, qui alios plurimos refert in Polit. lib. 3. cap. 3. & 4. per totum, & elegantissimus noster Matth. Lopez Bravo in aureo libello de Rege, & regendi ratione lib. 3. Et insinuat Vlpian. in. l. 1 §. cura carnis, D. de off. praes. urb. Circa quam bene notat Mornac. in omissis pag. 1072. [sect. 35] caritatem cibariorum, seu edulium, efficere tandem, ut vel florentissimae civitates dessolatae, videatae que & sint habitatoribus, nec tanto numero frequentari soleant. Ad quod probandum [sect. 36] adducit Apulei. lib. 1. Metamorphos. sive de Asino aureo, ubi aedile quondam sic loquentem inducit: Quid tam magnis pretijs pisces frivolos indicates, & florem Thessaliae regionis, instar solitudinis, & scopuli, edulium caritate deducitis? Et ita [sect. 37] Reges nostri prudetissimi & providentissimi, ab initio detectionis, sive conquisitionis huius Novi-Orbis, enixe studuerunt, ut in eius provincijs agricultura, & res pecuaria introduceretur, ut narrar Ant. de Herrera in Histor. gener. Ind. decad. 4. lib. 6. cap. 11. pag. 150. & lib. 10. cap. 5. pag. 269. ubi tradit, qualiter plures rusticorum, sive laboratorum coloniae ex Hispania deductae, & in has regions missae suerint. ut rei rusticae operam darent. Sed ut a diverticulo in viam, quod dicitur, redeamus, haec plane, quae de agriculturae favore, & Indis ad eam distribuendis retulimus, [sect. 38] ad vinearum quoque sationem, & vindemiae operationem non inepte, iure comuni inspecto, extendi posse videntur, cum largo modo, vindemia frugum nomine comprehendatur, ut in l. frugem 77. D. de verb. signif. l 1. D. de ferijs, & gloss. verb Frugibus, in d. l. 1. C. de agricol. & censit. lib. 11. Sicut [sect. 39] appellatione glandis omnis fructus venire solet, qui nascitur, & renascitur, l.I.D. de glade leg. l. qui venenum, §. glandis, & l silva, §. glas, D. de verb. signif. cum traditis a glcss. & Abbate in cap. salubriter, de usur. Corseto in singul. verb. Fructus, & Cardin. Tusch. eodem verb. conclus. 484. Et ita in nostris [sect. 40] terminis concludit Ioan Matienz. d. tract. de moder. Reg. perum 2. par. c. 13. ubi defendit plurimum oportere, ut in his Indianum provincijs vincarum plantation, & cultura admittatur: quod & insinuat Agia d. respons. pro servit. pers. pag. 53. Sed iuxta [sect. 41] Regias & peculiars, quae de hac re agunt, ordinations, contrarium statutum reperitur, vineis scilicet Indos dandos no esse, quia carum plantation in his provincijs semper inhibita suit, cum ex alijs causis, tum manime ne commercium cum Hispania hac in parte cessaret, ut praeter alias antiquiores cavetur in cap. 40. Instruct. proregis peruani Dom. D. Ludovicis a Velasco ann. 1595. tom 1. imprcss. pag. 218. ubi sic exorditut: En las instrucciones i despachos secretos que se dieron a don Francisco de Toledo, quando fue a governar aquellos Reinos, se le ordeno, que tuvisse mucho cuidado de no consentir, que en ellos se labrassen panos, ni pusiessen vinas, por muchas causas de gran consideracion, i principalmente, porque aviendo all a provision bastate de estas cosas, no se enflaqueciesse el trato i comercio con estos Reinos, &c. Et in eod. to pag. 330. extat [sect. 42] aliud cap. 19. Instruct. Proregis Mexicani, quo ei eade ratione iniungitur, ne linum, & sericum ea in provincia semmetur. & operetur, Que se informe si han plantado en aquella tierra morales i linares, i no consieta passe adelate en esto, hasta que otra cosa se provea. Idem etiam cavetur, & ad oliveta producitur in d. sched. servitij personalis ann. 1601. §. 8. quae sic haebet: I como quiera [sect. 43] que en diferetes ocasiones se ha ordenado a los Virreyes, vuestros antecessores, que no permitan, ni den lugar a que se planten vinas ni olivares en essas provincias, i despues que no se acrecienten las platadas, de entendido, que son muchas las que estan plantades, i para el beneficio i labor de ellas, es mi voluntad, i mando, que tampoco se de Indios de repartimiento, i que en el tomar Indios de su voluntad para ello, i en la venta de las vinas i olivares, i en todo lo demas que a esto toca, se tenga la misma orden que en lo delas Chacaras, so las mismas penas, i que las hagais excutar con gradissimo rigor. Et in illa altera ann. 1609. c. 24. ibi: Que para la cosecha, semeteras, i demas beneficios de la Coca cultura de las vinas i olivares, no repartais ningunos Indios, por los inconvenietado en los repartimientos de esta calidad. Et extat [sect. 44] schedula 14. August. an. 1610. ad Peruanum Proregem Dom. March. Montisclarium directa, quae supra dictam prohibitionem plantationis vinearum & olivarum recensens. eam spretam fuisse graviter queritur; iubetque, ut mandata exequantur, ea ratione reddita, quia hoc supra modum expediat: Para la dependencia que conviene tengan essos Reinos de estos, i para la contratacion i comercio. Idemque [sect. 45] eadem ratione de ciditur in canarum dulcium plantagine & cultura, ex quibus mel & sacharum consicitur, illa superaddita, quod cum huius arbores natura caelidam terram desideret, Indi in ca operantes, facile aegrotare solent, ut expresse proponitur in d. sched. an. 1601. §. 4. quae nullo modo Indos ad hoc opus compelli, vel etiam voluntarie locari permittit, quamvis cum Hispanis aliquam super his laboribus societatem inijsse dicatur. Ideque, & enixius, adhuc cavetur in d. sched. ann. 1609. §. 21. ubi solum arbitrium relinquitur ad Indos voluntaries permittendos, En la corta I acarreo de las canas, si pareciere que en estas dos ocupaciones cesan las causas referidas. Et partier [sect. 46] in Nova Hispania ex cisde cau sis prohibitum reperio Indorum servitium, quod ad tinctoria illa folia colenda, & colligenda ditigitur, quae vulgo vocantur, Anir, ut constat ex sched. quadam ann. 1579. quae cum Mexicanis Auditoribus loquitur: & melius ex quodam capite cpistolae ann. 158. ad Guatemalentum Audientiam in 4. tom. impresi. pag. 317. & seq. ubi relatis damnis, quae Indi ex hoc servitio recipient, ne voluntaries quide ad illud conduci permittit, ca pia ratione addita, quod salus & conservatio ipsorum, qui buscunque lucris praeponi debeat. Qvod autem [sect. 47] vincarum plantation in his provincijs prohibita sit, ne commercium HisPanicum hac in parte inter cideret, mirum, aut novum videri non potest, cum multoties alia similia exempla apud Auctores reperiantur. Quibus admonemur, [sect. 48] licite Principes posse, Publicae utilitutis causa, aliquarum rerum usum, vel exportatione, non solum ad provincias hostium, vel Barbarorum, sed etiam ad regna amica, vel sibi subiecta prohibere, ut constat [sect. 49] ex l. 1. & 2. C. quae res vend. non poss. & C. quae res exportari non debeant, ubi de vino & Oleo specialiter loquuntur Impp. l. 22. & 23. tit. 5. p. 5. ubi Greg. Lop. Alex. cos. 130. lib. 7. Roder. Suar. alleg. 18. n. 3. Boer. decis. 178. Cepol. cos. 131. lib. 2. Capic. decis 150. Brisson. lib. 4. select. c. 4. Borrel. de. praestant. Reg. Cathol. c. 6. n. 7. &c. 9. n. 48. & seq. Aviles in c. 52. Praetor. Tretacinq. var resol. lib. 3. resol. 3. de verb. oblig. Cabed. decif. Lusitan. 115. & par. 2. Tho. Valasc. alleg. 62. Stracha de mercat. 2. par. n. 4. & p. 4. C. 1. sub Rub. Mercatura in quibus rebus possit exer ceri, Navar. in cap. ita quorundam, notab. 1. n. 4. de Iudaeis, Hier. Laurent. decis. Avenionen. 40 Afflict in prooem. constit. Regn. Sicil. q. 3. n. 5. Camill. Gallin. de verb. sign. lib. 7. c. 23. n. 9. Iul Clar. lib. 5. sententiar. §. fin. q. 77. n. 25. Fachin. lib. 1. cotrovers. c. 1. vers. Sunt ante. ubi loquitur de prohibition venationis & piscationis, & ex alijs, quae novissime cogerit AEgid. Bened. in comet. ad leg ex hoc iure, D. de iust. & iur. 1. pae. c. 7. n. 20. & ex pluribus schedulis, quae serica, vel bombycina Regni Sinarum in his Indiarum Provincijs vaenalia haberi, aut quovis modo portari strictissime prohibent, de quibus alio in loco latius agemus. Et in ipsis [sect. 50] vinearum terminis de Domitiano Imp. narrat Sueton. in eius vita c. 7. edicto publico vetuisse, Re quis in Italia novellaret, ut q; in provincijs vineta succiderentur, relicta ubi plurimum, dimidia parte: nimirum quod cum summam ubertate vini, frumeti vero inopiam conspiceret, existimavit, nimio vinearu studio negligi arva. In quo [sect. 51] edicto exequendo licet non perseveraverit, ut idem Sueton. subdit C. 14. compulsus propter libellous Graecos hac de causa, contra cum a eveno, ut putatur, Philosopho sparsos, quos Latinos reddidit Beroald. in coment. ad eund. Suet. & Angel. Politian. in Miscell. c. 26. in hunc sensum, sic enium loquitur vitis: Vel si me ad radicem comederis, tantum tamen vini producam, quatum immolando ando Caesari possit insundi, ad eos allusisse pulant Ovid. 1. Fastor. Rode Caper vite: tamen hinc cum stabis ad Aram, In tua quod spargi cornua possit, erit. Adhuc tamen [sect. 52] servatum videtur sub Imperatoribus insequentibus, ut promiscui non esset iuris vitem instituere, sed eorum tantum, qui a Principe veniam impetrassent, ut observat Casaub. ad Sueton. d. cap. 7. & constat ex Philostr. in vita Apollon. lib. 6. & uberius in vita Scopeliani Sophistae, quam dicit totius Asiae nomine legationem obijsse ad Domitianum, deprecaturum edicti huius executionem. Sed addit Philostratus causam aliam latae legis, quoad Asiam provinciam attinet, nempe: Seditiones saepe ortas ex temulentia. Et idem tradit [sect. 53] Euseb. Caesariens. in Chron. ann. 94. ubi loquens de eodem Domititano, sic inquit: Domitianus probibuit vites in urbibus seri, quem notat Laevin. Torrent. ad Suet. d. cap. 7. & loco illius: In urbibus, reponendum putat: In Italia. Sed excusat. Arnold. Bontacus in notis ad Euseb. conijcies, pro, In urbibus, legendum forsan, In orbe, nisi intelligas dictu pro In arvis vicinis urbibus, vineta enium non nisi urbibus, & locis habitatis plerumque adiacent. Et ad idem Domitiani edictum de excidendis vineis, respicies Statius lib. 4. silvar. in via Domitiana sic ait de eodem Imp. loquens: Qui castae Cereri diu negata Reddidit iugera, sobriasque terras. Et eiusde meminit Sabellicus AEnead. 7. lib. 4. & AEnead. 7. lib. 7. & Cael. Rhodig. lib. 11. lect. antiq. c. 11. & de peculiari prohibitione vincarum in Hispania noster sr. Ioan. a Pote in coveniet utriusq. Monarc. lib. 2. c. 23. pag. 249. & novissime fr. Bened. a Penalo sa in excellet. Hisp. excel. 5. c. 7. Illudque in Gallijs, & Pannonijs, & Moesijs observatum, [sect. 54] quousq; Probus Imp. vineas eos habere permisit, aperte indicat Eutrop. lib. 9. hist. Rom. loques de code Prob. Imp. ibi: Vineas Gallos & Panonios habere permisit: ubi Henric. Glarean. in annor. ita arguit: Ergo ante probum in Gallia & Pannonia non fuere vites, & ad idem tedit Aurel. Vict. 2. par. hist. c. 37. & eius epitome c. 52. ibi: Eode modo hic, scilicet Probus, Gallia, Pannoniasque & Moesorum colles vinetis replevit; ubi Andr. Scot. in not. ita ait: Ne quis autem in Italia novellaret, cavit Domitia55 nus, Suet. c. 7. Et [sect. 55] Flav. Vopisc. in probo, ubi etia Hispanis addit, sic inquiens: Gallis omnibus, & Hispanis, ac Britannis bic permisit, ut vites haberent, vinumque conficerent. Ipse Almam monte in Illirico lecta vite consecuit. Vbi Casaubon. subiungit: Vites instituendi, aut colendi quantum quis vellet, neque in Italia, neq; in provincijs ius fuit; coercebatur enim eius rei libertas lege Domitiani., quam refert Suet. cap. 7. Et statim tradit, cur Voposcus de Britannis meminerit? quorum terram vinetis non esse aptam, omnes sciunt: & reponendum putat, Pannonijs, ut cumi alijs historicis conveniat. Licet eum excusare, & ab hac nota, & emedatione desendere tetet Theodor. Marcil. in not. ad Suet. d.c. 7. & Probum non tam vineta in his provincijs permisisse, quam iussisse contendat. pro quorum Concordia videri possunt, quae erudite observat Ant. Clarus Silvius lib. singul. ad leges XII. Tabul. Pag. 164. Sed Arnald. Ferron. [sect. 56] lib. 2. coment. ad. cosuet. Burdigal. tit. 8. §. 20. in fin. Domitiani & Probi edicta ut iacent, intelligit; & cum suis teporibus in Gallia vinearum numerum excrevisse dicat, quia earum cultura tia questuosissima esa, ut quovis foenore maiora reddat emolumeta, iuxta Columell. lib. 4. de re rust. c. 3. Domitiano Caesare opus esse inquit, qui vincas iubcat excindi, quas Probus, ut Galli reficerent, apud veteres permisit. Quod idem observat Rhenat. Choppin de privil. rustic. lib. 2. c. 7. n. 4. conqueriturque, quod nimio vinearum studio in Gallia negligantur arva, & minatur aliquem venturum Domitianum Caesarem, qui prohibeat earum plantationem. Additque Probu Caesare Gallis vineta reficere permisisse, quae Domitianus Imp. praeceperat amputari, & refert novissimam legem Francicam, qua modus statutus est vinearum, sationi, mandatuque Praefectis provinciatum, vetare cavere, ne quis novellaret in Gallia, ac vites immodicas consereret, posthabito agri frumentarij cultu, sed duas saltem ut fundorum partes exarandas curaret, sparsisque frumenti seminibus exercendas. Quam legem in his Peruanis [sect. 57] provincijs stricte exequendam, vel vineas in totum succidendas, ego consulerem, nisi iam in eis multorum reditus, & petrimonia consisterent. Quibus tamen ob huius poenae dissimulatione, aliquam pecuniariam multam Fisco-Re gio pendendam imponi posse, his diebus tractatum videtur, expedita ad id Regia schedula data Matr. 20. Maij ann. 1631. in cuius confirmationem & defensionem videri possunt, quae lato calamo [sect. 58] de damnis vinearum Peruanarum, & eis cradicandis, vel saltem proquinta parte Fisco addicendis, scripsit, sr. Bened. Penalofa ubi sup. ex c. 7. ad 20 Quod tame executioni adhuc mandatum non suit, ob aliquas vinitorum contradictions, quae ad Regium Senatum remissae sunt, & in eo pendet. Et est videndus Dom. praeses Covarrub. in pract. cap. 37. n. 4. ubi relatis Domitiani, & Probi constitutionibus, addit aliam [sect. 59] prohitionem, quam Reges nostri Catholici fecerunt, ne vineae in Granatensis urbis pago, qui vulgo, Vega, nuncupatur, ex eisdem rationibus plantarentur, & ex ca, ut facilior essot, ac uberior pastus animalibus quae ad eandem urbeducerentur. Et refert Platonem lib. 2. de legib. in fin. dicente, urbem pluribus vineis non indigere. Quod etiam novissime prosequitur Prosp. Rendella in tract. de vinea vindemia, & vino, par. 2. c. 2. Vbi addit, ante Domitiani tempora, [sect. 60] Lycurgum Thraciae Regem lege tulisse de extirpandis vitibus, atque exinde dedisse locum Poetarum fabulis, qui eum a Baccho ob cam legem punitum scribunt, ut patet ex Homer. Illiad. 6. Ovid. 4. Metamor. Horat. lib. 2. Od. 19. ibi: Thracis & exitum Lycurgi. Fracast. lib. 1. de intellect. Sensit Lycurgus vitibus impiam Ausus securim mittere. — Et notat Plutarch. in comment. quomodo adolescens Poetas audire debeat, & Cabotius in Horat. sup. Vbi existimat ab eius decretu repetijsse, ac Turcis sanxisse. Quod vero [sect. 61] vineis, olivetis, & sachari operationibus, alijsque similibus rebus Indi dari prohibeantur, inde natum videtur, quod hi labores sint eorum saluti contratij, ut supra dictae schedulae exprimunt, & praecipue quod eiusmodi fructus non sint humanae vitae omnimodo necessatij, magisque ad voluptate, quam ad Reipub. sustentationem, & conservatione pertineant. Quae ratio efficit, [sect. 62] ut privilegiu agricolis iam olim concessum, & per Regiam nostram pragmaticam destinatis, de quo sup. num. 21. loquuti sumus, ad ea non pertineat, quae vinearum Culturae destinata sunt, ut ex more, & usu foresi, ad interpretationem d. pragmaticae tradit Parlador. in sesquicent. differ. 79. cap. 1. n. 1. & idem, eo non relato, pluribus argumentis probat Collant. in comment. ad d. pragm. lib. 1. cap. 4. n. 4. & lib. 2. cap. 3. n. 6. Vbi idem in ipsis vineis & olivetis conciudit, quia [sect. 63] nec satorum, nec novalium appellatione comprehenduntur, ex sentrentia Iason. in l. st quis legaverit, n. 3. D. de legat. 1. Et quia agricolae [sect. 64] magis indigent srumento; quam alijs fructibus liquidis, ut notat Bart. in Auth. ad haec, C, de usur. & frumentum pro sui bonitate, & necessitate caetera excellit, ut dixit gloss. fin. l. srugem, D. de verb. signif. Quavis [sect. 65] in ferijs vindemiarum, hoc est, ne vinitores vindemiarum tempore pro debitis civilibus capi possint, de quib. egimus sup. n. 26. contrarium teneat. ipse. Parlad. lib. 2. quotid. cap. fin. 5. par. §. 7. n. 25. & Collantes d. cap. 4. n. 4. & seqq. & lib. 2. c. 7. n. 5. Ft [sect. 66] conducunt, quae graviter, & eleganter disserit Matth. Lopez Bravo d. lib. 3. de Rege & regendi ratione pag. 7. ubi licet. agricolis multum favendum esse suadeat, in vinitoribus tamen oppositam sententiam tenet, quoniam plures homines, regionesque hunc hodie ignorant potum, olimque omnis a mundi ortu, usque ad eius interitum prima ignoravit aetas, plusque delicijs, quam necessitatibus indulget, & plures tum animi, tum corporis morbos parturit, quam repellit. De qua quaestione, [sect. 67] & an vinum inter bona, vel inter mala sit connumerandum? & quod nocumenta utilitates vincant, pluribus ex Medicorum, & Philosophorum Schola adductis late agit Plin. lib. 14. per totum, & lib. 23. cap. 1. Cael. Rhodig. lib. 28. antiq. lect. cap. 28. & seqq. Maiol. 1. tom. dier. Canicul. colloq. 21. deplantis pag. 658. & seqq. Hier. Cardan. de variet. lib. 6. c. 24. Adrianus Turneb. omnino legendus, in integro libello, que de vino, & vini damnis scripsit. Eruditiss. P. Ioan. Pineda in Ecclesiast. cap. 2. vers. 3. n. 2. pag. 242. & n. 8. pag. 248. & Ioan. Funger. qui docte ad utramque parte plurima cogerit in etymolog. verb. Vinu. Et huc tendit ipsius etymologia, nam multi, sic dictum putant, quod vim inferat menti, ut per Kalinum de verb. iur. verb. Vinum, & Propertius lib. 3. eleg. 33. de eo canens, sic inquit: Vino forma perit, vino corrupitur aetas, &c. Vt sic appareat [sect. 68] perperam, vel ridicule dixisse Accurs. in l. minor 35. verb Litis, D. de minor. minorem locupletiorem factum videri ex mutua pecunia ab altero minore ei tradita, si minor, qui mutuo accepit, eam consumserit in bonos usus, ut si biberit vinu. Licet novissime [sect. 69] de admiradis vini virtutibus, & excellentijs librum scripserit Andr. Canonher. & ante eum aliqua tradiderit Cassanae. in Catal. glor. mund. par. 12. consid. 84. Matth. de Afftict. ad const. Necap. lib. 1. Rubr. 42. n. 15. fol. 140. ubi ad id ponderat l. 3. §. qui arbores, ibi: Maxime qui vites, D. arbor. furt. caesarum, & l. 1. §. arbores, D. de arbour. caeded. & appellat dignissimum liquorem, quem producit vitis, videlicet vinum, de quo Sacerdos coficit sanguinem Iesv Christi in Missa, Matua in lib. Paralip. §. 25. ubi agit de intellectu l. milites, §. qui vitem, D. de re milit. Avendan. de exeq. mand. 1. par. c. 1. post. 28. & noviss. Prosper. Redella in tract. de vinea, vindemia, & vino, fere per totum, ubi inter alia explicat cur apud Horat. lib. 1. ad. Varum vitis sacra appelletur: Nulla Vare, sacra vite prius severis arbore. Et in terminis vinearum Peruanarum [sect. 70] D. Sebastianus Sandoval, qui nuper in Senatorem Panamensem merito adlectus fuit, in satis docto libello, sive iuris allegatione, quam pro eisdem defendendis supremo Indiarum Consilio dicavit, in qua plura de agricultura & vineis erudite congessit, & sigillatim expendit omnia argumeta, que Bened. Penalosa in cotrariu adduxerat, & eis respondere conatur. # 8 CAPVT IIX. De cultura arboris in provincijs Peruanis admodum nobilis, & Indis usque ad superstitionem amabilis, cui nome est Coca: & an fundis, quibus nascitur, iuste Indi distribuantur? & obiter aliqua de eiusdem arboris folioru usu & comercio, atque etiam de Peto, vel ut alij dicunt Nicosio, sive Tabaco. SVMMARIVM CAPITIS Octavi. -  1 COCA, herba quails? -  2 Indi non solum amant & comedunt herba Coca, sed eam superstitiose veneratur. -  3 Indi, Coca in os demissa, putant se ad laborem effici vegetiores. -  4 Cocam herbam magni olim ad plura fecerut Peruanorum Reges, & qui de illa scribat. -  5 Coca quod famem adimat, superstitio sum putat Martin. Delrius. -  6 P. Ioann. Norembergius e Societate Iesu landatur, & eius verba a de herba Coca ad litteram referuntur. -  7 Herbarum quarundam vis refertur, quae famem, & sitim sedant. -  8 Lotum herbam qui comedunt, nunquam bibunt, & de Lotho arbore. -  9 Herbarum & lapidum quorundam proprietates miraculosae, remissive. -  10 Coca Indis vendita, ingentem olim quaestum Hispanis reddebat. -  11 Culturae fundorum, ubi Coca nascitur, Indi nunquam assignati sunt, & quare? -  12 Schedulae referuntur, quae fundis Cocalibus Indos distribui vetant. -  13 Coce usum, & mercimonium adimere, aliquae Regiae schedulae iusserunt. -  14 Ordinationes plures circa usum herbae Coca, & culturam fundorum, in quibus nascitur, referuntur. -  15 Cultura, usum, & negotiatione herbae Coca Indis tolli non oportere, tenet Matienz. -  16 Aurum & argentum Barbaris non praebendum, sed subtili ingenio auferendum est. L. 2. C. de comm. & mercat. exornatur, ibid. -  17 Cocam qui Indis vendunt, an peccent? -  18 Vendens quod in se bonum est, vel indifferens, non peccat, etiam si emens illo ad malum uti possit. -  19 Iudaeis an licent vendere ramos ad celebranda sua Scenopegia? -  20 Scenopegia Iudaeorum quae essent? -  21 Indos servire faciens in praedijs ubi Coca plantatur, an & quando peccet? -  22 Iura & leges nihil proficiunt, si executores desunt. -  23 Tabaci culturae & beneficio Indi dari no debent, & quare? -  24 Tabacus quibus alijs nominibus appelletur, & ubi nascatur. -  25 Tabaci infinit is prope virtutes, proprietates, sive utilitates tribuunt Auctores, qui referuntur. -  26 Tabaco qui nimis & cum excessu in pulvere, vel fumo utuntur, & praesertim Monachi, reprehenduntur. -  27 Tabacu graviter detestatur quidam Modernus Poeta, cuius carmina referuntur. HIS opportune peculiarem quaestionem subiugere possumus, de fundorum, sive praediorum quorundam cultura, quae in aliquibus humidis, & valde calidis huius peruani Regni covallibus, vulgo Andes, dictis, reperiutur. Vbi [sect. 1] arbusculae nascuntur, erecti viri proceritatem habetes, quae singulis quaterni mensibus revirescunt, quarumq, folia ab indigenis Coca appellanttur, & plurimi haberi ac aestimari solet. Ita ut non [sect. 2] solum ea comedant, sed etiam superstitiose colant, ac venerentur, divinum aliquid, ac supernaturale illis inesse credetes. Vnde ad plurima eis abutuntur, & [sect. 3] si vel tantillum intra buccas demiserint, putant se ad laborandum effici vegetiores. Et sive quia vis haec vere ipsis folijs insit; sivequia imaginatio, ut dicitur, facit casum; experientia compertum est, quantum roboris, eis intra os retentis, consequantur, inediam, & sitim non sentientes, & quantu e contrario deficient, ubi illis carere cotigerit. Quapropter olim ipsorum [sect. 4] Indorum Peruanorum Reges, quibus Ingarum nomen fuit, hanc Cocam magno in pretio, & in delicijs habuerut, eius usum plebi inhibentes, & magnam copiam in sacrificijs Idolorum ad eorum honore adolentes, & concremates ut late & elegater receset Pet. Cieza in hist. Peruana 1. par. c. 96. August. de Zarate in eadem hist. lib. 1. cap. 8. Ioseph. Acosta in lib. Hispano de histor. nat. & morali Indiar. Occidental. lib. 4. c. 22. ubi formam, naturam, ac proprietates huius arboris egregie depingit. Et ab eo desumens Ioan. Boter. in suis relat. univers. 4. par. lib. 3. pag. 102. Ubi agunt, an expediens sit huius herbae usum Indis interdicere? Franc. Hernand. Medic. in tract. de herb. Indiar. ubi eius effigiem, naturam, & usus exponit, & addit, Esse etiam Indis pro nummo, buiusque platae commerico emporia fervere, & doctiss. Mart. Delr. in disquisit. Magic. lib. 2. q. 21. circa fin. vers. Vltimum erat, pag. 103. ubi resolvit [sect. 5] su5 perstitiosum esse, putare quod ea famem adimat: & novissime plura alia tradens, quae a suis maioribus accepit, & ex relationibus Patris Blasij de Valera desumsit, Garcias Lassus Inca in sua Incarum historia lib. 8. c. 15. Dictionarium trium linguarum, verb. Coca, pag. 130. ubi eius definitionem, & effectus adducit, Ant. de Herrera in hist. gener. Indiar. decad. 7. pag. 78. & novissime, & latissime Ant. Cornejo, insignis Medicus & Philosophus, de simplicibus Indiar. cap. de la Coca, & D. Franc. Torreblanca de iure spirit. lib. 3. cap. 15. ubi tamen illam vocat Cacaore, per librarij forte mendacium, quibus ille liber scatet, & plenius caeteris de eadem herba agens eruditiss. [sect. 6] P. Ioann. Noriemberg. de hist. nat. lib. 14. c. 25. per tot. cuius verba ob eorum elegantiam hìc inserenda censui: Hayo dicitur frons Cocae arbusti, ab Indis Cuca dicti, quam fere continue mandunt, propterea ex nimio usu non levis ex ea quaestus inter Hispanos. Dicunt Barbari spiritus, & vires bauriri ex illa cum calce praemansa. Credunt id nonnulli superstitiosum. Credo immerito, licet alioqui in summa superstitione sit Barbaris. Valera noster similem dicit esse viti, raro ramo, multo delicatoque folio, optima odoris, sed baud nimium suavis. Hanc plantam auro, argento & gemmis anteponunt Barbari; summa diligentia plantant, colunt, decerpunt folia singillatim, exsiccant ad Solis aestum, sicca mandunt, non glutiunt, contenti odore & succo. Diurnant cum illis solis, fortes & constantes in operis, & laboribus, licet reiuni. Maximae & plurimae est operae pulvis in arte Medica. Stabilut ossa consracta, vulnera tumentia componit, frigefactiones, & frigiditates pellit, aut obstat, putrefacta & verminosa mudat, & recreat. Cum plantasur, si radix duplicetur, arescit surculus. Folia ter aut quater in anno possut colligi, tanta platae utilitas religioni, sive superstitioni mancipavit; cerebrum inde scarificium daemonis; eo tempore quo colliguntur folia, maxime interdicta licentia scelerum. Ipse daemon punit peccantes: torque plures ad tempus. In nonnullis regionibus virginibus solu licet legere, eximio ornatas cultu. summaque reverential, alijs neque accedere. Verebantur, ne audaciam, lucret subitus languor, aut turbo. Multiparalysim, aut membrorum contractionem, aut aestum febres comparabant. Arbusia pro numinibus habita, vocant Mama Cocae, hoc est, matres Cocae, seu Deae Cocae. Quibus ego addo, [sect. 7] non usquequaque mirandum, aut novum censeri debere, quod Coca in ore retenta, fame, & sitim temperet, cum apud Plin. lib. 11. c. 54. & lib. 25. c. 8. & Nucupatore Dioscoridis legamus, Scythas Scythicam herbam invenisse, gustu quidem perdulcem, cuius magna commendatio, quod in ore eam habentes, famem, sitimque non sentiant. Idem praestat apud eos Hippice dicta, quod equis quoque eundem effecum praebeat. Traduntq; his herbis Scythas duodenos dies durare in fame, & siti. Ex eodem etiam Plin. lib. 18. c. 14. constat, Oryzam, & Lupulum famis taedia valde lenire, qui calida maceratus, non insuaviter servit palato: quem refert Scipio Amirat. lib. 12. dissert. Polit. discurs. 3. pag. 173 Brisson. lib. 2. sacetia. c. 41. noster Bobadill. in Polit. lib. 3. c. 4. n. 2. Et Strabo tradit lib. 3. & lib. 17. apud [sect. 8] AEthiopes Sole perustos, ne ges siti forte deficiat, Lotum herbam compertam fuisse, cuius radice qui in cibum sumserint, nunquam bibunt, Lotophagique dicuntur. De qua meminit etiam simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. to. colloq. 4. de contingent. pag. 117. & colloq. 20. de herb. pag. 643. & ante eum Theophr. de cans. plant. lib. 4. c. 7. & Polybius lib. 12. qui idem tradunt de frutice, qui nascitur ex arbore, etiam Loton, seu Lotum dicta, olivae ut hic inquit, sive ut ille pyri magnitudinem habente. Cuius meminit idem Strab. sup. fol. 791. ibi: Nam Lotos arbour multa in ea est, fructu suavissimo: & exprcssius Theophr. arbore & herbam ita complectens, Quod Loto evenit arbori, fructum Loto herbae proximum parieti. Et de alijs [sect. 9] herbis, arboribus, & lapidibus miraculosas virtutes & proprietates habetibus, & an id ad Magiam naturalem pertineat, latissime & noviss. scribit D. Frac. de Torrebl. Villalpado in tract. omnigena eruditione referto, de iure spirit. lib. 11. c. 2. per tot. licet ibi de hac nostra Coca non meminerit. His ergo de causis, [sect. 10] cum Hispani Indorum ad haec folia de la Coca, propenione agnocerent, atque ex eorum venditione ingente quaetum conficeret, cum in solo Potosiesi colle dimidiu millione quotanis ex hac negotiatione corro garent, ut observat Acosta ubi sup. imo & integrum millionem, si credimus Ioan. Matienz. in tract. M.S. de moder. Reg. Peru 1. p. c. 44. & seqq. plures agros colere coeperunt, in quibus praedicta arbuscula producerentur, vulgo, Chacaras de Coca. Et cum ad eos colendos, Indos sibi distribui postulassent, in quaestione deductum est, an id licite fieri posset? Sed plane [sect. 11] semper a viris prudetibus receptum est, & a nostris Regibus multis schedulis & provisionibus cautum, ne in eiusmodi fundis indi inviti laborare cogantur, & vix permissum videtur, ut voluntarie operas suas ad hov locare sinantur, eo quod vallium, ubi Coca producitur, temperies calidissima. sit, & Indorum saluti, praecipue eorum, qui ex motanis regionibus advehuntur, omnino contraria, unde plurimi, qui in eis laborant, citissime pereunt. Et cum ratio copellendi Indos ad opera rustica, ex communi, & necessaria totius regni conservatione, vel utilitate sumatur, ut supra probavimus; in Coca illa nequaquam procedit, cuius beneficium Hispanis ad vitae suste tationem, necessarium non est, solumque ad quaestum, merum lucrum adspirant, quod ex Indorum labore, & calamitate consequi non debent, l. nam hoc natura, D. de condict. Indeb. l. de submersis, C. de naufrag. lib. 10. cum similib. Et dato, quod Indi ea opus habeant, ipsis eius seminatio, & collectio relinqui deberet, quos scimus olim parcissime ea usos fuisse, cum ad Reges tantum, & Regni Proceres pertineret, ut Acosta & Garcias Lassus ubi sup. testantur. Quae omnia [sect. 12] praevidens, & provides Regia quaedam schedula Tolet. 22. Decemb. 1560. quae postea repetitur per alias ann. 1563. & 1567. & reperiuntur in 4. to. impres. pag. 318. refert gravia damna, & mortes Indorum, quae ex calida & laboriosa huius herbae cultura sequebantur, & quod magis dura cesetur, quam operatio metallorum, ac propterea iubet, ne deinceps Indi inviti ullo modo ad eam distribuantur, & ut graves poenae contrarium facientibus irrogentur. Idem quoque cautum fuit in ordinationibus, quas ad beneficium de la Coca, edidit Dom. Peruanus Prorex Comes de Nieva cap. 2. & 3. quas refert Matiez. d. 1. par. cap. 51. Et alijs omissis, novissime in illa saepe allegata schedula servitij personalis an1609. cap. 24. ubi ita cavetur: Que para la cosecha, sementera, i los demas beneficios de la Coca, cultura de las vinas, i Olivares, no repartais ningunos Indios, por los inconvenietes grandes que hasta aqui se han experimentado, en los repartimentos de esta calidad. Quinimo, [sect. 13] cum saepesaepius actum fuerit de huius arboris, sive herbae usu, & commerico omnino tollendo & extirpando, ita ut neque Indi voluntarij ei incubere sinerentur, altera Regia schedula, edita fuit Matriti18. Octob. 1569. quae extat 4. to. pag. 319. & refert qualiter Indi ad suas idoloatrias, & alia maleficia superstitiose, & a daemone illusi abutantur, & quod in eius cultura plurimi pereunt, quia in terra valde calida & humida nascitur. Iubetque ut deinceps, vel in totum haec cultura tollatur, vel saltim ita consulatur Indis, qui voulntarie ad eam operas suas locare voluerint, ut minus, quam fieri possit, periclitetur. Quod ipsum non minus pie & provide dictum, & cautum invenio in Concilio Limesi 2. ann. 1567. par. 1. Canone 124. pag. 33. his verbis: Que la Coca es cosa sin provecho, i mui aparejada para el abuso i supersticion de los Indios, i de comerla los Indios, tienen poco fruto, i de beneficialla muchos trabajos, i por su ocasio han perecido i percen muchos: i assi se desea q los Governadores quiten a los Indios el trabajo de beneficiar la Coca, o a lo menos no los fuercen contra su voluntad. Sed quoniam in hac cultura in totum tollenda, aliquae difficultates oblatae fuerunt, [sect. 14] de eius saltem damnis temperandis serio actum fuit in Reijs ordinationibus ann. 1573. d. 4. tom. pag. 319. & seqq. quae omnes in favorem Indoru tendunt, qui huic beneficio, seu labori de la Coca, deserviunt, eiusque culturam moderatur, ita ut, Ninguna persona pueda tener Chacara de Coca, de mas de quinietos cestos de cosecha de Coca, en cada mita, &c. Et postea edita fuit alia schedula ann. 1574. eod. tom. pag. 322. Que manda, que no se cotrate la Coca por revendedores, sino fuere en los assietos de minas. Quibus ordinationibus alias plures adiecit Dom. Prorex D. Franciscus a Toleto, & alias suo modo confinxit Matienz. d. tract. M.S. 1. par. c. 51. Qui tandem concludit, cessante [sect. 15] Indorum coacto labore, nec iustum, nec expediens esse, ut Hispanis haec cultura, & negotiatio interdicatur, tum quia Indi, si ea priventur, maximum dolorem accipient; tum etiam quia occasio cessabit auri, & argeti a Barbaris eruendi, quae, mediante hoc comerico, utiliter, & suaviter exercetur, [sect. 16] iuxta consilium Impp. in. l. 2. C. de comer. & mercat. ibi: Non solum Barbaris aurum minime praebeatur, sed etiam si apud eos inventum fuerit, subtili auferatur ingenio. Quo etiam spectat verba Ciceronis in orat. pro Lucio Flacco, post medium, & alia, quae tradit Ant. Guibert. Costanus lib. singul. quaest. iur. cap. 3. num. 3. Neque obstat, quod Indi, non solum infideles, verumetiam iam baptizati, Coca ista superstitiose, ut dicitur, uti soleant, & aliquando eam suis sacrifcijs & idololatrijs immisccant. Nam licet [sect. 17] hoc argumento aliqui tollendam esse cesuerint, & peccare Hispanos, qui eam Indis divendunt, manime si statum & conditione emtorum diligenter non quaerant, & an tales sint, ut de eis praedicta peccata timer non possint, arg. text. in c. 15. Act. Apostol. ubi simili ratione Neophitis prohibium fuit, ne comederent ex iodolitis; & eorum, quae de his, qui mulieribus fucos, & aleatoribus aleas, & inebriari solitis vinum vendunt, tradit D. Anton. in sum. 2. p. tit. 1. c. 23. §. 13. Angel. & Tabiena, verb. Ars, Rosella, verb. Negotiatio, Gabr. in. 4. dist. 15. q. 3. dub. 4. Maior. ibid. q. 15. fr. Eman. Roder. in sum. 2. par. cap. 76. n. 15. &. fr. Ioan. Baptista in suis advert. 1 par. in tabula verb. Afeites, & verb. Vino, & verb. Vender naipes i dados. Contrarium tamen in specie nostra resolvedum est: nam cum hic frutex naturalis sit, nihilque in se mali, vel incommode habeat, eius plantatio & venditio inhiberi non debet, vel venditores in peccati periculum ducere, ob id, quod aliqui Indi eo abutantur, arg. eorum, quae de abusu rerum in se utilium, & bonarum non cutado, tradit Petr. Greg. lib. 5. syntagm. c. 4. n. 10. & Nos latius sup. hoc eod. lib. c. 4. n. 82. alioqui nec auri, argenti, piperis, & tritici Indici, vulgo Agi, i Maiz, venditio permittenda esset, cum his quoque rebus Indi interdum in suis sacrificijs, & idololatrijs utantur. Et quoties [sect. 18] id, quod venditur, bonu in se, vel indifferens est, nullatenus vendens peccatum admittit, nisi delicti inde patrandi aliquam notitiam. vel suspicionem habuerit; tunc enim, si reperta non excusat, aut vindicat, tergere ut conscius criminosa festinat, ut alias dicitur in d. l. 2. C. de comerc. in fine. Et in similib. quaestionibus secure probat Abulens. in c. 6. Matth. q. 51. Sylvest. verb. Aris. q. 4. ubi refert Atchidiac. idem tenentem, & Petr. de Aragon in 2. 2. q. 10. art. 4. dub. 1. circa secudam coclus. vers. Tertio dico, Banez ibid. art. 11. Caiet. art. 4. Mag. Lorca art. 9. q. 10. n. 5. Alcocer in tract. de ludo. c. 60. & communis omnium Theologorum recentiorum in d. 2. 2. q. 10. art. 4. ubi tractant, qunado infidelibus vendi possint aliqua, quae ipsi in sua peccata convertet: & P. Ferdin. Rebell. de oblig. iust. lib. 9. q. 18. lect. 3. ex n. 25. pag. 671. & 672. ubi tractat, quando & quomodo liceat vedere venena, & alia prohibita, ex quibus malus usus sequatur, & Iudaeis Agnum Paschalem. Quibus adijcio [sect. 19] insigne consilium Navarri, primum in ordine sub tit. de Iudaeis, uib multum in nostris terminis disputat, an liceat Christianis colere predia, in quibus nascuntur platae Myrti, ut earum ramos postea vendant Iudeis, qui eos emunt ad celebranda sua Scenopegia: id est, [sect. 20] festa quaedam, quibus, agentes sub tabernaculis, ex ramis, frondibusque mumbrationis causa compositis, memoriam renovahant eius temporis, quo AEgyptiorum servitute liberati, in solitudine sub tetorijs agitaverant. Et resolvit, tales venditiones licitas esse, nullumque peccatum continere, si vendes delicto non cooperetur, & solum ad aliquem sinem bonum id faciat, puta, ad quaerendam sibi pecuniam, qua se sustentet, vel alias ea honeste utatur. Et in ipsus nostris terminis de la Coca, idem expresse sentit Ferdin. Zurita quaest. Indicis, q. 30. per totam, & fr. Thom. a Iesu in tract. de procur. omn. gent. salute, pag. 228. & pag. 323. Et partier non peccabit, [sect. 21] qui Indos volutarios in praedictis praedijs, de la Coca, retineat, quamvis eorum aliquos ob calorem, vel laborem egrotare, vel mori contingat, quia volenti non fit fraus, neque dolus, & damnum, quod quis sua culpa sentit, sibi, non alijs imputare debet, ut in regulis iuris cavetur. Si vero eos nimis gravet, aut vexet, vel coactis utatur, etiam si ipse vim immediatam non intulerit, sed Provinciae Rectores, aut ipsorum Indorum Gubernatores, quos, Caciques, vocamus, cum quibus nundinatio haec frequentissima esse solet; tunc absque dubio damnorum inde provenientium reatum incurret, cum is, qui causam damni dat, damnum dedisse videatur, cap. qui causam, de reg. iur. in 6. ubi Petr. Pechius plura notavit. A quibus peccatis, & ab alijs murijs, que in hac negotiatione erga miseros Indos committuntur, vix est, ut quisquam ei intendes, liberetur, nullaeque leges, aut poenae sufficiunt, ut illae vatis vitari possint, ut recte advertit Matienz. d.c. 51. Quamobrem plurimum expedit, ut Gubernatures, ac Praetores Indorum in his inquiredis, ac tollendis invilgilent: [sect. 22] cum parum sit iura condere, nisi sint, qui ea exequantur, l. 2. §. post originem, D. de origin. iur. Magistratus quipped exequentes, robur, & effectum dant legibus, & sententijs, ut optime tradit lsern. ad constit. Sicil. fol. 154. col. 1. & alia congerens Marcus Mantua in glossario cap. 51. pag. 41. & Nos latius alio in loco dicemus. Nvnc illud adijcientes, quod haec omnia, quae de Indis involuntarijs Cocae, operationi non distribuendis, retulimus, longe maiori ratione observari, & practicari debebunt [sect. 23] in cultura & beneficio alterius herbe quae in his nostris Indijs Occidentalibus, & praecipue in Insulis, quas vocant, de Barlovento, primum reperta fuit, & iam totum fere orbe implevit, & ad omnes morbos depellendos proficere existimatur, cui nomen est Tabaco, licet alij illam [sect. 24] Petum, vel Nicosiam, alij Herbam Regiam appellant. Nam & haec quoque in terris valde calidis & humidis, atque inteperatis (ut plurimum) nascitur, & licet ingens quaestus ex ea colligi soleat, adhuc tamen neque ipsis Indis, neque Hispanorum Reipublicae ita utilis & necessaria mihi videtur, ut pro ea hominum salus prodigi debeat. Semper que suspectas, vel incertas habui tot [sect. 25] ac tantas virtutes & proprietates, quas ei attribunt plurimi Auctores, qui Latino & Hispano sermone de eis integros libros ediderunt. Et praecipue Monardes part. 2. & Frac. Hernandez, & Ant. Cornejus in cap. de Tabaco, P. euseb. Noriemberg. de Hist. naturae, lib. 15. c. 65. pag. 358. & seq. & novissime D. Franc. Torreblanca de iure spirit. lib. 8. cap. 1. ex n. 13. Et ut aliquatenus verae sint, illorum excessum excusare non possum, qui [sect. 26] passim singulis prope horis, imo & momentis pulverem, vel fumum ex ea naribus, aut ore recipient. Nam hoc nihil aliud est, quam medicamentu in vitium convertere, cum ab assuetis passio non fiat, aut si quae fiat, in grave cerebri & stomachi damnum redundet, ut pluribus novissime probat Eduard. Vestonus, omnino videndus, in Theatr. vitae civil. lib. 3. cap. 29. pag. 314. & seqq. qui praesertim Monachos, huic vitio nimis indulgentes, reprehendit. In cuius quoque [sect. 27] detestationem, & huius plante nocivam in Europam iutroductionem, quidam modernus Satyricus, & elegans (utina ita pius) Poeta, ita graviter invehit: Planta noces, o lethifero plata horrida fumo Quam bona diversis natura dimoverat oris: Quis te planta nocens tristi vectare carina Instituit demens, nostrisque ostendere terries? Scilicet infelix raperet cum saecula Mavors Deformisque fames, morbique, cadensque senectus Proh dolor! & saevae legerent aconita novercae, Heu etiam in nostras deerant haec fata ruinas? Quis sordes facinusque tuum dirosque vapores Explicet, & foedo surgentia nubila fumo? Talis avernali corrumpit spiritus auras Missus in astra lacu, morituraque germina solvit; Vicinuque pecus, volucruque intercipit alas. Talis & inferni subter mala limina mundi, Vrget odor manes, cum lampada tirstis Erynnis Solvit, & extinctae fumant post praelia taedae. Plata noces, o lethifero plata horrida fumo. Te si semifero iactasset Cacus ab ore, Alcidem vicisset odor. Te saecula prisca, Si nossent, poterant vacuis praeferre cicutis, Et de Cerberea natam te dicere spuma. Tum si quis patriam violasset caede senectam, Huic mites nimium flammas, huic lenta putassent Flumina, fumiferi potasset nubila Peti. # 9 CAPVT IX. De re pecuaria, sive de iustitia, vel iniustitia eiusdem personalis Indorum servitij, dum inviti pascendis, & custodiendis pecudum, & armentorum gregibus assignantur. SVMMARIVM CAPITIS Noni. -  1 PEcorum procreation & conservatio, maxime necessaria est vitae humanae. -  2 Pascua interdum veniunt appellatione fundi. Et res pecuaria est viva agricultura, secundum Aristot. -  3 Pascuorum status etiam pro agrorum cultur a mutari non debet. -  4 Adam fuit Agricola, & Abel, filius eius, pastor ovium. -  5 AEgyptij populi in tres status dividebantur. -  6 Pecuariae rei multi ex Patriarchis, & Romanis Ducibus insudarunt. -  7 Divitiae antiquorum in quo consisterent? -  8 Pecuniae verbum a pecudibus nomen accepit. -  9 Verba multa antiquorum a pecoribus originem trahunt, & quare? -  10 Mulctae olim cur inbobus, & ovibus fierent? -  11 Pecuariae rei utilitatem qui commendent, & prosequantur? -  12 Indi pro pascendis, & custodiendis gregibus dari debent. -  13 Grex quid proprie significet? & quod interdum hoc nomen ad homines extedatur, & num. 15. -  14 Armentum ab arando, quasi aramentum, putat M. Varro. -  15 Pecuaria in re, greges anserum, gallinarum, & similium collocare videtur Martialis, cuius epigram. refertur. -  16 Pulli gallinarum qualiter apud Vtopienses, Memphitas, AEgyptios, & alios, sine incubatione educantur, & inde Flavio Vopisco lux allata, in epistola Hadriani Imp. quam refert. -  17 Indorum distributionem ad pecora pasceda, & custodienda, qui probent? -  18 Indi olim, & hodie qualiter pastoriciam artem exercuerint, & exerceant? -  19 Schedulae plures recensentur, quae Indos pastores distribui iubent. -  20 Schedula ann. 1541. quae montes & pascua in Indis communia esse iubet, exponitur. -  21 Stabula Hispanorum circa agros, & sata Indorum aedificari prohibentur. -  22 Pascere animalia sua in alieno agro nemo potest. -  23 Ordinationibus D. Proregis D. Francisc. a Toleto, qualiter cautum fuerit servitiu Indorum pro pascendis gregibus ? Et quid in illis desideretur? -  24 Salarium Indorum pastorum cur minuerit Prorex D. Francisc. a Toleto? & quod eius opinatio falsa fuerit. -  25 Labor durus est, qui laboranti victum no ministrant. -  26 Salarium Indis pastoribus augeri debet, & quare? -  27 Pastorum officium durissimum, & laboriosissimum est, & militiae simile, ex Virgil. -  28 Pastor Indus non nisi octingentis ovibus praeficiendus est, & amissas solvere debet. -  29 Salarium maius debetur, ubi quis periculum rei sibi commissae in se suscipit. -  30 Pastoribus Indis plures oves pascendae, & custodiendae iniunguntur, quam Regijs ordinationibus constitutum est. -  31 Graegis appellation decem oves, vel quinque porci continentur. -  32 Indus pastor plus solvit pro ovibus amissis, quam pro salario lucratur. -  33 Pastor de amissis ovibus tenetur, & quid probare debeat, ut excusetur? -  34 Pastores Indi facilius excusandi sunt de ovibus amissis, & quare? -  35 Dolus tantum praestatur in contractibus, qui gratia unius ex contrahentibus dumtaxat celebrantur. -  36 Pastor si probet ovium pestem, vel mortalitatem in eadm provincial, liberator. -  37 Indos pastores in custodia ovium a dolo, & culpa in totum excusare, non convenit, & quare? -  38 Pastor si fiat lupus, merito tenetur actione furti. -  39 Indi qualiter excusentur de ovibus amissis per quoddam caput schedulae servitij personalis ann. 1609. quod expenditure. -  40 Remedia dictare in materijs Indorum facile est, difficile vero perficere, aut infecta emendare. -  41 Morbos sentire, & demere non est eadem ratio, ex Ovid. AGricvltvrae tum necessitate, tum antiquiate, proxima est pecoru procreation, & conservatio, [sect. 1] cum sine his humana vita transigi nequeat, nisi quis forte Pythagoricum institutum sequatur, qui ab omnibus carnibus abstinuit, ut Iuvenalis scribit satyr. ult. & ventri indulsit non omne legumen. Vnde pascua, [sect. 2] fundi etia appellation, aliquando veniunt, & eius partes esse censentur, ut ait Scaevola in l. Seiae 20. §. tyrannae, D. de fundo instructo, & post alios prosequitur Menoch. de arbitr. lib. 2. cent. 3. casu 245. & consonat Aristot. lib. 6. Politic. cap. 4. ubi inquit, studium rei pecuariae, magnum habere commercium cum agricultura; & lib. 1.c. 5. paulo ante med. ubi greges pascere, vocat vivam agriculturam. Pacsuorumque [sect. 3] status regulariter mutari non potest, etiam pro cultura agrorum augenda, ut bene, & practice observat Covarr. in pract. c. 37. n. 4. a quo habuit Tusch. verb. Pascendi, cocl. III. n. 7. Et Genes. 3. & 4. legimus, [sect. 4] Adamu a Deo agricolam constitutum, ut operaretur terram, de qua surqus est: eius vero filium Abel ovium pastorem effectum. Et Diodor. Sicul. lib. 2. inquit, [sect. 5] AEgyptium populum in tria quondam hominum genera distributum, Agricolas, Pastores, & Opifices; quod etiam memorat Aristot. lib. 7. Polit. c. 10. ubi addit Italos prius fuisse pastores, deindeque ad aagriculturam devenisse. Et alibi passimi reperimus, [sect. 6] plurimos ex antiquis Patriarchis, & Romanae Reip. Ducibus, eisdem ministerijs gnaviter insudasse, ut praeter alios ostendit Valer. Max. lib. 3. c. 4. sic inquiens: Incunabula Tullij Hostilij agreste tugurium coepit. Eiusdem adolescentia in pecore pascendo fuit occupata: validior aetas Imperium Romanum rexit, & duplicavit. Nemesianus Ecloga 2. vers. 72. Dij pecorum pavere greges, formosus Apollo Pan doctus, Fauni Vates, & pulcher Adonis. Virgil. 3. Georg. in princip. Te quoque magna Pales, & te memorande canemus Pastor ab Amphriso. — Tibul. lib. 2. eleg. 2. & lib. 3. eleg. 4 & alij passim, ex Graecis & Latinis Poetis. Eoque respiciens D. Isidor. lib. 17. etymologiar. c. 2. [sect. 7] Divitiae (inquit) antiquorum in his duobus erant: bene pascere, & bene arare: quod latius diducit Triaq. ad Alex. lib. 4. Genial. c. 15. & Laelius Bisciola lib. 3. horar. subsecivar. c. 6. Et M. Varro lib. 3. de ling. Lat. Pecuniosus [sect. 8] (inquit) a pecunia magna dictus est, pecunia autem a pecu, a pastoribus enim horum vocabulorum origo. Festus quoque Popeius lib. 15. de verb. signif. verb. Aggregare, & verb. Pecunia, idem eleganter ostendit; na cum docuisset verbum illud ab ovium gregibus derivatum, quae invicem sibi iuctae quiescunt, subiungit, [sect. 9] non esse mirum, si quorundam verborum, frequens usus ex pecoribus pendeat, cum apud antiques opes, & patrimonia ex his praecipue constiterint, unde adhuc pecunias, & peculiar dicimus. Columella etiam idem aperte significat lib. 6. de re rust. dicens. In rusticatione vel antiquissima est ratio pascendi, eademque quaestuosissima, propter quod nomina quoque & pecuniae, & peculij tracta videntur a pecore, quoniam id solum veteres possederant, & adhuc apud quasdam gentes unum hoc usurpatur divitiarum genus. Quibus verbis alia similia D. August. refert Gratian. in cap. torum quidquid 1. q. 3. & consentit Ovid. lib. 5. Fast. sic canens: Caetera luxuriae nondum instrumenta vigebant, Aut pecus, aut latam dives habebat humu. Hinc etiam locuples, hinc ipsa pecunia dicta est. Et Plin. lib. 18. c. 3. ubi simul declarat, [sect. 10] cur mulctae olim in bobus & ovibus fierent, & cur multa nobelium familium Romanarum cognomina ab agrorum fructibus, & pecudum differentijs profecta fuerint, ut Fabij, Pisones, Lentuli, Cicerones, Bubulici, Bupecij, Iuvenci, Porci, Tauri, Vituli, Vitellij, Suilli, Ca priani, Ovini, Caprini, Equini. Quod etiam observat Plutarch. in Publicaola, & plurima alia [sect. 11] de hac specie rusticationis, & eius ut ilitate, & dignitate tradentes, Tiraquel. qui innumneros refert, in tract. de nobility. cap. 32. Choppin. de privil. rusticor. lib. 2. par. 2. c. 1 & seqq. Petr. Greg. lib. 18. syntagm. c. 22. & seqq. Pineda de reb. gest. Salom. lib. 3. c. 12. n. 5. pag. 141. & in Ecclesiast. cap. 2. vers. 7. pag. 273. Mature de Prosapia Christi Pag. & novissimus Callistus Remirez, plura de pastoribus cumlans, in tract. de lege Reg. Arag. §. 14. Petrus Gillius ad AEliani historiam, ubi etiam novissimos Reges habitos fuisse diligetissimos pecuariosscribit. Thom. Garzaonus in Platea univers. & Vincent. Burgund. in Speculo tom. 1. lib. 18. Guido pancarol. in Thesaur. var. lect. pag. 365. & pag. 374. ubi quod in pascuis opes antiquorum consisterent, nondum invento tritico, & de pascuorum vectigalibus, Torquem. in Monarch. Indiana lib. 13. c. 33. ubi de antiquoru Indorum pascendi ratione plura commemorat, & novissime, post haec scripta a me visus, Anton. Ferdin. Oterus in tract. de pascuis, & iure pascendi, in prooem. per tot. ubi plura alia erudite congessit. Ex quibus [sect. 12] descendit, quod cum operibus Reipub. necessarijs, aut etiam in communi utilibus, Indi deservire tencantur, ut sup. c. 4. & seqq. probavimus, merito huic pascendorum, custodiendo rumque gregum, & armentorum oneri subiugetur. Dicitur autem [sect. 13] grex proprie (ut hoc obiter advertamus) minoru pecudum, ut ovium, caaprarum, suum, proindeque ab armento, aut equitio separatur, quod pro maioribus animalibus sumitur, puta vaccis, equis, mulis, & similibus, l.I. §. ult. D. de rer. Vindicate. l. Vetus 68. 1. quid ergo 70. §. sed quod, D. de ususr. Et [sect. 14] M. Varro lib. 4. de ling. Latin. ubi armenti vocem ab arando deducit, quasi aramentum: quod & probari video a D. Isid. lib. 12. etyma. c.I. ibi: Alij armenta tantum boves intelligunt, quasi Aramenta. Discretio autem est inter armenta & greges: nam armenta equorum, & boum sunt; greges vero caprarum & ovium, & sequitur Laurent. Valla lib. 4. elegan. c. 42. ex Ovid. lib. 4. Metamorph. Mille greges illi, totideq; armenta per herbas Pascebant. — Et Virgil. lib. 3. Georgic. ibi: Hoc satis armentis: superat pars altera curae Lanigeros agitare greges, hirtasque capellas. Quanquam non ignorem, equarum queque, & armentorum greges dixisse Cicer. in Verrin. & Philipp. 3. ac bovem in grege videri ponere Pomponium in 1. si grege 22. D. de legat. I. cum alijs, quae observant Brisson. Berrutius, Hottoman. Prateius, & novissimus Calmus de verb. iur. verb. Grex. Quinimo [sect. 15] in re pecuaria, etiam greges anserum, gallinarum, columbarum, gruum, pavonum, piscium, aprorum, & similium animalium, quae industria hominum cicurari solent, ponere videtur Choppin. d. cap. I. refertque Martial. lib. 3. epigr. 57. lepide describentem Villam Faustini, ubi Truces in alta valle mugiunt tauri, Vitulusque inermi fronte prurit in pugnam. Vagatur omnis turba sordidae cohortis, Argutus anser, gemmeique pavones, Nomenque debet, quae rubentibus pennis, Et picta perdix, Numidicaeque guttatae, Et imptorum phasiana Colchorum. Rhodies superbi foeminas premunt galli, Gemit hinc palumbus, inde cereus turtur. Avidi sequuntur Villicae sinum porci, Matremque plenam mollis agnes expectat. Et conducit illud Horatij lib. 1. epist. 3. de avibus loquens: Ne si forte suas repetitum venerit olim Grex avium, &c. — Et per translationem hominum quoque, militum, & puerorum gregem dici reperio a Plauto in Prologo Asinar. & in Aulularia act. 3. scen. 3. Terent. in Eunucho, Livio lib. 8. & Sucton. in Caligula cap. 18. Et qualiter Vtopienses [sect. 16] pullorum infinitum gregem, vel multitudinem educant, narrat Thom. Morus in sua Eutopia, lib. 2. pag. 57. Inquiens, quod non incubant ova gallinae, sed magnum eorum numerum calore quoda aequabili foventes, animant, educantque: hi simul, atque e trsta codiere, hominess vice matrum comitantur, & agnoscunt. Quod quaquam iste Auctor inficta illa sua Repub. per fictionem comminiscatur, Memphi tamen praeciarissima Africae urbe vere contingere narrat Leonius p. 8. & ex eo Maiol. in colloq. 6. de avibus pag. 198. tradens, pullos ibi, absque incubation gallinarum ptocreari: Excluduntur enim arte quidam. Nam plus mille nis: post septimum autem diem in lucem animantia prodeunt: venundaturque nec numero aut pondere, sed mensura. Et statim addit in insula vulgo, del Moro, sub Rege Ternate solo Solis calore, ova gallinarum, arenä, vel pulvere infra quatuor ulnarum mensuram condita, foetificari, exclusosque pullos, absque matirs cura nutriri: quod & ante ipsos docuit Aristot. de hist. animal. liv. 6. c. 2. inquiens; In AEgypto, ovis fimo terrae obrutis, pullos excludi. Et Syacusis compertum esse, ova sub storia interra posuisse aliquem, atque ita editod fuisse foetus. Iam vero & in vasis quibusdam tepidis iniecta ova, sponte pullos depronsere. Quae notare volui, tum quia suspicor nullibi melius hanc foetificationem provenire posse, quam in nostris Insulis & Indijs Occidentalibus. Tum etiam quia mihi usui fuerut ad intelligendam epistolam Hadriani ad Servianum, quam refert Flavius Vopiscus in Saturnino. Vbi de AEgyptijs loquens, inquit: Nihil illis opto, nisi ut suis pullis alantur, quos quemadmodum foecundant, pudet dicere. Nimirum porpter fimum vel stercus, unde talis foecunditas provenit. Eamqve Indorum [sect. 17] ad praedictum munus distributionem agnoscit, & probat Acosta lib. 3. de procur. Indor. salut. c. 17. ibi: Sive gregem pascat, & Matienz. de moder. Reg. Peru 1. par. c. 11. & 2. par. c. 13. in fine, ubi multa considerat pro utilitate & necessitatez conservandi in his provincijs pecudum caulas, sive stabula, quae alicubi Estancias, alibi Hatos, & alijs nominibus nuncupamus. Et ide facit Agia in suis respo. de servit. pers. pag. 6. & Torquem. in Monarc. Indilib. 13. c. 31. & seqq. Vbi simul recenset, [sect. 18] qualiter Indi olim, & hodie artem pastoriciam execuerint, & exerceant, Et Garcias Lassus Inca in suis comentarijs Regijs de Incarum historia lib. 8. &. 9. c. 16. & seqq. ubi refert, quando, & qualiter Hispani ad has provincias Peruabas varia maiorum, & minorum pecorum genera adsportare coeperunt, & quam cito in magnos greges excreverint, Indis semper ad eos pascendos, ac custodiendos utentes, qui commodius huic labori intendere possunt, cum pascua & stabula in frigidis, & montanis locis, ut plurimum, reperiantur. Quibus arrident [sect. 19] plures, varijs temporibus editae, Regum nostrorum Provisiones, Schedulae, & Ordinationes, quae hanc Indoru ad praedictum servitij genus distributionem, non probare tantum, verum & imperare videnture, quae reperiuntur in 4. tom. impress. pag. 301. cum multris seqq. Et licet in illa ann. 1601. omnia coacta Indorum servitia tolli videantur, hoc tamen ex prooemialibus, & saepe repetitis eiusdem schedulae verbis exceptum videtur, ut advertit Agia d. pag. 6. Ita enim inquiunt libertati Indorum prospiciendum esse, ut ijs, quae ad provinciarum conservationem, & sustentationem, ipsorumque Indorum partier, atque Hispanorum bonum sunt necessaria, ullum praeiudicium non generetur, ut latius dixi sup. c. 4. ex n. 48. Et evidentius demonstrat altera chedula an. 1609. superioris declaratoria, quae saepe repetit Indos ad pascendos, & custodiendos greges distribui debere, & vel in primo cap. sic exorditur: Primeramente ordeno, i mando, quese bagan los repartimientos de Indios necessarios para labrar los campos, criar los ganados, &c. In alia quoque sched. ann. 1618. quae personale servitium Regni Chilensis aboleri iubet, ita id temperandum esse monetur: Que no se falte a la labranca i crianca: & in alia data Vlyssipone 24. Augusti ann. 1619. hunc Regiae Limanae Audientiae directa, eadem Indorum distributio probatur, ea tamen lege: Que se mire mucho por el bien dellos de manera que no sean gravados, ni se les reparta mas numero del que les toca, i deben dar, sin admitir en esta parte pretensiones, ni diligencias de los que los pidieren para sus comodidades, i fines particulares, pues lo contrario es excesso en perjuizio de partes, i contra todo bue govierno. Et hunc [sect. 20] etiam procreandi, ac propagadi pecudes finem, sive scopum respicit illa alia nobilis provisio D. Caroli V. Imp. data en Fuensalida 28. Octobr. ann. 1541. quae extat in 1. tom. impress. pag. 61. & 62. ubi cavetur: Que todos los motes, pastos, terminos, i aguas de las provinicias de las Indias sean comunes, para que todos los vezinos dellas puedan gozar de ellos libremente; i assi mismo puedan hazer, i hagan cabe qualesquier bohios que oviere en las dichas provincias, cavanas, i traer sus ganados iunto a ellos, o apartados, como quisieren, &c. Quod tamen [sect. 21] (ut alibi latius trademus) ita accipiendum est, dummodo stabula, & pascua circa Indorum populos, & sata, vel aquas non exerceantur, neque in alijs locis, ubi vel etiam aliorum Hispanorum fundis damno esse possint. Hoc enim graviter prohibitum est schedulis ann. 1550. & 1555. quae reperiuntur in lib. impress. Ordiant. Mexican. fol. 173 Et. iuris communis regulis adiuvatur, [sect. 22] quae statuunt, neminem posse in alieno agro animalia sua pascere, 1. quintus ad leg. Aquil. Alex. cos. 35. Viso processu, n. 7. lib. 4. Craveta cons. 353. in princip. 1. fin. &c. de pascuis publ. lib. 11. l. iniuriarum, §. fin & 1. seq. D. de iniur. 1. per agrum, C. de servit. cum similib. Covar. c. 37. pract. Tusch. litt. S. concl. I 11. ubi tamen hoc limitant, nisi adsit praescriptio, vel ius pascendi in alieno agro, iunctis pluribus alijs, quae de damno in alieno pasturagio a pecudibus dato, & de eius satisfactione, oppidorum que circa haec varijs ordinationibus, tradit novissime Ant. Oterus in d. tract. de pascuis, c. 12. 13. & seqq. Extant quoque diversorum proregum ordinationes, & praecique illius Indiani Numae, sive Nomotherae Dom. D. Francisc a Toleto, quibus praefigitur modus, [sect. 23] quo Indi pastoricio huic ministerio, de quo agimus, distribuendi sunt, & salarium, quod huius Iaboris ratione consequi debent. In quibus tame plures docti, & graves Viri aliquam emendationem defiderant, quatenus iubent, ut Indi, qui huic oneri destinantur, sex continuos menses in co sine mutatione deserviant, cum tamen in alijs servitijs breviora tempora designentur. Necnonetiam, dum eisdem Indis pastoribus, quos Aguatyres vocant, viginti duos argenteos numinous, & dimidium in singulos menses pro salario, & victu praestituunt, quod in singulos dies sex dumtaxat asses reddit, vulgo Tres quartillos, cum tamen Indis qui in alijs ministerijs non magis gravibus, & onerosis occupantur, duos argenteos nummos, ultra victum salarij nomine pendi, idem Protex statuerit. Neque [sect. 24] placet discriminis causa, qua motus fuisse videtur, nempe quod Indi Pastores, cum vagi, & otiosi per capos obambulant, possunt oculis ad gregis sibi commissi curam attendere, simul minibus aliquid operari, ex quo amplius sibi lucrentur. Nam in hoc eventus, & experiential contrarium Ostendit, cum pecudum domini Indos pastores otiosos esse non sinant, & quicquid praeter id operator, sibi quo que, & suis utilitatibus cedere putantes, ab illis extorqueat. Et praeterea impossibile esse videtur, ut sex illi asses sussiciant ad laborem Indorum compensandu qui vel in sola custodia gregis impenditur, cum vix ad victum illius diei quantumvis tenuem, comparandum in hid provincijs sufficiat. Durusque. & [sect. 25] iniustus semper ille labor reputari soleat, qui laboranti miserabilem saltimalimoniam, praemij, aut mercedis vice, non peaebet, cap. Ecclesias vers item Apostolus 13. q. 1. c. Episcopos, de offic. Ordin. lib. 6. cum alijs, quae tradit Roman. Conf. 25. per tot. & cons. 344. ubi apostillae plures concordantes adducunt. Vnde [sect. 26] semper iuri, & rationi magis consentaneum esse putavi, ur his Indis opilionibus, sive pastoribus salarium augeatur, idemque assignetur, quod caeteris praestari solet, qui in alijs ministerijs deserviunt, prout disponi videtur in quadam schedula ann. 1591. ad Quitensem Cancellariam directa, 4. tom. pag. 299. ibi I moderar el numero de los que se reparten para la guarda de ganados, i acrecentarles los salarios proveyendo como se les de lugar para oìr Missa, i acudir a la doctrina &c. Nam ut verum esse concederemus, minus illos, quam alios laborare, hoc levamen, alijs gravioribus incommodes repensatur. Etenim cum per sex continuos menses inserviant, diutius a suis municipijs, & domuculis, sive tugurijs abesse compelluntur, & vel uxores ac liberos, frivolaque, que habent, deferere, vel secum, Biantis instar, omnia haec adsportare. Vtrumque autem quam sit durum, & asperum, nemo non videt. Vt omittam [sect. 27] alios huius officij labores, quos optime expressit Virg. 3. Georg. Baptist. Mantuan. Eclog. 6. & 9. & efficient ut pastores militibus quoad vitae genus affinitate quadam coniungantur, ut colligitur ex Aristot lib. 6. Polit. c. 4. & Virgil. d. lib. 3. Georg, ibi: — Omnia secum Armentarius Afer agit, tectumque laremque Armaque Amycleumque canem, Cressamque pharetram Non secus ac patrijs acer Romanus in armis. Et praeterea [sect. 28] cum eisdem ordinationibus praefinitum sit, ut octingentis ovibus pascendis ac custodiendis unus dutaxat Indus paftor invigilet, & ut carum, quae eius culpa perierint, vel amisse suerint, pretium solvere debeat, quod incommodum, & periculum in alijs servitijs neutiquam imminent, planum est, eiusmodi [sect. 29] gravaminum occasione, augeri quoque salarium debere, argum. text. in c. naviganti, de usuris, ibi: Pro eo, quod periculum in se suscepit, l. fundi partem 80. D. de contrah. emt. l. si sterilis 22. §. si tibi fundum, D. de act emt. cum late adductis a Tiraq. de retract. lignag. §. 1. gloss. 18. n. 38. Pinel. in Rubr. C. de rescind. vendit. c. 2. n. 29. & in l. 2. C. eod. 3. p. cap. fin. n. 23. Maxime quia [sect. 30] nusquam numerus ille octingentarum pecudum servatur, sed plures multo pastori Indo quamvis invito, & reluctanti, committi solent, & singulos greges, quos vulgo Manadas appellamus, mille capitum vel mille & ducentorum efficiunt. Cum [sect. 31] de iure communi gregis nomen dece ovibus, aut quinque porcis contineatur, ut docet I.C. in l. oves, D. de Abigeis, ubi Bart. num. 2. idem Bart. & Angel. in l. sicut, §. I.D. quod cuiusque universit. & observat Conan. lib. 4. commentar. c. 6. n. 10. Rebuff. in l Neratius 85. D. de verb. signif. Forcat. in Cupid. Iurisp. cap. 13. Cuiac. lib. 6. observat. c. 8. & Petr. Pitthaeus in not. Ad fragm. I. C. pag. 93. Quo fit, [sect. 32] ut fere semper plures amitti, vel perire contingat, quam ut a pastore, servitij tepore expleto, nedum integro salario, quod lucratus est, verum neque reliquis suis fortunis, exsolvi possint, quod quidem omniiure re probatum existit, l. illicitas, §. ne tenuis, D. de offic. Praesid. ubi Bald. & DD. & alij relati ab Alphano collectan. 524. l. 1. & 2. C. de exactor. tributor. &c. de superexaction. lib. 10. & l. 1. & per tot. C. de execut. & exact. lib. 12. cum alijs. Et plane, [sect. 33] quamvis non ignorem, iuxta iuris communis regulas, pastorem de ovibus amissis teneri, neque bonam eius excusatione este, quod iupus eas comederit, ut late tradit Speculat. in tit. de act. seu petit §. 3. vers. Ite nota quod si, in fin. & Abb. in cap. innotuit, de elect. quapropter ei probatio mortis incumbit, l. si fundum 10. §. Imperator, D. locati, l. si creditor 4. ubi docet Cyn. D. de pignorat. act. Accurs. & post eum Bald. Paul. & Petr. Peralta in l. cum ita 33. §. 1. D. de leg. 2. Ias. in l. si pascenda, C. de pact. vel saltium pellem domino ostendere debet, addito iuramento, quod sine dolo, aut culpa sua mors intervenerit, cui standum est, nisi dominus contrarium docere potuerit, ut probat text. optim. de iure nostro Regio in l. 15. tit. 8. par. 5. & in l. 2. tit. 21. lib. 9. Ordinam. quarum argumento ita contra Bald. ubi sup. & Alex. conf. 158. lib. 2. qui tra ditionem pellis, etiam cum iuramento sufficere negant, recte docet Palac. Rub. in repet. cap. per vestras, notab. 6. §. 11. n. 12. Didac. Perez in l. 12. tit. 14. lib. 2. Ordin. Cassanaeus in consuet. Burgud. Rubr. 1. §. 5. n. 176. in fin. Avendan. de exequend. mandat. 1. par. cap. 2. n. 18. Ant. Gom. lib. 2. var. c. 3. col. penul. Cardin. Tusch. litt. C. concl. 111. 8. & Bobadill. in Polit. lib. 3. c. 15. n. 15. n. 125. pag. 394. & lib. 5. c. 1. n. 155. pag. 588. In his tamen [sect. 34] miseris Indis, aut miserandis, supradicta omnia nimis limitari debere putarem, cum inviti prorsus ad custodiendos eiusmodi Hispanorum greges accedant, nec tam ex contractu suo obligentur, quam ex praescripto legis, vel ordinationis, aur Magistratus ita iubentis: nec dicta custodia directo ad aliquam eorum utilitare inducatur, vel indicatur, sed precipue, & prin cipaliter in bonum, & augmentum Hispanorum, qui gregum domini sunt. Atque ita sub levi quavis occasione, vel culpa capitum mortuorum, vel amissorum puniri, aut eorum luitione mulctari non debeant, quemadmodum in [sect. 35] caeteris contractibus observatur, qui gratia unius ex contrahentibus fiunt, scilicet deposito, commodato, & similibus, l. contracuts 22. D. de regulis iur. l. si ur certo, §. nunc videndum, el primero, & §. interdum, D, comod. ibi: Nam quia nulla utilitas eius versatur, apud quem deponitur, merito dolus praestatur solus, & ibi: Vel si sua dumtaxat causa commodavit. Quamobre non iuste in hoc casu practicari posset [sect. 36] illa notabilis doctrina, quam point Bart. & post eum Ioan. de Platea in l. qui ad praesens 4. C. de murilegul. lib. 11. per text. ibi, nempe quod si pastor, vel custos probaverit, sub illud ipsum tempus in illa regione, aut provincia, morbo, vel peste grassante, fublates fuisse mortalitate aliorum provincialiu oves, nihil amplius probare teneatur. Quod licet textus ille nullatenus probet, arbitrio tamen iudicis relinquendum mihi videtur, qui ex varijs causis aestimabit, an id admittendu sit, & in istis Indis, ut diximus, facile ad eoru favorem propendebit. Quos tamen a dolo, [sect. 37] & lata culpa, quae dolo similis est. l. quod Nerva, D. depositi, excusare non convenit: nam experientia constat, eos natura sua admodum furaces esse, & aliquando traditas sibi pecudes abegisse. Vnde via delictis aperienda non est, l. convenir, D. de pact. dotal. d. l. contractus, D. de reg. iuris, ibi: Excepto si covenerit, ne dolus praestetur, nam hoc bonae fidei iudicijs contrarium est. Et [sect. 38] pastor, si fiat lupus, meritotenetur actione furti, ut probat text. & ibi Bald. & alij, in l. si servus, C. de furt. exornat Colerus decis. 207. Atque haec quidem, quae pro Indorum pasotrum [sect. 39] favour consideravimus, respexisse videtur d. Regia schedula ann. 1609. c. 20. quod ego, his iam calamo traditis, inspexi, ita enim notabiliter inquit: Que los Indios quie guarda ganados, no esten obligados a pagar al ganadero las cabecas que se perdieren en su tiempo, si pro este riesgo que toman so bre si, no se les diere algun precio equivalente, ieste sera el que vos senalaredes, con condicion que lo tasseis, segun el merito i valor del peligro a que se ponen los pastores, i a las otras circunstancias de cada provincial. Quod tamen licet iustissime cautum, nunquam tamen praxi observatum conspexi, ut & in reliquis fere contingit, quae Indorum favorem concernunt, in quibus, ut recte scribit Acosta. d. c. 17. Remedia [sect. 40] dictare facile est, perficere vero, aut infecta emendare, perquam difficile. Sicut & facile est (ut Ego dicere soleo) cognoscere damna & inconvenientia, quae in multis rebus, quae in his provincijs Indiarum usitantur, contingunt, & experimur, meliorem autem formam invenire utique difficilimum. Nam ut alias inquit Ovidius: Non [sect. 41] eadem ratio sentire & demere morbos Sensus inest cunctis, tollitur arte malum. # 10 CAPVT X. De gynaeciss, sive textrinis, & lanificiss, bulgo, Obrages; & an illis iuste Ind deserbire cogantur? SVMMARIVM CAPITIS Decimi. -  1 INDI an iuste textrinis distribuantur? -  2 Indi hodie in pannis conficiendis, & alijs lanificijs, utilissimi sunt. -  3 Victus verbo vestis etiam continetur, & num. 25. -  4 L. quos nos 234. §. fin & l. verbo victus, de verb. signif explicantur. -  5 Legatum alimentorum extenditur ad vestem, & ad lectum, sive stragulum. -  6 Laurent. Valla male reprehendit. I. C. quod dixerint, verbo victus vestes contineri, & eius argutijs plene respondetur. -  7 Homines sine veste vivere non possunt, nisi belluas imitentur. -  8 Furari quis potest ob tegendam nuditate, ac propter famem. -  9 Gynaecia apud Romanos, maxime in usu fuisse, & homines eis ad scripti. -  10 Gynaeciarij & Murileguli, & alij ab his officijs abesse non poterant, & ideo mancipia vocabantur. -  11 L. qui textrini 6. C. de Murilegul. & aliae de mancipijs Gynaeciarum, & textrinoru agentes, explicantur. -  12 Gynaeciu unde dicatur, notato errore Accursij? qui Gynaeciarij & textrini? -  13 Bona Dea cur apud Romanos appellaretur Gynaecia? -  14 Gynaeconitis est domus mulierum, & Gyne mulier, quae iam peperit. -  15 Narsetem Eunuchum, licet magnum Ducem, in Gynaecium mulierum Sophia mandavit. -  16 Indos ex textrinis plus lucri, quamdamni accipere, multi opinantur. -  17 Gynaecia, sive Obrages de comunidad, Indis multum proficua esse dicuntur. -  18 Gynaeciorum servitio dari solent pueri decennio maiores, & de alijs eorum utilitatibus. -  19 Dom. Prorex D. Francisc. a Toleto, qualiter, & quam prudenter ordinations Gynaeciorum disposuerit? -  20 Gynaecijs Indos distribui licite posse, qui Auctores tradiderint? -  21 Leges instae nasci solent ex malis moribus, & quando recipi, & exequi debeant? -  22 Legislator ultra finem, quem vult, ligare non praetendit. -  23 Gynaecijs Indos distribui, iam pridem usitatum est. -  24 Schedulae plures referuntur, quae Indos Gynaecijs distribui, probare videntur. -  25 Indi Gynaeciari non nisi ex locis, duabus tantum leucis distantibus a Gynaecijs, extrabi debent. -  26 Gynaecia cum Indis coactis minime toleranda, sed potius tollenda, & diruenda esse, Auctor opinatur, & quare? -  27 Vestes verbo victus proprie non comprehendi, plurimi tradunt. -  28 Panni, & alia stamina, quae ex Hispania adducuntur, Hispanorum usui sufficiunt. -  29 Gynaecia. ut permittenda effent, libera & aperta esse deberent, & cum Indis volumtarijs, ut sunt aliqua in Nova Hispania. -  30 Schedula Guatimalensis refertur, quae stricte prohibet Commendatarijs, muliers claudere, & cogere ad lanificia. -  31 Caput elegans schedulae ann. 1601. pro tollendo servitio personali Gynaeciorum, expenditur. -  32 Schedula ann. 1603. & cap. instructionis ann. 1595. Indi Gynaecijs distribui probibentur. -  33 Gynaecia quibus rationibus non fuerint sublata, tot schedulis eorum demolitionem iniungentibus. -  34 Schedula ann. 1609 cap. I. & seqq. Gynaecia conservari, & Indos illorum servitio distribui permittit, sub multis legibus, & conditionibus, quae referuntur. -  35 Fr. Ioan. a Torquemada censet sanctissimam esse legem quae Gynaecia aperiri, & Indos eorum voluntarios esse iubet. -  36 Gynaeciorum conservationi, & servitio licet aliquae schedulae conniveant. semper tamen Regiae voluntatis esse videtur, ut si fieri possit, tollantur, & ad hoc plures schedulae expenduntur. -  37 Patronis sive Commendatarijs Indorum Gynaecia in suis commendis habere, prohibitum est schedul. ann. 1621. licet non servetur. -  38 AEthiopes cum Indis in Gynaecijs misceri, prohibitum est per sched. ann. 1612. -  39 Schedulae quae Gynaecin locari vetant, referuntur, & explicantur. -  40 Gynaecia locari, quae prohibent schedulae, de Gynaecijs privatorum accipi debent, non de ijs, quae sunt de Communitatibus Indorum. -  41 pueros decennio muiores gynaecys aisirbui non convenit, licet aliter usiterur. -  42 Pueritia duris laboribus oneranda non est: sed studijs & ludis relinquenda, ex Arist. & alijs. CVM iustitiam Indos ad labores & functiones publicas compellendi, ex eorundem operum necessitate, aut communi saltem totius Regni utilitate metiamur, merito nunc in quaestione vocari potest. An [sect. 1] iuste panorum, aliorumque staminum textrunis, sive officinis disribuantur, quae in hoc Regno Peruano, & in Mexicano frequentissimae sunt, & vulgo, Obrages, appellari solent. In quibus Indi [sect. 2] omne lanificij genus exercent, & licet initio nihil nisi rudum, & impolitum operarentur, hodie tamen optimos pannos conficiunt, qui cum iss fere comparari possunt, qui ex Hispania magnis sumtibus, & itineribus adsportatur. Et plane cum pro ijs, quae ad victum pertinent, Indi, etiam inviti, & reiuctantes ad laborandum compelli possint, ut in praecedentibus demonstravimus, aequalance dicendum videtur, [sect. 3] pro his quoque laborare teneri, quae ad vestiendos & operiendos homines diriguntur. Nam verbo victus vestem etiam, & reliqua cultul corporis necessaria contineri constat, ut docuit Labeo relatus ab Vlpiano in 1. verbo victus 43. D. deverbor. signifio melior text. in. 1. quos nos 234 §. final. D. d verb. signif. ubi ita scribit I. C. [sect. 4] Verbum vi vere auidam putant ad cibum pertinere. Sed Offlius ad atticum ait, his verbis & vestimenta contineri, sine his enim vivere nemine passe; & idem tradit in d. l. verbo victus. Vnde recte docuit Accurs. in 1. fin. D. de aliment. & cibar. legat. [sect. 5] eum, cui alimenta legata sunt, pro veste quoque, & lecto, sive stragulo agere posse; cuius doctrinam sequuntur, & pluribus ornant Bald. in 1. 1. C. de Episc. aud. Roman. cons. 143. col. 1. Bertrand. cons. 159. in fin. vol. 1. Aviles in c. 17. Praetor. verb. A razonables, n. 5. & DD. per text. ibi in 1. 1. §. mulier, D. de vertre in prssess. mitt. ubi I.C. cibum, potum, vestirum, & lectum in victu connumerat. Idemque verbo sustentaionis comprehend probat opt. texe. in cap. omnio, & ibi Card in. Alex. 31. dist. & in 1. sicum dotem, §. sin auteminsaevissimo, D. solut. matrim. & alia congerens Tiraq. omnir o vidend. in tractat. de Nobil. c. 21. n. 352. Mysing. obser. 12. cent. 3. & in§. item si de dote, n. 4. Inst. de act. novissime Mager. de Advocat. armat. c. 10. num. 312. & seqq. Petr. Surd. de aliment. titul. 4. quast. 2. ex numero 1. ubi post Bart. & alios hoc extendunt ad caetera omnia, sine quibus corpus humanum sustineri non potest, & quae hominum natura demonstrat. Et conducit Cic. de amicit. dum inquit: multi diviti is despiciunt, quo parvo contentos, tenuis victus, cultusque delectat; & lib. 1. offic. Vita, victusque communis in amicis vigent maxime, vestimentum, & habitation continentur. Et licet [sect. 6] Laurentius Valla lib. 6. elegant. c. 56. 1. Consultos nimis Grammatice reprehendat, quia dicunt, victus appellatione vestes quoque venire, eo quod victus, inquit, venit a vivendo, sed vivere possi mus sine vestibus, ut in AEthiopia, & plaga AEquinoctiali Soli proxima. Hoc tamen attendendum non est, quiaut bene tradit Alciat. in d. 1. verbo victus, nos hic AEthiopum leges non interpretamur, sed Romanorum, & Hispanorum, qui sine vesribus vivere non solent. Cui etia non minus recte subiungit Rebuff. ibid. col. 329. [sect. 7] quod vivere sine vestibus communiter non possumus, & saltem aliquo operimento indigemus, nisi belluas imitari velimus, iuxta d. 1. quos nos, §. ult. & 1. legatis, D. de aliment. & cibar. legat. & licet cuidam sine vestibus vivant, hoc tamen regulam non infringit, cum Legislatores ea, quae frequenter, & facile fiunt, prospicere soleant, 1. ramadea, D. de legibus. Er ut Ciceron. missum faciam lib. 3. de orat. ubi inquit, vestem frigoris causa primo repertam, post adhiberi coeptam ad ornatum etia corporis. Illud mihi videtur magis quoque contra Vallae ineptiam stringere, quod Philosophi omnes, qui vitam iuxta naturae necessitates tantum formandam instituunt, paucis naturam contentam dicunt, scilicet cibo & vestimento, quasi haec naturae necessaria, sic D. Paul. 1. ad Timoth. 6. Habentes alimenta, & quibus tegamur, his contenti sumus. Ad quod respexit etiam Iuvenal. satyra 14. — Mensura tamen quae Sufficiat census, si quis me consulat edam, In quantum sitis, atque fames, & frigora poscunt, &c. Et farinacius, omnino videndus, de furtis, quaest. 74. num. 68. ubi probat, quod [sect. 8] quemadmodum potest quis licite furari ob redimendam famem, ita & propter vestitum, & tegendam nuditatem. Secvndo, [sect. 9] pro eodem labore Indis iniungendo, perpendi potest Romanorum exemplum, qui Gyneciarijs, Muriiegulis, Baphiarijs, & alijs similibus officialibus utebantur, qui in texendis, tingendis, ac conficiendis ex lana, & Murice Imperatorum vestibus occupabantur. Quorum non libera, & vicissitudinaria, ut nostrorum Indorum, sed veluti servilis conditio erat, ita, [sect. 10] ut his officijs perpetuo addicti, simul cum liberis, & uxoribus, abeisdem exire non sinerentur, 1. 2. 1. edicimus 7. 1. aeternam 8. 1. Murileguli 11. C. de Murilegul. gynaeciar. & Bastagar. 1. ult. C. de medallar. 1. 1. C. de fugit. colon. Vnde & mancipia vocari solebant, [sect. 11] 1. qui textrini 6. d. tit. C. de Murilegul. lib. 11. ibi: Qui textrini nostri masipia, 1. 2. eod. tit. in C. Theodosian. In qua est mancipium Gynaecij, 1. 4. 5. 9. 14. & 15. tit. 20. in eod. Cod. Theodos. cum alijs, quae circa praedicta ministeria ultra Alciat. Cuiac. Gotthofied. & alios Scribentes in his iuribus, observat Conan. lib. 4. commentar. c. 7. Brisson. Berrucins, Prateius, Sicardus, & novissimus Kalinus de verb. iur. verb. Gynaecium, Martin. Colerus in tract. de aliment. lib. 1. cap. 15. n. 62. pag. 535. Tiber. Decian. respos. 42. n. 29. vol. 2. Vbi [sect. 12] merito rident, & reijciunt errorem Accursij, qui in d. Rubr. C. de Murilegul. Gynaecium derivari putata Gyne, quod est nudus, quasi nudus lana vestiatur. Est enim certius Gyaecium, sive Gynaeceum verbum Gracum esse, quod illam domus partem apud Graecos significabat, quae praecipue foeminaru lanificio, & textrinae deputata erat, indeque Gynaeciarios dici coepisse, qui foeminis mixti, ea opera exercebant, & postea, qui in publicis Gynaecijs conficiendis, & texendis vestibus Principis, operam dabant. Quapropter Gynaecij, & textrini nomen confunditur, sive pro synonomo sumitur in d. 1. 5. & 6. C. de Murileg. & in 1. 24. C. de annon. & tribut. ibi: Textrinis vel Gynaecijs, iuctis alijs, quae praeter supra dictos Auctores, notat Vitruvius, & eius Additionator Guillelm. Filangius lib. 7. de Architect. cap. 10. Alex. ab Alex. lib. 5. Genial. cap. 24. Quit [sect. 13] etiam animadvertit, Bonam Deam apud Romanos Gynaeciam appellatam, & huius nominis rationem adducit lib. 2. c. 12. & lib. 6. c. 8. Et Caelius Rhodig. [sect. 14] qui Gynaecontis meminit, quae est domus mulierum, lib. 26. antiq. lect. c. 32. & Gynem, inquit, esse mulierem, quae iam peperit, lib. 7. cap. 15. & Gynaeca, pro menstruis mulieribus sumi, lib. 14. cap. ult. Et hinc Paulus Diaconus in Iustin. [sect. 15] loquens de Sophia, & Narsete, inquit, illam huc, quod Eunuchus efiet, hoc mandaffe, ut cum pueris in Gynaecio lanarum pensa divideret, quod etiam refert Aimoynus Monachus lib. 3. de gest. Franc. c. 10. Tertio, in favorem eiusdem servitij nonnulli considerant, quod illud [sect. 16] non folum Hispanis, & in communi utile esse videtur, veum & ipsis Indis val de proficuum, cum labor, qui in lillis impenditur, nimis oneosus non sit, eiusque occasione Indi intra limites p2trios reperiant, in quo operari possint, & argentum acquirere, quo tributa sua commodius exsolvant, vestibusque, & stragulis, minori pretio comparatis, utantur, quae alioqui, si haec Gynaecia cessarent, tam ipsis, quam Hispanis plurimi comparanda essent, ut experie tia compertum affirmat. Maxime [sect. 17] cum plurima ex illis ad Indos ipsos pertineant, quae vocamus, Obrages de las comunidades de los Indios, & ex eorum administratione, sive locatione ingentes reditus singulis annis percipiant, quibus alijs sibi necessarijs commode, & utiliter providetur. Adduntque in eisde textrinis [sect. 18] pueros etiam decennio maiores occupari solere, & pro servitij modo salariu lucrari, quamvis ijdem usque ad XIIX. annu tributa non praestent. Et tandem omnes hac via ab otio, & alijs vitijs revocari, atque in civilem & sociabilem vitam perduci, & melius in Fide Catholica instrui, cum haec omnia serio, & prudenter cauta reperiantur in Ordinationibus, ouae ad eadem textrina reliquit Dom. Proex D. Francisc. a Toleto. Vbi etiam [sect. 19] servitij quot apraefigitur, leuca que assignantur, ex quibus Indi deducendi sunt, & tempora, auibus vicissim immutari debet: ut sic omnis durities, & ininustitia a praedicto servitio abesse videatur. Quibus argumentis [sect. 20] (licet non ita distinctis, & evornatis) illudadmittere, & probare videtur Acosta lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 17. Matiez. d. lib. M.S. de moderat. Reg. Peru 2. p.c. 13. & omnium latissime Agia in d. respons. sfervit. person. pag. 7. 26. 48. & seqq. ubi, licet in schedula ann. 1601. huiusmodi coactum ad textrina servitium cessare expresse iubeatur, ipse tamen, nimis animose, defendit, adhuc sustineri debere, dummodo iniuriae, & vexationes tolantur, quae Regem, nostrum pijssimum movisse videntur, ut dictam schedulam promulgaret. Iustae eteim leges, ut [sect. 21] ipse inquit, ex malis moribus nascuntur, iuxta doctrinam Arist. lib. 2. rhetor. Macrob. lib. 2. Saturn. cap. 17. & Taciti lib. 15. annal. ibi: Vsu probatum est, leges egregias, exempla honesta, apud bonos ex delictis aliorum gigni. Et tunc demum recipi, & exequi debent, ubi earum ratio viget, & in casibus, quos expresse designano, ut docte tradit Bald. in. 1. sin. 9. 5. C. de haered. inst. & in 1. sin. & Auth. cui relictum, col. 4. per tex. ibi, C. deindict. viduit. tolleda. Cessantevero, vel correcta legum ratione, ipsae quoque cessare solent, [sect. 22] cum legislator ultra finem quem cupit, ligare non praetendat, 1. adigere, §. quamvis, D. de iure patr. c. mirandum, de servis non ordinand. c. sin. de praebed. iuncta. non omnis, D. si cert. pet. & doctrina gloss. notabilis in 1. 1. §. prudentia, de legit, tut. Bald. in 1. 1. C. qui admitt. & aliorum plurium, quos late congerit Tiraq. in tract. de cessante causa, verb. Ratione legis cessante, & Everard. in topicis legalib. loco 80. pag. 419. Et iuxta superiorem opinionem [sect. 23] Proreges & Gubernatores harum provinciarum, iam inde a primis conquisitionis earum temporibus, Indos praedictis Gynaecijs assignaresoliti sunt, quoru ministcrio lana carpi, in filium, & stamina duci, texi, & expoliri consuevit, varijs ad hoc, & necessarijs ordinstionibus, ut supra diximus, constitutis. Nec [sect. 24] desunt plures schedulae, & provisiones Regiae, quae eiusde servitij mentionem facientes, illud qpprobare videntur, dummodo vexationes insolitae cessent, & Indi competenti salario remunerentur, ut constat ex multis, quae quotidie ad dicta textrina visitanda, quin & de novo cum Indorum distributione erigenda, expediri solent, & ex illa 19. octob. an. 1591. ad Quitensem Cancellariam to. 4. impres. pag. 299. ibi: I que tambien covernia, que a los Indios que andan en los obrages, se les pague cada ano a razon de a treinta i cinco pesos, como esta ordenado, &c. Et alia de Ventosilla 7. Octob. an. 1603. cum Prorege D. Ludov. a Velasco loquete: La qual manda remediar los excessos, i malas pagas de losobrages de la provincia de Quito. Et ex alia servitij personal is an. 1609. c. 19. quae aliqua Indorum utilitate in his textrinis considerat, eos [sect. 25] tamen non ultra duas leucas accersiri iubet, & in rebus non valde laboriosis occupari, his verbis: Que alos obrages no se reparta Indios, sino fueren vezinos del lugir donde estuviere entablados, o de dos leguisen cotorno. Ivos procurareis, que acudan a las cosas faciles de este ministerio, pues desu criaca en estos oficios les resulta las grandes utilidades que se saben. Quinimo in alijs schedual. an. 1610. in quibus Gynaecia quatuor denuo fundari, Excelletiss. Lemensium Comiti permissum est, ad dimidiam leucam Indi coangustantur: quod tame postea ad duas, ut in alijs, porrectum fuit. Sed [sect. 26] licet supra dicta ita se habeant, contrariam tamen in hoc articulo sententiam ego non gravate defendere, quam a multis quoque pijs, & expertis viris amplecti video. Scilicet magis iustum, & expediens esse, ut dicta Gynecia in his provincijs omnino cessare inbeantur, vel saltem Indi in eis laborare non compellatur. Na in primis [sect. 27] negare possumus in vestibus, & stragulis, quae ibidem conficiuntur, eandem rationem, quae in agri cultura, versari, cum certius sit sub verbo victus proprie, & stricte cibaria tantum contineri, ut docet Alciat. in d. 1. verbo victus, in fin. Matiez. in. 1. 1. gloss. 6. n. 1. & 2. tit. 14. lib. 5. Recop. & Bobad in Polit. lib. 3. cap. 4. n. 109. litt. G. Et ut daremus contrariu receptius, & humanius videri. Cum tamen panni, [sect. 28] & alia diversa stamina, quae ex Hispania, & alijs partibus adducuntur, Hispanorum usui sufficiant, quibus hoc comercium non deserere, aut enevare utilius esse censetur: vel si ea adhuc operari cupiant, possint id suis, ac suorum famulorum manibus exercere, Indofque relinquere, qui nullam ex hoc labore utilitatem consequuntur, quin potius plurima damna, & vexatines, ita ut multi perire cogantur: & tenues vestes, quibus ipsi utuntur, & opus habent, unusquisque iuxta patrium morem sibi conficiat, citra ullam textrinorum necessitatem: inde fit, ut rationes i contrarium perpensae, parum stringant, & hoc servitium, cum excusari possit, & in communi utile non videatut, merito auferri, & antiquari debeat, [sect. 29] prout iam multis ab hinc annis in pluribus Novae-Hispaniae provincijs sublatum videmus, in quibus nullus Indus invitus ad Gynaecia deducitur, sed qui volutarie in eis laborare vult, pacto prius salaxio, suas operas locat, & cum sibi visum est, inde recedit, & se alio pro libito transfert, quod ibi vocant, Obrages abiertos, ut refert Torquemada in Monarc. Ind. lib. 5. c. 70. pag. 833. Invenio quoque [sect. 30] in 4. tom. sched. impress. pag. 297. schedulam quandam ann. 1549. ad Guatemalensem cancellariam directam, quae districte prohibet: Que ni aun los Encomederos puedan encerrar las Indias en corrales, para que hilen, i texan la ropa de algodon, que les han de dar de tributo, sino q en sus casas lo hagan, i alli entiendan en ello, demanera, que no reciban, ni se les haga agravio alguno. Sed omitti non potest [sect. 31] integru caput quartum illius schedulae servitij personalis ann. 1601. quod serio admodum iubet, ne in his textrinis Indi etiam volutarij, & sub qualibet mercede, aut quovis praetextu admittantur, gravibus poenis trasgressoribus irrogatis, his verbis: Otro si, porque he sido informado, que el trabajo que los Indios han padecido, i padecen en los obrages de panos, e ingenios de acucar, es mui grande, i excessivo, i contrario a su salud, i causa de que se ayan cosumido i acabado en el muchos: prohibo, i expressamente defiendo, i mando, que de aqui adelante en ninguna provincia, ni parte de essos Reinos, puedan trabajar, ni trabajen los Indios en los dichos obrages de panos de Espanoles, ni en los ingenios de acucar, lino, lana, seda, o algodon, ni en cosa semejante, aunque los Espanoles tengan los dichos obrages, e ingenios en copania de los mesmos Indios, o en otra qualquier manera, sino que los Espanoles que los quisieren tener, aunque sea en compania de los Indios, o en otra qualquier manera, los ayan de beneficiar con negros, o otro genero de servicio, que les pareciere, i no con Indios, aunque se diga, que lo hazen de su misma voluntad, sin apremio, fuerca, i persuasion alguna, con paga, ni sin ella, ni aunque intervenga consentimeiento de sus Caciques, o autoridadde la justicia, o en otra forma alguna. Con que lo susodicho no se ha de entender, ni entienda con los obrajes, que los mismos Indios tuvieren, ellos solos entre si, i sin mezola, o copania, ni participacion de Espanoles de ningu estado, condicion, o calidad que sean: porque los dichos obrages, que fueren de puros, i solos Indios, se ha de permitir, que se puedan ayudar unos a otros. Todo lo qual es mi voluntad, i mando, que assi se cumpla precisamente, sin embargo de qualesquier leyes, i ordenancas, cedulas, i provisiones, que en contrario desto esten dadas, que si necessario es, por la presente las revoco, i doi por ningunas. I que las justicias no puedan condenar, ni echar a los Indios a servicio de los dichos obrages, e ingenios, por pena de ningun delito, como lo han acostumbrado basta aqui: i que los que estuvieren en ellos en esta forma, o en otra qualquiera manera, los saquen, i pongan en libertad, conmutadoles la pena en otra, qual les pareciere. I encar go, i mando a vos el mi Virrei, Presidentes, i Oidores de mis Audiencias Reales de las dicbas provincias del Peru, Quito i Charcas, i las demas a ellas anexas, que hagais executarlo susodicho irremissiblemente, sopena a las justicias i juezes que contravinieren a esto, de suspension de oficios por dos anos, i docietos ducados por la primera vez, i por la segunda doblado. I a los duenos de los obrages, e ingenios q tuvieren en ellos los dichos Indios, en otros docientos ducados por la primera vez, i destierro de un ano de donde fueren vezinos: i por la segunda, la pena doblada; i por la tercera, demas de la misma pena, que no se le permits, ni pueda tener de alli adelate obrage, ni ingenio. Isi vos el mi Virrei, i los Presidentes i Oidores de mis Audiencias, teniendo noticia de ello lo dissimul aredes, i dexaredes de remediar, i castigar lo susodicho, me tedre por desservido. I esmivoluntad, que seacaso de residecia, i visita, i que se os haga cargo dello, i que se me de cueta de la culpa que resultare. para que yo made proveer sobre ello. I si los Oidores que salieren a la visita de la tierra, lo dissimulare, ino lo castigaren, incurran en pena de suspesion de sus oficios, porun ano, i que lo suso dicho se execute inviolablemente. Alia [sect. 32] quoque sched. 7. Octob. ann. 1603. cum adhuc predicta damna durare dicerentur, Proregi Dom. D. Ludov. a Velasco iniunctu fuit, ut dictam schedulam servitij personalis executioni mandaret. Et in Instructione eide Proregi data ann. 1595. 1. tom impress. pag. 318. extat cap. 47. cuius etiam meminimus sup. cap. 7. n. 41. ubi refertur, iam inde a tempore Proregis Dom. D. Francisc. a Toleto, mandatis illi secreto traditiis, cautum fuisse: Que no consintiesse, que en estos Reinos se labrassen panos, pormuchas causas de gran cosideracion, i principalmente porque aviendo alla provision bastante de estas cosas, no se enflaqueciesse el trato i comercio con los de EspanaI reprehende el descuido i excesso que ha avido por lo passado, en dexar fundar muchos obrages, como si no buviera prohibicion. I aunque no los manda quitar i demoler, por buenos respetos, i consideraciones, que para ello dize aver avido, se le encarga, i ordena, que para lo de adelante no de licencia alguna, pa ra sundar nuevos obrages de panos, ni reparar los que se fueren acabando, sin consultarlo primero con su Magestad, con las causas i fundamentos con que se pidiere, i con su paracer, i el de la Audiencia, de lo que conviene, conforme al intento dicho. Vervm [sect. 33] quoniam his iussionibus non obstantibus, adhuc Proreges, & Gubernatores in tollendis dictis textrinis, Indisque ab eoru laboribus sublevandis, supersederunt, multorum Regni nobilium, aliorumque pauperum, viduarum, & hospitalium, quinimo & ipsorum Indorum damna, & dispendia causantes, quorum reditus & substantia in illis, ut Plurimum, consistebat; & alias praeterea rationes, quas sup, num. 3. & seqq. cum Agia consideravimus, quibus omnibus pias nostrorum regum, & Supremi Indiarum Consilij aures implerunt. Tandem [sect. 34] effectum est, ut Regia alia schedula circa idem servitium personale lata ann. 1609. cuius saepe mentionem fecimus, alterius sched. ann. 1601. executio suspenderetur, Gynaecijs, & Gynaeciarijs Indis in pristino vtatu relictis, ita tamen, ut illis rigorosum salarium assignaretur, & ultra duas leucas evocari non possent, neque ad alia ministeria traduci, ut constat ex cap. 1. d. sched. quod sic exorditur: Primeramente ordeno, i mando, que se hagan los repartimietos de Indios necessarios, para labrar los campos, sriar los ganados, beneficiar las minas de oro, plata, i azongue, i los obrages de Ianai algodon pues de su labor resulta la comum utilidad de todos essos Reinos. que arriba queda referida Et cap. 9. ibi: I persupuesto que qunque seria de gran de scomdidad para los Indois, i para. los Espanoles, que los obrages se cerrassen, podrian passar sin ellos, bareis executar lalei, itassa justa de justa sus jornales, sin el respelo i atencion que arriba digo, en las mas labores; demarera, que los Indios obrageros queden satisfechos, i pagados de su traba o Ino consintais que se repartan a los obrages que no los quisieren con esta condicion, &c. Et cap. 19. ibi: Que a los obrages no se repartan Indios, sino fueren vezinos del lugar donde estuvieren entablados, o de dos legnus en contorno. I vos procurareis, que acudan a las cosas faciles deste miniseterio, pues de sus crian cas en estos oficios les re sultan las gra des utilidades que se saben. En cap. 23. ibi: Que ningum minero, dueno de Chacaras, obarges, i ganado, ni otra persona alguna de qual quier stado i calidad quesea, pued i ser virse de los Indios Mitayos, i de repart mieto, sino es de aquellos que sele reparteren, i estos no los han de convetir en diferentes usos del efcto a que fueren destinados por su mita. orepatimiento. I el que contraviniere en algo desto, incurra en pena de mil pesos aplicados por tercias patres, caxa de comunidad de aquel pueblo, juez, i denumciador, i de alli adelante no se les repartan, ni puedan repartir Indios para ningum efecto. Quam legem Mexici fumma cura exequi sfufuisse Dom. Proregem D. Ludovic. a Velasorefert Torquemada in Monarch. India. lib. 5. cap. 70. in fine, & pag. 833. inquit: Que [sect. 35] fue proveida de pecho mui Christiano, santissium su excucion, si Dios quiere que se guarde. porque como abre los obrages, i los penaen razondesto, i dexa a los indros gente voluntaria, libre, i no forgada muere los obrgeros. Sed licer [sect. 36] haec ita permissa fuerint, sempet tamen Regiae intentions fuisse, ut praedicta Gynaecia parcissime videtur exercerentur, & Proreges ad unguem observarent, quod sibi in mandatis iniunctum fuetat, de ills de novo ciera Reguim iussum non erigendis. Indeque manavit schedula quaedam data Aranjuecij 29. April ann. 1603. quae Proregam Dom D. Ludovic, a Valasco hac de causa reprehendit, monereque iubet, quot, & qua auctoritate, & utilitate in hoc Regno reperiantur ? qui illis deserviant? & an ea penitus demoliri conveniat? vel pannis, qui ibidem consicintur, aliquod tributum imponere? Quod etiam repetium invenio in alia schedula Arandae 14. August. ann. 1610. Proregi Dom. Marchioni Montisclario directa, & in altera ad Proregem Dom. Principem Sqtulacenfem dat. Burgis 21. Novembr. ann. 1615. Extat quoque [sect. 37] caput epistolae missae ad Regiam hanc Limensem Cacellariam 28. Maij ann. 1621. quo disponitur, ne patronis Indorum permittatur, ut intra proptios, vel finitimos suae commendae populos eiusmodi textrina habeant, his verbis: Ino permitireis quo los Encomenderos tengan obrages dentro de sus Encomiendas, nitan cerca dellas, que se pueda recatar, que se aprovecharan de los Indios, ide sus servicios personales, &c. Quod tamen executioni mandatum non est, nec mandari potest, nifi omnia fere demoliantur; nam Commendarum colore, & calore, in earum locis, ut plurimum, constructa reperiuntur. Prout similiter non observatur alia ordinatio, quae vetat, [sect. 38] ne AEthiopes cum Indis in hoclabore misceantur, propter damna, quae ex eorum commixtione experientia monstravit, de quibus agit epistola Ventosillae 28. Octobr. ann. 1612. Dom. Marchioni Montisclario directa, quae ita habet: I esta mui bien el aver ordenado, que en los obrages no trabajen negros mezclados con Indios, por el dano que a los Indios resulta de la compania de los negros. Neque alia, [sect. 39] quae eadem Gynaecia locari vetat, de qua loquitur alia epistola Turrisellana 22. Februar. ann. 1602. ad Proreg. Dom. Ludov. a Velasco, quae ita inquit: Pues dezis, quan en perjuizio i dano de los Indios es, que se arrienden los obrages de panos, i que aviendo li entendido assi, luego que llegastes a esse Reino, no li permitistes, me ha parecido bien que no se arrienden los dichos obrages, como no se hara de aqui adelante, sino que en todo se procure el bien i alivio de los Indios. Quod tamen, [sect. 40] ut antionomia cesset, ad Gynaecia privatorum restringendum videtur; nam in his, quae ad Indorum municipia, sive communitates pertinent, tallis locatio valde probatur in alia epistola ad Proregem Dom. Principem Squilacensem, Matrit. 28. Mart. ann. 1618. ubi hoc cap. reperitur: Quedo advertido del util, que dezis se va consiguiendo, de aver arrendado algunos obrages de las Comunidades de los Indios, lo qual ha parecido que esta bien, ios encargo procureis el beneficio delos Indios, i Comunidades. Et plane, [sect. 41] quod in his textrinis receptum est, ut decennio maiores eorum operationi distribuantur, quamvis neque tribucis, neque alijs laboribus, usque ad decimumocatavum aetatis annum onerentur, ur diximus sup. cap. 5. & dicemus infr. cap. 19. multi probare solent, & in ordinationibus, quas vocant, de Obrages, Dom. Proregis D. Franc a Toleto cap. expresse permittiur. Sed mihi durum & iniutum videtur, nam ut quidam novismus Pliticus inquit: Suis [sect. 42] etiam studijs relinquenda est pueritia, ne videamur naturam arguere, quae banc aetatem imbecillem esse iussit, & intempestiva semente sapientiae, nondum praeparatum ingenium corrumpamus. Sit illis innoxia lasciviendi venia, fruantur denique adhuc miserantis naturae indulgentia, nec ante humanarum mentium supplicia, quam meruerint, tolerent. Neque plane comperio, quomodo parvuli isti gravibus pensis, & laboribus onerati, veluti in ergastulis sub saevissimis saepe tortoribus constituti, adolescere possint, & virilem vigorem recipere, aut (quod magis curari debet) in Christiana Religione proficere, vel Hispanis mutuis benevolentiae nexibus sociari, cum eodem Politico teste, quaecunque suppliciorum metu colimus, eadem tristi fastidio aversari soleamus, & concepta a puero odia, nescio qua horroris consuetudine, ad senium quoque deducamus. Vnde Aristot. lib. 7. Polit. cap. 17. docuit, pueros non laboribus onerandos, ne crescere impediantur, De quo meminit etiam Petr. Gregor. lib. 5. de Repub. cap. 1. num. 3. Seneca lib. 2. ira, cap. 21. ibi: Crescit licentia spiritus, servitute comminuitur, & in Tragoed. Hippolyti: Propria describit Deus officia, & aevum per suos ducit gradus. # 11 CAPVT XI. De eodem serbitijgenere in Angarijs & Parangarijs, mansionibussq biarum, bulgo Tragines i cargas, i serbicio delos Tambos. SVMMARIVM CAPITIS Vndecimi. -  1 TERRA eadem non fert omina. -  2 Galieni Caesaris iocus imprudens. -  3 Deus cur nolurit omnia in eisde provincijs nasci? -  4 Caroli V. Imp. elegans epistola refertur. -  5 Commerciorum causa homines per varias provincias discurrunt. -  6 Mercatoris offcium qualiter definiat Mar silius Ficinus? -  7 Mercatores'a discurrendo nomen habent apud Hebraeos. -  8 Viarum & viatorum ratio publice curari debet; ut mutuo adire se homines possint, & commercia exercere. -  9 Indi quo pacto viatoribus, sive itinerantibus distribui coeperint? -  10 Indi, qui ad servitium mansionum deputantur, quales? -  11 Indos ad viatorum, & mansionum servitium iuste distribui, qui tradant? -  12 Indos angariari, sive onerari, licet prohibitum sit, aliquando tamen excusari non potest, & num. 14. -  13 Indos Mansionarios, sive de los Tambos, & eorum servitium qualiter definiant Acosta & Matienzus? -  15 Vtilitas commerciorum, & promiscuiusus multa suadet. -  16 L. si mancipijs, §. si impubes, D. de instit. act. ponderatur, & explicatur. -  17 L. penult. C. de haered. instit l. quod si minor, §. non semper, D. de minor. l. si ad pupillum II. D de auctor. tutor. expenduntur. -  18 Mercatores & negotiatores semper fovendi, & iuvandi sunt. L. 2. D. de nundinis, & l. semper, §. negotiatores, D. de iure immun. exornantur, ibid. -  19 Angarias & parangarias, qualiter exercerent Romani? -  20 L. 1. C. de cursu publ. lib. 12 & l. nemine, C. de sacro s. Exccles. explicantur. -  21 L. ab his 10. D de vacat. muner. & l. ult. §. patrimonium, de muner. & honor. exponuntur. -  22 Angariae & parangariae erant munus patrimoniorum, pro oneribus baiulandis. -  23 Angari milites, & angariae militares. -  24 Prarangaria, sive perangaris, in quo differrent ab angarijs? -  25 Princeps, ut subditos parangarios faciat, debet esse iusta causa. -  26 Ioann. Otalorae error notatur, in expositione vocis & usus angariae & paragariae. -  27 Angaria omnis ad Regem tantum pertinet, vel de eius licentia. -  28 Mansionum pro itineribus, curam, quas hodie dicimus, Masones i ventas, qualiter exercerent Romani? -  29 L. penult. C. de cursu pub. & l. 9. C de annon & tribut. in C. Theodos. explicantur. -  30 L. ult. §. hi quoque, D. de muner. & honor. l. nemo, C de annom & tribut & aliae de mansionibus viarum agentes, explicantur. -  31 Praesides proviniciarum qualiter in mansionibus divertere, & earum curam habere deberent? -  32 Cursui publico, & viarum mansionibus, sive stationibus destinati, vocabantur macipes, vel mancipati, & de varijs officijs eorum. -  33 Catabulenses qui, & quid Catabulum, cui servire B. Marcellus R. P. damnatus fuisse dicitur. -  34 Equoru decennt milla apud Sinas ad itinerantium usum dispo sita sunt. -  35 Rege: Peruani notabiles admodum vias & mansiones militares fecerunt, ad exercitus ducendos & reficiendos. -  36 Indi olim etiam a suis regulis onera ferre & itineribus servire, cogebantur. -  37 Indos ad onera portada in itineribus petere ubde originem babuerit ? -  38 Indi si oneribus, & alijs ministerijs itinerantium non applicarentur, non essent, qui eis comede inservire possent, & quare? -  39 Mercatores, & negotiatores dispendijs gravandi non sunt. L. semper, §. negotiatores, D. de iure immunit. expenditur, & illustratur, ibid. -  40 Cassiodori elegans locus expenditur. -  41 Schedulae aliquae, & Regiae ordinationes referuntur, quae Indos moderate onerari posse permittunt, ubi id excusari non possit. -  42 Indi, Indoruqmue oves parcissime itinerantibus dari, & nunquam, etiamvolentes, ipsi onerari possunt, quare? -  43 Christiani homines servis, ut iumentis, uti non debent. -  44 Onerum portatio valde corpus enevat. -  45 Schedulae plures referuntur, quae Indos ullo modo onerari posse vetant. -  46 Schedula servitij personalis ann. 1609. quid tandem statuerit circa onera, & servitia Indorum in itincribus? -  47 Indi sub quibus cautionibus onerandi, & iti nerantinus distribuendi sunt? -  48 Indorum diminutio ex eo maxime naseitur, quod cum uxoribus manere non sinuntur. -  49 Mansionibus viarum qualiter Indos dictribui, vel non distribui, varijs schedulis cautum fuerit? -  50 Indorum ut labor, & onus cesset in itineribus, quid Regijs schedulis cautum fuerit? -  51 Mansionarios Indos pro mulis, vel equis amissis, aut abactis non teneri, schedulis Regijs cavetur, quae referuntur. NON minus certum [sect. 1] quam vulgatum est, non omnia in eadem terra, sive provincia, produci, ut tetigi, 1. tom. 1. cap. 7. n. 5. & lin. 2. cap. 20. num. 53. & 54. docer Plato lib. 31. dialogo de Repub. sive de iusto, col. 10. quem refret noster Bobadilla in Politica lib. 3. cap. 4. num. 57. & alia tradens D. praeses Valencuela cons. 180. num. 42. vol. 2. unde scitissime dixit Virgil. lib. 1. Georg. versu 54. Et quid quaeque ferat regio, & quid quaeque ferre recuset. Hic segetes, illic veniunt felicius uvae, Arborei foetus alibi, atque iniussa virescunt Gramina: nonne vides croceos ut Tmolus odores, India mittit Ebur, moles sua thura Sabaei? &c. Idem iterum lib. 2. verf. 109. Nec vero terraae ferre onmes omnia possunt. Vbi Ludovicus Creda smilia vera Herodoti, Isocratis diligenter expendir; & Sydonrus Apollinar in Panagyr. ad Marorian. post princip. — Tum quaeque suos provincia fructus Exposuit: fert Indus ebur, Chaldaeus amomum, Assyrius gemmas, Ser vellerat, hura Sabaeus, Athis mel, Phoenix palmas, Lacedaemo olivam, Argos equos, Epirus equas, pecuaria Gallus, Arma Calybs, frumenta Lybes, Campanus Iacchum, Auru Lydus, Arabs guttam, Pachaia myrrham, Pontus Castorea, blattam Tyrus, aera Corinthus, Sardinia argetum, naves Hispania defert. A quibus [sect. 2] abludit locus Galieni Caesaris, licet imprudenter effusus, apud Trebell. Poillionem in eitis vita, & Rhenat. Chopp. de privil. rustic. lib. 2. 2. par. c. 3. qui cum nuntios accepisset de varijs orbis terrarum partibus, quae a Romano Imperio desciverant, quae singulae seofum variarum opum, ac fructuum pro ventu commendabantur, rississe fertur, ac dixisse: Numquid sine ijs esse non possumus? Quod [sect. 3] summa providentia Deum ordinasse, seribit B. Chrysost. in cap. 3. eptist. 1. ad Corinth. homil. 34. Vt inde homines commer ciorum causa cogeret commisceri. Que verba mutuasse videtur elegans [sect. 4] illa epistola Imperators, ac Regis nostri Caroli Quinti, quae extat 4. tom. imprefs. pag. 222. ubi sic inquit: Vna de las cosas quemas comun parece entre todas las gentes, es, el uso de los comercios i contrataciones quetienen entre si: porq como la suma Sabiduria de Dios en todas las partes del mundo cria cosa de mucho provecho para los bombers, las quales en otras no se ballan, mediante la continuacion de los tratos, i rescates, se buscan, adquieren, i se vienen a concer i bermanar unas provincias co ortas. Quae cum ita se habeant, [sect. 5] & homies tam eorundem commerciorum gratia quam suas sedes mutare, & cum domo, ac supellectili itinera longa subire, mercesque etiam, quibus negotiantur, deducere, quia ut docet Marsil. Fiein. in epist. lib. 2. Mercatoris [sect. 6] ossicium est, verridica fide, & dilgentia, externis alimentis civitatem, & se ip sum alere. Vnde [sect. 7] mercatores apud Hebtaeos Sabbar, aut sabarim, dicti sunt, a verbo sabbar, quod est circuire, & mercesper fora circumserre, & ut Horat. in quit lib. 1. epift. 1. extremos currendo ad Indos, per mare, per terras pauperiem fugere, ut docte, sicut solet alia, observat Pineda de rebus Salomon. lib. 4. cap. 24. §. 3. num. 7. Merito necessaruim [sect. 8] fussie videtur, ut inducta iam in his Occidentalibus regionibus Politia, & sociabili vivendi forma, tum inter Hispanos, tum etiam inter ipsos Indos, varijsque urbibus, colonjs, ac municipijs, in locis adeo remotis, & inter se distantibus, constitutis, itinerum quoque, ac viarum ratio constitueretur, quibus se mutuo adire homines possent, securiusque, ac facilius commercia fua exercerent, & frequentarent, iuxta text. in l. 1. & per tot. Iustin, in constit. 25. de Praetore Licaoniae, 1. 6 & 7. tit. 29. l. 1. & per tot, tit. 31. part. 3. cum late adductis a Bartol. & DD. ibid. Cepol. de servit. ruftic. c. 3. n. 17. Ioseph. Lodovic. common conclus. 76. Petr. Greg. lib. 1. syntagm. cap. 2. num. 5. lib. 3. cap. 13. num. 4. lib. 32. cap. 9. num. 2. & 3. & lib. 47. cap. 8. num. 4. Boer. de cif. 44. Franc. Mingon. ad confuet. Andegaves. fol. 24. col. 1. Pontan. ad confuetud. Bloisens. tit. 3. art. 17. fol. 170. Papo ad consuet. Borbon. §. 361. Mysinger, observat. 60. centur. 1. & nostro docto & diligenti Bobadilla in Polit. lib. 3. c. 5. n. 16. pag. 99. Hoc autem ut commodius fieret, [sect. 9] Indi initio a Magistratibus peti, & paultim veluti ex necessaria, sive assidua iurisdictione concedi coeperunt, quin Hispanis iter agentibus, duces essent, & alijs ministerijs servirent, fuisque ovibus, quibus pro iumentis utuntur, sarcinas eorum deferrent, & interdum proprijs humeris baiularent, ubi id rei, vel loci qualitas exigebat. Quos Indos in NovaHispania Regno, Apires, sive de Tragines i carga. Illisque adduntur [sect. 10] alij ad eandem itinerantium utilitatem, & sublevationem in publicis mansionibus, quas, Tambos dicimus, vicissim residere coguntur, ibi que viatoribus aquam, ligna herbam, & alia, quae ufus exigit, ministrare, & mulas pascere, ac custodire. De quorum onerum instificatione, [sect. 11] dummodo Indi plus solito, & debito non graventur, & aliae conditiones serventur, quas fup. cap. 5. retulimus, parum dubitat Ioan. Mariez. in d. tractide moder. Reg. Peru, 1. par. cap. 4. & Ioseph. Acost, lib. 3. de procur. Ind. sal. cap. 17. pag. 348. Vbi resolvit, quod quamvis pluribus latis legibus, [sect. 12] Indi onusti iter capere prohibiti sint: tamen consuetudo omnium propemodum secus habet, harumque regionum incredibilis incomoditas, & penuria id veluti suo iure deposcit: & hoc per se neque iniquum esse, neque perniciosum, si aequo plus non urgeantur, & pretium non iusto minus praestetur. Neque habare hanc crem plus miraculi, aut violentiae, quam pretio, quovis, undevis portant. Et pag. 346. de indis mansionarijs sermonem habens, ita inquit: Quae, [sect. 13] si vera sunt, manifestum est, non esse ab aequitate alienum, quod publica diversoria per vices suas, quas Mitas ipsi dicunt, Indi & incolere, & viatoribus,necessaria praebere, pre Tio dato, iubentur, quod ex veteri Ingarum disciplina nostri accepere, ut alia pleraque plena prudentiae. Et Matienz. d. cap. 10. Mitayos de Tambos son los que dan para traer yerva lena a los passageros, i para llevar cargas de un tambo a otro. Estos se reparetieron en el Peru por el Governador Vaca de Castro, por ordenancas que hizo, conforme a las del inga, que basta oi se guardan, en que repartio los pueblos que avian de servir en cada Tambo. Idem ib utroque casu, necessitate urgente, & non aliter, concedit Agia in respons. pro. servit. perfon. page 56. & Dom, D Dodacus Ramir. qui postea obijt memoriali, sive libello, quod pro tollendis damnis & vexationibus Indorum Regio Indiarum Senatui dicavit, §. 11. Vbi inquiunt, [sect. 14] haec onera hodre etiam in multis partibus usitari, praecipue in provincia Guatemlensi & vix, ac vix quidem multoties excusari posse. Pro qua opinione Ego ultra praedictos Auctores, sequentia argumenta perpedo. Primu quod [sect. 15] cum dicta servitia in communem totius Regni utilitatem dirigantur, & comerciorum faciliorem usum, atque expeditione respicant, non debet novum, aut mirum videri, si aliquid durius, duris, vel asperius contra strictas & ordinarias iuris regulas admittatur, ut constat ex celebri, [sect. 16] ac difficili text. in 1. si quis mancipijs 17. §. si impubes, D de instit. act. ubi quamvis fciamus dominum, mortuum esse, recte tamen eius insritori solvi posse, responder I.C. nec mandatum domini motte, ut alijs cassis finiri: Propterutilitatem promiscuiusus, id est, commerciorum ampliandorum ratione, ut bene, reiecta alia interpretatine Accursij, ecponunt Cuiacius & Gothofred. in notis ibidem, idem Cuiac. in tract. 8. ad African. ad l. eius qui in provincia, si cert. pet. & Everard. Broncorst. cent. 2. controvers. cap. 46. vers. Srcundo adversatur. Et idem probare possumus [sect. 17] ex l. penult. C. de haered. instit. ubi propter necessarij usus utilitatem permittit Imperator haereticos in testamentis, & contractibus testimonium perhibere, & ex l. quod si minor 21. §. non semper, D. de minor. ibi: Nemagno incommodo huius atatis homines afficiantur, neminc cum bis contrahente, & quodammodo commercio eis interdicatur, & ex l. si ad pupillum 11. ibi: Expediendarum rerum gratia, D. de auctor. tut. Quibus addere licebit plurima alia, quae de [sect. 18] commercijs instituendis, atque fovendis, mercatoribusque iuvandis, & multis privilegijs, & exemtionibus afficiendis, tradit notabiliter Bald. in Rubr. de clreic. peregr. & I.C. in l. 2. de nundinis, & in l. semper, §. negotiatores, D. de iure immunit. ibi: Nam remuneranda pericula eorum, quin etiam cobortanda pramijs, merito placuit, &c. Idem probatur in l. 1. ubi Rebuff. & Pyrrhus Englebermaeus, C. de navicular. I. 1. ubi Ioan. de Platea, C. de professor. & medic. & alia late congeres Tiraq de Nobilit. q. 33. n. 13. Petr. Gregor. lib. 4. de Repub. c. 7. Ioan. Boterus de ratione status lib. S. §. de industria, Rivadeneira in Princ. Christiano lib. 2. c. 11. Avendan. tit. de las excepc. n. 56. & novissime Callist. Remir. de lege Reg. Arag. §. 14. Scacc. de comerc. §. 1. q. 1. n. 66. & seq. Petr. Faber lib. 1. semest. cap. ult. pag. 171. ubi citat Euphronium quendam, cuius meminit interpres Aristophanis in Pluto, sic dicentem: Ex civibus quidam, cum facultatum suarum tributum urbi esset pendendum, ut illud vitarent, negotiationem suam causabantur. Immunit. us enim mercatoribus, quippe Repub. negotiatione sua magnopere iuvantibus, conservabatur. Secvndo, pro eadem opinione considero Romanorum exemplum, [sect. 19] qui non solum incipiente, verum stante etiam, & iam florente Romana Repub. ob eandem itinerum peragendorum commoditatem, & annonae, atque aliarum mercium transvectionem, provinciales compellere solebant, ut praedicta onera in se susciperent, & de alijs locis ad alia in suis plaustris, & animalibus transportarent. Quae munia Angarias & Parangarias appellabant, de quibus agitur [sect. 20] in tit. C. de cursu publ. angar. & parangar. lib. 12. l. neminem, C. de sacros. Eccles. 2. de Episcop. & cler. I. 2. C. de quib. muner. nem. liceat se excus. & apud Vegetium lib. 1. de re milit. cap. 3. & lib. 2. c. 19. Eoque [sect. 21] pertinent iura, quae de exhibitione, sive praestatione istorum Angariorum tractant, in l. ab his oneribus 10. §. angariorum, cum l. seq. D. de excusat. & vacat. muner. l. ult. D. de muner. & honor. ubi in §. patrimonium, docet [sect. 22] Arcadius I.C. hoc fuisse patrimoniorum munus, possefsionibusque, sive patrimonijs indictum. Quod sequitur Auidas verb. Angarias, Brisson. Kalin. & alij de verb. iuris, sub eod. verbo, Balduin. ad novell. 17. de praecep. Praes. pag. mihi 25. ubi illum textum exponens, qui iubet, ut Praeses provinciae suo semper fumtu iter faciat, neque ullis Angarijs provinciales oneret: Angarias (inquit) vocat servitutem illam vebenddorum impedimentorum, vel onerum baiulandorum. Idem tradit Ioann. Mauricius in repet. l. unic. C. quo loco mulier. pag. 31. ubicum Accursio & Alciato in d. l. nemincm, inquit: Angaros vocem esse Persicam, designantem nuntium. Vnde Graeci Angarias deduxerunt, angarosque baiulos, necnon onera subeuntes, appellabant. Hinc nos hodie rusticos Tangaros vocamus (unde forte & Hivpanum Tagarote) Quod Angariae munus patrimoniale habitum est, quasi plus in eo impensae, quam operae exigatur, sitque rei desumta determinatio ab eo, quod maius & efficacius visitur, iuxtal. si quis, D. si cert. petat. Quod etiam cum Suida probare videtur Thesaurus linguae Latinae, verb. Angariae, Alciat. in. l. neminem, num. 2. C. de sacros. Eccles. Bulengerus de Imper. Roman. lib. 6. cap. 28. Regner. Sixtinus de regal. lib. 2. cap. 13. num. 2. & seqq. Tiraqual. in Alex. lib. 1. Genial. cap. 27. litter. H. & novissime Iacobus Gurherios do offic. domus Augustae lib. 3. cap. 14. vers. Angariae porro. Et ab his non diffentit Iustus Lipsius lib. 1. de militia Rom. dialogo 5. ubi de militibus, [sect. 23] qui Angariabantur, & de angarijs militaribus loquitur, & Isac. Casaubonus, qui alia erudite congssit in notis ad hist. August. pag. 33. & seq. & pag. 229. & eruditissime Guido Pacirol. in notitia utriusque Imperij, 1. part. cap. 6. & in Thesaur. variar. antiq. lib. 3. cap. 31. pag. 376. qui proprie Angarum fuisse tradit, transvehendarum, rerum Principis, armorum, vestium militarium, & similium, necessitatem, ob quam provinciales citra ullam excusationem, boves, iumenta, & plaustra, & nautae naves praestare tenebantur. Que [sect. 24] abi ultra usitatum numerum, aut ad alias vias, val tramites praeter consuetos, indicebantur, vocabantur Parangaria, sive Perangaria. De quibus etiam plura utilia congerit Archid. per text. ibi in cap. quia 10. q. 3. Matth. de Afflict. ad cont. Neapol. pag. 57. num. 3. & pag. 216. num. 1. Petr. Greg. lib. 18. syntagm. cap. 20. Mingonius ad consuet. Andegavens. fol. 61. col. 4. Brun. cons 110. Regnerus Sixtinus, qui eas inter Regalia constituit, de regalib. c. 5. Rosenthal. de feud. 1. par. c. 5. concl. 70. & seqq. P. Molina de iuvt. & iur. tract. 2. de tributis, disp. 661. Borrell. in addit. ad Bellug. Rubr. 46. §. donum, verb. Parangaria, idem Borrell. de praestant. Reg. Cathol. cap. 19. & de Magistrat. lib. 2. c. 2. n. 97. Vbi inquit, quod [sect. 25] ut Princes subditos Paragarios faciat, debet esse iusta causa, & novissime alios referens, Callist. Remir. in tract de lege Reg. Arag. §. 14. Tusch. A. conclus. 330. Et ex his venit explodendus error [sect. 26] nostri Otalorae in tract. de nobilit. 1. par. c. 3. n. 23. qui Angariae, Parangariae nomen accepit, pro qualibet iniusta, vel iniustissima impositione, vel extorsione a superiore indicta, dicique putat a verbo Ango, quod evt affligo, sive crucio. Licet verum sit, [sect. 27] quod omuis Angaria pertinet ad Regem, & quod nemo potest angariare vassallos fine expressa Regis licentia, l. 2. l. nullus evectione 11. C. de cursu pub. l. 2. 7. & alijs tit. 10. lib. 6. Recop. Matth. de Affict. & reliqui fendistoe in d. cap. un. quae sint Regalia, verb. Angariae, Bart. in. l. 1. n. 5. C. de excusar. muner. lib. 10. Bald. in. l. cum multa, n. 5. C. de bon. quae lib. Natta cons. 185. n. 3. 7 & 5. Sixtinus ubi sup. n. 44. & seq. Mastrill. de magistrat. lib. 3. cap. 10. n. 334. 7 & seqq. Rofenthal. de feud. cap. 5. de Regal. concl. 71. per tot. Otalora d.n. 23. ad fin. Avi es in c. Praetor. cap. 24. n. 1. & seqq. Greg. Lopez in l. 6. verb. Debenlos servir, tit. 25. p. 4. cardinal. Tusch. litt. A. concl. 330. & vide Sebrst. Naevium, qui alios plures adducit, in system. ad l. fin. D. de muner. & honor. quae de alijs Angaris, qui cursoribus similes erant, infra cap. seq. trademus. Tertio pro eodem servitio, quod Indi, ut diximus, in viarum mansionibus praebent, eorundem Romanorum exemplum perpendo, apud quos passim [sect. 28] legimus, itinera certis statonibus, sive mansionibus divisa, quae hodie Hispano vocabulo corruptae appellantur, Mesones i ventas, & his deserviendis, ac curandis, equisque alendis, qui ibi ad itineracium commodum servabantur, hommines, certis quibusdam legibus, ex muneris necessitate destinacos fuisse, ut constat [sect. 29] exl. penult. C. de cursu publ. in Cod. Theodos. ubi Arced. Imp. inquit: Per stationes singules idoneos mancipes volumus collocari, l. 9. de annon. & tribut. od. C. ubi Constantin. statuit, ut pabula ad mutationes, mansionesque singulas animalibus cursui publico deputatis, certo, & denuntiato tempore devehantur. Et de his etiam [sect. 30] intelligendus venit I.C. in. l. ult. §. hi quoque, D de muner & honor ubi eos inquit, qui ad mansiones destinantur, muneribus personalibus adstringi. Valentin. Imp. in. l. nemo S.C. de annon. & tribut. ubi ait, nemineem pos sessorum ad instruendas mansiones, vel conferendas species longius delegandum, & Constant. in l. 2. C. de lucr. advoc. & In l. 119. C. de Decurion. in Theodos. ubi multa inquit a provincialibus, sed etiam mansionibus, dum animalibus alimoniae sine pretio ministratur. Praesides [sect. 31] quoque, provincias obeuntes, cum ad privatos ire non possent, ad masiones divertebant, ut apparet ex l. 4. C. Theodos. de offic. Rector. provinc. quae etiam indicat eosdem Praesides instruendarum, & reparandarum mansionum curam habuisse. Quinimo cursus [sect. 32] publici exercitatio mancipium, vel mancipatus dicebatur, l. 3. & 5. C. de cursu pub. in Theodos. & mancipes, qui stationibus praeficiebantur, l. 24. 26. 36. & penult. eod. tit. &c. quorum alij satagebant, ut animalibus necessaria praestarentur, alij ipsa animalia publica curabant, & currentia comitabantur, Catabulenses [sect. 33] vocati, quorum officium Catabulum dicebatur, de quibus agit Martyrologium 17. Kalend. Februar. loquens de Beato Marcello R.P. qui a Maxentio ut serviret Catabulo, cum custodia publica fuit deputatus. Et de eisdem mansionibus, earumque ministris, & ininisterijs late etiam agit Aurel. Cassiodor. lib. 3. var. epivt. 16. & lib. 4. epist. 47. & lib. 5. epist. 11. Symmachus lib. 2. epist. 27. ubi Iuretus in notis pag. 89. Iul. Caesar Bulenger. de Imper. Rom. lib. 6. cap. 40. pag. 587. Guido Pancirol. ommino videndus, in notitia utriusque Imperij 1. par. cap. 6. & in notis lib. 1. cap. 77. pag. 107. & seqq. verb. Mutatio, Brisson, & alij de verb. iur. verb. Mansio. Et in Sinarum [sect. 34] provincijs, equorum ducenta millia in hospitijs ad itinerantium usu disposita fuisse, recolit Simon Mailo. in. dieb. Canieul. tom. 1. colloq. 2. 3. de memorab. pag. 721. Magisque in nostris terminis [sect. 35] in his Peratores, a Cuzquensi urbe, quae eorum Regia erat, duas vias militares direxisse in septingentas leucas, id est, ad plura, quam his mille milliaria Italica, aut forte etiam prope ad termille milliaria, quarum una per Alpes, altera per valles ducebat, atque in his vijs ad singulas septenas leucas diversoria constituta fuisse, in quibus singulis semper nudus, exa matus, famelicus quadraginta, aut ampliu millium hominum exercitus, subito appellens vestiri, armari, pasci in longum tempu posset, Quod etiam Surius scribit in commetar. anno Domini 1558. & Ego velut oculatus testis, affirmare possum, qui per has vias aliquoties incessi, & in his mansionibus, sive Tambis, ubi praedicta sevari dicebantur, semi rutis iam, & iniurijs temporum pene collapsis, diverti. Qvarto considero, [sect. 36] quod Indi huius servitij ratione (si cum debito moderamine, ut diximus, exerceatur) iuste queri non possunt, cum ipsi, tempore suae infidelitatis, sub tyrannis Principibus, quibus serviebant, eadem haec, & alia multo maiora, & duriora onera paterentur, & assuefacti fuerint onerari, onustosque incedere, imo vero hodie quoque se suis sarcinulls ipsi onerent, quae saepe non levius pondus habent, quam quod a nostris imponitur, ut optime advertunt Matienz. d. tract. de moderat. Reg. Piru 1. par. c. 10. Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 17. pag. 346. & 348. & Otalora d. tract. de nobilit. 1. par. c. 3. n. 23. qui de Indis Peruanis expresse loquuntur. Et idem de Mexicanis scribit Anton. de Herrera in histor. gener. Indiar. Occidental. decad. 2. lib. 5. c. 9. Vbi narrat [sect. 37] initium, quod Hispani habuerunt petendi hos Indos de carga, i para tragines, porque tratando como Hernando Cortes en la provincia de Zempoala fue bien recebido, i agasajado del Senor della, dize, que al bolverse a los navios, pidio hombres de carga, que llaman Tamemes, proq Geronimo de Aguilar, i Marina, que eran sus interpretes, dixeron, que era uso de aquella tierra, que los senores daban hombres que llevassen la ropa de los buespedes o embaxadores, i con estos que dieron, fueron los Castellanos mas descasados, i pudieron llevar mas provision de comida, i de alli adelante siempre se uso pedir hombres de carga &c. Et plane si Indi his ministerijs [sect. 38] non applicarentur, non essent, qui eis sufficere possent, maxime in hoc Regno Peruano, in quo (ut plurimum) mercium evectiones, praecipue vini, & aliarum, quae ad victum desiderantur, in ovibus, sive arietibus indigenis fiunt, quorum cura proprie ad Indos spectat, neque enim alij homines tarditate huius gregis ferre valent. Et ut concederemus per Hispanos famulos, vel per servos AEthiopes eiusmodi munia peragi posse, id adhuc admitti non oporteret, propterea quod vltra modum augeretur stipendium, quod istis persolvi deberet, & annonae, aliaeque merces Reipub. necessariae multum gravarentur, ipsique mercatores lucri vice in damnum inciderent. Quod favoribus, [sect. 39] & privilegijs adversaretur, quibus eos iuvari oportere, fupra retulimus, ut egregie ostendit I.C. in d. l. semper 5. §. negotiatores, D. de iu. immunit. ibi: Vt qui peregre muneribus quidem publicis cum periculo, & labore fungerentur, a domesticis vexationibus, & sumtibus liberarentur, cum non sit alienum dicere, etiam hos Reipub. causa, dum annonae urbis serviunt, abesse. Et elegantius Cassiodor. [sect. 40] lib. 2. epist. 26. ubi cum sub nomine Theodorici Regis scriberet, quod Apuliae & Calabriae negotiatores publici non gravarentur, sic ait: Quapropter beneficia nostra erga negotiatores, qui nostris titulis necessarij comprobantur, omnibus modis facite custodiri: ne genus hominum, quod vivit lucris, ad necem possit pervenire dispendijs. Qvibvs omnibus [sect. 41] arridere videntur aliqua Regum nostrorum ordinationes, qui licet semper erga Indos pijssimi fuerint, aliquando temen ob itinerum incommoditate, & alias rationes supra relatas, Indos onerari permiserunt. Nam in novis, quas vocant, Indiarum legibus ann. 1543. cap. 24. sic habetur: Iten, mandamos, que sobre el cargar de los dichos Indios, las Audiencias tengan especial cuidado que no se carguen, o en caso que esto en algunas partes no se pueda escusar, sea de tal manera, que de la carga inmoderada no se siga peligro en la vida, salud, i conservacion de los dichos Indios, i que contra su voluntad de ellos, i sin se lo pagar, en ningun caso se permita que se puedan cargar, castigando mui gravemente al que lo contrario hiziere, i en esto no ha de aver remissio por respeto de persona alguna. Quam legem explicans schedula qaedam data Vallisolet. 1. Iunij ann. 1549. quae rursus impleri iubetur per aliam Escorial. 4. Iul. ann. 1570. que habentur 4. to. impress. pag. 304. & seqq. Etsi initio hoc genus oneris, etiam pro mercibus & victualibus ferendis, stricte prohibuisset, postea tamen in vers. Otro si, id permittit, ubi excusari non potest, dummodo Hispani Indos sua auctoritate non cogant, nec onerent, sed id per locoru iudices expediatur. Alia quoque sched. Vallisol. 26. Febr. ann. 1538. d. 4. tom. pag. 323. du Indos onerari prohibet, quousque decimumquartum aetatis annum attingant, per argumentum ab speciali insinuare videtur, puberes iam, & aduitos, ubi necessitas postulat, iuste compelli. Et per aliam provisione Imp. Carol. V. da. Monzonij 13. Septembr. ann. 1533. d. 4. tom. pag. 309. expresse permittitur: Que queriendose cargar los Indios Tamemes de la Nueva-Espana de su voluntad, lo puedan hazer, contanto que lo que llevaren no exceda de dos arrobas de peso, i entre en ellas su comida. Idem disponitur per aliam sched. Toleti 14. Iunij ann. 1579. Mexicanae Audientiae directam, eod. tom. pag. 308. quae concludit, ut non aliter Indi onerari sinantur, quam ubi id omnino excusari non possit, & tunc non aliter quam si ipsi ad hoc sponte sua operas suas locare voluerint, & sub onere moderato, & iusti salarij praefinitione. Vervmavtemvero, quamvis haec ita disputari potuerint, & viris, ut diximus, cordatis impossibile videatur, has Indorum onerationes omnibus locis, & temporibus prohibere: nihilominus tamen, [sect. 42] cum hac occasione plurima damna, & gravissimae vexationes ab itinerantibus miseris Indis irrogari soleant, & locorum, ac desertorum solitudines, in quibus onerari, & itinerare contingit, Magistratuum, aut Correctorum copiam non pemittant, qui eorum querimonijs succurrere possint, ac praeterea ob assiduas istas peregrinationes a domibus, & uxoribus suis abesse cogantur, unde liberorum procreationi, atque educationi deficiunt, & maximam diminutionem accepisse comperiuntur: merito pluribus alijs Regum nostrorum iussionibus iam inde ab antiquis temporibus caveri coepit, ut Indi, Indorumque oves, & animalia parcissime Hispanis iter agetibus prebeantur; ipsi vero Indi nullo modo, quovis praetextu, aut colore onerari, mercesque, aut sarcinas Hispanorum proprijs humeris baiulare sinantur, etiam si sponte sua se ad id, magna mercede allecti, conducere vellent. Considerarunt quippe, iustum non esst, Indos, quos semper liberos manere, & liberaliter, ac suaviter tractari desiderarunt, ut late ostendimus 1. tom. lib. 3. cap. 7. pecudum vicem, & officium hac in parte subire: [sect. 43] cum Christiani homines etiam servis ut iumentis uti non debeant, ut praeclare scripsit D. Aug. lib. 1. de serm. Domini in monte cap. 19. Clemens Alex. lib. 3. Pedagog. c. 11. & Nos dict. cap. 7. n. 41. & seqq. Et cum nihil sit, [sect. 44] quod magis corpus enervet, & vires confringat, quam onerum subiectio, ut tradit Abulens. super Exod. c. 1. & Agia d. respos. de servit. person. pag. 51. Atque ita [sect. 45] prisca illa provisione Caroli V. circa bonam Indorum tractationem data Toleti 4. Decembr. ann. 1528. in 4. tom. impress. pag. 259. & inter ordinationes Mexicanas Vasci de Puga sol. 34. sic deciditur: Primeramente porque somos informados, que muchos de los Espanoles, diziendo, que falta bestias para llevar sus mantenimientos i provisiones, i otras cosas para el servicio de las personas, i casas, i tratos, i de otra manera, de unos lugares a otros, toman de los Indios que hallan, ilas mas vezes por fuerca, i contra su voluntad, sin se lo pagar, los cargan, i hazon que lleven acuestas todo lo que los dichos Espanoles quieren. I assimismo los Espanoles que tienen Indios encomendados, les hazen llevar cargas para mantenimiento delos esclavos, que andan en las minas, largas jornadas, de cuya causa, i por el mucho trabajo que dello reciben los dichos Indios, se mueren, i otros huyen, i se van, i ausentan, i dexan sus assientos, i lugares: Porende mand. imos, i defendemos firmemente, que aora, i de aqui adelante ningun Espanol de ninguna calidad i condicion que sea, no sea osado de cargar, ni cargue Indio alguno, para que lleve cosa acuestas de ningun pueblo a otro, por ningun camino, ni en otra manera publica, ni secretamente, contra la voluntad de los tales Indios, ni de su grado, con paga, ni sin ella, sino que lo lleven en bestias, o como quisieren, &c. Idem non minus enixe disponitur in schedula Pintiae 1. Iunij ann. 1549. & in altera, quae eam renovat, data Escoriali 4. Iulij ann. 1570. d. 4. tom. pag. 305. quibus declaratur, per illam legem ann. 1543. quam supr. num. 41. retulimus, Regiae intentionis nunquam fuisse, nec esse, ut Indi ullo modo, vel casu onerari permitrerentur, his verbis: I ansi declarando la dicha lei, por la presente prohibimos, e inviol ablemente defendemos, que agora, ni de aqui adelante socolor de la dicha lei, ni en otra manera alguna, directe, ni indirecte, ningunos Espanoles, mercader, ni fator, ni otra persona alguna que sea, que tenga orige destos Reinos, ni fuera dellos, de essas partes, vezinos i moradores, o estantes en las dichas Indias, de qualquier estado i condicion que sean, puedan cargar, ni carguen, ni hagan cargar Indio, ni Indios algunos con mercaderias, e otras qualesquier cosas, llevandolas de unas partes a otras, para vender, i contratar con ellas, porque nuestra intencion i voluntad, al tiempo que madamos hazer la dicha lei, e al presente es, que por ninguna via, ni color que sea, ninguna persona pueda cargar, ni cargue, ni hazer cargar Indios, aunque sea en parte de essas dichas Indias, donde no aya caminos abiertos, i bestias de cargar, porque no tuvimos, ni tenemos esto por necessidad hastante. Nuestra voluntad ha sido i es, que por ninguna via, ni manera, ni necessidad que sea, ninguna persona de las susodichas de qualquier estado i condicion que sean, pueda cargar, ni cargue, ni haga cargar Indios algunos, en poca, ni en mucha cantidad, ni para mucho camino, ni para poco, no con mucha, ni poca carga, ni con paga, ni sin ella, porque en este caso nuestra determinada voluntad es, de quitar, i prohibirde todo en todo, que ninguna persona cargue Indios en essas dichas Indias, conforme a la dicha lei. Et eo lem tendit caput instructionis Proregis Mexicani ann. 1550. quod habetur 1. tom. impress. pag. 79. ubi, ut facilius Indi ab his oneribus liberarentur, operam dandam fuisse inquit, ut viae aperiantur, & sternantur, & pontes locis opportunis construantur & aedificentur. In alia quoque sched. & capite instructionis ad Praesidem, & Regiam Quitensem Cancellariam, data Matriti 13. Novembr. ann. 1563. eod. 4. tom. pag. 308. Indi in omnimodam libertatem asseri praecipiuntur, & ut omnino a baiulationeonerum releventur, & ut hoc commodius fieri possit, viae aperiantur, atque sternantur, & pontes construantur: Porque nuestra determinada volutades, que dando orden en lo susodicho, por ninguna via se carguen los dichos Indios, porque cessen tantas muertes i danos, como por esta causa se les pueden recrecer, &c. Et idem dispobnitur in instructione Proregis Peruani ann. 1595. cap. 48. 1. tom. pag. 320. Et cum Prorex Peruanus Dom. D. Ludov. a Velasco Regijs auribus intimasset formam, quam in Regno illo observabat, & observari repererat, erga Indos, pro praedictis evectionibus concedendis, hoc responsum accepit in apist. dat. Vallisol. 10. Febr. ann. 1601. Tambienseba entendido lo que dezis de los Indios que andan ocupados en los tragines; i comoquiera que aveis de procurar, como os mando lo hagais, que en estos tragines que se hizieren conbestias, i otros animales, se ocupen los menos Indios que fuere possible, i no se pudieren escusar, no permitireis que se carguen los dichos Indios en ninguna manera, i si se hiziere, lo castigareis, i hareis castigar, &c. Postea quoque eodem anno 1601. Vallisol. 24. Novembr. schedula illaservitij personalis edita fuit, quae commemoratis antiquis super hoc editis, & dolens impletas non fuisse, eiusmodi onera omnino ab Indorum humeris excutere cupiens, toto cap. 5. definit: ut nullo modo etiam voluntarij eis deinceps subijciantur, neque ad id distribui a locorum gubernatoribus possint, sub poena suspesionis, & alijs pecuniarijs, & corporalibus, quas onerantibus infligit. Iubetque quamlibet consuetudinem contrariam non obstare, & Praelatorum Ecclesiasticorum, & Regularium, Magistratuumque secularium in his exequendis, sedulam operam & diligentiam exposcit. Quae tamen omnia [sect. 46] cum ita stricte servari non possent, ob rationes quas supra consideravimus, & Proreges, ac Gubernatores Regem nostrum, Regiumque Consilium de illis admonuissent, tandem illa altera schedula emanavit ann 1609. de eodem servitio petsonali agens, quae in hoc, de quoloquimur, circa Indos onerandos, & viatoribus, viarumque mansionibus addicendos, hanc formam praescripsit cap. 31. Principalmente prohibo, que en ninguna manera, ni ocasion, por mucho q inste la necessidad, consintais que los Indios se carguen, aunque la carga sea ligerai voluntaria, porque si se diesse lugar a que fuesse trabajados por esta via, serta mui grande su opression; i solo dispenso, en que puedan llevar la cama del Dotrinero, o del Corregidor, quando se mudaren de un lugar a otro, pero esto con tres limitaciones. La primera, que la carga se divida en diferentes Indios, mas, o menos, Vegun el peso, o calidad que fuere, i la jornada sea corta, i proporcionada con el aliento i fuercas de los Indios. La segunda, que se les pague el jornal que vos senalaredes, tassandolo en justo valor. La tercera, que en la provincia que esto se tolerare, no aya bestias carneros de carga, ni otros bagages, porque aviendolos, no han de servir los Indios en este ministerio. I porque es mi voluntad que esto no se haga, pudiendose escusar, os encargo, que en las partes donde huviere falta de bestias, i carneros, procureis introduzirlos, para que desta suerte cesse el trabajo de los Indios. Iporque me han informado, que suelen encargarse de guardar los bagages, i haziendas de los Espanoles, i en caso que sin culpa, o por descuido suyo, se vayan, o los hurten, son convenidos ante mis justicias, i condenados a pagar el valor de los bagages, i haziendas susodichas: quiero, i es mi voluntad, que de oi en adelante no puedanponerse contra ellos demandas semejantes, ni incurrir en pena alguna, civil, ni criminal, en ningun caso de este genero. Pero doios arbitrio i facultad, para que no pudiendose escusar sin grande vexacio de essas provincias, conserveis los repartimietos de los Tambos, requas, i carreteria, con condicion que no vayan Indias a los dichos Tambos, de que resultan grandes ofensas a nuestro Senor, si no fuere acompanadas con sus maridos, padres, o hermanos, i que a los Indios que se ocuparen en sus ministerios, se les de cumplida satisfacion de su servicio: para lo qual hareis la tassa que os pareciere, i regulandola con el derecho, i las circunstancias de cada provincia. Iordenareis, que el peso i viage de las requas i carreterias, se reparta en tres, o quatro caminos, mas, o menos, como mejor os pareciere; porque los Indios no anden tanto tiempo fuera de su casa, i puedan atender mejor a la conservacion de sus vidas, i baxiendas. I comoquiera que sea, ajustareis el alquiler que buvieren de ganar, demanera, que queden enteramente pagados de su trabajo, i del serviclo de sus requas i carretas. Quod tamen, [sect. 47] ut in eadem schedula c. 5. deciditur, & Nos monuimus sup. c. 5. ita temperandum est, ut illi tantum Indi his, & alijs serevitijs distribuantur, qui ex septima parte congrue deduci possint, & longius a suis provincijs non evocentur, ne diu exores, ac proprios lares derelinquere compellantur. Quod quia minus exacte adimpletur, & in tanta locorum distantia plures ex Hispanis Indos semel iuxta legis normam a Magistratibus receptos, ad libitum, vexant, magna eorum iactura, & diminutio cosequitur. Quae in alijs laboribus non ita sentitur, ubi suas secum uxores ducere solent. Et ut [sect. 48] viri cordati dicere solent Indorum paucitas, quam hodie experimur, non tam nascitur, ex duritie laborum, quibus subduntur, quam ex eo quod ab uxoribus abstracti, liberorum procreationi, & educationi operam dare non possunt, contra comune votum omnium legislatorum, qui semper ei super omnibus prospexerunt, ut dicemus infra lib. 2. cap. 16. De mansionibus [sect. 49] autem, vulgo Tambos, idem inquit Matienz. d. 1. par. c. 10. & Acosta d. cap. 17. & ultra ordinationes, quae de earu servitio reperiuntur, editae a Dom. Prorege D. Franc. a Toleto, l quibus vix est, ut quicqua adijci possit, extat peculiaris schedula Aranjuecij 2. Martij ann. 1596. ad Regiam Argetinam Cancellariam directa, quae ad petitionem Indorum provinciae de Chicuito declaravit, ut provideant, Que los dichos Indios no sean compelidos a servir por sus personas en los dichos Tambos a los passageros, ni a dar carneros de carga, sino que cumplan con proveer los Tambos de pan, vino i carne para los passageros, i de maiz para las cavalgaduras, i tener persona en ellos para este efecto. Et idem disponitur generalius, Para todos los Indios del Collao, i provincia de Vrcosuyo, per aliam schedulam Aranjuecij 2. Mart. ann. 1598. Pluribus item alijs schedulis, quae extant in 1. tom. impress. pag. 97. & seqq. summa cura praecipitur: [sect. 50] Que para el buen avio, i passage de los caminantes, i alivio de los Indios, i que no los carguen, se abran caminos, i se hagan puentes donde no las buviere, i el gasto necessario se reparta entre los lugares, i personas que recibieren dello beneficio. I que los Corregidores visiten las ventas, mesones, o Tambos, i casas de acogimiento paralos caminantes, que haviere en sugovernacion, i de orden que las aya en los lugares que les pareciere ser necessarias, aunque sean de Indios, i entre ellos, de manera que los caminantes hallen de comer por sus dineros en los pueblos i partes por donde passaren, i a los Indios sea pagado el acogimiento i hospedage, i cosas de comer, i yerva que dieren para los Espanoles, i sus criados, i caval gaduras. In schedula etia servitij personalis ann. 1609. cap. 31. Mansionum, sive Tamborum servitium permittitur. Ita tamen, [sect. 51] ut Indi, qui in eis mulas, vel equos itinerantium custodiunt, pro amissis, vel abactis, dolo cessante, non teneantur. Et ut foeminae ibidem servire non compeilantur, nisi suis maritis, patribus, vel fratribus sociatae, ut ex eius verbis latius patebit, quae supra num. 46. retulimus. # 12 CAPVT XII. De servitio, sive onere cursus publici ad litteras deferendas, vulgo in hoc Regno Peruano, de los Chasquis, & obiter aliqua de cursu publico, & Romanorum Veredis ac Paraveredis, & poenis eorum, qui alienas litteras aperiunt, vel intercipiunt. SVMMARIVM CAPITIS Dvodecimi. -  1 INDI an iuste cursui publico ad deferedas litteras mancipentur? & num. 3. -  2 Absentes non aliter communicari possunt, quam per nuntium aut per epistolam. -  4 Epistolae absentes praesentes faciunt, & scitu dignorum certiores reddunt. -  5 Epistolae iucundiores snt, quam absentiu amicorum imagines, ex Senecae sententia. -  6 Epistolam in communi, qualiter definiat Iust. Lips? -  7 Epistola Principis, qualiter definiatur a Theophilo? -  8 Epistolae etymologia a verbo Graeco deducitur, quod mittere significat. -  9 Tabellarij olim appellabantur epistolaru latores, & cur? -  10 Epistolaru portatores, cur Hispane Correos, vel Estafetas appellemus? -  11 Stapedarum usus qualis? & an Romanis cognitus? -  12 Chasquis apud Indos Peruanos qui, & quare dicantur? -  13 Indorum Peruanorum Reges qualiter Indis Chasquis dictis, uterentur, & eos dispositos haberent? -  14 Chasquis Peruani & Mexicani, qualiter hodie currant, ex Acosta & Matolo. -  15 Servitium Indorum, Chasquis dictorum, iustum, & necessarium esse, multi asserunt. -  16 Persae, qualiter cursores in vijs publicis dispositos haberent? -  17 Romanorum mos in habendis, & disponedis publicis curforibus refertur. -  18 Cursus equorum, qualiter dispositus fuerit a Romanis? -  19 Vehicularis cursus quis, & quare diceretur? -  20 Equi publici, & cursuales qui, & quare sic dicti? Et de veredis, & quod nemo eis sine licentia Principis uti posset. Evectionis nomen quid significet? ibid. -  21 L. 2. D. de in ius vocando, & l. continuus 137. §. cum ita, D. de verb. & totus tit. C. de cursu publ. exponitur. -  22 L. 12. C. de curiosis, lib. 12. emendatur. -  23 Cursus publici munus, in quo differat ab angarijs & parangarijs? -  24 Postas cur dicantur equi, cursui publico destinati. -  25 Angari etiam dicuntur fumi, vel foci per turres dispositi ad denuntiandum bostium incursum. -  26 Dom. D. Ludov. Gudiel & Peralta Regij supremi Consilij Senator, & Calatravensis Militiae eques, citatur, & laudatur. -  27 Indorum, quos Chasquis dicimus, servitiu non est novum, nec valde dol endum. -  28 Turcae, qualiter exerceant cursum publicum? -  29 Veredorum, sive Postarum, primus invetor quis fuerit? -  30 Cursores, sive tahellarij olim Mansatici, sive Mansores appellabantur, & quare? -  31 Indi, ut ab onere, sive servitio cursus publici excusentur, saepe actum est. -  32 Cursus publici servitium per nullos alios commodius, quam per Indos exerceri posse, experientia monstravit. Et referuntur schedulae de hoc agentes. -  33 Schedulae referuntur, quae Indis Chasquis faveri, & eos competenti mercede donari, statuunt. -  34 Cursorìs maioris Indiarum officium qualiter egregio viro Galindae de Carvajal, & eius haeredibvus concessum fuerit? -  35 Indos cursores celeriter, & levato velo suis salarijs integrandos esse, quadam sched. praecipitur. -  36 Litteras, sive epistolas Regi, Regioque Consilio quilibet libere scribere potest, & de poenis aperientium, vel intercipientiu. -  37 Schedulae aliquae referuntur, quae litteras alienas intercipere, vel aperire graviter vetant, & puniunt. -  38 Litteras alienas intercipientes, vel aperientes, poena falsi, & alijs puniuntur. L. 2. D. de falsis, & cap. cum olim, de offic. iud. deleg. illustrantur, ibid. -  39 Cicero graviter Antonium accusat, quod eius litteras aperuisset. -  40 Litterae ad nos missae, nulli alij communicandae sunt, prius quam eas legamus. -  41 Iulij Caesaris magnificum factum in litteris alienis non aperiendis. -  42 Athenienses qualiter litteras ad Philippu Maced. quamvis acerbus eorum hostis esset, missas, aperire noluerint. -  43 Humanitatis commune ius est, litteras alienas non aperire, ex Apuleio. -  44 Litteras sibi commissas amittens, negligens, aut tardius tradens, puniri potest. -  45 L. fin. C. de fabricesib. lib. 11. expenditur, ibidem. -  46 Litteras missivas Indi, velut aliquid vivens reputabant, & reverebantur. EAdem promiscui usus, & communicationis inter homines necessitas, & utilitas, de qua in superioribus capitib. egimus, viam aperire, sternereque videtur quaestioni, quam in praesenti disputandam suscipimus. An [sect. 1] scilicet, iustum censeri debeat illud aliud servitij genus, quod in hoc Peruano Regno Indi per vicos, & per vices subire coguntur, ut de alijs provincijs in alias publicum cursum exerceant, hoc est, litteras, sive epistolas deferant. tam quae ad Regium servitium, quam quae ad privatorum commodum expediuntur? Dixi autem in Regno Peruano, nam in Nova-Hispania, & alijs ei adiacentibus regionibus, audio, per Hispanos nuntios (quos Corresos a currendo vocamus) hoc munus in plurimum exerceri solere. Et plane [sect. 2] cum inter absentes non aliter colloqui, vel contrahi possit, quam per nuntium, vel per epistolam, l. 2. D. de pactis, l. 1. §. ult. D. de contrahed. emt. l. 2. D. de obligat. & act. late Magerus de advocat. armata. c. 9. n. 29. & seqq. & multa quotidie contingant, quae pro bono totius Regni statu, ac gubernatione, necnon etiam privatorum utilitate, in remotis quibusvis locis celeriter renuntiari conveniat, admittendum quidem videtur iuste [sect. 3] Indos, si nimis non vexentur, nec debita mercede fraudentur, huic muneri subiugari, cum absque reciproca nuntiorum, & epistolarum missione homines transire non possint. Haec [sect. 4] enim sola res est, quae homines absentes praesentes facit, ut dicebat Turpylius apud D. Hieronym. epist. 42. eiusque inventio, & usus eo tendit, ut tradit D. Ambr. ad Sabinum, & Cicer. lib. 2. epist. ad Curione, ut certiores faceremus absentes, si quid esset, quod eos scire, aut nostra, aut ipsorum interesset; & ut disiuncti locorum intervallis, affectu haereamus. Quod quam necessarium, & iucundum sit, admonet Seneca lib. 2. epist. 40. in haec verba: [sect. 5] Si imagines nobis amicorum absentium iocundae sunt, quae memoriam renovant, & desiderium absentiae falso, atque inani solatio levant: quanto iocundiores sunt litterae, quae vera amici ab sentis vestigia, veras notas afferunt? Vnde epistolam [sect. 6] recte definit Iust. Lips. lib. 2. de instit. epist. cap. 2. ut sit scriptum animi nuntium ad absentes, aut quasi absentes. Quamvis ubi a Principe scribitur, aliam diffinitionem tradat Theophyl. in §. sed quod Principi, Instit. de iure nat. inquiens: Epistolam [sect. 7] esse rescriptum Principis ad relationem Magistratus alicuius, de re quapiam dubia emissum. Quo pertinet idem text. ibi: Quodcnque ergo Imperator per epistolam decrevit, l. 5. §. 1. de iure immunit. l. 3. §. si quis, & §. ei licet, D. de iuris & fact. ignor. l. 1. D. de constit. Princip. cum multis alijs, quae adducit Brisson. Hottoman. & Kalin. de verb. iur. verb. Epistola. Quinimo & ipsius nominis [sect. 8] etymologia hanc praecisam cursorum necessitatem ostedit, dictae enim sunt epistolae a verbo Graeco, ἐπιστολειν, quod mittere significat, quasi missorias, sive missas dicas, ut ait D. Isidor. lib. 6. etymol. cap. 8. & ita necessarium est, ut sint, qui eas deferant, & transittat. Quos [sect. 9] olim Tabellarios appellabant, quod ante chartae, & membranarum usum, in dolatis ex ligno codicellis epistolarum colloquia scribebantur, & ultro citroque certiores absentes faciebant, ut inquit idem D. isidor. ubi supr. & ante eum Festus Pompeis de verb. signific. verb. Tabellis, & D. Hieron. d. epist. 42. & novissime Iul. Caesar Bulenger. de Imperio Romano lib. 4. cap. 7. pag. 447. Nos autem hodie [sect. 10] eiusmodi nuntios Hispano vocabulo, Correos appellamus, nomine, ut apparet, a currendo desumto, & interdum etiam Estafetas, a verbo Italico Estafa, quod stapedam, vulgo Estribo significat, quasi hic eques, & stapedae insistens, celeriter litteras deferat, & ab alijs tabellarijs pedestribus differat, ut bene advertit Dom. Sebastian. a Covarrubias in suo erudito Thesauro ling. Hispanae, verb. Corredor, & verb. Estafeta. Et de stapedaru usu, [sect. 11] & inventione si quis velit plura, & an a Romanis cognitae fuerint? videat Iust. Lips. lib. 3. de militia Romana dialog. 7. Cael. Rhodig. lib. 22. lect. antiq. cap. 3. circa fin. ubi inquit ab Interprete Avicennae vocari subsellares, quia sub sella propendeant. Et Iul. Caesar. Buleng. de Imp. Rom. lib. 3. cap. 21. ubi etia de stratoribus agunt, & quod esset eorum officium, & qualiter vicem stapetarum supplerent? In hoc vero [sect. 12] Peruano Regno, ut ad institutum magis accedamus, praedictos cursores, sive tabellaros proprio Indorum vocabulo Chasquis vocare solemus, sive equis, sive pedibus currant. Quod nomen, materna eorum lingua, a capiendo originem trahit, quasi hic celeriter caperet, quod ab alio nuntium acciperet, & sic deinceps inalterius manus oade diligentia, & velocitate transferret. Sciendu est enim [sect. 13] etiam ante Hispanorum adventum, hoc onus (inter alia graviora) Indis a suis tyrannis impositum fuisse, ut sic incredibili plane facilitate, & celeritate eorum omnium notitiam habere possent, quae etiam in loginquis, & remoris regionibus agerentur, ut de Regno Mexicano testatur Acosta lib. 6. hist. natur. & moral. Ind. Occid. cap. 10. Fr. Ioan. a Torquemada in Monarc. Ind. & de hoc Regno Peruano idem Acosta eod. lib. cap. 17. ubi fic notabiliter inquit: De Correos i Postas tenia gran servicio el Inga en todo su Reino: llamabanles Chasquis, que eran los que llevaban sus madatos a los Governadores, i traìa avisos de ellos a la Corte. Estaba estos Chasquis puestos en cada Topo, que es legua i media, en dos casillas, donde estaban quatro Indios. Estos se proveìan, i mudaban por meses de cada comarca, i corrian con el recaudo que se les daba a toda furia, hasta darlo al otro Chasqui, que siempre estaban apercebidos, i en vela los que avian de correr. Corrian entre dia i noche cincuenta leguas, con ser tierra la mas de ella asperissima. Servian tambien de traer cosas que el Inga queria, con gran brevedad; i assi tenia en el Cuzco pescado fresco del mar (con ser cien leguas) en dos dias o poco mas. Despues [sect. 14] de entrados los Espanoles, se han usado estos Chasquis en tiempo de alteraciones, i con gran necessidad. El virrei don Martin Enriquez los puso ordinarios a quatro leguas. para llevar, i traer despachos, que es cosa de grandissima importancia en aquel Reino, aunque no corren con la velocidad que los antiguos, ni son tantos, i son bien pagados, i sirven como los ordinarios de Espana, dando los pliegos que llevan a cada quatro, o cinco leguas. Hactenus Iosephus Acosta, a cuo habuisse videtur Maiol. in diebus Canicul. tom. 1. colloq. 4. de contingentibus, pag. 127. ubi sic ait: Referunt Neoterici, qui orbem lustrarunt, in Novo-Orbe in Mexico Temistitam, tabellarios non minore celeritate percurrere eadem terrarum spatia, ut equi solent, fuisseque nonnullos, qui quatriduo leucas septuaginta transvolarint. At copertum est, uhi succedere sibi solent tabellarij, videlicet singulis quaternis leucis, una die litteras fuisse delatas ultra leucas septuagintaquinque, nostro Romano more, ad millia passuum trecentorum. Et latius extendit Garcilassus Inca in suis commentarijs Regijs, sive de Incarum historia lib. 6. cap. 7. fol. 136. & Americ. Vesput. in relat. suae primae navigationis, pag. 138. inter relationes Novi-Orbis, ubi narrat, de quibusdam Indis adeo in currendo velocibus, ut ipsae etiam mulieres unam, aut duas leucas incessanter percurrere nihili putent, & in hoc nos Christicolas multum praecellant. Qui [sect. 15] iustitiam huius servitij ex supra dictis non male defendunt, cum Indis novum non sit, qui tempore suae infidelitatis illud, ut vidimus, agnoverunt; nec grave, cum hodie frequentius mutentur, competentique mercede remunerentur, & non pedites, sed equites iter facere soleant, post Hispanorum adventum, qui equorum copiam, & usum inter eos introduxerunt. Idem defendit ipse Acosta de procur. Ind. salut. lib. 3. cap. 17. pag. 340. ibi. Sive litteras cursor deferat, & latius Matienzus de moder. Reg. Peru 2. par. cap. ultimo. Potestque praedicta consuetudo ex alia omnino simili communiri, [sect. 16] quam primum a Persis inventam, narrat Herodot. lib. 8. & Xenoph. lib. 8. Cyripaediae a Cyro institutam scribit, & post eos Alex. lib. 1. Genial. c. 27. Is enim certas stationes in via publica, dime sis itineribus, statuit, ubi equi, & homines collocati, unius diei iter celerrime conficiebant, cum vero ad proximam stationem pervenissent, quae evenerant, ibi manentibus nuntiabant, & illi statim alijs sequentibus, donec celeriter nuntium ad Regem pervenisset. Et apud Romanos [sect. 17] eundem more viguisse, pluribus documentis, & testimonijs comprobari potest. Nam Augustus primo iuvenes, qui acta in provincijs ad se cito perferrent, modicis intervallis, per vias militares disposuit; deinde vehicula, quibus idem semper currentes ad se nuntium perferrent, ut aperte constat ex Sueton. in Aug. cap. 49. Quod etiam ceteri Romani Principes observarunt, ut Acutor est Plutarch. in Galva c. 8. singulis enim circiter quinquaginta milliarijs veredos, & rhedas ad currendum certis locis disposuerunt, ut iter diei conficerent. In Italia tamen remanserunt, qui pedibus currel at, ut refert idem Sueton. in Vespas. Cursum vero [sect. 18] equorum ita instituerunt, ut provincialium pecunia equi cum hominibus ad curredum destinatis alerentur. Quod licet Severus Imp. postea aboleverit, id fisci onus esse iubens, ut ait Spartian. in Severo, stabula tamen, in quibus, equi alebantur, & muli quoque, ac mulae, & boves, qui interdum etiam huic cursui deserviebant, [sect. 19] (unde & vehicularis cursus dicebatur) provincialium sumtibus reficiebantur. Et in pabulis, & pecunijs equorum deputatorum cursui publico conferebant, ut ostendit text. in l. 2. C. de lucris advocat. lib. 12. l. 2. C. de curios. & stationar. eod. lib. ubi Bart. Platea, Rebuff. & alijs, l. coperimus, C. de cursu publ. & Rosent. de feud. 1. par. c. 5. concl. 71. & 72. Qui equi, [sect. 20] quoniam ad publicum, & commune bonum parabantur, equi publici, & cursuales, & interdum veredi appellabantur, neque privatus quisquam eis sine peculiari Principis diplomati uti poterat, quae licentia Evectio vocabatur, ut ad interpretationem totius tit. C. de cursu pub. Et [sect. 21] l. 2. ibi: Qui in causa publica in equo publico transvehitur, D. de in ius vocand. l. continuus 137. §. cum ita, ibi: Diplomate usus, D. de verb. obligat. l. eos 27. §. ultubi: Qui falso diplomate vias commeavit, D. ad leg. Cornel. de fals. l. ult. §. 1. & penult. D. de muner. & honor. l. 1. C. de numerar. l. 2. C. de commeatu. [sect. 22] l. 12. C. de curios. lib. 12. in qua Evictionibus pro Evectionibus antea legebatur. Et aliorum plurimorum iurium, ultra Scribentes ibidem, observat Corras. lib. 5. Miscell. cap. 12. optime Guido Pancirol. in notitia utriusque Imper. 1. par. cap. 6. & in Thesaur. variar. lib. 3. cap. 31. pag. 377. Brisson. & alij de verb. iur. verb. Cursus publicus, & verb. Evectio, Anton. August. in l. 6. §. Philosophos, D. de excusat. tutu. Budaeus in notis poster. ad d. l. eos, Raevard. lib. 2. var. cap. 15. Parlador. lib. 2. quotidian. cap. 19. num. 5. Iust. Lips. de milit. Rom. dialog. 5. Zipteus de Magistrat. lib. 3. c. 19. & Symmach. omnino videndus, lib. 7. epist. 105. ubi Iuret. Cassiodor. lib. 1. var. epist. 29. & lib. 4. epist. 47. ad Godiscalc. & lib. 5. epist. 5. & lib. 11. epist. 9. & lib. 6. epist. 6. ubi huius cursus curam inter alia Magistro officiorum iniunctam, sic prodit: Veredorum quin etiam opportunam velocitatem, quorum status semper in cursu est, diligentiae suae districtione custodit, ut solicitudines nostras; quas consilio iuvat, beneficio celeritatis expediat. Cuius verba transcribit Lucas de Pena in l. 3. C de castresian. & minster. lib. 12. Iacob. Cuiac. in Parat. ad tit. C. de offic. Magistr. offic. & in l. 1. & 2. C. de curios. lib. 12. late Pancirol. in notit. Imp. Oriental. cap. 64. & 71. & in Thesauro var. quaest. pag. 189. 276. & 377. ubi agit de cursu publico Romanorum, cursoribus, & schola eorum, Menoch. de arbitrar. casu 229. Tiraq. ad Alexand. lib. 1. Gemial. c. 27. litt. H. & novissime, alia tradens Callist. Remirez de lege Regia Aragon. §. 26. n. 58. & seqq. Marinus Freccia de subfeudis lib. 2. tit. quis dicatur Dux, n. 41. ubi optime de Cursu publico, & eius origine loquitur, Borrell. de praestat. Regum Cathol. cap. 19. n. 27. ubi tradit qualiter hoc munus in Regno Neapolitano exerceatur, & in tract. de Magistratib. lib. 4. cap. 9. n. 39. & seqq. Iacob. Guter. de offic. domus August. lib. 3. cap. 14. in princip. & Bulenger. de Imper. Romano lib. 6. c. 28. & 29. pag. 577. Leander. Galganetus de iure publico lib. 4. tit. 48. Regner. Sixtinus de Regalib. lib. 2. c. 13. n. 1. & seqq. Qui [sect. 23] Auctores, & praecipue Pancirol. ubi sup. ex praedictis iuribus bene deducunt, Cursus publici munus, etiam ubi vehicularis erat, distinctum esse a manere Angariae & Parangariae, de quo in cap. praecedeti locuti sumus: licet haec ob nominis & usus similitudinem nonnulli Scriptores consundant, & pro eode usurpent, ut constat ex Budaeo, & Anton. Aug. sup. Pyrrho Engleberm. in l. 1. C. quemadm. civil. mun. indic. Cael. Rhodig. lib. 18. lect. antiq. cap. 8. & Hottom. de verb. iur. verb. Angarus: ubi cum Hesychio Angaros [sect. 24] Postas, quasi positas Cursorum stationes appellat: & Angariam interpretatur, qua cursus publicus fit, Parangariam vero in obliquum, cum quibus sentit novissime, alia adduces, noster D. Ioseph. Pellicer in doctis suis ad Gongoram lucubrationibus, pag. 283. ubi & Barclai meminit, qui in Argenide lib. 1. similitudine hinc ducta [sect. 25] Angaros vocat focos per turres dispositos, quibus mira celeritate hostum adventus per universam provinciam denuntiabatur. Et est videndus Suidas, relatus a P. Radero in explanat. ad Q. Curtium, pag. 30. ubi, Astandae (inquit) sunt tabellarij sibi iure succedentes, qui & Angari dicuntur, Sunt aute nomina Persica. Et [sect. 26] Dom. D. Ludovic. Gudiel & Peralta, nunc supremi Senatus Consiliarius dignissimus, & equestris Calatravensis Militiae insignijs pro meritis decoratus, in docta Allegatione, quam cum esset in eodem Senatu Fisci Patronus, typis excussit, in ardua illa lite, quae vocatur, De las Estafetas, n. 57. & seqq. ubi horum Cursorum originem & formam apud omnes fere nationes, erudite receset, de nostris Indianis Chasquis n. 64. specialiter meminit. In quibus stationibus, qui Cursum publicum exercebant, mancipia, vel mancipes dicebantur, ut tet igimus sup. cap. prox. num. 30. Et hic repetendum censemus, ne quis [sect. 27] Indorum nostrorum conditionem, & coactionem hac in parte miretur, cum apud alias gentes, publici usus necessitas, similes functiones induxerit. Et quidem [sect. 28] gravior videtur in re ea dem Turcarum consuetudo, ut refert Leonic. Calchondylas lib. 9. de gest. Turcar. & ex eo notitia Rom. Imper. d. cap. 6. Fr. Hieron. Romanus in Repub. Turcar. c. 20. & Bulenger. d. lib. 6. cap. 39. pag. 586. Nam veredis non utuntur, sed praecones habent, citissimo gradu maximos cursus peragentes. Hi quemcuque obvium equitantem habent, descendere iubent, eiusque equum conscendetes, quantu possunt, impellunt: si alium invenerint, idem agunt, & illi fatigatum equum tradunt. Quibus alia addit Camill. Borrell. d.c. 19. n. 8. ubi refert, [sect. 29] quis fuerit primus Veredorum, sive Postarum inventor, & lib. 4. de Magistrat. cap. 9. n. 39. & seqq. ubi inter alia subdit, [sect. 30] dictos Cursores, sive Tabellarios olim Mansaticos, vel Mansores etiam appellatos, quod in aliquibus locis, sive mansionibus, ut diximus, dispositi essent. Cassanaeus in Catal. glor. mund. 6. par. consid. 7. Rhenat. Choppin. de domanio Franciae lib. 3. tit. 29. n. 31. ad fin. Bulenger. d. lib. 6. cap. 23. ad fin. ubi, Postae (inquit) quibus hodie utimur, dicuntur quasi positae stationes equorum cursualium, quoru usus cum intercidisset, a Maximiliano Caesare, tum a Ludovico XII. & Francisco I. Fraciae Regib. restitutus est. Neqve existimet aliquis piam Regum nostrorum solicitudinem defuisse, in hoc quoque munere ab Indorum humeris removendo. Na saepe [sect. 31] actum est, ut per Hispanos, vel Hybridas, quos Mestizos, vel Mulatos vocant, aut per AEthiopes liberos exerceretur. De quo inter alias extat schedula quaedam, data apud D. Laurent. 22. Septembr. ann. 1593. tom. 4. impress. pag. 324. Dom. Proregi Marchioni de Canete directa: & caput epist. ann. 1602. ad Proreg. D. Ludov. a Velasco, ubi ita habetur: En dos capitulos de las dichas cartas me avisais lo que aveis hecho, i orden que aveis dado, en que se pagasse a los Indios lo que se les debia de jornales atrasados, i de los que han servido de Chasquis, o correos, i que dabades orden, que se ocupassen en esto Espanoles, por aliviar de este trabajo a los Indios: todo lo qual, i lo que mirais por el bien de los Indios os agradezco mucho, i os encargo lo cotinueis demanera, que essos naturales (como lo tengo encargado) sea aliviados, i pagados de sutra bajo. Sed tamen [sect. 32] experientia monstravit, nullo modo, neque ab ullis hominibus commodius, ac facilius, quam ab Indis, subiri posse, ut ex cuiusdam Regiae epistolae capite declarabitur, eidem Proregi D. Ludov. a Velasco missae, Vallisolet. 3. Febr. an. 1603. cuius haec sunt verba: Assimesmo dezis, como se iba pagando a los Chasquis, o correos Indios, lo que se les debia de los jornales atrasados: i que aviendo querido relevar de este trabajo a los Indios, i reduzir este ministerio a que lo hiziessen correos Espanoles, avides hallodo en ello algunos impedimentos, por los malos caminos, i aspereza de la tierra, que no bastan cavallos, ni mulas, i tarda mucho mas un correo Espanol en passar qualquiera sierra, i haze mayor costa que un Indio suelto; i que al cabo carga todo sobre los mesmos Indios, porque assi como assi son ellos los que corren, i passan el trabajo, sin llevar el provecho que tenian, i que estan descontentos de esto. En lo qual hareis lo que, as os pareciere que conviene para todo, mirando por el bien de los Indios, i guardandose lo que esta proveido en lo de los servicios personales. Quibus tamen schedulis, & alijs, quae quo[sect. 33]tidie expediuntur, semper cavetur, ut Indi cursores bene tractentur, & competenti salario remunerentur. Et cum Prorex Dom. Marinus Euriquez hos Chasquis Pyratarum causa in locis maritimis disponere coepisset, & aliqui de hoc apud Regium Consilium, Indorum nomine, quererntur, emanavit altera Regia schedula Pacis Iuliae 30. Septemb. ann. 1580. d. 4. tom. pag. 324. quae hoc totum Proregi remisit: Para que provea lo que mas convenga sobre el poner Indios Chasquis a manera de postas, a que estaban acostumbrados en tiempo de sus Ingas, i pagarles su trabajo i jornal. Rursus eitam, [sect. 34] cum in his Indiarum provincijs Cursoris maioris officium egregio illi, & nobili viro Dom. Doct. Galindez de Carvajal, Regio Consiliario, Caroli V. Imp. largitione concessum fuisset ann. 1525. quae habetur in 2. tom. impress. pag. 301. (licet altera schedula ann. 1564. Licentiato Castro directa, pag. 305. superioris forte non meminens, tale officium in Indijs admitti prohibeat) & nepos, haeresque in eodem officio D. Doct. Galindez, D. Didac. a Carvajal ex Equestri Ordine D. Iacobi, ingentem pecuniarum vim ex salarijs Indorum Cursorum deberet, hocque ad Regias aures pervenisset, sched. quaedam edita fuit Matr. 2. Iulij ann. 1618. qua levato [sect. 35] velo, & sine strepitu, sigura iudicij, etiam executivi, contra illum procedi iubetur, quousque dictum aes alinum plene, & integre satisfaceret. Sed quoniam de litterarum tabellarijs, sive portitoribus sermonem habemus, silentio praeteriri non possunt alia schedulae Regiae, quae reperiuntur in 2. tom. impress. ex pag. 30. & alibi passim, [sect. 36] quibus praecipitur, ut nullus harum provinciarum incola prohibeatur Regi, Regio Consilio, quicquid sibi visum fuerit per litteras admonere. Atque item, ut nemo, sub gravissimis poenis, tabellarios impediat, & alienas litteras intercipiat, aperireve audeat. Inter quas notabilis [sect. 37] est quaedam, data Toleti 31. Iulij ann. 152. quae extat inter ordinationes Mexicanas Vasci de Puga fol. 21. ubi Mexicani Auditores notantur, quod secus facere essent soliti, serioque cavetur, ne id in posterum faciant, perpetui exilij a provincijs Indiarum, & Regnis Hispaniae, poena, transgrefforibus irrogata. Eique similis est alia Pardi 17. Febr. ann. 1575. que videri poterit d. 2. tom. pag. 313. Sed notabilior, ac recentior est altera ann. 1592. quae ibidem etiam inseritur, quam hic ad litteram in lectorum gratiam, quiavalde notabilis est, inserere libuit. El Rei. Marques de Canete, Pariente, mi Virrei, Governador, i Capita general delas Provincias del Peru, o a la persona, o personas a cuyo cargo fuere el govierni de ellas. Yo he sido informado, que algunas vezes ha acaecido, que las cartas, pliegos, i de spachos que algunas persocartas, pligos, i de spachos que algunas personas de essas provincias me escriben, i embian, i las que dellas van de unas partes a otras, las han tomado, i abierto, i deteniido algunos delos q han governado, mediante lo qual he dexado de ser informado de cosas tocantes al servicio de Dios, i al buen govierno i administracion de justicia de essas partes, i los mismos que se escribian unos a otros, han recebido mucho dano, manifestando se sus secretos: lo qual ha sido causa de que atemorizados, no osan, ni se atreven a escribir, recelando que se les pueda seguir de ello algunos inconvenientes. I porque este es el instrumento con que las gentes se comunican; i demas de ser ofensa de nuestro Senor abrir las cartas, estas han sido, i deben ser inviolables a todas las gentes, pues no puede aver comercio, ni comunicacion entre ellos por otro camino, ni le ai para que yo sea informado del estado de las cosas de essas partes, in para que los agraviados, que no pueden venir con sus quexas, me den cuenta dellas: i de necessidad cessaria, o se impediria notablemente el trato i comunicacion, si las dichas cartas i pliegos no anduviessen, i se pudiessen embair libremente, i sin impedimento: i conviene lo mucho que se dexa entender, no dar lugar, ni permitir cosa semejante, pues demas de lo sobredicho, es opression, i violencia, i inurbanidad, que no se permite entre gente oue vive en Cristiana Policia: os mando, que hagais pregonar en todas las ciudades, in pueblos de Espanoles de esse distrito, que ninguna iusticia, ni persona privada, ni particlar, Eclesiastica, ni seglar, se atreva a impedir, que ninguno escriba: sopena, a los Prelados i Eclesiasticos, de las teporalidades, i de ser avidos por estranos de mis Reinos; i a los Religiosos, de ser luego embiados a Espana; i a los Iuezes i justicias, qualesquier que sean, de privacion perpetua irremediable de sus oficios; i a estos, i a las demas personas seglares, de destierro perpetuo de las Indias, i de acotes i galeras a las personas en quien se pudiere exercutar esta pena para exemplo. I vos, i los que os sucedieren en el cargo, terneis particular cuidado de executarlo en los arriba contenidos. Ipor ningun caso, que no sea de manifiesta sospecha de ofensa de nuestro Senor, o peligro de la tierra, mo abrireis, in deterneis vos, ni ellos, las dichas cartas, ni despachos: porque, demas de que de locontrario me terne por des servido, mandare proveer del remedio que convenga. Fecha en Burgos a 14. de Setiembre de 1592. anos. Yo el Rei. Por mandado del Rei nuestro senor, Iuan de Ibarra. Et sane iustissime praedicta schedula adeo graviter in eos excadet, qui epistolas alijs directas aperiunt, [sect. 38] cum hoc scelus grave semper in utroque foro fuerit reputatum, & poena falsi, alijsque saeverioribus punitum, ut costat ex l. 2. D. ad leg. Cornel. de fals. ubi DD. & in cap. cum olim magister, de offic. iud. deleg. cap. ad audientiam, de crim. fals. 1. eus qui 14. §. si epistola, D. de furtis, ubi Vlpian. edisserit, cui competat actio? an ei qui misit epistolm, an ei ad quem missa est? Navarro in Manual. Latino cap. 18. n. 53. & latius in cap. Sacerdos, num. 10. & 51. de poenit. dist. 6. & ex relatis a Frac. Vivio decis. 62. Menoch. de arbitrar. casu 311. n. 2. fin. & casu 538. Benard. Diaz, & eius Additionator Salcedo in prax. crimin. canon. cap. 103. Honded. cons. 105. n 8. 80. Tiber. Decian in tract. crimin. lib. 7. cap. 17. Bodadilla in Polit. lib. 2. cap. 5. num. 29. & 30. Molina de iust. & iure, tract. 4. disp. 36. Emanuel Roder. in addit. ad Bull. Cruc. §. 9. 97. Nicol. de Passeribus usque ad nauseam in tract. de script. Privata lib. 3. q. 12. Hevia in Labyrinth. 2. par. cap. 11. n. 28. ubi loquitur de nostris Indis, & de schedula cuius modo meminimus, Tusch. litt. L. concl. 375. pag. 429. Vvurmser. in obser. Camerae lib. 1. titul. 47. obferv. 25. Mingon. ad consuet. Andegavens. fol. 39. col. 1. n. 9. Iul. Clar. §. falsum, vers. Aperiens, & latissime Farin. de falsitate, q. 150. n. 114. & seqq. & novissime Viscontus in concl. iur. verb. Litteras, pag. 167. ubi alios adducit. Vnde [sect. 39] procedit gravis illa, & elegans querela Ciceronis adversus Ant. Philip. 2. quod eius litteras apperuisset, palamque omnibus legisset, ubi vocat cum omnis humanitatis expertem, & vitae communis ignarum, & quod qui hoc faciunt, tollunt evita vitae societatem, & colloquia amicorum absentium. Et de eode crimine queritur Seneca lib. 2. de ira, cap. 23. Plutarch. in Sertor. & Apuleius Apologia 2. pro se ipso, quos refert Anton. Mornacius in notis ad l. si quis testamentum, §. 1. D. ad leg. Aquil. pag. 479. addens praeclarum exemplum Macrini apud Herodian. lib. 4. Quo [sect. 40] simul ostendit, nulli unquam communicandas esse litteras, quas ab aliquo accepimus, prius quam nos ipsi legerimus. Sed praeclarius est illud [sect. 41] Iulij Caesaris, de quo Seneca ubi sup. & novissime Magist. Marquez in Gubernator. Christ. lib. 1. cap. 21. pag. 124. is enim, cum tabellarium apprehendisset, qui ad Pompeium totius fere Romanae nobilitatis litteras deferbat, lectisque illis, certior fieri facile posset de ijs, qui adversarij sui factionem sequebantur, maluit tamens eas igni tradere, quam inspicere, & ut Seneca concludit: Gratissimum putavit genus veniae, nescire quid quisque peccasset. Et est etiam [sect. 42] pulcrum exemplum Atheninsium, quod refert Apuleius in Apologia 2. pro se ipso, Alexand. lib. 2. genial. cap. 19. & Decian. sup. num. fin. ad finem. Qui cum Philippi hostis litteras, quas ad Olympiadem scripserat, intercepissent, eas inviolatas reddiderunt, ne thori genialis, & secreta coniugij panderentur. Quod Apuleius [sect. 43] factum ab illis dicit: Propter comune ius humanitatis. Quibus addo, [sect. 44] quod aliquando etiam litteras sibi commissas negligens, vel amittens, aut tardius tradens, puniri solet, & debet, ut prosequitur Iacobus Thominguis decis. 34. part. 2. & Tiber. Decian. dict. lib. 7. cap. 15. num. fin. ad med. qui ad id citat [sect. 45] l. fin. C. de fabricensibus lib. 11. ubi tamen solum tractatur de poena irroganda Praesidibus, sive alijs iudicibus, qui eorum, quae a Principe per litteras sibi iniunguntur, executionem aliqua tarditate distulerint, ut ibi bene exponunt Platea, Lucas de Pena, & alij. Et qualiter olim [sect. 46] Indi litteras missas velut aliquid vivens esse putarent, cum viderent per eas Hispanos ab Hispanis longe distantibus, de rebus, quae illic accidebant, certiores fieri, recolit post alios Simon Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 23. de mirabilibus, pag. mihi 766. ex nostro Oveto in hist. Indica lib. 2. cap. 6. # 13 CAPVT XIII. De effossione, & operatione metalloru; & an liceat Indos ad hoc laboriosum onus distribuere, & invitos fodinis, sive mineralibus mancipare? Relatis, & illustratis argumentis, quae pro affirmativa parte urgere videntur. SVMMARIVM CAPITIS Decimitertij. -  1 MEtalis effodiendis an Indi inviti distribus possint, saepe tractari, & controverti solet. -  2 Indos licite metallis effodiendis manicipari posse, qui tradant. -  3 Metallorum effossio, & operatio non minorem curam, & industriam requirit, quam agricultura. -  4 Metallorum effossio non minus necessaria est in Indijs Occidentalib. quam agricultura. -  5 Fodinae, sive mineralia Indiarum si excoli desierint, tam Indorum, quam Hispanoru Resup. cocidet. -  6 Iosepho Acostae elegantia verba referuntur, -  7 Vtilitatis obiectu, omnes diligentius comoveri solemus, & etiam irrationalia. -  8 Mercatorum cupiditas Indos quaerit, ex Horatio. -  9 Cap. fin. 7. q. 1. ponderatur & illustratur. -  10 Cassiodori elegantia loca expenduntur, de utilitate, & necessitate eruendi metalla loquentis. -  11 Metallum raro proditur, ut studio sius expetatur. -  12 Honesta sunt lucra, quae ex metallorum effossione parantur. -  13 Homo sine metallis non potest parare victum & vestitum. -  14 Iusta Indiarum retentio in Fidei propagatione, & conservatione subnititur. -  15 Divitiae Novi Orbis si deficiant, Fidei, & Religionis propagatio in eo facta, & facienda, periclitabitur. -  16 Divitiarum cupiditas incentivum praebet, ad Fidem diligentius inter Indos disseminandam. -  17 Divini Consilij arcana in coversione Novi Orbis merito miratur Ioseph. Acost. -  18 Necessarium aliquid esse, varijs modis dici solet. -  19 Hispanorum & Indorum Respub. ubi iuncta esse coepit, se mutuo iuvare debet. -  20 Indi quibus rationibus debeant metalli fodinarum servitio intendere. -  21 Catholici Hispaniae Reges praecipuam cura. & sumtus in Fidei defensione impendunt. -  22 Hispani homines, vel AEthiopes, & alij servi, non sunt apti ad mineralia Peruana exercenda, & quare? -  23 Tributa nova quando iuste a Principe imponi possint? -  24 Tributa ut possint indicere Principes, quae necessitas, & quae eius probatio desideretur? -  25 Necessitate urgente Ecclesiae, & temploru vasa a Rege sumi possunt. -  26 Rex positus in necessitate de bonis subditorum disponere potest, vel non solvere, aut differre quod debet. -  27 Necessitas multa operatur, & a multis excusat. -  28 Tributa gravia imponere sub colore utilitatis, vel necessitatism tyrannicum est. -  29 Reges iuste, & licite faciunt, si divitias quaerunt ad sui Regni sustentationem, vel sublevationem. -  30 Salomon an peccaverit immensas divitias coacervando? remissive. -  31 Pecuniae & divitiae sunt nervi Reipubl. -  32 Respublica, quae pecunijs caret, simultatibus, & nodis plena est. -  33 Metalli fodinas quaerere, & colere, bonestissimus modus conquaeredarum divitiarum semper habitus est. -  34 Cassiodori & Pacati elegantia loca expendumtur, de metallis eruendis. -  35 Divitias absconditas retinere, malum est. -  36 Exemplo quae fiunt, iure fieri putantur. -  37 Metalla effodere antiquissimum, & apud omnes natione usitatissimum est. -  38 Craesi divitiae immensae, & unde? -  39 Semiramis metalla per captivos exercuit. -  40 Attici vinctis servorum Myriadibus metalla coluerunt, & qualiter hi ab illis de fecerint? -  41 Macedonia ex effossine aeris singulis diebus singula talenta pendebat Alexandro Magno. -  42 Carthagine quadraginta hominum millia uni argento effodiendo laborarunt. -  43 Metallis quaerendis, & effodiendis qualiter variae nationes insudaverint. -  44 Argentum an arte fieri possit? remissive. -  45 Pluto cur Dis fuerit appellatus? -  46 Ictimulorum lex circa numerum operariorum in auri fodinis. -  47 Metalli fodinae variae, quae varijs provincijs, & praedipue in Hispania cultae fuerunt. -  48 Hispaniae subterranea cur inhabitare dicatur Pluto? -  49 Indorum Reges Peruani, & Mexicani metalla effodiebant. -  50 Romani magnam curam adhibuerunt in metallis quaeremdis, & excolendis. -  51 Machab. locus lib. 1. cap. 8. expenditur. -  52 L. 4. & 5. C. de metallis & metallar. lib. 11. explicantur. -  53 Metallarij erant quasi servilis coditionis. -  54 Metallarij qui esse volebant, quid Fisco pendere deberent? -  55 Metalla Principes supremi sibi reservare soliti sunt, & per Publicanos exercere. -  56 Fridericus III. Imper. valde studuit metallorum tractationi. -  57 Metallarij laudibus, & favoribus prosequendi sunt, & quare? -  58 L. 1. C. de metallar. lib. 11. expenditur, & illustratur. -  59 Steph. Forcat. notatur, quod Hispanos invide reprehendit ob inquisitionem, & effossinem metallorum. -  60 Metallorum effossio, & operatio ob id tatum deseri non debet, quod aliquod periculum laborantes incurrant. -  61 Princeps bene potest compellere subditos ad opera Reipub. utilia, & necessaria, etiam cum aliquo eorum periculo. -  62 Subditos licet Princeps sine causa cruciare non possit, bene potest aliquando eorum vitam mortis periculo exponere. -  63 Bello iusto, non solum defensivo, verum & offensivo, vassali etiam inviti militare, qualiter, & quando compelli possint? -  64 Bella per milites exter nos ad id conductos, qua per cives proprios exercere, satius ducebant Vtopienses. -  65 Manus sicuti debet se exponere periculo, ad conservationem capitis, ita vassallus, ad defensionem sui Principis, vel Reipub. -  66 Vassallus licet non teneatur mori pro domino, tenetur tamen se pro eius tuitione in vitae discrimen exponere. -  67 Medici corporales & spirituales tempore pestis suum officium, etiam cum vitae periculo, exercere debent. -  68 Triremibus remigandis an vassalli liberi, & insontes inviti mancipari possint? -  69 Triremium labor gravissimus est, & an veteribus notus? -  70 Membra qualiter debeant caput protegere, & defendere? -  71 Indorum distributiones, & coactionem ad metalla, variae consultationes praeceserut. -  72 Consueta, vel constituta, quae sunt ab anti quo, in dubium vocari, vel facile mutari no debent. -  73 Praesumi semper debet pro legibus, & iussionibus Principum, & quare? -  74 Iosephi Acosta elegantia verba referuntur, de mineralibus per Indos elaborandis. -  75 Senatores, & viros graves aliquid saepe per errorem, vel cum animae periculo consuluisse, credendum non est. -  76 Metallorum indagatio, & operatio magni semper a nostris Regibus habita, & comendata fuit. -  77 Reges nostri licet aliquando haesitaverint circa Indos metallis addicendos, postea id permiserunt. -  78 Schedula anni 1551. refertur, quae mineralia per Indos voluntarios laborari permittit. -  79 Schedulae aliquae expenduntur, quae Indos etiam reluctantes, metallis fodiendis distribui iusserunt, ubi id necessarium videretur. -  80 Dom. D. Francisc. a Toleto Peruano Proregi iniunctum fuit ut Indos Potosiensibus & Guanavelicensibus fodinis ex provincijs vicinioribus assignaret. -  81 Schedulis pluribus, Indorum ad metalla coactio, tum dispo sitive, tum enutiative iniuncta reperitur, quae referuntur. -  82 Epistolae caput ann. 1601. Peruano Proregi missae, refertur, quae in primis Indos mineralibus distribui constituit. -  83 Schedula servitij personalis ann. 1601. qualiter Indos met allis addici concedat? -  84 Schedula ann. 1601. illa altera servitij personalis, quae metalla per Indos voluntarios, aut AEthiopes coli, statuerat, secreto temperata fuit. -  85 Dom. D. Ludov. a Velasco qualiter Indos a metallorum operatione avocare cunctatus fuerit. -  86 Schedula servitij personalis ann. 1609. coactm Indorum ad metalla servitium, expresse conservari praecipitur. -  87 Schedula anni 1620. mineralium cura, & Indoru ad easervitium commendatur, dumodo eorum vexationes reprimantur. DE metallorum nomine, origine, & differentijs, & de admirabili eorum copia, & foecunditate, qua nostrae Occidetales Indiae in pluribus provincijs abundant, infra lib. 5. (Deo iuvate) latum sermonem habebo. Nunc autem institutam tractationem prosequendo, illud tantum in quaestionem deducam, utrum [sect. 1] Indi his metallis eruendis, & operandis adigi, & distribui possint? In qua non solum dissentire video plures viros prudentes, & religiosos, qui tum antiquis, tum praesentibus temporibus de ea tractarunt, & tractant; verum & ipsas schedulas, ac provisiones Regias circa hunc difficilem, & quotidianum articulum varijs occasionibus expeditas. Quod efficit, ut laxiore calamo in eo exonendo & discutiendo proceder debeamus, ex his, quae sup. c. 4. in princip. tradidimus, quibus addo multum in nostri fodinarum terminis loquentem D. Petr. Chrysolog. serm. 91. dum inquit: Aurum de terra legere qui noverunt, ubi divitem senserint venam, ibi quicquid est artis, quicquid laboris, impendunt. Magnum igitur hoc, seu profundum (ut melius loquar) iter aggrediendo, in primis affirmativam partom, atque ita licite [sect. 2] Indos huic oneri subiugari, sub iusta tamen mercede, & cum alijs conditionibus, & qualitatibus, de quibus plene egimus sup. hoc. lib. c. 5. expresse tenet Ioann. Matienzus in tract. M.S. de moderat. Regn. Peru 1. par. c. 40. cum tribus seqq. elegantissimus P. Ioseph. Acosta de procurand. Indor. salut. lib. 3. cap. 18. & Fr. Mich. ab Agia in saepe allegatis respons. de servitio person. pag. 60. cum seqq. Et vidi de eadem re aliud manuscriptum, nec male dolatum resposum D. Petri Muniz Almae Metropolitanae Limensis Ecclesiae, meritissimi olim Decani, & Theologiae sacrae Doctoris praestantissimi: & alias praeterea consultationes Reverendiss. quondam Dom. D. Hieronymni a Loaisa, eiusde Ecclesiae Archiepiscopi, alioruque Doctorum Virorum, quod, calatis ad hoc comitijs, rogasse videtur Peruanus prorex D.D. Frac. a Toleto, qui eidem sententiae sub scripsisse videtur. Pro qua primo loco considerari potest, [sect. 3] in metallorum effossione, & operatione non mino rem curam, & industriam considerari, quam in agricultura, & alijs operibus, de quibus sup. locuti sumus: nam metalla a perscrutando, nomen invenerunt, ut suo loco dicemus, nec nisi obstetricante avaritia produntur, ut inquit Plin. lib. 33. c. 4. & Pined. de reb. Salom. lib. 4. c. 16. §. 1. & seqq. Et similiter, [sect. 4] non minus, sed imo magis utilia, & necessaria videri, ad haru provinciarum conservationem, & propagationem, cum praecipui earum fructus, atque proventus in metallis auri, & argenti consistat. Quibus cessantibus (ut cessare neceve est, si Indi huic labori non mancipentur) manifestum est, eisde provincijs gravissimum, ac praesentissimum periculum imminere; & comercia, quae cum Hispania exercentur, citissime defectura: atque omnes [sect. 5] pariter totius Reipub. tam Indorum, quam Hispanorum nervos concidere, & relaxari, qui his veluti tibicinibus, & retinaculis mutuo sustinentur, & coagmentantur. quam rationem aperte exprimit cap. 67. Instructionis Proregis Peruani, de quo infra n. 76. & bene expendunt auctores sup. relati, praesertim Ioseph. Acosta d.c. 18. cuius elegatia verba ita se habent: [sect. 6] At si meta lla curari desierint, si argentum e venis non eruatur, subversis a radicibus montibus, ut est apud S. Iob cap. 28. si aurum ex fluviorum obicibusnon cogatur, mineraliaque caetera negliagantur, actum est Indorum negotium, & Respub. inbterijt. Neque aluos fructus Hispant tanto Oceani circuitu quaerunt, neque alia ex causa, vel mercatores negotiantur, vel iudices praesident, vel ipsi quoque Sacerdotes plerumque evangelizant. Argentum, aurumque si desit, & se subducat ex oculis, omnis frequentia, omnis commeatio, omnis civilis, & Sacerdotalis cocursus brevi evanescet, &c. Et [sect. 7] ne quis novum hoc, aut mirum existimet, audiat Cicer. lib. 3. offic. dicentem: Omnes commovemur diligentius, cum aliqua species utilitatis obiecta est, Lucret. lib. 5. de natura rerum: Nusquam hominum genus incassum frustraque laborat. Et Martial. lib. 1. epigr. 152. qui ad irrationalia idem etiam extendit, dum inquit: In steriles campos nolunt iuga ferre iuvenci, Pingue solum lassat, sed iuvat ipse labor. Vera quippe est, & antiqua illa Horatij sententia epist. 1. lib. 1. qui mercatorum [sect. 8] cupiditatem Indos quaerere docuisse, quasi id praesagiens, quod nos nunc oculata fide experimur, his verbis admonuit: Impiger extremos currit mercator ad Indos Per mare pauperie fugies, per saxa, per ignes. Et lib. 1. Od. 5. Luctantem Icarijs fluctibus Africum Mercator intuens, otia, & oppidi Laudat rura sui: mox reficit rates Quassas, indocilis pauperiem pati. Eleganter Tibullus lib. 1. eleg. 10. in princip. Lucra petens habili tauros adiunxit aratro, Et durum terrae rusticus urget opus: Lucra petituras freta per parentia ventis, Ducunt instabiles sydera certa rates. Facit [sect. 9] text. in cap. fin. 7. q. 1. ibi: Cum labore suum sine fructu esse considerant, in loco alio ad laborem cum fructu migrant. Et illud quod ab Epicteto in altercatione Hadriani dictum circufertur: Qua ratione homo lassus non fit? lucrum faciendo. Sed praestat, [sect. 10] ut Aurelium etiam Cassiodorum audiamus, auree de hoc labore metallorum loquentem, & prae caeteris, qui ad alios terrae fructus consequendos diriguntur, utilem, & necessarium esse, probantem lib. 9. epist. 3. his verbis: Si laboromnis assiduus adeo diversos exigit fructus, ut aurum, argentumque solita commutatione mercetur, cur non ipsa diligenter exquirimus, propter quae poscere alia videbamur? Italia dives inferat nobis & aureos fructus. Omnis proventus acquiritur, ubi metallum fulvidum reperitur. Nam quid necesse est terram multiplici foecunditate lassari, si ipsa magis pretia in ea potuerint inveniri? Frumenta vobis usualiter Natura industria suffragante, concedit, passim se vina profundunt: [sect. 11] metallum raro proditur, ut studiosius expetatur. Et infra: Cur enim iaceat sine cultu, quod honestum potest esse compendium? Aurum siquidem per bella quaerere, nefas est: per maria, periculum: per falsitates, opprobrium: in sua vero natura, iustitia. [sect. 12] Honesta vero sunt lucra, per quae nemo laeditur: & bene acquiritur, quod a nullis adhuc dominis abrogatur. Et iterum lib. 4. epist. 34. Non est enim cupiditas eripere, quae nullus se dominus ingemiscat amisisse. Primi enim dicuntur aurum Eacus, argentum Indus Rex Scythiae repreisse, & humano usui summa laude tradidisse. Quod nos in contrarium negligere non debemus. Ne sicut latentia cum laude sunt prodita, ita inventa cum vituperatione videantur esse neglecta. Quod latius etiam prosequitur Georg. Agricola de re metall. lib. 1. pag. 8. & seqq. Vbi eorum argumentis respodens, qui metalla nec quaerenda, nec fodienda esse tradunt, pluribus contrarium probat, & aperte ostendit [sect. 13] hominem sine metallis non posse parare ea, quae suppeditant ad victum, & ad vestitum. Secvndo facit, [sect. 14] quod cum iusta harum Occidentalium regionum acquisitio, & retentio eo praecipue titulo muniatur, quod nostri Catholici Regis Christianam Fidem in eis annuntiare, propagare, ac conservare tenentur, ut late in lib. 2. & 3. primi tomi tradidimus: eodem plane argumento, attentius curanda, & defendenda videtur metallorum effossio, quae mediante Indorum opera, atque industria conficitur. Quoniam si divitiae [sect. 15] deficiant, quae inde constari solent, quantumvis pius, & sanctus eorundem Regum zelus, & affectus persistat, qui his auri, & argenti cardinibus principaliter non moventur, ut terigimus dict. 1. tom. lib. 1. cap. ult. ex num. 99. & lib. 3. cap. 5. ex num. 6. gentes tamen, quae iam has provincias inhabitant, & quotidie de novo in eas traijcere solent, illas proculdubio relinquent, ut supra consideravimus, & Archiepiscopi, Episcopi, Proreges, Magistratus, alijque spirituales & saeculares ministri reditibus necessarijs destituerentur, unde se commode alere possint. Regiaque tributa, & vectigalia deficient, quibus militum copias, & militares classes magnis quotannis sumtibus, ad earundem provinciarum defensione, & hostium depulsione, armari, & expediri videmus. Atque adeo Fides ipsa paulatim collabetur, quae inter istas Barbaras gentes toto laboribus, ac sudoribus plantata conspicitur. Ipsique, Hispanorum commercio, tuitione, ac directione cessante, ad idololatriam, & ferinos mores, quos antea habebant, redibunt, nec divini verbi Praedicatores securi inter eos poterunt permanere. Quod etsi nobis vitio verti non immerito possit, apud quos auri, argentique cupiditas plus valere videatur, quam ardor, & charitas, ut tot animarum millia Christo Domino lucrifiant; non tamen omnino mirandum, aut exprobrandum videtur, [sect. 16] cum Deus ipse pro summa bonitate, ac providentia sua, ut gentes adeo remotas, & Barbaras Evangelio adiungeret, aurum, argentumque his terris tam copiose donaverit, hisque veluti illecebris nostrorum ingenia, & animos disposuerit, ut Indorum conversioni simul incumberent, & quos sola charitas animarum forte non commoveret, divitiarum saltem cupiditas inescaret. Cui considerationi graviter insistes Ioseph. Acosta ubi supr. [sect. 17] merito cum D. Paulo ad Roman. 11. altitudinem divitiarum sapientiae & scientiae Dei compellat; quis enim non divini consilij arcanum suspiciat, atque admiretur, qui aurum, argentumque, omnium mortalium perniciem, salutem Indorum esse voluerit? Et in hoc ponderat illum alium D. Paul. locum ad Philipp. 1. Dummodo sive per occasionem, sive per vertitatem Christus annuntietur, & in hoc gaudeo, sed & gaudebo; de quo Nos pluribus egimus d. lib. 2. tom. 1. cap. 18. n. 36. & seqq. & huc etiam transferri possunt alia loca Scripturae sacrae, nempe Catic. cap. 8. Isai. 60. Psalm. 64. & Iob 28. quae eodem sensu explicuimus d. 1. tom. lib. 1. cap. 15. n. 40. & 41. & num. 56. & seqq. cum Basil. Pontio in 1. par. quaest. sive disputat. expositivarum, q. 8. cap. 4. pag. 475. ad finem. Tertio facit, quod si Reipublicae utilitas & necessitas haec Indorum servitia iusta reddere potest, ut saepe retulimus, aperte constat, nullum ex varijs modis in praesenti casu deficere, quibus [sect. 18] res aliqua necessaria dici solet, vel necessitatem importare, quos recenset Tusch. litt. N. cocl. 18. & 19. & Rutil. Bezon. de anno Iubilaei lib. 1. c. 10. pag. 62. & 67. Nam hae provinciae Indiarum aliter (ut diximus) conservari non possunt: & [sect. 19] ubi cum Hispano Imperi, ac Monarchia innctae esse coeperunt, & omnes, sive Indi, sive Hispani utrobique habitantes, sub eodem Rege constituti, aeque etiam tenentur communibus ciusdem Regis, & Monarchiae necessitatibus, periculisque succurrere, & se mutuo iuvare debent, membraque membris compati, suis quaeque ministerijs diligenter fungentia, ut late probatum reliquimus supra hoc eodem lib. cap. 4. ex num. 50. Ac per consequens [sect. 20] Indi, qui natura fua magis apti metallis effodiendis, & expoliendis esse videntur, in hoc munere inservire, & laborare debent, ut Regi nostro divitiae, ac facultates suppetere possint, quibus eadem quae possidet, Regna ab hostium invasione defendat; Fiscum, quem nimis exhaustum habet, reficiat; & quod praecipuum est, Fidem, & Catholicam Religionem adversus haereticos, & infideles tueatur, atque promoveat: quam ei esse [sect. 21] praecipuam curam, omnes agnoscimus, & pluribus probat Redinus de Maiestat. Princip. verb. Imperatoriam, num. 3. Borrell. omnino videndus, de praestant. Reg. Cathol. cap. 45. num. 34. & Dom. Valencuela cons. 99. num. 27. Quotidianis [sect. 22] enim constat experimentis, Hispanos homines, aut AEthiopes servos huic labori aptos neutiquam esse, propter temperamenti diversitatem, & alias rationes, quas tradit Agia dict. respons. de servit, person. pag. 25. & Nos sup. hoc lib. cap. 4. ex num. 110. Et ut apti essent, adhuc tamen (ut ibi etiam diximus) si eorum opera metallarij uterentur, plus dispendij, quam compendij consequerentur, propter mercedis incrementum, & alias expensas, atque pericula, quae necessario subire debent. Dictas porro causas, & rationes ad extorquendum hoc Indorum servitium praetexi, nemo succensere debebit, cum [sect. 23] ob easdem ab Hispanis nova tributa, servitia, & impositiones iuste exigantur, utilitate, & necessitate publica ita suadente, argum. text. & eorum, quae ibi notant DD. in cap. super quibusdam, §. praeterea, de verbor. signif. cap. tributum 23. quaest. 8. cap. quia 10. quaest. 3. ubi notanter Archidiacon. cap. innovamus, de censib. l. vectigalia, D. de publ. & vectigal. l. 1. C. vectigal. nova inst. non poss. cum alijs, quae latius adducam infra hoc lib. cap. 18. & refert Bobadilla in Politica lib. 5. cap. 5. Cevallos pract. commun. 1. tom. quaest. 578. Addition. ad Guidon. Papae decis. 424. & copiose Dom. Valencuela cons. 99. per tot. ubi tractat de servitijs, & donativis a subditis in casu necessitatis Regi praestari solitis. A quo, inquiunt, exactam, [sect. 24] atque scrupuIosam eiusmodi necessitatis informationem exigendam non esse, sed eius probabili affirmationi, sive testificationi credi debere; neque etiam expectandum, ut necessitas ad miseriam ultimam vergat, sed ut urgeat, vel immineat, sufficere, argum. text. in l. fin. C. in quib. caus. in integr. restit. ibi: Non etiam expectandum est, ut insula ruat, & sie deinde agi possit; & fentent. Cicer. lib. 2. offic. ubi inquit: Non est dubium propter aerurij tenuitatem, tributum esse conferendum, ut omnes intelligant, pro salute Reipublicae necessitati parendum, quibus alia adijciunt Bobadilla & Valencuela ubi sup. Et facit, [sect. 25] quod habetur 4. Regum cap. 18. & alibi saepe, ubi Ecclesiae, & templorum vasa, necessitate urgente, licite per Reges sumi posse docemur. Et idem tradit l. 9. tit. 2. lib. 1. Recop. eo tamen addito, quod postea illa integre restituere debeant, & l. 1. tit. 1. part. 2. ubi dicitur, [sect. 26] Regem positum in necessitate, ita sibi de bonis, ac facultatibus subditorum succurrere posse, ac si ea haereditario iure ad illum pertinerent. Quod latius prosequitur Dom. Valencuela d. cons. 99. num. 5. & 6. & est doctrina D. Thom. in 2. 2. quaest. 62. art. 8. in solut. ad 2. ubi tractat, qualiter ex eadem ratione excusetur Rex a restitutione, vel solutione eorum, quae debet, vel dilationem petere possit? De quo sunt videndi Caictan. Banes, & Aragon. ibid. & latius & melius Ludovic. Lopez in summ. cap. 114. cum seqq. usque ad cap. 121. Navarr. in Manuali Latin. cap. 21. ex num. 62. & Covarr. in Reg. peccatum, 1. par. in princip. num. 2. Et plurima alia, [sect. 27] quae de necessitate, & eius effectibus congerit, post alios, Romanus in l. si vero, §. de viro, fallent. 54. D. solut. matrim. Roland. a Valle cons. 43. n. 20. cum seqq. vol 2. & cons. 21. n. 14. vol. 1. Medices de fortuit. casib. 1. par. q. 6. per totam, Duenas reg. 102. Craveta cons. 6. num. 91. Tiber. Decian. respons. 20. num. 14. & 36. vol. 1. Petr. Gerard. singul. ult. Bolognet. cons. 1. n. 169. cum seqq. latissime Victavian. decis. Pedemont. 68. n. 28. Simon de Praet. de interpret, ult. volunt. lib. 1. fol. 125. & seqq. Qvarto, in favorem eiusdem sententiae considero, quod [sect. 28] licet semper execrabilis, ac reprehensibilis fuerit aliquorum Regum, & Imperatorum Tyrannis, qui, sub publicae utilitatis, vel necessitatis colore, gravia, & nova tributa, & onera suis subditis imponebant, de quibus late agit Petr. Gregor. lib. 3. de Repub. cap. 4. & 5. & lib. 6. cap. 13. n. 8. Cuiacius lib. 10. observ. cap. 7. Cromerus lib. 23. de reb. Polon. & Nos infra hoc lib. cap. 18. ubi de tributis Indorum agemus. Nusquam tamen [sect. 29] notatum, vel prohibitum reperitur, quod Reges iustis, ac permissis arbitrijs utentes, patrimonia sua, & Fiscales reditus augere conentur: quin potius morataliter Principem peccare, Doctores existimant, qui pro virili non curat, auri, & argenti thesauros congerere, ut expeditionibus bellicis paratus existat, & subditos, quanturm possit, a tributorum oneribus liberet, ut constat ex text. in cap. Principes, cap. administratores, 23. q. 5. cap. alius 15. q. 6. D. Thom. lib. 2. de regim. Princip. Navarr. in Manual. c. 25. n. 2. Pineda Fraciscan. in Agricult. Christian. dialog. 20. §. 5. Petr. Gregor. lib. 2. de Republ. cap. 9. & alijs relatis a Bobadilla in Polit. lib. 2. c. 12. n. 70. & lib. 5. c. 5. n. 8. verb. Para estas, Rutil. Benzon. de ann. Iubilaei lib. 2. pag. 164. M. Anton. Perez in Laurea Salmant. certam. 5. expositivo de hominum praefect. c. 3. pag. 277. &c. 4 pag. 284. M. Marquez, omnino legendus, in Gubernat. Christian. lib. 1. c. 3. pag. 27. & 28. illustriss. & eruditiss. D. Archiepisc. Bracharens. D. Rodericus Acuna in notis ad cap. his igitur, dist. 23. pag. 159. Vbi an peccaverit [sect. 30] Salomon immensos divitiarum cumulos coacervando: & novissime & elegantissime Maucler. in Monarch. Gallic. lib. 2. 3. par. cap. 11. ubi idem pluribus probat, & Zipaeus de Magistr. lib. 4. cap. 30. num. 4. pag. 411. In pecunia quippe, & divitijs Principum, Reipublice nervos [sect. 31] esse, nemini dubium est, ut docet Vlpian. in l. 1. §. in causa, D. de quaestion. l. lex quae tutores, C. de admin. tutor. Novella Leonis Imp. 52. ubi Gottofred. in notis M. Tull. in Orat. pro Leg. Manil. Cornel. Tacit. lib. 20. Annal. ibi: Neque quies getium sine armis, neque arma sine stipendijs, neque stipendia sine tributis haberi queunt. Anton. Perez d.c. 3. n. 30. & latissime Petr. Andreas Canonher. in quaest. & discurs. sup. cornel. Tacit. pag. 224. & seq. Forner. lib. 1. selectionum cap. 20. & Cuiac. lib. 6. observat. cap. 19. noster Bobadilla, qui plures alios refert, in Polit. lib. 5. c. 4. n. 1. & seqq. & Scipio Ammiratus in dissert. polit. lib. 18. c. 9. pag. 297. Vnde merito [sect. 32] scriptum reliquit Polybius lib. 5. nihil non seditionibus, ira, ac simultatibus plenumin Republica, ut & in privata vita, accidere consuevisse, quando praecisis sumtibus necessaria deficiunt. Et M. Tull. lib. 1. epist. ult. ad Brutum, quod maximus in Repub. nodus est inopia rei pecuniariae, quibus alia addit Iust. Lips. d. lib. 4. Polit. c. 11. & lib. 6. cap. 2. & 4. Dom. Valencuela d. cons. 99. Num 3 & seqq. & Simon Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. pag. 395. Inter praedicta vero media, & arbitria, quibus iuste Principes divitias, & thesauros cogere possunt, illud plane iustissimum [sect. 33] semper, & honestissimum iudicatrum est, ut metalli fodinas, quae in suis Regnis existunt, perquirere, & effodere faciant, atque ita ex latetibus terrae thesauris, ibi inutiliter quiescentibus, Regias gazas adaugeant, suisque, & populorum sibi commissorum necessitatibus, & utilitatibus consulant. Quod praeclare admodum [sect. 34] extulit Cassiodor. d. lib. 9. epist. 3. cuius verba sup. n. 10. retulimus, ubi etiam subiungit: Officinis solemniter instatutis, montiu viscera perquirantur, intretur beneficio artis in penetrale telluris, & velut in the sauris suis, Natura locuples inquiratur, &c. & no minus eleganter Latinus Paccatus in Panegyr. ad Theodos. ubi Maximum Tyrannum reprehendens, quod non contentus eo divitiarum cogendarum modo, quo alij Caesares usi fuerant, eas violenter a iustis possessoribus abrogabat, sic inquit: Neque enim, qui Regibus mos est, exercendis invigilabat metallis, ut latentia Naturae bona in usum accerseret, & pararet in noxias, nullo pauperiore, divitias. Parum ille pretiosum putabat aurum, quod de montium venis, aut fluminum glareis quaesitor Bessus, scrutator Callaicus eruisset. Atque huc nimirum pertinet, [sect. 35] quod de damnis, aut malis divitiarum recongitarum ex illo Eccles. cap. 2. Coacervavi mihi argentum & aurum, tradit Ioan. Pineda de reb. gest. Salom. lib. 7. cap. 13. pag. 520. & Mart. Delr. in Adagijs sacr. 2. tom. adag. 409. pag. 533. ubi pluribus probat, thesauros, & sapientia communicari debere, sic explicans illud Eccles. 20. Sapientia absconsa, & thesaurus invisus, cui convenit illud Ptolemaei Regis AEgypti, initio 2. ad Iudaeos epistolae: Thesauri occulti, & faontis obsignatae, quae est utilitas in utrisque? & Lucani in carmine ad Pisone: Abdita quid prodest generosi vena metalli, Si cultore caret? Et idem pulcro Emblem. docet Sabuc. pag. 206. Aurum, dum latitat, nihil venis, atque cavernis Profuerit, fulvae ni effodiantur opes. Qvinto facit, [sect. 36]quod cum ea, quae exemplo fiunt, iure fieri, putare homines soleant, ut ait Cicer. lib. 3. de Orat. iuncta l. exemplo, C. de probat. gloss. notab. in cap. ult. 1. dist. & traditis a Felino in cap. 2. de praesumt. & a Me in tract. de crim. parricid. lib. 1. cap. 2. pag. 5. Non videtur improbari posse haec consuetudo, Indorum vassallorum mineralibus addicendi, [sect. 37] cum eadem omnium fere saeculorum, ac nationum usus admiseri, Sic enim [sect. 38] invenimus Craesum Lydorum Regem gazas, & thesauros suos supra modum implesse, ita, ut inter prodigiose divites numeretur, ut prodit Herodor. lib. 1. Plutarc. in vita Solonis, Cic. lib. 4. de Finib. & Erasmus in Adag. Craeso ditior, & Craesi pecuniae teruncium addere. Et Semiramidem [sect. 39] metalla per captivos exercuisse, teste Diodoro Siculo, Suida, Rhodigin. & alijs, quos refert Pineda de reb. Salomon. pag. 186. & 197. & Bobad. in Polit. lib. 1. c. 9. n. 20. Athenaeus quoque lib. 6. c. 7. circa fin. scriptum reliquit, [sect. 40] Atticos per vinctas servorum myriades metalla operari solitos fuisse, & ex Possidonio narrat, ipsos servos a dominis defecisse, atque omnes metallorum custodes interemisse, arcemque Sunij occupasse, ac diu devastasse Atticam regionem. Et in Macedonia [sect. 41] legimus, ex effossione aeris singula talenta in sirigulos dies Alexadro pendi solere, ut refert Alexand. ab Alex. lib. 4. dier. Gen. cap. 10. ante fin. ubi eius Additionator Tiraq. plura alia suo more congessit. Cuius etiam metalli Macedonici ingens vectigal Romanis impesum fuisse, Livius testatur lib. 45. & Cassiodor. in Chron. ann. ab Vrbe condita 597. Et eo pertinet l. 7. de metallarijs Illyrici, in C. Theodos. & Petr. Greg. lib. 3. de Repub. cap. 4. n. 17. Strabo quoque lib. 3. Georgraph. (& ex eo recolens Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 426. & Guidus Pancirol. in Thesaur. var. antiq. lib. 3. pag. 372.) Auctor est, [sect. 42] olim iuxta Carthaginem, quadra ginta hominum millia uni argento effodiendo operam impendisse. Et idem de alijs nationibus, [sect. 43] & de varijs modis, ac formis, quibus aurum, argentum, & alia metalla quaerere, & exercere solebant, late post alios, tradit Theatr. vitae humanae pag. 591. & pag. 3626. & sequentib. Possevin. in Bibliot. lib. 12. c. 65. Borrel. de praestant. Reg. Cathol. cap. 28. per tot. Vbi etiam disputat, an [sect. 44] argentum arte fieri possit, Pineda in coment. sup. Iob, 2. tom. c. 38. vers. 4. pag. 484. & latius de reb. Salom. lib. 1. cap. 15. ex pag. 197. ad 239. Maiol. d. colloq. 19. Forcatul. de Gallor. Imper. & Philosoph. lib. 1. pag. 48. & 49. ubi tractat, cur Pluto, [sect. 45] quem metallorum, sive divitiarum Deum fabulosa antiquitas finxit, Dis fuerit appellatus? Nimirum quia divitiae omnes terris inclusae, e terris oriantur, & recidant omnia in terras. Terrena autem omnis vis, atque Natura diti Patri dicata sit, teste M. Tullio lib. 2. de natur. Deor. & plura docte & copiose cumulans, Guido Pacirol. hi sup. & Bulenger. d.c. 22. ubi [sect. 46] addit, extare legem censoriam Ictimulorum auri fodinae, qua in Vercellensi agro cavebatur, ne plus quinquemillia hominum in opera publicani haberent, Fr. Thom. Maluenda de AntiChristo lib. 6. cap. 12. ubi Potosienses nostras argenti fodinas extollit. Et novissime [sect. 47] Fr. Ioan. a Ponte Dominican. de conven. utriusque Monarch. lib. 1. cap. 26. & lib. 3. cap. l7. & 16. ubi de argenti beneficio & purgatione, & Asiae & Africae, & nostrae Hispaniae copiosis metallis, & mineralibus agit, & quam innumera hominum millia eorum effossioni, & operationi incubuerint, & occubuerint. Dequo etiam videri possunt, quae minutatim scribit Seneca lib..natur. quaest. Diodor. Sicul. lib. 6. cap. 9. Plin. lib. 33. bap. 4. & ex eo, Hispano sermone, doctus noster Bernard. Aldrete de orig. linguae Hispanae lib. 1. c. 21. pag. 133. & Cael. Rhodigin. lib. 18. c. 22. ubi docet, hac ex causa [sect. 48] dici solere, Hispaniae subterranea Plutum inhabitare: & Pineda ubi sup. ubi Serariu reprehendit, quod Hispaniae divitias, aurique, & argenti fodinas, vel nulas fuisse, vel ia ad Indos transijsse, scriptum reliquerit. Ipsos quoque Incas, & Motechumas anti[sect. 49]quos Peruanorum & Mexicanorum Reges, sive Tyrannos, eosdem Indos, de quibus agimus, metallis fodiendis addicere solitos, & hinc magnam divitiarum copiam conflare, pluribus probat Ioseph. Acosta in hist. natur. & morali Indiar. lib. 6. c. 15. & Garcilas. Inca in comment. Regijs, sive de Incarum origine, lib. 5. cap. 7. lib. 6. cap. 2. & lib. 8. cap. 24. nimirum, quia Indis suis pro servis utebantur, ut tetigimus in 1. tom. lib. 2. cap. 16. n. 6. & ostendit caput Regiae epistolae anni 1574. ad Proregem Mexicanum scriptae, quod extat 4. tom. pag. 315. ibi: Para labores, i obras publicas, i otras, a que ellos desde su infidelidad estaban obligados. Sed [sect. 50] ne Romanos praetermittamus, qui reliquis nationibus iustiores, & sapientiores quondam habiti fuerunt, ut dixi eodem 1. tom. lib. 6. cap. 7. n. 72. & seqq. Hi quidem, ubicunque Imperium, & dominationem suam extedebant, in metallis inquirendis, & eruendis, montibusque hac de causa susque, ac decus volvendis, omnem curam, & operam impenderunt, ut prolixe narrat Plin. d. lib. 33. de natur. hist. cap. 4. & passdim reliqui Auctores supra citati: habeturque, & quod magis est, laudari videtur [sect. 51] lib. 1. Machab. c. 8. ibi: Et audierunt praelia eorum, & virtutes bonas, quas fecerunt in Galatia, & qua obtinuerut eos, & duxerunt sub tributum & quanta fecerunt in Regione Hispaniae, & quod in potestatem redegerunt metalla argenti & auri, quae illic sunt, &c. Et manifeste constat [sect. 52] ex toto tit. C. de metallis & metallarijs, & procuratoribus metallorum lib. 11. ubi, quod plus est, in l. 4. & ult. saris ostenditur, homines fuisse his metallorum laboribus peculiariter macipatos, qui si ab eis ausugerint, undecunque revocari iubentur. De quorum [sect. 53] metallariorum, & aliorum similium officiorum quasi servili conditione, plura colligere possumus ex Cuiacio, omnino videndo, in recit. posth. ad Cod. sup. l. 5. C. de praescript. trigint. col. 937. & in d. tit. C. de metallar. ubi etiam Alciat. & Pyrrhus AEngleberm. & Toletan. in lucerna Rubricar. & latius, & elegantius Bulenger. de Romano Imperio lib. 9. cap. 23. pag. 719. & seqq. ubi addit, [sect. 54] quod quicunque volebat metallarij officium profiteri, prius praestabat Fisco octo scrupulos in baluca, id est, in arenato, vel minuto auro puro. Qua [sect. 55] de causa metallorum fodiendorum ius ipsi Romani, & postmodum aliae gentes inter Regalia computarunt, & proprie ad locorum supremos Principes pertinere sanxerunt, qui ea inter vectigalia habebant, quae & publicanis locabantur, ut inquit Plin. d. lib. 33. cap. 4. Bulenger. d. cap. 22. Pacirol. in d. Thesauro, pag. 372. cum alijs, quae tradit Vvesemb. cons. 95. num. 14. & cons. 60. Rosenthal. de feud. 1. par. c. 5. cocl. 89. Regner. Sixtin. de Regal. tit. de metall. AEgidius Bossius in praxi, eod. tit. de metall. n. 3. 11. & 13. Ioann. Garcia in tract. de expens. cap. 22. n. 47. Vincent. Carroc. de locato, par. 4. tit. de remiss. merced. q. 10. Ioan. Kalin. in lexico iuris, verb. Minerae, & latissime Farin. 3. tom. crim. q. 104. ex n. 33. Petr. Heigius 1. part. quaest. Miscell. q. 13. Rauchbar. q. 23. Modest. pistor. cons. 4. n. 7. & Rhenat. Chopp. de doman. Franc. lib. 1. cap. ult. & Nos latius dicemus infr. lib. 5. cap. 1. Atque hoc iure, & usu metallorum a mineralibus extrahendorum, passim hodie Germani, & aliae nationes utuntur. Et de Friderico III. Imp. narrat Munster.[sect. 56] in Cosmographia, & ex eo recolit Theatr. vitae human. vol. 5. lib. 2. pag. 1229. summum studium adhibuisse in re metallica, & ubicunque licuit, metallicam rem tractavisse. Et quod [sect. 57] metalla rij non sint reprehendendi, sed potius laudandi, quia labore proprio sibi & Reipublicae prosunt, optime docuit Bald. in tract. de vi turbat. pag. 127. n. 100. & seqq. & venuste Phalaereus Demetrius apud Athen. lib. 6. dipnosoph. eam rationem addens, quod frequenter, proprijs consumtis, incertorum gratia, quae se consecuturos sperabant, non receperunt, quae vero habebant, abiecerunt, & tradens plura alia Cassanaeus in Catalogo gloriae mundi, par. 11. consid. 38. & Ioan. Guidus in tract. de mineralib. lib. 4. tit. 15. ex num. 1. & DD. in d. l. 1. C. de metallar. [sect. 58] per text. ibi: Is labore proprio, & sibi & Reipub. commoda comparet. Quae omnia [sect. 59] exsibilandum praebet Forcat. lib. 1. de Gallor. Imper. & Philosoph. pag. 44. ubi invide Hispanos notat, quasi nimis cupidos & avaros, quod metalla effodiant. Sexto facit, quod licet concedamus, ex hoc servitio, quod Indi in metallorum fodinis praestare coguntur, magnum eis laborem iniungi, aegritudines causari, & interdum mortis etiam periculum imminere. Adhuc [sect. 60] tamen, si hoc periculum non est admodum evidens, & inevitabile; sed tale potius, quod multi evadunt, licet alij deficiant, non debet eius occasione, & timore metallorum opera deseri, quam tot rationibus, Reipublicae usibus non solum utilem, verum & necessariam esse probavimus. Est quippe [sect. 61] apud Principe coerciva quaedam potestas, ut subditos sibi homines iuxta eorum qualitatem in his ministerijs deservire compellat, quae totius Reipublicae conservationi, & necessitati expedire videantur, alias non esset sibi sufficiens, neque communi bono consuli posset, ut late probant Sotus, Victoria, Molina, & alij, quos retulimus sup. hoc lib. cap. 4. vers. Sexto facit, num. 120. & seqq. Et ita in eisdem fere nostris terminis receptum est, [sect. 62] Principem potestatem habere, ut vitam subditi aliquando exponat mortis periculo, licet cruciare illum nisi ob proprium peccatum non possit, ut post Sotum & Victoriam eleganter docet Molina de iust. & iure, tract. 2. disp. 25. & in disp. 662. n. 1. to. 3. Pet. de Arag. in 2. 2. q. 64. art. 6. & latius P. Gabr. Vazquez, omnino videndus, in 1. 2. 1. tom. disp. 135. n. 11. P. Mag. Lorca in 2. 2. lect. 3. disp. 36. ex num. 45. ad 60. Gomez de Mescua in tract. de potest. in se ipsum lib. 1. cap. 2. n. 18. & seqq. & lib. 2. cap. 2. Callistus Remirez, qui alios adducit, in tract. de lege Reg. Arag. §. 31. n. 13. Camill. Borrell. in tract. de Magistr. edict. lib. 4. cap. 9. & 14. & Agia in d. respons. de servit. person. in d. 3. par. pag. 56. Quibus non relatis, idem in nostro casu defendit Matienz. d. tract. de moder. Reg. Peru, 1. par. c. 40. belli exemplum adducens, [sect. 63] quod ubi urget, omnes militare compelli possunt, se partier ac patriam in communi periculo defendentes, l. nullus, C. de cursu pub. lib. 12. l. 3. 4. & 5. tit. 19. par. 2. sive tale bellum sit defensivum, sive offensivum, dummodo illud iustum & licitum sit, & ex iustis causis susceptum, ut recte docent Banes in 2. 2. q. 64. a num. 5. dub. 1. Gregor. de Valencia disp. 3. q. 16. de bello punit. 2. & 3. Leonard. Less. lib. 2. de iustit. & iur. cap. 4. in fin. n. 49. & alios reserens Amesena de potest. in se ipsum lib. 2. cap. 2. num. 16. qui ad id expendere potuerunt plura loca sacrae Scripturae, in quibus decem in casibus bellum motum, & ad id populum compulsum fuisse videmus, nempe Genes. cap. 14. Reg. cap. 23. 24. & 26. 2. cap. 10. 11. 12. & 18. 3. cap. 15. 16. & 20. 4. cap. 3. Indic. cap. 15. & 20. Zachar. 14. & Osee 10. & Machab. cap. 1. 3 & 4. & tradit alia, loquens in similibus rulendinis, q. 10. n. 24. & seqq. & q. 43. ex n. 49. Quod tamen aliquin restringere solent, si Principis reditus, Regnique tributa, ad tale bellu inferendum, vel propulsandum nequaquam susficerent, aut aliae gentes non essent, quae se ad id voluntarie conducerent, argum. l. si quis in hoc, in fin. C. de Episcop. & Cleric. & eorum, quae tradit Lucas de Pena in l. 1. C. ne rustican. lib. 11. col. 6. n. 1. & Thom. Morus in Vtopia lib. 2. ubi inquit, [sect. 64] Vtopienses, sicubi bellum habituri sint, id per milites externos peragere, licet magno stipendio conductos, eos enim libentius, quam suos cives obijciunt discrimini. Nititur autem praedicta coatio, ea etiam similitudine, [sect. 65] quod sicur manus exponit se periculo ad conservationem capitis, sic civis, ubi oportuerit, se eidem periculo exponere debet, pro Reipublicae, vel Principis sui conservatione, ut late, & optime docet D. Thom. 1. par. q. 6. art. ult. Ioann. de Terra-Rubea in tract. contra rebelles art. 32. vers. 1. Amescua, Remirez, & alij ubi sup. & Greg. Lopez, omnino videndus, in l. 5. tit. 21. par. 4. verb. Por ellos, ubi concludit, [sect. 66] quod licet vassallus no teneatur omnino mori pro Domino, tenetur tamen vitam in periculo propter illum exponere: vassallosque servis, & famulis comparat, qui pro dominis quodvis periculum suscipere debent, l. 1. §. hoc autem, & §. potuisse, & l. cum domus, D. ad Syllanian. Potest etiam aliud simile sumi, [sect. 67] de coactione medici corporalis, vel spiritualis, Magistratusque civilis, ut tempore pestis, etiam si verosimiliter contagionis periculum timeant, a loco ubi resident, exire non possint, quin potius ibidem aegrotantium curationi, & sacramentorum, aut iustitiae administrationi diligenter incumbant, & reliqua provideant, quae infirmorum salutem, & Reipublicae levamen respiciant, de quo plene agit Ripa in tract. de peste, cap. 7. n. 88. & seqq. Banes in 2. 2. q. 33. art. 3. col. 1222. in fine, Navarr. in Manual. c. 24. n. 10. Eman. Roder. in summ. 2. par. cap. 9. n. 2. Bobadilla in Polit. lib. 5. c. 5. n. 26. Rutil. Benzonus in tract. de fuga tempore pestis lib. 1. disp. 1. q. 1. & concl. 1. & plures referes Gomez de Amescua in tract. de potest. in se ipsu lib. 2. cap. 4. n. 5. & seqq. Et denique facit [sect. 68] aliud exemplum Agiae ubi sup. pag. 68. ex communi usu Venetorum, Ligurum, & aliarum nationum deductum, quae quotidie bellorum occasionibus, alijsve communibus Reipubl. necessitatibus imminentibus, non solum subditos cogere solent, ut se numeris militaribus referant, sed etiam homines liberos, invitos, & reluctantes, triremibus mancipant. Quamvis [sect. 69] hic labor durissimus, & vilissimus sit, & damnationi in metallum aequiparetur, atque in eius locum successerit, ut tradit Grammaticus decis. 32. n. 4. & 5. Afflict. ad constit. Neapol. 3. par. n. 5. Paul. Granut. in Theoremat. iur. cap. 3. n. 10. Farin. in prax. crim. lib. 1. tit. 3. q. 19. n. 14. Acosta d. lib. 3. cap. 18. pag. 350. in princ. & novissime Vincentius de Franch. decis. 140. n. 8. Naevius, qui alios adducit, in l. aut damnum, §. in metallum, D. de poen. Mornac. in not. omissis l. 1. §. cum patronus, D. de offic. Praefect. urb. pag. 1072. & Petr. Faber lib. 2. semstr. cap. 5. pag. 51. ubi probare contendit, hanc triremiu poenam veteribus etiam cognitam fuisse, de quo etiam Brodeus lib. 2. miscell. c. 30. & late Ian. Langlaeus lib. 10. semestr. cap. 5. per tot. Et conducunt alia, [sect. 70] quae de obligatione membrorum in capite protegendo, ac defendendo copiose congerit Petr. Andr. Canonherius Aphorism. Polit. Hippocrat. pag. 213. ubi refert carmina cuiusdam Poetae sic canentis: Est corpus quod in bisviget inviolabile terris Robore membra valent, consilioque caput. Poscit opem pia membra caput, nec membra recusant: Mutuus hic demum consolidatur Amor. Fit, fieri longo nequit, ut quod tempore tande Cur: capitis curam nam Deus ipse gerit. Quam bene dum caput est salvum, salva omnia membra; Ergo ut vivatis membra fovete caput. Septimo & ultimo, atque efficacius quidem, pro eadem opinione perpendo, antiqua huius Regni Peruani, & Mexicani consuetudinem, Indos huic labori distribuendi, plurimis Regijs provisionibus, ordinationibus, schedulisque subnixam. Quas [sect. 71] variae hominu doctorum, & in rebus Indiarum magna experientia praeditorum consultationes praecesserunt. Ac praesertim Excellentis. (ut diximus) Proregis D. Franc. Toleto, qui etiam hac de causa (ut alter Osiris mundi oculus dictus) totum hunc Peruanum orbem lustravit, & qui quaeque provincia ferre posset, diligenter inspexit, & prudenter disposuit, ac postea Regio Indiarum Consilio communicavit. Vbi de eadem materia multoties summa cura, & studio actum, & disputatum fuisse notissimum ess, Quo fit, [sect. 72] ut superfluum, imo & superbum videri possit, hoc denuo in dubium vel examen vocare, cum secundum Cassiod. lib. 10. var. epist. 2. consuetudo tanto certior iudicada sit, quanto ventustior, quia facile mutari non potest, quod per longa saecula custoditur. Et semper [sect. 73] debeat praesumi pro legibus, & lussionibus, quas nostri Reges in negotijs ita arduis, & gravibus edunt, maxime tantorum Patrum consilio, & auctoritate interveniente, iuxta ea, quae late adduximus 1. tom. lib. 3. cap. 2. per tot. l. fin. C. de fideiussor. cap. cum M. de constit. l. humanum. 8. C. de legib. & tradita a Navar. lib. 5. consiliorum, sub tit. de Simon. cos. 18. n. 3. Sarmient. lib. 3. select. cap. pen. Padilla in l. fin. n. 10. C. de divers. rescript. Annae. Robert. lib. 2. rer. iud. cap. 11. fol. 168. & Ioseph. Acosta d. lib. 3. cap. 18. ad finem, [sect. 74] ubi in nostris terminis hoc argumento utes, ita concludit: Et quoniam gravi maturaque Theologorum, iurisque prudentium consultatione, no ita pridem totum hoc, de mineralibus per Indos elaborandis, negotium tractatum est, extantque leges provinciales scriptae, quo ordine, quave moderatione metalla eruantur, ut saluti commodisque Indorum prospectum sit, non mihi videor tantorum virorum sententia improbare, multoque minus leges alias debere praescribere, quibus tam aspera Indorum conditio temperetur. Neque enim [sect. 75] est credentum Senatores, & viros graves multoties sine consilio, & cum animae periculo aliquid statuisse, & rationi status, magis quam propriae conscientiae indulgere voluisse, contra textum in cap. si dominus 11. q. 3. & ea, que in simili tradit Covarr. in pract. cap. 35. n. 3. vers. 5. Calderin. de usuris cons. 11. in fin. Navar. in Manual. cap. 17. num. 283. vers. Pro affirmativa, Sarmient. de redit. Eccles. 2. par. cap. 4. & novissime Callistus Remirez in tract. de leg. Reg. Aragon. §. 20. num. 93. pag. 167. Et ut dictarum schedularum relatione aggrediamur, quanti semper momenti fuerit habita haec mineralium inda gatio, ac metalloru operatio, optime, [sect. 76] inter alia ostendit, cap. 67. Instructionis Proregis Peruani an. 1595. tom. 1. impress. pag. 324. ubi dicitur: Tambie os encargo mucho que tengais mucha cuenta con la labori i beneficio delas minas descubiertas, i en procurar que se busquen i labren otras de nuevo, pues la riqueza de la tierra es el nervio principal para su conservacio, i de su misma prosperidad resulta la destos Reinos, q es en ellos tan importante i necessario quanto lo terneis entendido. Et [sect. 77] ob has, & alias consideratione, quas supra retulimus, Reges nostri, licet aliquando haesitaverint, permittere postea coeperunt, ut Indi huic labori subiugarentur. Primo enim [sect. 78] per quandam schedulam ann. 1551. directam Dom. D. Antonio de Mendoza, & aliam ann. 1573. & 1575. Dom. D. Fracisco a Toleto, Peruanis Proregibus, quae reperiuntur in 4. tom. impress. pag. 313. & seqq. eis iniunctum fuit, ut inquirerent, an expedies esset, Indis licentiam concedere, ut metallis operam darent; & si oportere iudicarent, ea illis concederent, qui se sponte sua, huic labori addicere vellent, certis laborandi horis, & iusti competentisque salarij taxatione praefixa, & ea cautione adhibita, ut bene a metallarijs haberentur, damnumque ex hac operatione non caperent. Idem quoque Proregi, & Audienti Mexicanae eodem tempore scriptum fuisse videtur, & cum ab eis responsum esset, paucos vel nullos Indos reperiri, qui volutarie metallorum labori operas suas conducere vellent, ac propterea oportere, ut huic muneri adeo necessario, sicut & alijs, etiam inviti, distribuerentur; [sect. 79] rescriptum eis fuit in Regijs epistolis anni 1574. & 1575. quae habentur d. 4. tom. pag. 315. ut Indos compellerent, sicubi id necessarium esse iudicarent, sub praedicta iustae mercedis, & moderati laboris cautione, & ne longe a suis regionibus ad alias contrarij temperamenti abducerentur, ea ratione reddita, quod aliter utraque, iam simul mixta, Hispanorum, & Indorum Respublica, sustentari & conservari non poterat. Eadem tempestate, ob eandem quoque rationem, [sect. 80] similis ordo datus videtur Proregi Peruano Dom. D. Franc. a Toleto, qui providas (ut diximus) circa hanc Indorum distributionem, ordinationes edixit, & Potosiensibus argenti, ac Guancavelicensibus argenti vivi fodinis Indos ex provincijs vicinioribus assignavit. Cuius factum probatur, & ad alia mineralia de novo reperta extendi iubetur in capite epistolae 10. Ianuar. ann. 589. ad Proregem Peruanum Dominum Comitem del Villar, quod extat dicto 4. tomo pagina 315. & seq. & quia notabile est. hic omitti no potest: En muchas de las cartas que ma aveis escrito, i particularmente en la de ocho de Mayo deste ano, referis las muchas minas que cada dia se van descubriendo en essas provincias, i la gran suma de plata que de ellas se sacara, si se pudieran dar Indios para su labor, i que por ser naturalmente inclinados a vicios, ociosidad, i borracheras, cuyo remedio consiste en ocupallos, fuera bien repartirlos para las minas. E porque aviendose platicado sobre esto, ha parecido, que sin embargo de lo proveido por cedulas antiguas, cerca de que no fuessen compelidos a este trabajo contra su voluntad, se les podria mandar, que vayan a ellas: lo hreis de aqui adelante, no mudando temple de que se les siga dano en la salud, e teniendo doctrian, e ju sticia que los ampare, e comida con que se sustenten, e buena paga de sus jornales, i ho hospital donde se curen, i sean bien tratados, i regalados los que enfermaren. I en quato a los salarios de doctrina i justicia, porque ha parecido justo que sea a eosta de los mineros, pues resulta en su beneficio el repartirse los dichos Indios, e que tambien paguen lo que pareciere ser necessario para la cura de los enfermos: verloheis, i en conformidad de lo q sobre esto dexo ordenado para Potosi, i Guacavelica el Virrei don Francisco de Toledo, lo proveereis como mejor os pareciere, tomado sobre todo el parecer de essa mi Real Audiencia, i de personas platicas, e inteligentes, i de lo que se determinare, e hiziere me avisareis. Post quas schedulas, [sect. 81] plurimae aliae passim editae sunt, & eduntur quotidie, quae tum enutiative, tum dispositive hanc Indorum ad metalla distributionem apertis verbis iubent, atque confirmant. Inter quas eminet illa Matriti 14. Ianuar. ann. 1594. ad Proregem Peruanum Dom March. de Canete d. 4. to. pag. 306. & similies aliae quarum meminimus sup. cap. 5. num. 6. quae Indos, qui ad metalla coguntur, bene tractari iubent, & salarium competens, etiam pro eundo, & redeundo, assignari. Extat etiam [sect. 82] caput epistolae Vallisoleti 10. Febr. ann. 1601. ad Proreg. Peruan. Dom. D. Ludov. a Velasco, quo cavetur, ut super omnia alia servitia, hoc prae oculis habeat, his verbis: Queda entendido lo que dezis acerca de la falta que ai de Indios para la labor de las minas, i la dificultad que ai en quitarlos de otros servicios, como la Audiencia era de parcecer, paralabrar las mas forcosas, i encargoos mucho, que vos procureis acomodarlo todo de manera, que no se falte a la conservacion de la Republica, i beneficio de las minas, i de los mesmos Indios, i a su buen tratamiento, entretanto que mas particul armente se os ordena en esto lo que se buviere de hazer, i avisarmebeis de lo que en todo buviere, i se hiziere. Eodem [sect. 83] anno, & loco, 24. Novemb. edita fuit, & ad eundem Proregem missa, illa schedula, quae super servitijs personalibus novam formam imponere voluit, & inea, cap. 13. cu multis seqq. propter Reipublicae utilitatem, & inexcusabilem necessitatem Indi mineralibus assignari soliti, conservari iubentur. Ita tamen, ut si possibile suerit, deinceps volutarij conducantur, & Hispanis, AEthiopibus, Hybridis, alijsque otiosis hominibus ad eundem laborem delectis, Indi subleventur, & ne, longius ire cogantur, circa easdem fodinas municipia, & reductiones eorum fiant, qui ibidem laboraturi sint. Et licet in cap. 15. haec distributio pro uno dumtaxat anno fieri iubeatur: El qual se senala de termino a los mineros, para que dentro del se provean de esclavos, i de gente de servicio parael beneficio de las minas. Eade tamen die [sect. 84] altera schedula secreta eidem Proregi directa fuit, quae iubet, ut priorem exequi supersedeat, si re mature inspecta, & consulta, cognoverit, eius implementum aliquas difficultates habere, & metallarios sibi per servos, aut Indos spontaneos providere non posse, quia Regiae intentionis non est, ut quaestuosa haec fodinarum operatio cesset, vel minuatur, quemadmodum & agrorumcultura, & pecorum procreatio, cum haec omnia pariter ad Reipublicae utilitatem conducant. Quod quidem [sect. 85] dictus Dom. Prorex magno studio habito supersedit, & suae comperendi nationis causas ad Principem retulit. Postmodumque epistolam accepit Vallisol. 3. Febr. ann. 1603. quae eius factum veluti probans, disponit, ut Indos ad metalla compellat, &, ut huic labori supersint, ab alijs servitijs personalibus non ita utioibus, eosdem relevari procuret. Et tandem [sect. 86] anno 1609. altera schedula servitij personalis uperioris reformatoria edita fuit, quae re penitius perspecta, & intellecta, dictum coactum Indorum ad metalla servitium conservari, & continuari permisit, interim dum tempus, & Indicarum regionum dispositio, commodiorem aliam operandoru metallorum formam offerret, & sub alijs cautionibus, quas sup. cap. 5. retulimus. Vbi & in cap. 4. in fine eiusde schedulae pleniorem mentionem habuimus. Quibus adijcio [sect. 87] notabilem aliam, & noviorem schedulam Matrit. 3. Decembr. ann. 1620. qua Rex noster iubet, ut magnis vigilijs rei dominicae proventus, & reditus augere curemus, & inter alia media, quae proponit, hoc primo loco recenset, ut auri & argenti fodinarum excavatio conservetur, & promoveatur, omniaque media, quae ad hoc excogitari possint, quaerantur, & applicentur, Indique necessarij ad hocopus adigantur, interum dum disquiritur, an, & quibus in locis servi AEthiopes ei possint utiles esse: quod & novissime circa Huancavelicenses argenti vivi fodinas iterum post varias altercationes & consultationes resoluturm fuit ann. 1633. ut latius refero infra hoc lib. cap. 15. num. ult. Et possem quidem plures alias schedulas, de re eadem agentes, facili negotio congerere, nisi quae ia ob oculos positae sunt, satis superque, & quod dici solet, usque ad nauseam, ad institutum nostrum comprobandum, sufficere viderentur. # 14 CAPVT XIV. De rationibus, & argumentis, quae in quaestione proposita pro negativa parte (Indis nimirum a metallorum laboribus relevandis) considerantur: & quam durum semper hoc servitij, imo supplicij, genus fuerit iudicatum. SVMMARIVM CAPITIS Decimiqvarti. -  1 INdos invitos ad metalla distribui non posse, multi opinantur. -  2 Metallorum per Indos coactos effossionem & operationem defendere, arduum est. -  3 Indi natura sua liberi sunt, & ut tales haberi & tractari iubentur. -  4 Metallorum labor est plus, quam servilis, & olim sceleratis tantum hominibus humilioribus poenae causa iniungi solebat. -  5 Damnati in metallum mortuis similes reputabantur, & plura de hac poena, & eius effectibus. -  6 L. servitutem 209. D. de regul. iur. explicatur. -  7 L. 3. D. de muner. & bonor. ponderatur. -  8 Damnatio inopus metalli, in quo differret a damnatione inmetallum. -  9 Damnatio in opus metalli levior reputabatur, quam in metallum. -  10 Metallariorum frontes olim inscribi solebant. ex Sueton. & alijs. -  11 L. si quis in metallum 17. C. de poen. illustratur. -  12 Fronti damnatorumin metallum, calumniatorum, & furum, quae litterae scriberentur? -  13 Loca D. Isdor. & Tertul. 13. de damnatione inmetallum agentia, expenduntur. -  14 Baldus qualiter describat, sive designet poenam damnationis in metallum. -  15 Poena damnationis in metallum nunquam admissa est in foro Ecclesiastico, & quare? -  16 Martyrij coronam consequebantur Christiani propter Fidem in metallum damnati. -  17 D. Ambros locus expenditur, metalli poenammorte graviorem esse tradentis. -  18 Supplicium quod protrabit poenam, acerbissimum est, ex Seneca. -  19 Ieremiae locum Thren. 4. vers. 2. qualiter de damnatisin metallum exponat Petr. Fab. -  20 Triremiumpoena levior est, quam metalli, & qualiter describat eam Cassiodorus. -  21 Metallariorum labornon potest vocari servitium, sed supplicium. -  22 Indi natura fragiles, durum metallorum onus diu ferre non possunt. -  24 Damnis alteriusnemo cum gravi periculo vitae suae succurrere tenetur. -  25 L. hae demum 38. D. de oper. libert. explicatur. -  26 Vassallus, imo & servus, nontenetur dominum defendere cum evidenti periculo propriaevitae. -  27 Vitae propriae magis quam alienae consulere quilibet tenetur. -  28 Res arduae, & admodum difficiles sub bumano praecepto non cadunt. -  29 Legis unum ex principalibus requisitis est, ut sit possibilis, imo & non valde difficilis. -  30 Impossibile bifariam capitur secundum Arist. -  31 L. 4. §. non est statu liber, D. de statu lib. exponitur. -  32 Lex non debet eadem onera imponere pueris, & senibus, quae alij validioribus -  33 Lex nulla vel praeceptum humanum vi sua obligare potest ad periculum mortis subeundum. -  34 Indi non magis iuste ad metalla compelli posse videntur, quam ad mortem damnari. -  35 Paria sunt occidere aliquem, vel deducere ad locum ubi occidatur. -  36 Metalli fodinarum labro quam inges sit, & quam magnam stragem hominum facere soleat, ex Plinio. -  37 Diodor. Siculus concludit, raro diutius vivere eos, qui metallis inserviunt. -  38 Senecae elegans locus expenditur de metalli fodinarum errore, & horrore. -  39 Plauti locus expenditur, ubi poenam metalli duriorem facit poenis inferni. -  40 Cassiodori metalli fodinarum descriptio refertur. -  41 Mineralium excavendorum duritie plures Auctores exaggerant: & ferreae ati tribuunt. -  42 Iosephi Acostae elegantissima verba referuntur de horrore mineralium, qui hodie apud Indos excavantur. -  43 Fodientem spectare non potuit Sybarita. -  44 Argenti vivi fodinae caeteris nocentiores sunt, & quare? -  45 Auctor fuit Gubernator, & Visitator fodinarum argenti vivi Huancavelicensium, & quid de earum lobore sentiat? -  46 Bellum sine sanguine, & mineralia fine multorum strage exerceri non possunt. -  47 Labore, & discrimine magno pulcra, & pretiosa quaeque comparantur. -  48 Raritas res commendat. -  49 Argenti vivi fossores, & artifices cito moriuntur, & quare ex Matthaeolo & Dioscoride. -  50 Argentum vivum penetrat ossa excavantium, & saepe ub eorum tumulis, consumtis cadaveribus, reperitur. -  51 Argentum vivum est venenum omnium rerum, & in quibus vasis servari possit. -  52 Cardanus vocat aurum Regem metallorum, & argentum vivum tyrannum. -  53 Argenti fodinarum odor inimicus est omnibus animalibus, & maxime canibus. -  54 Metallorum loca omnia sunt aspera, & tennia. -  55 Metalli fodinas daemones varijs spectris infestare solent, fossoribus nocere. -  56 D. Franc. a Torreblanca laudatur, & eius libri de Magia, & de iure spirituali. -  57 Indi, qui hodie metalla effodiunt, an recte comparentur cum damnatis in metallum? -  58 Indi ad metalla compulsi, non possunt dici liberi, & sunt deterioris conditionis quam servi, & quare? -  59 Indi metallarij hodie fere nunquam requiescere possun, nec per vices mutari, cum ad paucos redacti sint. -  60 Damnationis in metallum poena decenniu non excedebat. -  61 Indi metallis addicti, non solum in perpetuum hac, poena damnari videntur, verum & haereditario iure infilios transmittere. -  62 Damanatorum in metallum poena, non solum morte, sed adversa valetudine cessabat. -  63 Dedititij liberti, qui olim dicentur? & quod Indi metallarij sint peioris coditionis. -  64 L. unica, C. de ditia. lib. tollen. & §. libertinorum, Inst. de libert. & aliae exornatur. -  65 Delictorum conscientia in his, qui ad metallum damnantur, & alijs delinquetibus, poenae rigorem quodammodo teperat. -  66 Indi nullum peccatum admisisse videntur, propter quod, magis quam alij ad metalla damnari possint. -  67 Poena sine culpa esse non debet. -  68 Poenamirrogari aliquando posse sine culpa, ubi subest causa, qualiter accipiendum sit? & num. seqq. -  69 Ius Canonicum semper aequitatem & pietatem prae oculis habet. -  70 Odio, vel occasione aliena, nemo gravari debet. -  71 Poenis civilibus, hoc est, non corporalibus, aliquando quis punitur ob delictum alienum, & exempla. -  72 L. quisquis, §. filijs, C. ad leg. Iul. Maiest. explicatur, & exornatur. -  73 P. Gabriel Vazquez notatur, dum dicit, stulte loquutos Impp. in d. §. filijs. -  74 Lenitati & misericordiae tribui, quod filijs proditorum vita relinquatur, quomodo decipiendum sit? -  75 Pietatis, vel aequitatis nomen aliquando actioni iustitiae tribuitur. -  76 AEquum saepe sumitur pro iusto. -  77 Servitium, quod vocant personale, commendatatarijs praestari solitum, non est ita grave. & durum, ac servitium metalloru. -  78 Indi metallis inservientes, non possunt no multis miserijs, & cruciatibus affici, & quare? -  79 Servi qui Pyreneorum montium argenti fodinas excolebant, quam graviter vexarentur, & verberarentur, ex Ioan. Genrundensi. -  80 Vexationes Indis metallarijs illatae, plene vindicari non possunt, & quare? -  81 Delicta occulta saepe humanis iudicijs puniri non possunt. -  82 Metallarij divitijs intenti, parum curant leges, & iura, quae Indos bene & suaviter tractari disponunt. -  83 Mens pecuniae avida non se abstinet a vetitis. -  84 Avaritiae damna ex Sallustio. -  85 Metallis praefecti crudelissimi sunt, & semper fuerunt. -  86 Indos melius tractant commendatarij, quam metallarij, & quare? -  87 Mercenarij & pastoris, elegans differentia, ex D. Chrysost. -  88 Indi commendatarijs suis inservientes, no relinquunt proprios lares, & provincias, ut metallarij. -  89 Indi metallarij, quam graviter sentiant proprios lares, & terras relinquere. -  90 Indi cum onerari prohibeantur, multo magis metallis addici, prohibendi sunt, & quare? -  91 Indi eo ipso, quod metallis addicuntur, onerari iubentur, cum metalla, & alia plura, suis scapulis portare cogantur. -  92 Indorum ingens, & perculosus labor describitur in extractione, & adsportatione metalli. -  93 Argumentum de maiori ad minus, validissimum est in iure. -  94 Simonis Maioli, & Olai Magni verba de labore metallorum agentia referuntur. -  95 Margaritis legendis, sive expiscandis Indi distribui non possunt. -  96 Margaritarum pretium semper maximu fuit. -  97 Schedulae plures referuntur, quae Indos margaritis legendis distribui prohibent. -  98 Margaritis legendis, qui operam navant, multa pericula subeunt, quae referuntur. -  99 Metallarij non minus laborant, & periclitantur, quam conchileguli, & insignis locus Plinij ad hoc. -  100 Metallariorum durior conditio est, quam carceratorum. -  101 Carceris descriptio & poena, ex Cassiod. & alijs. -  102 Carceris poena aequiparatur damnationi in metallum, morti, & servituti. -  103 Reipublicae mixtae Hispanorum & Indorum durationi, & conservation: officit potius, quam prodest servitium mineralium, & quare? -  104 Reges super omnes divitias vassallorum saluti, & augmento prospicere debent. -  105 Caput 40. novarum legum ann. 1542. Indos a tributis, & alijs oneribus relevari iussit, ut multiplicari possent. -  106 L. 17. tit. 23. par. 2. & elegans ponderatio Greg. Lop. ibid. circa procurandum sublevationem, & conservationem Indorum expenditur. -  107 Fidei plantatio, progressus inter Indos impeditur per eorum coactionem ad metalla. -  108 Indi metallis addicti non possunt gustare suavitatem legis Christi, nec eius meditationi vacare. -  109 Labor & languor animum hebetant, & naturam debilitant. -  110 Hispanorum Respublica quod sit mixta cum Rep. Indorum, non sufficit, ut totum onus Indis imponi debeat, Hispanis in otio manentibus. -  111 D. Paulus qualiter fatigatus, suis manibus operatus fuerit, dum Evangelium praedicavit. -  112 Vsurae cur prohibitae sint, & earum detestatio. -  113 Census, sive annnui redditus qui in Hispania frequentantur, agriculturam & comercia minuunt, & otia augent. -  114 Vsurarum, & laboris metallorum, qui per Indos exercetur comparatio. -  115 Salarium, quod Indis metallarijs praestatur, vix respondet minimae parti laboris eorum. -  116 Minerarij si Indis solverent salarium labori eorum aequipollens, parum lucri perciperent. -  117 Metallariorum divitiae non tam ex fodinis, quam ex coacto Indorum sudore, ac labore proficiscuntur. -  118 Metallarij duplici iniquitate peccarevidentur. -  119 Indos mineralium laboribus mancipari, plures Regiae ordinationes prohibent, quae recensentur, & num. seqq. -  120 Provisio Imo. Caroli V. refertur de Indis ad metalla non cogendis, & alia, quae solum voluntarios permittit. -  121 Indos, non solum a mineralium labore, verum & a victualibus ad mineralia deferendis, quaedam provisio liberat, quae per aliam correcta videtur. -  122 Schedulae aliquae ponderantur, quae Indos metallis inservire prohibent. -  123 Licent de la Gasca laudatur, & provisio ab eo facta, de Indis etiam voluntarijs ad mineralia non deducendis, Regijs schedulis comprobata. -  124 Indorum diminutionem, & a Fide aversionem Regiae quaedam schedulae tribuunt servitijs, & operis metallorum, quibus premuntur. HIS plane, quae in superiori capite diximus, consuetudo Indos ad metalla cogendi, satis probabiliter, & efficaciter defendi videtur. Sed quoniam [sect. 1] pro contratia fententia multa multi, & olim & hodie expendere solent, miseram hac in parte Indorum conditionedolentes, & iniurias ac vastationes, quas huius servitij occasione patiuntur, exaggerantes, operaepretium me facturum existimo, si ea (solita diligentia) illustrata, in medium adduxerim, ut ita veritas suis admota contrarijs, manifestior appareat, videatque Rex, ac dominus noster Pius pariter, ac Catholicus, [sect. 2] non minus arduum esse huius oneris iustiatiam defendere, quam ipsu aurum & argentum ex imis terrae visceribus promere, ut bene advertit eruditus & Religiosus P. Franc. Coellus e Societate Iesv, in libello manuscripto, quem pro hac negativa parte adversus alium Fr. Michaelis ab Agia contrariae assertoris, elucubravit, de quo, & de Auctoris laudibus latius meminimus 1. tom. lib. 2. cap. 23. n. 7. Primo igitur in favorem huius opinionis consideratur, quod [sect. 3] cum Indi tum natura sua, tum perpetuis & enixis Regum nostrou votis & ordinationibus liberi sint, & ut reliqui liberi vassalli haberi, & tractari iubeantur, ut fusius diximus d. 1. tom. lib. 3. cap. 5. & 6. nullo modo, aut inre huic metallorum labori mancipari posse videntur, cum [sect. 4] eius onus non sit liberis hominibus imponendum, quin potius servile semper, aut plus quam servile fuerit iudicatum, eique olim nonnisi homines valde scelerati, & flagitiosi, atque ij quidem humiliores, supplicij causa inservire cogerentur; ut sic mortem, qua digni erant, non tam effugerent, quam multoties in tanto labore reciperent, essetque illis mors solatium, & vita supplicium, ut alias dicitur in l. quisuis, §. 1. C. ad leg. Iul. maiest. Vnde [sect. 5] in metallum damnari dicebantur, & servi poenae effecti, maximam capitis minutionem patiebantur, qua libertatem simul cum civitate amittebant, & in posterum mortuis similes erant, quia iam non sibi, sed poenae vivebant, ut constat ex l. in metallum, D. de iur. Fisc. l. aut damnum 8. §. est poena, l. quidam sunt 17. l. si quis aliquid 38. §. qui nondum; §. instrumenta, §. qui abortionis, & §. qui vivi, D. de poen. l. metalli supplicium 11. C. eodem tit. §. maxima, Inst. de capit. minut. §. cum autem, Inst. quib. mod. ius patr. potest. solvit. Ac proinde eis relicta, tanquam si mortuis reliquerentur, pro non scriptis habebantur, d. l. quida, l. 3. D. de ijs quae pro non script. l. 2. C. de haered. inst. l. intercidit, D. de cond. & demonst. conditione, Si liberos non suscepissent, statim atq; damnati erant, deficiebantur, l. ex facto 13. §. si quis rogatus, el 1. D. ad Trebel. donationes inter virum & uxorem, eadem damnatione, non secus ac morte, confirmabatur, l. cum hic status, & l. sed si mors, D. de donat. inter. l. res uxoris, C. eod. & servi damanti, ac postea indulgetia Principis liberati, in potestatem vetcris domini non redibant, sed Fisco tanquam novi homines, aut reviviscetes; addicebantur, l. 2. & l. frustra, C. de senten. pass. l. generaliter, §. si servus, D. fideicom. libert. iucta l. cum quis 33. & similib. D. de solutionib. & [sect. 6] l. servitutem 209. D. de reg. iur. ibi: Servitutem mortalitati fere comparamus: quam recte P. Faber, Raevard. & alij interpretes, de hac servitute accipiunt, quae ob poenam, in metallum damnatis, irrogabatur, & quod ait Consultus: Fere mortalitati comparari, sic explicant, non quod aliqui sint casus, in quibus servus poenae, mortuo non comparetur, sed ut significet, eam servitutem subire, prope esse natualiter interire. Adeo [sect. 7] ut in dubium vocaverit I.C. in l. 3. D. de muner. & honor. an is, qui semel in metallum damnatus, postea, imperiali indulgentia, restitutus fuisset, licite posset a muneribus exculari, veluti in solatiu exantlati laboris, fortunam, & casus tristiores suos opponens. Idemque contingebat [sect. 8] in alia poena, qua quis non in metallum, sed in opus metalli dari, vel damnari dicebatur, de qua in l. 1. D. de reouir reis, l. 8. & 9. D. de poen. l. 3. §. 1. D. de re milit. l. 3. §. poena, D. de crim. stellion. cuius, & alterius differentiam, in eo tantum constituere videntur I.C. in d. l. aut damnum. 8. §. inter eos, D. de poen. & in l. 5. D. de extraordinar. cognit. quod, qui in metallum damnantur, gravioribus vinculis premuntur, qui in opus metalli, levioribus; quod que refugae ex opere metalli, in metallum dantur, ex metallo, gravius coercentur. Quamvis Graeci interpretes lib. 60. Pandect. tit. 30. (meo iudicio melius) distinguere soleant, quod in opus metalli dari, est damnari ad coquendum egestu e terra metallum, & purum aurem, vel argentum faciendum; in metallum dari, est damnari ad fodiendam terram, & metallum eruedum. Et ita [sect. 9] levior iudicabatur poena operis, quam metalli, ut aperte ostendit d. l. 5. & l. 5. D. de effractorib. & plura alia circa has poenas, licet non ita clare, & succincte tradetes, interpretes, in dictis iuribus, & Brissonius, Schardus, Kalinus, & alij, de verb. signif. verb. Metallum, Alciat. lib. 1. parerg. cap. 39. Roland. qui plurimos refert, cons. 2. num. 54. vol. 1. Ascan. Clement. de patr. potest. cap. ultim. num. 33. Menchac. lib. 3. controvers. illustr. cap. 101. n. 6. Mich. Crass. de success. §. institutio, q. 6. Petr. Gregor. lib. 31. syntagm. cap. 36. & lib. 3. cap. 10. a num. 17. Cuiac. lib. 18. observ. cap. 13. Petr. Fab. in d. l. servitutem, & in l. quod attinet, circa finem, D. de reg. iur. & lib. 2. semest. cap. 5. pag. 58. & seq. & lib. 3. cap. 8. pag. 95. Eduard. Calder. lib. 3. var. lect. cap. 4. n. 9. Ioseph. de Rusticis in l. cum avus, D. de condit. & demonst. lib. 5. c. 9. in princip. Rebellus de oblig. iust. lib. 1. q. 1. lect. 2. n. 19. Henricus Salmutius in notis ad Pancirol. 1. tom. de reb. deperd. pag. 326. & melius caeteris Card. Baron. in Martyrolog. sub die xvj. Februarij, pag. mihi 87. & in nostris terminis Ioseph. Acosta lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 18. in princip. ubi inquit: At istud durissimum videtur Imperium, cum metallis effodiendis mancipantur, quod usque adeo criminosum, & grave a priscis est iudicatum, ut quemadmodum ad triremes hodie damnantur propter insolentia crimina homines facinorosi, ita olim ad fodienda metalla damnarentur, quod capitali supplicio proximum erat. Quibus addere possumus [sect. 10] Sueton. in Calig. cap. 87. ubi inquit: Multos honesti ordinis, deformatos, prius stigmatum notis, in metalla damnavit: & Senec. lib. 3. de ira, & lib. 4. de beneficijs cap. 37. Varia vinculorum genera, variae poenarum lacerationes mebrorum, inscriptiones frontis. Quam stigmatum inustionem, postea prohibuit, [sect. 11] Imp. constat. in l. si quis in metallum 17. C. de poen. & de ea plura tradit Cassanae. in Catal. glor. mundi, 6. par. consid. 46. Iacob. Toming. decis. 7. 11. 17. Misynger. pract. observ. cet. 2. cap. 46. Tiber. Decian. lib. 2. crimin. cap. 20. num. 6. Rober. Maran. in prax. iud. par. 4. distinct. 2. iudicior. num. 8. & 9. & Pancirol. in Thesaur. var. lect. lib. 3. cap. 241. pag. 308. ubi credit, [sect. 12] impressam fronti fuisse primam litteram delicti, quod commiserat is, qui in metallum damnabatur, sicut calumniatoribus littera, K. inscribebatur, quae ob calumniam illam notam inustam fuisse denotabat, quod lege Remia inductum fuit, ut Auctor est Cicero in orat. pro Rosc. Amerino. Et ob id, ita inusti, stigmatici vocabantur, ut Dion. appellat. lib. 97. aut litterati, vel inusti, & inscripti, quo sensu Plautus in Aulularia, surem appellat, hominem trium litterarum, forte, quod hae tres littere Fur fronti eius inscriberentur. Et de eadem damnatione ad metallum, ita etiam loquitur [sect. 13] D. Isidor. lib. 5. orig. cap. ult. Metallum est, ubi exul es deputantur ad eruendam venam, marmoraque secanda in crustas. Et melius, atque elegantius Tertull. lib. de cultu foem n. Terra, scilicet, plane generosior, quoniam in maledictorum metallorum feralibus officinis, poenali opere deplorata, nomen terrae inigne relinquit, atque exinde de tormentis in ornameta, de supplicijs in delicias, de ignominijs in bonores, metalli refuga damnatur. Digna quoque peculiari relatione videntur [sect. 14] verba Baldi in l. eam quam, num. 18. C. de fideicommiss. ubi sciendum esse inquit: Quod mors triplex est, scilicet, naturalis, civilis per deportationem, & plus quam civilis, & hoc dupliciter, vel mala, ut quia damnatus in metallum, vel bona, ut quia frater minor, &c. Et Farinacij in prax. crimin. titul. de delict. & poen. quaest. 19. num. 17. ubi inquit: Primum Bannum maximum est damnatio in metallum secundum in opus metalli, quod est minus, quam damnatio in metallum: tertium deportatio: quartum relegatio. Addi potest & quintum, eiectio scilitet a civitate. Qua de causa [sect. 15] haec metalli poena, sive danatio, propter sui crudelitatem, & inhumanitatem, & quia morti aequiparabatur, nunquam recepta, neque admissa fuit in foro Ecclesiastico, quia Ecclesia, quae est pietatis, & aequitatis mater, cap. ad Romanam, cap. omnis oppressus 2. q. 6. cap. un. §. sed diversorum, de alien. feudi, non admittit tam durum, & immane supplicium, ut optime observat Hier. Zannetin. in tract. de different. iur. Civil. & Canon. different. 176. num. 253. tom. 12. tract. Ad quod [sect. 16] olim Tyranni, Christiano nomini infensi, Fideles damnare solebant, qui si ibi decessissent, martyrij corona ab Ecclesia condecorati leguntur, & si supervixissent, ChriSti Confessores appellabantur, ut patet in vita B. Clemen. & observat Baronius in Martyrolog. ubi sup. & Fr. Ioan. a Puente in Monarc. lib. 3. cap. 16. pag. 107. Nec abest [sect. 17] D. Ambr. in fine epist. 29. dum ad Theodos. Imp. scribens, hoc supplicium graviorem esse ipsa poenali morte censuisse videtur. Sic inquiens: Vt catenatorum ordines innumeros spectent de Christiano populo, ut captiva videant colla plebis fidelis, ut condantur in tenebras Dei servuli; ut feriantur securibus, dentur ignibus, tradantur metallis, ne poena cito transeat. Nimirum [sect. 18] quia (teste Seneca lib. 2. de benef. cap. 5.) Acerbissima crudelitas est, quae trahit poenam, & misericordiae genus est cito occidere. Quam locum expendens Petr. Faber lib. 3. semestr. cap. 8. pag. 95. similem ei fecit [sect. 19] illum Ierem. in Threnis cap. 4. vers. 9. Melius fuit occisis gladio, quam interfectis fame, quoniam isti extabuerunt, consumti a sterilitate terrae. Et subdit hoc ideo dici, quia ad excidenda metalla, in steriles graviorisque aeris insulas damnati, olim poenae causa relegarentur. Et [sect. 20] huic poenae ut sup. cap. proximo ex num. 68. diximus, aliqui hodie comparare solent damnationem ad triremes, de qua, licet longo intervallo leviori, ita scribit Cassiod. lib. 4. epist. 25. Etenim remigum labor operosus, valetes animo, & viribus quaerit, ut confidentia mentis procellis obviare possit undosis: quid enim audentius, quam illud infidum, ac vastivsimum mare intrare parvo navigio, quod eluctari facit desperationis sola praesumtio? Secvndo considero, quod licet demus & concedamus, alia Reipublicae munia, ob commune eiusdem bonum, & conservatione posse, & debere inter Indos, etiam invitos, & reluctantes distribui, ut suse in capitibus praecedentibus probatum reliquimus. Hoc tamen, quod in metallorum effossione, & operatione consistit, a superiori regula excipiendum videtur, cum illud [sect. 21] adeo aerumnosum, & grave sit, ut non tam servitij, quam supplicij capitalis no men mereatur, ad quod homines, ut diximus, liberos, nihil male commeritos, adigere, inhumanum, atque iniquum valde videtur. Maxime [sect. 22] ipsorum Indorum natura, & fragili, atque ignava conditione considerata, quae diu tantum ac tam periculosum onus ferre non potest. Servitia quippe, [sect. 23] que cives Reipublicae, & vassalli dominis praestare tenentur, semper de moderatis & consuetis intelliguntur, ut probar Menoch. cons. 671. num. 9. & 10. lib. 7. & Nos multis ostendimus sup. cap. 5. ex n. 14. Et alterius [sect. 24] damnis, & multo minus lucris, nemo cum gravi suae vitae periculo occurrere tenetur, ut late resolvit Amescua ade potest. in se ipsum lib. 2. & 3. & seqq. & Rebellus de obligat. iust. lib. 1. quaest. 14. sect. 8. num. 58. pag. 123. quod in liberto respectu patroni, optime probat Callistratus I. C. [sect. 25] in l. hae demum 38. D. de oper. lib. inquiens. Hae demum impoitae operae intelliguntur, quae sine turpltudine praestari possunt, & sine periculo vitae. Nec enim si meretrix manumissa fuerit, easdem operas patrono praestare debet, quamvis adhuc copore quaestum faciat: nec Arenarius manumissus, tales operas: quia istae sine periculo vitae praestari non possunt. Et idem in vassallo, quod non teneatur do[sect. 26]minum defendere cum evidenti periculo vitae propriae, imo neque feudum amittat, si se defendens, dominum occiderit, notabiliter docuit gloss. verb. Potuerit, in cap. unic. §. 1. de alienat. feud. pater. cap. 2. in fine, de feud. amitt. Bald. in cap. 1. vers. Quinto quaeritur, quib. mod. feud. amittatur, Zassius in tit. ad quid vassall. dom. teneatur, num. 37. Ripa, qui de communi testatur, in l. fin. num. 66. C. de revocand. donat. Padilla in l. praeses, num. 7. C. de servitut & aqua, & plures alios referens Henric. Rosenthal. de feudis, 2. tom. cap. 8. conclus. 28. num. 5. & Borrell. de Magist. edict. lib. 4. cap. 9. & 14. & Rebell. d. lib. 1. quaest. 10. num. 19. & sect. 1. num. 1. pag. 75. ubi etiam in servis resolvit, quod servitijs valde gravibus, ac periculosis non teneantur. Quod etiam ante eum docuerat Sotus de iustitia & iure lib. 4. quaest. 2. art. 3. & alij, quos refcro sup. cap. 5. num. 14. & seqq. Quibus arrident plura, quae de iure vitae[sect. 27] propriae tuendae, & periculis abhorrendis, hominibus a natura insito, tradit Vlpian. & DD. ibidem in l. ut vim, D. de iustitia & iur. Menchac. controv. illustr. lib. 1. cap. 20. n. 22. & Gomez de Amescua in tract. de potest. in se ipsum, dict. lib. 2. per totum. Necnon etiam communis alia Theolog. & Canonist. sententia, [sect. 28] qui docent, res arduas, & admodum difficiles. sub humano praecepto non cadere, unde S. Thom. in 1. 2. quaest. 95. art. 3. in corpore ait: Attenditur enim humana disciplina, primum qui dem quantum ad ordinem rationis, qui importatur in hoc, quod dicitur iusta. Secundo, quantum ad facultatem agentium, debet enim esse disciplina convenies unicuique, secundum suam possibilitatem, observata etiam possibilitate naturae. Non enim eadem sunt imponenda pueris, quae imponuntur viris perfectis. Et ideo [sect. 29] inter alia requisita legis, inquit D. Isidor. in cap. erit autem, 4. distinct. possibilem esse debere, quae possibilitas intelligitur, ut difficilis, & ardua non sit. Nam [sect. 30] ut ait Aristot. 1. de coelo, bifariam capitur impossibile, uno modo simpliciter, altero pro eo, quod non bene, non facile factibile est, & idem insinuat I.C. [sect. 31] in l. 4. §. non est statu liber, ibi: Aut si tam difficilem, imo pene impossibilem conditionem adiecerit, D. de statu lib. quod secundum Sotum lib. 1. de iustitia & iur. quaest. 5. art. 3. col. penult. ex civium ingenio, & conditione sumi debet: [sect. 32] Non enim pueris (inquit) & aetate nondum firmis, seniove confectis, eadem imperari exercitia debent, & laborum gravamina, quae alijs firmioribus & validioribus. Et sequitur Tabiena in summa, verb. Lex, num. 19. Medina in 1. 2. quaest. 95. artic. 3. Gregor. de Valencia tom. 2. controvers. disp. 7. quaest. 5. de potestate legum humanatum, cap. 2. vers Iam probatur, pag. 873. col. 1. in princip. Et hoc [sect. 33] multo certius & evidentius esse, quando intervenit periculum mortis, quia tunc nulla lex, vel praeceptum humanum vi sua obligare potest, nisi accidentaliter cum eo concurrat aliqua obligatio naturalis, vel divina, quae idem iubeat, & suadeat, expresse contra Caietan. in 1. 2. quaest. 96. art. 4. tenent magis communiter reliqui Theologi ibidem, ut testatur Navarr. in Manual. cap. 25. num. 84. Sylvest. in summ. verb. Metus, num. 7. Sotus d. lib. 1. quaest. 6. art. 4. paulo ante finem, Medina ubi supr. quaest. 96. art. 4. vers. Sequitur gravissimum dubium, Henric. de impedim. matrim. lib. 12. num. 6. Greg. de Valencia in 1. 2. disp. 7. q. 5. punct. 6. q. fin. vers. Caeterum contraria sententia. Quo fit, [sect. 34] ut cum in casu de quo agimus, nullum naturale, vel divinum praeceptum concurrat, sed imo eis repugnet haec Indorum ad metalla compulsio, non videatur aliquo iusto titulo, vel colore posse defendi. Non magis quam si eos morte damnare vellemus; de iure [sect. 35] enim paria sunt aliquem occidere, vel perducere in locum, ubi occidatur, aut pereat, l. si boves 54. D. ad leg. Aquil. §. fin. Inst. eod. cap. 4. de sentent. excomm. cap. non inferenda 13. q. 3. Tertio, [sect. 36] in maiorem supra dictorum confirmationem, & ne quis putet haec Indorum vexamina, salutis dispendia, & mortis pericula, quae in mineralibus quotidie cotingut, nos ex nostro Marte confingere, aut hyperbolicis verbis extollere, audiat, si lubet, Plin. lib. 33. cap. 4. ubi elegantissime, varias auri legendi, & excoquendi formas commemorat, & ad hanc pervenies, quae in montium excavatione consistit, qualis haec est, quae hodie in nostris Indijs, ut plurimum exercetur, sic inquit: Tertia ratio opera vicerit gigantum. Cuniculis per magna spacia actis, cavantur montes ad lucerarum lumina. Eadem mensura vigiliarum est, multisque mensibus non cernitur dies. Arrugias id genus vocant, siduntque rimae subito, & opprimunt operarios, ut iam minus temerarium videatur e profundo maris petere margaritas, tanto nocentiores fecimus terras. Relinquuntur itaque fornices crebi montibus sustinedis, occursant in utroque genere silices. Hos igni & aceto rumpunt; saepius vero, quon a in cuniculis vapor, & fumus strangulat, caedunt fracturis, C.L. libras ferri terram agetibus, egeruntque humeris, noctibus, ac diebus, per tenebras, proximis tradentes: luce novissimi cernunt Si longior videtur silex, latus sequitur. Fossan ambit quiete. Tamen in silice facilior existimator opera. Est namque terra ex quodam argillae genere galreae mixta (Cadidem vocant) prope in inexpugnabilis. Cuneis eam ferreis aggrediuntur, & ijsdem malleis, nibilque durius putant, nisi quod inter omnia auri fames dur ssima est. Peracto opere cervices foricum ab ultimo caedunt, dantque signu ruinae. Eamque solus intelligit in cacomine montis eius pervigil. Hicvoce ictuve repente operarios revocariiubet, pariterque ipsedevolat Mos fractus cadit a se se, longo fragore, qui cocipi humana mente non possit, & flatu incredibili. Spectat victores ru nam maturae, &c. cuius verba trastulit Bern. Aldrete lib. 1. de orig. ling. Castell. cap. 21. pag. 133. subdents, in Hispania hoc per Romanos maxime usitatum, fuisse, & quod licet plures Hispanienses eo tempore bello perierint, plurimi tamen sub metalloru laboribus defecerunt, & exemplum harum nostrarum Indiarum adducit. Diodor. [sect. 37] etiam Siculus multa de aerumnosa hac occupatione commentus, lib. 6. c. 9. ita concludit: Verum cum die ac nocte in labore perseverent, multi ex nimio labore moriuntur, cum nulla eis ab opere detur requies, aut laboris intermissio: sed verberibus ad continuum opus coacti, raro ditius vivunt. Neque abest [sect. 38] Seneca lib. 5. natur. quaest. cap. 5. Qui licet hanc metallorum effessione antiqua esse scribat, & veluti per manus a maioribus traditam, semper tamen eam, ut duram & immanem notat, his verbis: Saeculum nostru non novis vitijs, sed iam antiquitus traditis, laborat, nec nostra aetate primum avaritia, venas terrarum lapiaumque rimata, in tenebris male absrusa quaesivit. Illi quoque maiores nostri quos celebramus laudibus, quibus dissimiles quaerimus nos esse, spe ducti, montes ceciderunt, & supra lucrum sub ruina stererunt. Ante Philippum Macedonem Reges fuere, qui peccuniam in altissimis usque latebris in illos, se demitterent specus, in quos nullum noctiu dierumque perveniret discrimen, & a tergo lucem relinquerent. Quae tanta spes fuit? quae tanta necessitas hominem, ad sydera erectum, incurvavit, & defodit, & in fundum tellaris intimae merfit, ut erueret aurum, non minore periculo quaerendum, quam possidendum: propter hoc cuniculos egit, & circa praedam luculentam incertamque reptavit, oblitus dierum, obliotus naturae melioris, a qua se avertiti. Nulli ergo mortuo terra, tam gravis est, quam istis, supra quos avaritia ingens terrarum pondus iniecit, quibus abstulit coelum, quos in imo, ubi illud malum virus latitat, infodit. Illo descendere ausi sunt, ubi novarum rerum positionem, terrarum pendentium habitus, ventosque per caecum inane experirentur, & aquarum nulli fluentium borridos fontes, & altam perpetuamque noctem, deinde cum ista fecerint, inferos metuunt. Et melius [sect. 39] Plautus in captivis circa finem, hanc poenam duriorem illis appellat, quae in inferno usitentur, sic inquiens: Vidi ego multa saepe picta, quae sub Acheronte fierent Cruciamenta: verumenimvero nullus adaeque est Acherons, Atque ubi ego fui in lapidicinis, illic ibidem est locus, Vbi labor, & lassitudo est omnis exigenda ex corpore: Nam ubi illo adveni, quasi patricijs pueris, aut monedulae, Aut anates, aut coturnices dantur, quae cum lusitent. Itidem huc mihi advenienti, upupa, quae me delectet data est. Vbi Lambinus upupam a Plauto, pro malleo accipi tradit, qui dabatur lapidicinas ingredientibus, ad secandos, & confringendos lapides. Sed praestat [sect. 40] Cassiodori verba subtexere, qui eximium hunc laborem ita graphice pingit, lib. var. epist. 3. Cameris enim ingeniosa praesumtione revolutis, talpinum, animal imitantes, itinera fodiunt, quae nullis ante patuerunt. Sic ambitio nihil relinquit absconditum, nec ubi interdum sustinere possit extremum. Intrant homines caligines profundas, vivunt sine supernis, exsulant a Sole, & dum sub terris compendia quaerunt, nonunquam lucis gaudia derelinquunt. Est aliquando illis ruina via sua, & reditus procurare nequeunt, qui pedibus suis semitas operosis manibus effecerut. Sed quibus cautior ars, vita felicior est, intrant egentes, exeunt opulenti, sine furto divitias rapiunt, optatis thesauris sine invidia perfruuntur: & soli sunt hominu, qui absque ulla nundinatione pretia videtur adquirere. Mox enim, ut suprenae luci fuerint restituti, minuta quaeq; graviora discernentibus aquis, a genitrice terra separant, ac fictilibus recondita, vasta fornace decoquunt, donec solvant utiliter in liquorem. Hactenus [sect. 41] Cassiod. ultra quem, de eodem gravi & periculoso metallorum labore, plura etiam omnino legenda tradit Petrarcha de temed. utr. fortunae lib. 1. dial. 54. pag. 199. Matr. Delr. in Adag. sacris, 2. par. adag. 165. pag. 138. explicans illud Proverb. 2. Quaerere sicut pecuniam, & effodere sicut thesauros, Simo Maiol. in dieb. Canicul. 1. to. colloq. 19. pag. 426. & seqq. Noster eruditiss. P. Ioan. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 15. & Nos insr. cap. seq. n. 9. ubi ostedimus, hac de causa, hanc metallorum extractionem ferrae aetatia Poetis tribui, quasi ferrei roboris, & duri cordis esse videantur, qui hoc primumausi, ut praeter alios canit, aut verius plorat Annaeus Seneca in Octavia. sic inquiens: Sed in parentis viscera intravit suae Durior aetas, eruit ferrum grave Aurumque, &c. Et ut alia omittam, silentio tamen praeterire non possum locum alium Iosephi Acostae d. lib. 3. cap. 18. qui de nostris Indis, & argenti fodinis in specie pertractans, longe gravius in illis laborari, ac periclitari, quam in antiquis, his verbis testatur: [sect. 42] Deinde compertum est in eo labore multos absumi, vel fatigatione fractos, vel discrimine extinctos. Horror est dicere, quae mineralium, intra ipsa abditissim telluris viscera delitescetium, facies sit, quae vorago, ut vere Tartarus ipse patere vedeatur. Neque inepte Poetae olim, gazas apud Plutone reconditas, fabulati sint. Chrysostomus homil 44. in Matth. sui temporis laborem hominum in extrahendo metallo miratur, narratque eloquenter, verum illa omnia prae nostris fumus, & umbra sunt. Perpetua atque borrenda nox, ae crassus, & subterraneus, descensus prolixus, & perdifficilis, cum durissima rupe saeva contentio, statio periculosa, si vestigium nutet, actum est, humeris vectatio per molesta, per gradus obliquos, & male haerentes ascensio, caeteraque etiam cogitatu gravia. Ad haec cum argenti venae in praeruptis plerumque, & in accessis rupibus sitae sint, terraque inhabitabili, ut curentur, a patria ex torres veniunt, solum aeremque mutantes, facillime valetudine afficiuntur. Qvarto facit, [sect. 43] quod si quidam Sybarita fodientem sub aperto coelo spectare non potuit, ut tradit Athenaeus lib. 12. dymnosophist. & ex eo Theatr. vitae hum. vol. 2. lib. 5. pag. 421. quanto magis horreret, si metalloru lubricos fossores aspiceret? Et [sect. 44] praesertim ubi argenti vivi effodiendi labor est, cuius vel tenuissimus pulvis dum excavatur, vel halitus, cum igne circumclusum, exhalatur, praesentem necem affert, ut inquit Ioseph. Acosta ubi sup. vel saltim morbum, qui intra breve tempus fossores, & fornacarios absumit, nt illi sciunt, qui plane vident, iuxta illud Plauti in Truculent. actu 2. scena 6. Hoc est, qui Hunacavelicenses Peruani Regni, eiusdem argenti vivi nobiles & dites fodinas, inspexerunt. In quibus [sect. 45] Ego ex anno 1616. usque 1619. Gubernatoris, & Visitatoris (ut vocant) munus exercui, & licet pro illis reparandis, Indisque ibidem inservientibus sublevandis & refevendis, plura providerim, vitamque saepe in subterraneis illis specubus ac meandris inspiciendis, & disponendis, manifestissimis periculis exposuerim: fateri tamen cogor, parum profecisse, ut tanti laboris durities, ac periculum vitaretur, Indorumque, qui ad illlum compelluntur, interneciones omnino cessarent. Nam [sect. 46] bellum sine sanguine, & multorum strage confici nequit, ut vulgari circumfertur adagio; ita hoc durum, & arduu ministerium, nisi multorum vitae prodigantur, exerceri non poterit. Et [sect. 47] cum in alijs veru sit illud Horatij serm. 1. satyr. 9. Nihil sine magno Vita labore dedit mortalibus. Tum maxime in rebus pulcris, & pretiosis certissimum est, quia, ut in diversorum gnomis scribitur, & ex Platone, & alijs comprobat Aldus Manut. in Adagijs: Difficilia quae plucra, cui addo Plinium de herba Molyloquentem lib. 25. cap. 9. ibi: Ita quae praeelara sunt, non contingunt nisi magno negotio; & lib. 8. cap. 16. ibi: Leonis catuli informes nascuntur, vix ingrediuntur semestres: non moventur nisi bimestres: ita quae egregia futura sunt, sero proveniunt, & letis actibus absolvuntur: & Menandr. dicentem: In insinitis pulcra fiunt laboribus: Laborare necesse est volentibus fortunatos esse. Et Claudian. in nuptijs Honorij: Non quisquam fruitur veris odoribus Hybleis latebris, nec spoliat favos, Si fornti caveat, si timeat rubos. Armat spina rosas, mella legunt apes, Herculem duri celebrant labores, &c. Et quod [sect. 48] raritas res commedet text. in cap. si officia 11. dist. 58. late Tiraq. de nobilitat. cap. 37. n. 22. Greg. Lop. in l. 18. tit. 13. par. 2. glos. 4. Mendoca in 2. tom. Reg. cap. 3. n. 1. ante eos Plin. d. lib. 8. cap. 43. Asinae per omnem gignunt vitam, cum homo tam mature desinat parere: ita facilior, & perpetuas proventus rerum vilium; egregia raro contingunt. Sed ut ad rem redamas, [sect. 49] in eandem sententiam scribit Mattheolus, relatus a Bisiciollib. 16. horar. subseci. cap. 7. raros admodum fossores, & artifices argenti vivi, tametsi robustissimo corporis temperamento, durare in opere ad quatuor usque annos, quod noxius, & perniciosus est metallis halitus, totius corporis inferens tremorem, nervis debilitandis. Et Dioscorid. lib. 5. cap. 7. Potum(inquid) vim habere pestilente, quod suo pondere exest intima. Idemque Bisciola eod. lib. cap. 4. subiugit, [sect. 50] adeo argentum vivum in excavantium corpora, & ossa penetrare: Vt reperiatur etia in tumulis defunctorum, nam consumtis cadaveribus, exit purissimum: item intra medullas hominum, atque animalium, quae cum per os & nares eius vaporem intus admiserint, gelatur, & sic ossa penetrat. Plinius [sect. 51] quoque d. lib. 33. cap. 6. quem sequitut D. Isid. lib. 16. etymol. cap. 18. & Simon. Maiol. 1. tom. colloq. 10. pag. 606. inquit, quod est venenum rerum omnium, exedit, ac perrumpit vasa, permanans tabe dira. Qua de causa in vasis tantum testeis, sive pellibus animalium conservari potest: nam aerea, ferrea, plumbea refugit, & corrumpit. Et haec fortasse ratio est, [sect. 52] cut Hieron. Cardan. in lib. do subtilitat. ut aurum nominavit Regem metallorum, ita argentum vivum tyrannum, licet hoc irrideat Scaliger. exercit. 88. Addit etiam idem Plin. eod. cap. 6. aliam[sect. 53] causam, quae vel sola sufficere posset ad laborem argenti fodinarum, de quo agimus, refugiendum, nimirum odorem ex argenti fodinis inimicum esse omnibus animalibus, sed maxime canibus, quod de alijs antris recolit, Maiol. d. 1. to. colloq. 15. de Antris, pag. 501. & de pluribus fodini, quae sicce fossoribus obsunt, quarumque aer venenatus homines necat, Theatr. vitae humanae pag. 4002. & 4033. Et generaliter quod omnium metallorum loca[sect. 54] aspera & tenuia esse oporteat, optime observat Strab. lib. 3. & ex eo Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusq. Monarc. lib. 3. c. 28. pag. 174. & de montibus Hispaniae, ubi aurum invenitur, testatur Plin. d. lib. 3. c. 4. inquiens, quod sunt aridi, steriles, & in quibus nihil aliud gignatur, hoc tamen bono auri, coguntur esse fertiles. Auget quoque eiusdem laboris duritiem, & sunul miseram eorum conditionem ostendit, qui ad illum damnantur, vel compelluntur, quod in [sect. 55] his fodinis, ubi magni, & profundi specus aperiuntur, subterranei multoties daemcnes Fauni, & vituculi montani, aliaque phantasmatum spectra apparere solent, quae graviter laborantes infestant, quasi divitias ibi latentes custodiant, & aegre ferant superis reserari. De quo multa relatu incunda recoluit Georg. Agricola in lib. 10. de animant. subterran. & de re mettalica lib. 6. pag. 173. & 174. Theatr. vite humanae vol. 3. lib. 61. pag. 789. Vierus de praestigijs daemon. lib. 1. Simon Maiol. d. colloq. de metall. 19. pag. 426. alias 597. & 2. to. colloq. 2. de vaticinijs, pag. 182. Cigogna de Magia omnifaria lib. 3. cap. ult. pag. 422. & seqq. Mart. Delrius in disquisit. Mag. 1. par. lib. 2. q. 12. in fin. & q. 27. sect. 2. vers. Sane huc pertinet, & in d. Adag. 165. ubi, hos daemones metallicos nimis saevos esse inquit D. Franc. Torreblanca, quem [sect. 56] ab studijs Salmanticensibus ob magnam & assiduam in ea propensionem plurimum diligo, lib. 2. de Magia cap. 29. ex n. 35. ad 38. & recolit novissime in libris de iure spirituali, quos, iudicio meo, melius de iure, sive cognitione spirituum indigetare posset, lib. 4. cap. 8. sect. 5. fol. 113. & P. Ioan. Pineda de reb. gest. Salom. lib. 4. c. 22. n. 20. pag. 240. alias 235. ubi de Amodeo daemone thesaurorum Praeside tractat, & vide infra cap. 17. num. 49. Qvinto facit, quod supra dictarum consi[sect. 57]derationum vim non effugiet, qui dixerit, diversum esse statum, conditionem, sive ration eorum, qui olim apud Romanos, in metallum damnari solebant, ab ea, qua hodie Indi per nostros eisdem metallis inservire coguntur: cum damnati (ut diximus) servi essent, & pro mortuis habiti, nihil sibi acquirere possent; Indi vero liberi maneant, & competenti mercede, sive salario remunerentur, & non in perpetuum, sed per vices, mutati, huic labori, no poenae, sed Reipublic causa, deserviant. Nam adhuc, qui hanc negativam partem defendunt, considerare solent, [sect. 58] Indos ita compulsos, magis nomine, quam re ipsa liberos dici, cum genus servitutis sit coacta libertas, ut ait Quintil. relatus a Damhouder. in prax. verb. Libertas, & alienis commodis, & utilitatibus insudantes, id quod sibi liber, facere nequeant, §. libertas, & §. servitus, Instit. de iur. person. cum similibus. Et salario, quo donantur, antus ac tam periculosus labor neutiquam compesetur, peiusque, & acerbius, quam servi tractari, & accipi soleant, pro quibus domini, ut pro re pecuniave sua diligenter invigilant, quod pro Indis non faciunt, scientes, quod etsi aliqui in labore deficiant, alij eorum loco sibi distribuendi sunt. Quod damnum, [sect. 59] ea quae praetexitur Indorum vicissitudine, aut mutatione non evitatur, cum lam ad paucom redacti, fere nunquam quiescere permittantur, atque adeo gravius onus subeant, quam inmetallum danati, [sect. 60] quorum poena decennium non excedebat, quamvis sine praefinitione temporis imposita esset, l. damnum. 12. l. in metallum 22. l. sine praesinito 23. D. de poenis, l. servus sub poena 10. C. eodem, iunctis alijs, quae ad eorum explicationem, & conciliationem cum l. capitalium 28. §. Divus, D. eodem, ubi dicitur, quod in opus metalli nemo ad tempus damnari debet, tradunt Baldus cons. 34. lib. 1. Cynus, Salicet. & alij in dict. l. servus, Felinus num. 9. & reliqui Scribentes communiter in cap. ex litteris, de constit. Alvar. Valasc. de iure emphyt. q. 1. n. 13. Duaren. lib. 1. disp. cap. 14. Cuiac. lib. 6. observ. cap. 25. & 26. & notatorum contra Robert. sub nomine Mercatoris, cap. 28. Indi vero [sect. 61] in perpetuum damnati videntur, & quod magis est, non solum in personis suis servitium, aut suppliciumextinguitur, sed indesinenter, veluti haereditario iure, ad filios, nepotes, & posteros transit. Quod in damnatis [sect. 62] in metallum non contingebat, quorum poena, non tantum morte, verum & adversa valetudine cessare iubebatur, d. l. in metallum, D. de poen. cui conveniunt, quae ad Trajan. Imper. scribit Plin. lib. 10. epist. 40. & 41. & tradita a Iacob. de Bellovisuin prax. crim. lib. 2. cap. 11. num. 19. & Duareno ubi sup. Ita ut merito Indi cum Salviano dicere possint, quod semper redimuntur (id est, per tot Regias schedulas liberi esse iubentur) semper autem captivi manent, ut tetigi supr. cap. 4. num. 43. & cum Ieremia cap. 5. Lassis non dabatur requies, servi domionati sunt nostri, non sunt qui redimeret de manu eorum. Aut verius cum Mardochaeo, Esther 7. Traditi sumus, ut conteramus, iugulemur, & pereamus, atque utinam in servos & famulos venderemur, esst tolerabile malum. Vnde [sect. 63] & eosdem Indos dedititiorum etia conditione peiores appellare possumus. Qui licet in vita servi essent, morientes tamen liberi manebant, & bona ac filios suos omnino liberos relinquebant, [sect. 64] l. unica, C. de dedit. liber. toll. §. libertinorum, Inst. de libert. §. fin. Instit. de success. libert. Gaius lib. 1. instit. tit. 1. Alciat. in l. liberti, num. 2. D. de verb. signif. & lib. 1. parerg. cap. 16. Tiraq. in l. si unquam, verb. Liberti, num. penult. C. de revocand. donat. & in notis ad Alex. ab Alex. lib. 4. cap. 10. Conan. lib. 2. comment. cap. 6. Costan. lib. singul. quaest. iur. cap. 2. Turneb. lib. 7. adversar. cap. 22. Mercer. lib. 1. opinion. cap. 11. Ferand. lib. 2. explicat. cap. 18. Pet. Pithaeus lib. 2. succisivar. cap. 9. Brissonius, Schordus, & alij de verb. signif. verb. Dedititij, & Hierony. Elenus lib. 2. diatrivar. pag. 72. Sexto considero, supra dicta omnia, eo quidem graviora, & magis dolenda videri, quod qui ad metallum, vel triremis damnantur, propter scelera sua patiuntur, [sect. 65] eorumque conscientia supplicij immanitatem quodammod temperant, iuxta illud Ovid. epist. 5. Leniter ex merito quicquid patiare ferendum est, Quae venit iniuste poena dolenda venit. Claud in Cons. Manlij: Qui fruitur poena, ferus est legumque videtur Vindictam praestare sibi, cum viscera felle Canduerint, ardet stimulis, ferturque nocendi Prodigus, ignarus causae. Et Lucae cap. 25. vers. 41. Et nos quidem iuste, nam digna factis recipimus, hic vero nihil mali gessit. Arvero [sect. 66] Indi nullum delicturm vel peccatum admisisse reperiuntur, propter quod magis quam alij homines huic labori mancipari debeant, quin potius mansuetudine, & humilitate sua, atque alijs obsequijs, semper de nobis bene merentur. Vnde succedit regula iuris, [sect. 67] quae docet, poenam sine culpa esse non posse, dict. l. capitalium. D. de poen. l. aliud est fraus, d. de verbor. signif. cum vulgatis. Quibus non plene satisfiet, si forte dicamus, poenam [sect. 68] interdum etiam sine culpa irrogari, si aliqua iusta causa intervenerit, quae id requirere videatur, quales eas esse diximus, quae metallorum operationem extorquent, utpote rem omnino Reip. necessariam, arg. text. in cap. sine culpa, de reg. iur. in 6. ibi: Sine culpa quis puniri non potest, nisi sussit causa: & celebris gloss. in cap. agnoscentes, de const. cum alijs, quae notavimus tom. 1. lib. 2. cpa. 11. num. 32. Nam haec limitatio, non solum de iure Canonico, [sect. 69] quod semper pietatem prae oculis habet, cap. cum haberet, de eo qui duxit in matrim. cap. sin. de praescript. Ancharr. cons. 79. in princ. Tusch. litt. C. concl. 26. & litt. I. concl. 578. & Seraph. decis. 819. num. 8. verum civili etiam inspecto, ad poenas corporis afflictivas extendi non potest, praesertim si graves, & capitales sint, ut in damnatione in metallum contingit, uxta ea, quae supra fuse probavimus. Tales enim poenae, etiam si causa urgentissima subsit, imponi non possunt, si culpa deficiat, quia alias iniustae & crudeles reputaretur, [sect. 70] cum nemo debeat aliorum odio, vel occasione praegravari, l. crimen paternum, D. de poenis, l. sancimus, C. eod. l. 1. C. ne filius pro patre, & ne uxor pro marito, cum similib. gloss. celebris in summ. 1. q. 4. Et solum procedit [sect. 71] quo ad alias poenas civiles, puta privationem honorum, bonorum, aut successionis, ut in crimine laesae maiestatis divinae, vel humanae videmus, respectu filiorum, qui his poenis affici solent, quamvis paterni sceleris conscij no fuerint, propter varias, & iustas causas, quas considerat text. in cap. cum secundum leges, de haeret. lib. 6. & in l. quisquis, §. filij vero, C. ad leg. Iul. maiest. iunctis alijs, quae adduxit Tiraq. in l. si unquam, verb. Donatione largitus, n. 333. late & optime Petr. Faber lib. 3. semest. cap. 8. Covarr. lib. 2. variat. cap. 8. par tot. Simancas in Cathol. instit. tit. 9. Petr. Greg. lib. 35. syntagm. cap. 1. n. 25. & seqq. & novissime Radulph. Forner. lib. 3. rer. quotid. cap. 17. & Nos in tract. de crim. Parricid. lib. 2. cap. 10. pag. 156. Neque [sect. 72] obstat, quod Arcadius & Honorius Impp. in d. §. filijs, se illis vitam Imperatoria specialiter lenitate concedere, scribant, quibus verbis supponere videntur, iuris rigore inspecto, iuste quoque eos morti affici potuisse. Nam ut omittam opinionem Ioan. Ignei in l. ult. D. ad Syllanian. & Budei in l. 1. D. ad leg. Iul. maiest. qui putant, illam legem, ut inquam, esse correctam per d. l. sancimus, & Corras. in l. qui liberos, D. de ritu nupt. n. 62. & Ioan. Mercerij lib. 2. opin. cap. 14. qui rationes Imperatorum iniustas, & minus susticientes appellant. Invenio quidem Fr. Alfons. a Castro lib. 2. de iusta haeret. punit. cap. 2. in fin. vers. Hactenus Augustinus, scriptum reliquisse, se merito mirarari, quod tanti Impp. illud dicere veriti non fuerint. Et de eadem re[sect. 73] sermonem habens Pat. Gabr. Vazquez in 1. 2. q. 83. cap. 3. in fin. ausus est affirmare, stulte id ab Imp. dictum fuisse. Quod licet libere, & inurbane effusum videatur, cum Augustos illos ita fuggillare non deceat, qui Christianissimi Impp. Theodosij liberi fuerunt, ac ipsi per se prudetissimi, & Religionis Christianae ardentissimi vindices, ac D. Ambrosij lacte innutriti, cui eos parens optimus commendavit. Adhuc tamen praedicta verba demonstrant, quam certum semper, a doctis quibusque Auctoibus iudicetur, quod diximus, neminem scilicet sine culpa, etiam si adsit causa, duris & corporalibus poenis iuste affligi posse. Et [sect. 74] quod Impp ibi lenitati, & misericordiae suae, vitae indulgentiam attribuunt, ita cogrue, & nove explicari potest, ut non eo tendat, ut sentiant, de rigore iustitiae, si vellent, in liberos proditorum morits etiam supplicium exercere potuisse, sed quod improprie, & largo modo, sibi benignitatis hoc in casu gloria usurpent, eo sensu, quo saepe Principes, pios, & benignos vocare solemus, vel ob id tantum, quod maiorum, aut similium tyrannidem, & crudelitarem non exerceant, licet id non solum de aequitate, sed de iustitiae rigore facere tenerentur. Pietatis, [sect. 75] vel aequitatis nome actioni iustitiae tribuentes, ob comparatione alienae tyrannidis, vel immanitatis, ut in simili cicero, duram illam, & crudelem galdiatorum concertationem, quae tanquam cruenta & inhumana merito prohibetur, in l. 1. C. de gladiator. lib. 11. aequitatis nomine decoravit in orat. in Pison. his verbis: Quo quidem in spectaculo mira Reip. aequitas erat, uter eorum perijsset tanquam lanista. Et [sect. 76] eodem forte senisu, idem Cicer. in orat. pro Caecina, Aquil ium Gallumhoc nomine laudat, quod iuris civilis rationem nunquam ab aequitate seiunxisset, & Sen lib. 2. contr. 5. in aequitatis tractationem cadere inquit etiam, quae iuris sunt. Nam saepe aequum sumitur pro iusto, quasi in neutram partem pendeat, sed aequaliter uni, ac alteri faveat, cui opponitur iniquum, l. diem proferre, §. stari 2. de arbitris, cum traditis a Rebuff. in l. bonorum 49. vers. AEque, D. de verb. signif. Septimo facit, quod si servitium persona[sect. 77]le, quod ij, quibus Indi commendati erant, coeperant introducere, illorum opera, & labore tributi nomine utentes, merito tanquam durum & asperumdamnari probavimus sup. hoc lib. cap. 1. & in illud ita gravibus verbis invehitur Fr. Mich. ab Agia d. respons. de servit. person. pag. 8. & 24. Mirum videtur, quod ad eodem, vel ab alijs probari possit metallorum coacta operatio, cum illud servitium per se omnino iniustum non eset, licet ratione excessuum, qui a Patronis, sive Commendatarijs Indorum fiebant, durum redderetur, & iuste prohibitum fuerit. Hoc autem quod metallis impenditur, & in se iniustum sit, utpote servis dumtaxat, vel facinorosis hominibus dignum, & sive eius duritiem, sive excessuum timorem consideremus, longe quide acerbius, & periculosius. Nam [sect. 78] cum opus ipsum, quod exercendum est, ita arduum, & laboriosum sit, impossibile esse videtur, ut in illo Indi bene accipiantur, & ab Hispanis, qui rem metallicam curant, vulgo Mineros, ac praecipue ab eorum administirs, multis non iniurijs, pugnis, flagris, & verberibus afficiantur. Alioqui tam duro labori segnius, quam oportebat, intenderent, nisi maiorum tormentorum, quae ab illis comminantur, cruciatum formidarent, ut in illis contingit, qui ad triremes damnantur, quorum laborem hac de causa operosum, & desperatum appellavit Cassiod. lib. 4. epist. 25. cuius verba retulimus fupra num. 20. Et de servis, qui olim [sect. 79] ad effossionem metallorum in Pyreneis montibus cogebantur, multum in nostris terminis scripsit Ioan. Gerund. in Paralipom. rerum Hispaniae lib. 1. his verbis: Servi qui ad metalla Pyreneorum montium olim deputati erant, incredibilem quaestum efferebant dominis. Die noctuque in labore perserver antium multi ex nimio labore moriebantur, cum vix ulla eis ab opere daretur requies, sed verberibus ad continuum opus cogerentur. Quidam tamen robustiori corpore, ac animi vigore plurimum temporis in ea ver sabantur calamitate, quibus mors vita erat optabilior Cui sane damno, [sect. 80] nunquam satis iri obviam potuit, licet multae, & severissimae leges quotidie in favorem Indorum edantur; nam cum in solitarijs, & subterraneis, ut plurimu locis haec delict contingant, succedit illud Iuvenal. satyr. 13. Tam [sect. 81] facile, & pronum est superos contemnere testes, Si mortalis idem nemo nesciat. Et Prudentij lib. 2. Nec formido malum, falluntur publica iura Lex armata sedet, sed nescit crimen opertum. Praesertim [sect. 82] in hoc hominum genus, de quibus dicere possumus, quod alter Poeta: Ius, & iura negant homines, & numian fallunt. Nec Iovis Imperium, nec Phlegetonta timent. Lucro quippe, & divitijs intenti, omnia spernunt. & veram efficiunt illam sententiam Leon. Papae epist. 9. relatam in cap. verum, 25. dist. Mens [sect. 83] pecuniae avida, nec abstinere novit a vetitis, nec gaudere concessis, nec pietati adbibere consensum. Cui etiam convenit [sect. 84] illud Sallust. in Catilin. transcriptum ab Agellio lib. 3. noct. Attic. cap. 1. & Maiolo in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 430. dum dixit: Avaritia pecuniae studium habet, quam nemo sapiens concupivit, ea, quasi venenis malis imbuta, corpus animumque virilem effoeminat, semper infinita, & insatiabilis, & neque copia, neque inopta minuitur. Et elegans locus D. Chrysost. homil. 44. in Matth. quem refert Ant. Mornat. in notis omissis ad l. 1. §. cum Patronus, D. de offic. Praefect. urb. pag. 1072. ubi hanc [sect. 85] metallorum poenam in eo maxime acerbiorem notat: Quod metallarij, seu metallorum fossores traduntur acerbis immanibusque hominibus, & nullum familiarium, amicorumve vident, sed eos solos, qui metallis praefecti sunt. Que asperitas [sect. 86] non ita gravis in patronis respectu servitij personalis Indorum, quos sibi commendatos habent, timeri potest, cum ius tributorum, quod ab illis percipiunt, in eorundem personis corporibusque consistat, ipsisque deficientibus, extinguatur, arg. text. in princip. Iustit. de ususr. unde credendi non sunt, usquequaque illorum curam, ac salutem negligere, praesertim cum sub hac lege, & iuramento eos in feudum recipiant, arg. l. cum de indebito, D. de probation. & l. milites, §. ult. in fin. D. de re milit. ibi: Ne videatur pater ad supplicium filium obtulisse, ubi glossa hoc addit: Non est verosimile patrem velle mori filium. Quod secus in mineralium dominis accidit, cum hi, de praesenti dumtaxat lucro satagentes, Indos usque ad internecionem vexare soleant, in quibus nullum peculiare ius obtinent; quin potius illis extinctis aliorum (ut diximus) distributionem sperent. Vnde [sect. 87] succedit illud D. Chrysost. homil. 59. in Ioan. Haec enim inter pastorem, & mercenarium est differentia, alter propriae, cotemptis ovibus, alter sua contempta, ovium semper saluti invigilat. Et praeterea, [sect. 88] qui servitium personale suis commendat oribus praestant; non longe a suis domibus, & municipijs abducuntur, sed imo in eis manentes, pensum exsolvunt. Qui vero ad metalla asisgnantur, ex longinquis; ac diversi fere semper temperameti regionibus, proprijs relictis laribus, ad alias frigidissimas; & inhabitabiles deferuntur. Quod [sect. 89] durissimum; & nocentissimum esse satis probavimus sup. cap. 5. n. 61. & seqq. & Indi ipsi ita graviter sentiunt; ut saepe, quasi ad mortem ducantur, ultimum vale suis uxoribus, liberis, & amicis pronuntient. Quod vel solum sufficiens esse videtur, ut maior huius metallici operis, quam servitij personalis durities, & iniustitia esse censeatur. Octavo [sect. 90] aliud argumentum desumi potest ex ijs, quae sup. cap. 11. cum eodem Agia, & alijs, de prohibita, & merito multis schedulis tolli, ac puniri iussa Indorum oneratione, congessimus. Nam si hoc ita grave, & iniustum semper indicatum fuit, non satis constare potest, quomodo alijs legibus, vel prudentis alicuius viri auctoritate defendi possit durior hic, & asperior labor, qui eisdem Indis in effossione, & operatione metallorum infligitur. Nam Indos onerari, onustosque incedere, per se quidem neque iniustum est, neque eis valde perniciosum, aut novum, cum ab antiquissimis annis tempore Incarum, ita assuefacti fuerint, & hodie quoque se suis ipsi sarcinulis onerent, ut cum Ioseph. Acosta perpendimus d. cap. 11. n. 36. Atvero eosdem Indos, longis itineribus veluti captos, & compeditos ad fodinas adigere, & ibi intra profundos terre specus, sub perpetua nocte laborantes includere, hoc non potest non durum & iniustum censeri: cum [sect. 91] in tali opera praeter alia damna, & pericula, quae supra retulimus, istud quoque corporale onus, quod tantopere ab illis auferri curatur, supra modum immineat. Nam a suis domibus excedentes, necesse est, ut frivola sua, tristemque supellectilem suis humeris, vel arietibus portent, & frequenter uxores, ac liberos, necnon etiam annonam, sive cibaria, quibus se, & suos alere possint, interim dum in metallorum labore persistunt, cum in locis ubi metalla generantur, nihil de victualibus reperiatur, quod maximo pretio non constet. Postquam vero [sect. 92] effossioni, & extractioni metallorum incumbunt, satis liquet ipsorum humeris metalla vectari, & quidem non per aperta & consueta itinera, ubi purum spiritu haurire possint, & ubi libitum fuerit onus deponere, paulatimque requiescere, sed per subterranea loca coeli prorsus luce & aere ferme carentia, per Daedaleos anfractus, ac labyrinthos, per scalas & ascensiones obliquas, ac male constantes, in quibus non minus manibus quam pedibus gradiendum est, onere interim saxorum metallicorum a tergo pendente, & pondere suo in praecipitium (quod saepe contingit) miseri baiuli connitente. Qui ubi illaesus exierit, & veluti ex inferis ad superos remeaverit, non tamen ideo miserabile illam sarcinam ponit, sed per rupes praeruptas, & loca nimis frigida, atque saxosa ad domum usque, vel officinam Minerarij deferre compellitur, quamvis multe schedulae iubeant, ut id terrae ovibus devehatur. Quae omnia necesse [sect. 93] est tanquam duriora, & graviora, vitari debere dicamus, si commune pondus ab Indorum humeris tot ac tantis legibus & rationibus removemus, argum. text. in cap. licet universis, ubi gloss. de testib. l. quicunque, in fine, C. de fide instrum. & iure hastae fiscalis, lib. 10. & eorum, quae de vi argumetationis a maiori ad minus, sive a paritate, aut maioritate rationis, late & erudite tradit Everard. in loco a maiori, pag. 111. & Alvar. de Velasco in axiom. iur. litt. A. num. 464. Sed nec [sect. 94] omittenda sunt verba Simonis Maioli, quae ad durum hoc & grave onus, de quo loquimur, respicere videntur d. colloq. 19. pag. 596. dum scribut: Terra e fodinis eruitur magno labore, sed maiore periculo: nam quid aliud sibi fodiunt ij operarij, qui in id laborant, quam evidentissimum profundissimumque sepulchrum, aditum sibi parantes auri fossione, ut subterraneis meatibus ad inferos properent, facilius per aurum transeuntes, id enim est manifestissimu in Septetrionali plaga, in qua adeo sunt ingentes in longumque porrectae metallorum fodinae ad lucrum tantum excavatae, sinuo sissimis latebris, ut in ijs plurimi fame tabeque moriantur, velut labyrintho inextricabili occlusi, sed & lapsu e sublimi quandoque ruunt, atque inde extrabi nulla ratione possunt, immensam ob profunditatem, tamet si prae maximis clamoribus lamentari exaudiuntur, Olaus lib. 6. cap. 5. Nono facit [sect. 95] multis quoque Regijs schedulis cautum esse, ne Indi ullo pacto in harum provinciaru, & insularum mari, conchilijs margaritarum legendis, & extrahendis distribuantur, vulgo, Para pesqueria de perlas. Licet [sect. 96] earum pretium & olim, & hodie maximu fuisse, & esse sciamus, & pluris quam metalla aestimari, ut constat ex his, quae tradit Plinius lib. 9. cap. 35. ibi: Principium ergo culmenque omnium rerum pretij margaritae tenent, Macrob. lib. 3. Saturn. cap. 17. Solino in Polysth. cap. 54. Simon Maiol. 1. tom. colloq. 18. de lapidib. pag. 578. & seqq. Ioseph. Acosta in hist. Ind. lib. 4. cap. 15. & Garcilassus Inca in suis comment. 1. par. lib. 8. cap. 23. De qua prohibitione [sect. 97] plures extant Regum nostrorum constitutiones, id semel, ac bis, ac tertio imperantes & agentes, ut refert Ioseph. Acosta d. cap. 18. pag. 351. & pater ex 3. tom. impress. pag. 362. cum seqq. quae denuo observari iubentur per Philipp. III. in schedul. ann 1601. cap. 11. ubi deciditur, ut per AEthiopes haec piscatio, ut hodie fit, peragatur, Indi vero nullo modo ad eam compellantur. Et Idem disponitur in alia sched. ann. 1609. §. 25. ubi idem strictius cavetur, etiam si Indi se volutarie huic labori subijciant, ea addita ratione, quod experientia comparatum sit, quantum hic labor eorum saluti praeiudicet, & officiat. Quod melius etiam, & pius, & ad rem, de qua agimus congruetius expressum fuerat in alia ordinatione anni 1542. ibi: Item, porque se nos ha hecho relacion, que de la pesqueria de las perlas, por averse hecho sin la buena orden que convenia, se han seguido muertes de muchos Indios i negros: madamos, que ninqun Indio libre sea llevado a la dicha pesqueria contra su voluntad, sopena de muerte. Ique el Obispo, i el Iuez que fuere a Venecuela ordenen lo que les pareciere, par que los esclacos, que andem en la dicha pesqueria, assi Indios, como negros, se conserven, i cessen las muertes: i si les pareciere, que no se les puede escusar a los dichos Indios i negros el peligro de muerte, cesse la pesqueria; porque estimamos en mucho mas, como es razon, la conservacion de susvidas, que el interesse que nos puede venir de las perlas, &c. Quam prohibitionem [sect. 98] multum laudat & extollit Agia d. respons. pag. 55. Ea nlmirum ratione, quod opus illud nimis laboriosum, & asperum esset, & Indorum, qui in eo occupantur, saluti contrarium, propter conclusae respitationis periculum, quod, quam grave, & nocivum sit, optime tractat Galenus lib. 6. do usupartium, cap. 8. & lib. 6. de morb. vulg com. 2. & propter alia damna, quae in unionibus a profundo quaerendis, & educendis, Indis utinatoribus resultabant. De quibus ita oculatus testis scribit Acosta ubi sup. In oppido Rio de la Hacha vocato, cum essem, comperi duram Indorum servitutem; extrahendis conchilijs, summo mane in ratem imponebantur, in pelagus de scendebant, magnae saepe profunditatis, ubi integrum pene horae dimidiam halitu compresso, urinatorum more, conchilia, ostreaque conquirerent, immeso labore, summo periculo, cihas semper parcissimus: commercium omne interdictum; custodia omnibus nocturna communis: vitae ratio molesta, ac liberis hominibus prorsus adversa. Quae cum ita se habeant, [sect. 99] pari etiam, aut maiori ratione, ad eundem modum sisti, & prohiberi debere similes & maiores metallorum effodiendorum aerumnas, multis videtur, ut refert idem Acosta pag. 351. post Plin. lib. 33. cap. 4. relatum sup. num. 36. ibi: Vt iam minus temerarium videatur e profundo maris petere margaritas, tanto nocentiores fecimus terras. Nam in mineralibus etiam dura servitus invenitur, obscura profunditas, respirationis defectus, victus exilis & tenuis, & labor quide molestior, ac diuturnior. Tum vero exitiale periculum, cum coeli mutatione, laboris molestia, tei ipsius discrimine, impendere videatur interitus. Quapropter non incongrue ultra alia, quae de huius servitij immanitate sup. ex num. 36. tradidimus, paticis mutatis ei applicare possumus, [sect. 100] quod de carceratis scribunt Impp. in l. omnes 23. C. de poen. ibi: Sit satis immesorum cruciatuum semel luisse supplicia, ne ij, qui diu privati sunt aurae communis haustu, & lucis aspectu, non intra breve spatium exilij poenam sustinere, iterum compellantur. Et elegatius [sect. 101] Cassiodor. lib. 11. var. epist. 40. in formala indulg. ibi: Carcer est cella gemituum, tristitiae domus, apud superos Plutonis bospitium, locus perpetua nocte caecatus, in quo no unum tormentum sustinet reus, qui ante quam incurrat necis exitus a supernis probatur abscissus. primum pedor ille, collega catenarum, abminabilie moerore discrutiat, auditum alieni gemitus, & lamenta contrubant, gustum leiunia longa debilitant, tactum pondera prementia defatigant; lumina diutius tenebris obtusa, torepescunt. Non est unum clausis exitium, multifaria morte perimitur, qui carceris squallore torquetur. Quibus alia adiunxi in meo tract. de crim. parric. lib. 1. cap. 23. Et nunc addo D. Valencuelam in monit. copura Venetos, 3. par. num. 214. & seqq. ubi probat, Carceris [sect. 102] poenam, damnationi in metallum, & morti aequiparari, & servitutis speciem dici, post Innocent. in cap. qualiter, el 2. de accusat. quem refert, & sequitur Rolant. a Valle cons. 2. n. 53. vol. 1. & cons. 57. n. 40. & seqq. vol. 3. Ascanius Clement. in tract. de patr. potest. cap. ult. n. 33. Conrad. Brunus de haeret. cap. 12. num. 6. Simancas eos. tract. tit. 16. n. 15. & Matienz. inl. tit. 4. lib. 5. Recop. gloss. 3. num. 7. Decimo considero, [sect. 103] quod illa eadem ratio, quam contrariae partis assertores, ut potissimam expendere solent, ad metallorum laborem Indis miseris iniungendum, nempe, quod aliter ipsorum, & Hispanorum Respublica, quae iam unita, & commixta esse coepit, his in provincijs durare non poterit, & spiritualis simul eorundem Indorum disciplina, & alimonia deficiet, cuius conservatio modis omnibus curari, & promovieri debet. Haec, inqueri. Nam si Indi, ut experientia demonstrat, huius laboris occasione, ita notabiliter, ac celeriter pereunt, & diminuuntur, neutra Respublica brevi tempore consistere poterit, que diversis hisce membris compacta, non minus manuum, ac pedum, quam reliquarum partium conservationem desiderat. Plane enim Nabuchodonosoris statua, quae ex auro, argeto, atque aere constructa, testaceis pedibus nitebatur (quibus, quidam Indos similes faciunt) simulat que illi confracti sunt, tota dilapsa, & in pulverem redacta fuit, ut habetur Daniel. 2. & in nostris terminis advertit P. Ioan. de Silva Franciscanus in Memoriali, quod pro hoc servitio tollendo Regi nostro dicavit ann1621. cuius copiam nunc nactus sum, cum iam haec praelo tradere destinarem. Vnde Politici dicere solent, [sect. 104] Reges super omnia, subditorum saluti, & incolumitati consulere debere, quia illis deficientibus, divitie, & imperia ipsorum Principum durare non possunt, ut constat ex l. 1. D. solut. matrim. l. 2. C. de indict. vid. ibi: Augeri enim magis nostram Rempublicam, & multis hominibus legitime progenitis frequentari, quam impijs periurijs affici volumus, vum alijs, quae adducit Raevard. ad leg. 12. Tabul. cap. 9. & lib. 2. coniect. cap. 20. & Mag. Marquez in Gubernatore Christ. lib. 1. cap. 16. pag. 94. Alph. Carranca in disp. de partu cap. 2. §. 4. num. 1. & seqq. & Scipio Ammirat. in discurs. Polit. ad Tacit. pag. 264. & multum in nostris terminus [sect. 105] cap. 40. novarum legum ann. 1542. Quod de Indis Hispaniolae, & aliarum adiacentium sermonem habens, qui pre nimio labore consumi dicebantur, expresse iubet: Que los dexen holgar, i no se sirvan dellos, ni paguen tributo, para que multipliquen. Sic nimirum pluris (ut oportuit) eorum augmentum, quam temporalia, quaecunque lucra considerans, ut alias dicitur in l. unica, C. ut iud. sine quoq. suffrag. in princ. & in alijs iuribus, quae infra cap. seq. exn. 48. trademus. Quibus valde in nostris terminis addo [sect. 106] piam ponderationem doctissimi nostri Greg. Lopez in l. 17. tit. 23. par. 2. verb. Colas cargas, qui text. illum expendes, quatenus iubet, ne milites dum expeditiones faciunt, Cansen las bestias con las cargas, porque mueren muchas de ellas, o se danan, que es cosa que se torna en gran menoscabo de la hueste, sic subdit: si ista lex ita diligenter providet, ne bestiae seu iumenta moriantur, quanto magis debet esse curae in partibus Indiarum maris Oceani, ne ipsi homines Indi illaru partium incolae, & naturales, qui ut asini onerantur, ita serventur, ne moriantur; quod etiam multum conducit ad ea, quae de Indis non onerandis dixi supra cap. 11. pert tot. Ipsa quoque [sect. 107] Fidei plantatio, & propagatio, vel deficiet sane, vel parum progedi poterit operoso hoc metallorum labore durante. Quomodo enim isti novae plantationis palmites, suavi mansuetudinis imbre irrigari poterunt. & in Catholica Fide proficere, si ab ijs a quibus annuntiatur, & suadetur, videant se ad ta durum opus compelli, & absque ulla requie, vel intermissione vexari, contra id, quod ipse Christvs Dominus Matth. 11. in fine in eum credetibus pollicetur: Venite ad me omnes, qui laborati, & onerati estis, & ego reficiamvos: tollite iugum meum super vos, & discite a me, quia mitis sum, & humilis corde, & invenietis requiem animabus vestris, iugum enim meum suave est, & onus meum leve. Et cum [sect. 108] nos illis dicere debeamus, gustate, & videte quoniam suavis est Dominus, Beatus vir qui sperat in eo, Psalm. 35. vers. 9. 1. Petr. 2. in princip. Ipsi contra, nihil se suave vidisse, aut expertos fuisse, dicere possint. Imo neque Fidei meditationi & contemplationi vacare sinantur, quae ut radices agat, id summopere exigit, iuxta illud Psalm. 45. Vacate & videte, quoniam ego sum Deus: iuncta interpretatione D. August. in Psalm. 70. fol. 310. col. 2. to. 8. & pluribus alijs, quae Nos circa hoc idem intentum late congessimus, 1. tom. lib. 3. cap. ult. n. 5. cum seqq. Maxime cum [sect. 109] (teste Quintil. declam. 13.) ex assiduitate laborum nascatur animi hebetatio quaedam, & languor, & labor, & languor naturam debilitent, cap. nihil 7. q. 1. Et praeterei, [sect. 110] quamvis metallorum effossionem, & beneficium, in commune totius Regni bonum tendere concedamus, si tamen utraque (ut dicitur) Respublica iuncta & coagmentata est, & unum corpus constituit, nulla quide iusta, vel sufficiens ratio reddi posse videtur, ob quam totum pondus infirmis Indorum humeris relinquatur, ipsique contra libertatem, & voluntatem suam alieno lucro servire cogantur, cum tanto suo incommodo, patria sepe liberisque desertis. Hispani autem, quoru praecipue utilitas, vel cupiditas agitur, quiq; inter Indos eo titulo, veluti hospites, & advenae degimus, ut eorum bono, & temporali, ac spirituali saluti consulamus, inertes, & otiosi vitam agamus, nullis laboribus, nullisque periculis, vel unum digitum admoventos, contra id, quod Christvs Dominus, Matth. cap. 23. Pharisaeis increpasse narratur, dum dixit: Alligat autem onera gravia, & importabilia, & imponunt in humeros hominum, digito autem suo nolunt ea movere. Plare [sect. 111] D. Paul. longe aliam viam secuutus videtur, cum 1. Corint. 4. se laborasse dicat, suisque manibus operatum; iden que enixius repetat, & alijs fidelibus consulat, 1. Thessalon. 2. & 4. & 2. 3. sic inquiens: Memores enim facti estis, fratres, laboris nostri, & fatigationis, nocte, ac die operantes, ne quem vesirum gravaremus, praedicavimus in vobis Evangelium Dei. Rogamus autem vos, fratres, ut abundetis magis, & operam detis, ut quieti sitis, & ut vestrum negotium agatis, & operamini manibus vestris, sicut praecepimus vohis, & ut boneste ambuletis ad eos, qui foris sunt; & mullius aliquid desideretis. Ipsi enim soitis quemadmodum oporteat imitari nos: quoniam non inquieti fuimus inter vos, neque gratis panem maducavimus ab aliquo, sed in labore, & fatigatione, die, ac nocte operantes, ne quem vestrum gravaremus, &c. Et Act. 20. Argentum, & aurum, aut vestem nullius concupivi, sed ipsi scitis, quoniam ad ea, quae mihi opus erant, & ijs, qui mecum sunt, ministraverunt manus istae; omnia ostendi vobis, quoniam sic laborantes oportet suscipere infirmos, ac meminisse verbi Domini Iesu, quoniam ipse dixit: Beatius est magis dare, quam accipere. Ob quam, vel similem certe rationem, usu[sect. 112]rae omni iure prohibitae sunt, & dure, atque iniustae censentur, co quod sub illis mutuans, cum damno proximi, ipse otiosus existens, cupide lucrum expectat. Vnde Aristot. lib. 4. Ethic. cap. 1. ad finem, & 1. Polit. cap. 6. & 7. quem referunt Innoc. Bald. & alij in Rubr. de usur. Ioann. Bapt. Gemin. in pract. eodem tit. §. 5. num. 1. & Conrad. de contract. q. 22. coclus. 2. usuram turpe lucrum, turpem quaestu appellat, ac soeneratores pares esse censet latronibus, leonibus, depopulatoribus, & tyranis. Et D. Chrysost. homil. 38. sup. Matth. cap. 21. col. 2. post med. & homil. 57. c. 16. & 17. sic inquit: Super omnes mercatores plus maledictus est usurarius, quid enim irrationabilius inveniri potest, quam ut sine agro, & pluvia, & aratro seminare contendas. Has ob res omnes, qui hanc pestiferam agriculturam adinvenerunt, zizania metunt, quae igni aeterno tradentur. Cicero quoque lib. 2. off. in fine, dare ad usuras, idem esse censuit, atque hominem occidere. Et loques de [sect. 113] censibus, sive annuis reditibus, qui apud nos permittuntur & usitantur, & quod eorum introductio, agriculturam perdiderit, & homines ignavos & otiosos effecerit, prudenter & elegater noster Matth. Lopez Bravo in aureo libello de Rege & regendi ratione, lib. 3. fol. 19. & seqq. ubi concludit, Cenvum esse usura deteriorem, Plures enim, & lethalius inficiens, magis indies negotia minuit, & otia auget. Communis inde ignavia, inde luxus, villarum depopulatio, & eversio; quem refert & sequitur Navarretus in suis doctis discurs. polit. discurs. 39. pag. 270. Quod [sect. 114] verius & proprius de hac metallorum negotiatione, quae inter Indos & Hispanos peragitur, dicere potuissent, cum Indi ad metalla coacti, non in bonis tantum, verum & in personis periclitentur; & usurae, ac census, licet non ex corpore pecuniae debeantur, quia pecunia pecuniam non parit, ex nova tamen obligatione, & consensu promittentis, qualemquale acquisitionis titulum praebeant, ut inquit I.C. in l. usura 121. D. de verb. signif. Quod in his fodinis non reperitur, cum Indi [sect. 115] ad eas inviti ducantur, & salarium, quod accipiut, vix minimae parti laboris, quem impendunt, respodeat. Quem [sect. 116] si Minerarij pro merito solverent, parum aut nihil lucri perciperent, ut in illis accidit, qui Indos voluntarios mercede prius pacta conducunt. Quo fit, [sect. 117] ut dicere possimus, has totas divitias, quas illi ex fodinis deducunt, & otiose viventes, vane, turpiter, prodigaliterque profundunt, ex coacto & fraudato Indorum labore, ac sudore procedere, duplici [sect. 118] sic profecto iniquitate peccantes, & quod aliena diripiunt, & quod ijs in suis vanitatibus, & turpitudinibus abutuntur, ut utar verbis D. Bernard. serm. 23. sup. Cant. col. penult. in princ. Decimo & ultimo pro eadem parte perpendo, quod licet aliquibus Regijs schedulis, & iussionibus, hoc Indorum servitium probari videatur: ut in cap. praecedenti ex num. 78. retulimus, alijs [sect. 119] tamen districtissime prohibetur, tum quatenus eorum bonae & suavi tractationi in omnibus consulere iubent, de quibus late egimus 1. to. lib. 3. cap. penult. Tum specialius, dum nullo modo metallis extrahendis manicpari permittunt. Qua de re videri potest Ant. de Herrer. in histor. gener. Ind. lib. 10. decad. 3. cap. 10. pag. 373. ubi [sect. 120] resert Carol. V. Imp. ann. 1529. gravi edicto sanxisse, sub poena confiscationis bonorum, & amissionis Indorum, ut in insulis, quas vocant, de Barlovento, nemo eosdem Indos sibi comendatos, vel alio modo possessos, in fodinis excavandis exerceret, sed dumtaxat in alijs levioribus & facilioribus operationibus, iubes, ut Indi ad metalla fodienda, vel conchilia, legenda non cogeretur. Et in 5. tom. impress. pag. 225. extat alia provisio eiusde Imp. ann. 1526. qua olim ordo novis detectionibus praefigebatur, ubi licet Indos voluntarios ad haec opera sub certis conditionibus conduci permittat, cogi tamen sub gravissimius poenis prohibuit. Et in alia [sect. 121] provisione ann. 1528. eod. tom. pag. 259. non solum ad metalla compelli prohibetur, verum & ad deferenda victualia, vel alias res, ijs qui in fodinis laborant, quod tamen, quantum ad victualium sub iusto pretio delationem, postea aperte derogatumvidetur per schedul. Matrit. 5. Mart. ann. 1571. d. to. pag. 312. Alia quoque [sect. 122] sched. ann. 1580. eod. to. pag. 265. Mexicanae Audientiae directa, eam reprehendit, quod plene Indorum libertati, & suavi tractationi non consuluerint, praecipue in hac metallorum operatione. Et pag. 312. reperitur quedam provisio ann. 1568. in qua renovatur altera ann. 1549. quae statuunt, ut ij, qui Indos commendatos habuerint, eos nullo modo ad aurum & argentum effodiendum compellere possint. In Archivio [sect. 123] etiam huius regalis Limensis Cancellariae reperio epistolam, eidem missam, Matr. 19. Noveb. ann. 1551. ex qua constat, insignem illum & prudentem virum Dom. Lic. de la Gasca, huius Peruani Regni Gubernatorem, & reparatorem, eo consilio fuisse, ut Indi etiam sponte sua in metallis laborare non sinerentur. Eius namque epistolae caput ita notabiliter inquit: La provission que dezis que hizo el Obispo de Palencia al tiempo que en essa tierra estuvo, para que se sacassen de las minas los Indios, que contra su voluntad, o con ella estuviessen en ellas, e lo que despues vosotros proveistes, me ha parecido bien, para remediar partedel dano que essos naturales reciben. Pero porque del todo cesse, esta por su Magestad acprdada provision, para que no se echen en ninguna manera Indios a minas, la qual con esta os mando embiar duplicada, terneis cutdado de que se guarde, i cumpla en todo i por todo, como en ella sa contiene. Idem quoque [sect. 124] Imp. in ordinationibus factis Toleti ann. 1528. cum recensuisset damna, & vexationes, quae ex ijs, & alijs, Indis inferebantur, in posterum eas cessare iubet. Ea addita ratione: Porque, demas de ser esto en tanto desservicio de Dios nuestro Senor, i tan cargoso a nuestra Real conciencia, i contra la Religion Christiana, porque todo es estorvo para la conversion de los Indios a nuestra sacta Fe Catolica, que es nuestro principal desea, i intencion, i lo que todos somos obliga dos a proeurar, viene tambien desio mucho inconveniente para la poblacion, i perpetuidad de la tierra, porque a caus a de los excessivos trabajos que seles han hecho, i bazen, han muerto, i mueren muchos. Et in alia schedula data Pintiae ann. 1549. de mineralium labore specialiter loquitur, Indosque ullo modo ad illum compelli strictissime prohibet, illa eadem ratione: Porque no solo es en diminucion de sus vidas, sino tambien grande estorvo a su conversion a la santa Fe Catolica. # 15 CAPVT XV. De superioris quaestionis resolutione, ubi negativa opinio magis probatur, & argumentis in contrarium adductis suo ordine respondetur. SVMMARIVM CAPITIS Decimiqvinti. -  1 AVctor in quaestione cogendorum Indorum ad metalla, problema costituit. -  2 Senatus quod mature deliberavit, sequendum est, & rem velut iudicatam inducit. -  3 Senatores rem a Senatu decisam tutari, & exequi debent, etiam si ipsi contrarium censuerint. -  4 Hispanae Monarchiae conservatio metallorum per Indos operationem extorquet. -  5 Leges temporis necessitatibus, qualitatibus, & circumstantijs accomodari solent. -  6 Opinio negativa in quaestione Indorum metallicorum, quomodo & quando retractari, & defendi possit? -  7 Agricultura est iustior modus acquirendi, & naturae conformior, quam extractio metallorum, & quare? -  8 Negotiatio, & mercatura, an sit iusta, & honesta? -  9 Metallorum perscrutatio, ut & mercatura, licet per se turpis, & iniusta non sit, propter circunstantias tamen talis reputari solet. -  10 Metallorum extractionem nocivam esse, vel ipsi Ethnici agnoverunt, quorum insignia aliquot loca referuntur. -  11 Seneca auri & ferri cognationem, in quo constituat? -  12 Auri repertionem perniciosam fuisse, ex Horatio & Philomuso. -  13 Ferrum auro & argento utilius, & necessarius esse, putat Thom. Morus. -  14 Sambuci emblemma expenditur. -  15 Virgae, quae divinae, vel potius magicae dicuntur, quibus aliqui thesauros scrutantur, an aliquid veri portendant? & de antiquo earum usu. -  16 Osee locus cap. 4. vers. 12. explicatur. -  17 Indi sunt, qui minus participart de rebus, quae ex Hispania advehuntur. -  18 Indos nimis gravare, ob commercia alijs utilia, iustum non est. -  19 Indiarum provinciae, non solum propter aurum & argentum, verum & propter alios terrae fructus, utiles, & expetibiles sunt. -  20 Iulius Scaliger irridetur, dum dicit, nihil in Indijs Occidentalibus eriri, aut reperiri praeter simias, & quisquilias. -  21 Auri & argenti fodinae, omnino non deserentur, etiam si Indos ad earum laborem non compellamus. -  22 Indi plures, & ditiores auri & argenti fodinas Hispanis manifestarent, nisi se, ad carum operationem cogendos, timerent. -  23 Metalla sua plures nationes obtexerunt, ne ab alijs expeterentur. -  24 Indi Orientales cur aurum, & alia metalla spreverint? -  25 Cyrinenses & Batylaces, & aliae gentes aurum ut pestem abborruerunt. -  26 Indi Peruani suum Incam resurrecturum credunt, & ei thesauros reservant. -  27 Genij mali qualiter, & quare divitias, & thesauros Anti-Christo reservare dicantur? -  28 Fidei propagatio non deficiet, quamvis Indi ab operis metallorum liberentur. -  29 Dei bonitati, & auctoritatire pugnat, dicere, quod fides in Indijs, nisi auri & argeti illecebris, coalescere nonpossit. -  30 Fides verbi divini virtute, & operatione diffunditur. -  31 Christum tangere apud D. Lucam cap. 6. est fideliter credere. -  32 Deus Indos a regula coversionis Apostolicae non excepit, & varijs modis potest eos ad Evangelium vocare. -  33 Peccatum si intervenit in coactione Indorum ad metalla, non excusatur ex intetione propagandae Fidei. -  34 D. Pauli locus ad Rom. 3. de non faciendis malis, ut inde eveniant bona, perpenditur. -  35 Peccatum nulla de causa comittere licet, etiam pro salute spirituali proximi, vel pro augmento gratiae. Cap. faciat 22. q. 2. expenditur, & exornatur, ibidem. -  36 Bonum, quod in se est, aliquando relinqui debet, propter malum illi cohaerens. -  37 Indis non est relinquendum totum podus metallorum, & Reip. functionum, quia esset societas leonina. -  38 Indi cito in totum peribunt, si a metallorum labore non relevantur, & sic utraque Resp. magis periclitabitur. -  39 Provinciae, plures Indis refertissimae, ob laborem metallorum exhaustae sunt. -  40 Princeps quilibet debet potius vassalloru conservationi, quam divitiarum acquisitioni intendere. -  41 Melius est servare animas viventium, quam metallorum. R. Pat. Ioan. Ant. Velazquez e Societate Iesu, laudatur, & singularis eius doctrina refertur, ibidem. -  42 Rex noster, prius debet Ecclesiae calices vendere, quam Indos ad metalla damnare. Cap. 1. de offic. deleg. in 6. expenditur, & illustratur, ibidem. -  43 Hominum causa omnia coparata sunt, & pro eorum redemtione bona Ecclesia vendi permittuntur. -  44 M. Aurelius, & Anton. Severus maluerunt pretiosa quaeque, quae habebant, vedere, quam novis tributis vassallos gravare. -  45 Erithreus maluit magistratu abire, quam in maxima necessitate populo extraordinarium tributum impenere. -  46 Reges nostri promiserunt Alexand. VI. R.P. pro Indis convertendis, & defendendis, ubi oporteret, proprium sanguine fundere. -  47 Tributa, quae cum dolore, & gemitu hominum congeruntur, magni facienda non sunt. -  48 Status ratio, quae a Dei, & iustitiae praeceptis deviat, semper damnosa, & inutilis est. -  49 Prudens qui est, licita dumtaxat inquirit. -  50 Princeps non debet facere, ut aliquid decidatur in Consilio Status, quin prius idem discussum suerit in consilio conscientiae. -  51 Lucra iusta ubique, & etiam in naufragio tuta; iniusta vero neque domi. -  52 Reges licet non peccent thesauros congerendo, peccabunt tamen si id efficiant cum gravi dispendio vassallorum, vel si tales thesauros fine causa profundant. -  53 Thesauri, & verae Regum divitiae in vassalloru levamine, & hilaritate consistut. -  54 Fiscus pinguior est, quando Principes habet vassallos locupletes. L. 2. de omn. agro deser. lib. 11. & Auth. ut iudices sine quoquo suffrag. ponderantur, & illustrantur, ibid. -  55 Thesaurus Principis non est fiscus, sed subditi bene se habentes. -  56 Divitiae magnae Principum in eorum parsimonia consistunt. -  57 Regis & Pastoris comparatio in vassallis & pecoribus tondendis, & non deglubendis. -  58 Pecus pingue pastori prodest. -  59 Aurum possidentibus imperare, melius est quam aurum habere. -  60 Bella, quae conficiuntur mediantibus divitijs ex Indiarum fodinis extractis, parum ipsis Indis prosiciunt. -  61 Bella etiam iusta ineuda non sunt, si subditi maiori malo eorum occasione gravatur. -  62 Princeps in bello inferendo curare debet, ne magis suis noceat, quam hostibus. -  63 Bellum etiam ubi legitime infertur, non debent eius sumtus ab una tantum provincia, vel gente praestari. -  64 Monarchia de conservanda ubi agitur, omnia regna, quibus constat, eius onera ferre debent. -  65 Exemplis rerum erronee, aut iniuste gestarum, uti non debemus. -  66 Vsus in malis non excusat regulariter. -  67 Mala & damnosa qui continuat, aeque peccat ac is, qui illa primus induxit, ex Plin. iuniore. -  68 Homines liberi, & innoxij, raro ad metalla coacti reperiuntur. -  69 Metallarij apud Romanos voluntarie se huic operi addicebant. L. 1. 3. & ult. C. de metallar. lib. 11. explicantur, ibid. -  70 Metallarij, & metallici, qui sint? & in quo differant? & quod metallorum effossiones laboriosae dicantur? -  71 Principem posse bellis, triremibus, & alijs periculis vassallos exponere, quando & quomodo verum sit? -  72 Necessitas, quae praetexitur, ut Indi ad metalla compelli possint, urgens & sufficies non est. -  73 Subditi non tenentur, se mortis periculis exponere, ob faciendam contributionem ad bellum. -  74 Tributa praestantur ob necessaria militu stipendia. -  75 Belli a subditis suscipendi, & cotributionis propter bellum faciendae, differentia, consideratur. -  76 Necessitas ut excuset a furto, debet esse mali praesentis, & urgentis, non futuri, aut remoti. -  77 Coactio Indorum ad metalla gravior, quam ad bellum, & quare? & num. 79. -  78 Indi semel metallis addicti, imo & eorum posteri, semper in hoc labore perdurant. -  80 Indorum clamor, ne ad coelum ascedat, verendum est. -  81 Diuturnitas temporis peccatum non minuit, sed auget. -  82 Veritati compertae nemo ullo praetextu praescribere potest, ex Tertull. -  83 Schedulis respondetur, quae Indos metallis distribui permittunt, aut iubent. -  84 Servitium Indorum in metallis, licet aliqui probaverint, plures tamen, & graviores damnare solent. -  85 Servitium Indorum in metallis, qui probant, vel facile ab hac sententia desciscunt, vel impossibiles conditiones adijciunt. -  86 Dubitans applicat animum suum ad plura, & nescit quid eligat, aut ubi pede figat. -  87 Difficile quod valde est, impossibile reputatur. -  88 Morti proximus non creditur mentiri, vel adulari, vel esse immemor salautis aeternae. -  89 Dom. D Fr. Hieron. a Loaisa Archiepisc. Limensis, retractatio refertur circa Indorum servitium in metallis. -  90 Fr. Michael ab Agia retractatio de Indis Huancavelicensibus argenti fodinis non addicendis. -  91 Indorum Huancavelicensium relevatio his diebus in quaestionem deducta, & quo exitu terminata. HAEC sunt, quae in hac difficili & quotidiana questione pro utraque parte magis urgere videntur. In qua [sect. 1] Ego fere problematicus haereo, & Lectori, qua magis probet electionem constituo. Nam prior, ultra graves rationes, quibus munita conspicitur, hodiernum usum, & Regiam Regijque Senatus adprobationem, vel permissionem habere videtur, [sect. 2] de quorum maturo iudicio dubitare non licet, praesertim in re tam gravi, & toties trutinata, tot oculis spectata, tot insinuata sensibus, ut alias dicitur in l. hac consultissima, in fin. C. qui testam. fac. poss. & Ego in simili 1. to. lib. 3. c. 2. n. 41. & seqq. ubi plures allego. Et nunc addo, hoc adeo verum esse, [sect. 3] ut vel ipsi Senatores, qui contrarium suffragium tulerint, post rem tamen a maiori parte decisam, nullo deinceps modo eam impugnare, sed potius defendete, & exequi debeant, ut exemplo suo apud Romanos saepe ostendit M. Cato, & totus ipse Senatus, quem Plin. Iun. lib. 6. epist. 13. hac de causa mirificum vocat, quod singulis re integra dissentire sas esset, peracta vero, quod pluribus placuisset, cuncti tuerentur. Accedit his communis totius Hispanae Monarchiae utilitas, & necessitas, [sect. 4] quae eandem sententia sequi, & praxi recipere vel ab invitis extorquet; cuius vel sola contemplatione possumus argumentis contra eam adductis facile respodere. Nam ut docte & prudeter docet noster Greg. Lop. per text. ibi in l. 11. tit. 1. part. 1. verb. Mudar, [sect. 5] aliud est licitum tempore guerrae, quod est iniustum tempore pacis, & sicut medicus observat tempora, ita & Iurisperitus: & non semper eadem res est virtus, ut tradit D. Greg. in lib. 28. moral. c. 14. Caeterum his cessantibus, [sect. 6] & temporum angustijs eandem quaestionem rursus in disceptatione adduci permittetibus, prout & ipsae schedulae Regiae fore futurum insinuant, quae ideo hanc Indorum coactionem ad tempus dumtaxat indulserunt, ut ex ipsarum verbis apparet, magis quidem in negativam opinionem inclinare, utpote in utroque foro securiorem, & solidioribus rationibus innitentem. Neqve ita tenendo, difficile erit argumetis in contrarium adductis satisfacere. Primu enim ex similitudine agriculturae, & laboris metallorum, eorumque praecisa necessitate ad Remp. sustentandam, evitari poterit, si animadvertamus, [sect. 7] agriculturam iustiorem modum acquirendi esse, magisque naturae conformem, quam caeteros, qui reperiri possunt, ut praeter alios Auctores in eodem argumento relatos, bene observat Adam Contzen lib. 8. Polit. cap. 11. & Franc. Zipaeus de Magistr. lib. 3. cap. 20. num. 12. & cap. 21. per tot. Homines quippe proprio labore, & sudore sustetat, qui priorum Patrum peccatum cosequitur, iuxta illud Genes. 3. Maledicta terra in opere tuo, in laboribus comedes ex ea cunctis diebus vitaetuae, in sudore vultus tui vesceris pane tuo. Vnde August. lib. unic. de haeres. ad Quod vult Deum, fol. 10. col. 8. in med. tom. 6. Agricultura (inquit) est omnium artium innocentissima: & Eccles. cap. 7. vers. 16. Non oderis laboriosa opera, & rusticatione creatam ab Altissimo. Negotiatio [sect. 8] autem, & mercatura non est ita conformis iuri naturali, quia intervenit in illa maior cupiditas, & fit minori labore. No tamen est contraria, quia aliquod periculum habet, aliquem etiam laborem, & est Reipub. utilis, & sic est indifferens secundum eundem Augustinum dicentem: Negotiari hominibus aliquando licet, aliquando non, relatum in cap. fornicari 88. dist. D. Thom. 2. 2. quaest. 77. art. 4. per tot. Contzen ubi sup. cap. 10. & Zipaeum d. cap. 20. n. 10. Quamvis sancti alibi inhonestum, & iniustum censeant, iuxta illud Sap. 7. Quoniam non cognovi litteraturam (vel secudum aliam lectionem negotiationem) introibo in potentias Domini, de quo latius disseram infr. lib. 5. cap. 11. Metallorum [sect. 9] autem perscrutatio, & operatio non est per se iniusta, neque inhonesta, ut per Cassiodor. & alios, in eodem primo argumento, & in quarto relatos. Nam turpe non est homines metallis laborare, quae a terra producuntur, in qua eis Deus liberum dominium concessit, ut habetru Psalm. 113. vers. 16. Coelum coeli Domino, terram autem dedit filijs bominum. Atvero talia metalla effodere cum dano, & violentia proximorum, sine proprio labore, & periculo; & cum prodigalitate profundere, quod tanto Indorum sudore, ac sanguine comparatur, hoc nullo modo ab iniustitia excusari posse videtur, ex doctrina DiviThom. & communi Theolog. 1. 2. q. 96. art. 4. in corp. Esque per conseques his labor negotiationi similis, quae licet indifferens sit, adhuc tamen, quia a communiter accidentibus lucri cupiditati, & alijs multis fraudibus, ac peccatis supposita est, turpis & iiusta ipsis sanctis Patribus appellatur, ut praeclare ostedit D. August. concl. 2. sup. Psal. 33. col. 7. pag. 92. tom. 8. & Psalm. 70. pag. 310. col. 2. & D. Thom d.q. 77. art. 4. Quod etiam [sect. 10] in metallis contingere, vel ipsi Ethnici agnoverunt, qui hinc mundi damna originem habuisse queruntur, nec frustra a Deo intimis terrae visceribus recondita esse, ut tetigi sup. cap. prox. num. 40. & constat ex Ovid. 1. Metamorph. ibi: Nec tantum segetes alimentaque debita dives Poscebatur humus: sed itum est in viscera terrae; Quasque recondiderat, stygijsque admoverat umbris, Effodiuntur opes irritamenta malorum. Iamque nocens ferrum, ferroque nocentius aurum Prodierat, prodijt bellum quod pugnat utroque. Silio Italico de Hispaniae nostrae mineralibus loquens lib. 10. episto; 16. & melius Plin. in prooem. lib. 33. Persequimur omnes telluris fibras vivimusque subter excavatam, mirantes dehiscere aliquando, aut intremiscere illam, ceu vero non hoc etiam indignatione sacrae parentis exprimi possit, imus in viscera eius, & in sede Manium opes quaerimus. Cui conveniens [sect. 11] Seneca lib. 1. de benef. c. 9. Video (inquit) ferrum ex ijsdem tenebris esse prolatum, quibus aurum, & argentum, ne aut instrumentum in caedes mutuas deesset, aut pretium. Et ideo [sect. 12] Horat. lib. 3. carmin. Odae 3. melius cum hominibus actum fuisse ostendit, si illud repertum non fuisset, his verbis: Aurum irrepertum, & sic melius situm Cum terra celat. Spernere fortior, Quam cogere humanos in usus, Omne sacrum rapiente dextra. Eumque imitatus Iacob. Philomusus de Auro inter alia, sic habet: Aurum destructor vitae Princepsque malorum, O quam difficilis nectis ubique dolos. Outinam natum nunquam mortalibus esses! Dulcia suppeditas, quae nocumenta viris. Te propter pugnae fiunt, & bella moventur, Ad praedam, & caedes corpora nostra trabis, Scrutamur montes, atque in imae viscera terrae, Nec tutum poteris subitus habere locum. Quod idem sentit, & graviter, & philosophice prosequitur Thom. Morus in Vtopia pag. 37. docens, [sect. 13] aurum & argentum ad nihilum deservire, & ex sola hominum avaritia aestimationem accepisse, longeque magis ferrum necessarium esse. Et conducit [sect. 14] Emblemma Sambuci pag. 283. ubi hanc hominum avaritiam, & simul eorum vanitatem, qui ad scrutandos thesauros, virgis serreis (quas Virtu um vocant) utuntur, his carmmibus notat: Quid non spes lucri passim promittit avaro, Quod non attentant, quod pretiumve negant? Viscera perfodiunt terrae, & Phlegetontea rura Scrutantur, nihil est tutum ab avaritia Perreptant montes cum rupibus, unde metalli Spes levis ostensa est, ferrea virga notat. Hanc manibus presam, velli ut magnete, trahive Aiunt, hoc dives prosilit indicio. De [sect. 15] quibus virgis, & an aliquid veri portedant? late agit Cigogna, omnino videndus, in tract. de Magia omnifaria lib. 3. cap. ult. pag. 432. Georgius Agricola de re metallica lib. 2. & conducunt, quae de virga divina, & eius usu tradit Erasm. in Adagio, Virga divina, & de virga augurali Cicer. lib. 1. de divinat. Agel. lib. 5. cap. 8. Alex. lib. 1. Genial. cap. 28. ad fin. Caelius Rhodigin. lib. 7. antiq. lect. cap. 29. Nicol. Remigius lib. 1. daemonolog. cap. 25. Petr. Binsfeld. in confess. males. praelud. 6. Petrus Gregor. de Republ. lib. 12. cap. 20. n. 7. ubi de his virgis metallorum, & melius Martin. Delrius lib. 4. disquis. Magicar. cap. 11. quaest. 7. sect. 3. & erudite novissimus D. Francisc. torreblanca de iure spirituali, lib. 8. cap. 19. per totum; ubi hunc morem divinandi per palos, seu virgas ex parte descortizatas, & certis notis inscriptas, antiquissimum, & usitatissimum fuisse, & esse apud varias nationes ostendunt, & Palomantiam, sive Rabdomantiam vocari, & huc inter alia referunt [sect. 16] illud Osee 4. vers. 12. Populus meus in ligno interrogavit, & baculus eius annuntiavit ei, cum D. Hieron. Theophylacto, & alijs. Quibus non adversatur, quod in eodem primo argumento supponitur, aliter, scilicet, comercium, & statum istarum provinciarum conservari non posse. Respondetur namque quod [sect. 17] ex his omnibus, quae ex Hispania advehuntur, & in quibus haec commercia consistunt, qui minus participant, sunt ipsi Indi, nullis quippe pannorum, linteorum, sericorum, aulaeorum, & similium rerum usibus egent, sed tenui victu & vestitu contenti, his commode vitam transigunt, quae in propria uniuscuiusque patria nascuntur. Vnde [sect. 18] non est iustum, eos supra modum vexare, ob id tantum, ut vigeant commercia, quae aelijs, & non ipsis, ut plurimum, sint profutura. Maxime [sect. 19] cum alij fructus in his provincijs reperiantur praeter aurum, & argentum, de quibus ultra Acostam, Garcil. Incam, & alios, agit eruditissme Pat. Ioann. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 16. §. 5. num. 3. Quorum occasione, & habitari, & frequentari utilissime possunt, & commercia retineri, ut in Nova-Hispania, & alijs plurimis totius orbis regionibus accidit, quamvis nullam, vel non adeo ingentem metallorum copiam producant. Irridendus [sect. 20] enim plane est, & exsibilandus Iul. Scaliger. dum in exercit. 99. adversus Cardanum, imprudenter scribit, in nostris Indijs nihil humanae vitae commodum nasci, nihilque praeter Simias reperiri, Cercopithecos, Quisquilias, Somnia. Et Belgae matronae faciem unam longe anteferendam esse Helenis Indicis universis. Hoc namque quam sit falsum, & absurdum, satis apparet ex his, quae adduxi 1. tom. lib. 1. cap. 7. & experientia demonstrat, quae ubi adest, alijs argumetis frustra certatur; D. Valencuel. cos. 121. n. 113. & Carraca de partu c. 9. n. 9. cum constet omnibus rebus, & fructibus ad humanam vitam necessarijs, abundare, praeter aurum, & argentum, in quo ultra alias provincias excellunt. Quorum etiam [sect. 21] commercium nequaquam excludimus, ob id quod Indos ab hac coactione liberemus, cum multis alijs modis extrahi possint, de quibus infra dicemus, quemadmodum olim extrahebantur, antequam Indi ad metalla cogi coepissent. Qui ipsi [sect. 22] plures forte, & ditissimas quidem auri, & argenti fodinas nobis quotidie manifestarent, nisi earum laborem sibi iniungendum esse timerent, ob quem, nobis infesti, eas quantum maxime possunt, occultant, ut experientia comperimus, & aliquibus exemplis ostendit Theatr. vitae humanae volum. 1. lib. 1. pag. 106. loquens de lapide Bezaar, ex Ioan. Metello, & volum. 10. lib. 1. pag. 2390. ubi loquitur de Indorum avaritia, & auri fodinis. Quod plane mirandum non est, [sect. 23] cum nos ipsi Hispani, olim, & aliae nationes, legem tulisse memorentur, ut nemo ex suis aurum, vel argentum, aut pretiosa alia inquirere, & habere posset, ne ab exteris hac de causa peterenter, & vexarentur, ut tradit Aristot. lib. de mirab. auscultat. Diod. Sicul. lib. 6. cap. 5. ubi idem tradit de Balearibus, eam rationem adijciens: Quod existimarent, hoc pacto, cum auro, atque argento carerent, sese facile omnes vitae insidias evasuros, Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 4. §. 7. pag. 201. & cap. 22. pag. 234. & seqq. & Fr. Ioann. a Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. pag. 105. & 140. Orientales [sect. 24] quoque, Indos hac & alijs de causis, aurum sprevisse, & metallorum imperitos fuisse, narrat Strabo lib. 15. de situ orbis, & ex eo Theatr. vitae human. vol. 10. lib. 1. pag. 3632. Et [sect. 25] Cyrinensibus aurum incognitum, & Balytaces, atque alias gentes illud, ut peste abhorruisse, late recolit Simon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. pag. 315. & colloq. 19. pag. 428. & seqq. Quibus adijcio, [sect. 26] esse in hoc Peruano Regno aliquos Indos, qui ea superstitione ducuntur, ut suum Incam resurrecturum credant, eique omnes thesauros, & divites auri, vel argenti fodinas, quarum notitiam habent, pertinaciter servent: neque ullis supplicijs, vel obsequijs Hispanis reserare velint. In quo videntur [sect. 27] malis genijs similes esse, qui dediti avaritiae esse dicuntur, non tam, ut thesauris ipsi potiantur, quam ut eos asservent AntChristo filio perditionis, ut ei ad sumtum sufficiant, ut post Laurentium de Annania lib. 2. de natura daemonum, refert Cigogna de Magia lib. 3. cap. ult. pag. 420. Martin. Delrius lib. 2. disquisit. Mag. quaest. 11. num. 10. & Pineda dict. cap. 22. ubi recte advertunt, hoc parum a vero abhorrere, cum re ipsa ita futurum, ut daemonis arte, & industria Anti-Christus immensorum thesaurorum invetione potiatur, tradant Hugo AEtherianus lib. 23. de Maluenda de Anti-Christo lib. 6. cap. 11. Secvndo autem argumento, ex eorunde thesaurorum necessitate desumto, ad Fide in his partibus conservandam, & propagandam, quae istis veluti retinaculis sustetatur, ex supra dictis etiarespoderi potest. Nam [sect. 28] si alia sunt, que commercium conservare possint, fider quoa; incrementum nequaquam periclitabitur, quae olim magnum progressum in his regionibus fecit, ante quam Indi ad metalla compellerentur, & ob hanc coactionem potius impeditur, quam promovetur, ut sup cap. prox. n. 98. & seqq. probatum reliquimus. Nam [sect. 29] etsi negare nolimus Deum Opt. Max. multoties, occultis suis iudicijs, ad eadem fidem promulgandam, & extendendam, his, atque alijs medijs, & occasionibus usum, ab ipsius tamen Dei bonitate, & auctoritate aberrabit, qui existimaxit, non nisi auri & argenti illecebris Evangelij lucem clarescere, & coalescere posse. Haec enim [sect. 30] ipsius verbis virtute, & operatione diffunditur, & credentes a suis erroribus, & languoribus sanat, immudosque spiritus contra nitentes procul expellit, iuxta illud D. Luc. cap. 6. Et multitudo copiosa plebis ex omni Iudaea, Ierusalem, & maritima, & Tyri, & Sidonis, qui venerant, ut audirent eum, & sanarentur a laguoribus suis, & qui vexabantur ab sp ritibus immundis, curabantur, & omnis turba quaerebat eum tagere, quia virtus de illo exibat, & sanabat omnes. Quae [sect. 31] verba, eum tangere, expones venerabilis Beda sup. Marc. c. 5. ait: Dominum tangit Ecclesia, cum ei per fidei veritatem appropinquat, & alij Expositores communiter eandem exponsitionem in eodem loco sequentes, inquiunt: Tangere est fideliter credere. Vnde pie credendum est, [sect. 32] Deum ab hac Evangelij regula Indos non excepisse, qui cum per fidei annuntiationem ipsum iam agnoscere, & tangere coeperint, eiusdem quidem virtute, & suavi mansuetudinis imbre, magis quam durissimis, & iniurijs, ac peccatis plenis metallorum oneribus, in Religione confirmabuntur, & alijs medijs utetur, quae nunc nostram mente excedunt. Nam ut inquit Apost. 1. Corint. 3. Sapientia huius mudi stultitia est apud Deum. Cuius [sect. 33] etiam disciplina admonemur, quod si in hac coacta metallorum effossione, & operatione, aliquod peccatum, & iniustitia committitur, ea uti non debeamus, quantumvis fidei deserendae, vel non propagandae periculum immineret. Teste enim [sect. 34] Apost. ad Roman. 3. quem in simili refert Caiet. 2. 2. q. 10. art. 8. vers. Ad secundum, blasphemie specie, & danationem iustam incurrunt, qui faciunt mala, ut eveniant bona: Non est blasphemari, & sicut aiunt quidam, nos dicere: Faciamus mala, ut inde eveniant bona, quorum damnatio insta est. Nulla quippe de causa [sect. 35] etiam pro salute hominum peccandum est, ut egregie docet Angust. lib. contra medac. cap. 17. relatus in cap. faciat 22. q. 2. non quiens: Faciat etiam homo pro temporalie salute hominum, quod potest: cum quitem ad hoc ventum fuerit, ut tali saluti, nisi peccando consulere non possit, iam se existimet, non habere quid faciat. Quod adeo verum est, ut nec pro augmento gratiae Dei possit peccatum fieri, cum sit medium cotrarium ipsi gratiae, ut docet idem Apostol. d. epist. ad Roman. cap. 6. quibus alia docte addit D. Valencuela in monit. contra Venet. 5. par. n. 200. cum seqq. & Nos 1. tom. lib. 2. c. 8. & cap. 19. n. 13. Et quod Propter [sect. 36] malum cohaerens multories relinquendum sit, id idem quod alias in se bonum erat, egregie docet D. Acuna per text. ibi, in cap. denique, dist. 21. num. 5. pag. 150. Ad tertium autem, & quartum argumentum respondeo, quod etsi verum sit, hanc Indiarum, & Indorum Rempub. cum Hispaniae Regno coniunctam esse, & Regem nostrum ad utriusque, & fidei simul defensionem, ac ingruentium bellorum erogationem, divitijs, & thesauris egere, quae ex metallis Indicis colliguntur, quorum contractio omni semper iure Regibus permissa, imo & necessaria videtur; ut ostendunt Auctores in eisdem argumentis relati, & Contzen lib. 8. Polit. cap. 5. & cap. 12. ubi specialiter agit de metallorum & fossilium cura, & Zipaeus de Magistr. d. lib. 3. cap. 20. Adhuc tamen [sect. 37] id non evincit, Indorum bumeris totum hoc pondus relinquendum esse, ex rationibus cap. praecedent. 3. 4. 5. 6. & 9. consideratione perpensis. Quin potius omnia utrinsque Reip. membra, mutuo se iuvare deberent, ne alias in leoninae societatis notam inciderent, de qua in l. si non fuerit 29. §. Arist. D. Pro socio, cum alijs, quae tradit Andr. Gail. lib. 2. observ. cap. 24. & Nos sup. cap. 4. n. 21. Maxime [sect. 38] Indorum iniurijs atrentis, & damnis ac vitae periculis, quae huius servitij occasione (ut diximus) patiuntur. Quibus durantibus, necesse est, ut brevi tempore omnino deficiant, atque adeo citius caedem ipsae Respublic corruant, quarum conservationem hoc pernicioso moderamine procuramus, ut tetigimus sup. cap. proxim. num. 103. & seqq. Et [sect. 39] exemp um sive experimentum tot immensarum regionum, & provinciarum ostendit, quae hac de causa omnino vastatae, & indigenis orbatae reperiuntur, ut praeter alios, quos supra retulimus, constare poterit, ex P. Ioann. Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. num. 4. ubi sic ait: Quatus autem eruendi metalla, & exercendi fodinas labor, & quanto cum vitae discrimine & fatigatione obeatur, descripsitverissime Plin lib. 33. c. 4. & Diod. lib. 6. c. 9. & quotidiana in Orbe novo exempla demonstrant: in cuius insula, qua Hispanam vocant, unus is labor quinquagin ta, aut sexaginta non amplius annorum spatio, prius indigenas omnes consumsit, quam metalla, & in exhaustis fodinarum thesauris, exhauriendi labor effossores exhausit, & timor est non vanus, fore, ut in reliquis provincijs, quae amplissimae sunt, & metallorum refertissimae, incredibili metalla effodiendi, & eruendi labore, indigenae brevi exhauriantur universi, &c. Quod etiam tradit, & nobis valde vitio vertit Ioan. Metellus in epist. quae operibus Offorij praefixa reperitur, & alij, quos refero infr. cap. seq. num. 79. & 80. Cui malo prudens [sect. 40] quilibet Princeps, ac Legislator prospicere debet. Nam capitali demto, & lucra, & societas pereunt, ut alias dicitur in l. verum, §. societas, & in l. si id quod, d. pro socio, cum alijs, & ut eleganter inquit Cassiodor. lib. 4. epist. 36. Melius est praesentia damna contemnere, quam exiguo quaestu perpetua commoda non habere, & ut ait D. Ambros. 2. offic. cap. 28. quem refert Gratian. in cap. aurum habet Ecclesia 12. quaest. 2. & Annae. Robert. lib. 2. rerum iudicat. cap. 11. fol. 168. [sect. 41] Melius est servare animas viventium, quam metallorum, cui covenit illud Trajani apud Plin. Iun. lib. 10. epist. 116. Prin ceps non minus hominibus cuiusque loci, quam pecuniae publicae debet velle esse consultum: & Innco. VIII. in cap. 1. de off. Legati in 6. Officij nostri debitum, remedijs invigilat subditorum, quia dum eorum excutimus onera, dum scandala removemus, ab ipsis nos in eorum quiete quiescimus, & fovemur in pace. Idemq; insinuat text. in cap. frequenter, de restit. spoliat. & apud nos l. 2. tit. 10. par. 2. & prosequitur Feder. de Senis q. 185. n. 1. Rimin. iun. cos. 56. n. 75. lib. 1. Marius Mutta ad consuet. Pahor. n. 14. & seq. Aponte de potest. Proreg. tit. de regal. imposit. in princ. n. 42. & seqq. & novissime eruditissmus, pariter ac Religiosiss. P. Ioan. Ant. Velazq. Societatis Iesu fulgentissimum Sydus, quem olim Salmanticae, dum Iurisprudentiae operam daret, inter charissimos, & clarissimos Auditores habuisse, valde laetor, & glorior, in terso illo opere, quod in lucem emisit, de optimo Principe lib. 3. annot. 12. & 13. pag. 365. & seqq. Vbi pluribus probat Principem debere ad utilitatem, & conservationem subditorum cuncta moliri, & quod tunc maxime suum negotium agit, cum id agit, ut publicum agat. Et ita [sect. 42] Rex noster Pijssimus, etiam si in valde urgenti pecuniarum necessitate positus esset, prius omnia alia tentare, & vasa, ac calices Ecclesiarum, si opus esset, alienare deberet, summi Pontificis ad hoc impetrata licentia, quam miseros istos humilesque vassallos metallorum internecione damnare. Hominu quippe [sect. 43] causa reliqua comparata sunt, l. 1. §. cum igitur, D. de stat. hom. l. iustissime, D. de aedil. edict. §. 1. Instit. de iure person. §. in pecudum, Instit. de rer. divis. & pro eorum salute, vita, imo & captivitate redimenda, bona Ecclesiae venundari permittuntur, & Religionis favor, alioqui eximius, postponitr, l. sancimus 18. C. de sacrosanct. Eccles. Auth. nisi rogati, C. ad S.C. Trebell. Auth. de sanctiss. Episcop. §. sed & hoc praesenti, collat. 9. cum alijs, quae tradit D. Covarr. cap. 14. num. 7. Vivius commun. opin. 39. Fuscus singul. 109. Seraph. de privil. iuram. cap. 52. n. 6. & Cavalcan. decis. 40. num. 131. Et plane [sect. 44] cum de Marco Aurelio, & Antonino Severo legamus in publica subhastatione, aurum, argentum, gemmas, vestes, & pretiosa omnia, quae ipsi in privato suo, & Augustarum patrimonio habebannt, vendidisse, ut ingruentibus bellis occurrerent, ne novis tributis subditis suis molestiam inserrent, ut post Iul. Capitolinum, & alios tradit Bobadilla, omnino videndus, in Polit. lib. 5. cap. 5. n. 10. Et de [sect. 45] Erythreo, quod tributum extraordinarium, etiam in magna Reip. necessitate constitutus, exigere noluit, sed potius magistratu abire maluit, ut refert Petr. Greg. lib. 3. de Rep. cap. 9. num. 16. longe magis Reges nostri, a graviori hoc metallorum onere Indis inferendo, abstinere debent, [sect. 46] pro quibus etiam proprium sanguinem fundere, ubi oporteret, summo Pontifici promiserunt, ut constat ex Bulla concosionis Alexadri VI. post princip. ibi: Sed omni conatu, studio & diligentia, nullis laboribus, nullisimpensis, nullisque parcendo periculis, etiam proprium sanguinem effundendo, efficere, &c. Possemusque, si contra fecissent, illud eis[sect. 47] congruenter obijcere, quod Vespasiano dicebat Apollonius apud Philostratum lib. 5. cap. 13. Ne magni facias tributa, quae cum dolore, & gemitibus hominum congeruntur. Semper [sect. 48] namque status ratio, quae utilitate temporalem, & non Deum primo loco prae oculis habet, vel ab eius praeceptis, & institiae regulis deviat, iniqua, damnosa, & inutilis reputatur, ut tradit Fracheta in Principe par. 1. fol. 38. Rhenat. Choppin. de sacra Polit. lib. 3. tit. 7. n. 12. & alios referens D. Valencuela in monitorio contra Venetos, 5. part. n. 187. & 198. Et [sect. 49] qui prudens est, licita dumtaxat inquirit, ad quae prudentia dirigit, quae non potest esse comes iniusti, ut ait Plato in Menone, Aristot. 6. Ethic. cap. 7. & lib. 3. Polit. cap. 3. D. Ambros. lib. 1. offic. cap. 27. D. Isidor. lib. 2. de summo bono c. 1. & alij, quos refert Iustus Lips. lib. 1. civil. doctr. cap. 7. & idem Dom. Valencuela ubi sup. ex num. 177. usque ad 186. Ioan. Boterus lib. 2. de ratione stat. cap. penult. de religione, ubi [sect. 50] concludit, necessarium esse, Principem non prius facere aliquid decidi in Consilio Status, quam visum, ac discussum fuerit in alio consilio coscientiae, & novissime Callist. Remir. in tract. de lege Reg. Aragon. §. 8. num. 15. & 16. & 22. & Simon Maiol. in dieb. Canic. to. 1. colloq. 19. pag. 430. ubi, optimis exemplis adductis, ostendit, [sect. 51] lucra iusta ubique tuta esse, etiam in naufragio, iniusta vero neque domi. Quo alludens Catsius emblem. eth. 49. aptissime dixit: Per scelusimmesas quid opes cumulasse iuvabit? Turpiter e manibus res male parta fluit. Et dixi alia sup. hoc lib. c. 5. ex n. 100. & idem monet Adam Contzen lib. 8. Polit. cap. 6. ubi modicas divitias iuste quaesitas praeferendas esse probat. Quapropter licet dicere non possimus Reges, [sect. 52] qui thesauros, & divitias congerere curant, in peccatum incidere, peccabunt tamen, si eas cum gravi damno, & iniurijs vassalloru congregant, vel ubi congregatas, passim, & sine causa profundunt, ut docet D. Thom. 1. 2. q. 105. art. 1. ad 2. & regimine Princip. lib. 1. cap. 7. D. Antonin. in sum. 2. par. tit. 1. cap. 2. Innocent. & alij, in cap. innovamus, de cesib. Navar. in Manual. cap. 25. n. 2. & 6. Roland. qui plura congerit, cons. 34. n. 26. & 27. Greg. Lop. in l. 9. tit. 7. par. 3. verb. Semejante, Azeved. in l. 1. tit. 113. n. 3. lib. 6. Recop. Bobadilla in Polit. d. lib. 5. cap. 5. num. 9. & 10. Sotus de iustitia & iur. lib. 3. q. 6. art. ult. Greg. de Valenc. in 2. 2. q. 2. disp. 5. q. 5. punct. 6. vers. Porre ut tributum, & Ioan. Boter. ubi sup. lib. 7. fol. 118. Quia [sect. 53] verae divitiae, & thesauri Regum in subditorum levamine, & hilaritate consistt, illis enim bene se habentibus, fiscus ubi opus fuerit [sect. 54] omnes eorum opes, proptas & cumulatas habebit, arg. text. in l. 2. C. de omn. agro deserto lib. 11. ibi: Cuius substatia alias possessiones sustentare consueverat, & succissis quasi quarundam virium nervis reliqua labuntur, &c. l. cum ratio, §. si vero, D. de bon. danat. melior text. in Auth. ut iudic. sine quoq. suffrag. §. cogitatio igitr, collat. 2. ibi: Consideravimus enim, quia licet quaestus immodicus imminuitur Imperio, attamen nostri subiecti incrementum maximum, percipient, si indemnes a iudicibus conserventur, & Imperium & fiscus abundabit, utens subiectis locupletibus; quae verba eleganter transfert, & auget nostra lex Regia 14. tit. 5. par. 2. cuius, & aliorum ad hoc idem meminimus sup. cap. praeced. n. 100. Eoque [sect. 55] respiciens Bald. cons. 410. n. 5. lib. 5. fol. 108. inquit: Nam thesaurus Principis non est fiscus, sed subditi bene se habentes, & Dio Cassius lib. 52. relatus a Bobadilla ubi sup. & a Villadiego in Polit. 1. par. c. 5. fol. 149. n. 27. sic habet: [sect. 56] Divitiae magnae magis a Principibus parum expendendo, quam multum a subditis extorquedo congeruntur. Optimum quippe vectigal parsimonia, secundum Cicer. lib. 4. de Rep. optimus text. in l. 18. tit. 5. par. 2. Ego cap. seq. n. 72. & seqq. & tradunt alia omnino videnda, Tiber. Decian. resp. 25. n. 63. vol. 1. & plures alij relati a Cevall. pract. com. q. 578. ex n. 22. & Valecuela d. cons. 99. n. 49. & in discurs. stat. & belli pag. 99. ex n. 3. ubi eam rationem reddunt, & exornant. [sect. 57] Quod secundum Aristot. similis est operatio Regis ad subditos, patris ad filios, pastoris ad oves, boni autem pastoris est, tondere pecus, non deglubere, vel ad vivum usque radere, ut ex tiberio in eius vita refert Sueron. cap. 32. Puteus de syndic. cap. de Reg. excessib. cap. 1. n. 15. Simanc. de Rep. lib. 9. c. 24. n. 10. & Roland. a Valle cons. 91. n. 42. lib. 2. & dixi Ego 1. tom. lib. 2. cap. 23 n. 144. & facit Alexandri Magni Apophtegma, de quo villad. ubi sup. Olitorem odi, qui radicitus berbas excidit. Pecus quippe [sect. 58] pingue pastori prodest, ut pluribus probat Scipio Ammiratus in discurs. ad Tacit. pag. 85. Et ut praeclare dixit Marc. Curius, quem, post alios, refert Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. pag. 600. [sect. 59] Melius est imperare auru possidentibus, quam aurum habere. Quod & tradit Thom. Morus in Vtopia pag. 41. omnino legendus, & pluribus illustrat noster Navarrete, qui etiam videndus erit, in discurs. Polit. discurs. 18. Franc. Zipaeus de Magistrat. lib. 4. cap. 30. ex pag. 410. & Contzen d. lib. 8. Polit. cap. 9. & 13. Neque quidquam roboris superioribus detrahet, quod praedictae [sect. 60] metallorum divitiae, ut in contrario argumento perpenditur, per nostros Reges in iustis, & legitimis bellis, ut plurimum, expendantur. Nam cum haec bella, quantumvis in se iusta, & defensiva sint, & ad Hispaniae Monarchiae commodum maxime necessaria; respectu Indorum, de quibus nunc sermonem habemus, non possint eos a maioribus malis, oppressionibus, ac periculis liberare, quam quae modo in metallorum laboribus patiuntur, apte huc communem illam & veram Iurisprudentum, & Theologorum sententiam trasferre poterimus, quid ocent, [sect. 61] bella, etiam iusta, a Principibus ineuda non esse, si maiora, ac graviora subditorum dispendia, & calamitates ex illis consequatur, quam ab ipsis hostibus timeri potuissent, ut cum Cyno, & alijs resolvit Guid. Pap. & eius Addit. decis. 113. in fine, Pet. Bellinus in tract. de re militari, tit. 7. num. 7. volum. 16. divers. Gregor. Lop. per text. ibi in l. 1. tit. 13. part. 3. & in l. 1. gloss. 2. tit. 23. part. 2. ubi praeclarum illud dictum Aristot. refert: Fac ut bellum sit ultimum opus tuum, Covar. in regul. peccaturm, 2. part. §. 9. D. Thomas, varia in hoc D. Augustini loca perpendens, in 2. 2. quaest. 40. art. 1. Sotus de iustit. & iur. lib. 5. quaest. 3. art. 5. vers. De conclusionibus, Victoria de potest. civili, num. 13. cuius haec sunt verba: Nullum bellum est iustum, si constat geri maiori malo Reipub. quam bono, & utilitate, quantumvis aliunde suppetant tituli, & rationes ad bellum iustum. Probatur quia si Respublica non habet potestatem inferendi bellum, nisi ad tuendum se resque suas, atque se protegendum. Ergo ubi ipso bello attenuatur potius, atque atteritur, quam augetur, bellum erit iniustum, sive a Rege inferatur, sive a Republica. Et idem sequitur Banez d. art. 1. maxime quaest. 2. Henric. lib. 4. de irregular. cap. 13. gloss. 1. Gregor. de Valenc. 2. 2. disp. 3. quaest. 16. maxime punct. 2. Molin. de iustitia & iure tract. 2. disp. 89. & seqq. & disp. 102. in fine, vers. Illud etiam, ubi notanter, & quaestioni nostrae convenienter concludit, [sect. 62] Principem in bello inferendo non minus posse esse iniustum adversus suam Rempub. quam adversus alienam, cui illud inferre parat, nimirum si tale bellum futurum sit in detrimentum maximum suae Reipublicae vel quia subditos suos maximis periculis exponat, vel quod reditus publicos in eo insumat, aut Rempub novis tributis, & exactionibus gravet, & tradit alia novissimus Zipaeus dict. lib. 4. cap. 7. & 8. Quibus addere possumus, [sect. 63] quod ubi dicta bella gerenda essent, iniustum etiam censeri deberet, ut eorum vires & nervi, qui in his metallorum divitijs consistere dicuntur, super Indos tantummodo reclinarent, cum ipsi sint, qui minus gaudent ex prospero, vel contrario eventu bellorum, & secundum doctrinam Cvni, Guidon. & Bellin. ubi sup. in casu necessitatis, quae suggerat bellum indici, non debeat Princeps uam tantum civitate, vel provinciam onerare. Et ubi agitur de [sect. 64] conservada Monarchia, onera d id necessaria, prout melius fieri possit, inter omnia Regna, sive provincias, ex quibus talis Monarchia conficitur, dividi debent, ut bene etiam notat, & prosequitur Navarrete discurs. Polit. 23. pag. 151. & seqq. Ad quintum autem argumentum, ex variarum nationum exemplo desumtum, quae subditos sibi homines ad metallorum effossionem cogebant, prout iposi Peruanorum & Mexicanorum Indorum Reges olim coegisse comemorantur; respondere possumus, [sect. 65] exemplis rerum erronee, aut iniuste gestarum nunqua utendum esse, l. illicitas, §. veritas, l. sed licet, D. de offic. Praesid. cum alijs, quae adduximus sup. hoc lib. 1. cap. 4. ex n. 63. Quia [sect. 66] neque usus in malis regulariter excusat, ut pluribus probat Dcm. Acuna in notis ad cap. 1. dist. 11. n. 1. pag. 59. Quin potius, qui ea, quae [sect. 67] ma la esse cognoscit, continuat, aeque delinquit, ac ille, qui ea primus induxit, ut graviter & elegater docuit Plin. iun. in Panegyr. ad Trajan. pag. 333. ibi: Tu nihil referre iniquitatis existimas, exigas quod deberi nonoportuerit, an constituas ut debeatur. Praeter quam [sect. 68] quod raro inveniemus, ulla in regione, nisi sub Barbaris forte, aut Tyrannis Principibus, liberos, & innoxios homines, invitos & reluctantes, ad opus ita arduum, atque asperum compulsos fuisse. Nam per captivos, dedititios, aut facinorosos metallorumoperatio frequentius exerceri solebat, ut ostendunt Auctores in argumento relati. & Zipeus ubi sup. lib. 3. c. 20. n. 3. Et quod [sect. 69] de Romanorum metallarijs scribunt Impp. in titulo C. de metallarijs, lib. 11. nihil his adversatur. Nam l. 1. de illis expresse agit, qui sponte sua ad metallorm exercitiu confluebant, quos & ob id, octo auri scrupulos in balluca fisco pendere, gravat, & reliquum, quod collegerint, eidem fisco potissimum distrahere, ut praeter Alciat. Pyrrhum, & Cuiac. ibid. observat Bulleger. de Rom. Imp. lib. 9. cap. 23. pg. 719. & Pancirol. in thesaur. var. lect. lib. 3. pag. 371. Et lex ult. eiusdem tituli, quae metallarios abire non posse, & undecunque ad metalla cum sua progenie revocari debere disponit, de alijs loquitur, qui ex condicto, sive ex conducto, se, & suam sobolem metallorum operationi manciparunt, qui ob id conditionatam libertatem habere videbatur, neque ab hoc onere ulla temporis praescriptione, nisi forte annorum XL. eximi poterant, ut docte advertit Cuiac. ibid. & in recitatum posth. ad l. 4. & 5. C. de praescript. XXX. vel XL. annor. ut de adscriptitijs, & alijs conditionatae libertatis hominibus, qui se similibus functionibus obnoxios fecerunt, diximus sup. c. 3. ex n. 20. Vnde [sect. 70] eadem lex ult. eiusmodi homines metallicos vocat, quamvis proprie, alij liberi metallorum fossores, dicantur, Metallarij, & Metallici, ij tantum, qui in metallum damnati datique sunt: ut observat Brisson. de verb. signif. lib. 11. verb. Metallarij, & colligitur ex l. 8. §. in ministerium, l. 10. §. 1. & l. 36. D. de poen. & l. 9. C. eodem tit. & est notanda l. 3. eiusdem tit. C. de metallar. quae laboriosa appellat, eiusmodi metalloru effossiones. Sexto quoque argumento, ex alijs exemplis desumto, in quibus publicae, ac communis necessitatis causa, potest Princeps, vel Respublica subditos sibi cives, ad bella, triremes, & alia quaeque opera, etiam laboriosa & periculosa, compellere. Respondendum [sect. 71] est, iura & Auctores pro hac doctrina in argumeto relatos, non de qualibet necessitate intelligendos esse, sed multas quidem, & graves ad id conditiones requirere, & ita urgens, atque immines totius Regni Reipublicaeve periculum, ut ipsi, qui morti exponuntur, eadem etiam mortem timere possent, nisi pro virili patriam defenderent, & quasi pro aris (quod dicut) & focis acerrime dimicarent. Vnde pro bello voluntario haec coactio nequaquam permittitur, neque pro utili, aut iusto, sed pro omnino necessario, quod sine maiori eorundem subditorum damno excusari non possit, ut latius patebit ex conclusionibus, quas docte in praedicto articulo de ducit Molin. d. tract. 2. de iust. & iur. disp. 25. in princ. Arag. in 2. 2. q. 62. art. 3. col. 230. vers. His tamen nonobstantibus, & communiter caeteri Theologi post D. Thom. in 2. 2. quaest. 40. praecipue Banez dub. 1. 2. & 3. & Greg. de Valenc. disp. 3. quest. 16. punct. 2. Et ad similem bellandi causam respicere videtur D. August. contra Faustum, relatus incap. quid culpatur, 22. quaest. 1. dum inquit: Quid culpatur in bello, an quia moriuntur quandoque moriturim, ut dominentur in pace victuri? Quae omnia [sect. 72] coactioni Indorum ad metalla applicari non possunt, cum ita urgens necessitas noninterveniat, quae talem coactionem iustificet, neque se periculo exponant, ut maius in se, ac suis periculum vitent, sed ut Hispanos sudoribus suis locupletiores efficiant, & ut plurimum, ut Regi nostro pecuniae suppetant, quibus militum stipendia persolvere, & alias bellorum expensas supplere possit. Ad quam [sect. 73] contributionem faciendam, nullus usquam Auctorum scripsit, subditos teneri vitam suam periculo mortis exponere. Nam etsi ex necessitate praeliandi, nasci quoque videatur necessitas ad belli sumtus contribuendi, iuxta doctrinam D. August. lib. 22. contra Faustum cap. 74. ubi inquit Matth. cap. 22. Reddite quae sunt Caesaris Caesari, bella probari, ad hoc [sect. 74] enim tributa praestantur, uit propter bella necessaria militi stipendia praebeantur, cui connivet responsum Vlpiani in l. agri 27. vers. Stipendium, D. de verb. signif. ibi: Et sane appellatur ab intributione tributum, vel ex eo, quod militibus tribuatur, & alia, quae tradit Valencia in 2. 2. d. disp. 3. quaest. 16. punct. 1. Hoc [sect. 75] tamen non ita aequaliter procedit, ut quod de bello dicimus, de contributione dicamus, quae magis remota est, praesertimubi praesens, & imminens bellum auro & argento, quod per hanc coactionem extrahitur, non evitatur, sed futuri tantum damni calamitas praevenitur. Alioqui probandum esset, quod [sect. 76] quemadmodum potest quis in casu praesentis, & urgentis necessitatis, alienis rebus citra furti peccatum sibi consulere, posset etiam futuri mali pretextu, eadem facultate utens, aliena diripere, quod non tam iusti timoris, quam manifestae cupiditatis specimen contineret, ut ostendunt DD. in cap. quod non est licitum, de regulis iuris in Decretal. & in cap. si quis propter, de furtis, & in cap. discipulos, de consecratione, distinct. 5. & in cap. sicut, 47. distinct. & innumeri relati per Tiraquel. de poen. temperand. caus. 33. num. 21. Cepol. in Authent. sed novo iure, num. 89. C. de servis fugit. Iul. Clar. & eius Additionat. Baiard. in §. furtum, num. 97. & 98. & Farinac. in tract. de furtis, quaest. 174. num. 68. & 69. Quibus [sect. 77] etiam utiliter addere possumus, disparem adhuc esse bellorum, & metallorum coactionem. Nam raro accidit, ut quis praedicto modo ad bellandum, vel remigandum cogatur, & ut cogi contingat, brevi tempore se a periculo expedit, & forte victor evadens, honorem, & divitias consequitur; Indi [sect. 78] vero, semel metallis addicti, continuo, in hoc labore torquentur, quin & successive eundem ad filios & posteros transferunt, nullamque requiem, praemium, vel honorem sperant, sed qui vivi evadunt, pauperiores semper, & debiliores ad domesticos redeunt. Vixque in proprijs laribus pedem figentes, iterum repetitis vicibus ad metalla revocantur. Vnde necesse est, ut breviter pereant: nam teste Aristotel. lib. 10. Ethicor. cap. 14. Nemo laborem continenter subit; humanae enim res laborem sempiternum non possunt pati; & Agell. lib. 11. noct. Attic. c. 2. Vta humana propriae ut ferrumest, ferrum si exerceas, conteritur. Item homines exercendo conteri. Rursus [sect. 79] in bello multa interdum operatur industria, plures etiam fortitudo a periculis eximit, & qui militare coguntur, ex omnium civium genere delegi solent. At in metalla solos (ut saepe diximus) Indos adigi constat, qui tanquam infirmiores, & debiliores sublevari deberent. Et nulla industria, nulllis viribus ab ingruentibus fodinarum casibus, & periculis, & ab aegritudinibus, quae inde contrahuntur, sibi consulere possunt, multoque minus ab iniurijs, flagris, & alijs oppressionibus, quas a fodinarum dominis, vel oeconomis, qui eiusmodi operibus praesunt, frequenter & immerito patiuntur. Vnde [sect. 80] verendum est, ne clamor eorum ad coelum ascendat, & excessus nostros gravi, licet sera, poena copescap, iuxta illud quod in simile traditur Exod. 3. Vidi affictionem populi mei in AEg ypto, & clamorem eius audivi, propter duritiam eorum, qui praesunt, operibus, & sciens dolorem eius, descendi, ut liberem eum: & Eccles. 21. Deprecatio pauperis ex ore usque ad aures Domini perveniet, & indicium illius festinato adveniet; cum alijs, quae contra eos, qui Dei patientia abutuntur, congerit Gaspar Sanctius sup. Isai. 1. 45. 20. & Nos 1. tom. lib. 3. c. ult. num. 33. & seqq. Deniqve septimo & ultimo argumento respondeo, antiquam consuetudinem Indos ad metalla cogendi, que in eo perpenditur, no obstare. Nam [sect. 81] si illa iniusta, aut irrationabilis est, vel peccatorum nutritiva, ut supra probavimus, temporis praerogativa nequaquam defendi potest, sed eo magis dolenda, ac eliminanda videtur, l. 2. C. quae sit long. cons. c. 1. de feud. cognit. cap. ult. de consuetud. cap. no satis, ibi: Diutur nitas temporis peccatum no minuit, sed auget, de simonia. Et diximus sup. hoc lib. cap. 1. n. 32. & seqq. de servitio personali Indorum tractantes, quod eorum Patroni, sive Commendatarij usurpare coeperant, cuius corruptelam, si confuttudo defendere non valuit, longe minus excusare valebit duriorem hanc metallorum operationem, de qua in presenti tractamus, ut dixi sup. cap. 14. num. 86. maxime comperta veritate danoru, quae ex ea proficiuntur, [sect. 82] cui teste Tertul. lib. de velandis virginib. Nemo praescribere potest, non spatium temporum, non patrocinia, personarum, non privilegia regionu. Idemque [sect. 83] respondere possumus ad schedulas & Regias iussiones, quibus hoc servitium probari retulimus. Nam hic non inquirimus, quid provisum & statutum fuerit, sed quid iuste, & licite provideri debeat, & cum plures etiam aliae schedulae (ut diximus) reperiantur, quae istud onus graviter vetant, & damnant, non temere coniectari possumus, contrarias ex sinistris relationibus processisse, Regesque nostros pijssimos, & eorum prudentissimos, & vigilantissimos Consiliarios aliud statuturos, ubi cunque de Indorum, atque Indiarum statu, & de iniurijs, & calamitatibus, quas patiuntur, veriores, puriores, & minus fucatas relationes acceperit. Quo pacto dissolvi etiam potest, quod in eodem argumento subiecimus [sect. 84] de multoru gravium, atque eruditorum virorum auctoritate, qui pro hoc coacto servitij genere consulerunt. Nam cum alij non minus graves, & experti contrarium nunc censeant, & olim censuerint, quaestio adhuc disputationem admittit, & maturiorem deliberationem expostulat. Maxime [sect. 85] cum hi semper in eadem opinione perstiterint, quod est argumentum veritatis, l. illa institutio 32. D. de haered. inst. ibi: Nam satis constanter veteres decreverunt, &c. Multi vero ex illis sententiam mutaverint, & adeo difficiles, aut pene impessibiles conditiones, ad dictam coactionem permittendam adiecerint, ut coacti ipsi quoque, videri potuerint, aut certe negandi magis, quam affirmandi animum habuisse, arg. eius, quod tradit Accurs. in l. de statu 15. D. de testam. ubi ait, [sect. 86] quod dubitans applicat animum suum ad plura, & nescit, quid eligat, & Bald. cons. 298. vol. 1. ubi inquit: Quod conscientia dubia non dicitur conscientia, quia non habet, ubi figat pedem intellectus. Cuius & aliorum memini 1. tom. lib. 3. cap. 3. n. 81. Et [sect. 87] doctrinae Pauli I.C. in l. 4. §. non est statu liber. D. de stat. liber. ibi: Aut si tam difficilem imo pene impossibilem conditionem adiecerit, &c. & l. fin. in princ. D. de manum. testam. ibi: Cum testator impediendae magis, quam dadae libertatis gratia, ita scripsisse intelligatur, iunctis alijs, quae adducit Farin. in fragment. crimin. 1. par. litt. D.n. 143. Magon. decis. Florent. 2. num. 9. & noster Alvarez de Velasco de privil. pauper. par. 1. q. 53. num. 15. Cuius rei sufficiens testimonium praebere poterit notabilis illa retractatio, quam fecit eximus ille, & Reverendiss. huius almae Ecclesiae Limensis Metropolites Dom. D. Fr. Hieron. a Loaisa, & morti quidem proximus, quo [sect. 88] tempore nemo metiri, vel adulari praesumitur, aut immemor esse salutis aeternae, l. fin. C. ad leg. Iul. reper. cap. litteras, de praesumt. cap. significavit, de homicid. cum late traditis ad Alciat. praesumt.4 in fine, Menoch eod tract lib. 5 praesumt 5. Petr. Surd. noch. eod. tract. lib. 5. praesumt. 5. Petr. Surd. decis. 135. Osasc. decis. Pedemont. 79. n. 20. & Ioseph. de Rusticis in l. cum avus, D. de condit. & demonstr. lib. 5. cap. 2. num. 69. Dicta porro retractatio sic habet: In Dei [sect. 89] nomine Amen. En la mui noble, i mui leal ciudad de los Reyes, Provincias destos Reinos del Peru, a veinte i cinco dias del mes de Otubre de mil i quinientos i sesenta i siete anos, el Ilustrissimo i Reverendissimo senor don Geronimo de Loaisa, Arcobispo desta ciudad, del Consero de su Magestad, dixo, Que en la Iunta que el senor don Francisco de Toledo, Virrei destos Reinos, hizo, para tratar de la labor de las minas, parecio determinado, i firmado de su Senoria, i de muchos Prelados i Letrados, q los Indios podian ser compelidos a se alquilar para labrarlas, conciertas condiciones, i ordenancas. I aunque su Senoria ha escrito al dicho senor Virrei, que no entendio, que se avian de compeler, por ser contra su libertad, i pedidole lo remedie, i no los consienta compeler, no se ha hecho; por lo qual ha escrito a sis Magestad, i a su Real Consejo de Indias, suplicandole, mande remediarlo. Iporque co esto todavia tiene escrupulo de conciencia, de nu evo declaraba, i declaro, que no tiene por licito compeler a los Indios a se alquilar en la labor de las minas, i de nuevo suplicaba, i suplico a su Magestad, i a su Real Consejo, i al dicho senor Virrei lo remedie en lo de adelante, i se reparen los danos que han recebido los Indios en lo que hasta ora se ha hecho, para el descargo de las conciencias de todos los que lo han hecho, aconsejado, i consentido: i encargaba i encargo a sus albaceas, i a qual quiera dellos, que hagan que esta su declaracion venga a noticia de su Magestad, Consejo, i del dicho senor Virrei. Et similem [sect. 90] aliam retractationem circa eos Indos, qui Huancavelicensibus argenti vivi fodinis adigebantur, fecit Religiosus ille, & non male doctus Fraciscanus Pater Fr. Mich. ab Agia in suis responsis de servitio personali in fine, ab ijs, quae antea dixerat, desciscens, & notabiliter inquiens, quod postqua eas personaliter lustravit, & experiendo Indorum labores, damna, atque aegritudines, quas ex illis contrahere solent, agnovit, consilium mutare compellitur, & fateri, Regem nostrum ad Indos ab hoc labore levandos teneri, in quo si durare cogantur, omnes, qui uspiam sunt, cito absumendos esse testatur, prout latius in eius retractatione continetur, qua brevitati consulens hic inserere supersedeo. Quae [sect. 91] omnia a me his diebus expensa, & allegata fuerunt, dum in Regio Indiarum Senatu haec quaestio de relevandis Indis Huancavelicensibus serio, ac graviter tractaretu, ad consultationem Excellentissimi Peruani Proregis Comitis de Chinchon. Quae tamen, variantibus Senatorum suffragijs, Potentissimo Regi nostro transmissa, & ab illo pluribus alijs gravissimis & prudentissimis viris commissa, eo tandem consilio terminata fuit, ut tantisper Indorum coactio ob urgentes ueriusque Regni necessitates, & imminentia bella continuaretur, dum ex Hispania, Germania, & alijs provincijs, magnis quantumvis sumtibus, ingens argenti vivi copia comparari posset, quae Huancavelicense Sarcophagum excusare valeret. # 16 CAPVT XVI. In quo traditur, quibus modis metallis effodiendis, & divitijs in Novo-Orbe conquirendis, citra Indorum notabilem iacturam, bel iniuriam, consuli possit? SVMMARIVM CAPITIS Decimisexti. -  1 Devs resarciet thesauros, qui levatis Indis minui videntur. -  2 Thesauri impietatis nihil proderunt, & locus Proverb. 10. -  3 Regibus Portugalliae quid consuluerint graves viri circa negotiationem AEthiopum? -  4 Metallorum operatio non est iniqua, si iuste exerceatur. -  5 Status ratio, quae iustitiae cacellos transgreditur, pessima iudicatur. -  6 Christianus censendus non est, qui non salva Religione & pietate Remp. administrat. -  7 Principi si pietatem laedat, nihil prosunt divitiae, & exercitus, ex Niceph. Callisto. -  8 Divites, leonibus similes, multoties ad inopiam & famem rediguntur, ex Iansenio. -  9 Abundantia est in omni opere bono. -  10 Argenti & auri fodinae saepe evanescunt ob iniustitias, quae in illis patrantur, & exemplum de Bythoniensibus, & Boemis. -  11 D. Greg. Taumaturgus lacum exsiccavit, ob lites & rixas, quas super illo duo fratres habebant. -  12 Lydiae fodinae miraculose exaruerunt, ob praelium earum causa motum. -  13 Salinae Athenarum subito exaruerunt ob tributum super illis impositum, & idem in nostris de Fuente Lapiedra. -  14 Argenti fodenarum Vilcabambae in Peru, & aliarum Novae Hispaniae mirabiles casus recensentur. -  15 Fodinas per servos ad hoc emtos exerceri non est valde improbandum, & si aliqui etiam hoc succenseant, & numeris seqq. -  16 Schedulae plures referuntur, quae fodinas per servos exerceri iubent, ubi id possibile fuerit, ut Indi ad hoc onere liberentur. -  17 Dominorum in servos lenitas exemplo Dei maxime commendatur. -  18 Dominis non est valde reprehendendum, si servis ad sua commoda utantur, etiam in operibus duris & laboriosis. -  19 Servi qualiter pecudibus comparentu, & pro mortuis haberi, & iniuriae incapaces esse dicantur? -  20 Servi sunt veluti alia res domini, & habet in eos ius vitae & necis. -  21 Semiramis & Carthaginenses, qualiter per servos fodinas tractaverint? -  22 Pyreneorum montium metalla olim per servos tantum ad id deputatos excavabantur. -  23 Metallorum operatio non erit ita dura & iniusta, si per Indos, & alios homines exerceatur, qui voluntarie ad hoc suas operas locent. -  24 Indi, & alij homines non deficient, qui se voluntarie ad metalla conducant, dummodo competenti mercede donentur, ut in Potosi, Oruro, & in Huancavelica experimur. -  25 Argeti fodinae Novae-Hispaniae per Indos voluntarios, ut plurimum, exercentur. -  26 Argenti fodinas Peruanas per Indos voluntarie conductos laborari, plures schedulae iubent. -  27 Voluntarie, & sponte sua qui se labori, etiam gravi, supponit, non videtur iniuria recipere. L. in diem, D. de aqua pluvia, & l. nemo videtur 145. de reg. iur. & similes expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  28 Indi plures reperientur, qui voluntarie suas operas ad metalla conducant, si eis remissio a tributis, & alia privilegia concedantur. -  29 Coloni Thracenses, qualiter a tributis liberarentur. -  30 Schedula ann. 1609. quae agit de servitio personali Indorum, eos voluntarie locari, & in mineralium locis congregari, & municipia erigere, cupit, & monet. -  31 Indi, qui se voluntarie ad metalla conducunt, quamvis maiorem mercedem, quam coacti exigant, & recipiant, accusandi non sunt. -  32 Pretium, sive mercedem operarij, iuxta servitij modum, & commodum, usus ipse, praefinire solet. -  33 Divites, qui fieri volunt ex sudore Indorum, audiendi non sunt. -  34 Delinquentes, & facinorosos ad metalla damnari, conceniens, & usitatum est. -  35 Triremibus flagitiosos addici, Regijs legibus admonemur. -  36 Thomae Mori verba referuntur, de utilitate damnandi sceleratos ad metalla. -  37 AEgyptij, qualiter damnare solerent delinquentes ad metalla, & eos servare, ex Diod. Siculo. -  38 Vtilitates plures sequentur ex damnatione delinquentium ad metalla. -  39 Romani ob solam volutatem quotannis plures homines varijs in ludis perimebant. -  40 Servitus multis in casibus imponi potest pro poena. -  41 Mulieres etiam in metalla, & calcariam, & aliae similia opera damnari solebant. -  42 Publicani, qui fodinas conducebant, utebantur operis damnatorum ad metalla. L. 1. §. 1. D. de requir. reis, exponitur, & illustratur, ibidem. -  43 Mortis supplicium, raro aliquae nationes exercent, & reos mortis ad opera publica damnant. -  44 Vtopienses reos mortis operibus publicis mancipant. -  45 Sinenses reos capitales, ad muros Tartariae reficiendos, damnant. -  46 Sabacus Rex AEthiopum, qualiter facinorosos publicis operibus utiliter addixerit? -  47 Metallicam exercentes compellendi sunt damnatos ad hoc opus recipere, alere, & custodire. -  48 Damnati ad metalla si fugiant, vel rebellent, qualiter puniendi sint? -  49 Obiectionibus, quas quidam faciunt, contra operas damnatorum in metallum, respondetur. -  50 Praeclara, quae sunt, non nisi magno negotio contingunt. -  51 Metallarij, Indorum operis, & mansuetudini assuefacti, alia servitia loco eorum admittere recusant. -  52 Remp. ab inveteratis institutis ad aliam vitae rationem traducere, difficile est, ex Plutarcho. -  53 Mens pecuniae avida, pietati consensum non adhibet. -  54 Consuetorum pravitas ubi cernitur, ab eis recedere debemus. -  55 Noviter instituta, si iusta sint, & pia, quamvis ab initio cum aliqua difficultate recipiantur, ipso usu grata, & utilia redduntur, ex Plin. & Polyb. -  56 Difficilia sunt multa, quia non audemus. -  57 Damnati ad metalla sufficient ad hoc opus exercendum. -  58 Metalla apud omnes prudetes provincias solum exercentur per servos, vel per reos damnatos, aut homines conductitios, ex Franc. Zipaeo. -  59 Licite parta maiores, ac meliores effectus operantur, & si non valde exuberent. -  60 Parum cum timore Domini melius est, quam thesauri magni, & insatiabiles, ex Proverb. -  61 Argumentum ab effectu regulariter valet. -  62 Thesauri ex America advecti, cur parum Hispaniam ditaverint? -  63 D. Gregorij locus refertur de parum proficua congestione divitiarum male quaesitarum. -  64 Adversa saepe veniunt, & contingunt propter peccata. -  65 Indi sunt qui minus participant de divitijs Indiarum, earumque effectibus. -  66 Hispani prodigaliter consumunt, & ad regna extranea transferunt, divitias Indiarum. -  67 Opulentia nimia mores corrumpit, & publicam tranquillitatem turbat. -  68 Divitiarum peregrinarum fluxu, & luxu, plures Respublicae pessum ierunt. -  69 Indi ne in totum in metallis absumantur, remedia quaerere oportet. -  70 Vitia nostra, nec remedia pati possumus. -  71 Hispani in regionibus Indiarum degentes, cogendi sunt ad laborem, & opera rustica. -  72 Dom. Marchionis de Montesclaros dictum egregium refertur. -  73 Socordia vires perimit, sed per exercitationemtollitur, ex Plutarch. -  74 Parsimonia est optimum vectigal Principi, & eius vassallis. -  75 Senecae insignis locus refertur de utilitate parsimoniae. -  76 Regna plura, et simetallis careant, vel metallaria non exerceant, multum pollet, & abundant. -  77 Hispania supra omnes nationes, auri, & argentifodinis abundat, & cur parum exerceantur? -  78 Principis praecipuus quaestus est vassallorum conservatio. L. 14. tit. 5. par. 2. ponderatur, & illusiratur, ibidem. -  79 Indi vel ea de causa fovendi, & relevadi sunt, ne in totum deficiant. -  80 Iusti Lipsij notanda verba de vastatione, Indorum & Indiarum. -  81 Indiae Occidentalis imaginem, & miseria qualiter fingat, aut pingat Eupbormius in Satyrico. -  82 Bellis, & eorum sumtibus qualiter Rex noster occurrere possit, etiam si Indi a fodinis releventur? -  83 Regni defensio virtute, & robore civium magis, quam pecunia paranda est. -  84 Virtute, quod effici debet, pecunia non est tentandum, ex Cicerone. -  85 Pecuniae, qui assuescit, nunquam ea saturabitur. -  86 Cap. sicut 47. disinct. expenditur, & illustratur. -  87 Senecae Tragooedi elegans locus adducitur. -  88 Ovidij & Petronij elegantia carmina de fomite avaritiae Romanae, expenduntur. -  89 Victores semper divitias, & delicias subactarum provinciarum in suum Imperium transferre soliti sunt. VErvmavtemvero quoniam audire mihi aliquos videor, qui politice magis, quam Christiane praesentem huius Occidentalis Orbis statum considerantes, eius forte interitum verebuntur, si coactum instud, & assuetum diu metallorum onus, ob praedictas causas, ab Indorum humeris excutiamus, aurumque, & argetum deficiat, quod ipsorum labore, & industria ex fluviorum obicibus, atque abstrusis, & reconditis montium venis, & receptaculis hucusque crui, & expoliri solebat. [sect. 1] Necessarium duxi, eorum timorem divinae bonitatis, ac providentiae confidentia, & contemplatione discucere, quae cum nunquam in necessarijs deficiat, & eos, qui recta operantur, & pauperum miserentur, multifariam beare, & extollere consuescat, sperare iubet, alijs, atque alijs modis augendos esse thesauros; qui minui, & extenuari videri possent Indis a praefato gravamine relevatis, iuxta [sect. 2] illud Proverb. 10. vers. 2. & 2. Nihil proderunt thesauri impietatis: iustitia vero liberabit a morte. Non affliget Dominus fame animam iusti, & insidias imptorum subvertet. Quibus [sect. 3] valde simile est, quod inclytis Portugalliae Regibus consuluerunt Molina de iustitia & iur. tract. 2. disp. 34. & 35. & Rebell. de obligat. iust. lib. 1. 9. 10. sect. 1. & 2. hortantes, ut coenosam illam, & multis dolis, ac peccatis expositam, mancipiorum AEthiopu negotiationem dimitterent, quamvis alioqui quaestuosissima esset, & impinguandis, atque augendis Regijs iuribus utilissima: Quae (inquiunt) Deus, cuius causa omittuntur, alijs modis uberrime compensabit. Praeter quam quod, [sect. 4] nostrae intentionis no est, fodinarum divitias in totum occludere, quas Deus ipse hominum iuvandorum gratia, ut caetera procreavit, ut supra cap. 13. ex num. 42. probatum reliquimus; sed dumtaxat monere, ne dum per Indorum laborem, ac sudorem illis extrahendis, & congregandis minus iuste satagimus, ijs quoque, quae licite queri possent, iustis Dei iudicijs privemur, cuius patientia abutendum non esse, & apud quem pessimam [sect. 5] rationem status iudicari, 'quae iustitiae & religionis cancellos trasgreditur, sup. etiam cap. prox. num. 48. & seqq. luculenter animadvertimus: eodemque respicit D. Aug. doctrina lib. 19.de civitate Dei cap. 14. & 17. quam refert & laudat Rutil. Benzon. de ann. Iubil. lib. 5. cap. 4. pag. 503. & 504. ubi inquit: Christianum [sect. 6] censendum non esse, qui non salva Religione, & pietate Rempublicam administrat. Et [sect. 7] Niceph. Callist. lib. 14. cap. 2. ubi, Sola (ait) vera pietas satis est Principibus ad salutem: sicut contra, absque illa, nibil prosunt exercitus, equi, satellites, ensium vis, virorumque innumer abiles copiae, aurum item, & argentum, plurima terrae iugera, & quicunque alius praeterea est apparatus. Cui conveniens [sect. 8] Iansenius Psalm. 33. num. 10. frequenter evenire docet, ut divites, leonibus potentia similes, ac leonum more, quanta potuerunt, vi ab alijs rapientes, ad inopiam redacti sint, & famem passi, cum e contiario, ut dicitur Proverb. 12. 14. & 18. [sect. 9] In omni opere bono erit abundantia, qui operatur terram suam, satiabitur panibus, qui autem sectatur otium, replebitur egestate: & tradit alia Delrius in Adagijs sacr. 2. tom. pag. 190. adagio 187. Substantia festinata minuitur. Quinimo, & in ipsis mineris, sive argenti fodinis, saepe compettum esse, [sect. 10] ut propter lites, & peccata fodientium, copiosa alioqui, & ditissima eorum metalla, evanescant, preclaro exemplo nobis ostendit Cromerus de reb. Polon. lib. 12. relatus in Theatr. virae human. vol. 17. lib. 8. pag. 3207. ubi narrat, Bythoniesibus in Polonia evanuisse metalla plumbi cu argento intermixto feracia, ob interfectos duos Sacerdotes ab oppidanis publico consilio, Petrum Parochum oppidi, & Nicolaum Concionatorem; & Dubravius refert lib. 2. histor, Boem. quod cum Cervomislius boemmorum Princeps ad eruenda metalla rusticos traduxisset, fames gravissima Boemiam invasit. Eadem quoque ratione [sect. 11] D. Greg. Thaumaturgum lacum exsiccasse, quod inter duos fratres litium causa esset, Greg. Nissenus in eius vita commemorat, & post eum Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colleq. 12. Lacus, pag. 433. qui etiam, colloq. 15. Antra & biatus, pag. 493. ex Arisotot. de admirandis, cap. 50. receset, [sect. 12] in metallis Lydie, iuxta Pergamum, quorum Cressus fuit auctor, consertum esse quoddam praelium, atque opifices in antrum, unde metalla extrahebant, confugisse. Verum ore obturato suffocatos, ipsosque, & omnia metalla, & metallorum vasa, lapidea facta esse. Neque abest Athenaei auctoritas lib. 3. Dymnosoph. cap. 1. ubi inquit, [sect. 13] Athenis subito salinas exaruisse, eo quod super illas Lysimachus tributum imposuisset, nec nisi tributo sublato redijsse, De quo etiam meminit ex nostris Cuiac. lib. 3. observ. cap. 31. & Pancirol. in thesaur. var. lect. lib. 3. cap. 31. pag. 371. Quod pari modo ac ratione, patrum nostrorum memoria, contigisse in Hispaniae salilinis, dictis de Fuentelapiedra, prope urbem Antiquariam, communis, ac consenties illius provinciae fama vulgavit. In hoc[sect. 14] quoque Peruano Regno a testibus fidedignis accepi, quod cum in argenti fodinis Vilcabambae, ingens quaedam vena detecta fuisset, quae purum fere, ac putum argentum ostenderet, cui malleus (ut dicunt) starim inijci posset, & lis gravis inter inventores moveri coepisset, eiusque occasione, interim dum causa terminabatur, ex praecepto iudicis ostiu pessulatum, & obseratum fodinae antro impositum esset; postea cum ad eandem accessissent, nihil penitus, quod argentum saperet, invenerunt. Et in Nova-Hispania pariter concigit (ut mihi saepe Capitaneus Lesmes de Ona, & alij oculati testes serio narrarunt) quod cum viator quidam per cuiusdam rupis declive, mulae insidens, iter faceret, mulaque fere labens, ferratis calcibus, puram sub exiguo luto quasi argenti laminam detexisset. Viator sica, quod potuit, extraxit, & loco (ut oportebat) probe signato, cum ad fodinam pro more manifestandam Regios Mexicanos iudices adijsset, ibi graves lites, & fraudes inventori moveri coeperunt. Ac tandem cum ad locum ab eo designatum accessissent, invenerunt quide rupem illam cum altera ei e regione opposita, novo quodam, & repentino miraculo iunctam fuisse, & terram, ingentem illum thesaurum, suis iterum visceribus abscondisse, adeo ut via, quae inter duas illas rupes antiqua, & frequens esse solebat, per alios deinceps anfractus sternenda esset. Inter varios autem modos, quibus citra gravem Indorum iniuriam, vel iacturam metallarum effcssioni, & operationi consuli potest, ille primo loco se offert, ut [sect. 15] per servos ad hoc emtos, & dispositos exerceatur, quem tanquam licitum, & honestum aperte, sub quibusdam cautionibus admittunt, & probant P. Francisus Suarez, & qui cum refert, & sequitur Ferd. Rebellus de obligat. iust. lib. 1. q. 10. num. 12. ne ingentes divitiae cessent, quae ex hoc labore consequi solent, & toti orbi adeo funt necessariae. Idemque [sect. 16] non tantum praecipere, verum summopere desideraro & commendare videntur plures Regiae schedulae, de hac fodinarum materia tractantes, & praecipue illae, quae servitijs personalibus novam formam praescribunt, ann. 1601. & 1609. & recentior alia ann. 1620. quarum verba retulimus sup. cap. 13. n. 46. dum enixe iubent, ut Indi relevari curentur, servique eorum loco, ubi possibile fuerit, mancipentur. Nam etsi [sect. 17] in servis quoque huius oneris durities taxari possit, iuxta text. in §. sed & maior, Instit. de his qui sunt sui, & ea, quae diximus sup. cap. 5. num. 23. & tradit D. Mich. de Arellano de iuris ratione lib. 3. cap. 13. n. 2. Petr. Fab. lib. 3. semest. cap. 16. pag. 225. & seqq. ubi inter alia probat, dominorum in servos lenitatem, exemplo Dei maxime commendari: & in nostris terminis taxat Rebellus d.q. 10. n. 20. pag. 72. durissimum esse inquiens, AEthiopes recenter conversos, & baptizatos, ad metalla huius Novi-Orbis adigere, & melius se Turcas, & Mauros cum apostatis habere, quos Renegados vocant, quibus convenit Sotus de iust. & iur. lib. 4. q. 2. art. 3. ubi ait, dominum non posse serum exponere manifesto vitae periculo. Adhuc tamen [sect. 18] ius, quod in servorum personas, ac vitam habemus, efficit quidem, ut minori iniuria etiam cum illorum periculo nostris commodis consulamus, arg. l. in re mandata, C. mandat. l. sed si lege, §. consuluit, D. de petit. haered. ibi: Dum re sis se abuti putant. Et [sect. 19] 1. 2. D. ad leg. Aquil. ubi Caius I.C. vers. Vtigitur apparet, servos pecudibus comparat, & mortuis Vlpianus, & Paulus in l. intercidit 59. D. de cond. & demonstr. l. servitutem, de regul. iur. & in l. 3. D. de cap. minut. & pro nullis haberi iure civili, & nullam iniuriam pati, in l. quod attinet 32. D. de reg. iur. & in §. servus, Inst. de iniurijs, & alia adducens Bonacosa in tract. de servis & famul. q. 55. & Magerus de advocatia armata cap. 11. n. 574. & 615. ubi probant, quod [sect. 20] servus est veluti alia res domini, & habet in eum ius vitae, & necis: idem Magerus cap. 13. n. 69. & 423. ubi quod servis summa parendi necessitas iure imposita est, & salutem domini suae propriae praeponere debent. Quibus cohaerenter apud Diod. Siculum, & alios Auctores. quos adduxi sup. cap. 13. n. 38. &. seqq. comperimus, [sect. 21] Semiramim, quae prima metalla invenisse dicitur, ea non aliter, quam per captivos exercuisse, & Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. I. colloq. 19. de metallis, pag. 597. ex Strabone lib. 3. de situ Orbis, memoriae madavit, iuxta unam urbeCarthaginem, argento fodiedo quadraginta captivorum hominum millia operam impedisse. Et ide accidisse [sect. 22] in metalis Pyreneorum montium, quae olim per servos ad id deputatos cu incredibili quaestu exerceri solebant, narrat noster Ioan. Gerundes. lib. 1. Paralip. Hispantae, cuius verba recensui sup. cap. 14. n. 74. & tradit alia Georg. Agric. de re metallica lib. 1. Ex eadem ratione descedit, ut praedictum servititum magis etiam tolerabile videatur, [sect. 23] si per Indos siat, qui ad id voluntarie suas operas locent, aut per Hispanos, AErthiopes, vel Hybridas, quos Mestizos, vel Mulatos vocamus. Hi etenim omnes, [sect. 24] si congruo pretio, ac mercede donentur, hoc onus, quamvis grave sit, subire non recusabunt, ut in nostra Hispania contingit, & in Germania, atque alijs provincijs, ubi metalla effodiuntur. Quinimo & in Potosiensi colle plures Indos voluntarios, quam coactos deservire sup. hoc lib. cap. 4. n. 32. tetigimus, & idem affirmat Agia dict. resp. de servit. pers. pag. 34. dicens, eos, qui ex praescripto distribuebantur, fua tempestate fuisse 13 U 400. Illos vero, qui spontaneas operas praeberent, longe (ut plurimum) hunc numerum excessisse. Idem quoque ego in laboriosis ilis Huancavelicensibus argenti vivi fodinis expertus sum, dum ibi visitatoris, ac gubernatoris munus exercui. Et scio in argenti fodinis Oruro vocatis, multis annis per conductos Indos, quos Mingas, vel Mingados appellant, ingetem argenti copiam extractam fuisse. Quod etiam [sect. 25] Novae-Hispaniae praxis admisit. Na praecipuae eius minerae, quae vocantur de SanLuis, de Pachuca, & de Zacatecas, voluntarijs dumtaxat Indorum operis, aut emtis ad hoc AEthiopibus, excoluntur. Quod quidem [sect. 26] in hoc Regno Peruano summe item curari debere, dictae Regiae schedulae ann. 1601. & 1609. & aliae posteriores & anteriores apertis, & repetitis clausulis adhortantur, quarum memini d. cap. 4. n. 46. Nam etsi tanti, ac tam duri laboris, & servitij damnum, & taedium, in eis quoque, qui hoc modo suas operas locant, notari possit, voluntas tamen, ac libertas, quae Indis in eius susceptione relinquitur, illud minus grave, & magis iuri naturali, & civili conforme efficere videtur, cum [sect. 27] nullam iniuriam, nullumque damnum pcsse videri ac cipere doceaamur illos, qui volentes acceperint, l. in diem addicto, D. de aqua pluvia arcend. l. 1. §. usque adeo, D. de ininrijs, l. sed si unius, in princip. ubi Accurs. & l. si quis servus 23. D. eod. 1. generaliter 78. 1. nemo videtur 145. l. quod quis 203. ubi Pet. Faber, & alij, D. de regul. iur. cum traditis ab Aristot. lib. 5. Ethicor. Quintil. declam. 11. de divite accusato, Nulla nisi invito poena est: & Gomez de Amescua in tract. de potest. in se insum lib. 1. cap. 2. & lib. 2. cap. 19. ubi an quis possit locare operas suas in perpetuum. Augebiturque eiusmodi metallariorum, sive operaiorum numerus, [sect. 28] si aliquatenus a tributis, quae solvere debent, exonerentur, & alijs praeterea privilegijs, & exemtionibus invitentur, quae communi Romanorum iure metallarijs concessae sunt, in d. tit C. de metallar. & ad nostros Peruanos Indos dedrcit Matienz. d. tract. de moder. Reg. Peru, 5. par. cap. 10. & loquens de ijs, qui Huancavelicae argentom vivum effodiunt Agia ubi sup. 2. par. concl. 7. pag. 67. Facitque [sect. 29] quod in simili de colonis Thracensibus legimus in l. unica, C. illo tit. lib. 11. cum notatis per DD. ibidem, Pet. Gregor. lib. 28. syntagm. cap. 23. n. 5. Amescuam ubi sup. lib. 2. cap. 17. n. 23. & alios allegans Mastril. de Magistrat. lib. 3. cap. 4. n 427. Et extat [sect. 30] nobilis schedula servitij personalis an. 1609. quae in cap. 4. hanc voluntariorum Indorum operationem, & coadunutionem eximie in hoc ministerio comendat. Monetque, ut, si possibile fuerit, in ipsis mineralium locis, vel iuxta ea, eorumdem Indorum reductiones, congregationes, ac municipia fieri curentur, multaque privilegia incolentibus concedantur; qua de in alijs quoque schedulis actum est, quae tamen ob varias, & graves difficultates, quae in his congregationibus faciendis primo aspectu occurrere solent, hucusque executioni mandatae non sunt, ut in alio loco dicemus. Neque obstat, [sect. 31] quodij, qui se voluntarie locaverint, maiorem mercedem paciscentur, atque ita fodinarum domini minorem quaesrum, & utilitatem ex hac metallorum operatione, sive negotiatione percipient. Nam hic, [sect. 32] ut in caeteris rebus, pretium iuxta servitij modum, & commodum usus ipse inducere, & praefinire solet. Et quemadmodum hodie, qui Indos voluntarios conducunt, licet eis maius salarium persolvant, aliquid superlucrantur, idem ex post facto continget. Neque audiendi esse videntur, [sect. 33] qui divites fieri volunt, non tam exmetallis, quae ex fodinis educunt, quam ex Indorum sudore, quem inique defraudant, contra l. nam hoc natura, D. de condict. indeb, l. sive haereditaria, D. de negor. gest. l. itaque fallo, §. 1. D. de furt. cum alijs, quae adduximus supra cap. 4. num. 26. cum seqq. Tertio, non minus conveniens erit, [sect. 34] ut otiosi, & flagitiosi homines, sive Hispani sint, sive Indi, sive AEthiopes, servi, vel liberi, aut ex mixto eorundem semine Hybridae, quibus valde hae provinciae abundare noscuntur, scelerum suorum poenas, hoc utili labore dependant, curentque iudices alia supplicia in hoc damnationis in metallum comutare, semper atque id facinoris, ac facinorosi gravitas, qualitasve permiserit, ut in relatis schedulis Regijs serio cavetur; & apud Romanos, & alias nationes fieri solitum sup. hoc. lib. cap. 14. ex num. 5. abunde probavimus. Et in simili [sect. 35] de poena triremium iure nostro Hispano admonemur in l. 8. tit 11. lib. 6. & in l. 10. tit. 28. lib. 8. Recop. Et valde probat Them. Motus in [sect. 36] Vtopia lib. 1. pag. 25. ibi: Cur enim dubitemus, eam viam utilem esse castigandis sceleribus quam scimus olim tandiu placuisse Romanis administrandae Reipublicae peritissimis. N empe hi magnorum facinorum convictos, in lapidicinas, atque fodienda metalla damnabant, perpetuis adservandos vinculis, &c. Et [sect. 37] Diod. Sicul. lib. 3. cap. 2. relatus in Theat. vitae humanae vilum. 23. lib. 2. pag. 3969. ubi ait. eos. qui praesunt AEgypti sinibus, qui ad AEthiopiam, & Arabiam vergunt, ubi loca sunt metallorum feracia, ex quibus aurum educitur, magna hominum copia ad excudendum hoc aurum uti solitcs: AEgypti enim (inquit) Reges, crimine danatos omneis, atque ex bestibus captos, insuper ob aliquam falsam calumniam, aut Regum itam in carcerrm detrusos, interdum ipsos, interdum universam cognationem, auro effodiendo deputant: simul sumentes facinorum poenas, simul magnum quaesium ex eorum labore percipietes. Illi compedibus vincti, magnus hominum numerus, absque ulla intermissione die, nocteque operantur; nulla neque requie concessa, omnique ablata fugiendi facultate. Na barbari milites, diversa invicem lingua, eoru custodiae praesunt, quorum nullus, sermonis comercio sublato, aut precibus, aut amore potest corrumpi. Quod si in his regionibus practicetur, [sect. 38] ultra auri & argenti beneficium, magnum aliud & praestantius bonum in morum reformatione sequetur, cum hodie multa flagitia impunita relinqui soleant, vel levius, quam oporteat, vindicentur, co quod non prorsus ultimo supplicio digna iudicibus videantur, & hae metallorum, aut triremium poenae in his provincijs in usu non sint. Contra vero, plures etiam alij morte damnentur, qui si hoc servitij, sive supplicij genus introducatur, eius laborom, & rigorem hilariter sustinebunt; aequitate simul cum Reipublicae utilitate, & necessitate pensata. Quo sacto & Indi, qui hodie insontes tot ac tantis laboribus, & periculis subijciuntur, ab eis, iustitia & ratione dictante, liberabuntur, ut sic augeri & refici possint, alijsque Rcipublicae munijs superesse. Et sontes, qui eide Reipublicae onerosi, & perniciosi esse noscutur, eodem supplicio utiliter punientur, & absumentur, servi poenae manentes, quemadmodum seribit Imp. Iustinianus in §. poenae servus, Instit. quib. mod. ius patr. potest. solvitur, ubi alia adducunt Balduin. & alij. Neque hoc novum, aut durum censeri debebit, [sect. 39] cum Romani vel ob solam volupratem, publicamque laetitiam, tot hominum millia, quotannis damnare solerent, ut gladiatorum pugnas in publicis spectaculis edentes, se invicem interimerent, vel cum bestijs seris in arena decertarent, ut late praeter alios tradit, & execratur Petr. Fab. lib. 1. semestr. cap. 6. pag. 38. Guid. Pancirolus in thesaur. var. lect. lib. 1. cap. 46. pag. 57. & lib. 3. cap. 252. pag. 316. noster eruditiss. D. Franc. Amaya lib. 3. observat. cap. 5. n. 70. & tetigi Ego lib. 2. de Ind. iure cap. 14. n. 87. Et [sect. 40] multi sint casus, in quibus servitus imponi possit pro poena, quos erudite recenset P. Lud. Molina de iust. & iur. tract. 2. difp. 33. Adeo [sect. 41] ut etiam mulieres criminosae ad salinas damnari solerent, ut tradit Vlpianus in l. aut damnum. 8. §. in ministeriu, D. de Poenis, & Pomp. in. l. mulier 6. D. de capt. & postlim. revers. & in calcariam, vel sulphurariam mitterentur, ut dicitur in eadem lege aut damnum, §. in calcariam, hocest, ad calcem, vel sulphur eftodiendum, non ad coquendum, ut ibi exponit Accurs. quem bene notat Pancirol. ubi sup. lib. 2. cap. 138. pag. 234. Et [sect. 42] publicanos, qui fodinas auri & argenti conductas habebant, usos fuisse metallarijs, dit I.C. in l. 1. §. 1. D. requir. reis, Cassiodor. lib. 9. epist. 3. & Bulenger. de Rom. Imper. lib. 9. cap. 22. Et in varijs nationibus usu receptum re[sect. 43]peritur, ad mortis supplicium raro procedere, & eius loco delinquentes ministerijs publicis macipare, ut bene observat Balduin. in §. servi autem exeo, Inst. de iure person. & Thomas Morus in ficta illa sua, sed eleganti Vtopiensium Republica, quam veluti aliarum Ideam confinxit d. lib. 1. pag. 25. & 26. & lib. 2. pag. mihi 115. ubi ita ait: [sect. 44] Sed fere gravissima quaeque scelera servitutis incommodo puniumtur; id siquidem, & sceleratis non minus triste, & Reipublicae magis commodum arbitrantur, quam si mactare noxios, & protinus amoliri festinent. Nam & labore quam nece snagis prosunt, & exemplo diutius alios absimili flagitio deterrent. Quod si sic habiti robellent, atque recalcitrent, tum demum velut indomitae belluae, quos coercere carcer & catena non potest, trucidantur, &c. Idem etiam [sect. 45]b Sinenses facere solent, apud quos rei capitales raro morte damnantur, sed ad ingentes illos muros reficiendos mittuntur, quibus se a Tartaris dividunt, & defendunt, ut tradit Nicol. Trigaultius in hist. Sinarum lib. 2. & oculatus testis Eman. Mendez Pinto, qui ibidem pluribus annis laboravit, in suis peregrination. fol. 129. Et apud Diod. Siculum lib. 1. cap. 5. [sect. 46]de Sabaco AEthiopu Rege legimus, quod AEgyptiorum capite damnatos nequaquam morcis affecit poena sed opus facere vinctos compedibus per urbes coegit, quae res non parvo extitit vectigali, multas enim ex eo servitio pecunias contraxit, eorum opera multos aggeres construxit, fossas varijs locis opportunas fecit. Ita & poenae acervitatem lenivit, & inutilem poene asperitatem in magum commodu vertit. Qvibvs non oberit, si forte ex adverso rePlicaverit quispiam, [sect. 47] quod ij, qui metallica negotiationem exercent, Indos, vel alios delictorum causa damnatos, recipere recufabunt, alere, & custodire noletes homines edaces, & contumaces, ut in simili inquit Terent. in Phorm. act. 2. scen. 2. ubi de ijs agens, qui creditoribus addicuntur ob aes alienum, quod s solvere nequeunt, Phormionem ita loquetem introducit: Alijs aliud est periculum, unde aliquid abradi potest, Mihi sciunt nihil esse, dices, ducent damnatum domum; Alere nolunt hominem edacem. Cuius meminit Freder. Husanus in tract. de hominib. proprijs q. 6. princip. n. 20. Nam ad id publica auctoritate compelli deberent, ut loto Indorum innocentum, quos hodie ita anxie expetunt, & excoriant, hos poenarum servos acciperent, eosque, ut tales, alere, & ne aufugiant, compedibus, vel catenis servare, alijsque supplicijs coercere Pro arbitrio possent, quemadmodum cum servis AEthiopibus faciunt, & cum ijs, qui ad triremes damnantur, & in terminis damnatorum in metallum observat Accurs. in d. l. aut damnum, §. in metallum, D. de poen. & in d. §. poenae servus, Instit. quib. mod. iuspatr. Potest. solvitur, ibi: Et hi ne fugerent, ligabantur, & pondere quodam opprimebantur, ut ferro, vel alio modo. Vbi idem tradunt DD. praecipue Aldrobandin. n. 69. Husanus sup. cap. 7. & late Farin. in prax. crim. lib. 1. tom. 3. q. 19. Vbi etiam disseritur, [sect. 48] qualiter in aufugietes, & rebellantes procedendum sit? ut vel tempus poenae eisdem duplicetur, vel si incorregibiles fuerint, trucidentur, ut ait Thom. Morus ubi sup. d. pag. 115. & iterum d. pag. 26. ibi: Ipsi damnantur in opere, ac nisi atrociter comissum furtum est, neque clauduntur ergactulo, neque gestant compedes, sed liberi, ac soluti in publicis occupantur operibus: detrectantes, as languidius gerentes sese, non tam vinculis coercent, quam excitant verberibus; strenuam navantes operam, absunt a contumelijs, noctu tantum nominatim censiti, cubiculis includuntur; praeter assiduum laborem nihil incommodi est in vita, aluntur enim baud duriter, qui publicae ref serviunt, &c. Rursus non obstabit, [sect. 49] si quis obijciant eiusbi, quam ad praxim reduci, & execuitioni madari posse, ad tot metalla effodienda, & expelienda, quot Regi & Regno nostro necessaria esse videntur. Nam ad primum respondeo cu Plinio lib, 25. cap. 9. & alijs adductis sup. cap. 14. num. 47. [sect. 50] quae praeclara sunt, nunquam nisimagno negotio contingere, & difficultates, atque impedimenta, quae in hoc, de quo agimus, opponi possunt, non tam ex re ipsa provenire, [sect. 51] quam quod facili, & compendioso Indorum servitio assueti, illud licet iniumstum, & perniciosum esse agnoscamus, desere nolumus, & remedijs locum dare recusamus, ubi, quae fuerant vitia mores sunt; teste enim Plutarch. in moralib. [sect. 52] Vt difficillimum, ac periculosum est annosas arbores, quae iam late sparsere radices, revellere loco, & alio trasplatare Ita Rempublicam logo tempore suis inveteratem institutis ad aliam vitae rationem traducere nonlicet, citra maximos motus. Cui arridens [sect. 53] Leo Papa in epist. 9. quae habetur in cap. verum, 45. diftinct. magis in noftris terminis ait: Mens pecuniae avida, nec abstinere novit a vetitis, necgaudere conces sis, nec pietati adbibere consensum. Sed non ideo minus, [sect. 54] ubi consuetorum pravitas cernitur, ab eis recedere debemus, cap, fin. cum vulgat. de consuet. [sect. 55] sperantes ea, quae de novo iuxta rationis, & aequitatis normam statuu tur, paulatim etiam in mores coalitura, & 1pso usu nobis grata, & utilia futura. Nam ut recte inquit Plin. in Panegyr. Multum in commutandis moribus hominum medius annus va let, in Principum plus. Et melius Polyb. lib. 10. sic inquiens: Saepe ea, quae initio non difficilia tantum esse, verum omnino fieri non posse videbantur, mox ut accessit tempus, & consuetudo facillima omnia evadunt, ut statim etiam cum Plutarcho trademus, accidit que iilud, quod non minus site, quam vere Sence dixit [sect. 56] epist. 104. Multa non audemus, quia diffcilia, quae quidem ideo sunt difficilia, quia non andemus. Ad secundum autem fit satis, [sect. 57] negando ex praedictis medijs sufficientem metallariorum numerum coadunari non posse, cum in alijs provincijs contratarium appareat. In [sect. 58] quibus nunquam viri pij & prudentes alijs operarijs novissime agnoscit Zipaeus. d. lib. 3. de Magistrat. cap. 20. n. 13. sic inquiens: Igitur Principes, quimetalla in terrae visceribus latentia scrutantur, operis conductitijs, damnatis reis, bostibus captis, naturae divitias eruunt, aerarium insigniter iuvant, subditosque suos gravi tributorum onere levant. Et utcunque res cedat, & verum esse, experiundo agnoscamus, quod minor auri, atque argenti copia ob hac causam extrahatur, ea contenti esse debemus, cum [sect. 59] licite parta, maiores, ac meliores fructus, & effectus, annuente Deo, ex illa sperare possimus, quam ex ingentioribus divitijs, quae antea ex sudore. ac labore, ne dicam sanguine Indorum, conflatae dicutur, [sect. 60] iuxta illud Proverb. 15. vers. 16. Melius est parum cum timore Domini, Quane thesauri magni, & insatiabiles, & tradita sup. cap, prox. n. 51. Nam [sect. 61] si regulariter valet argumentum, quod ex effectibus sumitur, ur per Everard. loco 21. pag. 133. & Camill. Gallinium de verb. signif. lib. 5. cap. 17. num. 57. non temere coniectari licebit, thesauros hucusque extractos, vel ex hoc maxime onere Deo parum acceptos fuisse, [sect. 62] cum neque in bellis fidei hostibus inferendis, Regio patrimonio augendo, & his provincijs illustrandis, ac conservandis, ad quae destinari dicuntur, aliquid profecisse videamus, quin potius omnia in peius lapsa, & extranea Regna nobis, nostraeque Religioni contraria ex eisdem divitijs locupletata, ugta illud Eccles. 10. Transferetur de gente in gentem propter iniurias, & contumelias, & diversos dolos; & Proverb. 22. Qui calumniatur pauperem, ut augeat divitias suas, dabit ipse ditiori, & egebit. Quae maledictio terribilius etiam exprimitur in sancto Iob cap. 27. Quo argumento in simili usum reperio [sect. 63] D. Greg. in regist. lib. 4. cpist. 33. cuius meminit Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 5. num. 11. ad finem, & noster Ioseph. Acosta de procur. Ind. sault. lib. 3. cap. 9. in fine, ubi ad Costantiatiam Augustam Constantinopolitanam scribens, eamque rogans, ut marito Italiae oppressionem, & miseriam ob multa, & varia tributa, quae pendere cogebatur, repraesentaret, sic inquit: Sedego suggero ad hoc, ut & si minores expenfae in Italia tribuantur, a suo tamen Imperio oppressorum lacrymas compescat. Nam & idcirco fortasse tantae expensae in bac terra minus ad utilitatem proficiunt, quia cum peccati aliqua admixtione Domini, nil cum peccato colligi: nam scio quia, etsi parum Reipublicae attribuitur utilitatibus, ex eo multum Respublica adiuvatur. Quod etsi fortasse contingat, expensis minoribus minus adiuvari, melius est tamen temporaliter nos non vivere, quam vos adaeternam vitam obstaculam aliquod invenire. Et quod propter [sect. 64] peccata veniant adversa, text. in Auth. ut non luxurien.contra nat circa med & in c.2. de purgat.vulg. & habetur late per Roch. de Curte in c. fin. de consuet. col. 3. in fin. & Hippolyt. de Marsil. sing. 530. Estque (indico meo) gravior hic, de quo loquimur, casus, & magis durior quam ille de quo D. Gregor. scribit. Nam ibi in defensione eorum, qui solvebant tributa, totum illud expendebatur. At hic [sect. 65] Indi sunt, qui minus hac defensione gaudent, & de utilitate haru divitiarum participant, & ad [sect. 66] extranea Regna transferimus, ita ut nobis solum otiostiatis damnum, & agricultuae, aliorumque laborum, & ariam obliviounem, & contemtum reliquisse videantur, quibus sublatis Respublica perit, iuxta iolud Herod, lib. 5. post princip. Otiosum esse pro bonesti ssimo habetur, agriculturam vero pro contemissimo, & alia, quae adduxi sub. cap. 7. per totum, & cap. 14. num. 110. & seqq. ubi ex eadem ratione nufurarum prohibitionem, & censuum damna deduxi. Et [sect. 67] ita similiter legimus ex fluxu, & luxu peregrinarum divitiarum Spartanam, Romanam, alias celebres Orbis Respublicas pessum ire cepisse, ut cum Plutarcho, Tito Livio, alijs, observat Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 51. num 28 ubi de luxuria Asiatica, & quata damna Romanis intulerit, Pet. Fab. lib. 1. Femestr. pag. 94. ubi de luxu & voluptate Tarentionorum, Pineda Franciscan. in Agricult. Christ. dialog. 19. §. 25. Simon Maiol. in. dieb. Canicul. 1. tom. dial. de Metallis, pag. 599. & eo tendens Iuveneal. satyr. 6. dum ait: Prima peregrinos obscoena pecunia mores Intulit, & turpi fregerunt secula luxu Divitiae molles. Lucan 1. Pharsal. ibi: — Sed publica belli Semina, quae populos semper mersere poteteis Namque ut opes nimias mundo fortuna subacto Intulit, & rebus mores cessare secundis, &c. Et eleganter Aristor. lib. 5. Politic. cap. 4. & 8. in fine, dum generaliter docer [sect. 68] nimiam opulentiam publicam tranquillitate plerumq; rupti sunt depravatique mores admiratione divitiarurn. Et melius Seneca epit. 71. ubi de Imperiorum, atque urbium casu, & interitu agens: Atlas (inquit) destruent bella, alias desidia, paxque, ad inertiam verasa, consumet, & magnis opibus exitiosa res luxes. His adijcere possumus, [sect. 69] quod etsi contingeret, praedicta media usquequaque sufficientia non esse, ad Indos sublevandos, & argentum, quod tanto opere expertimus extrahendum. alia quidem quaeri deberent, antequam in totum ipsi Indi pereant, & haec Res publica dilabatur. Ne in nos aliqius illud Tit. Livij contorqueant lib. 1. in princip. Nec vitia nostra, nec remedia pati possumus,[sect. 70] melius erit remedia ferre, quam morbo perire. Quorum praestantissimum erit, [sect. 71] ut tam in his regionibus, quam ipsa Hispania, Hispani homines laborare cogantur, sciantque 7 vomeri, oneri manum inijcere, neque omnia ex Indorum labore, sudore paranda. Nam [sect. 72] ut praeclare dicere solebat Excellentiss. Prorex Marchio de Montesclaros, qui summa prudentia, & Dexteriate Mexicanas & Peruanas provincias diu gubernavit, & res Indicas penitissime calluit, tunc cum eis feliciter actum erit, ubi hoc Hispani didicerint & vel deficientibus Indis, eorum vices abire, quae subire non recusverint Et socordia, [sect. 73] quae nunc eos terret, atque ad haec munia velut inhabiles reddit, mox ipsa consuetudine cessabit, ut egregie docuit Plutarch. in lib. de liberis educandis, sic inquies: Socordia naturae virus perimit, doctina tollit ignaviam. Facilia quaeque ipsos fugiunt negligentes,difficilia vero cura, & vigiletia capessuntur. Quae corporis fortitudo non obtunditur, & propter incuriam molliciem, ac malam hebetudinem non perit? Quae autem imbecilla adeo natura, quae per exercitatione, atque certamina ad maximas non augeantur vires? &c. Quo etiam tendit illud Ovidij lib. 2. de arte amand. Quod male fers, assuesce, feres bene, multa vetustas lenit. Et 3. Trist. 2. Pone metum, valeo: corpusque quod ante laborum Impatiens nobis invalidumque fuit, Sufficit: atque ipso vexatum induruit usu: An magis? infirmo non vacat esse mihi. Optimum [sect. 74] quoque, & maximum vectigal Princeps conflabit, si in se vassailis, tam Indicis, quam Hispanis, parfimoniam amaverit, antiquam vivendi normam in usum redegerit, sumtusque superfluos, quantum fieri possir, k excusaverit. Nam ut inquit Dion Cassius lib, 52. Divitiae magnae non tam multa accipiendo, quam non multos sumtus faciendo colliguntur, quem, & plura. cap. 5. num. 9. & 10. eruite Petr. Fernandez Navarrete in eleganti tract. de conservant. Monarch. discurs. 31. & seqq. & Matrh, Lop. Bravo d. lib. 3. de regendi ratione, & tetigi in cap. praeced. num. 56. prosequitur que Franc. Zipaeus de Magistrat. lib. 4. cap. 28. num. 6. & seqq. & Adam Contzen lib. 8. Polit. cap. 9. & 13. ubi ostendunt, quod bona oe conomia & parsimonia Princips, est praecipuus eius thesaurus. Quibus addere possumus [sect. 75] Senec. graphice, & graviter hanc seententiam proponetem, & exornantem, lib, de tranq, vitae cap. 9. his verbis; Placebit autem haec nobis mensura, si prius parsimonia placuerit: sine qua nec ullae opes suffciunt, nec ullae non satis patent, praesertim cum in vicino remedium sit, & possit ipsa paupertas in divitias se advocata frugalitate, convertere. Assuecamus a nobis removere pompam, & usu rerum ornameta metiri. Cibus fame domet, potio, sitim: ilbido, qua necesse est, flauat. Di scamus membris nostris inniti cultum victumque non ad nova exempla com ponere continentiam auguere, luxuraiam coecere, gulam temparare, iracudiam lenire: paupertatem aequis oculis aspicere, frugalitatem colere, etiam si nos pudebit desiderijs naturalibus parvo parata remedia adbiere. spes effraenatas, & animum in futura eminentam, velut sub vinculis habere, id agere, ut divitias a nobis potius, qua a fortuna patamus, &c. Et certe [sect. 76] plura sunt regna. in quibus auri & argenti venae, vel non reperiuntuer, vel non effodiuntur, ut Germania, Italia, Gallia, Belgium, & alia. quae tamen non ideo minus, & potentia, robore valent, & civibus urbibusque ornatissimis. ac numerosissimis floret, qiua plures alij sunt modi, ac viae, quibus Pecunia per principles quaeri possit, de quibus Adam Contz. ubi sup. c. 14. seqq. Ipsaque nostra [sect. 77] Hispania, quamvis dictorum metallorum copia ab omnibus copiosissimia ac ditissima praedicetur cut constat Machab. I. cap. 8. Latino pacat. Claudiano, Choppino, & alijs, quorum meminit Didacus Valdes de dignit. Hispan. cap. 4. in fin. eruditiss. Madera de excellent. Hispan. cap. 10. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 15. ubi. quod propriae Hispaniae nostrae divituiae contemnuntur, & alienae appetuntur, & insignis I. C Alphonsus Carranca de monet. I part. cap. 3. & part. 3. cap. I. & nos alio loco dicemus) parum in eis effodiendis insudat, ne subditos vexet, & conterat, quorum [sect. 78] levamen, & conservatio inter praecipuos Principis quaestus, ac thesauros connumeratur, ut etiam tetigi sup. cap. praeced. num 49 & seqq & docet Imp Iustin in Auth ut iudices fine quoq. suffrag. §. cogitatio, & l. 14. tit. 15. par. 2. ibi: El mejor tesoro que el Rei ha, e el que mas tarde se pierde, es el pueblo quando bien es guardado, e entoces son el reino, i la Camara del Emperador, o del Rei ricos i abondos, quando sus vassallus son ricos, i su tierra abundada. Et tradit alia Bobadilla ubi sub. num. 10.verb A este proposito. Vnde nescio, quo iure totum hoc pondus his[sect. 79] in regionibus miseris Indis iniungi debeat, quos vel ob id levare, & reficere deberemus, ne ipsae, quae expetuntur, divitiae, in totum ipsis deficientibus deficiant, prout exteri iam ominantur, & comminantur, & non citra nasum, aut satyram nobis obijciunt, ut constat ex his, quae dixi cap. proxim. num. 39. Barclaius in satyr. 2. par. pag. mihi 322. & Iust. Lips. de constantia lib. 2. cap. 22. ubi de strage, & vastatione harum provinciarum agens post alia, sic ait: [sect. 80]Vbi tu es insularum maxima Cuba? ubi tu Hayti? vos Lucaiae? quae o lim sexcentis singulae, aut denis hominum millibus succinctae, alibivix quindecim ex ijs retinuistis in semen, ostende etiam te paullum tu peruana, tu Mexicana ota. Heu miram miseramque faciem immensus ille tractus, & vere alter orbis vastus attritusque apparet, non aliter, quam si coelesti quodam igne deflagrasset! Et [sect. 81] extat notabilis schedula Regia eandem desolationem dolens ann. 1601. cuius verba retuli supra hoc lib. cap. 4. n. 46. In qua etiam subiungitur, quod supra dicere coepi, nempe ut omnes Indorum misereamur, & pro eorum conservatione laboremus, vel ea saltem ratione, quod illis indigemus, omnibus utiles sunt, & omnia illis deficientibus deficient. Quod iterum repeto, & auctoritate Concilij Limani communio infra hoc lib. cap. 27. num. 15. & 16. Vnde & in proverbium apud nos abijt: Que no avra Indias mas de mientras buviere Indies. Neque in contrarium urget ratio bello[sect. 82]rum, quae Rex noster Pijssimus cum diversis eisdemque potentissimis hostibus gerit, quibus sine ingenti pecuniarum vi obviam iri posse nequaquam videtur, cum omnes in Crafsiano illo consentiant, atque conspirent: Nullam auri vim satis esse Principi, cui sit alendus exercitus. Nam thesauri hoc sufficientes non deficient, si aliquo Regij reditus, & proventus, ut oportet, administrentur, & [sect. 83](quod praecipuum est) Reges & homines nostri sibi persuaserint, Regni defensionem, & hostium propulsationem ab his maxime divitijs petendam non esse, sed potius a virtute, & fortitudine sua, qua sola Maiores nostri olim, cum hoc Indico auro, & argento carerent, Imperium & gloriam Hispaniae ita dilararunt, ut eisdem quibus terra finibus terminetur: teste [sect. 84] enim Cicerone lib. 2. officior. Male se res habet, si quod virtute effici debet, id tentatur pecunia. Cui [sect. 85] si assuescamus, & in ea spem nostram, ac praecipuum munimentum constituerimus, quotidie magis eius cupiditate inescabimur, etiam si nobis dentur Persaru montes, qui, ut Plautus in Sticho inquit, esse auri Perhibentur. Quo respiciens D. Ambros. serm. 81. relatus a Gratiano in [sect. 86] cap. sicut 47. dist sic ait: Sicut ij, qui per insaniam mente translati sunt, non iam res ipsas, sed passionis suae phantasias vident: ita etiam mes avari semel vinculis cupiditatis adstricta, semper aurum, semper argentum videt, semper reditus computat, gratius aurum intuetur quam solem. Et eleganter [sect. 87] Seneca Tragoed. in Hercule Oetaeo. Cupit hic gazis implere famem, Nec tamen omnis plaga gemmiferi Sufficit, Istri: nec tota sitim Lydia vincit: nec quae Zephyro Subdita tellus: stupet aurato Flumine clarum radiare Tagum; Nec si totus serviat Hebrus Ruraque dives cingat Hydaspes, Intraque suos currere fines Spectet toto flumine Gangem, Avidis avidis natura parum est. Et magis nostris terminis [sect. 88] Ovid. lib. 1. Fast. ubi de Romanae avaritiae fomite ob divitias partarum provinciarum quotidie magis succrescente, sic inquit: Pluris opes nunc sunt, quam prisci temporis annis Dum populas pauper, dum nova Roma fuit. At postquam fortuna loci caput extulit huius, Et tetigit summos vertice Roma Deos. Creverunt & opes, & opum furio sa libido, Et cum possideant plurima, plura petunt, Quaerere ut absumant, absumta requirere certant, Atque ipsae vitijs sunt alimenta vices. Sic quibus intumuit suffusa venter abunda; Quo plus sunt potae, plus sitiuntur aquae. Sed nescio an melius, & ad rem nostram accommodatius idem expresserit Petron. Arbiter, sic canens: Orbem iam totum victor Romanus habebat Qua mare, quaterrae, qua sidus currit utruq; Nec satiatus erat, gravidis freta pulsa carinis Iam peragrabatur; si quis sinus abditus ultra Si qua foret tellus, quae fulvum mitteret aurum, Hostis erat: fatisque in tristia bella paratis Quaerebantur opes, non vulgo nota placebat Gaudia, non usu plebeio trita voluptas. Nimiru [sect. 89] quia semper victoribus moris fuit, ignotas quaslibet divitias, & delicias subactarum provinciarum in suum Imperium tras ferre, ut insinuavit Lucan. lib. 3. — Tunc conditus imo Eruitur templo multis intactus ab annis Romani census populi, quem Punica bella, Que dederat Perses, quem victi praeda Philippi. Et melius Claudian. Panegyr. Ailicon. — Instarque trophoei Retulit ignotum gelidis vectigal ab oris. # 17 CAPVT XVII. De alijs quaestionibus circa Indorum usum, & distributionem in eisdem metalli fodinis, alijsque servitijs, usu frequentibus. SVMMARIVM CAPITIS Decimiseptimi. -  1 INDI metallarij an illis distribui possint, qui fodinas non habent? -  2 Servitij personalis causa, & utilitate cessante, illud quoque cessare debet. -  3 Indi servitiales ut illis solum dentur, qui fodinas, vel praedia habent, pluribus schedulis cavetur. -  4 Indos servitiales qui dant, vel recipiunt, cu non habeant fodinas, vel praedia, quae excolant, peccant, & ad restitutionem tenentur. -  5 Indi dari aliquando possunt ad perscrutandas novas venas metallorum. -  6 Re aliqua permissa, permitti videntur ea omnia, per quae pervenitur ad illam. -  7 Praeparatorij, & Praeparati, idem est iudicium. -  8 Metallorum utilitas non potest perpetuari, nisi novae venae quaerunttur, & subrogentur in locum aliarum, quae deficiunt. -  9 Destinata quae sunt ad aliquam rem, eiusae rei nomine, & iuribus gaudent ex ipsa destinatione. -  10 Indos sibi ad metalla, vel praedia distributos, qui ad alia opera traducunt, vel alijs vendunt, aut locant, graviter peccant. -  11 Indi, quos vocant, de Faldiquera, & eoru nundinatio, semper damnata, & puniri iussa. -  12 Vectigalia, & reditus Regis valde minuuntur ex fraudibus, quae fiunt in servitio personalai Indorum. -  13 Vtilitatis publicae, & bonorum, vel reditaum ad Principem spectantium semper summa ratio habenda est. -  14 Locare rem quam conduxit, licet quis regularitcr possit, hoc aliquibus casibus limitatur, & qui illi? -  15 L. Plenum. 12. §. si usus, de usu, & habit. expenditur. -  16 Furtum committit, & ad restitutione tenetur, qui rem, quam utendam accepit, in alios usus convertit. -  17 Indi non peccant, ubi pecunia redimunt excusationem servitij mineralium. Vexationem iniustam potest quis pecunia redimere, ibidem -  18 Indi, non possunt vendi, neque in contractum deduci, etiam si praedia, vel fodinae, quibus solent distribui, vendantur. -  19 Indos servitiales debent petere a Gubernatoribus, qui in aliorum fodinis, val praedijs succedunt. -  20 Iniuriam, quis resipere videtur, si non impetret a Principe, vel locum eius tenente ea, quae alijs concedere soliti sunt. L. 1. §. permittitur, de aqua quotid. & l. proxime 10. D. de ritu nupt. Ponderantur, & illustrantur, ibide. -  21 Adscriptitij possunt vendi cum fundo, & veniunt in eius accessionem, & fugientes ad illum andecunque revocantur, & quare? -  22 D. Nicolaus Ferdinand. a Castro ex equestri Ordine D. Iacob. citatur, & laudatur. -  23 Indos sibi distribui solitos, licet dominus fodinae vel praedij non possit expresse vendere, bene tamen potest praetextu concessionis eorum maius pretium Pretium pro ipso praedio, vel fodina petere. -  24 Spes multoties potest aestimari, & in contractum deduci. -  25 Expressa multoties nocent, quae alias, tacite comprebensa, non nocent, neque ullum vitium habent. -  26 Alienarimulta per se sola non possunt, quae tamen cum universitate bonorum traseunt. -  27 Accessorie frequenter licet quod principaliter non liceret. -  28 Res plerasque propter accessiones emimus, quae & solent rebus ipsis pretiosiores esse. -  29 Fundi qui habebant adscriptitios, pluris apud Romanos aestimabantur. -  30 Emtor, vel conductor fodinae, aut praedij, cui Indi solent distribui, an agere possit de evictione, vel enormi laesione, si illi sibi a gubernatore poste a denegentur? -  31 Casus futuros, aut iniuria iudicis provenientes, emtor non praestat. L. Lucius 11. & l. si per imprudentiam, D. de evictionibus, expenduntur, ibid. -  32 Evenire quod potest, vel solet, quilibet prospicere debet. -  33 Deceptus dici non potest, qui ius publicu sequitur. -  34 L. verum 12. §. sciendum, D. de minorib. ponderatur, & illustratur. -  35 Spei solius venditio, si postea effectus non succedat, quando faciat locum evictioni, vel laesioni? -  36 Argenti fodinis noviter repertis Indos distribuere, prohibitum est, & reprobatur contraria opinio Patris Agiae. -  37 Indi cur novis fodinis distribui prohibeantur? -  38 Necessitatis, vel utilitatis publicae causa cessante, cessant etiam, quae ob eam introdueta sunt. -  39 Cap. quod pro necessitate 1. q. 1. &c. quod pro remedio 1. q. 7. expenduntur, & illustrantur. -  40 Gabellam, sive Alcavalam, quae in Castella exigitur, cessare debere, qua ratione putet Card. Toletus, qui reprobatur. -  41 Argenti fodinis pauperibus, hoc est, paru proficuis, Indi non sunt distribuendi, & schedulae, quae ita iubent. -  42 Medicamentis, quae in se venenum continet, solum uti licet, ad maius malum vitandum. -  43 Indi cum sint paucissimi, & fodinae plures quotidie reperiantur, non possunt omnibus assignari. -  44 Dom. D. Ludov. a Velasco apopbtagma referture, & laudatur. -  45 Indi non possunt compelli, ut deferant victualia, & alia necessaria adeos, qui infodinis laborant, suis sumtibus, vel minori pretio. -  46 Rusticani, & coloni ad alia obsequia evocandi non sunt. -  47 Metallorum extrahendorum causa, an & quatenus liceat loca male sana, aut etiam pestilentia intrare, aut inhabitare. -  48 Pericula si timeantur, navigare non licebit, nec iustis bellis operamdare. -  49 L. 3. & l. Senatus 35. §. mortis, D. de donat. causa mortis, expenduntur. -  50 Periculum mortis si evidens sit in fodinis, peccant, qui eas ingrediuntur, & effodiunt. -  51 Vitam pro omnibus mundi ibesauris prodigere quis non debet. -  52 Fodinae, quae habent venena, aut aliud virus innatum, vel pestilens, deserandae sunt. -  53 Solifuga animal si sit in fodinis, deserendae sunt, & quid sit Solifuga. -  54 Daemones truculenti si infestent laborantes in fodinis, deserendae sunt, & exemopla de his, & de alijs, qui mites, vel sedati vocantur, & subterranea habitant. -  55 Clerici qualiter ab operationre, seu negotiatione metallorum prohibiti sint per schedulas Regias, quae referuntur. -  56 Metalla libere per quo scunque, tam Hispanos, quam Indos quaeri, effodi, acl laborari posse, generaliter permissum est -  57 Clericis quibus rationibus mineralibus intendere probitum sit? -  58 Clerici ab omnibus actibus, in quibus bumanus sanguis effunditur, abstmere debent. -  59 Papa non poiest Clericis licentiam concedere, ut sanguinem humanum effundant. -  60 Negotiatio omnis, & maxime moechanica, Clericis prohibita est, & schedulae de hoc agentes. -  61 Concilij Limensis verba referuntur, stricte negotiationem, & mineralium operationem Indorum Parochis prohibentis. -  62 Clerici, qui haereditario iure in argenti fodinis succedunt, quatenus in illarum usu, & gaudio conservandi sint? EX praedictis possumus facile aliquarum quaestionum resolutionem deducere, quae in his regionibus quotidie solent inter viros doctissimos agitari. Quaru illa sit prior, [sect. 1] an Indi metallarij illis distribui possint, qui fodinas non habent, ex quibus aurum, vel argentum extrahi possit? Idemque pariter tractari licebit de alijs, qui agriculturae praetextu ijs assignantur, qui praedijs carent, ex quorum fructu annona Reipublicae necessaria colligi valeat. Nam si eiusmodi coactorum servitiorum duritiem, hac sola publicae utilitatis consideratione defendimus, maniseste constat, [sect. 2] ea cessante, servitij quoque iustificationem cessare, l. adigere, §. quamvis, D. de iure patron. c. cum cessante, de appell. cum multis alijs, quae copiose congerit Tiraq. in tract. de cessante cansa, per totum praecipue num. 91. 130. 210. 243. & 244. Atque ita [sect. 3] expresse decisum pluribus schedulis reperitur, & praecipue in illis, quae de servitio personali vocantur anni 1601. cap. 19. & anni 1609. cap. 21. ubi cavetur: Que en ningum caso se haga el repartimiento en las personas que quisieren los Indios para venderlos a los duenos de minas, i de ingenios, ni tampoco se den los dichos Indios de repartimiento, sino aquellos que actualmente, i por su cuenta beneficiaren los ingenios, i minas que tuvieren proprias, o arrendadas, i lo mismo se entienda respeto de las demas haziendas. Eaque propter tam eos, [sect. 4] qui Indos sub hoc colore distribuunt, quam qui recipiunt, contra iustitiam commutativam peccare, & ad restitutionem fraudati laboris, & sudoris Indorum, eisdem, quinimo & Reipub. ipsi, teneri, merito affirmare debemus, ex traditis a Dom. Soto lib. 4. de iustitia & iure quaest. 6. art. 1. & seqq. Caiet. in 2. 2. quaest. 62. art. 1. ad 3. & Ledesm. quaest. 8. art. 1. dub. 15. Nisi forte [sect. 5] proponamus, fodinas non habentibus dari, ea tamen lege, ut illas, novasve earum venas in Potosiensi colle, aut circa alias fodinas iam detectas, & fundatas, inquirant, quod vulgo dicunt, Catear vetas, prout aliquando domini Proreges facere solent, & probatum reperio in quodam capite epistolae ad Peruanum Proregem Dom. Principem Esquillacesem directae, datae Matriti 28. Martij anni 1620. Nam si in hac perscrutatione bona fide eorum opera utantur, excusari posse videntur, cum [sect. 6] re aliqua permissa, illa quoque omnia permitti soleant, per quae pervenitur ad illam, & [sect. 7] praeparatorij, ac praeparati idem iudicium esse dicamus, l. oratio 16. D. de sponsalib. l. ad rem mobilem, l. ad legatum, D. de procurat. l. 2. D. de iurisdict. omn. iudic. ubi late Ias. & in l. cum quidam, num. 13. D. de liber. & posthum. l. & si non clavi 21. §. in argento, D. de auro & argent. legat. ubi Bart. l. deinde 3. §. itaque, D. de lib. exhib. Felin. in cap. parochianos, num. 6. de sentent. excom. Menoch. lib. 4. praesumt. 162. num. 13. & late DD. in Rubr. C. de edendo, & novissime Alvarez de Velasco in axiomat. iur. litt. C.n. 99. & litt. H. num. 14. Neque enim [sect. 8] ipsa metallorum utilitas, quae praetenditur, posset esse perpetua, nisi in deficientium venarum locum, aliae, atque aliae subrogarentur, l. eum debere 32. ubi Bart. & DD. D. de servit. urban. l. proponebatur 76. D. de iudic. l. 2. & ibi gloss. tit. 3. par. 3. §. sed si gregis, Instit. de rerum divis. ibi: In locum demortuorum capitum, ex foetu fructuarius submittere debet, & in vinearum demortuarum, vel arborum locum alias debet substituere, cum alijs. Et Novum non est, [sect. 9] ut ea, quae ad rem aliquam destinantur, iam tunc ex ipsa destinatione, ipsius rei appellatione, & iuribus in multis casibus gaudeant, l. 3. §. quid ergo, D. de contrar. & util. act. tut. Auth. de Eccles. tit. §. pro temporalibus, cum adductis a Lasarte in tract. de decim. vend. cap. 20. n. 59. & seqq. Tiraq. de retract. lignag. gloss. 7. §. 1. num. 106. & seqq. Brun. a Sole in locis communibus, verb. Destinatio, & Perez de Lara de annivers. & capellan. lib. 1. cap. 10. ex num. 51. Secvndo infero, [sect. 10] longe gravius peccare eos, & absque ullius excusationis praetextu ad restitutionem teneri, qui Indos sibi ad praedicta ministeria designatos, in alia convertunt, quae privatum dumataxat eorum lucrum, vel utilitatem concernant: aut quod magis dolendum, & puniendum est, alijs sub maiori pensione, & mercede locant, pretium, quod pro ijs capiunt, imbursantes, & Iudae instar iustorum sanguinem tradentes, & vendentes, vel ab eisdem Indis, aut eorum Caziquis pecuniam accipientes, ut eos a labore sibi iniungi solito excusent, & libere, quo velint, absrepermittant. Quos Indos [sect. 11] vulgo vocant, de faldriquera, eorumque usurpatio, & nundinatio pluribus etiam Regijs schedulis, & edictis semper prohibita est, & praesertim illis dicti anni 1601. cap. 20. & ann. 1603. & 609. cap. 23. quae mutationem ministerij sub poena amissionis Indorum, & alijs gravioribus prohibet. Et alijs ann. 1608. 1616. 1618. & 1620. ad Audientiam Limensem, & Argentinam directis, cum multis similibus, quae de dictis redemtionibus, sive nundinationibus agentes, eas perniciosum lucri genus, & furto gravius appellant; iubentque, ut transgressores severe puniantur, & fiscales super hoc vigilent: Potosiensique Praetori in syndicatu imputetur, si hoc ita atrox delictum impunitum reliquerit. Et inter alias rationes eam expendunt, quod [sect. 12] huius fraudis occasione iura, sive vectigalia quintae metallorum partis Regi praestari solita, vale minuuntur. Cuius reditus incrementum hoc servitij genus forsan induxit, aut certe magis tolerabile reddit, & ita ei multum consulendum est. Nam [sect. 13] cum de utilitate, & bono Principis publicoque agitur, summam semper rationem habendam esse, aperte probat l. iubemus, la 1. C. de sacrosanct. Eccles. DD. per text. ibi in l. 1. D. solut, matr. copiose Hippolyt. de Marsil. in sing. 531. incip. Vtilitas, & in nostris fere terminis Menoch. cons. 798. num. 16. Neque obstabit, quod regulariter nemo pro[sect. 14]hibetur servo pro opera mercedem imponere, l. sed & ipsi 13. D. de usu & habit. vel rem quam conduxit alij fruendam locare, l. nemo 6. C. de locat. cum late traditis ab Ant. Gom. 2. var. cap. 3. num. 11. & Vincent. Carrotio in tract. de locato, tit. de sublocatione fol. 93. Nam in eadem lege subijcitur limitatio, Si nihil aliud convenit, quae huic casui adaptatur, stante dictarum schedularum ratione, & prohibitione. Et praeterea limitari solet, ubi rei, quae sublocatur, aliquod damnum generari potest, ut tradit Panorm. in cap. inter dilectos, de fide instrum. Sylvest. in summ. verb. Locatio, quaest. 2. Ludov. Lop. in instruct. 2. par. cap. 50. conclus. 4. Eman. Roder. in summ. cap. 18. concl. 4. & late Carroc. ubi sup. num. 4. & D. Pichard. in Rubr. de locato, num. 7. Quod in his Indis necessario continget, cum verosimile sit, gravius a sublocationibus habendos, & vexandos esse, & durioribus operis onerandos, ut pretium maius solito, quod pro eis dederunt, extorqueant, & cum foenore (ut dicunt) decumano resarciant. Et conducit optimus [sect. 15] text. in l. plenum. 12. §. si usus ministerij, D. de usu & habit. ibi: Operas aute serviusuarij non locavit; neque alij utendo concedet; & ita Labeo. Quemadmodum enim concedere alij operas poterit, cum ipse uti debeat? Quod idem probat etiam text. in §. item is, Inst. eodem tit. & l. 21. tit. 31. par. 3. & text. opt. in §. furtum, Inst. de obligat. quae ex delict. Vbi is [sect. 16] furtum committere dicitur, qui rem, quam utendam accepit, in alium usum transfert, quam cuius gratia ei data est, cui convenit l. 20. tit. 13. par. 5. & l. 3. tit. 14. par. 7. & alia quae adducit Molina Theolog. de iust. & iure tom. 2. tract. 2. disp. 524. num. 1. ubi probat, id omne, quod in contraventionem eiusmodi legum accipitur, illicitum esse, & restitutionis necessitatem inducere. Indi [sect. 17] autem eiusmodi pecunias dantes minus culpandi videntur, cum quiliber possit vexationem iniustam pecunia redimere, ex traditis ab Oldrad. cons. 280. per totum. Tertio infertur, adeo verum esse hoc Indorum servitium respectu fundi, vel argenti aurive fodinae ob publicam utilitatem concedi, [sect. 18] ut nemo privatus possit propria auctoritate eos, etiam fundo, vel fodina vendita, vel locata in alium transferre. Hoc enim, dominium in eos, tanquam in servos, habere significaret, argumento text. in l. cum manusata 80. §. ult. D. de contrah. emt. quod stricte dictae schedulae prohibent, & alia ann. 1592. Poenis etiam gravissimis adversus tabelliones impositis, qui in contractibus, & scripturis, quae de eiusmodi bonis celebrantur, Indorum mentionem faciunt. Debent que successores, sive universales, sive[sect. 19] particulares coram gubernatoribus coparere, & ostensis possessionum suarum titulis, ab eorum manu Indos competentes accipere, qui iniuria [sect. 20] facere videbuntur, si dari solitos, absque iusta causa negaverint, iuxta celebre doctrinam I.C. Vlpiani in l. 1. §. permittitur, D. de aqua quotid. & aestiva, ibi: Nec est hoc beneficium, sed iniuria, si quis forte non impetraverit, ciu est similis text. in c. bonae, de postulat. Praelat. & Matth. de Afflict. ad constit. Neapolit. lib. 1. Rubr. 97. in princip. num. 22. ibi: Quia licet assensus sit gratia, tamen si sine causa denegatur gratia, fit iniuria. Nam pro cocesso habetur, quod Princeps facile indulget, ut notat, post alios, Alphanus ibid. in collect. Roman. singul. 70. incip. Vitis, num. 3. & Cassadorus decis. fin. sub tit. de adquir. rerum domin. & conducit l. prexime 50. D. de ritu nupt. ibi: Magis enim debitam libertatem praestitit, quam ullum beneficium in mulierem contulit. Neque in consideratione est, [sect. 21] quod in adscriptitijs colonis contrarium observari videamus, cum constet eos in contractum deduci posse, & in accessionem venditi fundi venite, imo nec fundo, cui adhaerent, vendito, posse seorsim apud priorem dominum remanere, ut in l. quoties, C. de agricol. & mancip. & in l. si quis praedium, C. de agricol & censit. lib. 11. cum alijs. Adeo ut ubicunque reperti fuerint, possint a novo fundi domino, tanquam res propria repeti, & vendicari, ut tradit, & probat Navarr. lib. 1. cons. 1. quaest. 14. & novissiimus D. Francisc. Merlinus controvers. sorens. cap. 83. Nam id ea ratione procedit, quod tales Adscriptitij, sunt veluti servi, & conditionatam, ac praedijs adstrictam libertatem habebant, ut late diximus sup. cap. 3. num. 64. & seqq. quod in Indis contra se habet, qui omni iure liberi esse iubentur: ut saepe etiam probatum reliquimus, & post haec scripta ostendit [sect. 22] Nobilis partier, ac certe fupra aetatem eruditus, D. Nicol. Ferdinand. a Castro ex Equestri Ordine D. Iacobi, in suis exercit. Salmanticens. quas nuperrime typis, veluti in gustum maiorum lucubrationum, mandavit, exercit. 1. ex numer. 29. ad 48. ubi plura de eiusmodi adscriptitijs, & colonorum differentijs diligenter congessit. Est tamen notandum, quod quamvis specifice vendi, aut locari non possint, [sect. 23] non erit iniustum, nec reprobatum, si venditor, vel locator fundi, aut argenti fodinae, maius pretium exigat, & reportet ob Indorum servitium eisdem praestari solitum. Nam spes illa eosdem per novum dominum consequendi, considerabilis est, cum concessio frequens, & facilis sit, iuxta dict. §. permittitur: & ea quae late de spei [sect. 24] pretio, & aestimatione tradit Tiraq. post leges connub. gloss. 2. num. 26. & 38. cum multis seqq. & de retract. convention. gloss. 3. num. 4. & noster Matienzus in l. 7. tit. 7. Recop. gloss. 1. num. 6. & in l. 10. tit. 8. gloss. 3. num. 17. lib. 5. Recop. Et iniure saepe contingit, [sect. 25] ut quaedam nominatim expressa noceant, quae alias omissa tacite intelligi possint, nec sint obfutura, ac proinde dici soleat, expressa nocent, non expressa non nocent. l. nonnunquam 51. D. de condit. & demonstrat. l. si quis Sempronium, D. de haered. instit. l. expressa nocent, l. actus legitimi, D. de regul. iuris, cum alijs, quae adducunt DD. ibidem, & Emanuel Acost. lib. 1. select. cap. 21. Cuiac. lib. 2. observ. cap. 2. Fachin. lib. 5. controvers. cap. 58. & Craveta consil. 484. Ac similiter evenit, [sect. 26] ut quaedam sint, quae licet non possint sola alienari, tamen cum universitate bonorum ad alios transire permittantur, ut in fundo dotali probat text. in l. quaedam sunt 62. D. de acq. rer. domin. & in iure patronatus, & rebus sacris, & religiosis, gloss. & DD. ibidem, & l. in modicis, D. de contrahend. emtione, cap. ex litteris, de iure patronat. cum alijs traditis a Riminald. in princip. Instit. quibus alien. licet, num. 181. qui hoc ad vassallorum alienationem inducit in l. 1. a numer. 9. D. de offic. eius, & ad varios & practicos iuris effectus expendunt Brisson. ad leg. Iul. de fund. dotal. Molina de primogen. lib. 1. cap. 24. num. 19. Doct. Pichard. in §. 1. num. 16. Instit. de inutilstipul. Rota decis. 489. incip. Episcopus, in antiquis, Menoch. de arbitrat. lib. 1. quaest. 54. num. 49. & alijs relati ab Alphan. in collect. 558. & novissimo Heringio in tract. de molendin. quaest. 21. num. 16. Quibus addo celebrem gloss. in Extravag. unica, de offic. deleg. inter communes, verb. Executores, post medium, [sect. 27] ubi ait, & probat, Quod frequenter licet accessorie, quod principaliter non liceret. Et text. in l. si in emtione, D. de contrahend. emtione, ubi [sect. 28] probatur, quod plerasque res propter accessiones omimus; quae etiam saepe, propter sui excellentiam rebus ipsis, quibus adhaerent, pretiosiores teputari solent, l. qua ratione 9. §. sed non ut litterae, D. de acquir. rer. domin. & §. si quis in aliena, Inst. de rer. divis. Vnde & inter Romanos, fundi, qui adscriptitios colonos habebant, longe pluris aestimabantur, ut docet Valasc. de iure emphyt. 1. par. quaest. 32. n. 6. Felician. de censib. in prooem. num. 4. vers. Sed non placet, & Amescua de potest. in se ipsum lib. 2. cap. 17. num. 23. & 24. Quod tamen non operabitur, [sect. 29] ut emtor, vel conductor de evictione agere possit, aut enormem, vel enormissimam laesionem allegare, si forte Gubernator, aut Magistratus, qui praedictos Indos distribuendi ius habet, eos ei ex motu animi sui in totum denegaverit, vel ad minorem numerum reduxerit, ut saepe fieri videmus ex varijs causis, quae contingere solent. Nam cum hic eventus ab initio cotractus ei quodammodo imbibitus esset, nihil est, quod [sect. 30] venditori emtor obijciat, a quo nulla huius rei nomine cautionem, vel expromissione accepit, l. Lucius Titus 11. D. de evict. ibi: Futurus casus evictionis post contractam emtionem ad venditorem non pertinere, l. si per imprudentiam 51. D. eodem, ibi Iniuria enim quae fit emtori, auctorem non debet contingere. Et [sect. 31] id evenire posse prospicere debuit, l. si quis domum 9. §. 1. D. locati, l. qui bona, §. cum inter, D. de damn. infect. l. si idem, in fine, ubi gloss. & DD. de iurisdict. omn. iudic. cum alijs, quae ad exornationem huius Brocardici cumulat Bart. & Ias. in l. inter stipulantem, §. sacram, D. de verb. oblig. Tiraq. de retract. lignag. §. 12. gloss. 1. num. 9. & late D. Ioann. del Castillo lib. 2. controvers. cap. 18. n. 26. Neque [sect. 32] ullam ratione deceptus dici potest, qui ius publicum sequitur, l. nihil consensui 116. vers. Non capitur, D. de regul. iur. vel qui bene rem gerens, facto postea, vel accidenti aliquo laeditur, [sect. 33] l. verum 12. §. sciendum, D. de minor. ubi eam rationem reddit Vlpianus: Quod eventus damni restitutionem non indulget, sed inconsulta facilitus, de qua pluribus agunt Bart. & Bald. ibid. num. 2. Marant. de ordin. iud. 6. par. act. 2. n. 246. Maurit. & alij relati per Padillam in l. de fideicommisso, n. 6. C. de trannsact. & Sfortia Oddus in tract. de restit. 1. par. quaest. 14. art. 1. Quod [sect. 34] secus dicendum esset, ubi spei folicus venditio ab initio facta fuisset, & culpa, vel dolo venditoris aliquod damnum, vel laesionem emtor incurreret. Nam tunc & restitutionis, & l. 2. C. de rescind. vendit. remedium locum haberet, habita videlicet ratione pretij, quod communiter datum fuisset pro ea spe, ut notanter voluerunt Pet. Andr. Imola, & Anton. de Burg. cap. cum causa, de emtione & vend. & Tiraq. d. gloss. 2. num. 38. Qvarto, ex supra dictis etiam descendit,[sect. 35] non usquequaque securam esse opinionem P. Agia in respons. 2. de servitio personali, cocl. 9. pag. 69. ubi ait: Licitum esse argenti fodinis, quae noviter deteguntur, vel fundis, qui de novo coluntur, Indos aliquos intra moderatam quantitatem concedere. Nam licet hoc aliquibus etiam antiquis schedulis permitteretur, postea supervenerunt illae, de quibus saepe locuti sumus, an. 1601. & 1608. quae id serio & enixe prohibuerunt. Idemque disponitur in alia sched. Matrit. 10. Decemb. ann. 1607. dum inquit: Que de tal manera se acuda a las minas de Oruro, i las de los otros nuevos descubrimientos, que no se haga por ninguna via repartimiento de Indiospara ellas, ni para las de azogue, que se descubrieren de nuevo, i que los que de su volunt ad fueren a trabajar a ellas, no sean, ni se tomen de los que trabajan en las de Potosi. Quae observari ad unguem iubetur per aliam Matriti 3. Iun. ann. 1611. quarum ratio est, [sect. 36] quod cum ex fundis, vel fodinis hucusque repertis, sufficienter Reipublice provisum videri posset, aequitati consonu visum fuit, coactionem Indorum, & duritiem eiusmodi servitij hac in parte temperare. Nam regulare est, [sect. 37] ut quae ob necessitate, vel utilitatem publicam contra ordinarias iuris communis regulas indulgentur, eo usque dumtaxat extendantur, quo eadem necessitas exigit, tam in tempore, quam in quantitate, l. unica, in princip. C. de caduc. tollend. ibi: Vt quod belli calamitas introduxit, pacis lenitas sopiret; melior text. in l. Senatus, D. de offic. Praesid. per quem ita notavit Bart. in l. 1. §. nuntiatio, D. de nov. oper. nuntiat. & gloss. & DD. in cap. 2. de custod. Euchat. & in cap. Syracusanae, 28. dist. & in cap. quoniam multa, 48. dist. [sect. 38] & in cap. quod pro necessitate 1. q. 1. & in cap. quod pro remedio, ead. caus. q. 7. ubi dicitur: Quod necessitas pro remedio reperit, cessante necessitate cessare debet pariter, quod urgebat, cum alijs late, & pulchre congestis a Tiraq. in tract. de cess. causa, verb. Bello, num. 44. & verb. Necessitatis, n. 184. Quo argumento ductus Cardin. Tolet. in sum. lib. 5. cap. 74. gabellam [sect. 39] Hispaniae, quam vulgo Alcavalam vocamus, interpide damnat, quia finis, & ratio illus imponendae cessaverit. nempe bellum pro expellendis Hispania Mauris, quod in Granatensi finitum est, in quo tamen merito eum varijs considerationibus taxat P. Ioan. Zapata de iust. distrib. 2. par. opa. 19. num. 17. Idemque efficit, ut fodinis, quae parvum lu[sect. 40]crum ex sua cultura, & operatione reddunt, quae communiter appellantur, Minas pobres, Indi dandi non sint, & dati subtrahendi, quia prudens Gubernator eorum vexationem permittere non debet, ubi uberrimo metallorum foenore pensatur, & ita expresse deciditur in eisdem schedulis, & in alijs Lermae 10. Novemb. & Matrit. 22. Decembr. ann. 1612. ubi Dominus Prorex Marchio de Montesclaros laudatur, quod eiusmodi pauperibus fodinis Indos ademerit; inter quas fuerunt illae de Oruro, Berenguela, & Garci-Mendoca, illos ad Potosinenses tanquam ditiores traducens. Quod, quia postea innovavit eius successor Do min. Princeps Esquillacensis, eisdem fodinis distr ibues 550. Indos, notatus fuit, & eos tollere iussus, in alia schedula, sive cpistola ei directa Matriti 16. April. ann. 1618. Et possemus ad hoc idem plures alia expendere, quae (ut apparet) supra dicta ratione nituntur; & exemplo [sect. 41] medicamentorum, quae in se venenum continent, ex quibus id solum aegrotanti applicatur, quod ad maius malum vitandum expediens esse, prudens medicus arbitratur. Etenim [sect. 42] cum in his regionibus fodinae detectae plurimae sint, & plures quotidie detegantur, Indi autem valde consumti, & vastati, ac vexati (ut saepe diximus) reperiantur, si omnibus fodinis illi pauci, qui super sunt, inservire cogerentur, alijs ministerijs, sibi ipsis deficerent. Quod cernes, & intelligens Excell. ille, & experientissimus Peruanus, & Mexicanus Prorex [sect. 43] Dom. D. Ludovic. a Velasco ubi aliqui coram eo comparebant, fodinas denuo repertas laudantes, & Indos ad earum efossionem, & operationem petentes, respondere solebat, sibi magis ad usum, & ad votum cessurum, si quis aliquam Indorum mineram propalasset, & interim dum haec non reperiretur, alijs semper eorum distributionem denegaturum. Qvinto, eadem haec iuris principia nos admonent, quid sentiendum, & iudicandum sit de alio servitij genere, [sect. 44] quod miseris Indis saepe etiam iniungi solet, eos cogendo, ut gallinas, ova, pisces, maizium, atque alia comestibilia, ad fodinas, urbes & oppida Hispanorum adducant, herbamque ad essum equorum, & ligna, carbonem, & similia, domesticis usibus necessaria; & haec omnia inter eosde Hispanos sub taxato, & moderato pretio, etiam inviti, distribuant, in quo gravius, & saepius ipsi Gubernatores, Magistratus, & aliquarum Curiarum Iudices, & quod magis dolendum est, ipsi Indorum Parochi, tam regulares, quam saeculares excedere solent. nam cum hoc publicam necessitatem, vel utilitatem principaliter non concernat, sed privatam tantum eorum, qui volunt hoc pacto sibi consulere, & suliori pretio mediante Indorum labore, & sudore haec consequi, quae si competenti mercede persolverent, ab eisdem Indis, & ab alijs voluntarie, & abundanter habere possent, tolerandum plane non est, cum incidat in speciem illicitarum impositionum, & exactionum, quas omni iure prohibitas esse, fuse probavi supra hoc lib. cap. 1. num. 21. & seqq. & libertatem commerciorum contra omnes iuris civilis regulas adimat, l. neque emere, l. invitum, C. de contrahen l. emt. cum similib. Ipsosque Indos saepesaepius suis pecubijs, & magno pretio, & labore comparare compellat, quod postei longe minori, iam in urbem advectum, sint vendituri. Quod ita expresse decisum reperio in varijs[sect. 45] schedulis ann. 1552. 1567. 1573. ad Reglaes Cancellarias Mexicanam, & Argentinam directis, quae extant in 4. tom. impress. pag. 296 & 310. & seq. ubi declaratur, eiusmodi impositiones in servitij personalis, toties vetiti, & quidem, durissimi, speciem incidere, & quod deinceps Indi ab eis omni modo liberentur, vel iustis pretijs, & suavibus alijs medijs alliciantur ad victualium in urbes exportatione, quae ita rebus omnibus necessarijs abundabut. Necnon, ut ipsi Iudices, & Magistratus eode pretio, quo caeteri cives, haec omnia, & in mercato publico comparent. Nam iuxta sententiam Cassiod. lib. 12. var. epist. 5. in fine: Magnae iniustitiae genus est, aliud sibi iudicem velle, quam potest generalitas sustinere. Et in alia schedula Matrit, 17. April. ann. 1553. quae habetur in ordinatione Mexican. impressis per Licet. Pugam disponitur, ne Indi ad venationes compellantur, & ad alia edulia, vel utensilia Hispanis afferenda, quae magis ad gulam, & volupatatem, quam Reip. necessitatem concernant. Quibus arridet, [sect. 46] quod dicitur in Rubro, & Nigro, C. ne rusticani ad ullum obsequium devocen. &c. ne operae a collatoribus exig. lib. 10. & in l. 1. & l. colonos, C. de agric. & censit. lib. 11. ubi, quod rusticani, & coloni praeter capitationem ad alia obsequia, vel ad alias operas cogendi non sunt, adeo ut nec bestias Praesidibus accomodare debeant, d. l. 1. C. ne rustican. nec hospitium, l. devotum, C. de metat. lib. 12. nec balnea eisdem Praesidibus succendere, sint compellendi, l. 1. C. ne tribu. lava. praes. lib. 10. nec salgamum praestare, l. 2. C. de salgam. hosp. non praestan. lib. 12. cum alijs, quae in eisdem iuribus Iacob. Rebuff. Ioan. de Platea, Lucas de Pena, & Valecuela Piscator, late notarunt, Grag. Lop. in. l. fin. tom. 7. gloss. 1. ad fin. par. 5. & in l. 6. tit. 25. gloss. 2. par. 4. Bart. & DD. in l. placet, C. de sacrosanct. Eccles. & Cacherandecis. 39. n. 19. & decis. 83. Sexto, eadem iuris principia, qua hucusque retulimus, lucem praestant addecidendam quaestionem, quam inter alias, Indorum materiam concernentes, movet Licent, Ferdin. Zurita in suo quaestionar. quaest. 21. an scilicet [sect. 47] propter metalla auri, & argenti licitu sit, aliquem pestilentem, vel periculosum locu apud Indos incolere. Nam qui tenent, utilitatis publicae contemplatione, posse Indos his quantumvis duris, & periculosis metallorum operibus etiam invitas mancipari. idem in eisdem; & Hispanis, qui predicta loca incolunt, admittere debent, dummodo haec divitiarum exquirendarum cupiditas ad honestum alique finem ordinetur. Nam alias [sect. 48] non liceret navigare neque iustum bellum inire, ut constat ex traditis a D. Thom. 1. par. 60. art. 5. & in 1. 2. q. 114. art. 10. & in 2. 2. q. 26. art. 4. & 5. & resolvit Zurita ubi sup. Hinc inferens, non teneri in talibus locis habitantes, conteri, & confiteri ratione illius periculi, quod ibi frequentatur, cum omne elementum particeps sit humanae necis, ut ait Georg. Agricola lib. 2. de re metall. pag. 13. Pro quo expendi potest [sect. 49] text. in l. 2. & seqq. l. Senatys 35. §. mortis causa, D. de mortis caus. donat. ibi: Alias ex metu mortis, aut ex praesenti periculo, aut ex futuro, siquidem terra, marique, tam in pace, quam in bello, & tam domi, quam militiae, multis generibus mortis periculum metui potest: & Plin. lib. 18. c. 5. ubi ait, eos qui in locis pestiletibus assueverunt, durare solere. Psane [sect. 50] si impendentis mortis periculum evidens esset, tunc contrarium quidem affirmare oportebit, ut idem Auctor expresse considerat, quia [sect. 51] non licet vitam pro omnibus mudi thesauris prodigere, text. & gloss. in summ. 83. dist. cap. non satis 86. dist. in princip. l. sancimus, C. de sacros. Eccles. Ripa in tract. de peste, in princip. num. 8. ubi quod pestifera, & contagiosa loc ahabitantes, peccant, uti Deu tentantes, cum late adductis a Gomez de Amescua in tract. de potest. in se ipsum lib. 1. c. 16. ex n. 7. & lib. 2. cap. 5. ex num. 1. & in nostris terminis notat Georg. Agricola d. tract. de re metall. lib. 2. pag. 23. ubi metallarios monet, non fodere locos, vel fructuosissimos, quorum certa pestilentiae figna percipiunt; etenim qui fodit pestiferos, ei una ora satis est vitae, alteram orco spondet. Idemque docet lib. 3. pag. 172. & seqq. ubi, in [sect. 52] ipsis subterraneis, propter virus innarum, aut halitum repressum, vel quia pestilentem auram exhalant, certa mors imminet, & ratio cum orco habetur, quia tunc nemo debet in has fodinas descendere. Sicut neque [sect. 53] in illas, quae Solifugas gignunt, hoc est (ut Solinus scribit) animal perexiguum, simileque araneis forma, sic dictum, quod diem fugiat, paulatim repat, & per imprudentiam supersedetibus peste faciat, de quo pluribus agit Claudius Salmasius in Plinianis ad eundem Solinu exercitationibus pag. 100. & seq. Vbi tamen non solifugam, sed Solipugam dicendum contendit, & idem esse cum eo, l quod Graeci Phalangium, & Baetici Salpucam appellant. Aut in alias, [sect. 54] quae a truculentis & homicidis daemonibus infestantur, quos, si expelli no possint, nemo, non fugit, ut tetigi sup. hoc lib. cap. 14. num. 55. & latius narrat idem Georg. Agricola in lib. de animant. Fubterraneis, Ioan. Vierus de praestigijs daemonum lib. 1. cap. 16. & Martin. Delrius disquisit. Magicar. lib. 2. q. 27. sect. 2. & novissim, us Torreblanca in locis quos refero dict. num. 55. ubi aiunt, in fodinis metallicis reperiri daemones interdum mites, interdum truculentos. Et truculenti quidem, vel solo aspectu terribiles, plerumque metallicis infesti, atque inimici sunt. Talis fuit Annebergius daemon, qui operarios duodecim amplius, flatu interfecit, in specu, qui Corona rosacea appellatur, eo nomine relictus, quatumvis argento dives esset. Flatum vero emittebat ex rictu; cum equi specie, habentis procerum collum, & truces oculos, appareret. Eiusmodi etiam fuit Snebergius, nigro cucullo vestitus, qui in fodina Georgiana operarium e solo sublatum, in superiore loco maximae illius concavitatis, quondam feracis argenti, collocavit, non sine corporis attitu. Quaestuosam etiam admodum fodinam deserere apud Turcas cogebatur Iudaeus, a daemone metallico, hominibus frequenter in forma caprae, aurea cornua gerentis, apparente. At sedaros illos daemones alij, ut etiam Graeci Cobalos vocant, quod hominum sunt imitatores. Nam, quasi laetitia gestientes, rident: & multa videntur facere, interim nihil plane efficientes. Alij virunculos montanos nominant, quia plerumque apparent nani tres dodrantes longi. Videntur autem esse seneciones, & vestiti more metallicorum, id est, birreto, indusio, & corio circumlumbos dependente. Innoxij sunt hi metallicis, & si interdum glareis operarios lacessunt, rarissime tamen eos laedunt, nisicachino, aut maledicto lacessiti. Potissimum opus facere videntur in his specubus, e quibus metalla iam effodiuntur, vel ea effodi posse spes est, quo circa a laboribus non deterrentur metallici, sed omen inde capientes, alacriori sut animo, & vehementius laborant, eosque exoptant. Septimo, & ultimo. Haec sane omnia, & alia, quae de duritie laboris, & operationis metallorum in superioribus diximus, face nobis praeferunt ad intelligendam rationem decidendi [sect. 55] quarumdam antiquarum schedularum, quae renovantur, & inviolabiliter observari iubentur per aliam dat. Matr. 29. Martij ann. 1621. nempe, ne Clerici (praesertim Indorum Parochi) fodinis intendere possint, vel in hoc Indos suae fidei, ac clientelae commissos, ullo modo occupare, & exercere. Et expressius, & generalius in alia dat. Vienae Navarrae 15. No vemb. ann. 1592. quae Praelatis iniungit: Que no consientan que Clerigos, in Frailes beneficien minas, por ser cosa indecente, de que resulta escandalo, i mal exemplo. Nam etsi per alias plures schedulas, [sect. 56] & praecipue per quadam provisionem Dom. Imp. Carol. V. datam Granatae 9. Decemb. ann. 1526. omnibus cuiuscunque generis personis, tam Hispanis, quam Indis libere perrmittatur, per se, vel per servos, aut famlos, vel operarios suos, mettalla ubicunque, & undecunque quaerere, & effodere sine tertij prudicio. Hoc tamen in [sect. 57] Clericis limitatum, vel limitandum videtur; forte ob imminens periculum, in quod dicti operarij deducuntur, a quo clerici maxime abstinere debent, [sect. 58] prout & ab alijs quibuslibet actibus, in quibus sanguis humanus effunditur. Adeo ut dixerit Bald. cons. 432. in princ. lib. 5. quem refert & sequitur Tusch. litt. C. cocl. 382. [sect. 59] Papam non posse Clericis licentiam impartiri, ut sanguinem humanum effundant: & Concilium Limense 3. act. 2. c. 7. pag. 118. Clericis regulariter prohibeat ad bellum contra Indos, aut alias quascunque expeditiones militares proficisci, ea ratione reddita: Quod ibi agitur de plurimorum hominum fortunis, libertate, salute, ac saepe temeritate multorum, irreparabilia bello damna dentur. Aur etiam ex eo, quod haec occupatio metallica negotiationem, & ex magna parte moechanicam sapit, que [sect. 60] Clericis etiam prohibita est, cap. quaquam, de censib. lib. 6. cap. negotiatore, dist. 86. cum alijs traditis ab Abb. in Rubr. & cap. 1. ne Cler. vel Monachi, & in cap. cum non ab homine, num. 2. de iudic. Socin. in cap. si quis Clericus, num. 16. de foro compet. Roman. cons. 346. num. 18. Tusch. d. litt. C. concl. 81. & in nostris terminis sched. ann. 1563. 1575. 1588. 1592. 1604. quae referuntur in summario legum Indicarum lib. 1. tit. 9. l. 15. ubi ita in compendium rediguntur, Que los Clerigos no traten, ni contraten, por si, ni por otros, ni sean Fatores delos Encomenderos. Et expressius in [sect. 61] Concil. Limensi 3. act. 3. cap. 4. & 5. ad quod se refert dict. sched. ann. 1621. Vbi inter alia, quae ad prohibendam negotiationem Parochorum statuit, sic habet, & cavet: Neque Indos ad mineralia sibi curanda mittere, vel eorum operam locare. Sciant enim Parochi Indorum, mineralium officinas, sive ingenia, pannorum quoque lanificinas, caeterasque quaestuarias artes, sibi esse prorsus interdictas. Neque enim, qui evangelizandi ministerium susceperunt, Deo simul & mammonae servire possunt. Qui istorum quilibet egerit, etiam excommunicatione latae sententiae eo ipso se noverit innodatum. Quae tamen ego parum, dumin Indijs essem, observari vidi; & ita [sect. 62] temperanda conserem, ut si forte Clericus in argenti fodinis, quibus Indi solent distribui, haereditario iure succedat, hoc beneficio privandus non sit, saltem interim dum in personas seculares ius sibi ad fodinas competens, bonis conditionibus transfert, & ita me in quaestione facti ad consultationem D. Proregis Principis Squillacensis Limae consuluisse recordor. # 18 CAPVT XIIX. De tributis, quae Indi praestare compelluntur, & eorum iustitia, & an personalia, vel realia censenda sint? SVMMARIVM CAPITIS Decimioctavi. -  1 TRibutoru praestatio, quae per Indos fit, pertinet ad materiam servitij personalis. -  2 Tributa ab Indis in recognitionem dominij, & ex iustis alijs, ac legitimis causis persolvuntur, & quae illae? -  3 Tributis inomnibus imponendis, & exigendis, quae causae soleant considerari? -  4 Reip. nervi, & defensio in tributis cosistit. L. 1. §. in causa, D. de quaestion, & alia iura de causis tributorum agentia, expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  5 L. 6. titul. 24. lib. 6. & l. 11. in fin. tit. 28. par. 3. & aliae similes explicantur. -  6 Cassiodori locus expenditur ubi in tributis constituit robur, & firmitatem Reipublicae. -  7 Tributorum materiam, & iustificationem examinant plures DD. qui recensentur. -  8 D. Chrysostomi aurea verba referuntur de iustificatione, & utilitate praestationis tributorum ad sustentationem Principis, & Magistratuum, & defensione Reipublicae. -  9 Romani, & aliae nationes provincijs subiugatis varia tributa indicebant. -  10 L. ager 27. §. stipendium, D. de verb. sign. & aliae similes explicantur, & illustrantur, & num. 35. -  11 Collectae, tributa, & aliae impositiones a iure Gentium originem habuerunt. -  12 Tributa iuste imposita in foro conscietiae, & sub peccato mortali debentur. -  13 Tributa moderata iuste Indis imponi potuisse, qui Auctores affirment? -  14 Tributa ab Indis praestari debere, declaratum, & decisum fuit, in quodam consessu Barchinonae habito, ex Ant. de Herrera. -  15 Schedulae plures referuntur de tributis Indorum, & eorum norma, & taxatione disponentes. -  16 Indi olim suis Regulis, & Tyrannis plura, & graviora tributa, & servitia praestabant, quam hodie Hispanis praestant. -  17 Mexicani Indi, qui pauperes erant, certa pediculorum pensitationem tributi nomine Motechumae pendebant. -  18 Indi Orientales quartam partem fructuu tributi nomine suis Regibus quotannis pendebant. -  19 Indi Orient ales tenuio res, rosas & flores pro tributo offerebant. -  20 Indi etiam infideles, inter baptizatos commorantes, tributa solvere debent. -  21 Cap. iam vero 23. q. 6. ponderatur. -  22 Abulensis insignis locus in materia tributorum adducitur, & expenditur. -  23 Tributa praestabant Romanis Iudaei, qui illis suberant, licet sub religione diversa. -  24 Tributa non sunt exigenda ab Indis sub titulo, vel compensatione Evangelij, quod illis praedicamus, & quare? -  25 Tributorum, quae Indi praestant, partem aliquam assignare eorum Parochis, & praedicatoribus, iniquum non est. -  26 Ministri salutis aeternaeali debent Indorum largitionibus, & proventibus. -  27 D. Pauli locus 1. Cor. 9. expenditur. -  28 Operarius est dignus mercede sua. -  29 Cap. Ecclesias 13. q. 1. & cap. Episcopus, de offic. Ordin. expenduntur, & illustrantur. -  30 Altari qui servit, de altarivivere debet. -  31 Evangelij praedicationi ubi aliquod impedimentum causatur ex temporalium receptione, omittenda sunt, quamvis licite exigi possent. -  32 D. Paulus qualiter sine ullo praemio praedicaverit, & proprijs manibus victum quaesierit, ob vitandum scandalum, 1. Corint. 8. & 9. 1. Thessal. 2. & 2. 3. & Act. 20. -  33 Temporalia saepe sunt dimittenda propter scandalum pusillorum, ex D. Thoma. -  34 Tributa graviora solent, & possunt imponi Gentibus, & nationibus nobis infestis, & iusti belli titulis subiugatis, & quare? -  35 Romani provincias perdomitas, earumque personas, & praedia tributis oner abant. -  36 Ioseph terram AEgyti qualiter Pharaoni tributariam fecerit? -  37 Tertullian. Iustini, Plinij, & aliorum loca adducuntur de tributis variarum provinciarum. -  38 Tributa leviora semper imposita fuerunt provincijs, quae se sponte dederunt. -  39 Indis tributa leviora imponenda sunt, & quare? -  40 Praedia, & possessiones, quas Indi habebat tempore suae infidelitatis, eis relinqui iubentur per Bullam Pauli III. & plures schedulas Regias. -  41 Cap. Iudaei, vers. Si qui praeterea, de Iudaeis, expenditur, & illustratur. -  42 Tributa nulla imperari possunt Indis ratione soli, & praediorum, & quare? -  43 Italicae provinciae, & Italica praedia, quae essent, & quae privilegia haberent. -  44 Tributa levia, moderata, & taxata Indis imponi, semper nostri Reges curarunt, & iusserunt. -  45 Schedula Pintiae, & alijs cavetur, ut tributa Indorum in rebus, & fructibus taxentur, qui pro varietate regionum facile ab illis haberi possint. -  46 Dom. D. Franc. a Toleto Prorex Peruanus laudatur in visitatione, & taxatione, quam fecit pro tributis Indorum. -  47 Tributoru Novae-Hispaniae taxatio, quibus commissa, & qualiter facta fuerit? -  48 Principes sub peccato lethali, & obligatione restitutionis debent moderari tributa iuxta facultates subditorum. Cap. super quibusdam, §. penult. de verb. signif. cap. non sane 14. q. 5. & alia iura de tributis agentia, expenduntur, & illustrantur, ibid. -  49 Tributa iniuste, & tyrannice imposita fraudari licite a subditis possunt. -  50 Indi minoribus, & levioribus tributis, quam alij vassallionerari debent, & quare? -  51 Operarum, & servitiorum personalium, praebitio inter tributa connumer atur. -  52 Onere duplici nemo gravari, velmol estari debet. -  53 Hybicas apud Plutarch. dicebat Antonio: Si vis duas collectas, da duas messes. -  54 Indis, qui gravia tributa indicunt, vel indicenda suadent, eo praetextu, quod otiosi sint; merito a Iosepho Acosta reprehenduntur. -  55 Tributa, quae tum Indis, tum alijs imponuntur, quam proportionem, & aequitatem habere debeant? -  56 Fr. Ioan. Zapata graviter queritur de duritie, & augmento tributi Indorum NovaeHispaniae. -  57 Rex noster pijssimus multum debet curare, ne Indi gravium tributorum exactione vexentur, & repellere contrarium suadentes. -  58 Tributa ea tantum iuxta, & secura putat Cassiodorus, quae potest laetus possessor offerre, & Princeps cum bona conscientia accipere. -  59 Regni unica salus est, habere vassallorum opulentiam, benevolentiam, & promtitudinem. -  60 Nervae Coccei Imp. Rom. exemplum in subditis sublevandis. -  61 Marcus Antonius Imperator vasa sua omnia, & supellectilia vendere maluit, quam provincias tributis onerare. -  62 Bonorum Regni consumtio, parit consumtionem vitae vassallorum. -  63 L. & qui originem, §. Praeses, D. de muner. & bonor. expenditur, & illustratur. -  64 Tributa nimia Rempublicam strangulant, & pauperes necant, ex Salviano. -  65 Tributa & vectigalia cum excessu imponentes, & exigentes, quam graviter peccent, & exempla quorundam Piorum Imperatorum. -  66 Provinciae in perpetuum redduntur desertae propter nimias exactiones, ex Cicerone; & contra si releventur, omnia augentur, & florent, & subditi multiplicantur. -  67 Boni Regis officium quod? ex Xenophonte. -  68 Divitiae verae Principis, quae sint? ex sententia Apollonij. -  69 Atrum sordidumque est aurum, quod ex lacrymis ortiur. -  70 Insolita si exigantur, consueta forte cessabunt, ex Symmacho. -  71 Principem tunc magis suos redditus augere cum tributa minuit, ex Cassiodor. -  72 L. 2. tit. 10. par. 2. vers. Otro si, poderatur. -  73 Principes aliqui referuntur, qui gravia, & insolica tributa exegerunt, & quod Tyrannidis notati fuerint. -  74 Tyranni qui plus aequo vassallos tributis onerant, in sacra Pagina emunctores vocantur, & quare? -  75 Tributa iniusta quidam Regi Gallico proponens, & suadens, quas poenas dederit? -  76 D. Franc. de Paula apud Ludovicum XI. Galliarum Regem dictum, & mir aculum insigne, super gravi, & iniusta tributorum impositione. -  77 Manuel Commenus, & Basiliscus Impp. qualiter a Deo puniti fuerint ob graves exactiones. -  78 Tributa, quae ab Indis praestantur, magis censenda, & appellanda sunt personalia, & capitationis, quam realia, & quare? -  79 Capitationis, tributum apud Romanos quale effit, & quibus alijs nominibus vocatum? Lunica, C. de capitat. civium censih. exim. lib. 11. & aliae de hoc tributi genere agentes, declarantur, ibid -  80 Tributu, quod nos Hispani vocamus, Moneda forera, & Martiniega, quale sit? -  81 Tributa, quae ab Indis praestantur, vel ex eo solo, quod in Regijs schedulis non deciditur, quod sint realia, personalia censenda sunt. -  82 Res quaelibet libera esse praesimitur. -  83 Tributum etiamsi contineat obligatione dandi aliquam rem, vel quantitatem, debet iudicari personale, & non reale. -  84 Tributum dicitur personale, etiam si designentur & taxentur res, vel praedia, aut fructus, ex quibus solvi debet. -  85 Persona, quae principaliter obligatur ad solutionem tributi, magis attenditur, quam res, quae solvi debent. -  86 Tributa Indorum in rebus certis solvi iussa sunt, non ut sint realia, sed ut easdem res procreare, & conservare compellantur. -  87 L. domini praediorum 5. C. de agricolis & censit. lib. 11 & l. 1. C. de pascuis publicis, ponderatur, & illustratur. -  88 Indorum personae sunt principaliter obligatae pro tributis eorum, non autem praedia, vel alia bona. -  89 Tributaria praedia ad quemcunque possessorem transeunt cum onere tributorum. L. Imperatores, D. de publican. & vectigal. & similes declarantur, ibid. -  90 Indorum praedia, & bonalicet tributis obligata non sint, bene tamen capi, & detineri possunt pro eorum solutione. L. 1. & 2. de capiend. pignor. trib. causa, & l. nemo carcerem, C. de exact. tribut. explicantur, ibidem. -  91 Tributa Indorum mortuorum, vel absentium a praesentibus exigere iniquum est, & contra eorumdem tributorum naturam. -  92 Persona cessinte, vel deficiente, cessat quoque onus, vel praestatio ei iniuncta. -  93 Lunica, C. ut nullus ex vicaneis, lib. 11. & plures similes, quae prohibent alios pro aliorum tributis molestari, ponderantur, & illustrantur. -  94 Tributa Indorum non in toto municipio, sed in unoquoque tributario taxari separatim debent, ne alij pro alijs conveniatur. -  95 Talea, vel tributum ubi imponitur loco, vel universitati, superstities solvunt pro deficientibus, donec fiat novum aestimum, secundum opinionem Bart receptam. -  96 Bartolus sibi contrarius reperitur in eadem tractatione. -  97 Consuetudo, vel statum, ut iuvenes solvat tributa pro senibus, vel absentes pro praesentibus, an valeat? & quas circumstantias requirat? -  98 Indine pro aliorum tributis conveniantur, & affligantur expresse aliquibus sehedulis cautum est, quae recensentur, & n. 96. -  99 Lex quoties facit mentionem de remedio, disponere videtur, ut remedium interponatur, in casu de quo loquitur. -  100 Tributa a viduis uxoribus, pro maritis, a filijs pro patribus, vel e contrario exigere, durum est, & omni iure prohibitum. -  101 L. 1. & per totum, C. ne uxor pro marito, &c. ne filius pro patre, ponderantur, & illustrantur. -  102 Cassiodori elegans locus expenditur. -  103 Tributa etiam si mixta sint, hoc est personis pro rebus imposita, cossat collecta, si persona ex iusta aliqua causa a contributione eximatur. AD eandem [sect. 1] quoque tractatione servitij personalis Indorum pertinere videtur tributorum praestatio, quae illis vatie pro varietate locorum, & provinciarum iniungitur, Regibus nostris facienda, vel de eorum consensu, & mandato privatis, quibus ipsi hoc beneficium indulserunt, quos Indorum Patronos, Commendatarios, seu feudatarios appellamus. De cuius [sect. 2] praestationis iustitia, & aequitate dubitare non licet. Nam sive Regem nostrum potentissimum verum, & abfolutum harum Indiarum dominum esse fateamur, ut iam hodie absque dubio fateri debemus: sive earum generalem Protectorem, & Administratorem ad Indos gubernandos, defendendos, & Christiana Fide, Religione, & moribus imbuendos, iuxta ea, quae in prioribus libris latissime disputavimus, affirmare quidem debemus, iustum, & necessarium fuisse, & esse, ut Indi ipsi vicissim eidem aliquid contribuerent, quo, & supremam eius dominatione agnoscerent, sumtus iuvarent, & ministros, ac milites alerent, quibus hae adeo extensae, & hostibus Fidei infensae provinciae, sartae tectae tueri, & tam pace, quam bello, defendi, ac gubernari possent. Has etenim [sect. 3] esse communes, & generales in omnibus Regnis tributorum solvendorum causas, aperte ostendunt I.C. in l. ager 27. vers. Stipendium, D. de verb. signif. l. 1. §. in causa, D. de quaestion. ubi Vlpian. docet [sect. 4] in causa tributorum Reip. necuos consistere, cap. unico, quae sunt regal. in usib. feud. cap. pervenit, cap. innovamus, de censibus, cap. tributum, & per totum 23. q. 8. cap. si tributum 11. q. 1. cap. super quibusdam, de verbor. signific. Novella Iustiniani 149. & Novell. 16. de Praesid. provinc. §. atque ut haec; elegans [sect. 5] text. de iure nostro Regio in l. 6. tit. 24. l. 11. in fine, tit. 28. par. 3. ibi. Efueronles otorgadas estas cosas, porque oviessen con que se mantoviessen honradamente en sus despensas, e con que pudiessen amparar sus tierras, i reinados, iguerrear contra los enemigos de la Fe, i porque pudiessen escusar sus pueblos de echarles muchos pechos, i agravamentos, l. 53. tit. 6. par. 1. l. 5. tit. 7. par. 5. in princip. ibi: Guisada cosa es, l. 6. tit. 28. par. 3. ibi: Pechos, o tributos son los que se pagan al Rei en senal del reconocimiento del senorio. Eleganter [sect. 6] Cassiod. lib. 12. var. epist. 16. ibi: Quoniam Reip. ordo tali constituto, & merito votorum sistere cernitur, quod pro cunctorum utilitate praestatur. Diligenda sunt ista, unde Respub. videtur esse firmissima. Quae dum redeunte censu reficitur, status sui firmissimo robore continetur. Iunctis alijs [sect. 7] quae adduxi sup. hoc lib. cap. 13. n. 23. & seqq. & late in hanc rem congerunt Scribentes in Rubr. & l. 1. D. de publ. & vectigal. in Rubr. C. de annon. & trib. lib. 10. C. de censibus, lib. 11. D. Thom. 2. 2. q. 63. Archid. in c. si quis Romipetas 24. q. 3. Lucas de Pena in l. annonas, C. de erogat. militar. ann. Greg. Lopez, & eius Additionat. Humada in l. 9. tit. 6. par. 1. gloss. 3. num. 11. cum seqq. Otalora de nobilitar. 1. par. cap. 2. & cap. 3. num. 5. & 6. Nicol. Festasius, & AEgid. Amat. in tract. de aestimo, & coliectis, Dionys. Gotthofred. in notis ad Novell. Leonis 25. Ioann. Garcia de expens. cap. 21. num. 35. Menchac. controvers. illust. cap. 8. Navarr. in cap. fraternitatis 12. q. 2. a num. 46. Iust. Lips. lib. 4. civil. doct. cap. 11. & plurimi alij relati a Bobad. in Politica lib. 5. cap. 5. n. 2. Quibus addo Ioan. Baptist. Costam cons. 1. Vvesemb. cons. 27. & 45. Petr. Greg. lib. 3. de Rep. cap. 4. & 7. & lib. 3. syntagm. cap. 3. & cap. 6. n. 3. Petr. Andr. Canonher. in Aphorism. Polit. 1. tom. pag. 270. Gail. lib. 2. observat. 52. per tot. Cuiac. lib. 7. observat. cap. 3. Blas Diaz Flores var. quaest. cap. 22. fol. 193. Sixtinum de regalib. lib. 2. cap. 14. per tot. Henric. Bocer. in eod. tract. cap. 3. ex n. 196. Lasart. in praefat. ad tract. de decim. emt. & vendit. Avendan. de censib. lib. 1. cap. 1. per tot. & in tract. de iust. impos. tribut. Molin. Theolog. de iustit. & iure 1. par. tract. 2. disp 75. & seqq. Sylvest. & alios Summistas, verb. Tributum, Lessium de iust. & iure, lib. cap. 33. Salas de legib. tract. 14. disp. 15. sect. 10. Mag. Marq. qui elegantissime loquitur, in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 16. pag. 85. & seqq. Valdes de eleemosyn. 4. par. n. 1. fol. 94. Dom. Valencuelam cons. 99. per totum, Navarrete discurs. polit. 13. fol. 113. Carol. de Tapia decis. 23. n. 36. Adam Contzen lib. 8. Politicor. cap. 7. & seqq. Synopticas observationes de collectis, & contributionibus Imperij, observat. 1. & seqq. Andr. Coclaeum, qui utinam ita pius esset, ac doctus apparet, in eod. tract. de contribution. & novissime, ac prudentissime P. Ioan. Ant. Velazq. de opt. Princip. lib. 4. adnot. 15. pag. 479. Barbos. in l. competit, C. de praescript. trig. n. 7. & seqq. Et placet adscribere aurea verba [sect. 8] D. Chrysost. homil. 23. ubi easdem causas iustificandi tributa agnoscens, sic ait: Innumera bona civitatibus per Magistratus obveniunt, quae si sustuleris, omnia simul pessum ibunt: ita ut neque urbes, neque agri, neque domus, neque forum, aut aliquid aliud consistere queat, sed omnia simul subvertantur, potentioribus imbecilliores impune devorantibus. Propterea ab antiquis temporibus communi omnium sententia Principes a nobis sustentari debere visum est, ob id, quod sua ipsorum negligentes, communes curant. Et mox: Quod si Paulus, tunc, cum Gentiles adhuc essent Principes, ista praecepit, multo magis oportet ea fidelibus exhibere. Qua de causa [sect. 9] Romani, & reliquae fere totius orbis nationes, ubi aliquas provincias bello, aut alia ratione subiugabant, vel in sua ditionem recipiebant, statim illis tributa, & stipendia indicebant, modo praediorum, modo personarum, sive capitum considerationem habentes, ut sic militibus praemia praestare possent, & ipsis provinicijs debellatis consulere, ut constat ex l. 3. D. de censib. l. inter debitorem 42. D. de pact. l. neque stipendium 13. D. de impens. in reb. dotal. fact. l. Iulianus 13. §. idem Iulianus, D. de action. emt. l. generali 32. §. fin. in fin. D. de usufr. legat. l. filijs 21. §. ult. D. ad Municipal. §. per traditionem, Instit. de rer. divis. ubi Theoph. & Balduin. ita & bene notarunt; & latius Brisson. de verbor. sign. lib. 18. verb. Tributum, idem Brisson. de Reg. Persar. ex pag. 120. Petr. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 11. num. 5. Alex. ab Alex. lib. 4. Genial. cap. 10. Pancirol. in thes. var. lect. lib. 3. cap. 31. Cael. Rhodig. lib. 28. antiq. lect. cap. 30. & seqq. Bullenger. de Roman. Imp. lib. 9. cap. 22. & seqq. Contzen d. cap. 7. Iust. Lipsius de magnit. Rom. lib. 2. cap. 2. Vvolphan. Lazius de Rep. Rom. lib. 2. cap. 13. Durant. Cassellius lib. 2. var. cap. 4. & Alciat. Rebuff. Forner. & Braechaeus per text. ibi [sect. 10] in d. l. ager 27. §. stipendium, D. de verb. signif. ubi Vlpianus huc respiciens ait: Stipendium a stipe appellatum est, quod per stipes, id est modica aera, colligatur. Idem hoc etiam tributum appellari, Pomponius ait: Et sane appellatur ab intributione tributum, vel ex eo, quod militibus tribuatur. Cui conveniunt Festus Pompei. lib. 17. de verbor. signif. & Marcus Varro lib. 4. de ling. Lat. nisi quod hic, initio, pecuriam eam, quae populo imperabatur, tributum appellatu esse inquit, eo quod tributim a singulis pro portione census exigeretur. Et tradit alia Pacirol. in thesaur. var. lect. pag. 243. & alibi passim, plurima de tributis adducens, & novissime D. Nicol. Ferdin. a Castro exercit. Salmat. 1. ex num. 21. Atque [sect. 11] hac propter, collectas, munera, & tributa a iure Gentium initium habuisse, a quo & bella orta, regna condita, & dominia distincta, l. ex hoc iure, D. de iust. & iur. optime notat & prosequitur Festasius d. tract. de collect. §. exactio, num. 1. AEgid. Bened. in d. l. ex hoc iure, 1. par. cap. 3. n. 11. Petr. Heigius 1. par. q. 17. n. 2. & ante eos Greg. Theolog. in orat. ad Iulian. ita scribens: Ex peccato penuria nata est, perniciosae cupiditatis mater, quae bella peperit, a quibus orta sunt tributa, quibus in divina condenatione nihil gravius est, & acernbius, &c. Et [sect. 12] quod magis est, si iuste imposita sint, etiam in foro conscietiae, & sub peccato mortali, & restitutionis obligatione solvi debere, recte docent D. Paulus ad Rom. 13. Panorm. & alij in cap. innovamus, de censib. Sylvest. in summ. verb. Gabella 3. q. 8. Alphons. a Castro de lege poen. lib. 1. cap. 11. & de iusta haeret punit. lib. 2. cap. 14. col. 2. Covarr. in reg. peccatum, 2. par. §. 5. Soto, Navarrus, Navarra, Valentia, Lessius, Eman. Rodrig. & plures alij ex Theologis, & Summistis, quos refert & sequitur Fr. Ioan. Zapata in tract. de iust. distrib. 2. par. cap. 19. num. 7. Marquez d. lib. 1. cap. 16. §. 3. pag. 95. Salas dict. sect. 10. Contzen d. cap. 7. §. 18. & Bobad. d. lib. 5. Polit. cap. 5. num. 4. litt. A. Et in [sect. 13] nostrorum Indorum terminis, quod eis iuste moderata tributa imponi potuerint, bene ex sup. dictis principijs, & rationibus agnoscit, & probat Matienz. in tract. M.S. de moderat. Regn. Peru 1. par. cap. 12. & seqq. & Acosta de procur. Ind. salut. lib. 3. cap. 6. multis hoc sacrae Paginae, & sanctorum Patrum locis, & doctrinis confirmans, & ita concludens: Tributa ergo necessaria ad spiritua lem, politicamque gubernationem, certa ratione moderata, ac definita, non inique Indorum gens pedere existimanda est, quam rem cum & divinorum librorum auctoribus, & ratio ipsa satis muniat, atque confirmet, neque nostrorum Theologum, eorum quoque, qui causae Indicae studiosores sunt, aliquanta ab eis tributa exigi posse, quisquam neget, nihil est, cur in loco plano, & expedito amplius immoremur. Idem quoque (Acosta non relato) resolvit Zapata ubi sup. cap. 21. dicens: Licite & iuste Indis tributa constitui potuisse, & recte ab eis exigi deberi. Non solum ea, quae primo a primaeva huius Regni debellatione imposita fuerunt, de quibus non dubitamus; sed & ea, quae de cursu temporis paucis ab hinc annis, noviter constituta fuere, antiqua augendo, de quibus posset esse dissensio. Et Antonius Herrera in hist. gener. Indor. decad. 4. lib. 6. cap. 11. recenset, [sect. 14] quod cum anno 1529. in quodam consessu Barchinonae habito a viris doctis, & religiosis ex Caroli V. Imperatoris, ac Regis nostri Opt. Max. iussu, serio tractatum fuisset, quid Indi praestare deberent, resolutum fuit, nulla alia servitia personalia praestare debere, quam, quae Hispani homines, & vassalli praestant, & decimas Deo, ac Regi tributa, quae eis iuste, & comode imponi possent, facultatum eorum, ac provinciarum consideratione habita. Eoque respiciunt [sect. 15] plures schedulae, quae varijs temporibus de hac tributorum materia expeditae reperiuntur, & habentur in 2. tom. impress. pag. 135. cum multis seqq. in quibus, eorum iustificatione supposita, norma praescribitur, qua imponi, & exigi debeat. Et in schedul. data Pintiae 29. Septembr. ann. 1555. exprimitur, quod haec tributa Indi in recognitionem supremi dominij nostrorum Regum solvere debent. Quam rationem etiam expres sit nobilis illa provisio, quae fromam successionis Commendorum praescripsit, dat. Matriti 26. Maij ann. 1536. simul etiam adijciens, hoc neque novum, neque grave Indis futuru fore, cum Reges nostri in eorum locum fuerint subrogati, [sect. 16] quibus ipsi Indi antea parebant: sub quorum tyrannide, vir credibile est, quam gravi tributorum, & aliorum servitiorum onere premerentur, ut refert Acosta in hist. naturali & morali Indiarum lib. 6. cap. 15. & de procur. Ind. salut. lib. 3. cap. 9. pag. 308. Fr. Hieronymus Romanus in Rep. Mud. 3. par. lib. 1. de Repub. Ind. Antonius Herrera d. histor. gener. Ind. decad. 2. lib. 7. cap. 12. & decad. 3. lib. 4. cap. 17. Garci-Lassus Inca in suis commentar. de Incarum historia lib. 5. cap. 5. & cap. 15. & 16. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 5. cap. 16. pag. 685. & 716. & alij, quos Ego congessi 1. tom. de Ind. iure lib. 2. cap. 12. num. 5. & seqq. Adeo, ut teste eodem Herrera decad. 2. lib. 8. cap. 5. pag. 264. in Mexicana [sect. 17] provincia, ubi Indi ita pauperes essent, ut nihil aliud haberet, quod tributi nomine Motechumae eorum Regi pendere possent, pediculorum saltem certam pensitationem facere cogerentur, quos sacculis inclusos offerebant, quoru plures in Regis Palatio in camera ad hoc disposita, ab Hispanis repertos, comemorat. Vt sic minus mirabile videri possit, [sect. 18] quod de alijs Indis agens tradit Alex. lib. 4. Gen. cap. 10. inquiens, Indos aequali omnes onere premi. Nam quartum fructuum partem Regibus, annis singulis, pendere cogebantur. Et Ioan. Metellus relatus in Theatr. vitae humauae lib. 6. vol. 3. pag. 813. ubi ait, [sect. 19] apud Indos, tenuiores, Regibus suis, munerum loco, rosas nostrates offerre solere, quibus eorundem Regum cubicula insternantur. Adeoque Regi Biznagarensi, quotannis, ex odoribus, & floribus tributa ad quinque prope millia Hispanicorum aureorum summam solvi. Et est adeo verum haec tribut licite ab Indis deposci, [sect. 20] ut etiam ab infidelibus necdu baptizatis, inter baptizatos commorantibus, exigi posse, optime resolvat Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 13. etenim Principi subditi hi quoque sunt, postea quam terra haec in illius ditionem venit; siquidem istis non minus ius dicit, & tutelam, ac defensione impartitur, quam caeteris: ac proinde quemadmodum olim Paganis Christiani tributa pedebant, cum illi rerum potirentur, ita nunc temporis, Christianis Pagani non iniuria persolvunt. Ad quod probandum inter alia adducit sententiam D. Gregorij lib. 3. epist. 26. ad Ianuarium Episcopum, [sect. 21] quae habetur in cap. iam vero 23. q. 6. ubi non solum communibus tributis, verumetiam maioribus, rustices infideles, inter fideles degentes, gravari posse, inquit, ut sic, ipsa exactionis suae poena, compellantur ad rectitudinem festinare. De quo Ego plura alia dixi d. 1. tom. lib. 2. cap. 18. n. 38. & seqq. Et potuit allegare [sect. 22] insignem locum Abulensis sup. Matth. cap. 22. q. 103. ubi expones illud verbum Christi Domini: Reddite ergo, quae sunt Caesaris, Caesari. In quo secundum D. Hieron. & Theophyl. Redemtor noster tributa sua Principibus dari praecepit, prout & exponit l. nostra 56. tit. 6. part. 1. in quaestionem deducit, [sect. 23] an Iudaei, qui Romanis suberant, licet sub religione diversa, eis tributa praestare deberent? & ita multum ad propositum Indorum fidelium, vel infidelium, de quibus agimus, inquit: An Iudaei tale, vel tale tributum Caesari debeant? non potest patere, quia haec est multum particularis consideratio. Sed an aliquid debeant? non potest dubitari; idque tum ob alias, tum etiam ob rationem publicae administrationis, & traquillitatis Haec enim omnia Caesar praestabat; na ponebat Praesides, & Indices, qui foralia omnia definirent, & contentiones terminarent, & specialiter criminalia. Nam in civilibus Iudae habebant Iudices de se ipsis; in criminalibus tamen non. Vnde non licebat illis interficere quemquam, ut ipsi dixerunt Pilato, Ioan. 18. & tenebat regionem in pace, cobibens omnes tumultus, & seditiones, & ad hoc habebat legiones, & Centuriones in Indaea, qui erant Romani, vel Gentiles, ut servaret tranquillum statum publicum: & faciebat, ut nulla alia gens pugnaret contra Iudaeos: & si quis pugnare vellet, suscipiebat Caesar defensionem patriae. Ideo pro his multa debita erat ei, quia non debebat pro his omnibus militare suis expensis. Sic enim dicit Theophyl. super hoc verbo: Tuetur te Princeps tuus ab hostibus, vitam tuam reddit tranquillam, pro his ergo teneris in censu. Sed hoc ipsum, quod solvis numisma ab eo habes, reddes ergo numisma Regium Regi: Paulus Orosius de Ormesta ait: Tributum praemium pacis est, nos tributa dependimus, ne bella patiamur. Praedicta tamen [sect. 24] eo primum sensu accipienda sunt, ut nullatenus reputemus, haec tributa ab Indis extorqueri in praemium, & compensationem Evangelij, & Baptismi illis communicati. Hoc enim nesas esset, ut bene observat Acosta d. lib. 3. cap. 7. & nihil prosecto a Simonis vitio distaret, nisi quod nefarius ille pecuniam pro gratia dare nitebatur, ut habetur Actor. 8. Nos vero gratiam pro pecunia dare desideraremus, qod minime ferendum est: cum, quae gratis accepimus, gratis dare iubeamur, Matth. cap. 10. Quamvis non sit iniquam [sect. 25] ex eisdem tributis, quae tuitionis, gubernationis, & supremi dominij recognitionis, atque alijs iustis titulis, de quibus supra egimus, imponuntur, aliquid eorum Parochis, & animarum Pastoribus assignare (ut re ipsa fieri videmus) ex quo se competenter alere possint. Teste enim eod. Acosta d. lib. 3. cap. 10. pag. 113. [sect. 26] Ministri salutis aeternae ali debent Indorum largitionibus, & proventibus, quos ipsi divino verbi, & Sacramenti pane nutriunt. Cum hoc non tam dispositionis humanae, quam divini esse iuris notissimum sit, & omni lege definir, [sect. 27] D. Paulua omnium Gentium Doctor, his verbis ostendat 1. Cor. 9. Quis militat suis stipendijs unquam? quis planta vineam, & de fructu eius non edit? quis pascit gregem, & de lacte eius non manducat? Numquid secundum hominem haec dico? An & lex haec non dicit? Scriptum est enim in lege Moysi: Non alligabis os bovi trituranti. Si nos spiritualia vobis seminamus, magnum est, si carnalia vestra metamus? Nescitis quoniam qui in sacrario operantur, quae de sacratio sunt edunt, & qui altari deserviunt, cum altari participant. Et idem [sect. 28] in lege Evangelica Christvs Dominus non solum permisit, verum & ordinavit ijs, qui Evangelium annuntiant, Lucae & Matth. 10. ibi: Dignus est operarius mercede sua. Quarum [sect. 29] auctoritatum meminit text. in cap. Ecclesias, vers. Item Apostolus 13. q. 1. & in cap. Episcopus, de offic. Ord. in 6. & Ego alias adducens sup. c. 5. num. 82. Et [sect. 30] inde etiam natum est adagium, qui altari servit, de altari vivere debet, dequo late Roman. cons. 344. in casu, num. 1. & Cardin. Tusch. litt. A. conclug. 312. & alij apud Alvarez de Velasco in axiomat. iur. litter. A. num. 231. & Laborium var. lucubrat. tit. 2. cap. 14. num. 5. Licet [sect. 31] haec quoque omittere oporteat, ut idem ipse Apostolus Paulus & verbis, & exemplis ostendit, ne aliquod impedimentum Evangelio, quod praedicatur, inferri possit, ut constat 1. Corinth. 8. & 9. & 1. Thessal. 2. & 4. & Actuum 20. Vbi [sect. 32] se suis manibus laborasse, & operatum fuisse inquit, ne aliquem gravaret, dum Evangelium praedicabat, prout latius retuli sup. cap. 14. num. 111. Et [sect. 33] huc respicit D. Thom. 2. 2. q. 53. art. 8. du docet, quod saepe temporalia sunt dimittenda propter scandalum pusillorum. Secvndo animadvertere oportet, quod licet [sect. 34] gentibus, & nationibus nobis infensis, & iustis, ac legitimis bellis titulis, & rationibus subiugatis, gravit tributa, pro victorum arbitrio, possint, & soleant imperari, ad eorum temeritatem, vel contumaciam puniendam, vel damna, quae intulerant, & ipsius belli expensas resarciendas, ut pluribus exemplis ex sacra Scriptura petitis, ostedit Acosta eodem lib. 3. cap. 7. Et in [sect. 35] Romanis videmus, qui, ut supra tetigimus, non solum personas, verum & provincias ipsas perdomitas in potestatem suam redigebant, earumque urbes, & praedia tributis onerabant, quae ratione soli, vel fundi sibi tanquam veris, & novis dominis ab antiquis possessoribus pederentur, ut in d. l. ager, §. stipendium, cum similibus sup. relatis, & notavit gloss. in l. 1. §. 1. verb. Pendant, D. de publ. & vectigal. Abb. in cap. de terris, n. 3. de decimis, text. in cap. si tributum 11. q. 1. & in cap. sancitum 23. quaest. 8. quae proprie de his praediorum tributis loquuntur. Ad quae etiam [sect. 36] respicit illud Genes. 47. ubi sanctus Ioseph postquam universam terram AEgypti subdidit Pharaoni, eandem AEgyptijs reliquit, quinta portione frumentaria perpetuo usibus Regis addicta, utpote a quo illis praedia concessa fuerant. Et [sect. 37] Tertull. in Apolog. c. 13. ibi: Si agri tributo onusti viliores, hominum capita stipendio censa ignobiliora. Na haec sunt notae captivitatis. Iustin. lib. 1. Sed ctvitates, quae Medorum fuerant tribitariae, Plin. lib. 12. c. 7. Etiam ad Morinos usq; pervecta, ad tributarium pertinet solu; cum alijs, quae tradit Ludovic. Montal. in tract. de reprob. sent. Pilati, art. 3. n. 4. D. Valencuela in monit. contra Venet. 4. par. n. 145. & Ada Contzen d. lib. 8. cap. 7. num. 15. At vero [sect. 38] provincijs, quae sponte se dedebant, leviora tributa semper imposita fuerunt, ut de eisde Romanis observat Guid. Pacirol. in thesauro var. lect. lib. 3. cap. 31. pag. 368. adducens exemplum de Anglis, qui impensis tantum alendi exercitus sunt onerati. Vnde de eis dixit Strab. lib. 4. Geograph. Ad Britaniae insulae custodiam, nullo opus est praesidio, non enim plus ordine ullo militum, vel equitatu aliquo indiget, ut ab ipsis tributa exigantur, aequaliter enim constitutum ipsis vectigal. Idemque supponit Petr. Greg. lib. 11 de Repub. cap. 11. n. 5. Contze d.n. 18. & seq. Marquez d. lib. 1. cap. 16. §. 3. pag. 89. Acosta c. 7. & alij ex sup. citatis. Vnde [sect. 39] cum in nostris Indis, ut plurimum, iure belli actum non fuerit, sed voluntaria deditio intervenerit, & Regum nostrorum dominatio ad maiorem ipsorum bonum, tum temporale, tum praecipue spirituale introducta fuerit, ut dixi dict. 1. tom. lib. 2. cap. 9. num. 21. & 22. & lib. 3. cap. 7. num. 34. & 35. & alibi saepe, consequens est, ut tributa que illis imposita sunt, vel imponenda fuerint, valde moderentur, & suaviter exgantur. Maxime eorum tenuitate, ac paupertate cosiderata. Et quod [sect. 40] praedia, & possessiones, quas publice, vel private possidebant, tempore suae infidelitatis, in eorum dominio, & libero usu relictae sunt, ex voluntate, & iussu nostrorum Regum cum iustitiae, & aequitatis regulis conformata. Vt expresse deciditur in Bulla Pauli III. cuius meminimus d. 1. tom. lib. 2. c. 8. num. 77. & 79. & cap. 10. n. 47. & in cap. 4. legum, quas novas vocant, datis Pintiae 4. Iun. ann. 1543. & in pluribus schedulis infra citandis. Et [sect. 41] desumtum videtur ex cap. Iudaei 5. vers. Si qui praeterea, de Iudaeis, ubi disponitur: Quod Iudaei, vel Sarraceni, qui Deo inspirante ad Fidem se converterint Christianam a possessionibus suis nullatenus excludatur: cum melioris conditionis ad Fidem conversos esse oporteat, quam antequam Fidem susceperant, habebantur, &c. Quod [sect. 42] bene (ut solet reliqua) praevidit Acosta d. lib. 3. cap. 7. hinc deducens, quod ratione soli, & praediorum nulla tributa Indis imperari potuerunt: Neque enim (inquit) solu nostrum ipsi, occuparunt, sed nos illorum, ne que ad nos ipsi, sed ad illos nos certe pervasimus. Itaque Barbarorum terra subditur quidem Christianis Principibus, cum primum populi ipsi subduntur, sed nihil illius ratione Barbari debent, quam a nobis mutuati non sunt, sed nobis cum potius communicarunt. Plurimum vero interest, utrum homines ratione loci subdantur, an potius hominum causa locus ipse: hic enim res nullo modo addicuntur, sed integrum ius penes dominos manet. Vt & in [sect. 43] praedijs, & provincijs accidebat, quae apud Romanos iuris Italici esse iubebantur, de quibus agit Vlpian. & DD. in l. 7. & fin. D. de censib. Covar. lib. 4. var. c. 1. n. 11. Balduin. & alij in §. per traditionem, Inst. de rer. divis. & Briss. de verb. fignif. verb. Italica. Quapropter, refert Ant. Herrer. in d. hist. gener. Indiar. decad. 1. lib. 7. cap. 8. pag. 237. ann. 1509. circa ipsam primam Indorum detectionem, Catholicos Reges sanxisse, [sect. 44] ne ab Indis Hispaniolae quicquam tributi nomine, praeter dimidium Castellani, exigeretur. Et decad. 4. lib. 9. c. 14. ann. 1531. ne ab Indis Mexicanis aliquid praeter moderatam tributi taxam a Commendatarijs peti posset, & ut libri harum taxationum conficerentur. Id quod innumeris prope schedulis, & Regijs, & provisionibus cautum etiam videmus, quae habentur d. 2. tom. impress. pag. 136. & multis seqq. & apud Matienz. d. tract. de moder. Reg. Peru lib. 1. cap. 13. & seqq. dum enixe iubent, ut Indorum tributa ubique taxentur, & ea quidem moderatione, ut Indi nullo modo graventur, nec depauperentur, quin potius ditescant, & minus longe praestent, quam Regulis olim suis, cum infideles essent, pensitare solebant, illisque necessaria remaneant ad fuas infirmitates curandas, filios alendos, filias dotandas, aliasque vitae necessitates commonde sublevandas. Et [sect. 45] in quadam schedula dat. pintiae 2. Feb. ann. 1549. alia 29. Sept. ann. 1551. alia Monzonji 18. Decemb. ann. 1552. alia Matr. 26. Iunij 1576. & alia novissima Matr. 17. Maij ann. 1601. quae servitij personalis formam disposuit cap. 3. ut hoc commodius exequi possit, disponitur, ut eadem tributa in illis rebus taxentur, & imponantur, quae Indi ipsi pro varietate regionum facilius habere, & frequentius suis domibus alere, suis ex praedijs colligere, suisve manibus operari, ac conficere solent, ne aliter pro tributis solvendis soliciti, aliquid damni, vel anxietatis incurrat. [sect. 46] Qua in re multum excelluit cura & prudentia Dom. D. Franc. a Toletp Peruani Proregis, qui cu hanc taxationem in mandatis habuisset, tota illam vastissimam regionem lustravit, & quid in unaquaque provincia Indi solvere deberent, summa aequitate, & dexteritate definivit, & in libros, sive laterculos redegit, quos hodie de las tassas vocamus, de quo late agit Maitenzus ubi. qui eundem Proregem in hoc labore sua iuvit industria, Acosta lib. 3. cap. 8. & Agia in suis rospons. de servit. person. Ind. pag. 45. Et in [sect. 47] Nova-Hispania eadem taxatio commissa fuit Audientiae Mexicanae, & Proregi D. Antonio de Mendoca, ut refert Torquemada in Monarch. Indiana lib. 5. cap. 10. & seqq. Et plane cum tributorum moderatio, & iuxta[sect. 48] vires, ac facultates subditorum iniunctio, generaliter a Principibus valde curari debeat, etia sub peccati lethalis, excommunicationis, & restitutionis obligatione, ex text. & DD. in cap. super quibusdam, §. penul. de verb. sign. cap. non sane 14. q. 5. c. quando, c. si Ecclesia, in fin. 23. q. 4. l. 20. tit. fin. par. 3. l. 4. tit. 14. lib. 6. Recop. Innoc. in c. innovamus, de cesib. Hostiens. in summ. tit de immum. Eccles. §. a quibus, Alberic. in l. nemine, C. de sacros. Eccles. Sylvest. verb. Gabella 3. n. 10. Sot. de iust. & iur. li. 3. q. 7. art. 6. & seqq. cum alijs ex sup. re latis, & late adductis a Tiraq. de retract. lign in praefat. n. 69. Otalora de nobil. 1. par. c. 3. n. 13. Avendan. de exeq. mand. 2. par. cap. 14. n. 2. & seqq. Aviles in cap. Praet. c. 24. Greg. Lopez in l. 2. tit. 1. par. 2. verb. Antiguomente, & in l. fin. tit. 7. par. 5. verb. semejante, Covar. in reg. peccatum, 2. par. §. 5. in fin. Valencuela Piscat. in l. omnes omnino, n. 5. C. de annon. & trib. lib. 10. Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 15. Bobad. d. lib. 5. c. 15. n. 8. & seqq. Contze d. cap. 7. §. 21. & novissime Maucler. in Monarch. 3. par. lib. 2. c. 9. & seqq. qui etia concludunt, [sect. 49] quod ubi secus factum fuerit, licite talia tributa fraudari possunt, post Abulens. sup. Matth. cap. 22. q. 102. ubi allegas D. Chrysost. ait: Tu autem cum audieris, redde, quae sunt Caesaris Caesari, illa scito dicere eum, solum, quae in nullo pietati nocent, quia si aliquid tale fuerit, non adhuc Caesaris est, sed diaboli. In personis [sect. 50] quidem nostrorum Indoru ide longe magis attendi oportet, cum ex rationibus supra relatis, tum etiam ob abiectam, & miserandam eorum conditionem, quae minus de expensisin Regni defensionem, & gubernationem faciendis, participat. et quod cu tot, atque adeo gravia servitia subiere cogatur (de quibus in precedetibus capitulis egimus in tributis, quoad fieri possit, levari debent, cum operarum, [sect. 51] & munerum personalum praebitio inter tributa connumeretur, ipsisq; tributis non minus utilis, & necesaria sit, ut late docet, & probat Adam. Contzen d. lib. 8. Polit. c. 8. pag. 637. Et [sect. 52] nemo debeat duplici onere molestari, nec ultra vires praegravari, ut in Rubr. & Nigro, C. ne operae a collatoribus exigantur, l. privatae, & l. evidenter, C. de excusat. muner. lib. 10. & tradit Papo ad constit. Burbon. tit. de iurisd. §. 5. Cavalcan. decis. 27. n. 33. pag. 2. D. Gregor. lib. 9. Regist. epist. cap. 1. ibi: Vt duplicia illic tributa (quod auditu intolerandum est) exigantur: cum alijs, quae latius congessi sup. l hoc lib. c. 1. n. 23. cum multis seqq. & cap. proximo, n. 41. & cumulat Rosenth. de feud. 1. par. cap. 5. & Petr. Heigius q. 18. num. 18. quibus addo [sect. 53] illud, quod apud Plutarch. Hybicas dicebat Antonio: Si vis duas collectas, da duas messes. Quod attendens Ioseph. Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. sal. cap. 9. 10. & 15. merito eoru opinione damnat, qui ab Indis, eo praetextu, quod otiosi natura sint, ingentia tributa exigenda esse contendut. Et probat [sect. 54] ea tantum iuste, & livite imponi, & extorqueri posse, quae sufficere videantur ad finem, qui in eorum conversione, tuitione, & conservatione praetenditur, proportionis aequalitate in distribuendis eiusmodi oneribus observata, iuxta regulam generalem, quam in hac materia tradit Arist. lib. 5. Polit. cap. 8. Theologi omnes post D. Thom. in 1. 2. q. 96. art. 4. Sylvest. verb. Gabella 3. q. 2. Sot. lib. 1. de iust. & iur. q. 6. art. 8. & Caiet. in summ. verb. Lex: No enìm (inquit Acosta) instar apiarij id tatu mellis in alvearibus relinquendum est, quantum apibus alendis sufficit, ne intereant, reliquum omne auferendum: neque ut greges detondendi sunt, quibus vellera ita desecamus, ut radices solum denuo procreandae lanae salvas esse sinamus, exceptoigitur eo, quod & spiritualibus, & civilibus praepositis necessarium esse prudens charitas sanxerit, quicquid ultra salutis Indorum praetextu nobis usurpamus, pro rapina ducendum est. In eadem quoque sententia residet Fr. Ioan.[sect. 55] Zapata d. tract. de iust. distrib. 2. par. cap. 21. n. 8. & seqq. ubi refert tanquam oculatus testis, & per quadraginta annos expertus, quod licet annuum tributum, quod olim in Nova-Hispania a singulis Indis pendebatur, nempe de ocho tostones, qui triginta duas dracmas, sive regales argenteos efficiunt, iustum, & moderatum videri posset, eorum facultatibus consideratis: postea tamen, quam prava quorundam suggestione additus fuit alter toston, los tres reales para el Rei, una gallina, pra que abunde, i medio real para los Iuezes. Indi, qui pauciores, & pauperiores, quam antea reperiuntur, hoc onus ferre non possunt: Quia neque victum (inquit) quo possint esse contenti, habent, pauperrima domum habitant, bona permane[sect. 56]tia non possident; census, de quo rum reditibus sustententur, non imponunt: neque in crastinum, quod observent, acquirunt. Quia quasi venditi quotidiana pecunia Hispanis deserviunt, & parva mercede conducti in longissimas terras, a suis proprijs sedibus toto coelo distantes, inviti feruntur, desertis domibus, & per maiorem anni partem, quasi a proprijs exules, ab uxoribus divisi, a filijs alieni. Qui (aliquado vidi, testor coram Deo) quando redunt, & domum eversam, & mulierem humatam, & filios dispersos inveniut. Et tunc, unde buiusmodi hanc contributionem accipiet, ut exactoribus solvat? An de horreo, vel de torculari? Aliquando tacitus anxie perfert suam vice lacrymabili singultu lamentatur: & aliquado iam contigisse hisce oculis vidi (prob dolorl) praeceps ruit, vel suspendium eligit, ut semel moriens, noin repetitis mortibus diu moriatur. Hactenus Zapata. Cuis querimoniam testari etiam possumus omnes quotquot horum pauperum miserias, & aerumnas [sect. 57] agnoscimus, & Regem nostrum aeque Pium, ac Maximum precari debemus, ut eorum misertus, quae provide sanxit, fideliter exequi curet, l. 2. §. post originem, D. de orig. iur. & seduci non patiatur aliquorum nebulonum relationibus, qui ipsi magnas divitias ex magnis Indorum, vel aliorum vassallorum tributis, aut collectis promittunt. Na secundum [sect. 58] Cassiod. lib. 4. var. epist. 36. & lib. 11. epist. 7. Tributa non debent atristibus exigi, & illa tantum sequenda sunt lucra, quae potest laetus possessor offerre, & miles solemniter se curus accipere, quid enim acquiri putatur, ubi bona conscientia perditur? aut in qua parte possit homo proficere, si innocentiam probatus fuerit amisisse? Et [sect. 59] unica Regni salus, lex & substatia est habere subditorum opulentiam, benevolentiam, & promtitudinem, ut inquit Imp. Iust. in Novella 161. §. 2. de Praesid. provinc. Ego sup. cap. 14. n. 104. Martin. Mager. de advoc. arm. cap. 6. n. 325. & seqq. elegantiss. P. Ioan. Ant. Velazq. de optimo Principe lib. 3. annot. 12. cap. 13. pag. 365. & seqq. & late probat Scipio Amirat. dissert. polit. in Tacit. lib. 15. discurs. 7. & Petr. Greg. lib. 3. de Rep. c. 6. n. 35. & 36. ubi cum Dione refert [sect. 60] Nervae Cocaei Imperatoris exemplum, qui civibus Romanis cum magna laborarent egestate, no tantum agros ad sublevandam penuriam distribuit, sed vestes suas proprias, vasa argentea, atque aurea, reliquamque supellectilem vedidit, atque alijs summa benevolentia erogavit. Et cum Sabell. lib. 4. AEnead. 7. [sect. 61] quod Marcus Antonius Imperat. cognometo Philosophus, cum in conficiendo bello pecuniae deficerent, omnia aurea vasa, argentea, crystallina, & myrrhina, cum omni principali supellectili ornatuque coniugis, publice vendidit, ne tributa imperado, civitatibus, aut provincijs esset gravis. Quia [sect. 62] ex consumtione bonorum, sequitur consumtio vitae vassallorum, ut notat gloss. verb. Vitam, in l. advocati, C. de advocat. divers. iud. DD. communiter in Auth. quod mater, C. de revoc. don. Tiraq. de nobilit. cap. 31. n. 369. Menoch. cos. 1. n. 280. late Petr. Greg. lib. 3. syntagm. cap. 3. n. 10. optime Vlpian. [sect. 63] in l. & qui originem, §. Praeses provinciae, D. de mun. & honor. ubi ita singulariter inquit: Praeses provinciae provideat munera, & honores in civitatibus aequaliter, & per vices secundum aetates, & dignitates, aut gradus munerum bonoruque, qui antiquitus statuti sunt, iniugi, ne sine discrimine, & frequenter his opressis: simul viris, & viribus Resp. destituatur. Et melius Salvian. lib. 4. de gubern. Dei, ubi [sect. 64] Rempublicam per nimia tributa stragulari, & pauperes necari his verbis scribit: Romanorum Resp. vel iam mortua, vel certe extremum agens spiritum; ea parte, quae adhuc vivere videtur, tributorum vinculis, quasi praedonum manibus strangulata moritur: tributa pauperes necant. Idem quoque Petr. Greg. d. lib. 3. de Rep. cap. 9. n. 14. & seqq. & Adam. Contz. d. lib. 8. cap. 7. n. 4. pag. 631. recte & [sect. 65] docte ostendunt, quam graviter peccetur in vectigalibus, seu tributis imponendis, & exigendis in excessu; & laudat benevolentiam Darij, Cyri, Alexandri Magni, Tiberij, Periclis, & aliorum Princinum, qui hac de causa, vel nulla, vel levia tributa suis imperarut. Quia [sect. 66] ut inquit Cicero lib. 5. ad Attic. epist. 16. Provinciae in perpetuum redduntur desertae miseri homines, & efferati, ne dicam desperati, exhaustis facultatibus per nimias exactiones. Cum ex adverso, his relevati, omnia vigeant, & floreant, & vel ipsi liberi parentibus gratiores nascantur, quos antea (ut Indos facere diximus) exosos habuerant, ut notavi sup. cap. 5. n. 45. elegantia verba Nazarij, Panegtyristae Constantini, ad hoc probandum adducens. Quorum etiam meminit in nostris terminis Mag. Marquez in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 30. pag. 205. Laelius Bisciola lib. 7. succis. lect. c. 10. collat. 509. & Ioan. Kalin. in lexico, verb. Capitatio, unde Xenoph. in lib. de laudib. Agesilai [sect. 67] consulit: Boni Regis officium esse, ut plurimis eos bonis cumulet, qui sub Imperto suo constituti sunt, & Philostrat. in vita Apollon. lib. 5. c. 13. Vespasiano Augusto hoc consilium dedit: [sect. 68] Divitias igitur magni aestima, non quae in occulto repositae iacent, quid enim hae ab arenae cumulo differunt? nec ea, quae ex collatione tributoru a gementibus hominibus proveniunt? [sect. 69] Atru enim sordidumque putandum est aurum, quod ex lacrymis oritur. Divitijs autem optime supra omnes Reges uteris, si eas egentibus comunicaveris. Divitibus autem permittes, ut facultatibus suis tuto frui possint. Et conducunt alia, quae adduxi sup. cap. 14. n. 100. & cap. 15. n. 49. [sect. 70] & elegans sententia Symmachi lib. 10. epistol. ubi inquit: Quod si exigantur insolita, consueta forte cessabunt. Et alia Cassiod. lib. 4. epist. 38. ubi tunc Principem [sect. 71] sibi magis consulere, suosque reditus magis augere, cum tributa minuit, in his verbis ostendit: Sed a nobis, qui fi sci utilitatem stabili volumus diuturnitate consistere, excludenda est dispendiosa semper enormitas: ne augmeto suo tumens summa deficiat, incipiatque magis deesse, quia immaniter visa est accrevisse: & lib. 9. epist. 11. ibi: Quia sine querela suscipi debet onus impositum, quod longis temporibus constat esse portandum, cui covenit D. Greg. lib. 4. epist. 3. ad Constantiam Augusta, cuius memini sup. c. 16. n. 63. Et text. apud nos egregius [sect. 72] in l. 2. tit. 10. par. 2. vers. Otrosi, ubi postquam alios modos recensuit, quibus Rex vassallos suos ab alijs tutari, & defendere debet, hunc subdit: Otrosi los debe guardar en tres maneras. La primera, de si mesmo, no les faziendo cosa desaguisada, lo q non querria que otros les fiziessen, ni tomado de ellos tanto, en el tiempo que lo pudiesse escusar, q despues non se pudiese ayudar de ellos, quado los oviesse menester: circa cuius legis illustra tione, plura, ubi opus fuerit, peti possunt ex Auctoribus supra citatis, & praecipue P. Velazquez dict. lib. 3. annot. 12. & 13. Vbi quod Princeps tunc maxime suum negotium agit, cum non agit, ut publicum agat, & magis in specie lib. 4. annot. 15. pag. 479. & seqq. ubi quod optimus Princeps, & suorum amans, solum aequa, & legitima tributa, & vectigalia a sub litis exigit, Matth. Lopez Bravus de Rege & rgendi ratione lib. 3. fol. 31. & seqq. ubi concludit: Regnantem ergo ditat, & depauperat, quicquid cives depauperat, & ditat. & novissime Reverendiss. P. Mag. D. Fr. Gaspar de Villaroel Episcopus Chilensis meritissimus in comment. sup. lib. Iud. cap. 13. pag. 488. num. 14. ubi quod tributa introducenda sunt, non ut Princeps augeatur, sed ut populus defendatur. Vnde [sect. 73] semper damnati, & tyrannidis notari fuerunt Principes, qui tributis gravibus, novis, aut insolentibus populos vexarunt, quales fuisse videntur ij, qui vectigal ex fumo, ex umbra, ex Sole, ex aere, ex urina, ex legatis, haereditatibus, contractibus, matrimonijs, artificijs, atque etiam a lenonibus, a meretricibus, ab exsoletis, & ex alijs rebus similibus corrogabat, ut constat ex traditis a Cuiac. lib. 10. obs. cap. 7. Petr. Greg. de Rep. lib. 3. c. 5. & 6. & lib. 3. syntag. cap. 10. n. fin. Mart. Delr. in Adag. sacr. 4. tom. adag. 599. pag. 310. ubi notat in sacra Scriptura [sect. 74] Tyrannos apte vocari, Emunctores, qui plus aequo mulgendo, & emungendo etiam sanguinem subditorum eliciunt: vere hirudines, cutem non missurae donec sanguine repleantur, Pancirol. in d. thesaur. var. lib. 3. c. 31. Valecuel. in monit. cotra Venet. 4. par. n. 145. & Contzen d. cap. 7. §. 21. ubi miserabilem, seu historiam, seu fabula narrat, de sera poenitentia cuiusdam, [sect. 75] qui novam quandam tributi impositionem Regi Fraciae suasit: quam libet nostris hisce scriptis inserere, ut simili exemplo forte illi deterreantur, qui quotidie ad gravandos Indos novas formas excogitant, & magis adulandi gratia, quam bono publico consulendi, Regi nostro proponut: Ostenditur (inquit) Lutetiae in foro frumentario os cloacae, in qua sepeliri se iussit quidam, quem sero poenituit mali consitij. Viderat Regem tristem, & sollicitum: causa moeroris erat angustia rei pecuntariae. Is, quo Regem sublevaret, suasit, ut ex minutis etia rebus, quas rustici deferunt in urbem, unum, aut alterum aereum nummulum exigeret, idq; in biennium dumtaxat. Et cum viderent ex eo in urbe frequentissima colligi pecuniae vim no modicam, ad hoc exemplum plures exactiones excogitatae sunt. Qui dederat consilium, cumvideret se non idem auctoritatis habere in dissuadendo, quod habuerat insuadendo, in maximos animi moerores incidit, adeo, ut de salute quoque sua desperaret, & ut de se ipso poenas sumeret inconsulti consilij, simulque moneret alios, ne ad eundem impingerent lapide, testamento cavit, ut in eo loco sepeliretur, in quem totius illius fori sordes confluunt, in quo manet etiam num in hunc usque diem exactionis executio. Quibus addo [sect. 76] insigne dictum, ac miraculu B. Francisci de Paula, novi parentum nostroru memoria Thaumaturgi, quod in eius vita recenset Ioanes Chappetus, Benedictus Gononius, & alij: is enim cum Neapolim venies, honorifice a Ludovico XI. Galliarum Rege susceptus esset, ab eodem rogatus fuit, ut permitteret construi in civitate sua Monasterium Ordinis sui, cui respondit Sanctus: Melius esset, ut pro salute animae tuae restitueres bona aliena, quam tam magnas faceres eleemosynas. Rex verba haec aegre & indigne accipies, dixit ei: Et putasne me possidere aliquid male quaesitum? Respondit Sanctus, & dixit, quod per alienum intelligebat impositiones, & tributa, quibus populum opptimebat, quod sanguinem ipsius sugebat, qui clamabat, & postulabat vindictam a Domino. Et cum iuffisset sibi afferri aureum numum, illumque fregisset, statim ex eo multae sanguinis guttae processerunt. Rex tam celebre miraculum videns, emendationem promisit. Et de [sect. 77] divina punitione Manuelis Commeni ob id, quod pauperes subditos gravibus exactionibus vexaverit, & deglubuerit, scribit Nizetas lib. 6. & de Basilisco, qualiter Imperio privatus, frigore, & fame perierit, simul cum uxore, & filijs, quia ne Sacerdotibus quidem, & contemtis opificibus perpercisset, omniaque essent plena lacrymarum inter illius exactiones, Procop. de bello Vandal. lib. 1. & Suidas in Basilisco apud Baronium tom. 6. ann. 477. Quapropter de Rege nostro Henrico III. tradit Bobad. dict. lib. 5. cap. 5. num. 10. quod de tributis loquens dicere solebat, Mas temo las maldiciones del pueblo, que las armas de mis enemigos. Et est videnda clausula testamenti D. Ludov. Francorum Regis, quam resert Mag. Marquez d. lib. 1. c. 30. fol. 204. & Elias Cretens. in exposit. ad orat. Nazianz. 9. quae etiam tota in hoc argumento notabilis est, ubi sic ait: Tributa satis per segravia, ne per avaritiam nostram graviora reddamus: neque moeroris poenam ob infractum Dei praeceptum nobis constitutum, augeamus; vitam scilicet hominum, qui nobis genere, & natura sociati sunt, insatiahili nostra cupiditate calamitosam reddentes. Tertio ex eidem doctrinis colligitur, hoc genus tributi, quod ab Indis exigitur, personale potius, quam reale iudicari, & appellari debere, & ei simile esse, quod Romani [sect. 78] capitationis vocabant, & Cicero lib. 5. epist. ad Attic. epist. 16. σϖιϰεφαλία, cum unusquisque Indorum indistincte, & uniformiter iuxta suae provinciae aestimum, & descriptionem, nulloque respectu facultatum, aut possessionum suarum habito, certam pecuniae, ac gallinarum quantitatem, ve frugum, lanificij, aut aliarum specierum taxatam, & definitam mensuram, solvere teneatur. Quod etiam ijdemmet Romani Anniversarium Canonem, appellabant, quasi fixum, regulare, & invariabile tributum significantes: & exactores eiusmodi tributorum Canonicarios, ut constat ex l. 3. in princip. de censib. l. ult. §. penult. D. de muner. & honor. l. unica, C. de annonis, & capitatione administrantium, l. 8. C. de sacrosanct. Eccles. l. ult. de an. & tribut. lib. 10. l. univers. C. de capitatione civium censib. eximenda lib. 11. l. unica, C. de colon. Thracens. l. 1. C. ne rustican. ad ull. obs. l. cum antea 10. C. de agricol. & cens. eod. lib. l. 2. C. de praedijs Tamiac. l. fin. C. de collat. fund. patrim. lib. 11. l. 3. C. quae res vend. non poss. l. privarae 10. C. de excusat. mun. lib. 10. l. Iudaeorum 17. C. de Iudae. & caelicol. l. 1. & per tot. de Canone largition. tit. lib. 10. l. 51. tit. 6. par. 2. cum multis alijs, quae ultra Scribentes in eisdem titulis, & iuribus congerunt Brisson. Prateius, Schard. & Kalinus, verb. Cano, & verb. Capitatio, Bart. in l. unica, n. 22. vers. Et istud dividitur, C. de mulier. & in quo loco lib. 10. Platea in Rubr. C. de ann. & trib. lib. 10. Ias. in l. placet 1. lect. num. 8. & 2. lect. n. 4. C. de sacrosanct. Eccles. Alex. cons. 67. lib. 2. ubi bene resolvit: Quod in capitatione nullo modo considerantur bona, Petr. Gregor. de Repub. lib. 3. cap. 5. n. 7. Pancirol. in the saur. var. lect. lib. 2. cap. 42. & 46. & 54. & lib. 3. cap. 31. pag. 374. Alvar. Valasc. de iure emph. q. 32. num. 2. Lucerna Rubr. in tit. de indiction. num. 4. & in d. tit. de Canon. largit. num. 5. gloss. in l. 2. §. si quid publici, D. de haered. vel act. vend. Bodin. de Repub. lib. 6. cap. 2. Montan. de tutel. cap. 7. ex n. 14. Otalor. de nobil. 1. par. cap. 2. n. 7. Mansuer. in tract. de tallijs num. 4. Petr. Frider. Mindan. lib. 2. de mand. c. 45. n. 4. Amatis, plura de tributo capitationis tradens, in decis. Marchiae 159. Andr. Gail. lib. 1. observ. 52. Bertazol. de clausul. claus. 21. gloss. 7. pag. 551. noster D. Laur. Ramir. de Prado in sua Tessera legum, pag. 19. Iust. Lips. de magnit. Roman. lib. 2. cap. 3. Iacob. Bornitius de erarij redit. lib. 6. cap. 2. Nobilis I.C. Alphons. Carranca de partu human. cap. 5. sect. 3. num. 102. pag. 377. Petr. Heigius in miscel. quaest. par. 1. cap. 18. Ioan. Baptist. Costa in tract. de quota & rata, q. 108. num. 6. & seqq. & q. 72. num. 72. Mag. Marquez in Gubernat. Christ. dict. lib. 1. cap. 16. pag. 91. Franc. Sousa in Rep. l. foeminae, de reg. iur. 2. par. num. 3. & 4. Auctor Synopticar. observ. de tribut. cap. 8. & novissime, post haec scripta, D. Nicol. Ferd. a Castro exercit. Salmant. 1. sup. dict. l. 1. C. de capitat. civium, lib. 11. fere per totam, ubi varias Capitationis formas, & acceptiones enumerat. Et huius generis est tributum, quod [sect. 79] Hispanis vocatur, De la Moneda forera; nam quolibet septennio solvitur dimidium argenti pro quolibet capite, vel pro qualibet domo, non habito respectu ad bona, & datur in recognitionem Regalis dignitatis, ut notat Otalora ubi sup. num. 8. Et etiam simile est alterum, quod dicitur, Martiniega, quo singuli vicini solvunt duodecim dipondia ratione pervonarum, ut per eundem Otalor. eod. cap. num. 11. Quae sententia ex eo etiam magis suadetur, quia [sect. 80] cum in Regijs schedulis, de his tributis Indorum agentibus, expresse dictum non fuerit, quod sint realia, debent proculdubio personalia censeri, iuxta text. in cap. veniens, de transact. Maxime cum eisdem schedulis caveatur, ut Indorum bona, & praedia omni respectu libera sint, ut sup. n. 40. probatum reliquimus, & de iure [sect. 81] esse praesumuntur, l. altius, C. de servit. & aqua, l. cum res, C. de probat. & utrobique DD. l. si prius, D. de novi oper. nunt. cum alijs, quae congerit Ias. in l. quominus, n. 179. & seqq. D. de flumin. & late Menoch. de praesumt. lib. 3. praesumt. 89. ex n. 1. & praesumt. 91. num. 3. Et hoc procedit [sect. 82] etiam si tributum consistat in dando, quia ex eo, quod super personis impositum fuerit, nimirum in capita, aut per domos, vel focos, & ut dici solet, ad fumum, vel per fumantes, aut pro numero pecorum, vel magnitudine iugerum, ut in l. fumi, D. de censib. adhuc dicendum est personale, & capitationis nomen sortitur, ut expresse docet Bart. in d. l. placet, n. 18. per text. in l. aetatem, & in l. final. D. de censib. & notata in l. ult. C. de agricol. & censit. lib. 11. & per Bald. in Authent. defuncto, num. 12. C. ad Tertul. Neque his oberit, [sect. 83] quod cum eisde schedulis supra num. 15. relatis, dicatur, ut praedicta tributa taxentur, & solvantur de rebus, quas Indi seminant, alunt, vel operantur, aut in eorum praedijs, ac provincijs nascuntur, & facile reperiuntur, videntur mixta appellari posse, hoc est personalia, & realia, cum personis pro rebus imponi videantur; & quamvis res ipsae intrinsece tributis non obligentur, earum tamen contemplatione tributa pendantur, iuxta ea, quae notat Bart. & communis in d. l. placer, n. 29. & in d. l. unica, n. 23. in fin. C. de mulier. & in quo loco lib. 10. ubi idem in quibuslibet collectis resolvit, quae personis pro rebus iniunguntur, iuxta gloss. in l. rescripto, §. fin. D. de muner. & honor. & late tradita ab Andr. Gail. lib. 2. observ. 52. num. 9. & 10. & Bertazol. in tract. de clausulis, claus. 21. gloss. 7. pag. 551. Nam cum hic [sect. 84] persona sit, quae principaliter tributo supponitur, eiusque tanquam dignioris praecipua consideratio in iure semper habeatur, l. quidam referunt, D. de iure codicil. respectus illc, qui veluti accessorie, aut demonstrative ad res ipsas dirigitur, ex quibus tributum, aut collecta solvenda sit, eius nome & substantiam non mutat, ut idem Bart. aperte fatetur in d. l. placet, num. 27. & 29. & Calderin. cons. 448. alia 6. de censib. argum. text. celebris in l. quidam testamento 99. D. de legat. 1. l. Paulo Callimacho 27. §. fin de leg. 3. l. Lucius, in fin. de alim. legat. cum alijs, quae notat Peralta, omnino videndus, in l. si quis servum, d. §. si quis ita, de leg. 2. & Ant. Gomez in l. 17. Tauri, num. 14. Praesertim [sect. 85] in hoc nostro casu, in quo res illae, quae tributorum solutioni designantur, no eo animo notatae videntur, ut vel ipsae, vel praedia, in quibus nascuntur, tributis obnixae, & obligatae maneant; sed quoniam cum Indi pigri sint, & ignavi, conveniens, & necessarium fuit, eas solutioni destinare, ut praedia colere, pecora pascere, aut alere, lanficia, & alia opera proprijs manibus exercere compellerentur; atque hoc modo, & medio Reipub. utilitati, & abudantiae, & ipsorum commoditati simul cosuleretur. Quod optime notavit Matiez. d. tract. M.S. de moderat. Reg. Peru, 1. par. cap. 13. & doceri videtur [sect. 86] in l. domini 5. C. de agric. & censit. lib. 11. ubi inquiunt Impp. Domini praediorum, id, quod terra praestat, accipiant, pecuniam non requirant, quam rustici optare non audent: nisi consuetudo praedij hoc exigat. Ad quod etiam respicit text. in l. 1. C. de Pascuis publicis, eod. lib. & tradita a Boer. decis. 263. & Pinel. in Rubr. C. de rescind. 2. par. num. 8. Et hinc descendit, [sect. 87] in his tributis, tanqua capitationis, & mere personalibus, personas tantum Indorum obligatas esse; praedia autem eorum nihil debere, neque in eis locum esse decisioni text. in l. Imperatores, D. de public. & vect. ibi: Ipsa praedia, non personas coveniri, & ibi: Ideo possessores etiam praeteriti temporis vectigal solvere debere, & l. neque tempore, C. de muner. patrim. lib. 10. quibus cavetur [sect. 88] tributaria praedia ad quemeunque possessorem cum suo tributi onere pertransire, ut constat ex ijs, quae ibidem notanter tradunt Paulus, & Romanus, Matth. de Afflict. omnino videndus, decis. 95. Capic. decis. 20. num. 26. Amatis decis. 31. & Pinel. in l. 1. C. de bon. mat. 2. par. num. 72. vers. Nono ampliatur, ubi loquitur de praedijs fructuarijs, & emphyteuticarijs, ut emtor teneatur etia pro tributis praeteritis antequam possideret; licet verum sit [sect. 89] talia praedia, ut & reliqua bona Indorum, eis vivis, vel mortuis capi, & detineri posse pro tributis personalibus, quae debere comperti fuerint, quemadmodum quotidie capi, & vendi videmus, quousque reliqua persolvantur, & de iure communi constitutum est in l. 1. & 2. C. de capiendis, & distrahendis pignoribus tributorum causa, lib. 10. & in l. nemo carcerem, C. de exact. tribut. eod. lib. ubi prosequuntur Platea, Lucas de Pena, Piscator, & alij, Palac. Rub. in repet. Rubr. de donat. inter. in princ. num. 12. & late Pereg. de iure Fisci lib. 6. tit. 4. & Nos in cap. seq. trademus. Ac rursus ex eodem etiam fonte promanat, quam [sect. 90] sit dura, & iniusta illa praxis, quae in hoc Peruano Regno, & in alijs Indiaru partibus inolevit, dum aestimo, sive matricula facta alicuius oppidi, vel municipij Indorum, vulgo dicunt, Repartimiento, cui numeratis Indorum capitibus tributa respective indicuntur, postea, aliquibus eorum mortuis, vel absentibus, integra quantitas toti municipio in aestimi calculatione signata, ab illis exigitur, qui vivi, & praesentes esse comperiuntur. Nam cum huiusmodi tributa mere personalia esse probaverimus, [sect. 91] consequens est, ut persona cessante, eorum quoque praestatio, & nibus 68. D. de reg. iur. l. 1. D. de iur. immun. l. legatarum 33. D. de leg. 2. ibi: Nec pro ijs, qui solvedo non sunt, onerari cohaeredes oportet, l. si unus, §. ante omnia, D. de pactis, cap. privilegium 7. de reg. iur. in 6. Melior [sect. 92] textus, qui in nostris terminis loquitur, in l. unica, C. ut nullus ex vicaneis lib. 11. ubi grave esse dicitur, & non solum legibus, verumetiam aequitati naturali contrarium, pro alienis debitis, & tributis alios molestari, l. providendum, C. de Decurion. l. 1. C. de exact. tribut. lib. 10. l. hac definitione, C. de omni agro desert. lib. 11. Authent. ut non fiant pignorationes pro alijs personis, §. 1. ibi: Non enim habet rationem alium quidem esse debitorem, alium vero exigi, l. 3. tit. 17. lib. 5. Recop. cum alijs, quae ad huius conclusionis comprobationem, & exornationem adducit Dom. Sotus lib. 3. de iustitia & iure, quaest. 6. art. 7. ad fin. Ant. Gama, & eius Additionat. decis. Lusitan. 239. Bobadilla in Polit. lib. 5. cap. 5. num. 34. & Ioann. Matienz. in d. tract. M.S. de moderat. Reg. Peru 1. par. c. 16. ubi [sect. 93] ex hac ratione resolvit, multum oportere, & oportuisse, ne taxae toti municipio, sive, Repartimiento, in communi fiant, & addicantur, sed unicuique Indorum, separtim, & pro suo capite; ita ut quilibet eorum sciat, & intelligat, quid fixe, & certe, solvere debeat, tam in pecunia, quam in speciebus designatis, ut suae tallee solutione liberetur, ut multis schedulis Regijs provisum est, quae reperiuntur in 2. to. impress. ex pag. 154. & praecipue in una Pintiae 29. Septembr. ann. 1551. Nam, qui contrariam praxim admiserunt, & a vivis, vel praesentibus exigunt tributa, quae mortui, vel absentes solvere debebant, forte nituntur [sect. 94] auctoritate Bart. in l. 1. n. 3. C. de apoch. pub. lib. 10. & in l. 4. §. actor, n. 8. de re iud. quam ibidem sequitur Ias. num. 21. Platea in ead. l. 2. num. 3. & 4. & in l. actores, C. de exactor. lib. 10. Petr. de Antiboli in tractat. de collect. §. 2. num52. & Duenas regul. 178. ubi distinguendo concludit, quod si talea, sive tributum imponitur loco, vel universitati, tunc si aliqui ex universitate deficiant, vel aliqua bona eiusde universitatis depereant. non dimiunitur tributum, sed a provincialibus, & universitate, qu remanet, supplenda sunt, quae deficiunt, cum ea nunquam pereat, l. proponebatur, D. de iudic. l. sicut, D. quod cuiusque univers. & in cer bus, sive tributis loquens I.C. in l. forma, §. quamquam, D. de censib. & tex. qui hoc sensu accipiendus est, in l. actores, C. de exact. tribut. & in l. 4. tit. 6. lib. 7. Recop. licet [sect. 95] eademmet specie, quod remanentes non debeant tributa deficientium, vel exemptorum supplere, teneat ipse Bart. sibi contrarius in l. ab omnibus, in princip. de leg. 1. ubi Imola, & alij DD. & Ioan. Andreas, & alij Canonistae communiter, maxime Abb. n. 9. & 16. & seqq. in cap. 2. de immun. Eccles. & plura adduces Bobad. ubi sup. Et est adeo verum, alios pro alijs ad tributorum praestationem cogendos non esse, ut contraria [sect. 96] consuetudo non valeat, si credimus eidem Bart. in d. l. legatorum, in princip. D. de legat. 2. quia esset contra ius, & aequitatem naturalem, quamvis in hoc ipse sibi adversetur in l fin. §. ult. D. de muner. & honor. dicens, quod talis consuetudo, sive statutum valet. Quod etiam probat Aretin. in l. cohaeredi, §. cohaeres, D. de vulg. addens tamen, tale statutum restringi debere, ut odiosum, ut in similie notat Bald. in l. cum lege, num. 3. C. de Episcop. & Cler. Et idem sequitur Alexand. in Addit. ad Bart. d. §. ult. gloss. in Rubr. C. de decret. Decurion. lib. 10. Bald. in simili inl. si quis in tantam, col. 2. num. 6. in fin. C. unde vi, Ias. qui plura similia cumulat in l. de quibus, num. 47. D. de legib. & Peralta in d. l. legato, num. 3. cum seqq. Qui tamen bene, ad valorem talis statuti, auctoritatem Principis cum causae cognitione requirit: & ad valorem talis consuetudinis, ut sit immemorabilis, & legitime praescripta, quia tunc habet vim cocessionis, & privilegij, & supplet omnia alia requisita, l. hoc iure, §. ductus aque, D. de aqua quotid. & aest. cap. sup. quibusdam, §. praeterea, de verb. signif. cum vulgat. Quod in proposita a nobis Indorum quaestione, tantum abest, ut intervenisse probari possit, [sect. 97] quod potius multis, & enixis Regu nostrorum schedulis damnatum, & prohibitu fuerit, quotiescunque ad eorum aures haec querela pervenit, & praecipue in illa data Vlyssiponae 27. Maij ann. 1582. cuius verba sunt: Somos informados, que entre los demas agravios que los Indios reciben, es mui grande el rigor que se usa con ellos, en que si en qualquier repartimiento, o tassa faltan ciento, o cincuenta Indios, que se han muerto, o ausentado, hazen pagar por ellos a los que quedan, sin que les aproveche quexarse, ni pedir justicia. I porque (como veis) es contra ella permitir que se les haga esta vexacion, i nuestra voluntades, que se remedie; os mandamos, que si hallaredes, que en esto ai algun agravio, o excesso contra los dichos Indios, proveais que se remedie con toda diligencia, para que no sean molestados, &c. Quae schedula expressa & decisiva huius quaestionis censeri debet, [sect. 98] cum dicat, hanc exactionem iniustam esse, & quod ei in posterum competenti remedio occurratur, quia quoties lex facit mentionem de remedio, disponere videtur, ut remedium interponatur, in casu de quo loquitur, iuxta text. gloss. & DD. in cap. quia G. de iudicijs, & in cap. ex multa, de voto, ibi: Ad hoc igitur respondemus, quod in consultatione nostra ius editur, l. 1. in princip. & in §. ex hoc rescriptio, vers. Cogenda, de vent, insp. l. negantes, C. de act. & obligat. cap. conquestus, de for. comp. Clem. 1. vers. Nos igitur, de iur. iur. Clem. quia contingit, de Relig. dom. Clem. 2. §. 1. de Magistr. l. fin. C. de lonat. inter. ibi: Oportet Augusto remedio cau sam dirimi, cum alijs. Et idem repetitut [sect. 99] in alia sched. Pintiae 3. Maij 1605. ad Proregem Peruanum D. Comitem Montis-Regij, Pardi 21. Febr. 1607. ad Dom. Marchionem de Montesclaros; S. Laurent. 6. Iunij 1609. ad Audientiam Lime sem, Lermae 1. Maij 1610. ad eundem D. Marchion. Montesclaros. Quibus pariter convinci, & damnati videtur alia durities, & iniustitia, quae in aliquibus Indiarum Provincijs contra omnes iuris regulas frequentatur, viduas [sect. 100] nimirum cogendo, ut pro maritis defunctis tributa persolvant, & e contrario maritos pro uxoribus, & utrisque deficientibus, liberos pro parentibus convenioendo, non solum ad tributa decursa, verum & ad ea, quae post eorum obitum currunt, interim dum novum aestimum, sive nova taxa conficitur, de quo merito dolet, & queritur Fr. Ioan. a Silva Franciscan. in suis Memorial. fol. 87. & 89. Et est contra Rubrum,[sect. 101] & Nigrum, C. ne uxor pro marito, vel maritus pro uxore, vel mater pro filio conveniatur, & ne filius pro patre, vel pater pro filio emancipato, velo libertus pro patrono, vel servus pro domino conveniatur, quibus similis est text. in Auth. ut nulli iud. §. 7. collat. 9. Novella 52. & 134. l. 3. de debit. & vad. in legib. Longobardorum, & de iure nostro consonat text. in l. 9. tit. 31. par. 7. l. 25. in fin. tit. 13. par. 5. & [sect. 102] Aurel. Cassiod. lib. 4. var. epist. 10. ubi quam sit iniustum filiospro parentum, & vicaneos pro aliorum vicaneorum debitis constringi, aut detineri, his verbis ostendit: His multo acerbiora iungentes alienis debitis ad solutionem alios trahi solamque causam probabilem videri, si aliqua debitori potuit in civitate coniungi. O iniquum persuasionis errorem! Dividuntur causae Germanis, filius obligationibus paternis, si non sit haeres, exuitur; uxor maritalibus debitis, nisi per successionis vincula non tenetur: & audacia ad solutionem trahit extraneos, cum absolvant iura coniunctos. Pro quo etiam tandem expendere possumus, [sect. 103] quod licet eiusmodi tributa personis pro rebus imponi, & sic mixta esse concederemus, iu a doctrinam Bart. in dict. l. placet. C. de sacrosanct. Eccles. num. 27. & 29. cum tamen negari non possit, personaurm contemplationem in hoic casu principaliter habitam fuisse, quotiescunque iusta aliqua causa intervenit, ut persona a contributione eximatur, cellectae, vel muneris solutio cessare debet, quamvis facultates suppetere videantur, ut probat text. & bart. in l. libertis, §. sola, D. ad municip. l. cum neque, C. de incolis, lib. 10. Bart. in dict. l. unica, C. de mulier. num. 634. Abbas in cap. non minus, de immunit. Eccles. num. 3. late Alexand. consil. 68. num. 1. vol. 2. Decius, Socinus, Curtius, Gabriel, & plures alij, cum quibus clare communem resolvit, Bursatus, cons. 13. lib. 1. n. 31. # 19 CAPVT XIX. De eisdem tributis, & a quibus exigi debeant. SVMMARIVM CAPITIS Deciminoni. -  1 CONSVETVDO provinciae multum attendi solet, & debet in materia tributorum. L. si publicanus, §. fin. D. de pub. & vectig. cum similibus illustratur, ibid. -  2 Tributa omnes Indi solvere debent, nisi specialiter privilegiati reperiantur. -  3 Principis ad Regalia pertinent tributa, & in eorum exactione fundat suam intentionem. -  4 L. 8. tit. 11. lib. 8. Recop. ponderatur. -  5 Foeminae an tributa Indis iniuncta solvere teneantur. -  6 L. aetatem, D. de censib. explicatur, & illustratur. -  7 Tributi taxati dimidium solvunt Indae in provincijs Novae-Hispaniae. L. cum antea 10. C. de agricol. & censit. lib 11. ponderatur, ibidem. -  8 Foeminae Indae in provincijs Peruanis nibil praestant tributi, aut servitij nomine. -  9 Foeminas Indorum a tributis omnino immunes facere iustius videtur. -  10 Tributorum exactio, ubi ea foeminae debent, mitius facienda est, & pro eis incarcerari non possunt. -  11 Mulieribus viduis, ac pauperibus, qui tributa remiserint? -  12 Indae maritatae, quarum viri absunt, vel aegrotant, a tributis relevari debent. -  13 Maritum non havbere, vel habere inutile ad paria iudicatur, & num. 12. -  14 Cap. unic. an mutus, vel surdus in usib. feudor. ponderatur. -  15 Tributorum praestatione, qui per aetatem, vel senium liberentur iure communi? -  16 Bart. notatur, dum neminem, nisi in Syria, praetextu aetatis, a tributo capitationis excusari, docuit. -  17 L. aetatem 5. D. de censib. explicatur, & illustratur. -  18 Indi qua in aetate incipiant teneri ad tributorum praestationem, verie varijs schedulis provisum est, quae referuntur. -  19 Indi in Nova-Hispania, & in Peru a qua aetate incipiant tributa praestare? -  20 Indi ob minorem aetatem, vel senium eisde rationibus a tributis, quibus a servitio personali liberandi sunt. -  21 Leo Isauricus notatur, quod ab infantibus tributa poposcerit. -  22 Pueri, & senes regulariter a militia excusantur. -  23 Indi infirmi, vel sontico morbo impediti, a tributis liberandi sunt. -  24 Paria sunt non esse personam, vel inutilem reperiri, & sup. num. 13. -  25 Filij familias an & a quibus tributis liberi sint? -  26 Indi uxorati, vel emancipati an debeant solvere tributa? -  27 Filij familias an & quomodo computentur, quando agitur de faciendo delectu ad militiam? -  28 Paupertas an & quando indulgeat Indis remissionem tributorum? -  29 Mal da chi non ha, Adagium Bartoli. -  30 L. nam is nullam, D. de dolo ponderatur, & illustratur, & de Adagio, A quien no tiene, el Rei le haze franco. -  31 Pauperes si non habeant, unde tributa solvant, debent facere alia servitia personalia. -  32 Paupertas debet esse gravissima, ut quis eius praetextu excusetur a solutione tributorum. -  33 Indi quamvis pauperes sint, si laborado possunt quaestum facere, a tributis non relevantur. -  34 Paupertatis aestimatio in excusatione tributorum, & in alijs, ex iudicis arbitrio, ut plurimum, pendet. -  35 Sterilitas specierum, quas Indi pro tributis praestare solent, eis remissionem indulget. -  36 L. forma 4. §. illam aequitatem, D. de cesibus ponderatur, & illustratur, & numer. 38. -  37 Sterilitas in multis casibus inducit remissionem mercedis, & plura de hoc remissive. -  38 Tributa Indorum licet sint personalia, cum tamen praestentur de rebus, quas colligunt, earum sterilitate liberantur. -  39 Chasma quid proprie significet? -  40 Debitor generis respectu certae speciei, peremta specie liberatur. -  41 Fructus indu striales, qui sint? -  42 Indis tributarijs nihil imputari potest, si sterilitatem sine culpa sua patiuntur. -  43 L. ult. §. ubi autem in unum, C. de bon. quae lib. pondertur. -  44 Cassiodori loca de sterilitate loquentia, & remissione eius causa fucienda, expenduntur; & verba Salviani. -  45 Sterilitatis, vel pestilentiae causa tributorum remissionem Indis faciendam esse, pluribus Regijs schedulis cautum. -  46 Praxi receptum est, dari Indis provisiones remissionis tributorum ob sterilitate. -  47 Remissio tributorum semel concessa ob sterilitatem, non solet revocari, aut compensari ob ubertatem sequentium, vel praecedentium annorum, & quare? -  48 Tributa si remittantur alicui ob paupertatem, non exiguntur ab eodem, quamvis postea deveniat ad pinguiorem fortunam. -  49 Paupertatis qualitas fufficit, quod ad sit tempore remissionis ob eam faciendae. -  50 Lex Cura, D. de muner. & honor. & l. his oneribus, D. de vacat. muner. explicantur. -  51 Tributa non debent exigi ab Indis, nisi ex ijs, quae commode habent, nec repeti, semel ob sterilitatem remissa, ex Acosta. -  52 Tributa ubi Indi solvunt in pecunia numerata, remissionem ob sterilitatem petere nequeunt, & quare? -  53 Tributarius, qui pecuniam debet, si alleget ob fructuum sterilitatem, se eam comparare non potuisse, quando audiendus sit? -  54 Exceptionibus, vel defensionibus pluribus etiam diversis, ad eandem rem tendentibus, nemo uti prohibetur. -  55 Paupertatis, vel opulentiae qualitus ab eo probanda est, qui eam allegat. -  56 Villa si petierit se ab aestimo eximi ratione paupertatis, eam probare debet. -  57 Caciques, & alij Indorum gubernatores, an exemti sint a tributis? & num. seq. -  58 Domini vassallorum hoc tantum titulo a tributis non excesantur, nisi alias se nobiles esse probaverint. -  59 Caciques, & secundae personae apud Indos nobiles esse censentur, & a tributis ipsi, & eorum filij excusantur. -  60 Nibiles omni iure a tributis tam realibus, quam personalibus exemti sunt. -  61 Cacicorum uxores, dum viduae manent, a tributis liberae sunt, & quare? Viduae nobilium, dum a secundis nuptijs abstinent, nobilitate, & privilegijs maritorum gaudent, & coruscant, ibidem. -  62 Indi, qui principales vocantur, & alij, qui tributis exigendis intendunt, a tributorum praestatione exemti non sunt. -  63 Tributa praestant iurati civitatum, notarij, & alij earum officiales. -  64 Numerus 12. liberorum licet exceuset a multis oneribus, & muneribus, non tamen a tributis personalibus. -  65 L. si quis Decurio 24. C. de Decurion. lib. 10. explicatur. -  66 Immunitatis in materia loquentia iura, sunt intelligenda stricte, & in casu quo loquuntur. -  67 Avendanus miratur dari provisiones ad excesanda tributa ob numerum liberorum. -  68 Indi tributarij ob numerum duodecim liberorum excusari non solent. -  69 Tributorum immunitas concessa est quibusdam Indis in Peru, & Nova-Hispania ex privilegio, & qui illi? -  70 Tributorum exemtionem concessit Rex Theodoricus Arelatensihus ob servitia, ex Cassiodoro, cuius elegantia verba referuntur. -  71 Indi, aui nos iuvant in bellis, aut sunt circa hostium fines a tributis excusari solent. -  72 Bona, qut amisit, vel adquirere nequit ob hostiu incursiones, pro debitis civilibus incarcerandus non est, sed in id tantum, quod facere potest, conveniendus. -  73 Tributorum immunitas alicui, & eius posteris data, regulariter non transit ad filios ex foeeminis natos. -  74 Privilegiorum generalis confirmatio parum operatur. -  75 Indis recenter ad Fidem conversis, solent per decennium remitti tributa, & quare? -  76 Imperium novum qua moderatione inter Barbaros stabiliendum sit, ex Quinto Curtio. -  77 Indi profugi, Yanaconae, & qui vocantur, Mitimaes, debent solvere tributa, & ubi? -  78 Forenses an, & a quibus tributis, & oneribus exemti sint? -  79 Vicinus, & incola alicuius loci, quis proprie dicatur? -  80 Indus contrahens matrimonium cum Inda alterius Commendae, vel municipij, eius forum sequitur, licet alias regula sit in contrarium. Sed quoniam in his, quae tributorum exactionem respiciunt, plurimum [sect. 1] attendi, & observari solet consuetudo provinciae, & regionis, l. missi opinatores, C. de exact. trib. lib. 10. ubi Bald. Platea, & Valenz. Piscat. l. si publicanus, §. fin. de pub. & vectig. ibi: In omnibus vectigalibus consuetudo spectari solet, l. locatio, §. earum, D. eodem, ibi: Quod nunquam exactum est pro vectigali, nunquam est praestandum, l. pro locis, C. de annon. & trib. lib. 10. ubi Rebuff. & Piscat. num. ult. l. 2. tit. 1. par. 2. cum alijs, quae tradit Bald. in l. 3. col. 2. C. de naut. soenor. Specul. in eod. tit. Palac. Rub. in repet, Rubr. de donat. inter. 1. par. num. 72. Alex. cos. 124. lib. 4. Capic. decis. 118. Paris. cons. 25. lib. 1. Nicol. Festas. de collect. 2. par. cap. 1. num. 16. Gaill lib. 2. observ. 53. num. 5. & 7. late Bursat. cons. 17. num. 33. & seqq. lib. 1. & Baeza de inop. debit. cap. 13. num. 17. superest, ut videamus, quid in his, quae ab Indis praestantur, Regijs iufsionibus, & istarum provinciarum usu, ac praxi statutum, ac receptum sit. Et in primis hanc regulam generale constituo, quod cum eiusmodi tributa ordinaria, & (ut supra diximus) canonica sint, [sect. 2] nullus Indorum ab eorum praestatione excusari debebit, nisi aliquo privilegio exemtus, vel aliqua iusta exemtione tutus, & excusatus reperiatur, l. 1. ubi gloss. C. de apoch. pub. l. 1. l. omnes omnino, & l. penult. C. de ann. & trib. l. 1. C. de indict. l. 1. C. de immunit. nemin. conceden. & l. 1. & ibi gloss. C. de super indict. lib. 10. l. 2. C. de quib. muner. cap. omnis anima, eod. cap. tributum 23. q. 8. & l. 6. tit. 28. par. 3. Quia [sect. 3] Princeps ineis exigendis suam intentionem fundatam habet, & hoc ius inter eius Regalia connumeratur, ut tradunt DD. communiter per text. ibi in cap. unico, quae sunt Regal. in usib. feud. Schurff. cons. 59. n. 26. cent. 1. Vvesemb. cons. 27. num. 20. & cos. 45. num. 8. & seqq. Petr. Heigius q. 17. n. 45. & late Rosenth. de feud. cap. 5. concl. 74. in princip. Regner. Sixtin. de Regal. lib. 2. cap. 14. Henric. Bocer. in eod. tract. cap. 3. ex n. 196. Flores de Mena lib. 2. var. quaest. q. 21. num. 11. Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 5. n. 31. & Synop. observat. de collect. & tribut. c. 2. Ac proinde eius obligatio omnes subditos comprehendit, ut post alios observat Otalora de nobilit. 2. par. cap. 1. num. 1. [sect. 4] & probat l. 8. tit. 11. lib. 2. Recop. ibi: Pues el derecho resiste a su possession, i que nos tenemos fundada nuestra intencion contra quien no probare la tal exemcion, e immunidad. Vnde primo in quaestionem vocari potest, an [sect. 5] foeminae ad eiusmodi tributa praestanda tenerantur? Et cum per capita iniungi soleant, ut supra probavimus, conseques esse videtur, quod illa solvere debeant, ex iuribus supra citatis, & ex l. unica, C. de mulier. & in quo loco lib. 10. ubi Ioann. de Platea, Lucas de Pena, & Ioan. Mauric. idem Platea in Rubr. C. de annon. & tribut. eod. lib. Flores de Mena, qui alios refert, lib. 2. var. q. 21. num. 151. optimus [sect. 6] text. in d. l. aetatem, D de censib. ubi Vlpian. inquit, quod in Syrijs a quatuordecim annis masculi, a duodecim foeminae, usque ad sexage simum quintum annum, tributo capitis obligantur. Atque ita [sect. 7] in omnibus fere Novae-Hispaniae provincijs usu receptum, & pluribus Regijs schedulis probatum reperio. Nisi quod in quibusdam, foeminae dimidiam dumtaxat capitationem persolvunt, hoc est duae foeminae tantum, quantum unus vir. Quod sumi potuit ex l. cum antea 10. C. de agricol. & censit. lib. 11. ubi Impp. capitis normam olim ceusam scribunt, per singulos viros, binas vero mulieres, & hoc, in provincijs ibi relatis, ita salubriter temperari iubent, ut deinceps binis, ac ternis viris, mulieribus autem quaternis, unius pendendi capitis munus iniungatur; id est una tantum capitatio a duobus viris, vel a quatuor foeminis persolvatur, ut explicant Alciat. & Cuiac. ibid. Petr. Greg. lib. 3. de Repub. cap. 5. n. 8. & Guid. Pancirol. in thesaur. var. lect. lib. 2. cap. 254. & novissime alia circa eiusdem textus expositonem erudite adducens D. Nicol. Ferdin. a Castro exercit. Salmant. 1. num. 44. pag. 59. In provincijs [sect. 8] autem Peruanis foeminae nullum tributum praestare compelluntur, sicuti neque alia munera, & servitia corporalia, a quibus eas infirmitas sexus immunes efficit, ut inquit Vlpian. in l. 3. §. corporalia, D. de muner. & honor. & latius dixi sup. hoc lib. cap. 5. numer. 47. & seqq. Et plane [sect. 9] hoc iustius & securius esse videtur, istarum gentium tenuitate considerata, & quod nulla bona (ut plurimum) habent, ex quibus maritus & uxor, eorumque filij, ac filiae tot tributa solvere possint, ut diximus cum Zapata in cap. praeced. num. 54. Idemq; efficere debet, [sect. 10] ut parcius in tributis ab eisdem foeminis exigendis procedamus, in locis, ubi ea praestare iussae sunt, iuris communis, ac Regij decisiones sequentes, quae mulieres pro collectis, tributis, gabellis, ac vectigalibus carcerari vetant, ut constat ex traditis a Festasio in tract. de aestimo, & collect. 3. par. cap. 1. num. 21. Azeved. per text. ibi in l. 10. tit. 3. l. 2. tit. 11. l. 3. tit. 13. lib. 5. Recop. Lasarte de gabell. cap. 18. num. 60. & Flores de Mena d. lib. 2. var. quaest. q. 21. n. 152. Maxime, [sect. 11] ubi tales mulieres viduae, ac pauperes fuerint, quibus, & orphanis Valetius Poplicola tributum lubens remisit, ut refert Plutarchus in eius vita, & Petr. Greg. d. lib. 3. de Repub. cap. 5. num. 8. & idem Peruanos Incas fecisse tradit Acosta in histor. moral. Ind. lib. 6. cap. 15. & P. Agia in tract. de serv. person. pag. 45. & esse iuris regulis consentaneum ostendit Bald. in Auth. defuncto, num. 12. C. ad Tertul. & Palac. Rub. in rep. cap. per vestras, notab. 2. num. 8. & 12. Vbi hoc ampliat, [sect. 12] ut procedat etiam in Indis maritatis, quarum tamen viri absunt, nec eas alunt, aut senes sunt, vel infirmi, & ad laborandum inutiles; nam & hae merito viduae appellari possunt, [sect. 13] cum ad paria iudicentur, non habere maritum, vel habere inutilem, aut inhabilem, iuxta gloss. singularem verb. Orbitates, in l. fin. C. de plagiar. & in cap. 2. de transl. Episcop. ubi Abbas, & eius Addit. num. 16. cum late traditis a Ias. in l. quoties, D. qui satisd. cogant. Hippolyt. de Marsil. in l. unica, C. de rap. virg. ex num. 211. Iod. Dahouder. & Everard. in loco a pari, velasco de privileg. pauper. in praesat. n. 9. Camil. Gallin. de verb. signif. lib. 5. cap. 16. num. 275. & lib. 10. cap. 26. num. 10. & novissime Dom. D. Felicianus a Vega Episop. Pacensis in c. ex tenore, de foro comp. num. 20. pag. 514. ubi ex simili concludit, quod Ecclesia, quae habet Praelatum mutile, dicitur vidua. Et [sect. 14] est text. huic casui accomodatus in cap. unico, an mutus, vel surdus, vel aliter imperf. in usib. feud. ubi probatur, quod quando fendum in servitio personali consistit, qui illud praestare non potest, perinde a feudi successione, vel retentione privatur, ac si in rerum natura esse desijsset, circa quod plura ibidem cogerunt Bald. Isernia, & Afflict. Hart. Pistor. in quaest. feud. 2. par. q. 32. Vulteius de feud. lib. 1. cap. 9. num. 64. & Schurff. consil. 36. cent. 3. Secvndo, sexui proxima esse videtur aetatis consideratio. Et [sect. 15] inspecto iure communi a viris minoribus quatuordecim annis, & foeminis duodecim, senibusque maioribus sexaginta quinque annis, census personalis, sive tributa capitationis non petebantur, ut in d. l. aetatem 5. D. de censib. & in l. cum antea, C. de agricol. & censit. lib. 11. Intra hanc vero aetatem praedicta tributa solvere debebant, licet plena pubertas ante completum decimum septimum annum non contingat, ut probat text. in l. Mella, D. de alim. & cib. legat. & dixi sup. cap. 5. num. 24. Neque [sect. 16] audiendus est Bart. in d. l. unica, C. de mulier. & in quo loco, num. 23. dum a tributo capitationis neminem ratione aetatis, vel sexus excusari docet, nisi sit privata consuetudo, ut in Syria, de qua loquitur Vlpian. in d. l. aetatem. Nam licet hoc etiam insinuare videatur Accurs. ibidem, verb. Syria, verius [sect. 17] est tamen I.C. ibi generaliter loqui, ut eiusdem legis initium ostendit, iuncta l. regula, & fin. D. de iur. & fact. ignor. ibi: Nam initium constitutionis generale est, & l. fin. C. de aedif. private. Neque obstat, quod postea in Syria exemplum proponat. Nam exempla no restringut dispositionem, l. damni infecti 30. D. de damn. infect. late Crotus in l. 1. n. 30. D. de acquir. possess. Et causa ob quam Vlpian. ibi Syriae mentionem facit, ea esse videtur, vel quod ipse inde oriundus fuit, ut testatur in l. 1. D. eod. tit. vel ut ostenderet, excesationem quidem ob aetatem generalem esse, sive universalem, ut in dicta l. cum antea: aetatis vero maioris, vel minoris, quod ad hanc causam, definitionem, ex differentia, vel qualitate provinciarum variari, prout & in alijs iuris articulis arbitrio iudicis relinqui solet, gloss. in cap. sedes, de rescript. quam sequitur & exornat Marsil. in l. quaestionis modum, n. 5. D. de quaestion. Quod sane in his Indiarum provincijs maxime observatum invenio, & varie pro temporum, & regionum varietate definitum. Na in [sect. 18] quadam provisione Carol. V. dat. Caesaraugustae 9. Decemb. ann. 1518. quae habetur in 2. tom. impress. pag. 185. pro quolibet Indo, viginti annis maiore, tria auri pondera solvi iubentur, & unum pro maioribus quindecim annis, quoadusque ad vigesimum annu accedant. Et in quodam capite epistolae Regiae missae a Dom. D. Martin Enriquez Mexican. Proregem 5. Iulij ann. 1578. quod habetur in 4. tom. impress. pag. 322. Indi maiores viginti quinque annis, & si sub patria potestate degant, tributum pendere iubentur, & non antea, & in alio capite alterius epistolae misse ad Audientiam Guathemal ensem, dat. Matr. 26. Maij ann. 1573. senes masculi quinquaginta quinque annis maiores, & soeminae quinquaginta, a tributis immunes declarantur. Sed tandem obtinuit, [sect. 19] ut in Nova-Hispania, In his autem Peruanis provincijs ex taxis, & ordinationibus Proregis Dom. D. Fracisci a Toleto, quibus hucusque derogatum esse non video, Indi tributa solvere incipiunt, ubi plenam pubertatem, hoc est, decem & octo annis attingunt, & quinquaginta expletis ab hoc onere relevantur. Quae excusatio eisdem rationibus nititur,[sect. 20] quas sup. cap. 5. n. 41. & seqq. consideravimus, ad Indos non satis maturae, vel in senium vergentis aetatis, a servitijs personalibus relevados, quibus addo Farinacium de senectute, & senectutis praerogativis plura adducentem, in prax. crim. q. 92. num. 22. & seqq. & Pet. Gregor. d. lib. 3. de Repub. cap. 5. num. 13. [sect. 21] ubi leonem Isarum Imperatorem Constantinop. qui dictus fuit Iconomachus, graviter notat, quod ab infantibus tributa poposcerit, quos simul ac nascebantur hac de causa inspici, atque describi mandavit. Et Petr. Bellinum in tract. de bello, 1. par. tit. 7. [sect. 22] ubi ob easdem causas pueros, & senes regulariter a militia excusari probat. Idemque generalius admittere, & practicare debemus [sect. 23] in quibuslibet Indis, qui aliquo perpetuo, & sontico morbo impediti reperiuntur. Nam & ijnon so um senibus, veru & mortuis, quantum ad tributorum sunctiones attinet, reputantur, & propterea quotidie in novis taxis, aut aestimis, quae ad hanc rem fieri solent, eximuntur, quia [sect. 24] paria sunt, non esse personam, vel inuti em reperiri, ut supra retulimus, & tradit Hippolyt. Marsil. in l. unica, c. de rapt. virg. num. 212. cum seqq. Et licet [sect. 25] quoad alia tributa, & impositiones, filijfamilias sub patris potestate existentes, urgeri non soleant, quoniam hi debent egenis parentibus subvenire, ut in l. 2. & 4. tit. 19. par. 4. cum alijs, quae late tradit Alvarez de Velasco in tractatu de privilegijs pauperum 1. parte, quaest. 11. ubi, quod filius hac de causa possit egredi a Religione, quam professus fuit. In his tamen, de quibus agimus, contrarium deciditur in schedulis supra relatis ann. 1518. & 1578. nimirum, ut Indi ea persolvant, etiam si filijfamilias sint, dum tamen ad aetatem tributandi pervenerint. [sect. 26] In unxoratis autem, vel emancipatis, res in dubiu vocari non potest, quamvis simul cum parentibus degant, & distinctos lares non habeant. Nam hi capitationem suam subire debent, ut docet Platea in l. si hi qui, C. de filijsfamilias, & quemadmodum pro his pat. teneatur d. lib. 10. & Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 5. n. 28. quamvis (ut idem tradit) si agatur [sect. 27] de delectu ad militiam, contra observetur, quia unum focale, sive unam familiam constituere videntur, ut inquit Guiller. Mainer. in l. aliud, §. refertur, num. 82. D. de regul. iur. & ante eos Bart. in l. 4. §. actor, D. de re iud. Bald. in d. Auth. defuncto, num. 11. & 12. C. ad Tertul., & in l. 1. §. quibus, q. 1. D. quod cuiusque univers. Tertio, excusari poterunt [sect. 28] Indi, qui nimis pauperes reperiantur. Nam haec quoque causa communiter in alijs etiam personis capitationis remissionem indulget, ut ostendut 1. C. in l. formam, §. illam aequitatem, D. de censib. l. cura, §. deficientium, & §. inopes, D. de muner & honor. & docet gloss. in l. omnes pensitare, C. de ann. & trib. lib. 10. ubi Bart. & Alexand. qui plura cumult in Addition. ad eundem, Ioan. de Platea ibidem, & in l. ad solvendum, C. decur. lib. 10. & in l. fin. C. de ijs qui num. liberorum, vel paupertate excusationem meruerunt, ibi: Quod si quis propter censum tenuiorem vacationem meruerit, & in l. semel, C. de apoch. pub. num. 1. ad fin. eode lib. Bald. in d. Auth. defuncto, num. 12. & cos. 410. incip. Quaeritur, utrum dominus, num. 6. lib. 5. & in l. etiam, col. fin. C. de execut. rei iud. Abbas in cap. quod non est licitum, de regul. iur. Ias. in l. 4. num. 21. D. de re iudic. ad fin. Petr. de Vvlad. in tract. de collect. num. 9. Gerard. in apost. ad Abbat. in cap. licet, de cesib. & in cap. quod non est licitum, de regul. iur. Ioan. Ferrar. Montan. lib. 6. de feud. c. 6. iu fin. Gail. de arrest. Imp. cap. 9. n. 20. Franc. Marcus 1. tom. decis. Delphinat. q. 458. num. 12. & late Palac. Rub. in repet. d. cap. per vestras 2. notab. n. 8. & seqq. Decius, qui testatur de communi, in cap. 1. n. 46. de probation. & plurimi alij, quos refert & sequitur noster Alvarez de Velasco in d. tract. de privil. pauper. par. 1. q. 37. num. 11. & 12. Quia [sect. 29] ut inquit Bart. in l. si universi, C. de legat. Mal de chi non ha, dice la campana di san Pietro. Cuius dictum refert, & sequitur Redin. de maiest. Princip. verb. Sedetiam legibus. Et est simile [sect. 30] vulgari nostro Adagio, Al que no tiene, el Rei le haze franco. De quo in l. nam is nullam, D. de dolo, ubi Caius I.C. inquit: Eum nullam actionem habere videri, cui propter inopiam adversarij inanis actio est, quod his verbis expressit Cassiod. lib. 12. var. epist. 7. Spoliatus iure negat, quod affluens inferre didicerat. Validas contra te apochas invenerunt: invictas securitates illis dedit calamitas sua, cui nihil videtur relictum, a tributis constat esse liberatum. Et Martial lib. 2. epigram. 3. Sexte, nihil debes, nil debes, Sexte, fatemur, Debet enim si quis solvere, Sexte, potest. Et prosequitur Otalora de nobilit. 2. par. c. 1. n. 2. & 4. ubi tamen concludit cum Bald. in l. unica, C. de sentent. quae pro eo, quod interest, [sect. 31] quod si paupertas intolerabilois sit, isti pauperes, licet excusentur a praestationibus realibus, tenebuntur tamen ad facienda alia servitia personalia, quae corpore praestantur. In qua etiam sententia esse videtur Bald. in d. Auth. defuncto, num. 12. Ioan. And. & Butr. in d. cap. licet, de mulier. & in quo loco lib. 10. & Avendan. in cap. 14. Praetor. n. 33. Dum requirunt, [sect. 32] quod paupertas, ut excuset a tributorum solutione, tam in patrimonialibus, quam in personalibus, adeo intolerabilis sit, ut operae pauperis vix ad eius alimenta sufficiant, etiam si dietim pro quaerendo victu labore, t & hoc probato, & nonaliter cancellandum esse ab aestimo, in quo fuerit scriptus. Quod prius notasse videtur gloss. in l. paupertas, D. de excus. tut. a qua habuit ortum l. nostra 2. tit. 17. par. 6. ibi: Otro si, el q fuesse tan pobre, que non toviesse otro al porq guarecer, si non por labor de sus manos, &c. Quae omnia [sect. 33] in his nostris Indis animadversione digna videntur, nam cum tributa ipsis iniuncta magis eorum operas & laborem, quam facultates respoexerint, & ita moderata sint, ut si otiosi, & ignavi esse nolint, facile possint eorum oneri satisfacere, & proprio victui consulere, non debent temere audiri, nec passim admitti, si hunc paupertatis praetextum obijciant, cuius [sect. 34] aestimatio semper prudentis, & cordati iudicis arbitrio relinquitur, ut ait gloss. in Auth. praeterea, C. unde vir & uxor, ubi Alber. Bald. & Salicet. n. 4. Ias. num. 27. Bart. in rep. 1. si const. num. 14. solut. matr. & communis secundum Dec. in d. Auth. num. 15. Greg. Lop. in l. 9. tit. 13. par. 6. gloss. de lo suyo, & Menoch. qui late prosequitur, de arbitr. cent. 1. casu 65. per totum, & Velascus, alios allegans, d. tract. de privil. pauper. 1. par. quaest. 4. in princip. num. 75. & seqq. Plane [sect. 35] si haec Indorum paupertas, & inopia ex aliqua sterilitate proveniat, que infructibus & speciebus contigisse probetur, quas tributorum nomine pendere consueverunt, tunc in praedicta excusatione admittenda, & remissione facienda, faciliores esse debemus iuxta doctrinam Vlpiani I.C. in [sect. 36] d. l. forma 4. §. illam aequitatem, D. censib. ibi: Illam aequitatem debet admittere censitor, ut officio eius congruat relevari eum, qui in publicis tabulis delato modo frui, certis ex causis non potuit, &c. Et Impp. in l. 2. C. de alluvion. ibi: Hi quos inundatio Nili fluminis reddidit ditiores, pro terris, quas possident, triutorum praestationem agnoscant. Et qui suum deplorant patrimonium diminutum, alieno saltem functionis onere liberentur, & nostrae serenitatis largitate defensi, locorum, etiam possessione contenti, pro agitandi census examine, respondeant devotioni. Iunctis [sect. 37] alijs, quae ad eandem exceptionem fundandam congerunt gloss. & DD. in l. licet 8. C. de locato, cap. propter sterilitatem, eodem titulo, l. 22. & 23. tit. 8. par. 5. & late congerit Cened. in collectan. 116. ad Decret. Morla in empor. iuris tit. 10. q. 1. num. 1. & 6. & ultra relatosab eis Bertachin. in tract. de gabell. 2. par. num. 52. Duenas regul. 380. Pinel. in l. 2. C. de rescind. 1. par. cap. 3. ex num. 17. & 21. Menchac. controvers. usufreq. lib. 3. c. 54. Alvar. Valasc. de iur. emphyt. q. 27. num. 23. Andr. Gaill. lib. 2. pract. obser. 23. Dom. Gregor. Lop. Madera lib. singul. animadvers. cap. 16. Carroc. in tract. de locato, tit. de remiss. pension. quaest. 1. & seqq. & novissimus & eruditissimus noster D. Francisc. Amaia saepe a nobis laudatus, & laudandus, lib. 3. observat. iur. cap. 3. & latius Ego in tractatu de sterilitate, quem Salmanticae anno 1605. dictavi cap. 1. ex quo plurareperies apud D. Hieron. de Otero divers. quaest. 2. par. c. 26. Neque obstat, quod praedicta iura in tribu[sect. 38]tis realibus loquuntur, & talem casum videntur requirere, ut non solum fructus, verum & fundi ipsi, vel arbores, ex quibus colligendi erant, in totum perierint, ut advertit Platea in l. quicunque, la 1. C. de fund. patrim. lib. 11. & colligitur ex d. §. illam aequitatem, ibi: Si agri portio Chasmate perierit, si vites mortuae sint, vel arbores aruerint: [sect. 39] est enim Chasma hiarus terrae, quo fundus in vastam vorasine subsidet, ut pluribus ostendunt Brisson. Pratei. & Kalin. in eod. verb. & verb. Labes, Symmach. lib. 5. epist. 7. & erudite, post alios, loctus Amaia. d. cap. 3. num. 9. Nam licet haec tributa Indorum non sint realia, sed personalia, ut supra probavimus, cum tamen eorum solutio pro maiori parte designata sit in fructibus, & speciebus, quae ex fundis, & agrorum cultura colliguntur, consequens est, ut si ob calamitatem in ipsismet fundit, vel ob sterilitatem in illorum fructibus contingentem Indi valde extenuati, & depauperati reperiantur, dictae remissionis beneficio iuvari debeant. Quia [sect. 40] etiam debitor generis, licet genus perire non possit, l. incendium, C. si cert. petat. l. inter stipulantem, §. sacram, D. de verb. obligat. l. in ratione, §. diligente, D. ad leg. Falcid. cum alijs, si tamen illud genus debeat respectu certae speciei, per eius interitum liberatur, & eandem remissionem ob sterilitatem consequitur, ut argum. text. in l. Titiae textores 36. §. fin. D. de leg. 1. l. in nave Saufei 34. D. locat. l. 1. in fin. C. de iure emphyt. tradunt Ias. Decius, & alij in l. quod te mihi, D. si cert. petat. Albert. Brunus in tract. de minut. num. 156. Gasp. Rodericus in tract. de annuis reddit. lib. 2. q. 7. num. 4. & Ego d. meo tract. manuscripto de sterilitate, cap. 1. num. 6. & 9. & Oterus d. cap. 26. n. 3. Et cum praedicti [sect. 41] fructus inductriales sint, & mediante Indorum operatione proveniant, l. fructus 45. D. de usur. ibi: Fructus percipiedo uxor, vel vir ex re donata, suos facit, illos tamen quos suis operis acquisivit, veluti seredo, &c. l. bonae fidei, D. de acquir. rer. domin. iunctis alijs, quae de fructibus industrialibus latius prosequitur Pinel. in l. 2. C. de rescind. 2. par. cap. 4. num. 52. nihil est, quod eis imputari possit, [sect. 42] si ob sterilitatem sua spe & labore fraudati, solvere illos recusent, quin potius: Guisada cosa es, que como ellos pierden la simiente, e su trabajo, el Senor pierda la renta, ut dicitur in l. 22. tit. 8. par. 5. & in l. ex conducto, §. si vis tempestatis, D. locat. quia ex nudis, & inutilibus agris, apud eos remanentibus, ex quibus nihil collegerunt, nihil iuste ab eis exigi potest, [sect. 43] argum. text. in l. ult. §. ubi autem in unum, C. de bon. quae lib. ibi: Cum enim nuda proprietas apud filium inveniatur, ex qua substantia possibile est eu sumtus litis dependere Et hoc expressius confirmari potest ex sentetia [sect. 44] Cassiod. lib. 3. epist. 32. ibi: Quid enim a domino agri exigas, quem eum non coluisse cognoscas: & lib. 4. variar. epist. 38. ubi Rex Theodoricus ad Faustum praepositum scribens, iubet, ut Gravasianos, atque Pontonates respectu sterilitatis tributis non gravari, sed relevari procuret: Cum sterilitas ieiuna locorum, nulla sibi augmenta fieri patiatur. Repugnante siquidem natura, quaelibet cedit industria, nec prodest strudium laboris impendere, quem ubertas loci non cogno scitur adiuvare. Et iterum epist. 50. ad eundem Faustum, ubi Campaniae habitatoribus Vesuvij montis hostilitate vastatis, quam ibi graphice, & eleganter depingit, remissionem tributorum pro modo laesionis acceptae concedit: Vt agrorum fructibus enudati, subleventur onere tributariae functionis, quod fieri debere nostra merito pietas acquiescit, ut agris ibidem diligenter inspectis, in quantum possessoris laboravit utilitas sublevetur, quatenus mensurata conferatur quantitas beneficij, dum modus integer cognoscitur laesionis. Et lib. 3. epist. 4. ubi eandem tributorum indulgentiam tribuit universis provincijs in Gallia constitutis, & hostili ferocitate vastatis, Vt pro qualitate laesionis per indictionem quartam relaxatam agnoscant tributariam functionem, quia non gratulamur exigere, quod tristis noscitur solutor offerre. Et in idem tendit Salvian. lib. 4. de gubern. Dei, ibi: Nam illud quale, quam non ferendum, & quod non dicam pati bumanae mentes, sed audire vix possunt, quod plerique pauperculorum, ac miserorum, cum res amiserint, amissarum tamen rerum tributa petuntur. Cum possessio ab his recesserit, capitatio non recedit, proprietatibus carent, & vectigalibus obruuntur. Nec deficiunt [sect. 45] Regiae schedulae, quibus hoc idem praeceptum, & declaratum reperiatur. Nam in quadam data Pintiae 7. August. ann. 1549. & alia Mozonij 18. Decemb. ann. 1552. quae habentur in 2. tom. impress. pag. 160. aperte cavetur, sterilitatis rationem in his Indorum tributis exigendis habendam. Et in alia Matriti 10. Aprilis ann. 1546. quae extat inter ordinat. Mexic. Licent. de Puga, fol. 102. disponitur, ut Indi respectu gravis pestis, quam passi erant, a tributis releventur, idemque dicitur in alia ann. 1556. quae extat in 2. tom. impress. pag. 162. & iubet, ut pestis, & sterilitatis respectus novae taxationes fiant, ea adhibita moderatione, & consideratione, ut Indi commode tributa sibi imposita persolvere valeant. Et ita [sect. 46] praxi receptum saepissime vidi, & Indis provisiones ab Domproregibus dari, quibus ob allegatam, & probatam sterilitatem, vel alium casum fortuitum sine culpa eorum contingentem tributorum remissio, vel in totum, vel ex parte conceditur. Quinimo [sect. 47] (quod plus est) aperte in eisdem schedulis edocemur, remissionem propter sterilitatem semel factam, revocandam non esse, etiam si alijs praecedentibus annis ubertas magna fuisse probetur. Nam quamvis haec compensatio in conductionibus praediorum admitti soleat, l. licet 8. C. de locato, cap. propter sterilitatem, eodem tit. l. 23. tit. 8. par. 5. cum alijs. In tributorum functione non aeque procedere visum fuit, cum eorum folutio, non ex praedijs alienis, sed ex proprijs ipsorum tributariorum facienda sit, quorum utilitati cedere iustum est, quidquid commodi posterior annus attulerit, l. 3. §. ne tamen, D. de usufruct. l. ex hoc iur. & ibi DD. de iustitia & iure, l. solum 51. §. meum, D. de rei vindic. Ad quod fulciendum ponderari etiam potest communis Scribentium doctrina, quae habet, [sect. 48] quod ij, quibus ob paupertatem tributorum temissio facta fuerit, non sunt pro eorum solutione amplius molestandi, quamvis postea ad pinguiorem fortunam devenerint, de qua per Plateam in d. l. omnes pensitare, C. de annon. & trib. in fin. Bart. in l. si cum dotem, §. si maritus, D. solut. matrim. Aretin. in l. 2. D. quis, & a quo appell. & ante eos gloss. fin. in l. illicitas, §. ultim. D. de offic. Praesid. Sufficit [sect. 49] enim si eo tempore, quo remissio facta fuit, qualitas paupertatis adfuerit, ut in simili tradunt Decius, & DD. in Auth. praeterea, C. unde vir. Ripa in l. ex sacto, num. 17. D. de vulgar. & facit l. si quis haeredem, C. de inst. & subst. & l. quae cunque, §. fin. D. de Publician. in rem act. cum alijs, quae cumulat Tiraquel. in tract. de cessante causa. Neque contrarium probant [sect. 50] text. in l. cura, D. de muner. & honor. & in l. his oneribus, D. de vacat. muner. Nam prior intelligenda est, non ut sentiat tributum praeteritum, & semel ob paupertatem remissum, repeti posse, sed futurum deberi, si eo tempore, quo causatur, iam paupertatis consideratio cessasse probetur. Posterior vero textus loquitur de eo, qui pendente appellatione iudicij super quaestione, an ita pauper esset, ut deberet a tributis relevari? & sic antequam remissio effectum haberet, facultatibus auctus reperitur. Tum enim cum per appelllationem suspensus fuerit remissionis effectus, iuxta l. 1. §. fin. D. ad Turpil. merito prospera fortuna, quae supervenit, eundem effectum, utpote necdum causatum, & in esse (ut aiunt) deductum retardat, ut ad utriusque textus explicationem bene, praeter alios, observat Valencuela Piscator in d. l. omnes, num. 12. & 13. Et in nostris Indorum terminis optime haec omnia complexus videtur Ioseph. Acosta de procur. Indiar. salute, lib. 3. cap. 16. pag. 336. & sequenti. Vbi resolvit, [sect. 51] nullo modo ab eis tributa deberi, nisi ex ijs, quae habent, commodeve habere possunt, congruenti sibi familiaeque sustentatione servata. Quae (inquit) si casu aliquo subtrahantur, veluti quia forte accidit, ut anni inclementia agricola fruges vel vitiatas, vel perexiguas collegerit: accidit ut aegrotaret, ut vel tugurium ignis depastus sit, vel oviculae scabie interierint; neque premi moleste debent, neque in sequentes annos praesenti exactione onerari, &c. Notari tamen debebit [sect. 52] haec, quae de remissione ob sterilitatem retulimus, ad eam tributorum partem porrigenda non esse, quam Indi in pecunia numerata solvere iuxta aestimi formam tenentur. Nam cum haec pensitatio omni respectu personalis sit, nec respecum habeat ad fructus, qui ex praedijs colliguntur, sed ad id, quod ipsi suis operis, & laboribus conquirere possunt, sterilitatis consideratio, vel cuiuslibet alterius fortunae, fructus praediorum corrumpentis, aut evacuantis, haberi non debebit, cum pecunia, quae est in obligatione, nec perierit, nec perire possit, l. incendium, C. si cert. petat. cum similibus. Nisi forte [sect. 53] ex Indorum parte obijciatur, mediante fructuum ariditare, se in eam inopiam devenisse, ut nec pecuniam quaerere, & habere potuerint. Tunc enim obtinere poterunt, si hoc sufficienter probaverint, magis ex capite paupertatis, quam sterilitatis, & audiendi erunt, si utramque exceptionem simul proponant: [sect. 54] quia nemo prohibetur pluribus etiam diversis defensionibus uti, ad eandem rem tendentibus, l. is qui 5. l. nemo 8. D. de except. cap. nullus pluribus 20. de regul. iur. in 6. ubi late Petr. Pechius, & alij. Ideo autem dixi: Si sufficientur probaverint, quia verior, & comunior sententia habet, quod [sect. 55] quoties alicui resultat beneficiu ex allegatione divitiarum, vel paupertatis, ei incumbit illius probatio, iuxta text. & quae ibid. tradit Lucas de Pena in l. ult. C. de ijs, qui num. liber. lib. 10. l. si creditores, in fin. D. de privileg. credit. text. & DD. in l. si creditores, in finc, D. de privil. cred. ibi: Quod si neque inopia laborantem creditores ostendere potuerunt, quem ad hoc dicit notabliem Angel. ibidem, & idem tenet gloss. magna in l. 2. D. de probat. & in l. si vero, §. qui pro rei qualitate, D. qui satisd. cogant. ubi Bart. Rod. Suar. in tit. de las arras, n. 12. & 13. & late Mascard. de probat. cocl. 1159. per totam, & Fulvius Pacianus in eod. tract. lib. 1. cap. 54. ex num. 10. ubi num. 13. multum in nostris terminis cum Baldo concludit, [sect. 56] quod si villa petierit se ab aestimo eximi ratione paupertatis, debebit paupertatem probare, & congerit alia Alvarez de Velasco dict. tract. de privil. pauper. 1. par. quaest. 5. num. 11. Qvarto loco inquirere possumus, utrum ab [sect. 57] eiusmodi tributorum solutione exemti sint, aut esse debeant, ipsi Indorum Reguli, aut Gubernatores, quos in his Peruanis regionibus Curacas, & generaliter in omnibus Indiarum provincijs Caciques appellamus, & ij, qui eosdem proximo loco in dignitate contingunt, quos dicimus, Secundas Personas? Et sane ex eo solum titulo, quod hi in Indos qualemqualem iurisdictionem, aut dominationem exerceant, a tributis eximi non videntur, cum [sect. 58] domini vassallorum hac excusatione non gaudeant, nisi alioqui nobiles esse probentur, ut late prosequuntur plures Auctores, quos congerit Tiraq. de nobil. cap. 8. num. 14. Petr. de Antiboli in tract. de muner. 4. par. §. 4. incip. de dominis, num. 39. Avend. in cap. Praet. 2. par. cap. 14. n. 31. Ioann. Gutier. lib. 3. pract. q. 16. num. 17. cum seqq. & alios referens Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 16. num. 173. in fine, & lib. 5. cap. 5. num. 32. licet contrarium tenere videatur Alber. in l. 1. §. fin. D. de aqua quotid. Guid. Papae decis. 385. & Boer. decis. 246. ea (ut apparet) ratione nitentes, quod vassallos habere dignitas sit, ut notat Bald. in cap. 1. §. Marchio, col. 4. qui feud. dar. poss. & DD. per text. ibi in cap. Abbate sancti Sylvani, in fine, de verb. signif. quod tamen durum esset in practica consequi, maxime in tributis realibus, ut ait Avend. ubi sup. & Bobad. d. num. 173. litt. L. Sed [sect. 59] cum dicti Caciques, & Secundae perfonae apud nos notorie nobiles sint, & tempore suae infidelitatis tales etiam fuisse dicantur, & ab Indis plebeis plurimum venerentur, & fuspiciantur, merito usu receptum, & ordinationibus Dom. Proregis D. Franc. a Toleto, alijsque Regijs iussionibus cautum invenitur, ne ipsi, & eorum filij tributa persolvant. Quoniam [sect. 60] nobiles personae, tam Regio nostro iure, quam aliorum Principum placitis, & cuiuslibet fere provinciae consuetudine, immunitate in personalibus, & in realibus fruuntur, nisi ubi aliqua collecta extraordinaria imponitur, quae totius Regni communem utilitate concernat, quia durum necessitatis telum omnes indifferentur penetrat, l. 1. C. de navib. no excuss. lib. 11. cum late adductis a Ioan. de Lignano in cap. accedentes, de praescript. Felin. ibid. n. 6. AEgid. Thomat. in tract. de collect. §. exactio, in princ. usque ad num. 17. Franc. Marc. decis. Delphin. 457. n. 13. & seq. Tiraq. ubi sup. Mansuer. in prax. tit. de talleis, num. 2. Guid. Papae decis. 384. & 391. & 392. Pet. Heiguis 1. par. q. 18. n. 22. Vinc. Franch. decis. Neapol. 128. in fine, Avend. d. cap. 14. num. 25. Petr. Greg. lib. 3. syntagm. cap. 8. ex num. 5. & lib. 8. cap. 20. n. 10. & Bobad. d. cap. 5. num. 31. Eodemque privilegio, & immunitate gaudebunt [sect. 61] ipsorum Cacicorum uxores, & viduae, quae radijs maritorum coruscant, forumque ex eorum persona capiunt, & quandiu a secundis nuptijs abstinent, in defuncti viri coniugio manere censentur, ut probat text. in l. foeminae, D. de Senat. l. edicimus, cu alijd, C. de murileg 13. C. de digniitat. lib. ton. Pichard. l. mulieres 13. C. de dignitat. lib. 12. l. cum proponas, C. de nuptijs, l. filij, §. 1. D. ad municip. l. 7. tit. 2. par. 4. Guid. Pap. decis. 380. Mansuer. ubi sup. num. 9. & Synoptica observatio de tribut. cap. 14. Sed nequaquam extendendum erit ad alios, [sect. 62] qui inter eosdem Indos Principales vocantur, & Illacatae, & eisdem Caciquis, & Correctoribus in ipsorum tributorum exactionibus, & in alijs ministerijs Indorum gubernationem tangentibus, suam operam navant. Cum [sect. 63] iure communi, & Regio decisum reperiamus, similes rectores, exactores, & tribunos, quos Iuratos dicimus (exceptis Hispalensibus) notarios, & alios quoslibet officiales publicos populorum, a tributis, & collectis non excusari, l. actores 4. C. de exact. tribut. lib. 10. ubi gloss. Bartol. Bald. Rebuffus, Platea, & Lucas de Pena, gloss. & Bartol. in l. honorem, D. de muner. & honor. Angel. in l. AEdiles, D. de via publica, Lucas de Pena in l. 1. C. de immunit. nem. conced. lib. 10. Boer. decis. 246. num. 2. Avend. dict. cap. 14. num. 27. l. 16. tit. 4. lib. 4. Ordinament. ubi Didac. Perez. l. 11. tit. 25. lib. 4. Recopil. ubi Azeved. quicquid in contrarium niti videatur Guid. Pap. decis. 398. Sicuit neque ad eos, [sect. 64] qui duodecim liberos habent. Nam licet hi ab alijs muneribus excusentur, ut in l. 1. & per totum, C. qui numero liberorum se excusant, l. si quis Decurio 24. C. de Decurion. lib. 10. ubi notant Bart. Iacob. Rebuff. Platea, & Lucas de Pena, iunctis alijs, quae tradunt Ferdin. Paez, & Marcus Bertrand. in tract. de excusat. parent. ob. num. lib. Nicol. Festasius de collect. 4. par. cap. 3. ex num. 71. Avend. de exequend. mand. 1. par. cap. 19. num. 26. Gutiert. de tutel. 1. par. cap. 21. Covar. de spons. 2. par. cap. 8. A tributis tamen personalibus, & alijs patrimonialibus, functionibus, & muneribus no excusantur, l. 2. & l. sunt munera, D. de vacat. muner. l. rescripto. §. quae munera, D. de muner. & honor. l. 5. C. de muner. patrim. l. 1. C. de his qui num. lib. 10. l. 10. ubi Gregor. Lopez gloss. 1. tit. 18. par. 3. cum alijs, quae adducunt Covarr. & Avend. ubi supr. idem Avend. dict. num. 26. & 2. par. cap. 14. num. 34. Guid. Pap. quaest. 401. Boer. decis. 246. Cassan. ad consuet. Burg. tit. des justices, §. 4. vers. Et surles homines, num. 55. Costa de rata & quota, quaest. 149. num. 8. Vincent. de Franch. decis. Neapol. 259. Ant. Thesaur. decis. Pedem. 267. & Fachin. lib3. controvers. cap. 49. Qui [sect. 65] varie respondent ad text. in dict. l. si quis Decurio, quae cum loquatur in Decurionibus perpetuis, quocunque modo intelligatur, ad alios provinciales, non habentes officium Decurionatus, extendi non poterit. Nam [sect. 66] iura loquentia in materia immunitatis, & exemtionibus a tributis, sunt intelligenda stricte, & in casu in quo loquuntur, iuxta l. 1. D. de iur. immun. & l. 1. C. de immunit. nem. conced. & tradita a Tiraq. in tract. de retract. lignag. §. 1. gloss. 9. num. 233. Et [sect. 67] sic merito miratur Avend. d. num. 26. vers. Nihilominus, quod quotidie dentur mandata Regia in supremo Consilio, ut habens duodecim liberos excusetur a muneribus realibus, sicut a personalibus. Quod [sect. 68] tamen ego in his Indiarum partibus nusquam vidi, neque audivi, quod sub hoc praetextu, quisquam Indorum impetraverit, & obtinuerit excusationem a tributis. Quae tamen [sect. 69] peculiari privilegio concessa est in provincia Cuzquensi, quibusdam Indis, qui se ex Incarum sanquine ortos esse probarunt, & ijs, qui ab illis ex legitimo matrimonio descendunt. Et in Nova-Hispania eodem immunitatis privilegio utuntur Tlaxcatletae, eo quod nostros valde, & fideliter contra Mexicanos iuvarunt, ut praeter alios tradeit Zapata de iustit. distribut. 2. par. cap. 20. n. 8. In quo forsitan nostri gloriosissimi Reges ob oculos illam tributorum indulgentiam habuerunt, quam ob simile causam [sect. 70] Theodoricus Gotthorum Rex Arelatensibus concessit a-Z pud Cassiod. lib. 3. epist. 32. sic inquiens: Constat apud nos fidelium non perire servitia; Arelatensibus itaque tributa nostra relaxat humanitas. Quatens & nos benemeritis vicissitudinem reddidisse videamur, & ab illis cum res poposcerit, solita devotio non negetur. Satientur in libertate, qui pro nobis in angustijs esurire maluerunt. Sint laeti, qui tristitiam fideliter pertulerunt. Non decet de tributis esse solicitum, qui pro nostra fidelitate casum vix potuit declinare postremum. Pretiosum vectigal iam nobis dederunt suae fidelitatis, ut viles pecunias exigamus ab illis, qui gloriosas conscientias obtulerunt. Et eadem de causa [sect. 71] solent tributa remitti Indis, aut moderatius taxari, qui iuxta alios barbaros, & infideles sibi, & nobis infestos habitant, & fines nostros sua cura, & armis defendunt, Quoniam, [sect. 72] qui propter bellum, aut bellicas incursiones bona acquirere nequit, aut acquisita spoliatus amittit, insolidum conveniri, neque pro civilibus debitis in carcere detrudi debet, ut notabiliter docuit Faber in §. cum eo quoque, num. 10. Iustit. de action. quem ibidem Platea, Ias. & alij sequuntur, & ut singulare notavit Hippol. de Marsil. sing. 241. incip. Non debet addi afflictio, & conducut verba Cassiod. ubi sup. ibi: Sint laeti, qui tristitiam pertulerunt, &c. Est tamen advertendum, has & similes immunitates, certo generi Indorum, & eorum posteris datas, nisi aliter in earum concessione exprimatur [sect. 73] non transire ad filios, qui ex foeminis nati sunt, ut probat text. singularis in l. 1. D. de iur. immun. & inl. vacatio, D. de muner. & honor. quam commendat Decius in l. foeminae, num. 57. D. de regul. iur. & sequitur gloss. in l. si ita scriptum, verb. Vocabulo, D. de leg. 2. & Covarr. qui testatur de communi opinione in cap. Rainaldus, in princ. num. 13. C. de testam. Pinel. in l. 3. C. de bon. matern. num. 30. cum seqq. & Valencuela Piscator in l. 1. num. 8. C. de immunit. nem. conced. lib. 10. ea nimirum ratione, quia haec privilegia odiosa sunt, & stricte interpretanda, ut supra retulimus. Vnde etiam [sect. 74] generalis eorum concesio, & confirmatio nullius, vel parvi mometi esse dicitur, cap. cum dilecti 10. de cofirmat. util. cap. qua innovationis 10. de privil. cap. quia diversitatem, de concess. praeb. Gail. lib. 2. observ. 1. num. 3. & seq. Schurss. cons. 59. n. 19. Rosent. cap. 5. concl. 86. num. 1. Imo nec specialis, cum tendit in praeiudicium totius provinciae, aut aliorum subditorum, ut per gloss. & DD. in l. vacuatis, C. de Decurion. lib. 10. cum traditis ab Schurff. ubi sup. num. 27. Rosent. d. num. 1. & Cacheran. decis. Pedemont. 95. per totam. Similiter [sect. 75] Indis recenter ad Fidem conversis tributa per decennium remitti iubet elegas illa sched. 30. Ianuarij anni 1607. quae repetitur, & publicari, atque observari iubetur in quoda capite alterius direct D. Marchioni de Montesclaros Matrit. 5. Decembris ann. 1608. estque rationi, & aequitati conformis, quoniam primordia conversorum blandis refovéda sunt modis, nisi ab asperitate incipiat exterriti ab priores lapsus recurrant, ut inquit D. Isidor. lib. 2. sent. cap. 8. D. Greg. lib. 24. moral. cap. 7. & Ego 1. tom. lib. 3. cap. ult. n. 7. & seqq. Mastrill. de Magistrat. lib. 3. c. 4. num. 427. aptissime Q. Curtius lib. 4. [sect. 76] In novo & precario imperio, adhuc iugum eius rigida cervice subeuntibus Barbaris, tempore opus est, dum mitioribus ingenijs imbuantur, & efferator mores consuetudo permulceat. Quod autem [sect. 77] Indi, qui a suis municipijs, sive sedibus profugi in alijs consistunt, vel Hispanorum praedijs recepti Yanaconae, efficiuntur, in eis vel ubicunque reperti fuerint tribut competentia persolvant, pluribus schedulis cavetur, quatum mentionem feci sup. hoc lib. cap. 3. n. 82. & 83. quibus addo aliam Matriti 18. Octob. ann. 1539. ad Gubernatorem Perunae provinciae directam, quae pariter iubet, ut tributa ab illis Indis solvantur, qui materno eorum idiomate Mitimaes dicuntur, hoc est, ex alijs provincijs ad alias confluentes, vel transportati. Etenim cum hi quocunque vadant, ve reperiantur, sub eiusde Regis ditione, ac tuitione consistant, merito pari iure cum reliquis Indis, tam in tributis, quam in reliquis servitijs personalibus censeri debent; praesertim cum ibi iam proprios lares rerumque, ac fortunarum summam costituerint, l. cives, C. de incolis, lib. 10. l. 1. in princ. D. ad municip. gloss. in l. unica, C. de mulier. & in quo loco lib. 10. Neque hic applicari potest communis illa Doctorum exceptio, de forensibus [sect. 78] a tributis (& maxime personalibus) eximendis, cum ea in defectu iurisdictionis nitatur, ut tradunt Bart. & alij inl. rescripto, §. fin. D. de muner. & honor. Schurff. cos. 59. num. 26. Gaill. observ. 53. num. 14. & de arrest. Imp. cap. 10. num. 5. Misynger. cent. 5. observ. 22. Freder. Martin. in tract. de censib. cap. 2. num. 10. Ant. Gabr. in commum. opin. tit. de iur. immun. concl. 2. in princip. Rosent. de feud. cap. 5. concl. 80. num. 4. & Flores de Mena lib. 2. var. quaest. q. 21. num. 84. ubi resolvit, quod hodie in nostris Regnis de generali consuetudine, nec ad munera, nec ad honores, commod, vel incommoda vicinitatis, non curatur de origine, sed solum de domicilio, & incolatu, [sect. 79] & is dicitur vicinus, & gaudet commodis vicinitatis, qui in loco habitat cum domo, & familia. Et quod originarius, qui originem deseruit, iam non est ibi vicinus, nec pro tali reputatur, ut cum pluribus concludit Burgos de Paz in l. 3. Tauri, par. 1. conclus. 3. num. 367. cum seqq. Notabis [sect. 80] tamen ex ordinationibus Dom. Proregis D. Francisc. a Toleto, & ex generali fere omnium Indiarum consuetudine, Indum uxoratum cum Inda, quae alterins municipij, vel commendae sit, eius municipium & commendam sequi debere. Pro qua consuetudine facit optimus text. in l. 3. tit. 3. lib. 6. Recop. ubi Azeved. num. 1. licet alias regula sit in contrarium, quia mulier sequi solet forum, & domicilium mariti, l. cum quaedam puella, de iurisdict. omn. iud. l. exigere dotem, ubi late Barbosa de iudicijs, l. 32. tit. 2. par. 3. l. 27. dict. tit. 3. lib. 6. Recop. ubi etiam Azeved. Duenas regul. 377. Covarr. in 4. Decret. cap. 6. num. 7. Anton. Gomez in l. 50 Tauri n. 55. Boerius cons. 50. n. 20. & Afflict. decis. 226. # 20 CAPVT XX. De eorundem tributorum discussione, & taxatione, & per quos, & qualiter exigi debeant? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi. -  1 TRibutorum taxatio, & iustificatio pluribus schedulis commendatur, & qualiter? -  2 Discussores, censitores, ac peraequatores, qui essent, & eorum officium. -  3 L. 1. & tit. de discussor. lib. 10. & l. 1. & aliae, C. de censib. censitor. & peraequator lib. 11. explicantur, & illustrantur. -  4 Discussorum mentio apud Cassiodor. frequens, & eius emendatio. -  5 Fisci utilitas non consistit in tributorum enormitates, sed in suavitate, & diuturnitate. -  6 AEstimum & novae taxae tributorum, quae requirant, & de earum revisione, & appellatione. -  7 Discussores sunt odiosi, & onus probandi iustificationem discussionis in eos transfertur. -  8 Discussione semel facta, & approbata, si tributarij laesionem, aut diminutionem allegent, quis eam probare debeat? -  9 Tributariorum, & tributorum augmentum, aut diminutio quando allegari, & nova tax atio peti possit? -  10 L. fin. vers. Sed & ij, C. de ann. & trib. lib. 10. explicatur, & illustratur, & num. 15. -  11 AEstimum novum fieri non debet, nisi propter provinciales mortuos, aut depauperatos, vel similem causam. -  12 Schedulae Regiae referuntur, quae ad aestimum novum faciendum trium annorum lapsum, aut alia iustas causas requirunt. -  13 Tributorum veteri aestimo, aut taxationi standum est, interim dum nova non fit. -  14 Tributarij aliqui si deficiant, novum aestmum non fit, quia ex alijs, qui nascuntur, suppleri censentur. -  15 Conventio super tributis cum Rege initia, aestimi, sex taxationis vices sortitur. -  16 Principis licetis requiritur, ut pactiones, seu conventiones super tributis, & collectis factae valeant, & observentur. -  17 Conventiones, quas Patroni, sive Commendatarij Indorum cum suis Indis faciut super tributis, non valent. -  18 Indorum tutela, & relevatio, super tributis, & alijs, Proregibus & Praesidibus provinciarum commendatur. -  19 Schedulae prohibentes convetiones in tributis, & aliquid ultra taxam exigere, recensentur. -  20 Conventiones inter dominos, & vassallos regulariter sunt nullius roboris, & momenti. -  21 Conventio per quam se aliquis alterius vassallum, & tributarium facit, aut recognoscit, non praeiudicat veritati. -  22 L. libertas, §. in adoptivis, D. ad municip. ponderatur. -  23 Communitas non potest imponere super suos collectas, aut tributa. -  24 Domini inferiores non possunt imponere collectas, aut tributa suis subditis. -  25 Tributa, aut collectas si imponat, qui ad id facultatem non habet, laesae Maiestatis tenetur. -  26 Flores de Mena notatur, & explicatur. -  27 Conventio inter patronum, & eius Indos pro tributis facta, non valet, etiam si a discussore pro taxa observari iubeatur. -  28 Discussor tributorum in taxa facienda no debet connivere, sed iniunctum munus fideliter exequi, & veram taxationem facere. -  29 Conventiones in tributis, si pro taxa approbari sufficeret, facilis via fracudibus aperiretur. L. cum hi, §. eam transactionem, D. de transact. ponderatur, & illustratur, ibidem. -  30 Fraus & collusio facilius praesumitur in conventionibus initis inter dominum, & vassallos. -  31 Fraus, aut vis semper solet praesumi in contractibus initis inter officiales, & inferiores. -  32 Conventio si nocens sit Indis, aeque nociva censebitur transactio, aut discussoris approbatio, in eius confirmationem facta. -  33 Conventio, & discussoris approbatio de solvendis tributis non taxatis, nullam obiligationem producit. -  34 Iudex si in sententia sua sequitur conventionem partium, illae magis, quam ipsi iudicare videntur. -  35 Defectus omnes, & nullitates, quae possunt allegari contra conventionem partium, possunt etiam contra sententiam, quae eam confirmat. -  36 Sententia lata ex falsis instrumentis, vel testibus, quemadmodum est nulla, ita lata praetextu falsae, aut illicitae conventionis. -  37 Conventiones iniustae super tributis, queadmodum de facto procedunt, de facto otia sunt revocandae. -  38 Titulum iustum, aut bonam fidem habere non possunt Commendatarij, qui ex conventione reprobata, a suis Indis tributa recipiunt. -  39 Commendatarij iuste queri non possunt, si excessus tributorum ad taxam reducatur. -  40 Discussores tributorum si per fraudem, aut sordes augeant, vel minuant, numerum tributariorum, graviter delin quunt, & puniuntur. -  41 Officiales exactores, aut tabularij tributorum, qui falsam immunitatis apocham fingunt, sunt falsarij, & poena flamarum puniendi. -  42 L. 1. C. de immunit. nem. conced. lib. 10. ponderatur, & illustratur. -  43 Tributarior, qui tempore discussionis occultat, aut exportat, graviter punitur. -  44 Baro, qui cogit suos vassallos a villa, vel castro discedere, qualiter pro eis teneatur. -  45 Caciques solent occultare, aut subripere Indos tributarios, tempore discussionis, & qualiter peccent? -  46 Discussores sunt eligendi ex viris lectissimis, & probatissimis, & similiter exactores. -  47 Exactores tributorum, vocantur etiam compulsores, & excussores, & quare? -  48 Exactores semper sunt duri, & acerbi, & loca sacrae Paginae hoc indicantia. -  49 Exactoribus excendentibus graves poenae constitutae sunt. -  50 Exactores aliqui priscis temporibus graviter puniti leguntur. -  51 Exactorum crudelitas maior censeri debet, ubi sunt miserabiliores personae, a quibus exigunt, quales Indi. -  52 Andronici quid responderint Themistocli, se illis tributa impositurum, minanti. -  53 Indi aliquando filios suos ad tributa solvenda vendere coguntur, & de eorum danis, & miserijs. -  54 Indorum miserias in exactione tributorum exprimere videtur Salvianus, cuius verba referuntur. -  55 Tributa Indis suaviter imponi, & exigi, Regiae schedulae iubent. -  56 Indi, si quae damna, & incommoda accidunt, hominum nequitae magis, quam administrationis vitio refernda sunt. -  57 Tributorum ab Indis exigendorum, & colligendorum cura, quibus fuerit, & sis olim, & nunc iniuncta. -  58 Indi innumeras molestias patiuntur per suos Caciques, & principales in exactione tributorum. -  59 Commendatarij saepe provisiones impetrant, ut ipsi tributa sibi debita ab Indis petere, & percipere possint. -  60 Iudex in causa propria, nec tributorum sibi debitorum exactor quis esse debet. -  61 Exactores tributorum qualiter debeant coram ordinarijs comparere? -  62 Exactionis tributorum modus de lege Regni, & de stilo, & consuetudine Indiarum. -  63 Exactores, Indos pro tributis verberantes, aut graviter carcerantes, excedunt, & puniuntur. -  64 L. nemo, C. de exactor. tribnut. lib. 10. explicatur. -  65 Plumbatarum verbera, aut pondera, quae essent? -  66 Cessio bonorum an in tributorum solutione admittatur? -  67 L. 5. tit. 9. lib. 9. Recop. explicatur. -  68 Conditionis deterioris esse non debet, qui quasi invitus, quam, qui ultro obligatur. -  69 Paupertatis consideratio in exactione tributorum, ex bono, & aequo aestimatur. -  70 Compensatio in tributis fi scalibus non admittitur, in alijs vero, quae privatis debetur a privatis, contrarium Auctor existimat. -  71 Privilegij. vel specialitatis ratione cessante, aut mutatione personae, privilegium cessat. -  72 Indi non sunt interpellandi pro tributis, quando concurrunt ad audienda sacra in Ecclesijs, & quare? ex Regia schedula, & Concilio Limensi. -  73 Indi nihil debent praestare pro apochis solutionis tributorum. -  74 Tributa, quibus in locis Indi solvere debeant, & an ad domum Commedatarij exportare? -  75 Tributa Indi, in qua moneta solvere debeant? -  76 Tributorum partem, quam Indi in certis, & taxatis speciebus solvere iussi sunt, an si velint, in pecunia numerata, & ad taxae pretium solvere possint. -  77 Taxarum ratio in Regno Peruano, qualiter facta a Dom. D. Franc. a Toleto. -  78 L. si quis stipulatus 75. de solution. explicatur. -  79 Indos ad praestationem specierum iuxta antiquam taxam compellere, aliquibus duru videtur. -  80 Tributarias species, ut in pecunia ad ratione taxae solvere possint, aliqui Indi impetrarunt. -  81 Vassalli Hispaniae eosdem modios frumenti hodie dominis praestant, quam olim, licet valor frumenti auctus sit. -  82 Sterilitas frugum ubi probatur, iustius poterunt Indi species in pecunia solvere. -  83 Permutationes, quas Commendatarij faciunt cum Indis. semper sunt vitandae, quia illis captiosae, & damnosae. -  84 Indorum pro defensione multum Proreges, & Praesides invigilare debent. -  85 Idonei damna vix sentiunt, tenues levi dispendio vulnerantur, ex Cassiod. QVo vero eiusmodi Indorum tributa moderatius exerceantur, & alij pro alijs indebite non vexentur, [sect. 1] plurimae provisiones, & schedulae Regiae varijs temporibus expeditae reperiuntur, quae extant in 2. tom. inpress. ex pag. 135. ad 234. quibus serio, enixe ac geminate cavetur, quo pacto triburariorum capita sint censenda, & succrescentes puberes, in senescentium, vel demortuorum locum, subrogandi, & nova aestima facienda, vel antiqua reformanda, ubi ob ingruentem pestem, vel aliam rationabilem causam id opertere visum fuerit: Proregibisque, & Regalibus Curijs, caeterisque Praesidibus provinciarum iniungitur, ut vel ex ipsis Auditoribus, vel ex alijs probatae vitae, ac fidei hominibus visitatores, & inspectores summa cura eligere satagant, qui ipsa Indorum municipia personliter lustrent, Indos quaerant, ac numerent, & in matriculas redigant, certumque illis, quoad fieru possit, pensum praescribant, quod deinceps sive viritim, sive tributim solvere debeant. Vt latius prosequitur Ioan. Matienzus in lib. M.S. de gubernat. Regni Peru 1. par. c. 16. & seqq. & Ioseph. Acosta de procur. Indor. salute, lib. 3. cap. 15. & 16. Quae omnia [sect. 2] ex iuris communis regulis, ac praeceptis petita videntur, quibus in similibus casibus, similes iussiones, & cautiones stabilitae sunt, & discussores, censitores, ac peraequatores constituti, qui siscalium censuum, & tributorum debitores inquirerent, & describerent, aequäque & iusta tantum impositione gravari curarent, de quibus [sect. 3] loquitur titulus C. de discussoribus, lib. 10. & de censibus, censitoribus, & peraequatoribus, & inspectoribus, lib. 11. ubi gloss. & DD. pracipue Cuiac. & Lucerna Rubricarum, Nicol. Festasius in tract. de aestimo & collect. 1. par. c. 1. per tot. late Azeved. & alijs relatis, Flor. de Mena variar. quaest. lib. 2. q. 1. §. 3. Iacob. Guther. de offic. dom. Augustae pag. 629. & 647. Brisson. Sicard. & Kalinus de verb. iuris, in eisdem verbis, & passim [sect. 4] Cassiod. in formulis; praesertim lib. 4. epist. 38. ubi pie, ac graviter monet, ut taxatio benigne, & suaviter fiat: Quia servientium (inquit) imminutio est, huius illationis accessio, quantuque pars illa proficit, tantum se haec firmitate subducit: & lib. 9. epist. 10. ubi vulgati Codices pro[sect. 5] discussoribus perperam legunt discursoribus, & addit, illum vere esse Principis censum, quem laetus possessor exsolvit. Vnde est, [sect. 6] quod eiusmodi aestimum debeat a iudice approbari, & si aliquis conqueratur, revideri, & ad illud faciendum illi omnes citari, quorum interesse putari possit, ut post alios, tradit Flores de Mena d. §. 3. num. 138. Qui etiam, si se gravatos senserint, ab eorundem discussorum, seu censitorum actibus appellare possunt, ut docet gloss. in. d. l. 1. C. de censib. lib. 11. l. cum post sententiam, ubi Alciat. C. de appellat. vel per viam querelae offiCium superioris iudicis implorare, ut in d. l. 1. & l. qui gravatos, C. eod. tit. l. 2. C. de anon. & tribut. l. 1. & seqq. C. de discuss. lib. 10. ubi Rebuff. Ioan. de Platea, Lucas de Pena, & latius noster Valencuela Piscator, horum discussorum fraudes, & excessus sigillatim prosequuntur. Et valde notabiliter tradunt, [sect. 7] adeo legibus exosos esse, ut si provincialis excipiat se in matriculam redigi non debuisse, quia aliquam excustionem habeat, vel bona, ac possessiones suas minus valere, quam in discussione taxatae reperiantur, onus probandi, & discussionem iusticicandi eo ipso in ipsum discussorem transferatur. Quinimo, quod plus est, [sect. 8] etiam post discussionem semel factam, & approbatam, tributarios audiri debere, eisque omnino credendu esse, si diminutionem allegent, non minus notabiliter scriptum reliquit Angel. in addit. ad Bart. n. 1. in l. fin. C. de annon. & trib. lib. 10. in quo tamen merito ibidem a Piscatore reprehenditur num. 6. quiverius docet, ad hoc probandum, & obtinendum novam discussionem, & estimationem requiri. Nam contrarium bono publico repugnaret, quod in tributis sustinendis versatur; illi quippe facile preiudiciu pararetur, si eiusmodi nudis querelis, & assertionibus staremus. Atque ita [sect. 9] quemadmodu post distributionem in aestimo factam, & ab Indis cognitam, & acceptam, non est rursus mittendus inspector, quamvis dicatur ex novo rerum, vel personarum augmento posse aliquid amplius superindici, & tributum augeri, ut notat bald. per text. ibi in d. l. fin. num. 2. Ita etiam sola allegatio diminutionis, ad tributa minuenda non sufficiet, nisi nova, & urgens causa proferatur, & ostendatur, quae talem aequitatem expostulet, [sect. 10] ut in ead. l. fin. vers. Sed & ij, qui potestati sunt, quam sic intelligendam probat Piscat. ibid. num. 5. subdens, hoc quoque ex indulgentia, & benignitate Principum nasci, quos decet etiam post facta aestimationem, vel conventionem cum subditis initam, velle eos adhuc a tributis durioribus relevari, ne his indictionibus, & pensitationibus plus iusto gravati, oneri succumbant, non enim vult lex quemquam ad impossibile obligari. Quamobrem [sect. 11] non nisi propter provinciales mortuos, vel depauperatos, vel simile novam causum, novum aestimum, & discussione fieri debere docet Bart. in l. placet, num. 27. C. de sacros. Eccles. quem alij DD. comuniter sequuntur, & schedulae Regiae, quarum supra meminimus. Inter [sect. 12] quas reperitur una dat. Matr. 1. Iun. 1562. d. 2. tom. pag. 164. quae regulariter trium annorum lapsum super ultimam computationem Indorum requirit, ut nova alia fieri possit: quod tamen limitat, nisi probetur mortalitate, vel alia calamitate plures Indos defecisse, aut alio modo eorum intersit novam peraequationem fieri, ut disponitur in alia schedula Matrit. 10. Maij ann. 1542. eod. tom. pag. 162. Et his cessantibus, interim dum nova taxa,[sect. 13] & descriptio non fit, superiori est standum, neque tributum semel impositum minui, vel augeri potest, l. omnes pensitare, & l. fin. C. de annon. & tribut. & l. placet, C. de excusat. muner. lib. 10. l. vectigalia, D. de publ. & vectigal. ubi Bart. & DD. & Flores de Mena dict. §. 3. num. 141. Neque [sect. 14] aliquorum interitus ad impetrandam remissionem sufficiet, cum alij eorum loco nati, & subrogati censeri possunt, ut in eisde schedulis expresse deciditur, & in simili probat tex. in l. vetus, D. de usufruct. §. in pecudum, Inst. de rer. divis. ibi: In locum demortuorum captitum ex foetu fructuarius summittere debet. Quod Virgilius dixit, Sufficere, lib. 3. Georgio. versu 65. Interea, superat gregibus dum laeta iuventus Solve mares, mitte in Venerem pecuaria primus: Atque aliam ex alia generando suffice prolem. Vbi noster insignis Cerda adducit Columel. lib. 7. cap. 3. & Cuiac. lib. 11. observ. cap. 36. Idemque dicendum, & observandum erit. ubi citra usitatam discussionis formam, conventio [sect. 15] aliqua Regnio nomine cum eius officiarijs initur, de certa tributi quantitate ab Indis praestanda, haec namque si ab eodem Principe, vel eius locum tenente, confirmata, & approbata sit, discussionis vicem sortitur, & operatur, interim dum nova causa immutari suadeat, ut docet text. in dict. l. fin. C. de annon. & trib. lib. 10. ibi: Vt aperte sciat propriae tantummodo capitationis modum beneficio mei numinis sublevandum. Per quem textum [sect. 16] Principis licentiam, & facultatem requiri, ut eiusmodi pactiones, & conventiones super exigendis tributis, valeant, & exequantur, optime docuit Bald. in l. cum multa, C. de bon. quae liber. Alexand. consil. 145. in princip. lib. 2. Platea in l. placet, notab. 2. C. de excusat. mun. lib. 10. Grammat. voto 12. num. 11. & consil. 98. & 147. Didac. Perez in l. 7. tit. 11. lib. 2. Ordin. col. 512. Valencuela Piscator in dict. l. fin. num. 2. & Flores de Mena dict. cap. 1. §. 2. numero 87. Quod mihi saepe in Limano Praetorio causas iudicanti, obvium, & utile fuit [sect. 17] ad elidendas, & insuperhabendas Commendatariorum pactiones, quas ipsi passim cum suis Indis tributarijs facere curant, dum sentiunt plures eorum morte interceptos, vel alijs casibus imminutos, ad novi aestimi remedium confugere velle. Minime enim eiusmodi conventionibus Indi stare tenentur, nisi a Rege, vel Prorege causa cognita confirmatae sint, quia experientia docuit, semper eisdem Indis damnosas esse, [sect. 18] quorum tutela, & relevatio tanquam miserabilium personarum Regalibus hac propter Cancellarijs, & alijs iudicibus commendatur, l. 1. C. de contrar. iud. tut. l. fin. ubi tradunt DD. C. de rescind. vend. l. principalibus, D. si cert. petat. & de taxatione, & moderatione tributorum loquens, & quod de iure ad Praesidem Provinciae spectet super hoc providere, text. formalis inl. 3. §. Praeses Provinciae, D. de munerib. & honoribus. Praesertim [sect. 19] cum de hoc extet schedula Regia dat. 26. Octobr. ann. 1541. & declaratio legum, quas novas vocarunt ann. 1542. tomo 2. pag. 234. quae expresse similes conventiones Commendatariorum prohibuit, & quidquam ab illus petere, aut accipere, quod in taxa non fuerit definitum, & moderatum, quae cum sit lex. l. 1. D. de const. Princ. §. sed quod Principe placuit, Inst. de iure nat. gent. & civili, quidquid contra ipsam factum est, nullius momenti erit, l. non dubium, C. de legib. cum vulgat. Maxime [sect. 20] cum etiam in terminis iuris comunis certum sit, nullas esse has conventiones inter dominos, & vassallos, ut tradunt Platea, & caeteri Scribentes, in dict. l. fin. & post eos Didac. Perez in dict. l. 7. sicuit, & illae, [sect. 21] per quas aliqui se alicuius domini vassallos, aut tributarios aliquo modo faciunt, aut recognoscunt, ut pulcre docet Bald. in l. transatione, C. de transact. ubi late Padilla num. 4. Nevizan. cons. 12. num. 8. Ias. cons. 81. col. 2. vol. 1. Bertrand. cons. 163. num. 4. & 5. vol. 7. Et [sect. 22] est bonus textus in l. libertas 17. §. in adoptiva, vers. Error, D. ad municipal. ibi: Error eius, qui se municipem, aut colonum existimans, munera civilia suscepturum promisit, defensionem iuris non excludit Estque hoc adeo verum, [sect. 23] ut neque communitas possit imponere super suos tributa, neque collectas, ut late probat Celsus Hugo cons. 34. per totum, Octavian. decis. Pedem. 93. Festasius de aestimo, & collect. 4. parte, quaest. 11. princip. num. 51. Vvesemb. cons. 45. Schruss. cons. 59. num. 1. & 2. Neque [sect. 24] quilibet domini inferiores, licet iurisdictionem cum subditis ab Imperatore in feudum recognoscant, AEgidius Thomat. de collect. §. nescienter aliquid, ex princip. usque ad num. 6. Francisc. Balb. de praescript. 2. par. 5. princip. quaest. 6. num. 4. Et [sect. 25] si neque Regalia, neque iurisdictionem habentes, collectas de facto imperent, crimen laesae Maiestatis attingunt, l. 1. & l. 3. ad leg. Iul. Maiest. Hieron. Giagas in tract. de crimin. laesae Maiest. 22. 27. & 55. nisi de consuetudine, vel concessione legitime acquisita excusentur, Iacob. de Sanct. Georg. in tractatu feud. verb. Qui quidem, num. 75. Additionat. Guid. Papae decis. 304. Synoptica observatio de tribut. cap. 3. & Flores de Mena d. lib. 2. var. q. 7. §. 1. num. 11. & seqq. Qui [sect. 26] caute legendus est, dum contrarium dicere videtur §. 3. num. 105. scribens, distributionem collectae non esse de Regalibus, ideoque permitti cuilibet civitati, aut oppido, absque ulla Regis licentia, debet enim intelligi, non de impositione, sed de distributione inter cives, ad meliorem exactione facieda, post impositionem scilicet, & indictionem a Rege imperatam, ut per Cravet. cos. 195. & Menoch. cons. 28. num. 3. lib. 1. quos idem Flores de Mena allegat. Vnde est, [sect. 27] ut quamvis discussor, & inspector ad Indorum numerationem, & taxationem faciendam missus, praedictas conventiones a Commendatarijs cum suis Indis factas, confirmet, & pro taxa deinceps servari subeat, ut aliqui eorum saepe facere solent, non tamen ob id maius robur obtineant, neque Indi a reclamationis remedio, & iusti estimi petitione excludantur, ubi tam in hac confirmatione discussoris, quam in ipsa conventione, circumscripti, & laesi reperiutur. Ei namque [sect. 28] res illa diligenter inquirenda commissa fuit, non componenda, aut donanda, l. cum ij, §. si Praetor aditus, D. de transact. cap. fin. §. is autem, de offic. deleg. ubi DD. praecipue Abbas, & latissime Corsetus in repet. ad ipsum, Abbat. verb. Industria personae, propriamque, & veram, non fictam, aut simulata discussionem, & taxationem facere debuit, l. quod si forte, D. de castrensi pecul. l. assumtio, D. ad municipal. l. fin. cum vulgat. C. de ijs, qui veniam aetatis impetraverunt. Et si contrarium admitteremus, [sect. 29] facile esset Commendatarijs litem cum Indis fingere, & tales conventiones, seu transactiones colludenter inire, petereque ut a discussoribus approbentur, ut sic, quod una via sibi prohibetur, per aliam consequerentur, contra iura vulgaria, & textum in similibus terminis optimum, & expressum in ead. l. cum ij, §. eam transact. ubi solum illae transactiones approbantur, quae meliorem reddunt conditionem alimentarij, non quae deteriorem: Noluit enim oratio alimenta per transactionem intercipi. Et [sect. 30] praedicta fraus, & collusio facilius praesumitut inter dominum, sive Commendatarium, & Indos sibi subditos, ut est bonus casus in l. 1. §. 1. vers. Quid ergo, ubi gloss. verb. Compellendus est, D. si quis omissa causa testam. ubi allegat text. in d. §. eam transactionem, & sequitur Bart. ibid. & Alban. & Schardius in addit. ad eund Alexand. cons. 209. vol. 2. Capra in commun. concl. reg. 111. num. 5. Crassus recep. sent. §. legatum, q. 68. num. 1. & q. 74. num. 7. cum alijs traditis a Mascard. de probat. cocl. 322. & Menoch. de praesumt. lib. 5. praesumt. 26. per totum. Sicut [sect. 31] etiam semper ius solet praesumere fraudem, & vim ex parte officialis contra inferiorem, in contractibus inter ipsos celebratis, ut per Bald. in tit. de pace const. vers. Pactiones, l. qui per potentiam, C. de omni agro deserto, lib. 11. l. volumus, C. de testam. l. si per impressionem, & ibi Alexand. C. quod met. causa, cum alijs, quae eleganter tradit Robert. Maranta, omnino videndus, disp. 6. n. 15. cum seqq. Quapropter, cum Indi sint miserabiles personae, & ignorantes, ut infra cap. 27. latius trademus, sicut [sect. 32] conventio eis damnosa nulla erit, ita & transactio, seu discussoris approbatio, nullum effect um in eorum praeiudicium producit, iuxta text. & ibi communiter tradita per DD. in l. iuris ignorantia, C. qui admitti, & in l. ubi, D. de edendo, l. fin. C. de testam. late Maurit. in tract. de restit. in integr. cap. 84. & 85. post Alexand. cons. 14. in fin. vol. 2. l. interpositas, in princip. & in fine, C. de transact. Neque [sect. 33] ex ea conventione, vel approbatione solvendi tributa, ulterius obligatio nata fuit, ut decidit in terminis text. in l. cura, in princ. vers. Nec si per vim, D. de muner. & honor. Hippolyt. cons. 99. n. 2. Roman. cons. 252. num. 5. Ruin. cons. 196. in fin. vol. 1. Quia eas tantum conventiones Praetor probare debet: Quae neque dolo malo, nec contra leges, aut decreta Principum fiunt, neque quo fraus cuique eorum fiat; ut sunt expressa verb. I.C. in l. iuris gentium, §. Praetor, D. de pact. & §. dolo malo, ibi: Dolus fit ex calliditate. Et quando iudex non exequitur suum offi[sect. 34]cium, neque interponit suum iudicium, sed potius sequitur conventione, vel transactionem partium, perinde est, ac si illis non ipse sententiam ferrent, l. Paulus respondit 47. vers. Quaero, an si Titia, in fin. D. de bon. liber. ibi: Quoniam non suum iudicium, sed alienum secuta sit. Et [sect. 35] omnes defectus & nullitates, quae poterant allegari contra conventionem, possunt allegari contra talem sententiam, vel approbationem, l. si expressim, D. de appellat. gloss. 1. communiter recepta in l. cum prolatis, in fin, D. de re iudicat. l. si Praetor 75. §. Marcellus, D. de iudic. l. cum a te, D. de dolo, l. cum non iusto, & l. sententiam, D. de collus. detegen. optime Bart. in l. si is ad quem, D. de acquir. haered. Angel. & Imola in l. qui Romae, §. duo fratres, D. de verb. oblig. & plura referens Decius cons. 603. num. 14. Et quemadmodum [sect. 36] sententia lata ex falsis instrumentis, vel testibus est nulla, l. Divus, D. de re iudic. l. 1. & per tot. C. si ex fals. instr. l. sub praetextu, cum alijs, C. de transact. ita lata praetextu falsae, illicitae, & reprobatae coventionis: falsum enim, aut iniquum fundamentum, & causa reddit sententiam falsam & nullam, Innoc. in cap. quoniam contra falsam, per text. ibi de probat. cap. inter ceteras cum materia, de re iudic. In quorum consequentiam [sect. 37] semper vidi tales conventiones, & approbationes tanquam nulliter, & de facto procedentes, de facto etiam annullari & revocari, iuxta doctrinam text. in l. 1. §. & hoc edictum, D. si mulier ventr. nomine, quem ad id putat singularem Roman. sing. 266. & multis ornat Vantius in tract. de nullit. tit. quid sit nullitas, col. 3. remotisque inconvenientibus, & sublato iniusto excessu, rem ad suam naturam reducere, & iustam, ac moderatam tributorum praestationem, dumtaxat conservare, ipsosque Commendatorios ad restitutionem excedentis summae condemnare, ac compellere, utpote, qui [sect. 38] nullum iustum titulum, nec bona fidem praetendere possunt, quae cum dolo, & legum transgressione dari non potest, l. si servus communis, §. quod si gerens, D. de furtis, l. Celsus, D. de usucap. cap. gravis, cum alijs iur. vulgat. de restit. spol. optimus text. inl. quemadmodum 7. in fin. C. de agricol. & censit. ibi: Malae fidei namque possessorem esse nullus ambigit, qui aliud contra legum interdicta mercatur, & prosequitur late Covarr. in reg. possessor, 2. par. §. 6. num. 1. & Gil kenius de praescript. 2. par. per tot. De quo [sect. 39] Commendatarij iuste queri non possunt: Quorum no fit causa deterior, sed formae suae redditur: ut alias inquit. I.C. in l. si unus, §. pactus ne peteret, D. de pactis. In eo quoque non minus graviter [sect. 40] dicti discussores Indorum excedere solent, quod largitionibus Commendatariorum corrupti, plures interdum tributarios, quam re vera existant, describut, vel Indorum Regulis, vulgo Curacos, o Caciques, ob eandem, vel alias causas faventes, aliquos supprimunt, & occultant, qui re vera describi potuissent. Quod ubi dolo so & fraudulento animo fit, peccatum morta le in se habet, & restitutionis obligationem in ducit, non secus ac in illis resolvimus, qui iu stam tributorum solutionem impediunt, aut fraudant, ut tenent DD. communiter, praecipue Valencuela Piscator in l. omnes omnino, C. de annon. & tribut. lib. 10. num. 4. & probat l. 4. tit. 14. lib. 6. Recop. in forma iuramenti ibi apposita. Quinimo & in foro exteri ori arbitrio iudicis puniri possunt, ut tradit id em Piscator num. 5. & Menoch. de arbitr. lib. 2. cent. 4. casu 397. num. 6. Et [sect. 41] officiales, exactores, & tabularij tributorum, qui aliquem non exemtum extra matriculam relinquunt, vel ei falsam immunitatis apocham dederint, quem necessitas tributariae functionis constrinxerit, censitorum peraequatorumque provincialium iudicum peraequatione firmata, falsarij dici possunt, & flamarum supplicio puniuntur, ut probat text. in [sect. 42] l. 1. C. de immunit. nem. conced. lib. 10. quem ibi Bart. Platea, & DD. merito notabilem appellant & valde singularem Roman. singulari 385. Pone quod notarius, cum poena notarij falsum committenis in alijs casibus mitior sit, ut in l. 1. ad finem, C. ad leg. Cornel. de fals. l. 6. tit. 7. par. 7. cum alijs adductis a Iul. Claro lib. 1. sent. §. falsum, vers. Fabricans, Tiber. Decian. lib. 7. crim. cap. 23. & Menoch. de arbitrat. casu 306. & seqq. Atque adeo legem illam abolitam esse, & ordinaria falsi poena puniri tabularium, qui tale instrumentum confecerit, bene observat Piscator in ead. l. 1. num. 5. ad finem. Et quicunque [sect. 43] alij, qui tempore numerationis, & discussionis provinciales occultaverint, aut exportaverint, tributa eorum solvere tenebuntur, & alijs praeterea poenis puniendi venient, ut docet text. in l. quisquis, l. si per aequatores, C. de censib. & censit. lib. 11. l. forma, §. si vites, D. de censib. l. si servus navam, §. interdum, D. de furtis, cum traditis a Luca de Pena in ead. l. quisquis. Vbi [sect. 44] illam notabilem vocat contra Baronem, qui ex tyrannide, vel alia nequitia, cogit vassallos suos a villa, seu castro discedere, quod teneatur proeis, & pro bonis stabilibus, quae deserunt, praestare Regiae Curiae solitas functiones. Et Ego non [sect. 45] minus notabiliter expendere solitus sum, pro Caciques, & Indis principalibus populorum Indicorum, qui vix se abstinere possunt a furto, & substractione plurium Indorum, quando tributantium discussio, & computum fit, ut tributa illorum Indorum sic substractorum, vel subreptorum, sibi exigant, & usurpent, atque in proprios usus convertant. Et plane [sect. 46] cum in discussoribus haec procedant, quos ideo ex viris probatis, & conscientiae timoratae eligi debere Regiae schedulae admonent, & maxime illa expedira Matrit. 1. Iun. ann. 1562. quae habetur lib. 2. impress. pag. 164. Non minus curandum est, de exactorum electione, & reprimendis excessibus, quos in exigendis, & colligendis Indoru tributis quotidie committunt, qui eis molestiores, & graviores esse solent, quam ipsa tributa. Quos [sect. 47] Exactores Veteres Excussores & Compulsores vocabant, quia debitores tributorum diligenter inquirebant, & usque ad peram (quod aiunt) & sacculum excutiebant, & solvere compellebant, l. ult. C. de apparit. praef. ann. l. 3. C. de lucris advocat. l. 2. C. de excus. & exactor. lib. 12. & notat, ultra alios, Guido Pancirola in thesaur. var. lect. lib. 1. cap. 77. pag. 105. & Vvaremundus cap. 6. verosimil. fol. 90. Eosque semper [sect. 48]duros, acerbos, & iuiurios esse solere, vel sacrae litterae ostendunt, quae hac de causa illos passim abominantur, ut pater Exodi cap. 22. ibi: Si pecuniam dederis populo meo pauperi, qui habitat tecum, non urgebis eum quasi exactor, & Iob cap. 3. & 39. & Zachar. 9. ubi inter alia beneficia, quae Deus populo suo fecit, unum tanquam notabile commemorat, quod illum ab exactoribus liberavit; sicut in contrarium in siguum irae minatur Isaiae 3. & Lucae 12. se missurum exactores crudeles, ut bene advertit Petr. Greg. lib. 3. de Repub. cap. 9. n. 19. ubi alia de exactorum crudelitate, & eius remedijs commemorat, Flores de Mena d. cap. 1. §. 3. num. 156. & Matth. Lopez Bravo de Rege & regendi ratione lib. 3. pag. 35. ubi concludit exactoribus idem esse fisci ministerio, ac ipsius praedae praeponi, & alia adducens Dom. Episcop. Chilens. Villaroel in lib. Iud. pag. 39. 96. & 620. Qua de causa [sect. 49] graves poenae istis exactoribus in officio suo excedentibus, vel plus iusto exigetibus a iure impositae sunt, l. omnes, C. de annon. & trib. l. 1. & seqq. C. de exact. tribut. lib. 1. l. fin. D. de concuss. Et [sect. 50] aliquos legimus, priscis apud Romanos temporibus, graviter castigatos fuisse, eo nomine, quod sub titulo tributorum, bona miserabilium populantur, ut Iulius Tutus Capito, & Pleminius, de quibus referunt Tit. Livius lib. 2. belli Punici, & Cornel. Tacit. lib. 16. & 20. annal. morte hac de causa damnatos, bonaque illorum populis restitura, quibus fraudem, & damnum fecerant. Estque [sect. 51] eo magis execranda eorundem exactorum crudelitas, quo personae, a quibus tributa exigunt, pauperiores, & miserabiliores existunt, quales nostri Indi revera comperiuntur, qui [sect. 52] optime exactoribus respondere possent, quod Andronicos Temistocli respondisse narrant Plutarchus in eius vita, & Herod. lib. 8. scilicet, quod cum ab eis peteret ingentem auri quantitatem, diceretque ad eam exigendam duos se Deos secum afferre, nempe suasionem, & violentiam: respoderunt, se quoque duos summos Deos in sui favorem habere, qui illos defenderent, nimirum summam paupertatem, & summam ei obteperandi impossibilitate. [sect. 53] Quae aliquando talis in Indis reperitur, ut in eis verificetur, quod olim sanctus Papa Greg. valde dolens ad Augustam scripsit lib. 4. epist. 33. Corsicae exactiones tam dure fieri, ut filios suos, insulares vendere cogerentur, ut tributa persolverent. Ipse quoque Dominus Amos 2. Israelis improbitate execratur pro eo, Quod vendiderit pro argento iustum, & pauperem pro calceamento. Et Isaias Propheta severe increpat eiusmodi rigidos exactores, dicens: Percutitis pugno impie, & omnes debitores vestros repetitis. Quae omnia a nostris cum Indis agitari, non ignorant, regionis Americae experti, ut bene, & pie observat Acosta de procurat. Indor. salute lib. 3. c. 16. pag. 337. Cui addo verba [sect. 54] Salviani lib. 5. de gubern. Dei, qui nostros Indos veluti intuens, ita de simili suorum temporum, & provinciarum calamitate scriptum reliquit: Sed quid possunt aliud velle miseri, qui assiduum, imo continuu exactionis publicae patiuntur excidium, domos suas deserunt, ne in ipsis torqueantur; exilia petunt, nesupplicia sustineant, ad hostes fugiunt, ut vim exactionis evadant. Et ob hanc rationem [sect. 55] summopere semper Reges nostri curarunt, ut cum Indis in hac exactione benigne, & suaviter ageretur, ut tradit Matienzus d. 1. par. cap. 13. & 16. & Agia in suis respons. de servit. person. pag. 47. Acosta d. lib. 3. cap. 15. pag. 332. ubi inquit, quod [sect. 56] quae nostris Barbaris in hoc, ut in alijs incommoda accidunt, hominum magis nequitiae, quam administrationis vitio referenda sunt. Et cum principio [sect. 57] detectionis Indiarum, ipsi Commendatarij tributa sibi debita propria auctoritate ab Indis perciperent, id propter excessus, quos committebant, varijs schedulis prohibitum fuit, & cura haec ipsis Indorum Caciques, & principalibus, seu Secundis Personis (ut vocant) iniuncta est, a quibus [sect. 58] tamen innumeras vexationes, sine ulla remedij spe, recipiunt, nam contra eos miseri Indi loqui non audent, ut ait idem Agia ubi sup. & melius Ioseph. Acosta, omnino legendus, a cap. 16. pag. 338. Et hac propter locorum Praetoribus eadem cura simul iniuncta fuit. Qui cum peius caeteris (ut plurimum) in hoc se habeant, cum gravi Indorum iactura, aliquando tractatum fuit, ut haec illis, & Caciquis cura tolleretur, ut patet ex schedula ann. 1550. Et [sect. 59] Commendatarij petere, & impetrare solent, ut sibi provisiones concedantur, quarum vi per se, vel suos procuratores hanc praestationem curare possint, interveniente tame ad id manu, & auctoritate Rectoris provinciae. Nemo quippe [sect. 60] in causa propria iudex esse debet, l. 1. & 2. C. ne quis in sua causa, l. nullus 14. C. de Iudae, & in terminis exactionis tributorum text. in l. 2. C. de canone largitional. l. ab unoquoque, C. de ann. & tribut. l. in fiscal. & l. missi opinatores, C. de exact. tribut. ubi Bart. Platea, & Piscator, & Paris de Puteo de syndic. verb. Negligentia, cap. 2. num. 3. qui tractant, [sect. 61] qualiter exactores tributorum debeant coram ordinarijs comparere, & qualiter Rectores, ac Praesides provinciarum, & alij iudices ordinarij, si ad id requirantur, opem, & auctoritatem suam eisdem impertiri teneantur: & est elegans decis. Boer. 55. num. 4. ubi in specie loquitur de hac exactione tributorum per dominos facienda. Et [sect. 62] hodie de iure nostri Regni huius exactionis modus praefixus videtur per legem 6. & 13. tit. 14. lib. 6. & l. 13. tit. 8. lib. 9. Recop. Qui tamen in his Indiarum partibus non observatur, maxime ubi agitur de tributis Regiae Coronae applicatis. Nam vel ipsi Correctores ea exigunt, & ad officiales Regiae Gazae remittunt, vel cum eiusmodi officiales plenam iurisdictionem in debitis fiscalibus exigendis exerceant, iudices executores pro tributis mandare solent, qui per se ipsos Indos excutiunt, & absque auxilio ordinarij pignorum, & personarum captione, & alijs duris, ac varijs medijs ad solutionem tributorum copellunt. Qui [sect. 63] quidem, & alij, qui eiusmodi exactionibus operam navant, crudeliter saepe solent in miseros Indos, eoruque Caciquos, & principales saevire, eos acriter verberando, & diuturni carceris taedio afficiendo, quod sanevalde excusare deberent, cum sit [sect. 64] contra textum expressum in l. nemo, C. de exact. tribut. lib. 10. ubi sic Imp. Constantinus scribit: Nemo carcerem, plumbatar umque verbera, aut pondera, aliaque ah insolentia iudicum reperta supplicia, in debitorum solutionibus, vel a perversis, vel ab tratis iudicibus expavescat. Carcer poenalium, carcer hominum noxioru est, &c. Ex quo notavit Bart. & reliqui DD. ibidem, quod pro tributis, & alijs debitis publicis, & fiscalibus, non debet quis poni in gravi, & diuturno carcere, nec novitates aliquas pati in persona, maxime si bona habeat, unde solvat, aut alijs ad id suavioribus modis allici possit. De quo etiam agunt Palac. Rub. in rep. Rubr. de donat. inter, in princip. num. 12. Covar. lib. 2. var. cap. 1. num. 4. in fin. Ioseph. Ludov. decis. Perus. 32. num. 1. par. 1. Brunorus a Sole in locis commun. verb. Capere, n. 1. Boer. decis. 60. n. 3. & Menchaca controv. illustr. lib. 2. cap. 26. num. 1. Erant autem [sect. 65] plumbatarum verbera, de quibus Constantinus agit (ut hoc obiter advertamus) quasi flagellum ex funiculis, in quorum summitatibus glandes plumbeae erant impactae, & his terga, ac collum damnati hominis verberabantur. Pondera vero plumbea, quae non ad caedendum, sed ad distrahendas iuncturarum compagines applicabant, cum danatis sublime suspensis, revolutis brachijs eiusmodi pondera deorsum ad pedes alligarentur, quod hodie dicimus, Tormeto de garrucha, de quibus agit Ammian. Marcel. lib. 28. & 29. Prudentius in Peristephan. hym. 10. in Roman. Ambros. epist. 17. lib. 2. & ad interpretationem dicti text. & aliorum Cuiac. ibid. illustriss. Cardin. Baron. in Martyrol. die 6. Iunij ages de Q. Artemio Martyre pag. mihi 251. & Brisson. Kalinus, & alij de verb. iur. verb. Plumbatae. Sed an Indi, qui tributa solvere nequeunt,[sect. 66] ut a carceribus, & compedibus liberentur, cessionem bonorum facere possint? in quaestionem potest, & solet vocari. Et sunt plures, qui hoc facile non admittunt, co quod eiusmodi remedium in debitis fiscalibus exclusum arbitrentur, ex d. l. nemo, l. sacrilegij, §. fin. D. ad leg. Iul. pecul. & doctrina Bart. in l. 1. §. sabinus, num. 2. D. de cess. bonorum, Bald. & Castrens. in l. propter honorem, per text. ibi, C. qui bon. ced. poss. Ang. in §. fin. num. 3. Inst. de action. Guid. Papae decis. 211. num. 3. Socin. reg. 46. fallen. 8. cum quibus & alijs de communi testatur Valencuela Piscator in d. l. nemo, num. 5. Quibus adstipulatur [sect. 67] l. 5. tit. 9. lib. 9 Recop. quae debitores, aut conductores gabellarum expresse a beneficio cessionis excludit. Sed nihilominus contrariam sententiam in nostro casu, & similibus veriorem esse recte censet Piscator ubi sup. iuribus, quae contrarium probare videntur, sigillatim respondens, eo quod nusquam tributorum, aut collectarum debitoribus hoc remedium denegatum reperiatur, nisi in specie d. l. 5. Recop. quam contra aequitatem naturalem esse, secundum quam cessioni renuntiari non potest, advertit Baeza de inope debit. cap. 13. a num. 14. Azev. in l. 5. tit. 16. lib. 5. Recop. Flores de Mena d. quaest. 1. §. 2. n. 149. Covarr. ubi sup. num. 5. & ultra eos late prosequitur Matth. Brun. in tractat. de cess. bon. q. 11. quintae quaest. princip. Menchac. de succes. creat. par. 1. lib. 1. §. 6. num. 46. Bart. sibi contrarius in l. is a quo, D. de aqua pluvia arcen. ubi docet, quod cedendo fundum regulariter liberatur quis a collectis, uti & ab alio quovis publico debito, l. qui pater, C. qui bon. ced. poss. §. item si quis, Instit. de societ. [sect. 68] Ne sit deterioris conditionis, qui quasi invitus, quam qui ultro obligatur, ut in simile arguit Brunus d. tract. q. 14. q. 4. princip. & Synopt. observ. de tribut. cap. ult. ubi bene addit durum, & inhumanum fore, quem ad impossibile redigere, cuius inopia actionem reddit inanem, l. nam is nullam, D. de dolo & paupertatis nullam habere rationem, quae [sect. 69] tamen ex aequo & bono circa collectarum exactionem per censitores habenda est, ut in cap. praeced. retulimus, & probat gloss. in l. omnes pesitare, verb. Compelletur, C. de annon. & tribut. lib. 10. Ioan. Ferrar. Montan. lib. 6. cap. 6. in fin. Franc. Marc. decis. Delph. tom. 1. q. 458. num. 12. & Andr. Gaill. de arrest. Imp. cap. 9. num. 20. Plane [sect. 70] compensatio regulariter in tributorum, & collectarum exactione admitti no solet. etiam de certo, & liquido debito, nedum de illiquido, vel simili, quod tractum, & causae cognitionem desideret, l. in ea, quae, ubi Castrens. l. si ex venditione, C. de compensat. l. ob negotium, D. eod. l. non utique, §. si autem, D. de administ. rer. ad civit. pertin. iuncta l. fin. C. de compensat. cum traditis ab AEgid. Thomat. in tract. de collect. §. exposuimus, num. 19. & Synoptica observat. ubi sup. cap. ult. in princip. Quod tamen ego (& quod de excludenda in tributis bonorum cessione aliqui dicunt) in illis dumtaxat intelligerem, & practicarem, quae fisco praestantur, & publicam causam respiciunt, non vero in alijs, quae Indi privatis Commedatarijs persolvunt, etiam si haec ex Regia concessione, & liberalitate percipiant. Nam [sect. 71] certi iuris est privilegij, vel specialitatis ratione cessante, vel mutatione personae, quae est immediata causa privilegij, privilegium quoque cessare, & rem ad terminos iuris communis reduci, l. Athletae, §. 1. ibi: Quod in praesidatu sunt, l. Geometrae, ibi: Donec curam gerunt, & l. ide Vlpian. D. de excusat. tut. l. Paulus, & ibi Batt. D. de acquir. haered. l. licitatio, §. ult. D. de publ. & vectigal. l. generaliter, C. de Episcop. & cleric. l. 1. C. de impon. lucrat. descript. lib. 10. gloss. in cap. cupientes, §. insuper, vers. Et nihilominus, de elect. Ioann. Monach. in cap. 1. verb. Evestigio, & ibi Archid. Ioann. Andr. & Ancharr. de stat. Monach. lib. 6. cu alijs, quae copiose more suo congerit Tiraq. in tract. de cessante causa, 1. par. n. 210. 217. & 242. His alia de tributorum exactione, & solutione, non incongrue subnectere possem, verum quia ab eorum scriptis peri possunt, qui de re hac peculiares tractatus scripserunt, id tantum addere contentus ero, [sect. 72] non esse interpellandos, nec concutiendos Indos pro solutione tributorum diebus festivis, ac solenibus in Ecclesijs, vel circa eas, ubi ad audienda sacra concurrunt, hoc enim pie, & provide cautum est per Regiam schedulam datam apud Div. Laurent. 5. Septembr. ann. 1520. Ea nimirum ratione, nec hoc timore ab eisdem templis, & sacris frequentandis abigantur, quod pariter sancitum invenio in Concilio Limensi 3. pag. 176. ubi omnes Indoru citationes & negotiationes in Ecclesijs prohibuit, & ortum habet ex l. nemo Martyres, C. de sacros. Eccles. ubi DD. Ac similiter [sect. 73] no debere eosdem Indos quidquam pro apochis solutionis tributorum tabellionibus iudicibusve praestare, l. 6. tit. 14. lib. 6. Recop. & schedul. data Pintiae die 28. Febr. ann. 1551. quae est in 2. tom. impress. pag. 162. Et multo minus [sect. 74] tributa ad partes remotas portare, sed in locis consuetis, & ubi ipsi resident, vel bona possident, pro quibus tributa persolvunt, l. forma, D. de censib. l. rescripto, §. si quis, D. de muner. & honor. l. 5. tit. 9. lib. 7. Recop. Bart. & DD. in l. 1. C. de mulier. & in quo loco lib. 10. communis secudum Alexand. cons. 52. lib. 5. & cons. 101. n. 4. lib. 1. & cons. 68. num. 10. lib. 2. Decius, Aretin. Paris. & alij, quos refert, & sequitur Valencuela Piscator in l. 2. num. 5. C. de annon. & tribut. ubi num. seq. infert, & probat, etiam consuetudine immemoriali induci non posse, quod tributa extra loca, ubi sunt possessiones, exsolvantur. Ad quod etiam Regia schedula expedita videtur data 9. Octobris ann. 1553. tom. 2. pag. 253. cuius praxis in his Peruanis regionibus ea est, ut Indi suas taxas ad locum, ubi est caput territorij sui, & arcam, quam dicunt communitatis, deportent, ibique Praetori correctorive tradant, a quo solutionis apocham recipiunt, & salarium vecturae, & itineris, iuxta l. operae 21. D. de oper. libert. Qui mox, quae fisco pertinent, ad Regios officiales sui districtus remittere debet, quae vero Commendatarijs, eis praestare. Et [sect. 75] hanc solutionem pro ea parte, quae in pecunia taxata est in auro, vel argento probato, & publica forma signato facere debent, ut decidit, & exprimit alia Regia schedula data Matriti 13. Iulij ann. 1578. tom. 3. pag. 363. & cap. epist. ad Proreg. Dom. D. Franc. a Toleto 1. Decemb. ann. 1573. tom. 2. pag. 236. quia haec est moneta, quae in his regionibus currit, & usitatur, & sic non infringitur iuris traditio, quae habet, debitores tributorum, vel aliarum quantitatum in moneta qualibet usuali, & currenti solvere posse, ut per text. in l. 6. tit. 14. lib. 6. Recop. Specul. in tit. de solut. §. nunc aliqua, vers. Pone, Oldrad. cons. 31. & plures alij, quos refert, & sequitur Parlad. 2. quot. cap. fin. §. 17. Covarr. de veter. numism. collat. cap. 7. §. 1. Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloss. 2. per totam, Cevall. pract. comun. q. 219. Gail. lib. 2. observ. cap. 73. Misynger. cent. 4. observat. 1. Annaeus Robert. lib. 1. rer. iud. cap. fin. Fachin. lib. 2. cotrovers. cap. 9. & 10. & in terminis tributorum loquens Piscator in l. unica, in fine, C. de collat. aeris lib. 10. & conducit l. 6. tit. 21. lib. 5. Recop. Sed circa hoc saepe in quaestionem vocari vidi, an Indi, [sect. 76] quod in annona, & alijs speciebus tributi nomine praestare iubentur, iuxta formam, & taxationem sibi praefixam, in pecunia numerata, si velint, solvere possint, etia invitis Commendatarijs, eiusdem taxae consideratione habita, non autem excrescentis valoris, quo dictae species hodiernis temporibus aestimari solent, vel possunt. Et breviter resolvendum censeo, inspiciendum esse an in taxae praesinitione pecunia tantum in obligatione posita fuerit, species autem in facultate solvendi? An vero, licet tora tributi quantitas pro singulis Inis in certa pecuniae summa aestimata sit, haec summa distincte, partim in pecunia, partim in speciebus, tunc certo pretio taxatis, solvi iubeatur, prout [sect. 77] in hoc Peruano Regno ex ordinationibus, & taxationibus Dom. Proegis D. Francisci a Toleto, auctoritate Regia iam consirmatis, factum videmus. Nam primo casu, Indorum electio erit, quid, vel in quo solvere velint. Secudo vero non ita, cum tam pecunia, quam specles illo pretio moderatae, in obligatione posicae fuerint, & eam exacte adunguem impleri, tum ipsorum Commendatariorum intersit, tum etiam Reipublicae, cui consultum voluit Legislator in his speciebus designandis, & consignandis, ut Indi rustic is operibus, & alijs similibus operam darent, & fructuum ac vestium copia in Regno suppeteret. Quae distinctio colligitur [sect. 78] ex text. celebri iuxta una eius lecturam, in l. si quis stipulatus fuerit decem in melle 57. D. de solution. ubi gloss. alia iura similia allegat, & melius Bart. ibid. num. 3. ubi docet, quod quando illa stipulation dece in melle dabis? eo animo concipitur, ut necessario solutio in melle facienda sit, tunc debitoris electio non est, quia utrumque est in obligatione, l. 1. §. an potest, D. de const. pecun. & hunc animum colligi, si taxata fuerit quantitas pretij, & aestimationis mellis, veluti si ita stipuler, decem mihi dabis in melle ad raionein unius floreni pro quolibet cado? quiet proprie casus de quo loquimur, atque ita solutis speciebus, aliud pro alio ab Indis non solvitur, sed quod vere debitum erat, ut latius ad eiusdem textus illustrationem, ultra Angelum, Castrensem, & alios ordinarios ibidem, consideravit Lasarte in tract. de decima vend. cap. 7. num. 6. & 7. Onzius Pacorvinus 1. pat. obser. cap. 6. Brisson. de solution. lib. 1pag. 195. & Frederic. Husanus in tract. de hominibus prop. 4. quaest. princip. memb. 1. n. 76. vers. Tertia quaestio est, pag. mihi 172. & seqq. dum similem quaestionem resolvit; An dominus operas hominis sui possit in pecuniariam praetationem, & e contrario, pro libito convertere. Et iuxta hanc resolutionem semper in occurrentibus litibus iudicavi, licet non defuerint, qui contrarium secuti sint, [sect. 79] moti eo, quod durum videatur Indos ad praestaionem specierum iuxta antiquam tamam compellere, cum hodie supra modum earum valor excreverit, & Commendatarij, Indorum labore, & sudore, eiusmodi augmento ditescant. Quamobrem [sect. 80] aliquae Indorum provinciae, ut est illa de Caqutingora, & Calacoto en los Pacaxesa, Regtas provisiones ad pecuniam dumtaxat persolveridam impetraunts Caeterum si haec ratio constringerer, idem in vassallis Hispaniae obtinere deberet, [sect. 81] quos tamen scimus, eosdem furmenti modios nunc dominis solvere, quos centum ab hinc annis persolvebant, licet multo pluris hodie, quam olim triticum & aliae speciess similies aestimentur. Plane [sect. 82] ubi Indi ob anni inclementiam fruges, vel vitiatas, vel parvas collegisse, aut alium tristem, & cal amitosum casum allegant, & probant, ut ab specierum solutione excusentur, tunc, ut pecuniam pro illis solvant, Proreges deccernere solent, & illam, ob eandem miserationem, non secundum praesentis temporis, sed secundum antiquae taxae pretium moderari, quod in conscientia eosdem Indorum Commendatarios, sive Patronos, etiam nemine iubente, facere debere pie, & iuste observat Acosta d. lib. 3. cap. 16. pag. 336. & seq. rectissime, & multum in nostris terminis addens, [sect. 83] ne Patroni sinantur permutationes cum Indis facere, a quibus lige prohibentur. Solent quip pe pro veste (exempli causa) argentum pro frumento vestem, pro radicibus aliud aliquid, saepe etiam ipsorum operas, quaerere, quod totum p eriniquum experientia monstravit. Et si enim pretium aequale videantur, & petere, & capere, tamen re vera, & sibi utiliora, & Indis grav iora moliuntur. [sect. 84] Pro quibus defendendis, & sublevandis in hoc, ut in alijs invigilare debemus, ne miserorum cervices, vel novis pensionum oneribus premant, vel auctioribus cumulent, vel durius quam par sit, duri semper exactores excutiant. Neque enim esse potest Proregis, Praesidisve leve, aut venia dignum erratum, ubi vel studio partium, vel rei cognoscendae negligentia, vel proprij sensus siducia, in tanto negotion labitur. Nam ut praeclare inquit Cassiod. lib. 7. var. epist. 14. in sin. [sect. 85] Idonei damna vix sentiunt, tenues autem levi dispendio vulnerantur, quando vel mediocri iniuria totum videtur amittere, qui exiguum cognoscitur possidere. # 21 CAPVT XXI. De decimis Indorum, & an, & ex quibus illas solvere debeant? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiprimi. -  1 ARgumentu de tributis ad decimas validum & frequens est in iure. -  2 Indi ad Fidem coversi an decimas solvere debeant? in quaestionem vocatur. -  3 Decimas in totum ab Indis praestari debere, cum tributa Regibus praestent, multi opinantur. -  4 Decimae debentur Deo, ut tributa Regibus, in fignum dominij universalis. -  5 Concilij Laterancensis, & D. Clementis verba expenduntur circa praecisam obligationem decimarum. -  6 Decimas non solum po sitivo, verum naturali etiam, & divino iure deberi, est communis opinio omnium fere Canonistarum. -  7 Decimarum obligatio, omnes fideles generaliter comprebedit, atque adeo & Indos. -  8 Iudaei, & infideles inter fideles commorates, an & quando decimas solvere debeant? -  9 Indi non videntur a decimis excusandi ob rusticitatem, aut paupertatem & quare, & num. 15. -  10 Decimarum praestation est in rusticis lex Agraria prima. -  11 Decima prius solvenda est, quam tributu. -  12 Rustici non solum pro decimis, verum & pro expesis in lite super illis causatis, possunt conveniri, & incarcerari. -  13 Rusticis ipsis, & agricolis utile est ad multa decima solvere, ex D. Chrysost. -  14 Decima solvit animal quoddam in Lybia, ex ijs, quae venatur, unde, qui eas detrectant, deteriores sunt Lybicis feris. -  15 Pauperes non excusantur a solutione decimarum, & quare? -  16 Decimarum solutio neminem pauperiore effecit, sed potius ditiorem & beatiorem. -  17 Caput decimae, & cap. revertimini16. q. I. expenduntur. -  18 Remissio ob sterilitatem denegari solet ijs, qui decimas non solverunt, & quare? -  19 Sterilitas saepe contingit ob peccata, & maxime ob detrectationem decimarum. -  20 Decimas, qui non dat Deo, impio militi dabit, -  21 Ecclesia, & Ecclesiastici in decimis ab omnibus exigendis, habent fundatam suam intentionem. -  22 Indi non videntur excusandi a decimis, nisi ostendant peculiare privilegium. -  23 Regulam, vl praesumtionem iuris, quicontar se habet, probandi onus incumbit. -  24 Intentionem suam, qui de iure fundatam habet, nihil amplius probare debet. -  25 Erectiones Ecclesiarum Indiarum generaliter iubent decimas ab omnibus solvi. -  26 Concilium Mexicanum, & Limanum de decimis, etiam ab Indis solvendis, speciale mentionem faciunt, & sunt approbata a sede Apostolica. -  27 Concessio Pontificis plenum dominium tribuit donatario etiam sine traditione. -  28 Schedulae Regiae plures referuntur, quae Indos decimas solvere debere iubent, aut insinuant. -  29 Ferdinanai Cortesij epistola, & iudiciu circa decimas Indorum refertur. -  30 Decimarum ab Indis exactio comissa fuit Proegi Peruano Dom. D. Franc. a Toleto, & quid iller responderit. -  31 D. Franc. a Toleto Peraanus Prorex decimas simul cum tributis Indorum miscuit, & solvi praecepit. -  32 Comes del Villar Prorex Pcruanus quid scripserit circa decimas Indorum, & quod responsum accepit. -  33 Consuetudo multum operatur, & valet in materia decimarum, sed requiritur, quod sit uniformis, & legitime praescripta. -  34 Consuetudo immemorialis non potest allegari pro Indis, nec contra eos in materia decimarum. -  35 Praescriptio quadragenaria ut valeat, & utilis sit in materia decimarum, requirit expressam, vel tacitam approbationem Romani Pontificis. -  36 Praescriptionem non decimandi ne Indi introducant Imp. Carol. V. providit. -  37 Indos pro nunc non debere integre decimas solvere, verius, & receptius est. -  38 Indis non est mirum decimas remitti, cum etiam tributa recenter conversis remittantur. -  39 Indi in multis provincijs non possunt iam appellari Neopbiti, sed adhuc blande cum eis agendum est. -  40 D. Pauli locus, & exemplum expenditur, qui nihil pro praedicatione sumebat, ob vitandum offendiculum Evangelij. -  41 Decimae laudabiliter remittuntur, ubi sine scandalo requiri non possunt, ex D. Thoma. -  42 Decimae non solum possunt, verumetiam remitti debent nationibus, quae se velle coverti dicunt, sine oncre decimarum, ex Caietano. -  43 Decimae laudabiliter non exiguntur, quado adest consuetudo legitime praescripta eas non solvendi. -  44 Decimae secundum veriorem opinionem T beologorum dimanant a iure divino, quo ad obligationem alendi ministros Ecclesiae, sed quoad quotam sunt de iure positivo. -  45 Decimarum quotae taxatio in summo Pontifice residet. -  46 Azevedus notatur, dum putat in T ridentino definitum esse, quod decimae debentur iure divino. -  47 Decimae privilegio, vel consuetudine ex causa in totum remitti, vel multum moderari possunt, data aliunde sufficienti sustetatione Ecclesiasticorum. Cap. in aliquibus, de decimis, expliatur, & illustratur, ibidem. -  48 Theutonici qualiter decimas solvant? -  49 Concilij Lateranensis locus insignis expenditur, agens de quibusdam gentibus, quae decimas ex more non solvunt. -  50 Decimarum solvendarum obligatio non comprebedit speciale privilegium, aut exetionem habentes. -  51 Indi cum in taxis, simul cum tributis, decimas solvant, alia earum praestatione gravandi non sunt. -  52 Consuetudine essici non potest, ut aliqui in totum eximantur ab obligatione decimarum. -  53 Decimarum quota bene potest moderari, aut mutari ex iustis causis. -  54 Decimas tuta conscientia non solvit ille, qui eis opus habet ad sustentionem, nec tenetur restituere, si postea efficiatur solvendo. -  55 Schedulae, quae decimas integre ab Indis praestari iusserunt, nunquam fuerunt executioni mandatae, sed imo per alias derogatae, quae referuntur. -  56 Decimas consuetas tantum, & eonsueto modo. Indi, ex novi Indiarum legibus, praestare iubentur, nisi voluntarie alias solvere velint. -  57 Indi ubi eorum status patitur, debent suaderi ut sicut Hi spani decimas solvant. -  58 D. Toribius Alfonsus a Mogroveio Arcbiepiscopus Limanus laudatur, & quid consuluerit circa decimas Indorum. -  59 Ioannis Matienzi iudicium circa decimas Indorum. -  60 Iosephus Acosta fatetur iu stum esse, ut Indi ministros Evangelij suis largitionibus alant. -  61 Doct. Fracisus Carrascus scripsit de decimis Indorum advocans pro Decano, & Capitulo Cuzquensi. -  62 Decimarum ab Indis praestandarum consuet formam Auctor mutari non debere sentit, & quare? -  63 Decimarum solutionem detrectare non videtur, qui quovis alio modo praestat necessaria ministris Ecclesiae. -  64 Pontifex potest populum eximere a praestatone decimarum, si ex al ijs bonis, aut eleemosynis clero, & Ecclesijs satis provisum sit. -  65 Decimas, & tributa Indorum cum summa moderatione taxari deber, sentit Ioseph. Acosta, cuius verba referuntur. DE tributis quidem ad decimas, quas Indi praestare debent, vel solent, opportune nunc noster sermo transitum faciet, [sect. 1] cum de illis ad has regulariter valeat argumentum, cap. tua nobis, de decimis, cap. decimae 16. q. 1. cum alijs, quae late congerit Everard. locis in legalib. loco 72. A tributo ad decimam, Card. Bellarm. lib. 1. controvers. cap. 25. Ioan. Gutier. lib. 1. pract. cap. 18. num. 7. & Camill. Gallinius de verb. signif. lib. 5. cap. 16. num. 398. & alij apud novissimum alvar. a Velasco in axiomat. iur. litt. A. num. 547. Et eo utentes nonnulli hanc quaestionem negative resolvant, quam huius capitis scopum praesixi. An [sect. 2] scilicet, Indi, ubi ad Fidem conversi sunt, decimas solvere debeant? vel sint eis aliquo iure, aut ratione remissae, vel remittendae, aut temperandae, ut facilius, & commodius ad Fidem allici, & in ea consirmari possint? Primo enim loco considerant, [sect. 3] quod cu Regibus, & dominis temporalibus in subiectionis, & recognitionis signum tributa persolvat, ut fuse in superionbus capitibus probatum reliquimus, nulla est ratio, cur eos a decimarum praestatione excusemus, [sect. 4] quae Deo Opt. Max. in signum universalis dominij praebentur, & ab eo institutae tanquam debitu exigi possunt, ut in simili docet text. expressus in cap. parochianus, & in d. cap. tua nobis, cap. cum sit, cap. cum tua, de decimis, cap. praeter hoc 32. dist. cap. omnes 6. q. 7. Concil. Trid. sess. 25. cap. 12. de refrmat. ibi: Cum decimarum solutio debita sit Deo, qui eas dane noluerint, aut dantes impediunt, res alienas invadunt. Et magis [sect. 5] in nostris terminis Concil. Lateranense generale sub Innocent. III. cap. 54. dum inquit. Statuimus, ut in praerogativa dominij generalis exactionem tributorum, & censuum praecedat solutio decimarum, &c. Quod & habet text. eiusdem Innoc. in cap. cum non sit in homine 33. de decimis, & D. Clem. lib. 2. const. Apostol. cap. 31. & 38. ubi ait: Episcopos, & Sacerdotes, Principes & Reges vestros putate, & tributa tanquam Regibus penditote, de vestro enim illos, & domesticos illorum, alio oportet, &c. Quorum, & aliorum iurium, atque auctoritatum argumento, [sect. 6] decimas non solum positivo Pontisicum iure, verum naturali quoque, & divino deberi comunior est omnium fere Canonistarum opinio; ut post gloss. & DD. in Rubr. & cap. 1. de decimis, in Decret. & in Sexto, tradit Card. cons. 26. Gigas cons. 119. num. 2. Navarr. in Manual. cap. 21. num. 28. Covarr. lib. 1. variar. cap. 17. num. 2. Rebuss. de decimis, q. 1. Did. Perez in l. 1. tit. 5. lib. 1. Ordin. col. 117. Paul. Fusc. de visit. lib. 2. cap. 21. num. 40. Alfons. a Casrolib. 5. advers. haeeses, verb. Decimae, Crespet. in summ. Eccles. discip. eod. verb. Azeved. in l. 1. tit. de los diezmos, lib. 1. Recop. Petr. Gregor. lib. 2. syntagm. cap. 22. num. 21. & cap. 24. & plures alios referes Cened. in collect. 56. ad. Decretum, Cevall. 1. par. commun. opin. q. 437. Anastas. Germon. de sacror. immun. lib. 3. c. 19. a num. 11. & optime disputans, pluresque errores haerericorum refutans, & de iure naturali, & divino deberi resolvens, Bellarm. d. lib. 1. controvers. cap. 25. P. Franc. Suarez de Religione, lib. 1. cap. 9. & 10. Marta de iurisd. 2. par. cap. 33. Marescotus lib. 2. var. cap. 54. & 108. & Galganetus de iure publico lib. 3. tit. 54. Secvndo, Pro eadem negativa opinione considerari potest, quod praedicta obligatio, quemadmodum adeo superiori, & generali ratione fundatur, [sect. 7] ita ad omnes mundi homines, & praecipue ad Christianos generaliter pertinet, cap. 1. 16. q. 7. cap. tua nos, cap. in aliquibus, & per totum, de decimis, l. 2. tit. 19. par. 1. ibi: Tenudos son todos los omes del mundo de dar diezmo a Dios, e mayormente los Christianos, porque ellos tienen la luz verdadera, i son mas allegados a Dios, que todas las otras gentes, &c. Quod cum ita se habeat, non videtur dubitari posse, quin in hac generali obligatione, & dispositione Indi quoque comprehendantur, cum Christiani sint, & de gremio sanctae Matris Ecclesiae. Cum [sect. 8] etiam Iudaei, & quicunque alij infideles, Christianis Prinsipibus subditi, ad decimas solvendas compelli possint, maxime si colunt praedia Christianorum, ut in cap. fin. de Iudaeis, cap. de terris, ubi Abbas de decimis, iunctis alijs, quae eleganter tradit Oldrad. cons. 87. & cons. 91. quem refert & sequitur Carol. Tapia in Rubr. de constit. Princip. cap. 1. num. 55. Mantua consil. 188. col. 2. Cevallos pract. commun. tom. ult. cap. fin. num. 360. & latius rem discuties Rebuff. d. tract. de. decim. q. 5. num. 11. Moneta in eod. tract. par. 5. num. 38. & Ant. Ricciull. omnino videndus in tract. de iure person. lib. 2. cap. 9. per totum. Neque ad hoc praecepto [sect. 9] allegatio, vel excusatio rusticitatis Indis proficier, quia rustici nullum privilegium habent, quo a decimis eximantur; non magis, quam a praediario vectigali, aut solario pensitando, ut bene ob servat Rhenat. Chopp. de privil. rust. lib. 1. par 1. cap. 7. num. 3. dicens, [sect. 10] quod decimarum praestatio, est in rusticis lex Agraria prima, fundiisque vectigalibus imposita; usque adeo ut [sect. 11] prius solvenda sit, quam tributum, ut in dict. cap. cum non ab homine: & hinc concludens, non solum pro decimis, [sect. 12] verum & pro expensis in lite super decimis factis, rusticos conveniri, & in carcerem detrudi posse, ad hocque Arrestum Parisiensis Senatus allegas. Quibus conducit [sect. 13] locus D. Chrysost. homil. 18. in ac T. Apost. cap. 8. ubi inquit: Ad pacem ipsorum rusticorum agricolarum, utile esse, decimas solvere, & ad securitatem agri conducere: ubi forte legendum, Et ad saturitatem. Et alter Simon Maiol. in. dieb. Canicul. colloq. 7. de quadrup. in fin. ubi refert (cu AEliano lib. 4. de hist. animal. cap. 52.) in Lybia [sect. 14] animal esse, cuius nomen nondum est cognitum, cum enim venatu vivat, in undecim partes praedam seper dividit, decem quidem comedens, & undecimam relinquens, & subdit Maiol. Vt hinc pateat Lybicis feris deteriores esse, qui in agro decimam non dimittant, inusum Ecclesiae pauperumque distribuendam. Et pariter [sect. 15] praetextu paupertatis Indi se excusare non poterune, cum & pauperes, obligentur ad decimas solvendas, sicut. & alij, qui pauperes non sunt, ex docctrina D. Thom. 2. 2. quaeft. 87. art. 4. ubi Sotus, & alijs, Atexand. de Ales 3. par. quaest. 55. Rebuff. Sylvest. & alij, quos refert & sequitur P. Suarez d. cap. 16. num. 15. Marta de iurisdict. 2. par. cap. 43. ex num. 25. Carrascus in quaest. sup. Recop. cap. 6. §. 1. & ante eos Hostiens. in summ. de decimis, num. 16. Quia [sect. 16] exdecimarum praestatione nemo est effectus pauperior, sed imo, qui, illas libentutus Deo offert, & consecrat, uberiores semper fructus cosequitue, & ut refert B. August, relatus ab Hostiens. ubi. sup. Maiores notriideo copijs omnibus abundabant quia Deo decimas dabant. Et idem magis in nostris terminis [sect. 17] repetit idem S. Doct. lib. 50. hom. 48. relatus in cap. decimae 66. 16. q. 1. inquiens, quod Decimae tributa sunt egentium personarum, quod si decimam dederis, non solum abundantiam fructuum recipies, sed etiam sanitatem corporis, & animae consequeris, &c.. Eoque etiam respiciens D. Hierony. relatus in cap. revertimini, ead. Caus. & q. cum multa in eos dixisset, qui decimas solvere recusant, illud. Malach, adducit cap. 3. Quia mihi non dedistis decimas, & primitias, idcir co in fame, & penuriamaledicti estis, & vos me subplantastis, sive fraudastis, atque privastis gens tota (id est) ex toto gentiliter viventes, ut ibi explicat glossa. Quod est adeo verum, [sect. 18] ut licet remissio ob sterilitatem colonis fieri soleat, l. licet, C de locat. cum similibus, id tamen locum non habeat, ubi conductor in solvendis decimis negligens fuit, quasi tunc damnum casus fortuiti, culpa quoque eius datum videatur, ut argumento dictorum iurium tener Ioan. Andr. Hostiens. & Domin. quos refert, & sequitur Gregor. Lop. in l. 22. verb. Porsu culpa, tit. 8. par. 5. Vivius lib. 1. commun. opin. 153. & ad alia delicta extendens, & late rem tractans Carrocuius in tract. de locato, tit. de remiss. Pension. quaest. 8. num. 40. Benincasius de privil. paupert. 6 speciali in iudicijs, num. 4. Cenedus collect. 116. ad Decretal. n. 3. & Caballinus milleloq. 594. ubi aliqua de causis sterilitatis adducens, tando conaludit, propter [sect. 19] peccata cotingere; cui similis est Symmachus lib. 10. epist. 54. ubi, quod religio neglecta parit sterilitatem, & Rebuff. d. tract. de decimis, q. fin. num. 12. ubi inquit: Videmus armigeros spoliare rusticos, quos non spoliarent, si iustas decimas, & integras solvissent, [sect. 20] quia, qui non dat decimas Deo, impio militi dabit Vt minatur August. in cap. decimae 16. q. 1. & tradens alia Carrasc. d. cap. 6. §. 1. num. 7. & seqq. Tertio eadem opinio fulcitur ex eo, quod quemadmodum fiscus in exactione tributorum suam intentionem fundatam habere dicitur, ut tetigimus sup. cap. 19. num. 3. [sect. 21] ita Ecclesia, & Ecclesiastici in decimis ab omnibus fidelibus exigendis, ut probant iura in principio praecedentis argumenti relatae, & text. in cap. decimas 47. cap. revertimini 65. cap. decimae tributa sunt 66. 16. quaest. 1. cap. parochianos 14. cap. ex parte Canonicorum 21. de decimis, & cap. 1. eodem tit. in 6. & in Clement. cap. fin. de paroch. cap. ult. ut lite pend. cap. 1. in fin. de verb. signif. lib. 6. cap. dudum 31. de decim. ibi: Intentione tua de iure communi fundata petijsti, ubi gloss. verb. De iure, l. 2. & 7. & 13. tit. 20. par. 1. l. 1. & 2. tit. 5. lib. 1. Recop, cum alijs, quae post Div. Thom. in 2. 2. quaest. 87. art. 3. tradunt Card. Socin. Ias. & Bertrand. quos refert Rebuff. de decim. q. 7. num. 5. Perez in l. 1. tit. 5. lib. 1. Ordin. gloss. 1. vers. Quartum dubium, col. 190. Caputaquens. decis. 290. Vnde Indi ab hac communi obligatione, & praestatione excusari posse non videntur, nisi [sect. 22] particulare privilegium, sive exemtionem Apostolice sedis se habere ostenderint, aut probaverint, ut in simili inquit gloss. in dict. cap. a nobis, cap. ad audientiam, cap. ex parte, cap. licet, de decim ubi Hostiens. Ioan. Andr. Panorm. & alij, Rota divers. cora Augustino lib. 3. decis. 1592. Nam illi, [sect. 23] qui habet contra se regulam, seu praesumtionem iuris, incumbit onus probandi, ut tradit gols. recepta in Rubr. de regul. iur. in 6. ad finem, ibi: Et potior est eius causa, pro quo facit regula, habet enim adversarius ostedere necesse rationem, quare in illo casu regula non loquitur, gloss. etiam in l. omnis definitio, D. eod. tit. Alciat. de presumt. 3. par. in. princ. num. 3. & plures relati a Covar. lib. 2. resol. cap. 6. n. 1. & cap. 12. num. 4. & Mascard. de probat. 3. par. concl. 1222. num. 2. 7. & 10. Et e cotrario, [sect. 24] qui de iure suam intentionem in decimis fundat, nihil amplius probare tenetur, cap. cum in tua, cap. cum contingat, de decimis, Ant. & Cardin. in cap. nobis, eod. tit. & Rebuff. in tract. de congrua portione, q. ult. num. 107. & 110. cum alijs. Quod privilegium nunquam Indis concessum esse comperimus, [sect. 25] quin potius in omnibus creationibus Ecclesiarum Cathedralium istarum Indicarum regionum, quae a sede Apostolica consirmatae sunt, expressa mentio habetur de decimis, quae ab Indis, ut & ab alijs fidelibus praestandae sunt, & de earum divisione: & idem invenitur in [sect. 26] Concilio provinciali Mexicano ann. 1546. & Limano ann. 1567. par. 2. Can. 82. pag. 58. & in altero ann. 1583. act. 3. cap. 13. pag. 157. & act. 4. cap. 12. pag. 192. ubi ita generaliter cavet: Iuri communi, & antiquo inhaeres sancta Synodus, Praecipit stricte, decimas solvi Ecclesiae ex omnibus terrae fructibus, etiam silvestribus, etiam sponte nascentibus: nam si a Deo omnia dominantur, qui dat omnibus abunde ad fruendum, aequum sane est, ut ipsi dominatori per suos fideles aliqua ex parte reddatur Primitiae quoque de omnibus terrae fructibus dentur, ac per Praelatum ijs, quibus de iure competunt, distribuantur: quae Concilia Pontificia quoque authoritate munita sunt, ut constat ex Bulla in eorum intio praefixa. Vnde, licet praedictis Ecclesijs iuris comunis regulae non assisterent, possent quidem virtute huiusmodi titulorum, & concessionum decimas Indorum percipere. Nam [sect. 27] per cocessonem a Pontifice factam, etiam sine traditione acquiritur donatario plenum dominium rei, ut probat text. in cap. si tibi absenti, de praeb. lib. 6. c. dilecti, de donat. Bart. 1. fin. D. de constitution. Princip. ubi notant Alberic. & Bald. idem Bald. in l. si quando, la. 1. C. de bon. vacant. lib. 10. & in cap. ad audientiam, de praescript. & in cap. de iudicijs, Angel. in l. officium, D. de rei vind. in fin. Alex. cons, 187. in causa dilecti, col. fin. vol. 2. & cons. 3. vol. 2. Ias. in praelud. feud. num. 72. Decius cons. 191. num. 11. & cons. 234. num. 14. & cons. 271. Qvarto & ultimo, quod si Regias schedulas inspiciamus, eisque (etiam in spiritualibus) robur aliquod dare velimus, virtute delegationis Apostolicae, quam Reges nostri in his Indiarum partibus habrer dicuntur, ut alio loco trademus. Adhuc [sect. 28] tamen ijsdem illis schedulis haec Indorum a decimis exemtio satis firmiter adstrui, vel tueri non poterit, cum nimis confusae, variae, & interdum contrariae in hoc articulo reperiantur. Nam in primis ex Ant. de Herrera deducimus in histor. general. Ind. decad. 4. lib. 6. cap. 11. anno 1529. in quodam consessu Barchinonae habito, de rebus ad Indorum coversionem, & gubernationem pertinentibus, serio tractatum, ibique resolutum fuisse, Indos nulli fervitio personali adstringi debere, non magis ac caeteros Regis subditos, & vassallos, & solum debere Deo decimas solvere, nisi per aliquod tempus earum illis remissio fieret, & Regi tributae, quae iuxta illorum vires, & regionis commoditatem aequa videri possent. Et Fr. Ioannes Torquemada in Monarch. Ind. 3. tom. lib. 15. cap. 1. apponit epistolam [sect. 29] Ferdinandi Cortesij scriptam Imper. Carolo V. in qua inter alia petit, & consulit, ut religiosi viri ad Indos convertandos, & instruendos mittantur, illisque Indorum decimae, ad vitae sustentationem, & templorum constructionem necessariae, applicentur, & quod reliquum fuerit, Regi reservetur, impetrata ad hoc Romani Pontificis facultate. Et in Nova-Hispania comperimus, decimandi onus Indis iniunctum, ex schedula ann. 1536. ad Proregem D. Ant. de Mendoca directam. Et apertius ex Concilio Mexicano ann. 1546. & schedula in eius confirmationem missa, que, saltem ex pecudibus, frumento, hordeo, & serico, Indos Novae-Hispaniae decimare supponit. Quae in Quitensi etiam provincia observari iussa fuit per aliam anni 1554. & in Limensi per aliam ann. 1557. Et expressius per quoddam caput Regiae epistolae 28. Decemb. ann. 1568. scriptae Proregi Peruano D. Franc. a Toleto, [sect. 30] quod iussit, ut illico remotis disputationum, & opinionum ambagibus, decimas integre, & indistincte ab Indis, & ab Hispanis ex omnibus rebus, & fructibus solvi praeciperet, & etiam personales moderate taxatas, & hoc ita peracto, ex tributis Indorum illud omne detraheret, quod antea pro doctrina, & sublevatione clericorum eis iniunctum erat. Quod tamen cum ipse Prorex ita generaliter statui durum esse, & pluribus difficultatibus plennum, respondisset, ei iterum rescriptum fuit, in supremo Indiarum Senatu, rem maturiori consilio deliberandam, pendere, & ut ipse interim hoc negotium, quo melius, & commodius posset, pro sua prudentia, & dexteritate disponerat. Quod [sect. 31] implens, & executioni mandans, edixit, ut ex tributis Indorum salarium Parochorum deduceretur, quod in Peruano hoc Regno Synodum vocant, & Praeterea fabricae Ecclesiae, cui subsunt, hospitali, in quo curantur, certa alia quantitas ex eisdem tributis assignaretur, hocque tandiu duraret, quandiu lndi decimarum communi solutioni non assuescerent. Et cum postea in Limensis Audientiae districtu introductum fuisset, ut Indi decimas solverent de fructibus, quos colligunt ex rebus & fructibus, quas Hispani ex Castella asportarut, [sect. 32] Prorex Comes del Villar consuluit, iustum videri, ut quod hoc valrert eisdem Indis ex taxis, & tributis iuxta cautione D. Franc. a Toleto relevaretur, & responsum accepit in epist. 12. Februar. ann. 1589. praedicti D. Fracisci vestigijs haereret, quaeque ille in taxis ordinavit, modis, quibus melius posset, exequeretur. Quae omnes schedulae, aliae, quae reperiuntur in primo tomo impress. ex pag. 139. aperte osendunt, quantum in hoc articulo variatum fuerit, & hoc effcit, ut neque consuetudine decimas non solvandi, Indi invari posse videantur. Nam etsi [sect. 33] haec in decimis maxime admittatur, & operetur, cap. in aliquibus, de decimis, Div. Thom. 2. 2. quaest. 87. artic. 1. Covarr. lib. 3. variar. cap. 17. num. 8. Didac. Perez in l. 1. tit. 5. lib. 1. Ordin. Gutierr. lib. 2. Canon. cap. 21. num. 35. Paris. cons. 25. lib. 4. ex num. 21. & plures relati a Patre Suarez in tract. de Religione, lib. 1. cap. 12. num. 5. & novissimo D. Ioann. del Castillo lib. 7. controvers. cap. 2. ubi plura in materia decimarum congessit. Requiritur tamen, ut sit uniformis, & immemorialis, ac legitime praescripta, ut resolvit Rebuff. in dict. tract. de decim. quae. 13. num. 53. quod in nostro casu non procedit ex supra relatis. Et ex eo [sect. 34] quia non potest in his provincijs dari tempus immemorabile, cum sit recens Indorum detectio, & conversio, & multo magis recens taxatio Proregis D. Francisci a Toleto, ad cuius usque taxam, nihil fixum, & certum hac in parte erat stabilitum. Necnon etiam [sect. 35] quia ad inducendam in decimis quadragenariam utile, & validam praescriptionem requiritur expressa, vel saltem tacita approbatio Romani Potisicis, ut post gloss. in. c. cum in tua, de decim. tenet Abb. ibid. col. gloss. & idem Abb. in. cap. cum in aliquibus, eodem titulo, Hosties. in summ. de decim. q. 7. num. 16. Rebuff. ubi sup. latissime Mascard. de probat. concl. 424. num. 32. & 37. Suar. dict. lib. 1. cap. 13. num. 9. in fin. Extatque [sect. 36] expressa provisio Imper. Carol. V. dat. Tolet. 27. Februar. ann. 1534. dict. 1. tom. pag. 199. quae Mexicanae Audientiae iniungit, ut formam excogitat, qua madiante, Indi praescriptionem non decimandi inducere nequeact, & videat, an commodius sit, ut decimarum loco praedia, quae antea ad cultum idolorum colebant, nunc ad constructionem, & sustentationem Ecclesiarum, & ciericorum excolere cogantur. Sed his non obsantibus, affirmativa pars superioris quaestionis verior, & receptior videtur, & in his Indiarum provincijs frequentius practicatur, scilicer [sect. 37] ab Indis hodie, vel pro nunc, non debere decimas exigi, & ut exigantur, id cum maximo temperamento, & moderatione faciendum esse. Pro qua, qui pugnant, sequentia argumenta, cotrarijs quidem non leviora, aut adducunt, aut adducere possunt. Primum, quod si (ut praediximus) de tributis ad decimas valet argumentum, [sect. 38] mirum videri non debet Indis recens conversis decimarum praestationem remitti, cum etia tributa ad aliquod tempus remissa videamus, ut dixi sup. cap. 19. num. 74. Et licet [sect. 39] vere in multis provincijs iam non possint appellari Neophiti, cum tam ipsi, quam eorum paretes baptizati fuerint, ex his, quae aliud agens, considerat Covar. in Clement. si suriosus, 2. par. §. 2. num. 8. & Zapata de iustitia distriburiva, par. cap. num Adhuc tamen cum multi convertendi supersint, & conversi non usquequaque in Religione Christiana confirmati videantur, oportet sane cum illis blande agere, & a decimarum integra gravique & rigorosa exactione abstinere, ut in simili colligitur [sect. 40] ex eleganti loco D. Pauli 1. ad Corint. 9. ubi agens de obligatione exhibendi, & alendi ministros, & praedicatores sancti Evagelij, inquit, se hac potestate usum non fuisse, sed omnia sustinere, ne quod offendiculum Evangelio Christi daretur. Cuius loci auctoritate motus [sect. 41] D. Thom. 2. 2. quaest. 87. ad finem docet, laudabiliter Ecclesiae ministros decimas non requirere, ubi sine scandalo requiri non possunt, propter desuetudinem, vel propter aliquam aliam causam. Et magis in terminis [sect. 42] Caietan. ibid. in haec verba: Nota, quod si gens aliqua vellet Fide Christianam amplecti, sine onere decimarum, non solum Ecclesia posset eis hoc concedere, quia Ecclesiastica authoritate decimae debentur, sed deheret hoc eis concedere, quia ministri Ecclesiae maiorem debent habere curam spiritualium bonorum in populo promovedorum, quam temporalium colligendorum, & Apostoli exemplo efficere deberent, ne decimarum onus praestet impedimentum Evangelio Christi. Idem quoque sequedo D. Thom. tradit Florentin. in summ. 2. par. cap. 3. §. 6. Sylvest. verb. Decima. q. 4. & eos referens Ioan. Gutierrez lib. 2. can. quaest. cap. 21. num. 51. Nisi [sect. 43] quo D. Thomae doctrinam intelligunt, quando adest consuetudo legitime praescripta, quae potuit obligationi decimarum derogare, & est videndus Fr. Raphael de la Torre in 2. 2. 1. tom. pag. 459. ubi Caietani doctrinam amplectitur, & prosequitur. Secvndo facit, quia licet (ut diximus) multi astirment, decimarum praestationem iure Divino institutam, & iniunctam fuisse, atque adeo ab omnibus sidelibus, sine remissione, aut excusatione, praetari debere. Plurimi tamen [sect. 44] ex Theologis, & nonnulli ex Canonistis serio affirmare audent, hoc potius humano, & Pontificio positivo iuri tribuendum esse, solumqe in Republica Hebraeoium iure Divino solvi debuisse. Vel certe, quod, & si origo praestationis decimarum, quatenus sunt nenecessariae ad sustentationem ministrorum Ecclesiasticorum, a iure Divino dimanet: attame quota debeat esse haec pars, quae decimarum nomine, aut loco ministris praestetur, iuris quide humani esse, & [sect. 45] potestatem, hanc quotam terminandi, in summo Pontifice residere, ut pro concordia pugnantium opinionum bene, post alios, resolvit Covar. lib. 1. var. c. 17. n. 2. Rebuff. in tract. de decimis, q. 1. a num. 2. Soto de iust. & iur. lib. 6. quaest. 4. art. 1. & 6. Less. in eodem tract.. lib. 2. cap. 39. dubit. 1. num. 6. Ioann. Gutierr. lib. 6. Canonic. quaest. cap. 21. num. 1. & 7. Navarr. de redit. quaest. 1. num. 59. & in Manual. cap. 21. vers. Ex quibus, ubi Pater Avila in eius compendio, ita breviter summat: Decima, quoad cotam, est iuris humani, quoad sustentationem est iuris Divini, Barbosa in l. Titia, num. 35. D. solut. matrim. Canisius de decim. cap. 13. n. 3. Ioan. Garcia de expens. cap. 9. ex n. 90. Heniquez in summ. lib. 7. cap. 26. Gabr. Vazq. in opusc. tit. de benesicijs, cap. unico, §. 1. dub. 1. Cened. in collect. 56. ad Decret. Cevall. q. 437. Bellarm. lib. controvers. de cleric. cap. 25. P. Suar. omnino videndus, de Religione, lib. 1. cap. 10. n. 7. & seqq. P. Marquez in Gubern. Christian. pag. 181. & Doct. Carrasc. in quaest. sup. Recop. cap. 6. in princ. per tot. [sect. 46] ubi bene notat Azeved. qui in l. 1. tit. delos diezmos, lib. 1. Recop. ausus fuit affirmare in Concilio Trident. absolute declaratum fuisse, decimas esse de iure Divino; nam sild Cocilum defini sset, contraria tantorum Parrum sententia sine errore, & censura stare non posset, quod nequaquam probare debemus. Et novissime plura docte congerens idem admittit Reverendiss. Dom. D. Felician. a Vega Eoiscopus de la Paz in suis relectionibus ad De cretales pag. 252. num. 43. &. 44. Dom Praeses Valencuela cons. 114. vol. 2. ubi plura de decimis utiliter congerit, & D. Ioan. del Castillo lib. 7. controvers. de tertijs, cap. 10. n. 8. ubi alios plures adducit. & ultra eos, ide resovit Britus in cap. 2. de locato par. 2. an. 30. Reinosus observ. 50. an. I Bleinianus de benef. lib. 1. cap. 4. a.n. 9. Aug. Barbosa in Pastoral. I. to. tit. 1. cap. 6. n. ult & de iure Eccles. lib. 1. cap. 6. n. 9. & lib. 3. cap. 26. n. 6. & Gilken. in Auth. quas actiones, C. de sacros. Eccles. a. num II. Ex quibus descendit, non solum privilegio Romani Pontificis, verum & consuetudine, quae idem operatur, cap. super quibusdam, ubi DD. de verb. signif. [sect. 47] effici posse, ut decimae ab aliquibus populis, vel personis in totum no exigantur, vel certe in moderata admodum quatitate, & ex aliquibus rebus, & fructubus, & non exalijs; maxime siex alijs bonis Ecclesiasticis, vel collationibus, quibus decimae compensentur, clero sit satis provisum, ut patet ex text. ad hoc capitali & expresso incap. in liquibus, de decim. & post D. Thom. ubi sup. tradit Covarr. dict. cap. 17. num. 8. & 9. Perez in l. 1. tit. 5. lib. cap. 12. num. 5. & seqq. Less. cap. 39. dubit. 5. num. 25. pag. 523. & Sarmient, de redit. Eccles. par. 4. cap. 2. num. 10. Idem quoque [sect. 48] docet, & late prosequitur Paul. Paris. cons. 25. lib. ex num. 21. ubi allegat exemplum Theutonicorum, qui solvut certas mensuras pro decimis, sive colligant fructus, sive non. Et Ego addo [sect. 49] insignem locum ex Concilio generali Lateran. 1215. Patrum sub Innoc III, cap. 53. ubi praesupponit, in aliquibus regionibus, quasdam gentes esse permixtas, que secundum suos ritus decimas de more non solvunt, quamvis censeatur nomine Christiano, iubetque, ut si his, alij, qui tale privilegium non habeant, praedia sua excolenda concesserint, decimas ex illis persolvant, ut fraus evitetur, & ad id si necesse fuerit, per censuram Ecclesiaticam compellantur, & subiungit: Illae quippe decimae necessario sunt solvendae, quae debentur ex lege divina, vel loci consuetudine approbata Tertio, pro eadem opinione considerari potest, quod etsi verum sit, obligationem praestandi decimas, omnes fideles generaliter comp ehendere, ut in contrariae patris argumento probavimus, [sect. 50] hoc tamen non includit, nec comprehendit eos, qui peculiare privilegium, vel exemtionem non decimandi habent, quales nostros Indos esse contendimus, ut colligitur ex text, gloss. Bald. & Angel. in l. fin. C. sine censu, vel reliq. Paul. Castrens. cons. 313. num. 5. lib. 1 Suarez allegat. 28. num. 20. late Redoan. in tract. de spolijs, quaest. 13. num. 39. Franc. Lucan. in tract. de fisco, & eius privileg. 3. par. num. 9. Maxime cum supponamus Indos non esse totaliter exemtos a praedicta praestatione, [sect. 51] cum in eorum taxis, & tributis, & in copio Vis oblationibus, & in alijs rebus, operibusque, alia praestent, & solvant, que dcimarum vicem sortiuntur, & ad cinfruam Ecclesiarum & ministrorum susten tionem sufficiunt, unde duplici obligatione gravandi non sunt. l unica. C. ne operae a collat. exig. cum suimilibus supra a nobis expensis hoc lib. cap. I. num. 25. Et [sect. 52] licet consuetudine effici non possit, ur aliqui in totum eximantur ab omnimoda obligatione decimarum, ex ijs quae tradit Anchar. cons. 196. q. 1. Turrecrem. in cap. revertimini, num. 12. 16. q. 1. Cardin. in cap. ult. de parochijs, Rebuff. de decim. q. 13. n. 40. Gutierr. d. cap. 21. n. 38. post Covarr. d. cap. 17. num. 8. & Carrasc. d. cap. 6. n. 1. &. late Marescotus lib. 2. var, resolut. cap. 95. num. 28. & 30. Bene tamen potest [sect. 53] quota moderi, vel modus praestationis mutari, ut supra retulimus, praesertim ubi id exigunt causae, & rationes, quae in Indis considerantur, & summa eorum rusticitas, tenuitas, & paupertas, quae eorum relevationem, suadet. Nam licet Auctores in argumento contrariae partis adducti, l. docuerint, paupertatem a decimarum praestatione non excusare, [sect. 54] Abbas tamen hoc indecisum relinquit, in cap, cum homines, de decimis, & in eam sententiam magis inclinat, quod ille, qui tenetur decimas solvere, si illis indigeat ad sustentationem, possit salve conscientia sibi tetinere. Quod aperte sequitur Ant. Butr. ibid. intrepide doces, quod decimae a pauperibus exigendae non sunt, Valencuela Piscator in l. omnes pen sitare, num. 7. ad finem, C. de annon, & trib. lib. 10. Cevallos quaest. 229 num. 22. & 23. ubi hocampliat, etiam si debitor perveniat ad pinguiorem fortuna. Pro quibus facit, quod in simili, de excufatione tributorum ratione paupertatis diximus sup. Cap. 19. Num. 31. & seqq. & alia, quae novissime congerit, V elasc. in tract. de privil. pauper. I par. 37 per totum, & cap. 27. num. 13. Qvarto, inspectis etiam Regijs provisionibus & schedulis, hae pars probabilior videtur. Nam licet illae, quas supra perpendimus, ab Indis decimas exigi iubeant, Nusquam [sect. 55] tamen executioni mandate fuerunt, quin potius cognita natura, & quod in alijs rebus, & in ipsis tributis, quod opus erat ad Ecclesiarum, & Ecclesiasticorum sustentationem praestabant, tandem iussum fuitper quandam schedulam ad Audientiam Mexicanam directam. Pintiae 14. Septemb. ann, 1555. quae habetur in I. tom pag. 186. ut nihil novi fieret & etiam in Nova- Hispania illa decimarum exactio cessaret, quae de frumento, hordeo, sericoque fiebat, virture dispositionis Concilij Mexicani, schedularu ann. 1543. & 1544. observado, atque in usum reducendo aliam schedulam datam Monzonij2. August. ann. 1533. quae extat in dict. I. tom. pag. 133. & decidie. ut decimae ex tributis deducantur, Et quoaniam contra hanc schedulam virtute dicti Concilij Mexicani procedebatur per Archipiscopum Mexicanum D. Fr. Alfonsum a Motufar, & alios Novae-Hispaniae Praelatos, qui generaliter utebantur censuris, Clement. cupietes de poenis, & Clement, Religiosi, de decimis. contra omnes, sive Indos. sive Hispanos, qui integre decimas non solvebant, expedita fuit Pintiae alia schedula 10. April. ann1557. quae districtius, & enixius praecepit, ut observaretur illa de ann. 1555. cuis item observatio iniucta fuit Proregi, & Auditoribus Peruanis per aliam schedulam eiusdem darae, quae habetur eod. I. tom. pag. 186. & 191. Vbi similes aliae reperiuntur, Episcopo Quitesi & Limano Senatui directae, quibus, iubetur, ut videant, & informent, an expediat, ut Indi de frumento, hordeo & serico decimam solvant ? ut in NovaHispania introduci coeperat, interrim tamen nihil innovari, neque ultra decimas, in tributorum taxis comprehensas, exigi pateretur. Et idem decidunt aliae schedulae noviores D. Regis nostri Philippi III. Pintiae 30. Septembris ann. 1603. & Ventosillae 15. & 25. April. ann. 1605. quae referuntur in summario legu Indicarum, D, Roder. de Aguiar. lib, 1, tit. de los diezmos, l. 38. quarum summa est [sect. 56] ut. Indi consuetas tantum, & consueto modo, decimas praestent, & ubi, voluntarie illas solvere voluerint, Praelati attente procedant, & Regiae Cancellariae curent, ne sub hoc praetextu iniuriam, & detrimentum patiantur. Quibus ita suppositis, Ego in hoc discordantium opinionem, & schedularum conflictu, ubi [sect. 57] res, & status Indorum id pateretur. non vererer consulere, & hortari, ut decimarum praestatio illis, sicut Hispanis, iniungatur, Na hoc securius est. & iuri divino, ac politivo coformius, ut oftendunt, iura & rationes pro priori opinione perpese. Quod idem cosuluisse video, [sect. 58] insignem illum, & non minus ob vitae sanctimoniam, quam ob dingnitatem Reverendiss. Dom. D. Toribium-Alfonsum a Mogrovejo Archiepiscopum Limanum, in quodam libello super hoc articuload Regium Senatum remisso, quem penes me habeo. Nec valde abest [sect. 59] Ioan. Matienz, in tract. M.s. de gubern. Reg. Peru I. par. cap. 38. nisi, quod hic, Indorum decimas tantum contrahit ad fructus, qui ex pecudibus, frumento, & alijs rebus, ex Castella ad Peruvium translatis, colliguntur, non vero ad fructus, quos indigenae ante Hispanorum adventum cognoscebant, & excolebant. In eadem quoque sententia esse videtur [sect. 60] disserffimus Ioseph. Acosta lib. 3. de procur. Indor, salut. cap. 10. pag. 313. ubi inter primos, ac praecipuos ministros, qui Indis necessarij sunt, Pastores animarum, & Doctores salutis aeternae connumerat: Et bos (inquit) eorum largitionibus ali, quos ipsi divino Verbi, & Sacramenti pane nutriunt, non tam dispositionis humanae, quam divini esse iuris notissimum est. Et ad id allegat illud D. Paul. I. Corint. 9, Deut 18. quod nemo debet proprijs stipenidijs militare, os bovi trituranti alligandum non esse, qui in sacrario operantur, quae de sacrario sunt edere, & operarium dignum esse mercede sua. Doctor etia [sect. 61] Franc. Carasc. magis ex professo hanc quaetionem examinandam suscepit, d. cap. 6. quaeft. sup. Recop. & tandem in eandem sententiam inclinat, tumultuarie in illo capite inserens allegationem, quam pro Decano, & Capitulo Cuzquensi contra Indos illius Dioecesis scripsit, dum Limae advocatus esset, & Ego in eadem lite. pro tribunali sedens, iudicantis munus obirem. Interium vero dum super hoc congruens resolutio sumitur, [sect. 62] nihil palne video, quod secundum iuris Divini, aut humani regulas instricta disputatione impediat. modum decimandi ab Indius usitatum, & simul cum tributis taxatum, servari, quamvis, quod ita persolvitur, minus sit, quam quod re vera ex decimis ominum fructuum integre persolutis, percipi potuisser. Quoniam hoc, privilegio. vel consuetudine recte concedi, aut induci potest. Et [sect. 63] non videtur decimarum solutionem detrectrare, qui quovis modo illud praestat, quod ad Ecclefiarum, atque Ecclesiasticorum congruam sustentationem sufficiens sit; cum quota illarum non sit iuris Divini, sed positivi, ut in argumentis secundae opinionis ostendimus, & egregie ultra alios ibi relatos observant Covarr. & Leonard. Less. d. lib. 2. iust. iur. cap. 39. dubit. 5. num. 25. dum aperte docent, [sect. 64] Pontificem posse populum a solvendis deeimis eximere, si ex alijs bonis Ecclesiasticis, vel collationibus, quibus decimae compensentur, clero sit satis provisum: & eiusdem opinionis esse videtur Gabr. Vazquez in opusc. de benef. cap. I. §. I. dub 4. & in nostris terminis Acosta d. lib. 3. cap. 9. pag. 309. Vbi [sect. 65] tam in taxandis Indorum decimis, quam tributis, summam moderationem desiderat, & ut non totum, quod solvere possint, ab illis extorqueatur; sed, quod sini, qui in eorum conversione praetenditur, sufficiens sit, & ita concludit: Excepto igitur eo, quod & spiritualibus, & civilibus praepositis necessarium esse prudens charitas sanxerit, quicquid ultra, salutis Indorum praetextu, nobis usurpamus, pro rapina ducendum est. # 22 CAPVT XXII. De eisdem Indorum decimis, & varijs quaestionibus circa eas usu frequentibus. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimisecvndi. -  1 INDI tuendi sunt in possessione solvendi decimas moderatas, & simul cum tributis taxat as. -  2 Novitas in materia detimarum semper uspecta, aut prohibita est. L. 6. tit. 5. lib. 1. Recop. novitates in exactione decimarum vetans, illustratur, ibid. -  3 Interdictum retinendae, & reliqua remedia possesoria competunt pro continuanda, & conservanda antiqua forma, & cosuetudine decimandi. Cap. dudum 31 de decimis, ponderatur. & illustratur, ibidem. -  4 Manutentionis remedium competit Indis pro sua consuetudine decimandi. -  5 Iudex ex officio potest providere manutetionem, iuxta antiquam formam, & cosuetudinem decimandi. -  6 Manutentio ut probetur, & concedatur in iudicio summario, unus tantum testis sufficit. -  7 Vti possidetis agenti, non nocet notorius defectus tituli. -  8 Interdicto retinendae agenti, non obstat expeptio de dominio adversarij. & ad quid oporteat illud articulari. -  9 Indi non privantur possessione, quam habent in modo decimandi, si per vim, aut dolum alia froma tentata fuerit. -  10 Indi eo ipso dicuntur in su possessione super modo decimandi turbari, quod Ecclesiastici aliquid per vim, aut fraudem cotra eam tentaverint. -  11 Possessio violenta nihil operatur. -  12 Indi, qui agunt de conservanda sua antiqua forma decimandi sunt rei, & ut tales tuendi, nisi intentio contraria sit clarior luce meridiana. -  13 Possessio antiquior semper praevalet, & nova praesumitur violenta, & clandestina. -  14 Limani Senatus sententia refertur in causa decimarum Ecclesiae del Cuzco contra Indos illius Dioecesis. -  15 Schedula quaedam refertur, quae iubet, ne fiat novitas cum Indis cuzquensibus in modo decimandi. -  16 Limanae Ecclesiae lis refertur, cum Indis illius archiepiscopatus, super modo decimandi, & de eius exitu. -  17 Audientiae Limanae rescriptum fuit, ut faveret Ecclesiae eiusdem civitatis, tanquam Metropolitanae. -  18 Decimarum nomine, si quid ab indis exigitur in Archiepiscopatu Limensi, & alijs, id omne de eorum taxis, & tributis detrabendum est. -  19 Sententiae unius partem non potest quis respuere, & partem approbare. -  20 Consuetudo, vel praescriptio in materia decimarum non extenditur de loco ad locum, vel de re ad rem, etiam ex paritate rationis. -  21 Consuetudo circuscribitur loco in quo est obtenta, & tantum habet de potentia, quatum de actu. -  22 Pacta sicut non extenduntur, ita nec consuetudo. -  23 Praescriptionis, & consuetudinis voces solent promiscue usurpari, licet re vera in pluribus differant. -  24 Decimarum, & aliorum vectigalium exactio magis regulanda est ex regulis consuetudinis, quam praescriptionis. -  25 Praescriptio iuris non solvendi decimas, requirit titulum, aut possessionem immemorialem, quae habet vim tituli. -  26 Consuetudo non dectmandi, vel certo modo decimandi, sufficit quod sit quadragenaria, etiam sine titulo, & bona fide. -  27 Azevedus notatur, dum requirit ad valorem consuetudinis de non decimado, quod sit immemorialis. -  28 Consuetudo obtenta in aliqua provinda, vel Episcopatu, debet servari in divisis ab eo. -  29 L. unica, C. de Metrop. Beryt. lib. 11. & l. si eadem, D. de officio assessor. ponderatur, & illustratur. -  30 Episcopatu ab uno si alius, vel alij dividantur, & creentur, eodem iure, quo antiquus, censendi sunt. -  31 Loca, quae accessorie uniuntur alicui regno, vel Metropoli observant, & sequuntur leges, & consuetudines loci superioris. -  32 Synodus sive salarium, quod Indi pro clericis praestant, exigendum est ante tributorum solutionem. -  33 Commendatarij, sive Patroni Indorum debent decimas solvere de speciebus, quas pro tributis Indorum accipiunt, & de schedulis, quae hoc praecipiunt. -  34 Consuetudo Indorum in modo decimandi non est damnosa Ecclesiasticis, quia quod isti non decimant, decimatur postea ab eorum Commendatarijs. -  35 Ecclesiastici si vellent ab Indis, & ab eoru Commendatarijs integras decimas percipere, his eaedem res decimarentur. -  36 Redecimam iura semper prohibuerunt, & locus Concilij Lateranensis ad hoc expensus, & alia iura, & schedulae Regiae. Cap. cum non sis, de decimis, illustratur, ibidem. -  37 Decimas personales Indi nullo modo solvere debent, imo nec Hispani, & de schedulis Regijs, quae hos disponunt. -  38 Decimae personales deberi videntur, ut praediales, secundum aliqua iura, quae referuntur. L. 7. tit. 20. par. 1. ponderatur, & explicatur, ibid. & num. 14. -  39 Decimae personales tolli, vel praescribi possunt, ubi priales sufficunt. -  40 Decimae personales in tota fere Hispania ex consuetudine legitime praescripta non exiguntur. -  41 Decimae personales non suntde iure divino, ubi ex praedialibus Ecclesiasticis satis consulitur. -  42 Decimae an debeantur de salarij famulorum, iudicum, & advocatorum, remissive. -  43 Indi iustissime a solvendis decimis personalibus relevari debent, & quare? -  44 Decimas an solvere integre debeant Caciques Indorum, & alij, qui inter eos tribut a non solvunt, & num. 48. -  45 Verbageneralia semper intelliguntur iuxta subiectam materiam, & rationem, qua nituntur, & praesertimin materia decimarum. -  46 Cap. dilecti filij, & cap. ad audientiam, de decimis, ponderatur, & illustratur. -  47 Privilegia, & consuetudines in materia decimarum, restringuntur, quia sunht odiosa. -  48 Decimas non magis a Caciquis, quam ab alijs Indis solvi debere Auctor putat, & rationes reddit. -  49 Opera, & industria unius saepe pro pecunia alterius valet. L. societas. §. 1. & l. si non fuerint, D. pro socio, ponderantur, & ilustrantur, ibidem. -  50 Decimae si longo tempore non petantur, remissae videntur. -  51 Decimarum causae an per laicos iudicari possint? & aliae quaestiones de decimis remissive. -  52 Consuetudo non decimandi, vel non integre decimandi, cessat, & vires amittit, ubi Ecclesijs incipit esse valde nociva. -  53 Populus nunquam ita liberari potest a decimis, quin Pontifex possit eas rursus imponere, quando opus esse iudicaverit. -  54 Privilegia quaelibet, quorum occasione Ecclesia reducitur ad paupertatem, cassantur, & annullantur. -  55 Privilegium, quod multis incipit esse nocivum, vel absorbet in totum ius alterius, no valet. -  56 Decimarum exactio, ut ab Indis suaviter fiat, Praelati admonentur. -  57 Exactores decimarum Indorum solent esse iniqui, & fraudulenti, & de notabili cuiusdam versutia. EX his, quae praecedeti capite diximus, multa inferre possumus, quae non utilia tantum, verum & omnino necessaria ad praxim huius quaestionis esse videntur. Quorum illud sit primum, [sect. 1] Indos, qui vel nihil, vel parum decimarum nomine solvunt, vel eas simul cum tributis pendunt, interim dum alia forma non constituitur, in hac possessione tuendos esve, nohilque contra eam per Ecclesiasticos novari posse, [sect. 2] ut in simili disponitur, in l. 6. l tit. 5. lib. 1. Recop. & observat Covarr. d. cap. 17. n. 8. vers. 9. Aragon. in 2. 2. pag. 952. corol. 1. Ioan. Gutierr. multum in nostris terminis loquens, d.c. 21. n. 39. in fin. & novissime d. Valencuela cons. 146. n. 52. fol. 290. ubi pluribus probat, quod novitas in decimis semper prohibita est, & suspecta esse debet. Et idem sentire & probare censendi sunt Auctores omnes, qui in hac materia decimarum [sect. 3] interdictum retinedae, & reliqua remedia possessoria concedunt, ex text. in cap. dudum 31. de decim. ubi id notat gloss. Butrius, Panormit. & reliqui, Ruin. cos. 164. per tot. lib. 5. Roland. a Valle consil. 9. num. 9. lib. 3. Rebuff. in tract. de decim. q. 9. n. 3. & 4. Menoch. de retinend. poss. remed. 3. q. 18. num. 134. Virgin. de Vocat. in tract. de interd. uti possid. cap. 2. num. 3. Atque [sect. 4] etia manutentionem ex cap. cum personae, §. si vero, de privileg. in 6. l. si in possessionem, & l. si ex possessione, C. ubi causae status, ubi notat Castrens. num. 2. quod quilibet est tuendus in sua possessione, cum alijs traditis a Lancellot. de attent. 2. par. cap. 17. num. 153. Capicio decis. 189. num. 5. & decis. 209. num. 12. & 13. Anton. Gama decis. 67. num. 3. Paleot. lib. 3. decis. 665. & Carrasc. ad leges Recopil. cap. 6. §. 3. num. 15. Quod est adeo verum, [sect. 5] ut vel iudex, ex officio possit hoc providere, si ex processu constet, Indos in ea possessione esse, ut tradunt Panorm. num. 21. & Butrius num. 11. in cap. cum venissent, de inst. Benintend. concl. 62. & plures alij relati a Vocatio ubi supra cap. 14. num. 23. qui addunt, [sect. 6] ad probandam & concedendam hanc tuitionem in hoc iudicio summario, sive de interim, unnum tantum testem sufficere, & [sect. 7] agenti uti possi detis in hoc casu defectum notorium tituli non nocere, ut post Abbat. in cap. licet causam, notab. 10. in fin. de probat. notat ibi Felin. num. 10. Henr. per text. ibi in d. cap. cum venissent, col. fin. Ferretus cons. 7. num. 7. & plures alij apud Menoc. d. rem. 3. q. 79. num. 634. & 675. Covarr. in pract. cap. 17. num. 6. ubi agit, an ille, qui habet contra se iuris dispositionem, sit manutenendus? & Tusch. litt. P. conclus. 441. ubi, quod possessor quamvis iniustus debet manuteneri. Quia ut eleganter observat Imola, & Beroi. num. 37. in cap. 1. de rest. spoliat. [sect. 8] non obstat agenti interdicto retinendae, quamvis de dominio adversarij constet, & ideo frustra de eo opponitur, ad effectum obtinendi, bene tamen licitum est articulari de dommio, etia ad effectum victoriae, ad coadiuvandam possessionem. Nam in causis spiritualibus, prout sunt decimales, quando agitur possesorio, venit incideter iudicium proprietatis ad colorandam possessionem, ut resolvit Menoch. d. rem. 3. num. 521. & q. 73. ex num. 88. & de recup. rem. 15. q. 36. Neque Indi censendi sunt ab hac possessione cecidisse, vel praedicta tuitione, aut manutentione privandi, [sect. 9] si forte per violentiam, aut per eorum incuriam, & animi demissonem, Ecclesiastici (prout passim contingit) integre ab eis decimas exegerint, vel ex aliquibus rebus, aut fructibus, ultra id, quod pro taxa praestare solent: nam eiusmodi actus nullum [sect. 10] ius eis tribuunt, vel Indis adimunt, quin potius ex hoc ipso dicuntur turbari in sua possessione, l. illicitas, in princip. & in §. veritas, & §. ne potentiores, D. de offic. Praesid. l. ne quicquam, §. advocatos, D. de offic. Procons. ibi: Caeterum opprimi aliquem per adversarij sui potentiam non oportet, l. extat, D. de eo quod met. caus. l. 1. §. sed si inter, ibi: Alter magis se possidere affirmat, D. uti possid. Bart. & DD. in l. si prius, 5. oppos. n. 3. D. de novi oper. nuntiat. Bald. in l. ordinarij, num. 12. C. de reivindic. Rebuff. ad leges Galliae, tit. de remed. possessor. art. 1. gloss. 2. num. 3. & 36. Afflict. decis. 394. & Menoch. de retin. remed. 3. num. 297. & n. 468. Ant. Gam. decis. 54. num. 3. & Osasc. decis. Pedem. 55. num. 1. Et [sect. 11] violenta possessio, autintroductio nihil operatur, ex late traditis a Bald. & eius Additionatore in tract. de vi turbativa, §. 1. per totum, & Tusch. pract. conclus. litter. P. concl. 412. Quin potius ex quo [sect. 12] Indi per dictas schedulas Regias, & longam consuetudinem sunt in dicta quasipossessione, & agut interdicto retinendae, sunt rei, ut in l. liberis, §. ult. de liberal. caus. & tradit Bald. cos. 454. num. 1. lib. 1. Tiraq. in tract. le mort. saisit. 6. par. declarat. 7. num. 1. Mieres de maiorat. 3. par. q. 16. num. 5. Quapropter qui vult eos vincere, & ad novam for mam decimandi copellere, sive agat, sive excipiat, debet ostendere titulum, privilegium, aut consuetudinem contrariam, luce meridiana clariorem, ut in simili probat text. in d. cap. cum personae, §. nos volentes, de privileg. & ibi DD. de privil. lib. 6. Et hoc est [sect. 13] quod vulgo dici solet, antiquiorem possessionem semper debere vincere, & praevalere; cum nova, aut posserior praesumatur violenta, & clandestina, & quaedam invasio, cap. licet causam, de probat. l. quamvis, §. 8. conductor, ubi Alexand. & alij, D. de acquir. possess. Ioan. Andr. in cap. saepe, de rest. spoliat. Bart. Imol. Alexand. & caeteri in l. si de eo, §. fin. de acquir. poss. idem Bart. in l. 1. §. ait Praetor, D. uti possid. & in l. unica, Creod. Bart. Socin. cons. 54. lib. 4. num. 19. Paul. de Castr. cons. 44. lib. 2. num. 3. Bellon. cons. 11. num. 4. & 13. Honded. cons. 20. num. 21. Cephal. cons. 341. num. 5. lib. 3. & late Bald. & eius Addit. d. tract. de vi turbat. §. 9. num. 151. & seqq. Menoch. de retinend. remed. 3. num. 225. & Tusch. d. concl. 412. ubi hanc doctrinam multis firmant auctoritatibus. Ex quibus [sect. 14] in facti contingentia decisum fuit in Limano Senatu, Indos cuzquenses in antiqua possessione, solvendi tantum decimas cum tributis taxatas, conservari debere, quavis Decanus & Capitulum Ecclesiae eiusdem civitatis, eos ad integram, & ordinariam decimandi formam compellere vellet, & plures actus antiquos, & recentiores allegaret, in quibus se ita exegisse dicebat; ac proinde contraraiam possessionem, vel consuetudiem acquisijsse. De qua lite meminit Doct. Carrascus d. cap. 6. n. 12. Et Ego habeo [sect. 15] schedulam Villisoleti expeditam 30. Septembr. ann. 1603. qua Proregi Comiti Montis-Regij iniungitur, ut curet, ne ab his Indis Cuzquensibus decimae exigantur, sed antiqua eis consuetudo servetur. A qua lite non multum abfuit alia [sect. 16] Ecclesiae Limanae, nisi quod melius probavit, antiquum in eo Archiepiscoptu morem fuiffe, ab Indis, decimarum iure ultra taxam exigere, ad rationem unius pro decem, ex frumento, ovibus, & caeteris rebus, quae dicuntur apud nos, Frutos de Castilla, & unius pro viginti ex maizio, Chuno, Panas, & alijs fructibus, vulgo dictis, De la tierra, quos ipsi ante adventum Hispanorum habebant, ut etiam refert idem Carrasc. ubi sup. num. 11. & quaedam schedula data Ventosillae 7. Februar. ann. 1602. in qua, cum Limense Capitulum quereretur, antiquam sibi consuetudinem circumscribi, decimas ab Indis, qui voluntarie eas, multis retro annis obtulerant, percipiendi, rescriptum fuit [sect. 17] Audientiae Limensi, ut partium iuri illaesa servaret, & de Ecclesia illius, ut pote Metropolitanae, comodis, & sublevatione satageret. In quo tamen erit advertendum, [sect. 18] id omne, quod ita ab Indis exigitur in hac Dioecesi Limensi, & in alijs, si quae sunt, quae simili decimarum perceptione fruantur, ex eo detrahendum fore, quod ipsi (ut saepe diximus) vice seu loco earundem decimarum in taxa sub nomine tribui praestabant. Sic enim aperte deciditur in schedulis Regijs sup. num. 15. relatis, & in ipsa taxatione Dom. Proregis D. Franc. a Toleto, & in consutatione Comitis del Villar, cui occasionem dedit haec ipsa exactio decimarum, quae Limae coeperat introduci. Et quod magis est, in ipsis sententijs, quae Limense Capitulum in praetensa possessione conservari iusserunt. Quarum sententiarum [sect. 19] non potest, nec debet, quod sibi utile videtur amplecti, & quod damnosum respuere, l. neminem 4. l. grege 6. l. si cui res 5. 8. D. de legat. 2. l. legatarius 38. D. de legat. 1. l. 1. ubi DD. D. de acquir. haered. l. nam absurdum 7. D. de bon. libert. 1. si ex ijs praedijs, C. de eviction. & in terminis sententiae, text. in l. si ita stipulatus 39. D. de oper. liber. ibi: Quia non debet ex parte obligationem comprobare, ex parte tanquam de inique queri: & ea naturali ratione fundatur, quod duplici onere, seu praestatione nemo gravari debeat, etiam in materia decimarum, ut in l. 6. tit. 5. lib. 1. Recop. & statim dicemus. Secvndo, ex eisdem principijs deducitur, hanc consuetudinem, vel prescriptionem,[sect. 20] quam Limae per Ecclesiasticos probatam & obtentam diximus, non esse (ut a multis praetenditur) ad alias provincias, vel Episcopatus porrigendam, in quibus eadem consuetudo ita probata, & res contra Indos iudicata non reperiatur, etiam si eadem ratio, vel similis in eis militare dicatur, ut docet Bald. in l. non dubium, C. de legib, quem sequitur Avendan. de exequend. mand. 1. par. cap. 4. num. 26. & in decimis loquen Abbas in cap. olim, col. penult de consuet. ubi, quod consuetudo non extenditur ad loca vicina, quando disponit contra ius. Quod & tradit Castrens. cons. 310. lib. 1. Aretin. cons. 44. in princ. Ias. in l. de quibus, col. 2. D. de leg. & ita fuisse tentum in Rota Romana in una Canariensi decimarum Zucari, testatur Mohedan. tit. de decimis, decis. 3. alias 69. incip. In eadem causa Canariensi. Et age de praescriptione decimali, & quod acquisita in una loco, non extenditur ad alium, tenet etiam Hostiens. in cap. cum contingat, ad fin. de decimis, vers. Si agitur, Abb. in cap. dudum, eod. tit. Nec consuetudo, vel praescriptio decimalis extenditur de una re ad aliam, gloss. singul. in cap. auditis, de praescript. Rebuff. de decimis, q. 6. num. fin. & q. 13. num. 61. & q. 14. n. 9. Quia est regulare, [sect. 21] ut non habeant locum nisi in casu, & loco suo, ubi est ea consuetudo, seu praescriptio: est enim circumscripta in loco, & tantum habet de potentia, quantum de actu, ut in l. 1. §. Iulianus, ibi: Quoadusue ingressus est fundum, ubi notat Bart. & omnes de itinere actuque priv. Alexand. cons. 122. in fin. lib. 4. & cons. 16. num. 12. & cons. 33. num. 7. lib. 5. Rebuff. d.q. 13. late Felin. in d. cap. auditis, Menoch. de retinend. remed. 5. ex num. 57. Et [sect. 22] sicut pacta non extenduntur, ut in l. si unus, §. ante omnia, D. de pact. Sic nec consuetudo, ut per gloss. in l. domini praediorum, C. de agricol. & censit. lib. 11. Praescriptionis [sect. 23] autem, & consuetudinis voces hic confudinmus, quia ad rem, de qua agimus, idem important, ut in simili inquit Gironda de privil. num. 1041. licet non ignorem, in alijs varias inter hos terminos a pluribus Auctoribus differentias constitui, prout referunt DD. in cap. fin. de consuetud. & omnium latissime Aimon Cravet. de antiq. temp. 4. par. in princip. Covar. in regul. posses. 2. par. §. 3. num. 2. Matienz. in l.I. tit. 7. lib. 5. Recop. gloss. 6. Azor. lib. 5. instit. moral. cap. 18. in fin. Ioan. Guiterr. omnino videndus, lib, 2. canon q. 21. num. 65. Pater Suar. de Relig. lib. 1. cap. 13. Mager. de advocat. armata cap. 9. num. 845. pag. 417. Parlad. in sexquicent. different. 39. ex num. 1. ubi breviter summat, quod consuetudo ius publico tribuit, praescriptio privato, & in nostris terminis Carras. d. cap. 6. §. 3. num. 15. Et hanc materiam exactionis [sect. 24] decimarum, quae non ab aliquo privato homine, sed adversus communitatem, vel certum hominum genus praetenditur, magis iudicandam esse ex natura, & regulis consuetudinis, quam praescriptionis, ut affirmant DD. supra relati, & Bald. in tract. de praescrip. 4. par. q. 12. num. 5. & Alex. & eius Addition. cons. 69. vol. 2. Quibus illud consequens est, [sect. 25] ut licet in praescriptione iuris non solvendi decimas, requiratur titulus, vel possessio, de cuius initio non sit memoria. iuxta text. in cap. 1. de praescript. in 6. quae possessio vim habet tituli, & privilegij, & ex ea resultat praesumtio tituli, licet non allegetur, ut per gioss. in l. hoc iure, §. ductus aquae, D. de aqua quotid. & aest. cum alijs latissime traditis ab Ant. Gabr. lib. 5. comm. conclus. tit. de prescript. concl. 1. num. 47. & 54. & 59. Molin. Theolog. omnino vidend. de iustitia & iur. 1. tom. tract. 2. disp. 75. In [sect. 26] consuetudine tamen non decimandi, vel certo modo decimandi, aut de his, vel illis rebus, vel a certo genere personarum decimis exigendis, non est necessaria immemorialis, sed sufficit lpasus quadraginta annorum, etiam sine titulo, & bona fide, & etiam si adversetur iuris communis praesumtio, iuxta text. in cap. 2. consuetud. & alia, quae tradit Paris. cons. 25. num. 6. & 27. lib. 4. Covarr. 1. variar. cap. 17. num. 8. vers. Decimo, Did. Per. in l. 1. tit. 5. lib. 1. Ordin. col. 225. vers. Et circa, Azor d.c. 13. vers. Sexto quaeritur, & alij, quos refert, & sequitur Ioan. Gurier. d. cap. 21. num. 65. & Parlador. d. cap. 39. num. 9. Vnde [sect. 27] caute est legendus Azeved. in l. 6. tit. 5. lib. 1. Recop. num. 4. dum dicit, quod in hoc casu articulandum est de consuetudine, & quod illa debet esse immemorabilis, & allegans Covarr. qui contrarium probat, ut ex praedicitis apparet. Plane ut eoredeamus, unde digressi fuimus, si daretur casus (prout dari potest, quia de eo tractatur) in quo [sect. 28] Archiepiscopatus Limensis in alios Episcopatus divideretur ob locorum distantiam, vel aliam iustam, & rationabilem causam, tunc, quod in eo obtentum esse diximus contra Indos, in alijs Episcopatibus ab eo divisis, seu dismembratis, absque dubio obtinebit; sicuti & hodie in contrarium videmus, sententiam latam in favorem Indorum Episcopatus Cuzquensis praeiudicare, & nocere, non solum eidem Episcopatui, sed etiam Guamangensi, & Arequipensi, qui ab eo divisi fuerunt, ut bene notavit Doct. Carrasc. d. cap. 6. §. num. 14. arg. [sect. 29] text. celebris in l. unica, C. de Metropoli Beryto lib11. ibi: Et utraque simili dignitate perfruatur, & l. si eadem provincia, ubi gloss. & DD. D. de offic. assessor. quibus probatur, quod si una provincia in duas divisa fuerit, nova illa, quae fuit separata, & eius Magistratus, & incolae, eodem iure censentur, quo antea censebantur, & easdem res, personas, privilegia, atque actiones conservant, quas ante separationem habebant, argum. text. in l. Caius 84. §. 1. D. de leg. 2. l. plane, la 1. §. fin. de leg. 1. l. si quis duas, §. si quis partem, D. com. praed. & in terminis [sect. 30] Episcopatuum, & Parochiarum text. in cap. praecipimus 16. q. 1. cap. ad audientiam, de Eccles. aedificand. cap. vacante. de praebend. Quemadmodum e contratrio videmus, quod [sect. 31] loca, que accessorie uniuntur alicui Regno, Principatui, aut Metropoli, debent sequi, & observare statuta, leges, constitutiones, & consuetudines loci superioris, cui uniuntur, ut notat Platea in ead. l. unica, & prosequitur Castrens. 322. n. 2. lib. 1. Roland. a Valle in tract. de lucro doc. lib. 1. q. 85. num. 2. Hieron. de Monte in tract. de finib. regund. cap. 3. num. 4. Cravet. de antiq. temp. §. transeo nunc ad quartum, n. 55. Schrader. cons. 3. num. 30. & Ego latius in I. tom. lib. 3. cap. 1. ex num. 46. Tertio infero, [sect. 32] hoc, quod Indi, simul cum tributis, decimarum vice, & ad sustentationem clericorum exsolvunt, exigendum esse ab eis antequam tributa Commedatarijs, seu Patronis eorundem indorum persolvantur, ut aperte deciditur in Concilio Provinciali Limensi 2. ann. 1567. par. 2. cap. 1. §. 6. pag. 37. Quod [sect. 33] ea intentione disponi videtur, ut ijdem Commendatarij, & ipse Rex, ac dominus noster pro commendis, & tributis, quae sibi applicantur, postea de speciebus, quas ab Indis pro solutione tributorum accipiunt, & decimatae non reperiuntur, aliam decima exsolvant, iuxta consuetudinem provinciae, in qua resident, ut praecipitur in schedula D. Imp. Carol. V. Vallisol. 3. Septeb. ann. 1536. & 29. April. ann. 1549. & D. Reg. Philip. II. 22. August. ann. 1556. quae extant in 1. tom. imprest. pag. 181. ex quibus designatur l. 27. tit. de los diezmos, quae refertur in summatio Recop. D. Roder. de Aguiar; ubi est alia l. 26. ut decima etiam solvatur ex omnibus fructibus, & tributis ad Regem pertinentibus. Et de hoc expeditae sunt littere executoriae contra dictos Commendatarios in supremo Indiarum Consilio, & in Regio hoc & almo Praetorio Limensi. Idque efficit, ut omnino iustior & aequior videri debeat consuetudo, de qua loquuti sumns, scilicet de decimis ab In dis integre non solvendis, cum quod ipsis hac[sect. 34] de causa remittitur, praestetur postea ab eoru Commendatarijs, & sic Ecclesiastici nullun damnum incurrant. Alioqui enim, [sect. 35] si decimis integre ab Indis perceptis, easdem etia integre a Commendatarijs exigere vellent, sequeretur, quod his eaedem res decimarentur, quod [sect. 36] iura minime patiuntur, quae semper hoc prohibuerunt, ut constat ex Concil. Lateranens. gener. sub Innocent. III. cap. 54. ubi multum in nostris terminis inquit: Statuimus, ut in praerogativa dominij generalis exactionem tributorum, & censuum praecedat solutio decimarum, vel saltem ij ad quos census, & tributa indecimata pervenerint, quoniam res cum onere suo transit, per censuram Ecclesiasticam decimare cogantur Ecclesijs, quibus iure debentur. Et in idem tendit text. in cap. cum non sis, ubi DD. de decimis, & lex nostri Regni 6. tit. 5. lib. 1. Recop. dum Redecimam exigi prohibet, circa quam plura utiliter tradit Cenedus ibidem, Greg. Lopez in l. 1. tit. 20. par. 1. Ioan. Gutierr. lib. 2. canon. cap. 21. num. 39. & lib. 1. pract. q. 18. & 19. Covarr. qui alias similes leges Gallorum, & aliarum nationum adducit, lib. 1. variar. cap. 17. num. 8. Soto lib. 9. de iustit. & iur. q. 4. art. 2. in fin. pag. mihi 746. Et extat ad hoc r Egalis Indiarum Senatus sententia, Ca rol. V. Imp. auctoritate firmata, quae cap. 5. expresse in his Indis redecimas prohibet, ut refertur in d. summar. tit. de los diezmos, l. 30. & in nostris terminis loquens Carrasc. d. cap. 6. §. 2. num. 15. & Ego alia adducens infr. lib. 3. num. 8. & seqq. Qvarto infero, quod cum Indi, praediales decimas, & alias similes non nisi eo modo, quo diximus, solvere debeant, longe maiori ratione [sect. 37] excusandi erunt a solutione decimarum personalium, quas aliqui eis iniuste, & propter summam cupiditatem, & avaritiam iniungere conantur. Nam etsi Regia illa epistola 28. Deceb. ann. 1568. cuius memini sup. cap. proximo num. 28. curari iusserit, ut hae quoque decimae ab illis moderate exigerentur, hoc tamen nunquam fuit executioni mandatum, ut diximus in eod. cap. quin potius alijs pluribus schedulis, & provisionibus Regijs generaliter cautum reperitur, ut no ab Indis tantum, verum ne ab Hispanis quidem, in his provincijs habitantibus, decimae personales exigantur, ut constat ex schedulMatrit. 12 Iul. ann. 1530. & Talaverae 12. Iunij ann. 1541. & ex sententia consilij Indiarum super decimis lata cap. 6. ex quibus generalem etiam legem de hoc agentem designatam reliquit D. Rod. de Aguiar in d. summ. tit. de los diezmos, l. 24. Quae consuetudo, his Regijs edictis munita, valida, & iustissima est: nam licet aliqui contrarium tenuerint, [sect. 38] & pro eis faciat text. in cap. decimae 16. q. 1. cap. Apostolicae, cap. hostrae, cap. Pastoralis, de decimis, ubi probari videtur, quod in personalibus, sicut in praedialibus, Ecclesiae habent fundatam suam intentionem, & text. optimus de iure nostro Regio in l. 7. tit. 20. par. 1. dum inquit: Que no se puede ninguno escusar, que no de ninguna cosa por diezmo de aquello que gana, maguer que diga, que no es costumbre de lo dar. Verius tamen, & receptius est [sect. 39] eiusmodi decimas personales in totum per legem, & consuetudinem tolli, aut praescribi posse, ubi praediales sufficiunt ad congruam Ecclesiasticorum sustentationem, vel alio modo eis de necessarijs providetur, ut expresse docet Henric. in cap. pervenit, col. 5. de decim. Hosties. per text. ibi in cap. in aliquibus, eod. tit. & in summ. q. 7. §. fin. Rochus de Curte in cap. fin. de consuet. n. 22. Greg. Lop. qui de communi testatur in l. 1. gloss. magn. tit. 20. par. 1. & de magis communi Covarr. d. lib. 1. var. cap. 17. num. 8. & plures relati a Menchaca lib. 2. cotrovers. illustr. cap. 89. num. 8. Et esse [sect. 40] in nostra Hispania hanc consuetudinem generaliter receptam, quod ex opificum, & negotiatorum lucris decimae non solvantur, tradit Sotus de iustit. & iur. lib. 9. q. 4. art. 2. col. 3. Navarr. in Manual. cap. 21. num. 31. ubi addit, non solum in Hispania, verum in toto orbe Christiano esve consuetudinem legitime praescriptam, non solvendi decimas personales; quod etiam sequitur Paz in praxi 1. par. 2. tom. cap. 5. num. 34. Gutier. d. lib. 2. Canon. quaest. cap. 21. num. 33. & Azeved. in l. 1. tit. 5. lib. 1. Recop. num. 12. & in l. 4. per text. ibi, eod. tit. & lib. ubi dicit, quod ita servatur in pluribus locis: qui omnes ea ratione nituntur, quia [sect. 41] decima personalis non est a iure divino, stante, quod ex alijs Ecclesiae, & Ecclesiasticis commode consulatur, & ita respondent ad d. l. part. & iura contraria, ut per Balb. de praescript. 1. par. q. 7. & 47. Covarr. d. cap. 17. num. 8. Greg. Lop. qui dicit communem in d. l. 1. verb. Personal, & in l. 2. verb Heredades, tit. 20. par. 1. optime Mo lina Theolog. de iust. & iur. tract. 2. disp. 75. ubi inquit, quod licet lege Ecclesiastica decimae personales debeantur ex comparatis artificio, aut ex negotiatione, militia, & alijs simi libus, & haec consuetudo ex parte servetur in aliquibus Ecclesijs, adeo ut famuli, qui stipendium pro suo servitio quotannis accipiunt, decimas stipendiorum alicubi solvant, in Episcopatu Conchensi, & etiam in Placentino, de las soldadas de los mocos, ut testatur Gutierrez d. cap. 21. num. 34. bene tamen valet, & introduci potest consuetudo in contrarium, eaque omnino servari debet, quod etiam tradit Azor lib. 7. instit. moral. cap. 35. vers., Septimo quaeritur, ubi concludit, personales decimas, quae ex lucro, & artificio debentur, in desuetudine abijsse, quia licet de iure in eis, sicuti in praedialibus, ecclesiae fundent suam intentionem, attamen valet consuetudo in contrarium, & utriusque opinionis Auctores refert, nostram sequendo, Cevall. pract. comm. q. 437. & iuxta haec intelligendum est, quod [sect. 42] agens de salarijs famulorum, tradit Flores de Mena lib. 1. quaest. cap. 8. §. 2. num. 57. & 58. §. 1. num. 45. ubi, quod decima non solvitur de salario iudicis, & num. 66. ubi, quod nec de salario advocati. Et quidem [sect. 43] in Indis haec consuetudo iustior, & aequior videri debebit, cum adeo miserabiles sint, & ultra salarium, quod in taxa persolvunt, tot servitia personalia in commune Reip. bonum subire cogantur, & in proprias, & peculiares utilitates ipsorum clericorum, qui eis Sacramenta ministrant, & in Ecclesiarum constructionem, reparationem, & ornamentum, & tot ac tam copiosas oblationes, & eleemosynas eisdem facere cosuescant, quibus semetipsos exinaniunt, & de divitibus pauperes fiunt, ut alias dicitur in Authent. habita, C. ne filius pro patre. Qvinto, ex prictis etiam notari, & inferri potest, quod si Indos a decimis ex eo liberamus, quod simul cum tributis synodum, vel salarium ministris Ecclesiasticis necessarium persolvunt, dicendum videtur, [sect. 44] quod Indorum Reguli, hoc est, Los Caciques, o Curacas, i Segundas personas, & alij, qui inter eos a praestatione tributorum liberi sunt, iuxta ea, quae dixi sup. cap. 19. num. 56. debent de rigore iuris ad decimas solvendas ex cessante ratione compelli, quia alias omnino liberi ab hac obligatione, & praestatione manerent, quod nulla consuetudine induci posse supra probavimus, etiam si constaret per mille annos fuisse observatam, ut post alios tradit Marescotus lib. 2. var. resoilut. cap. 95. n. 28. & 30. Quod in eisdem nostris terminis tetigit Matienc. in tract. M.S. de moderat. Reg. Peru 1. par. cap. 38. addens, iustum esse, ut eiusmodi Indi aliorum privilegtio non fruantur, tum ex praedicta ratione, tum etiam, quia divites esse solent, & maiori, quam alij iudicio, seu intellectu potiuntur, unde oporteret, ut Christianis in totum moribus, & obligationibus assuescant. Cui Ego adijcio, quod etsi verba Regiarum schedularum, quae Indos eximunt a solutione decimarum, generaliter de omnibus Indis loquantur, restringi tamen debent ad eos, in quibus militat ratio quae in eisdem schedulis exprimitur, [sect. 45] verba enim generalia semper intelliguntur iuxta subiectam materiam, & secundum id, de quo agitur, l. si de certa, C. de transact. l. legatorum, §. 1. de leg. 1. ubi notat Bart. quod clausula generalis restyringitur ad causas specificatas, Bald. in l. si ex pluribus, D. de solution. & in l. quoties, C. famil. erciscund. notab. 2. ubi docet, quod verba generalia indefinete prolata recipiunt restrictionem per rem, de qua agitur, seu rationem, in qua nituntur, & hanc regulam in omni materia procedere resolvit Ias. in d. l. si de certa, n. 5. vers. Sed illa glossa, Peralta in l. 1. num. 7. & 8. de leg. 1. & in terminis decimarum quod verba generalia non sint valde amplianda, sed potius ad id, de quo agitur, & iuxta verosimilem mentem concedentis intelligenda, & restringenda, [sect. 46] probat textus expressus in cap. dilecti filij 8. de decimis, ubi privilegiati de non solvendis decimis, tenentur solvere decimas dehis praedijs, quae ab alijs solvuntur. Et facit text. optimus in cap. licet 11. & cap. ad Audientiam 12. eod. tit. ubi privilegium, quod habei Cistercienses de non solvendis decimis de laboribus proprijs, non extenditur ad novalia, cu alijs, quae late cumulat Rota Romana diversorum lib. 3. decis. 950. Cuius rationis ratio ea est, [sect. 47] quia eiusmodi consuetudine, s vel privilegia, quae tribuunt exemtionem in materia decimarum, sunt nimis odiosa, & sic restringenda, quominus laedant ius commune, ut in reg. odia, de reg. iur. in 6. & in terminis privilegij non decimandi Bald. in l. 1. C. de legibus, Oldrad. cons. 268. Roman. cons. 180. in fine, Butr. in cap. olim, de verb. signif. text. & DD. incap. sane, de privileg. & plures relati a Carol. Tapia in Rubr. de const. Princip. cap. 6. & a nobis sup. num. 20. ubi tractavimus, quod praescriptio, seu consuetudo non decimandi, non est extedenda de loco ad locum, nec de persona ad personam, etiam ex paritate rationis, ne du in nostro casu, in quo dicti Caciqui, nullam se excusandi rationem habere videntur. In quo tamen articulo, praedictis non obstantibus, [sect. 48] Ego nihil pro nunc innovandum censerem. Nam licet Caciqui tributa non solvant, solventes tamen suo labore & industria ad eorum collectionem, & praestationem excitant, & compellunt, & in fundis, seu praedijs iuvant, quae pro communitatibus Indorum laborantur, & excoluntur, ex quibus dicta tributa, & simul salaria Sacerdotum, & alia ad fabricas, & ornamenta Sacerdotum necessaria praestari, vel subveniri solent; unde quodammodo videri possunt tributa, & decimas in illis contentas praestare, [sect. 49] nam opere, & industria alicuius saepe pro pecunia alterius valet, & interdum magis, ut in l. societas 5. §. 1. D. pro socio, ibi: Cum plerumque pauperior opera suppleat, quantum ei per comparationem patrimonij deest, l. si non fuerint 29. D. eod. ibi: Plerumque enim tanta est industria socij, ut plus societati conferat, quam pecunia, cum alijs, que ultra Bald. & DD. in his iuribus, erudite congerit Decian. cos. 39. num. 13. vol. 1. Ioseph. Ludov. comm. coclus. 53. num. 30. & 31. Rota Genuens. decis. 159. Covar. lib. 3. var. cap. 2. num. 2. & Menoch. de arbitrar. lib. 2. sent. 3. cas. 125. num. 2. & 3. Vltra quod facit, [sect. 50] quod cum decimae dictorum Cacicorum, & similium, tanto tempore ab Ecclesiasticis separatim petitae, aut exactae non fuerint, remissae videntur, iuxta ea, quae in simili tradit Rota decis. 1. de decimis in antiquis, Felin. in cap. sicut, colum. 3. de rescript. Archid. in cap. 1. de decimis in 6. & cum alijs Paris. cons. 15. vol. 1. & cons. 6. num. 1. vol. 4. Atque haec de decimis Indorum dixisse sufficiat; nam aliae quaestiones, quae subnecti poterant de [sect. 51] laicorum iudicum in his causis cognitione, & iurisdictione, & de quibus, a quibus, ubi, & quomodo decimae praestandae, & exigendae sint in his partibus Indiarum, comodius pertractabimus infra lib. 3. c. 1. & 21. ubi de eis in communi loquemur. Illud nuc pro huius capitis coronide adiecisse contenti, quod [sect. 52] ubicunque, & quandocunque constiterit, hoc privilegium, sive hanc consuetudinem non decimandi, aut praedicto modo decimandi, incipere esse Ecclesijs valde nocivam, cessare debebit, & alia forma constitui per quam eis sufficienter consulatur, ut docet celebris text. & ibi DD. in cap. suggestum, de decimis, Felin. in cap. causam quae, & in cap. nonnulli, eod. tit. ubi dicit, quod ex hac doctrina multa indies privilegia cassantur, & melius Leonard. Less. de iust. & iur. lib. 2. cap. 39. dubit. 5. num. 25. pag. 528. ubi concludit, nunquam [sect. 53] populum ita liberari a decimis posse, quin summus Pontifex, quando opus fuerit, possit eas rursus imponere, quia haec potestas ei convenit, quatenus est universalis Pastor Ecclesiae, quod ei iure Divino competit, contra quod ius nulla praescriptio, aut lex humana valere potest. Et idem contingit [sect. 54] in quibuslibet privilegijs alias validis, si eorum occasione probetur Ecclesias ad paupertatem devenisse, cap. ad haec, cap. prohibemus, de decim. cap. cum Apostolica, le his quae fiunt a Praelatis, notat Cardin. in Clement. 1. §. praesenti, de censib. Aob. in cap. penult. de cleric. non resid. ubi dicit, quod quando privilegium enormiter laedit Ecclesias, & maxime pauperes, tale privilegium non valet, quod etiam repetit idem Abbas in cap. 1. de rescript. Et est [sect. 55] generale in quolibet privilegio, quod multis incipit esse nocivum, in l. ex facto, D. de vulgari. ubi Paulus Castrens. num. 5. l. vacuatis, C. de Decurion. lib. 10. l. 43. tit. 18. par. 3. ubi Greg. l. originarios, C. de agricol. & censit. lib. 11. ubi, quod privilegium absorbens in totum ius alterius non valet, cum alijs, quae tradit Bart. in l. annon. C. de extraord. crim. Platea in Rubric. C. de excusat. mun. lib. 1. Capella Tolosana 446. Tiraq. in tract. de poen. temp. causa 133. Benincas. in tract. de privil. paup. 7. speciali in contract. num. 12. & Gironda de privil. num. 334. 528. & 610. Interim tamen [sect. 56] Praelatos, reliquosque Ecclesiasticos, & decimarum exactores admoneo, ut cum miseris Indis se bene, & suaviter habeant. Nam saepe audivi maximas circa hoc iniquitates, fraudes, & vexationes in eorum perniciem moliri, & ad triremes quendam exactorem damnavi, [sect. 57] qui Indos coadunabat, & si eorum quilibet frumenti, alteriusve grani modios decem non haberet, vel decem gallinas, aut oves, ex quibus decimam deberet, commixtis omnium frugibus, vel gallinis, aut ovibus, decimam ex melioribus, & pinguioribus praeripiebat, & sic ille pro caeteris solvebat, cuius ea esse contingeret, quae exactori placeret. Et frumentum Hispanum, & Indicum, vulgo Maiz, vimineo, vel spartaceo modio metiebatur, quem postea sublevando, cum ipso pondere magis, ac magis extenderetur, vix tota paupertini Indi collectione explebatur. # 23 CAPVT XXIII. De Indorum Municipijs, & Metrocomijs, vulgo Reducciones, o Agregaciones, & an eos in illa cogi, & perpetuum domicilium sortiri, expedierit, aut expediat? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimitertij. -  1 HOMO est creaturarum omnium dignissima. -  2 Homo non solum diffinitur animal rationale, sed etiam sociabile, & politicum, seu civile. -  3 Homines qui dicunt solitariam olim in capis, & montibus vitam degisse, ridet Petr. Greg. & quare? -  4 Petr. Gregor. ab Auctore notatur, & qualiter homines primo illo saeculo sociabiles essent? -  5 Homines plurimos primo illo saeculo in capis, & montibus silvestrem vitam egisse negari non potest. -  6 Homines quando, a quibus, & quare suasi fuerint in urbes, & oppida convenire, & aedificia coniungere, ac conferre? -  7 Hominum in urbes, & oppida coadunatio merito iuri gentium tribuitur ab Hermogeniano I. C. -  8 L. ex hoc iure, D. de iustit. & iur. explicatur, & communis eius littera, sive lectio defenditur. -  9 Civilis, & sociabilis hominum vita est perfectissima, & Deo gratissima. -  10 Civitas est principalissimum eorum, quae humana ratione constitui possunt, ex D. Thoma, & quare? -  11 Civitatis definitio, ex Arist. & Cicer. -  12 Sociabilis vita est praestantior solitaria, & num. seqq. -  13 Solitarium, aut bestiam esse, aut Deum, quo sensu dixerit Arist. -  14 Oppida ab opemutua, quae ex illis resultat, dicuntur. -  15 Gens nulla sine politia, & societate conservari potest. -  16 Princeps potest compellere ruri habitantes, ut veniant ad habitandum in civitate. -  17 Reges in hoc videntur instituti, ut subditorum politicam, & sociabilem vitam curent. -  18 Indi etiam nolentes ad sociabilem vitam cogi, & in loca, & municipia certa redigi possunt. -  19 Reges Hispaniae semper enixe curarunt de reductionibus, & aggregationibus Indorum. -  20 Schedulae plures referuntur de Indorum reductionibus, & municipijs agentes. -  21 Indi Novae-Hispaniae aggregari iussi sunt, & quid ob hoc acciderit? -  22 Indorum reductiones, non solum utiles, sed omnino necessarias esse, probant plures Auctores, qui referuntur, & num. seqq. -  23 Dom. D. Francisc. a Toleto Prorex Peruanus multa provide disposuit pro Indis reducendis, & reductis gubernandis. -  24 Fr. Ioann. Zapata notatur, dum incaute scripsit aggregationes Indorum esse perniciosas, & ab orco deductas. -  25 Reductiones Indorum, ut iustae, & utiles sint, quid curandum, & quid fugiendum? -  26 Indos qui ad Regiones contrarij temperamenti mutant, eos necant. L. fin. tit. 22. par. 2. & doctrina Gregor. Lopez in ea ponderatur, ibid. -  27 Reductio, & vitae politicae institutio, & si nunc Indis odiosa esse possit, hoc non est considerandum, & quare? -  28 Saturni saeculo, qualiter gens per campos dispersa, coadunata fuerit, ex Virg. & Ovid. -  29 Romani feras omnes gentes, quas bello domabant, statim civiles, & politicas reddere conabantur. -  30 Romani saepe solebant compellere subditos ad veteres sedes mutandas, & nova loca incolenda. -  31 Metoecia apud Romanos loca transmigrationis dicebantur, & alia de Metoecis, & tributo dicto Metaecio, & num. seqq. -  32 L. certa forma 4. C. de iure fisci, lib. 10. late explicatur, & emendatur, & num. seqq. -  33 Colonias plures solebant Romani in provincias debellatas mittere, & plura de eis remissive. -  34 Subditi iuste possunt a Principe ex causa iusta in novas habitationes, & colonias mitti, vel transferri. -  35 Indorum velle, aut nolle attendi non debet in reductionibus faciendis. -  36 Homines contra propria commoda laborantes, etiam invitos, nolentesque servare, & dirigere Reip. interest. -  37 Peruani Reges solebant saepe Indos ex alijs provincijs in alias remotissimas transferre, qui sic translati Mitimas dicebantur. -  38 Indorum reductiones possunt vocari Metoecia, vel municipia, & metrocomiae. -  39 Municipia, & metrocomiae, quae essent, & quid apud Romanos significarent? -  40 Metoeci non poterant apud Romanos locum sibi ad habitandum signatum, deserere, & in alium transire. -  41 Indi in municipia reducti, & aggregati, ea deserere non debent, & si deserant, revocari possunt, & quare? -  42 Indorum in potestate, aut arbitrio esse no debet fuga sua Commedatarios mutare, vel tributis fraudare, aut iurisdictionem, qua non habent, transferre. -  43 Domicilium quo velint transferre vassalli liberi regulariter possunt. -  44 Schedulis antiquis dabatur licentia Indis, tanquam vassallis liberis, ubi vellent babitandi, & sedes mutandi. -  45 Servitutis species est, a certo loco non posse recedere. -  46 Reclusus pene videtur, cui mutare solum liberum non est, ex Cassiodoro. -  47 Homines conditionatae libertatis, & tributis, aut servitijs obnoxij, quales sunt Indi, non possunt domicilium mutare. -  48 Vassalli etiam, si servitium, quod debent, minimum sit, non possunt locum feudi deserere, & fugientes revocari, & castigari possunt. -  49 Vassalli, & homines proprij, fagientes, & sedes mutantes, vindicari possunt, & varijs interdictis, & remedijs repeti, & revocari. -  50 Princeps ex qualibet causa iusta potest vassallos etiam liberos compellere, ne a suis urbibus, vel provincijs recedant, & ut qui recesserint, revertantur. L. ult. de decret. ab ord. faciend. & l. quod promulgatis, C. de offic. Praef. urb. expenduntur, ibidem. -  51 Originis iuri renuntiare quis non potest, licet ei permittatur domicilium mutare, & originariae civitatis causa potior esse debet. -  52 Camill. Borrelli notabile axioma refertur. -  53 Sinarum Reges, subditos in alienas regiones migrare, prohibent, & ideo valde multiplicantur. -  54 Indi a suis municipijs fugientes, & eos receptantes, peccant, & ad restitutionem tributorum, & damnorum tenentur. L. omnes profugi, C. de agric. & censit. lib. 11. expenditur, ibid. -  55 Vassalli a domino feudi fugientes, etiam ea, quae lucrati sunt ei, restituere debent, ex Matth. de Afflict. -  56 Indi a suis municipijs fugientes, non debent restituere, quae lucrati sunt, imo neque tributa, si propter iniurias, & vexationes aufugerint. -  57 Praeceptum non dicitur contemtum, ubi datur aliqua iusta causa veniendi contra illud. -  58 Patriam propriam solent plures relinquere, ob fugiendas iniurias, & tyrannidem. -  59 Vassallus feudalis non potest revocari ad locum a quo aufugit, ob crudelitatem domini, nec punitur ob fugam. -  60 Terras, & possessiones sibi assignatas amittunt Indi, qui a suis municipijs fugiunt, & quando municipia ob eorum mortalitatem deserta remanent. -  61 Terrae, & possessiones Indorum fugientium, vel defectorum, an Commedatarijs eorum, vel Regio fisco applicentur? -  62 Rex noster est dominus universalis omniu terrarum, montium, & pascuorum Indiarum. -  63 Reversionis iure occupat Rex noster terras vacantes, quas Indis, & eorum municipijs concesserat, & plura de hoc iure, & eius specialibus, remissive. -  64 Praedia Indis assignata non facile ob absentiam eorum amittuntur, nec praescributur, & quare? -  65 Municipia Indorum etiam si reducantur, vel aggregentur, aut mutentur, retinent sua privilegia. HOmo, [sect. 1] qui est creaturarum omnium dignissima, l. iustissime 44. D. de aedilit. edict. l. qui vas, §. ex furtivis, D. de furt. §. in pecudum, vers. Absurdu, Instit. de rer. divis. ubi Accurs. vulgaria Ovidij, & Virgilij carmina ad idem probandum adducit. Non solum [sect. 2] rationale animal diffinitur, in quo a caeteris animantibus separtur, quae ut Sallust. inquit in princip. coniurat. Catil. natura prona, atque ventri indulgentia finxit, sed etiam sociabile, politicum, seu civile, secundum Arist. lib. 1. Polit. cap. 2. Cicer. in Laelio, sive de amicitia, ubi ait: Sic nos nati videmur, ut inter nos esset societas quaedam; & 4. de fini. ubi idem repetit, his verbis: Hoc solum animal homo natum est, pudoris, ac verecundiae particeps, appetens coniunctionem hominum, ac societate, l. ut vim, D. de iustitia & iur. ibi: Et cum inter nos cognationem quandam natura constituerit; cum alijs, quae adducit D. Thom. de regim. Princip. lib. 1. cap. 1. Simancas lib. 1. de reform. cap. 9. num. 12. & 13. Menchac. in praefat. controv. illustr. num. 121. Dom. G Lopez Madera de excellent. Hispan. cap. 1. pag. 2. late Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 1. Pet. Gregor. de Repub. lib. 1. cap. 2. & D. Mich. de Arellano in suo satis erudito tract. de iuris rat. lib. 4. cap. 1. & Leand. Galganetus de iure publico lib. 4. tit. 16. ex num. 12. Quod adeo verum est, [sect. 3] ut ridiculos eos esse putet idem Petr. Greg. ubi supr. qui audacter affirmant, homines primum more ferarum vitam degisse in silvis, & montibus solitariam, donec a quibusdam in coetum inducti sunt; quia eorum (inquit) naturae, & diffinitioni (quae diffiniti naturam exprimit, l. 1. D. de dolo) repugnaret, ullum fuisse tempus, in quo non fuerit societas, & communitas aliqua vitae inter homines cum haec, non minus, quam ratio intellectualis, naturalis ac veluti connata, atque insita sit omnibus hominibus, naturaque inter ipsos coaluerit, qua similis similem sibi diligit, diligentem sequitur, & id ipsum admittit, unaque cum eo iucundissime commoratur, ac degit. In quo tamen [sect. 4] Ego cum Petr. Greg. non usquequaque covenio. Nam & si probem, homines natura inter se fuisse, & esse sociabiles: quia alias nec procreari, nec multiplicari possent, negare tamen non licet, hanc talem societatem quondam paucorum fuisse, [sect. 5] & qui primo illo saeculo in campis degebant, ut docet Lucretius lib. 5. de natura rerum, Ovid. 1. Metam. Virg. 1. Georg. Harat. lib. 1. serm. satyr. 3. Iuven. satyr. 6. Cicer. lib. 1. de Orat. & in orat. pro Sextio, Vitruvius, Lactan. Firmian. Connan. Menchaca, & alij, quos refert Bobad. d. lib. 1. cap. 1. num. 3. Natal. Comes lib. 8. Mytolog. cap. 15 Forcat. de Gallor. Imp. & Philosop. lib. 1. pag. 13. Mag. Marq. in Gubern. Christ. pag. 150. & Ego latius in 1. tom. cap. 8. num. 16. & seqq. Quousque [sect. 6] ab aliquibus, qui prudentiores, & sapientiores esse coeperunt, reliqui rudiores edocti, & persuasi sunt, in urbes, & oppida congregari, ac disitas, & in antris, & monitibus positas domus, & domicilia coniungere, atque ita in unum aedificia conferre; ut se melius tueri, & iuvare possent, & belluis resistere, quas principio vehementer infensas habuerunt, ut praeter Auctores supra relatos bene prosequitur Lactant. Firmian. pag. 48. Tapia de vera homin. nobil. lib1. fol. 86. Afflict. in prooem. constit. Neapol. num. 1. Simancas d. lib. 1. de Repub. cap. 8. num. 5. 7. 8. & 23. Hippolyt. a Collibus de increm. urb. cap. 1. Ioann. Boter. de orig. urb. lib. 1. cap. 3. Mart. Magerus de advocatia armata, cap. 5. ex num. 554. pag. 183. & Callist. Remirez de lege Regia in initio num. 18. & 19. ubi alios allegat. Quod in diversis orbis partibus veteres Historici, & & Poetae Saturno, Mercurio, Orpheo, Amphioni, & alijs similibus tribuunt: & reiectis fabulis, ex sacra Pagina Genes. 4. a Caimo filio Adae, & ab alijs, succedentibus temporibus, originem habuisse didicimus, quorum peculiarem mentionem facit Ioseph. lib. 1. antiq. Iud. cap. 4. Lactant. Firmian. lib. 6. divin. instit. cap. 10. Histor. Scholast. cap. 28. Petr. Mexia in Silva var. lect. 1. par. cap. 28. Pineda in Monarch. Eccles. lib. 1. cap. 11. §. 3. fol. 37. Bobad. ubi sup. num. 4. Bellarmin. tom. 1. controvers. lib. 3. cap. 5. pag. 1320. Cassan. in Catal. glor. mund. par. 12. consid. 72. Ioann. Mariana de Rege & Regis instit. lib. 1. cap. 1. Arias Montanus in Phaleg. sive de gentiu origine, & propagatione, & Gorop. Becanus in lib. de originibus, Aristot. lib. 1. Polit. cap. 3. & alij ex supra relatis. Ex quibus fluit [sect. 7] hanc politicam vivendi formam, & hominum in urbes oppida, & aedificia coitionem, quasi omnibus gentibus, & omnimodo necessariam, merito iuri gentium tribui, ab Hermogeniano I.C. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iur. ibi: Regna condita aedificia collata. Sic [sect. 8] enim legendum existimo, ut vulgati Codices habent, non collocata, ut ex Tuscho, sive Florentino Codice reponit Haloader. Taurelius, Rusardus, Cuiac. Gotthofred. & alij, quos sequitur Ioan. Horosc. ibid. num. 28. moti eo, quod aedificia collocari, non conferri dicuntur. Sed parum advertentes I.C. ibi non tam de situ aedificiorum agere voluisse, quam de eorum in aliquem certum locum collactione, & coniunctione, exa quibus (ut diximus) civitas sive oppidum constitueretur, communis utilitatis gratia, auxiliaque invicem sibi praebere possent, ut bene ibidem exponit Accurs. & ex Cicer. ubi sup. & in Somn. Scipion. & in d. orat. pro Sextio, & Diod. Sicul. lib. 1. rer. antiq. observat Corras. in ead. l. num. 11. AEqid. Benedict.. 1. par. cap. 6. & Hugo Donel. lib. 1. comment. cap. 7. quibus valde favet Iuvenal. satyr. 5. AEdificare domos, laribus coniugere nostris; & Quintilianus: Natura (inquiens) praeter caetera animalia indidit pectoribus nostris societatem quandam, quae mutuo gaudere cogressu, contrahere populos, contrahere urbes edocuit. A quo non abest Galen. in lib. ad Trasybul. cap. 17. dum ait: Ne inter hostes, aut prorsus inter sceleratos homines ferasque bestias versaremur, aedes civitatesque construximus, & muris circumdedimus, Imperatores, ac Principes creavimus. Et hanc [sect. 9] hominum in oppida coitione, & coadunationem, esse optimam, & Deo gratissimam, vel ipsi Ethnici agnoverunt, ut constat ex Aristot. lib. 3. Polit. cap. 1. & lib. 7. cap. 7. & lib. 1. oeconom. c. 1. & Cicer. in Som. Scipion. ibi: Nihil est illis principi Deo, qui hunc mundum regit, quod quidem in terris fiat, acceptius, quam concilia, coetusque hominum, iure societatis, quae civitates appellantur. Quem sequi videtur D. Thomas lib. 1. Polit. cap. 1. dum ait: [sect. 10] Civitatem esse principalissimum eorum, quae humana ratione constitui possunt. Nam ea mediate ex hoc mundo, qui secundum D. Chrysost. est urbs omnium hominum. communis civitas magna, unaquaeque gens se in propria domicilia congerit, ibique suo mod vivit, & peculiares leges statuit, sine quibus nulla communitas, nec societas, etiam latronum, esse potest, ut ait D. Aug. relatus a Bobad. d. cap. 1. num. 5. in fin. & lib. 2. cap. 2. num. 8. Et sic [sect. 11] civitas, ut ait idem Arist. 1. Polit. c. 2. & lib. 3. cap. 1. quem sequi videtur Cicer. in orat. pro Sextio, diffinitur: Perfecta quaedam multorum civium congregatio, qui ante dispersi, per vicos, vel nemora, in unum convenerut. Et sociabilem [sect. 12] vitam esse praestantiorem solitaria, eumque ferae similem, qui eam amat, quia consortij humani impatiens, non ut totus vacet contemplationi divinae, illique inhaereat, recte docet Quint. lib. 1. inst. orat. cap. 2. ubi ait: Congressum non hominibus solum, sed mutis quoque animalibus naturalem esse, idem D. Thom. 2. 2. q. 188. art. 8. explicans acute, & erudite illud Aristot. 1. Politic. [sect. 13] dicentis: Solitarium, aut bestiam esse, aut Deum; & plura congerens Martin. Delr. in Adag. sacris, 2. tom. adag. 298. & 299. exponens illud Eccles. 4. Melius est duos esse simul, quam unum, & vae soli, quia cum ceciderit, non habet sublevantem se, & ex his, & alijs probans, quam utilis humano generi sit amicitia, & plurium mutua, grata, & copulata societas, cum alij aliorum ope, operis, opibusque iuventur, ad quod allegat Alciatum emblem. 41. quod inscribit: Vnum nihil, duos plurimum posse, Et potuit magis in nostris terminis expendere, ipsis [sect. 14] urbibus, de quibus agimus, factum fuisse nomen Oppidi, nempe ab ope mutua, ut scribit Pompon. in l. pupillus, de verb. signif. D. Chrysost. ad cap. 13. epist. 1. Corint. homil. 14. ibi: Cum autem effecisset Deus, ut alter alterius egeremus, commistione rursus effecit facilem, proptereaque, & urbes construxit, & omnes simul, in unumque coegit. Et tradens alia Mornacius in notis ad l. 5. D. pro socio, Alciat. Forner. & Braecheus in d. l. pupillus, Ioan. Funger. in etymol. verb. Oppidum, Ioannes Hering. de molendinis, quest. 44. num. 4. & novissime Mart. Magerus de advocat. armata cap. 1. num. 256. pag. 28. ubi late probat, quam utilis ad plura hominum societas existat. Et his quidem iuris principijs inheres, optime, post alios, docet Navarr. in cap. novit, de iudicijs, num. 86. col. 104. [sect. 15] nullam gentem sine politia, & societae conservari posse. Et non minus bene Roman. cons. 59. num. 1. posse [sect. 16] Principem per poenas, & mulctas, atque etiam per banna, & confiscationem bonorum, compellere subditos ruri habitantes, ut veniant ad habitandum in civitate. Quod sequitur, & iustis aliquibus conditionibus temperat Brunus cons. 132. per tot. vol. 2. Petr. Petra de potest. Princip. cap. 15. num. 43. Neque abest noster Menchaca in praefat. controvers. illustr. num. 119. & seqq. Vbi [sect. 17] ad hoc (inter alia) Reges, & Principes inventos, & creatos scribit, ut politicam, & sociabilem vitam inter vassallos instituant, institutam foveant, atque conservent, & veluti tutorum officio fungentes, eos dirigant, defendant, & tueantur, qui vel per aetatem, vel senium, vel morbum corporum, vel animorum, vel sexum, vel imbecillitatem, sese adversus potentiores tueri non possunt, vel actiones suas ad id, quod sibi utilius, natualique rationi magis consentaneum est, dirigere nesciunt. Ad quod probandum alia etiam adducit Magerus ubi sup. c. 3. n. 93. & 214. & cap. 6. n. 356. & 569. & seqq. & alij, quos retuli sup. cap. 4. num. 79. & seqq. Quae cum ita se habeant, praeiudicio quoda insinuasse videmur, [sect. 18] quantum oportuerit, & oporteat Indos natura sua, ut plurimum, barbaros, & palantes, atque in campis sine ulla politie vitam pecudum more agentes, iuxta ea, quae latissime dixi d. 1. tom. lib. 7. cap. 7. fere per totum, etiam nolentes, & reluctantes ad certa loca, & municipia redigere, ubi sociabiliter, & politice vivere docerentur, ut sic ferinos mores relinquerent, & humanos, ac civiles acciperent, Christianamque Religionem (quod maxime optatum, & optandu fuit) intelligerent, & amplecterentur, in cuius praedicatione aliter nullus considerabilis progressus fieri posset. Quod intelligetes, [sect. 19] & sui praecipue muneris esse sentientes Pijssimi, ac Praestantissimi Reges, & domini nostri, nullis non temporibus, ab ipsis initijs detectionis harum Indiarum Occidentalium, saepissime tractarunt, & consuluerunt de his Indorum reductionibus, & aggregationibus faciendis, & semper illas no solum iustas, & convenientes, verum omnino necessarias esse deliberarunt, licet aliquado in modo eas faciendi variatum fuerit, propter variam ipsorum Indorum naturam, indolem, ac temperiem, & alias, quae sese in hac coactione, & compulsione offerebant difficultates, ut constabit ex his, quae singulis prope paginis suae historiae generalis Indiarum tradit Anton. de Herrera, praesertim decad. 1. pag. 177. 181. 223. 236. 274. 324. & 369. & decad. 2. pag. 23. 36. 56. 89. 104. & 329. & decad. 3. pag. 189. ubi refert ordinationes pro Indis politice vivere instituendism & pag. 223. 371. & seqq. Idemque, [sect. 20] non minus manifeste colligitur, ex innumeris schedulis antiquis, & modernis huc spectanibus, quae reperiuntur in l. tom. impress. ex pag. 318. 322. & 335. & tom. 4. pag. 269. & 272. & seqq. & praecipue in illa Imp. Carol. V. 9. Octob. ann. 1549. ad Peruanam Cancellariam directa, & in alijs cum Peruano Prorege Dom. D. Francisc. a Toleto loquetibus, cui haec reductionum cura enixe commissa fuit, quam ipse summis laboribus exantlatis tandem peregit, & cum postea plures Indi profugi a suis municipijs abesse comperirentur, ipsorum reductio, & municipiorum instauratio DD. Proregibus Peruanis D. Ludovico a Velasco, Montisclaro, & Squilacensi denuo mandata reperitur per schedul. & epistolas ann. 1601. 609. & 618. & alijs quampluribus. Quas etiam probat Concil. Limense 2. part. 2. cap. 80. pag. 57. iubes: Que la muchedumbre de Indios, que esta esparcida por diversos ranchos, se reduzgan a pueblos copiosos, i concertados, como lo tiene mandado su Magestad Catolica. In Nova quoque Hispania, [sect. 21] cum hae reductiones, quas ibi Aggregationes vocant, a praestanti illo, & prudenti Duce Ferdinando Cortesio stabilitae, & costitute fuissent, & postea, temporum, & Hispanorum iniuria, valde collapsae, ac subversae; alias denuo fieri, & factas instaurari curavit Excellentissimus ille, & Pijssimus Prorex Comes de MonteRegio, schedulis etiam, & provisionibus Regijs sibi ad hoc demandatis, morem gerere cupiens: in quibus tamen exequendis, magnae difficultates, & Indorum strages expertae sunt, quia eorum aliqui voluntario suspendio vitam finire maluerunt, quam in designata sibi municipia reduci, ut refert Fr. Ioann. a Torquemada in Monarch. Indiana lib. 5. pag. 753. & Fr. Ioan. Zapata, qui hoc graviter dolet, in tract. de iustit. distrib. 2. par. cap. 21. num. 24. Praedictam sententiam, circa iustitiam, &[sect. 22] praecisam necessitatem harum reductionum, aperte probat Ioann. Matienzus in tract. M. S. de moderat. Reg. Peru 1. par. cap. 14. ubi, & in capitibus sequentibus, municipiorum formam, & Indorum sic coadunatorum gubernationem, & ordinationem suo Marte confinxit. Quod quidem [sect. 23] summa prudentia, & dexteritate in hoc Peruano Regno disposuit dictus Dom. Prorex D. Francisc. a Toleto, cuius ordinationes hodie servantur, & ab omnibus valde laudantur, licet in aliquibus aliquid immutare, vel addere oporteat, ob rerum, & currentium temporum varietatem. Idem etiam agnoscit P. Ioseph. Acosta lib. 3. de procus. Indor. salute, cap. 19. disserte docens: Primam moderatoris curam esse debere, hos ferinos silvestresque homines ad humanitatem traducere, urbanisque institutis accommodare; frustra divina, & coelestia docebis, quem ne humana quidem capere, aut curare perspicias, &c. & sequuntur Ioann. Boter. in relat. univers. lib. 3. pag. 77. & seqq. Anton. Possevin. in Bibliot. pag. 167. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. salute, lib. 6. cap. 4. Fr. August. Davila in histor. Mexicana lib. 1. cap. 33. pag. 124. ubi tractat, in quibus sint utiles, & in quibus damnosae eiusmodi reductiones, & Frat. Alfons. Fernandex in histor. Ecclesiast. nost. temp. lib. 1. cap. 51. & 52. pag. 182. ubi agit de utilitate harum reductionum, & qualiter Pius Quintus felicis recordationis Bullam de eis faciendis, & Indis politice instituendis ediderit. Ex quibus notandus venit, vel saltem cau[sect. 24]te legendus, Fr. Ioan. Zapata, qui postea fuit Episcopus Guathemalensis, in dict. tract. de iust. distrib. 2. par. cap. 21. num. 24. ubi has congregationes generaliter damnat, Et potius in totius Regni perniciem, & in pauperum Indorum miserrimam exactionem, quam in Regni, Regis, & Reipub utilitatem fuisse inventas, ne dixerim ab orco deductas. Debet enim intelligi, ut ex eiusdem verbis apparet, iniurijs suppositis, [sect. 25] quas Indi occasione harum reductionum ab Hispanis recipiebant, cum proprijs domicilijs exclusi, ab illis dirui, vel occupari viderent, & vagari extra tectum, & extra urbem cogerentur. Vel ubi causa incolendi dicta municipia, longe a suis locis natalibus adducuntur, quibus diu assueverant, & quorum temperiem mutare damnosum esset. Hoc enim omni cura, & studio a reductoribus fugiendum esse, provide, & expresse disponunt schedulae supra citatae, & aliae, quas expendi sup. hoc lib. cap. 5. ex num. 66. ubi adduxi plura de damnis mutati temperamenti. Queis nunc addo [sect. 26] text. in 1. fin. tit. 22. par. 2. ubi noster Greg. Lopez, verb. Vivir, notabiliter inquit: Nota contra compellentes Indos frigidae regionis, transire ad calidas regines; ex quo multi moriuntur: sunt enim puniendi, quia eos necant. Ceterum, his cessantibus, dubitare non licet, eiusmodi Indorum dispersorum aggregatione, & in vita politica institutionem, iustam, utilem, & inexcusabilem esse. Quam, [sect. 27] etsi forte nunc eorum aliquos aegre ferre contingat, priscis nimirum & incultis moribus assuetos, id considerandum non est, quoniam paulatim procedente tempore, tum ipsi, tum eorum posteri, huic melioris vitae formae assuescent, ea que regi, & potiri summopere laetabuntur, ut praeclare considerat Acost. d. cap. 19. pag. 357. & Saturni [sect. 28] saeculo contigisse canit Ovid. 1. Metamorphos. Tu primum subire domos, domus antra fuerunt, Et densi fructices, & iunctae cortice virgae. Et Virgil. 8. AEneid. loquens de eodem Saturno: Is genus indocile, ac dispersum montibus altis Composuit, legesque dedit, &c. — Quo exemplo [sect. 29] Romani, feras omnes getes, quas armis subigebant, statim civiles, & politicas reddere nitebantur, ut ostendit Strabo lib. 11. his verbi: Romani multas gentes in potestalem redactas, feras ob locorum naturam, vel quod aspera essent, vel portubus carerent, aut ob frigus, alijsve de causis habitando incommodas, commercijs ante ignotis docuerunt uti, & de feris civilem vitam agentes redegerunt: & melius D. August. qui eos multum hac ratione commedat, & laudat, lib. 5. de Civitate Dei cap. 12. 15. & 17. relatus in cap. omnes, §. ecce 28. q. 1. D. Thom. Iust. Lips. Thom. Bozius, & alij, quos Ego congessi in 1. to. lib. 2. cap. 7. num. 72. & seqq. Et quod magis ad rem, de qua agimus, pertinet, [sect. 30] frequenter etiam cogebant, veteres sedes, & habitationes relinquere, & in alia loca migrare, quae Metoecia dicebantur, hoc est [sect. 31] loca transmigrationis, vel transmigratorum incolarum, qui aliquando (Suida teste) huius inquilinatus ratione, quotannis tributum duodecim drachmarum solvebant, quod similiter Metoecion a Metoecis, hoc est extra patriam degentibus appellabatur. De quibus agit I.C. in l. pupillus 33. D. de verb. signif. & [sect. 32] text. celebris, qui hinc emendandus, & interpretandus venit, in l. certa forma 4. C. de iure fisci lib. 10. ibi: Certa forma super Metroicis (lege Metoecis) data est, qui iussu Principis in aliam civitatem translati sunt, &c. Circa cuius explicationem, & simul circa formam, & causas [sect. 33] coloniarum, quas Romani in provincias debellatas mittere solebant, plura tradunt Bart. Andre. de Barulo, Iacob. Rebuff. Platea, Lucas de Pena, Valencuela Piscator, Alciatus, Pyrrhus AEngleberm. Cuiac. & Gottofred. ibid. Clemens Alexandr. & eius Addition. Hervetus pag. 103. Forcatu. in Neciomant. iur. dialog. 18. Vvolphang. Lazius lib. 2. comment. Reipub. rom. cap. 13. pag. 236. & lib. 12. cap. 2. Cael. Rhodigin. lib. 13. lect. antiq. cap. 9. Brisson. Schardus, Kalinus, & alij, qui de verb. iur. scripserunt, verb. Metocei, Guido Pancirolus in thesaur. variar. lection. pag. 375. & 243. Iacob. Durant. Casellius lib. 1. variar. cap. 6. Bernard. Aldrete de origin. ling. Castellanae lib. 1. cap. 21. pag. 133. Callist. Remirez de lege Regia, §. 32. ex num. 27. & plenius caeteris Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado a me saepe, sed nunquam satis pro meritis, & eruditione laudatus, in sua Tessera legum cap. 3. per totum, ex pag. 42. & novissimus D. Nicol. Ferdin. a Castro exercit. Salmant. 1. num. 44. pag. 49. ubi quod Metaecium, etiam dicebatur tributum, quod inquilini solvebant, qui in aliam regionem migrabant. Qui omnes pariter ex eadem lege deducunt iussu [sect. 34] Principis, & ex iusta causa posse subditos in novas colonias, sive vicos, vel civitates transferri; & subdit Iacob. Rebuff. hoc frequenter per Principes fieri solere, ubi capiebant aliquam terram non sibi amicam. Extrahebant quippe inde homines fortes, & armigeros, & eos in alia loca transferebant, & omnia bona, quae habebant in illo loco, publicabant, & alius locus mensuratus eis assignabatur, ut in dict. l. & in Rubr. & Nigro, C. non licere habitatoribus Metrocomae lib. 11. Quae cum ita se habeant, multo melius, & iustius poterunt Indi, de quibus loquimur, ex campis ad urbes, & municipia, Religionis, & politicae institutionis causa transferri. Absque eo [sect. 35] quod in hoc eorum velle, aut nolle attendatur, cum publica utilitas semper praeferri debeat, authent. res quae, C. comm. delegat. Et [sect. 36] homines ubi contra propria commoda laborare inveniuntur, etiam invitos nolentesque conservare, protegere, & dirigere, maxime ad Principem ac Rempub. spectet, argum. l. si pater, C. de sponsal. l. cum ratio, §. penult. D. de bon. damnat. l. 5. & 6. D. de tutel. cum alijs, quae tradunt Decius, Cagnol & Petr. Faber in l. invito 65. de regul. iur. Seneca lib. 6. de benef. cap. 14. 23. & 24. text. & gloss. in cap. ipsa pietas 23. quaest. 4. Ego late 1. tom. lib. 2. cap. 13 n. 99. & novissime Mart. Magerus de advocat. armat. cap. 11. ex n. 389. ad 410. Neque hoc Indis, & praesertim nostris Peruanis grave, aut novum videri debebit, cum in eorum historijs legamus, [sect. 37] r Eges Incas, qui eis olim dominabantur, ex qualibet causa, facile eos mutare solitos, & in longinquas regiones transmittere, & isti sic translati Mitmas, vel Mitimaes appellabanur, quod, eorum, sermone, translatos, sive advenas significat, ut late comperies ex traditis ab Acosta in hist. natur. & moral. Indiar. lib. 6. cap. 12. Matienz. d. tract. de moderat. Reg. Peru, 1. par. cap. 25. & Garcilasso Inca in suis commentarijs Peruanis lib. 7. cap. 1. Et ex supra dictis descendit, [sect. 38] non inepte has reductiones, sive aggregationes Indorum Metoecias vocari posse, quamvis Ego municipijs, vicis, & Metrocomijs eorundem Romanorum aeque similes esse existimem. Erant quippe [sect. 39] municipia, & vici, minora hominum conciliabula, qui ibidem domicilium facientes, proprio iure utebantur, unde & municipes dicti fuerunt, ut constat ex l. munus 18. D. de verbor. significat. ubi Alciat. Forner. Brechaeus, Goedaeus, & alij, & ex traditis a Petr. Crinit. de honest. discip. lib. 7. cap. 6. Conan. lib. 5. commentar. cap. 9. num. 2. & Corras. lib. 3. miscell. cap. 6. num. 3. Metrocomiae autem, villae, sive pagi maiores, sic dicta, quasi matrices pagi, sive capita minorum vicorum, aut pagorum, & qualis est Metropolis inter urbes, talis est Metrocomia inter vicos, ut colligitur ex dict. l. unica, C. non licere habit. Metroco. lib. 11. & l. 8. C. de exact. tribut. ubi Alciat. Cuiac. & alij, & notant Brisson. Kalinus, & reliqui Auctores, qui de verb. iur scripserunt, verb. Metrocomia, Guido Pancirol. in thesaur. var. lect. pag. 118. & alij apud Castrum ubi sup. num. 65. & seqq. Quod respondet formae, & modo, quo in his regionibus utimur, in condendis, & disponendis aggregationibus, seu vicis Indorum, & ita communiter dicimus: Los pueblos, i repartimientos de Indios, i sus cabeceras. Et in eo quoque similitudo procedit, quod sicut [sect. 40] Metoeci locum sibi designatum deserere non poterant, nisi licentia Principis praecedente, quia in illum ita transferebantur, ut perpetuo ibidem ipsi, & eorum posteri morarentur, nec se inde auderent separare, ut notant DD. in d. l. 4. C. de iur. fisc. lib. 10. praecipue Andr. de Barulo num. 4. iunctis locis T. Livij, Cornel. Taciti, & alijs, quae adducit Vvolfang. Lazius lib. 12. de Rpubl. Rom. cap. 1. Ita [sect. 41] nostri Indi, municipia ad quae reducuntur, & in quibus adnumerantur, & taxantur, deserere non possunt, & si deserant, ad ea etiam inviti, & reluctantes rediguntur, quia aliter neque in Fide & Religione Christiana instrui commode possent, quod praecipue curatur, neque tributarijs functionibus, & alijs muneribus, & oneribus personalibus, & realibus, quae eis iniuncta sunt, deservire, ut optime advertit Ioann. Matienz. in dict. tract. de moderat. Reg. Peru 1. par. cap. 25. Herrera in histor. gener. Indiar. decad. 2. pag. 104. & Fr. August. Davila in histor. Mexicana lib. 1. cap. 33. pag. 124. Et si contrarium admitteretur, [sect. 42] esset in eorum potestate pro arbitrio suo dominum, sive Commendatarium mutare, vel fraudare, aliumque eligere, & iurisdictionem, quam non habent, transferre, contra ea, quae in simili tradit Gigas in tractatu de crimin. laesae Maiest. tit. de rebell. quaest. 11 num. 4. Matth. Stephan. in tract. de iurisdict. cap. 7. num. 172. & seqq. & Synopt. obser. de tributis, cap. 20. pag. 34. Quod non debet cuipiam novum, aut iniustum videri. Nam licet verum sit [sect. 43] regulariter homines, & vassallos liberos liberam habere facultatem transferendi domicilium quocunque libuerit, l. placet, l. domicilium, l. assumtio, §. de iure, l. non utique, l. nihil impedimento, D. ad municipal. l. 7. tit. 25 part. 4. l. Recopil. Quo exemplo [sect. 44] antiquis quibusdam schedulis ann. 1536. & 1566. & alijs, quae reperiuntur in 4. tom. impress. pag. 284. & sequentibus, dispositum fuit, ut Indi, quia liberi sunt, possent pro libito suam habitationem mutare, & de uno loco, vel provincia in aliam migrare. Species [sect. 45] enim servitutis est a certo loco non posse discedore, l. titio centum 70. §. Titio centum, D. de condit. & demonstrat. l. 2. D. de lib. hom. exhiben. cum alijs, quae late congessi sup. hoc lib. cap. 3. ex num. 49. Quibus nunc addo Cassiod. lib. 7. form. 36. ibi: Quia [sect. 46] pene reclusus advertitur, cui mutare solum, liberum non videtur. Quia cum sit homo commutabilis, naturae suae desiderat habere qualitates, & late, & erudit ut solet, de eodem agentem D. Francisc. Amaiam lib. 1. observ. cap. 6. per totum. Id tamen [sect. 47] semper limitari solet in hominibus, qui habent conditionatam libertatem, & certis servitijs, & tributis domino praestandis personaliter obligati sunt, quales nostri Indi esse comperiuntur, ut saepe retulimus. Eiusmodi namque homines non posse solum vertere, nec locum suae originis, domicilij, vel territorij in domini praeiudicium deserere, & in alium transire, & si secus fecerint, ius esse eos in castrum, pagum, vel municipium, cui adscripti, & astricti sunt, atque in locum propriae originis revocandi, communis est omnium Doctorum, & praecipue feudistarum sententia, quae nititur auctoritate text. in dict. l. certa forma, & in l. incola, & l. de iure, D. ad municip. Authent. de mand. Princip. §. si suscipienhtes, ubi gloss. l. super, C. de mancip. & colon. patrim. lib. 11. l. 2. l. cum satis 23. & l. omnes 8. & fere per totum, C. de agricol. & censit. l. 1. C. de colon. Illiric. l. 1. C. de colonis Balestinis, eodem lib. ubi Lucas de Pena, qui dicit de hoc extare capitulum Papae Honorij, quod incipit, Ad novas communatias, cuius etiam meminit Matth. de Afflict. post Andream de Isernia, similke capitulum Regni Neapolitani commentans, lib. 3. constit. Neapolit. Rubr. 6. De revocandis transeuntibus ad alienam habitationem, num. 11. & 12. ubi notat, quod hoc [sect. 48] procedit, etiam si servitium, ad quod vassallus tenetur, minimum sit. Et idem docet Bald. in l. si plures, C. de condit. insert. ubi quod si vassalli ratione curiae, vel castri, recedunt, sunt ad feudum revocandi, & in l. 1. C. de Lat. libert. ubi, quod licitum est domino propria auctoritate adscriptitium capere, & plagis mediocribus castigare, & late prosequuntur idem Afflict. decis. 265. n. 75. & 81. Socin. Iunior cons. 76. num. 32. vol. 3. Cephal. cons. 28. per tot. vol. 1. Ant. Borrin. de servit. vassal. par. 2. cap. 2. in §. fidelitas, in fine, Martin. Laudens. de officialib. dom. §. 46. Paris de Puteo in tract. de syndicat. tit. de excess. Baron. num. 32. & seqq. Marin. Freccia de subfed. Baron. lib. 2. author. 15. Petra de potest. Princip. cap. 3. quaest. 4. num. 61. Sesse in decis. Aragon. 1. par. decis. 73. n. 29. Vincent. de Anna allegat. 64. sub n. 4. Camill. Borrell. de Magistrat. edictis lib. 4. cap. 9. ex num. 9. Callistus Remirez d. tract. de lege Regia, §. 32. num. 32. & Fredericus Husanus in tract. de hominib. proprijs, cap. 7. quaest. 4. in posteriori eius parte, num. 70. Vbi [sect. 49] quod ad vassallum, & hominem proprium repetendum, competit reivindicatio, & alia interdicta, & remedia, & cognitio Praetoria, l. 1. §. per hanc, D. de reivindicat. & l. 1. C. eodem, ubi DD. Menoch. de recuper. possess. in praelud. num. 54. & novissime D Franc Merlin. controvers. forens. cap. 83. & tetigi sup. cap. 3. num. 26. & seqq. & infra lib. 2. cap. penult. num. 68. Quinimo etiam cessante servitiorum, vel tributorum obligatione, & praestatione, [sect. 50] ex qualibet alia causa publice utilitatis, vel melioris, aut commodioris sui Regni gubernationis, vel conservationis, posse Regem, vel dominum compellere vassallos, quantumvis liberos, ne a suis Regnis, vel dominijs exeant, & recedant, & poenis propositis edicere, ut qui recesserint, intra certum tempus revertantur, optime docuit Ludov. Roman. cons. 59. num. 1. & seqq. ad hov ponderans text. in l. ult. D. decret. ab ordin. facien. ubi approbat I.C. municipalem constitutionem, qua cautum erat, ne quis extra proprium municipium agere, aut stare debeat, & l. quod promulgatis, C. de officio Praefecti urb. ubi Praefectus urbis ad originariam civitatem iure licito revocat orignarios, in provincia consistentes, quia licet alibi domicilium constituere possint, ut supra tetigimus, [sect. 51] iuri tamen originis renuntiare non possunt, l. assumtio, in princip. D. ad municipalem, l. origine, C. de municip. & origin. lib. 10. Quin potius originariae civitatis causa semper potior esse debet, & ne odinarijs, & necessarijs civibus denudetur, l. libertus, §. praescriptio, D. ad municio. l. cives, ubi gloss. C. de incol. lib. 10. cum alijs traditis a Bart. per text. ibi in l. relegatorum, §. interdicere, D. de interd. & releg. Ioan. Andr. in Addit. ad Specul. tit. de compet. iudic. adit. 42. Nicol. de Millis in repert. verb. Domicilium, Alexand. consil. 100. lib. 3 Petr. de Antibol. in tract. de muner. & honor. par. 1. num. 4. & Quint. Mandos. in regul. Cancell. 16. quaest. 41. num. 4. Quam sententiam his non relatis [sect. 52] sequitur Borrell. d. cap. 9. in princip. hoc axioma, vel edicti genus in Principibus licitum esse contendens: A patria ne discedito, & alibi ad habitandum ne ito, euntes revocato; & adducens exemplum [sect. 53] Regum Sinarum, qui mediante hac prohibitione, infinita prope civiu multitudine abundant, in qua consistit praecipuum regnorum fulcrum, & ornamentum, l. cum ratio, §. si plures, D. de bon. damnat. subolescente nimirum indies prole, in alienas regiones migrationibus interdictis, ut scribit Maffeus lib. 6. histor. Ind. Oriental. Ioan. Goncal. histor. Sinar. lib. 1. & 3. & alij, quos retuli tom. 1. lib. 2. cap. 20. num. 46. & 50. Ex quibus duo nimis practicabilia, sed parum quidem perpensa, & animadversa, in materia istorum Indorum, ex suis municipijs fugientium, deducere possumus. [sect. 54] Primum, tam ipsos, quam eorum receptatores, & occultatores peccare, & in utroque foro teneri ad restitutionem tributorum, quae Rex noster, vel privati Commendatarij ob talem fugam amiserunt, imo & ad reliqua damna, quae ob defectum Indi fugitivi, in servitijs personalibus secuta sunt, ut est textus expressus in l. omnes profugi, C. de agricolis, & censit. lib. 11. ibi: Omnes profugi in alieno latebras collocantes, cum emolum entis tributarijs, salva tamen moderatione revocentur. Et ab illis etiam apud quos reperiuntur, quique eorum labore in lucrum suum usi sunt, tributa, quae publicis perierunt functionibus, exigantur. Et in simili, loquens de vassallis feudalibus, probat Afflict. ad constit. Neapol. dict. lib. 3. Rubr. 6. de transeunt. ad alien. habit. num. 8. &. ubi, quod plus est [sect. 55] tales vassallos teneri etiam, inquit, ad restituendum fisco, vel Baroni cui serviunt, totum illud, quod ex tali recessu fuerint lucrati. Quod tamen Ego [sect. 56] in nostris Indis non admitterem, cum non servi, sed liberi sint, & sibi, quae lucrantur, acquirant. Imo a restitutione fraudatorum tributorum eos excusarem, si iustam, & rationabilem recedendi causam habuerint, puta quia in municipio, in quo aggregati erant, permanentes, nimis aspere tractabantur, & multis molestijs, & extraordinarijs, atque indebitis servitijs vexabantur a suis Commendatarijs, vel ab ipsis locorum Rectoribus, prout frequenter accidere solet. Vbi enim [sect. 57] datur aliqua iusta causa veniendi contra praeceptum, non dicitur praeceptum contemtum, ut in cap. brevi, de iureiurando, & per Ioannem Andream in cap. capientes, §. si vero, de electione, lib. 6. Archidiac. in cap. eos, de sententia excommun. eod. lib. & notata in cap. Metropolitanum. 2. q. 7. & l. 1. D. si quis ius dicenti non obtemp. Excusandique Indi videntur, si praedictis iniurijs, & vexationibus intervenientibus a vicis, & aggregationibus fugiant, in quas inviti redacti sunt, [sect. 58] cum etiam propriam patriam, & dulce natale solum multi relinquere, & deserere soleant, ob similes iniurias, vel tyrannides vitandas, ut bene advertit, & exemplo elephanti, & castoris probat Fr. Ioann. a Ponte in covem. utriusq. Monarch. 7. par. lib. 3. cap. 3. pag. 19. Et in terminis feudorum, [sect. 59] quod vassallus non possit, nec debeat revocari ad locum a quo aufugit ob timorem, & crudelitate domini, nec ob id amittat feudum, recte docuit Lucas de Pena in l. si coloni, C. de agricol. & censit. lib. 11. Ant. Capicius in invest. feud. verb. Feuda amittuntur, num. 52. Petr. de Gregor. Siculus de concess. feud. par. 8. tit. de iure boni tractam. num. 4. & par. 7. q. 4. n. 5. & Camill. Borrell. consil. 30. & 31. per tot. centur. 2. & dict. lib. 4. de magistrat. cap. 9. num. 52. Secvndvnm, quod dixi ex praedictis deduci posse, illud est, [sect. 60] nempe Indos sic in municipia redactos, si ab illis aufugiant, vel morte consumti, deserta remaneant, ut quotidie (proh dolor!) videmus contingere, terras communitatis dicti municipij, & reliquas sibi privatim ad vitae suftentationem mensuratas, & assignatas, amittere, neque in eis amplius ullum ius praetendere posse, sicut in Metoecis, veteranis, vessallis feudalibus, & alijs similibus contingit, ut probat text. in dict. l. certa forma, C. de iure fisci lib. 10. ubi omnes DD. l. penult. C. de veteranis, l. penult. C. de protect. & domest. lib. 12. l. penult. C. de princip. agen. in reb. l. fin. C. de metat. lib. 11. & prosequitur Bald. in praelud. feud. num. 38. & 39. Paris de Puteo in tractat. de syndic. tit. de excess. Baron. num. 32. & seq. Borrell. dict. cap. 9. num. 19. & seqq. & Callistus Remeriz dict. §. 32. num. 32. & 34. ubi similem consuetudine in vassallis Regni Aragoniae expendit, & antiquam nostri Regni Castellae de occupandis bonis vassallorum recedentium, qui Solariegos appellantur, de quibus etiam agit Ioann. Garcia de expensis, cap. 9. num. 62. & seqq. & de nobilit. gloss. 18. num. 42. Otalora de nobilitate par. 2. cap. 4. num. 8. Gregor. Lopez in l. 3. tit. 25. par. 4. verb. Solariego, Didac. Perez in l. 2. tit. 11. lib. 4. Ordin. Baeza de inope debit. cap. 2. num. 24. & Gomez de Mescua de potestate in se ipsum lib. 2. cap. 17. num. 18. Sed an [sect. 61] eiusmodi terrae, & possessiones incommodum commendararirum cedant, & veluti in solatium amissorum tributariorum, vel Regi Regioque eius fisco applicentur, non semel vidi in quaestionem vocari. Et precipue in quadam causa illustrissimi Marchionis de Oropesa, qui se non solum Commendatarium, sed dominum titularem esse praetendebat locorum, & Indorum ubi terrae vacaverant. Verum nihilio magis obtinere potuit, quia licet in feudis id constitutum sit, & terrae, ac reliqua bona recedentium vassallorum dominis cedant, ut communiter docent omnes Auctores supra relati, in nostris tamen Indis contra sentiendum, & observandum videtur, [sect. 62] cum Rex ac dominus noster regulariter funder suam intentionem quoad terras vacantes, ut post alios probat Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 15. num. 52. & Nos latius infra lib. 5. trademus, & in specie se esse universalem dominum omnium terrarum, montium, ac pascuorum harum regionum, provinciarum pluribus schedulis, & provisionibus declaraverit, de quibus etiam ibidem tractabimus, ac per consequens, quas Indis reuctis, & aggregatis ex sua benignitate fruendas concessit, eisdem Indis deficientibus sibi reservasse videatur, [sect. 63] & iure, quod vocant Reversionis, Regio fisco addicendae, & applicandae sint, arg. text. in l. si unus, §. pactus ne peteret, D. de pact. l. filio quem pater, D. de liber. & posth. ibi: Quia non translatus, sed redditus videretur, l. voluntate, §. fin. D. quibus mod. pign. ibi: In pristinam causam res redit resoluta venditione, optimus text. in cap. 1. de eo, qui finem fecit agnationi in usi. feud. cum multis alijs, quae late more suo congerit Tiraq. in l. si unquam, C. de revocand. donat. verb. Libertius, num. 35. Cassan. in Catal. glor. mund. par. 10. consid. 5. Marescot. lib. 1. var. resolut. cap. 55. & lib. 2. cap. 23. a num. 3. Menoch. cons. 2. num. 237. volum. 1. Cacheran. cons. 7. num. 51. Monter a Cueva in decis. Arag 1. par. dicis. 1. num. 8. & 14. & dicis. 17. num. 37. & decis. 46. & 47. & alij passim, qui loquuntur in feudis, & similibus causis, & reversionis ius favorabile esse probantm atque etiam in correctorijs, & in damnum tertij ad mittendum, de quo alia etiam in simili congero infra lib. 2. cap. 27. num. 9. Non tamen [sect. 64] facile quaevis Indorum fuga, & absentia ad spoliationem eorum trahenda est. Nam ut pupilli, possessionem terrarum suarum solo animo non amittunt, l. pupillus 11. D. de acq. rer. dom. l. pupillum 19. D. de acq. possess. l. si is qui 27. in fine, eod. tit. Maxime quado ob iniurias, & vexationes, quas patiuntur, se absemtant, & abscondunt, ut probat text. elegans in l. fin. vers. Otro si dezimos, tit. 28. par. 3. quae ideo tali in casu praescriptionem similium praediorum inhibuit. De qua etiam nunquam, vel parce admittenda in praedijs nunquam, vel eorum, qui simili privilegio fruuntur, late agunt DD. per text. ibi in l. fin. C. in quib. caus. in integr. rest. non est necess. l. 8. tit. 29. par. 3. l. 9. tit. 19. par. 6. l. fin. in fin. tit. 14. ead. par. Decius cons. 556. num. 7. Cassanae. in consuet. Burgund. Rubr. 1. §. 8. num. 27. Menchaca de success. creat. lib. 1. §. 10. num. 49. & 60. & Sfortia Oddus, plures allegans, in tract. de in integr. restit. par. 2. q. 88. art. 5. nu. 53. Et Indi [sect. 65] quamvis reducantur, vel ex alijs municipijs in alia transserantur, sua iura, & privilegia retinent, ex regula subrogationis, ut per plura iura, & DD. concludit Curtius Senior cons. 26. Bellon. cons. 1. num. 8. Alberic. in l. si ususfructus, D. quib. mod. ususfr. amitt. & Gail. lib. 2. observat. 61. num. 8. & 10. # 24 CAPVT XXIV. De eisdem Indis sic redactis politice, & religiose, quantum fieri possit, instituendis, tollendisq idololatriae, ignaviae, nuditatis, atque ebrietatis vitijs, & alijs universae eorum nationifere connatis. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi quarti. -  1 INDI ad municipia redacti, politice instituendi sunt. -  2 Gens nulla quantumvis barbara, sine legibus, & politia conservari potest. -  3 Homines, qui politia & legibus carent, feris similes sunt. -  4 Hunni quid honestum, vel inhonestum sit, penitus ignorant, ex Marcellino. -  5 Moribus, ac legibus ordinandae provinciae, ex Cassiodoro. -  6 Hispanorum mos appellandi, Bestias, homines rudes, & impolitos, unde descendit? -  7 Politicam institutionem Indorum, & saltim legi naturali conformem, multum curari iubet Concil. Limense, cuius verba referuntur. -  8 Schedulis plurimis politica Indorum institutio valde commendatur, & Auctores, qui de ea agunt. -  9 Naturalis legis praecepta, qui violant, armata etiam manu compesci possunt. -  10 Indorum politica institutio non est difficilis, si prudenter, & patienter de ea tractemus. -  11 Hominu genus nullum est ita ferox, quod excoli non possit. -  12 Natura nos ad mentem optimam genuit, & facilius est secundum naturam, quam contra eam vivere, ex Quintiliano. -  13 Naturale id potest dici, quod natura optime sieri patitur. -  14 Indi non sunt de antiquis suis moribus ad contrarios illico traducendi sed paulatim, & suaviter. -  15 Legislator dicitur vivendi artifex, & qualiter leges iuxta regiones, & personas aptare debeat? -  16 Legislator, & Gubernator etiam Barbarorum, quibus praest, utilitati, & commoditali consulere debet, ex Cicer. -  17 Indi omnes eisdem legibus, & praeceptis politicis gubernari non possunt, & quare? -  18 Regio quaelibet ut suo aere, ac terminis, ita suis legibus, & moribus definitur. -  19 Leges aliae alijs gentibus placent, nec generales in diversis provincijs sufficiunt. -  20 Ritus, & consuetudines Indorum. & aliorum infidelium, legi naturae, aut Christianae Religioni non repugnates, eis relinqui possunt, quando convertuntur ad Fidem. -  21 D. Greg. Magni insignis locus refcrtur. -  22 Duris mentibus simul omnia abscindere impossibile est. -  23 Locum summum, qui ascendere nititur, gradibus, non saltibus elevatur. -  24 Cap. insideles 24. q. 4. cap. ad mensam 11. q. 3. cap. sicut 9. vers. Nullus, de Iudaeis, expenduntur, & illustrantur. -  25 Indis conversis quatenus liceat maiorum suorum traditiones retinere. -  26 Decreta plura Indici Senatus referuntur, quae iubent, Indis antoquas suas bonas consuetudenes conservari. -  27 Ecclesia semper, ubi potuit, infidelium conversorum ritus, & festivitates retinuit, causam tamen earum ad Christianum cultum raducens, & exempla. -  28 Breviarij veteris elegantia verba referuntur. -  29 Bituricensium Lanionum notabilis, & Gentilica consuetudo refertur. -  30 Schedula Regia adducitur, & late explicatur, quae iubet, ne Indis baptizandis capilli tondeantur. -  31 Indorum consueto, nutriendi, & habendi capillos promissos, non est contraria religioni, aut legi naturali. -  32 Capillorum longitudine, & promissione plures nationes usae sunt, & hodie utuntur. -  33 Capillorum dignitas, & oramentum, ex D. Ambros. & alijs. -  34 Consilij supremi Indiarum decretum refertur contra Religiosos, qui in Philippinis insulis Indos Sinas, Sagleies dictos, religionis occasione tondebant. -  35 Nomen quod Indus habebat tempore infidelitatis, si conversus retineat, est signum quod adhuc manet insidelis. -  36 Nomina suae gentilitatis ab Indis coversis retineri Cocil. Limens. prohibet, & quare? -  37 D. Paul. 1. Corinth. 11. locus exponitur. -  38 Comam, qui delicate nutriunt, pexunt, & crispant, effoeminati censentur, & semper notati sunt etiam a Poetis, & Ethnicis Scriptoribus. -  39 Capilli moles, & nimis crispati, & compositi in viris, sunt luxuriae nutrimentum, & infandae Veneris pabulum. -  40 Levitici locus cap. 19. Non attondebitis in rotundum caput vestrum, exponitur. -  41 Capillorum promissio, & nimia cura his temporibus a nostris introducta, hoc est abusus, En criar, i rizar guedejas, i copetes, reprehenditur. -  42 D. Ambros. tanquam foeminas notat, & sugillat viros, qui comam nimis curant, pexunt, & crispant. -  43 Crispati, & calamistrati qualiter eleganti quodam epigramate reprehendatur. -  44 Godefridi Ambianensis Episcopi factum contra nutrientes, & crispantes capillamentum. -  45 D. Tyburtij Martyris verba notabilia referuntur contra molles, & crispatos; & quod Christus dedignatur eos servos habere. -  46 Incestae cum matribus, filiabus, aut sororibus coniunctiones Indis permittendae non sunt. Auth. de incest. nup. §. 1. collat. 2. ponderatur, & emendatur, ibid. -  47 Sodomia, hominumque devoratio, aut immolatio, omnino Indis prohibenda est: & de sodomiae detestatione, & quod haeresim sapit. D. Ioseph Vela, Senator Granatensis meritissimus, laudatur, ibid. -  48 Corporum humancrum ab alijs hominibus voratorum resurrectio qualiter futura? remissive ad Ioan. Filesacum. -  49 Idololatria est scelus omnium gravissimu, & Deo maxime infensum, & summopere ab Indorum animis extirpandum. -  50 Idololatriam, qui permittit gubernator, graviter delinquit. -  51 Amasias Rex, in alijs rectus, ob id tamen notatur 4. Reg. 14. quod idololatriam non abstulit. -  52 Excelsa vocat scriptura idola, & idololatriam, quia in montibus, & cacuminibus, ut plurimum, exercebatur. -  53 Idololatriam Indi plures etiam iam conversi, ob socordiam gubernat orum, & praedicatorum, in montibus, & in antris exercent. -  54 Ministros diaboli, qui Indis idololatria suadent, ab eorum consortio separandos esse, ex Concil. Limensi. -  55 Fr. Bernard. de Cardenas egregius Concionator Franciscanus, refertur, & laudatur. -  56 Indorum idololatria, ut omnino vitetur, & extirpetur, Rex noster, & eius Senatus multum vigilare, & providere debet. -  57 Concilij Africani locus refertur de ido lolatria, quae in Africae abditis exercebatur. -  58 L 3. & 4. C. de paganis, & aliae similes in Cod. Theodos. de idololatria extirpanda agentes, referuntur, & illustrantur. -  59 Ignaviae, & desidiae vitium Indis commune summa cura corrigi debet. -  60 Indi, qui nudi incedunt, suadendi sunt, ut vestes assumant. -  61 Nuditas corporis humani licet non sit intrinsece mala, naturali tamen pudori repugnat, & ad vitia provocat, & in omni honesta Repub. prohibetur. -  62 Nuditatem aliqui haeretici probarunt, & Auctores qui de eius vitio, & damnis seribunt. -  63 Florales, & Lupercales Romanorum ludi, quia a nudis celebrabantur, reprehensi. -  64 Polyxena laudatur ob curam in veredis corporis partibus, dum interficiebatur, tegendis. -  65 D. Francisci nuditas coram populo, quo pacto excusetur a D. Bonaventura. -  66 Americi Vesputij opinio circa Indorum nuditatem, taxatur. -  67 Nuditatem in pudendis tegere naturale est, & primorum parentum documentum, ex D. August. -  68 D. Pauli locus 1. Corint. 12. de honestandis, hoc est tegendis, ignobilioribus nostri corporis partibus, expenditur. -  69 Ebrietatis vitium Indis commune, & valde perniciosum tollendum est. -  70 Indi frustra docentur Christianam Religionem, si ab eis ebrietatis vitium non removetur, & num. 73. -  71 Ebrietas est daemon voluntarius, & malitiae, ac perfidiae, sive idololatriae mater, & alia dea, & num. seqq. -  72 Exodi locus cap. 32. explicatur. -  73 Concilium Limense compotationes Indorum ido lolatriae fomentum appellat, & protestatur eis non sublatis Fidem inter illos firmari non posse. -  74 Indorum ebrietatem tolli, ac puniri, & radices quibus inebriari solent prohiberi, plures Regiae schedulae iubent. -  75 Potiones de Chicha, Sora, Pulque, & aliae quibus Indi inebriari solent, referuntur, & Auctores qui de illis agunt, & de ebrietate Indorum. -  76 Matrimonium ab Indis ebrijs contractu an valeat? remissive. -  77 Ebrietatis damna & vitia, plures Auctores exaggerant, qui referuntur. -  78 Pristini exemplum ex Tertull. qui ob temulentiam a Fide descivit. -  79 Compotationes Indorum privatae, & non multum damnosae, acriter puniendae no n sunt. -  80 Naturali vitio parcendum est. -  81 Indis connivendum est, si aliquando in ebrientur, cum sint plures gentes valde politicae, quae ordinaria temulentia laetantur. -  82 Hispani, & praesertim Magistratus, & Parochi, qui Indis vinum vendunt, & alias potiones, quibus inebriantur, magis peccant, quam ipsi Indi. -  83 Salutis spes nulla restat, quando ab ijs venena porriguntur, a quibus antidotum expectatur. -  84 Vxores, & famulos viventes simul cum maritis, vel dominis defunctis Indi cremare, vel sepelire solebant, & quod haec prava consuetudo illis tollenda sit. INdorvm [sect. 1] in certa loca, & municipia reductionem, & contunctionem, necesse est, ut prudens, Christiana, & politica gubernatio sequatur, eorundem moribus, & fini, qui praetenditur consentanea. Nulla [sect. 2] quippe gens ita barbara, aut ferina reperiri potest, quae ubi in populum sociari coepit, aliquibus legibus, aut moribus non regatur, vel sine iustitia, & politia conservari possit, ut docuit D. August. lib. 2. de Civitat. Dei cap. 21. Bart. per text. ibi in l. omnes populi ante num. 1. de iustit. & iur. ubi ait, solos silvestres homines, his carere, quia etiam populo carent; quem sequitur Navarr. in cap. novit, num. 86. de iudicijs, & Petr. Faber lib. 2. semestr. cap. 2. pag. 20. ubi inquit, [sect. 3] tales homines, qui politia, & legibus carent, non in hominum genere: sed potius in ferarum, & bipedum bestiarum numero censeri debere, exemplum de Hunnis adducens, quos Marcell. lib. 31. hist. tradit, nullius [sect. 4] legis, religionis, vel superstitionis reverentia districtos, inconsultorum animalium ritu, quod honestum inhonestumve sit penitus ignorare. Cui conveniunt alia, quae Ego congessi 1. tom. lib. 2. cap. 7. ex num. 13. Cassiod. lib. 5. epist. 39. sic inquiens: [sect. 5] Decet provincias Regno nostro, Deo auxiliante, subiectas, legibus, & bonis moribus ordinari, quia illa vita vere hominum est, quae iuris ordine continetur. Nam belluarum ritus est sub casu vivere; quae dum rapiendi ambitu feruntur, improvisa temeritate succumbunt, &c. & novissime Caesar Barthius lib. 3. advers. cap. 5. vol. 116. ubi [sect. 6] hinc descendisse putat morem Hispanorum, & Italorum, dum Bestias appellant homines rudes, & impolitos, & tradita a Laelio Bisciola lib. 1. horar. subsec. cap. 21. ubi prosequitur, qui olim, & qui hodie Barbari dici possint. Et in terminis nostrorum Indorum, [sect. 7] eandem politicae institutionis curam multum requirit, & commendat Concil. Limense secudum, Can. 113. pag. 69. ibi: Que se ensene alos Indios a vivir con orden, i policia, i tener limpieca, i honestidad, i buena crianca; i que como acostumbran los Christianos, digan la bendicion a la mesa, i den gracias despues de comer. I quando van a dormir se encomiende a Dios: i a menudo se persinen, i santiguen, i digan el Credo, i el Pater noster, i el Ave Maria, en lo qual todo principalmente sean instruidos los Caciques, i Mayorales, para q los demas tomen exemplo. Et adhuc melius idem Conc. Limense tertium actione 5. cap. 4. pag. 204. sic inquiens: Cum vita Christiana, & divina, quam Fides Evangelica docet, exigat naturali ratione, atque homine non indignam, vivendi consuetudinem. Cumque secundum Apostol. 1. Corint. 15. prius animale sit, deinde quod spirituale; illud vehementer parochis omnibus, caeterisque ad quos Indorum cura spectat, commendandum duximus, ut in primis dent operam sedulam, ut ferinis, atque agrestibus moribus depositis, humanis, ac politicis institutis Indi assuefiat. Cuius generis sunt, ut ad templa non sordidi, atque incompositi, sed lot & pexi, & mundi veniant: ut foeminae caput velamine aliquo iuxta Pauli Apostoli 1. Cor. 11. institutione tegant, ut domi mensas cibo, lectos somno capiendo adhibeant; ut domus ipsae non caulas pecudum, sed hominum habitatione ordinae, mundicia, decore referant. Ac si quae sunt alia eiusmodi, quae sane non violento, & molesto imperio, sed paterna potius cura, & gravitate pergantur. Idem quoque [sect. 8] Pijssimi nostri Reges sedulo, & enixe plurimis schedulis, instructionibus, ordinationibusque curarunt, quae reperiuntur in 1. tom. impress. ex pag. 318. & in. 4. ex pag. 269. ubi, inter alia, elegans quoddam & satis providum summarium apponitur, multarum rerum quae ad politicum Indorum statum spectat. De qua cura meminit etiam Anton. de Herrera in hist. gener. Indiar. decad. 3. pag. 189. 365. & 370. & alibi passim, & bene prosequitur alijsque documetis, suo Marte confictis, illustrat, Ioan. Matienc. in tract. M.S. de moderat. Reg. Peru, 1. par. cap. 14. & seqq. Acosta in eleganti tract. de procur. Ind. salute, praecipue lib. 3. per totum, Boter. in relat. univers. lib. 3. ex pag. 77. Torquem. in Monarch. Indian. lib. 5. pag. 686. & 734. & Fr. Alfons. Fernand. Dominican. in histor. Ecclesiast. nost. temp. lib. 1. cap. 51. & 52. ubi laudat Motum proprium Pij V.P.M. quo haec polities Indorum maxime commendatur, & ut legis naturalis praecepta observare cogantur, [sect. 9] quae qui violant, armata etiam manu compesci, & puniri posse, multi opinantur, quorum Ego latam mentionem feci, dict. lib. 2. cap. 12. ex num. 1. & novissime Scacc. in tract. de sentent. & re iudicat. gloss. 1. q. 1. num. 169. & 225. & Martin. Mager. de advocatia armata cap. 9. num. 430. cum seqq. pag. 377. ubi hanc rationem inter alias adducit ad bellum legitime infidelibus inferendum, & dominium, sive patrocinium eorum acquirendum. Qui duo Auctores addendi sunt alijs a Nobis adductis dict. cap. 12. & seqq. Neque est [sect. 10] cur haec Indorum institutio alicui difficilis videatur, barbaram eorum naturam, & propensionem obijcienti. Nullum quippe [sect. 11] hominum genus ita rude, aut ferox reperiri potest, quod patietia, solertia, & prudentia excoli non possit, ut praeclare docuit Plin. Iun. in suis epigramm. inquiens: Sic hominum ingenia flecti ducique per artes Non rigidas docta mobilitate decet Et Ego alia adducens, eodem lib. 2. cap. 8. num. 8. 90. & 92. eleganter Acosta lib. 1. de procurat. Indor. salut. cap. 8. & 17. & lib. 5. cap. 15. Et in simili Quintil. lib. 12. inst. orat. cap. 11. ubi hanc obiectionem ignaviae instituentium potius quam instituendorum ruditati, his verbis attribuit: Longam eniam facit operam, quod repugnamus: brevis est institutio vitae honestae beataeque si credas. Natura enim [sect. 12] nos ad mentem optimam genuit: adeo que discere meliora volentibus promtum est, ut vere intuenti, mirum sit illud magis, malos esse tam multos. Nam ut aqua piscibus, ut sicca terrenis, circufusus nobis spiritus volucribus convenit: ita certe facilius esse oportebat secundum naturam, quam contra eam vivere: & non minus bene, quin potius ad rem, de qua agimus, accomodatius lib. 9. cap. 4. sic inquiens: Quorum si fieri nihil melius licebat, ne domibus quidem casas, aut vestibus pelliu tegmina, aut urbibus montes, ac silvas mutare oportuit. Quae porro ars statim fuit? quid non cultu mitescit? cur vites corecemus manu? cur eas fodimus? rubos arvis excidimus? terra & haec generat. Mansuefacimus animalia? indomita nascuntur. Verum [sect. 13] id est maxime naturale, quod fieri natura optime patitur. Quae sententia [sect. 14] eo facilius, & suavius in nostris Indis locus habebit, si de uno extremo ad aliud non transferantur; nec statim velimus eos Hispanis legibus moribusque ceseri, ut relato eleganti Plutarch. loco in Politica ad Trajanum, optime docet, & probat Acosta d. lib. 3. de procur. Indor. salut. cap. ult. pag. 380. Semper [sect. 15] enim prudens Legislator, qui merito, vivendi Artifex, appellatur ab Adam Contzen lib. 15. politic. cap. 6. §. 2. leges sancire, & aptare debet iuxta regionum, quibus scribuntur, temperiem, dispositionem, conditionem, & capacitatem, cap. erit aute lex, 4. distinct. cum similibus, quae adduxi supra cap. 4. num. 91. & seqq. Et [sect. 16] industria, atque humanitate sua earum utilitati benigne consulere, quamvis immanes, ac barbarae sint, ut scriptu reliquit M. Tullius in epist. ad Quint. Fratrem, sic inquiens: Quod si te sors Afris, aut Hispanis, aut Gallis praefecisset, immanibus, ac barbaris nationibus, tamen esset bamanitatis tuae consulere eorum commodis, & utilitati salutique servire. Quem locum adducens Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusq. Monarch. lib. 3. cap. 21. §. 1. optime disserit, an iuste potuerit Cicero Hispanos eo tempore barbaros, ac immanes vocare? Vnde bene advertit Michael Balboa Cabello in miscellan. Anstr. Manuscripta, non esse [sect. 17] omnes Indos in communi eisdem legibus, ac praeceptis politicis instituendos, cum constet, inspecto tempore suae infidelitatis, varijs ubique legibus, ac moribus gubernari solitos fuisse; prout varij erant ipsi Reguli, quibus suberant, hoc est los Caciques, o Curacas. Et quia, ut recte etiam quidam, scripsit: Quaeliber [sect. 18] regio non magis suo aere, aut terminis, quam suis moribus definitur. Et aliae [sect. 19] alijs gentibus leges placent, ut late prosequitur Tiraq. in l. 7. connub. num. 19. & DD. per text. ibi in c. 1. de costit. lib. 6. ubi dicitur, lege generali definiri non poste, quid in varijs, & diversis provincijs sit observandu. Et non minus recte [sect. 20] Ioseph. Acosta d. cap. ult. & in hist. natur. & morali Indiar. lib. 6. cap. 2. in fin. dum tradit, quod etsi Christianis, ut diximus, moribus, discriplinaque nostra sint quidem barbari paulatim imbuendi, & omnes sacrilegae superstitionis, aut barbaricae feritatis ritus sensim amputandi: attame si qua in re illorum mores a religione, & iustitia non discrepant, facile eos immutados non esse, sed patrias eis, ac gentilitias cosuetudines, ab aequo non abhorrentes, relinquedas, & secundum eas ius dicendum. Cuius doctrine luculentum Auctorem profert [sect. 21] Greg. Magn. lib. 10. Regist. epist. 71. ubi consuluit, Anglis recenter ab Fidem conversis, propria fana, & immolationes animalium, quibus antea utebantur, relinqui debere; dum tamen haec in cultum veri Dei convertere suadeantur: Nam [sect. 22] duris (inquit) mentibus simul omnia abscindere impossibile esse non dubium est: quia [sect. 23] is, qui locum summum ascendere nititur, gradibus, vel passibus, non autem saltibus elevatur. Et potuit etiam, ad eandem sententiam magis fulciendam, expendere [sect. 24] text. in l. fin. C. de Paganis, cap. infideles 24. q. 4. cap. ad mesam 11. q. 3. cap. sicut 9. vers. Nullus etiam, de Iudaeis, cap. ult. de divort. cum traditis a D. Thom. in 2. 2. q. 10. art. 11. quem ibidem reliqui Theologi communiter sequuntur, & Covarruv. Azor. & alij Auctores, quos Ego recensui 1. tom. lib. 2. cap. 14. numer. 29. & 30. Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. salute, pag. 172. & 504. Anton. Riccullus de iur. person. extra Eccles. grem. exist. lib. 2. cap. 18. num. 3. & de nostris Indis agens, ultra Acostam ubi supra, Zurita in libello de quaestionibus concernentibus materiam Indorum, quaest. 25. ubi hinc deducit, [sect. 25] licere Indis, indifferentes maiorum traditiones ob solam antiquitatis observationem retinere, dummodo in eis nihil impium, vel superstitiosum detegatur; quamvis in eo rerum genere aliquatenus virtutis modus excedatur, ex traditis a D. Thom. 1. 2. quaest. 18. art. 11. & quaest. 72. art. 9. & in 2. 2. q. 21. art. 3. Nam si exceditur, non debet permitti, nec excusationem praestare, iuxta sententiam B. Ambr. epist. 15. cuius elegantia verba statim n. 42. citabimus. Et extant [sect. 26] plura Regia Indici Senatus decreta, quae idem expresse iubent, ut ipse Acosta testatur, & praecipue nobilis quae dam schedula Vallisol. 6. Augusti ann. 1555. quae antiquas & bonas Indorum consuetudines naturali legi, aut Christianae politi ei non adversantes, eisdem relinqui iubet, & nostris moribus, prout melius visum fuerit, accommodari, & alias reperies in 4. tom. impress. pag. 355. & 356. In quo [sect. 27] veterem Ecclesiae stylum amplectitur, que Gentilium superstitiones, & festivitates multoties in eorum solatium retinuit, causam tamen earum immutans, ac veluti sacris ritibus expians, & in religionis nostrae meliorem observatione traducens, ut praeter locum, & exemplum Gregor. Magni, de quo supra, Cereorum festivitate, & alijs similibus agens, observat Beda in lib. de temp. rat. cap. 10. Baron. in Martyrolog. 2. die Februar. & Equestribus certaminibus, prima die Augusti in honorem natalis Claudij Caesaris, vel aedium Martis consecrationis fieri solitis, teste Dione lib. 6. & postea ad festivitatem vinculorum sancti Petri, quae eadem die celebratur, religiose ab Ecclesia translatis, idem Baron. eadem die, Durand. in rational. divin. offic. lib. 7. Rutil. Bezonius de anno Iubilaei lib. 3. cap. 5. in fin. & lib. 4. cap. 12. pag. 464. Noster saepe laudatus D. Laur. Ramirez de Prado in Pentecotarc. cap. 49. pag. 347. & seqq. & Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriusq. Monarch. lib. 3. cap. 13. pag. 91. ubi [sect. 28] veteris Breviarij verba ad hoc nimis conducentia recenset, quae sic habent: Perspiciens (Ecclesia) quod non de facili eos a tali consuetudine revocaret, cogitando tractavit, ut observantia sic maneret, sed potiori nomit militaret. Et conducit notabile Arrestum Senatus Parisiensis, quod refert Mornacius in d. l. fin. C. de Paganis, circa conservandam [sect. 29] consuetudinem Lanionum Bituricensium, qui bovem pinguem, multis sertis redimitum, Bacchanalium tempore circumvehunt, & postea eius carnes dividunt, & percare coemmentibus tribuunt; ac deinde convivia coreasque simul agitant. Vnde possumus deducere rationem decidendi ad aliam [sect. 30] schedulam ann. 1581. quae reperitur in 4. tom. impress. pag. 360. & iubet, ut Indis, qui baptizandi sunt, capilli non tondeantur, quorum ipsi prolixitate, & usque ad scapulas extensione in multis provincijs plurimum gaudent; ita ut infamiae, & gravissimi supplicij loco habeant, si quem forte tonderi contigerit. Haec etenim [sect. 31] consuetudo illis aegre ferentibus, immutanda non est, cum neque religioni, neque legi naturali repugnet. Quin potius & olim, & hodie plurimae nationes eadem usae, vel uti reperiantur, [sect. 32] ut de Lacedaemonijs testatur Plutarch. in Lysandro, de Lusitanis, Alex. ab Alex. lib. 5. Genial. cap. 14. & de omnibus Hispanis in communi Cael. Rhodig. lib. 18. lect. antiq. cap. 21. col. 674. & lib. 9. cap. 29. Ravis. Textor. in officina, 1. tom. pag. 370. & 372. de Gallis, inde Comatis dictis, Plin. Ammian. Marcel. & alij, de Persis Herod. de Britannis Caesar, de Ger manis Cornel. Tacitus, & de Nazaraeis Numerorum 6. vers. 5. & latissime Mendoca in lib. 1. Reg. cap. 1. num. 11. annot. 10. sect. 1. pag. 391. & seqq quorum, & aliorum testimonia congessit Anton. Hottom. in Dialogo de barba, & coma, Iunius eod. tract. de coma, Lael. Bisciola, qui alios allegat, lib. 7. horar. subsec. c. 5. & de Galliae Regibus Pet. Greg. lib. 3. de Repub. cap. 2. & de ritu nutriendi tondendive capillos, multa erudite cumulas, Clemens Alexand. & eius interpres Hervetus lib. 3. Paedeg. cap. 11. D. Paulin. epist. 4. ad Severum, Sixtus Senensis lib. 5. Biblioth. annot. 244. Guevara in c. 3. Habac. Alphon. Medoca in quodlibet. quaest. 5. expos. Pineda in Iob cap. 1. num. 20. Lipsius in Tacitum cap. 14. Titaq. in Alexan. lib. 5. cap. 18. Rader. in Martial. lib. 3. epig. 6. & lib. 9. epig. 17. Quibus favet, [sect. 33] quod de capillorum dignitate, & ornamento, vltra Ovid. Petron. Apuleium, & alios scribit D. Ambr. lib. 6. Hexamer. inquies, Comam reverendam esse in senibus, vener abi lem in Sacerdotibus, decoram in adolcscentibus, eomtam in mulieribus, dulcem in pueris. Tolle arboris comam, arbor ingrata est: tolle humani capitis capillum, toto pulcritudo flacescit. Et novissime, & latissime plura erudite congerens D. Anton. Cabreros in tractat. de metu lib. 2. cap. 48. per totum. Quam ob causam supremum Indiarum Cosilium me cum alijs collegis ita censente, [sect. 34] iuste proximis hisce diebus quorundam Religiosorum stylum damnavit, qui in insulis Philippinis Indos Sinas, vel Iaponios, quos ibi Sangleies vocant, ad fidem, & Religionem nostra admitti cupientes, non nisi prius usque ad cutem tonsos, baptismo donabant, eam huius facti excusationem praetexentes, quod relictis capillis, facile cum alijs infidelibus, qui eis valde promissis utuntur, miscebantur, & in gentilismum recidivabant; quod tonsi, propter verecundiam, aut infamiam, quae inter eos ex tasione contrahitur, facere non audebant. Tantum quippe sacramentum ex capillis (ut dicunt) sumi, vel pendere non debet, & exemplum perniciosum visum fuit, ut quos Dei amor vel timor in fide semel recepta non continebat, ob solam abrasi capillamenti notam, retineri iudicarentur. Quamvis non ignorem [sect. 35] in Iudaeis recenter conversis, sumi solere indicium, quod in Iudaismo perseverent, ex eo quod pristinum nomen retineant, & ex alijs similibus signis, quae docte prosequitur Menoch. de arbitrar. casu 547. num. 5. quam sane rationem addere possumus Concilio Limensi III. act. 2. cap. 11. pag. 121. [sect. 36] vbi eandem retentionem nominis Gentilitatis in nostris Indis prohibet, his verbis: Ne in Indorum baptismo, & matrimonio falli saepe contingat, dum ignoti illud repetunt, omnino vetentur Getilitatis, aut super stitionis suae nominibus uti: sed omnibus Christianis assueta nomina in baptismo apponantur. Cognomina vero ut invicem discernantur, masculi quidem paterna, foeminae materna retineant. Neque his repugnat [sect. 37] locus D. Pauli 1. Corint. 11. ubi videtur docere, natura inspecta, comae nutritionem in viris ignominiosam esse, dum inquit: Haec ipsa natura docet vos, quod vir quidem si comam nutriat, ignominia est illi, mulier autem si comam nutriat, gloria est illi. Quod idem testatur glos. per tex. ibi in cap. prohibete 21. distinct. 23. debet enim intelligi de natura, sive consuetudine Provinciae, quae hanc inter viros, & foeminas circa comae nutritione differentiam servavit, quae comunior inter omnes gentes fuisse reperitur. Aut ubi homines comam nutrientes, effoeminati animi indicium gestabant, vt ibidem D. Chrysost. addit, hoc est, non solum comam nutriebant, & protendebant, sed crispaturis, & calamistris utentes, nimio luxu, & cultu foeminas exaequabant, aut excedebant. Hoc enim [sect. 38] non modo apud Sanctos, & Christiancs Patres, verum & apud Ethnicos Scriptores lascivosque Poetas sempervitio, & probro datum fuit, vt patet ex Seneca in epist. 115. & 126. & in quaest. nat. lib. 7. & de brevit. vitae cap. 12. Clemen. Alexan. lib. 3. Paedag. cap. 3. Cyprian. in lib. de lapsis, Tertul. de cultu foem. cap. 7. Ovid. lib. 1. de Arte amandi, & in epist. 4. Phaed. Hippol. Sint procul a nobis iuvenes vt foemina comti, Fine coli modico forma virilis amat. Manil. lib. 1. Astronom. Martial. lib. 2. epig. 36. Horat. lib. 1. carm. od. 15. Nequicquam Veneris praesidio ferox Pectes caesariem, grataque foeminis Imbelli cithara carmina divides. Quo loco Lambinus, & alij commentatores, veluti per consequentiam deducunt, [sect. 39] molles capillos esse luxurae nutrimentum, & infandae Veneris pabulum. Et idem sensit Synesius in Encomio calviciei, relatus a Rhod. dict. lib. 8. cap. 29. dum inquit: Nemo comatus, qui idem non sit Cinaedus. Talia lascivae faciant, concede, puellae, Aut si quis male vir, quaerit habere virum. Contra quam mollitiem est illud Scripturae [sect. 40] Levitici 19. Non attondebitis in rotundum caput vestrum, hoc est, vt Septuaginta interpretes vortunt: Non cincinabitis caput vestrum. Eaque propter, merito [sect. 41] adversus morem, sive potius corruptelam, his ultimis (heu!) temporibus (nescio quo malo sidere) apud nos introductam, comam nutriendi, torquendi, ac crispandi, vultusque fucandi, docte, & graviter insurgit, pluribus Senecae, & aliorum antiquoru locis adductis, Pet. Ferd. Nauarrete in conservat. Monarchiar. discurs. 14. Illustr. Dom. D. Roder. Acuna Archiep. Bracharensis, in suis commentarijs, sive notis ad 1. par. Decret. super d. cap. prohibete, num. 4. & 5. pag. 173. & 174. Et eis non relatis novissime, & acerrime insignis I.C. Alphons. Carranca in libello, nuc cum haec praelo mandamus, vulgari lingua, sed non vulgari eruditione in vulgus sparso, cui titulum fecit, Contra los malos trages y adornos, part. 2. per totam, & Reverendis. Episcop. Chilensis D. fr. Gaspar Villaroel in Concion. Quadragesim. 3. part. pag. 150. & seqq. & melius in Commentarijs sup. lib. Iud. cap. 10. pag. 392. §. 8. ubi quantum dedecet militem comtum cincinnatumque esse, & cap. 14. pag. 577. num. 11. ubi quod contra cincinnatos crispatosque cuncti armantur Doctores. Sed nemo melius, eos qui tal a faciunt, reprehendit, & sugillat, quamvis se patriae consuetudine tueantur, quam D. Ambros. cap. 22. Deuteron. epist. ad Irenaeum, ubi sic habet. [sect. 42] Quam deforme autem virum facere opera muliberial Ergo pariant, ergo parturiant, qui crispant comam, vt foeminae, & tamen illae velantur, isti bellantur. Verum habeant excusationem, qui patrios usus sequuntur, sed tame barbaros, ut persae, ut Gothi, ut Armenij: Maior quidem est natura, quam patria. Quem locu quidam nostri temporis Vates non invenuste [sect. 43] egregio hoc epigrammate adumbrasse videtur. Si vir, ubi virtus? nemo sine viribus est vir. Si vir, ubi virtus mascula digna viro? Non vir sed virus populi, exitiumque iuventae Cur te foemineum non pudet esse marem? Cur calamistrator discis crispare capillos? Viribus indocilis, bellica ad arma rudis. Pone ensem iam, sume colum, trahe pollice fusum, Non sexus, sed virtus efficit esse virum. Extatque in eiusdem vitij detestationem [sect. 44] notabile factum Godefridi Ambianensis Episcopi, quod referunt Surius, & Molanus VIII. Novemb. & novissime fr. Laurent. Landmeter de vetere Clerico lib. 1. par. 1. cap. 6. Quatenus in celebri quadam solemnitate festi Natalis Christi, illorum omnium oblationes, & dona reiecit, qui instar muliercularum intonsa, & crispata erant coma, Quo facto (inquiut) permoti, & cognita Antistitis auctoritate, certatim gladijs, & cultris, sibi capillum abscindebant. Miseros se existimantes, si ob comam, tanti viri benedictione privarentur. Et in Actis S. Sebastiani, de Torquato, mentiente se Christianum, dixit [sect. 45] Tiburtius ad iudicem Fabianum: Credisne, vir Illustriss hunc Christianum, qui in corporis sui lenocinio moliendo, capitis fimbrias admittit? Qui tonsorem diligit? qui scapulis molliter gestit? nuquam tales pestes Christus dignatus est habere servos suos? Sed ut ad institutum redeamus, quemadmodum in hac re, & similibus, Indis Indorumque moribus aliquantisper ignoscendum, & deferendum est, ita in alijs omnino turpibus, & absurdis, nullo pacto (ut diximus) connivere debemus, sed omni studio curare, ut ex eorum usu, & animis oxcidant. Quales sunt [sect. 46] incestae cum matribus, filiabus, ac sororibus coniunctiones, quas plurima etia irrationabilia amovent animalia, ut inquit tex. in auth. de incest & nefar. nupt. §. 5. collat. 2. sic enim legendum est, non admonent, ut ibidem recte Contius advertit, & late prosequitur Tiraq. in l. 7. connub. glos. 1. par. 7. n. 47. & seqq. Sodomiae, [sect. 47] & Antropophagiae vitium, hoc est humanarum carnium esus, cruentae ac inhumanae hominum immolationes, & sacrificia, & alia, quae continentur in summario, cuius memim sup. hoc cap. num. 8. & in Concil. Limensi Secundo act. 2. pag. 69. cum seqq. & Ego congessi in 1. tom. lib. 2. cap. 12. per totum, multa adversus eorum gravitatem, 7 soeditatem commentus. Quibus nunc addo Ritershusium ad Novel. part. 12. novel. 77. & 141. pag. 687. ubi plura adducit in detestationem sodomiae, & nefarij cuiusdam Episcopi Itali, qui de eius laudibus librum scripsit, clariss. & eruditiss. D. Ioseph. Velam, Granatensom Senatorem meritissimum, in relect. cap. ult. de offic. ordin. 1. part. num. 94. fol. 44. cu seqq. ubi Me etiam allegat, sive alligat potius, dum immeritum laudat, & D. Franc. Torreblanca de iure spirit. lib. 13. cap. 2. num. 23. & seqq. ubi probat, quod sodomia, & bestialis actus contra naturam, haeresim sapiunt, & sic in multis provincijs Inquisitores de eis cognoscere solent. Et de Antropophagia plura etiam novissime videre poteris apud Ioan. Filesacum lib. 1. select. cap. 8. ubi dilucide explicat illam difficilem quaestionem, in qua quidam scioli, qui carneis oculis divina cernere volunt, vix exitum inveniunt, [sect. 48] de resurrectione corporum humanorum, ab alijs hominibus devoratorum, & qualiter ea in sua integra substantia resurgere possint, cum ratione cibi, in aliorum etiam hominum substantiam conversa sint, qui aeque integri resurrecturi sunt. Inter dicta porro crimina caput effert [sect. 49] idololatria, quae (ut etiam dixi dict. cap. 12. ex num. 108.) scelus est Deo valde infensum. impietas extrema, & iniquitas maxima, ad cuius flagitium obstupescunt coeli, & portae eius desolantur, &, ut inquit Tertul. in lib. de idololatr. c. 2. Principale crimen est generis humani, summus saeculi reatus, tota causa iudicij: quibus alia addit Lud. Ballest. in Onomatograph. verb. Idolum, Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gen. salute, 2. par. lib. 11. pag. 821. Mendoca in 1. tom. lib. Reg. pag. 153. & 833. & noviss. D. Franc. Torreblaca de iure spirit. lib. 9. cap. 3. per tot. & Dom. Episcop. Chiles. Villaroel in lib. Iud. cap. 3. pag. 86. Quamobrem gubernator qui eidem Deo placere cupit, in ea extirpanda omnem curam impendere debet, [sect. 50] ita ut nisi hanc impleverit existimare possit, nihil se in reliquis praestitisse, ut colligitur ex lib. 4. Reg. c. 14. Vbi [sect. 51] Rex Amasias laudatur, quod rectum coram Domino fecerit, statim tamen hoc totum deturpasse subijcitur, ob id, Quod excelsa non abstulit, adhuc enim populus immolabat, & adolebat incensum in excelsis, Vbi noster Abulensis merito inquit, Regum, ac Gubernatorum famam, & praeclara quaevis facinora denigrare, huius e xecrandi vitij minus curatam extirpatione, & ultionem. Ideo autem [sect. 52] Excelsa pro idolis, vel idololatria, sacer Textus usurpat, quoniam frequenter idolatrantes cacumina montium, & alias solitudines ad hoc faciendum quaerebant, ut ultra alios advertit Procopius ibidem, ubi iucos daemonum Excelsa interpretatur, nimirum quia non minus, quam lucos, montes ad haec scelera frequentabant. Vnde Tertul. lib. de pudicitia, moechiam, seu fornicationem ita disserentem inducit: Sciunt luci mei, & mei montes, & vivae aquae, ipsaque in urhibus templa, quantum evertendae pudicitiae procuremus, & alia tradens Villapandus in Ezech. cap. 20. vers. 29. ibi: Quid est Excelsum? Ioann. Mariana in scholrijs sup. Scriptur. ad eundem locum Reg. ibi: Altare idolorum vocabatur Excelsum, quia in collihus erigebatur, Martinus Delrius in Adagijs sacris, 1. tomo, pag. 531. & novissime Ioan. Filesac. 2. select. cap. de caeremonijs, §. 7. pag. 171. & seqq. ubi de lucis & montibus plura erudite congessit. Quo forte sensu D. Hieronym. in epist. 7. ad Laetam sub initium, cum ageret de ingenti Christianae Religionis per totum orbem progressu, idola solum in montibus, & sola relicta fuisse, his verbis laetabundus ostedit: Solitudinem patitur, & in urbe Gentilitas Dij quondam nationum cum bubonibus, & noctais in solis culminibus remanserunt, &c. Quod sane [sect. 53] in nostris hodis Indi in multis partibus durat, ubi Evangelium annuntiatum non est. Imo (quod magis dolendum est) etiam ubi iam annuntiatum, sed ministrorum socordia minus solide animis conversorum in fixum, & insinuatum, vel oblitterari permissum. De quo passim pij, & graves viri queruntur, inter quos Acosta lib. 1. cap. 14. & in alijs seqq. & lib. 5. cap. 9. 10. & 11. ubi de idololatria istorum barbarorum satis prudenter scribit, & de remedijs contra eam, & evertendis idolorum signis, & templis, Thom. a Iesu ubi sup. Conc. Limense 2. act. 2. cap. 97. cum multis seqq. ubi refert varias Indorum superstitiones, & idolatrandi sormas, & docet, qualiter extirpandae, & idola dissipanda sint, & Concil. Limense 3. act. 2. cap. 42. pag. 145. ubi serio iubet, [sect. 54] ut ministri diaboli, hoc est vetuli quidam, & decrepiti Indi, qui sunt daemonum flamines, & arioli, ac magi scelestissimi, & Indos iam conversos pervertere solent, & ad antiquam idololatriam revocare, a caeterorum consortio separentur, Torquemada in Monarch. Indiana lib. 15. c. 23. ubi plura de idololatrijs secretis Indorum, & qualiter ab eis eradicari possint: & P. Paulus Ioseph. ab Arriaga e Societate Iesu (de cuius vita, & obitu aliqua dixi d. 1. tom. lib. 1. cap. 7. num. 56.) in libello, quem de extirpatione idololatriae Peruanorum Indorum scripsit, & Regio Indiarum Consilio dicavit, & novissime [sect. 55] Religio sus Pater, & verbi Dei, tum apud Hispanos, tum apud eosdem Indos ardens, & egregius Concionator Fr. Bernard. de Cardenas in alio eiusdem argumenti libello, ubi refert se ex mandato, seu commissione Provincialis Concilij Argentini, tunc temporis congregati, ad visitandas, & in Fide confirmandas aliquas Indorum provincias missum fuisse, multaque idolorum millia in montibus reperisse, & infandas alias superstitiones, & daemonis suggestiones, cum & ipsos montes, plurimas arbores, & lapides, & vilissima, & spurcissima saepe animalia pro idolis colerent, eisque litare, & sacrificare solerent, & ad hoc liberius, & sine Parochorum metu faciendum, in solitudines, antraque, & speluncas secedere. Quod exigit, [sect. 56] ut tanto malo opportunis decretis, & remedijs a Pijssimo Rege nostro, & supremo eius Indiarum Consilio obviam eatur, ut in simili iampridem docuit Concil. Asricanum sub Bonifacio I. Canone 25. [sect. 57] sic inquiens: Instant etiam aliae necessitates a Religiosis Imperatoribus postulandae, ut reliquias idolorum per omnem Africa iubeant penitus amputari: nam plerisque in locis maritimis, atque possessionibus diversis, adbuc erroris istius iniquitas viget: ut praeclpiant & ipsa deleri, & templa eorum, quae in agris, vel in locis abditis constituta nullo ornamento sunt, iubeantur omnino destrui. Quod [sect. 58] statim Imperatores iussisse cognoscimus, ex l. 15. 16. 17. 18. de Paganis, in Cod. Theodos. & l. 3. 4. & alibi saepe eodem tit. in Cod. Iustin. Ignavia [sect. 59] quoque, & desidia Indorum, quae illis fere omnibus naturalis esse videtur, ut inquit Acosta d. lib. 3. cap. 9. in princ. & cap. 19. in fine, & nos late 1. tom. lib. 2. cap. 7. n. 27. & seqq. & cap. 12. ex num. 23. & supra hoc lib. 1. cap. 4. ex num. 102. prudenter a gubernatoribus corrigi debet, ut discant sibi, & necessarijs Reipublicae ministerijs consulere, & operari, & otium fugere, quod plurima vitia hominum pectoribus ingerit, ut multis etiam probavi dict. cap. 4. ex num. 126. Sed hoc tamen sub ea cautione, ne Hispani totum podus eis relinquere velint, & sub alijs, de quibus late etiam in superioribus egimus. Nuditas [sect. 60] etiam totius corporis, vel superioris eius partis, quae apud plures Indorum nationes communis est, omni item studio illis dissuadenda, & prohibenda est. Nam iuxta doctrinam D. Thom. 2. 2. q. 33. artic. 2. & q. 71. art. 2. & in 3. p.q. 82. art. 10. Licet [sect. 61] nuditas no sit intrinsece mala, adhuc tamen negari no potest, vehe menter repugnare naturali pudori, ac honestati, quae Reipublicae maxime necessaria est. l. 1. C. de Maiuma, lib. 10. cum ibi notatis: & vitiosam, ac damnosam esse, vel ob id, quod ad vitia, & peccata homines allicit, ut docet idem D. Thom. in 2. 2. q. 77. art. 4. & q. 145. art. 2. & q. 168. art. 1. ad 3. & in alijs locis relatis a Zurita in quaestion. Ind. q. 16. ubi resolvit, esse de genere earum rerum, quae in malum sonant, & hoc efficere, ut nulla Respublica iuste hanc totalem nuditatem permittere possit. Et idem tradit Gasp. Sanch. sup. Isai. cap. 20. n. 8. disputans illam quaestionem: An Isaias nudus ambulaverit? Alfons. a Castro adversus haereses, verb. Nuditas: [sect. 62] ubi refert, & damnat opinionem aliquorum haereticorum, qui totalem nuditatem probabant, & laudabant; latissime Tiraq. plura de nuditate congerens, in l. 4. connubiali, num. 12. cum multis seqq. Bobadilla, alios refens, in Politica lib. 4. cap. 10. fol. 91. Annaeus Robeitus lib. 4. rerum iudicat. cap. 10. Basil. Pontius omnino videndus in tractatu de matrim. lib. 7. cap. 63. ubi plurima ab Annaeo Roberto, eo non relato, transcripsit, Simon Maiol. in dieb. Canicul. 2. tom. colloq. 1. de cultu, & oration. Deor. & noster eruditiss. D. Fran. Amaia lib. 3. observat. cap. 5. qui hac ratione post plures alios [sect. 63] graviter reprehendunt Florales, & Lupercales Romanorum ludos, seu festivitates, quae a nudis celebrabantur, de quibus Ego etiam aliqua dixi 1. tom. lib. 2. cap. 14. num. 66. & latius caeteris hanc nuditatis materiam prosequutus Mersennius super Genesim, pag. 1238. & seqq. & 1338. Et ob eandem causam D. Clem. Alexandrin. lib. 2. Stromat. cap. 12. pag. 445. [sect. 64] multum Polyxenam cum tragicis laudat, quae & si interficeretur, moriendo tamen, magnam adhibuit diligentiam, ne qua sui corporis pars nuda conspici posset, quod pulcre expressit Ovid. 13. Metamorph. sic inquiens: Tum quoque cura fuit partes velare tegendas, Cum caderet, castique decus servare pudoris. Et D. Bonaventura [sect. 65] in vita Sancti Francisci cap. 2. necesse habuit, divinae inspirationis afflatu, eiusnuditatem excusare: Insuper(inquit) ex admirando fervore, & spiritu ebrius, reiectis etiam foemoralibus, totus coram hominibus denudatur. Quibus [sect. 66] non repugnat Americi Vespucij traditio, quatenus in prima suarum navigationum scribit, hanc nuditatem inter Indos nullius vitij, vel luxuriae, tam in masculis, quam in foeminis incentivum praestare; non magis, quam inter non oris, vel manuum inspectio, quas detectas gestamus. Nam ut concederemus hoc verum, & certum esse, quod nullo modo Vespucius prohabit, adhuc tamen eiusmodi nuditas, maxime in obscoenis illis partibus, prohibenda esset, vel ideo, [sect. 67] quod primi nostri Parentes hoc docume ntum nobis exemplo suo reliquerunt; cuius occasione D. Augustinus relatus a Maiolo ubi supra, ita ratiocinatur: Si nihil in libidine illa inesset pudendum, non texissent sua genitalia primi homines post peccatum. Nam genitalia potius quam ora, per quae comederant, texerunt, & occultarunt. Atque ea ipsa non manu, sed ficu, ne ea vel ipsi attingerent: T anta nimirum turpitudo in ijs post peccatum inhaesit. Quod forte significare etiam voluit [sect. 68] Apost. 1. Corint. 12. dum de earundem partium integumento, vel honestamento loquens, sic inquit: Et quae putamus ignobiliora membra esse corporis, his honorem abundatiorem circudamus, & quae inbonesta sunt nostra, abundatiorem honestatem habent. Illud porro absque ulla haesitatione summopere curare debemus, [sect. 69] ut Indi a detestabili ebrietatis vitio quantum fieri possit, abstineant. Est enim illis omnibus veluti connatum, ac familiare, & ingentium malorum causa, ita ut plures vino, Chicha, Pulque, & alijs variarum radicum poculis, quibus compotari, & inebriari solent, absumti dicantur, quam morbis, & laboribus, alijsque quas patiuntur, calamitatibus. De quo ita graviter, & eleganter tribus integris capitibus agit Iosep. Acosta d. lib. 3. de proc. Ind. salut. cap. 20. 21. & 22. ut superfluum videri possit, velle in eo amplius immorari. Praesertim cum certa sit ac constas eiusdem, & aliorum plurimorum [sect. 70] sententia, frustra Indos Christianam Religione doceri, quamdiu pestifera haec consuetudo inerti nostrorum dissimulatione retinetur. Est [sect. 71] enim ebrietas daemon voluntarius, malitiae mater, & virtutis ininmica, ut docet D. Basil. homil. in ebriet. & luxum, & secundum D. Ambros. de Elia, & ieium. cap. 12. est mater perfidiae, & idololatriae, iuxta illud [sect. 72] Exod. 32. Sedit populus manducare, & bibere, & surrexerunt ludere, hoc est ad idolatrandum, ut omnes DD. exponunt, sequuti D. Paul. 1. Corint. 10. Quod in nostris Indis certissimum esse, quotidianis experimentis confirmatur, & satis ostendit [sect. 73] Concil. Provinciale Limense secudum, Can. 109. pag. 67. ubi appellat eiusmodi compotationes idololatriae fomenta, iubetq; ut summa cura tollantur, ac pentius ab spiritualibus, & temporalibus Indorum gubernatoribus exterminentur, protestas, Que no avra firmeza en la Fe de Iesu Christo en esta tierra, entretanto que los Indios no fueren refrenados de este vicio de borracheras. Idemque no minus serio iubent, & cavent [sect. 74] plures schedulae Regiae, quae extant 4. to. pag. 348. & seqq. ubi referuntur aliquae potiones nimis potetes, & valde damnosae, quibus Indi inebriari solent [sect. 75] Chieha, nempe Sora, Pulque, & aliae, quas exvarijs frugibus radicibusve coficiunt. De quibus etiam, & de alijs ad Indorum ebrietatem spectantibus melius caeteris meminit Acosta d.c. 20. & 21. & in hist. natur & morali Ind. lib. 4. c. 16. Hieron. Benzo. lib. 1. hist. Ind. relatus in 4. par. Americae pag. 117. Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 5. cap. 12. pag. 181. & decad. 3. lib. 3. c. 10. & lib. 4. c. 11. pag. 163. ubi agit de ebrietate Cumanensium, Ique bebiam vinos de palmas, yerva, grano, i fruta, & decad. 4. lib. 6. c. 4. pag. 134. ubi de prohibitione cuiusdam radicis quam Indi Novae-Hispaniae suis potionibus miscebant, ut sic fortius inebriarentur, & ebrij idolis sacrificarent, & decad. 7. lib. 9. c. 7. pag. 251. ubi de la Chicha, & qualiter ea Indi inebriari solerent. Garcilas. Inca de Incar. hist. lib. 8. cap. 9. Fr. Ioan. Bapt. in advertent. confess. Ind. verb. pulque, Fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Ind. lib. 14. c. 10. & seqq. Ioan. Matienz. in Rubr. tit. 1. lib. 5. Recop. n. 208. ubi de ebrietate Indorum, & [sect. 76] an valeat matrimonium ab eis in ebrietate contract, D. Carrasc. ad eand. Recop. c. 2. n. 26. pag. 18. ubi agit de copotationibus Indorum Peruanorum in diebus feriatis, de la Chicha q hazen de maiz, & inquit, quod in eis non unus dies, sed plures solent detineri, non sine periculo idololatriae, quod est dolendum, & alios referes, pleniusque, & distinctius caeteris, quos viderim de his potionibus ages, diligens noster, & rerum Indicarum valde peritus Ant. de Leon in novissimo tract. cui titulum fecit, Questiones del Chocolate, par. 2. fol. 56. cum seqq. ubi de la Chicha i Sora, & fol. 28. & seqq. ubi del Pulque, & D. Fr. Gasp. Villaroel Episcop. Chilens. in Comment. sup. lib. Iudic. cap. 13. pag. 469. Vbi huius nostrae scriptionis cum laudibus meminit, quas Ego iustius indoctos ipsius Commentarios effundere possum. Et quidem iure optimo dictae prohibitiones nituntur, cum ex his poculis, non tam potus vitae necessarius, quam ebrietas quaeri videatur, eide vitae corporis, & animi valde contraria, & innumeris alijs vitijs, ac damnis obnoxia. De quibus [sect. 77] ultra D. Basil. & Acostam ubi sup. & D. August. tract. 17. de ebrietate, & sobrietate, qui omnino videndi sunt, plura inter alios commemorat Plin. lib. 14. cap. 22. Clemens Alex. d. lib. 2. Paedagogi cap. 2. ubi Hervetus ex pag. 187. ad 191. Cael. Rhodig. lib. 28. antiq. lect. cap. 30. 31. & seqq. & innumeri alij relati a Tiraq. de poen. temp. causa 6. per tot. Andr. Canonher. in Apohorism. politicis 1. tom. pag. 187. & 785. ubi de incommodis quae ebrirtas Reip. affert: & in tract. de vino, & vini virtutibus fere per totum, Bobadilla in Polit. lib. 1. cap. 3. Hering. in tract. de fideiussorib. c. 7. n. 121. cum multis seqq. Petr. Herodius lib. 10. rer. iudic. tit. 6. cap. 13. fol. 408. Petr. Mexia in silva var. lect. 3. par. cap. 16. Hubertus a Soleville in Alphab. curiositatis 1. par. lib. 5. per tot. & P. Mendoca, omnino legendus, in lib. 1. Reg. cap. 1. num. 15. & annot. 11. pag. 132. cum multis seqq. ubi inter alia probat, quod ebrij sunt brutis, & diabolo deteriores, & filij Belial, & sine iugo, & apostat, & quod ebrietas est pestilentia, insanabile venenum, cuctis vitijs, turpior, libidinis, & somnolentiae comes, caedium mater, & rationis naufragium. Et cap. 2. n. 17. pag. 756. ubi, quod ex ebrietate nascitur perfidia, & idololatria, relato loco D. Ambros. lib. de Elia, cap. 12. quem supr. citavi; & [sect. 78] insigni exemplo Tertul. lib. adversus Psychichos, cap. 12. de quodam Pristino, qui cum ad martyrium efferretur, ad prima eius tentamenta, eo quod vinolentus esset, a fide descivit, & concludit Tertull. Prob quales nutris intemperantia fidei desertores ! Cui simile aliud Vennochi Britti Presbyteri, narrat Greg. Turonens. lib. 8. hist. Franc. cap. 34. & ex eo Dom. Episcop. Chilens. d. cap. 13. pag. 484. ubi alia notanda contra ebrietatem adducit, & cap. 3. pag. 86. ubi quam facile in idololatriam prolabetur, qui mentis compos non est. Quae tamen ita accipienda sunt, [sect. 79] ut compotationes publicae sacrilegae, & Indis damnosae tollantur, ut prudenter advertit Acosta d. lib. 3. cap. 22. pag. 371. & seqq. non vero ut excadescamus, & nimis rigide, cum uno, aut altero ex illis agamus, si forte domi suae, & intra privatos (quod aiunt) parietes temuletum esse contigerit. Naturali [sect. 80] quippe vitio parcedum est, l. fluminum, §. vitio, D. de dam. infecto, ubi Bartol. Bald. & Alexand. auth. de non eligendo secundo nubentes, §. si autem, collat. 1. gloss. in l. 2. §. si non propter, D. si quis caution. Velascus de privilegijs pauper. 1. p. quaest. 17. num. 29. & 41. & cum fuerint olim, & sint hodie plurimae gentes ex his, quas prudentiores, & politiores reputamus, quae eode temulentiae vitio laetantur, ut recolunt multi ex Auctoribus supra citatis, [sect. 81] connivendum est barbaris, & a patria superstitione recentibus, si antiquae consuetudini parum obsistant, neque statim in Curios, aut Catones evadant, prout in simili idem antiquis etiam, & robustis Christianis condonabat D. August. epist. 63. ad Aurelium, & tradens alia Canonher. in Aphorism. Polit. tom. 2. pag. 116. ubi quod Magistratus levicula populi peccata debet dissimulare: & in nostris terminis d. Concil. Limense II. Can. 110. pag. 68. dum ordinat; Que los combites i borracheras que suelen hazer los Curacas en las placas los dias de Fiesta, tengan la moderacion que conviene; pero no se les quiten, ni el recrearse con algunos juegos honestos despues de medio dia. Multoque magis [sect. 82] in Hispanos quosdam, & praecipue in ipsos Praetores, & Parochos Indorum excandescendum est, qui turpis infamisque quaestus causa, non solum Indos vinum, imo & mustum fervens, & pestilens, furiosamque illam Soram lege prohibitam bibere sinunt, verum ipsi vendunt, & multoties invitos accipere, & bibere cogunt, & apud se compotandi commoditate offerunt, sic temulentiam, quam vetare, & punire debuerant, propinantes, & gladium insanis porrigentes. Quod licet plurimis Regijs schedulisgraviter reprehensum, & severe puniri iussum fuerit, parum tamen (ut ille dixit) leges sine moribus proficiunt vanae. Et ut concludit Acosta ubi supra, quae [sect. 83] spes ultra restat infelicium ho rum salutis, quando ab ijs venena porriguntur, a quibus antidotum expectandum? De quo excessu dolet etiam, & queritur Fr. Bernard. de Cardenas in suo memor. §. 15. & Nos latius agemus, ubi de Indorum Praetoribus sermonem instituerimus. His tandem [sect. 84] (ut alia omittam) adijcio, ab eorundem Indorum animis, ac moribus auferendam quoque esse antiquam illam cosuetudinem, quam aliqui eorum (praecipue nobiles) habebant, cremandi nempe, vel sepeliendi uxores, & faemulos adhuc viventes cum viris, aut dominis vita sunctis, de quo agit notabilis sched. 18. Iun. 1552. tom. 4. pag. 351. & plures Auctores, quos adduxi 1. tom. lib. 2. cap. 12. num. 60. & 61. & ultra eos Iul. Laborius var. lucubr. tit. 2. cap. 4. de prisco, & recenti funerandi more, num. 25. & seqq. ubi similes aliarum nationum mores recenset, & Ioan. Boter. in sua Primavera cantu 2. stanza 91. vbi eos pravos appellat, sic canens: La ve le Donne han la costume prava Di seguir i mariti trapassati. Di seguir dico per le fiamme ardenti Il lor consorti che la morte ha spenti # 25 CAPVT XXV. An sit, fueritve conveniens, Indos ad discendum, & loquendum Hispanum sermonem compellere, & ut nostris vestibus, consortijs, ac moribus assuefiant. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi qvinti. -  1 LIngarum divisio, quando, qualis, & quare? -  2 Linguaru prima divisio, postea in plurimas alias extensa est. -  3 Colchorum in urbe tercentum nationes convenerunt, totidem diversas linguas habetes. -  4 Indi Occidentales & Orientales innumeris linguarum differentijs utuntur. -  5 Lingua eadem in provincijs non multum distantibus valde variari solet, & quare? -  6 Linguarum varietas, & differentia parit, & peperit plures difficultates in coversione, & reductine Novi-Orbis. -  7 Surdi sumus in linguis, quas non intelligimus. -  8 Paria sunt non loqui, vel taliter, quod non intelligatur. -  9 Linguarum donum non est ita frequens hodie, vt olim tempore Apostolorum. -  10 Indos an oporteat, vel oportuerit ad Hispanum linguam loquendam compellere, saepe tractatum. -  11 Concilium Limense Indos Indice doceri iubet, & aliquae schedulae antiquae. -  12 Indis linguam patriam tolli non posse, sed Hispanos se ei accommodare debere, aliqui sentiunt. -  13 Anacharsis dictum refertur, quod omnes in aliena lingua balbutiant. -  14 Lex si feratur de tolledo Indis patrio eoru sermone, diffculter ad praxim reducetur. -  15 Senes difficallime alienam linguam perdiscunt, & adagium de hoc. -  16 Sermone nobis noto vti debemus, ex Cicerone. -  17 Iosephus Iudaeus fatetur de se, quod non potuit assequi rectam pronuntiationem linguae Graecae. -  18 Indos posse, & debere compelli ad loquendum Hispanum sermonem, Auctor sentit, & quare? -  19 Indorum pueri, & adolescentes facile addiscent Hispanum sermonem, & patrium obliviscentur. -  20 Hispaniolae insulae Indi, qui hodie supersunt, quale fuerit patrium ipsorum idioma ignorant. -  21 Hispani postquam a Romanis acceperut Latinum sermonem, materni prorsus obliti sunt, & qualis olim fuerit, ignoratur. -  22 Hispani a Mauris subacti Romanum sermonem pro Arabico reliquerunt. -  23 Herbraeus populus in Babylonia septuaginta annis propriam linguam amisit, & Chaldaicam imbibit. -  24 Ioseph Patriarcha AEgyptiam linguam didicit, & paternae quasi oblitus, cum fratribus per interpretem egit. -  25 Hebraei per varias nationes divisi, per desuetudinem, Hebraeam linguam obliti, alienas acceperunt, ex Abulensi. -  26 Ioan. Matienzus admittit linguae Hispanae erga Indos coactionem, & qualiter? -  27 Schedulis pluribus iussum est, ut Indi Hispanam linguam doceantur, & loquantur, & scholae ad hoc formentur. -  28 Indi plures non solum Hispana, verum & Latina lingua eleganter loquuntur. -  29 Schedula ann. 1596. de Indis sermone Hispano instituendis expenditur. -  30 Fidei mysteria etiam in perfectiori Indorum lingua, non satis perfecte explicari possunt & quare? -  31 Peritus mediocrites in lingua Indorum, an possit alijs tuta conscientia Evangelizare? -  32 Infidelis Indus an debeat linguam Hispanam discere, si se aliter salvum fieri, non posse cognoscit? -  33 D. Pauli locus 1. Corinth. 14. expenditu. -  34 Praedicationis munus tum alia, tum maxime perfectam linguae peritiam desiderat. -  35 Ieremias se excusabat a praedicando, quia nesciebat loqui. -  36 Linguas ignotas audire, & non intelligere, Dei indignati supplicium fuit, ex Iere. 5. & Psalm. 54, -  37 Linguarum scientia, & conformitas non solum ad dilatandam fidem necessaria est, sed etiam ad Indos nobis amiciores reddendos. -  38 Linguae unitas, & similitudo est firmissimum vinculum societatis humanae, & e contrario diversitas discordiam patit, ex Genebrar. -  39 Linguarum variarum cognitio utilis ys ad plura, ex Philone Iudaeo. -  40 Iudaei parvipendebant extranearum linguarum cognitionem, ex Iosepho. -  41 Linguarum diversitas hominem alienat ab homine, ex Plin & D. August. -  42 Victores victis semper suum idioma, & vestes, & mores communicant, & num. 65. -  43 Guidonis Fabricij elegantia verba referuntur. -  44 Romani primitus in communicanda sua lingua parcissi mifuerunt. -  45 Romani totius fere Orbis domini facti, per totum illum Romanam linguam extenderunt, ex Plin. & alijs. -  46 Romanorum Imperium, & sermonem per totum Orbem extendi Deus disposunt, ut facilius Christi adventus, & Fides praedicaretur, ex Prudent. & alijs. -  47 Cornelij Taciti elegans locus refertur, & expenditur, circa curam Romanorum in lingua, & moribus suis alijs nationibus co municandis. -  48 Romani an humanitatis, an status ratione ducti, populis subactis suam sermontm, & mores indiderint? -  49 Decreta omnia Iudices, etiam in provincijs, Latina lingua interponere debebant, & quando, & quare permissum fuerit Grae ca etiam vti? L. decreta 48. D. de re iudic. & l. iudices 12. C. de setent. explicantur, & conciliantur ibid. -  50 Contractus, & testamenta, & alia similia, Graeca etiam lingua olim celebrari, & scribi poterant, & quare? -  51 Erasmiverba referuntur, & expenduntur. -  52 Vsus Latine loquendi, & scripturas conficiendi, etiam post lapsum Romani Imperij in multis provincijs duravit. -  53 Lingua aliena loqui, & scripturas coficere, veluti subiectionis signum censetur. -  54 Germani, & Galli, quando vetuerint in suis provincijs scripturas, & acta iudicai lia Latine conscribi? -  55 Hispani quando? -  56 Hispanus sermo, ex Latino descendit, & cur appelletur Romance? & de voce Ladmo. -  57 Caesar Barthius plurimi facit Hispanam linguam, & Castellianismum hodierunum. -  58 Mauris recenter conversis prohibitum fuit, ne Arabica lingua loquerentur. L. 15. tit. 2. lib. 8. recop. ponderatur, & illustratur, ibid. -  59 In Indijs Occidentalibus duae tantum Monarchiae repertae sunt, aliqualem rationis, & politicae gubernationis modum habetes, nimirum Peruana, & Mexicana. -  60 Peruani, & Mexicani Reges, quam late suum imperium, & linguam extenderint, & generalem effecerint. -  61 Lingua generali Peruanorum appellatur Quichua, Mexicanorum vero Mexicana. -  62 Linguae Castellanae introductionem inter Indos facilem esse putat Matienzus, exemplo Incarum, & Motechumarum. -  63 Iosephi Acostae verba referuntur, tradentis, plurimum oportere, ut una lingua omnes Indi loquantur. -  64 Lingua una si Indos omnes uti expedit, nulla commodior, & facilior imperari eis potest, quam Castellana. -  65 Indos Hispanorum vestibus indui, & moribus imbui an expediat? -  66 Hispani nostri cur stolati, seu togati vocentur a Strabone? -  67 Mauri conversi iussi sunt gestare vestes Christianorum. L. 16. tit. 2. lib. 8. recop. ponderatur, ibid. -  68 Vestibus Hispanorum Indos(maxime Principales) indui debere, sentit Matienzus, & quare? -  69 Indi ex ordinationibus, & schedulis Regijs, vestibus Hispanorum, & armis, & equis uti prohibiti sunt. -  70 Commercia Hispanorum cum Indis qualiter permittantur? -  71 Habitatio inter Indos Hispanis prohibita est, maxime vagabundis, & bybridis, atque AEthiopibus, & quare? -  72 Matrimonia inter Hispanos, & mulieres Indas, vel Indos, & Hispanas, olim prohibita, postea permissa, & quare? LIcet Noe posteri [sect. 1] ob superbum Babylonicae turris ausum, in septuaginta duas linguas, sive sermonis differentias, divisi, aut verius puniti legantur, ut colligitur ex Genes. cap. 11. ubi omnes Interpretes, & docet S. Epiphan. in princ. Panarij, D. Hieronym. super cap. 26. Matthae. D. August. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 3. & 11. D. Prosp. lib. 2. de vocat. Gent. cap. 4. Arnob. sup. Psal. 104. Clem. Alexan. lib. 1. Stromat. ubi ex Gentilium traditione septuaginta quinque linguas fuisse probat, Pacian. ad Simpli. epist. 2. ubi ait, fuisse centum & viginti, Baron. in annal. Eccles. anno Christi 34. num. 241. Lorinus, & alij in Act. Apost. cap. 2. & Bernard. Aldrete de antiq. Hispan. lib. 1. cap. 32. & novissime Alphabet. curiositatis, 2. parte, pag. 138. Hoc [sect. 2] tamen, ut inquit Origen. homil. 11. in Num. de linguis intelligi debet, quarum tunc temporis Deus auctor fuit, & eius Angeli executores. Etenim postea, hominum propagine magis, ac magis adaucta, & in varias, & longe dissitas provincias transmigrante, non solum plures, verum innumerae sermonum, atque idiomatum differentiae, & dialecti induci coeperunt; ita [sect. 3] ut ex Timosthene referat Plin. lib. 6. cap. 5. in quadam Colchorum urbe tercentum nationes coadunatas fuisse, quae totidem linguis loquebantur. Idque [sect. 4] in nostris Indis Occidentalibus, & Orientalibus contingere quotidie experimur, & ex Americi Vespucij relatione observat Genebrar. in Chron. lib. 1. pag. 34. [sect. 5] Addens, tum in eis, tum alibis saepe, eandem linguam, intra centum leucarum discrimen, in hominum labijs, occulta quadam causa, tantam versuram facere, ut vel propter accentum, vel ob mutationem aliquam litterarum, vel additionem, vel detractionem, tam parvulo spatio non se mutuo intelligant. Et idem observat Michael Balboa Cabello in miscel. Australi Manuscript. fol. mihi 61. Garcilassus Inca in suis comment. 1. p. lib. 7. cap. 1. & seqq. Ioseph. Acosta in histor. natural. & morali Indiar. lib. 6. cap. 11. & de procur. Ind. salut. lib. 1. cap. 2. pag. 134. ubi loquens de solo imperio Peruano, ita inquit: Ferunt, olim septuaginat duabus linguis confusum esse genus mortalium: At hi (scilicet Peruani) septingentis, & eo amplius inter se discrepant, ut vix vallis habitetur paulo latior, quae non sua materna lingua gaudeat, &c. Qvod [sect. 6] in causa nunc est (& olim initio detectionis earum regionum multo magis fuit) ut plurimae difficultates, & quae superari vix possint, in adeundis, convertendis, & ad nostra commercia redigendis Barbaris, sese offerant, quas bene considerat idem Acosta d. lib. 1. de procur. Ind. salut. eod. cap. 2. & cap. 9. & lib. 4. cap. 6. & seqq. & lib. 6. cap. 13. Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. salut. 2. part. lib. 4. pag. 193. & Frat. Ioan. a Torquem. in Monarch. Indian. lib. 25. cap. 14. Etenim surdi [sect. 7] sumus in illis linguis, quas non intelligmus, ut dixit Cicero lib. 5. Tuscut. quaest. quem ex nostris refert Anton. Heringius in tract. de fideiuss. cap. 11. num. 152. & [sect. 8] paria sunt non loqui, vel taliter loqui, quod non intelligatur, ut late probat, & prosequitur Lapus allegat. 57. num. 15. & eum referens Tuschus litt. P. conclus. 85 Neque [sect. 9] donum linguaruna, quod olim Deus sius Apostolis communicavit, facile sperare debemus, licet non ideo de conversione horum infidelium diffidere oporteat, quam Deus ipse varijs modis, & ubi opus est miraculis promovet, ut fuse dixi, & probavi in 1. tom. lib. 2. capite 5. ex num. 7. & capite 19. ex numer. 23. Vnde multoties in Regio Indiarum Senatu, & apud alios doctos, & prudentes viros in quaestionem vocatum est, utrum [sect. 10] Indos, qui iam in ditionem nostram devenerunt, nostrae omnino Hispanae linguae assufacere oporteat, & oportuerit, ita ut propriam omittant, & obliviscantur; vel nos e contrario, illorum sermonem discere debeamus, & in eo eosdem de sidei rebus instruere, atque ita in commercijs, & reliquis negotiari? Et sane [sect. 11] Concilium Limense Tertium, actione 2. cap. 6. Indos indice orationes, sive Catechesim doceri iubet, neque ad aliam linguam compelli, nisi aliqui ipsorum velint, Hispanicum idioma, quo multi iam utuntur, ac iungere. Quod antiquis etiam aliquibus schedulis, & instructionibus continetur, quae extant in 4. tom. impress. ex pag. 222. & probat, & sequitur Acosta ubi sup. praecipue lib. 4. cap. 8. pag. 413. & Garcilas. d. cap. 3. qui sentiunt, [sect. 12] Indis linguam suam tolli non posse, & melius esse, magisque consentaneum rationi, ut Hispani eorum sermonem discant, cum & ingenio praestent, & intelligendi necessitate obstringantur. Quam in rebus fidei recusare non debent, un inquit idem Acosta d. lib. 1. cap. 9. pag. 172 cum videamus, ad gentes prorundi sermonis, & ignotae linguae homines penetrare lucri spe, nec de terreri barbarie immensa, sed universa mercium gratia lustrare, & linguae earum balbutientes se accommodare, ut aurum, argentum, lign pretiosa, mercesque exquisitas ad suos evehant, quaestumque undique augeant. Pro quibus facit [sect. 13] dictum Anacharsis epist. 1. ad Athenienses, ubi postquam probavit, hanc esse omnium nationum conditionem, ut aliae in aliarum lingua balbutiant, infert, obinde barbaris linguis ignoscendum, & subdit; Cur barbaricas texturas in pertio habetis, vocem autem barbaram non probatis? Necnon etiam [sect. 14] quodcum lex rebus non verbis imponi debeat, l. 2. C. comm. delegat. hoc est non solum, quae iusta, honesta, & utilia videntur, disponere; verum, quae possibilia sint, & in actu (ut dicunt) practico exequibilia, cap. erit autem, 4. dist. & eleganter Ciceo, Catonem merito hac de causa reprehendens, in epist. 1. ad Atticum, lib. 21. Non videtur hoc consequi posse, si velimus innumerabiles Indorum gentes patrium sermonem in ipsa patria oblivisci, & externo sorum uti, quam raro, ac valde illibenter audiunt, iuxta illud Lucretij lib. de natura rerum. Cogere item plures unus victosque domare Non poterat, rerum, ut perdiscere nomina vellent, Quid sit opus facto, faciles, neque enim paterentur. Nec ratione ulla sibi ferrent amplius aures, Vocis inauditae sonitus obtundere frustra. Maxime [sect. 15]si ad id senes adigamus, quibus nihil usquam durius, aut difficilius iniungi potest, quam linguam mutare, ut ex Div. Hieronym. & alijs tradit Erasmus in Adagio: Senis mutari linguam, & insinuavit Cicero lib. 1. officiorum, [sect. 16] ubi, Sermone (inquit) eo uti debemus, qui notus est nobis; & Iosephus Iudaeus lib. 20. antiq. Iudai. cap. ultim. in fine, ubi [sect. 17] de se fatetur, quod etsi linguae Grae cae non sine profectu operam dederit, exquisitam tamen eius pronuntiandi rationem assequi per patriam consuetudinem non licuit. Sed his non obstantibus adhuc [sect. 18] Ego in contrariam sententiam magis inclino. Arbitrorque facile quidem, & conveniens ab mitio fuisse, & hodie longe facilius, & convenientius esse, ut in provincijs Indorum, quae ad Hispanum dominum, & gubernatione redactae sunt, Hispanus quoque sermo illis praecipue iniungatur, & imperotur. Nam [sect. 19] quamvis concedamus Indos natu grandiores illum aut non assequi, aut parum feliciter imitari posse, in pueris tamen, & adolescentibus contrarium continget, quibus ad quidvis cereum ingenium, & haec facultas ad discendam quamiibet linguam, maxime a natura data est, ut advertit idem Erasmus ubi supra. Atque ita brevi tempore non solum nostrum sermonem, absque ulla difficultate recipient, verum patrium ita relinquent, & obliviscentur, ut ne illus quidem ulla vestigia remaneant, nec qualis antea fuerit, odorentur, [sect. 20] ut in insula Hispaniola, & alijs ei adiacentibus, in paucis Indis, qui ibidem remanserunt, usu compertum, citra aliquam Hispanorum curam, & diligentiam tradit Doctist. Bernard. Aldrete in tract. de orig. ling. Hispan. lib. 1. capit. 22. ubi aliud exemplum in nobis ipsis Hispanis adducit, [sect. 21] qui ubi a Romanis subacti, & propria eorum lingua donati suimus, quae inter vulgaris esse coepit, prorsus memoria maternae linguae, qua antea utebamur, defecit. Nec quisquam est, qui certis testimonijs, quaenam illa fuerit, ostendere possit, licet in hoc ultra ipsum Aldret. valde olim insudaverit Poza in peculiari libro, quem de hoc argumento conscripsit, Egregius Senator. D. Gregor. Lopez Madera in libro de Monte sancto Granatensi, c. 18. & D. Sebastianus Covarruvias in thesauro linguae Hispanae, verbo, Latin. Quinimo [sect. 22] & haec ipsa Latina lingua, quam Hispani a Romanis accepimus, postea etiam Maurorum invasione pene relicta, & oblivioni mandata fuit, cum Hispani inter Arabes habitantes, facile illorum Arabicum idioma perdiscerent, ut ex testimonio Alvari probat idem Aldrete ubi supra. Et licet ex sacra Pagina alia non minus apta depromere. Primum [sect. 23] ex Hebraeo populo, qui septuaginta tantum annorum spacio in captivitate Babylonis suam antiquan linguam amisit, & Chaldaicam, quae AEgyptiorum erat, apprehendit, quam & postea in propriam terram reversus conservavit, ut notat Sixtus Senensis lib. 4. exposit. verb. Targum, & lib. 3. de translatione, Pererius lib. 2. in Daniel. cap. 2. Possevein. lib. 2. Bibliothecae cap. 7. Iosephus lib. 20. antiquit. Iudaicar. cap. ultimo, Iansenius in Corcordant. Evangel. cap. 61. & 143. & late noster Bernardus Aldrete in dicto cap. 22. & lib. 3. cap. 7. & de antiquitate Hispan. lib. 1. cap. 19. ubi alia optima loca, & exempla recenset. Secundum [sect. 24] de sancto Patriarcha Ioseph Genesis 24. & sequentibus, & Psalm. 80. qui inter alias aerumnas suas, non levem illam expertus est, ut linguam, quam non noverat, audiret, quam sibi adeo familiarem fecit, ut paterni sermonis quasi esser oblitus; cum fratribus Hebraice per interpretem colloqueretur. Quod generaliter [sect. 25] Hebraeis per varias nationes divisis contigisse, optime, & multum in nostris terminis notat Abulensis cap. 13. in Genesim, quaest. 374. inquiens, quod paulisper recesserunt a lingua propria, & usi sunt linguis earum regionum, in quibus manebant; ita ut per desuetudinem obliviscerentur linguae propriae, quia parvuli eorum, qui nascebantur, linguam ipsorum non addiscebant, sed illarum gentum inter quas erant. Quam sententiam expresse in nostrorum Indorum terminis probat Ioan. [sect. 26] Matienz, in tractat. Manuscrip. de moderat. Regni Peru, 1. parte, cap. 6. inquiens, facilius hanc nostrae inguae receptionem ac Indis consequi posse, si vel soli eorum Regun, quos Caciques, vel Curacas, appellamus, ea uti compelleremur, reliqui enim statim idem praestarent, quoniam illis supra modum obedinut, & adulantur, ut in cap. seq. dicemus. Extant que [sect. 27] plurimae antiquiores, & noviores schedulae, quae praecisam hanc sermonis nostri cum Indis communicationem agnoscentes, & supponentes, serio Proregibus, & Gubernatoribus iubent, ut ad hoc scholas instituant, ibique Indos ab ineunte aetate Hispanae linguae assuefaciant, ita ut genuinam relinquant. Et ad hoc munus Religiosos Dominicanos, Augustinianos, & alios summis votis invitant. Quae schedulae reperiuntur in 4. tom. impress. pag. 339. & sequentib. Et in 1. tomo, pag. 322. extant duo capita instructionis, qua Peruanis, & Mexicanis Proregibus dari formulariter solet, ubi eadem cura eisdem enixe committitur. Qua mediante non raro, nec difficulter consecutum videmus, [sect. 28] ut Indi non solum nostra, verum & Latina lingua eleganter loquantur, ut ad Paulu III. P. M. scripsit fr. Ioannes Garcesius Tlaxcalensis Episcopus apud Fr. Augustinum Davila in historia Mexicana ordinis Praedicat. lib. 1. cap. 43. his verb. Nunc vero tanta est ingenij earum felicitas, ut & Latine, & Hispane scribant, & loquantur nostris pueris elegantius, &c. Et tradit alia ad idem valde notanda fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Indiana lib. 17. per totum. Sed nullibi sane hoc melius exprimi, & decidi videtur, quam in [sect. 29] Regia quadam schedula dat. Toleti 3. Iulij anni 1596. & per Proregem Peruanum D.D. Ludovicum a Velasco impleri iussa per aliam dat. Ventosillae. 25. Iunij ann. 1605. quae addit, hoc tum ob alias, tum ea praecipue ratione convenire, [sect. 30] quod compertum sit, etiam in meliori, & perfectiori lingua Indorum hucusque repertorum, non satis recte nec proprie fidei mysteria explicari posse, ob vocabulorum, & terminorum deficientiam, pluresque inde absonos, & absurdos errores resultare. Quod vel ipse Acosta non diffitetur, dicto lib. 4. de procurand. Indor. salute, cap. 9. & Zurita in quaestion. Ind. quast. 36. ubi in dubium merito vocat, an [sect. 31] mediocriter peritus in lingua Indorum, possit illis tuta conscientia praedicare, & Evangelizare; cum in evidenti periculo versetur falsa aliqua, & absona pro veris, ob sermonis imperitiam, ac defectum docendi? quaestione 22. ubi quaestionem movet, [sect. 32] an Evangelizantis linguam infidelis Indicus suae salutis cupidus addiscere debeat, si se aliter Evangelium audire posse diffidat? Plane enim, [sect. 33] ut inquit Divus Paulus 1. ad Corinthios 14. Si nesciero virtutem vocis, ero ei cui loquer Barbarus, & qui loquitur mihi Barbarus. Et [sect. 34] praedicationis munus requirit hominem non solum in rebus divinis expertum, ac varijs disciplinis refertum, sed etiam in lingua eorum non mediocriter eruditum, quos avertere a malo, & meliores fieri sua praedicatione contendit, [sect. 35] ut patat exemplo Ieremiae se excusantis a praedicatione, quia loqui nesciebat, ut haebetur Ieremiae 1. & in cap. in scripturis, §. quies ita que 8. quaestione 1. per quem etiam Prophetam cap. 5. refertur, [sect. 36] Deum ad populi punitionem dixisse: Adducam super vos gentem, cuius ignorabitis linguam, neque intelligetis, quid loquatur. Cui conveniunt verba Psaim. 54. Praecipita, Domine, divide linguas eorum, quoniam vidi iniquit atem, & conirad ctione i civitate, & quae tradit Apollonius Thianaeus apud Philostrat. lib. 5. cap. 13. de magnis danis, & difficultatibus, quae oriuntur ex ignoratione linguarum, & necescitate loquendi per interpretes. Efficiturque praedicta sententia eam consideratione securior, [sect. 37] quod non solum ad dilatandum Christi nomen plurimum interst, ut Nos, & Indi communem linguam habeamus, ut in simili, de Agarenis loquons, advertit Ludovicus Vives lib. 3. de traden, discipl. Verum, & ad hoc, ut ijdem Irdi maiori nobis cu familiaritate, ac fidelitate constringantur, quod mirum in modum linguae unius peritia, & co formitas operatur, ut de eisdem Indis loques, ex relatione Patris Blasij Valera, optime tradit Garclias. Inca dicto lib. 7. cap. 3. Genebrard. in chronog. pag. 34. ub ita scriptum reliquit. Ex peccato accidit illa linguarum multiplicatio, ad puniendam humanam temeritatem. Nam [sect. 38] ut linguae unitas, & similitudo firmissimum est vinculum societatis humanae, & Religionis: ita diversitas, certam parit animarum divisionem, discordiam morum, ingeniorum, studiorum, voluntatum. &c. Et ante eos Philo Iudaeus in lib., de confus. ling. ubi [sect. 39] variatum linguarum cognitionem utilem esse, & loquelae similiti dinem magnam societatem, & benevolentum in hominum animis conciliare, his verbis scribit: Ob imperitiam linguarum multi ab insidiatoribus ex improviso sunt oppressi; e diverso scientia multos exemit imminentibus periculis. Itaque prodest magis, quam nocet linguae comunicatio, quod nunc quoque per singulas regiones, praesertim indigerarim, nihil aeque incolumitati confert, ac lingua omnium eadem. Tum si quis plures linguas ed seat, mox probatur ab earum peritis, & pro amico agnoscitur, non leve argumentum societatis afferes loquelam familiarem, vnde mox accedit securitas a periculis. Hactenus Philo. Cum locum multum notare debemus, eo [sect. 40] quod Iudaei hominis sit, apud quos parvi fieri solebat extranearum linguarum cognitio, ut colligi potest ex testimonio alterius Iudaei, nempe Iosephi, filij Matathiae lib. 20. antiquitatum Iudaicarum cap. ultin o ad finem, qui de suis Iudaeis loquens, sicumquit. Nostri homines non si spiciunt eos, qui multas perdidicerunt linguas, quod studium profanum apud eos habetur, & servis commune cum ingenuis solos autem sapientes suo suffragio pronuntiant, qui legis, & sacrarum litterarum tantam essecuti sunt peritiam, ut eas etiam interpretari valeant, &c. Et hoc etiam spectant [sect. 41] verba Plinij lib. 3. cap. 1. ubi docet, ex loquendi varietate fieri, ut externus alieno pere non sit hominis vice: & Divi Augustini lib. 19. de Civitate Dei, cap. 7. ubi in quit: Linguarum diversitas hominem alienat ab homine; ita ut libentius homo sit cum cane suo, quam cum homine alieno, &c. Neque erit cur alicui haec nostri sermonis in subiectis Indis iniunctio duia, aut ir solens videri debeat, [sect. 42] cum potius antiqua & solomnis consuetudo omnium fere natiorum fuerit, ut victores victis suum idioma, ac mores comunicent, sentientes hoc ad iura victoriae, atq; st perioritatis respicere, & in ipsis populis recenter subactis maiorom (ut diximus) societatem, & animorum conformitatem inducere. Quod rectissime docuit [sect. 43] guido Fabricius in praef. dictionar. Syro-Chald. his verbis. Sic enim natura comparatum est, ut is, penes quem est rerum summa, ac maxima imperi, orbis terrarum administratio, cum legibus, & edictis suis suam quoque linguam populis sibi subditis tribuat: aut saltim si continuo in omnibus provincijs, quibus huiusmodi Princeps imperat, ipsius idioma tanquam vernaculum in omnium ore versatur. sensim tamen illuc irrepit, ac radices si as quam latiss me deffundit, &c. Et idem sentiunt, & prosoquuntur Franc. Vergara in append. ad suam artem Graecam, Benedictus Arias Montan. in commentar. ad Bibliam Hebiaeam, Cardinal. Belarminus tomo 1. lib. 2. de verb. Dei, cap. 15. Cardin. Baronius tom. 4. ann. 379. num. 72. Andreas Resende antiquit. Lusitan, lib. 3. Petrus Antonius Berter lib. 1. historiae Hispan. cap. 3. Alphonsus Salmeron tom. 1. prologo 14. Bernardus Aldrete de antiquitate Hispan. lib. 1. cap. 11. & Magister Marquez in Gubernatore Christiano pag. 215. Et cum pluribus exemplis confin are possem, Romanorum tantum contentus ere, qui [sect. 44] licet primitus in communicanda sua lingua admodum, ac tardi fuisse legantur, ut seribit Instus Lipsius de recta pronuntatione linguae Latinae, cap. 3. & Franciscus Floridus Sabinus lib. 2. subcis. lect. cap. 1. ubi inter alia resertillud Livij decade 4. lib. 10. Anno ab Vrbe 574. Cumanis petentibus permissum, ut puplice Latine loquerentur, & praeconibus Latine vendendi ius esset. Postea [sect. 45] tamen universi fere terrarum orbis domini facti, eundem Romano sermone loqui, non solum suaserunt, sed coegerunt, ut ostendit Plinius lib. 3. cap. 5. & lib. 1. cap. 4. sic inquiens: Omnium terrarum alumna eadem, & parens (scilicet R ma) numine Deum electa, quae coelum ipsum clarius faceret, sparsa congregaret imperia, ritusque molliret, & tot populorum discordes, ferasqus linguas sermonis commercio contraheret ad colloquia, & humanitatem homini daret, breviterque una cunstarum gentium in toto Orbe patria fieret. D. Angust. dict. cap. 7. his verbis: At enim operadata est, ut imperiosa civitas non solum iugum, verumetiam linguam sisam domitis gentibus per pacem societatis impone ret, per quam non deesset, imo & abundaret e tiam interpretum copia. Vnde dicere potuit Plutarch. de Plat. quaest. quod sno tempore fere omnes homines Romana lingua utebantur: & list. Lips. ubi sup. Iamque Romani bonorem suum agi palam censebant, in bonorem suae linguae. Et Aurelius Prudentius lib. 2. contra Symmachum, [sect. 46] Deum hoc ita praeordinasse, ut facilius Christi adventus praedicatetur. Discordes linguis populos, & dissona cultu Regna, volens sociare Deus subiungier uni Imperio quidquid tractabile moribus esset, Concordique iugo retinacula mollia ferre Constituit. De quo articulo Ego plura alia congessi in 1. tom. lib. 1. cap. 14. ex num. 28. Sed nemo melius hanc Romanorum curam, & eius intentionem expressir, [sect. 47] quam Cornel. Tacitus in vita Agricolae, de Britannis loquens, & notanter concludens, hoc pacto subactos populos, magis sibi servos, subditos reddidisse, his verbs: Sequens byems saluberrimts consilijs absumta: Namque ut homines dispersi, ac rudes, eoque bello faciles, quieti, & otio per voluptates assuescerent, bortcriprivatim, adiuvare publice, ut tem pla, fora, domus extruerent, laudando promtos, & cast gands segnes, ita honoris aemulatio pro neccssitateierat. Iamvero Prinicipumfilios liberalibus artibus erud re, & ingenia Britannorum studijs Gallorum anteferre, ut qui modo linguam Romanam abnue bant, eloquentiam concupiscerent. Inde etiam habitus nostri honor, & frequens togi, paullatimque discessum ad delinimenta vitiorum, porticus, & balnea, & conviviorum elegantiam, idque apud imperitos humanitas vocabatur, cum pars servitutis esset. Quem [sect. 48] locum Scipio Amiratus lip. 20. dissertat. polit. discurs. 9. pag. 363. multum commendat, dicons, reapse humanissima haec officia fuisse, quia magis conducit, servos, & mansuetos vereque homines tales subditos haberi, quam liberos, & barbaros stolideqne feroces: licet Bernard. Aldrete dict. lib. 1. de antiq. Hispan. cap. 17. artificiosam status rationem fuisse dicat, ad subditos attrahendos, & emolliendos. Et ad eandem curam respicit [sect. 49] tex. in l. decreta 48. D. de re iudic. ubi Romanorum Imperatorum iussu omnibus iudicibus necessitas imposita dicitur, ut etiam in provincijs omnia decreta Latine interponerent, quodetiam tradit Valer. Max. lib. 2. cap. 2. exemp. 2. eam rationem addens: Vt Latinae vocis bonos per omnes gentes venerabilior diffunderetur, & quia nulla non in re pallium togae subijci debere arbitrabantur. Quousque translato ad Graecos Imperio, id ab Arcadio, & Honorio immutatum suit, ac permissum, ut [sect. 50] quemadmodum contractus, & testamenta propter utilitatem publicam, & maiorem comerciorum facilitatem Graece fieri posse, perm ssum erat, l. 1. §. fin. D. de verb. l. fideicommissa 11. in princ. D. de leg. 3. l. hac consultissima, §. fin. C. de testam. l. fin. C. de testam. tut. l. blanditus 12. C. de fideiuss. l. Graece, D. eod. l. 8. §. 4. D. de acceptilar. l. directas, C. de testament. manumiss. Novella 47. de Tabellion. Ita etiam decreta, & sententiae indicum Graeco quoque idiomate concipi possent, l. iudices 12. C. de sentent. & interloc. omnium iudic. ut ad eius interpretationem, & conciliationem cum dict. l. decreta, reiectis Accursij, Bart. & aliorum erroribus, & alijs expositionibus Alciat. in dict. l. 1. §. fin. D. de verbor. & lib. 1. praetermiss. recte animadverterunt Iacob. de Puteo, Cuman. Duaren. & Hugo Donel. in dict. l. decreta, Cuiacius lib. 14. obl. cap. ultimo, Ioann. Bap. Plotus de in litem iurando, §. 51. num. 4. &. 5. Petr. Faber. lib. 1. semest. cap. 23. pag. 156. Bernal. Vvalterus lib. 1. miscel. cap. 11. &. 18. Conan. lib. 6. comment. cap. 1. num. fin. Brisson. de solution lib. 2. pag. 212. Raevard. lib. 4. var. cap. 2. Guido Pancirol. in thesaur. var. lect. iur. lib. 3. cap. 15. Anton. Pichard. in §. in. hac. re, Inst. de fideiuss. Alberic. Gentil. de nuptijs lib. 2. cap. 2. in fine principij, Ioan. Goeddaeus in comment. de contrah. stipulat. cap. 2. concl. 1. num. 13. & 30. & cap. 4. num. 26. Heringius de sideiussor. cap. 11. ex num. 130. Hermann. Kirchnerus in tract. de legato lib. 2. cap. 7. D. Madera in lib. de Monte Sancto Granat. cap. 18. fol. 59. & covarr. in Thesaur. ling. Castellanae, verbo Latin, Et ad hoc respexit [sect. 51] Erasmus in praefat. ante paraphrasim Matth. dum ait, Paucis annis Romanorum Principum industria tantum ess ectu fuisse, ut Galli, Germani, Hispani, Afri, AEgyptij, Asiani, Cilices, Palaesiini, loqueretur Latine, Graeceque, etiam vulgo, ob id, ut commercio linguarum commodius propagaretur Imperium. Atque hic [sect. 52] usus Latine loquendi, & sententias, scripturas, atque alia acta, & instrumenta publica eodem sermone conficiendi, etiam post lapsum eiusdem Imperij Romani in multis Provincijs duravit. Quousque aliquae, quae se ab eodem Imperio liberae esse contenderunt, hoc [sect. 53] veluti subiectionis notam censentes, & fugientes, publicis legibus caverunt, & iusserunt, ut deinceps non Latino, sed materno idiomate, atque stylo omnia mandata, edicta, privilegia, instrumenta, & documenta conscriberentur, ut [sect. 54] de Germanis sub Imp. Rodulpho anno 1273. refert Cyriacus Spagerb. in Chro. Saxon. cap. 264. Pet. Heigius quaest. 7. num. 63. & 64. & Kirchnerus dict. cap. 7. num. 31. & 32. De Gallis sub Ludovico XII. Fran. Vaierius de legato cap. 10. pag. 96. Heringius dict. cap. 11. num. 134. Et [sect. 55] de nobis Hispanis sub Alphonso X. cognominato, el Sabio, ann. 1279. Mariana, Garibai, & Did. del Castillo in eius historia, & Pet. de Mariz Lusitanus in dialogis de varia hist. dialog. 3. fol. 85. Licet verum sit [sect. 56] Hispanum sermonem, quo hodio utimur, ex Latino pro maiori parte descendere, unde illum vulgo appellamus, Romance, & hominem qui eo expedite utitur, Ladinum quasi Latinum, ut pluribus probat Aldrete in libris supra citatis, Sebast. Covarru. in Thesaur. ling. Hisp. verb. Latin, Romance, & Ladino, Laurentius Valla, quem refert & sequitur Tiraq. lib. 1. quotid. part. 1. cap. 3. n. 11. & 23. & novissime, & saepissime [sect. 57] Caesar Barthius in suis libris adversariorum col. 8. 329. 493. 1847. & 2213. ubi ait nullum hodie idiotismum Romano proximiorem esse, nec ullum magis integra verba servasse, ac propterea se magna delectatione captum Castellianismi hodierni, illumque non longo spatio temporis didicisse. Potest quoque pro sententiae, quam adstruimus, confir matione expendi l. 15. tit. 2. lib. 8. Recop. & Pragmatica ann. 1572. quae Mauris [sect. 58] recenter ad fidem conversis, & inter christianos veteres commorari permissis, stricte prohibuit, ne ulio modo ungta Arabica uterentur publice, vel private, neque scripturas in ea sub poena nullitatis conficerent, vel libros Arabum legerent, de cuius legis iustificatione, necessitate, & utilitate, ultra Azeved. ibid. agit Bleda in hist. Maurorum Hispaniae pag. 656. Sed praestat in tractatione Indorum, eorundem exemplum, non minus ad rem, de qua agimus, acccmmedatum, addueere, quo utitur aldrete dict. tract. de orig. ling. Hisp. cap. 22. siquidem videmus, [sect. 59] quod cum in his Occidentalibus Indijs duae tantum repertae fuerint Mcnarchiae, quae aliquod rationis, & politiei specimen praeseserrent; una Regum Incarum Peruei sium, & altera minus antiqua Regum Mexicanorum, ut resert praeter alios Acosta in hist. nat. & morali Indiar. lib. 6. cap. 11. & hi Reges initio strictissimi Imperij sinibus clauderentur. Posctamen, [sect. 60] ubi illud virtute, & robore belico per mille, & plures leucas, ac innumerabilium fere linguarum regiones, & provincias dilatarunt, patrin m, & magis urbanum idioma, quo ipsi Reges utebantur, brevi tempore inter eas omnes introduxerunt, ita ut vel proprium amiserint, vel saltem Regium illud, iam generale effectum, omnes addiscerent, & peritissime loquerentur. Qui [sect. 61] sermo generalis a Peruanis, Quicbua; a Mexicanis, Mexicana, vocatur, ut praeter Acostam ubi sup. tradit, & prosequitur Garcil. Inca lib. 7. de Incarum orig. cap. 1. & seqq. inquiens, plurimum expedire, ut haec hodie cura, ac consuetudo observetur, & damna recensens, quae ex eius incuria quotidianis experimentis agnoscimus. Quo exemplo [sect. 62] motus Ioan. Maticp. cus lib. 1. de gubern. Regni Peru, cap. 6. linguae Castellana (ut diximus) inter eosdem Indos introductionem facilem futuram essem, sibi suadet. Iden que tandem fateri videtur [sect. 63] de ctissimus Accsta, sibi hac in parte contrarius, dict. lib. 1. de procur. Ind. salut. cap. 9. circa sinem, il quiens: Quod si Christianus Princeps id effecissct in Christi gratiam, quod Barbarus Guainacapac Imperio suo effecit, ut vna lingua omnes uterentur, aut una certe ubique haberetur, profecto maximam praedicationi Evangelij commoditatem furssca allaturus. Rogo enim si [sect. 64] vna lingua introduci potest, & detet, cur Hispanam nostram Quichuae, aut Mexicanae non praeferemus? Cum & in se melior, & nobis commodior, atque ipsorum Indorum captui aeque facilis sit. Haec, quae de Hispano sermcre Indis communicando, & imperando discusssimus, suadere quoque videntur [sect. 65] iustum etiam, & conveniens esse, ut eosdem Indos Hisparorum vestibus, & quod magis praestat, moribus bonis, & eorum conditioni non repugnantibus, induamus, & imbuanus nostrisque commercijs, & consortijs assuefacimus, Constat quppe victores victis semper cum linstat quippe, & mores dedisse, ut de Romanis, ac Britannis loquens oftendit Tacitus in loco, quem sum, num. 47. citavi, ibi: Inde etiam habitus nostri bonor, & frequens toga, Aurel. Prudent, in Hymno, D. Laurentij. O Christe numen unicum, Qui sceptra Romae in vertice Rerum locasti, sancies Mundum Quirinali togae Servire, & armis cedere: Vt discrepantium gentium Mores, & observantiam Linguasque, & ingenia, & sacra Vnis domares legibus. Et Strabo, [sect. 66] qui Hospanos nostros hac de causa Stolatos, seu Togatos appellat, quod Romanorum togam simul cum idiomate acceperint. Et qui hanc formam sequentur Hispani Stolati, seu Togati appellantur. In quibus sunt Celtiberi, quondam omnium maxime feri inhumanique habiti. Vnde [sect. 67] in l. 16. tit. 2. lib. 8. recopil. Mauri conversi. & nobis subiecti, Christianorum vestibus uti iubentur, Et in nostris Indis idem iubendum esse [sect. 68] sentit Matienz, in d. lib. de, moder, Reg. Peru 1, parte, cap. 19. dicens, hoc pacto nobis amiciores, & magis politiocs futuros fore, moioremque auri, & argenti vim ab eis, pro vestiim Hpspanarum venditione, extrahi posse. Quamvis postca subdat. hoc cum Caciquis dumtaxat, & eorum filijs, atque alijs Indis ditioribus, & potentioribus intelingendum esse. Et [sect. 69] in ordinationibus D. Proregis. D. Franc. a Toleto generaliter prohibeatur, ne vestibus Hispanorun utatur; sicut neque armis uti, neque equis, & alijs rebus, quibus ferocieres, aut insolentiores reddi possint, prohibiti sunt per plures schedulas, quae reperiuntur in 4. tomo impress. ex pag. 344. Commercijs [sect. 70] quoque nostris assuefieri iubent aliae schedulae eiusdem tomi ex pag. 256. dum tamen inter eosdem Indos, inque eorum minucijs, reductionibus [sect. 71] Hispani habitare non vinantur, nisi forte eos vitae probitas, & erga Indos suavitas valde commender, ut expresse disponitur in schedula ann. 81. eodem tom pag. 340. & in alia data Turrisellarun 12. Iulij, ann 1600. quibus, & alijs simul cavetur, ut vagabundi, Hybridae & AEthiopes nulio modo inter Indos morari sinantur, ob graves iniurias, & vexationes, quas niseri isti, & abiecti homines ab omnibus alijs, cuiuscunque sortis, sint, fere semper accipiunt, de quibus dixi 1 tom lib. 3 cap. ultim Ita ut eis sit nociva, & periculiosa eorum societas. ut etiam dixi sub, hoc eod. lib. 1. cap. 4. num. 101. Plane [sect. 72] ut foeminae Indae possint contrahere matrimonium cum hominibus Hispanis & e contrario homines Indi cum foeminis Hispanis, cautum reperio per quasdam schedulas ann. 1514. & 1515. quae referentur in dicto 4. tomo pag. 271. ubi prohibitiones contrariae revocari dicuntur, & Hispanis ita copulatis facultas concedi, ut inter Indos manere possint, quia hoc ad maiorem matrimonij libertatem, animorum confoederationem, & provinciarum augumentum pertinere visum fuit: ut & in Indis Orientalinus saepe iussum, ac factum eius Historici narrant, & praecipue commentaria Alphonsi Dalboquerque 3. parte cap. 9. # 26 CAPVT XXVI. De Indorum Regalis, sive Dynastis, vulgo Caciques, o Curacas, deque eorum iurisdictione, successione, & filiorum educatione. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimisexti. -  1 INdorum Regulis vulgo Caciques, relicta fuit gubernatio populorum, quos infidelitatis tempore regebant. -  2 Caciorum nomen vnde originem traxerit, & Curacarum apud Peruanos? -  3 Caciqui ab aliquibus comparantur nostris Ducibus, vel Marchionibus, & quale esset eorum officium sub Imperio Incarum? -  4 Ingae sive Incae Peruani qualiter suas provincias gubenarent? -  5 Inga in qualibet provincia unum Praefectum principalem, & alios delatores habebat. -  6 Curio & stationarij, qui essent apud Romanos. L. 1. & Rub. C. de curios. & station. lib. 12. l. 1. §. quies, D. de off. Praef Vrb. & l. neque supina, D. de iur. & fact. ignor. explicantur, & illustrantur, ibidem. -  7 Irenarchae, qui essent, & quatenus Caciquis, & Praefectis Indorum comparentur. L. vnica, C. de Irenarch. l. super creandis, C. de iur, Fisci lib. 10. & aliae de Irenarchis agentes illustrantur, ibid. -  8 Cacicorum ingens numerus fuit in Imperio Peruano, & Maxicano. -  9 Sinarum in Regno sunt plus quam quinque Senatorum millia & alia de eius magnitudine. -  10 Cacicorum munus hodie quale sit? & quod non possunt dici domini oppidorum, quae gubernant. -  11 Indi supra modum suis caciquis subditi, & obtemperantes sunt. -  12 Caciqui abutuntur submissione Indorum, & saepe in eos admodum crudeles, & tyranni sunt, & alia eorum vitijs, & fraudibus. -  13 Cacicos tolli debere tanquam Indos valde perniciosos, sentit Fr. Bernard. Carde nas. -  14 Dominantur nulli deterius, quam ij, quos ad serviendum natura creavit. -  15 Caciorum tyrannidem, & fraudes erga Indos sibi subiectos, plures schedulae exprimunt, & puniri iubent, quae referuntur. -  16 Cacicos residentiae, & syndicaiui sibijci debere, quaedam Regia schedula innuit. -  17 Cacicorum officia conservari, & in eis iure sanguinis succedi debere, adinst ar maioratus, plures schedulae iubent, quae referuntur. -  18 Indorum ex plebe aliquos iudices, & miniseros, ac Decuriones, creari, quaedam schedulae iubent, & quare? -  19 Paulus Ondegardus testatur, aliquos Indos iudic. indi munere recte, & utiliter functos fuisse. -  20 Schedula data Buitragi refertur, quae enixe iubet, ne Cacicatuum successiones tollantur, mutentur, vel invertantur. -  21 Caciques in Nova-Hispania a Proregius eligi soleni, neglecto successionis iure, & quare? -  22 D. prorex D. Ludov. a Velasco consuluit, ut Caciqui per electionem crearentur, & quid ei responsun fuerit? -  23 Ordinationes D. Proregis D. Francisci a Toleto ab antiquis Indorum moribus plura mutuatur; & disponunt in successione Cacicatus, & eius probatione. -  24 Ingae Peruani qualiter Cacicos delinquetes punirent, & removerent, & alios ex eorum sanguine subrogarent. -  25 Regna, Imperia, & similes dignitates melius esse, ut per successionem, quam per electionem deferantur, plurimi sentiunt, qui reseruntur. -  26 Foeminae an in Cacicatibus succedant? -  27 Foeminae regulariter a publicis, & civilibus officijs, & virorum actibus, ac coetibus prohibitae sunt. L. Foeminae, D. de reg. iur. l. cum Praetor, §. moribus, D. de iudicijs, & aliae similes illustrantur, bid. -  28 Foeminae maritatae in aliquibus provincijs succedunt in Cacicatibus, & hoc munus per maritos exercent. -  29 Foeminae, licet a multis excludantur, Regnorum, fevdorum, & Ducatuum successione, a pluribus tamen alijs admittaniur. -  30 Consuetvdo provinciae multum attendi, & servari debet circa delationem & suceessionem maioratu, feudi, & similium. -  31 Cacicatuum lites, & earum probationes sunt valde difficiles, & intricatae, & quare? -  32 Parentelae probatio in antiquis fieri potest per testes de auditu, & fama. -  33 Successio, & parentela in Cacicatibus, vltra probationes partium, melius probari solet per aliam informationem receptam de officio a Praetore loci. -  34 Cacicatuum in causis iudicandis, qualiter se Auctor haberet, & quod plus instrumentis, quam testibus deferret. -  35 Instrumentis magis, quam testibus deferendum & standum esi in antiquis. -  36 Instrumentorum verba, etiam enintiativa, probant in antiquis parentelam, & cognationem. -  37 Instrumenta duo, vel plura si ad idem probandum concurrant in antiquis, multum operantur. -  38 Cacicorum benevolentiam, & conversionem valde curare debere, ut facilior sit subditorum conversio, plures schedulae iubent, quae referuntur. -  39 Regentium exemplum multum ubi que influit, & operatur in animis subditorum, & praesertim in Indis. -  40 Superior quidquid facit, praecipere videtur, ex Quintiliano. -  41 Principum vita censura esa, ad quam dirigimur, & convertimur, ex Plin. Iuniore. -  42 Religio est veluti sequela iurisdictionis, & cuius Regio est, eiusdem & Religio. -  43 Iabellonis Lituaniae Regis, cum Hedvvige Regina Poloniae matrimonium contrahere volentis, notabilis Historia refertur. -  44 Exemplo Lituani Principis, qui baptismum accepit, omnes eius subditi turmatim baptizati sunt. -  45 Hyssopo in America Indos a nobis baptizatos fuisse, aliqui dicunt, qui reprobantur. -  46 Fidem Christianam qui recipiunt, ob id tanium, ut suis Principibus placeant, laudari non possunt. -  47 Fides non debet recipi ob adulationem, sed propter doctrinae veritatem, & utilitatem. -  48 Exemplum superiorum bene, & licite curari potest, & debet ad praeviam dispositonetem subditorum in fide recipienda. -  49 L. 51 in fine, tit. 15 part. 1. ponder atur, & illustratur. -  50 Concil. Limensi verba de cura, & necessitate conversionis Cacicorum. -  51 Iosephi Acostae verba referuntur, valde probantis curam conversionis superiorum, ut facilius subditi convertantur. -  52 Atabalipa si non esset occisus, sed ad fidem persuasus, illam brevi tempore omnes Indi Peruani recepissent. -  53 Idololatria, ut penitus extirpetur de animis Indorum, nibi magis conducet, quam cam de cordibus Cacicorum prius remouere. -  54 Ingarum Regum tempore nullos Indi Deos sive idola colebant, nisi quos illi tribuissent, & iussissent. -  55 Caciqui an teneantur ad restitutionem damnorum, quae faciunt Indi eis subditiquando in suis compotationibus inebriantur. -  56 Damna, quae per accidens contingunt exactibus licitis, vel indifferentibus, non debent resarciri. -  57 Caciqui si compotationes perniciosas, & prohibitas faciunt, vel fieri permittunt, sunt in culpa, & tenentur ad damna. -  58 Damni causa dans, damnum dedisse videtur. -  59 Crimen, qui potest prohibere, & non prohibet, videtur illud probare, ex Salviano. -  60 Collegia ad educandos, & instituendos filios Cacicorum plures schedulae erigi iubent, quae referuntur. -  61 Filios Cacicorum bene, & Christiane educare convenit, ut exemplo suis subditis sint, cum patribus successerint. -  62 Collegia, & institutionem filiorum Cacicorum multum probant Acosta, & alij, qui referuntur. -  63 Augurum Collegio Romae iuventus educanda, & divinis instituenda offerebatur. -  64 Educationis, & rectae institutionis in pueris cura magni fieri debet, & de eius effectibus, & utilitatibus, remissive. -  65 Educatio, & institutio potetior est, quam natura. -  66 Educationis vim duorum canum exemplo mire ostendit Licurgus. -  67 Societatis Iesu Religiosi aptissimi sunt ad iuvetutem educandam, & instruendam, & Indorum Collegia gubernanda. QVamvis novi huius, & vastisimi Orbis generalis dominario, guberntio, & protectio gloriosissimis Hispaniae nostrae Regibus cesserit, ex peculiaribus titulis, & rationibus, de quibus in 1. tom. disserui. In [sect. 1] congregationibus tamen, ac populis Indotum, qui vel initio reperti suerunt, certam aliquam, & politicam vivendi rationem habere, vel postea nostrorum cura erigi, formari, & humanae societatis legibus, ac moribus institui coeperunt; antiquis ipsorum Regulis, sive Dynastis particularis eorum gubernatio relicta fuit, retenta (quoad sieri potuit) consuetudine, quam infidelitaris rempore observabant. Quos [sect. 2] Regulos in insula Hispaniols, quae primum a Columbo reperta fuit, Caciques vocabant, & inde nostri ad reliquas provincias delinceps detectas, & subactas, eandem appellationem extenderunt, licet Peruana generali lingua, Curacas dicerentur, & Mexicana Tecles, & in alijs alia nomina sortiti legantur, ut optime praeer alios advertit Ioseph. Acosta in histor. nat. & moral. Ind. Occident. lib. 6. cap. 11. & sequentib. Petr. Zieza 1. part. hist. Peruanae cap. 21. & ex relatione Patris Blasij Valerae, Garcilas. Inca in suis comment. 1. part. lib. 5. cap. 11. & sequentib. & Ioann. Marienzo de moder. Reg. Peru, 1. part. cap. 6. & 7. ubi [sect. 3] hoc Regulos similes facere volunt nostris Ducibus, Comitibus, & Marchionibus, vel alijs dominis vassallorum, eorumque officium, dignitatom, ac potestatem sub imperio Peruanorum Incarum recensent. Et qualiter hi [sect. 4] provincias, quas uitra mille, & plura leucas subegerunt, gubernabant, eas nimirum in oppida, & municipia dividetes, ipsaque municipia in quasdam In dorum elasses, sive partialitates, quarm. vna superior dicebaur, Anansaya, altera inferior, Vrinsaya, utraque distinctem Curacam habens, & denis Indisunnum Decurionem praesigentes, centenis alterum, mille alium, decem mille allium, cuius munus praecipuum erat, & Hunno vocalatur. Supra quos in [sect. 5] qualiber provancia alter Praefectus, vel Gubernator ex ipsorum Incatum Regio sanguine praesidebat, cui reliqui obtemperabant, Imperatori singulis annis omniun, quae in commissa sibi provincia contigerant, peculiarem rationem reddebat, praeter alios quaestores secreto ad hoc delegare solebant, qui inde Tucuiricoc, quasi omnia videndes, appellabantur. Quos possumus [sect. 6] curiosis, & stationarijs similes facere, quos Romani olim Imperatores per diversas provincias diputare solebant, ut commissa in illis crimina sedulo investigarent, & sibi vel Praefectis carundem provinciarum denuntiarent, de quibus agitur in l. 1. & per totum, C. de curios. & station. lib. 12. l. neque supina, D. de iur. & facti ignoran. l. 1. §. cura carnis, vers. Quies popularium, D. de offic. Praefect. Vrb. quam ita post Accurs. & alios interpretatur Toletanus ibid. in lucerna Rubric. simancas de Repub. lib. 8. cap. 25. num. 6. & 7. Pet. Greg. lib. 31. Syntag. cap. 4. num. 1. & seqq. Iust. Lips. lib. epist. quaest. cap. 18. & Iacob. Guterius de officijs domus Augustae lib. 3. cap. 13. Et caciques, vel dictos Praefectos non male comparabimus [sect. 7] Irenarchis, hoc est Praefectis, sine Marescalis, qui in provincijs ad earum tuitionem, & disciplinae publicae moribusque corrigendis praeficiebantur, & praesertim, ut itinerantibus pax, & securitas conservaretur, quorum fit mentio in tit. de Irenarch. lib. 10. & in l. divus in fi ne, D. de custod. reor. l. fin. §. Irenarchae, D. de muner. & honor. super creandis, C. de iur. Fisci, lib. 10. ad quarum expositionem ita observat Duaren. lib. 1. disput. cap. 8. Boer. in tract. de seditios. §. 1. num. 6. & alij relati a Bobadilla in Politica lib. 4. cap. 2. num. 68. & cap. 5. num. 4. & cap. 7. num. 16. & lib. 2. cap. 13. num. 61. Cuias. lib. 8. observat. cap. 29. Radulph. Forner. lib. 1. quotid. cap. 24. Annae. Robert. lib. 1. rer. iudi. cap. 4. fol. 14. D. Ioann. Vela in prax. crim. cap. 4. num. 6. & D. lauren. Ramirez in Tessera leg. sup. d. l. sup creandis. Vnde licebit colligere, [sect. 8] quam ingens sub Iuca horum Satraparum, sive Dynastarum numerus esset. Nec minor, aut valde dissimiliform, apnd Mexicanos, Motechumas fuisse narratur, val in provincijs Sinsrum, [sect. 9] in quibus quinque huiusmodi Magistratuum, aut Senatorum millia numerari, ex Strabone lib. 15. & alijs recolit Simon Maiolus in dieb. Canicus. colloq. 23. de Memorabilibus, pag. 714. adijcians, hoc mirandum non esse, cum in ipsa Sinarum regione octo carceratorum millia in unica urbe Regia Paquin inclusa memorentur, & homines, qui Sinarum Reg tributum pendunt, numerentur ad milliones sex & triginta, & militum, qui illi militant ad milliones quinque oeditum, equitum vero decem centrna millia. Hodie vero [sect. 10] horum Curacarum off cium, potestas, & iurisdictio angustioribus terminis continetur. Nam per quandam schedulam Vallisol. 26. Februar. ann. 1538. ad Mexicanam Cancellcriam directam, quae extar in. 4. tom. impress. pag. 291. dispostum fuit, ut popullorum sive municipiorum, quibus praesunt, domini non vocentur, sed tantum Gubernatores, aut Principales. Et cum iam Hispani Praetores, seu Correctores Indis praefecti sint, & illorum causas civiles, & criminales defimant, solum spectat ad Curacas tributa Indorum sibi subiectorum colligere, & ad Praetorem deferre, & eorundem personalia servitia, atque alia munia disponere. In cuius laboris compensationem ipsis ab eisdem Indis certum falarium praestatur, quod ex eorum taxis tributarijs deducitur, & quoddam seivitij, seu samulitij genus, simul cum aliqua pabulorum exhibitione. Est autem [sect. 11] subditorum erga illos adeoingens obsequium, & reverentia, vel ut utar verbis Acostae d. lib. 3. de procur. Ind. salute cap. 16. Tanta imbecillitas, tanta trepidatio, ut ne mutire quidem audeant contralilos suos Satrapas, sed vivi, ac videntes percant potius, quam illorum imperijs minimum obloquantur. Quod in causa est secum dum eundem Acostam, ut [sect. 12] ipsi hac submissione abutentes, nihil non sit, in quo vehementer miseros vexent, ac premant, suo plerumque illos per fraudem, aut violentiom sudore frustrantes, & saepe tum in exigendis tributis, tum in persolvendis operis, atque servitijs, multo plura conserre cogentes, quam lex, vel ratio praecipiat. De qna etiam tyrannide, & alijs horum Cacicorum vitijs, plurima alia congerit Matienzus d. 1. parte, cap. 7. inquiens, quod eorum crude itas, & sevitia quamlibet aliam aliorum hominum perat, & qnod neque filias, neque uxores, neque facultates, aut personas subditorum liberas si nunt. Idem quoque novissime repetit, & gravissime exaggerat Fr. Bernard. de Cardenas insuo libello, §. 16. [sect. 13] concludens, satius, & utilius Indis consultum iri, si omnino ab hac subiectione liberarentur, & salaria, quae Regulis istis praestantur, in Ecclesiarum reparationem, vel alia opera pia converterentur. Presertim cum nihil fere sit, ad quod hodierno tempore Cacicorum usus, & auctoritas conferat, & cum eorum indoles, & in ium a servili, & abiecta Indorum tributario, quibus ipsi imperant, conditionem non difsera; [sect. 14] atque ita tam hoc, quam alijs quotidianis experimentisdocesmur, nullos auidem deterius deminari, quam quos ad serviendum natura creavit. Quae [sect. 15] opinio plurium Regiarum schedularum auctoritate invari potest, & praesertin illis 28. Seprembr. ann. 1548. 16. Iulij, ann 1550. 18. Ianuar. ann 1552. 16. August, ann. 1563. 8. Iulij, ann. 1577. & alijs, qua reperiuntur in d. 4. tom. impress. ex pag. 189. ubi praedicti Cacicorum excesius referuntur, reprim que iubentur, & ut Indis sibi subiectis omnia damna, quae eorum sraude, occasione, aut concussione pa iuntur, & labors mercedem resarcire, ac solvere compellantur, & ut neque sub tributi, servitij, vel victualis titulo, quioquam indebite, & iniuste extorque. re sinantur. Et in eod. com. pag. 360. ex at alia schedula Matriti 6. Iun. ann 1594. quae Peruano Proregi iniungit, [sect. 16] ut quaerat, & rescribat, an expediens sit, ut Caciqui ad syndicatum, seu residentiam suorum officiorum praestandam, teneantur, prout in Nova-Hispania praestare dicuntur? Sed sunt tamen [sect. 17] aliae schedulae in eodem tom. pag. 287. & seqq. & apud Anton. de Herrer. in histor. gener. Ind. decad. 3. pag. 170. quae praedictis non obstantibus, & antiquis (ut diximus) Indorum moribus plurimum deferentes, eosque pro captu suo, quantum fieri possit, politicos reddere cupientes non solum Cacicorum officia, & ministeria conservar, & continuari iubent; sed in eis successionem, sanguinis iure, & ad instar maioratuum Hispaniae nostrae concedunt. Proregibusque, & Regalibus Audientijs, caeterisque Indicibus gravi poenarum comminatione praecipiunt, ne eos suis hac in parte iuribus privent, vel successionis modum immutent, iniusteque spoliatos brevi, & summaria cognitione restituant. Et quod plus est, [sect. 18] per quandam scheduIam 9. Octobr. ann. 1549. & alias, quae reperiuntur d. 4. tom. pag. 272. & 274. & 335. & seqq. deciditur, ut ex ipsis Indis quosdam veluti pedaneos Iudices, Decuriones, Lictores, sive Algacellos, Tabelliones, aliosque Iustitiae ministros constituant, qui suo more, ac modo leviores lites, inter eosdem emergetes, decidant, aut commponant, & alia munera Reipub. subeant. Quod [sect. 19] summopere op tasse, & magno cum fructu, atque utilitate se expertum fuisse, testatur Licent. Polus Ondegardus, qui res, & conditionem Indorum Peruanorum optime calluit, in quodam libro manuscripto, quem penes me habeo, ubi referi brevi tempore, ac facili negotio ab eisdem Indis plus, quam duo millia satis arduarum assarum terminata fuisse, absque ullis processus, allegationum, & iuratorum testium involucris, & ambagibus. Idem etiam probat, eundem Polum sequitus, Ioseph. Acosta d. lib. 6. historiae nat. & moral. Indiar. cap. 11. & de procur. Ind. salut. lib. 3. cap. 21. & Ioann. Matien. de mod. Reg. Per. 1. parte, cap. 14. Et quod ad Cacicorum munus, & successionem spectat, ultra antiquiores schedulas, quarum mentionem feci, [sect. 20] cautum reperio per noviorem aliam Buitragi. 29. Maij ann. 1603. iterum repetitam, & servari iustam per aliam Sacti Laurentij 19. Iul. ann. 1614. quibus Proregibus inhibetur, ne pro arbitrio suo Caciques mutent, & eligant, sed antiquam consuetudinem successionis, de padres a hijos, observent. Quod forte ita stricte iuberi oportuit, [sect. 21] quoniam in Nova-Hispania Proreges hoc munus, cum quandam institiae, & gubernationis Indorum administrationem contineat, melius per electionem, quam per successionem provideri existimabant; & de facto, ubi sibi libitum erat, providebant. Et idem in Peruanis provincijs introduci ceperat, quidquid supra dictisschedulis, & ordinationibus D. Proregis D. Francisc. a Toleto contrarium decisum fuisset. Et consuluit [sect. 22] D. Prorex D. Ludov. de Velasco per epistolam ann. 1601. aliquorum Cacicorum iniurias, vel socordiam incusans; cui tamen sequenti anno 22. Februarij responsum fuit, ut Caciques iniustos, tyrannos, vel ineptos puniret, & removeret, caeterum in successione eorum consuetudinem observaret, & praedictas ordinationes. In quibus [sect. 23] plura circa formam, & probationem eiusmodi successionis satis notanda reperiuntur, quae ubi res iudicanda erit videri oportebit. Eaque in pluribus ex Incarum institutis mutuara sunt. De quibus inte alia tradunt Petr. Cieza 1. part. cap. 21. & Garclias. Inca d. lib. 5. cap. 13. nunquam huiusmodi [sect. 24] Dynastias his ademisse, quibus hereditario sanguinis iure pertinere viderentur, quamvis gravia delicta committerent. Quod si haec talia essent, ut depositionis, sive privationis poenam mererentur, tunc ex si ijs, vel fratribus delinquentis, alium, qui magis dignus esset, substituebant. Ita ut plus semper sanguini, & successioni, quam liberae, & voluntariae electioni deferre viderentur. Quod non erit novum, aut multum si in his Satrapijs admittamus, [sect. 25] cum & in Regnis, & Imperijs, Ducatibus, & Marchionatibus, alijsque feudis, & gravissimis dignitatibus, qua merum, & mixum imperium, atque omnimodam iurisdictionem in se habent, communior sit tam Theologorum, & Iurisprudentûm, quam politicorum sententia, melius, & tutius esse egitimae successionis formam ordinemque ervare, quam electionis aleam subire, & experiri, ut constare poterit ex traditis a Ioann. Lecirier lib. 2. de primogen. quaest. 14. August. de Ancona in tract. de potest. Eccies. quaest. 35. artic. 7. Abulens. num. 27. quaest. 39. AEgid. Roman. lib. 3. de regi. Princip. cap. 5. Covar. in pract. cap. 1. num. 4. Bodin. de Repub. lib. 6. cap. 5. Mariana lib. 6. de Rege cap. 3. Sepulveda lib. 2. de Regno, Iust libs. in monitis politic. lib. 2. cap. 3. & 4. Magist. Marquez in Gubernat. Christian. lib. 2. cap. 3. pag. 11. & seqq. Bitridano 3. polit. quaest. 25. Adam. Contzen, omnino viderdus, lib. 1. polit. cap. 25. & Besoldo in disserat. de Regni successione, pag. 3. num. 6. & nultis seqq. Illud autem saepe circa horum Cacicatuun successionem in quaestionem vocari v di. Ar soeminae [sect. 26] linea, & gradu potiores admitterlae sint, ita ut masculos remetiores exciulant? Et plane ortinationibus D. Proregis D. Fran. a Toleto semper masculi vocari. & praserri videntur, in o & soeminae in totum exdudi, quasi haec officia sexui earum minus conveniant; cum [sect. 27] & auctoritatem, & utiliatem publicam habeant, l. foeminae 2. de regul. iur. l. cum Praetor, §. moribus, D. de iudicijs, l. 1. D. de postulan an. cap. dilecti filij de arpit. Quibus & alijs iuribus receptum esse dicitur, ut quemadmodum servi, sic soeminae civilibus non fungantur officijs, nec magistracum gerere poscint. Vbi DD. plura alia adducunt, & praecipue eruditiscimus Petr. Faber, qui etiam videri poterit, lib. 3. semest. cap. 16. & Tiraquel. in l. 1. connub. num. 9. & seqq. in 10. nu. 12. & 31. ubi ostendit, quanti semper curatum fuerit, ne foeminae civilibus actionibus, aut virorum officijs, coecibusque se immisceant. Quod & tractat Tertul. in lib. de veland. virgin. inquiens: Non permittitur mulieri in Ecclesia loqui, sed nec docere, nec tingere, nec offerre, nec ullius virilis muneris, nedum Sacerdotalis officij sortem, sibi vindicare. Sed nihilominus, [sect. 28] in aliquibus provincijs, ac praesertim in planis Peruanis, foeminae admitti solent, maxime ubi nuptae sunt viris, per quos munera, Cacicatus officio conveniontia, commode exerceri possunt, quae consuetudo, ubi leitime probatur, observari debet. Nam neque valde abhorret ab alijs actibus, & dignitatibus admixtam iurisdictionem habentibus, ut [sect. 29] in quibus foeminae exclu di non solent, ut post legem 2. tit 15. part. 2. probat Greg. Lopez ibidem, & late Molina de primogen. 3. cap. 4. per totum, al ter Molina tom. 3. de iust. & iure, disput. 625. Petr. Faber ubi sup. Magist. Marquez in Gubernatore Christian. lib. 1. cap. 31. pag. 214. & seqq. Iust. Lips. in monitis politicis lib. 2. cap. 2. & late disputans Besold. d. dissertat. de Reg. success. cap. 11. Et in successione maioratus, [sect. 30] val feudi, & similium titulorum, plurimum attendi, & observari debet consuetudo loci, aut regionis, ubi tallis succescio defertur, ut rper eundem Molinam de Hispar. primogen. lib. 2. cap. 6. num. 58. & 59. alter Molina eod. tractat. disput. 569. Mieres 4. part. quaest. 20. a num. 56. & late Burgos de Paz cons. 9. n. 3. & DD. per tex. ibi in l. si sundus 6. D. de eviction. & in l. de quibus, num. 17. D. de legibus, & in l. 1. n. 14. de sum. Trinit. Pinel. in Rub. C. de bon. mater. 1. par. nu. 37. & Hottoman. cons. 2. & 13. Sed quoniam [sect. 31] in probanda parentela, seu descendentia, ad huiusmodi succefsionem obtinendam, gravissimae, & sere inextrica, biles diffuicultates offerri solent, propter contrarias, atque invicem pugnantes testium assertiones, qui cum Indi (ut plurimum) sint, parum sibi constant, & articulos utriusque partis, prout ab eisdem proponuntur, plenissime explent, & frequenter de auditu, & fama deponunt, [sect. 32] quod sufficere solet, ubi agimus de computatione, & comprobatione gradus consanguinitatis, maxime quando sumus in antiquis, cap. licet ex quadam, de testibus, cum pluribus alijs, quae congessit Mascard. de probat. conclus. 797. num. 19. & Farinac. de testib. quaest. 69. cap. 2. num. 63. & 65. & num 103. cum multis seqq. [sect. 33] Summo ingenio provisum fuit per dictum D. Proregem, ut loci Praetor aliam informationem de officio (ut dicunt) recipiat, & cum suffiagio, vel iudicio suo ad Proregem remittat; cui informationi plus solet, & debet deferri, quam illis, quae a partibus pra sentantur. Nisi quia hi etain Praetores, aliquande magis uni, quam alijs litigantibus, ex varijs respectibus, vel affectibus favent. Quod in causa erat, ut Ego, cum eiusmo[sect. 34]di litibus iudicandis praeessem, multum antiqua instrumenta, municipiorum, ac taxaruir matriculas, librosque baptismi, & matrimoniorum considerarem, & titules praecedentium Cacicorum, qui ex gubernationis archivijs deducebantur, ut ex his indagare possem. quibus magis lux veritatis ssisteret. Quonia licet dici soleat, in exercendis litibus parem vim habere testes, & instrumenta, l. in exerce dis, C. de fide instrum. [sect. 35] ubi tamen sumus in antiquis, magis deferendum est instrumentis qua testibus, ut in simili probant tex. in. l. census, D. de probat. ibi: Census, & monumenta publica potiora testibus esse Senatus censuit, l. si tibi, C. de testib 1. monumentorrum, C. de relig. & sumt. fun. l. 6. D. eod. cap. series de testibus, cum alijs, quae adducit Craveta cons. 58. in fine, Roder. Suarez in l. quoniam in prioribus, dub. 2. num. 1. in fine, Mascard. cocl. 411. nu. 19. Misynger. lib. 5. obser. 79. Ioan. Garc. de nobil. gloss. 4. num. 33. & gloss. 18. num. 12. Otalora eod. tract. 1. part. 3. part. cap. 7. num. 17. in fine, Ioann. Guiterrez lib. 3. pract. cap. 14. num. 35 Hottoman. cons. 35. num. 3. Perez de Lara de annivers. lib. 2. cap. 4. num. 57. & D. Ioann. Valencuela cons. 90. num. 136. & seqq. Quod [sect. 36] adeo verum est, ut procedat etiam ubi talia antiqua instrumenta, vel monumenta enuntiative, ad alium finem referant parentelam, consanguinitatem, vel nomina ascendentium, quae probari intenduntur, l. optimam, C. de contrah. stip. Bald. in d. cap. series, num. 4. Ias. in l. si quis ex argentarijs, §. Praetor, nu. 20. & 21. D. de edendo, Craveta de antiq. tep. 1. part. in princ. num. 6. & 7. & cons. 317. vers. Secundo respondeo, Mieres de maiorat. 1. p. quaest. 10. Surdus decis. 145. num. 6. Mascard. ubi sup. Afflicitis decis. 13. & plures alios solita diligentia referens. D. Ioann. del Castillo lib. 5. controvers. cap. 123. ex nu. 7. Et hoc [sect. 37] certius, & indubitabilius erit, quando reperiuntur, vel concurrunt duo, vel plura instrumenta antiqua, eandem intetionem iuvantia, vel probantia, ut optime advertit, & prosequitur Marescot. lib. 1. variar. resolut. cap. 70. num. 6. & Nicol. Garcia de benef. 7. part. cap. 15. num. 31. & seqq. Verumautemvero, haec hactenus de Cacicorum munere, & successione dixisse contenti, nunc ex magna superioritate, & auctate, quam hi circa Indos, sibi subiectos exercent, vt sup. nu. 11. tetigimus, inserre possums primo loco decidendi rationem, ad [sect. 38] plures schedulas d. 4. tom. impress. ex pag. 221. & 248. quae ad hoc, ut facilior reddatur conversio Indorum infidelium, nimus oportere tradunt, ut prius dicti eorum Reguli, nempe Caciques, Curacas, Tecles, Senores, ad nostram amicitiam, & fidei receptionem voluntarie, & suaviter alliciantur. Est enim certum nihil magis ad hoc conducere posse: Por estarles los demas Indios tan sugetos, i ser tan amigos de seguirles en todo, ut eaedem schedulae exprimunt, & varijs [sect. 39] exemplis tum in his regionibus Novi Orbis, tum alibi passim expertisums. Scilicet in vulgus manant exempla regetum. teste Claudiano, & ut inquit Cassiod. lib. 10. epist. 13. Res minor ad potioris currit exemplum. Cui consentiens Quint. declamat. 3. §. 14. tradit, Hanc [sect. 40] esse conditionem superiorum, ut quidquid faciunt, praecipere videntur. Et Plin. in paneg. ad Trahan. cap. 46. Principum disciplinam capere, etiam vulgus, cum rem, si ab uno fiat severissimam. fecerunt omnes. Na [sect. 41] vita Principis censura est, eaque perpetua, ad hanc dirigimur, ad hanc convertimur, nec tam imperio nobis opus est, quam exemplo. Et tradit alia Molina de primeg. lib. 1. cap. 2. num. 22. ubi probat, subditorum moren esse, ut in omnibus id srequantur, quod Reges, aut proprios Principes facere conspiciunt, Callistus Remirez de lege Regia, §. 7. num. 41. & Nos supra hoc libro cap. 2. n. 11. quod in terminis iurisdictionis bene prosequitur Magerus (post alios quos refert) de advocatia armata cap. 10. num. 433. & 474. ubi inquit, ob hac causam dici solere, [sect. 42] quod Religio est Sequela iursdictionis, & quod cuius regio est, eiusdem etiam religio est. Et huc spectat, quod in hist. Poloniae refert Cromerus lib. 15. pag. 355. ann. 1382. de [sect. 43] Iabellone Lituaniae Rege, qui cum esset Gentilis, & appeteret coniugium Hedvvigis Regisnae Poloniae, quae Christiana erat, promisit, se pariter & fratres, & gentem suam omnem Christioanis mysterijs initiari. Et conditionibus acceptis, ip baptizatus fuit, & in baptisimo Vladislai nomen accepit, & [sect. 44] statim populus tanta contentione Baptismum appetebat, quod cum immensi laboris esset, singulos sacrp fonte tingere, nobilioribus tantum hic honor habitus; reliquum vero vulgus turmatim distributum, lustrali aqua, sive sacra a sacerdotibus conspersum est, unumque nomen cuique turmae, tam virorum, quam mulierum inditum. Quam historiam recolens. Auctor Melificij historici 3. part. pag. 203. notat in margine, Idem in America factitatum. Nimirum [sect. 45] quia hic, & alij similes Novatores Nostris impingere volunt, quod interdum hyssopo Indos baptizaverint, de qua impostura egi 1. to. lib. 2. cap. 4. num. 26. In quo tamen [sect. 46] non existimet aliquis, vel praedictas schedulas, vel Nos, ea mente duci, ut rectum, & probandum illum modum conversionis ad fidem sontiamus, qui a subditis fit, eo tantum animo, & contemplatione, vt Principibus suis placeant, vel adulentur; satis enim cognoscimus, id facietes, impios, & irreligiosos esse: quia [sect. 47] fides, & religio Christiana, non debet ob adulationem amplecti, sed ob solam doctrinae vertitatem, & animarum utilitatem, ut docet D. Themas in 1. 2. q. 109. art. 6. & 2. 2. q. 5. art. 2. Mag. Marquez in Gubern. Christia. lib. 2. cap. 34. pag. 173. & in ipsis teiminis nostrae quaestionis Zurita in quaest. Theol. quaest. 40. & Ego d. lib. 2. cap. 14. num. 60. & seqq. Sed id tantum intendimus, [sect. 48] superioru exemplum esse curandum in modum praeviae dispositionis, ut Indi subditi, & alioqui barbari, & rebelles, facilius ad fidem audiendam, aestimandam, & ob sui pretium recipiendam, alliciantur, quod licitum esse, & valde expedire, ipse D. Thom. agnoscit d. 2. 2. q. 27. art. 3. & q. 10. art. 3. & Ego alijs auctoritatibus mumo d. cap. 14. num. 61. Quibus nunc libentissime addo, [sect. 49] celebre text. in l. 51. in fine, tit. 5. part. 1. ibi: Mayormente a los mayores, e mas entendidos: ca despues que estos fueren enmendados, mas de ligero, pueden a los otros traer a enmienda, e tollerlos de aquel inad que fazen. Et in nostris terminis [sect. 50] Concil. Limense II. Can. 111. pag. 68. ubi monet, Que se procuren ganar los Curacas, de cuya voluntad i gusto dependen los demas sin resistencia ninguna, siedo cosa cierta del todo, que la Fe, i salvacion de los Indios, pende de la autoridad i voluntad de sus Caciques: & adhuc melius Iosephum [sect. 51] Acostam in saepe laudato tractatu de procur. Ind. salut. lib. 2. cap. 18. pag. 273. ubi loquens de eisdem nostris Caciques, & Indis, ita elegantissime inquit. Et quidem dominorum, ac Principum suaviter, ac diligenter tentanda voluntas est, & expugnanda in Christo, & suorum obsequia, iuxta nostram legem promtiora futura, & gloriae plurimum accessurum; cum bis etiam crebrius, & liberalius agendum. Multum quippe in utramque partem horum studia promovent. Qua in re [sect. 52] graviter a nostris peccatum esse in Atabalipae Ingarum Principis nece, ipsi quoque eius successores conquerebantur, quod afflrmarent, si Regis voluntas delinita obtineretur, brevi admodum futurum, ut universum Ingarum imperium fidem libetissime acciperet. Miro enim modo barbari omnes Regibus suis, ac ducibus addicti sunt. Et [sect. 53] hanc etiam esse faciliorem viam ad tollendam, & prorsus extirpandam de Indorum animis idoloatriam, non minus eleganter docet idem Acosta lib. 5. cap. 10. pag. 521. Quia Praefectorum (inquit) & Curacarum actoritati caeteri facillime, & libentissime cedunt, & hi nullo negotio reliquo vulgo, quidquid sentiunt, persuadent, quidquid volunt, efficiunt, Et [sect. 54] Regum Ingarum tempore tanta eorum in subditos populos auctoritas extitit, ut eos tantum Deos urbes provinciaeque susciperent, quos Rex Inga tribuisset, neque liceret cuiquam aliud numen colere, quam, quod ille statuisset. Secundo ex eadem Cacicorum in subiectos sibi Indos subordinatione, infero resolutione alterius quaestionis, quam movet Ferdinand. Zurita in d. quaestionario, q. 12. nempe [sect. 55] an teneatur ad restitutionem, & resartionem danorum, & iniuriarum, quas Indi ebrij faciunt, & ex compotationibus resultant, quas ipsi Caciques congregare solent, vel cum pro maxima, quam in subditos potiuntur auctoritate, vitare possint, non vitant? Plane enim si huiuscemodi comesationes, & compotationes fiant ad populum exhilarandum, quod aliquado permitti his barbaris debet, ut dixi, supr. cap. 24. ex num. 79. Tunc [sect. 56] nulla erit obligatio damnorum, quae exillis contingunt, sicut neque de alijs actibus liciris, aut indifferentibus, licet ex eis per accidens aliqua incommoda generentur, ut constat ex traditis a D. Thom. in 1. 2. q. 85. art. 6. & q. 83. art. 3. & iu 2. 2. q. 164. art. 3. ubi vero [sect. 57] gravis culpa, venegligetia Caciqui reperitur, in eisdem compotationibus, ultra solitum, ac permissummodum, & contra ordinationum prohibitionem imperandis, vel non excusandis, si earum notitiam habuit, cum sciat id sibi facile esse propter nimiam Indorum ad eius nutum subiectionem; tunc defendi poterit ad damnorum restitutionem teneri, [sect. 58] ex vulgari regula iuris, qui causam damni dat, & l. 1. §. deiecisse, C. de vi, & viarmat. l. culpa caret 50. ubi Decius, Faber. & Raevard. D. de regul. iur. cum multis alijs, quae late congessi d. 1. tom. lib. 3. cap. 6. ex num. 77. & lib. 2. cap. 13. ex num. 6. & traditis a D. Thom. in 1. 2. q. 71. art. 5. & in 2. 2. q. 64. art. 7. Quibus arridet [sect. 59] illud Salviani lib. 7. de guber. Dei: Potestas quippe magna, & potentissima, quae inhibere scelus maximu potest, quasi probat debere fieri, si sciens patitur perpetrari. Tertio, & ultimo huc etiam referri potest maxima Regum nostrorum cura, [sect. 60] in Collegijs construendis, ubi horum Cacicorum filij a teneris annis, tam in Fide Catholica, quam in politicis moribus instruantur, & nostram linguam, & communicationem imbibentes, nobis amiciores reddantur, de qua agitur in plurimis schedulis, & instructionibus, quae reperiuntur in 1. tom. impress. pag. 322. & seqq. & in 4. pag. 291. & in alijs novioribus dat. D. Laurent. 22. Iul. ann. 1595. & Matrit. 17. Martij, ann. 1619. & 28. Martij, ann. 1620. Etenim ea praecipue ratione nituntur, [sect. 61] quod cum hi Cacicorum filij parentibus suis in hoc munere successuri sint, oportet, ut ab incunabulis ita bene instructi, & assecti reperiantur, ut populi, & subditi eorum similes mores sequatur, & nobis magis socientur. Quam [sect. 62] curam, & rationem vehementer probat Concilium Limense III. act. 2. cap. 43. Acosta d. lib. 3. cap. 19. in fine, inquiens: Iuventutis fundamenta esse structuram reliquae aetatis, & oportere, ut in his Collegijs a suorum consuetudine, quod liceat remoti, morem nostrum sermonemque perdiscant, quo possint moxsuis esse idonei praeceptores. Et idem sequitur, & laudat Ioan. Matienz. de moder. Reg. Peru, 1. par. cap. 7. Possevin. in Bibliot. Pag. 167. Fr. Thom. a Iesu de procur. Ind. salut. lib. 6. cap. 4. pag. 293. & Torquem. in Monarch. Ind. lib. 15. cap. 11. 13. 15. & 42. Quibus addere possumus similem [sect. 63] Romanotum consuetudinem, qui filios suos ad Collegium Augurum ab ineute aetate deferre solebant, ut ibi educarentur, & in rebus divinis instituerentur, ut post alios refert Raphael de la Torte in 2. 2. tom. 2. pag. 312. & Rosinus, & Dempsterus lib. 3. antiq. Rom. cap. 8. & seqq. Et plura alia quae de cura [sect. 64] rectae, Christianae, & politicae puerorum institutionis, & educationis, & magnis eius utilitatibus, & effe ctibus, tradit Erasm. in Adagio, Quo semel est imbuta, Brisson. de Imper. Persar. pag. 200. Bobadilla, alios referens, in Polit. lib. 2. cap. 13. n. 62. Mendoca, omnino legendus, in lib. 1. Reg. cap. 1. n. 28. annot. 12. pag. 500. cum multis seqq. ubi pag. 512. de Collegijs Prophetarum apud Hebraeos, & de alijs apud Nos ad eudem finem institutis, Martin. Delr. in Adag. sacr. 2. to. pag. 227. & 228. & seqq. & Lycurgus apud Erasm. apophtegm. 3. ubi inquit, [sect. 65] institutionem esse potentiorem natura, quia malam naturam corrigit, & convertit in bonam, & Cael. Rhodig. lib. 20. lect. antiq. cap. 28. ubi inter alia [sect. 66] refert eundem Lycurgum hoc duorum canum exemplo comprobasse, quos, eisdem prognatos parentibus, diversis moribus esse ostedebat, ex educationis, & institutionis dissimilitudine, cum Lucernarius foret unus, alter Venaticus, &, qui generosos spiritus alunt, laboribus innutritus, & congerit alia Alex. ab Alex. lib. 2. Genial. cap. 25. ubi varia apud diversas gentes, & praecipue apud Romanos puerorum educationes refert, Tiraq. in l. 7. connu. Annae. Robert. lib. 1. rer. iud. c. 9. Alban. Spinasatus in Politismo fol. & Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 4. colloq. 3. de recta educatione, per tot. Adam Contzen lib. 4. Polit. cap. 1. & seqq. & novissime Franc. Zipaeus de Magistrat. lib. 3. cap. 3. per totum, ubi num. 6. bene addit, [sect. 67] hanc curam educandae, & instruendae adolescentiae. Patribus Societatis Iesv, cum primis committi debere, eo quod eorum institutum ad hoc valde ubique conduxisse videamus. Qua de causa, & haec Indorum Collegia eisdem Limae, Cuzqui, & in alijs urbibus Peruanis commissa sunt, & Ego semper reliqua committi debere iudicavi. # 27 CAPVT XXVII. Indos miserabiles personas censeri, & quibus privilegijs in temporalibus, & spiritualibus hac de causa fruantur, & qualiter ad festorum observatione obligentur? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiseptimi. -  1 MIserabiles personae quae dicantur? -  2 Indi sunt miserabiles personae, & quare? -  3 Indi sunt magis miserae, & abiectae conditionis quam AEthiopes, & reliquae mundi nationes. -  4 Isaiae locus cap. 18. de gente convulsa, & dilacerata, qualiter Indis conveniant, ex sententia Fr. Ioan. Zapatae. -  5 Indi omnium iniurijs patent, & ab omnibus conculcantur. -  6 Iob locus cap. 26. refertur, & ab Indos aptatur. -  7 Amos Prophetae verba cap. 2. de Indis loqui videtur. -  8 Indi (ut & reliqui alij infideles, recenter conversi) vel ex hoc solo debent gaudere privilegijs miserabilium personarum. -  9 Neophyti post baptismum debent esse melioris conditionis, quam antea erant, & non peioris. -  10 Indoru magna miseria est, quod quidquid ordinatur ad commodum illorum, retorquetur in eorum perniciem. -  11 Venerabilis Gregorij Lupecij apophtegma de misera Indorum sorte. -  12 Indos miserabiles personas esse, & ob hoc favendos, plures schedulae dicunt, quae referuntur. -  13 Epistola Regia notabilis refertur ann. 1618. ad Proregem Peruanum, de miseria, & iniurijs, quas Indi patiuntur, graviter doles. -  14 Philippus IV. Rex noster manu propria Mexicano Proregi scripsit, & iniunxit Indorum sublevationem. -  15 Indi cum omnibus utiles sunt, ab omnibus faveri debent, ex Regia sched, quae refertur. -  16 Protectionem, & curam Indorum, quam gravibus verbis, & rationibus omnibus commendet Concil. Limese, cuius caput refertur. -  17 Deus pauperum, & miserabilium euram gerit. -  18 Principes & Magistratus, ad Dei imitatione, miserabilium tutelam suscipere debet. -  19 Miserabilium curam suscipietes, Deus in omnibus prosperat. Miserabilium spoliatio, & oppressio est crimen mixti fori, ibidem. -  20 Schedula Regia anni 1593. de vindicadis iniurijs Indorum, refertur, & explicatur. -  21 Indorum iniuriae eodem modo puniri iubentur, quam quae Hispanis fiunt. -  22 D.D. Gabriel Paniagua de Loaisa, Calatravensis Eques, Auctoris socer, laudatur, eiusque factum refertur. -  23 Concilij Limensis Canon refertur circa bonorem, & bonam tractionem Curacaru. -  24 Iudices si severe punirent Hispanos, qui Indis iniurij sunt, multum eorum miseria relevaretur. -  25 Indi adeo timidi, & miseri sunt, ut non audeant queri de iniurijs, quas patiuntur, & locus Iuvenalis, qui de eis loqui videtur. -  26 Pauperis libertas qualiter definiatur, vel exprimatur a Iuvenali. -  27 Barones qualiter, & quare impune iniuriare, & angariare soleant suos vassallos. -  28 Milites qualiter impune togatos vexare soleant, ex Iuvenali. -  29 Indi, & rustici aliquando insolescunt, si suaviter, & honorifice tractantur. -  30 Hispani omnes an nobiles sint cesendi respectu Indorum, de quorum iniuria, vel dano compensando agitur? -  31 Indis iniuriatisnon deberi eandem satisfactionem, quam Hispanos, existimat Zurita, & quare? -  32 Iuiurae ex qualitate personae iniuriatae, vel iniuriantis metiri solent. -  33 Iudex in poenis irrogandis debet habere respectum personarum. -  34 Hispani olim Gothos etiam plebeios magnifecerunt. Et idem hodie faciunt Indi erga Hispanos. -  35 Schedulam Regiam iubentem iuiurias Indorum eodem modo puniri ac Hispanorum, cur a multis non practicetur? -  36 Indi quamvis dicantur esse pedes Reipublicae, multum faveri, & tueri debent. -  37 Plutarchi insignis locus refertur de agricolis pedibus Reip. iuvandis, & protegedis. -  38 Servorum iniurias qualiter vindicarent Athenienses. -  39 Sarraceni gravius puniunt iniurias illatas Christianis apud se commorantibus, quam illatas alijs Sarracenis. -  40 Indi gaudent omnibus privilegijs minorum, pauperum, rusticorum, & aliarum miserabilium personarum, quorum multa summatim. & remissive recensentur. -  41 Rusticorum, & pauperum privilegia, qui Auctores cumulent, & pertractent. L. si quis id quod, §. doli mali, D. de iurisdict. omn. iud. & aliae plures, quae agunt de privilegijs rusticorum, referuntur, & illustrantur, ibid. -  42 Indorum, rusticorum, & aliarum miserabilium personarum in causis, berviter, & summarie procedi debet. -  43 Divortiorum causae inter Indos breviter, & sine processu expediendae sunt. -  44 Iudices in causis Indorum non debent observare rigorem iuris, & quare? -  45 Indi, ut caeteri rustici, minus peccare videntur, ob eorum simplicitatem, vel incapacitatem. -  46 Praetores, vel Praefecti Indorum, qualiter se habere cum illis debeant? ex Acosta, & Concil. Limens. 2. & 3. -  47 Rustici, & Indi, qui eis comparantur, in atrocioribus, & malitiosis delictis servere puniri debent. -  48 Pauperibus, & personis miserbilibus ita favendum est, ne alijs iniustitia fiat. -  49 Rustici, an & qua excusatione digni sint, iudicis arbitrio permittitur. -  50 Indi, & rustici, quoad fieri possit, excusari debent a testimonio sub iuramento dicedo, & quare? -  51 Iuramentum non est deferendum facile peieraturis. -  52 Rusticus deponens de visu, toleratur, quavis deponere deberet de auditu, quia est grossus homo. -  53 Rusticis non imputatur ad poenam varietas, nec contradictio in testimonijs, nisi de nimia malignitate convincantur. -  54 Testi non iurato non creditur, nec Papa super hoc dispensare debet, secundum Felib. & alios. -  55 Indis melius consulitur, si a testimonio ferendo repellantur, quam si periurij occasio eis detur. -  56 Concilium Limese quid statuerit circa iuramenta Indorum in testificando? -  57 Indos sex simul examinari, & eorum contestatione pro uno teste haberi, iubet quaedam ordinatio Dom. Proregis D. Franc. a Toleto, & an iusta sit? -  58 Testes regulariter, sigillatim, & unus post alterum examinari debent, & quando secus, ut in Indis. -  59 Testium fides, & materia, ut plurimum, pedet ex arbitrio iudicantis. -  60 Indis, & rusticis subvenitur contra lapsu termini syndicatus, si eius publicatio eis sufficientur non intimatur. -  61 Rusticos non ligat statutum eis specialiter non publicatum, eo quod sint de plebe rusticana, & in quo haec differat aburbana. -  62 Syndicatus capitula, qui praesentat, vel iudicem petit contra Correctorem, debet fideiussorem praestare. -  63 Indi capitula proponentes contra Correctores relevantur ab onere dandi fideiussorem per Regiam epistolam, quae refertur. -  64 Indorum nomine, & praetextu ne alij capitula Correctoribus obijciant, & iudicem petant, cavendum est. -  65 Indi qualiter de rebus suis disponere, & contrahere possint, & ansecus facientes restituantur? -  66 Liberis hominibus liberam suarum rerum adminustrationem auferre durum est. -  67 Indi non videntur habere liberam voluntatem propter nimiam suam abiectionem. -  68 Princeps ex iusta causa potest suis subditis limitare facultatem contrahendi, aut disponendi de suis rebus. -  69 Contrahens contra legem iustam, & prohibitivam, nec civiliter, nec naturaliter obligatur. -  70 Indi absque Protectorum sibi auctoritate Regia constitutorum nihil facere possunt, & de cura nostrorum Regum in his Protectoribus eligendis. -  71 Miserabiles personae, vel ex eo dici possunt Indi, quod aliorum tutela, & protectione egent. -  72 Protectores Indorum qualiter illis adsistere debeant? & de schedula, quae id declarat. -  73 Protectorum officium quale? & plura de eis remnissive. -  74 Testamenta Indorum, quibus privilegijs gaudeat, ultra ea, quae rusticis conceduntur. -  75 Testamenti Indorum veritas, & validitas qualiter terminetur? -  76 Indis ne qua violentia a suis Parochis fiat, ut illos instituant haeredes, solicite curari iubet Regia quaedam schedula, quae refertur. -  77 Indi de rigore iuris non debent excludi ab officijs, & beneficijs, etiam puritatem sanguinis requirentibus. -  78 Neophyti facile ad Episcopatus, & similes honores elegi non debent, ex D. Paulo. -  79 Statura requitrentia puritavem sanguinis sunt stricte intelligenda, & in casibus tantum, & personis de quibus loquuntur. -  80 Descendentia a Gentibus, & infidelibus nullibi notata fuit. -  81 D. Perez de Lara opinio notatur, Indos, & AEthiopes in statutis puritatis sanguinis comprehendentis. -  82 Neophyti dici non possunt Indi, neque alij, qui decem retro annis Fidem receperunt. -  83 Indos, & eorum descendentes cum nonaginta, & retro annis Fide voluntarie susceperint, omnium honorum, & officiorum capaces sunt, ex Fr. Ioan. Zapata. -  84 Hybridae, qui Mestizos vocantur, per statuta puritatis sanguinis, ob hanc causam, quod Mestici sint, exoludi non debent. -  85 Christianus vetur, ut quis dici possit, quid aliqui requtrant? -  86 Indi, & eorum posteri non admittentur ad Ordines Militares, neque ad alias dignitates, quae nobilitatem desiderant, nisi probet se de Regio, aut alias nobili Indorum san guine esse. -  87 Nobilitatis aestimatio apud varias nationes varias consuetudines habet, & ex varijs actibus deductitur. -  88 Consuetudo Regni, vel provinciae in probanda, & qualificanda nobilitate praetendentis Habitum Militarem attendenda est. -  89 Indi in spiritualibus multis privilegijs do nati sunt, quorum plura referuntur, remissive. -  90 Coniugia infidelium cum uterque, vel alter eorum fidelis efficitur, quomodo ratificentur, aut dissolvantur? remissive. -  91 Iubilaea, & alias indulgentias luerantur Indi solo Poenitentiae Sacrameto, ex Brevi Pauli V. -  92 Eucharistiae Sacramentum in multis provincijs Indis non ministratur, quod reprebenditur. -  93 Schedulae referuntur, quae Indis Eucharistiam ministrari iubent, maxime ut Viaticum. -  94 Indi, ex Bulla Pauli III. pauciora festa quam Hispani observant, & quae ila sint? -  95 Indi an possint cogi laborare in festis Hispanorum, quorum observatio ipsis Indis ex privilegio remissa est? & resolvitur negative. -  96 Indi cogendi sunt Missae sacrificio in diebus festivis interesse. -  97 Festorum, quae Indi observare debent, notitia an eis a suis Parochis danda sit? -  98 Indi ob maiorem metallorum, vel frugum copiam an possint cogi ad laborandum in diebus festivis? -  99 Festorum observatio, quibus probetur, & violatio qualiter a Deo puniatur, remissive. -  100 Festa sua observare Romani cogebantur, ex Seneca. -  101 Labori aliqua requies, & intermissio dada est, ne corpus hebescat, & langueat. -  102 Metallarij festa observare debent, nisi urgens casus ad laborandum in fodinis copellat, ex Georg. Agricola. -  103 Festivitates suas Indi qualiter olim haberent, & observarent? -  104 Leges, & ordinationes peculiares ubi Indi non habent, communi cum alijs iure censendi sunt. -  105 Indi infideles inter fideles commorantes qualiter iudicandi sint. MIserabiles [sect. 1] personae dicuntur omnes, de quibus natura movetur ad miserandum, ut post alios docet Afflict. decis. 257. Roland. cons. 77. num. 44. & Menoch. qui hoc tandem ex iudicantis arbitrio pedere resolvit, lib. 2. de atbitrar. casu 66. quem & pures alios novissime resert & sequitur Alvarez de Velasco in tract. de privileg. miserab. person. in prooem. num. 4. Qua de causa [sect. 2] merito Indos miserabiles appellamus, cum sint adeo humili, squalida, servili, & abiecta conditione, sicut in superioribus diximus, & tradunt (praeter alios) Ludov. Legionens. super Abdiam cap. u tim. pag. 668. Acosta de procur. Ind. salut. in prooem. & lib. 1. cap. 2. Matienz. de moder. Reg. Peru 1. par. cap. 4. Frat. Gregor. Garcia Dominican. de Indor. origin. lib. 3. cap. 4. in princip. ubi inquit, quod [sect. 3] sunt magis misere, servilis, atque abiectae conditionis, quam AEthiopes, aut aliae mundi nationes, Ego latius 1. tom. lib. 1. cap. 15. ex num. 20. & lib. 2. cap. 7. ex num. 27. ubi hac de causa de illis ad litteram intelligi posse probo illud Isaiae 18 Ite Angeli veloces ad gentem convulsam, conculcatam & dilaceratam. Quod etia, ultra ibi relatos, novisvime probari video a Fr. Ioann. Zapata Episcopo Guathemalensi in tract. de iustit. distribut. 2. par. cap. 21. num. 15. & seqq. ubi ait, [sect. 4] Evangelicum illum Prophetam: Qui (ut dicitur Eccles. 28.) spiritu magno vidit ultima, & consolatus est lugentes Sion, usque in sempiternum, Prophetica cognitione horum Indorum praevidisve, & expressisse conditionem miseramque sortem, & abiectissimam naturam. Quae [sect. 5] miserabilior, & abiectior reddita est, ob id, quod omnium iniurijs patent, & ab omnibus conculcantur, dilacerantur, expilantur, & opprimuntur, Ita ut umbratilis, & miserrimae conditionis figura exarati, videatur apud Iob cap. 24. [sect. 6] Oppresserunt pariter mansuetos terrae, & vineam eius, quem vi oppresserunt, vindemiant. Nudos dimittunt homines, indumenta tollentes, quibus non est operimentum in frigore, quos imbres montium rigant, & non habentes velamen, amplexantur lapides; vim fecerunt depraedantes pupillos & vulgum pauperem spoliaverunt. Nudis, & incedentibus absque vestitu, & esurientibus tulerunt spicas, &c. Et Amos 2. ubi [sect. 7] ipse Dominus Israelis improbitate execratur, pro eo, quod vendiderit pro argento iustum, & pauperem pro calceameto: Qui conterunt (inquit) super pulverem terrae capita pauperum, & viam humilium declinant. Qvinimo etiam si praedicta [sect. 8] deficerent, vel eo solo ex capite Indi inter miserabiles personas censeri deberent, quod receter ad Fidem conversi sint, ut generaliter de Iudaeis, & alijs infidelibus loques docuit Innoc. in cap. Iudaei, de Iudaeis, Barbat. in c. significantibus, de off. deleg. in fin. Palac. Rub. in cap. per vestras, notab. 2. n. 11. Pet. Surd. in tract. de sent. provisional. qui est post tract. de aliment. art. 3. gloss. ult. vers. Decimoquarto, & plures alij quos novissime adducit Alvarez de Velasco in tract. de privil. miserab. person. in prooem. n. 4. & quaest. 9. num. 38. ubi me allegat, & ultra eos Gregor. Lopez, qui nostrorum Indorum sub hac occasione specifice meminit, in l. 48. tit. 6. par. 1. glos. fin. circa fin. ibi: Vt sunt Terraefirmae, & insulae maris Oceani, ubi sunt Indi conversi ad Fidem, qui & dicunturm serabiles personae, secudum Innoc. in cap. Iudaei, &c. & novissime eruditiss. Dom. D. Felician. a Vega Episcop. de la Paz in c. Pastoralis, n. 26. de iudic & in cap. ex parte, num. 19. de foro cop. pag. 589. ubi secure affirmari posse inquit: Indos Peruanos esse miserabiles personas, tum propter eorum imbecillitatem, ac rusticitate, tum etiam ob ipsorum paupertatem, pusillanimitatem ac ob continuos labores, & servitia personalia, quibus oneratos videmus. Quibus favet Ant. Ricciullus in tract. de Neophytis cap. 9. n. 2. ubi, [sect. 9] quod Neophyti debent esse melioris conditionis post baptismum, quam erant antequam Fidem recepissent, ut in dict. cap. Iudaei, & Fr. August. Padilla in histor. Mexicana Ordin. Praedic. lib. 1. capite 33. & 39. ubi [sect. 10] loquens in specie de nostris Indis, & eorum miserias exaggerans, illam quidem, ac valde dolendam inter alias considerat, cuius memini 1. tom. lib. 3. num. 68. nempe, quod nihil ad eorum commodum, & favorem providetur, & ordinatur, quod in maiorem ipsorum perniciem, & praeiudicium non convertatur. Idque veluti spiritu Prophetico iamdudum dixisse tradit, pium illum, & Religiosum virum Fr. Dominicum a Betanzos. Cui arridere vide tur [sect. 11] aliud apophtegma alterius viri vitae santimonia apud Mexicanos illustris, nempe Venerabilis Gregorij Lopez; qui quoties rogabatur, quid statui posset, quod Indis utile, ac commodum esset? respondere solebat, Dexallos, ut a pluribus Mexicanis accepu, li cet hoc apophtegma inter alia non reperiatur, quae referuntur in lib. de eiusdem Beati viri vita conscripto. Et hanc quidem miserabilem, & abiectam Indorum sortem, [sect. 12] satis ostendunt innumerae schedulae, ordinationes, & epistolae Regiae, que eam passim deplorant, & ob hanc causam primam, acpraecipuam supremi Consilij Indiarum, Proregum, Regiarum Cancellariarum, & aliorum Gubernatorum, curam esse iubent, ut modis omnibus pro eorum conversione, tuitione, conseratione, suavique tractatione invilgilent, ac provideant, nihilque, si in hoc defecerint, se in alijs praestitisse putent. Quae schedulae reperiuntur in 1. tom. impress. pag. 313. & seqq. & in 4. ex pag. 222. & 256. & alibi passim. Et est, omnino videnda, ordin. 7. dicti Concilij Ind. ann. 1542. & 6. ann. 1571. & ordin. pro Audietijs Ind. ann. 1563. Et notabile [sect. 13] caput epistolae Regis nostri Philippi III. ad Peruanum Proregem Dom. Principe Esquilacensem scriptae, apud D. Laurentium 24. April. ann. 1618. ubi repetitis verbis hos Indos miserabiles, & miserados, ingeminat, iniurias, quas pati dicunt, late receset, & nihil esse inquit, quod vel strictius iuberi, vel efficacius exequi debeat, quam, quod ad eorum defensionem pertineat. Quod [sect. 14] non minus pie, & enixe ad Proregem Mexicanum scribens iussit, & curavit, ac propria manu exaravit Po tetissimus Rex, ac Dominus noster Philippvs IV. quem Deus per multos annos nobis incolumem servet, in quadam schedula de servitio personali tractante, cuius memini sup. hoc lib. cap. 4. num. 47. Et est valde notabilis illa alia, [sect. 15] quae vocatur servitij personalis ann. 1601. in cuius ultimis verbis deciditur: Que pues los Indios son utiles a todos, i para todos, todos deben mirar por ellos, i por su conservacion, pues todo cessaria, si ellos faltassen. Quod ipsum melius adhuc, & gravius, monuit, [sect. 16] & statuit Concil. Limense 3. act. 3. cap. 3. pag. 148. hac de causa protectionem, & curam Indorum omnibus generaliter commendans, his verbis perpetuo quidem menti tenendis: Nihil est in barum Indicarum gentium provincijs, quod Ecelesiae Praesides, caeterique ministri, non Ecelesiastici modo. sed etiam seculari potentia insignes, a Christo Summo Episcopo, & Rege animarum, sibi vehementius commedatum existimare debeant, quam ut huic novo, teneroque Dei gregi, paternum affectum, curamque pro spirituali, & temporali eorum necessitate, prout ministros Christi decet, impendant. Et certe barum gentium mansuetudo, & perpetuus serviendi labor, & naturalis obedientia, atque subiectio, quosvis homines, quantumvis feros, movere iure possit, ut eos defendendos potius arbitrarentur, quam improborum praedam esse paterentur. Quapropter dolens impense sancta Synodushos miseros, atque imbecilles tantum fraudis, ac violentiae, non solum olimpraeter modum invectum, sed hodie quoque a pluribus designari; orat in Christo, atque admonet omnes Magistratus, & Principes, ut ijs se benignos praeheant, suorum ministrorum, cum opus est, insolentia, fraenent, & Catholicae Maiestatis fideicommissos, & subditos, liberos certe, non servos agnoscant. Porro Parochis caeterisque Ecclesiasticis ministris serio praecipit, ut pastores se meminerint, non percussores: & tanquam filios, Christianae charitatis sinu, Indos foveant, & portent. Quod si quispiam percutiendo, maledicendo, aut alias quoquomodo Indum aliquem laeserit, Episcopi, & Visitatores severe admondum & inquirant, & vindicent. Profecto enim turpissimum est Dei ministros, in saeculi satellites verti. Quod sumtum videtur ex Psalm. 113. vers. 1. [sect. 17] ubi Deus ipse pauperum, & miserabilium curam gerere dicitur, eosque evehere. Cuius exemplo idem officium [sect. 18] Principibus, & Magistratibus spiritualibus, & secularibus maxime suspiciendum est, l. 1 C. quando Imper. inter pupil. & vid. cap. gloria Episcopi 71. quaest. 2. cum alijs traditis a Menoch. Roland. & reliquis, quos supra num. 1. citavi, & novissime a Martin. Magero de advocat. armata, cap. 3. num. 98. & seqq. ubi addit, quod [sect. 19] ijs qui tenuium, & miserabilium patrocinium suscipiunt, Deus florentissimam opibus, victorijs Rempub. tradit, prout latius prosequitur Schambornus lib. 6. Polit. cap. 10. Et hac propter, spoliationem, & oppressionem miserabilium personarum esse crimen mixti fori, late probat Petr. Gregor. in cap. conquerente, de office. Ordin. §. 6. num. 6. & 9. Marta de iurisdict. 2. par. cap. 21. Bobad. qui bene rem explicat, in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 106. cum duobus seqq. & D. Ioseph. Vela in cap. 1. de offic. Ordin. 1. par. num. 99. fol. 46. Ex quibus primo descedit interpretatio, & ratio ad nobilem quandam [sect. 20] schedulam Regiam dat. Matriti 29. Decembr. ann. 1593. quae reperitur in d. 4. tom. impress. pag. 269. & Limanae Cancellariae praecepit, & iniungit, ut in punitione delictoru, nullam inter Indos, & Hispanos differentiam faciat, [sect. 21] hoc est, ut ita puniantur Hispani Indos occidentes, vel iniuriantes, quemadmodum puniri deberet, si alios Hispanos iniuri Indis magis faveatur, tanquam miserabilioribus, & minorem defensionem habentibus, & ita concludit: Os mado, que de aqui adelante castigueis con mayor rigor a los Espanoles que injuriaren, ofendieren, o maltrataren a los Indios, que si los mismos delitos se cometiessen contra los Espanoles, i esto mismo ordenareis a todas las justicias del distrito de essa Audiecia. Etenim haec schedula iustissima est, ex his quae in simili de Iudaeis loquens, tradit decis. Avenioniens. omnino videnda III. n. 5. & in terminis Indorum Fr. Ant. Remesal, qui alias refert, in hist. Guathemal. lib. 4. cap. II. cum Indi liberi sint, & ut caeteri vassalli liberi tractari, & iudicari iubeantur in alijs pluribus schedulis, quas congessi 1. tom. lib. 3. cap. 7. n. 54. & seqq. Et eam ad praxim reduxit [sect. 22] Nobilissimus ille Calatravesis Militiae Eques, & villae Sanctae-Crucis de Estremadura Dominus, D. Gabriel Paniagua de Loaisa, dominus, ac socer meus colendissimus, cum in urbe Cuzquensi Gubernatoris munere fungeretur. Nam quendam Hispanum, qui Indum nobilem absque causa, non procul a conspectu ipsius Guberbatoris, gravi alapa percussit, manus amputatione damnavit, nec totius populi precibus flecti potuit, mitiorem poenam instantissime postulantis: forte prae oculis inter alia habems [sect. 23] decisionem Concilij Limesis II. par. 2. c. 112. quod enixe iubet: Que los Curacas, de cuya voluntad dependen los demas Indios, sean tratados con amor, i honrosamente, enfrenado, i castigando, como es razon, la demasia, i desorden de los Espanoles, que los maltratam de palabra, o de mano, porque el nombre de Christo no sea blasfemado entre los Indios. Quod factum [sect. 24] si alij iudices sibi imitandu proposuissent, non ita facile, & frequenter miseri Indi omnium iniruijs impeteretur. [sect. 25] Neque ipsi adeo timidi essent, ut eas submisso animo ferre satius ducant, quam Praetorum officium pro illis vindicandis interpellare, a quibus alias longe maiores recipere solent, ita ut hic applicari possit illud Iuvenal. satyr. 3. — Libertas [sect. 26] pauperis haec est, Pulsatus rogat, & pugnis concisus adorat, Vt liceat paucis cum dentibus inde reverti. Quod in simili ad [sect. 27] Barones impune iniuriates, & angariantes vassallos, cum nemo sit, qui eoru facta dijudicet, applicat Andr. de Isern. in tit. Quae sint Regalia, ver. Flumina navigabilia, & Rober. Maranta de ordin, iudic. 6. par. act. 3. de execut. sent. n. 27. pag. mihi 656. Et ad [sect. 28] militiae, vel malitiae privilegia, Petr. Gregor. lib. 19. syntagm. cap. 16. num. 3. refcrens illud Iuvenal. satyr. 16. Commoda tractemus primum communia, quoru Haud minimum illud erit, ne te pulsare togatus Audeat, excussos Praetori ostendere dentes, Et nigram in facie tumidis livoribus offam. Quamvis negare non possim, nec velim [sect. 29] aliquam aliquando coactione, & severitatis specimem, cum nostris Indis, ut & generaliter cu omnibus rusticis, & barbaris hominibus desiderari, ne alioqui insolescant, & herile iugum spernat, vel in totum abijciant, ut monui sup. c. 5. n. 103. & seqq. & in simili docet Ioan. Hering. in tract. de molendin. q. 43. n. 50. hec carmina, nescio cuius Auctoris, adducens: Rustica ges est optima fles, & pessima gaudes Vngentem pungit, pungentem rusticus ungit. Et huc respicit quaestio 14. Ferd. Zuritae, licet praedictae schedulae non meminerit. [sect. 30] Vtru omnes Hispani tanquam nobiles sint habendi, cum honoris impendendi, vel compesandi causa Indis conferuntur? & resolvit, quod apud Indos quantumvis Barbaros, & infideles potuit esse vera nobilitas, & quod habent verum, & proprium ius famae, & rei familiaris, ex traditis a D. Thom. in 1. 2. q. 22. art. 2. & in 2. 2. q. 10. art. 10. & q. 12. art. 2. & per consequens no possunt ab Hispanis iniuria, aut dedecore affici absque poena, & compesationis necessitate: licet verum sit, [sect. 31] quod attenta qualitate Indorum, qui iniuriam patiuntur, cum saepesepius soleant esse ebrij, & abiectae conditionis, & qui non multum curant iniurias, neque illis commoventur, non eadem illis, quam Hispanis satis factio debeatur, ex eod. D. Thom. in 1. 2. q. 64. art. 2. & in 2. 2. q. 161. art. 1. & q. 58. art. 10. & q. 62. art. 1. Quod [sect. 32] etiam de iure probatur in §. atrox, Inst. de iniur. cum similibus, ibi: Aliter enim Senatoris, & parentis patronique, aliter extranei, & humilis personae iniuira aestimatur: & in l. fin. D. eodem, l. captalium, §. 1. non omnes, D. de poen. l. Paedius, §. 1. D. de incend. ruina, nausr. cum alijs, quibus docemur, [sect. 33] iudicem in poenis irrogandis debere semper habere respectum ad qualitatem personarum. Et conducit quod notanter tradit Gomez de Amescua in tract. de potest. in se ipsum lib. 2. cap. 23. n. 24. vers. Nihilominus, [sect. 34] ubi ait, quod quemadmodum olim Gotthi, etiam plebei, apud nos Hispanos fuerunt in pretio; ita ncum apud Indos, Hispani viles, nobilioribus Indis digniores sunt. Et [sect. 35] hoc forte in causa est, ut dicta Regia schedula parum practicetur, quamvis contrarium, ob zelum, & ardorem defendenti Indos, ita expresse, & stricte disponat, & rationi consentaneum sit, ut hi quantuvis humiles, & abiecti esse dicantur, [sect. 36] & Reipublicae pedibus comparentur, ut dixi sup. hoc lib. cap. 4. ex n. 58. adhuc tamen legis, & legislatoris cura, & auctoritate tueantur. Nam pauperes ob hanc causam Deo derelicti dicuntur Psalmo 10. vers. 14. Tihi derelictus est pauper, & orphano tu eris adiutor, & Psalm. 113. & ut ait Plutarc. in Polit. ad Trajanum, prout eum refert Lucas de Pena in l. 1. in fin. C. de agricol. & cens. lib. 11. & Guiller. Bened. in cap. Rainutius, verb. Et uxorem, decis. 5. n. 342. (licet Ego hunc locum apud Plutarc. eo in libro reperire non potuerim) Pedibus [sect. 37] solo iugiter inhaeretibus agricolae captantur, quibus captis providentia tanto magis necessaria est, quo plura inveniunt offendicula, dum in obsequio corporis in terra gradiuntur, eisque iustius tegumentorum debetur suffragium, qui totius corporis erigunt, sustinent, promovetque mole, id est onus sustinent, ac portant Reipublicae, eique laboribus, & sudoribus suis provident, pedum adminicula robustissimo corpori tolle, suis viribus non procedet, sed aut turpiter, inutiliter, inhonesteque manibus reptet, aut brutorum animalium ope movebitur. Quibus adstipulatur Atheniensium lex, quam refert Athenaeus lib. 6. dipnosoph. cap. 7. pag. 341. qui servorum [sect. 38] etiam fortunae occurretes, sanxerunt, ut eorum etiam iniuriae audirentur, & accusationes si quis eorum corpora iniuria affecisset. Et alia [sect. 39] Sarracenorum, de qua Marquard. de Susan. in tract. de Iudae. & infidel. cap. 2. n. 4. & Mager. de advoc. armata, cap. 8. num. 286. que iubet, ut atrocius puniatur Sarracenus offendens Christianum inter eos comorantem, quam si alium paganum offendisset. Secvndo, ex eisdem principijs deducitur Indos [sect. 40] ob praedictam suae sortis miseriam, & conditionem, omnibus privilegijs gaudere, ta in iudicialibus, quam in extraiudicialibus, quae in iure favore minorum, pauperum, rusticorum, & aliarum miserabilium personarum concessa reperiuntur, ut in simili notat Bald. cons. 465. num. 2. lib. 1. Medic. de fort. casib. 2. par. q. 4. n. 8. Alvar. de Velasco in tract. de privil. paup. par. 1. q. 25. n. 16. & par. 2. q. 2. n. 19. & Vincent. de Franch. decis. 608. num. 7. Atque ita in integrum restitutione iuvantur, dolus, & fraus in eis non praesumitur, tutelis, & alijs muneribus, & oneribus similibus excusantur: lites eorum cito, & sublatis formulis expediri iubentur, contra instrumeta, quae praesentaverint, venire possunt, & confessione sui advocati in libello factam, non solum incontinenti, sed quandocunque revocare, & post didicita, testificata, & etiam in secunda instantia, per eosdem articulos, & directo contrarios, novos testes producere, iudiciariam contumacia non comittunt. Curiae casum habent, quemadmodum viduae, & pupilli, & a poenis non confecti inventarij liberi sunt. De quibus, & alijs privilegijs agunt DD.[sect. 41] per text. ibi in l. si quis id quod, §. doli mali, ubi gloss. D. de iurisd. omn. iud. l. 2. §. 1. D. si quis in ius vocat. l. 1. §. fin. D. de edend. l. 3. §. fin. D. de suspect. tut. l. 2. &. fin. D. de iur. fisci, l. si quis in gravi, §. si quis ignorans, D. ad Syllan. l. fin. C. de test. l. 3. §. si plures, D. de re militari, l. 1. C. quando Imper. inter pup. & vid. cap. super litteris, §. nos igitur, de rescript. cap. cum universorum, de rerum permut. cap. inter corporalia, §. fin. de translat. Episcop. cap. qui secundum carnem 23. q. 4. gloss. in cap. tuebatur 1. q. 4. l. fin. vers. fin. tit. 1. par. 1. late Platea, Rebuff. & Lucas de Pena, omnino videndus, in l. 1. C. de agricol. & cens. lib. 11. Specul. in tit. de caus. poss. & propriet. Guillerm. Bened. d. verb. Et uxorem, decis. 5. num. 338. cum multis seqq. & n. 434. Ripa in tract. de peste, num. 200. & seqq. Alciat. in l. venia, C. de in ius vocand. Cassan. in Catal. glor. mund. part. 11. consid. 39. Tiraq. de poen. temper. causa 11. Matth. de Afflict. ad constit. Neapol. lib. 3. rubr. 6. Menoch. de arbitr. casu 194. Ant. Mornacius in l. fin. C. de servitutib, pag. mihi 175. & in l. certi iuris, C. de locato, pat. 341. Sim. Maiol. in diebus Canicul. 1. tom. pag. 511. & 515. & de his omnibus rustiocorum privilegijs eleganter agens Rhenat. Choppin. in peculiari tractatu, quem de hoc argumento conscripsit, Benincasius in tract. de privil. paup. Cerdan. Tallada in suo tract. de carceris visitat. & Georg. Accacius in tract. de privil. iur. lib. 3. per tot. & novissime noster Alvar. de Velasco in d. tract. de privil. paup. & in altero quem post Novarium, & Carrascu noviter edidit de privilegijs miserabilium personarum, & casibus Curiae. Et de illo [sect. 42] quod ad brevitatem litium eorum spectat, & ut simpliciter, & summarie in illis procedatur, videnda sunt, que in simili tradit Parlador. differ. 137. n. 28. & 29. ubi quod causae miserabilium personarum, & quae inter rusticos in vicis aguntur, summarie tractari debent, Calderon in manuali iudic. c. 3. ex n. 32. Vera-Cruz in specul. coiug. 3. par. art. 10. per tot. Thom. Sanch. de matrim. lib. 10. disp. 19. n. 1. ubi, quod ad faciendum [sect. 43] divortium inter Indos, non est necessarium processum formare neque scribere, sed sufficit, ut de plano, & summarie procedatur, Concil. Limense secundum, par. 1. cap. 120. pag. 32. ibi: Que las causas, i pleitos de Indios, especial pobres, se concluyan sumariamente, i con amor paternal, i no se admita contestacion de pleitos contra Indios en forma, sino fuere en casos graves, &c. Sed ut aliqua, quae praxi magis quotidiana mihi visa sunt, specialius animadvertam, haec Indorum [sect. 44] miseria, rusticitas, vel simplicitas operatur, ut iudices in eorum causis, tam civilibus, quam criminalibus rigorem iuris observare non debeant, sed potius se benigne cum illis habere, & poenas, quoad fieri possit, temperare, [sect. 45] quia mitius peccare videntur, ut inquit Alberic, per text. ibi in l. utili ratione, C. de defens. civit. Lucas de Pena in l. Principes, C. de Princip. agent. in rebus libro 12. Tiraquel. de caus. 11. & Chopin. dict. tract. lib. 2. cap. 1. Theologi omnes in 2. sentent. distinct. 22. & in terminis nostrorum Indorum Acosta lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 23. ubi eorum Praefectos, sive Praetores admonet: Ne tam [sect. 46] se iudices, quam parentes exhibeant, neque prorsus solita in caeteros severitate utantur. Pueris se potius ludi magistros, quam forenses iudices cogitent. Neque iuris illa stricta norma ubique servanda, sed strepitu omni remoto, ex aequo & bono plerumque iudicandum, id quod etiam salutariter edicunt Regiae leges, quae scripta & rescripta fere adimunt, & pretium, si quo horum opus sit, accipere vetant, & idem observat Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Indiana lib. 5. pag. 686. & pag. 734. ubi agit de litibus, & gubernatione nostrorum Indorum, Concil. Limense secundum, ubi sup. ibi: I con amor paternal, idem Concil. 2. par. cap. 117. ubi idem iniungit Ecclesiae ministris, & sub praecepto, Que ningun Cura, ni Vicario, ni Visitador castigue, o hiera, i acote por sumano a Indio alguno, por cul pado que sea, o mucho menos le trasquilen, o hagan trasquilar: & graviter idem repetit Concil. Limens. III. act. 4. cap. 7. & 8. prohibens, ne Indi censuris Ecclesiasticis feriantur: & in corporalibus, paterno magis affectu, qua iudiciaria severitate, dum tenera est in fide Indorum aetas, correctio adhibeatur. Quod tamen [sect. 47] eo temperamento intelligi debet, nisi aliquod atrox facinus accidat, in quo malitia rusticitatis, vel simplicitatis presumtionem excludat. Nam tunc a poena ordinaria rustici non excusantur, argumento eorum, quae tradit gloss. per text. ibi in l. 1. D. de legib. & in cap. qui secundum carnem 23. q. 4. in cap. si quis dederit 23. q. 1. dict. Concil. d. cap. 7. in fine, ibi: Nisi ad sedandum multoru scandalum, & fraenandam licentiam peccandi, durius aliquid oporteat designare. Necnon etiam, [sect. 48] ut sub pretatis, & favoris Indorum praetextu, aliquam iniuriam alijs non inferamus, quia personis, & causis favorabilibus sic sumus debitores, ut alijs iniustitia non fiat, cap. ex tenore, de for. compet. cap. nuper, de donat. inter. cum alijs adductis a Velasco de privil. pauper. 1. par. cap. ult. & de privil. miserab. person. q. 3. num. 8. Camil. Gallinio de verb. signif. lib. 5. cap. 20. num. 344. ubi [sect. 49] docet iudicis arbitrio relinqui, an, & qt a excusatione rustici digni sint? Idemque in causa est, [sect. 50] ut quemadmodum in rusticis, ita in Indis, quoad fieri possit, excusari debeat, ne testimonium iureiurando exigatur, cum constet eos facillime peierare, utpote, qui neque ipsius iuramenti vim sentiant, neque veritatis studio tangantur, sed testimonium eo modo dicant, quo credunt iudici gratissimum fore, aut a primo quoque suae factionis homine edocti sint, ut bene advertit idem Acosta ubi sup. pag. 378. inquiens, hoc in Concilio Provinciali edici oportere, & lege lata caveri debere, quemadmodum in simili Concilio Turonensi Can. 34. summopere id cautum est, & DD. passim monent, dum docent, [sect. 51] iusiurandum eis deferri non debere, quos timor est facile peieraturos, cap. ille 22. q. 5. ubi dicitur, quod ita deferens, magis peccat, quam homicida, cap. si quis peieravit, cu seqq. 22. q. 6. Authent. Scenicas, collat. 5. Cardin. in Clem. unica, de iureiurand. q. 12. Bald. in Authent. cui relictum, C. de indict. viduit. Marsil. in l. quaestionis, col. pen. de quaestion. Palac. Rub. in repet. capit. §. 18. num. 17. & alij, quos refert Seraphin. de privil. iuram. privil. 1. num. 29. & seqq. & Petr. Gregor. lib. 36. syntagm. cap. 23. Et conducit alia etiam communis Doctorum opinio, [sect. 52] quae habet, rusticum deponentem de visu tolerari, quavis deberet deponere de auditu, ex eo, quod sit grossus homo. Et quod [sect. 53] varietas dicti ei non imputetur, nec de falsitate teneatur, quamvis contraria deposuerit, nisi constet, quod ex malignitate id fecerit, ut post gloss. in l. quod sin nepotes, D. de testam. tutel. tradit Bald. in l. 1. num. 3. C. de confess. Abb. in cap. per tuas, num. 6. qui filij sint legitimi, Ias. in d. l. si quis id quod, n. 32. & plures alij, quos refert Grammat. cons. 23. num. 5. & cons. 52. num. 3. & 4. Hippolyt. cos. 4. num. 39. & cons. 7. num. 18. Alciat. de praesumt. reg. 2. praesumt. 31. num. 5. Ferrara cautela 17. Farin. in tract. de testib. q. 58. num. 47. & seqq. & Alvarez de Velasco, plura similia rusticorum privilegia connumerans, d. tractat. de privileg. miserab. person. q. 13. n. 73. Et quamvis certum sit [sect. 54] testi non iurato credi non debere, adeo ut multi dicant Pontificem Maximum in contrarium dispensare non posse, ut post Felin. in cap. constitutus, num. 16. de rescript. tradit, & admirationem dignu inquit Hippolyt. de Marsil. sing. 214. in fine, quos, & alios refert, & sequitur Gerard. Mazzolus cons. 90. num. 12. Apostillae ad Bart. in l. filiusfamilias 7. D. de donat. Menoch. de arbitrar. lib. 1. q. 26. & Farin. ubi sup. q. 74. num 59. & seqq. [sect. 55] melius agi cum Indis videbitur, si eis non credatur, quam si peierandi occasio praebeatur, propter iudicij infirmitatem, falsitatisque suspicionem, prout in simili disposuit Concilium Matiscon. cap. 21. & [sect. 56] in individuo nostrorum Indorum Concil. Limens. 3. act. 4. cap. 6. pag. 186. sic inquiens: Illud vero ante omnia teneat prae oculis iudex, ut neophitos iurare non cogat, nisi in re prorsus gravi, & quae aliter definiri non possit. Ac tunc prius quantum sacrilegium admittant periuri, serio doceat: si quos autem peierasse probaverit, ad timorem caeterorum, iubeat publice fortiter vapulare, & infamis notari, attonsis, pro more Indico, illorum crinibus. Denique ubi necessitas exigendi testimonij urges fuerit, & ex solo Indorum testimonio res pedeat, perpendat quantum fidei talibus debeat adbibere, quos facile ad peierandum induci notum est. Quod facem praefert ad intelligendam rationem, & iustificationem [sect. 57] cuiusdam ordinationis Dom. Peruani Proregis D. Francisc. a Toleto, quae etiam in alijs provincijs observatur, dum iussit, ut in causis gravibus, ubi Indi examinandi essent, non minus, quam sex reciperentur, & vel simul, vel separatim de sui dicti ratione a causae iudice interrogarentur, & non maior fides eis, ita etiam contestantibus, daretur, quam si unus solus testis alioqui idoneus examinatus fuisset. Etenim licet [sect. 58] communior opinio, & praxis admittat, testes sigillatim, & unum post alterum examinandos esse, ut docet gloss. per text. ibi, verb. Sigillatim, in cap. 2. de testib. & in cap. venerabilis, & cap. cum causa, ubi etiam Abbas, & Felm. eod. tit. & Menoch. d. lib. 1. de arbitrar. quaest. 29. ubi tamen mil. tat ratio, quam in Indis consideramus, vel urgens, & similis alia, quae movere iudicem possit, bene potest una, ac simul, plures testes examinare, ut docet Specul. in tit. de instrum. edit. §. ostenso, vers. Et nota, quod testamentum, quem sequitur Afflict. in cap. 1. num. 21. quib. caus. feud. amitt. & in ipsis nostis Indorum terminis observat Ferd. Zurita quaest. 20. ea tamen dumtaxat ratione ductus, [sect. 59] quod haec tota materia testium, ut plurimum, ex iudicantis arbitrio depedeat, & ad id allegat D. Thom. in 1. 2 quaest. 91. 95. 96. & 105. & in 2. 2q. 70. art. 2. & q. 69. art. 1. Rursus illud etiam privilegium Indis eoru miseria, & simplicitas tribuit, quod scire ob quotidianam eius praxim utile erit, nempe, ut [sect. 60] illis sicut & rusticis subveniatur contra banna syndicatus, & lapsum termini in illis praefixi, si constiterit in eorum villis, sive municipijs publicata non fuisse, vel alio quovis modo ad ipsorum specialem notitam non pervenisse, argum. l. provincialium, C. de erogat. militat. lib. 12. & eorum quae notar Paris de Puteo in tract. de syndic. vers. Deinde vero eliguntur, num. 6. Aviles in eod. tract. cap. 3. num. 3. & Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 1. num. 258. quibus adstipulatur Lucas de Pena in d. l. provincialium, generaliter docens, quod si contra [sect. 61] rusticos aliquid statuatur, non tenentur, si contra fecerint, nisi statutum illis fuerit publicatum, cum & ipsi de plebe sint, & plebem constituant, iuxta text. in cap. logationes, de consecrat. dist. 4. & in Authent. quibus mod. nat. eff. legit. §. legitimi. Quae plebis dicitur rusticana, ad differentiam plebis urbanae, & licet, quoad alia rustici dicantur esse de plebe civitatis, ut in cap. decernimus 18. dist. id tamen minime intelligendum est, quoad hoc, ut peculiarem notitiam eorum habere, censeantur, quae ad ipsos spectant, nisi specialiter illis id intimetur, ut notant Puteus & Aviles ubi sup. Vltra quos, cica eandem materiam illud etiam non minus practicabile, nec minori animadversione dignum notare debemus, [sect. 62] nimirum quod etsi regulariter, qui vel in syndicatu, vel ante syndicatum libellos contra Praetores, aut Correctores praesentant, aliqua delictorum ab eisdem commissorum capita continentes, non prius iudicem impetrent, vel ad eorum probationem admittantur, quam si idoneos fideiussores pro calumnia, & salarijs solvendis praestiterint, nulla quoad hoc inter divites, & pauperes habita distinctione, liqui crimen, & l. si crimen, ubi gloss. & Bald. C. de his qui accus. non poss. l. 92. styli, ubi late Christof. Pazius, Angel. de malef. in parte, Necnon ad querelam, col. 2. Bonifac. in peregrina verb. Accusatio, fol. 91. & Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 2. num. 28. ubi inquit, pari iure hoc in casu censeri, El Cavallero, i el azacan, el rico, i el pobre. Vbi tamen [sect. 63] Indi, etiam nobiles, & Caciques, suas, vei suorum iniurias prosequentes, eiusmodi capitula deferunt, vel fiscalis Regius eorum nomine; admitti iubentur, & iudex ad eorum inquisitionem, & punitionem expediri, etiam si nullum fideiussore praestiterint: praevia summaria informatione, per quam de veritate, & gravitate capitulorum reluceat, per Regiam quandeam epistolam datam Vlyssiponae 20. Iulij ann. 1619. ad Limanam Cancellariam scriptam, eiusdem Cancelleriae hac in parte consultationem, & consuetudinem probans, iurique conformem esse dicens, attenta nimia Indorum miseria, de qua sermonem habemus. In [sect. 64] quo tamen valde cavere oportet, ne sub Indorum persona, ac praetextu Hispani (ut saepe solent) Praetoribus infensi, iniurias suas absque onere fideiussionis, & iudicij alea velint ulcisci. Quae ratio adeo potens erat apud experietissimum illum, & Excellentissimum Peruanum Proregem Marchionem de Montesclaros, vt saepe Limanis Auditoribus obviam iret, ubi iudicem ante cautionem praestitam delegabant. Est quoque [sect. 65] aliud Indorum privilegium speciali animadversione censendum, quo in cotractibus utuntur, maxime ubi de fundis rebusque immobilibus, aut mobilibus pretiosis disponunt. Nam & si aetate maiores sint, adhuc tamen restitui possunt, imo & nullitatem contractus obijcere, si iudicis autoritate interveniente, & Protectoris generalis, vel particularis, qui eis constitui solet, assensu, celebratus non reperiatur, & triginta dierum praeconicrumque spacium in venditione immobilium, & novem in mobilium non praecesserit, ut disponitur per Regias schedulas ann. 1540. 1571. & 1572. & plures alias, quae extant in 4. tom. impress. pag. 354. & seqq. quarum prior Auditoris quidem interventionem desiderabat, quod tamen, & praeconiorum solemnitas in rebus, quae triginta auri communis pondera non excederent, per posteriorem sublatum fuit. Quae schedulae ea ratione nituntur, [sect. 66] quod licet durum sit, liberis hominibus liberam suarum rerum administrationem adimere, l. in re mandata, C. mandat. l. sed si lege, §. consuluit, D. de pet. haered. ibi: Dum re sua se abuti putant, l. 2. D. si a parente quis fuer. manumis. ibi: Quia iniquam est ingenuis hominibus non esse liberam rerum suarum administrationem, l. 3. tit. 5. part. 5. quibus consonat illud Cicer. in orat. pro Balbo, dum ait: Hae esse fundamenta firmissima Romanae libertatis, sui quemque iuris & retinendi, & omittendi esse dominu: cum alijs quae congerit Ioan. Crotus in l. nemo potest, num. 26. de legat. 1. Menchaca lib. 1. controvers. illust. cap. 17. Corras. epistol. quaest. cap. 2. Covarr. lib. 3. var. cap. 14. Ant. Gomez 2. variar. cap. 2. num. 21. & Antonius Gama de cis. 385. num. 5. Miseranda [sect. 67] tamen conditio & submissio Indorum, hanc cautionem extorsit, cum liberam voluntatem habere non videantur, multisque captionibus, & insidijs expositi sint, & ne suae naturae abiectio, facilitas, vel fragilitas in perniciem substantiae eorum converteretur, ut alias de minoribus, & mulieribus dicitur in l. 1. D. de minor. & in l. 1. §. verba, D. ad Velleian. princip. Inst. quibus alien. licet, in fine, vbi glos. adducit versus quosdam comprehendentes personas, quae res suas alienare vetantur. Etenim [sect. 68] licet Princeps non possit suis subditis facultatem contrahendi in totum auferre, potest tamen ex iusta aut publica causa, ita eam limitare, ut non nisi hoc, vel illo modo contrahant, aut negotientur. Et hoc efficit [sect. 69] ut si contrarium fecerint, nec civiliter, nec naturaliter, ex tali contractu obligari videantur, ut magistraliter resolvit Bartol. in l. cum l ex, num. 4. & 8. D. de fideiuss. cui favet text. in l. 1. & per totum, C. quae res vendi non pos. l. 1. C. non licere habitator. Metrocomiae, l. 1. & 2. C. de cupress. ex luco Daph. lib. 11. l. iubemus, C. de sacros. Eccles. & sequuntur ibidem Iacob. Rebuff. Platea, & alij, Baldus, & alij in l. in non dubium, C. de legibus, Butrius in cap. cum contingat, de iureiurando, Rodericus de annuis reditib. lib. 1. quaest. 13. num. 7. Personalis quaest. 14. num. 29. & alij plures, quos refert Pet. Petra in tractatu de potest. Princip. cap. 24. n. 132. & cap. 32. quaest. 2. num. 22. & cap. 34. quaest. 3. num. 3. Et ita [sect. 70] in ipsis terminis nostrorum Indorum expresse resolvit Dom. D. Felician. a Vega Episcop. de la Paz in cap. ex parte, nu. 19. de for. comp. docens eos absque suis Protectoribus seu procuratoribus a Regia potestate creatis, nequaquam aliquid agere, seu expedire posse, sive in iudicio, sive extra, ut notum est. Et statim suniungit assiduam curam, & vigilantiam Nostrorum Regum, & aliquorum Proregum in eis proregendis, & defendendis. Et vel ex [sect. 71] hoc esse inter miserabiles personas connumerandos, quod se ipsos regere nequeant, & aliorum tutela egeant, ut in simili docet Navarr. cons. 1. ne Clerici, vel Monachi, & Novarius in praxi electionis, & variationis fori sect. 1. quaest. 6. in fine, & noster Velascus d. tract. miserab. person. quaest. 5. num. 5. & quaest. 19. num. 5. Et habeo [sect. 72] notabilem sched. dat Pintiae 20. Aug. 1615. Peruano Proregi D. Principi Squillacensi directam, quae ei graviter iniungit, ut pro defendendis Indis invigilet, & ut in eorum litibus Protectores, & reliqui officiales, sedulum operam navent. Possemque etiam ego hic late extendere calamum in [sect. 73] obligatione eorudem Protectorum, nisi de hoc ia titulum integrum dispositum haberemus, in nova legu Indicarum collectione, quae prope die praelum expectat, lib. 5. tit. 12. & in 4. tom. ex pag. 331. Et novissime in similibus quaestionibus de eodem officio, eiusque viribus, ac iuribus integrum, ac satis luculentum tractatum edidisset Mart. Magerus saepe a Nobis citatus, cui titulum fecit de advocatia armata, sive de iure protectionis clientelar s per totum, ubi varias protectionis, & Protectorum species enumerat, & alios de eodem argumento agentes allegat. Quamvis illud, de quo agit, magis assimilari possit protectioni Patronorum, sive Commendatariorum Indorum, de quibus in sequenti libro peculiarem tractionem inimus. In [sect. 74] testamentis etiam maiori favore, quam rustici, Indi iuvantur. Nam cum rusticorum testamenta, quinque testibus roborata, subsistant, ubi plures non inveniuntur, l. fin. C. de testam. l. 6. tit. 1. par. 6. cum late traditis a Menchaca de succes. creat. lib. 3. §. 22. num. 29. Spin. in specul. testam. 3. part. glos. rub. col. 2. Anton. Gomez in l. 3. Taur. num. 47. & 48. & Tello Fernand. ibid. part. 1. num. 5. ubi valde controvertunt, an hi quinque testes debeant esse rogati, & vicini. In testamentis tamen Indorum ubique consuetudo inolevit, ut sine tabellione publico, & testibus non rogatis disponant, scribente testationem quodam Indo, ex illis, quos gubernatores ipsorum nominare solent, & testibus, qui reperiri commode possunt, intervenientibus, etiam si vinici non sint, nec plures, quam duo, vel tres, sive mares, sive foeminae. Et [sect. 75] si lis aliqua super veritate, aut validitate eiusmodi testamenti oriatur, hi testes deponunt coram Regali iudice, vel Audientia de veritate illorum, quae in testamento defuncti scripta sunt, & si eorum dicta scriptis conforment, & veritatis specimen habere videantur, testamentum rite factum iudicatur, eiusque dispositio executioni madari iubetur. Nam in Indis multa simplicitas est, & neque scribentium, aut testium copia saepe reperitur, ut alias de testamento rustici, & ruri facto, inquit Imperator in authent. de instrum. caut. & fide, vers. Haec autem. Extat tamen [sect. 76] notabilis schedula dat. Pardi 6. April. 1588. quae habetur in 4. tom. pag. 352. & disponit, ut Proreges solicite curent, ne qua fraus, vel violentia Indis aegrotantibus ab eorum parochis, & doctrinantibus fiat, ut ipsos, vel Eclesias, quas regunt, haeredes instituant. Denique inter Indorum privilegia illud connumerare possumus, [sect. 77] quod non obstantibus his, quae de corum miseria, & abiecione retulimus, de rigore iuris non debent excludi ab Ecclesijs, Collegijs, vel confraternitatibus, & alijs officijs, ac ministerijs, in quibus sanguinis puritas requiritur, & descendentes a Iudaeis, vel Mauris repelluntur, dummodo alias idonei sint, & non Neophiti, hoc est nuper ad fidem Christi conversi: [sect. 78] hos enim D. Paul. 1. ad Timot. 3. ad Episcopatus, & similes honores facile eligi non debere inquit, ne in superbiam incidant diaboli, ut alio in loco dicemus. Quia [sect. 79] eiusmodi statuta sunt stricte in casu, & personis, atque ob causas, de quibus loquuntur, intelligenda. Ita ut ubi non militet ratio in eis expressa, eorum quoque dispositio locum non habeat, l. semper, D. de iur. immun. l. 1. §. quod autem, ubi Bartol. D. ne quid in loco pub. cum alijs congestis ab Alexand. cons. 41. num. 5. lib. 4. & Mantica decis. 258. num. 6. Et [sect. 80] descendentia a Getilibus, seu infidelibus, qui voluntarie fidem receperunt, nullibi notata fuit, cum omnes, qui nunc de naturalium splendore maxime gloriantur, ad illis originem trahant. Vt recte inquit Otalora in tract. de nobilitate 2. part. 3. Princip. cap. 7. num. 5. ubi etiam de his statutis edisterit. Et ita resolvit Ant. Ricciullus in tractat. de Neophitis, quem posuit post tractatum de iure personarum, cap. 7. num. 30. [sect. 81] Merito notas opinionem D. Perez de Lara, viri alioquin eruditissimi, & post alios honoris gradus, ex Pintiano Senatore Toletani Canonici meritissimi, in tract. de annivers. & Capel. lib. 2. cap. 5. num. 140. ubi re ad partes disputata, concludit, praxi in nostra Hispania receptum esse, ut Indi, & AEthiopes non admittantur. Nescio enim quo iure, haec praxis fundari potuerit, nec qui casus in contradictorio iudicio praecesserint, ad eam introducendam, l. cum de consuetudine, D. de legibus. Et si admissi non sunt, id forte ea ratione procedet, quia nullus Indorum fuit, qui ad eas dignitates aspiraverit, vel quia statuta generaliter omnes descendentes ab infidelibus excluderent, ut ait Ricciullus ubi supra, vel quia ipsi Indi Neophiti essent, qui licet ob hoc de iure exclusi non sint, nt tradit idem Ricciullus, & Otalora ubi supr. de consilio tamen D. Pauli excludi solent, ut supr. retulimus. Quod tamen Neophiti, verbum [sect. 82] non potest in alijs, qui iampridem fidem receperunt, & multo minus in descendentibus ab eis, verificari, ut in eadem quaestione, relato eodem Perez de Lara, rectissime inquit, & probat fr. Ioan. Zapata in tractat. de iust. distrib. 2. part. cap. 11. per totum, ubi num. 6. cum Turrecremata, Navarro, Cardinali Toleto, & ex mente aliorum concludit, decem annorum cursum post Christianae fidei susceptionem sufficere ad hoc, ut quis Neophitus dici non possit. Et num. sequenti, verssimum, & omnium sententiä receptum affirmat, [sect. 83] Indos qui a nonaginta annis, & ultra fuere ad fidem conversi, licet patres, avos, aut proavos Indos, & Ethnicos habuerint, ab eisque immediatam originem duxerint, secudum Iuris communis regulas admittendos esse ad omnia beneficia, & dignitates Ecclesiasticas, officia, ac munera publica, quia nec sunt Neophiti, qui & per nonaginta annorum cursum, & a nativitate fidem Christi porfitentur, nec aliqua lege, quam viderit, a talibus prohibentur, nec statuta Iu deos, & Mauros eorumque descendentes evirantia, ad Indos, vel ipsorum filios, aut nepotes protrahi possunt. Ex quibus cessare [sect. 84] poterit labor eiusdem Perez de Lara, quatenus in fine d. num. 140. scribit, se aio loco tractaturum, quid dicendum in hoc sit apud Indos, ubi Hispaniae nobiles iam diu contraxerunt matrimonium cum Indicis, ex quibus filios procrearunt? Etenim si Indi, ut diximus, nullo pacto ob eam tantum causam, quod Indi sint, excludi possunt, nec debent, multo minus de mixta eorundem cum Hispanis prole dubitare licebit. Neque enim hac in parte practicari potest, nec debet [sect. 85] doctrina Simancae de Cathol. instit. cap. 46. num. fin. & Calderonis in Manuali iud. cap. 12. num. 78. ubi ad hoc, ut quis possit Christianus vetus appellari, ducentos ad minus annos lapsos esse requirunt, ex quo eius paretes ad Fidem conversi fuerint. Plane [sect. 86] si de alijs statutis loqueremur, quae non solum sanguinis puritatem, verumetiam nobilitatem requirunt, prout in Ordinibus Militaribus accidit, magis difficilis quaestio esset, Egoque in illa affirmandum censerem, Indos plebeios, & tributarios, & ab eis descendetes, ad eiusmodi honorifica munera admitti non debere, reliquis autem, qui inter eosdem Indos nobilitate coruscant, & vel ab antiquis eorum Imperatoribus originem trahunt, vel saltem a Regulis, & mumcipiorum, ac provinciarum Ducibus, quos, Caciques, vei Curacas dicimus, de quibus in cap. praecedenti fuse tractavi, haec stemmata denegari non posse; prout multis concessa vidimus, & hodie videmus, qui de Mothecumarum, vel Incarum sanguine originem ducunt, vel ab alijs nobilibus Indis, sive Caciquis. Habet enim [sect. 87] unaquaeque provincia peculiares quasdam regulas, seu mores, & vivendi rationes, ex quibus eius nobilitas, vel ignobilitas metiatur, ut praeclare, multis suo more relatis, probat, & prosequitur Tiraq. in tract. de nobilit. cap. 10. & Vincent. Turturet. de nobilit. Gentil. lib. 3. cap. 5. Quarum consideratio [sect. 88] apud nos quoque haberi debet, ubi aliqui ex eisdem provincijs oriundi, nostrorum nobilium coetibus, seu militijs adscribi desiderant, & ita in Regio Ordinum Militarium Consilio quotidie observatur, in comprobanda, & perpendenda Gallorum, Germanorum, Venetorum, Genuensium, & aliorum extraneorum nobilitate. His ita de temporalibus Indorum privilegijs peroratis, plura quidem alia adijcere possem quae [sect. 89] eisdem in spiritualibus conceduntur: semper enim Ecclesia curavit, ut hi novelli palmites suavi imbre dispensationis, ac benignitatis Apostolicae coalescerent, & in Fide Catholicae altas radices agerent, ut tetigi in 1. tom. lib. 9. cap. ult. num. 7. & 8. sed haec privilegia pro maiori parte congessit Fr. Ioan. Baptista Franciscanus in suis ad confessarios, & Curatos Indorum animadversionibus, 1. & 2. par. ubi inter alia tractat, quae ieiunia servare debeant? quis possit in monitionibus matrimonij cum ipsis dispensare? quis in gradibus affinitatis? & quod possint cum consanguineis, & affinibus in tertio, & quarto gradu, absque ulla dispensatione contrahere, & Missam audire, Iubilaeumque lucrari tempore interdicti. Quot Missas possit eis uno die parochus dicere? Quid [sect. 90] agendum sit de coniugijs infidelium, cum ad Fidem Catholicam convertuntur. De quo etiam docte, & eleganter tractavit Acosta de procuran. Ind. salut. lib. 6. cap. 21. & novissime Riccinl. de iur. person. extra Eccles. grem. existen. lib. 1. cap. 15. num. 6. & Concil. Limense 2. par 2. cap. 36. & 3. act. 2. cap. 10. quod omnino videndum erit, & late tradita a Basil. Pontio de matrim. lib. 7. cap. 48. pag. 606. & lib. 9. cap. 4. pag. 782. Vnde Lectorem ad eos remisisse contentus, adijcio, Paulum V. felicis recordationis ad instantiam Catholici Regis nostri Philippi III. Breve quoddam expedijsse, [sect. 91] ut Indi Iubilaea, & alias gratias, & indulgentias solo Poenitentiae Sacramento prius rite peracto lucrari, & consequi possent, cuius brevis fit mentio in quadam schedula Matr. 22. Febr. ann. 1613. ad Marchionem Montisclaium Peruanum Proregem directa, & apud Remesalium in hist. Guatemalens. lib. 9. cap. 18. & Concil. Limens. 2. par. 2. cap. 95. Eiusque impetrandi, ea forsan ratio fuit, [sect. 92] quod in multis provincijs sacrae Eucharistiae Sacramentum Indis adhuc non impertiatur, eo quod ipsoru Praelati, & Parochi sentiant, necdum eius percipiendi capaces esse, contra quos pie, & graviter declamat, & disputat Acosta d. lib. 6. cap. 7. cum tribus seqq. Fr. Ioan. Baptista ubi sup. 1. par. fol. 56. & seqq. & Fr. Bernard. de Cardenas in suo libello, sive memoriali, §. 7. Qua dere [sect. 93] extat etiam schedula Regia 25. Novembr. ann. 1578. quae Indis capacibus omnino Sacramentum Eucharistiae ministrari iubet, & aliae 16. April. ann. 1604. quae omnibus omnino Indis in ultimis constitutis, ut Viaticum praeberi iubent, & ad hoc in Ecclesijs cum debita veneratione haberi, & servari quae schedula sumta videtur ex Concilio Limensi 2. par. 2. cap. 58. & 59. & ex tertio act. 2. cap. 19. & 20. ubi idem disponitur, & trademus latius insra lib. 3. cap. 15. num. vlt. Deniqve aliud etiam Indorum privilegium adijcio circa observationem [sect. 94] festorum, quandoquidem per Bullam Pauli IV. Pont Max. solum tenentur observare omnes dies Dominicos, diem Nativitatis Domini, diem Resurrectionis, primum diem Penthecostes, diem Circuncisionis, Epiphaniae, Ascensionis, & Corporis Christi: Beatissimae quoque Virginis Mariae, festum Nativitatis, Annuntiationis, Purificacionis, & Assumtionis, & demum Apostolorum Petri & Pauli. Quod etiam definitur in Concil. Provinciali Limesi 1. act. 4. cap. 9. & Concil. 2. sess. 3. cap. 91. & 3. act. 4. cap. 9. pag. 190. vers. Porro Neophyti, in Synodal. Mexican. primi Concilij cap. 18. & refert Fr. Ioan. Baptista in dict. advert. 1. par. verb. Fiestas, in Tabula, Doct. Carrasc. quaestion. sup. novam Recopil. cap. 2. num. 35. & Fr. Ioann. Focher. in explicatione dict. Bullae Pauli III. ubi concludit, Indos solum teneri ad observationem primi diei uniuscuiusque Paschatis. Vnde in quaestionem saepe vocatum est, an Indi [sect. 95] qui ita relevantur ab observatione aliarum plurium festivitatum, ad quam Hispani tenentur, possint ab eisdem Hispanis cogi, ut in eiusmodi festis, etiam inviti, & reluctantes laborent, sibique alia munia, & opera praebeant, ad quae ratione servitij personalis assignari, & obligari solent. In qua quaestione recte respondit Focher. ubi sup. Indos quide in dictis Hispanorum festivis diebus posse pro sua utilitate, ubi voluerint, laborare, dummodo non oriatur scandalum, si alicubi ubi festu observatur, laborent. Hispanos tamen eos ad id cogere non posse in praedictis diebus, licet sit pro se festum, & non pro Indis, & sive tales Indi sint ex sibi ad serviendum assignatis, sive non: quam sententiam refert, & sequitur Fr. Ioann. Baptista ubi sup. ubi ad idem adducit verba expressa Concilij Mexicani anni 1585. & postea ita concludit: De lo qual parece claro que los Indios podran alquilarse, i trabajar los dichos dias, gozando de su privilegio, i que los Espanoles podran alquilarlos, mas no compelerlos, ni forcarlos a que trabajen. Quod item non minus expresse caveri video in d. Concil. Limensi 3. cap. 9. his verbis: Si qui tamen Indorum plures alios dies festos nostro more servare voluerint, & in his ab opere servili vacare, integrum sit ipsis facere ex devotione, neque ullo modo in his laborare a quoquam penitus compellantur. Et extant plures Regiae schedulae idem declarantes, & iubentes, [sect. 96] & ut gubernatores Ecclesiastici, & seculares nullo modo patiantur Indos in festivis diebus absque Missae auditione manere. Et ob hanc causam tradit Ferd. Zurita in quaest. Indorum, q. 10. [sect. 97] teneri Parochum hoc privilegium Indis revelare, si illud ignoraverint, nisi forte Indi iam multo ante eo non utantur, & ius commune observare coeperint, & transgressores puniti sint, tunc enim peccant, si contravenerint, & Parochus male faciet, si eis in memoriam privilegium revocaverit, a quo iam ipsi recesserunt, ex D. Thom. in 1. 2. q. 97. art. 2. & 3. & quaest. 90. art. 4. Et postea subdit, non valde culpabilem videri Parochi dissimulationem, si privilegio non appareat renuntiatum, ubi in id tendit, ut paulatim Indi se reducant ad observantiam iuris communis; hoc enim ex verosimili voluntate Legislatoris descendit, & reprobari non potest, ut in simili docet idem D. Thom. ubi sup. quaest. 96. art. 2. & quaest. 97. artic. 1. & 4. Quae omnia ita exacte notare volui, quoniam saepe mihi usui fuerunt, a Proregibus rogato, [sect. 98] an licitum effet Indos in praedictis diebus festivis ad laborandum compellere? ut sic maior metallorum copia ex argenti fodinis extraheretur, & agriculturae, ac Regni ubertati consuleretur, cuius favor operari solet, ut etiam diebus feriatis ei incumbere liceat, ut docet Lucas de Pena in l. unica, C. ne operae a collator. exig. lib. 10. & Rhenatus Choppin. de privil. rust. lib. 1. par. 2. cap. 7. Sed nihilominus consului, magis praecisam, & favorabilem esse festorum observationem, [sect. 99] quorum violatio a Deo gravissimis saepe supplicijs, & aerumnis vindicata est, ut constat ex pluribus, quae late & eleganter congessit Lucas de Pena ubi sup. Anton. Thesaur. decis. 39. Covar. lib. 4. variar. cap. 19. Pet. Gregor. lib. 1. syntag. cap. 16. Doct. Carrascus d. cap. 2. Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. pag. mihi 289. & 495. Martin. Delrius in adag. sacris 1. tom. pag. 230. Balth. Chauasius omnino videndus, in libris de prudentia, ex pag. 416. ad 436. Gratianus decis. Marchiae 21. per totum, & Annaeus Robertus lib. 4. rerum iudicat. cap. 15. quibus de iure nostro Regio convenit elegans textus in l. 2. tit. 23. part. 1. & in l. 4. tit. 1. lib. 1. Recopil & illud quod vel de vanis, & profanis suis festivitabus dicebat Ovid. 1. fast. Lite vacent aures, insanaque protinus absint Iurgia, differ opus livida turba tuum. Et melius Tibullus lib. 2. eleg. 12. Luce sacra requiescat humus, requiescat arator, Et grave suspenso vomere cesset opus; Selvite vincla iugis: nunc ad praesepia debent Plena coronato stare boves capite; Omnia sint operata Deo: non audeat ulla Lanificam pensis imposuisse manum. Ad quas observandas, [sect. 100] non tantum homines suaderi, verum & cogi innuit Seneca de tranquil. animi, cap. 15. dum inquit: Legum conditores festos instituerunt dies, ut ad hilaritatem homines publice cogerentur: tanquam necessarium laboribus interponentes teperamentum. Cuius loci, & aliorum mentionem faciens eruditiss. Noster D. Franc. de Amaya, nunquam sine laudis titulis nominandus, libn. 3. obs. cap. 5. n. 65. & seqq. recte docet, quantum oporteat, ut [sect. 101] labori a tergo sit otium, ne corpus continua fatigatione hebescat, & langueat. Et in terminis [sect. 102] metallariorum, quod hi quoque festivis diebus operari non debeant, nisi contrarium aliqua ingens, & urgens fodinae ruina requirat, expresse tradit Georg. Agricola lib. 3. de re metallica, in fin. & lib. 6. pag. 150. his verbis: Sed operarij die Saturni non laborant; verum mercantur ea, quae ad usus vitaae sunt necessaria; nec die Solis, aut festis diebus anniversarijs laborare consueverunt, sed tunc sacris operam dant. Attamen operarij non cessant & nihil agunt, si necessitas ftagitaverit: Nam alias aquae multitudo eos compellit ad labores; alias ruina, quae impendet, alias aliud, atque tunc ferijs laborare, ne Religioni quidem contrarium habetur. Quod etiam practicatur in agricolis per tex. in cap. fin. de ferijs, & tradita a Chippino de privil. rust. lib. 2. par. 1. cap. 7. & novissimo Velasco de privileg. miserab. person. q. 13. num. 57. Et quantum [sect. 103] nostri Indi olim suas festivitates observare, & venerari solerent, plene scribit Torquem. in Monarc. Indiana lib. 1. ex c. 10. Illud autem observare oportebit, [sect. 104] quod ubi Indi privilegiat i, vel proprijs legibus, & ordinationibus donati non reperiuntur, communi cum alijs iure in eorum causis procededum est, ut in simili bene advertit, & probat Menoch. de recuper. rem. 9. num. 289. & nu. 335. Surdus decis. 133. & Mantica de ambig. convent. lib. 2. tit. 9. num. 13. Vbi etiam tradunt, [sect. 105] qualiter cum Indis infidelibus, inter fideles commorantibus, procedendum sit, & Parlador. diff. 137. a num. 28. # 28 CAPVT XXVIII. De ijs, qui apud Indos ex Hispanis parentibus, vel ex mixto Hispanorum, & Indorum, vel AEthiopum sanguine procreantur, quos vulgo, Criollos, Mestizos, & Mulatos, vocamus, & quo iure hi in oridinibus recipiendis, officijs, beneficijs, & alijs rebus censeri debeant. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimioctavi. -  1 CRiollos, Mestizos, i Mulatos, qui vulgo dicantur? -  2 Hispani apud Indos nati, sunt veluti reliqui vassalli, ac cives Regis, & Regni Castellae. L. in orbe 17. D. de stat. hom. expenditur, & illustratur ibid. -  3 Res quae adhaeret alteri, eius naturam assumit. -  4 Filij sequuntur originem patris, & patriae, ex quo oriundi sunt, & non domicilium. L. assumtio 6. §. filius, ad municipal. & similes expenduntur, ibid. -  5 Res omnes regulariter ad sua pricipia, & originem reducuntur, & eorum qualitates conservant. -  6 Originem servat vena laudabilis, & posteris tradit, quae promeruit, ex Cassiod. -  7 Hispanos in Indijs natos aliqui despiciunt, & ab alijs serparari volunt, qui reprehenduntur. -  8 Iudaei Iero solymitani, & Palaestini parvi faciebant alios, in provincijs Gentilium natos, vel habitantes. -  9 Haeretici putant nullum Catholicum doctum esse posse. -  10 Religio si Hispaniae valde solent despicere alios Religiosos apud Indos natos, sive Criollos. -  11 Criolli an possent ad sacros Ordines promoveri? quidam Mexicanus Epis apus dubitavit, & quid ei responsum fuerit? -  12 Americanum coelum, & solum, quae vitia in hominibus ibidem natis ingeneret, ex Fr. Ioan. a Ponte. -  13 Frumentum bonum ob naturam agri, in quo seminatur, degenerare solet. -  14 Ioseph Acosta quid sentiat de moribus, & ingenijs Hispanorum apud Indos natis? & eius verba valde notanda. -  15 Ioseph. Acosta, & Fr. Ioan. a Ponte notantur de vitijs, quae nimis generaliter Criollis impingunt. -  16 Homines ex natura loci, & coelisub quo nascuntur, mores, & temperiem sumere solent. -  17 Mores hominum, ut plantae, ad regionis habitum respondent. -  18 Novi-Orbis provinciae non habent vitia, quae illis imponuntur, ut plurimum temperatissimae sunt. -  19 Provinciae Novi-Orbis cum tot sint, & adeo longe, ac late extendantur, generale iudicium de eis facere non licet. -  20 Viri summi etiam in patria minus laudata, & sub aere crasso nasci solent, ex Iuvenali, & Euphormione. -  21 Origo parentum alterius provinciae multum solet detrahere de influentijs eius, in qua quis nascitur, ex Vestono. -  22 Criolli purimi, bello, toga, & moribus insignes quotidie evandunt, & evaserunt. -  23 R.P. Fr. Francisci Naranjo Dominicani Tlaxacalensis Criolli eruditio, & portetosa memoria, refertur, & laudatur. -  24 Fr. Ioan. Zapatae Criollos defendentis, notabilia verba adducuntur. -  25 Hispani apud Indos nati debent admitti, imo & caeteris paribus praeferri, ad offcia, honores, & dignitates Indiarum. -  26 Civi nulla maior iniuria irrogari potest, quam si a civitatis honoribus, & muneribus ex excludatur, ex Arist. -  27 Natio nulla est, cui malevoli, aut invidi aliqua vitia non obijciant, & ex vitijs aliquorum iudicium generale de ea sumi non debet. -  28 Mestizorum, & Mulatorum ingens est numerus in provincijs Indiarum, & de horu nominum etymologia. -  29 Varij dicebantur Romanis, qui ex vario semine concipiehantur. -  30 Hybridae nomen, quid proprie significet? & quod metaphorice pro Mestizis sumatur. -  31 Martialis epigramma refertur, & explicatur. -  32 Mestizi, si ex legitimo matrimonio nati sunt, civium nomine, privilegijs, & honore gaudere debent. -  33 Mestizos ordinari posse, & Mestizas inter moniales recipi, & ad officia admitti, quaedam schedulae iubent, quae referuntur, & de contrarijs, num. 36. -  34 Mestizi, & Mulati, ut plurimi, illegitimi sunt, & hastardi quia extra matrimonium, & ex adulterio nascuntur. -  35 Illegitimi sunt infames saltem infamina facti. -  36 Mestizi, & Mulati, propter pravitate morum, & natalium defectum, officijs publicis & Tabellionatus interdicti reperiuntur per plures schedulas Regias, quae re insentar. -  37 Tabellionatus titula adimi iubentur Mestizis, aut Mulatis, & ut deinceps huius qualitatis specialis mentio in informationibus fiat, per sched. ann. 1621. -  38 Mestizi an ordinari possint? remissive. -  39 Mestizi honis moribus praediti, non sunt despiciendi & multum praestare poterunt in conversione, & doctrina Indorum. -  40 Mestizos honis moribus praeditos ad honorifica quaevis Reip. munia admitti solere, testatur Fr. Greg. Garcia Dominicanus. -  41 Garcilassus Inca fuit Mestius, & de epistola, quam in eorum, & eriollorum laude scripsit. -  42 D. Emanuel Sarmiento de Mendoca, & eius aureus libellus de Militia Evangelica. laudatur. -  43 Conversionem, & pradicationem infidelium nulli melius promovere possunt, quam indigenae, & quare? -  44 D. Petr verba 1. 3. Isai. 56. & Pscal. 86. expendutur pro Praedicatoribus indigenis. -  45 Indi Occidetales licet ad Ordines, & praedicationis munus facile admitti non debeant, bon non debet extendi ad Mestizos, alias idoneos, & bonis moribus praeditos. -  46 Neophytos idoneos in Episcopos ordinavit D. Paulus, licet alias id prohibuerit, & nomina aliquorum. -  47 D. Ambros. & August. ex Neophytis in Episcopos ordinati sunt. -  48 Cap. Neophytos 6. dist. expenditur, & illustratur. -  49 Arbores agrestes insitionedulces fieri solet. -  50 Mestizi hodie Neophyti dici non possunt. -  51 Mestizi ex Brevi Greg. XIV. gaudent privilegio Neophytorum, ut cum illis ad matrimonia dispensetur. -  52 Privilegia Indis concessa, non sunt facile extendenda ad Mestizos, vel alios, de quibus non loquuntur. -  53 Mestizi, & Mulati, ut plurimum, corruptis moribus sunt, & Indis valde damnosi, & ideo ab eorum municipijs excludi iubentur. -  54 Mestizos, Mulatos, & similes, ad urbes reduci, serviendum, vel laborandum compelli, & ut armis non utantur, plures schedulae iubent, quae referuntur. -  55 Mestizae Hispanis uxoratae puniri ob adulterium aeque, atqye ali Hispanae iubetur. -  56 Mestizos, Mulatos, & Zambaigos, multum augeri, quaedam schedulae inquiunt; & curari iubent, ne hoc Reip. noceat. -  57 Servorum, & discolorum, otiosormque hominum immanis colluvies semper damnosa, & suspecta fuit. -  58 Mestizos, Mulatos, & similes, nullis servitijs, nec tributis gravavit Prorex Peruanus D. Franc. a Toleto, sed contrarium postea pluribus schedulis cautum est, quae referuntur. -  59 Tributa a Mestizis, & Mulatis in multis provincijs hodie exiguntur. -  60 Servitijs personalibus, necdum Mestizi, & Mulati, addicti sunt, quod notatur. -  61 Indi soli, quia soli, & miseri, totum onus servitiorum Reip. portant. -  62 Metallorum labor, & operatio requirit homies validos, & robustos, & eos reddit validiores, & robustiores, & militiae aptos, ex Georg. Agricola. -  63 Luxuria plus castitate habere non debet. -  64 Mesti, & Mulati illegitimi, & vitiosi no debent esse melioris conditionis, quam Indi legitimi, & morigerati. -  65 Vulgo quaesiti matrem sequuntur. -  66 Mestizi, & Mulati durioribus servitijs, & tributis, quam Indi gravari debereat, & quare? -  67 Indae propter amasios Hispanos, & spurios eorum filios, despiciunt & odio habent maritos, & prolem legitimam. -  68 Indae non possunt tuta conscientia plus diligere, & liberalius educare filios Mestizos, spurios, vel adulterinos, quam Indos legitime procreatos. -  69 Legitimorum maior ratio habenda est, qua illegitimorum, ex aequitate naturali. -  70 Illegitimi filij non debent aequari legitimis, nec ad unam, mensam sedere. -  71 Lex sil legitimaret omnes filios naturales, vel legitimis exaequaret, esset iniqua, & iniusta, ex Fort. Garc. -  72 Cuculi pullus cum sit nothus, legitimos devorat. EXpeditis his, quae ad Indorum statum, & conditionem pertinere videntur, snperest nunc, ut pro huius libri coronide aliqua subnectamus de illis, qui in [sect. 1] eisdem Indiarum Provincijs, ex Hispanis parentibus nascuntur, vel ex mixto Hispanorum, & Indorum, aut AEthiopum sanguine, quos vulgo, Criollos, Mestizos, i Mulatos, appellamus. Et plane, [sect. 2] quod ad primos spectat, dubitare non licet, quin eodem, quo reliqui Hispani, iure censendi sint, quoniam dictae Provinciae sunt, veluti quodda auctarium Regni Castellae, & Legionis, eique accessorie unite & incorporatae, ut multis Regijs schedulis dispositum extat, quae reperiuntur in 1. tom. impres. pag. 58. & seqq. & ita monia iura, privilegia, & honores, quae haec Regna, & eorum vassalli habent, illis comunicantur, iuxta text. in. l. in orbe 17. D. de stutu hominum, ibi: In orbe Romano, qui sunt, ex constitutione D. Antionini cives effecti sunt, l. Roma, D. ad municip. Novell. 78. cap. 5. & D. August. ad Psal. 58. p. 1. ad sinem, iunctis alijs, quae de colonijs Hispanorum, per has Indiarum Regiones disiusis, scribit ultra alios Iust. Lips. de magnitudine Rom. lib. 1. cap. 6. & pluribus, quae tradunt Bart. Bald. Castrens. & alij per text. ibi in l. si convenerit, la 2. §. si nuda, D. de pignorat. act. Pancirol. lib. 2. var. cap. 7. & plurimi alij, quos refero 1. tom. lib. 2. cap. 21. nu. 23. & seqq. & lib. 3. cap. 1. n. 47. & in discursu de praecedentia, n. 65. & seqq. quia [sect. 3] certa, & generalis est doctrina iuris, quae habet, quod res, quae adhaeret alteri, assumit eandem naturam, quam habet illa, cui adhaeret, l. si tibi re, D. de praescript. verb. l. 1. C. de pact. cum alijs notatis per Tiber. Decia. resp. 31. n. 67. vol. 1. Et cum dicti Hispanorum filij, ex Hispaniae provincijs oriudi sint, [sect. 4] civitatem, ex qua parentes eorum naturalem originem ducunt, non domicilium, sequuntur, ut expresse inquit Vlpianus I. C. in l. assumtio 6. §, filius, l. libertus 17. §. patris, D. ad municipal. ubi DD. & Imperator. in l. 1. C. de incol. & in l. fin. C. de municip. & origin. lib. 10. ubi Plat. & Lucas de Pen. Roman. cos. 59. Alex. cons. 10. vol. 3. Paris. cons. 12. n. 15. vol. 3. & Cacher, cos. 9. n. 3. Quibus favet, [sect. 5] quod res omnes regulariter ad sua pricipiam, & originem reducuntur, & retinent, ac conservant qualitatem, quae ab ea derivatur, l. in ratione, §. si filio, D. ad leg. Falcid. l. tutor, D. de fideius. l. qui id quod, in princip. D. de donat. l. nam origo, D. quod vi, aut clam, cum alijs congestis a Decian. resp. 11. n. 8. vol. 1. Ias. cons. 14. n. 11. lib. 1. Burg. de Paz Iun. quaest. civil. 3. n. 17. & D. Valec. cons. 94. n. 20. & 63. Vnde multum in nostris terminis inquit Cassiod. lib. 3. epis. 12. [sect. 6] quod laudabilis vena servat originem, & fideliter posteris tradit, quae in se gloriosa trasmissione promeruit. Quae omnia necessario notada duxi, ut [sect. 7] aliquoeum errorem convincere, qui adeo stolidi, vel invidi sunt, ut nolint Hispanos in his provincijs natos, & alitos, communi cum alijs in Hispania ortis iure censeri, quasi non coelum tantum, verum mores, animum, atque originem mutent, du trans mare currunt, & ex harum Regionu fece (ut ipsi dicunt) ac temperie, ita depraventur, ut vix hominum appellatione digni videantur. In quo [sect. 8] Iudaeos Ierusalem, & Palaestinae imitari videntur, qui alios Iudaeos, qui in provincijs Genilium habitabant, vel nascebantur, ita parvi pendebant, ut eos pleno ore Loazin, sive Loes, idest Barbaros, nucuparet, ut tradit Rabbi Elias Tisbites, Genebrard. Psal. 113. & Bernar. Aldret. in antiquit. Hispan. lib. 2. c. 8. pag. 168. Et idem [sect. 9] faciunt haeretici, dum putant, nuilum Catholicum potuisse ess, vel fuisse doctum, & eloquentem, ut inquit D. Hieron. in prooemio Catalog. Script. Eccles. ad finem. Quod maxime [sect. 10] inter Religiosos observatur, qui hac de causa indigenas, sive Criollos, ad honores, & munera Religionis admittere recusant, & his ultimis annis quasdam Alternativas impetrarunt, de quibus alio loco dicemus. Et eodem sensu ductus videtur, [sect. 11] quidam Episc. Mexicanus, qui in dubiuvocavit, an ijde Criolli, ad sacros ordines promoveri possent? & responsum accepit a Supremo Indiarum Cosilio, absque dubio posse, & debere, si eis nihil aliud obstaret, & habiles alioqui, atque idonei reperirentur, ut constat ex quodam capite Regiae epistolae ann. 1561. 1. tom. pag. 171. Neque abest Fr. Ioan. Pontan. in convent. utriusq. Monarch. lib. 2. cap. 25. §. 4. pag. 363. ubi inquit, [sect. 12] Americanum coelum influere inconstantiam, lasciviam, & mendacium, quae vitia propria Indorum esse, reperta sunt, & paulatim ex vi constellationis propria etiam erunt Hispanorum, qui in illis Provincijs nascuntur, & aluntur; quod iterum repetiti lib. 3. cap. 3. §. 4. pag. 21. dicens, se suspicari, Americanum coelum & solum, non ita hominibus gratum & aptum, quam herbist, acmetallis esse, quamvis illi ab Hispanis descendant. Bonumque [sect. 13] frumentum, in agro sterili, & infoecundo seminatum, degenerare solere, & in milium, vel lolium converti. Quam dicendi, & sentiendi rationem videtur mutuatus [sect. 14] a Ioseph. Acosta lib. 4. de procur. Ind. salut. cap. 8. in fin. ubi licet fateatur hos indigenas, sive Criollos multum propter sermonis peritiam in doctrina Indorum proficere posse; subdit, se non audere rem tantam apto sermoni hominum committere, quorum mores non aeque apti sunt: Fere enim (inquit) Indorum ingenia, & mores redolent; quorum, & lacte, & consuetudine educati sunt. Magna prorsus est primae consuetudinis vis; magna primi caloris impressio; sunt proprij cuiusq; Regionis mores, quemadmodum & nativi fructus non ijdem ubique, sed varij. Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri. Testimonium Poetae veteris fert Apostolus Timoth. 1. quod vera scripserit, itaque solerter ingenia inspicienda sunt hominum, moresque diu probandi, ut patriae minus temperatae, & constantis, vel potius lascivae, & levis opinionem quis eluat, &c. Quod tamen [sect. 15] nollem quidem ita facile, & generaliter a viris alioqui doctis, & prudentibus iactari. Nam etsi non ignorem [sect. 16] homines ex natura soli, vel coeli, sub quo nascuntur, animi, & corporis temperiem, ut plurimum sumere, ut praeter alios docet Tit. Lic. decade 5. lib. 5. Vegetius lib. 1. de re milit. Quintil. lib. 1. inst. orat. cap. 1. Ioan. Boemus de moribus omn. gent. lib. 3. cap. 1. pag. 184. Pancirolus in thesauro var. pag. 172. ubi, quod Cretenses, vitio terrae, mendaces nascuntur, D. Hieron. in cap. 3. ad Galatas, Petr. Gregor. lib. 4. de Repub. cap. 4. & alij, quos Ego retuli 1. tom. lib. 2. cap. 8. num. 12. & seqq. Idem Fr. Ioan. a Ponte lib. 4. cap. 1. pag. 214. Cassan. in Catal. glor. mund. pag. 12. consid. 24. adagium illud exornans, [sect. 17] Mores hominum, ut plantae ad Regionis habitum respondent, Andr. Canonher. in aphorism. polit. & moralibus, 2. to. pag. 429. & late more suo Tiraq. in l. 7. conub. num. 19. & Salmutius ad Pancirol. de noviter repertis, tit. de Novo-Orbe, pag. 27. & novissime Ioann. Filesacus lib. 1. select. pag. 337. & seq. Eduard. Vestonus in theatr. vitae civil. lib. 1. cap. 10. num. 3. Ioann. Baptist. Person. in comment. in lib. Galeni, quod animi mores corporis temperie sequantur, pag. 6. Scipio Claramont. de coniectandis cuiusque moribus, & latitantibus animi affectibus, lib. 1. Ioan. Spemeus in epist. Pauli ad Titum, cap. 1. pag. 497. & novissime Guillerm. Vandevoy, sive quisquis ille est, qui libellum de moribus, & gestis Gallorum satis docte conscripsit, pag. 4. & seqq. Negare tamen licebit [sect. 18] Provinbere, quae ut plurimum amoenissimae, & temperatissmiae sunt, ut late etiam probavi d. 1. tom. lib. 1. cap. 7. per totum, & novissime tradit Vestonus d. cap. 10. num. 7. inquiens: India Occidentalis, seu Peruana sub eodem gradu collocatur cum Orientali: Peruana tamen temperata satis: haec vero calidissima, ac vix habitabilis, &c. Et cum adeo [sect. 19] longe, ac late extendantur, ut alias tres partes Orbis antiquis cogniti, nempe Europam, Asiam, atque Africam, atu aequent, atu superent, ut videbis eodem lib. 1. cap. 4. num. 52. & fatetur idem Fr. Ioan. a Ponte lib. 2. cap. 35. pag. 362. parum considerate, ac circumspecte loquutus videbitur, qui tot regiones, & climata, & homines, qui sub illis nascuntur, eadem lance metiri voluerit. Praesertim [sect. 20] cum experientia constet, secudum Invenal. satyr. 10. Summos posse viros, magnaque exempla daturos Vervecu in patria, crassoque sub aere nasci. Et ut inquit Am. Marcel. lib. 16. inter vepres rosae nascuntur, & inter feras nonnullae mitescunt. Quo etiam respiciens Euphormio in iconibus nationum cap. 1. in princip. ita eleganter scribit: Veluti sub his syderibus, quae multo frigore humetive aere, solent candidos saevosque populos educare, nonnulli baud secus quam in vicinia solis fusco vultu inumbrantur: in ijs autem plagis, quae nimio sole flagrantes plerumque spessiori sanguine subiectas gentes tingunt, quorundam hominum cador a patria ferrugine recedit: ita inhumanis populis, quaedam aspere mentes rigent; aliae de patriae barbarie nihil habent: crassae aliquae in tenui coelo metes: tenuesque in opaco. Neculla est Regio, tam prosperis, aut malignis illustrata syderibus, quae non omnium vitiorum examen, simulque virtutum in suis alumnis exceperit: quippe singulis mortalibus praeter patrae suae indolem, adhuc proprium aliquid natura concessit. Cui addo, [sect. 21] hoc certius esse, ubi origo ex alia provincia deducitur, na haec quoque saepissime multum de natalis soli, ac coeli proprietatibus mutat, ut prudenter advertit Vestonus d.c. 10. n. 9. his verbis: Deniq; non omittenda propagationis, seu originis contemplatio: nam stirpis suae ingenium gentes referunt, etiam post longam serie exactarum generationum; ex quo saepius venit, ut nativo coelo, ac solo, prima, & antiqua indoles, alias deducta, adhuc repugnet, aut eis saltem moderationem quandam, instar aquae vinum diluentis, sanguinis derivatione adijciat. Et nos [sect. 22] quotidianis experimentis agnoscimus, innumeros indigenas, tam bello, quam toga, & (quod magis praestat) vitae sanctimonia cospicuos evasisse, & quotidie evadere, quoru nomina summa quidem voluptare, atque animi alacritate laudare, ni vererer ipsorum qui laudandi essent modestiani offendere, & alios concitare, aut contristare, qui propter prolixae relationis tedium, vel quia mihi noti non sunt, omittendit essent. Sed non possum siletio praeterire, quod cum haec trascribimus ad supremum Indiarum Consilium fidelibus, & autheticis testimonijs delatum est: [sect. 23] nepe in Mexicana Academia, cum de Primaria sacre Theologiae Cathedra providenda ageretur, inter plures alios satis doctos competitores enituisse, Religiosum quendam Dominicanum Tlaxcalensis Dioecesis, cui nomen Fr. Franciscus Naranjo, qui ultra eximiam eruditionem, & ingenij, ac sermonis facundiam, quorum praeclarum specime praebuit, repertus est omnes D. Thomae partes, ita memoriae infixas habere, ut ubicuque apertae essent, littera fideliter recenseret, & quod magis est, de unaquaque conclusione, imo & verbo eiusde Angelici Doctoris rogatus, ubi illam tractaret, vel ubi eo uteretur, & quoties repeteret, absque ulla cunctatione rationem redderet. Vnde merito [sect. 24] in eos, qui temere praedicta vitia Criollis imponunt, insurgit, & invehit Fr. Ioan. Zapata in tract. de iuist. distrib. 2. part. c. 11. n. 20. suam, & sui similium causam agens, sic inquiens: At eo tendit effraenata cupido, & dura aliquorum aemulatio, ut non solum eos, qui Indi, & ex Indis oriuntur, incapaces, ut admittantur, appellent; sed eos etiam, qui ex Hispanis parentibus inter Indos solummodo nati fuerint, eadem incapacitatis nota, quam ipsi somniates, & ambientes finxere, inurere voluerint, & absque Dei timore, & hominum debita caritate, ausi sunt in eos & verbo, & scripto inverhere; sed quantum eos sua somina (ne dixerim ambientium sug gesturs)fefellerint, & viri Doctissimi, & Patres Religiosi ssimi, Episcopi Pijssimi, qui in Ecclesia Dei laborates, ac si primitivi milites essent, manifestissime probant, & ostendunt. Quos Novus ille Orbis, ut fructus uberrimos foecudissime protulit & ut filios usque ad perfectum aetatis, & virtutis statum procreavit, litteris instruxit, morum compositione honestavit, ut eos in Pastores, Iudices, & Patres eorum propria, & amica patria suscipiat, iterum & amplectatur. Et idem repetit idem Auctor ead. 2. par. cap. 15. n. 11. & seqq. [sect. 25] egregie ostendens, filios, & descendentes Hispanorum in his Provincijs natos, non debere excludi ab officijs, etiam maioris dignitatis, & honoris, imo & alijs alienigenis eo missis praeferri, si aequales inveniantur. Pro quo expendo, [sect. 26] quod si eiusdem Regni, ac Regis cives sunt, & vassalli, ut supra probavimus, nulla maiori iniuria affici possunt, quam si non aequo satim cum alijs iure in muneribus, & honoribus censeantur: nam ut praeclare inquit Arist. lib. 3. Polit. cap. 2. & 3. Civis nulla re magis diffiniri potest, quam quod sit iudicij, & imperij particeps. Maxime dicitur ille civis, qui habilis sit ad honores suscipiendos, ut Homerus inquit, sed ubi id occultum est, ex deceptione habitatorum, tanquam inhonoratum quendam repellunt, & ut inquilinus est, & advena, qui honores capere no potest. Et hoc idem, in nostris terminis, sentiunt, & pluribus probant schedulae Regiae, & Auctores, quos plene infra lib. 3. c. 19. receseo. Nec obstare debet, quod quidam vane, aut invide Criollis obijciunt. Nam ut ait Petr. Greg. lib. 4. de Rep. cap. 4. n. 12. plura coficta sunt [sect. 27] contra nationes, peculiari odio scribetium, vel temeritate iudicij, & ideo non est eis danda fides, cum pro uno totam nationem iudicent, & vocant eos maledicos, & leves: addens nullam esse natione, cui aliqua vitia non fuerint obiecta, ut late per Textorem in officina, & Cassan. d. par. 11. consid. 24. Qvod vero [sect. 28] attinet ad secundam illam hominum specie, quos ex Hispanis, & Indis, aut AEthiopibus nasci retulimus, quorum ingens in his Provincijs est copia, sciendum quidem est, eos apud nos hac de causa, quod mixti sanguinis, vel generi sint, Mestizos, & Mulatos, communiter vocari, sumta (ut apparet) a Latino verbo Misceo derivatione, & a dispari asini, & equae generatione, ex qua muli, & mulae nascuntur. Cum tamen [sect. 29] apud Romanos appellarentur Varij, quasi ex vario semine concepti, ut inquit Cardinalis Paleot. in tract. de nothis, & spurijs c. 16. n. 8. [sect. 30] vel Hybridae, sumta metaphora a natis ex duobus animalibus diversis, ut ex sue domestico, & apro fero, vel equa, & asino, quam ad homines etiam trasferri ostendit idem Paleot. ubi sup. c. 17. n. 6. & Ioan. Bapt. Lup. in tract. de illegitimis, in praefat. n. 7. ex Plin. lib. 8. cap. 53. ubi ita vocat Caium, Antonij Cicer. in Consulatu collegam, qui ortus dicebatur ex imparibus paretibus: & Suet. in August. c. 10. ubi vocat, Hybrida, Themasinum ex gente Partica cum Romana muliere copulatu; & tradit alia Iacob. Curt. lib. 3. quaest. cap. 8. Ioan. Kalinus in lexico iuris, verb. Hybridae, & Domitius, Meursius, Raderus, & alij [sect. 31] in Martial. lib. 8. epigr. 22. Invitas ad aprum ponis mihi, Gallice, porcu. Hybrida sum: si das, Gallice, verba mihi. Et hi plane homines, [sect. 32] si ex legitimo matrimonio procreati sunt, & nihil eos aliud impediat, civium nomine in his regionibus comprehendi videntur, nec a civitatis privilegijs, 7 praerogativis, alijsque muneribus, & honoribus ingenuis hominibus debitis, prohiberi possunt, ut bene advertit, & docet Victoria in relect. de Indis insulan. 2. par. n. 5. & Zapata, qui eum refert & sequitur, d. tract. de iust. distrib. 2. par. cap. 11. n. 14. Eoque respicere credere quandam [sect. 33] schedulam ad Archiepiscopum NoviRegni Granatensis directam, dat. Matrit. 28. Septembr. ann. 1588. quae Mestizos ad sacros Ordines admitti posse, & Mestizas moniales esse permittere videtur, & alias (si quae sunt) quae eosde ab officijs Decurionatus, Tabellionatus, & similibus non esse excludedos insinuat. Caeterum [sect. 34] cum frequentius accidat, ut hi, illegitimi, imo & adulterini sint, quia raro Hispani cum foeminis Indis, & multo rarius cum AEthiopibus matrimonia contrahut. Atque in ita conceptis, & natis, co solum mixti sanguinis defectus, ac rubor, & inaequalis, atque abiecti paretis imitatio militet, ac timeatur. Verumetiam illegitimitatis & adulterij probrum reperiatur, quod [sect. 35] eos infames efficit, saltim infamia facti, secundum magis comunem opinionem, de qua per Tiraq. & relatos ab eo, de nobil. c. 15. n. 10. & seqq. & n. 30. Cassan. in Catal. glor. mundi, par. 11. consid. 15. Ant. Gomez 1. tom. var. c. 11. n. 38. Thesaur. decis. 126. num. 2. & seqq. Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. iur. cap. 30. Minsyng. cent. 4. observ. 31. Gail. lib. 2. observ. 88. & Covarr. in pract. cap. 19. n. 6. ubi tractat, an possit esse Tabellio. Merito [sect. 36] pluribus alijs schedulis, quae reperiuntur in 4. to. impress. pag. 343. cum seqq. ab omnibus Reipub. officijs, etiam a protectorijs Indorum excluduntur. Et per aliam Matriti 9. Septeb. ann. 1600. Limanae Audietiae praecipitur, ut referat, quo iure, aut pacto Mestizi ea in Provincia Praeturas, Decuionatus, & Tabellionatus exerceant, & utrum ad id dispesati, & habiles facti reperiatur. Et per aliud caput epistolae Regiaelmissae ad Peruanum Prorege D.D. Lud. a Velasco Turrisellarum 22. Feb. ann. 1602. ei iniungitur, ut Mestizis non dispesatis Tabellionis munus exercere nequaquam patiatur. Et per aliam [sect. 37] Matrit. 7. Iun. an. 1621. cum eadem Limana Audientia loquente, refertur, plures Mestizos, ac Mulatos titulos Tabellionum impetrasse, nulla huius defectus mtione facta, in informationibus, quae in Regio Consilio praesentantur, & deciditur, ut eiusmodi tituli colligantur, & annullentur, & deinceps similes personae his uti non patiantur, & ut in informationibus remittendis, ad eos postulados, peculiaris mentio dicti defectus, sive dictarum qualitatum, eorum, qui Tabelliones creari volunt, fiat, & adhibeatur. De sacris [sect. 38] etiam ordinibus eisde nullatenus impertiendis, donec contrarium statuatur, extant plures, & satis expressae schedulae, quae reperiutur in 1. tom. impress. pag. 172. & seqq. & in 4. pag. 344. de quarum praxi, & dubijs circa eas noviter motis infra Deo dante lib. 3. cap. 20. dicemus, ubi de rebus Ecclesiasticis Indiarum sermonem habebo. Illud nunc adiecisse contentus, [sect. 39] quod si honestas morum in his Mixtis satis eluceat, & diuturnis documentis pateat, doctrinaeque expertes non sint, mutum eorum industria Indi adiuvari promoverique poterunt, cum non solum sermones, verum res etiam ipsorum, & norint, & ament, ut bene advertit Acosta d. cap. pag. 415. subijciens: Quod valde scrupulose natales eorum repudiandi non sunt, atque odio, & iniuria (quod a multis non recte fic) prosequendi, qui patre Hispano, matre Inda prognati sunt; fieri enim potest, ut inter istos quoque mixto genere Timotheus quispiam sit patr: Gentili, matre Iudaea ortus, utilisque Evangelico operi reperiatur, qui caeteros quoque meritis, & laude praecellat, &c. Quod [sect. 40] etiam tradit Fr. Greg. Garcia Dominicanus de Indor. orig. pag. 441. inquiens, saepe contingere, ut tales mixti generis homines bonis moribus litterisque & ingenio prediti sint, & quod eapropter ad honorisica quaevis Reipub. munia admitti solent: Garcilassus quoq; Inca [sect. 41] ex matre Inda, & Hispano patre prognatus, multis exemplis, & argumetis eade causam defendit in epistola, quam scripsit ad Criollos, & Mestizos Peruanos, quae praefigitur in princ. 2. par. comment. Peruan. Sed nullus id elegantius prosequitur, [sect. 42] qua doctus pariter, ac nobilis Magist. D. Emanuel Sarmieto de Medoca, in aureo illo libello, cui titulu fecit, Militia Evangelica, ubi c. 13. & seqq. de conversione Iaponiorum, & Sinensium ages, probat, in ea parum progredi posse, donec ex eisde indigenis Episcopi, & Sacerdotes eligatur, tum propter idiomatis patrij peritiam, tu etiam, quia cum ex eadem natione sint, & ijs, quibus praedicare student, amicitia, necessitu dine, & morum paritate coniuncti, loge facilius, quae domesticis suis evangelizaverint, suadebunt, & verbo, ac exemplo vitae, eorum animis insinuabunt. Ad quod probandum inter alia adducit [sect. 44] locum D. Petri epist. 1. cap. 3. 1. ubi mulierum Christianarum conversationem multu prodesse inquit: Vt etsi qui non credunt verbo, per eam sine verbo lucrifiant: & Isai. cap. 56. 3. Et non dicat filius advenae, qui adhaeret Domino dices: Separatione dividet me Dominus a populo suo, &c. & Psal. 86. Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei. Memor ero Rahab, & Babylonis scientium me ecce alienigenae, & Tyrus, & populus AEthiopum, hi fuerunt illic. Et dato, [sect. 45] quod Indos propter sui abiectione, ab his officijs, & ministerijs removeamus, non debent alij mixtum sanguinem habentes facile ob hanc solam causam repelli, si in alijs aptos esse costiterit. Nam ubi tales [sect. 46] evadunt, ipse D. Paulus, qui Neophytos ordinari vetuit (ut diximus in cap. praeced.) plures Neophytos ordinavit, ut patet in Timotheo, qui recenter conversus creatus fuit ab Apostolo Episcopus Ephesinus, ut habetur in Martyrol. 24. Ianuarij. Et in Tito, qui statim post relicta Gentilitatem Cretensi Ecclesiae praefuit, eod. Martyr. 4. Ianuar. Et in Publio, qui in Atheniesi Pontificatu D. Dionysio Areopagitae successit, eod. Martyr. 21. Ianuar. qui & ipse Dionysius ad eande dignitatem paulo post suam coversione ascendit: & Onesimus servus, & fugitivus Gentilis, factus Christianus, in Epheso Timotheo successit, Martyr. 16. Febr. idemq; cotigisse videmus [sect. 47] in DD. Ambrosio & Augustino, maximis Ecclesiae luminibus, & in multis alijs, quos refert Torrentius in tract. de resid. Episc. & D. Ambr. lib. 10. epist. 82. quae habetur [sect. 48] in cap. Neophyt. dist. 6. & lib. 3. Hexam. c. 13. Vbi obiectioni, quae fieri poterat [sect. 49] exemplo agrestium arborum, que dulcibus inseruntur, responder; sic ad re nostram accomodatissime inquies: Quo monemur velut aenigmate naturae, non refugere eos, qui a fide nostra, & consortio separati sunt, eo quod Getilis quis fuerit acquisitus. Quo gravior fuerit assertor erroris, eo vehemetior possit esse defensor fidei. Et haec quidem procederent, [sect. 50] quavis Mestizos Neophytos esse concederemus, cum tame re verä iam Neophyti dici non possint, ut bene advertit Zapata d. tract. de iust. distrib. 2. par. c. 11. n. 3. & 11. Licet in quodam Brevi Greg. XIII. 21. Septebr. ann. 1591. relato a Fr. Ioan. Bapt. in suis advertentijs confess. 1. par. in tabula, verb. Mestizos, declaraverit, [sect. 51] eos Neophytos ceseri debere, quoad effectum, ut Religiosi Societatis Iesu, & alij in Indiarum partibus comorantes possint cum illis ad matrimonia in tertio, & quarto gradu, alias prohibitis, dispensare. Quod tamen (ut ipse Auctor ibidem resolvit [sect. 52]) non est trahendum ad alia privilegia Indis concessa, veluti non ieiunandi, velpauciores festivitates observandi, quia cum hec privilegia personalia sint, ultra casus, & personas, quas exprimunt, extendi non possunt, cap. porro, de privileg. cap. privilegia, dist. 3. Navarr. lib. 1. cons. tit. de temporib. ordin. cos. 1. Veracruz in speculo coiugior. 2. par. art. 43. & Ledesma in summ. de Sacram. diffic. 36. de matrim. Sed licet haec ita se habeant, [sect. 53] quia tamen periculo saepe compertum est, plerosque ex istis Mestizis, vel Mulatis, corruptis moribus esse, & Indis valde nocivos, pluribus schedulis cautu est, ut inter eos vivere non sinantur. Sed potius [sect. 54] ad Hispanorum urbes, vel alia oppida, quae ex ipsis formentur, redigantur, & ut ad serviendum, vel alia officia discendum, copellatur, & ut arma habere, vel portare non sinantur. Et ut [sect. 55] mulieres Mestizae, Hispanis matrimonio copulatae, in causis adulterij, eisde, quibus aliae, legibus iudicetur; quae schedulae reperiutur in 4. tom. impress. pag. 342. & seqq. Et ultra eas [sect. 56] extant aliae noviores 7. Febr. an. 1608. ad Peruanos Proreges D.D. Ludov. a Velasc. & March. Montisclarium directae, quae nimis augeri referunt numerum Mestizorum, Mulatoru, AEthiopumque liberorum, & servorum, & aliorum, quos Zambahigos vocant, hoc est ex AEthiopibus, ac foeminis Indis, vel e contrario prognatis: iubentque, ut Proreges videant, ne Respublica aliquid periculi, vel incommodi ex hac hominum colluvione percipiat. [sect. 57] Quod sane iuste timeri potest, ut alias dixi sup. hoc lib. c. 4. ex. n. 103. & aliquibus exemplis similibus ostendit Athenaeus lib. 6. Dymnosoph. c. 7. in fin. praesertim si isti otiosi vivere sinantur, & peccatis, ac vitijs, in quibus concepti sunt, alia accedant, quae ex prava eorunde natura, & educatione proveniunt. Quamobre licet in ordinationibus D. Pro[sect. 58]regis Peruani D. Franc. a Toleto nullum his tributum, nullumque servitium personale iniunctum fuerit; postea tamen per noviores schedulas ann. 1609. 1612. & 1619. & per illas famigeratas, quas vocant servitij personalis, ann. 1601. §. 16. & ann. 1609. §. 2. & alias qua plures iussum est, ut tributa persolvant, & ut Proreges curent, ut servitijs quoque personalibus, & praesertim Potosiensibus argenti fodinis, alijsque metallorum operationibus applicentur. Quod quidem [sect. 59] in tributis in aliquibus Provincijs (licet exiguo cum fructu) executioni mandatum est. Quodvero [sect. 60] ad servitia, & sodinas pertinet, nullibi hucusque receptum, nec praxi admissum vidi, vel audivi, licet sint plures schedulae, quae id iusserint, de quibus egi sup. cap. 15. & 16. Quin potius his diebus ad me delatus est libellus Religiosi, & docti Patris Fr. Bernardini de Cardenas, cuius iam sepe mentionem feci, in quo hunc articulum inter alios pertractat. Et miseram sortem Indorum graviter dolet, [sect. 61] quia soli, & infirmi totum Regni podus portare cogantur, Hispanis, & Hybridis interim male feriantibus, & in eorum miseria ludentibus. [sect. 62] Cum tamen metallorum operatio validiores alioqui, & robustiores istorum lacertos requireret, & ut ita militiae, & alijs Reipublicae laboribus assuescerent, ut Georg. Agricol. lib. 1. de re metallica his verbis scribit: Metallica plebs, nec vilis est, net abiecta, etenim nocturnis, aeque, ac diurnis vigilijs, & operibus excitata, habet duritie corporis immanem: facillimeque, cum res postulat, labores, & munera militiae sustinet, quippe quae consueta ad multam noctem vigilare, tractare ferrameta, fossas ducere, agere cuniculos, machinas fabricare, onera ferre, quocirca reimilitaris periti eam non modo urbanae plebe praeferunt, sed etiam rusticae. Et sane [sect. 63] cum non debeat habere plus castitate luxuria, ut alias inquit Imperat. in Authent. de restitut. & ea quae parit in undecimo mense, & ibi gloss. verb. Castitate, nescio quo iure prudentissimus ille Prorex, [sect. 64] Indos, qui ex legitimo matrimonio nascuntur, tributis, & servitijs subiugaverit, spurios autem, & adulteros Mestizorum, vel Mulatorum, & similium foetus, immunes, vagos, liberosque reliquerit. Nam in his [sect. 65] matris, non patris conditio spectari solet, cum nec patrem habere intelligantur, quoniam is incertus est, l. vulgo, D. de stat. homin. §. 51. advers. Inst. de nupt. cum similibus. Et vel ea de causa [sect. 66] durioribus tributis, & servitijs gravari deberent, ut Hispani ab eiusmodi congressibus arceantur, videntes, filios ex eis procreatos, gravia onera subituros, l. isti quidem, D. de eo quod metus caus. & Indae ipsae tantopere Hispanorum concubitum non appeterent, nec ex eorum prole gloriarentur, ob id, quod immunis nascatur. Quod efficit, [sect. 67] ut proprios coniuges deserant, & odio, aut despectui habeant, ubi Hispano aliquo amasio potiuntur, & ut pro legitima, & Reip. utili sobile, hac furtiva, & adulterina, & inutilis, ac plerumque nociva redunder. Quinimo, & frequenter contingit, ut filios legitimos ex Indis natos ad parietem allidant, vel fame, vel nuditate perire sinant, Mestizos autem totis conaribus, ac facultatibus alant. Quod [sect. 68] eas tuta conscientia facere non posse, merito resolvit Zurita quaest. 28. cum vel solo naturali iure inspecto, eius aequitas postulet, [sect. 69] ut legitimorum maior ratio habeatur, quam illegitimorum, ut praeter alios docet D. Thom. in. 1. 2. q. 95. art. 4. & in 2. 2. q. 44. art. 8. & q. 79. art. 2. Cassan. in Catalog. par. 11. consid. 15. per totam, Gregor. Lup. in l. 2. tit. 15. par. 2. gloss. magna, quaest. 8. ubi plura congerunt contra naturales, & illegitimos, & [sect. 70] quod cum legitimis non debeant comparari, nec ad unam mensam sedere, & Fortunius Garcia, omnino legendus, in tract. de ult. fin. a num. 89. usque ad 96. ubi, quod [sect. 71] si lex legitimaret omnes naturales, vel eos legitimis exaequaret, esset iniqua. Quod ubi accidit, in memoriam revoco illud, quod [sect. 72] de coccygis, sive cuculi pullo, tradit Plin. lib. 10. cap. 9. qui cum sit nothus, tamen legitimos devorat, unaque matrem ipsam. # 2 D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM OCCIDENTALIVM Ivre, sive Gvbernatione LIBER SECVNDUS: In quo de Commendis Indorum. # 1 CAPVT PRIMVM. De Commendarum nomine, origine, & reformatione: & de causis, rationibus, & exemplis, quibus hodiernus earum usus innititur, & ab impugnationibus, & obiectionibus Chiapensis Episcopi vindicatur. SVMMARIVM CAPITIS PRIMI. -  1 VSVS communis loquendi magis attendi debet, quam propria significatio. -  2 Novis rebus inventis, nova quoque vocabula adinve nienda sunt. -  3 Commendarum, & Commendatariorum nomen non est improprium, & unde originem traxerit & num. seqq. -  4 Commendae Indorum, qua forma, & fine a Columbo, & alijs Gubernatoribus antiquitus fieri coeperint? -  5 Commendare verbum interdum significat idem, quod deponere, & frequentius alique commendatum habere, & in suam fidem, & tutelam accipere. -  6 Commendatarij Indorum dicuntur vulgo Encomenderos, & quare? -  7 Commendati, & Recommedati, vel Affida ti, qui dicantur, & quare in Regno Neapolitano? -  8 Commendarum antiqua forma Indorum libertatem infringebat, & alia damna eis inferebat, & ideo prohibita fuit. -  9 Chiapensis Episcopus scripsit tractatum contra Commendas Indorum, & de eorum danis. -  10 Commendarum super abrogatione, vel con tinuatione saepe, & varie actum, & provisum fuit, & quare? & num. 16. -  11 Principio uno illicito dato, plura inconvenientia sequuntur. -  12 Iuris, & rationis a Regulis, quae discedunt, modo hac modo illac fluctuant. -  13 Reges nostri Pijssimi quantum semper curaverint Indis favere, & Commendas eis damnosas tollere. -  14 Commendis Indorum nova tandem forma praescripta fuit, eorum libertti, & saluti in nullo contraria, & qualis? -  15 Commendatarijs Indorum, quae onera iniungantur, remissive. -  16 Commendarum originem, historiam, & refor mationem, quae schedulae, & Auctores referant. -  17 Chiapensis Episcopi obiectiones, contra usu Commendarum, locum non habere in novis, & reformatis, ostenditur. -  18 Indi non fiunt servi, imo nec vassalli Hispanorum, attenta nova commendarum forma. -  19 Princeps recte potest alijs tribuere tributa, vel alia iura, quae ipse percepturus esset. L. delegare 13. D de novation & aliae similes explicantur, ibidem. -  20 B. Gregorij locus refertur, usum Sardiniae, nostris Commendis similem, referens, & probans. -  21 Feudatarij, & Barones ubi Regalia colligunt, ex Regia concessione, perinde est, ac si Princeps colligeret. -  22 F. Alfonsus a Castro consultatio refertur, super validitate, & perpetuitate harum Co mendarum Indorum. -  23 Legis Agrariae intentio, & cur eius executio suspensa fuerit. -  24 Vitium, quod tolli non potest sine maiors damno, vel periculo, dissimulandum est. -  25 L. 12. tit. 10. lib. 5. Recop. quae donationes Indoru fieri prohibet, qualiter intelligatur? -  26 Lex una, ex illis, quas novas vocarunt, anni 1542. quae Cominendas Indorum probibuit, revocata fuit. -  27 Indurum vassallagium, aut proprietas, vel loca, aut oppida Indiarum, donari non possunt, & quando in hoc dispensatum. -  28 Ioan. Matienzi verba referuntur circa explicationem legis 12 iit 10. lib. 5. Recop. -  29 Commendae reformatae, ex tribus causis, & retionibus iustificantur, & quae illae? -  30 Indorum tutela, & instructio in fide a Comendatarijs exigitur. -  31 Homines nobiles, & strenui milites in Indijs, adearum defensionem, mediantibus Indorum Commendis, conservantur. -  32 Conquisitorum, & aliorum bene meritoru remuneratio mediantibus Indorum commendis consequitur. -  33 Indos Hispanis commendari ad instructio nem in Fide, & vita politica, ex primitivae Ecclesiae moribus originem trahit. -  34 Homines prudetiores sunt veluti lex hebetioribus. -  35 Graeci ob ingenij praestantiam, de qua gloriabatur, se aliorum dominos esve putabant, ex Euripide, & Sophocle. -  36 Homines rudes, & imbecilles, saepe se alijs in servitium dare soliti sunt, a quibus tueantur, & sustent entur, & exemplum in Marianaynis, ex Athenaeo. -  37 Clientibus, uti servis utebantur Thessali, & Athenienses, & de nominibus eorum, & vassallis servitutis Regni Aragoniae. -  38 Atheniensibus se inclientelam dare debebant, qui cives non erant, sed inquilini, & iudicium de hac re. -  39 Patronorum, & clientum institutio, & obligatio apud Romanos qualis? ex veteri Romuli lege. -  40 Patroni olim dicebantur advocati, & ipsu ius patronatus advocatio, & de advocatijs feudalibus, remissive. -  41 Comedatarij Indorum, & Barones vassalloru, appellari possut Patroni, vel susceptores eorum, secundum Acost. & Callist. Remir. -  42 Patroni etymologia, ex D. Isidoro, & alia bistorialis, ex Plutarcho. -  43 Patronus cur dicatur advocatus, manumissor, procarator Caesaris, & Ecclesiae benefactor? -  44 Patroni dicebantur, qui nationes debellatas in fidem, & clientelam suam recipiebant. -  45 Novus Orbis conservari non posset, nisi illius Coquisitores in eo permanerent, & re munerarentur. -  46 Parta tueri non est minor virtus, quam quaerere. -  47 Conquisitores, & alij strenui milites Commendarum titulis, & veluti vinculis in Novo-Orbe retinentur. -  48 Romani qualiter emeritos milites in Provincijs subactis, agris donarent, & alijs modis remunerarent? -  49 L. in agris, de acq. rer. dom. l. item 15. §. ite si forte. D de reivind. l. Lucius 11. D. de eviction & l. 1. & aliae, C. de fund. Limitro. lib. 11. expenduntur, & illustrantur. -  50 Reges nostri non poterant benemeritos in coquisitione, populatione, & pacificatione Indiarum remunerari, si eisaem Commendae Indorum non ssignarentur. -  51 Novi Orbis provinciae, ut plurimum, ipsorum ducum, & Conquisitorum expensis, & absque aliquo Regum sumtu detectae, & adquisitae sunt. -  52 Milites Romani per plures annos sine stipendio aliquo suis sumtibus, & expesis militarunt. -  53 Solidati quando, & quare dici coeperint milites? unde vox Hispana Soldados. -  54 Conquisitores Indiarum, & eorum filij iuste queri possent, si nullis praemijs, & commodis in illis remunerarentur. -  55 Militia exprobrata creditur, quae irremunerata transitur, & qualiter equi etiam praemijs afficerentuir? ex Cassiod. -  56 Militari periculo, & sudore parta, hominibus charissima esse solent. -  57 Reges hispaniae suo munert, & officio non satisfacerent, si benemeritos in Indiarum conquisitione praemijs, & honoribus non condecorarent. -  58 Praemia bene merentibus tribui, est unus ex praecipuis effectibus legis, ac Regis. L. & virtutum, C. de stat. & imag. & similes illustrantur, ibid. -  59 Bene merentibus praemia praebere, non solum naturali ratione, verum & instinctu tenemur. L. sed si lege, §. consuluit, D. de petit. haered. l. Attilius Regulus, D. de donat. & similes, expenduntur, & exornantur, ibid. -  60 Remunerationes benemeritorum omnes nationes quantumvis barbarae concorditer admittunt, ex eleganti loco Senecae. -  61 Regum remunerationes, & beneficia plenissima, & cumulatissima esse debent. -  62 Benemeritos plenissime honorandos, & remunerandos esse, nullae leges enixius, & attetius caverunt, quam nostrae septe partitae. L. 3. tit. 1. par. 1. l. 1 & per tot. tit. 27. l. 1. & 23. tit. 21. l. 3. tit. 10. par. 2. & l. 51. tit. 18. par. 3. quae agunt de remunerandis benemerentibus, expenduntur, & illustrantur, ibid. -  63 Gratia pulera merito dicitur, quae benemerentibus conceditur, & verba Greg. Lopez. -  64 Remuneradi benemeritos praecisa obligatio, a quibus Auctoribus tractecur, & asseratur. -  65 Donationes nullae in remuneration servitiorum factae, immensae videri debent. -  66 Benemeritorum praemia in similium gaudium redundant. -  67 Facta egregia cum praemijis non afficium serviad deteriora hominess invitantur, & quare? ex Scip. Amirato. -  68 Remuneratio meritorum iustum dominantis prodit Imperium, ex Cassiod. -  69 Beneficia sunt, quae Regna sublimant. -  70 Principis, & fisci augmentum in remuneratione vassallorum consistit. Auth. ut uyd, sine quoquo suffrag. §. Cogitation igitur, collat. 2. expenaitur, & illustratur, ibid. -  71 Reip. Unicum fundamentum eftt benemeritorum remuneration. -  72 Militibus magna aliqua perficientibus praemia, & privilegia magna omnia Regna. & Respublic a concesserunt. -  73 Alexadri Magni, Pyrrbi, & Alfonsi Regis Aragonij cura, & liberalitas in remunerandis egregijs militum factis refertur. -  74 Israelitica Tribus qualiter sortitam fuerint terram Promissionis, quam ipsae debellaverant. -  75 Feudorum occasio, origo, & intention, & unde coeperint? -  76 Feudi etymologia, & alia de feudis, remisfive -  77 Hispaniae Reges qualiter se babuerint in remunerandis Ducibus, & Arenuis militibus, qui eam a Mauris vindicarunt. -  78 Hispaniae Proceres. Titulati, & Domini vassallorum, & Maioratuum unde originem babuerint? -  79 Commendatarij Indorum adinstar dominorum vassallorum Hispaniae creati sunt, ex Acosta. -  80 Maioratus Hispaniae adinstar feudoru fundati videntur, & de his adillos regulariter argumentari licet. -  81 Commendarum causas, & coquisitorum Indiarum, remuneration plures schedulae Regiae, & plures etiam Auctores probant, qui referuntur. -  82 Gregorij Lopez verba referuntur Hispanos laudantis ob detectionem, & conversionem Novi-Orbis. -  83 Oratio Caroli Magni ad milites suos refertur, & primis Indiarum Conquisitoribus accommodatur. -  84 L. 1. & 23. tit. 21. par. 2. pro praemijs, & honoribus, Coquisitoribus debitis, expenduntur. HIS, quae de servitio personali, & tributis Indorum superiori libro tractavimus. Cogrue subnectitur disputatio de Commendis eoru, quae in his ptovincijs usitantur, & peculiaribus quibusdam, ac veluti municipalibus legibus moribusq reguntur. Nec verebor hocverbo uti, quod iam pridem receptum invenio, [sect. 1] cum, comunis ufus loquendi magis attendi debeat. Quam propria significatio, ut in simili pluribus relatis probat Covar. 3. Variar. cap. 5. n. 1. Simanc. de primog. Lib. 2. cap. 10. Mantica de conienct. ult. volunt. lib. 3. tit 8. ex num. 1. & de ambig. convent. lib. 1. tit. 3. n. 10. & lib. 2. tit. S. ex num. 1. & Ego in 1. tom. lib. 1. c. 4. num. fin. ubi cum Quintiliano trado, utendum verbo, ut nummo, cui publica forma fit. Maxime [sect. 2] cum inventis novis rebus, nova quoque vocabula adinvenire liceat, iuxta vulgare dictum Ciceron. lib. 1. Academ. quaest. qui etia tradit lib. 1. offic. Sermone eo uti debemus, qui notus sit nobis. Et hoc [sect. 3] de quo agimus, licet novu videri possit, non tamen ineptum, nec improprium sit: cum ex re ipsa, quae gerebatur, occasionem assumserit, & eo in simili uti videamus Rubr. & tex. in. l. 8. tit. 6. lib. 1. Recop. ubi dicitur, quod Rex noster tantum est, Comendero de lo Abadengo, i de sus ciudades, i villas, i lugares, &c. Est quippe sciendum, [sect. 4] quod ubi primum primae Indiarum insulae a Christophoro Columbo luftratae, & colonijs Hispanorum illu stratae fuerunt, cum multi ad eas, divitiarum cupiditate allecti, confluerent, & praedictae infusae eo tempore plurimis Indis abundarent. hi inter Hispanos distribui coeperunt, ut ipsis in agrorum cultura, auro, & argento quaerendo. & legendo, & in alijs demesticis. & necessarijs ministerijs inservirent. Idemque postmodum Nicolaus Ovandus, & alij Gubernatores continuarunt. Et ad Novam-Hispaniam, Iucataniam, aliasque continentis provincias, postea detectas, extenderunt Ferdin. Cortesius, Francis. Montejus, & alij Duces, a c Gubernatores: mandata Regia, quae contrarium praecipiebant, aliter quam oportebat, intelligentes, vel ob personarum, & provinciarum conditionem, non observantes. Et quoniam Indiad certum tempus, & ad beneplacitum Regis, vel Gubernatorum concedebantur; ipsisque Hispanis, eorum in Fide instructio, suavisque, & benigna tractatio valde commen labatur, ta 1s disftributio Commendae nomen accepit, & qui Indps accipiebant, Commendatarij dicti sunt, vulgo Encomenderos, a Latino verbo Comendo, [sect. 5] quod interdum idem significat, quod deponere, l. at si quis 14. §. impensa, D. de religios. & sumt. funer. l. Lucius 24. & l. Publia 26. in princip. D. depositi, 1. 5. & 9. C. eodem, l. commendare l. 86. D. de verb. fignif. cum alijs, quae ultra Alciat. Forner. Brechaeum, & Goeddaeum ibid. tradit Cuilac. lib. 2. obs. cap. 17. & Raevard. lib. 1. coniectan. cap. 14. Et frequentius, a; oqie, sibi commendatum habere, & in fidem suam, ac tutelam recipere, l. si is qui re 66. §. si tu Titium, D. de furt. l. Thais 41. §. haerede, D. de fideicom. libert. l. si vero 12. §. cum quidam, D. maadat. & apud Terent. in Eunucho act. 4. scena 2. Ego me tuae commendo, & committo fidei. Quam [sect. 6] ultimam significationem sive dicti verbi derivatione in nostris terminis probat Acosta lib. 3. de procur. Indor. salur. cap. 10. ad. medium, inquiens, hos susceptores Indorum Encomenderos fuisse vocatos; Pro cura, ac provedentia, quam gerere debebant bominum suae fidei, ac tutelae commissorum. Et invenio [sect. 7] similem vocem ob consimilem consuetudinem in Neapolitano regno reperiri, in quo Commendati, & Recommendati dicuntur, non ijdem, qui vassalli, fed tantum, qui se in alicuius potentioris fidem, & tutelam receperant, qui & Affidati vocantur, ut constar ex eiusdem Regni constitutionibus lib. 3. tit. 7. ibi: Vt in terries demanij nostri, nulli omnino liceat affidatos, vel recommendatos habere: & observar Prateius & Kalinus de verb. iur. verb. Commendati, & latius Martin. Magerus de advocatia armata, cap. 9. nem. 692. pag. 404. ubi tractar, Recomendari quinam dicti, & ad quid obligati? Sed eiusmodi [sect. 8] Indorúm distributiones supra dicto modo fiery solitae, plura statim dana, & inconvenientia detegere coeperunt, quoniam Indorum libertas infringi videbatur, quam semper Reges nostri Pijssimi summopere curarunt, ut saepe probavi, & quia Commendatarij, magis devitiarum cupiditati, quam Indorum saluti, & doctrinae intendebant, & consulebant; atque ita eos. supra modum vexabant, & pecudum instar laborare faciebat. Vnde plures absumti tuerunt, [sect. 9] ut latissime refert, & dolet Episcopus Chiapensis in peculiari tractatu, quem Hispano sermone concra has Commendas scripsit, ubi exorditur, peius per eas Indis consultum fuisse, quam si laemonibus commendarentur. Quapropter [sect. 10] de eis tollendis, & abroganlis saepissime actum, & cautum, fuit, & praesertim in instructionibus Didaci Velazquez ann. 1518. & Ferdinandi Cortesij ann. 1523. quae habentur in 4. tomo impress. pag. 248. vers. Otrosi. Vbi enumerates Indorum vexationibus, & alijs damnis, quae ex his Commendis proveniebant, inquit: Que aviendose mandado platisar sobre ello a los del Consejo, y a Teologos Religiosos, i personas de muchas letras, i de Buena I santa vida, parecio que Nos con buenas consciencias (pues Dios nuestro Senor crio a los Indios libres, i no sujetos) no podemos mandarlos encomendar, ni hazer repartimiento dellos a los Christianos, i as si mandamus no se hagan, i se quiten los hechos. De qua prohibition agit, praeter alios Remefalius in histl. Guatem. lib. 7. cap. 11. quod tame statim per alias schedulas comperendinari iussum fuit, propter urgetes, & enixas ipsorum gubernatorum, & Hispanorum reclamationes, qui aliter, nec sibi, nec Indis consuli posse causabantur, & brevi has Indiarum provincias deserendas, ac depopulandas, si servitia, quibus assueverant, quibusque omnino egebant, admerentur. Quo vel solo exemplo [sect. 11] intelligere possumus, quam sit verum ac certum id, quod Imlperator scribit in auth. ut iudices sine quoquo suffrag. §. considerantes, & ibi glos. verb. Illicito, nimirum, uno principio illicit dato, plurima mala sequi. Et quae [sect. 12] a recti iuris, & rationis regulis discedunt, modo hac modo illac fluctuare, ut praeclare ostendit Andr. Canonher. in Aphorism. polit. pag. 705. ex Veleio Paterculo lib. 2. & Nat. Comite lib. 26. hist. sui temp. ubi ita rectissime inquit: Qui semel a recto tramite prudentiae, & aequitatis declinaverint, modo hac, modo illac fluctuent, necesse est; nec ibi consistunt exempla, unde coeperut, sed quamlibet in tenuem recepta tramitem, latissime evagandi sibi licent am sumunt, & ubi semel a recto deerratum est, in praeceps itur. Veru [sect. 13] insignis, & assidua Regum Nostroru pietas, & Indorum tuedorum, & in naturalem libertate asserendorum cura, & solicitudo, haec omnia tandem reformavit, & rationibus, ac difficulttatibus, quae hinc, & inde adducebantur, consideratis, eam viam elegit, [sect. 14] ut in insulis & provincijs antea detectis, & in Peruanis, quae tuc teporis Fracisci Pizarri, & lociorum industria detegebatur, & in alijs, quae postmodum lustrari, & a nostris coli contigeret, Indi Hispanis nullo modo taquam servi, nec sub servitij personalis titulo, aut iure commendarentur: sed certa tantum Indis, & definite quantitas assignaretur, quam tribute nomine Regi praestare deberent, haecque de eiusdem Regis voluntate, a Gubernatoribus, qui ad id expressa facultatem haberent, primisillis earundem provinciaru detectoribus, & coquisitoribus, alijsque bene merentibus applicari, & distribui posset, pro iporum, & alterius haeredis vita, iuxta praescriptam in lege successionis formam, de qua inferius agemus: & [sect. 15] cum onere, ut eosdem: ributarios Indos, sibi Catholica cto modo commendatos, in Fide Catholica instrui curarent, liberaliter exhiberent, atque ab aliorum iniurijs defenderent, & ut Regi ipsi fidelitatem iurarent, Regnique defensioni, & tuitioni, ubi opus esset, instar vassalorum feudalium, assisterent, ut [sect. 16] colligitur ex plurimis fchedulis, provisionibus, & instructonibus Regijs, quae congeruntur in 2. tom. impress. ex pag. 183. cum multis seqq. Quae originem, progressum, excessum, & reformationem dictarum Commendarum, eo quo retuli modo, recensent, & simul ostendunt, quam varle, & sibi invicem contrarie, pro temporum, & relationum varietate, super hoc articulo consultationes, & decisions emerserint. De quibus Ego etiam aliqua praelibavi sup. lib 1. cap. 1. & 2. & plurima ad earum Commenlarum historiam pertinentia scribit Episcop. Chiapen. in d. tract. Gomera in hist. Indiar. 2. Par. Cap. de los Conquistadores, Ioan. Matienz. in. tract. M.S. de moderat. Regn. Peru, 1. par. capl. 12. & in commentarijs ad 1. 12. tit. 10. lib. 5. Recop. Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 10. & 11. Anton. de Herrera in hist. general. Indiar. decad. 1. lib. 3. cap. 13. 16. & finali. & lib. 4. cap. 12. lib. 5. cap. 11. lib. 7 cap. 10. lib. 8. 12. lib. 10. cap. 12. & decad 2. lib. 1. cap. 11. lib. 3. cap. 8. lib. 5. cap. 2. lib. 10. cap. 2. & decad. 3. lib. 4. cap. 3. & 8. Lib. 5. cap. 1. lib. 3. cap. 10. 14. & 15. lib. 9. cap. 2. lib. 10. cap. 10. & novissime, & diligentissime (post haec scripta) Anton. De Leon in lib. Nuper Hispano sermone edito, cuititulum secit, De las confirmaciones Reales, 1. par. cap. 1. per totum. Quibus ita praeiactis, primo colligere possumus, [sect. 17] tractatum illum Episcopi Chiapensis, qui tantopere nationis nostrae mulis placet, ubi adversus has Commendas invehit, & eorum damna recenset, de primis quidem illis, quae Regibus nostris inscijs, imo & invitis, & repugnantibus, introduci coeperunt, intelligendum esse. Nam viginti rationes, quas Chiapensis expendit, eotendunt, quod Indi libertate privantur, multis damnis, aeru nis, & iniurijs afficiuntur, & in Fide CatholiCa non instruuntur. Quae plane cessant, attenta, & inspecta nova forma in eisdem Commedis assignata, & ultimis mandatis Regijs omnino servari iussa. Nam iuxta eam [sect. 18] Indi non fiunt servi, nec vassalli Hispanorum, sed liberi, & sub dominio, & protectione Regis manentes, tribute, quae eidem iuste praestare debuerant, ex ipsius mandato, & delegatione Commendatoribus pendunt, a ouibus vicissim tutelam, ac protectionem accipiunt, & Parochum, sussicieti mercede remuneratum, qui eosdem Indos in spiritualibus regat, & instruat. Quod in se nullam duritiem, vel iniquitatem continent, si Commendatarij tales sese exhibeant, quales fide iurata profitentur. cum [sect. 19] manisestum sit, licere Principi, alijs attribuere, quae ipse percepturus esset, 1. delegare 13. D. de novat. & delegat. §. plane, Inst. de inut. stipulat. Cum alijs traditis a Connano lib. 6. Comment. Cap. S. Medices in tract. de novation. Par. 1. q. 1. num. 2. Rota Genuens. decis. 19. num. 7. & in nostris terminis ex comunis Iurisrudentum, & Theologorum opinione, resolvit Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salut. Ioann. Matienz. In d. 1. 12. tit. 10. lib. 5. Recop. Ant. de Herrera d. hist. gener. Ind. decad. 1. pag. 323. & Ant. de Leon, omnino videndus, d. lib. de confirmat. Regijs. 1. par. cap. 18. & seqq. Ubi sigillatim. & erudite omnes Chiapensis obiectiones refert, & refellit. Pro quibus facit [sect. 20] Beati Gregorij insignis auctoritas ab eodem Acosta perpensa, lib. 3. Registri, epist. 23. ubi. nobiles quosdam viros Sardiniae scribens, eosque commode admonens, quid deberent praestare subditis sibi commissis? (& quidem infidelibus adhuc) & quid ob eam rem percipere ab illis possint? sic inquit: Ad hoc quippe vobis illi comissi sunt, quatenus & ipsi vestrae utilitati valeant ad terrena deservire, & per vestram providentiam eorum animabus ea, quae sunt aeterna, prospicere. Et Ego addo Camill. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. cap. 13. num. 23. & cos. 1. centur. 1. ubi in simili, cum Innoc. Capic. & alijs advertit, [sect. 21] quod Barones, ac feudatarij, & benesiciarij, ubi privilegium habent, tribute, poenas, & mulctas percipiendi, in locum Regis, aut Principis concedentis succedere, & subrogari dicuntur. Et consilium [sect. 22] manuscriptum eruditissmi Patris Fr. Alfonsi a Castro, quod apud me habeo, qui cum Londini ageret 13. Ianuar. ann. 1558. & ut apparet rogatus fuisset, an posset Rex noster has Indorum Commendas vendere, vel in perpetuum concedere? respondit, quod quamvis Episcopus Chiapensis, ut omnino cessent, & tollantur, d. tractatu suadet, ipse tamen, earum conditionibus inspectis, & damnis, & seditionibus, quae ex abrogatione timeri possent, in ea sententia est, ut permitti, & conservari possint, & debeant, imo & vendi, aut perpetuari, si id oporterevisum fuerit, de quo dicam infra cap. 30. ubi huius consilij iterum memini num. 10. Et adducit [sect. 23] exemplum legis Agrariae, & quae circa eam scribit D. August. lib. 2. de de civitate Dei, cap. 24. cuius iam alio loco meminimus. Et potuit allegare text. in c. denique, ibi: Relinquendi sunt, 4. distinct. cap. comessationes 44. dist. cap. non potest 23. quaest. 4. quibus probatur, [sect. 24] quod quando aliquod vitium inolevit, nec tolli fine periculo potest, quia eo sublato, subditi ad deteriora prolaberentur, vel maius periculum reipub. immineret, sub quadam dissimulatione debet permitti. Quod bene prosequitur Pettus Ravenas in tract. de consuet. sect. 1. nem. 27. & Iacob. de Graffis cons. 12. de pooeniten. & remis. nu. 2. & illustris. Archiepiscopus Bracharensis Acuna in notis ad d. cap. denique, num. 5. pag. 32. Secvndo, ex eosdem principijs inferri potest explicatio, & praxis ad textum alioqui difficilem, & supra dictis valde contrarium in [sect. 25] l. 12. tit. 10. de las donaciones, lib. 5. Recopil. quae ita inquit: Mandamos que de aqui adelante ninguna merced se haga a persona alguna de Indios. Hae enim lex debet intelligi, attento tempore quo prolata fuit. Tunc enim ob instantes Episcopi Chiapenss, & aliorum piorum virorum animadeversiones, in Curijs Matritensibus anni 1 5 2 3. id petitum fuit, quod in d. lege conceditur, licet non fuerit observatum, & posta latae fuerunt illae leges, quas novas vocant, ann. 1 5 4 2. inter quas [sect. 26] una, has Commendas Indorm penirus cessare, & radicitus extirpari iubebat, Indosque antea donatos, & distributos ad Regiam Coronam reduce, ut habetur d. 2. tomo, pag. 191. & seqq. Caeterum cum haec lex, reciamantibus Indiarum incolis, & multa con tra eam obijcientribus, fuerit revocata per aliam, ann. 1 5 4 5. quae extat eod. 2. tom. pag. 197. & tandem nova, & aequitati conformis Indos commendandi norma (quam retulimus) constituta: revocata quoque hac in parte censeri debet d. l. Recopilationis, ut bene advertit Matiencus ibidem Vel [sect. 27] est restringenda, aut intelligends, ut solum procedat, quando proprietas, & vassallagium ipsorum Indorum conceditur, & donator. Hoc enim Reges Nostri plurimis schedulis, & provisionibus se nequaquam facturos promiserunt, & iurarunt; neque in totum, aut in parte quicquam de Indearum Demanio in alium alie. naturos, ut constat ex reiatis in 1. tom. impres. pag. 58. & seqq. & a me latius in tract. de praecedent. num. 62. Quamvis in hoc etiam cum Marchione Cortesio & Pizarro, & novissime. cum Oropesio, & alijs dispensatum videamus, quibus Indi, Indorumque populi, in titulum, & vassallagium concessi sunt. Caeterum ubi solum tractatur de concessione simplicis C5mendae, & quoad collectionem tantum tributorum, dicta lex practicari non pcterit, [sect. 28] quia ut subiungit Matiencus: Tunc Indi ipsius Regis dumtaxat vassalli remanent: ipsis enim Commendatarijs solum conceduntur tributa, ab ipsis Indis debita ratione protectionis, & doctrine Catholicae, cum onere ea expendendi in his Indiarum locis, ubi Commendas obtinent, ut suftentari valeant huius Regni habitatores, milites, Clerici, & officiales in praesidium eorum, qui eos dectrina imbunt, & sibi sacra ministrant, nec iurisdictio aliqua eis tribuitur a Rege, nec consequenter eis competit ea pars tributorum, quae ratione instruendae politiae, & iurisdictionis ipsi tenentur Regi praestare, & non alijs, quia nemo alius iudices eis dare potuit, nec ad congregationem in populis faciendam compellere, &c. Quam Matienci sententiam sequitur Azevedus ibid. num. 1. Tertio, ex praedictis descendit, hanc ultimam, quam probamus, Commendarum formam, ultra alias caisas. & rationes [sect. 29] tribus praecipue fulciri, quae eam iustissimam, & utilissimam reddunt, & iuris regulis aliarumque nationum exemplis valde conformem. Quarum prior est, [sect. 30] ipsorum Indorum tutela, & institutio, quae Commendatarijs iniungitur, ut novae fidei tyrones, tenera que stirpes, patrocinio cura que veterum protegantur, instituantur, Religionisque disciplina regantur. Altera, [sect. 31] ut in his Indiarum provincijs, homines nobiles, ac divites, strenuique, & veterani milites permanerent, qui in earum defensione, ubi opus esset, eadem virtute uterentur, quam in acquisitione ostenderunt. Tertia, [sect. 32] ut Reges Nostri Potentissimi, grati animi specimen, circa primos illos conquisitores, & ecrum filios exhiberent, & bene Regibus de ipfis, & de Repub. meritis, aliqua pramia conferrent, quod maxime Regalem Celsitudinem decet. Et ut a prima exordium sumamus, non potest durum, aut novum videri, [sect. 33] quod Indi, qui propter barbariem, & sui abiectionem se ipsos defendere neueunt, vel Christiane, ac politice gubernare, Hispanorum sidei, ac clientelae, quantum ad haec attinet, committantur. Nam ut egregie (ut solet relioua) advertit Acosta d. lib. 3. cap. 11. pag. 321. Quid magis salutare dici potest, quam ut novi Christiani, veterum diligentiae con mendentur. Quod etiam in primaeva Ecclesia in more fuisse, Dionys. Areopagita latissime indicat, de Ecclesiast. Hierarch. cap. 9. cum Fidei cadidati probatae vitae susceptoribus traderentur, pie, ac salubriter imbuendi, atque officiose adiuvandi, &c. Naturalis quippe ratio efficit, ut [sect. 34] homines prudentiores sint veluti lex hebetioribus, ut latius dixi 1. tom. lib. 2. cap. 7. n. 56. & seqq. & tradit Ioan. Garcia in tract. de nobil. in inscrip. num. 1. & 2. Vnde [sect. 35] Graeci ob praeclara ingenia, & persuasionem intumescebant, & reliquas totius orbis gentes Barbaros appellabant, atque illis se dominari aequum esse putabant, teste Euripide in Iphigenia, dum canit: Denique, aequum est nos Achivos imperare barbaris, Quippe nata est servituti barbarorum natio, Caeterum Graium genus natura statuit liberu. In quod recidit illud Sophoclis in Aiace: Parvi sine magnorum auxilio dubium sibi constituunt, quasi in arce praesidiu. Optima enim illa societas, qua qui ditior est, pauperiorem sibi adiungit, & qui maior est, minorem industria sua regit. Et Dionys. Halicarnas. lib. 1. ubi inquit: Sempiterna lege receptum esse, ut inferiores subijciantur, & obediant superioribus. Et magis ad rem notsram Athenaeus. lib. 6. Dymnosoph. cap. 7. n. 337. [sect. 36] Multi (inquit) cum sui ipsorum domini esse non possint ob animi imbecillitatem, se in prudentiorum dominorum servitium exhibent, ut ab illis studium consequantur, quod spectat ad res necessarias; atque ipsi contra illis tribuunt, prout servire possunt. Quomodo Maryandini sese Heracleotis subiecerunt, promittentes se pro mercede semper esse servituros, si sibi necessaria suppeditarent, &c. Quapropter eodem Athen. teste [sect. 37] Thessali hos habuere clientes, quos Penestas, vel Mnestas vocabant, eisque veluti servis utebantur, & Athenienses similiter, illos Thetas appellantes ob ministeria. De quibus etiam agit Vvesembechius in §. libertinorum, Inst. de libert. Camill. Borrel. de praest. Reg. Cath. cap. 18. num. 45. & Callistus Remirez in tract. de leg. Regia, §. 32. num. 11. & §. 33. num. 3. ubi agit de vassallis servitutis Regni Aragoniae, & cur sic appellentur, & quibus aequiparetur. Et hic mos adeo apud omnes Graecos invaluit, ut Adrian. Turneb. lib. 12. advers. cap. 10. explicans illum locum Terentij, cuius supra mentionem feci: Ego me tuae commendo, & committo fidei. Id dici putet [sect. 38] more, & instituto Atheniensium, apud quos qui cives non erant, sed inquillini, patronum aliquem sibi optabant, Quod προςάτ μω νέμειν dicebant, qui autem patronum no habebat, in ius eo nomine vocabatur, appellabaturque illud iudicium ἀϖροςασί διϰϰ& conducut alia, quae adduxi sup. cap. 4. n. 95. & 96. Quod institutum, [sect. 39] ex veteri Romuli lege, etiam apud Romanos obtinuit, dum plebeis hominibus, qui erant á Patricijs seiuncti, permisit, ut ipsorum quilibet Patronum, quem ex Patribus vellet, cooptarer. Et Patronis iniunxit, ut clientibus de iure responderent; absentium, ac praesentium aeque cura agerent: lites pro clientibus eo pacto, quo patres pro filijs, susciperent: accusatorum impetus repellerent, nec testimonium in clientes ferre cogi possent. Clientibus vero mutua vice mandavit, ut Patronos colerent, atque honorarent, dotem ipsorum filiabus, ubi pauperes essent, conferrent: testimonium que adversus eos neutiquam dicerent, & modis alijs, quibus possent omnibus, grati animi significationem praestarent, ut refert Plutarch. in Romulo, Dionys. Halicarnas. lib. 2. Agell. lib. 5. noct. Atticar. cap. 12. Vvolphang. Lazius de Repub. Rom. pag. 896. Ioan Ros. & eius Addition. Dempsterus de antiq. Roman. lib. 1. cap. 18. Lael. Bisciol. lib. 19. horar. subsec. cap. 22. Paulus Manut. in scholijs ad Cicer. lib. 5. epist. ad Atticum, epist. 11. & ex nostris Eguinar. Baro, Franc. Hottoman. Petr. Greg. Fracisc. Conan. Franc. Polletus, & plurimi alij, quos refert Cassan. in Catal. par. 8. consid. 5. Freccia de feud. tit. de origin. Baron n. 21. & seqq. Borell. d. cap. 18. n. 50. Bobadill. in Polit. lib. 2. cap. 10. Cabed. 2. par. decis. 104. Remirez. d. §. 32. num. 27. & 28. Ioan. Kalinus, & alij de verb. iur. verb. Cliens, Patronus, & Ius patronatus, Cuiac. in cap. quanto, de iudic. in fin. ubi observat, [sect. 40] quod Patroni olim Advocati dicebantur; & ipsum ius patronatus. Advocatio. De quo etiam latius agit Cochier. in peculiari tractatu, quem de feudalibus advocatijs. scripsit, Petr. Faber. lib. 1. semestr. pag. 40. & 133. ubi addit, quasdam coenas a clietibus patronis dari solitas, & quod eis obsequium deberent, Guidas Pancirol. in thesaur. variar. lection. iur. lib. 1. cap. 90. pag. 2. 128. & seqq. 198. Vvermserus in exercitat. Academicis, exercit. 8. q. 12. pag. 363. cum seqq. ubi agit de Patronis, & clientelae iuribus, & an adquirant iurisdictionem, Marinus Frecc. ubi supra lib. 1. cap. 1. Henric. Rosent. in eod. tract. cap. 1. conclus. 8. & novissime, & plenissime Martinus Magerus, post haec scripta a Me visus, in luculento tractatu de advocatia armata, sive clientelari Patronorum iure & potestate, cap. 2. ex num. 1. & cap. 5. q. 1. & seqq. Quibus addo in nostrûm Indorum terminis loquentem Ioseph. Acost. d. lib. 3. de procur. Indor salut. cap, 10. ad hanc. Romanorum consuetudinem respiciens, inquit: Quos [sect. 41] nos Encomenderos, vocamsu, melius appellari posse Patrnos, sive susceptores Indoru. Prout & in Baronibus tradit remirez ubi supradices, quod recte Patroni vassalli clientes dici possunt, Cum quo Auctore Ego libenter in hac patroni appellatione covenio. Est enim magis Latina, quam Commendatarij, & non minus apta ad rem, sive offcium de quo agimus, designandum, ut vel ex ipsius nominis etymologia patere potest. [sect. 42]Patronus enim, ut docet. D. Isidor. lib. 10. etymlog. fol. 69. & Fest. de verb. signif. fol. 153. dicitur a Patre, eo quod sicut ille filium generans, deducit a non esse ad esse ita & Patronus. Nec minus quadrabit alia etymilogia, qua tradit Plutarch, ubi sum. dum inquit, quendam hominem nomine Patronum, ex ijs, qui Evadrum in Italiam sequuti sunt, imbecillorum curam gessisse, eisque praesidio fuisse, a quo, ut a fausto omine, Latini nomen Patroni acceperunt, pro omni illo, qui alterius est benefactor. & auxiliator Vnde Horat. lib. 2. epist. 7. Pol me miserum, Patrone vocares, Terent in Eunuch. act. 4. scen. 3. Te mihi Patronum cupio, Thais. Et [sect. 43] ex his causis, atque exemplis dicitur Patronus Manumissor, cap. liberti. 12. q. 2. Advocatus, l. sancimus. 2. C. de Advocat. divers. iudic. Procurator Caesaris, seu Defensor fisci l. fin. C. de Advoc. fisc. & in Ecclesia, Ecclesiae benefactor, cap. decernimus 16. quaest. 7. cum alijs. quae praedicti Auctores adducunt. Et quod magis ad rem nostram facit, [sect. 44] tantopere a Romanis Iustitia culta fuit, ut ij, qui civitates, aut nationes devictas bello in fidem recepissent, Partroni, etiam dicerentur more maiorum ut inquit Cicero lib. 1. offic. & Remirez dict. §. 32. n. 27. pag. 357. in fine. Quo exemplo idem nomen ad feudi dotractum est, & Patronus etiam pro feudi domino usuropatur ut bene advertit, & probat Rofenthal, de feud, c. 10. concl. 7. n. 6. & 15. & Magerus, plures alias huius nominis acceptiones addicens, d. cap, 2. n. 156. & seqq. Secvnda quoque ratio, quam supra pro defensione harum Comendarum adduximus. sumta, ac petita ex necessitate retinendi, & conservandi in his provincijs primis earum Conquisroribus & alij Nobilibus strenuisque Militibus, qui eas colerent & defendeRent; non minoris ponderis, ac iustificationis censeri debet, Nam ut unqiut Acofta lib. 3. c. II. pag. 317. [sect. 45] Noves bic Orbis Regi usque adeo longe posito, subactus, in illius ditione retineri nullo inodo posset nisi a quibus erat quaesitus, abijsde custodiatur, ut licentiam Barbarorum fraenarent, & finitimis tuerntur, & notris demum legibus assuefecerrent, Neque [sect. 46] enim minus est (ut Ovidus dixit) quam quaerere parta tueri, imo maius, ac difficilius, ut Nazianzen. probe asserit invect, I, contra Iulianu. Atque ita praecisum fuit [sect. 47] eos his Comendarun comodis quasi vinculis alligare, ut in peregrina terra homies alioqui patria amantissimi tenerentur, fierent que novae Reipublicae cultores, atque amplificatores stodiosi, fixasque ibi fedes collocarent, Quod cum eis in ipsarum Comendarum concessione pacisimur, ut suo loco dicemus. Potestque haec causa (ut & superior) ex sapientissimae Romanae Reipublicae simili consuetudine roborari, [sect. 48] quae ubi Colonias suas in subactas provincias deducebat, & extendebat, quo magis firmaret, ac defenderent novos Colonos, & praecipue veteranos & emeritos milites, qui in eis subigendis insudaverant, domicilio illarum donatos, varijs privilegijs, ac commoditatibusprosequebatur: & inter alia, pro virtutis praemio, agro, vel praedia opima assignare solebat, vel reditus ex praedijs tributarijs, stipendiarijs, aut limitrophis, ex quibus commode & honorifice sustentari possent, ut contat [sect. 49] ex l. in agris, D. de acquir, rer. domin l item si verberatum, 15. §. item si forte D, de reivindic. ibi. Et ager militibus assignatus est, l. Lucius, 11. D. de eviction. ibi: Praecepto principali partim distractas, partim veteranis in praemia assignatas. l. 1 & per totum, C. de fundis Limitrophis, lib. 11. li nulli C, de fund. patrimon, eod. lib. iunctis alijs, quae tradit Cicer Philip. 5. & lib. 11. epist. fam. epist. 19 & 20. Siculus Flaccus, & Frontitinus in lib. de condition & qualitat. agrorum, Higynius ilb, 2. de limitibus, ibi; Divisi, & assignati sunt agri qui veteranis alijs que personis per ceturias certo modo adscripti, aut dati sunt &c. Budaeus in annot. ad i Herennius D. de eviction pag. 691. Tiraq. in notis ad Alexand. lib. 6. genial 10. pag. 895. & lib. 4. cap. 18. Alciat. lib. 1. parerg. cap. 38. Lucas de Pena in l. quicunque la. 2 C. de omni agro deserto, col. 2. lib. 11. Forcat. in Neciomant. iur. dialog. 18. & seqq. Brisson. & Kalinus de verb. iur. verb. Assignatus ager, Cuiacius lib. 2. obs. cap. 9. Hottoman. quaest. illust. cap. 1. Balduin. Pichar. & alijs in §. item ea, §. per traditionem, Inst. de rer. divisione, idem Pichardus in §. quod si fugerit, n. 20. Inst. de emt. & vend. Callistus Remirez d. §. 32. n 27. Marinus Freccia, & alijs sup. num. 39. relati, & Balthasar Ayala de iure belli lib. 3. cap. fin. n. 8. ubi postquam praemia, & privilegia militaria connumeravit, quibus milites a Romanis donari solebant, haec maxime habita esse dicit: Vt post exhaustos labores milites emeritis stipendijs, sanguine & sudore partis agris donarentur: hos enim lectissimos fructus, velut opimam praedam laborum, periculorumq, accipiebant: & idem tradit noster saepe laudatus D. Amaya lib. 1. obser. c. 1. & novis. D. Nicol. Ferd. a Castro exercit. Salmant. 1. n. 21. pag. 31. & exercit. 3. n. 148. pag. 510. Tertia vero & ultima ratio, quae ad remunerationem Conquisitorum, & benemeritorum in his Comendis spectat, non debet minus insra, atque esscax iudicari, ut bene etiam advertit, & prosequitur Ioseph. Acosta d. lib. 3. c. 11 pag. 317. & seqq. Neque [sect. 50] enim poterant, Reges nostri, aut perquam aegre poterant, tatos tot hominum sudores praemio pari afficere, nisi ni Novo-Orbe, illorum virtute parto, potentiam quaestumque partireur, Nam neque isti alioqui contenti essent, & caeteris similia audendi, aggrediendi que cuoiditas omnis extingueretur, Maxime [sect. 51] cum Nostri Duces, & hominies in his Novi Orbis expeditionibus, suis fere semper expesis militaverint, neque stipendium aliquod a Rege, vel de publico acceperint, veteres [sect. 52] illos Romanis imitates, quinut scribit Dionvsius Halicarnas. lib. 4. usque ad tempora Tulli Regis proprijs sumtibus militarunt, vel ut arbitratur, Sabellicus lib, 4, AEnead. 5. usque ad bellum Massinissae cum Siphace. vel iuxta Titum Livium lib. 4. decad, I usque ad Anxurij oppidi captum, quod nunc Terracina vocatur, anno ab Vrbe condita 348. Quo tempore [sect. 53] coeperunt Patres certa militribus stipendia praefigere, solidis solvere, quapropter Solidati appellati sunt, & kodic quoque apud nos vulgari nomine, Soldados, dicuntur, ut ultra alios observat Marinus Freccia d. cap. I numII, & sequentib. Petrus Gregor, lib, 14. syntagm cap. 10. num. 16 ubi etaim agit de Soldurijs Gallorum, de quibus infram hoc libro cap. fin, Dicemus, & D, Sebastian. a Covarruvias in Thesauro linguae Hispanae, verb, soldado. Vnde [sect. 54] merito queri possent primi illi Coquistores, & hodie poterunt, qui eis successerunt, vel qui illos in similibus expeditionibus imitantur, si extot, ac tantis provincijs, & divirijs, suo sudore, sanguine, & expensis Nostris Regibus partis, nullum ipsi commodum praeminum & honorem consequerentur. Quia, [sect. 55] Cassiodorus in quit lib. 2. epist. 28. Exprobrata militia creditur, quae illaudata, & irremunerata transitur: & etiam equi, & bruta animalia spectare videtur praemia sua, & tanta iustitiae vis est, ut neque illis tardius detur laboris pretium qui sentire non poterantt denegatum, Et [sect. 56] quia hominibus semper carissima esse solent, quae militari periculo, sudore, & sanguine acquiruntur, ut ex pluribus Scripturae locis recte observat Martinus Delri. in Adagijs sacris, tomo 1. adag. 85. pag. 80. pluribus ornat, & prosequitur huius liberalitatis, & remunerationis necessitatem, & utilitatom ostendens, Adam Contzen lib. 3. Politicorum, cap. 9. per totum. Et [sect. 57] Reges ipsi Regio muneri, & naturali, ac civili iuri non satisfacerent, si in eiusmodi praemijs, & remunerationibus praestandis, & hilariter exhibendis, iuxta laborum, servitiorum, meritorumque rationem deficerent, & operam sedulam non navarent. Est quippe [sect. 58] unus expraecipuis legis, ac Regis effectibus, praemia pro meritis unicuique tribuere, l. & virturum, C. de statuis, & imag. l. 1. D. de iustitia & iure, l. 3. tit. 1. par. 4. cum similibus congestis a D. Ioann. Valencucla consil. 82. num. 34. Et [sect. 59] non solum naturali ratione, verum & instinctu quis tenetur bene servientibus, ac de se meritis competentem remunerationem praestare, l. sed si lege, §. consuluit, D. de pet. haered. l. Attilius Regulus, ubi DD. D. de donat. l. si pignore, D. de furt. Alexand. ab Alexand. omnino videndus, lib. 5. Genial. cap. 1. vers Tum ego, & Seneca epist. 28. ad Lucil. sic inquiens: [sect. 60] Credamus nihil esse grato animo bonestius, omnes hoc urbes, omnes etiam ex barbaris regionibus gentes clamant. In tanta iudiciorum diversitate referendam benemerentibus gratiam, omnes uno ore affirmant, in hoc discors turba consentit. Cui convenit M. Tullius in orat. pro Caio Rabirio, Ioan. Stob. in sermone de Repub. Sebast. Foxius lib. 2. de Regis inst. & alij relati a Simancas lib. 1. de Repub. cap. 20. Qvod in Regibus, & Principibus longe exuberantius procedit, [sect. 61] quorum beneficia, praesertim ubi bellicos labores remunerantur, plenissima, & cumulatissima esse debent, ut docet elegans text. in. cap. 1. de donat. & in l. beneficium, ubi late Ias. & alij, D. de constit. Princip. & melius leges nostri septem partiti iuris, [sect. 62] quae in hac cura omnes alias totius orbis excedunt, ut ipse Rex Aldephonsus carum Auctor testatur in l. 3. tit. I. partita I. & ita de ea passim mentionem fecerur, sed praecipue in l. 1. & per totum iti 27. de los galardones, par. 2. l.I. & 23. tit 21. & dict. tit. 10 ead. part. ibi: Primeramente, faziendo bien a cada uno, segun lo mereciesse. Ca esto es assi como la agua que faze crecer todas las cosas: & in l. 57. tit. 18. par. 3. ubi inquit. Fermosa gracia es la que el Rei faze por merecimiento de servicio, que aya alguno fecho, o por bondad que aya en si, &c. Vbi Greg. addit, [sect. 63] Pulera est ista lex, & merito dicit pulcream gratiam, quae fit in remuneratiionem servitiorum, cure tunc non dicatur contra ius, sed potius secundum iuris dispositionem, unde tanquam beneficium, est latissime interpretanda, & in dubio non praesumitur personalis, sed realis, &c. Quod etiam [sect. 64] latissime probant, & prosequuntur innumerij alij, quos refert Tiraq. in l. si unquam verb. Donatione largitus, ex num. 12. C. de revocand. donat. Petra de potestate Princip. cap. 32. dubit. 2. pricipali, n. 138. Hippolyt. Rimin. in princip. Instit. de donat. num. 55. & in §. 1. cod. tit. num. 1220. & seqq. ubi, [sect. 65] quod nullae donationes factae a Principe in remunerationem servitiorum immensae videri debent, Menoch. cons. 331. num. 75. & 76. vol. 4. Caesar de Grafsis decis. 2. de donat. num. 18. Mantica de tacit. & ambig. convent. lib. 13. tit. 15. num. 16. & lib. 21. tit. 4. num. 7. Stephan. Grat. tom. 2. discept. cap. 368. num. 13. Tiber. Deci. cons. 25. vol. 1. D. Valencuela dict. cons. 82. fere per totum, Burgos de Paz cons. 25. ex num. 16. Ioan. Garcia de nobilit. gloss. 1. §. 1. num. 14. & fol. 41. num. 41. Andr. Canonher. in Aphor. polit. pag. 778. AEgid. Bened. in. l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, I. tom. cap. 10. num. 68. Mag. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 2. cap. 3. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 3. num. 81. & cap. 6. num. 27. ubi inquit, [sect. 66] benemeritorum praemia in similium gaudium redundare. Nos infra hoc eodem lib. cap. 2. num. 47. & seqq. Et Scipio Amiratus lib. 2. dissert. polit. cap. 7. in fin. ubi. ait, quod [sect. 67] cum probe facta nullis praemils, ac lau. dibus afficiuntur, tunc ad deteriora homines invitantur; sumto videlicet co argumento, quod si bona opera non remunerantur, ergo neque mala punientur. Eoque respiciens Cassiod. lib. 1. var. epist. 42. inquit: [sect. 68] Remuneratio meritorum iustum dominantis prodit imperium, apud quem perire nescit, quod quempiam laborasse contigerit: & lib. 3. epist. 11. Beneficia siquidem sunt, [sect. 69] quae Regna sublimant, & libertatis dominus iugiter potest crescere, si sibi subiectos studea ampliare. Quae verba mutuatus videtur ab [sect. 70] Imper. Iustinian. in Auth. ut iudices sine quoquo suffrag. §. cogitatio igitur, collat. 2. ubi inquit, quod licet Princeps immodicum quaestum de suo imperio diminuat, in eo tamen augebitur, si subiecti incrementum maximum percipiant, quia tunc, & imperium, & fiscus abundabit, utens vassallis locupletibus, & eis consonant alia, quae adduxi supra lib. 1. cap. 15. num. 53. & seqq. Tiber. Decian. dict. consil. 45. num. 53. & noviffime plura alia adducens Dom. Valencuela consil. 161. num. 42. vol. 2. ubi, quod [sect. 71] unicum Reipublicae fundamentum est benemeritorum remuneratio. Et hac propter [sect. 72] nullum usquam Regnum, nulla usquam Respublica fuit, quae militibus magna aliqua perficientibus, eximia aliqua praemia non concederet, etiam in eorum posteris duratura, ut constat ex tit. D. & C. de vereran. & privileg. veteran. §. fi lijs autem, Instit. de excusat. tutor. ubi plura adducit Balduin. omnino videndus, & plurima Claudius Coteraeus, Georgius Acacius, Balthas. Ayala, & alij, qui peculiares tractatus de illis scripserunt, & Gentianus Hervetus in notis ad Clement. Alexand. lib. 1. strom. cap. 3. pag. 312. ubi praemia varia pro meritorum varietate constituta esse ostendit, tam in hac vita, quam in aeterna. Et in hoc inquit Cael. Rhodig. lib. 7. antiq. lect. cap. 28. Summum [sect. 73]fastigium facinorum Alexandri Magni constitisse. Idemque de Pyrrho Epirotatrum Rege tradit Plutarchus in eius vita: Alacris, & promtus ad rependendam gratia; & Antonius Panorm. lib. 1. de dict. & fact. Alphons. Reg. Arag. ait: Regam illum a nemine unquam gratitudine, & officio se vinci passum Atque ita videmus, multum in nostris terminis, [sect. 74] Deo Auctore, & distributore Iosue, Israeliticas Tribus terram promissionis, qua ipsae debellaverant, sortitas fuisse, ut habetur Iosue 13. & deinceps, & prosequitur Mag. Marquez ubi sup. lib. 2. cap. 31. Et eandem causam, & originem [sect. 75]habuerut feuda, que in Germani, Longobardia, & alijs provincijs adeo pererebuerunt. Nam Imperatores, & domini superiores, qui regiones aliquas, bello subactas, suis adijciebant Imperijs, ut eos quorum opera, & virtute in illis usi fuerant, remunerarent, vel etiam, ut ad eas regendas, & conservandas aliquorum industria iuvarentur, inter eosdem oppida, & praedia, aut provincias aliquas, praesertim limitaneas, partiebantur; ut permanente supremo omnium penes concedentem imperio, eique fidelitate, & recognitione iurata, qua se illius homines, hoc est, quasi clientes profiterentur, & quasi pro patrono colerent, ipsi milites in eisdem terris, vel oppidis iurisdictionem haberent, fructusque, & proventus ad honorisicam sui sustentationem perciperent, & oppida, ac vassallos sibi commissos in sidem, ac clientelam admitterent. Vestigijs Graecorum, & Romanorum in hac adinventione insistentes, qui pariter ob similes causas patronatus, & clientelas, & agrorum distributionem inter milites introduxerunt, & tribuna, & stipendiaria praedia, de quibus supra loquuti sumus. Et hanc [sect. 76] concessionem feudum appellarunt, vel a fidelitate, quam promittebant, vel a conditionibus, seu foederibus, quae cum supremis dominis percutiebant, ut ad reductionem variarum, & contrariarum in hac feudorum origine opinionum, recte innumeris relatis resolvit, & concludit Marin. Freccia in d. tract. de feudis, lib. 1. c. 1. Rosenthal. c. 1. cocl. 8. Claud. Coteraeus, omnino videndus, de iur. & privil. milit. lib. 3. cap. 20. inter tract. Doct. fol. 451. Guid. Pancirol. in Thesaur. var. antiq. lib. 1. c. 90. pag. 130. Kalinus, & alij de verb. iur. verbo Feudum, Callistus Remirez d. tract. de lege Regia. §. 23. n. 18. Ioan. Garc. de expens. c. 12. n. 13. &. alij, quos refert Iul. Clarus, & Baiard. §. feudum, q. 1. Vincent. Cabotius lib. 2. var. disput. cap. ult. Camillus Gallin. de verb. signif. lib. 9. c. 28. ex n. 8. ubi novis considerationibus defendere tentat, feuda antiquitus, tempore Romanorum, originem habuisse, Mornatius in notis ad l. Lucius, D. de evict. pag. 540. ubi inquit feuda esse invecta a subigentibus, finesque propagantibus Francis. ad similitudinem adsignationis agrorum, quos Romani in debellatis provincijs militibus resevabant, Martin. Magerus de advocatia armata, cap. 15. nu. 65. pag. 651. ubi ait, feuda ex consuetudine Germanorum originem traxisse. Et ne longius extranea exempla petamus. idem in Hispania nostra contigisse, ex antiquis historiarum monumentis agnoscimus. [sect. 77] Nam ubi per nostros Reges a Maurorum invasione, & occupatione vindicabatur, strenui duces, ac milites, qui eos in his bellis iuvarunt, ob virtutis praemium multa oppida, castra, arces, & agros liminaneos acceperunt; vel in ipsis urbibbus, recenter recuperatis, ad earundem tutelam, & ornatum manere iusis, pluribus possessionibus, alijsque beneficijs, & honoribus donati sunt. Ex quibus tot [sect. 78] nobilissimi Proceres, & vassallorum Domini originem habuerunt, & tot Maioratus, qui eandem Hispaniam nostram illustrant, ut constat ex l. 51. tit. 18. p. 3. & latius prosequitur Bobad. in politic. lib. 2. cap. 16. n. 81. vbi recte docet, hos esse veluti nervos, & ossa corporis Politiic, illisque sublatis, eius periculum imminere, Callistus Remirez, qui alios plures adducit in d. §. 32. Salazar de Medoca in tract. de orig. dignit. Hispaniae, & in specie, [sect. 79] ad nostros Indorum Commendatarios, hoc exemplum applicans, loseph. Acosta. d. lib. 3. c. 11. pag. 317. & Anton. de Leon in. d. tract. de. confirm. Regijs, 1. part. cap. 18. n. 23. ubi inquiunt, in illis, perinde atque umbra, quandam Hispaniae Procerum repraesentari, cum subditis, sive ut nostri vocant, vassallis imperitent. Quemadmodum [sect. 80] dicti Maioratus feudorum instar in multis esse videntur, ita ut de his ad ilos regulariter valeat argumentum, quamvis negari non possit, quin in pluribus differant, ut post Baldum in l. cum in antiquioribus, num. 6. C. de iur. delib. Paulum de Castro cons. 164. col. 1. lib. 2. late tractat Molina de primog. lib. 1. cap. 7. num. 1. & 6. Burgos de Paz in prooe. l. Taur. ex num. 72. ad 81. Parlad. in sesquicentur. differen. 19. Covarr. lib. 3. var. cap. 5. num. 5. Padilla in l. unum ex familia. §. si de Falcidia, nu. 7. in fin. D. de leg. 2. Greg. Lopez in l. 6. tit. 11. part. 6. verbo Que la non pudiesse, Matieczus in l. 6. gloss. 3. num. 26. & 31. tit. 7. lib. 5. recop. Anton. Gomez in.l 40. Taur. num. 77. Marta de clausulis, 2. parte, claus. 78. num. 3. &. 5. Gama decis. 51. num. 5. Mieres de maiorat. 2. parte, quaest. 6. ex num. 20. & alij, apud Valascum axiomat. iur. litt. A. num. 425. novissime D. Valencuela cons. 113. num. 49. vol. 2. Et quibus, ni fallor. satis sufficienter colligitur, quot ac quantis rationibus, & exemplis Commendae nostrae muniantur, & defendantur, & quam iustis de causis benemeriti huius Novi-Orbis Conquisitores illis remunerentur. [sect. 81] Quod plurimis etiam Regijs schedulis expressis verbis ostenditur, & deciditur, quae reperiuntur in. 2. tom. impress. ex pag. 183. & optime observat Anton. Herrera in d. hist. general. Indiar. decad. 4. lib. 2. cap. 5. & 11. & alibi passim, ubi causas, & curam harum remunerationum recenset, & idem novissime praestar Fr. Ioann. Zapata in tract. de iust. distrib. 1. part. cap. 4. num. 18. ubi inquit, & probat, quod Novi-Orbis Duces, sive Conquistadores, debent remunerari, atque alijs praeserri, utpote qui proprijs sumtibus, labore, & industria hunc Novum-Orbrm acquisiebunt, & antiquo accumularunt; partum conservant, & in totius Regni bonum, & utilitatem protegunt, & tuentur, & tot affecti aerumnis, Imperium Hispanum, ita late propagarunt, & nomen suum nobilitarunt, & argenti, atque quri immensam vim nobis communicarunt. Et ante eos Ioarn. Matiesz. in tract. Manuscript. de moderat. Reg. Peru. cap. 14. & 24. & Greg. Lopez in l. 2. gloss. 1. tit. 13. part. 2. vbi occasione illius tex. qui legalitatem, seu fidelitatem, Hispanorum super alias nation extollit, eosdem [sect. 82] ob inquisitionem, & acquisitionem huiua Novi-Orbis plurimis honoribus dignos esse inquit: Quia vocarunt ad Fidem Christi incognitas usque ad haec saecula gentes, in Oceani sinus, atque recessus, ut merito de Hispania dicipossit illud Isaiae vaticinium. Ecce gete, quam nescrebas, vocabis, & gentes, quaete non cognoverunt, ad te current propter Dominum Deum tuum. & sanctum Israel, quia glorificavit te, &c. Quibus insectis, apte mihi his Conquisitoribus congruere videtur [sect. 83] oratio caroli Magni Romanorum Imperatoris ad nobiles Francos, & Germanos, subactis Saxonibus, quam refert Eguinarthus in eius vita, & Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 3. colloq. 2. de bellor. event. in sinem dum ita eos alloquutus natratur. Ite Milites mei, vos Heroes vocabimini Socij Regum, Iudices criminum; vivite posthac laboris expertes, consulite Regibus publico nomine, favete orphanis, iuvate pupillos, consilio circundate Principes, ab his victum, & vestitum & stipendium petite. Si quis negaverit, inglorius infamisque esto: si quis iniuriam vobis intulerit, reum se Maiestatis agnoscat. Vos autem cavete, ne tantum decus, tantumque privilegium, iusto bellorum labore partu, aut ebrietatis, aut scurrilitatis, aut alio quovis vitio maculetis, ne quod largimur vobis ad gloriam redudet ad poenam, quam de vobis sumendam si forte excesseritis, nobis, & successoribus nostris Romanorum Regibus perpertuo reservamus. Hucusque oratio Caroli Magni. Cuius verba [sect. 84] respexisse videtur l. 1. tit. 21. part. 2. ibi: Los nobles omes, que fueron puestos para defender las tierras, coniuncta l. 23. eiusdem tit. ibi: E porende los Reyes les deben bonrar como aquellos con quien han de fazer su obra, guardando, e honrando a si mismos con ellos, e acrecentando su poder, e su honra: E todos los otros comunalmente les deben honrar, porque les son como escudo, i defendimiento. # 2 CAPVT II. De Commendae Indorum diffinitione, & de iure, quod per eam Patrono, seu Commendatario praestatur, & an, & quatenus feudo, usufructui, emphyteusi, maioratui, & donationibus, quae sub modo, similis sit? SVMMARIVM CAPITIS Secvndi. -  1 COmmendae Indorum diffinitio proponitur, & illustratur. Diffinitio bona, quas leges habere debeat? L. 1. §. dolum, D. de dolo illustratur, ibidem. -  3 Tributa Indorum, ut & dominium, & vassallagium eorum ad Regem pertinent pleno, & directo iure. -  4 Indorum tribut, & Commendas Rex benemeritis largitur. -  5 Legatum cur dissiniatur delibatio haereditatis? -  6 Dominium directum in Commendis Indorum apud concedentem manet, & utilitas in Commendatarium transit, ut & in feudo, empbyteusi, & superficie. -  7 Dominij directi, & utilis distinctio, & separatio, quibus probetur, & a quibus tractetur? -  8 Vsusfructus in quo consistat, & quatenus Commendis Indorum assimiletur? -  9 Statutum loquens de usufructuario, extenditur ad alios habentes iura utilia. -  10 Dominium, vel ius utile qui habent, illud certis casibus amittere solent, ut ad proprietatem redeat. -  11 Commendae Indorum certis casibus finiuntur, & ad Regiam Coronam a qua exierant, revertuntur. -  12 Commendatarij Indorum nullum ius in illis acquirunt, sid tantum gaudium, sive fruitione tributorum, & scheduloe de hoc agentes. -  13 L. 1. §. qui in perpetuum, D. si ager vectig. & l. 1. D. de superficieb. & aliae similes expenduntur, & explicantur. -  14 Fruitio sive gaud mentum alicuius rei, si alicui conceditur, quid ei darivideatur? -  15 Vsusfructus plenus, & integer, etiam si alicui legetur, adhuc proprietas ei legata non videtur. -  16 Commendae Indorum in quo consistant, & quod ius in Commendatarios transferant, recte expresserunt Acosta, & Matienzus, quorum verba referuntur. -  17 Patroni, sive Commendatarij Indorum no possunt erga illos praetendere proprietatem, aut iurisdictionem. -  18 Glientelae, vel patrocinio alterius se committentes, nullam ei in se ipsos iurisdictione, vel vassalagium tribunnt. -  19 L. 8. tit. 6. lib. 1 & l. 10. tit. 3. lib. 6. recopil. de Commendis, vel clientelis Magnatum Hispaniae agentes, expenduntur. -  20 Schedulae aliquae Regiae, quae in Commendis Indorum videntur concedere dominium, proprietatem, & possessionem, explicantur. -  21 Dominij appellatio bene potest, & saepe solet ad utilem tantum restringi. L. ususfructus 4. D. de usufr. & l. recte disimus de verb. signif. explicantur, ibid. -  22 Vsusfructuarius qualiter possit dominus appellari, & nome dominij usufructini convenire? -  23 Dominij appellatio simplex sufficit, ut in utili tantum dominio accipi possit. -  24 Proprietas, & dominium an idem significent, & qualiter ab aliquibus distinguantur? -  25 Proprietatis verbo etiam si lex utatur, de utili tantum dominio accip i potest. -  26 Actionem realem intentans, obtinebit, etiam si utile tantum dominium probaverit. -  27 Indi quamovis commendari dicantur, & in Cacico, & alijs Indis possessio Commendaedari, & apprebendi soleat, non tamen ob id quicquam in illis praeter tributa prae statur. -  28 Servitiu personale licet in aliquibus provincijs ab Indis per Commendatarios exigatur, hoc naturam Commendae non mutat, & quare? -  29 Servitiu personale nullatenus tributi nomine ab Indis exigi posse, statuit schedula novissima anna, 1633. -  30 Illicte, & abusive, quae fiunt, ius commune non laedunt, nec innovant. -  31 Commendae Indorum maioratibus assimilantur, & de his ad ill as valet argumentum, & quare? -  32 Maioratus possessor non solum usumfructum & utile dominium rerum maioratus habet, sed etiam directum ex veriori, & receptiori opinione. -  33 Maioratus possessor fideicommissario fere in omnibus comparatur. -  34 Maioratus possessor cur habeat directum dominium, & non Commendatarius Indorum, nec fideicommissarius? -  35 Dominium rerum maioratus in pendenti, aut sine subiecto esse non potest. -  36 Commendae Indorum a maioratibus in pluribus differunt. -  37 Commendae Indorum feudis similes sunt, & usufructui & empbyteusi & qualiter inter haec valeat argumentum -  38 Commendatarij Indorum solent appellari feudatarij, & quare ? -  39 Feuda, aut feudorum imitatio in nostra Hispania in quibus repritur? -  40 Commendae Indorum non possunt dici feudu rectum, sed degenerans, & differentijs inter haec. -  41 Feudales dispositiones ad alias materias non feudales fecile trahere non debemus. -  42 Commendae Indorum magis similes sunt dinationibus, quae sub modo & quare? -  43 Donatio est liberalis, & gratuita datio, & an remuneratioria sit ver adonatio? remissive. -  44 Commendarum larditiones gratuita esse, licet remuneratorias, quaedam Regia epistola tradit, quaerefertur. -  45 Donationes, adiectis aliquibus legibus, vel oneribus, modificari solent & idem in Comendis Indorum. -  46 L. 6. tit. 4. p. 5. expenditur, & illustratur. -  47 Donatio licet soleat directum dominium transferre in donatarium, bene tamen consistit in solo utili, si de eo solo donando agitur. -  48 Comendatarij Indorum non sunt hodie, nec dici possunt eorum depositarij, licet olim sic, & num. 50. -  49 Commendatarij seculares, & Ecclesiastici, temporales, & amobiles, non habent titulum. -  51 Depositarius neque titulum, neque proprietatem, possessionem, aut fructum rei depositae habet. -  52 Concessio facta ad vitam alicuis habetur pro perpetua. -  53 Officia concessa ad beneplacitum Principis censentur perpetua. -  54 Commendatarij Indorum hodie titulum legitimum habent, & alijs titularijs perpetuis aequiparantur. -  55 Schedulis pluribus de Commendatariorum titulis mentio fit. -  56 Arrbarum computatio, & bonorum ex quibus deducendae sunt aeque in Commendatarijs Indorum, ac in possessoribus maioratuu facienda est. -  57 Commendas in diffinitione cur dicatur, Benemeritis Novi-Orbis dari solere? -  58 Commendas Indorum benemeritis provinciarum Novi-Orbis dari debere plures schedulae, & Auctores testantur, qui referuntur. -  59 Conquisitores qualiter de Commendis sibi dandis cum nostris Regibus pepegisse videantur? ex Acosta. -  60 Conquisitoribus, & benemeritis Novi-Orbis debentur Commendae, non solum ex iustitia distributiva, sed etiam ex commutativa, ex Zapata. -  61 Commedae plures, & quidem pinguiores, hodie dari solent Magnitibus, & alijs Nobilibus Hispaniae, & quod hoc est iniustum & damnosum, & quare? -  62 Indiarum provinciae queri possunt ob Comendas Indorum, quae alienigens dantur, & quare? -  63 L. praeses. C. de servit. & aqua expenditur, & ex verbis Cassiodori, & alijs Auctoribus illustratur. -  64 Regna, & Prinicipatus eisdem modis, & artibus conservari debent, quibus quaesita sunt. -  65 Regna, & provincia Indiarum ob Commendarum praemia Regibus nostris quaesita & stabilita fuerunt. -  66 Benemeritorum de Novo Orbe querela ob datos alienigenius fructus Commendarum sibi debitos, & a se partos, non est manis, nec contemnenda, ex Acosta. -  67 Virgilij carmen eclog. 1. de querela Melibaei ob agros suos ad alienos translatos, expenditur, & exponitur. -  68 Barbari, omnes extranei, & alienigenae, vocari solebant. -  69 Principe nihil aeque decet, ac tuetur, quam beneficentia, & benevolentia in vassallos benemerentes. -  70 Provincias & terras noviter partas facilius, & liberlius debet Princeps inter earum Conquisitores destribuere, & de huius distributionis aequitate, & utitate. QVAE superiore capite praelibavimus, viam nobis sternunt, ad proponendam, & facilius intelligendam Commendarum (de quibus agimus) diffinitionem. Quae licet a nemine hucusque tradita sit, mihi ita describi posse videtur, [sect. 1] ut Commenda Indorum sit, Ius quoddam ex Regia largitione benemertis Novi- Orbis cocessum, ut tributa Indorum pro sua, & alterius haeredis vita, iuxta praescriptam formam in lege successionis, percipiant, cum onere eosdem Indos in spiritualibus, temporalibusque iuvamdi, & provincias, in quibus hoc praemio afficiuntur, incolendi, & defendendi; ip sique Regi hac de cause peculiare homagium, sive iurametum fidelitatis praestandi. In qua diffinitione, priora verba, generis, loco ponuntur, Posteriora vero, Commendam ita a feudo, & alijs iuribus similibus separant, & discriminat, ut eam proprijs cancellis, & limitibus claudant, & ominio cum suo definito convertant. [sect. 2] iuxta bonae diffinitionis regulas, quas constituit Bartol, & DD. per tex. ibi in l. 1. §. dolum malum, D. de dolo malo, Decius in Rubric, de probat, nu. 4. Cagnolus in. l. omnisdefinition n. 66. D. de reg. iur. Everard. in topicis legal. loco 44. Sebast. Madices de diffinition. lib. 1. q. 4. n 41. Pinel, in rub. de rescind, 2. par. cap. 3. n. fin. Valascus de iure emphyt. 1. p. q. 1. n. 18. & Ferd. Mndoza de pact. lib. 3. cap. 1. in principio. Et quoniam de his peculiaribus legibus, & oneribus, quae in Commendis Indorum reperiuntur, infra distinctis capitibus acturi sumus, illud tantum nunc adnotabimus, Commends diffiniri: Ius percipiendi tributa Indorum ex Regia largitione, ut [sect. 3]signisicemus, haec quoque trubuta proprie, & originarie, plenoque, ac directo iurqe, ad Regem pertinere, quemadmodum & dominium, & vassallagium Indorum, iuxta ea quae diximus 1. tom. lib. 2. c. 6. n. 29. & supra hoc tomo lib. 1. c. 1. Qui [sect. 4] tamen ex rationibus, de quibus egimus in cap. praecedenti, ea benemerentibus largiri permisit, non aliter atq; in legatis contingit, [sect. 5]quae ea de causa delibatione haereditatis vocat I.C. in l. legatum, D. de leg. 2. quia testator ex eo, quod universum haerdis foret, aliquid alicui collatum velit. Et magis ad rem nostram accommodate, in feudo, emphyteusi, vel supersicie, [sect. 6]in quibus directum dominium penes concedentem manet, utile vero (ut docendi gratia Auctores communiter vocant) vel quasi dominium, aut ius dominio proximum (ut Neotherici malunt) in feudatarium emphyteutam, vel superficiarium transfertur, iuxta tex. in cap. 1. §. rei autem, de invest. de re aliena facta, l. 1. §. qui in perpetuum. D. si ager. vectigal. vel emphyteu ticar. l. si domus 74. §. fin. in fine, D. de leg. 1. l. possessores, C. de fund. patrim. lib. 1. l. supersiciario 74. D. De reivindic. iunctis alijs, [sect. 7] quae de hac distinctione, & separatione dominij directi, & utils tradunt DD. in eisdem iuribus, glos. in l. ex legato, C. de legat. Bart. in. l. ex hoc iure n. 5. ubi etiam caeteri DD. D. de iust. & iur. & in l. naturaliter, §. nihil commune, num. 14. D. de acq. poss. & in l. si quis vi, §. differentia num. 5. D. eodem, ubi Alexand. num. 7. & Alciat. num. 6. Rubeus in eod. §. nihil commune num. 90. Anton. Gomez inl. 60. Tauri, nu. 1. Pinel. in l. 1. C. de bon. mater. num. 11. Sarmient. lib. 3. select. cap. 2. num. 16. Alvar. Valasc. de iur. emphyt. 1. par. quaest. 13. Mainus lib. 1. action. cap. 6. Parlad. lib. 1. quotid. cap. 1. §. 2. num. 14. Anton. Faber lib. 20. coniect. cap. 11. ad medium, & Vlricus Hunnius lib. 2. quaest. tract. 2. quaest. 7. Et adhuc magis similiter [sect. 8] in usufructu, qui pariter ut nostrae Commendae diffinitur: Ius alienis rebus utendi, fruendi, salva earum substantia, & cum persona eius, cui conceditur, & alijs modis extingui folet, & ad proprietatem reverti, quae alioqui vana, & inutilis esset, semper abscendente usufructu, l. 1. l. 3. §. ne tamen, & per totum. D. de usufruct. l. corruptionem, & l. si patri, C. eod. §. 1. & §. finitur, Inst. eodem, cum similibus. Vnde [sect. 9] statutum loquens de usufructuario extenditur ad habentem iura utilia, ut docet Paul. Castrens. in l. 1. in princip. D. ad Trebel. cuius dictum comendat, & notabile appellat Cepola de servit. urban. cap. 4. n. 3. & sic comprehendit feudatarios, emphyteotas, & fidelcomissarios, [sect. 10] in quibus etia caveri solet, ut dominium illud utile, quod habent, a directo segregatum, certis modis; vel tempore praesinito, desiciat, & cum illo iungatur, l. 1. & 2. C. de iur. emphyt. §. adeo, Inst. de locat. l. cum Archimidoram, C. ut in poss. legat. cap. 1. in fin. quib. mod. feud. amitt. cum tarditis ab Escobar in tract. de ratiocin. c. 20. n. 17. Quod item [sect. 11] in nostris Commendis expresse disponit nobilis illa schedula dat. Matr. 5. April. ann. 1532. & provisio generalis ann. 1536. & plurimae aliae, que habentur in 2. tom. impress. pag. 218. quibus haec earum reversio ad Coronam Regiam, & utilis dominij cum directo consolidatio praecipitur, prout latius infra hoc lib. cap. 27. Et non minus aperte ostenditur, [sect. 12] Commedatarios nullum proprium ius in Indis sibi commendatis habere, sed tantum gaudium, & fruitione tributorum, ut apparet exillis verbis d. provis. ann. 1536. Las peronas que gozan, i han de gozar del provecho de los Indios. Et ibi: Han de gozar de los tributos que ellos tuvieren en su vid 1, & ibi: Pierda la Encomienda, i otro qual quier dercho que tenga a los dichos tributos. Et in capite cpistolae ad Proregem Novae-Hispaniae 11. August. an. 1552. ibi: Los Encomenderos pueden servir para esto, porq como terneis entendido las Encomiendas, que son renta de su Magestad, las da a los tales Encomenderos porque defiendan la tierra. Quibus, aut similibus verbis [sect. 13] in materia emphyteusis, supersiciei, & seudi, uti videmus tex. in d. l. 1. §. qui in perpetuum, D. si ager vect. ibi: D. de superficieb. ibi: Alter ab altero fruimini, quominus ita fruamini, l. 1. D. de loco pub. tuendo, l. divortio, ibi: Fruendum locaverit, D. solut. matrim. iuncta l. sin. D. eod. & d. cap. 1. quibus mod. feud. amitt. Et regulariter, [sect. 14] cui fruitio concoditur, sive per contractum, sive per ultimam voluntatem, solum ius, & gaudimentum fructuum donari videtur, nisi alia verba, aut praesumtiones concurrant, ex quibus plena proprietas ei etiam data videatur, ut in toto titulo, D. de usufruct. & de usufructu legato, l. cum haeres §. Stichus, D. de statu lib. cum alijs, quae tradit Alexand. cons. 150. vol. 7. Rebuff. Brechaeus, & alij per tex. ibi in l. recte dicimus, D. de verb. signific. idem Rebuff. in l. intendunt 73. vers. 10. D. eod. Menoch. omnino videndus, de praesumt. lib. 4. praes. 134. per totam, noster D. Ioan. del Castillo in tract. de usufruct. cap. 31. ex num. 52. & Gerardus Mazolus cons. 28. per to tum, ubi late comprobat, quod [sect. 15] etiam si dicatur legari iususfructus pienus, & integer, non videtur legata proprietas, sed talia verba tantum important, quod sit ususfructus, sine diminutione, & sine contradictione. Et hanc esse propriam naturam, & intentionem harum Commendarum [sect. 16] recte sensit, & docuit Acosta lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 10. pag. 315. ibi: Quo in loco accurate intuendum est, Regiam Maiestatem, ius illud omne, quod habet ad exigenda tributa a populis Neopbytorum, sibi ab Ecclesia in fidem datis, in eiusmodi patronos transfundere, eosque penes collocare, certis quibusdam pactionibus interpositis, &c. Et rursus eod. lib. c. 11. pag. 318. ibl: Permanente tamen (quod minime obscurum est) supremo omnium penes Regem imperio. Et Ioann. Matienz. in l. 12. tit. 10. lib. 5. recopi. ubi inquit: Patronis siv Commendatarijs Indorum nihil dominij, vel iurisdictionis in ipsos Indos per Commendam tribui, adeo ut neque illos ad congregationes in populis faciendas compellere possint, neque ea tributorum parte gaudere, quae ratione instruendae politiae, & iurisdictionis ipst tenentur Regi praestare, & non alij, quia nemo alius iudices eis dari potuit, &c. Neqve possunt [sect. 17] Indorum Patroni, sive Commendatarij hanc erga illos proprietatem, sive iurisdictionem, aut vassallagium praetendere ex eo capite, quod sibi commendati sint; ipsique eosdem in suum patrocinium, vel clientelam receperint, ut supra retulimus. Nam concors est Doctorum traditio, [sect. 18] quod etiam illi, qui se voluntarie alicuius superioris, vel potetioris clientelae, & patrocinio committunt, non dicuntur effici eius subditi, vel vassalli, sed liberi manent, ut antea, & primum statum retinet, ut post Bart. & DD. in l. non dubito 7. §. liber autem, D. de captivis, tradunt plurimialij, quos recensui 1. tom. lib. 3. cap. 1. num. 38. quibus nunc adijcio Georg. Nattam cons. 301. & Pet. Petram, qui eum solum refert, & sequitur, in tract. de porest. Princ. cap. 22. nu9. & Vvermserum, qui alios adducit, in exercit. Academ. pag. 363. Et ad idem magis probandum, & fulciendum [sect. 19] expendo tex. in l. 8. tit. 6. lib. 1. recop. ubi Magnatibus, & Potentioribus nostri Regni prohibitum est, ob titulum Commendae, vel clientelae in aliqua urbe, villa, vel oppido iurisdictionem exercere, vel quaevis alia iura exigere, imo & tales Commendas admittere, cum hae ad Regem pertineant, ut ibidem subiungitur, cuius sola protectio iurisdictionem importat, & inducit, ut probant communiter DD. per tex. in cap. ad andientiam de appellat. & alij quos refert, & sequitur Guidus Pap. decis. 151. num. 9. vers. Venio ad sextum, Beroius cons. 65. n. 119. vol. 1. & Did. Perez in l. 3. tit. 3. lib. ordin. col. 2. Et est videndus textus, de eisdem Commendis, seu clientelis nobilium agens, in l. 10. tit. 3. lib. 6. recop. & magis in nostris terminis loquens ordinatio Supremi Consilij Indiarum, ann. 1541. quae hoc ita expresse his verbis explicuit: Por manera, que los Es panoles no tengan mano, ni entrada con los Indios, ni poder, ni mando alguno, ni se sirvan dellos po via de Naboria, ni en otra manera alguna en poca, ni en mucha cantidad, ni ayan mas de gozar de sus tributos. Et iuxta haec venit explicanda quaedam Regia [sect. 20] schedula dat. Cop. ult. Maij ann. 1562. & alia de Malinas, & eius declaratoriae, & aliae quaplures, quae reperiuntur 2. to. pag. 220. & seqq. & de his Commendis, atque Indis sic comendatis loquentes, in eis non tantum ius tributis fruendi, verum veram quoque possessionem, & dominium, vel proprietatem ipsorum Indorum dari significant, in illis verbis: En la possession, i senorio de los dichos Indios, & ibi: En todos los pleitos que se ofrecieren sobre Indios, assi en propriedad, como en possessio, &c. Debent enim intelligi de ea possessione, & dominio, quae in istis Indis haberi potest, scilicet de iure tributorum, ex eis percipiendorum; & de utili dominio, sive quasi dominio, aut iure dominio proximo, quod ad ea exigenda, & percipienda consequuntur, mediante Regis largitione, & concessione, penes quem (ut diximus) directum dominium eorundem tributorum manet. Appellatio [sect. 21] quippe dominij bene potest ad utile restringi, quod re vera parum a directo refert, ut ait Bald. in l. precibus, C. de impub. col. 14 & DD. per tex. ibi in l. 4. D. de usufa. ibi: V susfructus in multis casibus pars dodominij est, quae ita in concordiam reduci potest, cum l. recte dicimus, D. de verb. significat. ut ibidem Rebust. notavit, & late, & erudite D. Ioan. del Castillo de usufrnct. lib. 1. cap. 32. ubi num. 16. & 17. recte (post multos alios, quos refert) subiungit, [sect. 22] usumfructuarium respectu illius iuris, quod habet, bene posse dominum appellari, & dominij nomen usufructui covenire, & in incorporalibus cadere dominium, & proprietatem; quamvis non cadat possessio, sed quasi possessio, l. in veditione 3. ubi Bart. & Angel. num. 2. D. de bon. auth. iud. possid. l. qui usumfructum 3. D. si ususfur. pet. l. semper, §. in hoc interdicto, D. quod vi, aut clam, cum traditis a Caballino milleloq. 1. per totum, Cavalcan. de ususruct. mul. relict. num. 3. & 4. Menoch. cons. 66. num. 20. & 23. Padilla in l. 1. C. de servit. num. 10. & late Viricus Hunnius lib. 2. quaest. tract. 3. quaest. 20. & 25. Quibus Ego ad maiorem dictarum Regiarem schedularum explicatione adijcio, [sect. 23] quod quando de dominlo fit mentio, sufflcit de dominio tantum utili verificari, ut notarunt Abbas num. 2. Decius num. 16. in cap. caeterum de iudigijs, Bart, in l. si mater, §. eandem num. 3. & 4. D de except. rei iud. Ias. in l. domus, §. si fundus num. 5. D delegat. I idem in §. sed iste quidem, Iust, de action, communis, quam resolvit Pinel. in l. 1. C. de bon. mater. 2. par. num. 8. Quod adeo verum est, ut procedat etiam si non sub nomine dominij, sed sub nomine proprietatis lex loquatur, prout aliquae ex dictis schedulis passim loquutur, [sect. 24] Nam licet fuerint multi, qui inter proprietate, dominium differentiam constituant, arg. l. si procurator, D. de acq, rer. dom. ibi. Dominium mihi, & proprietas acquiritur, & aliorum iurium, quae tradit Parald. lib. 1. quotid. cap. 4. Et ita proprietatem semper sumi, & stare pro dominio directo docere soleant, ut notat Bald. in l. si de proprietate, C si a non comp. iudic. n. 13. & in l. proprietatis, n. I. C. de probat. Alexand. cons. 159. n. 9. lib. 5. Ias. in l. naturalioter, §, nihil commune, num. 13. D, de acq. poss. &. in. l traditionibus num. 10. C. de pact. Decius in dict. cap. caeterum. de iud. num. 16. Corras. l. pro parte, num. 5. D. de servit, & Camil. Gallinius de verbor, significat. lib. 2. cap. I. num. 25. & cap. 4. num. 16. verius tamen est, haec verba Proprietas, & Dominium saepissime pro eodem usurpari, ut costat ex tot tit. D. de acq. rer. dom. l. fin, iuncta gloss, fin. D. de superficiebus, l. servo, C. de poenis. l. cum in fundo, D. de iur. dot, & notat, Ioannes Faber in §. omnium, num. 21. Inst. de. act Duaren. lib. 1. disput. cap. 17. ad finem, pinel, ubi sup. num. 6. & Vlric, Hunnius lib. 2. quaest. tract. 2. quaest. 6. Ac [sect. 25] proinde etiani si verbo proprietatis, lex utatur, nihil (ut diximus) impedit, quin etiam de utili accipi possit. Vnde [sect. 26] intentantem actionem realem, & dicentem. ad se pertinere rei proprietatem, obtinere, probado utile tantum dominium, contra Bald. & Paul. Casrens. in dict, l proprietatis, & in l. 2. de condit. inst, Alexand. cons. 85. num. 2. volum. 3. teniut idem Alexand. sibi contrarius, in l. si finita, §. si de vectigalibus, col I ad fin. D. de dam. infecto, las. in l, sed etsi possessori, §, item si iuravero. numer. 27. D de iur, iurand, & veriorem dicit Ripa num. 7. Hormanot. Decius num. 9. Rubeus num. 97. Berengar. num. 48. in. dict. §. ni hil commune, Pinelus ubi sup. num. 8. Et eandem mentem, & expositionem ha[sect. 27]bet communis praxis, quae in concedendis Commendis, earum que possessione apprehendenda observatur, nimirum de Indis loquendi, & in Caciquis, & aliquorum Indorum Comendatoru personis, caeterorum nomine, possessione capiendi. Hoc enim substantiam. & intentionem Commendae non mutat, sed per Metonymiam causa pro effectu, aut subiectum pro adiuncto signisicatur, & Indi concedi dicuntur, quod tributa, quae ab ipsis praestari debent, concedantur; ipsique ijdem, Indi commendari, propter obligationem clientelae, & patrocinj eorum, quae Commendatarijs iniungitur. Quod [sect. 28] si urgeas, in aliquibus provincijs no tam ad tributa, quam ad servitium personale concedi solere; facile respondcho, hoc servitium tributi functionem praestare, eoque colore defendi posse. Ac praeterea, semper nostris Regibus odiosum, exosum, atque enixe prohibitum fuisse, ut latius ostendi sup. lib. 1. cap. 1. per. totum. Et [sect. 29] novissime latam esse Regiam schedulam ann. 1633. cuius ordinatio. mihi comissa fuit, quae omnino adimi iubet praedicta servitia, etiam tributi nomine colorata, Indisq; stricte taxam praefigi, qua soluta nihil aliud impendant. Vnde [sect. 30] quae secus, vel facta sint, vel fuerint, iustitiam, & praxim legitimae Comendae non laedunt, quia non est inspiciendum, quod per excessum, vel abusum fieri contingit, sed quod iuxta legume praescripta fieri debet, l. ius pluribus 11. §. Praetor, D. de iust. & temporaria, aut abusiva permutatio, ius provinciae non innovat, l. nemo 123. §. temporaria, D. de regul. iuris. Sed adhuc superioribus obstare videtur, quod cum [sect. 31] Comendae Indorum maioratibus, qui in Hisplania frequentantur, in multis assimiletur, ut tetigimus in cap. praecedenti, & latius prosequitur Matienz. in l. 5. gloss. 1. ad fin. tit. 6. & in1. 9. gloss. 3. num. 25. tit. 2. llib. 5. recop. (ubi probat, quod quemadmodum de feudis ad maioratus, ita de maioratibus ad Commendas Indorum sumi potest argumentum, cum & in his, sicut & in illis alienatio prohibeatur, primogenitus ad successionise vocetur, masculusque soeminam excludat; & ipsa successio in ipsum, vel sequentem vocatum non iure haereditario, sed sangninis, & non ab ultimo possessore, sed ex ministerio, ac vocatione legis, vel Regis, tanquam primi institutoris, ipso iure trasseratur, & repraesentatio admittatur, ut infra suis locis sigillatim tractabimus) dicendu videbatur Commendatarios, sive patronos Indorum non solum usumfructum, sive utile dominium istarum Commendarum habituros, verum & proprietatem, & directum dominiu pro tempore vitae suae: [sect. 32] quemadmodum possessores maioratus habere constat ex magis communi Doctorum opinione, quampluribus relatis probat Molina lib. 1. de primogen. cap. 19. num. 4. & 16. Sed breviter respondere possumus, hanc sententiam multis alijs displicuisse, quos idem Auctor refett nu. 1. & 16. qui solum usumfrusctum, vel utile dominium in maioratus possesore concedunt, [sect. 33] quemadmodum & fideicomissario, cui fere in omnibus comparator, ut per Covar. lib. 3. var. c. 6. n. 10. & eundem Molinam lib. 4. c. 6. n. 17. Et ut vera sit, ea praecipue ratione fulciri, [sect. 34] quod institutor maioratus morte sua transfert in successorem vocatum omnia iura, quae ipse habebat in illis bonis, & sic verum, ac directum eorum dominium, quod mortuo institutore, penes alium, quam possessore maioratus esse non potest, quia non est alia persona, quae primum institutore repraesentet, & [sect. 35] dominium, ac ius haereditariulm impendenti esse nequit, vel sine subiecto, aut persona in qua subsistat, atque permaneat, l. denique l. neque utilem, D. ex quib. caus. maior. l. si ex duobus, §, sed & Marcellus, D. de in diem adiect. gloss. & DD. in l. si ego, D. de solut. Bald. in. l. extraneum ad fin. C. de haered. inst. l. fin. D. co. mun. praedior. & Molina d.c. 19. n. 9. & 10. Quae ratio in Commendatarijs Indorum non militat, quia plenum, & directum eorum dominiu apud Reges nostros ex causis, & ratiombus supra relatis remanere dignoscitur. Et sic [sect. 36] in hoc differ Comenda a maioratu, quemadmodum & in forma, & gradibus, ac perpetuitate successionis, delationis, & vocationis, & in multis alijs, quae inferius hoc eodem lib. cap. 16. notabimus. Plane [sect. 37] cum feudo maiorem affinitatem habere videtur, & per consequens cum usufructu, & emphyteusi, de quibus ad feuda, & e contrario, argumentum sumi posse late probat Everar. in. loc. legal. c. 29. & 30. Camil. Gallin. de verb. sign. lib. 5. cap. 16. n. 17. & 226. & D. Ioan. del Castillo d. tract. de ususr. c. 4. ex nu. 13. Et eodem modo ad Commendas, ut bene oftendit Matienz. ubi sup. & pleniûs in 1. 6. gloss. 2. n. 5. tit. 10. lib. 5. recopil. interim dum alia ab alijs non degenerent, vel disparitatis, aut disferentiae ratio demostretur. Nam & in origine, & in modo fruendi, & prohibitione non alienandi, & necessitate restituendi, servitiumque & homagiumpr aesandi, vere & realiter aequiparantur. Et sic [sect. 38] ipsi Commendatarij pluribus schedulis Regijs, & communi loquendi usu Feudatarij appellari solent, ut idem Matienz. advertit d. gloss. 2. n. 26. vers. Resolvo igitur, Acosta lib. 3. de proc. Ind. sal. cap. 11. pag. 320. ibi: Quin etiam Principi hi omnes feudatarij habentur, fidem suam sacro iureiurando Reipub. Regisq; iussis adstringentes. Et Anton. de Leo d. tract. de confirmat. Reg. 1. par. cap. 5. num. 14. Neque [sect. 39] in nostra Hispania alicd feudoru genus, quam istud reperitur, vel eorum, qui ex Regia concessione aliqua castra, vel oppida possident, & domini vassallorum effecti sunt, l. 14. tit. 13. par. 2. l. 1. tit. 25. par. 4. l. 2. tit. 26 ead. part. cum traditis a Molina lib. 1. cap. 13. num. 47. & 48. Azeved. in rub. ad tit. 4. lib. 6. Recop. num. 2. Sed nihilominus negari non potest, [sect. 40] quin in multis & valde substatialibus differant, propter pacta, sive placita, quae in his Commendis soecialiter adijciuntur, & ex supra relata diffinitione colliguntur, quae sunt naturae recti feudi, maioratus, ususfructus, & emphyteusis valde contraria. Vnde idem Matienc. ubi supra concludit, Commendam non posse appellari seudum rectum, sed degenerans, & irregulare: ideoque caute in hoc genere argumentandi procedendum est. Maxime [sect. 41] cum ea quae in materijs feudalibus tradita, & disposita sunt, ad alias non feudales facile trahere non debeamus, ut magistraliter advertit Bartol. in l. ut iurisiurandi, §. si liberi, num. 5. D. de oper. libert. & in l. de quibus, col. 2. D. de legib. Bald. in cap. 1. de controvers. inter dom. & vassall. num. 15. & in cap. vassallus, nu. 5. si de feud. fuer. controvers. Curtius Inn. qui de communi testatur, cons. 64. num. 5. & in Rub. C. de eden. num. 4. & in tract. de feud. p. 1. princ. quaest. 3. Iul. Clar. lib. 4. sent. §. feudum, quaest. 4. Camil. Gallinius de verb. signif. lib. 5. cap. 16. num. 242. qui alios refert, & tuc demum argui posse inquit de lege feudali ad non feudalem, quando non reperitur casus decisus de iure communi, & ius feudi fundatur in ratione naturali. Et novissime Mart. Mager. d. tract. de advocat. arm. c. 6. num. 232. pag. 216. ubi inquit, & probat vassallum improprie, & abusive vocari usumfructuarium, & feudum usumfructum, prout & in nostris Comendis contingere diximus. Vnde Ego praedictas Commendas [sect. 42] magis similes iudicarem donationibus, quae sub certis modis, legibus, & conditionibus fieri solent, de quibus agitur in l. 1. & per tot. C. de donat. quae sub modo, l. legem, C. de donat. l. si donationis, C. de contr. em. cum simil. Videmus naque eas saepe, ex Regum nostrorum pura, ac mera liberalitate proficisci, [sect. 43] quod donationis propriu est, l. 1. l. donari 29. D. de donat. l. donari 82. D. de regul. iur. & licet saepius in remunerationem meritorum fieri soleant, & debeant, ut in nostra diffinitione supponimus, hoc tamen donationis titulum non excludit, quamvis DD. in disputationem adducant, an donatio remuncratoria sit vera & propria donatio? de qua alio loco tractabimus. Et ita decisum reperio [sect. 44] in quodam capite epistolae ad Peruanum Proregem D.D. Principem Esquillacensem scriptae Matrit. 17. Mart. ann. 1619. ubi agens de his Commendis in posterum concedendis cum onere tertiae partis fisco solvendae, sic inquit: I aviendose discurrido, i mirado sobre la materia con mucha atecion, ha parecido, que supuesto que esta es donacion gratuita, aunque remuneratoria, no se haze agravio a nadie dandole la Encomienda con esta carga, &c. Et rursus videmus, [sect. 45] hanc donationem ita facta sub legibus successionis, & alijs oneribus, quae donatarijs, sive Commendatarijs iniunguntur modificari, & gravari, & in eorum defectum revocari, quod proprium esse dictarum donationum modalium, aperte indicant eadem iura superius citata, & eleganter, ac multum in nostris terminis loquens, [sect. 46] l. 6. tit. 4. part. 5. ibi: Porque este el otro todavia guisado de cavallos, i armas para fazerle servicio, e si non lo cumple, o non lo faze. bien puede apremiarle que cumpla lo que prometio de fazer, o que desampare la donacion que le fizo: e qualquier donacion de las que son dichas en esta lei, se dizen en Latin sub modo. Neque his repugnabit, quod in Commendis utile tantum dominium, sive usumfructum transferre probavimus, [sect. 47] cum tamen in donatarium verum, proprium, & directum transire soleat, l. 1. l. illam, C. de donat. l. 1. C. de revocand. donat. l. quoties, C. de donat. quae sub modo, l. 1. D. de precar. l. 7. tit. 4. part. 5. ubi Greg. Lopez, verb. E el senorio, & DD. praecipue Ias. in l. traditionibus, C. de pact. & in §. per traditionem, Inst. de rer. divis. Nam hoc verum erit, ubi de vero, & directo dominio donando, sive transferendo, agatur, aut nihil in contrarium cavetur: caeterum ubi rei donatae natura solum dominium utile secum importat, non impediet donationis titulum, quod hoc tatum in donatarium transeat, alioqui neque ususfructus, neque emphyteusis, aut feudum donari posset, quod est contra totum titulum D. de usufruct. & de usufruct. legat. l. si ususfructus 66. D. de iur. dotium, l. 1. & 2. C. de iur. emphyt. cap. 1. cum alijs, de his qui feud. dare poss. Quibus consequens est, [sect. 48] praedictos Commendatarios hodie non esse depositarios, nec cum depositarijs comparandos, ut bene etiam observat Matienz. in d. l. 6. gloss. 2. tit. 10. lib. 5. recop. num. 29. Nam licet olim solum in depositum, & nudam administrationem Indi dari solerent, ut ex pluribus antiquis schedulis, & Commendarum formulis colligitur, quas refert Anton. de Leon ubi sup. Atque ita [sect. 49] nec titulum eorum habere viderentur, iuxta ea, quae de Commendatario seculari tradit Imola per tex. ibi in l. haereditas 2. D. de haered. instit. Bald. cons. 246. & Gomezius ad reg. Cancel. reg. de trien. poss. quaest. 5. pag. 5. iunctis a lijs, quae de titulo Comendarum Ecclesiasticarum, & eius effectu in lib. sequenti dicemus. Poftquam tamen [sect. 50] ex Regli beneficentia, eiusmodi Commendae in perception tributorum, quae ab Indis praestantur, raducatae funt, & non ad tempus, ad libitum revocabiles (ut antea fiery solebat) conceduntur, fed pro duabus vitis, vel ad beneplacitum Regium, certum est Commendatarios non esse depofitarios, cum tales perceptiones ius, & possessione, vel quasi possessione habeant, & proprio iure sibi vindicent, ut sup. retulimus, [sect. 51] quod in depositarijs non contingit, l. 1. §. si vero, & l. licet, D. depositi, l. 2. tit. 3. part. 5. cum alijs, quae in nostris terminis tradit Matienz. ubi sup. Et quia [sect. 52] praeftatio ad vitapro perpetua habetur, ut docet tex. & gloss. in. l. 1. D. pro socio, & gloss. verb. per. elect. in clemen. 2. de rescrip. quod etiam contingit [sect. 53]in officijs, vel beneficijs, quae fine certi temporis praefinitione ad Regis beneplacitum conceduntur, l. Iurisperitos in princ. D. de excusat. tut. l. fervus. C. de paenis, gloss. verb. Perpetuas in cap, fin. de rescrip. lib. 6. Bartol. in l. de pupillo, §, su quis ipsi quaeft. 2. & 3. D. de novi op. nunt. ubi Angel. & Alexand. num. 3. idem Ias. in 1. sufficit, D. de condict. indeb. & late Osascus decis. Pedem. 144. num. 13. Burgos de Paz. cons. 21. per totum, Redin. de Maiest. Pric. verb. Sed etiam, num. 35. cum seqq. Azeved. in. l. 2. tit. 3. lib. 2. recop. & Barbos. Omnino videndus in l. quia tale, ex num. 19. D. solut. matr. Et perconsequens [sect. 54] titlum legitimum, & iuridicum habent dict Commendatarij, cuius virtute fructus suos faciunt, & alijs titularijs perpetuis aequiparantur, argument. tex. in cap. querelam. de elect. & eorum, quae ibidem tradit Abb. & alij DD. & Praepos. in cap. edoceri de rescript. Gomez d. quaest. 5. Mandos. ad reg. Cancel. tom. 2. reg. 32. num. 6. quaest. 6. Alciat, in l. pactum curatoris. C. de pact. & Navar. de redit. Eccles. quaest. 1. num. 8. Id quod [sect. 55] plurimis etiam schedulis oftenditur, quae de titulis harum Commendarum loquuntur, & praecipue in illa 9. Febr. ann. 1561. sscripta ad Mexicanum Proregem D. Ludov. a Velasco, ibi: I tienen titulos de Encomienda. Et inde ad praxim infserre possumus, quod, [sect. 56] quemadmodum in possessore maioratus, ad ineundam aestimartionem arrharum, inspicitur quantitas, & qualitas redituum annuorum, qui ex illo maioratu percipi possunt, ut videatur, an intrent in decimam partem bonorum, quae dumtaxat sub aurharum nomine permitti nostris legibus Regis coceditur, ut constat exl. 1. tit. Delas arras, lib. 3. fori, l. 50. Tauri, & quae est l. 2. tit. 2. lib. 5. recop. habita ea ratione, & computatione, quam resert Molina & relati ab eo lib. de primog. cap. 19. nu. 42. & Thomas Sanchez de matrim. lib. 6. disp. 31. num. 3. cum seqq. Ita eadem computatio erit facienda in eo, qui habet reditus ex tributis Indorum, habita nimirum consideratione temporis vitae suae, pro quo eisdem reditibus gaudet, ac fruitur, ad rationem unius pro c cto, ut ijdem Auctores resolvunt, & latius de eadem computatione agens Alvar. Valasc. consul. 16. num. 9. & 10. par. 1. Mier5es de maior. 3. part. quaeft. 9. num. 13. Covarr. lib. 3. var. cap. 9. n. 8. Ayora de partition. 1. par. cap. 7. num. 26. Gutierr. lib. 2. pract. quaeft. 17. per totam, & Matienz & Azeved. in d. 1. 2. tit. 5. lib. 5. recop. Denique [sect. 57] in Commendae diffinitione adiecimus ea verba, Benemeritis Novi-Orbis concessum, ut causam, finem, & intentum huius largitionis adnotaremus, de quibus in praecedenti capite fuse tractavimus, & ut [sect. 58] hoc ad Commendarum essentiam pertinere, & semper prae oculis habenum indicemus, prout innumeris prope schedulis cautum reperitur, & in ipsis ordinationibus Supermi Consilij Indiarum anni 1571. ordin. 46 cuius haec sunt verba. I porque los que bien nos sirven en las Indias sean bonrados, i gratificados de sus trabajos, i los demas se animen a servirnos, se preferiran siempre las personas benemeritas, i suficientes, que huviere en aquellas partes, i que en ellas nos huvieren servido, i sirvieren, assi en pacificar la tierra, i poblarla, i ennoblecerla; como en convertir i dotrinar los naturales, &c. Quod recte etiam praesensit Matienz. in d. lib. 6. tit. 10. lib. 5. recop. gloss. 2. & in tract. de moder. Reg. Peru, 1. part. cap. 14us & 24. Antonius de Leon d. tract. de confirmat. Reg. 1. part. cap. 9. & cap. 15. per totum, & elegantius caeteris Acosta d. lib. 3. de procur. Indor. salut. cap. 11. pag. 313. ubi [sect. 59] hanc prima pactionem nostorum hominum cum Rege fuisse inquit, ut Indorum a se expugnatorum administratio, tum sibi, tum primo successori, aut haeredi, firma rataque esset; ac proinde fatendum esse concludit: Hac nostris mercede proposita, distribuendi leges quodammodo, & fuiesse, & esse servandas, ut plane nisi alioqui quippiam impediat, de hac Repub. benemeritis, ipsiasmet tmolumenta reddantur, & pro ratione meritorum maior minorve portio unicuique de signetur. Etenim cum caetera non desunt, debet profecto laborum meritorumque ratio haberi; id quod & Regia statuta praescribunt, & Gubernatores a se observari contendunt, vere an falso non statuo, satis proposito est omnium una consensio. Et idem non minus disserte tradit Zapata de iuft. distrib. 1. part. cap. 4. num. 18. & 3. part. cap. ult. num. 1. & seqq. ubi probat [sect. 60] non folum ex vi iuftitiae distributivae, has Commendas concedi debere benemeritis huius Novi-Orbis; sed etiam ex vi iustitiae commutativae: Quatenus sunt pro laboribus stipendium, pro sumtibus solutio, proterris, & Regnis ipsis semel partis suoque Regi ultro oblatis, fideliterque & liberaliter clargitis, remuneratioi, quae ad commutativa pertnent, &c. Quod valde notandum est [sect. 61] contra stylum qui his ultimis annis nimis increbuit, dandividelicet, & assignandi eiusmodi Commendas (& quidem pinguiores, & ditiores) Magnatibus, & Potentatibus Hispaniae, & alijs viris, & foeminis nobilibus, in auyla Regis deservientibus, & relevandi eos ab onere, & obligatione in provincijs Indiarum residendi. Na & si hi maxime benemeriti esse dicantur, cum tamen haec merita in illis partibus non fuerint acquisita, non debent facile in eis cum praeiudicio aliorum remunerari, qui ibidem suum sanguinem, & laborem effuderunt, & impenderunt, & nullum aliud pramium, quam istarum Commendarum expectant. Atque [sect. 62] ipsae Indiarum provinciae queri possunt, quod hoc modo, & medio, & viris, & viribus destituuntur, ut alias dixit I.C. in l. 3. §. Praeses, D. de muner. & honor. & haereditas sua, atque pinguedo ad extraneos dilabitur, argunmento eorum, quae de officijs, & beneficijs patrimonialibus indigenis conferendis inf. lib. 3. c. 19. dicemus. [sect. 63] Et l. Praeses, C. de servit. & aqua, ibi: Cum sit durum, & crudelitati proximum ex tuis praedijs aquae agmen ortum, sitietibus agris tuis, ad aliorum usum vicinorum iniuria propagari. Cui valde simile est illud Cassiod. lib. 1. var. epist. 34. Copia frumentorum provinciae debet primum prodesse cui nascitur, quia iustius est, ut incolis propria foecunditas serviat, quam peregrinis comercijs studiosae cupiditatis exhauriat. Alienis siquidem partibus debet impendi, quod superest, & tuc de exteris cogitandum, cum se ratio propriae necessitatis expleverit. Quibus adrident alia, quae congerunt Mantua in Enchirid. capite 267. Claud. Pratus Gnoseon. gener. iur. lib. 5. tit. 3. cap. 1. Afflict. decis. 290. num. 8. Franc. Personal. miscel. quaest. 7. Menoch. de praesum. lib. 3. praesum. 89. & 91. Erasmus qui verb. dictae l. Praeses, inter sua adagia conseruit in adagio, Alienu arare fundum, & Alienos irrigas agros, tuis sitientibus. Neque minus etiam attendi debet, [sect. 64] quod si Politicis credimus, Principatus, & Regna eisdem modis, & artibus conservari debent, quibus quaesita sunt, ut ex Sallustij sententia probat Iust. Lips. lib. 2. Polit. cap. 5. & elegater ostendit Polyb. lib. 1. hist. dum quaerit, quare Hispaniae tam cito amissae suerint a Carthaginensibus. Nam (inquit) aliter censebant quaeri imperia debere, aliter servari, l nec imb: berant eos optime retinere dominia, qui in ijsdem institutis perseverant, quibus ea initio sunt adepti, &c. Cum alijs quae optime congerit Fabius Albergatus de Cardin. offi. lib. 2. cap. 1. pag. 58 & Valenzuela in discurs. stat. & belli. 2. part. cons. 20. num. 48. Vnde [sect. 65] facile colligere licebit, quantum damni hic mos afferre possit, si serpere patiatur, cum haec latissima, & vastissima Indiatum Imperia his praemijs, & illecebris Commendarum fuerint acquisita, & enutrita, quae inter conquisitores, & benemeritos in eisdem provincijs distribuebantur, ut saepe retulimus. Atque adeo illis sublatis, vel ad alios translatis, ne pessum eant, vel in peius ruant, vereri possumus. Etenim [sect. 66] ut praeclare subiungit Acosta inloco supra citato: Non est inanis, aut supervacanea vox hominum suo sudore, & sanguine partis, novos, & nihil in Republica agentes praeclari, frui, vehementer expostulatium, idque non levis iniuriae loco exprobantium. Et vel ipse Virgilius hoc nobis insinuasse videtur Eclog. 1. ubi [sect. 67] Melibaeum dolentem, & deplorantem inducit, quod agros, in quibus ipse magnopere laborasvet, milites occuparent, & extranei suas segetes meterent: Impius haec tamen culta novalia miles habebit? Barbarus has segetes? En quo discordia cives Perduxit miseros: En, queis consevimus agros. Impios enim milites vocat, ut ibidem Cerda, & alij commentatores advertunt, quod hoc attributum bellis, praesertim civilibus, dari solet. Barbaros [sect. 68] vero pro extraneis, sive alienigenis ponit, iuxta huius vocis significationem, quam idem Cerda adducit AEneid. 7. versic. 685. & Nos 1. tom. lib. 2. cap. 7. num. 3. Et est videndus Erasmus in adagio: Alienam metis messem, ubi hoc satis illustrat, & adagium illud eo referri posse putat: Quod aliquoties fit, ut eiectis, qui sementem fecerunt, alij in eorum locum succedant, citraque laborem alisnisfruantur sudoribus, & Cassiod. lib. 2. epist. 24. ubi in simili inquit: Nefas etenim est, ut in alios usus transeant, quae sibi subracta non immerito Roma suspirat. Porro Princeps, [sect. 69] qui statum suum conservare, & augere cupit, benevolentia, & beneficentia erga subditos, qui illum iuvarunt, uti incunctanter, indesinenter, & liberaliter debet, ut in cap. praeced. probavimus, quia ut egregie inquit Seneca in epistola ad Opium: Melius beneficijs Imperium custoditur, quam armis, & ut sapienter ait Coryphaeus Graecorum Oratorum Isocrates ad Nicoclem Regem, certum, & exploratum est: Tutissimam Regum custodiam non turribus, propugnaculis, moenibus, satellitibus, aut armis contineri, sed amicorum praesidijs, civium benevolentia, propriaque virtute, quibus quidem opibus Regna, & Imperia non modo ser vari, verumetiamindies augeri atque propagari. Et tradens alia, & exemplis illustrans Ioann. a Cochier in Thesaur. Polit. lib. 6. cap. 11. pag. 328. & seqq. Dom. Episcop. Chilens. Villarroel in lib. Iud. pag. 374. ubi quod tunc Princeps populi dominus erit, cum beneficus extiterit, & pag. 488. ubi quod ille Princeps a Deo est, qui liberalis existit; late & docte P. Velazquez de opt. Principe lib. 3. annot. 14. & seqq. ubi probat beneficentiam proprium Principis characterem esse, & ut putet, debere se etiam quae sponte tribuit. Et in nostris fere terminis Adam Contzen omnino videndus lib. 3. Politicorum, cap. 9. nu. 2. [sect. 70] ubi nihil magis Principem decere inquit, vel eum securiorem reddere, quam si in provincijs recenter partis, vicos, castella, civitates, & provinciolas, quasi feuda in benemeritos cum novo honoris titulo distribuat: Hoc enim modo (inquie) fidam semper militum ac ducum manum promtamque parabit: quod res illi suas tueantur constantius, quam Principis. Et quod haec non tam pertinent ad liberalitate, quam ad militarem prudentiam. # 3 CAPVT III. De Pensionibus, quae super Indorum Commendis constitui solent, earumque ratione, origine, & natura, & de alijs quaestionibus erga eas usufrequentibus. SVMMARIVM CAPITIS Tertij. -  1 PEnsionum super Commendis Indorum imponendarum causa & origo. -  2 Praemia, quae multis sufficiunt, unisoli dari non debent. -  3 Caput quoddam novarum legum commendarum distributionem moderari iussit, & quare? -  4 Commendae quam ob causam dividi coeperunt? & de damnis huius divisionis. -  5 Commendas redintegrari, & reuniri plures schedulae iubent, & quare? -  6 Commendae titulo ultra duo millia argenti pondera cuiquam dari prohibitum fuit, & reliquum in pensiones distribui. -  7 Instructionis Proregum quaedam capita val de notabilia citantur, quae de causa, & modo pensionum assignandarum, agunt. -  8 Pensionum assignatione, Commendae non dividuntur, neque Indi varios dominos sortiuntur, contra Chiapam. -  9 Commendatartus est veluti proprietarius Indorum. Pensionarius veluti usufructuarius. -  10 Vsufructuarij pensionarij, & alij, qui ex alienis rebus fructus percipiunt, nomina si nonoma sunt. -  11 Comendatarij quo respectu dicantur usufructuarij. -  12 Vsusfructus usus fructus, & servitus servitutis dari non potest. -  13 Pensiones quod ius constituant super Indis, vel tributis eorum? -  14 Vsusfructus ius, licet cedi non possit alij, quam domino proprietatis, commoditas tamen eius bene cedi potest. -  15 L. si ususfructus 67. D. de iure dotium, l. arboribus 15. §. usufructuartus, D. de usufr. §. finitur, Inst. eodem, & alia iura similia explicantur, & concordantur. -  16 Maioratus possessor, & quicunque gravatus rerum proprietatem post mortem suam restituere, illarum commoditatem interim, dum vivit, cedere potest. -  17 Pensiones in beneficijs constitui possunt, licet ipsa beneficia dividi non possint. -  18 Feuda in subfeuda, qualiter dividi coeperint? -  19 Libellarius contractus quis sit? & qualiter ab emphyt eusi descendat? -  20 Emphyteusis, ususfructus, & servitus qualiter constitui possit? -  21 Emphyteusis, ususfructus, & servitus, & quaelibet alia bona immobilia, vel immobilibus cohaerentia, in feudum irregulare dari possunt. -  22 Feudorum regularis natura quae sit? -  23 Pensionis, & pensionarij an beneficiorum, & beneficiatorum nomine veniant? -  24 Pensionarij Commendarum Indorum extensive Commendatarij dici possunt, & quare? -  26 Pensionarij praestant iuramentum fidelitatis, & tenentur ad reliqua onera Commendatariorum. -  27 Pensionarij beneficiorum non tenentur ad residentiam, Commendarum vero contra, & schedula, quae hoc praecipit. -  28 Pensionum aeque ac commendarum confirmatio petenda est. -  29 Pensiones beneficiorum non causant incopatibilitatem, & quid in pensionibus Commendarum? -  30 Pensiones dare seu conferre non petest, qui commendandi facultatem non habet. -  31 Pensiones sunt veluti partes Commendarum, & in earum locum subrogatae, & de argumento de toto ad partem. -  32 Subfeuda sunt veluti pars feudi dominatis -  33 Subrogatum semper sapit naturam sub rogati. -  34 Extrema ubi sic se habent, ut de uno perveniatur ad aliud, pari lance iudicantur. -  35 Prohibitum una via, per aliam in fraudem legis non debet admitti. -  36 Alienatione alicuius rei prohibita, prohibetur eiusdem hypotheca. -  37 Leges non debent frustrari, neque eludi. -  38 Pensiones, quas dedit Prorex Marchio de Canete, durante interdictione commendandi, nullae declaratae fuerunt. -  39 Pensiones impositae ultra facultatem imponentis, non solum in excessu, verum & in totum vitiantur. -  40 Pensiones super Commendis semel assignatas, facilius quam ipsas Commendas revocari posse, tradit Matienzus, qui reprobatur. -  41 Feuda cameralia quae sint, remissive. -  42 Entretenimientos, ayudas de costa, & aliae Regiae largitiones, ex iusta causa semel datae, ea durante, tolli non debent. -  43 Entretenimientos dados a benemeritos de la Nueva-Espana, i su origen, remissive. -  44 Pensiones Comendarum, ut & beneficiorum, non in quota fructuum parte, sed in quantitate constitui solent. -  45 Pensionis quantitas pensionario, sine aliqua deductione impensarum, & aliarum contributionum regulariter solvi debet. -  46 Pensio integre solvitur, etiam si fructus diminuantur, vel eos omnes absorbeat. -  47 L. 1. C. de annon. & trib. lib. 10. expenditur, & illustratur. -  48 Pensiones deductis impensis, & oneribus solvendas esse, pluribus exemplis, & turibus comprobatur. -  49 Pensionarius an teneatur proprietario pro rata eius, quod collectae, vel tributi nomine persolvit? -  50 Pensio ubi libera, & exemta reservatur, nullum onus subit. -  51 Pensiones omnes, quae in Regno Peru super Commendis imponi solent, sunt liberae ab omni contributione. -  52 Pensionarij Commendarum raro, vel nunquam a proprietarijs molestantur super deductione impensarum, vel praetextu cogruae sustentationis, licet haec in beneficijs saepe petatur. -  53 Tributoru in materia, & praestatione, plurimum attendenda est praxis, & cosuetudo. -  54 Feudatarius nihil ratione impensarum de ducit de pensione, aut servitijs, quae domino vel alijs de eius mandato praestare tenetur. -  55 Feudatarius, qui secundogenito alimenta praestat, nihil ratione huius oneris deducit de Adoha vel Rellevio. -  56 Maioratus possessor, qui alimenta secundo genitis assignata, praebet, nihil eis ratione impensarum deducere potest. -  57 Pensiones non subiacent aleae fortunae, nisi casus fortuitus omnes fructus tollat, vel in tantum, ut pensioni non sufficiant. -  58 Commendatarius satisfacit, si fructus, quos collegerio, relinquat pensionario. -  59 Commedatarius cum pensionem debeat respectu certorum fructuum, magis speciei, quam quantitatis, debitor esse videtur. -  60 Pensionis debitae ratione fructuum, idem iudicium esse debet, quod ipsorum fructuum. -  61 Pensio solvenda est etiam de fructibus amissis a benesiciato excommunicato, qui talem persionem solvere debebat. -  62 Census, subsidij, vel alterius praestationis debitor, ratione aliquorum fructuum, implet eos reliquendo pro pensione. -  63 Pensionis non solutae causa, si alicui fructus adiudicentur, & illi pensionis valorem excedant, qualiter computatio, & restitutio facienda sit? remissive. -  64 L. Lucius 12. D. de alim. & cib. leg. declaratur, & concordatur cum lege cum certus, D. de trit. legat. & alijs. -  65 L. inter stipulantem 83. §. sacram, vers. Si stipulatus, D. de verborum oblig. expenditur. -  66 Pensionarius habet hypothecam, & praelationem super fructibus beneficij, aut commedae sibi gravat, & plures Auctores, qui de hoc agunt. -  67 Pensio Ecclesiastica, vicem alimentorum obtinet, & eius solvendae onus pro decursis, transit ad quemcunque beneficij successorem. -  68 Pensionarij cum non participent de impensis, & damnis commendarum, ita nec de earundem augmento, & beneficio quicquam petere possunt. -  69 Lucri, & damni ratio aequa lance metitur. -  70 Pensio an sit solvenda, vel integranda de beneficio specierum, si Commendae taxa ad id non sufficiat? -  71 Pensio finitur finita vita pensionarij, & cedit in commodum proprietarij. -  72 Feuda, & subfeuda ubi finiuntur, redeunt ad dominum directi dominij, iure reversionis. -  73 Vsusfructus morte usufructuarij finitur, & ad proprietatem rediens cum ea consolidatur. -  74 Consolidare quid proprie sit, & significet? -  75 §. finitur, Inst. de usufr. & alia iura agentia de consolidatione ususfructus, explicantur, & illustrantur. -  76 Consolidationis verbum usitatissimum est in Regno Peruano, in materia pensionum, & Commendarum. -  77 Pensio finita non consolidatur cum proprietate, ubi id expressum est in concessione Commendae, & pensionis, quia ex ipsa investitura legem accipit. -  78 Pensio non consolidatur cum proprietate, ubi proprietarius certam, & praefinitam quantitatem habere iubetur, & non amplius. -  79 Quantitatis legatum ius accrescendi non admitti, & quare? -  80 Consolidationis ius competit proprietario Commendae, eo ipso quod in eius concessione nihil in contrarium exprimatur, seu caveatur. -  81 Casus omissus remanet in dispositione iuris communis, & cum eo disponens se conformare videatur. -  82 L. praecipimus in fine, C. de appellat. expenditut, & illustratur. -  83 Testator ubi non exprimit, ad quos velit haereditatem suam pervenire, praesumitur vocare venientes abintestato. -  84 Pensionis concessio seu constitutio si nulliter fiat, non acquiritur proprietario, sed iterum alij concedi poterit: & de casu in quo ita iudicaturm fuit. -  85 Causus notabilis refertur, in quo Auctor fuit fiscalis, circa quasdam Commendas, & pensiones provisas a D. Ioanne Borgia Gubernatore Novi-Regni Granatensis. -  86 Voluntas, & potestas regunt omnes actus humanos, & in illis inspici debent, & etia formae observatio. -  87 Actus plures referuntur, qui ubi in aliquo valere non possunt, sustinentur tamen in eo, quod licitum est. -  88 Vtile per inutile non vitiatur. EAde haec ratio benemeritos No[sect. 1]vi-Orbis remunerandi, de qua in superioribus diximus, pesionum necessitatem extorsit, de quibus in hoc capite dicere destinamus. Nam cum benemeritorum numerus augeretur, Commendae autem deficietibus Indis deficerent, aut diminuerentur; opertere visum fuit, ut huic incommodo obviam iretur. Et ne [sect. 2] in unum, vel alium praemia conferrentur quae commode dispertita, ad plurium sustentationem sufficerent, ut alias dicitur in cap. quia nonnulli 3. de Clericis non resid. & in alijs iuribus, quae infra cap. 5. citabimus. Vnde [sect. 3] in cap. 28. lequm, quas novas vocant, anni 1542. quod reperitur in 2. tom. impres. pag. 193. iussum fuit, ut Commendarum distributio reformaretur, ac moderaretur, & Indis, sive (ut proprius dicam) tributis Indorum, quae hac moderatione mediantec superessent, Conquisitores donarentur, quibus nullum eousque praemium obtigisset. Et ex inde, [sect. 4] ut apparet, Commendae dividi coeperunt, & Indi, qui antea uniti, & sub eodem Regulo, sive Cacique, constituti, uni tantum Comendatario assignari solebant, inter plures distribui. Quod tamen statim ipsis Indis, & Commedatarijs valde damnosum esse apparuit, & gubernationi, ac conversioni eorum, quae ante omnia praetendebatur, omnino contrarium, ex ratione legis cum pater, §. dulcissimis, D. de leg. 2. & l. 2. C. quando & quibus quarta pars debeat. lib. 10. Ac pronide [sect. 5] plures schedulae latae sunt, quae huius damni mentionem facietes, Indos antea praedicto modo divisos, & separatos, coadunari iubent, & sub eodem semper Caciquo, insimul conservari, & commendari. Id quod enixe, & novissime cautum reperio in quadam data Matriti 19. Iunij anni 1620. Sed cum illud desiderium plures benemeritos remunerandi, adhuc perseveraret, electa via [sect. 6] fuit, qua utrumque sine incommodo consequi posset, & ita primum Peruano Proregi Dom. D. Fran. a Toleto 28. Decembri ann. 1566. 2. tom. pag. 239. & postea Dom. Comiti del Villar 31. Martij ann. 1584. in mandatis datum fuit, ne pingues, quae deinceps vacarent, Commendas, uni tantum conferrent, quin potius curarent, ut nemo ultra duo millia aureorum pondera reportaret, & reliquum per viam pensionis inter alios benemeritos distribuerent, ut ita ex eiusdem vacationis fructibus plures solari, & gratificari possent. Quod idem [sect. 7] repetitum invenio in cap. 23. instructionis Dom. Proregis D. Ludovic. a Velasco dat. apud D. Laurentium 22. Iulij ann. 1595. tom. 2. pag. 314. nisi quod haec quantitatem illam duorum millium aureorum non tam Commendatarijs, quam pensionarijs, praesinire videtur, ut constat ex illis verbis: Con que ninquna pensio passasse de dos mil pesos. Et iterum haec pensionum causa, & origo repetitur, & magis exprimitur in eadem instruct. cap. 53. eod. tom. pag. 321. cuius verba, quia bassim, & fundamentum huius capitis continere videntur, inserenda duxi, & sic habent: He sido informado, que del dominio de casi todos los Caciques se han desmembrado muchos Indios, en que se ha hecho agravio a los senores naturales: i porque es justo que sean restituidos en sus senorios, estaries advertido, que quando algun repartimiento de mucho aprovechamiento vacare, no se divida, como se ha hecho en lo passado, an agravio de los dichos Caciques i Senores, sino que se de la propriedad a uno, i en el se carguen pensiones a otros, i que la cobranca la hagan los Corregidores, i la paga los Caciques, debaxo de cuyo senerio estuvieren los repartimientos, que es la orden que me escrivio el Conde de Villar, que estava dada en esto, i lo que parece conviene guardar, i haziendose assi, no se desmembrara el senorio de los dichos Caciques. Et in haec recidunt, quae de eisdem pensionibus, & earum causis recte scribit Antonius de Leon in d. tractat. de confirm. Reg. 1. par. cap. 1. num. 31. & 32. & cap. 19. n. 39. & 40. [sect. 8] ubi ex his satisfacit cuidam obiectioni, quam inter alias, adversus Commendas Indorum faciebat Episcopus Chiapesis, nempe quod per eas Indi dividebantur, & a suis Caciquis separabantur. Etenim solum tributa dividuntur, Indis sub eadem unione, aggregatione, & Caciquo manentibus, in cuius persona caeterorum Indorum nomine possessio Commendae, ut supra diximus, apprehendi solet: Commendatario, qui etiam, unus tantum constituitur, acquiri; argum. l. 3. D. de acq. poss. ibi: Sed sufficit quamlibet partem eius fundi introire, cum alijs, quae alio loco trademus. Et ita [sect. 9] Commendatarius est veluti proprietarius dictoru, Indorum, sive tributorum, quae ab illis praestantur, qui vero pensionem, vel pensiones capiunt, possunt comparari usufructuarijs, & reliquis, qui ex alienis rebus fructus aliquos, pensiones, mercedes, reditusve percipiunt. Quae [sect. 10] nomina synonoma esse, & saepe pro eodem usurpari ostendit I.C. in l. fundi Trebatiani, D. de usufr. legat. ubi Bart. l. 3. & 5. D. de usufruct. Clem. 1. fine, de reb. Eccles. iunctis alijs, quae tradit Gigas de pension. Menoch. consil. 65. ex num. 1. lib. 1. & in tractatu de recup. poss. remed. 15. nu. 623. Roderic. de annuis reditib. lin. 1. quaest. 1. num. 2. Gutier. de tutel. 3. par. cap. 23. num. 16. & 17. Carrocius de locat. quaest. 10. num. 5. & plures alios cumulans D. Ioann. del Castilo lib. 1. de usuf. cap. 36. num. 69. Neque his adversatur, [sect. 11] quod cum Comendatarios in capitibus praecedentibus usufructuarijssimiles esse dixerimus, habita cosideratione ad Regem nostrum, qui semper Indoru proprius, & verus dominus remanet, [sect. 12] non videtur ex uno usufructu alterum posse deduci, l. cum esset 33. in fine, D. de servit. rust. ibi. Neque servitutis fructrus constitui possit, l. 1. D. de usufr. legat. ibi: Quia servitus servitutis esse non potest, cum alijs adductis a Pinel. in l. 1. C. de bonis mat. 3. par. Conan. lib. 3. comment. cap. 2. Donel. & Osuald. lib. 4. cap. 5. Anton. Fab. lib. 19. coniect. cap. 18. Pichar. in prin. Inst. de rer. divis. & Castillo d. lib. 1. de usufr. cap. 51. Nam [sect. 13] ciumsmodi pensiones non tam novum usumfructum in tributis Indorum constituunt, quam ius quoddam designatae quantitatis, ac veluti certae comoditatis ab eo percipiendae, cui Indi commendati fuerunt. Quae [sect. 14] comoditas in usufructu quoque cedi, donari, autvendi pro vita usufructuarij rectissime potest; quavis ususfructus ipse si alij, quam domino proprietatis absolute cedatur, amitti soleat, ut [sect. 15] in l. si ususfructus 67. D. de iure dot. & in §. finitur cum similubus, ubi DD. Inst. de usufr. iuncta l. arboribus 13. §. usufructuarius, l. non utitur 45. in principio, & in §. plane, l. cui ususfructus 74. D. de usufr. §. 1. Inst. de ust, & habit. cum alijs, quae late adducunt, & hoc pacto in concordiam reducunt, innumeri Auctores, quos refert Barbosa in l. usufructu 58. D. solut. matrim. Castillo ubi supra, cap. 69. num. 6. & 7. & ultra eos Gregor. Lop. in l. 2. tit. 31. part. 3. verb. El derecho, Sarmient. lib. 3. select. c. 9. Rebus. in tractatu de decimis, quaest. 10. num. 9. Everard. Bronchors in centur. 1. Antinom. cap. 91. Molina de primog. lib. 1. cap. 21. num. 24. & Mager. de advocat. arm. c. 9. num. 1050. pag. 435. Qui hic [sect. 16] inferunt ad possessore maioratus, ut pro tempore vitae suae, & si non ius ipsius maioratus, commoditatem tamen, & fructuum perceptionem cedere, vendere possit. Quod generaliter ad quem cunque prohibitum alienare, aut post mortem suam restituere gravatum extendit, & pluribus comprobat Galganetus in tract. de condit. 1. par. cap. 17. num. 9. & novissime D. Larrea in discept. Granatens. c. 10. n. 3. & de protect. iur. Mager. ubi sup. Et his simile est, [sect. 17] quod in pensionibus beneficiorum contingit, de quibus integrum tractatum scripsit Hierony. Gigas, & plura congessit Flamin. in tract. de resign, benefic. lib. 2. q. 15. per totam, & latissime Nicol. Garcia in tract. de benef. 1. p. cap. 5. per totum, & Costa in tract. de ratione ratae, quaest. 10. Nam licet beneficia ex disponsitione Concilij Turonensis regulariter dividi non possent, cap. maioribus, cap. vacante 26. cap. cum causam 36. de praebend. pensionum tamen onere servatis servandis gravantur, ut ijdem Auctores & communis praxis ostendit. Ex magis simile, [sect. 18] quod in feudis contigisse videmus, quibus concessis, coeperunt alia feuda minora a primis feudatarijs, vel etiam ab ipsis directis dominis concedi, & constitui, quae subfeuda vocata sunt, ut constat ex cap. 1. de his qui feud. dar. poss. & ex locupletissimo tractatu quem Marinus Freccia de subfeuois scripsit cap. 1. §. similiter de lege Conradi, cap. 1. §. sin vero, qualit. olim feud. poss. alien. & ex late traditis a Rosenthal. in tract. de feudis, c. 9. conclus. 45. num. 3. And. Khol. in tract. de subfeud. cap. 1. num. 5. Iul. Claro, §. feudum, q. 32. Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 44. num. 1. & Mart. Mager. de advocat. armat. cap. 9. num. 796. qui hoc uno ore approbatum esse testantur, ut regulariter quicquid concessum est in feudum, possit etiam subinfeudari. Vnde [sect. 19] & emphyteutis permissum est, praedia emphyteutica alijs in emphyteusim concedere, qui libellarij dicuntur, ut constat ex textu, gloss. & DD. communiter in cap. 1. & per tot. de precarijs & libellis, Ias. in l. 1. C. de iur. emphyt. num. 9. Alvar. Valasc. de iur. emphyt. quaest. 35. Iulio Clar. receptar. sentent. tit. de emphyt. quaest. 1. Kalino, & alijs de verbis iuris, verb. Libellarius contractus, & Pariador. in sexquicent. differentia rum, diff. 71. n. 3. Et [sect. 20] super eandem emphyteusim, usumfructum, vel servitutem constituere, ad eorum vitam duraturam, ut post plures, quos refert, observat Castillo d. tract. de usufr. cap. 35. num. 17. cum Molina, Cuiacio, Iulio Claro, Feliciano, & alijs, ubi num. seqq. idem in feudatarijs, & superficiarijs procedere docet. Quibus [sect. 21] ego addo id, quod magis notabile & mirabile videri potest, nepeipsa emphyteusim, vel ius superficiarium, aut servitute, & quaelibet alia bona immobilia, vel quae immobilibus haereant, in feudum concedi posse, quamvis tale feudum irregulare, & degenerans videatur: cum [sect. 22] regularis natura feudorum sit, quod dominium directum remaneat penes concedetem, utile vero transeat in accipientem, ut ex sententia Speculat. docuit Imola in cap. potuit de locato, Ias. in l. 2. num. 3. C. de iure emphyt. Claud. Seisel. in specul. feud. rub. ult. nu. fin. & Rosenthal. ubi sup. cap. 4. conclus. 1. & 2. & conclus. 10. in fine, litt. D. Ex quibus primo descendit, [sect. 24] quod licet in pensionibus, & pensionarijs beneficiorum controverti possit, & soleat, an beneficiorum, & beneficiatorum nomine veniat, & ad aliqua onera teneantur, ut constat ex traditis a Bursat. cons. 351. num. 27. Flam. Parisio de resign. benef. lib. 2. quaest. 15. Azeved. in l. 1. tit. 4. num. 5. lib. 1. reccop. cum alijs late congestis a Zerola in praxi 1. part. verb. Clericus, §. ad secundum, ubi tractat, an in favorabilibus pesionarius dici possit beneficiatus? Salcedo in addit. ad prax. Bernard. Diaz cap. 62. ex num. 1. Nicolao Garcia in tract. de benefic. 1. part. cap. 5. per totum. In pensionarijs tamen nostrorum Indorum dubitare non liceat, quin extensive Cemmendatarijs ipsorum aequiparentur, & sub feudatarij, vel Subcommendatarij dici, & appellari possint. Maxime cum easdem pensiones, non ab ipsis Commendatarijs, sed ab ipso Rege in titulum habeant, & sub eodem, ut diximus, praetextu, ac respectu, quo ipsae Commedae, concedi soleant, & eodem (ut plurimum) tempore duraturae, quo casu etiam pensiones beneficioru venire appellatione beneficij docte post plures, quos refert, resolvit idem Nicol. Garcia ubi sup. num. 5. Quapropter [sect. 25] dicti pensiconarij iuramentu fidelitatis aeque ac ipsi Commendatarij nostris Regibus praestant, & ad servitia militaria, & reliqua obsequia Commendatarijs iniuncta tenentur, de quibus inserius agemus, & in simili probat, & prosequitur Freccia d. tract. de subfeudis lib. 1. cap. 3. pag. 17. & seqq. & in nostris terminis Matienz. in l. 5. tit. 6. lib. 5. recop. Et quod magis est, [sect. 26] licet pensionarij beneficiorum non teneantur in loco beneficij residere, ut ex communi omnium Doctorum resolvit Gigas in d. tract. de pension. quaest. 31. num. 4. quem & alios refert, & sequitur Flaminius Parisius d. tract. de resig. lib. 2. quaest. 15. num. 16. Pensionarijs tamen Indorum [sect. 27] iniungitur hoc onus residendi, sive faciendi (ut dicut) vicinitate in capite provinciae, ubi sita est Commenda, ex qua pensionem percipiunt, ut praeter alias Regias schedulas, quae id insinuare videntur, expresse dispositum est in quadam novissime data Vlyssipone 10. Augusti, ann. 1619. cuius etiam memini infra cap. 25. num. 121. quae relatis causis harum pensionum constituendarum (quae eaedem sunt, quas supra perpendimus) residendi onus non minus Pensionarijs, quam Commendatarijs iniungit, & ut in eorum titulis hoc gravamen apertis verbis inseratur, edicit; necnon, [sect. 28] ut necessitatem petendae, & impertrandae Regiae confirmationis subeat, pro pensionibus sibi concessis, aeque ac ipsi Commendatarij, de quo gravamine inferius etiam agemus. Et an, [sect. 29] licet pensiones beneficiorum non inducant, nec causent incompatibilitatem cum alijs beneficijs, ut per Flaminium ubi supra num. 17. idem in pensionibus, de quibus loquimur, respectu aliarum pensionum, vel Commendarum probandum sit? Secvndo ex eisdem principijs deduco, eum [sect. 30] qui dare, vel accipere Indorum Commendas prohibitus est, iuxta ea quae in capitibus sequentibus adnotabimus, a pensionibus quoque dandis, vel accipiendis prohibitum esse censeri, cum [sect. 31] veluti partes Commendaru sint, & in earum vicem, & locum (ut diximus) subrogatae, argum. l. que de tota, D. de reivind. l. si unus, §. si cum mihi decem, D. de pact. l. post divisionem, C. de furtis. l. potior, §. si de futura, D. de qui potior. & eorum quae in simili tradit Freccia ubi sup. pag. 20. num. 31. vbi [sect. 32] quod subfeudum dicitur esse pars feudi dominantis, nec dicitur ex toto separatum, & alijs, quae de natura [sect. 33] subrogati notant tex. & DD. in cap. Ecclesia 2. ut lit. pend. Bart. & DD. in l. si eum, §. qui iniuriarum, D. si quis caution. §. haec actio, D. si quis testam. liber. & in l. creditores, D. de leg. 1. Ias. in §. fuerat, num. 5. cum seqq. Inst. de action. Everard. in loco a subrogatis, Tiraq. in legibus connub. gloss. 5. num. 190. cu seq. Marsil. sing. 255. & August. Parbos. & novissime Alvar. Vlascus in axiom. iur. litt. S.n. 56. & seqq. Et quia [sect. 34] quando extrema sic se habent, quod ex uno pervenitur ad aliud, vel tendunt ad eundem finem, etiam in materia poenali, vel restringibili, extensio fieri solet, ita ut dispositu in uno, & in reliquo locum habeat, ut post gloss. in cap. 1. de postul. Praelat. notant Abb. & DD. ibid. & plures alij, quos refert, & sequitur Villaguta in tract. de extens. leg. praelud. 17. n. 23. Eam nimirum rationem reddentes, quia alias [sect. 35] frustratoria esset prohibitio, & legi fraus fieret, quae non patitur, ut quod una via alicui prohibetur, ad id per aliam admittatur, cap. cum quod una 84. de reg. iur. in 6. ubi late Pet. Pech. & alij. l. quod dictum, D. de pact. l. Seius, & Augerius, ubi Bart. D. ad leg. Falcid. l. scire oportet, §. si mater, D. de tutor. & curat. dat. ab his, l. fin. C. de reb. alien. ubi [sect. 36] prohibita alicuius rei alienatione, eiusdem quoque hypothecam prohiberi videmus, quod etiam traditur in auth. de non alien. §. alienationis, & §. quia vero, collat. 2. cum alijs congestis a Pet. Barbos. in l. cum Praetor, §. ultim. num. 135. D. de iud. Surd. decis. 21. num. 4. & consil. 427. n. 40. Menoch. de praesumt. lib. 4. praes. 189. num. 82. & Valasco ubi sup. litt. P. axiom. 212. & 213. & in nostris terminis Commendarum D. Valencuela, omnino videndus, consil. 83. num. 153. ubi [sect. 37] quod leges non debent frustrari, neque eludi. Et ita in [sect. 38] Supremo Indiarum Senatu iudicatum fuit contra eos, quos huiusmodi pensionibus quondem donavit Peruanus Prorex D. Andres Hurtado de Mendoca, Cannetij Marchio, durante interdictione provisionis Commendarum ei facta, interim dum quaestio emergens de eisdem Commendis perpetuandis vel non, ventilabatur, & decidebatur. Et mite conducunt [sect. 39] ea, quae loquens de pesionibus beneficiorum tradit Nicol. Garcia d. c. 5. num. 430. & seqq. ubi resolvit, etiam pensiones impositas ultra potestatem, & iurisdictionem imponentis, pro quolibet excessu in totu annullari, ex rationibus per eum adductis. Tertio ex praelibatis infertur, [sect. 40] minus tutam, & iuri consonam videri opinionem Ioan. Matienzo in l. 2. tit. 10. lib. 5. recop. gloss. 3. nu. 6. & 31. quatenus docet, has pensiones, & similes alias Regias largitiones, quae benemeritis Novi-Orbis in defectum, sive supplementum Commendarum ex dispositione dictarum legu novarum 22. & 30. anni 1542. & similibus, fieri solent, & in Nova-Hispania plurimum frequentari solebant, quas, Entretenimientos, o ayudas de costas, vocamus, posse facile, & ad liberum Regis nutum adimi, & rovocari. Motus eo, quod feudis Camer assimilentur, quae quia in reditibus ex Regia Camera solvendis cosistunt, iustius, & facilius revocari possunt, iuxta tex. in l. 1. tit. 26. p. 4. ubi Greg. Lop. gloss. fin. & alia [sect. 41] quae de istis feudis Camera libus, & eorum natura tradit tes. in cap. 1. §. sciendum de feudis cognit. & in cap. 1. §. si vero, quae sit invest. ubi Scribentes, Ias. in tract. de feud. num. 125. Zas. in epitom. feud. 4. p.n. 6. & 7. & par. 12. num. 31. & Rosenth. de feud. cap. 2. concl. 75. per totam. Etenim haec ratio in pensionibus neutiquam militat, quae ex tributis Indorum, & non ex Regia Camera (ut diximus) deducuntur. Et dato quod [sect. 42] alijs largitionibus, sive Entretenimientos, o ayudas de costa, militaret, quatenus ex Regia gaza, Camera, vel patrimonio solvi iubentur, ubi tamen largiendi causa duraret, & remuneratio servitij merita non excederet, no magis auderem de earum, quam de Commendarum facili revocatione consulere, cum in utrisquie laborum praemium, & Principis beneficium aequa lance consideretur, & utrumque secundum vulgaris iuris regulas durationem expostulet, ut infra cap. 27. peculiariter prosequemur. Et de his largitionibus [sect. 43] vulgo (ut diximus) entretenimientos, & eorum origine, & praxi in Nova-Hispanis, & in quibus a Commendis, & pensionibus differant, diligenter scribit Antonius de Leon d. tract. de confirm. Regijs, 1. p. cap. 16. ex num. 12. ubi etiam fol. 85. num. 41. insinuat, in eis esse necessarium petere confirmationem, ex dispostione novarum schedularum, de quibus etiam inferius agemus. Quarto, praedictis etiam consequens, est, eiusmodi [sect. 44] pensione, ubi nihil aliud in cocessione, seu tenore investiturae deciditur, nip in quota parte Commendae, aut fructuum illius, sed in certa, & designata pecuniae quantitate constitui solere, ut post alios in simili observat Nicol. Garcia d. cap. 5. num. 362. & seqq. inquiens, quod si contrarium fieret, esset scindere beneficfium, quod prohibitum est in iure, cap. maioribus, de praebend. cum alijs per cum relatis. Quae [sect. 45] quantitas pensionario solvenda est a Commendatario, vel eius nomine a loci Praetore, libera & immunis a contributionibus, quas Commendatarij pro doctrina Indorum, administratione iustitiae, salario Cacicorum, fabrica, & refectione Ecclesiarum, & alijs rebus similibus solvere solent, etiam si his oneribus, & pesionis praestatione solutis, parum, vel nihil lucri apud ipsum Commedatarium remaneat, ut plerumque contingere videmus, ob supervenientem Indorum dimenutionem, vel etiam ob gravamina pensionum, quae tempore concessionis constiuuntur, quae efficiunt, vt aliquando nudum tantum nomen proprietatis apud Commendatarium remaneat; & interdum illud solum lucrum, quod ex maiori pretio veditionis specierum in taxa designatarum, corrogare solet, cum illae minori in eadem taxa moderatae sint. Pro qua sententia facit, quod in simili, [sect. 46] de pensione beneficiorum omnes illius fructus absorbente, tradit Garcia ubi sup. num. 399. Guid. Papae quaest. 8. ubi probat, annua pensione super fundo assignata, vel annuo reditu super molendino, munuto lucro furni, aut molendini, adhuc constituentem teneri ad integram pensionem Et quod attinet ad onerum solutionem tex optimus [sect. 47] in l. 1. C. de annon. & tribut. lib. 10. ubi Imp. ait: Annonas is solvere debet, qui possessiones tenet, & fructus percipit. Et gloss. addit: Non autem illi, qui pensiones recipiunt, nisi sit consuetudo: & idem resolvit cum Innocent. Bart. & Bald. Iulius Ferretus in tractat. de gabellis, num. 558. inquiens: Quod si statuto caveatur, quod solvatur collecta de fructibus, non habebit locum in pensione, licet appellatione fructuum contineatur, quam quis solvit pro fundo, aut beneficio. Iunctis alijs, quae novissime ad utramque partem congert D. Valencuela cons. 137. num. 7. & seqq. & cons. 115. num. 47. & cons. 186. ex num. 28. Et possunt noninepte ponderari [sect. 48] aliqua exempla, quae deducuntur ex tex. in extravag. unica, §. Praelati, de decimis, extravag. suscepti, §. in illis, ne sed. vacan. cap. cum olim 19. de censibus, l. neque stipendium, D. de impens. in reb. dot. fact. l. hactenus 8. l. si pendentes 77. §. si quid cloacarij, D. de usufruct. l. 2. ubi DD. C. de iur. emphyt. in quibus possessori beneficij, dotis, ususfructus, vel emphvteosis semper iniungitur integra praestatio decimae Papalis, subsidij, procurationis, vel alterius cuiuslibet collectae, aut tributi praedictis rebus impositi, ea reddita ratione, quia onus fructuum haec impendia sunt, prout latius prosequitur Feder. de Senis cons. 43. Nicol. Festas. in tractat. de aestim. & collect. cap. 4. num. 26. & 32. Alvar. Valascus de iur. emphyt. quaest. 17. num. 1. & sequent. Gigas dict. tractat. de pension. quaest. 38. & cons. 16. Tiraquel. de primog. quaest. 74. Vvames cons. 288. sub tit. de praeb. Moneta de decim. cap. 9. ä num. 87. Ioann. Garcia in tractar. de expens. cap. 11. num. 11. 45. & 56. Flores de Mena lib. 2. variar. quaest. q. 21. num. 132. Castillo dict. tractat. de usufruct. cap. 56. num. 2. & sequent. & late Sesse decis. Aragon. 7. part. 1. Et quamvis [sect. 49] aliqui ex his Auctoribus, maxime Valascus, & Ioann. Garcia num. 57. qui plures allegat, & latius caeteris Nicol. Garcia dict. tractat. de benef. 1. parte, cap. 5. num. 171. docere videantur, mero iure attento, solventem, in aliquibus ex prictis casibus, habere recursum contra eos, qui pensionem ex illis bonis, fructibusve percipiunt, vel vti posse iure retentionis pro rata collectae pensionem contingente, omnes tamen communiter resolvunt, id quod dictum est, quod absque deductione tributorum, & nullo recurso habito contra pensionarios, debent integre solvere collectas, & tributa, de consuetudine servari, ut asserit Ioann. Garcia ubi sup. num. 59. & de iure Hispaniae, Avendano de exeq. mand. 2. p. cap. 14. num. 9. & 21. Et ipse Nicol. Garcia nu. 172. cum alijs, quos adducit, idem agnoscit, [sect. 50] ubi pensio est reservata libera, & exempta ab omni onere, quia tunc onus pertinet in totum ad Rectorem, seu titularem beneficij, quales esse dixi omnes [sect. 51] pensiones, quae frequentius, & sub forma communi in hoc Regno Peruano super Commendis Indorum (de quibus agimus) constitui solent. Adeo [sect. 52] ut vis, & ne vix quidem, viderim, vel audierim, quod aliquis Commendatarius Indorum proprietatem habens, sub forma ordinaria sibi concessam, a pensionarijs quicquam eo praetextu refundi, vel diminui petierit. Sicuti neque ut sibi congrua sustentatio relinqueretur; quamvis hoc a pensionarijs beneficiorum saepe implorare, & impetrare soleant eorum Rectores, ut late prosequitur Nicol. Garcia dict. tractat. de benes. 1. parte, cap. 5. num. 367. & 399. & seqq. & novissime D. Valencuela cons. 115. num. 47. & cons. 137. num. 7. & seqq. & cons. 186. ex num. 28. vol. 2. Quae consuetudo [sect. 53] licet iure communi non essetita firmata, nec ranti temporis diuturnitate praescripta, absque dubio servari deberet, quia in materijs tributorum, & similium onerum solvendorum, plurimum valet, & etiam contra iuris regulas attendenda e st, iuxta textum optimum, ubi notant DD. in l. si sne, §. Lucius, D. de administ. tut. cap. super eo, & ibi Abbas, de censibus, gloss. celebris, & ibi Bart. & omnes inl. 1. C. de annon. & tribut. lib. 10. idem Bart. & latius eius Additionator litt. A. in d. l. neque stipendium, D. de impens. in reb. dotal. Alvar. Valas. & Avend. ubi sup. Vincentius de Franchis decis. 56. num. 6. & 8. cum alijs, quae adduxi sup. lib. 1. cap. 19. num. 1. Et pro eadem consuetudine adhuc, & magis in nostris terminis, [sect. 54] facit exemplum feudatarij, qui & ipse (sicut & nostri Commendatarij) ad collectas tenetur, ex eo, quod rei infeudatae fructus percipit, & dominus utilis est, ut probatur in cap. 1. §. vi autem, de investit. de re alien. fact. Valascus dict. quaest. 17. num. 3. Festas. dict. cap. 4. num. 29. Inauditum tamen est, ut ob id possit aliquid deducere de sedrvitio, vel pensione, quam praestat domino feudi, vel alij ex eius delegatione. Quemadmodum [sect. 55] etiam contingit in eodem feudatario filio primogenito, qui tenetur fratri secundogenito vitam, & militiam praestare, & licet haec praestatio reputetur portio, & onus feudi, ut per Afflict. decis. 43. num. 2. & decis. 133. num. 2. Nihilominus tamen Adoham, & rellevium pro feudo integre solvit, nec ob id, quod secundogenito praestat, aliquid deducit, ut per eundem Afflict. decis. 252. num. 2. qui licet in fine non videatur se firmare, Caesar tamen de Vrsillis eius Additionator, num. 5. plures allegat id tenentes, & ultra eum Iacob. de Ayell. in tract. de iure adhoae &c. num. 93. ubi dicit, quod nunquam in adhoa est deducta vita & militia, sed solvitur integre per primogenitum, sine aliqua deductione, quod idem repetit in rellevio, ibidem, num. 95. & Baeca de decim. tutor. cap. 29. num. 13. ubi in fine, ex Boerio decis. 244. aliud exemplum adducit. Et haec [sect. 56] non incongrue, ob rationis similitudine, applicari etiam possunt ad possessorem maioratus, qui alimenta secundogenitis praestat. Nam de quantitate illis assignata, nulLam contributionem deducit, quod miror non tetigisse Molinam, alioqui plura de his alimentis tractantem, lib. 2. de primogen. cap. 15. & 16. Atque hanc pensionariorum a tributis, & diminutionibus immunitatem, respexisve videtur Gigas dict. tractat. de pens. quaest. 62. num. 19. Alexander de Naevo cons. 63. num. 9. & Costa dict. tractar. de rata, quaest. 10. a num. 6. Du [sect. 57] dicunt, pensiones alae fortunae obnoxias non esse, nec subiacere casui fortuito. Quod tamen Ego intelligendum existimo, nisi talis casus fuerit, qui omnes fructus tollat, vel eos, quibus ablatis pensio, beneficio, vel Commedae iniuncta, solvi non posset. Nam tunc [sect. 58] Rector, vel Commendatarius de suo quicquam erogare cogendus non erit, & sussiciet, quod pensionarijs id cedat, quod reliquum fuerit, eosque suo loco constituat. Nam cum non ex persona sua, sed commendae ratione teneatur, & propter fructus, qui ex ea percipi possunt, non [sect. 59] tam quantitatis, quam speciei debitor censeri debebit, atque eapropter, illa peremta sine culpa sua, liberatur, iuxta ea, quae notant DD. in l. Titiae textores 34. §. fin. D. de legat. 2. DD. in l. licet, C. de locato, Covarr. lib. 1. var. cap. 4. & Nos sup. lib. 1. c. 19. n. 40. & multum in nostris terminis Vincentius de Franchis decis. 79. num. 3. quenm refert, & sequitur Costa ubi sup. quaest. 129. num. 9. ubi ait, [sect. 60] quod de mercede, sive pensione debita in pecunia, occasione fructuum, idem iudicatur, quod de fructibus ipsis. Et hoc ad incundam eorum partitionem valde tenendum esse, post Cagnolum, & tiraquel. docet Covarr. lib. 1. variar. cap. 15. num. 10. & sequent. & Castillo dict. tractat. de usufruct. cap. 78. num. 6. & sequitur post plures alios, quos refert Nicol. Garcia dict. cap. 5. ex num. 227. [sect. 61] Inde deducens, pensionem solvendam esse ex fructibus a beneficiato excommunicato, vel suspenso amissis, cum super illis sit imposita, & sit onus reale, & idem esse in subsidio, [sect. 62] vel alio onere imposito super fructibus, ut per Covarr. lib. 3. var. cap. 13. num. 8. vers. 12. ad finem, & aliso ibi relatos: & in qualibet alia re censui supposita, Felicianus in append. ad lib. 1. de censib. cap. 1. n. 6. vers. Neque obest, quod census, pag. 13. [sect. 63] Et, si ratione non solutae pensionis, alicui fructus commedae adiudicentur, & illi pinsionis valorem excedant, qualiter computatio fieri debeat, & excessus sit restituendus? videnda sunt, quae in simili tradit Escobar de ratiocin. cap. 16. num. 54. Neque his repugnat [sect. 64] tex. in l. Lucius 12. D. de alim. & cib. legat. quoniam ibi praedia, ex quibus libertis suis alimenta praestari testator iussit, magis demonstrationis causa, & ut veluti loco pignoris essent, expressa esse videntur, quam ut obligationem, & quantitatem fideicommissi mutaret, vel minueret, quam in persona haeredum constitui, & integre singulis annis praestari voluit, etiam si ad id praediorum fructus aliquando non sufficerent, ut idem tex. & gloss. & Doctores, ibi aperte ostendunt, & pluribus ornat Guid. Papae, ubi sup. Roman. sing. 432. Negusant. de pignor. 4. memb. 2. parte, num. 164. vers. 23. Iulius Pacius in antinom. cent 6. cap. 34. Galgane tus alia iura similia adduces, intract. de codit. & demost. 1. part. cap. 5. n. 4. & Mathias Collerus in tractat. de aliment. lib. 1. cap. 15. ex n. 64. pag. 530. & seq. Alioqui si in ipsis praedijs, vel ratione eorum, obligatio consisteret, contrarium proculdubio responderet I.C. ut patet ex l. cum certus 5. D. de tritico legat. l. 2. in fine, D. de condit. & demonstr. l. si debitor 39. §. verosimile, de contrah. empt. l. interdum 73. l. interstip. §. sacram, vers. Si stipulatus, D. de verbor. obligat. ubi [sect. 65] (quod magis est) Iulius Paulus insinuat, tali in casu, unius anni ad aliu respectum non haberi, nec ubertatis, & sterilitatis compensationem iniri, sed quo anno nulli, vel pauci fructus nati sunt, nihil amplius deberi, expectandumque esse pensionario, ut iterum nascantur, & dari possint: & per hasuices, aut cessaturam, aut valituram stipulationem, quod valde in nostro proposito notabile est, & ubi opus suerit, consulendi erunt Bart. Alexand. & Ias. ibid. & Donell. num. 9. Bald. in l. 1. num. 12. C. de fruct. & litium expens. Cuiac. lib. 2. observat. cap. 12. Petr. Benintend. decis. Bonon. 64. a num. 1. Alexand. & Barbos. in l. fructus, D. solut. matr. idem Alex. in l. 4. §. Praetor, num. 26. D. de dam. infect. Mendez de Castro in l. 1. C. de annon. civil. n. 19. & Vincent. Carroc. in tractat. de locato, tit. de remis. merced. quaest. 8. cum alijs. Et [sect. 66] de hypotheca, & praelatione, quam ob praedicta rationem pensionarius habet in fructibus beneficij, vel Commendae sibi signatae, tex. in l. codicillis, §. si instituto, D. de leg. 2. tex. in l. Imperatores, D. de publican. l. inter debitores, D. de pact. l. nihil proponi 120. D. de legat. 1. d. l. Lucius de alim. legat. l. hactenus, vers. Modica, D. de usufruc. c. nisi essent, de praeb. Archid. in cap. si quis loca 17. quaest. 1. Ioan. Faber in §. item Serviana, num. 39. Inst. de action. Bald. cons. 182. volum. 5. Boerius quaest. 66. Cacialup. de pens. quaest. 9. num. 8. Gigas in eodem tract. quaest. 44. 55. & 65. Roman. cons. 338. Guido Pap. decis. 576. Ripa in l. 1. §. si haeres, num. 13. D. ad Trebell. Fanus de pignorib. in 4. memb. 2. part. num. 164. Afflictis decis. 95. Cephalus cons. 135. Corneus cons. 206. volum. 1. Covarruvias in cap. Rainutius, §. 10. num. 8. de testamentis, Marchesan. de commission. 2. part. cap. 4. num. 69. Collant. in pragm. Agricol. lib. 3. cap. 1. n. 8. Nicol. Garcia ubi sup. num. 204. 227. & 236. & plures alij, quos late congerit Petrus Surd. in tractat. de alim. tit. 8. pag. 52. qui omnes hoc planius procedere docent, ubi designatio certae quantitatis solvendae ex aliquo fundo ad alimenta, vel aliud opus pium subordinatur. Eosque sequtus Gigas quaest. 44. & seq. post Roman. cons. 388. multum in nostris terminis notat, [sect. 67] quod cum pensio Ecclesiastica vicem alimentorum habeat, ad quemcunque beneficij possessorem transibit, qui pensiones, etiam tempore alterius possessoris decursas solvere compelletur, contra illius bona, & haeredes, sibi iure easdem repetendi servato, ut tradit etiam Gabara in tractat. de offic. & potest. legat. lib. 6. num. 428. Morla in emporio iuris, tit. 6. in rub. num. 34. Bursat. Cassador. & alij, quos refert Flamin. Paris. de resign. bonef. lib. 1. quaest. 8. num. 40. & latissime Nicol. Garcia, omnino videndus, d. cap. 5. ex num. 191. usque ad num. 203. Qvinto ex eadem observatione, & natura istarum pensionum deducitur, quod quemad modum [sect. 68] pensionarijs nihil ob contributiones, vel diminutionem Commendarum detrahitur; ita nihil etiam ob earundem augmetum praetendere possunt, ultra quantiatem pecuniariam sibi assignatam, neque specierum (quas vocant) beneficio gaudere, nisi aliud (ut diximus) tempore concessionis cautum fuerit, quod raro fieri solet. Nam hoc totum in proprietarij favorem, seu Commendatarij commodum cedit, ut sic qui in uno gravatur, in alio relevetur, [sect. 69] & lucri, & damni ratio aequa lance metiatur, l. eum qui 30. D. de iureiurand. l. si ex toto, in princip. D. de legat. 1. l. scribit, D. ad Trebell. l. iure succursum, D. de iure dotium, l. secundum naturam, de reg. iur. cum alijs, quae congerit Alvarez Velascus in axiomat. iur. litt. A. axiom. 625. & 628. & litt. C. axiom. 38. & litt. L. axiom. 84. & de pensionibus beneficiorum loquens Gigas quaest. 62. num. 13. Franc. Marcus decis. 210. num. 2. part. 2. Costa dict. tractat. de rata, quaest. 108. num. 6. & Nicol. Garcia d. cap. 5. num. 362. & seqq. & ante omnes gloss. in Clement. 2. de decimis, verb. Taxationem, quae expresse hanc eandem rationem assignat. Quod tamen Ego [sect. 70] limitandum censerem, ubi reditus Commendae iuxta eius taxam non sufficiunt ad integrae pensionis praestationem. Na tunc forte audiri deberet pensionarius, si ex incremento specierum residui solutionem expostularet; cum negari non possit illud beneficium occasione Commendae ad eum pertinere, ut in simili docuit Vlpianus I.C. in l. generaliter 24. §. plane si forte, D. de fideicommiss. libert. ibi: Nec causari debere, quod minus ei relictum sit, cum creverit eius legatum per testamenti occasionem. &c. Et vide l. Papinianus 8. §. si conditioni, D. de inofficios. testam. cum ibi notatis. Quod etiam [sect. 71] efficit, ut finita vita, vel vitis pro quibus pensio concessa est, statim etiam eius praestindae obligatio finiatur, & hoc totum regulariter in Commendatarij proprietarij commodum cedat, sicuti contingit in pesiontibus beneficiorum, ut per Caccialup. & Gigan. quaest. 1. Corras. de benef. 1. part. cap. 4. num. 9. & 10. Guillel. Cassador. decis. 10. num. 7. & 8. tit. de rescript. Paul. AEmil. decis. 161. num. 4. lib. 1. Caputaquens. decis. 303. n. 13. part. 2. Flamin. Paris. lib. 6. quaest. 4. num. 3. & 31. Covar. lib. 3. var. cap. 7. num. 3. & lib. 1. cap. 15. num. 12. Surd. de aliment. tit. 9. quaest. 11. num. 2. & 19. Gutier. canon. quaest. cap. 34. num. 64. Rodriguez de ann. redit. lib. 1. quaest. 5. num. 1. & seqq. Vincent. Filiucium de statu clericor. tract. 47. de pension. cap. 8. num. 1. & Nicol. Garc. d. cap. 5. num. 239. Et in feudis, [sect. 72] quae deficientibus successoribus in investitura vocatis, ad directum dominu redeunt, ut in cap. 1. de eo qui finem fecit agnationi, cum similibus, quasi naturali ratione, & iure (quod vocant) reversionis, res eo, unde discesserat, redeat, & revertatur, de quo aliqua dixi sup. lib. 1. cap. 23. in fine. Et in simili de subfeudis loquens, & ad amissionem, quae fit propter delictum subfeudatarij extendens, Marinus Freccia d. tract. de subfeud. lib. 2. pag. 279. num. 2. & de nostris Commendis agens Valencuela cons. 83. num. 149. & seq. ubi quod haec reversio est favorabilis, & Nos infra cap. 27. num. 8. & 9. Et pariter [sect. 73] in usufructu, qui aliquo ex modis finito, qui referuntur in toto titulo D. quibus mod. ususfr. amit. l. corruptionem, C. de usufr. & §. finitur, Inst. eodem, l. 24. tit. 31. par. 3. cum seqq. statim ad proprietate convolat, & cum ea ipso iure, & absque nova possessionis apprehensione, consolidatur, ut in eisde iuribus dicitur, & in l. 6. de usufr. accrescendo, & in §. 1. Inst. eodem, ubi Iustinianus eam rationem reddit, mutuatam ex I.C. Caio in l. 3. §. ne tamen, D. de usufr. Ne alias in universum inutiles essent proprietates. semper abscendente usufructu: de quo iuris articulo ultra Scribentes in dictis iuribus, & Iul. Paul. lib. 3. sentent. tit. 6. ubi Cuiacius in notis, late agunt DD. congesti a Castillo in eodem tract. cap. 61. & ultra eos Barbosa in l. usufructu per totam, D. solut. matr. Conan. lib. 4. comment. cap. 6. ex num. 3. Petrus Greg. 1. part. syntag. lib. 4. cap. 5. num. 7. Goveanus lib. 2. var. lect. cap. 26. Medices in tract mora omnia solvit, ex n. 34. Sarmient. lib. 3. select. cap. 9. & Everard. Broncorst. in cent. 1. antinom. cap. 91. Covar. lib. 3. var. cap. 8. num. 7. Pinel. in l. 1. C. de bon. marer. 3. p. num. 37. & Alvar. Valascus consult. 66. num. 25. Est autem [sect. 74] consolidare, rem, quae a solido iam divulsa erat, iterum solido iungere, & velut in unum reducere, & coadunare, ut recte notant Brissonius, Hottom. Kalinus, & alij, qui de verbis iuris scripserunt, verbo Consolidatio, & Consolidare: quo verbo Vlpianus in hac ususfructus ad proprietate reversione usus est in l. idem 3. & 6. D. de usufr. accreso. cui adludut Iavolen. & Paulus in l. a libertis 35 D. de bon. libert. & in l. Sempronius 26. §. 1. D. de usufr. legat. dum solidam eam proprietatem appellant, in qua ususfructus inest, [sect. 75] & Iustin. in dicto §. finitur, ibi: Quae res consolidatio appellatur, & Tryphonin. in l. cum in fundo 78. §. quod si mulier, vers. Ipsius autem, ibi: Vt habenti mulieri fundum ususfructus cedatur, & ita cum proprietate consolidetur. Et eodem [sect. 76] consolidationis verbo, in hoc Regno Peruano communiter utimur, ubi de pesionum ad proprietatem Comendarum unione, & reversiore tractamus, ut in terminis observat Matienzus in l. 6. gloss. 2. num. 30. & 31. lib. 5. recop. quam ideo regulariter fieri dixi, quia aliquando tempore concessionis contrarium cavetur, [sect. 77] quae lex veluti propria, & specialis huius contractus, generalem excludit, l. contractus, ibi: Legem enim contractui dedit, D. de reg. iur. l. 1. §. si convenit, D. depositi, ibi: Contractus enim legem ex conventione accipiunt, l. in conventionalibus 52. D. de verb. oblig. ibi: Contractui formam contrahentes dant, cum alijs traditis a Velasco litt. C. axiomate 181. & litt. P. verb. Provisio hominis, axiom. 234. Et etiam non admittitur, [sect. 78] quoties proprietario certa, & determinata quantitas a Rege, vel Prorege in remunerationem suorum meritorum in aliqua Commenda, sive Repartimieto, ut vocant, Indorum designata est, tunc enim etiam si proprietarius sit, accretionis sive consolidationis pensionis iure privatur, quia limitata causa limitatum producit effectum, l. in agris, cum vulgat. D. de acquir. rer. dom. & quia [sect. 79] de quantitate ad quantitate non datur ius accrescendi, quando divisim data, vel legata reperitur, quia diversae res, & distinctae quatitates operantur, ut nulla realis, nec verbalis coniunctio considerari possit, ut recte docuit Baldus cons. 192. n. 2. & 313. in princip. lib. 1. Castrensis cons. 218. 400. & 406. lib. 2. Alex. cons. 55. n. 3. lib. 2. quos refert, & sequitur Tuschus litt. I. concl. 566. n. 24. & seqq. & Vlricus Hunnius lib. 2. var. tract. 8. q. 8. pag. 668. & dicam infra cap. 12. num. 46. Vnde talis pensio iterum vacare censebitur, & ad Regem redire, ut vel ab eo, vel illo qui eius nomine ius comendandi habet, iterum provideatur, prout saepe vidi de facto servatum, & precipue in Comeda de Labaieque, nobili viro D. Ioanni Barberano concessa, ut ex ea quinq; ponderum millia perciperet, quae ei iussa fuerat consignari. Caeterum [sect. 80] ubi non quantitas designatur, sed universaliter, & collective Commenda alicui conceditur, eo ipso ius consolidationis pesionum, ubi vacare contigerit, concessum videtur, etiam si de hoc nihil concedens dixerit, dummodo contrarium non expresserit, quasi videatur se in hoc casu cum regulis iuris communis conformare, l. conficiuntur, D. de iur. codicil. cum traditis a Menoch. de praesumt. lib. 4. praesumt. 21. n. 35. & praes. 202. a n. 1. cuius dispositioni [sect. 81] casus omissi reservari videntur, l. comodissime, D. de liber. & posthum. l. cum Praetor, D. de iudicijs, l. si extraneus, D. de condict. ob caus. l. si cum dotem, ubi Barbosa, D. solut. martim. cum alijs adductis a Velasco litt. C. axiom. 5. & seqq. & Iulis Clarus, qui alios allegat in §. testamentum, q. 76. n. 10. & 11. [sect. 82] l. praecipimius in fine, C. de appell. ibi: Quidquid autem hac lege specialiter non videtyr expressum, id veterum legum, constitutionumque regulis omnes relictum intelligat; circa quam plura, multum ad rem nostram conducentia, congerit Rolandus a Valle cons. 66. n. 30. & cons. 172. n. 44. vol. 1. Donel. & eius Additionator Osualdus lib. 1. coment. c. 14. in fine, & signater Paul. Castrens. cons. 241. ad fin vol. 2. Mantica de coiect. ult. vol. lib. 8. tit. 17. in fin. quos refert Castillo lib. 3. Controvers. c. 17. n. 157. dum probant, [sect. 83] quod quodis testator non disposuit, ad quos haereditas debeat pervenire, praesumitur voluisse, quod pervenia ad legitimos haeredes venientes abintestato. Plane [sect. 84] si pesionis concessio, & constitutio ob aliquem defectum nulla iudicetur,, & declaretur, Comendatarius, sive proprietarius, eius consolidationem minus iuste desiderabit; quia tunc non tam vacatio inducitur, quam res in pristinum statum reducitur, ut iterum legitime fiat, quod vitiose prima vice factum apparuit, arg. l. 4. §. condemnatum, D. de re iudic. iunctis alijs, quae Ias. ibid. adducit, l. 1. §. versum, D. de in rem verso, & melioris tex. in l. voluntate, §. fin. D. quib. mod. pign. ibi. In pristinam causam res redit, resoluta venditione, cum alijs, quae late congessit Catel. Cotta in memorab. iur. verb. Actus nullus, & verbo Vidua, Tusch. litt. A. concl. 139. Surdus cons. 179. n. 51. Velascus in axiomat. iur. litt. A.n. 143. & seqq. & n. 175. & litt. F.n. 62. & 74. Quod adnotare operae pertium duxi, quia saepe hic casus in facto contingit, & ita a Supremo Senatu pronuntiatum vidi in causa D. Gabrielis de Castilla Commendatarij Indorum de Guadocher, qui pensionem sibi adiudicari petebat, quae super eade Commenda a Peruano Prorege cuidam consanguineo suo, & extrero illus provinciae assignata fuerat, & hac ratione non confirmata. Et nuper cum Ego in eodem Regio Senatu Fisci patronum agerem, alter casns accidit, qui mihi dignus visus fuit, ut his quoque Commetarijs interseratur. [sect. 85] Nam cum Novi-Granatensis Regni Praeses, ac Gubernator D. Ioannes a Borgia, quasdam Commendas, quibusda illius Regni incolis, alioqui benemeritis, assignasset, & in favorem cuiusdam filijs sui certas super eisdem Commendis pensiones costituisset, quas modico intervallo, non modica pecuniae quantitate accepta, cassavit, eiusmodi sactum reprobatum fuit, & pecunia Commedatarijs refundi iussa. Et cum Ego instarem illam in Fisci utilitatem cessuram, vel saltem pensionum reditus ei imposterum appicandos, cum Gubernator non nisi sub hoc onere eis Commendas concesserit, & eo ablato incertum esset, an eisdem easdem concedere vellet, & an praedicta, deductione non facta, eorum merita exuperarent, atque ita in ipso Gubernatore, vel voluntas, vel potestas commendandi deficeret. Quae [sect. 86] duo omnium humanorum actuum basses esse videntur, l. multum interest, C. de eo qui alteri, vel sibi, l. 3. in fine, ubi gloss. C. de contrah. stipul. cum alijs, quae plene congerit Ias. in l. exigendi, n. 9. C. de procur. Deci. cons. 198. Hippol. sing. 266. Molin. de maiorat. lib. 1. c. 23. Castillo lib. 2. controv. c. 26. n. 4. Cochier in tractat. de primar. precib. pag. 24. & Ioan. Bapt. Lupus in tractat. de illegit. comment. 3. §. 2. num. 69. pag. 206. ubi ultra potestatem & voluntatem, etiam observationem formae, & solemnitatis in actu requisitae desiderat. Adhuc Senatus, Commendarum concessionem valere, censuit, & quod magis est, pensiones eisdem consolidari, vel pro non adiectis habere. Eo (ut existimo) argumento permotus, [sect. 87] quod quando donatio in aliquo potest valere, & in aliquo non, reiecto eo, in quo valere non potest, valet saltem in eo, quod potest, ut probatur in l. sancimus, C. de donation. & in rescripto, in cap. si eo tempore de rescript. in 6. & in constitutione dotis, in l. sive generalis, D. de iur. dotium, & in constitutione usurarum, licet sint odiosae, in l. placuit, & in l. pecuniae, D. de usuris, & in constitutione servitutis, in l. proprium, D. com. praed. & in contractu emtionis, in l. fundus, D. de contrah. emt. & in stipulatione, licet sit contractus stricti iuris, in sed si mihi, D. de stip. servor. & l. 1. §. sed si mihi, D. de verb. oblig. & in omnibus alijs contractibus, in l. hactenus, D. de const. pecun. l. si tibi, §. 1. D. de pact. l. rogasti, §. 1. D. si cert. pet. Quia [sect. 88] utile per inutile non vitiatur, d. l. 1. §. sed si mihi, ubi Ias. & caeteri, l. 1. §. item quaeritur, D. de aqua quotid. 1. Paedius, D. de recept. arb. §. quod si quis, Inst. de inut. stip. latissime Pet. Pechius, & alij in reg. utile, & in reg. non debet de reg. iur. in 6. Stephan. Gratian. discept. forens. tom. 4. cap. 644. n. 32. & cap. 657. n. 9. & seqq. Alvar. Velasco in axiom. iuris, litt. V. num. 192. & novissime plura adducens D. Valencuela cos. 197. n. 91. & seqq. An autem post semel datam Commendam, possit Prorex super illa pensionem imponere, vel impositam ad aliam vitam prorogare? infra cap. 11. ex n. 55. tractabimus, & an plures pensiones uni dari possint? & an causent incopatibilitatem? vide infra cap. 5. num. 88. & 89. # 4 CAPVT IV. Qui Commendas, vel pensiones Indorum concedere possint, & an ad hoc etiam in Proregibus speciale mandatum desideretur? SVMMARIVM CAPITIS Qvarti. -  1 COmmendas Indorum, qui conferre possint, recensentur. -  2 Prorex Mexicanus quatenus Comendas Conferre possit? -  3 Duces, quibus novae conquisitiones committuntur, Commendas conferre possunt. -  4 Commendas Indorum qualiter olim Religiosi conferrent? -  5 Audientiae Regales Indiarum, quando, & qualiter commendandi facultatem habeant? -  6 Schedula quaedam refertur, quae Audientijs Indiaru Commedandi facultatem denegat. -  7 Audientia Limensis, in vacante, gubernationis, Commendas conferre noluit, & ob id laudata fuit. -  8 Feuda qui concedere possint? -  9 Beneficia Ecclesiastica, & penssione super eis, solus Pontiofex concedit, aut imponit, vel ab eo causam habentes. -  10 Vsumfructum nemo imponere potest, nisi dominus proprietatis, vel domini mandatum habens. -  11 Maioratus possessor an sit verus dominus, & possit usumfructum concedere? remissive. -  12 Proreges an sine speciali mandato Commendas confere possint? -  13 Proregum dignitas, & authoritas magna est, & immediate Principem repraesentant. -  14 Legati a Latere conferunt beneficia, & pensiones ex solo titulo legationis, absque alio speciali mandato. -  15 Distantia longa multa operari solet. -  16 Vicarij Regis in remotis constituti, videntur habere facultatem commendandi, eum possint alienationi feudi consentire. -  17 Regis assensus quoties requiritur in electione Episcopi, sufficit, quod eo absente consentiat eius Vicarius. -  18 Proreges cum iam ab antiquo soliti sint Commendas conferre, non videtur iam necessariu, quod ad id habeant speciale madatu. -  19 Mandatu generale coprehendit consueta, & actus similes, etiam alioqui excipi solitos. -  20 Mandato generali veniunt cocessiones fieni solitae in remunerationem servitiorum. -  21 Praelatus alienare prohibitus, potest ob merita infeudare, & tutor, & curator. -  22 Proregis madatu multum debet extendi, quado id exigit quies, & pax provinciarum. -  23 Proreges hodie non posse Comendas conferre absq; speciali mandato certius est, & quare? -  24 Lex quaedam earum, quas novas vocant, Proregibus ademit commendandi facultate, ut omnes Commendae in Corona Regia incorporarentur, quae tamen in Peruvio servata non fuit. -  25 Proregibus quando dari coeptum fuerit speciale mandatum ad Indos commendandos? -  26 Mandatum generale non comprehendit ea, quae solent specialiter delegari. -  27 Mandato quantumvis generali non censetur concessa facultas ad donandum. -  28 Feudi concessio non venit in mandato generali. -  29 Proreges in provincia sibi commissa ordinariam iurisdictionem habent. -  30 Proreges quatenus Commendas conferunt, non ordinariam, sed delegatam iurisdictionem exercere dicuntur. -  31 Praetor, qui in alijs habet iurisdictionem ordinariam, in causa tamen sibi specialiter commissa, est delegatus. -  32 Nuntij, & alij Legati, qui ex concessione sibi facta a R. Pontifice provident beneficia reservata, dicuntur delegatim maxime si eis datur instructio, quam observare debeant. -  33 Gubernatores plures provident Commendas, ex solo titulo officij, absque speciali madato, & quare? -  34 Iurisdictio delegata ad universitate causaru, cesetur, & iudicatur taquam ordinaria. -  35 Proreges & Gubernatores, qui commendandi facultatem habent, an eam subdelegare possint? -  36 Delegatus a Principe subdelegare potest. -  37 Delegatus etiam a Principe non subdelegat ea, quae sibi specialiter sunt commissa. -  38 Causa gravis, & in qua censetur electa industria personae, non subdelegatur, nec transit ad successorem. -  39 Commendandi facultatem, quod Proreges, & alij subdelegare non possint, aliquibus schedulis cavetur, quae referunturm & qui eorum vices hac in parte suppleant. -  40 Prorex bene poterit alicui commitere, ut aliquem de Commenda in tali provincia vacante investiat. -  41 Gubernatores in locum defunctorum, & in terim dum alij providentur suffecti, Commendas conferre possunt, & quare? -  42 Faciens per alium videtur facere per seipsum. -  43 Commendas Indorum ex consuetudine etia Iudices ordinarij concedere alicubi possunt. -  44 Locumtenentes Gubernatorum quando habeant facultatem Commendas conferendi? -  45 Facultas aliquid faciendi, quando alternative pluribus datur, quilibet ea uti potest, & idem est, si simpliciter pluribus comittitur. -  46 Vna & eademres, vel commissio, non potest pro parte valere, & pro parte non. -  47 Proreges, vel Gubernatores, que faciunt intrateorem suorum mandatorum, perinde est, as si a Rege fierent. -  48 L. pater, D. de manu. vind. ponderatur, & illustratur, & aliae similes. -  49 Commendarum tituli aliquando sub Regio nomine, & sigillo expediri a Proregibus solent, vulgo Por Don Felipe. -  50 Mandati fines qui excedit, actum in totum nullum reddit. -  51 Subreptio est individua, & facit totam gratiam vitiari, ubi non sunt capitula separata. -  52 Pensio que excedit quantitatem narrativae, vel potestatem concedentis, est nulla in totum. -  53 Iurisdictio est individua, & si excedatur, actus in totum vitiatur. -  54 Locatio facta in logius tempus, quam quod in mandato continetur, in totum vitiatur. -  55 Casus litis alim agitatae inter D. Anton. vacam de Castro, & milites, quos vocant Lancasy Arcabuces, refertur. -  56 Facta contra mandatum, pro infectis habentur. -  57 Invalidum est, quod fit, vel conceditur ab eo, qui ius faciendi, aut concedendi non habet. -  58 Mandatum quodlibet videtur comprebendere casus minors expressis. -  59 Mandatum non videtur excedere, qui illud implet per aequipollens, aut in melius commutat, vel sequitur verosimilem volutatem mandantis. -  60 Mandato que vicina sunt, in eo inclludi videntaer. -  61 Mandatum non habens, vel illud non praesentaens, nihil eius virtute validum facit. -  62 Mandatum ab initio non habere, vel illud postea esse suspensum, limitatum, aut revocatum, paria sunt. -  63 Mandatum etiam si detur ad donandum causa remunerationis, cessat post illius revocationem. -  64 Proregibus Peruanis Marchioni de Cannete & Montesclaros, fuit revocatum madatum commendandi Indos, & de dubijs super hoc ortis. -  65 Tertiae partis detraction in Commendis Regni Peru quando coeperit? -  66 Mandati revocatio, quae non pervenit ad notitiam madatarij, regulariter non annullat gesta virtute mandati, & quid in facultate data Vicario ad conferenda benefocia? -  67 Revocationis mandati ignorantia potius, quam scientia praesumitur, & quare? -  68 Habilitas delegati ubi consideratur, tempus date actus, quem gessit, inspicidebet, tam affirmative, quam negative -  69 Cap. quodam, cap. postquam, & cap. dudum de praeb. in. 6. ponderantur, & illustrantur. Lex eius qui in lprovincia, §. quas vero, D. si cert. pet. ponderatur, & illustratur, ibidem. -  70 Revocationis mandati scientia non requiritur in his, que pendent ex sola voluntate revocantis, vel sunt ardua, & num. 72. -  71 Excommunicari quis non potest a proprio Episcopo post privilegium ad id impetratum, etiam si Epliseopus illud ignoret. Cap. volentes de priv. in 6. &c. 1. vers N am si alicui de concess. praeb. ponderantur, ibid. -  72 Matrimonium inutiler contrabitur post revocationem mandate, etiam a procuratorre ignoratam. Cap. fin. de procurat. lib. 6. ponderatur, & illustratur, ibidem. -  73 Senatus Regius Indiarum qualiter se habuerit in Comendis collatis a Prorege Peruano Marchione Cannetij post mandati revocationem? -  74 Beneficia Pricipum, vel illorum qui Principem repraesentant, non debent vacuari. -  75 Errorem comunen, qui bona fide sequutus, aliquid accepit, vel acquisivit, molestari non debet. L. Barbarius, D. de offi. Praet. & l. 4. tit. 4. part. 3. ponderantur & exornantur, ibide. -  76 Proreges, & Gubernatores, aut legati prouniciarum, que faciunt contra vel praeter mandata, & instructiones suas, sustineri debent favore provincialium, licet ipsi reprebendendi veniant. -  77 Provinciales non debent a Proregibus petere formam surum instructionum, aut madatorum. -  78 Prorex est veluti institor Regis, pro cuius factis dominus tenetur, & sibi imputat, qui praeposuit. -  79 Dare ubi quis licite non potest, neque alter ab eo recipere. L. 1. C. de cupress. ex luco Dapbnis lib. 11. ponderatur, & illustratur, ibid. -  80 Malae fidei possessor est, quibabet titulum, ab eo, qui illum dare non potunt, maxime si id scivit, & fructus restituere debebit. -  81 Actus nullus nullum producit effectum. -  82 Schedula notabilis ann. 1618. refertur, & expenditur, quae irritat Commendas contra tenorem mandatorum datas, & fructus restitui iubet. -  83 Clausulae decreti irritantis quanta sit vis, & quod est sicut fulgur, ad de struendum quidquid in contrarium factum invenitur. -  84 Proreges, vel Gubernatores, qui commendandi ius habent, an ubi absunt a suis provincijs, Commendas conferre possint? -  85 Iurisdictionis voluntariae quae sunt, etiam extra provinciam exerceri possunt, secus quae contentiosae. L. fin. D, de iurisd. omni. iud. l. 2. D. de offi. Procons. l. 17. tit. 4 part. 3. explicantur, & concordantur, ibidem. -  86 Commendarum provisio, quia oppositionem requirit, non videtur ad voluntariam iurisdictionem omnino pertinere. -  87 Beneficiorum collatio dicitur spectare ad iurisdictionem contentiosam, & quare? -  88 Absens extra territorium potest delegare ea, quae ipse in eo facere posset. -  89 Proreges non possunt, neque in totum, neque in partem delegare suam potestatem gubernandi, aut commendandi. -  90 Proreges, aut Gubernatores, etiam in articulo mortis constituti, Commendas conferre possunt, & de casu Proregis Comitis Montis-Regij. -  91 Feuda possunt concedi etiam a constitutis in articulo mortis, dummodo sanae mentis sint. -  92 Successor in dignitate tenetur expedire titulum Commendae, beneficij, aut feudi concessi a suo antecessore, etiam constituto in articulo mortis. QVAE in praecedentibus diximus, viam nobis aperiunt ad resolutionem quaestionis, quam in hoc capite discutiendam suscipimus. Etenim cum Commendae, & pensiones Indorum ex ipsis Indis eorumque tributis constituantur, quae summo, ac mero iure nostris Regibus, quorum vassalli sunt, deberi probavimu, par est, ut dicamus, [sect. 1] eisdem dumtaxat Regibus illarum cocessionem copetere, vel illis, quibus ipsi suas vices hac in parte commiserint. Quales hodie esse repereio Proregem Peruanum, & Mexicanum, Praesidem ac Gubernatorem NoviRegni Granatensis, Hispaniolensem, sive Sancti Dominici, Guathemalensem, Panamensem, Philippinensem, & Chilensem, & Gubernatorem Tucumanensem, Paraguaiensem, Sanctae Crucis de la Sierra, Quixensem Antiochenum, Musorum, Sanctae Marthae, Gritensem, Carthaginensem, Auriensem, Veraguensem, Caraquensem, sive de Venecuela, Cumanensem, Sanctae Trinitatis, Floridensem, Iucantanesem, quos fide, & diligenter congessit Anton. de Leon in tract. de confirmat. Reg. 1. par. cap. 7. per totum. Ea tantum [sect. 2] parte, meo iudico, notadus, quod eodem capite num. 30. & cap. 6. num. 8. Mexicanum Proregem huius facultatis omnino expertem constituit, cum tamen certius sit illam illi peculiari mandato, ut & Peruano committi solitam fuisse, cuius forma refertur in 2. tom. schedul. impressar. pag. 298. nisi quod postea hoc continuari desijt, propterea quod ultimis hisce temporibus aliquibus schedulis, & praesertim quadam dat. Matrit. 4. Mart. ann. 1607. cautum fuit, ut Indorum Commendae, quae in ea provincia vacaverint, Coronae Regiae applicentur, ob rationem quam infra trademus: quod tamen non impedit, quin privati, qui schedulas, his anteriores, ad Commendas vacaturas habebant, illis ab eodem Prorege donentur, & alij, qui alias similes, etiam nunc impetrare solent, cum contrariarum derogatione. Ducibus etiam, [sect. 3] qui aliquas provincias barbarorum infidelium suis expensis conquirendas, & ad Christi Fidem, & Regis nostri recognitionem convertendes, suscipiunt, eadem facultas saepe concedi solet, ut sic libentius has expeditiones capessant, & socios ac milites, qui eos in eisdem adiuverint, remunerare possint, & de hoc plures Regiae provisiones, & ordinationes exisunt, & praecipue illa quae vocatur, Del bosque de Segovia, 13. Iulij an. 1573. quae habetur in 4. tom. impress. pag. 1. & refertur ab Ant. de Leon d. cap. 6. Et [sect. 4] extat sched. an. 1527. d. 2. tom. pag. 187. quae ostendit, olim per Religiosos viros, qui hoc Duces comitabantur, similes Commendas dari solere, & in posterum eorum saltem consilium requirendum esse. Regales item [sect. 5] Indiarum Audientiae, sive Cancellariae, & illae praecipue, quae Praetoriales dicuntur, de quibus infra lib. 4. cap. 4. hoc ius conferendi Commendas, olim habuisse videntur, ut insinuat quaedam schedula dat. Matriti, 5. April. ann. 1528. ad Audientiam Mexicanam directa, quae habetur in d. 2. tom. pag. 195. & seq. quod tamen postea cessare iussum fuit per aliam Pacis Iuliae, vulgo Badajoz, 23. Iul. ann. 1580. quae extat in 1. tom. pag. 248. & hoc totum Proregibus reservari iubet; quibus tamen defuntis, eaedem Regiae Cancellariae hoc munus resumunt, ut & reliqua, quae Proregum gubernationi commissa reperiuntur, de quo Nos infra lib. 4. cap. 4. tractabimus, & in terminis tradit Anton. de Leon ubi sup. cap. 8. num. 3. fol. 46. Suntque ad idem confimandum Regiae schedulae expressae ann. 1550. & 1563. quae reperiuntur d. 1. tom. pag. 252. & 253. [sect. 6] quae tamenultima, in peculiari casu mortis Licentiati Castro, qui ad Peruvij gubernationem, cum facultate etiam commendandi, missus fuerat, contrarium statuit, iubetque, ut Regalia Audientia Limensis hoc munere abstineat, & nullas Commendas concedeat, sed futuro Proregi reservet. Qui casus, cum specialis fuerit, non videtur alias anteriores schedulas derogare, sed potius confirmare, arg. l. nam quod liquide de penu legat. cum similibus. Et ita saepe practicari vidi, & audivi, [sect. 7] quamvis dicta Cancellaria Limensis, cum gubernationis habenas suscepit, ob mortem D. Proregis Comitis Montis-Regij, & iterum ob absentiam D. Principis de Esquilache, satius, & tutius duxit, a Commendarum provisione supersedere, quo plura tributa Regio Fisco applicari possent, & ut a se calumnias, & querimonias competentium, sive praetendentium depellere, quibus omnibus remunerandis, sufficiens esse non poterat. Ob quod factam honorifice Regijs litteris comendata fuit, per sched. dat. Matriti 4. Febr. ann. 1608. & ann. 1622. quae in eiusde Audientiae Archivio servantur. Esse autem haec, quae diximus, iuris regulis consentanea, inde probari potest, [sect. 8] quod idem in feudis contingit, quibus nostra Comendas valde similes esse, supra comonefecimus, nullus enim praeter eum, qui rei infeudandae directum dominium habeat, vel cui ille vices suas commiserit, illa regulariter concedere potest, ut constat ex tex. in cap. 1. de ijs qui feud. dar. poss. cum late congestis a Rosenth. in tract. de feud. cap. 3. per totum. Et similiter [sect. 9] in beneficijs, & pensionibus beneficiorum, quas etiam solus Romanus Potisex concedit, vel imponit, ob id quod eorundem beneficiorum dominus dicitur, & in eis plenissimam potestatem habet, cap. cuncta per mundum 9. quaest. 3. cap. 2. de praeb. in 6. Clem. 1. in fine, ut lite pend. cum alijs. Vel legati a latere, aut alij inferiores, quibus Papa id delegaverit, ut constat ex adductis ab Oldrado cons. 226. Gigante in tract. de pensionibus, q. 6. Corras. de benefic. 1. par. cap. 4. & pluribus alijs apud Nicol. Garc. in tract. de benefic. 1. part. cap. 5. nu. 274. cum seqq. Pariter quoque [sect. 10] usum fructum, vel aliam servitutem nemo alius, quam dominus proprietatis, vel domini mandatum habens, suis praedijs imponit, l. 1. D. comm. praed. l. 2. D. de servit. §. ideo autem, Inst. eod. l. quod nostrum 63. l. si dominus 72. D. de usufr. cum alijs traditis a Molina lib. 1. de primog. cap. 20. ubi occasione huius regulae disputat, [sect. 11] an possessor maioratus possit in eius rebus usumfructum constituere? & resolvit, non posse, nisi solam eius comoditatem, seu fructuum perceptionem ad tempus vitae eius duraturam, arg. l. peto, §. praedium, D. de legat. 2. & idem probat procedere in emphyteuta, & feudatario num. 6. & 7. & D. Ioan. del Castillo in tract. de usufr. lib. 1. cap. 5. num. 2. & seqq. ubi disputat, an possessor maioratus ususfructuarius tantum, vel verus dominus sit? Sed quod ad Proreges spectat, [sect. 12] non iniuste in dubium vocari potest, an eo ipso quod ad hoc munus electi, & mandati fuerint, commendandi ius habeant, etiam si de eo specialis commissio non expediatur? Et pro assirmativa parte summa huius muneris dignitas, & auctoritas considerari potest, [sect. 13] quae efficit, ut ipsius Principis personam immediate representare videantur, & eadem potestate in omnibus uti posse, nisi specialiter sibi interdicta fuerint, ut notant DD. per tex. ibi in l. 1. C. de offi. vicar. cap. 1. eode in Decretal. & in l. 1. D. de offi. Prefect. Praet. l. fin. tit. 1. & l. 22. tit. 9. p. 2. Bart. in l. 1. §. hi quibus, D. de legat. 3. ubi inquit, quod ita loquitur titulus de officio eius, qui vices alterius gerit, Alex. in rubrica, D. de offic. eius, n. 3. & 4. Sigismundus Lofred. cons. 30. num. 7. fol. 187. inter consilia feud. iunctis alijs, quae latissime quarto libro dicemus, & peculiari tractatione prosequutus est Ioann. Franc. de Ponte de potest. Proreg. tit. 1. n. 1. & per totu. Accedit his legatorum a latere exemplum, & similitudo, [sect. 14] qui ob eandem dignitatis sublimitate, in provincia ubi hac legatione funguntur, absque ullo speciali mandato, beneficia conferre possunt, & pensiones imponere, & omnia exercere, quae potest Episcopus in sua Dioecesi, ut per Specul. tit. de legato, §. nunc ostendendum num. 54. Cuchum in maior. inst. lib. 2. tit. 5. num. 83. & in minor. lib. 2. tit. 8. §. ante omnia, Zechus de benefic. & pension. cap. 11. num. 5. Gambara de offi. & potest. leg. a latere lib. 6. num. 77. Rebuff. Corras. & alij, quos refert, & sequitur Nicol. Garcia d. cap. 5. num. 281. & seqq. quamvis contrarium sentire videatur Oldrad. cons. 226. Gigas de pension. q. 6. num. 4. & 5. Rursus non parum eidem sententiae adstipulatur [sect. 15] longa istarum provinciarum distantia a Regno Hispaniae, ubi Reges nostri commorantur, & degunt, quae cum plura alia operari soleat, de quibus per tex. & DD. praecipue Lucas de Pena in l. mediterraneor, C. de anno. & tribut. & nos latius infra lib. 3. c. 10. n. 28. tu maxime hoc, [sect. 16] ut ipsius Regis Vicarij in remotis constituti, ex solo titulo Vicariatus, tales Comendas conferre possit. Quemadomodum ob eandem rationem, possunt consentire alienationi feudi, ut concludi Isernia in l. Imperialem, num. 17. & ibi Afflict. notab. 16. num. 12. de prohib. feud. alien. per Frid. idem Afflict. in constit. divae memoriae, n. 23. & in cap. in generali, n. 24. si de feud. fuer. contro. inter dom. & agn. Anton. Capcius decis. 156. nu. 10. & Cassanaeus cons. 17. num. 4. vers. Et quod non. Quibus arridet, [sect. 17] quod in fortioribus terminis tenet Archid. in cap. Reatina, 63. distinct. docens, quod ubi requiritur consensus Regius in electione Episcopi, sufficit, quod absente Rege, consentiat eius Vicarius, circa quod plures etiam alios allegat Palac. Rub. in rep. Rub. de donat. inter, in introd. & Ias. qui de communi opinione testatur in l. in provinciali. §. si ego, num. 6. D. de novi op. nunt. Deniquie illud quoque expendi posse videtur, [sect. 18] quia quamvis concederemus, de rigore iuris Commendarum provisionem in generali mandato gubernationis dictorum Proregum, & aliorum similium Gubernatorum non comprehendi, cum tamen tot iam retro temporibus hanc facultatem eisdem concedere soliti sint, non videtur quod amplius specialis eius commissio desideretur, ex doctrina Bartoli in l. fin. in princ. D. quae in fraud. cred. ubi ait, [sect. 19] in mandato generali venire id, quod est de consuetudine, & quod in actibus similibus ei, qui mandatur, fieri solet: quod sequitur, & etiam ad casus alioqui excepi solitos, sed postea fieri consuetos, qualis est donatio, extendit Alexader in l. solitum, §. fin. de pignor. act. & ad obligationem rerum domini, qui eam facere consuevit, etiam si in mandaco non adsit clausula, cum libera, Matthae. de Afflict. in cap. ubico, n. 219. ex quib. caus. feud. amitt. & plures alios referens Iulius Clarus, & eius addition. Baiar. in §. feudum, quaest. 3. Et maxime, [sect. 20] quando tales concessiones, vel obligationes fiunt in remuneratione servitiorum, prout in nostro casu contingit, sicuit late probat, & prosequitur Tiraq, inl. si unquam, C. de revoc. donat. verb. Donatione largitus, num. 26. & 27. cum seqq. & Ioann. Garcia in tract. de donat. remunerat. num. 14. 22. 23. & 31. ubi [sect. 21] quod Praelatus, alias prohibitus alienare, potest ob merita infeudare, & tutor, & curator, & procurator generalis, & quilibet administrator donare remunerando. Aut quado pax & quies provinciarum id fieri postulat, [sect. 22] quo casu multum ampliari, & extendi posse Proregum mandata, bene considerat Ponte d. tit. 1. num. 3. & seqq. quod item ad rem, de qua agimus, valdee conducit. Sed his non obstantibus [sect. 23] negative pars, & sic speciale mandatum etiam in Proregibus ad concedendas Commendas desiderari, hodie verior est, & ubi casus acciderit amplectanda. Nam ut demus primis illis temporibus id in dubium vocari potuisse, & sub comissa sibi tatarum provinciarum tuitione, & gubernatione, succensendum non esse, si hac etiam facultate uterentur. Postea [sect. 24] tamen in novis Indiarum (quas vocant) legibus, anni 1542. cap. 30. Commendarum distributio omnino cessare iuss fuit, & sub quolibet colore, aut praetextu Proregibus, & alijs Gubernatoribus interdicta, ut sic, quae deinceps vacarent, in Corona Regia incorporarentur. Et quamvis haec lex usu recepta in Peruana provincia non fuerit, quia eius causa illius accolae turbari coeperunt, quapropter paulo post lata fuit lex alia data Malinis 2. Octob. an. 1542. quae habetur in 2. tom. impress. pag. 197. & seq. qua illa refertur, & revocatur, & iterum, ut Comendae privatis concedi possent, sub forma ibidem expressa, permittitur, quod postea multis etia alijs schedulis, & ordinationibus cautum est. Adhuc [sect. 25] tamen Proregibus, & alijs Gubernatoribus facultas huius provisionis, ac distributionis nunquam concedebatur in titulis, sive condicillis suorum officiorum, sed sicubi oportere videbatur, ut illam haberent, mandatum speciale ad hoc eisdem expediebatur, ut apparet ex eo, quod anno 1558. Brussellis expeditum fuit in favorem Dom. Comitis de Nieva, Peruani Proregis designati, quod extat d. 2. tom. pag. 298. & non minus dilucide ex alia schedula declaratoria alterius, quae vocatur De Malinas, dat. Matriti 30. Decembr. ann. 1560. d. 2. tom. pag. 172. in illis verbis: Si no fuere por mandamiento de los nuestros Visorreyes, o Governadores, o otras personas que tengan poder especial nuestro para encomendar Indios, &c. Qui communis etiam, & inveteratus usus impetrandi, & concedendi hoc speciale mandatum, efficit, ut in generali comprehendi non possit, [sect. 26] quia nunquam in mandato generali censetur comprehendi id, ad quod dominus solitus erat dare speciale mandatu; nec item ea, que verosmile est non nisi specifice concessurum, ut in l. 1. D. de offi. eius, l. cum quis, &, l. Stichum, §. usumfructum, D. de solut. l. qui peculium, & l. quam Tuberonis, D. de peculio, late Ioan. Nicolaus in repet. 1. generliter, num. 85. & 88. C. de secund. nup. cum traditis a Greg. Lopez per tex. ibi. in 1. fin. tit. 1. part. 1. verb. En sus lugares, & Card. Tusch. pract. conclus. litt. M. conclus. 50. Vnde communis resolutio est, [sect. 27] nunquam in mandato, quantumvis generali, censeri concessam facultatem ad donandum, nisi id specialiter exprimatur, 1. contra iuris, D. de pactis, 1. procurator cui, D. de procur. 1. filius, §. videamus, D. de donat. iunctis aljis, quae tradit Afflict. in cap. 1. §. item sacral entum, 3. notab. num. 28. de pace iuram. firm. in. Et magis in nostris cerminis in Constitutionibus Siciliae, cost. si quando forte, col. 2. in. 2. notab. ubi resolvit, in [sect. 28] mandato generali, seudi concessionem nequaquam venire, de quo plene item scribit Tiraquel. in tract. de. morte, 4. part. declar. 5. num. 17. Ex quibus primo infertur [sect. 29] Proreges, & Gubernatores, quibus ita specialiter faculta commendandi conceditur, licet alioqui in provincia sibi commissa ordinariam iurisdictione habere, & exercere dicantur, ut resolvit Alex. in rub. D. de offi. eius, num. 17. hac tamen in pute, non tam [sect. 30] ordinarios, quam delegatos a Principe censendos esse, ut in nostris terminis pungit Ant. de Leon d. tract. de confirmat. Regijs, 1. part. cap. 6. num. 7. Et probatur ex traditis a Matienzo in 1. 6. gloss. 2. num. 12. tit. 10. lib. 5. recop. Cerdan. Tallada in veriloquio c. 1. §. 2. pag. 15. & 16. Mastillo de magistr. lib. 5. num. 76. & 77. Callito Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 11. num. 8. gloss. verb. Delegatus in fine, in cap. cum causam de appell. & in cap. statutum, §. insuper, verb. Moderatus de rescript. in 6. Ripa in 1. quod iussit, num. 64. D. de re iud. Decio in cap. in litteris, num. 20. de offi. deleg. & ex tex. & traditis comuniter ab Scribentibus ibidem, in d. l. 1. in princ. & in §. qui mandatam, D. de offi. eius cui mand. est iurisd. Melior tex. in l. & si praetor 3. D. eodem, [sect. 31] ubi probatur secundum Fulgos. ibid. quo l. etiam Praetor, qui in alijs habet, & exercet iurisdictionem ordinariam, in re tame sibi specialiter commissa, procedit ut delegatus, quod notant etiam D D. per tex. ibi in cap. licet in corrigendis, de offi, ordin. Et [sect. 32] ad Nuntios Hispaniarum, & alios Legatos, qui virtute concessionis Romani Pontificis provident beneficia reservata, applicant, multum in nostuis terminis, Rota, Gambara, Hieron. Goncalez. & alij, quos refert, & sequitur Nicol. Garcia d. tract. de benef. cap. 5. num. 289. & seqq. ubi resolvit, quod in hac collatione procedunt uti delegati, non ordinarij, quando talis facultas eis cum aliquibus restrictionibus conceditur, puta personis idoneis, aut sub ceris informationibus providendi, vel quand separatim datur, & non simul cum alijs titulis psius legationis, quae omnia ad vertum in nostris Commendis contingunt. Licet non inficier, esse [sect. 33] aliquos, imo plures Gubernatores, ex ijs, quos supra ius commendandi habere retulimus, quibus hodie ad id speciale, & diftinctum mandatum non expeditur, sul cum in eorum titulis semper exprimatur, quod habeant, & exerceant iura, facultates, ac praeminentias suis antecessoribus concessas, susficit quod illis talis commissio data suerit, ut sic in eorum personis cum eisdem conditionibus, & qualitatibus repetita censeatur. Et licet [sect. 34] in eisdem Gubernatoribus, & Proregibus hanc iurisdictionem delegatam dicamus, cum tamen sit ad universitatem causarum, potest censeri & reputari ordinaria, ut est communis resolutio Doctorum in d. l. 1. §. qui mandatam, D. de offic. eius. Secvndo insertur, ex ratione praedictorum probabndum videri, [sect. 35] Proreges, Praesides, vel Gubernatores, qui Commendas conserre possunt, cum sint delegati a Principe, posse alijs eandem facultatem, vel iurisdictione ma dare, [sect. 36] iuxta tex. in l. a iudice 5. C. de iudicijs, cum late traditis a Menoch. lib. 1. de arbitr. 9. 54. & cons. 17. n. 2. & 3. lib. 1. Anastas. Germon. lib. 1. animadvers. cap. 8. Quintanaduenas lib. de iurisdict. & imper. cap. 6. num. 13. & cap. 11. per tot. Peregrin Ianinus in tract. de citat. real. lib. 1. cap. 1. n. 424. & Thesaur. commun. opin. lib. 1. tit. 22. ex n. 24. ad 60. Sed adhuc contrarium venus censeri debet, [sect. 37] quia huiusmodi mandatum est speciale, ut probatum reliquimus, & in quo propter canfae gravitatem, & magnitudinem videtur electa dignitas, & induftria personae, quo casu etiam delegati Principis non habent facultatem subdelegandi, ut bene advertunt Auctores supra citati, & DD. in d. l. 1.. D. de officio eius, l. inter artifices, D. de solution. cap. si pro debilitate, de offic. delegati, cum alijs, quae adducit Fachin. lib. 9. cotrovers. cap. 98. cum seqq. Longobalius in l. Imperium, D. de iurisd. omn. iudic. fol. 34. Vincent. Caboti. ubi sup. cap. 2. num. 5. Everard. Broncorft. antinom. cent. 1. cap. 16. & 17. Facit etiam [sect. 38] tex. in. cap. fin. §. fin. de offic. deleg. ubi Innocent. n. 3. concludit, quod causa gravis, in qua censetur electa industria personae, non potest subdelegari, imo neque ad successorem in officio, vel dignitate transire. Quod idem sequitur Bart. in l. & quia, in fine, D. de iurisd. & Abb. in cap. quoniam Abbas, n. 16. ubi etiam Felin. num. 10. Bald. in l. 1. D. de offic. Praefect Praetor. Ioseph. Goncalez var. quaest. cap. 22. & alij congesti a Cenedo, & Augustino Barbosa in collect. ad dict. cap. si pro debilitate. Et hoc in specie caurum invenio [sect. 39] per schedulas Regias ann. 1550. quarum sup. meminimus, & extant in 1. tomo, pag. 252. & seq. in quibus disponitur, quod Proreges iniunctum sibi munus, nec in totum, neque in partem alijs committere, vel substituere possint, & si forte aegrotare, vel abesse contigerit, Regales Cancellariae [sect. 40] eius vices suppleant, & gerant. Quod tamen fallet, ubi absolute iurisdictionem suam, & personae electionem non committit, aut delegat, sed tantum alicui mandat, ut suo nomine alique de prima Commenda, quae in aliquo loco vocabit, investiat; hoc enim valere docemur in cap. constitutus 11. de concess. praeben. ubi gloss. verbo Contra formam, plura cogerit notatu digna in materia subdelegationis potestatis conferendi beneficia. Suffecti tamen [sect. 41] Gubgernatores, qui in Regno Chilensi, in Philippinis, & in provincia Iucatania, & in alijs a Proregibus nominari solent, ob id quod eos mari cotigerit, qui a Rege nominati sunt, & interim dum alij ab eo nominantur, & mittuntur, bene possunt comedare, quia tunc non censentur subdelegati ipsorum Proregum, sed potius delegati ipsius Regis, & in locum defuncti subrogati, qui ab ipso Rege dictam facultatem habuerat, quam ipsi simul cu habenis gubernationis accipiunt, [sect. 42] cap. qui facit per alium 72. de reg. iur. in 6. l. qui mandat, l. cum iussu, D. de solution. melior tex. in materia iurisdictionis, in l. & si, D. de offi. eius, ubi is, qui alienam iurisdictionem exequitur, no pro suo imperio agit, sed pro eo cuius madato ius dicit. Et hoc absque ulla haesitatione quotidie practicari videmus, de qua praxi etia testatur, nobiscum sentiens, Anton. de Leon in d. tract. de confirm. Regijs, lib. 1. cap. 8. n. 5. ubi num. seq. idem extendit [sect. 43] ad Alcaldes ordinarios, ubi ex consuetudine in locum defunctorum Gubernatorum substitui solent, & eorum munus obire. Idemque contingit [sect. 44] in Locumtenentibus ipsorum Gubernatorum, sicubi in eorum titulis dicitur, ut hi quoque Commendas conferre possint, prout saepe olim caveri solebat, maxime in illis Gubernatoribus, qui ad novas provincias inquirendas, & reducendas delegabantur, ut bene etiam advertit Anton. de Leo ubi sup. cap. 3. num. 14. & 15. Nam hi non sunt dicendi, vel censendi subdelegati talis Gubernatoris, sed delegati ab eodem Rege ad eandem commissionem, seufacultatem commendandi, qua [sect. 45] secudum regulas iuris, quando alternative pluribus datur, quilibet uti potest, ut in cap. cum plures, deoffi. delegat. lib. 6. & eode modo valent facta ab uno, quam ab alio, ex reg. l. eum qui aedes, de usucap. Et quando utrique simpliciter tribui dicitur, tam in uno, quam in alio totam causam, totumque effectum providendi comprehendit, & super omnibus data videtur, ut per Innocent. in cap. super quaestionu, de offic. deleg. tex. in cap. venerabili, col. fin. de offic. deleg. & in cap. 1. & ibi Panormit. de sequest. poss. Bart. num. 11. & Alex. n. 18. in l. a Divo Pio, in princ. D. de re iud. & Menoch. de arbitr. lib. 1. quaest. 37. num. 31. Qui eam rationem reddunt, [sect. 46] quod comissio simplex totam causam comprehedit, arg. l. si defensor, §. 1. D. de inter. action. & non potest in partevalere, & in parte non valere, d. l. eum qui aedes, D. de usucap. l. qui totam, D. de adq. haered. l. nemo, de leg. 2. l. nam absurdum, D. de bon. liber. & Speculat. in eisdem terminis loquens, in tit. de iudicijs, §. restat videre, vers. Quod si causa, & cum pluribus Tiraq, in l. si unquam, verb. Donatione, num. 284. C. de revoc. donat. Tertio supra dicta efficiunt, ut [sect. 47] quatenus Prorex, vel quilibet alius Gubernator, qui commendandi facultatem habet, se intra fine, & cancellos eiusdem mandati continuerit, quod virtute talis mandati fecerit, perinde ratum, ac firmum & stabile esse debebit, ac si ab ipsa Regia persona provisio fieret, iuxta doctrinam gloss. communiter approbatam in Clem. Religiosus, de procurat. Pro qua [sect. 48] est optimus tex. in l. pater, D. de manum. vind. ibi: Solam electionem filio concessit, caeterum ipse manumisit, l. quod meo, D. de acq. poss. l. ossa, in fine, D, de relig. & sumt. fun. l. item eorum, §. Decuriones, D. quod cuiusque univers. nom. iunctis alijs, quae late & optime adducit Ioan. Igneus in l. non alias, §. necessarios, num. 395. D. ad Syllanian. Bart. in l. 1. §. a Praefecto, D. de leg. 3. & in l. 1. post gloss. ibi, C. de eo qui vic. alt. gerit, Ias. in l. conventionum, n. 7. D. de pact. & Alvar. de Velasco in axiom. iuris, litt. A. coclus. 136. ubi quod actus semper tribuitur ordinanti, & non exequenti. Et hinc est, [sect. 49] quod multoties tituli Commendarum expediantur a Proregibus sub nomine ipsius Regis, & per provisionem Regio sigillo signatam, licet hoc hodie non ita frequenter practicetur, ex rationibus de quibus Anton. de Leon tract. de confirm. Regijs, 1. p. cap. 17. num. 1. & seqq. Caeterum si in aliquo [sect. 50] praeter mandatum fecerit, vel mandati fines excedens, nullum, & irritum iudicandum erit, l. diligenter, D. mandat. l. ut fundus, D. com. divid. cap. cum dilecta de rescript. cum alijs, quae infra cap. 6. n. 18. adducemus, non solum quatenus excessum est, sed etiam in totum, ut in simili, de subreptione loquens, [sect. 51] quae est individua, & facit totam gratiam vitiari, ubi non est capitulum separatum, tradit Crescet. decis. 17. num. 2. & magis interminis Gigas d. tract. de pension. quaest. 9. num. 3. & quaest. 35. num. 2. ubi probat, [sect. 52] quod pensio reservata cum narrativa, quod medietatem, seu aliam partem fructuum non excedat, si excedit, est in totum nulla, Gambara d. tract. de legato, lib. 6. a num. 712. quem refert, & sequitur Nicol. Garcia d. cap. 5. n. 430. ubi tradunt, idem procedere in pensione imposita ultra potestatem, & iurisdictionem imponentis, quia esset nulla in totum, quoniam imponere pensionem est actus iurisdictionis saltem volutariae, [sect. 53] & iurisdictio est individua, & si excedatur, actus in totum vitiatur, l. 1. §. in hoc, l. quaedam mulier, d. fam. ercisc. l. 1. C. si a non comp. iud. l. certa ratione, C. quando provocare non est necesse, ubi DD. Francus in cap. utile, fallen. 4. de reg. iur. lib. 6. ubi etiam Petr. Pechius num. 12. & alij communiter, in l. fin. D. de iurisd. omn. iud. Quibus addo Bartol. in auth. qui rem, C. de sacros. Eccles. Angel. in auth. de non alien. reb. Eccles. §. emphyteusis, Socin. & alios, in l. 1. §. sed si mihi, D. de verb. oblig. Roland. cons. 84. num. 26. vol. 1. & Covar. lib. 2. var. cap. 16. qui concorditer docent, [sect. 54] quod si quis habet madatum ad locandum ad certum tempus, & ultra illud locaverit, in totum vitiabitur locatio, quasi in tali casu mandato usus non fuerit, sed potius contra illud: & sic non sustinetur, etiam ut valere potuit, & idem in casibus similibus tenet Bald. cons. 464. vol. 1. & Cynus in l. 1. C. de errore calculi. Et ex his orta fuit [sect. 55] anceps illa, & gravissima lis, quae per plures annos sub dubio eventu pependit in hac Limana Cancellaria, & in Supremo Indiarum Consilio, inter nobilem virum D. Anton. Vaccam de Castro, & consortes, cum militibus, quos in hoc Regno Peruano vulgo dicimus, Gentileshombres, lancas, y arcabuces, de quorum creatione, & munere infra hoc libro cap. ultim. tractabimus, etenim cum D. Prorex Marchio de Cannete, dictus el Viejo, mandatum accepisset, ut a provisione Commendarum abstineret, & solum posset ex earum reditibus, qui ad Regias arcas deducerentur, aliquos benemeritos exhibere, & pro arbitrio suo remunerari, ipse autem sub hoc praetextu dictum numerum militum, quos alioqui benemeritos iudicavit, ad sui, & Regni custodiam delegisset, & eis alijsque qui in eorum locum subrogandi essent, congruos reditus super certis tunc expressis Commendis, assignasset, & has commendas postea eius successor, D. Prorex Comes de Nieva dicto D. Antonio Vacca, & consortibus in forma communi cocessisset. Ab his earum proprietas vindicabatur, non obstante assignatione militibus facta, & hypotheca, quam eius virtute in dictis Commendis praetedebant, & inter alia illud, ut praecipuum allegabatur, non potuisse Marchionem sui mandati fines excedere, nec gratificandi, aut remunerandi benemeritos formam a Regap aefixam transilire, iuxta ea quae supra retulimus, & tex. optimum, qui de ciusmodi gratificationibus loquitur, in l. iubemus, C. de sacros. Eccles. Ac per consequens [sect. 56] facta contra mandatum, sicut contra leges facta, pro insectis habenda esse, ut per Angel. in §. sequens, Inst. de action. & [sect. 57] invalidum esse, quod fit ab eo qui ius faciendi, aut concedendi non habet, ut per tex. Bart. & Plat. in l. immunitates, C. de agric. & cens. lib. 11. l. 2. C. de immunitanemini conced. & l. 1. C. de imp. lucrat. descrip. lib. 10. ubi etia DD. Marchesan. de commission. lib. 1. pag. 153. num. 28. Contra vero milites obijciebant, in [sect. 58] quolibet mandato, quantumvis stricte consideretur, non censeri exclusos casus minores expressis, ut per tex. & gloss. in cap. sedes, de rescrip. ubi Innocent. Abb. & DD. communiter, gloss. in Clement. non potest, de procurat. iuncta regula. cui licet quod est pius, de reg. iur. in 6. l. non debet, D. eod. l. Marcellus, D. de donat. & traditis a Surdo cons. 228. num. 14. & Farin. cos. 60. num. 209. lib. 1. Ac eapropter Proregem, qui potuit simpliciter pensiones super reditibus Commendarum benemeritis assignare, congruentius potuisse easdem eisdem tribuere sub lege, & onere, ut peculari militiae adscripti, pro ipsius Proregis, & totius Regni tutela militarent. Neque [sect. 59] usquam censendum esse madatum excedere, qui illud aequipollenter adimplet, vel in melins commutat, & verosimilem mandantis voluntatem sequutus, ea facit, ordinat, & exequitur, quae ipse, si praesens esset, exequeretur, l. si hominem 30. l. fin. §. fin. D. madat. l. iam tamen, §. in hac, D. iud. solvi, l. si quis mihi bona, §. sed & si mandavi, D. de acq. haered. tex. ubi gloss. Bart. & Paul. Castrens. in l. qui aliena, §. libertos, D. de neg. gest. cum late adduct. a Iason. post Bartol. in l. Gallus, §. & quid si tantum, 2. lect. n. 23. & Galiaula ibid. num. 24. idem Ias. in l. 1. §. si stipulanti circa fin. D. de verbor. obligat. Barbacia in cap. venies, col. 9. de accusat. Butrius in cap. translato, de constit. & in cap. 1. de pactis, Roder. Suarez in l. post rem, fol. 151. in princip. Hippol. in l. sed sciendum, num. 3. D. de parricid. Tiraq. in l. si unquam, verb. Libertis, num. 48. C. de revoc. donat. Cald. Pereira de nomin. emphyt. quaest. 15. n. 19. Gratian. reg. 305. Card. Tusch. pract. conclus. litt. M. concl. 39. & seqq. Cardin. Matica de tacit. & ambig. covent. lib. 7. tit. 12. ubi idem [sect. 60] esse tradunt de illis, quae sunt vicina mandato, post gloss. notab. in cap. nullus 61. distinct. & in cap. cum olim, el 1. de offic. deleg. & Decium in cap. praeterea, eodem tit. & in cap. ut debitus, col. 8. de appellat. Quibus, & alijs fundamentis, & considerationibus tandem pro praedictis militibus pronuntiatum fuit. Deniqve ex praedictis descendit, quod cum Proreges, & reliquos, qui commendandi ius habent, hac in parte veluti peculiares Regis commissarios, & delegatos esve dixerimus, quemadmodum [sect. 61] nullum est, quod ab initio hac in parte faciunt, si ad id speciale mandatum non habeant, & ante eius praesentatione, l. 1. ubi DD. C. de mandat. Princip. l. prohibitum, & ibi Bart. C. de iure fisci, lib. 10. melior text. in auth. de collator. §. eos autem, in princip. l. fin. tit. 27. lib. 9. Recopil. cap. cum iniure, de offic. delegat. Bart. in l. 2. num. 6. D. siquis in ius vocatus, Decius in cap. prudentiam, §. adiecimus, num. 3. circa finem, de offic. deleg. cum late traditis a Puteo de syndic. verb. Successor in officio, cap. 3. num. 2. Aviles in cap. 1. Praetorum, verb. Cartas, Mascardo de probat. conclus. 949. num. 2. & seqq. Menoch. cons. 110. & Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 20. num. 20. & seqq. Ita nullum quoque erit, vel irritum, & inane declarandum, quod fecerint, postquam mandatum, quod initio habuerunt, ob aliquam rationem illis revocatum, suspensum, vel limitatum fuerit. Nam [sect. 62] in iure a pari procedunt, non habere mandatum, vel illud esse revocatum, §. recte, Inst. de mand. l. & quia, D. de iurisd. omn. iud. l. quod si minor, §. Scaevola, D. de minor. l. fin. C. de rep. haered. l. plerumque, D. de rit. nupt. cap. si pauper, in fine, ubi glos. verb. Cesset, & Dominic. notab. 3. de praeb. lib. 6. Tiraq. in tract. de cessante causa, num. 180. text. & DD. in l. iudicium solvitur, D. de iudicijs, l. 13. tit. 1. par. 2. cum plurimis alijs, quae de revocatione mandat, & eius requisitis tradunt DD. per text. ibi in l. si vero 12. §. si mandavero, D. mandat. Cephalus cons. 91. num. 18. & seqq. vol. 1. Socinus reg. 311. Medices in tract. de novation. 2. part. q. 1. num. 62. Gail. libro 1. pract. observat. 46. num. 8. & Lancellotus de attent. cap. 20. num. 69. cum seqq. [sect. 63] Quod procedet, etiam si tale mandatum fuerit ad donandum causa remunerationis, ut in simili notat singulariter Ias. in l. eius qui in provincia, §. placebat, in prin. D. si cert. pet. & eum referens Card. Tuschus lit. M. conclus. 95. n. 7. Et hic casus [sect. 64] in hoc Peruano Regno semel & iterum cotigit. Primo, tempore Dom. Proregis Marchionis de Canete el viejo, cuius mandaturm, ad commendandum, revocatum fuit, interim dum de eis perpetuandis deliberabatur. Et secundo, tempore Dom. Proregis Marchionis de Montescloaros, postquam mandatum accepit, ne Commendas aliquas provideret, absque tertiae partis ad Coronam Regiam applicatione, & confirmationis Regiae in Supremo Indiarum Senatu impetrandae necessitate. Etenim cum uterque adhuc ad C`omendasabsolute distribuendas processisset, de earum validitate, & subsistentia plures lites exortae sunt. Sed tandem [sect. 65] in his, quae Montesclarius concessit, Regiae liberalitatis assensus tituli defectum purgavit cum tertiae partis detractione, eo tamen addito, quod si rigor iuris inspiceretur, omnes nullae declarari possent, & deberent, ut constat ex peculiari schedula, ad hoc expedita Matrit. an. 1615. & dicemus infra hoc lib. cap. 26. ex num. 4. In Commendis autem provisis a Marchione Cannetij, in quaestionem deductum fuit, an illae valerent, quas concessit, antequam constaret ad eius notitia mandati suspensonem, vel revocationem pervenisse? Et sane licet prima facie valere videantur, quia [sect. 66] regulariter revocatio mandati, sine notitia revocationis, non impedit, nec privat actionem alias legitime gestam, in praeiudicium gerentis, vel eius cum quo est gestum, sive sit iudicialis, sive extraiudicialis, ut in cap. ex parte Decani, de rescript. ubi DD. praecipue Felinus num. 25. cum seqq. cum ibi notat. & in Clem. 1. de renuntiat. l. sed & si pupillus, §. de quo palam, D. de inst. act. l. si forte. D. de offic. Praesid. iunctis alijs, quae late adducit Calderin. cons. 84. quod est 41. titul. de officio legat. ubi in simili loquitur de Legato revocato per Papam, quia ante scientiam revocationis valent gesta per eum. [sect. 67] Et praesumitur ignorantia, ut sic potius actus valeat, quam pereat, l. cum his status, §. si ambo. D. de donat. inter, Bald. cons. 111. lib. 5. Signorol. cons. 59. num. 1. & plures alij relati a Thom. Sanchez de matrim. lib. 3. disp. 11. a n. 30. Nicol. Garcia omnino videndo, in tract. de benef. 5. part. cap. 8. num. 174. & seqq. ubi ex his concludit, valere collationem beneficij factam a Vicario Episcopi, conferendi fa cultatem habente, etiam post revocationem talis facultatis, aut post mortem Episcopi, quam ipse ignoraverit, & novissime Torreblanca de iure spirit. lib. 2. cap. 14. ex num. 27. ubi concludit hoc generale esse in omni mandato, excepto eo quod ad matrimonium contrahendum praestatur. Adhuc tamen in specie, de qua agimus, contrarium defendi potest: quoniam [sect. 68] in considerando habilitatem delegati, tempus datae inspici solet, tam affirmative, quam negative, ut colligitur ex tex. in cap. eam te, & in cap. constitutus, ubi Decius num. 5. de rescrip. gloss. in cap. statutum, verb. Canonicis, in fine, eod. tit. lib. 6. Bald. in l. praecipimus, §. fin. C. de appell. Abbas in cap. dilectus filius 9. de praeben. n. 7. Melior [sect. 69] tex. & magis in nostris terminis, in cap. quodam 11. eod. tit. de praeben. lib. 6. ibi. Prima enim collatio post, & contra decretum a dicto Coelestino interpositum, facta, licet ab ig norantibus, & etiam ignoranti, non obtinet firmitatem: & est videndustex. in cap. post quam & in cap. dudum, eod. tit. & in l. eius qui in provincia, §. quas vero, D. si cert. pet per quem tenet Paul. Castrens. ibid. n. 13. Socin. n. 6. & alij DD. communiter, idem Castrens. cos. 361. dub. 4. lib. 1. Felinus in cap. cum contingat, de rescript. num. 6. Quod [sect. 70] quando mando tibi aliquid, quod non perficitur ex tuo cosensu, sed ex meo, ut quo l transferas dominiu rei meae, licet ignores revocationem, quia tamen defecit voluntas mea, non poteris alienare, & idem sequitur Calder. d. cons. 84. Et [sect. 71] ad excommunicationem extendit tex. in cap. volentes de privileg. lib. 6. & in cap. 1. vers. Nam si alicui, de concess. praeben. ubi dicitur, quod si alicui a Sede Apostolica concedatur, quod excommunicari non possit, licet id forsan suus ignoret Episcopus, non tamen propter hoc eius ligatur sententia, si quam proferat in eundem. Et ad [sect. 72] matrimonium, tex. in cap. fin. de procurat. eod. lib. 6. ubi constituit, solam revocationem mandati, etiam si procuratori nota non sit, illius nullitatem inducere: cuius tex. mentionem faciens Tuschus litt. R. conclus. 324. num. 7. eam rationem addit, quia in ijs, quae sunt ardua, & pendent a solo consensu, sola revocatio operatur sine notitia, & idem docet, & alijs exemplis illustrat Signorol. d. cons. 59. per totum, qui magistraliter loquitur, Zabarela cons. 42. in fine, incip. Caius Seius, & in d. Clement. 1. de renunt. num. 10. ubi ad eam bene respondet, Ioann. de Anania, & eius additionator Bologn. cons. 25. DD. in cap. mandato de procurator. & in l. mandaturm, & l. si procuratorem, C. eodem, & optime, & expedite Craveta cons. 76. & Thomas Sanchez d. disput. 30. per totam, & Magerus de advocat. arm. cap. 16. num. 181. ubi quod madatum re integra unius voluntate revocatur. Sed nihilominus Regius Indiarum Senatus[sect. 73] aequitatem prae oculis habens, & stricto iuris rigori praeponens, iuxta l. placuit, C. de iudicijs, plures (ut audio) commendas a dicto Dom. Prorege post mandati revocationem collatas, quam ipse numquam publicare voluit, benemerentibus conservavit, & confirmavit, ea forsitam ratione ductus, [sect. 74] quod beneficium Principis, vel eius qui publice eius vices exercet, non debet vacuum, vel captiosum esse ijs, qui illud bona fide acceperunt, & in praemium laborum suorum, lo. in commodato, §. sicut, D. commod. l. 1. ibi: Ne ij, qui cum eis contrabunt, principali authoritate circumscripti esse videantur, C. de his qui veniam aetatis impetraverunt, l. Paulus, D. de Praetor. stipulation. Et quia cum dictus Prorex publice, & communi ommum opinione in possessione, vel quasi, conferendi Commendas esse existimaretur, ignoscedum fuit illis, [sect. 75] qui communem errorem sequuti, coram eo pro remunerandis suis servitijs egerunt, & obtinuerunt, argum. text. & eorum, quae ibi notant DD. in l. Barbarius, D. de offic. Praet. l. 4. tit. 4. part. 3. quae id extendit ad omnes actus tam iurisdictionales, quam non iurisdictionales, cap. consultationibus, de iur. patron. cum late adductis a Hieronym. Goncalez ad Reg. Cancel. glos. 15. §. 1. num. 53. plenissime Thom. Sanchez de matrim. lib. 3. disput. 22. a num. 1. cum seqq. & Nicol. Garcia d. 5. part. cap. 8. num. 179. & cap. 4. a num. 277. quibus concinit, quod protulit Seneca epist. 124. lib. 22. Recti apud nos locum tenet error, ubi publicus factus est. Et in ipsis terminis [sect. 76] eorum, quae Proreges fa ciunt contra schedulas, & instructiones secretas, quas secum portant, vel eis remittuntur, tradit Carol. Paschalius, omnino videndus, in tract. de legato, cap. 58. & 59. & Callist. Remirez in tract. de lege Regia, §. 11. num. 7. ubi inquit, quod si Prorex non servaverit instructionem privatam, qua illius potestas moderari solet, reprehensione quidem dignus erit, & a Rege argui iure poterit, tamen factum tenebit, cum privilegium, sive mandatum tantum, & non instructione edere teneatur. Nec [sect. 77] enim tam curiosa provincialium procacitas est permittenda, ut audeant instructionem petere, ut liqueat, an cum ea facta Proregis cohaereant. Sed est [sect. 78] quasi quidam Regis institor, pro cuius factis Dom. Rex tenetur, & sibi debet imputare, qui praeposuit eum, qui instructionem sibi datam non servavit, l. 3. D. de publican. §. fin. Inst. de obligat. que ex quasi del. Cabed. decis. Lusit. 80. num. 5. part. 2. & decis. Genuae 14. num. 3. Plane his cessantibus, ubicunque [sect. 79] ex parte dantis potestatis defectus invenitur, recipiens quoque tutus esse non poterit, ex regula tex. in l. 1. C. de cupress. ex luco Daph. lib. 11. quam ibi quoque late exornant Bart. Platea, Iacob. de Arena, & Lucas de Pena, Benvenut. Stracha in tract. de mercat. part. 4. num. 42. Everard. in loco a correlativis, Petr. Surd. decis. 52. num. 5. & Franc. Beccius cons. 45. num. 23. Atque ita [sect. 80] male fidei possessor esse censebitur, cum ei ius resistat, & titulus ad non titulum redigatur, utpote contra Principis prohibitionem collatus, l. quemadmodum 7. C. de agricol. & cens. ibi: Malae fidei namque possessorem esse nullus ambigit, qui aliquid contra legu interdicta mercatur; Cassiod. lib. 9. epis. 2. ibi: Quia contractus dici non potest, nisi qui ex legibus venit. Late Socin. in l. rem quae nobis, num. 7. & ibidem Ripa num. 28. de acq. poss. ubi docent, ei non competere interdictum recuperandae, nce remedium, cap. reintegrandae, & l. si coloni, C. de agric. & cens. lib. 11. Ac per consequens ad fructuum quoque restitutionem tenebitur, cum [sect. 81] actus nullus, nullum possit, nec debeat effectum operari, ut in l. qui per salutem, D. de iur. iur. l. fin. C. de bon. poss. contra tab. l. non dubium, C. de legib. l. 4. §. condemnatum, D. de re iudic. l. statutis, C. de sententijs ex brevil. recit. cap. ad praesentiam, de appellat. cum alijs, quae congerit Tuschus lit.. A. conclus. 139. & alvarez de Velasco in axiomate iur. litt. A. num. 143. & litt. N.n. 71. & seqq. Et extat ad hoc [sect. 82] novissima, & valde expressa, ac notabilis schedula dat. Matrit. 2. Iulij ann. 1618. & ad Dom. Princip. Esquilacensem Proregem Peruanum directa; quae cum antiquiores renovasset, quae Commendas non nisi legitime vacantes conferri posse statuerunt, subdit, nullas fore futuras, qua aliter dari cotigerit, & omnes, & quoslibet fructus naturales, industriales, vel civiles a Comendatarijs hac occasione perceptos, restituendos esse, taquam a possessoribus malae fidei. Cuius [sect. 83] clausulae irritantis adeo magna vis est, ut reddat nullum, & infectum, quidquid in contrarium fuerit attentatum, cap. ad petitionem, de accusat. cum alijs, quae allegat Celsus Hugo de clausul. num. 127. & Goncalez ad Reg. Cancel. de alternat. gloss. 67. num. 14. ubi inquit, quod est tam malignae & pestiferae naturae, ut quid quid in oppositum invenit, destruat, ut fulgur; & tradit alia Cochier in tract. de prim. precib. pag. 107. & novissime D. Valencuela cons. 128. num. 91. vol. 2. ubi quod formam inducit. Vtru autem Prorex vel Gubernator, qui comedadi facultate habet, [sect. 84] si forte ex aliqua causa ultra suae provinciae terminos abesve contigerit, possit ibi Comendas intra provinciam vacantes conferre? quaestio est, quae posset quidem lato calamo pertractari, cum eam in multis casibus similibus DD. attingant, [sect. 85] inter actus contentiosae, aut voluntariae iurisdictionis communiter distinguentes, ut illi extra territorium sacti non teneant, in his vero contra observetur, argum. tex. in l. extra territorium finali, D. de iurisd. omn. iud. quam sic componunt cum l. 2. D. de offic. Procons. & in idem tendit l. 17. tit. 4. part. 3. & ibi Gregor. gloss. 5. & plures referens Tiraq. de nobilit. cap. 6. num. 26. Aved. in cap. Praet. 1. par. cap. 19. n. 21. Covar. lib. 3. var. cap. 20. num. 6. & 9. Gutlerr. in 4. pract. q. 11. a num. 3. Spino in specul. testam. gloss. 15. num. 42. Sanchez de matrim. lib. 3. disput. 34. & disp. 19. num. 7. & per tot. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 16. num. 187. & seq. Nicol. Garcia de benef. 1. tom. 5. part. cap. 8. a num. 116. & Cochier de primat. precibus, pag. 37. Et sane non vererer [sect. 86] provisionem Commendarum inter actus voluntariae iurisdictionis numerare, atque adeo extra provinciam permittere, si tot schedulis oppositorum vocatio per edicta, & meritorum inquisitio, & cognitio requisita non esset, cautumque, ut ab iniusta provisione ad Regias Cancellariaas provocandi ius sit, ut infra cap. 7. dicemus. Quod efficit, ut hoc magis ad contentiosam iurisdictionem accedat, ut in simili [sect. 87] in terminis provisionis beneficij, quod oppositione requirit, resolvit Garcia ubi sup. & Lara, omnino videndus, in tract. de annivers. & capel. lib. 2. cap. 10. num. 60. & Menoch. cons. 2. num. 63. Neque huic incommodo in nostro casu obviam iri poterit [sect. 88] per delegationem, cuius usum in simili casu consuluit Vatius in tract. de nullit. tit. de nullit. ex defect. iurisd. deleg. n. 94. & d. l. 17. tit. 4. part. 3. Nam ut vidimus supra hoc cap. n. 39. [sect. 89] Proreges in totum, neque in partem mandatum de gubernando, aut de comedado delegare possunt, sed id ubi ipsi deerint, vel abfuerint Regijs Audietijs relinqui debet. De eo autem, [sect. 90] qui est constitutus in articulo mortis, quod possit vacantes Commendas providere, & conferre dubium non est, dumodo alias sibi constet, mentisque compos sit, ut vidimus factum a praestantissimo illo, & Excellentissimo Comite Montis-Regij Prorege Peruano. Et [sect. 91] in feudis aperte probant Claud. Seisell. in rub. qui feud. dar. poss. par. 3. amp. 3. Mozius in ead. rub. num. 18. Zasius in tract. de feud. 5. par. num. 32. Scheneiduinus p. 3. n. 74. & 75. Zabarela cons. 34. & Rosenth. qui eos refert, & sequitur in tract. de feud. cap. 3. conclus. 7. num. 2. & in annot. litt. C. At ubicunque, aut in hoc casu, aut in alio, ab eo qui legitime commendare potuit, Commendae gratia facta reperitur, [sect. 92] etiam si ante tituli expeditionem mori contigerit, eius successor illum expedire tenebitur, ut in simili, in beneficijs, & capellanijs loquens, late probat, & prosequuntur plurimi Auctores quos resert Flaminius Paris. de resig. benef. lib. 10. quaest. 1. num. 1. & seqq. Mascardus coclus. 845. verb. Gratia, per totam, & praecipue num. 15. ubi tractat de stylo Romanae Curiae in expediendis hoc in casu litteris, in forma rationi congruit, idem Mascardus concl. 1388. & Perez de Lara in tract. de annivers. & capellan. lib. 2. cap. 10. num. 78. & 82. Marius Muta ad costit. Siciliae, 3. tom. cap. 22. num. 2. fol. 137. Cancer lib. 3. var. resolut. cap. 3. num. 67. Et in ipsis feudorum terminis adeo late hunc articulum prosequitur Rosenth. cap. 6. conclus. 15. & seqq. ut superfluum videri possit, amplius in eo explicando tempus, vel membranas consumere velle; dum tamen admoneamur, quod si Prorex Commendas, necdum suo tempore vere vacantes concesserit, inutilis eius cocessio iudicanda erit, quia successor non tenetur stare facto antecessoris, in re, vel circa rem, de qua libere disponere non potuit, ut bene observat, & probat D. Valenc. Cons. 187. n. 147. vol. 2. & Nos infra cap. 6. n.. 17. & 45. latius trademus. # 5 CAPVT V. Quibus Indorum Commendae conferri possint? SVMMARIVM CAPITIS Qvinti. -  1 PErsonarum cognitio in iure prima esse debet. -  2 Permissum censetur id omne, quod specialiter non reperitur prohibitum. -  3 Contrariorum uno cognito, alterum intelligitur. Princip. Inst. de his qui sunt sui expenditur, & illustratur, ibidem. -  4 Commendae Indorum, ut plurimum feudis similes sunt. -  5 Ecclesijs, Monaserijs, Hospitalibus, & alijs comunitatibus Ecclesiasticis Comedae, & feuda regulariter dari non possut, & n. 7. -  6 Maioratus Hispaniae regulariter non traseunt ad Ecclesias, & Monasteria. -  7 Feuda, & Commendae continent servitium militare, quod ab Ecclesijs, & Ecclesiasticis alienum est. -  8 Feuda, Commedae, & maioratus ius vitalitium, & varijs casibus periturum continent. -  9 Ecclesiae, Monasteria, & similes comunitates perire non solent, nec talis casus expectaro debet. -  10 Vsusfructus quomodo civitatibus, aut municipijs legari posset. L. an ususfructus 63. D. de usufructu, & similes expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  11 Comendae aliquoties ex indulgentia Principis Monasterijs, & Hospitalibus conceduntur. -  12 Commendae, & feuda degenerantia, quae dicantur? -  13 Cognitio causarum feudalium, & Commedarum, etiam inter Ecclesiasticos, pertinent ad Regem, vel dominum feudi, & eis iurant fidelitatem. -  14 Clericis, Monachis, & alijs personis Ecclesiasticis Commendae dari pluribus schedulis prohibentur, quae referuntur. -  15 Feuda regulariter dari non possunt Clericis, aut Monachis, & cur? -  16 Clerici actionibus secularibus, & praesertim militaribus se immiscere non possunt. -  17 Cap. 1. & totus titulus ne Cler. vel Monachi expenditur, & illustratur. -  18 Equites Iero solymitani sunt vere Religiosi, & an in feudis succedere possint; & quid de alijs Militijs Equestribus. -  19 Comedae Indorum dari possunt Equitibus Ierosolumitanis, & de exemplo strenui Equitis D. Raph. Orticij Sotomaior, qui laudatur. -  20 Clerici minorum ordinum an a Commendis Indorium arceantur? -  21 Clerici minorum ordinum beneficiati, vel habitum deferetes, & Ecclesiae inservientes, fori privilegio etiam hodie gaudent. -  22 Clericis, Monachis, aut Monialibus pro tempore, quo vixerint, bene possunt aliquae pensiones, vel subventiones in Commendis Indorum assignari. -  23 Ecclesia, & Ecclesiastici ad feuda nullum servitiu militare habentia, ad mitti possunt. -  24 Commendae non possunt dari Hybridis, quos Mestizos, aut Mulatos vocant, si illegitimi sint, & schedulae de hoc agentes. -  25 Illegitimis per se benemeritis, bene possunt conferri novae Commendae, licet ab earum successione excludantur, & num. 31. -  26 Illegitimitatis defectus an, & quatenus in beneficijs, officijs, & dignitatibus noceat? -  27 Illegitimi raro, ob hunc solum defectum, repelluntur ab officijs, & muneribus iudicialibus sibi commissis. -  28 Illegitimi plures reperti sunt bello, ac toga praestantes. -  29 Illegitimos nulla infamiae nota laborare, nec a muneribus iudicialibus excludi opinatur Palaeotus. -  30 Catulli locus de natis citra legitimum Hymenaeum agens, expenditur, & exponitur. -  31 Mutis, surdis, caecis, & furiosis Commendae valide dari possunt, si concedens defectu sciat, licet in paternis non scuccedant. -  32 Impediti aliquo morbo, si eis feuda, vel Comedae cocedatur, qualiter fidelitate iurabunt? -  33 Indignum, vel inhabilem si Princeps sciens eligat, cum eo dispensare videtur. L. quidam consulebant, D. de re iud. expenditur, & illustratur, ibidem. -  34 Commendae, & feuda de rigore non possunt dari infantibus, aut pupillis, secus de aequitate, & quomodo iureant, & serviant? -  35 Minoribus an novae Commendae, vel feuda dari possint, & antiquarum successio? -  36 Parentes semper pro liberis laborare, & vigliare creduntur. -  37 Pupilli, & aetate minores plus egent Principum favoribus, & solatijs. -  38 Foeminis, regiore iuris attento, novae Commendae, & feuda dari non possuntl & schedulae de hoc agentes. -  39 Vxor si succedit viro in Commenda, & alteri nubit, in huius persona tiutlus expediendus est, & quare? -  40 Foemina in his, in quibus est inhabilis, per substitutum servire tenetur. -  41 Commendae Indorum maxime feudis assimilatae sunt. -  42 Beneficium non debet dari ei, qui non potest gerere officium. -  43 Foeminas a feudis repelli docet Tiraquel. quod garrulae sint, & inconstantes, & de alijs rationibus. -  44 Foeminis ex benignitate Regia Commendae novae acquisitio, & veteris successio permissa est. -  45 AEquiparatorum idem est iudicium. -  46 Marchionis Montisclarij iudicium circa Commendas foeminarum. -  47 Maritus portat, & subit omnia onera Comendae, quae uxori conceditur. -  48 Foeminae ad fueda impropria admittuntur, & an iurent fidelitatem, remissive. -  49 Commendae exteris, & alienigenis dari no possunt, & schedulae quae de hoc tractant. -  50 Exteri a Regnis Hispaniae ad Provincias Indiarum transire non possunt. -  51 Commendae Indorum ad Indiarum tutela ordinatae sunt, & huc melius fiet per naturales, quam per extraneos. -  52 Patriae pro defensione sapiens nullum periculum vitare debet. -  53 Praemia cuiusque provinciae potius indigenis, quam extraneis praestari debent. -  54 Galliae civitatum consuetudo circa Albinos, hoc est aliengenas, & eorum bona, refertur. -  55 Albinagij iura an opoteret in provincijs Indiarum introduci? -  56 Aliengenis datae Commendae, aliquando ademtae, aliquando conservatae sunt, & quare? -  57 Litterae, quas vocant Naturalitatis, & de earum effectu. -  58 Schedula notabilis refertur, quae quandum Commendam extero datam adimi iussit, & de eius ratione. Domicilium & naturalitas quamdo, & quomodo acquiratur? remissive ibidem. -  59 Comendae dari non possunt his, qui absunt a provincijs Indiarum, & schedulae de hoc tractantes. -  60 Successio paternae Commendae denegatur ei, qui Indijs abest eo tempore, quo defertur. -  61 Schedulae nobiles referuntur, quae damna considerant ex provisione Commendarum facta ab sentibus a provincijs Indiarum. -  62 Commendae olim dari non poter ant ijs, qui in Peruanis seditionibus rei fuerunt, & qualiter, & quare hoc cessare iussum fuerit? -  63 Praemia Comendaru dari non debent ijs, qui se sceleratis factionibus implicuerunt. -  64 Feuda amittunt rebelles, & conspirantes in dominum feudi. -  65 Bannitis, & proscriptis feuda dari non possunt. -  66 Consiliarij Supremi Senatus Indiarum, & Auditores, & Ministri Audientiarum sub eo degentium, non possunt habere Commendas Indorum. -  67 Schedula novissima refertur, quae gravissimis verbis, & poenis Commendas Ministris, & eorum propinquis, & familiaribus dari prohibuit. -  68 Commendarum in Ministros interdictio, quibus rationibus nitatur? -  69 Magistratus solo adspectu solent esse terribiles. -  70 Commendae an dari possint Locumtenentibus Gubernatorum, Praetoribus, Alcaldis ordinarijs, & Algacellis maioribus. -  71 Tabelliones sive Actuarij, quos vocant gubernationis, an possint habere Commendas, & quid de alijs minoribus tabellionibus? -  72 Comendae ex Regis liberalitate, & dispensatione saepe dantur Consiliarijs, & alijs Ministris alias prohibitis. -  73 Schedula, quae prohibuit dari Commendas, & alia officia cognatis, propinquis, & familiaribus Ministrorum, qualiter per aliam fuerit iustissime temperata. -  74 Gravari quis non debet alterius odio. -  75 Gubernator, & quilibet Magistratus, & Minister, qui suos caeteris paribus praefert, & honoribus afficit, non est culpandus, & locus insignis Cassiodori ad hoc. -  76 Cap. 1. de concess. praeb. lib. 6. expenditur iuncta glossa, ibidem. -  77 Gubernator, semota schedularum prohibitione, an posset Commendas filijs suis conferre? -  78 Patronus potst praesentare proprium filium alioqui habilem, & maxime emancipatum. Eleemosyna prius facienda est consanguineis, quam extraneis. -  79 Marchio Don Franciscus Pizarrus Peruanus Gubernator filiae suae Commendas assignavit, & tenuit concessio. -  80 Commenda non potest dari ijs, qui alias habent, & de schedulis prohibitionis. -  81 Pluralitas Commendarum, etiam per via successionis, prohibitaest. -  82 Senatus Indiarum saepe pronuntiat contra pluralitatem Commendarum, & de casu nobilissimi Equitis D. Ioannis Segarra de Casaos, civis Arequipensis. -  83 Pluralitas Commendarum, ut & benesiciorum, quibus de causis prohibeatur, & incompatibilitatem inducit. -  84 Praemia multorum unus auferre non debet. -  85 Aristophanis locus insignis refertur. -  86 Maioratus duo, vel plures cumulari quado, & quare prohibentur? L. 17. tit. 7. lib. 5. recop. perpenditur, & illustraturm, ibid. -  87 Commedae alterius, quam quis possidet, debet fieri metioin impetratione schedulae ad secundam, alias non valet. -  88 Commendarum tenuitas facit dispensabilem, & confirmabilem earum cumulatione, & multo magis pensionum. -  89 Pensio non solet regulariter in beneficijs causare incompatibilitatem, & an idem sit in pensionibus Commendarum? -  90 Connivetibus oculis multa dissimulanda, & toleranda sunt, ob ingruentiam causarum, & circumstantiarum. -  91 Supprimere, aut unire Commendas Proreges non possunt, & est de reservatis Principi, ut & Papae in beneficijs. -  92 Possessionis causam sibi quis mutare non potest in praeiudicium tertij, vel domini directi, aut fradudem legis. -  93 Commendae de novo concedi prohibentur filijs, aut uxoribus post finitam successionem. -  94 Beneficiu Ecclesiasticum vacans per mortem patris, filius impetrare prohibetur. -  95 Commendarum confirmatio saepe denegatur, ubi de patribus in filios per novam Comendam continuantur. -  96 Filij ad paretum praemia, & munera omni iure admitti, & vocari videntur. L. 1. & per totum. C. de filijs officialium, & aliae similes expenduntur, & illustrantur. CVM ergo qui Comendas conferre valcant? cognoverimus, operaepretiu erit, ut nunc quibus ille conferri possint, sedulo dispiciamus, [sect. 1] esse enim debet cui detur, deinde sic quaeri, an datum consistat: ut non ante iuris ratio, quam personae quaerenda sit, ut alias inquit I. C. in l. quidam referuntur 14. D. de iur. codicillor. Et quidem cum certa, & constans sit iuris regula, quae docet, [sect. 2] omne id censeri permissum, quod non invenitur prohibitum, l. necnon, D. ex quib. caus. maior. l. mutus, §. cum quaeritur, D. de procur. l. 1. §. fin. D. de test. cap. lex. divina 27. q. 2. glos. celebris, verb. Non invenitur, in fine, in cap. inter corporalia, per tex. ibi de translat. Episcop. cum late traditis a Menoch. de praesumt. lib. 6. praes. 16. per tot. ubi concludit, quemlibet actum in dubio praesumi permissum, & non prohibitum, quod & tradit Greg. Lopez in l. 2. verb. Sobre tales, tit. 5. p. 3. & noviss. Magerus de advoc. arm. c. 1. n. 261. &c. 7. n. 2. Simul atque de personis prohibitis dixerimus, [sect. 3] reliquas ad Comendas vocari, & admitti posse, intelligemus, ut in simili inquit Iustin. in princip. Iust. de ijs qui sunt sui, Paul. in l. cum Praetor 12. ubi gloss. verb. Videtur, D. de iudic. Cicero in orat. pro Balbo, dum ait: Si exceptio facit, ne liceat, ibi necessarium est licere, ubi prohibitum non est, iunctis alijs, quae utiliter congerit Hottomanus in d. princ. Menoch. cons. 197. n. 83. lib. 2. Franc. Beccius cos. 111. n. 36. & cons. 82. num. 16. Claud. Pratus Gnoseon gener. iur. lib. 2. tit. 6. c. 3. & lib. 7. tit. 1. cap. 3. & Camil. Gallinius de verb. sign. lib. 5. cap. 17. num. 27. Caeterum [sect. 4] cum has nostras Commendas, in plurimis, feudis, maioratibus similes esse saepe probaverimus, prout & tradit Marienz. in l. 6. gloss. 2. n. 5. tit. 10. lib. 5. recop. & Ant. de Leon in tract. de confirm. Regijs. 1. p. cap. 4. n. 14. Eorum regulis, & exemplis inhaerendo. Primo costituo; [sect. 5] Regulariter Ecclesijs, Monasterijs, Hospitalibus, collegijs, vel alijs communitatibus dari non posse, ut in feudis, personale servitum requirentibus, expresse decisum invenitur in cap. recolentes, de stat. Monach. Clem. 1. de verb. signif. cum multis alijs, quae congerit Rosenth. in eod. tract. 1. p. cap. 3. concl. 4. n. 4. & in notis litt. D. Iulius Clarus in §. feudum, q. 72. & signanter Navarr. in cap. si qua mulier, comment. 2. n. 55. & Pat. Lessius de iust. & iur. lib. 2. cap. 41. num. 84. Et [sect. 6] in maioratibus tractat Molin. de primog. lib. 1. c. 13. n. 95. Decius cos. 256. n. 2. Vincent. de Franch. decis. 29. per tot. I. par. & Mieres de maiorat. 2. part. quaest. 3. a num. 18. Et in [sect. 7] nostris Commendis aperte disposuit cap. 26. illarum legum, quas novas vocarunt, an. 1542. & observat Anton. de Leon d. tract. 1. par. cap. 10. n. 22. fol. 57. ut omittam alias schedulas an. 1552. & 1582. quae nedum prima invenstituram Commedarum Monasterijs interdicunt, verum & successionem ex persona Commendatarij, qui Religionem ingreditur, etiam pro illius dumtaxat vita duratura, de quo articulo latius fuo loco dicemus. Quaru dispositionum ratio ea esse potuit, ut praefati Auctoresadvertunt, [sect. 8]quod similium reru natura, cum militare, & personale servitium, ac residetiain seudatarijs, vel Comedatarijs requirant, & alia praeterea onera, quibus hi adstricti sunt, no videtur Monafterijs, Ecclesijs, & eiusmodi comunitatibus comvenire, quae haec munia per se obire non possunt, quorumque institutum ab his occupationibus longe alienú esse debet, ut in cap. i. & per tot. ne cler. vel Monach. cap. Clerici devit. & honest. Cler. l. repetita, C. de Episc. & Cler. cum late adductis a Pet. Greg. in partition. iur. cano. lib. 4. tit. 8. cap. 9. Lafarte de decim. vendit. cap. 19. n. 51. cum seqq. & a Nobis sup. lib. 1. cap. 17. n. 50. & seqq. Necnon ea, [sect. 9] quod feuda, maioratus, & nostrae Comendae, ius quoddam velut vitailitium cotinet, & alijs praeterea varijs casibus periturum, quod practicari non prosser, si Ecclesie, aut Monasteria de illis investirentur, cum nunquam perire soleant, l. proponebatur, D. de iudicijs, iunctis alijs, quae docte cogessit Alciat. lib. 6. parerg. cap. 17. Ferrad. lib. 1. explic. c. 17. Alex. lib. 3. genial. cap. 1. & Covar. lib. 3. var. c. 15. n. 2. Nec talem casum expectare iura patiantur, l. inter stipulantem 83, §. sacram, vers. Homo liber, D. de verb. oblig. l. si hominem, & l. continuus 136. §. cum quis, D. eodem, l. cum tale, in princ. D. de cond. & demonst. l. si in emtione, §. liberum, D. de contrah. emt. cum alijs, quae adducit 1as. m.l. 1. D. qui satisd. cogantur, n. 16. Padilla post gloss. ibi in l. fin. a n. 3. C. de tranfact. Peregr. de fideicom. art. 11. q. 64. in fine, Decian. respl. 19. num. 50. & seqq. lib. 3. & Menoch. de praesumt. lib. 4. praesumt. 41. num. 4. Quae ratio efficit, [sect. 10] ut in ususructu dubitaretur, an civitatibus, & municipijs, vel collegijs constitui, vel legari posseti quia inutilis esset proprietas, semper abscedente usufructu. Et tandem placuit, constitui posse, dummodo cetu annorum spatium non excederet, quia is finis vite logissimi hominis est, ut egregie docet I. C. in l. an ususfructus 63. D. de usufruct. l. si ususfructus 21. D. quib. mod. ususfr. ait. l. Maevius, §. fin. D. de leg. 2. l. si ususfructus, D. de usufr. leg. l. 26. tit. 31. p. 3. ad quarum illustratione plura congerit Goveanus lib. 2. var. cp. 8. Cehus Rhodigin. lib. 5. antiq. lect. cap. 26. & lib. 14. cap. 5. Petr. Crinit. de honest. discip. lib. 7. cap. 9. & 10. Corras. memorab, Senatus cons. cap. 72. Menoch. lib. 6. praesumt. 49. Mascard. de probat. concl. 1069. vol. 2. Petr. Fab. lib. 1. semest. cap. 8. & 9. Mantua in glossario, 1. par. cap. 19. pag. 13. Pet. Greg. lib. 4. syntag. cap. 5. castillo de usufruct. cap. 61. n. 19. & seqq. & noster doctiss. D. Franciscus Amaia lib. 2. observ. n. 19. pag. 319. & Ioan. Garc. de nobility. gloss. 12. num. 4. 76. & 77. ubi alios allegant. Sed licet haec ita se habeant, & regulariter, ut diximus, plrocedant, [sect. 11] multoties tamen ex liberalitate, & munificentia nostrorum Regu aliquibus Monasterijs, praesertim Monialium, & hospitalibus, Comendae in perpetuum concedi solent, vel pensiones super eisdem Comendis, ut sic commodius ali, & conservari possint, & idem in feudis contingit, ut late videbis apud Rosenth. d. cap. 3. concl. 5. Quod ubi fit [sect. 12] a rectarum Comendaru natura degenerabunt, ex voluntate Principis concedentis, cui leges earu subijciutur, ut in simili in feudis procedit, iuxta tex. in cap. 1. de feud. non habente naturam feudi, & ea, quae de feudis degenerantibus, ultra alios scribit Ias. de feudis, par. 12. tit. de feud. degener. V vesemb. eod. tract. cap. 2. Schrad. p. 2. cap. 3. & 4. per tot. & Rosenth. cap. 2. conclus. 52. & d. cap. 3. concl. 4. & 5 &c. 8. concl. 4. n. 18. ubi resolvit, in his casibus ipsofact permissu videri, ut pler substitutum deserviant. Semper tamen, ubi similes concessiones factae fuerint, [sect. 13] reservata cesebitur eorunde feudorum iruisdictio, & cognitio, etiam contra Ecclesias, & Ecclesoasticos, Principi, & eius Tribunalibus, tanquam domino feudi, sive directi eius dominij, cap. verum, cap. ex transmissa, de for. comp. cap. caeterum, & cap. novit, de iudic. cap. Imperiale, §. penul. de prohib. seud. alien. cap. 1. de controvers. feud. apud pares termin. l. fin. tit. 26. p. 4. l. 5. tit. 6. p. 1. ubi Greg. glos. 2. Curtius de feud. p. 7. n. 1. Duar. eod. tract. cap. 20. n. 2. Borcholt. c. o1. n. 21. Schrad. p. 10. sect. 1. n. 2. Rosenth. cap. 12. cocl. 1. n. 10. Gaill. lib. 1. observ. 37. n. 3. Mifying. cent. 1. obser. 22. V veser in pract. obs. lin. 2. obs. 4. n. 9. Curtius Iun. cons. 177. n. 10. Eman. Suar. in syntag. com. opin. tit. de his qui feud. dar. poss. n. 88. Duenas reg. 32. Hartman. in pract. obs. tit. de feud. obs. 4. & D. Valee. cos. 32. n. 24. ubi quod tales Ecclesiastici ratione feude iurent laico fidelitate Secvndo, eodem novarum novarum legum capite, [sect. 14] Clericis, Monachis, & Monialibus, alijsque Ecclesiasticispersonis, his Comedis interdicitur, & si quae forte eis datae fuerint, tolli iubetur. Ideq; cavetur in quodam capite epistolae ad Audietia Mexicanam directae 20. Mart. an, 1532. quod extat in 2. tom. sched. pag. 226. ubi addit, hoc semper valde damnosum iudicatum fuisse, & intelligendum esse, etiam si sub colore doctrinae, & conversionis Indorum, eis tales Commendae assignatae sint, & in alia sched. Matrit. 28. Octob. ann. 1566. & 17. Iul. ann. 1572. eod. tom. pag. 219. quarum meminit Ant. de Leon ubi sup. num. 23. & 24. Quod item [sect. 15] feudorum exemplo constitute videri potest, in quibus quia militia sapiunt, Clerici etiam, & Monachi regulariter excluduntur, cu hi militare non possint, nec se negotijs secularibus immiscere, ut aperte disponitur in titde vassallo, qui Cleric. effect. est, ubi DD. praecipue Isern. Albarot. Laudens. Afflict. & plurimi alij apud Rosenth. in d. tract. de feud. cap. 3. concl. 4. per tot. & cap. 7. concl. 29. & seqq. & cap. 2. q. 4. n. 2. ubi quod monachus, & servus quoad feudi datione aequiparantur, Catel. Cotta in memorab. iuris, verb. Clericus, Menoch. cons. 181. n. 80. Carol. Tapia in auth. ingressi, C. de sacros. Eccles. pag. 481. cum seqq. & Bobadilla, qui tradit, in quibus feudis hoc intelligendu sit, in Polit. lib. 2. cap. 18. n. 156. Et [sect. 16] conducit tex. in cap. 1. & per tot. ne Clerici, vel Monach. & alia iura supra citata, & sanctoru Patrum testimonia a Cratiano cogesta in cap. 1. & seqq. 23. q. 7. cap. quicunque 1. & 2. cap. Clerici cum pluribus alijs 23. q. 8. & a Greg. de Valencia, omnino videndo, 3. tom. disp. 3. q. 16. de bello, punct. 4. per tot. col. 726. & a Nobis sup. lib. 1. cap. 17. n. 60. & seqq. Et ob haec, [sect. 17] cum Equites Ierosolymitani veri Religiosi sint iuxta ea, quae post plures alios tradit Azeved. per text. ibi in l. 14. tit. 5. lib. 3. recop. Duenas in reg. 100. ampliat. 5. & reg. 103. limit. 6. Bobad. in Polit. lib. 2. c. 19. n. 11. Eman. Roder. in quaest. regul. tom. 1. q. 1. art. 6. in princ. & Carol. Tapia in auth. ingressi, verb. Monasteria, cap. 34. Mastril. de magistr. lib. 2. cap. 2. n. 35. & 36. de rigore feudorum, in illis succedere non posse, existimavit Bald. quem alij sequuntur, quos refert Nevizan. cons. 30. n. 7. qui tamen numeris sequentibus contrarium longe verius esse, & de cosuetudine observari, latissime probat, & post eum Ant. Scappus in tract. de iur. non scrip. lib. 2. cap. 11. Duenas reg. 193. limit. 6. Menochius, omnino videndus, cons. 54. n. 1. & seqq. ubi multum eosdem milites laudant, & cum militare munus pro instituto, & valde strenue semper exerceat, nihil vetare, inquiunt, quominus ad feuda admittantur, & idem agnoscir Carol. Tapia in d. auth. ingressi, verb. Sua, c. 14. n. 19. 20. & 42. ubi etiam loquitur de militibus Divi Iacobi, Alcantarae, & aliorum Ordinum Militarium, Martinus Mageres de advoc. armata, c. 8. n. 410. & seqq. pag. 320. & disputat plene, Marta de success. legali, 3. par. q. 13. art. 6. per tot. col. 1121. Quod Ego [sect. 18]etia in nostris Comendis servandum statuo, & servari semper, absq; ulla haesitatione vidi, & in praxi habui, in Commenda pro egregijs in Remp. meritis designata Nobilissimo Equiti D. Raphaeli Ortizio a Sotomaior, qui hodie eiusdem Ordinis Bailivus, & legatus existit: quemadmodu etia passim admitti solent ad officia secularia, quavis illis prohibiti esse videantur, ut per Mastril. d. lib. 2. c. 6. n. 35. & 36. ubi alios adducit. Sed quod diximus de Clericis, [sect. 19] plane de constitutis in sacris intelligendum est, non aute de constitutis in minoribus ordinibus, ita enim apertis verbis decisum fuit in d. epist. an. 1532 quae tamen cum eos appellet Coronados legos, dubitationi locum relinquit, an idem admitteret in illis, qui habitum, & tonsuram clericalem habetes, alicui Ecclesiae deservirent, vel Ecclesiaticis beneficijs, & capellanijs fruerentur, [sect. 20] cum ij non laici, sed vere Ecclesiatici reputandi sint, & fori privilegio in civilibus, & criminalibus gaudeant, iuxta decisionem Concilij Trid. sess. 23. de reformat. cap. 6. l. 2. tit. 4. lib. 1. recop. cu traditis a Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 18. n. 110. & seq. Farin. in tract. crim. tit. de inquis. q. 8. n. 7. in fin. D. Valenc. qui plurima congerit, cons. 5. ex n. 66. & cons. 135. a n. 114. p. 2. & novissime Diana resol. mor. 1. p. tract. 2. resol. 34. & seqq. Squillate in tract. de privil. Clericorum, c. 7. Torreblaca de iure spirit. lib. 15. c. 15. & in ipsis nostrae quaestionis terminis Crav. cons. 303. n. 8. & 9. & alij relati a Menoch. de arbitrarijs, casu 231. n. 10. & con. 181. n. 80. & Carol. Tapia d. auth. ingressi, verb. Sua, cap. 14. num. 22. & seqq. Solent autem Proreges, & alij Gubernatores saepe [sect. 21] saepius Clericis, Monachis, aut Monialibus, quibus Comendas conferre non possunt, aliquas peiones, vel alias largitiones assignare, quae Ayudas de costa, o entretenimietos, vocatur, pro tempore, quo ipsi vixerint, duraturas, vel antea adsignatas, etiam post Clericatus, vel Monachatus susceptione, & professionem conservare, in quo quidem non valde a iuris regulis deviant. Nam per quandam epistolam Regiam ad tollendam dubitatione Regiorum officialium scriptam 24. Novemb. an1568. quae reperitur d. tom. impres. pag. 227. ita his verbis decisum invenio: Aca parece, que aunque sean Clerigos, i Monjas por sus dias, seles deben pagar los tales salarios, o tributos, o entretenimientos; i ansi lohareis, sin que en ello pongais impedimento alguno. Et hoc fulciri potest ex concordi feudistaru doctrina, [sect. 22] quatenus Ecclesias, & Ecclesiasticos ad ea feuda admittunt, quae nullum servitiu requirunt, vel tale, quod per substitutum expediri possit, ut constat ex relatis a Bobadilla, Nevizano, & Scappo ubi sup. Menoch. de arbitr. lib. 2. cent. 3. cas. 231. n. 48. Vult. de feud. cap. 4. n. 9. Iul. Clar. & eius Additionat. §. feudum, q. 78. Syntag. com. op. tit. de his qui feud. dari poss. n. 74. Bursat. cos. 4. n. 4. quod tamen Ego in pensionibus non facile admittedu purare, cum Comendarum vice habeant, & onera subeant, iuxta ea, quae cap. 3. fuse tractavi. Tertio, [*] Hybridis, sive mixti sanguinis hominibus, quos Mulatos, vel Mestizos vocamus, de quibus late dixi sup. lib. 1. cap. 28. eisde novis legibus Comendae conferri prohibentur, quas in usum reduci, & executioni omnino madari iubet quaedam sched. directa ad Audientiam Novi-Regni Granatensis, Pintiae 27. Febr. an. 1549. quae extat d. 2. to. pag. 226. eius que etiam meminit Ant. de Leo d. cap. 10. n. 25. Quas tamen Ego intelligendas censeo, ubi eiusmodi homines natalium defectum patiuntur, & illegitimi sunt, acspurij, ut communiter accidit. Hoc enim insinuat sched. ibi: Que ningun Mulato, ni Mestizo, ni hobre q no fuesse legitimo pudiesse tener Indios. Etenim ob solam sanguinis mixtione, sralioqui ex legitimo matrimonio procreati fuerint, & vel ex se, vel ex maiorum, aut progenitorum suorum servitijs, & praeclaris facinoribus, bene de Indiana Republica meriti, durum prorsus, & inhumanum mihi esse videtur, eos ab honore, & emolumentis harum Comendaru arcere; & plures vidi, qui non obstate hoc defectu, a Peruanis Proregibus pinguioribus Comendis donati sunt, nec quisqua fuit, qui eis super hoc litem moveret. Imo neque alijs quibusvis [sect. 24] illegitimis, etiam spurijs, & ut vulgo dicunt Bastardis. Nam & si hi pluribus schedulis a successione Comedaru exclusi reperianur, sicuti & a successione feudorum, & maioratuum excludi solent, ut suo locodicemus. Vbi tamen non de successioneagimus, sed de novo feudo, sive nova Comenda eisde propter propria merita cocededa, nihil plane invenio, cur hoc beneficio remunerari non possint, prout etiam saepissime absque ulla cotradictione remuneratos esse vidi, & audivi, & citra ullam dispensatione illegitimitatis, aut spurietatis. In quo mecum novissime, & post haec scripta convenire video Ant. de Leon d. cap. 10. n. 36. & 37. Vbi bene addit, poffe quoque illegitimos, ad hoc impetrandum, parentum, & maioru meritis iuvari, ut non eorum sola contemplatione habiles reddantur, sed ut facilius concedentis animum moveant. Nam [sect. 25] quavis illegitimitatis, & spurietatis defectus in ordinibus, & in beneficijs, & praebendis Ecclesiafticis dispensatione desideret, propter infamiam facti, qua ita nati laborare dicuntur, ut dixi sup. lib. 1. cap. 28. n. 38. & seqq. Et similiter ob eandem rationem ab alijs dignitatibus, magistratibus, & officijs arceri videantur, l. 2. C. de dignit. lib. 12. cum traditis a Misyng. cent. 4. obs. 31. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 4. & cap. 12. n. 16. Tiraq. de nobil. c. 15. Mastrillo de magistrat. lib. 2. cap. 12. n. 37. & seqq. Borrel. eod. tract. lib. 1. cap. 7. Pet. Heigio part. 1. quaest. 21. fol. 282. Marescoto lib. 2. variar. resolut. cap. 36. per totum. Raro [sect. 26] tamen, vel nunquam ob hanc causam repelluntur ab eijsde officijs, vel dignitatibus sibi iam comm: ssis, ut ipsimet Auctores advertunt, & de communi testatur Bernard. Diaz reg. 364. Gratian. reg. 236. verb. Infamis, & Ioan. Gutier. cons. 31. n. 1. & seq. Cum [sect. 27] plurimi reperti sint, & quotidie reperiantur, qui toga, ac militia praeclarissimi extiterunt, & exisunt: valdeq; laudabiliter iniuncta sibi munera implent, ut advertit, & multis exemplis probat Tiraq. ubi sup. Alciat. lib. 4. parerg. cap. 3. & 5. & lib. 10. cap. 8. & emblem. 138. ubi Brocens. & Claud. Minoes, Borrellus d. cap. 7. num. 11. & 12. & Palaeot. in tract. de nothis, & spurijs, cap. 55. & 56. Vbi, quod plus est, [sect. 28] late probare intendit, nullo iure civili probari posse, eos infames esse, aut a magistratibus, & dignitatibus prohiberi. sed id tantum, ut legitime natiscedere debeant, iuxta Vlp. responsum in l. generaliter, §. spurios, D. de Decurionibus. Et respondet [sect. 29] ad locum Catulli, ex quo contrarium aliqui deducere solent, quatenus ad Hymenaeum loquens ita inquit: Quae tius careat Sacris, Non queat dare Praesides Terra finibus, at queat Te volente, &c. In quo tamen merito notatur a Borrello ubi sup. Nam re vera locus ille Catulli nullam aliam explicatione admittit, ut ibidem ostendunt eius expositores, inter quos Ant. Parthen. Certe, ait, magistratus, & provinciarum, seu Regnoru administrationes non dari, nisi hominibus legitime natis. Et idem concludit Constantius Ladus Coplani Comes, licet fateatur se nusqua alibi hanc prohibitionem legisse, & Ioseph. Sealiger his verbis. Pendet ab eodem iure, nam, qui ex non iustis nuptijs concepti sunt, peregrini sunt, quibus nulla erat munerum populi Romani participatio. Non ergo Magistratum capere poterant. Nihil est apertius hac sentetia. Putant tamen docti viri, hic abstrusum, nescio quid latere, cuius historia pentus nos fugit, in quo sane in scirpo nodum quaerunt. Et est videndus novissimus Franciscus Zipaeus de magistrat. lib. 1. cap. 35. Et hanc [sect. 30] distinctione, inter successione seudi antiqui, & novi acquisitione in illegitimis, & alijs similibus personis succedere prohibitis, veluti mutis, surdis, caecis, & perpetuo furiosis, mancis, vel liter imperfectis, expresse costituit Schra. in eod. tract. 4. p.c. 3. n. 6. & 7. Zasius in tract. de feud. 8. p. pag. 117. & 179. & Roseth. cap. 7. cocl. 27. post Bald. in l. eam quam, C. de fideicom. & Matthae. de Afflict. in c. 1. §. naturalis, si de feud. defunct. controv. & in c. 1. §. personas, n. 11. per quos fiat invest. & in cap. 1. n. 1. an mutus, surdus, vel aliter impers. & sequitur Capanilis in divers. iuris canon. Rub. 11. cap. 13. per tot. Marescot. lib. 2. var. cap. 30. Molin. lib. 1. cap. 13. n. 39. Greg. Lop. glos. 8. per tex. ibi in 1. 6. tit. 26. p. 4. Dummodo tamen dominus, qui hisce personis feudum novu cocedit, sciat eas hoc vitio laborare, secus autem si hanc qualitate, vel vitium ignorans, hos de novo feudo investierit. Et tunc [sect. 31] impediti (ut ipsi Auctores inquiunt) contractum celebrabut, & fidelitate iurabunt per suos curatores, aut procuratores, & servient per substitutum, ut late probat Rosenth. in tract de feud. cap. 8. concl. 8. n. 10. in remission. sub litt. K. Quibus addere possumus [sect. 32] decisione Vlpia. in 1. quidam consulebant 57. de re iud. vers. Proinde si minor, ex qua notavit Bart. & Albanus, n. 2. & caeteri DD. communiter, quod Princeps scieter eligens indignum, eum habilitare videtur, & ide tenet, & exornat Alex. in 1. Centurio, col. 8. de vulg. Abb. cons. 101. vol. 2. Oldrad. cons. 228. Felin. in cap. praeterea de testibus, & in cap. cu vigesimu, ubi etiam DD. de offic. deleg. Ant. Gobcan. in 1. 2. de iuris. om. iud. Pet. Fab. in. 1. 2. D. de reg. iur. pag. 16. & Costan. quaest. iur. cap. 9. num. 2. & 6. Qvarto, [sect. 33] infantes etiam, pupilli, & minores aetate, mero iure novas Comendas acquirere prohibiti esse videntur, cum militare servitium, quod in eis requiritur, per se expedire non possint, nec fidelitatis iuramentum, aut homagium praestare, ut in simili, de feudis loquens, tenet Angel. per tex. ibi in §. pupillus, Inst. de inut. stip. Deci. & alij in 1. in negotijs, D. de reg. iur. Bar. in 1. quavis 32. §. fin. D. de acq. poss. & eos referens Schrader. in tract. de feud. p. 4. c. 3. n. 4. Ias. eod. tract. p. 5. n. 66. & Vulteius c. 4. n. 6. Qui tamen, aequitatis, & utilitatis causa, ubique receptum esse docent, ut eiusmodi personae per tutores, vel curatores suos feudum acquirere possint, & iuramentum praestare, & per substitu servire, interim dum ad legitimam aetatem pervenerint, ad quam usque etiam iurandi venia impetrari, & suspendi aliquando solet, ut in cap. un. §. si minori, ubi Hottom. si de feud. defunct. controver. & Mozzius de feud. tit. de his, qui feud. dar. poss. n. 36. cum alijs, de quibus infra cap. 23. num. 92. Quinimo [sect. 34] minores iam puberes, etiam sine curatore, feudum accipere, & iurare posse, cotra Sonsbechium, & alios concludit Rosenth. d. tract. de feud. c. 3. concl. 8. ex 1. si curatore, C. de in integ. rest. & notaris a gloss. Bart. & Iaf. in 1. 1. §. fuit quaesitum, D. ad Trebell. & idem sequitur Schrader. d. cap. 3. n. 5. & 6. qui tame ne contractus claudicet, consulit, ut post implementum legitimae aetatis ratificetur. Quae omnia in nostris quoq, Comendis pariter observare debemus, & ita de facto, & praxi observantur, ne [sect. 35] alias parebtum merita, qui semper pro liberis suis servire, & laborare creduntur, 1. si pactum 9. D. de probat. 1. penul. D. de bon. lib. 1. Iulianus, D. si quis omis. caus. testam. 1. cum ratio, D. de bon. dam. 1. de emacipatis, C. de legit. haered. Cassiod. lib. 2. var. epist. 14. Seneca lib. 2. controv. 1. cum alijs, quae adduxi in meo tract. de crim. parric. lib. 1. cap. 10. In eorum filijs vacua essent, & remuneratione carerent, si forte eos aetate minoers relinquerent, quo [sect. 36] tempore plus beneficijs, & alimonijs Principis egent, & maioribus semper in iure privilegijs, & favoribus afficiuntur, 1. 1. D. de minor. 1. unica, C. quando Imperator inter pupillos, viduas, &c. cognoscat, cap. significantibus 38. de offic. iud. deleg. cap. desolatis 87. distinct. cum alijs, quae tradit Perez de Lara in tract. de annivers. & capell. lib. 1. cap. 21. per tot. Vvesemb. in parat. d. tit. C. quando Imp. inter pup. & Did. Covar. lib. sing. pract. cap. 6. & 7. 1. 8. &. 9. lib. 4. tit. 3. recop. ubi Azeved. & D. Carrascus in tract. de casib. Curiae, ex n. 16. ad 30. & novissime Alvarez de Veiasco in tract. de miserab. personis, cap. 52. per tot. 1. parte. Qvinto, [sect. 37] eodem etiam iuris rigore atteto, foeminis novae Comendae dari non possunt, licet ex Regia liberalitate ad earum successione vocentur, & admittantur, ut infra dicemus. Quod aperte ostendit provisio quaedam D. Imper. Caroli V. dat. Guadalaxarae, 3. Aug. ann. 1546. quae extat. in 2. tom. pag. 230. Vbi cum quasdam Commendarum concessiones cotra novas leges an. 1542. factas revocari preciperet, illarum defectus enumerans, inter alios hunc, quod foeminis datae essent, his verbis enuntiat: Porque como vereis las tales Encomiendas no se pudieron hazer (aunque cessara la disposicio de la dicha lei) en mugeres, porque no son habiles, ni capaces detener Indios encomendados, i faltan en ellas las razones, porque se permitieron las tales Encomiendas. Et non magis obscure colligi videtur ex alia sched. an. 1536. & an. 1564. tom. 2. pag. 202. & 205. Dum disponit, [sect. 38] quod si aliquis duxerit in uxore foeminam, quae ex successione Comendam Indorum habeat, fiat de novo Commenda, eiusque titulus expediatur in persona mariti, pro vita tamen uxoris, cuius contemplatione fit, tantummodo duraturus. Ea nimirum ratione, quod cum ipsa foemina per se exercere non posset protectionem Indorum, & provinciae defensionem, & alia militaria munera, quae Commendis annexa sunt, ut diximus sup. hoc lib. cap. 1. & 2. conveniens visum fuit, ut cum marito titulus loqueretur, & per cum dicta onera expedirentur, atque ab ipso fidelitatis iuramentum susciperetur, ut in simili tradit Socin. Iunior cons. 76. num. 137. vol. 1. Fulgos. cons. 4. & Natta cons. 164. n. 13. Speculator tit. de feud. §. quoniam, vers. 2. quaeritur num. 41. & Capicius decis. 10. n. 16. Vbi probant, [sect. 39] quod in his, ad quae foemina est inhabilis, per substitutum servire tenetur. Et huiusmodi prohibitio, & dispositio fluxisse videtur ex eo, [sect. 40] quod semper nostri Reges, eorumque peritissimi Consiliarij, has Comendas (ut saepe diximus) feudis militaribus assimilari voluerunt, & studuerunt. In [sect. 41] quibus quidem feudis pro regula traditum est, ut beneficium non pertineat ad eum, qui non potest gerere officium, cap. 1. in fine, de vassallo milite, qui arma belli deposuit, & per consequens, ut soeminis dari non possent, quae militaria servitia, & alia onera feudis iniuncta per se explere non poterant, ut constat ex tex. iuncta gloss. verb. Legibus, in cap. 1. §. hoc autem notandum, de his, qui feud. dar. poss. cap. 1. §. filia de succes. feud. 1. 6. tit. 26. par. 4. cum alijs, quae ultra Scribentes in his iuribus, latissime cumulat Tiraq. in tract. de primog. quaest. 10. & in 1. 1. connub. num. 61. & 78. 17. a num. 19. l. 12. a num. 13. Vbi [sect. 42] inter alias rationes eam reddit, quod foeminae sunt garrulae, & inconstantes, Bernard. Diaz, & eius additionat. Salced. reg. 282. Duenas reg. 309. Osasc. decis. Pedem. 26. Minadous decis. Neap. 36. num. 2. Resenth. de feud. cap. 7. conclus. 3. n. 94. Magerus de advocatia armata, cap. 7. num. 195. pag. 274. & Camil. Borrel. de magistrat. edict. lib. 1. cap. 2. ex n. 63. ubi ad nauseam usque alios Auctores de hoc agentes adducit. Sed his non obstantibus, [sect. 43] cum postea ex Nostrorum Regum legibus, Commendarum successio foeminis in locum maritorum, aut parentum, non extantibus filijs, dari coepisset, ut infra dicemus, coepit quoque praedictus iuris rigor, in eisdem ad novas Commendas non admittendis, emolliri, & praxi ubique receptu fuit, tam in Supremo Indiarum Consilio, quam apud Proreges, & alios Cubernatores, ut foeminae de illis investiri possent, & etiam si uxotatae essent, vel postmodum nuberent, in ipsarum persona, seu capite, titulus expediretur, & permaneret, ita tamen, ut per substitutum deservirent. Quia cum nulla satis congrua inter unum, & alterum casum discriminis ratio assignari posset, visum fuit [sect. 44] aequiparatorum casuum, idem iudicium esse debere, 1. Gallus, §. & quid si tantum, D. de lib. & posth. cum late traditis ab Everard. in loco a simili, & in loco ab aequiparatis, Grato resp. 91. n. 19. lib. 1. Flam. Paris. de confid. benef. quaest. 27. num. 74. & q. 28. num. 82, & in nostris Commendarum terminis Valencuela d. cons. 83. n. 139. & Anton. de Leon d. tract. de confirm. Reg. 1. par. cap. 10. num. 38. & seqq. Vbi de eadem praxi, & communi observantia testatur, & plures casus recenset, in quibus foeminae, in prima (quod aiunt) vita, Commendis donatae sunt, sive de novo investitae. Et idem [sect. 45] animadverti, & affirmari reperio ab Excellentiss. & rerum Indicarum expertissimo viro, Dom. March. de Montesclaros, Peruano Prorege, in quadam pereleganti epistola, quam super dubijs harum Commendaru scripsit, ubi inquit, ex iustis iam pietatis, & covenientiae causis, spreto antiquo rigore, Commedas novas foeminis saepe dari solere, illamque formalitate tituli, sive investiturae, in personis maritorum faciendi, aut mutandi, tanquam parum substantialem cessasse; cum certu sit, quod quamvis titulus de uxore loquatur, in maritum [sect. 46] omnia feudi onera declinant, & per eum expedienda sunt, quemadmodum in maioratibus Hipaniae contingit, qui iurisdictionem admixtam habent, ut per Molin. de primog. lib. 1. cap. 13. num. 14. Et quod [sect. 47] foeminae ad feuda impropria admitti possint, & an eo casu debeant iurare fidelitatem? tradit late Peregrin. cons. 22. lib. 1. & cons. 24. lib. 5. Et quod in Sicilia, & Gallia indistincte admittantur, Magerus d. cap. 7. num. 257. Sexto, exteris, sive alienigenis a Regnis Castellae, & Legionis, quos Estrangeros vocamus, Commendae [sect. 48] sine peculiari Regis licentia, & dispensatione dari non possunt, ut disponitur in quadam sched. dat. Vallisolet. 22. Febr. ann. 1549. quae habetur in 2. tom. pag. 226. & pungit Leon ubi supra, n. 25. cuius divpositionis ratio ea esse videtur, [sect. 49] quod cum hi plurimis alijs schedulis ad has Indias Occidentales transire prohibeantur, ne forte eius scrutentur arcana, ut in simili notat Bald. per tex. ibi in 1. mercatores, C. de commercijs, & ob alias rationes, de quibus late dixi 1. tom. lib. 2. cap. 25. num. 69. & seqq. longe magis arceri debuerunt ab his feudis, sive Commendis, quae Reges nostri, proprijs vassallis, & indigenis, in laborum, & servitiorum praemium, ac remunerationem (ut saepe diximus) assignari voluerunt. Praesertim [sect. 50] cum ad Regni etiam tutelam destinentur, quae per vasstallos proprios, ac naturales Principis longe securius, & alacrius praestabitur, 1. qui habebat, D. de legat. 3. 1. veluti, D. de iust. & iur. Cicer. lib. 1. offic. cap. 4. ibi: [sect. 51] Nullum est periculum, quod sapiens pro salute patriae vitandum arbitretur. Prooemium tit. 22. part. 2. ibi: Es tenudo el pueblo a semejate desto de obrar por amor en la tierra donde son naturales, enno breciendola, e acrecentandola, e haziendo linage en ella que la pueble. Necnon etiam [sect. 52] cum semper rationi, & divino iuri, naturali, ac civili consentaneum iudicatum sit, ut prae nia, honores, & emolumeta cuousliber Regni, vel Provinciae inter provinciales distribuantur, & non denture alienigenis, vel saltem illi his, caeteris paribus, praeferantur, de quo articulo aliqud tetigi supra hoc lib. cap. 2. num. 59. & seqq. & plura dicemus infra lib. 3. cap. 19. ubi de provisione bene ficiorum, & praebendarum egerimus. Quibus adijcio [sect. 53] notabilem plurium civitatum Galliae consuetudinem, in quibus Albinos vocant naetos extra fines Regni Franciae, & hi tanquam extranei, & peregrini non possunt Regnicolae fieri, etiam silongo tempore Regnum incoluerint, nec beneficia in illo obtinere nec partier de acquisitis disponere, etiam inter propinquos, sed omnia eorum bona tanquam vacantia, his mortuis, Fiscus occupat iure Albenae, ut dicit Cosmas Guimier in pragmat. sanct, tit. de collat. §. verumtamen, verb. Liberius, Cassan. in consuetud. Burgundiae, tit. de confiscacions, §. 1. num. 37. & seqq. Nicol. Boer. decis. 13. ex num. 17. ad 22. Guillelm. Bened. in cap. Rainutius, verb. Et uxorem nomine Adelasiam, n. 1042. & seqq. Fran. de Clapperijs in cont. caus. fiscal. caus. 1. per tot. & Magerus de advocat. armata, cap. 15. num. 135. & seqq pag. 655. Quod ius [sect. 54] nescio, an oporteret in his nostris Indijs Occidentalibus introduci, in quibus video, incuria, nostra, plures alienigenas, quam naturales versari, & valde ditescere, ita ut dicere possimus illud Ieremiae Threnor. 5. 2. Haereditas nostra versa est ad extraneos. Interim tamen dum huic morbo competens medicina adhibetur, iustum erit, ut saltim Comendis, de quibus agimus, abstineant. Quas aliquando [sect. 55] ob praedictam prohibitionem eis adimi vidi, aliquando eciam dissimulari, maxime sub eo praetextu, quód aliqui illorum, se Regio diplomate, quod nostri vocant litteras naturalitaris, Cartas de naturalezi, Regnicolas effectos fuisse dicant; quo casu, omnibus comodis, gratijs, & favoribus potiuntur, quibus cives in his provincijs, vel in Hispania orti, l. sed si accepto, D. de iure Fisci, Bartol. in 1. si is qui pro emtore, q. princip. ad fin. D. de usucap. & in 1. si maritus, §. Italia, D. ad. 1. Iul. de adult. Roman. co. 62. col. 2. Boer. ubi sup. num. 21. Rebuff. in peculiari tractatu de litt. naturalitatis, & Clapperijs num. 11. Et extat notabilis [sect. 56] epistola Regia in 1. tom. impress. pag. 226. in qua Peruanus Prorex Marchio de Cannete repreheditur, quód Michaeli Angelo Philipponio; a Regnis Hispaniae extraneo, & alioqui sttenuo duci, pinguem Cemmendam Indorum assignasset, ea ratione reddita, quód melius esset, ut indigenis, & naturalibus daretur, qui in ipsis Indijs inservierunt, & benemeriti reperiuntur, vel corum filijs, aut descendentibus Quando autem per decennium, vel alijs modis domicilium, vel ius naturalitatis acquiri videatur, infra d. lib. 3. cap. 19plenius dicemus. Septimó, non solum exteris Commendae dari non possunt, verum [sect. 57] neque Hispanis, aut indigenis, qui extra provinciam, in qua Commenda sita est, resideant, & comorentur. Quod licet Reges nostri parum his temporibus observent, non sine ingenti earundem provinciarum damno, & praevaricatione finis, qui in his Commendis intenditur, ut dixi sup. hoc lib. cap. 1. & 2. Proreges tamen, & alij Gubernatores, qui commendandi ius habent, praecise id implere tenetur. Cum videamus, [sect. 58] non solum novas Commendas absentibus dari non posse, verum neque antiquarum successionem, ad eos transire, & ab his, qui delatae successionis tempore praesentes sunt praeoccupari, licet illi gradu, sexu, vel aetate praeferri deberent, ut constat ex sched. an. 1536. & an. 1552. quae reperiuntur d. 2. tom. pag. 201. & 202. de quibus inferius latius agemus cap. 17. n. 95. & seqq. Et apud Me habeo [sect. 59] duas schedulas Regias, unam Matr. 22. Decemb. anu. 1612. alteram 28. Martij ann. 1620. ad Peruanos Proreges DD. Marchionem Montisclarium, & Principem Esquilacensem directas, in quibus, cum ipsi serió, & graviter damna conferendi Commendas absentibus, retulissent, responsura eis fuit, id quoque a Rege nostro, & SuPremo eius Consilio cognosci, & prae oculis haberi, & in posterum sibi a contraventione dictae prohibitionis omni cura abistinendum esse: quod tamen impletum non est, forte ob instantem, & inverecundam petentium inhiationem, quae efficit, ut Principes multoties non concedenda concedant, ut alias inquit Imp. in l. 1. C. de. petit. bon. subl. lib. 10. & infra cap. 8. latius dicemus. Octavó, [sect. 60] ij quoque antiquis quibusdam legibus Commendarum honore, atque emolumentis interdicti reperiuntur, qui in Peruanis olim seditionibus adversus Regia vexilla nomen dedisse, & perduellionis crimen signater commisisse, vel committentibus adhaesisse, coperti fuerint. Quod tamen postea nova alia lege anni 1546. quae habetur d. 2. to. pag. 227. D. Caroli V. smperatoris benignitate cessare iussum fuit, melius harum provinciarum quieti, & gubernationi consultum iri censentis, si quales quales seditiosorum excusationes admittens, praeterita crimina condonaret, & omnes vassallos, sublata eiusmodi exclusionis, ac distinctionis nota. sibi in suturum (ut re ipsa factum est) fidelissimos, & devinctissimos redderet. Fuisse auten, & esse hodie similem privationem iuri, ac rationi conformem, inde probari potest, [sect. 61] quód cum haec Commendarum praemia pro benemerentibus (ut saepe diximus) fuerint constituta, non possunt iuste illis conferri, qui sceleratis se factionibus implicuerunt, cum [sect. 62] haec sit una expraecipuis causisob quas feuda, etiam iam ab antiquo collata, solent amitti, ut in cap. 1. & per totum, in quib. caus. feud. amitt. & in cap. 1. quae fuerit prima causa benef. amitt. cum late adductis ab Schrad. d. tract. part. 9. & Rosenth. ibid. cap. 10. & a nobis infra hoc lib. cap. 27. Vnde, [sect. 63] & bannitos insuper imperij, & reliquos, quorum bona publicata sunt, feuda minime acquni posse, probat Gail. in tract. de pace pub. lib. 2. cap. 12. & lib. 2. pract. observ. 1. num. 21. Rosenthal. d. tract. de feud. cap. 3. concluf. 19. qui etiam agit de excomunicatis eod. cap. conclus. 22. num. 1. in remiss. sub litt. A. Nono, eadem prohibitio, quamvis sub loge diversa consideratione, reperitur [sect. 64] in Dominis, qui in Supremo Indiarum Consilio Regi nostro deserviunt, ut pater ex ordinat. eiusdem ann. 1571. cap. 37. & in Proregibus, Praesidibus, Auditoribus, Alcaldis, Fiscalibus Regalium in his Indis Cancellariarum Tabellionibus Camerae in eisdem agentitas, Maioribus Rei Dominicae Calculatoribus, Regijs officialibus, Gubernatoribus, & alijs Iustitiae ministris, ut constat ex cap. 26. novarum legume ann. 1542. ex sched. dat. Vallisolet. 29. Aug. an. 1544. & 28. Oct. 1552. Tauri 18. Ian. eiusd. Guadalax. 3. Aug. ann. 1546. & alijs, quae reperiuntur d. 2. tom. pag. 228. & seqq. quae hoc etiam ad eorum filios extendunt. Et novissime alia dat. apud D. Laurent. 12. Decemb. an. 1619. Quae [sect. 65] superiores, forte iam senescentes, aut languentes, sub maioribus poenis, & interminationibus renovavit, & ad quoscunque alios extendit, qui vel sanguine, vel affinitate dictos Ministros intra quartum gradum contingerent, aut eorum famuli, familares, vel clients esse reperirentur. Quarum schedularum mentionem fecit Ant. de Leon d. tract. de confirm. Reg. 1. per. cap. 10. n. 1. cum seqq. varias rationes adducens huius adeo strictae prohibitionis. Sed nullae possunt aptiores esse, [sect. 66] quam que ex ipsis legibus colliguntur, nimirum, quód praedictarum personarum favour, auctoritas, ac potestas in eisdem Commendis sibi, vel suis impetrandis, nimius esse posset, in aliorum benemeritorum detrimentum redundare, & simul. ex eadem causa, Indos sibi comissos dure, atque acerbe vexarent, absque ulla formidine supplicij, iuxta l. illicitas, §. ne potentiores, D. de offic. Praesid & l. 7. C. si Rector provinc. vel ad eum pert. pers. ubi dicitur, [sect. 67] similes Magistratus, & potestates, vel solo adspectu posse, & solere terribiles esse, de qua etiam per bald. in marg. verb. Appellatio. & in tit. de pace iuram. firm. & Alexand. in 1. 2. in prin. col. 2. C. quod met. causa. Vnde debitatum fuit, [sect. 68] an idem in Locumtenentibus Gubernatorum, Correctorinbus, & Alcaldis ordinarijs aliquorum oppidorum, intelligendum esset? Et negative responsum in quadam schedula 29. Aug. 1544. d. 2. to. pag. 228. Cuius exemplo Ego idem defendi, & practicavi in maioribus iustitiae executoribus, quos, Alguziles mayores, vocamus, sive hi in Regijs Cancellarijs, sive in civitatibus eiufmodi officia emerint, & exerceant. Nam cum praedictis legibus specialiter comprehensi non sint, nec adeó magnam potestatem exerceant, non est cur eos a Commendarum beneficio excludamus, quash ac de causa eis saepe datas, & in Regio Consilio confirmatas vidi, & audivi. Et similiter [sect. 69] in Actuarijs, sive Tabellionibus, quos vocant gubernationis, & apud Proreges, vel Gubernatores hoc munus exercent; quamvis in his Ego magis haererem, prout & de facto haesitari vidi in causa nobilis viri D. Ioseph de Caceres Vlloa, Peruanae Proregiae Gubernationis Secretarij, quoniam in his officijs, quae gerunt, auctoritas suspicabilis est, & cum per eos, quae ad Commendas pertinent, expediantur, non minus, quam in alijs superioribus Ministris, vereri potest. Maxime si sequamur opinionem Ant. de Leon d. cap. 10. num. 21. qui nullum Commendatarium, Tabellionem esse posse, scriptum reliquit, relata ad id Regia sched. dat. en el Pardo 14. Novemb. 1590. quae vel Commendam, vel Tabellionatum eligere iubet, quasi hae duo incompatibilia sint, ut apud eum videri potest. Sed veró, quamvis superiora ita se habeant, adhuc tamen [sect. 70] saepe videmus, ex Regia liberalitate, cui nihli hac in parte non licet, ut per D. Valenc. cons. 83. num. 144. Suoremi Senatus Consiliarijs, Proregibus que, & alijs Ministris Commendas dari solere, ubi eorum merita, & servitia hanc remunerationem exposcunt, quia bovi triturantios alligari non debet, Deuteron. cap. 25. 1. Corint. cap. 9. vers. 9. cap. cum secudum, cap. extirpandae, de praebend. cap. ex his 12. q. 1. cum alijs, quae adducit Gambara de auctoritate Legati, lib. 6. n. 366. Tuschus litt. A. concl. 312. & Escobar de ratiocin. cap. 30. num. 22. Et cum [sect. 71] dicta sched. ann. 1619. nimis dura, & stricta visa esset. & quae rigore verborum quoscunque cognatos, & familiares, ac clienres Proregum, & aliorum Ministrorum a beneficio Commendarum excluderet, etiam si alias per se benemeriti essent, [sect. 72] scriota fuitaltera eius hac in parte declaratoria, sive mavisderogatoria, dat. Matr. 19. Martij ann. 1623. quae eisdem personis, dicta prohibitione non obstante, Commendas conferri permittit, ubi ob propria merita, & servitia hac gratia digni censeri potuerint, & debuerint. Nimirum Regio nostro legislatore, & eius Supremo Senatu [sect. 73] iniquum reputantibus, alios aliorum odio praegravari, 1. non debet 74. D. de reg. iut. cap. non debet 22. ubi late Pechius, & alij eod. tit. lib. 6. Maxime [sect. 74] cum prorsus culpari non debeat, quod Gubernator suis consulat, eosdemque alijs, caeteris paribus, imo & cum aliqua latitudine, praeferat, ut prudenter pariter, atque eleganter notavit Cassiodorus lib. 12. variarum, epist. 5. dum inquit: Sed gratificante natura illis amplius debemus, qui nobis aliqua proximitate iunguntur, dum quoddam genus recti videtur esse propositi, ab aequalitate discedi, & tanta necessitadinis vis est, ut nullus se contemtum diiudicet, si sibi aliena pignora praelata esse cognoscit. Et hoc satis osendit [sect. 75] Summus Pontifex in cap. 1. de conces. praeben. lib. 6. ubi in conflictu rationum, & opinionum, quasi hi late recenset, tandem pro quodam Nepote suo pronuntiavit, eique beneficium, super quo lis vertebatur, assignavit. Et subdit gloss. ibid. verb. Novimus: Ipsum ergo movit iustitia, non carnalitas. Et est hoc contra quosdam hypocritas, qui ut videantur iusti, pronuntiant contra suos, ut dicit Hostiensis de quodam Parisiensi Scholari, qui reversus ad patriam pronuntiabat contra suos iustas causas foventes pro extraneis, ut iustissimus videretur. Vnde semota nostrarum schedularum prohibitione, bene [sect. 76] posset Prorex, & alius quilibet Gubernator mandatum generale habens ad conferendas Indorum Comendas, eas etia suis filijs conferre, iuxta textum in cap. ex litteris de iure patronat. cuius argumento, gloss. singularis ibid. notavit, [sect. 77] patronum, qui habet potestatem praesentandi, posse praesentare proptium filium, quam sequuntur ibi Gofred. Hostiens. Ioan. And. Card. & Abb. qui de communi testatur, & quod praxi observetur, Ant. de Butr. ibid. quem refert, & sequitur Rochus de Curte de iur. patron. verb. Honorificum, q. 4. num. 14. Lambertin. in eod. tract. 1. par. lib. 8. quaest. 8. & seqq. Et late rem disputans Peralta in 1. unum ex familia, §. rogo, D. de leg. 2. n. 3. & 4. cum seqq. Vbi hoc absque dubio procedere docet, quando eligitur filius emancipatus, & ita reducit ad concordiam aliquas discordantes Doctorum in hac quaestione sententias, & sequitur Molina de primog. lib. 2. cap. 4. num. 59. & 60. Horoscius in l. si Consul, num. 13. & 19. D. de adopt. Tusch. litt. E. concl. 72. & 75. Guillerm. Madagotus, & eius additio, in tract. de elect. cap. 48. D. Valenc. cons. 98. par. 1. & novissime cons. 173. n. 105. vol. 2. & Perez de Lara de annivers. & Capel. lib. 2. cap. 2. num. 2. & seqq. Vbi bene probat, meritorium esse conferre bebeficia consanguineis alias idoneis Et in nostris feudorum terminis, posse Praelatum bona Ecclesiae, solita infeudari, dare consanguineis, ut cum communi resolvit Bursatus cons. 127. num. 4. & 78. lib. 2. Flamin Paris. de resignat. benes. ilb. 9. q. 17. num. 124. Cevallos q. 275. & late Redoan. de rebus Eccles. q. 2. pag. 299. & Domn. Soto de iustit. & iur. lib. 3. q. 6. iunctis alijs, quae de cosanguineis in eleemosynis praeferendis, dicam infra lib. 3. cap. 10. num. 66. Et hic casus de facto contigit, [sect. 78] in primo illo Peruano Gubernatore, & insigni Duce Frac. Pizarro, qui filiam suam naturalem Dom. D. Franciscam, pingui commenda donavit; & licet super loc ei lis mota fuit, tamen in eius possessione obtinuit. Set debet notare Gubernator, qui haec exempla sequi voluerit, aequitatis semper & iustitiae rationem pluris habendam, quam sanguinus, aut coniunctionis, argumento l. postliminium, §. filius, D. de captiv. l. si servus 4. C. de his. qui ad Eccles. conf. Medic. de fortuit. casib. 1. p.q. 8. n. 53. in fine, & Mager. de advocat. armata, cap. 13. nu. 47. pag. 585. Decimo, [sect. 79] illis nova Comenda conferri non potest, qui aliam habere comperiantur, quod disponi videtur, in quadam antiqua sched. Matr. 5. Feb. ann. 1528. to. 2. pag. 196. quae cum Mexicanae Audientiae Commendarum collationem permisisset, hoc in ultimis verbis ita accipiendum statuit, dummodo no denture ijs, qui alios Indos habuerint, verba sunt haec: Pero entiendese, que los Indios, que ansi vacaren durate el dicho tiempo, no aveis de encomendar ninguno a perssona, que tenga otros en aquel timepo: & idem expressius postea iussum, & cautum fuit in novis, quas vocant, legibus ann. 1542. & in alijs instructionibus, & ordinationibus Indiarum, quae referuntur in alia sched. dat. Matr. 26. Febr. ann. 1563. quae habetur eod. 2. tom. pag. 242. & iterum pag. 255. in qua Peruanus Ptrorex reprehenditur, quod Hieronymo de Silva nova Commendam contulisset, cum iam aliam haberet, & satis dives esset. Iubetur que, ut quam malit electa, altera privetur, haecque alij benemerito conferatur. Et [sect. 80] huc respicit lex, quae dicitur successionis earumdem Commendarum, dum praecipit, quod ubi mulier, quae in Commenda successit, nubit marito aliam habenti, vel filius Comedatus, ad patris, etiam Commedatarij, successionem aspirat, eandem electionem faciant, ut infra suo loco dicemus. Et in alia schedula data Matriti 19. Iunij an. 1627. extenditur praedicta prohibitio, ut neque illis nova Commenda conferri possit, per duas vitas, iuxta legem successionis duratura, qui aliam Commendam etiam in ultima vita possideant, cuius schedulae meminit Ant. de Leon d. 1. par. cap. 4. num. 34. & late prosequitur D. Valencuela cons. 83. ex num. 50. & 85. Atque ita [sect. 81] quotidie in praxi servatur, & confirmationes Regiae ob hanc pluralitatis causam denegantur, ut nu per accidit in causa perillustris Equitis D. Ioannis Segarra de Casaos, Civis Arequipensis, Dom. D. Petronilae de Valverdi & Mercado Sobrinae meae mariti, cui cum ob praeclara maiorum merita, & ob causam huius matrimonij D. Prorex Marchio de Montesclaros duas Commendas simul contulisset, earum una, quae vocatur de los Collapas, adimi iussa fuit. Cuius prohibitionis ratio [sect. 82] ea esse potuit, quod cum hae Commendae beneficijs, & quide curatis, aequiparentur, cum Commendatarij servire, & residere teneantur, & curam doctrinae, & bonae tractationis Indorum habere, iustum visum fuit, ut plures Commendae in una eademque persona non cumularentur, tum propter earum incompatibilitatem, tum etia ne [sect. 83] unus plura praemia occuparet, atque haec ad aliorum sustentarionem, & remuneratione desicerent, iuxta textum in cap. de multa, de praebend. cap. quia in tantum, de concess. praeb. cap. quia nonnulli, de cler. non residenti, 1. hac, parte 10. de prox. sacr. scrin. lib. 12. ibi: Vt non occupentur plura in unum se commode collaturi, nibilque reliquis relicturi, cum alijs, quae adduxi sup. lib. 1. cap. 4. num. 24. & erudite congerit Navarrete discurs. polit. 24. & 25. Quibus valde adludit, quod tam vere, quam[sect. 84] scite docuit Aristophanes in cocion. vers. 585. sic inquiens: Communicare oportet, omnes dicant, omnium participantes, Et ex ipso vivere, & non hunc quidem ditescere. illum autem miserum esse, Neque agricolare hunc quidem multum, huic autem esse neque sepeliri, Neque mancipijs hunc quidem uti multis, illu autem sequentem, Sed unam faciam communem omnibus vitam, & hanc aequam. Neque longe abest, [sect. 85] quod de prohibita duorum, pluriumve maioratuum cumulatione, quorum alter excedat, aut impleat Dos quentos de maravedis, dispositum est in l. 17. tit. 7. lib. 5. Recop. circa cuius rationem, & explicationem ultra Matienz. & Azeved. ibi, plura tradit Mieres de maiorat. 1. part. q. 3. nu. 15. Parlador. lib. 3. quotid. q. 18. Perez de Lara de Capellan. lib. 1. cap. 4. a num. 13. D. Ioan. del Castillo lib. 3. controvers. cap. 28. a n. 19. D. Valencuela cons. 83. & Nos etiam aliquado, annuente Deo, quae in adversarijs servamus, in lucem edemus. Et hoc adeo verum est, [sect. 86] ut etiam si quis schedulam impetraverit, ut sibi de aliqua Comenda provideatur, possit Prorex illius implementum suspedere, si in impetratione metio alterius Commendae, quam is habebat, facta non fuerit, & collatio secus facta cassabitur, ut in simili probat tex. in cap. cum teneamur, & cap. cum iam dudum, de praebend. ubi August. Barbosa in remissionibus plures, de hoc iuris articulo agentes, adducit. Sed licet haec ita se habeant, [sect. 87] cum tamen Commendae valde hodie extenuatae sint, ita, ut in una, vel altera earum non possint congrueter merita alicuius remunerari, vel quantitas expleri, quae Regijs mandatis ei assignari iubetur, solent saepe Prpreges duas, & plures etiam aliquando Commendas, uni conferre, & huius aggregationis rationem Regio Senatui redder, ubi multoties approbatur. Saepius quoque una Commenda assignata, aliquas in alijs ob eandem causam pensiones constituunt, & hoc facilius admittitur, & confirmatur. Na etsi pensiones in multis Commendarum naturam sapiant, ut dixi supta cap. 3. Adhuc tame in pluribus different. [sect. 88] Et in hoc praecipue, quod incompatibilitatem non faciant cum alio beneficio curato, vel requirente residentiam, ut docet Imol. in Clement. gratiae, n. 16. de rescript. Gigas de pension. q. 42. Duenas reg. 7. limit. 5. Bened. Capra reg. 90. n. 92. & communis, quam permulta resolvit Hojeda de incompat. benef. 2. part. cap. 7. in princip. Flamin. Paris. de resignat. lib. 2. q. 15. num. 17. & Nicol. Garc. de benef. 1. par. Quod tamen in nostris pensionibus, sine difficultate non procedit, supposito quod etiam earum ratione onus residentiae iniungitur per novam schedulam, cuius memini d. cap. 3. num. 27. Sed plura quidem [sect. 89] his in partibus ob ingruentiam, & congruentiam coneurrentium causarum dispensanda sunt, plurima connivetibus oculis toleranda, & dissimulanda, ut alias dicitur in l. si quis mancipijs, §. si impubes, D. de instit. act. l. 4. ubi Accurs. verb. Conniventibus, D. de manumis. l. quisquis, C. de postuo. cum traditis ab Alciato lib. 4. de. de verb. signif. & Erasmo in Adag. Connivere. Illud vero non toleratur, [sect. 90] quod aliquando Proreges facere solent, nempe ob vitandam istam pluralitatis prohibitionem, alterius Comendae titulum supprimere, & eam in pensionem concedere, maxime ubi ratione matrimonij, vel successionis, duae Commendae in eadem persona iunguntur. Nam hoc in fraudem legis factum videtur. Et unio, & suppressio Comendarum, ut & beneficiorum, inter reservata soli Principi regulariter numerantur, cap. sicut unire, de exces. Praelat. Trid. sess. 7. cap. 6. & sess. 24. cap. 13. vers. In uni omibus vero, Oldradus cons. 26. & 27. cum alijs congestis a Rebuffo in prax. ad Reg. Cancel. tit. deunion. glos. 11. Flamin. Paris. de resign. benef. lib. 2. q. 9. Pet. Gregor. lib. 1. de benef. & Ioann. Gutier. cons. 1. num. 20. Et quamvis alias [sect. 91] possit quis sibi mutare causam possessionis, 1. cum nemo, C. de acquir. posses. 1. non solum, §. quod vulgo, D. de usucap. Hoc tamen limitatur, ubi tendit in praeiudicium alterius, vel in fraudem, & contraventionem legis, vel dominij directi, ut pluribus probat Rosenthal, omnino videndus, dict. tract. de feud. cap. 6. concl. 80. num. 2. sub litt. B. & conclus. 82. num. 1. & 8. & 23. & cap. 10. concl. 31. per tot. & concl. 39. num. 70. Vndecimo, & ultimo, [sect. 92] per novam Comendam dari filijs, aut uxoribus non potest, ea, quae vacavit finitis duabus vitis per legem successionis concessis, ut disponitur in quada sched. dat. Matr. 5. April. an. 1552. quae habetur 2. tom. pag. 203. ibi: E despues de acabada la sucession han de tornar los dichos Indios a la Corona Real luego, y no se han de tornar a encomendar a otro hijo, ni hija del dicho primer tenedor de los dichos Indios, ni a su muger. Cuius ratio ea esse videtur, ne in una, eademque familia Commendae perpetuari viderentur, sed potius earum commodum ad plures perveniret, ut bene advertit Ant. de Leon d. tract. de confirm. Reg. 1. par. cap. 9. nu. 16. fol. 52. adducens exemplum beneficiorum Ecclesiasticorum, [sect. 93] in quibus filij in parentum locum cooptari non possunt, cap. 1. de praebend. cap. 3. cap. ad extirpandas, cap. dilectus, cum alijs, de filijs presbyter. & cap. Apostolicas 3. quaest. 1. Et ita [sect. 94] novissime hac de causa, in contradictorio iudicio aliquarum Comendarum Novi-Regni Granatensis, confirmationem denegatam vidi, eo quod adversus dictam legem filijs decessorum denuo concessae fuissent. Quae tamen lex an iusta, utilis, & conveniens sit? infra (Deo dante) latius discutiemus cap. 30. n. 36. & seqq. ubi de Commendarum perpetuatione egerimus. Nam certe [sect. 95] nihil magis rationi naturali, & iuris communis, ac Regij dispositioni consentaneum videtur, quam parentum praeijs filios, alioqui per se ad easdem militias aptos, & benemerentes, condecorare, ut in l. 1. & per tot. C. de fil. official. lib. 12. ubi novissime Fulvius Constantius ex num. 24. ad 32. l. quicunque 5. C. de cohortal. eod. lib. 1. l. 7. tit. 27. part. 2. l. 10. tit. 4. lib. 5. recopil. cum plurimis alijs, quae refert Bald. in l. fin. C. de testam. Tiraquel. de nobil. cap. 20. Ponte decis. 20. Valasc. consult. 129. nu. 13. & alij, quos summo studio congessit D. Did. de Villaveta in peculiari libello, quem de hoc argument conscripsit, & ultera eos D. Franc. Alfarus in d. tract. de offic. Fisc. glos. 31. nu. 12. Mastrill. de magist. lib. 1. cap. 2. nu. 3. cum seqq. D. Perez de Lara in compend. vitae homin. cap. 16. num. 4. & seqq. Cassiod. lib. 2. epist. 2. & lib. 3. epist. 5. & lib. 9. epist. 23. Sydon. Apollin. lib. 1. epist. 6. ubi Hieronym. Savaro eius eruditisimus commentator, & Seneca, omnino legendus, lib. 2. de benefic. cap. 3. & repeto latius infra cap. 30. ex num. 36. # 6 CAPVT VI. Quando Comendae legitime conferri possint? Et an in illis expectativae, & renuntiationes in favorem tertij admittantur? Et de vacantibus in Curia. SVMMARIVM CAPITIS Sexti. -  1 COmmendae non debent provideri antequam constet de legitima earum vacatione. -  2 Conferri non potest beneficium, vel quaelibet alia res, quae non est, vel nonvacat. -  3 Feudum nondum apertum, seu vacans, alij inutiliter datur. -  4 Vacatio legitima inducitur per mortem naturalem, & civilem, & alijs varijs modis, qui referuntur. -  5 Vacationis in dubio, non potest ad collationem procedi, & qualiter debeat verificari, & probari? -  6 Vacationis causa, & modus, an, & qualiter in nova collatione beneficij, vel Commendae verificari, & exprimi debeat? -  7 Vacationis causa, quae exprimitur, si falsa sit, non sustinetur collatio ex clausula generali, & quare? -  8 Feudi concessio, tanquam vacantis per mortem, corruit, si vacet ex alia causa. -  9 Vacationis uno modo exprosso, non continetur alius, nisi constet de voluntate concedentis. -  10 Commenda, ut conferri possit, non solum debet vacare de iure, sed etiam de facto. -  11 Privilegium Principis non extenditur ad rem ab alio etiam iniuste possessam, nisi id concedens sciat, & ius illud litigiosumdonare velit. -  12 Feudorum, vel Commendarum detentatores parum iuris habere possunt, si earum investituram non ostendunt. -  13 Lex 27. Indiarum, Commendas de plano eis adimi iubet, qui statim earum titulos no ostenderint. -  14 Beneficia, ab alijs iniuste occupata, quotidic petuntur, & impetrantur. -  15 Commenda, quae per delictum amissa praetenditur, quando a principe conferri possit, remissive. -  16 Expectativas ad Comedas vacantes nullo modo proreges & Gubernatores Indiarum concedere possunt. -  17 Proreges virttute sui mandati solum possunt conferre Commendas actualiter vacantes. -  18 Mandati finis praecise servari debent, & quae secus fiunt, non sub sistunt. -  19 Proreges tenorem suprum mandatorum, & institutionum ad unguem servare debent. -  20 Expectative in heneficijs reprobatae, & graviter prohibitae sunt, & quare? -  21 Votum captandae mortis alienae omni iure reprobatur. -  22 Feuda per expestativam concedi solent de consensu possessorum, & etiam beneficia secundum aliquos, & quo modo? -  23 Pactum de future successione valet, consentiente eo, de cuius haereditate agitur. L. fin C. de pactis expenditur, & illustratur, ibidem. -  24 Expectativas in feudis, & beneficijs etia de consensu possesoris solus princeps, vel pontifex concedere potest. -  25 Datum non videtur, quod ab illo datur, qui non potest de iure donare. Cap. quod autem de iure patronatus expendutur, & oxornatur, & alia iura similia, ibidem. -  26 Commenda, ubi alicui confertur, an alter a proege simul nomianri possit, qui post illius obtium in ca succedat? resolvitur negative. -  27 Commenda, ubi semel a prorege alicui confertur, tam vacare desinit, & expectativaa non recipit. -  28 L. 1. §. fin & seq. D. de reb. eorum, expenditur, & exornatur. -  29 Expectativae prohibitio non comprebendit promissionem, vel concessionem generalem de aliquot benemerito remuner ando, ubi primum Commenda vacaverit; secus si fuerit specialis. Cap accedens & cap. 2. & cap. constitutas, de concess. praeb. expenduntur, ibid. -  30 Princeps supremus potest, & solet saepe expectative. is feudorum & Commendarum, & quorumcanque aliorum officiorum, non solum generals, verum & speciales con cedere, etiam sine consensu possidentium. -  31 Votum captandae mortis alienae nunquam praesumitur in gratijs expectativis factis a Principe. -  32 Expectativae generales saepissime, & speciales, saepe concedi solent a nostris Regibus pro Commendis Indiarum. -  33 Praxis, & observantia antiqua, legis habat vigorem. -  34 Principum facta habent pro se praesumtionem iustificationis, & quare? -  35 Expectativae a Principibus concedi solitae, quo iure defendantur, & quid ex illis intendant. -  36 Beneficioru accessus, & regressus, & coadiutoriae in Romana Curia expediuntur. -  37 Expectativae quotidie conceduntur in Comendis Ordinum Militarium, & an id licite fiat? -  38 Expectativas Commendarum, & longe minus beneficiorum, non debere a Principibus concedi, nec oportere, monet Auctor, & quare? -  39 Votum captandae mortis, licet in expectativis, ex parte Principis, non possittimeri, ex parte privatorum, quibus conceduntur, vereri poterit. -  40 Liberis, etiam proprijs, gravis est interdu diuturna parentum vita. -  41 Ecclesiast. locus cap. 20. vers. 21. de haereditate festinata exponitur. -  42 Iulius Clarus graviter admonet Principes, ut abstineant ab expectativis investituris feudorum. -  43 Feudi viventis investituram, etiam de eius consensu nullam dicebant Placentini, Mediolanenses, & Cremonenses contra, & qui de hoc agant. -  44 Beneficiorum Ecclesiasticorum expectativas, licet Romanus Pontifex concedere possit, raro tamen id facit. -  45 Successor non tenetur servare expectativas concessas a suo antecessore, feudorum, vel Commendarum suo tempore vacantium. -  46 Commendas vacantes per reuntiationem spontaneam, & absolutam possidentium, an Proreges conferre possint? & num. seqq. -  47 Vacatio, quae contingit per renuntiatione, similis est ei, quae per mortem. -  48 Vacatio omnimoda inducitur per renutiationem, etiam in Summo Potificiatu, feudis, maioratibus, & reliquis officijs. Cap. 1. de renuntiatione expenditure, & illustratur, ibidem. -  49 Feudi renuntiatio quando etiam sine consensu domini fieri possit. -  50 Renuntiare quilibet potestiuri cuilibet sibi competenti, & amplius ad illud non datur regressus. -  51 Schedula quaedam expeditur, agens de renuntiatione Commendarum. -  52 Coniunctorum, sive unitorum idem est iudicuium. -  53 Commendas renuntitas non posse a Proregibus provideri, quaedam leges Indiarum decidere videntur, quae referuntur, & explicantur num. 61. & 66. -  54 Vacatio per mortem, & per renuntiatione in aliquibus differunt, remissive. -  55 Commendas vacantes, cum Proreges virtute sui mandati conferre possint, poterunt etiam, quae per renuntiationem vacant. -  56 Verba ubi conveniunt, & verificantur, dispositio quoque locum habebit, & ganeralia geneliter sunt accipienda. -  57 Vacationis verbum appositum, applicatur cuicunque vacationi. -  58 Ratio eadem vacationis per mortem, ac per renuntiaionem, eandem dispositionem requirit. -  59 Modus vacandi per renuntiationem est unus ex dignioribus. -  60 Commendae provisae per absolutam renutiationem semper confirmantur in Supremo Indiarum Senatu. -  61 Caput 30 novarum legum, agens de tollendis provisionibus Commendarum vacantium explicatur. -  62 Lex abrogata, vel antiquata non est trabenda ad decisionem causarum. -  63 Dispositio generalis, quae in una tantum specie verificari potest, dicitur specialis, & e contra. -  64 Enumeratio specierum, videtur, facta gratia demon strationjs. -  65 Lex quae aliam refert, & generaliter revocat, omnes species, & casus in eadem co tentos revocare censetur. -  66 Renuntiationes conditionales, seu causativae sunt, quae probibentur legibus Indiarum, non vero simplices, & absolute, & quare? -  67 Malitijs semper obviandum est. -  68 Feudi naturam nemo, domino invito, mutare, prorogare, vel fraudare potest. -  69 Feudum de antiquo novum facere, solum permittitur Principi, vel directo domino feudi, & idem in nostris Commendis. -  70 Beneficiarum resgnationem, in favorem tertij factam, nemo praeter Pontificem confirmare potest. -  71 Renuntiatio etiam conditionalis valet, & renuntiatario ius tribuit. -  72 Proreges videntur posse admittere renuntiationes factas in favorem tertij benemeriti sed contrarium num. seq. -  73 Feudum Ecclesiae propter remuneratione ampliari, prorogari, & extendi potest. -  74 Regula cui licet, est plus, &c. non habet locum in feudio nec in iurisditionalibus. -  75 Praesides bibebant ius gladij, & danationis in metallum, & non poterant deportare. L. illicitas. §. qui universas, D. de offic. Praesi, & l. 1. §. deportatos. D. de. leg. 3. exponuntur, & conciliantur, ibid. -  76 Argumentum a maioritate rationis non procedit in dispenstione facta super iure prohibito. -  77 Comendarum lex, & natrura, pendet ex meravoluntate Regis. Extensio in volutarijs non fit de casu ad casum ibidem. -  78 Praelatus, est direcuts dominus feudorum Ecclesiae, & ideo ea potest prorogare. -  79 Renuntiatio Commendae bene admittitur in favorem filij, qui alias in ea successrus erat, & schedulae, quae hoc agunt. -  80 Electio certae persone, quae alicui cum moreretur, commissa est, bene potest fieri ante mortem. L. cum pater, §, a filia. D. de leg. 2. & l. post mortem, C. de fideicomm explicantur, ibid. -  81 Renuntiato Commendae ubi fit a patre in filium, alias sibi successurum, in nibilo status Commendae mutatur, nec cuiquam, nisi ipsi renuntianti praeiudicatur. -  82 Titulas novae Commendae expediri non debet in per sona filij, cui pater renuntiavit, & sic pro eius tantum vita durabit, & schedulae de hoc agentes. -  83 Lex alterius declaratoria retrotrabitur, & praeterita etiam comprebendit. -  84 Investiturae nova forma mutat naturam feudi. -  85 Renuntiari posse Commendas a patre in filium sibi successurum, fuit necessarium, quod Regijs schedulis declaretur, & quare? -  86 Verba legis, quae removent dubitationem, quae subesse poter at, satis operari videntur, & quae clariorem reddunt disitionem. -  87 Verba ubi sunt clara. non est ab eis recedendum, pro eo quod debeant aliquid operari. -  88 Comendae in Curia vacantes, an possint a Proregibus, vel Gubernatoribus provideri? & num. seqq. -  89 Beneficia Ecclesiastica vacantia in Curia Romana ad solam Pontificis provisione spectat -  90 Regula Cacellariae, quae beneficia in Curia vacantia affectat, non est extendenda. -  91 Ius ingulare non est trahendum ad consequentia, & omnis recessus a iure communi est odio sus. -  92 Regulae Cancellariae non faciunt ius generale nec ligant existentes extra Curiam. TRactationi personarum, quae Commendas conferre, & accipere possunt, illam nunc congruenter subijiciemus. quae ad legitimam earum collationem spectat. Circa quam hoc primum Proreges, & Gubernatores admonendi videntur, [sect. 1] ut non prius ad Comendarum provisionem accedant, quam de vera, & plana ipsarum vacatione sibi constiterit. Nam & hoc ita in eorum mandatis cavetur, quae eas dumtaxat conferre permittunt; Que estuvieren vacas, o vacaren en su tiempo. Et alias regulare est, [sect. 2] ut quod non est, vel nondum vacat, conferri non possit. l ex facto 19. D. de haeredib. instit. ibi: Quia huic pars esset data, quae nulla esset: & de beneficijs loquens tex, in cap. 2. & ex tenore, ubi Abbas, de conces. praeb. Bellamera decis. 443. cu alijs multis, quae adducit Bursat. cons. 394. a num. 6. usque ad fin, & Rebuff. ad ll. Gallic. 2. tom. tit. ut benef. ante vacat. &c. Et quod [sect. 3] de feudo nondum aperto, hoc est adhuc ab alio possesso, alter investiri non possit, adeo ut investitura nulla sit. etiam si postea possessorem mori contingat, nisi de novo investiatur, cap. 1. qui succes. dare feud. teneant, cap, moribus, si de feud, fuer. contr. inter dom, & agnat, cum alijs, quae late cogerit Zasius in tract. de feud. 6. par. tit qualit. feud. cost. poss. pag. 52. & 53. Rosenthal eod. tract. c. 6. q. 9. & 16. Iul. Clar. §. feudum, q. 14. Menoch. cons. 1. n. 419. Marescot, lib. 1 var. cap. 31. & Ponte de potest. Proreg. pag. 144. num. 33. Tunc autem [sect. 4] legitime Commendae vacare dicentur, cum carum possessores naturaliter, vel civiliter mortui fuerint, aut eas absolute renuntiaverint, vel iniucta illis onera deseruerint,, aut quid aliud simile admiserint, quod vacationem, vel privationem inducat, iuxta varias vacationis species. sive modos, quos, de beneficijs, & feudis, alijsque iuribus similibus loquentes, tradunt Felin, in cap. I. de rescript, Rebuff. in praxi benef, tit. de collat. benefic. & intract. de Regia nominat. ad Praelat. §. Monasterijs, verb, Vacantibus, ubi triginta & unum modos vacationum enumerat, Flamin, Paris. de resign. benef, lib. 12. q. 2. num. 25. & alibipassim, Cochier. ad Reg. Cacellar, & in tract, de primar. percib. pag. 74. Hieronym. Goncalez ad Reg, 8. Cancel. glos. 15. per totam, Nicol, Garcia de benef. par. 5. cap. I num. 75. & seq, Marta de claus. 1. part. claus. 152. Mastrill, de magistratib. lib.. cap. 26. ex n. 22. ad 27. Nicol. Garcia de benefic. 5. par. cap. 1. num. 75. & seqq. Perez de Lara de annivers. & Capellan. lib. 2. 10. n. 70. Vbi [sect. 5] quod in dubio vacationis no potest ad collationem, procedi. Goncalez n hi supr. glos. 11. §. 2. num. 73. & 74. ubi quod vacatio non praesumitur, nisi probetur, & an sola fama publica probetur, Flamin. d. tract. de resign. lib. 8. q. 7. num. 107 & lib. 12. q. 14. num. 26. ubi quod vcatio omnino tempore datae verficari debet, & Nos infra hoc lib. lib. cap. 27. ubi de Commendarum extinctione, sive resolutione tractabimus. Et hoc est adeo verum, ut aliqui existimet non [sect. 6] sussicere quod beneficium, vel Comenda vere vacans sit, sed requiri etiam, ut vacationis causa, & modus in nova concessione exprimatur, & verificetuer, & verba generalia absolute apponantur, quae omnem vacationem, qualitercunque contingentem, comprehendant. Alioqui nulla erit concessuio, si causa expressa vera non fuerit, ut per tex, in cap, susceptum, de rescript. lib. 6. & in l. si ita, D. de auro, & argen, leg. tenet Andr. de Isern. d. cap. moribus, & Albarot. ibi, Alexand. cons. 128. col. 3. lib. 5. qui. allegat l. si de certa, C de trasact, & l, cum quaeritur, cum seq, D. de except. rei iudic. Curtius cons. 21. col. 10. in fin. quos refert, & sequitur Marescot. d. cap. 29. n. 25. & seqq. Ponte ubi supr. n. 34. Qui addunt, [sect. 7] hoc verum esse, etiam si post expressionem, & specificatione, causae, quae vera non fuit, adijciatur (ut de stylo fieri solet) clausula generalis. per quam concedens dicat, se in conecssionarium velle tranferre omne ius, omnesque actionem qualitercunque competentem; eo quod haec clausula non operetur, nisi quoad iura devoluta, ex causa expressa, & prius specificata, ut in d. l si certa, & l. legatorum, §. 1. & ibi Bart. D de legat. 2. cum alijs relatis per eundem Marescot. & Pontem d. num. 34. Vbi probat, [sect. 8] quod feudi concessio tanquam vacantis per mortem corruit, si vacet, ex alia cusa: ultra eos Menoch. de arbitrar, casu 201. n. 103. & 122. Gutierr. lib. 2. canon. cap. 15. num. 60. & D. Valenc. cons. 80. num. 147. ubi probant. [sect. 9] quod cum unus modus vacationis exprimitur, non continetur alius, nisi conster de voluntate concedentis. Rursus, idem quoque resolvendum videtur, etsi [sect. 10] Commenda vacet de iure, quia vere sinitum erat ius possidentis, si non vacet etiam de facto forte quia alter saltem de facto, & cum aliquo titulo colorto, aut etiam discolorato in eiusdem possessione persisat, & de hoc in gratiae impetratione, vel concessione expressa mentio facta non fuerit, ut notat, Innocent, Abbas, & Butrius per tex, ibi in cap, cum nostris, de concess. praeb. Selva de benef, 3. p. q. 11. n. 110. Ancharran. in cap. si proprer, de rescript. in 6. sigism Lofredus cons. 46. n. 7. inter consil. feudal. & late Hieron. Goncalez d. reg. 8. Cancell, gloss. 15. §. 9 & seqq. ubi pluribus probat, vacationis appelatione intelligi eam, quae vacat de iure, & de facto. Pro quibus expendi potest, [sect. 11] quod etiam privillegium Prinicipis non extenditur ad rem ab alio possessam, quavis possesvsuio non sit iusta, sed colorata. cap. dudu. de decimis, ubi DD optime Oldrad. cons. 288. Ripa resp. 2. n. 24. late Ruin, cons. 115. & cons. 88. vol. 4. In quo tame casu. Ego quidem contrariu defendere, ubi cocedens scientiam habuerit iniustae alterius possessionis, & nihilonminus alijs beneficium vel Comenda contulerit, Nam videbitur ei ius cotulisse, ut cum introso litiget, eumque citatum, & victum de iniuista illa possessione deturbet, iuxta tex singulare in cap, licet Episcopus, de praeb. in 6. Et cum conferendi paifici, & securi benesicij faculrate haberet, nulla est ratio, ob qua litigiosum quoque sub eodem praetextu cocedere nequeat, cap, cui quod plus, de reg, iur, in 6. cum simil, Maxime [sect. 12] cum tales detentatores, qui de factopossident, parum iuris habeant in feudis & Comendis, quorum natura est, ut si investitura eorum, vel aliud, quod pro investitura haberi possit, non oftendatur, fendum, vel Commenda dici non debeat ut singnanter, post alios notar Afflict. in cap. 1. notab. 6. n. 2. si de feud. suer. contro. inter dom. & agnat. & in cap. 1. ex quib, caus. feud, amitt, Socin Iun, cons. 102. n. 26. vol. 2., Et nostris [sect. 13] terminis decidi videtur in l. 27 earum, quas novas vocant, an 1542. quae ominbus illis Comendas incunctanter, & de plano adimi iubet, qui absq: legitimo titulo vel propria authoritate eas invaserint, & usurpaverint. Atque ita quotidie videmus [sect. 14] peti, & concedi posse, & solere benesicia, quae vacant de iure licet non vacent de facto, ut per Roch. de Curte in tract. de iure patron, verb Honorifica. n. 86. Lupum allegat. 16. Abbat. in cap. cum nostris, per tex. ibi. n. 7. & 16. de concess, praeb. Felin. in cap. cum non ab homine, n. 10. de iudicijs, Boeri. cons. 33. n. 8. 16. &. 17. & decis. 2. ex. n. 40. Tiraq. in. l. si unquam verb Revertatur n. 335 & 340. late Sanchez de matrim. lib. 7. disp. 42. n. 11. & Rosenth. qui idem in feudis procedere docet, cap. 10. conclus. 42. a n. 1. & Lacellot. in tract. de attentatis, 2. p.c. 4 limit. 12. n. 10 ubi tractat, an ex tali impetratione causetur attentatum? Et [sect. 15] an, quando Princeps coferre possit Comeda alicuius, qui perpetrasse dicitur crimen privatione, & confiscatione dignum, infra cap. 27. Deo dante, tractabimus. Ex quibus descendit, Proreges, vel Gubernatores non posse concedere [sect. 16] expectativas ad Commendas nondum vacantes, etiam si adijciant clausulam, quod id siat sine praeiudicio possessoris vel eiusdem consensus interveniat; obstant quippe eis iura, & doctrinae, de quibus supra, & [sect. 17] verba ipsa Regiorum madatorum, quibus in hac parte utuntur, quae, ut dixi, solum permittunt ur vacantes Commendas conferre possint, atque ita [sect. 18] stricte, & diligenter observanda sunt, & nulla erunt, quae secus de facto in eorum excessum, & contraventionem contulerint, l. diligenter, D. mandat. ibi. Nam, qui excessit, aliud quid facere videtur, l. cum hi, §. si Praetor, D. de transact. l. ut fundus, D. com. divid. l. 1. §. cum igiturm D. de exercit. l. in omnibus, §. si procurator, D. si quis caution. cap, cum dilecta, de rescript. ubi late Felin. n. 2. tex. & gloss. verbo Ad talia, in cap. fin. de praebend.. l 19. tit. 5. p. 5. cum innumeris alijs, quae tradit Socin. reg. 152. Gratianus reg. 112. &. 305. Duenas reg. 186. & 298. Hippol. singul. 265 Ias, in rubr. D. de acq. poss. n. 19. & melius in l. si procurator, n. 3 cum seqq. C. de procurator. Segura in l. si ex legati causa, n. 125. D. de verb. oblig. Rebuff. in l. unica, C. de sent. quae pro eo, quod interest, num. 152. Tiraquel. in l. si unquam, verb. Revertatur, num. 67. & seqq. Ioseph. Ludovicus decis, Perusina penult. per totam, Tiber. Decian. resp. 46. num. 25. volum. 2. Claud. pratus Gnoseon general. iur. lib. 4. tit. 3. cap. 2. Magerus de advocatia armata, cap. 9. num. 14. & seqq. pag. 341. Alvarez de Velasco in axiomat. iur. litt. M. num. 35. & litt. F. num. 157. & 158. & litt, A. num. 176. & alijs quos refero insra cap. 26. ex n. 39. Et in terminis [sect. 19] de mandatis Proregum loquentes, & quod suas instructiones ad unguem seravre teneantur, Cerdan Tallada in veriloquio, cap. 10. pag. 123. & Callistus Remirez in tract. de leg. Regia Arag. §. 11. n. 6. Accedit his, quod expectativae [sect. 20] in beneficijs semper suspectae fuerunt, neque ab alijs, qua a Sumis Pontificibus concedi solitae, qui tade in Concilio Tridentino eas gravius, & strictius prohibuerunt, cap. detestandas, cap. ne captadae, de concess. praebendae, & Ecclesiae non vacantis lib. 6. cap. 2. & 3. cod. tit, in antiq. ubi elegans illa ratio redditur, [sect. 21] ne votum captandae mortis alienae detur, quod iure civili etiam reprobatum extiterat, l. ex eo, C. de inut. stipul. l. fin. C. de pact. cum simili. Trid. de refor. ses. 24. c. 19. cum traditisa Fla. Paris. de. res. ben. lib. 3. q. 6. num. 2. & 14. ubi refert regulam Cancellaria 21. inter reg. Sixti V. quae cavet, ut non valeant, etiam si sint concessae motu proprio, cum praedictae regulae derogatione, & prosequitur late Rebuff. in prax. benef. tit. de rescript. ad benef. vacat. & ad leges Gallicas 2. tom. tit. ut benef. ante va cat. peti non debeant, Hieronym. Gocalez in reg. cancell. §. 1. prooem. num. 57. cu multis seqq. Corras. in parraph. 4. par. cap. 5. Valer. Reginald. in praxi for. poenitent. lib. 30. tit. 3. a num. 266. Menoch. cons. 52. num. 32. lib. 6. Phoebus 1. par. decis. 2. num. 2. Gratian. descept. forens. lib. 5. cap. 818. a num. 20. Riccius in collect. decis. 4. par. collect. 1043. & Cochier in tract. de primar. precib. pag. 88. & 89. Etsinegari non possit, quod si vellent Pontifices eas concedere possent, ut per Go. calez supra n. 60. & 61. & late Mastrillus de magistrat. lib. 1. cap. 25. per totum, ubi plura de his expectativis congessit. Neque his obstabit, [sect. 22] quod in feudis videamus, in tempus futurum, quo vacare contingerit, conferri posse, dummodo id sine tertij possessoris preiudicio fiat, vel ipse huic cocessioni consentiat, ut docet Albarotus per tex. ibi in cap. moribus, n. 3. si de feud. fuerit controver. Rebuff. in prax. tit. de reprobat. benef. vivent. impetrat. gloss. 7. n. 54. qui idem in beneficijs procedere docet. si possessor consentiat, sive hic consensus tacitus sit, sive expressus, Isernia in cap. 1. n. 6. & 7. an agnati, vel filius, post glossam, ibidem, & Afflict. n. 53. Bald. in cap. 1. §. hoc quoque, de succes. feud. & in cap. unico, de alienat. feud. pater. & ibi Moderni, idem Bald. in auth. in succs. C. de suis, & legit. haered. n. 6. Alex. cos. 3. vol. 1. Felin. in cap. quae in Ecclesiarum, n. 123. vers. His tamen, de constit. Decius cons. 395. prope finem, Afflict. in cap. 1. quemad. feud. ad fil. n. 11. & decis. 182. Ruinius cons. 45. n. 41. Socinus Iun. cons. 76. n. 120. vol. 1. & Signorol. cos. 60. col. 2. vers. Secundo casu, qui hoc ampliant, ut valeat talis investitura, etiam si expresse non dicatur, quod feudum investitur in tempus, quo vacaveit, & sic sit apertum, sed sufficere, quod id tacite colligatur, quia in tali casu non fie praeiudicium possessori. De quo etiam pluribus agit Vulteius in tract. de feud. lib. 1. cap. 3. n. 17. & latius cap. 6. n. 46. & 48. & Rosenth. eodem tract. cap. 6. concl. 16. & cap. 4. concl. 9. pet totam. Et [sect. 23] idem in pactis de futura successione admitti videmus, si ille consentiat, de cuius haereditate tractatur, d. l. fin. C. de pact. ubi DD. Osasus decis. 100. Boer. decis. 355. Garl. obser. 126. & seq. lib. 2. & Riccius d. collect. 1043. Etenim supra dicta doctrina, ut maxime vera sit, [sect. 24] in domino feudi procedit, de quo illa iura, & Auctores loquuntur. Nostra vero quaestio in Proregibus, & Gubernatoribus versatur, quos delegatam, & limitatam hac in parte iurisdictione, ad solas Commendas actu vacates, habere retulimus, atque adeo nullum est, quod citra, vel contra eius normam concedunt, l. fin. D. de iurisdict. omn. iud. d. cap. 2. & 3. de concess. praeb. ubi eadem de causa expectativae in benesicijs ab alio, quam a Romano Pontifice concessae, etiam de consensu partis, nullae esse dicuntur. Melior [sect. 25] tex. in cap. quod autem de iur. patron. in sin. ibi: Quia pro non dato habetur, quod ab illo datur, qui non potest de iure donare. Vbi gloss. ad idem comprobandum allegat l. traditio, D. de acq. rer. dom. l. 2. §. ult. D. de poenis, l. 2. C. eod. l. unica, C. qui pro sua iurisd. cap. nuper, de dote post divort. restit. & cap. Daibertum 1. q. 7. & tradit expresse, de Prorege, & alijs officialibus temporalibus loquens, Mastrillus d. cap. 25. ex num. 12. & Vincent. de Franch. decis. 393. num. 5. Et haec adeo vera esse existimo, ut procedere pute, [sect. 26] quavis Prorex, vel Gubernator in ipso actu, quo comenda alicui concedit, cautionem, sive conditionem apponat, ut eadem Comenda post illius obitum ad alium tunc nominatum pertineat. Et ita in facti cotingentia respondi, consultus a Dom. Principe Esquilacensi Peruano Prorege. Nam iudicio meo, hoc in casu eadem ratio defectus madati, & voti captandae mortis, quae in superioribus militat, & & nihil refert, quod super Commenda ab alijs, vel a se ipso concessa, expectativa constituatur, vel quod cum hoc onere data esse ab initio dicatur. Nam [sect. 27] eo ipso, quo primo eam contulit, iam vacare desijt, & ubi in favore secundi reservarione addidit, coepit mandait sines excedere, & in praedicta prohibitionem incurrere, arg. [sect. 28] celebris, & similis tex. in l. 1. §. sin. & in l. seq. D. de rebus eorum, ibi: Na ubi dominium quaesitum quaesitum est minori, coepit non posse obligari, circa cuius explicatione plura valde notanda, & huic nostrae quaestioni conducentia, tradunt DD. ibid. & in cap. verum de condit. appos. Curtius Iun. cons. 146. Aretin. in l. si sub, §. fin. col. fin. D. de verb. oblig. Aiciat. resp. 121. n. 3. Tiraq. de retract. conven. §. ult. Fabian. de Monte in tract. de emt. & ved. 7. quaest. princip. n. 2. late Pinel. in rub. C. de bon. mater. 3. part. n. 52. Ant. Gomez in l. 45. Taur. n. 63. Sarmient. lib. 3. select. c. 8. n. 3. & Menoc. de adipis. poss. rem. 3. n. 74. Hoc tamen non impedit, quod [sect. 29] Prorex, vel Gubernator alicui, alias benemerito, promittere valeat, se illum, cum possit, in aliqua Commenda remuneraturum. Nam id expectativae naturam habere non videtur. Sed simplicis promissionis officij sui impertiendi, quam ubi primum commode, & sine aliorum praeiudicio potuerit, implere teneatur, ut expresse decidirur in cap. accedens 14. de concess. praeb. ubi DD. Et idem contingit, ubi alteri potestatem fecerit, conferendi alicui primam Commendam, quae in tali, vel tali urbe, aut provincia vacabit. Nam similiter hoc expectativae vicem non habet, ut docet etiam expressus, & semper menti tenendus tex. in cap. constitutus 11. eod. tit. de concess. praebend. Caeterum si promissio specialiter facta fuisser de aliqua cerra Commeda vacatura, vel quando vacaret, haec quoque nullius esset momenti, ut in puncto dixit Rebuff. in 2. tom. ad leg. Gallic. tit. ut benef. ante vacat. gloss. 2. per tex. in cap. 2. de conces. praebend. & alij, quos refert, & sequitur Mastrillus d. cap. 25. num. 23. & 24. ubi huius doctrinae rationem assignat. Ideo autem diximus, Nos in hoc articulo de Proregibus tantum, & alijs Gubernatoribus tractare, qui commendandi ius habent; quoniam si in persona ipsius Regis, qui est directus, & absolutus dominus harum Commedarum, quaestio versaretur, contrarium utique affirmandum esset. [sect. 30] Eo quod concors sit omnium Scribentium opinio, quod possit similes expectativas concedere in omnibus, quae ad temporalem eius iurisdictionem spectant, & non solum vagas, & generales, quod minorem habet dubitationem, verum & speciales, & ad feuda, vel officia ab aliquo, vel aliquibus possessa, sub proprio, atque expresso eorum nomine circumscripta. Vt in feudis aperte constat ex Iuribus, & Doctoribus sup. num. 22. relatis, & ex Bruno, qui refert Albarot. Bald. & alios, cos. 135. volum. 1. Bart. in. auth. post fratres, C. de suis, & legitimis haered. Afflict. in cap. si quis investierit, de feud. dat. in vicem leg. commiss. Guid. Papae cons. 31. num. 2. & seqq. Guiller. Bened. in cap. Rainuntius, verb. Duas habens filias, n. 194. & 201. Cardin. tuscho, qui alios adducit, litt. E. conclus. 590. num. 7. Et idem in quibuslibet bonis Coronae Regiae ab alio possessis, etiam si possessor non consentiat, Afflict. decis. 292. Phoebus decis. 2. num. 11. part. 1. Cabedus decis. 24. num. ult. & decis. 30. a num. 1. part. 1. Et in officijs, quae vendi solent ad vitam, quod possint a Rege concedi, in casum, quo per mortem, vel renuntiationem, vel alio modo vacaverint, maxime si talis concessio fit generalis, cum Decio contra Socinum defendit Greg. Lopez in l. 13. tit. 5. part. 5. gloss. fin. Auron. Gomez in l. 22. Tauri, num. 31. col. 2. versiculo Limita tamen, DD. communiter, post Bart. in. l. 3. §. de illo, D. pro socio, & in l. stipulatio hoc modo concepta, D. de verb. n. 7. & in d. l. sin. 1. lect. C. de pact. ubi late Bolog. qui hoc bene defendit, num. 42. & 82. Et novissime Anton. Fab. in consult. pro Ducat. Monisferrati, 1. part. pag. 140. qui inter alias rationes eam reddunt, [sect. 31] quod alienum sit a dignitate Principum, & sacrilegio proximum, votum captandae mortis alienae (quod alioqui eiusmodi expectativis officit) in eorum cocessionibus pertimescere, aut suspicari, ut per Iason. cons. 31. num. 2. & seqq. & Guillerm. Bened. ubi sup. num. 201. Et haec praxis [sect. 32] in nostris Commendis frequentissima est, cum quotidie expediantur innumerae schedulae, generaliter iubentes, ut impetrantes de Commendis, quae vacaverint, provideantur, & saepesaepius aliae speciales, ad certas, & designatas Commendas, expresso nomine possessorum. Quae [sect. 33] praxis, & observantia, tot retro temporum, atque actuum continuatione comprobata, & consirmata, legis habet vigorem, & excludit omne dubium, quod de eius valore, & iustificatione posset haberi, aut moveri, l. diuturna, cum seqq. D. de legibus, iunctis alijs, quae late, & utiliter congessit Everardus in locis legalibus loco a solitis, D. Valencuela cons. 79. num. 88. & [sect. 34] quae de presumtione pro factis Principum, quibus semper solent assistere peritissimi Consiliarij, tradunt DD. per tex. ibi in cap. 1. de constit. l. omnium, C. de testam. Alvarus Valascus consult. 51. num. 6. par. 1. Ego in 1. tom. de India rum iure, lib. 3. cap. 2. per totum. Et in nostris terminis, [sect. 35] de eisdem expectativis loquens, quae a Principibus conceduntur, & hac ratione (inter alias) eas defendens, Cabedus in tract. de patron. Reg. cap. 14. n. 3. Phoebus decis. 2. num. 2. ubi inquit, quod Rex dum haec concedit, non habet votum captandae mortis, sed quod principaliter intendit, est remunerari vassallos, & eos accendere ad sideliter inserviendum. Neque est, cur alicui hoc mirum, aut durum videatur. Cum [sect. 36] in Curia Romana, etiam in beneficijs mere Ecclesiasticis, sit stylus receptus, ut admittantur accessus, & regressus, & dentur coadiutoriae cum futura successione, cap. petisti 7. q. 1. cap. 1. de offic. deleg. Stafileus de litt. gratiae, tit. de form. mad. de provid. a num. 1. & plures referens D. Valencuela cons. 83. Et quod magis ad rem nostram facit, [sect. 37] ipsae eaedem expectativae dari possint, & soleant (prout quotidie videmus) in Comendis Ordinum Militarium, ut expresse tenet Cabedus d. tract. de patron. Reg. cap. 15. num. 15. & Reinosus observ. 1. n. 17. Quamvis sint plurimi, qui eiusinodi Commendas bona Ecclesiastica esse affirmant, ut per Navarr. in tractat. de red. Eccles. quaest. 1. mon. 55. num. 4. & alios plures apud Nicol. Garc. de benef. 1. part. cap. 4. num. 6. Suarez de Relig. 1. tom. lib. 4. cap. 27. num. 6. Sebast. Caesar. in tract. de Eccles. Hierarch. 3. part. disp. 14. §. 6. a num. 2. licet contrarium tenenant alij apud eundem Garciam ubi sup. num. 8. cabedum n. 15. Reinos. num. 2. Valasc. consult. 68. num. 5. & 6. Molin. de primog. lib. 2. cap. 9. Gutier. 2. pract. quaest. 111. num. 2. Cancer. var. resol. 3. part. cap. 14. de manutent. num. 68. & vide Gabril. Pereira de Castro decis. 58. a num. 1. & Mendez de Castro inprax. lib. 2. cap. 1. a num. 10. Sed quamvis haec ita se habeant, [sect. 38] Ego tamen, si quid in me cesset authoritatis, semper consulerem nostris Pijssimis Regibus, ut raro huiusmodi expectativas, nedum in his, quae aliquid Ecclesiasticum sapiunt, verum neque in nostris Commendis Indorum, vel alijs bonis, & officijs (etiam mere temporalibus) concedant. Nam dato, [sect. 39] quod in eisdem Regibus nihil turpe, aut sinistrum circa votum captandae mortis alienae suspicari liceat, nec debeat, in ipsismet tamen expectantibus, quis dubitat, quin hoc periculum vereri possimus? Cum & [sect. 40] proprijs liberis gravis sit interdum diuturna parentum vita, quorum, & optant mortem, dum eorum haereditatibus inhiant, & nonnun quam moliuntur, ut contra Davidem Absalon, & Adonias filij impij, nec impuniti, 2. Reg. 15. & 18. & lib. 3. cap. 1. & 2. de talibus Ovid. 1. Metamorph. Filius ante diem patrios inquirit in annos. Et acute Proculeius apud Quinctilian. lib. 9. cap. 3. & Martin. Delrius in adag. sacris, 2. tom. adag. 216. pag. 221. ubi hûc referri putat illud [sect. 41] Ecclesiast. cap. 20. vers. 20. Haereditas ad quam festinatur, in novissimo benedictone carebit. Et subdit: Semper ideo displicuisse pacta, quae de viventium haereditate inirentur, ut & vacaturorum beneficiorum impetrationes, quas expectativas vocamus. Et in eandem rationem, ac sententiam res[sect. 42]piciens Iul. Clarus in §. feudum, quaest. 45. in fine, monet Principes, & Imperatores, ut abstineant ab investituris feudorum in vita possidentium, ad evitandum votum captadae mortis. Quod effecit, [sect. 43] ut Placentini nullo modo admittendam putaverint investituram a domino factam de feudo sui militis viventis, nisi eo consentiente, cuius erat feudum, arg. d. l. fin. C. de pact. & l. in concedendo, D. de aqua pluvia arcenda, licet Mediolanenses, & Cremonenses nihil referre scientiam, vel ignorantiam asseverarent, sed id tantum, ne feudatari? viveti ullum detrimentum propter talem investituram in feudo suo sibi contigeret, ut habetur in cap. 2. de feud. dat. in vicem leg. commiss. circa quod plura, & plures congerit Rosenth. in tract. de feud. cap. 6. conclus. 9. num. 3. litt. B. & C. Schurff. in cos. 53. num. 6. cent. 1. Gail. observat. 155. lib. 2. & Hartman. Pistor in miscellan. q. 22. & seqq. Idemque admoneri, & observari videmus in [sect. 44] expectativis benesiciorum Ecclesiasticorum. Nam licet haec, ut diximus, a Sumo Pontifice concessae validae sint, raro tamen eas expediunt, aut honestae sunt, ut docent Cassad. deces. 4. de privileg. Staphil. & Gomecius, in tract. de gratijs, & expectat. Gaspar de Perusio de refer. benef. §. 1. & Redoan. de Simon. 2. part. cap. 18. Concil. Trident. sess. 24. de reform. cap. 19. & alij plures, quos citavi sup. num. 22. & seq. Et plane, ut maxime similes gratiae concedantur, dubium non est, [sect. 45] quin successor Pontificis, vel Principis concedentis, in cuius tempore vacatio contingit, possit eis non acquiescere, ut ostendit tex. & DD. in d. cap. 2. & 3. de concess. praebend. cap. penul. & ult. de praebend. in 6. cum nulla obligatio oriatur ex tali promissione, utpote contra ius facta, cap. ex tenore, eodem tit. gloss. verbo Ministeria, in d. cap. 2. & facit tex. in cap. non praestat, & in cap. quae contra, de reg. iur. in 6. cum multis alijs, quae in nostris feudorum terminis cogerit Rosenthal. d. tract. de feud. cap. 6. conclus. 16. & 17. & conclus. 18. & seqq. ubi agit de promissione feudi viventis, & Cochier de Primar. precib. pag. 52. & 53. ubi qualiter hae gratiae expirent morte concedentis, de quo etiam Goncalez ad reg. Cancell. 8. gloss. 12. num. 42. De quo, & de alijs damnis futurarum succelsionum bene loquitur Alvarus valascus consult. 72. parte. 1. Mastri. de magistr. lib. 1. cap. 25. per totum, D. Valencuela cons. 187. num. 147. vol. 2. tetigi supra cap. 4. num. fin. in fine, & melius, & latius caeteris, quos viderim, Martin. Magerus in tract. de advocatia armata, cap. 16. pag. 736. n. 835. & seqq. ubi hoc fallere docet, ubi tales futurae gratiae, cum consilio senatus, vel ob causam utilitatis publicae conceduntur. Nvnc vero sese nobis disputanda offert illa altera frequens, & celebris quaestio, [sect. 46] utrum Commendae, de quibus agimus, per spontaneam renuntiationem possidentis, ita vacare dicantur, ut a Proregibus, & Gubernatoribus, alijs coferri possint: Et sane iure communi inspecto, parum difficilis videri posset eius resolutio, cum [sect. 47] vacatio, quae per renuntiationem contingit, ei fere semper coniungatur, & aequiparetur, quae per mortem inducitur, ut constat ex cap. ex parte el 1. de ofsic. deleg. tex. &. gloss. verb. Expresse, in cap. susceptum, de rescript. lib. 6. gloss. in. cap. cupientes, in princ. verb. Vacationi, de elect. cap. quia saepe verbo Vacat, de praeben. cap. 2. verb. Renuntiet, de renuntiat. eod. lib. 6. &. in Clement. de renunt. cum alijs, quae tradunt Lapus, & Dominicus num. 7. Francus. 3. in cap. susceptum, de rescript. in 6. Felin. in cap. cum in nostra corolar. 37. eodem tit. in antiq. ubi plures allegat, idem Felin. in cap. ad petitionem 1. notab. de accusatio. Selva de benef. 3. part. quaest. 12. num. 21. Panvin. in tract. de offic. & potest. cap. sede vacan. praelud. 7. Gomez ad Regul. Cancell. de infir. resign. quaest. 43. Rota decis. 28. in novls Reg. Cancellariae 28. Id quod non solum in beneficijs procedit, in quibus dicta iura, & Auctores [sect. 48] loquuntur, sed etiam in Summo Pontificatu, cuius omnimoda vacatio per liberam possidentis renuntiationem inducitur, ut in cap. 1. ubi DD. de renunt. Et in omnibus alijs officijs publicis, ut in l. 22. tit. 2. lib. 7. ord. & in maiioratibus, ut legitur de Esau, & tradit late Tiraq. in tract. de primog. q. 24. &. 25. ubi infinita refert. Et in feudis cap. 1. de vassallo, qui contra const. Lothar. feud. alien. cap. 1. de vassallo decrep. aetatis, ibi: In manu domini, ubi Afflictis, l. 7. tit. 25. part. 4. ubi Greg. verb. Razon, l. 2. & 11. tit. 4. lib. 6. recop. ubi Azeved. Decius in l. poftquam liti, num. 4. C. de pact. gloss. fin. in cap. 1. §. fin. de Capit. qui Cur. ved. Archidiac. in cap. de forma 22. quaest. 5. Felin. in cap. quae in Ecclesiarum, num. 76. cum seqq. de constit. Bald. in praelud. feud. num. 12. Afflict. decis. 265. num. 53. & decis. 307. Inlius Clarus, qui plures refert, in §. feud. quaest. 34. Mascard. coclus. 1396. num. 11. Lasart. de gabel. cap. 10. num. 76. ubi agit de iuribus a Rege venditis, & innumeri apud Rosenth. in tractat. de feud. cap. 2. concl. 20. Additio ad Clarum d. §. feudum, quaest. 31. ad num. 13. & Pinel. in l. 2. C. de rescind. 1. part. cap. 1. num. 2. Qui [sect. 49] hanc feudi renuntiationem, absque dubio libere fieri posse, conveniunt, etiam sine consensu domini, quando simpliciter datum fuit, aut qua do ante bellum, vel belli vuspicionem, talis renuntiatio facta fuerit. Et genraliter, in quolibet iure, cuivis competenti, quod eius libere renuntiandi ius habeat, & ita per hanc renuntiationem vacare[sect. 50] dicatur, ut amplius ad illud redire non possit, sunt iure expressa, & vulgaria in l. pactum inter haeredes, D. de pactis, l. si quis in conscribendo, C. eod. l. si iudex circumvento, D. de minor. cap. ad Apostolicam, de regular. cap. si de terra, in fine, de privilegijs, l. quaeritur, §. si venditor, de aedil. edict. l. fin. D. de remiss. pig. cap ex tranmiss. 4. de renunt. cum multis alijs iuribus, & Auctoribus, quae noviscime ad illustrationem horum axiomatum congerit Alvarez de Velasco litt. A. num. 78. litt. F. num. 118. & litt. Y. num. 170. & D. Valencuela cons. 16. num. 4. Et in terminis nostrarum Commendarum, idem expresse disponi videtur [sect. 51] in quadam sched. dat. Matr. 5. April. an. 1552. quae renuntiationem morti coniungens, aequalem esse utriusque vacationis modum, his verbis ostendit: Si aquel, o aquella muriere, o los dexare, o por algun caso los perdiere, han de tornar los dichos Indios luego a nuestra Corona Real. Nam [sect. 52] cum hos casus uniat, & copulet, proculdubio videtur unum, atque idem omnium iudicium esse debere, eandemque determinationem. l. sed si plures 10. §. filio impuberi, D. de vulgar. ubi Ioan. de Imol. n. 4. plene Castillo lib. 5. controvers. part. 2. cap. 100. n. 19. & cap. 128. n. 22. & 23. & cap. 165. per tot. Tuschus litt. C. conclus. 626. & Velascus n 124. & litt. V. num. 156. Sed his de nostro Indiarum iure [sect. 53] fortiter obstat caput quoddam illarum legum, quas novas vocant, 30. in ordine ann. 1542. in quo haec facultas commendandi Indos, vacantes per renuntiationem, Proregibus, & alijs Gubernatoribus, his verbis interdicta reperitur: Otro si ordenamos, que de aqui adelante ningu Virrei, Governador, Audienoia, Descubridor, ni otra persona alguna, no pueda, encomendar Indios por nueva provision, ni por renunciacion, venta, ni otra qualquier forma, o modo, ni por vacacion, niberencia, sino que muriendo la persona que tenia los dichos Indios, sean puestos en nuestra Corona Real. Quod caput habetur in 2. tom. sched. imp. pag. 213. & ibidem, & pag. seq. referuntur aliae scheulae, & instructiones Proregum, quae idem iubere videntur. Quarum mentio, & veluti renovatio sub gravioribus poenis, & comminationibus facta invenitur in quadam alia novissima schedula ad Peruanum Proregem Dom. D. Principem Esquilacens. directa, dat. Matr. 2. Iul. ann. 1618. quae in Archivio huius Limanae Audientiae servatur, & omnes Commendas, praedicto modo vacantes, ad Regium Senatum remitti statuit, ut ibidem, consulto Rege, benemerentibus applicentur: & quae secus gesta fuerint, nulla, & irrita esse decernes. Pro quaru schedularum ratione, & defensione cosiderari possunt, [sect. 54] que de diversitate vacationis, quae fit per mortem, & renutiatione, tradit post alios, quos refert, Flamin. Paris. de resig. benef. lib. 1. q. 6. n. 15. & q. 7. n. 5. & lib. 12. q. 9. num. 4. Christoph. a Paz in traxt. de tenut. 1. par. cap. 34. ex num. 1. pag. 383. & Cochier de primar. precibus, pag. 35. ubi quod vacatio vera non inducitur nisi post mortem. Vervmavtemvero Ego his schedulis non obstantibus, & alijs, quae notant Antonius de Leond. tract. 1. part. cap. 11. exn. 1. Contrarium [sect. 55] omnino dicendum existimo in renuntiatione Commendae, quae simpliciter, & absolute facta reperiatur. Nam tunc dubium non est, quin vera vacatio inducatur ex iuribus, & Auctoribus sup. num. 47. relatis, & per consequens, quod Prorex, vel Gubernator eas conferre possit, iuxta sui mandati tenorem, quod, ut supra diximus, omnes Comendas generaliter, & indistincte continet: Que estuvieren vacas, o vacaren en su tiempo. Et cum in his, quae vacant per supra dictam renuntiationem, haec verba verificentur, [sect. 56] par est, ut dispositio quoque lo cum haneat, l. 4. §. totes, D. de damno infecto, l. quod constitutum, D. de milit. test. cu in numeris alijs, quae adducit Mangilius in tract. de imput. quaest. 77. num. 71. Escob. de ratiocinijs, cap. 18. num. 17. & alij relati a Velasco in axiom. iur. litt L. num. 41. Et verba generalia generaliter sunt intelligenda, l. 1. §. quod autem, D. de aleator. l. de pretio, D. de Publiciana, cum alijs apud eundem Velascum litt. V. num. 57. Et [sect. 57] in terminis vacationis, quod hoc verbum absolute appositum, apPlicetur cuicunque vacationi, Flam. Paris. de resig. lib. 12. quaest. 14. n. 24. Cochier de primar. precibus, pag. 66. Et [sect. 58] cum inter vacationem, quae per eam inducitur, vel per mortem, aut privationem, nulla ratio discriminis constitui possit, nulla quoque dispositionis varietas, aut contrarietas inducenda est, l. illud, D. ad legem Aquil. cum vulgatis, & congestis a Farin. in fragmentis, litt. E.n. 51. cum seqq. & Velasco ubi sup. litt. L. num. 14. Maxime cum [sect. 59] modus vacandi per renuntiationem sit unus ex dignioribus, & magis veris, ut pluribus relatis docet Flam. sup. lib. 1. quaest. 4. num. 2. & 11. & lib. 9. quaest. 21. num. 1. Et ita [sect. 60]semper vidi practicari, & in Supremo Consilio co firmari collationes Commendarum factas a Proregibus, & Gubernatoribus, mediante libera, & absoluta possidentium renuntiatione. Neque obsatat [sect. 61] illud cap. 30. novarum legum, quod supra retulimus. Nam si attente inspiciatur, non solum de vacationibus per renuntiatione loquitur, sed de omnibus alijs; & omnem omino facultatem provide Comendas Proregibus, & Gubernatioribus aufert, ut illae tandem ad Coronam Regiam, a qua exierant, reverterentur, quod eo tempore interdebatur, & iustum, & opportunum iudicabatur, ex rationibus, quas tetigi supra hoc lib. cap. 1. n. 10. Sed cum hanc ob legem tumultus, & seditiones in Peruano Regno, & alibi excitari coepissent, & tadem omnibus rite, ac recte pensatis, satius visum fuisset Commedas, ut antea, inter benemeritos distribuere, lexilla statim cessare iussa fuit, & per alias posteriores maturiori deliberatione habita revocata, ut etiam dixi supra d. cap. 1. & constat expresse ex sched. dat. Malinis, 2. Octob. ann. 1545. ubi dictum caput ad litteram inseritur, & revocatur. Vnde [sect. 62] non licet ex eiusmodi lege abrogata, & antiquata in causarum decisione argumentum, vel fundamentum sumere, quavis quod ad alios effectus, eo aliquando uti liceat, ut in cap. auctoritate de cocess. praebendae, lib. 6. cap. quicunque 11. quaest. 1. iuncto cap. novit, ubi DD. de iudicijs, cum late adductis a Tobia Nonio in princip. de testam. num. 45. & seqq & Gutier. de iuram. confirm. cap. 17. num. 61. Et affirmandum est, val nullas Commendas posse a Proregibus conferri, vel has, quae vacaverint per renuntiationem, aeque ut & illas, quae per mortem, vel alio modo, cum prohibitio in omnibus aequaliter facta fuerit, necnon etiam aequaliter recocata. Pro quo facit, [sect. 63] quod sicut dispositio non dicitur generalis, licet sub generalibus verbis concipiatur, quando non potest verificari. nisi in una tantum specie, ut est tex. quem ad hoc notat Felin. ibi. in cap. ex parte el 1. de offic. deleg. Corset. sing. verb. Rescriptum, & late Ias. in l. 2. num. 4. de lib. & posth. Ita quando in dispositione refertur omne genus, & omnes species, quae possunt comprehendi sub illo genere, & super illis omnibus disponitur, tunc dispositio non dicitur, nec potest dici specialis, sed generalis: & [sect. 64] enumeratio specierum non venit ad restringendum genus, sed videtur facta gratia demonstrationis, l. si servus servum, §. inquit lex, D. ad leg. Aquil. Bart. & reliqui DD. communiter post eum. in l. doli clausula, D. de verb. oligat. Corneus, qui alia iura adducit. cons. 67. num. 10. volum. 1. Et [sect. 65] quando lex aliam inerit, aur refert, & eam absolute revocat, prout in illa continetur, talis revocatio ita specialis esse censetur, prout esset, si omnia, & singula specialiter recenseret, & revocaret, ut notanter docet Felin. in. cap. cum inter, de except. Decius cons. 341. num. 1. & 2. Socin. cons. 266. num. 5. volum. 2. & Afflict. decis. 128. num. 4. Rursus non ob stant reliquae schedulae supra citatae, & praesertim illa novissima ann. 1618. Nam [sect. 66] hae, ut exi ipsis patet, non prohibent provisionem Commendarum, quae fiunt (ut diximus) per renuntiationes factas simpliciter, & absolute sed illas dumtaxat, quae fiebant, vel fiunt causative, aut conditionaliter, hoc est eo pacto, & praetextu tacite, vel expresse, ut eaedem ipsae Commendae filijs, fratribus, amicis, vel extraneis, pretio accepto, vel non accepto, vel sibi ipsis per duas vitas de novo conferrentur, & investirentur, ut hoc colore quaesito terminus unius vitae, vel duarum, qui in his Commendis a Rege praefixus fuit, fraudaretur, semper que intra certas familias, aut personas manerent, & nunquam vacare possent, nec ad Regiam Coronam redire, ut ex eis alis benemerentes remunerari possent. Hoc enim est, quod Proregibus, & Gubernatoribus prohibetur, [sect. 67] ut eiusmodi fraudibus, & malitijs obviam eatur, l. cum hi. 8. §. si cum ijs, D. de trans. l. conveniri, §. de pact. dotal. l. in. fundo. 36. vers. Censuimus, ibi: Neque enim malitijs indulgendum est, cap. vnico, in fine, ut Ecclesiast. beneficia, &c. cum mille alijs, quae congerit Hippol. de Marsilijs sing. 177. Covarr. lib. 1. var. cap. 2. & multum in nostris terminis Flamin. Paris. de confiden. benes. quaest. 72. num. 61. & quaest. 35. num. 70. & Ovid. de Amicis de iure emphyt. quaest. 74. num. 10. Escobar de ratiocinijs, cap. 15. num. 3. & Alvarez Velascus de privileg. pauper. 1. part. quaest. 39. num. 2. & in axiom. iur. litt. F. num. 165. & seq. & litt. M. num. 18. &. 19. & in ipsis nostris Commendarum terminis D. Valeneuela cons.. 83. num. 108. & sequentibus, & Petrus Petra in tract. de potest. Prnicip. cap. 14. num. 23. ubi pluribus probat, quod factum ad excludendam legis dispositionem, dicitur factum in fraudem, & non valet. Quarum schedulsrum decisio, ita ut de[sect. 68]bet intellecta, confirmari potest ex simili feudorum, in quibus videmus, neminem, sine licentia, vel consensu directi domini, posse feudum in favorem alterius renuntiare, vel in domini aliqual praeiudicium eius naturam mutare, & de antiquo novum facere, ut in cap. 1. de prohib. feud. alien. per. Frid. & in cap. 1. § 1. de his, qui feid. dar. poss. cap. 1. de vassal. decrep. aetat. cap. 1. an agnat. vel. sil. ubi. late prosequitur Albarotus, & caeeri Scribentes, Bald. in. l. 1. quaest. 14. de rerum divis. Curtius Senior cons. 49. vers. Septimo iustificatur, Ias. cons. 136. volum. 4. Ioann. Critus in rep. l. re coniuncti, n. 185. de leg. 3. Roland. cons. 70. num. 80. lib. 1. Zasius de feud. part. 9. pag. 125. Matthae. de Affict. ad constit. Neap. pag. 101. num. 10. Haec enim facultas [sect. 69] solum copetit, & reservatur ipsi Principi, vel directo domino feudi, qui cum rerum suarum sit liber moderator, & aribiter, etiam abutendo, l. in. re mandata, C. mandar. l. sed si lege, §. consuluit, D. dopet. haered. cum simil. potest feudum, vel Commendam antiquam, tanquam novum, vel novam concedere, & eius tempus, & successiones ad libitum prorogare, argum. tex. in l. non solum, §. quod vulgo, D. de usucap, l. cum nemo, C. de acq. poss. & eorum, quae tradit Crotus ubi sup. & in. l. si is, qui pro emtore, num. 88. de usucap, Curt. Senoir d. cos. 49. num. 47. Isernia in d, cap, I an agn, vel fil, num, 7. Ioan, de Prato in l. certi condicto, §. deposui, num. 1. D si cert. pet Bald. d. quaest. 15. & in cap. 1. §, insuper. de proh. feud. alien. idem Bald. & Alex, in l. si a me, D. ad leg. Falcid. Praeposit. in praelud. feud. sup. divis. vers. Hoc autem praevupponitur, Angel. in l. qoud dicitur, D. de impes. in reb. dotal. fact. & plurimi alij relati per Guil. lib. 2. obs. 49. Ambrofinum decis. Perusina 19. part. 1. Et idem contingit[sect. 70] beneficijs, & alijs officijs, qui ad vitam possidentur; nam, qui habent, facultatem ea providendi, veluti Episcopi, vel Legati a latere, non possunt id facere mediante re signatione, vel renuntiatione facta in favorem alicuius tertijs. ut tenet gloss. in cap, ex parte el 1. verbo Dimitere, de offic. deleg. ubi Abbas, & alijs & gloss. in cap. ordinationes 2. quaest. I. in cap, dilecto de pre bend, bona gloss. in l illa institutio. D. de haered, inst, Rebuff. in praxi benef. tit. de resig. condition. num. 1. & 2. & Boer. in tract. de potest. leg. quast. 2. col. sin. Caeterum si talis renuntiatio fiat in manibus Summi Pontifics, valet quidem, & tenet, ut quotidie videmus, & aperte constat ex tex. in cap. 1. & per totum, de renuntiat. lib. 6. & in antiquis, Clem. unica de renuntiat. l. 22. tit. 2. lib. 7. ordinamenti, cum traditis a gloss. in cap. olim ex litteris. de rest. spoliat. Parisio cons. 19. volum. 1. Tiraquel. de primog. quaest. 24 & 25. Bald. in cap. 1. §. praeterea, quib. mod, feud. amitt. Afflict. ibid. num. 26. & in §. item si suerint, eiusd. tit, num. 36. Craveta cons. 122. n. 11. Covarr. in pract. cap. 1. num. 5. Guetierr. cons. 42. num, 6. & 7. Flamin. lib. 1. de resig. quaest. 3. num. 3. & D. Valencuela cons. 32. num. 48. Qui tradunt, quod [sect. 71] talis renuntiatio valet, etiam si sit coditionalis, puta Renuntio sub conditione, quod detur Petro, & si non detur, retineo in me, & quod, qui ita consentit in iure suo transferendo in alium, iura sua perdit, & aliena fortificat. Neque obstabit replicetur, [sect. 72] quod cum Proregibus, & Gubernatoribus detur plena facultas, has Commemdas de novo concedendi, non videbatur deneganda, ut sub medio, & praetextu dictarum renunmtiationum possent eas prorogare, arg. tex in. l. quod cui plus est, licet, de reg. iur. in 6. cum similibus. Maxime ubi hoc fuerit i n personis alioqui benemeritis. & quorum servitia talem, aut pleniorem remunerationem exigerent, iuxta ea, quae in simili tradit Iacob. de Belviso in cap. 1. in princ. de his qui feud. dar. poss. Vbi docet, [sect. 73] quod si feudum Eccelesiae erat solitum concedi ad tempus dumtaxat, vel in masculis tantum, poterit Praelatus id concedere in logius tempus, & in foeminas, propter remunerationem illius, cui fit corcessio, quam doctrinam ibidem sequuntur Nicol. de Neap. & Albarot. num. 17. &. Praeposit. num. 33. Ias. in. l. ex hoc iure, effect. 9. D. de iust. & iur. & in l. si non sortem, §. libertus, effect. 7. D. de cond. indeb. & in l. 1. num. 17. C. de iur. emph. & esse communem opinionem testatur Curt. Iun. in tract. de feud. 2. part. quaest. 6. princip. num. 6. & plures referens Tiraq in. d. l. si unquam, verb. Donatione, num. 28. & seqq. & Petrus Petra de potest. Princ. cap. 32. quaest. 5. num. 55. ubi quod feudum Ecclesiae potestex causa remunerationis concedi, ut transeat ad foeminas. Nam [sect. 74] illa regula, cui, quod plus est, licet, &c. non habet locum in feudis, ut per Rosenthal. cap. 1. quaest. 16. gloss. B. & Ioannem Franc. a Ponte, omnino videndum, in tract. de potest. Proreg. pag. 278. num. 5. ubi huius dicti rationem reddit, & inter varias limitationes, quas patitur, illam etiam recipit, ut non procedat in iurisdictionalibus, quae meri imperij sunt, & alijs, in quibus, quis vices alterius gerens, mandatam, & limitatam iurisdictione exerceat, cum ea tantum, sibi quis ex mero imperio assumere possit, quae lege specialiter data sunt, ut recte advertit Cuiacius in l. si quis, §. eius, qui deportatur, D. de iniust. rup. & in operibus posthum. sub. l. 1. D. de iurisd. om. iud. & sub l. 2. D. de leg. 1. cuius sententiam probat etiam Pet. Fab. in l. non debet, D. de reg. iur. Vincent. Cabotius lib. 2. disput. cap. 5. in fine. Et Ego oilm Salmanticae pluribus prosequutus sum, [sect. 75] dum rationem, & cociliationem inquirerem l. illicitas, §. qui universas, D. de offic. Praesidis, quae ius gladij, & damnationis in metallum Praesidibus tribuit, cum l. 1. §. deportatos. D. de leg. 3. & alijs, quae eisdem deportationis in certam insulam facultatem denegant. Quemadmodum neque confiscationem bonorum facere poterant, l. unica, C. ne sine iuss. Princ. certis iud. liceat confiscare. Et idem [sect. 76] in materia dispensationum late probat Surd. decis. 268. num. 20. & 21. P. Sanchez de matrim. lib. 8. disput. 1. num. 32. Caldas Pereira de nom. emph. q. 21. num. 65. & latissime in feudis loquens Rosenthal. cap. 9. quaest. 34. num. 6. Vnde [sect. 77] cum Rex noster admissionem eiusmodi renuutiationum sibi refervaverit, & Proregibus, & Gubernatoribus denegaverit, alia ratio inquirenda non est, ut in ipsis nostris terminis tradit D. Valencuela cons. 83. num. 141. & 142. Vbi etiam addit, quod in voluntarijs non fit extensio de uno casu ad alium. Prasertim cum militer ea, quam retulimus, de fraudibus, & malitijs obviandis. Et exemplum, quod adduximus, de Praelato resEccclesiae infeudante, ultra modum, vel tempus praefinitum, propter remunerationem, parum stringit, [sect. 78] cum is sit earundem, rerum veluti directus dominus, & habeat eanmdem potestatem, quam Princeps, & sic hac in parte non utatur aliena, sed propria authoritate, & iurisdictione. Quo fit, [sect. 79] ut cum nulla malitia argui potest, bene possit Prorex admittere renuntiationem in favoren tertij, veluti cum pater, qui Commendam possider in prima vita, vult. ab ea desistere, ut ad filium statim transeat, qui mortuo eo, in Comenda successurus erat, matrimonij forte contrahendi causa, vel ex alia ratione, ut habetur in quodam capite epistolae Regiae ann. 1537. quod inseritur in quadam schedula ann, 1540. & extat in. 2. tom. impress. pag. 197. Et confirmatur, & declaratur in alia episrtola ann. 1574. eod. tom. pag. 213. cuius meminit (ad filiam extendens) Antonius de Leon d. tract. de confirm. Regijs, I part. cap. 9. num. 12. Hoc enim solum continet quandam dispensationem, seu resolutionem dubitationis, quae esse poterat in eo, [sect. 80] utrum pater ante mortem suam hanc renuntiationem facere posset: ut alias habetur in l. post mortem, C. de fideicom. Et ne obstaret l. cum pater, §. a filia, D. de leg. 2. quae variare in electione ante mortem facta ei permittit, qui cum moreretur, eligere iussus fuerat. Eo quod hic, cum electio de certa persona facienda esset, nullum praeiudicium, nisi ipsius eligentis versari poterat, cum necessario persona illa succedere debeat, ut recte circa. d. §. tradunt DD. quos refert Molina lib. 2. de primog. cap. 4. num. 22. cum seqq. Mieres in eod. tract. 3. part. quaest. 18. num. 7. Padilla in l. unum ex familia, num. 10. de leg. 2. Simon de Praetis coniect. ult. vol. lib. 1. pag. 66. solut. 4. num. 1. 1 & 2. & Valascus consult. 108. part. 1. Caeterum [sect. 81] in nullo alio Commendae status mutatur, neque, fit nova eius investiturta, aut temporis progatio, sed filius tantum succedit in iure, loco, & tempore, quod habiturus esset, si pater per mortem de medio sublatus fuisset, & ex titulo illius huius possessio informatur, ut in simili habetur in l. emtore, C. de haered. vel act. vend. ubi. Bald. notab. 1. l. si donatae, §. 1. D. de donat. inter, l. si ager, in fine, ubi Bartol. D. de reivind. l. invitus, §, plerumque, D. de reg. iur. cum traditis a Tiraq. & alijs, quos refert Pertus Surd. in. tract. de aliment. privil. 51. num. 8. & 9. & cons. 22. num. 16. cum seqq. lib. 1. Tib. Decian. resp. 9. num. 38. vol. 1. latissime D. Valencuela cons. 69. ubi quod investiturae antiquae tenor attendi debet, & quod ex tituli primordio posterior formatur eventus, & Ioann. Franc. a Ponte in tract. de potest. Proreg. tit. 8. §. 1. n. 11. pag. 250. ubi inquit, quod prohibito alienationis feudi non comprehendit eam, quae fit in agnatum proxime successurum, ex reg. te. in cap. 1. §. & si libellum de alienat. feudi paterni, & in §. fed & res, per quos fiat investitura, quia ex unitate, & connexitate personarum non dicitur alienatio, sed omnio in vim refutationis resolvuntur, & non potest considerari interesse domini, neque agnatorum, cum renuntiatarius sit immediatus successor, & non plus iuris in eum trasferatur, quam habet idem alienans, ut latius per Iserniam, & Scribentes in d. §. & si libellum, & in d. §. sed & res, & in §. & si clientulus de alien. feud. Idem Ponte pag. 142. num. 20. ubi quod feudum a patre acquisituin, & filio refutatum, non dicitur in patris persona novum, sed antiqum, & paternum, post Zasium de feudis, 3. part. pag. 13. Et ita hoc in [sect. 82] casi in persona filij non debet expediri titulus nov feudi, sive novae Comendae, neque praetendere poterit, ut ab eius persona vitarium tempus denuo currere, & coputari incipiat, ut aliqui aliquando frustra tetarunt. Nam licet hoc non satis exprimatur in d. sched. anni 1537. postea tamen sufficienter declaratum fuit in illa alia ann. 1574. ibi: I en lo que toca a que los padres buelgan que en su vida comience la permission en lo hijos, por lo que toca a casamientos, o por otros fines; pues no parece que tiene inconveniente, lo podreis hazer, i permitir, haziendolo por la misma via de permission, sin dar titulo de En comienda Quae lex cum [sect. 83] sit alterius declaratoria, praeterita quoque comprehendit, & trahitur retro, etiam ad deciedas lites, quae ante eam ortae fuissent, ex tex. in auth. de filijs ante dot. instr. nat. §. 1. Bald. per tex. ibi, in l. non dubium, C. de legibus. Alex. cons. 7. num. 4. lib. 2. Felin. in cap. sin. de constit. num. 4. Burg. de Paz in l. 3. Tauri, num. 37. sive Priceps utatur verbo declarativo, sive non, ut probat Menoch. de arbitrar. casu 185. num. 26. & alij, quos refero infra cap. 25. num. 16. Et hoc expressius videtur insinuari in illis verbis: Pues no parece que tiene invonveniente. Etenim si nova Commenda esset, & de novo per duas, pluresve vitas duratura, resultaret invonveniens perpetuitatis Commendarum, & fraudandi provisionem legum de eis loquentium, quae ob hunc respectum prohibent renuntiationes in favore tertij, ut supra retulimus. Ac praeterea cum dicta epiostola dicat, quod non detur titulus novae Commendae, sed tantum quaedam permissio, sive dissimulatio renuntiationis, satis aperte ostendit, nihil innovari voluisse de forma, & statu antiquae comendae. Nam [sect. 84] nova forma investiturae mutat naturam feudi, secus vero ubi antiqua permanet, ut docuit Bald. in cap. 1. §. insuper, versiculo Quaero si vassallus, circa finem, col. 4. de prohib. feud. alien. per Fred. & in cap. 1. §. hoc quoque de consuet. rect. feud. Alex. in l. si mihi, & Titio col. 2. de verbor. oblig. Ias. cons. 24. col. 5. vol. Afflict. decis. 112. num. 5. & decif. 148. num. 8. Neque obstat, [sect. 85] quod iuxta hanc sententia si per hunc patris regressum non aperitur, & incipit feudum in persona filij, videntur fuperfluae dictae leges, & quod de dubio non serviant, contra l. quod Labeo de Carbon. edicto, cum certi iuris fitm quemlibet posse renuntiare iuri suo, ut supra diximus. Etrenim, in Commendis hoc satis dubitabile erat, ex supra relatis. Et [sect. 86] quando verba removent dubitionem, quae sinesse poterat, satis operantur, & non dicuntur superflua, l. quae dubitationis, D. de reg. iur. & ibi Decius num. 1. l. qui mutuum, & ibi gloss. D. mandati, Alex. cons. 33. num. 9. vol. 1. Craveta cons. 70. num. 24. & cum alijs Petr. Surd. cons. 127. num. 71. Simon de Praetis ubi sup. lib. 2. pag. 262. num. 34. & 35. Neque etia dicuntur verba superflua, per quae clarius apparet, quod prius erat dispositum, ex Decio in l. fin. C. de pact. Alex. in l. si quis mihi bona, §. iussum, num, 12. D. de acquire haered, Neque quando continent id quod tacite inerat, Alex. d. cons. 33. n. 9. Paris. cons. 110. num. 47. vol. 1. Ripa in cap. 1. de rescript. num. 44. Surd. sup. num. 7. Praetis num. 36. & 37. Praeterquam quod. [sect. 87] ubi verba funt clara, prout haec huius schedulae, de qua loquimur, ab eis non est recedendum, pro eo quod debeant aliquid operari, vel ne dispositio sit inutilis, Alex. cons. 82. num. 16. vol. 6. Praetis sup. num. 51. vers. Decimoquinto limitatur ex verbis claris argum. tex. in l. ille, aut ille, §. cum in verbis, D. de legat. 3. & in l. condtinus, §. cum ita, D. de verb. obligat. cum similibus. Svperst, [sect. 88] ut de Commendis in Curia vacantibus pro coronide huius capitis aliquid adnotemus. Et sane licet [sect. 89] in beneficijs Ecclesiasticis certa, & constans regula sit, quod ad solam Pontificis provisionem expectant, & ligatur manus ordinariorum collatorum, cap. praesenti, de praeb. in 6. Clem. 1. ut lite penet. cu alijs, quae late adducit Palac. Rub. in pecul. tract. de benef. vacant. in Curia, Flamin. Paris. d. tract. de resig. benef. lib. 10. q. 6. n. 57. Hieronym. Goncalez ad reg. 8. Cancell. gloss. 13. per totam, Nicol. Garcia de benef. 5. par. cap. 1. §. 1. & novissime alios referens D. Valencuela cons. 123. num. 77. & 106. vol. 2. In nostris tamen Commendis hoc non reperitur cautum, & statutum, & ita Proreges, & Gubernatores, qui commendandi facultatem habent, Comendas in Curia, & ubilibet vacantes, conferre possunt, ubi vacatio ad eorum notitiam pervenerit, nisi forte peculiaris aliqua provisio Regis nostri intervenerit, ut saepe fieri solet, & in capitibus sequentibus prosequemur. Nam cum hoc illis denegatum non sit, eiusmodi Commendae aliarum naturam sequuntur, l. praecipimus, in fine, cum vulgat. C. de appellat. Et ita multoties a Supremo Consilio Proregibus providendae, & conferendae remitti solent. Neque [sect. 90] obstat exemplum beneficiorum in Pontificis Curia vacantium. Nam ibi hoc ius introductu fuit per regulam Cancellariae specialiter de eo prolatam, quae cum ius singulare contineat, hoc est a iure communi devians, non [sect. 91] est ad exemplum, & consequentiam trahendum, ubi idem expressum non fuerit, l. ius singulare 16. D. de legib. ubi DD. praesertim Anton. Faber in rationalib. cap. quae exorbitant, de reg. iur. lib. 6. ubi late Pet. Pech. glos. verb. Processus, in cap. 1. de rescript. in 6. cum copiose adductis a Tiraquel. de retract. lign. in praefat. num. 62. Molina de primog. lib. 3. cap. 4. num. 23. & D. Valencuela cons. 18. nu. 57. & seqq. ubi hinc deducit, omnem recessum a iure communi esse odiosum, & stricti iuris. Et in terminis ipsarum regularum Cancellariae, [sect. 92] quod non faciant, vel inducant constirutionem generalem, nec ligent existetes extra Curiam, docet expresse Ancharran. cons. 292. incip. Efficaciam, Felin. in cap. 2. de rescript. num. 46. & ad eum se remittens Rebuff. in praefat. ad reg. Cancel. verb. Cancellariae. # 7 CAPVT VII. Qualiter se Proreges, & Gubernatores in Commendarum collatione habere debeant, & an peccent, & ad restitutionem teneantur, si indignos elegerint, vel etiam dignos, omissis dignioribus? SVMMARIVM CAPITIS Septimi. -  1 COmmendae Indorum debent inter benemeritos distribui, & hoc pluribus schedulis enixe caveri; & ipsorum Proregum instructionibus, quarum verba expenduntur. -  2 Reges etsi possint ad libitum Commendas concedere, alijs tamen Gubernatoribus id non licebit. -  3 Executor testamentarius debet eligere pauperes, quos testator desig navit, & aliter faciens recusari potest. -  4 Debitor in concursu creditorum, quibus omnibus solvendo non sit, debet servare antiquitatem, & praelationem, sub peccato, & onere restitutionis. -  5 Matienzi, & Zapatae gravia verba referuntur contra Gubernatores, qui Commendas immeritis tribuunt. -  6 Commendae, & alia praemia Indiarum, an benemeritis debeantur ex iustitia commutativa, vel distributiva? -  7 Commendas tribuens immeritis, peccat, & tenetur ad restitutionem. -  8 Electio digni, omisso digniori, in provisione Commendarum, an inducat peccatum, cum onere restituendi? -  9 Iustitiae distributivae violatio, an inducat obligationem restituendi? -  10 Conscientia Proregum, & Gubernatorum in distribuendis Commendis inter benemeritos, pluribus schedulis oneratur. -  11 Clausulae: Super quo conscientiam tuam oneramus, quis sit effectus? -  12 Appellari potest ad Regias Cancellarias Indiarum de iniusta Proregum, & aliorum Gubernatorum Comendarum provisione. -  13 Edicta figenda sunt ad provisionem Commendarum, ut benemeriti de iure suo docere possit, & quis terminus in illis assignari debeat? -  14 Proreges Peruani provident Comendas absque edictorum fixione. -  15 Informationes benemeritorum, qualiter faciendae, & ad Regium Consilium mittendae sint? -  16 Confirmationis Commendarum petendae necessitas, quando, & quare introducta? -  17 Proreges, & Gubernatores multum debent suum arbitrium informare ante provisione Commendarum. -  18 Geminatio, & repetitio alicuius praecepti denotat, & importat maiorem, & praecisiorem eius observantiam. -  19 Forma mandati, legis, & statuti, ubi est expressa, & aperta, ad unguem servari debet, & quod solet attendi magis quam ratio. -  20 L. cum hi, §. si Praetor, de transact. & aliae similes expenduntur, & illustrantur. -  21 Iudex non debet arbitrari in determinatis a iure. -  22 Commendae, quae benemeritis non conferuntur, pluribus schedulis irritari iubentur. -  23 Lex ubi procedit annullando actum contra eius ordinationem, formam inducit. -  24 Proreges, & Gubernatores pauci faciunt tale scrutinium, quale per schedulas Regias requiritur ad iustam provisionem Commedarum. -  25 Leges per non usum abrogari solent. -  26 Factum quod sit, num debet inspici, sed quod fieri debet. -  27 Leges, ut per non usum abrogentur, necessaria est Principis scientia, & tolerantia. -  28 Reges nostri quotidie renovant schedulas, quae benemeritos remunerari, & anteferrri praecipiunt. -  29 Proregum, & Gubernatorum provisiones, cessante fraudis suspicione, approbari solent, & quare? -  30 Iudicis factum in dubio habet pro se praesumtionem iuris, & iustitae. -  31 Iudicum, & Gubernatorum facta, & decreta facile non convellere, Reip. interest, & quare? -  32 Commendarum in provisione, omnium oppositorum merita exacte trutinari, difficile est. -  33 Eligendorum merita non semper valde acriter trutinari possunt, nec debent, ex Molina, & Soto. -  34 Difficultas examinis oppositorum ad Comendas, qualiter superari possit? -  35 Romani Imperatores quomodo notitiam plenam gestorum in suo Imperio assequerentur? -  36 Curiosi, qui apud Romanos dicerentur? & eorum officium, & utilitas. -  37 Officium memorialis, sive a memoria, quod esset apud Romanos, & Rebuffi querimonia, quod hodie non usitetur. -  38 Assuerus Rex Persarum habebat librum omnium benemeritorum suae Monarchiae, quamvis illa latissima fuit, & eo mediante, habut memoriam Mardochaei. -  39 Ferdin. I. Rex Neapol. qualem librum babuerit virorum digniorum? -  40 Principem solicitum nihil latere potest, ex Cassiodoro. -  41 Diligentia possibilis omittenda non est, sub eo colore, quod ea, quae omnino ad aliquem actum necessaria sit, consequi non possit. Et locus Horatij. -  42 Ignoratiam affectare videtur, qui nullam diligentiam adhibet ad scientiam consequendam. -  43 Ignorantia crassa, & affectata non excusat. -  44 Lex generaliter, §. quod ergo, D. de fideicom. libert. expenditur. -  45 Prorex, vel Gubernator, qui per se sufficientem henemeritorum notitiam habere non potest, debet alios bonos, & scientes viros consulere. -  46 Ignorantia facti ei nocet, cui negligentia obijci potest. L. regula, §. sed facti, D. de iur. & fact. ignor. & l. si aviam, C. de ingen. manumis. & aliae similes expenduntur, ibidem. -  47 Peritiores consulere tenetur, qui per se plenam alicuius rei notitiam assequi non valet. -  48 Assertio alicuius personae probae, & fidedignae solet sufficere, ut quis dicatur bene informatus. -  49 Viro bono an quis credere possit, etiam in praeiudiciu tertij, & quid in criminalibus, & an si deponat sine partis citatione? -  50 Proregibus, & Gubernatoribus inexpertis iniungendum esse, ut peritiores consulant, graviter tradit Matienz. cuius verba referunt. Et alia ex instructionibus ipsorum Proregum. -  51 Benemeritorum gradus, seu classes, Regijs schedulis constituuntur, &, quoad fieri possit, servandae sunt, & quae illae sint? -  52 Benemeritorum qualitates, quomodo in eorum concursu Gubernator expedere debeat? -  53 Praemia publica ita distribui debent, ne alij affluant, alij paupertate ingemiscant, ex Cassiodoro, & alijs. -  54 Pauperum res praestare divitibus, magnum scelus est, ex D. Ambrosio. -  55 Incolae Indiarum, vulgo Pobladores antiguos, magnifaciendi sunt, & quare? -  56 Servitia antiqua ita remuneranda sunt, ut praesentia non negligantur, quibus ante parta tuentur. -  57 Praemiorum exempla nutriunt virtutes, ex Cassiod. -  58 Nobile plenius remunerandi sunt, quam plebei, & etiam in eleemosynis praeferrri debent. -  59 Necessitati urgentiori aliquando subveniendum est, etiam si alij magis benemeriti reperiantur, & de filijs Conquisitorum. -  60 Liberalitas Principum in nobiles familias semper gratiosa fuit. -  62 Senectutis benemeriti ratio haberi debet, ne alias frustra praemium speret. -  63 Libertatis collatio in mortis tempus reservata, semper pene inutilis visa fuit. -  64 Viduis bonestis, & virginibus, quae periculum patiuntur, mature succurrendum est. -  65 Cap. consideranda, & cap. pasce 86. distinction. expenduntur. -  66 Rigor strictus legum saepe ex aequitate, & rerum circumstantijs temperatur. -  67 AEquitatis definitio, & quatenus, & quado ea legum praescripta temperare possimus. -  68 Gubernator cavere debet, ne praetextu aequitatis decipiatur, vel affectibus suis indulgeat. -  69 Prudentia in omnibus utendum, & eius distinctio, & diffinitio, ac partes. -  70 Cap. 1. de officio custodis notatus, & exornatur. -  71 Recti, & aequi sub specie saepe decipimur. L. si servum 91. §. sequitur, D. de verbor. expenditur, & illustratur, ibidem. -  72 Mala saepe specie habent honesti, ex Se neca. -  73 Prudentia est sal omnium virtutum. -  74 AEquitas cerebrina fugienda, & eius dana. -  75 Modus ita exceditur in eo, quod est maius, quam in eo quod est minus. -  76 Commendarum in distributione Proreges, & Gubernatores debent esse fideles dispensatores, tam in modo, quam in tempore. -  77 Dispensator fidelis, quis dicatur a Christo Domino apud Lucam, & Matthaeum? -  78 Dilatio cul pabilis in solvendo debito, & in remunerandis benemeritis, peccatum inducit. -  79 Iudex neligens in litium determinatione graviter peccat. -  80 Gubernator celerier benemeritos remanerando eos magis obstringit. -  81 Gratia, quae trada est, ingrata redditur, & celeritas beneficij illud auget, ex Senec. Cassiod. & alijs. -  82 Vendi videtur, quod precibus & dilatione, aut diligentia emitur. -  83 Beneficij perfecti, quas regulas constituant Seneca, & alij. -  84 Liberalitati ratio inesse debet, ex Plin. Iun. -  85 Commodum debet esse cum modo, ex Cassiod. -  86 Gubernator, si ut debet, in conferendis Comendis procedat, non timeat querelas eorum, qui sine sote remanserint. -  87 Animus laesus vociferatione pascitur, ex Cassiod. -  88 Regium est male audire, etiam cum benefeceris. -  89 Augustus Caesar quid responderit querenti, sibi datum non fuisse, quod petierat. -  90 Commenda ubi alicui datur propter merita, ea praecedere debent, & non de futruo sper ari. -  91 Qualitas, quae ad aliquem actum requiritur, antecedenter intervenire, & probari debet. L. continuus 136. §. cum quis, in fine, de verb. oblig. expenditur, ibid. -  92 Qualitas adiuncta verbo, secundum tempus, & dispositionem illius regulari, & attendi debet. -  93 Lex rescripta, in fine, D. de mun. & honor. expenditur, & illustratur. -  94 Donatio permissa ob merita, intelligitur de praeteritis. -  95 Res omnis quae pro forma alicuius actus requiritur, ei contemporanea esse debet. -  96 Merita sufficientia si qui acquisierit post Commendam sibi factam, an illi auferri possti tanquam indigno? -  97 L. 15. tit. 10. lib. 5. recop. expenditur, & illustratur. -  98 Commedae etiam pro servitijs futuris dari possunt, secundum Matienzum, quod declaratur. -  99 Donatio ob servitia futura dicitur etiam remuneratoria. -  100 Commenda nulliter data, vel iuris ordine praetermisso, confirmari potest, si causa subsequatur, per quam, etiam non data, de novo dari deberet. L. fin. §. fin. D. quod metus causa expenditur, & illustratur, ibid. -  101 Iudex appellationis potest confimare sententiam nulliter prolatam, si constet de iustitia causae in substantialibus, & idem est in executivis. -  102 Executivo in processu quando possit Iudex sententiare in via ordinaria? -  103 Commenda an dari possit per Gubernatores ei, qui defectum meritorum pecunia supplet, Regijs arcis inferenda? & casus, qui super hoc de facto contigit. -  104 Turpi ex causa datum non solet danti restitui, sed fisco applicatur. -  105 Iudicis iussus, & interventus excusat a praesumtione doli, & turpitudinis. -  106 Conditio ob causam, vel causa data, causa non sequuta, quando locum habeat? VAcantes porro [sect. 1] Commendas Indorum, non ad libitum voluntatis suae Proreges, vel Gubernatores conferre debent, sed mandatorum, quae secum portant praecepta servates, eas inter benemeritos destribuere, quorum remuneratio Reges nostros pijssimos ad earundem creationem, & conservationem adegit, ut late dixi supra hoc lib. cap. 1. ex num. 45. & cap. 2. ex num. 53. Et hac propter innumeris prope schedulis, instructionibus, atque ordinationibus Regijs, quae referuntur in 2. tom. impress. ex pag. 183. & ab Antonio de Herrera in sua generali Indiarum historia, Ioseph. Acosta de proc. Ind. salu. lib. 3. cap. 11. Fr. Ioann. Zapata in tract. de iust. distrib. 1. part. cap. 4. num. 18. Ant. de Leon in tract. de confirmat. Regijs, 1. part. sol. 4. 51 62. 74. 94. & alibi passim, enixe cavetur, & ingeminatur haec meritorum attetio, & consideratio, non solum quando a Proregibus, & Gubernatoribus Comendae conferendae sunt, verum & ubi ab ipso Rege, & Supremo eius Indiarum Consilio. Et forma constituitur, quae in exquirendis, cognoscendis, & expendendis meritis habenda est. Et in ipsorum Proregum mandatis, vel instructionibus cap. 17. quod extat 1. to. sched. pag. 312. serio eis, & signater iniungitur, ut potestate commendandi sibi concessa, ita iuste, & circunspecte utantur, ut semper benemeritos praeferant, ut eorum hac in parte querimoniae in posterum cessent, & alia damna, quae ex hoc provenire possent, his verbis: Os mando, i afectuo samente encargo, que procedais contoda sustificacion en la provision de las dichas Encomiendas, teniendo especial cuidado de preferir a los que huviere de mayores meritos i servicios: i de estos a los descendientes de los primeros Descubridores, i vezinos mas antiguos, que mejor, i con mas fidelidad ayan servido en las ocasiones passadas, &c. Vnde dimnant, [sect. 2] quod licet in ipsis Regibus hanc necessitatem benemeritos his Comendis remunerandi, non usquequaque praecisam esse concederemus, ex rationibus, quas tradit Anton. de Leon ubi sup. 1. par. cap. 15. num. 24. & 28. & a Nobis alio loco dicendis. Proreges tamen, & Gubernatores, ita fortiter stringit, ut ab ea nullo modo, salva iuris, & conscientiae ratione, discedere queant, ut in simili videmus [sect. 3] in executore testamentario, vel alio, cui testator bona sua inter certos, & designatos pauperes, vel alia opera pia distribuenda reliquit, debet enim praecise eos eligere, quos testator nominavit, cap. tua nos, de testam. Clem. 1. eod. ubi DD. & Crassus lib. 2. recept. sentent. §. executores, q. 10. in princ. qui hoc adeo verum esse dicunt, ut si excederet, recusari posset, vel ab officio removeri, taquam suspectus, ut per gloss. communiter approbatam, in l. apertissime, verb. Executore, C. de iudicijs, Specul. tit. de instr. edit. §. nunc vero, num. 52. Iafredum decis. 341. & Ioann. a Canibus in tract. de execut. part. ult. num. 28. Et idem contingti [sect. 4] in debitore plurium creditorum, quibus solvendo non est. Nam ubi per sententiam declaratum est, quibus, & quo ordine, & gradu solvere debeat, si secus fecerit, ut iterum solvat, condemnabitur, & ad restitutionem tenebitur, ut constat ex tex. iuncta gloss. verbo Satisfaciant, in l. fin. §. & si praefatam, vers. Sed & si, C. de iur. delib. ubi Bart. Bald. Salicet. Ias. & late Fab. Turretus cons. 47. num. 17. & seqq. lib. 1. & ex tex. & ibi Bart. in l. si quis, D. quae in fraud. credit. & in l. 7. ubi Gregor. tit. 15. part. 5. late Flores de Mena lib. 1. variar. cap. 6. per tot. maxime §. 2. a num. 1. Et ita [sect. 5] in nostris terminis inquit Matienzus in l. 5. glos. 2. tom. 10. lib. 5. recop. se graviter mirari, & dolere, quod cum tot legibus optime sancitum sit, Indorum Commendas, aliaque Indiarum commoda, & officia, antiquioribus, & benemeritis, eorumque filijs, tribuenda esse, nihil minus servetur, distributionesque contra leges a Proregibus, & Moderatoribus fiant in male meritos, ipsorumque Proregum, & Moderatorum asseclas. Vnde querimoniae plures, bella civilia, seditiones, & scandala orta sunt. Matienzi sententiam, eo no relato, sequutus videtur Fr. Ioan. Zapata in tract. de iustitia distrib. 1. par. cap. 4. num. 18. & 2. par. cap. 5. num. 13. & 25. ubi late agit de hac praecisa obligatione remunerandi Conquisitores, & eorum filios, & 3. par. cap. ult. ex nu. 3. Vbi fundare intendit, [sect. 6] hanc remunerationem, & obligationem non solum ad iustitiam distributivam, verum ad commutativam pertinere. Et licet postea num. 16. proprius ad distributivam spectare resolvat, eo quod secudum cuiusque merita, & dignitatem debent elargiri, adhuc tamen cum Soto, Ledesma, Navarro, Azorio, & Rebello concludit, non solum [sect. 7] Gubernatorem, qui haec praemia, relictis dignis, immeretibus tribuit, verum & eos, qui quavis ex causa hoc illis consulunt, vel pretio, precibus, aut favoribus impetrant, mortaliter peccare, & ad restitutionem teneri. Et in quaestionem vocat, [sect. 8] an idem resolvendum sit, ubi licet dignus eligatur, alij tamen, qui digniores erant, relinquuntur, vel solum eo in casu mortaliter peccet. De quo articulo optime etiam in eisdem terminis nostrarum Commendarum agit Anton. de Leon ubi sup. cap. 11. cum seqq. disputans, an Commendae bona Reipublicae censenda sint? Et videri poterunt, quae in simili cum eodem Soto, Aragon, Baldeo, & alijs, quos plene refert, de electione digni omisso digniori in Episcopatibus, beneficijs, & alijs, tradit Nicol. Garcia de benefic. 7. par. cap. 16. num. 5. & seqq. maxime ex nu. 26. Vbi [sect. 9] quod violatio iustitiae distributivae inducit obligationem restituendi, Rebellus ubi sup. pag. 22. Bobadilla in Politica lib. 1. cap. 3. num. 76. Lessius de iustit. & iure lib. 2. cap. 32. Schitinus integro tract. de iustit. distribut. Dom. D. Roderic. Acuna Archiep. Bracharesis in notis ad cap. si forte, distinct. 36. pag. 575. num. 4. & 6. ubi quod mortifere peccat, qui omissis dignioribus, dignos eligit, non tamen tenetur ad restitutionem, nisi in certis casibus, quos ibi declarat, & Nos latius in lib. 3. cap. 15. n. 66. ubi de rebus Ecclesiasticis agemus. Accedit his [sect. 10] plurium schedularum decisio, & praesertim illius anni 1588. directae ad Proregem Peruanum D. Comitem del Villar Pag. 238. & alterius novioris 12. Decembris, anni 1619. datae apud D. Laurentium, cuius memini supra cap. 5. num. 64. quae non contentae dictam distribuendi Commendas inter benemeritos obligatione graviter expressisse, & quod de iustitia magis dignis debeantur, Proregum, & Gubernatorum, qui secus fecerint, super hoc conscientiam onerant. [sect. 11] Quae clausula ostendit, eis, ut viris optimis, talem commissionem datam esse, & non debere iura transgredi, ut per Alexand. cons. 118. num. 2. vol. 5. Socin. reg. 33. Anania cons. 34. num. 16. & late Bolognin. in addition. ad eundem. Et monitionem, & excitationem quandam, ut attentius procedant, & Deum, ac legum, sive schedularum praecepta prae oculis habeant, ut per Abbat. in cap. ult. §. 1. de offic. deleg. num. 7. Angel. in authent. ad haec, C. de iudic. Paulum de Castro in l. a iudice, eodem tit. num. 8. Navarrum cons. 6. de offic. deleg. Flores de Mena q. 4. a n. 67. & plures alij, quos refert Nicol. Garcia de benefic. 6. par. cap. 2. num. 100. Thom. Sanch. de matrim. lib. 8. disp. 27. num. 43. & Illustriss. Dom. D. Roderic. Acuna Archiepisc. Brachar. in notis ad tex. in cap. habuisse, dist. 33. pag. 258. & in cap. quis autem, distinct. 54. num. 3. Et per alias schedulas [sect. 12] permittitur ijs, qui se laesos, aut gravatos senserint per Proreges, aut alios Gubernatores in Commendarum distributione, ab ea appellare, & causam in Regijs Cancellarijs, vel in Regio Indiaru Senatu iudicialiter prosequi, quod satis ostedit, illis, ratione suorum meritorum, has remunerationes debitas esse, & in eis ius saltem ad rem habere videri, argum. text. in princip. Instit. de action. cum similib. Alijs quoque datis Matr. 15. Maij, anni 1594. 2. tom. pag. 236. & 237. & 28. April. anni 1602. & 28. Martij, anni 1618. quas refert Antonius de Leon dict. cap. 11. num. 15. 16. & sequentib. [sect. 13] serio cavetur, & iubetur, ut cum Commenda vacaverit, Proreges, vel Gubernatores edicta cum termino copetenti, aut triginta dierum, in locis publicis figant, & oppositorum libellos patienter admittant, & diligenter expendant, qui se ea dignos esse praetenderint, ut sic meritis cunctorum collatis, eum eligant, qui iustioribus titulis, & maioribus meritis comendetur. Quam edictorum formam omnes ubique Gubernatores iam hodie (licet reluctantes) observant. Quamvis in termino pro regionum distantia, & arbitrio suo, variare soleant, & possint, ex his, quae in simili de edictis ad beneficia tradit, pluribus alijs relatis, Nicol. Garcia de benefic. 9. par. cap. 2. ex n. 36. & August. Barbosa in collect. ad Concil. Trident. pag. 477. num. 59. usque ad pag. 479. Solusque [sect. 14] Peruanus Prorex eam non admisit, suae dignitatis excellentiam, & alias rationes praetexens, quae eum ab hoc onere excusare debuissent, quae quide admissae videntur, cum nihil ei amplius super hoc scriptum, & mandatum fuerit. Et per alias schedulas [sect. 15] antiquas recopilatas d. 2. tom. pag. 176. & seqq. & 1. tom. pag. 223. & seqq. quae hodie renovatae reperiuntur per quandam novissimam datam Matriti, 5. Iulij, an. 1527. Cuius etiam meminit Leo ubi sup. num. 30. fol. 64. Ijdemmet Proreges, & Gubernatores iubentur singulis annis ad Regem, ac Regium Consilium relationem mittere de omnibus Commendis, quas vacare contigerit, & de meritis, & servitijs eorum, quibus illas contulerint, ut sic de huius actus iustificatione manifestius liquere possit. Et hoc praeter [sect. 16] onus, quod eadem de causa ipsis Comendatis iniungitur, petendae Regiae confirmationis, per sched. datam Vallisoleti, anno 1608. & similes, de quibus suo loco dicemus, & late agit Anton. de Leon ubi supra cap. 17. num. 4. & seqq. Quae omnia liquido ostendunt, [sect. 17] quam sit verum, quod de praecisa obligatione Proregum, vel Gubernatorum dicti praecepti implendi, & benemeritos cognoscendi, quaerendi, & praeferendi, supra retulimus, simulque etiam attededi, quis, non solum dignus, sed dignior existat, & minus, aut magis in se, vel in suis progenitoribus remuneratus, ut sic omnibus, aequa lace trutinatis, & examinatis, arbitrium suum rectius, & certius informare possint, & iniuncto sibi hac in parte oneri satisfacere. Etenim ex [sect. 18] adeo enixa, & diversis temporibus repetita, varijsque cautionibus procurata, huiuspraecepti commendatione, maior vis, & declaratio voluntatis Regiae colligitur; arg. l. Ballista, D. ad Trebell. l. cum pater, §. filijs mater, D. de legat. 2. & eorum, quae late tradit Paul. Castrens. con. 89. n. 21. lib. 3. Mexia ad leg. Tolet. fundam. 1. part. 4. num. 13. & 18. Craveta cons. 54. num. 7. & cons. 151. num. 31. lib. 1. & Matienzus, qui refert triginta sex effectus geminationis in l. 11. gloss. 3. num. 3. tit. 8. lib. 5. recop. D. Francis. de Alfaro de offic. Fiscal. gloss. 14. num. 4. & 15. & gloss. 15. per tot. & gloss. 28. num. 1. Pichard. in disp. de mora, a n. 81. Cevallos quaest. 888. a num. 72. & n. 133. Marescot. qui aliqua notabilia, & fortia cumulat, lib. 2. variar. cap. 85. a num. 2. Castillo lib. 1. controvers. cap. 47. num. 31. & quando geminatio inducat nullitatem, Decian. resp. 19. a num. 50. & resp. 39. a num. 39. lib. 2. & innumeri pene alijs aoud novissimum Alvarez de Velasco in axioamt. iur. lit. G. num. 1. Et ita certum, & apertum [sect. 19] madatu Principis redditur, ut ad unguem servari debeat, nec ab eius forma recedere liceat, l. diligenter, D. mand. cum alijs, quae congessi supri cap. praecedenti, num. 18. l. si quis pro eo, D. eod. ibi: Igitur commodissime ea forma in mandatis servanda est, ut quoties certum mandatum sit, recedi a forma non debet: quod idem procedit in forma legis, vel statuti, quae etiam in dubio intelligitur esse substantialis, ita, ut eius omissio actum vitier; praesertim cum lex ex tali forma praetendit aliquem certum finem, seu effectum, qui si ea omittatur, nonpotest consequi, ut in optimis exemplis, & nostro casui valde similibus probat [sect. 20] tex. in l. cum hi, §. si Praetor, D. de transact. cuius haec sunt verba: Si Praetor aditus citra causae cognitionem transigi permiserit, transactio nullius erit mo meti: Praetori enim ea res quaerenda commissa est, non negligenda, nec donanda. Sed, & si non de omnibus inquisierit, transactionem esse irritam, l. fin. C. de praedijs Decurion. cap. dilect. vers. Nisi forte, de praebend. cum alijs iuribus plene congestis a Iasone in l. ius publicum, D. de pact. & in l. 2. §. prius, n. 12. D. de vulgar. Decio cons. 612. num. 2. & 3. Tiraq. in l. si unquam, verb. Revertatur, num. 67. & seqq. C. de revocand. donat. Decian. resp. 46. volum. 2. n. 25. Craveta cons. 1000. num. 136. 167. & 179. volum. 6. Anton. Gama decis. 45. num. 3. part. 1. Duenas reg. 186. & 298. Gratian. reg. 112. D. Valencuela cons. 73. num. 45. & cons. 187. num. 77. part. 2. ubi quod forma attenditur magis quam ratio, & Nos supra cap. 6. n. 18. Simon Barbosa in axiomat. iur. litt. A. axiom. 12. num. 26. & Velascus ead. litt. num. 119. Quibus similis est alia iurisregula, quae [sect. 21] habet, quod in determinatis non debet Iudex arbitrari, de qua in l. omnium, D. de procurat. ubi DD. & additio marginalis ad glossam l. si quis reum, D. de custod. reorum, princip. Inst. de offic. Iud. cum multis alijs quae adducit Nevizan. in silva nupt. lib. 5. num. 74. Corras. lib. 4. miscel. cap. 12. num. 6. & Menoch. de arbitr. lib. 1. q. 14. per totum, ubi idem procedere docet, non solum in determinatis a lege, verum & a consuetudine, & allegat Tiraq. de poenis temp. in praef. num. 4. & illud Plauti in Amphytr. act. 4. dum inquit: Hoc quidem profecto certum est, non arbitrarium. Et in casu nostro dubitationem non recipit, cum [sect. 22] fere omnes schedulae, quae de eo agunt, & praesertim illa Matriti 15. Maij, ann. 1594. direct a ad Peruan. Prorege D. Marchionem de Canete, 2. to. pag. 237. & illa de anno 1619 ad D. Principem Squilacensem, non solum dicta inquistionem, & distributione, eo modo, quo diximus, fieri inbeant, sed decretum, & clausulam irritantem contineant, earum, quae secus collatae fuerint, Commendarum, prout saepesaepius in facti contingentia, nullae, & irritae declaratae sunt, ut insinuat sched. anni 1563. tom. 2. pag. 242. & alia anni 1593. tom. 1. pag. 226. Etenim omnes DD. concludunt, quod [sect. 23] quando lex annullat actum contra eius ordinationem factum, videtur illam pro forma substantiali requirere, ut in exemplo matrimonij in Concil. Trident. sess. 24. de reformat. cap. 1. & in casu l. si vnus, C. de testam. d. cap. dilecto, cap. inter caeteras, cap. dudum, de praebend. cum alijs, quae late adducit, & exornat Menoch. de arbitrar. lib. 1. q. 30. num. 5. Ioan. Garcia de nobilit. glos. 21. num. 80. col. 2. Segur. & eius Additionator in l. unum ex familia, §. sed si sundum, num. 9. de legat. 2. & extat de hac re peculiaris tractatus Alberti Bruni, quem refert Silva nuptial. lib. 1. num. 3. & 4. Marta de clausul. 1. par. claus. 19. & novissime plura congessit D. Franc. Merlin. controvers. forens. cap. 21. Neque obstabit, si ex adverso [sect. 24] obijciatur, paucos, vel nullos Proreges, aut Gubernatores, ita exactum scrutinium, sive exame fecisse, quale in dictis schedulis praecipitur, atque ita eas per non usum abrogatas videri, [sect. 25] ex regula l. de quibus, in fin. D. de legib. iunctis alijs, quae tradit Menoch. ubi supr. q. 71. & lib. 2. casu 83. & 84. Soto de iustit. & iure q. 7. art. 2. Pater Suar. de legib. lib. 7. cap. 18. & Pat. Salas eod. tract. disputat. 13. sect. 2. pag. 293. & seqq. Non enim [sect. 26] inspicere debemus, quod fecerint, sed quod facere debuerunt, l. ius pluribus 11. D. de legib. l. sed licet 12. D. de officio Praesidis. Et ut praefati Auctores observant, praesertim Salas ubi supr. num. 16. [sect. 27] Vt dictarum legum praecepta, & formulae abrogatae videri possent, necessaria esset Principis scientia, & tolerantia, & quod saepe transgressionem dissimulasset, cum eam punire, & coercere potuisset; quod in casu nostro non militat. cum [sect. 28] potius Reges nostrei quotidie eiusmodi iussionum implementum caveant, & requirat, & multis reprehesionibus, ac poenis trasgressores syndicatus tempore, & alijs modis puniant, & coerceant, nullasque (ut diximus) & irritas esse declarent Comendas, quae alijs, quam benemeritis conceduntur, prout de iuris rigore fieri debere defendit Cerdan. Tallada d. cap. 10. pag. 123. Licet non inficier [sect. 29] multoties etiam Proregum, & aliorum Gubernatorum provisionibus, & collationibus conniveri, sive quia eoru dignitas, & auctoritas omnem doli, & fraudis suspicionem excludit, & praesumi facit, [sect. 30] quod rite, ac recte processerint, & suum arbitrium per legitimos tramites informaverint, l. 1. D. de offic. Praef. Praet. l. 2. C. de offic. civil. iud. l. Herennius, §. fin. ubi glos. D. de eviction. glos. in l. minoribus 6. C. de his quib. ut indign. l. miles, §. qui iudicati, ubi Paul. Castrens. D. de re iudic. cap. semper, de sentent. & re iudic. Thom. Grammat. decis. 24. num. 6. Afflict. decis. 13. num. 28. Alciat. reg. 3. prumt. 9. n. 5. Pet. Pechius in cap. quod quis, n. 10. de reg. iur. in 6. & late Menoch. lib. 2. praesumt. 67. & 85. per totam, idem Menoch. cons. 110. num. 6. lib. 2. & D. Valencuela cons. 60. ex n. 55. & cons. 102. num. 26. & cons. 161. num. 17. vol. 2. Sive quia ob [sect. 31] vitandas lites, & ipsorum Proregum auctoritatem magis stabiliendam, publicae utilitati convenire iudicatur, eorum facta, & decreta facile non convellere, & revocare, vt in simili dicit Maetian. I.C. in l. servo invito 65. §. cum Praetor, D. ad Trebel. & tex. in cap. si soli, de coces. praeb. lib. 6. l. nemo 13. C. de summa Trinit. ibi: Nam & iniuriam facit iudicio Reverendissimae Synodi, si quis semel iudicata, ac recte dispo sita revolvere, & publice disputare contenderit; iuctis alijs, quae tradit Cephal. cons. 241. nu. 23. tom. 4. & D. Valencuela cons. 95. num. 3. Rursus etiam non obstabit, si replicetur, [sect. 32] impossibile, vel saltem difficillimum esse (quod impossibili aequiparatur, l. 4. §. non est statu liber, D. de statu liber.) in cuiuslibet Comendae (etiam tenuissimae) provisione, hanc oppositorum, & meritorum trutinationem fieri, praesertim in Peruano, & Mexicano Regno, ubi numerus Conquisitorum, incolarum, Pacificatorum, & aliorum, qui se benemeritos putant, & hedum eorum, adeo longe, ac late propagatus invenitur, & per tot leucarum millia diffunditur, prout & agnoscit, has, & alias difficultates huius concursus expendens, Ant. de Leon d. tract. de confirmat. Reg. 1. par. cap. 13. & seqq. & in simili Molina de primogen. lib. 2. cap. 5. nu. 74. ubi inquit, [sect. 33] non semper requiri, nec fieri posse valde acrem meritoru trutinationem. Non enim cogit nos Deus ta anxie personas explorare, sed secundum prudentiam pro rei qualitate, & conditione, prout optime explicat Soto, omnino videndus, de iustit. & iure, lib. 3. q6. art. 2. col. 11. ad fin. Nam adhuc [sect. 34] haec difficultas, mediate Gubernatoris cura, & diligentia, vel in totum, vel in magna parte superabilis erit, si libros, & notitias Regni confici curet, ut praecipitur in schedulis supra relatis, maxime in illa data Pardi 26. Septemb. anni 1575. directa ad Peruanum Proregem D. Franc. a Toleto 2. tomo, pag. 236. & confectos assidue legat, volvat, & revolvat, [sect. 35] ut olim Romani Impp. in non minus vasto, & dilatato Imperio facere solebant, ut constat ex notitia utriusque Imperij, ad quam Guid. Pancirol. doctos Commentarios scripsit. Necnon etiam si curiosorum opera utatur, de quibus Rub. C. de. curiosis, & stationarijs, lib. 12. quorum [sect. 36] munus erat Imperatorum iussu in provincijs assistere, & sedulo, ac secreto monere, quid, quive in eis animadversione, praemio, vel supplicio dignum, dignive esvent, ut ibidem sentiunt Accurs. Alciat. & alij, & Auctores de verb. iur. verb. Curiosi, Turneb. lib. 2. advers. cap. 15. Raevard. lib. 4. var. cap. 11. & tetigi Ego sup. lib. 1. cap. 26. num. 7. qui curiosi ad hoc libros, & matricolas speciales scribebant, ut insiunuat Tertul. in lib. de fuga in persecut. in illis verb. In matricibus beneficiariorum, & curiosorum, ubi Pamelius, & noster Cerda plura adnotarunt: Quibus addo Rebuffum ad leg. Gallicas, tit. de mercat. gloss. 14. pag. mihi 450. [sect. 37] qui connumeratis officijs, quae hodie in Gallia venduntur, inquit, unum vacare, quod reliquis praestantius, & necessarius est, nempe, quod antiqui Memoriale, sive a Memoria vocabatur. Hi enim (inquit) conscribehant eos, qui vel scientia, bello aut alibi pulchre, ac cum laude se gessissent, eosque Imperatori commemorabant, ut ex hoc praemijs dignis afficerentur. Sed hodie ij, qui praeclara gesserunt facinora, contemnuntur, & quidem stolidi multoties evehuntur. Excitetur cum effectu hoc officium, & omnia se bane habebunt. Et similem [sect. 38] librum habuisse videtur Assuerus Persarum Rex, ut insinuatur in lib. Esther, cap. 6. quamvis eius Monarchia omnes alias illus temporis excederet, Scriptura testate, quod omnes maris insulas fecit tributarias, & quod dominabatur ab India, usque AEthiopiam centum viginti septe provinciarum Ducibus, ac Principibus. Eoque libro mediante, venit in cognitionem, & memoriam Mardochaei, & quod eum liberasset a proditione Bagathan, & Thares, & sic statim eum multis praemijs, & honoribus afficiendum curavit, valde dolens, id multo ante non fecissve. Et Matth. de Afflict. in constit. Neapol. lib. 2. rub. 5. fol. 17. num. 3. tradit [sect. 39] quod Rex Ferdinand. I. Neapolitaus habebat libellum nominum, & cognominum virorum bonae opinionis, secundum diversitatem officiorum, & sic ipse magis dignos eligebat, praevia secreta inquisitione, quem refert Viscontus in conclus. iur. verb. Rex, & alia novissime adducens D. Ioann. del Castillo tom. 7. controvers. cap. 41. de regalibus, num. 19. Ex quibus apparet, difficultatem, quae in hac benemeritorum examination, & comparatione obijcitur, aliqua, & labore interveniente, superabilem esse. Nam testante Cassiod. lib. 5. var. epist. 2. [sect. 40] nihil latere porest Principem solicitum. Et dato, quod hoc non sufficiat, ut prorsus omnem, quam desiderat, lucem, & congitionem Protex, & Gubernator assequi possit, [sect. 41] non tamen diligentiam, quam adhibere potuerit, omittere debet, sub eo timore, aut colore, quod impossibile ducat, ad strictiorem, sive evidentiorem notitiam pervenire: quandoquidem ut Horatius inquit lib. 1. epist. 1. Non possis oculo quantum contendere Lynceus, Non tamen idcirco contemnas lippus inungi: Nec quia desperes invicti membra Glyconis, Nodosa corpus nolis prohibere chiragra: Est quodam prodire tenus, si non datur ultra. Et videbitur [sect. 42] quidem ex composito ignorantiam eorum affectare, quae dictae schedulae adeo enixe requirunt, si nihil operae impenderet, nullumve studium adhiberet, quo saltem id cupere, & in votis habere manisestaret. Ignorantiam [sect. 43] autem supinam, crassam, vel affectatam, non excufare, docet tex. in l. neque supina, cum sequentib. D. de iur. & fact. ignor. l. si. liberi, C. de bon. lib. l. qui contra, C. de incest. nupt. Gratus cons. 25. volum. 2. Tiraquel. de. retract. lignag. §. 35. Sfortia Oddus in tract. de restitur. part. 1. quaest. 8. artic. 10. & Ferret. ad consuet. Burdigal. tit. de retract. artic. 7. sol. 71. quia paria sunt aliquid scire, vel scire debere, l. quod te mihi, in fine, D. si cert. pet. ubi gloss. & DD. Tiraquel. ubi supra, §. 12. gloss. 1. num. 9. & Petrus Pechius in cap. scienti 27. num. 9. de reg. iur. in6. & late Ioann. Baptist. Costa in tract. de facti scientia, & igorantia, inspect. 81. per totam. Et est videdus Vlpian. I.C. [sect. 44] in l. generaliter, §. quid ergo, D. de fideicommiss. libertat. ubi de haerede, vell legatario agens, qui rogatus est plures servos manumittere, & ad quorumdam pretium sussiciat id, quod relictum est, ad ompretium sufficiat, ita subiungit: Et fortassis quis recte dixerit, ordinem scripturae sequendum, quod si ordo non pateat, aut sortiri eos oportebit, ne aliquam ambitionis, vel gratiae suspicionem Praetor subeat: aut meritis cuiusque allegatis, arbitrary eos oportet. Et casu [sect. 45] quo talis Prorex, vel Gubernator per se capax non esset huius iudicij, as scrutinij faciendi, ob id forte, quod nuper officij habenas suscepisset, & in provinciam adventasset, vel ex alijs similibus causis. Adhuc tamen deberet personas in eadem provincia antiquas, expertas, & fidedeignas inquirere, quarum relatione, & consilio hac in parte iuvari posset. Nam ut eleganter inquit Paulus I.C. in l. regula, §. sed facti, D. de iur. & fact. ignor. Facti [sect. 46] ignorantia ei proculdubio nocet, cui negligentia obijci potest: quid enim si omnes in civitate sciant, quod ille solus ignorat? Et recte Labeo definit scientiam, neque curio sissimi, neque negligentissimi hominis accipendam; verum eius, qui eam rem diligenter inquirendo notam habere possit. Cui convenit l. si aviam 3. C. de ingen. manum. ibi: Si cum peritioribus tractatum babuisses, facile cognosceres. Ex quibus colligunt DD. [sect. 47] quod qui per se aliquam rem plene consequi non potest, tenetur inquirere peritiores, & si id non faciar, ei imputatur; si autem faciat, in utroque foro excusatur. Et in idem tendit l. 2. §. ultim. D. quos ord. in bon. poss. serv. l. 5. C. de ijs, qui accus. gloss. celebris in l. si duo, verb. Scire potuit, ubi Castrens. num. 3. D. de acquir. haered. cum multis alijs, quae tradit Horozcus in l. Teptimo mense, num. 10. D. stat. hom. Tiraquel. de poenis temper. caus. 21. Schrader. cos. 2. part. 1. Mornatius in notis ad l. illud, D. de pet. haered. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 6. num. 7. Menoch. de praesumt. lib. 2. praesumt. latiusin tractat. de hraesumt. lib. 2. praesumt. 71. Pax ab Scala. in integ. tract. decons. sapient. Sylvester verb. Dubium, num. 4. & verb. Ignorantia, num. 5. Toled. in summ. lib. 5. cap. 26 in fine, Saa verb. Dubium, num. 3. Suar. de censur. disput. 4. sect. 8. num. 18. & Ego in 1. tom. de Indiar. iure, lib. 3. cap. Quinimo [sect. 48] talis forte posset persona, cui Prorex, vel Gubernator hoc examen, de quo tractamus, committeret, ut eius sola assertio ad officium implendum, & omnem scrupulum deponendum sufficeret, quia etiam dicimur aliquid scire, quando sumus informati, & certificati ab aliquo viro notabili, & fidedigno, cap. de capitulis, ubi notat Dominic. 10. distinct. & prosequitur Iaso in l. 1. in fine, D. de eo per quem fact., erit, late Tiraquel. de poen. temp. cap. 51. Silva nuptial, lib. 4. num. 55. Emanuel Roder. in summ, verb. Descomunion, cap. 79. num. 11. ad finem, & Pat. Sanchez de matrim. lib. 3. disput. 37. ubi disputant, an [sect. 49] in foro conscientiae possir quis bono viro credere, etiam in praeiudicium tertij? Maxime cum etiam in testimonijs iudicialibus, in quibus strictius proceditur, videamus aliquando personae valde dignae eriam soli credi, ut per Marsil. sing. 114. Grammat. cons. 13. col. 13. Mascard. de prob. q. 11. n. 20. vol. 1. Neviz. in silva nupt. lib. 5. quomodo iudicandum in dubio, n. 123. decis. Camerae Imp. 26. n. 105. lib. l. Et quod amplius est, et6ia si deponat sine partis citation, ut per Menoch. de aritr. lib. 1. quaest. 17. num. 12. & cons. 217. num. 36. vol. 3. Morla in empor. tit. 11. in Rub. n. 29. Azeved. in l. 10. tit. 17. lib. 4. recop. n. 13. & Farin. qui plures allegat, in tractat. de testibus, quaest. 72. num. 47. Est autem adeo certum Proregem, vel Gubernatorem peritiorum consilium hoc in casu petere, & sequi debere, [sect. 50] ut dicat Matienzus in l. 5. gloss. 1. tit. 10. lib. 5. recop. quod hoc eis in mandatis, & loco praecepti iniungi deberet: Nam si rudes (inquit) & inexperti mittuntur, cum neque seipsos, nec eos, quos moderantur, satis cognoscant, nec adhuc eruditi sint, quomodo recte unquam Magistratum gerere poterunt? quomodo leges executioni tradent, si earum ignari consilium prudentum exquirere non adstringuntur? quomodo leges exequentur, si omnia libidini eorum, & propriae voluntati committuntur, nullo consilij exquirendi fraeno cohibitae? Et concludit: Quod utinam haec ad aures Principis perveniant. Prout sane pervenisse videntur: Nam plurimis schedulis, & ordinationnibus, haec necessitas petendi consilij, illis iniungitur, & praecipue in peculiari instructione, quae illis traditur cap. 35. quod habetur in 1. tom. sched. impress. pag. 316. & seq. ibi: I porque los Oidores tienen conocimiento de las personas de la tierra, i lo que cada uno ha servido, i merece, sera bien que lo comuniqueis con ellos; i oidos, hareis lo que a vos mejor pareciere. Cum autem schedulae, quarum in huius apitis initio memimus, & praecipue provisio anni 1528. & caput epistolae anni 1552. & aliae reperiuntur d. 2. tom. pag. 187. & 214. benemeritorum [sect. 51] qui his Commendis donandi sunt, gradus quosdam, seu classes constituant, & primo loco eos vocent, qui harum provinciarum Conquisitores dicuntur, eorumue filios, & descendentes. Deinde antiquos illos eqrundem provinciarum Accolas, sive Populatores, ac demum eos, quos Pacificatores vocamus, hoc est, qui in sedandis intestinis bellis, & seditionibus ftrenuam olim operam navarunt, vel hodie etiam, ubi opus est, adversus hostes externos terra, marique navant, aut alioqui egregijs alijs, ac praeciaris facinoribus de hac Republica Indiana bene metetur. Vel, qui schedulas, ac iussiones Regias impetratunt, quibus de dictis Commendis vacatibus, aut vacaturis provideri iubentur. Oportebit quidem Proreges, ac Gubernatores, quoad fiery possir, his vestigijs insistere; ita tamen, [sect. 52] ut inter eosdem oppositores, aut competitors, modo antiquitatem, modo personarum, & meritcrum qualitatem respiciant, & quas quisque, vel eius parentes ex eisdem servitijs remunerationes acceperit. Neque [sect. 53] uni personae, aut etiam uni familiae tantum dare, aut deferre, ut alij sine competenti praemio, ac sustentatione remaneant. Nam teste Cassiod. lib. 1. variar. episto1. 7. Iniquum est, ut de una substantia, quibus competit aequa successio, alij abundanter affluent, alij paupertatis incommodes ingemiscant. Qua etiam de causa Commendarum cumulationem, sive pluralitatem in una, eademque persona prohibitam esse, supr. cap. 5. num. 82. retulimus, Aristophanis locum adducentes, qui mire Cassiodori verbis adrider. Neque est dissimile illud D. Isidor. lib. 3. de fum. bone, cap. 14. [sect. 54] Magnam scelus est, rem pauperum praestare divitibus, & de sumtibus inopum acquirere favores potentum, qrenti terrae aquam tollere, & flumina, quae non indigent, irrigare, & illud Taciti, Quoduni datur, multis adimitur, cum alijs, quae erudite congerit Navarrete discursu Politico 24. per totum. Et hac proopter eaedem ipsae schedulae, [sect. 55] ita Conquisitores praeferunt, ut Populatores non obliviscantur, qui semper magni habiti funt, cum eorum, & suorum descendentium opera provinciae incolantur, repleantur, conserventure, & nobilitentur, ut in l. sin. C. de bon. dam. auth. de nupt. §. 1. l. 1. tit. 14. part. 2. ibi: Amuchiguar latierra, cum alijs, quae cumulat Cassan. in. catal. glor. mund. 5. part. consider. 15. 19. & 37. Azeved. in Rub. tit. 2. lib. 6. recopil. num. 197. D. Perez de Lara de Capellan. lib. 1. cap. 21. a num. 1. & num. 37. & Aplhons. Carranea in disput. de partu, pag. 183. Ac rursus, [sect. 56] ita servitia antiqua commendant, ut noviora non negligent, quorum remuneratio utilissima est, ut parta conservari possint, ex traditis a Deciano respons. 108. a num. 26. l. 2. iuncta l. huius, D. qui potiores, ibi: Huius enim pecunia salvam fecit totius pignoris causam, & ut homines quotidie ad benemerendum accendant. Nutriunt [sect. 57] enim(ut inquit Cassiodor. lib. 2. epist. 16.) praemiorum exempla virtutes. Nec quisquam est, qui non ad morum summa mtatur ascendere, quando remuneratum non relinquitur, quod conscientia teste laudatur. Neque item[sect. 58] partier honorandi, & remunerandi sunt plebei, ac nobiles, cum personarum qualitas, & dignitas eos distinguat, dato quod alias in antiquitate, meritis, & servitijs pares existerent, ut Theologi docent, du opinatur, quod vel in eleemosynis volutarijs, debemus prius, plemûs, ac liberalius nobilibus, fquam plebeis subvenire, ut resolvunt D. Thom. & alij, in2. 2. quaest. 32. artic. 9. & ex nostris Bart. in l. 1. quaeft. 2. Bald. q. 5. C. de sacros. Eccles. Barbacia cons. 58. col. pen. lib. 1. quos refert, & sequitur Tiraq. de nobilit. cap. 20. num. 154. Poterit quoque Gubernator [sect. 59] aliquatenus ftrictam, & rigorasam dictarum regularum, sive schedularum ponderationem omittere, quando alicuius oppositoris, alioqui benemeriti, status, urgensque necessitas dilationem non pateretur, vel inutilis gratia redderetur, si praedicti gradus praecise observandi essent, ut accidesret in filijs nobilium, & benemeritorum, qui quondam divitijs affluxerunt: & quoniam Commendae, parentum morte, finitae funt, vilitatis, ac mendicitatis periculum patiuntur, quorum nomine gravem querimonia proponit Zapata des iuft diftrib. 3. part. cap. fin. cuius verba alibi referemus. Est [sect. 60] quippe, & fuit semper Principum in nobiles familias depauperatas laudabilis, & gratiofa liberalitas, ut late oftendit Adam Contzent lib. 3. politicorum, cap. 9. n. 11. & repeto infra cap. 10. num. 78. Aut [sect. 62] ubi senectus maturari praemium exigert, ne alias, si de die in diem, fub inani expectatione proteletur, in mortis tempus conferri videatur, ut in [sect. 63] illis olim servis contingebat, qui cum morerentur, libertate donabatur, de quibus loquitur l. 1. C. de deditia libert. toll. §. libertinorum, Inft. de libertinis, l. 4. §. non est statu libert. D. de statu lib. l. libertas 17. & l. fin. D. de manum. teftam. cum alijs, quae circa earum interpretationem observant Cuiacius lib. 3. obser. cap. 34. Cofta lib. 2. select. cap. 5. num. 2. & Bernar. Vvalther. lib. 2. miscel. cap. 18. Debet similiter [sect. 64] viduis honestis, miserabilibusque succurrere, maxime quando pluribus filijs, & obligationibus oneratae, a maritis benemerentibus relinquuntur. Et puellarum virginum, praefertim orphanarum, matrimonia, eiusmodi largitionibus competenti modo, & tempore factis, ita disponere, ut periculis, quae earum sexus, atque aetas pati posset, celeriter obvietur. Cum constet quantum in his damni ex mora incurratur. Et hoc [sect. 65] est quod praeclare (ut solet reliqua admonuit D. Ambros. lib. 1. offic. relatus in cap. consideranda, & in cap. pasce 36. diftinct. Perfecta liberalitas fide, causa, loco, tempore commendatur. Consideranda est etiam in largiendo aetas, atque debilitas, nonnunquam etiam verecundia, quae ingenuos prodit natales. ut senibus plus largiaris, qui sibi labore iam non queunt victum quaerere. similiter, & debilitas corporis, & haec iuvanda promtius. Tum si quis ex divitijs cecidit in egestatem, & maxime si non vitio suo, sed aut latrocinijs, aut proscriptione, aat calumnijs, quae babuit, amisit, pasce fame morientem, quisquis enim pascendo hominem servare poteras. si non pavisti, occidisti. Et sane non solum in hac distributione, de qua gimus, plurimum de Gubernatoris arbitrio dependet, [sect. 66] verum & in alijs iuris articulis semper legum rigorem, & strictam observantiam aequitatis intuitu temperari, ac moderari videmus, quae ex supra dictis, aut similibus circunstantijs inducitur, ut eleganter docuit Paulus I.C. in l. in omnibus 90. D. de reg. iur. ubi. Petr. Faber plura alia ad huius regulae illustrationem congessit, & docte concludit: [sect. 67] AEquum ius esse, quod iustum est, quod aquitas, & ratio naturalis dictat, & in singulis casibus, locis, temporibus, aliter atque aliter, prout se gerit, humanitas obtinet. Itaque hoc ius, neque definitum, neque certum, neque scriptum esse potest, l. 2 de constit. Princip. l. neque leges, D. de legibus. Et idem respiciens Donat. in Terent. Adelph. act. 1. scena 1. Ius est (inquit) quod omnia recta, & inflexibilia exigit, aequitas est, quae de iure multum remittit. Et Speusip. de Platon. definition. AEquitas est iustorum, conducentiumque remissio, moderatio in commercijs. ordo naturalis animae quoasd honesta, & turpia. Et Aristot. magnor. moral. cap. 1. AEquus est, quidescripta legibus iura diminuit & moderatur. Nam quae legislator ad unguem definire non potest, sed in universum loquitur. Hic in eisdem intercedens delegit, quae legislator particulariter quidem definire volebat, verum ei facere non licuit. In dictis porro circunftantijs expendendis, & considerandis, [sect. 68] prudentia quoque, & peculiaris attentio Gubernatoris rursus requirenda est, omnibus affectibus, & respectibus denudata. Haec enim, Macrobio teste, [sect. 69] est virtus dirigens ad rationis normam universa, que cogitat, quaeque agit, ac nihil praeter rectum, ac laudabile facit; cui convenit illud Iuven. satyr. 10. in fine: Nullum Numen abest, si sit prudentia. Et alia, quae refert Parlad. different. 133. num. 19. Matienz. in dialog. Relator. 3. part. cap. 58. Menoch. de arbitr. casu 426. & cons. 1194. num. 18. volum. 10. Segura Davalos in direct. iud 1. part. cap. 8. num. 2. Lessius de iust. & iur. lib. 1. cap. 1. & 2. ubi latissime & elegantifsime de partibus, & effectibus prudentiae agit, & qualiter medium virtutigbus praescribat. Eamque recte desinit; Vt sit virtus intellectus, qua in quovis negotio occurrente novimus, quid honestum sit, quid turpe. Et est etiam videndus Balthas. Chavasius de perfecta prudentia, per totum, praecipue lib. 1. cap. 1. Et textus optimus, & semper mente tenendus [sect. 70] in cap. 1 de officio custodis, ubi custos Ecclesiae admonetur, ut vel in ipsis eius lampadibus, & laternis accendendis, seu extinguendis pervigil existat, ne aut supra modum lucendo oleum depereat, aut minus lucendo obscurior sit Ecclesia, sed omnia cum discretione agantur, quae noscitur omnium virtutum esse mater, ubi glos. ad idem allegat tex. in cap. praesentium 1. q. 5. Alioqui si haec prudentia deficiat, [sect. 71] sub pietatis, aequitatis, aut comiserationis praetextu, multoties decipiemur, & a legum praescripto, specie recti, absque iusta causa aberrabimus, ut Horat. monuit saty. 1. & in arte Poetica, & Iuven. saty. 4. Fallit saepe vitium specie virtutis, & umbra. Et eleganter I. C. in l. si servum 91. §. sequitur, de verb. oblig. & Seneca epist. 120. dum ait: Mala [sect. 72] saepe speciem habent honesti, & virtutibus vitia sunt confinia, & perditis quoque ac turpibus recti similitudo est, &c. De quo tradunt multa Corras. lib. 2. miscell. cap. 18. Alciat. lib. 2. parerg. cap. 11. Ang. Matthaec. de via, & ratione iuris, lib. 1. cap. 11. & novissme Callist. Remirez in tract. de lege Regia, §. 7. num. 37. & seqq. Vbi [sect. 73] quod prudentia est sal omnium virtutum, sine qua vitia velamine virtutis conteguntur, Octavian, decis. Pedem. 79. num. 4. & 6. decis. Cam. Imper. 36. num. 72. Costa de retro tract. cap. 6. a num. 6. Matiezo in dialogo Relat. 3. part. cap. 64. a num. 1. Gratian. reg. 411. Morla in empor. iur. tit. 1. quaest. 11. Fachineus lib. 1. cap. 3. Messia in pragm. taxae panis conclus. 1. a num. 39. Parlad. lib. 1. quotid. cap. 7. n. 22. & Ioann. Garc. de expens. cap. 18. ubi [sect. 74] hac de causa docent valde circunspecte procedendum esse in his aequitatis non scriptae contra legem scriptam introductionibus, & considerationibus, quia multoties solet esse informis, cerebrina, & imaginaria. Et ubi agitur de iura alterius auferendo, non est curandum de epicheia, aut meritis personarum, sed etiam parva quaeque, & minima attendenda sunt, ut tradit Baeza de inope debit. cap. 16. num. 165. Pinel. in Rub. C. de rescind. 5. part. num. 8. & 24. Sanchez de matrim. lib. 3. disput. 36. num. 8. Azeved. in l. 1. tit. 8. num. 67. lib. 5. recop. & Gutierr. lib. 3. pract. q. 62. in fine. Et huc respicit gloss. elegans in d. cap. 1. de offic. custod. dicens, [sect. 75] quod ita exceditur modus in eo, quod est amplius, sicut in eo, quod est minus, cap. qui in aliquo 51. distinct. cap. disciplina 45. distinct. l. respiciendum, D. de poenis, & Pontanus de obed. cap. 6. ubi inquit, quod in administrandis domini rebus no debet fides vacare prudentia, ac difficile esse, fidelem inveniri ministrum, qui idem prudens non sit, atque industrius. Et denique, ut me ab hoc articulo expediam, Gubernator [sect. 76] facultatem habens has Commendas distribuendi, fidelitatem, rationem, ac mensuram in hoc observare debet, & quanto citius poterit, eas eis largiri, quos tali remuneratione dignos iudicaverit. Has enim qualitates sive conditiones in simili dispensatore Christus Dominus noster requirit, Lucae 10. ubi: [sect. 77] Quisputas est fidelis dispensator, & prudens, quem constituit Dominus super familiam suam, ut det illis in tempore tritici mesuram. Et Matth. 24. Quisputas est fidelis servus, & prudens, quem constituit Dominus super familiam, ut det illis cibum in tempore. D. Paul. 1. Corinth. 4. Hic iam quaeritur inter dispensatores, ut fidelis quis inveniatur, &c. Quibus verbis datur intelligi, talem dispensatorem in his bonis, sive praemijs distribuendis, se non ut absolutum dominum, sed tanquam servum, vel OEconomu Domini habere debere, a quo praepositus est, ut fideliter, prudenter que ea dispertiat, iuxta uniuscuiusque meriat, & servitia: & in tempore, hoc est, temporis quoque, & opportunitatis ratione habita, ne nimia procrastinatione, inutilis reddatur distributio. Cuius dilatio [sect. 78] culpabilis, aeque ac denegatio, vel mala collocatio peccatum inducit, cum obligatione restituendi, ut bene ostendi Seneca lib. 6. de benefic. cap. 43. & ultim. ibi: Ideo non est trepidandum, quam cito reponamus, nec properandum intempestive, quia aeque delinquit, qui ad referendam gratiam suo tempore cessat, quam qui alieno properat: quem locum bene ita legit contra Pinciani incautam emendationem Petrus Faber lib. 1. semestrium, cap. 23. in fine, pag. 158. & in nostris terminis observat Anton. de Leon dict. tractat. de confirmat. Regijs, 1. part. cap. 4. num. 40. fol. 28. Et in eo, qui malitiose differt debiti liquidi solutionem, docet tex. in cap. saepe, de rest. spol. Solo de iust. & iure, lib. 4. quaest. 7. artic. 4. Caietan. in summa, verb. Restitutio, cap. 6. Navarr. in man. cap. 17. num. 62. & Covarr. in reg. peccatum, parte 1. num. 1. col. 3. Et in [sect. 79] iudice, qui per negligentiam, aut aliam culpabilem causam litis deternationem protrahit, tex. in auth. ut iud. sine quoquo suffrag. §. volumus, Bart. in l. fin. ad fin. D. de varijs, & extraord. cogn. glos. verbo Negligentiam, in cap. quoniam, de probat. Paris de Put. de synd. verb. Negligentia. cap. 2. num. 8. & Aviles in cap. 1. Praet. verbo Fiel, num. 28. Preterqua quod, ut hoc deficeret, vel [sect. 80] ex eo Gubernator celeritatem in eismodi legationibus affectare deberet, ut hilaritatem dandi manifestaret, & ipsos recipientes sibi magis gratos, & devinctos redderet. Nam ut inquit Cassiodorus lib. 12. epist. 16. [sect. 81] Omne datum celeritatis causa transit ad benficium, & quod debito redditur, tali gratia munus putatur. Debitum siquidem, quod non potest evitari, prona debet mente semper offerri, ut fiat beneficium, quod sine compulsione constat illatum; quod idem graviter, & philosophice docet, & prosequitur Seneca, omnino videndus, lib. 1. de benef. cap. 1. Clem. Alex. lib. 2. Praedag. cap. 2. in fine, iuncta interpret. Gentiani Herveti ibid. pag. 199. ubi [sect. 82] quod vendi videtur, quod studio, diligentia, & precibus emitur, & Auson. epigram. 81. & 82. sic inquiens: Gratia, quae tarda est, ingrata est gratia, naq; Dum fieri properat gratia grata magis. Si bene quid facias, facias cito, nam cito datu Gratum erit, ingratum gratia tarda facit. Et alia congerens Valascus in tract. de partition. cap. 16. num. 18. in fine. Et est omnino videndus Senec. lib. 2. de benef. cap. 16. ubi [sect. 83] regulas horum, & similium beneficiorum praestandorum constituens, ita concludit: Quid, cui, quando, ubi, sine quibus facti ratio non constabit, & cap. 15. ibi: Non est beneficium, cui deest pars optima, datum esse iudicio. Quo etiam respicit tex. in l. 3. tit. 10. lib. 5. recop. Plin. in Panegyr. ad Trajan. ibi: Augeo Principis munus, cum ostendo [sect. 84] liberalitati eius inesse rationem. Ambitio enim, & iactantia, & effusio potius, quam liberalitas censenda est, cui ratio non constat, Cassiodor. lib. 9. epist. 19. ibi: [sect. 85] Comodum enim debet esse cum modo. Nam si mensuram aequalitatis excesserit, vim sui nominis non habebit: & congerit alia Adam Contzen, omnino videndus, lib. 3. Politic. cap. 9. per totum, ubi n. 8. quod celeritas est vita beneficij, & Navarrete in discurs. Polit. pag. 157. & 158. ubi beneficia sina mensuratione, & consideratione collata, stultitiae, aut prodigalitatis nomine donat. Quae omnia si attente (ut oportet) inspiciat, & perpendat Gubernator, conscientiam quide exonerabit, & Regis intentionem implebit, quae (ut saepe diximus) in introductione, & conservatione harum Commendarum ad benemeritorum remunerationem dirigitur. Neque sentire, [sect. 86] aut timere debebit querelas eorum, qui sine sorte remanserint. Nam ut ait Cassiod. lib. 2. epist. 27. Laesus [sect. 87] animus vociferatione pascitur, & hoc semper contingit in huiusmodi distributionibus, iuxta illud Senecae lib. 2. de benef. cap. 27. Hoc mihi praestitit. sed illi plus, sed illis maturius. Vbi vero prudenter est actum, obtrectationes vulgi contemnendae sunt, ut pluribus ostendit Scipio Ammiratus in discurs. Politicis, pag. 81. Quoniam [sect. 88] Regium est male audire, etiam cum bene feceris, ut ex Antisthene refert Laertius, Forcat. & alij, quos novissime congerit D. Valenc. cons. 164. n. 3. & est optimum exemplum, [sect. 89] quod de Augusto Caesare refert Tranquillus in eius vita, apud quem cum quidam quereretur, quod officum saepius a se postulatum, nec obtentum, alij ultro concesserat, qui nec memoriam accepti beneficij retineret, Caesar blade respondit, Tu eras dignas, qui peteres, ille qui acciperet. Meritorvm porro consideratio, & aestimatio [sect. 90] eo tempore facienda, & ineunda est, quo Commenda confertur, non autem servitia, quae fieri sperantur, praesenti mercede remuneranda, in praeiudicium aliorum, qui iam benemeriti reperiuntur. Quod ideo notare volui, quia saepe vidi aliquos Gubernatores in hunc errorem, vel malitia, vel ignoratia prolapsos, putantes legum praecepto fieri satis, si futurorum servitiorum conditionem, & contemplationem in Commendae titulo, & collatione subijciant, quorum gesta in Supremo Indiaru Senatu ex praedicta ratione rescindi solent, ut de facto accidisse memini in causa cuiusdam D. Bernardini de Meneses, cui pene puero quidam Peruanus Prorex pinguem Commenda sub praefata forma cotulerat. Nam obligationes [sect. 91] sive concessiones, quae aliquam qualitatem, vel conditionem requirunt, non ante peti, darive possunt, quam antecedenter probatam fuerit, talem qualitatem, vel conditionem impletam fuisse, l. hoc iure 10. D. de verb. oblig. l. si vero, §. qui pro rei qualitate, D. qui satisd. cogantur, l. 1. §. doceri, D. vi bonor. rap. optimus tes. in l. continuus 136. §. cum quis, in fin, D. de verb. obligat. ibi: Non enim secundum futuri temporis ius, sed secundum praesentis, aestimari debet stipulatio. Et hoc est, quod vulgariter dicimus, [sect. 92] ei cui verba legis non conveniunt, neque eius dispositione convenire, §. toties, D. de damno infect. l. quod constitutum, D. de milit. testam. & qualitatem adiunctam verbo, secundum tempus verbi regulari debere. Hoc est habilitate, & capacitatem alicuius, tempore collationis, vel delatae successionis, de qua tractatur, intervenire, vel attendi debere, nec sufficere si ex postfacto superveniat, l. in delictis, §. si extraneus, D. de noxal. action. l. Titius, D. de testam. milit. l. 2. §. in filijs, D. de Decurio. l. interdicit, D. de cod. & demost. l. intervenit. D. de leg. praest. l. si quis cum haberet, D. de suis, & legitim. haered. l. ex facto, §. si quis autem, ubi Alex. D. ad Trebllian. Decius cos. 40. Paul. de Castro cos. 345. lib. 3. Ias. qui plura multum in nostris terminis congerit in l. 1. §. veteres, num. 32. D. de acq. poss. & in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, Imola, & Romanus in l. Attilius Regulus, D. de donat. Molin. de primogen. lib. 1. cap. 13. num. 35. & 37. & lib. 3. cap. 2. num. 16. Thesaur. quaest. fotens. quaest. 34. num. 23. par. 1. Gutierrez cons. 1. num. 13. & 14. Roland. d. cos. 100. num. 27. volum. 2. Barzius decis. Bononiens. 12. num. 2. Vincent. de Anna allegat. 1. num. 4. & alij, quos refert Raudens. cons. 30. lib. 2. Fusarius de substitut. quaest. 318. num. 195. & q. 388. D. Ioann. del Castillo lib. 3. controvers. cap. 15. ex num. 3. & lib. 5. cap. 90. & seqq. fere per totum, & sequitur D. Valecuela, loquens in materia Commendarum, de quibus agimus, cons. 83. num. 3. & 4. Quibus addo, in ipsis terminis qualitatis servitiorum & meritorum, [sect. 93] tex. optimum in l. rescripta, in fine, D. de muner. & honor. per quam notat Bartol. in l. 1. C. de verb. signific. quod [sect. 94] quoties permissum est alicui donare ob benemerita, & servitia, intelligitur de meritis, & servitijs praeteritis, & non de futuris. Et idem docere videntur Imola, & Roman. in l. Attilius, de donat. Ias. in l. hoc iure, D. de iust. & iure, & Paul. de Castro cons. 315. num. 4. lib. 1. & generaliter, loquens de omni re, quae pro forma alterius requiritur, [sect. 95] quod debeat esse contemporanea actui, nec possit stare in suspenso, Alexand. per tex. ibi in l. 1. §. fuit quaesitum, ad Trebel. l. si quis mihi bona, §. iussum, D. de acq. haered. Card. in Clem. causam, de elect. Ripa in l. 1. §. qui praesens, num. 10. D. de verb. oblig. & novissime D. Praeses Valencuela cons. 103. ex num. 3. & cons. 123. num. 58. & cons. 187. num. 70. & seqq. 2. part. Bene tamen verum est, [sect. 96] quod si antequam huic immerito, tanquam indigno, Commenda adimatur, aliqua notabilia servitia fecuisse probetur, poterit titulus, & collatio, alias inefficax, sustineri, argumento eius, quod in simili tradit [sect. 97] tex. in l. 16. tit. 10. lib. 5. recop. ibi: Salvo, si los que las recibieron, sirvieron despues a Nos, de manera, que en todo, o en parte las mereciessen: quem textum inquit Matiezus, ibidem, gloss. 2. num. 3. applicari posse ad Indorum Commedas, [sect. 98] que pro servitijs etia futuris conferuntur, quod est contra ea, quae modo resolvimus, nisi ita temperetur, ut servitium prestandum, in conventionem deducatur tempore collationis Commendae, & ei aequivalens sit, quemadmodum ob eandem ratione donatio [sect. 99] ob servitia futura, dicitur etiam remuneratoria, ex Bart. & Cuman. in d. l. Attilius, Ias. Aret. & alijs, quos refert Tiraq. in l. si unquam, verb. Donatione, num. 93. Et quidem, etiam semota covetione, si servitiu subsecutu tale sit, quod Comenda dignum videatur, [sect. 100] non erit iniustum illam conservare cum etiam si antecedeter data non fuisset, dari, tunc, iustitia mediante, deberet, arg. tex. in l. fin. §. fin. D. quod metus causa, ibi: Tamen, quae solutioni debitaturm ab eo quantitatum profecerunt, revocare inutilie est: per quem docet Bald. ibidem, [sect. 101] iudicem appellationis, sive nullitatis, posse confirmare tenutam, etiam nulliter datam, aut iuris ordine praetermisso, si constet sibi, quod de novo dari deberet. Quam sententiam tenuit etiam Bart. in l. si expressim, n. 1. D. de appellat. & in l. si ut proponis, n. 1. C. quomodo, & quando iudex, Alex. in l. si finita, in princ. D. de damn. infect. & cons. 81. n. 3. vol. 7. & cons. 67. & 181. vol. 6. Et ad materiam iurisdictionis, executionis, & similes alias extendunt plurimi DD. quos refert Ias. in l. a Divo Pio, §. in venditione, n. 12. D. de re iud. Cavalcanus decis. 35. n. 5. Covarr. lib. 2. var. cap. 11. n. 3. Bernard. Diaz, & eius Additionat. reg. 168. Vantius de nullit. 2. part. tit. fin. ex n. 126. Pinel. in l. 1. C. de bon. mat. 2. par. num. 64. Menoch. de recuper. rem. 8. n. 28. & Perez de Lara de annivers. lib. 1. cap. 10. n. 72. ubi testatur, [sect. 102] posse iudicem convertere processum executivum in ordinarium, & condemnare via ordinaria, si plene instructus sit, quamvis executiva locum non habuerit, & ita se factum vidisse in Cancellaria Vallisoletana. Et de simili praxi Supremorum Indicum testatur Didacus Perez in l. 4. tit. 8. lib. 3. ordin. pag. 626. Et ob dictam plane rationem, quod Comedae, absque meritis dari non possint, in Supremo Indiarum Senatu, cum Fiscalis officio fungerer, dixi, & obtinui de nullitate alterius Comendae, quam Gubernator Tucumanensis contulerat cuidam minus digno, & [sect. 103] ut defectum meritoru in illo suppleret, caverat, ut duo millia argenti pondera in Regias arcas inferret pro publicis sumtibus eroganda. Hoc enim contra mandati tenorem, & Regis intentione esse allegavi, ac praeterea mali exempli esse, & in gravem fraudem dictarum legum, si quod meritis, & virtute consequi debuisset, pecunia redimeretur. Ac [sect. 104] pronide, nec ipsam pecuniam, tanquam ob turpem causam datam, danti restituendam, sed Fisci iuribus applicandam, ex doctrina tex. in l. 2. & 3. & l. si ob turpe, D. de condict. ob turpe caus. l. 1. & 2. & l. mercalem, C. eod. l. 49. tit. 14. p. 5. cum traditis ab Scribentibus ibidem, Ias. in l. generaliter, D. de verb. oblig. Horoscio in l. iuris gentium, §. si ob maleficium, D. de pact. Greg. Lopez in l. 38. tit. 11. part. 5. Mencha. quaest. illust. cap. 48. & Vezino lib. 4. commun. tit. 4. num. 2. In quo tamen obtinere non potui, Regio Senatu benigne cesente, [sect. 105] ita amare cum privato agendum non esse, qui Gubernatoris dictamen, bonamque, & publicam fidem sequutus, non sordis, aut subornationis Iudicis causa, sed ad Regias expensas, illam quantitatem obtulit, & destinavit, argum. l. 1. §. idem Pomponius, D. quod falso tutore, l. non videntur 127. §. qui iussu, D. de reg. iur. & tex. optimi in l. furti, §. qui iussu, D. de his, qui not, infamia, ibi: Qui iussu Praetoris pretio dato pactus est, non notatur, cum alijs, quae late adducit D. Valencuela cons. 39. num. 37. & 38. Et ita in hoc casu, non tam titulo De condictione ob turpem causam, [sect. 106] quam De condictione sine causa, vel causa data, causa non sequuta locum esse. De cuius praxi ultra Bart. & DD. ibidem, & Vvesembech. in paratitlis, agit Scheneiduinus in tit. Inst. de action. in §. de condict. ob causam, Oldendorp. in classib. action. class. 6. act. 5. Vulteius in iurisprud. Rom. lib. 2. cap. 8. Petr. Greg. lib. 22. Syntag. cap. 5. num. 9. & Tiraquel. in tract. de cessante causa, fere per totum. # 8 CAPVT IIX. De concursu, & graduatione eorum, qui Regias schedulas, sive expectativas ad vacantes, vel vacaturas Commendas specialiter, vel generaliter impetrarunt, & an debeat Prorex, vel Gubernator inter eas datae prioritatem servare, & relationi meritorum, quae in illis inseri solet, absque alio examine fidem habere? SVMMARIVM CAPITIS Octavi. -  1 EXpectativae ad vacantes, vel vacaturas Commends, quibus modis soleant impetrari? -  2 Schedulae plures recensentur, quae agunt de expectativis Commendarum. -  3 Expectativam specialem habens ad aliqua certam, & designatam Commendam, in ea caeteris praefertur. -  4 Generiper speciem derogatur, etiam si specialis concessio non faciat metione generalis. -  5 Hypothecam specialem habens praefertur in ea caeteris generalem habentibus. -  6 Provisio specialis facit cessare generalem. -  7 Rex est dominus absolutus Commedaru, & ei obediendum est in earum distributione. -  8 Manus inferiorum collatorum ligantur, ubi adest provisio Regis, vel Papae. -  9 Decreti irritantis clausula, quam vim habeat in expectativis? -  10 Leges contra quod fit, per leges solvi meretur. -  11 Collatio facta, spreta expectativa, an, & quando sit ipso iure nulla? Cap. dilectus, de praeb. cap. si soli, de concess. praeb. & alia similia explicantur, ibidem. -  12 Papa, vel Princeps mandans Ordinario, ut aliquid faciat, non adimit ab eo potestatem ordinariam. -  13 Beneficium collatum alicui virtute expectativae, non a Papa, sed ab Ordinario conferri dicitur. -  14 Expectativam in forma communi habens ad aliquod beneficium, quod ius in illo per eam adquirat? -  15 Expectativa ad Commendam, quam precator designaverit, quam vim habeat? & quando liget manus inferioris? Cap. 1. de concess. praebed. lib. 6. explieatur, & illustratur, ibidem. -  16 Expectativa ad praebendam, quam precator designaverit, non praeiudicat iuri alte rius, expectatis aliquam specialiter sibi cocessa. -  17 Rescriptorum, & expectativarum generalium datae, iure communi inspecto, servadae sunt, & locum praelationi faciunt. -  18 L. 12. tit. 14. lib. 2. recop. quae Regias Libracas, iuxta prioritatem datae solvi iubet, expenditur, & illustratur. -  19 Primo vocatus, censetur magis dilectus. -  20 Prior descriptus in albo, sive matricula, alios praecedere debet, & dicitur dignior. -  21 Quantitas maior alicui dari iussa, arguit maiorem affectionem erga eum. -  22 Proreges, & Gubernatores in concursu plurium expectativarum, quid debeant facere iuxta schedulas, & ordinationes Indiarum? -  23 Expectativae generales ad faturas Commendas, sunt quaedam veluti litterae commendatitiae impetrantium. -  24 Schedula valde notabilis expenditur ann. 1531. quae declarat, & iubet, benemeritis non praeiudicare schedulas, quas alij impetrant ad futuras Commendas, si himinus meriti fuerint, & quare? -  25 Importunitas multa extorquet a Principibus, quae ipsi nolunt, nec debent cocedere. -  26 Importunitatem ob nimiam, quae obtenta sunt, non valent. L. 1. C. de petit. bonor. sublat. cap. si quando, de rescript. & alia iura agentia de obtentis per importunitatem, expenduntur, & illustrantur, ibid. -  27 Electio facta ad importunum clamorem non valet. -  28 Concil. Trid. sess. 25. cap. 10. expenditur. -  29 Deus etiam ob importunas, seu continuas petitionesflecti dicitur, & Cananaeae tadio, ex D. Hierony. -  30 Inhiatio quid proprie sit? & quid per metaphoram significet? -  31 L. per diversas 22. C. mandat. & l. 1. C. blicae laetitiae, lib. 10 quatenus verbo Inhiare utuntur, explicantur. -  32 Principes saepe solent antecedenter repellere importunitates, & iniustas inhiationes vassallorum. -  33 Principis concessio ubi nullitatem patitur, de data eiusdem, aut quantitate, vel qualitate curandum non est, & quare? L. doli mali 19. D. de novation. expenditur, ibidem. -  34 Finis Commendarum est benemeritorum remuneratio, & is prae omnibus attendendus est, & quod omnia a fine regulantur. -  35 Schedulas, qui a Rege impetrarunt, pro Commedis vacaturis, caeteris paribus, sunt praeferendi. -  36 Nominatio posterior speciatim facta, praefertur prioribus generalibus. -  37 Vincula duo fortiora sunt uno. -  38 Commendae vacaturae, si alicui dari iubeantur, potest etiam provideri de actualitervacantibus tempore rescripti. -  39 Impetrantes schedulas pro Commendis, & alijs officijs, saepe in suis meritis enarrandis excedunt, & decipiunt. -  40 Meritorum, & servitiorum relationem in schedulis pro Commendis contentam, Proreges, & Gubernatores verificare debent, & schedulae dehoc agentes. -  41 Rem, qui praesentem, aut viciniorem habent, melius eam cognoscere possunt. -  42 Vicinus praesumitur scire facta vicini. L. si vicinos, C. de nup. & cap. quosdam, & cap. quanto, de praesumt. expeduntur, & illustrantur, ibidem. -  43 Distantia locorum inducit iustam praesumtionem ignorantiae. -  44 Meritorum, ac servitiorum relationi in aliquo rescripto, vel schedula contentae, quado standumsit? & elegans, & copiosa distinctio, & resolutio huius articuli. -  45 Verba narrativa partis, etiam in rescripto Principis, nihil disponunt. -  46 Clausulae, quae apponi solent de stylo tabellionum, parvi faciendae sunt. -  47 Verba enuntiativa rescripti Regij, an, & quando probent, vel disponant? -  48 Enuntiativa verba in antiquis probant. -  49 Temporis antiquitas facit praesumi omnia solemniter acta. -  50 Dominium probatur ex verbis enuntiativis antiquorum instrumentorum. -  51 Meritorum, & servitiorum relatio si falsa coperiatur, supersederi debet in rescripti executione, quod ea fundatur. Cap. si quando, de rescript. & cap. cum teneamur, de praeb. expenduntur, & illustratur, ibidem. -  52 Praelatos, qui non audent reclamare contra litteras Papae, qualiter notet Cepola? -  53 Veritati semper debet locus relinqui. -  54 Mendax precator penitus carere debet impetratis. -  55 Rescriptum omne habere videtur tacitam conditionem, si preces veritate nitantur. Cap. 2. de rescript. & alia iura similia expeduntur, & illustrantur, ibid. -  56 Subreptiones, aut obreptiones notoriae, qualiter vitient rescripta iustitiae, & gratiae? -  57 Narrativae veritate deficiente in rescriptis, deficit voluntas in Principe concedente. Cap. constitutus, de rescript. expenditur, & verbis Cassiod. illustratur, ibidem. -  58 Causa iusta semper praesumitur in rescriptis, & decretis Principis. -  59 Causa finalis rescripti si falsa sit, aut incerta, deficit eius dispositio. -  60 Legatum ex falsa causa datum inutile est. -  61 Sententia ex falsis instrumentis, testibus, vel allegationibus lata revocatur. -  62 Investiturae feudalis causa, si falsa fuerit, ipsa investitura nulla redditur. -  63 Tertij ius regulariter allegare non permittitur. -  64 Meritorum relationem falsam esse, Gubernator de officio, & quilibet de populo obijcere potest, & quare? -  65 Veritas, ut manifestetur, & Principis voluntas iustius exequatur, quilibet de populo petere potest. -  66 Proreges, vel Gubernatores non debent esse nimis rigidi in verificatione, & expensione servitiorum, quae in rescriptis narrantur. -  67 Benemeritus quis probatur, eo ipso quod non probetur malemeritus. -  68 Merita sufficientia, ex narratis in rescripto, verificart satis est, si ea Principem ad concedendum movere potuerunt. -  69 Benemeritus quis dici potest, ex solo uno singulari servitio, & in eius probatione multum deferri debet assertioni Princi pis. -  70 Subreptio non datur nisi ex defectu causae finalis. -  71 Causa finalis, quae esse censeatur? & plura de ea. -  72 Causa prima influit magis in causatum. -  73 Causa magis propinqua debet attendi in remunerationibus. -  74 Legatus missus a suo Principe ad alium, quae ab hoc accepit, illi dare non tenetur, & quare? -  75 Donata socio, vel uxori non debent societati, vel marito restitui, & si aliqualis eorum contemplatio habita sit. -  76 Gratia, vel concessio Principis, quae pluribus rationibus, vel causis nititur, etsi aliquae deficiant, ex alijs sustinetur. -  77 Abundantia, sive vera sint, sive falsa, rei substantiam non tollunt. -  78 Casus litis D. Antonij de Vroz Manrique refertur. -  79 Causae impulsivae defectus dispositionem aut concessionem non infringit. -  80 Expectativae schedulae datae eis, qui iam alias Commendas habebant, nihil valent, & alia de eisdem schedulis remissive. SED quoniam plures illorum, qui se de his Indiarum provincijs benemeritos putant, non contenti generalibus madatis, & iussionibus, quibusadeo enixe (ut diximus) eorum gratificatio, & remuneratio praecipitur, [sect. 1] solent saepe speciales litteras, sive schedulas impetrare, ut sibi Proreges, & Gubernatores de vacantibus, aut vacaturis Commendis provideant, interdum intra designatam in eisdem schedulis quantitatem, & interdum sine quantitatis praefinitione, sed prout personarum, & servitiorum merita postulaverint. Quas etiam schedulas non raro alij quoque impetrant, qui in Flandria, aut alibi meriti sunt, & aliquoties alij, quibus nulla ullibi merita suffragantur, sed tantum Regis gratia, vel Aulicorum favore nituntur. Videndum nobis nunc est, quid eiusmodi litterae praestent, & operentur? Qualiterque Proreges, & alij Indiarum Gubernatores, qui Comendandi ius habent, in earum examinatione, & executione procedere debeant? Ita [sect. 2] enim plures schedulas ann. 1535. 1568. 1571. & 1591. & alias de hoc articulo passim agetes, intelligemus, quae reperiuntur in ordinat. Mexicanis Licent. de Puga fol. 109. & in 2. tom. imp. pag. 240. & apud Ant. de Leon in tract. de confirm. Regijs, 1. part. cap. 9. in fine, fol. 35. & cap. seqq. fol. 70. 80. 84. 87. & 88. & faciliorem eius cognitionem, ac praxim, non sine aliqua Lectorum utilitate, & iucunditate, reddemus. Et quidem, [sect. 3] si dictae litterae expectativae aliquam Commendam iam tunc vacantem, aut in posterum vacaturam specialiter exprimant, dubium non est, quin is, qui eas meruit, caeteris alijs benemeritis, etiam schedularijs, in tali Commenda, sibi nominatim designata, praeferedus sit. Nam in toto iure [sect. 4] generi per specie derogatur, l. in toto, D. de reg. iur. cap. generi 34. eod. tit. lib. 6. cap. 1. in fine, de rescriptis, quod in eisdem fere nostris terminis loquitur, cap. dudum 14. de praeb. in 6. vers. Praesertim, ubi Sumus Pontifex hoc ampliat, etiam si in concessione speciali, nulla derogatio generalis facta sit, cum multis alijs, quae ultra alios, quos refert, adducit Castillo lib. 5. controvers. part. 2. cap. 95. per totum, Rebuff. ad leg. Gall. 2. tom. tit. de rescript. in praefat. ex n. 103. Pet. Pechius in d. cap. generi, Alvar. de Velasco in axiom. iur. litt. G. num. 10. Et qui [sect. 5] specialem hypothecam habet, potior est in ea alijs anterioribus creditoribus, qui generali tantum bonorum obligatione nituntur, cum alia bona manent, ex quibus ij, quod sibi debetur, consequi possint, l. quavis 2. C. de pignor. quam celebre, & unicam appellat Bald. in cap. 2. de offic. leg. Cremens. sing. 53. & pluribus illustrat Ruinus cons. 50. num. 27. lib. 5. Covar. 3. var. cap. 18. a princ. Molina lib. 4. de primog. cap. 6. a num. 21. & alij relati ab Alphano collect. 767. Vincen. de Fran. decis. 5. part. 2. Surd. decis. 44. n. 1. & Osascus decis. 151. num. 3. & seqq. Et hoc est, quod dicimus, [sect. 6] provisionem, sive dispositione specialem hominis, facere cessare dispositionem legis, l. fin. C. de pact. convent. l. & habet, §. cum quis, ubi gloss. D. de precarijs, cum traditis a Tuscho litt. P. conclus. 951. D. Valencuela cons. 83. num. 140. ubi in nostris Commendarum terminis loquitur, & Velasco in axiom. iur. ead. litt. num. 234. & seqq. Nam [sect. 7] cum Rex, & dominus nostet haru Commendarum verus, & universalis dominus sit, ut saepe retulimus, ubi voluntatem suam in aliqua alicui conferenda satis expressit, obsequendi necessitas manet, non authoritas imperandi, aut consulendi, ut alias inquit tex. in cap. Ecclesiae, de constitution. cap. cum olim de reb. Eccles. cap. bene quidem, 96. distinct. cap. non placuit 16. q. 7. cap. pastoralis, §. quia vero, de offic. delegati, cap. quod quis, de reg. iur. lib. 6. Et [sect. 8] ligatae sunt manus inferiorum collatorum, ita ut alijs conferre non possint, & si secus fecerint, collatio irritetur, ut in terminis earundem expectativarum, de quibus loquimur, docet tex. in cap. quia cunctus 1. de concess. praeb. lib. 6. & in cap. proposuit 4. eod. tit. in antiq. & additio ad gloss. verb. Duxerint, in cap. dilectus 27. de praeb. Id quod certius etit, [sect. 9] si in eiusmodi schedulis adijciatur clausula decreti irritantis, eorum, quae in contrarium facta fuerint, ut in cap. inter caetera, & cap. dilecto, de praeb. & cap. si soli, de conces. praeb. lib. 6. Et glos. in finalibus verbis, iuncto tex. in cap. vides, 10. dist. [sect. 10] Vbi dicitur, quod id, quod contra leges fit, per leges solvi meretur, & l. cum ita, D. de condit. & demonstr. l. Poponius, §. sed & ij qui, D. de procurat. quibus probatur, quod eo ipso, quod praecipitur uni dari, alij dari prohibetur. Alioqui [sect. 11] si schedula talem voluntatis expresssionem, vel tale decretum non contineat, sed in forma communi expediatur, valebit collatio de eadem Commenda alteri facta, licet, conferens propter inobedientiam puniendus existat, ut habetur in d. cap. dilectus, & in cap. si Capitulo, & d. cap. si soli, de conces. praeb. lib. 6. ubi glos. & DD. eam huius rei rationem reddunt, [sect. 12] quod quando Princeps mandat Ordivario, ut aliquid faciat, etiam si det executorem, qui compellat Ordinarium ad executionem mandati, non advocat ad se potestatem conferendi, nec adimit ab Ordinario, sed ipse Ordinarius ex propria potestate confert, unde actus fit ab habente potestatem, & valet, & tenet, licet malo faciat, & per hoc puniri possit. Quod etiam docuit Lud. Gomez in tract. de mandat. de providendo, num. 14. quem posuit in Rub. de rescript. lib. 6. inquiens, [sect. 13] quod receptus virtute talis mandati, non censetur receptus auctoritate Principis, sed auctoritate Ordinarij, qui beneficium cotulit. Pro quo est tex. expressus in cap. cum in aliquibus, de rescript. in 6. Et viva ratio, [sect. 14] quod ex simili concessione nullum ius in re, neque ad rem tribuitur illi, in cuius favorem fuit facta concessio, sed solum ius implorandi officium Iudicis, cui fuit directum mandatum, ut illud adimpleat, quousque sit processum ad receptionem, vigore talis mandati, cap. ad audientiam el. 2. ubi glos. Abb. Felin. & alij, cap. penult. de conces. praeb. lib. 6. glos. in cap. veniens, de renunt. tex. apud nos celebris, in l. 17. tit. 3. lib. 7. recopil. cum alijs, quae adducit idem Gomez in Reg. Cancellar. de non tollen. iur. quaes. q. 1. vers. Nam tali casu, pag 70 glos in pragmar. sanct. Gallicana tit. de collation. verb Nominationes, pag. 77. & verb Irritum, pag. 25. Afflict. in praelud. ad Costit. Neapolit. q. 12. Leon cons. 114. n. 477. inter cons. feud. fol. 9. Bertradus cons. 292. n. 2. vol. 3. ubi inquiunt, quod litterae benesiciales, & quicunque actus collationem praecedentes, non tribuunt ius in re, etia si intervenerit reservatio, & interpositio decreti, & petitio impetrantis, Goncalez ad Reg. 8. Cancel. glos. 26. num. 20. Leobinus Aurelianensis in tract. de mandat. Apostol. num. 17. in princip. & Guiller. Cassador. decis. 3. tit. de praeb. ubi inquiunt, quod ex mandato simplici de providedo ante executionem spes tantum adquiritur. Et longe magis manus Proregis, aut Gubernatoris ligatae manebunt, si dictae speciales schedulae dentur (ut interdum fieri solet) [sect. 15] ad Commendam vacantem, vel vacaturam, qua precator designaverit, & acceptaverit. Etenim licet ante designationem possit alteri conferri, quia est veluti quaedam concessio generalis, & conditionalis, l. hoc iure, & l. decem, D. de verbor. oblig. l. 1. &. dies incertus, D. de condit. & demonstr. cum multis alijs, quae ad hoc probandum citat Cassad. d. decis. 3. n. 7. designatione tamen, sive acceptatione facta ius in rem ipsam acquisitum videtur, & alij no potest conferri, ut pribat tex. omnino videndus, in dict. cap. 1. de conces. praeben. lib. 6. ubi Doctores. Licet verum sit, [sect. 16] per talem clausulam, & concessionem non fieri praeiudicium alij, qui forte ad Commendam ab isto designatam specialem, & anteriorem expectativam habuerit, ut probat tex. iuncta glos. verb. Proxime, in cap. tibi qui, de rescript. in 6. cap. fin. de consuetud. eod. lib. cap. si postquam, iuncta glos. verb. Motu proprio, de praeb. eod. glos. in d. cap. 1. verb. Causa, & in d. cap. ne captandae, de conces. praeben. eod. lib. 6. & dicemus infra cap. 9. num. 38. & seqq. Si vero dictae schedulae specialem Comendam non exprimant, sed generaliter, impetrates, in Commendis vacantibus, vel vacaturis, remunerari iubeant. Tunc [sect. 17] iure communi inspecto, cum generi per genus non derogetur, dicendum quidem videretur, Proregem, vel Gubernatorem, in earum executione, & implemento, ipsarum datm inspicere, & sequi debere, ut sic qui prior fuerit in tempore, sit melior in iure, ut in similibus rescriptis ad eadem rem impetratis, docemur in cap. si duobus, cap. si pro te, cap. tibi qui, de rescript. in 6. cap. eam te, ubi glos. verb. Datam, cap. ad aures, cap. mandatum, eod. tit. in antiq. cap. consitutus, & cap. si aliquando, de sent. excomunic. l. 27. & 29. tit. 13. par. 5. Ex quibus desumitur reg. qui prior, de reg. iur. in 6. ubi plura tradunt Dynus, & Pet. Pech. Anchar. cons. 292. Cuchus lib. 1. maior. instit. tit. 7. ex num. 20. Duenas reg. 198. Alvarez Velasc. in axiomat. iur. litt. P. nu. 163. & alijs relatis Staphileus de litteris gratiae, & iustit. tit. de mandat. de providendo, §. idem dico si duae gratiae, ubi hoc ampliat, etiam si rescriptum, prius in data, fuerit posterius in praesentatione, dummodo aliud nondum sit executioni mandatum. Et conducit lex 12. tit. 14. lib. 2. recop. quae[sect. 18] Camerae receptoribus iubet, ut Regias gratias, sive Librancas super his iuribus datas, iuxta datae anterioritate, & non aliter, nec alio modo persolvant, de quo post Azevedum, ibidem, aliqua tradit Hevia de Bolanos in Curia Philip. 2. part. lib. 2. cap. 12. num. 61. & reg. tex. in l. Publius 36. §. 1 D. de cond. & demonst. [sect. 19] quae dicit, quod primo vocatus, censetur magis dilectus, iunctis pluribus, quae ultra alios circa eam tradit Menoch. de praesumt. lib. 4. praesumt. 16. num. 3. cum seqq. Mascard. de probat. conclus. 67. & plures alij, quos refert D. Episcopus de la Paz in cap. decernimus, num. 2. cum seqq. de iudicijs, & novissime D. Valencuela cons. 113. num. 81. vol. 2. & D. Ioann. del Castillo de usufructu cap. 40. n. 17. & seqq. Alvarez de Velasco in axiom. iur. litt. D. num. 103. Et [sect. 20] alia Reg. l. 1. C. de Consulibus, lib. 12. l. 1. C. de Praefect. Praet. eod. lib. l. unicuique, C. de prox. sacr. scrin. l. 1. §. & inter, D. de albo scrib. l. 2. D. Decurionibus, quae docent, quod quando duo eiusde qualitatis concurrunt, preferendus est antiquior iuniori, in omnibus casibus, in quibus praecedentia considerari potest, de qua late Ias. in l. 3. num. 11. & seqq. D. si cert. pet. Boer. de auct. mag. Cons. num. 68. & seqq. Portius cons. 167. num. 60. cum seqq. Ioseph. Ludov. decis. Perus. 93. num. 72. part. 2. & Anton. Gama decis. Portug. 1. num. 5. & 45. & Tiraq. de primog. q. 19. num. 2. ubi probat, quod prior nominatio maiorem dignitatem arguit. Necnon etiam dici posset, quantitatis, quae largiri praecipitur, considerationem habedam esse, cum [sect. 21] ex maiori, maioris quoque affectionis, & voluntatis argumentum desumi soleat, ut probat tex. in l. si ita, D. de fideicommissi. ibi: auth. hoc amplius, C. de fideicommissabi: Vel legatario maioris emolumenti, cum alijs, quae tradit Mascard. de probat. conclus. 67. & conclus. 517. & Menoch. de praesumt. lib. 4. praesumt. 16. num. 4. vers. Secunda conienctura, ubi in eandem sententiam Corneum, Socin. Iunior. & alios allegat, & praecipue Cravet. Cos. 161. num. 6. & cons. 297. num. 2. vers. Secunda maior. Caeterum municipali Indiarum iure, de quo agimus, inspecto, [sect. 22] hoc totum arbitrio Gubernatorum relinquitur, qui in conflictu, sive cocursu eiusmodi generalium expectativarum, seu mandatorum de providendo, non tam debet attendere tempus datae, vel quid in illis iubeatur, quam quid fieri oporteat, & merita impetratium expostulent. Sinc enim expresse deciditur in omnibus fere schedulis, quarum supra num. 2. meminimus, & in alia ann. 1567. Dom. D. Franc. a Toleto, alia Matr. 27. Martij, 1605. Dom. Comiti de Monte-Rei, alia Vallisolet. 3. April. ann. 1610. Dom. Marchioni de Montesclaros, Peruanis Protegibus directis. Et in eorum peculiaribus, & secretis instructionibus, quas secum portant, ubi ad haec munera delegantur, idem eisdem animadvertitur, ea ratione addita, quod Regiae intentionis non est, per similes schedulas aliarum vim infringere, ac derogare, quae ita serio, & graviter Conquisitores, & alios Indiarum benemeritos remunerari, & his Commedis donari praecipiunt, iuxta formam, & gradus, de quibus in cap. praecedenti tractavimus. Vnde tales schedulae [sect. 23] sunt veluti quaedam litterae recommendatoriae, aut excitativae, qui bus Gubernator non gravatur; nec partium iura laeduntur, sed unicuique, servata meritorum proportione, ius suum servari, & data opportunitate, competems praemium sine tertij praeiudicio reddi praecipitur, l. fin. C. si contra ius, vel util. pub. l. universa, C. de divers. rescript. 1. neque damnosa, l. rescripta, C. de precib. Imp. offer. Et ut dictae schedulae subdunt, [sect. 24] & praesertim illa dat. Matr. 27. Octob. ann. 1535. ad Dom. D. Anton. Mendoziam, Peruanum Proregem scripta, quae habetur inter ordinat. Mexican. fol. 109. absurdum esset, ut qui antiquitate, dignitate, laboribus, & meritis, minor, aut iunior esset. ob hoc tantum alijs praestantioribus praeferri deberet, quod in consequendis eiusmodi expectativis, seu commendationibus vigilasset, quas ipse Rex fatetur se multoties concedere: Por respetos de criados, i servidores nuestros, que nos suplican e porque las personas a quien se dan parecen calificandas, e con no mucha informacion de las calidades de las personas en cuyo favor se dan, &c. Qvae gravis, & iusta decisio, ac ingenua Regis nostri confessio, confirmari, & illustrari potest [sect. 25] ex ijs, quae in val de similibus casibus dixerunt Impp. in l. 1. C. de pertit. bon. sublat. lib. 10. ibi: Sed quoniam plerumque ita in nonnullis causis inverecunda petentium inhiatione constringimur, ut etiam non concedena tribuamus, nec rescripto quidem nostro adversus for mam latae legis loci aliquid relinquatur, l. 3. C. de pagan. l. unica, C. de Senat. Consult. l. 2. C. de canon. frum. lib. 10. l. 2. C. de fund. Limiroph. lib. 12. auth. ut non fiant pignorat. coll 4. auth. ut differ. iud. in princip. Et Sumi Pontifices in cap. si quando, de rescript. ubi gloss. verb. Qualitates, alia iura adducit, & notat, quod [sect. 26] quae per importunitatem nimiam obtenta sunt, non valent, cap. 2. de concess. praeb. lib. 6. quod in eisdem nostris expectativarum terminis loquitur, ibi: Per promissiones huiusmodi, quae per importunitatem nimiam (per quam non concedenda multoties conceduntur) & per ambitionem improbam, ut plurimum extorquentur, &c. cap. ult. de rescrip. cap. 1. de religios. dom. eod. lib. 6. ibi: Sed quia non solum importuna petentium inbiatio, illarum postmodum multiplicationem extorsit, cap. cum in iuventute, de purgat. canon. ibi: Caeterum quia procurator instabat, compulsi fuimus, non iuris necessitate, sed importunitate petentis, cap. tuae fraternitatis 20. de praebend. ibi: Propter importunitatem petentium, ubi gloss. notat, [sect. 27] quod electio facta ad importunum clamorem, non valet, cap. Osius, de elect. cap. miramur 61. distinct. Et consonat tex. in cap. importuna, de poenit. dist. 1. Concil. Trid. sess. 25. cap. 10. locorum distatiam adijciens, quod maxime nostro proposito convenit, [sect. 28] ibi: Quoniam ob malitiosam petentium suggestionem, & quandoque ob locorum longinquitatem, personarum notitia, quibus causae mandantur, haberi non potest, &c. Et Seneca lib. 4. controvers. 3. ibi: Multa nobis extorquentur, quae no lumus concedere, cum alijs, quae tradit Bald. in cap. aut pactum, de usuris, Decius cons. 69. n. 25. Cepola cautela 36. in fine, latissime Palac. Rub. & eius Additionat. in repet. Rub. §. 81. litt. B. idem de benef. vacant. in Curia, §. 4. Soto de iust. & iure, lib. 3. q. 6. CAssador. in reg. de non tollendo iure quaesito, decis. 3. num. 3. Gomez ibidem, num. 1. Annaeus Robert. lib. 2. rerum iud. cap. 11. fol. 168. Platea, & Lucas de Pen. in d. l. 1. C. de petit. bon subl. Azeved. in l. 14. num. 44. & 45. tit. 3. lib. 1. recop. late Bobadilla in Polit. lib. 3. cap. 10. cui tutulus, Si puede el Corregidor acetar ruegos, per totum, & Navarrete discurs. politico 24. pag. 162. & seq. ubi bene addit, non solum Pontifices, ac Reges ob importunitatem flecti solere; [sect. 29] verum & Deum ipsum, iuxta illud Lucae 11. 8. Saltem propter improbitatem dabit eis. Et D. Hieron. qui de Cananaea loques, scribit: Quod precibus non potuit, taedio imptravit; & novissime alia adducens D.D. Felicianus a Vega Episcopus Pacensis in cap. proposuisti, n. 58. de foro comp. ubi hinc infert rationem decidendi ad tex. in l. 6. tit. 14. lib. 4. recopil. Est autem inhiatio proprie in dictis iuri[sect. 30]bus, non importunitas nimia, ut glossae male putaverunt, sed nimia aviditas, sive cupiditas alicuius rei consequedae, ut bene advertit Ioan. Bellon. in Etymol. quae efficit, ut homines nulli malitiae, improbitati, aut importunitati parcant, ut quae cupiunt, consequantur, dum eis inhiant, hoc est, luporum famelicorum modo, (a quibus metaphora, sive translatio sumi videtur) aperto ore appetunt, gestiunt, & insequuntur, in eisque adipiscendis, nervis omnibus incumbunt; ut relictis alijs bonorum Auctorum testimonijs, que Calepinus adducit, colligi potest ex [sect. 31] l. per diversas 22. C. mandati, ibi: Quosdam alienis rebus fortunisque inhiates, l. 1. C. publicae laetitiae, lib. 12. ibi. Si sacros vultus inhiantibus forte populis inferimus. Et ob id [sect. 32] Reges, & Imperatores saepe solent poenas imponere eiusmodi iniustis, & damnosis petitionibus, ut sic ab importunitatibus, & inquietationibus vassallorum liberentur, eas antecedenter generalibus legibus prohibetes, & repellentes, ut in l. omnes fundi, & l. penult. C. de fund. patrimon. lib. 11. cum alijs, quae adducit Fulgos. cons. 20. col. 3. ante num. 5. Et hinc est, quod (ut diximus) non sit multu curandum de prioritate, aut quantitate dictarum schedularum. Nam cum ipse concedens expresserit, se nolle, ut impleantur in praeiudicium aliarum, quae benemeritos praeferri iubent, parum prodest antiquitatis, vel maioris, aut minoris quantitatis praerogativa; [sect. 33] cum deceptio, & inhiatio, sive importunatio, quae Principem movit, aeque in his quoque omnibus noluntatis, seu nullitatis defectum operetur, ut in simili eleganter docet I.C. in l. doli mali clausula 19. De de donation. ibi: Nam, & in secunda promissione intercessio est, & ibi: Quia si nunc etiam minor est, rursus circunvenietur, iunctis alijs, quae tradit Sfortia Oddus in tract. de restitut. 2. part. q. 86. art. 1. & seqq. Semperque [sect. 34] inspiciendus, & attendendus est finis, qui in his commendis ab initio desideratur, nempe magis meritorum gratificatio, & praelatio, arg. tex. in l. si quis neque causam 4. D. si cert. pet. l. diximus, de excusat. tutor. cum similibus congestis ab Hippol. de Marsil. sing. 247. Everardo loco 100. Tiraq. de retract. lignag. ad fin. tit. 18. nu. 19. & 23. Giurba ad Cons. Messanen. part. 1. cap. 1. glos. 4. num. 112. Perecio in addit. ad Seguram in l. 1. §. si vir uxori, num. 63. D. de acquir. poss. & novissime Velasco in axiom. iur. litt. P. num. 157. & litt. F. num. 144. & seqq. ubi etiam cu alijsprobat, quod omnia a fine regulari debet. Quamvis negandum non sit, [sect. 35] quod si in his, qui ad sui recommendationem, & remunerationem peculiares has litteras impetrarunt, sufficientia merita, ac servitia concurrant, & inveniantur, iustum erit, ut Gubernatores maiori quoque cura, & studio in eisdem, caeteris paribus, remunerandis, & praeferendis procedant. Cum praeter mandatum generalium schedularum, hoc item speciale habeant, quod in suis expectativis continetur, ut expresse animadversum, vel decisum videmus, in d. sched. ann. 1535. ibi: Teniendo siempre intento, q en igualdad de calidad han de ser preferidas las personas que tienen cedulas nuestras, &c. Et probatur ex doctrina, quae habet, quod [sect. 36] quado nominatio prima est facta generatim, & secuda speciatim, praesumitur maior affectio erga nominatos speciatim, arg. l. cum ita, §. in fideicommiss. D. de leg. 2. l. Titius, iuncta glos. ibi de lib. & posthum. cum alijs, quae adducit Mascard. de probat. conclus. 67. num. 7. vol. 1. Et idem probatur argum. legis final. C. de edict. Div. Hadriani, auth. itaque, C. de success. cap. 1. de trequa, & pace, & §. sed hodie, Inst. de adoption. ibi: Quia concurrunt in unam personam, & naturalia, & adoptionis iura: [sect. 37] quod duae rationes, vel plures praevalent uni, & quod duo vincula fortiora sunt uno; de quo brocardico tradunt plura Scribentes in eisdem iuribus, & Everard. Senior cons. 44. Covarr. de success. abintest. num. 9. Anton. Gama, & eius Additionator decis. 27. Claudius Pratus Gnoseon gener. iur. lib. 3. tit. 3. cap. 3. D. Valencuela Velazquez cons. 17. num. 7. & Velascus ubi supra litt. D. num. 238. Et in hoc notare debemus, quod [sect. 38] quamvis praedictae schedulae forte de solis Commendis vacaturis aliquem provideri iubeant, adhuc tamen impleri poterunt etiam in his, quae tempore concessionis, vel ante eam vacabant, maxime ubi concedens tunc eas vacare ignorabat, ut docte advertit, & probat Hippol. de Marsil. in Rub. de fideiuss. num. 84. Cynus, & Imola in l. haec conditio, §. si sic, D. de cond. & demonstr. Castrens. & Socin. num. 4. in l. si iam facta, D. eodem, & Leand. Galganet. in tract. de cond. & demonst. 2. part. cap. 1. q. 37. num. 7. pag. 154. Vervmavtemvero quoniam, ut ipsa eadem schedula anni 1553. testatur, & quotidiana experientia demonstrat, [sect. 39] multi, qui has litteras expectativas, & alias similes impetrant, in suis meritis, & servitijs coram Principe, & eius Supremo Consilio referendis, & exaggeradis excedunt, & ob locorum distantiam saepe decipere, & facile imponere possunt, & solent. Merito eadem schedula cavetur, [sect. 40] ut Proreges, & Gubernatores eiusmodi relationibus fidem non faciant, sed de earum veritate, & de qualitate impetrantium inquirant, atque dispiciant, utpote qui cum viciniores sint, & rem (ut dici solet) praesente, & ad oculum habeant, securius, & penitius eam tenere, & callere possint, atque adeo, quod iustius, & opportunius fuerit, providere; schedulae verba sunt haec: Eporque las personas a quien se dan, parecen calificadas, e con no mucha informacion de las calidades de las personas en cuyo favor se dan, estareis advertido, que quando assi os mostrare las dichas cedulas, os informeis bien de la calidad de sus personas, e como persona que tiene la cosa presente, proveais siempre lo que mas vieredes que conviene sin embargo de ellas, &c. Quibus verbis Redx noster sequutus videtur [sect. 41] sententiam Sumoru Pontificum in cap. quosda, & in cap. quanto, de praesumt. ubi de notitia alicuius rei pro vicinioribus, & praesentibus praesumunt, eiusque examinatione eis deferunt, ut constat ex illis verbis: Quanto viciniores estis, credo subtilius cognovistis, & ex illis: Latere vos in propinquo non potuit, quod ad nos ex longinquo pervenit. Quibus [sect. 42] adridet l. si vicinus, C. de nupt. l. filium eum definimus D. de his, qui sunt sui, cum multis alijs, quae circa hanc praesumtionem tradit Bart. & DD. in l. 1. num. 9. D. si cert. pet. Menoch. de arbitr. cas. 222. num. 8. & de praesumt. lib. 6. praesumt. 24. per tot. Mascard. de probat. concl. 1406. num. 1. & seqq. Tusch. verb. Scientia, concl. 2. Costa de facti scient. & ignor. inspect. 73. n. 9. & Farinac. in fragm. crimin. part. 2. litt. Y.n. 169. Et idem habetur in Conc. Trid. sess. 24. de reform. cap. 10. cuius verba retulimus sup. hoc cap. n. 28. Et [sect. 43] exornai potest ex cap. cu inter, qui matr. accus. poss. ubi probatur, quod propter distantiam locorum praesumitur ignorantia: de quo plura etiam tradit Roman. cons. 33. & alij, qujos refert Grammat. cons. 112. num. 5. & elegantius ex verbis D. Bernardi lib. 3. de consid. ad Eugen. ibi: Vbi enim certior, ac facilior notio, ibi decisio tutior, expeditiorque esse potest. Et pariter ex verbis eiusdem schedulae cessat hac in parte [sect. 44] illa quaestio de fide, & credulitate, quae haberi debet, vel non relationi meritorum, & servitiorum, quae in aliqua schedula, vel privilegio inseruntur, & referuntur. Circa quam Ego, quia utilissima, & frequentissima est, ita distinguendum existimo. Primo, quod si Princeps asserat talia servitia, vel merita praecessisse, eaque speciatim enarret, & maxime si ex actibus, & instrumentis in eius Consilio visis, & approbatis, deducta esse affirmet, tunc eius dictis, & relationi absque alia inquisitione, vel haesitatione standum sit, ut post Bald. Iason. & aliso eleganter concludit glos. sing. in cap. 1. verb. Noseatur, de constit. in 6. l. 32. tit. 16. part. 3. l. 2. 30. & 34. tit. 18. part. 3. Vitalis in tract. de clausulis tit. quando verba narrativa, Ferretus cons. 94. Franc. Marc. decis. 779. part. 1. Grammat. decis. 65. num. 62. & 63. Afflict. in cap. domino Guerram, notab. 2. ex n. 5. ad 10. hic finitur lex Feder. Natta cons. 487. ex num. 43. ad 47. Socin. Iunior cons. 95. num. 9. & 10. vol. 1. Roland. cos. 1. n. 86. usque ad 94. vol. 2. Mascard. de probat. concl. 184. & seqq. & concl. 560. 621. & 753. num. 35. Tiraquel. in l. si unquam, verb Donatione, num. 99. Tiber. Decian. resp. 41. num. 29. & 32. vol. 2. Surdus cons. 323. num. 30. vol. 3. Camil. Borrel. cons. 1. a num. 140. Ludol. Schrader. cons. 21. lib. 2. n. 111. Menoch. cons. 100. num. 26. & 27. & de arbitr. casu 132. Gail. lib. 2. obs. cap. 38. Misynger. cet. 4. obser. 75. Ioann. Bolognet. omnino videndus, cons. 1. num. 51. & cos. 3. num. 71. & seqq. Turretus cons. 71. num. 1. vol. 1. Afflict. decis. 105. num. 14. Foller. de censib. verb. Non vitiatas, num. 55. Burgos de Paz cons. 25. n. 28. Salon de Paz eius filius in quaest. civil. q. 11. num. 18. & 19. Tusch. litt. B. cocl. 86. Bursat. cons. 138. num. 36. Farinac. quaest. 63. cap. 3. num. 181. Matienz. in l. 6. tit. 10. glos. 1. num. 19. lib. 5. recopil. Ioann. Garcia de nobilitat. glos. 2. ex num. 21. & glos. 12. a num. 17. Gratian. discept. forens. tom. 4. cap. 657. num. 51. Cancer lib. 3. variar. resolut. cap. 3. num. 247. & seqq. Anton. Gomezius Maceratens. lib. 3. var. cap. 40. num. 22. pag. 491. Escobar de ratiocinijs, cap. 24. num. 32. Fontanel. de pact. nuptial. 2. p. glos. 10. claus. 4. n. 25. novissime D. Valenc. cons. 155. n. 9. & cons. 163. n. 116. vol. 2. D. Ioann. del Castillo in 7. tom. controvers. cap. 6. in fine, & Anton. de Leon, qui in nostrarum Commendarum terminis, loquitur, d. tract. de confirm. Reg. 1. part. cap. 9. in fine, ex num. 24. Secus vero si dicta specificatio non interveniat, sed dumtaxat generaliter dicat Princeps, esse servitia, tunc enim ea non probantur ex sola hac, & tali Principis assertione, ut post alios observat Gail, & Misyng. sup. Rebuff. in compend. de alien. reb. Eccles. num. 62. Vital. de cab. in tract. de claus. tit. quod verba narrativa, ubi seriam relationem requirit, Matienz. d.n. 19. ubi se remittit ad gloss. 10. l. 15. eiusd. tit. & idem sentit Ioann. Garcia ubi sup. num. 18. & Marta de clausulis, verb. Propter benemerita, & late Farinacius decis. 412. 2. part. novissimarum. Secvndo constituo, quod si in dicta schedula, rescripto, vel privilegio, Princeps de hac servitiorum examintione nihil affirmet, sed solum dicat, ab impetrante factam fuisse relationem eorum, quae ibidem inseritur, prout in eius libello, seu memoriali continetur, ut saepe fieri solet, tunc haec relatio ad probationem meritorum non sufficiet, sed poterit, & debebit denuo super eisdem inquiri, & sufficiens probatio desiderabitur, ut advertunt DD. supra citati, & in specie Anton. de Leon, Matienz. & Castill. ubi sup. ubi ad hoc expendit l. 31. tit. 16. l. 29. 30. & 34. tit. 18. part. 3. & gloss. verb. Noscatur, in cap. 1. de constitut. lib. 6. & Tiber. Decian. respons. 25. num. 37. vol. 1. ubi docet, quod benemerita aliter constare debent, quam per talem assertionem, vel relationem concedentis, Quia [sect. 45] verba narrativa partis etiam in rescripto Principis, nihil disponunt, ut in auth. sed cum testator, ubi Rom. 10. speciali, C. ad legem Falcid. gloss. communiter recepta, in l. unica, C. quando non petent. partes, idem Roman. cons. 79. circa finem, Bernard. Diaz, & eius Additionat. Salced. reg. 781. & innumeri alij, quos congerit D. Ioann. del Castillo lib. 2. controv. cap. 26. num. 76. Pichard. in tract. de mora, num. 60. & Gratianus reg. 483. Maxime cum talis relatio sine delectu, & consideratione scribi, & inseri soleat ab actuarijs secretariae, & veluti de stylo notariorum. Quo [sect. 46] casu scimus, etiam clausulas admodum graves, in contractuum instrumentis adiectas, parum attendi solere, ut comuniter tradunt DD. per textum ibi, in l. quod si nolit, §. quia assidua, D. de aedilit. edict. l. fin. C. de fideiuss. Covar. in 2. part. Rub. de testam. num. 14. Hottoman. cons. 13. & alij, apud Gratian. reg. 428. Idemque erit, etiam si aliter, quam per relationem partis talia servitia in rescripto Principis non affirmentur, [sect. 47] sed solum enuntiative narrentur, & proponantur, quamvis contrarium arbitretur Anton. de Leon ubi sup. num. fin. Nam licet in aliquibus casibus verba enutiativa Principis probent, maxime quando in eis fundatur eius dispositio, ut in Clem. 1. de probat. hoc tamen fallit, ubi talia verba continent factum alienum, ut notat Bald. in l. ex his verbis, C. de testam. mil. col. fin. Ias. cons. 34. vol. 1. Decius cons. 429. Alex. cons. 124. vol. 1. Thom. Gramat. decis. 105. num. 9. & innumeri alij, quos refert, & sequitur Nicol. Genua in tract. de verb. enunt. lib. 1. q. 4. per tot. & Tuschus litt. V. conclus. 81. qui hoc certius procedere docent in rescriptis Proregum, seu aliorum legatorum, vel Vicariorum Principis, quorum verba enuntiativa nihil probant, & operantur, ut in specie post plures, quos refert, concludit, & de communi testatur Ruinus cons. 608. num. 3. vol. 1. Quod tamen Ego limitandum censerem [sect. 48] in schedulis, rescriptis, vel privilegijs valde antiquis, in quibus dicta merita, vel servitia enuntiative, & ex motu Principis recenserentur, nam tunc durum plane, & iniquum esset, partemad eorum novam probationem, & verificationem compellere, quae ultra enuntiatione Principale, temporis quoque logissimi, praescriptionem pro se habet, quae [sect. 49] inducere solet praesumtionem, quod omnia solemniter, & ut oportebat, acta & probata sint, l. si filiusfamilias, C. de pet. haer. l. qui in aliena, §. sed & si no adierit, D. de acquir. haered. l. sciendum, D. de verb. obligat. cum alijs, quae adducit Iason in l. 1. C. qui admitti, num. 10. Tiraquel. de praescription. §. 1. glos. 4. vers. Huc pertinet, Mascard. de probat. concl. 1316. vol. 3. Menchac. controvers. illustr. lib. 2. cap. 66. Menoch. de praesumt. lib. 3. praesumt. 132. Gratian. reg. 144. Cevallos in pract. comun. q. 522. & late Craveta ubi supr. 2. part. art. 2. Et in terminis verborum enuntiat vorum, & quod hac de causa in antiquis probationem inducant, textus, & DD. in l. optimam, C. de contrah. & commit. stipulat. late Craveta in tract. de antiq. temp. 1. part. §. propositum nostrum, ex n. 59. Mascard. de probat. concl. 923. vol. 2. Vivius in commun. opinion. lib. 19. verb. Verba enuntiativa, & plurimi alij apud Tuschum d. cocl. 81. Genuam d.q. 4. num. 21. Aloys. Riccius in collect. decis. 5. par. cap. 1625. ad fin. Et quod in antiquis instrumentis [sect. 50] sufficiant, etiam ad probandum dominium, tex. & DD. in l. indicia, C. de reivindic. Bald. in l. proproetatis, n. 4 & 7. C. de probat. & cons. 429. num. 4. lib. 1. Abbas, Alexand. Decius, Ruin. & alij, quos refert, & sequitur Burg de Paz cons. 16. num. 12. & 17. Menoch. cons. 21. n. 17. lib. 1. Greg. Lopez in l. 10. tit. 15. part. 6. glos. 8. & D. Valencuela Velazquez cons. 10. n. 44. vol. 1. Tertio constituo, quod quomodocunque praedicti servitia, & merita referantur, adhuc tamen Prorex, vel Gubernator, cui eorum praemium, & satisfactio committitur, [sect. 51] si illa falsa, & imposita esse compererit, & subreptionis, vel obreptionis vitio rescriptum laborare, poterit, & debebit in rescripti executione supersedere, & Principem de causa, quae eum ad hoc movet, consulere, ut docet tex. celebris, & vulgaris in cap. si quando, ibi: Quia patienter sustinebimus, si non feceris, quod prava nobis fuerit insinuatione suggestum: & in cap. cum teneamur 6. de praebend. ibi: AEquanimiter sustinemus, si pro eo mandatum nostrum non duxeris exequendum: authent. de mand. Princip. §. denique, vers. Nuntiandu, ubi glof. optima, coll. 3. cum multis alijs, quae de suspensione mandati superioris, quod miustum, vel damnosum videtur, tradunt plurimi Auctores, quos refert Cenedus in collectan. 3. ad Decretal. sup. d. cap. si quando, num. 2. & elegantissimus P.M. Marquez in Gubern. Christiano lib. 1. cap. 10. pag. 53. & seqq. & Menochi. de arbitr. cas. 334. num. 6. Quibus addo Cepolam caut. 2. num. 6. ubi bene notat, praedicta iura, & similia [sect. 52] contra miseros Praelatos, qui timent litteras Papae, & non audent reciamare, quod facere non debent, ut per glos. verb. Noscatis, ad finem, in cap. 1. de constit. lib. 6. in cap. extra, de filijs presbyter. Angel. in auth. ut determin. sit num. Cler. col. 1. & Florian. in l. 4. §. sed, & si quis iudici, D. finium regund. & melius per Zabarellam cons. 143. n. 4. in fine, ubi inquit, quod Papae displicent timetes sua rescripta contra ius, in tantum, quod non audcant reclamare, quia imo quilibet gravatus potest audiri, & cons. 143. in fine, ubi, quod Sedes Apostolica quandoque concedit non concedenda ex importunitate impetrantium, per quae datur materia obloquendi de Praelatis, & dicendi, ubi est Deus Clericorum, cap. magnae, de voto. Ideo tales concessiones contra ius extortae obediendae sunt, sed non exequendae, ut in d. cap. si quando, & similibus. Nam semper veritati locus relinqui debet,[sect. 53] quae omnia vincit, & errore, aut falsa asseveratione non immutatur, l. fin. vers. penult. D. de probat. l. illicitas, §. veritas, D. de offic. Praesid. l. error, C. de inr. & fact. ignor. ubi late Padilla §. si quis rem suam, ubi gloss. & Pichard. Inst. de legat. optimus tex. in l. assumtio 6. ubi Bart. & DD. D. ad municip. cum traditis a gloss. verbo Solus, in l. 5. D. de neg. gest. Covar. lib. 1. var. cap. 1. num. 3. & 4. Vitalis lib. 1. variar. cap. 3. & latissime D. Valencuela cons. 11. num. 49. cum multis seqq. & cos. 23. num. 83. & 85. & cons. 27. num. 7. & cons. 90. num. 104. & cons. 47. ex n. 24. ubi quod gratia non habet effectum ante verificationem narrativae. Et mendax [sect. 54] precator debet omnino carere impetratis, cap. super litteris 20. de rescript. cap. dicenti, §. & si legibus 25. q. 2. l. & si legibus, C. si contra ius, vel util. pub. l. fin. C. de ijs, qui a non dom. manumitt. ibi: Fallendo Principis conscientiam, Rota Romana sacri Palatij decis. 541. num. 12. part. 3. lib. 3. Quia [sect. 55] omne rescriptum hanc conditione tacitam in se habet, si preces veritate nitantur, l. fin. l. praesumtione, l. & si non cognitio, C. si contra ius, vel util. pub. cap. praescriptione 25. q. 2. cap. 2. de rescript. ibi: In huiusmodi litteris intelligenda haec conditio, etiam si non apponatur, si preces veritate nitantur, l. 48. ubi Greg. Lop. gloss. 1. tit. 18. l. 6. tit. 19. part. 3. cap. grave, de offic. ordinarij, cum alijs traditis a Rebus. ad leg. Gall. in tract. de rescript. in praesat. num. 125. & seqq. & num. 174. vers. 5. Alvar. Valascus consult. 163. num. 3. par. 1. D. Valencuela cos. 69. num. 90. Vbi bene subiungit, quod [sect. 56] extantibus obreptionibus, aut subreptionibus notorijs, rescripta ad lites veniunt annullanda, rescripta vero gratiae sunt ipso iure a principio nulla, cap. postulasti, cap. ad aures, cap. constitutus, cap. ad audientiam, de rescript. ubi DD. & in Clem. 1. de praebend. ibi: Nullius momenti, cap. cum nostris, de cocess. praebend. l. 1. §. quaesitum, D. de appellat. ibi: Si enim docuerit, vel falso, vel non ita se habere, nihil a nobis videtur impetratum, l. 36. tit. 18. part. 3. ibi: Que si carta fuesse ganada, diziendo mentira, encubriendo verdad, que no debe valer, Roder. Suarez cons. 2. num. 20. & alleg. 13. num. 9. Et ratio est, [sect. 57] quia deficiente veritate in narrativa, deficit voluntas in Principe, qui concedendo circumvenitur, d. cap. constitutus, ibi: Et de hoc memoratus P. non fecisset in suis litteris mentionem, intelligendum erat, circumvenisse praedecessorem nostrum. Eleganter Cassiodorus lib. 5. var. epist. 24. ibi: Rogari enim in talibus causis, non fraudari Principem decet, quia negligentiae vitium est, praesumtiones relinquere, quae iura praecipiunt amputari. Et quia cum semper in [sect. 58] Principe, & Principis rescriptis praesumatur causa, iuxta glossam. in l. relegati, in princ. D. de poen. Barr. & Cynum in l. rescripta, C. si contra ius, vel util. pub. adeo ut non admittatur probatio in contrarium, ex traditis a Franc. Marc. 1. part. q. 868. num. 7. si causa, quae eum movit, & fuit finalis ad aliquid concedendum, deficiat, aut falsa esse probetur, [sect. 59] necessario quoque eius concessio, vel confirmatio deficere debet, d. Clem. 1. de praeb. cap. quia circa, ubi Abbas, de consanguinit. & affinit. tex. & ibi Bart. & DD. in l. 2. §. fin. de donat. & in l. adigere, §. quamvis, D. de iur. patron. Et idem contingere videmus [sect. 60] in legato, quod ex falsa causa datum inutile est. l. 1. C. de falsa causa adiect. leg. cu simil. Et item [sect. 61] in. sententia, quae quamvis in contradictorio iudicio lata sit, revocatur, si constiterit falsis instrumentis, vel allegationibus, vel testibus, circumventam fuisse religionem iudicantis, l. 1. & per tot. C. si ex fals. instrum. cum ibi notatis, l. qui testamento 40. D. de excusat. tutorum, Menoch. cos. 501. n. 32. lib. 6. & D. Valencuela cons. 69. num. 218. ubi quod sententia Regis, ex falsa causa lata, non habet vim legis, ubi est error detectus. Et quod magis ad nostras Commendas accedit, in [sect. 62] investitura feudali; cuius causa si falsa reperiatur, ipsa quoque investitura invalida, & inutilis redditur, nec recipiends se ea iuvare potest, ut bene notat, & prosequitur Socin. Iun. cos. 110. num. 22. vol. 2. eam rationem reddens, quod feuda veritatem, & non fictionem respiciunt, ut tenet Afflict in cap. mulier habens, si de feud. fuer. controvers. inter dom. & agn. num. 1. & in cap. adoptivus, num. 5. eodem titulo. Et ex his valde notabiliter deducere posfumus. quod & si alias [sect. 63] ius tertij allegare no permittatur, l. 1. & 2. D. si ager vectig. l. loci corpus, §. competit. in fine. D. si servit. vind. cu alijs, quae advertot D. Valenc cos. 83. num. 25. In [sect. 64] hoc tamen casu, non solum Prorex, vel Gubernator ex officio inquirere potest merita impetrantis, verum & quiliber de populo audiri debebit, si ei opponat, quod falsam relationem fecisset, vel quod in folidum no fit haeres servitiorum, quae allegavit, & sint alij, qui eum praecedant. Nam [sect. 65] ad veritatatem manifestandam, & Principis voluntatem inftius exequendam, quilibet de populo agere potest, argum. l. 1. & per totum, D. de popul. action. l. haereditas 53. verf. Quamvis, D. de petit. haered. l. Quintus Mucius, D. de ann. leg. l. 7. tit. 16. part. 6. cum traditis a Romano singular. 1. & cons. 69. Covarr. in c. si haeredes, & in cap. cum Ioannes, num. 1. de teftam. Caldas in l. si curatorem, verb. Hunc contractum, n. 3. C de in intege. rest. min. & Coftan. sing. quaeft. 10. & ita intelligere oportebit, quae alias nimis absolute in contrarium adducit D. Valencueia d. num. 25. & seqq. & in eiusdem opinionis coprobationem conducit tex. in cap. unico, in fine, de cotr. inter dom. & vassall. ubi quod veritas in materijs feudorum prae oculis femper habenda est. Qvarto, & ultimo conftituo, [sect. 66] in hac servitiorum examinatione, & probatione, non debere nimis rigidum, aut severum esse Proregem, aut Gubernatorem, cui rescriprum, schedulave dirigitur. Nam levior in his probatio desideratur, maxime ubi cum assertione, aut relatione Principis concurrit, vel aliquibus verosimilibus coneicturis fulcitur, ut notabiliter voluit Decius in l. si donatione, col. 6. vers. Adde duas, C. de collation. & in pulchio casu concludit Angel. cons. 341. Hippol. de Marsil. sing. 610. incip. Non statur assertioni, Alex. cos. 18. lib. 3. Bald. cons. 66. lib. 1. Guid. Papae in l. si voluntate, C. de dot. promiss. ubi plura congessit, & extat etiam gloss. notab. verb. Sine dolo, in cap. pen de except. quae dicit, Probari [sect. 67] quem benemeritum, eo ipso quod non probetur malenmeritus, quam notabilem dicit Misyng. cent. 4. obs. 75. in fine, Mascard. concl. 184. & conclus. 187. & 560. Menoch. de arbit. cas. 132. & Ioann. Bolognet. qui omnino in hac materia benemeritorum videndus est, cons. 3. ex num. 71. pag. 75. Sufficit [sect. 68] namque aliqua servitia, vel merita ex his, quae in rescriptis narrantur, verificari, praesertim si haec talia sint, ut Principem ad illa concedenda movere possent, quamvis in alijs veritatis defectus argui, vel detegi possit, ut signanter tradit Palatius Rub. in repet. Rub. §. 50. num. 25. dicens [sect. 69] eum benemeritum iudicari posse, & debere, qui aliquod insigne servitium Regi, vel alteri praestitit, & in hoc probando, multum deferi debere assertioni Principis referentis. Ea enim tantum [sect. 70] faciunt rescriptum obreptitium, vel subreptitium, quorum expressio posset retardare Principem ad non concedendum, vel difficilius concedendum, d. cap. si quando, cum alijs, de resrip. & sufficit, quod sit vera causa sinalis, & principalis concedendi, licet in alijs defectus reperiatur. [sect. 71] Illaque finalis censebitur, quae magis ponderatur, & in qua praecipue dispositio innititur, vel quae in principio apponitur, l. fin. D. de haered. inst. l. 3. §. fin. D. de pact. l. Titia, §. idem respondit, D. de verb. optimus tex. in l. regula. §. licet, D. de iur. & fact. ignor. Bald. in prooem. Cod. §. quibus 1. notab. & ub l. ut liberis, C. de collat. notab. 1. per tex. ibi, & plures alijs, quos refert, & sequitur Tiraq. in tract. de cessant. caus. 1. limit. n. 64. vel quae magis influit in effectum, secudu Bald & alios in l. generaliter, C. de Episc. & Cler. Vel quae magis. obligatoria est de iure, & aequitate, secundum Bartol. in l. demonstratio, §. quod autem, D. de cond. & demonstrat. ubi Paulus q. 2. Nam ut inquit Philosop. [sect. 72] causa prima influit magis in causatum, causa aute remota, & secuda nihil influit, sed a prima accipit robur, l. Praetor, §. praedium, D. de leg. 2. l. si quis domum, §. hic subiungi potest, D. locati, l. necessario, §. fin. D. de peric. & com. l. si ex duobus, & ibi gloss. D. de assig. libert. Angel. cons. 110. vers. Et ideo concludo, & Tiraq. ubi sup. limit. 20. n. 3. 6. & late D. Valenc. 137. n. 5. & cons. 154. n. 19. & cons. 128. num. 118. vol. 2. Et hinc est, quod multum in nostris terminis tradit Hieron. Gratus cons. 77. num. 7. volum. 1. dicens, [sect. 73] quod in remunerationibus semper debet attendi causa magis propinqua, & immediata, arg. l. Publius, §. 1. D. de cond. & demonst. l. si viva matre, vers. Nam licet, C. de bon. mater. l. 2. in princ. D. de interd. & releg. Angel. & Tiraq. sup. num. 6. quibus adridens Bald. in l. qui meo, §. 1. D. pro socio, inquit, quod [sect. 74] legatus missus ab uno Principe ad alium, non tenetur restituere Principi suo, quod sibi datum est ab eo, ad quem mittitur, etiam si (ut solet) datum sit contemplatio ne mittentis, quia causa proxima videtur esse ipsa utilitas, & commodum legati. Quod etiam tenet gloss. Abb. & DD. in l. qui proprio, D. de procurat. bald. cons. 194.vol 2 & cons 378 vers Ad tertiam rationem, vol. 5. & in l. extraneo, C. de donat. & late Tiraq. supr. n. 11. Alciat. de praesumt. praesumt. 18. num. 2. reg. 1. Palac. Rub. d. Rub. §. 45. & Azeved. in l. 3. & 4. tit. 9. De las ganancias, lib. 5. recop. num. 9. Vbi idem resolvit in [sect. 75] donatis sociom quamvis aliqualis causa fuerit, quod negotia societatis gerebat. Et in donatis uxori, licet aliqualis contemplatio mariti donantem induxerit, quod etiam prosequitur latius, & melius Ioann. Garcia in tract. de coniug. acquaestu, num. 111. & 112. Ponderari quoque potest in praedictorum confirmationem, quod ubi tales schedulae, vel rescrita pluribus servitijs, vel rationibus nituntur, [sect. 76] etiam si quaedam deficiant, remanet virtus, & effectus aliorum, quae ad sustinendam concessionem sufficere possunt, arg. tex. in §. affinitatis, Inst. de nupt. & similium, quae late congerit Tiraquel. d. limitatione 22. num. 1. & seqq. Exea de pact. num. 541. pag. 330. Cassaneus conf 63 num. 39. & in materia feudorum Sigismund. cons. 2. num. 22. inter consilia seudal. fol. mihi 136. & Marc. Mantur sing. 392. Ea namque [sect. 77] quae abundant, sive vera sint, sive falsa, rei subtantiam non tollunt, nec mutant, l. quamvis, D. mandat. l. testametum, C. de testam. l. ea quae, & l. non solent, D. de reg. iur. late Surd. decis. 13. num. 14. Farinac. 3. tom. crim. q. 89. n. 123. & Tuschus litt. A. conclus. 67. Quae omnia valde notanda sunt, [sect. 78] quia iam mihi usui fuerunt, in gravi lite cuiusdam nobilis viri D. Antonij de Vroz Manrique, cui Dom. Prorex Mardchip Montisclarius Commendam concesserat in remunerationem meritorum ipsius, & progenitorum suorum, quae hac, & maiori mecede digna censebantur, & ut in uxorem duceret quadam puellam, in eadem concessione nominatam, & pactum. Et cum postea apparuisset revocatum madatum, quod ille ad hoc matrimonium contrahedum dedit, neque vellet ipsum racificare, de Commenda ei adimenda, semel, iterum, & tertio actum fuit; quod tamen locum non habuit, iudicibus litis, non sine magna ratione censentibus, causam meritorum in dicta concessione finalem, & priorem fuisse, & illam alteram uxoris ducedae, veluti accessoriam, & impulsivam. Causae [sect. 79] autem impulsivae defectus dispositionem, aut concessionem non infringit, ut late per Tiraq. de cessante causa, limit, 1. n. 2. Everard. in topic. legal. loco 85. Rodolphin. lib. 2. var. quaest. q. 85. num. 10. Farin. decis. 587. n. 6. tom. 2. part. 1. & innumeri alij, quos refert, & sequitur Thom. Sanchez in praecept. Decalogi lib. 4. cap. 2. num. 42. Pedrocha cons. 23. num. 187. & noster D. Ioann. del Castillo lib. 5. cotrovers. 2. part. cap. 172. num. 26. 36. & 37. Censius de censibus, 3. part. cap. 1. q. 4. num. 5. & novissime Argelius de acquir. possessione, quest. 1. num. 139. & 180. De schedula autem, [sect. 80] quae Commendam alicui dari iubet, qui iam aliam habebat, & mentionem prioris in impetratione secundae non fecit, vide, quae dixi supr. cap. 5. num. 87. & alias quaestiones in materia similium schedu larum, & concursus earum apud Azeved. cons. 12. per tot. & cons. 14. ex num. 16. # 9 CAPVT IX. De duobus, qui ad eandem Commendam Regias schedulas impetrarunt, quis cui praeferri debeat? Et quid si provisus a Rege cum alio concurrat, qui a Prorege, huius concessionis ignaro, virtute suorum mandatorum, vel alterius schedulae genrealis, de eadem Comenda fuerit investitus. SVMMARIVM CAPITIS Noni. -  1 PRincipes aliquando solent eandem rem duobus per oblivionem, vel importunitatem concedere. -  2 Posteriora prioribus derogant. -  3 Duo eandem rem in solim habere non possunt. -  4 Rescriptum secundum, contrarium primo, illusorium est, si illud non revocat. -  5 Legatum de eadem re, si duobus factum reperiantur, praesumitur per secundum prius adimi. L. 3. & 5. de adimend. legat. & §. si eadem res, Inst. de legat. explicantur, & concordantur, ibidem. -  6 Praebenda duobus simpliciter data cassari debet. Cap. tuae fraternitatis, & cap. dilectus, de praebend. expenduntur, ibidem. -  7 Rescriptorum prioritas datae, vel praesentationis, an, & quando praepoderet? -  8 Rei possessionem prius apprehendens, alteri in eius dominio praefertur. L. quoties, C. de reivindic. expenditur, & illustratur, ibidem, & latius num. 21. -  9 Officialis, sive Magistratus, qui prior possessionem apprehedit, alteri, priorem in data titulum habenti, praeferri solet. -  10 Feudorum investitura praelationem praestat, non prioritas datae. -  11 Commendam a Rege sibi concessam habens, praeferri debet alij, qui virtute alterius rescripti, prius eiusdem possessione apprehendit. -  12 Datae prioritas in rescriptis magis attendi debeat, quam prioritas praesentationis. -  13 L. in operis 26. D. locati, expenditur. -  14 Praebendae collatio etiam absenti facta, eiratum habenti, ius irrevocabile tribuit. Cap. si tibi absenti, de praebend. lib. 6. expenditur, & illustratur, ibidem. -  15 Priores litterae datae ad praebendam vacaturam, servandae sunt, non obstante possessione alij data virtute posteriorum. Cap. ex. parte 12. de offic. deleg. expenditur, ibidem. -  16 Nullum quod est, nullum effectum fortitur. -  17 Possessionis prioritas solum attenditur, ubi de prioritate datae non liquet. Cap. si a Sede, de praebend. lib. 6. expenditur. -  18 Feudorum, & praebendarum in investitura, & collatione prioritas, quando consideretur? -  19 Commendarum expectativae dantur ob benemerita, & ideo facile revocari, aut alterari non debent. -  20 Donationes Principis, & maxime remuneratoriae, transeunt in contractum. -  21 Prior ingratia, vel donmatione Principis praefertur posteriori, etiam priorem possessionem habenti, & quare? -  22 Principis sola concessio sufficit ad transferendum dominium, possessionem, & quasi possessionem. -  23 Concessio Principis, an requirat aliquas alias coniecturas, ut ex ea sola possessio, & dominium acquiratur. -  24 Cap. si postquam 13. de praeb. lib. 6. expeditur, & illustratur. -  25 Principis posterior concessio non aliter enervat effectum prioris, nisi huius mentio, & derogatio specialis facta reperiatur, & quare? -  26 Feudorum in concessione, an sit locus legi quoties, C. de reivindic. & de distinctione inter feuda concessa a Principe, & a privato. -  27 Commedae, vel feudi pretio comparati litteras habensm alteri praefertur, cui gratuito concessum sit, etiam si hic prius possessionem apprehenderit. -  28 Commendae expectativas litteras habens, & eas praesentare differens, vel negligens, sibi praeiudicat, & quomodo? -  29 Negligentia, quae praeiudicet habenti litteras ad beneficium, vel Commendam, & eas non praesentanti, arbitrio iudicis relinquitur. -  30 Negligens per anni spacium feudi investituram petere, vel ab alio obtentam contradicere, sibi praeiudicat, & quid in beneficijs? -  31 Commedae expectativa frustratus, ob eiusdem collationem alteri factam, de alia aeque idonea providendus est. -  32 Cap. inter caetera, de praebend. expenditur, & illustratur. -  33 Dominus, qui duos de eodem feudo investit, qua poena teneatur? -  34 Commenda si a Rege in Curia alicui conferatur, & alteri in partibus a Prorege, illius collationis ignaro, quis praeferri debeat? -  35 Proregis factum, est taquam factum a Rege, quem repraesentat. Cap. hi qui 12. de praeb. expenditur, ibidem. -  36 Secundus in data, priori solet praeferri, si prius apprehenderit possessionem, & econtratio. -  37 Provisus ab Ordinario, si prius accepit possessionem, praefertur proviso a Papa, vel Legato. -  38 Iuri plene quaesito nunquam intelligitur Principem praeiudicare posse, nec velle. -  39 Praebendam uni dari iussam, si Papa alij dari iubeat, non obstante collatione alteri facta, intelligitur de collatione valida. -  40 Rescriptum, & investitura Principis semper intelligitur, sine praeiudicio tertij. -  41 Prior in gratia per Regem facta, quando praeferatur ei, qui a Prorege talis concessionis ignaro fuit investitus. -  42 Commendae collatio facta a Vicario Regis, non potest esse maioris valoris, quam facta ab ipso Rege. -  43 Electus a Rege praefertur in sede, bonore, & alijs, illis, qui a minoribus Magistratibus electi sunt. -  44 Cap. dudum 14. cap. si postquam, cap. si a Sede, de praebend. lib. 6. expenditur, & illustratur, & num. 57. -  45 Iurisdictio ordinaria delegato commissa, maior est in delegante, quam in delegato. -  46 Mandatum de providendo generaliter datum a Papa, cessat per ipsius Papae provisione in aliqua speciali praebenda, & quantum ad eam. -  47 Papa, ubi providet, non est curandum de alia provisione. -  48 Papa eo ipso, quo pensionem in aliquo beneficio imponit, ligat quoad illud manus ordinarij collatoris. -  49 Papa, & Legatus, si eadem die conferant, quis praeferatur? -  50 Papa, Imperator, & Rex in suis provisionibus, & beneficiorum collationibus fraternizant. -  51 Mandatum alicui datum, licet sit amplissimum, non tamen venier potest contra factum ipsius mandatis, nec illud per quod mandans argui posset de fide rupta. -  52 Principis sola concessio cum transferat possessionem, & dominium, impedit provisionem inferioris, quasi talis Commenda non vacet. -  53 Provisio Regis specialis derogat generali iussioni, etiam si illius mentionem non faciat. -  54 Specialem gratiam habens ab unam Commendam, debet praeferrri in ea habenti gratiam generalem, & quare? -  55 Genus, quod est verificandum in aliqua specie, pro specie haberi, quando intelligatur? -  56 Species certa quando censeatur eximia genere, cui inerat. -  57 Cap. dudum de praebend. lib. 6. iterum ponderatur. -  58 Lis, quae de facto contingit super eadem Commenda, uni a Rege data, & alteri a Prorege, refertur, & eius exitus. SED quoniam nono raro accidit, ut [sect. 1] Princeps, vel negotiorum varietate distractus, vel malitiosa petentium inhiatione delusus, alicui aliquam specialem Commendam conferat, conferrrive iubeat, quam iam alteri conferri mandaverat, ut alias dicitur in cap. ex parte 1. de offic. deleg. ibi: Si memores fuissemus, Nos pro N. litteras direxisse, pro adversario nullatenus scripsissemus. Et in cap. tuae fraterenitatis 20. de praebend. ibi: Cum saepe contingat, quod ad unam praebendam duo Clerici propter importunitatem petentium eligantur, cum alijs, quae novissime adducit Dom. D. Felician. a Vega, Episcopus de la Paz, in cap. proposuisti, num. 58. de for. comp. pag. 651. operaepretium erit, quid in hoc conflictu sit faciendum? inquirere. Et sane pro secundo [sect. 2] non inepte expendere possumus vulgarem iuris regulam, qua docemur, ea, quae postea geruntur, prioribus derogare, quando se non compatiuntur, l. pacta novissima, C. de pact. l. licet, §. Divus, D. de iur. codicil. D. Valencuela cons. 63. num. 184. quod etiam in legibus militat, quibus contractus, & donationes Principum assimilantur, l. donationes quas Divus, C. de donat. inter, iuncta l. de quibus, l. sed & posteriores, D. de legibus, §. sed naturalia, Inst. de iur. natur. cum ailjs, quae late ibidem Balduin. Pichar. Oinothom. & caeteri Scribentes adducunt, & idem Pichard. per tex. ibi in §. posteriores, Inst. quibus mod. testam. infir. Surd. decis. 195. num. 7. Brunor. a Sole in locis commun. verb. Vltima, Cardin. Tusch. litt. P. conclus. 451. & Alvarez Velascus in axiom. iur. ead. litt. num. 116. Rursus considerari potest, [sect. 3] quod cum duo eandem rem in solidum habere, & possidere non possint, l. siu certo 6. §. si duobus vehiculum, D. commod. l. haereditate 19. §. pater, D. de castrns. peculio, cum traditis a Surdo cons. 179. num. 27. & novissimo Gratiano tomo 5. discept. forens. cap. 900. num. 18. Necessarium est, [sect. 4] ut dicamus, secundum rescriptum, seu mandatum Principis omnino illúsorium esse, vel ipso facto primum revocatum mansisse, ut alias ex eadem ratione [sect. 5] in legatis contingit, quae diversis temporibus, vel scripturis de re eadem duobus facta reperiuntur, l. si quis eum, D. de vulg. & pupil. l. 3. in princ, l. sicut 5. D. de adim. leg. l. si pluribus, §. 1. D. de leg. 1. Vbi eo ipfo tacitam ademtionem in personam primi fieri praesumi docemur, ut recte ad concordiam eorundem iurium, cum §. si eadem res, Inst. de legat, & alijs similibus, quae eo in casu legatum dividi probant, docet gloss. verbo Delego, Ioann. Fab. Pichardus, & alij in eodem §. Bart. num. 3. & Iason 24. in l. re coniuncti, D. de leg. 3. Zasi. in d. l. si pluribus, num. 11. Balduin. & Eguin. in §. unico, Inst. de. ademt. legat. Duaren. lib. 1. de iur. accrescend. cap. 7. & plurimi alij, quos resert, & sequitur Anton. Gomez 2. tom. variar. cap. 10. num. 24. Covarr. in. rub. de test. 2. part. num. 21. Mantica de coniect. ultim. volunt. tit. 4. num. 12. lib. 12. Menoch. de praesumt. lib. 2. praesumt. 173. Et in una [sect. 6] praebenda, ad quam duo simul, & simpliciter eliguntur. Nam cum illa divide non plossit, ut in nostris Commendislprocedere dixi supr. hoc lib. cap. 3. num. 4. necesse erit utiusque electionem de iuris rigore cassari, vel unum dumtaxat admitti, ut alias dicitur in dict. cap. tuae fraternitatis 20. de praebendi. ibi: Nos attendentes, quod si duo unam plraebendam tenerent, illud esse contra Concil. Turonense, quod praebendarum inbibet sectionem, & si unus illorum ipsam obtineret praebendam, sub expectatione alius, contra Lateranens. Concilij statuta remaneret. Inquisitioni tuae taliter respondemus, quod talis election de rigore iuris penitus est cassanda. Cui tex. similis est tex. in cap. dilictus 25. eodem tit. vers. Procurator, ubi gloss. & DD. horum iurium rationem, & praxim adducunt, & Vivianus, omnino videndus in ratilonalibus ad eadem iura, & de prohibita divisione beneficiorum agentes, Rebuff. Lambertinus, Hojeda, Bursatus, & alij, quos resert Nicolaus Garcia de beneficijs, parte 12. cap. 4. folio 319. & seq. Deinde facit, quod & si rescriptorum data,[sect. 7] & prioritas multum attendi debeat, & solear, ut dixi supra cap. prox. num. 17. saepe tamen eorum praesentatio praelationi locum facit, & occupationis vicem obtinet, cap. Capitulum Sanctae Crucis, cap. plerumgue, capl. Abbatem, cap. caeterum, de rescriptis, cap. penult. eodem titul. lib. 6. cap. ut debitus, ubi gloss. verbo Priusquam, de appellant. cap. non iniuste, de procurat. l. pluribus, D. eod. l. si Titius, D. de verb. cum multis alijs, quae tradit Staphile. in tract. de litt. gratiae. tit. de mand. de provid. §. idem dico, & late Cochier in tract. de primar. precib. pag. 24. ubi quod precista, qui prius praesentavit diploma, praesertur alteri, cui de eadem data facta est collation, & novissime alios congerens D. Valeneula cons. 128. num. 151. & cons. 104. num. 6. vol. 2. Et qui [sect. 8] prius rei possessionem apprehendit, alteri praeferendlus videtur, qui ad eandem simili iure aditti desiderat, ut est tex. expressus, & vulgaris in l. quoties 15. de reivindic. ibi: Quoties duobus in solidum praedium iure distrabitur, manifesti iuris est, eum, cui priori traditum est, in detinendo dominto esse potiorem, &c. Cui similis est de iure nostro tex. in. l. 50. titi. 5. part. 5. Per quem recte docet Bald. & reliqui DD. ibidem: Eum esse priorem in dominio, cui res prius traditur, licet alius in titulo praevenerit. Et idem sequuntur, & ad locationem, & alios contractus extendunt innumeri, quos refert Alphan. & Nevius in collect. ad eundem tex. Dulenas reg. 299. Covarr. lib. 2. variar. cap. 19. Anton. Gomez in l. 45. Taur. num. 92. & 2. var. cap. 1. num. 6. & 20. Ferrara caut. 48. num. 3. Ioann. Auparch. lib. 2. epist. cap. 8. Carrot. in tract. de locat. fact. duobus, And. Gaill. lib. 2. pract. obser. cap. 55. Ioann, Gutierr. in §. sui. num. 197. de haered. qual. Alvar. Volasc. de iur. emph. 1. part. quaest. 14. num. 7. Pinel. in l. 2. C. de rescind. 2. part. cap. 4. num. 63. prope finem. Et in [sect. 9] officialibus Regijs, quod ille, qui primo fuit adeptus possessionem officij, praeferatur eli, qui primo habuit privilegium, tex. in cap. 1. ubi DD. de maior. & obed. cassane. in catalogo glor. mundi, 4. part. consid. 17. vers. Et non solum, Vincent. de Franchis decis. 144. num. 1. & plurimi alij, quos refert D. Valencuela cons. 34. num. 36. & ultra eos Mastrillus de magistrat. lib. 4. cap. 14. num. 35. cum multis sequentibus, & novissime Hermosilla in prooem. part. 5. glos. 2. num. 9. Denique facit, [sect. 10] quod in ipsa materia feudorum, quibus saepe diximus nostras Commendas valde similes esse, non tam datae prioritatem, quam investituram, & traditionem, seu possessionis apprehensionem, attendi debere, innuit tex. in cap. si facta, si de feud. fuer. controvers. inter dom. & agn, ubi Bald. num. 2. inquit: Confiteor, quod prior in possessione, licet sit secundus in titulo, habet iura potiora, & sequitur Ias. in l. traditionibus, num. 4. C. de pactis, ubi allegat Iserniam idem tenetem, idem Ias. num. 30. post Bart. & Bald. in d. l. quoties, Iacob. de Belviso, Albarot. Praeposit. Afflitct. Sonsbech. Puteus, Ias. Curtius, Capitius, Ferrar. Cepola, Mozius, & alij, quos refert, & sequitur Schrader. in tract. de feudis, 5. par. cap. 2. num. 19. ubi hoc ampliat, etiam si iureiurando confirmata fuerit prior investitura, & de communi testatus Hartman. Pistor. lib. 2. quaest. part. poster. cap. 29. num. 11. & seqq. Iul. Clar. in §. feudum, quaest. 26. Anton. Gabr. in com. opin. tit. de emt. & vend. conclus. 2. num. 13. & 46. Rosenthal. in tract. de feud. cap. 6. concl. 9. litt. A. & Misyng. cent. 4. observat. 61. num. 15. Sed his non obstantibus, Ego semper contrariam sententiam sequutus sum. Nimirum quod [sect. 11] etiam ubi simpliciter utrumque rescriptum expeditum reperitur, ut initio proposui, primum praeferendum sit, etiam si virtute secundi, possessio ab altero prius apprehensa fuerit. Pro cuius sententiae confirmatione, & argumentorum, quae in contrarium adduximus, solutione, considero. Primum, [sect. 12] datae prioritatem, quae, ut insuperioribus videmus, semper in rescriptorum praelatione, & executione multum attendi solet, etiam neglecta priori posterioris datae praesentatione, ut docet Staphil. d. tract. de litt. grat. tit. de mandat. de provid. §. idem dico, qui bene respondet omnibus iuribus, quae ex adverso obijci solent, & D. Valencuela, omnino videndus, d. cons. 34. num. 40. & seqq. ubi ad hoc plura iura allegat, & Navarr. cons. 10. de maior. & obed. num. 1. & Rebuff. in prax. in for. man. Apost. verb. Datum, & in repet. cap. nulla, de conces. praebend. vers. Decimosexto quaeritur. Et conducit [sect. 13] optimus tex. in l. in operis 26. D. locat. ibi: In operis duobus simul locatis, convenit priori conductori ante satisfieri, & in cap. si tibi absenti 17. de praeb. lib. 6. Vbi probatur, quod [sect. 14] ex sola colatione beneficij absenti per proprium Episcopum facta, si absens eam ratam habuerit, statim acquirit ius in ipso beneficio, & ante ratihabitionem, saltim ei quaeritur ius, ut Episcopus, vel quicunque alius de ipso beneficio in personam alterius ordinare nequeat. Secvndo considero [sect. 15] tex. indict. cap. ex parte N. 12. de offic. iud. deleg. ubi priores litterae ad Archidiaconatum primo in certa Ecclesia vacaturum, concessae, praecise observari iubentur, non obstantibus superioribus, quae magis per oblivionem priorum, quam ex deliberata voluntate concessae dicuntur. Quod efficit, ut nec possessio virtute illarum apprehensa, quicquam suffragetur, [sect. 16] quia quod nullum est, nullum potest effectum soritir, lk. 4. §. condemnaturm, D. de re iud. l. non putavit, §. non quaevis, D. de bon. possess. contra tab. cum vulgat. Et quia [sect. 17] talis possessio in similibus casibus solum prodesse solet, ubi de prioritate datae nonliquet, ut docet tex. optimus, & expressus, in cap. si a Sede, de prend. lib. 6. ubi si a Sede Apostolica, vel legato ipsius, ubi, & ab ordinario alteri, eodem die idem beneficium conferatur, neque appareat, cui collatio primo fuerit facta, potior esse dicitur possidentis conditio, so vero appareat, praerogativa datae facit praelationem. Quod etiam [sect. 18] ad feuda deducit, & pluribusornat Rosenthal. in tract. de feud. cap. 6. conclus. 12. num. 1. & litt. A. & in materia collationis beneficiorum per plures conclusiones prosequitur Ioann. Cochier, omnino videndus, de primar. precibus, pag. 23. & 24. Tertio, perpendo, regulam illam pro contraria sententia adductam, quod ea, quae postee geruntur, prioribus derogant, ut maxime in alijs casibus vera sit, ad nostrum tamen trahi, vel extendi non posse. Nam [sect. 19] cum hae Commendae, & litterae earum expectativae (de quibus loquimur) ut plurimum dentur, & iustitia mediante semper dari debeant in remunerationem meritorum, & servitiorum, ut saepe probavimus, non potest, nec debet Princeps eas, semel datas, facile revocare, aut de uno in alium transferre, [sect. 20] quia in contractum transire videntur, l. penult. §. 1. D. de donat. cap. 1. de nova form. fidel l. donationes, quas Divus, C. de donat. inter, l. 6. tit. 10. lib. 5. recop cum alijs, quae tradit Bart. inl. quod semel, de decret. ad ord. faciend. & in l. 2. num. 10. D. de iur. immun. Bald. in l. quise patris, num. 10. C. unde liberi, Natta cons. 122. num. 6. lib. 1. Grammat. decis. 65. a num. 24. Bursat. cons. 160. num. 33. volum. 1. Anton. Gabr. lib. 1. com. opin. tit. de non tollen. iure quaesito, conclus. 6. num. 6. Alvar. Valasc. cosult. 72. num. 5. 1. part. Ioann. Garcia de donat. remunerat. num. 9. & plurimi alij, quos in ipsis terminis nostrarum Commendarum loquens, refert Matienzus in d. l. 6. gloss. 2. num. 29. & seq. & Nos pleniori manu congeremus infra hoc lib. cap. 27. fere per totum. Qvarto, hic consequenter adijcio. Quod sive has Commendas, & litteras expectarivas, quae pro illis consequendis concedi solent, in contractum transire dicamus, sive etiam gratiae, & donationis naturam participare. Adhuc tamen cum a Principe procedant, atque dimanent, & summa, ac suprema solij, atque oris illius firmitate, & stabilitate fulciantur, certa [sect. 21] est, ac communis omnium fere Scribentium traditio, quod in eis non habet locum, neque practicari potest decisio tex. in d. l. quoties, sed potius primus semper contrahens, vel concessionarius, aut donatarius Principis anteferrim debeat. Eo quod per solam ipsius promissionem, vel concessionem, absque ulla alia traditione, vel apprehensione, transeat in illum possesio, & dominium rei, quae ab eodem Principe conceditur, vel donatur, ut probat tex. in cap. proposit, de concess. praebend. & in l. 12. tit. 2. part. 2. & docet Iacob. de Sanct. Georg. in tractat. de feud. vers. Sed an Princeps obligatur, fol. 9. num. 17. Bald. in praelud. feud. num. 29. & in cap. ad audientiam, num. 2. de praescript. Ioannes Andreas in cap. cum olim, de verborum significat. Angel. in l. offcium, num. 2. in fine, D. de reivindic. Isernia in cap. 1. num. 4. de feudo Marchiae, & in cap. imperialem, §. praeterea Ducatus, de proh. feud. alien. per Fred. Ias. in l. traditionibus, num. 5. & 6. C. de pact. & in praeludijs feud. col. 21. licet sibi contrarius existat in d. l. quoties, num. 7. Alex. cons. 187. num. 1. volum. 2. & cons. 3. num. 7. volum. 3. Curtius Iun. cons. 142. col. 1. Decius cons. 640. & 689. Bertrand. cons. 3. volum. 3. Idem Decius in l. certi condictio, §. fin. num. 7. D. si cert. petat. Lucas de Pena in l. unica, C. de locat. praed. civil. lib. 11. AEgid. Bossius in practic. tit. de Principe, num. 67. Rosedius a Mota, qui de communi testatur, in d. l. traditionibus a num. 13. Paul. Paris. cons. 11. num. 58. lib. 1. Covarr. d. cap. 19. num. 3. Greg. Lopez in l. 6. tit. 26. part. 4. verbo, O Camara, Molina de primogen. lib. 1. cap. 11. num. 19. Burgos de Paz Iunior quaest. 10. num. 47. late Anton. Gabod. tit. de emt. & vendit. conclus. 2. num. 40. cum seqq. And. Gail. d. lib. 2. pract. observat. 51. & 55. & latissime Groevaeus ibidem, Cardin. Tuschus verbo Donatio, conclus. 699. Molina Theolog. de iust. & iur. 1. tom. tractat. 2. disput. 3. col. 9. vers. Quia vero, D. Valencuela Velazquez cons. 68. num. 66. & seq. & novissime cons. 151. num. 57. volum. 2. Vbi plurius probat [sect. 22] solam concessionem, & privilegium Principis sufficere ad transferendum dominium, possessionem, & quasi possessionem, Georg. Cabedus decis. Lusitaniae 39. num. 7. part. 2. Et licet horum aliqui [sect. 23] hoc certius procedere dicant, ubi in prima promissione, vel concessione Principis adest aliqua coniectura, quod ex ea sola dominium transferatur, omnes tamen in puncto iuris, etiam sub simplici prolatione verborum, idem recipiendum fatentur, eo quod (ut diximus) hoc ipso, quod Princeps contrahit, vel donat, transfertur dominium in donatarium, atque ita nihil est, quod secundo donari videatur, neque imminet periculum, quod dominium eiusdem rei apud duos consistat, neque vacat praebenda, vel Commenda, quae ei dari possit, ut [sect. 24] rectissime docuit Pontifex in cap. si postquam 13. de praebend. lib. 6. ibi: Nam eo ipso, quod Canonicus authoritate Apostolica uisti effectus, ius ad obtinendam praebendam proxime vacaturam, tibi acquisitum extitit, & deinde a praedictis, licet ignorantibus, alteri conferri nequivit, &c. Et ita secunda concessio in nihilo priori praeiudicabit, ut ipsimet DD. advertunt, nisi forte [sect. 25] in ea apponatur clausula, Non obstante prima donatione, seu concessione, argum. tex. in l. praedia, ubi Bart. C. de locat. praed. civil. lib. 11. idem Bart. notab. 3. in l. 1. C. de legat. gloss. celebris in dict. §. si eadem res, verb. Do, lego, Roman. cons. 298. Ias. in d. l. quoties, num. 7. Curtius Iun. cons. 143. num. 5. Gail. d. obser. 51. & 55. & Graevaeus ibid. Alvar. Valasc. d. consult. 72. num. 2. tomo 1. Seraphinus, omnino videndus, decis. Rotae Romanae 1171. num. 1. alias 1271. Et est ratio, quia si Princeps non apponit dictam clausulam, derogatoriamprimae donationis, vel concessionis, praesumitur circumventus, & secunda impetrata per obreptionem, aut subreptionem, ut advertit idem Bart. in d. l. praedia, & DD. per tex. ibi in d. cap. ex parte N. de offic. deleg. Bzald. Fulgos. & Castrens. in l. 2. notab. 3. C. de legibus, idem Bald. cons. 345. volum. 1. Roman. cons. 249. Curtius Iunior ubi sup. Gozadinus cons. 14. num. 19. & Gratus cons. 103. volum. 1. Et ante omnes gloss. in l. si quae loca, vers. Si praedijs, c. de fund. & saltib. rei dom. lib. 11. quam laudat Bald. in dict. l. 2. & voluit allegare Bartol. in l. auctoritatem, C. unde vi, & ornat Iason in l. si reus, num. 13. D. de pact. Matienz. omnino videndus, in l. 6. tlt. 10. lib. 5. recop. gloss. 2. ex num. 5. & Iul. Clarus d. §. feudum, quaes. 26. num. 2. & 20. Qvarto & ultimo, in eiusdem opinionis favorem considerari potest, quod licet Auctores, quos supra retulimus, docert videantur in [sect. 26] feudis esse locum dict. l. quoties, atque ad eo secundum concessionarium praeferri, si prius feudi possessionem, & investituram acceperit. Plurimi tamen alij indistincte contrarium affirmant, quorum Antesignanus fuit Ioann. Faber in eadem leg. quoties, quem allegat Anton. Gabr. dict. conclus. 2. num. 13. & 46. & idem docuit Lud. Roman. cons. 70. n. 3. Cephalus cons. 147. n. 18. Hippol. de Marsilijs sing. 82. & in l. qui duobus 21. per tex. ibi, D. ad leg. Cornel. de falsis. Et utdemus adversante sententiam veram esse, procedet quidem, & erit intelligenda in feudis a privatis cocessis, vel ab alijs dominisinferioribus. Atvero ubi procedunt, & conceduntur a Rege, vel Imperatore, aut alio Principe superiorem non cognoscente, idem utique affirmare debemus in concessioni feudi, ab eo facta, quod in quolibet alio eius contractu, aut donatione, & sic non esse in ea locum d. l. quoties, & absque aliqua apprehensione transferri possessionem, & dominium in feudatarium, ex Auctoribus, & rationibus supra relatis. Atque ita sub hac distintione, in terminis feudorum, sequuntur opinionem Fabri, & Romani, Sonsbechius de feudis, part. 9. num. 39. Ias. part. 5. num. 17. Vvesemb. cons. 64. num. 4. & plurimi alij, quos refert, & sequitur Anton. Gab. & Iul. Clar. ubi sup. & Rosenthal. d. cap. 6. conclus. 10. num. 3. & litt. C. & E. ubi ipse, ita inquit: Tertio sublimitatur a nonnullis, nisi concedens sit supremus, puta princeps, aut Rex iura Imperialia habens, aut Papa, qui concesserit. Horum enim concessionem primam, secundae praevalere, ac praeponderare a multis creditut, quia ipso facto, sine possessionis apprehensione, ex borum concessione dominium in concessionarium transeat, &c. Et postea omnium opiniones recolligens dict. litt. E. hoc certius esse docet, ubi non per contractum, sed per meram gratiam Princeps feudum concessit, vel ubi (ut diximus) insinuauit, se statim in primum, possessionem, & dominium transferri velle, veluti si usus fuerit, verbo Assignare; Aut Motu proprio, vel Ex certa scientia, primam investituram fecisset, vel alijs modis in concessionibus per privilegium factis, appareat, quod Princeps intendit, sine traditione ius in rem transferre. Et conclus. 12. num. 10. [sect. 27] hoc recte securius, & indubitantius procedere docer, in duobus de eodem feudo, altero pro precio, altero gratuito investitis. Nam tunc debet praeferri prior, titulum onerosum habens, etiam si posterior possessionem adeptus sit, quod multum hodierno tempore notandum erit, cum apud nos Commendae pro pretio iam dari, & componi coeperint urgentes fisci necessitates, & idem observare licebit, si prior habeat gratiam sub conditione, posterior puram, & huic tradita fuerit possessio, ante quam illius conditio impleatur, ut in cap. si pro te, de rescript. in 6. cum alijs, quae infra cap. 11. num. 36. ad notabimus. Sed haec omnia sub eo temperamento accipienda sunt, ut [sect. 28] primus concessionarius non sit negligens in suarum litterarum praesentatione, & earum executione petenda, alioqui sibi debebit imputare, si beneficium, aut Commenda ei provideatur, qui secundas litteras impetravit, vt probat tex. in cap. capitulum Sanctae Crucis, de rescript. quo loci Abbas num. 5. post gloss. dubitat quomodo cognoscatur, & intra quod tempus noceat hec negligentia, & varias de hac re opiniones subiungit, quas sigillatim recolligit, & examinat Menoch. de arbitr. casu 572. ubi tandem num. 10. post plures alios. quos refert, [sect. 29] resolvitm hoc totum, cum a iure determinatum non reperiatur, & ex locorum distantia, & personarum differentia varietur, prudentis iudieis arbitrio remittendum esse, & numeris sequentibus eum instruit ad prudenter hoc in casu arbitrandum. Et de eadem negligentia damnanda, vel excusanda agit Rosenthal. dict. cap. 6. conclus. 12. num. 2. ubi plurimos refert, [sect. 30] qui docent, negligentiam per anni spacium primo nocere, etiam post aprehensam possessionem, si secundum postea investiri, & possidere viderit, aut scierit, & per annum tacuerit, argum. tex. in cap. Titius filios, si de feud. defunct. & sequitur ultra alios Misynger. cent. 4. observat. 61. num. 18. Ruzeus in tractat. iuris Regalior. privileg. 4. Pechius in regula, qui prior de reg. iur. lib. 6. & Ioann. Cochier in tractat. de primarijs precibus, pag. 66. & 67. ubi in casu de quo ibi, mensem datum esse ad acceptandum scribit, & quod quis dicitur constitutus in notabili negligentia, quando permittit, ut praebenda vacans conferatur secundo impetranti, ita quod proceditur ad executionem illius collationis, cap. tibi, qui de rescript. in 6. cap. si Clericus, de praebend. eod Nisi forte probaretur absentia, vel similis ratio, quae iustam ignorantiae causam praeberet, ut per Mascardum conclus. 1100. & 8801. Menoch. lib. 6. praesumt. 23. & Alex. Moneta de optione canonica, cap. 6. conclus. 2. per totum. Et similiter animadvertendum est, [sect. 31] alteterum ex illis duobus, qui spe, & iure Commendae sibi concessae frustratus est, quod eam iam alter praevenerit, vel occupaverit, actionem habere ad petendum, ut sibi de alia Commenda aeque commoda provideatur, ne alia praemio suorum servitiorum frustratus remaneat, vel Regalis beneficientiae liberalitate delusus, argumento eorum, quae tradit tex. gloss. & DD. in cap. inter caetera 17. de praebend. Vbi [sect. 32] qui scienter contulit alicui, hoc ignoranti, praebendam, quam non potuit, illa evicta, aliam, quam possit, primo quoque tempore conferre tenetur, & reddit rationem Sumus Pontifex inquiesn: Decet enim, ut quia praebendam ei, quam de iure non potuit, assignavit, eam, quam de iure potest, assignet: ne praebendam ei fraudalenter visus sit assignasse. Et idem docet in simili tex. Bart. & Bald. & Ias. ibi num. 30. in d. l. quoties, 2. parte, C. de reivindic. Et ad feudorum de quibus agimus materiam extendit tex. & gloss. in cap. si facta, si de feud. defunct. cap. 1. de investit. de re alien. fact. cap. 1. si vassallus, de feud. ab aliquo, & utrobique DD. & facit lex plerunque, D. de iur. dotium, & plura alia, quae plurimos etiam alios usque ad nauseam allegans; congessit Rosenth. d. tract. de feud. cap. 4. concl. 8. & cap. 6. & conclus. 8. litt. C. & D. & conclus. 9. per totam, & rursus coclus. 12. num. 11. Vbi de [sect. 33] dominis inferioribus tractans, qui solent feuda pro pecunia vendere, in quaestionem deducit, qua poena teneantur, ubi de eadem re duos figillatim investierunt? de quo etiam late agit Ias. in d. l. quoties, num. 27. & Covarr. Hartman. Pistor, & alij in locis supra relatis, idem Rosenthal. latius cap. 8. conclus. 29. 30. & 31. & Nos infra cap. seq. ubi de evictione Commendarum agemus. Haec cum ita se habeant, facem quidem nobis praeserunt, ad elucidandam, & decidendam frequentissimam aliam quaestionem, qua soepe de facto habui, & aliquando vidi, variantibus iudicum suffragijs indecissam relinqui. Nempe quid faciendum sit, [sect. 34] ubi quis a Rege, & Domino nostro aliquam Commendam in Curia, vel alibi forte vacantem specialiter impetrat, & haec eadem Commenda postea in his partibus a Prorege, vel Gubernatore alij concessa reperitur? cum dictam Regiam concessione penitus ignorarent; Etenim si eo tempore, quo Rex gratiam fecit, iam Prorex, iure, & mandato suo utens, Commendam contulerat, & de ea Commendatarium investierat, Regis concessio nullius momenti erit, ut pote facta de Commenda non vacante, iuxta ea quae diximus sup. cap. 4. Quia quod Prorex tempore habili, & permisso [sect. 35] fecit, perinde firmum, ac sartum tectum esse debet, ac si ab ipso Rege fieret, iuxta tex. in l. 1. D. de offic. procur. Caes. ibi: Quae acta sunt a Procuratore Caesaris, sic ab eo comprobantur, ac si a Caesare gesta sint. Melior tex. & magis in terminis cap. hi qui 12. de praeb. lib. 6. ibi: Eum quoque, qui ad mandatum legati, vel alterius, auctoritate Apostolica specialiter in hac parte concessa, fungentis, recipitur auctoritate Apostolica receptum. Et cum [sect. 36] secundus in data, priori, ratione apprehensae possessionis regulariter praeferri soleat, ut in d. l. quoties, & in d. cap. capitulum Sanctae Crucis, cum similibus supra relatis. Planum est id multo magis admittedum esse, ubi idem, qui prior est in data, reperitur etiam prior in collatione possessione, aut investitura, cuius [sect. 37] tanta vis est ut provisus ab Ordinario vincat provisum a Papa, vel Legato, si provisus ab Ordinario prius apprehenderit possessionem, ut, docet tex. expressus, & mente tenendus in cap. si a Sede 31. de praebend. ubi DD. plura in eiusdem coprobationem adducunt. Et huic iuri [sect. 38] plene, & legitime quaesito, nunquam creditur, nec praesumitur, quod Rex velit in eiusmodi concessionibus praeiudicium facere, etiam si adijciat vulgarem clausulam, Non obstante, l. 2. §. merito, D. ne quid in loco pub. l. neque avus, C. de emancip. lib. cum alijs, quae in eisdem nostris terminis tradit Compostellanus in cap. causamque, de rescript. quem ibi Moderni sequuntur, [sect. 39] docens, quod si Papa confert alicui beneficium cum clausula, Non obstante collatione alteri facta, intelligitur de collatione invalida, & refert, & sequitur Alex. cons. 3. n. 4. lib. 5. & Decius cons. 689. num. 6. & plurimi alij apud D. Valencuel. cons. 69. num. 102. & 127. Vbi [sect. 40] quod rescriptum, & investitura Principis, semper intelligitur, dummodo tertio praeiudicium non fiat, de quo etiam late Marescot. lib. 1. var. cap. 50. num. 30. & plures apud Farinat. quaest. 6. num. 33. & dixi sup. cap. prox. num. Caeteru si e contrario proponamus, [sect. 41] Regis concessionem praecesisse concessionem Proregis, aut Gabernatoris, & possessionis apprehensionem eius virtutem factam, dum Regis gratiam ignorarent, tunc quidem res maiore difficultatem habebit. Sed iudicio meo non difficulter ex superioribus enodandam. Nam si in duobus ab ipso Rege eadem Commenda donatis, priorem in gratia, secundo praeferendum esse diximus, & probavimus etiam si hic illum in apprehendenda actuali possessione praevenerit, eo quod alter virtute Regiae concessionis ipso iure possessor, & investitus iudicatur. Non est cur dubitemus idem admittere, & practicare, cum secundus per Proregem, aut Gubernatorem electus, & investitus existit. Cum certum sit non posse melioris conditionis esse [sect. 42] Vicarium, quam ipsum dominum, l. non possum. D. de reg. iur. Cochier. de primarijs precibus, pag. 24. ubi quod Episcopi collatio praefertur collationi Vicarij, cum utraque est de eadem data. Et [sect. 43] electum a Rege semper esse in iure, dignitate, & praecedentia potiore ijs, qui ab alijs inferioribus Magistratibus eliguntur, quantumvis magna, aut maxima refulgeant auctoritate, ut in cap. si a Sede, de praeben. in 6. & per Cochier sup. pag. 24. in princ. & late Mastril. de magistrat. lib. 4. cap. 14. num. 51. cum seqq. novissime Hermosilla in prolog. part. 5. glos. 2. ex num. 26. Nos infra cap. 29. num. 13. Gironda de privileg. num. 1220. & Georg. Cabed. decis. Lusit. 13. num. 2. pag. 18. part. 2. ubi quod Rex semper praeferri debet, ubi concurrit cum alio in collatione officiorum. Et hae nostra sententia expressis verbis probata, & validissimis alijs iuris rationibus confirmata reperitur [sect. 44] in cap. dudum 14. de praeb. lib. 6. ubi praeferri iubetur is, qui a Romano Pontifice habuit priorem gratiam alicuius praebendae vacantis, vel primo vacaturae in aliqua Ecclesia, ei, cui legatus illius provinciae, virtute generalis concessionis de providendo, sibi da, tae, eandem praebendam postea contulit, licet concessionem Pontificis ignoraret, & quamvis in hac nulla mentio, vel revocatio potestatis legati facta fuisset, & reddit Pontifex rationem, quod eadem potestas, quae legato concessa fuerat, & maior apud ipsum remansit, & quod cum eandem prae occupaverit potestatem, vel hoc solo iure melioris conditionis esse debebat, & gloss. ibidem, & additio Ioan. Monach. Archideiac. & Ioan. Andreae subdunt, [sect. 45] quod ordinaria iurisdictio delegato commissa, maior est in delegante, & minor in delegato, & quod fons scaturies, ma ior est, quam rivus inde procedens. Et quod per [sect. 46] talem Papae provisionem manent ligatae manus inferioris, & veluti revocatum mandatum generale, quod habebat, in quantum ad illam specialem praebendam, ut dicitur, in eod. tex. & in cap. si postquam 13. & in d. cap. si a Sede, eod. tit. & lib. De quo est etiam elegans decisio Rotae 25. de conces. praeb. & Quintil. Mandos. in tit. de sign. gratiae, fol. 72. in mandat. de provid. Vb; resolvit. [sect. 47] Quod si Papa providet, non est curandum de alia provisione, ex quo illa omnes alias vincit, etiam si eodem tempore fierent, d. cap. si a Sede, §. si vero neuter, Innocent. in cap. inter dilectos, de exceptionibus praelat. quem refert, & sequitur Rebuf. in prax. tit, de reservat. & Nicol. Garcia de benef. 5. par. cap. 1. §. 1. ubi idem procedere docent [sect. 48] ex eo solo, quod Papa pensionem imponat super aliquo beneficio, vel Comenda, nam Ordinarius manet modod inhibitus ab eiusde provisione, propter manus imposicionem Pontificis, & conducunt alia, quae tradit Brunel in tract. de legato, conclus. 22. fol. 249. in illa quaestione [sect. 49]si Papa, & Legatus eodem die conferunt diversis, quis praeferatur. De qua etiam agens Cochier d. pag 24. inquit, quod sicut Papa conferendo beneficium, videtur alteri potestarem conferendi abstulisse, cap. ut nostrum, ut Eccles. benes. ita Imperator, vel Rex in suis provisionibus, quia cum Papa sraternizat, ut per Erasimum a Cochier eius fratrem in tract. de. iurisd. ordini in exemt. part. 4. 9. 13. Quibus Ego non incongruenter circa terminos propositae questionis addendum existimo, quod [sect. 51] quamvis mandatum, quod Prorex habet ad provisionem Commendarum sit amplum, & generale, non tamen per illud ei cenfetur data facultas, ut veniat contra factum proprium ipsius mandantis, 1. si hominem, D. mandati, Bartol. & alij post eum in l. ambitiofa, n. 11. D. de decret. ab. ordin. fact. Et multo minus videtur comprehensum illud, per quod Rex mandans argueretur de fide rupta, ut tenet Anchar. coons. 366. Ias. in l. si procurator, num. 15. de procur. & Craveta cons. 54. num. 6. lib. 1. Vt ommittam, [sect. 52] quod cum ex ipso actu cocessionis Principis, vel Pontificis, acquiratur ius in re eius concessionario, & in eum possessio transferri videatur, ut supra tetigimus, & probat tex. in d. cap. si postquam, vers. Nam eo ipso, de praeb. in. 6. cessat a modo talis praebedae, vel Commendae vacatio, atque alij conferri non potest. Quae omnia aequa lance admittenda erunt, etiam si is, qui a Prorege, vel Gubernatore in partibus provisus, & investitus reperitur, habuerit in sui recommendationem aliquam schedulam generalem, ut in vacantibus, vel vacaturis Commendis remuneretur. N am adhuc specialis [sect. 53] Regis provisio hanc generale iussionem elidit, & superat, etiam si eius nullam mentionem fecerit, ex iuribus, & rationibus de quibus sup. cap. prox. num. 35. & tex. in hac re expresso in d. cap. dudum. vers. Praesertim, ibi: Praesertim quod secundum Canonicas, & legitimas sanctiones per speciem generi derogatur, quamquam de genere in derogate specie mentio nulla fiat, tradit late Rebuff. ad leg. Gall. 2. tom. tit. de rescript. in praefat. ex num. 103. Et potest in huius rei confirmationem expendi viva illa, & efficax ratio, [sect. 54] quod si specialem gratiam habens excluderetur, in totu maneret destitutus, & sua gratia frustratus, qui autem habet generalem concessionem, etiam si illa speciali Commenda, vel praebenda privetur, in alijs postea aeque idoneis remunerari potest. Neque huc applicari potest ea doctrina, [sect. 55] quae habet, quod genus, quod est verificandum in una specie, potius dicitur species, qua genus, iuxta l. si domino 102. D. de leg. 1. qua Bart. ibidem, ad hec rescripta expectativarum deducit, & sequitur Abb. per. tex. ibi in cap. ex parte 12. num. 6. de offic. deleg. Decius in l. in toto, de reg. iur. num. 11. & late Alvar. Valascus cosul. 72. tom. 1. Nam [sect. 56] cum proponamus ante hanc verificationem, seu designationem in aliqua certa Commenda, ex in certis in generali schedula concessis, praecessisse, & intervenisse specialem concessionem Principis. Haec species videtur eximi a dicta generalitate, & sic manent fixe, & firmae regulae, & rationes supra relatae. Et hoc [sect. 57] est quod apertis verbis docemur in d. cap. dudum, ibi: Per illud etiam expressisse videmur, ne alius posset conferre, & potestatem praedictam quantum ad praesentem speciem revocasse. Et haec omnia summe adnotasse iurabit, quia mihi utilia fuerunt in ardua causa Commendae a Rege D.N. concessae D. Laurentiae de Silva, & eius sororibus, quam Prorex Peruanus hoc ignorans interim assignaverat Nobili AEquiti D. Raphaeli Ortiz de Sotomaior, cui tandem ablata fuit, licet ipsius partes stennue defenderit D. Carrasc. qui huius litis meminit, mei quoque simul honorificam mentionem faciens, sup. leges novae Recopil. cap. 6. §. 4. num. 8. fol. 70 quem vide. # 10 CAPVT X. De eo qui in servitiorum remunerationem Regiam schedulam meruit, ut sibi de certa, & designata quantitate in vacantibus, vel vacaturis Commendis provideatur. Et an ea deductis expensis praestanda sit? Et si semel assignata diminuatur, refectionis, vel evictionis nomine aliquid petere possit? SVMMARIVM CAPITIS Decimi. -  1 COmmende intra praefinitam qisantitate saepe dari iubentur. -  2 Commendae ubi sub certa quantitate dari iubentur, quae dubia moveri soleant? -  3 Commendae ratio si habeatur, potius, quam quantitatis, eius onera subire debet Commendatarius, & num. 20. -  4 Valoris redituum maioratus, beneficij, & fimilium aestimatio communis, qualiter fieri soleat? & quod regulariter attendi debet. -  5 Fructuum computatio in dispo sitione hominis quomodo in eunda sit? -  6 Fructus regul ariter dicuntur deductis expensis, & oneribus. Lex divortio, §. impendia, D. solut matrim. l. si a domino, §. fructus, D. pet. haered. & aliae similes illustrantur, ibidem. -  7 Expensarum deductionem nullus casus impedire solet. L. fundus qui, D. fam. haerciscun. illustratur, ibidem. -  8 Fructus ubi computantur, ad corpus patrimonij, vel redituum valorem inspiciendum, non fit deductio onerum, nec expensarum. -  9 Legataritis quotae partis haereditatis, & quotae bonorum, aut quantitatis, qualiter differunt? -  10 Bona dicuntur deducto aere alieno. L. si quis servum, §. si cui certam, & lex cum filius, §. 1. de leg. 2. explicantur, & illustratur, ibidem. -  11 Decimae Papalis ad solutionem, qualiter ineatur valor beneficiorum? Extravang. unica de decimis illustratur, ibidem, & n. 15. -  12 Subsidij ad distributionem, & exactionem qualiter ineatur aestimtio redituum Ecelesiasticorum? -  13 Religio si societatis Iesu, quam litem moverint super solutionem sub sidij. -  14 Decimae Papalis exactio de rigore, absque deductione expensarum fieri potuit, licet de AEquitate contrarium Pontifex statuerit. -  16 Decima praedialis absque aliqua deductione expensarum solvitur, & an personalis? -  17 Tributa, & gabellae selvuntur, non dedutis expensis, etiam factis gratia colligendorum fructuum. -  18 Tributa, & servitia ordinaria, & extraordinaria Regni Castellae solvuntur, sine deductione expensarum. -  19 Fructus unde dicatur, & quid proprie sinificet? -  20 Commendae respectus ubi habetur, ineunda est aetimatio iuxta communem eius valorem. -  21 Fructus ubi non restitui; sed ex eis aliquid solvi praecipitur, non deducuntur expensae. -  22 Rusticus, qui promittit solvere domino pro terra, quam laborat, dimidiam, aut tertiam partem fructuum, non deducit expensas. -  23 Quantitas certa ubi in Commendis dari, vel assignari. iubetur, quod ex illa propter sumptus diminuitur, in alijs Comendis supplendum est. -  24 Rescripti, vel privilegij verba inspicienda sunt, & ad unguem servanda. -  25 Legum, vel reseriptorum, aut privilegiorum verba otiosa esse non debent. -  26 Superftuitatis vitandae causa verbae legum, & rescriptorum impropriari possunt, & ut aliquid operentur. -  27 Commendam concedens, habito respectu ad quantitatem, videtur velle, quod ea integre praestetur. -  28 Decem corbes frumenti si alicui legentur, aut donentur ex aliquo fundo, integra quatitas praestanda est, etiam si fundus eam non ferat. -  29 Impensae non possunt minuere, quod certum, aut determinatum est. -  30 Principaliter quod agitur, semper attendendum est. -  31 L. quidam testamento 96. D. de leg. 1. & 30. de leg. 2. & l. liberto 21. §. a liberto, de annuis, leg. explicantur, ibidem. -  32 Quantitas annua per testamentum alicui dari iussa, non minuitur propter expensas fundi, ex cuius reditibus colligenda est. -  33 Beneficium si quis impetret a Papa tanquam valoris centum ductorum, quamvis valeat ducentum, non deductis expensis, an valeat impetratio? -  34 Expressio veri valoris benesicij, an sit facieda deductis expensis, & pensionibus, vel pro integro eius reditu? -  35 Valor verus beneficiorum, quo fine exprimi iube atur in eorum impetratione? -  36 Concession is Commendae verba si ambiguum sit, an ad corpus ipsius, vel ad quantitatem ex ea deducendam, respiciant, quid sequi debeamus? -  37 AEstimatio facultatum, & redituum a viris sensatis semper fit habita ratione impensarum. -  38 Lucrum dicitur, quod superst deductis expensis. -  39 Donationis ad insinuationem attenditur, quod valet deductis expensis. -  40 Donationes, & gratiae Principum plenius debent interpretari, quam privatorum. -  41 Callidae, & astutae, vel strictae interpretationes a Principum concessionibus abesse debent. L. fin. C. de praepos. agent. in reb. lib. 12. ponderatur, & illustratur, ibidem. -  42 Cassiodori elegans locus pro plena consequtione gratiae Principalis, benemeritis impensae. -  43 Auth. de nonalienan. reb. Eccles. expenditur. -  44 Principum gratiae non subiacent fraeno. -  45 Conventiones omne factae cum Principe sunt bonae fidei, & late interpretandae, & maxime ubi fiunt in remunerationem servitiorum. -  46 Fructus deductis expensis intelliguntur, etiam in lege viva, hoc est in rescriptis, & donationibus Principis. -  47 Commenda ubi multum crescit propter beneficium specierum, ferre debet Commendatarius eius impensas, & contributiones. -  48 Commodum, qui sentit, damnum sentire debet, maxime ubi ex eisdem causis dimanat. -  49 Commendatarijs quando soleat in Supremo Indiarum Consilio concedi, aut denegari supplementum, quod petunt ratione impensarum, & aliarum contributionum? -  50 Tertia pars, quae ex Commendis auferri iubetur, & Regi applicari, in alijs Commendis sarciri solet. -  51 Auctor legit Salmanticae ann. 1605. tractatum de evictionibus, & illum in lucem edere cupit. -  52 Evictio in feudis, regulariter locum habet, & quid in Commendis Indorum? & num. seqq. -  53 Evictio non competit pro rebus donatis, & ex meragrata concessis. -  54 Commendae non sunt propriae, & verae donationes, sed potius remuneratoriae, & causales. -  55 Donationis remuneratoriae causa, an donans, & maxime Princeps de evictione teneatur, & num seqq. -  56 Vassallus ex necessitate officij ad servitia domino praestanda teneri videtur. -  57 Donationis remuneratoriae causa, ut evictio competere possit, quid requirat Pinelus? qui reprobatur, num. 61. -  58 Evictionem competere pro donationibus remuneratorijs communis multorum opinio est, qui referuntur. -  59 Princeps tenetur ex iustitia remunerare benemeritos, & ita eius interestrem, quam hac causa donat, evictam non esse. -  60 Donatio remuneratoria est similis dationi in solutum, pro qua competit evictio. -  61 Princeps debet benemeritos etiam nihil petentes praevenire, & praemijs cumulare. -  62 Antidoralis obligatio iure naturae nititur, & quanta eius vis sit? L. sed si lege, §. consuluit, D. de petit. haered. expenditur, & illustratur, ibidem. -  63 Donatio, quae fit propter benemerita, est remuneratoria, quamvis illa non inducant obligationem civilem, adversus Pinelum, & decisio Rotae de hoc, & qualiter aequiparetur dationi insolutum, & pro ea competat evictio & num. seqq. -  64 Rex tenetur praecise suscipere in se defensionem, & evictionem earum rerum, quas propter merita alicui donavit, & varia exempla, quae hanc doctrinam communiunt. -  65 Commendarum evictio solum praestari debet a Rege, ubi ex facto ipsius evincuntur. -  66 Beneficio nos oportet iuvari, non decipi. -  67 Fiscus, & Fiscalis qualiter debeat pro Commendarum evictione citari, & se habere? -  68 Commendarum evictarum ratione Princeps, quid praestare debeat & quid in feudis? -  69 Fiscus evictionis nomine, ex consuetudine nihil aliud praestat, quam pretium rei evictae, vel eius refectionem. -  70 Commendae semel datae, & acceptae diminutionem, vel interitum ex postfacto contingentem, fiscus praestare, vel sarcire non tenetur. -  71 Res suo domino perit. -  72 Beneficium, qui semel acceptat, consumit gratiam suam, etiam si male acceptet, vel illud diminuatur. -  73 Acceptatio quid sit, & operetur in expectativis? -  74 Litibus ne occasio detur, neve fiscus, & forus illis obruatur, curandum est. -  75 Commendarum evictionem contra fiscum petentes, raro audiuntur in Supremo Indiarum Senatu. -  76 Practica ab antiqua facile recedere non debemus. -  77 Causarum usus longaevus potest allegari pro iure. -  78 Commendatarios benemeritos, & ob extinctionem, vel magnam diminutionem Comendarum in egestatem deductos, Princeps novis beneficijs iuvare debet. -  79 Princeps debet in beneficijs suis crescere, & semel data conservare, & reparare, ex Cassiodoro. SOlent autem dictae schedulae Commendarum expectativae, [sect. 1] certam aliquam quantitatem praefigere, intra quam, & non ultra Precator remuneradus sit. Et hac consideratione habita, Proregibus, & Gubernatoribus iniungunt, ut de vacate, vel vacutura Commenda illi provideant, quae eam quatitatem explere possit. Vnde frequetissime [sect. 2] duo in quaestionem vocari solent, quae ante quam ad alia traseamus, hic necessario tractanda, & discutienda mihi videntur. Primum, an haec quantitas integra, & immunis praestanda sit ab expensis, & contributionibus ordinarijs, quae ipsis Commendis iniunctae sunt, & ex earum reditibus deducuntur pro Indorum doctrina, & iustitiae administratione, vel pro ipsorum tributorum collectione. Vel sufficiat Commendae taxam, & aestimu attendere, & iuxta communem eius valorem schedulae praeceptum implere? Secundum, an talis Commendae, vel quantitatis designatione semel facta, & a parte acceptata, si forte (ut saepe accidit) Commenda minuatur, vel in totu pereat, debeat ei iterum diminutio sarciri, vel nova Commenda assignari, quae quatitatem praefinitam salvam, & securam efficiat. Ac proinde Regis in hac parte munificentia, ob id quod in plurimum meritorum compensationi respondet, evictionis legibus adstringatur. Et quidem, quod ad primum articulum attinet, [sect. 3] si Commendae ratio, ut plerumque fieri solet, in rescriptio habita fuerit, quantitatis autem expressio ea tantum contemplatione adiecta, ut Prorex, vel Gubernator intelligat, quousque Regis voluntas, & gratificatio exted atur, veluti ubi dicitur: Le dareis, i senalareis una Encomienda, que le rente tanto, o tantos ducados de renta, en una Encomienda que los valga; vel quid aliud his simile. Non dubito, quin eius praeceptum impleatur, si impetranti Commenda assignetur, quae iuxta comunem sui valorem illam quantitatem aequet, quantumvis solutis solvendis, aliquam diminutionem patiatur. Nam [sect. 4] hic est frequens, & ordinarius modus computandi reditus alicuius, tam in maioratibus, quam in feudis, beneficijs, & alijs similibus, a quo non est recendendum, l. cum Delanionis, §. asinam, D. de fund. instr. l. anniculus, D. de verb. signif. late Velascus in axiom. iur. litt. V. num. 33. atque adeo, neque ob expensarum considerationem aliquid addendum, vel detrahendum, ut in terminis voluit Bald. in l. 1. col. 1. C. de fruct. & litium expens. dicens [sect. 5] hoc generale esse, quoties nomen fructuum generaliter ab homine in contractu apponitur, nam integra fructuum computatio iniri debet, quod prius docuit Iacob. de Aren. in l. fructus, D. solut. matr. & repetit idem Bald. post Franc. Pisan. in l. si a domino, D. de pet. haered. Salicet. in dict. l. 1. post prin. Panor. in cap. pastoralis, ad fin. de decim. & Matth. de Afflict. & alij apud Tiraq. in tract. de retract. lignag. §. 15. gloss. 1. num. 22. & Ioan. Garciam de expensis, cap. 1. ex num. 12. Nam licet alias [sect. 6] regulare sit, ut fructus dicantur, qui, deductis expesis, supersunt, ex tex. cum materia in d. l. fructus 7. solut. matr. l. divortio 8. §. impendia, D. eodem, ibi: Quia ex fructibus prius impensis satisfaciedum est, dict. l. si a domino, §. fructus, D. de per. haered. Imo, & deductis etiam oneribus, ut probare videtur tex. in l. sorori, & in l. Mucius 30. D. pro socio. Adeo [sect. 7] ut nullus casus intervenire possit, qui hoc genus deductionis impendiat, l. fundus qui, D. famil. erciscund. ubi gloss. & DD. gloss. Bart. & Angel. in l. in fundo, D. de reivind. & in §. ex diverso, vers. Certe & illud, Inst. de rerum divis. & innumeri apud Tiraquel. d. l. 1. num. 1. & 8. Ioann. Garcia d. cap. 1. ex n. 16. & Barbos. d. l. fructus, a num. 7. qui hoc ampliant, etiam si quis iubeatur inferre fructus integros, iuxta l. 1. ibi: Fructus integros, iuncta d. l. fundus, qui, & d. l. si a domino, §. fructus. Vbi tamen [sect. 8] fructus universaliter taxantur, & aestimantur, ad corpus patrimonij, vel redituu valorem constituendum, vel inspiciendum, tales impensae non deducuntur, sed ipsius universalis possessoris damno cedunt, argum. tex. in l. certo generi 13. §. si totus, D. de servitut. rustic. cum simil. & quae ibi notantur, l. si quis servum 8. §. si cui certam, cum l. seq. D. de legat. 2. Vbi [sect. 9] ea differentia constituitur inter legatarium quotae partis haereditatis, & quote bonorum, seu quantitatis, quod hic intelligitur de luctis oneribus, quia [sect. 10] bona, D. de quae deducto aere alieno supersunt, l. nihil aliud, l. bonorum, l. subsignatum, §. bona, D. de verb. signif. l. 2. §. illud autem, D. de collat. bonor. l. mulier bona, D. de iure dotium, cum late adductis a Giurba ad consuetud. Messan. cap. 1. glos. 2. num. 127. & Velasco in axiomat. iur. litt. B. nu. 23. ibi vero, cum honoribus, & oneribus, quia id denotat illud nomen, Vniversale haereditatis, sicut & in nostro casu nomen Comendae, prout etiam dicitur in l. cum filius, §. 1. D. eodem tit. de leg. 2. & in l. fin. D. de usufruct. legat. & prosequuntur, rationem discriminis reddentes, Bart. & DD. in eisdem iuribus, praecipue Peralta in d. §. si certam, Deci. cons. 237. & 38714. as. in l. cum ex filio, n. 7. D. de vulgar. Ioan. Crotus in l. 1. n. 29. D. de leg. 1. Gualdens. de arte testandi, tit. 6. de legat. caut. 42. num. 4. Anton. Gomez in l. 21. Taur. num. 2. & 1. tom. var. cap. 12. num. 21. Covar. lib. 2. var. cap. 2. a princip. Anton. Faber lib. 1. coiect. cap. 14. Mencha. de succes. creat. §. 10. num. 162. Cavalcan. de usufruct. mulier. relict. num. 162. & 163. & Hartman. Pistor. in miscel. iur. quaest. part. 1. q. 46. Et hac consideratione habita, videmus [sect. 11] decimam Papalem, quae solvi iubetur per beneficiatos ex fructibus sui beneficij, ita computari, & exigi, ut nulla deductio eis fiat, ob pesiones Ecclesiasticas, quas solvunt, vel ratione aeris alieni, & aliarum contributionum, quae beneficijs iniuctae sunt, exceptis his expensis, quae fiunt in re, ex qua fructus percipiuntur, arando, colendo, & colligedo fructus, sine quibus non possunt inde fructus percipi, ut expresse habetur in extravag. unica, §. & quia nonnulli, §. aeris alieni, & §. in solvendo, de decimis, cuius textus, & aliorum similium meminimus sup. hoc lib. cap. 3. & tradunt omnes in Clement. 2. eod. tit. Caccialup. de pension. q. 17. Gigas eod. tract. q. 38. & cons. 16. 100. 119. 135. Tiraquel. de primogen. q. 74. & d. glos. 1. num. 15. Vvames. cons. 288. sub tit. de praeben. late Moneta de decim. cap. 9. a n. 87. cum pluribus, quos consulto omittimus. Et idem in charitativo subsidio, & decima Papali Belencinus q. 37. & Remigius q. 44. Et hodie in praxi receptum, & observatum videmus [sect. 12] in subsidio, quod ex concessione Romani Pontificis ab Ecclesiasticis penditur, propter graves eius, & urgentes necessitates. Etenim computatio quantitatis, quam quisque solvere debet, initur, habita consideratione valoris redituum, quos percipit, & sine deductione impensarum, & censuum, qui ex eisdem bonis, vel reditibus persolvuntur. Et [sect. 13] cu Religiosi Patres Societatis Iesu, Collegij civitatis Palentinae, contrarium tentassent, tandem convicti, fuerunt, & tribus sententijs conformibus condemnati. Et in ea causa pro Clero, & Capitulo dictae Ecclesiae Paletinae, & aliarum scripsit doctam quidem, & satis copiosam, & luculentam iuris allegationem, [sect. 14] Insignis ille nunquam satis laudatus Frater meus D.D. Benedictus a Castro & Pereira, Canonicus Doctoralis, & Vicarius Vallisoletanus, & Decretorum Cathedrae Moderator Egregius, cuius omnigenam eruditionem, probatissimos mores, & rerum agendarum prudentiam, & dexteritatem immatura mors intercepit, non sine gravi damno totius Republicae litteratiae, & mei desiderio, qui illum supra modu amabam, & reverebar. In qua allegatione magnis iuris fundamentis tentavit, [sect. 15] id quod dicitur in d. extravaganti, de impensis deducendis, quae in frucibus seminandis, & colligendis fiunt, in ea decima, de qua loquitur, aequitate attentia, ibi statutum fuisse, argum. tex. in l. forma, §. illam aequitate, de censibus. Caeterum, semota ea constitutione, & iure communi inspecto, ne illam quidem deductionem faciendam esse, cum decima Papalis sit similis decime praediali, in qua [sect. 16] nullae expensae deducuntur, iuxta tex. & comm. in cap. tua nobis, de decimis, DD. & praecipue Barbos. in d. 1. fructus, solut. marr. Tiraq. plurimos citans d. gloss. 1. num. 10. & seqq. ubi disputat, quid sit dicendum in decima personali, Ioann. Garcia de expens. cap. 1. num. 17. Baeza de decim. tutor. cap. 29. in principio, & latissime Moneta in tract. de decimis, cap. 6. n. 28. & seqq. Sicuti, nec [sect. 17] in solutione tributorum, & gabellarum, quae Principibus praestantur, tales impensae deducuntur, ut bene observat Bald. in d. l. fructus, & ante eum Hostiens. in d. cap. tua nobis, sic inquiens: Sed & decima praedialis tributum est, sicut enim tributum nulla facta deductione solvitur, sic & haec decima. Et idem tenet Salicet. in l. 1. C. de fruct. & litium expes. Iacob. de Aren. Alberic. Cuman. Claud. & Ruinus num. 6. in eadem l. fructus, ubi Paul. Castrens. num. 7. notabiliter in proposito inquit: Quod quando a statuto imponitur gabella super fructibus, nom deducuntur expensae, quia statutum non intendit, ut aliquid ille lucretur, sed potius ad ipsum oner andum, gabella, vel decima, aut quarta solvi praecipitur. Sequitur Iacob. de Ayell. in tract. de iur. adohae num. 91. inquiens: Quod de fructibus, qui solvuntur in recognitionem dominij, non deducuntur aliquae expensae, etiam factae gratia colligendorum fructuum. Afflict. decis. 252. num. 7. ubi ait: Quod si solvitur tributum tempore belli ad defensionem Regni, tunc ex fructibus non debent deduci expensae: & plures ad utramque partem referens Tiraquel. ubi sup. n. 11. & seqq. Idem quoque [sect. 18] in alijs tributis & servitijs Regalibus ordinarijs, & extraordinarijs nostri Regni Castellae notat Avendanus de exequendis mandat. 2. par. cap. 14. num. 15. Lasarte de decim. vend. cap. 16. num. 1. & in decima tutoris post longam disputationem concludit Baeza d. cap. 29. num. 11. ubi dicit, hanc esse aequiorem opinionem. Et est ratio, [sect. 19] quia verbum fructus proprie & secundum veritatem significat omne illud, quod percipitur, etiam non deductis expensis, ut constat ex Marco Varrone lib. 4. de lingua Latina, ibi: Fructus dicuntur a ferendo, quia res, quas producit fundus, dominus fert ad fruendum, notat glos. in d. l. fructus, communiter ibi, & ubique recepta, secundum Barth. Socinum ibi n. 4. Kalinum, & alios de verb. iur. verb. Fructus, & Ioan. Garciam d. cap. 1. Et id, quod diximus, [sect. 20] nempe, quod ubi habetur respectus, vel contemplatio principaliter ad Commendam, sufficit quod quantitas iuxta communem eius valorem numeretur, & designetur, sine ulla refectione propter expensas, potest (ultra supra dicta) eleganter confirmari ex alia doctrina, quae habet, [sect. 21] quod cum fructus alteri non debent restitui, sed tatum aliquid praecipitur solvi, verbi gratia, statuto cavetur, ut omnium fructuum ex praedijs collectorum solvantur sex denarij pro libra, prout in contributionibus, nostris Commendis iniunctis, contingit; tunc non deducuntur impensae, ut dicit Salicet. in d. l. 1. col. 2. vers. Item quaero, pone quod statuto, C. de fruct. & lit. expens. Nam quod leges (inquit) dicunt, impensas esse ducendas ex fructibus, loquuntur, cum fructus sunt alteri restituendi, in hoc autem casu aliud est, in quo fructus ipsi aestimantur, ut pro libra sex denarij solvantur: unde a verbis statuti non est discedendum, quae considerant tantum quantitatem perceptoru. Quasententiam refert, & sequitur Tiraquel. dict. glos. 1. num. 23. Et pro ea facit, quod tradit Angel. in d. l. fructus, in fin. D. solut. matrim. ubi late prosequitur insignis Pet. Barbosa n. 26. & seq. ubi agit de vera interpretatione, & praxi textus in hac materia celebris in l. fundi Trebatiani, D. de usufr. legat. & Fabian. a Monte in tract. de emt. & vendit. q. 5. princip. vers. Quid autem veniat. Quibus Ego addo Alber. in d. l. si a domino, §. fructus, D. de pe tit. haereditat. ubi multum notabiliter inquit, quod [sect. 22] rustici, qui promittunt reddere domino medium, vel tertium fructuum praediorum, quae laborant, non possunt expensas deducere, quia ex conventione tenentur, licet secus esset, si aliquid ab eis exigeretur, ex eo solum, quod possessores essent, nulla conventione interveniente, quo casu possent deducere expensas, ut in d. l. fructus, cum concordantibus, & quod ita de consuetudine vbique servatur, quando dominus tertam suam rustico dat, ut eam laboret sumtibus suis, & det sibi partem fructuum, de qua convenit, alia terra nihil proficeret domino. Atvero [sect. 23] si ex verbis schedulae voluntas Principis colligatur, quod quantitatis potius effectum, & emolumentum, quam Commendae aestimum voluit attendere, ut puta si dixerit, ut quotidie fieri solet: Que le den a non Indios que le renten, i valgan tantos mil pesos, o para que goze de tantos mil pesos entera i cumplidamente: O que sobre la rente que goza, se le anada a tanta cantidat, i essa se le entere, o senale en uno, o mas repartimientos. Tuc ea interpretatio capi debebit, ut integra quatitas ei assignanda sit, & quod de Commenda propter impensas, & dictas contributiones, quas habet, minuitur, in alijs Commendis per viam pensionis, aut alio modo repleatur, arg. tex. in l. sancimus, §. repletionem, C. de inoffic. testam. Nam hic, ut in alijs, rescripti, [sect. 24] vel privilegij verba inspicienda sunt, & ad unguem servanda, cap. porto, & cap. recipimus, de privilegijs, cap. si Papa, eod. tit. lib. 6. l. semper in stipulationibus, D. de reg. iur. tex. optimus, & ibi Bald. in cap. 1. in princ. de duobus fratribus l. 2. tit. 9. lib. 5. ordin. cum late traditis a Iasone cons. 1. col. 2. in fine, Paris. cons. 14. vol. 1. Socin. Iun. cons. 77. num. 13. vol. 1. Decio cons. 614. D. Valenc. cons. 74. n. 7. Et si predictum supplementum non fieret, [sect. 25] otiosa, & superflua videri possent illa verba dictarum schedularu, quod iura non patiuntur, l. si quado 119. ubi DD. de legat. 10. iunctis pluribus alijs, quae congerit Velascus litt. V. num. 31. Cum potius [sect. 26] ob superfluitatem vitandam impropriari possit, & soleant, ut aliquid operentur, l. tunc cogendum, §. Sabinus, D. de procurat. ut per Ias. & alios in l. ait Praetor la 1. in principio, D. de iur. iur. Angel. in l. cum ante, C. de donat. ante nupt. tex. & DD. in l. si tam angusti, D. de servit. Roland. a Valle cos. 1. num. 122. vol. 3. D. Valenc. cons. 23. num. 10. & cos. 73. num. 121. Afflict. decis. 44. num. 19. Ioan. Garcia de nobil. gloss. 1. §. 1. num. 24. Gratiam. 4. tom. discept. forens. cap. 639. num. 3. Scacia de commerc. §. 7. gloss. 3. num. 20. & seqq. & Tuschus litt. S. conclus. 894. & 895. Atque ita [sect. 27] iuxta mentem concedenris, sub ea forma verborum explicitam, non tam videtur respectus Commendae, & communis eius valoris, & seu aestimationis habitus, quam integrae, & praefinitae quantitatis praeftationis, cuius compendium absque dubio propter impedium Commendis annexum minuitur, nisi eius resartio, aut deductio fiat. Vnde communis Doctorum traditio est, quod [sect. 28] si in legato, vel donatione, ita dicatur: Dono tibi decem corbes frumenti ex eo fundo, aut alijs similibus verbis, expressa scilicet cerra, & determinata quantitate, aut mensura: Tunc non debet haec quantitas impensarum praeftatione onerari, vel propter eas minorari, sed integre praeftanda est, per l. si debitor, §. verosimili, cum ibi notatis, D. de contrah. emt. Bart. & alios, in l. inter ftipulatem, §. sacrem, D. de verb. obligat. & in d. l. fructus, Imol. Panorm. Florian. & alios, quos refert, & sequitur Bertachin. in tract. de gabell. 2. part. octavae partis princip. q. 5. & Tiraquel. in d. glos. 1. num. 17. qui eam huius rei rationem reddit, & optimam appellat [sect. 29] quod impensae non poffunt minuere, quod certum est, & determinatioum, l. merito, §. a me, D. de leg. 2. & facit l. quod dicitur. D. de impens. in reb. dot. fact. Et Ego [sect. 30] addo, quod cum semper sit attendendum, quod principaliter agitur, l. rogasti, in princ. ubi Alex. l. si quis, neque causam, D. si cert. pet. cum alijs vulgatis, quae congerit Tiraquel. de cessent. causa, limit. 22. in fine, & Velascus in dict. axiom. iur litt. P. num. 157. expressio fundi, & in nostro casu Commendae, unde deducenda fit illa quantitas, quae principaliter, & effective designari intendiutr, non tam add illius diminutionem trahenda est, qua ad designationem loci, vel partis, unde fine incomodo colligi possit, ut alias dixit in simili casu [sect. 31] I. C. in l. quidam testamento 96. D. de leg. 1. ibi: Respondi, verosimilius esse patremfamilias demonstrare potius haeredibus voluisse, unde auros quadringentos, sine incommodo rei familiaris detrahere possent. Cui arridet lex alia, quae etiam incipit, quidamtestameto 30. D. de legat. 2. ibi: Potest tamen videri tanta summa legata, quanta ei rei sufficeret, si modo non appareat aliam fuisse defuncti voluntate. Et l. liberto 21. §. a liberto, D. de ann. legat. Vbi [sect. 32] annua quantitas, certa, & determinata a testatore praestari iussa ex certo fundo, ex quo commode deduci potest, non minuitur, etiam si falcidia partem dimidiam fundo abstulerit. Nimirum quia haec fundi demonstratio, sive aeftimatio testatoris, etiam si falfa sit, non tollit, neque minuit legatum, ut notat Bart. per tex. ibi in l. si fundum, §. si libertus, in fine, D. de legat. 1. quem sequitur Ias. ibid. n. 6. Socin. Senior cons. 93. num. 7. in princ. vol. 1. & Petrus Surd. qui iuxta haec venit intelligendus, in tract. de aliment. tit. 7. q. 33. num. 24. Rursus, & magis in terminis, pro eadem sententia perpendi potest, [sect. 33] quod tradit Bald. in dict. l. 1. col. 2. in fine, vers. Pone impetravi a Papa, C. de fruct. & lit. expens. Nempe quod si quis impetravit a Papa beneficium aestimationis centum ducatorum, & vacet beneficium ducentorum, fed quae, deductis expensis, & oneribus, decedant ad centum tantum, illi debetur eiusmodi beneficium, nec cesdtur valere, nisi illos centum ducatos: quod & idem tenuit ipse Bald. in l. sed si hoc, §. cuidam, D. de cond. & demonst. Cumanus in d. l. fructus, D. soult. matrim. Alex. Aretin. Ioson, & alij recentiores in l. non amplius, in princ. de legat. 1. Et licet Paul. Castrens. ibid. subdubitet, an Curia Romana id observaret, cum tales gratae sint restringedae, tanquam odiosae, idem tamen intrepide sequitur Felinus in cap. ad aures, vers. Duodecima conclusio, de rescript. & in cap. ad nostram el 1. vers. Ex his infertur, de iur. iurant. Iaf. in l. cum quaedam puella, §. 1. in fine, D. d iurisd. omnium iud. Decius cons. 156. Pal. Rub. in repet. Rub. fol. 12. ubi ad hoc esse inquit quandam Regulam Cancellariae Martini Quinti, Rebuf. in tract. nominant. q. 9. Princip. num. 35. & in repet. cap. postulaftis, num. 150. de Cler. excom, miniftr. Ripa in l. 1. §. si haeres, num. 27. D. ad Trebel. Tiraquel. qui eos tefert, & sequitur ubi sup. num, 6. Cui consonat, quod tradit Rota decis 702. incip. Dic quod si Papa. in antiquis, [sect. 34] quod si quis opponat, beneficum pluris valere, qua, fuerit expressum in impetratione, non auditur, nisi dicat deductis oneribus. Licet contrarium sentire videatur Flamin. Paris. de resign. benef. dub. 10. q. 2. num. 27. qui nulla mentione supradictorum facta, concludit, quod non excusatur quis a mala experssione valoris, eo quod beneficum sit gravatum pensione, & ea pensione deducta, sit expressus verus valor, iuxta decis. Rotae 182. apud Peregrin. lib. 2. [sect. 35] Nam exprimitur verus valor, non solum respectu annate, sed etiam, ut intelligat Papa qualitatem beneficij, quod confert, habita etiam ratione personae, cui confertur, ut per Sarnens. de exprim. q. 3. & est videndus Maurus allegast. 3. n. 9. & Marescot. lib. 1. variar. resolut. cap. 60. Quinimo non folum, ubi concedentis verba, clara, & aperta sunt, pro effectiva, & integrali quantitatis praefinitae confignatione, & solutione, supra dictam sententiam amplectendam putare. [sect. 36] Verum & quotiescunque schedulae, sive rescripti verba ita essent ambigua, & involuta, ut sufficienter exillis colligi ne queat, an ad comuncem valorem Commedae an ad quantitatis solidae, & effectivae emolumentum respexerit. Nam & si redituum aestimatio, & computatio communiter ad multosiuris effectus grosso modo, & fine impenfaru deductione fieri soleat, ut supra retulimus. Negare tamen non possumus [sect. 37] quin sensati omnes, & prudentes viri, in aeftimaeis, & perpededis facultatibus, impensarum rationem habeant, ut notanter dixit gloss. magist. per tex. ibi, in cap. quoniam, de vita, & honest. Clericorum, & idem in aeftimando reditu docet Bald. & Salicet. in l. cohaeredibus, C. fam. ercis. idem Bald. in l. neque, in fine, C. de compensat. & in l. 1. §. exercitorum, D. de exercit. act. & omnino videndus Tiraq. d. gloss. 1. num. 3. ubi pluribus probat, [sect. 38] quod lucrum dicitur, quod superest deductis expensis, & num. 4. ubi addit, quod cum donatio, quae excedit quingentos aureos, requirat infinuationem, l. sancimus, C. de donation. si quis [sect. 39] donet rem quampiam, que pluris valeat, si nihil deducatur, minoris autem deductis impensis, & gabella, non requiritur insinuatio, debent enim ad aestimandam rem deduci impenae, ut signanter in eisdem terminis scripsit Bartol. per tex. ibi in l. quoties, D. ad leg. Falcidiam, cuius doctrinam tanquam singularem valde probat, & commedat Roman. singul. 202. Dico unum, Franc. Cremens. sing 171. Donatio ultra guingetos, & alij plures relati a Tiraq. ubi sup. & Catel. Cotta in memor. iur. verbo Statuto Mediolani cavetur. Id quod longe magis[sect. 40] in terminis donationis, & concessionis Principis, & maxime ob remunerationem servitiorum factae, in dubio (ut dixi) probare debemus, quia eius verba magis gratiose, & liberaliter accipi debent, quim in contractu privati, l. fin. cum vulgat. D. de const. Princ. cap. cum dillecti, de donat. cap. olim, deverb. fignif. ubi DD. Debetque [sect. 41] ab eis abesse, & exulare omnis ftricta, vel astura, aut callida interpretatio, per quam eius favor intercipiatur, vel diminuatur, ut notanter dicunt Impp. in. l. fin. circa medium, C. de praepos. agent. in redb. lib. 12. ibi: cum per absurdum, perque temerarium sit, hanc nostrae liberalitatem pietatis, quemquam astuta interpretatione non in augmentum anteriorum privilegiorum, sed diminutionem convertere concedi. Et Casfsiod. [sect. 42] lib. 1. epift. 10. ibi: Mutilari certe non debet, quod laborantibus datur, sed a quo fidelis actus exigitur, compensatio imminua praestetur. Providete itaque, ut quod benemeritis impedimus, incorrupto munere consequa tur. Et conducunt verba, quae in fimili protulit Imper. Iustin. [sect. 43] in auth. de non alien. vel permut. reb. Eccles. §. si minus, ibi: Quid enim causetur Imperator, ne meliora det, cui plurima dedit Deus habere, & multorum Dominum esse, & facile dare. Et alia, quae tradit Rebuf. in prax. benef. 4. part. in princ. num. 7. DD. per tex. ibi in l. penult. C. de donat. inter, & in l. cu multa, in fine, C. de bon. quae lib. ubi [sect. 44] quod gratiae Principis, non folum in donationibus, & remunerationibus, verumetiam contractibus, non subiacent fraeno, cum alijs, quae late congerit Curtius Senior cons. 45. n. 47. Craveta cons. 95. n. 9. vol. 1. D. Valenc. cons. 83. n. 77. Socin. reg. 56. Deci. n l. in omnibus caufis, n. 8. dereg. iur. And. Gail. lib. 2. pract. obser. c. 55. & alij relati a Tiraq. in l. si unquam, verbo Donatione, n. 74 Tomingio cons. 3. n. 39. & seqq. lib. 1. &. 2. n. 57. vol. 2. & Tiber Deciano cons. 18. n. 388, & seqq. vol. 1. qui hinc inferunt, quod omnes conventiones factae cum Principe sunt bonae fidei, & late interpretadae. Et in specie de his, [sect. 45] quae fiunt in remunerationem servitiorum, Decius cons. 499. n. 25. vol. 2. Burg. de Paz cons. 25. num. 46. & cons. 25. num. 10. Sarmient. lib. 2. select. cap. 12. Cacher. cons. 19. num. 10 & Ioann. Garcia de nobilit. gloss. 6. n. 38. vers. Decimo, fol. 137. Quibus aijcio, quod in ipsis terminis schedularu sive rescriptorum, de quibus agimus, docet Iaf. in d. l. fructus n. 16. D. folut. matr. Nimiru regulam [sect. 46] illius tex. dum probat fructus dici deductis expensis. Procedere etiam si verbum fructus proferatur a lege viva, idest a Principe. Nam etiam intelligitur deductis expensis, hoc est in rescriptis, & impotrationibus, ut ibidem explicat, & sequitur Vincent. num. 7. Covart. lib. 3. variar. cap. 13. num. 1. & Petr. Barbosa num. 14. Capicius decis. 20. n. 7. Quae tamen omnia Ego, in proposita nobis Commendaru quaestione, ita temperanda censerem, [sect. 48] nisi forte Commenda propter beneficium & augmentum specierum (quas vocant) in quibus taxata est, ita supereresceret, ut hoc impensarum onera aequare, & compensare posset. Nam, cum iftud augmentum lucro Commendatarij cedat, ut dixi supra hoc lib. c. 3. n. 68. Non est cur de diminutione ex causa impensarum quaeri debeat, ex reg. tex. in l. secundum naturam, D. de reg. iur. cap. qui sentit, eod. tit. lib. 6. l. unica, §. pro secundo, C. de caduc. tolled. ibi: Neque enim ferendus est is, qui lucrum quidem aqmplectitur, onus autem eis annexum contemnit. Quod maxime Frocedit, ubi lucrum, & damnum ex eodem fonte, eisdemque causis. & non ex diversis promanat, ut praeter DD. in dictis iuribus optime animadvertit Petrus Surd. cons. 150. num. 85. & novissime Stephanus Gratian. discept. forens. tom. 5. cap. 919. num. 35. & 36. Et sub his considerationibus, & distinctionibus [sect. 49] aliquando vidi in Supremo Consilio Indiarum negari schedulas, quas aliqui petebant ad supplementum quantitatis, quam sibi praecipuam assignandam fuisse alegabant. Aliquando autem concedi, si in id Principis verba propenderent, aut ingens impensarum detractio han aequitatem expostularet. Et [sect. 50] hoc maxime practicari coepit, ubi in Regno Peruano, ex omnibus Commendis, quae providentur, tertia pars regijs iuribus inferri iussa fuit. Nam eius valor in alia Commenda, vel pensione sarciri iubetur ijs, qui quantitatis certae scdhudulas impetrarunt, ut iterum adnotabimus infra cap. 26. ubi de eisdem tertijs partibus sermonem habebimus. Atqve haec quidem de primo articulo, que hoc capite tractandum suscepimus, dixisse sufficiat. In secundo autem, cum materia evictionis contingat, late quidem divagari possem, quoniam [sect. 51] eam Salmanticae publice, & utiliter pertractavi anno 1605. coram frequentissimo florentissimoque auditorio. Cuis tractatus editionem in votis habeo, quamvis magna pars huius, & aliarum mearum in eadem Schola lucubrationum ab alijs iam intercepta, & non sine gravi plagio, meo nomine suppresso, suis scriptis inserta reperiatur. Sed ut quae ad Comendas nostras spectant, breviter perstringam, resolvendum existimo, quod si eas in totum feudis similes facimus, dubium non est, [sect. 52] quin regulariter Princeps illis evictis teneatur, ut in iuribus, & casibus latissime adductis a Zasi. in tract. de feud. 4. p. fol. 20. & 6. p. fol. 52. & 56. & Rosenth. in eod. trac. c. 4. cocl. 8. &c. 6. cocl. 8. 9. & 12. & melius c. 8. cocl. 29. cum duabus seqq. ubi plura iura feudalia, & plures etiam Auctores de hoc agentes adducit, & prosequitur noviss. Guzman. in tract. de eviction. q. 32. Cae teru si Comedas [sect. 53] intra naturam purae, simplicis, & gratuitae donationis contineamus, tunc secure affirmare poterimus nullo casu, illisevictis, Principem de evictione teneri, per tex. in l. si quis argetu 35. C. de donat. l. Aristo 18. §. fin. D. eod. ubi Bart. post glos. num. 1. & innumeri alij, quos refert Roland. a Valle cons. 50. visa concessione n. 26. vol. 1. Caballin. in tract. de evict. §. 4. n. 2. & 3. Guzman. in eod. tract. q. 25. qui alios pluresadducit, Rosenth. d.c. 8. concl. 29. litt. B. & D. Valenc. cons. 27. n. 7. ubi concludit, quod durum esset, quod donas praestaret cautione de evictione, & in terminis Regum, & Principu loques, & quod non teneaturde evictio ne in causa lucrativa Cabed. decis. 36. n. 1. p. 2. Atvero quoniam iuxta ea quae saepe tradidimus, [sect. 54] nostrae Commendae vera, & propria feuda non sunt. Neque item merae, & gratuitae donationes dici possunt, cum magis ad remunerationis naturam spectent, & recipientes ad vicinitatem faciendam, & nova servitia aliaa; onera obligent, ut infra trademus. Proprius re attiegere videbimur, si eas ex natura donationis remuneratoriae, servitiorum factorum, & faciendorum, metiamur, & an in illa evictioni locus sit, disquiramus? Et sunt, [sect. 55] qui negativam sententiam tueantur, etiam in feudis, concludentes, quod Rex donans feudum alicui vassallo ex causa servitiorum, si ab alio evincitur, fiscus Regius de evictione non tenetur, [sect. 56] quia praedictus vassalus, cui donatio facta fuit, ad servitia illa ex necessitate officij, & obligationis tenebatur, ut tradit Anton. Vrsillus in addit. ad Matth. de Afflict. decis. 307. ante n. 9. Ant. Gama decis. 29. post. n. 1. vers. Neque servitia, Craveta cons. 98. n. 11. & seq. & eos novissime sequutus Horatius Viscontius in coclus. iur. litt. R. verb. Rex donans, pag. 252. ubi cum Aponte cons. 59. refert, ita alias fuisse decisum in Senatu Neapolitano contra illustrissimum Ducem Suessae, & in favore Principis Illustr. Squillacij contra Illustrem Ducem Somae, de quo etiam meminit Fabius de Anna cos. 93. n. 29. Ioann. Bapt. Toro in compend. decis. Neapol. verb. Evictio, & Guzman d.q. 25. n 42. qui etiam potuerunt allegare Pinel. in l. 1. C. de bon. mater. 3. p.n. 62. qui [sect. 57] ad hoc utdonatio remuneratoria non sit proprie donatio, & in ea evictio locum habeat, requirit, ut pro servitijs, & meritis fiat, quae ius etiam agendi in iudicio praestarent. Sed pro contraria opinione stare videtur, no solum [sect. 58] communis, sed magis communis Doctoru schola, qui costater tenent, in donatione remuneratoria, vel ob causam, aut ex causa facta, etia si a traditione incipiat, evictioni locum esse, ita ut si res pro parte evincatur, pro parte agatur, si in totum pro tota, ut multis relatis resolvit Caballin. d. §. 4. n. 4. Boer. decis. 67. n. 1. Vivius in comun. opin. verb. Donatio, ubicunque incipit a promissione, ubi ait hoc DD. communiter tenere, & latius caeteris Rosenth. d. cocl. 29. n. 5. & 6. & in notis litt. E. & F. quibus ego addo Bartol. in l. Iulianus, §. qui fundum, n. 5. & 6. D. de verb. oblig. Mangrellum in addition. ad eunde Bart. in l. Attilius, D. de donat. Alex. cons. 47. n. 8. vol. 3. Camil. Borr. in addition. ad Bellug. in specul. Princip. fol. 28. litt. P. in novis, Marcab. cos. 55. n. 176. usque ad 187. Ias. in l. ex hoc iure, n. 68. D. de iust. & iur. Seraphin. Olivar. decis. 534. n. 3. vol. 1. Cabedum decis. Lusit. 119 n. 12. & 13. p. 2. Capici. decis. 197. n. 8. Rhenat. Choppin. de doman. Frac. lib. 2. tit. 14. n. 6. ubi loquitur in donatione facta propter merita antecessorum, D. Franc. Alfaro in tract. de offi. fisc. gloss. 34. n. 108. & 109. special. 1. fol. 303. Card. Tusch. to. 3. cocl. 366. n. 5. fol. 292 & novissimum Guzmanium, plures alios referentem, d.q. 25. ex num. 37. qui omnes ea ratione nituntur, [sect. 59] quod cum Princeps de iustitia teneatur ad remunerationem servitiorum, ut late dixi hoc lib. cap. 1. & 2. eius interest suum feudum, Commendam, vel aliam quamlibet rem, ob hanc causam donatam, evictam no fuisse, ut sit liberatus ab obligatione antidorali, per tex. in l. idemque 7. §. fin. D. mandat. Et quia [sect. 60] donatio remuneratoria, est magis similis dationi insolutum, quam donationi, unde non mirum si debeatur evictio, iuxta notata in l. eleganter, D. de pignor. action. & in l. libera, C. de sent. & interlocut. cum alijs, quae novissime adducit Guzman d. tract. de evict. d.q. 25. num. 41. & q. 28. per totam, & Callistus Remirez de lege Regia, §. 30. num. 26. & 27. ubi late agit de donatione remuneratoria, & eius privilegijs, & Nos infra cap. 27. ex n. 58. Neqve obstat doctrina Pineli, & aliorum, qui ex servitijs vassallorum talem obligationem induci negant, ut pro ea ad remunerationem in iudicio agi possit. Nam Princeps hoc expectare [sect. 61] hoc debet, cum pro eo, quo eminet dignitatis fastigio, debeat bene de se merentium petitiones praevenire, l. cum multa, in fine, C. de bon. quae lib. ibi: Oportet imperiale liberalitate culme habere praecipuu. Et naturale legem magis quam iudicis praeceptum revereri, quae tale [sect. 62] compensationem desiderat, l. sed si lege, §. consuluit, D. de pet. haered. ibi: Quavis ad remuneandum sibi aliquem natur aliter obligaverunt. Eleganter Alex. lib. 5. dier. Gen. cap. 1. ubi postquam plura de hac antidorali obligatione disseruit, ita concludit: Siquide ad promerendum nulla efficacior vis, quam officium manet. Atque ita hoc perspicuum est, fixum homini ingenitumque fuisse, ut sicut se a vi, & iniuria tutari, & illatam contumeliam ulcisci, ac talionem reddere, iubente natura, impellimur: ita collatum nobis officium alio officio pensare, & conferre cogamur. Vnde adversus Pinelum, & eius sequaces, verior [sect. 63] est traditio, remuneratione vocari, quae fit propter merita, etiam non inducendia civilem actionem, ut ex concordi Rotae decisione testatur Caesar de Grassis decis. 2. de donat. num. 18. fol. 226. ibi: An autem merita debeat esse talia, quae actionem producant? fuit dictum, quod communis est, quod non, licet Arias Pinelus copiose post multos ab eo relatos, defendat contrariam opinionem. Et idem tenet Cardin. Mantica de tacit. & ambig. convent. lib. 13. tit. 15. num. 16. & lib. 21. tit. 4. num. 7. Stephan. Gratian. tom. 2. discept. forens. cap. 386. num. 13. fol. 635. & Guzman. d. cap. 25. ubi inquit, [sect. 64] quod licet in alijs donationibus Rex voluntarie soleat suscipere defensionem, ubi tamen donatio facta est propter benemerita, ad id praecise tenetur, quia non est simplex donatio, sed genus quoddam permutationis, ut in d. §. consuluit. Et ita refert iudicatum in Curia, Rebuff. 2. tom. ad leges Gall. art. 2. gloss. ult. tit. ut benef. ante vacation. Bursat. cons. 31. n. 5. lib. 1. Decian. in tract. de donat. remunerat. num. 139. Roland. cons. 13. n. 21. lib. 3. Gram. decis. 156. num. 8. Mieres de maiorat. 4. part. q. 1. limitat. 3. num. 12. & Rhenat. Choppin. d. tract. de dem. Franc. tit. 14. num. 6. ubi inquit, in Parisensi Senatu decisum fuisse: Quod dominus Rex garentiret quandam terram, quam eius praedecessores cuidam nobili dederant ex bona causa, scilicet grati servitij, & in se litem huiusmodi susciperet. Et est videndus Stephan. Gratianus lib. 4. discept. forens. cap. 657. num. 53. ubi quod donatio ex causa meritorum aequiparatur dationi insolutum, & in ea debetur evictio, sive incipiat a promissione, sive a traditione, & Cabedus, omnino videndus, d. decis. 36. n. 6. & seqq. ubi bene distinguit, qualiter opinio Pinel. accipienda sit, & decis. 80. n. 7. & seqq. ubi quod Rex tenetur contractus a se gestos indemnes servare, non solum per se, sed etiam per officiales suos, & possunt partes Regium procuratore in ius vocare, & Temninus in tract. de cautel. cautela 53. n. 4. fol. 168. ubi quod licet regulariter evictio non habeat locum in donationibus, fallit tamen in remuneratoria. Sed in hoc advertedu est, quod, ut in nostris Comendis, evictioni locum esse concedamus, ex supra relatis, [sect. 65] non tamen facile, neque passim id practicandu erit, sed eo tantum in casu, quo ex facto ipsius Principis evictio contingeret, puta quia mihi dedit Comeda, quam alius iustis titulis possidebat, vel quae extincta fuerit, vel extingui iussa, aut in Regiam Coronam incorporari, aut in alijs casibus similibus, de quibus bene agit Afflict. in c. 1. de invest. de re aliena facta, Vvesemb. cons. 64. n. 10. p. 2. Rosenth. d. cap. 8. concl. 29. & cap. 4. concl. 10. & cap. 6. q. 8. & 18. & Nos tetigimus in cap. praecedeti, exeplu apponentes in specie tex. in cap. inter caetera 17. de praeb. ubi gloss. verb. Assignavit, huius rei rationem assignat, [sect. 66] quod beneficio nos oporteat iuvari, non decipi, l. in comodato, §. sicut, in fine, D. de comod. c. unico, eod. tit. Et tunc quidem [sect. 67] fisci partes erunt, Commendam, quam dedit, darive iussit, per suum procuratore Fiscalem defendere, vel si succubuerit, aliam Comenda aequivalente, ubi primum poterit eidem benemerenti concedere, ut in simili inquit tex. in d. cap. inter caetera, cap. praesetiu 7. q. 1. cap. venies, de filijs presb. & alia iura, quae refert d. gloss. verb. Assignavit, & in ipsis terminis feudorum tex. & ubi glos. verb. In feudum dandos, sin vassall. de feud. ab aliquo interp. ubi omnes DD. praecipue Afflict. in princip. & num. 7. & alij plures, quos refert, & sequitur Rosenthal. d conclus. 29. litt. K. Non tamen [sect. 68] tenebitur ad duplum, quod quandoque iure communi praestari debet, neque ad alia damna, vel interesse lucri cessantis, aut damni emergentis, quamvis huius interesse, & meliorationum considerationem, in feudis haberi solere, docet Rosenthal. dict. conclus. 29. num. 11. & in addition. litt. L. quoniam in Comendis non militat ita praecisa obligatio securitatis praestandae ex parte concedentis, ut in feudis. Et quia [sect. 69] non solum in his causis, verum & in alijs, quae ex contractibus onerosis, & ultro, citroque obligatorijs proficiscuntur, iam illud praxi ubique terrarum receptum est, ut fiscus evictionis nomine solum rei evictae; pretium, vel refectionem praestare debeat, l. si procurator, D. de iure fisci, gloss. in l. si dictum, D. de evict. Paris. cons. 101. n. 14. lib. 1. Pereg. de iure fisci, lib. 6. tit. 4. n. 36. & 37. Cabed. d. decis. Lusit. 36. n. 1. p. 2. Caballin. de evict. §. 5. num. 88. & Guzman in eod. tract. d. cap. 25. num. 32. & 33. Atvero in casu quaestionis, quam in hoc capite proposuimus, [sect. 70] nimirum ubi quis Commendam sibi datam accepit, & sine litigio possedit, vel etiam quantitatem certam, & praefinitam, sibi in aliqua, vel aliquibus Commendis consignari iussam, nullo modo ex superveniente talis Commendae, vel quantitatis diminutione, aut etiam totali absumtione, ius aliquod refectionis, vel evictionis nomine adversus fiscum posse intendere arbitror, si id sine Regis facto, aut culpa contigerit. Nam eiusmodi damna, & interitua, Commendatarij periculo sunt, [sect. 71] utpote quasi domini, & possessoris talis Commendae, l. quae fortuitis, l. pignus, C. de pignor. act. cum alijs, quae late congerit Decius in l. contractus, de reg. iur. & Medices de fortuit. casib. 2. part. q. 10. ubi n. 143. agit in specie de feudatarijs. Et in materia beneficiorum [sect. 72] constans regula est, quod qui virtute expectativae sibi cocessae, illud semel impetravit, & acceptavit, amplius variare, vel quidquam aliud petere, etiam ob futuros, & imminentes casus non potest, quia consumit (ut dicitur) gratiam suam, etia si male acceptet, ut pluribus relatis probat D. Valenc. cons. 83. num. 78. & seq. & Cochier de primarijs precibus, pag. 71. & seqq. ubi tractat, [sect. 73] quid sit, & operetur acceptatio in expectativis, & Hierony. Goncal. ad reg. Cancell. 8. gloss. 34. n. 89. Et si contrarium admitteremus, nunquam fiscus his litibus vacaret, neque eis exsolvendis sufficeret. Quae [sect. 74] vel sola ratio efficere debet, ut eis via non aperiarut, arg. eorum quae in simili tradit Covarr. in cap. cum in officijs, n. 9. de testam. DD. in l. properandum, C. de iudicijs, & in cap. finem litibus, de dolo, & contumacia, Surd. cons. 271. n. 15. & Gratian. tom. 4. disceptat. cap. 762. n. 12. Prout [sect. 75] neque usquam aperiri vidi, nec tales petitiones in Regijs Indiarum Cancellarijs, vel Supremo earum Senatu permitti. Vnde huic observantiae stare debemus, [sect. 76] & ab antiqua practica non recedere, l. minime, D. de legibus, cap. dilectus, de consuet. Bald. in l. illud, per tex. ibi, de excusat. tutor. Restaur. Castald. de Imperat. q. 24. n. 2. l. si quando, C. de iniurijs, ibi: Mos iudiciorum, qui hactenus obtinuit, servetur intactus, cap. sicut, de re iud. l. semper in stipulationibus, D. de reg. iur. l. si pacto, quo poenam, C. de pact. cap. ex litteris, de constit. Osascus decis. 22. n. 6. & 7. Afflict. decis. 79. n. 5. Vbi inquit, [sect. 77] quod longaevus usus causarum potest allegare pro iure, sive tendat ad litem ordinandam, sive decidendam, Cassan. cons. 68. n. 57. Ant. Thesaur. decis. 2. n. 9. & Cochier in tract. de primarijs precibus, sect. 4. pag. 63. & latissime de nostris Commendis agens D. Valenc. cos. 83. n. 115. & seqq. & Velascus in axiom. iur. litt. Y. n. 127. Sed vero quamvis haec de rigore iuris ita se habeant, non tamen impediunt, [sect. 78] quin Princeps aequitate, & benignitate solita utens, eiusmodi benemeritis, quos ob praedictas causas in egestate deductos agnoverit, & praemijs, quae meruerant destitutos, alia beneficia, prout viderit expedire, vel novas Comendas, aut pensiones largiatur, ut tetigi supra cap. 7. n. 56. Decet quippe [sect. 79] eum in beneficijs suis crescere, iuxta tex. in cap. 1. de donat. cum alijs, quae adduxi sup. hoc lib. cap. 2. n. 68. Et illud Cassiodori lib. 1. var. epist. 12. quod huc maxime spectare videtur: Nec tamen benignitas nostra una remuneratione contenta, honores geminat, augmeta procurat, & eo studio dona reparat, quasi debeat omne quod praestat, & lib. 2. epist. 2. Amamus nostra beneficia geminare, nec semel praestat largitas collata fastidium, magisq; nos provocant ad frequens praemium, qui initia nostrae gratiae suscipere meruerut. Novis enim iudicium impenditur, favor autem semel placitis exhibetur. Cui adridet illud Marti alis lib. 9. epig. 71. Nam stare, aut crescere debent munera. Plinij Iunior. epist. 4. lib. 1. Beneficia subvertas antiquiora, nisi illa posterioribus cumules. Et Senecae lib. 2. de benef. cap. 11. Paru est dedisse, fovenda sunt beneficia, &c. Et iteru lib. 4. Cui initio ratio non fuisset praestandi beneficij, aliquid ei praestamus ob id, quia praestitimus; & tradit alia eruditiss. noster P. Ioann. Pinedade reb. Salom. pag. 362. ubi quodbeneficia pristina sunt occasio conferendi alia nova. # 11 CAPVT XI. An, & quae conditiones, vel gravamina concessioni Commedarum adijci passint? & quid si eis non impletis concedentem, & accipientem mori contingat? & de alijs quaestionibus huc spectantibus. SVMMARIVM CAPITIS Vndecimi. -  1 COmmendarum conferendarum brevis, & ordinaria forma. -  2 Clausulae multiplicatae, aut insolitae lites generant. -  3 Lex successionis Commedarum satis explicat earum onera, formam, & naturam. -  4 Commenda simpliciter concessa, omnes eius qualitates active, & passive expressae videntur. -  5 Mos regionis, seu provinciae attendendus est, & iuxta eum Commendae in dubio dari censentur. -  6 Commendam concedens semper creditur se conformare cum legibus, quae de eis disponunt, & maxime cum statutarijs, ac municipalibus. -  7 Commendarum ordinariam formam, & naturam Rex, & eius Vicarij bene possunt alterare, tempore quo eas concedunt. -  8 Traditioni rei suae quilibet pacta, & conditiones, quas velit, adijcere potest. -  9 Provisio hominis specialis, cessare facit generalem legis. -  10 Verborum, aut conditionum expressio, iuxta volutatem agentium, vincit naturam reru. -  11 Investiturae, aut contractus tenor derogat omni rerum naturae, ac conditioni. Cap. si cui, de extraord. cap. Conrad. cap. 1. de duob. fratrib. cap. 1. §. praeterea, quid sit investit. expenduntur, & illustrantur, ibide. -  12 Feudoru maxima, & prima, ac potior lex est, ut investiturae tenor attendatur. -  13 Prorex an possit dare Commendam in titulum maioratus, vel ad plures vitas, quam lex successionis concedit? -  14 Motechumis Mexicanis, & Ingis Peruanis datae sunt Commendae per viam, & titulum maioratus. -  15 Proregum mandatum limitatur ex forma a lege in aliquo actu eisdem praescripta. -  16 Clausula cum libera limitatur in permissis, & circa permissa, & non extenditur ad ardua, aut specialiter prohibita. -  17 Commendas in titulum maioratus concessas, aliquando Rex confirmavit, & quare? -  18 Praemium meritis respondere debet. -  19 Servitij perpetuitas, beneficium, vel praemium etiam perpetuum desiderat. -  20 Proregum facta aliquando sustinentur, quasi mandata. L. iam tamen, §. hac, D. rem rat. hab. expenditur, & illustratur, ibidem. -  21 Mandati forma exequenda est iuxta finem, & intentum mandantis. -  22 Revocanda non sunt ea, quae iterum facienda sunt. L. ult. §. fin. D. quod met. caus. expenditur, & illustratur, ibidem. -  23 Commendis, quas confert, an possit Prorex apponere conditiones, vel gravamina nova, ultra consuetas, & cauta in legibus Indiarum? -  24 Gravare quis non potest eum, quem non bonorat. -  25 L. fin. tit. 27. part. 2. expenditur. -  26 Commendarum in concessione quatenas Prorex dicatur gratiam facere. -  27 Beneficia Ecclesiastica, qua ratione gratiosae concessiones dicantur? -  28 Commenda, quae datur in remunerationem servitiorum, an sit gratia, vel contractus? -  29 L. Titius puerum, D. de obseq. a libert. praestand. expenditur, & sched. ann. 1619. -  30 Episcopus beneficium conferens, potest illi pensionem apponere ex iusta causa. -  31 Eligere aliquem de pluribus iussus, an, & quomodo possit eum aliquo onere, vel pesione gravare? -  32 Commendae in collatione, quae onera, vel pensiones apponisoleant? & quod debent esse in favorem aliorum benemeritorum. -  33 Conditiones, quae collationi Commendarum adijciuntur, illas informant, & tertijs, pro quibus adiectae sunt, ius quaerunt, etiam ignorantibus, & absentibus. L. quoties, C. de donat. quae sub modo expenditur, & illustratur, ibidem. -  34 Conditiones potestativae, casuales, & mixtae adijci possunt collationi Commendarum. -  35 Conditione pendente, nullum ius in Commenda habet Commendatarius, sed spem tantum. -  36 Conditio debet impleri, ut quis emolumentum sub ea sibi datum consequi possit. -  37 Gratia facta duobus, uni conditionaliter, & alteri pure, quis praeferatur. Cap. si pro te, de rescript. in 6. expenditur, ibidem. -  38 Conditione pendente, si decedat is, cui Comenda sub ea concessa fuit, an haeres eius illam petere possit? -  39 Conditionis potestatiae implementum, quod defuncus distulit, vel sprevit, ad haeredes eius non transit, secus si per eum non stetit. -  40 Conditio casualis si impleatur post mortem personae, cui adiecta fuit, haeredes eius datum, vel relictum sub ea petere possunt. -  41 Conditionali ex contractu, vel stipulatione spem ad haeredes transmittimus. -  42 Haeredibus semper prospicere videmur. L. si pactum 9. D. de probat. expenditur, & illustratur, ibid. -  43 Conditio Commendae adiecta, si impleatur post decessum Proregis, qui eam concessit, an successor eius concessioni stare teneatur? -  44 Conditionalis actus nihil ponit in esse, quousque conditio purificetur, & tunc retrotrabitur, & ab initio purus esse censetur. L. ult. §. 1. D. de vulgar. sub st. l. si pupillus 16. D. de condit. inst. & similes expenduntur, & illusstrantur, ibidem. -  45 Puri, & purificati idem est iudicium. -  46 Contractus tempus, & non impletae conditionis in casualibus inspicitur, & an, & quatenus idem procedat in alijs dispositionibus? L. filiusfamilias, D. de verb. l. quae legata, D. de reg. iur. & aliae similes explicantur, & exornantur, ibid. -  47 Gabella contractus conditionalis solvitur insplecto tempore quo celebratur, non quo conditio impletur. -  48 Contrabi ibi videtur, ubi contractus celebractur, non ubi conditio verificatur. -  49 Argumentum de tempore ad locum validum est in iure. -  50 Feuda habent tempus preaefixum ad petendam investituram. -  51 Investiture petandae tempus non currit ei, qui Commendam habet, conditione casuali, vel mixta suspensam. -  52 Impedito agere non currit tempus. -  53 Conditionis potestativae suspensio, non excusat eum, per quem stetit, quominus illam opportuno tempore impleret. -  54 Commendatarij factum, sive negligentia in non implenda conditione potestativa, sibi tempore concessionis adiecta, an praeiudicet eius successoribus a lege vocatis? -  55 Pater in non acquirendo potest filijs praeiudicare. -  56 Commendis semel pure concessis, non licet ex post facto adijcere conditiones, vel gravamina. -  57 Donationem perfectam, & pleno iure quaesitam, etiam Princeps ex postfacto regulariter modificare non potest. -  58 Eligendi facultatem habens, electione semel facta, variare non potest. -  59 Variatio in Principibus illaudabilis est, & nunquam permissa in damnum alterius. -  60 Pensionem imponere, aut prorogare non potest Prorex super Commen la antea pure, & absque hoc onere collata, & decisio Supremi Senatus Indiarum circa bunc articulum. -  61 Reservatio si fiat a Prorege tempore concessionis Commendae, potest ex post facto circa reservata disponere. -  62 Declarans nihil novi inducit, sed quod erat detegit. -  63 Commenda si plures tributarios habere comperiatur, quam tempore concessionis expressi sunt, an possit Gubernator de illis disponere? -  64 Numerus iugerum, aut vassallorum, ubi non ad limitandam, sed ad designandam insulam, vel oppidum concessum exprimitur, non officit quod plures reperiantur, si constat, quod donans totum id concedere voluit. -  65 L. qui fundum, §. qui agrum, D de contrab. emt. & aliae similes expenduntur. -  66 Demonstratio una ubi satis clara est ad denotandum, sive concedendum id quod conceditur, non officit quod in alijs erretur. -  67 Ius universale ubi venditur, totum id, quod est in universitate illa, venditum censetur. -  68 Commendae concessio facta de Indis, quos aliquis fato functus possidebat, non aliter valebit, nisi novus Commendatarius probet, illum possedisse. -  69 Successor an, & quomodo probare, & iustificare debeat titulum sui antecessoris? VBI autem electa persona, cui Commenda praestanda sit, ad eius concessionem, vel collationem Proreges, aut Gubernatores deveniunt, qui commedandi tacuitatem habent, nihil [sect. 1] aliud regulariter cauere, & adijcere solent, quam se eam Commendam Titio, iuxta legem successionis, cum ordinarijs oneribus, cocedere. Quod quidem sufficit, ut omnia paucis verbis comprehendant, quae ad talem collationem desideratur, & ut lites evitentur, [sect. 2] quae alias ex multiplictione verborum, & clausularum insolitaru oriri solent, prout in haeredum institutione cosuluit I.C. in l. 1. §. qui neque legaturus, D. de. haer. inst. & in nostris maioratibus Hispaniae Molin. de primog. lib. 2. c. 17. in princ. & Simancas in eod. tract. ct. lib. 1. cap. 26. Nam [sect. 3]lex successionis praedicta onera explicat, & qualiter, & in quibus personis, & haeredibus per duas vitas Commenda duratura sit, ut infra latius explicabimus, & bene advertit Ioan. Matienz. in l. 6. tit. 10. lib. 5. recop. gloss. 2. num. 22. Et [sect. 4] eo ipso quod contrarium non exprimitur, per solam Commendae concessionem, omnes consuetae leges Commedarum insertae videntur, l. asse toto, D. de acquir. haered. & etia duarum vitarum gaudium, & in Nova-Hispania plurium, per viam dissimulationis, [sect. 5] iuxta provinciae morem, concessum intelligitur, arg. tex. in l. si servus plurium 35. §. fin. de legatis 1. ibi: Ante omnia ipsius patrisfamilias consuetudo, deinde regionis, in qua versatus est, exquirenda est, l. vel universorum, d. de pig. act. l. cum de lanionis, §. asinam, d. de fund. instr. l. librorum, §. quod tamen Cassius, D. de leg. 3. l. 4. tit. 33. par. 3. cum pluribus adductis per Iaf. in. l. certi condictio, §. si numos, n. 6. & Purpurat. n. 7. si cert. pet. Felin. in cap. cum M. n. 6. de constit. Idem Felin. in cap. quia verisimile, de praesumt. Roman. sing. 206. Iul. Clar. in §. testamentu, q. 76. Aimon de Praetis de interp. ult. lib. 1. solut. 5. & 9. & Menoch. de praesumt. lib. 1. praef. 28. Maxime stante lege peculiari, & municipali, quae hoc ita disponat, & ordinet, [sect. 6] cum qua non est dubium, quod quilibet disponens se conformare velle videatur, iuxta doctrinam Bart. per tex. ibi in l. haeredes mei, §. cum ita, D. ad Trebel. l. conficiuntur, D. de iure condicill. & tex. singularem in l. ex facto, vers. Ita Princeps imitatus est ius, D. de vulg. subst. Nec unquam iuris, aut consuetudinis ordinem pervertere velle censendus est, ut ibidem notarunt Bald. & alij, idem Bald. in l. si quando, n. 2. C. de inoffic. testam. Ias. in l. causas, col. fin. C. de transact. Hippol. de Marsil. in praxi crim. §. constante. n. 25. Menoch. ubi sup. lib. 4. praes. 21. n. 35. & praesumt. 63. n. 3. & praesumt. 202. a n. 1. Farin. decis. 508. n. 4. & latissime Vincent. Fusarius in tract. de subst. q. 3. 11. n. 42. & seqq. & q. 225. n. 9. & seqq. & alibi prssim, ubi hoc ampliant, ut sortius cum dispositione legis, vel statuti municipalis, quam cum dispositione iuris comunis, quis se consormare voluisse existimetur. Quod tamen non impedit, [sect. 7] quin Rex ipse, aut etiam Proreges, vel Gubernatores, qui eius nomine Commendas concedunt, possint, si velint, illarum gaudium ad unam vitam dumtaxat restringere, ut aliquando fieri solet, & ubi id expresserint, servandum est. Nam cum ad eos pertineat merita petentium perpendere, & iuxta servitiorum, ac personarum qualitatem ea remunerari, possunt tempore concessionis comendae, quae [sect. 8] traditionis vicem habet, eiusmodi limitationes, & modificationes apponere, l. in traditionibus 49. & l. si intra 42. D. de pact. l. legem, C. ecd. l. rebus, D. de rerum permut. iunctis is alijs, quae ultra DD. in eisdem iuribus signanter notavit Fanus de pignor. 4. part. num. 33. & 34. Ioann. Robert. lib. 3. sent. cap. 24. & in terminis similibus loquens, & plura congerens Cald. Pereir. de renovat. emph. quaest. 11. n. 19. Cardos. in. prax. iud. & advocat. verb. Contractus, n, 12. Tuschus litt. C. conclus. 980. & Rota Romana, apud Farin. decis. 415. num. 4. tom. 1. part. 1. Vbi id ampliant, etiam si aliquid ultra, vel praeter ordinariam naturam contractus, vel actus, qui celenratur, adiectum, vel conventum fuerit, quia [sect. 9] specialis haec cautio, vel provisio facit cessare generalem, & alioqui consuetam, l. fin. C. de pact. convent. l. & habet, §. cum quis, & ibi gloss. D. de precar. cum alijs traditis a Surd. cons. 476. num. 6. & latius a Nobis notatis supra hoc lib. cap. 8. num. 4. & sequentib. Et hoc est, quod dicimus, [sect. 10] quod proprietas verborum, aut conditionum, iuxta voluntatem agentium, vincit naturam rerum, ut in cap. si cui, vers. Tenorem investiturae sequendum, tit. de extraord. cap. Conrad. cap. 1. de duobus fratr. vers. Propter tenorem investiturae, quam ibi dicit egregiam Bald. ad hoc [sect. 11] quod tenor contractus, & investiturae derogat omni rerum naturae, & conditioni: & rursus idem Bald. in l. quoties, col. 1. C. de suis, & legit. haered. & in cons. 330. lib. 3. Paul. Castrens. cons. 176. in princip. lib. 1. Alexand. cons. 52. col. 4. volum. 4. Roman. cons. 33. circa finem, cum pluribus alijs in idem adduct is per Tiraquel. in l. si unquam, verb. Libertis, num. 9. C. de revocand. donat. uni dicit, se addere in confirmtionem praedictorum, textum ab alijs no allegatu, in cap. 1. §. praeterea, ubi notat Bald. tit. quid sit investitura, & singularem doctrina Martini Laudensis in cap. 1. col. 1. qui feud. dar. possunt, qui tradit, [sect. 12] hanc esse maximam in feudis, ut primum investiturae tenor attendatur, quia derogat iuri feudali, & post Tiraquel. innumera alia ad idem probandum congerit Rosenthal. in tractat. de feud. cap. 1. conclus. 12. litt. A. & seqq. ubi quod tenor, & ratio investiturae est prima, & posterior lex in materia feudorum. Maiorem quidem difficultatem res habere videbitur, si quaeramus, [sect. 13] an Prorex, vel Gubernator tempus duarum vitarum, vel alias a lege praefixum, in sua concessione extendere possit, & per plures vitas prorogare? vel Commendam in perpetuum concedere, aut in titulum maioratus, ut factum esse scimus ab infigni illo Duce Ferdinando Cortesio in quibusdam Commendis, [sect. 14] quas concessit cuidam Dominae Elisabethae, quae Motezumae Mexicani Regis filia esse perhibebatur. Et a D. Marchione de Canete, Peruano Prorege (dicto el Viejo) qui Comedam Vallis de Yucai, & alia bona, & oppida D. Didaco Sayrestopa Iuga assignavit, qui similiter ex Peruanorum Incarum Regum sanguine superstes fuisse dicebatur, ex quo per lineam maternam hodie Marchiones de Orpesa origineam trahunt. Nam [sect. 15] cum mandatum, quod Proreges habent ad commedandum, limitatum sit ad formam a lege praescriptam, & eius fines, & terminos diligenter servare debeant, ut late dixi supra hoc libro, cap. 6. num. 18. & seqq. non videtur, quod illud extedere potuerint ad inducenda perpetuitatem, quamvis in dicto mandato efset clausula, cum libera; [sect. 16] quae solum potest operari in permissis, & circ permissa, non vero extendi ad ardua, & specialiter prohibita, l. quam Tuberonis, iucta gloss. verb. Aliae. D. de pecul. l. si hominem, D. mand. Bartol. in l. procurator, cui libera, num. 2. D. de procur. & in l. filiusfamilias, num. 9. D. de donat. Alber. in l. 1. num. 12. D. de offic. Procur. Caef. ubi Iason num. 12. qui dicit communem, & Covarr. lib. 1. var. resol. cap. 6. num. 2. & late Schrader. in tract. de feud. 7. part. sect. 18. num. 133. Et quidem de iuris rigore ita diffimendum videtur, quamvis [sect. 17] in praedictis casibus Princeps ob meritorum gravitatem, & exuberantiam, Proregum concessioni in perpetuum factae, acquieverit, & ratam, ac firmam esse voluerit, ut [sect. 18] sic praemium meritis responderet, iuxta tex. & glos. in cap. dicat aliquis 23. quaes. 5. ubi Turrecrem. & in cap. ius militare, distinct. 1. & ea quae tradit Ioan. Andr. in Rub. de reb. Eccles. & Greg. Lopez, nominatim in quaestione nostra loquens, per tex. ibi in l. 4. tit. 2. part. 2. & in l. fin. eod. tit. Et[sect. 19] perpetuitas servitij, perpetuo etiam beneficio compe saretur, argum. tex. singularis in l. si vero non remunerandi, §. inde Papinianus, ad finem, D. mandat. ibi: Quod si donationem patronus in libertum contulit, videri & postea libertum patrono donasse. Vbi hoc notant Bart. Bald. & Salicet. Et pro eisdem facit tex. in l. cum is 32. §. si in ea, D. de condict. indebiti, ibi: Relinquitur pietatis causa, ex qua solutum repeti no potest, melior tex. in cap. 1. §. fin. de his qui feud. dar. possunt, l. etiam is, §. 1. D. de manum. vind. l. si pater. D. de donat. per quae iura pulcerrime in Principe remunerante, ita docet Alexan. in l. 3. in princ. vers. Terito limita, D. quod quisque iuris, quem sequitur Deci. cos. 498. & plura adducens Greg. Lopez per tex. ibi, in l. 6. titulo 27. partit. 2. & D. Valencuela Cons. 82. per totum, & Nos infram cap. 30. Et quia [sect. 20] factum a Prorege, & si citra ma datum fuerit, suftineri tamen debuit, quasi madatum fuisset, iuxta formalia verba Consulti in l. jam ramen, §. in hac sti pulatione, ad fine. D. rem rat. hab. ibi: Quasi iuxta formam madati, & si non mandatum fuerit. Cum [sect. 21] forma ma dati sequenda sit, iuxta finem, & intentum madantis, & utilitatem rei mandatae per tex. in l. si hominem, & in l. fin. D. madat. l. si quis mihi bona, §. fed & si mandavit, D. de acq. haered. ubi Bald. Aretin. & Alex. idem Bald. in rub. de procur. cum pluribus in idem adductis per Ias. cons. 202. col. penult. lib. 2. & in l. si impubere, ubi etiam Alex. C. de iur. liber. & latissime Tiraquel. in l. si unquam, verbo Libertis, n. 48. C. de revocand. donat. Maxime [sect. 22] cum nec soleant, nec debeant principes ea, quae utiliter, & iuste facta sunt, ex defectu solemnitatis revocare, quando postea id idem ipsi facere deberent, arg. tex. in l. fin. §. fin. D. quod met. caus. & eorum, quae in fimilibus casibus notant DD. quos adduxi supra cap. 7. n. 80. & ultra Bald. in cap. tuae, ut lite no contestata, & in cap. coquerente, de rest. spol. Ias. in l. nec quicquam, n. 8. D. de offic. Procon. Hippol. de Mars. in l. patre, n. 5. 8. D. de quae stion. Imol. Paul. Alex. & alij, in l. si finita, in princip. D. de dam. infect. Paris de Pueto in tract. de fynd. verb. Executio, Mexia ad legem Tolet. 1. par. fund. 9. n. 2. & seqq. Ioan. Gutier. de iuram. confirm. 3. p. cap. fin. Roland. a Valle cons. 5. n. 6. vol. 2. Gama decis. 237. & Aviles in cap. Praetor. cap. 11. verbo Sentenciados. An autem [sect. 23] possit Prorex, vel Gubernator in Commenda, quam concedit, novas alias conditiones, vel gravamina imponere? Ex eo dubitari potest, quod cum non sit Commendaru dominus, sed fidelis, & providus dispensator, atque adeo teneatur ex necessitate eas inter benemeritos ex voluntate, & praecepto Regis distibuere, iuxta ea, quae late diximus supr. cap. 7. Non videtur ei permittenum, [sect. 24] ut quos no honorat, gravare possit, arg. tex. in l. ab eo, C. de fideicommiss. l. si adrogator, in fin. D. de adopt. l. unum ex familia, §, si de Falcidia, & § sed si fundum, D. de leg. 2. ibi: Quid est enim, quod de suo videatur elargirim qui quod restituit, omnino reddre debuit? cum multis alijs, quae post Tiraq. de privil. piae caufae, privileg. 37. & alios, quos refert, congerit Velascus in axiom. iur. litt. G. num. 33. Sed adhuc contrarium probandum est, & quotidie practicari videmus. Tum ex ratione, quam supra num. 7. tetigimus, nimirum, quod ad eum pertineat merita perpendere, & remunerari, ut [sect. 25] in d. l. finali, tit. 27. part. 2. ibi: Debe entonces el cabdillo aver consejo, i alvedriar sobre aquello, catando qual es aquel home que le demanda el galardon, i el hecho qu: hizo, i el lugar, i el tiempo en que lo huvo de hazer, i segun aquello le debe galardonar, &c. Tum etiam, [sect. 26] quia huius arbitrij ratione, & ex eo, quod talem benemeritum, cui Commendam confert, inter plures alios eligit, quibus forsitan aeque iufte illam conferre potuisse dicitur ei gratiam facere, & liberalitatem in eum exercere. Vnde non fumus in casu d. l. ab eo, & d. §. si de Falcidia, fed in fimili beneficiorum Ecclefiafticorum, [sect. 27] quae, ob eandem rationem, gratiofae concessionis nomen merentur, ut docet gloss. fin. in cap. relatum, de praeb. & in cap. quamvis el 1. verb. Impensae, eod. tit. lib. 6. & in cap. cum venerabilis, de praeb. cap. consultationibus, de donation. ubi communiter Scribentes, cum alijs traditis a Gutierr. lib. 3. pract. q. 55. num. 42. & Molihna de primog. lib. 2. cap. 4. num. 13. & 14. & in nostris terminis D. Franc. de Alfaro de offic. Fifcal. gloss. 6. & 7. Vbi disputat, [sect. 28] utrum sit gratia, vel contractus, quando in titulo dicitur, quod Commenda datur ob remunerationem servitiorum: quibus Ego adijco [sect. 29] optimum tex. in l. Titius puerum, D. de obsequijs a libert. patr praest. ibi: Etenim ille etiam sin non gratuitum, benficiu tamen praestitit, & verba expressa epistolae Regiae ann. 1619. cuius memini supr. hoc lib. cap. 2. num. 44. quae donationem, sive concessionem Commendarum, gratuitam esse dicit, quamvis remuneratoriam, & inde infert: No se baze agravio a nadie, dandole la Encomienda con esta carga, &c. Et Rofenthal. in tract. de feud. cap. 6. q. 74. num. 4. ubi pluribus probat, quod in feudis, quavis sit synallagma, beneficium tamen praeponderat. Ex quo fluit, [sect. 30] quod Episcopus potest ex iusta causa beneficium, quod confert, aliqua pensione gravare, licet alias, ex Concilio Lateranefi, beneficia sine diminutione dari iubea tur, ut recolitur in cap. si quis praebendas 1. q. 3. & in cap. 1. §. fin. vers. Cum Lateranensi, ut Ecclefiaft. benef. cap. matoribus, de praeb. quibus convenit l. 5. tit. 6. part. 1. ubi Greg. & notat Felinus, Caccialupus, Paulus, Romanus, Gigas, Rebuff. Navarrus, & plurimi alij, quos refert Goncalez ad reg. 8. Cancell. glos. 1. §. 5. a num. 27. & Nicolaus Garcia, omnino videndus, de benef. 1. part. cap. 5. ex num. 295. & ita temperandum est, quod trdit Molina de primog. lib. 2. cap. 4. num. 21. & Padilla in d. §. si de Falcidia, num. 23. Et similiter idem admittimus [sect. 31] in quocunque alio, qui eligit aliquem de pluribus, quos testator, vel alius fuae electioni comisit. Nam potest illum, quem elegerit, gravare, si non in favorem extranei, saltem in favorem alicuius, Vel aliquorum ex ijs, quos eligere potuit. ut optime resolvit Bereng. Fernand. in tit. de filijs nastis ex matrim. ad Morganat. contract. cap. 9. n. 4. vers. Secunda difficultas. & eo non relato Sarmient. in d. §. si de Falcidia, num. 11. & 12. ubi etiam Segura, & Peralta, Molina d. cap. 4. & 10. cum seqq. alter Molina disp. 592 cum seqq. Quefada divers. quaest. iur. cap. 6. n 13. & 15. Caldas Pereira de nominat. emph. 3. part. cap. 16. n. 5. fol. 171. & cap. 17. n. 12. Sesse decis. 437. num. 3. D. Ioann. del Castillo tom. 5. controvers. cap. 161. ex num. 6. Fusa rius de substit. quaest. 511. num. 8. & Robles de Salcedo de represent. lib. 3. cap. 19. a n. 63. Qui proprie videtur esse casus, de quo agimus. Nam [sect. 32] semper conditiones, & gravamina, de quibus loquimur, apponi solent, & certe debent, in favorem, & gratiam aliorum benemeritorum, veluti, ubi electum pensionis praestatione gubernator gravat, ex qua alter fublevari possit, ut vidimus in cap. 3. vel eidem conditione iniungit, ut aliquam honestam puellam in uxore ducat, quae inops, & orphana sit, & ex benemeritis originem trahat, vel ut ad reparatione alicuius Ecclesiae, pontium, vel viarum publicarum, sustentationem hospitalis, communem provinciae defensionem, vel in aliquod simile opus, aliquam quantitatem pro una vice exbursare, vel singulis. annis erogare iubeat. Huiusmodi enim conditiones, & gravamina admittenda sunt, [sect. 33] & ipsius Commendae collationem, seu investituram informare videntur, & eis inesse l. iurisgentium, §. quinimo, D. de pactis, l. pacta coventa 72. & l. fundi partem 79. D. de contrah. emt. Atque adeo exillis, ipsis, in quorum favorem appositae funt, etiam abssentibus, & ignorantibus utilis actio quaeritur, ad id, quod sua interst, petendum, & consequendum, iuxta doctrinam celebris tex. in l. quoties 3. C. de donat. quae sub modo, & ea quae circa eius praxim, & explicationem ultra ordinarios ibidem tradit Bart. in l. stipulatio ista. §. si stipuler, num. 13. D. de verbor. obligat. & pluribus relatis Covarr. 1. variar. cap. 14. num. 2. Iulius Clarus, §. donatio, ex num. 1. Molin lib. 4. de primog. cap. 2. a num. 58. Corras. memorab. Senatus-Consult. cap. 1. Cevallos pract. commun. q. 249. Valasc. de iur. emph. lib. 1. q. 54. num. 44. Pichard. in §. alteri, Inst. de inut stipul. ex n. 24. & Ant. Gama eius que additionator Flores de Mena decis. Lusit. 8. num. 2. Idem quoque admittendum erit [sect. 34] in alijs conditionibus, quae ipsius Commendae collationem iustisicant, veluti: Si electus legitimationem, aut aliquam dispensationem, vel confirmationem a principe impetraverit, vel si alter Commendam, quae buis datur, alia quae sibi offertur contentus, reliquerit, vel etiam, si navis intra certum tempus ex Hispania ve nerit, aut aliquid ibi, vel alibi contigisse, vel non contigisse probatum fuerit. Eiusmodi enim, & similes conditiones valent, & tenent, sive eas potestativas, sive casuales, aut etiam mixtas appelles, & [sect. 35] ante earum implementum nullum ius Commendatatio quaeri videtur, sed spes tantum quaedam, post impletam, & purificatam conditionem debitum iri, l. cedere diem, D. de verb. signif. §. ex conditionali, Inst. de verb. oblig. cum multis alijs, quae adducit Surd. de aliment. tit. 9. quaest. 16. n. 55. & cons. 298. num. 2. Flamin. Paris. de resig. benef. lib. 1. q. 3. & q. 14. num. 9.. Don Ioan. del Castillo lib. 5. controvers. 2. part. cap. 119. num. 6. & seqq. & novissime Velascus in axiom. iur. litt D.n. 16. & litt. C.n. 119. & seqq. Vbi [sect. 36] quod co litio debet impleri ante quam emolumentum sequatur, & quod actus non purificata conditione, ac si non esset factus, habetur, & quod sub conditione datum, sub contraria videtur ademtum. Quod etiam multum in nostris terminis coprobat [sect. 37] tex. in cap. si pro te, de rescript. lib. 6. Vbi propter hanc rationem praeferri iubetur habens expectativam, pure sibi concessam ad aliquam praebendam, licet sit posterior, ei qui prius eandem sub aliquam conditione impetravit, si ea pendente provisus extiterit, nec talis provisio revocatur, etiam si postea conditio existat. De quo post DD. ibidem late agit Ant. Gab. 3. tom. com. lib. 6. tit. de clausul. conclus. 2. Parisius cons. 82. vol. 4. Rota in novis decis. 183. & Gironda de privilegijs, num. 1149. & num. 1414. Sed hic succedit elegans quaestio, quamia semel, & iterum agitari vidi, nempe [sect. 38] si ante impletam, vel verificatam conditionem, decesserit is, cui ea iniucta fuit, an ad filium eius, vel alium, qui ex lege successionis ad Commendam vocetur, illius petendae, & percipiedae ius transeat, si is eam implere paratus sit, vel tunc demum facto ipso impleri, & purificari contigerit? In qua Ego, brevitati studens, resolvendum existimo, quod si conditio erat potestativa, & per eum, cui iniuncta fuit, stetit, quominus eam vivus impleret, tunc Commendae iure in totum privabitur, ita ut nihil remaneat, quod ad haeredes transmittere possit, ex celebri doctrina Bart. num. 5. & 6. & aliorum in l. si decem cum petiero, D. de verbor. obligat. Vbi communiter resolvunt, [sect. 39] in contractibus, & multo minus in alijs dispositionibus legalibus, ius implendae conditionis potestativae ad haeredes non transire, quasi eorum auctor illud sprevisse videatur, dum potuit, & noluit conditioni parere, argum. tex. in l. qui Romae, §. Augerius, D. de verborum oblig. cum alijs, quae adducunt gloss. & DD. praecipue Misyng. in dict. §. ex conditionali, verbo Contigerit: idem Bart. Alexand. Ias. & caeteri in dicto §. Augerius, Bald. in cap. significavit, col. 2. vers. Item quia conditio, de rescrip. & in l. 2. C. de pact. inter emt. ubi bene distinguit, Cyn. Alber. Paul. Castrens. Fulgos. Imola, & plures alij, quos refert, & sequitur Tiraquel. de retract. convention. §. 1. gloss. 6. num. 15. & 16. Boer. omnino videndus, decis. 182. num. 23. & seqq. & Lean. Galganet. qui plures alios adducit, in tract. de condition. 2. part. cap. 1. q. 10. num. 5. ubi idem dicit procedere. etiam in ultimis volutatibus. Quod tamen ita accipi debet, nisi forte probatum fuerit, non stetisse per eum, cui talis conditio adiecta fuit, quominus illam impleret, sed per culpam forte, aut moram illius, in cuius persona implenda fuit. Nam tunc admitti, & audiri deberet successor, illa implere volens, & inse ipso Commendae ius radicari praetendens, ex traditis ab eisdem DD. ubi supra, & signanter a Bart. in l. cui fundus num. 5. D. de cond. & demonst. cum alijs, quae notant DD. per tex. ibi in l. inter eum seq. & l. iure civili, D. de cond. & demonst. cap. imputari, ubi Dynus, & Petr. Pechius de reg. iur. in 6. l. semel mora, D. solut. matr. l. si ideo, C. de his quibus, ut indign. & late Velascus in axiom. iur. litt. C. num. 111. & seqq. & litt. Y. nu. 32. Ac propterea etiam in primo cafu audire debet, si obijciat, se alterius culpa, a successione sibi ex legis providentia delata, privari non potuisse, ut statim dicemus. Caeterum [sect. 40] si conditio non erat potestativa, sed casualis, & eius implementum post mortem electi, aut nominati ad Commendam, contigerit. Tunc absque dubio is, qui ad eiusdem Commendae successionem a lege vocatur, ea potiri poterit, & ut in persona sua titulus expediatur expostulare, iuxta tex. in dict. §. ex conditionali, quem ibi de his casualibus conditionibus omnes intelligunt, & est communis, & indubitata resolutio Bart. & aliorum, quos supra citavimus, & resolvit Galganet. dict. q. 10. num. 3. & 4. Eam [sect. 41] rationem adijciens num. 6. & seqq. quod in similibus stipulationibus, aut alijs contractibus, gratijs, & concessionibus, etiam sub conditione suspensis, spem eorum ad haeredes transmittimus, ut dicitur in d. §. ex conditionali, quibus [sect. 42] semper prospicere videmur, etiam ubi nulla eorum mentio facta fuerit, l. veteris, in principio, C. contrah. stipulat. l. viam, C. de locato, l. si pactum 9. D. de probat. ibi: Quia plerunque tam haeredibus nostris, quam nobis metipsis cavemus, l. 11. tit. 14. par. 3. cum alijs quae late congerit Tiraquel. d. gloss. 6. in princip. Duenas reg. 178. Ias. in l. 2. §. ex facto, D. de verb. Cagnol. per tex. ibi in l. 2. C. de pact inter emt. num. 6. Gail, & Groevaeus in pract. obser. lib. 2. obser. 2. num. 10. & late Pereg. de fideicommiss. art. 16. num. 125. An autem hoc in casu tempus duarum vitarum, quod gaudio Commendarum praefigi solet ex successoris, vel ex auctoris vita computari incipiat, infra cap. 18. Deo volente luculenter tractabimus. Svperiori quaestioni proxima est alia, quae non minus frequenter contingit, nimirum si [sect. 43] conditione pendente, Proregem, aut Gubernatorem, qui Commendam concessit, mori, vel officium finire contingat, & postea altero gubernante, conditio purificetur, an hic concessioni antecessoris sui stare teneatur, & Commendae titulum, etiam invitus, praestare debeat. Et non dubito, eum ad id praecise teneri, cum certa sit, & vulgaris iuris regula, qua docemur, [sect. 44] actum conditione suspensum, licet ex tunc, ut dici solet, nihil ponat in esse, nec sit proprie talis, l. si quis sub conditione, D. si quis omis. caus. testam. cum alijs vulgatis, quae adducit Velascus in axiom. iur. litt. C. num. 103. impleta tamen postmodum conditione, perinde ceseri, ac iudicari, ac si ab initio purus fuisset, ut docet celebris tex. per quem ita ibidem notarunt Angel. Alex. & alij, in l. ult. §. 1. D. de vulg. subst. ibi: Et si extiterit conditio, duae purae sint institutiones, l. si pupillus 16. D. de cond. inst. ibi: Quia conditione expleta pro eo est, qua si pure ei haereditas, vel legatum relictum sit, l. fin. §. cum mihi, vers. Sed rursus, & ibi Aretin. D. de verb. oblig. l. sed si de sua, §. fin. D. de acquir. haered. cum alijs, quae adducit Galganet. d. tract. 1. part. cap. 63. num. 2. ubi bene inquit, [sect. 45] puri, & purificati idem esse iudicium. Vnde & illud descendit, [sect. 46]quod regulariter tempus contractus, non autem impletae conditionis in casualibus inspici solet, quia haec retrotrahitur, & iam tunc extitisse censetur, l. si filiusfamilias, & ibi Bart. & alij, D. de verb. l. 2. §. ea quoque, D. de collat. bob. l. fin. D. de stipul. servor. l. quae legata, cum seqq. D. de reg. iur. ubi Decius, idem Decius in l. pecuniam, notab. 2. D. si cert. pet. Bartol. per tex. ibi in l. qui balneum 9. & in l. potior 11. D. qui potiores in pign. habeantur, ubi hanc differentiam constituit inter conditiones casuales, & potestativas, Ias. in l. si is, qui pro emtore, D. de usucap. Assinius in tract. de execut. §. 7. cap. 93. Negusant. de pignor. 1. memb. 5. par. num. 14. & sequentibus, Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloss. 10. num. 72. & plurimos referens Galganet. ubi sup. 2. part. cap. 1. q. 106. pag. 251. ubi distinguit inter conditionem appositam in ultimis volutatibus, aut in rescriptis, vel gratijs, aut in contractibus, aut sententijs. Quod tamen intelligendum est quoad gaudium, seu intersurium illius medij temporis. Nam quoad validitatem contractus, vel alteriusactus conditionalis, nulla est districtio, quod tempus, quo celebratur, inspici debeat, & non illud, quo conditio impletur, ut manifeste ostendunt iura, & Auctores supra relati. Et multum in nostris terminis Bald. in l. 1. ad finem, C. de nundin. Vbi inquit, quod [sect. 47] si statuto caveatur, quod ex contractu facto in ferijs no solvatur gabella, & in tali tempore fieret contractus sub conditione, eius que eventus post ferias verificetur, nihilominus non debebitur gabella, ex eo: Quia est (inquia) cosideraudum tempus contractus, non vero id, quo conditio impletur, quod dictum Baldi refert, & extollit Franc. de Aretio in l. haeres quandoque, ad finem, D. de acq. haered. & cons. 11. col. 1. & esse verissimum affirmat Tiraquel. in tract. de retract. lignag. §. 1. gloss. 10. a num. 45. & seqq. & de retract. conventionali, §. 5. gloss. 4. n. 77. ubi ad alias similes quaestiones extendit, Lasarte de decima vendit. cap. 3. num. 10. Girond. in tract. de gabell. 6. part. num. 5. & seqq. Gutierrez eod. tract. lib. 7. q. 122. Et conducit notabilis glos. in l. si uxor 42. D. de iud. quae docet, [sect. 48] quod ibi videtur contrahi, ubi contractus celebratur, non ubi conditio verificatur, allegando d. l. si filius, & sumto argumento de tempore ad locum, [sect. 49] quod invalidum est, l. vinum, D. si cert. pet. l. si quis, D. de aur. & arg. leg. & per Everard. loco 36. & seqq. Velascus litt. A. num. 519. & 541. & Camill. Gallin. de verb. signif. lib. 5. cap. 16. num. 252. Quibus consequens est, ut etiam si in Commedis, [sect. 50] prout & in feudis, terminus praefigatur, intra quem peti debeat investitura, ut per Zasi. in tract. de feud. tit. ad quid vassall. dom. ten. pag. 34. & Rosenthal. cap. 6. conclus. 41. Eius [sect. 51] tamen lapsus neutiquam noceat ei, qui Commendam casuali, vel mixta conditione suspensam habet, neque eius haeredibus, si forte is decesserit conditione pendente, & per plures annos titulum non petierint, quia impedimentum conditionis pendentis, eos ab omni periculo praescriptionis excusat, & liberat, quousque ea impleta fuerit, ut per Bart. & DD. in l. si cui legetur, D. de legat. 1. Bald. in l. id quod pauperibus, col. 3. vers. An iste annis, C. de Episcop. & Cler. & in l. 1. q. 12. C. de his, quae poenae nom. & in rub. C. de contrah. emt. q. 23. quibus adridet tex. in l. 3. §. si quis haeredi, D. de statu lib. l. si rem, §. fin. D. de pignor. l. si mandavero Titio, D. mand. glos. in l. illa stipulatio si Calendis, D. de verb. oblig. & alia, quae adducit Socinus Sen. cons. 76. vol. 1. Et vulgaris alia iuris regula, [sect. 52] qua docemur, quod impedito agere non currit tempus tam in impedimento facti, quam iuris, 1. 1. §. fin. C. de annal. except. 1. in rebus, C. de iure dot. l. 2. §. fin. C. commun. de legat. cap. quia diversitatem 5. de conces. praeb. cum pluribus, quae adducit Suarez alleg. 3. & Velascus in axiomat. iur. litt. I. num. 22. & 23. Quod tamen [sect. 53] in potestativa conditione non ita facile admittendum erit; nam cum illius implendae facultas ex voluntate Commedatarij depedeat, eius negligentia ei imputari poterit, & praescriptio incipere videtur ex die, quo commode potuit conditionem implere, quasi iam tunc impleta fuisset, & impedimentum sublatum, iuxta tex. in l. 1. §. qui sub conditione, ubi Gaillei. Cuman. & Bald. D. si quis omiss. caus. idem Bald. in 1. eum qui, C. eod. tit. Roman. cons. 84. incip. circa id quod quaeritur, col. 2. & Franc. Balbus in tract. de praescription. 4. par. 4. partis principal. q. 3. vers. Secundo per ea. Sed hoc quidem in casu, & in alio, quem retulimus supra, de eo, qui potestativam conditionem dum viveret, non implevit, non facile filios, [sect. 54] vel alios, eius successores ob id excludere debebimus. Cum hi ad successione Comendae ex legis providentia vocentur, & alterius culpä, vel iniuria gravandi non sint. Nisi forte dicamus, his in casibus Commendae ius plene adhuc quaesitum non fuisse, [sect. 55] & posse patrem in non acquirendo filijs praeiudicium facere, 1. 4. D. de iure dotium, 1. qui autem, D. quae in fraud. credit. 1. nemo, §. 1. D. pro socio, 1. filio praeterito, D. de iniusto rupto, cum late traditis a Tiraquel. in. 1. si unquam, verb. Donatione, C. de revocad. donat. Boer. decis. 96. Hippol. singul. 194. Tell. Fernad. in. 1. 4. Taur. num. 52. Baeza de non malior. cap. 24. Gutier. in cap. quamvis pactum, num. 15. de pact. in 6. & Parlador. in sesquicentur. differen. 150. §. 4. num. 12. Sed siaec tamen, quae hucusque diximus de facultate Proregum, & Gubernatorum in imponendis super Indorum Commendis huiusmodi conditionibus, aut gravaminibus, intelligenda quidem sunt, ubi in actu ipso dandi, & conferendi Commendae gratiam, adijciuntur. Etenim [sect. 56] si semel ab initio libere concedatur, postea nullo colore, aut praetextu gravari, aut modificari poterit, argum. tex. in 1. perfecta donatio, C. de donat. quae sub modo, 1. cum dos, D. de pact. dotal. & eorum, quae de feudis loquens late tradit Camil. Borrel. cons. 1. num. 107. Menochius, omnino videndus, de praesumt. lib. 2. praes. 9. num. 10. & 11. Decius, Felinus, & alij relati a Burgos de Paz cons. 25. num. 46. 10. & 11. & D. Valenc. cons. 99. num. 60. Vbi affirmant idem [sect. 57] in ipso Rege regulariter procedere, qui non potest modificare, nec alterare donationem perfectam, cui ante modificatione fuit plenum ius quae situm, iuxta l. venditor, §. si constat, D. comm. praed. & l. quaecunque, C. de fund. patrim. lib. 11. ubi Bart. & DD. Et in quocunque, [sect. 58] qui eligendi facultate habet, quod electione semel facta variare non possit, tradit Berengar. Ferdin. in tit. de matrim. ad Morganat. cap. 9. num. 2. cum seqq. & disputat Burgos de Paz cons. 20. per totum, Alvat. Valas. consult. 102. per tot. 1. part. & Cochier in tract. de primar. precibus, pag. 68. & seqq. ubi resolvit, [sect. 59] variationem maxime in Principibus iliaudabilem esse, & nunquam permitti, ubi alteri damnum infertur, & tradens alia de prohibitione variationis D. Valencuela cons. 160. num. 41. vol. 2. Et ob hanc causam in quadam lite D. Michaelis Hieronymi de Cabrera incolae civitatis Cuzquensis in provincia Peruana, Regius Senatus Indiarum merito cesuit, [sect. 60] annullandam esse prorogationem pensionis ad alteram vitam, quam Prorex ex postfacto cocesserat D. Petro Portocarrero, cum primum, tempore collationis Commendae, unius dumtaxat vitae gaudium pensionario assignasset, quia hoc tendebat in praeiudicium proprietarij, qui quo citius pensionis ius extingueretur, eo celerius consolidationem eius cum proprietate sperare, & consequi potuisset, iuxta ea quae diximus in cap. 3. Quod tamen limitari debebit, ut non procedat, [sect. 61] ubi Prorex, vel Gubernator tempore collationis Commendae aliquam quantitatem reservasset, arbitrio suo postmodum inter benemeritos distribuendam, ut plerumque fieri solet. Tunc namque de hac quantitate, tam ipse, quam successor eius bene disponere possunt, nec est quod Commedatarius queratur, cum sub hac modificatione Commendam acceperit. Et [sect. 62] Gubernatoris designatio superveniens, nihil novi inducat, sed tantum reservati iuris executionem, & veluti declareatione contineat, argum. tex. in. l. haeredes palam 12. §. si quid post, D. de testam. ibi: Nihil enim nunc dat, sed datum significat, l. adeo 7. §. cum quis exaliena, in fin. D. de acq. rer. dom. ibi: Qui excussit spicas, non novam speciem facit, sed eam quae est, detegit, l. sicut 8. §. & siquidem. D. si. servit. vind. ibi: Quia per sententiam non debet servitus constitui, sed quae est declarari, iunctis plurimis alijs, quae in materia reservationis cogessit Simoneta in integro tractatu de reservationibus beneficiorum, & Nicol. Garcia de benef. 1. part. cap. 5. num. 268. & seqq. & cap. 2. seqq. part. 4. Difficiliorem sane tractatione illa quaestio habere videtur [sect. 63] de Prorege Commendam aliquam concedente, in qua certum Indorum numerum esse asseruerit, veluti ducentos, aut trecentos, cum tamen postea actuali numeratione factä, multo plures reperiantur. Dubitatur siquidem, an ex hac numeratione Commendae gratia restringenda sit, & de excessu possit Gubernator alterum investire. In qua quaestione placet mihi resolutio, quam in alia simili tradit Oldrad. cons. 197. incip. In concessione, col. 1. vers. Sed ego contrarium, ubi tenet, [sect. 64] quod si concedatur insula, quae est iuxta loca Episcopalia, & quae quinquaginta brachia in longum habeat, quod cum haec concessio a corpore sumat initium, verba sequentia, quae de numero loquuntur, minime restringunt cocessionem ad ipsum numerum, sed donatarius totam insulam habebit, etsi plures ulnas habeat, quam in expresso numero continentur. Ad quod Oldrad. allegat. tex. in 1. cum his verbis, §. paterfamilias, D. de legat. 3. & eum sequuntur plurimi Auctores, quos resert Iason cons. 73. per tot. lib. 10. & Burgos de Paz, omnino videndus, cons. 25. num. 22. & seqq. loquens de quadam donatione Regia certorum oppidoru, in quibus quatuor mille vassalli esse dicebantur, cum plures postea reperti essent, qui est noster casus in terminis, & resolvens, quod cum in remunerationem servitiorum fuerit facta, & donator non a numero vassallorum in concessione exorsus sit, sed a corporibus oppidorum, omnes vassallos, in illis commorantes, concessisse censendus est. Pro qua sententia [sect. 65] optime facit 1. qui fundum, §. qui agrum, D. de contrah. emt. 1. cum pater, §. pater qui filio, D. de leg. 2. 1. si sub conditione, §. si libertus, in 2. resp. D. de leg. 1. & quae in simili tradit Paris. Cons. 64. num. 6. & seqq. & num. 76. & seqq. lib. 2. Anton. Gomez lib. 2. variar. cap. de emt. & vend. num. 16. Covarr. cap. 3. pract. num. 1. & seqq. Mascard. de probat. conclus. 504. verbo Demonstratio, n. 12. & seqq. Vbi probat, [sect. 66] quod quando una demonstratio estadeo clara, ut faceret constare de corpora, tunc illa sola probata, etiam si alie plures qualitates, & demonstrationes falsae reperirentur; tamen non vitiaretur dispositio, utpote si apponatur, & verificetur nomen fundi, licet in confinibus, & in alijs demonstrationibus erretur, ex 1. cum servo, §. fin. de cont. emt. cum alijs adductis a Bart. in 1. demonstratio, post num. 16. vers. Idem duo in nomine feudi, D. de cond. & demonstr. Et in idem tendunt, quae docte congerit Ioan. Gutier. lib. 2. canon. cap. 15. a num. 74. & Marescotus lib. 2. var. cap. 55. Vbi late probat [sect. 67] regulare esse in veditione iuris alicuius universalis, ut emtor neque habeat plus, neque minus, quam in ipsa universitate continetur, 1. venditor, in princ. D. de haered. vel act. ven. intellgitur enim facta venditio eius, quod est in universitate, eo modo quo est, ut dicit Bald. in l. 1. num. 1. C. de evict. Vbi [sect. 68] autem in concessione Commendae oppida, vel Indi designantur, quae aliquis, per cuius mortem vacasse dicutur, tenebat, & possidebat, & si concessio valeat, ad nihilum reducetur, nisi appareant, & certificentur dicta oppida, & Indi, de quibus ille alias fuerat investitus, & hoc ipse novus Commendatarius curare, & probare tenebitur, ut nominatim decidit Bald. de concessione feudorum loquens, quae nostris Commendis similis est, in cap. 1. num. 5. de feud. Guard. quem ibidem omnes feudistae uno ore sequuntur, & communis, de qua testatur Ias. in l. si sic, num. 19. per tex. ibi, D. de leg. 1. & plurimi alij, quos refert Aretin. cons. penult. Natta cos. 514. num. 3. Signorol. cons. 10. Roland. a Valle cons. 2. n. 19. & seq. vol. 1. Cacheranus cons. 7. num. 34. & seqq. & Marescot. lib. 1. variar. cap. 45. per totum. Vbi agit de veritate, & praxi allegationis Lapi 39. Et [sect. 69] an, & quomodo successor probare, & iustificare debeat titulum sui antecessoris, & cap55. Vbi late docet, qualiter ultimus status beneficiorum, & aliorum iurium similium sit attendendus, & conducunt, quae in simili adducit Menoch. de arbitrar. casu 201. num. 22. & Nos sup. cap. 6. num. 3. & cap. 1. n. 68. & 69. # 12 CAPVT XII. De Commenda, quae duobus, vel pluribus discretis, vel non discretis partibus assignatur, & quomodo dividi debeat, & an in ea ius accrescendi admittatur? SVMMARIVM CAPITIS Decimisecvndi. -  1 COmmendae divide non debent. -  2 Indis melius consulitur, si unum quam plures Commendatarios agnoscant. -  3 Dominis duobus non potest quis ita commode servire, quam uni. -  4 Dominus si velit terram suam duobus per partes vedere, admittitur contradictio subditorum. -  5 Negligitur quod a pluribus possidetur. L. 2. C. quando, & quibus quarta pars debeatur lib. 10. & l. cum pater, §. delcissimis, & aliae similes expedutur, & illustrantur, ibid. -  6 Rerum, & bonorum communionem aliqui haeretici in Christiana Religione introducere voluerunt, qui reprobantur. -  7 Intium, & intentum alicuius rei introducendae semper attendi debet. -  8 Commendae multoties ex varijs causis inter plures dividi solent, & de formulis, quibus divisio inducitur. -  9 Commenda ex voluntate concedentis bene dividi potest, & natura sua omni respectu dividua est. -  10 Indorum opera, servitia, & tributa dividua sunt. -  11 Commendae Indorum non habent annexam dignitatem, nec iurisdictionem, sed sunt feuda simplicia. -  12 Feuda simplicia, & ius vassallorum inter plares dividi possunt. -  13 Covassalli eiusdem domini quando possint propria auctoritate feudum dividere. -  14 Vsusfructus divide potest, & per partes legari. -  15 Commenda, etsi propter legis prohibitionem non possit dividi, ubi tamen Princeps eam divisim concedit, dispensare videtur. -  16 Commenda ubi dividi coepit ex voluntate Principis, antiquam naturam bac inparte mut are videtur. -  17 Loca feudalia semel divisa, semper manent divisibilia. -  18 Res semel facta alienabilis, semper manet talis. -  19 Comenda pluribus data pro indiviso, quomodo inter eos divienda sit? -  20 Divisio Commendae pluribus datae, ubi facienda est, debent omnes citari. -  21 Commenda ubi conceditur pro diviso, unusquisque habebit partem sibi assignatam, sed sine Indorum damno. -  22 Commendae divisio factainter privatos, Regi, & Regijs ordinationibus praeiudicare non debet. -  23 Sententia inter vassallos litigantes lata, an domino praeiudicet? -  24 Dividens feudum contra eius naturam, punitur. -  25 Divisio Commendae semel facta, quando, & quomodo eonstito de errore revocari possit, & iterum fieri? -  26 Divisio est quaedam ratio composita inter dividentes, & sic, sicut illa, est reducibilis ad rectam compositionem. -  27 Deceptus in divisione paternorum bonorum, potest agree contra eum, qui plus debito accepit. -  28 L. cum putarem, D. samil. erciscund. explicatur. -  29 Error calculi semper, ac de eo constiterit, retractari potest. -  30 Commenda si alicui detur, extracto aliquo numero Indorum, Regi, vel alteri applicando, qualiter computation ineatur? -  31 Rex si donet Castrum reservato sibi certo numero vassallorum, qualiter statim familiarum election facienda sit, & cuius sit augmentum, vel diminutio? -  32 Progenitores suos suffecti sequi debent. -  33 Augmentum alicuius rei, ipsius primaevam naturam sequitur. -  34 Commeda ubi assignatur cum onere dandi tertiam, vel quartam partem fratri, vel matri, aut etiam extraneo, an videatur induci divisio Commendae, vel pensio assignari, & effectus huius quaestionis? -  35 Portio certa si super beneficio alicui assignatur, in quoto, & non in quantitate, beneficium partiri videtur. -  36 Fundum si aliquis conducit pro quota fructuum, non est locatio, sed societas. -  37 Pars, quae a toto separatur, totius naturam, & effectus retinet. -  38 Causa ex suis effectibus cognoscitur. -  39 Commendae quotae partis concessio alicui facta ad alimenta, magis pensione, quam proprietatem respicit. -  40 Alimenta non extenduntur ultra vitam alimentarij. -  41 Fensio sive praestatio annua alicui fieri iussa, cum eius vita finitur. -  42 Quota designatio, ubi assignatur in titulum, inducit proprietatem, secus ubi ad alimenta, vel congruam sustentationem. -  43 Praestimonium, ut possit dici beneficium, quae requirantur? -  44 Commendatarius, ubi partem alij manu sua dare iubetur, ad alimeta pensio designatur, nisi alia verba, aut coniecturae contrarium suadeant. L. cum alimenta 22. §. qui fraters, D. de supel. legat. expenditur, ibidem. -  45 Commenda ubi duobus, vel pluribus datur, an sit inter eos locus iuri accrescendi? & num. seqq. -  46 Ius accrescendi quando habeat locum inter coniunctos re, & verbis, aut re tantum. -  47 Commenda si ab initio duobus insolidum concessa sit, datur inter eos ius accrescendi. -  48 Vsusfructus pluribus pro indiviso legatus, quomodo accreseat? L. 1. 4. & penult usufr. accrescend. explicantur, & conciliantur, ibid. -  49 Donationes Imperiles ius accrescendi admittunt. L. unic. C. si Imperial. liberalit. socius, lib. 10. expenditure, & illustratur, ibidem, & seqq. -  50 Ius accrescendi in contractibus donationis, emphytensis, & alijs locum habere non solet. -  51 Ius accrescendi regularter non habet locum in feudis, sed fallit in concessis a Principe. -  52 Feuda an sint concessa motu proprio, vel ad petitione partis, sunt qui distinguunt, quoad ius accrescendi, quod tamen Auctori non probatur. -  53 Concessio Principis regulariter praesumitur facta ad supplicationem paris, & non motu proprio. -  54 Merita ubi praecedunt, censetur donation in eorum remunerationem facta, ex motu proprio Principis procedere. -  55 Commendae solent concedi ob merita, & magis habent de titulo lucrativo, quam de synallagmatico. -  56 Ius accrescendi, quod datur in Commendis Indorum, potentius est, quam reversioneis ad dominum ob delictum. -  57 Divisio partium Commendae facta inter socios, quibus pro indiviso data fuit, non impedit ius accrescendi. -  58 Augmentum regulatur secundum primitivam naturam rei, cui accedit, & retinet easdem qualitates. -  59 Possessionem etiam unius glebae fundi, qui apprebendit, videtur apprebendisse etiam incrementi, quod postea per alluvionem, aut alio modo eidem fundo accreverit. -  60 Publiciana datur etiam pro incrementis rei, cuius quis possessionem apprebendit. -  61 Exceptio rei iudicate datur etiam pro augmento superveniente rei, quae mihi adiudicata fuit. -  62 Augmentum superveniens feudo, vel emphyteo si post contractum matrimonium, no communicator inter coniuges. -  63 Consolidatio ususfructus cum proprietate, quae contingit post matrimonium, non connumeratur inter lucre nuptialia. -  64 Incrementi latentis possessio sine nova apprebensione adquiritur, non autem discreti. -  65 Portio cohaeredi accrescens, an transeat sine nova apprehensione possessionis eiusdem portionis? -  66 Ius accrescendi, an inter eos locum habeat, quibus Commenda pro indiviso conceditur, ut eius reditibus se alere possint? -  67 Ius accrescendi in alimentis locum non habere, quomodo intelligatur. -  68 L. 1. in fine, D. de usufr. accrescen. expenditur, & declaratur? -  69 Rem, quae legatur, magis quam causam, aut praetextum legandi attendere debemus. L. 4. D. de aliment. legat. expenditur, & concordatur cum l. dominus, §. fin, D. de usufr. ibidem. -  70 Casus, qui de facto contigit, refertur, circa ius accrescendi Commendae datae ad alimenta. ETsi in Commendis, de quibus loquimur, [sect. 1] caveri soleat, & debeat, ne divisionem recipiant, ex rationibus, & schedulis, quas adduximus sup. hoc libro, cap. 3. Et quia [sect. 2] Indis melius consultur, si unum quam plures Commendatarios agnoscant, cum [sect. 3] facilius, & commodius pofsit quis uni, quam pluribus dominis diservire, l. 2. §. his legibus, & §. novissime, D. de orig. iur. l. si plures, §. fin. D. de administ. tut. melior tex. in cap. dilecti filij. de maior. & obedientia, cum traditis a Curtio Senior. cons. 68. col. 8. vers. Et assignat, Ias. cons. 236. lib. 1. Boer. q. 204. num. 30. & fignanter, & multum in nostris terminis Bald. in cap. si quis, n. 5. quo temp. miles; ubi inquit post Hostiensem, quod [sect. 4] si aliquis dominus velit terram suam subijcere alieno domino, admittitur contradictio hominum suorum, & maxime si dominus velit partem alienare, & partem retinere, quia interest subditorum tot dominos non habere. Necnon etiam, quia [sect. 5] ipsi Commendatarij minus amabunt, & curabunt Indos, quos comuniter cum alijs possederint, iuxta doctrina textus in l. 1. C. quando, & quibus quarta pars debeatur, lib. 10. ibi: Naturale quippe vitium est negligi, quod communiter possidetur, utque se nihil habere, qui non totum habeat, arbitretur, denique suam quoque partem corrumpi patiatur, dum invidet alienae, l. si plures, §. fin. l. cum pater 79. §. dulcissimis, in fine, D. de legat. 2. ibi; Cum descordijs propinquorum sedadis prospexerit, quas material communionis solet excitare, cum alijs, quae tradit Arist. lib. 2. Polit. cap. 1. Alban. Spinasat. lib. 1. politismos, cap. 12. & Dionys. Gothofr. in notis ad d. l. 2. Vbi [sect. 6] haereticos reprehendit, qui communionem rerum, & bonorum utilissima esse Christianae Reip. asserere audent, late TiRaquel. de primog. q. 4. num. 27. Rojas in epit. succes. cap. 15. num. 27. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 1. num. 19. & Hieronym. Savaro, omnino videndus, in notis ad Sydon. Apollin. pag. 223. Quod est contra initium, & intentum earudem Commendarum inducendarum, ut vidimus supra cap. 1. quod [sect. 7] initium, & intentum semper in qualibet re plurimum attendi debet, ut docet tex. & ibi gloss. verboo Ab initio, in l. venditionibus, D. de contrah. emt. l. 1. C. de imp. lucrat. descript. lib. 10. l. nam origo, D. quod vi, aut clam, l. 3. D. de anon. l. quod autem, D. de ordination. cum alijs, quae late congerit Anchar. cons. 4. Fran. Curtius cons. 69. col. 2. Ioann. Garc. de expens. & meliorat cap. 22. num. 12. & de coniug. ac quaestu, num 99. Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 1. n. 168. Gratian. discept. forens. tom. 4. cap. 749. n. 16. & plenissime D. Ioan. del Castillo lib. 5. Cotrov. 2. part. cap. 155. per totum. Multoties [sect. 8] tamen contingit, ut Reges, & domini nostri, vel qui eorum vices habent, hoc incommodum insuperhabentes, vel occasioni, aut necessitati deferentes, quae plures in una eadem Commenda sublevari requirit, eam eis pro indiviso, in solidum conferant, veluti cum dicitur: Que a los hijos de N. se les baze merced de tal Encomienda. Interdum etiam partibus, quas unusquisue habere debeat discrctis, & designatis, veluti cum dicitur: A N. se le haze merced de la mitad de tal Encomienda, o repartimiento, i de la otra mitad a N. o que esta mitad se reserve para irla distribuyedo entre otros benemeritos, o se ponga en la caxa, o Corona Real. Et tunc non est dubium, quin [sect. 9] Commenda ex voluntate concedentis divide possit, cum hoc eius naturae non repugnet, quae sive fructusm, vel quantitatem, aut species consideremus, quae ab Indis tributorum nomine persolvi solent, dividua quidem est, iuxta doctrinam I.C. in l. 2. l. in executione, l. stipulationes non dividuntur, D. de verborum oblig. cum alijs, quae Ego adduxi in meo tract. de individuis, cap. 1. & postea recoluit D. Pichar. post titulum Inst. de office. iud. cap. 3. & D. Melchor de Valencia in tractat. iur. illustr. tom. 2. tract. 4. de individ. cap. 3. per totum. Et similiter [sect. 10] si Indorum ipsorum tanquam vassallorum corpora, sive capita inspiciamus, & numeremus, vel operas ipsas, & servitia, atque obsequia, que alicubi ab eisdem suis Commedatarijs praestantur, & exhibentur, cum nihil impediat, quód haec per plures divisim exerceantur, vel pluribus pro rata portione praestentur, & persolvantur, ut bene observat, alijs relatis, Rosenthal. in tract. de feud. cap. 8. q. 6. gloss. F. ubi. quód etiam servitium sua natura individuum, aliquando divisionem non quidem partibus, sed numero recepit. Huiusmodi enim [sect. 11] Commendae non habet annexam dignitatem, neque iurisdictionem, neque quiquam aliud, quod precise earum divisionem impediat, sed sunt quaedam veluti simplicia feuda, ut in superioribus diximus, qua, & [sect. 12] ius vassallorum recte inter plures dividi posse, omnes feudorum Scriptores agnoscunt, & probat tex. in cap. Imperialem, §. praeterea Ducatus, de proh. feud. alien. per Fred. cap. 1. si de feud. fuer. contr. inter dom. & agn. Vbi omnes D D. Bald. in l. si plures, col. 2. C. de condit. inser. & in l. voluntas, vers. Quaeritur, C. de fideicommiss. Affict. d. §. praeterea, 3. notab. num. 13. Roland. cons. 80. num. 44. vol. 1. Curtius Sen. cons. 68. Felin. in cap. quae in Ecclesiarum, num. 89. de constit. Cassane. in consuet. Burgund. rubr. 3. §. 6. num. 22. Bernard. Diaz reg. 773. incip. Vassallus, Boer. q. 204. num. 19 & seqq. & q. 212. num. 5. & innumeri alij apud Rosent. in tract. de feud. cap. 9. q. 53. per tot. Qui hoc adeó certum esse resolvunt, [sect. 13] ut convassalli eiusdem domini possint, propria etia auctoritare, inter se divider feudum, maxime quando reperti sunt vassalli unius domini, & pro alia parte alterius. Et idem videmus [sect. 14] in usufructu, cui etiam Commenda in multis assimilatur, ut dixi sup. cap. 2. num. 8. Nam & is potest. duobus, aut pluribus ita constitui, vel legari, ut omnes pro partibus eo fruantur, & gaudeant, vel ut pro parte apud proprietarum maneat, cum ipsa proprietate coniunctus, pars autem alia ususfructuario applicetur, l. quoties duobus, & l. etiam, D. de usufr. 1. ususfructus 5. D. eod. ubi Bart. Bald. & alij, Hottoman. quaest. illust. cap. 20. Pet. Riciard. in Rubr. de usufr. ex n. 142. Anton. Pichard. in princip. de usu, & habitat. num. 4. & plurimi alij. quos refert D. Ioann. del Castillo in tract. de usufruct. cap. 31. num. 16. & seqq. Quibus accredit, [sect. 15] quód ut maxime Commendarum ius propter legis prohibitionem individuum esse concederemus, eó tamen ipso, quód Princeps aliquam sub divisione concedit, huic prohibitioni connivere videtur, & super ea dispensare, argum. tex. in l. quidam cosulebant, D de re iudic. ibi: Princeps enim, qui ei Magistratum dedit, omnia gerere decrevit, quam Pluribus similibus exornat Bald. cons. 248. & 262. lib. i. repetitum cons. 465. lib. 5. Plotus cons. 19. num. 51. & Menoch. omninó videndus, cons. 102. num. 9. vol. 12. & de praesumt. lib. 2. praesumt. 12. num. 7. Et quod plus est, [sect. 16] ubi semel divide coeperint, antiquam naturam hac in parte amisisse videnture, argum. eorum, quae optimis fundametis tradit Socinus cons. 67. num. 32. vol. 1. docens, [sect. 17] quód loca feudalia quatumcaunque indivisibilia, si semel efficiantur divisibilia, semper dividi possunt; que madmodum dicimus in rebus alienari prohibitis, quae etiam [sect. 18] semel factae alienabiles, in perpetuum alienabiles manent, iuxta l. pater, §. quindecim liberties, cum alijs, quae de re semel in feudum, vel emphyteosim concessa, & de causa semel, effecta delegabili, & alijs similibus scripsit Ripa n. 66. Crotus 43. & Loazes 134. in l. filiusfam. §. Divi, D. de legat. 1. & latius Tiraquel. de retract. lignag. §. 32. glos. uni. num. 6. cum seqq. Molina, omninó videndus, de primogen. lib. 4. cap. 1. num. 31. & seqq. Vincentius Fusar. de sub stit. q. 352. num. 49. Surd. cons. 105. nu. 12. Matienz. in l. 11. tit. 6. lib. 5. recop. glos. 8. n. 2. Cevallos pract. comun. q. 897. & plures alij, quos refert Velascus in axiom iur. litt. A. nu. 215. His igitvr Constitutis, [sect. 19] ubi duobus, vel pluribus eadem Commenda pro indiviso assignata fuerit, illa inter eosdem dividenda erit, & concursu partes in ea facient, ut alias dicitur in legatis in §. si eadem res, Institut. de legat. ubi bene notant, & prosequntur Oinotom. Misynger. & Pichard. Et hae partes debent esse aequales in quantitate, & in qualitate ut in l. si maior, C. commun. divid. & per Bart. & DD. in l. 2. C. quando, & quibus quarta pars deb. lib. 10. & in l. 1. C. de his, qui se defer. & alibi passlm, & plures alij apud Rosent. d.q. 53. num. 11. & 14. Et ad eas [sect. 20] faciendas debent citari, & praesentes esse, si fieri potest, omnes, quos causa contingit, ut per eundem Bartolum in d. l. 2. & in l. inter pupillos, de author. praestan. Bald. in. l. 1. C. si advers. transact. & in l. cohaeredibus, C. famil. erciscundae: optime Socin cons. 195. num. 6. vol. 2. Nam ut ait Bart. in l. is, qui fundum 31. D. de usufruct. leg. divisio facta per socios, in qua tertius habet ius, non nocet tertio, & remanet ius suum salvum, & sequitur, alios referens, Rosent. d. cap. 9. q. 56. num. 7. ubi quód dividendi mos inter consentientes, ad dissentientes non porrigitur. Vbi veró pro diviso Commendae concessio[sect. 21] facta reperiatur, facilior erit coputatio, cum unusquisue ad partem sibi datam vocetur, sed adhuc tamen vocandi, & coadunandi sunt, ut de numeratione tributariorum agant, & eos per familias, vel Aillos, ut Indi Peruani dicunt, commodious partiantur, ita ut alter alteri impedimento non sit, & minor, quae fieri possit molestia, ipsis Indis in fractione tributorum, & aliorum servitiorum praestatione inferatur, ut est tex. apertus in cap. 1. §. omnes filij, ubi omnes Interpretes, si de feud. defuncti controv. fuer. inter dom. & agnat. cap. Imperiale, §. praeterea Ducatus, ubi etiam DD. de proh. feud. alien per Freder. & innumeri alij, quos refert, & sequitur Rosenth. in tract. de feudis, cap. 9. concl. 53. litt. A. ubi de communi totius Orbis praxi testatur, & quod feudorum divisio etiam inscio, vel invite domino ad praedictum effectum inter cohaeredes licite fieri possit, modo non confundatur servitium, nec omninó discerpatur. In utroque tamen casu illud semper constitutissimum est, [sect. 22] hanc divisionem Commendae, quam inter se private faciunt, nullum praeiudicium Principi, eiusdem feudi directo domino, neque Regijs ordinationibus ab eo super his Commendis factis, generare, aut afferre posse, ut per text. & DD. qui in feudis 10quuntur, in cap. unic. de controvers. inter domin. vassal. & alios, ubi Bald. & alij & in cap. unic. §. rei, de investit. de re alien fact. ubi Albarot. idem Bald. in cap. 1. de prohibit. feud. alien. per Fred. num. 17. Quibus similia sunt, quae in optimis casibus docent I C. in l. cum haereditas, D. ad Trebel. l. fin. D. si ex noxal. causa agatur, l. Iulianus, §. idem Celsus, D. de action. emt. & l. cum fidei, D. de fideicommis. libert. Ex quibus communiter concludere solent DD. [sect. 23] neque sententiam inter vassallos litigantes latam, domino, praesertim ignoranti, praeiudicare. De quo pluribus agunt Schrader. in tract. de feud. Afflict. & Vrsillis decis. 396. num. 5. Laderch. cons. 180. Ant. Quetta cons. 62. num. 1. Pereg. cons. 62. num. 68. Rosent. de feud. cap. 9. q. 3. num. 3. 15. & seqq. & Ioann. Bapt. Costa in tract. de facti scient. & ignor. reg. 8. fol. 33. 1. & in onftris terminis divisionis idem Rosent. eodem cap. 9. q. 54. n. 8. ubi [sect. 24] quód dividens feudum contra pacta, aut statuta, formam rei mutat, eamque deteriorem facit, & ob id in pacti inobedientiam cadere videtur. Et rursus [sect. 25] etiam divisione semel facta, si de fraude, errore, aut laesione alicuims partiarij constiterit, posse, & debere iterum computationem, & divisionem ex integro retractari, ex tex. expresso in 1. si post divisionem, C. de iur. & fact. ignor. ubi habetur, quód erronea divisio, errore probate, non officit dividenti, & quód praesumitur, si ex postfacto appareat, rem aliter se habere. Circa quam plura scribunt bald. & DD. ibid Decius cons. 216. n. 1. & melius cons. 351. num. 4. &. seqq. Alex. cos. 46. num. 6. & 7. lib. 1. idem Decius in si soror, C, de collation. Ias. in l. ei demum, in fine, C. de tranfact. Afflict. decif. 58. num. 17. Et facit, [sect. 26] quia divisio non est, nisi quaedam ratio composita inter dividentes, ut per Bart. cons. 204. unde quemadmodum ratio male composita debet redire ad rectam compositionem, ita ut divisio non recte facta ad recta divisionem, l. error, C. de iur. & fact. ignor. l calcula, D. de admin. rerum. l.r.C. de iure sisci, l. cum servus, D. de cond. & demonst. l. fratres, D. de pact. l. unica, C. de errore calculi, optimus tex. in d. l. si soror, C. de collar. Vbi quod [sect. 27] quando quis est deceptus in divisione bonorum paternorum, potest, agree ad. id, quod plus debito ad alium pervenit, cum quo est. facta divisio. Neque ob stat [sect. 28] tex. in. 1. cum putarem, D. fam. ercis. Nam secundum Socin. cons. 25. n. 11. & cons. 33. num. 5. vol. 1. illa lex procedit, ubi divisio iudicialiter, & per compctentem iudicem facta est, quia tunc retractari non solet. Caeterum ubi extraiudicialiter fit, procedunt supra relata. Et [sect. 29] in errore calculi, sive numerationis, etiam post triginta annos, imo & in perpetuum, si de eo ex ipsis actis constiterit, nisi super hoc ipso, vel res iudicata, vel transactio intercesserit, ut in dicta 1. unica, C. de errore calculi, ubi late Bart. Baldus, & Iason, Romanus cons. 346. Ruinus cons. 71. volum. 4. Flaminius Cartarius decis. 123. Tuschus litt. E. conclus. 313. & sequenti, & Petrus Heigius in quaestion. miscel. 1. parte, quaest. 20. num. 25. & seqq. Sed est quaestionis, [sect. 30] quid dicendum sit, quando alicui Commenda conceditur, & ex ea certus Indorum numerous extrahi iubetur, qui vel Regi, vel alteri private applicentur, & qualiter eorum computation ineunda sit? & ad quem augmentum, vel diminution pertineat? Et hanc quaestionem in simili decisam reperies apud nostrum Gregorium Lopez in 1. 9. tit. 4. partit. 5. gloss. 3. ubi docet, [sect. 31] quod si Rex donavit mihi castrum, reservatis sibi quibusdam vassallis, statim eorum designatio facienda est, cum familiarum distinctione, ita ut si postea tale casrum multiplicatum fuerit in hominibus, & magnitudine, unusquisque eos habeat, qui ex suis familijs processerunt, vel sentiat diminutionem in eis contingentem, [sect. 32] quia progenitors suos suffecti sequi debent, 1. cum scimus, C. de agricolis, & censit. lib. 11. cum traditis a Baldo in cap. 1. §. si quos de manso, num. 7. ubi etiam Albarotus num. 5. Praepositus num. 6. Afflictis num. 31. de controvers. invest. Et idem latius prosequitur Rosenthal. in tractatu de feudis, cap. 10. conclusione 44. num. finali, ubi etiam in argumentum allegat l. possessionum, C. commun. utriusq; iudicij, & 1. sed & addes, §. si quis ad mulierem, D. locati. Et pro eis facit, [sect. 33] quod dispositum in una re, habet locum in augmento, quod illi postea accedit, ut in 1. etiam, C. de iure dotium, 1. cum inter, §. cum inter, D. de pactis dotalib. 1. in hoc iure, §. si alluvione, D. de aqua quotidiana, 1. grege, in principio, D. de pignoribus, 1. si ex toto, in principio, 1. quod in rerum, §. si quis post, D. de legatis 1. cum pluribus alijs, quae late, more suo, adducit Tiraquellus de retractu lignagier, §. 1. gloss. 18. num. 51. & 52. Duenas regula 73. Fontanella de pactis nuptialibus, 2. parte, clausula 6. glossa 2. parte 7. num. 69. & Cardinalis Tuschus littera A. conclus. 555. & Nos infra hoc capite numer. 57. latissime Rosenthalius, de augmentis feudorum loquens, dicto cap. 10. concl. 43. & 44. per totam. Rvrsvs in quaestionem etiam vocatum vidi, [sect. 34] utrum pensio, vel Commendae pars assignata videatur, cum alicui sub ea lege Commenda conceditur, ut tertiam, vel quartam eius partem fratri, vel matri suae, aut etiam alicui extraneo ad congruam sustentationem relinquat? Quod sane propter consolidationis ius multum referre videtur. Nam si est pensio, cum ipsa pensionarij vita extinguetur, & cum proprietate consolidabitur, iuxta ea, quae diximus supra cap, 3. Si vero Comendae naturam sortitur, pro altera quoque vita durabit, & omnibus eius iuribus, & emolumentis fruetur. Et quidem in proposita specie, quod paris Commendae data fuerit, suaderi videtur ex singulari doctrina Ananiae in cap. audivimus num. 3. de collusione detegenda; ubi inquit, quod [sect. 35] quando alicui assignatur certa portio super beneficio, in quota, & non in quantitare, utpote assignando alicui tertiam, vel quartam partem, ut in nostro casu, non constituitur pensio, sed potius scinditur, vel partitur beneficium; quam doctrinam sequitur, & commendat Felinus in cap. ad audientiam el 2. de praescription. Caccialupus in tractatu de pensionibus, quaestione 6. adducens in argumentum, magistralem illam doctrinam Bartoil in l. si merces, §. vis maior, num. 3. D. locati, & in l. si apes, D. de furtis, ubi inquit, quod [sect. 36] quando aliquis conducit fundum, non pro mercede, in quantitate, sed in quota, utpote pro tertia, vel quarta parte fructuum, non dicitur contracta locatio, sed potius societas. Quae omnia refert, & sequitur Gigas in eodem tractatu de pensionibus, quaestione 8. num. 2. & in principio tract. num. 7. addens, quod hac de causa quota beneficij dicitur beneficium, ut in cap. maioribus, de praebendis. Facit quoque, [sect. 37] quod cum paris Commendae relinqui iubeatur, nulla alia distinctione facta, & haec pars a toto separetur, totius naturam, & effectus in omnibus retinet, l. quae de tota, D. de reivindicatione, cum late adductis ab Everardo in loco de toto ad partem. Atque adeo partiarius iste, beneficio specierum, & alijs Commendatariorum emolumetis, atque effectibus gaudebit, quod ostendit eum esse proprietarium, & non pensionarium dictae partis, cum [sect. 38] causa ex suis effectibus cognoscatur, ut probat textus in l. debitor, ibi: Videamus de effectu rei. Vbi Paul. Castrens. & alij, D. ad Trebell. & in l. rem non novam, C. de iudicijs, & in cap. fundamenta, circa medium, de electione, & in l. non codiculum, C. de tellamentis cum similibus. Sed adhuc, suppositis quaestionis propositae circunstantijs, [sect. 39] nescio, an contrariam partem inclinem? Et dictam consignationem, vel pensionem appellem? Vel ius quoddam, pensioni simili, quod ultra concessionarij vitam non extendatur. Tum, quia si concedens contrarium vellet, facile id expressisset, illaque verba apposuisset: Conforme a la lei de la sucession, quae vero simile est apposita fuisse in altero, cui alias Commendae partes reliquit; cum id semper de stylo adijci soleat. Tum etiam, quia cum se illam partem ob causam, sive ad effectum alimentorum concedere dixerit, solam Commendatarij vitam respexisse videtur, [sect. 40] ultra quam alimenta non protrahuntur, 1. cum hi, §. modus, D. de transactionibus, 1. Firmio, in fine, D. quando dies legati cedat, 1. solent, §. debebit, D. de alimentis, & cibarijs legatis: bonus textus in 1. dominus 64. §. per fideicommissum, D. de usufruct. ibi: Per fideicommissum fructu praediorum ob alimenta liberis relicto, partium emolumentum ex personis vita decedentibus, ad dominum proprietatis recurrit: Notat Baldus in 1. 1. §. ius naturale, D. de iustitia, & iure, inquiens, hoc procedere etiam in alimentis debitis ex statuto: & prosequitur late Surdus in tractatu de alimentis, quaest. 3. & D. Ioann. del Castillo in tractatu de usufructu, cap. 61. Accedit his, quod partem illam non proprio iure capere voluit, sed de manu alterius sperare, & percipere; quod ostendit, eum Pro Commendatario haberi noluisse, neque eiusmodi titulo censeri; [sect. 41] sed tantum pensionis, sive praestationis annuae commoditate gaudere, quae etiam cum vita finitur, iuxta textum, & glossam in 1. Carus, D. de annuis legatis, gloss. in. 1. fundi Trebatiani, D. de usufruct. legato, cum alijs, quae adducunt Auctores supra relati, Gigas de pensionibus, quaestione 52. numero 4. & Nicolaus Garcia tract. de beneficijs, 1. parte, cap. 5. num. 239. ubi plures alios allegat. Neque obstat, quod Commendae quotam expresserit, atque ita de Commenda sentire videatur, ex iuribus, & Auctoribus supra relatis. Nam haec intelligi debent, [sect. 42] ubi quota assignatur in titulum, & habet annexum aliquod ministerium; verum quando assignatur veluti stipendium, & solum ad congruam sustentationem, ut in nostro cafu, potius pesio censeri debet, & non assumit naturam beneficij, ut ipse Gigas agnoscit d. quaest. 8. & 9. & docent Abbas & Felinus in d. cap. ad audientiam, de rescript. idem Felin. in cap. postulasti, de rescript. & in cap. de quarta, de praescript. a num. 16. & Lud. Gomez in reg. de ann. possess. quaest. 21. ad medium. Quibus addo in simili, [sect. 43] quod, etsi large suto vocabulo, praestimonium sit beneficium, cap. fin. de concessione praebend. lib. 6. necessarium tamen est ad hoc, ut dicatur beneficium, & pro tali habeatur, quod detur in titulum & quod habeat annexum aliquod ministerium spirituale. His etenim non concurrentibus, beneficium dici non poterit, ut expresse docet Dominicus cos. 89. num. 4. & seqq. & plures alij, quos refert, & sequitur Garcia dict. tractat. de beneficijs, parte 1. cap. 2. num. 61. & sequentibus. Quo fit, ut in nostro casu idem censere possimus, [sect. 44] cum neque Commendae titulus huic partiario expediri iubeatur, neque ullus labor in eadem Commenda regenda, & administrada iniungatur; sed tantum, ut tertiam fructuu illius partem de manu Commendatarij recipiat. Alioqui si alia forma verborum investiturae fuerit, vel ex alijs argumentis constiterit, quod concedens voluit hunc partiarium in parte sua proprietarium facere, aliud erit dicendum, quamvis sustentationis causam addiderit, argument celebres textus in l. cum alimenta 22. §. qui fratri 5. D. de supellectili legata, ibi: Illam autem adiectionem, ut habeant, unde se pascant, magis ad causam praelegandi, quam ad usumfructum constituendum pertinere. Cum alijs, quae in simili notat Menochius lib. 4. praesumptione 133. num. 11. Molina de primogenijs, lib. 1. cap. 19. num. 9. Mantica de coniecturis ultimar. voluntatum, lib. 9. tit. 2. num. 29. Surdus de alimentis, titul. 2. quaestione 1. in principio, & D. Ioannes del Castillo de usufruct. cap. 30. num. 4. Caetervm (ut ad alia transeamus) praecipua huius capitis dubitation in eo consistit, utrum [sect. 45] in concessione Commendae pluribus facta, iuri accrescendi sit locus? Et quidem hucusque nullam legem, vel schedulam Regiam de hoc articulo tractantem, inveni. Sed iuxta iuris communis, & feudalis principia procedendo, ita mihi distinguendum esse videtur: ut [sect. 46] si discretae partes in ipsa Commenda, & multo magis in eius quantitate ab initio assignatae sint. Tunc absque dubio ius accrescendi non admittatur; sed unusquis que sua portione contentus manere debeat, & quae vacaverit, ad Regem devolavatur, ut de illa, prout sibi libuerit, sicut de caeteris Commendis vacantibus, disponere possit. Hoc enim est, quod passim in iure docemur, inter verbis disiunctos ius accrescendi non esse, & multo minus inter eos, quibus certae portiones nominatim assignatae fuerint, l. re coniuncti, D. de legatis 3. l. si mihi pure, D. de legatis 2. l. plane, §. sed si in pupillari, D. de legatis 1. l. triplici, D. de verborum significatione, §. si eadem res, Inst. de legatis, quibus in iuribus DD. hanc materiam late pertractant. Melior tex. in l. penul. D. de usufruct. accrescend. ibi: Si aequis portionibus duobus eiusdem rei fructus legatus fuerit, ius accrescendi cessat, cum alijs quae ibidem Accursius, & Dionysius Gothofredus in glossis adducunt, & tetigi supra hoc libro, cap. 3. num. 78. Vbi autem sub eadem concessione, & verborum prolatione [sect. 47] Commenda duobus, vel pluribus pro indiviso, & insolidum assignata reperiatur, & si concursu inter eos partes fiant, ut supra retulimus, ius tamen eisdem ab initio ex natura concessionis, & ex voluntate concedentis, quaesitum videtur, ut vacantem socij partem per mortem, renuntiationem, aut quemlibet alium legitimum vacationis modum acquirant, si is nullum haeredem ex vocatis per legam successionis reliquerit. Nam si Commendas nostras usufructui (ut saepe fecimus) comparemus, certum est, [sect. 48] in eo pluribus pro indiviso concesso, aut legato, iuri accrescendi locum esse, ut in 1. 1. & 4. & per totam, D. de usufruct. accrescend. ibi: Ita inter fructuarios est ius accrescendi, si coniunctim sit ususfructus relictus, caeterum si separatim unicuique partis rei ususfructus sit relictus, sine dubio ius accrescendi cessat, quas recte explicant, & ad concordiam reducunt, cum 1. penult. eodem tit. Ripa num. 69. Crottus num. 44. Guido Papae, & eius additionat. decis. 204. Polit. num. 46. in 1. reconiuncti, D. de legat. 3. Menchaca de succes. creat. lib. 1. §. 10. num. 228. Duaren. de iure accrescendi, lib. 1. cap. 10. in fine, Menoch. de praesumtionibus, lib. 4. parte 2. praesumt. 159. num. 7. & sequentibus, & Fachin. lib. 5. controversiarum iur. cap. 50. & Plures alios suo more cumulans D. Ioan. del Castillo dict. tract. de usufructu, cap. 48. & lib. 3. controversiar. cap. 17. num. 90. & 91. ubi plura, & piures circa materiam iuris accrescendi congessit, & ultra eum Spino inspeculo testam. gloss. 9. Peregrin. de fideicommiss. artic. 9. Fachin. lib. 4. controversiar. cap. 94. & lib. 10. cap. 30. Costa de rata, quaest. 49. Ioann. Gutierr. in 1. unic. C. quando non peten. partes, Morquechus de divis. bonor. lib. 3. cap. 10. & Vlricus Hunnius lib. 2. titul. 8. quaest. 88. pag. 668. Rvrsvs si dicere velimus Commendas donationum instar esse, & earum regulis iudicandas, ut etiam tetigimus supra hoc libro, cap. 2. num. 42. habemus textum expressum in [sect. 49] eisdem donationibus, & largitionibus a Principe factis, hoc ius accrescendi admittentem, de qu bus nostra est disputatio in 1. unica, C. si liberalitatis Imperialis socius sine haerede decesserit, lib. 10. cuius haec sun verba: Iubemus, ut si quis forte ex ijs, quibus communiter a nobis aliquid donatum sit, nul lo haerede relicto decesserit; ad consortem potius solatium, quam ad personam aliam pars decedentis perveniat: quam, ultra ordinatios ibidem pluribus ornat Menoch. cons. 797. lib. 8. Regner. Syxtin. inter cons. facult. Marspurg. cons. 15. volum. 2. fol. 137. Ioann. Corras. in l. testamento, C. de imp. num. 47. Michael Crass. recept. sent. §. ius accrescendi, quaest. 25. & 33. Peregrin. qui aliquas declarationes adducit, de iure Fisci, lib. 1. titul. 2. num. 103. Rosenthal. in dict. tractat. de feud. cap. 6. quaest. 74. per totam. Et ad emphyteusim Imperialem extendit idem Menoch. cons. 464. lib. 5. & Cavalcan. decis. 30. num. 34. par. 2. licet alias [sect. 50] in contractibus ius accrescendi locum habere non soleat, l. si me, & Titium, D. de verbor. obligat. cum alijs, quae congerit Tuschus litt. 1. conclus. 567. & Marescotus lib. 1. variar. 1. cap. 75. ubi agit de contractu emphyteutico, & an in eo sit locus iuri accrescendi, Mantica de coniectur. ultum. volunt. lib. 1. titul. 14. ubi an in donationibus causa mortis, & mortis causa capionibus. Denique si feuda inspiciamus, quibus nostrae Commendae propius accedunt, ex traditis dict. cap. 2. num. 37. Et si [sect. 51] in eis iuri accrescendi locum non esse pro regula constitui videatur in cap. 1. §. & quia, qui feud. dar. poss. & in cap. 1. de benef. fr. & in cap. 1. de duobus fratr. a Capitaneo investit. & in cap. 1. de duobus fratribus de novo invest. cum alijs, quae tradit Curtius Iun. in tractat. de feud. 2. parte, dub. 3. num. 70. & Iason in eodem tractat. pag. 98. & 99. Et plenius caeteris Rofenthal. ubi supra, quaet. 73. Tuschus conclus. 565. & Menoch. cons. 593. num. 28. cons. 598. num. 3. & cons. 506. ubi hoc admittit, etiam quando feudum conceditur duobus frarribus, & unus eorum moriatur sine descendentibus Haec tamen regula ab omnibus communiter contrahi solet, ad feuda concessa a privatis, vel dominis, qui superiorem agnoscunt. Caeterum quando conceduntur ab Imperatore, vel Rege, aut alio Principe supremo, & in temporalibus superiorem non agnoscente, qualem Regem nostrum esse omnes fatentur, & Ego pluribus probavi in meo 1. tom. lib. 2. cap. 22. numer. 44. Tunc omnes DD. magis communiter conveniunt, etiam in feudis esse locum decisioni text. in dict. l. unica, C. si liberal. imp. soc. ac per consequens, etiam post acquisitum feudi dominium, & partes concursu factas, uno, vel multis deficientibus exijs, quibus insolidum, & pro indiviso feudum concessum fuerit, ad eum, qui remanserit, totum pertinere, ut post Baldum, Praepos. Iserniam, Albarotum, Alexand. & aios plures, quos refert de communi, & magis vera opintone testatur Curt. Iun. ubi sup. num. 72. & de magis communi, & magis vera Socin. Iun. cons. 73. num. 24. volum. 1. Iason cons. 117. num. 3. volum 1. Gratus cons. 4. num. 14. volum. 1. Gozadin. cons. 26. num. 37. Ruin. cons. 69. num. 22. volum. 3. & cons. 36. num. 15. volum. 1. Sigismund. Losred. cons. 15. num. 1. & 2. inter consilia feud. Everard. inloco a contrario sensu, pag. 441. Ripa num. 158. Crottus 91. & alij DD. communiter in dict. l. re coniuncti, & in l. unica, C. quando non peten. partes. Rolandus cons. 1. num. 20. volum. 4. & innumeri alij. quos invenies apud Iul. Clar. & eius additionat. Baiard. in §. feudum, quaest. 77. num. 5. Gaillium de pace publica, cap. 14. num. 15. lib. 2. Menoch. de praesumtionib. lib. 3. praesumt. 93. ex num. 21. Brunor. a Sole in locis commun. verb. Ius accrescend pag. 666. Schrader. in tract de feud. part. 7. cap. 14. num. 7. & sequentib. & Rosenthal. qui plenius caeteris, & de feudis antiquis, & novis loquitur, in eodem tract. dict. cap. 6. conclus. 73. & 74. cum alijs sequentibus, ubi argumentis contrarijs respondet. Qui omnes tenent [sect. 52] hoc longe certius, & securius procedure, ubi feudi concessio, sive quae alia gratia, & liberalitas Principis, ex proprio eius motu, & non ad postulationem partis processerit, eóque etiam spectant, quae tradit Menoch. cons. 400. num. 71. lib. 4. Nam sunt aliqui, qui superiorem sententiam ita limitandam existimant. Quorum tamen iudicium Ego hac in parte non probo, quia longe verius est, hanc distinctionem nullo iure fundari, sed potius esse contra mentem, & verba dict. l. unicae, quae sumta est ex C. Theodos. lib. 10. tit. 14. qui inscribitur: Si petitionis socius, sine haerede decesserit. Et in ipsa lege ita habetur: Qui communi nomine donatum aliquid a nostra impetr averunt clementia, &c. quae verba ostrendunt ibi Imp Constatinum non loqui de donationibus ex proprio motu, sed ad partis petitionem factis, & nihilominus in illis ius accrescendi concedit. Et ut concederemus dictam opinionem veram, aut probabilem esse, adhuc tamen in Commendis, de quibus Ioquimur, parum officeret: advertendum quipped est, quód [sect. 53] licet regulariter praesumamus, concessionem fieri ad postulationem partis, & non motu proprio superioris, ut in cap. si motu proprio, de praebend. in 6. Bart. in. l. 1. C. de pet. bon. subl. lib. 10. latissime Menoch. de praesumtionibus, lib. 2. praesumt. 13. ex num. 1. Hoc tamen limitary solet, & debet, [sect. 54] quando praecesserunt merita, & servitia eius, cui facta est concessio, quia tunc praesumitur concedens magis ob haec, quam propter partis postulationem gratiam fe cisse, ut expresse tenet Guillerm. de Cuneo in 1. 3. §. 1. D. quod quisque iur. Bald. in 1. quod favour, num. 4. vers. Sed est ratio, C. de legibus, Alexand. de Imol. in dict. 1. 3. in principio, num. 4. ubi alijs relatis hoc menti tenendum consuluit, & limitat, ubi ex ipsius gratiae realatione constaret, quód partis petition praecessit, quod & sequitur Ruinus cons. 126. num. 3. volum. 5. Vnde cum nostrae Commendae, femper ob merita Concedantur, vel certe concedi debeant, [sect. 55] a praedicta sententia, etiam si vera esset, excipiendae, videntur, & latissime interpretandae, ut de feudis loquens, docet Rosenthal. dict. quaest. 74. num. 3. & 4. ben considerans, quod eiusmodi feuda, quamvis aliquam speciem contractus praeseferre videantur, & hoc respectu habito non deberent admittere ius accrescendi, ut supra notavi, plerumque tamen titulo lucrative a Princibus concedi solent, & in illis semper beneficium praeponderare consuevit, prout latius idem Auctor, post alios plures prosequitur in eodem tract. cap. 1. quaest. 2. num. 7. & seq. & cap. 9. quaest. 50. num. 12. Et est adeó verum, quód in illis, ut & in fcudis, sit locus iuri accrescendi, [sect. 56] ut hoc ius vincat illud, quod domini habere solent, ut feuda ad se revertantur propter delictum vassalli. Nam si feudum pluribus, ut singulis, concessum sit, & eorum aliquis crimen privatione dignum admittat, socijs, & non domino portio eius obveniet, & accrescet ut notanter docuerunt Bald. & Isernia in cap. 1. si vassall. feud. prive. Albarot. in cap. 1. §. fin. quae fuit prima caus. benef. amitt. Decius cos. 544. col. fin. & Hierony. Gratus, qui eos refert, & sequitur cons. 2. num. 61. vol. 1. Rursus locum etiam habebit, [sect. 57] etiam si proponamus inter plures Commendatarios, vel feudatarios, quibus in solidum Commenda, vel feudum conceditur, litem fuisse motam super eiusdem divisione, & unicuique pro indiviso partes, quibus uti frui deberent, iudicialiter assignatas. Hoc enim non impedit, quin postea vacantem portionem alicuius ex socijs petere possint, quia ean non petunt, tanquam denuó sibi datam, sed tanquam iam inde a tempore concessionis largitam, & ad se saltem in spe pertinentem. Hoc enim est, quod dicimus, [sect. 58] augmentum debere regulari secundum primitivam naturam eius rei, cui accedit, & easdem qualitates, ac conditiones sortiri, ut probant iura, & Auctores, quos adduxi supra hoc cap. num. 33. Bald. inl. 1. q. 3. C. quando non peten. part. Albert. Brun. in tractat. de statntis, artic. 9. quaest. 10. num. 2. fol. 309. volum. 7. tract. Guillerm. a Monteserrato in tract. de success. Reg. dub. 2. num. 9. fol. 120. vol. 13. tract. Craveta cons. 258. num. 14. Bart. in tract. Tiberiadis, verb. Acquiritur nobis, ubi notabiliter inquit, quod ex [sect. 59] quo quis appreendit possessionem fundi, etiam in una eius gleba, iuxtal l. 3. in princip. D. de acquirend. poss. & ea quae cap. seq. dicemus, videtur etiam apprehendisse possessionem reliquarum partium, quae postea eidem fundo per alluvionem, aut alio modo accreverint, quod dictum recolit, & extollit Iason in d. l. 3. num. 3. Et consirmat ex [sect. 60] simili de Publiciana, quae licet non detur nisi adepta possessione, datur tamen respectu eius, quod accessit, l. si ego, §. idem, & §. fin. iuncta l. cum sponsus, §. fin. D. de Publican. Albert. Brun. in tract. de augm. & dimin. conclus. 5. princ. num. 2. & seqq. maxime num. 17. & conclus. 17. n. 2. volum. 17. tract. fol. 68. & 78. Vbi adducit aliud exemplum [sect. 61] de exceptione roi iudicatae, quae ubi competit pro parte in sententia assignata, competet etiam pro altera, quae acquiritur, vel retinetur ex iure accrescendi, ex textu notabili in l. egi tecum, §. fin. D. de except. rei iud. sequitur Nellus in tract. de bannitis, part. 1. temp. 2. quaest. 56. & Mager. de advocat. armat. cap. 11. num. 167. & sequentibus. Et hoc est adeo verum, ut post Covarr. & alios concludit Ioann. Garcia in tract. de expens. & meliorat. cap. 22. num. 11. & in tract. de coniug. ac quaestu, num. 98. [sect. 62] quod si maritus ante matrimonium haber feudum, vel emphyteusim, & postea contracto matrimonio huic feudo, vel emphyteusi aliquid accedit, non communicabitur hoc augmentum, quemadmodum neque ipsum feudum, vel emphyteusis communicaretur. Et num. 93. inquit [sect. 63] idem esse in usufructu, qui ex sui natura consolidatur cum proprietate, quia non communicabitur, si maritus ante matrimonium erat dominus proprietatis; & tradit alia plura multum in nostris terminis Rosenthal. in tract. de feudis, cap. 10. conclus. 44. ex num. 33. Vbi [sect. 64] quod incrementi latentis possessio, sine nova apprehensione acquiritur, non autem discreti, & est videndus noster Greg. Lopez in l. 33. tit. 9. part. 6. gloss. 6. col. 2. ad finem, ubi [sect. 65] tractat, an portio, quae accrescit cohaeredi, in eum transeat sine nova possessionis eiusdem portionis apprehensione? & negative concludit, inquiens, quod talis possessio non accrescit, licet accrescat ius, quod ad casum, de quo loquimur, valde notabile est. Sed ante quam huic capiti finem imponamus, inquirere oportebit, utrum haec, quae de iure accrescendi circa nostras Commendas tractavimus, [sect. 66] ad eas pertineat, quae duobus, vel pluribus, ut fieri solet in solidum, & pro indiviso assignantur, ea causa, vel ratione expressa, ut ex earum fructibus, & rediribus se alere, & fustentare possint? Nam prima facie in his ius accrescendi cessare quis dicet, co quod huic secundum iuris regulas locus esse non soleat, in his quae ad alimenta relinquuntur, ut in l. dominus, §. fin. D. de usufruct. cum alijs traditis a Baldo cons. 174. lib. 1. Abbat. cons. 78. in fine, lib. 2. Ripa in dict. l. reconiuncti, num. 141. Ias. in l. qui quartam, §. si quis unam, de leg. 1. Ruin. cons. 86. num. 4. volum. 2. Cardin. Tuschus litt. I. conclus. 566. num. 27. & Petrus Surdus de aliment. tit. 9. quaest. 5. Verum re penitius inspecta, ego has Comedas ita concessas, in nihilo ab alijs differre arbitror, & paucas dari vidi, in quibus non exprimatur, quod conceduntur, ut Commendatarij se comodius sustentare, & exhibere possint. Et id quod [sect. 67] dicitur, in alimentis non esse locum iuri accrescendi, procedit, quando relinquuntur per ultimam voluntatem, & taxative, ut inquit gloss. verbo Recurrit, in dict. l. dominus, §. fin. & ibidem Fulgos. qui legit illam legem cum l. sub conditione, eiusdem tituli. Caeterum si abique ulla praefinitione, vel taxatione alimenta duobus relicta proponeremus, & ad ea fructus, qui ex aliquo fundo perciperentur, pro indiviso assignati fuissent, non dubito, quin tali in casu pars decedentis alteri accresceret, etiam si mediante hoc augmento plus forte habere videatur, quam praecisa fe alendi necessitas postularet, [sect. 68] argum. tex. in l. 1. in fine, D. de usufruct. accrescendi, ibi: Cu primum itaque non inveniet alterum, qui sibi concurrat, solus utetur in totum, nec refert coniunctim, an separatim relinquatur, iunctis alijs, quae bene advertit, & congerit Riminal. omnino videndus, cons. 255. num. 18. volum. 2. Et hoc planius, & certius est, ubi non solum alimenta concedi, vel relinqui videntur, sed ipsa quoque proprirtas rei, puta domus, vel fundi, ex qua alimenta deducenda sunt, ut in nostro casu succedit, tunc enim deficientium portiones absque dubio alijs accrescunt, quia [sect. 69] magis rem, quae legatur, quam legandi causam, vel praetextum attendere debemus, iuxta text. optimum, & expressum in l. 4. D. de aliment. & cib. legat. ibi: Videntur mihi ipsa praedia esse libertis relicta, ut pleno dominio haec habeant, & non per solum usumfructum, & ideo, & si quid superftuum in reditibus, quam in cibarijs erit: hoc ad libertos pertineat: sed & si decesserit fideicommissarius ante diem fideicommissi cedentem, pars eius, ad caeteros fideicommissarios pertinet: & iuxta hanc seatentiam, sive differentiam est reducendus hic textus in concordiam cum d. l. dominus, §. fin. ut utrobique advertit Accurs. & Cardinal. Albanus in notis ad Bartol. Abbas cons. 78. volum. 2. Socin. Sen. cons. 53. volum. 1. Socin. Iumor cons. 99. volum. 3. Fulgos. cons. 13. Ripa in l. re coniuncti, n. 141. de legat. 3. Ias. in l. si mora, num. 7. D. solut. matrim. & in l. qui quartam, §. 1. num. 3. D. de legat. 1. Gualdesis de arte testandi, tit. 6. cautela 15. & 23. Salazar de vsu & consuet. cap. 1. ex n. 26. & Martin. Colerus, omnino videndus, in tract. de alim. lib. 1. cap. 15. ex num. 64. ubi qualiter legatu praedij ad alimenta, differat a legato alimetorum ex praedio, & num. 76. & seqq. Vbi an, & quando ius accrescendi habeat locum in alimentis legatis, & lib. 2. cap. 12. num. 65. ubi in specie agit de d. l. 4. D. de alim. legat. & late Surd. omnino videndus, in tract. de alimet. tit. 9. q. 5. num. 7. & 24. Atque ita [sect. 70] in facti contingentia in Regio Limano Praetorio pronuntiatum fuit in causa Elvirae Garciae, uxoris Garci Goncalez, Guamangensis urbis incolae; nam cum huic, & fratri eius Petro Garcia, atque alteri sorori, quaedam Comenda pro indiviso a Rege data fuisset, in remunerationem servitiorum, quae pater eorum fecerat, qui sub tyrannis occubuit, & ut ex ea omnes sustentarentur, mortuo Petro Garcia, Fiscalis dicebat eius partem vacasse, iurique accrescendi locum non esse, & nihilominus Elvira, & soror contrarium obtinuerunt. # 13 CAPVT XIII. De Commendarum titulo, sive investitura, & possessione, & intra quod tempus, & qualiter peti, & apprehendi debeat? & an sit naturalis, vel civilis? SVMMARIVM CAPITIS Decimitertij. -  1 INvestitura feudorum una propria, altera abusiva, & qualis utraque? L. 4. tit. 16. part. 4. illustratur, ibidem. -  2 Commendarum investitura abusiva est tituli petitio, & expeditio. -  3 Gratia Principis licet solo verbo fiat, dicitur informis, & imperfecta ante litteraru expeditionem. -  4 Litteris non expeditis, non datur titulus Canonicus, neque adiudicatio beneficij, & quid in alijs gratijs? -  5 Benefisij possessio hodie capi non posset ex solo supplicatione signata, licet olim secus. -  6 Feudorum nuda possessionis apprebensio sine titulo nihil valet. -  7 Tituli Commendarum ad petendam earum possessionem regulariter originales praesentari debent, ut & maioratuum ad tenutam. -  8 Trasumtum tituli aliquando praesentare sufficit, & quas qualitates habere debet? -  9 Trasumtum in beneficialibus, ut fidem faciat, debet extrahi deregistro litterarum bullatarum. -  10 Commendarum actualis apprehensio possessionis cum titulo, est veluti propriia earu investitura. -  11 Commendae antiquae possessio in successorem transit ex legis ministerio, noviter concessae non ita, nosi corporaliter apprehendatur. -  12 Investitura abusiva in feudis, non excusat propriam, quae inducitur ex actuali eorum possessione. -  13 Cap. 1. de consuetud. recti feud expenditur, & illustratur. -  14 Bonorum possessio per iudicem decreta, quid operetur, & qualiter definiatur? -  15 L. 5. tit. 30. part. 3. expenditur. -  16 Beneficiorum ius acquiritur per solam eorum collationem, sed firmatur per possessionis apprebensionem -  17 Possesio est quid facti, & non transfertur sine apprehensione. -  18 Beneficiatus non facit fructus suos, neque administrat ante apprehensionem actualis possesionis beneficij. -  19 Possesio est, quae causat fructuum acquisitionem. -  20 Commendae titulus intra quod tempus expediri, & eiusdem possessio apprehendi debeat, nulla lege cuutum invenitur. -  21 Beneficia Ecclesiastica acceptare nemo cogitur, neque tempus praefixum reperitur, intra quod acceptari debeant, sed per trienni negligentiam induciyur tacita renuntiatio -  22 Renuntiare tacite, vel expresse in iure paria sunt. -  23 Frudi antiqui recognitio intra annum, & diem facienda est. -  24 Terminus a lege praefixus, absque alia interpellatione moram inducit. -  25 Feudum novum si quis abusive acceperit, qualiter ad petendam propriam investituram, & fidelitatem praestandam teneatur, & citetur? -  26 Negligentia habentis priorem expectativam in non petenda provisione beneficij vacantis, quando, & quomodo ei noceat? -  27 Commendae titulus, & possessio, ut intra certum tempus petatur, & apprehendatur, in eius concessione caveri oportet. -  28 Dominia rerum in suspenso, vel incerto esse non debent. -  29 Possessio Commendarum, feudorum, & beneficiorum per procurctorem apprehendi potest. -  30 Mandatum ad sumendam pro alio possessionem Commendae, an debeat esse speciale, vel sufficiat generale cum libera? -  31 Possessionem Commendae nemo propria auctoritate, sed per iudicem apprebendere debet, alias intrusus iudicabitur. -  32 Feudorum investitura de manu domini sumi debet, & quando hoc excusetur? -  33 Commendae possessio in uno Indo nomine caeterorum sumta, an utilis fit? -  34 Possessio est quid facti, & solum in illis; quae de facto apprebensa sunt, operari videtur. -  35 Possessionem corporis universalis, cuius partes illud integrant, & a toto non differunt, sufficit in aliqua eius re, vel parte apprebendere. L. 3. D. de acquir. poss. l. restituta, in princ. D. ad Trebell. & l. vulgaris, defurtis, expenduntur. -  36 Feudal is unius rei possessionem apprehensa, totius feudi possessio sumi videtur, & idem in praedio, castro, & similibus. -  37 Beneficij possessio sufficit, quod in aliqua eius re, vel parte sumatur. -  38 Petitio haereditatis, vel alterius iuris universalis ubi fit, non est necesse omnia eius corpora specificare. L. 26. tit. 2. part. 3. expenditur. -  39 Ficta traditio, quae fit interventu alicuius rei, nomine aliarum, defenditur ex consuetudine. -  40 Statutum, ut possit possessio transferri sine corporali apprehensione, validum est. -  41 Possessio Commendarum, quam habent Comendatarij, an it civilis, & naturalis, vel naturalis tantum? & num. seqq. -  42 Feudi dominus retinet apud se civilem possessionem, mediante persona vassalli, qui solum habet naturalem. -  43 Dominus directus feudi, vel Commendae an ratione civilis possessionis, quam retinet, interdictis uti possit? -  44 Possessio civilis secundum Bart. nunquam nascitur, nisi prius habita naturali. -  45 Commendae in depositum tantum olim darisolebant. -  46 Depositarij, nec naturaliter, nec civiliter possident. -  47 Commendatarij respectu utilis dominij, quod apud eos est, possident civiliter, & naturaliter. -  48 Vsusfructuarius, & emphyteuta habent quasi civilem, & naturalem possessionem iuris sibi competentis. -  49 Vassallus pro feudo qualiter possit uti omnibus realibus actionibus dominis utilibus competentibus? remissive. -  50 Feudatarius, & ususfructuarius est, veluti procurator domini in rem propriam. -  51 Feudum est homo mutus, & pro eo loquitur feudatarius. IN feudis [sect. 1] duplex investitura reperitur, quarum alteram vocant abusivam, alteram propriam. Abusiva tituli instar obtinet, & tunc fieri dicitur, cum dominus vassallum feudo donat, & ensis, vexilli, hastae, annuli, vel alterius rei corporeae traditione, de feudo investit, hoc est ei coram paribus curie, aut testibus, feudu cedit, & beneficiarium esse declarat, sumta metaphora ab homine, qui vestibus vestitur. Propria, ubi post hanc titularem, sive caeremonialem investituram, eam in effectum deducens, eundem, sic creatum, & electum feudatarium, corporaliter in vacuam rei in feudum promissae possessionem inducit, ut constat ex cap. 1. quid sit investitura, ubi omnes feudistae, ita comuniter docent, & distingunt, & ex tex. in cap. ex ore, de his, quae fiunt a maiore parte Cap. & cap. ex litteris, de consuetud. cum alijs, quae copiose allegat Hottom. de verb. feudal. verb. Investitura, Prateius, Sicard. Kalinus, & alij, de verb. iur. eod. verb. Cuiacius lib. 8. observat. cap. 14. Pancirol. lib. 1. thesaur. var. lect. iur. cap. 90. & latissime plures alios referens, Rosenthal. in. tract. de feud. cap. 6. conclus. 2. & 3. Schrader. eod. tract. part. 5. cap. 2. & 3. Fulvius Pacian. de prob. lib. 2. cap. 39. ex num. 3. ad 5. & Sebast. Naevius in sistem. ad dict. cap. 1. quid sit investitura. Quibus de iure nostro coventit tex. omnino videndus, in l. 4. tit. 16. part. 4. ubi Greg. Lopez. In quorum imitationem, [sect. 2] in nostris Commedis, loco abusivae investiturae, succedit tituli petitio, & expeditio, quam post cocessione Comedae sibi factam, quiscurare debet, quoniam licet certu sit [sect. 3] gratiam Principis solo verbo fieri, ut tetigimus sup. hoc lib. cap. 4. in fine, & late ostendunt plures, quos refert Flamin. Paris. in tract. de resign. benef. lib. 10. cap. 1. num. 1. & seqq. & cap. 5. ex num. 2. Adhuc tamen constat ante expeditionem litterarum gratiam dici informem, & imperfectam, & quasi solum in utero existentem, & veluti sub ea conditione concessam videri, si litterae expediantur. [sect. 4] Ante quarum expeditionem titulus canonicus no datur, nec ulli beneficium adiuducari solet, ut docent Scribentes in prooem. Clemen. §. nunc igitur, & sup. reg. Cancell. de non iudicando iuxta formam supplicationis, Rota decis. 458. alias 20. in tit. de concess. praeb. in novis, Gigas cos. 15. 26. & 51. & plrimi alij apud Flamin. ubi sup. ex n. 6. Mascard. de probat. conclus. 845. & conclus. 1388. & Nicol. Garc. de benef. patt. 4. cap. 2. num. 33. & seqq. & non solum in gratijs beneficialibus, verum & in alijs tractant, & profequutur Alex. cons. 107. vol. 7. Molina de primog. lib. 2. cap. 7. ex num. 52. al ter Molina disput. 599. Mieres de maiorat. 1. part. q. 62. num. 1. & 4. Cevallos de violentijs 2. part. q. 45. Thom. Sanchez de matrim. lib. 8. disput. 29. num. 2. Peregrin. de iure fisci, lib. 5. tit. 2. num. 13. Mantica decis. 185. num. 10. Vincent. de Franch. decis. 162. & ibi eius Additio, Rovitus in pragm. de feudis, pag. 189. n. 2. & latius in pragm. de suspesione & revocat. gratiar. per tot. pag. 464. & novissime D. Valencuela cons. 104. ex num. 11. val. 2. Quod adeo verum est, [sect. 5] ut licet olim ex sola supplicatione signata possessio beneficij, vel Episcopatus capi posset, & soleret, hodie ex novis Pontificum constitutionibus contrarium practicetur, & capiens possessionem, ex sola supplicatione, dicitur intrusus, & inhabilis redditur, ut testatur Gigas in epitome de intrusis. num. 38. Bursat. Cons. 393. num. 21. & Flamin. ubi sup. num. 20. & 21. Et hoc ipsum in [sect. 6] feudis procedere docet tex. & ibi glos. Iacob. de Belviso, & Laudens. num. 12. & 13. in d. cap. 1. quid sit investitura. Nam nuda inductio in possessionem sine titulo non valet. 1. nunquam nuda 31. D. de acq. rer. dom. & sequitur Iacob. de Sancto Georgio in tract. de feudis, verbo Investivi talem, & alij apud Rosenthal. d. cap. 6. concl. 1. litt. C. & D. Et idem in nostris Comendis servari videmus, ut tradit Anton. de Leon in tract. de confirm. Reg. 1. part. cap. 11. num. 20. & seqq. & cap. 17. num. 1. ubi tractat, qua forma earun tituli expediri soleant. Qui quidem [sect. 7] regulariter originales praesentari debent, ut quis eorum virtute possit Commendae possessionem apprehendere, arg. tex. in l. ult. C. de edict. Divi Adriani, & eorum, quae in simili circa petendam tenutam maioratuum late scribit Molina lib. 3. cap. 13. num. 47. & Paz de tenuta, 1. part. cap. 26. Quamvis non inficier [sect. 8] ex causa, ut ipsi ijdem Auctores resolvunt, etiam transumtum admitti posse, quod fidem faciat, & qualitates, & requisita habeat, quae adducit Craveta de antiq. temp. 1. part. limit. 4. num. 33. Covar. in pract. cap. 21. num. 2. Paz ubi sup. num. 9. Mascard. de probat. conclus. 711. & latissime D. Ioann. del Castillo lib. 2. controvers. cap. 16. & loquens in materia beneficiali, Flamin. d.q. 1. n. 18. & 19. Vbi notabiliter inquit, [sect. 9] quod licet sumtum de registro supplicationum signatarum, fidem non faciat in iudicio, ut per Roman. cos. 336. num. 5. Bellam. decis. 252. secus si extrahatur de registro litterarum Bullatarum, nam tunc fidem facit, ut per eundem Bellameram decis. 621. Rota decis. 18. de praeb. in antiq. Butr. cons. 2. num. 3. mandos in reg. Cacell. de non iudic. iuxta form. supp. q. 6. num. 2. cum seqq. & Bellencin. in tract. de charit. subs. q. 113. Atque haec [sect. 10] actualis apprehensio possessionis Commedae, virtute dicti tituli facta, poterit dici propria eiusdem Commendae investitura, iuxta ea quae de feudis tradidimus. Na licet alias [sect. 11] ubi agitur de successione eius in filium, vel alium legitimum haeredem continuanda, ipso iure ex ministerio legis in eum, absque alio facto, transferatur possessio, sicut & in maioratus successione contingit, ut infra latius dicemus, & tradit Matienz. in 1. 8. gloss. 2. num. 16. & 17. tit. 10. lib. 5. recop. & D. Valenc. cons. 83. num. 19. & seqq. Hoc tamen in nova Commenda non procedit, sicuti neque in novo feudo, in quo [sect. 12] receptior sententia est, tituli traditionem, sive abusivae, & caeremonialis investiturae concessionem, non excusare, quin postea actualis possessio capienda sit, quia proprie loquendo illa investitura non est possessio, fed potius contractus, sive negotium, aut titulus, cuius virtute debeat peti, & fieri traslatio, & apprehensio possessionis, ut ex communi multorum opinione tradit Vulteius in tract. de feud. cap. 7. num. 9. Scheneiduinus eod. tract. part. 4. num. 19. & plurimi alij, quos refert, & sequitur Iul. Clarus, §. feudum, q. 26. num. 1. decis. Camerae Imper. 13. num. 31. lib. 2. & Rosenthal. d. cap. 6. conclus. 1. litt. C. & conclus. 2. litt. D. qui dicit esse ad hoc [sect. 13] tex. rotundum, & expressum in cap. 1. de consuet. rect. feud. per quem omnes dicunt, quod feudum sine investitura non constituitur, & eam esse solum, & unicum modum feudi constituedi, & acquirendi. Et potuit etiam allegare gloss. in d. cap. ex ore, de his, quae fiunt a maior. part. Cap. cuius meminit Schrader. in eod. tract. de feud. p. 5 cap. 2. & Prateium, Oldendrop. & Kalinum d. verb. Investitura, ubi bene notant, titulum, sive abusivam investituram, aliquo modo [sect. 14] instar bonorum possessionis per Iudiem decretae obtinere, quae & ipsa non dat possessionem corporalem, fed folum viam sternit, ut peti, atque apprehendi possit, 1. 3. §. bonorum, D. de bonor. poss. 1. facta 63. §. quod si conditio, & seqq. D. ad Trebell. unde ab Auctoribus Graecis ecclog. 4. tit. 1. C. 1. diffinitur: Auctoritas, formula, titulus, quo nanciscimur actiones haereditarias, ut bene notat Gothofr. in d. §. bonorum, Oldedorp. de action. Claus. 5. act. 6. & Cuiac. lib. 4. obs. cap. 15. & eis addo Greg. Lopez idem in feuorum materia notantem, in [sect. 15] l. 4. gloss. 6. tit. 30. part. 3. Et tex. a nullo perpensum in. 1. 5. tit. 30. partita 3. ibi: Pero aquellos que tienen a feudo algun heredamiento, o han ende el usufructo dello, o lo tienen a censo dando cosa cierta por ello cada ano, si fueren apoderados de aquellos heredamientos, ganan la possession dellos: & prosequitur late Martin. Magerus in tract. de advocat. armata, cap. 18. num. 58. & seqq. ubi quod tails investitura est unicus modus feudi constituedi, & est signum feudi necessarium. Quae praxis, etiam in beneficijs Ecclesiasticis observatur. [sect. 16] Nam licet exsola canonica institutione facta a Papa, vel Ordinario, quae tituli instar obtinet, acquiratur ius proviso in beneficio, absque traditione possessionis. eiusque apprehensione, ut probat tex. in cap. ultim. & ibi Ancharr. Gemin. Franc. & alij, de praeb. lib. 6. gloss. in. cap. penul. verb. Collatio, eod. tit. & lib. & est communis omnium Doctorum opinio, quam pluribus relatis resolvit Covarr. lib. 3. var. cap. 16. num. 1. Flamin. Parisius dict. tract. de resign. benef. lib. 10. q. 6. ex num. 1. illud tamen ius non est firmum, & efficaxante apprehensione possessionis, ut scriptum reliquit Rebuff. cons. 186. n. 18. & probat tex. & DD. in cap. si tibi absenti, de praebend. in 6. Et cum haec [sect. 17] sit quid facti, & corporalis requiratur, 1. denique, D. ex quibus caus. maiores, cum similibus, ad neminem transit, si non sit per eum corporaliter apprehesa, l. cum haeredes, D. de acquir. poss. Atque ideo non transfertur per solam collationem, cap. cum Bertoldus, de re iud. Rebuff. ubi supra, & in praxi, tit. tequisit. ad collat. num. 22. & tit. de permut. num. 18. in fine, Parisius cons. 96. num. 3. vol. 4. Covarr. d. cap. 16. vers. Est tamen, Flamin. d.q. 6. ex num. 3. Qui hinc bene [sect. 18] inferunt provisum non posse administrare in beneficio sibi collaro, neque fructus percipere ante apprehensam possessionem, ut per Abb. in cap. transmissa, col. 3. de elect. Capell. Tholos. decis. 443. & ibi additio, Millius in repert. verb. Possessio beneficij, Feder. de Senis cons. 234. Francus in cap. eum qui, de praebend. in 6. Rebuff. de pacif. poss. n. 234. & 251. & communis, de qua testatur Selva de benef. 2. part. quaest. 15. Ripa respons. 31. lib. 2. Cardin. Paris. cons. 5. num. 21. & 22. & cons. 38. num. 7. cum seqq. vol. 4. Quia [sect. 19] possessop est, quae causat fructuum acquisitione, ut per gloss. in 1. 3. §. ex contrario, D. de acquir. possess. ubi post Bart. idem colligunt Paul. Castrens. num. 2. Ias. num. 34. l. usufructuarius, in princip. D. de usufr. gloss. in l. quaesitum, D. de acq. rer. dom. Gratus respons. 153. num. 5. lib. 2. & D. Valenc. cons. 69. num. 187. Sed ad hunc [sect. 20] Commendae titulum, de quo loquimur, expediendum, & possessionem capiendam, nullam plane schedulam invenio, quae tempus praefigat, quamvis alias ad petendam declarationem successionis, sint plures quae sex menses statuunt, sub poena amissionis fructuum, ut suo loco dicemus. Et quidem si in hoc adinstar beneficiorum Ecclesiasticorum procedere velimus, [sect. 21] in eis etiam nullum tempus in iure praefixum est, intra quod acceptari debeant, cap. si tibi absenti, de praebend. in 6. ubi Gemin. num. 3. & Philip. Franc. num. 5. & seq. Flamin. Paris. de resignat. benef. lib. 12. q. 12. num. 5. Imo neque ad acceptandum quifquam compelli potest, ut videtur probare tex. in. l. 1. C. ut nemo invit. & Riminald. Iun. qui de communi testatur, in princip. Instit. de donat. num. 670. Sed tamen per triennium no acceptando collationem, censetur quis tacite renuntiare iuri sibi competenti, & illo privatus manet, & eiusmodi cessio est eiusdem effectus, ac expressa repudiatio, ut in facti contingentia respondit Socin. Sen. in l. 2. D. de leg. 1. Socin. Iun. ibid. num. 102. Rebuff. cons. 186. num. 2. Flamin. ubi sup. lib. 10. q. 8. num. 17. & 18. Quia in [sect. 22] iure sunt paria renuntiare tacite, vel expresse, cap. quam periculosum 7. q. 1. Rebuff. in rep. Rubr. de rescript. pag. 517. col. 2. & in cap. extirpandae, §. qui vero, vers. Quarto habetis, de praebend. Riminald. in. l.l. C. qui admitti, num. 231. & seqq. & in casu nostrarum Commendarum loquens D. Valecuela cons. 83. num. 46. Si vero a feudorum consuetudine exemplum petamus, [sect. 23] in eis quidem annus, & dies assignatus est vassallis ad petendam renovationem, & faciendam recognitionem feudi antiqui, de quo iam fuerant investiti, ut in cap. 1. quae fuit prima caus. benef. amitt. ubi omnes DD. & innumeri alij apud Rosenthal. in tract. de feud. cap. 6. conclus. 30. per total, ubi litt. B. notat quod [sect. 24] cum hoctempus a lege praescriptum sit, illud pro homine interpellat, & in mora construit absque alia hominis interpelatione, l. magnum, & ibi plene Scribentes, C de contrah. commitend. stipul. l. 2 C. de iur. emhy. cum alijs, quae latissime adducit nostcr. D. Pichard in repeat. de mora. n. 67. & seqq. Et Ego dum Salmanticae eundem tractatum relegerom ann. 1608. cap. 3. per totum. In [sect. 25] seudo autem de novo concesso, de quo quis abusive fuerit investitus (qui est proprie casus. de quo agimus) nullam certum tempus ad petendam propriamm & veram investituram, hoc est apprehendendam possessionem, & fidelitatis iuramentum faciendum, praescriptum est, sed si dominus promissione feudi, aut investitura abusiva facta, vassallum, ter, invevtituram pollicendo, citare fecerit, ipse contumax emanferit, vel comparens iurate noluerit, feudo sine alia anni expectatione privari potest, vel quod idem est, si ad illud postea petndum accedat, per exceptionem excludi. Quae citationes sebtem, vel decem dierum intervallo, vel alio, arbottio iudicis aestiomando, fieri debent, ut probat tex. in dict. cap. §. est, & alia quae sit prim. cau, benef. amitt. & ibidem praeter antiquiores alios Eguin, Baro, Hottoman, & Cuiac, & tercenti alij. quos refert, & sequitur Schrader, in tract. de feud. 5. part. cap. 3. num. 8. & Rosenthal. d. cap. 6. conclus. 43. per totam. Quibus ego addo Menochium, ominino videndum, in tract, de arbitrar, casu. 582. Vbi agens de [sect. 26] negligentia eius, qui priore loco impetraverit sibi de beneficio provideri, & quomodo ei noceat? refert aliquorum opinionem, qui hanc neglientiam ex lapsu anni cognosci voluerunt, argum, tex, in cap, plerunque, de rescript. maxime si alijs beneficium post anni lapsum iam sit collatum, nec res sit integra, & aliorum, quisolum cursum semestrem requirunt, arg, tex. in cap. 2. de concess praebend. cap, licet, de supplen. neg. Praelat. cap. ex tuae, de Cler. non resid. l Sancimus, C. de appellat, cum alijs. Et tandem concludit, hoc prudentis iudicis arbitrio relinqui. cum iure diffinitum non sit, nec diffiniri potuerit, eo quod ex varijs circunftantijs negligentia probari, vel excusari possit, & tunc non esse excusabile, quado in ipsa concessione praefiditur terminus, puta unius mensis, vel postea a concedente monetur impetrans, ut faciat sibi provideri. Na tunc i elapo eo termino non curavit provisone, negliens convincitur, ur docent glof. & DD, in Clem. unica. de concess. praeb. Geminian. in cap, tibi qui. col. 4. de rescript. num. 6. Abb, Felin. & alijs in cap, Capitulum Sanctae Crucis, eod, & Decius in cap. si autem, num. 4. eod. tit. ubi docet negligentiam probari per lapsum termini, quod latius etiam prosequitur Mascard. de probat. conclus. 1093. & Pacian. eod. tract. cap. 51. num. 49. patre. 1. Vnde Ego [sect. 27] nostris Comedis idem practicandum esse concludo, & ad lites, & dilationes vitandas Proregibus, & Gubernatoribus consulerum, ut in concessinonibus Commedarum terminis electis praefigerent, intra quem sub poena privationis titulum Commendae expedire, & corporalem possessionem eiusdem sumere teneantur. ac fidelitatis iuramentum praestare, quoniam re vera non oportet, [sect. 28] ut hoc diutuis sit in sulpenvo, quemadmodum in simili casu loquens de usucapione, in quit lustin, in princ, Inft, de usucap. ibi; Ne rerum dominia essent in incerto; & magis in terminis, de accptatione, vel repudiatione Comendae, quae alicui ex legis succesione defertur, tradit Matienzus in l. 8. tit. 7. lib. 5. recop, gloss. 2. num 16. D, Valenc. d. cons. 83. num. 146. & latius dicemus infra cap, 16. num. 58. & seqq. Ad apprehendendam autem [sect. 29] Commendae possessionem, mandatum procurarium sufficere, nemo est qui ambigat, cum & hoc in beneficijs, & feudis suffciat, & quotidie practicetur, ut cum communi testatur Covar. lib. 3. var. cap. 16. num. 8. vers. Possessio autem beneficij. & Flamin Paris. d. tract. de resign. benef. lib. 10. q. 6. num. 9. & seqq & plenius Rosenthal. ubi sup. cap. 3. conclus. 9. & 10. qui ad hoc in feudis allegat tex. expressum in cap, 1. §. sed utrum per quas pers. fiat invest. & §. item sciendum, de nat, feud, Sed [sect. 30] hoc mandatum speciale esse debere, nec sufficere generale, etiam cum libera, ipse idem Flam, de beneficijs loquens, contra alios aliter tenetes concludit, sed fendis acquirendis contraium docere videtur Rosenthal. D cap. 3. concuil. 10. in fine, resolvens feuda nobis acquiri posse per eas omnes personas, per quas aliae res acquiruntur, quamvis iurare sine specipli mandato valide nequeant, ut idem latius tractat cap. 6. q. 63. & Nos dicemus infra cap. 23. Sed est quaestionis, [sect. 31] qualiter haec possessio Comedae sumi debeat? Et constat, nemine propria auctoritate illam apprehendere posse. sed coram Praetore provinciae, ubi Commenda sita est, compararare debere, & ibi titulum exhibere, eamque de manu eius iudicialiter capere, quia aliter violentus possessor. & secundum multorum opinioniem intrusus iudicabitur. ur alias in beneficijs, post Abbat, docent communiter Scribentes, in cap. transimissa, de elect, & in cap. cum vanissem, de rest. spol. Dynus in reg, 1. & Anchar, in reg, sine possessione, de reg, iur. lib. 6. Millius in repert, verb. possessio beneficij, alios plures allegat, d. lib. 10. de resign benef, q. 6. ex num. 27. ubi de communi stylo, & praxi Romana Curiae testantur, Et [sect. 32] in feudis idem procedit. quoniam propriam eorum investituram de manu domini vassallus capere debet, vel alterius, cui ipse commiferit. nisi forte praecendens ceremonialis investitura fiat in ipfo feudo, vel oculis subiect, argum, l. clavibus, D de contrahenda emt. l. quod meo. §, si per venditorem, D, de acq, poss. vel si dominus, improprie investiondo, utatur verbo dandi, aut tradendi: vel alijs similibus videri possit licentiam vassallo concessisse. possessionem vacuam propria auctoritrate ingerdi, arg l. praedia, D de acq, poss, & eorum quae tradit Albarot. per tex. ibi in cap, 1 quit sit inve stit. tex. & DD. in cap. 1. de consuer. rect. feud. cap, 1 quib. mod. feud. const, cap. 1. §. 1. de natura feud, cum alijs, quae notant Oldendor, Prateius, Kalin & alij, de verb, iur verb. Invest. & late. & optime Rosenthal in d. tract. de feud cap. 6. conclus. 1. & 2. Solent autem Praetores [sect. 33] in uno Indo nomine aliorum & praefertim in Caziquo. Comendatarijs Commendarum possessione dare, quod quidem sine difficultate non procedit, Nam cum comenda quid universale significet, & ex distinctis iuribus, & corporibus constet, videtur necessarium esse, ut in omnibus possessio sumatur, [sect. 34] quoniam facti magis est, & in eo consistit. ideoque dici nequit ampilus possideri, quam facto ipso apprehensum sit, ut per tex. & DD in l. 1. §. si vir uxori, D. de acquir. posses, & in d. cap. 1. quid sit invest, cum aijs, quae copiose adducit Tiraqual. de retract, lignag. §. 36. glos. 3. num. 11. Rosenth, d cap. 6. concl. 14. & Ioan. Gutier. lib. 3. practic. q. 64. cum. 14. Sed nihilominus contrarium defendere possumus, & debemus; nam [sect. 35] quando haec nomina universalia ita sehabeant, ut pars a toto non differat, sed potius totum ex suis partibus confletur, & integretur, sufficit petere totius corporis universalis possessionem & apprehedere unam eius rem, vel partem nomine aliarum & sub hac parte apprehensa tanquam toto, reliqua, ut membra, & partes totius continentur, quemadmodum fundi parte apprehansa, totius possessionem apprehesam & acquistam in iure proditum est, l. 3. in princ, ubi Bart, Ias, & reliqui, D de acq. poss. ibi: Sufficit quamlibet partem eius fumdi introire, dum mente, & cogitatione hac sit, ut fundum usque ad terminu velit possidere. l. vulgaris est quaestio 21. D. de futr. ibi: Nam & qui qurem alicuius tetigit, inquit Trebatius, totum eum videri, tetegisse, l restitura in princ. D. ad Treb. ibi: Si forte possus est haeres possideri res haereditarias, vel totas vel alijquas illarum, ubi gloss. verbo Illarum, & Andreas de Ifernia in d. cap. I quid. sit investit., ubi ex his concludit [sect. 36] apprehensa unius feudalis possessione, apprehendi & ominium alirum, quae sunt eiusdem feudi, ita fuisse iudicatum a maximis Iurisperitis, & idem tum in ipso feudo, tum etiam in possessuione praedij, castri & similium, tenent pluribus relatis Misyng. cent. 3. obs. 39. Gail observat. 129. num. 6. & 7. lib. 2. Tiraquel, ubi supr, num. 2. Menoch, de adipiscend, rem. 3. n. 281. & seqq. Vivius lib, 2. comm. opin 229. n. 2. Misying, responso. 28. n. 15. Vvesemb. cons, 1. num. 51. par, 1. Rosenth. d, conclus. 14. num. 5 & in notis litt. B & G. & loquens. de possesione rerum maioratus Gutierr, sup Molin, lib. 1. cap. 26. in fine, Parlador, in sesquicent, diff. 26. §. 1. num. 4. & 5. latisssime insignis noster D, Ioan. del Castillo, nunc cum haec praelo madamus, non sine gravi Reipub. littetarie iactura. nobis ereptus in 7. tom, suar. controvers. sive de tertijs, cap. 15. ex num. 15. ad 29. Et de possessione [sect. 37] beneficij, & quod corporaliter capta in aliqua euis re, vel parte, ceseatur apprehansa omnium rerum ad beneficuim pertinentium, Bart & Aretin, inl, cum super, col. 4. de caus. possess, & propr. Bertachin in tract. de Episcop. 1. part. q. 566. Lambert, de iur patron. lib. 2. part. 3. q. 11. artic. 9. Covarr. lib. 3 var. cap. 16. vers. verum, Flam Paris d. q. 6. num. 53. Perez. de Lara de anni vers. & Capollanijs lib, 1. cap. 10. a num. 5. Et hoc, ultra supra dictos certius redditur ex eo, quod etiam in [sect. 38]petitione haereditatis, vel alterius iuris universalis, & in decreto, iu dicis eius possesionem decernetis, non est necessaria eorum specialis expressio, nt per gloss. mag. in cap. 2. verbo In univer salibus, de lib. oblat. & ibi Socin, num. 17. & probat expressa l. 26. tit part. 3. Que abond que digu, que demanda los bienes que le perteneten, porque es heredero, y no ha parque nombrar cada una cosa de aquellos bienes senaladamente. Item ex eo, quod quamvis supra dicta adeo certa, & vera non essent, cum [sect. 39] tamen in hoc Regno pluribus ab hinc annis vigeat consuetudo dandi possessionem Commendarum, sub praedicta forma, hae efficit, ut sufficiat ficta traditio, quae fit intervantu alicuius rei, nomine aliarum, cap. 2 ubi, Abb. de consuet. optime idem Abb. in cap. cum aliquibus, num 9, de re iud, cum declaretionibus traditis a Gutier. ubi sub, & Greg, Lop, in l, 2 tit. 30. par. 3. Vbi docet [sect. 40] valere statutum, vel consuetudinem, ut possessio possit in aliquem transferri sine corporali apprehensione. Vtrvm autem haec possessio, [sect. 41] quae a Comendatarijs apprehenditur, sit civilis, & naturalis simul, vel naturalis tantum, nunc nobis inquirendum restat, Et tantum naturalem esse, suaderi potest, tum ex ipsarum Commendaru natura, & origine, de qua dixi supra cap. 1. & 2. quae requirit, ut directum dominium earum penes Regem maneat. Cum etiam ex fendorum exemplo, [sect. 42] in quibus eb eandem rationem videmus dominium feudi, mediante vassalli persona, civiliter possidere, ipsum autem vassallu naturaliter tantum, ut notat glos. in 1. si ut certo, §si duobus vehiculum, D. commod. & in l. 3. §. ex contrario, D. de acq. poss. Greg. Lopez in 1. 4. gloss. 3. q. 1. in fine, & col. 5. post princ. & iterum in 1. 5. tit. 30. p. 3. ubi adducit aliud simile de conductore ad longum tempus, & de superficiario, iuxta gloss. in l. si quis ante 10. verbo Novissime, D. de acq. possess. & ni l. 1 & fin. D. si ager vectigal. & in 1. 1. §. quod autem, D. de superficieb. Et eandem sententiam probat text. in cap. 1. in fine, in quibus caus. feud. amitt. Ias. in. 1. clam possidere, §. qui ad nundinas, num. 37. D. de. acq. poss. Paul. Castrens. in l. 1. in princip. num. 16. & in d. 1. 3. §. ex contrario, num. l.D. de acq. poss. & innumeri Consulentes, & Feudistae, quos refert Rosenthal. dict. tract. de feud. cap. 7. concl. 60. sub litt. N. cap. 8. conclus. l. per totam, & cap. 12. conclus. 12. n. 38. & 46. ubi resolvit, apud omnes esse communem, & concordem istam doctrinam, & ex ea infert [sect. 43] dominum directum ratione huius civilis possessionis, quam per vassallum retinet, posse, si in ea turbetur, interdictis possessorijs, & alijs remedijs uti, dummodo prius eadem possessionem animo, & corpore adeptus fuerit, [sect. 44] quia civilis possessio nunquam nascitur, nisi prius habita naturali, ex communi, & magis vera Bart. doctrina in d. §. qui ad nundinas, quam reiecta communiori altera, quae docet, aliquando posse dari civilem sine naturali, resolvit Ias. ibid. num. 40. & seqq. de quo ultra Scribente ibidem, videnda sunt, quae late disputant Ripa in l. 1. colum. fin. D. de acquired. poss. Sylvanus cons. 55. n. 22. Corras. in Rub. de acq. poss. num. 4. & 5. Tuschus litt. P. concl. 406. Mindanus de mater. poss. cap. 4. D. Greg. Lop. Madera, Regius Consiliarius dignissimus, lib, singul. animadvers. iur. civil. cap. 27. Raudensis de analogis, cap. 15. num. 160. ubi in quod differat naturalis a civili, & erudite noster D. Anton. Pichard. in princip. tit. Inst. de interdict. art. 3. & 4. & D. Melchor de Valencia, Granatensis Senator meritissimus, in illustr. iur. tract. 2. cap. 3. Quod sane in nostris Comendis multo certius admittendum videtur, [sect. 45] cum sui initio, & nostris etiam temporibus, solum in depositum dentur, & dari dicantur, ut & earum nomen ostendit, & latius dixi supr. cap. 1. & 2. Depofitrarij [sect. 46] autem, nec naturaliter, nec civiliter possideant, sed nudam tantum detentionem habeant, l. licet, D. depositi, l. rei commodatae D. commod. cum traditis a Baet. in. l. si quis in tantam, C. unde vi, Menoch. de retinend. poss. remed. 3. num. 93. & latissime D. Ioann. del Castillo lib. 3. controvers. cap. 16. a num. 16. Borrello in summa decis. 2. part. tit. 37. Paz de tenuta cap. 10. num. 29. & seqq. Vincentio Carrocio in tract. de deposito, q. Sed his non obstantibus magis certum esse puto [sect. 47] Commendatarios, licet respectu dominij directi ipsarum Commendarum, quod penes Regem residet, solum naturalem possessionem, vel detentationem habere videantur ex supra relatis, respectu tamen utilis, quod in eos transit, per concessionem Commendae sibi factam, naturaliter simul, & civiliter possidere, quod satis ostendunt plures Regiae schedulae, quas adduxi sup. d. cap. 2. num. 20. quae pleno ore proprietatis, & possessionis verbis in eisdem Commendis utuntur. Et est bonum similo, [sect. 48] quod de usufructuario, & emphyteuta tradit Paul. Castrens. in. d. l. 1. num. 16. D. de acq. poss. docens eos, ultra naturalem possessionem, cuius dominus civilem habet, habere aliam, quafi civilem possessionem, & naturale illius iuris, quae faciat eos praescribere illud ius, & alios effectus verae possessionis operetur, quam doctrinam probat etiam glost. Bart. Alex. Roman. & Ias. num. 17. in l. naturalem, D. de. acq. poss. ubi repetit idem Castrens. num. 2. Greg. Lopez iu l. 5. tit. 30. part. 3. gloss. 2. & Rosenthal. d. cap. 8. conclus. 1. num. 11. & in notis litt. H. ubi docet, idem multo magis procedere in feudatario, ut in specie tradit Ias. in d. l. 3. §. ex contrario, num. 44. & seqq. D. de acq. poss. & communis aliorum, quam plurium authoritate suffulta, quos ipse Rosenth. plenissime congerit in eadm litt. H. & iterum cap. 12. conclus. 12. num. 1. & seqq. ubi his cohaereter pertractat, [sect. 49] qualiter vassallus possessione semel feudi nactus, omnes reales actiones dominis utilibus competentes, recte exerceat, adeoque realiter investitus feudum a quolibet possessore utiliter vindicare possit, etiam ab ipso domino. Et huc pertinent, [sect. 50] quae in feudis communi ore DD. advertant, nimirum feudatarium esse, veluti Procuratorum domini in rem propriam, ut pluribus relatis bene observat Ioann. Franciscus a Pote de potest. Proreg. fol. 207. n. 5. & fol. 69. n. 12. Vbi [sect. 51] quod feudum est homo mutus, & pro eo dicitur loqui feudatarius, qui est veluti pica, & organu quod pariter ad usumfructuarium, qui nostris etiam Commendatarijs similis est, solita allegationum copia transfert D. Ioann. del Castillo in tract. de usufruct. cap. 20. n. 1. & seqq. & vide quae infra aliud agens congessi, cap. 29. n. 67. # 14 CAPVT XIV. De omnimoda Commendarum alienatione prohibita, & an, & quatenus renuntiari, praescribive possint, aut in collationem, transactionem, vel compromissum deduci? SVMMARIVM CAPITIS Decimiqvarti. -  1 COmmendatariorum ius personale est, & ideo inalienabile. -  2 Personalia quae sunt, ad alios trasferri non possunt. -  3 Iuris publici forma & dispositio privatorum factis, vel pactis mutari non potest. -  4 Commendatariorum curae salus Indorum iniungitur & hoc ipsi alijs demandare non possunt. -  5 Homo homini praestat, nec aequalis est omnium industria, ingentum, aut conditio. -  6 Commendarum venditionem, & omnimodam alienationem graviter prohibent plures schedulae Regiae, quae referuntur. -  7 Vsusfructus nec vendi, nec cedi potest alij, quam domino proprietatis. -  8 Emphyteusis perditur, si alienetur irrequisito domino directo. -  9 Bona fideicommisso, aut maioratui subiecta, alienari non possunt. -  10 Feuda nullo modo invito domino alienari, nec cedi possunt, & de poenis contrarium tentantium, & tabellionum. -  11 Vassallus etiam in magna fame, vel alia necessitate constitutus, non potest alienare feudum, nec eius possesionem, & quid ubi adest consuetudo contraria? -  12 Promissio sola de vendedo feudum, an faciat incurri poenas statutas contra alienates? -  13 Feudi alienatio nulla ex alia causa, an faciat incurri eius privationem? remissive. -  14 Proreges possunt confirmare venditiones, & alienationes feudorum, secundum Capicium, qui reprobatur. -  15 Commendae, & Indi commendati, non possunt locari, muntuari, vel pignori dari, sicut nec feuda. -  16 Alienatione prohibita, prohibentur omnia, per quae pervenitur ad illam. -  17 Indi liberi sunt, & suaviter tractandi, & non vendendi, aut locandi. -  18 Adscriptitus an propter necessitatem domini vendi possit? remissive. -  19 Commendarum ius, & Commmendati Indi, quamvis pignorari non possint, tributa, ex illis percipienda, possunt. -  20 Pignus praetorium, aut iudiciale potest contrahi in rebus alienari prohibitis. L. commodis, D. de re iudic. l. stipendia. C. de execut. rei iud. & similes exornantur, ibidem. -  21 Feuda, seu feudorum fructus, capi possunt in causam iudicati, & idem in maioratibus & Commendis Indorum -  22 Pignus, sive conventionale, sive iudiciale quod contrahitur super reditibus Commendarum, non potest excedere vitam possessoris. L. Statius Florus, §. Cornelio Felici, D. de iur. Fisci, l. peto, §. praedium, l. unum ex familia, §. quod si talia, l. cum pater, §. haereditatem, D. de leg. 2. & aliae similes explicantur, ibidem. -  23 Feudam si propter delicta confiscetur, intelligitur pro vita possidentis, sed eo mortuo transit ad alios vocatos. -  24 Alienare prohibitus, potest alienare fructus pro tempore vitae suae. -  25 Commendaru fructus ubi capiuntur propter pignus conventionale, aut iudiciale Commendatarij, debet ei relinqui congrua sustentatio. -  26 Commendatarij non possunt pro debitis civilibus incarcerari. -  27 Commendatarij, an gaudeant privilegijs nobilium? remissive. -  28 Servitium Commendae quis praestare debeat, ubi eius fructus creditores percipiunt? -  29 Domini servitium non potest facto vassali mutari, nec praeiudicari. -  30 Vassallus potest obligare feudum pro domini necessitatibus, & servitijs. -  31 Feudu si capiat dominus pro debito vassali, quando teneatur fructus in sortem imputare? -  32 Commendae cessio, facta inscio, vel invito Rege, non valet. -  33 Feudum a vassallo cedi alteri nequit, neque renuntiari, nisi in manibus domini. -  34 Feudum ne in favorem quidem domini, eo invito, cedi & deseri potest. -  35 Commendae fructus, & commoditas cedi potest pro vita possessoris. -  36 Ius vsusfructus, maioratus, vel Commedae, & fructuum comoditas, diversa sunt. -  37 Vsumfructum penes alium esse, & penes alterum facultatem fructuum percipiendorum, novum non est. -  38 Vsusfructus est ius, & perceptio fructuum quid facti. -  39 Feudi, aut emphyteusis proprietas, licet no possit alienari, fructus tamen possunt. -  40 Commendarum, & similium rerum ius inutile esset, si non posset quis de earum fructibus, saltim pro tempore vitae, sive ad libitum disponere. -  41 Maioratus fructus possunt confiscari pro vita delinquentis, non obstante prohibitione alienandi, & idem in Commendis, & similibus. -  42 Res alienari prohibitae, regulariter in dotem dari possunt, vel eius causa alienari. -  43 Commendae in dotem dari non possunt. -  44 Dominij translatio ubi prohibetur in re prohibita alienari, tunc neque ex causa dotis alienatur. -  45 Feuda regulariter in dotem dari, vel dotis causa alienari non possunt. -  46 Commendam inaestimatam bene potest mulier nubens in dotem assignare, ad matrimonij onera sustentanda, & idem in feudo, & maioratu. -  47 Pater potest Commendam, quam possidet, filiae alias sibi successurae, relinquere, ut comodius maritetur. -  48 Feudum absque consensu domini potest alienari per vassallum immediato successori. -  49 Pater si Commendam filiae nupturae dotis nomine cedat, & postea filium suscipiat, an cessio filiae facta irritetur? -  50 Donatio quantumvis irrevocabilis rescinditur ob supervenientiam liberorum. -  51 Dominium uni concessum, alteri concedi no posse, quando, & qualiter verum sit? -  52 Rei dominium alicui applicari, & postea ex superveniente causa tolli, novum non est. -  53 Masculus conceptus, & natus post delatam feudi, vel maioratus successionem, excludit foeminam admissam. -  54 Pater sibi, & filijs feudum acquirens, nullo modo potest eisdem in eodem praeiudicare. -  55 Filius haeres patris, qualiter teneatur stare ijs, quae fecit in praeiudicum feudi, vel Commendae, ad ipsum filium post euis mortem pertinentis? -  56 Evictionis nomine quem tenet actio, eunde agentem repellit exceptio. -  57 Transactio, aut compromissum an, & qualiter super Commendis, feudis, & maioratibus valide fiat? -  58 Commendae, & feuda, & beneficia admittunt ob dubium litis amicabilem compositionem. -  59 Commendae divisio, & partitio super terminis, aut Indis fieri potest, & qualiter obliget successores? -  60 Divisio terminorum non est alienatio, sed necessaria designatio, & rei possidendae cognitio. -  61 Bona maioratus, vel feudi ex pacto, & providentia, inter liberos non dividuntur, sed ad primumgenitum pertinent. -  62 Commendae inter liberos non partiuntur, neque in legitimam imputantur. -  63 Commendarum natura, & bona administratio unitatem desiderat, & divisionem refugit. -  64 Commendarum concesio, & successio in non expressis iuxta earum naturam iudicari debet. -  65 Actus omnis debet interpretari, & regulari iuxta finem, qui eo praetenditur. -  66 Commenda quamvis filio non imputetur in legitimam, an imputari possit, quod pater erogavit pro ea consequenda, vel defendenda? -  67 Pater Commendam impetrans, sibi prius, & potius, quam filio successuro consuluisse videtur. -  68 Consequenter, sive in consequentiam, quae eveniunt, non solent attendi. -  69 Filio debent imputari in legitimam sumtus, quos pater facit pro Commenda ei acquirenda, vel defendenda. -  70 Officia ad haeredes transitoria, quae parentes emunt, vel relinquunt alicui filio, ei in legitimam imputantur, -  71 Commenda si cum persona filij finiatur. expanse factae pro ea consequenda, ei non imputantur. -  72 Expensae, quas pater facit in doctoratu filij, vel praebenda Ecclesiastica ei acquirenda, illi non imputantur. -  73 Praescriptio est genus quoddam alienationis. -  74 Praescriptio in Commendis Indorum, an locum habeat? & quo tempore inducatur contra Regem, & contra privatos? -  75 Feudorum praescriptio qualiter procedat? Cap. 1. §. quid ergo, de invest. de re alien. & cap. 1. §. si quis per triginta, si de feud. fuer. controvers. explicantur, ibidem. -  76 Praestatio decennalis, an, & quomodo inducat praescriptionem in futurum? -  77 Iurisdictio qualiter praescribatur contra Regem, & qualiter contra privatos? -  78 Praescriptio obtenta contra patrem Commendae possessorem, non nocet eius filio, ex propria persona succedenti, & idem in feudis, & maioratibus. -  79 Instantia litis an, & quomodo transeat in successorem Commendae? & quid in sententia, an noceat ei non citato? remissive. HOC vero ius quod per concessionem comendae, & possessionis eius apprehensione Commendatarijs acquiri retulimus, [sect. 1]cum personale sit, & ex legis, seu Principis indulgentia, ac providentia in remunerationem benemeritorum introductum, & ad unam, vel alteram vitam coangustatum, merito nullam omnino alienationem, vel cessionem in favorem alterius factam admittit. Nam [sect. 2] quae personis dantur, & cohaerent beneficia, ad alios non transeunt, l. non tantum, D. de liber. leg. l. in omnibus iuris articulis, cum ibi notaris, D. de regul. iur. l. repeti, §. morte, D. quibus modis ususfr. amitt. Et [sect. 3] privatorum facto, vel pacto, iuris publici forma, vel successio, alijs a lege delata, inverti non potest, l. ius publicu 38. D. de pact. l. testamenta, C. de testam. l. neque ex Praetorio 17. l. ueque pignus 45. in fin. D. de regul. iur. l. tertia, §. quae vero, D. de interd. & releg. l. Neratius 20. D. de relig. & sum. fun. l. si adrogator, in fin. D. de adoption. cum alijs, quae adducit Covarr. lib. 2. var. cap. 18. n. 2. Pinel. in l. 1. C. de bon. mater. 3. part. n. 98. Valasc. de iure emphyt. q. 49. Ioan. Garcia de nobil. gloss. 6. num. 89. & seqq. Gutierr. lib. 2. pract. q. 52. Menoch. cons. 701. lib. 8. n. 110. Rodriguez de ann. reditibus lib. 2. q. 22. num. 137. Molin. de primogen. lib. 1. cap. 19. & lib. 4. cap. 11. ex num. 9. & latissime Dom. Valencuela cons. 69. num. 55. 84. & seqq. & alter Molina de iustit. & iur. tom. 2. disp. 478. per totam. Quibus accedit, [sect. 4] quod cum initio, non solum remuneratio quaereretur in his Commendis introducendis, sed etiam salus Indorumqui Patronis ad doctrinam, & disciplinam comittebantur, permittendum non fuit, ut ipsi facile id onus a se abdicare possent, & alijs pro arbitrio conferre; cum nemo [sect. 5] sit, qui nesciat, in hoc, & in alijs, non omnes aequales esse, sed diversum ingenium, & conditionem sortiri, l. nemo est qui nesciat, D. de duobus reis, l. inter artifices, D. de solution. cap. si pro debilitate, de offic. delegati. Et huc respiciunt [sect. 6] quamplurimae schedulae de hac prohibitione agentes, quae reperiuntur in 1. tom. impressar. pag. 15. & seqq. & ea praecipue, quae de successione istarum Commendarum agit data Matriti 26. Maij ann. 1536. & alia 5. April. ann. 1552. & caput 29. legum, quas novas vocant, ann. 1542. & alia ann. 1541. quae severe punire iubent eos, qui Indos sibi commendatos vendiderint. Neque hoc novum, aut insolens videri potest, [sect. 7] cum ob easdem, vel similes causas, & rationes, ususfructus, in praeiudicium domini proprietatis, vendi, cedi, legari, aut donari alteri nequeat, d. l. repeti, §. morte, D. quibus mod. ususfr. amitt. §. finitur, Inst. de usufruct. l. corruptionem, C. eodem, l. 1. & per totum, D. ususfructuar. quemdmodum caveat. cum alijs, quae adduxi sup. capite 2. ex numero 12. Et pariter [sect. 8] emphyteusis, nisi consensus domini directi interveniat, 1. fin. C. de iur. emph. cum late adductis ab Alvar. Valasc. in tract. de iur. emphyt. 1. par. q. 4. num. 4. & Aurelio Corbulo in eod. tract. cap. 14. Morquecho de divis. bonor. lib. 1. cap. 6. Cornazan. decis. Lucens. 119. Cevall. q. 326. Necnon etiam [sect. 9] bona fideicomisso, aut maioratui subiecta, quavis non habeant dignitatem, neque iutisdictionem, ut tradunt DD. communiter per tex. ibi in 1. filiusfamilias, §. Divi, D. de leg. 1. 1. fin. C. de reb. alien. non alienand. Greg. Lop. in 1. 43. tit. 5. par. 5. gloss. 3. Anton. Gom. & eius Addition. in. 1. 40. Tauri num. 81. & latissime Molina, & eius Addition. lib. 1. de primogen. cap. 19. per tot. Fachin. lib. 4. cotrov. cap. 50. & seqq. Perez de Lara de annivers. lib. 1. c. 5. & Parlador. differ. 18. §. 2. n. 50. ubi hoc adeo veru esse putat, ut successor maioratus possit vindicare rem a suo decessore alienatam, etia si ipsius haeres sit. Feuda [sect. 10] quoque, quae magis nostris Commendis assimilantur, neque vendi, aut pretio renuntiari, vel alio modo alienari a vassallis possunt, invitis, aut inconsultis dominis, a quibus ea acceperunt, vel in praeiudicium primogenitorum, qui ad illa vocati sunt, adeo, ut qui contrarium tentaverit, feudum amittat, & tabelliones, super hoc scripturas conficientes, infames sint, & manus abscissione plectantur, cap. Imperialem, §. praeterea Ducatus, ubi omnes feudistae communiter, de prohib. feud. alien. per Feder. cap. 1. de alien. feud. pater. cap. 1. de prohib. feud. alien. per. Lothar. 1. 10. ubi Greg. Lop. gloss. 2. tit. 26. par. 4. cum alijs, quae luculenter scripsit Zasi. in tract. de feud. par. 9. pag. 80. & cons. 15. num. 11. & 16. vol. 2. Afflict. & eius Additionator Vrsillis, decis. 112. num. 2. & decis. 248. num. 1. & pluribus relatis Iul. Clarus in §. feudum, q. 31. per tot. Vbi num. 11. concludit, [sect. 11] hoc etiam observari debere, etiam si vassallus in aliqua magna necessitate constitutus, aut fame oppressus reperiatur, Petrus Petra de potest. Princip. cap. 22. num. 102. & 150. ubi loquitur de alienatione necessaria pro satisfaciendis creditoribus, Marescot. lib. 1. var. cap. 40. Avedan. respons. 9. in fine, num. 1. ubi hoc limitat, nisi consuetudo esset in contrarium, Ioan. Franc. a Ponte in tract. de potest. Proreg. fol. 176. & tit. 8. §. 11. per tot. fol. 299. & seqq. ubi hoc ampliat, etiam si agatur de sola alienatione possessionis seudi, Cacheranus decis. 176. & Rolandus a Valle cons. 3. num. 3. lib. 4. ubi tractat, intra quod tempus poterunt agnati petere feudum male alienatum, Morquechus de divis. bonor. lib. 1. cap. 7. fere per totum, Fachinaeus lib. 7. controvers. cap. 18. & seqq. Tiber. Decianus resp. 117. lib. 3. D. Valencuela d. cos. 69. num. 63. & 152. & seqq. & luculenter, omnium hac in parte scripta compilans, Rosenthal. de feudis, cap. 9. memb. 1. quaest. 1. & sequentibus, & quaest. 100. a num. 11. ubi quod possessio civilis per alienationem vassalli domino intervertitur. Quod adeo verum est, [sect. 12] ut a multis in quaestionem deducatur, an ex sola promissione de vendendo, praedictae poenae incurrantur? ut refert D. Ioann. del Castillo, negative resolvens, lib. 2. contr. cap. 3. num. 21. licet contrarium iudicatum fuisse affrimet Ponte dict. §. 11. num. 11. & conducunt tradita a Molina lib. 2. cap. 16. num. 18. [sect. 13] ubi disputat, an poenae incurrantur, si alienatio fuerit nulla ex alia causa? & partem negativam amplectitur. Et quamvis Anton. Capicius decis. Neapol. 156. num. 10. & 22. in ea opinione esse videatur, [sect. 14] ut Proreges confirmare possint huiusmodi venditiones, & alienationes feudoru. Contrarium tamen expresse affirmat Ponte dict. §. 11. num. 26. pag. 303. referens Regiam pragmaticam Regni Neapolitani, quae ita decidit, & alias doctrinas, & rationes adducens, ex quibus concludit de decisione Capicij nullam habendam esse rationem. Quod in nostris Commendis, & Indianis Proregibus, indubitantius procedit, cum in eorum instructionibus cap. 29. caveatur, ut vigilanter current, ne fiant eiusmodi alienationes, & puniant eos, qui contrarium fecerint. Locari quoque, [sect. 15] aut mutuo, vel pignori dari Indorum Commendae, sive Indi commedati graviter prohibentur in quibusdam Regijs schedulis ann. 1529. 1541. & 1559. que repetiuntur in 2. tom. impress. pag. 215. & seqq. quod etiam ex praedictis rationibus, & feudorum, ac maioratuum imitatione, originem trahit, ut constat ex traditis a Molina dict. lib. 2. cap. 19. & seqq. ubi etiam agit de prohibita concessione ususfructus, emphteusis, servitutis, precarij, libelli, & aliorum similium iurium, & Iul. Clarus d. §. feudum, q. 33. Rosenthal. d. cap. 9. memb. 1. q. 7. Et ea speciali ratione fulcitur, [sect. 16] quod prohibita alienatione a lege, ea quoque omnia prohibita esse videntur, per quae pervenitur ad illam, l. fin. C. de reb. alien. non alienand. l. 1. §. cum rem, D. quae res pignori, princ. Inst. quibus alien. licet; gloss. & DD. in l. in quorum, D. de pignor. cum alijs, quae adducit Ias. num. 3. & Decius 6. in l. principalibus, D. si cert. pet. Duenas erg. 31. num. 6. Pinel. in l. 2. C. de rescind. 2. part. cap. 1. num. 24. Menoch. de presumt. lib. 2. praes. 97. num. 32. & in terminus feudorum Ponte de potest. Proreg. fol. 300. num. 5. & 6. ubi probat, quod sicut non possunt alienari, nec cedi, ita nec hypothecari. Necnon ea, [sect. 17] quod cum summopere a nostris Regibus semper Indorum libertas, & suavis tractatio curata fuerit, non debuit permitti Commendatarijs, ut eos tanqua mancipia in comercium deducerent, quemadmodum neque illis, quibus ipsi Indi ad metalla, vel alia opera, & servitia personalia distribuuntur, ut dixi supr. lib. 1. cap. 17. & prosequitur Greg. Lopez in 1. 8. tit. 17. part. 4. glos. 2. [sect. 18] Vbi, utrum dominus propter necessitatem possit vendere suum adscriptitium. Sed si non de ipsis Indis pignorandis, nec de iure Commendae agamus, [sect. 19] sed de tributis, fructibus, aut reditibus, quae ex ea percipiuntur, non dubito, qum Commedatarij eos obligare possint, & ita quotidie practicatur, & in illis etiam pignus praetorium, [sect. 20] aut iudiciale eadem consideratione habita, contrahitur, argum. 1. commodis, D. de re iud. quam gloss. & DD. ibi ad concordiam reducunt cum 1. stipendia, C. de execut. rei iud. 1. spem, C. quae res pigno. Facit etiam text. in. 1. sed si pecunia, D. de reb. eor. ibi: Pignori tamen capi, 1. 1. D. de fund. dotali, ibi: Missus sit vicinus in possessionem, & doctrina Bart. in. 1. peto, §. praedium, D. de leg. 2. & in 1. fin. §. & si praefatam, C. de iure delib. q. 4. ubi tenet, in re prohibita alienari, posse pignus praetorium contrahi, quem sequitur Alber. in d. 1. fin. C. de reb. alien. vers. Sed quaero utrum, Bald. in 1. 2. ad fin. C. si advers. vend. pignor. Ias. in. 1. Marcellus, §. res quae, n. 4. D. ad Treb. Et in simili, [sect. 21] de feudis loques, & quod in eis pignus iudiciale contrahi possit, & in causam iudicati capi, Bald. in auth. ei qui iurat, num. 70. C. de bon. auth. iudicis possid. ubi ita notabiliter inquit: Sed nunquid propter debita Comitis, fiet missio in Comitatu? Respondeo, quod non, quia caesaris est, sed in reditibus sic, quia iure proprio fructus lucretur, ut sint proprij, non feudales, Albarotus in d. cap. Imperialem, Duenas reg. 40. n. 6. Fanus de pignor. 2. part. 2. memb. num. 48. & seqq. additio ad Iul. Clar. d. §. feudum, q. 16. Rosenthal. qui alios plurimos refert, d. tract. de feud. cap. conclus. 15. num. 7. Molina, loquens de maioratibus Hispaniae, d. lib. 1. cap. 20. num. 12. & cap. 21. num. 24. & seqq. Magerus de advocat. armata, cap. 9. n. 1057. pag. 486. ubi, quod Clericus beneficiarus potest vendere reditus suae Ecclesiae, retento titulo, & in ipsis nostris Commendis Ioan. de Hevia in Curia Philippica 2. part. §. 10. num. 11. & 13. Cum quibus tamen haec utiliter limitanda sunt, [sect. 22] ut tale pignus sive conventionale, sive iudiciale, quod super his Commendis contrahitur, per id tempus tantum duret, quo debitor Commenda fruiturus erat, eoque transacto, cesset, & resolvatur, illaque libera ab hoc onere, ad vocatum ex legis providentia, pertranseat, ut constat ex textu, & gloss. in dict. §. praedium, l. Statius Florus, §. Cornelio Felici, D. de iure fisci, l. unum ex familia, §. quod si talia, D. de leg. 2. l. cum pater, §. haereditatem, D. eodem, cap. 1. §. fin. de capitul. Conradi, Bartol. & Castrens. in l. filiusfamilias, §. divi, num. 8. D. de leg. 1. Ias. in d. §. res quae, num. 3. Duenas dict. num. 6. & Menoch. de arbitrar. casu 560. num. 10. & seqq. ubi plures alios adducit, & cons. 534. num. 13. & 14. ubi tradit, quod [sect. 23] si feudum propter delictum confiscetur, intelligitur pro vita possidentis, sed eo mortuo transit ad filios, & latissime Rosenth. cap. 11. quaest. 4. & 5. idem Menoch. cons. 519. num. 5. Petra de potest. Princip. cap. 18. num. 96. & 97. & 23. num. 55. Rolandus cons. 78. lib. 4. Cacheranus, omnino videndus, decis. 169. num. 16. Aven anus resp. 13. num. 1. & 2. Clarus §. emphyteusis, quaest. 16. num. 1. vers. His praemissis, Surdus, remissive ad eum, decis. 235. num. fin. & melius decis. 324. per totam, optime in pulchra quaestione Additionator Molinae lib. 1. cap. 12. in fine, pag. 73. & D. Valencuela cons. 56. num. 10. ubi generaliter tradit, [sect. 24] quod quicunque alienare prohibitus, potest alienare fructus, durante eius vita, & dicam infra cap. 27. num. 22. Et rursus, ut hoc, quod de capiendis feudis, vel Commendis diximus, ita practicandum sit, si alia bona debitoris non extent ad debiti solutione, eique [sect. 25] congrua quantitas, ex qua se alere possit, relinquatur, ut sensit Alber. ubi sup. gloss. & Bartol. in d. l. commodis, & in d. l. stipendia, & ibidem Imol. num. 2. Alex. & Ias. num. 3. Rubeus cons. 364. num. 10. Tiraq. de retract. lignag. §. 1. gloss. 70. num. 50. Camerarius in d. cap. Imperialem, pag. 134. & 149. Afflict. in const. Neap. cap. si quis post litem, num. 9. vers. In contrarium, Menoch. ubi sup. num. 20. & 21. & Hevia ubi supr. qui hincetiam subinfert [sect. 26] non posse Commendatarios pro debitis civilibus incarcerari, supposito quod non possunt damnari, nisi in id, quod facere possunt, argumento tex. & eorum, quae ibi notant DD. in l. in condemnatione, & in l. Divus Pius, D. de reg. iur. & in l. sunt qui, D. de re iudicata. Quod certius erit, [sect. 27] si eos ob hoc solum quod Commendas habeant, nobiles effici dixerimus, de quo agemus infra cap. 23. num. 114. & seqq. Quis autem hoc in casuteneatur praestare servitium domino debitum? [sect. 28] an vassallus debitor a quo capti sunt fructus, vel creditor, cui adiudicati illi fuerunt? in quaestione vocat post alios Menoch. d. casu 550. n. 23. & merito resolvit, vassallu debitorem ad id teneri, reiecta opinione alioru, qui contrarium male cesuerunt. Non enim licuit huic debitori aliquid facere in praeiudicium domini, ne [sect. 29] ipse dominus alium habeat vassallu, quam elegit, argum. text. in. 1. 2. §. mutui datio, & ibi glos. fin. D. si cert. pet. 1. promissor, §. fin. D. de constit. pecun. 1. eum a quo 16. cum 1. seq. C. de solution. 1. 3. tit. 14. p. 5. cum alijs, quae late adducit Velasc. in axiom. iur. lit. A.n. 227. Pro cuius [sect. 30] etiam domini necessitatibus & servitijs, receptum est, feudum obligari posse, ut docet Fanus ubi sup. n. 46. Et si forte ab eodem [sect. 31] pro aliquot debitovassalli feudum capiatur, non debet fructus in forte imputare, dummodo interim vassallus ad praestandum servitium, retione feudi debitu, non compellatur, ut probat tex. & DD. in cap. 1. de feudis, & cap. conquestus, de usuris, & late, & eleganter disputat Molin. Theol. de iust. & iure, tract. 2. disp. 313. Lessius lib. 2. cap. 20. Rodriguez de ann. redit. lib. 3. q. 7. n. 51. & Escobar de ratiocinijs, cap. 16. num. 54. Pariter etiam [sect. 32] quaelibet cessio, vel renuntiatio Commendae, in favorem alterius facta, inscio, vel invito Rege, nullius est momenti, ut dixi sup. cap. 6. num. 46. & probatur ex similitudine ususfructus, de quo in §. finitur, Inst. eod. ibi: Nam cededo extraneo nihil agit. Et feudi, [sect. 33] in quo cautum est, ut quemadmodum dominus invito vassallo non potest alij feudum, quod alter habet, concedere, ita nec vassallus alijs delegare, aut subinfeudare, & si contrarium fecerit, & alij praeterquam domino, & in eius minibus renutiaverit, feudo privatur, & illud statim, & ipso iure, ad dominum revertitur, ut trademus infra, ubi de causis privationis Commendarum egerimus, & expresse probat text. in cap. 1. §. denique, quae fuerit prima causa benef. amitt. cap. 1. circa fin. de prohib. feud. alien. per Lothar. cap. 1. de vassallo decrep. aetat. qui feud. refut. ibi: In manu domini, ubi Afflictis num. 17. 1. 5. tit. 26. part. 4. cum alijs, quae in eisdem, & alijs iuribus, passim Isernia, Bald. Albarot. & caeteri feudistae notare solent Innocent. in cap. ex parte, de feudis, Decius in. 1. postquam liti, num. 4. C. de pactis, Zasius in tract. de feudis, part. 8. pag. 80. Clarus, qui plures congerit in §. feudum, quaest. 34. Cevallos in comm. contra comm. quaest. 438. Mascard. de probat. conclus. 1396. num. 11. & Nos infra cap. 23. num. 83. Quod adeo verum est, [sect. 34] ut ne in favorem quidem domini, ipso invito, renuntiare, & feudum deserere possit, praecipue tempore belli imminentis, ut tradit Bald. in 1. Cum Artemidorum. num. 9. C. ut in poss. legat. Cephal. cos. 18. lib. 1. Everard. in loco de feudo ad emphyteus. num. 15. Menoch. de arbitrar. casu 422. num. 7. Cevallos, & Iulius Clarus ubi sup. Everard. in loco a feudo ad emphyt. n. 15. Zerola in praxi, verb. Renuntiatio, §. 3. num. 9. Afflict. decis. 307. ubi tractat, an hoc fallentiam recipiat propter retardatam servitiorum munerationem? Pinel. in l. 2. C. de rescin d. 1. part. cap. 4. n. 2. Petra de potest. Princip. cap. 17. & Rosenthal. d. tract. de feud. c. 2. cocl. 20. & 21. Quod tamen limitandum est, [sect. 35] ut procedat, ubi de ipsa Commenda, eiusque iure sibi competent, in alium cedenda, vel renuntiada, ac transferenda tractaret. Etenim si solum comoditatem percipiendorum tributorum, vel fructuum, ratione Commendae ad se pertinentium, vellet cedere, & transferre, pro aliquo tempore, aut etiam, pro omni eo, quo eius vita duraret, bene id facere posset, ut supra tetigi, & exemplo ususfructuarij latius ostendi hoc lib. 2. cap. 2. Ius [sect. 36] enim ususfructus, vel Commendae, & fructuum commoditas diversa sunt, & ideo prohibitio alienationis in illis statura, ad hos nequaquam extenditur, l. penult. §. instituto, de legat. 2. & ibi gloss. fin. l. peto. §. praedium, eodem tit. l. necessario, §. fin. de peric. & com. rei vend. Angel. in §. 1. num. 5. Inst. per quas person. Ias. in l. cum filio, num. 157. D. de legat. 1. Molina, qui idem admittit, & pluribus probat, loquens in maioratus possessore, lib. 1. cap. 19. num. 42. & cap. 20. num. 11. & cap. 21. num. 24. Vbi addit, [sect. 37] non esse novum penes aliquem esse ins ususfructus, & penes alium facultatem fructuum percipiendorum, ut probat l. si ususfructus, D. de iure dot. l. ususfructus, D. solut. matrim. Oldrad. cons. 102. circa finem, Cepola in tract. de servit. urb. cap. 4. num. 7. ubi ait, quod [sect. 38] ususfrucuts est ius, & perceptio fructuum quid facti, sequitur Mieres de maiorat. 3. part. quaest. 9. num. 24. Bened. Bonius in tract. de censib. lib. 1. art. 19. num. 44. Matienz. in l. 3. tit. 10. lib. 5. recop. gloss. 14. num. 3. Felician. de censib. lib. 2. cap. 4. num. 2. Ioan. Dilectus in tract. de arte testand. tit. 8. caut. 6. num. 6. Et in terminis [sect. 39] feudi, aut emphyteusis, quod licet eius proprietas non possit alienari, fructus tamen possint, tenent Zasi. ubi sup. pag. 82. Iul. Clarus quaest. 31. num. 9. Rosenthal. plures adducens, cap. 9. conclus. 15. num. 7. Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloss. 7. num. 47. Molina d. lib. 1. cap. 20. num. 5. Frac. Milanes. decis. Sicil. 7. num. 50. lib. 2. Menoch. dict. casu 560. num. 10. & D. Valencuela cons. 56. ex num. 2. ubi bene, post Molinam, & alios subiungit, [sect. 40] quod alias ususfructus, maioratus, feudum, & similia iura, atque adeo nostrae Commendae, innutiles essent, nisi possessores de earum fructibus ad libitum, saltem pro tempore vitae suae, disponere possent, iuxta l. per servum, §. 1. D. de usu, & habit. l. divus, eod. tit. l. cui ususfructus, & l. arboribus, §. ususfructuarius, D. de ususr. cum alijs, quae idem notantes adducunt Ioann. Gutierr. in 1. nemo potest, num. 228. D. de legat. 1. Sarm. lib. 1. select. cap. 9. num. 1. Alvar. Valas. consul. 66. num. 26. part. 1. & optime Farinac. decis. civil. Rotae 86. num. 8. Et ita, [sect. 41] per tempus vitae possessoris maioratus, rerum eius commoditates percipi possunt, sive ex confiscatione, sive ex alia causa, non obstante alienationis expressa prohibitione, ut praeter Auctores adductos supra num. 22. dixit Bald. in 1. codicillis, §. instituto, num. 2. D. de legat. 2. Ioann. Fabr. in §. item Serviana, num. 30. & ibidem Ias. num. 100. Inst. de action. Palac. Rub. in rep. cap. per vestras, §. 38. num. 4. & sequentibus, Pinel. in 1. 1. C. de bon. mater. 3. part. num. 70. ad fin. Baeza in tract. de inop. debit. cap. 16. num. 106. Parlad. lib. 2. quotid. cap. fin. part. 5. §. 3. num. 31. optime Molina dict. lib. 1. cap. 20. num. 12. & seqq. & conducunt plura alia, quae multum in nostris terminis adducit Cacheranus decis. 169. num. 16. Avend. resp. 13. num. 1. & 2. Iul. Clar. in §. emphyteusis, q. 16. num. 1. vers. His praemissis, Surd. decis. 239. num. fin. & melius decis. 324. per totam. Rvrsvs licet alias [sect. 42] res alienari prohibitae, in dotem dari possint, & hac de causa alienationem admittant, ut probat text. in Auth. res quae, C. com. de legat. 1. fin. §. fin autem, C. eod. tit. 1. mulier, §. cum proponeretur, & 1. a filia, D. ad Trebell. cum pluribus alijs, quae ultra Scribentes in eisdem iuribus tradit Bart. 1. filiusfam. §. divi, D. de leg. 1. & in 1. voluntas, C. de fideicommiss. Covar. lib. 3. variar. cap. 6. num. 10. Gutierr. allegat. 7. num. 10. & latissime Molina de primog. lib. 4. cap. 6. per tot. & c. 3. nu. 3. ubi tractat, qualiter haec doctrina in maioratibus Hispaniae practicanda sit? & qualiter facultates Regiae ad bona maioratuum dotis causa alienanda concedi soleant? Commendae [sect. 43] tamen nostrae, nequaquam hoc patiuntur, & ita nec in dotem dari, nec dotis causa alienari poterunt, ex rationibus supra relatis, & quia ubi prohibitio alienationis fit in contractu, & taliter [sect. 44] quod prohibens constituit sibi ius in re, ita quod translatio dominij impediatur, ut in nostro casu, tunc talis res, etiam ex causa dotis alienari non poterit, ut notat gloss. in 1. nulla, C. de iur. dot. quam multum singularem appellat Bald. ibidem, & in cap. 1. §. donare, qualit. feud. amitt. Alex. in 1. filiusfam. §. divi el. 2. D. de legat. 1. & cons. 103. vol. 3. Ias. in d. auth res quae, n. 25. & 32. & Gomezius in 1. 40. Taur. num. 87. vers. Sed ego habeo. Quod efficit, [sect. 45] ut neque feuda regulariter in dotem dari, vel dotis causa alienari, sine assensn domini permittantur, quia datio in dotem pro venditione habetur, ut probat textus expressus in cap. 1. §. donare, qualit. feud. alien. pot. & est communis DD. sententia, quam resolvit Zasi. in tract. de feud. 9. part. num. 40. Ioann. Iacob. de Leon inter consilia feudal. Bruni cons. 114. num. 86. Duesias reg. 40. vers. Ostavó limita, Gratian. reg. 189. Iul. Clarus d. §. feudum, q. 36. ubi eius additio refert, & damnat opinionem Anguisolae cons. 46. in fine, contrarium male tenentis, & reddit rationem, quód si non est permissum vassallo alienare feudum propter propriam necessitate, etiam famis, ut dixi supra hoc cap. num. 11. multo minus debet ci licere, illud in alium transferre, pro filia sua dotada, & sequitur, plurimos alios referens, Ponte de potest. Proreg. pag. 161. n. 12. & seq. & pag. 175. num. 9. Petra de potest. Princ. cap. 23. num. 89. & 102. cum alijs, Menoch. omninó videndus, cons. 127. num. 15. & 22. lib. 2. ubi quód feudalia obligari non possunt etiam in causam dotis, Rosenthal. d. tract. de feud. cap. 9. quaest. 8. per totam, ubi bene inter feudi ipsius translationem, vel alienatione, & fructus eiusdem cessionem, pro tempore limitato, distinguit, iuxta ea, quae late resolvimus in articulis praecedentibus. Sed hoc non impediet, [sect. 46] quin si aliqua foemina feudum, vel Commendam habeat, possit illam inaeftimatam secum in dotem ducere ad matrimonij onera sustentanda, quemadmodum ubi & maioratum possidet; quia tunc feudi conditio, aut persona non mutatur, sed fructus tantum eius, sive commoditas marito dari videtur, pro oneribus matrimonij, ut bene observat Curt. Iunior in tract. de feud. 4. part. princ. reg. 1. q. 4. Iul. Clarus ubi sup. & reliqui feudistae communiter, per tex. ibi, in cap. 1. de invest. quam Titius accepit, & alij, apud Rosenth. ubi supra. Et eodem modo [sect. 47] poterit pater, qui filiam habet, quae sibi in Commenda successura esset, statim ei (si velit) successionem relinquere, ut commodius, vel honestius matrimonium contrahere valeat, iuxta ea, quae dixi sup. cap. 6. num. 81. ubi aliquas schedulas, de hoc agetes, allegavi, & extat alia ann. 1540. in 2. tom. impress. pag. 197. ubi Imperator, & Rex noster D. Carolus V. approbat quondam Commendae translationem quam pater in filium fecerat, ad effectum eam melius, & nobilius maritandi; quae quidem approbatio, si ipsa filia (ut dixi) alias successura erat, necessaria quidem non videbatur. Nam [sect. 48] feudum absque consensu domini potest alienari per vassallum proximiori, & immediate successuro, ut testatur Rolandus, qui hanc conclusionem solidam, & indubitatam appellat, cons. 64. num. 16. & cons. 2. num. 36. volum. 2. additio ad Clarum dict. §. feudum, quaest. 31. in fine, & Padilla in l. onum ex familia, num. 10. D. de legat. 2. Bald. & DD. per tex. ibi, in cap. 1. de vassallo decrapitae aetatis, qui feudum refutavit, ut filij investirentur, Duenas reg. 323. & Rosenthal. in d. tract. de feud. cap. 7. quaest. 14. Vervm hic suboriri potest. alia nobilis quaestio, quam iam de facto agitatam vidi, nepe [sect. 49] si pater, post hanc renuntiationem, ex dicta causa, & praetextu, in filiam factam, filium masculum habeat, qui ex lege, & natura Commendarum foeminae antefertut, & eam excludit, an dicta ccssio, & dotis datio revocaridebeat? cum in filij praeiudicium facta videatur, cui pater in successione, ex legis providentia delata, facto suo, ut dixi supra hoc cap. num. 3. praeiudicare non potest. Et quidem in partem affirmativam [sect. 50] propendeo, cum ex vero simili praesumtione, & decisione l. si unquam, C. de revocand. donat. In qua, verb. Bona, num. 10. plura, quae huc transferri possunt, cumulat Tiraquel. & alia Pinel. in Rub. C. de bon. mater. 1. part. ex. num. 20. in fine, & num. 23. Spino in speculo testam. gloss. 19. num. 62. & Rosenthal. de feud. cap. 7. quaest. 21. num. 11. & cap. 9. quaest. 66. Tum etiam, quia licet verum sit, [sect. 51] quód dominium uni concessum, non possit alteri concedi, durante prima concessione, l. si ea res, D. de act. emt. cap. 1. de feud. success. & cap. 1. de feud. sine causa non amitt. per quae iura ita in emphyteusi docuit Bald. cons. 134. volum. 2. & Corbolus in tract. de emphyteus. tit. de causa privat. ob finit. temp. num. 14. Id tamen intelligi debet, ubi talis concessio legitima fuit, & acqusitio, eius virtute facta, irrevocabilis mansit. Caeterum ubi hoc non intervenit, ut in casu de quo loquimur, & acuts perfectus no est, retractari potest ex causa supervenlenti, l. pluribus, §. si placet, D. de verborum oblig. Decius in l. in ambiguis, §. non est novum, num. 2. D. de reg. iur. Et. non est inconveniens, quód [sect. 52] aliquis admittatur ad rem, sed superveniente alio proximiore, cogatur exinde illi restituere: nam id saepe contingit in iure, ut ostendit Surdus, plures casus recensens, cons. 125. num. 34. & sequentibus: qui etiam decis. 203. num. 11. & sequentibus, similem quaestionem pertractans, nostram sententiam amplectitur, & pro confitmatione adducit gloss. in cap. 1. de eo, qui sibi, & haered. suis, verbo pro masculo: ubi dicit, [sect. 53] quod masculus conceptus, & natus post. delatam feudi successionem, excludit foeminam, quae iam ad successionem suerat admissa: quam glossam, seqitur I sernia, Praepositus, & Laudesabidem, Iacobin. in sua invest. verb. Et foeminis, num. 12. Molina de primogen. lib. 3. cap. 10. num. 25. ubi infert, in successione praeferti prox miorem, qui natus, & conceptus est post successionem delatam, eumque excludere remotiorem, qui interim fuerat admissus, in quam sententiam allegat Roman. Ancharr. Castrens. Socin. Guid. Pap. Ruin. Soncin. Iunior. & alios, & eius Additio. plures alios cumulat. Quibus accedit doctrina Baldi in l. qui se patris, C. unde liberi, ubi inquit, [sect. 54] quód pater, qui sibi, & silijs suis, feudum acquisivit, no poterit in vita sua renuntiare tale feudum, neque alium quemlibet actum facere in praeiudicium iuris, acquisiti filijs per suam stipulationem. Quam doctrinam tenet Andr. de Isernia in cap. 1. §. hoc quoque, de feudi succes. idem Bald. in cap. Imperialem, col. 5. de prohib. feud. alien. & in l. item veniunt, §. nunc videamus, D. de pet. haered. & in l. apud Iulianum, §. si quis alicui, ubi etiam Angel. Aretin. & Paul. Castrens. D. de legat. 1. Afflict. decis. 248. Menoch. 1156. num. 42. volum. 12. qui intelligunt hoc post mortem patris; nam eo vivente non potest dici, quód filijs aliquod praeiudicium generetur, ut in cap. 1. in princip. de alien. feud. Bald. cons. 410. volum. 4. incip. ad evidentiam, Aretinus cons. 3. & alij relati per Decium in cap. quae in Ecclesiarum, ad finem, vers. Quartó praedicta conclusio, de constit. Molina, alij, quos citavi supr. num. 41. Quinimó [sect. 55] & post mortem patris, si filius, qui eius factum, vel pactum impugnare vult, ipsius haeres esse comperiatur, non aliter audiri debebit, quam sibi pretium, sive interesse pacti non servati, intra vires haereditarias refundat, ut tenet gloff. & communiter Scribentes in cap. 1. §. hoc quoque, de feud. success. & in cap. 1. §. Titius filios, si de feudo contentio sit inter dom. & agn. vassalli, Imola in cap. ex parte, de feudis, col. 8. vers. Sed adverte, Curtius in tract. de feud. part. 4. num. 148. Zasi. part. 9. num. 28. Hartm. piftoris 2. parte, quaest. 6. num. 75. & quaest. 9. num. 11. Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloss. 9. num. 50. Rosenthal. cap. 9. conclus. 69. & Vulteius lib. 1. cap. 11. num. 93. ex illa regula, quae habet, [sect. 56] quód quem de eviction tenet action, eundem agentem repellit exceptio, ut in l. vindicantem, D. de evict. l. cum a matre, C. de reivindicat. cum alijs, quae latissime adducit Menoch. cons. 89. lib. 1. Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloss. 9. num. 35. Anton. Gomez in l. 50. Taur. num. 63. Molina, qui similem quaestionem in nostris Hispaniae maioratibus movet lib. 4. cap. 1. num. 20. & 88. Surdus decis. 177. num. 8. Cardinal Tuschus litt. E. conclus. 375. & novissime plures alios referens Alvarez de Velasco in axiom. iur. litt. E. num. 91. Deinde ex eisdem principijs deducitur,[sect. 57] in his nostris Commendis nullam transactionem, aut compromissum fieri posse, quod ipsis Commendis, vel earum successoribus noceat, nisi in eis Principis authoritas interveniat, vel alia requisita, quae in transactionibus, super rebus maioratus, seudi, vel emphyteufis in iure desiderantur, ut constat ex text. in cap. 1. de tranfact. cap. examinata, de Confirm. utili, cap. 1. §. si vassalus, el final, si de feud. defunct. conten. sit inter dom. & agn. vassal. cap. 1. de controvers. inter vassall. & alium, & utrobique DD. cap. 1. §. si inter, de lege Conrad. Bald. in Cap. Imperialem, de prohib. feud. alien. per Fred. num. 17. Curtius Iun. qui dicit commune, in tract. de feud. 4. part. quaest. 8. Zasius in eodem tract. 6. part. pag. 60. & 9. par. pag. 131. & seq. & part. 10 pag. 143. & 145. Afflictis in d. §. si vassallus, num. 1. & 44. idem in cap. 1. de invest. marito facta, num. 24. Paris. cons. 118. num. 22. lib. 1. Iul. Clar. qui alios adducit, & hanc sententiam certissimam esse concludit, quoties ex tali transactione, vel compromisso, aliquod damnum, vel praeiudicium domino feudi, vel successoribus irrogatur, in §. feudum, quaest. 38. & 39. ubi eius addition, Afflict. in cap. 1. per text. ibi, quae sint regalia num. 110. Tiraquel. de retract. lignag. gloss. 14. §. 1. num. 30. & 36. Menoch. cons. 701. lib. 8. num. 110. Molina de primogen. lib. 4. cap. 9. Azeved. in 1. 4. tit. 21. lib. 3. recop. num. 9. & in l. 2. tit. 3. lib. 6. num. 12. Morla in empor. iur. tit. 3. quest. 3. Gama, & eius additio. decis. 151. per totam, Pinel. in l. 1. C. de bon. mater. 3. par. num. 98. & in emphyteusi loquens, Valas. quaest. 49. Gama decis. 8. latissime Rosenthal. d. tract. de feud. cap. 9. conclus. 21. ubi agit de tranfactione, & conclus. 22. ubi agit de compromisso, Everard. in loco a feudo ad emphyt. n. 32. & 33. Cacheran. cons. 31. ex n. 6. & exn. 42. & 62. & decis. 139. ubi tractat, an successor in feudo ligetur transactionibus, conventionibus, & pactis ab antecessoribus suis cum subditis initis? Cevallos 3. tom. com. q. 326. & q. 781. a num. 1. decis. Avenion. 176. n. 28. ubi bene admittit transactionem in feudo de lite dubia, & incerta. Sicut & videtur, quód ob eade ratione admitti possit [sect. 58] amicabilis compositio, & ut pro bono pacis aliquid detur de provetibus ipsius feudi, vel benesicij, sicut alias in beneficijs Ecclesiasticis dicitur in c. super eo, de tranfact. c. de caetero, de tranfact. optimus tex. in c. nisi essent, de praeb. ubi lateprosequitur Abbas, & reliqui Scribentes, Qui etiam notant in cap, veniens, eodem tit. de transact. num. 1. quod forte transactio super beneficio valebit, durante vita beneficiati, qui cam fecit, de quo an sit verum? & de alijs quaestionibus carca compromissa, & transactiones in beneficialibus, vide Navarr. cons. 46. de simona, Molin. Theolog. de iust. & iur. 2. tom. de contract. disp. 556. Lapum alleg. 103. Anchar. consil. 34. & plures alios, quos congerit Tuschus litter. C. conclus. 501. & litt. T. conclus. 348. per totam. Si vero non per viam transactionis, aut copromissi, [sect. 59] sed ad essectum partionis, aut divisonis, aliquid inter duos possessores diversorum feudorum, & similiter Commendarum, actum, vel pactum fuerit, dum inter eos dubitatio esset de ter minis, & finibus feudi, vel de populis, aut Indis ad hanc, vel illam Commendam pertinentibus, tunc non dubitarem affirmare, quod fraudis, aut collusionis suspicione cessante, divisio inter eos intia, tam domino feudi, quam vassallorum dividentium successoribus praeiudicaret, & ei stare tenerentur. Nam [sect. 60] haec divisio non est alienatio, sed quaedam veluti naturalis, & necessaria ipsius feudi, vel Commendae concessae designatio, ad eum effectum facta, ut unusquisque, quod ad se pertinet, cognoscere possit; quod ad omnem possessorem porrigitur, arg. text. in l. fin. D. si ex noxal. caus. agatur, ibi: Quod implicitus ei casus libertatis fuerit iuncta l. 5. D. de noxal. action. l. Iulianus 13. §. idem Celsus, D. de action. emp. ibi: AEquum est enim eandem esse conditionem emtoris, quae futura esset, si cum ipso actum esset comuni dividundo, iunctis alijs, quae notant Bart. num. 2. Ias. & Ripa num. 12. per text. ibi in l. servielectione, §. cum fundus, D. de legat. 1. Pro quibus etiam facit text. in l. cum haereditas ex fideicommisso 36. D. ad Trebell. & magis in nostris terminis in cap. unico, de cotrovers. inter vassall. & alium, ubi Bald. & in cap. 1. §. rei, de invest. de re alien. fact. qui sic intelligendus est, ut per Albarot. ibid. & in d. cap. unico, n. 2. Bald. in cap. unic. de prohib. alien. per Freder. num. 17. & plures alios, quos late congerit Rosenth. d. tract. de feud. c. 9. q. 53. n. 1. & seqq. & tetigi sup. cap. 12. num. 21. Praeterea ex predictis descendit, [sect. 61] quod quemadmodum in maioratibus, feudis, & alijs iuribus similibus, bona ex quibus constant, no dividuntur inter filios, neque in collationem trahuntur, sed primogenito, sive alias vocatis a lege, vel testatore in solidum applicantur, cap. licet, de voto, cap. Imperiale, §. praetera Ducatus, de proh. feu. l. alien. per Fred. l. 2. tit. 15. par. 2. late Tiraq. de primog. q. 4. Covarr. in pract. cap. 1. n. 7. & lib. 3. var. Molin. eod. tract. lib. 1. cap. 11. ex num. 1. Ant. Gomez in 1. 40. Taur. num. 59. Iul. Clar. §. feudum, q. 46. Gregor. Lop. in l. 28. tit. 8. par. 5. gloss. 5. q. 3. in fine, Mendez de Castr. in tract. de bon. quae lib. Rosenth. qui innumeros resert, in d. tract. de feud. cap. 7. concl. 13. num. 1. & seqq. & litt. A. & Mangil. de imput. q. 36. & 37. Ita [sect. 62] nostrae Commendae non conferuntur, neque in legitimam imputantur, ut fere in eisdem terminis, de Commendis Ordinum Militarium loquens, tradit Parlad. in sexquicent. diff. 150. §. 3. num. 13. ibi: Eae vero alterae, quae Encomiendas vocantur, quoniam neque vendi, nec transmitti solent, omnino collationis onere liherae sunt. Et in ipsis nostris Commendis Indorum Ant. de Leon in tract. de confir. Reg. 1. par. cap. 5. n. 25. & cap. 9. & cap. 19. n. 34. Et ita quotidiana praxis observat, [sect. 63] & natura ipsarum Commendarum expostulat, quae unitatem desiderat, 1. 3. D. de aliment. leg. tex. & DD. in 1. quod te mihi, D. si cert. pet. 1. Lucius, D. de usur. 1. plane, D. famil. ercisc. iuxta qua earundem Commendarum concessio, & successio regulari debet, [sect. 64] etiam in eo, quod expressum non sit, ut quasi expressum intelligatur, 1. Caius, ubi notant Bart. & alij. num. 7. D. solut. matr. idem Bart. post gloss. in l. 1. C. de servit. & aqua, cum pluribus exemplis, & Doctoribus, quae aptissime ad rem nostram adducit Molina d. lib. 1. cap. 3. num. 2. Quia [sect. 65] omnis actus debet interpretari iuxta finem, qui in eo praetenditur, ut docet Bart. per text. ibi in. l. si non sint, §. perveniamus, de aur. & arg. legat. & ab eodem fine nomen accipere solet, secundum Philosophum relatum a Bald. in 1. 2. C. de locato, n. 2. & Bart. in 1. ambitiosa, D. de decret. ab ord. faciend. late Tiraq. de retract. lignag. ad fin. tit. 18. num. 19. & 23. Tusch. litt. F. conclus. 378. Giurba ad consuet. Mestanens. part. 1. cap. 1. gloss. 4. num. 112. Craveta cons. 137. num. 14. Surd. cons. 164. num. 32. Casanate cons. 45. num. 107. & Bimius cons. 161. num. 37. & 40. Sed hic quaeri potest, & solet, [sect. 66] an quamvis Commenda ipsa non conferatur, neque filio, vel filiae in ea succedenti in legitimam imputetur, imputari tamen debeat quatitas, quam pater in ea consequenda erogavit, vel in litibus, super eadem ortis, prosequendis, aut componendis? Supposito, quod totum eius commodum pertinent ad unum filium, & alijs iuxta aequitatis regulas sarciendum videatur, quod ad ipsos alias, de pecunijs in hanc causa erogatis, pervenire potuisset. Et cum circa hunc atticulu variae in material feudorum opiniones, & distinctiones reperiantur, quas late, & bene re fert, & prosequitur Magil. d. trac. de Imput. c. 36 per tot. & Rosenth. d. cap. 7. concl. 13. per tot. Mihi, quod attinet ad nostras Commendas, breviter dicen lum, & resolvendum esse videtur, [sect. 67] quod si pater Commendam emit, vel alio modo pecunia composuit, ut ipse sibi eam acquireret, & prima, quod aiunt vita, possideret, & haec Commenda post eius mortem ad filium ex lege sucessi onis in secunda vita pertranseat, tunc nihil ab hoc filio, dictarum expensarum nomine, peti possit: secus vero, ubi eas fecit, ut directo, & in prima vita ipsi filio Commendam acquireret, & in eius capite Commendae titulus expeditus reperiatur, iuxta distinctionem, quam in feudis communiter facere solent DD. per tex. ibi in cap. 1. §. cum vero Conradus, qui feud. dar. poss. & in l. 1. §. si ab ipso, l. 2. vers. Diversum, D. de collat. bon. Bart. omnino videndus, in l. 1. §. neque castrense, num. 6. D. eodem tit. idem Bart. in l. Gallus, D. de lib. & posth. Bald. in l. qui se partis, num. 6. C. unde liberi, & in l. libertis, num. 28. C. de oper. libert. ubi etiam per Cynum, & alij, quos refert, & sequitur Mangil. d. cap. 36. num. 3. & seqq. Ioann. Garc. de expens. cap. 4. num. 14. & Morquech. de divis. bonorum, lib. 1. cap. 7. num. 36. Et ratio est, quia primo casu, ius illud in persona patris radicatur, & sibi magis, qua filio consuluisse videtur, cuius successio [sect. 68] cum in consequentiam veniat, & ex legis dispositione, multum attendi non debet, l. 1. D. de auth. tut. cap. ad audientiam, ubi gloss. de praescript. cum alijs, quae adducit idem Mangil. ubi sup. cap. 21. num. 9. Tiraquel. in tract. de cessan. caus. limitat. 22. in fine, & Surd. cons. 67. num. 31. & cons. 96. num. 49. In secundo vero. [sect. 69] cum totum illud negotium, & dispendium, ob filij compendium, & utilitatem fecerit, eoque mediante, filius Commendae reditibus, & honoribus, non solum dum vivit, fruatur; sed etiam post mortem alteri haeredi relinquat, possumus de hac Commenda iudicare, [sect. 70] quod de alijs militijs, vel officijs honorarijs, & ad haeredes transmissibilibus, quae parentes filijs emere solent, & in collationem trahuntur, atque in eorum legitimam imputantur, ut in l. omnimodo, §. imputari, C. de inoffic. testam. l. illud, C. de collat. cum alijs, quae adduxit Bartol. in dict. §. neque castrense, num. 4. Ripa in l. in quartam, num. 136. D. ad leg. Falcid. Anton. Gomez in l. 29. Tauri, num. 21. Ioann. Garc. d. cap. 4. num. 16. Matienz. in l. 3. tit. 8. lib. 5. recop. gloss. 2. n. 13. & reprobata sententia Telli Fernandez, contrarum asserentis, Corduba de casib. conscient. quaest. 134. Parlador. d. differ. 150. §. 3. n. 10. & seqq. & Mangil. qui plures alios adducit. tract. de imput cap. 33. per tot. Ideo autem pondus in eo fecimus, [sect. 71] quod Commenda non solum in persona filij durare deberet, sed ad alterum haeredem iuxta legem successionis transmissibilis esset; quoniam si solum pro vitafilij duraret, & eo mortuo extingueretur, tunc magis certum essetin collatione, & imputationem non venire, etiam si pater magnas expensas fecerit pro ea filio acquirenda, quemadmodum [sect. 72] contingit in gradu Doctoratus, quem ei comparavit, vel in praebenda alicuius Ecclesiae, quantumvis pingui, aut etiam Episcopatu, & bullarum expeditionibus, nisi contrarium ipse pater expresse testamento suo declaraverit, ut tradit Bart. in d. §. neque castrense, num. 4. quem bene explicat, & con muniter receptum esse testatur Ayora de partition. 2. part. cap. 18. Parlad. dicta different. 150. §. 4. n. 3. 4. & 5. Ioan. Gutierrez lib. 2. pract. q. 66. num. 12. & plures alij, quos resert, & sequitur Mangil. huius doctrinae rationes adducens d. cap. 33. ex num. 8. Deniqve [sect. 73] cum praescriptio sit genus quoddam alienationis, 1. alienationis 28. D. de verbor. signi fic. 1. 3. §. 1. D. quae in fraud. cred. 1. qui haeredi 44. §. si pars rei, D. de condit. & demonst. dubitari potest, an praescriptio in Commendis locum habeat? & intra quod tempus perficiatur? Et rosolutive constituo, [sect. 74] quod si talis praescriptio contra Regem, tanquam directum dominum, praetendatur, non aliter procedet, quam si triginta, vel ut alij volunt, centum annorum spacium effluxerit; si autem de praeseritendo utili dominio Commendae, vel eius commoditatis agatur, de uno privato contra alium, tunc longi temporis spacium sufficiet, idest decem annorum inter praesentes, & viginti inter absentes, bona fide, & titulo precedente, ut alias de praescriptione ordinaria loquens docet 1. C. in 1. Celsus, D. de usucap. §. 1. Inst. eodem, cap. si diligent, ubi DD. de praescript. 1. nullo, C. de reivind. 1. 1. & per totam, C. de long. temp. praescript. 1. si quis emtionis, in princip. C. de praescript. 30. vel 40. ann. Et in [sect. 75] ipsa feudorum material expresse colligitur ex text. sing. in cap. 1. §. quid ergo, de invest. de re alien. fact. iuncto cap. 1. §. si quis per triginta, si de feudi fuer. contrevers. ubi praedicta distinctio constituitur, quam fe quitur gloss. in cap. ad audientiam, de praescript. ubi Abb. Hostiens. & Felius num. 12. late Signorolus de Homodeis cons. 10. num. 7. Roman. cos. 166. n. 10. Ioan. Faber in §. servitus, num. 5. Inst. de iure personarum, Zasi. in tract. de feud. 6. part. pag. 55. latissime noste Greg. Lopez in l. 10. tit. 26. part. 4. Alex. cons 69. n. 4. lib. 2. & cons. 113. num. 11. vers. Nec obstat, lib. 4. Decius cons. 144. num. 3. & 4. Pont. de potest. Proreg. fol. 139. n. 36. Balbus de praescript. in 4. p. 4. part. principal. 1. 12. princip. Menoch. cons. 1098. ex num. 20. & cons. 150. num. 8. & cons. 3181. num. 91. lib. 11. Gabriel. cons. 163. num. 14. & 17. lib. 1. Parisius cons. 23. a num. 194. Freccia de subfudis lib. 1. fol. 106. Schrader. de feud. part. 8. cap. 6. Rosenthal. in eod. tract. cap. 9. conclus. 84. num. 4. ubi gloss. litt. C. & addition ad Ludovisium decis. 418. num. 16. Azeved. in Rub. tit. 3. lib. 6. n. 8. Cacheran. decis. Pedemont. 176. & 177. Additio ad Iul. Clarum, §. feudum, quaest. 45. num. 1. & Parlad. differentia 24. §. 2. ex n. 1. Quod primo consirmatur ex simili [sect. 76] praestationis decennalis, quae facta ex causa, & titulo praecedenti, inducit obligationem praestationis in futurum, ut in 1. cum de in rem verso, D. de usur. & in 1. si certis annis, C. de pact. ubi omnes DD. communiter, 1. litibus, C. de agric. & censit. lib. to. Butrius, & alij, in cap. pervenit, de censib. Balbus de praescript. in 1. part. tertiae part. princip. q. 10. Alex. cons. 113. col. 2. & cons. 108. lib. 2. & cons. 75. lib. 4. & plures alij relati a Bernard. Diaz reg. 26. Corras. lib. 3. misc. cap. 15. Covarr. lib. 1. var. cap. 17. num. 13. & Flores de Mena in pract. quaestion. q. 2. & q. 23. num. 13. cum seqq. Secundo, quia sicut regulare est, [sect. 77] iurisdictionem non posse acquiri contra Principem, nisi praescriptione centenaria, aut immemoriali, ut tenet Paulus Castrens. & alij in 1. Imperium, D. de iutisd. om. iud. tamen quando agitur de praescribenda iurisdictione, inter privatos, & de uno privato contra alium, tunc talis iurisdictio acquiritur tempore ordinario, scilicet decem, vel viginti annorum, cum titulo, ut docent Moderni in d. 1. Imperium, Bald. in 1. 1. n. 18. C. de emancip. lib. Ancharr. cons. 142. num. 12. Alex. qui hanc dicit communem cons. 16. num. 17. lib. 5. Sed haec quidem admittenda erunt, si agamus de praescriptione ei obijcienda, & opponenda, contra quem dicto tempore, & modo praescriptu est. Caeterum si adversus eos obijciatur, qui a lege ipsa ad feudi, vel Commendae successionem vocantur, maiorem quidem difficultatem res habere videbitur. Nam [sect. 78] cu possessor in eorum praeiudicium expresse alienare, vel renuntiare Commendam non potuerit, ut supra retulimus, pariter quoque, nec per praescriptionem eis nocere, ex d. 1. alienationis, ibi: Vix est enim, ut non videatur alienare, qui patitur usucapi, melior tex. in 1. fin. §. sin autem, C. com. de legat. ibi: Vt nec usucapio, nec longi temporis praescriptio contra legatarium, vel fideicommissarium procedat, 1. ubi lex, D. de usucap. ubi hoc ampliatur, etiam dato titulo, & bona fide, cum alijs, quae congerit Anton. Gab. lib. 5. com. tit. de praescript. conclus. 13. num. 1. & Molina de primogen. lib. 4. cap. 10. num. 1. & seqq. ubi eius additio plures alios adducit. Est enim recepta Doctorum sentenia, prescriptionem decursam adversus feudi pessessorem, non nocere ei, qui ex propria persona successurus est in ipso fundo, ut docet Isernia in cap. 1. §. hoc quoque, de success. feud. & ibidem Albarot. col. 6. & Praepositus col. 3. melius Afflictis in cap. 1. §. Titius num. 7. si de feud. defuncti, ubi hinc infert, quod nunquam contra agnates praescribitur feudum ex pacto, & providentia, & est comunis opinio, quam probant alij permulti, longa serie congesti ab Osasco, decis. Pedemont. 177. Hartman. Pistore q. 8. num. 41. & Menoch. d. cons. 1098. num. 20. lib. 11. & Rosenthal. & alij sup. citati. Et idem, ob eandem causam, contigit in maioratibus, quorum successoribus non nocet praescriptio coepta, aut etiam perfecta cum antecessoribus, nisi forte ca immemorialis esse probetur, ex iuribus, & Authoribus, quos late adducit Paul. de Castro cos. 467. n. 2. & 3. lib. 2. Roder. Suar. alleg. 3. Pinel. in auth. nisi tricennale n. 49. C. de bon. quae lib. Greg. Lop. in dict. l. 10. tit. 26. part. 4. verbo Nile empece, col. 8. Ant. Gom. in 1. 40. Taur. n. 20. ad finem, Molina d. cap. 10. num. 10. & per totum. Ant. Gab. d. conclus. 13. & conclus. 11. Matienz. in 1. 8. tit. 7. lib. 5. recop. gloss. 5. n. 36. Fusarius de substit. q. 528. per totam, Pat. Molina disput. 75. Flores de Mena in addition. ad Gam. decis. 27. & 84. quia (ut saepe diximus) in feudo antiquo, ex pacto, & providentia, nullum filio per patrem nocementum, sive praeiudicium inferri potest, de quo latius agit Menochius cons. 1156. num. 42. Pet. Petra de potestatae Princip. cap. 23. num. 22. & Ioann. Garcia de nobilit. gloss. 6. num. 38. De [sect. 79] instantia vero litis coepte cum possessore Commendae, quando transeat in eius in eadem successorem? & quid in sententia an, & quando noceat successori non citato? videnda sunt, quae in similibus quaestionibus, circa feuda, & maioratus, late post plures alios, quos referunt, tradunt Rosenthal d. tract. de feud, cap. 9. q. 25. cum multis seqq. Schrader. in eode tract. part. 10. sect. 3. ex num. 161. ad 164. syntagm. comm. opinion. tit. de feud. Rub. si de feud. fuer. controvers. num. 22. vers. Decimo quaeritur, fol. 646. Molina de primog. lib. 4. cap. 8. num. 6. Mieres eod. tract. part. 4. q. 14. Cabedus decis. Lusitaniae 198. part. 1. late D. Ioan. del Castillo lib. 2. controvers. cap. 9. Osascus Cacheranus decis. Pedemon. 157. Menoch. cons. 501. lib. 6. qui aliquos casus bene distinguit, Marescot. lib. 2. var. cap. 121. a num. 4. Cevallos 1. tom. commun. q. 636. Valascus dc iure emphyt. 1. part. q. 10. & consult. 160. Scacc. de appe Hat q. 5. num. 6. & 260. & novissimus & eruditiss. D. Ioann. Bap. de Larrea discept. Granatens. cap. 44. num. 34. pag. 459. # 15 CAPVT XV. An, & quando pater gaudeat usufructu Commendae filio, in eius sacris constituto, concessae, vel ex successione matris, aut avi materni delatae? Et an Commendae, vel earum reditus inter coniuges, sicut alia iura, comunicetur. SVMMARIVM CAPITIS Decimiqvinti. -  1 COmmedae, quam filius habet ususfructus, an ad eius patrem pertineat? -  2 Vsusfructus omnium bonorum, & redituum, quae filius possidet, regulariter ad patrem pertinet. L. quaecunque, lex cum oportet, & l. fin. C. de bon. quae liber. illustrantur, ibidem. -  3 Vsusfructus Commendae Indorum patri no acquiritur, etiam si eius contemplation filio data fuerit, secundum Matienzum, & alios. Dom. AEgid. Ramirez de Arellano, Supremi Consilij Senator, laudatur, ibidem. -  4 Commenda, cuius contemplatione data sit non inspicimus, sed in quem conferatur. -  5 Donationes, & gratiae Principum gaudent privilegio bonorum castrensium, vel quasi, & ideo patri earum ususfructus non quaeritur. L. cum multa, C. de bon. quae liber. & l. 7. tit. 17. part. 4. explicantur, & illustrantur ibidem. -  6 Principu gratiae, & donations plura specialia habent. -  7 Feudi ususfructus patri non quaeritur. -  8 Feudi investiture ubi in filij persona fit, praesupponitur eum fructibus potiri, & onera subire debere. -  9 Pater licet gaudeat usufructu in maioratibus ordinarijs ad filium pertinentibus, secus tamen in illis, qui ex donationibus fundati sunt. -  10 Vsusfructus alterius usufructus, filiofamilias dati, aut relicti, non quaeritur patri, & quare? -  11 Servitus servitutis dari non potest. -  12 Commendae sunt quaedam veluti feuda militaria. -  13 Argumentum de milite coelestis militiae ad terrestris valet. -  14 Clericorum, etiam primae tonsurae bona, cuiuscunque generis, pater usumfructum non habet. -  15 Auctor fuit consultus a Dom. Marchione de Guadalcazar de quaestione ususfructus Commendae filij sui, & casus refertur. -  16 Bona profectitia filiorum ad patres pertinent in usufructu, & in proprietate. -  17 Profectitia bona censentur ea omnia, quae filijs, patris contemplatione, conferuntur, vel deferuntur. -  18 Dotis nomine, quae mulieri a Rege conceduntur, licet quod ad eam contineant causam lucrativam; quoad virum, qui eam ducit sub hac contemplatione, continent causam onerosam. -  19 Bona materna, & dotalia filijs obvenientia, patribus quaeruntur, quoad usumfructu. -  20 Matrimonij onera, qui sustinet, dotis commoda habere debet. -  21 Vsufructu dotis filio assignatae, cur pater gaudeat? -  22 Par ratio paria iura desiderat. -  23 Vsusfructus alterius ususfructus quando considerari, & patri acquiri possit? -  24 L. fin. C. de usufructu, explicatur, & illustratur. -  25 Pater succedit in feudo novo, quod datum fuit filio, eius contemplatione. -  26 Contemplatio patris, vel filij, an sit babita in feudi. vel ususfructus concessione, pendet ex coniecturis? -  27 Dotis a Rege concessae titulus, licet in persona uxoris constituatur, non tamen marito eius ususfructus denegari videtur. -  28 Actus ultra agentium intentionem operari non debent, & principalis eorum causa attendenda est. -  29 Concessio certae quantitatis ex Regia arca solvendae, interim dum Commenda assignatur, non est vere Commenda, nec peculiu castrense constituit. -  30 Emphyteusis filio, ex matris successione obvenientis, ususfructus, patri quaeritur. -  31 Feudi materni ad filium translati ususfructus patri quaeritur, maxime ubi pro eo nullum servitium praestatur. -  32 Feuda omnia filiorum in potestate perpatres administrari, & eorum usumfructum eisdem quaeri, Germaniae praxis admittit. -  33 Commendas filiorum in potestate in Regno Peruano patres administrant, & earum usumfructum sibi vendicant. -  34 Argumentum a solitis, vel consuetis magnam vim habet. -  35 Communiter quod fit, legitime fieri censetur. -  36 Pater quibus casibus non gaudet usufructu feudorum, vel bonorum filij, an saltem gaudeat lucris, interesse, & emolumetis ex eisde bonis, quae ipse administrat, ohvenientibus. -  37 Commendae, & Commendarum reditus, & emotumenta, an inter coniunges communicentur? -  38 Lucra omnia constante matrimonio quaesita, regulariter inter coniuges communicantur. -  39 Feuda, & donationes Regiae, quoad proprietatem, inter coniuges non communicantur, secus quo ad eoruin reditus, & fructus. -  40 Commendae Ordinum militarium, vel earu reditus, an, & qualiter inter coniuges communicentur? -  41 Maioratus reditus qualiter inter coniuges communicentur? -  42 Feudi, & empbyteu sis augmenta, etiam constante matrimonio obvenientia, inter coniuges non communicantur. -  43 Commenda, vel feudum con stante matrimonio quae situm ex successione, vel ex donatione Principis, non comunicatur inter coniuges, & quare? -  44 Feudum obveniens post contractum matrimonium, an dicatur paraphernale? & quid de eius fructibus? remissive. -  45 Feuda non continentur in di spo sitione statuti de bonis etiam generaliter loquentis. -  46 Feudum, & quodcunque aliud praemium militare, & ca stren se, quod maritus acquisiverit miluando, communibus expen sis suis, & uxoris, qualiter debeat inter eos communicari? -  47 Vxor, si succedat in aliqua Commenda pro cuius consecutione maritus mutuas pecunias accepit, an eas solvere teneatur? -  48 Maioratus, vel Regni successor tenetur ad debita antecessoris contracta in eius augmetum, vel meliorationems. -  49 L. si & me, & Titium, D. si certum petatur, expenditur, & illustratur. -  50 Res mea quoties ad alium ex causa lucrativa, etiam sine facto meo, pervenit, eam mihi aequitatis ratione reddere debet. -  51 Vxor tenetur solvere mutuum, quod maritus contraxit pro ea sustentanda, si illius bona solvendo non sint. -  52 Marito degente, & bona quaerente apud Indos, in absentia uxoris, qualiter illa communicentur? SVpradictis proxime accedit quaestio alia satis frequens, & quotidiana, nimirum de [sect. 1] usufructu Commedae, quae filio in patria potestate constituto, de novo conceditur, aut ex successione matris, vel avi materni defertur, & an is ad patrem pertineat, vel apud ipsum filium remanere debeat? utpote in cuius capite Commenda consistir, & iniuncta ei onera, & serevitia subire tenetur. Et quidem si ordinarias iuris communis, & Regij decisiones, ac regulas attendamus, pro patre respondendu videtur, [sect. 2] cum ei quaeri soleat ususfructus omnium bonorum, & redituum, ac maioratuu adventitiorum, vel maternorum, quae filitus acquirit, ut in l. quaecunque, l. cum oportet, & l. fin. cum ibi notatis, C. de bon. quae liber. l. fin. C. de usufr. §. igitur, Inst. per quas personas, l. 5. tit. 17. part. 4. 1. 48. Tauri, quae est 1. 9. tit. l. lib. 5. recop. cum late adductis a Roder. Suar. in quaest. maiorat. ex num. 1. Anton. Gomez in d. l. 48. ex num. 3. Pinel. in l. 1. C. de bon. matern. 1. part. ex num. 10. Ascan. Clementino in tract. de patr. potest. effect. 2. Menoch. de success. creat. lib. 2. §. 19. a n. 65. Molina de primog. lib. 1. cap. 19. ex num. 18. Matienz. in d. 1. 9. gloss. 1. Cald. Pereir. in l. si curatore, verb. Laesis, ex num. 90. Ioann. Garcia de coniug. ac quaest. ex num. 120. Eman. Mendez de Castro in tract. de bon. quae lib. ex num. 105. Alexan. Trentacinquio lib. 1. var. resol. tit. de pecul. resolut. 2. & seqq. Parlad. in sexquicent. different. 123. D. Ioan. del Castillo de usufruct. lib. 1. cap. 3. num. 44. & cap. 66. per totum, & novissime Philipp. Paschal. in tract. de virib. patr. potest. 1. part. cap. 3. & Molino de pact. nuptial. lib. 3. q. 58. ex num. 4. fol. 103. Sed nihilominus [sect. 3] in nostris Commendis contrarium expresse affirmavit Matienzus in d. l. 9. gloss. 2. ex num. 6. usfque ad 12. & eum referens, & sequens, eximius ille Praeceptor, & Regij supremi, ac Cameralis Senatus Consiliarius meritissimus AEgid. Ramirez de Arellano, in elaboratissimis scholijs, quae Salmanticae quondam suis auditoribus dictavit, ad d. titulum, C. de bon. quae lib. l. fin. circa finem, & novissime idem indistincte, & indubitanter probat Anton. de Leon in tract. de confirmat. Reg. 1. part. cap. 4. n. 15. fol. 25. qui hoc adeo verum esse existimant, ut procedat, etiam, si ipsi filio contemplatione patris, & propter eius merita, Commenda concedatur, quia [sect. 4] non est animadvertendum, cuius contemplatione fuerit concessa, sed in quem conferatur, ut in d. l. cum multa, C. de bon. quae lib. l. 2. tit. 21. part. 1. l. 6. tit. 17. part. 4. Aretin. in l. si plures, §. in adrogato, D. de vulg. Isernia in cap. 1. §. & il libellus, num. 113. de alien. feud. pater. Burg. de Paz cons. 38. num. 6. & Burg. de Paz Iunior q. 11. num. 26. & 47. Gomez. in d. l. 48. Taur. num. 4. late Menoch. de praesumt. lib. 3. praes. 28. & Ioan. Garcia in tract. de donat. remunerat. n.s. Et huius sententiae eam rationem reddunt, quod si dictas Commendas [sect. 5] tanquam mera gratiam, seu donationem, vel liberalitatem Principis consideremus, planum est, quod privilegio bonorum castrensium, vel quasi castresium sruuntur, & sic ad filios, pleno iure proprietatis, & ususfructus pertinent, ex decis. text. in d. l. cum multa, & 1. 7. d. tit. 17. par. 4. cum notatis a Doctoribus ibidem, Ias. in Auth. ex testamento, num. 5. C. de collat. Isernia in cap. 1. in princip. n. 9. de his, qui feud. dar. poss. Roder. Suar. ubi sup. num. 18. & 19. Boer. decis. 199. Trentacinq. resol. 5. num. 10. Paschal. d. cap. 3. num. 47. Cassan. in Catal. glor. mud 5. par. cosid. 28. & Molina d. cap. 19. num. 24. Vbi [sect. 6] alia plura privilegia, & specialia gratiarum, & donationum Principalium enumerant. Si vero dictas Commendas feudorum regulis metiri velimus, quibus in multis (ut saepe diximus) assimilantur, & tradit idem Matiez. in l. 6. gloss. 2. num. 19. tit. 17. lib. 5. Recop. In his [sect. 7] etiam reperimus, quod sive sint feuda nova, sive antiqua, patri ususfructus non quae ritur, sed integre spectant ad filium, veluti in compensationem servitiorum militarium; & aliorum onerum, quibus, ex natura, & legibus concessionis feudi, adstrictus manet, prout, & in nostris Commendis procedit, ut arg. text. in l. si cui 9. D. de servit. l. cum quid 5. D. si cert. pet. l. 3. §. si quid minor, D. de minor. Authent. ut liceat matri, & aviae, §. 1. collat. 8. & cap beneficium, in fin. in quib. caus. feud. amit. probat late Andr. de Isernia in locis sup. citatis, praecipue in d. cap. 1. de his, qui feud. dar. poss. n. 13. ubi etiam Praepos. Iacob. de Bellovisu, Nicol. de Neap. & Matth. de Afflict. num. 64. Greg. Lop. in. d. l. 5. gloss. magna, ad medium, & in 1. 7. tit. 26. par. 4. gloss. 1. Zasi. de feud. 5. par. pag. 42. &. 43. & alij relati a Matienzo in d. l. 9. gloss. 2. num. 8. & ultra eos, Doctores in cap. 1. de duobus fratribus, ubi Afflict. n. 16. inquit, [sect. 8] hoc virtualiter in ipsa feudi investitura dici, aut praesupponi, eo ipso, quod in per sona filij facta fuerit, & idem, post alios, quos citat, resolvit Roland. a Valle cons. 71. n. 65. vol. 2. qui tamen contrarirum tenere videtur cons. 54. num. 28. vol. 3. Misynger. resp. 92. n. 24. Hieron. Schurss. cons. 10. num. 43. cent. 3. & Rosenthal, qui de communi opinione testatur, & innumeros resert, in tract. de feud. c. 7. concl. 14. num. 13. & in additionibus, sive no tis, litt. N. pag. 296. & 297. & iterum cap. 9. member. 2. concl. 66. num. 40. & seqq. Vultei. eod. tract. lib. 1. cap. 4. num. 8. ubi distinctam resolutionem, & distinctionem huius articuli tradunt, idem Rosenth. cap. 3. concl. 5. fol. 51. & 52. ubi quod feudum filio acquiritur tanquam peculium castrese, unde patri, nec ususfructus, nec administratio cedit. Quibus addere licet, [sect. 9] quod quavis in maioratibus ordinarijs, in quibus filij ex linea materna, aut aliunde succedunt, patres usufructu potiantur, ut supra retulimus, contrarium tamen ex supradictis rationibus resolvitur, in alijs maioratibus, quorum fundatio, & origo processit ex gratijs, & donationibus Regijs, ad effectum instituendi talis maioratus factis, quales sunt illi, qui hodie etiam in nostra Hispania durant, ex donationibus domini Regis Henrici Secundi, de quibus agit l. 11. tit. 17. lib. 5. Recop. & Molin. in praesat. de primog. num. 16. In his nam que pater usufructu non gaudet, sed pleno iure ad filios, quolibet gradu succedentes, spectant, quasi hi omnes ipsius Regis donatarij esse videantur, & ab eo ordine successivo vocatli, argum. l. quoties, C. de donat. quae sub modo, l. unum ex familia, §. si de Falcidia, D. de leg. 2. l. 7. tit. 4. part. 5. ut notanter docuit Roder. Suar. in d.q. maiorat, ex num. 17. Greg. Lop. in. d. 1. 7. part. Gomez in d. l. 48. Taur. ex n. 4. Matienz. d. gloss. 2. ex num. 5. & Molina, qui solum Roder. addcuit d. cap. 19. num. 24. ubi novissime eius additio subdit, horum bonorum privilegium transire ad quemlibet possestorem, habentem causam a donatario, ut per Greg. in. d. l. 5. & 7. tit. 17. par. 4. Mieres de maiorat. 1. par. q. 26. col. 2. & Steph. Gratian. 5. tom. divcep. forens. cap. 993. num. 19. Deinde in corroborationem eiusdem opinionis considerare possumus, quod hae Commendae ususfructus naturam in pluribus imitantur, ut dixi sup. hoc lib. cap. 2. num. 8. Vnde sumus [sect. 10] in casu glossae celebris, & notabilis in Auth. idem est, C. de bon. quae lib. & in d. Auth. ut lliceat matri, & aviae, quae inquit, quod quotiescunque filio in sacris paternis constituto, aliquis usufructus datur, aut legatur, ille non acquiritur patri, quia [sect. 11] esset dre usumfructu usufructus, contra reg. l. 1. D. de usufruct. leg. quarum glossarum doctrinam sequuntur alij DD. communiter, ut constat ex Alber. Fulgos. Salicet. & alijs in d. Auth. idem est, & in l. 1. C. de bon. mat. vers. Quid si silio, Roder. Suar. ubi sup. num. 2. Trentacinq. d. resol. 5. num. 9. & Paschal. d. cap. 3. num. 100. Denique pro eadem sententia perpendi potest, quod non debt mirum videri, si hoc privilegium Commendis tribuamus, [sect. 12] quae sunt veluti quaedam feuda militaria, & ad tuitione, & conservationem harum Indicarum regionum constituta, ut supra cap. 1. & 2. notavimus. Cum [sect. 13] regulariter valeat argumentum de milite coelestis, ad militem armatae militiae, & e contrario, ut per gloss. & DD. in l. miles; D. de re iud. Barbat. in cap. Odoardus. de solution. Everard. in locis argum. cap. 22. Mathesilan. sing. 60. & 61. Palac. Rub. in repet. Rub. §. 30. num. 3. Padilla in l. 1. num. 7. C. de iuris, & fact. ignor. Covar. lib. 2. var. c. 1. n. 9. Et [sect. 14] in Clericis, etiam prima tantum tonsura initiatis, compertum sit, ut de bonis eorum, sive liberis, sive maioratui subiectis, patres usum fructum percipere non possint, ut probatur ex text. in cap. quia nos, de testam. auth. presbyteros, & l. sacrosanctae, C. de Episcop. & Cler. & tenet Roder. Suar. Palac. Rub. Decius, Covar. Pinel. & Tellus Fernandez, quos refert, & sequitur Molina d. cap. 19. num. 25. & seqq. & ultra eos Anton. Gomez in d. l. 48. Tauri, n. 7. ubi eius additio, Spino spec. testam. gloss. 4. num. 6. Paschal. d. tract. de patr. potest. 1. part. cap. 2. ex num. 38. Castillo d. lib. 1. de usufruct. cap. 3. n. 45. & D. Valenz. Velazquez cons. 5. per totum. Et est videndus Matthae. de Afflict. decis. 241. ubi refert, filiumfam. possedisse prima iuventa Sacerdotium, cuius fructus omnes pater perceperat; eumque ducta uxore, litem adversus patrem instituisse, de restituendo Sacerdotali reditu tanquam de peculio, quasi castrensi collecto, & patrem insolidum condemnatum fuisse per Senatum Neapolitanum, quod item alijs Arrestis Parisiensibus comprobat Ant. Mornacius in notis ad l. alt Praetor 7. de minor. pag. 135. Vtrvm autem vero licet haec ita ex sententia dictorum Authorum procedant, & confirmari posse videantur. Ego [sect. 15] tamen an. 1622. contrarium Limae respondi, consultus de facto, & in propria ipsius causa, a Dom. Marchione de Guadalcazar, Peruano ea tempestate Prorege, cui dotis nomine, & ut cogruentius matrimonij onera susetare posset, quod cum clarissima Heroina domina D. Maria de la Riere contracturus erat, D. Philip. III. Rex noster Pijssimus, ultra alia, quantitatem annuam sex millium ducatorum per duas vitas iuxta lege successionis concessit, & ex Regijs arcis praestaro iussit, interim dum Commendae vacarent, in quibus eadem quantitas assignari, & persolvi posset. Et cum vxore mortua, in cuius capite haec gratia expedita fuit, quaeque prima eius vitam explevit, filius masculus relictus esset, qui in secunda vita iuxta legis formam successurus erat, quaerebat Marchio, an ei usumfructum reservare teneretur? vel sibi applicare posset, & de eius reditibus, ut de reliquis proprijs bonis, vivens, & moriens, absque aliqua restitutionis, vel computationis obligatione disponere. Primo enim in favorem Marchionis considerabam, quodammodo huius consignationis reditus profectitijs bonis similes censeri potuisse, [sect. 16] in quibus scimus patri, non solum usumfructum, verum & proprietatam acquiri, d. l. cum oportet, C. de bon. que lib. d. §. igitur, Inst. per quas person. d. l. 5. tit. 17. part. 4. Eo supposito, quod filij ad dictam successionem, vocatio, & admisisio, patris occassione, & contemplatione facta fuit, sic [sect. 17] intratr doctrina glossae in d. l. cum oporte, verb. Ex eius substantia, quam ibi sequitur Bart. Bald. Albert. Corneus, Salicet. & reliqui, Iaf. & Decius in l. ut liberis, C. de collation. Parlad. defferent. 23. §. 1. num. 1.latissime Rosenthal. d. tract. de feud. 1. part. cap. 9. memb. 2. conclus. 66. n. 8. & 9. pag. 602. & Menoch. de praesumt. lib. 3. praesumt. 28. num. 1. & 2. per totam, qui omnes docent, & resolvunt, id totum, quod filio patris contemplatione confertur, vel defertur, profectitium iudicari, & ut tale ei acquiri, argum. text. in l. profectitia, D. de iur. dotium, 1. qui tutelae, D. de testam. tutel. 1. aditio, §. 1. D. de acq. haered. l. fed si plures, §. in adrogato; & ibi Bart. Caftrenf. Alex. & Iaf. num. 17. alij quae DD. communiter, D. de vulgari, quibus convenit l. 12. tit. 11. & 1. 5. tit. 17. part. 4. Secvndo, quia ut demus dictam cosignationem, eiusque annuos reditus, bona profectitia non esse, necessarium tamen, & innegabile est, esse, & iudicari debere bona dotalia, matrimonij contrahendi gratia a Rege Dom. Marchionissae donata, & ad eiusdem matrimonij onera susentanda, ut in ipsa concessione expresis verbis osenditur. Quae [sect. 18] concessio licet respectu uxoris, plurimum gratiae, & liberalitatis Regiae habere possit, respectu tamen Marchionis, ex causa onerosa processit, & planum est, qu dictam quantitate dotis nomine acceperit, eiusques reditus, ut bonorum dotalium, perceperit. In quibus quidem scimus, quod [sect. 19] quamvis mortua uxore liberi succedant, patri tamen quoad usumfructum quaeruntur, ut dispositum est in alijs maternis, & advetitijs ex l. 1. & 2. C. de bon. mater. d. l. cum oportet, C. de bon. quae lib. & dict. §. igitur, Inst. per quas person. d. l. 5. tit. 17. part. 4. cum late adductis a Pinel. in d. l. 1. C. de bon. mater. 1. part. ex. n. 19. Menoch. de success. creat. lib. 1. §. 1. num. 9. Cald. Pereir. in l. si curatore habens, verb. Laesis, num. 122. cum. seqq. & Alciat. in l. 1. C. qui admitti, ex num. 37. Philip. Massinio ibid. ex num. 264. & Castillo d. tract. de ususruct. cap. 3. ex n. 6. Effeque plane duru iniustum, & inaequale, [sect. 20] ut Marchio ad sustinenda matrimonij onera adstrictus maneret, inter quae liberorum educatio connumeratur, l. pro oneribus, C. de iur. dot. §. ius naturale. Inst. de iur. natur. & usumfructum dotalium bonorum, sibique praetextu dictorum onerum concessorum, ea sola ratione amitteret, quod a Rege donata fuissent, cum potius vel ex hac causa potentiores, & pleniores effectus in favorem Marchionis sortiri deberent, in cuius contemplationem, & satisfactionem concessa fuerunt, sic pro hac parte retorquendo, & applicado dictum Imp. in d. l. cum multa, quae in contratiu allegari solet, ibi: Vt enim imperialis fortuna omnes supereminet alias, ita oportet principalem liberalitatem culmen habere praecipuum, &c. Et cum ratio, quam DD. reddunt, ad hoc, ut pater in terminis iuris communis non gaudeat usufructu dotis, quae filio matrimonium contrahenti assignatur, [sect. 21] ea sit, quod inde matrimonij onera debet sustentare, ut constat ex Bart. & DD. communiter in l. si cum dotem, §. transgrediamur, D. solut. matrim. Paul. de Castro in l. 2. ad fin. C. fam. ercisc. Ioan. Crotto in repet. l. frater a fratre, num. 99. D. de condict. indeb. & Pinel. in d. l. 1. C. de bon. mater. 1. part. num. 57. Haec quidem ipsa ratio pro Marchione in proposito casu ponderari potest, ne ei auferantur emolumenta dictorum redituum consignationis sibi in dotem datae, & ad sustinenda onera matrimonij, quod huius promissionis virtute contraxit. Par [sect. 22] enim ratio paria iura desiderat, l. si socer a genero, in princip. ubi gloss. & DD. D. solut. matr. cum alijs traditis a Everard. in loco a pari, & a simili, & a me in tract. de praecedentia, num. 24. Tertio considerabam, quod quamvis (ut supra dixi) ususfructus ususfructus filio relicti, patri acquiri non soleat, hoc [sect. 23] tamen comuniter ab omnibus DD. limitatur, quando talis ususfructus datus, vel legatus fuit filio, non solum ob sui favorem, & contemplationem, sed etiam ipsius patris, argum. text. in l. dotem, qua dedit 6. D. de collat. bonor. cum alijs in primo fundamento adductis. Et ita [sect. 24] accipiunt, & intelligutnt difficilem decisionem Iustiniani Imperatoris in l. fin. C. de usufruct. ut post Bart. ibi tradit Roman. cons. 118. Suarez in dict. q. maiorat. §. 1. n. 11. & in nostris terminis Paschalis d. cap. 3. num. 101. Ant. Gomez in l. 6. Tauri, num. 11. & 12. & in d. l. 48. num. 2. & 5. Mendez de Castro in l. cum oportet, ex num. 114. Morla in empot. tit. 6. q. 1. & Pichard. in §. finitur, Inst. de usufr. Et quod plus est, haec eadem ratio efficax iudicatur ad hoc, [sect. 25] ut pater succedat in feudo novo, de quo eius filius investitus est, quamvis alias nec possit, nec soleat ullum ius habere ad talem successionem praetendendam, ut expresse docent Iacobin. & Albarotus in cap. unico, num. 7. de natura succes. feud. quos sequuntur Praepos. Ravenas, & Afflict. ibidem, num. 2. & innumeri alij relati per Curt. Iunior in tract. de feud. 3. part. memb. 2. num. 44. Tiraquel. in l. si unquam, verb. Donatione, n. 11. cum multis seqq. Rosenthal. d. tract. de feud. cap. 7. coclus. 14. n. 19. & in addition. litt. S. Cassaneus in cosuetud. Burgund. rub. 7. §. 7. gloss. Eles Enfans. num. 11. Et supposito, [sect. 26] quod inspectio contemplationis de filio, vel de patre habitae, pendet ex praesumtionibus, & coniecturis, & haec sumendae sunt ex personis, & causis, quae concessione praecesserunt, ut docte, & copiose probat, & prosequitur idem Rosenthal. dict. tract. cap. 9. memb. 2. conclus. 66. num. 9. & num. 53. cum seqq. Alciat. de praesumt. reg. 1. praesumt. 18. Menoch. lib. 3. praesumt. 26. & 28. & in cons. 161. lib. 2. ubi multum in nostris terminis loquitur, & Parlad. in different. ultim. ampliat. 2. satis planum esse videtur, quod in casu de quo loquimur, non fuit habita prinicpalis contemplatio, & consideratio ad personam filij, qui necdum erat natus, nec cognitus, l. neque adiecit, D. pro socio. Sed magis ad personam patris, eiusque merita, & ut simul matrimonij praemium, & dotem acciperet, ea que dignius, & commodius cum illustri adeo coniunge degere posset. Et [sect. 27] quod titulus in uxoris capite, seu persona positus fuerit, & filius simul ad successionem vocatus, ea mente factum fuit, ut intelligeretur, dictam consignationem dotis partem esse, & dotis naturam habere debere, non autem, ut marito fructuum perceptio, & emolumentum denegaretur in casibus alioqui a iure permissis, cum [sect. 28] actus agentiu ultra eorum intentionem operari non debeant, l. si quis neque causam, l. non omnis, D. si cert. pet. l. legata inutiliter, D. de adimen. legat. & semper inspiciendum sit, id quod principaliter agitur, l. 1. D. de auctor. tutorum, cum vulgat. quae late adducit Velascus in axiom. iur. litt. A. num. 153. & litt. P. num. 157. Qvarto, [sect. 29] quia dictam consignationem (cum adhuc in Commendis, & reditibus Indorum facta non reperiatur, nec pro ea filius aliquam militiam, vel servitium exerceat, nec iuramentum fidelitatis praestiterit) non possumus ullo modo, ex privilegio castrensium bonorum, ab ususfructus, patri debiti, obligatione liberare. Nam in huiusmodi quantitatis perceptione, nihil, quod castra, aut militiam sapiat, invenitur, sed tantum gaudium quoddam dictae annuae praestationis, quo filius in secunda vita utitur, in qua post primam matris, tanquam eius haeres in dotalibus bonis successit. Quod ius valde simile esse videtur emphyteusi, [sect. 30] in qua verior sententia est, quod pater habeat usumfructum, & emolumentum vitarum, in quibus filius post matrem successit, quia hoc genus bonorum in nihilo a reliquis differt, ut late, & erudite, adversus Baldum contrarium tenentem, defendit, & prosequitur Alvar. Valasc. in tract. de iur. emphyt. 1. par. q. 38. & Mendez de Castro in d. l. cum oportet, num. 106. reprehendens Cald. Pereiram, ob id quod Baldi opinioni subscripserit. Qvinto & ultimo considero, quod quamvis eandem consignationem Commendam esse & feudis similem, feudorumque regulis metiendam concederemus, vel quod in locum Commendae subrogata sit, cum eisdem legibus, & conditionibus, vel quod Commenda pro ea subrogari iussa fuerit, ut sic praestatio interim ex Regijs arcis fieri iussa cesset, & redimatur. Adhuc tamen plurimi DD. reperiuntur, [sect. 31] qui in feudis ipsis maternis ad filiû, sub patris potestate existentem, devolutis, constanter tenent, patrem usufructu gaudere debere, eo tantum (ut maxime) filio relicto, quod necessarium visum fuerit ad servitia praestanda, & implenda, quae feudi ratione facere debet, nimirum, quia eiusmodi bona feudalia, ut ipsi inquiunt, proprie, & simpliciter loquendo, castrensia dici non possint. Quam sententia docuit Bald. in d. l. cum oportet, in princip. col. 3. quem refert, & a pluribus probari tradit Matth. de Afflict. in cap. si duo fratres, num. 11. de fratr. de novo benef. invest. & sequitur Curt. Iun. tract. de feud. 3. par. meb. 2. in materia successionis ascendentium, n. 46. pag. 281. Sonsbech. in eod. tract. 7. pag. ex n. 10. Alvar. Valasc. d.q. 38. num. 28. Et idem Afflict. relat us a Rosenthal. d. tract. de feud. cap. 7. concl. 14. num. 13. in addition. litt. N. pag. 297. hoc infallibile esse reputat, ubi feudum talis naturae est, ut eius causa nullum onus, vel servitium filius subire debeat, qualia multa in Germania esse inquit, & in hoc, de quo agimus, verificatur. Et quod magis est, [sect. 32] generaliter, & in universum, de omnibus feudis loquens, inquit ide Rosenth. ubi sup. num. 17. se plures magnos, & nobiles Equites, ac Principes vidisse, & agnovisse, qui administrabant feuda ad filios eorum pertinentia, ipsorumque usufructu gaudebat, maxime antequam eos in matrimoniu collocarent, & quod nunquam vidit, quod super hoc eis lis mota fuisset. Et idem refert in 2. tom. cap. 10. concl. 6. num. 40. pag. 20. inquiens, quod sic praxi servari vidit in Germania: In multis feudis adventitijs, seu maternis filiorum, etiam Magnatur, & in Ducatibus Metensi, Iuliacensi, Coloniensi Archiepiscopatur, quoniam ibi feudorum non minus, quam allodialium usumfructum pater habet. Et Ego [sect. 33] idem testari possum de hoc Regno Peruano, circa nostras Indorum Commendas, quarum administrationem, & usumfructu semper patres habent, interim dum filij nuptias non contrahunt, neque usquam vidi, aut audivi, quod hoc in disceptationem iudicialem deductum fuerit, quod [sect. 34] satis argumenti praestat ad probandum, talem detractionem ususfructus iustam videri, argum. tex. in l. imo magnae, D. de leg. l. donaturus, D. de usufructu, cum alijs, quae adduxi sup. hoc lib. cap. 10. num. 76. & congerit Velascus in axiom. iur. litt. A. num. 534. quia id quod [sect. 35] communiter fit, legitime fieri cesetur, l. certi conditio, §. si nummos, D. si cert. petatur, ubi DD. Qvibvs coronidis loco adijcio, quod si forte quis priorem opinionem sequi velit, quae (ut diximus) in feudis, & per consequens in Commendis filiorum patri usumfructum negat, ex rationibus, quas supra retulimus, limitandum erit, ut [sect. 36] tantum procedat in ipso usufructu feudi, vel Commendae, aut reditibus, vel quantitatibus, ex quibus constat. Nam de his pater tanquam legitimus administrator rationem filio reddere debebit, & eos illi reservare, ubi patriae potestatis nexus solutus fuerit. Caeterum alia lucra, & emolumenta, si quae forte ex eiusmodi pecunijs, aut fructibus fecerit, & perceperit, interim dum apud eum durarunt, sibi sumere poterit. Nam quamvis Roderic. Suar. d.q. maiorat. n. 15. & seqq. Greg. Lopez in d. l. 5. tit. 17. par. 4. verb. El usufruto, Hierony. Gab. cons. 162. vol. 2. & Molina dict. lib. 1. cap. 19. num. 33. Petr. Surd. cons. 116. num. 73. lib. 1. Cald. Pereira in d. l. si curatorem, verbo Laesis, num. 145. & seq. & D. Ioan. del Castillo d. tract. de usufr. cap. 3. n. 58. in ea opinione sint, ut quibus casibus pater in bonis filijsfamilias usufructu non gaudet, non etiam gaudere possit lucris, & alijs emolumentis, sive (ut cum vulgo loquar) Interesses, quae ex eisdem bonis negotiando, aut alio modo percipi possint. Contrarium tamen in bonis feudalibus, & quibuslibet alijs adventitijs maternis, & etiam castrensibus, aut quasi castrensibus, probare videtur text. in l. plenum, §. quanquam, & in l. filio, D. de usu, & habit. cap. 1. circa fin. de feud. cognit. cap. 1. an agnat. vel filius. Et tenuit expresse gloss. in Auth. idem est in fine, C. de bon. quae lib. quam sequitur Bart. in d. l. fin. in fine, C. de usufr. Aretin. in §. 1. Inst. per quas person. Angel. in l. 1. §. adipiscimur, D. de acq. poss. Bald. in d. l. cum oportet, in fine princip. num. 18. Paul. Castrens. cons. 455. num. 7. vol. 2. Ias. in l. cum filiofamilias, num. 157. & 158. D. de leg. 1. post Cuman. ibid. col. 3. Bald. ex mente Iacob. de Belviso in cap. 1. de fratribus de novo benef. invest. & cons. 33. vol. 1. Lofredus in consilijs feudal. cons. 10. Neapodanus in tit. de aliment. praestand. verb. De bonis, Albarot. in cap. unico, n. 7. de natura success. feud. Petr. de Raven. & Praeposit. ibidem num. 2. in fine, Hannetin. lib. 1. de feudis, cap. 6. pag. 70. Mozziusin tit. de natura feudi, num. 49. vers. Pro conciliatione, Roland. a Valle cons. 52. num. 28. & seqq. vol. 3. Cannetius in extravag. volentes sect. 12. §. explicitis, num. 13. & sect. 54. §. successive, num. 27. Boer. decis. 199. num. 8. Durantius de arte testan. tit. de legat. caut. 13. num. 3. Vincent. de Franchis decis. Neapolit. 10. num. 8. & 9. Francis. Milanens. in decision. Regni Siciliae, decis. 3. num. 72. & seqq. Ioan. Franc. de Ponte cons. 19. num. 29. & seqq. late, & eleganter Borgnin. Cavalcan. in tract. de usufr. mulieri relicto, n. 181. cum seqq. Alexand. Trentacinq. d. tit. de peculio, resolut. 5. num. 14. pag. 181. ubi respondet argumentis contrariae opinionis, & Philip. Paschal. d. tract. de virib. patr. potest. cap. 3. num. 8. 9. 58. & 103. qui ait, hoc longe certius esse, quando prohibitio, ne ususfructus quaeratur patri, non procedit ex dispositione hominis, sed legis, qualis est ea, de qua loquimur. Et ex eisdem iuris principijs possumus alteram non minus nobilem, & frequentem quaestionem decidere, quam tamen usque adhuc a nemine tractatam vidi: utrum [sect. 37] scilicet Commendae, vel Commendarum reditus inter coniuges constante matrimonio communicari debeant? Et eo distracto aequa lance inter eosde, eorundemve heredes partiri? quemadmodum in alijs bonis [sect. 38] regulariter fieri solet, ut in l. 1. & per totum tit. De las ganancias, lib. 3. fori, & l. 1. & seqq. tit. 9. lib. 5. recop. cum alijs, quae late tradit Ioann. Garcia in tract. de coniug. ac quaestu, Alvar. Valasc. consul. 103. & de partition. cap. 6. Thom. Sanchez de matrim. lib. 6. disput. 1. & seqq. & alij relati a Castillo lib. 2. controvers. cap. 11. Alvar. Valasco in tract. de partition. cap. 5. & Barbosa in l. si constante solut. matrim. num. 155. & 156. Etenim si Commendas feudis similes facimus, & inter bona castrensia, vel a Principe donata connumeramus, facile intelligere possumus, [sect. 39] in communionem non venire respectu dominij, vel proprietatis earum, licet fructus, & reditus, qui ex illis proficiscuntur, comunicari debeant, ut probat text. in l. 2. ibi: Donadio del Rei, & in l. 5. vers. Pero porque, d. tit. 9. lib. 5. recop. ubi Azeved. & Matienzus, gloss. 5. num. 2. ubi specialiter de nostris Commendis meminisse videtur, ibi: Vel ex Indorum, vel divi Iacob i, vel alia Comenda, Greg. Lop. in l. 3. tit. 10. part. 5. verb. Igualmente, Molina de primog. lib. 2. cap. 10. num. 65. Alter Molina de iust. & iur. 2. tom. disp. 433. Pinel. in l. 1. C. de bon. mater. 3. par. n. 62. illat. 23. Burgos de Paz Iun. quaest. civil. 10. Christ. de Paz in l. 205. & 208. styli, Roder. Suar. d. l. 1. tit. de las ganancias, limit. 7. Palac. Rub. in repet. Rubr. §. 5. n. 63. Rebuff. ad leg. Gallic. 2. tom. tit. ut benef. antevacat. art. 2. gloss. fin. Tell. Fernand. in l. 16. Taur. num. 14. Aiora de partition. 1. par. cap. 8. num. 20. &. 21. Rosenth. omnino videndus, qui hoc indubitatu esse affirmat, dict. tract. de feud. cap. 7. q. 17. n. 17. & seq. & plures alij, quos refert, & sequitur Ioan. Garcia ubi sup. num. 138. ubi post Palac. Rub. apponit exemplum [sect. 40] in Commendis, & Commendatarijs Ordinum Militarium, quarum, inquit, fructus communicantur uxori, licet ipsae Commendae non communicentur, & num. 97. concludit, quod fructus indistincte debentur uxori, etiam earum rerum, quae non communicantur, quod pariter [sect. 41] in possessore maioratus procedere, ostendit d. l. 5. ubi expresse Matienz. d. gloss. 2. num. 2. & 3. & ante eum Palac. Rub. in repet. Rubr. de donat. inter, §. 62. num. 10. ubi reddit rationem, quia fructus non dicuntur pars maioratus, l. in aedibus, §. ex rebus, D. de donation. & idem affirmant caeteri Hispani DD. sup. relati, & Greg. Lop. in l. 25. tit. 11. p. 4. verb. Frutos, in fin. & alij relati a Valdesio in addit. ad Rod. Suar. d. l. 1. tit. de las ganancias, lib. 3. Fori, in fine. Et ad [sect. 42] augmenta feudi, vel emphyteusis, constante matrimonio obvenientia, extendit idem Ioan. Garcia num. 98. & in tract. de expens. cap. 22. num. 11. Et Ego pariter [sect. 43] ad ipsum etiam feudum, vel Commendam post contractum matrimonium a viro, vel uxore acquisitam. Nam si id ratione successionis acciderit, non communicabitur, ex generali illa ratione, quod haereditas non communicatur, l 3. & 4. d. tit. 9. lib. 5. Recop. ubi Matienz. & Azeved. Suar. ubi sup. n. 46. Didacus Perez in l. 2. tit. 4. lib. 5. Fori, gloss. Si el marido. Si vero non fuerit acquisita ex successione, sed ex nova gratia Principis, adhuc ex eadem hac ratione communicari non poterit, ut in d. l. 2. verb. Donadio del Rei, iuncta l. cum multa, C. de bon. quae lib. & alijs, quae adducit Ioan. Garcia ubi sup. num. 138. & DD. supra citati, & ultra eos Matth. de Afflict. decis. 44. num. 1. & 5. ubi tractat, [sect. 44] an feudum, quod obvenit post contractum matrimonij, dicatur paraphernale? & quid de eius fructibus, & Rosenthal. sup. n. 17. Vbi rationem reddit, [sect. 45] quod in dipositione statuti, etiam generaliter de bonis loquentis, non contineantur feuda, ut notant feudistae per text. ibi, in cap. in generali, si de feudo defunct. fuer. contro. &c. Et ad haec reducenda sunt, que tradit AEgid. Benedict. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, 2. par. cap. 10. num. 70. docens, quod servitia non communicantur inter virum & uxorem, licet communicetur donatio contemplatione eorum constante matrimonio facta. Quod tamen limitandum videtur [sect. 46] in feudo, vel Commenda, quam maritus meruerit, vel acquisierit, militando in aliquo bello, & expenditione, in quo communibus expresis suis, & uxoris inserviebat, ex decis. text. qui ad hoc expressus videtur, in l. 3. d. tit. 9. par. 5. ex qua, & ex alijs iuribus, & rationibus, ita tenere videtur Matienz. & Azeved. ibidem num. 13. Suarez in l. 1. tit. de las ganancias, limit. 3. num. 32. lib. 3. Fori, Palac. Rub. in repet. Rub. §. 62. ex num. 18. Mieres de maiorat. 1. par. q. 23. num. 16. Burgos de Paz Iun. in quaest. civil. q. 11. Gutierr. lib. 2. pract. q. 119. Gregor. Lopez in l. 3. tit. 10. part. 5. gloss. 7. Valascus consult. 103. num. 23. Morquech. de divis. bonor. lib. 2. cap. 11. num. 9. & Ioan. Garcia ubi sup. num. 139. ubi inquit, ita nostros tenere, neminemque ambigere, quod quando acquiritur aliquid in castris per maritum militante communibus expensis suis, & uxoris, debet dividi inter eos. Sed Ego adhuc hoc intelligedum existimo, si bona ex praedicta causa donata, alias divisionem recipiunt; caeterum si natura sua talia sunt, quae dividi non soleant, sed ad unum tantum pertinere, prout in nostris Commendis regulariter contingit, puto proprietatem illius, quae ita collata fuerit, ad maritum in solidum expectare, & in fructibus eius dumtaxat, decisione d. l. procedere posse, iuxta supra relata, sufficereque uxori, quod spe habeat succedendi in dicta Commenda, si maritum sine liberis mori contingat. Atvero [sect. 47] si proponamus maritum pro aliqua Commenda acquirenda, vel componenda, mutuas a Titio pecunias accepisse, & postea uxor in eadem Commenda succedat, nolitque illam quantitatem persolvere, dotis suae praelationem obijciens, audiri quidem no debebit, cum haec pecunia quodammodo in utilitatem eius versa videatur, ex his, quae in simili, de eo, [sect. 48] qui succedit in Regno, vel maioratu, ut teneatur ad debita antecessoris ob eius augmentum, vel meliorationem contracta, late post alios tradit Matienz. omnino videdus in l. 6. tit. 7. lib. 5. Recop. gloss. 3. n. 19.. & 22. & Thom. Sanch. de matrim. lib. 9. disp. 4. ex num. 28. Quibus [sect. 49] addo celebrem doctrinam text. in l. si & me Titium, D. si cert. pet. ex qua Scriptores notare solent, quod quoties res [sect. 50] mea, vel ex pecunia mea parta, ad aliquem, etiam sine ullo meo facto, ex causa lucrativa pervenerit, quamvis nullam contra eum directam, vel utilem actionem habeam, adhuc ex regula aequitatis damnandum esse, ut mihi restituat, ne videlicet cum aliena iactura locupletetur: quem textum litteris aureis scribendum praedicat Bald. & Ias. ibid. & Parlad. differ. 2. §. 2. exemplum quaestioni nostae satis accommodatum adducends, in [sect. 51] uxore, quam maritus inops ex mutuo aluit, ut possint creditores ab ea mutuum condicere, si mariti bona solvendo non extent, prout scribit Lara de Corduba in l. si quis a liberis, §. si quis, num. 83. D. de lib. agnosc. & Matienz. & Azeved. in l. 9. tit. 3. lib. 5. Recop. & est videndus Menoch. de recuper. poss. remed. 4. per totum, & alij quos refero infra hoc eodem lib. cap. 29. num. 22. Quibus addo [sect. 52] circa coniugalem, ac quaestum a Doctoribus notari, & resolvi solere, quod si maritus in partibus Indiarum absens ab uxore diutius vagetus, & ibi aliqua bona quaerat, haec etiam uxori erut communicanda, imo & eius etiam haeredibus si eam forte marito inscio, vel bona adhuc pro indiviso retinente, mortuam esse contigerit, ut signanter docet Bald. cons. 87. num. 1. lib. 2. Surd. cons. 20. num. 17. lib. 1. Alvar. Valasc. consult. 165. & de partition. cap. 8. a n. 54. Gutier. de iuram. confir. 1. par. cap. 1. num. 67. Matienz. in l. 2. tit. 9. lib. 5. gloss. 1. n. 43. & 44. & Azeved. ibid. num. 15. # 16 CAPVT XVI. De lege (quam vocant) successionis Commendarum, & eius causis, vocationibus, & effectibus, & an, & quatenus maioratuum successioni respondeat? SVMMARIVM CAPITIS Decimisexti. -  1 COmmendae olim in depositum dabantur, & in eis non succedebatur. -  2 Lex quae prima successionem Commendarum iuduxit, quando lata, & quomodo disposuerit? -  3 Commendarum successio ante provisionem D. Imp. Caroli V. a quibusdam Gubernatoribus admitti coepit. -  4 Provisio Imp. Carol. V. quae prior Commedarum successionem induxit, statim ablita fuit, & paulo post practicari iussa. -  5 Commendae omnes, quae vacassent, iussae fuerunt in Regis Coronam incorporari anno 1542. sed hos non duravit. -  6 Provisiones, & schedulae aliquae referuntur, quae primam legem successionis Commendarum ampliarunt, & declararunt. -  7 Successio Commendarum, primum filijs, & uxoribus concessa, quando, & qualiter ad filias extensa fuerit, & maiores natu praetulerit? -  8 Commendarum una tantum successio permissa fuit, & qualiter in Nova-Hispania quatuor vitae induci coeperint? -  9 Lex alterius declaratoria, vel suppletoria, quasi pars illius est iudicanda. -  10 Commendae concessio simpliciter facta, intelligitur iuxta formam legis succssionis. -  11 Feudorum successio qualis sit, & quomodo induci coepta? cum initio ad libitum dominorum darentur. -  12 Feudorum progressus in eorum successione, & quae hodie absolute sint haereditaria? & quod Mediolani non transeunt nisi ad descendentes pimi acquirentis. Cap. 1. §. quia, de his, qui feud. dar. poss. & l. 7. tit. 26. part. 4. exponuntur, ibidem. -  13 Successio Commedarum, cum ex sola legis, vel Regis providentia procedat, legalis appellari debet, & verba Molinae de hoc agentis. -  14 Molina Theologus notatur. -  15 Lex successionis Commendarum est favorabilis, & late interpretanda, & quare? -  16 Liberorum procreationi leges, quae favent, sunt favorabiles. L. cum ratio, §. fi plures, D. de bon. damnat. l. hoc modo 64. §. 1. in fine, D. de cond. & demost. & aliae similes expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  17 Maioratus sunt Reip. utiles, & quare? & favorabiliter accipiendi. L. 1. §. quamvis, D. de ventre inspic. & aliae similes illustra antur, ibid. -  18 Successio in Commendis non fit iure haereditario, nec ei qui decessit, sed legi, vel Regi, qui eam induxit. -  19 Maioratus successor succedit primo institutori. -  20 Maioratus ubi fit de bonis a Rege donatis ipsi Regi in eis succedi videtur. -  21 Feudi successionem non capit filius a patre, sed a domino feudi, & in eo tot sunt cocessiones, quot personae successurae. -  22 Donationes Regiae non admittunt repraesentationem, quia in illis succeditur ex dominica providentia. -  23 Filius ex feudi natura vocatus, etiam si a patre non instituatur, illud capere potest. -  24 Filijs, quae deferuntur, ut filijs, praestari debent, etiam a patre non institutis. -  25 Feudum, etsi dicat, quod filij tantum sint haeredes, adhuc illud capient, etiam non instituti. -  26 Filius etiam si exhaeredetur a patre, non potest excludi a successione feudi, ex facto, & providentia sibi delata. -  27 Exhaeredatio filij non nocet, ubi ille feudu sine haereditate consequi potest. -  28 Commendam, & feudum potest filius acceptare, & patris haereditatem repudiare. -  29 Maioratum, & meliorationem feudi, & quinti bonorum, potest filius acceptare, & patris haereditatem repudiare. -  30 Emphyteusis quando dicatur deferri iure haereditario, vel non, & acceptarei possit repudiata parentum haereditate? -  31 Commenda, vel feudum ex providentia nullam recipit testamentariam dispositionem, sicut nec alienatione inter vivos, & quare? -  32 Successionis forma in Commendis, feudis, & maioratibus alterari non potest. -  33 Filius minor natu non potest a patre vocari ad Commendam, vel feudum primogenito debitum. -  34 Lex, quae induxit successionem Commendarum primogenitis, eam insolidum detulit. -  35 Maioratus Hispaniae, & reliqua, quae ex sui natura indivisibilia sunt, primogenitis deferuntur. -  36 Ruini lapsus detegitur, omnes filios pariter ad maioratus successionem admitti docetis. -  37 Princeps non potest de potestate ordinaria Commendae, vel maioratus successionem auferre primogentio, cui semel delata fuit, & dare secundogenito. -  38 Commendae ad successionem si Princeps natu minorem vocet, ignarus alium maiore esse, deceptus videtur, & casus, qui super hoc de facto contigit. -  39 Princeps nunquam censetur aliquid velle concedere in praeiudicium tertij. -  40 Princeps non facile credendus est velle subvertere iura, quae studiose, & deliberate sanxit. -  41 Demonstratio falsa, aut erronea dispositionem non vitiat. -  42 Lucae de Pena sententia, quod Princeps possit concedere feudatario, ut dividat bona feudalia inter liberos, qualiter sit intelligenda? -  43 Feuda haereditaria, & Longobardica dividi possunt inter filios, non legalia, aut iuris Francorum. -  44 Primogenito non potest tolli feudi Francorum succesio, & dari secundogenito, nisi ille fuerit ingratus. -  45 Dispositio nulla testamentaria valet in praeiudicium vocatorum ad feudum, vel Comendam, nisi ipsi consentiant. -  46 Feuda ex pacto, & providentia dicuntur legitima primogeniti, & pro eis habet querelam inofficiosi. -  47 Primogenitus inter nobiles semper debet totum habere, & quare? Secundogenitoru dispersio melior est, quam haereditatis divisio, ibidem. -  48 Dispositio omnis facta ad fraudandum legitimum haeredem in feudis, aut Commendis annullanda est. -  49 Martini Laudensis casus, & dictum refertur. -  50 Testamentum etiam in favorem vocati in re feudali facere non licet. -  51 Possessio Commedarum, ut & maioratuum, transit in successore ex ministerio legis, absque aliqua apprebensione. -  52 Possessio, ut transferatur sine corporali apprebensione, lex, vel statutum desponere potest. -  53 Commendae novus titulus non est necessarius ei, qui in illa succedit, & schedulae, quae de hoc agunt. -  54 Feudorum possessio transit in successores, absque actuali apprehensione. -  55 Possessio quae transit in vocatum ex ministerio legis, non est ficta, sed vera, & acquiritur etiam ignoranti. -  56 Commendae ius radicatur in persona vocati absque novo titulo, acceptatione, vel apprebensione possessionis, & schedula, quae hoc disponit. -  57 Commendae ad successionem primo vocatus, si post eam sibi delatam moriatur, non transit ad secundo vocatum, & quare? -  58 Vocatus primo loco ad successionem Commendae, si eam sibi delatam acceptare nolit, intra quod tempus id declarare debeat? -  59 Refutatio in feudis quid sit? & intra quod tempus fieri debeat? & an sine assensu domini? -  60 Haeredes, qui ipso iure fiunt, qualiter, & intra quod tempus possint se abstinere? & quid in extraneis? -  61 Tenutae remedium, quod datur in maioratibus Hispaniae, an habeat locum in Commendis Indorum? -  62 Tenutae remedium est extraordinarium, & non extenditur ad casus ornissos. -  63 Maioratus Indiarum, an remedium sive iudicium tenutarium T aurinae legis admittant? -  64 Possessio feudi, vel Commendae, quae ex ministerio legis transfertur in successore, habetur pro actuali investitura. -  65 Commedae succssor intra quod tempus, & sub qua poena debeat comparere ad petendum, sive ostendedum titulum suae succssionis? & schedulae de hoc agentes. -  66 Feudi successor intra quod tempus debeat petere recognitionem, & praestare iuramentum fidelitatis? -  67 Commedae, & feudi successio, vel recognitio potest peti per procur atorem. -  68 Commendae successionis declarationem intra sex menses non petens, illius fructibus privatur, & quae causae eum excusent? -  69 Impedimentum litispendentis praebet iusta excusationem tituli non petiti intra tempus a lege praefixum. -  70 Successor maioratus, vel Commendae non tenetur ad solvenda debita sui praedecessoris, etia si dicantur pro Indorum utilitatecotracta. -  71 Commendae possessor si in bello decesserit, solet impetrari rescriptum, ut eius debita successor persolvat, ex Matienzo. -  72 Feudi legalis successor non solvit debita antecessoris. -  73 Fructuum divisio qualiter sit facienda inter Commendatarij, feudatarij, maioratus, beneficij, & aliorum iurium similium suecessores, & haeredes defunctorum? remissive. -  74 Debita antecessoris contracta in utilitatem, & meliorationem maioratus, vel Commendae, quando successor solvere debeat? Reges Hispaniae voluntarie se obligant ad solvenda privata debita susorum antecessorum, ibidem. -  75 Successor Commendae, & maioratus, quatenus debet praestare alimenta, ad quae antecessor tenebatur? -  76 Alimenta, quibus personis praestanda sint a possessoribus Commendarum, & de schedulis, quae eis hoc onus iniungunt. -  77 Feudi successor alimenta fratribus, veluti loco legitimae solvere debet, & consuetudo contraria esset diabolica, ex Rosenthalio. -  78 Alimenta ita demum praestare debet Commendatarius fratribus, sororibus, & matri, si Commendae reditus sibi, & illis sufficiat. -  79 Charitas bene ordinata incipit a se ipso. -  80 Necessitatem in sustentatione me pati, & aliu meis bonis utifrui, grave, & alurum est. -  81 Commendae successor an teneatur alere novercam? & quid in successore maioratus? -  82 Filiorum vocatio in successione Commemdarum, nepotes in eorum defectum comprebe dit, & schedulae, quae hoc ita declararut. -  83 Filiorum appellatione quando nepotes, & alij descendentes contineri videantur, in fideicommissis, maioratibus, & alijs despositionibus? -  84 Feuda, quae vocant filiosad successione, nepotes etiam in eorum defectum admittunt. -  85 Nepotes excludunt patruos in successione Commendarum, ut & in maioratibus, & schedulae quae hoe declarant. -  86 Patrui, vel nepotis praelatio in successione maioratuum multum lim controverti solebat, & aliquoties armis terminari. -  87 Repraesentatio admittitur in feudis, & Comendis Indorum. Blasius Robles de Salcedo Senator NoviRegni Granatensis, laudatur, ibidem. -  88 Repraesentatio admittitur in successione Regiarum donationum, quae per viam feudi, aut maior atus conceduntur. -  89 Foeminae in desectum masculorum admittuntur ad successionem Commendarum, adinstar maioratuum. -  90 Foeminae licet a feudi recti successione excludantur, in alijs tamen admittuntur, & de feud is foemineis. -  91 Foeminae in feudis, in quibus admittuntur, per substitutum servire possunt. -  92 Commendarum successio licet in pluribus conveniat cum successione maioratuum, differt tamen in alijs. -  93 Successio Commendarum vocat uxores in defectum filiorum, & excludit transversales, quod in maioratibus non contingit. -  94 Transversalium successio, quibus schedulis prohebeatur. -  95 Collaterales, deficientibus liberis, admitti solent in successione maioratus, & emphyteusis. -  96 Testator semper praesumitur velle, quod bona sua deferantur venientibus ab intestato. -  97 Parentes non succedunt filijs in Commendis Indorum, licet hoc frustra in quaestionem vocet Ioan. Matienzus. -  98 Vitae pro quibus durat successio Commendarum, ex quo tempore currere incipiant? -  99 Commendae assignationem effectivam non ess necessariam ad comput andas vitas successionis, sed sufficere solam gratiae concessionem aliqui putarunt, qui reprobantur, & num. seqq. -  100 Magistratus creatus ad certum tempus, an si ob aliquam causam officio uti impediatur, illius prorogationem petere possit? & num. 105. -  101 Schedulae omnes quae de successione Commendarum agunt, illas iam cum effectu assignatas fuisse supponunt, & expenduntur illa de ann. 1552. & altera de ann. 1562. -  102 Maioratus successio regulatur ex persona, quae debuit succedere, quamvis nunquam apprehenderit actualem possessionem. -  103 Expectativae impetratio sola si sufficeret ad hoc, ut vitae currere inciperent, fere semper impetrantes irremunerati decederent, & quare? D. spendium quis habere non debet, ubi compendum sperat, ibid. -  104 Heliogabalus qualiter convivas suos pictis, vel fictilibus ferculis deluserit, & fame maceraverit. -  105 Bart. doctrina de magistratus tempore prorogando, quomodo procedat, & quibus modis limitetur? -  106 Navis cui hoc anno obtigit sors navigandi ad Indos, si id ex aliqua causa facere non potuerit sequenti anno sua sorte uti poterit, etiam si reclament ij, quibus tunc sors competebat. -  107 Feudi, vel emphyteusis concessio facta ad tertiam generationem, quomodo coputetur? COgnitis ergo ijs, quae ad originem, naturam, naturam, & concessionem Commendarum visa sunt pertinere, nunc rerum ordine ita postulate, opportune ad earum successionem trasitum faciemus. Quae [sect. 1] quidem primis illis temporibus locum non habuit, cum Commendae, prout supra diximus, & ipsarum nomen ostendit, in depositum tantum darentur, & ad nutum Regis, imo & Gubernatoris, quia eas Regio nomine concedebat, amobiles, & revocabiles essent, aut saltem per solam vitam depositarij, sive Commendatarij durare solerent, ut aperte pluribus Regijs schedulis, & instructionibus insinuatur, quae extant in 1. tom. impress. ex pag. 183. & bene contra Anton. de Herrera, & Episcop. Chiapens. observat Anton. de Leon in tract. de confirmat. Regijs, 1. part. cap. 3. ex num. 9. Sed cum Commendarum status varias pro tempore, & relationum varietate mutationes habuisset, [sect. 2]tandem promulgata fuit quaedam D. Imp. caroli V. provisio dat. Matriti 26. Maij, ann. 1536. quae habetur in dict. 2. tom. pag. 200. & sequentibus: quae benemeritis favere studens, & eos allicere, ut in his Indiarum Provincijs libentius permanerent, sanxit, & edixit, ut tributorum moderatione, & taxatione facta, quam ibidem quamtocius facere iussit, deinceps per mortem comendatarij, ad filium, quem reliquerit, legitimum, & ex legitimo matrimonio natum, Comendae successio pertransiret, cum eisdem oneribus, quae pater subire debebat, & eiusmodi filio non extante, ad ipsius Commendatarij legitimam uxorem viduam derelictam, ut ille, vel haec, in posterum, ad Regis beneplacitum Commenda potiretur. Interim dum de his, & alijs, quae ad meliorem, & tutiorem earundem provinciarum statum convenire viderentur, maturiori iudicio disponebatur. Et [sect. 3] ante hanc provisionem iam idem ex eisdem rationibus a quibusdam Gubernatoribus fieri coeperat, conferendo filijs, aut uxoribus Indos, qui patribus, aut maritis mortuis vacabant, ut se commode ex illorum tributis sustentare possent, quod ab eodem Imperatore probatum reperio in quibusdam epistolis ann. 1534. quae reperiuntur dict. 2. tom. pag. 196. & seq. Et in Nova-Hispania ex ann. 1530. idem stylus introductus etiam fuit, citra aliquam tamen Regiam authoritatem, ut constat ex his, quae diligenter scribit Anton. de Leon ubi sup. cap. 3. num. 6. & cap. 4. per totum Vervm [sect. 4] dicta provisio, paulo post revocata fuit per quoddam caput 30. legum, quas novas vocarunt, ann. 1542. quod refertur dict. 2. tom. pag. 213. Et [sect. 5] omnes vacantes Commendas in Coronam Regiam incorporari, & applicari iussit, ac perconsequens earum collatione, & multo magis successionem prohibuit. Quod tamen ob ingentes, & urgetes caufas, & difficultates, quas in eius executione tetanda experientia detexit, statim sopitum, & oblitteratum fuit, & res ad pristinum statum reduci iussa, ut tetigi sup. hoc lib. cap. 1. Et hac propter [sect. 6] nova alia provisio eiusdem Imperatoris emanavit, dat. etiam Matriti 26. Maij an. 1546. recopilata dict. tom. pag. 202. quae dicti capituli novarum legum, & revocationis eius, mentionem faciens, priorem illam provisionem ann. 1536. in posterum servari iubet. Quae [sect. 7] quoniam solum de filio legitimo, & in defectum eius, de uxore loquuta fuerat, atque ita dubitari poterat, utrum filiae quoque, si filij non extarent, admittendae essent, & uxorem excluderent? edita fuit postea altera Regia schedula huius declaratoria dat. Matr. 4. Martij, ann. 1552. dict. 2. tom. pag. 102. quae iussit, ut filiae, filijs non extantibus, admitterentur, & maior minorem praecederet. Et rursus, cum verba eiusdem provisionis non satis exprimerent, utrum primogenitus solus, vel simul cum alijs fratribus, aut sororibus successurus esset? & an eo nolente, vel non valente Commendam servire, alij suo ordine admittendi essent? emanavit alia schedula dat. Matrit. 5. April. eodem ann. 1552. dict. 2. tom. pag. 203. quae hunc esse, & fuisse Carolinae sanctionis sensum expressit, quod idem antea quoque responsum fuerat ad dubia, quae movit, & Regio Indiarum Consilio proposuit Audientia Guatemalensis ann. 1550. eod. tom. pag. 208. & seq. Quibus [sect. 8] etiam, & in alia schedula dat. Compluti 31. Maij, ann. 1562. eodem 2. tom. pag. 209. declaratur, eiusdem Imperatoris mentem, & intentionem fuisse, ut duae dumtaxat vitae, atque adeo una tantum successio in eisdem Commendis admittatur. Quod ita ubique praaxi servatur, teste Matienzo in l. 6. tit. 10. lib. 5. Recop. gloss. 2. num. 21. & Antonio de Leon ubi supr. cap. 3. fol. 11. & sequentibus, excepta Nova-Hispania, in qua (non tamen sine gravi difficultate) ob Proregum epistolas, & replicationes, varias, & graves causas allegantium, tertia quoque vita per dissimulationem permissa fuit, & mox quarta tolerari iussa, ita tamen, ut his finitis Commendae amplius inter privatos non distribuerentur, quantumvis se benemeritos esse praetenderent, sed Regio fisco addicerentur, & applicarentur, de quo agunt plures schedulae, & epistolae Regiae, quae, ubi opus fuerit, videri poterunt in dict. 2. tom. ex pag. 210. Et alia novissima dat. Matrit. 4. Martij an. 1606. quae hanc dissimulationem quartae vitae eousque nutantem, tandem confirmasse videtur, & de hoc late agit Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. lib. 8. cap. 3. Torquemada in Monarch. Indiana lib. 5. pag. 674. & melius, & plenius caeteris Anton. de Leon, omnino videndus, dict. cap. 4. ex num. 43. fol. 21. & 22. Et dict provisio ann. 1536. [sect. 9] iunctis praedictis declarationibus, quae veluti partes eius esse videntur, ut in auth. de filijs ante dotal. instrum. nat. §. 1. Bart. & Bald. in l. 1. D. de coiung. cum emancip. lib. eius. Alexand. cons. 89. num. 2. lib. 6. Ias in l. sciendum, n. 1. & 2. D. qui satisd. cogantur, & alij apud Tuschum litt. L. conclus. 259. & litt. R. conclus. 189. est lex, quae vocatur successionis Commendsrum in omnibus Indiarum Provincijs, & ita eis formam, seu normam tribuisse videtur, ur eo ipso, [sect. 10] quod Rex, vel Prorex, aut alius Gubernator, qui commendandi facultatem habeat, Commendam concesserit, etiam si nihil aliud exprimat, dummodo contrarium non caveat, iuxta hanc legem successionis, & sic per duas vitas concessisse videatur, ut dixi supra cap. II. num. 3. & seqq. In quo [sect. 11] sane (ut in pluribus alijs) nostrae Commendae feudorum quoque similitudinem sequutae videntur, quae, ut inquit textus in cap. I. §. & quia, de his, qui feud. dar. poss. antiquissimo tempore sic erant in dominorum potestate connexa; ut quando vellent, possent auferre rem in feudum a se datam. Postea vero eo ventum est, ut per annum tantum firmitatem haberent. Deinde statutum est, ut usque ad vitam fidelis producerentur, & procedente tempore fic progressum, ut ad filios devenirent, in quem scilicet dominus hoc vellet beneficium confirmare, & tandem ad nepotes ex filio ex benignitate Conradi. Qua tantum amplecti videtur l. nostra 6. tit. 26. part. 4. aut ad fratres, si alter frater feudi paterni, vel antiqui possessor, sine legitimo haerede decederet. De [sect. 12] quo progressu, & an, & quae feuda hodie absolute sint haereditaria, & successionem in infinitum admittant, pluribus agunt DD. in d. cap. 1. Zasi. in. tract. de feud. parte 8. pag. 83. & seqq. Gregorius Lopez per text. ibi in l. 7. tit. 26. part. 4. & plurimi alij relati a Iul. Claro in §. feudum, quaest. 73. & seqq Rosenthal. omnino videndo, in tract. de feud. cap. 7. coclus. 15. & seqq. Petrus Petra de potest. Princip. cap. 22. num. 156. & Menochius, omnino videndus, cons. 1109. num. 33. ubi refert, quod feuda Mediolani non transeunt, nisi ad descendentes primi acquirentis. Et haec quidem efficiunt, ut cognoscamus hanc Commendarum successionem, [sect. 13] cum ex legis dispositione, & providentia proveniat, & ex sola Regia liberalitate, absque parentum, vel aliorum speciali provisione deferatur, merito legale esse, & appellari debere, ut in ipsis nostris terminis agnoscit Molin. lib. 2. de primogen. cap. 2. num. 6. sic inquiens: Item primogenium etiam legale appellari poterit ea successio, quae filijs primogenitis in Commendis Indorum parentibus a Principe concessis defertur. Cum enim id primogeniturae ius a lege concedatur, merito primogeniulegale appellandum erit: quamvis id primogenium temporale, non autem perpetuum sit, in pluribusque a primogeniorum natura degeneret. Quod etiam ab eo mutuatur alter Molina Theologus disputat. 580. num. 3. subdens, fortius hoc esse, si a principio tales Commendae institutae sint, ut ad primogenitos deriventur. In [sect. 14] quo tamen parum (ut videtur) notam habuit legem earum successioni praescriptam, cum hoc ipsum, ut diximus, disposuerit; & sequitur Matienzus in l. 5. tit. 6. lib. 5. Recop. gloss. I. num. 4. & in l. 6. tit. 7. gloss. 3. num. 28. Ant. de Leo ubi supra cap. 5. num. 25. ubi hac de causa Comendas appellat: Bienes legales, o familiares, D. Valencuela Velazquez cons. 83. num. 143. & D. Carras. ad ll. Recop. cap. 7. num. 15. fol. 90. Ex quibus plura praxi utilia, & ad materia[sect. 15] nostrarum Commendarum, & pariter maioratuum Hispaniae, valde conducentia, colligere possumus. Quorum primum sit, legem succesionis, de qua loquimur, cum favore benemeritorum nitatur, ut ex ipsius contextura apparet, & simul, ut Respublica Indiana civibus augeatur, & hi ad matrimonia ibidem contrahenda, & liberos procreandos, facilius adducantur, favorabilem quidem esse; & favorabili femper, ubi opus feurit, interpretatione, & extensione iuvandam, argum. text. in l. beneficium, D. de const. Princip. l. 1. D. solut. matrim. l. 2. D. de iure dotium, l. cum ratio, §. si plures, D. de bon. damnat. ibi: Favo[sect. 16]rabilem apid me causam liberorum Al bini filiorum numerus facit, cum ampliari Imperium hominum adiectione potius, quam pecuniarum copia malim, &c. l. 1. §. & generaliter, D. de ventre in poss. mit. l. 2. C. de ind. viduit. l. 2. C. commum. de manumis. l. 1. C. qui num. liber se excus. lib. 10. iunctis alijs, quae tradit Arist. lib. 2. Politic. cap. 7. Plutarch. in Lacon. apophteg. de Lycurgo, Cicero Verr. 5. Plato dial. 7. de legib. ubi ait, alendorum puerorum curam non privatam, sed publicam esse, Bald. & DD. in l. hoc modo 64. §. 1. in fine, D. de cond. & demonstr. ubi dicunt, legem Reipublicae utilem esse extendendam, per eundem text. ibi: Legem enim Reip. utilem, sobolis soilicet procreandae causa latam, adiuvandam interpretatione. Barbosa in l. 1. D. soluto matrim. 1. parte, ex num. 61. & plura alia de his legibus, quae matrimonijs, & liberorum procreationi favent copiose, & erudite adducens Brisson. lib. 3. select. cap. 3. Alexand. lib. 4. genial. cap. 8. Alphons. Carranca in disp. de partu, c. 2. §. 4. n. 1. D. Franc. Amaya lib. 2. observ. c. 5. & lib. 3. c. 6. ex n. 26. Robles de Salcedo de repraesent. lib. 2. cap. 7. num. 2. Annaeus Robertus lib. 2. rerum iudic. cap. 7. fol. 384. & eruditus quidem supra aetatem iuvenis D. Antonius Cabrerus in tract. de metu, lib. 2. cap. 19. num. 7. & Nos sup. lib. 1. cap. 15. ex num. 53. In quo nostras Comendas [sect. 17] maioratibus similes esse dicere possumus, cum eorum institutio, & conservatio pariter favorabilis iudicetur, & favorabiliter accipienda, & extendenda, ob id, quod Reip. bonum concernat, quod in familiarum dignitate conservanda consistit, ut inquit Vlp. in l. 1. §. quamvis, D. de vent. insp. ibi: Publice enim interst, partus non subijci, ut ordinum dignitas familiarumque salva sit, §. caeterum, Inst. de legit. agnat. success. l. 2. tit. 15. part. 2. ibi: Acatando el pro comun al de todos, lex 7. tit. 7. lib. 5. Recop. cum alijs, quae docte, & graviter post Tiraquel. Covarr. Peral. Piscinam, Parisium, & alios antiquiores, quos refert, adducit Molina de primogen. lib. I. cap. 18. & latissime D. Ioann. del Castillo lib. 5. controvers. cap. 145. & 147. per totum, Molinus, Menoch. & Annel. de Amatis in locis relatis ab Additionatore Molinae dict. cap. 18. num. I. & ultra eos Simancas de primogen. lib. 1. cap. 6. cum sequentibus, Hottoman. cons. 1. in princip. & Ioann. Corras. memorab. Senatus C. cent. 1. cap. 59. & novissime D. Valencuela cons. 185. num. 31. & cons. 156. num. 93. vol. 2. Secvndo, ex eisdem principijs infertur, in [sect. 18] nostris Commendis filios, vel filias, aut uxores, quae per legem successionis vocantur, ubi ad eas admittuntur, non iure haereditario, hoc est tanquam haeredes ultimi possessoris succedere, & quasi eius personam repraesentantes, sed virtute legis, & veluti ex dispositione, ac providentia Principis, qui dicta snccessionem induxit, ac concessit, quae, ut supra diximus, primogenium legale hac de causa appellari potest, ut bene in eisdem terminis advertunt Matienz. D. Valencuela, & Anton. de Leon in locis supra relatis, & in simili probat text. in l. unum ex samilia, §. si de Falcidia, & §. sed si fundum, ubi DD. D. ad legem Falcidiam, l. si adrogator 22. in fine, D. de adoption. ibi: Quia non iudicio eius ad eum pervenit, sed principali providentia, l. pater ex provincia, D. de manum. vind. ibi: Solam enim electionem filio concessit, caeterum ipse manumittit, l. parter filium, D. ad legem Falcidiam, l. 3. D. de interd. & releg. cum alijs, quae advertit Paul. Castrens. cons. 164. num. 5. volum 2. Rebuff. respons. 99. Guillerm. Bened. in cap. Rainuntius, verb. In eodem testamento, el 1. num. 148. Ego sup. hoc eodem lib. cap. 14. ex num. 1. Et in simili [sect. 19] de nostris Hispaniae maioratibus loquens, & quod in eis non tam succedatur ultimo possessori, quam fundatori, aut institutori, Molina de primogen. lib. 1. cap. 3. num. 1. & 2. & lib. 4. cap. 11. num. 48. ubi recte inquit, & probat, [sect. 20] bonis maioratus a Rege donatis, quemlibet successorem censeri Regis immediatum donatarium, ut per Bald. in cap. 1. §. hoc quoque, num. 4. de natura success, feudi, ubi inquit, filium Comitis non succedere patri in Comitatu, sed Principi, qui illum concessit. Et est aliud exemplum [sect. 21] in feudis, in quibus, ubi de filijs, & non de haeredibus mentio fit (quae feuda ex pacto, & providentia concessa appellantur) non succedit filius, ut haeres, sed imo ut filius videtur capere a domino feudi, & non a patre, ut docet idem Bald. per text. ibi in cap. 1. num. 8. an filius, vel agnat. ubi etiam Albarot. num. 9. Praepos. num. 6. Alexand. qui de communi testatur, cons 24. num. 4. lib. 5. Ias. in. l. quod dicitur 2. num. 29. cum sequentibus, D. de verbor. & plures alij, quos refert, & sequitur Molina d. cap. 8. num. 5. Tiraquel. de primogen. quaest. 60. Cuiacius quaest. 54. ad medium, Gothofred. in notis ad dict. cap. 1. qui feud. dar. poss. Iul. Clarus in §. feudu, quaest. 9. latissime Rosenthal. in tract. de feud. cap. 7. per totum, Robles de Salcedo in tract de repraesent. lib. 3. cap. 13. num. 3. ubi plures refert, hinc [sect. 22] deducentes, in donationibus Regijs repraesentationi locum non esse, quia in illis non iure haereditario succeditur, sed ex dominica providenta, Menochius cons. 124. num. 42. ubi, quod in feudi non haereditarij successione, primus auctor consideratur, & iterum cons. 1153. num. 3. & 4. ubi quod feudum, vel emphyteusis concessa pro se, & descedentibus resolvitur in tot concessiones, quot sunt personae successurae. Et inde est, [sect. 23] ut etiam si in tali casu filius, vel alius syccessor ab ultimo moriente non instituatur, nihilominus, iure haereditario, feudi, vel Commendae successionem capere pofsit, quia dicitur institutus a principio acquisitionic feudi, vel Commendae, ex natura successionis illi a lege praescripta, & appropriata, ut latissime, innumeros cumulans, & nihil intactum relinquens, concludit Hartman. Pistor. in suis quaestion. tom. 2. quaest. 1. Minadoius cons. 10. & Franc. a Ponte in tract. de potest. Proreg. tit. 6. §. 3. num. 18. & seqq. pag. 184. Ea namque, [sect. 24] quae filijs, ut filijs deferuntur, debent eis praestare, etiam si haeredes non sint, ut dixit Bartol. per text. ibi in l. ut iurisiurandi, §. si liberi, num. 4. D. de oper. liber. l. pro haerede, §. si quod tamen, D. de acq. haered. l. cum patronus, §. cum libertus, D. oper. liber. iuncta l. si operarum, ubi gloss. D. eod. tit. Molina d. cap. 8. num. 4. Et idem erit, [sect. 25] quamvis in feudi, vel Commendae successione, haeredum mentio facta reperiatur, puta, quia dictum sit: Quod filij tantum sint haeredes. Nam adhuc ex ipsa concessione Principis, vel vocatione legis, ex tunc haeredes esse videntur, nec curamus, an filius a patre institutus sit, necne? ut cum pluribus resert, & optime resolvit Ponte ubi sup. num. 14. & 15. & cons. 13. 34. 52. & 88. & Pistoris d. quaest. 1. num. 8. Necnon etiam [sect. 26] si proponamus filium non solum non institutum esse, verum & expresse exhaeredatum, quia quoad haec feuda, ex pacto, & providentia delata, nihil nocet talis exhaeredatio, quemadmodum neque ad rem samiliae relictam, iuxta celebrem text. in l. filiusfamilias 114. §. cum pater, D. de legat. 1. ut cum communi, veriori opinione tenent innumeri feudistae, quos referr, & sequitur Paulus Paris. cons. I. num. 7. & cons. 2. num. 29. volum. 1. Iui. Clarus d. §. feudum, q. 7. Schrader. de feud. part. 7. cap. 2. num. 39. Rosenth. omnino videndus, in cod. tract. d. cap. 7. conclus. 10. n. 8. & 9. & in notis litt. F. ubi cocludur, [sect. 27] quod exhaeredatio toties, non noceat, quoties filij feudu sine haereditate patris consequi possunt. Quod absque dubio in his feudis ex pacto, & providentia, & per consequens in nosftris Comendis procedit. Nam dubitari non [sect. 28] potest quin fulius acceptare possit tale feudum, vel Commendam, & repudiare haereditatem, ut latisime per eundem Rosenthal. eodem. cap. 7. conlis. 20. & 21. Martienz in l. 6. tit, 7. lib. 5. recop. gloss. 3. num. 24. Everard, in loco de feudo ad emphyteusim, n. 25. & Sebastian. de Medic. in tract, mors omnia solvit. 3. part. n. 120. Ias. de feud. par. 8. pag. 88. & 89., ubi inquit, quod etiam si filius cum iuramentro renutiet haereditiam patris, adhuc poterit feudum retinere. Et de nostris Comendis expersse loquens Anton. de Leon. d. tract. de cofirm. Regijs, 1. part. cap. 5. num. 130. & 131. n. 4. ubi quod filius non potest esse haeres patris in praeiudicium Commendae. Et in terminis [sect. 29] maioratuum Hispaniae Molina d. lib. 1. cap. 8. num. 12. ubi num. 13. (quod magis est) idem extendit ad meloirationes tertij, & quiniti & mairatus ex his constitutos, ut possit filius melioratione accpatre, haereditatemque meliorantis repudiare, de quo pluribus agunt nostri Regnicolae in l. 21. Tauri. quae est l. 5. tit. 6. lib. 5. Recop. ubi Matienz, & Azeved, Mieres de maiorat, 1. par. quaest. 24. num. 152. Angulo in tract. de melioration, & D, Ioann. del Castillo, post communem praeceptorem nostrum D. D, Gabriele Henriquez, lib. 2. controvers., cap. 13. per totum, cap. 6. num. 62. Quibus addo [sect. 30] aliud optimum exemplum emphyteusis, in qua licet ubi haereditaria est, (hoc est. ab aliquo pro se, & haeredibus suis coparata) iure haereditario deferatur, & sic per viam repraesentations ultimi decedentis, nec possit filius haereditatem partis repudiare, & emphyteusim sibi quaerere, ut notat gloss, per tex. ibi, qui hoc decidit in feudo, in cap. 7. varbo Aut utruque. an agnat, vel filus, ubi Bald, num. 15. gloss Bart, in l etiam, solut, matrim, idem Bartol, & Imola in l. quod. dicitur, D de verb, oblig., Corneus cons. 24. col. fin. Covarr, in pract. cap. fin, num. 13. Valascus de iure emphyt. quaest. 50. n. 4. & Caldas Pareira de renovat. emphyt. quaest. 17. num. 13. Si tamen emphyteusis non pro se, & haeredibus, sed pro se, & filijs constitura repetiatur. non facta metione haeredum, tunc non succeditur in ea iure haereditario, nec ex porsona patris sed ex pro pria persona filij, unde ersi pater emphyteusi renutiet, minime filio praeiudicabit in sua successione, poterit que filius haereditatem patris repudiare, & emphyteusim acceptare, ut docet Bald, in l qui se partis, C unde liberi, Aretin. Decuius, & plures alij, quos refert, & sequitur, Alvar. Valascus ubi sup. quaest. 49. num. 6. Vers. Accedit, & quaelt. 38. num. 24. vers. Adde secundo, Caldas Perieira de nominat. empl yt. q. 15. num. 2. & communis. de qua per Iasonem in l. 2. C. de iure emph.. q. 15. num. 2. post Bartol. qui hanc distinctionem magstraliter fecit in d. l. iurisinrandi, §. liberi D. de oper. libert., & late, & optime Fabins Turrentus cons. 61. lib. 1. per totum. Tertio, ex supra dictis descendit, quod quemadmodum, qui Con mendam semel impetravit. non potestde ea vivus disponere, nec aliud quicquam facere. quod iuri vocatorum praeiudicetm, Ut late probavi supra loc lib, cap. 14. per totum, Idem [sect. 31] etiam dicendum, & probandum sit in qualibet dispositione, legato, vel praelegato, quod per viam testamenti, & ulti. mae volutatus, etiam inter liberos, fecerit, vel pro anima, aut in piam causam, ut latissime probat, & prosequitur in emphyteusi, & de feudis loquens Iulius Clarus, §. feudu. quast. 59. Cephalus cons. 302. num. 29. lib. 2. Molina lib. 3. cap. 6. num. 3. Baldus in cap. 1 de natura feudi, & in cap. 1. §, fin. qui feud, dar. poss. Rosenth. d. cap. 7. conclus. 2. & 3. & coclus. 7. in fine, ubi concludit, nullam differentiam constituendam esse, sive pater in ultima volumtare, sive inter vivos disponat, neque inter seudem antiquum, & novum, hoc est a patre, etiam proprijs meritis, ac quisitum, cui notras Commendas similes esse dicere possumus, Et idem tandem post longam disutationem resovit Menoch. ominio videndus, cons. 103. n. 68. & seqq. cos. 161. & 171. per tot. & cos, 504. n. 5. & seqq. & cons. 577. num. 3. 30. 33. & 35. Everard, in loco de liber. ad vassall. num. 5. Marescot. lib. 2. variar. cap. 120. num. 10. & seqq. Ponte de potest. Proregis, sol. 259. num. 17. ubi. quod instituens persones non vocatas, videtur alienare. Et est ratio. [sect. 32] quia cum a lege praescripta fuerit huius successionis forma, per privatos, alterari non potest, ut bene advertit Molina dict. lib. 1 cap. 8. num. 20. & 21. prout. & in maioratibus contingit, ut pluribus dixid. cap. 14. num. 9. Nec [sect. 33] filius minor a patre eligi, vel vocari ad Commendam, relicto primogenito, cui insolidum deferri debet, Nam licet dicta provisio ann. 1536. solum vocasset filiu legitimum, postea tamen supervenit alia eius declaratoria. dat. Matr. 5. April. an 1552. quae extat in 2. tomo impress. pag. 203. quae [sect. 34] expresse declaravit, vocationem filij in d. lege seu provisione successionis factam, de primogenito intelligendam esse, & in huius defectu per causam impotentiae, aut noluntatis, reliquos masculos suo ordine admittedos, & mox trasitum ad filas faciendum, sub eadem aetatis prerogativa. Quae declaratio valde conformis fuit iuri communi, & Regio & maioratatuum Hispaniae successioni, [sect. 35] in quibus sember videmus, quod quotiescunque agitur inter aliquos, qui in pari gradu existunt. de successione bonorum, quae sul natura indivisibilla sunt, vel ad unum dumtaxat deferenda, succedere debet is, qui inter ipsos primognitus fuerit, ut eleganter docuit Angel. cons. 281. & innumeri relati a Tiraq, in tract de primog. in praefat, a num, 3. usque ad finem, & q. 4. a num. 31. Covar, lib. 3. var. cap. 5. num. 3. Greg. Lopez. in l. 2. tit. 15. part. 2. verbo Sino el hijo mayor, Anton, Gomez in l. 40. Tauri, num. 7. & 59. Molina de primog. lib. 1. cap. 1. per totum, & cap. 11, num. 9. & lib, 3. cap. 1 num. 1 Molin. Theol. disput. 576. & 581. Mieres de maiorat. 4. par. quaest. 1. n. 98. Vbi lapsum Ruini convincit cons. 27. num. 7. vol. 1 [sect. 36] dicentis omnes fillios in pari gradu ad successionem maioracus admittendos esse, & D. Ioann. del. Castillo. lib. 5. controvers. cap. 128. num. 19. & lib. 6. cap. 159. per totum, & Vlricus Hunnus, agens de successione & praelatione prim genitorum in feudis lib. 3. var. quaest. tract. 7. q. 22. & seq. Quod estadeo verum, [sect. 37] ut neque ipse Princeps postquam Commendam concessit. vel maiorarum confirmavit, in quo primogenitus vocatus est, & succedere debet, possit de potestate ordinaria, & absque iusta, & gravissima causa, eum excludere, & secundogenitum admittere argum, si testamentum, C. de testametis, ubi Fulgos. Rom. Corneus, Ias, & reliqui Scribentes communiter, & post alios disputat, & resolvit Pinelus in rub. C, de rescind, vend.1 1 par. cap. 20. num. 18. 24. & 31. Fortun, Garcia in l. Gallus, §. & quid si tantum, col, 137. Covarr, lib. 3. variar, cap. 6. num. 7. Decius, Craveta, Palac, Rubios. Padilla. Menchaca, Burgos de Paz. & plures alijs. quos refert, & sequitur Molina dict, lib. 1 cap. 8. num. 31. & ultra eos Matienz in l. 7 tit. 7. gloss, 5. lib. 5. recop, num. 4. & 5. & gloss. 7. num. 1. Mendoca de pact, lib. 1. cap. 5. num. 37. Ioann. Gutier. lib. 3. pract. quaest. 75. Pereg. de fideicommiss, art. 52. ex. num. 107. & D, Ioann, del Catillo lib. 2. controvers. cap. 28. & alij, quos recenset novisisme Additionator Molinae dict. num. 31. qui dilingenter hunc articulum tractat, & Petr, perta in tract. de potestate Princip. cap. 30. num. 26. 27. & 47. & cap. 25. num. 46. ubi, quod quis privari non potest spe succedendi sibi quaesita. Quinimo & si forte contigerit, [sect. 38] quod Princeps ad talem Commendae successionem, a iquem filum expresso eius nomine, vocet, & is postea non maior, sed minor esse reperiatur. deberet eiusmodi rescripti executio suspendi, quasi Princeps deceptus, vel errore dectus videatut, & pro minore scrisisse, cum cum natumaiorem esse putaret, Nunquam [sect. 39] enim aliquid cum adeo gravi praeuidicio tertij, praesertim ad instantiam partis, rescribere velle presumitur, l. 2. §. si quid a Principe, D ne quid in loco pub. l neque avus, C. de emancip. lib. cum vulgat. Abb. in cap. I. col. 18. vers, Deinde. Hostiens. & alij. in cap. causam, quae, de testib, & in cap. rescripca. 25. quaest. 2. cum. alijs traditis a Tuscho litt. P. concluf. 685. & seq, & Velasco in axiomat. eadem litt. num. 156. Neque pariter [sect. 40] credendum est. legem successionis tollere. aut immutare voluisse, argum. l nam ad ea, D. de cond. & demonst. & l. si quando, §, illud, de inoffic. testam, Et expressio nominis secudogeniti, quasi falsa, [sect. 41] aut erronea dmonstratio, dispostionem non vitiat, sed implenda potius est, ac si adiecta non fuisset, ut resolvunt Bart, & DD, per tex, ibi in. l demonstratio falsa, in princip. num. 11. D. eod. tit. Tuschus litt. F. conclus. 60. & seqq. & Leader Galganetus de cond. & demonstr. part. 2. cap, 2. & seqq. Et ita audivi in Regio Indiarum Senatu pronuntiatum fuiffe causa D. Ioannis de Aliaga primogeniti strenui Ducis Hieronymi de Aliaga, non obsrante, quod hic Regiam schedulam impetrarat, ut sibi alter filius aetate minor Hieronymus vocatus succederet. Neque his adversatur [sect. 42] doctrina Lucae de Pena in l. divae menoriae. col. fin. C. de. Decurion. lib. 10. dum tenet. posse Principem concedere feudatario in praeiudicium primogeniti, ut ipse dividat bona seudalia inter liberos, secundum quam refert pronuntiatum fuisse in sacro Consilio Neapolitano in causa Baronis Bonatorum. Hercul. Marescotus lib. 2. variar. cap. 28. num. 1 Nam ut ipse statim subiungit num. 2. id. debet, intelligi [sect. 43] in seudis haereditarijs, & Longobardis, quorum naturae talis divisio non repignat, quin potus olim de iure communi seudorum, omnes filij aequaliter succedebant, ut in cap, 1 in fine, qui fend, dar. poss, Castrens. cons. 179. lib. 1. Idem Marescot, eodem lib. 2. 120. Caeterium ubi agimus de feudis, in quibus succeditur iure Francorum, & acquisita sunt ex pacto,, & providentia legis, vel Princips, quales nostras Commedas esse diximus, talis concessio admitti non solet, nec debet, ut expresse tenuit Andreas de Isernia in cap. 1. §. & olim. col. 2. de success, feud. & in constitutione Comitibus, circa finem, Petra de potest. princip. cap. 23. num. 44. Menoch. cons. 15. num. 71. & cons. 504. num. 9. & 10. Idem Marescot. post plures alios. quos refert d.c. 120. n. 13. ubi probat, [sect. 44] quod ubi vivitur iure Fracoru, non potest secundogenito feudem dari, nisi primogenitus fuerit ingratus, & num. 20. ubi concludit, quod [sect. 45] nulla dispositio testamentaria valet in praeiudiciueorum, qui ex lege feudi succedunt, nisi eis consentientibus, ut in d. cap. 1 de succes. feud. in princip. cap. 1 qualiter olim poterat feud. alien. & cap. 1. de grad. success. in feud, cum innumeris alijs, quae plene congessit Rosenthal. d. cap. 7. conclus. 2. seqq. Eiusmodi [sect. 46] enim feuda dicuntur legitima primogeniti, nec sine causa illis privari potest, secundum Hostiens. Butrigar, Ancharran, Ioan., Andream, Abbate, & communiter Scribentes in cap. licet, de voto in tantum, quod si aliter testator disposuerit. habaret querelm primogenitus, ut ijdem Auctores scribunt, & alij. quos refert, & sequiter Ponte in tract. de potest. proreg. tit, 8. §. 2, pag 179. num 11. ubi adducit magnum dictum B. Bernardi, quod [sect. 47] in nobilibus semper debet primogenitus totum habere, quia melior est cundogenitorum dispersio, quam inter eos haeretatis divisio, & inquit, quod hoc videtur admirabile pro maioratibus Hispaniae. Et posta pag. 182. num. 27. subdit, & probat idem a Ponte [sect. 48] annullandam esse qualibet dispostionem factam ad frudandum legitimum haeredam, quamquam simus in seudo haereditario. Et propterea dicit[sect. 49] Martin, Laudes, in cap. I. in princ. col. 1 qui feud. dar. poss, quod cum esset in via accedendi ad Papiam & decessisset Marchio Mantuae, fuit ab co quaesitum, an valuerit testamentum dicti Marchionis, in quo haeredem universalem primogenitum instituerat? Et dicit se respondisse negative, [sect. 50] quia in bonis feudalibus non licet facere testamentum, per text. in d. cap. 1 de succes. feud. quod dictum refert & sequitur Ias. in l. de quibus, col. 22. D. de leg. & Marescot. d. cap. 120. n. 8. & 9. Neque filius natus post feudi acquisitionem, primogenitum ante illiam natum excludit, ut dicam infra cap. seq. num. 61. Qvarto, ex eisdem principijs, & nostraru Commendarum, ac Maioratuum similitudine infero, quod [sect. 51] quemadmodum in eisdem maiotratibus ex sola eorum vocatione, & legis ministerio, mortuo ultimo posseffore, statim trasit possessio civilis, & naturalis, vel ut nostri dicunt civilissima in sequentem vacatum, absq; aliqua apprehensione, ut disponitur in l. 4. Tauri, quae est lex. 8. tit. 7. lib. 5. recop. ubi late nosti Regnicolae eius materiam prosequuntur, Greg Lopez per tex. ibi in l. 7. tit. 4. part. 5. Covarr. in pract. quaest. cap. 38. n. 9. & Molina, omnino videndus, lib. 3. de primiog. cap 12 & 13. Paz de tenuta. 1 part. cap. 6. Molina Theol. disp 636. ex num. 1. Mieres de maiorat. 3. part. q. 22. & 24. Anton. de Amat. var. resol. cap. 12. num. 9. & 10. plures alijs congestia D. Ioan. del Castilio tom. 5. controvers. cap. 91. per totum. Idem Greg, Lopez in l. 2 tit. 30. part. 2. Vbi disputat, [sect. 52] an fieri possit per legem vel statutum, ut possessio acquiratur. vel trasferatur fine corporali apprel esione. I ta similiter in nostris Comendis, einsdem possessionis translatio in eum, qui ex lege suecessionis vocatur, absque aliquo actu apprehensionis. vel titulo novae Commendae admittenda, & practicada est. Nam quamvis hoe in dubium vocari posset, infpectis verbis dictae provisionis ann. 1536 quae [sect. 53] videntur requirere, quod novae Commendae titulus in suceessore expediatur, ut constat ex illis: Que quando algun vezino de la dicha Frovincia muriere, i buviere tenido encomendado Indios algunos, dexare en essa tierra hijo legitimo i de legitimo matromonio nacido, encomedarlebeis los Indios que su padre tenia. &c. postea tamen supervenit schedula quaedam Regia dat. Compluti die ultima Maij ann. 1562. ad Proregem, & Audientiam Mexicanam directa, quae reperitur. 2. tom pag. 209. & expresse declaravit. Regiae intentionis non fuisse, ut hic actus novae Commendae. ad translationem possessionis, & domini in sequenrem vocatum desideretur: Sino que el que consorme a la lei de la sucession buviere de suceder, luego des pues de muerto el tenedor, suceda en la possession, i senrio de los diclos Indios por la lei, sin nueva Encomienda. &c. Et idem iterum responsum fuit ad consultationem Audientiae Limaniae per aliam schedulam datam en cl Escorial 17. Marj ann. 1564. quae extat eod. tom. pag. 205. ibi: I en lo que toca a la segunda duda por la presente declaramos, que muerto el tenedor de la Encomienda, luego ipso iure sin nueva acceptacion passe la dicha Encomienda en el siguiente en grado, que era llamado coforme a la dispocion de la provision por Nos dada, &c. Quaru schedularum metione facientes ita expresse interminis Commedaru animadvertut Matienzus in d. l. 8. tit. gloss. 2. num. 16. D. Valencuela cons. 85. num. 18. & seqq & Ant. de Lcon d. tract. de confirmat. Reg. 1. par. cap. 5. n. 26. & glos. 5. n. 6. & in l. 6. tit 10 glos. 2. n. 20. lib. 5. recop, & novissime Additionat. Molinae lib. 1 cap. 2. num. 6. pad. 102. Et videri potest, hoc ad feudorum etiam exemplum introductum fuisse in quibus [sect. 54] de fimili translatione possessione restantur. DD. post glossam in cap. 1.. §. fin. verbo Aut succectione, de feud. cognit. Baldus in l. cum antiquiotibus, n. 11 Decimo sic, C. de iur. deliber. Ias, in l. quoties, num. 31. C de iur. deliber. & in l. in fuis, n. 12. & 13. D, de lib. & posthum. Craveta cons. 25. num. 4. Vvesemb. de feud. cap. 8. num. 5. Hartman. Pistor. lib. 2. quaest. 19. num. 46. & plutimi alij, quos refert schutff. cons. 36. num. 7. centur. 2. ubi hoc confirmari ait ex communi observantia, & Rosenth. qui plene hunc articulum examinut d. cap. 7. conclus. 17. per totam, & in notis litt. B & ultra eos Matienz d. l. 8. gloss. 2. num. 49. Gratian. reg 222. num. 8. & D valenc. ubi supra, num. 21. Vbi numeris sequentibus bene subiungit, possesionem [sect. 55] ita translatam non esse fictam, sed veram ut probat Anton. Gomez. d. l. 45. n. 111. Covar lib. 2. var. cap. 13. num. 19. Ioann. Gutierr. lib.2 pract. q. 87. num. 7. & transire sine facto hominis in vocatum, & immediatu successorerem, etiam ignorantem, ut per eudem Anton. Gom. ubi sub. vers. Quarto in tantum. Molina d. cap. 12. num. 24. Matiez d. l 8. gloss. 4. num. 2. Rosenthal. d. conclus. 17. num. 4. ubi agit de similibus statutis in Gallia, Ducatu Mediolanensi, & alibi, post Tiraq. in tract. Le mort saysit le viz, per totum. Et hac consideratione habita, recte, & op[sect. 56]portune decisum fuit in d. sched. del Escorial, ann. 1564. in primo vocato statim ius Commendae redicari, etiam si titulum in sua persona expediri non fecerit, nec quemvis alium actum, qui expressam Commendae acceptationem praeseferat, atque adeo [sect. 57] tali in casu eius morte Commendam extingui, nec secundum vacatum ulium ius ad eam praetendere posse. Erat enim aliqui, qui vub hoc colore lites movere coepetunt, & super hoc dubio Regalis Cancellaria Limensis Supremum Indiarum Senatum consuluisse videtur, Datur [sect. 58] tamen in eadem schedula facultas primo vocato, ut possit, si velit, Commendam intra quindecim dies repudiare. si praesens fuerit, & intra triginta quinque, si a loco, ubi Commenda vacavit, abfuerit, ut tunc secundus admittatur. alias hoc termino elapso omnino excludendus, imo & intra illum, si primus nulla repudiatione facta decesserit, Quae [sect. 59] repudiatio in usibus feudorum dicitur retutatio & fimiliter in eis per mittitur, quando fit in agnatum proxime successurum, ex reg. tex. in cap. 1. §. si libellum, de alienat. feud. pater. & in cap. 1. §. sed & res, per quos fiat invenst. & utrobique And. de Isernia, & alij DD. & latissime Pontre in tract. de potest. Proreg. tit 8. in princip. & in §. 1. num. 11 & 25. ubi resolvit, ad hoc non esse necessarium assensum domini & plenius Rosenth. in tract. de feud. cap. 9. quaeft. 50. per totem, ubi, quod refutatio est species alienationis licitae, & refurare, personam suam e medio tollere, ut alter in ius suum substituatur, aut succedat. In quo non potest considerari interesse domini quod devolutione quia non plus iuris transfertur, quam habet, idem alienans. Nec interesse voluntatis, cum sit immediatus successor, & vocatus, ut latius per Pontem d. num. 11. & seqq. Et idem [sect. 60] videmus contingere in alijs, qui fiunt haeredes ipso iure, nam adhuc possunt se abstinere, nisi iam per immixtionem, aut alijs modis declaraverint, quod volut haeredes esse, ut per Bart. in Rubr. D. de acquir. haered. num. 6. Ias. in l. quamdiu num. 21. & in l. ei, qui se, eod. tit. sicuti & in allijs extraneis haeredibus actus praecisus requititur, qui eorum animum, & voluntarem succedendi satis insinuer, ut habetur in l. potuit, ubi gloss. & DD. praecipue Blad. num. 17. C. de iur. deliber. l. gerit, ex l. pro haerede, D. de acq. haered. §. fin. Instit. de haered. qual. & diff. idem Bald. in. l. licet, C. de iur. deliber. cum. multis alijs, quae adducit Menoch. lib. 4. praesumt. 99. & seqq. & Craver. cons. 200. Et vide de simili quaestione in terminis feudorum, Iul. Clarum in §. feudum, q. 83. num. 3. ubi loquitur de filio, qui decedit ante petitam successionem feudi paterni. Tenutae [sect. 61] tamen remedium, quod ad executionem d. l. 45. Tauri introductum est per l. 9. & 10. d. tit. 7. lib. 5. Recop. etsi in Maioratibus Hispaniae frequentissimum sit, ut constat ex traditis a Molina d. cap. 13. Paz in tract. de tenuta, per totum, & Castillo, qui alios recenset, d. cap. 91. ad Commendas quidem nostras (licer nullus de hoc tractaverit) transferre non anderem. Nam [sect. 62] cum illud sit extraordinarium, & exorbitans a regulis iuris communis, & certis (ut apparet) terminis circumscriptum, casus omissos non comperhendit, ut in simili observat Paz d. tract. 1. par. c. 10. num. 100. & seqq. Scacc. de appellat. q. 17. limit. 2. num. 29. Additionat. Molin. ad d. cap. 13. num. 1. Praeter quam [sect. 63] quod non solum in Commendis, verumetiam in Maioratibus Indiaru in disceptationem semel, & iterum vocatum est, an tenuta locum habeat, & de ea in Regio Indiarum Consilio tractari possit? cum leges de ea agentes solum supremum Castellae Senatum ad tenutarum cognitionem vocare videantur, propter gravitatem harum causarum, ut tandem resolvit Paz d. 1. par. cap. 39. loquens de eodem Consilio Indiarum, & in simili Valencuela cons. 69. num. 226. & Ego latius pertractabo infr. lib. 4. c. 16. ubi de eiusdem Consilij iurisdictione, & praeeminetijs sermonem habuerim. Est tamen advertendum, [sect. 64] quod licet successor ad Commendae possessionem, & dominium adipiscendum, novum eius titulum in suo capite expedire non teneatur, ut probant schedulae, & Auctores supra relati, quia de iure dicta civilis, & naturalis possessio feudi paterni, quae in eum continuatur ex ministerio legis habetut pro vera, & propria invenftutura ut optime docet Andr. de Isernia in cap. 1 vers. Hoc in Regno, quib. mod. poss. feud. const. & Praepos. in cap. 1.. quid sit invest & in ipsis nostris Commendis loquens Anton, de Leo statim citandus. Debet [sect. 65] tamen postquam Comenda sibi delata est, intra sex proximos meses coram Prorege, aut Gubernatore Provinciae comparere, & titulum suae possesionis, aut successionis ostendere, ut recognoscatur, & renovetur, & quae demum, vita currat, intelligatur, sub poena amissionis fructuum ex die vacationis, usque ad die exhibitionis. de quo est expressa schedula Regia hoc his propemodum, quae diximus, verbis statuens, dat, Matriti. 19. Deceb, ann. 1563. d. 2. tom pag. 205. & seq, cuis memenit Anton. de Leon d. 2. p. cap. 17. n. 21. &. 22. Et sumita videtur exfeudorum iure & imitatione [sect. 66] in quibus successores eandem recognitionem, dominio feudi facere tenetur, & iuramentum sidelitatis praestare, ut bene ostendit, & prosequitur Zasius in tract de feud. 3. pag. 12. & 13. & 7. part. pag. 62 & seqq. & plenius Rosenthal. cap. 6. conclus. 35. & seqq. & Greg. Lopez per tex. ibi in l. 3. tit. 26. part 4. Gama decis 117. ubi. tract & quae causae a lapsu huius termini excusent, & quae porsonae excusantur, & etiam [sect. 67] dispurant. an talis recognitio per procuratorem fieri possit & Menoch. cons. 1 num. 78. Greg. Lopez gloss. fin. in 11 tit. 23. ptr. 3. Iulius Clarus. §. feudum q. 49. Quod tamen nobis in[sect. 68]quiere otiosum erit, cum d. schedulz expresse procuratorem admittatt, ubi: sea obligado de ir por si, o por persona de su procurador. &c. quae ertiam iuste hoc casu sola fructuum ademtione (ut vidimus) contenta fuit, ex his, quae in simili tradit Gramat. decis. 103. a n. 223. Et ab hac poen excusabitur, qui iustum impedimentum non comparendi intra dictos fex manses allegaverit, ex traditis ab Auctoribus supra relatis & in alijs casibus similibus. a Gratiano reg. 368. Anton Fabro in Codice, lib. 2. tit. 35. definit. 6. Puteo de sydicatu, verbo Instantia, cap. 3. Roland. cos. 62. num. 11 lib. 4. Gutierr. lib. 1. Canon. cap, 28. Avedano de censibus, cap. 105. a num. 2. Matienzo i n l. 7. tit. Iib. 5. recop. gloss. 6. num. 21. Azeved. in l. 4. tit. 3. lib. 5. n. 15. Decian. respons. 44. num. 33. Pinel. in auth. nisi tricennale, 2 par. C de bon. mater. Alvarez de Velafco, qui plurimos alios adducit. in axiom, iur. litt. l n. 22. & a Surdo, ominio videndo decis 189. n. 25. Ex quo [sect. 69] addere possumus, impedimentum litis super successione eiusdem Commendae pendantis, iustam excusationis causam praebere, exl. contra maiores, C. de inoffic. test, ubi Perrus de Raven, Bellapert. Cyn. Bald & alij, l solenibus, C. de reivind. ubi docent Guillelm. Cuneo, Bald. Salic. Fulgos. & Castrens. quod annus vassalio praescriptus ad suscipiendum investitu am, non currat. dum patitur controversiam super feudum. & latissime Tiraq. de retract, lignag, §. 1. gloss 10. n. 36. & seq & alijs, quos refero infr. cap. 25. num. 77. Qvinto, ex praedictis descendit, [sect. 70] quod sicut successor maioaratus, cum non videatur haereditario, iure nec ultimo possessori succedere, ad eius debita non tenetur, ut late prosequitur Molina lib. 1 de primog. cap. 10. n. 1. & 28. ubi euius Additionator novissime plurimos congerit, & D. Ioan. del Castillo. 6. tom. controvers, cap. 161. a n. 2. Ita nec Commendatarius, decessoris sui debitis adstringetur, nisi ei in alijs bonis liberis, ac proprijs haeres extiterit, ut in terminis notar Matienz. in l. 5. gloss. 1 ad fin tit. 6. in 1. 6. gloss. 3. num. 25. tit. 7. lib. 5. Recop. ubi num. 32. hoc merito ampliat, etiam si praedecessoris debita contracta dicantur i Indorum utilitatem, & num. 33. limitat. si forte [sect. 71] in bello decesserit. Nam tunc facile, inquit, impetrabunt a Principe eius haeredes, ut successor Commendae debita ab eo contracta persolvat, ex traditis ab Acosta in quaest. patruni, & nepot. pag. 143. quod tamen nunquam vidi in praxim deductum. Et idem feudis ex pacto, & providentia,[sect. 72] quod successor ad antecessoris debita non cogatur, tenet omnes feudistae per text. in cap. 1 an agnat vel vassall. & latissime prosequi tur Rosenthal. d. cap. 7 concl. 21. & seqq. Petra de potest, Prinicp, cap. 23. num. 92. & 109. & Hercul, Marescot, lib. 1. var. cap. 96. pe totum subdens, hoc limitandum esse ad fructusillius anni quando post Kaledas Martias feudatarius decessisser, ut in eod. cap. 1. in princ. ubi Andr. de Isernia. De [sect. 73] qua computatione in fructibus, & reditibus feudorum, maioratuu. beneficiorum, ususfrucuts, emphyteusis, & dotium facienda, & qualiter ad nostras Commedas porrigi, & aptari possit iuxta varium consuetudinem provinciarum in eis taxandis, & colligendis ultra text. & DD praecipue Barbos. in l. divortio, D. solut. matrim, videnda sunt, ubi opus fuerit, quae pleno calamo scripsit Molina de primog. lib. 3. cap. 11. per totum, Guitierr. lib. 3. pract. q. 67. num. 14. Alter Molina disp. 635. ex num 1 Gratian. discept forens. lib. 2. cap. 250. Castillo in tract de usufr. cap. 80. & plurimi alijs, quos novissime congerit addtio ad Molinam ubi supra & ultra eos Alvar. Valascus de partiton. cap. 32. & seqq. Avendan. resp. 5. num. 2. & 3. Escobar de ratiocinijs cap. 20. fere per totum, D. Valecuel. Velazquez consil. 47. ex num. 1. & cons. 60. num. 81. & novissime cons. 184. num. 56. vol. 2. Nicol. Garcia de benef. 2. par. cap. 1. Ioan. Garcia de expes. cap. 16. Carol. Tapia decis. Neapol. 45. Marescot. d. lib. 1. var. cap. 64. & lib. 2. cap. 2. Rodriguez de redit. lib. 1. q. 3. a num. 17. Parlador. differ. 120. §. 1. & differ. 124. §. 1. & Perez de Lara de annivers. & capellan. lib. 2. cap. 11. a num. 21. & novissime Dom. D. Felicianus a Vega Episopus de la Paz in cap. dilect filij, de foro compet. n. 58. & seqq. pag. 619. ubi num. 37. hoc notabiliter limitat in nostris Regibus Hispaniae, qui eam sibi legem imponere voluerunt, ut privata etiam debita antecessorum persolvant, l. 4. tit. 15. par. 2. de quo latius agit Narbona in l. 11. tit. 5. lib. 7. Recop. gloss. 3. num. 11. & de simili ordinatione apud Lusitanos Cabedo decis. 115. par. 1. Sed si talia debita [sect. 74] melioratione, vel utilitatem Commendae, aut bonorum ei unitoru (ut aliquando contingit en los obrages, & alijs similibus) contracta dicantur, tunc forte praetendi poterit, successorem ad illa persolvenda teneri, cum ratione horum sumptuum, & meliorationum, maiorem utilitatem percipiat, iuxta ea, quae in successoribus maioratum disposita sunt in l. 46. Tauri, quae est 1. 6. tit. 7. lib. 5. Recop. ubi Gomez. matienz. & Azeved. Molina d. lib. 1. cap. 10. num. 17. & seqq. D. Ioann. del Castillo 5. tom. controv. cap. 65. n. 99. Gutierr. Burg. de Paz Iunior, & alij plures, quos adducit additio ad Molinam ubi sup. & ultra eos Quesada quaest. 32. Cifuentes in l. 40. Taur. q. 16. Gregor. Lop. per text. ibi in 1. 4. tit. 15. par. 2. verb. Las penas, Lucas de Pena in l. 2. verb. Onera, C. de fund. rei privatae, lib. 11. & in feudis copiose prosequitur Isern. & Matth. de Afflict. in d. cap. 1. an agnat. vel filius, Albert. Brun. cons. 18. Freccia de subfeud. lib. 2. auct. 29. num. 10. Hartman. Pistori. lib. 2. quaest. par. 1. quaest. 6. num. 66. & Rosenth. omnino videndus, d. cap. 7. conclus. 22. num. fin. & in notis litt. X. & iterum c. 9. cocl. 15. num. 8. & 11. & seqq. Et idem probandum est [sect. 75] circa onus alendi reliquos fratres, & soroes, & matrem uxorem defuncti, si alias bona non habeant, ex quibus se commode exhibere possint. Nam quemadmodum haec obligatio possessoribus maioratuum iniungitur, ut per Molin. lib. 2. de primog. cap. 15. ex num. 56. & plues alios, quos novissime congerit eius Additionator ibidem, & Dom. Larrea disputat. Granatens. 47. & ultra eos Anton. Gom. in l. 40. Taur. num. 75. Lara de Corduba in l. si quis a liberis, §. si mater, num. 41. cum seqq. Matienz. in l. 7. tit. 7. lib. 5. Recop. gloss. 2. num. 2. Ita etia filij primogeniti Commendatatiorum, cum in parentum Commendis in solidum (ut diximus) succedant, eodem onere adstringuntur, ut expresse dispositum fuit in Regijs schedulis, quae ad declarandam legem successionis editae fuerunt, quarum supra meminimus, & praecipue in quadam dat. Matrit. 4. Martij ann. 1552. & in alia Monzoni Arag. 28. Aug. cod. ann. & in quadam epistola circa dubia Audietiae Guatemalensis ann. 1550. quae reperiutur d. 2. tom. pag. 202. 207. & 208. Et [sect. 76] ita decidunt: Que el hijo, o hija que huviere de suceder en los Indios que su padre tuviere al tiempo de su muerte, sea obligado a alimentar a sus hermanos, o hermanas, entretanto que no tuvieren con que se sustentar, i ansim smo a su madre, mientras no se casare. Quod idem [sect. 77] feudis quoque receptum esse, pluribus probat Rosenthal, omnino videndus, cap. 7. concl. 13. litt. A. ubi notanter ait, haec alimenta esse loco legitimae aliorum fratrum, & sororum, & quod si aliter primogenitus totum fundum haberet, foret consuetudo diabolica, & sequitur alia, & alios etiam referens, Marescotus lib. 2. var. cap. 122. & idem Rosent. cap. 10. concl. 6. num. 31. ubi tractat, an si moriatur feudi postessor, qui semel alimenta debere, & praestare coeperat, haec obligatio transeat ad quemcunque novum eiusde feudi successorem. Sed hoc ita intelligendum existimo, [sect. 78] si Comenda adeo pinguis sit, ut omnibus sufficere possit, hoc enim praesupponunt Molina, & reliqui Auctores supr. citati, qui semper de possessore maioratus divite loquuntur, [sect. 79] alioqui cum quilibet sibi ipsi proximior sit, ex charitate bene ordinata, quod suis sumtibus necessarium praecise habet, alijs impertiri cogi no debet, l. Praeses, C. de servit. & aqua, cap. 3. ubi gloss. verbo Videamur, de supplend. neglig. Praelat. cum alijs late traditis a Tiraq. de retract. lign. §. 1. gloss. 9. num. 30. Roland. a Valle cons. 20. num. 24. vol. 3. D. Valencuel. cos. 5. num. 1. & 2. & cons. 197. num. 33. fol. 611. par. 2. Claud Prato Gnoseon gener. iur. tit. 3. cap. 1. Quia [sect. 80] grave habetur aliquem pati necessitatem ad suam sustentationem, alium vero illius bonis, uti frui, ut ex d. l. si quis a liberis, §. de alimentis, D. de liberis agnosc. tradit Iaf. in §. item si de dote, num. 10. Inst. de act. & Gregor. Lopez in 1. 2. tit. 17. par.4.gloss. 8. & vide infra cap. 24. ex num. 109.& Mart. Mager. de advocat. a. mata cap. 11. num. 554. ubi Nattam, Petr. Surd. & aliios ad idem adducit, & Bald. cons. 312. lib. 4. ubi inquit, quod plus se quisque amat in ungue pedis, quam alterum in vertice capitis. Sed an si uxor defuncti Commendatarij no sit mater successoris, [sect. 81] sed noverca, eam quoque hic alere teneatur, nulla quidem schedula expressum reperio. Verum hanc quaestionem in materia maioratuum movet Mieres (inquiens a nemine tactam vidisse) 4. part. q. 27. per totam, ubi tandem in negativam opinionem inclinat, & Lara de Corduba in l. si quis a liberis, in princip. num. 37. D. de liber. agnosc. ubi ad hoc allegat l. 1. tit. 8. De los goviernos, lib. 3. fori, eo quod successor non ab antecessore, fed a primo institutore, seu fundatore maioratus, illius emolumentum percipere videatur, quae ratio aeque, & multo magis, in nostris Comendis procedit, quae ex providentia legis proficscuntur, & maioratus legales appellantur, ut supra retulimus, atque ita nunquam praxi admissum vidi, quod uxoribus Commendatariorum, successores talia alimeta praestare copellantur, imo neque id in iudicium deductum, quod ostendit, hoc, nullo iuris fundamento niti videri, argum. l. imo magnae, D. de leg. l. 2. vers. Vltra fratrem, cum alijs, D. de inoffic. testam. cu alijs, quae adduci sup. hoc lib. cap. 15. num. 34. & hoc novissime comprobat Burchardus Berlichius in tract. de iure novercarum, num. 822. docens, quod solum debentur novercae alimenta necessaria ex bonis mariti, & per id tempus, quo iure retentionis utitur, licet postea num. 980. & seqq. hoc melius explicet, adducens varias Doctorum opiniones in hac materia, & concludens alendam esse a privignis, si sint haeredes mariti, ex traditis a Surdo de aliment. tit. 8. num. 40. & seqq. quoniam & ab ipso marito alenda erat, & ne in eius opprobrium, & matrimonij bene transacti, mendicare cogatur. Sexto, eadem Commendarum, & maioratuum similitudo efficit, [sect. 82] ut licet in dicta provisione successionis ann. 1536. & in alijs anni 1552. quas supra retulimus, filiorum dumtaxat mentio facta fuisset, adhuc tamen ad nepotes extenderetur, si forte, filijs praemortuis, de avorum successione tractare contingeret, ut declaratum fuit per quandam schedulam Regiam dat. Mattiti 31. Ianuarij, ann. I 580. quae habetur d. 2. tom. pag. 204. ubi statim subijcitur caput epistolae ann. 1582. ad Mexicanam Audientiam directae, cui, cum hanc dubitationem movisset, respondetur: Que la provision del ano de 52. no excluye nietos, antes en el nombramiento de hijos los comprehende conforme a derecho tan claro, que alla no se debia ignorar. Etenim [sect. 83] in materia indifferenti, & quae no ad certos, ac determinatos filios refertur, sed in incertum, futurumque eventum protrahitut, semper appellatione filiorum, nepotes, & caeteri descendentes continentur, nisi constet aliam fuisse voluntatem disponentis, l. liberorum, & l. filij appellatione, D. de verbor. signif. l. Gallus, §. instituens, D. de liber. & post. ubi communiter Scribentes, & in materia primogeniorum, & maioratuum Hispaniae, latissime Tiraquel. quaest. 47. n. 156. Coyarr. in pract. q. 38. num. 9. & 7. & lib. 3. variar. cap. 3. num. 4. Molina lib. 1. cap. 6. n. 28. & 29. ubi eius additio plurimos cogerit, & Menech. omnino videndus, de praesumt. lib. 5. praes. 94. Pechius de testam. coniug. lib. 3. cap. 14. Craveta cos. 62. num. 2. volum. 1. Mantica de coniect. lib. 8. tit. 8. Anton. Gabriel lib. 6. commun. tit. de verb. signif. conclus. 1. num. 51. Et Cevallos pract. quaest. q. 694. Caldas Pereira de nomin. emphyt. 3. par. cap. 14. Matienz. in. l. 11. tit. 7. lib. 5. Recopil. gloss. 8. a num. 2 Fusarius de substitut. q. 319. & 320. & D. Ioan. del Castillo tom. 5. controvers. cap. 143. num. 42. Et [sect. 84] m feudis, quibus etia sunt similes nostrae Comendae, probat tex. in cap. 1. §. si clientulus, de alienat. feud. ubi Bald. & communiter Scribentes, Alexand. qui plura refert, in d. §. instituens, n. 8. & Rosenth. in tract. de feud. cap. 7. conclus. 15. num. 9. & seqq. ubi tractat, quid in feudis per contractum concessis, resolvendum sit, & conclus. 42. num. 6. & 14. & 58. num. 11. Et hoc in nostro casu adeo verum est, ut praedictae schedulae non fuerint contentae, nepotes in si iorum defectum admittendos esse, declarare; sed etiam addiderint, [sect. 85] eosdem nepotes excludere patruos, quos ipsi nepotum parentes, si viverent, exclusuri essent. Nimirum cum mediante repraesentatione in eorum locum subrogentur, ut constat ex illis verbis dictae provisionis ann. 1580. Estos tales descendientes del hijo mayor por su orden, se prefieran al hijo segundo del dicho posseedor, que murio. Et ex eadem maioratuum similitudine, [sect. 86] in quibus ita idem dispositum fuit, ad tollendas lites, & controversias, quae super hoc olim oriri solebant, & adeo ancipitos esse, ut saepesaepius armis terminarentur, ut constat ex l. 4. Tauri, quae est l. 1. tit. 7. lib. 5. Recop. l. 2. tit. 15. par. 2. ubi Greg. Lopez, latissime Titaquel. de primog. q. 40. Covar. in pract. cap. 38. num. 6. Molina lib. 3. de maiorat. cap. 6. per totum, ubi eius additio, & Castillo lib. 2. controvers. cap. 18. Iustus Lipsius in notis ad politicam, lib. 2. cap. 4. Hottoman. quaest. illustr. quaest. 3. per totam, Hunnius lib. 3. variar. tract. 7. quaestio. 16. & innumeri apud Goldastum in discursu de iure repraesentations, quem apposuit post tractatum de seniore, sive de maioratu Electorum Imperij, & in eod. tract. lib. 3. Quod etiam [sect. 87] in feudis tandem praevaluisse videmus, ut pluribus citatis cum magis communi opinione concludit Tiraquel. d. quaest. 40. num. 224. Costa in tract. de patruo, & nepote, 1. par. num. 19. Valascus de iure emphyt. q. 50. num. 621. & 13. Rosenthal. omnino videndus, in d. tract. de feud. cap. 7. concl. 56. a n. 1. Molina lib. 3. de primog. cap. 6. num. 47. Hunius lib. 3. var. quaest. tract. 7. q. 26. pag. 775. & plurimi alij, quos refert Bals. Robies de Salcedo Novi-Regni Granatensis Senator meritissimus in doctor suo tract. de repraesentatione lib. 3. cap. 18. num. 23. & 24. licet numeris seqq. in contrariam sentientiam magis inclinet: Et in termis nostrarum Commendarum, his exemplis adductis, etiam ante declarationem dictarum schedularum, idem senserat Matienz. in l. 5. tit. 7. lib. 5. Recop. gloss. 5. n. 10. sic inquiens: Nam in huiusmodi Comenda, quae tanquam maioratus uni tantum, & primogentio defertur, locus erit repraesentationi, ita ut nepos ex filio primogenito praemortuo, patruo suo filio secundo dicti Commedatarij, praeferatur, tanquam patrem suum repraesentans. Cuius loci, & repraesentationis nostrarum Commendarum non meminit, diligens alioqui vir, Blasius Robles de Salcedo d. tract. de repaesentatione, licet lib. 3. cap. 13. in disputationem deducat, [sect. 88] an in donationibus Regijs repraesentio admittatur, & tandem recte admitti concludat, ubi per viam feudi, aut maioratus conceduntur, quod perinde est, ac si de nostris Commendis loquutus fuisset. Septimo, in defectum filiorum, aut nepotum masculorum, [sect. 89] foeminae ordine ad nostras Commendas admittuntur, ut ostendunt schedulae supra relatae, & observat D. Valencuela cons. 830. num. 6. Quod quidem etiam ex similitudine maioratuum sumtum videtur, in quibus regulariter idem disponitur, ut per Molinam, & eius Additionatorem lib. 7. Cap. 4. per totum, Marquez in Gubernatore Christiano pag. 186. licet [sect. 90] feudis rectis cotrarium observetur, & foeminae ab eorum successione excludantur, ut in cap. 1. §. fin. de succes. feud. l. 6. tit. 24. par. 4. ex rationibus de quibus dixi sup. cap. 5. num. 38. & seqq. Matienz. in l. 6. tit. 10. lib. 5. Recop. gloss. 2. num. 22. Gratian. regul. 225. num. fin. Camill. Borrellus de Magistr. lib. 1. cap. 2. per totum, praecipue n. 64. ubi late agunt de hac successione foeminarum, & Cacheranus decis. 26. & cons. 38. num. 42. & 44. ubi, quod sunt feuda impropria ea, in quibus succedunt foeminae, Petra de potest. Princip. cap. 23. num. 15. & seqq. Menoch. cons. 1155. num. 47. Matienzus in l. 6. tit. 10. lib. 5. Recop. gloss. 2. num. 22. & Alvar. Valasc. de iure emphyt. 1. par. q. 41. & innumeri alij apud Rosenth. in tract. de feudis cap. 7. q. 31. cum multis seqq. ubi constituunt differentiam inter feudum proprium, & foemineum, & aiunt, quod [sect. 91] ex eius constitutione foemina admittitur, in bello servire non tenetur, neque in alijs muneribus, a quibus foemine exemtae sunt, l. 3. tit. 19. per tot. ubi Gregor. verb. Las mugeres, l. 2. ubi Decius, D. de regul. iuris, sed censetur dispensatum, ut serviant per substitutum, ut dixi d. cap. 5. n. 38. & bene Vincent. Cabotius lib. 2. var. disp. cap. Sed licet [sect. 92] in his, quae diximus, & in alijs, quae infra dicemus, & Lector considerare facile poterit, Commendae maioratibus similes sint. In eo tamen discrepant, quod maioratus successio perpectua est, & ad eam omnes in infinitum descendentes vocari solent, ut per Molin. lib. 1. de primogen. cap. 4. Commendarum autem, ad unam, vel alteram successionem limitata, & restricta, ut sup. retulimus. Ad qua etiam [sect. 93] uxores, ut vidimus, in defectum filiorum vocantur, quod in maioratibus non contingit. Et transversales excluduntur, qui in maioratibus saepe vocari, admitti solent, ut per eundem Molinam d. cap. 4. num. 38. & 39. Ita enim notanter cavetur [sect. 94] in quadam Regia epistola ann. 1559. ad Proregem Novae Hispaniae directam quae extat d. 2. tom. pag. 210. En la otra declaracion que pedis, si a falta de hijos sucedera la mugger al marido, i el marido a la mugger, i sucederan los transversales en ellos passadas las dos vidas. No ha de suceder la mugger al marido, ni el marido a la muger, ni tampoco los transversales, i assi lo declaramos, i es nuestra volutad que se guarde. Et in sched. de Alcala, ultimo Marj 1560. eodem tom. pag. 208. ibi: Por quamio no hade aver en la dicha sucession mas de hijo, ohija mayor del primer posseedor, o la mugger a falta de hijos. Et in provisione ann. 1552. pag. 203. ibi: De tal manera, que despues de la vida del primer tenedor de los Indios, no ha de aver mas de una sucession en hijo, o hija, o muger, i no mas, &c. Quod plane [sect. 95] non solum in maioratu, verum in emphyteusi contra observatur, quae transit ad collaterales venientes ab intestato, ut notat Curtius lum. cons. 4. num. 4. cum seqq. Caldas de nominat. emphyt. q. 13. num. 16. ductus argument ex l. conficiutur, D. deiur. codicil. ex qua communiter colligi solet, [sect. 96] semper praesumi defunctuni voluisse, bona su i relinquere venientibus ab intestato. Et ex his cessat labor Matiezi in l.. 1. tit. 8. lib. 5. Recop. gloss. 3. n. 11. & glos. 5. n. 2. quaeretis, [sect. 97] an pater succedat in Comedis in defect filiorum, & uxoris. Etenim certum est, quod non succedit, ut ex lictis provisionibus constat, ex simili feudoru. Porro ut huic capiti finem imponam, operaepretium erit inquirere, an [sect. 98] duraum, vel plurium vitarum gaudium, quod per Regias provisiones, & schedulas, quarum mentionem fecimus; Commendatarijs conceditur, ex eo tempore computari debeat, quo quis a Principe gratiam sive schedulam impetravit, ut sibi de aliqua vacante, vel vacatura Commenda provideatur, vel ex eo dumtaxat, quo cum effectu ei adsignata fuerit? quam quaestionem eo libentius his nostris commentarijs intersero, quod viderim saepe in Supremo Indiarum Consilio agitatam fuisse, & praecipue in causa D. Marchionis de Villamaior, cuius meminit Ant. de Leon in tract. de confirm. Regijs. 1. part. cap. 4. num. 36. & seqq. fol. 38. Vbi refert in eam sententiam itum fuisse, [sect. 99] ut impetrationis gratiae, non adsignationis tempus consideretur; & se ita accepisse a quodam magni nominis Senatore, eoque fundamento subniti, quod qui talem expectativam accipiunt, iam tunc Principis iudicio remunerate videntur, cum declaratione, praefixione vitarum per quas Commeda durare debeat: semper enim in eiusmodi schedulis ita cavetur: Os habo merced de tantos ducados renta en Indios vacos por dos vidas, conforme a la lei de la succession. Ad cuius gratiae evictionem Princeps non tenetur, ut dixi supra hoc lib. cap. 10. Quin potius ipsorum impertrantium periculo nunquam eiusmodi expectativae commode consequantur, ob aliorum forte concursum, qui priores schedulas habeant, vel ob varias Proregum, aut Gubernatorum Comperendinationes, & alia impedimenta, quae plerumque effectum earum frustrare, vel differe solent. Pro quo expendi potest celebris doctrina Bart. in l. si ita sti pulatus essem abs te 14. n. 2. D. de verb. oblig. Vbi resolvit [sect. 100] Magistratu creatum, ut intra certum, & tunc praefinitum tempus officium exerceret, illius prorogationnem impetrare non posse, etiam si aliquot casu fortuito, vel sine ipsius culpa contingente, eo uti non potuerit, in quam doctrinam ibi & alibi caeteri DD. magis communiter conveniut, quos plena manu refert, & sequitur Vinc. de Franchis decis. Neap. 419. per totam, videdus eitam decis. 451. Alvar. Valasc. consult. 155. ex num. 4. part. 2. Rota Genuae decis. 27. num. 9. Fontanel. de pact. nuptial. claus. 4. gloss. 10. part. 2. n. 102. Cavalcan. decis. 84. n. 5. 2. par. & alij apud Mastril. de magistr. lib. 1. tit. 23. num. 56. & seqq. Sed nihilominus mihi in ea quaestione, quam proposui, contraria sententia veritati, & aequitati conformior videtur, & iuxta eam saepissime absque ulla dubitatione, vel haesitatione a Proregibus, & Audientijs Indiarum iudicari, & practicari vidi, & in ipsa illa causa Marchionis de Villamaior tandem in gradu supplicationis pronuntiatum fuit. Quoniam [sect. 101] schedule, quae duas, vel plures vitas concedunt, aperte de ipsis Commendis loquuntur, non de earum expectativis, & sic cum effectu, sive post effectu consequutionis earum accipienda sunt, l. 1. §. haec verba, D. quod quisque iur. cum alijs traditis a Fusario de substit. q. 650. num. 6. & Alvarez de Velasco in axiom. iur. litt. V. conclus. num. 30. Id quod apertius exprimitur in illa provisione ann. 1552. quae habetur 2. tom. impress. pag. 203. dum vitarum computatione facies, ab eo initium sumendum statuit, qui primus de Commenda actualiter investius, & Indis potitus fuerit: sic etenim inquit: De tal manera, que despues de la vida del primer tenedor de los Indios, no ha de aver mas de una sucession en hijo, o mugger, i no mas: desuerte, que si alguna vez algun hijo, o hija sucediere en los Indios, i se hiziere Encomienda de ellos, si aquel, o aquella muriere, o los dexare, o por algun caso los perdiere, han de tornor los dichos Indios a nuestra Corono Real luego, i no se han de tornar a Encomendar a otro hijo, ni hija del dicho primer tenedor de los dichos Indios, ni a su muger. Idemque ostendit altera sched. ann. 1562. eodem 2. tom. pag. 209. quam perperam in contrarium ponderatam fuisse intellexi, ibi: Despues de muerto el tenedor suceda en la possession, i senorio de los dichos Indios, &c. & ibi: Por quanto no ha de aver en la dicha sucession mas del hijo, o hija mauor del primer posseedor, o la muger a falta de hijos: Et quod ibidem statuitur: Que la vida del tal sucessor corra i se quente, aunque no se le aya becho Eneomienda; debet intelligi de titulo declaratorio successionis, qui ei expediri solet, ut dixi supr. num. 65. qui in tali successor ad vitae computationem dicitur necessarius non esse, ob id, quod in eum legis ministerio statim naturalis, & civilis paternae Commendae possessio, absque ulla apprehensione transferatur, ut etiam dixi sup. hoc eod. cap. ex num. 51. No autem ea mente dictum fuit, quasi vitarum tempus ante Commendae consignationem computari debeat, ut ex ipsius schedulae lectione manifeste patebit, & ex maioratus examplo, cuius [sect. 102] successio regulatur ex persona eius, quae vere debeat succedere, quamvis nuquam apprehenderit actualem possessionem, Covar. c. 38. pract. n. 9. vers. 8. Greg. Lop. in l. 7. tit. 4. par. 5. gloss. possession. & in l. 6. tit. 11. p. 6. verb. Mugeres. Matienz. in l. 5. glos. 3. n. 2. tit. 7. lib. 5. Recop. Addit. Gamae decis. 93. Molina de iust. & iur. lib. 3. disp. 626. m. 12. col. 3. Alioqui [sect. 103] si sola expectativae impetratio sufficeret ad vitarum computationem, multoties contingeret, prout & quotidie contingere, & contigisse videmus, quod impetrantes, & eorum filij fato concedant, ante Commendae designationem; atque ita nullum omnino praemium consequerentur, neque gaudium Commendae perciperent, sed potius taedium, & laborem diu expectatae, & saepius frustratae meritorum suorum remunerationis, contra iuris regulam, quae docet, quod quis non debet habere dispendium, pro eo pro quo compendium sperat, de qua in cap. sane, de renunt. & in cap. pervenit, de fideiuss. Et papyraceam, sive pictam mercedem, & satisfactionem se adeptos fuisse, iuste coqueri possent, non secus atque [sect. 104] Parasitis Heliogabali contigisse narrat Lampridius, quibus ille in secunda mensa saepe ceream coenam, saepe ligneam, saepe eburneam, aliquando fictilem, nonnunuam, vel matrmoream etiam, vel lapideam exhibuit; ita ut omnia illis exhiberentur videnda de diversa materia, quae ipse coenabat, cum tantumbiberet per singula fercula, & manus quasi comedissent, lavaret. Nonunquam pictas ciborum tabulas idem exhibebat, inter quas convivae fame maceraretur. Neque his obstabit doctrina Bart. & sequacium in d. l. si ita stipulatus. Nam [sect. 105] praeterquam quod eam reprobant Roman. Petr. de Besutio, & alij Scribentes ibidem, ut maxime veram esse concedamus, intelligi debet, ubi expersse officium erat datum ad tempus proximum & limitatum, & regimen unius anni erat distinctum a regimine alterius anni. Vnde eo quovis modo transacto, cessare debuit iurisdictio ita elect, & nominati, & ei solum restat recursus ad petendum interesse contra impedientes. Secus vero contingeret, ut ipse idem Bart. asserit, ubi talis praefinitio temporis non reperiretur, sed illud quod deest, potest aequaliter suppleri, quia tunc bene admittitur sequentis temporis prorogatio, ut in casu eiusdem legis si ita stipulatus, l. servus qui testamento, D. de statu liber. l. Paulus respondit, §. Caius, iuncta gloss. verb. Tempore, de liber. causa. Et idem est, quando quis vult evitare damnum, vel ne aliquid fiat contra aequitatem, ut per Aretin. in d. l. si ita, col. 2. ex l. Caesar, D. de public. & vectig. & l. & ideo, D. de verb. oblig. Vel quando non stat per alique quin administret, neque est quicquam, quod ei imputari possit, exemplo eorum, quae tradit Abbas & Imol. in cap. 2. col. 2. de eo qui mittitur in poss. Quod multum conducit ad casum, de quo agimus, & alia quae observat A var. Valasc. d. consuit. 155. per totam, ubi omnia iura huius materiae bene & distincte conges sit, & digessit: & num. 15. concludit ad casum quem quotidie prae manibus habemus, [sect. 106] de Capitaneis navium, quae singulis annis mittuntur ad Indias. Nam si is, cui hoc anno contigit navigatio, non potuerit illam perficere propter adversam tempestatem, vel naufragium, vel alia de causa sine culpa sua, debet admitti in annis sequentibus, quamvis reclament Capitanei illorum annorum, & ait ita generali diplomate a Rege Lusitaniae decretum fuisse. Quando [sect. 107] autem in feudi, vel emphyteusis concessione, facta ad tertiam generationem, fiat computatio ab ipso primo acquirente, vel ab eius filijs, late, & optime tractant, & resolvunt Ias. in l. 2. num. 106. C. de iure emphyt. & plurimi alij apud Iul. Clar. §. emphyteusis, q. 34. Ant. Gabr. eod. tit. concl. 4. Menoch. cons. 115. num. 28. lib. 2. Marescot. lib. 2. resol. cap. 53. per tot. & Rosenth. de feudis cap. 7. q. 23. num. 3. & seqq. # 17 CAPVT XVII. De illegitimis, Monachis, Clericis, ab sentibus, & alijs, qui in Commendis Indorum ex earum legibus succedere prohibentur, & varijs, atque utilibus quaestionibus huc spectantibus. SVMMARIVM CAPITIS Decimiseptimi. -  1 LEX successionis Commendarum qualitates aliquas in vocatis requirit. -  2 Illegitimi, & praesertim spurij, excluduntur a successione Commendarum, ut & a feudis, & alijs dignitatibus. -  3 Emphyteusis Ecclesiastica an admittat illegitimos? Cap. 1. §. naturales, si de feud. defunct. fuer. contr. & l. 6. tit. 18. par. 3. explicantur, ibidem. -  4 Feuda etiam foeminea non admittunt naturales ad successiionem, quamvis deficiat legitimi. -  5 Lex, vel statutum disponens, quod spurij admittantur ad successionem, non valet. -  6 Filij spurij non continentur appellatione filiorum, neque ad maioratus admittuntur. nec videntur esse de genere instituentis. -  7 Spurij non solum non possunt in maioratu succedere, verum neque in illis ab initio fundari potest, cum sint omnis successionis incapaces. Authent. ex complexu, C. de incest. nupt. Authen. licet, C. de natural. liber. & aliae leges similes, expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  8 Naturales filij, qui dicantur? -  9 Filij naturales, non extantibus legitimis, institui possunt a parentibus, & in eorum personis maioratus fundari. -  10 Filij naturales non dicuntur turpes personae, & quatenus gaudeant nobilitate parentum. -  11 Naturales filij admittuntur ad successionem iuris patronatus, & ex testamento patris imperfecto. -  12 Filij naturales regulariter non admittuntur ad successionem fideicommissi, vel maioratus, & quando secus? & numeris seqq. -  13 Maioratus Hispaniae sunt honorifici, & adsplendorem familiarum inducti. -  14 Filij legitimi si vocentur in maioratus institutione, naturales non admittuntur, & idem si filij simpliciter vocentur. -  15 Naturales filij non sunt proprie de familia, domo, vel agnatione parentum. -  16 Successio maioratuum regulatur adinstar successionis ab intestato. -  17 Illegitimi non debent cum legitimis comparari, neque ad eandem mensam sedere. -  18 Lex si legitimaret omnes filios naturales, vel cum legitimis exaequaret, esset iniqua. -  19 Luxuira non solum non debet habere plus, verum nec tantum, quam castitas. -  20 Lex, quae successionem in Commendis Indorum illegitimis denegavit, iustissima fuit. -  21 Lex successionis Commendarum, matrimonijs, & legitimis liberis favere voluit. -  22 Parentes retrahuntur a procreatione filiorum illegitimorum, dum vident eos legibus exosos, & successionis incapaces esse. -  23 Filius illegitimus, ubi a Comenda, vel maioratu excluditur, eius quoque liberi exlusi manebunt, licet ipsi legitimi sint. -  24 Descendentes ubi gener aliter vocantur ad capellaniam, anniversairum, vel quid simile, admitti solent nepotes legitimi ex filijs illegitimis, aut etiam spurijs, & quare? -  25 Nepotes legitimi ex filijs illegitimis, vel spurijs, hene succedere possunt suis parentibus ex testamento, & ab intestato. -  26 Nepotes legitimi ex filijs etiam spurijs, possunt ab avo haeredes institui. -  27 Adoptivi vel adrogati filij in Commendis Indorum non succedunt, ut neque in fideicomissis, vel maioratibus. L. fideicommissum 76. D. de condit. & demonstrat. & l. si ita, in fine, D. de legat. 2. expenduntur, & illustrantur. -  28 Repraesentationis ius an locum habeat in adoptivis, vel adrogatis? remissive. -  29 Adoptivus non est proprie filius, sed fictus, vel imaginarius. -  30 Legum verba naturaliter, & in specifica forma accipienda sunt. -  31 Adoptivi cur excludi soleant a Commendis. fideicommissis, & maioratibus? -  32 Adoptivi regulariter excluduntur a successione feudorum. Cap. 1. §. adoptivus, si defeud. defunct. controvers. sit inter dom. & agnatum expenditur, & illustratur, ibidem. -  33 Legitimati per rescriptum Principis, aut Curiae oblationem non admittuntur ad suecessionem Commendarum, & quare? -  34 Arugumentum de adoptivis ad legitimatos validum est. -  35 Aliud est esse tale, aliud haberi pro tali. -  36 Antonij de Leon opinio, putantis legitimatos per Principem ad successionem Commedarum admitti, reijcitur. -  37 Legitimati per Principem, ut in Commendis succedere possint, necessarium est, quod ultra legitimationem fiat de hoc peculiaris mentio. -  38 Legitimati per rescriptum, aut Curiae oblationem, in feudis non succedunt, nisi de hoc expresse caveatur ex communi contra communem. -  39 Legitimatus ad omnia officia, vel beneficia, succedit in feudis. -  40 Proreges, & Gubernatores Indiarum non possunt filios illegitimos legitimare. Legitimatio, vel facultas legitimandi, regulariter non extenditur ad feuda, ibidem. -  41 Filij naturales per subsequens matrimonium legitimantur, & an in Comendis Indorum succedant? & num. 52. Cap. tanta, qui filij sint legitimi, & iura similia expenduntur, & illustrantur, ibidem. & num. seqq. -  42 Legitimati per subsequens matrimonium, an, & quando comprehendantur in legibus, vel statutis vocantibus filios legitimos? & num seqq. -  43 Legitimatus per subsequens matrimonium potest ordinari, & eligi in Episcopum, & gaudet caeteris iuribus legitimorum. -  44 Legitimatus persubsequens matrimonium succedit in nobilitate, & in Regno. -  45 Legitimatus per subsequens matrimonium habet plenum ius agnationis. L. 12. Tauri, quae est l. 10. tit. 8. lib. 5. Recop. expenditur, ibidem. -  46 Legitimati per subsequens matrimonium succedunt in feudis, etiam honorificis, ex magis communi, & recepta opinione. -  47 Feudi investitura, etiam si vocet legitime natos, vel procreatos, non excluduntur legitimati per subsequens matrimonium. -  48 Argumentum de legitime natis, ad legitimatos, validum est. -  49 Legitimati per subsequens matrimonium, an, & quando admittantur in maioratibus, & alijs dispositionibus hominum, vocantibus legitimos, & ex legitimo matrimonio natos, & procreatos? -  50 L. 1. tit. 18. p. 4. expenditur, & exorantur. -  51 Verba, quae vocant filios conceptos, procreatos, vel natos ex legitimo matrimonio, solu excludunt legitimos per rescriptum, non per subsequens matrimonium, & quare? -  52 Successio Commendarum non excludit legitimatos per subsequens matrimonium, quavis solum vocet legitimos natos. -  53 Legitimatos per subsequens matrimonium ad Commendarum successionem admitti posse, nulla schedula Regia declaravit, & quid in hoc dubio seserit Peruanus Prorex Marchio Montisclarius? -  54 Legitimatum per subsequens matrimonium natumaiorem, legitimo secudogenito in successione Commendae paternae praetulit Indiarum Senatus. -  55 Sententiae Senatus Supremi magnifaciendae sunt. -  56 Res iudicata in Senatu super ftylo, vel intelligentia alicuius legis dubiae in alijs quoque litibus similibus potest allegari. -  57 Filij nati ex matrimonio putativo in Comendis succedunt, & in feudis, & in maioratibus. -  58 Matrimoniu putativum habet quoad multa eosde effectus, ac verum in successione filioru. -  59 Matrimonio in putativo bona fides parentum in dubio praesumitur, & sufficit unius ex coniungibus, ad legitimitatem filiorum. -  60 Matrimonium patativum sufficit ad legitimandos filios etiam ante illud natos, & alia de eo remissive. -  61 Commendae in successione an praeferatur filius natus post illius acquisitionem ei, qui antea natus fuit? -  62 Primogenitus ex communi praxi praefertur in successione Regni, feudi, maioratus, & aliorum dignitatum, etiam si ante illaru acquisitionem natus fuerit. -  63 L. Senatoris filium 5. D. de Senator. & l. si Senator 11. C. de dignit. explicantur, & concordantur. -  64 Monachi, & Moniales non admittuntur ad successionem Commendarum, & schedulae de hoc agentes. -  65 Monachi, & Moniales excluduntur a successione maioratus, cui annexa sit aliqua dignitas, vel iurisdictio. -  66 Monachatus inducit privationem feudi, vel Commendae, ergo multo magis impediet eiusdem acquisitionem, vel successionem. -  67 Servitium feudi, ubi est personale, non ad mittitur monasterium, etiam si per substitutum servire velit. L. 6. tit. 26. part. 4. vers. Esso mismo, expen ditur, & illustratur. -  68 Feudi ad successionem non admittitur, qui illi servire non potest per se, per substitutum, qualis est Religiosus. -  69 Monasteriu non admittitur ex persona Monachi, nec habetur loco filij, quando lex, vel testator vocat filios natos, vel procreatos ex legitimo matrimonio, ut in Commendis contingit. -  70 Milites Iierosolymitanos, & aliorum Ordinum Militarium a feudorum successione excludit Menoch. qui reprobatur. -  71 Monachus cui Comedae successio defertur, si adhuc sit it novitiatu, quid faciendum sit? -  72 Hospitale an, & quando sit capax feudi, vel Commendae Indorum? -  73 Clerici excluduntur a successione Comedaru, & frequenter a maioratibus, & semper a feudis ex pacto, & proviadentia, & quare? -  74 Clerici ubi adest consuctudo, etiam in feudis rectis succedere possunt. -  75 Feudum transitorium ad foeminas, solet transire ad Clericos, & Monachos, capaces bonorum in communi, sed in Commendis Indorum secus, & quare? -  76 Feudorum materia non admittit argumeta a paritate, vel maioritate rationis, sed eorum investiturae standum est. -  77 Voluntas sufficit pro ratione in dispositionibus Principum iuris positivi. -  78 Extensio non fit de uno casu ad alium in voluntarijs. -  79 Lex successionis Commendarum, quae admisit foeminas, & exclusit Clericos, & Monachos, qua ratione fundari potuerit? -  80 Clerici, ut removeantur a successione Comedae, debent esse Subdiaconi, & quid de tonsuratis beneficium habetibus, si illud dimittere velint? -  81 Furiosi, mente capti, muti, caeci, & alij imperfecti, an, & quatenus excludantur a successione Commendarum? -  82 Provisio an. 1552. declaratoria legis successionis Commendarum, expenditur. -  83 Muti, surdi, caeci, & alij imperfecti aequiparantur Clericis, quoad successionem in usibus feudorum. Cap. 1. an mutus, vel alias imperf. & alia lura similia feudorum, explicantur, & illustratur, ibid. -  84 Feudi beneficium ad eum non pertinet, qui non potest gerere officium. -  85 Maioratus a successione quando, & qualiter arceantur furiosi, muti, & alij imperfecti? remissive. -  86 Comedae Indorum successio, vel possessio, raro, vel numquam aufertur propter furore, vet aliam imperfectione, & casus, qui de factocotigit -  87 Imperfactis obfurore, vel aliam aegritudine, si feudum adimatur, alimeta praestari debent. Cap. 1. §. mutus feudum, Episcop. vel Abbate explicatur, & exornatur. -  88 Alimenta quatenus debeantur vassallo muto, aut alias impedito, vel imperfecto a domino feudi. -  89 Feudum, vel feudi successio, ut ratione imperfectionis tollatur, qualis debeat esse imperfectio? -  90 Feudatarius si excludatur a feudo, ob furorem, vel aliam imperfectionem, an ipsius quoque filij, alias habiles, exclusi maneant? -  91 Vitium lineae, vel naturale, quod operatur exclusionem patris, nocet eius filijs, secus, quod est personale, vel accidentale. -  92 Exclusus semel, in perpetuum cum ipsius linea manet exclusus. -  93 Succedere volens in Commenda, debet esse praesens in Regno, tempore, quo successio defertur, & schedulae de hoc agentes. -  94 Lex quae loquitur per gerundium, vel ablativum absolutum, inducit conditionem, & formam substantialem. -  95 Praesentia succedere volentis in Commenda cur requiratur? -  96 Successionis ius in suspenso esse non debet. L. final, D. comm. praed. & aliae similes, expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  97 Casus litis duorum fratrum D. Ioannes Davalos & Ribera, & D. Ioseph a Ribera refertur. -  98 Absens a Regno ex iusta Reipublicae causa, non debet ob id excludi a successione Comendae sibi delatae. L. absentia, D. de reg. iur. & aliae similes illustrantur, ibidem. -  99 Absens causa studiorum an excusetur a poena legis, quae successionem Commendaru absentibus denegat? -  100 Succedenti in Commenda, qui in provincijs Indiarum degit, quod tempus assignetur ad successionem petendam? PRaedictis autem Regijs provisionibus, quae successionem in Commen[sect. 1]dis Indorum permiserunt, & schedulis postea ad earum declaratione promulgatis, aliquae qualitates, seu conditiones requiruntur in filijs, vel filiabus ad eam vocaris, quas hoc capite ad notadas, & discutiendas suscipimus. Et quie prima est, & saepesaepius in eisdem schedulis repetita, [sect. 2] ut sint legitimi, & ex legitimo matrimonio nati, quibus verbis absque dubio excluduntur illegitimi, maxime si sunt spurij, inceftousi, vel adulterini, quos iure naturali odiosos esse, turpes censeri, ac propterea a feudis, & alijs dignitatibus regulariter excludi, late probatum reliquimus supra cap. 5. & multum in nostris terminis observat Anton. de Leon in tract. de confirmat. Regijs, 1. par. cap. 10. num. 26. & seqq. & post alios, quos refert Ioan. Guiter. lib. 4. pract. q. 73. Gigas in tract. de pension. q. 16. Camillus Borrellus de magistrat. edict. lib. 1. cap. 7. & lib. 2. cap. 2. 11. 13. 14. & 47. & in tract. de praestant. Reg. Cathol. cap. 30. num. 30. Mastrillus de magistrat. lib. 2. cap. 12. num. 44. Marescot. lib. 2. var. resolut. cap. 30. pag. 58. Hieronymus Campanilus in divers. iur. Canon. rub. 11. cap. 13. per totum, Flores de Mena in pract. quaest. q. 16. fol. 22. Rebellus de oblig. iust. 2. part. lib. 13 c. 14. pag. 753. Vbi quod hac de causa [sect. 3] emphyteusis Ecclesiastica non admittit spurios, naturales, nec illegitimos, Ioan. Baptist. Lupus in tract. de illegit. commet. 4. §. 1. & seqq. Camill. Gallin. de verb. signif. lib. 5. cap. 16. n. 189. D. Ioan. del Castillo lib. 2. quotid. c. 19. n 50. & omnes Scribetes communiter per tex. ibi in cap. 1. §, naturales, si de feud. defunct. fuer. cotr. l. 68. tit. 18. p. 3. ubi Greg. Lop. & plenius caeteris Rosenth. in tract. de feud. c. 7. cocl. 19. per tot. Hartman. Pistor. in quaeft. feudal. q. 40 n. 1. & 2. & Valentin. Forsterus in tract. de succes. ab intest. lib. 6. c. 11. ubi hoc adeoveru esse docet, ut etia[sect. 4] in feudis foemineis, naturalibus, (legitimis non existetibus) denegetur successio. Et quod [sect. 5] non valet lex, neque statutum, quod spuriusadmittaturad successione, poft Hosties. Bart. Decium, & Rochú de Curte, docuit Caballin. milleloq. 767. & adversus contrariam opinione Card. Palaeoti in suo tract. & nothis, & spur. cap. 54. pluribus probat Vivius in comm. opin. §. statutum, & cum Roman. Boerio, Rebuff. Henr. Bataeo, & multis alijs, Borrel. d. cap. 2. n. 38. & Petrus Petra in tract. de potest. Princip. cap. 24. num. 119. & 124. Quapropter, [sect. 6] huiusmodi filios, appellatione filiorum non contineri, neque ad maioratus admitti, neque nomen, aut insignia familiae portate, quia non videntur esse de gente, sive genere instituentis, tradit Bald. per tex. ibi, in l. fin. C, de natur. lib. & in l. hac consultissima, §. ex imperfecto. C. de testam. & in l. cum legitimae. D. de statu homin. Alexand. in l. ex facto, §. si quis rogatus, D. ad Trebell. Greg. Lopez in l. 1. tit. 15. par. 4. verb. Spurios. Guiller. Bened. in cap. Rainuntius, verb. Rainuntius, n. 31. Alciat. in tract. de sing. certam. cap. 29. & lib. 4. parerg. cap. 5. Ant. Qnesada diverf. quaest. iur. cap. 6. & Molina, omnino videndus, lib. 1. de primog. c. 4. n. 45. & lib. 2. c. 11. n. 26. & seqq. ubi probat, [sect. 7] quod spurij, non solum non possunt in maioratu succedere, verum neque in illorum personis ab initio fundari, quia omnis omnino successionis, institutionis, vel substitutionis incapaces exisunt, Auth. quibus mod. natur. effic. sui, §. fin. collar. 6. Auth. ex coplexu, C. de incest. nuprijs, ibi: Omnis paternae successionis indigni, Auth. licet, C. de natural. lib. l. 13. tit. 13. p. 6. & l. 10. Tauri, cum alijs, quae late adducit Peregrin. de fideicomm. art. 11. n. 67. & de iure fisci lib. 3. tit. 18. de naturalibus, & spurijs, & D. Ioan. del Castillo lib. 5. controvers. cap. 67. fol. 88. & cap. 110. num. 26. & decisio Pedemontana 18. n. 18. quae dicit in hoc neminem diffentire. Et licet hoc non ita fortiter in naturalibus procedat, qui[sect. 8] nati sunt ex concubina domi retenta, vel alias ex soluto, & soluta, & cum alijs qualitatibus, quae referuntur in l. 11. Tauri, quae est l. 9. & 8. lib. 5. Recop. quonian [sect. 9] filijs legitimis non extantibus, poffunt licite a parentibus haeredes institui, & in eorum perssonis maioratus fundari potest, vel ad eum in defectum legitimorum vocari, ut per eundem Molinam d. cap. 11. n. 25. alterum Molinam disp. 610. n. 3. Mieres 1. par. q. 2. Castillo d. cap. 67. num. 25. Atque ideo [sect. 10] etiam turpes perfonae esse non dicuntur, quin potius ex Hispaniae consuetudine nobilitate paterna gaudent, saltem eo respectu, ut censeri possint Hidalgos, ut in l. 3. tit. 2. part. 2. ubi Greg. Lopez verbo Noble, l. 9. tit. 1. lib. 4. ordinament, ubi late Didac. Perez Otalora de nobilit. 2. part. cap. 2. n. 2. Tiraq. eod. tract. cap. 18. ex num. 20. Turturetus de nobilitate gentilitia, lib. 1. cap. 6. Gutierr. lib. 3. pract. q. 71. num. 7. & lib. 4. cap. 2. 3. n. 4. & in §. sui, a num. 137. Nicol. Garcia de benef. 7. par. cap. 15. num. 49. & Castillo d. lib. 2. cap. 19. ex num. 51. Et [sect. 11] ad successione iuris patronatus admitti solent, ut per Roch. de Curte in tract. de iure patr. verbo Competent, a n. 4. Lamberr. eod. tract. lib. 1. art. 26. q. 2. in princip. par. 2. 11. Didacus Perez in l. 1. tit. 6. lib. 3. ordinam. quos refert, & sequitur Gutierr. cons. 3. n. 12. Et ad succedendum ex testamento patris imperfecto, ex communi, de qua per Covarr. in 4. 2. par. cap. 8. §. 4. num. 13. Anton. Thesauro, qui plures refert decis. 34. Parlador. lib. 1. quotid. cap. 16. & novissime, omnino videndus, D. Ioan. Bapt. de Larrea, qui eos etiam maioratus capaces facit, in defectu legitimorum, in discept. Granat. c. 32. per tot. Adhuctamen certum [sect. 12] elt, hos quoque filios, nisi aliud constet de voluntate testantis, non admitti ad fideicomissum relictum filijs, etia in defectum legitimorum, & multo minus ad maioratus Hispantae, [sect. 13] qui cum nomen honoris contineant, & in id institui videaturm ut familiarum dignitas, & solendor conservetur, ut in l. 1. D. de ventre inspiciend. Molina lib. 1. cap. 11. num. 2. tales filios excludere videntur, ut colligitur ex l. 2. tit. 15. part. 2. l. 40. Tauri, & ex alijs late congestis ab eodem Molina lib. 3. cap. 3. ex num. 41. & lib. 1. cap. 4. n. 46. Palaeoto d. tract. de noth. & spur. c. 29. Menoch. de praesumt. lib. 4. praes. 78. Fusar. de substit. q. 406. n. 2. Castillo d. lib. 5. cap. 82. n. 24. & 2. tom. cap. 30. n. 18. & tom. 5. cap. 106. Flores de Mena q. 16. ex num. 37. & in additionib. ad Gamam decis. 24. in princ. & novissime Additionator Molinae ad d. cap. 3. num. 41. Vbi pluribus probat, [sect. 14] quod si silij legitimi ad maioratum vocentur, nulla disceptatio est, quod naturales nunquam admittantur, si vero de filijs fimpliciter testator loquutus fuerir, adhuc idem probandum sit: cum [sect. 15] naturales etiam non sint de familia, nec de domo, vel de agnatione parentum, ut per Fusar. q. 354. & alios plures, quos citat. Nec iuxta ius Civile & Regium nomen filiorum mereantur. l. siliu eum definimus, D. de his qui sunt sui, prooem. tit. 7. p. 2. Raudens. de analog. cap. 30. n. 92. Et praeterea, quia cum naturales non succedat parentibus ab intestato, [sect. 16] & successio maioratuum reguletur adinstar successionis ab intesta to, ut per eundem Molin. lib. 3. c. 9. n. 10. nihil miru, quod filij naturales, sicut ab intestato, ita etiam a maioratus successione censeantur exclusi, nisi, ut diximus, vel expresse vocentur, vel saltim ex coniecturis indubitatis admissi videri possint. Quod ultra supra dictos agnoscunt, & in iudicando, & consulendo sequedum docent Velazquez de Avend. in d. l. 40. Tauri, gloss. 11. n. 43. Azeved. in l. 11. tit. 6. lib. 5. Recop. n. 45. Albarad. de coniect. lib. 2. c. 3. n. 75 Mieres de maior. 2. p.q. 2. n. 1. Molin. Theol. disp. 174. ad fin. Nicol. Garc. de benef. par. 7. cap. 1. 11. 50. Raudens. ubi sup. n. 90. & Fusar. q. 314. eax n. 1. Quibus addo Greg. Lop. plura contra naturales, & illegitimos congerentem, & [sect. 17] quod non debeant pari passu cum legitimis iudicari, neque ad eadem mensam sedere, in d. l. 2. tit. 15. p. 2. q. 8. & latissime Cassanae. in catal. glor. mund. p. 11. consid. 15. per tot. & Fortun. Garc. in tract. de ultimo fine, n. 89. & 98. ubi doctissime probat, [sect. 18] quod si lex legitimaret omnes filios neturales, vel cum legitimis exaequaret, esset iniqua, & malorum morum [sect. 19] incetiva; cu uo debeat habere plus, imo nec tatu luxuria, quam castitas, ut probat tex. & ibi glos. verb. Castitate, & in Auth. de reftit. & ea quae parit collat. 4. & tetigi sup. lib. 1. cap. ult. num. 63. & seqq. Quae cum ita se habeant, & tales filij illegitimi a feudis (ut vidimus) maioratibus, emphyteusi, pensionibus, & beneficijs excludantur, ut praedicti Auctores advertunt. Miru non est, [sect. 20] si lex nostra, quae Comedaru succesione induxit, eosde ab eadem excluderet. Maxime cu in hac lege, ut tetigimus in c. praeced. n. 15. & seqq. id potissime curatum fuerit, [sect. 21] ut homines in provincijs Indiarum uxores ducerent, & ex illis plurimos legitimos liberos procrearent, ut sic, his veluti retinaculis, in eisde provincijs permanerent, & eas civibus replerent, iuxta l. 1. D. sol. matr. & l. cum ratio, D. de bon. dam. cu alijs, quae ibidem adduximus. Necno etiam, [sect. 22] ut parentes se a vitijs, & illicitis concubitibus ab stinerent, videtes, quod filijs, qui ex eis nascuntur, nullus honos a lege defertur; neque inComedis, & servitijs eorum succedunt, arg. tex. & eorum, quae notant DD. in d. auth. ex coplexu, & in l. quisquis, §. filijs, C. ad leg. Iul. Maiest. iunctis pluribus alijs, quae in simili tradit Tiraq. in l. si unquam, verb. Donatione largitus, n. 333. late & optime Pet. Faber lib. 3. semest. cap. 8. & Ego de crim. parricid. lib. 2. cap. 10. in fine. Et haec ratio efficit, [sect. 23] ut etiam si ex eiusmodi filijs illegitimis, extent nepotes legitimi, hi quoq; excludendi sint, taqua ex radice infecta, & exclusa procedentes, ut ad consultationem Peruani Proregis D. Marchionis de Motesclaros responsum fuisse, insinuat Ant. de Leon d.c. 10. n. 35. fol. 59. & iuvatur ex his, quae in simili tradit Bald. in l. 1. D. de Senator. & in l. venia, n. 5. C. de in ius vocando, Molin. de primog. lib. 3. c. 5. n. 45. cum seqq. & cap. 7. n. 1. & magis in terminis Bened. Barz. in tract. de filijs non legit. nat. 2. p.n. 32. Curt. Iun. cons. 145. n. 25. quos & alios refert Caesar Barzius decis. Bonon. 3. n. 3. & seq. & Fusarius de substit. q. 314. n. 4. & 13. & q. 407. n. 78. Licet non ignorem, alias, [sect. 24] ubi descedetes, vel successores simpliciter ad emphyteusim, capella, vel anniversarium, aut quid simile, vocantur, nepotes legitimos ex filijs naturalibus, quinimo & spurijs admitti solere, quoniam in eis incotinetia avi puniri non debet, ut probatur ex traditis a Cephalo cons. 188. n. 18. vol. 3. Decio in cap. in praesentia, n. 46. de probat. Navar. cons. 4. de iur. patr. Greg. Lop. in l. 69. tit. 18. par. 1. gloss. 1. Iul. Clar. §. emphyteusis, q. 30. & in terminis retractus plures apud Gutierr. lib. 2. pract. q. 155. & lib. 5. q. 81. Quemadmodu [sect. 25] suis quoque parentius, tam ex testamento, qua ab intestato succedere possunt, l. ult. C. de natur. lib. (quae licet loquatur in naturalibus, trahitur ex identitate rationis ad spurios) glos. ult. ibid. Bartol. & omnes in l. Gallus, §. quod si is, D. de lib. & posth. Corneus cons. 25. lib. 1. per tot. Ias. in l. haereditas, C. de his quibus ut indig. Roder. Suar. in l. 1. tit. 6. lib. 3. Fori, n. 17. Cravet. cons. 184. lib. 1. Palaeot. de nothis, & spur. cap. 53. Pinel. in l. 3. C, de bon. mater. n. 22. Covar. in 4. 2. p. cap. 8. §. 5. n. 13. & 14. ubi loquitur in nepote Clerici, Mieres de maiorat. 2. p.q. 2. num. 7. Quinimo [sect. 26] & ab ipsis avis haeredes institui, maxime si id parentum illegitimorum, & succedere prohibitorum contemplatione non fiat. Et inter aliosfilios, vel descedetes ad maioratum vocari, no obste l. 27. Taur. quae locum non habet eo in casu, quo avus disponit, ut optime considerat, & resolvit Eman. Costa in cap. si pater, verbo Bona omnia 11. & 12. de testam. in 6. Pinel. ubi sup. n. 20. & 21. Gutierr. cons. 3. n. 14. ubi alios huius opinionis Auctores adducit, Guillen. de Cervantes in l. 9. Tauri, n. 97. & seqq. & Andreas Gail. omnino videndus, lib. 2. obs. pract. obser. 115. ubi late Groevaeus in notis. Adoptivi [sect. 27] quoque vel adrogati filij in nostris Comendis succedere non possunt, cum earu leges adeo enixe legitimos vocent, ut adoptionis comentu excludant, ut in simili dicitur in l. fideicomm. 76. D. de cond. & demonstr. ibi: Fideicommissum a filijs relicrum, si quis ex his sine liberis diem suum obierit, adoptionis commento non excluditur, l. si ita 51. in fine, D. de leg. 2. ibi: Is cui in tempus liberorum tertia pars relicta est, utique non poterit adoptando tertiam partem consequi, iunctis alijs, quae tradunt Cacheran. Menoch. Mantic. Hottoman. & alij, quos refert Blasius Robles de Salcedo in tract. de repraesent. lib. 2. c. 8. n. 7. du illum articulum erudite tractat, [sect. 28] an in adoptivis, vel adrogatis repraesentationi sit locus? Adoptivus [sect. 29] quippe non est proprius, sed fictus, & imaginarius filius, ut bene docet glos. in l. filio, quem pater, D. de liber. & posth. & late Tiraq. de nobilkit. c. 15. Et [sect. 30] verba nostrarum legum, naturaliter, & in specifica forma accipieda sunt, l. qui haered. 44. l. Maevius 55. D. de cod. & demonst. l. haered. 77. §. ult. D. ad Treb. l. servus decem. 68. D. de solut. l. fin. C. de his, qui veniam aetatis, Ant. Thesaur. decis. 65. n. 2. Cardinalis Tusch. litt. V. concl. 102. Fusarius de substitut. q. 383. n. 3. & q. 386. n. 39. Velascus in axiom. iur. litt. V.n. 39. & seqq. & in nostris terminis Ant. Faber in iurisprud. Papin. 1. par. tit. 10. principio 4. illatione 11. pag. 527. & in l. neque ei 17. D. de adopt. ubi rectissime notat, [sect. 31] si hoc aliter intelligeremus, in manu, & potestate haeredis, aut Commendatarij futuru fore, fideicommissi, aut legis vocationem eludere, extraneos in liberos adoptando. Quod etiam in causa fuisse videtur, [sect. 32] ut regulariter ad successione feudorum non admittantur, ut docet tex. in cap. 1. §. si quis per triginta, vers. Adoptivus, si de feud. defunct. contr. sit inter dom. & agnat. vassalli, ubi DD. comuniter, & plurimis alijs citatis, Vulteius de feud. lib. 1. c. 9. n. 90. Vvesemb. c. 6. fol. 95. Scheneiduinus p. 6. c. 3. a n. 19. & in coment. ad lib. 3. Inst. tit. 1. Rub. de success. filior. adop. n. 9. fol. 397. Vivius in syntagm. com. opin. tit. de succes. feud. fol. 602. n. 78. Rosenth. de feud. c. 7. concl. 30. a n. 33. Schrader. par. 7. cap. 5. n. 19. Valent. Forsterus de succes. ab intest. lib. 5. c. 5. & cap. 7. n. 12. Menoch. cons. 925. & 975. lib. 7. Decian. cons. 34. num. 16. vol. 1. Mantua tom. 2. de tacit. & ambig. convent. lib. 23. tit. 13. Vvurmserus exercit. 2. pag. 64. & seqq. & Robles de Salcedo ubi sup. n. 9. Idem etiam, ex eisde rationibus, dicendum videtur, [sect. 33] in filijs per rescriptum Principis, vel Curiae oblatione lagitimatis, de quibus agunt tex. in l. qui in provincia 57. D. de ritu nupt. l. fin. §. 1. D. de natal. restitued. Novel. 89. quibus modis natural. effic. sui, cap. 2. & 9. & §. fin. Inst. de nuptijs. Cum [sect. 34] de adrogatis, vel adoptatis ad legitimatos valeat argum. l. 1. C. de adoption. l. 1. D. ad municipal. Gomet. l. 9. Tauri, num. 61. Surdus cons. 317. num. 33. Barbosa in l. quae dotis, num. 164. D. solut. matrim. & per Camill. Gallin. de verb. sign. lib. 5. c. 16. num. 25. & 247. & hi quoque vere filij legitimi non sint, quales lex nostra requirit, licet mediante Principis rescripto pro legitimis [sect. 35] habeantur, l. mercis appellatione, D. de verb. signif. iuncta gloss. ibid. quam multis ornat Cephalus cons. 451. n. 36. lib. 4. Rimin. Iun. cons. 222. n. 160. lib. 2. Nicol. Intrigiol. decis. 43. n. 73. lib. 1. & Velascus in axiom. iur. litt. T. num. 21. Vnde [sect. 36] cavendum est ab Ant. de Leo d.c. 10. n. 27. & 28. fol. 57. contrarium ea de causa existimante, quod Princeps, qui hanc legem Comedarum successioni praescripsit, legitimationis quoq; privilegium concessit. Quod mihi haud quaqua probatur, nisi [sect. 37] forte in eodem rescripto, in quo legitimantur, simul declaretur, quod fiat capaces successionis Comendae paternae, vel ad hoc praecipue (ut fieri solet) tale legitimatione impetraverint, quo casu duplex gratia, & dispesatio Principis esse cesebitur, ex cuius absoluta voluntate, cum hoc totum ius Comedaru pendeat, ut saepe retulimus, & probat D. Valenc. cos. 83. n. 144. bene id facere poterit. Quod apte comprobatur [sect. 38] ex similitudine feudoru, in quibus magis communis opinio est, legitimatos per Curiae oblatione, vel etiam per speciale Principis rescriptum, quavis filij legitimi non extent, nequaquam succedere, nisi specialis consensus domini interveniat, eos per expressa investituram admittentis, ut aperte docent Afflict. & Isern. in cap. 1. §. naturales, si de feud. defunct. Vulteius de feud. c. 9. 93. & 94. Barcholten. p. 2. c. 7. n. 51. per cap. 1. de succes. fratrum, Curt. Iun. fol. 602. col. 1. Vivius d. tit. de succes. feud. n. 79. fol. 602. Roman. cons. 367. Alex. cons. 60. vol. 2. Bald. cons. 81. vol. 1. Forsterus de succes. lib. 6. c. 12. Vvesemb. de feud. cap. 6. n. 12. Hartman. Pistoris 2. p. quaest. feud. q. 40. Vvurmserus d. exercit. 2. q. 9. Alex. Tretacinq. lib. 1. var. resol. tit. de legitimat. resol. 4. Ludovic. a Sardis in tract. de natural. lib. §. de legitim. praescript. num. 18. in vol. 4. tract. DD. p. 2. pag. 42. Licet non deficiant, qui cotraria sententiam veriore existiment, & sic ex sola legitimatione Principis, feudalis successionis capaces redi, absque aliqua alia peculiari declaratione, ut tenuit Curt. Iun. sibi contrarius, cos. 157. n. 5. & 24. firmans hanc esse comune opinione, quam etiam sequitur, & receptiorem dicit Barthol. Socin. cons. 3. col. 3. vol. 3. Mench. de succes. progressu, lib. 1. §. 2. n. 52. Covar. in epitome, lib. 4. p. 2. c. 8. §. 8. n. 6. Camill. Gallin. de verb. signif. lib. 9. c. 17. n. 18. & 19. ubi quod legitimatus est habili sad feuda, emphyteusim, & similia, Io. Garc. de nobil. gloss. 21. n. 2. 4. & seqq. Ioan. Gutier. lib. 4. pract. q. 23. ubi quatenus, & in quibus legitimatus censeat ur legitimus, & an gaudeat patris nobilitate? Et ad utranq; partem disputant Fachin. lib. 4. controv. cap. 53. Alciat. resp. 171. n. 4. And. Gail. pract. obs. lib. 2. obs. 142. n. 13. Menoch. latissime, omnino videndus, cons. 1098. vol. 11. & cons. 519. ex n. 28. & Rosenth. in luculeto suo tract. de feud. c. 7. concl. 19. n. 5. & seqq. & q. 42. n. 37. &c. 1. q. 1. glos. A. & q. 15. gloss. I Quibus addo Decium cons. 76. & Zasi. in tract. de feud. 1. p. pag. 5. & p. 8. pag. 120. Qui huic ultimae opinioni subscribunt, [sect. 39] si ad omnia officia, & beneficia legitimatus fuerit, & alia de legitimatio ne tradente, & an valeat non facta metione legimorum, Vlric. Hunnium lib. 3. quaest. tract. 7. q. 12. pag. 734. D. Franc. Merlinum quaest. forens. cap. 1. per totum, Valasc. consult. 80. p. 1. Escobar de ratio cinijs, c. 24. n. 41. Marescot. lib. 1. var. resol. cap. 35. & lib. 2. cap. 87. & 88. Morquech. de divis. bonor. lib. 4. cap. 6. ex n. 31. & Petra de potest. Princip. cap. 32. num. 36. ubi tractat, an, & quando legitimatus primogenitus, excludat secundogenitum legitimum. Et [sect. 40] has quidem legitimationes in his partibus Indiarum Proreges, & Gubernatores de potestate ordinaria facere, aut concedere nequeunt, quia sunt. Regi reservatae, licet aliquando eis id specialiter committatur, ad effectum, ut aliquas pecunias ad ipsius Regis subventionem facilius corrogare possint, ut bene observat Leon d. cap. 10. num. 29. pag. 58. & latius dicemus, ubi de potest. Proregu tractaverimus. Ideo autem dixi speciale comissione requiri. Quoniam alias facultas legitimandi non extenditur ad feuda, nisi expresse dicatur. Imo neque legitimatio facta ab ipso Rege, vel Romano Pontifice, ut per Pereg. de fidei com. art. 6. n. 26. & 27. Maresc. & alios ubi sup. Nvnc autem videndum est, [sect. 41] quid de filijs sentire debeamus, qui per subseques matrimoniu legitimatur, iuxta dispositione tex. in l. nuper, & l. cum quis, C. de natural. lib. §. fin. Inst. de nuptijs, cap. tanta, qui filij sint legitimi, l. 1. tit. 13. p. 4. cum similibus, quae copiose, novissime congerit eruditus iuvenis D. Didacus Fajardus in peculiari tract. de legitim. per subseq. matrim. num. 3. 4. & seqq. & Rosenth. in tract. de feud. cap. 7. conclus. 18. num. 5. Et quavis [sect. 42] sint aliqui, qui adiectis illis verbit, ex legitimo matrimonio natis, excludi putant eos, qui postea per subseques matrimoniu legitimantur, maxime si adijciatur verbum, & procreatis, ut constat ex relatis a Peregrin. in tract. de fideicomm. art. 42. n. 6. & alijs statim referendis, & ex adductis a Fajardo ubi sup. n. 166. Adhuc tamen ubi sumus in dispositione legis, qualis est haec, de qua agimus, quae vulgo lex successionis vocatur, vel in alia qualibet statutaria, licet haec aliasstricti iurisesse soleat, ut in l. 1. §. haec verba, D. quod quisque iuris, negari non potest, etiam adiectis illis verbis, legitimatos per subsequens matrimonium, ad omnia ea vocari, & admitti debere, ad quae vocarentur, & admitterentur, si ex legitimo matrimonio editi fuissent, quae sententia fuit originaliter gloss. in d. cap. tanta, verb. Legitimi, ubi docuit, filiu, ita legitimatum, vere quoad omnia legitimum esse, & ita ad ordines promoveri posse, & ad omnia, quae requirunt, quod quis sit natus de legitimo matrimonio, quam sequuntur ibide DD. communiter. Et est similis alia glossa in cap. innotit, per tex. ibi, verb. Coniugata, de electione, dum docet, [sect. 43] legitimatum per subsequens matrionium posse eligi in Episcopum, quavis ad hoc alias requiratur, quod de legitimo matrimonio natus sit, ut in cap. cum in cuctis, eod. tit. de elect. & sequuntur, haec, & varia alia exepla iniure retractus, emphyteusis, patronatus, nobilitatis, revocationis donationisper supervenientia liberorum, testameti imperfecti, quod valet inter liberos, & alijs casibus similibus adducentes, Abb. & Ant. de Butrio n. 17. & 18. Imol. n. 13. in d. cap. innotuit, Alex. & eius Addition. cons. 5. n. 7. & 8. vol. 7. & plures alij, quos refert, & sequitur Covar. omnino videdus, in epit. de sponsal. 2. p. cap. 8. §. 2. n. 21. & 22. Riminal. Iunior cons. 226. n. 4. cum multis seqq. vol. 2. Bocerius de Regal. cap. 2. n. 29. Vbi [sect. 44] ait, spurio patris nobilis, per subseques matrimoniu legitimato, insignia, & arma patris competere, Bessoldus de Regni success. lib. 1. differ. 9. num. 8. ubi docet taliter legitimatum in Regno succedere, & Fajard. ubi sup. ex num. 217. usque ad 233. Et pro his facit Novella 12. circa fin. [sect. 45] ubi ita legitimatus plenum ius agnationis habere dicitur, & de iure nostri Regni celebris tex. in l. 2. Taur. quae est l. 10. tit. 8. lib. 5. Recop. quae cu filios legitimatos per rescriptum a successione parentum removeat, si forte postea alij legitimi nati fuerint, idem esse ait, etsi non nati, sed per subsequens matrimonium legitimati sint, ibi: Y despues tuvieren algun hijo, o nieto descediete legitimo, o de legitimo matrimonio nacido, o legitimado por subsigutents matrimonio, &c. Quod idem in [sect. 46] feudis etiam honorificis admitti, & practicari videmus, ex usu iam in foro ubiq; recepto, quicquid alias in theorica adversetur, Roman cons. 637. Vivius d. tit. de cocess. feud. n. 79. ut omnes feudistae concludunt in cap. 1. §. naturales, si de feud. fuer. controv. ubi Afflict. singulariter disputat, & comune dicit notab. 5. n. 6. & latissime, & doctissime prosequutur Octavius Bamacarius in repet. ad eudem tex. Curt. Iun. in tract. de feud. 3. p.q. 19. n. 41. Zasi. 8. par. n. 81. Idem Curtius cons. 13. cent. 5. observ. 42. Alex. Raudens. in tract. de analog. cap. 35. fol. 391. Tib. Decian. resp. 5. lib. 1. Clarus, & eius additionat. Baiardus in §. feudum, q. 82. n. 1. Hartman. Pistor. in miscell. quaest. 2. p. cap. 41. n. 1. Gallin. lib. 2. obser. 141 n. 2. ubi Groevaeus n. 3. Michael. Cras. recep. sent. §. successio ab intestato, q. 19. n. 7. Villalob. comm. opin. verb. Legitimatus, n. 7. Ant. Gabriel. in comun. conclus. tit. de legitim. conclus. 1. n. 22. Vlric. Hunnius lib. 3. quaest. tract. 7. q. 11. pag. 731. Rosenth. in tract. de feud. c. 7. concl. 11. & 18. n. 1. Schrad. eod. tract. p. 7. cap. 5. n. 21. Bocerius de succes. feud. cap. 3. q. 2. & de Regal. cap. 2. n. 35. Covar. d. cap. 8. §. 2. n. 27. Ioan. Bap. Lupus in tract. de illegit. & natural. coment. 4. §. 3. n. 9. & 10. Menchaca quaest. usufrequen. lib. 3. cap. 42. n. 9. VVurmserus exercit. academ. 2. q. 9. pag. 64. & seqq. Cenedus collect. 68. n. 3. Basil. Pontius de matr. lib. 11. cap. 11. n. 7. & plurimi alij, quos refert Borrell. in sum. decis. to. 1. tit. 34. n. 352. & diligenter Fajard. d. tract. de legitimar. per subsequens num. 223. & 224. & Vlricus Hunnius lib. 3. quaest tract. 7. q. 11. pag. 731. Et est adeo verum, [sect. 47] ut procedat, etiam si in investitura vocati sint legitime nati, & ex corpore descedetes, & procreati, ut contra Laudes. Cacheran. Vulteium, Intigriol. & alios, bene defendit Fachin. lib. 7. cotr. c. 51. Pistoris d.q. 41. n. 20. & Rosenth. d. cocl. 18. n. 4. & est videndus plene loques Menoch. lib. 4. praes. 81. n. 9. & cons. 16. num. 27. & cons. 174. n. 13. & plenius cons. 1098. & Camill. Gallin. lib. 9. de verb. signif. cap. 17. num. 18. & 19. & lib. 5. cap. 16. n. 257. ubi ex his concludit, [sect. 48] valere argumentum de legitime natis ad legitimatos. Quinimo quod magis est, idem quoque probare, & admittere debemus [sect. 49] non solum in dispositione legis, vel statuti, sed etiam in qualibet dispositione hominis, utpote fideicommissis, & maioratibus, quidquid novissime hoc in dubium revocet Additionator Moliae lib. 1. cap. 3. n. 41. eam rationem post alios praetexens, quod mitius agitur cum lege, quam cum homine, & huius verba naturaliter, illius civiliter intelligenda sint. Nam licet in hanc sententiam propendeant Peregrin. de fideicom. art. 24. n. 6. Castillo lib. 6. controv. cap. 11. n. 42. Thesaur. decis. 196. Petr. Surd. decis. 319. & late rem disputent Andr. Fachin. lib. 4. cotrov. cap. 54. ex n. 1. idem cons. 2. lib. 2. Gutierr. de matrim. cap. 74. n. 14. Anton. Merenda lib. 4. controv. cap. 17. Paschal. de patr. potest. 2. p. cap. 4. n. 62. Farin. 1. p. noviss. decis. 41. Teutlerus lib. 1. disput. 2. q. 26. Gratian. discept. forens. cap. 653. n. 25. Pacianus cons. 9. n. 43. & Iacob. Gallus cons. 30. num. 62. & plurimi alij, quos refert, & sequi videtur Fajardus ubi sup. n. 266. & seqq. Certius tamen, & receptius est, testatores, qui illa verba adijciunt, ex legitimo matrimonio natis, & etiam si addant, & procreatis, se conformare velle cum dispositione iuris, quae tales legitimatos per subseques matrimonium, quoad omnia, vere legitimos reputat, ut supra retulimus, [sect. 50] & ostendit 1. 1. tit. 18. par. 4. ibi: Otrosi son legitimos, quae verba veritatem, & non fictionem praeseferunt, ut ibidem Greg. Lop. ostendit, & probat tex. in 1. si maritus, §. lege Iulia, D. ad leg. Iul. de adult. 1. his verbis, in princip. D. de haered. instit. Mieres de maiorat. 2. p.q. 1. num. 7. & Barbosa de diction. dict. 340. num. 1. & 4. Et ita in specievocationis feudalis, fideicomissariae, vel maioratus, expresse agnoscunt, & resolvunt Paul. Castrens. in 1. si quis, n. 6. C. de his qui veniam aetat. & plures alij ex antiquioribus, quos refert, & sequitur Ias. cons. 168. n. 6. vol. 4. Decius cons. 145. n. 5. & 6. & cons. 624. n. 7. & in cap. cum in cunctis, n. 11. & 12. de elect. Socin. Iun. cons. 39. n. 63. vol. 3. Riminal. cons. 226. n. 5. & 6. vol. 2. Covar. d. §. 2. n. 30. additio ad Alex. cos. 5. vol. 7. late & optime Tiraq. de primog. q. 34. per tot. Molina de maiorat. lib. 3. c. 1. n. 41. & lib. 2. cap. 11. n. 23. Ioseph. de Rusticis in 1. cum avus, lib. 2. cap. 16. n. 126. & 181. Lupus d. tract. de illegit. comet. 4. §. 3. n. 10. Iacob. Cancer. lib. 2. var. cap. 11. de sponsal. n. 61. Castillo tom. 2. contr. c. 105. ex num. 35. Cevallos pract. comm. q. 606. per totam, Fachin. lib. 7. contr. cap. 51. Fusar. de substitut. quaest. 409. num. 47. cum seqq. Vbi idem dicendum putat, quamvis dispones adijciat: Sine liberis ex legitimo matrimonio natis, procreatis, vel coceptis: [sect. 51] quoniam semper haec verba debent intelligi, ut operentur exclusione legitimatorum per rescriptum, vel alijs modis, quam per subseques matrimonium, qui vere legitimi sunt, iuxta supra relata. Et idem sentiunt Mieres, ubi sup. n. 5. Burgosde Paz cons. 6. n. 26. Marta de success. legal. 1. p. q. 18. art. 9. n. 4. Avend. in l. 4. Tauri gloss. 11. a n. 41. Cald. Pereira, Balsil. Pont. Menchaca, Ferrer, Bapt. Lup. & innumeri alij, quos per integras paginas congerit Fajard. ubi supra, num. 230. & 265. & ultra relatos ab eo Alex. Trentacinq. lib. 1. var. resol. tit. de legitimat. resol. 1. & Steph. Gratian. lib. 1. discept. fores. cap. 138. ubi plura de huius legitimationis specialibus congerunt. Et in ipsis terminis nostrarum Commendarum,[sect. 52] eandem opinionem certam esse affirmat Ant. de Leon d. tract. de cofirm. Regijs 1. per. c. 10. n. 26. subdens, se putare Regiam de hoc decisionem, seu declaratione extare, quam tamen ipse non vidit. Et [sect. 53] re vera non extat. Nam licet insignis ille, & valde prudens Peruanus Prorex D. Marchio Montisclarius hanc quaestionem, seu dubitationem, cum praerogativa suffragij sui, in favorem legitimati, inter alias, Regio Indiarum Consilio proposuerit, & ad tollendas lites, quae eius occasione quotidie suboriri poterant, declarari petierit, nullum tamen aliud responsum accepit, quam ut leges servaret. servarique faceret. Invenio tamen [sect. 54] per eundem Senatum post longam litam, & gravem disceptationem, maturo iudicio, in favorem legitimati decisum fuisse, in ardua illa causa D. Ioannisde Aliaga filij maioris naturalis legitimati, cum D. Hieronymo filij minoris ex legitimo matrimonio cocepti, quamvis pro hoc pater, dum viveret, Regia schedulam impetrasset, ut tetigi sup. cap. 16. n. 41. Quod exemplum [sect. 55] magni quidem faciendum est, tum ob auctoritatem rerum in supremo Senatu iudicatarum, de qua pluribus dixi sup. hoc lib. 2. c. 10. n. 77. & multa cogerit D. Valec. cons. 40. n. 55. & cons. 73. n. 53. & cons. 83. n. 115. cum seqq. ubi in terminis nostrarum Comendarum loquitur, & noyissime Alphons. Guzmanius in tract. de evict. q. 3. n. 48. & 49. Velasc. in axiomat. iur. litt. L.n. 127. & Fajardus ubi sup. n. 114. Tum maxime [sect. 56] quod hoc certius est, ubi talis res iudicata emersit circa declaratione, & interpretionem verboru alicuius legis, quae dubitandi, & litigandi causam praebuerant. Nam talis declaratio non solum in illa lite, verum & in alijs, rem veluti iudicatam constituit, & saltem in vim stlyi, & intelligentiae talis legis allegari potest. 1. si de interpretatione, 1. nam Imperator 28. D. de legib. 1. Labeo 21. D. de statu lib. 1. 1. C. de aedif. privat. cum traditis a Ioann. Gutier. lib. 3. pract. quaest. 17. num. 71. Cevallos in praefat. ad pract. comm. num. 72. & D. Valenc. d. cons. 83. num. 120. Bernard. Grevaeus in pract. Camerae Imper. in prooem. num. 5. 19 & 20. cum seqq. Menoch. de praesumt. lib. 1. q. 1. num. 27. Borrellus in summ. decis. tit. 13. de legibus, n. 15. & de decisionibus Rotae agens, Mascardus de probat. conclus. 484. Qvibvs consequens est, [sect. 57] filios etiam natos ex matrimonio putativo, publice, & bona fide a parentibus contracto, ad Commendam admitti, licet illud postea, ex aliquo impedimento dirimente, ab initio nullum fuisse apparuerit. Nam [sect. 58] matrimonium putativum habet quoad multa effectus veri, & iusti matrimonij, & inter alia, quod filij ex eo nati, legitimi sint, & parentibus succedant, & ad fideicommissa, feuda, & maioratus admittantur, quamtumvis in illis testator solum veros & legitimos filios admitti voluerit, ut probat text. in cap. ex tenore, & cap. pervenit, qui filij sint legitimi, cap. debitum, de bigamis, ubi communiter Scribentes, 1. 3. vers. Otro si, tit. 3. part. 4. 1. 1. tit. 13. ead. part. cum multis alijs, quae copiose, ut solet, cogerit Tiraquel. in. 1. si unquam, verb. Donatione, n. 141. Duenas reg. 350. & post Covarr. utrumque Molinam, Thom. Sanchez, & plurimos alios, quos refert, Ioan. Gutierr. in tract. de matrim. cap. 71. num. 2. latissime D. Ioann. del Castillo lib. 2. controvers. cap. 11. n. 5. & 6. Bammacarius in d. cap. naturales, q. 9. num. 66. cum seqq. Cevallos com. pract. q. 697. in princip. Basil. Pontius de matrim. lib. 11. cap. 1. §. 2. num. 13. & 14. & cap. 8. per totum, & D. Michael de Luna & Arellano in praeclaro tractatu de iuris, & rationis imperio, lib. 4. cap. 5. num. 83. Fajard. d. tract. de legit. per subsequens matrimo. num. 167. & seqq. Vbi bene subiungit, [sect. 59] in dubio praesumi in parentibus bonam fidem, quae in hoc casu requiritur, & sufficere, quod vel in altero ex parentibus interveniat, ut filij ex eis procreati, sint quoad utrumque legitimi reputadi. De quibus ultra Thom. Sanch. & alios a praedictis Auctoribus allegatos, late, & multum in nostris terminis agit Rosenthal. omnino videndus, in tract. de feud. cap. 7. q. 18. num. 18. Menochius lib. 3. praesumt. 130. Fusarius de substitutionibus, q. 409. num. 109. & 110. Vbi [sect. 60] quod per tale matrimonium, etiam filij antea nati, legitimantur, Additionator Molinae lib. 2. cap. 5. num. 25. & 26. Fachin. lib. 3. controvers. cap. 26. & seqq. ubi plures quaestiones circa matrimonij putative effectus adducit, & Nos infra cap. 21. ubi de successione coniugum putativorum, & lucrorum inter eosdem communicatione, tractabimus. Sed an in huiusmodi successionibus, natus[sect. 61] ante Comendam a patre acquisitam, a secundogenito praeferatur, qui post illius acquisitionem conceptus, atque editus fuit, late quidem hic disputari posset, ex similibus controversijs, quas in Regnorum, feudorum, maioratuum, & aliarum dignitatum successione DD. Passim agitare solent. Sed cum iam [sect. 62]apud omnes verius, & receptius existimetur, adhuc primogeniti causam in hoc quoque casu potiorem esse. Idem absque dubio in nostris Commendis admittere oportebit, prout & quotidie praxis admittit [sect. 63] ex doctrina. I.C. in l. Senatoris filiu 5. D. de Senator. quam bene defendunt ab oppositione, seu antinomia, quam patitur ex l. fi Senator 11. C. de dignitatibus, lib. 12. & pluribus ornant, & prosequuntur, ultra Scribentes in eisdem iuribus, & antiquior alios, quos refert, Tiraquel. de primog. q. 31. per totam; Valent. Forster. lib. 4. de success. ab intest. cap. 24. ex num. 27. ad 40. Hottom. quaest. illust. q. 1. Petr. Greg. lib. 7. de Rep. cap. 9. per totum, Duaren. lib. 2. disput. cap. 29. Pazius centur. 1. antinom. cap. 39. Vvurmserus exercit. academ. 2. q. 14. Vlric. Hunnius lib. 3. quaest. tract. 7. q. 25. pag. 769. Nicolaus Genoa de concilliat. leg. pag. 264. & seq. Iacob. Menoch. cos. 677. num. 10. lib. 7. & de praesumt. lib. 4. praes. 92. n. 5. Ego pluribus ab hinc annis in meis antinomijs, quas Salmanticae magno audientium plausu, & fructu relegi, cap. 14. Et in feudis specialiter loquentes Georgius Obrechtus disput. feud. 10. num. 88. cum seqq. Ioann. Schoner. disput. feudal. lib. 1. disput. 6. thesi. 53. Iul. Clarus, §. feudum. q. 80. n. 3. Rosenth. de feud. cap. 7. q. 26. num. 4. Zasius eod. tract. part. 8. num. 86. Vlricus Hunnius ubi supra, Teutlerus part. 1. disput. 19. thesi final. lit. A. Bessol. de Regni success. lib. 1. dissert. 7. n. 1. & seqq. & in delibatis ad lib. 1. Pandect. d. tit. de Senator. num. 39. Heningius Arniseus in relect. de Repub. lib. 2. cap. 2. sect. 11. per tot. Anton. Colerus de iure Imperij German. sect. 52. ubi exempla adducit, & Harpprechtus in tit. Inst. de haered. quae ab intest. n. 150. & seqq. Et in terminis nostrorum maioratuum Hispaniae Greg. Lopez in l. 2. gloss. 10. in princip. tit. 15. part. 2. Anton. Gomez in l. 40. Tauri, n. 67. Molina lib. 3. de primog. cap. 1. n. 3. Blasius Robles de Salcedo in erudito tract. de repraesent. lib. 2. cap. 15. num. 26. & 27. & Molina Theologus disput. 624. n. 2. qui bene observat, hoc iam apud omnes esse consuetudine receptum, tametsi quondam res fuerit controversa, & late. & elegater Basil. Pontius variar. quaest. 1. part. cap. 4. ex pag. 189. ad 199. Secvndo vero limitatio successionis liberorum, in Commendis de quibus agimus, Proponitur [sect. 64] in Monachis, & Monialibus, ut constat ex provisione dat. Matr. 5. April. ann. 1552. quae habetur in 2. tom. impress. pag. 203. ibi: O no pudiesse suceder por entrar en algu. na Religion, &c. Et in alia dat. Vlyssip. 4. Iunij, ann. 1582. ibi: O no quisiesse suceder en ellos, o por entrar en Religion, o por otro impedimento, e incapacidad. Cuius ratio petenda est ex his, quae late dixi supra cap. 5. ex n. 14. & ex simili feudorum, quae dicuntur ex pacto, & providentia, in quibus regulariter Monachi no succedunt, ut constat ex congestis a Rosenth. d. tract. de feud. cap. 7. concl. 30. Menoch. cos. 519. num. 8. & de arbitrarijs casu 231. Iulio Clar. §. feudum, q. 48. & Carol. Tapia in auth. ingressi, verb. Sua, cap. 14. per totum, pag. 481. cum seqq. Quemadmodum [sect. 65] neque in maioratibus, quibus annexa est aliqua dignitas, aut iurisdictio, ut per Molinam lib. 1. cap. 13. num. 79. & seqq. & n. 94. Fusar. de substitut. quaest. 311. num. 49. & q. 430. ex n. 1. Cevall. pract. comm. q. 193. Gama, & eius Additionat. decis. 6. num. 2. Anguianus in tract. de legib. lib. 2. controvers. 17. & latissime Castillo lib. 3. cotrovers. cap. 12. & Additionat. Molinae in locis supra citatis. Et [sect. 66] cum per Religionis ingressum Comedatarij Commendam amittant, ut constat ex schedulis citatis ab Anton. de Leon d. cap. 10. fol. 57. num. 24. & dicemus infra, ubi de extinctione Commendarum agemus, mirum non est, quod lex eisdem Monachis successionem deferre noluerit, argum. l. pater surioso, D. de his qui sunt sui. Nulla in hoc consideratione habita, an monasterium in communi sit capax bonorum, necne? licet haec alias in feudis, & maioratibus ordinarijs soleat considerari, ut per eundem Molinam ubi supra, & Menochium d. cons. 519. ubi tractat, an Religiosus admittatur ad feudum, domino non contradicente. Na quando [sect. 67] servitium non est reale, sed personale, prout in nostris Commendis contingit, nuquam transit feudum in monasterium, etiam si per substitutum servire velit, ut per Salicet. & Ias. num. 46. in d. auth. ingressi, Felin. in cap. in praesentia, num. 46. Paris. num. 195. de probat. Afflict. decis. 265. num. 37. gloss. in cap. scripsit nobis 27. quaest. 2. & Franc. Curtius in tract. de feud. part. 3. princip. meb. 2. num. 19. Capitius decis. 10. num. 10. Pro quibus facit 1. 6. tit. 26. part. 4. vers. Esso mismo dezimos. Et ibi Greg Molina d. cap. 13. num. 84. & nobile dictum Menochij 519. per totum, ubi concludit, Religiosum non posse servire per substitutu, [sect. 68] & in feudo non succedere, qui feudo domino servire non potest per se, nec per substitutum, quails est Religiosus. Nec monasterium ex eius persona, [sect. 69] cum hoc non admittatur, quando sunt vocati filij ex legitimo matrimonio nati, vel procreati; ut scripsit Praepos. in cap. 1. §. & quia, col. 15. de his, qui feud. dar. poss. Capitius decis. 31. num. 5. & idem probat ipse Menoch. cons. 54. num. 24. lib. 1. & cons. 722. num. 22. lib. 8. ubi loquitur de Canonicis regularibus, & in tract. de arbitrar. lib. 2. cas. 231. num. 3. Vbi numberis seqq. sub iungit, hoc veru esse, etiam in regulari promote ad Episcopatum, vel Cardinalatum, quod latius etiam probat, & prosequitur Rosenth. in tract. de feud. cap. 7. q. 29. num. 9. & 10. Et quod magis [sect. 70] est num. 19. & seqq. affirmat, Equites Ierosolymitanos in feudis non succedere, & idem videtur concludere in Militibus D. Iacobi, Calatravae, & Alcantarae, eo fundamento, quod hi Religiosi sint, ut pluribus adductis probat D. Ioseph. Pellicer in notis ad Gongor. fol. 152. & Menoch. de arbit. cas. 231. n. 71. & disputat Carrasc. ad leg. Recop. cap. 6. §. 5. ex num. 29. Quod tamen Ego reprobandum existimo, cum horum religio bellum non impediat, sed potius ad bella ordinetur, & ob id Ordines, vel Religiones Militares dicatur, & ita bene possint per se in bello servire, & reliqua feudorum onera subire, & multo magis nostrarum Commendarum, in quibus n unquam de hoc dubitari vidi, nec audivi, & tetigi supra cap. 5. num. 18. & optime probat, & prosequitur Rosenthalius d. tract. de feudis, cap. 7. q. 30. num. 16. cum alijs, ubi cosdem Milites Ierosolymitanos voact Melitenses, vel Iohanitas, & Carolus Tapia in auth. ingressi, verbo Sua, cap. 14. num. 19. & 42. Sed [sect. 71] an Monachus, qui adhuc professionem non emisit, in feudo vacanti succedat, in quaestionem vocari solet, & in nostris Commendis propter casus frequentiam utile esse potest. Et Menoch. d. casu 231. n. 16. illum no fuccedere recte resolvit, sed successione manere debere in suspenso, quia fieri potest, quod emittat professione, atque ita efficiatur omnino incapax, fieri etiam potest, quod egrediatur religionem. Hoc ergo dubio pendent, hic interim admitti non debet. De quo articulo latius nobis agendum est infra cap. 27. & interim videndus est Greg. Lop. qui eandem Menochij sententiam tenet, l. 6. tit. 26. par. 3. verbo Religioso, reiecta contraria glossae in cap. scripsit nobis 27. quaest. 2. & Carol. Tapia dict. auth. ingressi, verb. Sua, c. 14. n. 28. vbi quod Clerico in minoribus, cui delatum est feudum, statuendum est tempus ad deliberandum, an vesit laicari, vel Clericus remanere. Et ex praedictis descendit, [sect. 72] Hospitale etia esse incapax successionis feudi, & per consequens Commendae, ex quo in bello per se domino inservire non potest, quod ubi feudum est ex pacto, & providential agnoscit Menoch. cos. 10115. num. 74. & 35. licet contrarium docere videatur Affict. in cap. 1. §. qui Clericus, n. 9. si de feud. sit cotrovers. inter dom. & agnat. vassall. quem secutus est Nardus Liparulus in addition. ad Isern. in eod. §. verbo Hospitalarij; qui tamen de feudis haereditarijs intelligendi sunt, ut per Menoch. supra num. 38. cum haec feuda haereditaria etiam transeant ad monasterium, ut per Felin. in cap. in praesentia, n. 47. & Rosenthal. qui de his omnibus plenius caeteris agit, in tract. de feud. cap. 7. concl. 30. num. 22. Tertio, filius, qui ex lege successionis ad nostras Commendas vocatur, excludendus veniet, [sect. 73] si Clericus esse reperiatur, cum Clericis novae Commendae dari non possint, ut dixi supra d. cap. 5. ex num. 14. Et datae adimi iubeantur in schedulis supra relatis. Quod etiam censere possumus ad imitatiom, & similitudinem maioratuum inductum, in quibus etiam Clerici frequenter exclude solent, ut per Molinam lib. 1. cap. 13. ex num. 96. ubi eius additio plures alios adducit. Et multo magis ex recepta, & observata feudorum doctrina, quae ubi sunt ex pacto, & providential, prout Commedae, de quibus agimus, aequa lace Clericos, ac Religiosos ab eorum successione repellunt, quia partier per se militare, & servire non possunt. Vt probat tex. in cap. 1. de feud. foemin. cap. 1. de mil. vassall. qui arma bell. depos. d.c. 1. §. qui Clericus, si de feud. fuer. contr. inter. dom. & agnat. vassall. & cap. 1. an mutus, vel alias imperfectus: ubi latissime omnes feudistae hunc articulum prosequuntur d. 1. 6. tit. 26. part. 4. ubi Greg. Lopez verbo Clerigo, & plurimi alij, quos refert, & sequitur Rosenth. ubi supra d. conclus. 30. ubi distinguit inter feuda ex providentia, & haereditaria, Cotta in memorab. verbo Clericus, Craveta cons. 30. num. 3. Silvanus cos. 3. num. 9. Bursatus cons. 63. num. 27. Roland. cos. 23. num. 20. lib. 1. Iulius Clarus in §. feudum, q. 48. Thomas Marinus in tract. de feud. tit. de feudo ex pact. & provid. antiq. num. 142. Osascus decis. 27. num. 4. qui testatur hanc esse receptissimam opinionem Menoch. d. cons. 10115. num. 34. & cons. 54. n. 19. & iterum cons. 181. num. 75. & seqq. ubi reddit rationem, quare Clericus feudi capax non sit, & latius, & elegantius in tract. de arbitrat. cas. 231. ex num. 1. ubi inquit, quod Clericus, etiam per substitutum serviens in bello, efficitur irregularis, & idem pluribus alij relatis sequitur Tapia in d. auth. ingressi, cap. 14. ex num. 24. pag. 489. & D. Valenc. cons. 23. num. 19. qui licet num. 23. plures alios contrarium tenentes adducat, intelligendus est in feudis haereditarijs, & in quibus servitium personale praestari potest per substitutum, quorum Clerici, & alij Ecclesiastici capaces esse solent, ex communi, quam refert Iul. Clar. d. §. feudum, q. 78. n. 4. Cravet. cos. 303 n. 10. vers. Secudo respondeo, Cephal. cos. 151. n. 41. vol. 2. Bobadilla in Politic. lib. 2. c. 18. n. 156. & latissime Meonch. dict. casu 231. num. 33. cum multis seqq. ubi num. 48. & seqq. resolvit, [sect. 74] Cleticum quemlibet, etiam in feudo recto succedere posse, si ea est consuetudo, qualis extat in Italia, & Alemania, & hoc casu servire posse per substitutum. Neque his adversatur, [sect. 75] quod cum ad nostrarum Commendarum successionem foeminae admittantur, ut diximus supra cap. precedenti, num. 39. Videbantur quoque admittedi Clerici, & Religiosi, ex recepta Doctorum sententia, quae habet, quod feudum, quod est trasitorium ad foeminas, transit quoque ad Clericos, & Religiosos, ut per Alexand. cons. 10. lib. 5. Curtium in tract. de feud. 3. par. memb. 2. num. 26. Capicium decis. 31. & Menochium cons. 519. num. 1. & 13. Nam respondetur, [sect. 76] in his materijs feudalibus non valere argumentum ex paritate, imo nec a maioritate rationis, ut per Ioan. Franc. a Ponte, qui alios adducit, de potest. Proreg. tit. 8. cap. 6. n. 5. pag. 278. sed eorum investiturae, & legibus standu esse, [sect. 77] in quibus sufficit pro ratione voluntas cocedentis, iuxta text. & glossam, verbo Ratus, in l. 1. D. de postulantio, & plura alia, quae de nostris Comendis agens tradit D. Valencuela cons. 83. num. 141. & seqq. ac propterea succensendum non esse nostris Regibus, cur Clericos, & Monachos excluserint, cum foeminas admiserint. Cum [sect. 78] in voluntarijs extensio no sit de uno casu ad alium, ut per Ioan. Gutier. lib. 3. pract. q. 67. num. 16. Praeterquam, quod ratio [sect. 79] diversitatis ea esse potuit, quod Commendis mediantibus, harum provinciarum conservationi, populationi, & legitimorum liberorum procreationi consulebatur, ut dixi sup. cap. prox. ex num. 15. quae ratio foeminarum admissionem, & Clericorum, ac Religiosorum exclusionem necessario desideravit. Et ita in terminis tenet Matth. de Afflict. decis. 320. n. 7. dicens, quod licet foeminae reperiantur habilitatae ad feuda, non tamen ideo Clerici, vel Monachi habilitati cesentur, nec ad eos est facienda extensio, & sequitur Tapia ubi supra, num. 37. Clerici autem, qui excluduntur, [sect. 80] debent esse in sacris ordinibus constituti, aut saltem tonsurati, & habitum, & beneficium habentes, ut cap. 5. ex num. 20. & in terminis feudorum late docent, & probant Baid. & caeteri DD. in d. §. qui Clerius, Clarus d. §. feudum, q. 78. in fine, Craveta, Roland. Alciat. Cephal. Thom. Marinus Minad. & plures alij, quos refert, & sequitur Menoch. d. casu 231. n. 24. & d. cons. 181. n. 80. Greg. Lopez d. 16. part. verbo Clerigo, ubi inquit, quod saltem debet esse Subdiaconus. Caeterum Clericus secularis primae tonsurae, qui nullum obtinet beneficiu Ecclesiasticum, bene succedere poterit, iuxta sententiam eorundem Auctorum, & tradita a Bruno cons. 16. num. 6. & cons. 38. n. 1. Duenas reg. 103. limit. 2. Menoch. supra num. 23. Et si beneficium habet, aut Ecclesiae inservit, potest post mortem patris his renutiare, si velit feudi successionem sibi delatam adipisci, dummodo id primo quoquo tempore faciat, ita ut diutius feudi sive Commedae successio in suspeso non sit, quia alias ad secundogenitum habilem transibit. Quod arbitrio iudicis aestimandum est, ut optime resolvit Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 70. de milite vassallo, qui arma bell. depost. & decis. 320. num. 7. post. Iserniam, & Lucam de Pena, quos refert Brunus d. cons. 16. num. 6. & plurimi alij, quos congrit Hartmanus Pistoris in quaest. feud. 3. part. q. 34. num. 18. & Menoch. omnino videndus, d. cas. 231. num. 28. & seqq. & Carol. Tapia d. auth. ingressi, verbo Sua, cap. 14. pag. 489. ubi inquit, huic tali Clerico, cui feudum delatum est, dari tempus ad deliberandum, & bene resolvit num. 20. & 42. Milites Ierosolymitanos, & aliorum Ordinum Militarium ab hac successione non excludi, cum neque ab accipiendo novo feudo excludantur, iuxta ea quae latius dixi d. cap. 5. num. 17. Qvarto, [sect. 81] furiosi, mente capti, caeci, muti, & surdi, claudi, corpora vitiati, & alij morbo sontico laborantes, qui eos impediat ad praestanda servitia Comendis imposita, ab earum successione excludi videntur, sicuti & a nova receptione, ut tetigi supra d. cap. 5. num. 30. De quo, licet nullam schedulam Regiam invencrim, quae id expresse disponat, intelligi potest satis cautum esse [sect. 82] in nobili illa provisione declaratoria legis successionis data Matriti 5. Aprilis, ann. 1552. quae extat in 1. tom. pag. 203. Nam postquam expressit causas religionis, Clericatus, & incopatibilitatis, quae successionem impediunt, adiecit haec verba: O por otro algun impedimeto, o incapacidad, quae solum in dictis calibus verificari possunt. Sicuti in simili contingit [sect. 83] in feudis, in cap. 1. §. qui Clericus, si de feud. fuer. contr. inter dom. & agn. vass. & in cap. 1. §. ex hoc, de feud. foemin. & in cap. 1. an mutus, vel alias imperfectus, ubi imperfecti nati, aequiparantur Clericis, Monachis, & foeminis succedere prohibitis, quo ad hoc, ut sint inhabiles ad feudi successione, & ita in eis pro coperto habent omnes Scribentes ibidem: eandem rationem, quam in illis reddentes, nimirum [sect. 84] quod feudi recti, & proprij natura est ea, ut vassallus personaliter serviat domino, non autem per substitutum. Et quod ad eum non pertinent beneficium, qui non potest geiere officium, ut in cap. 1. de milite vassall. qui arma belli depos. quod etiam probat l. 6. tit. 26. par. 4. ubi noster Gregor. Lopez, Bertachin. in repertor. verb. Claudus, Hartman. Pistor. in quaest. feud. 2. par. q. 32. Valent. Forster. de success. lib. 4. cap. 32. Zasi. in tract. de feud. 8. par. pag. 117. & 179. Schrader. eod. tract. par. 7. cap. 5. n. 32. Rosenth. cap. 1. conclus. 15. num. 5. & cap. 3. concl. 8. num. 1. cap. 7. q. 27. & seqq. & cap. 8. quaest. 8. num. 10. in remiss. litt. K. & Molina lib. 1. cap. 13. & num. 22. ubi tractat, [sect. 85] qualiter & quando propter hos defectus praedictae personae excludantur a successione maioratus. Quod certe raro practicatur, nisi id specialiter a fundatoribus cautum sit. Et idem [sect. 86] expertus sum in nostris Commendis. Nunquam enim vidi, alicui his de causis litem super successione, aut remotione Commendae motam fuisse, excepto casu Francisci Velazquez de Talavera Peruani Commendatarij, qui cum possideret in prima vita Commendam de los Checras, & defunctus esset, relicto filio D. Fracisco de Talavera, totaliter furioso, & D. Agnete de Sosa uxore Petri de Vega, dubitatu fuit, an haec illi ratione furoris praeferenda esset, & a Prorege Dom. D. Franc. a Toleto, & eius assessoribus, pro filia pronuntiatum fuit 8. Octob. ann. 1576. eo ei onere iniuncto, ut furiosum fratrem alere teneretur. Ad quod forte ducti fuerunt [sect. 87] auctoritate textus in cap. 1. §. murus feudum, Episcop. vel Abbat. ubi probatur, mutum, qui nihil omnino loquitur, feudum amittere, huic autem egenti alimenta deberi, de quo pluribus agit post Speculat. & Socin. Greg. Lopez d. l. 6. verb. En ninguna manera, Schrader. d. tractat. de feud. par. 6. num. 67. Tiraq. de primog. c. 23. & Molina d. cap. 13. num. 44. & 46. & seqq. ubi etiam tradit, an, & quando mutus, & surdus furioso aequiparetur. Et quatenus [sect. 88] vassallo muto, & alias imperfecto, a domino feudi alimenta debeantur? vide Petr. Surd. in tract. de aliment. tit. 1. q. 56. ex. 1. ad 10. Martin. Colerum in eodem tract. lib. 1. cap. 13. num. 120. Daniel Moll. in semestribus lib. 3. c. 34. Pileum q. 5. 3. & Hieron. Scurff. cons. 91. n. 5. centur. 1. In quo tamen notandum est, [sect. 89] plures esse, qui opinentur, quod, ut dementiae, furoris, vel alterius imperfectionis vitium impediat, debet esse contractum a nativitate, vel ante delatam feudi successionem. Nam si quis sanus mente, vel corpore in feudo successcrit, per supervenientem dementiam, vel defectum, illud non amittet, ut docet Bald. in d. cap. 1. an multus, &c. num. 2. Zasi. d. 8. par. num. 67. Vvesemb. de feud. cap. 6. num. 20. Pistoris d.q. 32. num. 9. Paris. cons. 10. num. 14. vol. 1. Schrader. d. par. 7. in limit. regulae, vers. Sexto furiosus. Rursus & illud in quaestionem vocatur, [sect. 90] an furioso, vel imperfect ob tale vitium excluso, secundogenitus admittatur, vel filius ipsius imperfecti, si eos habere contingerit. Et quavis aliqui excluso patre, filios quoque eius exclusos manere affirment. ex d. cap. 1. §. mutus, ubi Isern. num. 8. & Lauden. num. 3. Curt. Iunior de feud. par. 5. conclus. 5. num. 12. & Scurff. d. cons. 91. num. 5. contraria tamen sententia verior, & receptior est, non solum in feudis ex pacto, & providentia, sed & in haereditarijs, ut constat ex late adductis a Bald. cons. 389. lib. 2. Socin. cons. 47. num. 10. & 11. lib. 3. Tiraq. d. quaest. 23. num. 14. & quaest. 40. num. 126. Licerier. de primog. lib. 3. q. 5. nu. 1. & 20. Menoch. cons. 212. n. 118. vol. 3. Vulteio de feud. lib. 1. cap. 9. num. 63. in fine, Pistoris d.q. 32. num. 37. & Rosenth. d. cap. 7. conclus. 27. num. 19. & cap. 8. conclus. 9. Gregor. Lopez in 1. 2. tit. 15. par. 2. verb. Siendo hombre para ello, & Molina d. cap. 13. num. 35. Vbi num. seq. hoc rectissime & doctissime limitat, quando tempore delatae successionis nepos ex filio primogenitor furioso natus invenitur, secus autem si eo tempore natus nonsit. Quamvis enim postea nascatur, secudogenitus, cui iam feudi, vel maioratus successio delata, atque acquisita erat, propter eius existentiam non excludetur. Quod satis confirmatur ex iuribus & Auctoribus ab eodem adductis. Vbi eius Additionator optime distinguit [sect. 91] inter vitium, quod est in linea, & in eo quod est tantum accidentale, vel personale, & ad idem in utroque membro probandum, adducit Menoch. de praesumt. lib. 5. praesumt. 46. num. 18. & cons. 413. lib. 5. Mieres 2. par. q. 3. num. 16. & quaest. 4. illat. 1. num. 13. & q. 6. ex num. 47. Mantica lib. 8. de coniect. ult. volut. tit. 18. num. 54. D. Ioann. del Castillo lib. 3. controv. cap. 15. a num. 2. usque ad 27. Crass. in §. fideicommissus, q. 17. Petr. Surd. consil. 125. num. 14. vol. 1. Franch. decis. 16. a num. 5. D. Valencuela cons. 7. ex num. 23. & cons. 83. ubi de nostris Commendis agit num. 129. & seq & Fusar. de substit. q. 313. ubi, quod in feudis, fideicommissis, & alijs, [sect. 92] semel exclusus in perpetuum cum omini pisius linea manet exclusus, de quo infra fortasse latius agemus. Qvinto, in eadem lege successionis, & eius declaratorijs requiritur, [sect. 93] quod filius, vel filia, qui, quaeve ad Commendam vocatur, resideat in provincijs Indiarum, ubi Commenda sita fuerit, eo tempore, quo sibi illius successio defertur, & alias ad sequentem in gradu pertranseat, ex d. provis. anni 1538. ibi: Dexare en essa tierra hijo legitimo, &c. & in d. provis. anni 1552. ibi: Estando en la tierra al tiempo que fallecieren sus padres, quae eade verba repetuntur in alia sched. data eod. ann. & ad Audientiam Mexicanam directa d. 2. to. pag. 202. & 203. Et [sect. 94] cum per viam gerundij, vel ablative absoluti loquantur, conditionem inducunt, & formam praecisam eidem successioni praescribunt, l. si tu ex parte, in fine, D. de acquir. haered. ubi Aretin. Bart. Alex. Ias. & reliqui communiter Scribentes in Rubr. C. de edendo, l. a testatore, D. de cond. & demonstr. ubi Imol. num. 5. Bart. in l. 1. num. 34. & in l. quibus diebus, §. Termilius, D. de cond. & demonstr. ubi docet, hanc conditionem dici expressam, quem sequitur Decius cons. 63. num. 2. & cons. 581. num. 9. & plures alij, quos refert Galganet. in tract. de condit. 1. parte, cap. 89. num. 18. & 2. per cap. 1. quaest. 9. num. 5. & 6. Et haec conditio [sect. 95] ea ratione niti videtur, quod intentum Commendarum (ut saepe tetigimus, & statim c. 26. latius prosequemur) illud fuit, ut hominess nobiles, & strenui ad residendum in his partibus allicerentur, unde noluit lex, absentes in remotis, ad earum successionem vocare, neque eorum adventum expectando, illam diutius suspendere, sed transitum facere in sequentem in gradu, [sect. 96] ad similitudinem aliarum successionum, quae per legem, vel aliam legitimam testatorum dispositionem deferuntur, l. fin. D. comm. praedior. ibi: Neque enim sicut viventium, ita & defunctorum actus suspendi receptum est, l. 1. D. de bonor. poss. furios. ibi: Nonne iustius, & utilius erit ad eundem modum proximo cuique bonorum possessionem dare, ne bona iaceant, iuncta l. 45. Tanri, l. 10. tit. 31. par. 3. & alijs, quae ibidem tradit Greg. Lopez gloss. fin. & in l. 25. tit. 9. par. 6. gloss. 1. & in l. 10. tit. 26. par. 4. Molina lib. 3. cap. 10. per totum, D. Valec. cos. 83. num. 10. Decius in l. si pater, col. pen. ubi Barberan. num. 208. C. de inst. & subst. Mantua sing. 213. & Ant. Fabr. lib. 19. coiect. cap. 16. Et ita [sect. 97] in facti contingentia saepe practicatum vidi, & audivi, & praecipue in ardua illa causa inter nobiles fratres D. Ioannem de Avalos & Ribera, & D. Iosephum a Ribera, huius Limanae urbis domiciliarios. Nam cum Ioannes aetate maior in Regia Curia moraretur in petitione insignis Ordinis Calatravensis, quo merito potitus fuit, & interim vacaret Commenda, qua pater ipsorum potiebatur, Iosephus secundogenitus illam ad se pertinere contendit, & in contradictorio iudicio, tribus sententijs conformibus victor iusta. Quod tamen Ego limitandum censerem, si forte [sect. 98] primo loco vocatus ex iusta aliqua, & maxime publica causa, puta legationis, aut simili ab his forte Indiarum provincijs tempore vacationis abesset. Nam tunc talis absentia nociva esse non debuit, & adversus laesione, eius occasione incursam, in integrum restituendus erit, l. 1. cum alijs, D. ex quib. caus. maior, 1. absentia, D. de reg. iur. l. cum quidam 30. & 1. Pantonius 85. D. de acquir. haered. l. fin. C. de temp. in integr. rest. §. rursus, Inst. de action. 1. 2. 8. tit. 29. par. 3. ubi late DD. praecipue Petr. Faber, & Revard. in d. l. absentia, Abb. in cap. fin. num. 2. de ordin. cognit. Sforcia Oddus de restit. 1. par. q. 5. art. 7. & q. 6. ab art. 1. ad 12. Mauritius eod. tract. cap. 333. Portoles in additionib. ad Molinum. 1. par. §. 1. per totum, & aliqua curiosa congerens Durantius Cassellius lib. 1. var. pag. 5. Inter quas causas, an [sect. 99] absentia propter studia connumeretur? his diebus in dubium vocari vidi, & tangit gloss. fin. in d. §. rursus, ibi Ias. & alij, & text. & DD. in 1. necnon 28. ex quibus causis maior. Mauritius supr. n. 2. Sforcia q. 7. art. 14. & Nos infra cap. 25. num. 106. & seqq. latius discutiemus, ubi de onere faciendi vicinitatem sermonem instituerimus. Plane [sect. 100] ubi non extra Indiarum provincias, qui successurus erat, moram trahit, sed intra easdem, licet absens a loco, ubi vacans Commenda sita est, triginta quinque dies illi conceduntur ad comparendum, & declarandum, an in ea succedere velit, necne, per quadam schedulam, quae vocatur del Escorial 17. Maij ann. 1564. d. 2. tom. pag. 205. de cuius explicatione infra etiam luculentius agemus cap. 22. num. 58. & seqq. # 18 CAPVT XIIX. De eo, qui a successione Commendae ob id quod aliam habeat, excluditur. Et an ei facultas optandi, quam maluerit, concedatur? etiam in praeiudicium alterius, qui alias in Commenda vacante successurus erat. SVMMARIVM CAPITIS Decimioctavi. -  1 SVccessione Commendae excluditur, qui saliam quomodolibet habet, & schedulae, quae id disponunt. -  2 Consilium D. Ioannis Baptisae Valecuela refertur, quo probare intendit, exclusionem successionis Commendae, ob alterius concursum ipso iure operari. -  3 Habilitas sive capacitas alicuius, eo tempore consideranda est, quo successio defertur. -  4 Inhabilis, qui reperitur tempore delatae successionis, habetur pro mortuo. -  5 Inbabilem quem esse ad succedendum, vel non esse in rerum natura, paria iudicatur. -  6 Commendae ad successionem, qui primo vocatur, si aliam habeat, an eam relinquere possit, & secundam optare, vel ipso iure exclusus maneat? & num. seqq. -  7 Incompatibilium uno admisso, alterius exclusio inducitur. -  8 Renuntiatio tacita iuris future, idem operatur ac expressa, & quare? -  9 Dom. D. Ioann. Baptist. Valenc. meritissimus Praees Granatensis, laudatur. -  10 Commendas plures habere dici non potest, qui paratus est, unam eligere, & retinere. -  11 Beneficia plura incompatibilia habens, unu, quod malit, eligere, & retinere potest. -  12 Beneficij secundi assecutione, quando, & cur primum ipso iure vacare dicatur. Cap. cum in cunctis, de elect. Clem. execrabilis, de praebend. & alia iura similia, explicantur, ibidem. -  13 Incompatibilium duorum, qui unum optat, vel eligit, alteri renuntiare censetur. -  14 Expectativam generalem habens ad beneficia vacantia, uno electo gratiam consumit, & variare non potest. -  15 Beneficium unum qui possidet, non prohibetur aliud etiam incompatibile assequi, & primum relinquere. -  16 Alternative ubi aliquid alicui relinquitur, vel promittitur, eius est electio. -  17 Electio si cui detur ducendi alquam in uxorem, vel mille ei dandi, etiam si posteam copula sequatur, dando mille liberabitur. -  18 Electione semel facta variatio non admittutur. L. apud Aufidium 30. D. de optine leg. & aliae similes, expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  19 Eligi non potest, quod nondum delatum est. -  20 Electio cadit inter plures, & ad minus duos desiderat. -  21 Renuntiare quis non praesumitur iuri nondum sibi competent, nec de eo cogitasse. L. sub praetextu, l. 2. C. de transact. l. fin. C. defurtis, & aliaesimiles, expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  22 Argumentum de maioratibus ad Comme dis Indorum regulariter sumi potest. -  23 Maioratum habenti, si alterius successio deferatur, qui cum primo incompatihilis sit, illum, quem maluerit eligere poterit. L. 7. tit. 7. lib. 5. Recop. declaratur, & illustratur, ibidem, num seqq. & num. 42. -  24 Ratio eadem ubi militat, admitti quoque debet eadem dispo sitio. -  25 Maioratuum cumulationem licet lex prohibeat, non ideó tamen eligendi facultatem primo vocato denegat, etiam in praeiadiciu secundo vocati. -  26 Maioratus incompatibilis cum alitero, no defertur secudo vocato, quousque primo vocatus, quem velit, declaret. -  27 Maioratus, qui renuntiatur ob in compatibilitatem cum altero, acquiritur secundogenito. -  28 Commenda, quae renuntiatur ob incompatibilitatem cum altera, non acquiritur secundo vocato, sed revertitur ad Regiam Coronam, & in hoc differt a maioratu. -  29 Praeiudicialia, quae alijs esse possunt, facile nobis concedenda non sunt. -  30 Iure suo utens, nemini facit iniuriam. -  31 Vtilia qui, quae sibi sunt, facit, sibi potius consulere velle censetur, quam alij praeiudicare. -  32 Fraudare edictum velle non creditur, qui sibi prospexit. -  33 Commendarum incompatibilium optio expresse permittitur in provisione an. 1536. ubi iunguntur per matrimonium. -  34 Optio, quae exprimitur in cumulatione duarum Commendarum per matrimonium, pariter admitti debet, ubi deferuntur per successionem. -  35 Casum unum, qui exprimit, alium omittere vel excludere velle, quando verum sit? -  36 Leges non possunt omnes casus comprebendere, & sic ex alijs ad alios ex paritate rationis extendi possunt, & solent. Lex una aliam supplet, ibidem. -  37 Principium Inst. de legit. patron. tutela, expenditur, & illustratur. -  38 L. 1. tit. 38. par. 7. explicatur. -  39 Ratio eadem ubi adest, eadem quoque lex, & dispo sitio adesse dicitur, non extensive sedintensive seu comprehensive. L. libertum 64. D. de ritu nup. l. statu liberi, §. Quintus Mucius, D. de statu liber. & aliae similes expenduntur, ibidem. -  40 Leges etiam poenales extenduntur ex vi rationis, ad casus omninó similes expressis. -  41 Verba D. Valencuela contra ipsum expenduntur. -  42 Maioratus lex, quae iungi vetat. per matrimonium, aeque procedet, si per successionem iungantur, ex Parlad. & alijs. -  43 Ratio in lege, vel statuto expressa, aeque ac ipsa lex inducit dispo sitionem ad omnes casus, quibus ratio ipsa arstari potest. -  44 Verba dispo sitiva quamvis non decidant certum casum, suffifcit quó ratio dispositionis ilum decidat. Ratio legis quemadmodum eius restrictionem, ita & extensionem, inducer potest, ibidem. -  45 Optionis ratio eadem est in Comendis, quae iunguntur per successionem, atque in illis, quae per matrimonium. -  46 Lex successionis post vocationem filiorum de axoribus agit. -  47 Eligendi facultas, quaemarito conceditur in Commendis, quae iunguntur per matrimonium, debet, intelligi repetita in successione filiorum. -  48 Clausula in fine posita debet referri ad omnia praecedentia. -  49 Exemplis rerum similiter iudicatarum parum fidendum est, ob varias casuum circunstantias, quae in illis interveniunt. -  50 Optandi ius inter plures Commendas alicui competentes nunquam Supremus Senatus Indiarum denegavit. -  51 Lege quod non cavetur, in praxi non habetur. -  52 Lex quod non dicit, nec nos dicere debemus. ILle quoque [sect. 1] in lege successionis Commendarum, de qua sermonem habemus, excluditur, qui tempore, quo sibi successio defertur, alterius Commendae beneficio donates reperiatur, sive id proprijs meritis acquisierit, sive ex matris, avi materni, aut uxoris successione, & contemplation. Quod apertis verbis disponitur in Regia illa provisione, cuius saepe meminimus ann. 1552. tom. 2. pag. 203. ibi: No quisiesse, o no pudiesse succeder por entrar en alguna Religion, o por tener otros Indios, o por casado con mugger que los tenga, o por otro algun impedimeto, o incapacidad, & e. Et ad litteram inseritur in quodam capite epistolaead Aud etia Mexicanam, ann. 1582. pag. 204. Trahitq; originem, & rationem, a prohibition pluralitatis Commendarum in una persona, de qua agunt plures schedulae, quas congessi sup. hoc lib. cap. 5. ex num. 80. Et de [sect. 2] hac exclusione successionis ob praedictam causam, agit in specie Ant. de Leon d. tract. de confirm. Reg. 1. par. cap. 5. num. 31. & latissime D. Valencuela Velazquez cons. 83. per totum. In quo, ut causae propositae deserviret, multis medijs, & rationibus probare intendit, hanc exciusionem ita efficacem effe, & ipso iure operari, ut simul atque primo vocatus cum hoc impedimento reperitur, tempore quo Commendae successio defertur, statim ad sequentem in gradu ipsius ius, ministerio legis, irrevocabiliter transferatur, ex decisione legis 45. Tauri, quam in nostris quoque Commendis locum habere, fuse probatum reliqui supra cap. 16. num. 51. & seqq. Pro quo illud ponderat. [sect. 3] quód habilitas alicuius consideratur tempore, quo defertur successio, 1. 2. §. in filijs, D. Decurion. 1. intercidit, D. de condit. & demonstrat. cum alijs adductis a Molina lib. 1. de maiorat. cap. 13. num. 35. & 37. & lib. 3. cap. 2. num. 16. & Ant. Thesaur. quaest. forems. q. 34. num. 23. par. 1. Inhabilitas [sect. 4] autem, eum, quoad successionem delatam, quasi mortuum reddit, & secudo vocato sequenti in gradu, locum facit, iuxta tex. in l. 1. §. qui habebat, D, de bon. poss. contra tab. l. pater filium, ubi gloss. D. de inoffic. testam. l. 1. §. sciendum, D. de suis, & legit. haered. Molina d. lib. 1. cap. 9. num. 29. & 30. & lib. 3. cap. 13. num. 15. ad finem, Thesaur. ubi supra, Greg. Lopez per tex. ibi in 1. 2. tit. 15. part. 2. gloff. 19. verbo Siendo ome para ello, quia [sect. 5] paria iudicantur, non esse aliquem in rerum natura, vel esse inhabilem, 1. sed & si modica, §. si filius, D. de bon. libert. l. 1. §. si pater, D. de coniungend. cum emancip. §. prodesse, Inst. de success. libert. Bald. in Auth. novissima, q. 5. & seqq. C. de inoffic. testam. Peregrin. de fideicomm. art. 38. exnum. 1. ad 4. Guillerm. Benedict. in cap. Rainuntius, verb. Testamento, el 1. num. 156. de. testam. Cald. Pereira de nomin. emphyt. q. 3. num. 60. Hieronym. Gab. cons. 15. num. 16. vol. 1. idem Valene. n. 126. & seqq. Et ex his infert in articulo secundo eiusde consilij, ex num. 32. hoca adeo verum esse, [sect. 6] ut primogenitus, sive primo vocatus, qui ita impeditus reperitur, non possit vacantem Commendam optare, & obtinere, etiam si paratus sit alteram, quam possidebat, relinquere, quia eo ipso, quód primam ad misit, sibi viam praeclusit ad alteram consequendam: cum [sect. 7] admissio unius ex ijs, quae inter se incompatibilitatem, aut contrarietem continent, sit exclusio alterius, cap. quails, dist. 25. cap. nonne, de praesumt. l. haec verba ille, D. de verb. signif l. illud, D. de acq. haered. cap. de multa, cum ibi notatis, de praeb. Et [sect. 8] tacita renuntiatio iuris futuri, quae provenit ex acceptatione primae Commendae, idem operetur, ac si ei expresse renuntiastet, cum hoc evenire posse prospicere debuisset, ut in iuribus, & Auctoribus ab eode late adductis, & expensis ex n. 41. cum multis seqq. Sed his non obstantibus, Ego licet [sect. 9] cum doctissimo hoc viro iam ab ineunte aetate arctissimis amicitiae, & studiorum vinculis coniunctus fuerim, & magni semper fecerim, & faciam eximiam eius virtutem, & eruditionem, qua sola ad sub limes honorum gradus, quibus hodie meritissime potitur, ascendit. Contraria opinionem veriorem esse existimo, nimirum ius optandi, & eligendi, nostris Indiarum legibus, & schedulis hoc in casu interdictum non esse. Nam quamvis Commendarum pluralitas prohibita sit, [sect. 10] non potest dici plures habere, qui paratus est legi obedire, & una tantum contetus esse quo facto, cessat omnis in copatibilitas, & ratio in qua ea fundatur, ne scilicet unus multa praemia, & commode cum aliorum dano, & praeiudicio possideat, ut dixi d. cap. 5. num. 82. Quemadmodum [sect. 11] in beneficijs etiam contingit, in quibus habenti plura datur electio, quod ex eis retinere, & quod renutiare maluerit, ut in cap. referente, & cap. praeterea, de praebend. cap. fin. in fine, de Cleric. no resid. cum alijs late traditis a Navarro cons. 25. de praebend. num. 2. Nicol. Garcia de benef. part. 11. cap. 5. num. 57. cum multis seqq. Quibus non obstat tex. in cap. 1. de eo, qui mitt. in poss. lib. 6. cap. cum ex cunctis, de elect. Clem. execrabilis, de praebend. Clem. gratiae, de rescript. & Concil. Trid. sess. 7. cap. 4. quibus decidi videtur, [sect. 12] per assecutione unius beneficij incompatibilis, ipso iure primumvacare, absque ulla electionis concessione. Nam hoc intelligitur, ubi is qui beneficium habet, alterum incompatibile sciens impetrate, & acceptat, co enim ipso primum velle dimittere censendus est; & haec acceptation, est quasi electio secundi, unde alia electione opus non habet, ut eadem iura aperte demonstrant, & de iure nostro tex. in l. 3. tit. 16. par. 11. ubi Greg. verb. Vaca el primero, Rota Romana Sacri Palatij decis. 483. num. 3. & seq. par. 1. Guid. papae sing. 368. AEmil. Verallus decis. 293. per totam, part. 2. & plures alij, quos refert, & sequitur Ioan. Gurierr. cons. 10. num. 5. & sequentibus, & Niocl. Garcia ubi supra. Nam [sect. 13] qui vult unem de duobus incompatibilibus, censetur alteri renuntiare, ut supra retulimus, & bene, post alios, probat idem D. Valencuela eod. cons. 83. num. 37. & 66. 1. nihil interst, ubi gloss. D. de inoffic. testam. 1. 4. ubi gloss. final. C. de pactis inter empt. 1. non. codicillum 14. ubi gloss. & addition ad marg. C. de testam. Et idem contingit [sect. 14] in eo, qui habet litteras expectativas ad aliquod beneficium. Nam simul atque unum optaverit, vel assignaverit, variare non poterit, quia etiam si male acceptet, consumit gratiam suam, vel si aliud adeptus fuerit, quod cum eo, quod expectabat, sit incompatibile. Qui sunt casus, quos expendit, & pro sua opinion idem Auctor adducit num. 63. & seqq. & num. 78. & 79. & num. 106. Caeterum nullo iure prohabitur, quód is, [sect. 15] qui unum beneficium haebet, non possit aliud pingius ambire, vel sibi quavis sorte oblatum, vel delatum, optare, & accipere, si primum dimittere paratus sit, & hic proprie est casus, in quo nostra disputatio versatur. Secvndo, pro eadem sententia, & adversus contrariam considero, certam, ac perpetua iuris civilis regulam, quae in nostro casu, & similibus, [sect. 16] ubi quis duo simul ex dispositione legis, vel hominis habere non potest, ei optionem, vel electionem permittit, ut in l. 1. & 2. & per totam, D. de optione, vel electione legata, §. optionis 22. Inst. de legatis, cap. in alternativis 70. de reg. iur. lib. 6. l. plerunque 10. alias 11. in fine, D. de iur. dot. l. non solum 1. §. 1. D. de liberat. legata, d. cap. referente, & cap. praeterea, de praebend. cum innumeris alijs, quae tradit Pechius in d. cap. in alternativis, Bart. in l. Lucius 23. num. 2. D. de legat. 2. & in l. si duo 128. n. 1. D. de verb. oblig. Ias. in. l. cum proponas, num. 6. C. de transaction. & l. non utique, per tex. ibi a n. 1. D. de eo, quod certo loco, Rebuff. in repet. cap. Pastoralis, vers. De cimo nota, de causa possess. & plures alij relati ab Everard. in loco a vi alternativae, Tiraquel. de retract. lignag. §. 3. gloss. 3. num. 16. Vincent. Carrot. singul. 165. & singul. 92. Vbi notant, eum, [sect. 17] qui habet electionem ducendi aliquam in uxorem, vel dandi ei mille, posse, copula adhuc sequuta, mille si velit, dare, nec matrimonij reverentia impeditus, electione privabitur, & est videndus D. Martinus a Larreategui nuc Regiae Pintianae Cancellariae Senator meritissimus in suis eruditis, & selectis iuris disputationibus lib. 5. cap. 4. & 5. & plures ampliationes, & limitationes ad hanc regulam adducens Alvarez de Velasco in axiomatibus iuris, litt. D. num. 20. & seqq. Quibus non adversantur, quae a praedicto D. Valencuela adducuntur num. 40. & seqq. quia procedunt, [sect. 18] ubi semel election facta est, postquam variation non admittitur, ut in l. apud Aufidium 20. de opt. leg. ibi: Mutare voluntatem eum non posse, ut alia sumeret, quia omne ius legati prima testatione, qua sumere se dixit, cosumsit, l. cuius bonis, D. de curat. furiosi, l. sed & si 4. §. final. D. quod cum eo, cum alijs traditis a Tiraquel. de retract. lignag. ad finem. n. 38. & in l. boves, §. hoc sermone, limit. 23. D. de verb. signif. [sect. 19] Quod ad nostrum casum applicari non potest, cum ante delatam fecundae Commendae successionem, nulla electio facta fuerit, nec fieri potuerit, iuxta l. unum ex familia, l. cum quidam, la 2. l. cum pater 77. §. a filia, D. de legat. 2. & quae ibi notantur, quidquid ide D. Valencuela praetexat num. 40. & seqq. Cum electio [sect. 20] cadat inter plures, & ad minus duos desideret, §. datur, Inst. de assignat. libert. l. eu qui certarum, §. 1. D. de verbor. oblig. Bald. in l. 1. in fin. C. de furtis, Novarius in prax. elect. q. 45. num. 8. fect. 2. Riminald. cons. 67. num. 5. & Surdus cons. 458. num. 34. & cons. 529. n. 37. & in optimo casu D. Ioan. del Castillo lib. 2. controvers. cap. 13. num. 10. Et ille, qui primam Commendam adeptus est, tempore assecutionis illius, de alia, quae postmodum sibi delata fuit, & quam forte deferedam nesciebat, nec sperabat, solicitus esse non debuerit, nec [sect. 21] ei renuntiare voluisse credendus sit, arg. tex. in. 1. sub praetextu 29. & l. si de certa 31. C. de transaction. l. iubemus, ubi DD. C. ad Velleianum, melior tex. in materia electionis loquens, & quod eligens unu ius sibi competens, circa aliud sbi non praeiudicat, nec videtur renutiare alteri actioni qua sibi competere ignorabat, in l. matter 19. ubi glos. verbo Competere, D. de inofic. testam. l. si quando 35. §. fin. C. eod. l. fin. C. de furtis, §. quae, Inst. de obligat. quae ex delicto, cum multis alijs, quae in similibus quaestionibus tradunt Socinus reg. 419. Cepola cons. 57. Surdus decis. 185. Syntag. Commun. opinion. lib. 2. tit. 4. num. 3. & 4. & 43. Vincent. de Franchis decis. 84. Craveta cons. 338. num. 8. & 9. Menoch. cons. 1. volum. 1. Seraphin. de privilege. iuram. privilege. 70. num. 18. Misynger. cent. 6. & observat. 66. Gail. lib. 2. observ. 154. & Pacianus cons. 35. num. 13. ex quibus corruunt, quae idem Auctor congessit ex num. 32. ad 75. Tertio, sacit, [sect. 22] quód de maioratibus ad nostras Commedas argumentum sumi potest, & debet, ubi evidens diversitatis ratio non reperitur, ut per Matienz. in l. 5. tit. 7. gloss. 5. n. 9. lib. 5. Recopil. & dixi supra hoc lib. cap. 2. num. 31. & cap. 16. num. 51. & seqq. Et quide in [sect. 23] maioratibus haec optio conceditur de iure nostro Regio, in l. 7. tit. 7. lib. 5. Recop. quamvis eadem lex hanc cumulationem antecedenter prohibuerit, & unum alteri incompatibile effecerit, ut in nostris Commendis contingit. De cuius praxi ultra Matienz. & Azeved. ibidem videnda sunt, quae late, & optime tradit Molina, & eius Additionator de primog. lib. 1. cap. 8. num. 34. Mieres, Parlad. D. Ioann. del Castillo, & alij, quos Ego adduco infra num. 42. Ergo eadem electio in Comendis admitti debet, cum nulla cogrua ratio discriminis inter utrumque casum assignari possit, [sect. 24] atque adeo simus in reg. l. illud, D. ad leg. Aquil. l. a Titia, D. de verb. oblig. cap. inter caeteras, de rescript. cum mille alijs congestis a Velasco in axiom. iur. litt. R. num. 14. Cuius argumenti vim non effugit dictus D. Valenc. num. 133. & seqq. dum inquit, illam legem loqui in cumulatione quantitatis annuorum redituum, de quibus meminit, quae in nostro casu non militat. Nam nos hinc argumentum non sumimus, sed ex eo tantum, [sect. 25] quod lex illa maioratuum incompatibilitatem ex hac, vel ex alijs causis induxit, & adhuc ubi defertur secundus maioratus ei, qui iam alterum possidebat, electionem, sive optionem, de qua agimus, concessit, non obstante, quod ex ipsius maioratus fundatione alter in defectum primogeniti vocatus sit, & quod ipso iure ex ministerio legis in eo, ut & in Commendis successio, & possessio trasferatur. Nam hoc semper [sect. 26] intelligendum est, si primus repudiaverit, & voluntatem maioratum, vel Commendam sibi delatam relinquendi, manifestaverit, ut pluribus ostendit (recte de hac incompatibilitate, & optione maioratuum agens) ultra supra relatos Paz in tract. de tenuta, 1. par. cap. 57. num. 200. & seqq. Magis quidem stringit, quod statim idem D. Valencuela num. 135. vers. Viterius respondetur, & antea num. 71. in fine, considerat, dicens, [sect. 27] in casu dictae legis optionem potuisse permitti filio maiori, ad succedendum in maloratu, quem elegerit, ob id, quod alter, quem relinquit, remanet pro successore sequenti, ut ostendunt illius verba, ibi: El hijo, o hija segundo succeda en el otro mayorazgo, &c. Quod in [sect. 28] Commendis non ita procedit, cum eorum successio non sit perpetua, & ita Commenda repudiata extinguatur, atque ad Regiam Coronam devolvatur, & ad eum non traseat, qui ad illam, quae vacavit, secudo loco vocatus reperitur, si primo vocato tale electionem non concesserimus, prout & non concedendam affirmat, tanquam [sect. 29] alteri ex hac ratione multum praeiudicialem, argum. l. eleganter, §. si quis, in fine, D. de codict. indeb. l. apud Celsum, §. Labeo, D. de doli mali, & met. excep. l. si diversa, & l. ubi pactum, & utrobique DD. C. de transact. Guillel. Onciac. lib. 1. academ. quaest. q. 3. num. 3. Caeterum huic etiam considerationi sacile respondetur, quod si concedimus primo vocatum hanc electionem iuxta iuris regulas in nostris Comedis habere, attendendum non est, quod alter ex ea laedi possit, [sect. 30] cum is, qui iuri suo utitur, nemini fraude, vel iniuriam facere videatur, l. 3. §. is tamen, de liber. hom. exhib. l. iniuriarum, §. 1. D. de iniurijs, l. qui iniuriarum, §. is qui, D. de iur. iurand. l. si in me, D. de aqua pluvia arced. l. filio pater, de legat. 1. ubi quod iniuriam nemini facit, qui suae consulit indemnitati, cap. cum Ecclesia 31. vers. Quia, de elect. cu multis alijs, quae adducit Menoch. de praesumt. lib. 6. q. 29. Mascard. de probat. conclus. 1051. num. 31. Flamin. Paris. qui loquitur in casu, multum simili nostro, in tract. de resign. benef. lib. 13. q. 1. num. 164. Farin. q. 105. num. 139. & Alvarez Velascus ubi sup. litt. I. num. 162. Et qui [sect. 31] ea, quae sibi utilia, & proficua sunt, facit, magis creditur sibi consulere voluisse, quam alij iniuriam, vel praeiudicium irrogare, l. fluminum, in fine, & l. Proculus, D. de dan. infect. l. si pupillus 42. D. de acq. haered. ibi: Neque [sect. 32] enim videtur voluisse fraudare edictum, qui sibi prospexit, l. qui autem, §. sciendum, l. pupillus 24. D. quae in fraud. cred. Bald. in l. final, num. 3. C. depositi, Alciatus responso 764. & alij, quos refert Covarr. in 4. Decretal. part. 2. cap. 8. §. 2. num. 10. Sanchez de matrim. lib. 3. disput. 18. num. 29. & novissime Martin. Magerus in tract. de advocatia, armata, cap. 9. n. 923. pag. 423. ubi quod legis beneficio innitens, neque decipit, neque decipitur, neque poenam meretur, & est extra malam fidem. Qvarto, & adhuc magis in nostris terminis facit, quod in eisdem Commendis hanc optionem [sect. 33] permisit prima illa provisio anni 1536. quae legem successionis induxit, loquens enim de uxore, quae in mariti Commenda successit, & postea alteri nubit, qui aliam Commendam habeat, huic inter utramque electionem his verbis concedit: I si esta se casare, i su segundo marido tuviere otros Indios, darleheis uno de los dichos repartimientos qual quisiere. Quae [sect. 34] sane verba, licet huc casum cumulationis duarum Commendarum exprimant, quae mediante matrimonio cotingit, negari non potest, ad quemlibet alium esse referenda, in quo eadem cumulatio occasione dictae successionis inveniretur. Nam quamvis alias verum esse soleat, [sect. 35] quod qui aliquid in uno casu concedit, in altero id denegare videtur, & exceptionem firmare regulam in contrarium, & verba statutorum, aut concractum non extendi ad casus omissos, quae Brocardica pro sua opinione expendit, & late diducit dictus Auctor, ex num. 80. & 98. & iterum num. 140. Hoc tamen in legibus non procedit, [sect. 36] quae cum non possint omnes ubique casus, & articulos comprehendere, de similibus ad similia trahi possunt, & debent, quoties sententia eorum in aliquo casu manifesta est, & eadem ratio in eis invenitur, ut in d. l. illud, D. ad l. Aquil. cum similibus sup. num. 24. relatis, & l. neque leges, l. & ideo, & l. non possunt, D. de legibus, & hoc est, quod dicimus, quod una lex aliam supplet, l. 1. & 2. & ibi gloss. C. de bon. quae lib. l. non est novum, cum l. seq. D. de legib. Menoch. cons. 150. num. 44. Vincent. de Franchis decis. 435. num. 24. Mantica de tacit. & amb. convent. lib. 23. tit. 34. num. 18. & Intrigliol. decis. 15. num. 36. & 37. Quibus [sect. 37] mire convenit textus, in princip. Inst. de legit. patron. tut. ubi quamvis lex duodecim Tabularum nihil nominatim cavisset de legitima patronorum tutela, adhuc tamen, quia de tutela parentum disposuit, & illa ad huius similitudinem inducta fuit, legitimae quoque nomen meruit, quia ut Iustin. inquit: Perinde accepta est per interpretationem, atque si verbis legis introducta esset. Et idem [sect. 38] docet de iure nostro celebris text. in l. 1.. tit. 38. partit. 7. & pluribus ornat Quintilian. omnino videndus, lib. 7. Inst. orator. Panormit. in cap. translato, num. 4. de constit. ab Exea in Rub. eiusd. tit. ex num. 41. Menoch. de arbitrar. casu 84 a princip. Mendoca de pactis, lib. 1. cap. 3. num. 33. Didac. Perez in addition. ad Segur. in l. unum ex familia, §. sed si fundum, num. 98. D. de leg. 2. Ac propterea dicere solemus, [sect. 39] quod ubi est eadem ratio, eadem quoque dispositio adest, non extensive, sed comprehensive, l. libertum 64. D. de ritu nupt. l. statu liberi 29. §. Quintus Mucius, D. de statu lib. ibi: Lex enim 12 Tabul. emtionesverbo omnem alienationem complexa videtur, l. illud, C. de Sacros. Eccles. l. his solis, vers. Satis etiam caute putamus, C. de revoc. donat. l. item veniunt, §. ait Senatus, D. de petit. haered. gloss. 1. in Clement. 1. de elect. & gloss. verbo Italiae, & verbo Clericum, in cap. 1. de tempor. ordin. cum innumeris alijs, quae congerit Tiraquel. in l. si unquam, verbo Libertis, num. 45. & 46. C. de revocand. donat. Ioann. Gutierr. 3. pract. quaest. 17. num. 84. cum seqq. Surd. decis. 276. num. 8. Giurba ad consuet. Messanens. cap. 6. gloss. 1. num. 13. & cap. 9. gloss. 8. num. 3. Stephanus Gratian. tom. 5. discept. forens. cap. 918. num. 66. & Martin. Magerus d. tract. de advocatia armata, cap. 16. num. 877. pag. 739. ubi, quod ubi ratio similis, vel maior est, lex non extendi, sed declarari dicitur. Quod adeo verum est, [sect. 40] ut etiam ad leges poenales extendant, & amplient Villaguta, & alij, quos refert, & sequitur Perez de Lara in tract. de annivers. & Capellan. lib. 1. cap. 5. num. 24. Cardosus in praxi iud. & advocat. verbo Lex, num. 24. & verbo Poena, num. 25. Pat. Rebellus de obligat. iust. 1. parte, lib. 1. quaest. 6. sect. 4. num. 20. Mar. Antonin. lib. 3. variar. resolut. cap. 39. num. 1. Menoch. de praesumtionibus, lib. 5. praesumt. 33. num. 18. Martinus Magerus ubi supra num. 879. Idem D. [sect. 41] Valencuela cons. 54. num. 38. ibi: Et licet videatur agere ista lex de decimis animalium, tamen cum sit eadem ratio in collation aliarum, idem ius esse debet, & cons. 18. num. 84. ibi: Sed sic est, quod eadem est ratio in capella, quae in Ecclesia, ergo idem dicendum est in uno, quod in alio casu. Ex qua doctrina, licet non ita exornata, adhuc magis in nostris terminis tenuit Parlador. lib. 3. quotid. quaest. 6. dict. legem 7. tit. 7. lib. 5. Recopil. cuius supra meminimus, quae prohibet, cumulationem plurium maioratuum, licet [sect. 42] loquatur specifice in eo casu, ubi iunguntur per viam matrimonij, adhuc tamen procedere, & idem disponere videri, ubi etiam ex postfacto iunguntur per viam, & titulum fuccessionis, cum ratio in ipsa lege expressa, non minus hunc casum, quam illum comprehendat, cuius opinionem sequitur Perez de Lara d. tract. de annivers. lib. 1. cap. 4. a num. 13. Robles de Salcedo in tract. de repraesentation. lib. 2. cap. 6. fol. 101. & D. Ioann. del Castillo lib. 3. controvers. cap. 28. a num. 29. & iterum novissime tom. 6. cap. 177. ex num. 2. & Additionat. Molinae lib. 1. cap. 8. num. 34. reiecta contraria Mieres, qui ex transcursu, ut ipse inquit, aliud sensisse videtur in tractat. de maiorat. 1. parte, quaest. 13. num. 15. in fine. Quorum argumento, ex similitudine, aut paritate rationis ducto, Ego illud [sect. 43] addo, quod ratio in lege, vel statuto expressa, inducit dispositionem ad omnes casus, quibus aptari potest, aeque ac ipsius legis decisio, l. emtor, §. fin. D. de reivind. ubi notat Bart. & Alberie. & late Molina lib. 1. cap. 5. num. 7 ubi inter alia refert Fortun. Garcia in l. Gallus, §. idem credendum, D. de lib. & posth. dicentem, [sect. 44] quod quamvis verba dispositiva non decidant certu casum, si ratio dispositionis illum decidat, ille casus dicitur proprie esse in dispositione. Quia quemadmodum ratio generalis legis solet restringi ex eius mente, ut per Surd. decis. 9. num. 13. Armendariz in prooem. ad leg. Navarrae, num. 131. Ita ex vi, & paritate eiusdem rationis dispositio specialis ampliari potest, & ex lege dicitur, quod ex eius mente deducitur, ut per Peregrin. de fideicomm. art. 3. num. 108. & Mangil. de imputation. q. 116. num. 13. Quae omnia satis liquet, quantum quaestioni, de qua agimus, respondeant. Nam [sect. 45] si ratio prohibendi cumulationem, sive pluralitatem Commendarum, aeque procedit in his, quae cumulantur per matrimonium, quam per successionem, & in illis lex ad vitandam dictam pluralitatem optionem permisit, cur non in his permissa censeri debebit? Maxime si consideremus, [sect. 46] quod in dicta provisione ann. 1536. quae (ut diximus) legem successionis induxit, prius actum fuerat de successione uxorum, & de casu, in quo vidua, quae in Commenda prioris mariti successit, alteri nubit, qui aliam Commendam habeat. Et declarat hunc eligere debere, quam retinere, vel omittere velit. Quae facultas [sect. 47] debet intelligi repetita in omnibus casibus, & vocationibus antecedentibus, si forte in illis eadem cumulatio cotingeret, [sect. 48] ex vulgata reg. l. 3. §. filius inter medias, D. de lib. & posth. l. doli clausula, D. de verb. oblig. l. 1. C. de liber. praeter. cap. inquisitionis, cap. secundo requiris, de appellat. cap. cum dilectus, de donation. Romanus cons. 380. num. 7. Riminal. Iunior in l. posthumum, num. 263. C. de bon. poss. contra tab. Vivius decis. 124. lib. 1. & Michael Crassus recept. sent. §. testamentum, q. 40. Neque his obstant exempla aliquarum litium, in quibus D. Valencuela num. 115. dicit in favorem partis, quam defendit, pronuntiatum fuisse. Nam ut maxime ea vera esse concedamus, aliqua forte causa, vel circunstantia intervenit, quae id ita pronutiari suaserit, quod efficit, [sect. 49] ut de eiusmodi exemplaribus parum fidendum sit; quia vix est, ut aliae causae alijs in omnibus conveniant, & parificentur, ut recte tradit Curtius, quem refert, & sequitur Thesaur. in praesat. ad decis. Pedemont. num. 33. Menoch. cons. 59. num. 11. & D. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 9. num. 253. fol. 139. ubi refert dom. D. Ant. de Padilla, qui post varia munera, que exercuit, fuit Praeses Consilij Ordinum Militarium, & postea Indiarum, dicere solitum: Iamas vi pleito que tenga la cara como el otro. Caeterum ubi nuda quaestio optionis concedendae, vel denegandae in casu, de quo agimus, controvertitur, nunquam [sect. 50] eam denegari vidi, neque audivi, & ita pronuntiatum fuit in ipsa causa Adelantati, sive Praesidis Novae-Galitiae, quem ipse D. Valcncuela dict. consilio adeo enixe defendit, non obstantibus eius considerationibus, & allegationibus, quae contrariam praxim inducere non debent, cum nullam pro se hac in parte legem habeant, quae dictam optionem, alioqui (ut vidimus) iure communi, & Regio in similibus causis permissam impediat. Vnde locum habet illud vulgatum, [sect. 51] Quod lege non cavetur, in praxi non habetur, de quo per Bald. in. cap. nihil, col. ult. in fine, de electione, Ias. in. l. illam, n. 8. C. de collatio. Schrader. in tract. de feudis, part. 10. sect. 7. num. 42. Prukam. cons. 20. n. 57. & Ludovicus Rodolphinus lib. 2. variar. quaest. q. 42. num. 39. Cui convenit [sect. 52] illud aliud vulgare axioma, quod habet, Id quod lex non dixit, nec nos dicere debere, de quo Velascus litt. L. num. 51. # 19 CAPVT XIX. Vtrum patre a successione Commendae, ob id, quod aliam habeat, excluso, filius eius, defuncti nepos, admitti debeat, vel illum patruus excludat? SVMMARIVM CAPITIS Deciminoni. -  1 NEpos filij impediti an admittatur ad successionem Commendae, excluso patruo. -  2 Lex successionis Commendarum videtur patruum vocare, & non nepotem ex filio primogenito, & eius verba referuntur. -  3 Voctione specificam pro se habens, admitti, & praeferri debet in fideicommissis, maioratibus, & Commendis? -  4 Substitutio de te non loquitur, opponi potest ei, qui vocationem suam non ostendit. -  5 Filius non potest melioris conditionis esse, quam pater, a quo ius habet. -  6 Vincens vincentem te, a fortiori vincet te. -  7 Patre excluso filius quoque regulariter excludi videtur. -  8 Medio deficiente, vel inhabili existente, impeditur finis, & qualitas extremorum. -  9 Incapax, & eius filij in materia successionis habentur pro mortuis. -  10 Filia, ubi excluditur a successione, filius quoque eius exclusus censetur. -  11 Causatum non potest habere plus potentiae, quam causa. -  12 Inhabilitas patris ob trasgressionem praecepti, etiam eius filios inhabiles reddit, ex multorum opinione, qui referuntur. -  13 Filius ubi excluditur ab aliquo maioratu ob incompatibilitatem alterius, eius quo que descendentes exclusi manent. L. 7. tit. 7. lib. 5. Recop. explicatur, ibidem. -  14 Repraesentatio regulariter habet locum in Commendis Indorum. -  15 Repraesentatio, attentis verbis legis successionis Commendarum, solum videtur concedi nepoti, ubi pater, vivo avo, praemoritur. -  16 Repraesentatio, inspecto iure communi, ex multorum opinione locum tantum habet in persona filij praemortui. -  17 Nepos vivente patre non intrat eius locum. -  18 Repraesentationis ius secundum aliquos est exorbitans, & non extendendum. -  19 Mortis verbum in dubio intelligi debet de naturali, non de civili. -  20 Repraesentatio non datur in linea exclusa & quare? -  21 Incapax filius nullum ius potest in nepote transferre. -  22 Subrogationis per viam, ubi succeditur, debet fieri subrogatio cum omnibus suis qualitatibus. -  23 Filius praeferendus videtur nepoti in successione Commendae, quia magis participat de meritis, ob quae, illa concessa fuit. -  24 Prohibitum una via, per aliam quis consequi non debet. -  25 Fraus legi fit, si id fiat, quod fieri noluit, fieri autem non vetuit. -  26 Fraudibus, & malitijs semper obviam eudum est. -  27 Lucrum captans ex iactura aliena, non solum de malitia, verum & de dolo argui potest. -  28 Patrui, & nepotis lis super Commendae successione refertur, & qualiter in Supremo Indiarum senatu in favorem nepotis fuerit terminata. -  29 Lex successionis Commendarum licet nullam de nepotibus mentionem fecerit, hoc postea alijs schedulis suppletum fuit, quae referuntur. -  30 Leges priores ad posteriores trabi, hoc est per eas declarari, novum non est. -  31 Schedula ann. 1582. Auditores Mexicanos notavit, quod filij appellatione nepotes contineri dubitassent. -  32 Filium ubi lex vocavit, & praetulit in successione Commendarum, nepotes etiamex eo vocasse videtur. -  33 Regula: Sli vinico vincente te, &c. qualiter limitatur. -  34 Incapacitas patris qualis esse debeat, ut silium quoque, & eius descendentes excludat. -  35 Incapacitas temporalis, vel accidentalis solum restringitur ad eum, qui illam patitur. -  36 Filius primogenitus, si ex delicto incapax successionis maioratus reddatur, habetur pro mortuo, & nepos ex eo succedet. -  37 Incapacitas, vel exclusio alicuius a successione maioratus ob contraventione praecepti, quando noceat descendentibus ab eo. -  38 Repraesentationis praecipuus effectus est, ut nepos in avi successione eis omnibus praeferatur, quibus pater ipsius, si viveret, praeferendus esset. -  39 Repaesentatio licet communiter practicari soleat in locum patris praedefuncti, idem tame est eo vivo, si incapax, vel inhabilis successionis existat. -  40 Incapace existente primo vocato, statim sequenti fit locus, ac si ille vocatus non fuisset. -  41 Repraesentatio idem operatur in casum mortis civilis, ac naturalis. -  42 Mortis appellatio quando solum de naturali accipienda sit, & quando civilem quoque comprehendat, si ex utraque idem effectus resultet? -  43 Mortis appellatio extenditur ad quamcunque inhabilitatem, seu incapacitatem, quae pariter, ac mors, successionem impediat. -  44 Paria sunt mortuum esse aliquem, & sic non extare, vel extare, & non posse succedere. -  45 Commendae licet conferantur in remunerationem servitiorum, non ideo magis favendum est patruo, quam nepoti. -  46 Commendas plures non dicitur habere pater, ubi filius succedit in ea, quam ipse pater ob incompatibilitatem reliquit. -  47 Filius non succedit in impedimen, vel incapacitate patris, quem repraesentat, & qualiter, & in quibus fiat repraesentatio? -  48 Repraesentationis differentia, quae sit in successione ascendentium, & transversalium? -  49 Repraesentatione patris incapacis per filiu facta, nepos ex propria persona admitti debet, exclusis patruis. -  50 Filia exclusa ob pactum nuptiale a successione Commendae, non excluduntur nepotes, & quare? -  51 N epos an patruum excludat in Commenda avi? ubi ipse tanquam immediatus successor spem habet succedendi in Comenda pinguiori, quam eius pater possideat. -  52 Primogeniturae ius etiam in spe, in persona filij causatum, & radicatum, seosde essectus operari solet, atque actualis possessio. -  53 Spes in multis casibus in consideratione habetur. -  54 Spes succedendi in maioratu, quam habet primogenitus, est invariabilis, & considerabilis, etiam in vita possessoris. -  55 Filius, qui ius primogeniturae etiam inspe consequutus est, ei facile renuntiare non potest. -  56 Nepos secundogenitus admittendus erit ad successionem avitae Commendae, etiam in exclusionem avi, ubi primogenitus ab ea removetur ob spem succedendi in alia paterna. -  57 Exclusi portio semper debetur ei, qui illius loco includatur. FReqventer etiam dubitari solet, [sect. 1] utrum si filius primogenitus Commendam paternam, vel maternam sibi delatam acquirere nolit, vel non possit, ob id quod aliam pinguiorem habeat, quae eius exclusionem ob incompatibilitatem inducat, iuxta ea, quae in capite praecedeti retulimus, huius filius, & sic nepos decessoris, ad eam admittendus sit, vel excludendus veniat a patruo suo, qui eandem successione, tanquam secundogenitus defuncti ad se pertinere contendat, virtute dictae legis successionis Comendarum ann. 1552. quae disponit, quod si primogenitus nolit, vel non possit ob dicta incompatibilitatem in Comenda vacante succedere, secudogenitus admittatur, & sic deinceps, quousque de maribus ad foeminas transitus fiat? Et quidem [sect. 2] pro patruo verba dictae legis stare videntur, quae eum hoc in casu expresse vocant, & admittunt, & de nepotibus nullam mentionem faciunt. Sic enim inquit: Y porque podria acaecer, quando los tenedores de los dichos Indios encomendados falleciessen, quedassen del dos, o tres hijos, o hijas, o mas, i el hijp mayor que huviesse de suceder en ellos, o no pudiesse suceder por entrar en alguna Religion, o por tenere otros Indios, o por ser casado con muger que los tenga, o por otro algun impedimeto, o incapacidad; i en tal caso se podria dudar si passaria la dicha sucession de los dichos Indios al hijo segundo: i queriendo quitar toda duda, i pleitos que sobre ello se podrian recrecer, visto, i platicado por los de nuestro Consejo de las Indias, fue acordado que debiamos mandar dar esta nuestra carta en la dicha razon, e Nos tuvimoslo por bien. Por la qual declaramos, i es nuestra merced, i voluntad, que quando lo tal acaeciere en essa Nueva-Espana, que no suceda el hijo mayor en los Indios de su padre, por alguna de las causas susodichas, o por otra alguna, que la tal sucession passe al hijo segundo, i no sucediendo el segundo, passe al tercero; i ansi por consiguiente hasta acabara los hijos varones: i en defeto de no suceder en ellos, suceda la hijs mayor, i no sucediendo ella, passe la sucession a la segunda, por la manera que dicho es en los hijos varones, i por el consiguiente a la tercera, hasta acabar las hijas; l en defeto de hijos, o hijas, vega la succession a la muger, por la manera que esta dicha, &c. Vnde patruus admittendus, & praeferendus videtur, [sect. 3] cum habeat pro se specificam vocationem, & toties repetitam, iuxta ea, quae tradit Aim. Craveta cons. 161. num. 15. & 16. Socin. cons. 62. col. 3. lib. 3. Riminal. cos. 171. num. 87. lib. 2. Roland. a Valle cons. 56. num. 4. vol. 3. late Fusar. de substitut. q. 359. ex num. 1. & Castillo lib. 2. controvers. cap. 22. & lib. 5. cap. 166. ex num. 26. Et nepoti opponi potest, quo de eo non loquitur substitutio, ut alias inquit Socinus Senior, dicens esse regulam, & theoricam generalem cons. 62. num. 4. vers. Et in primis, vol. 3. Socin. Iun. cons. 101. num. 3. vol. 1. & latissime Pet. Surd. cons. 129. num. 15. & seqq. lib. 1. Iul. Clar. §. testametum, q. 76. num. 3. Hondedeus cons. 51. ex num. 58. volum. 2. & D. Valencuela cons. 97. ex num. 216. part. 1. & iterum cons. 113. num. 119. volum. 2. Secvndo, eidem patruo favet, quod cum[sect. 4] frater ipsius primogenitus, & primo loco vocatus ab ipso proper dictam incompatibilitatem, vel incapacitatem praecedatur, & excludatur, [sect. 5] longe magis excludendus videtur eiusdem primogeniti filius, qui nullum ius habere potest, nisi quod in eum per patrem derivatur, ex vulgari [sect. 6] regula textus in l. de accessionibus, D. de divers. & temp. prescript. ibi: Nam, qui me potior est, cum ego te superaturus sim, multo magis adversus te obtinere debet, l. 2. §. si sit agnatus 17. D. ad Tertyl. ibi: Admittimus matrem, quoniam patrem agnatus exclusit, iunctis alijs, que copiose congerit Everard. in locis legal. loco 6. Card Tuschus pract. conclus. iur. litt. V. conclus. 208. Alvarez de Velasco in axiom. iur. ead. lit. n. 137. Et [sect. 7] in nostris terminis exclussionis filij, propter exclusionem, & incapcitatem patris, Molina lib. 3. de primogen. cap. 5. fere per totum, Mantica de coniectur. ultim. volunt. lib. 10. tit. 7. num. 6. Alexand. Raudens. de success. Regni Portug. resp. 2. num. 117. Nam [sect. 8] medio deficiente, vel inhabili existente, deficit effectus, & finis, ut notant Ioan. de Imola in l. qui habebat, in princip. D. de vulgat. & impeditur qualitas extremorum, l. qui sella, §. fin. & l. tria praedia, D. de servit. rust. ubi Bald. idem Bald. in l. si avia, C. de iure delib. Bart. in l. non solum, in princip. D. de novi oper. nuntiat. & in l. si prius, §. fin. D. de aqua pluvia, & innumeri relati per Tiraquel. de primogen. q. 12. num. 12. & 16. Fusarium in tract. de substitut. 2. par. q. 404. Menoch. cons. 172. & 976. Marta de success. legali, 1. par. q. 7. art. 2. per totum, & rursus art. 5. Peregrin. de fideicommiss art. 26. n. 3. Ant. Faber de error. pragm. decad. 28. errore 9. & 10. Valent. Forster. de success. lib. 3. cap. 16. axiom. 4. & cap. 17. axiomat. 1. per tot. Marescot. lib. 2. var. cap. 49. & plures referens, & communem resolvens Franc. Vivius lib. 7. comm. verb. Statutum excludes, Mich. Crassus recep. sent. §. fideicommissum, q. 5. num. 3. & erudite Robles de Salcedo in tract. de repraesent. lib. 2. cap. 16. ex num. 41. Quibus addo, [sect. 9] incapaces, & incapacis, filios, in materia successionis, haberi pro mortuis, sive exclusi sint a lege, sive ab homine, nec facere partem, perinde ac si non essent in rerum natura, l. 1. §. sed & si patruus, ibi: Pro mortuo habetur, D. de coniung. cum emancip. l. si necem, §. si deportatus, D. de bon. liber. d. l. 2. in fin. D. dad Tertyl. ubi dicitur: Mater remota eos admitti, qui venirent, si mater non fuisset, ergo & agnati, caeterique succedent, l. 1. §. qui habebat, D. de bon. poss. contra tab. per que tex. dicit Bart. ibi, quod filius incapax no obstat sequetibus in gradu, ac si esset mortuus, l. 1. D. de Senator. per quam notabiliter inquit Bald. ibidem, [sect. 10] quod cum filia Regis Francorum non succedat in Regno, ex rationabili Fracoru consuetudine, similiter non succedat Rex Angliae eius filius, quia [sect. 11] in causato non potest esse plus virtutis, quam procedat ab influenti potentia causae, cum multis alijs, quae copiose adducit Molina lib. 1. cap. 9. n. 29. & 30. Albert. Brun. in tract. de statut. exclud. foem. art. 13. q. 3. Anton. Quetta cos. 40. n. 8. Lucarinus Academic. quaest. q. 12. obser. 1. n. 8. & latissime D. Valencuela cons. 83. n. 7. 8. & 9. Quod aliqui adeo verum esse putant, ut procedat, [sect. 12] etiam in inhabili ob transgressione alicuius gravaminis, vel praecepti a testatore requisiti. Nam eo excluso, filius quoque non implentis manet exclusus, quamvis ex propria persona admitti praetendat, vt late per Paris. cons. 19. Ã num. 83. & cons. 91. num. 67. vol. 2. Mandos. cons. 57. a num. 58. vol. 1. Socin. Iun. cons. 129. a num. 11. vol. 3. Cephalus cos. 244. vol. 3. Rimin. Iun. cons. 3. num. 41. & 278. vol. 1. Simon de Praetis lib. 8. dubit. 2. solut. 4. num. 12. Rota Romana decis. 22. par. 3. lib. 3. novissim. Surd. decis. 41. ante n. 7. & Randes. lib. 1. de analog. cap. 37. ex n. 120. ad 128. & multum in nostris terminis D. Ioann. del Castillo tom. 5. cotrovers. 2. par. cap. 178. n. 2. Vbi [sect. 13] agens de exclusione l. 7. tit. 7. lib. 5. Recop. ob incompatibilitatem duorum maioratuum, resolvit, filio ipso maiore excluso, & secudo filio vocato, omnes ab eo descendentes in futurum exclusos censeri, & lineae illius principium ita impeditum, quod succedere non possint etiam ex propria persona, sed linea secundogeniti praelationem obtineat. Tertio, pro eodem patruo facit, [sect. 14] quod licet concedamus (prout concedere debemus) in successione Commendarum repraesentationem admitti, atque adeo regulariter eius virtute nepotem ex filio primogenito patruum secundogenitum excludere, ut probatur, & deciditur in Regia provisione ann. 1580. & in epistol. ann. 1582. quae habentur 2. tom. pag. 204. de quibus pluribus egi sup. cap. 16. num. 87. cu seqq. In hoc [sect. 15] tamen casu, de quo agimus, non videtur, quod nepos possit se hac repraesenta tione iuvare, quoniam in eisdem schedulis dutaxat conceditur, ubi nepos, patre in vita avi praemortuo, eius locum sibi dari, sive in eum subrogari praetendit, ut constat ex illis verbis: Declaramos i mandamos, que en la sucession de los dichos repartimientos de Indios, aunque el hijo mayor muera en vida del posseedor del tal repartimiento, si el tal hijo mayor dexare hijo, o hija, nieto, o nieta, o descendiente legitimo, en quien concurran las demas calidades, que se requieren para suceder en los tales repartimientos, conforme a lo que por Nos esta ordenado, estos tales descendientes del hijo mayor, por su orden se prefieran al hijo segundo del dicho posseedor que murio. Quod iuris quoque communis, & Regijs regulis conforme esse, [sect. 16] & illis attentis solum in persona filij iam praemortui, nepotis repraesentationem locum habere, probare videtur text. in Auth. post fratres, l. 1. C. de suis, & legit. haered. ubi Salicet. Novella 118. cap. 3. l. 3. tit. 13. part. 6. l. 2. tit. 15. part. 2. quae loquitur in successione Regni, l. 40. Tauri, quae est l. 5. tit. 7. lib. 5. Recop. & loquuntur in nostris maioratibus Hispaniae, cum multis alijs, quae congerit Paul. Castrens. cons. 164. volum. 1. Bald. cons. 275. num. 5. vol. 2 Decius cons. 1. num. 8. ad med. Mantica de coniect. ultim. volunt. lib. 8. tit. 9. num. 1. Molina lib. 1. cap. 6. Caldas Pereira de nominat. emphyt. q. 17. num. 42. Petrus Surd. decis. 314. num. 3. & late & docte noster Blasius Robles de Salcedo in praeclaro illo tract. de repraesent. lib. 1. c. 2. n. 5. ubi inquiunt, [sect. 17] quod nepos, vivente patre, no intrat in eius locum, & quod repraesentare nihil aliud est circa successiones, quam ingredi in locum praedefunci patris, in portionem illam, in quam, si pater superesset, erat successurus. Vnde [sect. 18] non sacile debemus repraefentationem in causa mortis a lege concessam, ad alios extendere, maxime si eorum sententiam sequamur, qui eam ex privilegio, & contra ordinaris iuris regula inductam esse existimant, ac proinde locum non habere, nisi in casibus a iure expressis, ut cum magis communi, & veriori opinione, pluribus relatis, resolvit. Covarr. cap.. 38. pract. num. 4. Tiber. Decianus cons. 1. num. 398. lib. 1. Matienzus in dict. l. 5. gloss. 1. num. 1. Anton. Pichard ad tit. Inst. de haered. quae ad intest. post princip. §. 2. num. 13. D. Ioann. del Castillo lib. 3. quotid. cap. 19. n. 35. & Robles de Salcedo d. lib. 1. cap. 6. n. 25. Quibus accedit, quod etiam si admittamus dispositionem dictarum schedularum hac in parte dubiam dumtaxat esse, [sect. 19] in casu quidem dubio, semper verbum Mortis de morte naturali, & non civili intelligendum est, cum illa sit propria, & regularis eius significatio, l. ex ea parte, §. penult. D. de verb. l. cum pater 77. §. haereditate, D. de legat. 2. l. sed etsi mors 13. §. cum igitur, D. de donat. inter, l. Statius Florus 48. §. Cornelio Felici, D. de iure fisci. Praeterquam quod (ut haec deficerent) in [sect. 20] linea exclusa non datur repraesentatio, ut late per Molinam d. lib. 3. cap. 7. ex num. 1. ad 4. & Robles de Salcedo d. tract. de repraesent. lib. 2. cap. 16. num. 41. & 42. quia, ut supra diximus, non potest dari plus iuris in causato, qua in influente. Et cum nepos, qui succedit repraesentando personam patris, succedat iure transmissionis, [sect. 21] incapax filius, qui nullum ius habet ad successionem patris, nullum quoque in nepotem trasmittere poterit, l. nemo potest 79. de reg. iur. l. traditio 20. D. de acquir. rer. dom. l. 1. C. qui pro sua iurisdict. cum traditis a Surd. cons. 126. num. 31. & cos. 127. num. 28. & Stephano Gratiano tom. 4. discept. forens. cap. 777. num. 16. Et dato quod succedatur per viam subrogationis, [sect. 22] talis subrogatio cu omnibus suis qualitatibus fieri debet, ut pluribus comprobat Franc. de Aretim. cons. 1. n. 8. & Robles de Salcedo d. lib. 1. cap. 12. num. 18. & lib. 3. cap. 1. num. 7. & cap. 18. num. 31. ubi quod persona subrogata habetur pro una, & eadem cum illa, in cuius locum subrogatur. Qvarto, facit pro eodem patruo, quod cum Commendae, de quibus agimus, in praemium, & remunerationem servitiorum inductae fuerint, ut saepe retulimus, & earum pluralitas ideo inhibita fuerit, ut ad plures eadem praemia pervenire possent, ut dixi supra cap. 5. ex num. 79. Magis quidem [sect. 23] rationi congruum videtur, ut ad ipsum, quam ad nepotem primogeniti Commenda deferatur, in hoc casu, de quo loquimur, cum patrem, qui gratiam principalem ob sua servitia meruit, propinquiori gradu contingat, ut in eisdem terminis considetat D. Valencuela d. cons. 83. num. penult. & fin. Et ne alias pater, qui unam personam cum filio constituit, pluribus Commendis abundet, [sect. 24] & per indirectum ex persona filij earum commodum consequatur, quod alioqui expersona sua, obstante legum interdictione, capere non poterat, contra reg. text. in cap. quod una via de reg. iur. in 6. l. quaeritur 38. D. de bon. libert. ibi: Ne qui suo nomine a bonorum possessione submoventur, per alios eam consequantur. Atque [sect. 25] adeo fraus legi fieret, quae tunc etiam admittitur, ubi id fit, quod fieri noluit, fieri autem non vetuit, l. non dubium, C. de legibus, l. fraus legi, D. eod. quibus [sect. 26] fraudibus, & malitijs semper obviam eundam esse iura proclamant, cap. unico, de rerum permutat. lib. 6. l. in fundo 38. D. de reivind. l. si cui 9. §. non enim, D. de servitur. l. cum hi, §. sed cum lis, D. de transact. l. conveniri, D. de pact. dotal. cum adductis a Velasco in axiom. iur. litt. M. num. 18. & in nostris terminis a D. Valenc. d. cons. 83. num. 151. Quinimo & ille, [sect. 27] qui cum iactura aliena lucrum prohibitum quaerit, ut in hoc casu contingere videtur, non solum de malitia, verumetiam de dolo arguendus est, ut notavit Vlpian. in l. 1. §. an in pupillum, D. depositi, & prosequitur Decius in l. cum fundus, §. servum tuum, num. 6. vers. 2. nota, D. si cert. pet. Craveta cons. 142. num. 17. Natta cons. 305. num. 2. & Lucas de Pena in l. quemadmodum, vers. 11. C. de agric. & cens. lib. 11. Sed his non onstantibus, contraria sententia, nimirum ne pote patruo in quaestione proposita, praeferri debere, mihi semper magis arrisit, & pro [sect. 28] ea nuper in Supremo hoc Indiarum Senatu pronuntiatum fuit in ardua causa Commendae Iucatanensis, inter Didacum Sactos de Magana Pacheco patruum, & D. Fraciscum Maganum Paciecum, eius ex primogenito fratre nepotem, & iterum inter filium secundogenitum, & nepotem ex primogenito strenui Ducis Melchioris de Solorzano Comendatarij Chiapensis, illiusque praecipua fundamenta ea, quae sequuntur, esse videntur, ex quibus simul contrariorum solutio facile sumi poterit. Primvm, [sect. 29] quod licet verum sit, in dicta illa Regia provisione anni 1552. filium secundogenitum, & sic deinceps caeceps, suo ordine vocari, in casum, quo primogenitus ob possessionem alterius Comendae impeditus sit, & ibidem nulla de nepotibus mentio facta reperiatur, postea tamen supervenerunt aliae schedulae an. 1580. & 1582. praecedentium declaratotiae, quarum meminimus supra hoc cap. n. 29. & seqq. Et in eis expresse cautum invenitur, nepotes patruis in successione Commedarum praeferre debere. Vnde non potest eis opponi, quod vocati non sint, cum hae schedulae unam veluti dispositionem efficient, ut alias dixi supra cap. 6. num. 83. Et [sect. 30] non sit novum, ut priores leges ad posteriores trahantur, hoc est per eas suppleantur, vel explicentur, aut etiam, ubi opus fuerit, corrigantur, l. non est novum 26. cum l. seq. D. de legib. l. fin. D. de constit. Princip. quas ita explicant Donelus, & Osuald. lib. 1. coment. cap. 13. & 15. & dixi sup. cap. prox. num. 36. & seqq. Quae suppletio, vel declaration [sect. 31] excusari etiam potuit, ut innuit d. sched. an. 1582. graviter obiurgans Auditores Mexicanos, qui de hoc dubitarunt. Nam [sect. 32] ex eo, quo in lege successionis Commendarum filius primogenitus vocatus fuit, nepotes ab eo relicti, & deinceps caeteri descendentes, vocati etiam censeri debuerunt, ut sic quoque filium secundogenitu excluderent, quamvis expresse in defectum primi vocatus reperiretur, ut contra Cassaneum, & Ant. Eubeum, docte, & late defendit Covarr. in pract. cap. 38. num. 11. ex l. cum avus, D. de cond. & demonst. & l. cum acutissimum, C. de fideicomm. & alij, quos retuli supra cap. 16. num. 83. Et hoc est, quod in d. schedula dicitur: Porque la provision del ano de cinqueta y dos no excluye nieto, antes en el nombramiento de hijo lo comprehende, conforeme a derecho tan claro, que alla no se debia ignorer: & tradit plura Vlric. Hunnius lib. 3. variar. resol. tract. 7. q. 16. pag. 775. Secvndvm, [sect. 33] quia quamvis etiam cocedamus, quod in secudo contrariae partis argumento retulimus, de regula: Si vinco vincentemte, &c. ex l. de accessionibus, D. de divers. temp. praescrip. Et quod incapacitas patris, filijs quoque, qui ab eo causam habent, nocere soleat. Hoc tamen in nostro casu nepoti non obest. Nam illa regula, si vinco vincentem te, multo magis vincam te, inter varias limitationes, quas recipit, illam patitur, ut solum procedat, quando est eadem ratio in victo, & in vincendo, vel unus ab alio ius, & causam habet. Etenim, ubi vel ratio, vel causa diversa est, aut etiam rerum ordo variatur, tam in successionibus, quam in alijs, multoties contingit, ut tu ab eo, qui me superaverat, vel excluserat, supereis, & excludaris, ut bene ostedit, & probat Tuschus litt. V. conclus. 208. num. 13. & seqq. Covar. lib. 1. var. cap. 7. num. 3. vers. Item adversus, Farinac. decis. Rotae Romanae 59. n. 22. in fine, tom. 1. part. 1. Molina de primog. lib. 3. cap. 5. num. 16. & multis relatis Mangilius in tract. de imputation. quaes. 86. num. 13. Castillo lib. 3. quotid. cap. 30. per tot. & Velascus in axiomat. iur. litt. V. num. 138. & seqq. Et quod de incapacitate subijcitur, tunc quoque locum habet, [sect. 34] ubi pater indistincte, & absolute exclusus reperitur, vel exclusionis ratio, eius personam ita afficit, ut lineam quoque ab eodem derivatam afficiat, vel inficiat, ut procedit in inhabilitate ratione originis, vel nativitatis, ut in spurio, vel foemina, & similibus, quia tale vitium lineae, tanquam reale, influit in omnes ex illa descendentes. Caeterum ubi exclusio nascitur ex aliquot impedumento temporali, vel accidentali, quod in persona filij non reperitur, tunc nihil ei ex proprio suo iure, ac vocatione succedere volenti, patris inhabilitas, aut incapacitas obstabit. Cum haec [sect. 35] solum debeat restringi ad eum, qui eam patitur, l. si is qui 31. D. de inoff. testam. l. cancellaverat, D. de his que test. delet. ut recte ad plurium iurium, & adversantium Doctorum conciliationem, post Bart, in l. liberorum, col. 5. D. de verb. signif. late probant, & prosequuntur Philipp. Corn. Omnino legendus, cons. 21. num. 23. vol. 1. Decius cos. 379. num. 7. Tiraq. de cessante causa, 1. par. num. 99. & 142. Cephal. cons. 103. per tot. lib. 1. Ant. Bagnascus cons. 140. num. 28. inter consilia ultim. volunt. vol. 2. Ant. Gabriel lib. 4. comm. opin. tit. de fideicomm. concl. 6. n. 7. & 8. & lib. 6. tit. de verb. signif. conclus. 1. limit. 7. num. 53. Mantua de coniect. ult. volut. lib. 8. tit. fin. num. 45. & 49. & latius num. 71. cum seqq. Simon de Praetis cons. 31. num. 16. & cons. 90. num. 7. lib. 1. & de interpret. ult. volunt. lib. 3. dubit. 3. solut. 2. num. 25. & 26. Peregr. de fideicomm. art. 27. num. 18. Molina de primog. lib. 3. cap. 7. num. 4. & cap. 10. & lib. 1. cap. 9. num. 27. & cap. 13. n. 35. Vbi loquiter de impedimento furoris, & eius Additionator alios Authores adducit, & Menoc. lib. 5. praesumt. 46. n. 18. Mier. de maiorat. 2. par. q. 3. num. 16. & q. 4. illat. 1. num. 13. Noalius in tract. de transmission. cap. 29. num. 30. & alij, quos refert, sequitur Robles de Salced. d. tract. de repraesent. lib. 1. cap. 11. n. 5. & 18. Quibus addo doctrinam Greg. Lop. in l. 2. tit. 15. par. 2. verb. Si dexare hijo, ubi ait, quod [sect. 36] quando filius primogenitus ultimo possessoris maioratus, alicuius delicti ratione, incapax factus est successionis illius, huius filij bene succedere poterunt, quia eorum pater habetur pro mortuo. Et iuxta hanc distinctionem intelligendi sunt Auctores, quos pro contraria opinione citavimus sup. hoc cap. n. 7. exceptis illis, qui etiam excludunt filios inhabilis, vel incapacis ob transgressionem praecepti, [sect. 37] quorum sententia, ut defendi possit, accipienda est, ubi talis inhabilis ob praecedenten cotraventione, nunquam successit, nam tunc nec filij eius ad successionem admittentur, vel quando exclusub fuit, ob contraventionem, ante quam liberos haberet, & alter vocatus maioratum occupavit. Etenim si iam nati errant, verior, & comunior opinion est, quod filius, vel nepos ob contraventionem patris, vel avi a maioratus successione non excluditur, ut constat ex adductis a Molina lib. 1. cap. 9. num. 58. & cap. 13. num. 36. & lib. 3. cap. 7. num. 4. Tello Fernand. in l. 17. Tauri, num. 10. Mieres de maiorat. 4. par. q. 4. illat. 8. num. 21. Costa de succes. Regni, 3. par. num. 44. & 45. Pereg. de fideicomm. art. 27. num. 8. Valasco de iure emph. q. 41. Cald. Pereira de nominat. emph. q. 14. num. 7. Alexand. Raudens. respons. 2. num. 126. lib. 1. & respons. 30. ex num. 73. & 74. ubi pulchre in propostio loquitur, & alios referens D. Ioann. del Castillo lib. 3. cotrovers. cap. 15. num. 56. & Robles de Salcedo dict. lib. 1. cap. 10. num. 13. & 14. & facit tex. in l. Titio ususfructus 96. ibi: Nec initium accepit, D. de condit. & demonstrat. l. Seia 42. ibi: Quae nondum in persona filiorum initium acceperat, D. de donat. causa mortis. Tertivm argumentum est, quod cum ne[sect. 38]gari non possit in his Commendis repraesentationem dari, ut etiam in tertio fundamento adversae partis conceditur, concede item debet, ne potem in ipsis patruo suo praeferendum esse, cum hic lineam posteriorem costituat. Hoc namque est privilegium, quod repraesentioni tribuitur, & hic principalis effectus, qui ex ea consequitur, & finis, qui ad eam introducendam a iure consideratus videtur, ut tetigi sup. cap. 16. num. 87. & de iure communi probat text. in l. 1. §. emancipatus, vers. Eveniet, D. de coniug. cum emancip. Auth. de haered. ab intest. venient. in princip. vers. Sic tamen, & de iure nostro, text. in l. 2. tit. 15. par. 2. & in l. 40. Taurit & considerant Ruin. Cons. 123. in princip. lib. 2. Paul. Paris, con. 65. num. 42. lib. 2. Roland. Cephal. Menoch. & plures alij relati a D. Ioann. de Castillo d. lib. 3. cap. 19. num. 53. & Blasio Robles de Salcedo d. tract. de represent. lib. 1. cap. 8. num. 4. & 5. Quae iuris fictio, & dispositio, [sect. 39] licet communiter loqui videatur in nepotibus, qui in locum praedefuncti partis admitti desiderant, & eundem modum loquendi retinuerint schedulae Regiae, quae de nostris Commendis tractant, de quarum explicatione nunc agimus. Nulli tamen dubium est, quin idem admittendum sit, etiam si pater vivat, data inhabilitate vel incapacitate, quae eum a patris successione excludat, & nepoti ab eo geniti non aeque praeiudicet. Hoc enim est, quod dicimus, [sect. 40] primo vocato existente incapace, statim sequeti substituto locum fieri, ac si primus vocatus non fuisset, ut constat ex tra litis a Molina, & novissimo eius Additionatore lib. 1. de primog cap. 9. num. 29. Et in terminis nostrarum Comendarum D. Valencuela cons. 33. num. 10. Et [sect. 41] repraesentationem iudem operari in casu incapacitates, vel mortis civilis, quod in casu mortis naturalis, cum in his omnibus aequiparetur, & patre sublato de medio faciat filium in eius locum subingredi, ut in simili testatur Molina Theolog. tom. 3. de iust. & iure, tract. 2. disput. 624. num. 4. sic inquiens: Si primogenitus, isve, qui alioquin primo ad maioratu vocatur, incapax illius sit, vel incapacitate, quae ex disitione institutoris, vel quae ex legis dispositione a successione in illo excludatur, tunc, qui ulterius vocatur, sive ob repraesentationem, sive quod proximior sit, & maior natu caeteris, sive quacunque alia ratione, succedit in illo, nisi incapax ipse similiter sit. Et notant DD. communiter in l. Gallus, §. & quid si tantum, D. de liber. & posth. Cephal. cons. 395. num. 4. & 2. lib. 3. Mandelus Albens. cons. 166. vol. 1. ubi eius Additionator plures adducit litt. A. Hondedeus cos. 62. lib. 1. Ioan. de Montesperello cons. 1. a num. 2. volum. 1. Carrot. decis. 121. Mastril. decis. 167. Annaeus Robertus lib. 4. rerum iudic. cap. 16. Vincent. de Franchis decis. 689. part. 4. & plurimi alij, quos diligenter congerit, hanc eande doctrinam peritissime adstruens. cap. 10. num. 12. Salcedo d. lib. 1. de repraesent. cap. 10. num. 12. D. Ioan. del Castill. lib. 3. quotid. cap. 12. Hieronym. Cevallos pract. comm. q. 63. & 64. & Alexand. Trentacinq. de substitution. 4. p.c. 6. Quia licet verum sit mortis appellationem proprie de naturali intelligi, ut diximus in argument contrariae opinionis. Id tamen procedit, [sect. 42] ubi per viam conditionis expresse mors requiritur, quae tunc in casu vero, & non ficto ex natura sua verificanda est, l. qui haeredi, & l. Maevius, D. de condit. & demonstr. cum traditis a Socino d. §. & quid si tantum, num. 16. & 17. & Surd. decis. 207. num. 9. & decis. 202. Atvero ubi hoc deficit, ad civilem quoque semper extenditur, ubi ex utraque idem resultat. effectus, ut in l. 1. qui habebat, D. de bon. poss. contra tabul. l. actione. §. publicatione, D. pro socio, l. 1. §. sed & si patruus, D. de coniung. cum emancip. l. 2. §. si ita demum, & §. final. D. ad Tertyl. l. etsi ex modica, §. si filius, D. de bon. libert. l. 1. C. de primicerio, lib. 12. cap. cum simus, de regular. cum multis alijs, quae notant DD. in d. §. & quid si tantum, Matica de coniectur. ultim. volunt. lib. 8. tit. 18. num. 5. Petr. Surd. decis. 207. per totam, Castillo lib. 3. controvers. cap. 12. num. 25. & 31. Camillus Gallinius de verb. signif. lib. 3. cap. 20. num. 34. Hondedeus, & Trentacinq. ubi supra, & novissime Aug. barbosa de appell. verb. utriusque iur. verb. Mors 157. num. 3. & 4 & Velascus in axiom. iuris, litt. A. num. 483. & latissime Mastrill. omnino videndus, lib. 1. de Magistr. cap. 26. per totum, & novissime D. Franc. Merlinus controvers. forens. cap. 52. ex num. 17. Et [sect. 43] ad quamlibet aliam inhabilitatem, vel incapacitate, quae successionem, sive actum, de quo agitur, aeque ac mors naturalis impediat, ut docuit Bart. per text. ibi in d. §. qui habebat, inquiens: Quod incapax non obstat sequentibus in gradu, ac si esset mortuus. Matica ubi sup. num. 49. & 50. Molina lib. 1. cap. 9. num. 29. & 30. Mieres 1. par. q. 2. ex n. 10. & 2. par. q. 10. Ponte cons. 21. ex num. 57. lib. 1. Gregor. Lop. in l. 2. tit. 15. par. 2. gloss. 19. verb. Siendo ome para ello, Ant. Rubeus cons. 22. in fine, ubi ait, quod a pari procedunt non extare, vel extare, & non posse succedere, latissime Mastrill. d. cap. 26. ex num. 22. ad 27. ubi loquitur in casu, qui valde nostro assimilatur, de concessione officij alicui facta, ubi per mortem possidentis vacaverit, D. Ioann. del Castillo d. lib. 3. cap. 15. num. 43. & D. Christoph. de Paz in tract. de tenuta cap. 34. per totum, nbi loquitur de prohibito succedere ob incompatibilitatem alterius maioratus, & quod in hac materia [sect. 44] paria sunt, mortuu esse aliquem, & sic non extare, sive extare, & non posse succedere, l. pater filium, & ibi gloss. D. de inoffic. testam. & singulariter in nostris terminis Commendarum D. Valenc. d. cons. 83. num. 5. & seqq. ubi, quod casus quilibet, qui incapacem efficit successorem, operatur, quod pro naturaliter mortuo reputetur, & quod successio deferatur sequenti in gradu, masculo, aut foeminae. Qvartvm, & ultimum eiusdem partis fundamentum sit, quod licet Commendae ob servitia concedantur, [sect. 45] non magis favendum est patruo secundogenito, quam nepoti, qui primogenitum repraesentat. In quo fortius eiusdem remunerationis causae considerantur, & hoc satis providit, & praevidit Princeps, ex cuius liberalitate, & voluntate haec omnia proficiscuntur, & pendent, cum in dictis schedulis anni 1580. & 1582. nepotis successione, & prationem induxit, quae si iungantur, & bene inspiciantur, expresse casum mortis, & cuiuslibet alterius impedimenti aequant, & decidunt. Neque ullam fraudem, ullumve inconveniens in eo considerarunt, quod filius accipiat Commendam, quam pater habere non potuit. Nam in hoc iure suo utitur, & nemini facit iniuriam, ut dixi sup. cap. praecedenti numer. 30. Et [sect. 46] non concurrunt in unam personam plures Commendae, cum pater non possit gaudere usufructu eius, quae filio conceditur, ut dixi supra cap. 15. Neque [sect. 47] in patris impedimento, vel incapacitate succedat, aut iure trasmissionis ei opus sit ad dictam successione. Nam quamvis eu repraesenter, id solum est ad hoc, ut eius locum, sive gradum subintret, quem mediate incapacitate, vacuum invenit, ipse autem iure pro prio, & ex sua persona, atque ex vi suae vocationis succedit. Ea enim [sect. 48] est differentia inter successionem ascendentium, & transversalium, quod in hac repraesentatur persona, gradus, & ius eius, ex cuius capite quis succedit, in illa autem solum gradus, cum descendentes iure proprio vocentur, ut magistraliter docuit Bart. in l. 1. §. si sit nepos, D. de collat. dot. & in l. 2. C. de liber. praeter. ubi Bald. num. 4. Salicet. num. 3. Corneus num. 1. Alexand. num. 6. ide Alexand. cons. 4. num. 13. lib. 4. Decius, Cephal. Surd. Grammat. Gama, Avend. Cancer, & alij, quos refert, & sequitur Robles de Salcedo d. lib. 1. cap. 11. num. 5. & per totum, praecipue n. 17. & 18. Vbi recte concludit, [sect. 49] quod quoties pater ob aliquam incapacitarem supervenientem impeditus reperitur, licet eo tempore, si supervixisset, repellendus esset, nihilominus eius filius gradum tantum repraesentans, ex propria persona esset admittendus, exclusis patruis. Et idem in simili docuit Bald. in l. pactum dotale, C. de collation. q. 18. dicens, [sect. 50] quod si filia in contractu dotali fecit pactum de non succedendo, & firmavit iuramento, licet ipsa excludatur, non excluduntur nepotes ex ea, & subdit rationem: Neque eis obstat, quod intrant in locum matris, quia succedunt per locum a remotione, seu privatione matris, unde non ossumunt sibi materiam ia extinctam, sed sibi assumunt locum, quem inveniunt vacantem: quae verba, ut singularia, valde commendat, & notanda esse dicit Philip. Corneus cons. 116. num. 13. vol. 2. & tradit alia D. Larrea d. discept. Granat. pag. 439. num. 34. Sed nunc opportne inquirendum restat, supposito, quod nepotem patruo in praedicto casu praeferimus; qurd dicedu sit, [sect. 51] ubi hic nepos habet ius succedendi in Comeda pinguiori, quam pater eius in prima vita forte possideat. Durum enimvidetur, quod hoc casu patruu excludat ab alia, quae avi morte vacavit, & quod postea, moriente patre, velit hanc relinquere, & paternam optare, cum ad illam, qua relinquit, iam tunc patruus nullum ius habere possit, utpote in qua successionis permissio finita reperiatur. Et quidem ubi hoc contigerit, multum dubitarem talem nepote, si primogenitus sit, ad avi Commendam admittere, nam cum sit vocatus, & immediatus successor ad pinguiore, quam pater possidet, & cuius ratione ipse pater ab altera ob incompatibilitatem exclusus fuit, [sect. 52] hoc ius primogeniturae in eius persona causatum, & radicatum, adeo considerabile est, ut illum possimus, & debeamus iudicare, ac si iam actua lis possessor esset Commendae paternae, & sufficit ad impediendum ingrestum, & successionem avitae, ob vitandam eandem incompatibilitatem, quae eius patrem exclusit, ut colligi potest ex l. 40. Tauri, in final. verbis, & ex multis, quae in similibus casibus congerit Carol. Ruin. cons. 19. num. 3. & 4. lib. 1. Tiraquel. de primog. q. 21. num. 7. q. 33. num. 1. & seqq. & q. 40. num. 66. & 93. & de legib. connub. gloss. 2. num. 93. & seqq. [sect. 53] ubi plura congerit de effectibus, quos operatur spes, de quo etiam late agit Mieres de maiorat. 2. par. in initio a num. 475. & D. Valencuela cons. 69. num. 17. & 55. & seqq. & cons. 70. num. 36. & 37. Et multum in nostris terminis Matienz. in l. 7. tit. 7. lib. 5. Recop. glos. 5. num. 6. Vbi probat, [sect. 54] quod spes succedendi in maioratu, qua habet primogenitus, est invariabilis, immutabilisque, & considerabilis etiam in vita possessoris. De quo etiam agit, plura adducens, Molina de primog. lib. 2. cap. 6. num. 37. Burgos de Paz cons. 9. n. 30. & in prooem. leg. Tauri, num. 332. & seq. Ripa respons. 131. num. 14. Mantica de coniect. ultim. volunt. lib. 8. tit. 10. num. 8. Ant. Gama, & eius Additio. decis. Lusit. 305. n. 12. & novissime D. Ioann. Bapt. de Larrea in discept. Granatens. pag. 497. num. 10. & pag. 501. & 509. Et hoc est adeo verum, ut [sect. 55] filius, qui hoc ius primogeniturae consecutus fuerit, ei renuntiare non possit, nisi multis requisitis intervenientibus, quae refert Mieres ubi supra, q. 18. ex num. 31. & Hubert. Giphanius in tract. de renunt. cap. 1. & 2. Ideo autem dixi, si primogenitus sit. Nam ubi [sect. 56] alter nepos ultra primogenitum reperitur, is, cum nullo modo inveniatur impeditus, ad avi Commendam admitti poterit, & patruum aeque, ac primogenitus excludet, ut in d. l. 1. §. qui habebat, D. de bon. poss. contra tabul. & ita accidit in dicta causa Maganarum, cuius memini sup. num. 28. & quotidie in Regio Senatu pronuntiatur, ubi quis excluditur ab uno maioratu ob incompatibilitatem alterius. Nam successio illius non datur primogenito exclusi, etiam durante vita patris, quamvis tunc nullum maioratum possideat, sed secundogenito, qui neque actu, neque spe proxima impeditus reperitur, prout his diebus cotroversum, & definitum vidimus in gravi causa maioratus de los Savedras de Caceres, in qua iuxta hanc nostram opinionem loculenta allegationem scripsit, & mihi communicavit nobilis, & egregius advocatus D. Francisus de Messa Maldonado, ubi plures alios allegat, cui addo Bart. doctrinam in l. huiusmodi, §. si Titio, D. de leg. 1. Vbi docet, quod [sect. 57] semper portio exclusi debetur ei, qui eius loco includitur, quem sequitur Roman. in l. 1. col. antepenult. C. quando non petent. partes, Hieron. Gabr. cons. 15. num. 6. & cons. 11. num. 31. lib. 1. per text. in l. actionem, C. de pact. Paul. de Casro in l. 1. §. inde Neratius, D. ad Trebell. & D. Valencuela, qui loquitur in eisdem terminis nostrarum Commendarum, cons. 83. n. 62. part. 1. # 20 CAPVT XX. De eadem lege successionis Commendarum, quatenus uxores in defectum filiorum, aut filiarum admittit, & an sponsae de futuro, aut etiam de praesenti, ante consummationem matrimonij, & mutuam cohabitationem hoc iure uti possint? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi. -  1 FEudum rectum foeminas non admittit. -  2 Commendae Indiarum foeminas adsuccessionem admittunt. -  3 Feudorum successio non defertur maritis, neque uxoribus. -  4 Feudum etiam simpliciter concessum pro se, & liberis, intelligitur tantum de masculis. -  5 Vxor pauper non succedit marito in feudis, etiam ratione quartae partis. -  6 Vassallo non licet uxori post mortem suam usumfructum, vel alimenta ex feudo relinquere. -  7 Successio Commendarum, qua ratione foeminis delata fuerit? -  8 Filiae, quae ad Commendarum successionem admittuntur, intra annum nubere debent, & de schedulis, quae id cavent. -  9 Viduis succedentibus in Commendis maritorum, non iniungitur conditio, iterum nubendi, & quare? Nuptiae secundae tolerandae sunt, non imperandae, ibidem. -  10 Vxoribus data fuit successio in Commendis maritorum, ut facilius ad matrimonia contrahenda invitarentur. -  11 Viduae, quae in Commendis maritorum defunctorum succedunt, facilius alios inveniunt. -  12 Legis successionis Commendarum an. 1536. verba referuntur, & expenduntur. -  13 Foeminis in Commendis succedentibus, cur in maritorum capite titulus earum expediri soleret? -  14 Commendarum onera, & servitia melius per viros, quam per foeminas, expenduntur. -  15 Maioratus habentes annexam dignitate, vel iurisdictionem per maritos administrari solent, & quare? -  16 Vxorum admissio ad Commendas maritorum fraudibus fictorum matrimoniorum viam aperuit. -  17 Vxores, ut admittantur ad Commendas maritorum, debent sex mensibus post matrimonium cum illis maritalem vitam egisse. Schedulae an. 1575. & 1603. quae formam matrimonij praefigunt, ut uxores succedere possint in Commendis maritorum, referuntur, & expenduntur, ibidem. -  18 Malitijs occurrendum est. -  19 Matrimonium etiam in articulo mortis, & a decrepitis contractum validum est, licet olim sexagenarijs interdiceretur. -  20 Matrimonijs fraudalentis nunquam favendum est. L. filiae meae, D. solut. matrim. expenditur, & illustratur, ibidem. -  21 Actus per quem alter excluditur, ubi fit in articulo mortis, praesumitur fraudalentus. -  22 Professio facta in articulo mortis a gravato fideicommisso sub conditione, si sine liberis, praesumitur fieri in fraudem vocati. -  23 Renuntiatio in articulo mortis praesumitur facta in fraudem expectantis. -  24 Matrimonium subsequens, licet in mortis articulo contractum, filios antea natos legitimos reddat, debet intelligi cessatge fraude, & praeiudicio aliorum. -  25 Matrimonium contractum in mortis articulo, quando possit aliquid operari in praeiudicium aliorum, remissive. L. Titio cum morietur, D. de usufr. illustratur, ibidem. -  26 Matrimonium licet momentaneum, fraude cessante, sufficit ad hoc, ut mariti lucro dos cedat. -  27 Sponsae de futuro non succedunt in Commendis ex dispositione legum Indicarum. -  28 Sponsae de futuro in multis gaudere solent iuribus, & privilegijs uxorum. -  29 Factum iam censetur, quod de proximo faciendum est. -  30 Sponsalia de futuro, & matrimonium regulariter non sunt iudem, nec operantur eosdem iuris effectus. L. in eo iure, §. hoc caput, D. de ritu nupt. & aliae similes, quae sponsalia a matrimonijs distinguunt, explicantur, ibidem. -  31 Statutum disponens, quod maritus succedat uxori, non habet locum in sponso, & sponsa. -  32 Matrimonium ante legitimam aetatem contractum, invalidum est. Lex haec conditio 10. de condit. & demonst. & l. penult. D. quando dies legat. cedat, expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  33 Conditio nuptiarum non impletur ex nuptijs invalidis. -  34 Vir ducens uxorem ante nubiles annos, no lucratur partem dotis alioqui maritis ex lege, vel statuto concessam. L. penult. §. fin. D. quod falso tutore, expenditur, & illustratur, ibidem. -  35 Sponsa de praesenti, marito ante copulam defuncto, an in eius Commenda succedat? & num seqq. -  36 Lis de facto pedens in causa Excel. Dom. Ducis del Infantado, refertur. -  37 Mulieris nomen absolute sumtum, omnem sexum foemineum comprehendit, sed proprie ad virum passas refertur. -  38 Vxores Hispano sermone vocantur Mugeres, & etiam Latino, ex Tertulliano, & alijs. -  39 Vxor iusta dicitur, quae solemniter ducta est, non quae simplici sponsione pacta. -  40 Vxor ante copulam non dicitur vere esse in usu viri, atque adeo, nec uxor, ex Saliceto. -  41 Vxor dicitur ab ungendo, quasi unxor, & quare? -  42 Matrimonium verum, & legitimum contrahitur per sola sponsalia de praesenti. -  43 Matrimonium initiatur per sponsalia, sed non dicitur plenum, nec perfectum ante copulam. Cap. ex publico, de convers. coniug. cap. desponsata, & cap. cum initiatur 22. q. 2. & alia iura similia, explicantur, ibidem. -  44 Lex successionis Commendarum, & aliae schdulae, quae uxores ad eas vocant, de copulatis intelligi debent. -  45 Verba statutorum semper debent accipi in pleniori, & potiori significatu. -  46 Communis usus verborum semper debet attendi, etiam in statutis, & correctorijs. -  47 Vir licet comprimere possit uxorem invitam, non tamen sponsam, etiam de praesenti, necdum in domum suam traductam. -  48 Vxores nondum cognitae, non solum verbis, sed mente, & ratione legis a successione Comendarum excludi videntur. -  49 Matrimonium copulatum lex quae desiderat, non procedit in perfecto, ex solo consensu. -  50 Vxores ubi lex vocat ad successionem maritorum in defectum filiorum, de illis accipienda est, quae filios habere potuerunt, & onera matrimonij passae sunt. -  51 Cessante ratione legis, cessare etiam debet eius dispositio. -  52 Legis praesuppositum, ubi deficit, ipsa quoque lex deficere iudicatur. -  53 Lucra constante matrimonio quaesita, non comunicatur inter sponsos de praesenti, ante traductionem sponsae ad domum mariti, & quando secus? -  54 Matrimonium esse contractum in aliquibus casibus non sufficit, nisi benedictiones nuptiales etiam praecesserint, & uxoris in domum viri traductio. L. 52 Tauri, quae est l. 4. tit. 2. lib. 5. Recop. exornatur, ibidem. -  55 Sponsae etiam de praesenti, ante matrimonij consummationem, vel osculum, nihil ex arrhis lucrantur. -  56 Leges, quae concedunt uxoribus lucrum arrharum, vel bonorum constante matrimonio quaesitorum, sunt favorabiles. -  57 Lex, quae invitat coniugem superstitem ad morientis haereditatem inducit votum captandae mortis, & est odiosa. -  58 Leges odiosae restringendae sunt, non ampliandae. -  59 Statuta, quae aliquid praebent marito de bonis uxoris, vel econtrario, debent intelligi post consummationem matrimonij. -  60 Sponsalia de praesenti, inter valentes contrahere, verum matrimonium faciunt. -  61 Nuptias non concubitus, sed consensus facit. -  62 L. cui fuerit 15. D. de condit. & demonstr. expenditur, & illustratur, ibidem. -  63 Vxor saepe ea etiam dicitur, quae necdum est copulata, nec indomum viri traducta, & numeris seqq. -  64 Schedulae Indiarum, quae requirunt ad successionem Commendarum, quod coniuges, vivan, i esten casados seis meses, etiam in sponsis de praesenti, & ante copulam verificantur. -  65 Innuptae virgines dicebantur, nuptae mulieres, & quo sensu Beata virgo a D. Augustino innupta vocetur. -  66 Benedictiones nuptiales, vulgo, Velaciones, constituunt quandam veluti perfectionem matrimonij, & alia de earum ritu. -  67 Benedictionibus nuptialibus acceptis, sposae etiam ante copulam omnia iura uxorum adipiscuntur. -  68 Donatio, ut inter virum, & uxorem, ita inter sponsos de praesenti prohibita est. -  69 Sponsa de praesenti, sponso ingrediente Religionem, lucratur omnia, quae uxor copulata. L. Deo nobis, C. de Episcop. & Clericis, explicatur, ibidem. -  70 Melioratio sicut efficitur irrevocabilis per matrimoniu, ita per sponsalia de praesenti. -  71 Verba legis, vel statuti, in quo verificantur, dispositio quoque verificatur. -  72 Lex quae loquitur de matrimonio copulato, procedit etiam in sponsalijs de praesenti. -  73 Principaliter quod in lege disponitur, aut praetenditur, attendendum est. -  74 Lex quae dirigitur ad remunerationem benemerito rum, favorabiliter accipienda, & explicanda est. -  75 Vxorum appellatione in favorabilibus, & in indifferetibus veniunt sponsae de praesenti, etiam ante copulam, & aliquando etiam sponsae de futuro. -  76 Lex successionis Commendarum, dum matrimonium per sex menses requirit, fraudibus tantum obviam ire voluit. -  77 Disponens quilibet in dubio praesumitur se velle conformare cum dispositionibus iuris communis. -  78 Verba prooemialia dispositionis, praebent eius intellectum. -  79 Dotis lucrum uxoribus, vel maritis dari solitum, ad sponsos quo que pertinere, multi Auctores tradunt, qui late referuntur. -  80 L. nihil interest 15. D. rerum amotarum ponderatur, & illustratur. QVamvis [sect. 1] feudum rectum, & proprium sui natura soeminas non admittat, cap. 1. §. fin. de succes. feud. l. 6. tit. 26. part. 4. cum alijs, quae late adduxi supra cap. 6. n. 38. & seqq. & cap. 16. ex num. 90. Nostri tamen Pijssimi Reges hac in parte, ut ibidem retulimus, Commendas a feudis differre volucrunt, & [sect. 2] ita non solum filias, & neptes in defectum filiorum, & nepotum ad earum successi onem vocarunt, verum & uxores quoque, ubi liberi utriusque sexus non extarent, ut patet ex Regijs provisionibus, & schedulis super hoc diversis temporibus promulgatis, quae extant 2. tom. impress. ex pag. 200. cum seqq. quarum specialem mentionem feci d. cap. 16. num. 2. & seqq. In quo etiam [sect. 3] feudorum orbitam excessisse videntur, quae neque uxore marito, nec maritum uxori succedere permittunt, ut probat text. gloss. Praepositus, Isernia, Albarotus, Afflict. & caeteri communiter Scribentes in cap. 1. an marit. succed. uxori, Alexand. in l. 1. num. 12. C. unde vir, & uxor, Vulteius in tract. de feud. part. cap. 9. par. 405. Scheneidvinus in commentar. d. titul. Inst. de success. ab intest. Rub. de succes. inter vir. & uxor. Hartman. Pistor. miscel. quaest. 1. part. q. 4. Menoch. cons. 1155. num. 47. Pet. Heigius q. 26. & 27. par. 1. & latius caeteris Rosenthal. in tract. de feud. cap. 7. conclus. 60. num. 6. ubi innumeros alios idem tenentes adducit in additionibus litt. D. & Petrus Petra de potest. Princip. cap. 23. n. 15. & seqq. Vbi hinc infert, [sect. 4] feudum alicui simpliciter pro se, & liberis, concessum, intelligi solum de masculis, quia foeminae succedere no possunt, & novissime Berlichius in tract. de iure novercarum, num. 813. ubi post alios, quos refert, hoc de natura feudorum esse inquit, quod nec uxores maritis, nec mariti uxoribus succedant, quoniam inter se nulla agnatione, seu cognatione, neque affinitate sunt devincti. Quod adeo verum est, [sect. 5] ut nec uxor pauper succedat in feudo respectu quartae, quae eo in casu concedi solet ex beneficio Auth. praeterea, C. unde vir, & uxor, ut notat ibid. Alex. num. fin. Decius in l. 1. num. 12. C. eod. tit. Bald. per text. ibi, in cap. 1. §. fin. de invest. de re aliena facta. Et plurimi alij, quos refert, & sequitur Tiraq. de retract. lignag. §. 11. gloss. 3. & Rosenthal. d. conclus. 60. num. 8. & lit. F. qui etiam cap. 9. quaest. 15. num. 6. concludit, [sect. 6] non licere vassallo, uxori post mortem suam usumfructum, vel alimenta ex feudo relinquere. Fuit autem huius extensionis, vel dispensationis ratio ea, quam sup. cap. 16. tetigimus, nepe, [sect. 7] ut hoc modo homines ad incolendas has Indiarum provincias allicerentur, & matrimonia ibidem libentius celebrarent, scientes sibi uxores in defectum filiorum successuras, & hoc pacto legitimis liberis Rempublicam foecundarent, ut constat ex eisdem provisionibus, & schedulis Regijs supra citatis, quae [sect. 8] ubi filias ad successionem admittunt, expresse eis hanc conditionem adijciunt, ut intra annum a die successionis computandu, si iam tunc essent viri potentes, matrimonium contrahere teneantur. Quae conditio licet praxi non ita praecise, ut iacet, observari soleat, satis intentione Legislatoris hac in parte demonstrat. Vt & alia provisio D. Imp. Caroli V. ann. 1536. quae habetur in 2. tom. impress. pag. 248. & seq. & iubet: Que porque muchos pretendian Encomiendas para desfrutarlas, ivenirse a Espana, i no con animo de permanecer en la tierra, ni poblarla, i ennoblecerla; se les mande, que edifiquen casas de piedra en el lugar, parte, i forma que el Virrei, o Governador les senalare, &c. Et licet [sect. 9] in viduis, quae maritis succedunt, eam non adiecerint, quia secundae nuptiae tolerandae sunt, & non imperandae, Auth. cui relictum, C. de indict. viduit. cum late adductis a Thom. Sanchez in tract. de matrim. lib. 7. disp. 87. bene tamen insinuant, [sect. 10] primi matrimonij favorem hanc indulgentiam extorsisse, ut praeclare observat Ant. de Leon in tract. de confirmat. Regijs, 1. part. cap. 5. num. 7. fol. 24. in illis verbis: Esta fue la primera decision que admitio las mugeres a la sucession de los maridos, i della se colige claramente, que la razo final estuvo en el favor de la poblacion de la tierra, facilitando con esto los casamientos de mugeres principales, i pobres que iban de Espana a casarse a las Indias. Eoque simul factum est, [sect. 11] ut eiusmodi viduae, si in aetate secundas nuptias appetendi, relinquerentur, facilius, & commodius viros nobiles, & strenuos milites invenirent, quibus nubere possent, tales Commendas eisdem, veluti dotis nomine, assignado, dummodo ipsi aliam Commendam non haberent, vel quam habebant, reliquerent, si uxoris Commendam consequi mallent, de quo aliqua dixi supra cap. 16. num. 93. Et [sect. 12] sunt aperta, & notanda verba primitivae legis successionis ann. 1563. ad qua reliquae schedulae se referunt, quae ita habent: Y si el tal casado no tuviere hijo legitimo, i de legitimo matrimonio nacido, encomendareis los dichos Indios a su muger viuda: i si esta se casare, i su segundo marido tuviere otros Indios, darleheis uno delos dichos repartimientos, qual quisiere, i si no los tuviere, encomendarleheis los dichos Indios, que ansi la muger viuda tuviere; la qual Encomienda de los dichos Indios, mandamos que tenga por el tiempo que nuestra merced, i voluntad fuere, segun, i como aora los tienen, i hasta tanto que Nos mandemos dar la orden que convenga para el bien de la tierra, i conservacion de los naturals della, i sustentacion de los Espanoles pobladores de essa tierra. Ideo autem [sect. 13] filiae in Commendis succedetes maritari iubentur, & ubi viduae nubunt, in mariti persona titulus expeditur, ut quoad fieri possit, Commede ad feudorum naturam, & imitationem reducantur; quorum [sect. 14] onera, & servitia, utpote in plurimum, militaria, & administrationem, & iurisdictionem habentia, melius per viros, quam per mulieres expediuntur, ut bene observat Fulgos. cons. 4. Socin. Iun. cons. 76. num. 137. vol. 1. & de Regno, Ducatu, Marchionatu, alijsque maioratibus agens, quae [sect. 15] habent iurisdictionem, quod eorum administratio ad maritum pertinear, & sic possit appellari Rex, Dux, vel Marchio, licet ius status in persona uxoris resideat, eique praestari debeat iuramentum fidelitatis, ut per text. in l. 4. tit. 18. par. 3. observat Greg. Lop. ibidem Molina lib. 1. de primog. c. 13. n. 13. 14. & 15. Mieres eod. tract. 2. par. q. 6. num. 12. & 3. par. q. 11. num. 40. Vincent. Fausar. in tract. de substit. q. 385. n. 7. & 8. & novissime Perez de Lara in compendio vitae hominis, cap. 30. num. 59. & 60. Sed quoniam [sect. 16] sub occasione huius successionis uxorum plures lites excitatae fuerunt, & plurima matrimonia a senibus, & decrepitis, & saepe in articulo mortis celebrabantur, contrahendo (ut dicunt) propter formam, ut ita mulieres eorum Commendis potirentur, & sine animo, & potestate eas carnaliter cognoscendi, vel vum eisdem habitandi, in gravem praedictarum legum fraudem, & ludibrium, & fruftrando effectum, qui in illis praetendebatur, edita fuit Regia quaedam schedula ad Peruanum Proregem Dom. D. Franciscum a Toleto directa, data Matriti 27. Februar. ann. 1575. quae extat d. 2. tom. pag. 208. quae praedictam fraudem recensens, & ei obviam ire desiderans, [sect. 17] non aliter successionem concedit, quam si uxor cum marito per integros sex menses nupta vixerit, & steterit. Verba sunt haec: Que de aqui adelante, en caso que conforme a lo por Nos proveido, la muger aya de suceder en los Indios de su marido, no pueda suceder en ellos, si realmente no estuveire, i viviere casada seis meses con el. Et quoniam in nova Hispania, & alijs provincijs ubi ad tres, vel quatuor vitas successio protrahitur, & receptum est, ut mariti uxori bus in filiorum defectum fuccedant, aliquae vetulae ob eandem rationem ad contrahendum matrimonium a viris alliciebantur, supervenit altera sschedula 8. Iunij ann. 1603. quae sub eadem praefatione determinat: Que los que conforme a la lei de la succession huvieren de succder a sus mugeres en segunda, o tercera vida, i las mugeres que huvieren de suceder a sus maridos, ayan de vivir, i estar casados in facie Ecclesiae sies meses, i que de otra manera no sucedan, i esto se guarde i cupla en todas las Indias Occidentales. Quae sane schedulae iustiss imae fuerunt, cum per eas fraudibus, & malitijs occurratur, quod semper [sect. 18] maxime curandum est, ut dixi sup. cap. praecedenti num. 26. Nam licet negari non Possit, [sect. 19] matrimonium etiam in articulo mortis contractum validum esse, neque id praedictae schedulae negent, ut late per Tiraq. in l. si unquam, verb. Suscesperit, num. 73. C. de revocand. donat. Molina de primog. lib. 2. cap. 5. num. 25. Thom. Sanch. de matrim. lib. 7. disp. 105. a num. 4. Ioann. Gutier. in eod. tract. cap. 118. num. 2. lib. 2. pract. q. 105. num. 9. D. Valenc, cons. 66. num. 3. & plures alij apud Fajard. in tract. de legitim. per subseq. matrim. num. 215. qui omnes idem sentiunt de eo, qui in decrepita aetate matrimonium contrahunt, ut. in l. sancimus 27. C. de nuptijs, quidquid alias iure civili antiquo dispositum esset, ut per Costanum de sponsal. pag. 77. Brisson. de iure connub. pag. 31. Lipsium in notis ad Tacitum lib. 3. pag. mihi 139. & latissime Tiraq. in l. connub. num. 12. & novissimus Burchardus Berlichius in tract. de iure nover car. 1. parte, art. 3. sect. 2. ex num. 219. & fect. 3. per totam, ubi, quod etiam moribundo licet novercam ducere, Torreblanca de iure spirit. lib. 2. cap. 15. sect. 4. num. 16. Dubitari tamen non potest, nunquam [sect. 20] matrimonijs fraudulentis esse favendum, l. si quis. C. de adulterijs, melior text. in l. filiae meae, D. solut. matrim. ex cuius specie, multum in nostra, notant DD. quod [sect. 21] ubi actus per quem alter excluditur, in mortis articulo celebratur, praesumitur in fraudem gestus, & ad illius exclusionem, eiusque argumento dicit notabiliter Baldus in cap. in praesentia, de probation. quod [sect. 22] si gravatus fideicommisso, si sine liberis decesserit, in articulo mortis profiteatur, expirat fideicommissum, quia praesumitur profession facta in fraudem vocati, & idem tenet Anchar. in cap. in sicut nobis, de regular. & Moderni in eodem cap. in praesentia. Et facit etiam text. in cap. 2. de renuntiat. ubi [sect. 23] renuntiato in articulo mortis, praesumitur facta in fraudem expectantis, & decisio Angel. in l. sed est quaesitum, D. de lib. & posth. ubi concludit, [sect. 24] quod quamvis ex matrimonio contracto in articulo mortis, filij legitimantur, hoc tamen fallir, nisi fiat in fraudem creditorum, vel in eversionem fideicommifsi relicti sub conditione, Sigravatus decessereit sine silijs legitimis & naturalibus. Et sic praesupponit, quod hoc casu in dubio praesumitur fraus, prout & expressius osendit idem Angeleus in l. nuper, C. de natur. liber. num. 3. docens, quod licet in mortis articulo matrimomum valide contrahi possit, legitimatio tamen nihil operabitur, si per eam forte fraudentur filij prioris matrimonij, & quod tunc operatur matrimonium fraudulentum legitimationis effectum, quando de nullius agitur praeindicio. De quo articulo [sect. 25] & an, & quando tale matrimonium in praeiudicium alterius aliquid operetur, & de interpretatione text. in l. Titio cum morietur, D. de usufructu, & aliorum iurium, plura ultra antiquiores alios tradit Sarmiento in d. l. fed est quaesitum, & l. si quis posthumos, D. de liber. & posthum. Menoch. lib. 4. praesumt. 81. num. 28. & lib. 5. praesumt. 5. per totam, & cons. 580. ex num. 1. lib. 6. & latissime Fasarius in tract. de subst. q. 409. n. 73. & seqq. Mantica de coniect. ult. volunt. lib. 11. tit. 13. num. 5. Sanchez de matrim. lib. 7. disput. 105. n. 10. & seqq. Basil. Pontius eod. tract. lib. 11. cap. 11. num. 11. Mieres de maiorat. 2. part. q. 1. num. 13. Perez de Lara in compend. vitae hom. cap. 32. ex num. 7. & Ioa Bapt. Lupus de illegitim. & natural. commet. 4. §. 1. num. 19. & 20. Et quod alias, fraude [sect. 26] cessante, mariti lucro dos cedat, licet momentanee constet matrimonium, post multos a se citatos tente Anton. Gabriel. lib. 4. com. tit. de fideicomm. coclus. 8. num. 5. Menoch. de recuper. remed. 13. num. 91. Hondedeus cons. 15. num. 42. & 43. lib. 1. Moller. lib. 3. semestr. cap. 23. & Anton. Gama decis. Lusit. 142. num. 1. ubi etiam ita a Senatu Regio iudicatum esse testatur. Quibus schedulis mediantibus, sublata est dubitatio, quae ante eas saepe in Supremo Indiarum Senatu agitata fuit, & praecipue in caufis Didaci de Tapia, & D. Bernardini de Meneses; [sect. 27] utrum scilicet, sponsae de futuro, vel illae, quae ante nubiles annos, etiam per verba de praesenti, matrimonia contraxerunt, in maritorum Commendis succedere possent? Nam cum toties uxorum, & maritorum nomen repetant, & eos in facie Ecclefiae per sex menses actuali matrimonio copulatos esse requirant, satis constat sponsam de futuro earum mente, & verbis excludi. Quae [sect. 28] licet quoad aliquos iuris articulos aliquaudo uxorum appellatione comprehendi, & venire soleat, quemadmodum & sponsus mariti, l. susponsa, D. de iur. dot. l. lex Iulia, D. de fund. dotal. cum multis alijs, quae congerit Tiraquel. post leges conub. gloss. 2. num. 1. subdens rationem numeris sequentibus, [sect. 29] quia quod de proximo futuru est. id utique pro iam facto habetur, latissime & elegatissime hoc Brocardicum iuris exornans, de quo etiam ultra eum pluribus agit Cardinalis Tuschus litt. A. conclus. 83. & Alvarez Velascus in axiomat. iur. litt. A.n. 57. & de priveleg. pauper. part. 1. q. 4. §. 2. a n. 121. Regulariter tamen certius, & receptius est aliud [sect. 30] esse sponsalia, aliud matrimonium, & costitutiones loquetes in matrimonio, non habere locum in sponsalibus de futuro, nec privilegia concessa per legum, vel statutum mulieribus uxotatis, l. in eo iure, §. hoc caput, D. de ritu nuptiarum, l. si quis tutor, §. quamvis, D. eod. l. 1. §. & primum, D. pro dote, l. 1. cum seqq. de sponsal. l. quod Servius, D. de codict. ob causam, l. sancimus, C. de nuptijs, l. 2. §. si sponsa, ibi: Licet nullum matrimonium cotractum est, D. de priv. credit. cap. tertio loco, de praesumt. cum multis alijs, quae post Salicet. Bald. Signorol. & alios tradit Tirafq. d. gloss. 2. n. 18. & seqq. Vbi in terminis probat, quod statutum [sect. 31] disponens, quod maritus succedat uxori, non habet locum in sponso, & sponsa. Quod etiam probat, & prosequitur Thomas Sanchez de matrim. lib. 1. disputat. 1. num. 5. Marius Giruba ad consuet. Menssanens. cap. 1. gloss. 1. ex n. 8. & 45. & alij, quos infra n. 59. citabimus. Et idem longe magis procedet in ea, quae nupserit ante legitimam aetatem, nisi post ea matrimonium ratificetur, [sect. 32] cum tunc validu non sit, adeo ut nec in vim sponsaliorum valeat, nisi id expresse actum fuerit, l. quaesitum 9. D. de spons. l. minorem 4. D. de ritu nupt. cap. puberes, cap. litteris, de despons. impub. l. 6. tit. 1. par. 4. optimus text. in l. haec conditio 10. D. de cond. & demonst. ibi: Puta enim nondum nubilis aetatis in domum mariti ducta, non paruit conditioni, & in l. penult. D. quando dies leg. ced. ibi: Quod pupillae legatum est, quandoque nupserit, si ea minor, quam viri potens nup serit, non ante ei legatum debebitur, quam viri potens esse coeperitm quia non potest videri nupta, quae virum pati non potest. Ex quibus iuribus notat Bart. ibid [sect. 33] quod conditio nuptiarum non impletur ex nuptijs invalidis. Quod etiam latius prosequitur Galganet. de cond. & demost. 2. part. cap. 1. q. 48. & 49. Et in terminis nostrae quaestionis melior text. in. l. penult. §. fin. D. quod falso tutore, quem ibi Baldus inquit se a Bartol. didicisse, & singularem esse ad probandum, [sect. 34] quod vir non potest lucrari partem, quam alias ex lege, vel statuto de dote uxoris habiturus esset, si eam minotem duodecim annis. duxerit, & ante quam constaret matrimonium decesserit, etiam si eam iam in domum suam tanqua legitimam uxorum traduxerit, & matrimonij onera supportaverit. Cuius textus (eandem sententiam probans) meminit Bartol. in l nihil, D. rerum amotar. idem Bald. in l. Deo nobis, C. de Episcp. & Cleric. Paulus de Castro in l. si ante nuptias, & in l. de divisione, in fine, D. solut. matrim. Ioan. de Amicis cons. 69. col. 4. & plures alij, quos refert, & sequitur Thom. Sanch. ubi sup. Vivius decis. 220. n. 12. Boer. decis. 22. n. 37. Ludovic. Bologn. in addit. ad Bartol. in d. l. penult. Tobias Nonius cos. 51. n. 10. Paulus AEmilius in tract. de except. contra testam. tit. 5. except. 11. part. 2. num. 112. Gabriel. Sarayna in addit. ad Matthesyllan. sing. 74. n. 21. & Vincent. Carrotius in cap. cum quid, de reg. iur in 6. post sextam limitat. vers. Ad Primum, num. 3. & plura alia adduces de sponsa copulae non apta, Tiber. Decian. respons. 33. vol. 4. Maior autem est difficultas, [sect. 35] utrum eisde schedulis extantibus, excludatur etiam a successione, de qua agimus, sponsa de praesenti, quamvis per sex menses in matrimonio exteterit, ubi tamen probatum fuerit illud per carnalem copulam consummatum non fuisse, vel inter ipsos, ita copulatos, mutuam cohabitationem non intervenisse. Qui casus multoties contingit, & ipso tempore, quo haec transcribimus, de facto pendet [sect. 36] in ardua causa Excellentissimi D. Ducis del Infantado, qui pinguis Commendae praedefunctae uxoris Excelletissimae Ducissae, & Marchionissae de Motesclaros successionem ad se pertinere contedit, ob id, quod ultra sex menses ei per verba de praesenti, quae verum matrimonium effecerunt, desponsatus extiterit, licet illud non consummaverit, neque ipsam in propriam domum traduxerit. Et quidem pro parte affirmativa, hoc est, sponsam excludi debere, non inepte perpendi potest, in praedictis schedulis Mulieres, tantum repetitis verbis ad hanc successionem invitari, [sect. 37] quod verbum absolute sumtum, licet mulieres omnes comprehendat, quae cunque sexus foeminini sunt, ut ait Vlpian. in l. argentum 25. §. muliebri, D. de auro, & argent. legato, & Modest. in l. servis 81. §. mulieribus, D. de legat. 3. l. mulieris 13. D. de verbor. signific. proprie tamen ad nuptas, vel iam virum passas, referri solet, l. si collactaneus 13. D. de manum. vind. ibi: Virgo, velmulier, l. alioquin 11. D. de contrah. emt. ibi: Quod si ego me virginem emere putarem, cum esset iam mulier, l. ex emto 11. §. si quis virgines, D. de action. emt. Cicero Verrin. 3. ibi: Ecquae virgo sit, aut mulier, cum alijs, quae tradunt Brisson. Kalinus, & Sichard. de verbor. signific. verbo Mulier, Alciat. Rebuff. Brechaeus, & Forner. in dict. l. mulieris. Vnde [sect. 38] nostro Hispano sermone pro uxoribus accipitur, prout & Latino etiam, ut constat ex Scaevola in l. Lucius Titius 93. §. 1. D. de legat. 3. Tertul. lib. de virgin. veland. ubi uxores vulgi loquendi more, mulieres nostras, dici notat, additque, Ita mulier non natura nomen est uxoris, sed uxor conditione nomen est mulieris: Denique mulier, & non uxor dici potest, non mulier autem uxor dici non potest, &c. Quam locutionem de Graecis fontibus derivatam videre, tradit Hottoman. de verb. iur. verbo Mulieres, & ad eam respiciens Alciat. lib. 4. parad. cap. 7. ait, [sect. 39] uxorem iustam dici, quae vere uxor, & per quam solemniter ducta est, non quae simplici sponsione uxor est, tametsi legitima sit. Quod etiam ante ipsum dicere voluit Salicet. in l. cum in te, num. 67. C. de donat. ante nupt. quem refert, & sequitur Decius cons. 540. num. 78. inquiens, [sect. 40] quo ante copulam non dicitur mulier esse in usu viri, quare non dicitur uxor. Alludens (ut apparet) ad huius vocis etymologiam, quam inde sumi pucavit, cum verius sit, [sect. 41] non dici, nisi ab ungendo, quasi Vnxor, eo quod uxores maritos lavare, & ungere solerent, ut notat Donatus in Hecyra Terentij, sic explicans lilud Ennij: Tarquinij corpus bona foemina lavit, & unxit. Et refert Tiraquel. in l. 1. connub. num. 26. vel (quod magis probo) quia sponsa olim ad domu viri traducta, postes eius laneis vitris ornabat, & oleo, & adipe suillo, vel lupino ungebat, quod sic ab ea mala depulsum iri arbitrarentur, ut constat ex Servio in comment. ad 4. AEneid. Arnob. lib. 3. advers. Gentes, Tiraquel. in l. 10. connub. num. 38. ubi tradit, qualiter, & quare uxores virorum ianuas lana coronarent, ac ungerent, Polid. Virgil. de invent. rerum, lib. 1. cap. 4. Martian. Capella lib. 2. de nuptijs Philologiae, ubi hac de causa Herducam, Domiducam, Vnxiam, Cinxiam, deas omnes, a mortalibus puellis convocari scribit, postesque inungi, quo faustum omen affigant, Ioan. Funger. in etymo. Graec-Lat. verb. Vxor, Rosin. & Dempsterus de antiq. Romanorum, lib. 5. c. 37. & Io. Kalin. de verb. ur. verb. Vxor, ubi alias caeremonias, formulas, & differentias ducedaru uxorum late recesent, & novissime Ioan. Filesacus lib. 2. select. tract. 7. de uxore iusta, pag. 271. & seqq. Secvndo, pro eadem opinione facit, quod etsi verum sit, tam iure Civili, quam Canonico, & Regio, [sect. 42] matrimonium verum, & legitimum cotrahi per sponsalia de praesenti, quamvis necdum sit cosummatu, nec ductio uxoris ad domum mariti praecedat, l. nuptias, D. de reg. iur. cap. fin. desposat. impub. l. 13. tit. 7. par. 1. cum alijs, quae infra n. 60. citabimus. Negari [sect. 43] tamen non potest, matrimonium ante copulam, & cohabitatione non censeri, nec appellari plenum, & perfectum, ut in cap. cum societas, & cap. cum initatur 27. q. 2. atque adeo appellatione matrimonij, vel coniugij, sive viri, aut uxoris, communi, & usitato loquendi more consummatum intelligi, & ante cosummatione, & ductione in domum, sponsalia, & sponsum, ac sponsam vocari, quavis per verba de praesenti contraxerint. Initiatur enim matrimonium per sponsalia, sed per carnis copulam consummatur, ut in cap. ex publico, ubi gloss. Abb. & alij, de covers. coniug. cap. desposata 27. q. 2. cap. accepist, de spons. duorum, cap. debitum, de bigamis, cap. statutum, §. sed sciedu, & d. cap. cum initiatur 27. q. 2. cap. tertio loco, ubi etiam Abb. de praesumt. Idam Abbas cons. 101. Ancharran. cons. 21. Felinus in Rub, de sponsal. Decius d. cos. 540. Tiraq. post leg. connub. d. glos. 2. n. 20. Alciatus, omnino videdus cons. 6. num. 6. lib. 8. Covar. de sponsal. 1. part. cap. 1. num. 3. & 4. Avendan. de exeq. mandat. 1. part. cap. 15. num. 5. & plures alij apud Thom. Sanchez de matrimonio, lib. 1. disput. 1. n. 3. & seqq. quibus favet l. 52. Tauri, quae est l. 4. tit. 2. lib. 5. Recop. ibi: Qualquier esposa, ora sea de presente, ora de futuro, & aliae quamplures, & Tertulliam acumen in lib, de velad. virginibus, ibi: Desponsata quodammodo nupta; tamen inter quodammodo, & verum satis interest. Vnde bene consequitur, matrimonium, quod in [sect. 44] nostris schedulis requiritur, de consummato esse intelligendum, & uxoris, & mariti appellationem in eisdem saepe factam, non posse porrigi ad sponsos. Nam [sect. 45] verba statuti semper debent sumi in pleniori, propriori, & potiori significatu, l. 1. §. quae in perpetuu, D. si ager vectigal. cap. si quem, de sent. excom. cu similibus, quae adducit Deciuis cons. 5. in fine, Tiraquel. de retract. convent. §. 2. gloss. ultim. ex num. 8. D. Ioan. del Castillo lib. 4. controvers. cap. 39. a num. 1. & plures alij, quos congerit Fusarius de substitut, quaest. 431. n. 3. & Velascus in axiom. iur. litt. V.n. 37. Et [sect. 46] communis usus verborum semper item debet attendi, etiam in statutis, & in exorbitantibus, & correctorijs, & praevalet proprietati verborum, ut notat Bartol. in l. 1. D. de suis, & legit. Decius d. cons. 540. num. 78. idem Bartol. per text. ibi, in l. libellorum, §. quod tamen Cassius, D. de legat. 3. cum plurimis alijs, quae late adducit Alvarus Valascus consult. 110. num. 14. Farin. cons. 45. Heringuis de fideiussor. cap. 1. num. 114. Cancer. lib. 1. var. resol. cap. 5. num. 41. Castillo lib. 5. contraovers. 2. part. cap. 153. num. 5. & seqq. & Alvarez de Velasco in axiomat. iur. litt. V. num. 191. Quibus addo notabile doctrinam Baldi in l. 1. secunda lectura, D. de reivind. & in cap. iuravit, col. 2. ad fin. de probat. dum tradit, [sect. 47] quod licet vir uxorem invitam comprimere possit, ut docet communiter Scribentes in l. 1. C. de raptu virginum, & in l. raptores, C. de Episcop. & Cler. Hoc tamen solum procedet, cum uxor ia fuerit traducta ad domum viri, secus si adhuc sit in domo patris, imo etiam si sit in itinere, quasi antea plenum ius in ea acquisijsse non videatur, arg. d. l. cum in te, C. de donat. ante nupt. & sequitur Imola, Alex. Ias. & Ripa in l. miles, §. qui iudicati, D. de re iud. Panor. per text. ibi in cap. discretione, 2. notab. de eo qui cognovit consang. uxor. suae, Ioan. de Platea in l. generali, col. 2. C. de Decurio. lib. 10. Cepola cons. crim. 50. col. Corneus cons. 80. lib. 2. Palac. Rub. in repet. Rub. de donat. inter, §. 58. in princ. Tiraq. de gloss. 2. n. 23. a quibus no valde distant, quae tractat Thom. Sanch. de matrim. lib. 2. disput. 22. num. 13. & sequentibus. Tertio facit, [sect. 48] quod non solum verba nostrarum schedularum, verum mens quoque, & intentum, quo successio, de qua loquimur, inducta fuit, resistere videtur sponsis non cohabitantibus, nec matrimonium consummantibus, quod fuit liberorum procreatio, & harum provinciarum incolatio, illustratio, & defensio, ut dixi supra num. 7. & seqq. Et non cosequitur ex solis sponsalibus de praesenti ante matrimonij consummationem, ut singulariter tradit Bald. in cap. capellanus, de ferijs, in fine, docens, [sect. 49] quod lex, quae desiderat matrimonium copulatum, non procedit in matrimonio porfecto ex solo consensu, quem sequitur Paul. Castrens. in l. penult. n. 3. C. de Episcp. & Cler. Menchaca lib. 1. controvers. usufreq. cap. 3. num. 21. vers. Sed sane, & Osualdus Hilligerus, omnino videndus, in notis ad Donellum lib. 14. cap. 5. litt. D. ubi eas etiam rationes addunt, quod [sect. 50] lex in eiusmodi casibus tribuit successionem uxoribus, vel maritis in defectum filiorum, & ad compensanda onera, & expesas matrimonij. Vnde est intelligenda de tali matrimonio, in quo per carnis copulafilij potuerint generari, & mediate cohabitatione, expesae causari, ut in simili inquit Bartol. relatus a Menchac. d. num. 21. in 2. fundam. & Aimon. Craveta cons. 632. num. 4. & ante eos Abbas cons. 1. num. 7. vers. Et licet forte. Ac per consequens ubi haec non interveniunt, [sect. 51] cessante ratione legis, cessare debet eius dispositio, l. adigere, §. quavis, D. de iur. patron. Per. Surd. cons. 375. num. 24. Caldas cons. 20. num. 33. Barbos. in l. 1. solut. matrim. 1. par. a num. 85. & plures alij apud alterum Barbosam, & Alvarez de Velasco in axiomat. iur. litt. L. num. 22. Et idem est [sect. 52] ubi deficit praesuppositum legis, vel statuti, ut per gloss. verbo Avocandum, in l. mancipia, C. de servis fugit. Bartol. & alij, quos refert Surd. cons. 150. num. 78. & cons. 430. num. 17. Barbosa ubi supra, 3. parte, num. 32. Menoch. cons. 112. num. 86. Fachinaeus lib. 2. cons. 95. num. 26. Rolandus a Valle de lucro dotis, quaest. 11. num. 17. & cons. 10. num. 14. lib. 4. Franc. Beccius cons. 93. num. 7. & Surdus cons. 150. numer. 78. Qvarto, in favorem eiusdem sententiae considero, quod in simili Nostri, & Exteri Auctores tradere solent, [sect. 53] nempe lucra, constante matrimonio, quaesita, quae ex legibus patrijs communicari iubenter inter virum, & uxorem, neutiquam communicari inter sponsos de praesenti, sponsa nondum ad viri domum traducta, ut cum Palacio Rub. Boer. Cassan. Segur. Covar. Avendano, Gama, Gutier. & alijs tradit Io. Garc. in tract. de coiugal. acquaest. num. 52. licet num. 53. & seqq. id limitet, si vero probatum fuisset, maritum sub spe matrimonij in sua potestate habuisse pecunia dotalem, & cum ea negotiatum fuisse. Et ide tradit etiam Azeved. post Matienzum in l. 2. tit. 9. De las ganacias, lib. 5. Recop. n. 2. Ioan. Gutierr. de iuram. consirmat. 1. par. cap. 1. num. 56. & 66. Gama decis. 176. num. 2. Frac. Ferrer de solut. matrim. 1. temp. declarat. 13. num. 3. Et sunt alij plures casus, [sect. 54] in quibus secumdum DD. non sufficit matrimonium de praesenti esse contractum, imo & copula consummatum, nisi etiam benedictiones nuptiales intervenerint, & uxoris in domum viri traductio, ut per tex. & DD. praecipue Angel. in l. sancimus, C. de nuptijs, & in l. 52. Tauri, quae est 1. 4. tit. 2. lib. 5. Recop. [sect. 55] ubi sponsae, etiam de praesenti, ni hil lucrantur ex arrhis, & donationibus ante nuptias a marito eis datis, vel factis, si matrimonium consummatum non fuerit, vel saltem osculum sequutum, & in casum osculi lucrantur medietatem tantum dictorum bonorum, de quibus legibus ultra Azeved. & Matienz. ibi, agit bene Barbosa in l. quae dotis, D. solut. matrim. n. 83. & plurimi relatia Thomas Sanchez in tract. de matrim. lib. 1. disp. 23. n. 1. Afflictis decis. 305. & Vincent. de Franchis decis. 503. Et potest magis hoc argumentum ea consideratione augeri, vel urgeri, [sect. 56] quod eiusmodi leges sunt favorabiles, & nihil ominus requirunt verum, & consummatum matrimonium, neque extenduntur ad sponsos etiam de praesenti. vnde multodminus extendenda videtur successio, de qua loquimur, [sect. 57] quae qua parte invitat coniugem superstittem ad morientis haereditatem, liberis non relictis, votum captadae mortis inducit, argum. l. pactum, quod dotali, & l. fin. C. de pactis, l. pactum dotali, C. de collat. cum alijs, quae adduxi sup. cap. 6. num. 21. ac per consequens odiosa censeri debet, & [sect. 58] sic quoad fieri possit, restringenda, ex cap. de testanda, & cap. ne captandae, de conces. praebed. lib. 6. l. 2. in fine, cum seqq. D. de ijs quib. ut indig. l. qui iure, §. final. cum l. seq. D. de donat. iuncta regula odia, de reg. iur. in 6. & l. cum quidam, D. de liber. & posth. cum alijs apud selascum in axiomat. iur. litt. O. num. 12. Qvinto & ultimo facit, quod his argumetis moti (licet re vera nullus ea ita concinaverit, & exornaverit) in terminis similium statutorum, quae marito superstiri successionem dotis praedefunctae uxoris concedunt, tradunt comuniter innumeri fere ex antiquis, & modernioribus Scribentibus, [sect. 59] nempe, talem successionem ad sponsum de praesenti ante consummationem matrimonij non spectare. Et idem probandum esse in sttuto permittente marito relinquere uxori pro eius arbitrio, & volutate, ut colligitur ex ijs, quae post Petr. Cynum, Cuneum, & alios antiquiores resolvit Baldus in l. non sine, in princ. C. de bon. quae lib. Ancharranus cons. 17. & in cap. 1. de sponsal. lib. 6. Salicet. latissime, per sex, & amplius colunas hunc articulum disputans, in l. cum in te, C. de donat. ante nupt. col. 2. Angel. in §. fuerat, num. 24. Inst. de action. ubi hanc sententiam in puncto iuris veriorem appellat, Abbas in cap. ex publico, num. 7. de convers. coniug. & cons. 1. lib. 1. & cons. 79. & 109. lib. 2. Felinus, qui de communi testatur, in Rub. de sponsal. col. 3. Decius cons. 67. & 100. & 540. & plures alij, quos refert, & sequitur Tiraquel. d. gloss. 2. post leges connub. num. 19. & seqq. Et ultra eos Parisius cons. 62. num. 9. lib. 4. Hippol. de Marsilijs sing. 106. Marcabrunus cons. 22. num. 67. Craveta cons. 632. num. 3. Hippol. Riminald. cons. 388. ex num. 22. lib. 4. & cos. 534. n. 34. lib. 5. Roland. in tract. de lucro dotis, quaest. 106. ex num. 33. Alciatus cons. 6. num. 6. lib. 8. Augustin. Veroius vol. 1. cons. 40. num. 25. Boerius decis. 22. num. 33. & in consuet. Bituricens. titulo de consuet. matrim. §. 1. ubi refert, secundum hanc sententiam in Supremis Galliae Senatibus iudicari solere, Menchaca d. lib. 2. cotrovers. ususr. cap. 3. ex n. 21. a quo habet Osuald. ad Donel. d. lib. 14. comment. cap. 5. litt. D. Petr. Greg. qui adversae partis fundamentis satisfacit, in cap. 1. de sponfal. a n. 95. & lib. 45. syntag. cap. 14. n. 7. Nicolaus Mozzius de contract. tit. de matr. cap. de naturalibus matrimonij, n 41. Costanus in tractat. de sponsal. tit. quid sint sponsalia, num. 11 Thomas Sanchez de matrim. lib. 1. disp. 1. n. 5. Petrus Barbosa in l. 2. D. solut. matrim. 1. par. num. 153. Ioan. Gutier. in eod. tract. cap. 1. n. 12. Hieronym. Cevallos lib. 1. comm. opin. q. 110. vers. Sed contrarium, Marius Giurba, plurimis relatis, ad consuet. Messanens. cap. 1. gloss. 1. n. 47. Card. Tuschus, verbo Satutum, conclus. 511. n. 60. & 88. Gama decis. 124. ubi ita in Senatu Regio iudicatum testatur, & eius Additionator de praxi, & quod contraria opinio est reprobata. Nam requiritur, ut lucro locus sit, quod mulier in domum viri sit traiucta, & sequitur Iacob. Cancer lib. 3. var. resol. cap. 11. a n. 116. Vbi hoc adeod verum esse affirmat, ut non sufficiat copula, quae ante matrimonium praecesserit, Caldas Pereira in l. si curatorem, verbo Laesis, n. 128. C. de in integ. rest. Fontanel. de pact. nuptial. claus. 5. gloss. 8. part. 10. a n. 31. & claus. 7. gloss. 3. par. 1. num. 27. tom. 2. Gail. & Graevaeus lib. 2. pract. observ. 80. Ioann. Novarius de electione fori, q. 48. pag. 109. & Augustin. Caputus de regimine Reip. cap. 1. num. 117. Sed licet haec ita se habeant, non desunt plures, & stis validae iuris rationes, & gravissimoru Doctorum auctoritates, quibus contraria sententia adstrui, & defendi possit, ita ut veluti Problematicus hic articulus relinquatur, interim dum a supremo Senatu in pendeti (qua diximus) causa domini Ducis del Infantado solita circumspectione deciditur. Primo namque pro ea perpendi potest, iure [sect. 60] communi inspecto, sponsalia de praesenti, inter valentes contrahere, verum, & legitimum matrimonium, etiam ante consummationem, & deductionem sponsae ad viri domum inducere, & in dissolubile vinculum operari: unde vulgari veluti adagio circumfertur, [sect. 61] nuptias non concubitus, sed consensus facit, quod pro regula traditur in l. nuptias 30. D. de reg. iur. l. cum hic status, §. si divortium, D. de donat. inter, ibi: Non enim coitus matrimonium facit, sed naturalis asfectio, cap. final. de sponsa. duorum, cap. sufficit, cap. cum initiatur, cap. coniuges 27. quaest. 2. l. 13. tit. 7. part. 7. Melior [sect. 62] text. & qui fere in nostris terminis loquitur, in l. cui fuerit 15. D. de condit. & demonstrat. ubi Vlpianus docet, legatum sub conditione, si in familia nupsisset, mulieri factum, statim deberi, atque ducta est uxor, quamvis nondum in mariti cubiculum venerit, eam rationem subijciens, quod nuptias, non concubitus, sed consensus facit. Quo in textu, ut apparet, I.C. [sect. 63] ductam dicit, & pleno ore uxorem vocat sponsam de praesenti, non solum ante matrimonij consummatione, verum & antequa in cubiculum eius duceretur. Et idem deduces ex text. in cap. cum initiatur, cap. omnis res, cap. si quis uxorem, cum alijs, 27. q. 2. cum seqq. & Deuteronomij cap. 22. Quorum, & aliorum iurium argumento, ita omnes DD. Legistae, & Canonistae communiter docent, ut constat ex Alex. cons. 20. lib. 2. num. 1. Palatio Rubeo in rep. Rub. §. 55. num. 5. Aciles in cap. 1. Praetor. verbo Mugeres, num. 10. cum seqq. Avedan. de exeq. mand. 1. part. capl. 15. num. 4. & ex relatis a Covar. in 4. Decret. 2. part. cap. 1. in initio num. 2. Thom. Sanch. de matr. llib. 1. disp. 1. num. 3. Guiurba ad consuet, Messanens. cap. 1. glos. 1. p. 1. num. 26. Barbosa in Rub. solut. matr. 2. par. a n. 105. Mieres de maiorat. 1. par. q. 39. a num. 1. Menoch. lib. 4. praesumt. 147. Ant. Fabro in Iurispr. Papin. tit. 9. prin. 5. illat. 1. & 2. Basil. Pontio lib. 1. de matrim. cap. 14. D. Valenc. cons. 66. n. 10. & Leand. Galganeto in tract. de condit. & demonstrat. 2. par. cap. 1. q. 48. pag. 267. & Ioan. Gutier. in canon. quaest. 1. par. cap. 17. ubi disputat grave illam quaestionem, an super matrimonio rato, & non consummato, possit ummus Pontifex dispensare? Secvndo, quia [sect. 64] si Indiarum schedulas antiquas, & noviores, de hac successione agetes, cosideremus, nihil aliud in eis requiri videtur, qua quod succedere volentes, legitiamae uxores maritoru decedesntium fuerint, & quod per sex menses talis legitimi matrimonij vinculo cum illis copulatae reperiantur; hoc enim import illa verba sched. ann. 1575. Si realmente no estuviere, i viviere casada seis meses con el. Et illa alterius novioris an. 1603. ibi: Ayan de vivir, i estar casados in facie Ecclesiae seis meses, quae quidem in sponsis de presenti, etiam non cognitis, nec in domum ductis, verificantur, qui etiam proprie, & saepe communi usu appellari solent mariti, & uxores, sive Mugeres, quo vocabulo dictae schedulae utuntur, ut aperte constat ex iuribus, & DD. supra relatis, & ex l. 2. in. fine, tit. 1. par. 4. l. 26. tit. 11. eadem part. l. in. legibus, D. de ritu nupt. cum traditis a Caravit, sup. pragmat. 1. ad S.C. Macedon. §. 13. n. 28. 10. Lupo Segoviensi in tract. de legitim. & matrim. par. 1. num. 1. & seqq. Servio in 2. AEneido, ibi: Vsus obtinuit, [sect. 65] ut innuptas virgines, nuptas mulie res vocemus. Nam apud maiores indiscrete virgo dicebatur & Mulier: utrumque enim sexum tantu significabat. Et D. Ambros. epist. 1. lib. 1. ibi: Mulier sexus est: virgo species, & omnino videndus, Fanutius in tract. de lucro dotis, gloss. 2. verb. Nupta, n. 62. & 63. ubi bene respondit eis, qui dicunt, ex communi usu loquendi, solu post copulam uxoris, & mariti, ac matrimonij nomen coniugatis dari solere, & antea sponsos appellarti, & Filesacus lib. 1. select. pag. 200 & 249. ubi explicat D. August. & alios, qui Beata Virginem Mariam innuptam appellant. Maxime [sect. 66] si iam benedictiones nuptiales acceperint, vulgo Velaciones, de quibus agitur in cap. 1. & 3. de secund. nupt. cap. cum in Ecclesiae 9. cap. suam 29. de simon. cap. haec imago 33 q. 5. & in alijs, quae congerit Mainardus decis. Tholosana 55. n. 11. lib. 4. Quae benedictiones videtur apud nos Christicolas subrogatae in locum Velationis capitis (ex quo nuptiae nomen sumserunt, ab obnubendo) ductionis in hortos cubiculu, sive domum mariti, aquae, & ignis ac-us ceptione, sive interventione, & aliarum solenitatu, & festivitatum, quae olim apud Ethnicos Romanos in deductione sposaru fieri solebant, ut deinceps matresfamilias, & uxores appellarentur, de quibus agunt Auctores sup. n. 41. relati, & in nostris terminis observat Hippol. Rimin. cons. 534. n. 34. & seqq. lib. 5. & Dionys. Gothofred. in notis ad d. l. cui fuerit, ubi refert Hottoman. lib. 4. observat. cap. 26. Filefacus d. lib. 2. select. pag. 277. Et eiusmodi [sect. 67] benedictionibus intervenietibus, nullum ius, aut privilegium uxoribus cocessum, nostris Hispanis legibus, sponsis, etiam no cognitis, denegatur, ut constat, ex l. 47. Tauri, ubi DD. Greg. Lop. in l. 5. tit. 5. par. 6. gloss. 4. Avend. respons. 10. n. 4. Valdesio in addition. ad Roder. Suarez in l. 1. tit. De los pleitos, §. hanc, num. 10. Perez de Lara in tract. de annivers. lib. 1. cap. 21. num. 48. & D. Valencuela d. cons. 66. num. 11. Et quo provenit [sect. 68] donationem alias prohibitam inter virum, & uxorem, etiam inter sponsos per verba de praesenti prohibitam ceseri, l. penul. D. de donation. quavis matrimonium non consummaverint. Et [sect. 69] sponsam, sponso ingrediente Religionem, lucrari ea, quae alias lucraretur, si is mortuus fuisset, l. Deo nobis, C. de Episcop. & Cleric. quam, planum est de ingrediente ante commixtionem, seu copulam carnalem, intelligendam esse, alioqui copula subsecuta, sine alterius coniugis consensu Religione intrare non posset, cap. ex publico, cap. verum de convers. coiug. Thom. Sanch. de matrim. lib. 7. disp. 32. Ripol. var. resol. cap. 8. a n. 216. & Io. Gutier. lib. 1. canon. quaest. cap. 25. Et idem procedit [sect. 70] in specie legis 44. Tauri, quae est lex 4. tit. 7. lib. 5. Recop. Nam quod in ea dicitur, meliorationem causa contrahedi matrimonij a parentibus factam, eo ipso, quod sub hoc praetextu contrahatur, irrevocabile manere, omnes DD. communiter intelligunt de matrimonio coteplatione talis meliorationis contracto, etiam nondum copula consummato, ut bene post alios observat Francisc. Molinus in tract. de pact. nupt. lib. 3. q. 6. ex num. 41. & novissime Additionator Molinae lib. 4. cap. 11. n. 18. Nimirum, quia in his casibus, & in similibus a lege, statuto, vel testatore expressis, nihil aliud requirandum est, [sect. 71] quam quod verba dispositionis conveniant, & verificentur in eo, qui se ea iuvari praetendit, ut sic dispositio in illo procedat, servetur, & verificetur, l. 4. §. toties, D. de damno infect. l. hos accusare, §. omnibus, D. de accusar. l. 1. §. licet autem, D. de exercit. ibi: In re igitur dubia melius est verbis edicti servire, l. non aliter, D. de legat. 3. cum alijs, quae late congerit Decius in cap. 1. col. penul. de constit. & in l. 1. notab. 5. C. de sentent. quae pro eo, quod interst, Osasc. cons. 76. n. 13. Tiraq. in l. si unquam, verb. Libertis, ex n. 2. ad 19. Francis. Ferrer. in tract. de solut. matrim. 3. temp. declarat. 4. num. 4. & Alvarez Velasc. in axiom. iur. litt. L. num. 21. & litt. V.n. 86. Et quod lex, [sect. 72] quae de matrimonio copulato loquitur, intelligatur etiam in matrimonio iam solo consensu perfecto, quavis coitus sequutus non sit, probat text. in cap. fin. de frigid. & maleficiat. cap. per tuas, qui filij sint legit. cap. 1. & 2. de matrim. contra interd. Eccles. Tiraq. in l. si unquam, verbo Donatione, num. 179. & Covar. ubi supra. 2. part. cap. 1. num. 12. Tertio, facit, quod dicta successio, & si liberorum procreatione seoudario respiciat, primario tamen in solatium benemeritorum, & maiorem eorum remuneratione inducta fuit; & [sect. 73] hoc est, quod magis attendi, & considerari debet, arg. tex. in. l. si quis neque causam, D. si cert. pet. l. 1. D. de cuthor. tut. cap. ad audietia, ubi glos. de praescrip. Tiraq. de cessante causa, limit. 22. in fine, Surdus cons. 67. n. 31. & cons. 96. n. 49. & eorum, quae in simili de dotis privilegijs agentes, tradunt DD. quos refert Barbos. in. l. 1. solut. matr. 1. par. ex n. 63. & n. 84. Vnde [sect. 74] non debet censeri odiosa, sed potius favorabilis, iuxta ea, quae tradunt DD. in. l. penult. D. de const. Princip. & in terminis remunerationis loquens, Sarmient. lib. 1. select. cap. 12. Cacheranus cons. 19. n. 10. Cabedus decis. Lusit. 95. n. 1. pag. 153. Salas de legib. tract. 14. q. 96. disp. 16. sect. 6. per tot. novissime D. Valenc. cons. 155. num. 4. vol. 2. & tetigi sup. cap. 2. ex num. 44. & cap. 16. num. 15. Porro [sect. 75] in statutis favorabilibus, imo etia & indifferetibus, semper appellatione uxoris, mariti, & matrimonij, sponsos, & sponsalia de praesenti coprehendi, etiam ante cosummatione, pluribus probat Abb. Panormit. in cap. tertio loco, de praesumt. & ibi Felin. n. 4. Alberic. in tract. de statut. 2. par. q. 119. Ias. in l. venia, C. de in ius vocand. ubi ponit exeplu in disposit. Auth. praeterea, C. unde vir, & uxor, late Tiraq. d. gloss. 2. n. 25. Palat. Rub. in. repet. Rub. §. 55. n. 5. Greg. Lop. in l. 7. tit. 13. part. 6. verb. Con ellas, Cald. Pereir. in l. si curatore, verb. Laesis, n. 127. & 128. Mozius de contract. tit. de matrim. §. de natura matrim. n. 40. Gali. lib. 2. observ. 80. n. 4. & 5. Sylvest. verb Sponsalia, q. 1. dict. 2. Avend. resp. 10.. n. 3. Cancer. lib. 2. resol. cap. 1. n. 162. Aloysius Leo in l. 1. n. 15. C. ne uxor pro marito, Reusnerus decis. 5. n. 70. par. 1. Cuchus lib. 5. maior. instit. tit. 10. n. 8. & 9. Boer. decis. 22. n. 38. & Gurba ad cosuetud. Messanens. cap. 1. gloss. 1. p. 1. n. 26. Imo quod in favorabilibus appellatione uxoris non solu veniat sponsa de praesent non cognita, sed etia per aequam extensione sponsa de futuro, docet etiam text. notabilis in l. non sine, & ibi Bart. Alber. Salicet. Paul. & caeteri DD. comuniter. Quo fit, ut nulla ratio esse videatur, cur matrimonij consummationem, vel mutuam coiugu habitationem requiramus. Praesertim si cosideremus, quod posterioribus illis [sect. 76] schedulis ann. 1575. & 1603. nihil hac in parte de favore anteriorum diminutum est, sed tantummodo obviam itum fraudibus, quae fiebant in contrahendo matrimonio in articulo mortis, ut ex earum resoiutione apparet, & ob hanc causam statuerunt, ut per sex meses coiugati manere deberent. Caeterum in alijs omnia, ut antea erat, relicta sunt, tam inspectis schedulis, & consuetudinibus anterioribus, quam dispositionibus iuris communis, [sect. 77] cum quibus, ubi de contraria voluntate non constat, disponens se conformare videtur, l. commodissime, D. de lib. & posth. l. coficiutur, D. de iur. codicil. cum multis alijs, quae adducit Menoch. lib. 4. praesumt. 21. num. 35. & praesumt. 202. a num. 1. cum seqq. Propterea quod [sect. 78] verba prooemialia praebent intellectu verbis dispositionis cuiuscunque legis, ut est text. in. l. fin. D. de haered. inst. ubi notarunt Bart. & caeteri, & in l. regula, §. fin. de iur. & fact. ignor. ubi Bald. notabiliter inquit, & in Rub. C. de servis fugitivis, ex praefationibus sumi totius legis intellectum, quem sequitur Fulgos. cons. 120. num. 3. Socin. cons. 24. num. 3. lib. 4. & cons. 67. lib. 1. Decius cons. 86. & in l. 1. D. si cert. pet. Zasi. in l. cum quid, eod. tit. & est etiam text. ubi Bart. notat in l. 1. D. ad Macedon. & in l. 1. ad finem, D. de orig. iur. & tet igi lib. 1. de Indiar. iur. cap. 1. in princ. & plurimi alij apud Velascum in axiom. iur. litt. P. num. 198. Qvarto facit, quia si auctoritatibus, hac in parte certandum est, quamvis sint plures, qui in illa quaestione de lucro dotis, plenum, & consummatum matrimonium requirunt, ut diximus supra num. 43. & seqq. plurimi tamen alij, [sect. 79] nec numero, nec doctrina minores, contrarium enixe tuentur, sola sponsalia de praesenti sufficere putantes, per quae verum matrimonium celebratur, ut supra retulimus, etiam si copula, aut cohabitatio non interveniat, ut docet gloss. per text. ibi in d. l. cui fuerit 16. D. de condit. & demonstr. Vbi Paulus de Castro affirmat, se pluries consuluisse, & ab alijs pro hac opinione consultum vidisse, Bartol. in l. nihil interst 15. de rerum amot. ponderans ad id magistraliter [sect. 80] eundem text. quatenus docet, ad actionem rerum amotarum, nihil interesse, quod vir, & uxor simul, an separatim in diversis aedibus habitent, ubi Gothofr. in notis adiecit: Vt enim separatim habitent, non desinit esse matrimonium, & allegat l. 5. & 6. D. de ritu nupt. l. cum hic status 32. §. si mulier 13. D. de donat. inter, ubi uxor, & maritus dicuntur, qui seorsum diu habitarunt, si honorem invicem matrimonij habebant. Et ita inter eos, ut & inter alios simul habitantes, donatio prohibita est. Et eade sententiam sequitur idem Bart. in l. Titio centum, §. Titio genero, n. 7. D de condit. & demonstr. Ioan. de Amicis cons. 69. Paulo de Castro in l. si ante nuptias, in fin. D. solut. matrim. Ruinus, qui de communi testatur, cons. 58. n. 4. vol. 23. Bertrandus cons. 24. n. 1. tom. 1. part. 2. Cassaneus in consuet. Burgund. Rub. 4. §. 6. ubi refert ad litteram duo consilia Guidonis Papae hanc partem valide tuentia, Ioan. Ant Rubeus, omnino videendus, cons. 19. per totum, & plures alij, quos refert, & sequitur Fanutius de lucro dotis, gloss. 2. verbo Nupta, n. 57. Baldus Novellus de dote, part. 6. privilegio 37. in fine, Curt. Iun. in d. Auth. praeterea. n. 10. Greg. Lop. in l. 7. tit. 13. part. 6. verb. Desamparadas, Palacius Rub. d. §. 55. num. 9. ubi firmat, frivola esse fundamenta Saliceti contrariam partem tenentis, Andreas Gail, & eius Additionator Groevaeus lib. 2. observat. 80. num. 3. Cevallos q. 110. ex num. 1. licet ipse postea in contrariam inclinet. Misyngerius observat. 78. cet. 6. ubi subdit, Imperatoria decisione controversiam huiusmodi indigere, Lodolp. Schrader. miscellan. cap. 2. n. 14. & in tract. de feudis, part. 9. cap. 2. n. 13. Petr. Barbosa in l. exigere dotem, n. 164. D. de iudicijs, & magis in terminis in l. si ante, D. solut. matrim. ubi proponit, & amplissime excutit controversam quaestionem de lucrandis per sponsam fructibus, ex re dotali ante consummatum matrimonium perceptis, Moller. lib. 3. semestr. c. 23. Marta de success. legali, lib. 1. par. 3. q. 11. art. 2. n. 19. & in Rub. D. solut. matrim. q. 4. per tot. Fontan. de pact. nupt. 2. tom. claus. 7. gloss. 3. part. 1. n. 27. Molino eod. tract. lib. 3. q. 6. num. 45. Ferrer de solut. matrim. 3. temp. declarat. 4. num. 26. Mangilius de imputat. q. 186. Galganetus de condition. 2. part. cap. 1. q. 48. Peregrin. cons. 85. vol. 1. & decis. 15. Stephan. Gratian. decis. 230. & Alvarez de Velasco in tract. de privilegijs pauper. q. 56. num. 69. Et hanc opinionem servadam in practica testatur Mozius d. tit. de matrim. cap. de natural. matrim. cap. 41. quamvis aliam de mera subtilitate iuris veriorem appellet, & eidem, Gaillium sequutus, subscribit Dionysius Gothofredus in notis ad d. l. cui fuerit. # 21 CAPVT XXI. An lex successionis, quae uxores vocat ad maritorum Commendas, liberis non extatibus, vice versa maritos admittat in Commendis uxorum? & de matrimonio putativo. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiprimi. -  1 LEx successionis Commendarum uxores solum vocat ad successionem maritorum, & an vice versa mariti etiam vocari videantur? -  2 Casus litis nunc pedentis, Excel. Ducis del Infantado super successione Comendae uxoris suae, refertur. -  3 Correlativorum quod in uno disponitur, in altero etiam regulariter disponi videtur. -  4 Haeres si quis mihi esse iubeatur, ego quoque illi vice versa successurus sum. -  5 Successiones debent esse mutuae, & vicissitudinariae. -  6 Regula correlativorum, est regula parium. -  7 Viri aptiores sunt ad Commendas acquiredas, & administrandas, quam uxores. -  8 Argumentum a maioritate, vel paritate rationis valet in iure. -  9 Correlativorum paritas, procedit etiam in correctorijs. -  10 Ratio legis regit eius dispositione, & quod ea suadet pro expresso habetur, licet verba deficiant. L. 2. §. si mater, D. ad Tertyl. l. si quis, §. 1. D. de adulterijs, & aliae similes, expenduntur, & illustrantur. -  11 Auth. praeterea, C. unde vir, & uxor expenditur, & ad maritum pauperem ex communi extenditur, & num. 44. -  12 Privil egium ne maritus pro dote coveniatur, ultra quam facere potest, ad uxore extenditur; Contrarium num. 46. L. Patronus 17. & l. non tantum 20. D. de re iud. l. etiam, §. licet, & l. maritus, solut. matrim. expenduntur, & illustrantur, ibidem, & num. 46. -  13 L. fin. C. de indict. viduit. expenditur, & explicatur, & num. 47. L. Iulia Miscella, quae fuerit, & quid iusserit, & de eius Auctore, ibidem. -  14 Auth. cui relictum, C. de indict. viduit. expenditur, & num. 48. Conditio, si non nup serit, aeque in viris, ac in foeminis viduis admittitur, ibidem, & num. 48. -  15 Statuta, & maxime odiosa, sunt stricti iuris, & stricte interpretanda. -  16 Statutum disponens in uxore, de viro quoque disposuisse censetur, & exempla, & num. 50. -  17 Successionis Commendarum schedulae cur de uxoribus tantum meminerint? -  18 Commendae olim viris tantum, non autem foeminis dabantur, & unam solam successionem admittebant. -  19 Commedae ubi coeperunt foeminis dari, & earum succesio prorogari, viri, & uxores promiscue admittendi videntur. -  20 Epistola Regia ann. 1559. refertur, & exPenditur, & alia 1561. quae promiscue tam viros, quam uxores vocant ad successionem Commendarum. -  21 Viros ad successionem Commendarum per uxorum obitum vacantium, admitti, cosuetudo recipit, maxime in Nova-Hispania. -  22 Schedula ann. 1603. agens de successione maritorum, expenditur. -  23 Virorum successionem in Commendis uxorum, qui Auctores probent, & admittant. -  24 Observantia, & praxis communis alicuius legis, etiam larga, & impropria magnum pondus habet, & alia de ea, remissive. L. si de interpretatione, D. de legibus, exornatur, ibidem, num. 27. -  25 Princeps adeundus est super rescripto dubio. -  26 Observantia antiqua legis habetur pro lege, & excludit necessitatem interpretationis Principis, qui eam tulit. -  27 L. cum de novo, C. de legibus, expenditur, & illustratur, ibid. -  28 Mariti in favorem, in successione Commedaeuxoris, pronuntiatum fuit in Regia Cacellaria Limensi, & casus refertur. -  29 Verba legis ubi sunt clara, & repetita, ab eis recedere non licet. -  30 Dispositio ad aliquas personas restricta, facile ad alias extendi non debet. -  31 Legislator censetur noluisse id, quod verbis non expressit, cum exprimere facile esset. L. item apud, §. ait Praetor, D. de iniurijs cum similibus, illustrantur. -  32 Lex quod non dicit, nec nos dicere debemus. -  33 Verba contractus, vel dispositionis sunt forma eius, & super omnia attendi debent. -  34 Investiturae tenor in materia feudali ad unguem servari debet. -  35 Correlativorum ut sit eadem dispositio, debet esse eadem ratio. -  36 Vxorum in personis disposita, multis in casibus ad maritum non extenduntur, & ecotrario, & exempla. -  37 Vxorum admittendarum ad successionem Commendarum maritorum, quae fuerit ratio? & an illa in maritis procedat? -  38 Legem ratio commendat, & fraudem ei facit, qui eam eludit. -  39 Ratio legis, est mens, medulla, & anima legis. -  40 Commendarum successionem lex quae induxit, potest viderl correctoria, & extraordinaria, & quare? -  41 Lex correctoria, & exorbitans non ampliatur ex paritate, aut maioritate rationis L. si vero 64. §. de viro, D. solut. matrim. expenditur, & illustratur, ibid. -  42 Ratio expressa in lege an faciat eam extendi ad omnes casus, in quibus militat, licet G verbis comprehensi non sint. -  43 Ratio legis, ut faciat eam extendi ad casum omissum, quid requiratur? -  44 Beneficium Auib. Praeterea, C. unde vir, & uxor, ex multorum opinione non extenditur ad maritum. -  45 Lex 7. tit. 13. part. 6. expenditur. -  46 Vxorem conveniri posse pro dote, quam promisit, ultra id quod facere possit, aliqui tenent, & quare? -  47 Conditio iuramenti, quae per legem Iuliam Miscellam requirebatur, tam in masculis, quam in foeminis remmitti debuit & quare? -  48 Castitas vidualis non minus a viro, quam ab uxore exigi debuit. -  49 Dispostio Auth. cui relictum, C. de indicta viduitate tollend. etiam hodie de iure Canonico practicatur. -  50 Statuta, quae disonunt de uxoribus, ut ad maritos extendantur, eadem omnino ratio esse debet. -  51 Schedula nulla reperitur, quae vocet maritos ad successionem Commendarum uxorum, & de interpretatione earum, quae in cotrarium expenduntur. -  52 Exclusionem inducetia ad inclusionem trahi, & extendi non debent nec possunt. -  53 Argumentum a contrario sensu non valet, ubi ex eo resultat absonus intellectus, vel correctio aliorum iurium. -  54 Argumentum affirmativum nunquam valide de sumitur ex verbis negativis. -  55 Schedula anni 1561. quae successionem viri, & uxoris in Commendis aequare videtur, qualiter accipienda sit? & altera anni 1603. -  56 Rescripta Principum ad unam Provincia missa, quando in alijs quoque observari debeant? L. 3. §. Divus Adrianus, D. de sepulchro violato, expenditur, & illustratur. -  57 Leges, & consuetudines locales ad alias provincias non extenduntur. -  58 Provincia unaquaeque suo sensu abundat, & suis legibus regitur. -  59 Praescriptio non extenditur ultra loca, vel res, quae possidentur. -  60 Matrimonium putativum, quale & quado sufficiat ad hoc, ut uxor in Commenda mariti succedat? -  61 Matrimonio putativo omnia privilegia veri communicantur. -  62 Lucra nuptialia etiam in matrimonio putativo communicantur. -  63 Matrimonium putativum, ut habeat privilegia veri, quatenus bonam fidem, ita coiugatorum requirat? -  64 Bona fides dubio praesumitur intervenisse in matrimonio putativo. -  65 Matrimonium ex decennali cohabitatione coniugum, & alijs circunstantijs, quando praesumatur? IN lege successionis Commendarum anni 1536. & in eius declaratorijs, quarum mentione in superioribus fecimus, [sect. 1] uxores tantum vocatae reperiuntur ad successionem earum, quae mariti defuncti possederunt, si ij absque liberis decesserint, ut constat ex illis verbis: I si el tal casado no tuviere hijo de legitimo matrimonio nacido, encomendareis los dichos Indios a su muger viuda, & ex illis Provisionis an. 1552. tom. 2. pag. 203. I en defecto de hijos, o hijas, venga la succession a la muger, por la manera que esta dicha; de tal manera, que despues de la vida del primer tenedor de los Indios, no ha de aver mas de una sucession en hijo o hija, o muger, i no mas. Vnde dubitari contigit, utrum si forte in uxoris persona Commenda in prima vita radicata fuisset, aut etiam in srcunda, puta ex successione prioris viri in Nova-Hispania, & in alijs provincijs, in quibus per tres, vel quatuor vitas successio continuatur, iuxta ea, quae dixi sup. cap. 16. num. 8. & fuse tradit Anton. de Leon in tract. de confirmat. Regijs, 1 par. cap. 4. num. 43. & seqq. maritus superstes admittendus esset ad uxoris praemorientis Comendam? Et hic [sect. 2] casus hodie pedet in Supremo Indiarum Senatu, in causa Excellentissimi Ducis del Infantado, cuius etiam quoad aliud dubiu memini in cap. praecedeti, & semper adeo difficilis visus est, ut Dom. Marchio de Montesclaros, eiusdem Ducis socer, de cuis Commenda nunc litigatur, inter alia dubia, quoru decisionem, & declarationem ab eodem Supremo Senatu postulavit, dum esset Peruanus Prorex, per epistol. ann. 1610. hoc unum, quintum in ordine fuerit. cuis epistolae copiam Ego apud me habeo & in ea validis rationibus pro utraque parte contendit. Quod etiam Ego solita distibctione praestabo, neutri tamen suffraguim adijciens, quousque Senatus ipse, quae magis probanda sit? sua nobis matura detetminatione definiat. Et in primis in favorem mariti [sect. 3] allegari porest Correlativorum natura, quae semper in iure talis esse solet, ut dispositum in uno eo ipso in alio dispositum censeatur, & idem iudicium sortiantur, l. final. D. de acceptil. l. si quis servo, C. de furt l. 1. C. de transact. l. 1. C. de cupres. lib. 11. cum alijs latissime congestis ab Everard. in topicis legalib. loco a correlat. Claud. Cantiuncula in dialectica legali, cap. 204. Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloss. 9. num. 171. & seqq. Camill. Gallin. de verbor. signif. lib. 5. cap. 17. num. 27. Aug. Barbos. in axiomat. iur. cap. 61. Alvarez de Velasco litt. A. num. 397. & litt. C. numer. 235. & seqq. & Mar. Anton. lib. 3. resol. 9. num. 2. ubi quod in correlativis uno expresso, dicitur expressum & alterum. Quod praecipue in materia successionis, de[sect. 4] qua agimus, procedere, ita ut si quis sit haeres mihi, & ego illi haeres etiam esse debeam, aperte probat text. in Auth. de suis, & legit. haered. §. filius autem, & §. penult. & in l. 6. Taur. ubi DD. Bald. omnino videndus, cons. 17. volum. 4. num. 2. vers. Item quia, ubi docent, [sect. 5] quod successiones debent esse mutuae, aequales, & vicissitudinariae, & apponit exemplum in marito, & uxore, & plures alij apud Fusarium de substitut. q. 257. num. 60. quia ad imparia iudicari non debent, prout in simili dispositum videmus in l. fin. C. de nuptijs, cap. si quis 32. q. 1. cap. gaudemus, de divortijs, cum alijs traditis a Bartol. in Auth. de nuptijs, §. sic itaque, Zasi. cons. 5. num. 10. lib. 1. Mantica de coniect. ult. volut. lib. 11. tit. 19. n. 16. Fotan. de pact. nupt. 2. tom. claus. 5. gloss. 8. par. 12. n. 41. Ego infr. lib. 4. c. 7. Et inde dicere solemus, [sect. 6] quod regula correlativorum est regula parium, ut in l. lege Iulia, §. si procurator, D. de action. emp. Bertazol. in l. si quis maior, C. de trasact. num. 801. & Medicis de reg. iur. reg. 9. num. 15. Secvndo, quia licet dicta regula Correlativorum, ab aliquibus limitari soleat, ut tatum procedat, ubi est eadem ratio in uno, atque in alio, ut infra dicemus. In casu tamen, de quo loquimur, non solum eadem militare videtur, sed imo superior, [sect. 7] cum aptiores sint viri ad Commendas acquirendas, & exercendas, quam mulieres, quae iure communi, & feudorum inspecto eas habere non poterant, ut dixi sub. cap. 5. num. 38. & cap. 16. num. 90. Et melius per viros provinciae Indiarum illustrari, & defendi possint. Quae fuit una ex praecipuis rationibus has Commendas introducendi, ut etiam dixi supra cap. 2. ex num. 57. Vnde possumus [sect. 8] argumentari, non solum a paritate, seu identitate, verum & a maioritate rationis, de quo argumento late agit Everard. loco 66. & plurimi alij, quos refert Farin. cons. crim. 60. num. 109. Sanchez de matrim. lib. 8. disp. 1. n. 21. & Velascus in axiomat. iur. litt. A. num. 464. & succedit doctrina text. in. l fin. C. de indict. viduit. tollend. ex qua notare solent DD. [sect. 9] quod dispositum in uno ex correlativis, habet locum in alio, etiam in correctorijs, ex identitate rationis, ut late per Gratian. tom. 5. discept. forens. cap. 920. num. 11. & 13. Ant. Ricciul. de iur. person. extra Eccles. grem. exist. lib. 4. cap. 51. num. 3. & Petr. Barbos. omnino videndum, in l. si constante, D. solut. matrim. num. 102. & seqq. & Villaguta in tract. de extens. leg. poenal. tit. de extensione legum correctoriarum, n. 10. fol. 26. Nimirum, [sect. 10] quia ratio est, quae regit dispositionem, & quod ipsa exigit, & requirit, non minuc expressum videtur, quam id, quod apertis verbis concipitur, & disponitur, ut tetigi sup. cap. 18. ex num. 36. & perspicue docet Iurisconsultus in l. credendum, D. qui petant tutor. l. 2. §. si mater, D. ad Tertyl. ibi: Verba rescripti deficiunt, sed dicendum est eadem essa rationem, l. si quis adulterium, §. 1. D. de adulterijs, ibi: Ex sentential legis tenetur, quamvis verbis non continetur, l. sed sciedum, D. ad leg. Pomp. de parricid. ibi: Sed & novercae, & sponsae omissae sunt, sententia tamen legis continentur, notat Bart. in. l. quod vero, D. de legibus, inquiens, frequenter hoc allegari in practica, & latissime, plurimis alijs relatis, Tiraq. in. l. si unquam, verb. Libertis, a num. 43. C. de revocad. donat. Tiber. Decian. resp. 70. num. 9. vol. 2. D. Ioan. del Castillo lib. 5. controvers. 2. par. cap. 170. D. Valencuela cons. 68. D. Franc. Salgado de Regia protect. 2. par. cap. 11. num. 26. & Marius Giurba ad Const. Messanens. cap. 6. gloss. 1. n. 12. & cap. 9. gloss. 1. n. 2. & novissime Dom. D. Felicianus a Vega Episcop. Pacensis in cap. ex parte, n. 20. & seqq. de foro comp. pag. 590. & 591. & Dom. Valencuela cons. 113. num. 41. & cons. 137. num. 44. vol. 2. ubi, quod ratio eadem, aut maior, ubi est, non dicitur fieri declaratio extensiva, sed intensiva. Tertio, quia in eisdem terminis correlationis viri, & uxoris, sunt plura iura, quae tam in materia successionis, quam in alijs articulis similibus, hanc extensionem, & aequalitate inter eos servandam esse suadent, ut constat. Primo [sect. 11] ex Auth. praeterea, C. unde vir, & uxor, ubi quarta praestari iubetur uxori pauperi ex bonis mariti divitis, & licet text. solum de uxore loquatur, ex paritate tamen rationis ad maritum extenditur in Novella 55. cap. 6. & notant ibidem omnes DD. communiter, praecipue Paulus de Monte-Pico num. 7. & ultra eos Guillerm. Bened. in cap. Rainutius, de testam. verb. Et uxorum, num. 241. Ioseph. Ludov. conclus. 35. ampl. 2. Greg. Lopez in l. 7. tit. 13. part. 6. gloss. 4. Ioan. Gutier de tutel. 3. part. cap. 5. num. 25. Fontanel. de pact. nuptial. 2. tom. cluus. 7. gloss. 3. part. 12. num. 18. Velascus de privileg. pauper. q. 56. num. 55. Paschal. de patria potest. 4. part. cap. ultim. num. 17. & Lucarinus lib. 2. observat. cap. 10. Secundo, [sect. 12] text. in l. Patronus 17. iuncta l. non tantum, D. de re iud. l. etiam, §. licet, & l. maritum, D. solut. matrim. ubi privilegium marito concessum, ne pro dote ultra quam facere possit, condemnetur, aequa lance in uxore quoque viceversa observandum esse deciditur, ut latius prosequuntur DD. in eisdem iuribus, praecipue Barbosa in d. l. maritum, a n. 53. Donel. & Osuald. lib. 17. comment. cap. 9. litt. F. & G. Giurba ad stat. Messan. cap. 13. glos. num. 41. & Marta in Rub. D. solut. matrim. q. 11. num. 50. Tertio, text. [sect. 13] in d. l. fin. C. de indict. viduit. tollend. ubi eo ipso, quod lex Miscella, quae iubebat, ut coniugi superstiti legatum sibi a demortuo sub ea conditione, ne iterum nuberet, ita capere ius esset, si intra annum iuraret se liberorum quaerendorum causa velle nubere, in foeminis sublata fuit; in masculis quoque sublatam esse, Imperat. Iustinianus statuit, innuens, ad hoc nulla nova dispositione, seu declaratione opus fuisse, sic enim scribit: Legem Iuliam Miscellam, quemadmodum in foeminis sustulimus, ita in masculis esse sublatam, &c. Et idem docet in novella constit. 22. ubi Iuliu Miscellum huius legis Anthorem nominat. Alij tamen Miscellam malunt dictam, quod legis Iuliae caput, tam ad virum, quam ad foemina pertinebat, l. 3. C. de indict. viduit. Ant. Aug. Carondas, Hottom. Kalinus, & alij, qui de legibus P.R. scripserunt, verb. Lex Iulia Miscella, ubi alia tradunt de eius decisione, & ratione, & Vlpian. in fragm. tit. 13. Duarenus lib. 1. disput. cap. 40. & sequent. Rosin. lib. 8. antiq. Roman. cap. 18. Osuald. ad Donel. lib. 8. coment. c. 32. lit. Y. Annae. Robert. lib. 1. rer. iud. cap. 8. fol. 139. & Ant. Pichard. in §. si quis uxori, Inst. de legat. num. 25. Quarto, text. [sect. 14] in Auth. cui relictum, C. eod. tit. iuncto Auth. de nuptijs, §. quae vero, collat. 4. ubi conditio, si non nupserit, apposita mulieri viduae, sicut non reijcitur in ea, ita neque in viro, ut latius per DD. ibid. & Mantic. de coiect. ult. volunt. lib. 11. tit. 19. num. 12. Qvarto, pro eadem sententia facit, quod etiam in materia statutaria, [sect. 15] quamvis sit stricti iuris, l. 3. §. haec verba, D. de negot. gest. l. constitutionibus, D. ad municip. ubi DD. & in l. omnes populi, D. de iust. & iur. Alderan. Mascard. de statut. conclus. 4. Et maxime, quando illa sunt odiosa, ut per Decium cons. 563. n. 4. Decianum cons. 13. num. 22. & seq. lib. 3. Alderan. ubi supra, n. 123. Adhuc tamen, [sect. 16] adeo pari passu ambulant, & aequali statera penduntur maritus, & uxor, ut sufficiat, quod statutum de uno verba conceperit, ut de utroque loquutum videatur, ut latissime docet, & probat Laderchius Imolens. cons. 96. loquens de quodam statuto iubente, ne maritus uxori ultra certam summam relinquere posset, & Menoch. lib. 4. praesumt. 139. a n. 58. ubi in terminis alterius statuti disponentis, quod si maritus, institutis haeredibus filijs, reliquit uxorem suam usuariam bonorum, hoc casu sola alimenta ei debeantur: idem etiam intelligendu esse, inquit, in testamento uxoris, ita ut maritus nihil praeter alimeta petere possit. Et conducunt, quae in similibus tradunt Curtius Senior cos. 11. statuto Parmensi, Crotus in l. omnes populi, num. 185. D. de iust. & iure, Ripa in Rub. D. de adq. poss. num. 7. Anton. Gabr. 6. commun. tit. de legibus, conclus. 3. num. 7. ide Menoch. consil. 136. num. 11. & consil. 112. lib. 1. & Gironda de privileg. num. 1429. & seqq. Qvinto, & urgentius, in eisdem nostraru Commendarum terminis ponderatur, [sect. 17] quod etsi illae antiquae schedulae, quas huius capitis initio retulimus, de successione uxorum dumtaxat meminerint, hoc ea de causa factum [sect. 18] fuit, quoniam olim Commendae viris tantum, non etiam foeminis, conferri solebant, & prima vita in marito incipiebat, & in secunda, deficientibus liberis, uxor (ut supra diximus) vocabatur, ea que decedente, concessio expirabat, cu ad tertiam vitam transire non posset. Atvero, ubi [sect. 19] coeperunt Commende in mulierum personis pro duabus vitis constitui, vel ex speciali indulgentia, aut dissmulatione Principis, ad tertiam, vel ulteriorem vitam prorogatae sunt, ut in Nova-Hispania contigisse videmus, iuxta ea, quae supra tradidimus; statim receptum, & practicatum fuit, ut mariti superstites uxoribus succederent, non aliter, atque ipsae uxores maritos succedebant. Et ita [sect. 20] in quadam epistola Regia anni 1559. ad Proregem Novae-Hispaniae scripta, super tertiae vitae dissimulatione, quae extat d. 2. to. pag. 210. ita cavetur: En la otra declaracion que pedis, si a falta de hijos sucedera la muger al marido, i el marido a la muger; i si sucederan lis transversales en ellas? Passadas las dos vidas no bade suceder la muger al marido, ni el marido ala muger, ni tampoco los transversales, i assilo declaramos, i es nuestra voluntad que se guarde. Et postea in alia epistola anni 1561. code tom. pag. 211. cum idem Prorex Novae-Hispaniae retulisser, ea in provincia tertiam vita admissam, & hoc sine magno incolarum dolore alterari non posse, ac propterea quaesijsset, an ei liceret praecedentem dispositionem anni 1559. temperare, & promiscue uxorum, & maritorum successionem in tertia vita concedere? responsum ei fuit, ut de casibus, & rationibus, quae eum ad consulendum movebant, plonius informaret, & interim dictam successionem dissimularet, his verbis: I entretanto que los embiais, i se ve, i provee sobre ello, dissimulareis a no executar lo contenido en la dicha declaracion, en lo tocante a la sucession de los maridos a l as mugeres, i las mugeres a los maridos. Quod ita deinceps [sect. 21] iugiter observatum fuir, & hodie etiam in NovaHispania observatur, absque eo quod ulla us quam decisio in contrarium promulgata fuerit, quin potius [sect. 22] in novissima illa schedula anni 1603. cuius meminimus cap. praeced. n. 12. cum ageretur de modo, & tempore matrimonij, quo mediante coniugati in Commendis succedere possent, promiscue de successione uxorum, & maritorum disponitur, sic etenim inquit: Que los que conforme a la lei de la succession buvieren de suceder a sus mugeres en segunda, o tercera vida en las Encomiendas de Indios, que tuvieren, i las mugeres que buv eren de suceder a sus maridos en las dichas Encomiendas, i repartimientos de Indios, conforme a la dicha lei de la succession, no puedan suceder en ellos, sino suere aviendo estado, i vivido casados in facie Ecclesiae seis meses, &c. Et his schedulis ita ponderatis, & attenta uniformi inter maritum, & uxorem correlatione, [sect. 23] hanc partem expresse tuetur Anton. de Leon, de eisdem nostris Commendis ages, d. tract. de confirm. Regijs, 1. par. cap. 5. n. 23. fol. 26. & cap. 11. num. 47. & seqq. fol. 60. & 61. ubi inter alia bene considerat [sect. 24] vim praxis, consuetudinis, & observantiae, quae hanc mutuam successionem, etiam sine alia Legislatoris declaratione, admisit, argum. l. imo magnae, D. de legibus. Et aliorum, quae de viribus & effectibus observantiae ad interpretationem legum, statutorum, & privilegiorum, late dixi 1. tom. lib. 2. cap. 24. ex num. 84. & lib. 3. cap. 1. num. 25. & supra hoc lib. cap. 10. num. 76. Quibus addo, non minus quid in lege comprehensum videri, ex subsequuta, & continuata eius communi acceptione, & observatione, quam si verbis formalibus expressum, & dispositum fuisset, cap. cum venissent, de instit. cap. cum dilectus, de consuetud. l. si de interpretatione, D. de legib. l. si heres, D. de action. emt. l. 1. C. de impon. lucrat. descript. lib. 10. cum traditis a Bald. cons. 89. num. 40. vol. 1. & cons. 130. eod. lib. Innocent. in cap. olim 15. de verbor. signif. num. 2. ubi addit, hoc esse verum, quamvis interpretatio ex observantia resultans, sit larga, & impropria. Quod pluribus extendit, & confirmat Tiber. Decian. cos. 44. num. 17. vol. 2. & ultra antiquiores alios Craveta cons. 828. n. 11. vol. 5. rota divers. lib. 1. decis. 574. num. 1. cum seqq. & lib. 2. decis. 256. num. 5. Additio ad Ludovis. decis. 184. num. 8. Franc. Claperijs caus. Fiscal. cet. 2. q. 2. num. 13. Mandos. de privileg. ad instar. gloss. 13. num. 40. fol. 137. in tom. 18. tract. ubi hoc ampliat, etiam si usus extenderit, vel restrinxerit privilegium, contra tenore verborum, & ex personali fecerit reale, vel e contrario, Fontanela de pact. nuptial. to. 2. claus. 6. gloss. 3. par. 2. ex num. 24. pag. 459. Mastril. de Magistr. lib. 4. cap. 10. num. 40. & 41. & alijs relatis Carol. Tapia deces. Neapolit. 7. num. 16. Gratian. tom. 4. discepr. cap. 703. & tom. 5. cap. 825. num. 16. Additio ad Ludovis. ubi sup. Ioseph. de Ramon cons. 65. num. 14. Cardin. Tusch. litt. O. concl. 59. Marta cons. 53. num. 14. Honded. cons. 92. num. 30. lib. 1. & plurimi alij apud Alvarez Velasc. in axiom. iur. litt. O. num. 165 & plura alia de observantia adducens, & quod attenditur locorum vicinorum, & quod quando est declaratoria, non requirit praescriptionem, D. Valencuela cons. 33. num. 193. consil. 52. num. 49. cons. 53. num. 9. & 10. cons. 58. num. 8. consil. 63. num. 193. cons. 79. num. 28. & consil. 97. num. 204. ubi qualiter observantia sub sequuta declaret institurionem maioratus, & latissime D. Ioan. del Castillo tom. 5. controvers. cap. 93. §. 7. ex num. 2. cum seqq. & to. 7. cap. 30. ex num. 2. Quod adeo verum est, [sect. 25] ut licet alias super rescripto, vel privilegio dubio, Princeps a quo processit, adeundus sit, l. Neratius, D. de reg. iur. l. 27. tit. 18. par. 3. Hoc tamen non procedat, neque admittatur, [sect. 26] quando per usum, consuetudinem, & observantiam subsequentem, iam est interpretatum; attenditur enim sensus per consuetudinem inductus, non autem declaratiom quae a Principe exigi solet, ut constat [sect. 27] ex text. notabili, quem sic Salic. mirabiliter summat, & intelligat in l. cum de novo 10. C. de legib. & eo referri potest text. in d. l. si de interpretatione, ibi: Inprimis inspiciendum est, quo iure civitas retro in buiusmodi casibus usa fuit. Verbum enim illud inprimis significat, primum locum obtinere interpretationem, quae ex usu, & observatia subsequenti deducitur, & pluribus prosequitur Decian. d. resp. 44. num. 3. & 4. usque ad 14. vol. 2. & resp. 52. num. 26. & 27. vol. 5. & Bertazol. cons. civili 71. num. 30. & 31. vol. 1. ibi: Nec recurrendum est ad Principem, sed interpretationi, quam tribuit consuetudo, uti matri reverentia debetur, & tradit alia novissime & eruditissime D.D. Felician. a Vega Episc. de la Paz in cap. cum venissent, num. 4. & 43. de iudic. ubi, quod privilegium dubium ex usu & consuetudine declaratur. Et ex his forte ratinibus, [sect. 28] in Regia Cancellaria Limensi, cum hic casus contigisset in causa cuiusdam Capitanei Antonij Perez de Aguilera, uxoris successionem in quadam pesione praetendentis, contra D. Ferdinandum de Corduba proprietarium, qui eandem ad se iure consolidationis spectare dicebat; pro marito pronuntiatum fuit 22. die Octob. an. 1610. Neque aliam litem super hoc articulo agitari in provincia illa Peruana vidi, per decem & sex, aut plures annos, quibus ibi Senatoris munus exercui. Sed licer haec ita se habeant, pro contraria tamen parte in proposita quaestione perpendi potest. Primo, quod cum leges successionis Commendarum, de quibus agimus, clarae, & apertae sint, & eandem successionem serio, & repetitis verbis, ac iussionibus uxoribus dumtaxat ex peculiari indulgentia, & benignitate concesserint, [sect. 29] non debemus eas ad maritum ex coniecturis extendere, quibus in claris nuquam locus relinquitur, neque ab stricta verborum proprietate recedere licet, l. continuus, §. cum ita, D. de verbor. oblig. l. non aliter, D. de leg. 3. l. in coventionibus, D. de verb. signif. l. promittendi, D. de iure dotium, l. si alij, D. de usufr. legat. l. licet Imperator, D. de legat. 1. l. final. C. quae res pignor cum multis alijs, quae rradit Alex. cons. 14. lib. 1. Decius cons. 32. & 305. Roland. cons. 79. num. 55. Tuschus litt. V. conclus. 108. alvar. de Velasco in axiomat. iur. ead. litt. num. 84. & litt. C. num. 74. quibus addo Cassiod. lib. 9. var. epist. 23. ibi: Ad examen veniant, quae putantur incerta, nam quis de illa re aestimet deliberandum, ubi nihil reputatur ambiguum. Maxime cum agitur de [sect. 30] extendenda dispositione limitata, de una persona ad aliam non compregensam, neque expressam in verbis dispositionis, contra l. in agris, D. de acq. rer. dom. l. si unum, §. ante omnia, D. de pact. l. militis codicillis, §. 1. D. de test. milit. cum relatis ab eod. Velasc. litt. C. num. 48. Et ubi [sect. 31] ita facile esset Legislatori, illam exprimere, si id voluisset, l. item apud, §. ait Praetot, D. de iniurijs. si ab hostibus, §. sed quid similiter, D. ex quib. caus. maior. l. 3. D. de offic. Praesid. l. unica, §. sin autem, C. de caduc. tolled. cap. ad audientiam 12. de decimis, ibi: Nam si intelligeremus tantummodo de novalibus, ubi ponimus de laboribus, de novalibus poneremus, ubi glossa sumit argumentum, quod a forma verborum sine certa scientia non est recedendum, & latissime plures apud eundem Velascum litt. D. num. 6. Tiber. Decian. cons. 1. n. 132. lib. 2. D. Ioan. del Castillo lib. 6. cotrovers. cap. 125. num. 9. D. Valenc. cons. 93. n. 25. & Menoch. lib. 4. praesumt. 23. num. 2. Et inde dicere solemus, quod [sect. 32] id, quod lex non dixit, nec nos dicere debemus, nec est ab homine praesumendum, l. si servum, §. non dixit, D. de acquir. haered. l. illam, C. de collation. l. dissentientis, C. de repudijs, cap. illa, ne Sede vacante, Surdus cons. 51. num. 7 & decis. 219. num. 21. & in tract. de aliment. tit. 1. q. 44. n. 2. Et quod verba dispositionis, vel contractus,[sect. 33] sunt forma contractus, & forma, quae dat esse rei, & quae super omnia attendi, & ad unguem servari debet, ut per Bald. in. l. quoties, C. de suis, & legit. text. optimum in l. si quis stipulatus, D. de verbor. ibi: Respiciendus est sermo stipulationis, l. sideiussores Magistratiu m, §. pro Aurelio, D. de fideiuss. ibi: Lecta subscriptione fideiussionis, cum similibus: & in materia feudouum, text. in cap. 1. de duobus fratribus, ibi: Propter tenorem investiturae. Ex quo emnes feudistae notare solent, [sect. 34] nunquam in feudis a tenore investiturae (qualis est lex nostra successionis, de qua agimus) etiam ex paritate, vel maioritate rationis excedendum esse, ut per Ioan. Franciscum a Ponte in tract. de potestate Proregis, fol. 278. num. 5. Secvndo facit, quia illa regula correlativorum, quae in contrarium adducitur, semper limitari solet, & debet, ut dumta xat procedat, ubi [sect. 35] in utroque correlativo eadem ratio subest, l. curatorem, C. de interd. matrim. l. fin. ubi Salicet. C. de rescind. vend. gloss. celebris, per text. ibi in §. patitur, Inst. de iniurijs, Ias. in l. transigere, num. 3. C. de transact. Everard. in loco a correlat. num. 8. Curtius Iunior cons. 6. ex num. 15. Tiraquel. in l. 1. connub. num. 41. cum seqq. Thom. Sanchez lib. 1. de matr. disp. 54. num. 1. Farin. in fragmet. 1. par. litt. E. Tuschus pract. conclus. litt. C. conclus. 1041. num. 6. Phoebus decis. Lusitan. 72. num. 8. tomo 1. Bimius cos. 8. num. 27. lib. 1. Barbosa in. l. maritum, num. 53. vers. Quae tamen, D. solut. matrim. latissime Alvarez de Velasco in axiom. legum, litt. A. num. 398. ubi plures alios adducit, D.D. Felician. a Vega Episcop. de la Paz in lucubrat. ad Decrer. pag. 76. 487. & 590. Et in ipsis nostris feudum terminis, multos alios congerens, Rosenthal. omnino videndus, cap. 10. conclus. 19. litt. M. Vbi [sect. 36] plures casus recenset, in quibus hac de causa, scilicet ob rationis disparitatem, desposita in uxoribus, ad maritos non extenduntur, nec econtrario, ut accidit in obedientia, & subiectione uxoris respecut mariti, in repudio, accusatione, aut punitione propter adulterium, vocatione in ius sine venia, testimonij prolatione, contrahendi libertate, & in alijs per eos relatis. Quod idem in nostro casu militare videtur. Nam [sect. 37] ratio admittendi uxores ad Commedas maritorum defunctorum ea fuit (ut supra retulimus) ut ipsi antiqui conquisitores, incolae, aut pacisicatores, maiorem remuneratione m acciperent, & libentius ad contrahendu matrimonium in his Indiarum provincijs allicerentur, & liberos sibi similes procrearent, puellasque nobiles, ex Hispania in has partes sub hac expectatione transmissas, eorundem matrimonia ambientes, invenirent, ut optime advertit, & probat Ant. de Leon in tract. de confirm. Regijs, 1. par. cap. 5. num. 4. & 7. quae ratio non aeque militat in maritis, ubi uxores commendatarias ducunt, sub spe eiusdem successionis, cum hi nihil, ut plurimum, de haru provinciarum conquisitione meriti sint, & senescentes, ob eandem spem ducant, absque effectu procreationis liberorum, & sic detur occasio, ut legis intentio fraudetur, & advenae pinguioribus terrae commodis, in praeiudicium, & contristationem aliorum benemeritorum potiantur, & fruantur, quod nusquam admittendum est, [sect. 38] cum legem ipsam ratio commedet, cap. consuetudo, 1. dist. eique fraudem faciat, qui non solum extensis, verum & expressis eius verbis insistens, contra eius nititur voluntatem, l. contra legem, l. fraus legi, D. de legibus, l. non dubium, C. eodem, cum alijs, quae docte, & prudenter considerat Donel. & Osuald. in notis ad eum lib. 1. comment. cap. 13. & seqq. quia lex, & legis mens idem sunt. Et [sect. 39] ratio legis est mens, medulla, & anima legis, ut late per Tiraq. de cessante causa, par. 1. num. 133. & seqq. Surdus decis. 43. num. 9. Et illa magis debet attendi, quam verba, l. scire leges, D. de legibus, l. nominis, & rei, §. verbum ex legibus, D. de verb. signif. Tiraq. ubi supra num. 13. & 138. Surd. decis. 35. num. 14. Marc. Anton. Genuens. in pract. Eccles. quaest. 144. num. 3. Caesar Barzius decis. 97. num. 30. Franch. decis. 228. num. 3. & Marius Giurba ad stat. Messan. in prooem. n. 4. & seqq. Velasus litt. L. num. 42. & seqq. & litter. R. num. 8. Tertio facit, quod attenta primaeva nostrarum Commendarum constitutione, in depositum, & ad nutum amobiles dabantur, & (ut multum) pro sola Commedatarij vita durabant, & ad Regem revertebantur, quosque supervenit lex successionis, quae duas vitas favore liberorum, aut uxorum specialiter cocessit, ut dixi supra cap. 16. ex num. 8. Vnde haec [sect. 40] lex potuit dici correctoria autiqui iuris Commendarum, vel saltim extraordinaria, & novae formae inductiva. Porro [sect. 41] in huinsmodi legibus extensionem non fieri, etiam ex paritate, aut maioritate rationis, aperte probat textus expressus, & ad rem nostram satis accommodatus, in l. si vero 64. §. de viro, D. solut. matrim. sic inquiens: De viro haeredeque eius lex tantum loquitur, de socero, successoribusque soceri, nihil in lege scriptum est, & hoc Labeo quasi omissum adnotat. In quibus igitur casibus lex deficit, non erit nec utilis actio danda, quem textum sic summavit Bart. & alij DD. communiter: Provisio legis contra ius commune, non extenditur ultra illud, quod lex exprimit, licet eadem sit ratio: & Bald. quem refert & sequitur Dionys. Gothofred. in notis ibidem: Quando lex providet de remedio extraordinario, si cess ant verba legis, intelligitur etiam mens eius cessare, & ideo non fit extensio: quia extensio non fit, nisi per mentem, & virtutem legis. Idemque probari potest ex l. praecipimus, C. de appellation. cap. constitutionem, ubi glossa verb. Prorogamus, de reg. iur. in 6. c. in fidei, verb. Inquisitionis, de haeret. eod. lib. gloss. in l. fin. C. de sacrosanct. Eccles. ubi Paulus Castrens. num. 8. Et hanc sententiam notabilite illustrat, & ampliat Roman. in eodem §. de viro, Cardin. Alban. in addition. ad Bart. ibidem, idem Bart. in l. si constante, num. 39. & 49. & Ripa num. 60. Barbosa num. 101. vers. Tertio, principalis conclusio, D. eod. tit. solut. matrimon. Gammarus in tract. de extens. num. 36. Villaguta in eodem tract. q. 5. num. 4. Camill. Gallinius de verbor. signif. lib. 7. cap. 8. & 10. & cap. 33. num. 1. & lib. 36. & lib. 6. cap. 12. num. 1. Et licet Parlad. lib. 3. quotid. q. 6. Post Ripam ubi supra num. 63. eam limitet, [sect. 42] quando ratio est expressa in ipsa lege, quasi tunc omnes casus, in quibus illa militat, tacite, & virtualiter censeantur in illa comprehensi, arg. l. his solis, C. de revocand. donat. cum similibus. Adhuc etiam haec limitatio (praeterquam quod nostro casui non adaptatur, quia lex successionis nullam rationem expressit) admodu dubia, & controversa est, & plures ex nostris Interpretibus, etiam ex ratione expressa in l. correctoria, ad alios casus extensionem faciendam non esse docuerunt, ut constat ex Imola d. §. de viro, num. 13. & 14. Alexand. in l. in ratione, §. quod vulgo, num. 10. vers. Ergo quavis, D. ad leg. Falcid. & in l. peregre, §. quibus, num. 4. D. de acq. poss. Ruin. in l. 2. num. 95. D. de leg. 1. & dicit veriorem Curt. Iun. cons. 6. num. 13. & communem Camil. Gallin. ubi sup. lib. 6. cap. 7. num. 3. Et ut admitteremus dictam limitationem certam, & veram esse, adhuc in nostro casu nihil stringeret. Nam qui admittunt extensionem legis correctoriae, presupponunt, [sect. 43] quod ratio in totum debet convenire casui omisso, absque eo, quod inter illum, & expressum aliqua differetjia reperiatut, alioqui si reperitur, quantumvis levis sit, non procedit extensio, vel comprehensio, ut per Ripam ubi supra n. 6. & 64. Quod, si bene advertitur, in nostro casu non proredit, cum rationes, quae ad dictam legem successionis introducendam possunt considerari, etiam si ex aliqua parte conveniant maritis, aeque ac uxoribus, in alijs quidem non conveniunt, ut supr. num. 37. probatum reliquimus. Qvarto considero, quod iura, & exempla, quae pro contraria opinione expenduntur, procedunt quidem, ubi etiam datur omnimoda aequalitas, & similitudo in ratione comprehensionis viri, & uxoris. Et quod magis est, non satis inter Doctores de priorum veritate costare videtur. Nam [sect. 44] beneficium d. Auth. praeterea, C. unde vir, & uxor multi sunt, qui negent ad maritum extendi posse, maxime post Novellam Leonis Imper. 117. cap. 5. quae id expresse declaravit, ut constat ex traditis a Cuiac in exposit. Novellae 53. vers. Quinta pars, Guiller. Ranchino §. 21. n. 6. Ioan. Borchold. de gradibus, pag. 259. quos refert, & sequitur Osuald. in comment. ad Donel. lib. 9. cap. 1. lit. N. Balduin. in. comment. ad legem Rom. l. 14. num. 4. Feder. Scotus cos. 5. lib. 3. ex num. 38. Franc. Barri de succes. test. & intest. 2. tom. lib. 18. tit. 4. num. ult. Et [sect. 45] conducit l. 7. tit. 13 part. 6. quae, hac forsitan consideratione habita, noluit suam dispositionem ad maritum extendere, licet d. Auth. superstitis coniugis promiscue meminerit, & adeo ei facile esset id, si voluisset, exprimere, & contrarias opiniones sedare, ex supra relatis. Et idem procedit [sect. 46] in exemplo legis non tantum 20. D. de re iud. cuius decisionem Cuiac. negat ad uxorem extendi posse lib. 24. observat. cap. 38. &. ausus est affirmare, verba illa: AEquitatem suggerere idem aequal lance observandum in muliere, ut conveniayur deducto ne egeat, addita fuisse per Tribonianum. Contendens, rationem iuris, que in marito hoc induxit, ut ex alia quam dotis causa in soldum non teneatur, cessare, in uxore. Licet eum hac in parte bene improbent Barbosa in d. l. maritum, ex num. 53. & Osuald. ad Donel. lib. 17. comment. cap. 9. litt. G. Rursus [sect. 47] l. fin C. de indict. vid. quatenus ta in masculis, quam in foeminis remittit illam conditione iurameti, quae ex lege Miscella requirebatur, ea ratione subsistit, quod de propagaione prolis tractabat, ob defectum gentis Romanae, tot bellis exhaustae, quod semper eisdem Romanis maxime in cura fuit, ut tetigi supra cap. 16. num. 16. qui finis aequaliter in utroque coniuge operatur. Et adhuc fuit necessarium id illa ipsa lege decidere; quod indicium praebet, alias, licet ita apertum videretur, in controversiam vocari posse, correlativorum regula non obstante. Eandemque evasionem admittit tex. in d.[sect. 48] Auth. cui relictum, C. eod tit. de ind. viduit. quia nimiru ratio castitatis vidualis, quae illius decisionem extorsit, non minus viduum, quam viduam comprehendit, ut ibi observat gloss. verbo A coniuge, & Ias. num. 5. Mantica de coniect. ult. volut. lib. 11. tit. 19. a num. 12. Pinel. in l. 4. C. de bon. mater. a num. 17. Pichard. in §. si quis uxori, num. 44. Inst. de legat. Gutierr. 2. canonic. cap. 25. n. 3. Gomez de Leon cent. 1. resp. 9. Additio ad Molin. lib. 2. cap. 12. n. 21. & Thom. Sanch. de matrim. lib. 7. disp. 87. num. 29. ubi bene resolvit [sect. 49] illam Auth. iure Canonico correctam non esse, & hodie practicari debere, prout ex Cancerio, & alijs probat etiam Ferrer. solut. matrim. 2. temp. declarat. 2. num. 24. Et ex eisdem principijs patet etiam responsum [sect. 50] ad exempla statutorum, quae in contrarium ponderantur, cum in eis aequalis, vel maior ratio extesionem suaserit, ut Menoch. ostedit cons. 11. num. 4. & cons. 136. num. 11. Laderch. cons. 96. & plures alij apud Giurbam ad stat. Messan. cap. 6. gloss. 1. num. 13 Qvinto & ultimo facit, quod si municipales nostrarum Indiarum schedulas attente consideremus, [sect. 51] nullam inveniemus, quae aperte & decisive maritos admitti iubeat ad uxorum Commendas. Nam illa, quae adducitur anni 1559. & inquit: Que passadas dos vidas no ha de suceder la muger al marido, ni el marido a la muger, non includit, quod duabus vitis durantibus successio inter eosdem promiscua esset, cum id antea nullibi quoad maritum difpositum esset, sed solum edita fuit ad tollenda dubitationem, quam Mexicanus Prorex proposuerat, referens, illa in provincia, clamculum, sive paulatim, moribus receptum fuisse, ut Comendae ul tra duas vitas extenderentur, & in eis liberis deficientibus, uxores maritis, & mariti uxoribus succederent. Cui dubitationi illa aptissima responsio, huius intentionis omnino exclusiva, sequuta fuit, ex qua, [sect. 52] cum ad negationem, & exclusionem supervenerit, durum erit permissionem, sive admissione inducere velle, contra iura vulgaria in l. 3. §. si emancipatus, D. de bon. poss. contra tab. l. legata inutiliter 14. D. de adim. legat. l. cum tale, §. fin. D. de cond. & demonstr. iunctis alijs, quae late adducit Purpurat. cons. 164. num. 6. gloss. 1. Surd. decis. 195. n. 5. Cancer lib. 1. var. cap. 1. Castillo lib. 2. controvers. cap. 13. num. 39. Giurba decis. 28. num. 12. & Alvarez de Velasco in axiom. iur. litt. A. num. 627. & litt. Y. num. 70. Praeterquam quod illud argumentum, quod ex praedictis verbis sumi praetenditur, procedit a contrario sensu, & [sect. 53] invalidum, atque in efficax est, quando ex eo resultat absonus intellectus, aut aliorum iurium correctio, l. nemo, D. de iurisd. omn. iud. l. conventicula, ubi gloss. magistr. C. de Episcop. & Cler. l. 2. C. de condit. insert. cum alijs, quae adduxi lib. 2. de Ind. iur. cap. 19. num. 38. & congerit Decianus resp. 1. num. 151. vol. 1. Cald. Pereira lib. 1. recep. q. 6. num. 79. Fachin. lib. 13. controvers. cap. 5. Alexand. Ludovis. decis. 297. num. 5. & innumeri prope alij, quos novissime congerit Alvar. de Velasco in axiom, iur. litt. A. num. 377. Quibus addijcio, [sect. 54] quod argumentum affirmativum nunquam etiam valide desumitur ex verbis negativis, l. Titia, §. Lucius, D. de manum. testam. l. ex facto 19. D. de haeredib. inst. ex quibus ita resolvit Bald. in d. l. 2. C. de condit. insert. & communem fatetur Everard. loco 4. vers. Secundo, istud limitatur, Gratian. reg. 45. num. 1. & Seraphin. de privil. iuram. privil. 1. num. 4. & esse certissimum, ubi nulla praecessit dispositio permissiva, testatur Surd. cons. 294. num. 24. Neqve magis stringit [sect. 55] altera schedula, sive epistola Regia, quae in declaratioe praecedentis scripta fuit eidem Proregi Mexicano, ann. 1561. cuius mentionem feci supra n. 20. Nam haec nihil decidere voluit, ut ex eius contextura apparet, sed cum Prorex instaret, durum sibi videri, & scandalis, ac periculis obnoxium, velle immutare obtentam iam, & diu usurpatam in illa Nova-Hispania corruptelam, prorogadi vitas, & mutuae successionis Commendarum, inter coniuges, responsum accepit, ut de eo plenius informaret, & interim dum res adeo gravis maturiori iudicio decidebatur, morem illum dissimularet, toleraretque, & in prioris schedulae ann. 1559. executione supersederet. Quod cum in hoc statu ea in provincia mansisset, postea edita fuit illa altera schedula ann. 1603. quae agit de tempore cohabitationis coniugum, ad hoc, ut in Comendis succedere possint, & concludit, tam de uxoribus, quam de maritis loques: Que los que conforme a la lei de la succession huviere de suceder a sus mugeres en segunda, o tercera vida, en las Encomiendas de Indios que tuvieren, ayan de vivir, i estar casados in facie Ecclesiae seis meses. Quae sane verba: que huvieren de suceder, adnuc maritorum praetensione non probant; maxime cum se referant ad legem successionis, quae eam uxoribus tantum defert, ut saepe retulimus. Credendum est igitur, omnino respexisse ad consuetudinem illam, & tolerantiam in Nova-Hispania de facto introductam, & ob vitanda scandala dissimulatam, & ita nullo modo inducere voluit provisionem, & decisione generalem, quae ad alias provincias, in quibus idem usurpatum non fuisset, extederetur; & multo minus ab eiusde usurpationis observantia, similis extensio induci poterit. Nam licet [sect. 56] schedulae, & rescripta Principum, quae generalem dispositionem, seu decisionem continent, etsi ad unam provinciam, vel eius Praesidem mittantur, in alijs quoque observari debeant, iuxta text. & Bart. in l. relegatorum 7 §. interdicere, D. de interd. & relegat. l. 3. §. Divus, D. de sepulchro viol. ibi: Quia generalia sunt rescripta, & oportet Imperialia statuta suam vim obtinere, & in omni loco valere: cum alijs, quae tradit Lasarte in tract. de decim. vend. in additionibus ad praefat. num. 20. Aviles in cap. Praet. in prooem. verb. Islas, num. 1. & 13. & Nos latius alio loco dicemus. Hoc tamen ita limitandum est, si talia rescripta, ut eadem iura inquiunt, generalia sint, & ratio eorum ubique generaliter militet, ac procedat; aliter enim, [sect. 57] nec leges, nec consuetudines, & observantiae locales ad alias provincias extendi debent, ut in l. 1. ubi DD. de constit. Princip. cap. 1. eod. tit. lib. 6. & in l. de quibus, & l. cum de consuetudine, D. de legib. & in Rubr. C. quae sit longa consuetudo, Cynus in l. 1. C. eod. tit. Abb. & Felin. in cap. fin. de consuet. cum late adductis a Donel. lib. 1. comment. cap. 9. ubi Osuald. in notis, Forcat. in necyomat. iuris, dialog. 1. num. 26. Covarr. lib. 3. var. cap. 13. num. 4. Salas de legibus disp. 19. sect. 13. & Suar. in eod. tract. cap. 2. num. 89. Etenim [sect. 58] unaquaeque provincia, ut suo sensu abundat, ita proprijs legibus, & moribus gubernari debet, & solet, quae in alijs non aeque recipi, & practicari possunt, cap. ius Quiritum, 1. distinct. cap. utinam, 76. distinct. l. semper 34. D. de reg. iur. cum alijs, quae adduxi 1. tom. lib. 2. cap. 25. num. 54. & supra hoc tom. lib. 1. cap. 4. num. 84. Et hoc est, quod dicere solemus, tantum esse[sect. 59] praescriptum, quantum possessum, ut in cap. auditis, de prescript. cap. sine possessione, de reg. iur. in 6. ubi Petr. Pechius, & plures alij, quos cumulat Puteus decis. 107. par. 1. Mascard. de probat. concl. 14. num. 23. & conclus. 946. num. 8. Monach. decis. Lucensi 14. num. 56. Ioseph. Aldrete in alleg. iur. pro omnim, regular. exemt. par. 2. cap. 4. num. 12. & Velasc. in axiom. iur. litt. B. num. 131. Et haec quidem sunt, quae in hac difficili quaestione ad utramque partem disputari possunt. Illud autem minorem continent difficultatem, matrimonium [sect. 60] putativum sufficere ad hoc, ut uxor huius successionis capax efficiatur, aut etiam vir in casibus, vel in provincijs, in quibus ad eam admittitur, dummodo uterque coniugum, vel saltem is, qui talem successionem praetendit, bona fide in eodem matrimonio ob legitimam impedimenti ignorationem versatus fuit. Nam omnia [sect. 61] privilegia veri matrimonij, putativo communicantur, ut supra diximus, de filiorum putativorum successione loquentes, cap. 17. ex num. 57. & probat text. & ibi communiter Scribentes, in l. sicut dotem, §. fin. D. solut. matrim. & in cap. 2. de donat. inter, & latissime Fajardus in tract. de legitim. per subseq. matr. n. 165. cum multis seqq. Ex quibus infert gloss. & Abb. ibidem, [sect. 62] etiam lucra nuptialia ex tali matrimonio communicari. Quod sequitur, & latius probat, & illustrat Palacios Rubios in repet. Rub. §. 36. num. 2. Roder. Suarez in l. 1. tit. De las ganacias, par. 6. fol. 10. & par. 8. fol. 11. vers. Vnde sto in hac conclusione, Matienzus, qui alios allegat, in l. 3. gloss. 1. ex num. 4. tit. 9. lib. 5. Recop. Anton. Gomez in l. 50. Tauri, num. 77. Azevedo in l. 2. num. 5. dict. tit. 9. lib. 5. Recop. Covarr. Gama, & plures alij, quos refert, & sequitur Barbosa in dict. l. sicut dotem, & Ioann. Garcia in tract. de coniugal. acquaestu, num. 159. Ideo autem dixi, ei, [sect. 63] qui bona fide versatus fuerit. Nam ubi uterque in mala fide versatur, non est matrimonium, nec quicquam lucrari possunt, ne ex dolo suo commodum reportent; imo tam dotem, quam arrhas amittunt, & fisco applicantur, ut concludunt Paul. Castrens. Cuman. Alex. & alij in dict. §. fin. & de iure nostro probat celebris text. in l. 51. tit. 14. part. 5. Si vero unus, & is sit, qui lucrum praetendat, ab eo etiam eadem ratione excluditur, ut probat text. in l. 50. d. tit. 14. part. 5. Roder. Suarez, & alij Auctores supra citati. In dubio autem [sect. 64] requisita bona fides praesumitur, ut per Ioann. Gutierrez, qui alios plures adducit, in tract. de matrimon. cap. 71. ex num. 4. ad 7. Peregrin. de fideicommiss. art. 24. num. 67. & 68. Paschalium de patria potest. lib. 1. cap. 4. num. 77. & seqq. D. Michael. de Luna & Arellano in tract. de iuris ratione, lib. 4. cap. 5. num. 83. Et idem procedet [sect. 65] in matrimonio praesumto, decennali coniungum habitatione in una, & eadem domo, mulieris honesta vita, & honotifica a viro facta tractatione, data inter eos paritate status, & amborum declaratione, qua coram testibus dicant sese uti coniuges habitare, ut late comprobans affirmat Marta de success. legal. part. 1. q. 18. art. 6. a num. 17. quem refert, & sequitur Fajardus ubi supra num. 164. # 22 CAPVT XXII. De alijs practicis quaestionibus ad eunde tractatum successionis uxorum pertinentibus. SVMMARIVM CAPITIS vigesimisecvndi. -  1 COmmendae successionem si maritus praetendat, ob id, quod titulus in eius capite expeditus fuerit, quid faciendum? & n. 20. & seqq. -  2 Commendae uxorum, olim in personis maritorum constitui iubebantur, & provisio antiqua de hoc agens. -  3 Mos expediendi maritis titulos Commendarum uxorum, hodie in aliquibus provincijs retinetur. -  4 Commeda uxoris, si in mariti capite expedita fuerit, an censeatur nova, vel antiqua? & lites super hoc motae. -  5 Nova forma investiturae mutat naturam feudi. -  6 Vxor si Commendae renuntiet. & eius marito conferatur, an novum ius in ea quaerat? -  7 Feudum perfecte apertum & domino devolutum, si eidem vassallo, vel alij iterum concedatur, novam censetur. -  8 Feudum etiam nondum apertum, si vassallus consentiat, eidem, vel alij, sine praeiudicio tertij, tanquam novum conferri potest. -  9 Feudatarij taciturnitas per unum annum, inducit consensum investiturae alteri factae, & possessorem excludit. Vxor allegans contra consensu, quem praestitit, ut Commenda daretur marito, post mortem mariti, vel filij, qui ei successit, non debet audiri, ibidem. -  10 Regis praeiudicum intervenire non videtur, si Commenda uxoris, ex eius voluntate marito de novo concedatur. -  11 Volenti non fit fraus, neque dolus. -  12 Regis praeiudicium non est, si concedantur huic, vel illi, quae alijs concedi solita sunt. -  13 Lex successionis concedit maritis Commedas uxorum, interim, dum aliud non disponitur, & quid hoc importet? -  14 Gratia concessa ad beneplacitum Principis censetur perpetua. -  15 Officialis electus pro tempore, quo voluntas Principis duraverit, perpetuis aequiparatur. -  16 Magistratus creatus ad beneplacitum Principis sine iusta revocari non potest. -  17 Maritus videtur habere successionem Comendae uxoris, veluti ex titulo oneroso, & quare? -  18 Dotem etiam si lucretur maritus soluto matrimonio, virtute statuti, videtur cam habere ex titulo oneroso. -  19 Feudum regulariter in dotem dari non potest marito per uxorem, & quid si accedat consensus domini? -  20 Commendae uxoris titulus licet expediatur in persona mariti, id uxoris nomine, & iure factum videtur. -  21 Causa naturalis, & originalis cuiuslibet rei considerari debet. -  22 Feudum non praesumitur alterari, nec de antiquo novum fieri, nisi id expresse dicatur. -  23 Feudum antiquum etiam si concedatur de novo, non mutat naturam suam. -  24 Commendam uxoris licet marito expediri lex iubeat, ius eius in uxoris capite perseverat. -  25 Filijs non debet expediri novus titulus Commendarum, in quibus parentibus succedunt, & schedula, quae id disposuit, & quare? -  26 Argumentum de maiori ad minus negative conceptum valet. -  27 Vocatus primo magis dilectus praesumitur. -  28 Equos duos legans unum hospitalarijs, & alterum Praedicatoribus, quis debeat eligere? -  29 Filijs primo vocatis, quod lex successionis denegat, non debet concedi uxoribus, quae vocantur in eorum defectum. -  30 Absurdus sensus legis admitti non debet. -  31 Filia dotata eo ipso, quod per satatum excluditur, stantibus filijs, neptis quoque excludi videtur. -  32 Radice destructa, fructus ex ea provenies destruitur. -  33 Commendae uxoris titulus novus hodie no expeditur in persona mariti, & solum est eius administrator. -  34 Commendam uxoris in persona mariti continuari, & novam non esse, declaravit quaedam schedula Regia ann. 1552. quae refertur in alia ann. 1564. -  35 Commenda, quam maritus eligit, cum sua qualitate ad eum transit, vel apud eam manet, & schedula de hoc agens. -  36 Lex successionis, quae maritis dari, & conservari iubet Commendas uxorum pro tempore voluntatis Regiae, quo pacto accipienda sit? -  37 Dictio quandiu, donec, vel quousque, quid importent? -  38 Relatum est in referente, & qualiter ex eo limitetur dispositio? -  39 Mariti, extantibus novioribus, schedulis, non praetendunt novam vitam in Commendis uxorum, quibus succedunt, & quid in Nova-Hispaniae? -  40 Commendae Novae-Hispaniae cur ad tertiam, & quartam vitam prorogatae fuerint? -  41 Maritus in successione Commendae uxoris suae, an praeferatur filijs ipsius, & eiusdem uxoris? & schedulae de hoc agentes, & num. seqq. -  42 Prorogatio semper fit cum omnibus suis qualitatibus. -  43 Epistola Regia refertur, & expenditur, quae approbat dissimulationem tertiae vitae in filio secundi matrimonij. -  44 Filiorum vocatio, & successio in omni successione prior esse debet, & solet. -  45 Epistola Regia ann. 1574. quae maritoru dumtaxat meminit in successione Commendarum uxorum, qualiter sit intelligenda? -  46 Filij ex voluntatis, & pietatis coniectura semper intelliguntur vocati, & extraneis praelati. -  47 Maritus, qui successit in Commenda uxoris, si decedat, & habeat filium ex hac, & aliune progenitum ex alia, quis eorum ei in tali Commenda succedat? -  48 AEtatis privilegium in feudis, & maioratibus regulariter praelationem inducit. -  49 Patris de successione ubi agitur, ipsius tatum persona attendenda videtur, non origo acquisitionis bonorum. -  50 Mutatione personae, rei quoque conditio, vel qualitas mutari videtur. -  51 Pater tenetur reservare filijs primi matrimonij quidquid ex bonis maternis, vel successione ipsorum acquisivit, & reliqua lucra, quae ei contemplatione talis matrimonij a lege, vel statuto deferuntur. -  52 Mulier, quae in Commenda viri successit, copulari nequit alteri aliam Commendam habenti, nisi unam dimittat, & Sched. quae id disponunt. -  53 Commendarum plurium cumulatio prohibita est. -  54 Cumulatio duorum maioratuum qualiter lege Regia inbibeatur. -  55 Commendae unius admissio, alterius exclusionem inducit. -  56 Incompatibilium uno admisso, alterum necessario tollitur, vel excluditur. -  57 Electio facta unius maioratus ex duobus incompatibilibus, alterum ipso iure vacat, & in sequentem transfertur. -  58 Electio, sive optio Commendae, cui datur inter duas, vel plures incompatibiles, intra quod tempus eam facere debeat? & schedulae de hoc agentes. -  59 Terminum praefigere ad faciendam optionem inter duas Commendas incompatibiles necessarium fuit, & quare? L. 1. D. de success. edict. expenditur, & illustratur, ibidem. -  60 Electione Commedae semel facta ab eo, qui optandi inter duas, vel plures facultatem habet, amplius variare non poterit. L. apud Aufidium, D. de optione legata, & aliae similes, explicantur, ibidem. -  61 Eligenid, & optandi facultas consumitur in primo actu valido. Cap si electio, de elect. lib. 6. expenditur, & illustratur, ibidem. -  62 Expectativa si quis habens ad primum beneficium vacaturum aliquod optaverit, etiam si male acceptet, consumit gratiam suam. -  63 Mulier si non habeat Commendam ex successione prioris viri, sed ex suis, aut parentum meritis, & alteri Commendatario nubere velit, an debeat una ex istis Commendis relinqui, & lis super hoc agitata in causa D. Franciscae Picarro. -  64 Remunerationis causa, quae conceduntur, plenius semper, & favorabilius interpretari debent. -  65 Lex successionis, qua parte iubet, unam Comendam optari, & alteram relinqui debere ab eo, qui ducit uxorem Commendatariam, odiosa videtur. -  66 Miserationis causa cessante, cessare quoque debet, quod eius ratione indulgetur. -  67 Privilegij, & favoris causa, quae conceduntur, facilius tolli solent, quam quae iure comuni. -  68 Lex successionis generaliter prohibet cumulationem plurtum Commendarum quomodolibet acquisitarum. -  69 Ratio prohibendi pluralitatem Commendarum, aeque militat in quolibet modo acquisitionis earum. -  70 Ratio ubi est generalior, quam dispositio, illam ampliat, & extendit, & aliquando Iuxta dispositionem restringenda est, ne falsa, aut captiosa reddatur. L. si procurator 35. D. de acquir. rer. dom. explicatur, ibidem. -  71 Indebitum per errorem solvens, rei suae dominium amittit, & ideo condictionem habet, non vindicationem. -  72 D.D. Gabriel Enriquez Regius Senator, & Salmanticensis Primarius laudatur. QVAE in capite praecedenti disceptavimus, eo (ut apparet) in casu procedunt, quo maritus Commendam uxoris, tanquam eius successor praetendit. Caeterum alia quaestio est, [sect. 1] si eam proprio iure ad se pertinere contendat, eo quod in ipsius capite Commendae titulus expeditus fuerit, ubi cum vidua Commendataria matrimonium contraxit. Quod ut plenius percipiatur, [sect. 2] supponedum est, antiquiori illa Imperatoria Provisione ann. 1536. quae prior successionis Commendarum privilegium cocessit, & eius formam induxit, cautum inveniri, ut marito cum tali vidua contrahenti, Comenda expediatur, ea que interim gaudeat, quo Rex aliud non disposuerit. Verba sunt haec: I si el tal casado no tuviere hijo legitimo, i de legitimo matrimonio nacido, encomendareis los dichos Indios a su muger viuda, i si esta se casare, i su marido tuviere otros Indios, darlebeis uno de los dichos repartimientos, qual quifere, i si no los tuviere, encomendarlebeis los dichos Indios que assila muger viuda tuviere; la qual Encomienda de los dichos Indios mandamos que tenga por el tiempo que nuestra merced i voluntad fuere, segun, i como hasta aora los tienen, i hasta que Nos mandemos dar la orden que convenga para el bien da la tierra, i conservation de los naturales della, i sustentacion de los Espanoles pobladores de essa tierra, &c. Quorum verborum occasione [sect. 3] ille mos olim invaluit, & hodie etiam multoties usitatur, ut maritis Comendae uxoris titulus, quasi de novo feudo expediatur, quod aptiores ad illius munera subeunda, quam foeminae censeantur, ut dixi sup. cap. 20. n. 14. Et interdum contigit, ut uxores ipsae, non solum huic novi tituli expeditioni consentiant, verum ius quoque omne, quod ad Comendam habent, a se abdicent, & maritis, sive maritorum favore renuntient, ut sic Gubernatores facilius ad talis tituli expeditionem procedant, & plenius eisde maritis consultum sit, Quibus in casibus [sect. 4] mariti cotedunt, quod etia si uxores praemoriantur, & due vitae finitae sint, pro quibus prior Comenda concessa fuerat, adhuc ipsi, virtute sui tituli, pro alijs duabus vitis frui possunt. Et super hoc plures lites motas vidi, & audivi, inter quas illa nobilissima fuit, & variantibus sententijs agitata, qua ann. 1563. cum Licetiato Dom. Gamboa, Fiscali Regio, egit egregius Eques D. Didacus Carvajal super Commenda Peruana de Guadacheri. Et quidam Licentiatus Cuellar, cum Ioanne de Hinojosa, quorum allegationes in facto, & in iure apud me habeo. Dicunt quippe mariti, quod cum dicta lex in ipsorum capite novum titulum expediri praecipiat, novum quoque feudum eisdem concedere voluit, atque adeo amplius de uxoris iure curandum non esse. Nam [sect. 5] nova forma investiturae mutat naturam feudi, ut voluit Bald. in cap. 1. §. insuper, vers. Quaero si vassallus, col. 4. & 5. de probih. feud. alien. per Feder. & in cap. 1. §. hoc quoque de cosuetud. rect. feud. Alex. in l. si mihi, & Titio, col. 2. de verb. oblig. Ias. cons. 24. col. 5. vol. 3. Matth. de Afflict. decis. 112. num. 5. & decis. 248. n. 8. Quod maxime procedit [sect. 6] uxore consentiente, vel Commenda refutante, cum tunc succedat comunis DD. resolutio, quae habet, quod [sect. 7] feudu domino perfecte apertum, & devolutum, si ab eode eidem vassallo, & multo magis si alij, de novo concedatur, novum feudum censeri debet, ut per Bald. in l. 1. q. 15. D. de rer. divis. Angel. in l. quod dicitur, D. de impens. in reb. dot. fact. Bart. & Alex. in l. si a me, D. ad leg. Falcid. Bald. in cap. 1. §. insuper, de proh. feud. alien. per Feder. praepositus in praelud. feud. divis. 6. vers. Hic autem supponimus, & in cap. de vassallo decrep. aetat. & latissime Rosenth. in tract. de feud. c. 2. q. 2. n. 1. & seqq. & Nos inf. cap. 27. ex num. 101. Imo & nodu apertum, si possessor [sect. 8] consentiat, & nulli alij ex hoc praeiudicium generetur, ut dixi sup. cap. 6. n. 22. & seq. qui consensus sufficit, ut per taciturnitate possessoris deducatur, ut concludit Bald. in Auth. in successione, num. 6. C. de suis, & legit. ubi tenet, quod si feudatarius patiatur alium in feudo suo investiri per dominum, valet investitura in eum facta. Et etiam si resultaret praeiudicium, taciturnitas [sect. 9] haec unius anni induceret consensum, & exclusionem possessoris, cap. 1. §. si quis decesserit, vers. Titius, in fine, si de feud. defunct. fuer. controvers. Felin. in cap. quae in Ecclesiarum, n. 123. vers. His tamen, de constitut. Decius cons. 395. prope finem, Afflict. in cap. 1. n. 11. quemad. feud. ad fil. Quod Ego expendere solitus sum contra uxores, quae consentiunt, ut marito fiat nova Commenda, & postea eo mortuo, vel filio, qui ei successit, talem Commendam ad se pertinere praetendunt, metum, vel laesionem allegantes. Nam in hoc audiri non debent, iuxta supra relata, & alia, quae late, & optime cogerit Tiraq. de retract. lignag. §. 1. gloss. 9. ex num. 145. ad 155. Menoch. de arbitrarijs, casu 131. ex num. 9. Rosenth. de feud. cap. 4. memb. 2. q. 77. & 78. optime Cacheran. decis. 174. & Grammatic. decis. 103. num. 34. & 38. His adijcitur, [sect. 10] quod in eiusmodi concessione, nullum praeiudicium ex parte Regis considerari potest, tum quod ipse in dicta provisione hanc novam Commendam maritis fieri iussit, ut constat ex illis verbis: Encomendarlebeis los dichos Indios, que assila muger viuda tuviere; [sect. 11] volenti autem, neque fit dolus, neque fraus, aut iniuria, cap. scienti 27. de reg. iur. lib. 6. l. nemo, D. eod. tit. l. cum donationis, C. de transact. cum alijs, quae late adducit Cardin. Tuschus litt. D. conclus. 589. & Caesar Bargal. in tract. de dolo, lib. 6. reg. 34. num. 13. Tum etiam, [sect. 12] quia cum has Commendas alijs concedere soleat, parum quoad ipsum referre videtur, quod iste, vel alter eas possideat, & potuit de re sua hac in parte etiam abutendo disponere. Quo argumento in simili utitur Bald in cap. 1. §. 1. qualiter feud. alien. poss. Ruinus cons. 120. volum. 1. Curtius Senior cons. 50. vers. Septimo iustificatur, & Ioann. Crotus in repet. l. re coniuncti, num. 185. D. de legat. 3. Deinde considerari potest, [sect. 13] quod cum in eadem provisione adijciatur, quod his Comedis uxorum fruantur mariti, interim dum Rex aliud non disposuerit, ut constat ex illis verbis: La qual Encomienda mandamos que lega por el tiempo que nuestra merced i volunt ad fuere, videntur eis, vel in perpetuum dari, vel saltim sub ea duratione, quae convenit naturae actus, de quo tractatur, nepe per alias duas vitas, iuxta legem, & normam successionis. Quoniam vulgare, & regulare est, [sect. 14] qualibet gratiam, & privilegium ad Principis beneplacitu concessum, perpetuum censeri, ut docet Bart. per tex. ibi in l. Iurisperitos, D. de excusat. tut. & in l. Thais, §. si sororem, de fideicom. libert. ideBart. & Alex. in l. depupilo, §. si quisipsi PPrae tori, de novi operis nut. oppositione, 4. gloss. in Clement. & si principaliter, verbo Electio, de rescript. Quod adeo verum est, [sect. 15] ut & officiales per similia verba creati, perpetuis aequiparetur, ut docet glos. in cap. fin. verb. Perpetuis, de rescript. in 6. Bald. in cap. 1. de feud. Guardiae in usibus feud. idem in Auth. omnes peregrini, C. commun. de success. Ioan. Faber in l. 1. C. de contrar. iud. & in l. Praesides, D. si cert. pet. Abb. in cap. fin. col. 2. de precario, Guillerm. Bened. in cap. Rainuntius, verbo Duas habens filias, num. 36. Boerius decis. 149. n. 18. & seq. Pinel. in Rub. de rescind. 1. par. cap. 2. num. 20. Ioan. Gutier. 3. pract. q. 11. num. 3. & seqq. Burgos de Paz cons. 21. num. 3. & 5. Bobadilla in Politica lib. 1. cap. 16. num. 28. Vnde est, quod illis verbis appositis in concessione Principis, [sect. 16] talis dispositio sine iusta causa revocari non possit, ut per Bald. in l. 2. C. de servit. & aqua, & in cap. 1. de natura feudi, in usibus feud. Bobad. & alij in locis sup. relatis, D. Valenc. cons. 73. n. 14. & late Mastril. de magistr. lib. 1. cap. 22. num. 46. & seqq. ubi plures alios allegat, & adeo hoc verum esse probat, ut talia officia morte convedetis non expirent, de quo etiam vide Gutier. d.c. 11. Cabedum decis. 20. n. 4. Molin. lib. 1. de primog. cap. 25. num. 5. Fab. de Anna cons. 14. & Batbosa in l. quia tale, n. 86. D. solut, matr. Deniqve eandem partem iuvat, [sect. 17] quod cum ex pacto, & providentia dictae legis, Comenda ad maritum transeat, & in eius capite seu persona constitui debeat, eo ipso, quod matrimonium contraxit, praetendi potest eam ad ipsum, veluti ex titulo oneroso, pertinere, etia si soluto matrimonio dotem lucretur, ex textu celebri, iuncta gloss. ibi, verbo Dutaxat, in l. si donaturus, §. 1. D. de condict. causa data, [sect. 18] ubi probatur, quod titulus dotis est onerosus, etia si maritus soluto matrimonio lucretur dotem. Quod multum commendat Bart. & Bald. inl. si constante, in princ. & in §. 1. D. solut. matr. idem Bartol. in l. Maevia, §. 1. eod. tit. idem Bald. in Auth. praeterea, C. unde vir, & uxor, Praepos. in cap. significante, num. 6. qui matrim. accus. poss. Decius in l. in eo quod, num. 5. D. de reg. iur. Ias. in §. item, si quis, n. 30. Inst. de action. ubi pro ea allegat text. expressum in l. unica, §. lucrativas, vers. Si vero, vel socer, C. de impon. lucrat. descript. lib. 10. Et licet dissentiat Bald. Novellus in tract. de dote speciali 37. & Cagnolus in dict. l. in eo, num. 8. & alij relati a Boer. decis. 185. n. 10. Nihilominus verissimu est, & communiter receptum, ut pluribus probat Barbosa in l. si ab hostibus, §. fin. n. 72. D. solur. matrim. Covar. in 4. part. 2. cap. 8. §. 6. n. 12. & multi alij relati per Rolandum in tract. de lucro dotis, q. 1. & seqq. Quibus adstipulatur, [sect. 19] quod licet feudum regulariter in dotem dari marito ab uxore non possit, adiecto eo pacto, ut illam lucretur, ut tetigi supra cap. 14. num. 42. & seqq. & late resolvit Curt. Iunior de feud. 4. part. princip. reg. 1. q. 4. Zasius eodem tract. par. 6. pag. 54. & part. 8. pag. 118. Iul. Clarus in §. feudum, q. 36. & Rosenth. cap. 9. conclus. 8. per totam. Hoc tamen fallit, ut ipsimet DD. advertunt, si ad id domini consensus accedat, qui in nostro casu ex dispositione, & ordinatione dictae legis iam adesse videtur, atque adeo extante hac concessione generali, specialis alia necessaria non est, argum. tex. in l. 1. D. ad municipal. l. 1. C. de thesaur. lib. 10. cum traditis a Surdo deccis. 173. num. 18. Gratiano discept. forens. tom. 4. cap. 617. num. 23. Sed his non obstantibus, contrarium omnino in proposita specie probare, & practicare debemus. Nam quamvis dicta lex iusserit, quod marito Commenda fiat, [sect. 20] cum tamen id contemplatione iuris uxoris, factum fuerit, & tanquam legitimo uxoris, & bonorum ipsius administratori, & quia cogruetius (ut dixi) per masculum, quam per foeminam Commendae onera expendiuntur, semper durare censetur ille respectus iuris mulieris, [sect. 21] qui tanquam originarius, & principalis attendendus est, l. qui habet, D. de tutel. l. quaeritur, ubi DD. D. de statu hom. cum traditis ab Angel. in §. novissime, Inst. de usucap. & Velasco in axiom. iur. litt. C. num. 52. & 56. Nec est crededum, quod lex voluerit eiusdem Commendae naturam alterare, vel novum feudum in personam mariti constituere: [sect. 22] hoc enim nunquam praesumitur, nisi quando in inevstitura expresse cavetur, ut probat text. in cap. 1. de eo, qui finem fecit agnationi, & in cap. 1. de vassall. decrep. aetat. & in cap. 1. an agnat. vel filius: per quae iura notant DD. ibidem, praecipue Bald. Albartot. & Afflict. [sect. 23] quod quando feudum est antiquum, etiam si concedatur de novo, vel tanquam novum, non mutat naturam suam, & sequitur ide Bald. in l. 1. q. 15. D. de rer. divis. Curtius Iunior cons. 50. vers. Septimo iustificatur, Iaf. cons. 136. volum. 4. Ioann. Crotus in repet. l. re coniuncti, num. 185. D. de legat. 3. Rolandus a Valle cons. 60. num. 8. & plurima circa hunc articulum congerens Ambrosinus decis. Perusina 19. part. 1. Gail lib. 2. observat. 49. Secvndo facit, [sect. 24] quod illa verba: Encomendarlebeis los dichos Indios, eum sensum habent, ut in uxore etiam maritata, ius Comendae duret, & continetur, quod ex prioris viri successione consequta fuit, quemadmodum & in filio, vel filia, qui patri successit, in quibus eodem verbo ea dem lex hanc continuatione expressit. Et quoniam [sect. 25] eius occasione aliqui novum feudum esse praetedebant, edita fuit schedula dat. Compluti ult. Maij, an. 1562. tom. 2impress. pag. 209. quae id aperte negavit, iubes, ut deinceps nova Commenda in filiorum persona non fieret, his verbis: I porque por las palabras de la lei de la sucession, en que se dize, q aviendole sido hecha Encomienda, no fue nuestra intencion alterar lo dispuesto en la sucession de los Indios, en los quales el que conforme a ella ha de suceder, luego despues de muerto el tenedor, sucede en la possession i senorio de los dichos Indios sin nueva Encomienda. Madamos que si falleciere despues de aver sucedido, que aunque no se le aya hecho Encomienda de los dichos Indios sea visto vacar. Vnde cu valeat [sect. 26] argum. negative conceptum, quod de maiori ad minus desumitur, cap. si ergo 8. q. 2. cap. cum Paulus, & ibi gloss. 32. q. 5. cu innumeris, quae cogerit Everard. in topicis legal. loco. 66. Sanch. de matr. lib. 8. disp. 1. n. 21. Surd. de alimet. tit. 9. q. 1. n. 11. & Velasc. in axiom. iur. lit. A.n. 464. & seqq. Et filij in d. lege successionis uxoribus praeferantur, [sect. 27] atque ita absq; dubio magis dilecti fuerint, arg. tex. in l. quoties, D. de usufr. 1. Publius, D. de condit. & demost. cap. quoruda, de elect. in 6. cap. fin. de pact. eod. cap. in his, de privileg. cum alijs, quae notant DD. in l. Gallus, §, quidam recte, D. de liber. & posth. & in cap. licet, distinct. 16. Abb. in c. Nicalao, in prin. de appel. Bartol. in l. qui duos, D. de. leg. 1. quem refert, & sequitur Pechius in reg. qui prior, de reg. iur. in 6. ubi hinc infert, quod [sect. 28] si quis habens duos equos, reliquat unu hospitalarijs, alterum vero fratribus Praedicatoribus, datur electio hospitalarijs, sola prima nominatione considerata. Et plurimos cogeres Everard. in locis argum. loco ab ordine, n. 13. Felinus in Rub. de maior. & obed. Ant. Gama decis. 1. num. 62. Boer. in tract. de auth. mag. Cosil. n. 47. & 83. & D. Valenc. cons. 27. n. 127. Bene consequitur, [sect. 29] quod si in filijs, vel filiabus nova Commenda non est facienda, vel casu, quo fiat, non mutatur natura feudi paterni, nec durat, nisi pro sola vita filij, vel filiae, quae patri successit, idem absque dubio in uxoribus, quae post filios vocantur, dicere, & practicare debemus; alioqui, si post mortem ipsarum, secundi mariti Comendas, tanquam novas, & pro alijs duabus vitia acciperent, multo melioris conditionis essent, quam filij, quod proculdubio absurdum est, [sect. 30]atq; adeo vitandum, & explodedu, l. scire oportet, §. aliud, D. de excusat. tut. l. nam absurdam, D. de bon. libert. cum innumeris alijs, quae de vi argumenti, Ab absudo, cogerit Everard. loco 8. & pluribus relatis Alvarez de Velasco in axiom. iux. litt. A. num. 300. Qvibvs addere licet notabile doctrinam Alberici in 1. par. statuto. q. 9. Cyni in l. 1. C. quae sit longa consuetud. & Paul. Castrens. in l. si vero, §. de viro, D. solut. matr. dum tradunt, quod [sect. 31] si per statutum prohibetur, ut filia dotata non succedat stantibus filijs; nec neptis, quae eius locum obtinet, succedere poterit, quia non debet esse melioris conditionis, quam mater, quae primo vocatur, [sect. 32] Et quia radice corrupta, corrupta etiam censeri successio debet. De quo pluribus agit Fusarius de substitutio. quaest. 404. & alij, quos retuli sup. cap. 19. n. 5. & seqq. Et ita [sect. 33] iam hodie ab aliquibus cautis Proregibus, & Gubernatoribus non datur novus titulus Comedae uxoris, marito, qui eam ducit, sed iure ordinario illam exercet, & administrat pro tempore, quo matrimonium durat, sicut alia bona dotalia, l. in rebus, C. de iur. dot. cum similibus, ut ita ansa tollatur dictas lites movendi, & ut dispositum in filijs, in maritis etiam (ut diximus) per argumentum a fortiori servetur. Tertio facit, quod etiam si cocederemus dictam Provisionem ann. 1536. aliquam dubitationem hac in parte recipere, [sect. 34] postea tame edita fuit alia eius declaratoria, an. 1552. quae habetur 2. tom. pag. 203. cuius saepe meminimus, & haec expresse constituit, quod etiam si titulus novae Comedae in eo, qui ad successione vocatur, expeditus fuerit, adhuc tempus durationis eiusde Comedae ultra duas vitas non protrahatur, & prima vita in eo, cui succeditur, numeretur, vel cosumatur. Verbasunt haec: Del tal manera, q despus de la vida del primar tenedorde los Indios, no ha de aver mas de una sucessio enhijo, o hija, o muger, i no mas, desuerte, que si alguna vez algun hijo, o hija sucediere en los Indios, i se le hiziere Encomienda de ellos, si aquel, o aquella muriere, o los dexare, o por algum caso los perdiere, ham de tornar ros dichos Indios a nuestra Corona Real luego, i no se han de tornar a encomendar a otro hijo, ni hija del dicho primer tenedor de los dichos Indios, ni a su muger, &c. Et magis expresse, & in eisdem terminis questionis, de qua loquimur, idem deci ditur, & declaratur in alia schedula, quae vocatur, del Escorial, 17. Maij ann. 1564. d. 2. tom. pag. 205. Nam cum Limana Cancellaria dubitasset, an Commenda, quae per legem successionis fieri iubetur marito secundo, de Indis, quos eius uxor per successionem prioris viri acquisivit, per mortem uxoris expiraret, vel adhuc, ea mortua, pro mariti vita continuada esset? responsum fuit, uxoris morte cessare, his verbis: Decalramos, en lo que toca a primera duda, que muerta la muger, la Encomienda de Indios quede vaca, no obstante que el titulo se aya hecho al marido segundo. Et hoc adeo verum, & planum reputatum fuit, ut in quadam epistola ad Proregem Peruanum Dom. D. Franciscum a Toleto directa, ann. 1573. eod. tom. pag. 207. caveatur, quod etiam [sect. 35] si secundus maritus aliam Commendam pro duabus vitis sibi concessam, & duraturam haberet, & hanc relinqueret, ut Commendam pinguiorem viduae, quae ei nupsit, consequeretur, haec Commenda suam naturam antiquam retineat, atque adeo uxoris morte finiatur. Et addit de hoc dubitari non debuisse: En esto no ai que tener duda, sino que el repartimiento que escogiere, ha de ser consu calidad. que si no tuviere mas de una vida, se acabe en aquella, i si el repartimiento es de su muger, con la vida della se acaba. Qvarto, & ultimo facit, [sect. 36] quod illa verba Provisionis ann. 1536. La qual Encomienda mandamos, que tenga por el tiempo q nuestra merced i voluntad fuere, non eo animo fuerut adiecta, ut perpetuitate inducerent, sed isto potius, ut ostenderetur, easdem Commedas, sic datas, ad libitum Regis revocabiles esse, praesertim si alia forma in earum cotinuatione, vel extinctione daretur, ut denotant verba, quae sequuntur ibi: Hastra que Nos mandemos dar la ordem q convenga, &c. & sic cessat argumentu, quod in contrarium adductum fuit, de officijs concessis ad beneplacitum Principis ex lege Iurisperitos, & similibus. Nam [sect. 37] dictae clausulae revocationis potius libertatem, quam impedimentum praese ferunt, & conditione quandam inducunt, extinctivam, vel resolutiva praecedentis dispositionis, in casum futuri eventus, qui in ea resignatur, ut notat Bartol. in Rub. D. de condit. & demonstr. num. 15. agens de vi, & natura adverbiorum, quandiu, donec, vel quousque, quibus respondet illud nostrum Hispanum, hasta que, & repetit in l. Titius, D. de excusat. tutor. & in l. ambiguitates, C. de usufruct. Bald. in l. 1. C. de leg. Cardinal. in Clement. 2. §. 1. de aetate, & qualitate, ubi quod interdum sunt temporis limitativae, Aretin. in l. quod meo, D. de acquir. possesse. & in l. si quis posthumos, §. si filium, D. de lib. & posth. & plures alij, quos refert Tuschus litt. D. conclus. 271. & 360. August. Barbosa de dictionibus in eisdem verbis, & Leander Galganet. de condit. & demonstr. 2. part. cap. 1. quaest. 5. Et ita cum per posteriores schedulas supra citatas, Princeps, qui potuit has Commendas in totum tollere, eas limitaverit, vel ut proprius loquar, declaraverit, ut pro vita dumtaxat uxoris durarent, eis standu est, quemadmodum si in ipsa illa prima Provisione an. 1536. insertae essent. Nam [sect. 38] relatum est in referente, & secundum illud debet limitari dispositio, quae se ad illud refert, sive relatu sit iuris iam constituti, sive postea constituendi, simul atque de eo constiterit, ut probat text. & DD. in l. affe toto, D. de haered. inst. l. si ita scripsero, D. de cond. & demonst. l. si quis in aliquo, C. de edendo. l. 8. tit. 3. par. 6. cum multis alijs, quae post Bartol. & alios antiquiores, adducit Decius cos. 63. Ias. in l. more, n. 29. D. de iurisd. omn. iud. n. 29. & seqq. Tiraq. post. leg. connub. gloss. 7. n. 187. Brunorus a Sole in locis commun. verb. Relatio 5. Medicis de reg. iur. regul. 10. & Alvarez Velascus in axiom. iur. litt. R. num. 57. & seqq. Ex quibus plane fundametis, quae simul cotrarioru solutione praestant, hanc opinionem certissimam puto, & hodie, extantibus praedictis novioribus schedulis, ita praxi recepta est, [sect. 39] ut nullus maritus sit, qui in Peruanis provincijs uxoris Comenda, eius morte finitam, titulo novi feudi, vel successionis praetedere audeat. Et quavis in Nova-hispania contrarium practicetur, id ea ratione contingit, quod ibidem tertia vita per dissimulationem, & quarta per prorogatione admissa est, ut dixi supra cap. 16. n. 8. Ad quarum vitarum gaudium mariti admittuntur, imo eorum respectu concessae fuisse videntur, [sect. 40] & ut cessarent scandala, & querimoniae, quae ex cotrario oriri possent, ut refertur in quodam capite epistolae an. 1561. scriptae ad ProregeMexicanu Dom. D. Ludovic. a Velasco 2. to. pag. 211. ibi: I que de averse de guardar la dicha provision i declaracion, non aviendo hijos, recibirian notable agravio, i que toda la tierra haria gran sentimiento; i que assi convenia no se hiziesse novedad, i que la sucession passasse a la muger, no aviendo hijos del segundo tenedor, i al marido que est a casado, que tenia la tal Encomienda, como se ha hecho basta aqui. Et hoc adeo verum est, ut eximius vir Dom. Licentiatus Eugenius de Salazar, qui fuit Senator Mexicanus, & postea Supremi Consilij Indiarum Consiliarius, in quadam allegatione, quam penes me habeo, defendere ausus fuerit, [sect. 41] maritum in his vitis dissimulatis, vel prorogatis, praeferri filijs ipsius, & praedefunctae uxoris, ex cuius contemplatione, & successione Commendam habuerit. Motus eo, quod dicta epistola, quae de illis vitis agit, maritorum tantum meminerit. Et potuit allegare aliam schedula, 3. Iunij, ann. 1574. eod. tom. pag. 211. directam ad Audientiam Mexicanam, quae praesupponit, maritum filijs hoc in casu praelatum fuisse, & quod in Nova-Hispania pro comperto habebatur: Que los hijos del segundo marido no suceden en la Encomienda de los Indios del primero. Et haec schedula dubium non decidit, sed processum iuxta legem, quam vocant de Malinas, formari iubet, & ad Regium Consilium remitti. Sed Ego contrarium semper consulerem, & practicarem. Nam si in priori successione secundae vitae, per legem concessae, filij, & fili, & nepotes, ac neptes, uxores, & maritos excludunt, ut in eisdem deciditur, qua ratione fieri potest, ut in secunda, vel tertia successione, per dissimulationem, aut prorogationem admissa, idem non observetur, [sect. 42] cum prorogation semper fiat cum omnibus suis qualitatibus, & lex extensa eandem naturam retineat in eo, ad quod extenditur, quam habebat antea in alijs casibus, de quibus expresse loquebatur, l. sed si manente, D. de precario, l. 1. ubi DD. D. de legat. 10. lex 1. & ibi gloss. C. de bon. quae lib. l. non est novum, D. de legibus, cum seqq. & dixi supra cap. 19. num. 22. Pro quo & illud facit, [sect. 43] quod in alia epistola an. 1588. scripta ad Prorege Mexicanum d. 2. to. pag. 203. approbatur dissimulatio tertiae vitae in filio secudi matrimonij. Et cum hic praecipue de successione Comedae agatur, quae iam ad matrem propter priore maritum pertinere coeperat, durum videtur filios eiusde matris, & secudi mariti ab ea excludere, vel maritum ipsum illis anteferre. Cum [sect. 44] in omni successione prior sit causa filiorum, quam maritorum, qui regulariter uxoribus non succedunt, toto tit. C. unde liberi, & unde vir, & uxor, §. sui autem, Inst. de haered. quae ab intest. l. 1. & per tot. de suis, & legit haered. l. Cornelia, D. de vulgar. c. 1. ubi gloss. 18. q. 1. cap. Rainutius, ubi etiam gloss. de testam. c. ult. 17. q. 4. ubi Divus Augustinus dicit, non esse exhaeredandum filium, ut Ecclesia instituatur, cum alijs, quae latissime congerit Marta de success. legali, par. 4. q. 8. art. 5. & Menoch. de praesumt. lib. 4. praesum. 189. Neque officit, quod illa epistola Regia anni 1574. quae de his vitis prorogatis agit, maritorum tantum, non autem filiorum meminerit. [sect. 45] Nam ex pia, & aequa iuris coniectur, & ne in uxoris successione alienus, & extraneus haeres propriae soboli anteponatur, subaudiendum est, maritos vocari, si uxor sine liberis decesserit, & non aliter, [sect. 46] ut alias deciditur in l. cum avus, D. de condit. & demonstr. l. cum acutissimi, C. de fideicomm. l. 10. tit. 4. par. 6. & latissime post alios prosequitur Ioseph. de Rusticis in commentarijs ad d. l. cum avus, & Menoch. de praesumt. lib. 4. praes. 89. & Crassus in §. fideicomm. q. 22. & seqq. Difficilior sane quaestio est, [sect. 47] utrum dato casu, quo maritus in Commenda uxoris succederet, si ex ea filium habeat, & alterum primogenitum ex alia, & his relictis decedat, quis eorum ipsi in quarta vita in Nova-Hispania succedere debeat? Et hic casus etiam contigit in Provincia Peruana, in quodam marito, cui a Prorege nova investitura de feudo, seu Commenda uxoris facta fuerat, & a Rege illius confirmationem impetraverat. Nam pro primogenito aetatis privilegium facit, [sect. 48] quod semper in feudis, & maioratibus, atque alijs plerisque rebus praelationem inducit, ut dixi sup. cap. 16. n. 31. Et multis probat D. Valencuela cons. 34. num. 82. Et quod nunc de [sect. 49] patris successione agitur, ipsiusque persona debeat attendi, nulla habita contemplatione uxoris, quae maritum ad hanc successionem non admisit, sed lex ipsa, vel Princeps, quae ei hoc beneficium sua providentia indulsit, ut etiam late dixi d. cap. 16. num. 34. cum seqq. & in simili, loquentes de lucro, quod marito obvenit beneficio legis, vel statuti ex bonis uxoris, Baldus in l. fin. in fine, C. de bon. mater. Rolandus de lucro dotis, q. 8. num. 4. & Matienzus in l. 2. tit. 9. lib. 5. Recop. gloss. 3. num. 1. Vnde mutatione personae, rei quoque conditio, sive qualitas mutari videtur, l. Paulus, alias incipit per procutatore 90. D. de acq. haered. l. fin. in fine, C. de inoffic. testam. l. 1. §. si is, & ibi gloss. D. de collation. Greg. Lopez in l. 6. tit. 11. part. 6. gloss. 4. & Alvarez de Velasco in axiom. iux. litt. M. num. 117. Sed nihilominus in favorem secundogeni[sect. 50]ti ex uxore Commendataria habiti, in emergenti quaestione pronuntiavit Regia Argenti na Cancellaria, cuius sententia a Supremo Senatu confirmata fuit, quia cum hoc lucrum propter eius matrem ad matitum devenerit, iustum visum fuit, ut ipsi illud post mortem pa tris reservaretur, quemadmodum [sect. 51] accidit in bonis maternis, quorum usufructu licet pater, dum vivit, potiatur, tenetur tamen illa reservare filijs prioris matrimonij, sicut & pleraque alia, quae habuerit ab eisdem filijs ab intestato, vel ex donatione, vel ex testamento, iuxta tex. in l. foeminae, §. illud etiam, C. de secud nupt. l. mater, C. ad Tertyl. l. 15. Tauri, & ea, quae late, & optime tradunt Guiller. Bened. in cap. Rainutius verb. Et uxorem, ex n. 80. ad 92. Boerius decis. 185. Ant. Gomez in d. l. 5. Tellus Fernand. in l. 6. Tauri, n. 17. Covar. in 4. 2. part. cap. 3. §. 9. n. 7. Matienz. in l. 3. tit. 1. lib. 5. Recop. gloss. 2. n. 15. 41. & 42. Pinel. per text. ibi in l. fin. num. 2. C. de bonis maternis, Bursatus cons. 12. num. 2. lib. 1. Menoch. cons. 237. n. 11. lib. 3. Crassus in §. successio ab intestato, q. 17. & plures alij, quos refert D. Ioan. del Castillo in tract. de usufruct. cap. 2. n. 20. & seqq. & Morquechus de divis. bonor. lib. 4. cap. 12. & adhuc magis in nostris terminis Barbosa in l. si ab hostibus, §. fin. num. 72. ubi contra alios docet, quod si maritus lucretur partem dotis ex dispositione legis, vel statuti, tenetur eam partem reservare filijs primi matrimonij, quia illud habet veluti ex bonis uxoris, & propter ipsum matrimonium, l. 3. §. 1. ad fin. D. de dote praelegat. Decius in l. 1. n. 18. C. de secund. nupt. & cons. 67. col. penult. ad fin. gloss. in l. si donaturus, §. fin. D. de condict. ob causam, cuius meminimus sup. num. 18. Haec autem, quae hucusque de successione uxoru, & maritorum in Comendis diximus, eam limitatione recipiunt, [sect. 52] ut nequaquam possit mulier, quae in Comenda prioris viri successit, alteri copulari, qui aliam Comenda habeat, nisi is unam ex illis, quam maluerit, optet, & aliam relinquere paratus sit. Quod deciditur in d. Provis. an. 1536. ibi: I si esta se casare, i su segudo marido tuviere otros Indios, darlebeis uno de los dichos repartimientos qual quisiere. Et in eius declaratoria ann. 1552. ubi inter alios casus, quos exprimit, in quibus filius primogenitus a successione Comedepaterneexcludi solet, & illa ad secudogenitu trasit, hunc exprimit, in illis verbis: Si no pudiere, o no quisiere heredar los Indios por entrar en alguna Religion, o por tener otros Indios, o por ser casado con muger que los tenga, quae verba repetuntur in alia epistola ann. 1582. ad Mexicanam Audientiam directa, quae extat 2. tom. pag. 204. & in eod. to. pag. 207. refertur aliud caput epistolae ann. 1573. scriptae ad Peruanum Proregem, quod eandem electionem requirit, & disponit, ut licet maritus propriam Commendam, quam reliquit, pro duabus vitis haberet, ubi tamen optavit Commendam uxoris, tanquam pinguiorem, si haec unam tantum vitam habeat, cum uxoris persona finiri, & cessare debeat. Quae prohibitio [sect. 53] originem, & rationem trahit ex alia, quae plures Commedas in una persona, vel familia cumulari prohibuit, ex rationibus, de quibus late egi supra hoc lib. cap. 5. ex num. 79. Et est valde similis alij prohibitioni, [sect. 54] cumulationis duroum maioratuum per viam matrimonij, de qua etiam dixi sup. cap. 18. ex num. 23. & in nostris terminis Comendarum pungit D. Valencuela cons. 83. num. 80. & seqq. ubi num. 32. & seqq. bene [sect. 55] probat, ex admissione unius Commendae alterius exclusionem sequi, cap. qualis 25. distinct. cap. nonne, de praesumt. quia posito uno ex contrarijs, & incompatibilibus, necessarium est alte[sect. 56]rum tolli, l. haec verba illi, D. de verbor. signif. l. illud, D. de acquir. haered. cap. de multa, ubi DD. de praeb. Aretin. in l. quod meo, §. si furioso, n. 15. D. de acquir. poss. Cephalus cons. 193. num. 10. vol. 2. Bellamera cons. 10. num. 54. & cons. 29. n. 24. Petrus Benintendis conclus. Rotae Bononiens. 72. num. 1. Mantica de coniect. ult. volunt. lib. 5. tit. 13. num. 19. Surdus cos. 230. n. 13. & in tract. de alimet. tit. 9. q. 43. num. 4. & D. Christophor. a Paz in tract. de tenuta, 1. part. cap. 34. ex num. 38. ubi loquitur de duobus maioratibus incompatibilibus, & probat electione [sect. 57] secundi, absque alia sententia declaratoria, vacare primum, & in sequentem in gradu legis ministerio trasferri. Intra quod autem tempus [sect. 58] hanc electionem facere debeat, ipse idem Paz num. 44. arbitrarium putat, & necessariuom non esse, ut annus, vel monitio praecedat, de qua in Auth. hoc amplius, C. de fideicomm. cui bene respondit Padilla in eiusdem lect. num. 12. Burg. de Paz in prooemio l. Taru. num. 25. & Molina lib. 2. de maiorat. cap. 14. ex num. 13. ad 26. Sed in nostro casu arbitrium excludere videtur schedula Regia data in oppido del Escolrial ann. 1564. cuius meminimus supra cap. 17. num. 100. cuae quindecim dies ad similem electionem concedit, & eam in nostris terminis ponderat Matienzus in l. 8. tit. 7. lib. Recop. gloss. 6. num. 16. & D. Valencuela ubi sub. num. 145. quae schedula necessaria quidem fuit [sect. 59] ad dilationes, & subterfugia tollenda, quibus multi in hac electione facienda fradulenter utebantur, & ut ita citius Commenda repudiata ad fiscum perveniret, ut vel eius lucro cederet, vel alij benemerito conferri posset, ut alias in simili dicitur in l. 1. D. de succes. edict. ibi: E re igitur Praetor putavit, praestituere tempus ijs, quibus bonorem possessionem detulit, &c. & ibi: Qui semel noluit bonorum possessionem petere, perdidit ius eius, & si tempora largiantur, ubi enim noluit, iam coepit ad alios pertinere bonorum possessio, aut fiscum invitare. Et ide repetit in §. quibus ex edicto, & in §. fane, Bartol. in l. Gallus, §. ille casus, num. 3. D. de lib. & posthum. l. 1. C. de rep. vel abstin. haered. l. ei, qui se, D. de acq. hered. l. 1. C. si minor ab haered. se abstin. & §. sed sui, in fine, Instit. de haered. qualit. & sunt videnda, quae in simili de facultate eligendi alterutrum, & quousque perduret debitori, theorice, & erudite tradit D. Martin. Larreategui, Senator meritissimus in Regio Pintiano Coventu lib. 5. select. disput. cap. 5. num. 57. & seqq. Electione [sect. 60] autem semel facta, maritum variare non posse, ex simili maioratuum constat, in quibus ita docte, & bene resolvit Paz d. cap. 34. num. 50. & seqq. & in eisdem nostris Commendis idem non minus erudite probat D. Valencuela d. cons. 85. num. 40. & n. 72. & seqq. Pro quibus facit l. apud Aufidium, D. de optione legata, ibi: Si is dixisset, quae vellet, mutare voluntatem, eum non posse, ut alia sumeret, l. statu liberum 11. §. Stichum, D. de legat. 2. ibi: Cum autem semel dixerit, utrum dare velit, mutare sententiam non poterit, & ita, & Iuliano placuit. Iuliani autem placitum extat in l. huiusmodi, §. Stichum, in fine, & in l. servi electione, D. de legat. 1. circa quas, & alias de hoc articulo agentes, plene scripsit D. Martinus Larreategui ubi supra, lib. 5. cap. 2. a num. 5. & cap. 3. a num. 1. ubi rationem reddit. Ideque cavetur [sect. 61] in cap. si electio, de elect. lib. 6. ubi eligendi, & optandi facultas consumitur in primo actu valido, 9 od & probat l. filiae meae, & lex haec conditio, D. de condit, & demonst. & in optimo casu Hieron. Goncalez in reg. 8. Cancell. gloss. 8. n. 86. ubi docet, quod si [sect. 62] is, qui habet expectativam ad primum beneficium vacaturum, male acceptat, confumit gratiam suam, & amplius illa uti non potest, ut per gloss. Host. & Ioan. Andr. in cap. cum in multis, de rescript, in 6. Bellamer. cons. 33. n. 14. Puteum decis. 268. num. 1. & per totam, lib. 1. Paul. AEmil. decis. 339. num. 3. par. 1. Io. Bapt. Ferret. cons. 16. num. 7. & seq. & Horat. Mandos. in addit. ad Roman. cos. 329. litt. F. & Cochier in tract. de primarijs precibus, pag. 69. Sed cum dicta Provisio ann. 1536. hanc electionem fieri iubeat, ubi mulier, quae habet Commedam ex succesione prioris viri, nubit alteri, qui alia Comenda ex sua persona potitur, merito dubitatum fuit in causa Dom. D. Fraciscae Picaro, filiae illius inclyti Ducis, & Coquisitoris Regni Peruani, Marchionis D. Fracisci Picarro, an idem dicedu esset, [sect. 63] ubi mulier non ex eiusmodi successione, sed ex proprijs suis, aut progenitorum meritis, aliquam Comenda habet, & alteri Commedatario copulatur? Et Advocati dictae Dom. D. Franciscae negabant ad hunc casum illius legis provisionem extendi posse, nec debere. Tunc quia [sect. 64] remuneratio, quae ob servitia fit, debet semper esse libera, & plenius interpretari, ex traditis a Doctoribus in l. fin. D. de constit. Princip. Sarminento lib. 1. select. cap. 12. & Cacheran. cos. 19. num. 10. & alij, quos refero sup. c. praeced. Cum tiam, [sect. 65] quia cum praeceptum illud relinquendi unam Commendam, sit odiosum, no debet extendi ultra casum, in quo loquitur; scilicet ubi uxor miserationis causa ad Commendam prioris viri admissa fuit. Maxime cu [sect. 66] ratio huius miserationis deficere videatur, ubi alteri Commendatario iungitur, qui ipsam commode sustentare, atque exhibere possit, argum, text. in Auth. de non eligend. secund. nuben. §. nos igitur, & eorum, quae notat. gloss. per text. ibi in cap. fin. de iur. patron. Bald. in Authent. ex testamento, C. de secund. nuptijs, Cum alijs, quae de cessatione privilegij concessi ob paupertatem, vel miseratione, ubi facultates adauctae sunt, docet text. & DD. in. l. non tantum, §. eos qui, D. de excusat. tutor. l. cura, §. deficientium, D. de muner. & honor. l. his omnibus, §. auctis, D. de vacat. muner. melior text. in. l. nec maritus, c. solut. matrim. ubi exceptio ne quis conveniatur ultra quam facere potest, non amplius ei prodest, qui forrunis auctus est, & in cap. si pauperes, de praebend. lib. 6. ubi si Papa mandaverit Episcopo, ut Clerico pauperi, nullum habenti beneficium, provideat de beneficio, & interim ille Clericus adeptus fuerit beneficium, cessat illa provisio, iunctis alijs, quae late conducit Tiraq. in tract. de cessante causa, 1. par. num. 199. & seqq. & novissimus Alvar. de Velasco in tract. de privil. pauper. q. 37. n. 8. Quae omnia cessare videntur, ubi Commenda uxoris proprio iure quaesita est, [sect. 67] cum facilius tollatur illud, quod competit ex privilegio, quam quod iure communi, l. eius, §. 1. D. de militari testament. l. si testamentum, C. de testam. Decius in l. in testamento, num. 11. C. de testam. milit. & in l. si postquam, num. 31. C. de pact. Rlipa in l. Centurio, num. 25. de vulgar. Alciat. reg. 3. praesumt. 36. & plures alij, quos refert Tiraq. de cessante causa, limitat. 11. n. 4. Alphanus collectan. 596. & Mantua in Enchirrid. rerum singul. cap. 89. Caeterum Ego, his non obstantibus, veriorem existimo contrariam sententiam, scilicet illam legem locum habere in Commenda quolibert modo ad muliere viduam, vel coelibem pertinentem. Nam [sect. 68] id comprehendit generalitas verborum sequentium schedularum, quas retuli supra num. 52. quae quidem non res piciunt modum, per quem uxor Commendam acquisierit; sed quolibet in casu, quo eam habeat, marito iniungunt necessitatem unam eligendi, & alteram relinquendi, ut constat ex illis verbis: O por ser casado con muger q los tenga; & ex illis epitolae anni 1573. Que casandose algun Encomendero, que tega Indios con muger viuda, que los tenga, &c. Et quia ratio huius dispositionis non habuit respectum ad modum acquisitionis, sed ad legalem prohibitionem cummulationis plurium Commendarum, in unam personam, de qua pluribus egi sup. hoc lib. dict. cap. 5. Hae autem [sect. 69] ratio aequa lance militat, sive uxor ex successione prioris viri, sive ex proprijs meritis commenda potiatur; & sic succedit regula iuris, quae habet, [sect. 70] quod quando ratio est generalior, quam dispostio, haec per illam ampliatur, vel limitatur, quia ratio disponit de dicto, non dictum de ratione, & omne dictum a sua ratione regulatur, l. cum pater, §. dulcissimis, & l. vnum ex familia, §. fin. D. de leg. 2. l. si is qui animo, D. de acquir. possest. latissime Decian. resp. 41. num. 118. lib. 1. Ias. in §. ite Serviana, Instit. de action. num. 18. Fusar. de substit. q. 678. num. 5. Surd. cons. 67. num. 20. cum seq. Farin. decis. 10. num. 2. tom. 1. par. 1. & Camill. Gallin. de verbor. signif. lib. 5. cap. 11. num. 4. cum seq. & cap. 13. per totum, & cap. 14. & 15. quemadmodum e contrario, multoties ratio alicuius dispositionis, quae nimis generalis esse videtur, ad subiectae materiae terminos restringenda est, ne alias ius comune subvertat, l. si de certa. 31. ubi late DD. C. de transaction. melior text. in l. si procurator 35 D. de acquir. rer. domin. ibi: Quia nemo errans rei suae dominium amittit; quae ratio circa terminos, de quibus ibi agit I.C. verissima est, si vero generaliter sumatur, falsa: nam, [sect. 71] qui indebitum per errorem solvit, errat, & tamen dominium rei suae amittit, & ideo ei non datur reivindicatio, quae domino competit, sed condictio, quae praesupponit adversarium dominum esse, l. dominus, cum alijs, D. de condict. indeb. Cuius textus ponderatione olim pene puer Salmanticae didici [sect. 72] ab eruditissimo, & perpetua mihi semper veneratione colendo Praeceptore meo D.D. Gabriele Enriquez, eiusdem Academie Primario, & vere legum Coryphaeo. Qui postea in supremum Rei dominicae Senatum ad lectus, non sine magno Reipub. litterarie damno, repentini morbi iniquitate raptus, occubuit, & bonis omnibus ingens sui, & suarum lucubrationum, quas prae manibus habebat, desiderium reliquit. # 23 CAPVT XXIII. De oneribus Commendarum, & praesertim de eo, quod in militari servitio pro Regis, & Regni defensione consistit. Et de iuramento fidelitatis, quod ob hanc causam a Commendatarijs exigitur, & quid novi inducat prae obligatione, qua antea sicut vassalli caeteri tenebantur? SVMMARIVM CAPITIS vigesimitertij. -  1 COmmendae Indorum, quae onera contineant? & quod sint veluti donationes modales, & num. 7. -  2 L. Aristo 18. in princip. D. de donat. expeditur, & illustratur, & num. seq. -  3 Donationes modules, sive negotiales, an sint contractus, vel donationis spectes? -  4 Feudum, etsi contineat synallagma, gratia tamen praeponderat, & ideo benesicium dici solet. -  5 L. 6. tit. 4. part. 5. explioatur. -  6 Feudum quare, & quatenus dicatur cotractus, ultro citroque obligatorius? -  7 Feudum etsi ab initio sit gratia, postea tnansit in contractum, & mutuam obligationem, inter dominum, & vassalum, -  8 Commendatoriorum praecipuum manus est, Regi fidelitate iurare, & pro eius, & Regni defensione militare. -  9 Iuramentum, quod praestatur a Commendataijs, quid contineat, & quando fieri debeat? -  10 Commendarum in titulis, earum onera exprimenda sunt, & de schedula, quae id probat. -  11 Commendatarij tenentur non solum praeliari pro terrae defensione, & pacificatione, sed etiam se ad hoc exercere, & lustrari, & schedula de hoc agens. -  12 Alardes militare quam sint necessarij ante bellum, sive ad bella futura, ex Cassiod. & alijs. -  13 Commendae aequiparantur feudis in onere praestandi servitium militare, & iur amentum fidelitatis. -  14 Feuda de natura sua habent servitium mi litare, & iurametum fidelitatis, & hoc respectu feudum dicitur servitus. -  15 Vassallus ad fidelitatis, & servitij militaris praestationem tenetur, etiam si de ijs in feudi investitura mentio facta non sit. -  16 Iuramenti fidelitatis, & servitij feudalis formula, ubi extet, & qualis sit, & Aucto res, qui de eo agunt, & an plus contineat, quam homagium, & etiam a foeminis, & minoribus praestandum sit? -  17 Iuramentum fidelitatis, quod praestatur Romano pontifici ab Episcopis, & alijs beneficiarijs, quale sit? -  18 Investitur a in omni est necessarium iuramentum fidelitatis, & servitij, & qui illud recusat, investienaus non est. -  19 Feudatarij, qua de causa dici soleant fideles? -  20 Hidalgos dicimus Hispoano vocabulo, quasi Fidalgos, a fidelitate, & de alijs etymologijs eiusdem vocis. -  21 Homagium quid sit, & unde dicatur, & quando ligium appelletur? & de varijs homagijformulis. -  22 Ligius est idem, quod vassallus, qui beneficio alterius feudum tenet, & dicitur quasi ligatus, vel obligatus. -  23 L. 3. tit. 25. part. 4. agens de etymologia verbi Hispani Omenage, explicatur, & illustratur. -  24 Homagij, sive Omenage, apud Hispanos praestatio, & conceptio, an & quando habeat vim, & naturam iuramenti. -  25 Homagij praestatio in feudis, & Commendis. Indorum continet expressum iuramentum, & obligat tanquam tale. -  26 Homagium etiam si solum concipiatur sub fide, & verbo boni viri, obligat tanquam iusiuranaum, secundum aliquos, & maxime inter nobiles. -  27 Nobiles inter, quod promittitur, pro facto statim haberi debet. -  28 Commendatarij Indorum in multis schedulis vocantur feudatarij, & alij, qui Commendas non habent, domiciliarij, & quare? -  29 Iosephi Acosta verba de oneribus Commendatariorum, seu feudatariorum Indico rum agentis, referuntur. -  30 Iuramentum fidelitatis, an & quatenus ab omnibus subditis, Regibus vel dominis sit praestandum, ratione subiectionis, & iurisdictionis, quam in eos habent. -  31 Iuramentum fidelitatis praestare non tenetur, qui non habet domicilium in territorio Principis, quamvis ibi bona possideat, & quare? -  32 Subditus proprie is est, qui domicilium habet in territorio alicuius domini, non qui bona tantum. -  33 Iuramentu fidelitatis sufficit, quod in Regis inaguratione fiat a Regni proceribus, & Procuratoribus, & non solet fieri ab omnibus subditis. -  34 Domicilium, & incolatus, passivam, in habitantes in alicuius Principis territorio, tribuit iurisdictionem. -  35 Subditi ratione subiectionis, & iurisdictionis, Regi onmimodam obedientiaam debent, in licitis, & honestis. -  36 Belligravis occasione imminente, vassalli omnes Regi in eo servire, & militare tenentur, ex debito vassallagij. -  37 Necessitate, vel obligatione congente, quod quis facit, praemium non meretur. -  38 Civis pro Rege, & Regno debet se exponere periculo vitae, sicut manus pro capite. -  39 Patria debet nobis charior esse, quam nos metipsi, ex Cicerone. -  40 Subditorum salus ex Regis, & Regini incolumitate dependet. -  41 Praepositum suum, qui non defendit, cum posset, in pari causa factoris hebetur. Cap. si Papa 40. distinction. expenditur, & illustratur, ibidem. -  42 Vassalli ubi ratione debiti vassallagij Regi deserviunt, nullam remuner ationem de rigore iuris petere possunt. -  43 Nobiles magis tenentur ad defensionem Regis, & Regni. -  44 Milites qualiter olim, & hodie iurarent, & iurent? -  45 Nobilies ingruenti occasione belli defen sivi, compelli possunt, A salir a los alardes, contra Oteloram. -  46 Vassallorum feudatariorum, & aliorum, qui feuda non habent, magna est differentia, & quare? -  47 Feudatarij ultra subiectionem communem, ratione feudi magis obligati videntur. -  48 Vincula duo fortiora sunt uno. -  49 Commendatarij, ut & feudatarij proprijs expensis ad iussum, & servitium Regis militare debent. Et schedulae de hoc agentes, & num. seq. -  50 Obligatus ad aliquid faciendum, regulariter id proprijs expensis facere debet. -  51 L. tam collatores, C. de re militari, lib. 11. l. suo victu, D. de op. libert. l. 2. & 5. tit. 26. par. 4. exornantur. -  52 Subditi non feudatarij in aliquibus tantu casibus cogi possunt Regi in bello servire, qui referuntur. -  53 Excusare se nemo potest, imminente necessit ate propter guerram. -  54 Bellis intestinis urgentibus, etiam mulieres militare debent. L. 3. tit. 19. par. 2. expenditur, & illustratur, ibidem. -  55 Vassalli non feudatarij regulariter expensis Regis, non proprijs, militare debent, etia si Regi, & Regno bellum intersit. -  56 Expensas, ubi sunt modicae, subditus ad bellum pro Rege, & Regno accedens, sufferre debet. -  57 Regis gaza, ubi non sufficit ad sumtus belli, subditi suis expensis debent ei in servire. -  58 Commendatarij, & alij feudatarij an solum intra provinciam ad servitium militare teneantur, vel etiam extra provinciam? & num. seqq. -  59 Vassallus obligatus iuvare dominum in aliquo Regno, vel loco, ultra illum, proprijs expensis militare non cogitur. -  60 Vassullus non solum provinciam, in qua feudum habet, sed alias eisdem vicinas, tam terrestribus, quam navalibus expeditionibus defendere debet, & schedula, quae id disponit. -  61 Commendatarij saepe in provincia Peruana, & alijs vocati sunt ad bella hostium in terra, & in mari propul sanda, & referuntur exempla. -  62 Feudatarius si ad servitium militare indistincte obligetur, debet illud praestarre ubicunque Rex iusserit. -  63 Rex ubi est cum exercitu, ibi est territoriu eius. -  64 Iudex sicut terram, ita & mare sui territorij debet purgare malis hominibus. -  65 Mare de eius territorio reputatur, cuius & littora ei adiacentia. -  66 D. Ioannes Ruiz de Laguna, Supremi Italiae Senatus meritissimus Regens, citatur, & laudatur. -  67 Vicinum quid esse dicatur apud Iurisconsultos? -  68 Remotus non dicitur, qui ad aliquem locum, sine magna difficultate iter facere potest. -  69 Aquarum beneficio, qui longum iter facere potest, pro remoto habendus non est. -  70 Commendatarij arma, & equos habere, & alere, & ad militare servitium semper proti esse debent. -  71 Vassalli feudatarij arma, & equos alienare, vel pignorare non possunt, & an hoc solium procedat tempore belli. -  72 Miles eques, alium pedestrem suis expensis ad bellum ferre debet. -  73 Commendatarius, qui vocatus ad praestandum servitium militare, quod debet. illud detractat, Commenda privari debet. Et schedalae, quae id disponunt. -  74 Vassallus feudatarius, si vel prima vice neget servitium militare, quod debet, feudo privari potest. -  75 Feudi, & emphyteusis differentia, quoad privationem ob non solutum servitium. -  76 L. 6. tit. 4. part. 5. expenditur. -  77 Subditi quilibet, etiam non feudatarij, si Regi eos ad bellum vocanti, non obdiant, varijs poenis plectuntur. L. 11. & 16. tit. 13. par. 2. expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  78 Mandatis Principum non obtemperantes sunt in praesumto dolo. -  79 Obedietia debetur Principibus omni iure. -  80 Cap. 2. de maior. & obed. & loca libri Esdrae, expenduntur. -  81 Princeps si aliquos ad bellum accingi, vel venire iubeat sub poena indignaationis suae, quid importet hae comminatio? -  82 Casas litis motae contra D. D. Federicum a Toleto, refertur. -  83 Commendatarius, vel feudatarius, si ingruente bello velit Commendam, vel feudu relinquere, ut ab eius onere excusetur, audiri non debet. -  84 Commendae, vel feudi reditus si non sufficiant ad sumtum militaris servitij praestandum, non east cogendus Commendatarius, vel feudatarius suis expensis militare. -  85 Commendatarij Ordinum Militarium non tenentur sequi Regem ab bellum eunte proprijs expensis, sireditus Commendarum ad id non sufficiunt. -  86 Paupertas excusat ab imploemento oneris alicui iniuncto. -  87 Vassallus servire tantum debet pro facultate Commendae, vel feudi, & ut illud non fiat inutile. -  88 Servitium militare inter Comendatarios, vel feudatarios cum debita proportione dividi debet. -  89 Commendatarij debent regulariter per se ipsos praestare servitia militaria, & non per substitutum. -  90 Feuda, & praecipue quae habentur a Rege, requirunt servitium personale, etiam ubi conceduntur pro haeredibus, vel descendentibus, & quare? -  91 L. 1. & 8. tit. 4. lib. 6. Recop. expenditur. -  92 Feuda ubi conceduntur foeminis, impuberibus, senibus, Religiosis, vel alijs impeditis, possunt servire in bello per substitutum. -  93 Papa conferens alicui feudum, quem sciebat esse infantum, videtur cum eo dispensare. -  94 Patri feudatario aliquam excusationem habenti, permitti potest, ut in bello serviat per filium idoneum. -  95 Filius est idem cum patre, vel caro aucta patris. -  96 Commendatarijs legitime excusatis, non gravate indulgendum est, ut servitium militare praestent per alium aeque idoneum ad bellum. -  97 Vassallus feudatarius implet obligationem servitij militaris, si solvit dimidiam parte reditus feudi. -  98 Regi incubit cura, & levamen suorum vassallorum, & ut servitijs non incommodentur, & rei familiari deficiant. -  99 Rex ex aequitate debet relevare vassallos, quibus videt grave detrimentum imminere. -  100 Iuramentum fidelitatis an possit a Commendatarijs, & feudatarijs fieri per substitutum. sive procuratorem? accurate tractatur, & sub distinctione resolvitur. -  101 Commendatarijs absentibus, vel impeditis in Regno Peruano semper conceditur, ut iuramentum fidelitatis possint facere per procuratorem. -  102 Commendae Indorum, cum praecipue dentur propter servitia militaria, videtur Comendatarius ad haec suas operas locare. -  103 Commendatarius pro servitio militari, quod praestat ex natura & obligatione feudi non potest de rigore iuris aliquam mercedem, vel novam remunerationem petere, & num. seqq. -  104 Officio contraria est merces. -  105 Necessitas ubi est, nec damnatiom nec corona est. -  106 Servitia debita, & obsequialia non obligant dominum. -  107 Praemium quis licite, nec petere, nec accipere potest, pro eo, quod gratis facere debet. L. fin. D. de condict. ob turp. caus. & aliae similes, expenduntur, & illustrantur, ibi dem. -  108 Officiales, & ministri praemium accipientes pro executione officij, quod gratis administrare debent, turpiter faciunt. -  109 Debitori doloso si aliquid dederim, ut aliquid solvat, possum id repetere. -  110 Merita praecedentia ubi non praestant ius agendi, non debetur de rigore remuneratio, ex pinelo. -  111 Subditi ob servitia, que tanquam tales Regi facere debent, non obligant praecise eum ad remunerationem, secundum Pinel. & alios. -  112 Commendatarij Peruani notantur, qui ob quamlibet bellicam expeditionem, cui intersunt, novas remunerationes praetendunt. -  113 Rex etsipraecise non teneatur ad remunerandos ministros, & officiales, qui ei ser. viunt cum salario consueto, semper tamen id ex benignitate, & dignitate Regia facere solet, & debet. -  114 Commendatarij an ex sola cosequutions Commendae nobiles efficiantur? -  115 Domini vassallorum, an & quando ob hoc ipsum nobiles iudicari debeant? -  116 Commendatarijs solet dari sedes nobilium, & ut pro debitis civilibus non incarcerentur. SVpra hoc libro, cap. 2. Comedae diffinitionem adducens, & explicans, breviter commemoravi [sect. 1] onera, quae illi solent iniungi, & n. 242. & seqq. probavi, hac de causa donationi modali comparari posse, cum non contineat meram, & absolutam liberalitatem, sed istorum onerum consideratione habita, mixtum negotium cum donatione habere videatur, [sect. 2] ut alias inquit I.C. in l. 1. §. dat aliquis, & in l. Aristo 18. in princ. D. de donat. cum similibus, quae adducit D. Franc. Sarmient. lib. 3. select. cap. 3. num. 6. & Ant. Pichard. in Rub. Inst. de donat. num. fin. Vbi hinc deducunt [sect. 3] eiusmodi modales, sive negotiales, donationes, contractus appellatione proprius mereri, & in illum transire, ut in simili inquit elegans text. in 1. ea quae 57. D. de donat. inter, ibi: Quoniam ex donatione in pecuniam creditam conversa est. Et in l. Lucius 24. D. depositi, ibi: Egreditur ea res depositi notissimos terminos. Quavis Ego verius existimem cum Accurs. & alijs, communiter in ea lem Rub. spleciem quandam donationis continere, ubi liberalitas negotij onera excedit, & sulperat; secus autem, ubi non plus datum suerit, quam negotium gerendum valere poterat, iuxta text. sic intelligendum, in d. l. Aristo, & in l. quae statu liberi 8. 1. hoc iure 19. §. Labeo, & §. sed & hae, D. de donat. Et ea quae egregie notant Duaren. in paratit. ad eund. tit. cap. 5. & Hottoman, in disput. de donat. pag. 65. & 71. Et in nostris [sect. 4] feudorum terminis Rosenthal. in tract. de feudis, cap. 1. q. 2. n. 7. & cap. 6. quaest. 74. num. 4. & cap. 9. q. 50. num. 12. ubi recte conciudit, quod quamvis certum sit, ex feudo vassallum domino arctissime ad belli, ac pacis servitia obligari, atque his inspectis synalagma contrahi videri. Cum tamen soleat res in feudum data (atque adeo gratia, & beneficium) oneribus, & servitijs (ut plurimum) praepondera re, non immerito a potiore, ac potetiore, ac ab eo, quod plerumque fieri solet, denominationem sumit: sicut donatio sub certis pactis, modis, ac conditionibus facta, nomen donationis, ut generis, nihilominus retinet, d. l. 1. D. de donat. l. legem, C. eod. l. 1. C. de donat. quae sub modo, l. si donationis, C. de contrah. emt. Id quod V vesemb. etiam concedit in tract. feud. cap. 1. & novissime Alberic. Gentilis in tract. de donat. cap. 1. Martin. Mager. de advocat. armat. cap. 4. num. 251. pag. 697. ubi quod vassallus plus commodi percipit ex feudo, quam ex obligatione sentit incomodi. Et apud Nos egregie [sect. 5] probat celebris tex. in. l. 6. tit. 4. par. 5. Vbi postquam apposuit quaedam exempla valde similia nostrarum Commendarum, subiungit: E qualquier donacion de las que son dichas en esta lei, se dizen en Latin sub modo. Et iuxta haec intelligendia sunt, quae tradit Isernia in cap. 1. num. 20. ex quibus caus. feud. amitt. [sect. 6] doces, feudum esse contractum ultro, citro que obligatorium, & utriusque partis gratia initum, quia a domino feudi praestantur bona fruenda, a feudatario autem praestatur fidelitas, & servitium. Quod etiam sequitur, & late exornat Matth. de Asflict is cap. 1. de nat. feud. col. pen. post gloss. ibi, & Bartol. in l. iuris gentium, §. quinimo, num. 19. D. de pact. Bald. & Angel. in l. legitima, n. 2. D. eod. idem Bald. in cap. 1. num. 2. de probat. Abb. in cap. quae in Ecclesiarum, num. 15. de constitut. ubi Decius num. 26. Ias. cons. 177. num. 2. lib. 2. & innumeri alij apud Rosenthal. d. cap. 1. q. 2. Petra de potest. Princip. cap. 32. q. 3. num. 110. Vbi [sect. 7] qood feudum rectum, licet an initio sit gratia, ex postfacto transit in contractum, Magerus ubi supra cap. 10. n. 148. ubi quod inter dominum, & vassallum est mutua obligatio, Matienzus in 1. 6. gloss. 2. num. 9. tit. 10. lib. 5. Recop. ubi num. 12. hae recte ad Commendas Indorum, de quibus tractamus, deducit, & earum onera, atque obligationes recenset. Quod etiam elegantius praestitit Iosephus Acosta de procur. Ind. salut. lib. 3. cap. 10. & 11. noster D. Franc. Alfarus in erudito tract. de offic. fiscal. gloss. 6. & 7. & Anton. de Leon in tract. de confirmat. Regijs, 1. part. cap. 10. num. 38. fol. 59. Eorum que primum, & praecipuum est, [sect. 8] ut Commendatarius, qui a Rege Commendam accipit, eidem fidelitatem, & iuge obsequium in omnibus promittat, & iuret & pro eo, & Regni defensione, ac praesertim provinciae, in qua Commendae beneficio donatus fuerit, se adversus omnes homines de mundo militaturum polliceatur, praesto que cum equis, & armis adsuturm, quotiescunque ad id vocari contigerit. Quod [sect. 9] iuramentum ante quam Commendae possessionem apprehendat, praestare compellitur, & de eo fit peculiaris mentio in plurimis schedulis Regijs, quae reperiuntur in 2. tom. impressarum ex pag. 218. inter quas est illa anni 1575. ad Peruanum Proregem Dom. D. Franc. a Toleto directa, quae eius factum probat, & laudat, [sect. 10] quod in ipsis Commendarum titulis haec, & alia earum onera expresserit. Et in ordinationibus Mexicanis congestis cura, & diligentia Licentiati de Puga fol. 79. extat altera epistla anni 1532. scripta ad Audientiam Mexicanam, [sect. 11] quae ostendit, Commendatarijs hanc provinciae defensionem in tumultibus, & seditionibus incumbere, & copelli posse, ut se militaribus lustrationibus, vulgo Alardes exhibeant, & exerceant, ut sic belli tempore ingruente, aptiores existant: de quo etiam agit alia epistola ann. 1552. cuius etiam infra mentionem faciemus, ibi: I para ello es bien hagais alardes, como el que escribis, que agora hizistes hazer, en los tiempos que os pareciere. Nam Cassiodoro teste lib. 1. epist. 40. [sect. 12] Ars bellandi, si non praeluditur, cum necessaria fuerit, non habetur. Discat miles in otio, quod proficere possit in bello, animos subito ad arma non erigunt, nisi qui se ad ipsa idoneos, praemissa exercitatione, confidunt. Ad quod etiam conducit text. in l. fin. §. fin. D. de milit. testam. l. 2. D. de his, qui notan. infam. l. milites, ubi Ioan. de Platea, C. de re militar. lib. 12. l. si quis, ubi gloss. fin. eod. lib. & plurima alia, quae ex Tullio, Polybio, Vegetio, Onosandro, & alijs, tradit Bellinus in tract. de re milit. 1. pat. tit. 2. in fin. Bobadilla in Polit. lib. 4. cap. 1. num. 5. & seqq. & num. 31. Paris de Puteo in tract. de re milit. in princip. Caepola in tract. de Imp. milit. deligen. num. 19. & 20. Redin. de maiest. Princip. verb. No solum armis, num. 53. & 143. & verb. Maiestatem, num. 77. Petrus Caball. var. resolut. cap. 294. num. 1. & 2. Ayala de iure, & off. belli lib. 3. cap. 1. Adam Contzen lib. 10. Polit. cap. 24. & Carolus Scribanus in Polit. Christ. 2. par. pag. 355. Et in [sect. 13] hoc onere iurandi fidelitate, & militaris servitij domino praestandi, assimilatur (aeque ac in pluribus alijs) nostrae Commedae feudis rectis, quibus aliae nationes utuntur, de quorum [sect. 14] natura est eiusmodi fidelitatis obligatio, & quod vassallus personaliter serviat domino, unde & feudum quaedam servitus dicitur, ut late, & eleganter pluribus alijs adductis, probat Menoch. cons. 187. num. 74. & cons. 191. num. 22. Rosenthal. d. tract. de feud. cap. 6. concl. 85. & Zasius eod. tract. part. 7. pag. 65. & seqq. ubi agit de pluribus, ad quae feudatarius tenetur, & an aequiparetur liberto. Idem Rosenth. cap. 8. conclus. 4. num. 6. [sect. 15] Vbi hoc adeo verum esse dicut, ut procedat, tametsi in concessione, sive investitura feudi, nulla servitiorum mentio facta fuerit, na nihilominus vassallus, & ipsius in feudo succesfores, ea exhibere tenentur. Quod etiam probant Praeposit. & Martin. Laudes. n. 13. in c. 1. §. ult. ex quib. cans. feud. amitt. Alex. cos. 30. n. 19. lib. 1. Petrus Heigius part. 1. q. 18. n. 15. & Schrader. par. 6. cap. 6. num. 3. & novissime Antonius Borrinius in tract. de servitijs vassalorum, sive cavalcata, 2. part. cap. 2. §. 2. Extatque [sect. 16] huius iuramenti, atque obsequij formula in cap. 1. de forma fidelit. cap. 2. de consueturd. rect. feud. cap. 1. in princip. si de investit. inter dom. & vassall. cap. 1. de nova forma fidelit. & in cap. 1. §. fin. in quibus causis feud. amitt. in usibus feudorum, & in cap. de forma 22. quaest. 5. quibus de iure nostro Regio convenit text. in l. 4. & 5. tit. 26. part. 4. & plura alia, quae cum communi feudistarum schola congerit Andr. de Isernia in cap. 1. §. item qui domino, quae sit prima causa beneficij amitt. Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 19. qualiter iurare debeat vassall. dom. fidelit. Zasius ubi supra, 7. part. pag. 71. & 75. Capicius in investitura feudali, cap. feudorum iuramenta, Schrader. de feudis, part. 6. cap. 4. num. 2. & seqq. Vulteius eod. tract. cap. 6. num. 7. & eleganter cap. 7. num. 40. lib. 1. Peregrinus cons. 22. lib. 1. & cons. 24. lib. 5. ubi resolvit, etiam foeminas, ubi ad feuda admittuntur, fidelitate iurare debere, Fontanela de pactis nuptialibus, claus. 4. gloss. 10. par. num. 11. & seqq. ubi tractat, qui teneantur praestare hoc iuramentum, & an plus contineat, quam homagium, & cuilibet novo successori praestandum sit, Rosenthal. cap. 10. coclus. 17. & alibi passim, decisio Avenionens. omnino videnda, 157. per tot. Iul. Clarus §. feudum, q. 21. & 27. ubi quod 32. num. fin. ubi agit, qualiter Barones teneantur dominum defendere in Regno Neapolitano, Perez de Lara in compend. vitae homin. cap. 28. num. 116. ubi quod minor, quamvis hoc iuramentum non praestet, feudo non privatur, & novissime, & plenissime Martinus Magerus in tract. de advocatia armata, cap. 9. num. 153. 189. 190. & seqq. ubi agit de triplici forma huius iuramenti, & quod sit de natura feudi, & omnino, & regulariter in eis praestandum, & allegat Thoman Maullium, qui peculiarem tractatum de homagio conscripsit, Ieremiam Setser in tract. de iuram. & Hunium, qui peculiarem tractatum de iuramento fidelitatis scripsit, & est videndus Ioann. Nevizanus cons. 11. per totum, ubi de eodem homagio plenissime tractat, & quod eius consueta forma innovari non debeat. Estque eis simile, [sect. 17] quod legimus de iuramento fidelitatis, & obedientiae Romani Pontificis, quod ultra fidei professionem Episcopi, & beneficiarij emittere iubentur in cap. Ego N. de iur. iur. cap. cum Clerici, de verb. signif. cap. antiqua, de privileg. cap. 1. §. verum, de statu regul. lib. 6. & cap. quamquam 23. dist. cum alijs, quae infra lib. 3. cap. 6. plena manu congerimus. Et ad hoc respiciens text. in cap. 1. §. nulla, in fine, per quos fiat investitura, inquit, [sect. 18] in omni investitura hoc iuramentum necessariu esse, ita ut si id praestare vassallus recuset, nulla ei omnino invevtitura facienda sit, ut ibide observat, & prosequitur Martin. Laudens. n. 7. Modestin. Pistor. cons. 8. num. 5. & seq. vol. 2. usque adeo, ut superior etiam inferiori, a quo feudum habet, & universitas privato iurare cogantur, ut per Schrader. de feud. par. 6. cap. 4. num. 9. & 10. & Ierem. Setser. in tract. de iuram. lib. 2. cap. 2. num. 6. additio ad Zasium in l. 2. D. de orig. iur. & Gaill. de arest. Imper. cap. 7. num. 13. Eaque de causa [sect. 19] seudatarij, qui & vassalli solent dici, Latine Fideles saepe vocantur, & quia vicissim, accepto feudo, in patroni fide, & clientela recipiebantur, cap. 1. §. quia, cum seq. de his qui feud. dar. poss. cap. unico, de controvers. inter dom. & fidele, cum alijs, quae adducit Hottoman. de verb. feudalibus, verb. Fidelis, & Prateius, & Kalin. in lexic. iur. eod. verb. Quod merito ansam dedit eruditissimo D. D. Fr. Prudentio de Sandov. in Chronic. Imper. & Regis Hispaniae Alphons. VII. pag. ut putaret, apud nos [sect. 20] viros nobiles FIDAL GOS vocari, eo quod hi Regibus speciale iuramentum fidelitatis praestare solerent, quam etymologiam Ego semper sequutus sum, licet alij a verb. Italico, alij a filio Gothi deducant, & alij aliter opinentur, & nostra lex partitae 2. tit. 21. par. 2. a fijo de al, hoc est, hijo de bien, fidalgum dictum ostendat, de quo pluribus agit Humada in addit. ad eand. leg. gloss. 8. fol. 169. Covarr. lib. 4. var. cap. 1. num. 11. Otalora de nobilit. 2. par. cap. 3. num. 5. Sarmient. lib. 1. select. cap. 15. n. 1. Baeza de inope debit. c. 16. n. 113. D. Sebast. Covar. inthesaur. ling. Castell. verb. Hidalgo, Bernard. Aldrete de orig. eiusd. ling. lib. 2. cap. 2. Ioan. Gutierr. lib. 3. pract. q. 13. num. 60. Bobadilla in Politica lib. 1. cap. 4. num. 1. Ioan. Garcia de nobilit. gloss. 18. num. 16. Fr. Ioan. a Ponte in Monarch. lib. 4. cap. 5. §. 3. Roman. 2. par. Rerumpublic. lib. 4. cap. 11. Guardiola de nobilitate, cap. 27. Parlador. different. 145. num. 3. Moreno de Vargas in tract. de nobilit. discurs. 4. num. 9. fol. 22. & 23. & melius caeteris Gomez de Amescua in tract. de potest. in se ipsum, lib. 2. cap. 23. num. 23. cum seqq. & alij apud Cened. in collect. 15. ad Decretal. num. 7. pag. 123. Quod iuramentum saepe etiam Canonico, & feudorum iure [sect. 21] Homagium, sive Hominiu appellari solet, quasi quis, eo praestito, se hominem alterius faciat, in accepti beneficij recognitionem. Et ubi Regi, & pro servitio militari praestatur, & adversus omnes homines de mundo, ut in nostris Commendis contigit, dicitur Homagium ligium, seu legium, ut communiter DD. opinantur, post gloss. in Clem. Pastoralis, de sentent. & re iud. verbo Homoque ligius, cap. 1. in princip. de capitulis extraordinarijs, Speculat. in tit. de feud. §. nunc, de homagio, & innumeros alios, quos congerit Rosenthal. in tract. de feud. cap. 6. conclus. 85. n. 5. & seqq. & noster insignis Doct. Ioan. Balboa in d. cap. Ego N. num. 7. & seqq. de iureiurando. Quamvis verius sit, quod Hottom. arbitratur in suis disputationibus feudalibus, & post eum Prateius, & Kalinus in lexico iuris, verbo Homagium, & verbo Ligius homo, [sect. 22] nempe ligium non esse alium, nisi qui idem vetere Germanica lingua Vasius, aut Vassallus, aut Valvasor dicebatur, dumodo verus, ac proprius vassallus sit, hoc est, qui beneficio alicuius feu dum verum, rectum, ac proprium sit adeptus, qui apud Italos Ligius vocatus fuit, quasi liga, aut quasi obligatum dicamus, ut ex Albert. Krantio, D. Antonino, & alijs colligitur in locis ab eisdem relatis, & a Laelio Bisciola lib. 17. horar. subcesivarum, cap. 22. ubi varias formas constituendi hominis ligij commemorat, & praestandi homagij, Greg. Lopez per text. ibi in l. 25. tit. 16. part. 3. l. 26. tit. 11. ead. part. Avend. in cap. Praetor. 2. part. cap. 27. num. 6. & 7. Gail. d. cap. 7. num. 10. Hugo de Celso in repert. verb. Feudo, vers. 5. Pet. de Bellapert. Iacobin. de Sancto Georg. & Thom. Maullius in tract. de homagio, Caesarius lib. 1. histor. illustr. miracul. cap. 32. Chopinus de Doman. Franciae, pag. 540. & 541. Patianus de probation. lib. 2. cap. 37. num. 30. & seqq. Marta de iurisd. lib. 1. cap. 27. Raudens. de analogis, cap. 2. num. 10. & Dorleanus in notis ad Cornel. Tacit. lib. 3. par. 373. num. 3. Et eo respiciens Alphonsus Rex noster [sect. 23] in l. 3. tit. 25. part. 4. inquit: Omenage, tanto quiere dezir, como tornarse ome de otro, ducta nimirum huius Hispani verbi, Omenage, etymologia, abi illo feudali, de quo aginus Homagium, quod nescio, quam bene D. Sebastianus Covarr. in the sauro ling. Castellanae, verbo Omenage, a Graeco alio deducit Homoagios, quod iurametum sanctum significat. Et quamvis noster Greg. Lopez in l. 26. tit. 11. part. 3. verbo O le fiziere pleito omena[sect. 24]ge, in dubium vocaverit, an forma homagij, qua Hispani Equites uti solent, obliget in vim iuramenti, atque adeo periurij poenis subiaceat. De quo etiam pluribus agit Padilla in l. si quis maior, C. de transact. num. 36. Thomas Sanchez de matrim. lib. 6. disput. 11. num. 9. & in summa lib. 3. cap. 2. num. 33. Afflict. decis. 120. & 389. Mieres de maiorat. 1. part. q. 22. num. 11. Azeved. in l. 3. num. 4. tit. 10. lib. 5. Recop. Angulo de meliorat. in l. 1. gloss. 11. ex num. 8. usque ad finem, Covar. in cap. quamvis pactum, 1. part. relect. §. 1. num. 1. ad finem, & §. 2. num. 2. Pinel. in l. 2. C. de rescind. 3. part. cap. 1. num. 13. Corsetus de potest. Regia, 3. p. num. 20. Tepatus 1. tom. tit. de iuramet. fidel. & homagio, Monterros. in prax. tabel. tract. 7. fol. 189. novissime D. Valencuela cons. 168. num. 15. vol. 2. & Sayrus in clavi Regia, lib. 1. cap. 5. num. 13. In nostro tamen casu [sect. 25] cum homagius fiat non solum sub verbo viri boni, & nobilis, sed etiam solemnis iurisiurandi conceptio interveniat, nullum dubium esse potest, & in utroque foro obligabit, ut aperte colligitur ex dict. l. 25. & 26. tit. 16. ead. part. 3. l. si quis spontaneo, ubi DD. C. de Decurion. lib. 10. cap. grandi, ubi gloss verb. Homagium, de supplend. neglig. Praelat. cap. gravem, ubi DD. & August. Barbosa in collectan. de exces. Praelator. Iacob. de Sancto Georgio ubi sup. num. 7. Bald. cons. 291. vol. 2. Suarez de iuram. lib. 1. cap. 13. num. 25. Peralta in l. unum ex familia, in princ. num. 23. D. de legat. 2. Vt omittam, etiam [sect. 26] homagium sub sola fide viri boni, & nobilis promissione conceptum, iuramenti vim obtinere, praesertim in nobilibus, ut tenet Mendoca lib. 1. de pact. cap. 6. q. 3. Tiraquel. de nobilit. cap. 31. num. 126. & disputant Suarez ubi supra num. 12. Sachez d. cap. 2. num. 31. vers. Decimotertio, Avend. in cap. Praetor. 2. part. cap. 27. num. 6. & 7. & Gutierrez in Auth. sacramenta puberum, n. 148. C. si adversus venditionem, quia violatio eiusmodi promissionis, infamiae notam inurit, & in [sect. 27] nobilibus pro facto haberi debet, quod ita promittitur, l. 8. & 26. tit. 11. part. 3. l. 1. & 2. tit. 5. part. 7. Hugo de Celso in repert. verbo Menos valer, & argum. l. nemo, D. de in integr. restit. docet Isernia in cap. 1. qui success. te neant. vers. Hoc intelligendum, quem sequitur Afflict. ibidem, col. 4. Palac. Rub. in Rub. de donat. inter, col. 3. & Tiraquel. qui plura alia cogerit, de nobilit cap. 20. num. 23. & Erasm. in adagio Rem factam, ad quod alludit Martial. lib. 1. epig. 28. & lib. 2. epis. 26. ubi noster D. Laurent. Ramirez de Prado, Mart. Mager. de advocat armat. cap. 9. num. 407. & Camill. Gallin. de verbor. signif. lib. 5. cap. 16. n. 328. ubi quod in viro bono valet argumentum de promissione ad factum. Ex quibus primo infertur ratio usus communis, & quamplurium schedularum, quae [sect. 28] hos nostros Indorum Patronos, sive Commendatarios feudatarios appellant, alios autem harum provinciarum Colonos, sive habitatores Domiciliarios. Ita enim dicuntur, quod Principi (ut diximus) ratione Commendae fidelitatem specialiter iurent, & servitium militare. Quod bene pungit Ioan. Matienz. in l. 6. gloss. 2. num. 12. tit. 10. lib. 5. Recop. & in tract. manuscripto de moderat. Regni Peru, 1. par. cap. 12. & 28. Sed melius, & elegantius Ioseph. Acosta de procur. Ind. salute, lib. 3. cap. 11. pag. 320. sic inquies: Quin etiam [sect. 29] Principi hi omnes feudatarij habentur, fidem suam sacro iureiur ando Reipublicae, Regijsque iussis adstringentes. Itaque bella, si qua exoriantur in provincia, proprijs sumtibus adire, & belligerari coguntur, quod nuper in bello Ingarum Cuzquenses, & in Chiriguanensium, Charquenses, Pacensesque fecerunt. Proinde equos, arma, caeteraque in repentinum quemque tumultum parata habere, in otio, & negotio adesse promtissime. Quae quidem omnia & prudenter, & salutariter instituta sunt, neque parum conscientias eiusmodi hominum levant, qui pro imposito sibi onere, honorem quoque, hoc est proventus referant. Eamque ob rem, quod Regem ex Indis capere oportebat, id in eiusmodi feudatarios omne transmittit, &c. Etenim [sect. 30] alij subditi Regis, ratione solius incolatus, iurisdictionis, ac subiectionis, hoc speciale iuramentum facere non tenentur, ut tenent Hostiens. & Abbas n. 1. Ioan. de Imola, & Bellamera num. 2. & Anton. de Butrio n. 6. in cap. nimis, de iureiur ando, & communis opinio Canonistarum, quam resolvit Iacobutius de Frachis in tit. de his qui feud. dar. poss. num. 205. & 206. & Ioann. Thom. de Marinis in tract. de feud. tit. 15. num. 11. pro quibus facit celebris doctrina Greg. Lopez in l. 2. tit. 25. part. 4. gloss. 5. Quamvis alij contrarium sentiat, scilicet hoc iuramentum necessario ab omnibus subditis esse praestandum, ut probari videtur absque cavillatione in d. cap. nimis, & expresse docent Andreas, de Isernia, Albarot. Praeposit. Bald. Afflict. & alij in cap. 1. qualiter vassal. iurar. debeat fidelit. Et praesupponunt Baldus cons. 237. num. 7. Albert. Brunus cos. 25. num. 2. Anton. Natta cons. 518. n. 1. Guido Pancirolus cons. 122. n. 24. Rolandus a Valle cons. 50. num. 54. Petrus Surdus decis. 3. n. 5. Iacobis. de Sacto-Georgio d. tract. de homag. num. 32. Thom. Maullius eod. tract. tit. 11. n. 1. AEgidius Bossius in praxi, tit. de crim. laesae Maiest. n. 107. Craveta cons. 27. num. 1. cons. 201. num. 10. & 17. Socin. Iun. cons. 102. num. 30. lib. 2. Alexand. Rub. cons. 11. Vnde illud deduci solet, [sect. 31] hoc iuramentum praestare non debere, qui in territorio alicuius Regis, vel Principis domicilium non habet, ta metsi bona immobilia, sive pauca, sive multa in eo possideat, ut nominatim attestatur Iacho. de Sancto-Georg. in verbo Quiquide inverstiti, num. 9. ubi inquit, se consulente, ita esse iudicatum, allegans Hostiens. Ioann. Andr. Panormit. & alios in dict. cap. nimis, Vulteius de feudis, cap. 6. num. 5. lib. 1. Scheneiduinus eodem tract. part. 5. num. 68. ubi dicit magis communem, & consuetudin approbatam, Patis. cons. 25. num. 44. & seqq. volum. 1. quo etiam inclinat Menoch. cons. 943. num. 27. & seq. & in Germania frequentius observari, ita ut non dubitet generalem consuetudinem esse, testatur Rosenthal. de feudis dict. cap. 6. conclus. 85. num. 8. litt. K. Thomas Maullius dict. tractat. de homagio, tit. 1. num. 16. non attentis ijs, quae in contrarium adstruunt Isernia, Albarot. Afflict. & alij in dict. cap. 1. & Bursat. cons. 4. numer. 11. volum. 1. quia cum hoc iurametum personale sit, personarum subiectionem, non rerum tantum, respicere videtur. Ac proprie [sect. 32] is est subditus, qui domiciliu in alicuius iurisdictione habet, non qui ibi sine illo bana quaedam possidet, l. domicilium, D. ad municip. l. si in patria, C. de incol. lib. 10. gloss. in Clemen. unica, §. eisdem, verbo Subditos, de foro copetenti, Decius cons. 661. num. phal. cons. 13. num. 15. Seraphinus decis. 843. n. 1. Socin. in cap. licet ranone. n. 8. Felinus n. 23. de foro competenti, Ancharr. q. 11. n. 16. lib. 1. Alciat. cons. 21. n. 3. lib. 2. & plures alij, quos refert, & sequitur Gail. de pignor. cap. 15 num. 7. & observat. 35. num. 2. cent. 1. Bursatus cons. 16. num. 1. & 3. vol. 1. Surdus cons. 313. n. 66. Colerus de proces. execut. par. 2. cap. 1. n. 23. Thom. Michael in disp. de iurisdict. thesi 57. litt. B. & Rosenthal. ubi supra num. 9. littera M. Quarum opinionum contrarietatem Ego ita ad concordiam reducerem, ut subditi privati, peculiare iurametum fidelitatis Regi, vel domino, cui subsunt praestare non soleant, [sect. 33] quia sufficit, quod eorum nomine a Regni Proceribus, Nobilibus, & provinciarum Procuratoribus praestetur, ut in Regum, vel Principum inauguratione communiter fieri assolet, ut patet ex l. 3. & 5. tit. 15. part. 2. ubi Greg. Lop. verb. Debenle fazer, Andr. de Isernia in cap. 1. qualiter vassal. Bald. cons. 327. vol. 1. Ludolph. Schrader. cons. 23. n. 149. & 150. cuius virtute, [sect. 34] & ex ipsa incolatus ratione ei subsunt; domicilium enim passivam in inhabitate tribuit iurisdictionem, ut per Menoch. cons. 1000. n. 23. lib. 11. Cacher. cons. 9. n. 18. Honded. cons. 5. vol. 1. Meichsner decis. 6. num. 1. & seqq. & alios ex sup. relatis. Et [sect. 35] haec subiectio efficit, ut ei omnimodam in licitis, & honestis obedientiam praestare teneantur, ut habetur 1. Regum, cap. 16. & Deuter. 17. ibi: Qui non obedierit Principi, morte moriatur, & refertur in cap. 2. de maiorit. & obedient. cap. si Dominus 11. q. 2. & in l. 11. & 16. tit. 13. par. 2. cum alijs, quae infra dicemus. Necno etiam, [sect. 36] ut imminente occasione belli gravis, omnes subditi Regis in eo servire teneantur, adeo ut id tali tempore meritorium non videatur, praesertim in nobilibus, cum sit necessarium, & ex debito vassallagij, & subiectionis proficiscatur, [sect. 37] arg. tex. in l. rem legatam, D. de aliment. legat. l. si servo, D. de haered. instit. l. proxime 50. D. de ritu nupt. ibi: Magis enim debitam libertatem praestitit, quam ullum beneficium in mulierem contulit, cum alijs, quae congerit Velascus in axiom. iur. litt. L. num. 70. Sicut [sect. 38] enim manus exponit se periculo ad coservatione capitis, ita civis mortis periculo se exponere tenetur pro Reipublice, vel Principis servitio, & conservatione, ut late, & eleganter declarat D. Thom. in 1. 2. q. 60. art. ult. Ioan. de Terrarubea in tract. contra rebelles, art. 32. vers. 2. Luc. de Pena in l. tam collatores, C. de re milit. lib. 12. & in l. uni. C. ne rustican. ad ullum obseq. lib. 11. Alberic. Ias. & alij in l. veluti, D. de iust. & iur. D. Thom. & omnes in 2. 2. q. 123. art. 5. Soto de iust. & iure, lib. 5. q. 1. art. 6. Aragon. in 2. 2. q. 64. art. 5. ad 5. Banez 2. 2. q. 64. art. 5. dub. 1. Bart. Bald. & Angel. in l. 1. §. bestias, D. de postuland. Anania in cap. 1. de torneametis, n. 5. & 6. Covar. lib. 1. var. cap. 2. n. 10. Menchaca controvers. illust. cap. 11. n. 30. & cap. 31. n. 12. Placa de delictis, cap. 23. n. 7. & 8. Tuschus litt. P. concl. 133. Tiber. Decianus lib. 9. crim. cap. 2. n. 23. Ego in tract. de crim. parric. lib. 2. cap. 4. pag. 123. & cap. 6. pag. 129. Amescua de potestate in se ipsum, lib. 2. cap. 2. & 3. per totum, & lib. 1. cap. 1. num. 18. & plures alij, quos refert Bortel. de magistr. edict. lib. 4. cap. 9. & 14. Azevedus in l. 1. tit. 18. lib. 8. Recopil. num. 139. & seqq. Callist. Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 31. num. 13. Quibus (ut alia omittam, que alibi adduxi) convenit Cicero lib. 2. de legib. [sect. 39] ibi: Respublica nomen universae civitatis est, pro qua mori, & nos totos dare, & in qua omnia nostra ponere, & quasi consecrare debemus, quia charior esse debet nobis patria quam nos metipsi, & tradit novissime plura alia Magerus de advocat. arm. cap. 13. per tot. Et ob hoc dicitur in cap. si Papa, 40. distinct. quod [sect. 40] salus subditorum post Deum ex Principis, & patriae incolumitate depedet. Et [sect. 41] qui Praepositum suum non protexit, cum posset, in pari causa factoris habendus est, l. omne delictum, & ibi gloss. Bart. & Scribentes, D. de re militari, & tradit alia multum in nostris terminis, loquens de Rege nostro, & eius subditis, & vassallis, 10. Garcia de nobilit. gloss. 2. ex n. 33. usq; ad n. 43. & in tract. de donat. rernunerat. n. final. & Pinel. & alij, quos citavi sup. hoc lib. cap. 10. num. 52. [sect. 42] qui hac de causa contendut ratione similis servitij nullam remuneratione deberi, de quo statim latius agemus. Et quod [sect. 43] haec obligatio multo fortius nobiles astringit, utpote ad quos magis, quam ad alios spectat defensio patriae, ut per Aristotel. lib. 2. Polit. cap. 4. & 6. Lucam de Pena in l. Colonos, la 1. C. de agricol. & cesit. lib. 11. Sact. Thom. de regim. Princip. lib. 4. cap. 11. & cap. 25. prooem. & l. 1. tit. 25. part. 1. gloss. in Auth. de mandat. Princip. §. fin. quam refert, & sequitur Bald. in l. 1. de testam. milit. ubi quod nobiles, sicut & milites, iurant se non evitaturos mortem, neque alia pericula pro servitio, & salute Regis, & Regni. De quo [sect. 44] militum iuramento apud antiquos Romanos pulchre agit Tit. Livius lib. 22. & noviores eius formulas recensent vegetius de re militari, lib. 2. cap. 5. Iul. Ferretas eod. tractat. pag. 373. Petr. Herod. lib. 10. rer. iudic. tit. 5. cap. 17. Brisson. de formul. pag. 380. Robert. Valturius de re milit. lib. 6. cap. 4. & 5. Iustus Lipsius de militia Romana lib. 1. cap. 6. Connan. lib. 9. comment. cap. 8. n. 5. Ayala de iure belli, lib. 3. cap. 5. Pet. Gregor. de Repub. lib. 11. cap. 6. in fin. & Petr. Caballus resolut. criminal. cap. 294. n. 31. & seqq. & novissime Filesacus lib. 2. select. cap. Iurisiurandi Religio, pag. 94. & 95. Quorum argumento, Ego cu Limae essem, ad consultationem domini Proregis Marchionis de Guadalcazar, in occurrenti Pyratarum Batavorum ann. 1624. invasione respondi, [sect. 45] compelli ab eo posse omnes cives, quantuvis nobiles, non solum ad urbis defensionem exire (quod dubium non est) verum & ad recensiones, & lustrationes, vulgo Alardes, quae hac occasione fiebant, non obstante doctrina Otalorae in tract. de nobilit. 2. par. princip. cap. 6. maxime a n. 5. & par. ult. cap. final. n. 1. in fin. & par. 4. cap. 1. n. 9. vers. Milites autem isti, ubi ab hac obligatione exemtos esse ait nobiles, qui vocantur Hidalgos de sangre, cum hi, neque ad bellum, nisi vocati, & rogati a Rege, exire cogantur, & solum ad eam teneri alios equites, qui vocantur Cavalleros quantiosos. Quod tamen Ego intelligere en los alardesordinarios, non in illis, qui fiunt instate occasione ingruentis belli, ex iuribus, & Auctoribus supra citatis, & ex l. 1. tit. 6. & l. 19. tit. 4. lib. 6. Recopil. iunctis alijs, quae adducit Bobadilla in Politic. lib. 4. cap. 1. n. 8. & 9. & apud Nos extant Regiae epistolae, quae hoc decidunt in Commendatarijs, de quibus supra num. 11. Caetervm (ut ad propositum redeamus) negari non potest, quod licet haec ita se habeant, [sect. 46] diversa sit causa, & obligatio feudatariorum, & aliorum civium, & subditorum Regis, & iurameti, quod ab his, & ab illis praestatur, ut constat ex pluribus differentijs relatis a Bald. cons. 327. n. 7. & seq. vol. 1. & Abbat. in cap. sicut 3. de iureiurand. Greg. Lopez in l. 5. tit. 15. part. 2. verbo Los Hijosdalgo, & in l. 2. tit. 25. part. 4. Luca de Pena in l. cum scimus, col. 2. C. de agric. & censit. lib. 11. & in l. 1. C. ne rustican. ad ullum obseq. avocent. lib. 11. & in l. uni. C. ne operae a collat. exig. lib. 10. Thom. Grammat. cons. civili 147. num. 12. Nam [sect. 47] feudatarij, cum ultra naturalem subiectionem, quam ratione originis, vel domicilij contrahunt, habeant a Rege utile dominium rerum, sive feudorum, quae sibi donata sunt, & eorum causa speciale [sect. 48] iuramentum praestent, arctiori vinculo ligati videntur, l. si non lex, D. de haeredibus instituend. l. si vero, C. de adoption. §. sed hodie, vers. Si vero pater, ibi: Quia concurrunt in eandem personam & naturalia, & adoptionis iura, cum alijs, quae late adducit Petr. Surd. decis. 154. num. 9. Tuschus litt. D. conclus. 810. cum sequentibus, & Velascus in axiomat. iur. eadem litt. num. 238. Et ita [sect. 49] proprijs expensis militare debent, quotiescunque a Rege, vel eius locum tenentibus vocati fuerint, ut pluribus relatis concludit Iulius Clarus in §. fedudam, q. 21. docens regulare esse, ut qui est [sect. 50] obligatus ad alquid faciendum, teneatur id proprijs expensis facere, quae est doctrina Archid. in cap. cavendu 10. quaest. 3. Boerij decis. 303. num. 9. part. 2. Bartol. in l. cum servus, num. 4. de verb. & in l. Nensenius, num. 5. D. de negot. gestis, Ripae in l. unum. 90. D. solut. matrim. Campeg. in tract. de dore, part. 1. privileg. 16. Baeze de decim. tut. cap. 1. num. 17. Azeved. in l. 1. tit. 4. n. 14. lib. 6. Recop. Pro quibus [sect. 51] facit l. tam collatores, §. erit autem, C. de re milit. lib. 12. l. suo victu, D. de oper. libert. l. 2. & 5. tit. 16. par. 4. ubi Greg. Lop. Rosenth. cap. 8. q. 23. & seqq. Mager. cap. 14. ex n. 356. & 429. novissime Borrin. in tract. de servit. vassallor. 1. par. cap. 10. Husanus de hominib. proprijs, cap. 6. 4. quaest. princip. meb. 2. de operis, q. 2. & in nostris terminis, de Indorum Commendatarijs loquens, Ioseph. Acosta dict. cap. 11. ibi: Itaque bella, si qua exoriantur in provincial, proprijs sumtibus adire, & belligerare coguntur, &c. Et plures schedulae, quae habentur d. 2. tom. ex pag. 218. & praecipue illa ann. 1576. quae cum hoc onus militandi expressisset, Proregem monet, ut curet: Que assi los vezinos, como los domiciliarios, sepan que han de acudir destas obligaciones, porque no se ha de hazer todo a nuestra costa. Quod secus contingit in alijs subditis, [sect. 52] qui non nisi ad bellum defensivum compelli possunt, aut quando ipse Rex personaliter exit ad bellu, & eos vocat, & in alijs casibus similibus, qui referuntur per Auctores sup. relatos, & in cap. pervenit, de immunit. Eccles. 1. 3. tit. 9. 1. 16. tit. 13. par. 2. 1. 4. 5. 6. 7. & 9. tit. 19. ead. par. ubi Greg. Lop. 1. 7. tit. 4. lib. 6. Recop. Isernia in cap. 1. §. sed neque iustior, quae fuerit prima causa benef. amitt. Franc. Curtius in tract. de feud. 4. par. col. 2. vers. Tertio cadit dubitatio, & Ias. in 1. si ex toto, n. 11. de legat. 2. ubi inquit, [sect. 53] quod nemo se excusare potest imminente necessitate propter guerram, etiam obtetu privil egij alicuius. Et idem probat 1. 3. tit. 19. part. 2. docens, [sect. 54] in bellis intestinis etiam mulieres militare debere, & reddens rationem: Ca pues el mal, e el dano tane a todos, non tuviero por bien, nin por derecho, que ninguno se pudiesse escusar, q todos no viniessen a desraigarlo, & Ioan. Garcia de nobil. gloss. 1. §. 1. n. 22. & 23. Sed tunc quidem [sect. 55] expensis domini, & non proprijs militare debent, etiam si Regi, & Regno bellu intersit, arg. text. in 1. si quis in hoc, c. de Episcop. & Cleric. 1. 2. §. sin autem, C. de his, qui latron. Auth. ut iud. sine quoquo suffragio, §. oportet, vers. Illud scietes, 1. 4. tit. 26. p. 2. 1. 9. tit. 4. lib. 6. Recop. cap. cum ex officij, de praescript. cap. cum sit Romana, de simon. cap. cum iam, in fin. 28. q. 1. c. charitatem 12. q. 2. ubi probatur, quod nemo debet proprijsexpesis militare, & aliorum, quae tradit Lucas de Pena in dict. 1. 1. vers. In Burgensibus, & vers. Decimo, ut aliquod, Isernia in tit. quae sint Regalia, verb. Vectigalia, n. 16. Bald. in §. conventicula, de pace iuram. firman. n. 7. idem Bald. post Cynum in 1. nemine, C. de Sacros. Eccles. & in 1. qui manumittuntur, C. de oper. libert. & in d. cap. cum ex officij, notab. 3. Angel. in. 1. ne quid, D. de incend. ruin. naufr. Greg. Lop. in. 1. fin. tit. 20. par. 2. glos. Las missiones. & in dict. 1. 16. tit. 13. part. 2. & plures alij, quos refert Georg. Cabedus decis. Lusit. 44. num. 1. & seqq. 2. par. pag. 72. & novissime Martin. Mager. de advoc. arm. cap. 14. n. 365. & seq. Surd. de aliment. tit. 1. quaest. 62. num. 3. & Iacob. de Ayrer. in process. iur. histor. cap. 4. observat. 1. num. 4. Excepto [sect. 56] nisi expensa modica, & modici temporis esset, veluti quando ad repentinum adventu hostium, qui portum, vel castellum invadunt, occurrunt vassalli, ut in casul. 17. tit. 18. part. 2. ubi Greg. gloss. fin. in fine, & Alberic. in l. de quibus, q. 62. D. de legib. Aut quando Regales Principis reditus ad belli ingruentis sumtus non sufficiunt, quo casu omnes vassalli pro eius, & patriae salute, & defensione proprijs expefis militare debent, ut in cap. si nulla, cap. omni timore 23. q. 8. notat Abb. in d. cap. sicut, in fin. de iureiurando, Lucas de Pena in d. l. 1. vers. Decimo, ut aliquid, Greg. Lopez in d. l. 17. & melius in d. l. fin. verbo Las missiones, Iacob. de Arena in §. praeiudiciales, Inst. de actionibus, Bartol. per text. ibi in l. Maevia, §. 1. D. de annuis legat. Isernia in cap. penult. vers. Illicitas, n. 14. de pace iuram. firm. Loazes in cons. pro March. de los Velez, pag. 166. Ias. in l. si non sortem, §. libertus, n. 28. D. de condict. indeb. Boer. decis. 303. num. 9. & Menchaca contorver. illustr. lib. 1. cap. 6. num. 4. & Magerus, & alij ex supra relatis. Et licet id, quod diximus, nostros Com[sect. 57]mendatarios, & reliquos feudatarios, qui sunt vassalli proprij, & ad onera militaria obligati, proprijs expensis militare debere, aliqui limitandum censeant, [sect. 58] quando dominus vult extra suam provin ciam, & territorium bellum gerere, nam tunc non tenebuntur expensis proprijs militare, sed expensis domini, argum. l. cu saepe, C. de erogat. milit. annonae, lib. 12. l. modios, C. de suscept. & arcar. lib. 10. l. suo victu, cum seqq. D. de oper. liber. l. Maevia, §. uxore, D. de annuis legat. cum traditis a Praeposito in cap. 1. de nova forma fidelit. num. 3. Et hoc videatur intentio Commendarum exigere, quae id desiderent, ut Commendatarij provincias defenderent, ex quibus reditus Indorum percipiunt, eoque respiciat Acosta d. cap. 11. ibi: Bella, si qua exoriantur in provincia. Et comunis [sect. 59] doctrina, quae habet, obligatum ad certam definitamque protectionem, non teneri ad aliam, ac proinde vassallum alicuius Principis ratione certi dominij, non teneri eum iuvare in bello contracto respectu aliorum Regnorum, nisi dominus paratus sit illi expesas solvere, ut per Alciat. respos. 161. n. 11. argum. l. in agris, D. de acquirend. rer. dom. & Schrader. in tract. de feud. per. 6. cap. 6. num. 68. & late Magerus de advocat. arm. cap. 11. n. 696. & cap. 13. n. 346. & cap. 3. n. 225. ubi quod vassallus obligatus ratione certi territorij, non tenetur in alio, & novissime rem disputans Anton. Borrinius in tract. de servit. vassallor. 1. par. cap. 9. Adhuc tamen certius existimo, quod cum in Commendae titulo hoc onus non limitetur, & omnes Indiarum provinciae eidem nostro Regi subiaceant, [sect. 60] debebit quoque Comedatarius, proximioribus, vel non valde distantibus, suis etiam expensis suppetias ferre, ubi ad id vocatus fuerit a Rege, vel P. orege, aut Gubernatore, qui Regem repraesentat, & maris quoque classiarias expeditiones subire, ut disponitur in quadam schedula 30. Septeb. an. 1580. directa ad Peruanum Prorege Dom. D. Martin. Enriquez, quae occasione infestationum marisdel Sur, insignis illius Pyratae Angli Fracisci Drachi ei iniungit: Que disponga como demas de la obligacio de los Encomenderos, unas provincias, en caso necessario, acudan a socorrer a otras. Id quod saepe his praeteritis annis in Perua[sect. 61]no Regno factum est, evocates in urbem Limam, & eius portum del Callao, omnibus Cuzquensis, Guamanjensis, Ariquipensis, & aliaru etiam remotiorum urbium, & provinciarum Commendatarijs, ultra alia exempla, quae cum Acosta supra retulimus. Et idem contigit in Nova-Hispania, ubi adversus eundem Drachu omnes Guathemalenses Commendatarij copulsi fuerunt suis expensis ad provinciae defensionem se accingere, imo & Pyratam armatis navibus persequi usque ad portum de Acapulco, ut ex eiusdem provinciae annalibus costat. Quod de iure communi [sect. 62] in alijs feudatarijs aeque procedere docent Bald. in cap. 1. quib. mod. feud. amitt. num. 4. Praeposit. ibid. n. 6. & in cap. si vero, per text. ibi de nova forma fidelitatis, ubi disponitur, quod vassallus tenetur dominum iuvare, nec exprimitur, quod intra provinciam, ex quo est, intra, & extra teneri, ut idem Praepositus notat, & Azeved. in 1. 1. tit. 4. num. 6. & 7. lib. 6. Recop. Cabed. decis. 76. num. 5. par. 2. Borrinius d. cap. 9. & plures alios congerens, Magerus d. tract. cap. 12. num. 11. 17. & 37. ubi quod vassallus tenetur militare in loco, quem dominus praefinierit, & etiam procul a patria in bellum euntem sequi, & num. 423. ubi quod vassallus debet dominum iuvare, tam in conservando, & recuperando, quam etiam in acquirendo. Quia [sect. 63] ubi est Rex irruens in hostes cum exercitu, ibi est territoriu eius, argum. text. in 1. servitutes, §. si domino, D. de servitut. urban. & in mari dicitur haberi, & possideri districtus, ut tenent Bald. & Praepos. ubi sup. Greg. Lop. d. 1. fin. tit. 20. part. 2. verbo Las missiones, & vide Petr. Caballum cap. 294. num. 272. cent. 3. Et facit gloss. verbo Territorio, in cap. ubi periculu, §. porro, de electione, lib. 6. & tex. in Auth. sed novo iure, C. de servis fugit. cum alijs, quae adducit Ioan. de Platea in 1. 1. C. de classicis, lib. 11. & Greg. Lopez in 1. 8. tit. 20. part. 2. gloss. 2. in fine, ubi firmat, [sect. 64] quod licet Rex, vel iudex tenetur purgare malis hominibus provinciam, 1. congruit, D. de off. Praesid. ita & mare adiacens ipsi provinciae; quia [sect. 65] de eius terriorio reputatur, ut per Bald. cons. 51. n. 2. lib. 4. & in l. cum proponas, de nautico foenore, cum multis alijs, que tradunt DD. per tex. in l. venditor, D. com. praed. l. Insulae Italiae, D. de iudicijs, Roder. Suar. alleg. 17. Sixtinus Regner. de regalib. lib. 2. cap. 4. D. Valencuel. cos. 100. num. 55. Et Ego late in moe 1. tom. de Ind. iur. lib. 2. cap. 6. num. 22. & lib. 3. cap. 3. num. 35. & seqq. & ultra eos, Carolus Tapia decis. 22. num. 1. cum seq. Ponte de potest. Proreg. tit. 11. de trireme, Fulvius Constantius in l. unica, C. de classicis, lib. 11. n. 5. cum seqq. & novissime [sect. 66] ernditissimus D. Ioan. Ruiz de Laguna, Supremi Italiae Senatus Fisci patronus meritissimus, in quaestione salaria finarij, pag. 14. num. 26. & iterum pag. 127. num. 19. ubi, quae eius est comitas, nominis mei honorifice meminit. Et quamvis Iurisconsulti [sect. 67] vicinum definiant, cuius vox exaudiri potest, argum, l. 1. §. eodem autem, & §. seq. D. ad. Syllan. Signorol. cos. 32. n. 1. late Tiraq. de retract. lignag. §. 1. gloss. 9. n. 21. Menoch. de arbitrar. casu 222. n. 14. Aut qui habitant in eadem via iuxta nos, l. si vicinis, C. de nuptijs, Rebuff. in l. 239. §. oppida, D. de verb. signif. Nos tamen, quoad re, de qua agimus, largius vicinum accipimus, & tale pro remoto non habemus, [sect. 68] qui licet aliquot locorum intervallo a provincia, vel littore diffet, quae ab hostibus infestatur, facile tamen se co, foederatis coiugere potest, & succursu auxiliari, maxime si id celerius per navigationem cosequi valet, ut in simili docte, & recte notat, & probat Martin. Mager. in tract. de advocate. armat. cap. 6. n. 415. & 419. pag. 289. ubi docet, quod [sect. 69] qui aquarum beneficio longum iter cito perficere potest, pro remoto habendus non est. Secvndo, ex supra dictis, infertur, adeo nostros Commendatarios, huius quasi feudi, & homagij ratione, ad haec militaria munera subeunda obligatos esse, [sect. 70] ut debeant semper arma, & equos habere, & alere, quibus, ubi vocati fuerint, iniunctum sibi onus explere possint, ut disponitur in Regijs schedulis 28. Octob. ann. 1541. & an. 1536. & alijs, quae reperiuntur d. 2. tom. pag. 240. & 245. Quod ex feudorum etiam iure tractum videtur, in quo simul disponitur, [sect. 71] ut vassallus huiusmodi arma, vel equos alienare, aut pignorare non possit, cap. Imperialem, §. 1. & §. callidis, de prohib. feud. alien. per Fred. cap. econtrario, de investit. de re aliena facta, l. 15. tit. 1. part. 6. l. 8. tit. 3. lib. 4. ordinam. ubi Didacus Perez l. 6. tit. 4. lib. 6. Recopil. ubi Azeved. qui disputat, an haec prohibitio solum durante belli tempore intelligenda sit? Et, quod amplius est, in l. 1. eiusdem tituli disponitur, ut [sect. 72] talis miles eques alium pedestrem suis quoque expensis secum ferat, qui etiam cum eo militet. Si vero vocatus, [sect. 73] comparendi, & belligerandi onus spreverit, vel detrectaverit, poterit Commenda privari, etiam pro prima vice, qua servitium debitum non praestiterit, ut disponitut in eisde schedulis, & praecipue in egregio illo capite epistolae scriptae Proregi Novae-Hispaniae 11. Augusti, ann. 1552. quae est d. to. 2. pag. 218. Cuius verba, quia valde notada sunt, hic inserere libet: Los Encomederos pueden servir para esto, porque como teneis entedido, las Encomiendas, que sonrenta de su Magestad, las da a los tales Encomenderos para que defiendan la tierra, ipara ello les mada tener armas, i cavallos, al que mayor Encomienda tiene mas: i assi vos, quando semejantes casos se ofrecieren, los apremiareis a que salganala defensa de la tierra a su costa, repartiendolo de manera, que unos no sean mas agravados que otros, sino que todos sirva. I para ello es bien que hagais hazer alardes, como el que escrivis que agora hizistes hazer, en los tiempos que os pareciere; I a los Encomederos que no se apercibieren para ello, o no quisieren ir a la defensa de la tierra, quando se ofreciere, les debeis quitar los Indios, demas de executar en ellos las otras penas, en que huvieren incurrido, por no cumplir lo que acerca de lo susodicho son obligados. Quod [sect. 74] in feudis decisum est in cap. 1. non alia iustior, quae fuit prima causa benef. amitt. & ibi Albarot. ubi probatur, eo ipso, quod vel prima vice vocatus non comparear, feudo privari posse, Iaf. in l. 2. num. 14. C. de iure emph. Everard. in topicis legal. loco 12. pag. 6. Gregor. Lopez per text. ibi in l. 6. tit. 4. part. 5. & in l. 17. tit. 18. part. 2. & plurimi alij, quos refert, & sequitur Rosenth. in tract. de feud. cap. 8. conclus. 24. & Martinus Magerus de advocat. armata, cap. 14. num. 325. pag. 635. & cap. 12. n. 221. pag. 570. ubi quod ad unam requisitionem, domino servita debita exhibere tenetur, & Anton. Borrinius d. tract. de servitijs vassallor. 1. part. cap. 1. per totum, ubi tractat, an & quando talis vocation necessaria sit? Et in hoc differ [sect. 75] feudum ab emphyteusi, quae non perditur, nisi emphyteota per trienniu cessaverit a debiti canonis solutione, ut in d. l. 2. & cap. potuit, de locato, & l. 68. Tauri, cum alij, quae adducit Caldas Pereira in tract. de nominat. emphyt. quaest. 22. num. 5. ubi inquit, quod quantum ad hoc, diversa ratio militat in bonis Regalibus, quam in emphyteusi. Et est videndus [sect. 76] textus apud Nos expressus in l. 6. tit. 4. part. 5. ubi loquens de donatione, quae alicui fit sub ea lege, ut arma habeat, & equos, quibus alteri in bello servire possit, disponit: Que si non lo cumple, o non lo faze: bien pude apremiarle que cumpla lo que prometio de fazer, o que desampare la donacion q lefizo. Et textus longe notabilior in l. 11. & 16. tit. 13. part. 2. ubi non solum in vassallis, feuda a Rege habentibus, sub hac conditione militiae, [sect. 77] verum & in quibuscunque ei subditis, deciditur, quod si non obedierint, maxime quando vocantur ad bellum, vel aliud onus militare pro causa publica eis iniungitur, poena mortis, aut alia, iuxta facti qualitatem, afficiantur, & Regi damna suae inobedientiae ex proprijs bonis resariciant, alijsque priventur, quae ex ipsius liberalitate perceperint, & a Regno expellantur. Circa quarum legum praxim videnda sunt, quae ibie tradit Greg. Lop. ubi allegat aliqua optima consilia Bald. & late Felinus per text. ibi in cap. 2. de maior. & obed. Menoch. omnino videndus, de arbitrarijs, casu 365. per tot. ubi recte (post alios) concludit, hanc poenam esse arbitrariam. Idem Menoch. praesumt. 44. lib. 5. ubi late probat, [sect. 78] quod non obteperantes mandatis Principis, sunt in praesumto dolo, Tuschus litt. O. concl. 2. & seqq. & litt. P. concl. 478. Pet. Petra de potest. Princip. cap. 3. q. 2. n. 6. & cap. 24. num. 47. & cap. 27. num. 20. Did. Perez in l. 10. tit. 4. lib. 4. ordinamenti, Magerus de advocat. armat, cap. 6. n. 308. & seqq. & cap. 9. n. 752. Vbi [sect. 79] hanc necessitate, obediendi madatis Principum iure Divino, Naturali, Canonico, & Civilli late comunit, &c. 17. n. 145. pag. 760. ubi quod praeceptu Principis spernens, & inobediens, dicitur largo modo rebellis, & plurima alia adduces D. Valenc. omnino legendus, cons. 4. n. 79. cum multis seqq. Callist. Remirez de lege Reg. Arag. §. 32. n. 26. ubi quod nemo potest exemtus esse in Regno ab obedientia, & fidelitate, & Cunon. de pactis, cap. 28. n. 175. & seqq. ubi quod obedietia debetur superiori ab inferiore iure naturali, & gentium. Vnde [sect. 80] scriptum est in libro Esdrae cap. 7. in fine: Omis, qui non fecerit lege Regis diligenter, erit iudicium cum eo, sive in morte, sive in exilium, sive in condenationem substantiae eius, vel certe in carcere. Et lib. 3. cap. 4. (licet apocripho) ita multum in nostris terminis legitur: Et si miserit illos ad hellatores, vadunt, & demoliunt montes, & turres. Et hoc certius erit, [sect. 81] si casum contravetionis Princeps adijciat poenam indignationis suae, quoniam sub hac comminatione in bullis Apostolicis inducitur privatio beneficiorum, & in madatis Principum privatio feudorum, ut docet Baldus in cap. 1. §. porro, quae fuit prima causa benef. amitt. quem sequitur Barbat. in. cap. prudentiam, §. adijcimus, num. 13. de. offic. delegat. Iason in l. 1. numer. 23. D. si quis ius dicent. Marsil. singul. 559. Saepe. licet alias idem Bald. dixerit, inducer poenam arbitrariam, quem, & alios refert, & sequitur Menoch. ubi sup. n. 3. 4. & 5. Et est videndus Zasi. de feudis, part. 10. pag. 160. Greg. Lop. in. l. 2. tit. 18. part. 3. gloff. & Bart. in extravag. prima, quomodo in crim. laesae maiest. proced. verbo Indignationem, & Aviles in cap. Praetorum, verb. Mandamos. Quae omnia, & plura alia his [sect. 82] diebus expensa fuerunt in causa Excellentiss. illius Ducis D.D. Federici a Toleto Ossorio, Marchionis de Valdueca, qui magnis poenis pecuniarijs, & Regni exilio multatus fuit, ob id, quod Regium iussum recusavit, circa suscipiendum munus Ducis Generalis ad Brasilicam expeditionem, licet aliquas, suo videri, iustas excusationes ad illud non subeundum allegaret, & tandem pendent supplicationis gradu, morte interceptus fuit. Est autem adeo verum, Commendatarium, vel feudatarium teneri ad militar-du pro domino, [sect. 83] ut non audiatur, si forte ingruente occasione belli, u ab hoc onere excusetur, dicat se velle feudum, vel Commendam relinquere, quamvis alias illi in minibus domini licite renuntiare possit, ut tetigi supra cap. 14. num. 33. & bene probat, & prosequitur Baldus num. 23. Hostiens. Ioan. Andr. & Felinus num. 77. in cap. quae in Ecclesiarum, de constit. Zasius de feud. part. 10. pag. 179. Afflict. decis. 165. num. 63. Pinel. in l. 2. C. de rescind 1. parte, c. 4. n. 2. Greg. Lop. per text. ibi inl. 7. tit. 25. p. 4. verb. Razo, Azeved. etiam per tex. ibi in l. 7. & 11. tit. 4. lib. 6. Recop. Rosenth. cap. 10. conclus. 39. num. 15. Iul. Clarus, & eius additio in §. feudum, quaest. 22. & quaest. 33. ubi quaest. 34. num. 2. docet etiam refutato feudo durare obligationem de vita domini defendenda, & novissime Borrinius d. tract. de servitijs vassallor. 5. part. cap. 3. §. 14. quod est de refutatione, pag. 158. Quae tamen eam limitationem recipiunt, ut non [sect. 84] procedant, ubi vassallus non habet sufficiens feudum, vel Commendam ad tale servitium exhibendum. Nam tunc non tenebitur suis expensis militare, sed domini, ut tenet Praepositus in cap. 1. in principio, de nova forma fidel. num. 3. argum. l. suo victu, D. de oper. libert. Bart. in l. Maevia, §. 1. D. de annuis legatis, ubi etiam Alberic. & Alexand. in addition. ad eundem Bartol. idem Alber. in l. de quibus, numer. 2. & quaest. 62. D. de legibus, Baldus in l. qui manumittuntur, D. de oper. libert. idem Alexand. in l. recusare, §. si quis alio, num. 4. D. ad Trebellianum, Loazes in allegat. pro Marchione de los Velez, dubio 1. §. etsi forsan, num. 12. & 13. Rolandus cons. 1. num. 191. volum. 3. Iason in l. si non sortem, §. libertus, num. 28. D. de condict. indeb. Avi les in cap. 3. Praetor. verbo No llevando dineros, ubi inquit, hoc facere pro [sect. 85] Comendatarijs Sancti Iacobi, Calatravae, & Alcantarae. Nam non tenebuntur sequi Regem, si fructus suarum Commendarum non suppetunt. Paupertas [sect. 86] quipped excusat illum, qui propter eam onus iniunctum adiplere non potest, l. paupertas, D. de excusat. tut. Bart. in l. Imperator, D. ad Trebell. ubi inquit, aequiparari, quem effici pauperem, vel mori, Didac. Perez in l. 1. tit. 3. lib. 4. ordinam. gloss. Que de Nos tienen terras, Azeved. in l. 1. num. 8. & 9. tit. 4. lib. 6. Recopil. & plura novissime congerens Alvarez de Velasco in tractat. de privileg. pauper. 1. part. cap. 37. & sequentibus. Et in nostris terminis Borrimius d. tract. de servitijs vassallorum, 5. part. cap. 3. §. 6. Marta de iurisd. 1. part. cap. 52. ubi congerit plura, quae excusant feudatarios a non obediendo, & Magerus dict. tract. de advocat. armata, cap. 11. num. 662. ubi in specie loquitur de excusatione ob paupertatem. Et saltem debet considerari, [sect. 87] quod vassallus serviat pro facultate Commendae, vel feudi, & tali modo, quod serviendo non fiat feudum inutile, ut docet Lucas de Pena in d. l. 1. C. de rustican. vers. 2. quaestio. Zasi. de feud. sub tit. ad quid vassall. num. 45. quamvis si vassallus alias esset dives, etiam si feudum esset tenue, non excusaretur, sed teneretur suis expensis militare, ut notat Speculator tit. de feud. §. quoniam, num. 22. Ac rursus [sect. 88] illud inspiciendum est, quod requiritur in dict. epist. ann. 1552. supra relata, scilicet, ut inter omnes Commendatarios. hoc onus cum debita proportione dividatur. Ne dum pauci requiruntur, nimisij onerentur, caeteris interim immunitate fruentibus, contra dispositionem text. in cap. 1. §. ut autem, de allodijs, l. navis onustae, in principio, D. ad leg. Rhod. de iact. l. actores, C. de exact. tribut. lib. 10. l. omnes in fraudem, C. de anon. & tribut. l. vacuatis, C. de Decurion. lib. 10. cum alijs notatis per Cravetam cons. 422. num. 1. Tertio, plurimis alijs omissis, de praestatione huius militaris servitij, quae apud Auctores supra relatos, ubi opus fuerit, reperientur, & praecipue apud Rosenthalium, omnino videndum, dict. tract. de feudis, cap. 8. q. 3. cum multis sequentibus, ex praedictis infertur, hoc [sect. 89] militare servitium regulariter per ipsum Commendatarium, vel feudatarium praestandum esse, quoniam id natura, & intentio Commendae, ac feudi recti desiderat, & ipsa homagij forma, & conceptio, quae hac de re ab eisde fieri solet, ut patet ex l. 4. tit. 26. part. 4. cap. si quis decesserit, in fine, si de feud. defunct. co trovers. ubi Isernia, Albarot. Laudens. Praepos. Afflict & alij, gloss. verb. Personaliter, in cap. ex eo, de elect. lib. 6. & in cap. super quaestionum, §. intentionis, de offic. deleg. Zasius in 1. si finita, §. si de vectigalibus, n. 11. D. de damn. infect. Imol. & Roman. qui de communi testatur, in l. eorum, D. eod. cum innumeris alijs, quos adducit Rosenthal. d. cap. 8. q. 23. in tex. num. 3. & in notis litt. A. qui dicunt, hoc praecipue procedere, [sect. 90] ubi dominus feudi est Princeps, cui nemo per substitutum servire potest, nisi eius con sensu, l. 1. C. de murileg. Alexand. d. §. si de vectigalibus, n. 13. Et sic, quod in vero, & recto feudo non admittatur substitutus, sed censeatur industria personae electa, l. inter artifices, D. de solutionib. etiam si acceptum sit pro haeredibus, vel descendentibus, contra plures, qui hoc in casu contrarium voluerunt, late docent, & defendant Craveta consil. 303. num. 1. & seqq. Menoch. consil. 54. num. 40. & sequentibus, & consil. 187. numer. 74. & Ioann. Bodinus, omnino videndus, lib. 1. de Repub. cap. 9. fol. 117. Quibus Ego addo [sect. 91] de iure nostro Regio textum mirabilem in l. 1. tit. 4. lib. 6. Recop. ibi: Sean tenudos de nos servir consus cuerpos: & in l. 8. eodem tit. ibi: Por sus personas, ubi idem tenet Azeved. & viscontus in conclus. iur. fol. 246. ubi ait, Regis esse electionem, si vult servitiu a vassallo personaliter, aut in pecunia. Quod tamen limitandum est, [sect. 92] ubi foeminis, unpuberibus, vel Religiosis, aut senibus septuagenarijs, vel alijs morbo, alia causa impeditis Commendae, vel feuda concessa sunt. Tunc enim per substitutum servire poterunt, & mulier per maritum, ut latius dixi sup. cap. 5. ex num. 30. & prosequitur Rosenthal. dict. cap. 8. quaest. 7. & 8. & cap. 12. quaest. 10. num. 31. Gregor. Lopez per text. ibi in 1. 3. tit. 19. par. 3. Didac. Perez in 1. 4. tit. 1. lib. 4. Ordinament. Azeved. in l. 1. 7. & 13. tit. 4. lib. 6. Recop. quae sexaginta dumtaxat annos ad excusationem sufficere ostendit: & hoc est, quod ait Petra de potest. Princip. cap. 32. quaest. de clausula ex certa scientia, num. 48. [sect. 93] quod Papa conferens alicui feudum, quem sciebet esse infantem, videtur cum eo hac in parte dispensare, & probat provisio generalis successionis anni 1536. cuius saepe meminimus, ibi: Con cargo que hasta tato que sea de edad para tomar armas, que tenga un esudero que nos sirva en la guerra, con la costa que su padre sirvio, i era obligado: & generaliter de omnibus, qui sexu, aetate, infirmitate, impedimento, vel officio excusantur, Borrinius d. 5. par. cap. 3. per tot. Rursus eadem haec obligation personaliter militandi, ita temperanda est, ut facile [sect. 94] patribus permittatur loco sui filios alioqui idoneos ad bellum mittere, si ipsi aliqum iustam causam non compatendi praetexant, ut in simili colligitur ex text. in 1. 2. ubi gloss. C. qui aetate, lib. 10. cum alijs traditis ab Alex. cons. 48. lib. 1. Platea in l. cum scimus, §. illud, C. de agricol. & censit. lib. 11. motus auctoritate eiusdem textus, & l. fin. C. de impub. l. 1. tit. 15. part. 2. qui probant, [sect. 95] quod filius est una persona cum patre, vel caro aucta patris, Greg. Lop. in l. 5. tit. 15. part. 2. verb. Vayan en bueste. Et loquens in Equite, qui vocatur quantioso, d. l. 13. tit. 4. lib. Recop. Quinimo, [sect. 96] & si alter, quam filius mittatur, id non gravate Gubernator ferre debebit, si parum haec mutation personae referat, & Commendatarius personaliter comparens, graviter incommodaretur. Nam & in feudis legimus, [sect. 97] vassallum, nec per se, nec per substitutum servire teneri, si paratus sit solvere domino dimidiam partem redius feudi unius anni, ut probat text. in cap. 1. §. firmiter, de prohib. feud. alien. per Fred. ubi Praepos. Albarot. & alij, idem Albarot. in cap. 1. in fine, de pace iurament. firman. Rosenthal. d. cap. 8. q. 7. Azeved. in l. 8. num. 1. & 2. tit. 4. lib. 6. Recop. & communis, quam resolvit Iul. Clarus in §. feudum, q. 22. Et licet verum sit, Regem, aut dominum iure subiectionis, homagij, aut vassallagij potestatem habere, ut subditum, vel vassallum, ubi opusfuerit, ad haec servitia personaliter praestanda compellat. [sect. 98] Non tamen minus certum est, eidem quoque vassallorum curam, & levamen incumbere, saltem ex aequitate, & benignitate, ut per Menochium de arbitrar. casu 494. num. 5. & 6. ac per consequens admittere debere excusationem eius, qui per alium aeque commode servire paratus, iustam causam, aut etiam curam rei familiaris alleger, ut per Hostiens. in summa de sent. excomm. §. quibus ex causis, vers. Quod autem, quem refert, & eleganter loqui, testatur Greg. Lopez in l. 16. tit. 13. part. 2. ubi ait, [sect. 99] aequissimum esse, quod qui regere habet omnia, cap. regenda 10. q. 1. relevet illum, cui grave detrimentum videt imminere, l. 1. & 2. §. aequissimum, D. ad leg. Rhod. de iact. l. interdum, cum l. seq. D. qui potiores in pigno. quoniam aequitas non permittit id alicui denegari, quod ipsi prodest, & alteri haud nocet, l. 2. §. item Varus, D. de aqua pluvia, l. ubicunque 21. D. de interrog. action. l. creditore 38. D. de eviction. l. rescripta 17. C. de precib. Imp. osseren. ibi: Ni si forte sit aliquid, quod non laedat alium, & prosit petenti. Et idem in nostris terminis probare videtur l. 1. d. tit. 4. lib. 6. Recopil. ibi: Otros por si, DD. in d. cap. Imperialem, §. firmiter, de proh. feud. alien. per Feder. Bald. & Castrensis in l. quisquis, num. 12. C. de Episcop. & Cleric. Vbi etiam novissime Anton. Mornatius in notis, Cumanus, & Aretin. num. 3. in l. nemo est, qui nesciat, ubi Ronchegal. num. 29. D. de duobus reis, Felin. in cap. in praesentia, num. 46. de probat. Fulvius Constantius in l. nulius, C. de Decurion. lib. 10. & Andreas Kol. de servitijs feudalibus, 1. part. num. 149. vers. Tum secundo, Martin. Magerus de advocat. armata, cap. 9. num. 1064. & seqq. & cap. 11. n. 126. cum multis seqq. & Borrinius d. tract. de servitijs vassallorum, part. 1. cap. 18. & seqq. ubi tractat, an & quando substitutus domino acceptabilis admitti possit, & debeat, & quod talis substitutus cum eodem apparatu mittendus sit. Sed an sicut vassallus, & Commendatarius regulariter debet personaliter inservire, ita quoque [sect. 100] debeat personaliter comparere ad faciendum homagium super hoc servitio, & fidelitate domino praestanda? valde inter DD. controverti solet. Nam affirmativam partem tenet Baldus in l. 2. num. 54. D. de rer. divis. Imola in l. qui bona, §. qui damni, D. de damn. infect. adeo, ut nec procurator pupilli vassalli ad hoc admittatur, nisi domino consentiente, ut per eundem Bald. in 1. sed si hac, §. si libertus, D. de condict. indebit. & in cap. 1. §. nulla, num. 2. per quos fiat investit. eam rationem reddens, quod tale homagium habeat annexam reverentiae exhibitionem, quem & alios referens sequitur Marin. Freccia de author. Baron. lib. 2. auth. 4. num. 11. Surdus decis. 159. num. 5. & cons. 172. num. 7. & noster D. Balboa in cap. Ego N. de iur. iur. num. 6. Contrariam autem, & sic per nuntium, & procuratorem praestari posse, si ad id speciale mandatu habuerit, tenet pluribus relatis Additio ad Romanum sing. 807. quae de comuni opinione testatur, Frac. Marcus decis. 482. part. 2. Socarrats, & Marquil. quos citat Fontanel. de pact. nuptial. claus. 4. glos. 10. par. 1. n. 18. Vbi numeris sequentibus, duas, & meo iudicio, versa distinctiones adducit ad concordandas has dissentientes opiniones. Prior, ut procurator admitti possit, si dominus consentiat, aut expresse non contradicat. Altera, ut inspiciendum sit, an iustam causam habeat dominus ad personalem comparitionem petendam, vel vassallus ad excusandam, & attenta qualitate causae, iuris rigor hac in parte sequendus, vel temperandus sit. Quae concordia probari videtur ex tex. in cap. periculoso, §. verum, de statu regular. lib. 6. & late eam prosequutur, & pluribus arrestis, & Supremorum Senatuum decisionibus confirmatam esse testantur Roman. dict. singul. 807. Bonacosa in comm. opin. crim. verb. Iuramentu fidelitatis. in 2. par. Vezinus tom. 2. comm. opin. loco 5. tit. 1. cap. 14. Surdus d. decis. 159. Caesar Vrsillis in addit. ad Afflict. decis. 265. num. 45. Cancer. var. resol. 3. par. cap. 10. de cotent. iurisdict. num. 44. Claperius in suis decis. Fiscal. causa 9. q. vnica, per totam, ubi connumerat, quae ex parte vassalli allegari possunt, & eum resert & sequitur Fontanella ubi sup. n. 20. & plurimos alios adducens Rosenth. in d. tract. de feudis, cap. 6. concl. 37. per totam. Egoque tastari possum [sect. 101] nunquam in Regno Peruano vidisse, quod personalis comparitio desideraretur, ubi quidem magna locorum distantia ab hoc onere posset, & deberet iuste Commendatarios liberare, ut per eundem Claperium, & alios, ubi sup. Qvarto, ex eisde principijs [sect. 102] deducitur, quod cum hae Commendae, sive feuda Indorum, praecipue, & principaliter propter haec servitia militaria concedantur, ut constat ex supra relatis, & ex tit. 21. 22. & 26. §. beneficium, tit. 30. §. ex hoc illud, titul. 36. & titul. 55. §. firmiter, in usib. feud, ac propterea vassalus domino, quasi ad id operas suas pro benesiio, quod accepit, locare videatur, cap. mutus, Episcop. vel Abbat. non [sect. 103] poterunt Commendatarij de rigore iuris novam remunerationem petere ob servitia, quae mediante, & urgente dicta obligatione praestiterint. Nam [sect. 104] contraria est officio merces, ut alias inquit 1. C. in l. 1. D. mandati, quia [sect. 105] necessitas ubi est, nec damnatio, nec corona est, cap. si enim, de poenit. dist. 2. Velascus de privileg. pauper. 1. par. quaest. 2. num. 6. Et [sect. 106] merita, seu servitia obsequialia non obligant dominum, ut notant DD. communiter in l. sidonatione, C. de collation. Salicet. in l. filiae cuius C. famil. erciscund. Corn. cons. 28. col. 1. vol. 3. Cassaneus cons. 7. col. 4. Certique iuris est, [sect. 107] quod regulariter non solum non potest quis praemium petere, verum neque accipere, ob id, quod gratis facere tenetur, ut probat text. in 1. fin. ubi Alexand. Ias. & alij, D. de condict. ob turp. caus. l. 1. C. eodem, l. 48. tit. 14. part. 5. & in simili notat Bald. in l. si quis in gravi, §. utrum, quem ibi DD. sequuntur, D. ad Syllanian. dicens, [sect. 108] quod officials, & ministri, qui gratis tenetur officium administrare, si praemium. accipiunt, turpiter accipiunt, l. 1. C. ad leg. Iul. repetund. Auth. ut iud. fine quoque suffragio, §. 1. & alia tradens Bartol. in l. ut vim, n. 8. D. de iustitia & iure, ubi loquitur in terminis defensionis. Idem Bartol. in l. 1. §. sed in eo, D. ad Syllanian. & in l. metum 9. §. sed licet, per text. ibi, D. de eo, quod met. causa, Anchar. cons. 175. Decius cons. 181. Craveta cons. 461. n. 59. Palac. Rub. in rep. Rup. §. 21. num. 15. Greg. Lopez in l. 38. tit. 11. part. 5. verbo No matasse, Magerus de advocat. armata, cap. 14. num. 315. pag. 634. Pinel. in l. 2. C. de rescind, 1. part. cap. 4. n. 7. ubi hinc infert, [sect. 109] quod si debitori doloso dederim, vel remisserim aliquid, ut reliquum solvat, possum rursus repetere. Idem Pinel. in l. 1. 3. par. C. de bon. mater. num. 61. vers. Infertur duodecimo, & vers. seq. ubi magis in nostris terminis tenet, quod [sect. 110] ubi merita praecedentia non praestant ius agendi, non tenetur donans de evictione, & quod si famulo, vel agenti negotia solvitur salarium, quicquid ultra datur; censebitur iure simplicis liberalisque donationis, iuxta text. in l. iubemus nulli, vers. Scientes, C. de Sacros. Eccles. & in l. cum plures 13. §. fin. D. de administr. tutor. Et illud Apostoli: Contenti stote stipendijs vestris, idemque esse [sect. 111] cum subditis, qui pro Principe, & patria fortem fidelemque operam navarunt, aliqua remuneration praestatur, quod & sentiunt alij, quos retuli supra hoc lib. cap. 10. num. 52. Quae omnia valde notanda sunt contra [sect. 112] aliquos nostri temporis huius Regni Peruani Comendatarios, qui ob quamlibet occasionem, quantumvis levem, in qua militaverint, ad maiores honores, vel pinguiores Commendas adspirant, & pro earum consequtione graviter & assiduis, & elatis libellis Regem, & Proreges infestant, quibus responderi potest: Amici, nonne ex denario convenistis mecum? Quamvis negare non possim, nec vellim, quod [sect. 113] ubi se strenue gesserunt, digni sint, ut principalis liberalitatis solatia affatim consequantur, sicuti & in illis contingere videmus, qui in Sacro Palatio, vel in alijs officijs, & Magistratibus publicis, etiam cum salario consueto, Principi, & Reipubilcae inserviunt, ut ipse idem Pinel. agnoscit, & eleganter probat. Imper. in l. fin. C. de Praeposit. agent. in reb. l. 1. C. de privileg. eorum, qui in Sacro Palat. militant, lib. 12. & text. notabilis in l. cum novarchorum, C. de navicul. seu naucler. lib. 11. Greg. Lop. omnino videndus, in l. 2. tit. 9. part. 2. gloss. 5. & Nos tetigimus d. cap. 10. in fine, & infra cap. 27. num. 82. & alio in loco latius fortasse (Deo dante) dicemus. Qvinto, & ultimo, ex praedictis tentari posset, [sect. 114] Commendatarios, cum Indis praeficiantur, & honorificum hoc munus Regis, & Regni defendendi sustineant, ac de eo iurametu fidelitatis specialiter tanquam nobiles praestent, nobiles quoque effectos censeri debere, eo ipso quod Commendis donati sint. Sed nihilominus Contratium existimo, cum id nunquam concessum, vel expressum hucusque reperiatur, & inspectis feudorum regulis doceamur, ex sola concessione feudi, etiam iurisdictionem habentis, nobilitatem non acquiri, nisi feudum ex illis sit, quae nobilia vocantur, vel id in ipsius investitura aperte caveatur; & haec investitura a Principe fiat, qui tale nobilitate concedere possit, ut ex communi, & magisvera omium feudistarum opinione, resolvit Afflictis in cap. 1. quis dicatur Dux, per tex, ibi: Plebei nibilominus sunt, & innumeri alij, quos refert, & fequitur Tiraquel. de nobilit. cap. 7. per totum, & Rosenthal. de feud. cap. 3. conclus. 2. Mastril. de magistrat. lib. 3. cap. 10. num. 121. Et idem contingit [sect. 115] in dominis vassallorum non titulatis, etiam iurisdictionem in eos habentibus (quam quidem non habent nostri Comendatarij) non enim ob id solum nobiles efficiuntur, quin potius ab eisdem suis vassalis Burgensibuspossunt inter plebeios, seu aerarios censeri, & collectari, ut insinuat text. in l. 12. tit. 2. lib. 6. Recop. & post plures alios, quos referunt, probant ex nostris Covarr. in pract. cap. 37. num. 1. circa finem, Ioan. Gutierr. lib. 3. pract. q. 16. ex num. 9. Ioan. Garcia de nobilit. gloss. 18. num. 15. Parlador. in sesquicent. different. 145. §. 1. per totum, Avend. de exeq. mandat. 2. p. cap. 14. n. 21. Bobad. lib. 2. Polit. cap. 16. num. 173. & lib. 5. cap. 32. & petra de potest. Pirncip. cap. 19. num. 6. ubi quod Princeps potest vendere dignitatem, & iurisdictionem locorum, etiam rusticis, qui tamen non propterea efficientur nobiles. Quamvis non inficier plurimum decoris, & splendoris ex Regia Commendarum concessione, & maxime ubi pingues sunt, Commendatarijs accedere: quod [sect. 116] efficit, ut consuetudine receptum sit, ut eisdem sedes nobelium in Regijs Tribunalibus concedatur, ut dicam insra cap. ult. num. 16. & ut facile impetrare soleant, ut pro debitis civilibus non incarcerentur, sed in id tantum, quod facere possunt, conveniantur, ut etia tetigi supra cap. 14. num. 26. & 27. Ad hoc enim minors nobilitatis probationes desiderantur, ut dicam nifra lib. 4. cap. 3. # 24 CAPVT XXIV. De onere curandae salutis spiritualis, & temporalis Indorum, quod eisdem Comendatarijs iniungitur, & qualiter hodie practicetur? & de varijs, atque utilibus quaestionibus, quae eandem tractationem concernunt. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiqvarti. -  1 COmmendae ob curam salutis spiritualis, & temporalis Indorum praecipue instituteae, & schedulae de hoc agentes. -  2 Epistola an. 1555. refertur, quae specialiter agit de spirituali, & temporali cura Commendatariorum erga suos Indos, & de poenis negligentium. -  3 Commendatariorum curam erga suos Indos, qui Auctores tractent, & verba Ioan Matienz. & Acostae. -  4 Commendatarijs intugere curam Neophytorum honestum, & conveniens fuit. -  5 Susceptores Neophytorum in primitiva Ecclesia, qui essent, & qui hodie patrini? & de antiquissima eorum insitutione. -  6 Patrinorum sive susceptorum baptizati officium, & solicitudo, quae & quanta esse debeat? ex D. Augustino. -  7 Suscepti apud antiquos dicebantur omnes, qui sub alterius patronatu, advotatione, & clientela erant. -  8 L. quidam cum filium, D. de verb. oblig. explicatur, & illustratur. -  9 Susceptos vocat Ioseph. Acosta, Indos Commendatos, & recte. -  10 Imbecilles, & ignorantes valentioribus, aut prudentioribus commendare, semper necessarium, & laudabile visum fuit. -  11 Homines hominibus auxiliari, & eorum damna, & iniurias evitare, si commode possint, omni iure tenentur. -  12 Viri magnanimi ad aliorum defensionem natura incitantur, ex Cicerone. -  13 Commendatarij licite possunt percipere tributa ab Indis pro cura, & tuitione eorum. -  14 Protectoribus suis olim, & hodie elientes ingentia honoraria persolvere solent. -  15 Exempla honesta, & diu ac passim in Rep. usitata, qui sequitur, bene facit, & securus esse potest in conscientia. -  16 Solitgam fieri, praesumendum est legitime fieri. -  17 Pretium non posse quem recipere, ob id, quod gratis facere debet, quomodo intelligendum sit? -  18 Defensionem alterius ex officio nemo suscipere tenetur, & ideó si suscipiat, potest pretium pro ea pacisci, & recipere. L. metum 9. §. sed licet, D. quod met. causa, explicatur, & illustratur, ibidem. -  19 Mercedem petere, & accipere licet pro te liberando a violentia per alterum illata. -  20 AEquum est, ut si tu habes bonum propter me, ego habeam propter te. -  21 Cap. recipimus, in fine, de privileg. ponderatur, & illustratur. -  22 Protectionum, & advocatiarum, quae bodie usitantur salaria, & honoraria plurimi Auctores defendunt, qui referuntur. -  23 Praeceptumiuvandi, vel succurrendi proximum, non obligat, ut me periculis, vel impensis exponam. -  24 Protectio aequiparatur operis, pro quibus licite pretium recipitur. -  25 Salaria militum, vassallorum feuda, & advocatorum honoraria, etiam si concernant defensionem clientum, licite recipiuntur. L properandum, §. illud, C. de iudicijs, expeditur, & exornatur, ibidem. -  26 Advocato debetur salarium, etiam non conventum. -  27 Commendatarij, ut tributa Indorum sibi commendatorum iuste percipiant, quid facere debeant? -  28 D. Gregorij Magni epistola insignis refertur, quae valde conducit Commendatarijs Indorum. -  29 Doctrina, & conversio Indorum, cur primis temporibus Commendatarijs saecularibus commendata fuerit? -  30 Parochi proprij, quomodó unicuique municipio 400. Indorum constituti fuerint, ut eorum doctrinam curarent? & quód ideó Dotrineros dicuntur. -  31 Commendatarij hodie non curant de doctrina spirituali Indorum, sed solvunt parocho stipendium, & ut is munus suum bene impleat, iurare debent. -  32 Commendatarij licet hodie sint relevati a cura doctrinae spiritualis Indorum, debent tamen in politicis, & temporalibus eos instruere, & defendere, & in omnibus veluti parentum loco esse. -  33 Paterfamilias quomodo debeat suos regere, & corrigere, & de eorum damnis teneatur? -  34 Praetores, sive Correctores constituti sunt in provincijs Indorum, & eis solvitur salarium a Commendatarijs. -  35 Labore diminuto, debet minui salarium. -  36 Praetores Indorum introducti sunt ob excessus Commendatariorum, & ideó iustum fuit, ut eorum salaria persolvant. -  37 Damnum, quod quis sua culpa sentit, patienter ferre debet, & sibi imputare. -  38 Commendatariorum cura circa Indos sibi commendatos, qualiter hodie practicetur? & de schedulis, quae de ea agunt. -  39 Commendarum in titulis etiam hodie apponuntur clausulae de curanda salute spirituali, & temporali Indorum. -  40 Clerici ad doctrinas Indorum praesentari non debent, qui sint propinqui Commendatariorum, & quare? -  41 Commendae Indorum ubi providentur, multum curari, & attendi debet integritas vitae, & prudentia eligendi, & quare? -  42 Indignus quis iudicari debeat? ubi agitur de commendatione Indorum, ex sententia, & verbis P. Acostae. -  43 Praetoris ad electionem, si eius vita, & mores attenduntur, multó magis id fieri debet in electione Commendatarij, ex eodem Acosta. -  44 Exemplo, & disciplinae aliorum, qui praeficiuntur, maiori vitae sanctimonia fulgere debent, & gravius peccant. -  45 Praelatorum vitia facile trahuntur a subditis in exemplum. Pastore languente, grex insidiatoris dentibus laniandus, exponitur, ibidem. -  46 Magistratuu, & praepositorum delicta gravius puniri debent, & quare? & locus D. Isid. & Cassiod. -  47 Defendere, & dirigere alium qui debet, si ei peccatum suadeat, vel cum eo delinquat, gravius peccat, & punitur, & quare? -  48 Culpa maior ubi est, maior debet exerceri vindicta. -  49 Casus cuiusdam miseri Commedatarij refertur, qui cum suis Indis sodomitabatur. -  50 Sodomiam qui committit cum impubere, vel rustico, aut ignorate, huius quoque cul pam, & delictum in se transfundit. -  51 Sodomitici sceleris detestatio, remissive. -  52 Commendatarij multum debent attendere curae Indorum sibi commissae. -  53 Beneficium non meretur habere, qui negligit officium. -  54 Commendatarij solum curant, ut sibi plurimi Indi Commendentur, non autem de eorum spirituali, & temporali salute. Et insignis locus Plauti contra eos. -  55 Commendatarij Indos suos gravantes, aut vexantes, privari Commendis possunt, & ad restitutionem damnorum tenentur, & quare? -  56 Causa ex aliqua datum, causa non impleta, vel sequata, repeti potest. Promissa, qui ex sua parte non implet, facit, ut alter liberetur, ibidem. -  57 Feudatarij, & Commendatarij non possunt saevire in suos vassallos, nec eis gravia tributa, aut insueta servitia imponere. -  58 Abusus rerum punitur earum privatione. -  59 Saevitia, & mala tractatio vassallorum multis casibus punitur in iure, remissive. -  60 Vassalli propria authoritate possut de serere dominum, qui eos male tractat. -  61 Iure sibi competenti, qui abutitur, illo generaliter privatur. Domini an vassallos mediocriter verberare possint, & de aliquorum tyrannide, ibidem. -  62 Commendae privationem ob saevitiam erga Indos, & malam tractationem, iustissimam esse, agno scit Acosta, cuius verba referuntur. -  63 Monitio bonae tractationis Indorum non est necessaria, ut Commendatarius, contra faciens, privari possit, & quare? -  64 Cap. 1. §. quicuque advocatiam, de pacetenenda, explicatur. -  65 Monitio solet requiri ad irrogandam poenam privationis in excessibus omissionis, non commissionis, & quare? Facta patent, non facta latent, ibidem. -  66 Delictum consistens in omittendo, non est ita grave, quam in committendo. -  67 Poenas, quae Commendatarijs irrogantur, ob damna suis Indis illata, vel ipsi iustas esse fateri cogentur, & quare? -  68 Iniuriae non debent nasci, unde iura nascuntur, nec pernicies unde salus petebatur, ex Cassiod. Acosta, & alijs. L. meminerint, C. unde vi, & similes, illustrantur, ibidem. -  69 L. 3. tit. 19. part. 2. expenditur, & illustratur. -  70 Clienti fraudem faciens, lege 12. Tabul. sacer, & ignominiosus erat, & de loco Virgilij. -  71 Defendere quem promisimus, gravare turpissimum est. -  72 Prohibere, qui alium facientem ex officio debet, id ipse committere non potest. -  73 Negotia alterius, qui administranda suscepit, idem in sua persona, quod in aliorum praestare debet. L. altius, D. si servit. vind. & l. si negotia 31. D. mandat. expenduntur, ibidem. -  74 Obligatus alium indemne conservare contra extraneum, multo magis eum contra se ipsum indemnem conservare cogitur. -  75 Commendatarij curare debent, ne adeo male audiant apud, omnes ob iniurias Indorum. -  76 Clientelae antiquae, & hodiernae an sint utiles? in dubium vocatur, ob iniurias, quas clientes a suis protextoribus patiuntur. -  77 Salviani elegans locus de damnis clientelarum refertur, & ad comendatarios trasfertur. -  78 Episcopi chiapensis obiectionibus contra Commendas Indorum responsum, & obvia itum est. -  79 Abusus rerum alioqui iustarum, earum substantiam non mutat. -  80 Bonum nullum est, in quo abutendo vitium non reperiatur, ex Cicerone. -  81 Tutela est res sancta, & maxime necessaria, & tamen ea saepe homines abutuntur. -  82 Tutores non quasi tuitores, ses quasi tollitores, ab effectu dici debere, scribit Albericus. -  83 Tutelae usus cessare non debet, ob exempla, & fraudes aliquorum tutorum insidelium. -  84 Commendatarios officio suo in protegendis Indis non defuturos, Dei ope sperandu est. -  85 Cassiodori insignis locus refertur de vindicta divina in eos, qui paupers vexant, & spoliant. & ad Commendatarios Indorum accommodatur. -  86 Commendatarij iniurias inferentes suis Indis semper graviter castigantur in Regio Limano Conventa, & in Supremo Indiarum Senatu. -  87 Casus litis cuiusdam Commendatarij de los Aullagas refertur, ob iniurias Indorum graviter condemnati. -  88 Exodi locus cap. 22. expenditur. -  89 Prohatio minor desideratur in damnis, & inurijs Indorum contra Commendatarios, & vassallorum contra Magnates. -  90 Probatio etiam pro pauperibus contra divites, & nobiles, & pro vassallis contra dominos, in suo genere perfecta esse debet, & eliditur per contrariam probationem nobilis. -  91 Indi, qui rationibus tributorum intendunt, & in Regno Peruano dicuntur, Quipocamayos, quam fidem faciant? -  92 Quipos, quid fignificent apud Indos Peruanos, & de eorum structura, & ratione. -  93 Officiales electi ad aliquam administrationem, & eorum libri, an & quando fidem faciant? -  94 Quipocamais non potest integra fides adhiberi, & quare? -  95 Testis, si quis idoneus non est in aliqua causa, intrumentum etiam ab ipso in eade confectum vacillabit, & num. 99. -  96 Exactorum libris contra tertium non creditur, nec Massarij universitatis. -  97 Testis nemo idoneus in causa, quae eum tagit, intelligitur, & maxime Indi, etia Quipocamai. -  98 Testis, qui cst de universitate, cum qua litigatur, vel aliquod interesse, etiam in consequentiam, ex causa consequi potest, non est integer. -  99 Officialis, & exactor tributorum universitatis, in causa ipsius testis idoneus non cesetur. -  100 Vniversitas, ubi suspecta est, etiam & testes, & officiales eiusdem suspecti erunt, & quare? -  101 Commendatarij nihil a suis Indis praeter tributa taxata petere possunt, & schedula, quae id disponit. -  102 Contractus, pactiones, & permutationes commendatariorum cum suis Indis probi bitae sunt. -  103 Commendatarij nulla opera rustica, servitia, vel victualia a suis Indis recipere possunt. -  104 Alere semutuo debent libertus, & patronus, dominus, & vassallus, si ad inopiam devenerint. -  105 Ecclesia tenetur alere suum patronum pauperem, ex multorum sententia. -  106 Indi non tenentur alere Commendatarium pauperem, sed implent tributa debita ei praestando. -  107 Charitas bene ordinata petit, ut sibi quis magis, quam alijs prospiciat, & locus Senecae, ac Catonis distichum de hoc. -  108 Necessitatem facto suo patienti, subveniendum non est. -  109 Commendatarius, an possit a suis Indis vocari in ius sine venia. -  110 Patronum libertus, & dominum vassallus in ius sine venia vocare non potest, ex sententia aliquorum, quae non practicatur, & num. seqq. Parochianus utrum possit vocare suum parochum in ius sine venia? ibid. -  111 Testis utrum esse possit Indus pro vel contra suum Commendatarium, & econverso. -  112 Confessarij Commendatariorum qualiter se in eorum confessionibus habere debeant? -  113 Damna Indis illata qualiter Commendatarij, & conquisitores in conscientia sarcire debeant? -  114 Commendatarius pro damnis, quae intulit Indis, an & quando impleat, relinquedo aliquid ad conversionem, & doctrinam eorum? -  115 Indo etiam ebrio est facienda restitutio damnorum, quae ei illata sunt, & qualiter sit pecunia deponenda? -  116 Dominusverus rei, quae restitui debet, diligenter quaerendus est, prius quam alio modo restitutio fiat. -  117 Indis quod debetur pro damnis datis, difficile est eisdem reddere, qui damnum passi sunt, & quid tunc fieri soleat? -  118 Legata relicta Indis in communi, pro danorum eis datorum restitutione, seu satisfactione, an sint pia, & coram iudice Ecclesiastico peti possint? -  119 Legatum factum pro anima, vel pro exoneratione conscientiae est pium. -  120 Legatoru piorum executio, & implementum est mixti fori. -  121 L. haereditas 50. de petit. haered. explicatur, & illustratur. -  122 Episcopus quando possit cogere haeredes, ut impleant opera pia a defunctis relicta. -  123 Legatum relictum pro male ablatis, & ad exonerationem conscientiae, an & quado sit vere legatum, & non debitum? -  124 Legatum in dubio pium, & pro Deo, & anima relictum censeri debet. -  125 Legatorum petitio, utrum executive fieri possit? disputari solet, remissive -  126 Legata pia ex communi omnium sententia habent executionem paratam. -  127 Auth. de Ecclesiast. tit. §. si quis pro redemtione, ponderatur, & explicatur. -  128 Verba modis omnibus aliquid fieri iubentia, important ipso iure, & executive. -  129 Legata pia, etiam sine aditione haereditatis, impleri debent, & a morte testantis cedunt. -  130 Schedula celebris refertur de ann. 1568. quae super legatis, Indis a Commendatarijs relictis, pro damnis eisdem latis, iustitia celeriter fieri iubet, & eius explicatio. -  131 Clausula quod fiat iustitia, non tollit iuros ordinem. QVamvis militare servitium, & provinciarum Indicarum tuitio, maximum, ac veluti precipuum Commendarum onus esse videatur, ut in superiori capite diximus. [sect. 1] Existimo quide adhuc, in eisdem constituendis a pijsimis nostris Regibus non minus, quin potius magis, curatum. cautumque fuisse, ut Commendatarij Indorum, qui sibi commendabantur, in se tutelam, ac clientelam reciperent, & spiritualem, temporalemque eorum salutem curarent, utpote barbarorum, & omni respectu miserabilium, & multis aliorum hominum iniurijs, & captionibus expositorum. De quo aliqua tetigi supra hoc lib. 2. cap. 1. & 2. & lib. 1. cap. 27. & plurima usque ad nauseam colligi possunt ex multis, enixis, & repetitis schedulis, quae circa istud onus disponunt, & reperiuntur in 2. tom. impress. ex pag. 219. inter quas emicat illa 30. Martij ann. 1532. ad Mexicanam Audientiam scripta, quae iubet, ut de hoc speciale iuramentum ab eisdem Commendatarijs sumatur, & altera 10. Martij ann. 1554. pag. 243. quae eorum conscientiam super tutela Indorum, & Fidei, Religionisque Catholicae doctrina, graviter onerat, & ad tributorum restitutionem in foro interiori teneri docet, si in hoc negliegentes existerint, & in exteriori, ipsis Commendis iuste, ac legitime privari posse, & privandos esse decernit. Sed praestat, ut audiamus [sect. 2] aliam epistolam Regiam 7. Iulij ann. 1555. ad Limanam Audientiam directam. eod. tom. pag. 258. que supra dicta omnia gravissimis verbis perstr ingens, ita loquitur: Porque ya sabeis, que el origen destas Encomiendas fue, respetando siempre al bien de los Indios, para que fuessen dotrinados en las cosas de neustra santa Fe Catolica, i para que los tales Encomenderos tuviessen cargo de la tal dotrina, i defensa de los Indios, que les estan encomendados, para no los dexar maltratar en sus personas, ni haziendas; i los tuviessen en Encomienda, para que ningum agravio recibiessen, i conesta carga se los dieron, i han dado siempre, i es cargo anexo a la Encomienda, de tal manera, que no cumpliendo, serian obligados a restituir lo que llevan, i es legitima causa para los privar de las Encomiendas, &c. Et ultra praedictas, & alias schedulas, quae passim super hoc promulgantur, [sect. 3] bene eiusdem oneris naturam, & qualitatem expressit Ioan. Matienz. in. l. 6. tit. 10. lib. 5. Recop. glos. 2. n. 12. sic inquies: At Indorum Commedae feudis coparantur, quod constat, vel ex eo, quod sit contractus ultro, citroque obligatorius. Na ex parte Regis nostri Ind: commendantur, qui reddunt tributa Commendatario, ut eis patrocineturm & a molestijs defendat, utque doctrina coelesti, & humana, seu politica instruatur, &c. Quid etiam prosecquitur idem Auctor in tract. M.S. de moderatione Regni Peru, 1. par. cap. 12. & cap. 28. & seqq. Episcop. Chiapens. remed. 8. ratione 11. Antonius de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 8. lib. 8. cap. 3. & novissime noster Ant. de Leon in tract de confirm. Regijs, 1. par. cap. 1. num. 41. & seqq. & melius caeteris Ioseph. Acosta de procuranda Indor. salute, lib. 3. cap. 11. & seqq. ubi hanc causam in Commendis introducendis, praecipue consideratam fuisse, his verbis ostendit: Tertia, eademque maxima, ac reliquarum fundamentum causa extitit, ut novi fidei tyrones, teneraeque stirpes, patrocinio, curaque veterum protegerentur, instituerentur, Religionis disciplina regerentur. Denique salutis viam, ut omnino munirent, atque infirmos in Fide (ut monet Paulus ad Rom. 14.) assumerent. Et sane (ut idem Auctor subdit in fine eiusdem capitis II. pag. 321.) negari non potest, quin [sect. 4] haec causa supra allata, de cura providentiaque Neophytorum, speciosa plane, & honesta, atque officij plena videatur. Quid enim magis salutare dici potest, quam ut novi Christiani veterum diligentiae comendentur? Quod etiam [sect. 5] in primaeva Ecclesia in more fuisse Dionysius Areopagita satis indicat lib. 2. de Eccles. Hierarch. cum Fidei candidati, probatae fidei susceptoribus traderentur, pie, ac salubriter imbuendi, atque officiose adiuvandi, qui apud nos appellantur Patrini, quorum institutionem antiquissimam fuisse, ex eodem Dionyij loco, recte deducit Crespetius in summa fidei, verb. Baptismus parvulorum, pag. 52. & verb. Patrini, pag. 709. ubi ad idem plura Conciliorum loca diligenter expendit, & plura alia adducens Viscontus in tract. de Baptismo, lib. 1. c. 30. & novissime D. Franc. Torreblanca de iure spirit. lib. 2. c. 5. n. 35. & seqq. Et conducunt [sect. 6] verba d. August. in sermone ad populum, ubi inquit: Quicunque igitur viri, quaecunque mulieres de sacro fonte filios spiritualiter susceperunt, cognoscant se pro eis fideiussores extitisse apud Deum. Et ideo necesse est, ut semper illis solicitudene vere charitatis impendant, admoneant, & castigent, atque corripiant, ut ca stitatem cu stodiant, virginitatem usque ad nuptias servent, & caeteris bonis operibus dediti sint, &c. Quinimo & semota fidei, ac doctrinae consideratione, [sect. 7] idem Susceptorum nomen veteres quibuscunque Patronis, sive Potentioribus indiderunt, qui alios infirmiores in suam protectionem, & clientelam recipiebant, qui & ipsi suscepti iam oliam etiam dicti sunt, quia se, & bona sua Potentioribus tuenda commiserunt, ut constat ex Ammian. Marcel. lib. 30. Salvian. lib. 5. de gubernat. Dei, ibi: Nihil susceptis tribuunt, Servio lib. 6. AEneid. ubi susceptos eosdem esse dicit, quos alio nomine Clientes vocamus, quasi coletes dominum, ut ab eo defendantur, de quibus dixi sup. cap. 1. ex num. 36. Et in idem tendit [sect. 8] Iur. Cons. in l. quidam cum filium alienum susciperet, d. de verbor. oblig. quem Cuiac. ibidem, & Gothofred. in notis, de hoc modo susceptionis accipiunt, scilicet, ut haberet, custodiret, tractaret, non inhumane, nec crudeliter, sed ut eum haberet in fidem, ac clientelam suam. Et D. Augustin. in quaeston. mixtis, ubi, eodem plane sensu, susceptum vocat eum, quem aster, ut advocatus desendit: Nuquid si malae vitae sit advocatus, contra susceptum eius pronuntiabitur? Hoc est officium advocati, ut secundum iuris ordinem suscepti causam peroret. Quo etiam vocabulo utitur Iulius Severianus in praeceptis rhetoricis, pag. 26. ibi: Solitudinem suscepto, vel caetera eius infortunia memoramus, iul. Paul. lib. 5. sent. tit. 15. §. 1. ubi inquit: Susceptos non posse testes esse accusatori, Imp. in l. 1. C. de princip. aget. in reb. lib. 12. & in l. 1. C. ut nemo ad suum patrocin. suscipiat vicos, vel rusticanos, ubi alia erudite tradit Cuiac. & Prateius, Kalinus, & alij de verb. iur. verb. Suscepti, Gothofred. in d. l. quidam cum filium, ubi idem significare putat nomen familiaris, cuius fit mentio in 1. 6. §. 5. C. de his, qui ad Eccles. confug. & novissimus Martin. Mager. de advocat. armat. cap. 2. num. 16. & cap. 4. num. 31. & [sect. 9] in nostris terminis Acosta d. lib. 3. cap. 14. in sin. ibi: Hac beneficentia, & fide, si susceptis suis nostri consulerent, &c. Fuit [sect. 10] enim semper laudabile, & necessariu iudicatum, non solum apud Christianos, veru & apud Gentiles, ut qui fortunis, aetate, vel ingenio imbecilliores essent, aliorum potetioru, & prudentiorum patrocinio commedarentur, eorum que auxilio, & consilio regerentur, & tuerentur, ut pluribus ostendi in 1. tom. de Ind. iur. lib. 2. cap. 8. num. 119. & seqq. Ad quod osficium impartendum [sect. 11] homines hominibus Divino, Naturali, Canonico, & Civili iure teneri, bene probtur ex text. in l. ut vim, D. de iust. & iure, l. scientiam 45. D. ad leg. Aquil. cap. non inferenda 23. q. 3. cap. 5. §. proximos, cum seqq. de poenit, distinct. 2. cap. 6. de sentent. excomm. in. 6. & late post alios ostendit Marius Salomon. num. 16. & Zoanetus 3. part. num. 99. in d. l. ut vim, Mencha. lib. 1. controvers. illust. cap. 19. num. 5. & 6. & cap. 41. n. 22. Menoch. de arbitr. cet. 3. cas. 277. Georg. Obrect. in tract. de necess. desens. cap. 4. n. 7. & 11. & cap. 7. num. 42. & late Magerus d. tract. de advocat. armat. cap. 1. num. 63. & num. 251. & seqq. cap. 5. num. 544. cum multis seqq. & melius cap. 14. ex num. 135. Id que votum, & studium [sect. 12] Magnanimis viris iure naturae inesse, Cicero lib. 3. de finibus eleganter his verbis scripsit: Vt tauris natura datum est, ut pro vitulis contra leones summa vi, impetuque cotendant, sic ij, qui valent opibus, atque id facere possunt, ad servandum genus humanum, natura incitantur. Quod tamen non impedit, [sect. 13] quin licitum sit nostris Commendatarijs pro opera, quam Indis in hac instructione, & defensione prestant, tributa, & servitia licita, ex Regis concessione, & taxatione percipere. Nam id plurimis exemplis desendi potest variorum Principum, ac Rerumpublicarum, tam prisci saeculi, quam hodierni temporis, [sect. 14] in quibus clientes suis Patronis, & Protectoribus ob eandem causam ingentia honoraria persolvere consueverunt, & hodie persolvunt, ut latisssime probat, & prosequitur Schurf. cons. 23. num. 5. cent. 3. Gail. lib. 2. observ. 54. num. 10. Vvaremund. de foederibus, lib. 1. cap. 4. num. 12. Vulteius de feudis, 1. part. cap. 8. num. 17. Farinacius decis. novissimar. 146. num. 26. & seq. Alvar. Valascus consult. 105. n. 62. & seqq. & Magerus ubi sup. d. cap. 1. ex num. 81. & fere per totum, & cap. 5. num. 493. & cap. 14. ex num. 130. Quod efficit, [sect. 15] ut securi hac in parte, sive praxi esse possimus, & debeamus. Exempla enim honesta, & Reip. utilia, quoad fieri potest, imitari quemlibet decet, l. 1. §. secundo loco, D. de postul. l. cum quidam, C. de administr, tut. Et [sect. 16] quod quotidie fit, vel solitum est fieri, legitime fieri praesumendum est, l. si quis donaturus, ubi glos. D. de usufruct. l. quod si nolit, §. si assidua, D. de aedil. edict. l. certi conditio, §. si nummos, D. si cert. petat. l. penult. D. de constit. Princip. ubi eleganter dicit Vlpian. non recedendum ab eo iure, quod diu aequum visum est, nisi evidens subsit utilitas, cap. constitutus, de Religios. domib. cap. Ecclesiasticarum, dist. 11. ubi etiam docemur. praesumendum esse pro his, quae diu agitata sunt in Ecclesia Dei, patiente, & tolerante superiore, iuctis alijs, quae adduxi sup. lib. 1. cap. 13. num. 70. & seqq. & late congerit Mager. d. cap. 1. num. 238. & seq. Etenim [sect. 17] licet verum sit, non posse alique accipere mercedem, pro eo, quod gratis sacere renetur, l. penult. D. de condict. ob turpe caus. cum alijs, quae congessi cap. praecedenti num. 107. & seqq. hoc quidem intelligitur in eo, qui ex officio suscepto aliquid facere tenebatur, non autem in eo, qui solum ex aequitare, & generali humanae societatis cognatione ad id suadetur; [sect. 18] hic enim pro cura, & industria in defensione alterius adhibita, bene potest pretium pacisci, & pactum recipere, imo & exigere, ut expresse docet Pompon. in l. mentum 9. §. sed licet, D. quod met. caus. ubi Bart. & Cardin. Albanus notant, [sect. 19] licere mihi accipere pecuniam, ut te liberem a violentia illata per alterum, gloss. celebris in d. cap. non inferenda 23. quaest. 3. Dynus in regula no est sine cullpa, ubi etiam gloss. de regul. iur. in 6. Signorolus cons. 167. col. 5. & cons. 79. col. 3. & cons. 162. & 245. Augustin. in addit. ad Angel. de malef. verb. Che me ay adulterato, num. 64. Afflict. decis. 149. Beroius, omnino videndus, in cap. 1. num. 51. de offic. delegat. & Flores de Mena pract. quaest. cap. 18. a numer. 14. text. & DD. in l. iam tamen, §. in hac, D. iudicat. solvi, & in l. si pater, §. si quis aliquem a latronibus, D. de donation. & gloss. optima in eod. §. sed licet, ubi ait: [sect. 20] AE quum esse, ut si habes bonum propter me, ut & ego habeam propter te, l. idem, §. fin. D. de codict. ob turp. caus. & 1. 2. §. aequissimum, D. ad l. Rhod. de iactu, cum alijs, quae tradit Menoch. cons. 701. num. 88. lib. 8. vincent. Carrot. in tract. de locat. & conduct. tit. de merced. q. 10. num. 2. ubi ex supra dictus concludit, licuu esse mercedem recipere pro desendendo aliquem ab iniuria, vel offensa, licet ad hoc teneatur iustitiae, vel charitatis praecepto, post Bart. num. 8. Bald. 9. Angel. 8. Ias. 31. & reliquos DD. communiter in d. l. ut vim, & innumeros relatos a Pet. Plaza in epit. delict. cap. 22. num. 17. Iul. Clar. lib. 5. sent. §. fin. q. 85. n. 3. ubi eius Additionat. & latissime Boer. in addit. ad Dynum in d. cap. non est sine culpa, de regul. iur. in 6. Et in terminis protectionis, & advocatiae armatae, & clientelaris, quae in Germania, & alijs provincijs usitatur, idem probat [sect. 21] elegans text. in cap. recipimus, in fine, de privilegijs, ubi permittitur, ut clerici, subiecti Episcopo Dioecesano, se possint dare in clientelam, & protectionem aliorum; & in fine subijcitur, iuri Dioecesani Episcopi nihil videri detractum, etiam si perceptae protectionis census persolvatur, & [sect. 22] late tradit curt. Iun. consil. 124. num. 1. Zoanet. in d. l. ut vim, 1. par. num. 99. Simon Pistor. cons. 19. num. 16. vol. 1. Menoch. cons. 29. num. 34. Georg. Obrecht. in tract. de defens. necess. cap. 7. num. 44. Gail. lib. 2. pract. observ. 54. n. 2. Schurff. cons. 23. cent. 3. num. 3. & seq. Bodin. de Repub. lib. 1. cap. 7. Knichen in commentarijs de Saxonico non provocandi iure, cap. 5. n. 504. Vvaremund. de foederib. lib. 1. cap. ultim. num. 12 Hoping. in dissert. de iure protect. §. 16. in not. litt. D. & latissime & eruditissime hunc articulum pro utraque parte disputans, & argumentis contrariae sigillatim respondens, Martin. Mager. d. tract. de advocat. armata, c. 14. ex num. 132. ad num. 284. Vbi bene, post alios, resolvit [sect. 23] illud divini, & humani iuris de proximis iuvandis praeceptum, tunc obligare, cum quis, ut alij succurrat, vel consulat, se ipsum non gravat, nec alicui periculo, labori, vel implensis exponit. Etenim si contrarium contingat, & alterius defensionem, veluti ex officij necessitate, suis humeris imponat, bene potest pro hoc onere homorarium recipere, iuxta text. sic intelligedum in d. l. metum, §. sed licet, quia eiusmodi protectio [sect. 24] aequiparatur operis, argum. text. in l. stipulationes non dividuntur 72. vers. Operis, D. de verbor. oblig. pro quibus dubiu non est pretium recipi posse, l. cum induobus, §. si in coeunda, ibi: Opera pretium recipit, D. pro socio, & l. si non sortem 26. §. libertus, D. de condict. indeb. ibi: Operae recipiunt aestimationem. Alioqui [sect. 25] neque militi stipendia, neque vassallo seudum, neque advocato salarium, sive honorarium pro defensione patriae, domini, vel clientis recipere liceret, quod est contra text. in l. 1. & 2. l. 5. §. 2. C. de re milit. lib. 12. cap. 1. in princip. quibus mod. feud. amittat. l. 1. in princip. C. de suffrag. l. properandum 13. §. illo proculdubio, C. de iudic. ibi: Honorarijs scilicet a clientibus, qui dare possunt, dissertissimis togatis omnimodo praestandis, &c. Quod adeo verum est, [sect. 26] ut advocato debeatur salarium (licet non conventum) officio iudicis, ut per Bald. & alios Scribentes communiter in d. §. illo, Alexand. cons. 109. num. 2. lib. 6. Alicat. in l. creditori, verbo Patrocinio, C. de pact. Bart. in l. 1. §. in honorarijs, D. de varijs, & extraordin. congit. Bald. post Cynum in l. 1. C. de pact. Natt. cons. 376. num. 2. & 4. lib. 2. Ethvc respiciens, in ipsis Commendarum, de quibus agimus, terminis Ioseph. Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salute, cap. 11. 12. & 13. tributa, [sect. 27] quae ab Indis, propter eorum curam, suis patronis, sive Commendatarijs praestantur, secure percipim, neutiquam dubitat: monet tamen illos, ut muneri suo diligenter incumbant, adducens verba D. Greg. ad nobiles Sardiniae, lib. 3. Registri, epist. 23. quae maxime ad nostrum institutum conducunt. Nam cum se dolere dixisset, quod Rusticos idololatriae deditos, in suis possessionibus haberent, post pauca sic inquit: [sect. 28] Vnde magnifici filij exhortor, ut omni cura, omnique solicitudine, animarum vestrarum zelum habere debeatis, & quas rationes omnipotenti Deo de subiectis vestris reddituri estis, aspicite. Ad hoc quippe illi vobis commissi sunt, quatenus & ipsi veftrae utilitati valeant ad terrena deservire, & vos per vestram providentiam eorum animabus, ea quae sunt aeterna prospicere. Si igitur impendunt ilil, quod debent, vos eis cur non solvitis, quod debetis: idest, ut assi due illos magnitudo vestra commoneat, ab idololatriae errore compescat, quatenus eis ad fidem ductis, Omnipotentem Dominum erga se placabilem faciat. Haec Gregorius, quibus (ut bene observat ide Acosta ubi supra) & quid liceat accipere, & quid liceat reddere infidelilbus Indis sibi comissis, Patroni satis, quantum arbitror, edocentur. Vervm ut ulterius progrediamur, [sect. 29] haec patronorum cura, quatenus attinet ad eorum conversionem, & in Fide Catholica eruditionem, primius illis temporibus exactius requirebatur, eo quod Indi longe plures numero essent, & Sacerdotum, ac Religiosorum copoia desideraretur, quibus hoc onus, quod ipsorum crat proprius, demandari posset. Maxime nondum erectis Ecclesijs, nec Episcoparibus, Dioecesibus, ac paraecijs, imo neque ipsorum Indorum municipijs commode ordinatis, & distributis. Caeterum postquam haec progressu temporis, & incesiabili Regum nostrorum pietate, cura & solicitudine, congruentius disposita fuerunt, & in meliorem statum [sect. 30] reducta, opertere visum fuit, ut unicuique Indorum municipio, quod 400. tributarios haberet, proprius Parochus assignaretur, qui eis sacrameta ministrater, & fidei, ac politicorum morum praecepta doceret, ut disponitur in primo Concilio Limensi part. 2. constit. 77. Vnde, & doctrinarij dici coeperunt, vulgo Doctrineros; Comendatarijs [sect. 31] interim ab hoc nere, & cura magna ex parte liberatis, dummodo ex suaru Commendarum redditibus sussiciens salariu sive stipendium (quod communiter Synodum (vocat) Rectoribus exhiberent, & si hos vel remissos, & negligentes notarent, vel improbos, & impuros, vel cupidos, ac rapaces; denique grege Domini laedi graviter insolentia pastoris animadverterent, pro fide, quam suis Indis debent, ad Episcopos deferant, & quantum in ipsis fuerit, ardenter agant, ut illis, quam optima fide consultum sit. In reliquis vero [sect. 32] praestina obligatio perdurat, quae Patronis in commendatione Indorum praescribitur, scilicet, ut eis quotiescunque ope eorum indigeant, benigne adsint, intelligantque se Neophytis datos paretum loco. Vnde horum rem politicam iuvare debent, & ab iniurijs, vel hominum, vel temporum pro sua virili tueri, & serio sibi de clientibus suis illud Isaiae 1. dictum existimare: Discite bene facere, quaerite iudicium, subventieoppresso, iudicate pupillo, defendite viduam, ut sic nomini, & officio respondeant suo, sintque non voce tatum, sed re ipsa Indorum Patroni, aut si id maius, velut, patres, atque adeo ipsis [sect. 33] consultant, quemadmodum familiae suae pater ipse familias consulere debet, nempe corrigendo, & bonis moribus instruendo, 1. ad Timoth. 5. ad Ephes. 4. cap. necesse 47. distinct. cap. duo ista 38. q. 4. cap. licet Hely. de simonia, cap. respiciendum, §. furta, de poenis cum similibus, ne sanguis, idest peccatum familiae, de manibus domini requiratur, cap. qualiter. 2. de accusat. & cap. irresragabili, iuncta gloss. de officio Ordinarij. Quamvis hac etiam in parte minor iam labor, & cura ipsorum Commendatariorum desideretur, cum [sect. 34] in unaquaque provincia Praetores item constituti sint, qui super Indorum tuitione, & gubernatione, ac politica institutione vigilent, & intendant, congruenti salario remunerati, quod ex ipsorum Indorum tributis, seu taxis (ut dicunt) deducitur, ita ut hoc minus ad Commendatarios perveniat, [sect. 35] tum quia diminuto labore, iustum quoque visum fuit, ut merces, eius contemplatione data, diminueretur, l. Seio amico, in 1. responso, D. de annuis legat. cum similibus, text. singularis in l. si quis in gravi, §. si cum omnes, D. ad Syllanian. l. quoties, D. ad Trebel. l. Nesenius, §. ult. D. de excusat. tut. l. plane, §. si duobus, ubi glos. Bald. Angel. & alij, D. de legat. 1. cum alijs, quae multum in nostris terminis, de similibus clientelis loquentes, tradunt Decius cos. 308. num. 6. Craveta cons. 145. n. 13. & cons. 414 num. 13. Rosenthal. in tract. de feud. cap. 8. coclus. 12. num. 8. litt. Y. plures cogerens Pedrocha in responso suo de interpr. & resolut. contr. num. 460. & seqq. Cum etiam, [sect. 36] quia haec Praetorum pro tuendis, & gubernandis Indis creatio, & institutio, ipsorum Commedatariorum causa, aut verius culpa introducta fruit. Eo quod in plurimum (ut statim trademus) ipsi erant, qui Indos sibi commendatos magis vexabant, maioribusque iniurijs afficiebant. Vnde [sect. 37] damnum, quod sua culpa hac in parte senserunt, sibi debent, non alijs imputare, l. quod quis ex culpa. D. de regul. iru. cap. damnum, eod. in 6. l. si fideiussor, D. mandati, cum alijs, quae tradit Moditius in §. plebiscitum, Inst. de iur. natur. dubit. 13. num. 2. ad finem, Surd. cons. 64. num. 1. Ovid. in epistol. O Enon. Paridi: Leniter ex merita quicquid patiare, feredu est. Et lib. 1. Amor. Eleg. 14. Facti manu, culpaque tua dispendia sentis. De qua [sect. 38] praxi hodierni temporis, circa hoc onus Commendarum, de quo tractamus, agunt plures schedulae, quae reperiuntur in 2. tom. impress. ex pag. 219. & praecipue illa del Bosque de Segovia 8. Octob. ann. 1560. pag. 221. & altera Matriti 24. Ianuarij, ann. 1580. tom. 1. pag. 105. quarum meminit Ant. de Leo d. tract. de consirmat. Regijs, 1. par. cap. 19. n. 41. & seqq. Et graviter etiam, & elegater prosequitur Acosta, omnino videndus, d. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 11. cum tribus seqq. Et idem tangit Ioann. Matienz. in l. 6. tit. 10. lib. 5. Recop. gloss. 2. num. 12. Et de Praetorum, sive Correctorum creatione, ultra ea, quae alio loco dicemus, agit elegans schedula, data Vallisol. 8. Novembr. ann. 1550. tom. 3. Pag. 19. & Anton. de Leon d. 1. part. cap. 25. num. 35. fol. 18. Qui bene advertit d. cap. 19. num. 49. fol. 104. [sect. 39] adhuc in titulis Commendarum antiquas clausulas de Indis in fide instruendis, & defendendis, apponi, & iurari, ut intelligant, quod licet iam proprios Rectores in spiritualibus, & Correctores in temporalibus habeant, omittere tamen, vel spernere pro sua parte non possunt, nec debent, quod ad meliorem Indorum statum, & condtionem viderint convenire. Et ne vel ipsi Sacerdotibus, vel Sacerdotes ipsis conniventes, miseri illi graventur, cautum fuit in schedula quadam data en el Campillo 28. Maij. an. 1597. ut [sect. 40] nullo pacto ad Indorum beneficia, sive doctinas praesententur Clerici, vel Religiosi, qui Commendatarios quolibet, consanguinitatis, vel affinitatis gradu contingant. Ex quibus primo infero, quod cum Commendatarij instruendis, & defendendis Indis praeficiantur, ac quodammodo veluti Paedagogi, Nutricijque in Christo teneris adhuc, & parvulis dati sint, debet sane [sect. 41] Rex noster Pijssimus, & eius Locumtenentes, in eiusmodi commendationibus faciendis, non solum antiqua ipsorum eligendorum, vel parentum merita, & servitia considerare, veteresque labores attendere, verum longe plus spectare, utrum is, cuius fidei Indi commendantur, ea existimatione sit, ut imposito muneri non defuturus credatur. Quod pie docet, & parum animadverti dolet Ioseph. Acofta dict. lib. 3. cap. 11. pag. 319 & cap. 12. pag. 323. affirmans, non esse turam conscientiam Patroni, si indignus sit, nec proventus tuto recipere, quantumcunque olim emeritus sit, rerumque gestarum splendore coruscet. Et multo minus Principis, eam curam committentis indigno. Indignum [sect. 42] autem eum dicit: Quem viri boni, at sapientes nequaquam idoneum reputant eiusmodi negotio procurando, nimirum, qui prae vitae impuritate, prae inveterata avaritia, prae socordia ingenita, miseros susceptos vexando, spoliando, divina omnia, ac salutaria pro nibilo ducendo, pessundaturus apparet. Et statim non minus pie, atque eleganter addit: Profecto [sect. 43] mirari libet, quod cum in triennali, aut etiam annuo Praetore creando, vitae integritas accurate quaeratur, in perpetuo Indorum domino, cuius sit, vel leve peccatum perniciosius futurum, vix morum ratio habeatur: sola, vel ipsius, vel maiorum merita attendantur, tanquam pecuniae dandae, non animarum negotium tractaretur. Cuius gravis, & religiosi viri doctrina, etsi nullum ful cimentum desideret, confirmari potest [sect. 44] ex cura, & providentia, quae in iure femper requiritur, ut qui alijs in exempum, & disciplinam positi sunt, maiori virtute, & sanctimonia refulogeant; tum quia eorum peccata ob officij dignitatem aggravantur; cum etiam, quia suo malo exemplo, vel desidia multos catervatim secum trahit ad inferos, cap. si Papa, cap. homo Christianus, cü ibi notatis, 40. distinct. cap. aliorum 9. q. 3. cap. nos si incopeteter 2. q. 7. Na quod [sect. 45] agitur a Praelatis, facile trahitur a subditis in exeplu, cap. cum quidam, de iur. iur. cap. mangae, de voto, cap. qualiter 2. de accus. cap. nemo 89. distinct. cap. consideret, de poenitet. distinct. 5. & paftore laguente, grex insidiatoris dentibus laniadus exponitur, cap. quamvis 7. quaest. 1. Vnde & illud nascitur, [sect. 46] ut gravius etiam puniri debeant, & potentes potenter tormenta patiantur, cap. praecipue 11. q. 3. cap. nulli, q. 1. cap. illud 8. q. 1. Iuvenal. satyr. 8. Castrens. cos. 349. lib. 1. Cosmas Guimier. in pragmat. sanctione, tit. de collationibus, verbo Frusta enim, pag. 236. cum multis alijs, quae tradit Mastril. de magistratibus, lib. 6. cap. 1. num. 8. cu seqq. Et Ego in tract. de syndicatu defunctorum, n. 102. & seqq. quibus adridens Salvian. lib. 4. de provid. Dei, inquit: Vbi sublimior est praerogativa, maior est culpa. Et D. Isidor. lib. 1. de summo bono, cap. 18. Tato maius peccatum esse cognoscitur, quanto maior, qui peccat, habetur. Crescit enim delicti cumulus iuxta ordinem meritorum, & saepe quod minoribus ignoscitur, maioribus imputatur. Et non minus eleganter Cassiodot. lib. 1. var. epist. 18. Oportet vos colere, & observare iustitiam, qui aequitate populo dicere suscepistis: quando non licet delinquere, qui alios creditur sub aequitatis regula cotinere, ne siat exemplum pravum, qui electus ad laudabile cognoscitur institutum. Quod plane certius erit, [sect. 47] si ij, qui alios ex officio tueri, vel gubernare debent, non solum illis scandalum praebeant, vel exemplum ad delinquendum, verum & cum eisdem, aut in eosdem delicta gravia, vel peccata turpia comittat, & praesertim cum impuberibus, rusticis, vel barbaris, quales sunt nostri Indi, qui propter integri iudicij defectum, pro parte sua consentire non videntur, l. pupillus, l. in eo, §. pupillus, D. de reg. iur. l. 1. §. impuberes, C. de falsa moneta. Tunc enim tota culpa transfunditur in suadentes, & quoniam magis peccant, magis puniendi sunt, & [sect. 48] ubi maior est culpa, maior debet exerceri vindicta, d. cap. praecipue 11. q. 3. cap. tanta 86. distinct. cap. qui aliorum 23. q. 3. cap. latores, ubi gloss. verb. Magis, de Clerico excom. cap. excomunicamus, §. credentes, de haeret. ubi gloss. & DD. ad hoc plures concordantias allegant, & consonat de iure nostro Regio tex. in l. 42. & 50. tit. 5. par. 1. Quae iura [sect. 49] Ego olim perpendi in ardua causa cuiusdam miserandi Comendatarij, qui Indos aliquos sibi commendatos, vix plenam pubertate egressos, induxerat, ut secum foedum sodomiae peccatum admitterent, nam hos lenius puniedos iudicavi, illum vero totam legis poenam subire, quae nisi adeo gravis esset, magis adhuc, & magis in eum ob praedictas circunstantias exacerbari deberet. Pro quo etiam, [sect. 50] in ipsis huius nefandi criminis terminis, allegavi ea, quae in simili tradit, & resolvit Catelian. Cotta in memor. iur. verbo Pedicones, in fine, & Petr. Caballus in resolut. crim. 1. par. cap. 16. vers. Aggravatur etiam delictum ex aetate pueri, Et plura [sect. 51] alia, quae in detestationem huius enormis delicti congessi in meo 1. tom. de Ind. iur. lib. 2. cap. 12. ex num. 31. & supr. hoc tom. lib. 1. cap. 24. n. 47. & seqq. Quae omnia optarem Hercle, [sect. 52] ut Commedatarij considerarent, & beneficium sibi propter hoc officium datum attederet, illudque percipere no posse, [sect. 53] qui istud negligit, cap. diversis, de Clerico coniugato, cap. fin. de rescript. lib. 6. cap. pastoralis, de appellation. cum alijs, quae late cogessit Moneta in tract. de distribution. quotid. par. 2. q. 2. n. 40. Nicol. Garc. de benef. par. 1. cap. 2. n. 60. & par. 7. c. 11. n. 1. & Ego cap. seq. n. 12. & 13. Multi quippe, [sect. 54] imo plures eorum, solum curant, ut sibi magnus numerus Indoru commendetur, quo maiora ab eisdem tributa, & servitia consequantur, quid vero eis vicissim praestare, & rependere debeant, nequaquam considerant. Et ita in eis ad litteram impletur illud Plautinum in Menaechmis: Clientes sibi omnes volunt esse multos, Boni ne, an mali sint, inhaud quaeritant? Res quaeritur magis, quam clientorum fides. Secvndo, eisdem iuris communis, & nostrarum schedularum decisionibus inhaerendo, deduco, iustissime in eisdem caveri, [sect. 55] ut Commendatarij, qui Indos suae fidei, & clientelae comissos vexant, & gravant, & tributis immoderatis, vel alijs servitijs, aut iniurijs afficiunt ad restitutionem eorundem tributorum, & damnorum tenenantur, ac praeterea ipsis Commendis priventur. Etenim cum illae cum hoc onere defensionis, & bonae tractationis Indorum concessae fuerint, eo non impleto, [sect. 56] quasi causa data, cansa non sequuta, revocari possunt, vel quia res reddit ad non iustam causam, ut alias dicitur in l. 1. D. de condict. causa data, & de condict. sine causa, & is, qui non implet ex sua parte, quod promisit, facit, ut alter liberetur, l. Iulianus, §. offerri, D. de action. emt. cap. frustra, de reg. iur. in 6. cum alijs adductis a Parisio cons. 33. num. 57. lib. 1. Honded. cons. 34. num. 19. vol. 2. Misyng. centur. 3. observat. 96. & cent. 4. observat. 7. & 8. Hartman. Pistor. 2. par. q. 24. num. 4. 5. & 6. Schrader. de feudis, part. 9. cap. 4. n. 88. Colerus de process. execut. par. 4. cap. 1. num. 97. & 105. & novissime D. Valenc. cons. 173. num. 20. vol. 2. ubi quod causa, si redit ad non causam, ide est, ac si actus ab initio factus fuisset sine causa, & cons. 112. n. 92. ubi quod paria sunt aliquid ab initio dari sine causa, vel postea deficere. Vel melius condictione ex ipsa lege Commendarum promanante, iuxta tit. D. & C. de condict. ex lege; cum Comedaru, [sect. 57] ut & feudorum, ea sit (ut diximus) natura, ut non possit, nec debeat feudatariusin clietes, vel vassallos saevire, aut nova, & immoderata tributa, vel servitia insueta ab illis exigere, & si secus fecerit, vassalloru, seu clientulorum amissione puniatur, communi illa iuris regula ita dictante, [sect. 58] quae abusum rerum hic, ut in alijs, earundem privatione punire solet, cap. scelus 2. q. 1. l. 1. & 2. D. de his qui sunt sui, §. sed & maior, Inst. eod. l. 1. C. de emendat. servor. l. fin. C. quemadm. civil. muner. indic. lib. 10. tex. sing. in l. cum satis, §. caveat, C. de agricol & cesit. lib. 11. capit. quicunque advocatiam, de pace tenenda, cap. 1. ex quib. caus. feud. amitt. cum multis alijs, que aliud ages adduxi sup. lib. 1. cap. 3. n. 75. & in nostris terminis latissime observant, & prosequuntur Bald. in cap. publici latrones, de pace tenenda, Roman. cons. 35. n. 1. Guido Papae decis. 62. per tot. Natta cos. 614. n. 9. & 11. vol. 3. Zasi. singular. respos. cap. 3. n. 82. & seqq. plene Gramat. decis. 104. per tot. Groevaeus conclus. 16. cosid. 1. n. 14. lib. 2. Ant. Faber. lib. 3. Cod. tit. 18. definit. 2. Husanus de hominibus proprijs, cap. 8. n. 27. & 28. Cabedus decis. 8. n. 1. par. 2. Mastrill. decis. 13. n. 18. Petra de potest. Princip. cap. 5. n. 120. ubi aliqua exempla similium privationum adducit, & cap. 8. n. 14. & seqq. & cap. 22. n. 5. & 6. pag. 292. Menchaca cotrov. illust. lib. 1. cap. 8. n. 17. & plurimi alij, quos refert Rosenth. de feudis, cap. 1. concl. 33. n. 45. 48. & 59. Mart. Mager. d. tract. de advoc. armat. cap. 16. ex n. 599. & n. 652. & seqq. & antecedentibus, & cap. 11. n. 681. [sect. 59] qui adducit plura similia iuris, in quibus ob saevitiam, & malam tractationem, vel insolitas tributorum exactiones privatio indicitur, & inducitur, quae mihi ad alia properanti referre non vacat, & ultra relatos ab eis, possunt etiam videri plures alij, quos refert Boerius decis. 55. n. 6. Sebast. Naevius in system. ad l. quisquis, C. in quibus caus. lib. 11. pag. 69. Gail. lib. 1. pract. observ. 17. & de pace pub. lib. 1. cap. 2. n. 20. & seqq. ubi in specie loquitur de vassallo, qui non servat mandata Principis de non offendedo subditos, nec gravando eos tributis, vectigalibus, aut operis immoderatis, Ponte de potest. Proregis, fol. 64. n. 60. Hartman. Pistoris lib. 1. q. 43. n. 479. Camill. Gallinius de verb. sign. lib. 10. cap. 15. n. 22. Camill. Borrellus cons. 30. & 31. cent. 2. & de magistr. edict. lib. 4. cap. 9. n. 52. Bobad. in Politic. lib. 2. cap. 16. n. 82. Menoch. cons. 2. ex n. 196. & de arbitr. casu 68. & 138. Synoptica observatio de tributis cap. 23. pag. 37. Sesse de inhibition. cap. 26. n. fin. ubi probat, [sect. 60] quod ipsi vassalli propria auctoritate possunt deserere dominum, qui eos male tractat, Callistus Remirez, qui plures alios allegat, de lege Regia Arag. §. 32. n. 26. & seqq. & noster D. Ioan. del Castillo in tract. de usufruct. cap. 3. n. 100. cum seqq. Vbi occasione usufructuarij, qui usufructu privatur ob bonorum dilapidationem, idem in feudatarijs, & alijs resolvit, & generaliter concludit, [sect. 61] quemlibet, qui iure sibi competenti abutitur, illo privari. Quia licet Baldus in Auth. ad hoc, C. de Latin. lib. & cons. 439. col. 2. in fine, vol. 3. docere videatur, quod sicut licitum est domino servum suum propria auctoritate capere, & plagis mediocribus castigare, idem licet Nobilibus facere de hominibus suis, contrarium tamen tenuit Angel. in l. sancimus, C. de poenis, concludens tales Dominos, seu Nobiles in hoc non esse tolerandos, sed potius reprimendos, ut non sint tam audaces ad maleficia in plebem, & debiles perpetrana. Quia ipsemet Bald. dixit in l. ex hoc iure, D. de iust. & iur. quod sunt nonnulli domini terrarum tyrannelli, qui sanguine populorum emungunt, quod vix precarium dimittunt eis spiritum, & refert Barbat. in cap. Rainald. de testam. vers. 34. & Boer. d. decis. 55. num. 5. Et in terminis [sect. 62] nostrarum Commendaru eande quoque iustificatione, privationis, vel ob sola negligetia, agnoscit Acosta d. lib. cap. 10. pag. 313. ita inquiens: Quin potius si quid accipis, ob id accipis, ut tu vicissim aliquid aliud rependas, quod si non dederis ipse, quicquid abstuleris, iniquum est, & iniuriosum. Vt medicus ab aegroto, advocatus a cliente iuste pretium capit pro impensa opera, & officio, ita Patronus ab Indo si quid accipit, pro officio accipit. Et iterum cap. 12. pag. 222. ibi: Efficitur deinde ut si negligenter, admodumque segnes se praestiterint tales Patroni, neque emedare, & resarcire iacturam pergant, possint omnino, imo vero debeant, ab Indorum commendatione removeri, alijs eorum loco suffectis. Et statim refert schedulas, quae hoc praecipiunt, quarum supra meminimus, & capitibus seqq. agit de danis, quae Indis inferunt, & qualiter sarciri debeant, de quo etiam in simili agit Remirez ubi sup. §. 36. num. 28. Quod adeo verum est, ut licet aliqui in his casibus requirant, [sect. 63] quod monitio praecedat, ut Commendatarius temperet se a saevitia, danis, vel excessibus, quibus Indos sibi commendatos, vel alioqui suos subditos, gravat. Cotrarium tamen verius, & receptius sit, nepe absq; ulla monitione privari posse, cum satis ex natura contractus, & ipsis investiturae legibus, quas iuravit, de hoc admonitus videatur, ut tenet Vulteius de feud. cap. 11. n. 36. Asflict. decis. 265. n. 72. Gramm. decis. 104. n. 18. & 19. Roland. a Valle cos. 1. n. 79. & seqq. vol. 2. cos. 41. ex n. 21. vol. 2. & cons. 18. n. 14. & 29. vol. 3. Palac. Rub. in introduct. Rub. de donat. inter, num. 8. Menoch. d. cons. 2. n. 197. volum. 1. Gail. d. observat. 17. num. 4. Misyng. cent. 3. observat. 8. n. 6. Bobadilla d.n. 182. & 183. & innumeri alij ex feudistis, quos refert, & sequitur Rosenthal. cap. 10. conclus. 33. num. 59. Martin. Magerus dict. cap. 16. num. 679. & sequentib. ubi hunc articulum exactissime disputat, & respondet [sect. 64] ad text. in d. §. quicunque advocatiae, ut quod ibi dicitur: Et admonitus a domino suo non resipuerit, de aequitate, & ad maiorem iustificationem procedere debeat, aut in excessibus, [sect. 65] qui in omittedo consistunt, non qui in committendo, iuxta distinctionem Innocent. in cap. extirpandae, §. quia vero, de praebendis, quem ibidem caeteri Canoniste sequuntur, & Archidiacon. in cap. propter 18. distinct. eam rationem reddentes, quia non facta latent, facta vero patent; & ex Legistis probant Bartol. Bald. Cuman. Romanus, & alij, quos refert Alexand. in l. ita stipulatus, num. 13. D. de verb. ubi dicit hanc esse elegante decisionem Castrensis cons. 371. num. 3. in fine, vol. 2. Bald. in Auth. hoc amplius, num. 16. C. de fideicomm. Idem Alexand. in l. 1. num. 7. C. de his quib. ut indig. & Roman. in l. cognitione, D. ad Syllanian. Quibus etiam favet, [sect. 66] quod delictum consistens in committendo, gravius semper reputatur, quam consistens in omittendo, argu. ita l. vulneratus 51. D. ad legem Aquiliam, l. ei apud 5. in princip. D. depositi, l. si sterilis 21. §. cum per venditorem, D. de action. emt. l. 4. D. de impens. in reb. dot. cum alijs, quae tradunt gloss. Bald. Alexand. Castrens. Aretin. & alij in l. si mora 9. D. solut. matr. gloss. in l. 2. D. ad Syllanian. idem Bald. in l. legis virtus, D. de legibus, & in l. 1. D. de eo, per quem fact. fuer. & latissime Tiraquel. in tract. de poen. temp. caus. 44. num. 24. cum seq. & docte Narbona in l. 20. tit. 1. lib. 4. Recop. gloss. 10. num. 118. & seqq. Esse porro non solum hanc privationis poenam, verum & alias graviores, his delictis valde condignas, vel ipsi [sect. 67] Commendatarij fateri cogentur, cum tot, & adeo enixas Regum nostroum iussiones, & schedulas transgrediantur, quibus tributis sibi concessis, & taxatis coteti esse iubentur, & nihil aliud ab Indis posse exigere, aut extorquere. Quos suae (ut diximus) fidie, ac clientelae comissos, plures ipsorum expilant, & excoriant, & propterea quod infirmi sunt, & imbecilles, ut ne mutire quidem cotra illos audeant, fraude, & violentia miseros plerunque suo frustrant sudore, & perinde atque praedia quaedam, aut greges reputat. Vnde quicquid emungi potest, sive ager sit, sive pecus. id totu honesto, ac liberali lucro assignant, & cum pastores, & defensores Indorum constituti sint, in lupos convertuntur. Quod eorum scelus adauget, [sect. 68] cum inde pernicies proficiscatur, unde salus maxime petebatur, ut recte in nostristerminis advertit Acosta d. lib. 3. cap. 16. in fin. & cap. 22. pag. 375. ibi: Quae spes ultra restat infelicium borum salutis, quando ad ijs venena porriguntur, a quibus erat antidotum expectadum? Et probatur in l. meminerint, C. unde vi, l. 1. in fine, C. de his qui veniam aetatis, cap. 2. 16. q. 6. cap. penult. de poenis, ubi dicitur. id quod ad defensionis inventum est subsidum, ad depressionis stipendium retorqueri non debere, Concil. Trid. sess. 24. de reform. matrim. cap. 9. ibi: Maxime nefarium est, ut inde iniuriae nascantur, unde iura desiderantur. Et magis ad rem Cassiod. lib. 4. epist. 27. Detestabilis est quidem omnis iniuria, & quicquid contra leges admittitur, iusta execratione danatur, sed malorum omnium probatur extremum, inde detrimenta suscipere, unde credebantur auxilia provenire: Exaggerat enim culpa in contrarium versa crudelitas, & maius reatui pondus est, inopinata deceptio, & lib. 7. epist. 11. Defensorem te itaque nostra constituit auctoritas: ut nihil vaenale, nihil improbum facere velis, qui tali nomine nuncuparis. Et [sect. 69] tex. apud nos optimus in l. 3. tit. 19. par. 2. ibi: I por esto dixeron los sabios antiguos, que en el mudo no avia mayor pestilentia, que recebir ome dano de aquel en que se fia, & tradit alia novissime post haec scripta D. Valencuela cons. 161. num. 85. & cons. 163. num. 140. vol. 2. Et ob hoc olim [sect. 70] lege duodecim Tabularu patronus clienti fraude faciens, sacer, & ignominiosus erat, ut tradit Gail d. lib. 1. de pace pub. cap. 2. num. 21. eoque resperit Virgil. lib. 6. AEneid. ibi: Pulsatusve parens, & fraus innexa clienti. Vt bene advertit Camill. Borrel. de praestant. Reg. Cathol. cap. 18. ex n. 50. ubi plura alia in eande rem expendit, Ioan. Kalin. de verb. iur. verb. Patronus, Beroius cos. 49. n. 1. vol. 1. Simon Pistor cons. 19. n. 19. ubi docet [sect. 71] turpissimu esse gravere illum, quem defendere promisimus, Frider. Prukman. cons. 7. n. 147. to. 1. ubi allegat Ruin. cos. 43. col. penul. vol. 1. Cephal. cons. 427. n. 4. quibus addo Franc. Vivium decis. 233. n. 2. lib. 2. Caccialup. in l. frater a fratre, D. de condict. indeb. & Mart. Mager. de advoc. arm. cap. 11. n. 127. & cap. 16. n. 616. & 664. ubi ad idem expendit Vlpian. respons. in l. altius 15. D. si servit. vind. [sect. 72] ubi quod qui alium faciete prohibere ex officio necesse habet, id ipse comittere non debet, & l. si negotia 31. D. madat. ubi Iulian. docet, eum, [sect. 73] qui alterius negotia administrada suscepit, idem praestare debere in sua persona, quod in alioru. Vnde etiam originem dnxit simile aliud iuris axioma, [sect. 74] quod is qui obligatus est aliam indemne conservare contra extraneum, multo magis eum contra se ipsum indemnem conservare cogatur, l. cum in eo 44. D. de pact. d. l. frater a fratre 38. & ibi Ias. 1. lect. num. 23. & 2. lect. numer. 15. dict. l. si negotia, & l. si fundum, D. mandat. Schrad. in tracta. de feud. part. 9. cap. 4. num. 22. & novissime Dom. Episcop. Chilens. D. Gaspar Villaroel in lib. Iud. pag. 495. ubi quod miserum est ibi invenire dolorem, ubi sperabas remedium. Quod [sect. 75] multum attendere, & curare deberent nostri Commendatarij, ne de his tot, & tam atrocia scelera referantur, qualia narrat Acosta dict. lib. 3. cap. 14. & seqq. & Episcop. Chiapens. in suo tract. 30. Propos. qua de causa saepe de his Commendis tollendis actu fuit, ut dixi supra hoc libro, cap. 1. ex num. 10. Et antiquas [sect. 76] etiam clietelas maxime improbavit Salvianus Massiliensis lib. 5. de provid. atque earum, quae hodie usitantur, utilitatem merito in dubium vocat Mager. ubi supra cap. 1. fere per totum. Sed praestat Salviani Massiliensis verba referre, eo quod ad vivum improbos aliquorum Commendatariorum mores notare videntur. Vt [sect. 77] vim (inquit) exactionis evadant, tradunt se ad tuendum, protegendumque maioribus, dedititios se divitum faciunt, & quasi in ius eorum, ditionemque trascendut. Nec tamen grave hoc esset, si potentes patrocinia ista non venderent, si quod se humiles dicunt defensare, humanitati tribuerent, non cupiditati. Illud grave, ac peracerbum est, quod hac lege tueri pauperes videntur, ut spolient, hac lege defendunt miseros, ut miseriores faciant defendendo; omnes enim ij, qui defendi videntur, defensoribus suis omnem fere substantiam suam, priusquam defendantur, addicunt. Ecce quae sunt auxilia, ac patrocinia maiorum. Nihil susceptis tribuunt, sed sibi: Novum genus venditionis, & emtionis: venditor nihil tradit, & totum accipit. Emtor nihil accipit, & totum penitus amittit. Vervm [sect. 78] his, & alis obiectionibus Chiapensis bene satis facit Ant. de Leon d. tract. de confirmat. Regijs, 1. part. cap. 19. & 20. & quatum fieri potuit, obviam itum est per schedulas, quarum supra meminimus, & ut concedamus eas ab aliquibus Commendatarijs non observari, vitio hominum non causae hoc fit, ut praeclare advertit Acosta d. lib. 3. cap. 11. in fine, & pravorum perversitas bonis detrahere non debet. Nam & alias [sect. 79] abusus rei substantiam minime tollit, ut dixi supra lib. 1. cap. 4. ex num. 82. & pluribus probat Anton. Hering. de fideiuss. cap. 1. num. 39. Iacob. Marchissel. in silva quaest. pract. q. 31. num. 1. Magerus dict. cap. 1. num. 327. cum multis seqq. & ut Tullius in Rhetor. inquit, in [sect. 80] nullo genere bonorum aliquid est tam rectum, in quo abutedo vitium non reperiatur, quod refert, & ornat Vsillus in prooem. ad tit. Inst. de action. Petr. Pechius de iure sistendi, cap. 5. num. 23. Petr. Greg. lib. 7. de Repub. cap. 11. num. 81. Et ex [sect. 81] tutelae exemplo, nostris Commendis valde simili, coprobari potest; quae cum in se, & suo fine sanctissima sit, & iure, ac bono publico introducta, ad tuendum eum, qui propter aetatem se defendere nequit, l. 1. de tutel. Princip. Inst. eod. adhuc tamen frequenter hominum vitio ita degenerare solet, ut Papinian. non sine ratione dicere potuerit in l. in fideicomm. §. nonnunquam, in fine, D. de usuris, re esse minus tutam, fallacem, fragilem, & periculosam, & [sect. 82] Alber. in d. l. 1. de tutel. Tutores hodie non recte dici tuitores, sed tollitores, ab effectu, quem refert Paul. Montanus in tract. de tutelis, cap. 4. ab initio Ioan. Gutierr. eod. tract. lib. 1. cap. 1. num. 11. & Mager. sup. num. 344. quod tamen de malis, & perfidis accipiedum est. Nam [sect. 83] si quis ex istis, similibusque; malorum, ac infidelium tutorum exemplis, tutelas e medio removendas esse clamitet, nemo eum sane mentis fore crederet, ut bene ipsi ijdem Auctores animadvertunt, & novissime Leander Galganetus in tract. de tutelis, lib. 3. quaest. 1. num. 32. & seqq. Quare Dei [sect. 84] optimi, & benignissimi opesperandum est, ut Patroni nostrorum Indorum officium non deserant. Et iudices, ac Magistratus debebunt contrarium facientes severissima animadversione compescere. Ne [sect. 85] similis ulterius grassetur forte praesumtio (ut loquar cum Cassiod. lib. 1. epist. 11) aut divinam patientia frequens provocare possit excessus, ut qui in hac ulterius fuerit fraude versaius, & militia careat, & compendium propriae facultatis amittat. Pudeat illis tollere, quibui iubentue offerre, ultra omnes crudelitates est, divite fieri velle de exiguitate mendici. Amentur honesta lucra, horreantur damnosa copendia, nullus audeat inde tollere (pene dixit Indis) quod possit collecta dispergere. Addendo perdidit, qui retinendo collegerit, & paupertatem potius ad se trahit, si exigentium pecunias non repellit. Additur, quod talibus non dare, tulisse est. & merito, quando qui potest esurientibus subvenire, si non poscit, extinguit. Quod Ego semper [sect. 86] in Limano Conventu, cum iudex similium causarum essem, severissime practicavi, & in hoc Supremo Indiarum Senatu cum Fiscalis officio fungerer, pinribus disceptavi [sect. 87] contra haeredes cuiusdam Ferdinandi Velae quodam Commendatarij de los Aullagas, in provincijs Peruanis, qui ob excessiva tributa, quae a suis Indis extorsit, & gravis damna, quae eisdem irrogavit, ingenti pecuniarum summa damnatus fuit, & ad eius exactionem bona omnia, quae reliquit sub hasta vendita, & inter alia oppidum de S. Martin de Valde-Iglesias, quos in Hispania, dum viveret, comparavit. Atque ita impletus fuit sermo Cassiod. ubi sup. & [sect. 88] illud Exodi cap. 22. Viduae, & pupillo non nocebitis, si laeseritis eos, vociferabuntur ad me, & ego audiam clamorem eorum, & indignabitur furor meus, percutiamque vos gladio, & erut uxores verstrae viduae, & filij vestri pupilli, &c. Quibus addere licet alia, quae ad eandem rem congessi, & expendi 1. tom. lib. 3. cap. ult. num. 11. & seqq. Et [sect. 89] in his damnis, excessibus, & iniurijs, quas Indi a suis Commendatarijs se accepisse queruntur, minor sane probatio desideratur, quoniam id frequenter statui, & recipi solet, ubi vassalli contra dominos, & pauperes, & infirmi contra potentes, & magnates, similes querelas in iudicium deducunt, ut notat Bald. per text. ibi in l. 2. §. Praetor ait, versic. Et filius, D. qui satisd. cogan. Ias. in l. quicunque, in princip. 2. notab. D. de verbor. obligat. Corneus cons. 11. volum. 2. Alexand. cons. 49. vol. 1. Aretin. cons. 45. in fine, Matthaesylan. & eius Additionator, singul. 31. & Bobad. in Politic. lib. 2. cap. 16. num. 120. Quod tamen limitandum existimo, [sect. 90] dummodo talis probatio in suo genere sit perfecta, & per testes alioqui habiles, & ubi nobilis contrarium plenius no probaverit, ut per eundem Bald. & alios ubi supra. Idem Bald. in l. si tutor petitus, ad fin. C. de peric. tutor. & in l. qui accusare, C. de edendo, Felin. in cap. cum contingat, col. 2. in princip. de rescript. Decius cons. 37. Alexand. cons. 16. col. 3. in princip. vol. 5. & Addition. Matthaes. ubi supra num. 3. & 6. Eaque de causa, in ardua lite, quae olim mota fuit contra quemdam D. Alfonsum de Sotomayor Commendatarium Indorum de Sacaca, super tributis excessivis, quae ab eis extorsisse praetendebatur, in dubium vocari vidi. Vtrum [sect. 91] sufficientem probationem prestaret assertio, & depositio officialium, qui ex ipsis Indis eliguntur ad haec tributa colligenda, & Commendatarijs tradenda, & in Regno Peruano vocantur Quipocamayos, eo quod Quiporum suorum rationem habeant, hoc est quorumdam [sect. 92] filorum varij coloris, in quibus quosdam nodos mirabili ordine complicant, qui eis pro scriptura deserviunt, de quibus optime agit Acosta de natura Novi-Orbis, lib. 1. cap. 25. & in historia Indiarum, lib. 1. cap. 24. & lib. 6. cap. 2. & seqq. & alij, quos late recensui in 1. tom. de Ind. iur. lib. 1. cap. 9. num. 31. Etenim etsi non inficier multum ponderis hanc numerationem, & assertionem habere, ubi recte, & ut oportet inita, & explorata fuerit, quia hi Quipocamai sunt [sect. 93] veluti officiales publice electi ad hanc administrationem, quorum libris fides integra dari, & ad eos recurri solet, tanquam ad speculum, & fontem veritatis, l. 1. C. de exactor. tribut. lib. 10. Auth. de mand. Princip. §. publicorum, iunctis alijs, quae notat Bald. cons. 265. lib. 1. glossa magna, Bart. & alij DD. communiter in l. quaedam, §. nummularios, D. de edendo, Ias. in l. admonendi, num. 131. D. de iur. iurad. Beccius cons. 5. per totum, Mascardus conclus. 672. & seq. & latissime Nicolas Genua de Passeribus in tract. de scriptura privata, lib. 4. cap. de libris officialis, de publico deputati, pag. 223. cum seqq. & idem in libris Massariorum alicuius Villae, vel Castri, seu Communitatis affirmet Craveta de antiq. temp. 1. parte, versic. Quarto limitatur, num. 63. Beccius ubi supra num. 2. Stephanus Gratian. decis. March. 137. num. 2. Tuschus litt. L. conclus. 346. num. 27. & Genua, ubi sup. cap. de libris Massoriorum alicuius villae, pag. 336. Adhuc tamen [sect. 94] non auderem eiusmodi quipis talem, ac tantam fidem, & auctoritatem adhibere. Nam eorum costructio, & explicatio fallax (ut audio) & incerta est, nec mihi satis liquer dictos Quipocamayos auctoritate publica huic muneri praeponi. Et ut hec deficiant, sunt Indi, quorum fides vacillat, [sect. 95] unde & ipsa quoque Quiporum constructio, & enodatio vacillabit, ut in simili argumentatur Bald. in l. si pater, D. ad legem Cornel. de falsis, dicens, quod pater notarius non potest recipere instrumentum in causa filij, cu neque pro eodem testificari possit. Vt omitta exactorum [sect. 96] libris contra tertium non credi, nec fidem facere, ut late, & optime probat Menoch. de arbitrarijs, casu 91. cum seqq. & idem contingere in libris Massarij alicuius universitatis resolvit Alex. cons. 186. n. 6. lib. 2. post Bald. in l. Imperator, n. 33. in fin. D. de statu homin. & sequitur Ias. in d. l. admonendi, n. 98. & sub aliquibus distinctionibus Gratus, Mascard. Ruger. Rutlandus, Scaccia, & alij, quos refert Genua ubi sup. pag. 237. Quibus addo, hoc certius esse, & urgentius procedere, ubi [sect. 97] tales Quipocamai sunt (ut plerumque esse solent) ex ipsis Indis tributarijs, a quibus tributa repetuntur, vel exiguntur. Nam tunc, quemadmodum testimonium pro se ipsis dictum non valeret, l. nullus, C. de testibus, cum similibus, ita nec rationes, vel instrumenta ab eisdem confecta, l. instrumenta, l. rationes, & l. exempla, C. de probation. Bart. & DD. in d. §. nummularios, & in l. de eo, & l. Divus, per text. ibi, D. de fals. Craveta ubi sup. num. 68. Idemque est, quamvis dicatur, quod causa eos principaliter non concernit. [sect. 98] Nam sufficit, ut aliquod commodum, vel interesse ex ea consequi, vel sperare possint, etiam in cosequentiam, ut quis testis integer non dicatur, ut per Bald. cons. 10. n. 5. lib. Alexand. cons. 45. num. 2. lib. 2. Socin. cons. 47. num. 45. lib. 4. Grammat. decis. 505. num. 12. & cons. 41. num. 4. Cravet. cons. 99. num. 2. Paris. cos. 13. num. 79. lib. 3. Felin. in cap. insuper, de testibus num. 24. & latissime Monticul. in eod. tract. vers. Pro se ipso, fol. 58. & Farinacius q. 60. per totam. Vnde (& adhuc magis in terminis) [sect. 99] officialis universitatis, seu exactor tributorum examinatus in testmem pro ipsa unviersitate non est testis idoneus contra forensem, ut docent DD. per text. ibi in l. in tantum, §. universitatis, D. de rer. divis. cap. nuper, de testibus, l. 3. in fine, tit. 28. part. 3. quia [sect. 100] qua ratione universitas redditur suspecta, ita etiam officialis, eo quod ubi caput est suspectum, etiam illi, qui caput verosimiliter sequuntur, suspecti sunt, & idem de eis, quod de capite iudicatur, Bald. in l. 1. C. si Rector provinciae, Abb. & DD. in cap. 1. de iudicijs, Abb. per text. ibi, in cap. accedens, el 1. ut lite non contest. Decius cons. 150. col. 8. Covar. in pract. cap. 37. & Farinac. ubi supra quaest. 55. num. 209. & seqq. ubi quod testes esse non possunt subditi, angarij, & parangarij pro eorum dominis. Tertio, ex praedictis infertur, [sect. 101] Commedatarios nihil aliud, praeter tributa taxata, & designata, ab Indis sibi commendatis percipere posse, ut expresse disponitur in sched. data Fuensalidae 26. Octobr. ann. 1541. quae extat 2. tom. pag. 234. & in pluribus alijs, quas collegi supra hoc tomo, lib. 1. cap. 20. ex num. 1. ubi etiam ex num. 18. & num. 82. late probavi, [sect. 102] omnes conventiones, pactiones, & permutationes factas, prohibitas esse, quia semper suspectae, & miseris illis damnosae praesumuntur. Vnde neque [sect. 103] opera rustica, aliave personalia servitia, neque puellas ad uxorum suarum fullonica, culinas, vel lanificia, neque gallinas, vel ova, aut quid simile ad prandium petere possunt, ut disponitur in multis schedulis, quae habentur dict. 2. tom. pag. 230. & sequentib. ubi poenae contrarium facientibus imponuntur, ultra dupli restitutionem, que in similibus irrogatur in l. 11. tit. 3. lib. 6. Recopilationis. Et licet alias [sect. 104] in liberties, ac patronis, & vassallis feudatarijs, & eorum dominis, reperiamus se mutuo, ac reciproce alere debere, ubi ad inopiam devenerint, l. libertus 41. D. de oper. libert. l. fin. C. eod. l. 4. tit. 26. part. 4. cum alijs, que latius tradit Zasius lib. 1 singul. respons. cap. 3. num. 3. Martin. Colerus de aliment. lib. 3. cap. 13. num. 89. & ex num. 94. ad 82. Afsflictis, & Vrsillis decis. 265. numer. 104. Ioann. Sayson. ad consuetud. Turonens. tit. 12. art. 1. versic. Vicesima conclusio, Rosenthal. in tract. de feud. cap. 8. quaest. 27. num. 7. & seqq. Ioann. Garcia de expensis, cap. 12. & num. 72. Collantes in pragmat. agricol. lib. 3. cap. 9. ex num. 1. Id quod [sect. 105] ad Ecclesiam erga eius patronum pauperem extendit etiam Cassiodor. decis. 3. sub tit. de iur. patronat. Paulus de Citadin. in eod. tract. art. 4. sext. part. princip. n. 1. & seq. & Colerus d. cap. 13. ex n. 78. ad 88. Hoc tamen [sect. 106] nunquam vidi cum Indis practicari, nec ratio iuris, ut practicetur, admittit. Nam Commendatarius non potest dici pauper, cui Indi suo tempore, ac modo debita tributa persolvunt, & ut demus haec ad eius alimenta non sufficere, vel propter ingluviem, & malam administrationem in egestatem devenisse, non sunt cogendi Indi ei subvenire, cum ipsi aeque, aut longe magis paupers sint, [sect. 107] & ex charitate bene ordinata, sibi potius, quam alij prospicere debeant, l. Praeses, C. de servit. & aqua, cum alijs, quae copiose adduxi sup. hoc lib. cap. 16. num. 79. Tunica enim, pallio, & genu sura propius est, ut vulgo dicitur, & plus se amat homo in ungue pedis, quam alium in vertice capitis, ut dixit Baldus cons. 312. lib. 4. Quo pertinent etiam, quod dicit Seneca: Dabo egenti, sed ut ipse non egeam, succurram perituro, sed ut ipse non peream, & Cato in distichis: Dilige sic alios, ut sis tibi charus amicus, Sic bonus esto bonis, ne te mala damna sequantur. Et tradit alia in eisdem terminis alimentorum D. Ioann. Bapt. de Larrea discept. Granatens. pag. 614. num. 27. Maxime cum iura proclament, [sect. 108] eis, qui in necessitate seipsos posuerunt, subveniendum non esse, l. 1. §. 1. & ibi gloss. & DD. qui satisd. cog. l. bona fides 31. in princip. D. depositi, cap. ex parte, de consuetud. Roland. a Valle cons. 87. num. 56. vol. 1. Menoch. cos. 55. num. 12. lib. 1. Surd. de aliment. tit. 7. num. 12. & Horat. lib. 1. epist. ad Lolium: Quem sua culpa premit, deceptus omitte tueri. Plane in reverentiam huius veluti Patronatus, quem Commendatarij erga Indos sibi commendatos habere videntur, [sect. 109] praetendi posset, eos ab eisde Indis in ius sine venia vocari non posse, quemadmodum nec [sect. 110] patroni a libertis vocantur, l. 4. cum sequentibus, D. de in ius vocand. l. 2. C. eod. §. ult. Inst. de poen. tem. litigan. nec domini feudorum a suis vassallis, ut per Husanum de homin. proprijs, numer. 5. & seqq. pag. 162. Rosenthal. de feud. cap. 10. conclus. 23. num. 16. & plures apud Magerum de advocate. armat. cap. 10. num. 43. nec Domini populorum a suis subditis, ut per Bobad. & relatos ab eo in Polit. lib. 2. cap. 16. num. 60. Sed adhuc contrarium in nostris Indis observandum est, & semper observari vidi, nunquam enim veniam expostulant, ubi cum suis Commendatarijs litigare volunt. Sicuti & praxis communis observat in vassallis, & subditis erga dominos, & in clientibus erga suos protectores, & in parochianis erga suum Parochum, & in Ecclesia erga suum Patronum Ecclesiasticu, ut multis relatis, quos brevitatis causa omitto, post longam disceptationem resolvit Magerus, omnino videndus, ubi supra ex num. 52. usque ad num. 100. Rosenthal. d. conclus. 23. num. 19. & ultra relatos ab eis Rhenat. Choppinus ad leg. Andium, lib. 2. tit. 3. Anton. Mornacius in notis ad leg. 13. D. de in ius vocand. & ad leg. fin. D. de inoffic. testamen. ubi etiam tradit, posse vassallum esse advocatum contra dominum, & Anton. Borrinius in tract. de cavalcata, sive servitijs vassallor. 2. part. cap. 4. §. 3. fol. 61. Vtrum vero [sect. 111] Indus contra Commendatarium, aut pro eo, vel hic contra Indum, aut pro eo in testem productus, iuste, vel iniuste a testimonij dictione abstineat, in dubium quoque vocari posset, ob simile exemplum patroni, & liberti, clientis, atque advocati, coloni, & domini, & aliorum familiarium, & domesticorum, qui mutuo, & vicissim a ferendo testimonio repelluntur, ut refert Aul. Gel. lib. 5. noct. Attic. cap. 13. Iul. Paul. lib. 5. sent. tit. 15. §. 1. ubi inquit, susceptos non posse esse testes accusatori, Specul. Aufrer. Nellus Campeg. Mascard. & plurimi alij, quos refert Farinacius de testib. lib. 2. tit. 6. quae. 60. a num. 165. Borrinius §. 8. fol. 64. & novissime D. Valencuela cons. 121. num. 123. volum. 2. & Magerus ubi supra num. 100. & seqq. Sed tamen in hoc quoque contrarium practicatur, ut ipsque idem Magerus resolvit ex num. 107. usque ad num. 130 ubi respondet argumentis contrarijs, & plures pro hac parte Doctores adducit, & ultra relatos ab eo, copiose Callistus Remirez in tract. de lege Regia, §. 24. num. 7. & Farinac. ubi supra numer. 171. qui tamen bene subiungunt, quod si adsit copia testium, honestius erit, ut eiusmodi personae se a ferendo testimonio abstineant. Quod Ego etiam semper consului, & in facto practicatum esse saepissime vidi. Qvarto, & ultimo, hae quae diximus de Commendatariorum erga suos Indos obligatione, & de restitutione, quam eisdem facere debent ob officium minus exacte impletum, vel damna, & iniurias, quas miseris irrogaverint, lucem praebent, quaestionibus, quas circa hoc pie, & docte movet Acosta dict. lib. 3. de procuran. Ind. salut. cap. 16. Vbi [sect. 112] tradit, quid providendum sit Sacerdotibus in confessionibus sacramentalibus Patronorum, seu Commendatariorum audiendis, ut eorum coscientias exonerent? & ultra eum Ioann. Matienz. in tract. man. script. de moderat. Regn. Peru, 2. part. cap. 28. Vbi agit [sect. 113] de restitutione damnorum a Commendatarijs, vel conquisitoribus illatorum, & ab illis, qui de illa distributione participarunt, quam vulgo vocant de Caxamarca, & refert Zurita in quaest. Theol. erga Indos, quaest. 7. ubi bene disputat, utrum [sect. 114] is iustitiae officio satisfaciat, qui pro pecunia, quam Indis eripuit, restituit Christianae doctrine praedicationem. Et resolvit, quod si ignotus dominus fuerit, implet restituendo generaliter ad praedicationem, ex traditis a D. Thom. 22. q. 6. art. 5. Si vero notus, quamvis doctrinae inopia laboret, ita ut eam proprijs sumtibus quaerere oporteret, no tamen posse privatum sua auctoritate ei applicare, ex eod. D. Thom. ubi supr. q. 26. art. 5. Idemque dicendum esse etiam si verisimile sit, quod [sect. 115] pecunia Indo restituta, ille eam in ebrietatem, aut alia flagitia converteret, quia non ob id, quod quis male suis rebus usurus sit, potest homo privatus illas ab eo auferre, etiam ad pietatis, & charitatis opera exercenda, sed imo tali casu esset pecunia in tuto collocanda, ut ebrio domino opportune tempore reddatur, ut ipse idem D. Thom. resolvit d. quaest. 62. art. 5. & 8. & in 1. 2. quaest. 66. art. 4. & in 2. 2. quaest. 31. & in 3. part. quaest. 68. art. 5. quem sequitur Caietan. d. quaest. 62. art. 5. ad 3. ubi plene examinat [sect. 116] qualem, ac quantam diligentiam in inquirendo vero domino quis facere debeat. Et Dom. Sotus de iust. & iurlib. 4. quest. 7. artic. 1. in solutione tertij argumenti, & Ioann. Matienz. dict. cap. 28. ubi addit, quod [sect. 117] quia difficile est, damna Indis illata, eisdem, qui vere illa receperunt, in multis casibus satisfacere, monendi sunt Confessarij, ut Commendatarijs iniungant, ut Indorum hospitalibus, communitatibus, Ecclesijs, vel alijs pijs operibus, quae eis in communi utilia esse possint, ad salutem spiritualem, vel temporalem, damnorum aestimationem relinquat, quod a pluribus, dum in Peruano Regno essem, factum vidi, & audivi, & ab alijs non exiguas quantitates Indis relictas fuisse, ut in solutione suarum taxarum, sive tributorum sublevari possent, & in haec recidunt, quae in simili tradit Molina Theologus, omnino videndus, de iust. & iure, 2. tom. disput. 346. col. 387. litt. B. Et semel, & iterum, me pro tribunal sedente, quaestio incidit, utrum [sect. 118] eiusmodi legata pia essent, & eorum implementum coram iudice Ecclesiastico ab Indus, vel eorum protectoribus peti posset. Et pia esse decisum fuit, tam Indorum, quibus relinquutur, contemplatione, qui pauperes, & miserab les personae censentur, ut dixi sup. lib. 1. cap. 27. ex n. 1. cap. 1. distinct. 87. iunctis alijs, quae tradit Tiraq. in tract. de privileg. piae causae, in praefat. vers. Item relicta, Sylvest. in summa, verb. Legatum 4. num. 5. quam habita consideratione ad causam legandi, quae [sect. 119] anima legantis, & eius exoneratione esse intelligitur, ut late prosequitur idem Tiraq. ibidem, n. 13. vers. Item relictum pro anima, & plures alij, quos refert & sequitur Padilla in l. eam quam, num. 54. C. de fideicomm. Stephan. Gratian. lib. 2. discept. forens. cap. 329. a num. 13. alter Gratianus regula 194. num. 6. Tiber. Decianus lib. 2. criminal. cap. 17. ex num. 3. Card. Tus. chus litt. L. concl. 106. & Mascard. de probat. 3. tom. concl. 1171. num. 68. Ac proinde mixti [sect. 120] fori esse, & coram iudicibus Ecclesiasticis, etiam per dictos Indos laicos exigi posse, maxime si pro ipsorum Ecclesijs, vel hospitalibus relicta fuerint, ex decis. [sect. 121] text. in l. haereditas 50. D. de petit. haered. ibi: Tamen principali, vel Pontificali authoritate compelluntur ad ob sequium supremae voluntatis, ubi gloss. verb. Principali, idem notat, & allegat text. in l. nulli, C. de Episcop. & Cleric. & idem probat gloss. 1. per text. ibi, in cap. relatum primo, & in cap. si haeredes, de testam. & ibi Abbas, Imola, Barb. Covarr. & alij, Tiraq. plurimos congeres, d. tract. de privil. piae causae, privil. 149. ubi, quod relicta ad causas pias sunt mixti fori, & quod ubi versarur favour pietatis, habet etiam Episcopus iurisdictionem iu laicos, Ioann. Gutierr. lib. 1. practicar. cap. 44. Azeved. in l. 10. tit. 1. lib. 4. Recop. num. 4. Salazar de usu & consuetud. cap. 8. Anton. Quesada divers. quaest. iur. cap. 5. Anton. Costanus quae. 10. num. 8. Paz in prax. 2. tom. praelud. 2. num. 46. Parlad. different. 9. §. 2. num. 13. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 104. & seq. & num. 139. & iterum cap. 18. num. 120. & num. 1228. Cevall. de violentia, quaest. 84. Quod adeo verum est, ut etiam Indis non petentibus, [sect. 122] possit Episcopus eiusmodi legati implementum heredibus testantis indicere, si ipsi intra annum illud exequi supersederint, ut docet text. in cap. 3. de tesam. & ibi DD. praecipue Covarr. num. 1. l. 6. tit. 8. par. 6. l. 25. tit. 9. l. 7. tit. 10. ead. par. & utrobique Greg. Lopez, Padilla, Boer. Tellus Fernand. & alij relati a Gutierr. d. cap. 44. num. 4. & ultra eos Roman. sing. 1. & cons. 69. Aretin. in cap. cum olim, de testibus, Bald. in Authent. ingressi, cot. 8. ad fin. C. de sacrosanct. Eccles. Apostilla ad Abb. in dict. cap. si haeredes, & Cald Pereira in l. si curatorem, verb. Hunc contractum, num. 3. Neque his adversatur, [sect. 123] quod legatum relictum pro male ablates, aut exoneranda conscientia, videtur magis relingui, ut debitum, & ita solet habere vim debiti confessati, unde non est proprie legatum, & per consequens nec pium dici potest, ut per Roman. cos. 164. & eius Addition. in verb. Terminat. Guiller. Bened. in cap. Rainuntius, verb. Si absque liberis, el 1. num. 27. & seqq. Anton. Ciofium cons. 42. num. 11. par. 2. qui inde infert, super hoc legato non posse adijci conditiones, neque gravamina: & Cardin. Tusch. litt. L. cocl. 144. Nam id intelligitur, ubi testator id expresse fatetur, vel alias constat de debito, & certis personis, vel incertis, de certis restitutionem fieri iubet. Nos autem loquimur in casu, in quo incertis relinquitur, & licet testator hac causa sarciendi damna Indis illata, legatum forte reliquerit, eam aperte non expressit, sed (quod plerumque fieri solet) tautummodo dixit: Por si algo les fuere a cargo, o para descargo de mi conciencia: quae verba legati substantiam, & pietatem non immutant, nec minuunt, ut colligi potest ex traditis a Bart. & eius Additionat. in l. qui uxori, num. 3. D. de aur. & argent. legat. Auth. quod obtinet, C. de probat. Greg. Lopez in l. 4. tit. 11. part. 6. gloss. 2. ad finem, Steph. Gratian. lib. 2. discept. forens. cap. 329. a num. 13. Ant, Faber, qui citat Boer. & alios, in suo Cod. Fabriano, lib. 4. tit. 24. definit. 36. num. 10. & Sylvester dict. §. legatum 4. num. 1. ubi singulariter docet, [sect. 124] quod in foro contentioso, si dubitetur, qua mente testator reliquerit legatum in dictis casibus, praesumatur in dubio ad piam causam, id est pro Deo, & animae salute reliquisse. Quibus addo, supra dicta adeo vera esse, ut licet [sect. 125] in alijs legatis controversum sit, utru executive agi possit, ut constat ex his, quae post alios, late disputat Borgnin. Cavalcan. in tractat. de usufruct. mul. relict. fol. 31. n. 15. Ioseph. Ludov. decis. 23. num. 9. Duenas reg. 15. limit. 2. Spino in specul. testam. gloss. 34. num. 35. Parlad. lib. 2. quot. cap. fin. 1. part. §. 9. Cevall. pract. commun. q. 103. & Fachin. lib. 5. contr. cap. 31. In legato tamen, de quo agimus, [sect. 126] etiam eiusdem pietatis intuit, executive, & de plano procedendum sit, iuxta text. in d. l. haereditas, D. de petit. haered. per quan ita notat Bald. ibidem, & in l. fin. col. 4. vers. Item nota bic meliorem textum, C. de codici. Specul. in tit. de instrum. edit. §. nunc vero ali qua, vers. Quod si unus, num. 57. Andreas Barbat. in d. cap. si heredes, de testament. Paz in praxi, 3. tom. cap. 4. §. 1. n. 49. & seq. Gutierr. lib. 1. pract. q. 80. circa finem, ubi asserit secumdum hanc opinionem in praxi obtinuisse in legato facto Ecclesiae Civitatensi. Pro quibus pondero [sect. 127] text. in Auth. de Ecclesiast. tit. §. si quis autem pro redemtione, ibi: Modis omnibus secundum testatoris voluntatem ab his, quibus iussum est hoc facere compleri. Verba enim illa [sect. 128] modis omnibus, important ipso iure, ut notat gloss. verb. Modis omnibus, in Auth. ut defunct. seu funer. eor. §. sancimus, gloss. verbo Omni, in l. 1. §. si pecunia, D. de petit. haered. quas nimis commendat Alexand. ad Bartol. in l. Imperator, D. de iure fisci, super verbo Mox, Roder. Suarez in l. post rem iudicatam, in lectura, versf. Adde quintum, & alij, apud Barbosam de dictionibus, d. verb. Vnde [sect. 129] neque aditionem haereditatis, etiam inspecto iure communi, haec legata desiderabant, & dies executionis eorum cedit a morte testatoris, secundum Bald. in d. l. haereditas, & in l. fin. nu. 12. C. de codicillis, & in l. si id, quod pauperibus, C. de Episcop. & Cleric. num. 16. Greg. in l. 6. tit. 10. part. 6. gloss. Fasta un ano, Peralta in l. 1. n. 85. de legat. 2. Quae omnia valde conducunt [sect. 130] ad expositionem cuiusdam Regiae schedulae 30. Iulij, ann. 1568. ad Audientiam Novi-Regni Granatensis direct, quae habetur in 2. tom. impress. pag. 243. & iubet: Que quando algunos Encomenderos en sus testamentos mandaren, que por algunt tiempo no se cobren tributes de sus Indios por descargo de sus conciencias, i que se encomienden a sus mugeres, o hijos que han de suceder en ellos con essa condicion, hagan entero, i breve cumplimiento de justicia, demanera que se cumpla la voluntad los testadores, &c. Etenim haec schedula, qua parte respicit ad fovenda haec legata, quae funt pro compensandis damnis Indis illatis, iustissima est, ut ex supra dictis apparet. Dum vero probare videtur, quod haeredes tenantur illud praeceptum defuncti adimplere, mihi durissima videtur, nisi alioqui eisdem defunctis in alijs bonis haeredes extiterint, iuxta ea. quae notantur in cap. fin. de usuris. Nam quod attinet ad Commeudam, cum in ea non succedant iure haereditario, sed ex legis, & Regis providentia, praedictum gravamen implore non tenebuntur, sicuti neque alia decessoris debita solvere, ut latius dixi supra hoc lib. cap. 14. ex. n. 1. & cap. 16. ex num. 70. Et hac de causa [sect. 131] verba illa dictae schedulae: Hagais, i administreis entero, i berve cumplimieto de justicia; non ita accipienda ceseo, ut praecisum implementum inducant: id etenim esset uno verbo totam Iurisprudentiam subvertere velle, ut alias dicitur in l. si quando, C. de inofficios. Sed dumtaxat iudicum, quibus dirigitur, animos excitat, ut breviter, & per legitimos tramites eiusmodi causas expediant: haec enim est magis freques acceptio illorum verborum. Hareis justicia, hagais justicia, ut alio loco latius trademus, & bene notat, plures ad idem Auctores adducens, Ias. in l. iustitia, n. 4. & 5. D. de iust. & iur. & in l. causas, num. 7. C. de transaction. Maranta cons. 65. a num. 10. Giurba decis. Sicil. 41. num. 6. Alciat. cons. 10. num. 2. lib. 5. & D. Praeses Valencuel. cons. 95. num. 26. # 25 CAPVT XXV. De onere residendi, quod Comendatarijs iniungitur. Et quando ratione absentiae Commendis priventur, & qui legitime impediti dicantur? SVMMARIVM CAPITIS vigesimiqvinti. -  1 REsidentia Commendatariorum, quibus rationibus inducta fuerit? -  2 Provisio Imp. D. Caroli V. ann. 1536. refertur, & ponderatur. -  3 Commendatariorum residentia pluribus schedulis stricte cavetur, quae referuntur. -  4 Comendatarij intra triennium uxores ducere debent, & domos construere, & arbores plantare, & quare? & schedulae, quae id praecipiunt. -  5 Onus residendi Commendatarijs iniuctum, qui Auctores probent, & tractent? & verba Ioseph. Acostae, quae hoc elegatissime exprimunt. -  6 Vicini, quare appellentur hi, quibus Commendae Indorum assignatae sunt, & an bodie expediat, ut hoc nomen ad omnes Indiarum incolas extendantur? -  7 Commendatarij non debent residere in municipijs suorum Indorum, sed in urbe proxima, quae illius provinciae caput sit. -  8 Commendatarijs stricte prohibitum est, oppida Indorum sibi commendatorum incolere, imo & ingredi, & quare? & de schedulis, quae de hoc agunt. Potentes debilibus semper impressionem facere praesumuntur, ibidem. -  9 Beneficia Ecclesiastica residentiam requirunt, & ea hac in parte Commendae imitantur. -  10 Feudatarij debent residere in provincijs, vel terries sibi infeudatis sub poena privationis. -  11 Feudatarij habent quondam conformitatem cum colonis Romanorum. -  12 Officij, vel servitij ratione, qui commodum habet, debet omni iure eius onera subire. -  13 Officio privatus, eo ipso privari videtur benesicio, quod propter illud conceditur. -  14 Schedulae, quae iubent, ut Commendatarij resideant, trabuntur etiam ad Commendas ante eas collatas. -  15 Lex positiva habens originem, vel rationem a lege divina, vel naturali, extenditur etiam ad praeterita. -  16 Lex diclaratoria aliarum praecedentium trahitur ad praeterita, & quare? -  17 Commendatarijs non est facile permittendum, ut onus residentiae, quam facere debent, excusent, ponendo substitutum, vulgo Escudero. -  18 Faciens per alium videtur facere per se ipsum. -  19 Obligatus ad aliquid faciendum, quando possit id perficere per alios aeque idoneos? -  20 Commendae pinguiores hodie dantur absentibus, & serviuntur per substitutos, & qua hoc sit damnosum, & iniustum. -  21 Rex solus potest in totum dispemsare cum onere residentiae, quam Commendatarij facere debent. -  22 Proreges possunt dare licentiam limita tam ad faciendam absentiam a vicinitate Commendae, sed ex iustis, & urgentibus causis. -  23 Licentias ad non residendum concedere, neque est aequum, nec honestum, nec utlile. -  24 Industria, & persona Commendatarij eligi videtur in collatione Commendae, & ideo non potest servire per substitutum. -  25 Substitutorum, qui a Commendatarijs nominantur, officium est, tondere potius, quam docere. -  26 Actum facere per se ipsum, si alicui mandatur, non poterit per substitutum. -  27 Personae industira ubi est electa, non potest quis alteri committere vices suas. -  28 Industria personae quando electa praesumatur, remissive. -  29 Defendere alium, qui promisit, per se, & suos, non per extraneos id facere debet. -  30 Offendendi alium, si alicui licentia conceditur, non potest mandare, ut id per alteru fiat. -  31 L. 2. C. de fund. Limitropb. expenditur. -  32 Iuramentum de Indis defendendis, quod faciunt Commendatarij, in forma specifica impleri deebet. -  33 Rex, & Indi non debent fraudari in servitio Commendatarij, quem elegerunt. -  34 Creditor invitus non cogitur recipere aliud pro alio, nec mutare debitorem, aut fideiussorem. -  35 Proreges, & Gubernatores possunt dare licentiam Commendatarijs ad absentiam modict temporis ex iustis causis. -  36 Servitutis species est ab aliquot loco non posse discedere. -  37 Residentia non debet esse continua, & sine cessatione, & absentia brevis non dicitur ahsentia. -  38 Praelatus inferior a Papa potest dare beneficiato licentiam ad absentiam, sed non indulgentiam non residendi. -  39 Commedatarijs debet relinqui libera nominatio substituti, & ad Gubernatore tatum pertinent approbation. -  40 Damna, quae Indis intulerit substitutus, sive Vicarius Commendatarij, ipse sarcire debet. -  41 Nominator est veluti fideiussor nominati, & pro eo periculum subit. L. Imperator, §. 1. D. ad municipal. l. 1. D. de magistr. conven. & plures aliae agentes de periculo nominatorum, ponderantur, & illustrantur, ibidem. -  42 Iacobi Cuiacij elegantia verba de periculo, & obligatione nominatorum, expenduntur. -  43 Commendatarius absens sine licentia, vel non rediens transacto tempore licentiae, an sine alia monitione, vel processit Commenda privari possit? -  44 Cap. ex parte, cap. qualiter, cap. inter quatuor, & cap. fin. de Cleric. non resid. explicantur. -  45 Mora etiam decennalis non sufficit ad privandum quem ipso iure suo beneficio propter absentiam, si monitio non praecessit. -  46 Monitio facta tempore licentiae, ut quis finito eius tempore redeat, an sufficiat ad hoc, ut non rediens privari possit, absque alia nova monitione? & plura de materia monitionis, & num. seqq. -  47 Licentiae terminum transgrediens, minus peccat, quam qui se absentavit sine licentia, & quare? -  48 Feudatarij, & beneficiari propter absentiam, solent privari sine monitione, & processu. -  49 Schedula anni 1529. refertur, quae agit de monendis Commendatarijs, ut resideant, cum praefinitione temporis quadrimestris. -  50 Privationis Commendae poena ob non residendum, ipso iure imponi videtur in quibusdam schedulis, quae referuntur. -  51 Statutum, ut poena privationis beneficij incurratur ipso iure propter absentiam, validum est, licet non desint contradictores. -  52 Schedulae, quae inducebant privatione ipso iure ob non residentiam in Commendis, oblitteratae fuerunt. -  53 Stylus servat, ut etiam beneficiati habentes curam animarum, non priventur propter absentiam, nisi post monitiones. -  54 Absentia sola non inducit verm vacationem beneficij. -  55 Privationis poena ubi imponitur, requiritur processus, servato iuris ordine, ad eam infligendam. -  56 Processus debet formari, etiam super eo, quod notorium esse praetenditur, & quare? -  57 Notoria dicuntur multa, quae non sunt. -  58 Sententia declaratoria requiritur etiam in poenis, quae imponuntur ipso iure incurrendae, ex magis communi sententia. -  59 Sententia declaratoria in poenis ipso iure incurrendis excusatur, ubi terminus praefigitur ad comparendum, cum clausala, quod eo elapso amplius reus non audiatur. -  60 Licentia ad faciendam absentiam in Commendis, non solum peti, sed & impetrari, & expresse in scriptis haberi debet. -  61 Licentiam, qui dicit se habere ad non residendum in sua Commenda, vel beneficio, illam probare debet. Qualitas, cui aliquis innititur, ab eo probari debet, ibidem. -  62 Impedimentum iustum, & urgens excusat Commendatarium a non residendo, & a no petenda licentia. -  63 Impedimenda iusta excusantia a non residendo, quae dicantur? Cap. inter quatuor, & cap. fin. de Cler. non resid. explicantur, ibidem. -  64 Impedimentum alleganti, eius probatio incumbit, & iustificatio est arbitraria. -  65 Impeditus ut possit se invare excusatione impedimenti, an illud protestari debeat? -  66 Impedimentum iustum superveniens, etia post absentiam voluntariam, pendente tamen monitione de comparendo, excusat, etia si quis se nimis arctaverit. -  67 Casus litis D. Ferdinandi Picarri refertur, qui fuit frater D. Marchionis Picarri, & maritus D. Franciscae filiae eiusde Marchionis. -  68 Carceratus, vel relegatus ob delictum, an eo ipso privetur Commenda, in qua residere non potest? -  69 Damnum, quodquis sua culpa sentit, sibi imputare debet. -  70 Impedimentum in quod quis sua culpa se coniecit, non solet praestare excusationem. L. si fideiussor, §. si necessaria, D. qui satisd. cogan. & l. 2. §. si quis tamen, D. si quis cautionibus, & aliae similes, explicantur, ibidem, & num. 77. -  71 Procurator poenam, quam ex suo delicto passus est, non repetit. -  72 Delinquens se poenae subdit, & quae ratione delicti passurus est, prospicere debet. -  73 Commodum quis ex delicto reprotare non debet, nec esse melioris conditionis, quam no delinquens. -  74 Delinquentes etiam egestate laborare convenit. -  75 Paupertatem, qui incurrit ob culpam suam, non solet iuvari, nec restitui. -  76 Antecedenti destructo, destruitur consequens. -  77 Impedimentum carceris, vel relegationis non affectatum iustissimum est. -  78 Relegatio praestat excusationem, ut causa committi possit extra Dioecesim. -  79 Relegatusvidetur residere in patria, quoad sibi utilia, & similiter incarceratus. -  80 Impedimentum etiam proveniens ex culPa, praestat excusationem, si talis culpa ad illud non fuerit affectata, & ordinata. -  81 Sfortiae Oddi opinio, qui carcerationis, aut relegationis iustae impedimentum legitimum esse negat, reijcitur. -  82 Emphyteuta etiam ob proprium delictum detentus in carceribus, excusatur a poena non soluti canonis. -  83 Beneficiatus, etiam sua culpa incarceratus, liberator a solutione pensionis, & a poenis contra non residentes. -  84 Excommunicatio, & suspensio, etiam ob culpam incursa, praebet legitimum impedi mentum. Cap. quia diversitatem, de concess. praeb. & cap. de caetero, de sent. excomm. explicantur. -  85 Bannitus, qui timet vim sibi inferri posse, excusatur a comparendo. -  86 Carcerati sunt pauperes personae, & restitutione iuvantur. -  87 Vxor Commendataria excusatur a residetia, si maritum suum fuerit sequuta. -  88 Impedimentum viri, aeque uxorem, acillum excusat. -  89 Scholaris tempore vacationis rediens in domum, gaudet privilegijs, & eius uxor, & liberi. -  90 Residentia patris prodest filio, & mariti uxori. -  91 Vxor est accessoria mariti, & sequitur eius domicilium. -  92 Vxor tenetur maritum etiam carcerem, & in exilium sequi -  93 Maritus etiam si bannitus fuerit, debet illum uxor sequi, & alimentis dotalibus iuvare. -  94 Vxores aliquae maritos carceratos a vinculis liberarunt. -  95 Culpa non ordinata ad casum, neminem privat privilegio alias sibi competenti. -  96 Commodum ex culpa directe, & principaliter procedens, nemo consequi potest, secus ubi venit in consequentiam. -  97 Favore alicuius inducta, aliquando retorquentur in eius damnum, ex vi alicuius circunstantiae, vel consequentiae. -  98 Commendatarijs magis optabile esset in suis Commendis residere, quam in carcere, aut exilio. -  99 Impedimentum legitimum facit quem iudicari pro praesente, & residente. -  100 Relegatio in totum, nec in parte bona no aufert, nisi in sententia contrarium exprimatur. L. 1. & 4. D. de interd. & releg. l. deportatorum, C. de poenis, & aliae similes exornantur, ibidem. -  101 Sententia est stricti iuris, & in his tantum, quae sonat, intelligenda. -  102 L. bona fides, D. depositi, explicatur. -  103 L. papinianus 21. D. de minor. expenditur, & exornatur. -  104 A separatis non fit illatio. -  105 Delinquens perdit privilegium sibi concessum, si illius causa culpam admittit, vel poenae veniam sperat. -  106 Studiorum causa absens possit antiqua Commendam retinere, vel ad successionem, aut provisionem novae admitti? -  107 Casus litis D. Ioannis Felicis de Heredia, refertur. -  108 Studentes habentur pro praesentibus, & residentibus in beneficijs, & quid in parochialibus? -  109 Studiorum causa absens restitutione habet ex clausula generali, & dicitur causa iustissima. L. necnon, D. ex quib. caus maior. l. si logius, §. si filius famil. D. de iudicijs, l. Seiae, §. Paphile, D. de fund. instr. & aliae similes, explicantur, ibid. -  110 Restitutio in integrum dari non solet ad lucrum, cum poena, vel damno alterius. -  111 Divinare nemo tenetur. -  112 Absentiam, qui facere vult, etiam causa studiorum, debet prius Gubernatorem adire. Licentia Praelati requiritur in eo, qui se absentat a beneficio, etiam causa studiorum, ibidem. -  113 Absens, qui potuit procuratorem relinquere, an & quando restituatur, si illum non reliquit? -  114 Negligentibus non subvenitur, sed necessitate impeditis. -  115 Procuratorem etiam si absens posset relinquere, & non reliquerit, ex iusta causa al quando restituitur. L. sed etsi, §. adversus, & l. necno, D. ex quib. caus. maior. explicantur, ibid. -  116 Studioru causa absentes, ex opinione Alberici semper restitui solent, quamvis procuratorem non reliquerint. -  117 Scholastici soli studio debent vacare, & de alijs non cogitare, & aequiparantur militibus. -  118 Milites ab omni cura debent esse expediti. -  119 Expeditio cur vocetur omnis actio militaris? ex Cassiodoro. -  120 Commendas duas, vel plures hebens in diversis provincijs, in qua earum residere teneatur? -  121 Pensionarij Commendarum an teneantur residere, sicut & ipsi Commendatarij? -  122 Consiliarij Regis si Commendatarij sint, a residentia excusantur, & pro praesentibus habentur. Et quid in beneficijs Ecclesiasticis? -  123 Canonici Episcopo inservientes, aut assistentes, pro praesentibus habentur. ONera servitij militaris, & curandi spiritualem, & temporale salutem Indorum, quae Commedatarijs iniuncta sunt, ut in praecedentibus capitibus adnotavimus, [sect. 1] tertium hoc necessario desiderarunt, cuius nunc tractationem suscipimus, nempe, ut omnino intra Regnum, & provinciam, in qua Commendae sitae sunt, residere, & vicinitate (ut dicunt) facere teneantur. Quod expressis verbis ostendit [sect. 2] quaedam provisio D. Imper. Carol. V. dat. Matrit. 13. Novembr. ann. 1535. quae habetur in 2. tom. impress. pag. 250. quae huius oneris causas recensens, & poenam privationis, ipso iure incurrendam, contravenientibus irrogas, ita notabiliter inquit: Don Carlos, &c. Por quanto Nos somos informados, que por la poblacioni noblecimieto de la Nueva-Espona, que es en las nuestras Indias, conviene, que ninguna persona que estuviere fuera della en otras provincias, i governaciones, tengan Indios encomendados enaquella tierra, i que los que tuvieren algunos, residan a la continua en ella, para los regir, i administrar en las cosas de naeestra santa Fe Catolica; i para que quando se ofrecieren algunas cosas tocantes a nuesiro fervicio, i a la pacificacio I sossiego de los naturals della, se hallen presentes, i nos sirvan corno son obligados, porque de su ausenica se podrian seguir, i han seguido muchos danos, e inconvenientes, como por experiencia seba visto, i queriendo proveer en el remedio dello, visto, i platicado por los denuestro Consejo de las Indias, por quanto assi nos fue suplicado por parte de la ciudad de Mexico: Mandamos, que agnora, ni de aqui adelante, ninguna per sona que tuviere Indios encomendados pueda salir, ni salga de la dicha Nueva-Espana, sin tener para ello nuestra licencia expressa, o del nue stro Virrei I Governador; I que si saliere sin la dicha licencia, o no bolviere dentro del termino della, que por el mismo caso le sean quitados, ise le quiten los dichos Indios, que assi tuviere encomendados, i no goze mas de los tributes, o provechos dellos, &c. Et ante [sect. 3] hanc Provisionem, idem satis stricte cautum fuerat ab eod. Imp. per aliam schedul. dat. Pintiae 16. Maij, ann. 1527. & per alteram Provisionem dat. Tolet. 21. Maij, ann. 1534. quae inserta, & renovate reperitur in quadam sched. Philipp. II. dat. Matrit. 27. Februarij, ann. 1575. Et haec fuit una ex legibus Indiarum (quas novas vocant) ann. 1543. cuius implementum sub omni rigore exequendum, iniungitur Proegi Peruano D. Fran. a Toledo in quadam sched. ann. 1573. quae omnes, & plurimae aliae in hunc finem tendentes, reperiuntue d. 2. tom. ex pag. 248. cum multis sequentibus Quibus simul ob hanc rationem Commendatarijs iniungitur, [sect. 4] ut infra triennium uxores ducant in provincial, ubi Comeda sita fuerit, sub poena privationis, & domos lapideas struant, arbores que plantent, & alia similia opera faciant, quae ipsam provinciam nobilitent, & eos ibi permanere, radices agree velle, demonstrent. A quibus schedulis non absunt aliae, quae non solum prohibent Commendas absentibus dari, verum ab earum successione eos excludunt, qui tempore, quo defertur, abfuerint. De quarum iustitia, & praxi plura dixi supra hoc lib. cap. 2. & cap. 17. num. 93. Et de hoc residendi onere in nostris Commendis [sect. 5] specialem mentionem facit Ioann. Matienz. in l. 10. tit. 10. linb. 5. Recop. gloss. 2. num. 8. & 12. & in tract. man. script. de gubern. Reg. Peru, 2. part. cap. 12. & melius P. Ioseph. Acosta de procur. Ind. salut. lib. 3. cap. 11. pag. 319. & 320. cuius verba, quia elegantissima sunt, hic inserere non gravabor: Secunda veró causa conservandae, ac tuendae Reip. huius, non dubium est, quin aequitatis, utilitatisque plurimum habeat, quin potius in eo salus Regni, tu temporalis, tum spiritualis sita sita sit non de sint his, veluti deductis colonijs coloni sui Nam (id quoque Romanae Reip. sapientissimae muris fuisse conftat, ut novos colonos) quo firmaret, defenderetque coloniam suam, domicilio donatos, varijs privilegijs, commoditatibusque prosequeretur: Regis Regnique intercst, maxime ut sint, qui taqnquam proprium domiciliu tueantur, & quoad licet, amplificent. Quamobrem propria quadam numcupatione, eaque apud nos honorifica, hi proprie vicini, civesve nominantur, itaque & uxorati esse iubentur, & certam urbem incolere, unde nisi annuente prorege abesse nusquam liceat: si ab fuerit, absentis expesis, alius sufficitur, quod si diutius moras traxerit, ab Indorum moderation renovetur, alius que succedit, perinde atque de mortuo, &c. De qua appellatione[sect. 6] Vicionorum, vulgo vezinos Encomenderos, quae Commendatarijs hac de causa, veluti ab effectu, sive per anthonomasiam tribuitur (cum alij, qui Commendas non habent, appellentur Domiciliarij) agunt etiam plures schedulae, quarum memini supra cap. 23. num. 28. & Ioan. Matienz. d. cap. 12. ubi in quaestionem vocat, an hodie expediens sit, ut omnes indistincte appellentur vicini. Non est autem praecisum, [sect. 7] quod in locis, sive municipijs Indorum sibi commendatoru resideaznt, sed sufficit, quod in urbe, quae eiusdem provinciae caput fuerit, vicinitatem faciant, ut in praedictis schedulis expresse deciditur. Quin potius [sect. 8] alijsnovioribus an. 1555 1559. 1563. 1569. quae habentur dict. 2. tom. pag. 257. & seqq. & per aliam moderniorem dat. Matrit. 6. Iunij, an. 1609. gravissime inhibitum fuit eisdem Commendatarijs, ne in municipijs suorum Indorum residere possent, imo neque ad illa accedere, ob gravia damna, & molestias, quas illis irrogare soliti errant: semper enim potentes debilibus impressione inferre, ac eos iniurijs afficere praesumuntur, ut praeclare ostendit Matth. de Afflict. ad constitut. Neap. pag. 71. n. 4. & quia cum iam essent Sacerdotes ad spiritualem, & praetores ad temporalem Indorum gubernationem, constituti, necessaria visa non fuit Commendatariorum apud eosdem residentia, ut tetigi sup. cap. proximo, num. 29. & seqq. & hoc ita hodie observatur, poena decem millium auri ponderum ministris indicta, qui in contrarium licentiam praestiterint, de quibus schedulis, & praxi locuples testis est. Anton. de Leon in tract. de confirm. Regijs, 1. part. cap. 19. n. 36. & seq. fol. 103. In qua quidem residentia desiderada, & tot schedulis ordinanda, & praecavenda, supposita Commendarum natura, & obligation, [sect. 9] beneficiorum Eccesiasticorum exemolum Reges nostri sequuti videntujr, in quibus ob similem causam perfonalis adsistentia in loco beneficij praecise requritur, & modis omnibus comendatur, ut constat ex cap. quia nonnulli, §. cum igitur, cap. relatum, cum alijs, de Cleric. non resid. cap. fin. de rescript. lib. 6. Concil. Trident. sess. 6. de reform. cap. 2. Mandos. de signat. gratiae, tit. de dispens. de non resid. fol. 46. Horat. Lucio de privilege. Scholast. privil. 98. Nicol. Garcia de benef. 3. par. cap. 2. ex num. 1. Quintana. Duenas in Ecclesiast. sive de benef. lib. 4. num. 49. cum seqq. Adam Cotzen lib. 6. Politicor. cap. 41. §. 6. & novissime Dom. D. Felicianus a Vega Episcopus de la Paz in cap. postulasti, num. 3. de foro compet. pag. 575. Aut si mavis exemplum [sect. 10] feudorum, ad quorum similitudinem (ut saepe diximus) nostrae Commendae in multis procedunt, in quibus etiam absentia vassalli feudi privation punitur, cap. ad haec, hic finitur lex Conradi, Gregor. Lop. in l. 9. tit. 25. part. 4. Iunocet. in cap. ex tuae, num. 1. de Cler. non resid. & plurimi alij, quos refert Iul. Clarus, & eius Addit. in §. feudum, quaest. 29. Iacob. Rebuff. Ioan. de Platea, & alij, per text. ibi in l. 4. C. de iure fisci, Borcholten in tract. de feud. cap. 2. num. 12. ubi hinc deducit [sect. 11] vassallos feudatarios, quanda conformitatem habere cum colonis Romanorum, & Rosenth. in eod. tract. Et hoc sane [sect. 12] vvalde Consentaneum est regulis iuris Divini, Naturalis, & Civilis, quae no permittunt, ut quis lucrum ferat exre sibi data contermplatione alicuius offocij, oneris, vel laboris, si hec, quatenus in se est, deseruerit, & implore neglexerit, l. unica, §. pro secundo, C. de caduc. tollend. cap. eos, & cap. si quis Sacerdotum, dist. 81. ubi docemur, [sect. 13] privatum officio, eo ipso & beneficio privatum intelligi, quia est eius sequela, cap. praeter hoc 32. dist. cap. latores, de Cler. excomm. ministr. cap. Pastoralis, de appellat. cum similib. quae tradit gloss. verb. Datur, in d. cap. fin. D. de rescript. in 6. per text. ibi: Et officium pleruque, propter quod beneficium datur, omittitur, & Plenius gloss. magna, in fine, in Clem. cupientes, de poen. Quod efficit, [sect. 14] ut tales schedulae, & poena privationis, quae in illis iniungitur in casum absentiae, locum quidem habere possint, & deberent, etiam si posteriores essent Commendis aliquibus concessis simpliciter, & sine ex pressione dicti oneris residendi. Quia [sect. 15] ubi lex positiva venit ad observantiam legis di vinae, vel naturalis, ant originem, vel ratione habet ab illa, non solum future, verum & praeterita etiam respicit, & complectitur, ita ut quoad eius ob servantiam post promulgationem omnibus sit generalis, & una, ut docet gloss. singularis in cap. fin. verb. Futura, de co stitution. quam ibi Panorum. Felinus, & alij sequuntur per text. in cap. cum ru, de usuris, l. penult. iuncta l. eos, §. 1. C. eod. tit. Anguianus de legibus, lib. 5. controvers. 2. num. 20 Quia tunc [sect. 16] talis lex magis antiquae declaratoria, aut excitativa, quam nova videtur, & sic nihil novi inducit, sed quod erat, detegit; argum. l. ita fidei, D. de iure fisci. l. haeredes palam, §. 1. D. de testam. l. adeó 7. §. cum quis, in fine, D. de acquit. rer. domin. Auth. de filijs ante dotal. instr. nat. collat. 3. Auth. de rapat. mulier. in fin. collat. 6. ibi: Tanquam si nostra lex ab initio cum interpretation tali promulgata fuisset a nobis, cap. ut lex 27. quaest. 1. cum alijs, quae dixi sup. cap. 6. num. 83. & tradit Panormit. Decius, Felin. & alij Communter in d. cap. fin. de constit. Ias. in I. non dubium, C. de legib. ex num. 10. ad 14. Anguian. sup. controvers. 5. Azor lib. 5. instit. moral. cap. 16. quaest. 13. & Salas de legibus, q. 97. sext. 7. pag. 558. & seqq. Neque audiendi sunt, qui docent, aut praetendunt, [sect. 17] hoc onus, & officium Commendatarijs iniuntum, aeque Commode impleri posse per subititutum, atque adeó sufficere, ut illu suo loco constituant, quod vulgó dicunt: Poner escudero, o servir porescudero. Cum [sect. 18] qui per alium facit, videatur facere per se ipsum, cap. cum ad sedem, de rest. spol. cap. muliere, de sentent. excomm. cap. qui per alium, de regul. iur. in 6. l. is damunm, ubi Detius, D. de regul. iur. Surd. cons. 50. num. 13. Vnde communiter receptum est, [sect. 19] posse quem illud ad quod obligates est, per alios aeque idoneos perficere, cap. potest 68. & ibi Dynus, Franchus, & Pechius, de regul. iuris in. 6. l. nemo est, qui nesciat, ubi DD. D. de duobus reis, l. veteris, C. de contrahend. stipul. cum similibus. Nam etsi hoc hodie valde frequentetur, & omnes [sect. 20] fere, aut saltem pinguiores Commendae, dari soleant Magnatibus, aut Equitibus in Hispania existetibus, cum speciali dispensatione serviendi per substitutum, de quo dixi, & dolui sup. hoc libro cap. 2. num. 60. & bene declamat Acosta d. lib. 3. de procurad. Ind. salut. cap. 11. pag. 318. & Ioan. Matienz. d. tract. de moderat. Regni Peru 2. par. cap. 12. ubi rcfert damna, quae ex hoc sequuntur, & quantum oporteat, ut Commendarum reditus, cum in partibus Indiarum nascantur, in eisdem distribuantur, & consumantur. Nullus tamen [sect. 21] praeter Regem potest hanc dispensationem concedere, ut often dunt schedulae supra relatae, & praecipue ilae ann. 1570. & 1571. dict. tom. pag. 253. & 255. [sect. 22]. quae Proregibus praecipiunt, ut nec licentiam quidem absentiae nisi ex magna, & urgent causa concedant, & tunc cum temporis praefixione, & adsignatione. Nam [sect. 23] contrarium facere, nec licet secundum aequitatem, nec decet secundum honestatem, neque expedit secundum utilitatem, ut alias inquit text. in cap. magnae, de voto, quia lex, & ratio, ac natura Commendarum ipsorum industriam, & personalem residentiam requirit, ut dixi sup. cap. 1. ex num. 29. cap. 2. ex[sect. 24] num. 57. & in simili probat text. in d. cap. quia nonnulli, §. cum igitur, de Cler. non refident. ibi: Quae residere in loco, & curam eius per se I psam valeat exercere. Et per consequens non est eis permittendum, ut serviant per substitutos, [sect. 25] quorum officium iuxta canonicas sanctiones potius est tondere, quam docere, cap. ne pro defectu, de electione, cap. sanctorum, 70. dist. cap. Clericos 71. dist. cap. Eleutherius 91. dist. cap. 1. cum alijs 21. q. 1. Concil. Trid. dict. sess. 6. de reform. cap. 2. optimus text. in cap. extirpandae, §. qui veró, de praebend. ibi: N on per vicarium, sed per se ipsum, in cap. in criminali 5. q. 1. & ibi Dominicus, ubi dicit, [sect. 26] quód si alicui mandatur, ut actum perse faciat, non poterit illum facere per substitutum. Facit lex singulos, D. de testam. & communis DD. sententia, quae habet, [sect. 27] quód ubi aliquarum personarum industria est electa, non possunt alijs vices suas committere, & demandare, l. inter artifidces, D. de solution. l. servus si haeredi, in sine, D. de statu liber. l. unica, §. sin vero talis, C. de cadu. tollend. text. gloff. & DD. praecipue Felin. qui amplissime loquitur, in cap. fin. de office delegate. Bartol. in l. continuus, §. si ab eo, num. 1. Imola num. 17. Aretinus num. 18. D. de verbor. obligat. Bald. in l. quisquis, num. 1. C. de Episcop. & Cler. Bertachin. in repert. verb. Industria, n. 4. Cardin. Tusch. eod. verbo, cocl. 105. & seqq. Hartman. Pistor lib. 2. q. 32. n. 6. & 35. & Martin. mager. in tract. de advocat. armat. cap. 9. n. 1059. & seqq. & cap. 10. n. 573. ubi post alios tractat, [sect. 28] quando & quibus casibus censeatur electa fuisse industria personae, de quo etiam plenius vide Menoch. de arbitrar. lib. 1. q. 54. & 68. Vnde, & adhuc magis in terminis nostrae quaestionis, [sect. 29] quód qui promisit alium defendere, quemadmodum (ut diximus) nostri Comendatarij promittunt, per se ipsum, & proprios suos subditos, non per extraneos, sive conductos milites, id facere debeat, expresse docuit Bartol. ind. §. si ab eo, num. 2. & Imola n. 17. Lud. Roman. qui de communi testatur, in l. eorum, D. de damn. infecto, Alex. in l. si finita, §. si de vectigalibus, num. 15. Zasi. num. 11. D. eod. Natta cons. 16. num. 14. & seq. Craveta cons. 303. num. 1. & seq. Menoch. cons. 54. n. 14. & num. 40. & seqq. & cons. 722. num. 22. & Hartman. Pistor d.q. 52. num. 35. Et idem procedere [sect. 30] in eo, quihabet licentiam offendendi, tradit notabiliter Baldus in cap. 1. §. iniuria, de pace iuram. firman. ubi ait, quód si caveatur licere offenso sumere vindictam de offensore, non poterit madare illam fiery per alterum, quia videtue electa industria personae ipsius offensi, licet possit. sevindicare, assumedo complices, seu auxiliatores: quibus addo text. [sect. 31] singulare in l. 2. C. de fund. Limitroph. lib. 10. ubi docemur, Regaha alicui concessa a Principe, quales sunt nostrae Commendae, deseri, aut cedi alijs eodem Principe inconsulto non posse, quia his tantum fas est possidere castellorum territoria, quibus adscripta sunt, ubi Platea, & Lucas de Pena plura notarunt. Et praedicta quidem ea ratione fulciuntur, quia cum Commendatarij defensionem Regni, & Indorum sibi commissorum promittant, & iurent, [sect. 32] talis promissio in forma specifica, & non per aequipollens adimpleri debet, arg. text. in cap. debitores, & cap. ad. nostram, de iur. iur. ubi Panorm. num. 4. Felin. & caeteri Cononistae, Natta cons. 363. num. 5. & cons. 600. num. 15. Modestin. Pistor cons. 21. num. 23. & seqq. Cacheranus decis. 92. n. 2. & seqq. Et praeterea, [sect. 33] quia si Commendatarijs liceret ad libitum residere, & servire per substitutum, Rex qui Commendatarium eligit, & Indi, qui eum veluti in Patronum, Protectorem accipiunt, in effectu cogerentur alium, quam quem elegerunt, habere, & indies mutare: quod admittendum non est., cum sit contraregulas iuris, quae in simili docent, quud [sect. 34] sicut aliud pro alio creditori invite solvi non potest: l. 2. §. mutui datio, D. si cert. pet. cum similibus, ita nec cogitur eum, qui sibi obligates est, tanquam principalis, vel tanquam fideiussor eximere de obligation, & fidem alterius, etiam aeque idonej, sequi, ut per Angel. in l. si madato meo, §. 1. D. mand. & in l. unde falsum, D. de constit. pecun. Alex. in l. facere, num. 2. D. solut. matrim. Maurum de fideiuss. sectione 5. cap. 3. num. 43. & sectione 10. §. 5. n. 8. & Anton. Hering. in eod. tract. cap. 20. §. 4. Imó etia si melior conditio offeratur, l. fin. D. de usu, & habit. §. praeterea, Inst. de actionibus, cum alijs quae adducit Surdus cons. 201. num. 2. Verum est. tamen, quod ultra Regis dispensationem, [sect. 35] Proregibus etiam, alijs Indiarum Gubernatoribus, qui commendandi ius habent, permissum est per schedulas supta relatas, ut Commedatarijs, iustas causas allegantibus, ad absentiam faciendam, licentiam ad hoc per modicum tempus concedere possint, & per biennium, si ad Hispaniae Regna itesr facere velint, quia alias [sect. 36] species quaedam servitutis esset, a certo loco non posse discedere, 1. Titio, §. Titio centum, D. de cond. & demonftr. l. 2. D. de libero homin. exhiben. cum alijs, quae adduxi supra lib. 1. cap. 3. num. 44. & sequentib. & idem loquens de Continuis Regni Neapol. tradit Vincent. de Franchis decis. 455. Et residentia [sect. 37] non debet esse continua, & sine cessatione, sed debet dari aliqua vacatio, cap. licet Canon. de elect. lib. 6. & tradunt Selva, Boteus, & alij, quos refert Nicol. Garcia de benef. 3. part. cap. num. 97. docentes, quod [sect. 38] Praelatus inferior a Papa potest ex causa dare licentiam absentiae a beneficio, licet non possit dare indulgentiam, cum hoc sit contra ius commune, & in praeiudicium Ecclesie: & hoc aperte hodie deciditur in Concil. Trident. sess. 23. de reformat. cap. 1. ubi illa verba subduntur: Qui aliquantisper tantum absunt, ex veterum Canonum sententia non videntur abesse, quia statim reversuri sunt. Et ita [sect. 39] specialiter dispositum invenitur in sched. ann. 1540. quae extat dict. 2. tomo, pag. 255. ubi pagina sequenti, reperiuntur etiam aliae schedulae anni 1571. & 1578. cum Prorege Peruano loquentes, quae declarant, nominationem vicarij, sive substituti, vulgo Escudero, quem Commendatarius in praedictis casibus relinquere debet, eius liberae voluntati relinquendam esse. Proregi autem, vel Gubernatori solum incumbere, personam, quam ita elegerit, approbare, & quod in hoc Regales Audientiae immiscere non debent. Sed tunc quidem advertendum erit, [sect. 40] quod si quae damna, vel iniurias talis substitututs (ut plerumque fieri solet) Indis irrogaverit, Commendatarius, qui eum nominavit, illa sarcire debebit, si is solvendo non fuerit, ut alias in iure cautum habemus, [sect. 41] in l. Imperator 11. §. 1. l. quid ergo 13. D. ad municipal. l. 1. versic. Parvi, D. de magistr. conven. l. 2. C. de peric. nomin. lib. 11. l. nullus 60. l. neminem 64. C. de Decution. lib. 10. l. ad similitudinem, C. de Episcop. & Cler. l. nam & Servius 21. C. de negot. gestis, l. 2. D. si mensor. falsum modium dixerit, ibi: Tuteneberis, quia dolo malo versatus es, qui tali homini credidisti, l. cum exhibuissem, D. de publican. & vectigal. §. item exercitor. Inst. de oblig. quae ex quasi delicto, cum alijs, quae tradit Bart. in l. 1. §. familiae, per text. ibi, D. de oblig. & action. Bald cons. 385. num. 7. Cephalus cons. 362. num. 27. Thesaur. lib. 1. quaestion. forens. quaest. 38. Menoch. de arbitrar. casu 445. num. 1. & cons. 1159. num. 4. Farinac. quaest. 24. num. 53. Seraphin. decis. 527. num. 1. Heringius de fideiusi. cap. 24. num. 189. & pluchre Cuiac. lib. 2. quaest. Papin. in dict. l. Imperator. Vbi inquit [sect. 42] nominatore esse, quasi fideiussorem. Et esse equosdam, qui ex legibus 12. tabularum Subvades nominantur. Eos scilicet, qui vadum, vel fideiussorum vicem sustinent, puta nominatores, laudatores, creatores, affirmatores, qui non fideiussores sunt, sed tenentur aeque ac fideiussores. Qvibvs ita praeiactis inter varias quaestiones, quae circa hunc articulum tractari possunt, illa primo loco se offert, utrum [sect. 43] poena privationis ipso iure, & absque necessitate alicuius praeviae citationis, vel monitionis incurratur, ubi quis sine licentia a sua se Comenda reprehensibiliter absentaverit, vel licentia impetrata, non redierit, postquam terminus in ea designatus effluxerit? Et plane iure communi inspecto, verius existimo, monitionem necessariam esse, & quidem repetitam, & in propria persona factam, si commode haberi possit, si autem ignoretur, ubi sit, per edicta, vel proclamata, cum plures casus contingere possint, qui a residendi obligatione Commendatarios excusent, quos infra trademus, ut probat [sect. 44] celebris text. in cap. ex parte, cap. qualiter, cap. inter quatuor, & cap. fin. de cler. non residen. & ibidem gloss. Panormit. & alij, qui aiunt, quod mora [sect. 45] etiam decennalis non sufficia ad privandum aliquem beneficio suo, sed oportet, quod primo moneatur, ut redeat, quamvis possit aliter puniri de culpa in non residendo commissa: & idem colligitur ex cap. si quis presbyter, cap. si quis in clero 7. quaest. 1. Concil. Trident. sess. 23. de reformat. cap. 1. & tradunt. Selva, Capra, Mandos. Hojeda, Rebuff. & alij, quos refert, & sequitur Nicol. Garcia de benefic. 3. parte, cap. 2. num. 126. Vbi cum eisdem docet, [sect. 46] non sufficere monitionem factam tempore datae licentae, & idem observandum esse in beneficijs parochialibus curatis, quamvis contrarium alij tenuerint per text. in cap. extirpandae, §. qui vero, de praebendis, ubi apponitur poena privationis ipso iure, cui varijs modis respondet, & ultra relatos ab eo, eandem sententiam tenet Alexand. consil. 1. volum. 7. Corsetus, verbo Beneficum, & Cardinal. Zabarel. omnino videndus, cons. 132. Vbi id fortius procedere dicit [sect. 47] in eo, qui petita licentia discessit, licet elapso termino non redierit, quia lex, inquit, praecipue punit temerarium initium, quod in eo casu considerari non potest, ut docent Innocent. Hostiens. & alij, in dict. cap. ex tuae, de cler. non resident. Abbas Siculus, Felinus, Panormit, & alij, in cap. quoniam, §. porro, per text. ibi, ut lite non contestata, ubi tamen Ioann. Andreas dicit, sufficere monitionem factam tempore datae licentiae. Et tam de beneficijs, quam de [sect. 48] feudis loquentes, eandem sententiam quoad monitionis, vel citationis necessitatem, sequuntur Iason in l. si is apud quem, col. 2. C. de edendo, Guido Papae quaest. 249. Matth. de Afflict. & eius Additionator Vrsilis, omnino videndus, decis. 289. per totam, maxime num. 18. Iul. Clarus in §. feudum, quaest. 29. Felin. in cap. examinata, num. 7. de iudicijs, Decius in l. vinum, num. 9. D. si cert. petatur, Rolandus cons. 40. exn. 28. Rosenthal. de feud. cap. 10. quaest. 41. per totam, & plura ad varios iuris effectus de eadem monitionis materia tradentes Tiraquel. in l. si unquam, verb. Revertatur, ex num. 368. Grammat. decis. 104. a num. 22. Menoch. cos. 959. num. 5. volum. 10. & de arbitrarij casu498. ex. numer. 33. & casu 531. num. 10. Hippolyt. sing. 341. Capicius decis. pen. Ant. Gomez lib. 3. var. cap. 9. num. 9. Did. Perez in l. 6. tit. 16. lib. 3. ordin. col. 5. Azeved. in l. 2. tit. 1. lib. 2. Recop. ex num. 7. Tiber. Decian. resp. 12. num. 13. lib. 2. Gratian. regula 316. Cofta de rata, q. 77. a num. 10. ubi plures citat, Marescotus lib. 2. var. cap. 35. num. 91. & 96. late Farinacius in prax. crim. q. 34. a num. 128. & latissame D. Valenc. cons. 4. ex num. 32. Quibus adridet [sect. 49] in nostris Commedarum terminis schedul. quaedam dat. Matrit. 15. Ianuarij, ann. 1592. d. 2. tom. pag. 253. quae iubet absentes Commendatarios requiri, & per quatuor menses expectari debere, ut ad serviendas, & residendas suas Commendas accedant, & si ne tunc quideem comparuerint, illis cum effectu privari. Quae schedula corrigtere videtur alias anteriores, quae [sect. 50] in casum absentiae privationem, ipso iure incurrendam irrogabant, & praesertim provisionem an. 1535. cuius meminimus supra num. 2. ubi coniungitur casus absentiae sine licentia, vel licentia finita, & dicitur: I que si saliere sin la dicha licencia, o no bolviere dentro del termino della, que por el mismo caso le sean quitados, i se le quiten los dichos Indios, que assi tuviere encomendados. Et illa altera epistola Regia scripta ad Cancellariam Limanam 17. Iulij, ann. 1555. Que se metan en la caxa de tres llaves los tributos de los Indios del Encomendero que estuviere ausente, passada la dicha licencia, i que de alli adelante losw oficiales Reales entiendan en la cobranca de los tales repartimientos. Nam licet [sect. 51] valeat statutum disponens, ut incurratur poena privationis ipso iure, & absque alia monitione propter absentiam, ut docet Cardinalis in dict. cap. ex tuae, Botte de synodo, 3. parte, artic. 3. num. 70. & 71. Rebuff. in tit. de dispensat. de non resid. num. 13. & alij, quos refert, & sequitur Nicol. Garcia ubi supra num. 129. reicta contraria sententia Ioann. Andr. Imol. & aliorum in dict. cap. ex tuae, de qua per Afflict. dict. decis. 289. num. 8. Cum tamen iam [sect. 52] praecitae schedule per non usum qudammodo oblitteratae fuissent, posteriori stare debemus, argumento text. in d. cap. extirpandae, §. qui vero, iuncto dicto decreto Concil. Triden. sess. 23. de reform. cap. 1. & his, quae observat Garcia ubi supra num. 131. & 139. & Flamin. Paris. de resign. benef. lib. 1. cap. 10. num. 61. qui ait, [sect. 53] stylum servare, ut si habentes curam animarum discedant absque licentia Episcopi, post monitiones possint privari, quod etiam sentit Zabarela dict. cons. 132. volum. 1. resolvens, [sect. 54] solam absentiam non inducere veram vacationem beneficij, etiam stante statuto, quod absens eo in casu, ipso facto poenam privationis incurrat. Praeterquam quod dictae schedule eiusmodi monitionem non excludent, quin [sect. 55] potius eo ipso, quod dicunt Commendatarium privandum esse, supponunt, super hac privatione processum formandum esse, servato iuris ordine, ut ait Tiraquel. in l. si unquam, verbo Revertatur, num. 177. Garcia d. num. 139. & 152. referens ad hoc quandam declaratione Cogregationis Cardin. & decisionem Rotae coram Orano. Iuris autem ordo est, [sect. 56] ut in formando quolibet processu, etiam super crimine notorio, requiratur citatio, & probatio saltim super tali notorietate, [sect. 57] cum multa dicantur notoria, quae non sunt, cap. consuluit, de appellat. & quia forte notorious ille criminosus habebit legitimas aliquas defensiones, que admitti debeant, ut scriptum reliquit Hostiens. post gloss. ibi in cap. cum sit Romana, §. praeterea, de appellat. & plurimi alij, quos refert Covarruv. in cap. Alma mater, de sentent. excomm. 1. part. §. 9. num. 6. Sylvest. in summ. verbo Notorium, iri fine, Socin. Senior, ornnino videndus, inrer consil. Curtij Senior. consil. 20. num. 11. Menoch. de arbitrarijs, casu 542. num. 21. & sequentibus, Farinac. in praxi crimi. quaest. 21. numer. 115. & 116. & novissime Martinus Magerus in tractat. de advocatia armata, cap. 16. numer. 886. pag. 740. Et quomodocunque haec se habeant, saltim no excusabitur citatio, ad formandum processum, & ferendam sententiam super declaratione incursae privationis. [sect. 58]Haec enim ex magis Comuni, & vera Doctorum opinione semper requiritur, quantumvis lex, vel statutum ipso iure, vel ipso facto poenam incurri caveant, ut notant omnes in cap. cum secundum leges, de haeret. lib. 6. Dominic. in cap. 1. §. fin. de homicid. eod. lib. & plurimi alij, quos refert Bernard. Diaz, & eius Addition. Salced. reg. 543. incip. Ipso facto, Iul. Clarus, & eius Addit. in praxi, q. 80. num. 10. Gratian. reg. 360. Matienz. in l. 5. tit. 11. gloss. unica, lib. 5. Recopil. Anton. Gomez 3. variar. cap. 14. n. 3. siman. in Cathol. instit. tit. 9. a num. 27. Sahagun in cap. item cum quis, in solut. ad 1. de restit. spoliat. Tiraq. d. verb. Revertatur, ex num. 398. Covar. in 4. 2. part. cap. 6. §. 8. num. 10. Menoch. alios adducens, de recuper. poss. remed. 1. num. 332. & latissime Farinac. ubi sup. quaest. 10. num. 70. & quaest. 19. num. 48. & Ego plenius in meo tractat. de syndicat. defunct. num. 160. & seqq. Magerus ubi supra num. 885. & novissime, ac satis exacte D. Anton. Cabrerus in tract. de poena tripli, cap. 3. ex num. 14. ad 18. ubi plures alios adducit, & in specie de poena privationis feudi ob non praestitum servitium agens, ant. Borrinius in tract. de servitijs vassallorum, 5. part. cap. 7. fol. 169. & Rosenthal. omnino videndus, in tract. de feudis, cap. 10. quaest. 41. per totam, & Nos infra cap. 27. ex numer. 84. & libro 4. cap. 7. & Martin. Magerus in tract. de advocat. armata, cap. 16. num. 887. D. Franc. Torreblanca de iure spirit. lib. 13. cap. 9. num. 12. & seqq. D. Ioann. Bapt. Larrea in discept. Granatens. pag. 336. Quod tamen [sect. 59] aliqui limitare solent, quando iudex alicui terminum praesigit, ut compareat, & de iure suo doceat, & quod postea non audiatur. Nam eo transacto privatus manet absq; alia declaratione, ut docet gloss. per tex. ibi in l. sed etsi per Praetorem, §. sed & si, verb. Decreto, D. exquib. caus. maior. Angel. in l. diffamari, C. de ingen. manumiss. gloss. verbo Repellendus, ubi etiam Innocent. per tex. ibi, in cap. cum in tua, qui matrim. accus. pos. & notant DD. communiter in l. si eo tempore, C. de remiss. pignor. Socinus in tract. de ciat. art. 5. n. 1. & seqq. & art. 22. princip. n. 22. & art. 23. n. 3. & Caes. Contardus in d. l. diffamari, ex n. 19. ad 43 Svpradictam porro licentiam [sect. 60] non solum petere, sed obtinere Commedatarius debet, ex doctrina text. in cap. si religio sus, de elect. lib. 6. ubi eleganter loquitur, Io. Monach. cap. cum ad hoc, cap. relatum, cap. inter quatuor, ubi gloss. de cler. non resident. quam adeo veram esse reputat Ioan. Andreas in cap. si Abbatem, de elect. & in reg. cum stat. de reg. iur. in 6. ut non sufficiat silentium, vel tacitus cosensus illius, qui licentiam praestare debet, sed expressus necessarius sit. Et, quod magis est, in scrilptis haberi debet, si credimus Bald. in l. fin. C. de erogat. milit. annonae, Cardin. in Clement. fin. de elect. quaest. 12. & Cassan. qui plures alios allegat, in cosuet. Burgund. Rub. 4. §. 7. num. 38. fol. 163. Simon de Praetis cons. 68. ex Nicol. Garcia, omnino videndo, d. cap. 2. num. 25. & seqq. azorio 2. par. lib. 7. cap. 5. quaest. 4. & 5. & lib. 4. q. fin. Sanchez de matrim. lib. 3. disput. 27. Basilio Pontio in eod. tract. pag. 716. quem omnino vide, & Cenedo in collectan. 3. ad Sext. num. 3. Vincent. de Franchis decis. Neap. 455. Et is, qui tali licentia se excusare, & suam absentiam defendere nititur, [sect. 61] cum se in hac qualitate fundet, eam probare, vel ostendere debet, iuxta doctrinam text. & DD. in cap. in praesentia, de probat. l. Praetor ait, l. 2. §. docere, D. vi bonor. rapt. cap. 1. de homicid. lib. 7. Bart. in l. 1. §. ait Praetor, D. ne quid in loco pub. Iason cons. 164. num. 3. volum. 2. roderic. Suarez, qui plura allegat, in l. 8. tit. de las herencias, lib. 3. fori, num. 34. Anton. Gomez in l. 45. Tauri, num. 116. Catelian. Cotta in memor. iur. verbo Qualitas, in principio, & latissime Mascard. de probat. conclus. 776. num. 3. & conclus. 1254. num. 3. & Fulvius Pacian. eod. tract. lib. 1. cap. 54. num. 9. & lib. 2. cap. 38. num. 7. Quod tamen non ita amare accipiendum est, [sect. 62] ut si subita, & urgens necessitas se offerat, non possit is, qui residere debet, se absentare sine licentia suil superioris, ut bene observat Hostiens. in dict. cap. inter quatuor, Afflict. dict. decis. 289. num. 10. & Garcia d. cap. 2. num. 97. & sequentib. & prosequitur Azevedus, omnino videndus, cons. 27. num. 20. & 21. quia impedimenta, quae excusant a non residedo, excusare etiam poterunt a non petenda licentia, maxime si esset periculum in mora, & in longinquis Gubernator, qui eam concedere posset, ut in his Indiarum provincijs saepe contingit. De [sect. 63] quibus impedimentis agit text. in d. cap. inter quatuor, de cler. non resid. ibi: Dummodo non sint iusto impedimento detenti, cap. fin. eod. tit. ibi: Nisi excusationem rationabilem ostenderint, cap. 1. eod. tit. in 6. cap. praesentium, & cap. pastoralis 7. quaest. 1. cap. bonae memoriae, de elect. & ibi Hostiens. l. cum servum, §. ex iusta, & lex si legatario, §. fin. D. de fidei. libert. l. 2. §. si quis iudicio, l. 3. & 4. & fere per totum, D. si quis cautionibus, ubi late DD. praecipue Iason, & Ioann. Horosc. Hostiens. in summ. de cler. non residen. §. quae sit poena, Rebuss. in praxi, tit. de dispens. ad non resid. pag. 498. & alij ex supra relatis, praecipue Afflict. dict. decis. 289. num. 18. & seqneutibus, Covarr. lib. 3. variar. cap. 13. Tiber. Decianus respons. 69. volum. 2. Medices in tractat. de fortuit. casibus, Mingon. ad consuet. Andegav. part. 4. num. 8. Misynger. cent. 3. obser. 92. & cent. 4. obser. 57. & 58. Gail. lib. 1. observ. 143. num. 8. latissime Scaccia de appellation. quaest. 15. ex num. 44. ad 156. & iterum a num. 305. usque ad finem, Azeved. per text. ibi, in l. 14. tit. 3. lib. 4. Recopil. & cons. 25. per totum, costa de rat. ratae, quaest. 117. Surd. decis. 189. num. 29. & decis. 94. Seraphin. de iurament. cap. 35. Pacianus de probation. lib. 2. cap. 47. ubi bene tradit, an [sect. 64] & quando alleganti impe dimentum incumbat onus lprobandi, Messia ad leg. Toleti, in fundam. 3. part. parte 9. fund. 2. & parte 14. fundam. 2. num. 9. & 18. Ioan. Gutierr. canon. q. 6. num. 11. & lib. 3. pract. q. 34. ex num. 21. & latissime D. Valencuel, statim citandus. De quo, & alijs huc spectantibus, & quod instificatio, sive aestimatio impedimenti circa rem, de qua agitur, ut plurimum, pendeat ex arbitrio iudicis, Menoch. casu 118. per totum. Et an [sect. 65] impeditus protestari debeat de impedimento? est videndus Aretin. cons. 161. alias 163. incip. Verum est, & quae notantur per DD. in l. si reus paratus 73. D. de procurat. Ioseph. Ludov. decis. Perusina 105. qui loquitur in pulchro, & quotidiano casu, Carroc. in tract. de oblig. quast. 5. de persona, num. 10. part. 1. Cevallos pract. commun. 3. tom. quaest. 861. & 866. & Maldonado in sylva respons. lib. 1. respons. 2. num. 1. & 6. cum seqq. qui etia tradit alia de impedimentis in materia appellationis, respons. 15. quaest. 5. a num. 20. & melius, & luculentius Rosenthal. de feudis, cap. 6. conclus. 46. num. 4. & 7. ubi tandem bene concludit protestationem impedimenti necessariam non esse, licet utile sit eam facere ad faciliorem eius probationem, & qualiter excuset a mora, & poena, & quaest. 52. & seqq. ubi agit de diversis impedimentis, & novissime post haec scripta D. Valecuela cons. 184. num. 35. & cons. 109. num. 12. & cons. 4. ex num. 70. & 78. quem omnino vide. Et est adeo verum ratione iusti, & legitimi impedimenti excusari beneficiarios, & nostros Commendatarios ab hoc onere residendi, quod [sect. 66] etsi a principio non fuerit absens ex causa legitima, sed tempore requisitionis, & citationis, de qua supra sermonem habuimus, sit iuste impeditus, ita ut ad residendum venire non possit, puta quia sit infirmus, vel detentus, aut ob aliam legitimam causam, excusari debeat, & cesset contumacia, & consequenter non possit contra eum ad privationem procedi, ut docent Abb. Sicul. & Ioann. de Imola in d. cap. inter quatuor, & in de. cap. quoniam, §. porro, ut lite non contest. Et etiam si se nimis arctasset, & tunc supervenisset impledimentum, dummodo ad veniendum sufficiens tempus habuerit, ut docet Asflict. d. decis. 289. num. 17. Ex quibus plaulatim in illam alteram quaestionem prolapsi sumus, quae aliquoties in Supremo Indiarum Senatu agitata fuit, & praesertim [sect. 67] in causa nobilis illius Equitis Ferdinandi Picarri, qui neptem ex frarre D. Franciscam Picarro in uxorem duxit, filiam, inquam, fratris sui Marchionis D. Francisci Picarro, Peruani Regni Conquisitoris, & D. Agnetis Huayllas Nustae, quae fuit filia Guaynacapae eiusdem Regni ante Hispanorum adventum Moderatoris, & postea nulpsit Martino de Amputero nobili, & antiquo civitatis Regum Commendatario, ut refert Garcilassus Inca lib. 9. comment. cap. 28. in fine, & tam ex hac causa, quam ob propria eiusdem merita, aliquibus pinguibus Commendis Indorum ambo donati fuerant. Et cum occasione seditionum, quae in eo Regno contigerant, & mortis D. Didaci de Almagro, quae eidem Ferdinando imputabatur, in Hispaniam vocatus fuisset (quo etiam Regio iussu D. Francisca deducta erat) ibidem que pluribus annis in carceribus detentus, & varijs litibus sub diversis Tribunalibus impeditus, ad quorum expeditionem curandam, uxor eum plurimum iuvit, ex parte Regij fisci praetendebatur, amborum Comendas, ratione adeo longae absentiae, vacasse, praesertim cum iudiciali sententia, reditus in eandem provinciam eis fuerit interdictus. Ipsi vero hoc per eos non stare allegabant, & legitimum carceris, & tot litium impedimentum, ex iuribus, & Auctoribus supra relatis. Vnde in dubium vocatum fuit, [sect. 68] an in carceribus sua detetus, vel a provincia, in qua residere debebat, relegatus, ob hoc ipsum beneficia, vel Commendas amittat, quae tale residentiam requirunt, quamvis in sententia relegationis nihil super hoc cautum, pronuntiatumve fuerit. Et pro Fisco facere, & allegari posse videtur vulgaris regula text. in cap. damnum, de reg. iur. in 6. ubi dicitur, quod [sect. 69] damnum, quod quis ex sua culpa sentit, sibi, non alij, imputare debet, quam ibidem ultra Dynum, & Ioann. Andr. pluribus ornat Petrus Pechius, Laurentius Sylvanus de feudi recognit. quaest. 77. num. 5. & Rosenthalius de feud. cap. 6. conclus. 52. num. 2. Necnon etiam, [sect. 70] quod impedimentum (alias legitimum) excusare non solet, quando quis sponte, vel culpa fua se in illud coniecit, l. si fideiussor, §. si necessaria, D. qui satisd. cog. ibi: Neque enim meretur, qui ipse sibi necessitatem satisdationis imposuit, l. 2. §. si quis tamen, D. si quis cautionem, ibi: Si quid sit, quod ei imputetur, indignus est, cui haec exceptio patrocinetur. Et magis in terminis in §. similique modo, ibi: Nam si ipse hoc affectavit, vel causam praestitit, non ei proderit exceptio, l. qui proprio, §. item, D. de procurat, ubi [sect. 71] procurator poenam, quam ex suo delicto passus est, non repetit, cum alijs, quae in simili late adducit Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloss. 10. num. 25. & novissime Alvarez de Velasco de privileg. pauper. 1. part. q. 54. num. 1. & seqq. Et rursus, quod [sect. 72] qui deliquit, se ipsum videtur poenis, & damnis subijcere, quae delicti ratione pertulerit, & eventura esse prospicere debuit, l. Imperatores 34. D. de iure fisci, l. ult. C. ad leg. Iul. Maiest. l. sed & si 26. §. si feriae, D. ex quibus caus. maior. ibi: Quia prospicere eas potuerit, & debuerit actor, ne in eas incidat, l. si putator 31. D. ad legem Aquil. l. si quis domum, §. 1. ibi: Quia hoc evenire posse prospicere debuit, D. locati, cum alijs, quae adducit Osualdus ad Donellum lib. 15. cap. 23. litt. B. Radulph. Forner. lib. 6. rer. quot. cap. 21. D. Franc. Amaia erudite hunc articulum explicans, lib. 1. observat. cap. 11. num. 14. & Cabrerus in tract. de poena tripli, praelud. 1. n. 23. & seqq. Et si hoc non admitteremus, [sect. 73] commodum quodamodo ex sua malitia reportaret, & esset melioris conditionis, quam non delinquens, contra vulgarem regulam text. in l. itaque fullo, §. 1. D. de furtis, cum tamen contrarium ratio suadeat, & ut [sect. 74] delinquentes, etiam egestate laborent, ut exemplo sint alijs de deterrenda maleficia, l. bona fides 31. D. depositi, cap. ex parte, de consuetud. cum alijs, quae adducit Sfortia Oddus in tract. de restit. in integr. q. 7. art. 5. part. 1. num. 42. ubi in specie resolvit, carceratum ex proprio delicto non esse restituendum, & conducunt tradita a Menoch. de arbitrar. casu 182. num. 38. [sect. 75] ubi resolvit, alienationem rei fideicommisso subiectae, quae ob paupertatem fideicommissarijs solet permitti, non concedi ei, qui sua culpa in illamincidit, & alia plurima iura, quae in simili expendit Velascus de privileg. pauper. 1. par. q. 54. ex num. 1. Ac denique, quia sententia, quae reditum ad Indiarum provincias intercludit, virtualiter Commendae privationem inducit, quae ex earum natura, non nisi a praesentibus haberi, & percipi possunt. Nam [sect. 76] destructo antecedenti, destruitur consequens, quod sine illo cosistere nequit, l. 1. §. huius rei, D. de offic. euis, l. veteris, D. de itinere, Everard. loco 96. & Craveta cons. 231. num. 2. Sed nihilominus in praedicta facti specie contrarium (ut audio) pronuntiatum fuit, & meo iudicio rectissime. Nam certi iuris [sect. 77] est, impedimentum carceris, vel relegationis non affectatum, legitimum esse, dict. l. 2. §. similique modo, ibi: A Magistratu retentus est, & retentus sine dolo malo ipsius, l. sed etsi, in princip. D. eod. ibi: Aut forte in exilium salva civitate abijt, l. 2. C. ex quibus caus. maior. ibi: Quod sub custodia militari iussu Praesidis detinebaris, d. l. sed etsi, §. 1. D. eod. ibi: Adversus relegatum restitutionem faciendam ex generali clausula, l. 1. §. 1. l. 9. l. 15. & l. 23. D. eod. l. Papinianus exuli, D. de minor. cum multis alijs, quae ultra DD. in eisdem iuribus, & alios Auctores supr. num. 63. relatos, tradunt gloss. fin. in §. rursus, Inst. de action. ibi: Item in vinculis positus, Bernard. Diaz reg. 226. Novell., reg. 15. Claud. Pratus gnos. gener. iur. lib. 6. tit. 3. cap. 2. pag. 354. Azeved. cons. 25. num. 23. qui loquitur de impedimeto carceris, Petr. Surd. decis. 189. num. 28. & decis. 263. num. 16. Vbi etiam agit de impedimento ex causa gravis litis, de quo etiam Ego sup. hoc libro, cap. 16. num. 69. Nicol. Garcia dict. 3. part. de benef. cap. 2. num. 47. cum multis seqq. Sayrus decis. 17. de cler. non resid. Farinac. decis. 168. & Riccius in collectan. decis. part. 4. collect. 1233. Et conducit celebris glossa in cap. statutum, verbo Non evidens, de rescript. in 6. ibi: Vel forte relegatus, per quam tenent Archid. Franc. Domin. & alij DD. ibidem [sect. 78] relegationem praestare iustam occasionem, ut causa committi pofsit extra dioecesim, etiam quando actor, & reus sunt eiusdem dioecesis, quam glossam ad hoc etiam allegat Felinus plura in eius confirmationem adducens, quia nimirum [sect. 79] talis hoc modo incarceratus, vel relegatus, in patria sua residere, & ibi ubi antea domicilium habere videtur, ut notanter docuit Ioann. de Platea in l. civis, C. de incol. lib. 10. quem refert, & sequitur noster Greg. Lop. in l. 3. verb. Salir de aquel lugar, tit. 18. par. 4. Nequi his adversatur, quod huiusmodi im[sect. 80]pedimentum ex culpa, sive delicto carcerari, aut relegari proveniat. Nam si haec culpa (ut diximus) affectata non fuerit, & ad talem casum specialiter ordinata, nullo modo in alijs impedimenti iustificationi, & excusationi praeiudicat, ut aperte ostendunt Iurisconsulti in d. l. 2. §. simili modo, & in d. l. sed etsi, cum alijs sup. relatis, per quae iura ita expresse tenent Bart. Alber. Bald. Angel. Paul. Alexand. Ias. & reliqui Scribetes ibidem, & plurimi alij, quos in eadem specie impedimenti carcerationis refert, & sequitur Perrus Surdus cons. 566. n. 13. ubi falsam esse ait [sect. 81] opinionem Sfortiae cotrariu sentietis, & late, & docte Velasc. d. tract. de privileg. pauper. 1. part. q. 54. n. 29. plures alios casus per totam questionem adducens, in quibus culpa non nocet, quando non ordinatur ad casum. Quibus valde adstipulatur, quod signanter, & multum in nostris terminis docet Anton. de Butrio in cap. significante, notab. 4. de pignor. inquiens, quod [sect. 82] emphyteuta detentus in carceribus, etiam ab proprium delictum, dicitur legitime impeditus ad hoc, ut non possit privari emphyteusi ob cessationem solutionis per triennium. Quod etiam prius insinuavit Abb. Panorm. ibid. notab. 3. & recoluit Ias. in l. 2. n. 62. de iure emph. & sequuntur Decius, Cagnol. Rub. Tiraquel. Redoanus, & Picus, quos refert Corbulus de iure emph. tit. de caducit. ob non solut. canon. limit. 10. & idem probat Socin. Iun. cons. 70. n. 7. vol. 1. Pinel. in Auth. nisi tricennale, num. 46. C. de bon. matern. Surdus, alios referens, d. num. 13. & Covar. in epitome de sponsalibus, 2. part. cap. 3. §. 5. num. 7. Beccius cons. 104. num. 5. & late Velascus d. tract. q. 33. n. 28. Et idem ad beneficiatum sua culpa incarce[sect. 83]ratum, ut liberetur a privatione beneficij ob non solutam pensionem, deducit Gigas de pesionibus, q. 275. & q. 277. n. 15. Et ad non residentem in suo beneficio text. in d. cap. fin. ubi Ant. de Butrio col. fin. de cler. non residen. Et plurimi alij adducti a Nicol. Garcia de benef. 3. part. cap. 2. fere per totum, & Velascus dict. q. 54. ex num. 15. ubi quod eas lucratur etiam is, qui culpa sua in morbum inciderit. Et facit text. in cap. quia diversitatem, de concess. praebend. ubi [sect. 84] excommunicatio, seu suspensio iudicatur legitimum impedimetum, etiam si quis culpa sua inciderit in poenam suspensionis, seu excommunicationis. Et decisio text. in cap. de caetero, de sent. excommun. qua notat, & extollit Abb. ibid. notab. 1. ad probandum, quod excusatur ab adeundo Romam, qui timet hostes, etiam si timor culpa eius acciderit. Et adhuc magis in terminis facti nostrae quaestionis, notabilis doctrina Angeli in disput. incip. Bononiensis a sua civitate bannitus, q. 4. dum tradit, [sect. 85] excusari bannitum, si no compareat, nec mittat procuratorem, quando timet vim inferri, nedum sibi, sed etiam causae, ut si est repulsus propter partialitates, etia si repulsus fuerit ob propriam culpam, seu delictum, dummodo ad id culpa non fuerit principaliter ordinata, cuius dictum refert, & sequitur Felin. in cap. quae in Ecclesiarum, num. 58. de constit. Quibus adrident alia, quae de [sect. 86] privilegijs carceratorum, & pietate, quae in eos, & eorum causis exercenda est, quantumvis ibi propter delicta sua custodiantur, tradit eleganter Bartol. in tract. de carcer. in fin. Hippol. de Marsil. in pract. crim. §. nunc videndum, num. 11. Alexand. in l. quamvis, num. 10. D. solut. matrim. & in l. Marcellus, §. res quae, num. 2. D. ad Trebell. Felinus in dict. cap. cum inter, num. 20. de excep. Rebuffus de sentenrijs provisionalibus, gloss. ultim. col. 3. vers. 12. de arbitrarijs, casu 66. num. 17. & alijs relati a Cerdano in tract. de visitat. carcer. in principio, Bobad. in Polit. lib. 3. cap. 15. per totum, & praecipue num. 108. & Velascus ubi supra num. 7. & 10. Et est adeo verum, quod impedimentum carceris, vel relegationis in casu nostrae quaestionis Commendatarium ab onere residendi excusare possit, & debeat, [sect. 87] ut idem admittendum sit in uxore commendataria, si sorte maritum sequuta, suam Commendam deserat, & etiam absque licentia se absentaverit. Nam cum sit mariti divinae, & humanae domus socia, l. adversus, C. de crim. expilatae haered. l. 5. tit. 2. part. 3. ubi gloss. verbo Compania, Angel. cos. 109. num. 3. Signorolus cons. 176. num. 11. & plures alij apud Tiraquel. in l. connub. & Tuschum conclus. 386. littera V. tenetur illum tam in adversis, quam in prosperis sequi l. possessionum, C. com. utriusque iudicij, l. plerumque, D. de aedil. edict. l. uxore, §. codicillis 2. de legat. 3. l. 7. tit. 2. part. 4. iunctis alijs, quae Ego congessi in tract. de crim. parric. lib. 2. cap. 13. pag. 172. Ac propterea, [sect. 88] viri impedimentum, eque illam, ac illum excusat, ut docet text. celebris in l. sacris, l. 2. C. de prox. sacror. scrin. lib. 12. per quam tenet Piatea ibidem, quod [sect. 89] scholaris, qui spe vacationum revertitur domum, gaudet privilegio, ac si resideret, & non solum ipse, sed & eius uxor, & liberi. Et idem insinuat text. in l. cum scimus, C. de agricol. & cens. lib. 11. Vbi [sect. 90] residentia patris prodest filio, & residentia mariti prodest uxori, ac per consequens illo impedito, vel excusato, haec quoque excusanda videtur. Et huc respiciens Cumanus cons. 1. num. 4. inquit, quod [sect. 91] uxor dicitur evulsa decosta mariti, & est illi subdita, & accessoria, in tantum, quod ipsa tenetur sequi domicilium mariti, non econtra, & si maritus mutat domicilium, ipsa tenetur mutare. Et magis in nostris terminis glos. in cap. unaqueque 13. q. 2. dum docet, [sect. 92] quod tenetur maritum etiam in carcerem sequi, quam refert, & sequitur Apostilla ad Franc. Marcum decis. 740. & 738. num. 2. lib. 2. ubi plura in eandem rem adducens, resolvit, quod uxor tenetur sequi maritum in vita, & in morte, & est ratio, ne detur materia fornicationis, ut per Abb. in cap. 1. qui matrim. accus. & Bartol. in l. Maevia, §. uxore, D. de ann. legat. & tradit alia Cravet. cos. 309. n. 2. & seq. ubi docet, [sect. 93] quod etiam si maritus esset bannitus, debet uxor cum illo morari, neque privat bannu alimentis dotalibus. Quibus consonant alia, quae congerit noster Valerius Hispan. in hist. schol. lib. 4. tit. 7. cap. 4. 5. & 6. Ioan. Bocat. de muller. illustr. Palac. Rub. in repet. Rubr. §. 50. num. 32. Thomas Sanchez de matrimon. lib. 1. disput. 41. ex num. 1. ad num. 12. Bobadilla in Politica, dict. lib. 3. cap. 15. num. 130. & 131. & novissime D. Sebast. Cavallero de Meina in praeclara repetitione ad l. Aquilius, de donat. quam typis excussit, & mihi pro sua comitate dicavit, fol. 37. num. 17. Vbi aliquarum [sect. 94] foeminarum exempla recensent, quae non solum maritos incarceratos sequutae sunt, verum eos, varijs fallacijs utentes, a carceribus liberarunt. Neque his quicquam obstant iura, quae supra in contrarium expendimus, ad probandum, nemine debere ex delictis commodum reportare. Nam plane eis satisfacit Valascus, omnino videndus, dict. quaest. 54. ex num. 30. plurimis confirmans, ex [sect. 95] culpa, quae non ordinatur ad casum, non debere quem, nec solere damnum pati, vel privilegio alias sibi competenti privari. Et praeterea responderi potest, illud esse verum, [sect. 96] quando commodum venit principaliter ex culpa, secus autem quando venit in consequentiam, ut probat text. in l. sive haereditaria, D. de negot. gest. l. 3. §. si emancipatus, D. de bonor. posses. contra tab. & insinuat Abb. in cap. 1. col. 4. de exception. Felin. in cap. cu inter, num. 20. eod. tit. & in cap. quae in Ecolesiarum, num. 58. de constit. Quemadmodum ex adverso, aliquando etiam contingere solet, [sect. 97] ut inducta in favorem alicuius ex vi, aut occurrentia cuiusdam consequentiae, vel circunstantiae, saepe in eius damnum retorqueantur, ut patet exd iuribus, que adducit gloss. & DD. in l. nulla, D. de legibus, & expresse docuit Bartol. in l. quod favore, num. 7. C. eod. & Socin. in l. cum filio, num. 1. D. de legat. 1. ut omittam in proposita specie non liquere, [sect. 98] quod Commendatarius ex non residendo ratione carceris, aut exilij commodum sentiat, cum forte ei utilius esset residere, & per se res suas administrare, & si liberum esset, magis optaret hoc onus residendisibi ratione Commendae iniunctum subire, quam relegationis incomodis, aut carceris taedio, & squalore torqueri, argum. tex. in l. omnes, C. de poenis, cum alijs, quae adduxi sup. lib. 1. cap. 14. n. 94. & seq. Et non magis difficulter responderi potest ad illam aliam considerationem, quod sententia relegationis damnatus, consequenter in privationem Commedae damnari videtur, qua sine personali residentia haberi non potest. Nam [sect. 99] hoc est, quod supplet, vel dispensar impedimentum, de quo egimus, ut apparet ex iuribus, & Auctoribus supra relatis, scilicet, ui eius causa habeatur pro praesenti, & residenti. Et cum certum sit, quod [sect. 100] relegatio, etiam in perpetuum facta, non adimat bona in totum, nec in partem, nisi id in ea exprimatur, l. 1. & 2. D. de interd. & relegat. l. deportatorum, C. de poen. l. 4. tit. 31. part. 7. & ibi Greg. Lop. verbo Quando destierran, l. nemo, ubi Bald. C. de Episcop. aud. cum alijs, quae late adducit Roland. a Valle cons. 38. num. 15. lib. 1. & Menoch. de arbitrar. casu 330. num. 5. Dicinon potest sententiam, [sect. 101] quae stricti iuris est, & in his tantum, quae sonat, intelligenda, l. si iudex, ubi DD. D. de his qui sunt sui, vel alien. iur. l. 1. §. si plures una sent. cap. cum dilectus, de offic. ordin. cap. fin. de caus. poss. cum late adductis a D. Praeside Valencuela cons. 85. n. 45. & seqq. ad alia diversa, & extrinsecus posita, ac de quibus, nec actum, nec forte cogitatum est, extendi debere, contra l. divi fratres, D. de liberali caus. l. si a te, D. de excep. rei iud. & alia, quae tradit Alexan. cons. 49. n. 1. vol. 7. Bart. in l. Iulianus, n. 6. D. de condict. indeb. Dec. cons. 43. num. 4. Vincent. de Franch. decis. 172. n. 8. & decisio Rotae 317. num. 1. in 2. par. divers. Sacr. Palatij. Quibus nihil detrahit ratio, [sect. 102] quam ex I. C. Tryphonino deduximus, in l. bona fides, D. depositi, nimirum, quod male meriti etiam egestate laborare debent. Nam id intelligendum est, praecedente sententia, quae eis bona adimat, & in illis tantum, quae in ipsa contentae sunt, ut idem tex. paulo superius expresse demostrat, ibi: Is deportatus est, bona eius publicata sunt. Et bene in eiusdem terminis animadvertit Velascus d.q. 54. num. 20. Cui ego adijcio [sect. 103] elegans Vlpian. responsum in l. Papinianus 21. D. de minor. ubi recte Vlpianus reprehendit Papinianum, quod in quaestione, de qua ibi, ad denegandam, minori exuli restitutionem, ea ratione motus fuerit, quod propter irrogatam poenam ea indignus sit. Etenim (ut ibidem scripsit Cuiacius) quae indignitas est, si eum excuset exilij tempus in ea re, quae a delicto omnino separata est. Addo, & in sententia delicti condemnatoria, neutiquam comprehensa. Et hoc est, quod Vlpianus dicere voluit in illis verbis: Quid enim commune habet delictum cum venia aetatis? Ex quibus Interpretes communiter illud iuris Brocardicum deducere solent, [sect. 104] quod a separatis non fit illatio, de quo etiam inl. finali, D. de calumniat. & inalijs iuribus, & Auctoribus relatis per Velascum in axiomat. iur. littera Y. numer. 18. & ultra eos Iason in l. admonendi, num. 30. de iur. iurand. Palacius Rub. incap. per vestras, noab. 3. §. 3. num. 6. Ascan. Clement. de patria potest. cap. 5. num. 55. Mandes. cons. 2. n. 13. & Menoch. de adipiscend. remed. 6. num. 185. Plane [sect. 105] si culpa ordinaretur ad favorem, vel privilegium, quod mediante impedimento ex eadem culpa proveniente praetenditur, vel ad remissionem ipsius delicti, vel poenae eiusoccasione inflictae, vel infligendae, quaeque ipsum delictum directe, & immediate respiceret, tunc dubium non esset, delinquentem debere privilegium sibi indultum amittere, ex iuribus ita intelligendis in l. sed si ex parte 4. §. quanquam, D. quod cum eo, l. relegatorum 7. in fine, D. de interd. & releg. l. auxilium 38. §. in delictis, D. de minor. iunctis his, quae post Fulgos. ibid. tradit Alexand. in l. quamvis, num. 11. vers. Non obstat, D. solut. matrim. Ias. in Auth. res quae, num. 21. C. comm. de legat. & Velascus d.q. 54. num. 19. Svpradictis consequens est, ut de illis dispiciamus, qui [sect. 106] studiorum causa a suis Co mendis absunt, & vel earum provisionem sibi fieri, qut successionem posse deferri contendunt, quamvis ex eiusmodi causa abesse contingat. Quod eo libentius scribam, quia nuper in Supremo Consilio Indiarum, id in [sect. 107] quaestionem vocavit D. Ioannes Felix de Heredia, Novi-Regni Granatensis in provincia de los Musos Domiciliarius, petens, sibi tanqua magis benemerito, dandam esse Commendam, quam illius provinciae Gubernator cuidam Capitaneo Ioanni de la Pena contulerat, non obstante, quod nec ipse, nec alius eius nomine, provisionis tempore comparuisset ad sua merita alleganda, & commendae petitionem faciendam. Dicebat namque haec omnia ex privilegio studiorum suppleri, quorum causa patriam deseruit, & in Salmanticesi Academia morabatur, & ex hoc capite restitutionem in integrum contra dictam collationem, & omissam iuris sui allegationem postulabat. Et sane negare non possumus, [sect. 108] hoc privilegium studentibus indulgeri, ut pro presentibus, & residentibus habeantur, ut in beneficijs Ecclesiasticis, docet text. in cap. fin. de magistrat. ubi DD. cap. Praelatum, de Cler. non resid. Concil. Trid. sess. 5. de reform. cap. 1. Horat. Lucius de privileg. schol. privileg. 99. & 100. Rebuff. eod. tract. privileg. 29. & 31. & innumeri alij, quos refert Nicol. Garcia de benef. 3. part. cap. 2. n. 54. cum multis seqq. Vbi refert Eugenianam, & disputat, an id etiam procedat in parochialibus, & is, qui ex hac causa se absentat, sui Praelati licentiam petere debeat. Et de iure civili, eandem causam receptam[sect. 109] fuisse, & sufficientem iudicatam, ad hoc ut eius virtute in integrum restitui posset absens, qui aliquam ob hoc laesionem accepit, ex clausula generali: Si qua mihi iusta causa videbitur, probat elegans text. in l. necnon, D. ex quibus caus. maior. ubi I.C. eam iustissimam vocat, ibi: Puta studiorum causa, & ibi: Ne decipiatur per iustissimam absentiae causam, l. 1. & 2. C. qui aetate, vel profess. l. si longius 18. §. si filiusfamil. D. de iud. ibi: Vt studiorum, vel alia ex iusta causa, gloss. elegans in §. rursus, verbo Quibusdam, Inst. de action. ibi: Item si absens funt probabili causa, ut studiorum, &c. Bartol. in l. fin. D. de in integrum restit. & plures alij, quos refert Mauricius eod. tract. cap. 340. & cap. 366. Idem Bart. in l. Seiae 20. §. Pamphilae, D. de fund. instruct. ubi concludit, absentem studiorum causa, praesentem iudicari, per eundem text. ibi: Respondit, si studendi causa misisset, non quo a fundo eum aliorsum transferat, idem Bartol. in l. quaesitum, de leg. 3. per text. ibi, & inl. si is qui, col. 2. de usucap. Socin. in l. 1. de reb. dubijs, Seraphin. de privileg. iuram. privileg. 74. num. 113. Mingon. ad consuetud. Andegavens. fol. 239. num. 4. col. 1. Baldus cons. 328. col. 3. volum. 3. Panormit. Felin. & alij, in cap. tuae fraternitatis, de Cler. non resid. Sed nihilominus, in specie litis supra propositae, Senatus pronuntiavit, restitutioni absentis locum non esse, utpote, [sect. 110] qui non de retinendo iure sibi acquisito, sed de novo quaerendo tractaret, in praeiudicium alterius, qui legitime provisus a provinciae Gubernatore reperiebatur, contra l. sciendum 18. cum duabus sequentibus, D. ex quibus caus. maiores, ibi: Restitutio facienda est, non cum & lucrifaciendi, ex alterius poena, vel damno, auxilium sibiimpertiri desiderant. Qui plane Gubernator [sect. 111] de absentis titulis, & meritis divinare non debuit, argum. cap. ut nostrum, ut Eccles. benef. ibi: Non autem de occultis potuimus divinare, cum traditis per Abb. in cap. illud, num. 9. de praesumt. & Gomez in reg. Cacellar. de ann. poss. quaest. 10. Quemque, etiam si iam in Commendae possessione reperiretur, vel ex [sect. 112] urbanitate debuit ante discessum a provincia adire, & ab eo licentiam petere. Quae (meo iudicio) quidquid dicat Garcia ubi supra, in se absentante causa studiorum praecisa est, cum ea non sit repentian, & Praelati arbitrio remittatur, ex Concil. Triden. seff. 23. de reformat. cap. 1. imo, & ex iure antiquiori d. cap. relatum, de Cler. non resid. ut expresse tenetgloss. verb. Praelatorum, & Butr. & Imola, ibidem, & plurimi alij, quos refert, & sequitur Horat. Lucius dict. privileg. 99. Flores de Mena q. 24. num. 29. Zechus de casibus reservat. casu 23. num. 2. Cerola in prax. Episcopal. 1. part. verbo Studium, §. 1. & communis apud Rebuff. in tract. de dispens. ad non resid. num. 25. Hojeda de incomp. benef. cap. 17. num. 28. & Salcedus in prax. cap. 52. Et ut hoc deficeret, posset, & debuisset procuratorem relinquere, qui opportuno tempore suo nomine se vacantibus Commendis opponeret, & quae iuri eius convenire viderentur, repraesentaret. Quod [sect. 113] qui non facit, neque in hoc, nec alijs casibus restitutionis beneficium meretur, d. l. Papinianus 21. D. de minor. ubi minori exuli denegatur restitutio, no quidem propter delictum, ut supram diximus, sed quia cum procuratorem dimittere posset, qui eius nomine ageret, non dimisit, vel cum Praetorem posset adire, non adivit. Quo & pertinet l. sed etsi per Praetorem, §. adversus, D. ex quib. caus. maior. ibi: Sed non & ipsi concedenda, quia potuit procuratorem relinquere. Et quod in simili tradit text. in l. 1. D eu qui appellaverit in provincia defendi debere. Non [sect. 114] enim negligentibus subvenitur, sed necessitate rerum impeditis, l. non enim, D. ex quib. caus. maior, & ita docent communiter Scribentes in dictis iuribus, & gloss. in l. fin. D. de in intergrum restit. Quamvis non inficier, aliquando [sect. 115] etiam procuratore non relicto, vel relicto, si defumctus sit, aut minus bene absentem defenderit, restitutionem ex causa concedi posse, vt iuquit I.C. in d. §. adversus, ibi: Ex causa tamen puto etiam ipsi succurrendum, l. necnon 28. D. eodem tit. quae in specie loquitur de absentecausa studiorum, ibi: Deliberare debet Praetor, an ei subveniri debeat? puta studiorum causa forte procuratore suo defuncto, ut ad praxim, & concordiam dictorum iurium advertunt Bartol. Cuiac. & Ant. Faber ibidem, Iaso, Zasi. & Gomezius in §. rursus, Inst. de action. eleganter Felin. per text. ibi in cap. cum Bertoldus, num. 19. de verbor. signif. Raevard. lib. 5. var. cap. 18. gloss. in cap. biduum 2. q. 6. Greg. Lopez per text. ibi in l. 28. tit. 28. tit. 29. part. 3. Mauritius d. tract. de in integr. rest. cap. 340. Et specialiter Alber. in d. §. adversus, dicens, semper vidisse observari, [sect. 116] quod absentes cau sa studiorum restituantur, etiam si procuratore non dimiserint, cum potuerint. Et reddit ratione, [sect. 117] quia soli stitudio debent insistere, & de alijs non cogitant, Auth. habita, C. ne filius pro patre. Nimirum quia studentes aequiparatur militibus, ut in prooem. Inst. & l. 1. C. de nov. Cod. faciendo, l. advocatus, C. de advocat. divers. iud. [sect. 118] qui ab omni alia cura expediti esse debent: unde & militaris actio expeditio vocatur, ut inquit Cassiodor. lib. 1. var. epist. 17. ibi: Hanc [sect. 119] merito expenditionem nominavere maiores, quia mens devota praelijs, non debet alijs cogitationibus occupari. Vltimo, circa huius capitis tractionem quaeri non immerito potest, [sect. 120] qua in provincia Commendatarius residere debeat, qui (ut saepe accidit) ex dispensatione Regia duas, vel plures Commendas habet in diversis, & remotis provincijs extantes? Et ut brevitati consulam, ex similitudine praebendarum, vel beneficiorum (etiam parochialium unitorum) dicedu est, quod residere debet in digniori, vel in qua maluerit, eo attento, ut omnibus, prout melius fieri poterit, consulat, & eam non relinquat, in qua, maiorem necessitatem suae curae, & tuitionis agnoverit, ut ex pluribus declarationibus Cardinalium, quas ad litteram refert, resolvit Nicol. Garcia, omnino videndus, d. 3. par. de benef. cap. 2. num. 185. & seqq. Hieron. Goncalez in regul. 8. Cancel. gloss. 6. ex num. 268. Thom. Sanch. de matrim. lib. 8. disp. 1. num. 19. & alij, quos refert & sequitur Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 9. num. 15. De [sect. 121] pensionarijs vero illud repeto, quod observavi supra hoc lib. cap. 3. num. 26. & 27. nimirum eos de iure communi ad residentia non teneri. Schedula tamen novissima anni 1619. cuius ibi mentionem facio, contrarium cautum esse, ex rationibus, que in eadem comemorantur: Quod tamen ubi que parum observatur, & Ego censeo multum in eo insistedum non esse, dummodo fructus, & reditus pesionum in eadem provincia, in qua nascuntur, consumantur. Consiliarij autem Regis nostri, qui aliquando Commendis donantur, co ipso a[sect. 122] refidendi obligatione excusati videntur, ex l. quidam consulebant, D. de re iud. & praeterea ob id, quod semper pro praesentibus in sibi utilibus haberi solent, ob servitium, & assistetiam, quam Regi faciunt, ut egregie tradit, & pluribus ornat Boer. omnino videndus, decis. 17. per totam, Papon. lib. 1. tit. 3. arrest. 6. Rhenat. Choppin. lib. 2. Monast. titul. 13. numero 14. & lib. 1. de sacra Politia, titul. 5. num. 18. & lib. 3. tit. 3. num. 18. & Bleynianus de benficijs, lib. 2. tit de praeb. ear. que fruct. & distribut. quotidian. num. 42. pag. 247. ubi, quod plus est, eosdem consiliarios, non solu supremarum Curiarum, sed etiam Praesidialiu pro praesentibus haberi docent, etiam in praebendis & beneficijs Ecclesiasticis, & ad lucrandas distributiones quotidianas, & ad id plurima Arresta Parlamenti Gallici adducunt. Quod tamen apud nos solum observatur in Consiliarijs suprmae Inquisitionis. Et tetigit eruditiss. D. Vincet. Turturetus in lib. de Sacello Regio, cap. 7. num. 26. fol. 118. Quod plane mirandum non est, [sect. 123] cum videamus, etiam Canonicos, ad minus duos, Episcopi sui servitio, ac ministerio assistentes, peaebendarum fructus integre lucrari, & pro praesentibus, ac residentibus haberi, cap. de caetero, & cap. ad audientiam, de cler. non resid. ubi DD. navarr. in manual. cap. 25. num. 121. Rora decis. 22. num. 2. part. 2. Covarr. lib. 3. var. c. 13. n. 5. vers. Tertio eadem ratione, Duenas reg. 206. limit. 1. Hojeda de incompat. cap. 17. num. 10. Nicol. Garcia de benef. part. 3. cap. 2. num. 345. & seqq. ubi, m quod etia distributiones quotidianas, stante consuetudine (quae iusta est) ex hac causa lucrari possunt, & novissime D. Valencuela cons. 101. num. 15. vol. 2. # 26 CAPVT XXVI. De onere tertiae partis Peruanarum Comendarum fisco applicandae, & confirmationis Regiae in omnibus petendae, & impetrandae; de cuius materia plura scitu digna traduntur. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimisexti. -  1 PRinceps regulariter feudatrijs nova gravamina imponere non potest. -  2 Feudo ad dominum devoluto, in nova eius concessione, nova gravamina adijci possunt. -  3 Commemdae licet olim darentur sine onere tertiae partis, & confirmationis, postea hoc iuste eis adijci potuit. -  4 Tertiae partis detractio, & fisco applicatio, quando & quare in Commendis Peruanis inducta fuerit? & schedulae de hoc agentes. -  5 Marchio Montisclarius Peruanus Prorex multum recusavit nova onera Commendis imponere, & quare? -  6 D. Princeps Schillacensis exequi coepit impositionem detractionis tertiae partis Commendarum Peruanarum, & quomodo? & verba schedulae super hoc ad ipsum directae. -  7 Onus tertiae partis ex Commendis detrahedae, qualiter continuari iussum fuerit? etiam si Regius fiscus ab antiquis consignationibus liberatus esset. -  8 Commendarum collatio gratuita esse dicitur, quamvis remuneratoria, & verba schedulae de hoc agentis. -  9 Tertiae partis Comendarum detractio qualiter pro una vice in singulis Commendis restricta fuerit, & refertur schedula, quae id disposuit. -  10 Commendatario, cui detrahitur tertia pars Commendae sibi assignatae, in alia eadem pars suppleri debet. -  11 Commendatarij implent solvendo tertiam partem in Regia arca districtus Commendae, & schedula, quae id declaravit. -  12 Tributa, census, decimae, & aliae similes pensitationes, intra provinciam, ubi earum collationes resident, regulariter solvedae sunt L. forma, §. 2. D. de censibus, l. 1. C. de mulier. & in quo loco lib. 10. & aliae similes, expenduntur, & illustrantur. -  13 Solutio regulariter fieri debet in loco, ubi sita est res, pro qua solvitur. -  14 Tertiae partis Commendarum detractio solum in Provincijs Peruanis inducta fuit. -  15 Annatae dimidia praestatur in Novo-Regno Granatensi ex singulis Commendis, quae conferuntur. -  16 Annatae dimidia hodie imposita est pro omnibus Commendis, gratijs, & provisionibus Regijs, & quare? & quid Auctor de hoc onere sentiat? -  17 Tertiae partis detractio, quae ex Commendis fisco applicatur, an debeat esse integra, vel deductis pro rata expensis, & alijs oneribus, & contributionibus Commendarum? -  18 Quotae partis creditor, vel legataribus onera eidem parti annexa suvire debet. L. 2. de haered. vel act. ved. in princ. & in §. sicuti, expenditur, & illustratur, ibidem. -  19 Fiscus tenetur ad ea, quae condemnatus, cuius successor universalis fuerit. -  20 Casus litis D. Mariae Pereiae de Solorzano, sororis Auctoris, refertur. -  21 Tertiam partem Commendarum, quae fisco applicatur, non esse immunem ab oneribus ei iniunctis, quaedam schedulae exprimere videntur, quae referuntur. -  22 Valor redituum, quis esse dicatur? -  23 Visitatores putant se Principi gratiores reddi, si quoquo modo profisco pronuntient. -  24 Principis maior gloria, & opulentia consistit in eo, quod privatis in iustitiae exhibitione adaequetur, & interdum ab eisde vincatur, ex Plin. & Cassiod. -  25 Detractio tertiae partis Commendarum Perunarum, an extedatur ad eas, quae per ipsum Regem, & Supremum ipsius Senatum in Hispania providentur? -  26 Reges debent esse liberales, & subditorum opulentiam, & benevolentiam suas putare divitias, ex Patricio. -  27 Onus petendi, & impetrandi confirmationem Commendarum, quando, & quare introduci coeperit? & de schedulis de eo tractantibus. -  28 Confirmationis petendae gravamen, seu conditio in ipsis titutlis Commendarum inseri debet, & quod tempus assignetur ad ea petendam, & impetrandam? -  29 Navigationum pericula, & locorum distantia multoties efficit, ut quis excusetur, si intra tempus designatum comparere non possit. -  30 Confirmatio etiam ab illis peti debet, qui virtute Regij rescripti a Gubernatoribus Indiarum Commedas accipiunt, & quare? -  31 Rex, qui iubet alicui per Proregem Commendam conferri, ipse commendare, seu conferre videtur. Cap. ij qui 12. de praebend. in 6. expenditur, ibidem. -  32 Dispositio ex pluribus rationibus introducta, non cessat, licet una earum cesset. -  33 Dispositionis generalis ea est vis, ut debeat generaliter intelligi, etiam in casu, in quo minor ratio urgere videtur, etiam si materia sit odiosa. -  34 Confirmatio non requiritur in Commenda specialiter a Rege designata, & per Proregem conferri iussa. -  35 Papa ubi providet, eligit simul, & confirmat. -  36 Proviso Apostolica habet vim confirmationis, seu illam virtualiter includit, & verba notabilia M. Anton. Cuchi circa hoc. -  37 Confirmatio est signum superioritatis. -  38 Confirmationis Regiae impetrandae necessitas iuste Commendatarijs iniungi potuit. -  39 Confirmationis petendae necessitas est veluti forma, & conditio concessionis Comedarum, & debet impleri, & purificari. -  40 Formae defectus maior est, quam substantiae, & facit actum rescindi, vel resolvi. -  41 Feuda, quorum confirmatio, vel approbatio, non petitur intra tempus statutum, ipso iure amittuntur. -  42 Rex ratione confirmationis Commendarum, quam sibi reservavit, eas dare videtur. -  43 Confirmans an, & quando possit dici, quod dat, & de distinctione confirmationis actus validi, vel invalidi, & quando agi dicatur ex confirmato, vel ex confirmate. L. lege obvenire 130. D. de verb. signif. iuncta doctrina glossae ibidem, ponderatur, & explicatur, ibidem. -  44 Actum invalidum, vel alias vitiosum, ubi Princeps ex certa scientia confirmat, videtur dare, & dispensare. -  45 Confirmatio actus alias validi, eum non alterat, sed tantum corroborat, & ad confirmatum retrotrahitur. -  46 Baldus graviter, & philosophice loquutus fuit in materia confirmationis, & ab alijs non allegatur. Dom. D. Laurentius Ramirez a Prato laudatur, ibidem. -  47 Confirmatum quando sit attendendum, & quando confirmans, & ex quo illorum agatur, ad multa expendere oportet. -  48 Confirmationi alterius, quod accedit, eode tempore factum videtur. -  49 Princeps confirmans, actum alioqui validum, non donat, nec meretur, sed debitum necessarium persolvit. -  50 Confirmatio actus validi a Principe debet peti, sed negari sine iniuria non potest. -  51 Tituli Commendarum, quarum confirmatio Regi remittitur, quae continere, & exprimere debeant, ut Princeps sufficienter certioratus dici possit? -  52 Confirmatio incerta, vel incerti iuris, non valet. -  53 Subreptio, vel obreptio qualibet vitiat confirmationem. -  54 Subreptitia impetratio non tenet, etiam si sit sanctus ille, qui impetrat, ex Baldo. -  55 Valor verus Commendae, cuius confimatio petitur, necessario exprimi debet, ad obreptionem vitandam. -  56 Confirmatio nunquam extenditur, neque operatur ultra contenta, & specificata in narratione supplicationis. -  57 Confirmatio transactionis, in qua intervenit fraus, vel laesio enormissima, nihil operatur, & est nulla, ubi est nullam confirmabile. -  58 Confirmatio in forma communi param, aut nihil operatur, & quid de alia, quae fit in forma speciali? Dom. Ioannes Ruiz de Laguna supremi Italiae Senatus Fiscalis, laudatur, ibidem. -  59 Confirmatio omnis censetur facta a Principe in forma communi, ita vt nihil addat confirmato. -  60 Confirmatio debet inserturm habere confirmatum, ad maiorem sui valorem, vel saltim specificam eius relationem. -  61 Confirmatio nunquam intelligitur fieri in praeiudicium tertij non citati, & auditi. -  62 Principis quaelibet concesssio intelligitur sine praeiudicio tertij. -  63 Clausulae ex certa scientia, motus proprij, & similes, non sufficiunt ad sustinendam confirmationem in praeiudicium tertij. -  64 Clausulae, quae de stylo Notariorum adijciuntur, sunt damnosae, & abolendae, & no supplent defectum voluntatis, obreptionis & subreptionis. -  65 Confirmationem Commendae litigiosae petere festinantes, non facta mentione litigij, nihil efficiunt. -  66 Ius ad rem quis habere videtur per sententiam in sui favorem latam, imo & per sola petitionem factam in iudicio. -  67 Princeps non praesumitur velle praeiudicare tertio, etiam solum ius ad rem habenti, & etiam in modicis. -  68 Casus litis cuiusdam Commedatarij Carthaginensis refertur. -  69 Ius superveniens quando possit obijci in vim exceptionis executioni sententiae. -  70 Attentare non videtur, qui pro conservando iure suo novam gratiam a Principe impetravit. -  71 Senatus Supremi Indiarum decisio refertur. -  72 Ius superveniens ex privilegio, vel confirmatione post litem motam, nihil tertio praeiudicat, & an deduci possit in alia instantia, & quid post, & contra sententiam, quae transivit in rem iudicatam? -  73 Lis dicitur omni respectu finita per sententiam, quae transivit in rem iudicatam. -  74 Confirmatio in forma specifica cum relatione iuris tertij, cui Princeps praeiudicare voluit, & potuit, etiam lite pedente, imo & iudicata opponi potest. -  75 Confirmationem petere non debent ij, quibus successsio Commendae ex lege defertur, & quare? -  76 Confirmatio auctoris prodest eius successoribus. -  77 Actus semel a Principe confirmatus, non eget alia confirmatione. -  78 Confirmationem petere, & habere, etiam ubi necessaria non est, reprehendi non debet. -  79 Gratiae, & privilegia per Principem confirmata, maiorem habent firmitatem. -  80 Titulos plures habere, & cumulare quis potest, ad ius suum magis confirmandum, & consolidandum, dummodo ij inter se contrarij non sint. -  81 Confirmationis in materia, quae tractantur circa Commendas, possunt deservire ad confirmationes officiorum. Officiales electi a Proregibus, vel Gubernatoribus, an ante confirmationem Regis officia gerere possint? ibid. -  82 Cofirmatio in reliquis dari videtur ab eo, qui quaedam revocat, & an ex cursu temporis praesumatur? remissive. -  83 Confirmatio Commendae ubi denegatur, quando fructus restitut soleant, & debeant? -  84 Fructus quis suos facere ne quit sine titulo, & bona fide. -  85 Fructus, qui auctoritate iudicis percipit, regulariter bona fide percipere videtur. -  86 Commendatarijs facile relinquendi sunt fructus Commendarum, cum cedant veluti in remunerationem servitij, & pro cultura & cura. -  87 Defectus, qui impediunt confirmationem Commendarum, pecunia suppleri solent, & an id iuste fieri queat? -  88 Leges Commendarum iuris positivi sunt, & facile dispensabiles. -  89 Licentiam concedens, vel dispensans ad aliquid alias prohibitum faciendum, donare videtur. -  90 Donari quod potest, pro pretio etiam regulariter dari potest. -  91 Princeps solet plures pecunias pro dispensationibus, & licentijs corrogare, & quo id iure fundetur? -  92 Confirmatio statutorum, seu ordinationu civitatum qualiter fiat, & an ante illam observari possint? -  93 Consirmatione ubi Princeps concedit, dat robur actui, qui alias sine ea dicitur imperfectus. -  94 Confirmans actum potest illum infirmare, mutare, supplere, & de omnibus necessarijs inquirere, & disponere. QVamvis [sect. 1] non possit Princeps regulariter feudatarijs imponere nova onera, vel gravamina, ut post alios notat Menochius cons. 181. num. 91. Borrel. cons. 1. num. 107. Petra de potestat. Princip. cap. 32. quaest. 3. num. 121. ex l. cum dos, C. de pactis dotalibus, & l. perfecta donatio, C. de donationib. quae sub modo, cum simil. Hoc tamen locum non habet, [sect. 2] ubi feudum domino apertum, & devolutum fuit, tunc enim in nova eius concessione, quae libuerit pacta, conditiones, & onera adijcere poterit, etiam ultra eas, quae anti quitus apponi solebant, l. in traditionibus 49. D. de pactis, l. legem, C. eod. l. rebus, & l. ea lege, C. de rer. permut. cum notatis a Bart. Ias. & alijs in eisdem iutibus, Alex. in l. si cum dotem, num. 9. D. solut. matrim. Guid. Pap. cons. 39. num. 1. Fano de pignor. 4. part. num. 33. & 34. Ioann. Robert. lib. 3. recept. sent. c. 24. Marsil. singul. 148. Roman. singul. 528. & pluribus alijs, qui habentur in syntag. com. opin. lib. 2. tit. 3. num. 54. & seqq. Et ita contigisse videmus in oneribus, de quibus in hoc capite agere distinamus, quonia licet [sect. 3] antea collationes Commendarum ex sola Proregum, vel Gubernatorum concessione plenum effectum fortirentur, & ius irrevocabile Commendatarijs praestarent. Postea tamen in his, quae de novo providerentur, tertiae partis detractio, & confirmationis Regiae ubique petendae necessitas, pluribus schedulis iniuncta fuit. Quas, ut distinctius proponamus, sciendum est, quod cum fisci [sect. 4] iura, & alij Regij reditus in Peruanis provincijs ob aliquas eorundem iurium venditiones, & alias super eisdem in favorem aliquorum privatorum consignationes, diminuti, & onerati essent, quod valde damnosum esse experientia monstravit, cum vix alij Regi nostro liberi, atque indemnes existant, ex quibus tot ingruentibus bellis, & alijs urgetibus necessitatibus succurrere possit, oportere visum fuit, ut haec onera bsque aliqua patrimonij Regij laesione in posterum luerentur. Et cum nullum medium suavius, ac commodius repertum fuisset, quam ut eorum solutio ex vacantium Commendarum reditibus sarciretur, expedita fuit primo quaedam schedula, dat. Arandae 14. Augusti ann. 1610. ad Peruanum Proregem Dom. Marchionem Montisclarium directa, quae iussit, ut nullam deinceps vacantem Commendam conferret, quousque ex ipsarum reditibus, quod Regia gaza privatis pensitabat, compensatum esset, sub his verbis: Os encargo mucho, que con los repartimientos que fueren vacando, vais redimiendo las dichas situaciones, que se pagan de la dicha mi Real caxa. Quod [sect. 5] cum Marchio exequi recusasset, aliquas ad id iudicio suo iustas rationes expedens, & inter alias illam. quod facultas commendandi, sibi initio officij, Regijs mandatis libere data, per hoc gravamen intercipi videretur, suffectus tandem fuit in eius locu Dom. Prorex Princeps Squilacensis, [sect. 6] eique iniunctum per sched. dat. Onate ult. Octobr. ann. 1615. ut id omnino impleret, & ex Commedis, quas Montisclarius adversus illud madatum contulisset, tertiam partem ad praedictum effectum commendatarijs detraheret, qui de hoc iuste queri non possent, cum iuris rigore attento, Commendae in totum eisdem admini potuissent, utpote quas contra expressam Regis interdictionem accepissent; curaretque deinceps, ex alijs Commendis, que vacarent eandem tertiae partis detractionem facere, quousque patrimonij, sive fisci Regij onera luerentur. Cuius schedulae verba, quia notabilia sunt, & huius capitis bassim constituunt, hic inserere oportet, & ita se habent:EL REI. Ilustre Principe de Esquilache, Primo, mi Virrei, Governador, i Capitan general de las Provincias del Pirú, o la personas, o la personas a cuyo cargo facre el govierno dellas. Aviendo hecho merced a diferentes personas destos, i essos Reinos de algunas cantidades en repartimientos de Indios vacos, o que vacassen en essas provincias, con calidad de que en el entretanto que vacassen, se les pagassen de mi Real caxa. Por ser esto en mucha suma, i convenir aliviar mi Real hazienda de estas obligaciones, por cedula mia, fecha en 10. de Agosto del ano passado de seiscientos i diez, emhie a mandar al Marques de Montesclaros, vuestro antecessor, que con los repartimientos que fuessen vacando, fuesse redimiendo las dichas situaciones. I comoquiera que por no aver cumplido con la dicha orden en todo, ni en parte, i aver ido encomendando todos los repartimientos que avia vacos, i que vacaro en el tiempo de su govierno en differentes personas, en todo pudiera yo denegar las confirmaciones de las dichas Encomiendas a las personas a quien se las dio, i dar por nulo todo lo que en esta razon hizo. Considerando, que de los dichos repartimientos estan gozado las personas a quien el dicho Marques los dio, i que si se los mandasse quitar, seria con mucho sentimiento suyo. Por escusar este, i otros inconvenientes, he tenido por bien de concederles las dichas confirmaciones de las dichas Encomiendas, esto con cargo que la tercia parte de su valor ayan de meter, i metan en la dicha mi Real caxa desde dia que las comencaron a gozar. I porque mi voluntad es, que esto mismo se haga de todas las que hallaredes vacas, i fueren vacando, hasta que la dicha mi caxa este enterada de las dichas situaciones, os mando, que en el entretanto que no lo esta, las Encomiendas que hizieredes de los dichos repartimientos, sea con la dicha carga de que ayan de meter, i metan en la dicha mi caxa el tercio de su valor, con apercebimiento que os hago, que lo que en contrario hizieredes, sera en si ninguno, i de ningunvalor i efecto. Fecha en Onate a postrero de Otubre de 1615. Yo el Rei. Por mandado del Rei nuestro senor Pedro de Ledesma. Hanc schedulam Dom. Princeps Squilacensis, ubi primum Peruanae gubernationis habenas accepit, ad litteram implere curavit, & ad hoc generale quoddam decretum, sive edictum promulgavit, Limae 20. Aprilis ann. 1616. Et cum de hoc Regem, Regiumque eius Indiarum senatum per litteras suas commonefecisset, simul que in eisdem retulisset, ex dictarum tertiarum partium applicatione iam Regiam arcam exoneratam esse; gratiae ei ingentes redditae sunt per epistolam dat. Matrit. 17. Martij ann. 1619. Et simul [sect. 7] iussum, ut nihilominus eandem applicationem in beneficium fisci ob urgentes eius necessitates in posterum continuaret, videretque, an convenientius esset eiusmodi tertiarum administrationem per Regios officiales fieri, vel per ipsos Commendatarios, praestita prius fideiussione earum opportuno loco, & tempore solvedarum? Et adijcitur nihil esse ob quod Peruani incolae de hac Regis iussione conqueri possint, supposito, [sect. 8] quod Commendarum collatio gratuita est, quamvis remuneratoria, & sic potest a Rege hoc oneri praegravari, & sequitur: Pues assi como yo puedo dar una Encomienda con pension en favor de un tercero, la puedo justa, & indubitablemente aplicar, i resolver para mi, siendo mi voluntad, mayormente procediendo de mi hazienda, o de cosa q puedo dar, o dexar de dar, &c. Et haec fuit origo, & introductio harum tertiarum in provincijs Perunais, quae etiam confirmatur per alia sched. dat. Matrit. 6. Martij, ann. 1619. & 28. Iunij, ann. 1612. quas refert Anton. de Leon in tract. de confirm. Regijs, 1. part. cap. 16. num. 5. & seqq. Sed quoniam eius occasione contingere posset, [sect. 9] ut brevi Commendae omnes in Corona Regia incorporarentur, si quoties vacarent, tertia earum pars ei applicanda esset, Peruani per suum Procuratorem D. Bartholomaeum Oznaium hoc dubium tolli, & hanc duritiem temperari expostularunt. Et lata fuit altera schedula data Matr. 9. Martij ann. 1622. quae declaravit. non nisi semel hanc detractionem, ex qualibet Commenda fieri debere, ut sic duae aliae semper liberae maneant, ex quibus benemeriti remunerari possint. His verbis: He tenido por bien de declarar, como por la presente declaro, i mando, que la orden general, por la qual esta mandado aplicar a mi hazienda el tercio del valor de las Encomiendas que vacaren, sea, i se entienda por la primera vez que cada Encomienda vacare, quedando las dos tercias partes para el beneficio del proveido, i encomendado: demanera, que con una aplicacion del dicho tercio, quede, respecto de aquella Encomienda, in perpetuum, i mientras yo no mandare otra cosa, libre para averse de encomendar en las dos tercias partes, de las quales no se ha de sacar tercio, por estar ya sacado, i porque a pocas provisiones se consumiria toda la Encomienda, sin quedar que encomedar: i para escusar este inconveniente, i qualquier genero de duda, lo executareis, que assi es mi voluntad, &c. Simul que cautum [sect. 10] fuit, ut quod ratione huius tertiae partis Commendatarijs auserabatur, qui iussi fuerant intra certam, & destinatam quantitatem remunerari, in alijs Comendis postea vacantibus suppleretur, & ad hoc quotidie eis schedulae conceduntur, ut tetigi supra hoc lib. cap. 10. num. 50. Et rursus quoniam Commendatarijs iniungi solebat, ut dictae tertiae partis valorem in Regiam Limana arcam deferrent, de quo ipsi etiam conquesti sunt, [sect. 11] expedita fuit alia schedula Matrit. 28. Iunij, ann. 1621. ad Peruanum Proregem D. March. Guadalcazarium directa, quae declaravit, tam in praeteritum, quam in futurum Comendatarios, qui sub hoc onere tertiae partis Commendas accepissent, implere: Con meter los dichos tercios del valor de las tales Encomiendas en las caxas de los distritos donde estuvieren, sin embargo de que en los titulos, i despachos dellas, se diga ayan de meter el dicho tercio en la dicha caxa de essa ciudad de los Reyes. Quod ex iuris communis regulis petitum videtur, quibus semper cautum invenimus, [sect. 12] tributa, decimas, & quaslibet alias pensitationes, quae vel Regio fisco, vel publicis alijs functionibus a provincialibus exsolvedae sunt, ultra eandem provinciam ipsorum sumtu praestandas, & deferendas non esse, l. forma, §. 2. D. de censibus, ibi: Agri enim tributum in ea civitate debet levari, in cuius territorio possidetur, l. 1. C. de mulier. & in quo loco, lib. 10. ibi: Patrimonij vero munera necesse est mulieres in ijs locis, in quibus possident, sustinere. Vbi Rebuff. Platea, Pena, Mauricius, & alij l. 3. C. de natural. lib. l. rescripto, §. si quis, D. de muner. & honor. l. 5. tit. 9. lib. 7. Recop. Novella 89. cap. 2. §. 2. ubi Cuiac. idem Cuiac. lib. 10. observat. cap. 35. cap. fin. de parochijs, cap. Apostolicae, de deci. cum traditis ab Alex, cons. 52. lib. 1. & cos. 101. num. 4. vol. 1. Decio, Paris. Aretin. & alijs, quos refert, & sequitur D. Valencuela Piscator in l. 2. C. de annon. & tribut. num. 5. & seqq. Rebuff. in tract. de decim. q. 16. Ego supra hoc tomo, lib. 1. cap. 20. num. 71. & novissime Cencius in tract. de censib. 2. part. cap. 2. q. 4. art. 5. n. 19. & 20. ubi pluribus probat, [sect. 13] qnod regulariter solutio fieri debet in loco, ubi sita res est pro qua census, vel tributum solvitur, ut per Bart. in l. item illa, n. 13. D. de constit. pecun. Ias. cons. 3. num. 3. lib. 1. Roland. a Valle cons. 87. num. 14. lib. 1. & Virgin. Boccatium in tract. de censibus, 2. p. num. 73. Ideo autem diximus [sect. 14] in Provincijs Peruanis, hanc tertiae partis detractionem locu habere, quoniam in alijs introducta non est, eo excepto, quod[sect. 15] in Novo-Regno Granatensi ex qualibet Commenda pro una vice dimidia annata praestatur, nisi Commenda adeo tenuis sit, ut ad hoc non sufficiat, & de eius solutione peculiaris mentio in titulis Commedarum fieri iubetur, per schedulam dat. Matrit. 15. Octobr. ann. 1622. cuius meminit Anton. de Leon d. cap. 16. num. fol. 81. Et hodie de [sect. 16] omnibus Commnedis, ut & ex alijs gratijs, officijs, & beneficijs, alia dimidia annata praestatur ex novioribus decretis, quae ob bellorum sumtus, & alias urgentes Regis nostri necessitates, & expeditiones hoc subsidij genus, ut & alia similia, non tam suaserunt, quam extorserunt, quae spero, eisde bellis cessantibus, cessatura, ut quod belli calamitas introduxit, pacis lenitas sopiat, ut in simili dicitur in l. unica, in princip. C. de caduc. tollend. Alias enim satis omnibus patet, quam sint eiusmodi praestationes excusandae & damnandae, ut gravissimis verbis ostendit Imper. Iustin. in Auth. ut iudices sine quoquo suffrag. §. 1. collat. 2. & in l. 1. vers. Hoc etiam praesenti, C. de off. Praesect. Praet. Africe, cum alijs, quae adducit Mastrill. de Magistrat. lib. 1. cap. 20. Cabedo decis. Lusit. 24. par. 1. & Nos forte latius alio loco trademus. Hanc autem tertiam partem fisco ex praedicta ratione applicandam, [sect. 17] integre deducendam esse, sentire videtur Ant. de Leon d. cap. 16. num. 6. fol. 81. in illis verbis: I este tercio es preferido, i se saca primero, i ante todas cosas de las Encomiendas. Sed contrariu quidem, nempe habendam esse tationem onerum, expensarum, aliarumque diminutionum, seu deductionum, quae in Commendis contingunt, tam iuris, quam aequitatis ratio suadet. Nam cum Princeps ea in commenda [sect. 18] quotae portionis particeps efficiatur, & veluti in locum privati subrogetur, onus ei iniunctum agnoscere debet, iuxta text. & DD. in l. si quis servum 8. §. si cui certam, cum l. seq. D. de leg. 2. & alia, quae late adduxi supra hoc lib. cap. 10. num. 8. & seqq. quibus addo text. mirabilem in l. 2. D. de haered. vel act. vend. in princip. ibi: Vt neque amplius, nec minus iuris emtor habeat, quam apud haeredem futuru esset; & in §. sicuti 8. ibi: Sicuti lucrum omne ad emtorem haereditatis respicit, ita damnum quoque debet ad eundem respicere, cum alijs, quae in specie congerit Iaso in l. re coniuncti, num. 136. D. de leg. 3. Anton. Gomez lib. 2. var. cap. 2. num. 44. Cuiac. lib. 2. observ. cap. 30. & Barbosa in l. si constante, §. fin. num. 7. & seqq. D. solut. matr. ubi late probat [sect. 19] fiscu teneri ad omnia illa, ad quae teneretur condenatus, cui ipse universaliter in totum, vel in parte bonorum ratione condemnationis successit; & latius Peregr. de iure fisci, lib. 5. tit. 1. ex num. 53. Iul. Clar. q. 78. num. 39. Gail. observ. 86. lib. 2. decis. Avinionens. 51. Farin. q. 25. ex num. 169. & noster dissertiss. D. Fracisc. Amaia lib. 1. observ. cap. 11. num. 36. Quae omnia mihi usui fuerunt [sect. 20] in causa sororis meae dilectissimae Dom. D. Mariae Pereirae de Solorzano viduae strenui Equitis D. D. Francisc. Valverdi de Mercado, Praesidis Panamensis, cui cum Peruanus Prorex quadam Commendam, dictam, de los Ancoraines, cum beneficio specierum concessisset, cum hoc onere tertiae partis fisco praestandae, integer huius tertiae valor ab ea petebatur, absque ulla deductione expensarum, & diminutionum, vulgo, quiebras i rezagos, eo quod beneficiu specierum habuisset, me in contrarium nitente, & praedicta iura allegante, lucrique, ac dani computationem, & divisionem pro rata offerente. Ac praeterea expendebam epistolam Regiam dat. Matr. 17. Martij ann. 1619. ad Peruanum Proregem d. Principem Eschilacesem, cuius caput habet, [sect. 21] ut si viderit expedire, beneficium specierum Commendatarijs relinquat, cum onere, ut tertiam partem, deductis expensis, Regijs officialibus solvant, ibi: Que esta misma hazienda en valor, avida consideracion al tercio, baxadas las costas, se pague por el Commendero en dinero en la caxa, i oficiales de cada distrito: & aliam sched. dat. Matr. 28. Iunij 1621. ad Dom. Proregem March. de Guadalcacar, quae priores, de hoc tertio agentes, recensens, & ut in arcis districtus persolvatur, sta tuens, repetitis verbis tertiam partem valoris Commendarum solvi debere ostendit, ibi: Huviesse de meter el tercio de su valor en la dicha mi caxa; & ibi: Que cumplan los Encomenderos con meter los tercios del valor de las tales Encomiendas en las caxas de los distritos donde estuvieren. Valor[sect. 22] autem redituum in eiusmodi casibus ille esse censetur, qui deductis expensis, & alijs contributionibus, & diminutionibus superst, ut pluribus etiam pribavi sup. dict. cap. 10. num. 4. & seqq. Sed nihilominus sororem meam (vel, ut melius dicam, me ipsum, tanquam eius fideiussorem) in solidum condemnavit Limensis Audientiae Visitator D. Ioan. Gutterius Flores, nescio sane quo iure, aut ratione permotus, nisi [sect. 23] ea forte, qua aliqui eorum ducuntur, qui eiusmodi officium exercent, putantes se Regibus gratiores reddi, si ut unque, & undecuque fiscum impinguent, non animadvertetes, maiorem [sect. 24] Principum gloriam, & opulentia in eo consistere, quod a subditis bonam causam foventibus, superentur, ut post Plin. in Panaegyr. ad Trajan. graviter scribit Cassiod. lib. 1. var. epist. 22. ibi: AEquitatem nobis placiturus intende, non quaeras de potestate nostra, sed de iure victorias, quando laudabilius a parte fisci perditur, cum iustitia non habetur, &c. & iterum eod. lib. epist. 19. Fisci volumus legale custodiri compendium, quia nostra clementia rebus proprijs videtur esse contenta, & sicut nullum gravare cupimus, ita debita nobis perdere non debemus, cum alijs, quae adducam infra lib. 4. cap. 6. Vtrum autem [sect. 25] eiusmodi tertiae partis detractio ex illis quoque Commendis facienda sit, quae non a Peruano Prorege, sed ab ipso Rege providentur, in quaestionem etiam vocari potest, & plane Ego ad has non debere extendi opinabar. & pro me facit Anton. de Leon d. cap. 16. num. 6. in fine, sed nihilominus contrarium proximis his diebus Senatus censuit, & generali edicto decrevit, ut citius fisci debita extinguerentur, & eius incrementis succurri possit, quamvis Ego [sect. 26] censerem Reges, ac Principies, quibus nihil deesse potest, non pecunias contrahere, sed illis liberaliter uti debere, & subditorum opes, civiumque benevolentiam suas putare divitias, ut recte aliud agens monuit Patricius lib. 4. de Regno tit. 9. & Ego dixi supr. lib. 1. cap. 18. num. 55. & seqq. Et haec hactenus de onere tertiae partis dixisse contenti, de alio sermonem instituere oportet, quod in petenda Regia confirmatione consistit. Et sciendum est, [sect. 27] hoc induci coepisse per sched. dat. Vallisolet. 20. Septembr. ann. 1608. ad Peruanum Proregem D. March. de Montesclaros directam, ubi hoc Regio servitio expediens visum fuisse traditur, tam in Commendis, quam impensionibus, quae fiut de tributis Indorum, & quatuor anni ad impetrandam, & praesentandam confirmatione assignantur, sub poena amissionis fructuum Commendae, vel pensionis, qui fisco Regio applicari iubentur. Quam schedulam cum dictus Prorex implere detrectasset, plures ad id rationes, & excusationes commentus, quae referuntur in quibusdam eius epistolis an. 1611. Iterum, atque iterum idem eidem iniunctum fuit per schedulam 3. April. ann. 1610. & 20. Decembr. eiusdem anni, & 10. Novembr. ann. 1612. & ad Novam-Hispaniam, & alias Provincias extensum, per aliam sched. dat. Matr. 17. Ianuarij ann. 1612. addita poena, non solum privationis fructuum, verum & ipsius Commendae, adversus eos, qui hanc confirmationem petere neglexissent, quae [sect. 28] quidem exinde usitata est, & in ipsis titulis Commendarum, qui a Proregibus, & alijs Gubernatoribus conceduntur, id expresse cavetur ex earundem schedularum dispositione. Quae [sect. 29] postea ob locorum distantiam, & navigationum pericula, & comperendinationes, quae variae, & inculpabiles esse solent, l. qui commeatus, D. de re milit. l. 1. & seqq. D. si quis caution. cum similibus; ita temperatae sunt, ut in Limensi, Argentina, & Chilensi provincia, & insulis Philippinis, intra sex annos a die expeditae Commendae tituli confirmatio praesentari debeat, in Mexicana vero, & alijs vicinioribus, intra quinquennium, ut patet ex schedul. dat. Matriti 7. Febr. ann. 1623. & 28. Iulij ann. 1629. quarum, & superiorum specificam, & diligentem mentionem fecit Ant. de Leon in tract. de confirm. Regijs, 1. par. cap. 17. per totum. Vbinum. 18. bene resolvit, [sect. 30] confirmationis petendae necessitatem etiam illis incumbere, qui virtute Regij mandati de Commenda, vel pensione a Gubernatoribus Indiarum provisi sunt. Nam generalis est dictarum schedularum determinatio, ut alias dicitur in l. 3. §. Dixus, D. de sepulchro violato, & l. penult. §. ultimo, D. de iuris, & facti ignorantia. Et cum ratio, quae confirmationem exegit, ea fuisse videatur, ut Rex noster, & supremus eius Senatus agnoscat, an rite, & recte in Commendarum provisione processum sit, & competitorum merita aequo libramine expesa fuerint, & haec ratio, etiam in habentibus schedulas ad futuras Commendas propter earum concursum procedat, & quia potuit locus esse gratulationi, & dignus digniori, aut magis antiquus minus antiquo praeferri, merito idem iudicium in hoc, atque in alijs casibus faciendum est, ex vulgari reg. l. illud, D. ad leg. Aquil. cum similibus. Et ut concedamus minorem rationem petendae confirmationis militare in hoc casu, quam in alijs, eo quod merita eius, qui talem schedulam impetravit, iam a Rege approbata esse videntur, [sect. 31] & ipse videtur illam Commendam concedere, argum. text. in cap. ij qui, de praeb. lib. 6. ibi: Eu quoque qui ad mandatum legati, vel alterius auctoritate Apostolica, specialiter in hac parte concessa, fungentis recipitur, authoritate Apostolica receptum dubium non existit. Adhuc tamen [sect. 32] urgent aliae rationes, quae sufficiunt ad sustinendam dispositionem confirmationis, ex regul. §. affinitatis, Inst. de nuptijs, quam late ornat Velascus in axiom. iur. litt. E. num. 23. & in nostris terminis Cancer lib. 3. var. resolut. cap. 3. num. 208 & seqq. Innocent. Alexand. & alij plures, quos refert & sequitur Hieron. Gratus cons. 120. num. 47. lib. 2. ubi docent, dispositionem ex pluribus rationibus introductam non cessare, licet una earum cesset. Et ut hoc deficeret, ea est vis [sect. 33] dispositionis generalis, ut debeat generaliter intelligi, etiam quando maior ratio est in uno, quam in alio, secudum Tiraq. de retract. lignag. §. 1. gloss. 14. num. 102. l. 1. §. quod autem, D. de aleator. l. 1. §. uxori, D. de auro & argent. legat. l. 1. §. & generaliter, D. de legat. praestan. Cravet. cos. 92. num. 4. & cons. 133. num. 5. Surd. in tract. de aliment. tit. 1. quaest. 124. num. 10. Ioann. Gutierr. cons. 5. num. 5. ubi num. 6. hoc verum esse probat, etiam si materia esset odiosa, post Cravet. cons. 118. num. 14. & tradit alia Dom. Praeses Valencuela cons. 21. num. 43. & sequetibus. Plane si schedula, quae expedita proponitur, [sect. 34] non esset generalis ad Commendas vacaturas, circa cuius implementum concursus aliarum posset, & deberet admitti, ut modo retulimus, sed specialis ad certam aliquam, & a Principe designatam Commendam. Tunc non dubitarem asserere confirmationem necessariam non esse, ex celebri doctrina glossae in cap. 1. verbo Provisionem, de elect. lib. 6. ubi dicit, [sect. 35] quod quando Papa providet, eligit & confirmat, quam sequitur, & extollit Felin. in cap. eam te, num. 3. & 4. de rescript. resolvens; Provisionem [sect. 36] Apostolicam habere vim confirmationis, seu includere confirmatione virtualiter, quod ultra alios probat, & dilucidius exponit Marc. Anton. Cuchus lib. 4. maior. instit. tit. 4. n. 52. sic inquiens: Illud sciendum est nullam tunc exigi confirmationem, cum idem ille beneficium contulit, penes quem est confirmandi potestas, quasi eodem actu videatur utrumque praestitisse, & explevisse. Conferendo enim simul & confirmare videatur, aut saltim confirmatio superflua est, quia provisioni electio, & confirmatio inesse videntur, quo fit, ut ij, quibus a Pontifice Maximo dignitas confertur, nulla confirmatione indigeant. Licet legamus Regem Lusitaniae Ioann. II. statuisse, ut fierent confirmationes generales donationum bonorum Regiae Coronae, & quod absque confirmatione non valerent, ut refert Cabedus decis. 5. num. 4. part. 2. Ex quibus primo infertur, quod cum huiusmodi confirmatio tot schedulis fuerit requisita, [sect. 37] & sit veluti quoddam signum, vel tessera superioritatis, quam Princeps sibi reservare voluit, ut in simili tradit Craveta consil. 908. num. 1. Tiber. Decian. respons. 8. num. 225. volum. 1. & respons. 19. num. 139. volum. 3. Rota Romana decis. 702. num. 7. part. 1. Bertazol. in tractat. de claus. instrum. claus. 4. glossa 14. num. 1. & alij, quos refert, & sequitur Bernard. Groevaeus in pract. conclus. lib. 2. conclus. 1. num. 1. [sect. 38] iuste in dictis schedulis caveri potuit, ut Commendat arijs in ipsis titulis iniungatur necessitas petendae, & impetrandae talis confirmationis intra tempus praefinitum, sub poena privationis ipsius Commendae. Nam haec fuit [sect. 39] veluti forma, quae condtionem induxit, & ea non impleta, vel purificata, actus corruit, & habetur tanquam si factus non fuisset, l. Maevius, & l. qui haeredi, D. de condit. & demonstr. cum similibus late cogestis a Molina de primog. lib. 2. cap. 6. num. 37. & cap. 7. num. 1. ubi pluribus [sect. 40] probat formae defectum maiorem esse, quam substantiae, & formam a lege requisitam non posse per aequipollens adimpleri, D. Valencuela cons. 87. num. 77. volum. 2. ubi quod forma debet attendi magis quam ratio, D. Ioann. del Castillo lib. 5. controvers. cap. 119. num. 6. & sequentibus, Fusar. de substit. quaest. 246. num. 16. & Cevallos tom. 4. comm. quaest. 900. num. 56. dixi supra hoc libro, cap. 6. num. 18. Et in terminis contractus, vel concessionis Principis, vel privati, & quod etiam ex minimo eius defectu rescindatur, vel resolvatur, l. necessario §. 1. D. de peric & commod. rei vend. l. si pecuniam, D. si cert. petat. l. quod pure, D. quando dies legat. & plures apud Tiraquel. in l. si unquam, verbo Revertatur, num. 277. C. de revoc. donat. Surd. cons. 129. num. 36. Menoch. cons. 134. num. 30. & 31. Molino de ritu nuptiar. lib. 3. q. 51. num. 11. & 12. Et ita videmus contingere in feudis, a quibus Commendae, ut saepe diximus, dimanasse videntur. Nam [sect. 41] in illis etiam requiritur confirmatio, sive approbatio Principis, vel alterius domini concedentis, & ea non impetrata, intra tempus a iure, vel ab homine designatum, amittantur, etiam nulla requisita sententia condemnatoria, vel declaratoria, sed ipso iure, ut ex communi opinione docet Iul. Clarus in §. feudum, quaest. 49. in princip. Roland. a Valle cons. 40. num. 1. lib. 1. Cardin. Tuschus litt. F. conclus. 124. Borgnin. Cavalcan. decis. 25. num. 34. part. 2. Marescot. lib. 1. variar. cap. 8. num. 2. Rota Roman. post tract. Gallessij, de oblig. Cameral. decis. 146. & Flam. Cartar. decis. 3. Et hac [sect. 42] conditione attenta, & remissione ad Principem pro petenda confirmatione, possumus asserere, ipsum Principem esse, qui has Commendas concedit, & indistincte sequi doctrinam glossae per text. ibi in l. lege obvenire 130. D. de verborum significat. ubi inquit, [sect. 43] quod qui confirmat, dat, quod & repetijt in Authen. quibus mod. nat. efficit. legit. §. sed igitur, verbo Percipientihus, collation. 6. Et probare intendit ex l. asse toto, D. de haered. inst. & Auth. de defensor. civit. §. interim, & pluribus prosequitur Camerarius in cap. Imperialem, de prohibit. feud. alien. per Freder. pag 43. colum. 3. post Isern. ibidem num. 13. D. Valencuela confil. 79. num. 11. ubi quod verbum Confirmo, inducit novam dispositionem, & Franc. de Ponte de potestat. Proreg. tit. 8. §. 10. num. 10. pag. 284. Alioqui enim verior, & receptior opinio est, hoc solum procedere [sect. 44] quando actus, qui confirmatur, fuit nullus, vel invalidus, tunc enim confirmans dicitur dare, si id faciat ex certa scientia nullitatis praecedetis, quia tuc eam supplere, & dispensare videtur, & agitur ex confirmante, & non ex confirmato; alias autem quando actus fuit validus, is, qui illum confirmat, proprie dare non videtur, sed largo modo, & [sect. 45] confirmatio solum adijcit robur primo actui, & actus confirmans retrotrahitur ad confirmatum, & ex hoc non ex illo agi videtur, ut ad explicationem, & conciliatione textus in d. l. obvenire, cum l. 3. §. de illo, D. pro socio, l. haeredes palam, §. quod vero, D. de testam. l. si fundus, in fine, D. de pignor.l. inftitutio talis 10. D. de condit. instit. l. si quis priore, D. ad Trebel. l. adoptio, D. de adoption. l. iure nostro, §. propter litem, D. de testam. tutela, cap. 2. de transactionibus, & aliorum plurium, tradunt gloss. & DD. in eisdem iuribus, & in l. & quia, D. de iurisd. omn. iud. ubi magistraliter Iason, Baldus in l. legibus, num. 5. C. de legibus, Felin. in cap. ultim. num. 15. de constitution. idem Felin. & Panormitan. post gloss. in cap. coram, de offic. delegati, Decius in Rubr. de confirmat. utili, vel inutili, Gozadinus cons. 64. num. 5. Afflictis ad constitut. Regn. Neapol. in preludijs, quaest. 3. num. 4. & plures alij, quos refert, & sequitur Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. glossa 10. num. 67. Surdus decis. 245. num. 6. & sequentibus, & cons. 262. num. 67. & cons. 85. a num. 32. Craveta cons. 976. num. 38. & cons. 563. num. 11. Decianus respons. 3. num. 238. volum. 4. respon so 65. num. 18. lib. 2. & 72. num. 48. eodem volum. Misynger. respons. 1. num. 120. decad. 11. Schrader. cons. 19. num. 38. & 80. vol. 1. Quetta cons. 74. num. 3. Menoch. cons. 293. num. 3. Alciatus in dicta l. lege obvenire, num. 7. Rebuff. ibidem, vers. Postremo, Gerard. Mazzolus cons. 9. num. 54. Pinel. in l. 2. num. 4. cum sequentibus, C. de bonis, quae liber. Bertazol. dict. clausul. 4. gloss. 14. num. 3. Anton. Gomez lib. 1. variar. cap. 9. num. 20. & 21. Azeved. in l. 3. tit. 1. lib. 2. Recopil. num. 12. & in Rub. tit. 2. lib. 6. num. 227. latissime Andr. Gail. & eius Additiionator Groevaeus lib. 2. pract. observat. 1. fere per totum, Modestinus Pistor cons. 37. num. 8. volum. 1. Paz de tenuta, 2. part. cap. 57. num. 13. & 14. Ioann. Gutierrez lib. 3. pract. quaest. 23. num. 6. Ioann. Cochier in tractat. de primarijs precibus, pag. 91. Cardin. Tuschus littera C. conlus. 704. & 710. cum alijs, Marchesan. de comission. 1. parte, pag. 154. & sequentibus, & pag. 997. num. 9. & pag. 73. num. 258. Seraphin. de privileg. iuram. privileg. 71. num. 7. Arisminus Tepacius lib. 1. tit. de confirm. in genere, Fabius Turret. in tractat. de effect. clausul. codicil. quaest. 31. effect. 18. n. 18. fol. 79. Paul. Fuscus sing. 271. litt. C. & noster Didacus de Sahagum in signif. iuris Canonici apud Salmaticenses Primarius in Rep. Rub. & cap. primi, & finalis, de confirm. utili, vel inutili, apud quos, & alios videri poterunt, quae hanc materiam concernunt. Sed miror [sect. 46] a nemine allegari Baldum in l. ex placito, ex num. 9. C. de rer. permut. ubi subtiliter, & philosophice de ea tractat, & quando agatur ex confirmato, vel ex confirmante. Inquiens, quod duplex est confirmans, scilicet infundens, & tunc agitur ex confirmato, ut in eadem lege ex placito, & transfundens, & tunc agitur ex confirmante, ut in l. tale pactum, §. qui provocavit, D. de pact. ubi, quia appellatio pronuntiatum extinguit, omnis virtus est transfusa in sententiam confirmantem. Et quod tunc confirmans dicitur dare, quando ita producit rem in esse, ut ei originem praestet, quem locum Baldi erudite expensum vidi a Dom. D. Laurentio Ramirez de Prado, nunquam satis pro meritis laudato, in quodam arduo negotio, quod in Supremo Indiarum Consilio vertebatur. Et erit semper menti tenendus, quoniam [sect. 47] ex his principijs congnoscitur, quando confirmanti, & non confirmato accepto ferenda sit utilitas inde dimanans: & sic quando Commendatarius debeat fructus Commendae suos sacere a tempore concessionis, vel a tempore confirmationis, & quando debeat mediam Annatam solvere, tanquam ex nova gratia. Nam re vera si nullus fuit defectus, qui confirmationem iuste impedire possit, Princeps non vietur gratiam facere in ea concedenda, quia quod [sect. 48]ad confirmationem alterius accedit, eodem tempore factum videtur, ut patet ex supra relatis, & ex Monterio, omnino videndo, decis. Aragon. 27. num. 6. & 12. & decis. 35. num. 70. & quia tunc, ut diximus, nondat, id est non donat, [sect. 49] sed solvit debitum, l. penultim. D. de ritu nupt. Neccessitas autem non habet meritum, sed voluntas, ut pulchre in eisdem terminis docet Bald. in eadem lege ex placito, num. 12. qui ad id allegat textum in l. si servo fideicommissaria, D. de haered. instit. & l. unum ex familia, §. 2. D. de legatis 2. & idem probant, & latius ornant, & prosequuntur Bart. Angel. Alexander, & Decius relati a Reusnero consil. 12. num. 48. lib. 2. Georgio Acaccio de privileg. iur. civil. lib. 3. cap. 20. num. 3. & 4. & Groevaeus dicto lib. 2. observat. cap. 1. num. 6. concludens [sect. 50] confirmationem privilegij, vel alterius actus per se validi, ac subsistetis peti a Principe, nec denegari posse, esseque iniuriam, si denegetur, non autem beneficium, si concedatur, ut alias dicitur in l. 1. §. permittitur, D. de aqua quotid. & aestiva, circa cuius ornatum aliqua congessi supra hoc tomo, lib. 1. cap. 17. num. 17. & idem tenet Matthae. de Afflict. omnino videndus, ad constit. Neapol. lib. 1. Rub. 97. in princ. num. 22. qui pro hac sententia allegat text. in cap bonae, el 1. de rest. spol. Secvndo, ex eadem causa, & origine re[sect. 51]quirendae confirmationis Commendarum deducitur, Proregem, vel Gubernatorem, qui eas in partibus Indiarum confert, in ipsa concessione, cuius confirmatio a Rege in Supremo eius Senatu petenda, & impetranda est, exprimere debere Commendae qualitatem, & quantitatem, & modum vacationis, & in quibus rebus, vel fructibus consistit (nam servitij personalis taxa, & praestatio omnino exulare iussa est, ut dixi supra lib. 1. cap. 1.) Et praeterea merita, & servitia eius, cui Commendam concessit, & an alias Commendas habeat, & quas alias remunerationes acceperit, & quod edicta ad alios benemeritos vocandos, & audiendos praesixerit, & quibus rationibus adductus illum inter alios, ut digniorem elegerit. Etenim cum confirmationis petendae onus inductum fuerit ad haec omnia cognoscenda & penitius intelligenda, & utrum in electione rite, ac recte processum fuerit, ea omniaexprimi, & narrari debent, quae sufficienter Principem de hoc certiorem facere possent. Nam [sect. 52] confirmatio incerta, vel incerti iuris non valet, ut consuluit Oldrad. cons. 154. Viso privilegio, DD. in dict. l. & quia, D. de iurisd. omn. iud. Felin. & alij in cap. dilecta. de rescript. cap. porrecta, de confirm. utili, vel inutili, Rebuff. in l. subsignatum 39. §. incertus, vers. Sexto confirmatio, D. de verb. signif. Et qualibet [sect. 53] subreptio, vel obreptio, quae confirmationem impedire, vel ei obstare posset, vel Principem difficiliorem reddere ad concedendum, vitiat confirmationem, sicut & quaelibet alia rescripta gratiae, vel iustitiae, & praesertim beneficialia, cum in his omnibus voluntas concedentis desideretur, quae ubi praedicta vitia interveniunt, deficere iudicatur, cap. super litteris, cap. postulasti, de rescript. cap. dudum, de decimis, ubi communiter Canonistae, l. 1. & 2. & 1. etsi non cognitio, l. etsi legibus, C. si contra ius, vel util pub. l. fin. C. de his, qui a non dom. manum. l. 2. C. de fund. & saltib. rei dom. lib. 12. l. 36. tit. 18. partit. 3. cum innumeris alijs, quae praeter Scribentes in eisdem iuribus congerit Iason cons. 115. lib. 1. Alciatus cons. 164. num. 10. Gozadinus cos. 26. num. 21. Parisius cons. 12. num. 63. vol. 2. Socinus Senior cons. 120. num. 5. volum. 3. Tiraquel. in tract. de cess. causa, limit. 1. num. 12. cum seqq. & de poenis temper. caus. 44. num. 41. Surdus cons. 395. num. 22. & seq. lib. 3. Bechius cons. 111. n. 9. 17. & 34. & lib. 2. de arbitrar. casu 201. per totum, Roder. Suraz allegat. 12. num. 30. cum seqq. & alleg. 28. num. 26. Covarr. lib. 1. variar. cap. 20. Molina de maiorat. lib. 4. cap. 4. n. 48. & cap. 9. num. 23. Micres eod. tract. 1. parte, q. 3. Mandos. in regula Cancellar. 32. de impetr. benef. vacant. q. 9. n. 9. Marchesanus de commission. 1. parte, pag. 64. num. 148. Alvar. Valascus consult. 130. n. 9. & consult. 158. n. 2. & 13. latissime D. Valencuela cons. 69. num. 90. cum multis seqq. & Cardin. Tuschus litt. O. conclus. 50. num. 3. & litt. S. coclus. 722. per totam. Et huc respicies dixit Bald. in cap. fin. per text. ibi. ut lite non contest. [sect. 54] quod subreptitia impetratio non tenet, etiam si sit Sanctus ille, qui impetrat, quem refert Iason in d. l. 2. num. 33. C. si contra ius, vel util. pub. Et in terminis [sect. 55] de necessitate exprimendi veri valoris, Felin. in cap. ad aures num. 4. & 10. de rescript. Ripa in cap. ex parte, num. 85. eod. tit. Rebuff. de nominat. q. 9. num. 24. Mandos. in reg. 22. de unione, & confirmat. q. 5. num. 2. Covarr. d. cap. 20. num. 7. & Menoch. d. casu 201. num. 77. Et ob haec passim docemur, [sect. 56] confirmationem non posse extendi ad nullitates, obstantias, vel defectus non expressos, vel mentionatos in narratione, vel supplicatione, l. Aurelius. §. testamento, de liber. legata, l. quaedam, D. de iure codicill. Bald. in l. adversus, num. 3. C. si adversus rem iudic. Gaill. & Groevaeus lib. 2. observat. cap. 1. num. 2. Cravera, plures referens, cons. 668. num. 8. lib. 4. Riminal. cons. 194. num. 59. lib. 2. Mandei. Albens. cons. 375 num. 2. lib. 2. quia alias esset subrepetitia, obreptitia, & nulla, l. sed etsi hac, §. patronum, D. de in ius vocand. l. 1. C. de collus. deteg. ubi gloss. & DD. d. l. etsi legibus, C. si contra ius, vel util. pub. cum. similibus supra relatis, cap. 2. de confirm. util. vel inutil. Panormitan. in cap. inter dilectos, num. 8. de fide instrum. Molina dict. cap. 9. num. 33. & sequentibus, ubi probat, [sect. 57] quod Princeps nunquam censetur confirmare transactionem, in qua dolus, vel fraus, vel enormissima laesio intervenerit, quoniam talis confirmatio habet in se eosdem defectus, & nullitates, quas actus, qui confirmatur, & sic nullum sortitur effectum, l. fin. D. de constitut. pecun. l. cum testamentum 8. C. de iur. & fact. ignor. l. non dubium, C. de legibus, gloss. in l. si patronus, §. patronum, verbo Fabiana, D. si quid in fraud. patro. l. si constat, D. de appellation. Bartol. in l. privilegia, C. de Sacrosanct. Ecclef. Bald. in l. si absentis, num. 21. C. si cert. petat. & in l. in contractibus, num. 15. de non numer. pecun. Ancharran. consil. 394. num. 3. & 4. Alexand. cons. 32. num. 1. volum. 2. Gozadin. cons. 27. num. 23. & 33. Iason in l. si ita stipulatus, §. Chrysogonus, num. 48. D. de verbor. oblig. Craveta cons. 592. num. 27. volum. 4. D. Valencuela cons. 69. num. 143. ubi quod confirmatio est nulia, ubi est nullum confirmabile, & consil. 32. num. 108. ubi quod confirmatio statutorum non trahitur and invalida. Atque hoc plane est, quod dicere solemus, confirmationem [sect. 58] factam in forma communi, parum, aut nihil operari, nimirum, quia actum nullum validum non efficiat, fed tantum actui valido robur (ut supra diximus) vel spiritum praestet, quamvis aliud sit in ea, quae fit in forma speciali, a potestatem habente, & sciente vitium, & cum eo dispensare volente, it constat ex cap. 1. de confirm. util. vel inutil. text. & gloss. in cap. 1. & cap. veniens, de transaction. cap. quia diversitatem, de concess. praebend. ubi gloss. Alexand. cos. 122. num. 18. lib. 8. Suarez allegat. 14. num. 1. Seraphin. de privileg. iuram. privileg. 49. num. 33. & privileg. 70. num. 13. Marchesan. latissime dict. tract. de commiss. 1. part. pag. 64. & fequentib. Tiber. Decian. lib. 2. crimin. cap. 37. num. 4. Modestin. Pistor cons. 37. num. 11. volum. 1. Gaill. & Groevaeus d. lib. 2. observat. cap. 1. num. 11. & sequenrib. & num. 27. & seqq. ubi tradunt, quae dicatur confirmatio in forma communi, & quae in forma specifica, Molina de primog. lib. 2. cap. 6. num. 8. Mieres eodem tract. 2. par. quaest. 2. num. 3. Velazquez de Avendano in l. 2. Tauri, gloss. 3. num. 1. ad finem, Iacob. Cancer variar. resolut. part. 3. cap. 3. ex num. 177. Magon. decis. Lucens. 14. num. 22. Menoch. cons. 75. num. 32. volum. 1. & cons. 414. num. 14. volum. 5. Surd. cons. 340. num. 7. & cons. 349. num. 7. & cons. 361. num. 37. volum. 3. Casanate cons. 43. num. 94. cum sequentib. late Murescotus lib. 2. variar. cap. 67. num. 23. & 34. & quaest. 75. a num. 37. D. Valencuela cons. 79. num. 2. & sequentib. qui iuxta superiorem distinctionem intelligendus est cons. 88. num. 54. dum nimis generaliter tradit, confirmationem Principis habere vim dispensationis. Nam hoc tantum procedit circa expressa, & cognita, iuxta iura, & DD. ab eodem allegatos, & alia, quae latissime, & novissime tradit Dom. Ioann. Ruiz de Laguna, nunc sacri Consilij rerum Italicarum Fisci Patronus dissertissimus, & antea in Mediolanensi Senatu Quaestor meritissimus, in docta illa allegatione, quam typis excussit super qu estione salaria Finarij cap. 1. n. 15. & seqq. pag. 10. & 11. & cap. 4. per totum, pag. 124. & seqq. ubi plura de materia confirmationis iucurenter congessit. Et illud praecipue, [sect. 59] omnem confirmationem in dubio censeri factam a Principe in forma communi, quae nihil de novo tribuit, sed omnia relinquit in eo statu, in quo reperiebantur, ex iuribus, & Auctoribus supra relatis, & cap. cum dilecta, de confirm. util. vel inutil. cap. ex parte, cap. qua intentionis, de privileg. cum alijs adductis a Rolando consil. 7. num. 108. lib. 3. Giurba ad consuetud. Messanens. in prooem. num. 37. Osasco decis. 102. in fine, Camil. de Medicis respons. 158. & 164. Farinac. decis. Rotae Romanae 128. num. 6. & decis. 555. num. 9. Carolus Tapia decis. 2. num. 63. & novissime Ioseph. Ramon. cons. 37. num. 73. Quibus tamen adijcio, confirmationem non prorsus subreptitiam dici posse, si eius narratio in maiori parte, & circa substantialia sit vera, ut dixi supra cap. 8. num. 67. & latius prosequitur Marquesan. dict. tractat. de commiss. 1. part. pag. 134. num. 136. Garcia de beneficijs, parte 6. cap. 2. 189. ubi quod in gratiosis, omnia narrata verificanda sunt, & Bened. Capra reg. 50. num. 52. ubi an subreptio rescripti in uno, impediat implementum alterius? Esseque iuris certissimam [sect. 60] conclusionem, confirmationem non probare confirmatum, ni si illud ostendatur, & ad maiorem ipsius co firmationis securitatem, & validitatem, & ut ex certa scientia processisse censeatur, oportere, & expedire, ut tenor privilegij, vel alterius cuiuslibet confirmati, inseratur ad litteram in instrumento confirmationis, vel ade o specifica eius mentio, & relatio, ut Princeps videri possit in nihilo circumventus, ut late probant Innocent. Felin. Imola, & caeteri in cap. inter dilectos, de fide instrumet. Mascard. de probation. coclus. 404. num. 6. Osascus decis. 126. num. 3. & 4. Craveta cons. 192. num. 14. Tuschus lirt. C. conclus. 710. num. 28. & littera R. conclus. 8. num. 22. & conclus. 18. n. 7. cum seqq. Iacob. Cancer d. 3. part. var. cap. 3. num. 191. & 218. & latius, ac melius caeteris Groevaeus d. cap. 1. num. 20. cum seqq. & Magerus de advocatia armata, cap. 14. num. 109. pag. 621. ubi quod actus confirmans, ad illud, quod non est in confirmato, non exteditur. Tertio, ut alia praetermittam, quae vulgatiora sunt, quam ut in illis tempus terere debeamus, ex praedictis etiam deducitur, Principem, [sect. 61] qui has Commendas confirmat, sive in forma communi, sive in forma specifica, neutiquam censeri, quod praeiudicare velit iuri cuiusvis tertij, qui ad easdem Commendas litem in provincijs, & Audientijs Indiarum, vel alibi moverit, vel iuste movere possit, & ad confirmationem perendam citatus non fuerit, & cum plena causae cognitione convictus. Quia [sect. 62] sicut quaelibet concessio facta a Principe, censetur sine praeiudicio tertij, l. 2. §. merito, & a §. si quis a Principe, D. ne quid in loco pub. cap. super eo, de off. & potest iud. delegat. optimus text. de iure nostro Regio in l. 11. tit. 18. part. 3. cuius, & aliorum meminit Azeved. in. l. 14. tit. 3. lib. 1. Recop. num. 39. Ita etiam confirmatio, ut docet text. expressus in cap. 1. & in cap. fin. & in cap. sua nobis. ubi Decius num. 7. de confirm. util. vel inutil. Bald. in l. 1. D. de constit. Princip. & in l. fin. num. 4. C. sent. rescindi non posse, & in cap. 1. de pace Constantiae, Felin. in cap. si quando, num. 1. in fin. de rescript. Rota decis. 3. sub tit. de confirm. utili, vel inutil. in novis, quam sequitur Decius cons. 401. num. 24. Thom. Gramat. decis. 104. num. 2. & plures alij apud Deoian. respos. 38. num. 231. lib. 3. Groevaeus, omnino videndus, dict. cap. 1. ex num. 45. ad 48. Marches. de commiffionibus, 3. part. pag. 170. num. 37. D. Laguna in d. allegatione salis Finarij, num. 15. & seqq. Vbi hoc procedere tradunt, etiam [sect. 63] si in confirmatione adijciantur clausulae: Non obstatibus, Motus proprij, Ex certa scientia, vel de plenitudine potestatis, quiahuiusmodi clausulae censentur adiectae praeter Principis mentem, ex stylo tantum Secretariorum, seu Notariorum, eiusmodi instrumenta conficientium, ut tradit Covarr. in Rub. de testament. 2. par. num. 14. Loazes in causa oppidi de Mula, col. 53. num. 64. Petrus Petra de potest. Princip. quaest. 2. cap. de clausul. ex certa scient. num. 20. fol. 203. D. Valecuela cos. 119. num. 112. volum. 2. & ante eos Baldus cons. 292. num. 3. ubi inquit, [sect. 64] hac de causa, & propter diversas lites, quae quotidie ex isto stylo oriuntur, debere dictas clausulas in totum ab Aula eradicari, vel saltim non ita frequentari, quod & tradunt Zasi. & alij relati a Petra ubi supr. num. 19. Menoch. cons. 1. num. 402. lib. 1. cons. 202. num. 149. & cons. 195. num. 24. Socin. Iunior cons. 77. num. 124. lib. 1. Roland. cons. 7. num. 113. & quod non supplent defectum intentionis, & voluntatis Principis, Petra d. num. 20. Rota apud Farinacium decis. 141. num. 4. & late Cancer, omnino videndus, d. cap. 3. num. 191. & seqq. ubi quod clausula ex certa scientia non confirmat actum in praeiudicium tertij, nec tollit vitium obreptionis, neque operatur in his, quae consistunt in facto, de quibus Princeps non est informatus. Quae omnia notare oportebit [sect. 65] pro aliquibus, qui properant titulos Commendarum litigiosarum a Gubernatoribus impetrare, & eos sine mentione litigij, vel iuris tertij in supremo Consilio praesentare, ut sic confirmationem obtineant, putantes sibi hoc pacto consultum iri. Nam nihil ipsis talis festinatio prodest, quoniam semper audiri poterit tertius comparens, & de iure suo docere volens, ut ultra supra relatos late ostendit Cancer d. cap. 3. num. 29. & seqq. & num. 40. Vbi quod, [sect. 66] qui obtinuit sententiam pro se super aliqua re, licet pendeat causa supplicationis, dicitur habere ius ad rem, imo & per solam petitionem facta in iudicio, & num. 102. & seqq. ubi quod Princeps [sect. 67]non praesumitur voluisse praeiudicare tertio in iure in rem, nec ad rem, & quod praesumitur deceptus quando ex privilegio, concessione, aut rescripto, tertio etiam in modicis praeiudicat, & quod ubi apparet id facere voluisse, est facienda interpretatio, ut quanto minus fieri possit, ei praeiudicare voluerit. Et haec habui in praxi proximis hisce diebus [sect. 68] in causa cuiusdam Commendatarij de Cartagena, cui cum alter oppositor litem movisset super collatione Commendae, & a sententia Gubernatoris ad Regium Consilium provocasset, in quo duas sententias conformes pro se habuit, quae in rem iudicatam transierunt, ille se defendere volebat, & denuo audiri, & causam suscitare intendebat pr etextu confirmationis sibi in forma communi cocessae, quam nul la facta litigij mentione impetraverat. Et eius Advocati id eo colore tutabantur, [sect. 69] quod ius hoc, quod mediante confirmatione quaesivit, non fuit visum, neque in iudicium deductum, & licet supervenerit ex causa de futuro, potuit reo praestare exceptionem adversus executoriam, licet non prosit actori ad actionem. Neque [sect. 70] dici potuit attentasse, qui pro iure suo conservando gratiam cofirmationis a superiore impetraverit, ex his quae in simili tradit Bartol. in. l. cogi, C. de pet. haered. Cabedus decis. Lusit. 120. part. 1. num. 11. Caldas Pereira de iure emph. 3. part. cap. 10. num. 30. in fine, & alij, quos refert Anton. Gabr. in comm. conclus. tit. de iudicijs, concl. 3. num. 6. Sed nihilominus [sect. 71] Senatus ex tempore hac intentionem absque dubio repellendam iudicavit, quoniam dicta confirmatio, ut ex supra dictis apparet, nullum ius novum huic electo Commendatario addere potuit, & ut aliquod adderet, erat nulla, & subreptitia ex defectu narrationis litis pendentis, & praeiudicio tertij, ut expreise in eisdem fere terminis docet Abb. omnino videndus, in cap, fin. ut lite pend. num. 8. Felin. cons. 32. num. 11. & Laderchius Imolens. cons. 106. num. 7. qui dicunt, [sect. 72] privilegium, & quodlibet aliud sus snpervenies ex gratia, vel concessione Principis, lite iam mota, nihil adiuvare, & Marchesanus d. 1. parte, pag. 225. num. 313. ubi quod confirmatio appellatione pendente, illa tacita, no ligat. Et licet aliqui hoc limitent, ut quamvis non prosit in illa instantia, prosit tamen in alia, ea finita, ut per eundem Abbatem supra cap. Abbate sane, circa medium, de re iudic. & tradita a Lanario cons. 16. & seq. & Cancerio d. cap. 3. num. 470. id tamen ex communi omnium sententia sublimitatur, ubi iam fuerit lata sententia, quae in rem iudicatam transie. rit. Nam tunc [sect. 73] dicitur lis omni respectu finita, & praecluditur via partibus ad aliquid de novo deducendum, l. fin. C. sent. rescendi non posse, l. causas, C. de transact. bonus text. in cap. exposita, de arbitr. & egregie docet Felin. in cap. 1. & cap. super litteris, de rescript. ubi num. 14. hoc ampliat, ut etiam si dicatur in rescripto: Non obstanti tali sententia, hoc non sufficiat, nisi etiam adijciatur, non obstante sententia lata, quae transivit in rem iudicatam, Franchus in d. cap. fin. ut lite pend. Anton. Gabr. dict. tit. de iud. conclus. 4. num. 41. & Cancer d. cap. 3. num. 473. & seqq. & est optima Rotae decis. 33. in novissimis parte 3. lib. 3. ubi tamen praedicta declarans, inquit, tunc dici litem extinctam per sentetiam transactam in iudicatum, ubi sit executioni mandata, & non antea. Plane si lite pendente [sect. 74] confirmatio non in forma communi facta proponeretur, sed specifice, & cum relatione iuris alterius oppositoris, & litis status, & adhuc Princeps electum a Gubernatore confirmare voluisset, & confirmaverit, eius praecepto standum esset, & cessaret lis, iusque reo superveniens, etiam pendente lite ei prodesset, iuxta text. sic intelligendum in l. sin autem, §. 1. D. de reivind. l. si mulier diverterit, D. solut. matrim. & plura alia, quae post Bart. Baldum, Alexand. & alios tradit Paris. cons. 125. num. 11. & 12. volum. 1. Afflict. in cap. 1. num. 99. cum seqq. qui succes. teneantur, & late Tiraquel. post leges connub. gloss. 8. q. 11. n. 99. cum seqq. Deniqve praedictis consequens estus, eos, qui non ex nova gratia Commendas accipiunt, sed per viam successionis, quae sibi defertur, tanquam filijs, nepotibus, aut uxoribus Commendatarij defuncti, iuxta ea, quae diximus supra hoc libro cap. 16. non [sect. 75] debere gravari onere impetrandae Regiae confirmationis, quia in eis cessant rationes, quae illam induxerunt, cum non admittantur ex nova, & voluntaria Gubernatoris electione, sed ex legis vocatione, & implemento, arque ita neque illis novus titulus expediatur, sed titulus Auctoris primo vocati, & [sect. 76] confirmatio, quae in eo intervenit, proficiat omnibus ab eo descendentibus, & causam habentibus, ut docet Dynus in l. privilegia, C. de sacros. Eccles. Bald. consil. 355. num. 6. volum. 3. Afflictis decis. 128. num. 1. Pereg. cons. 44. num. 66. volum. 1. dicentes, quod [sect. 77] actus semel a Principe confirmatus, non eget alia confirmatione, & ita in nostris terminis bene observat Anton. de Leo in d. tract. de confirm. Regijs, 1. part. cap. 17. fol. 91. num. 19. cum duobus seqq. Quamvis sint aliqui, [sect. 78] qui maiorem cautelam faciunt sibi expediri titulos talium Comendarum, & eorum confirmationem desiderant, quod nullo modo reprehendendum est, quin potius boni consilij est, ut ipsi ijdem DD. advertunt, quia [sect. 79] gratiae, & privilegia per plures Principes confirmata maiorem habent firmitatem, ut notat Aretin. cons. 15. dub. 2. in fine, Roman. cons. 327. Loazes in allegat. pro March. de los Velez dub. 1. num. 7. Georgius Acaccius in tract. de privileg. lib. 3. cap. 20. num. 9. Amatis decis. Lucensi 17. num. 9. D. Valencuela cons. 79. n. 125. & latius Groevaeus post Gaillium d. lib. 2. cap. 1. num. 7. & seqq. & Magerus de advocatia armata, cap. 16. num. 283. ubi probat, quod privilegij concessi confirmatio, utilitatis est, non necessitatis, & cap. 14. num. 102. ubi quod in Gallia non petitur talis confirmatio, nisi quando Regnum delatum est ad alium quam filium. Neque cuiquam imputari, aut nocere potest, [sect. 80] quod plures titulos habere, & cumulare velit, ad conservandum, & consolidandum ius suum, vel plenius reddendum, dummodo inter se contrarij non sint, sed ad eundem effectum tendant, cap. post electionem, de conces. praeben. l. 4. D. ad leg. Falcid. Ioann. And. Monach. & Dominic. in cap. cum personae, de privileg. Decius cons. 271. num. 19. Anton. Gomez in l. 45. Tauri, numer. 97. & 98. Craveta cons. 16. num. 6. Decianus cons. 13. Cancer dict. cap. 3. ex num. 281. Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloss. 7. num. 71. & Ego late in. 1. tom. lib. 3. cap. 1. n. 61. ubi plures alios adduco. Et haec in praesentiarum de materia confirmationis dixisse sufficiat, quae [sect. 81] etiam deservire possunt ad confirmationes venditionum, & renuntiationum officiorum, quae per alias schedulas similiter requiruntur, de quibus alio loco dicemus, & qui voluerit plura, videat tex. & DD. in cap. venerabilem 34. cap. nihil 34. de elect. Ripam in tract. de peste, sub tit. de remed. ad confirm. ubert. num. 139. ubi etiam agit, an elelcti possint exercere interim dum confirmantur? Gutierrez cos. 31. num. 19. & seqq. Avend. in cap. Praet. 1. part. cap. 19. num. 21. & Bobadilla in Politica, lib. 2. cap. 16. num. 155. Et quod, qui habet potestarem confirmandi, vel revocandi aliqua, [sect. 82] ex eo quod quaedam revocat, videtur alia confirmare, vide Grammat. decis. 65. num. 16. Et an tempore praefumatur confirmatio, Marescot. lib. 1. variar. resolut. cap. 13. & decis. Rotae apud Marchesanum in d. tract. de commissionibus, 2. parte, pag. 552. num. 2. ubi quod confirmatio Apostolica non praesumitur spatio triginta annoru Notabis tamen pro coronide huius capitis, quod ubi denegatur confirmatio in Supremo Consilio Indiarum, solet aliquando [sect. 83] iuberi, ut fructus medio tempore a Commendatario percepti, restituantur, si urgens aliqua causa, & quae fraudem arguat, vel sordes suboleat, denegationem suaserit, cum tunc titulus ad non titulum redigatur, & bona fides deficiat, [sect. 84] sine quibus nec praescriptio, nec fructuum perceptio procedit, l. qui bona fide, l. bonae fidei, D. de acq. rer. dom. l. fructus, D. de usuris, l. 1. C. de pet. haered. l. certum, C. de reivind. cum similibus late congestis a Gilkenio, & Vvesemb. in §. si quis a non domino, Inst. de rerum divis. Covarr. lib. 1. variar. cap. 3. num. 6. & Pinel. in l. 2. C. de rescind. 2. part. cap. 4. num. 59. & eleganter Cavalcan. decis. 28. num. 19. part. 1. ubi quod titulus putativus, cui lex a principio resistit, nec possessionem, & multo minus bonam fidem, & praescriptionem operatur. Caeterum si ex alijs causis levioribus denegetur, fructus percepti non adimuntur, [sect. 85] cum Gubernatoris auctoritas, qui Commendam concessit, iustum titulum possidenti praestitisse videatur, l. iuste possidet, D. de acquir. poss. Et praeterea servitij ratio haberi debeat, quod[sect. 86] pro eiusmodi feudo Commendatarius medio illo tempore praestitit, cum quo fructus compensari ratio suadeat, d. §. si quis a non domino, ibi: Naturali ratione placuit fructus, quos perceperit, eius esse pro cultura, & cura. Saepesaepius etiam [sect. 87] defectus, qui confirmationem retardare possent, postquam a fiscali detecti, & obiecti sunt, aliqua pecuniae quatitate soluta, componuntur, & dispensantur. In quo non est, cur quisquam scrupulum moveat. Nam cum [sect. 88] omnes leges de Commendis agetes iuris positivi sint, bene potest Princeps, ubi sibi libitum fuerit, contra illas disponere & dispensare, ut in terminis notavit D. Valenlencuela cons. 83. num. 43. Porro, [sect. 89] qui dispesat, vel licentiam praestat in similibus rebus, donare videtur, ex l. Titius puerum 3. D. de obseq. praestand. ibi: Etenim ille, etsi non gratuitum beneficium, tamen praesiitit, l. in aedibus, §. 1. ubi Bald. & caeteri, D. de donation, l. etsiliqueat, C. de inoff. donat cum similibus traditis per Molin. lib. 4. de primog. cap. ult. num. 64. Id autem, [sect. 90] quod donari potest, pro pretio etiam (si aliud non obstet) recte fieri potest, ex his, quae notat Baldus in praeludijs feudorum, num. 9. Rosenthal. in eod. tract. cap. 1. conclus. 2. num. 3. & cap. 2. conclus. 61. per tota. Et haec etiam notabis [sect. 91] pro alijs multis concessionibus, quae pretio mediante his calamitosis temporibus fiunt, ex quibus ingens pecuniarum vis corrogatur, ex praedictis quippe principijs originem ducunt. Circa confirmationem vero [sect. 92] statutorum, & ordinationum, quas aliquae civitates, & collegia Indiarum facere solent, & an ante eius impetrationem praedicta statuta subsistant? & observari, ac custodiri possint, ac debeant? pluribus hic dicere supersedeo, eo quod haec quaestio late ad utramque partem tractetur a Regnicolis, quos refert Bobadilla in Politic. lib. 2. cap. 16. num. 129. & lib. 3. cap. 8. ex num. 152. Gratian. reg. 434. Salced. ad Bernard. Diaz regul. 555. Humada ad Greg. Lopez in l. 12. tit. 1. part. 1. gloss. 1. ex num. 5. ultra quos etiam videri poterit Vincent. de Franch. decis. 2. num. 31. part. 1. Steph. Gratian. tom. 2. discept. forens. cap. 469. & Cardin. Tuschus verbo Statutum, concl. 429. Sed verius est, quod ut concedamus aliquando observari, confirmatio [sect. 93] tamen in hoc actus, sicut & in alijs, de quibus supra loquuti sumus, dat esse, & robur rei, & sine illa imperfectus est actus, cap. postquam 3. ubi Panormit. & cap. nihil 44. cum alijs, de elect. cap. fin. eod. tit. lib. 6. Angel. in. Auth. de defens. civit. §. de cretum, collat. 6. Eo quod, [sect. 94] qui confirmat, reprobare, & infirmare potest, inquirendo, examinando, & metiendo iure, & mutando, supplendo, vel addendo, ut palam fit ex DD. supr. relatis, Innocet. in cap. quod sicut, de elect. Natta cons. 244. ex num. 1. ad 3. volum. 2. Gutierrez 3. pract. cap. 23. n. 6. Humada ubi sup. num. 8. Rebuff. in tract. nominat. q. 15. n. 10. Anastas. Germon. de indultis, §. in quibuscuuq; num. 13. & Seraphino decis. 1445. n. 4. alias decis. 762. Et idem est in pacto de habenda, vel peteda ratificatione, quia antequam fiat, actus perfectus dici non potest, l. contractus 17. C. de fide instrum. l. 6. tit. 5. par. 5. ubi Greg. glos. 1. & 2. cum alija late adductis ab Affict. decis. 39. num. 4. Boer. decis. 48. num. 1. Parlad. lib. 2. rer. quotid. cap. 2. n. 47. Lasarte de gabel. cap. 3. a n. 13. Azeved. in l. 2. tit. 16. lib. 5. Recop. num. 29. & Felician. de censibus, tom. 2. lib. 3. cap. 4. num. 3. # 27 CAPVT XXVII. De Commendarum extinctione, & resolutione, & an Princeps cum causa, vel etiam sine causa, eas in communi, vel in particulari possit auferre? & si semel ablatam, vel amissam restituat, nova, vel antiqua censenda sit? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiseptimi. -  1 PEculij, & hominis similitudo. -  2 Menchaca qualiter partitus fuerit tractatum de successionibus? Res omnes habent ortum, progressum, & interitum, ibidem. -  3 Annuos redditus similes atatibus hominis facit Mornacius. -  4 Auctor, quem ordinem servaverit in tractatu de Commendis Indorum. -  5 Commendae, quibus modis finiantur, & ad Regem devolvantur. -  6 Feudum amittitur ex eisdem causis, ob quas filius exhaeredari, vel donatio revocari potest, & remissio ad Auctores, qui de eis specialiter agunt. -  7 Commendarum de extinctione, & resolutione, qui specialiter agant? & schedulae, quae de hoc tractant. -  8 Commendaru, ut & feudorum resolutio, & privatio, an & quatenus favorabiliter accipienda sit, & odium rationabile contineat? -  9 Reversio cuiuslibet rei ad suam primaevam naturam semper solet favorabilis esse. -  10 Feudum ubi amittitur, non dicitur vacare, sed domino aperiri, & qualiter is illud occupet? -  11 Feudi, vel Commendae privatio induci non debet, nisi in casibus a iure expressis. -  12 Poena ubi non est expressa, delinquens arbitrio iudicis punitur. -  13 Commenda, ut & feudo, quis privari solet ob ingressum religionis. -  14 Religionis non solum ingressus, sed professio requiritur, ad hoc, ut quis feudum, vel Comendam amittat. -  15 Monachus verus quis esse non videtur, donec profe ssionem emittat. Cap. benesicium, de regular. lib. 6. & alia iura similia, expenduntur, & illustrantur, ibidem. Novitij in quibus habeantur pro veris Religiosis? remissive, ibid. -  16 Cap. 1. ver s. Ex hoc, de feudo foemin. explicatur. -  17 Feudum, vel Commenda interim dum feudatarius, vel Commedatarius novitius profitetur, debet esse in suspenso. -  18 Cap. qui clericus, si de feud. defunct. cotrovers. explicatur. -  19 Monachatus ratione anita amittatur feudum, vel Commenda, ut fil ij, & alias vocati maneant exclusi? -  20 Monabus habetur pro mortuo. -  21 Commendae, & feudi privatio, vel amissio ob delictum patris, regulariter non nocet filijs, vel caeteris a lege vocatis. -  22 Confiscatio Commendae, vel feudi, quae fit ob delictum patris, intelligitur quoad commoditatem talis feudi, vel Commendae, & pro vita delinquentis. -  23 D. Don Franc. Alfarus Regius Consiliarius laudatur. -  24 Commenda in totum amittitur ex crimine laesae Maiestatis a patre commisso, etiam in praeiudicium filiorum, & quare? -  25 Crimen laesae Maiestatis ipso iure privationem inducit. Cap. 1. §. si vassallus, si de feud. defunct. & cap. 1. §. denique, quae fuit prim. caus. benef. amitt. expenduntur, ibidem. -  26 Feudo per rebellionem aperto, prima investitura nunquam postea consider atur. -  27 Delictum mariti in Commenda dotaliuxori non nocet, & quare? remissive. -  28 Princeps an possit ad libitum aliquam, vel omnes Commedas semel concessas, & constitutas auferre, vel ext nguere, aut revocare? -  29 Commendae videntur precario, & veluti in de positum possideri, & sic ad nutum revocabiles esse. -  30 Feuda precario data, ad nutum revocantur. -  31 Feuda, quae vocantur de Camera, ad nutu Regis revocantur, num. 48. L. 1. vers. La otra manera, tit. 26. part. 4. explicatur ibidem, & num. 48. -  32 Donationes, quas Principes faciunt in bello, aut tempore belli, facilius revocantur, & exempla de factis a Rege Ioan. Lusit. I. & Henrico Castellae II. -  33 Commendae, & feuda magis gratiae principalis, quam obligationis habere videntur. -  34 Princeps facile revocare potest, & solet ea, quae ex eius liberalitate, & indulgentia processerunt, & num. seq. -  35 Princeps qualiter ex causa, vel sine causa possit revocare donationes, etiam remuneratorias? -  36 Commendae ortum babuerunt a Regis institutione, & concessione, & ita ex eius voluntate absoluta pendere videntur. -  37 Princeps potest reformationem generalem facere in legibus, flatutis, & reliquis ordinationibus iuris positivi. -  38 Reformatio eorum, quae ad ius positivum respiciunt, non requirit formam, & solemnitatem aliarum legum. -  39 Papa potest iuri positivo ad libitum derogare, & contra illud dispensare. -  40 Reformatio generalis facta a Principe debet observari, etiam si tendat in praeiudiciu alquorum privatorum. -  41 Princeps potest donationes suas modificare, & reducere ad normam aequitatis, & iustitiae. -  42 Beneficia omnia Ecclesiastica a Papa fluunt, & refluunt. -  43 Papa habet plenam, & absolutam dispositionem omnium beneficiorum, & potest ea dare, & quferre ad libitum, & num. 69. -  44 Beneficia omnia sunt manualia respectu Papae. -  45 Princeps facilius auferre, vel revocare potest ea, quae ipse suis vassallis cocessit, qua quae illi per se acquisierunt. -  46 Commendarum praesens status non admittit earum ablationem, vel extinctionem. -  47 Rex noster hodie iuste non potest Commedas semel datas in communi, nec in particulari sine causa auferre, vel revocare. -  48 Princeps peccat mortaliter revocans sine causa gratias, & cocessiones factas suis vassallis, &c. L. 6. tit. 20. lib. 5. Recop. ponder atur, & illustratur, ibidem. -  49 Commedas nostras feudis rectis similes facit Matienz. & irrevocabiles esse concludit, & quid sentiat de feudis Camerae? -  50 Camera Regia idemest, quod fiscus? -  51 Pensiones, & entretenimientos, non sunt feuda Camerae contra Matienzum, & aeque irrevocabiles esse debent, ac comendae. -  52 Beneficia Regum etiam ad filios, & posteros benemeritorum derivari debent. -  53 Benemeriti in coquisitione Indiarum multis rationibus remunerari, & maioribus bereficijs augeri debent, ex Herrera, & Zapata, & Dom. Episcopo Chilensi. -  54 Reges gratiores, & liberaliores esse debet in remuner andis benemeritis in provincijs, & Regnis noviter acquisitis. Privilegia, & immunitates, quibus mediantibus populi fundati sunt, vel eorum commercia creverunt, non possunt tolli, nec alterari, ibidem. -  55 Feuda, etiam ob gratiam concessa, Princeps sine culpa, aut gravi aliqua publica causa auferre non potest. -  56 Dominus feudi non solum illud revocare non potest, verum nec modificare, aut novis conditionibus gravare, & num. seq. -  57 Princeps an possit compellere vassallos ad dimittendum feudum? remissive. -  58 Donationes remuneratoriae, contractus, & privilegia. Regum, non possunt sine gravi culpa, aut causa revocari, alterari, vel modificari ex veriori, & comuniori opinione. -  59 Facultas ad maior atum faciendum si con. cessa sit ob pecunias, vel ob servitia, non potest postea dari licentia alienandi res talis maioratus. -  60 Privilegia ob benemerita censentur realia, & perpetua, & praecise observanda. -  61 Princeps revocans donationes, contractus, aut privilegia, quae concessit, praesumitur oblitus, aut circumventus. -  62 Casus fortuitus esse videtur, quod Princeps revocet ea, quae dedit, vel concessit. -  63 Tituli, & bonores concessi pro servitijsdicuntur dati pro satis factione debiti, & non sunt minuendi, sed augendi. -  64 Princeps valde constans esse debet in verbis oris sui, & gravius peccat, quam privatus, si fidem frangat. -  65 Princeps etiam si ex gravi, & publica causa revocet, quae concessit, debet ea ex alijs bonis resarcire. -  66 Princeps non solum non debet tollere praemia data benemerentibus, sed potius eos, etiam nihil petentes, & invitos quaerere, & beneficijs cumulare. -  67 Commendae bodie omni respectu irrevocabiles sunt. -  68 Concessiones etiam ex mera Principis gratia procedentes irrevocabiles sunt. -  69 Beneficia Ecclesiastica ex veriori, & tutiori opinione, non possunt a Papa auferri sine causa. -  70 Causa iusta, ut Princeps revocare, vel auferre possit per se concessa, qualis esse debeat? -  71 Publica salus, vel utilitas, privatorum comodis antefertur. -  72 Principum gratiae, concessiones, vel privilegia revocari possunt, si damnosa esse coeperunt, aut in dedecus Coronae Regiae. -  73 Princeps potest auferre Commendam, feudum, vel rem aliam alicuius privati, ut alium valde dignum remuneret, dato bono cambio antiquo possessori, & quare? -  74 Remuneratio benemeriti, est iusta causa, ut alteri possit auferri dominium rei suae. -  75 Princeps debet esse liberalis, gratiosus, & valde attentus in conservandis suis largitionibus. -  76 Princeps aeque conservare debet concessa a suis antecessoribus, quam a se ipso, & quare? -  77 Rex qualiter, & quam potenter repraesentet suam dignitatem, quae nunquam moritur, nec mutatur, ex verbis Baldi, omnino legendis. -  78 Reges non debent evertere, sed potius con. servare, & imitari facta suorum praedecessorum. -  79 Tyrannus si quid Regio nomine concessit, obligat successorem. -  80 Princeps non servans bonos mores, & gesta suorum antecessorum, non servat bonorem eorum. -  81 Rex non tenetur ad remuneranda servitia facta suis praedecessoribus, ex opinione Matthaei de Afflictis, quae reprobatur. L. vivus, D. si quid in fraud. patroni, expeditur, & inteligitur, ibidem. -  82 Principes putant dignitati suae naturali iure deberi omnes operas, & obsequia subditorum, sed hoc non debet vacuare remunerationem eorum. -  83 Reges solent semper dicere: que hazen merced, etiam rerum quas vendunt, vel ob alia praecisam causam concedunt. -  84 Comenda vt quis ob culpam privari possit, prius debet de ea audiri, & convinci. -  85 Princeps & eius Locumtenentes non possunt quempiam inauditum, & indemnatum privare. -  86 Bona reorum ante confiscationem, & rem iudicatam alijs danda non sunt. -  87 Feudis, & benficijs privari non possunt possessores, nisi praecedat citatlo, & sententia declaratioria, etiam ob crimen Maiestatis. -  88 Citatio, & condemnatio, vel sententia declaratoria, an requiratur in delictis notorijs, ubi constat reum nullam excusationem habere? -  89 Notorium non requirit ordinarij iudicij observationes, & alia de notorio, & eius effectibus, remissive. -  90 L. 3. tit. de las traiciones, lib. 8. ordin. l. 16 tit. 23. & l. 5. tit. 26. part. ponderatur. Cap. cum sit Romana, §. fin. de appellat. expenditur, & illustratur, ibidem. -  91 Principis assertioni, & iussioni dicentis, & iubentis aliquem puniri ob delictum, de quo sibi constat, an & quando credendum, & obediendum sit? -  92 Principi non est obediendum in notorie iniustis, vel procedenti ex sola scientia privata, & gravissima verba Navarri circa hoc. -  93 Iussus Principis, etiam iniustus, excusat exequentem, secundum aliquos. -  94 Principi asserenti aliquem delequisse, & punire iubenti, parendum est in dubio, & pro eius iustificaatione praesumendum. Cap. in memoriam, distinct. 19. explicatur, & illustratur. -  95 Iudex debet se inclinare, quod mandatum Principis sit iustum, & illud exequi. -  96 Princeps solus habet potestatem mandandi, sic facias, & ut aliquis torqueatur, vel suspendatur ex infallibili eius conscientia, & mandatarius non peccat, & quare? -  97 Princeps potest iudicare iuxta propriam conscientiam, circumscriptis actitatis, & ei sst obediedum, maxime ubi affirmat se certioratum. -  98 L. 42 tit. 18. part. 3. explicatur, & illustratur. -  99 Iudices inferiores, quibus Princeps comittit, ut procedant, prout sibi constiterit, pos sunt iuxta propriam conscientiam arbitrari, & sine citatione, & processu iudicare. -  100 Commenda si alicui adimatur ob rebellione, & detur alteri ob benemerita, etsi cesset causa rebellionis, ab hoc benemerito auferri non debet. -  101 Commenda alicui ob culpam ablata, si eidem postea restituatur ex indulgentia Principis, an nova, vel antiqua censenda sit? -  102 Restitutio est in pristinum statum repositio, & tantum reddit, quantum adimit laesio. -  103 Commenda, vel feudum ipso iure amissum, & domino apertum, si rursus delinquenti concedatur, novum censetur. -  104 L. Peculium, §. si ab are alieno, D. de peculio, l. inter stip. §. sacram, vers. Si navis, D. de verb. l. qui res, §. area, D. de solut. expenduntur. -  105 Commenda ob delictum alicui ablata, & mox restituta, in dubio, ut antiqua, nonut nova reddi videtur, & quare? -  106 Feudum regulariter quoad plures effectus non solet praesumi antiquum, sed novum. -  107 Restitutio bonorum confiscatorum fieri videtur cum omnibus qualitatibus, quas habebant ante confiscationem, & etiam quoad titulum dignitatis contra sententiaa Pote. PEcvlivm [sect. 1] Papirius Fronto I.C. relatus a Martiano in l. peculium 40. D. de peculio, simile homini esse dicebat, quoniam nascitur, crescit, decrescit, & moritur, ubi Accurs. salse eadem ratione, & asino aequiparari potuisse subiunxit. Et noster [sect. 2] Menchaca in princip. lib. 1. de successionum creatione, progressu, & resolutione. In omnibus fere rebus corporeis, occulta quadam vi eundem ordinem agnoscit, & ad suam tractationem accommodat, licet non meminerit d. text. sicuti neque Ant. Mornacius in l. 22. D. fam. ercisc. pag. 293. dum eandem similitudinem [sect. 3] ad annuos reditus, quos censos dicimus, paucis mutatis, traducit. Qua nos [sect. 4] in Commendis quoque, de quibus agimus, non inepte consideramus, cum earum originem, & creationem initio proposuerimus, & deinde progressum, quem per legem successionis habuerint; & nunc acturi simus de modis, & causis, quibus extinquuntur, seu resolvuntur, & ad Regiam Coronam, a qua exierant, revertuntur. Nempe [sect. 5] per mortem possessorum, elapsis vitis, pro quibus concedi solent, aut per renuntiationem, absentiam, ingressum Religionis, aut pluralitatem, sive in compatibilitatem, vel per delictum, quod privationem inducat, vel propter transgressione legum, & onerum, quae in Commendis iussa sunt observari, vel per faevitiam, aut abusum erga Indos sibi commendatos, & per quoslibet alios modos, qui de iure, vel de facto veram vacationem inducant, de quibus lato sermone egimus sup. hoc lib. cap. 5. & successive in multis seqq. ex cap. 16. Et qui voluerit plura, adire poterit Zasium in tract. de feud. 8. par. pag. 88. & par. 10. pag. 152. & seqq. ubi [sect. 6] quod ex quibus causis potest silius exhaeredari, ex eisdem potest vassallus feudo privari, Schrader. eod. tract. par. 9. cap. 9. & seqq. Rosenthal. cap. 8. quaest. 27. num. 4. ubi quod ex quibus causis potest revocari donatio iure perfecta, ex ijsdem & feudum amittitur, & cap. 10. conclus. 13. cum plurimis seqq. ubi specialiter enumerat omnes casus, qui inducunt vacationem, vel privationem feudi, qui, mutatis mutandis, ad nostras Commendas transferri possunt, Ponte in tract. de potest. Proeg. fol. 64. num. 60. ubi de feudatario abutente, & fol. 196. & seqq. ubi agit de feudi confiscatione, & devolutione ob delictum, & pag. 287. num. 3. & seqq. ubi de crimine parricidij, Molina lib. 4. de primog. cap. 11. ubi enumerat causas, ex quibus feuda, & maioratus amitti solent, Petrus Petra de potest. Princip. cap. 23. ex num. 5. ubi de eisdem causis, & ad quem revertatur feudum infeudatum finitum, & cadens, Menoch. omnino videndus, cons. 160. num. 1. & 503. num. 30. ubi, quando dicarur feudum devolutum, & apertum domino per lineae, & generationis defectum, Gregor, Lopez per text. ibi in l. 6. & 7. tit. 26. part. 4. latissime Farin. lib. 1. prax. crim. tit. 3. quaest. 25. ex num. 62. ubi agit de confiscatione bonorum feudalium, & quibus noceat, Nicol. Garcia de benef. par. 11. cap. 10. per tot. ubi agit de vacatione beneficiorum ob privationem. Et in terminis [sect. 7] nostrarum Commendaru loquens, Ioan. Matienz. in. l. 6. gloss. 2. tit. 20. lib. 5. Recopil. & schedulae plures, quae habentur in 2. tom. impress. ex pag. 200. ac praecipue illa dat. Matr. 5. April. ann. 1552. quae casus amissionis sigillatim connumerans, de quibus supra loquuti sumus, inquit, Commendam illico ad Regiam Coronam redire, ibi: Si aquel, o aquella muriere, o los dexare, o por algun caso los perdiere, han de tornar los diabos Indios luego a nuestra Corona Real. Ad quae respiciens Ioseph. Acosta de proc. Ind. salute, lib. 3. cap. 11. pag. 316. sic ait: Nostrorum autemhominum prima cum Rege pactio fuit, ut Indorum a se expugnatorum administratio, tum sibi, tum primu successori, aut haeredi firma, rataque esset, exinde Regi liceret, cuicunque placuisset, adscribere. Et hinc est, [sect. 8] quod licet Commendae, qua parte benesicium Principis cntinent, & servitiorum remunerationem, favorabiliter accipiendae sint, l. benesicium, D. de const. Princ. cap. decet, de reg. iur. in 6. cum similibus, quae tradit Sarmient. lib. 1. select. cap. 12. & Cacheran. cons. 19. num. 10. qua tamen onerum implementum desiderant, Regisque servitiu respiciunt, & in eorum contraventionem poenam privationis statuunt, odium rationabile, vel imo favorem, & aequitatem continere videantur, quae in puniendis ingratis, & beneficijs abutentibus, ac iuramenta non observantibus, consideratur, ut in simili de feudis loquens observat Ripa inl. fin. q. 41. num. 137. & seqq. & Rosenthal. d. cap. 10. concl. 14. litt. B. ubi alios adducit. Necnon etiam propter naturam [sect. 9] reversionis Commendarum ad Regiam Coronam, a qua processerunt, que item favorabilis esse solet, ut notant DD. per text. ibi in cap. 1. de eo qui sinem fecit agnat. & plures alij, quos reconsent Tiraq. Cassan. Cacheran. Menoch. Marescot. & Monterus a Cueva, quos citavi sup. lib. 1. cap. 23. num. fin. & ultra eos Abb. in cap. veniens, num. 22. de praelati nocet Ecclefiae, quando per illud reditur ad ius commune, sequitur Felin. ibi num. 5. Ias. in l. si constante, num. 174. solut. matr. Prout etiam consensus Capituli necessarius in alienatione rerum Ecclesiae, non requiritur, quando per illam res revertitur ad suam naturam, Felin. in cap. cum omnes, num. 8. Mantua 40. Ferretus de constit. Curtius de feudis, 2. part quaest. 5. num. 8. & cons. 273. num. 14. lib. 3. & Beroius cons. 7 num. 17. lib. 3. tradunt alia Menoch. lib. 2. praesumt. 16. num. 21. Mangil. de imputat. q. 45. num. 12. Greg. Lopez n l. 5. tit. 10. par. 4. gloss. 3. & eo respicies Seneca de tranq. anim. cap. 11. ait: Reverti unde veneris, quid grave est? tradit alia novissime Dom. Episcop. Pacensis in cap. caeterum, num. 29. & in cap. Cletici, num. 34. de iudic. Et ob haec dicimas, [sect. 10] feudo amisso, vel finito ob delictum, aur lineae desectum, non tam vacare videri, quam domino ipso iure aperiti, libereque ad eum redire, utileque dominium cum directio consolidari, & quod possessio civilis naturalem ad se trahit, eamque dominus propria auctoritate apprehendere possit, quasi hac conditione, mente, & animo prima concessio facta intelligatur, cap. 1. si de feudo defunct. cap. 1. de succes. fratr. cap. 1. de duobus featribus, text. in simiji, cap. statutum, de praeben. in 6. l quaero, §. inter locatorem, D locati. l. locoru. C. de omni agro deserto, lib. 10. Bald. in cap. quae in Ecclesiarum, num. 31. de consit. & in cap. bonae, col. fin. vers. Et scias, de electione. I dem Baldus. Iason. Schraderus, & plutimi aij, quos refert, & sequitur Rosenthal. d. tract. de seud. cap. 7. q. 24. num. 21. & quaest. 60. num. 13. & 14. litt. N. & O. & Menoch. quem ipse non allegat, cons. 503. num. 7. & 8. Quod tamen [sect. 11] efficere non debet, ut in casibus a iure non exressis, amissio, vel privatio feudi, vel Commendae inducatur, nisi culpa, vel causa maior sit, aut aequalis, ita ut ominio sub ratione legis comprehendi videtur, ut docent I sernia, Praepos, & alij in cap. similiter, n. 1. quibus mod. feud. amit. & latissime Ripa, Schrader. & Rosenthal. ubi sup. & idem Rosenthal. cap. 9. q. 54. n 12. quia poena [sect. 12] ubi non est expressa, ibi delinquens arbitrio iudicis punitur, ut probat tex. & ibi DD. in. continuus 138 §. cum ita, D. de verb. oblig. melior tex. in l. 1. §. expilatores, D de efftact. Neviz. cos. 75. n. 5. & Menoc. de arbit. casu 364. n. 14. & casu. 365. n. 1. &. seqq. & in terminis privations beneficiotum Nicol. Garcia de benef. part. 11. c. 10. n. 2. Ex quibus apte, & utiliter infertir, [sect. 13] quod licet quis soleat feudo, & Commenda privari ob ingressum Religions, ut communiter docent omnes feudistae, per text, ibi in cap. qui Clericus, sin de feudo defuncti contro. fuer. & per tex. & ibi Bald. in cap. 1. de vassall. qui bellica arma deposuit, ibi: Venerabilem domun iuravit, habitumque religionis assumsit, & sic conversui factus est. Idem Bald. in l. si finita, §. si de vectigalibus, col. 2. de damn. infect. Ioan. Andr. Butribus. Abb. & Felin. num. 79. in cap. in praesentia, de Probat. Fran. Aretin. cons. 14. Calderin. cons. 4. de feudis. Oldrad. cons. 224. Catelian. Cotta in memor. iur. verb. Legitima, Gratianus reg. 321. num. 1. & plurimi alij cogesti a Menoch. cons. 181. num. 75. & seqq. & Rosenthal. dict. tract. de feud. cap. 7. q. 29. per totam, iuncto textu, de iure nostro Regio, in l. 6. tit. 26. part. 4. ubi Greg. Lopez, & alijs, quae adduxi sup. hoc. lib. cap. 5. num. 14. & cap. 17. ex num. 64. Hoc tamen, [sect. 14] cum non sit satis expressum in iure, an de ipso ingressu regionis, vel professione iam emissa intelligendum sit? tutius erit ad professionem restringere, quiam interium dum quis non emittit, [sect. 15] verus monachus esse non videtur, nec benecficium Ecclesiasticum, si quod habet, amittit, ut in cap. beneficium, de regular. lib. 6. ubi. gloss. verb. Coferendum, Concil Trident. sess. 23. de reform. cap. I cap. non solum, & cap. religioso, 2. respons. ubi late Ancharr. & alij de sent, excom. lib. 6. cap. porrectum, & cap. ex patre, de regular. cap. consuluit, qui cler. vel vovent. cap. ad monasterium, de statu regul. prin. & l. 1. tit. 7. de los Religiosos, part. 2. cum late adductis a Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloss. 8. ex n. 22. Meoch. de arbitrar. casu. 436. & de praesumt. lib. 6. praesumt. 83. & 84. Carol. Tapia in Auth. ingressi, verb. Ingressi, cap. 1. num. 31. & seqq. & verb. Sua. cap. 2. per totum, Nicol. Garcia de benef. parte 11. cap. 9. per tot. Quavis in alijs uti, & gaudere soleant novitij privileg js aliorum Religiosorum, ut ijdemmet Auctores observant, & novissime D.D. Felicianus a Vega, Episcop de la paz, in cap. decernimus, de iudicijs, n. 118. pag. 78. ubi alios plures diligenter adducit, & D. Carlevalius, ominino videndus, in tract. de iudicijs. disp. 3. q. 6. sect. 3. num. 439. & seqq. Et in terminis nostrae quaestionis, de scudis loquens, expresse tenet Greg. Lopez dict. l. 6. part. verb. Religioso, reprobans opinionem Andr. de Isernia, contrarium tenentis, in d. cap. qui clericus, [sect. 16] & respondens ad text. in quo nititur, nempe cap. 1. vers. Ex hoc illud. de feudo foemineo, quod debet intelligi de eo, qui exivit de Religione post professionem emissam, ita ut exeundo in apostasiam incurrat, ut in dicto cap. porrectum, & cap. 1. de voto Nam alios illa opinio esset impeditiva religionis, & cum novitus iure permittente exire possit, quod illum non adstringit, nisi in casum professio. nis nullam poenam meretur, argum. l. Gracchus, C. ad leg. Iul. de adult. l. si cui, D de servit. l. quamquam, D de ritu nuptiar. & idem sequitur Bald. & Praepos. num. 2. Affict. num. 11. in d. cap. qui Clericus. Thom. Marin. in tract. de feudis. lib. 1. tit. 2. num. 139. Carol. Tapia d. verb. Sua, cap. 14. num. 16. Menoch. de arbitr. casu 231. num. 16. ubi [sect. 17] quod feudem per hoc tempus debet esse in suspeso, quiafieri potest, quod emittat professionem, atque ita efficiatur ominio incapax; fieri etiam potest, quod egrediatur, & sic feudum, vel Commendam, sicut quaelibet alia bona allodialia. recuperet; & idem tenere videtur Rosenth. d. tract. de feud. cap. 7. coclus. 29. num ult. & litt. V ubi reprobat opinionem eorum qui existimabunt, per folum votum Religionis feudum amitti, ex verbis [sect. 18] text. in d. cap. qui cleribus. ibi: Aut votu Religionis assumit. Nam verius est, text, illum intelligendum esse, si Religionem cum effectu assuamt & profiteatur. ut aperte ostendu. Bald. Iacob. de Belviso, & Laudens. ibid. n. 3. qui text. illu, de vero Manacho explicant, & plures alios adducens D. Valencuela consil. 83. num. 129. & seqq. part. 1. Quae tamen privatio, [sect. 19] Monachatus, aut Clericatus causa contingens, licet secundum aliquos ita accipienda, & practicanda sit, ut per eam etiam exclusi maneant filij naturajes, & legitimi, vel alias ad successione talis Clerici, Monachive vocati, quasi factum patris in feudo novo fil ijs obstare, & nocere possit, ut per Iacob. de Ardizo, Balzaran. Affict. & alios, quos refert Thom. Marin. ubi. sup. tit. 3. num. 35. & 36. Hattm. Pistor. (licet sub dubio) lib. 2. par. 2. q. 33. n. 16. Contraria sententia longe verior & receptior est, quoniam cum talis Monachatus, [sect. 20] professione sequuta. posfessorem veluti mortuum efficiat, cap. cum simus, de regular. l. Deo nobis, ubi Bald. & alij, c. de Episcop. & Cler. cum similibus, & in nostris terminis idem Bald. in d. cap. qui. Clericus, n. 2. ibi: Sed si factus est Monachus, omnini vacat feudem, maiori ratione, quia habetur pro mortuo: & plurini alij apud Rosenthal. ubi sup. litt. Q. nulla est ratio cur fillj. vel alias ad successionem vocati, in hoc casu vacationis excludantur, praesertim in qua nulla culpa amittentis considerari potest, ut optime advertunt Laudens. Praepos. Albarot. Zasi. Eguinar. Varo, Curtius Iunuior, V vesemb. Capitius, Borcholt. Scheneiduinus, & alij, quos referens de communi testatur Iul. Clarus in §. feudum, q. 78. n. 3. & Rosenth. ubi sup. n. 13. & 14. & in addit. litt. P. Et hoc adeo verum est, ut procedat etiam in [sect. 21] privatione, & confiscatione Commendae, vel fendi ex pacto, & providentia, quae fit propter patris delicta, quae hanc poenam mereantur, quoniam adhuc, nisi contrarium in iure, vel feudi, sive Commendae invenstitura, & concessione expressum sit, patris quidem delictum ipsi tantum nocebit, & [sect. 22] pro eius vita (ut maxime) fructus, & reditus feudi, vel Comendae confiscabuntur; caeterum, eo mortuo, filij, vel uxor, qui ex lege successionis ad Comendam vocantur; ex ipsius legis beneficio ad eam admittentur, ut tetigi supra hoc lib. cap. 14. num. 23. & probat text. in cap. Imperiale, §. illud quoque, de prohib. feud. alien per Feder. cap. si vassallus, si de fend. fuer. controvers. l. 3. ubi Bart. num. 1. & 2. D. de interd. & relegat. l. Imperator, D. de fideicom. liber. l. Statius Florus. §. Cornelio Felici, D de iure fifici, l. cum propter. §. haereditatem, D de legat. 2. l. ex facto. §. ex facto. D. ad Trebell. & late, alios allegans, resolvit Alex. in l. apud. Iulianum, §. si quis alicui, n. 4. ubi. etiam Aretin. D. de leg. 1. Ias. in. l. 2. in fine C. de iure emphy. Bertrand. qui de communi testatur, cos. 128. num. 5. vol. 2. & post plures, quos refert covarr. lib. 2. var. cap. 18. n. 2. Valasc. de iure emphyt. q. 49. num. 6. Ioan. Garcia de nobilitate gloss. 6. n. 38. vers. Sexto, quia feudis, fol. 136. Petrus Petra de potest. Princip. c. 17. num. 96. & 97. & cap. 23. n. 92. & cap. 25. n. 55. AEgid. Bosius in prax. tit de Principe, & euis privil. n. 310. Menoch. cons. 519. num. 5. cons. 534. n. 4. & seqq. & cons. 1156. num. 42. Molina de primog. lib. 4. cap. 11. q. 4. & 5. & alibi passim. Farin in prax. crim lib. 1. tit. 3. q. 25. ex n. 62. Fussar. de subtit. q. 529. per tot. Gail. de pace pub. lib. 2. cap. 14. ex n. 16. D. Ioan. del Castillo lib. 5. controvers. cap. 93. §. 8. n. 23. Ioan. Carvallus in tract. de una & altera quarta, 2. par. n. 396. & seqq. & Fachin. lib. 7. controv. cap. 20. & seqq. Et un ipsis nostrarum Commendarum terminis loquens [sect. 23] eruditissimus vir Dom. D. Franc. Alfarus. mihi multis titulis observandus, & olim in Limensi Conventu collega, nuc in supremo Rei Dominicae Senatu meritissimus Consiliarius, in fuo tract, de offic. Fiscal. gloss. 20. num. 254. & seqq. ubi tamen bene defendit. & in Regia Cancellaria Argentina obtinuisse dicit anno 1599. quod [sect. 24] si commissum crimem laesam Maiestatem respiciat, exceptum a praedicta regula censeri potest, ita ut ad filios delinquentis Commenda non transeat, quamvis ille prima (quod aiunt) vita eam possideat, ex cap. 1. de success. feudi, & toto titulo si vassall. feud. privetur. Cum hae Commendae ob merita, & praeclara in Regem, ac Regnum servitia (ut sape diximus) concedantur, & ad filios, vel uxores ex Regia etiam liberlitate extendantur, quibus se tale crime commitens, prorsus indignum reddit, nedum in his Commendis, quae feuda nova vocari possunt, cum ab ipso patre deliquente fuerint acquisita, a quo filij cauvam habent, verum & in feudis antiquis, ex multorum opinione, quae nititur in l. quisquis. C. ad legam Iul. Maiest. cap. cum secundum leges, de haeret. in 6 l. 2. & 4. tit. 2. par. 7. l. 2. tit. de las traiciones, lib. 8. Ordin. Quibus cavetur [sect. 25] in his delictis, ipso iure, & a die commissionis privationem incurri. Melior text. in cap. si Capitanei, quibus mod. feud. amitt. c. 1. §. si vassallus si de feud. defunct. controv. inter dom. & ag. ibi: Si vassallus culpam committat propter quam feudum amittere debeat, neque filius, neque eius descendentes ad id seudum revocabuntur, c. 1. §. denique quae fuit prima causa benef. amitt. ibi; Vi siquidem vassallus ita in dominum peccaverit, ut feudem amittere debeat, non ad proximum, sed ad dominum beneficium revertatur, ut hanc saltem habeat iniurie suae ultione; A quorum auctoritate non auder recedere Iul. Clarus in §. feudum, q. 63. n. 3. & fuit doctrina originalis Bald. in d. cap. Imperialem, §. callidis, num. 7. de proh. feud. alien per Freder. quam latius, alios adducens, prosequitur Gigas in tract. de crim. laesae Maiest. in Rub. de poen. committ. q. 5. per totam, Matth. de Afflict. in cap. 1. §. item si fidelis, num. 26. & 27. quib. mod. feud. amitt. & decis. 265. num. 60. & decis. 385. num. 4. ubi ait, fenda non confiscari, nisi ob crimen laesae Maiestatis, Tiber. Decian. in tract. crimin. lib. 7. c. 40. num. 15. Vbi concludit, [sect. 26] feudo per rebellione aperto, primam inverstituram nunquam postea in consideratione haberi, & innumeri alij, quos refert, & sequitut Rosenthal. d. tract. de seud. c. 10. q. 35. num. 37. litt. DD. & num. 70. 82. 83. & seqq. Et est videndus eod. cap. 10. q. 5. n. 29. ubi recte concludit, [sect. 27] delictum mariti in Comenda, vel feudo dotali uxori non obstare, & rationem discriminis tradit, & est videndus Caballus 1. tom. resol. crimin. cap. 182. Sed est quaertionis & quidem gravissimae, an [sect. 28]possit Princeps, etiam citra ullam delictum feudatarij, vel Commendatarij, eum feudo vel Commenda privare? vel in universum ex causa, vel sine causa pro libito voluntatis, omnes Commendas iam concessas, & a privatis possessas, extinguere, aut revocare, & ad Regiam Coronam reducere? Et pro parte affirmativa noninepte considerari potest, Comendas [sect. 29] nostras, ut & ipsum nomen ostedit, veluti in depositum, ac precario nomine dates fuisse, ut latius dixi sup. hoc libro, cap. 1. n. 4 & cap. 16. ex num. 1. quod ubi accidit, ad libitum revocari posse, satis aperte constat ex titulo integro D depositi 1. D de precario, & in [sect. 30] seudis signanter respondic Alex, cos. 216. n. 5. vol. 2. Ias. cons. 1. col. 7. vers. Tertio principaliter, vol. 1. argum l. Lucius, D. de donation. & ante eos Bald. in l. qui. se patris, num. 13. c. unde liberi, quos refert, & sequitur Petrus Perta in tract. de. porest. princip. cap. 32. q. 3. n. 151. Quibus addo [sect. 31] text. & gloss. in l 1. vers. La otra manera, tit 26. de fendis part. 4. ubi expresse deciditum, feuda, quae vocantur de Camera, hoc est, quae ex Regia Camera persolvuntur, quibus nostra Commendae similes esse videntur, ad Regis nutum adimi posse, ibi: E este feudo atal puede el Rei tollerle cada aue quisiere, quem text. in nostris terminis expendit Matiez. in. l. 6. gloss. 2. tit. 10. lib. 5. Recop. num. 3. cum seqq. Praesertim cum Commendarum usus propter bella Indica coeperit, & ad sedandas seditiones, quae primis ills temporibus moveri coeperunt, quod efficit, [sect. 32] ut facilius revocationi subiaceant, ex doctrina Felin. in cap. 1. col. 3. artic. 7. de probar. quae haber, donationes quas Principes faciunt in bello, aut tempore belli non valere, vel iuste revocari possc, quem refert, & sequitur Gramat. voto 88. & alij relati a Loazes in allegat. Pro marchione de los Velez, pag. 107. num. 8. & Ioan. Garcia de nobilitate, gloss. 2. num. 29. ubi quod non valent donationes factae a Rege exisstente en cuita e afncamiento, & Georg. Cabed. decis. Lusitan. 75. num. 12. part. 2. ubi qualiter Rex Lusitan. Ioan. I. limitavit donationes, quas fecit tempore belli. prout & apud Castellanos Rex Enricus II. in l. II. tit 7. lib. 5.. Recopil. & Enricus IV. in l. 8. & 10. tit. 2. lib. 2. l. 4. & 17. tit. 10. lib. 5. l. 7 tit. 2.. l. 29. tit. 14. lib. 6. l. 37. tit. 13. lib. 8. l. 15. tit. 27. lib. 9. einsd. Recop. circa quas plura scribunt Matienz. & Azeved. ibid. Otalora de nobilit. 4. patt. princip. cap. 4. Io. Garcia eod. tract. gloss. 2. per totam, Mariana de reb. Hispan. lib. 10. cap. 2. Illescas in histor. Pontif. lib. cap. 19. fol. 117. Eman. Costa in quaest. patruni & nepotis I. part. per totam, Molina de primog. in praefat. num. 15. & lib. 1. c. 5. num. 12. ubi eius Addit. alter Molina de maiorat. disp. 579. num. 9. D Valencuela cons. 69. num. 6. Et conducit iilud Senecae lib. 4. de benef. cap. 36. Multa Reges, in bello praesertim, opertis oculis donant. Secvndo, adduci potest, [sect. 33] quod ut in feudis, ita & in nostris Commendis, & si contractus quidam synallagmaticus iniri videatur, gratia tamen, & beneficium Principis praeponderat, arg. l. Titius puerum, D de obseq. praest. & eorum, quae latius adduxi sup. hoc lib. cap. 23. num. 1. & seqq. quo stante, communis DD. opinio esse videtur [sect. 34] Principem sine causa de plentudine potestatis, & cum causa, de iure, & potestate ordinaria, feuda, quae semel concessit tollere posse, arg. d. l. Titius puerum, & l. qui fundos, C. de omni agro deserto, lib. 11. quas ad hoc singulares esse inquit Bald. in d. l. qui se patris, Albarot. & alij fendistae, in c. 1. de his, qui feud. dar. poss. & in c. 1. per text. ibi de natura seudi, Innocent. in cap. ad Apostolicam, de simon. Paul. Castrons. in. l. digna vox, num. 6. C. de legibus. Socin. Senior, omnino videndus, cons. 87. num. 13. vol. 3. Barbat. cons. 43. col. 2. vol. I. Cassanaus cons. I.n. 86. Ripa in tit. de diverf. rescript. respons. 5. n. 14. & alij, quos refert Perta ubi sup. num. 35. & 36. ubi etiam addit, idem esse observandum in [sect. 35] alijs contractibus, & donationibus etiam causa, ubi agitur de magno praeiudicio, eas revocare potest, & etiam sine causa. si de modico praeiudicio tractetur, ut concludit Alex cons. 216. num. 30. vol. 2. Bald. in d. l. qui se patris, num. 14. Afflict. in constit. Neapol. const. ea quae ad decus, col. 3. in princip. & alij plures, quos refert AEgid. Benedictus in 1. ex hoc iure, D. de iust. & iure, 2. par. cap. 1. n. 6. & seqq. Et generaliter, quod donationes, & cocessiones, quae ex sola gratia, & voluntate procedunt, ex eadem sola voluntate revocari possint, communis Doctorum opinio affirmare videtur, quam resolvit Affict. 128. num. 10. Roman. cons. 436. Greg. Lopez in l. 3. verbo Mugeres, q. 29. tit. 13. par. 6. Burgos de Paz in prooemio legum Tauri, num. 327. Covarr. lib. 3. var. cap. 6. num. 1. Molina de primog. lib. 4. cap. 3. num. 20. Petra de potest. Princ. cap. 24. n. 218. Marescot. lib. 2. var. cap. 30. n. 9. Suarez de legibus lib. 8. cap. 37. num. 7. & & 10. Thom. Sanchez de matrim. lib. 8. disp. 33. num. 11. & Goncalez ad reg. 8. Cancell. gloss. 35. num. 32. Tertio, potest expendi, [sect. 36] quod cum nostrarum Commendarum institutio, & concessio, ex nostrorum Regum benignitate, & voluntate, iustis considerationibus informata, processerit, ut saepe retulimus, & aperte affirmat D. Praeses Valencuela cons. 83. num. 133. nihil esse videtur, quod impediat, eidem institutioni, & concessioni in communi, vel in particulari finem imponere, vel aliam super eisdem Commendis formam introducere, ubi id sibi expedire visum fuetit: cum certum, atque exploratum sit, [sect. 37] in his, quae ad ius positivum respiciunt, posse supremum Principem reformationem generalem facere, eamque observari debere etiam contra leges, & statuta anteriora, quae contrarium iuberent, ut tenet Bart. & reliqui Scribentes communiter, in l. omnes populi, D. de iust. & iure, & in l. cuctos populous, C. de summ. Trinit. late Felinus in cap. 1. & in cap. translato, de constit. Platea, & alij in l. neminem, C. de suscept. & arcar. Parisius cons. 47. n. 11. & 12. vol. 3. Corsetus de potest. Regia, q. 2. num. 9. Quod adeo verum esse docet Paul. Castrens. in l. universi, n. 3. C. de precib. Imper. offeren. [sect. 38] ut talis reformatio servari debeat, licet fieret sine forma, & solemnitate dat a ad reformandum per l. humanum, C. de legibus, cuius dictum sequuntur Alex. & Ias. in eadem l. universi, Decius cons. 10. num. 14. Et satis confirmat communis opinio Canonistarum, qui docent [sect. 39] Papam posse iuri positivo derogare, & contra illud dispensare, & disponere ad sui libitum, etiam sine causa, secundum Innocent. in cap. cum ad Monasterium, n. 3. de statu Monac. Domin. in cap. si eo tempore, n. 5. de elect. in 6. Felin. qui plures refert in cap. ad audientiam, el 2. num. 4. de rescript. Curt. Iun. cons. 1. num. 18. & seq. Madol. in reg. 30. Cancell. q. 5. num. 5. qui dicit esse commune & veriorem opinionem, Principem supremum habere liberam potestatem immutandi ea, quae sunt iuris positivi, Pontan. de spolio, lib. 3. num. 100. Flam. Paris. de resign. benef. lib. 5. q. ult. n. 126. Petra ubi supra cap. 32. concl. 2. n. 10. & plures alij, quos refert Thom. Sanchez de matrim. lib. 8. disput. 18. num. 2. Quod etiam procedet, [sect. 40] quamvis talis reformatio tendat in praeiudicium aliquorum privatorum, veluti ubi Rex per legem generalem concedit immunitatem, seu reformationem aliquorum tributorum, quae sibi, & alijs inferioribus dominis a certis personis praestari solebant. Nam talis lex observanda erit, ut pluribus probat Bertazol. in l. si quis maior, C. de transact. Ant. Monachus decis. 1. num. 20. & decis. 23. num. 16. & videtur colligi ex text. notabili per argumentum ab speciali in l. 11. tit. 18. par. 3. Et magis in terminis, [sect. 41] quod Princeps possit donationes suas per viam modificationis reducere ad legem aequitatis, & iustitiae, & statuere, quem modum beneficij sui velit, ut alias dixit I. C. in l. Neratius, D. de reg. iur. docere videtur text. in l. qui fundos, C. de omni agro deserto, lib. 11. Isern. & alij relati a Molina lib. 4. de primog. cap. 3. num. 10. & 17. Bald. in l. nupte, D. de Senator. Angel. in l. Lucius, D. de eviction. Bellon. cons. 18. Motalvus in l. 2. tit. 12. lib. 3. Fori, gloss. no puede, Palacios Rub. in repet. Rubr. §. 69. num. 15. Pinel. in l. 1. 3. par. C. de bon. matern. illat. 16. Eman. Costa in l. cum tale, §. si arbitratu, limit. 2. in fine, D. de cond. & demonstr. Alvar. Valascus, agens de lege mentali Lusitaniae, consult. 119. n. 12. & consult. 132. n. 15. par. 2. Cabedus decis. 75. num. 12. part. 2. Mantica de tacit. convent. lib. 13. tit. 40. num. 5. Fontanela de pact. nuptial. clausula 4. gloss. 5. n. 20. cum seqq. & Marescotus lib. 2. var. c. 30. num. fin. Qvarto, & multum in simili facit, quod ex praedictis rationibus, & quia [sect. 42] beneficia Ecclesiastica a Papa fluunt, & refluunt, cap. 2. de praebend. in 6. Clem. 1. ut lite pendente, in fine, cum late traditis a Hier. Goncalez in regul. 8. Cancell. §. 1. prooemiali, ijdem etiam Canonistae communiter docent, [sect. 43] eundem Papam habere plenam, & absolutam dispositionem omnium beneficiorum, & posse de potestate ordinaria, etiam sine causa, Clericum suo benesicio privare, & uni auferre, & alteri dare, quia eius potestas, quoad haec, nullis regulis, aut legibus coarctatur, ut per DD. in cap. quae in Ecciesiarum, praecipue Decium n. 111. de constit. Domin. in cap. gratiose, de rescript. in 6. num. 16. & cons. 99. num. 7. Ias. in l. Barbarius, num. 43. de off. Praetor. & innumeros alios, quos refert Anton. Gabr. in comm. conclus. tit. de iure quaesito, conclus. 1. Cened. collect. 21. ad Sextum, num. 1. Nicol. Garcia de benef. 5. part. cap. 1. num. 2. & seqq. Petra ubi supra cap. 29. num. 9. & Menoch. de praesumt. lib. 2. praesumt. 10. num. 18. ubi [sect. 44] quod omnia beneficia sunt manualia respectu Papae, & D. Valencuela cons. 4. num. 161. & 162. Quibus adstipulatur, quod in materia tollendi iuris quaesiti, tradunt DD. nimirum [sect. 45] facilius posse tolli per Principem ea, quae ipse eisdem concessit, quam quae ipsi vassalli sua industria, & laboribus compararunt, ut late per Tiber. Decian. cons. 25. num. 4. lib. 1. Lancellot. Conrad. in temp. iud. lib. 1. cap. 1. de Imperat. §. 4. vers. 8. num. 6. Philip. Portium de reg. iur. q. 15. vers. Limita 2. Villar Maldonado in sylva respons. lib. 1. respons. 8. num. 29. & 58. & Mastril. de magistr. lib. 3. cap. 4. n. 318. Sed licet haec ita disputari possint, [sect. 46] inspecto tamen praesenti statu Commendarum, & quod licet olim precario, & veluti in depositum darentur, hodie tamen effectae iam sunt, veluti proprium patrimonium Commendatariorum pro tempore concessionis. Necnon etiam, quod semper dantur, aut certe dari debent, benemeritis, & in praemium, ac remunerationem laborum, & servitiorum, quae pro Rege, & Regno subierunt, & praestiterunt, & in posteru, ubi occasio poposcerit, subire, & praestare tenentur, ut dixi latius supra hoc lib. cap. 1. & 2. & cap. 23. & seqq. Contraria quidem sentetia mihi longe iustior, tutior, & communior videtur, videlicet [sect. 47] non posse Regem nostrum sine gravissima, & legitima causa eas in totum, vel in partem revocare, vel reformare in praeiudicium possessorum. Pro quo in primis considero celebrem doctrinam Angeli relatam a Felino in cap. quae in Ecclesiarum, num. 48. de constit. ubi [sect. 48] aperte docet, mortaliter peccare Principem, qui sine culpa, vel causa revocare vellet gratias, & cocessiones suis vasallis semel factas. Quod etia iure nostro Regio comprobat optimus textus in l. 6. tit. 20. lib. 5. Recop. ubi expresse cavetur: Que las cosas que el Rei diere a alguno, non ge las pueda quitar el, ni otro alguno sin culpa, &c. Cuius auctoritate motus Matienzus ibidem gloss. 2. per totam, idem expresse, multis considerationibus ductus, [sect. 49] in nostris Commedis affirmat, & eas feudis rectis, hac in parte, similes esse dicit, & n. 6. & 31. respondet ad lege 1. tit. 26. p. 4. quae feuda Camerae ad libitu concedentis revocabilia esse inquit, ut intelligatur de pensionil u (vulgo entretenimientos) quae filijs, & descendetibus debellatorum, & antiquorum incolarum Novi-Orbis ex Regia largitate tirbui solebant, de quibus in l. 22 & 30. Novarum legumad regimen Indiarum latarum ann. 1542. Quod tamen Ego notandum censui sup. cap. 3. num. 40. & seqq. quia [sect. 50] Camera Regalis ide est quod fiscus, l. 3. tit. 12. lib. 2. ordin. & l. fin. eod. tit. quae est l. 11. tit. 13. lib. 2. Recop. l. 3. tit. 14. lib. 2. eiusd. Cop. ibi: A nuestra Camara, o Fisco, cum alijs, quae tradit Hugo de Celso in repert. verbo Fisco, vers. 1. Dictae autem pensiones [sect. 51] non solvuntur ex Camerae reditibus, sed ex tributis Indorum ad id destinatis, aut ex arca Regalis Gazae, unde, ni fallor, feuda Camerae non sunt. Tum etitam, quia eadem ratio militat ad hoc, ut huiusmodi pensiones sint irrevocabiles, quae in Commendis, cum institutae sint pro benemeritis, aut illorum filijs, qui Commendas non habent, & sic sapiant earum naturam, in quarum locum quodammodo subrogantur, ex iuribus vulgatis, & beneficiu Principis equaliter contineant, & praeseferant, quod, ut saepe diximus, & statim dicemus, semper decet esse mansurum, & [sect. 52] non solum ipsis, quibus conceditur sartum, & tectum tueri, verum & ad filios, & uxores post ipsorum mortem iugiter derivari, ut in l. 1. C. de filijs official. lib. 12. l. 1. 4. & 7. tit. 27. part. 2. cum alijs, quae adducemus infra c. 29. & habetur in declaratorijs novarim legum dat. Princiae. 4. Iunij, ann. 1543. c. 1. & tenet Ant. de Leon in tract. de confirm. Regijs, 1, par. cap. 16. ex n. 12. ubi plura congerit de his pensionibus, sive entretenimientos. Et est videndus Ant. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 4. pag. 149. ubi causas enumerat de conquisitoribus his Commendis re[sect. 53]munerandis, & Zapata de iust. distribut. 3. par. cap. ult. num. 32. ubi tantum abesse inquit, ut Commendis privari possint, quod imö maioribus alijs honorum titulis augeri, & remunerari deberent, quod etiam novissime, & gravissime tangit P. Mag. Fr. Gaspar Villaroel, electus Episcop. Chilensis, in lib. Iud. c. 6. pag. 215. Nulla habita consideratione doctrinae supr. n. 32. relatae, scilicet quod donationes factae tempore belli facile revocentur. Nam id non procedit in his, qui suis laboribus, & sumtibus militarunt, & Novum-Orbe nostris Regibus acquisierunt, ut dixi supra c. 1. & 2. quin potius sumus in alia doctrina, quae [sect. 54] habet, Reges gratiores, & liberaliores existere, de qua late per Burg. de Paz cons. 25. num. 14. fol. 102. & melius, & ad rem nostram accommodatius Adam Contzen lib. 3. Politic. c. 9. num. 2. cuius memini supra hoc lib. cap. 2. in fine, & similiter in ea, quae docet, quod privilegia non solvendi gabellas, vel similia, quae conceduntur alicui populo in remuneratione servitiorum, & mediante hac immunitate ille populous fundatus, vel auctus fuit (quod plane in his nostris Indiarum colonijs, mediantibus Commendis, contigisse videmus) non debent facile per Principem tolli, vel alterari, quia magis contractibus, quam donationibus assimilantur, cum eorum fiducia populi commercia creverint, l. 2. D. de iure immun. Abbas in cap. in nostra, de iudicijs, Caccialup. in l. omnespopuli, n. 181. D. de iust. & iure, Tiber. Decian. cons. 51. num. 27. vol. 3. Menoch. cons. 156. n. 33. vol. 2. Pedrocha cons. 37. n. 10. & Pet. Petra de potest. Princip. c. 23. dubit. 2. Princip. num. 100. Secvndo facit, quod si nostras Commendas feudis similes esse volumus, & ex eorum natura regulari, ut saepe reguladas esse monuimus, verior, & communior sententia est, non posse [sect. 55] Principem de potestate ordinaria feuda semel (etiam ob gratiam) concessa, vassallis adimere, absque gravi aliqua ipsorum culpa, vel urgenti alia causa, quae publicam utilitatem concernat, & tunc quidem competenti cambio, seu remuneratione eisde loco satisfactionis signato, ut probat tex. in cap. 1. de natura feudi, & ibi Bald. & alij, & in cap. 1. de feudo sine culpa non amittent. gloss. & idem Bald. in cap. 1. §. fin. de his, qui feud. dar. possunt, ubi inquit, quod Papa, & Imperator non possunt infringere iura vassallorum, nec eos feudo privare, nisi convictos, quia consuetudines feudorum ligant Principem, & potentius est ius naturale, quam Principatus. Idem etiam tenet Andr. de Isernia in constit. ea quae, n. 5. lib. 1. Ias. cons. 86. n. 5. vol. 3. Innocen. Abb. Butrius, & Felin. n. 48. Decius n. 19. & seqq. in d. cap. quae in Ecclesiarum, n. 19. & seqq. Vbi [sect. 56] quod dominus feudi feudatarium privare non potest feudo, neque aliqua parte eiudem, neque eide imponere nova onera, conditiones, vel limitationes, ultra id quod tempore concessionis conventum fuit, Paul. Paris. cons. 11. num. 44. & cons. 101. num. 11. & seqq. lib. 1. plurimi alij, quos refert, & sequitur Matienz. d. gloss. 2. n. 2. & ultra eos Greg. Lop. per tex. ibi in d. l. 1. tit. 26. & in l. 5. tit. 25. part. 4. glos. 5. & in l. 7. eod. tit. & part. Vbi [sect. 57] an Princeps possit copellere vassallos ad dimittendum feudum? Petr. Petra d. tract. de potest. Princip. c. 15. num. 68. ubi quod dominus feudi non potest iura feudalia invitis vassallis alienare, nec in aliquo praeiudicare, & d. cap. 32. q. 2. n. 22. ubi quod neque spem succedendi in feudo, etiam nudam, & imperfectam tollere possit, & q. 3. num. 110. & seqq. ubi quod etiam de plenitudine potestaris non potest revocare feudum concessum per viam contractus, & quod licet ab initio sit gratuitum, ex post facto tamen transit in cotractu, & n. 185. 194. & 195. quod non potest a se investitum de feudo desvestire, nec etiam eius successore, & n. 121. quod non possit aliquod onus apponere ultra natura feudi. Quod & tradit Menoch. cos. 181. n. 55. loquens de revocatione feudi concessi per contractum, & cons. 1156. n. 39. ubi quod nec potest, feudo semel concesso, novum modum succedendi constituere, nisi parum laedat, & lib. 2. presumt. 10. n. 50. & 51. ubi quod non potest Princeps, nisi cum iusta causa revocare feudum, & maxime si sit antiquum, & est omnino videndus Rosenth. qui ad eandem rem innumeros cumulat, & contrarium sentuentibus plene respondet, in d. tract. de feud. cap. 10. q. 11. per totam, & Mastril. de magistr. lib. 3. cap. 4. n. 57. & seqq. ubi quod dominus vassallum feudo privare non possit absque causae cognitione, & idem Petra d. c. 32. q. 5. n. 58. ubi quod feudum concessum ob benemerita non potest per Principem auferri, & Martin. Mager. de advoc. arm. cap. 11. n. 190. & cap. 16. n. 191. ubi quod etiam Imperator, & ex plenitudine potestatis, feudum sine causa tollere nequit, & si id fecerit, tenetur vassallo ad restitutionem similis feudi, & ad interesse. Tertio facit, quod etiam si Commendas tanquam contractus, donationes, vel privilegia Principis metiamur, adhuc etiam in his, praesertim [sect. 58]ubi ex causa remunerationis processerunt, crebrior, & certior est Doctorum assertio, quae habet, nec revocari, nec modificari posse per Principem concedentem, vel eius succesores, nisi donatarij gravis culpa praecedat, aut iusta causa interveniat, & tunc in alijs rebus, id quod aufertur, compesari debere. Et multi aftirmant, solam causam ingratitudinis ad revocationem donationis remuneratoriae sufficientem non esse, ut constat ex l. si pater, §. fin. iucta gloss. verb. Irrevocabilis, D. de donat. l. donationes, quas Divus, C. de donat. ante nupt. cap. 1. de probat. Clem. Pastoralis, §. caeterum, de re iud. d. l. 6. tit. 10. lib. 5. Recop. cap. 1. de nova forma fidelit. cum multis alijs, quae de natura istarum donationum dixi sup. hoc lib. cap. 1. & 2. & ultra DD. in d. cap. quae in Ecclesiarum, & Bald. in d. l. qui se patris, C. unde liberi, notat Roman. cos. 436. Bartol. in l. quod semel, de decret. ab ord. faciend. & in l. 2. num. 10. D. de iure immun. Alex. cons. 307. vol. 2. Palac. Rub. in repet. Rub. §. 50. Tiraq. in l. si unquam, verb. Donatione largitus, ex n. 7. Gramat. decis. 65. a n. 24. Pet. belluga inspecul. Princip. Rub. 2. n. 3. fol. 7. ubi quod Princeps ad observatione sui contractus tenetur, & hoc omnis mudus habet pro Evagelio, latissime Natta cons. 122. n. 6. & seqq. lib. 1. Decian. cons. 51. num. 26. vol. 3. Bursat. cons. 160. num. 33. vol. 1. Hippol. Riminal. d. cons. 540. num. 96. vol. 5. Aquiles Pedrocha cons. 37. num. 11 doctissime Surdus cons. 410. num. 51. usque ad 64. vol. 3. Beroius cons. 26. n. 24. vol. 1. Menchaca controvers. illustr. lib. 1. cap. 4. num. 11. & cap. 5. num. 16. Roland. cons. 69. n. 10. lib. 1. Menoch. de arbitr. lib. 1. q. 48. num. 9. Ant. Gabriel in commun. conclus. tit. de non tolledo iure quaesito, conclus. 6. num. 6. Late Rolandus cons. 76. num. 19. lib. 2. Alvar. Valasc. consult. 72. num. 5. Pinel. post alios, quos refert in l. 1. 3. part. num. 62. C. de bon. mater. Roder. Suarez alleg. 7. num. 8. & alleg. 9. num. 5. Matienz. per text. ibi in l. 15. tit. 10. lib. 5. Recop. gloss. 2. Azeved. in l. 14. n. 42. tit. 3. lib. 1. Recop. Greg. Lop. in l. 32. gloss. 3. verb. No valdra, q. 23. tit. 9. part. 6. ubi ex his notanter deducit, quod [sect. 59] quando Rex concedit facultate ad constituendum maioratum ob pecunias, vel ob servitia illi facta, tunc non potest postea praestare facultate succefforibus ad alienandas res in huiusmodi maioratu vinculatas, Burgos de Paz, qui plura de his Principum contractibus, & remuneratorijs donationibus cumulat cons. 14. & 25. Petrus Barbosa in l. quia tale, n. 4. & seqq. n. 25. ubi quod [sect. 60] privilegia ob benemerita cesentur realia, & perpetua, & traseunt ad haeredes, Ioan. Garcia in tract. de donat. remun. per tot. & praecipue n. 8. & in tract. de nobil. gloss. 3. §. 1. n. 17. ubi quod contractus initus a Rege, ut Rege, & debet esse perpetuus, & fol. 137. col. 4. ubi quod privilegium remuneratorium praecise observandum est, Pat. Rebell. de obligat. iustitiae, pag. 222. ubi quod Princeps ex causa, & non aliter potest revocare donationes subditis ob merita factas, Petra ubi sup. c. 32. q. 2. n. 48. & q. 3. n. 84. ubi quod Princeps non potest etiam per indirectum venire contra contractum cum subditis celebratum, nec revocare concessionem, aut privilegium, quod transivit in contractum, & cap. 32. conclus. 2. num. 60. ubi quod [sect. 61] quando revocat per eum concessa, praesumitur circumventus, & per oblivionem, vel errorem id fecisse, nisi constet de eius contraria voluntate, Camillus Borrellus de praestantia Regis Cathol. cap. 64. num. 64. ubi quod benesicia Principu perpetua, & permanentia esse debent, D. Valencuela cons. 99. n. 29. & seqq. ubi innumera cumulat de donatis a Principe non tollendis, & cons. 2. num. 69. ubi quod [sect. 62] casus fortuitous esse videtur, quod Princeps pacta non servet, prout & antea dixerat Petra ubi sup. cap. 32. q. 3. n. 97. & cons. 82. fere per totum, ubi quod benemerentibus non est diminuendus, sed augendus honor, & quod [sect. 63] tituli, & honores cocessi pro servitijs, dicuntur dati pro satisfactione debiti, Petrus Prema in tract. de securitatis promissione, quem refert Martinus Magerus in tract. de advocatia armata, cap. 11. n. 141. & 185. Vbi multa adducunt [sect. 64] de constatia, & permanentia Principis in verbis oris sui, & eorum, quae semel promisit, vel cocessit observatione, & conservatoine, de quo etiam Pet. Gregorius lib. 8. de Repub. c. 8. & 9. Cunon. in tract. de pactis, cap. 14. per totum, Magerus d. Remirez de lege Reg. §. 3. num. 36. ubi quod omnes conventiones, & iudicia Principis bonae fidei sunt, & esse debent, & §. 30. ex num. 38. Dom. Valencuela cons. 2. a num. 48. Alvarez de Velasco in axiomatibus iuris, litt. B. num. 17. & 19. & quod gravius peccet, quam quilibet privatus frangendo fidem, & promissionem, Bald. cons. 324. in fine, lib. 1. Molina lib. 4. cap. 3. num. 18. Tiraquel. de nobilit. cap. 20. num. 24. Gail. lib. 2. pract. cap. 51. Matiez. in l. 3. gloss. 12. num. 2. tit. 10. lib. 5. Recopil. Azeved. ibidem num. 12. Craveta cons. 241. num. 19. & seq. & plura alia suo more cumulans D. Ioann. del Castillo lib. 7. controvers. c. 18. & 41. Iacob. Cancer lib. 3. var. c. 3. n. 46. 104. 110. & 154. ubi disputans, quae sit potestas Principis in tollendo iure quaesito, resolvit, de potestate ordinaria illud tollere non posse, nec donarione remuneratoriam revocare, & quod quoties ratione publicae utilitatis alicui[sect. 65] danu affert,id debet de suo,vel ex alijs bonis Reipublicae satisfacere, quod Ego etiam tetigi 1. tom. de Ind. iure, lib. 2. c. 21. n. 36. & 62. Pro quo, ultra alios supra relatos, facit tex. in l. 1. C. ex quibus causis servi pro praemio libert. accip. l. item si verberatum 15. §. item si forte, D. de reivind. l. 2. vers. Otrosi dezimos, tit. 1. part. 2. l. 31. tit. 18. part. 3. cum alijs adductis a Fachin. lib. 8. controvers. iur. cap. 63. Marta de iurisdict. part. 4. centur. 2. casu 195. num. 32. Villar in silva responsorum, lib. 1. respons. 8. num. 51. Mastrill. de magistrat. lib. 3. cap. 4. num. 352. cum seqq. & plures alij relatia D. Ioann. del Castillo lib. 2. controvers. iur. cap. 28. & lib. 3. cap. 6. num. 6. cum sequentibus. Tantumque abest, ut Princeps debeat gratias benemeritis factas revocare, [sect. 66] quod imo eisdem, etiam nihil petentibus, anxiliari, & subvenire debet, & ad hoc eos etiam latentes quaerere, & invitos attrahere, ut graviter docuit Seneca lib. 2. de benef. cap. 18. dum ait, diligentius quaerendum esse beneficij, qua pecuniae creditorem, huic enim reddedum est quatu accepit, & si reddidi, solutussum, ac liber, at illi etiam relata gratia cohaeremus, Potan. in lib. de benef. c. 11. &c. 28. & Canonherius in aphorism. polit. 1. part. pag. 289. quorum verba prolixitatis vitandae causa hic inserere supersedeo, & poterit videri plura de donationne remuneratoria, & eius privilegijs congerens Montealegre in prax. lib. 2. cap. 1. n. 122. & seqq. Callistus Remirez de lege Regia, §. 30. num. 26. & 27. Ego supra cap. 10. ex n. 58. Ludovic. Morotius resp. 45. part. 1. Paschalis de virib. patriae potest. 1. part. c. 1. n. 53. & novissime D. Ioan. Caballerus de Medina in rep. ad d. l. Aquilius, de donat. fere per totum. Et ex his patet reponsum ad argumenta in contrarium adducta, cum videamus Commendas [sect. 67] hodie non dari precario, neque in depositum, neque continere meram gratiam, sed potius quendam veluti contractum, & debiti satisfactionem, & feudorum rectorum imitationem, quae omnia irrevocabilia sunt, ut ex supra dictis appatet. Vt omittam, etiam [sect. 68] cocessiones ex mera gratia Principis procedentes, de potestate eius ordinaria revocari non posse, ut adversus alios, qui contrarium sentiunt, de quibus sup. num. 35. resolvit Petra d. cap. 32. q. 3. num. 205. & reliqui DD. quorum copiosam allegatione modo retulimus, queis novissime addo Dom. Episcop. Chilens. Villaroel in lib. Iud. pag. 488. ubi quod est res animo digna Regio, dona, nec cab immeritis retrahere. Id quod etiam [sect. 69] in beneficijs Ecclesiasticis procedit, quia licet sint multi, qui dicant, ex nuda Papae voluntate pendere, quorum nomenclaturam in 3. argum. retulimus. Alij tamen de hoc dubitant, & alij contrarium absolute defendunt, nisi iusta aliqua causa interveniat, quae ad id possit Romanum Pontisicem permovere, ut tandem cum veriori, & communiori opinione pluribus relatis resolvit Cened. in collect. 21. ad Sextum, num. 2. Emanuel Suarez recept. sent. litt. B.n. 20. Pinel. in Rub. C. de rescind. vend. 1. part. n. 30. Salced. in addit. ad Bernar. Diaz, reg. 209. ampliat. 5. Navarr. Corras. Gambar. Menoch. Sarmient. & alij, quos refert Nicol. Garcia d. tract. de benef. part. 5. cap. 1. n. 7. & novissime Magerus d. cap. 16. n. 194. ubi quod Papa beneficium alicui collatum auferens, ut det alteri, illi tenetur providere de alio simile, ut & feudis dixi sup. n. 57. Iusta porro [sect. 70] causa revocationis Commendarum, feudorum, & donationum, ac similium concessionum, de quibus agimus, non est metienda ex Principis revocantis utilitate, aut commoditate, ut bene praedicti Auctores considerant, sed ex Regni, ac Reipublicae necessitate, quae talem mutationem requirat, & urgeat, cuius [sect. 71] saluti privatorum commode semper cedere debent, Auth. res quae, C. commun. de legat. l. unica, §. penult. C. de caduc. tollen. cum alijs, quae adducit Corras. de iuris arte, 1. part. cap. 23. & late Gaill. lib. 2. pract. observ. 56. ex n. 3. & Bonfinus lib. 3. rer. Vngar. in Orat. Attilae, ubi point verba notabilia de affectu boni Principis erga utilitatem publicam. Et hoc maxime continget, [sect. 72] ubi factum, vel concessio Principis tractu temporis perniciosa, & damnosa esse coeperit: tunc enim potest, & debet emendari, & in melius comutari, ut tradunt DD. per tex. ibi in l. vacuatis 19. C. de Decurion. lib. 10. l. 1. ubi Lucas de Pena n. 23. & 99. C. de location. praed. civil. lib. 11. c. suggestum, & cap. dilecti, de decimis, cap. quid per novale, §. ult. de verb. sign. l. 1. §. his igitur. in fin. C. de emend. Cod. l. 1. n princip. vers. Et ideo nemo mirabitur, D. de minor. l. 43. tit. 18. part. 3. Bald. in l. clari, col. 1. C. de fideicomm. Iacob. Bonvidius in addit. ad Ioann. de TerraRub. in tract. contra rebel. in prooem. Turrecremata in cap. quia, §. verum, num. 4. distinct. 63. & Petra de potest. Princip. cap. 24. num. 209. & rursus c. 32. q. 3. n. 190. & 198. ubi ide inquit de gestis in praeiudicium Coronae. Plane iusta etiam causa censeri solet, [sect. 73] ubi alicui feudum, vel aliam rem suam abstulerit Princeps, ut in eo, vel ea alterum valde benemeritum remuneret. Nam creditur hoc in utilitatem publicam tendere, iuxta tex. & DD. in l. item si verberatum, §. 1. D. de reivend. l. Lucius, D. de eviction. cum traditis a Romano cos. 310. Decio cons. 269. & 390. Gozadino cons. 1. num. 36. & cons. 26. num. 10. Grato cons. 61 num. 65. vol. 2. Ruino cons. 60. n. 6. vol. 1. Tiraq. in d. l. si unquam, verbo Donatione, num. 43. & in terminis feudorum Guiller. de Perno cons. 16. per totum, & optime, & singulariter Sigismund. Lofred. cons. 30. num. 7. fol. 187. in consilijs feudalibus, ubi dicit, quod licet Princeps hoc facere possit, non tamen eius Vicarius, & sequitur Capicius, testatus de communi opinione, decis. 66. n. 2. & seq. dicens, [sect. 74] quod causa remunerationis alterius sit iusta ad auferendu dominiu rei meae, Ioan. de Anna. cons. 81. n. 1. & 4. Petr. Petra ubi supr. c. 32. q. 5. n. 51. qui tame eod. cap. q. 4. n. 34. & seqq. usque ad 44. bene resolvit, hoc in casu ei, cuius res aufertur, iustam recompensationem a Principe dari debere, quia alias diabolica potestas esset auferre rem alienam sine solutione pretij, secundum Bald. in l. sicut, C. de servit. quem refert, & sequitur Afflict. in cap. 1. §. similiter, num. 29. de Capitan. qui Curiam vend. Et his cessantibus, [sect. 75] in conservandis Commendis, vel feudis, similibus largitionibus, valde attentus debet esse Princeps, utpote cuius sit proprium, esse liberalem, & gratiolum, & per se concessa non auferre, nec revocare, ut per Baldum in l. legatis, in fine, C. ad. legem Falcid. Auth. de referend. in princip. Isern. n. 24. & Afflictis num. 64. in dict. §. similiter, qui reprobant Advocatos fiscales, contrarium dicentes, Petram, & relatos aba eo ubi sup. cap. 24. num. 26. & 230. Idemquefacere debent, [sect. 76] etsi a se ipsis cocessa non fuerint, sed ab eorum antecessoribus, ut bene animadvertunt DD. supra relati, & plures alij, quos cogerit Mastril. de magistrat. lib. 1. cap. 25. num. 8. Petra d. cap. 32. quaest. 3. num. 179. Surd. omnino videndus, cons. 140. num. 38. & cons. 419. ex num. 51. ad 64. vol. 3. Baldus, qui magistraliter, & philosophice loquitur, cons. 159. num. 5. volum. 3. ubi inquit, quod [sect. 77] in Rege duo concurrunt, scilicet persona, & significatio, quae est quoddam intellectuale perseverans aenigmatice, licet non corporaliter, & quod persona Regia est organum, atque instrumentum personae intellectualis, ac publicae, & haec est illa, quae principaliter fundat actus, quia magis ostenditur factum, seu virtus principalis, quam virtus organica, tex. tus mirabilis in cap. 4. 25. quaest. 5. ibi: [sect. 78] Si ea destruerem, quae antecessores nostri statuerunt, non constructor, sed eversor esse iure comprobarer, &c. cum alijs, quae mirabiliter tradit Decianus cons. 25. ex num. 41. ad 48. volum. 1. adijciens post Bald. Quod successor Principis contraveniens factis antecessoris, dicitur contravenire sibi ipsi, ex quo semper est unum imperium, & ab alijs spectet successoribus quod ipse praedecessori suo praestitit, Osasch. decis. 139. num. 11. Ioan. Andr. Georg. allegat. 15. ex num. 12. usque ad 16. ubi amplius notat num. 14. & 15. Quod huiusmodi quaestio non pendet ex potestate personali, sed Coronae, ac dignitatis, ideoque [sect. 79] etiam tyrannus, quando concedit region nomine, obligat legitimum successorem iure perpetuo in illa dignitate, Menoch. cons. 246. ex num. 18. ad 26. vol. 3. affirmans: Quod non solum Princeps, sed etiam illius successor, sive per electionem sive per successionem, non potest contractum suum, vel sui praedecessoris infringer seu aliter ab eo recedere, quamvis non sit haeres bonorum patrimonialium defunct, sed solius dignitatis, Peregrin. de iure fisci, lib. 1. tit. 3. num. 45. Craveta cons. 241. num. 17. Rodolphin. in tract. de suprema Princip. potest. cap. 6. num. 195. fol. 38. Petra eod. tract. cap. 28. num. 13. ubi quod Princeps [sect. 80] non servans bonos mores antiquerum, non servat honorem eorum, & tradit alia Cabedus decis. Lusitaniae 19. per totam, 2. parte, ubi concludit, quod licet Reges possint, & soleant ex bono publico, aut faciendo legem generalem, revocare, aut limitare gratias, & cocessiones factas a suis antecessoribus, debent tamen valde se ab hoc abstinere, cum eorum verBú debeat esse immobile sicut Polus in coelo, & variatio in Principibus valde danetur, Rota decis. 33. n. 1. tit. de preb. in antiq. & prosequitur Morot. resp. 45. ex n. 9. par. 1. Paschal. d.c. 1. n. 50. & Ioan. And. Georg. d. alleg. 15. a n. 3. Avar. Valascus consult. 72. n. 4. part. 1. Mastril. de magistr. lib. 1. cap. 18. per tot. Et ex hoc mihi fuit semper valde suspecta opinio Matthaei de Afflictis decis. 307. n. 13. & 14. dum ait, Regem [sect. 81] successorem non teneri ad remuneranda servitia facta, sive praestita Regibus suis antecessoribus, eo quod illa sint personalia, & post mortem recipientis non durat effectus obligationis ad antidora. Ad quod expendit l. vivus, D. si quid in frud. patroni, & doctrinam Bart. in l. ambitiosa, num. 4. de decretis ab ord. faciend. & lason in l. si non sortem, §. libertus, D. de cod. indeb. & in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, quos ait, hoc expresse affnmare. Quae tamen nihil ad hanc rem facit, cum in diverso casu, & propter diversam rationem loquatur, neque excludat vim naturalis, & antidoralis obligationis in Principe, ex qua solutum repeti non potest, l. quod pupillus, l. naturaliter, cum alijs, D. de condict. indeb. Cabed. in ipsis nostris termiuis, Afflict. reprehendens, decis. Lusit. 115. n. 5. D. Amaya lib. 2. observ. cap. 6. n. 23. Osuald. ad Donel. lib. 12cap. 2. litt. O. Diana resol. moral. tract. 7. resol. 16. Et Bart. non loquitur in Rege, sed in communitate, quae non ita laxashabet habenas, praeterqua quod magis communiter reprobatur a sup. relatis, Ias. vero id nequaquam dixisse coperitur, ut eius lectione patebit, & bene observat Ant. Mornat. in notis ad. d. §. libertus, dicens, illam sententiam sibi fingulare, & eximiam visam fuisse, & Afflict. magis respexisse, quod fieri solitum esse noverat, quam quod fieri deberet, eo quod [sect. 82] Principes putant Regiae dignitati naturali iure operas a suis deberi, eliciturque ab eis nihil quippiam, nisi maximi instar gratuitiq; muneris, ut tetigi sup. hoc lib. c. 10. n. 56. & sentit Bald. in l. qui se patris, C. unde liberi, n. 34. ubi inquit, quod [sect. 83] Reges, etiam ubi re aliquam ob pretium concedunt, se indulgere, vel eius gratia facere dicunt, vulgo Oshago merced, ut alias dicitur in l. Titius puerum, D. de obseq. praest. & vide Vellugam in specul. Princip. Rub. 9. n. 27. Loazes in alleg. pro March. de los Velez fundam. 1. num. 26. Bossius in prax. tit. de Principe, n. 151. Roland. cos. 13. ex n. 11. lib. 3. Menoch. de arbitr. q. 55. n. 3. & 4. Acaccius de privilege. lib. 3. c. 1. Steph. Gratia. discep. 167. n. 31. Tiraq. in l. si unquam, verb. Donatione, n. 14. Rosenth. de feudis, c. 3. concl. 21. &c. 10. concl. 11. Alvar. Valasc. cosult. 120. n. 14. p. 2. I. Garc. de nobil. in inscript. n. 9. Gutier. de ga bell. q. 4. n. 8. Cabed. decis. 19. & 75. p. 2. Nic. Garcia de beneficijs, 6. part. cap. 2. num. 194. & plures alij, quos novissime congerit D. 10. del Castillo 7. tom. controvers. cap. 18. n. 148. & Gloricius resp. 1. a n. 73. Et ex eisde iuris principijs descendit, quod ubi [sect. 84] quis praetextu alicuius causae, vel culpae Commenda privandus fuerit, talis causa, vel culpa prius legitime constare debebit. Neque poterit [sect. 85] Princeps, & multo minus eius locu hac in parte tenentes, aliquem Commendatarium inauditum, & indemnatum, etiam sub praetextu delicti privatione digni Commeda privare, & eam alteri conferre. Nam regulariter prohibitum est, [sect. 86] ut bona delinquentis, ante sententiam condemnatoriam, quae in rem iudicatam transierit, non conferantur, l. 13. tit. 10. lib. 5. Recopil. ubi Matienz. & Azevedus, Rebuff. ad leg. Galliae, tit. ut beneficia ante vacationem, vel bona confiscata peti non debeant, ubi gloss. 6. verbo Confiscationes, inquit, huiusmodi donationes, seu concessiones etiam a Supremis Regibus factas, nullius esse momenti. Et in terminis [sect. 87] feudorum, & beneficiorum, quod licet Princeps, vel Papa in eis habeant plenissimam potestatem, adhuc non possint privare possessores sine citatione, & sententia declaratoria absque iusta causa, late Paris. consil. 11. num. 44. lib. 1. & cons. 101. n. 116. eod. lib. Azeved. in. l. 2. verb. Mueran por justicia, tit. 4. lib. 6. Recopil. Pet. Petra d. tract. de potest. Princip. cap. 29. num. 23. Ioan. Cochier de primarijs precib. pag. 29. ubi quod privatio beneficij fieri non potest, nisi vocato, & covicto possessore, Menoc. cons. 503. n. 7. & 8. & cos. 534. ex n. 4. ubi quod dominus non potest occupare feudum ante sententiam declaratoriam, & latissime Rosenth. in d. tract. de feud. cap. 10. conclus. 41. num. 124. & cap. 7. q. 60. n. 14. litt. O. & alij, quos refert, & sequitur Mastril. de magistrat. lib. 3. cap. 4. n. 57. & seqq. Pereg. de fideicom. art. 52. num. 137. & 139. & de iure fisci lib. 7. tit. 3. n. 10. fol. 209. text. & DD. in cap. cum secundum leges, de haeret. lib. 6. ubi etiam in criminibus laesae maiestatis, & in poenis, quae ipso facto incurruntur, sententia declaratoria desideratur, & generaliter idem esse necessarium, quoties agitur de privando quolibet alio possessore titulato. Felin. per text. ibi in cap. cum olim, num. 11. de re iudic. Stephan. Gratian. lib. 2. discept. fores. cap. 339. ex num. 26. usque ad 32. latissime Fabius Turretus cons. 9. ex num. 6. usque ad 19. lib. 2. Nicol. Garcia de benef. parte 11. c. 10. num. 5. & seqq. ubi agit de privatione beneficiorum Ecclesiasticorum, iunctis alijs, quae adduxi supra hoc libro, cap. 25. num. 58. Quod adeo verum esse tradit Tiber. Decian. cons. 14. num. 85. lib. 3. ut procedere doceat, etiam si nulla defensio competeret. In quo [sect. 88] tamen parumper subsistendum est, cum secundum aliorum sententiam, citationis, & condemnationis necessitatem, excludere soleat notorietas delicti, & quod reus nihil allegare possit, quod ad eum excusandum sufficiat, ut docet glossa in cap. quoniam, verbo Manifestum, de filijs presbyter. Bald. in l. cum fratem, num. 8. C. de his, quae ut indignis, Innocent. Abb. Felinus, & DD. in cap. vestra, de cohabit. cler. & mulier. & cap. cum olim, de re iudicat. cap. consuluit, de appellat. cap. cum sit Romana, §. fin. eodem tit. ubi Decius num. 33. Ioan. Andr. in cap. ad Apostolicae, de re iudicat. lib. 6. DD. in l. 2. §. si de frumentaria, D. de admin. rer. ad civit. pertinent. Hippolyt. sing. 511. & plures alij, quos refert, & sequitur Felinus in cap. Rodulphus, de rescript. Tiraquel. in l. si unquam, verb. Donatione, num. 16. in cap. Alma mater, num. 9. de sentent. excommun. in 6. Iul. Clar. in prax. §. fin. quaest. 9. n. 8. Navarr. de spolijs Eccles. §. 18. nu. 5. Pet Petra d. tract. de potest. Princip. cap. 26. n. 28. Quia [sect. 89] in notorijs ordo est ordinem non servare, cap. ad nostram, el 3. ubi gloss. & DD. praecipue Bald. n. 1. de iur. iurad. l. 1. §. sed si neget, D. de tab. exhib. cap. si quis hominem, de pace iuram. firm. in feudis, c. venerabilibus, §. idem, cum seqq. de sent. excom. lib. 6. Bartol. in l. scriptus, num. 6. de religios. & sumt. funer. Abb. in cap. ex parte, el 2. num. 2 de off. delegat. & in cap. super eo, el 1. de appellat. Innocent. & Abb. in cap. post electionem, in fine, de concess. praeben. cum innumeris alijs, quae de notorio, & eius effectibus tradunt DD. per text. ibi in l. si adulterium cum incestu, §. idem Pollionis, D. de adulter. gloss. celebris, verbo Causas, in Clement. appellanti, de appellationibus, Bald. cons. 323. lib. 2. Abb. in c. fin. num. 7. de maled. Felinus in cap. cum ordinem, de rescript. Ias. in l. 5. §. qui pro rei qualitate, num. 12. qui satisd. cogant. & in l. 2. num. 36. D. si quis in ius vocat. & in l. de quibus, num. 88. D. de legibus, Angelus in tract. de maleficcijs, vers. Et per modum notorij, Socin. cons. 4. vol. 3. Dominic. cons. 146. Gramat. voto 30. n. 15. Ant. Burgens. in cap. cum dilecti, & in cap. pervenit, de emt. & vend. & plurimi alij, quos refert Menchac. in praefat. quaest. illustr. n. 25. Covar. in cap. Rainuntius, §. 11. n. 3. & in regula possessor, 2. parte, §. 1. n. 11. n. 3. & in regubus, in fine, C. de servit. Grammat. decis. 36. Everard. cons. 24. n. 20. Menoch. de recup. remed. 1. num. 165. & rem. 15. n. 264. Gratian. regula 29. per totam, Gutierr. de iuram. confirm. 1. part. cap. 7. a num. 4. Maranta in praxi, 6. part. tit. de appellat. num. 142. Azeved. per tex. ibi in l. 1. tit. 5. lib. 4. Recop. num. 39. & 40. Villalobos inter commun. opinion. litt. P. num. 211. qui eam rationem reddunt, quod notorietas habetur pro processu, ut notat Carrerius in praxi crim. §. homicidium, Bald. in l. addictos, C. de Episcop. audientia, & late Cardin. Tusch. litt. N. concl. 110. & seqq. & novissime Marius Burgius in tract. de modo procededi ex abrupto, fere per tot. Et in nostris fere terminis est optimus [sect. 90] tex. in l. 3. tit. delas traiciones, lib. 8. ordin. ibi: Salvo, en caso que la traicion, o maleficio sea notorio, l. 16. tit. 23. part. 3. ibi: O alebe, l. 5. tit. 26. ead. part. ibi: Fueras ende en pleito que fuesse de traicion, & facit tex. in d. cap. cum sit Romana, §. fin. de appellat. ubi Roman. Pontifex refert, propter hoc Paulum Apostolum quemdam absentem, & irrequisitum excomunicasse, cuius, aliorum argum. tenet. petra ubi sup. c. 26. n. 27. quód Papa etiam sine citatione potest procedure contra rebelles, & occupare eorum castra, &c. 24. n. 155. quód potest non citatum damnare, concurrentibus requisitis supra relatis, & idem novissime tenet Magerus de advocat. armata, c. 8. n. 175. & seqq. Sed proxime dictis in haerendo illud quoq;[sect. 91] in quaestione vocari solet, & in causa gravissima cuiusdam Comendatarij Cuzquensis vocatu vidi, an si Rex, vel Prorex aliquem Commenda privari, eamque alteri dari iubeat, asserens sibi constare, vel notorium esse, quód crimen privatione dignum comiserit, eius assertioni, & iussioni standum sit, & ab inferioribus iudicibus obediedu. Et Plane sieis evidenter constaret talem assertionem, vel iussionem [sect. 92] esse notorie iniustam, bene possent, imó & deberent in executione supersedere, iuxta doctrinam tex. in cap. si dominus, & cap. Iulianus 11. q. 3. 1. servus no in omnibus, D. de oblig. & action. l. non solum, §. si mandato, D. de iniurijs, l. non ideó minus, C. de accusation. gloss. in l. non videtur, §. qui iussu, D. de reg. iur. ubi plures casus expedit, & alia, quae signanter tradit D. Thom. 2. 2. q. 64. art. 6. ad 3. Paul. Castrens. cons. 423. in princ. Tib. Decian. lib. 9. crim. tit. 37. n. 8. Mcnoch. de arbitrar. casu 354. a num. 2. Menchaca lib. 1. cotrovers. illustr. cap. 2. num. 12. Camill. Borrel. de magistr. edict. lib. 2. cap. 2. num. 108. Bertachin. in repert. verboObedientia, num. 10. Tuschus lit. O. conclus. 3. & litt. P. conclus. 478. late Cenedus in collect. 3. ad Decretal. num. 3. ubi docent, Principi in illicitis obediendum non esse, & Petra cap. 21. num. 15. ubi tradit, Principem, etiam de Plenitudine potestatis, non posse ordinare, quód stetur eius assertioni in praeiudicium tertij, gloss. mirabilis in extravag. de dolo, & contumac. ad finem, Raudens. de analog. c. 15. n. 183. ubi quód Principi asserenti non creditur, quando dicit alique esse rebellem, Navarr. in manuali, cap. 25. de peccat. Reg num. 9. ubi ita notabiliter inquit: Gravissime peccant Reges, & Principes, qui aliquem etiam subditum inauditum, & indefensum interfici iubent, vel beneficijs, officijs, honoribus, & alijs bonis ad nutum non amobilibus privant, sola scientia privata ducti; eodemque modo peccant executores talium mandatorum, neque excusantur obedientia, quam suis Regibus id praecipientibus debent, quonia contra ius natural, vel divinum non est ijs obediendum, &c. & sequitur Magerus de advocat. armat. cap. 7. num. 74. ubi quod obedietia in rebus illicitis a iure est reprobata, &c. 17. num. 264. ubi quód officialis exequi non debet mandatum domini delictum iubentis. Quamvis non desint, qui etiam hoc in casucotrarium tueantur, [sect. 93] iubentem peccare opinantes, non autem exequentem, quem iussus superioris excusat, ut pluribus relatis observat Petra ubi supra cap. 24. num. 45. & Farinacius in prax. Crim.q. 97. num. 44. & seqq. quod tamen est contra exemplum obstetricum AEgypti de quo ex eod. cap. 17. Abbat. in cap. cum teneamur, per text. ibi de appellat. ubi quód potius debet officialis officium relinquere, D. Greg. Nazianz. orat. 12. post num. 36. vers. verum, ubi aperte & alios ex supra relatis. Caeterum ubi de hac notorietate iniustitiae non constat, omnes absque contradictione coveniut, [sect. 94] posse praecipere Principem ex infallibili eius conscientia, quod aliquis, quem scit deliquisse, etia sine alio processu, non solum in bonis, verum etiam corporaliter puniatur, eique obtemperandum esse, & pro iustificatione madati praesumedum, etiam si executor circa eam dubius reperiatur, iuxta tex. in cap, in memoriam 19. distinct. & doctrinam Cyni in l. rescripta, C. de precib. Imper. offer. quam refert, & sequitur Felin. in cap. quae in Ecclesiarum, n. 60. de constit. Gadin. in tract. de maleficijs, tit. de poen. reorum, n. 60. Curt. Sen. cons. 49. n. 13. Abb. cos. 84. & in cap. cum olim, num. 23. de re iudicat. Socin. Iun. Cons. 92. num. 4. Cagnol. qui de co muni testatur in l. velle noncreditur, num. 15. de reg. iur. Thom. Gramm. decis. 36. n. 83. Montalvus in l. fin tit. de las herencias, lib. 3. fori, q. fin. vers. Ex quibus, & in l. 1. tit. 4. lib. 1. fori, gloss. verbo No cesse, & gloss. verb. O que haga, ubi dicit, quód iussus superioris cesetur necessitas, & excusita, exequentem, & melius AEgidius Bossius in pract. tit. de homicidio, num. 98. cum seqq. ubi singulariter tenet, [sect. 95] quod iudex debet se inclinare, quód mandatum sit iustum, & illud exequi, Mascard. de probat. coclus. 1228. ex num101. ubi an Principi, de tali delicto testanti, credendum sit? Petra in nostris terminis, cap. 32. conclus. 2. num. 31. & seqq. ubi quód Principi asserenti aliquem commississe tale delictum, & bona eius essc fisco applicanda, credendum est, & cap. 13. num. 33. & quaest. 4. num. 80. & cap. 37. conclus. 2. num. 2. Vbi [sect. 96] quod Princeps solus habet potestatem mandandi, sic facias, & quód aliquis torqueatur, vel suspendatur ex infallibili eius conscietia, nec mandatarius errat, quia debet praesumere, quód iuste procedit, & cap. 28. num. 73. & cap. 20. num60. & seqq. ubi [sect. 97] quód potest iudicare secundum conscientiam, circumscriptis actitatis, licet id alij inseriores non possint, & etiam sine causa praeter mittere ordinem iudiciarium, & cap. 22. num. 4. ubi quód haec tutius procedunt, ubi affirmat se certioratum, quia tunc ei securius obediendum, & quid importet haec clausula. Et est apud nos [sect. 98] text. expressus praedicta omnia decidens, & explicans in l. 42. tit. 18. part. 3. ibi: Quando el Rei manda hazer algu hecho senalado, como si mandasse prender, o matar a algun hombre, o derribar torre, o hazer cumplir algun juizio, que el madasse ciertamente, &c. Vbi bene loquitur noster Greg. Lopez, & melius Thesaur. decis. pedemot. 14. n. 4. ubi quod Princeps non tenetur fervare ordinem iudicialem, praesertim iure positivo introductum. Nec mirum est, hoc Principi concedamus, cum certum sit [sect. 99]inferiores quoque, quibus ipse committit, ut procedant in aliquo negotio, prout sibi ipsis constiterit, vel visum fuerit, posse etiam secundum propriam conscientiam arbitrati, & procedure absque ullo processu iudiciali, aut partium citatione, ut singulariter resolvit Bald. in l. si qua per calumniam, vers. Sed pone, C. de Episcop. & Cler. & in l. certum, col. 2. D. unde legit. & in l. non dubium, C. de legibus, & in l. neque natales,C.de proBat. Alex. In l.unoquoque,col.2.in fine,de re iudic. Roman. in Rub. de arbitr. col. 3. Maranta in praxi, part. 6. num. 21. DD. in cap. fin. de praesumt. Lapus allegat. 61. Aretin. in l. ab executione, cir ca finem, D. de appellat. & late Hippolyt. de marsil. in l. de unquoque, num. 65. D. de re iud. Et successive ad praedicta notandum est, quód sive ex abrupto, sive iudicialiter, Princeps [sect. 100]. Commendam alicui ob causam rebellionis adimi iusserit, & eam alteri in remunerationem servitiorum concesserit, licet postea cesset causa rebellionis, & Princeps iubeat rebelli omnia sua bona restitui, adhuc tamen haec indulgentia ad Commendam alteri assignatam non porrigetur; quia licet causa rebellionis cessaverit, non tamen cessat causa meritorum, quae se cundam concessionem extorsit, ut pulchre tradit, & probat Philip. Corneus, omninó videndus, cons. 312. num. 36. vol. 1. & Ripa in l. si ventri, §. in bonis, num. 13. de privileg. creditor. quamvis corrarium docere videatur Marescot. omninó videndus, lib. 1. var. resolut. cap. 39. num. 29. Sed longe gravior quaestio, & dubitatio esse potest, [sect. 101] utrum semel Comeda ablata ob praedicta causam, vel aliam, quae privatione inducat, si postea Princeps eandem eidem Commedatario restitui iusserit, eius culpam condonans, & remittens, censeatur ei novam Commendam concedere, vel antiquam in eodem statu, quo erat, restituere? Quod ad plures effectus utile est, & praecipue ad gaudium duarum, vel plurium vitarum, pro quibus Commendae concedi solent. Na si novam Commendam esse dixerimus, de novo vitae currere, & computari incipient. Si autem eandem, ipsius possessoris morte finietur, si ipse in ultima vita illam possidebat. Et quidem hoc tantum ex voluntate concedentis, & verbis concessionis pendere existimo. Nam si dumtaxat restituendi animum habuit, dici non potest, plus iuris reo concedere voluisse, quam ante privationem habuerat, cum [sect. 102] restitutio sit in statum pristinum repositio, l. videamus, §. in Faviana, D. de usuris, & id tantum reddat, quod ab stul it laesio, l. quod si minor, §. restitutio, D. de minor. l. 1. l. cum indulgentia, & 1. fin. C. de sent. Pass. & restitutis, cum alijs, quae late, & in nostris feudorum terminis tradunt Schrader. Sfortia Oddus, Cannetius, & alij, quos refert Rosent. in tract. de feud. cap. 2. q. 19. litt. A. & Ponte de potest Proreg. tit. de provision. §. 2. num. 11. ubi inquit, feudum hoc casu manere antiquum, secundum primaevam naturam, & qualitatem, non obstante, quod dicat, Restituimus, & de novo concedimus. Caeteru si non utatur verbo Restitutionis, aut cum hoc alia verba involvat, quae novam gratia facta esse significent, praesertim ubi sumus in casu, in quo [sect. 103] ipso iure poena privationis incurfa fuerat, ut in crimine laesae Maiestatis contigit, vel sententia declaratoria praecesserat, cuius virtute dominus iam possessione apprehendit; tunc dicendum est, tanquam, novum concessum censeri, & sic ex eo die, vitarum tepus incipere, ut tenet gloss. in cap. 1. §. insuper, de prohib. feud. alien. per Fred. quam sequuntur Isern. Bald. Afflict. & alij Scribetes ibid. Curtius Senior cons. 18. n. 47. Sigismund. Lofrerd. cons. 52. num. 3. in feudalibus, & communem teftatur Duenas reg. 323. lul. Clar. in §. feudum, q. 8. num. 6. Et iuxta hanc distinctionem acciPienda sunt, quae disputat las. cons. 136. vol. 4. Ruin. cons. 12. volum. 1. Roland. coni. 60. n. 8. lib. 1. Villalob. in commun. opinion. litt. V.n. 5. Sfortia de restit. q. 98. art. 2. 8. 20. & seqq. & Rosenthal omnino videndus, dict. cap. 2. conclus. 18. & 19. & de emphyteusi loquens Alvarus Valascus 1. parte, quaest. 4. per totam, & tetigi supra cap. 22. num. 7. & novissime D. Valencuel. cons. 160. num. 75. & sequentibus, volum. 2. Pro quibus facit text. in l. peculium, §. si ab[sect. 104] aere alieno, D. de peculio, l. inter stipulantem 83. §. facram, vers. Et navis, D. de verbor. obligat. ibi: Et navis si bac mente resoluta est, ut in alium usum tabulae destinarentur, licet mutato consilio reficiatur, tamen & peremta prior navis, & haec alia dicenda est, l. qui res 98. §. area, D. de solution. ibi: Alia enim videbitur esse posterior navis, sicut ille alius homo est. In [sect. 105] dubio autem cenesebitur talis Commenda concessa, tanquam antiqua, ut minus concedenti praeiudicet, & alijs, qui in ea remunerari possunt, argum. l. semper in stipulationibus, D. de reg. iur. cum similibus, & eorum, quae tradunt Iaf. Roland. & alij ex supra relatis, licet quoad alios effectus [sect. 106] feudum no soleat praesumi antiquum, sed novum, ut per Alciat. de praesumt. reg. 3. praesumt. 28. num. 2. vers. Et idem credo, Cravet. de antiq. temp. ultim. part. num. 5. & Menoch. de praesumt. lib. 1. quaest. 10. num. 54. Et est communis Doctorum [sect. 107] conclusio, quod in qualibet restitutione bonorum confiscatorum, quam Princeps subditis facit, semper omnes qualitates, quas antea habebant repetitae censentur, tametsi id in gratia non exprimatur, ita ut quae erant feudalia, maneat feudalia, & quae sub maioratu, maneant maioratus, & quae titulum habebant, cum eiusdem tituli honore restituantur, iuxta gloss. in l. 4. §. si aere alieno, verbo Manet, D. de pecul. qua ibi sequuntur Guillerm. Albert. Bart. Bald. Fulgos. Angel. Salicet. & alij, gloss. per text. ibi in l. quod dicitur, ubi late Bartol. num. 9. D. de impens. in reb. dotal. fact. gloss. in dict. cap. Imperialem, §. insuper, verbo privetur, de prohib. feud. alien. per Freder. quas glossas sequuntur plurimi relati per Tiraquel. de retract. lignag. §. 30. gloss. 1. num. 29. Mieres de maiorat. 1. part. quaest. 12. Petr. Greg. in tract. de concess. feudi, part. 2. quaest. 3. num. 1. Freccia de subfeudis, lib. 2. tit. quis dicatur Comes, num. 47. & Mastrillus de magistrat. lib. 4. cap. 13. num. 84. & seqq. ubi reprobat Pontem contrarium tenentem, quoad concessionem tituli, & declarat qualiter eius dicta intelligi debeant. # 28 CAPVT XXVIII. De litibus, atque spolijs Commendarum, & qualiter, & apud quos sint iudices agitandae? ad declarationem Regalis Provisionis, sive legis, quam vocant de Malinas, & aliarum plurium. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimioctavi. -  1 CAusae Commendarum olim indistincte Capud Regias Indiarum Cancellarias agitabantur, & terminabantur. -  2 Lex quam vocant de Malinas, quado, quare, & qualiter novam formam praefixerit in cognitione litium super Commendis Indorum? -  3 Lex de Malinas, quas declarations habuerit circa partium citationem, & spoliorum restitutionem, sive a partibus, sive a iudicibus fierent? -  4 Tempus trium mensium ad faciendas probationes in causis commendarum, per noviores schedulas prorogatum fuit. -  5 Audientiae Regales reprehenduntur, quae post legem de Malinas se immiscebant cognitioni causarum de Commendis Indorum. -  6 Commendarum causae, quae reditus annuos mille ducatorum non excederent, in Regijs Indiarum Cancellarijs audiri, & terminari possunt, non obstante lege de Malinas per noviorem schedulam, quae refertur. -  7 Causae Commendarum ultra mille ducatos, etiam hodie ad Regium Senatum remittendae sunt, citatis partibus, & facta testium publicatione, & Litis intra sex menses conelusione. -  8 Legis de Malinas, & eius declaratoriaru mentionem fecit Ioan. Matienz. & Ant. de Leon. -  9 Commendarum causae cur Supremo Consilio reservatae fuerint? & num. seqq. -  10 Senatus Supremus Indiarum raró avocat causas a Regalibus Cancellarijs, nec litium cognitioni se facile miscet. -  11 Voluntariorum ratio reddi non solet. -  12 Causae arduae, & magnae, plures, & maiores iudices requirunt, & magno animo sunt inducandae. -  13 Tenutarum causae Supremo Castellae Senatui reservatae sunt, & quare? -  14 Feudalium causarum cognition ad feudi dominium privative pertinent, vel ad Pares Curiae, ubi cum ipso domino a vassallis disceptatur. -  15 Feudales causae etiam contra Clericos, & inter Clericos apud feudi dominum, vel pares Curiae terminandae sunt. -  16 Tenutae iudicium, etiam contra Clericos, vel inter Clericos, debet agituri in Supremo Castellae Senatu. -  17 Lites super Commendis Indorum semper terminantur a Supremo Senatu, vel Ragalibus Audientijs Indiarum etiam inter Ecclesiasticos. -  18 Iurisdictio Audientiarum Indicarum in causis Commendarum, de quibus cognoscere no possunt, etiam ex consensu partium prorogari non potest. -  19 Acta a iudice seculari in causa petitionis haereditatis, ubi non opponitur declinatoria super exceptione matrimonij, vel illegitimitatis, an, & quando valeant? & n. 23. -  20 Iurisdictio ablata inferiori, & expresse, consensu partium prorogari non potest, neque acta ab eo ratificari. L. 1. & 2. C. si a non comp. iud. l. testandi 13. C. de testam. & aliae similes exornantur, ibidem. -  21 Nullitas proveniens ex defectu iurisdictionis nunquam exclusa cansetur. -  22 Tenutae in iudicio consensus litigatorum Tribunal supremi Senatus mutare non potest, & si in alio egerint, non de tenuta, sed de ordinario possessorio agere velle credetur. -  23 Iudex laicus incidenter potest cognoscere de causa matrimonij. -  24 Audientiae Regiae Indiarum, non solum dehent abstinere a causis Commendarum, ubi expresse congoscunt se inhibitas esse, verum & ubi dubitant de sua iurisdictione, & quare? -  25 Interprectatio legis dubiae, rescripti, vel privilegij a Principe eius auctore petenda est. -  26 Iurisdictionis defectum si quis timet, & adhuc sub hoc dubio in ea procedit, mortaliter peccat. Cognitio, an quis sit iudex? debet praecedere omne exercitium iurisdictionis, ibidem. -  27 Fisco agente contra privatum super possessione, vel proprietate alicuius Commendae, an causa ad supremum Senatum remitti debeat, vel statim in Audientijs Indiaru terminari? -  28 Fisci privilegium est, ut nunquam litiget spoliatus, & ut eius causae celeriter terminentur. -  29 Commendae a Clericis, & Ecclesiasticis possessae, & etiam a laicis sine titulo, per Audientias Indiarum tolli iubentur in quibusdam schedulis, quae referuntur, & exponuntur, & num. 35. -  30 Lex de Malinas, & eius declaratoriae etia fiscum agentem pro Commendis contra possessorem titulatum comptehendunt. -  31 Iudicium cludicare non debet, licet contractus aliquando claudicet favoure pupulli. -  32 Princeps non dedignatur iura sua sibi esse -  33 Fiscus semper utitur iure communi, nisi ubi specialiter reperitur privilegiatus. -  34 Pares Curiae aequaliter cognoscunt de causis feudalibus inter dominum & vassallos, tam ubi dominus est actor, quam ubi reus. -  35 Schedulae Regiae, quae iubent Indos tolli ab iniustis possessoribus, qualiter sint intelligendae? -  36 Fiscus, quia fundat intentionem in Commendis, potest compellere omnes earum possessores ad ipsarum titulos ostendendos, & schedulae de hoc agentes. -  37 Titulum suae possessionis nemo regulariter edere cogitur, nisi ubi ius in re aliena, & alioqui libera praetendit. -  38 Titulum edere debet is, eui ius commune resistit, vel contra se praesumtionem habet. -  39 Feudorum possessores coguntur ad iussum domini suos titulos exhibere. -  40 Beneficiorum tituli ab eorum possessoribus exhibendi sunt, quoties ad id requisiti fuerint. -  41 Regalia posssidentes coguntur titulos eorum fisco exhibere, & quare? Rex fundat intentionem in exercitio iurisdictionis sui Regni, etiam in terris dominorum, & Praelatorum, ibidem. -  42 Commendae titulo exhibito, & inspecto, eius possesssio iustificatur. -  43 Titulus ubi requiritur ad possessionem, nibil ea proficit, si ille deficiat. -  44 Possessio a iure damnata debet iustificari, alias non iuvat possessorem. -  45 Indos tenentes in possessione servitutis, debent ostendere titulum eius, ex lege Indiarum, quam refert & laudat Greg. Lopez, cuius verba referuntur. -  46 Possessionem suam iustificat, etiam contra fiscum, qui titulum coloratum habet, & exhibet. -  47 Possessione (& maxime in antique) manutenendus est, qui titulum apparente praesentat. Cap. cum personae, de privil. lib. 6. cap. cum venissent, de inst. expenduntur, & illustratur, ibidem. -  48 Interdicto retinendae agenti in beneficialibus, sufficit probare possessionem cum titulo colorato. -  49 Titulus etiam minus legitimus sufficit ad possidendum, quemadmodum & contracuts etiam nullus ad possessionem transferendam. L.I. §. si vir uxori, D. de acquir. poss. expenditur, & illustratur, ibidem. -  50 Exceptio etiam dubia, ubi pendet, idem operatur, quod certa, & perpetua. -  51 Mandatum de manutenendo datur existeti in possessione, interim dum dubitatur de revocatione privilegij. -  52 Manutentio est concedenda existenti in possesione, etiam ex contractu reprohato per duas sententias, a quibus est appellatum, vel contra quas restitutio intentatur. -  53 Possidens Commendam, etiam cum titulo discolorato, & invalido, non potest spoliari, nisi citatus, & convictus, & schedulae, quae id isponunt. -  54 Beneficium, quod ab alio sine titulo possidetur, bene potest alteri conferri, sed adhuc possessor citari, & audiri debet. -  55 Titulorum inquisitio, ubi solum tendit ad informandum Principem, non est necessariu citare vassallum, secus ubi ad hunc privandum, ex Calderino, & alijs. -  56 Possessor, quantumvis iniustus, non potest spoliari, nisi citatus, & damnatus. -  57 Notorius ubi est tituli defectus, detentator, etiam non citatus, ex sententia multoru spoliari potest. -  58 Princeps, Prorex, & alij magni iudices, ubi spoliant iniustos, vel intrusos possessores, non habent locum remedia possessoria. -  59 Citatio non requiritur ad tollendos Indos, qui excedunt numerum tituli, vel matriculae. -  60 Citationis necessitatem in aliquibus causis excusat consuetudo. -  61 Commendae lis ubi inter duos, aut plures vertitur, Indos citare non est necesse. Citari an debeant homines de plebe, ubi inter duos magnates est lis super iurisdictione, vel super beneficio? ibidem. -  62 Spoliatus a privato, an teneatur exbibere tiulum coloratum suae Commendae, ut in ea restitui possit? -  63 Fiscus fundat suam intentionem in Commendis, non solum in proprietate, verum & in possessione, & ex con raria parte probatio requiritur. -  64 Fundatam qui habet suam intentionem, de iure communi nihil probare tenetur. -  65 Agenti interdicto recuper andae in profanis, sufficit probare possessionem, & spolium, absque ulla tituli ostensione. -  66 Spoliatus ante omnia restituendus est. -  67 Spolij restitutionem potenti, non obstat exceptio dominij, etiam si in continenti probatio offeratur, & quare? -  68 Exceptio dominij sicut non potest opponi ab spoliatore, ita nec ab habente casam ab eo. -  69 Exceptio iuris tertij, nec ab spoliatore, nec ab ipso tertio in favorem spoliatoris opponi potest. -  70 Notorius tituli defectus, an & quando impediat restitutionem spolij? -  71 Cap. ad decimas, de restit. spoliat. & cap. significasti, de divortijs, explicantur, & illustrantur. -  72 Feudu ab alio possessum violeter occupas, suo iure privatur. -  73 Spoliatus etiam a iudice, ante omnia restituendus est. -  74 Audientijs Regalibus Indiarum in cognitione Commendarum, quae interdicta possessoria relicta fuerint. Interdictorum triplex genus, & qui de eis a gant? remissive, ibidem. -  75 Schedulae Regiae circa spolia Commendarum facta a iudicibus, quid statuerint? -  76 Iudex de facto procedens, vel spolians pro privato habetur. -  77 De facto, quae fiunt, de facto rescindi, vel restitui debent. -  78 Possessio alicui de facto data, & sine citatione spoliati, eodem modo per iudicem revocanda est. -  79 Iudex in actibus, & spolijs notorie iniustis procedit extraiudicialiter. -  80 Iudici nulli permittitur quemquam de facto privare sua possessione. -  81 Spoliare aliquem de facto, & sine iusta causa, etiam Principi non conceditur. -  82 Spoliatus etiam a Principe ante omnia est restituendus, & Princeps per hoc non fit reus, sed spoliatoris partes sustinet. -  83 Spoliatus etiam a Principe secundum aliquos non tenetur ostendere titulum suae possessionis, maxime si allegetur longaeva possessio. -  84 Praescriptio immemorialis, aut logaeva obstat etiam ijjs, qui de iure fundant, & agunt possessorie, ut spoliatus restituatur. -  85 Praesumtio tituli, quae oritur ex longaeva possessione, sufficit ad manutentionem. -  86 Spolia Commendarum a Proregibus facta non probat lex de Malinas, & eius declaratoriae, licet Audientijs de eis cognoscere prohibeant. -  87 Intentionem fundanti, qualiter etiam lite pendente detur sui iuris executio, & etiam contr a immemorialem interim, dum probatur. -  88 Spolij iudicialis restitutionem petenti, necesse est appellare, & attentata protestari. -  89 Attentatum locum non habere solet, nisi interposita appellatione ad superiorem, vel alijs verbis, quae eius recursum praeseferant. -  90 Arreptio itineris habetur pro appellatione. -  91 Possessio dicitur attentata, si ab spoliante capitur infra terminum datum aa appellandum. -  92 Attentati remedium est magis privilegiatum, quam reliqua possessoria, & in eo celeriter procedi debet. -  93 Iudex, qui attentata non revocat, iniuste procedere dicitur. -  94 Attentatis non revocatis de proietate tractari non potest. -  95 Spoliatus tanto tempore potest supersedere in respondendo petitioni proprietatis, quanto spolium duravit. -  96 Spoliatus a Prorege, vel Gubernatore, utrum contra ipsum, vel contra fiscum, aut tertium agere debeat? -  97 Interdictum recuperandae solet dari contra spoliatorem, & contra eum, in cuius favorem factum fuit spolium. Cap. saepe, de restit. spol. illustratur, ibid. -  98 Spolium videtur facere, aut ratum habere is, ad quem spolij commodum pervenit. -  99 Remedium Canonis redintegrandae plenius providet spoliatis. -  100 Spoliatus restitui iussus, potestuti executoria, etiam contra alium tertium, ad quem postea Commenda pervenerit, qua ipse spoliatus fuit. -  101 Executoria, quae committit, ut aliquis restituatur, contra quemlibet tertium extenditur. -  102 Litigij vitium in quemcunque possessorem pertransit. -  103 Litigio sa res, si alienetur, sententia contra eius emtorem exequi potest, & quare? -  104 Sententia data contra debitorem non pote exe qui contra eum, cui is vendidit, nisi intentata prius revocatoria. -  105 Litigiosa, an & quatenus dici possit res, de cuius sola possessione litigium est. -  106 Res incorporales, an & quatenus dici possint vitio litigij affici? -  107 Executoria restitutionis spolij semel impleta, si quis ex nova causa spolietur, illa iuvari non potest. -  108 Iudicium novum constituitur interventu novae causae, vel novae per sonae. -  109 Condemnatus ad rem trddendam, si post illam traditam possessorem turbet, ex illa sententia conveniri non potest. -  110 Testamento, si quis rem aliquam alicui vendi iusserit, & vendita evincatur, amplius ex testamento agere nequit, sed ex emto. -  111 Arbiter si condemnet Titium, ut locet re Sempronio, & hoc facto res auferatur, non agitur exsententia, sed ex locatione. -  112 Audientiae Regales bene cognoscere possunt de dubijs ortis circa executorias in causis Commendarum sibi commissis. -  113 Incidentiae ratione, quis saepe cognoscit de quaestionibus, in quibus alias inhibitus erat. -  114 Iudex criminalium, incidenter de civilibus causis cognoscere potest, & ecotrario. -  115 Testis deponens falsum coram aliquo iudice alterius fori, potest ratione incidentiae ab eo puniri. -  116 Attentata, quae incidunt appellatione pedente, iudicat, & revocat iudex eiusdem appellationis. CVM satis superque de nostrarum Commendarum creatione, progressu, & resolutione in superioribus egerimus, superest nunc ut de litibus, quae super illis oriri solent, tantisper dispiciamus, & apud quos sint indices agitadae? Et plane [sect. 1] hoc olim ordinariae iurisdictionis fuisse videtur, ita ut provinciarum Gubernatores hanc cognitionem haberent, & de eoru sententijs ad Regales Indiarum Cancellarias, servato iuris ordine, appellaretur, ut constat ex antiquis earundem Cancellariarum ordinationibus, & ex quadam provisione Imper. Caroli V. dat. Mozonij 25. Octob. an. 1533. ad Mexicanam Audientiam directa, quae extat 2. tom. impress. pag. 168. & postea per alia Matrit. 30. Martij ann. 1536. ad Peruanam, eisdem verbis transcripta. Quod iterum idem Imperator districtius iniunxit eidem Audientiae Mexicanae in alia provisione dat. Matrit. 14. August. ann. 1540. praecipiens: Que conociessen de causas sobre repartimientos de Indios, sin remitirlas al Consejo, como ya de antes le estaba ordenado, i con que de su sentencia, o sentencias otorgassen la apelacion para el. Et ita videmus plures lites, tam super possessione, quam super proprietate dictarum Commendarum ab eisdem Audientijs terminatas fuisse, ut constat ex plurimis schedulis, quae referuntur dicto 2. tom. ex pag. 166. Sed postea, regnante adhuc eodem Imperatore, [sect. 2] expedita fuit alia Provisio 20. Octobr. ann. 1545. quae quoniam Malmis apud Belgas data fuit, vulgo appellatur, la lei de Malinas, & extat d. 2. tom. pag. 169. quae refert quaedam capita novarum legum, quibus cautum fuerat, ut nullae omnino causae Commendas Indorum tangentes, apud Gubernatores, vel Senatores Indiarum trutinarentur, imo neque apud Regium earundem Senatum, sed omnia ad Regem referrentur, provisurum, quod melius, & covenientius arbitraretur. Sed quoniam ab hac ordinatione per procuratores Indiarum supplicatum fuit, cum expressione danorum, & inconvenientium, quae ex illa resultabant, eam in parte reformans, concludit, & iubet: Que si alguno pretendiere derecho a Indios, que esten en la Corona Real, o que los possea otro tercero, parezca en la Audiencia, en cuyo distrito estuvieren los tales Indios, i poga alli demanda: i el Presidente, i Oidores de la tal Audiencia, den traslado a la otra parte, i dentro de tres meses hagan la probanca, e informaciones que tuvieren que hazer, hasta doze testigos no mas, i se cierre con esto el processo, i se embie cerrado ante los del Consejo de las Indias, sin otra conclusion, ni publicacion alguna, para que en el visto, se provea lo que convenga, i sea justicia. Sed [sect. 3] quoniam in hac Provisione non cavebatur, qualiter partes citandae essent, ut in eodem Regio Senatu ad litem prosequendam compareret, expedita fuit alia Pintiae 1. Sept. ann. 1548. quae vocatur Segunda declaratoria de la de Malinas, qua cautum fuit, ut citarentur eo tempore, quo processus in Hispania remitterentur, ita ut necessarium non esset eos iterum ex Hipania citare, & interpellare. Et mox tertia, quae idem apertius disposuit anno 1549. Et quoniam aliqui alios iniuste suis Indis spoliabant, & per longum tempus ex hoc delicto commodum reportabant, cum lites Indorum ad Hispaniam remittendae essent, atque adeo serum remedium spoliati consequi possent, statuit, ut de his spolijs Regie Indiaru Cancellariae breviter, & summatim cognoscerent, & in reliquo partes tam super possessione, quam super proprietate ad Consilium Regium remitterent, his verbis: Ca Nos por la presente declaramos, que si despues de la data della, algun despojo se huviere hecho de los tales Indios, por qualquiera persona que sea, auque pretenda tener titulo de ellos, por cuya color se aya atrevido, i atreva a hazer el dicho despojo por su propria autoridad, haziendo fuerca a otro que los possea; que en tal caso, quitando la fuerca, i despojo, le tornen al punto, i estado, que estava antes que el despojo se hiziesse, reservando a cada una de las partes su derecho a salvo, assi en possession, como en propriedad: i cl que quisiere mover pleito sobre los dichos Indios, al cada la dicha fuerca, oirlebeis conforme a la dicha declaracion suso incorporada guardando en el proceder el tenor, I forma de ella; I conclusos los pleitos los embiareis al dicho nuestro Consejo de las Indias, como por ella se mada; I antes que los embieis, bareis citar a las partes a quien tocare en forma, para que vengan, i parezcan en el dicho nuestro Consejo, por si, o por sus Procuradores bastantes, en seguimiento del dicho negocio detro del termino que os pareciere, apercibiendoles, que no viniendo, o embiando sus procuradores dentro del dicho termino, en su ausencia, i rebeldia, avida por presencia, se vera i determinara en la causa, lo que pareciere por justicia, i los autos de la dicha citacion los hareis poner al fin del processo. Et cum occasione huius schedulae natum fuisset, ut Audientiae Indiarum sub spolij praetextu pluribus causis se immiscerent, quae possessionem, & proprietatem Commendarum tangebant, & de hoc Fiscalis Regius in Supremo Indiarum Senatu conquereretur, edita fuit alia provisio Regis Philippi 11. dat. Monzonij 11. Octob. ann. 1563. quae vocatur Quarta declaratoria de la lei de Malinas, & disponit: Que sino es en caso de despojo de parte a parte, i hecho con violencia, i por su propria autoridad, no se entrometan las Audiencias a conocer en manera alguna, aunque sea sobre la possession de los Indios, ni en otros casos algunos, que los Governadores, i Iusticias proveyeren, salvo que substancien el pleito, i lo remitan como lo dispone la lei de Malinas, &c. Verum ex huis quoque Provisionis dispositione, fraus alia statim oriri, & cognosci coepit. Nam cum per eam Regales Audientiae cognoscere, & iudicare inhiberentur de possessione Indorum per quemlibet iudicem, aut Gubernatorem data. Aliqui iudices faciles erant in veris, & legitimis possessoribus spoliandis, & alijs ad libitum de eorum Commendis investiendis; & spoliati, ob serum ad Hispania recursum, ius sibi copetes prosequi desinebat. Ideoque sub eodem Rege Philip. 11. alia Provisio emanavit dat. Matrit. 30. Decembr. ann. 1571. quae in posterum privatis iudicibus, quovis titulo Indorum possessionem dare, vel auferre prohibet, & id tantum Proregibus, vel Gubernatoribus tribuit, quibus Commendarum conferendarum ius, & potestas est, irritum, & inane decernens, quod secus fuerit attentatum, & ipsis Indiarum Audientijs illud reponendi facultatem indulgens. Et rursus cum Audientia Limana scripsisset aliquando [sect. 4] trium mensium spatium, per lege de Malinas assignatum, sufficiens non esse, ad probationes in huiusmodi causis faciedas, responsum ei fuit per epistolam ann. 1554. ut ubi expedire visum fuisset, illud, non obstante praedicta lege, protrahere posset. Quae omnia in Regalibus earundem Audientiarum ordinationibus anni 1563. d. 2. tom. pag. 172. ad unguem observari iubentur. Et cum quaedam ex illis [sect. 5] hoc in dubium revocasset, innitens cortici verborum cuiusdam Provisionis anni 1580. quae extat eod. 2. tom. pag. 204. & nepotem patruo praeferens in successione Commendarum, iubet, ut ita deinceps per Regales Indiarum Audientias in emergentibus quaestionibus terminetur, expedita fuit quaedam schedula Montemaiori 20. Februarij ann. 1583. eod. tom. pag. 172. & seq. quae declaravit, Regiae voluntatis non fuisse, nec esse, ut similibus dubijs legis Malinae provisio, & eius declarationes frustrentur, easque iterum servari iubet, & in suo vigore, ac robore permansisse decidit. Sed tandem [sect. 6] quoniam Commedae tenues esse coeperunt, & experientia compertum fuit, plura damna, & dispendia oriri ex eo, quod omnes lites super Commendis Indorum emergentes, ad Regium Senatum remitterentur; ut his damnis obviam iretur, & subditorum commodis, litiumque brevitati prospiceretur, emersit novissima alia Provisio tempore Regis Dom. Philippi III. dat. apud oppidum D. Martrni de Rubiales 17. April. ann. 1610. quae legem de Malinas, & eius declarationes recensens, earum dispositionem, ob temporu varietatem, & alias causas, quarum mentione facit, ita temperandam statuit, ut solum in Commendis observetur, quarum reditus mille ducatorum summam excederent. Sic inquiens: Fue acordado, que debia mandar dar mi cata, i provision, por la qual ordeno, i mando, que sin embargo de lo dispuesto por la dicha Provision, i lei de Malinas, i declaraciones de ellas, de aqui adelante de los pleitos que se movieren en las dichas mis Indias, Islas, i Tierrafirme, descubiertas, i que se descubrieren, i qualquiera parte dellas, assi en possession, como en propriedad, sobre Encomiendas, i repartimientos de Indios, pensiones, o situacion sobre ellas hachas, que fueren de valor i renta de mil ducados abaxo, conforme a las tassas de los tributos que estuvieren benhas, sin deduction de cargas, ni gastos, puedan conocer, i conzcan las dichas mis Audiencias Reales de las Indias, cada una en su distrito, como de los demas pleitos, i negocios de que puden, i deben conocer, quedandoles a las partes el grado i remedio de la seguda suplicacion, en los casos que huviere lugar de derecho. I que los pleitos de las Encomiendas, i repartimientos, pensiones, i situaciones, que fueren de mil ducados de renta arriba, conforme a las dichas tassas de tributes, por poco que exceda de ellos, i sin de luccion de cargas i gastos, vengan al dicho mi Consejo, hechos, i substanciados, i con las citaciones i forma ordinaria de publicacion de testigos, para si las partes quisieren tacharlos, con que no exceda todo del termino de los dichos seis meses, i sobre los despojos que oviere en las Encomiendas, pensiones, i situaciones, unuque sean de mil ducados de renta arrriba, conozcan, i procedan las dichas mis Audiencias, como basta aqui, i no solamente en los bechos de una parte a otra, sino tambien en los bechos por los Governadores, i Iusticia, de hecho, i sio guardar el orden, i disposiciones de derecho, cedulas, i leyes de las Indias: i mando al Presidente, i los del dicho mi Consejo de las Indias, i a mis Virreyes dellas, i a los Presidentes i Oidores de mis Audiencias Reales de las dichas Indias: que guarden i cumplan, en lo q les tocare, esta dicha mi Provision, sin ir, ni passar contra ello, sin embargo de las dichas leyes, cedulas, i ordenancas, i otras qualesquiera que aya en contrario, que en quanto a esto las revocamos, i derogamos, quedando en lo demas en su fuerca i vigor, &c. Ex quibus, in compendium redactis, deducitur, [sect. 7] in Regijs Cancellarijs Indiarum cognosci non posse super possessione, vel proprietate de causis Commendarum, quarum reditus annui excedant summam mille ducatoru. De spolijs autem cognoscere posse; & reliquas causas intra sex menses in eisdem Audietijs actuari tantum, & concludi debere, & ad Regium Indiarum Consilium, partibus ad id citatis, remitti, ut in eo, fine debito terminentur. Et [sect. 8] de hac lege de Malinas, & antiquis eius declaratorijs mentionem fecit Ioan. Matienz. in l. 9. tit. 7. lib. 5. Recop. gloss. 2. num. 3. & seqq. & eisdem, & reliquis novioribus schedulis, quas supra suo ordine retulimus, Ant. de Leon in tract. de confirm. Regijs, 1. part. cap. 5. num. 41. & seqq. Sed ut ex varijs quaestionibus, quae circa praxim istarum Provisionum, & schedularum frequenter occurrere solent, aliquas attingamus. Illa primo discutienda venit, [sect. 9] cur Audientijs Indiarum harum causarum cognitio interdicta fuerit? cum de alijs, & quidem gravissimis, tam civilibus, quam criminalibus cognoscere, & pronuntiare possint. Et supremus Indiarum Senatus se in eis immiscere no soleat, quin potius ipsius ordinationibus caveatur, [sect. 10] ut illas dictis Audientijs relinquat, & raro, vel nunquam ad se avocet, ut sic melius earundem Indiarum Gubernationi vacare possit. Et quidem [sect. 11] licet in voluntarijs ratio reddi non soleat, qualia sunt plura, quae hanc Commendarum naturam, & dispositionem concernunt, ut saepe tetigimus, & in terminis observat D. Praeses Valecuela cons. 83. num. 141. Adhuc tamen dicere possumus, hac inhibitionem originem traxisse ex gravibus illis bellis, & seditionibus, varijsque querelis, quae primis temporibus occasione distributionis Commendarum ortae fuerunt, ob quas, & malam tractationem Indorum commendatorum, diu multumque de illis penitus tollendis, & abrogandis actitatum fuit, ut dixi sup. hoc lib. cap. 1. & 2. Vnde cum & Commendae ipsae tuc temporis ob Indorum ingente numerum, valde pingues essent, & qui eis inhiabant potentes, & bellicosi, utpote praelijs, & conquisitionibus harum provinciarum assueti; oportere primo visum fuit ob gravitatem causarum, & potentiam litigantium, ut Rex solus de his litibus iudicaret, & statim, ob magnas eius occupationes Regio Indiarum Senatui eadem cognitio privative mandata, ut habetur in d. prima lege, seu Provisione de Malinas, de qua dixi sup. num. 2. Nam licet multum deferri posset Praetorijs Indiarum, adhuc tamen cum in eisdem provincijs, & inter ipsos litigatores morarentur, securius visum fuit eiusmodi causas ad Supremum illud Regiae Curiae Tribunal evocare, ubi liberius, & maturius terminari possunt. Nam [sect. 12] de causis arduis, & magnis, & inter Magnates, magno quoque animo, & a magnis iudicibus iudicandum est, l. non distinguemus 32. §. de liberali, D. de recept. arbit. ibi: Quia favour libertatisest, ut maioresiudices habere debeat, l. 2. in fine, C. de pedan. iud. l. 1. C. ubi Senat. vel Claris. cum alijs quae congerit Roman. singul. 472. Forner. lib. 2. select. c. 23. Cuiac. lib. 9. observat. c. 37. Morla in empor. iuris, tit. 2. n. 145. Seneca lib. 10. epist. 72. ibi: Magno animo de rebus magnis iudicandum est. Alioqui videbitur illarum vitium esse, quod nostrum est, &c. Et potest adduci optimum simile, [sect. 13] ex causis tenutarum in statibus, & maioratibus Hispaniae, quae ob easdem rationes Supremo Castellae Senatui privative reservantur in d. l. 9. tit. 7. lib. 5. Recopil. & similibus, ut ibidem advertit Matienzus d. gloss. 2. n. 1. statim ad nostras Commendas inferens, acproinde sentiens, in eis eandem rationem militare, idem Matienzus in l. 10. eod. tit. gloss. 2. Molina Theolog. de iustitia & iure, tom. 3. disputat. 637. num. 1. Paz in tract. de tenuta, 1. part. cap. 29. & 2. part. cap. 63. & D. Valencuela cons. 69. num. 226. Et aliud [sect. 14] de feudis, quae nostrae Commendae imitantur, in quibus notissima regula est, quod causae inter duos vassallos super feudo ortae, ab ipso domino feudi terminadae sunt; & inter dominum, & vassallos, apud Pares Curiae, & non apud alios iudices inferiores, ut probat text. in cap. Imperialem, §. praeterea, de prohib. feud. alien. per Freder. & ibi gloss. verbo Duos, & omnes feudistae communiter, tex. & DD. in cap. caeterum, de iudicijs, cap. Romana, §. debet, de appellat. in 6. cap. ex transmissa, & in cap. verum, de foro compet. cap. 1. de controvers. inter Episcop. & vassal. l. ult. tit. 26. part. 4. cum multis alijs, quae tradit Duenas regul. 321. & Rosenthal. in tract. de feudis, cap. 10. q. 41. num. 75. &c. 12. q. 1. 2. 3. & seqq. ubi omnia Scribentium dicta circa has conclusiones latissime, & diligentissime congerit. Et adeo versa esse inquit, ut procedant, etiam [sect. 15] si aliqui ex iudicibus sint la ici, & unus, vel uterque ex litigantibus clerici; nam adhuc ratione feudi apud dominum, vel eius Curiam, & Pares conveniendi, & iudicandi sunt, de quo dixi plura, & ad nostras Commendas accomodavi sup. cap. 5. num. 13. & novissime alia adducit Dom. D. Felician a Vega, Episcop. Pacensis meritissimus, in cap. decernimus, num. 26. & 165. de iudicijs, & in cap. 1. n. 3. & 25. de foro compet. & latius in cap. verum 7. n. 1. & seqq. eod. titulo. Et nunc addo optimam instantiam in iudicio tenutae (de quo nuper meminimus)[sect. 16] quod etiam contra Clericum possidentem, & sic reu necessarium effectum, coram dicto Supremo Castellae Senatu, & non coram iudice Ecclesiastico rei, esse deducendum, & ventilandum, tenet Paz d. cap. 63. in fine, Emanuel Roder. in quaestion. regul. 2. tom. q. 63. art. 10. vers. Quantum, & novissime Additionator Molinae lib. 3. cap. 14. num. 1. qui testantur de veriori, & receptiori, sive agatur de tenuta bonorum iurisdictionalium, sive non iurisdictionalium, & reprobant opinionem Bobadillae, qui contrarium tenuit, in Politica, lib. 2. cap. 18. ex num. 157. sequutus Martam in tract. de iurisd. 4. p. casu 37. n. 16. & cas. 225. n. 5. & alios, quos ibi recenset. Et [sect. 17] ita nunquam vidi, neque audivi de causis Commendarum, etiam ad monasteria Monachorum, vel Monialium, aut Hospitalia, vel alias Ecclesiasticas personas ex dispensatione pertinentium, in tribunalibus Ecclesiasticis actum fuisse, sed semper in Supremo Indiarum Consilio, aut in Regalibus earundem Indiarum Cancellarijs, iuxta formam praescriptam in schedulis, & provisionibus supra relatis. Quae [sect. 18] adeo observari debet, ut etiam ex consensu partium, vel ex errore, non possit prorogari in his causis iurisdictio dicatarum Audientiarum, in casibus sibi non permissis. Nam etsi alias [sect. 19] valeant acta a iudice seculari in causa petitionis haereditatis, si non opponitur coram eo declinatoria, quod exceptio matrimonij, vel illegitimitatis sit prius coram Ecclesiastico pertractanda, ut per text. & DD. in cap. tuam, de ordin. cognit. Ancharr. cons. 98. n. 2. & alios, quos refert & sequitur Craveta cons. 220. num. 5. In nostro casu contrarium dicendum est, quia [sect. 20] quando iurisdictio est ablata inferiori, vel reservata superiori, non potest inferior de causa cognoscere ex tacito, neque expresso consensu litigatorum, neque eius iurisdictio prorogari, etiam non opposita nullirate, imo nec acta ab eo validari, aut ratificari, per ratihabitionem illius, qui poterat delegare, l. 1. & 2. ubi DD. C. si a non comp. iud. l. certa rarione, & seq. C. quando provocar. no est necess. l. 2. D. de iudic. l. si per errorem, D. de iurisd. omn. iud. l. ius publicum, D. de pact. l. testandi causa 13. C. de testam. ibi: Non autem iurisdictionis mutare formam, vel iuri publico derogare, cuiquam permissum est, gloss. in l. licet, C. de iudic. & in l. 2. C. de iure fisci, Bart. in l. observare, n. 6. & 7. D. de offic. Procons. Bald. qui multum in nostris feudoru terminis loquitur, in cap. 1. §. fin. n. 19. de prohib. feud. alien. per Freder. idem Bald. in l. 1. col. 13. C. qui accus. non poss. Alex. cons. 82. viso processu, in princ. lib. 3. & plures alij, quos refert & sequitur Maranta de ordin. iud 4. par. num. 20. & Sebast. Vantius, omnino videndus, in tract. de nullitatib. tit. de nullit. ex defectu iurisdictionis, ubi inquit, [sect. 21] hanc nullitatem provenientem ex defectu iurisdictionis, nunquam exclusam censeri, etiam si statutum aliquod breve tempus praefigat ad dicendum de nullitate, iuxta text. gloss. Abb. & DD. in cap. 2. de crim. fals. gloss. in Clement. unica, de sequestr. poss. & alia, quae tradit Didacus Perez per text. ibi in l. 2. tit. 15. lib. 3. Ordin. Azeved. in l. 2. & 4. tit. 17. lib. 4. Recop. & in terminis tenutae Paz d. 1. par. cap. 39. num. 46. & 47. ubi inquit, [sect. 22] consensum litigatorum non posse mutare iudicium, si Tribunal, ubi de ea disceptare volunt, incompetens sit, & quod si in eo egerint, intelligentur non tenutam, sed ordinarium iudicium possessorium prosequi voluisse. Neque obstat, quod (ut diximus) exceptio matirmonij, vel illegitimitatis, non opposita nullitate, ante iudicem secularem tractari possit, cuius coguitionis non solum incompetes, verum, & omnino incapax esse videtur. [sect. 23] Na certius est, quod quando causa matrimonij no agitur inter coniuges, sed incidens est, potest a iudice laico pertractari, ut late per Farin. in tract. de inquisit. q. 8. num. 150. Mart. de iurisd. 2. par. cap. 80. ex num. 16. Thom. Sanch. de matrim. lib. 3. disp. 54. ex num. 3. quemadmodum & ubi agitur de repetenda dote propter adulterium, laicus est competens iudex, ut est casus decisus per Franch. decis. 312. n. 6. & refert Addition. Molinae d. lib. 3. cap. 3. num. 24. & 25. pag. 260. Et praedicta adeo vera sunt, [sect. 24] ut non solum debeant Regales Audietiae se abstinere a cognitione huiusmodi causarum, ubi notorie casus sibi commissos in quantitate, vel in quailtate excedunt, verum & ubi probabili ratione dubitari possit, an excedant, ut puta si dubium sit, an de mero spolio, vel de iudicio possessorio tractetur, vel an Commenda, habita consideratione fructuum, pensionum, vel expensarum, aut aliarum deductionum, vel accessionum, mille ducatos excedat, vel non excedat? Nam tunc securius erit in earum cognitione supersedere, & ad Regium Consilium remittere, tum ex vulgari regula iuris, que habet [sect. 25] interpretationem, & dubietatem rescripti, concessionis, vel privilegij principalis ab eo petendam esse, l. si Imperialis, l. leges facratissimae, C. de legibus, l. non ambigitur, D. eod. gloss. in cap. decet, de reg. iur. in 6. quae allegat cap. quid per novale, de verb. signif. cum multis alijs, quae adducit Velasc. in axiomat. iur. litt. 1. num. 88. Tum maxime, [sect. 26] quia mortaliter peccat, non solum, qui sciens defectum iurisdictionis in causa procedit, verum & is, qui de ea dubius, & anceps existit, ut est communis Thelogorum post D. Thom. 2. 2. q. 67. art. 1. Lessius de iustit. & iur. lib. 2. cap. 29. dubit. 6. Cordub. in quaestionar. lib. 3. q. 5. Sylvest. verb. Dubium, Azor. 1. tom. inst. moral. lib. 2. cap. 1. Vazquez in 1. 2. disp. 62. cap. 1. & latissime Vantius tit. de nullit. ex defect. iurisd. ex num. 1. ad 10. Cevalios de violent. 2. par. q. 63. ex num. 4. D. Valencuela cos. 48. num. 39. Misyng. obser. 87. num. 2. cent. 3. ubi inquit, & probat ex cap. super litteris, de rescriptis, quod cognitio, anquis sit iudex, debet praecedere omne exercitium iurisdictionis, Peguera decis. Catal. 189. & Alois. Riccius collect. 204. par. 1. Secvndo, circa eandem legem de Malinas, & eius declaratorias, quaeri potest, & solet, an cum in eis dicatur, in Regio Indiarum Consilio terminandas esse causas Commendarum, quae inter privatos controvertuntur, sive Indi sint in Corona Regia, sive a privatis possideantur, quid [sect. 27] dicendum, & practicandum sit, ubi ipse fiscus actionem movet, & aliquem privatum, Indis, quos possidet, privari, & sibi applicari praetendit? Et prima facie dicendum videtur, fisum agentem in praedictis legibus comprehensum non videri, sed in Regalibus Indiarum Cancellarijs audiri debere, quoniam in eo cessant rationes, quae illarum causarum evocationem ad Senatum Regium suaserunt. Et quia [sect. 28] eius privilegium est, ut breviter, & de plano iu iuribus sibi copetentibus integretur, l. missi opinatores, C. de exact. tribut. Osascus decis. 89. num. 3. cum seqq. & nunquam litiget spoliatus, ut habes apud Covar. in practices, cap. 17. num. fin. Rebuff. ad leges Gallicas, 3. tom tit. de materijs possessorijs, art. 2. gloss. 2. num. 26. & seqq. ubi ait tritam regulam esse in Regno, quód Rex nunquam litigat Dissaisitus, Roland. cons. 89. num. 35. lib. 2. Ioan. Garcia de nobil. gloss. 9. n. 5. l. 9. tit. 11. lib. 2. Recop. Tum praecipue, [sect. 29] quia habemus expressam schedulam datam Pinciae I. Martij, an. 1551. & aliam Matrit. 17. Iulij, ann. 1572. to. 2. impress. pag. 229. quae eisdem Cancellarijs committunt, & iniungunt, ut tollant Indos, quos Clerici, Episcopi, vel Monasteria possederint & eos ad Coronam Regiam reducant, & aliam dat. Pinciae 18. Iulij, ann. 1551. eod. tom. pag. 233. quae caput Novarum legume ann. 1542. praecise observari per easdem Audientias iubet, & Indos omninó illis omnibus adimi, qui eos ab sque iusto aliquot, & legitimo titulo habeant. Sed nihilominus Ego contrarium defenderem, ubi privates a fisco impetitus legitimam aliquam, vel saltim coloratam Commedae possessionem habuerit. Nam [sect. 30] generalis est dictarum legume hoc in casu determinatio, quoad omnes litigantes, vel litigare volentes, super possessione, vel propritate Commendarum, ut ad Regium Senatum remittantur. Et quemmadmodum ubi privates contra fiscum agit, hoc observandum est, ita viceversa, ubi fiscus contra privatum. Nam [sect. 31] iudicium claudicare non debet, l. si cum dies, §. penult. D. de recep. arb. ibi: Absurdum enim esse, iussum in alterius persona ratum esse, in alterius non, l. 3. D. madat. ibi: Namque iniquum est, non esse mihi cu illc actionem si nolit, illi veró si velit mecum esse, l. in hoc, D. famil. ercifcun. l. non tantum 2. D. de re iud. l. fin. C. de fruct. & litium expens. l. in sacris, C. de prox. sacror. scrin. lib. 12. l. no debet, D. de reg. iur. cap. ult. 3. q. 5. cum late adductis a Thomaseto regul. 155. Amatis decis. Ferrar. 11. num. 12. Tusch. litt. E. concl. 306. & Velasco in tract. de privilege. pauper. i. par. q. 55. ex num. 4. Et licet contractus aliquando claudicet favore pupilli, ut in l. Iulianus, §. si quis a pupillo, D. de action. emt. l. 4. tit. 11. part. 3. Fiscus tame [sect. 32]non dedignatur iura sua sibi esse communia cum privatis, l. digna vox, C. de legibus, l. 3. C. de testam. Novella 105. cap. 2. cum alijs, quae congerit Osualdus ad Donel. lib. 1. comment. cap. 17. & dissertissime D. Fran. Amaya lib. 1. obsevat. cap. 1. num. 91. & seqq. & [sect. 33] semper utitur iure communi, nisi specialiter privilegiatus reperiatur, l. quod placuit, D. de iure fisci. text. & ibi gloss. in l. item veniunt, §. in privatorum, D. de pet. haered. & in l. 1. C. eod. tit. Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloss. 14. n. 100. Peregrin. de iure fisci, lib. 6. tit. 1. num. 1. & seqq. & Novarius lib. 1. qiuaest. forens. q. 14. n. 10. Et ita videmus, [sect. 34] quod in feudis Pares Curiae aequaliter iudicant, sive dominus agat super feudo, & eius investiture contra vassallos, sive vassalli contra dominos, ut in d. cap. 1. de controvers. feudi apud Pares terminanda, cu similibus sup. num. 14. relatis. Quibus non repugnant schedulae illae, quas in contraarium expendimus, & quod fiscus nuquam solet spoliatus litigare. Nam [sect. 35] procedunt quidem, & absque dubio Practicari debent, in ca sibus, in quibus loquuntur, scilicet ubi fiscus suam intentionem fundatam habet, & iile, cum quo litigare vault, non est possessor, sed iniustus Commendae intrusus, & detentator, absque ullo titulo colorato. Quo casu iustum est, ut Regales Audientiae fiscum restituant, quemadmodum & privates de facto soplinas, & eius declaratorijs, quarum seriem supra retulimus. Et sic hac consideratione habita, [sect. 36] potest fiscus compellere omnes, & singulos possessores Commendarum per publicum proclama, vel alio modo, ubi sibi expedire visum fuerit, ut compareant ad exhibendos titulos earum, ut habetur in d. schedula ann. 1551. & in quodam capite instructionis Proregis Peruani 18. in ordine an. 1595. quod extat in 1. tom. pag. 312. & meminit Anton. de Leon d. tract. de confirmat. Reg. cap.. 17. n. 21. & 22. part. 1. Nam [sect. 37] & si regulariter nemo cogatur edere titulum suae possessionis, l. cogi,C. de petit. haered. & ibi DD. gloss. in cap. ordinarij, verbo Exbiberi, de off. ordin. gloss. fin. in cap. 1. de reg. iur. lib. 6. Ias. in §. actionum, num. 200. Inst. de actionibus, cum alijs; quicunque tamen, qui titulum, aut ius in re aliena praetendit, is merito titulum, aut ius illud docere debet, cum alioqui res ila domini, & libera praesumatur, l. altius, C. de servit. & aqua, Ambrof. de Vignate inter consilia feudalia, cons. 52. num. 8. Rosenthal. de feudis, cap. 10. quaest. 41. n. 103. & q. 43. n. 27. & late Menoch. lib. 3. praesumt. 91. num. 3. Et idem est, [sect. 38] quoties ius communi possessori resistit, aut praesumtio est contra eum, ut recte docet Lucas de Pena per text. ibi in l. 2. C. de fund. Limitroph. & in [sect. 39] feudis (de quibus agimus) est communis omnium limitatio in d. l. cogi, & in cap. Imperialem, §. illud quoque praecipimus, de prohibit. feud. alien. per Fred. ubi Afflict. num. 12. l. per incivile, C. de furt. cap. cum contingat, ibi, Nisi rationabilis causa ostendatur, de decimis, cum alijs quae tradit Hartman. Pistor. lib. 2. quaest. q. 46. num. 7. Gail. lib. 2. obser. 69. num. 7. Roland. a Valle cons. 89. num. 24. vol. 2. innumeri apud Rosenthal. d. tract. de feud. cap. 6. q. 68. in fin. & cap. 8. q. 33. n. 8. seqq. ubi agit de citatione ad ostendendum titulos, & quid si constet de non iure ipsorum, Menoch. omnino videndus, cons. 1125. num. 15. & ultra relatos ab eo, Socinus reg. 525. Ioan. Franc. Ponte de potest. Proreg. pag. 138. num. 37. & seqq. & novissime, & latissime hunc articulim tractans Marius Cultellus in decis. Siciliae 1. & 2. per tot. & Peregrin. de iure sisci, lib. 7. tit. 3. Et in [sect. 40] titulis beneficiorum, quod etiam exhiberi debeant DD. praecipue Phil. Franc. in d. cap. ordinarij, ubi argumentantur de beneficio ad feudum, Ioan. Garc. de nobilit. glof. 2. §. 1. num. 24. Mascard. de probat. cocl. 1372. vol. 3. pertot. & Rosenthal. ubi sup. d.q. 33. lit. H. ubi alios adducit, idem procedure docens in emphyteusi litt. 1. & in quocunque [sect. 41] qui Regalia possidet litt. G. Marta de iurisd. 2. part. cap. 5. num. 9. & 15. Greg. Lopez in l. 2. verbo Iustitia, tit. i. part. 2. ubi probat, Regem fundare intentionem ad exercendam iurisdictionem in omnibus suis Regnis, etiam in terries dominorum, & Praelatorum, & ad petendum, & cogedu eos, ut titulos suos exhibeat. Quod & probatur in l. 2. & 3. tit. 1. lib. 4. Recop. & per Matienz. Pala. Rub. & eius Additionat. Bellug. & alios, quos refert, & sequitur Bobad. in Politic. lib. 2. cap. 16. num. 92. Et mediate [sect. 42] hac exhibitione, & inspectione titulorum nostarum Commedarum liquebit, utrum sit deferendum necne pessessioni, qua Commendatarius se habere praetedit? Nam in casibus, in quibus requiritur titulus ad possessionem, [sect. 43] ubi is desicit, nihil prodest possessio, ut notat Bald. in cap. quae in Ecclesiarum, n. 3. de constit. & in l. locorum, C. de omni agro deserto, lib. 11. & in nostris terminis deciditur per sched. Regiam ann. 1551. de qua sup. n. 29. quaeiubet, ut nemo possit se iuvare possessione Indorum, qui legitimum titulum eorum non ostederit, quia [sect. 44] possessio a iure danata debet iustificari, alias non iuvat possessorem, cap. ad. decimas, de rest. spol. cuius meminit Greg. Lopez in l. 5. verb. Que si el senor, tit. 14. part. 3. ubi multum signanter subiungit; Quod ex hoc patet iustitia illius legis, editae [sect. 45] contra tenetes Indos in possessione servitutis, ut ostenderet titulos, quae promulgata fuit an. 1543. in oppido de Madrid, licet prius data Barchinonae anno proximo praecedenti: & idem in alijs quaestionibus valde similibus, docet eadem l. 5. d. tit. 14. part. 3. l. 17. tit. 14. part. 7. Paul. de Castro in l. ad probationem, la 2. C. de probat. Otalora de nobilitate, cap. 2. part. 3. part. princip. n. 4. Mascard. de probat. concl. 146. n. 12. & 14. vers. Secundo limita, Menoch. de recuper. remed. 15. a n. 458. &. 469. & seq. Rosenth. d. tract. de feud. cap. 12. concl. 12. n. 42. & n. 61. & seqq. & Azevedus in l. 8. tit. 9. lib. 3. Recop. exn. 3. usque. ad n. 11. Iustificare [sect. 46] autem dicetur suam possessione, quoad hunc effectum retinendi Commendam, & excludendi spoliationem a fisco intetatam (ut supra diximus) qui titulum eius saltem coloratum ostederit. Nam adeo potens est possessio, maxime ubi per annos aliquot continuata reperitur, ut quis debeat in ea [sect. 47] manuteneri ex titulo apparenti, licet non cocludenti. quousque in iudicio proprietatis vincatur, cap. cum personae, §. penult. ubi Ioan. Andr. n. 6. Geminian. 4. Franc. 2. Anchar. 5. de privileg. lib. 6. Covar. in pract. c. 17. n. 9. vers. Primum ubi de iuribus, tex. celebris in cap. cum venissent. de institution. ex cuius hypothesi recte notat Abb. ibidem n. 8. Quód possessio contra ius coadivat ex vera praesumtione alicuius tituli, licet clare non constet de qualitate tituli, sufficit ad repellendum proprietaqrium illius iuris, nisi clare probet defectum tituli praesumti. Sequitur marescotus lib. 1. variar. cap. 11. num. 36. & 37. & cap. 59. per totum, Ioan. Gareia de nobil. gloss. 8. num. 18. & seqq. ubi saltim coloratum. titulum sufficere arbitrantur, & Cacheran. decis. 54. ubi probat [sect. 48] in interdicto retinendae in possessionem, & iufticare eam cum exhibitione, vel probatione alicuius tituli, etiam colorati. Et est ratio huius rationis, [sect. 49] quod titulus, etiam minus legitimus sufficit ad possidendu quemadmodum contractus etiam nullus sufficit ad transferendam possessionem, si eius virtute de facto apprehendatur, fvel ab eo, qui illam habet, tradatur. l. 1. §. si vir uxori, ubi comuniter DD. D. de acquir. possess. ibi: Quia res facti infirmary iure civili non potest, Bald. in l. non dubium, C. de legibus, num. 18. gloss. finalis in l. 3. §. ex pluribus, ubi Alberic. & alij, D. de acq. poss. l. 3. §. sciendum, iunct. gloss. ibid. D. de donat. inter, Aretin. in d. §. si vir, n. 4. Socin. cons. 13. vol. 4. Necnon, quod [sect. 50] exceptio, etiam dubia, interim dum pendet, & deciditur causa talis dubietatis, idem operatur, quód exceptio perpetua, l. sufficit, D. de codict. indeb. ubi Ias. n. 2. l. 2. §. si pendeat, D. ad Macedon. Purpur. in l. edita, num204. & 205. C. de edend. Tiraq. de retract. convent. §. 2. gloss. 1. n. 39. Craveta de antiq. temp. 1. part. §. viso de verbis, num. 58. sol Seraphin. de Olivar. decis. 1581. num. 3. Vbi egregie docet, [sect. 51] quod mandatumde manutenendo datur existenti in possessione, interim dum dubitatur de revocatione privilegij, Rota lib. 2. divers. decis. 64. n. 1. & 2. usque ad 5. fol. 586. ubi concludit, quod ubi deducitur in controversiam validitas alicuius tituli, vel praecepti Papalis, non debet quis, pendente huiusmodi iudicio, privari comodo suae possessionis, argum. text. in cap. 1. ubi Abb. num. 4. ut lite pendente, Marescotus lib. 2. variar. cap. 64. per totum, & praecipue n. 9. & seqq. ubi quod [sect. 52] manutentio est concedenda existenti in possessione exigendi, quamvis reprobatus sit contractus, cuius vigore exigit, per duas sententias, a quibus fuerit appellatu Imo etiam stante re iudicata, donec discutiatur negotium restitutionis in integrum. Quinimo, [sect. 53] etsi titulus etiam discoloratus videatur, adhuc si quis eius virtute in possessione fuerit, non poterit per fiscum, & Regias Indiarum Cancellarias Commenda privari, nisi prius ad hoc citatus, & saltem in summario iudicio convictus fuerit, ut disponitur in quadam antiqua Provisione data Monzonij 25. Octobr. ann. 1533. quae habetur 2. tom. sched. pag. 168. Quod non videtur derogari per noviores de Malinas, & alias, de quarum praxi. & interpretatione agimus. Et est iuris communis regulis consentaneum, quibus docemur, [sect. 54] quod licet valeat provisio, & collatio de beneficio, quod alter sine titulo possidet, adhuc tamen ille possessor, vel detentator prius citari, audiri, & convinci debet, l. 1. cum vulgat. D. uti possidet. l. meminerint, C. unde vi, ubi dicitur, hoc non posse excusari, etiam auctoritate rescripti Principis, cap. inter quatuor, de maiorit. & obedientia, l. 2. C. si per vim, vel alio modo, cap. licet Episcopus (quod est capitale in hac materia) de praebend. in 6. ubi Dominic. notab. penult. Innocent. Hostiens. Ioann. Andr. Panormit. & alij in cap. de multa, de praebend. Bald. In l. si maritus, C. de donat. inter, Alexand. consil. 103. colum. fin. lib. 3. Bartol. in l. fin. versic. Item extra gloss. quaero, Baldus in l. si deserta, C. prop. pub. pensit. & in l. nam ita Divus, D. de adopt. Colum. 2. versic. Sed nunquid, Marta dict. cap. 5. num. 69. ubi docent, quod possessio etiam iniusta, nemini, quamvis notorio praedoni, estauferenda sine causae cognitione; & quod regulariter omnis possessor est manutenendus, l. 1. §. sin autem proprietatius, C. comm. de manumis. l. sed etsi servus, D. quod cum eo, l. fin. D. de usucap. late Decius consil. 191. num. 1. Calderin. cons. 4. numer. 1. de dilat. ubi signanter distinguit, quod si [sect. 55] Committitur alicui iudici, vel tribunal, ut inquirat, an titulus, quo vassallus aliquid possidet, est iustus, vel defectuosus? Si haec inquisitio tendit solum ad informandum Principem, non est necessaria eius citatio sin autem ad titulum repeobandum, & possessionem vassallo auferendam, debet praecedere citatio solemnis: [sect. 56] quoniam possessor, quantumvis illicitus, non potest damnari, nec removeri, nisi primo citetur & condemnetur, l. defensionis 7. C. de iure fisci, Felin. in cap. cum olim, num. 11. de re iudic. Guido Papae decis. 366. Stephanus Gratian. lib. 2. discept. forens. cap. 339. ex num. 26. usque ad 32. Marta in compilat. decision. tom. 2. tit. spolium, cap. 25. fol. 141. Peregrin. de fideicommiss. artic. 52. num. 135. & 136. usque ad 139. & de iure fisci lib. 7. tit. 3. num. 10. fol. 209. Rodolphin. de suprema potestat. Princip. cap. 6. num. 199. ubi, quod ita servatur in Curia Parlamenti, Covarr. lib. 1. variar. cap. 16. num. 9. & 10. Fabius Turretus cons. 9. ex num. 6. ad. 19. lib. 2. & latissime Nicol. Garc. de benef. par. 11. cap. 10. ex num. 5. Quaqmvis non desint, [sect. 57]qui contrarium teneant, ubi notorious est tituli defectus, ut dixi cap. praecedenti, num. 89. & sequentibus, vel ubi spolium expraedicta causa iniustae possessionis fit a Rege, vel Prorege, aut alio magno iudice, [sect. 58] quia tunc remedia possessoria, vel interdictum unde vi, non habet locum, ut docet Alberic in l. si de vi ad finem, D. de iudicijs, Afflictis decis. 361. num. 12. 13. ubi rationem reddit, quod Princeps non tenetur servare ordinem iudiciarium, & in dubio praesumitur, quod bene egerit, ad differentiam spoliati ab inferiori, secundem Innocent. in cap. de causis, de re iudicat. & Bald. in l. fin. C. de legibus, & idem sequuntur Bellamera in cap. non liceat, num. 33. & sequentib. 12. quaest. 2. Baldus cons. 445. volum. 1. Decius consil. 125. colum. 3. Gerard. Mazol. cons. 31. num. 9. & seq. Petrus Petra de potest. Princip. cap. 6. num. 106. pag. 143. & late Rosenthal. de Imperatore, qui notorium spoliatorem spoliat, & quod tunc citatio necessaria non sit. Eritque longe certius, [sect. 59] quando agitur de numeratione Indorum, & tollendis his, qui ultra contentos in titulo, vel matricula possidentur, quia ad hoc nulla citatio necessaria est, ut docet Bartol. post gloss. ibi in l. 2. §. 1. D. de administ. rerum ad civit. pertin. l. 2. C. de curial. & cohortal. Abbas in cap. ex insinuatione, in fine, de appellation. & in dicto cap. cum olim, de re iudic. colum. 6. & in cap. bonae, el 1. col. 4. de elect. & in cons. 68. in fine, volum. 2. Et idem contingeret, [sect. 60] ubi ex stylo, vel cosuetudine, ad talem privationem faciendam ex visione tituli iniusti, vel defectuosi, receptum fuisset, quod non interveniret citatio, nam talis consuetudo excusaret, & operaretur, ut actus sustineatur, nec annullari possit ex defectu citationis, ut voluit Baldus in Auth. si quis in aliquo, colum. penult. C. de edendo, Alexand. cons. 65. volum. 1. Decius cons. 163. incip. In causa, col. 7. & Alex. inl. de unoquoque, D. de re iud. ubi eius additio plures alios congessit: & Ego subijcio, [sect. 61] quod ubi inter duos de Commenda, vel quolibet alio iure simili litigatur, non est necessarium ipsos Indos comedatos citare, ut egregie docuit Ias. In l. rescripta, D. de pactis, & Parlador. lib. 2. quotid. cap. fin. 5. part. §. 9. n. 21. ubi docet, quod si inter duos optimatesde iurisdictione alicuius oppidi disceptetur, non erit necesse homines de populo sive vassallos ad causam citare secudum Bald. in l. 2. C. de liberali causa, Innocet. & reliquos in cap. inter quatuor, de maiorit. & obedient. quemadmodum nec in unione beneficiorum necesse est, ut ad eam faciendam citentur illi de plebe, ut post Boer. Hojedam, & alios bene resolvit Nicol. Garc. de benef. part. 12. cap. 11. de unione, num. 219. fol. 308. Sed nunc alia hic nascitur quaestio, utrum hoc quod diximus, de necessaria tituli exhibitione, & possessionis iustificatione, ubi ex parte fisci Commenda praetenditur, procedat, & locum habeat [sect. 62]in eo, qui a privato spoliatus est, & spolij restitutionem in Regalibus Indiarum Cacellarijs sibi fieri postulat, iuxta formam, qua praefigunt schedulae supra relatae. Et censeo id inter privatos non admittendum, vulgo: En los despojos de las Encomiendas, que se hazen de parte a parte. Nam fisco ideo titulus exhiberi debet, quia [sect. 63] suam intentionem fundatam habet, non solum quoad proprietatem, verumetia quoad possessionem, ut in terminis notavit Greg. Lopez in l. 6. tit. 29. partit. 3. gloss. fin. & ab ea parte probatio exigenda est, quae illam particulari aliquo iure, vel concessione excludere nitiur, l. ab ea parte, D. de probation. cu vulgat. [sect. 64] Qui autem fundat de iure communi, nihil probare tenetur, ut late per Covarr. in pract. cap. 17. n. fin. vers. Primum, Pacian. de probat. lib. 1. c. 8. n. 5. text. gloss. & DD. in cap. cum personae, de privileg. in 6. que ratio inter privatos non militat, cum uterque alieno, idest Principis, beneficio fundetur, ut recte, praeter alios, observat Marta d. cap. 5. n. 33. & 70. ubi ait, titulum nullum requiri in possessorio inter privatos, etiam ad colorandum. Atque ita, [sect. 65] in rebus prosanis, agenti interdicto recuparendae, non incumbit probare titulum, sed solum possessionem, & spolium, de quibus constat in actis, [sect. 66] quoniam spoliatus, etia si sit predo, ante omnia restitui debet, cap. 1. cap. in litteris, de restit. spol. l. 1. §. qui a me, D. de vi, & vi armata, l. si quis ad se fundum, C. unde vi, cum innumeris alijs, quae ad huius Brocardici comprobationem adducit Corsetus in regula spoliatus, Menoch. de recuper. poss. remed. 1. ex num. 12. Ant. Gabriel. commun. coclus. tit. de restit. spoliat. conclus. 1. Card. Tuschus litt. S. conclus. 185. & Alvarez Velascus in tract. de privileg. pauper. part. 1. q. 46. ex n. 1. & in axiom. iuris, lit. R.n. 118. & seqq. Quod est adeo verum, [sect. 67] ut etiam si quis offerat se incontinenti exceptionem dominij probaturum, non obsit talis exceptio perteti restitutionem, ob favorem spolij, & odium spoliati, ut docent omnes DD. Canonistae communiter per text. ibi in d. cap. 1. & cap. litteras, §. final. de restit. spol. & Legistae in l. naturaliter, §. nihil comune, D. de acquir. poss. ubi Ripa n. 52. Felin. in cap. fin. num. 3. de libelli oblat. & alij supra relati. Qui addunt, [sect. 68] quod sicut exceptio proprietatis non potest opponi ab spoliatore, ita nec ab habente causam ab eo. Et idem procedit [sect. 69] in exceptione iuris tertij, ut docet Bart. in l. 2. D. de except. rei iud. etiam si haec exceptio opponatur ab ipso tertio, ubi ex tali oppositione iuvatur spoliator, ut singulariter declarat Ant. de Butrio in d. cap. in litteris, num. 23. post Innocent. in cap. veniens, de spons. & latius Ripa ubi supra n. 8. Et licet [sect. 70] sit talis exceptio, quod per eam constet denon iure agentis, & inducatur notorius defectus tituli, & proprietatis, quia adhuc non impedit revocationem spolij, & attetatorum, neque de ea potest agi in iudicio possessorio, ut per Philip. Franc. in cap. bonae memoriae, n. 15. de appellat. & late Covar. qui de comuni testatur, in pract. cap. 23. n. 4. quidquid contrarium sentire videatur Ioan. de Imola in d. cap. bonae, Anchar. in cap. ad decimas, de restit. spol. & Afflict. decis. 98. & alij novissime relati a D. Valenc. cons. 134. n. 57. vol. 2. per tex. [sect. 71] in eod. cap. ad decimas, ubi notorius tituli, & proprietatis defectus in causa decimarum obstat agenti ad spolij restitutione. Nam ille textus ea consideratione subnititur, quod ibi spoliatus erat incapax decimarum, eiusque possessione iuris prohibitio, & praesumtio contradicebat, & adversarij intentione fundabat, prout in casu fisci agentis, vel spoliantis supra retulimus, & optime post alios, quos refert, tradit Ant. Gabr. ubi sup. limit. 7. n. 66. & seq. & n. 107. Corras. lib. 2. miscel. cap. 2. Menoch. de recuper. remed. 15. q. 34. n. 433. & seqq. & latissime Marta de iurisdict. 2. part. cap. 5. num. 46. & seqq. Iacob. Berreta, omnino videndus, cons. 21. n. 3. Hercules Marescotus lib. 1. var. cap. 59. num. 15. & seqq. & lib. 2. cap. 64. qui eandem solutionem assignant ad text. in cap. significasti, de divortijs, & tradit alia idem Menochius cos. 559. num. 38. ubi [sect. 72] quod occupas violenter feudum ab alio possessum, suo iure privatur. Quae etiam procedent [sect. 73] in spolijs factis a iudicibus inferioribus, iuxta noviores dispositiones dictarum schedularum. Nam haec quoque illico, & ante omnia per Regales Audientias revocanda, & restituenda sunt, ut deciditur in eisdem schedulis, [sect. 74] quae in summa, ex tribus interdictis possessorijs, quae reperiuntur in iure, nimirum Adipiscendae, Retinendae, & Recuperandae, ut ait tex. in §. sequens, Inst. de interdictis, Bald. in l. ordinarij, num. 3. C. de reivindicatione, & Menochius in tract. de adipiscend. in principio, & de retinen. num. 15. Duaren. lib. 1. disput. cap. 19. Cuiac. lib. 5. obser. cap. 17. Alciat. lib. 10. parerg. cap. 7. Hottom. lib. 1. observat. cap. 10. Quintanad. de iurisdict. & imperio, lib. 1. cap. 7. num. 34. Ausonius de laudibus ternarij numeri, ibi: Interdictorum triplexgenus, &c. solum dictis Audientijs reliquisse videntur cognitionem recuperadae possessionis, ubi spolia fiunt de parte ad partem, & retinendae, quoad curam, & solicitudinem, ut veri, & legitimi possessores in sua possessione tueantur. Et licet hoc olim [sect. 75] non admitteretur, in spolijs a iudicibus factis, forte ex l. iuste possidet, D. de acquir. possess. l. qui auctore, D. de reg. iur. l. 3. D. quod metus causa; postea tame in eis etiam observari iussum fuit, nisi Proreges, vel Gubernatores essent, qui Principem representarent, & commendandi Indos facultatem haberent. Nam [sect. 76] tales iudices ordinarij, ubi de facto procedunt, pro personis privatis habentur, & sic spoliati ab eis possunt intetare remedium restitutionis spoliatorum, ut in cap. cum causam, de off. delegat. cap. conquerente, ubi DD. de restit. spoliat. l. 2. tit. 13. lib. 4. Recopil. Speculator. de petitor. & possess. §. quoniam, Ripa in d. §. nihil commune, num. 58 Abb. in cap. dilectus, el 1. num. 4. de rescript. & alijs traditis a Burgos de Paz cons. 12. n. 18. & quae [sect. 77] de facto ab eis fiunt, de facto etiam restitui debent, sine oridne, & figura iudicij, ut traditur inl. minor 25. annis, in princip. ubi elegans gloss. D. de evictionibus, l. si cum nulla, D. de re iudicat. l. quemadmodum, D. ad leg. Aquil. Hippol. de Marsilis in l. 1. in princip. num. 31. D. de quaestion. Felin. in cap. qualiter, & quando, el 1. n. 15. vers. Tertio limita, de accusat. Bartol. in l. fin. n. 11. C. de edict. Divi Adriani, Bald. Alexand. & alij, in l. si pacto, quo poenam, C. de pactis, idem Alexand. cons. 5. n. 8. lib. 2. & plures alij, quos refert, & sequitur Burgos de Paz ubi supra, & Magerus de advoc. arm. cap. 13. num. 323. ubi quod iudici spolianti, vel de facto, vel iniuste procedenti, resistere licet. Quorum multi (quod plus est) tenent, [sect. 78] quod etiam non citato possessore potest iudex revocare possessionem ei datam, si de facto, non citato primo alio possessore, data fuerit, per doctrinam Ioan. Andreae in addition. ad Speculat. tit. de sentent. §. species, vers. Et quoque, & Ioan. Fabriin §. fin. num. 7. Inst. de poena temere litigantium, quem sequuntur Angel. & Imola in l. de unoquoque, D. de re iud. Ant. & Abb. in cap. cum cessante, de appellat. & alij, quos refert Felinus ubi supr. Romanus singul773. late Boer. decis. 238. num. finali, & Ioan. Gutierr. de iuram. confirmat. 3. parte, cap. fin. per totum. Et hoc est, quod voluit dicere Abb. in cap. quia clerici, de iure patronatus, quod in [sect. 79] actibus notorie iniustis procedit iudex extraiudicialiter spoliando, quem refert, & sequitur Gregorius Lop. in l. 4. gloss. fin. in fine, tit. 2. part. 7. Nulli namque [sect. 80] iudici permittitur privare quemquam de facto possessioine rei suae, l. meminerint, C. unde vi, l. fin. C. si per vim, vel alio modo. Imo nec etiam [sect. 81] Principi, nisi de potestate absoluta, & ex iusta causa, ut diximus in cap. praecedenti, & docent communiter Scribentes in cap. quae in Ecclesiarum, de constitut. & inl. fin. C. si contra ius, vel util. pub. Bertazolus cons. 289. lib. 2. num. 33. & cons. 366. n. 7. cum seqq. lib. 2. ubi quod [sect. 82] etiam spoliatus a fisco est ante omnia restituendus, Ruinus cos. 46. n. 6. lib. 1. Peregrin. cons. 21. num. 34. ubi quod Princeps ex hoc nonfit reus, sed spoliatoris partes sustinet, alioqui esset cautela iniusta contra vassallos, quia nec etiam Princip licet aliquem spoliare de facto, Gramm. decis. 15. n. 10. & decis. 18. n. 21. & decis. 65. n. 33. Et hoc adeo verum esse putat Match. de Afflict. in cap. Imperialem, §. illud, de prohib. alien. per Fred. n. 36. & 41. & decis. 361. n. 40. Vt contra se ipsum, & alios, quos retuli supra num. 62. doceat, [sect. 83] hoc modo spoliatum, non teneri ostendere titulum pro obtinenda restitutione, quod etiam sequitur Capicius decis. 27. Berazol. sup. num. 10. Marta d. tract. de inrisdict. 2. part. cap. 5. num. 66. & seqq. maxime ubi ex parte spoliati allegatur immemorialis praescriptio, vel longaeva possessio; haec [sect. 84] enim obstat ei etiam, qui de iure fundat, qualis est fiscus, & agit possessorie, ne restituatur, ut per Rota decis. 11. de rest. spol. in novis, Hippol. Riminal. cons. 169. num. 24. lib. 2. quia [sect. 85] ex ea oritur praesumtio tituli, qui sufficit pro manutentione, Rota decis. 595. num. 4. part. 1. diversorum, & Covar. ita declarandus d.c. 17. pract. num. 6. vers. Secundo oportet. Neque his repugnat, quod diximus de spolijs factis a Proregibus, vel alijs Gubernatoribus Indiarum, qui commendandi ius habet. Nam id eo tantum tendit, ut [sect. 86] Audientiae Regiae earundem Indiarum in restitutione eiusmodi spoliorum se non immisceant, non autem quod talia spolia praedictae schedulae probare velint, cum potius eorum cognitionem, & restitutionem Supremo Consilio reservent, ut habetur in quinta declaratione Provisionis de Malinas, licet bene verum sit, [sect. 87] quod secundum multorum sententiam, haec, quae modo dixi, solent limitari in eo, cui vehemens iuris praesumtio resistit. Nam adversus eum etiam lite pendente datur executio sui iuris ei, qui fundatam habet intentionem in eo, nec adversarius tuendus est in possessione d. cap. cum personae, §. fin. de privileg. in 6. ubi Ancharr. num. 5. & 6. Abb. in cap. 1. num. 8. ut lite pend. Covarr. in cap. 17. num. 6. pract. Menoch. de retinend. poss. remed. ultim. num. 24. Roland. cons. 89. num. 34. & 35. lib. 2. Portoles in scholijs ad Molinum, verbo Firma, num. 63. & sequentib. & copiose Marescotus lib. 1. variar. cap. 11. num. 6. ubi addit, etiam hoc observandum, quamvis is, cui ius vehementer resistit, alleget praescriptionem. Nam lite pendente, qui fundat iure communi, eo utetur, quousque praescriptio plene probata sit, & ad hoc ultra alia expressam Rotae decisione allegat. Ad haec tamen spolia facta a iudicibus, per Audientias restituenda, ut resarcienda, [sect. 88] necesse est, ut qui se gravatum senserit, a tali spolio appellet, & tanquam attentatum reponi petat id omne, quod appellatione pendente fuerit innovatum. Nam [sect. 89] attentatum locum habere non solet, nisi appellatio intervenerit ad iudicem superiorem, in cuius contemtum fit attentatio, nec sufficit allegare principaliter de nullitate extra sententiam, ut tenent Anton. Abbas, & Franchus in cap. dilectus, num. 31. de appellat. post innocent. in cap. cum in Iure peritus, de offic. delegati, & plurimi alij, quos refert, & sequitur Lancellotus de attentatis, limitat. 50. ampliat. 8. Covarr. in pract. cap. 23. num. 1. in fine, & Scaccia de appellation. lib. 3. cap. 2. quaest. 12. num. 42. vel alia verba, quae appellationem, & recursum superioris praeseferant, aut [sect. 90] etiam arreptio itineris, cap. dilecti filij, cap. ad audientiam, cap. bonae memoriae, de appellation. cap. exhibita, de iudicijs, cap. audita querela, de rest. spol. quibus iuribus probatur, quod nihil in hoc casu refert, quid ex aequipollentibus fiat, & quod sicut appellatio potest fieri per procuratorem, ita etiam & arreptio itineris, ut declarat Anton. de Butrio in cap. ut debitus, num. 15. de appellat. Millius in repert. verbo Appellationis vim, & de communi testatur Lancellotus ubi supra 2. parte, cap. 12. ampliat. 16. num. 3. Cravet. in annotat. ad prax. Vestrij, lib. 7. cap. ultim. num. 27. & Scaccia dict. tract. de appellat. 46. n. 41. Idemque erit, etsi appellatum non sit, [sect. 91] sed ab spoliante capiatur possessio infra terminum datum ad appellandum. Nam tunc etiam possessio dicitur attentata, ut ex Rotae decisione docet Marescot. dict. lib. 2. variar. cap. 64. num. 21. & restitui ante omnia cum fructibus debet, ut per Cardin. in d. cap. bonae, colum. 3. Fran. num. 6. de appellat. Decium consil. 200. num. 1. Marant. de ordine iudic. 6. parte, num. 395. Et in hoc nulla debet esse cunctatio, [sect. 92] quoniam hoc remedium attentati est magis privilegiatum, quam reliqua possessoria, & in quo ex mero iudicis officio, etiam nullo servato iuris ordine celeriter procedi debet, cap. non solum, ubi DD. de appellat. lib. 6. Ripa in cap. saepe, num. 10. de rest. spol. Decius ubi supra n. 1. in fine, Rota decis. 1. num. 2. de offic. iud. & decis. 78. num. 1. de appellat. in antiquis. Adeo ut [sect. 93] iudex, qui attentata pendente appellatione non revocat, inique, & iniuste procedere dicatur, ut per Ioann. Andr. in d. cap. non solum, Ioann. Monachus in cap. cupientes, §. penult. in fine, de elect. in 6. Afflictis decis. 98. num. 8. Neque [sect. 94] prius possit de proprietate tractari, aut quis cogi in eius iudicio respondere, quam attentatorumrevocatio procedat, & in possessione, a qua fuit spoliatus, cum omnibus fructibus restitutus sit, Rota decis. 79. dicto tit. de appellat. Bald. in cap. conquerenti, in princip. de appellat. Abbas in cap. accedens, el 2. colum. 2. ut lite non contest. Craveta cons. 146. num. 3. ubi (quod plus est) doctissime subdit, [sect. 95] spoliatum tanto tempore post restitutionem, absque eo, quod proprietatis petitioni respondeat, stare posset, quanto ipsum spolium duravit, ex Abb. in cap. venerabili, col. 2. de off. deleg. Curt. Iun. cos. 41. ad fin. Vervm illud quoque, praedictis inhaeredo, dubitari potest, utrum a [sect. 96] Prorege, vel Gubernatore spoliatus, contra eos agere debeat, vel contra tertium, vel fiscum, cui Commendam contulerunt, vel applicarunt, a qua ipse spoliatus fuit. Et quamvis [sect. 97] inspecto rigore iuris civilis, inverdictum recuperandae, quale hoc est, solum contra spoliatorem dari videatur, ut in l. cum a te, D. de vi, & vi armata: iure tamen Canonico electioni spoliati relinquitur, an velit spoliatorem pro interesse convenite, vel possessorem scienter rem sibi ablatam detinentem, ut probat text. expressus in cap. saepe, de restit. spoliat. cuius dispositione hodie in utroque foro servandam esse, testatur Butrius ibidem num. 7. Abbas num. 4. Bartol. in d. l. cum te, ubi agnoscit condictione illius decretalis agi posse contra tertium possessorem, & idem tenet Ripa in l. naturaliter, §. nihil comune, D. de acquir. poss. num. 53. & late Menoch. de recuper. remed. 16. Qui ea (inter alias) ratione nituntur, [sect. 98] quia fiscus, vel tertius, quibus res adiudicata est, ra tum habere videntur spolium in eorum favorem a i udicibus factum, & sic quodammodo illud fecisse, iuxta l. 1. §. quoties, D. de vi, & vi armata, cap. cum ad sedem, de restit. spol. cap. qui per alium, de reg. iur. in 6. ubi Dynus, & Pechius hoc in terminis spolij bene notarunt. Vt omittam, quod ut hoc remedium in praedicto casu cessaret, provisum adhuc, & sane pingius, spoliatis videri poterat [sect. 99] per aliud, quod habetur in cap. redintegrandae 3. quest. 1. in quo disponitur, quod quocunque modo, & per quemcunque quis spolietur, debet in sua possessione tueri, & in prinstinum statum reponi, de quo latius ultra Scribentes ibidem agit Menoch. dict. tract. de recuper. remed. 15. Qvod etiam efficiet, [sect. 100] ut si spoliatus contra hunc tertium, cui Commenda sibi ablata, concessa fuit, in Supremo Consilio litigavetit, & executoriam obtinuerit, & quo tempore ad partes Indiarum illa usurus accedit, iam non ille, qui eum spoliavit, vel spoliari fecit, sed tertius alter denuo a Prorege, vel Guberenatore provisus, Commenda potiatur, contra hunc quoque vires suae executoriae intendere possit. Cum [sect. 101] quia commissio executoriae, quae iustitiam fieri iubet, & rem in pristinum statum reponi, contra quemlibet tertium extenditur, sencundum Abb. in cap. P. & G. de offic. delegati, & Afflict. decis. 227. Tum etiam, quia talis tertius vitium [sect. 102] litigij scierit, vel scire debuerit, quod in quemcunque possessorem pertransit, iuxta doctrinam Angeli, Bartol. Salicet. & aliorum, quam probant, & sequuntur, & illustrant plures, quos refert Covarr. in practicis, cap. 15. num. 7. in princip. Boerius decis. 181. num. 48. & 51. qui simpliciter asserunt, [sect. 103] quod si res litigiosa alienetur, poterit sententia exequi contra emorem, quia non potuit statum mutare in praeiudicium actoris, quantum ad ordinem iudicij, examinationem causae, & cursum litis, ut in l. fin. D. de litigios. l. 2. C. eod. l. quamquam, §. 1. D. de aqua pluvia, ubi Bart. Cuman. Roman. & Imola, idem Bartol. in l. a Divo Pio, §. si super rebus, & ibi Alexand. D. de re iudic. & in l. 3. n. 23. C. de pignoribus, Angel. in Auth. de litigiosis, num. 5. Ias. cons. 43. volum. 1. qui dicit ab hac opinione esse temerarium recedere, Isernia in cap. 1. §. condemnatorium, num. 1. quae sint Regal. Covar. d. cap. 15. n. 6. & 7. Afflict. decis. 396. n. 9. & seq. ubi disputant, an in hoc casu necessarium sit intentare revocatoriam? & resolvunt, quod in eo limitatur reg. res inter alios acta, & doctrina Bartoli in d. §. si super rebus, ad fin. de re iudic. ubi ait, [sect. 104] sententiam latam contra debitorem, non posse exequi contra eum, cui talis debitor per dolum, & fraudem aliquid vendidit, absque eo quod talis tertius novo iudicio victus sit, & ab eo per revocatoriam talis res evincatur, quonia id intelligitur, ubi novuspossessorlegitime posfidet, & absque eo, quod vitio litigij affecta fuerit. Quibus non adversatur, quod [sect. 105] quando de sola possessione tractatur, ut in specie nostrae quaestionis, non potest dici res litigiosa, neque in eius translatione ad alium, inducitur vitium litigij. l. 1. C. de litigios. Auth. de litig. §. ideoque, Bald. in l. 1. C. de revoc. ijs, quae in fraud. cred. gloss. in cap. 1. de cofirm. util. Abb. in cap. Ecclesia, ut lit. pendent. Natta cons. 145. n. 16 vol. 1. Boberius singul. vitium litigiosi, n. 3. fol. 373. Nam id verum quidem esse poterit quoad ipsam rem, quae ratione litis ortae super eius possessione litigiosa non dicetur, caeterum negari no potest, quin ipsa possessio litigiosa dicatur, ex eo tantum, quod eius occasione sit intetatu aliquod remedium possessorium, ut signater docet Abb. ubi sup. Afflict. in const. eorum fraudibus n. 8. lib. 2. Rub. 41. Angel. in d. Auth. in princip. Boberius d. singul. n. 3. & optime Aug. Veroius in cap. 1. ex n. 17. ad 23. de confirm. util. vel inut. in 4. part. repetit. canonic. fol. 160. Quemadmodu [sect. 106] & in rebus incorporalibus contingit, in quibus similiter, etsi non inducatur vitium litigij, quia in bonis nostris esse nondicuntur, ut per Hostiens. in summ. de alien. iud. Bart. in l. 1. D. de litigios. Afflict. supra n. 20. vers. Vigesimussecundus casus. Adhuc tamen quando ante cessionem, vel translatione talis iuris, vel rei incorporalis, erat iam mota lis, & petitio intentat, non solum super possessione, vel quasi illius rei, sed etiam super proprietate, & fructibus eiusdem, efficitur proculdubio litigiosa, ex Abbat. ubi supra num. 7. qui optime docet, quod quamvis res incorporales in bonis nostris esse non dicantur, & ideo quaestio super eis mota, illas litigiosas non reddar, dicuntur tamen quasi in bonis esse, atque adeo actiones, quas ad illas consequendas habemus, litigiosae redduntur. Et sic in casu, qui nostro valde similis est, sententiam contra novum possessorem exequi posse, optime resolvit Afflict. decis. 396. num. 9. ubi Vrsill. & alij eius Additionatores plura notarunt. Plane si hic, qui [sect. 107] executoriam obtinuit, eius virtute ad Commendam fuerit restitutus, & postea Prorex, aut Gubernator novam causam, vel delictum (cessante fraude) praetexuerit, ob quam illi eandem Commendam ademerit, ipsamque alteri dederit, contra hunc amplius dicta executoria vires suas extendere non valebit, ut iam in facti contingentia pronuntiatum fuit in causa D. Antonij de Quiroga cum D. Petro a Sotomaior. Nam & si de eadem Commenda agatur, [sect. 108] non tamen eadem est causa petendi, nec idem ius, nec eadem conditio personarum, quae nisi omnia concurrant, alia res est, ut docemur in l. cum quaeritur, cum sequentibus, D. de except. rei iudic. & in l. si cum uno 22. eodem tit. ibi: Tamen personarum mutatio, cum quibus singulis suo nomine agitur, aliam, atque aliam rem facit. Et pro hoc facit doctrina Iacobi de Aretio relati a Bartol. in l. penult. §. fin. D. de acquir. poss. ubi inquit, [sect. 109] quod si condemnatus ad rem tradendam, illam tradiderit, adeo liberatur, ut licet postea turbet possessorem in possessione eiusdem rei, non possit ex illa sententia coveniri, nec iudex ex vigore illius iudicij se intromittit. Quod probat auctoritate glossae magnae, in fine, l. Pomponius, §. sed & is, D. de procurat. & verissimum putat Roman. in l. sed si possessori, n. 4. de iur. iurando, saltim quando ex intervallo res fuit reversa ad restituentem. Et non minus congruenter expendi potest alia doctrina eiusdem Bart. in l. si fideiussor, §. meminisse, num. 2. D. de leg. 1. ubi [sect. 110] inquit, quod si quis testamento iusserit, ut alicures aliqua vendatur, & vendita illi sit, & ab eo postea evincatur, non agitur actione ex testameto, sed actione ex emto. Et si [sect. 111] arbiter condemnaverit Titium, ut locaret rem Sempronio, & facta fuerit locatio, & postea ab illo fuerit ablata res, non agitur contra locatorem actione ex sententia, sed ex locatione, ex text. optimo in l. in numerationibus 44. vers. Tantumdem, D. de solution. cui arridet celebris gloss. in Auth. sacramenta puberum, verb. Custodiantur, C. si advers. condition. ibi: Non autem actione ex eo contractu aget a modo semel re tradita, & in cap. 1. §. item sacramenta, verbo Sponte, ad medium, de pace tenenda, ibi: Sed si iam tradiderat, tunc secus erit. Ex quibus valde in nostris terminis tradit Paul. Castrens. in d. Auth. sacramenta, in repet. num. 34. quod obligatus alicui tradere rem, si tradat, & postea ille cadat a possessione, non agitur, pro ea recuperanda actione personali prima, quae competebat ad traditionem. Et de his quidem quaestionibus, & dubijs, ac de alijs, si quae forte super dictis executorijs moveantur, bene [sect. 112] cognoscere possunt Regales Indiarum Audientiae, quibus tales executorie a Supremo Consilio remitti solent, ut eas impleant, & exequantur. Nam etsi per schedulas supra relatas in causis Commendarum coarctatam habeant iurisdictionem, id solum procedit, ubi suo motu de illis cognoscere volunt, secus autem ubi procedunt virtute executoriarum sibi commissarum, quia tunc bene possut cognoscere de omnibus in eisdeductis, & comprehensis, & de attentatis contra ipsam executionem, & de omnibus dubijs, & exceptionibus, quae eius implementum, vel impedimentum concernunt. Nam [sect. 113] novum non est, ut quis ratione incidentiae de aliquibus causis, vel personis cognoscat, & iudicet, de quibus alias principaliter iudicare non posset, l. quoties, C. de iudic. l. cum proponas, C. de reb. cred. DD. in cap. tuam, de ordin. cognit. cap. lator, qui filij sint legit. c. prudentiam, de donat. inter, Felin. in cap. caeterum, in princip. de iudicijs, cum multis aijs, quae adducit Panvinus in tract. de off. & potest. Cap. sed. vacant. 2. parte princip. quaest. 12. num. 22. & Bobad illa in Politic. lib. 2. cap. 18. num. 162. cum sequentibus. Et ita resolvunt DD. in [sect. 114] iudice causarum criminalium, qui licet nullam habeat iurisdictionem in causis civilibus, potest tamen de eis inquirere, & iudicare, ubi causa civilis incidit in criminalem, ut per Bartol. in l. interdum, §. qui furem, num. 4. de furtis, Felin. in d. cap. caeterum, colum. 2. vers. Secundo limita, Afflict. in constit. Neapol. si quis in posterum, num. 43. lib. 1. Rub. 17. Quemadmodum econtratio delegatus ad causam civilem, etiam si nec levem coecionem habeat, si tamen in illa causa civili, [sect. 115] quis deponat falsum, poterit eum extraordinarie punire, iuxta doctrinam Specul. in tit. de testib. §. 1. vers. Item quod est corruptus, Bald. in cap. praeterea, de off. delegat. Fulgos. in l. 1. §. qui mandatum, D. de officio eius, circa finem, Angel. in l. querela, colum. fin. C. de falsis, & communis apud Sebast. Sapiam, qui alios allegat, in l. fin. num. 6. D. de off. eius, & plures Farinac. tit. de inquisit. quaest. 8. & in materia attentatorum, [sect. 116] quod quis possit etiam incidenter, & accessorie de illis agere, vel iudicare, ubi prosequendo causam appellationis, emergunt, sive contingunt, tradit Cardinal. in cap. dilecti, el 3. col. 3. in fine, de appellat. Rota decis. 2. de rescript. in novis, Marant. de ordin. iudic. 6. part. num. 396. # 29 CAPVT XXIX. De eisdem litibus, & maxime, quae fructuum restitutionem concernunt. SVMMARIVM CAPITIS vigesimnoni. -  1 CAusae super Commendis Indorum, in no exceptis iure communi regulantur. -  2 Feudales lites observant ordinariam praxim aliarum. -  3 Commedarum in causis, quod tempus detur ad probandum, & an requiratur citatio, publicatio, & conclusio? -  4 Publicatio testium, & causae conclusio, an sint de substantia iudicij? -  5 Commendarum, & feudorum ratione competunt omnia remedia possessoria. -  6 Possidere melius est, quam alio possidente petere. -  7 Possessorium prius est discutiendum, quam petitorium. -  8 Petitorium ubi eisdem fundamentis nititur ac possessorium, peccant, qui statim super eo non pronuntiant. -  9 Possessio regulariter probatur ex sola fructum perceptione. -  10 Possessio antiquior praefertur noviori, caeteris paribus, in interdicto retinendae, & minus vitiosa, magis vitiosae, & quae antiquior dicatur? & quod ea probata probatur spolium. -  11 Titulum iustum statim probans, obtinet in possessorio retinendae contra antiquiorem possessorem. -  12 Titulus solus non confert, nec probat possessionem, sed ei causam praestat. -  13 Titulum habens a Rege, praefertur habenti ab alio inferiori. -  14 Titulus iniustus, invalidus, aut cui lex ab initio resistit, non est titulus, nec causat bonam fidem. -  15 Praescriptio longi temporis non requirit exhibitionem, sed solam allegationem tituli, dummodo is iustus, & validus sit. -  16 Possessor intrusus de facto deponendus, & verus, titulatus conservandus. -  17 Possessor malae fidei tenetur restituere frucuts perceptos, & percipiendos. -  18 Haeres possessoris malae fidei tenetur etiam ad fructuum restitutionem, & singularis successor, & quare? -  19 Fructus regulariter sequuntur possessores bonae fidei. -  20 Possessorio agenti etiam in beneficialibus, fructus restituendi sunt, quamvis titulum suu non coloraverit. L. bonae fidei, D. de acq. rer. domin. & similes illustrantur, ibidem. -  21 Possessor bonae fidei, etiam si vincatur in iudicio proprietatis, non restituit fructus industriales, & quid de naturalibus. -  22 Commendarum fructus an sint dicendi industriales, vel naturales, & quid in feudis? -  23 Litis contestatio inducit malam fidem, & ob id a die eius solet fieri fructuum condemnatio. -  24 Iudex ex officio potest facere fructuum restitutionem ex die contestationis. -  25 Mala fides praesumitur ex litis cotestatione, & est praesumtio iuris, & de iure. -  26 Fructus in iudicijs restitutorijs debentur a die occupationis, & quando restitutio fit ipso iure. -  27 Dies, & poena ubi adijcitur ad restituenda aliquam rem, ex lapsu eius debentur fructus absque alia interpellatione. -  28 Res semper debet cum fructibus redid, quado titulus sentetiae habet ortum ex causa irrita. L. si fullo, D. de condict sine causa, l. si a te, D. de except. rei iud. & similes expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  29 Fructuu codenatio non semper fieri debet, ex litis contestatione, & qui casus ab ea excuset. -  30 Bona fides ad acquistione fructuum potest causari eitam ex titulis iniustis, & ex errore. -  31 Fructus medio tempore perceptos non tenetur restiuere, obtinens in possessorio, & succumbens in petitorio. -  32 Mala fides, quam causat litis contestatio, excusat bona, quae oritur ex eo, quod quis obtinuit in possessorio. -  33 Fructus si petiti sint, simul cum Commenda, & sententia solum condemnet ad restitutionem Commedae, an quoad fructus absolivisse videatur? -  34 Fructus etiam specifice non petiti, veniunt in iudicijs universalibus ex natura actionis. L. item veniunt, §. fructus, D. de pet. haered. & l. 2. C. eod. & aliae similes explicantur, & illustrantur, ibidem. -  35 Sentetia codenatoria super iure universali, videtur etiam continere codemnationem super fructibus, & e contrario in absolutoria. -  36 Sententia lata super restitutione iuris universalis, si non intelligeretur cum fructibus, plene legis intentioni non satisfieret. Fructus separari nequeunt a re principali in iudicijs universalibus, ibidem. -  37 Interdicto retinendae, vel recuperadae, ubi agitur, veniunt fructus, licet non petantur. -  38 Proprietatis restitutio, vel adiudicatio alicui facta, virtualiter includit in se adiudicationem fructuum. -  39 Sententiae verbis (secundum aliquos) non est neccessaria expressio fructuum, ubi res adiudicari iubetur. -  40 Sententia est stricti iuris, & non extenditur nisi ad specificata. -  41 Fructuum mention expressa in sententia, requiritur, ut eius virture peti posssint. -  42 Fructus ubi debentur iure actionis, potest pro eis novum iudicium instaurari, si in principali non fuerint petiti, vel condemnati. L. centum Capuae, D. de eo quod certo loco, l. & ex diverso, §. 1. D. reivind. l. 1. C. de iudicijs, & aliae similes explicantur, ibidem, & num. 52. -  43 Expensae ubi omittuntur in sententia, non inducitur illarum absolutio. -  44 Iudex, qui in una parte rei petitae, vel in sorte, & non in feuctibus condemnat, non ideo ab omissis absolvisse videtur. -  45 Omissio determinationis alicuius articuli in sententia, non inducit eius condemnationem, nec absolutionem. -  46 Instantiae diversae formari possunt super re principali, & super fructibus. -  47 Tenutae etiam in iudicio nova instantia formari potest super fructibus in eo iudicio omissis. -  48 Fructus expresse petiti, si in sententia omittantur, reus ab illis absolvi videtur, & amplius super eis agi non potest. L. terminatio, C. de fruct. & litium expens. l. fin §. fin D. de condict. indebit. l. non solum, D. de reivind. explicantur, & illustrantur. -  49 Fructus, et si iure actionis aeque principaliter, ac res ipsa debeantur, semper tamen solent peti accessorie ad eam. -  50 Iudicio pricipali finito per sententiam, no potest amplius tractari de accessorijs illius. -  51 L. 4. C. depositi ponderatur, & illustratur, ibidem. -  52 Fructus, usurae, expesae, & similia, tunc possunt peti in novo iudicio, post finitum princpale, quando de eis peculiaris speculatio intercessit. -  53 Fructus, qui aeque principaliter debentur, ac res ipsa, ex qua procedunt, de rigore iuris in eodem libello cumulari non possunt, licet praxis contrarium servet. -  54 Iura, quae invicem contraria videntur in materia omissionis fructuum in sententia, quamodo concilientur? -  55 Iudicium universale qualiter coprehendat fructus non petitos, nec condemnatos. -  56 Litigantes super Comenda, si decedant non relictis haeredibus suis, sed extraneis, an hi, & ubi super fructibus Commendae novam litem movere possint? -  57 Ioannis Matienzi opinion refertur, & discutitur super lite de fructibus inchoada in ter haeredes litigantium super Commenda. -  58 Accessorium corruit, deficiente principali, cui innitirur. -  59 Dispositio nondum perfecta vitiatur, si devenit ad casum, a quo incipere non potuit. -  60 Instantia causae, litigatorum morte regulariter finitur. -  61 Iurisdictio ad certas personas, res, vel causas restricta, ad alias extenditur. -  62 Instantia active, & passive solet transire seu continurari in haeredes litigantium. -  63 Instantia non transit in successore, ubi per mortem litigantis extinctum fuit ius, super quo erat lis. L. si constante, §. fin. solut. matr. & similes illustrantur, ibidem. -  64 Instantia super his, quae sanguinis iure proveniunt, non transit nisi in successores sanguinis. -  65 Instatia coepta cum possessore beneficij, vel dignitatis, non transit ad eius haeredes in his non succedentes. -  66 Instantia in feudis solum transit ad successorem in feudo, non vero ad eos, qui haereditario iure succedunt. -  67 Feudum est homo mutus, & pro eo loquitur, & agit feudatarius. -  68 Haeredes litigantium bene possunt si volunt, pro fructibus Commedae litem inchoare in Regalibus Cancellarijs Indiarum. -  69 Fructus non videntur esse pars rei, a qua procedunt, sed quid distinctum ab ea. -  70 Instantia peremta, quis rem de novo petere non prohibetur. -  71 Senatus Supremus potest cognoscere de fructibus Commedae, etiam peremta instantia litis super ipsa Commenda pendentis. -  72 Fructuum ratione durat instantia Commendae, etiam inter haeredes, qui in illa non succedunt, & quare? Iudicium, ubi coeptum est, ibi finiri debet in toto, & in eius partibus, ibidem. -  73 Haeredes ad quos transit instantia, saltim ratione fructuum, an sint citandi de novo? -  74 Fructuum, & aliarum accessionum ratione durat lis etiam mortuo homine, pro quo iudicium coeptum fuit. L. utique & l. si hominem, D. de reivind. & l. si servus II. D. iud. solvi ponderantur, ibidem. -  75 Meum est, quod ex re mea superst. L. solum, §. meum, D. de reivind. & l. si vus, §. hove subrepto, de condict. furt. explicantur, ibidem. -  76 Causa coepta super statu hominis, durat etia eo mortuo, propter emolumetu successionis. L. quamvis 3. C. ne, de stat. defunt. ponderatur, & illustratur, ibidem. -  77 Nobilitatis causa litigas si moriaturm, durat instantia cum haeredi bus ob pignorum captorum recuperationem. -  78 Instatia coepta super maioratu, durat etia inter successores extraneos propter fructus. -  79 Tenutae in iudicio veniunt fructus, & omissi in sententia possunt iterum peti in supremo Senatu. -  80 Commendae ius cognosci debet, ut sciamus ad quem eius fructus pertineant, & hoc melius expeditur per supremum Senatum. L. ult. C. ubi de ratiocinijs, explicatur, ibid. -  81 Causa una ubi alteri praeiudicat, transit instantia. -  82 AEquitatis ratione, & ut lites brevientur, saepe prorogatur iurisdictio. Lites cito finiri utilissimum, & aequissimum est, ibidem. -  83 Cap. significasti. de offic. deleg. expeditur, & illustratur. -  84 Delegatus ad meram executionem, ex causa iusta potest assumere cognitionem. -  85 Tenutarum, & secundae supplicationis causae, etiam finitae in supremo Consilio per mortem litigatorum, possunt in eodem terminari inter haeredes eorum ratione fructuum. -  86 Casus litis super Comitatu de Bailen, in qua Auctor fuit iudex, refertur. ET haec hactenus circa quaestiones tangentes spolia Commendarum dixisse contenti. In reliquis, quae concernunt [sect. 1] lites, quae super eisdem Commendis moveri possunt, & solent super possessorio, vel petitorio, tam in Regalibus Cancellarijs Indiarum, ubi mille ducatorum reditus non excedunt, quam in supremo Senatu, ubi excedunt; ordinarius modus procedendi, & iudicandi aliarum causarum observandus est, prout & [sect. 2] in seudalibus litibus contingit, iuxta ea, quae post Mozzium, Pistorem, & plurimos alios, quos refert, tradit Rosenthal. de feud. cap. 12. quaest. 11. n. 6. & litt. B. Eo excepto, [sect. 3] quod terminus probationum causarum, quae ad Regium Senatum remittendae sunt, ad sex menses restringitur in novioribus schedulis supra relatis, que hac in parte emollierunt duritem antiquiorum, quae tres tantum concedebant, sicut & in eo, quod olim parties citatio ad remissionem faciendam, testium publication, & causae conclusio non requirebatur, quod postea merito emedatu fuit. Nam testum [sect. 4] publicationem, & causae conclusionem de substantia iudicij desiderari, maxime inspecto nostro iure Regio, aperte docet Did. Perez in Rubr. & 1. 6. tit. II. lib. 3. Ordin. Et quamvis contrarium teneat Greg. Lopez in l. 34. tit. 16. par. 3. verb. Abiertos, Azeved. in l. fin. n. 2. tit. 6. lib. 4. Recop. Segura Davalos in direct. iud. 2. par. cap. 14. ex n. 7. ubi tractat, quid dicendum sit in criminalibus, & arbitrarijs? Matienz. in dialog. relat. 3. par. cap. 45. n. 7. & plures alij, quos refert, & sequitur Farin. de testib. q. 75. num. 5. & seqq. Certum tamen est, priotem opinionem admittendam esse; ubi a non facta publicatione, vel conclusione fuit appellatum, & quod eius defectus, testium fidem graviter vacillare facit, aut in totum enervat, ut post innumeros Auctores concludit Farin. ubi sup. n. 7. 10. & II. Menoch. omnino videndus, de arbitrar, lib. 1. q. 33. Alex. Stiacus in praxi cap. 18. per totum, & Vantius in tit. de nullit. ex defect. process. num. 40. & 41. Competuntque [sect. 5] pro eisdem Commendis omnes actions, & remedia possessoria, quae pro feudis cumulat, & expendit idem Rosent. d. cap. 12. q. 12. Et ante omnia circumspicere acturus debet, an [sect. 6] possessorio aliquot remedio experiri possit, quia semper longe comodius est possidere, & adversarium ad onera petitoris compellere, quam alio possidente petere, l. is qui destinavit 24. D. de reivind. §. retinendae, Inst. de interd. cum alijs. Quo fit, ut iure communi, & partier feudali, de [sect. 7] possessorio, & petitorio quaestione orta, possessorium prius sit discutiendum, l. ordinarij 13. C. de reivind. l. incerti, C. de interd. 1. permisceri penult. D. de acq. possess. cap. cum Ecclesia Sutrina, de caus. poss. & propriet. cu similibus, ibidem per gloss. & DD. allegatis, & in terminis feudorum per Afflict. in cap. 1. in princip. notab. 3. si de feud. fuer. cotrovers. inter domin. & agnat. Balzaran. ibid. num. 9. Roland. cons. 2. num. 3. & cons. 8. n. 3. vol. 3. Caes. Contard. in l. unica, C. si de momet. possess. limit. 2. §. 8. n. 24. Borcholten. in tract. de feud. cap. 10. n. 30. Pacianus de probation. 1. par. cap. 67. n. 86. fol. 239. & Rosenth. d. cap. 12. q. 11. num. 5. & in notis litt. A. Quamvis verum sit, [sect. 8] quod ubi possessorij & petitorij fundamenta eadem sunt, & statim de illis in utroque iudicio constare potest, no debet duplex iudicium formari, ex his quae graviter, & docte tradit Sarmient. omnino videndus, lib. 2. select. cap. 13. n. 5. & 6. Ioann. Gutierr. cons. 6. num. 12. & eis, & alijs relatis Hier. Goncal. ad reg. 8. Cancell. gloss. 1. §. 5. n. 96. ubi probant, mortaliter peccare, & ad omnes expensas, damna, & interesse parties teneri, tam litigantes, quam iudices, & advocatos, & procurators, qui ubi ex causae meritis notorium defectum proprietatis, agnoscunt, in superficiarijs, & dilatorijs remedijs possessorijs insistunt, vel pronuntiant, & ius proprietatis parti, cui competit, reddere supersedet. Porro [sect. 9] ubi solum possessorium in iudiciu deducitur, ille in dubio iudicandus est possidere, qui fructus perceperit, quoniam regulariter ex eorum perceptione possessio probatur, l. Titia, D. de solution. l. litibus, C. de agricol. & cens. lib. 11. l. vim facit, D. de vi & vi armata, Bart. in l. 2. C. de acquir. poss. Paris. cons. 5. num. 21. vol. 4. & cons. 104. num. 79. vol. 1. idem Bart. in l. foramen, D. de servit. urban. & in l. 1. num. 22. D. solut. matr. Ruin. cons. 53. num. 7. vol. 4. Roder. Suar. in l. post rem iudicatam, in declarat. leg. Reg. limit. 2. per totam, Ioseph. Ludov. decis. Perusina 2. n. 14. Alvar. Valasc. de iure emph. 1. par q. 9. num. 13. & seqq. Gilken. de praescript. par. 2. membr. 3. cap. 4. num. 5. & late Mascard. de probat. concl. 1188. & Paz de tenuta cap. 8. num. 20. Et rursus antiquior [sect. 10] possessio noviorem vincit, caeteris paribus, in possessorio retinendae, ut cum multis probat Menoch. de retinenda, remed. 3. n. 725. Mascard. sup. concl. 1199. pet totam. Et minus vitiosa, magis vitiosam, l. si duo, D. uti possid. Ruin. cons. 28. num. 17. vol. 4. D. Valencuela cons. 121. ex n. 42. vol. 2. Personal. q. 1. num. 29. & seqq. ubi quod antiquior possessio recentiori praevalet, & quod ea probata probetur spolium, & Raudens. de analog. cap. 15. n. 197. ubi tractat, quis dicatur antiquior possessor? quod illum denudare durities, & immanitas sit. Qui [sect. 11] autem iustum titulum statim ostedit, obtinet in possessorio retinendae contra antiquiorem possessorem, cap. licet causam, & ibi Ant. de Butrio, & alij Scribentes communiter, Bart. in d. l. si duo, idem Bart. Imol. Castrens. & alij in l. si de eo, §. fin. D. de acquir. poss. Alex. cons. 81. vol. 3. Ruin. cons. 53. num. 3. & 11. vol. 4. Mascard. d. concl. 1199. num. 6. 11. & seqq. Debet tamen simul cum hoc titulo possessio probari, [sect. 12] quia solus titulus eam non confert, nec probat, sed tantum ius possidenti causat, ut in simili, loquens de beneficijs, tradit Craveta cons. 134. num. 21. Et [sect. 13] qui habet titulum a Rege, praefertur habenti a Prorege, vel ab alio Gubernatore, argum. text. in fin. D. de Decurion. cum alijs, quae adducit Chasanae. in Catalog. glor. mund. par. 10. consid. 31. & 32. Azeved. cons. 12. ex num. 23. Menoch. cons. 902. num. 5. vol. 10. Marescot. omnino videndus, lib. 2. var. c. 64. num. 2. & tetigi sup. cap. 9. num. 43. & seqq. Ideo autem iusti tituli memini. [sect. 14] Nam titulus iniustus, vel invalidus, & cui lex a principio resistit, non est titulus, nec bonam fidem possidenti praestare potest, l. nec ulla, §. 1. ubi gloss. verb. Sciens, & Bart. num. 1. D. de petit. haered. Bart. per text. ibi in l. quemadmodum, C. de agricol. & censit. & in l. sed si lege, §. scire, D. de petit. haered. Ruin. cons. 41. num. 28. vol. 4. Tusch. litt. T. concl. 311. 312.. & 315. Mascard. sup. num. 56. Quod adeo verum est, ut [sect. 15] licet in praescriptione longi temporis, sufficiat allegare titulum, & bonam fidem, ne quis illum exhibere teneatur, ut pluribus probat Covarr. in reg. possessor, 2. par. §. 10. num. 9. vers. Hinc & illa solemnis, tamen si producatur titulus, qui apparet iniustus, nihil opitulabitur, imo causabit malam fidem, ut in specie ex multis concludit Roman. cos. 474. num. 27. Abbas in cap. gravis, de restit. spol. num. 7. Parisius cons. 27. num. 118. & seq. & latius num. 136. vol. 1. Tiber. Decian. consil. 117. num. 68. & seqq. vol. 3. Cavalcan. decis. 28. num. 1. par. 1. & Tuschus d. litt. T. conclus. 311. Vnde est, [sect. 16] ut talis possessor tanquam in trusus de facto sit removendus, & alter coservandus, ut in cap. ad petitionem, de accusat. & quod cum in [sect. 17] mala fide semper versatus fuerit, teneatur ad restitutionem fructuum, non solum perceptorum, sed & qui percipi potuerunt, l. si navis, §. fin. & l. fructus, D. de reivind. l. domum, C. eodem, l. 1. C. de petit. haered. l. apud Iulianum, §. 1. ubi Imola, Alex. & Ias. de legat. 1. & in l. sed & partus, D. quod metus causa, §. illorum, Inst. de offic. iud. l. 40. tit. 28. part. 3. cum alijs. quae ultra Auctores sup. relatos, tradit Bart. in l. & ex diverso, D. de reivind. Covarr. lib. 1. var. cap. 3. Menoch. de recuper. possess. remed. 15. ex num. 576. Pinel. in l. 2. C. de rescind. 2. par. cap. 4. ex num. 51. Greg. Lopez per text. ibi in l. 39. tit. 28. part. 3. & in l. fin. eodem tit. Azeved. in l. 1. tit. 11. lib. 4. Recop. num. 31. Avendan. in tract. de 1. & 2. decret. 3. par. num. 4. Gilken. in l. certum, C. de reivind. & D. Ant. Pichard. in §. si quis a non domino, Inst. de. rer. divis. & novissime D. Valencuela cons. 196. n. 34. vol. 2. Quod adeo verum est, [sect. 18] ut haeres quoque talis possestoris malae fidei, ad eandem fructuum restitutionem teneatur quasi ipse malae quoque fidei possessor sit, l. 2. in fine, ubi gloss. C. de divers. & ctib. & lit. expens. l. cum haeres, D. de divers. & temp. praescript. Auth. malae fidei, C. de long. temp. praescript. l. 19. tit. 29. part. 3. ubi hoc extenditur etiam ad singularem successorem, Bart. in d. 1. ex diverso, §. 1. Bald. in l. vitia, C. de acquir. possess. DD. in d. cap. gravis, Menoch. qui alios plures congessit, d. remed. 15. num. 618. Caeterum si titulus iustus sit, & eum possessio, & bona fides comitata fuerit, non solum talis possessor in possessione tuendus, & praeferendus est, [sect. 19] verum & in fructuum perceptione, & ablatorum restitutione, qui semper tales possessores sequuntur, ut post alios probat Mascardus de probat. conclus. 146. num. 13. ubi cum Rotae decisione resolvit, [sect. 20] ageti possessorio, etiam in beneficialibus, fructus restituendos esse, quamvis titulum suum non coloraverit, quia hi semper sequuntur bonae fidei possessores, d. §. si quis a non domino, Inst. de rerum divis. l. bonae fidei, D. de acq. rer. dom. l. fructus, D. de usuris, cap. consultationibus, D. de iure patron. Anton. Gabr. 2. tom. commun. conclus. lib. 1. tit. de acq. rer. dom. conclus. 1. & 2. Pinel. & alij supra relati, qui docent, hoc adeo verum esse, [sect. 21] ut licet talis possessor postea in iudicio proprietatis vincatur, adhuc praedictos fructus ita perceptos restituere non teneatur, maxime si sint industriales, quales [sect. 22] Ego esse existimo fructus Commedarum, cum dentur propter onera, & servitia, de quibus in superioribus, egimus; quidquid contrarium, in feudis loques, probare videatur Capicius decis. 93. n. 11. & seqq. Nam fructus naturales, & civiles si extent, aut ex eis quis factus fuerit locupletior, multi sunt, qui putent, etiam a possessoribus bonae fidei in consequentiam rei evictae restitui debere, ut per gloss. marginalem, Bart. Angel. & alios in d. l. & ex diverso, §. 1. Inst. de off. iudic. d. l. fructus de usuris, & d. l. 39. tit. 18. partit. 3. Alexand. cons. 90. vol. 2. & cons. 22. volum. 4. & communis apud Anton. Gabr. ubi sup. cocl. 2. Greg. Lopez d. l. 39. & Covarr. d.c. 3. num. 6. qui inquit, hoc suaderi posse auctoritate I.C. in illa aequissima, qua proponit, ratione, in l. si me, & Titium, D. si cert. pet. de qua nonnulla congessi supra hoc lib. cap. 15. num. 49. & sequitur Surdus d. consil. 293. num. 13. & 14. ubi probat, quod quis semper praesumitur factus locupletior ex fructibus consumtis. Et hinc fluit, [sect. 23] quod cum per litis contestationem tales possessores in mala fide constitui incipiant, regulariter ex die eiusdem cotestationis fructuum condemnatio fieri soleat, quasi cessante fundamento, ex quo illorum acquisitio causatur, l. certum 22. C. de reivind. l. 2. C. de fruct. & litium expens. d. l. 39. tit. 28. partit. 3. l. 11. tit. 15. partit. 5. ubi noster Greg. Lop. late Guid. Papae, & eius Addition. decis. 45. Ruin. cons. 24. vol. 1. & Ioan. Garcia de expens. cap. 23. num. 45. & 46. qui addunt, [sect. 24] iudicem ex officio suo talem condemnationem, etiam non petitam, facere posse, per l. aediles, §. item sciendum, D. de aedil. edict. & alia, quae tradit Boerius decis. 18. per totam, Afflict. decis. 59. Capella Tholosana decis. 195. Ioann. Coppus de fructibus, lib. 4. tit. 2. cap. unico, Capicius decis. 10. num. 24. Surd. decis. 293. n. 8. 9. & 10. ubi [sect. 25] quod mala fides praesumitur ex litis contestatione, & est praesumtio iuris, & de iure, Magonius decis. Lucensi 53. num. 18. Misynger. centur. 4. observat. 55. Thesaurus decis. 235. Paz de tenuta, cap. 8. n. 33. & Camill. Borrel. in summ. decis. 1. par. tit. 47. num. 128. & 129. Quod maxime [sect. 26] procedet in iudicijs restitutorijs, in quibus etiam a die occupationis fructus venire solent, l. qui restituere, D. de reivind. l. videamus, vers. Nam & verbum restituere, D. de usuris, d. l. & ex diverso, §. 1. D. de reivind. ibi; Non debere enim lucro possessoris cedere fructus, cum victus sit, & quare habeat, quod non esset habiturus possessor, si statim possessionem restituisset, cum alijs traditis a Covarr. lib. 1. var. cap. 3. num. 1. Et comprobatur ex recepta DD. sententia, quod quando restitutio fit ipso iure, statim ex eo tempore debet fructus restitui, non expectata petitione, aut litis contestatione, ut post gloss. in Auth. de incest. nupt. §. 1. verbo Imminere, Bart. Angel. Bald. Ioan. Andr. Anchar. Dom. Franc. Afflict. & plures alios dixit Tirquel. in l. si unquam, verbo Revertatur, num. 268. C. de revocand. donat. & in fideicommissis loquens Bartol. in l. in fideicommissariam, num. 4. D. ad Trebel. & Surd. decis. 25. num. 19. Idemque est, [sect. 27] ubicunque reperitur certus dies signatus, ex quo quis Commenda potiri debeat, poena contra detinentes, vel impedietes adiecta. Nam tunc etiam ipso iure veniunt fructus restituendi a tempore morae absque ulla alia petitione, vel interpellatione, l. traiectitiae, in princip. & in §. de illo, D. de oblig. & action. l. Celsus 27. D. de recept. arbit. l. Thais 41. §. intra certa, D. de fideicommiss. libert. l. magnam, C. de contrah. stipulat. cum notatis a Bartol. & alijs in l. etsi post tres, D. si quis caution. l. si insulam, num. 4. D. de verb. oblig. Greg. Lopez in l. 35. tit. 15. partit. 5. Padilla in l. super possess. num. 7. C. de transact. Alvar. Valasc. de iure emphyt. 1. part. q. 5. num. 13. Anton. Gomez in l. 33. Tauri, num. 3. Covarr. lib. 3. var. cap. 17. num. 4. Matienz. in l. 7. gloss. 3. num. 2. tit. 4. lib. 5. Recop. late Carrotius de locato, 4. parte, tit. de mora, a num. 51. & optime Surdus cons. 293. num. 11. ubi quod fructus debentur a tempore morae, quando quis agit ad rem, quae erat sua, Anton. Faber lib. 6. coniect. cap. 7. & noster D. Antonius Pichard. in praeclara illa sua disputatione de mora, ex num. 70. Quorum doctrina, ex eo etiam maxime fulcire [sect. 28] potest, quod quando titulus sententiae ortum habet ex causa irrita, tunc res absque lubio cum fructibus restitui debet, ut post Nattam cons. 535. num. 12. eleganter prosequitur Surd. cons. 268. lib. 2. ex num. 28. Peregrin. de fideicom. art. 45. n. 34. quibus addere possumus text. in l. si fullo, ubi Bald. D. de codict. sine causa, l. si a te, D. de except. rei iud. l. filio 16. §. contra tabulas, D. de inoff. testam. & tradita a Pinelo in l. 2. par. 2. cap. 4. num. 5. C. de rescind. vend. Gutierr. in repet. l. pater filium, n. 16. D. de inoff. testam. Osasc. decis. Pedemont. 160. num. 12. ubi citat Roman. Nattam, Menoch. & alios, & Mastrill. decis. Siciliae 29. num. 3. & est videndus Parlador. in sexqui cent. differ. 36. num. 9. ubi tradit, quod in actione reali aliquando veniunt fructus ante litem contestatam, at in actione personali nunquam, nisi post litem contestata. Circa quod tamen notandum erit, [sect. 29] non semper etiam ex die contestationis fructuum condemnationem fieri debere, quidquid dicat Surd. d. cons. 293. n. 10. cum ab ea, quilibet titulus possessionem, & perceptionem iustificans, & legitimam causam litigandi, & statim non cedendi, possessori praebens, excusare soleat, l. sed si lege, §. scire, ubi Bart. num. 2. Covar. d. lib. 1. var. cap. 3. num. 8. vers. Praeterea, Osasc. decis. 160. num. 8. Imo non requiritur titulus, sed sufficit qualisqualis occasio possidendi, d. §. scire communis apud Ant. Gabr. cons. 35. num. 44. lib. 2. Osascus ubi proxime num. 8. Gutier. lib. 3. pract. quaest. 71. a n. 13. Rota apud Farin. decis. 320. num. 2. par. 2. in recent. ubi ampliat, si possessio sit cum titulo invalido, & num. 2. addit, quod [sect. 30] bona fides, quae sufficit ad acquisitionem fructuum, potest causari ex iniustis, & temerarijs titulis, per d. §. scire. Et quod bona fides ex errore iuris deducta, licet non sussiciat ad praescriptone dominij, quia est maioris praeiudicij, sufficiat tamen ad fructuum acquisitionem, notabiliter resolvit Rota d. decis. 320. num. 4. & 5. & per totam, & decis. 665. num. 7. ead. 2. part. Riccius decis. 333. par. 3. Novarius 1. par. quaest. forens. quaest. 46. per totam, & individuo Capella Tholos. decis. 445. ubi eius Additionator notanter subiecit, quod [sect. 31] obtinens in possessorio, & postea succumbens in petitorio, non tenetur restituere fructus medio tempore perceptos, ex gloss. in cap. significaverunt, de testib. in verb. Recursum, & in cap. cum super, verb. Restituendum, & in cap. Pastoralis, de causa possess. Menoch. cons. 173. num. 9. lib. 12. Et quod hoc procedat [sect. 32] etiam ad excusandam malam fidem post litis contestationem, docet Surdus, omnino videndus, decis. 281. num. 8. & post eum Cancer. 3. tom. var. resol. cap. 16. num. 74. cum tribus seqq. Sed est quaestionis, quae iam de facto contigit in causa D. Maria Fajardo de villaroel, cum D. Ioann. Roldano de Avila, [sect. 33] utrum si fructus simul cum Commenda inlibello actoris in iudicio possessorio, vel petitorio petantur, & tandem sententia, quae in rem iudicata pertransijt, nulla fructuum mentione habita, de sola restitutione Commendae pronuntiet, atque condemnet, an quoad fructus absolvisse videatur, vel omissi censendi sint, ita ut pro illis petendis possit iterum novum iudicium formari, vel instaurari? Et prima quidem facie dicendum videtur, talem fructuum omissionem non pro absolutione, sed potius pro condemnatione haberi debere, [sect. 34] quia in iudicijs universalibus (quale esse videtur Commendae petitio, cuius etiam possessio ex ministerio legis statim transfertur, ut dixi sup. cap. 16. num. 51.) fructus ex natura actionis continentur, & veniunt, tanquam pars rei, licet specifice petiti non fuerint (nedum ubi petiti, ut in casu quaestionis propositae) l. item veniunt, §. fractus, D. de pet. haered. & ibi gloss. verb. Omnes, ubi signanter docet: Quod in iudicio universali est unica tantum actio, quae & rem, & frucius simul comprebendit, l. 2. C. eod. l. non est, C. famil. erciscud. cum latissime traditis a Boerio decis. 18. n. 5. Achil. Personal. in tract. de adipisc. poss. tit. de petit. haered. num. 698. matienz. in Rubr. tit. 2. lib. 5. Recop. par. 1. n. 5. Gratian. discept. forens. cap. 40. num. 22. & cap. 422. num. 1. Giurba decis. 65. & innumeri alij relati per D. Ioann. del Castillo tom. 6. controv. c. 135. num. 10. in fin. & num. 17. & ultra eos Avendan. respons. 6. num. 3. vers. Quinta conclusio, Covarr. d. lib. 1. var. cap. 3. num. 1. Gutierr. 3. pract. cap. 38. Peguera decis. Cathal. 178. & Thesaur. decis. 29. Vnde consequitur, [sect. 35] quod sententia condemnatoria super tali iure universali, facere etiam videatur ius, quoad fructus, seu eorum quoque condemnationem continere, d. l. ex diverso, §. ubi autem, D. de reivindic. ubi gloss. & Bart. num. 4. Abb. in cap. gravis, num. 18. de restit. spoliat. Hippolyt. in l. quaestionis, n. 63. D. de quaestion. Menoch. de recuper. remed. 60. num. 50. ubi allegat Socin. cons. 93. n. 13. & 14. lib. 3. idem Menoch. de arbitr. lib. 2. casu 256. num. 5. Pereg. de fideicom. art. 49. num. 148. qui num. seq. idem tradit in casu contrario, scilicet in sententia absolutoria in principali, quae etiam comprehendit fructuum absolutionem, licet id non expresserit, l. si quis cum totum, §. si ancillam, & §. de fructibus, D. de except. rei iud. sequitur Molina, de nostris maioratibus loquens, lib. 3. cap. 12. n. 18. & 22. ubi inquit, [sect. 36] quod si sententia sine fru ctibus intelligeretur, non esset plene legis intentioni, & iudicij necessitati satisfactum, Paz de tenuta, cap. 11. n. 7. & num. 26. & per totum, & cap. 13. num. 31. & 39. ubi inquit, quod in hoc iudicio fructus separari nequeunt, & cap. 8. num. 36. & 37. & expressius in l. penult. styli, num. 38. 3 & Giurba, Barbosa, & innumeri alij, quos congerit Castillo d. cap. 135. num. 27. ad 48. Et hoc esse certius, [sect. 37] ubi agimus interdicto restituendae, vel restitutorio recuperandae, quia ex eorum natura veniunt fructus, licet petiti non sint, docent Innocet. & Abb. in d. cap. gravis, Boer. d. decis. 18. num. 4. Additio Ranchini ad Guidon. Papae d. decis. 405. Surd. cons. 293. num. 16. lib. 2. Avendan. respons. 6. num. 3. in fine, Mencoh. de retinend. remed. 3. num. 289. Molina d. lib. 3. cap. 12. Paz d. cap. 11. n. 7. Castillo d. cap. 135. num. 9. ad finem, & n. 10. ad medium, & num. 1. 34. & 37. ubi citat tex. in l. interdictis, de interdictis. Et [sect. 38] quod ad concessionem, sive translationem proprietatis consequenter pertinent, & dati videantur fructus, & omnes utilitates, & accessiones rei, cuius quis dominus declaratur, est elegans text. in l. solum, §. meum, & in d. l. & ex diverso, §. 1. D. de reivid. glos. Bart. & communiter DD. in l. in fideicommissariam, D. ad Trebel. Molina d. lib. 3. cap. 12. num. 18. Peregrin. d. artic. 49. num. 88. & 89. quorum argumento docet Ripa in cap. cum Ecclesia Sutrina, de causa possess. num. 108. [sect. 39] quod non est necessarium, quod sententia de fructibus specialem mentionem faciat, quia ex sola rei adiudicatione, fructus etiam adiudicati censentur, sequitur Boer. d. decis. 18. num. 3. Afflict. decis. 59. plene Surdus d. cons. 293. num. 15. per totum, ubi cum Bald. concludit, sufficere, quod actor petat sententiam in suum favorem proferri. Secvndo, pro eadem parte facere videtur, quod etsi concedamus talem omissionem fructuum in sententia non inducere condemnationem, [sect. 40] quia illa est stricti iuris, & non solet extendi nisi ad specificata, & omissum habetur pro omisso, l. divi, D. de liber. causa, l. si a te, D. de except. rei iud. l. 1. C. si plures una sent. cum alijs, quae notat Bart. in. l. si expressim, D. de appellation. Menoch. cos. 110. num. 13. & Tuschus litt. S. conclus. 129. & in terminis [sect. 41] fructuum Covar. d. lib. 1. var. cap. 3. n. 1. menoch. ubi sup. num. 11. & seqq. Salgado de Regia protectione, 4. part. cap. 9. num. 33. 114. & 115. Vbi probant necesarium esse, ut sententia specificam fructuum condemnationem faciat ad hoc, ut eius virtute peti possint, Puteus decis. 314. lib. 2. Vvesemb. cos. 99. p. 2. Ias. in l. divortio, §. ob donationes, num. 6. Bertachin. verbo Fructuum petitio, & verbo Fructus extantes, & Rebuff. ad leges Gallic. 3. tom. tit. de fruct. & eorum restit. fol. mihi 468. ubi inquit, quod non solum est necessaria expressa fructuum mentio, verum quod in sententia debet iudex sibi reservare liquidationem eorum. Adhuc tamen permittendum videtur, ut pro eisdem fructibus novum iudicium instauretur; cu illi, [sect. 42] in casu de quo agimus, non solum debeantur de officio iudicis, & veluti accessorie ad Commendam, de qua litigatur, sed tanquam pars illius, & ex eadem actione, ut supra retulimus, & sic esse videamur in decisione text. in d. l. & exdiverso, §. 1. D. de reivind. l. centum Capuae, D. de eo quod certo loco, ubi gloss. l. quod in diem 7. D. de compensat. l. 1. C. de iudicijs, l. si in iudicio 25. D. de except. rei iudic. l. 3. 4. tit. 22. part. 3. Quibus probatur, quod quando fructus, expensae, vel usurae iure actionis, vel obligationis nobis debentur, possunt peti in novo iudicio, etiam si non fuerint petitae, vel terminatae in eo, quod praecessit circa negotium principale, quorum auctoritate ita expresse docuit Accurs. in l. 1. gloss. 1. C. si advers. rem. iud. ubi etiam Albert. Cynus in l. 2. C. de pos. Imol. in cap. ultim. ad fin. de except. Felinus in cap. cum inter, num. 15. de re iud. Capell. Tholos. decis. 178. Boer. d. decis. 18. n. 2. Giurba d. decis. 65. Peguera decis. 80. Surd. decis. 59. Addition. Guid. Papae d. decis. 495. Avendan. d. respons. 6. num. 1. & 2. Rota Genuens. decis. 37. Covar. in pract. cap. 25. num. 6. ubi loquens [sect. 43] de expensis, inquit, quod si petitae sunt, & index omisit earum condemnationem, non censetur ab illis absolvisse: & in idem tendunt alia, quae tradit Alvar. Valasc. de partition. cap. 39. num. 62. Ioan. Garcia de expes. cap. 6. num. 16. & optime Corneus cons. 49. lib. 2. ubi inquit, [sect. 44] quod iudex, qui in una parte rei petitae condemnat, non ideo in alijs absolvere videtur, quem referens Craveta cons. 320. in princip. adhuc magis in nostris terminis inquit: Quod quando sunt petita sors, & fructus, si siat condemnatio quoad sortem, non censetur facta absolutio quoad fructus, quia argumentum a contrario sensu, non debet sumi ultra limites sensus directi, ut per Castrens. cons. 106. lib. 2. Et generaliter, [sect. 45] quod omissio determninationis in sententia, non inducat condemnationem, nec absolutionem, nec faciat gradum de vista, o revista, tenet idem Ioann. Garcia ubi supra num. 14. contra Panorm. in cap. significaverunt, de testibus, & repetit in tract. de nobilitat. gloss. 11. num. 35. vers. Sed ego nescio, & seq. Et in idem recidit doctrina Angeli in l. malae fidei, n. 1. & 2. C. de condict. ex leg. [sect. 46] ubi probat, diversas esse posse instatias super re principali, & super fructibus, quia lite finita super re principali; super fructibus novum iudiciu inchoari potest, & tradit alia D. Ioan. del Castillo d. cap. 135. num. 8. ubi allegat text. in l. marito, §. fin. D. soluto matrim. l. si proprietati, D. de iure dotium, Barbos. in Rubr. solut. matr. 3. par. n. 62. Giurb. decis. 65. num. 19. Et est videndus Scaccia de appellat. q. 17. limit. 21. num. 45. Ruginel. in pract. quaest. cap. 14. num. 4. ubi generaliter concludit: Quod in his, quae iure actionis veniunt, datur petitio in alia instantia, etiam si res principalis sit restituta, & melius Paz de tenuta cap. 17. num. 70. & seqq. ubi, quod magis est, [sect. 47]probat, etiam in iudicio tenutae, quod non admittit supplicationem, novam instantiam fieri posse super fructibus in tali iudicio non petitis, aut in eius condemnatione omisis: Quia hi fructus (inquit) comprehensi non fuerunt in sententia, & super his nova instantia inchoata fuit, Gutier. lib. 3. pract. q. 38. num. 29. & 30. Sed his non obstantibus, adhuc in specie propositae quaestionis contrarium verius existimo, & in facti contingentia, cuius supra mentionem feci, pronuntiatum vidi: quoniam omissio [sect. 48] condemnationis fructuum, ubi specifice petiti, & in iudicium deducti sunt, pro denegatione, sive absolutione eorum habetur, nec causa semel, quoad principale decisa, occasione fructuum, usurarum, vel expesaru, aut aliarum similium accessionum, instaurari permittitur, ut expresse probat text. in l. terminato, C. de fruct. & litium expens. ibi: Quia post absolutum, dimissumque iudicium, nefas est litem alternam consurgere ex litis primae materia, l. fin. §. fin. D. de cond. indeb. l. non solum, ubi gloss. & Bart. D. de reivind. l. 4. C. depositi, text. apud nos expressus in l. 251. Styli, quorum, & aliorum auctoritate, ita in terminis fructuum docent Innocent. Imola, Butrius, & alij, in d. cap. gravis, DD. in l. Paulus, la 1. D. de re iudic. Guid. Papae d. decis. 405. num. 2. ibi: Sed quid si tales fructus fuerint petiti, & iudex omittat condemnare, an poterit postea peti? dic quod non, ut dicit Dom. Anton. de Butrio ubi sup. Boer. d. decis. 18. num. 1. ibi: Ex quo enim de fructibus nihil in arresto dictum fuit, non debentur. Et fuit doctrina originalis glossae in cap. accusatus, §. 1. verb. Iudicari, de haeret. lib. 6. quam sequuntur Bart. & Fulgos. n. 19. in d. l. fructus, D. de usur. ide Bart. in l. Aurelius, §. Caius, in fine, n. 15. D. de liber. legata, Paul. Castrens. in l. quod uxori, D. de acquir, poss. Angel. & Imola in l. qui Romae, §. duo fratres, D. de verb. obligat. Gama decis. 191. ubi eius Additionator Flores de Mena plures alios adducit, Ioan. Garc. de expens. cap. 23. n. 36. vers. Inde est, Avendan. resp. 6. num. 1. & in terminis alimentoru Petr. Surd. de aliment. tit. 6. q. 3. n. 29. Qui ea ratione moventur, [sect. 49] quod fructus accessorie ad rem, quae vindicatur, communiter, & in eodem libello peti solent, quamvis debeantur aeque principaliter, & iure actionis, vt testatur Cynus in l. cum propria, C. si quis alteri, vel sibi, Surdus d. cons. 293. num. 18. Scaccia d. tract. de appellat. q. 19. num. 40. & 41. Castillo d. cap. 135. num. 2 Vnde [sect. 50] finito per sententiam iudicio super principali, nihil remanet, in quo niti, vel super quo instaurari possit iudicium super accessorio, quam rationem [sect. 51] aperte expressit Imperator in d. l. 4. C. depositi, ibi: Sed si depositi actione expertus es tantummodo sortis facta condemnation est, ultra non potes propter usuras experiri. Non enim duae sunt actiones, alia sortis, alia usurarum, sed una, ex qua, condemnatione facta, iterata actio, rei iudicatae exception repellitur. Neqve huic sententiae obstant iura, & auctoritates supra num. 42. & seqq. in contrarium adductae. Nam ut ex eis aperte colligitur, [sect. 52] debent intelligi in usuris, vel fructibus, pro quibus peculiaris stipulatio, aut obligatio intercessit. Hi enim si de eis in sententia mentio facta non fuerit, vel si in principali iudicio petiti non sint, possunt iterum iure actionis in novum iudicium deduci, ut in d. l. 1. C. de iudicijs, cum similibus. Imo [sect. 53] de rigore iuris iudicium super dominio rei, & super fructibus, qui petuntur aeque principaliter cum ipsa re, non possunt cumulari, ex ratione l. fundi 18. D. de except. rei iud. licet praxis, ut modo diximus, introduxerit, ut eodem libello, & iudicio petantur. Et ita notat Bart. in d. l. & ex diverso, §. ubi autem, num. 3. & 4. D. de reivind. Abb. in d. cap. gravis, de rest. spoliat. num. 18. Bart. num. 18. Castrens. 12. & Ias. 20. in l. edita, C. de edendo, ubi post Bald. dicit d. l. fundi esse ad hoc singularem, Surd. d. cons. 293. num. 3. Scaccia de re iudic. gloss. 14. q. 19. num. 34. & seqq. Castillo d. cap. 135. n. 2. Et hanc [sect. 54] distinctionem, & solutionem ad iura praedicta, ut concordentur cum d. l. 4. C. depositi, & similibus, ultra Auctores supra relatos, magistraliter tradit Cynus in eadem l. 4. ubi etiam Dionys. Gottofred. in notis, Roman. cons. 449. incip. Inquiritur, Matthaesyllan. singul. 9. Craveta cons. 220. Surd. decis. 69. n. 4. Barbosa in l. 1. D. solut. matrim. 1. par. num. 48. Alvar. Valasc. consult. 107. n. 13. Iul, Pacius in antinom. cent. 7. cap. 94. Hugo Donel. & Osuald. lib. 2. comment. iur. civil. cap. 6. litt. B. & lib. 22. cap. 5. & litt. C. & litt. O. idem Donel. in d. l. 4. C. depositi, Zangerus de exception. 3. par. cap. 17. n. 32. Asinius in tract. de execut. §. 7. cap. 89. & 90. & Paz in d. l. 251. styli num. 4. Qui nullam quoad hoc distinctionem faciut inter [sect. 55] iudicia universalia, vel particularia. Vt omittam, etiam in universalibus solum videri aeque principaliter deberi fructus perceptos post litem contestatem, non vero ante, si super eis petitio, & expressa condemnatio non intervenerit, iuxta notata in l. si rem, D. de reivind. l. si quis missum, §. iudex, D. de damn. infect. Boer. d. decis. 18. Salgado d. cap. 9. num. 135. Surdus d. cons. 293. num. 15. ubi ex Angelo in l. solemus, D. de iudicijs, addit, duo esse necessaria, primum, quod lite pendente fructus sint petiti, secundum, quod tales fructus ex natura actionis veniant, & sequitur Castellus d. cap. 135. num. 8. Sed quando in hanc fructuum tractationem incidimus, omittere non licet celebrem aliam quaestionem, quam circa eos, & legem de Malinas, de qua agimus, movet, & de facto habuisse, & iudicasse refert Ioan. Matienzus in l. 9. tit. 7. lib. 5. Recop. gloss. 2. ex num. 4. usque 14. nempe [sect. 56] si pendente lite super Commenda ad Regium Consilium remissa, iuxta formam praescriptam in schedulis, quas in cap. praecedenti commemoravi, contingat mori possessorem talis Commendae, atque eum etiam, qui cum illo de proprietate litigabat, nullo ab utroque haerede relicto, qui iuxta legem succssionis in dicta Commenda succedere posset, an in eode Consilio eadem causa prosequenda sit ratione fructuum, quos haeredes litigantium ad se pertinere contendunt, vel ad Regiam Cancellariam in partibus Indiarum, ubi Comenda sita est, devolvenda? ut ibi dicti haeredes super fructibus novum iudicium instaurent, si sua interesse putaverint. In qua quaestione [sect. 57] hanc ultimam partem veriorem, & in puncto iuris sustentabiliorem arbitratur Matienzus motus eo, quod extincto per mortem litigatorum principali Commedae iure, cuius contemplatione causa ad Supremum Senatum delata fuit, non potuit ibidem [sect. 58] accessorium subsistere, ex iuribus vulgaribus per eum relatis, & latissime per Tiraquel. de iure constit. 3. part. limit. 7. ex n. 25. ad 40. & de cessante causa 1. part. n. 203. cum seqq. Necnon eo, [sect. 59] quod dispositio nondum perfecta, & consummata, vitiatur, si ad eum casu deveniat, a quo incipere non potuit, l. pluribus, §. etsi placeat, ubi Scribetes, D. de verb. oblig. l. pro parte 11. D. de servit. l. fin. D. rerum amotarum, cum multis alijs, quae congerit Tiraquel. de cessant. causa, limit. 12. per totam, Pet. Gregor. lib. 4. syntag. cap. 1. num. 7. Anton. Gom. lib. 2. var. cap. 10. num. 15. Corras. d. l. pro parte, num. 10. Surdus cons. 211. n. 10. Claud. Prat. Gnoseon general. iur. lib. 6. tit. 7. cap. 3. Cui Ego non minus congruenter subijcio, [sect. 60] instantiam causae litigatorum morte siniri, ut probat text. in Auth. de nuptijs, §. deinceps, collat. 4. Barbosa in l. si constante, §. fin. D. soluto matrim. num. 20. ad med. Sebast. Medices in tract. mors omnia solvit, num. 161. & melius Lancellot. de attentat. 2. part. cap. 4. in praefat. num. 263. & seq. Quod certius est, [sect. 61] ubi iudex ex particulari delegatione, vel commissione cognoscit, ut in nostro casu Supremus Senatus, tunc enim, quia stricta est, ad alias personas, vel res non extenditur, quam ad eas, quas rescriptum comprehendit, ut notatur in l. si unus, §. ante omnia, D. de pactis, & in individuo in iurisdictione prorogata probat Peregrin. in suis practicis tract. lib. 1. tit. de iurisd. ordin. & delegat. num. 38. & 39. & in terminis secundae supplicationis text. in l. 2. tit. 20. lib. 4. Recop. & Avendan. in tract. de secunda supplicatione, num. 10. Neque obstabit, si replicetur, quod haeredes licet non sint capaces Commendae, sunt tamen capaces fructuum, ac per [sect. 62] consequens in eos ratione eorum instantia coepta cum defunctis active, & passive continuanda videtur, ex vulgar. reg. l. tam ex contractibus, D. de iudicijs, l. si eum hominem, D. de fideiussor. cap. quia G. de iudicijs, cum traditis a Barbos. ubi supra num. 20. & 21. Molina de primog. lib. 4. cap. 8. num. 6. Alvar. Valas. consult. 160. tomo 2. Caes. Barzio decis. Bononiens. 36. ex num. 7. Thesaur. decis. Pedem. 10. Giurba decis. 84. n. 12. Trentacinq. lib. 2. variar. tit. de iudicijs, resol. 4. Gail. lib. 1. observ. 67. num. 3. & observ. 108. Parlad. different. 136. a n. 6. Villar Maldonad. respons. 2. num. 21. & respons. 15. q. 5. num. 20. & seqq. Marta de iurisdict. 4. par. casu 32. Marescot. lib. 2. var. cap. 62. Surd. cons. 268. lib. 2. & innumeri alij relati per D. Ioan. del Castillo lib. 2. controvers. cap. 9. per totum, Nam hec regula, inter alias limitationes, illa praecipue patitur, ut procedat [sect. 63] in successore eiusdem iuris, non vero in eo, qui extincto iure, cuius occasione instantia coepta est, quovis alio modo litiganti succedit, ut probatur in fisco succedente virtute confiscationis in dote mulieris, ad quem ideo instantia cum illa coepta non transit, d. l. si constante, §. fin. solut. matr. & in alijs exemplis, quae habentur in l. nulla, C. de procurator. Clement. 1. eod. l. si servus, in princip. D. de cond. furt. l. post finitam 11. D. de susp. tut. glos. in l. tigni, §. fin. verbo Absolvi, D. ad exhibend. & tradunt Roman. in d. l. si constante, §. fin. num. 3. & ibi Barbos. num. 15. Imola in l. si eum hominem, num. 3. post medium, D. de fideiussor. Muta decis. 9. num. 17. & magis in terminis Bald. cons. 121. inchoantes, num. 3. & 7. & cos. 217. Ego puto, n. 4. lib. 3. ubi probat, quod [sect. 64] in illis rebus, quae sanguinis iure proveniunt, instantia coepta no ad alios transit, quam ad successores eiusdem iuris. Quod ad successores maioratus optime transtulit Ro deric. Suar. cons. 10. num. 13. & docte D. Preses Valencuela cons. 60. n. 29. & 35. Cabedus decis. 198. num. 4. part. 1. Leon decis. Valetiae 136. num. 5. vers. Quarto in hoc articulo. Et ad [sect. 65] possessorem beneficij, vel dignitatis, Abb. in d. cap. quia G. de iudicijs, num. 11. vers. Tertius casus, ubi etiam decius num. 8. & Peregrin. de fideicommis. art. 53. num. 28. Et in feudis loquens, mirabiliter Vincent. de Franchis decis. 593. resolvens, instatiam [sect. 66] litis super re feudali transire in successorem feudi, & non in successorem bonoru iure haereditario, quod etiam docuit Ias. cons. 138. num. 10. vol. 4. inquiens, quod quado res super qua lis vertitur, non est trasitoria ad haeredem extraneum, instantia cessat per morte litigantis, Freccia de subfeud. lib. 2. limit. 18. num. 58. pag. 161. Menoch. 984. ex num. 15. vol. 10. qui ad hoc expendunt l. si operarum, D. de oper. libert. Capicius decis. 1. n. 8. Rovitus cons. 182. num. 3. & 4. vol. 1. Thoro in comp. decis. to. 2. litt. Y. vers. Instantia in feudalibus, col. 2. pag. 269. & innumeri alij, quos refert, & sequitur Rosenth. de feudis, cap. 9. q. 23. & seqq. & cap. 12. q. 6. n. 50. & litt. B. ubi docent, [sect. 67] quod in eiusmodi causis feudalibus feudatarius solum praestat vocem, & est veluti pica, & organum feudi, quod per se tanquam homo mutus non potest loqui, quod feudum revocat membra sua in reintegratione, &c. Sed quamvis haec pro Matienzi opinione perpendi possint, & Ego ab eo non dissentiam, ubi [sect. 68] haeredes volunt in Regalibus Indiarum Cancellarijs super fructibus novam instantia inchoare, quia id recte facere poterunt, cum iam non Commendam, vel Commedae ius, sed novam rem, hoc est fructus, sive fructuum restitutionem in iudicium deducant, qui [sect. 69] separati sunt ab ipsa Commenda, & diverso ab ea iure censentur, argum. text. in l. qui res, §. aream, D. de solution. l. in aedibus, §. ex rebus, D. de donation. l. iubemus, C. ad Trebel. l. scimus, in princ. & ibi Bart. n. 2. C. de inoff testam. Bald. in l. ult. C. de usucap. pro donato, Palac. Rub. in repet. Rub. §. 62. n. 10. Ant. Gomez in l. 40. Tauri, n. 64.. Greg. Lopez in l. 26. tit. 11. partit. 4. gloss. 3. in fin. Mieres de maior. 3. par. q. 9. num. 14. Matienz. Capicius, alij, quos refert Paz de tenuta, c. 8. n. 12. Et quia [sect. 70] etiam peremta instantia, quis re de novo petere non prohibetur, ut per Bart. in Auth. quae supplicatio num. 3. C. de precib. Imp. off. & relatos ab Sforcia de in integr. restit. 1. part. art. 7. n. 26. Contrarivm tamen tenendum censeo, ubi volunt [sect. 71] in eodem Supremo Senatu causam, sive instantiam super eisdem fructibus prosequi. Nam etsi haec dici possit, quoad Comendam extincta per mortem litigatorum, neque respectu huius iuris transeat in haeredes, ut concludunt Auctores in contrarium allati, qui ita intelligendi sunt, cum tamen simul cum Commenda fructus, veluti in eius accessione, petiti fuerint, aut etiam non petiti, veniant in his iudicijs universalibus, ut supra [sect. 72] probavi, horum ratione durare quidem videtur iurisdictio, instantia, & iudicium coram eodem Senatu coeptum, neque suae commissionis, aut delegationis sines excedere videbuntur, si illud quoad hanc accessionem prosequantur, atque dissiniant, l. ubi coeptum, D. de iudicijs, iuncta l. quae de tota, D. de reivind. reg. accessorium, de reg. iur. lib. 6. & alijs pluribus, quae ad eorum comprobationem congerit Velasc. in axiom. iur. litt. 1. num. 135. & 143. & litt. A. num. 29. & seqq. Ipsique haeredes, & litigatium procuratores instantiam quoad eam conservare, & continuare videantur, ita ut recte possit cum eis, vel inter eos sententia proferri, tit in dict. l. nulla, & l. procuratoribus, C. de procurat. l. 23. tit. 5. partit. 3. cum traditis a Parlador. lib. 2. quotid. cap. fin. 5. p. §. 9. n. 28. Quod adeo verum est, ut [sect. 73] sint plures, qui teneant, talium haeredum novam citationem ad huius iudicij prosecutionem. vel diffinitionem non requiri, licet alij securius esse, quod citentur, existiment, ut nemine relato tenet Valascus cons. 38. & potuit allegare Gamam decis. 324. Mastril. decis. Sicil. 137. Misynger. cent. 1. observat. 85. Gail. lib. 1. pract. observ. 109. ex n. 4. Rutland. de commission. lib. 2. cap. 5. n. 6. Groevaeum ad Gail. ubi sup. & Cald. Pereir. in l. unica, C. ex delict. defunct. 4. part. num. 24. Et pro hac sententia Primo pondero text. in l. utique 16. & in l. si hominem, D. de reivindic. ubi [sect. 74] mortuo homine, vel animali, cuius ratione lis contestata fuit, etiam sine dolo possessoris, docent I.C. adhuc ratione fructuum, & partuum, & eius, quod alias interesse potuerit, iudicium prosequendum, & ab eodem iudice terminandum esse: quod etiam non minus aperte docemur in l. si servus 11. D. de iudi. solvi, ibi: Quoniam expedit de evictione actionis conservandae causa, item fructuum nomine rem iudicari. Et ad Arbitros (quod plus est) extendit text. in l. non distinguemus, vers. Ite non est cogendus, D. de recept. arbit. ibi: Si aliquid litigantium intersit. Secvndo, expendo text. in l. solum, §. meum, D. de reivind. ucta l. si servus, §. bove subrepto, D. de condict. surtiva, ubi [sect. 75] quia meum est, quod ex re mea superst, cuius vindicandi ius habeo, inferunt I.C. quod si bos, de cuius vindicatione, vel condictione furtiva agebatur, hoc iudicio pendente moriatur, adhuc pro corio, carne, & cornibus eius, sententiam desiderari, quamvis in legatis horum consideratione non haberi alias scribat Paulus I.C. in l. mortuo bove 49. de leg. 2. de quorum intellectu, & conciliatione late agit Accurs. & Bartolus, utrobique Morla in emporio iuris, tit. 1. num. 10. & Lasarte in tract. de decima venditionis, cap. 12. a num. 14. Tertio facit, [sect. 76] l. quamvis 3. C. ne de statu defunct. ubi quis causa coepta fuerit super statu mariti, & is ea pendente decesserit, docet Imperator instantiam durare, & iudicem eunde in eadem pronuntiare cogendum esse, propter successionis emolumentu. Cuius tex. argumento in simili, & satis utili, notabili que quaestioni probat Otalora de nobilit. 2. par. 3. princip. cap. 7. & Ioan. Garcia in eod. tract. gloss. 40. n. 12. quod in lite apud nos instituta super nobilitate, vulgo Hidalguia, mortuo eo, qui lite coepit, etiam si liberos non relinquat, possunt[sect. 77] adhuc eius haeredes extraneis auditi, & instatiam prosequi coram eisde iudicibus, qui specialiter ad has causas Nobilitatis cognoscendas, & decidendas constituti sunt, saltim, ut eis pignora reddantur, & restituantur, quae a defuncto pro tributis capta fuerant, a quibus ipse immunem se esse dicebat. Quibus [sect. 78] consequenter idem Ioan. Garcia ubi sup. adhuc magis in nostris terminis infort: Hoc idem observari in maioratibus propter fructus, & accessiones. Neque ab his multum distat Christoph. de Paz in l. 251. styli fere per totam, [sect. 79] ubi cum ad utramque partem disputasset illam quaestionem. An fructus veniant in iudicio tenutae, tandem venire resolvit, & num. 37. hoc adeo verum esse concludit, ut si forte a Supremo Senatu eorum condemnatio omissa fuerit, de eis iterum cognoscere posset, & sententiam ferre debeat, quod iterum repetijt in tract. de tenuta, cap. 8. num. 18. & seqq. & cap. 13. num. 1. & seqq. & sequitur aliud agens Gironda de privilegijs, num. 154. & seqq. Deniqve in favorem eiusdem opinionis, & adversus contrariam Matienzi, considero, quod si ut ipse advertit num. 8. [sect. 80] ad cognitionem habendam, cui fructus pertineant, necessario in Regali Audientia cognosci debet, cui ex litigatoribus, si superstites essent, ipsa commenda Indorum esset competitura, a qua cognitione, ut ipse fatetur, & ut supra vidimus, dictae Audientiae inhibitae sunt. Quanto id melius, & securius expediti poterit in Supremo Senatu, ad quem eiusmodi causae remitti iubentur, & ubi omnia iura partium super principali iure Commendae deducta sunt, ex cuius examinatione fructuum quaestio necessario decidenda videtur, argum. text. in l. ultima, C. ubi de ratiocinijs, ibi: In militari oportet iudicio respondere, in quo, & instructio sufficiens, & nova testimonia, & verissima possunt documenta praestari. In quo generaliter notat Dionys. Gothofred. Quod ubi suppetit totius rei instructio amplior, ibi ratio reddenda est. Et Ego addo, [sect. 81] quod ubicunque una causa est praeiudicialis, ad aliam (ut accidit in casu quaestionis propositae) ibi semper transit instantia, ut per text. & DD. in cap. quia V. de iudicijs, l. si eum hominem, de fideiussor. & notata ab Otalora ubi supra num. 7. Et ex his patet responsum ad omnia, quae in contrarium adducta sunt. et licet haec opinio, attento iuris rigore, adeo certa non esset, deberet [sect. 82] tamen propter aequitatem, & litium brevitatem admitti, argum. text. in l. si hominem 30. D. mandat. de cuius regula late agit Tiraquel. de poen. temp. in praefat. ex num. 25. ad 37. l. singulos, D. de except. rei iudic. l. terminato, C. de fruct. & lit. expens. l. si quis iusiurandum 11. C. de reb. cred. ibi: Ne repetita lite finis negotij alterius causae fiat exordium, l. properandum 11. C. de iudic. cum alijs, quae congerit Cotta in memorab. iur. verb. Lites cito, Ego in meo tract, de Ind. iur. lib. 3. c. 3. num. 7. & seqq. Et addo [sect. 83] text. optimum, & magis in nostrae quaestionis specie, in cap. significasti, de offic. deleg. ubi delegatus Papae ordinarij vices assunit, exequitur que sententiam, ubi iustitiae munus aliter expediri non potest, & doctrinam Panormit. in cap. de caetero, colum. 2. de re iudic. ubi inquit, [sect. 84] delegatum ad solam executionem, ex causa iusta, nova, vel antiqua, quae delegantem movere potuisset, posse assumere causae cognitionem, & partium exceptiones admittere, & terminare, licet haec alias talia sint, quae eius commissionem, utpote meri executoris, excedant. Quae omnia multum in praxi notanda sunt, non solum pro Commendis Indorum, [sect. 85] sed etiam pro causis tenutatum, & secundae supplicationis in Supremo Senatu introductis, & dependentibus. Nam licet earum cognitio ex speciali Principis commissione procedat, & limitata sit, ad ea tantum, quae merita eiusmodi causarum concernunt. adhuc tamen si lite pendente litigatores decedant, & extingui videatur causa principalis super maioratu, poterunt tamen pronuntiare super fructibus, etiam inter haeredes extraneos, & non erunt super hoc remittendi ad Regales Cancellarias, prout [sect. 86] his diebus contigit, & decisum fuit (me inter alios magni nominis viros, licet indigno, ad hoc iudicium adlecto) in causa, quae in Supremo Castellae Consilio pendebat super Comitatu de Bailen, inter Dom. Ducem de Arcos, & Dom. D. Catherinam Ponce de Leo, quae decedens sine haerede sanguinis, iuris sui universale successorem, in quo potuit, & qualiter potuit, reliquit Maritum suum nobile, & eximiu virum Dom. D. Didacum de Cardenas, Supremi Senatus Indiarum dignissimum Consiliarium, & mihi multis titulis venerandum, licet fructibus potitus non fuerit, eo quod in favorem Ducis super ipso principali successionis articulo pronuntiatum fuit & sic fructuum quaestioni praeiudicatum. # 30 CAPVT XXX. Vtrum expediens sit, vel fuerit, Indorum Commendas in perpetuum concedi, ita ut in familia possessorum instar maioratuum durent, & deferantur? SVMMARIVM CAPITIS Trigesimi. -  1 COmmedae, an in perpetuum concedi debeant, vel debuerint? antiqua est quaestio. -  2 Officiales Regij Guathemalenses, quid olim scripserint super Commendarum perpetuitate? -  3 Perpetuitas Commendarum admissa olim non suit, & quare? -  4 Novae (quas vocant) Indiarum leges, quae de Comedis tollendis latae fuerunt, quas turbas excitaverint, & qualiter revocatae fuerint. -  5 Leges saepe bonae, & utiles creduntur, quae postea experiendo damnosae apparent, & dignae revocatione. -  6 Perpetuitatis Comendarum tractatio saepe agitata, & renovata, & de schedulis, quae de ea agunt. -  7 Peruani Commendatarij, qualiter Commedarum perpetuitatem petierint per D. Antonium a Ribera eorum procuratorem? -  8 Comes de Nieva, & alij Commissarij qualiter in Peruvium mandati fuerint ad tractandum de perpetuitatem Commendarum? & quid egerint? -  9 Commendarum perpetuitas, an pro pecunia Regi oblata concedi posset? fuit in quaestionem vocatum. -  10 Fr. Alphons. de Castro, quid consulerit circa Comendas ob pretium perpetuandas. -  11 Comendarum perpetuitatis tractatio qualiter fuerit tempore Proregis D. Frac. a Toleto, & postea suscitata, & numquam resoluta. -  12 D. Eugenius de Salazar Regius Indiarum Consiliarius, quid senserit de perpetuitate Commend arum? -  13 Licentiatus Ioan. Ortizius Cervantes tractavit de Comedaru perpetuitate, & circa hac doctum libellum soripsit, & non obtinuit. -  14 Sententiarum, & opinionum varietas iurisprudentiam, & alia, quae debent resolvi, contrubat, & obscurat. -  15 Ratio nec decipitur, nec decipit unquam. -  16 Servitia Conquisitorum Indiarum magna fuerunt, & ingens, & perpetuum bonum Regibus Hispaniae pararunt, atque ideo perpetuam quoque remunerationem requirere videntur. -  17 Servitij magnitudo, & perpetuitas inducit, & exigit perpetuitatem satisfactionis, & remunerationis. Senecae insignis locus expenditur pro remunerandis filijs, & posteris benemeritorum, ibid. -  18 Privilegia concessa ob merita, debent, & censentur esse realia, & perpetua. -  19 Donationes, & remunerationes factae ob terras noviter partas, ampliores esse debet. -  20 Conquisitores, & alij, qui pacta mercede Regi aliquod servitium praestiterunt, nihil amplius petere posse videntur. -  21 Principes decet liberalissimos esse in remuneratione servitiorum. -  22 Remuneratio, an meritis, & servitijs respondeat? iudicis arbitrio relinquitur. L. sin. tit. 27. partit. 2. expenditur, & illustratur, ibidem. -  23 Coquisitcres antiqui, & benemeriti Indiarum nusquam satis remunerati videtur. -  24 Remuner atio meritorum, & servitiorum, quae Principihus fiunt, stricte, & ad stateram librada non est, ex Cassiod. & Alex. ab Alex. -  25 Gratias quomodo antiqui effinxerint, & quare? -  26 Regum maiestas offenditur, si eorum liberalitas coangustetur. -  27 Donationes nullae a Principe factae immensae videri possunt. -  28 Austriaca familia Augustissima ultra omnes alias semper emicuit in cumulata remuneratione servitiorum. -  29 Successorum proprium esse debet, imitari vestigia antecessorum. -  30 Hispaniae Monarchia tum in alijs, tum maxime in liberalitate, & clementia erga subditos Othomanam Turcarum superat. -  31 Principu aequalis error est nullam, aut mala gratia benemeretibus reddere, & minusflagitiosum est armis, quam munificentia vinci. -  32 Praemia benemerentibus dari convenit, ut alij eorum exemplo ad praeclara facinora excitentur, & quod praemia nutriunt virtutes. -  33 Homines magis laborant pro filijs, quam pro se ipsis. -  34 Vitae brevitatem posteritatis memoria consolatur. -  35 Conquisitores multum sentiunt, quod praemia meritorum suorum ad posteros non extendantur, & quod ideo mendicare cogantur. -  36 Commendas parentum morte finitas, eorum liberis denuo conferri aliquae schedulae prohibent, quarum durities notatur. -  37 Filios, & posteros ad officia, & praemia parentum regulariter iura vocare, & praeponere solent. -  38 Parentes possunt, & solent filijs, & posteris sua servitia relinquere. -  39 Filios parentum meritis illustrari, & elevari ad officia, & dignitates, pluribus bonae notae locis ostenditur. Baldi, & Hieron. Ossorij elegantia verba de praemijs parentum in filijs continuandis, expenduntur, ibidem. -  40 Indiarum provinciae accessorie unitae sunt Regnis Castellae, & Legionis, & eorum legibus, & moribus gubernari debent. -  41 Hispaniae Proceres, & benemeriti pro suis facinoribus praemia perpetua, & iurisdictionalia consequuti sunt. -  42 Bona alicui a Rege donata, si continent iurisdictionem, titulum, aut dignitatem, eo ipso in perpetuum, & per viam maioratus dari videntur. -  43 Commedae, quae dantur in remuneratione servitiorum, debent sortiri naturam bonorum maioratuum Regiorum, & quare? -  44 Privilegia, & alia, quae conceduntur a Regibus ob servitia, debent perpetuo durare, & in successores transire. -  45 Coquisitoru Indiarum miseram conditionem qualiter, & quare deploret Fr. Ioan. Zapata? -  46 Bellatores per inopiam deficere, iracundia movet. -  47 Maioratuum institutio familiarum spledorem conservat. -  48 Indiarum provinciae magis illustres, & securae efficientur, inducta perpetuitate Commendarum. -  49 Provinciae cuiusvis gloria, & tutela in vassallis locupletibus consistit. L. 14 tit. 5. partit. 2. expenditur, ibidem. -  50 Regis vaecordia, aut tyrannis ostenditur in vassalloru oppressione, aut depauperatione. -  51 Commendatarij perpetui magis pugnabut pro salute, & conservatione Indorum, qua temporales, & quare? -  52 Mercenarij, 7 re coducta habentes paru curat de eius augmento, aut conservatione. -  53 Indiarum aerumna, & dissipatio nascitur ex eo, quod paucibas provincias incolant, animo ibidem permanendi. -  54 Magistratus perpetuos esse oportere plures sentiunt, & quare? -  55 Canis ulcerosi, & muscis pleni fabula refertur. -  56 Praedia Limitrophia, quo animo militibus assignare soleret Alex. Severus Imperator -  57 Dolore magno amittuntur, quae cum magno habentur. -  58 Causa cognoscitur per effectus. -  59 Damna plura orta videntur ex antiqua forma Indos gubernandi, & commedandi, & aliqua recensentur. -  60 Vtilitas publica diuturna ludificatione differri non debet. -  61 Damnis Reipublicae celeriter de remedio providere Regium est. -  62 Remedia sera non proficiunt. -  63 Legibus antiquis non est insistendum, ubi temporum, aut rerum mutatio eas mutari suadet. -  64 Tempus unumquodque suos mores affert, & ei accomodandae sunt leges. -  65 Leges omnes mutandae, aut emedadae sunt, ubi id emergens causa suaserit. Cap. non debet, de cosang. & affin. Auth. de no alien. reb. Eccles. & alia iura similia, expeduntur, & illustrantur, ibidem. -  66 Commendatarijs si iurisdictio simul cum perpetuitate Commendarum concedatur, multa bona sperari possunt, quae recesetur. -  67 Reductiones Indorumdissolutae, per Commendarum perpetuitatem reparabuntur. -  68 Commendatarij possunt revocare Indos sibi comedatos, fugientes, aut alibi comorates. -  69 Commendarum divisio, & in exteros, & alienigenas Indiarum collatio cessabit, inducta earum perpetuitate. -  70 Causae, & lites Indorum sunt parvi momenti, & qualiter iudices se in illis habere debeant. -  71 Indorum, & aliorum Regaliorum donationes regulariter prohibitae sunt. -  72 Regaliorum alienationem, qui consulunt, proditionis crimen committunt. L. 5. tit. 15. partit. 2. expenditur, ibidem. -  73 Commendae concedi solitae in perpetuum cocessibiles, & alienabiles mansisse videtur. -  74 Commendae datae in remunerationem servitiorum, etiam cum iurisdictione, non possunt tolli, nec revocari. -  75 Commendae si perpetuae efficiantur, non habebit Rex praemia, quae in posterum benemeritis dare possit. -  76 Praemiorum expectatio homines accendit. 77 Homines nunquam incassum, frustraque laborant. -  78 Reipublicae salus non minus consistit in conservando, quam in acquirendo. -  79 Parta amittere maius dedecus est, quam nonparavisse. -  80 Vitae humanae felicitas non tam in inchoatione, quam in perfectione consistit. -  81 Regio fisco hodie damnosum esset Commedas perpetuare, & quare? -  82 Vassallorum alienatio parce, & stricte a Regibus fieri debet. -  83 Alienationes Regalium, aut vassallorum, quae continent gravem diminutionem, inhibentur, & factae revocantur, etiam si divisim, & minutatimfiant. -  84 Vassallorum ubi interest, Principi potius subijci, quam privato, non valet eorum alienatio -  85 Regis magis, quam privati vassalli esse omnes desiderant, & praecipue Indi, & quare? Honoratiores reputantur, qui sublimioribus subsunt, ibidem. -  86 Vassalloru deterior conditio fieri dicitur, si alienentur per Principem in inferiorem. -  87 Comendatarij temporales sunt valde danosi Indis, & idem multo magis timeri potest de perpetuis, & iurisdictione in eos habetibus. -  88 Trita, & veterata reformare difficile est. -  89 Potentes ubi ad malitiam, vel avaritiam declinant, potentius laedunt. -  90 Comedaru perpetuitas erit inductiova servitij personalis Indorum adeo prohibiti. -  91 Futuru lucrum despicit, qui praeseti inhiat. -  92 Indorum infirmitas omnibus obnoxia, & praecipue Commendatarijs, & qualiter ab illis tractentur. -  93 Comedatarioru luxus, superbia, & inobedientia timeri potest, si perpetui efficiatur. -  94 Subditi, ut maxime a Rege depedeant, curandum est, & praesertim in Indijs. -  95 Indi hodie valde diminuti sunt, & tanqua si plures essent, servire coguntur. -  96 Comedatarij perpetui non iuvabunt, sed potius turbabunt servitia personalia Indoru. -  97 Vtilitas publica non debet cedere commodis privatorum. -  98 Commendatarij perpetui potius officient, quam proficient conversioni, & reductioni Indorum, & alijs, quae referuntur. -  99 Leges, & consuetudines antiquae, sine maxima, & evidetissima utilitate mutandae non sunt. L. in rebus, D. de const. Princip. l. minime, D. de legib. & aliae similes expenduntur, & illustrantur. -  100 Novitas in omnibus rebus fuglenda, & de eius damnis, & quod nec novi sancti facile debeant admitti. -  101 Consuetudinis antiquae mutatio, etiam quae adiuvat utilitate, novitate perturbat, ex D. August. -  102 Lex antiqua, etsi non nihil vitiosa, melior est, quam nova. -  103 Commendarum aliquarum perpetuitate Auctor olim probavit, nunc iudicium suspedit, & quare? -  104 Commendarum perpetuitas sub qua forma olim, & a quibus probata fuerit? -  105 Dom. Prorex D. Franc. a Toleto quid senserit de perpetuitate Commendarum? -  106 Commendae bodie ita extenuatae, & alienigenis, & immeritis collatae reperiuntur, ut nullatenus de eis perpetuandis tractari conveniat. Praesens rerum status semper est considerandus, non qui olim fuit, ibidem. -  107 Malum minus, coparatum ad maius, habet rationem boni, & ex duobus malis minus sequendum est. -  108 Perplexio in electione minoris mali, non nascitur, ex re ipsa, sed ex stulta opinione. -  109 Medicamenta quod morbis, hoc debent exhibere iur a negotijs. -  110 Remedia non debent esse incerta, vel graviora, aut periculosiora morbis. -  111 Remedia vera sunt, quae sanatis morbis postea non sentiuntur. -  112 Vulnera quaedam curando maiora fiunt, ex Ovidio. -  113 Remedium in nonnullis morbis est remedia omittere. -  114 Vitia erunt, dum homines erunt. HIS, quae diximus, omnibus (ni fallor) numeris absolutum videri potest, quidquid ad propositum nobis tractatum de Comendis Indorum spectat. Quod si aliquis adhuc aliquid forte desideraverit, secum cogitet, precor; an ipse in reliquis congerendis, disponendis, & illustradis diligentior esse potuisset? Superst nunc, ut collophonis vice illam quaestionem addamus, quae diu, ac saepe in controversiam vocari solet, utru [sect. 1] scilicet expedietius sit, vel fuisset, easde Comedas ita constitui, & alteravita durarent, ut ho die fieri retulimus, sed a possessoribus in suos successores iugiter sanguinisiure, primogeniorum, aut feudorum familiarium more, derivarentur? Et invenio hanc quaestionem fere cum ipsis Comendis subortam. Nam Ant. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 4. lib. 7. c. 5. in fin. receset, [sect. 2] Regios Guathemaleuses officiales serio proposuisse hanc perpetuitate an. 1530. quasi ipsi Regi, ac Regno, & Indorum conservationi maxime coveniete, & idem latius, & distinctius prosequitur decad. 8. lib. 10. c. 17. 18. & 19. Sed hoc admissum non fuit, [sect. 3] quin potius magis e re esse isum, ut Comendae, quae eousque data fuissent, ubi vacarent, ad Regiam Coronam reducerentur, neque amplius privatis conferri possent, super quo latae fuerunt ann. 1540. [sect. 4] novae illae (quas vocant Indiarum leges) quarum executio in Peruanis Provincijs eas turbas excitavit, quae omnibus notae sunt, & in Novae-Hispaniae idem forte contingeret, nisi prudentia clarissimi viri D. Fracisci Tello de Sandoval, Supremi Senatus Indiarum Consiliarij, suspensa esset, ut tetigi sup. hoc lib. c. 1. & 2. &c. 16. n. 4. & 5. & latius comemorant ide Ant. de Herrera d. hist. gen. Ind. decad. 7. lib. 7. c. 14. & seqq. Did. Ferdin. Palentinus in hist. Peruana, 1. p.c. 10. cum seqq. August. Zarate in ead. hist. lib. 5. c. 4. Gomara c. 175. & Garcilas. Inca in suis Comentarijs 2. p. lib. 4. cap. 7. Vnde idem ipse Imperator, qui praedictas leges Barchinonae signaverat ann. 1542. eas ann. 1546. revocavit, & Comendas (ut antea) inter benemeritos ad duas vitas distribui iussit, [sect. 5] cum experimento cognovisset, id danosum, & inutile fuisse, quod credebat coniectura prodesse, ut in simili inquit Imp. in Auth. haec constitutio, collat. 8. ubi Accursius addit, quandoque fieri malam legem, quae bona credebatur, & cum post apparet, est necessaria nova lex, quod bene etiam prosequitur Petr. Gregor. lib. 10. de Repub. cap. 6. per tot. Quo facto, statim rursus renovari coepit eadem [sect. 6] tractatio de Commendis perpetuandis, & invenio sched. eiusdem Imperatoris datam Ratisbonae 14. April. eod. ann. 1546. quae extat 2. tom. impress. pag. 289. & refert hanc perpetuitate instanter petijsse omnes proviciales Religionum, & procuratorem Novae-Hispaniae, pluribus pro ipsius necessitate, & utilitate rationibus adductis, & iubet eiusdem Provinciae Proregi D.D. Antonio de Mendoca, ut id sedulo exequatur: Dexando las cabeceras, i puertos, i otros pueblos principales en la Corona Real, i la jurisdicion civil, i criminal, i otros pueblos assimismo para que se pudiesse hazer merced a los que adelante sirviessen. Et iterum in alia Provisione eiusdem Imperatorisdat. Guadalaxare 3. Aug. eod. ann. 1546. d. tom. pag. 230. in fin. praecipitur Licetiato Michaeli Diaz de Armendariz NoviRegni Granatensis Visitatori, ut Comendas, quae personis prohibitis ablatae fuerant, inter Coquisitores, & alios benemeritos distribuat: Entretanto que Nos proveemos en la perpetuidad de essas Provincias lo que convenga. Quod magis etiam, ac magis [sect. 7] invaluit, misso in Hispaniam a Peruanis Commendatarijs Nobili viro D. Antonio de Ribera, ut de ea apud Regem, & Regium Indiarum Senatum instanter ageret, & magnam pecuniarum vim in praemium, vel pretium concessionis offerret. Tunc enim idem D. Imperator Carolus V. Gandavij 5. Septembris, ann. 1556. eam concessit, [sect. 8] i & ad illius executionem in easdem Provincias Peruanas cum amplissima petestare, & facultate mandavit Proregem Comitem de Nieva, Licentiatum Birviesca de Munatones, Regij Senatus Indiarum Consiliarium, D. Didacum de Vargas Carvajal. & Ortegam de Melgosa, tanquam Commissarios, & Dominicum de Gamarra pro Secretario, quos hucusque in ea provincia vocant: El Conde de Nieva, i Comissarios, & de eorum legatione plene agit Ant. de Herrera d. hist. gener. decad. 8. lib. 10. cap. 18. pag. 328. qui tamen re infecta redierunt, tum ob aliquas difficultates, quae executionem negotij sibi commissi graviter morabantur. Tum maxime, quia Peruani Comendatarij ingentem pecuniarum vim, a suo procuratore promissam, corrogare non potuerunt. De cuius receptione [sect. 9] ob hanc causam, & an licita, & secura esset in foro conscientiae, praestantes quique illius tempestatis Theologi a Pijssimis nostris Regibus consulti videtur. Na penes me habeo cosiliu manuscriptum [sect. 10] eruditissimi viri Fr. Alphonsi de Castro datum Londini 13. Ianuarij, ann. 1558. cuius eriam memini sup. hoc lib. cap. 1. n. 22. in quo tandem resolvit, supposito, quod Commedae in totum no auferantur, ut Chiapensis Episcopus consulebat, & contendebat, sibi congruentius videri, ut in perpetuum, etiam pretio pro eis accepto, ve dantur, seu cocedatur, & hoc scrupulo carere, ex ijs, quae de venditione officiorum tradit D. Thom. in opusculo 21. ad Ducissam Brabatiae, du tamen pretium moderatum sit, & magis idonei, & benemeriti praeferantur, legesque saluti, & bonae tractationi Indorum conducentes sanciantur, & severe, ad vitandam tyrannidem Commendatariorum, serventur, & exequatur. Sed rursus cum Peruana Indorum Respublica, multis aerumnis oppressa, labi, ac vehementer imminui coepisset, & plurimi cordari viri huius mali remedium in perpetuatione Commendarum positum esse contenderent, [sect. 11] anno 1572. iniunctum fuit Peruano Proregi D.D. Francisco a Toleto, ut de ea introducenda tractaret, vel quid sibi, rem proximius, & penitius intuenti, oportere videretur, ad Regium Senatu referret. Quod cum ille fecisset, ut tradit Herrera d. cap. 18. res iterum novas comperendinationes accepit. Et idem postea contigit, cum eam suscitaret alter legatus, seu Procurator nomine Peruanorum Commendatariorum, cuius libellus typis excussus, [sect. 12] comissus fuit egregio, & litterato Viro D. Eugenio de Salazar, Regij Senatus Indiarum Consiliario, qui hanc propositionem minus probasse videtur, ut patet ex apostillis propria ipsius manu eidem libello insertis, quas originales apud me habeo. Nec meliorem fortunam expertus est [sect. 13] Licentiatus Ioann. Ortiz de Cervantes, postea Cancellatiae Novi-Regni Granatenssi Auditor, qui cum ad Regiam Curiam cum mandatis Comendatariorum Peruani Regni pervenisset, & doctum satis, ac varia eruditione refertum memoriale super eodem articulo typis excussisset, & presentasset ann. 1619. nullam tamen hac de re deliberationem a Rege, & Regis Senatu impetrare potuit, nimirum [sect. 14] propter multas varias, & etiam contrarias de ea sententias, & opiniones, quae ipsam satis in se dissicilem, & ambiguam, magis confusam, & conturbatam rediderunt, ut alias de legali sapientia loques dixit Iustinianus in l. 1. vers. Cu autem, & vers. Nostram, C. de veter. iur. enuclean. & generaliter, de varietate loquens, IoaSaliberiens. in Policratico lib. 2. cap. 24. Porro varietas ambiguitatem inducit, in ambiguis autem omnis definitio periculosa est. Sed praestat, ut ex pluribus rationibus, quae hinc inde cica hunc quaestionem adduci possunt, & solent, aliquas expendamus, ut sic eius resolutio manifestius appareat. Nam (teste Manilio lib. 2. Astronom.) [sect. 15] neq; decipitur ratio, nce decipit unquam. Et pro eorum sentenratur, quod cum harum Commendarum praemio, de remunerandis servitijs tractetur, quae primi [sect. 16] illi Conquisitores, & incolae Indiarum Regibus nostris praestiterunt in Novo hoc Orbe suis expesis, & laboribus subigedo, incolendo, aut conservando, iuxta ea, quae late diximus sup. hoc lib. cap. 1. & 2. & 1. tomo, lib. 2. cap. 6. num. 30. & bene recenset Herrera in histor. gener. Ind. decad. 4. lib. 6. cap. 11. pag. 149. & Acosta de procur. Ind. salut. lib. 3. cap. 11. par esse videtur, & fuit, ut quemadmodum ipsa servitia perpetuam causam habent, & eisdem Regibus adeo utilem, & quaestuosam, ut nulla maior reperiri possit, iuxta ea, quae etiam late dixi d. 1. tom. lib. 1. cap. fin. per totum, & tradit Herrera in d. histor. gener. Ind. decad. 8. lib. 5. cap. 16. pag. 151. Ita etiam satisfactio, & remuneratio pro eisdem servitijs perpetua sit, ut [sect. 17] colligitur ex tex. in cap. 1. §. fin. de his qui feud. dare poss. l. etiam, §. 1. D. de manum. vind. l. si pater, D. de donat. l. 1. & 6. cum alijs, tit. 27. part. 2. & in simili egregie docuit, & veltui pro regula constituit Baldus in l. si cum mihi, D. de dolo, inquiens, quod ex magnitudine servitij inducitur perpetuitas remunerationis, latissime pluribus alijs more suo relatis Tiraquel. in l. si unquam, verb. Donatione largitus, ex num. 42. Parisius cons. 11. num. 48. volum. 1. Palacius Rub. & eius Additionator in repet. Rub. §. 50. num. 5. Mieres de maiorat. q. 26. num. 6. Avendan. de excq. mand. lib. 1. cap. 1. num. 5. vers. Item scientia, Cabed. lib. 3. divers. quaest. cap. 8. a num. 3. Greg. Lop. passim in l. 2. tit. 27. partit. 2. & in l. 4. glos. penul. ibid. & in l. 10. gloss. 2. tit. 18. partit. 3. & D. Valencuela Velazquez, qui alios adducit, cons. 82. num. 1. part. 1. & in nostris terminis Zapata de iustitia distribut. 3. part. cap. ult. per totum. Quibus signanter adijcio aurea Senecae verba lib. 4. de benef. cap. 30. sic aientis: Non sine ratione sacra est magnarum virtutum memoria & esse plures bonos iuvat, si gratia bonorum non cum ipsis cadat. Hoc debemus virtutibus, ut non praesentes solum illas, sed etiam ablatas e conspectu colamus. Quomodo illae id egerunt, ut non in unam tantum aetatem prodessent, sed beneficia sua etiam post ipsas relinquerent: ita & nos non una aetate grati sumus. Hic magnos viros genuit, dignus est beneficijs, qualiscunque est, dignos dedit. Hic egregijs maioribus ortus est, qualiscunque est, sub umbra suorum lateat: ut loca sordida repercussu Solis illustrantur, ita inertes maiorum suorum luce resplendeant. Vnde post plures, quos refert, resolvit Barbosa in l. quia tale, n. 8. & 25. [sect. 18] quod privilegia concessa ob merita, censentur realia, & perpetua, & Camill. Borrell. de praestantia Reg. Cathol. cap. 64. num. 64. quod talia beneficia Principum perpetua, & permanentia esse debent, & idem docet text. in l. 4. tit. 4. partit. 5. l. 8. tit. 12. lib. 3. Fori, quae estl. 6. tit. 10. lib. 5. Recop. ibi: Las cosas que el Rei diere a alguno, non ge las puede el toller, nin otro ninguno sin culpa, l. 1. eod. tit. & lib. ibi: Quae sea validas, i le sean guardadus para siempre, &c. Vbi Azeved. ex num. 7. ad 20. & in l. 3. ex n. 7. usque ad 17. in l. 15. eod. tit. quae edita fuit ad remunerandas donationes excessivas, dicitur: Las mercedes que se hizieren por buenos, irazonables servicios correspondientes a ellas, debe ser conservadas: & tradit alia Roderic. Suarez alleg. 9. num. 3. & in l. quoniam in prioribus, limit. 82. & in alleg. pro Comit. de Valentia dubit. 2. num. 6. Anton. Gomez in l. 40. Tauri. num. 12. Burgos de Paz cons. 25. num. 14. fol. 102. Vbi multo fortius procedere inquit, [sect. 19] ubi donationes, & remunerationes fiunt ob terras noviter partas, quia ibi liberaliores esse Principes debent, de quo vide etia Mag. Marquez in Gub. Christ. lib. 1. c. 33. pag. 222. & alia quae dixi sup. hoc lib. cap. 27. n. 54. Neque his obstat, quod Regis nostri pactu veluti quoddam [sect. 20] cum Coquisitoribus fecisse videantur de dictis Commendis ad duas tantum vitas concedendis, unde nihil amplius petere possunt, ut innuit Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 11. ibi: Nostrorum autem hominum prima cum Rege pactio fuit, ut Indorum a se expugnatorum administratio tum sibi, tum primo successori firma, rataque esset, ex inde Regi liceret, cuicunque placuisset adscribere, &c. & tetigi supra cap. 16. num. 8. & expresse probari videtur in l. 19. tit. 26. partit. 2. ibi: Ca estos deben dar galardon, segum la postura q con ellos pusiero, quod & repetitur in l. 8. 10. 11. 29. & 30. eod. tit. 26. & in l. 5. tit. 27 ead. part. 2. ibi: O si ante que en aquel fecho entrasse, pusiesse con su senor, que porgual quierdestos fechos, le diesse galardon senolado, en aquella manera lo debe despues el senor cumplir, que la postura fue: Quoniam negari potest hoc pactum ab initio intervenisse, cum id postea ex lege successionis inductum fuerit, de qua egimus dict. cap. 16. Et ut maxime verum sit, nunc non agimus, quid de iuris rigore Princeps facere debeat, sed quid ipsi, & Regno expendiens sit, vel fuisset in perpetuitate, & continuatione istarum Commedarum concedenda, vel denegada. Et nemo inficias ire poterit, maxime [sect. 21] decere Principes liberalissimos esse in faciendis donationibus remuneratorijs, ut pluribus probavi sup. hoc lib. cap. 1. & alibi passim, & latissime prosequitur Portius cons. 168. num. 4. D. Valencuela d. cons. 82. Signoro. cons. 26. Tiraquel. de nobil. cap. 36. num. 40. & seqq. Gregor. Lopez per text. ibi in l. 2. tit. 27. part. 2. ibi: Ca dar galardon, &c. Rosenthal. de fendis, cap. 40. q. 30. num. 7. ibi: Quod honorificu est habere vassallos, & benemeritos remunerari, Camill. Gallin. de verb. signif. lib. 5. cap. 20. num. 44. & 45. ubi [sect. 22] quod relinquitur indicis arbitrio, an benemerita rei donatae aequivaleant? & econtratio. Ad quod alludit l. fin. d. tit. 27. partit. 2. ibi: E debe el caudillo aver su consejo, i alverdriar sobre aquello, catando qual es el home que le demando el galardon, i el hecho, que le hizo, i el logar, e tiempo, en que lo ovo de fazer, i segun aquello lo debe galardonar, & tra dit alia Menoc. de arbit. cas. 88. n. 51. & seqq. Quo supposito satis liquet, [sect. 23] quod qui veris & legitimis titulis conquisitionis tanti Orbis nituntur, satis remunerati dici non possunt in alicuius, & interdum tenuis Comendae ad duas vitas concessione, ut omittam, [sect. 24] non debere in his remunerationibus fieri acrem, sive strictam collationem meritorum, neque ad stateram (quod aiunt) trutinandas esse, ut dixi eod. cap. 1. num. 61. & seqq. & docet Cassiod. lib. 1. epist. 36. Quia maiora nos decet dare, quam ab accipientibus accepissa videamur. Haec aequalitas aequitas non est, sed pars nostra iustissime pensat, cum reddendo plus fuerit onerata, & pluribus prosequitur etiam in privatis loquens Alex. ab Alex. lib. 5. dierum Gen. cap. 1. ubi ad hoc gratiarum picturam expendit, & ita notabiliter inquit: Nec tantum eadem mesura, sed multo maiori si potest beneficium remunerari, & bene cumulatam gratiam referre decet, nec vocare ad calculos expensorum, & acceptorum. Ideo [sect. 25] non immerito gratias, unam aversam, duasque non aspicientes veteres effinxere, quia geminata gratia, & cumulata ad nos redire debet. Quod in Regibus infallibiliter procedit, [sect. 26] quorum maiestas offenderetur, si eiusmodi angustijs circumscribatur, ut signanter tradit And. Barbat. in cap. Sedes Apostolica, colum. 2. de rescript. gloss. celebris in l. sed etsi suscepit, §. penult. verbo Modica, D. de iudicijs, Hippol. Riminald. qui adducit notabile exemplum Alexandri Magni in §. 1. inst. de donat. ex num. 1220. usque ad 1226. ubi propterea supponit n. 1221. [sect. 27] quod nullae donationes a Principe factae, immensae videri debent, quia liberalitas Principis nullis huiusmodi frenis, & cancellis coerceri potest, l. fin. C. de praepos. agen. in reb. lib. 12. l. sancimus, §. exceptis, C. de donation. Tiraquel. de nobilit. cap. 37. n. 53. & in d. l. si unquam, verbo Donatione largitus, num. 84. & 85. Menoch. conf. 331. num. 75. & 76. vol. 4. Idem Menoch. cons. 201. num. 31. vol. 3. & Tiber. Decian. omnino videndus, respons. 25. ex num. 60. ad 69. vol. 2. ubi addit [sect. 28] hanc conditionem, humanitatem, & liberalitatem in nulla usqua Principum familia magis viguisse, & spleduisse, quam in Serenissima, & Augustissima Austriaca a D. Imp. Nostro Carolo V. magnis trophoeis condecorata, & augustiori reddita, cui repugnare quodammodo videretur Rex noster, si eisdem vestigijs non insisteret, [sect. 29] cum debeat esse proprium successorum imitari vestigia praedecessorum, ut in prooem. Clement. §. nos vero, & in cap. litteras, circa finem, de rescript. cum alijs, quae late adducit Pet. Petra de potest. Princip. cap. 28. n. 13. Roland. a Valle cons. 1. num. 48. & D. Praeses Valencuela cons. 98. num. 91. & 92. Idemque agnoscit Adam Contze lib. 1. Polit. cap. 16. [sect. 30] ubi Hispaniarum Monarchiam, vel hac sola de causa longe excellere Othomanam Turcarum, hi elegatissimis verbis scripsit: Duo sunt hoc tempore potentes Monarchae, Hispaniarum Rex, & Turcarum Imperator, diversa studia utriusque, bunc tyrannum, illu legitimum Regem ostendunt. Hispanus Academijs, arte bellica, navigationibus plurimo sumtu subditos exercet, ad magna excitat, & tantas opes ad Principum dignitatem, ad nobilitatis splendorem, animos alendos, ac firmandos, impendit: Othomanides vero inscitia, pauperie, servitio tot populos premit, &c. Vnde concluditur, non esse hanc Conquisitorum remunerationem angustis finibus limitandam, quia ut idem Politicus inquit lib. 3. cap. 8. §. 1. in fine, [sect. 31] Principum non minimus error est, benemerentibus nullam, aut malam gratiam reddere, cui mire conveniunt verba Salustij in Iugurtha, dum ait: Minus flagitiosum esse Principem armis, quam munificentia vinci, & est videndus, alia plura eleganter cogerens de liberalitate, qua Principes uti debent, Petrus Andreas Canonherius in aphorism. politicis, pag. 778. & in specie de meritis Conquisitorum Indiarum, & laboribus, & navigationibus, quibus se exposuerunt, omni seculo memorandis, & remunerandis D. Epis. Chilensis Villaroel inlib. Iud. pag. 215. Secvndo, pro eadem sententia perpenditur, quod si finis, ad quem haec remuneratio dirigitur, is est, ut [sect. 32] benemeriti aliquod praemium servitiorum suorum accipiant, & alij eorum exemplo ad res similes praeclare geredas excitentur, l. ut virtutum 3. C. de statuis, & imaginibus, l. vivus, vers. Benemerentibus, D. si quid in fraud. patr. Cassiod. lib. 2. epist. 16. ibi: Nutriunt namque praemiorum exempla virtutes. Neque quisquam est, qui non ad morum summa nitatur ascendere, quando irremuneratum non relinquitur, quod conscientia teste laudatur, Livius decad. 3. Eo impendi laborem, ac periculum, unde emolumentum, atq; honos sequeretur, nihil non aggressuros homines, si magnis conatibus magna praemia proponantur. Magnos animos magnis bonoribus fieri, Plutarc. in Caesare: Spiritus militum, animique ardores Dux ipse excitat, atque alit, quando honores, & dona largiens ostendit, se nonsui luxus, aut voluptatis gratia bello divitias parare, nec illas opes, seu communia virtutis praemia apud se recondi, & in hoc tantum ipsum esse divitem, ut militibus praemia dare valeat. Dubitadum non est, utrumque commodius, & perfectius consequi posse, si eiusmodi praemia in Coquisitorum, & benemeritorum liberos, & posteros deriventur. Nam semper [sect. 33] homines illorum occasione magis laborant, qua pro se ipsis, D. Paul. 2. ad Corinth. 12. l. 1. D. de iust. & iure, l. penult. D. de bon. libert. l. na etsi parentibus, D. de inoff. testam. l. cum ratio, D. de bonis damnat. l. Iulianus, D. si quis omis. caus. testam. l. de emancipatis, C. de legit. haered. cap. Praedicator 16. q. 1. cap. cum Apostolus, de censibus, l. 2. tit. 7. & l. 2. tit. 20. part. 2. cum alijs, quae plenius cogessi in meo tract. de crimin. parricidij, lib. 2. cap. 10. ubi inter alia adduco Senecam lib. 2. controver. 1. dicentem: Vt quid tandem miserae istae divitiae expetuntur? si ne in hoc quidem, ut liberis relinquantur. Et Cassiod. lib. 2. epist. 24. dum inquit: Nutriuntur a parvulis, ipsis laboratur, ipsis divitiae conquiruntur, & cum sibi unusquisque credat abundare, quod possidet, cum a patribus adhuc quaeritur, pro altera potius aetate peccatur Maria ipsa saevis tempestatibus agitata, genitoris cura non refugit, ut peregrinis mercibus acquirat, quod propriae soboli derelinquat, pro qua non recusamus subire exitium. Conducit Patritius lib. 9. de Regno, tit. 19. his verbis: Haec est illa ratio, quae efficit, ut magnus quisque vir studio laudis trahatur, & gloriae cupiditate incendatur, quia [sect. 34] quidem brevitatem vitae posteritatis memoria consolatur. Quemadmodu e contrario videmus, [sect. 35] multum frigescere, ubi in prima, vel secunda vita praemia sibi collata, finienda considerant, & filios, vel ad summum nepotes, omnibus facultatibus exutos, mendicare, & panem ostiatim quaerere, cogendos esse, prout quotidie contingere cernimus, & gravissimis verbis docet, & dolet D. Fr. Ioan. Zapata Guathemalensis Episcopus de iust. distrib. 3. par. cap. fin. num. 6. pag. 441. ubi postquam de iustitia Conquisitorum in consecutione, & continuatione Commendarum, & aliorum praemioru disseruit, subdit: Se multos cognovisse ex primorum illorm Conquisitgorum successoribus, & directa successione progenitis, qui neque pro stipendio, neque pro remuneratione sua, neque suorum parentum aliquid acceperint, & pauperes mercede aliorum vivunt, qui sibi debitis potiuntur, & gaudent, & cum ipsi laborarint, alios vident in suos labores, laborumque fructus introire, quod eis summae tristitiae est, & illi summae curae esse debet, cui commissum est eorum patrocinium. Quod quidem eo magis benemeriti dolent, quod [sect. 36] sunt aliquae schedulae, quae expresse vetant, ne liberis eorum conferri possint Comendae, quae ipsorum morte vacaverint, de quarum serie, & duritie egi supra hoc lib. cap. 5. num. 92. & seqq. cum nihil alias iura magis cavere, & desiderare soleant, [sect. 37] quam ut filij, & posteri ad officia, & praemia parentum (etiam alioqui minus habiles) promoveantur, ut praeter ea quae retuli loco supra citato, lato calamo prosequitur AEgid. Benedictus in l. ex hoc iure, D. de iust. & iur. 1. par. cap. 18. n. 68. ubi tractat, [sect. 38] qualiter parentes possint, & soleant filijs, & posteris suis sua servitia relinquere. Et de hac promotione, & praelatione agentes, Bald. cons. 159. num. 5. vol. 3. & in l. aliquando, num. 5. D. de offic. Procons. & in l. fin. C. de testam. milit. Caccialupus in l. diem functo, q. 21. D. de off. assess. Tiraq. de nobilit. cap. 20. num. 8. Alvar. Valasc. consult. 129. num. 12. & 13. cum alijs, Menoch. cons. 246. a num. 8. Tiber. Decian. resp. 25. num. 41. & seqq. vol. 1. Osasc. decis. Pedemont. 139. n. 11. Surd. cos. 419. ex num. 51. vol. 3. Rodolphin. de suprem. Princip. potest. cap. 6. num. 195. Simancas de Repub. lib. 3. cap. 5. Mastrill. de magistr. lib. 1. cap. 28. ex num. 2. ad 13. Ponte decis. 27. Matienz. in dialog. Relator. 3. par. cap. 5. num. 5. Mag. Marquez ingubernat. Christiano, pag. 218. & 329. Petr. Faber lib. 3. semest. pag. 100. & 105. Et hoc est, [sect. 39] quod graviter, & eleganter scriptum reliquit Seneca lib. 4. de benes. cap. 30. Cassiodor. lib. 2. epist. 2. ibi: Non enim relinqui inglorios patimur, qui generis claritate praedicantur; currat quinimo honorum gratia per parentes. Sub imperio boni Principis omnium fortuna proficiat. Nam quis desperet augmentum, ubi est in amore donum, & praestare propositum? Et Fulvius Constantius in tit. C. de filijs official. lib. 12. ex num. 24. ad 32. ubi reprehendit Matienz. in dial. Relat. 3. par. cap. 5. 7. qui voluit impugnare hanc continuationem munerum paternorum in filios, & inquit: Quod Principum benignitas, ac universi orbis consensus habe nimis sorupulosam traditionem explosit. Et postea subdit, quod hoc est adeo verum, ut quamvis Princeps in remuneradis benemeritis debeat consulere Proceres, ac Senatores. Hanc tamen consultationem adhibere non solet, cum agitur de transferendo filioin militiam, vel officium paternum, ex l. 5. tit. 10. lib. 5. Recop. quae hunc casum, ut primum, & praecipuum expressit, in quo consultatione Princeps non eget. Quibus addo Bald. cons. 355. num. 6. vol. 1. Qui iniuria speciem quandam esse dicit, quod in liberos ea privilegia, & beneficia non continuentur, quibus ipsi causam dederunt, sic inquiens: Sed certe imo videtur, quod dictum privilegium transeat ad filios, & posteros, tali ratione, quia quoties liberi sunt causa privilegij, transit ad eos privilegium, ut d. l. assiduis, & econverso si parentes sint causa privilegij filijs concedendi, debet transire ad filios filiorum, propter amorem, & honorem parentum, licet parentes desierint esse in humanis, & sic merita parentum transeunt in filios. Item quia privilegium istud videtur concesum memoriae, & nobilitati, quae per gloriam vivere intelligitur; item si rationes non sufficerent, tamen illa ratio sufficit, quia Princeps tenetur renovare, alias facit iniuriam, l. 1. §. permittitur, D. de aqua quotid. & aestiva. Et in idem tendit Ossorius lib. 1. de Reg. inst. pag. 184. ubi Principem monet, ut filios benemeritorum gratia, opibus, & ornamentis augeant, si maiorum suorum vestigijs institerint, & in studium verissimae laudis incubuerint. Sic enim inquit: Illorum virtute, & dibitis praemijs afficies, & eorum memoriam a quibus generati sunt, grata voluntate prosequeris. Tertio, eandem partem fortiter adstruit, quod [sect. 40] Indiarum provinciae accessorie unitae sunt Regnis Castellae, & Legionis, ac per consequens eisdem legibus, & moribus gubernantur, ut late dixi 1. tom. lib. 3. cap. 1. num. 46. & seqq. & prosequitur Ioan. de Platea in l. neminem, C. de Decurion. lib. 10. Burgos de Paz q. 6. n. 19. & in specie de nostris Indijs loquentes Ioan. Horoscius in l. 2. num. 8. & 9. D. de legibus, colum. 138. Aviles in prooemio cap. Praetor. verbo Islas, num. 9. Azeved. in l. 5. n. 5. tit. 1. lib. 1. Recop. & Christoph. de Paz de tenuta cap. 39. num. 31. & 32. & cavetur in ipsis ordinat. Supremi Consilij Indiarum, ordin. 14. Vnde [sect. 41] quemadmodum benemeriti de Regnis, & conquisitionibus Hispaniae, ea praemia, quae pro suis laboribus, & egregijs facinoribus a Regibus acceperunt, in perpetuum consequuntur, & consequuti sunt, ut ostendit Bobadilla in Politic. lib. 2. cap. 15. n. 63. & cum iurisdictione, alijsque honorificis titulis per viam maioratus posteris suis relinquere possunt, & solent, quinimo & non relicta ex natura [sect. 42] ipsius concessionis hoc tacite actum, sive inductum videtur, ubi bona donata dignitatem, & iurisdictionem includunt, ut probat tex. in cap. 1. §. praeterea Ducatus, de prohib. feud. alien. per Fred. ubi omnes feudiste, Guid. Papae decis. 476. qui test atur ta esse iudicatu in Francia in causa cuiusdam Comitatus Valentiae; latissime Tiraquel. de primog. q. 4. ex num. 21. Guillerm. Bened. in cap. Rainuntius, verbo In eodem testam. el 1. a num. 150. Fran. Zoanetus in tract. de primatu prioris geniti, cap. 3. Tiraquel. omnino videndus, de nobilit. cap. 37. num. 58. & seq. ubi quod feuda & officia concessa a Principibus, eo ipso perpetua sunt, & aliae concessiones reales esse censentur, & ex nostris contra Roder. Suarez, Anton. Gometius in l. 4. Tauri, num. 12. Pinel. in l. 1. par. 3. num. 17. C. de bon. mater. ubi ait, in Lusitania hoc ita decisum esse in omnibus bonis a Rege donatis, Greg. Lopez in l. 1. tit. 12. partit. 2. gloss. 1. Mieres de maiorat. 1. par. quaest. 26. num. 2. Molina eod. tract. lib. 1. cap. 7. num. 2. & cap. 11. num. 10. Ant. Quesada divers. quaest. cap. 6. num. 21. & in fine, Matienz. in l. 11. tit. 7. lib. 5. Recop. gloss. 7. n. 2. Burg. de Paz in quaestion. civil. q. 2. num. 49. alter Molina de iust. & iure, disp. 581. n. 1. & seqq. Parlador. in sexquicent. differ. 18. §. 1. n. 16. Mastrill. de Magistrat. lib. 4. cap. 12. & Dom. Ioan. del Castillo tom. 5. controvers. cap. 128. num. 19. & seqq. Pariter idem probandum, & admittendum videtur, [sect. 43] in remunerationibhus factis Coquisitoribus Indiarum, in Comendis, de quius agimus, quae feudorum, & maioratuum vice obtinent, ut saepe probavimus, & sunt pro laboribus stipendinm, pro sumtibus solutio, pro terris, & Regnis ab ipsis partis, suoque Regi ultro oblatis, fidel iterque, & liberaliter elargitis, remuneratio, ut in terminis advertit Zapata de iust. distrib. 3. par. cap. ult. num. 3. & 10. ubi inter alia adducit Nattam cons. 122. num. 6. lib. 1. & plures alios, qui probant [sect. 44] privilegia, & alia, quae a Regibus conceduntur in laboris, & servitij remunerationem, ex sua natura perpetua esse, perpetuoque debere a succesoribus obtineri. Et num. 33. concludit, miseratione [sect. 45] dignam esse Conquisitorum vice, qui digni ob sua gesta, praeclara, & humanis viribus superiora facta, ut Comitum, Ducum, Marchionum titulis decorarentur, non modo ijs honoribus, & in remunerationem privilegijs, eorum filij non honorantur, verum pauperrimam vitam gerentes, ab alijs, quo vivant, mercede recipiunt, quod esse probat contra omnes regulas iustitiae commutativae, & distriutivae, & duplice illis praebet molestiam, & quod ab honore excludantur, & quod a lucro. Quae est consideratio Petr. Greg. lib. 31. de Repub. cap. 1. num. 6. & iuvatur ex illo Ecclesiastici cap. 26. & 27. [sect. 46] In duobus contristatum est cor meum, & in tertio iracundia mihi advenit, vir bellator deficiens per inopiam, &c. Qvarto facit, [sect. 47] quod quemadmodum in Hispania, mediante Maioratuum institutione, familiarum splendor conservatur, & ipsius Regni conservationi prospicitr, ut tetigi supra hoc lib. cap. 1. num. 77. & seqq. Ita pariter hae Indiarum [sect. 48] provinciae magis tutae, & splendidae essent, si pluribus Commendatarijs divitibus, & perpetuis abundarent, qui ad hunc maxime finem institui coeperunt, ut inquit Acosta de procurand. Ind. salut. lib. 3. cap. 11. & Ego in hoc tract. d. cap. 1. Nam [sect. 49] gloria, & tutela alicuius provinciae in vasallis locupletibus consistit, ut egregie docet Imperator Iustin. in Auth. ut iud. sine quoquo suffrag. in princip. & optimus text. in l. 12. tit. 2. & l. 14 tit. 5. part. 2. ibi: Ca entonces son el Reino, e la Camara del Emperador o del Rei, ricos, e abondados, quando sus vassallos son ricos, e su tierra abondada: prout e contrario [sect. 50] nihil magis eorundem Regum vaecordiam, aut tyrannidem ostendit, quam ubi eos pauperes, & miseros reddit, ut in l. 10. tit. 1. eadem par. 2. Et tales [sect. 51] Commendatarij scientes se esse perpetuos Indorum sibi concessorum Patronos, & usufructuarios, magis pro eorum salute, & conservatione prospicerent. Quod regulariter secus faciunt ij, qui illos ad tempus commendatos habent. Nam solum praesente quaestum intuentes, graviter eos vexare, exprimere, & opprimere solent, nihil de suturo curantes, cum ad ipsos, vel ipsorum filios id non pertineat, prout semper contigit [sect. 52] in mercenarijs, & alis, qui praedia ad certum tempus conducunt, ut habetur Matth. 2. & Act. 9. ibi: Mercenarius autem, & qui non est pastor, cuius non sunt oves propriae, videt lupu venientem, & deserit oves, & fugit: quod refertur in cap. adversitas 48. 7. q. 1. & in optimo casu consideravit Concil. Tridet. sess. 23. cap. 1. de reformat. & in nostris terminis dissertissimus Ioseph. Acosta de procur. Indoru salute, lib. 3. cap. 5. ibi: Atque inde [sect. 53] quoque rebus Indicis altera non levior aerumna proficiscitur, quod cum Gubernatores omnes Hispaniam cogitent, studia sua omnia, & curas illic collocent, Indicum solum, veluti alienum, atque extraneum habeant, it a parum curant, quod nihil amant. Quod quantum statui, atque incrementis Reipublicae obsistat, dici non potest. Et ibi: Inde abeuntes, dissipata omnia, atque exusta relinquunt. Quae etiam ratio (inter alias) perpendi solet ab ijs, qui melius putant Reipublicae consultu iri, [sect. 54] si perpetuos, quam si annales, vel temporales Magistratus creaverit, ut docet Aristot. lib. 2. Politic. cap. 1. & post alios refert Guiller. Bened. in cap. Rainuntius, verb. Duas habens filias, num. 41. Mastrill. de Magistrat. lib. 2. cap. 23. & Bobad. in Polit. lib. 1. c. 17. num. 1. & seqq. & Petr. Greg. lib. 7. de Repub. cap. 4. num. 16. ubi refert [sect. 55] vulgarem fabula de cane ulceroso, qui malebat muscas iam plenas sanguine, & veluti saturas sustinere quam illis excussis, alias famelicas admittere, quae exugerent restantem sanguinem. Et facit l. Praetor, §. fin. D. de vacat. & excusat. mun. ibi: Tolerabilius est, &c. cap. 1. de renuntiat. glos. in cap. hinc 16. q. 1. cum late adductis a Camil. Borrel. de Magistr. edict. lib. 1. cap. 12. & seqq. & quod in optimo simili tradit, ultra alios, noster D. Franc. Amaya lib. 1. observat. cap. 1. num. 61. docens, Alexandrum Severu Imperatore, [sect. 56] praedia Limitrophia, id est, ea, quae in hostium finibus essent, militibus suis concedere solitum fuisse, ita ut eorum essent, & hae redum, si militassent, ut alacrius pugnarent, & loca illa libentius amantes, hostes fortiter arcerent, in eosque irruere non formidarent, cum se suaque defenderet. Nam ut praeclare inquit D. Ifidorus lib. 3. de summo Bono: [sect. 57] Cum magno dolore amittuntur, quae cum magnoamore habentur: minus autem carendo dolemus, quae minus passidendo diligimus. Qvinto, perpenditur, [sect. 58] quod causa cognoscitur per effectus, cap. qualiter 11. q. 3. l. 15. tit. 13. partit. 2. unde cum ex antiqua, & hucusque usitata forma Indos commendandi, & gubernandi, [sect. 59] plurima damna orta fuisse experiamur, tam erga ipsos Indos, quam erga ipsas Indiarum provincias, de quibus in superioribus egimus, conveniens non videtur, utilitatem [sect. 60] publicam diuturna ludificatione differri, ut alias inquit Cassiodor. lib. 5. epist. 31. & tot damnis, atque aerumnis, [sect. 61] celeriter, & efficaciter remedia non adhibere, l. 1. D. de damno infect. Auth. de defensor. civit in princip. collat. 3. l. 2. tit. 10. part. 2. ibi: Ca pues el Rei es cabeca de todos, dolerse debe del mal q recibieren, assi como de sus miembros. Ovid. lib. 2. de Ponto, elegia 9. Regia (crede mihi) res est succurrere lapsis Convenit, & tanto, quantus es ipse viro. Ne [sect. 62] sero ad remedia perveniatur putrefactis partibus, quae in sufficiente pharmaco cauterium, qut abscissionem postulent, ut ait Petrus Gregor. lib. 21. de Repub. cap. 1. n. 5. &. lib. 10. cap. 5. n. 10. Vbi etiam monet, [sect. 63] non esse antiquis legibus insistendum, si magnsa utilitas Resp. contrarium suaserit, quae non permittat sine detrimento evidenti salutis eius, leges iam latas locum habere: quia [sect. 64] unumquodque tempus suos mores affert, quibus accomodandae sunt leges, sicuti aliae leges om antiquo Testameto, aliae in novo, & aliae priscae Romanorum inter rude populum, alie posterioribus saeculis probatae, reictis, vel emendatis primis: & idem graviter ostendit S. Isid. Pelusiota lib. 2. epist. 46. inquiens: Non grave, ac sceleratum est aliquid innovare, cum utilitas novitati adiuncta est. Non enim noxia, & utilia vetustate perpenduntur. Verum id explorandum est, an in antiquioribus vitium inveniatur, an contra in recentioribus virtus reperiatur. Quod prius etiam docuit [sect. 65] Imp. in Authen. de non alienand. §. ut autem lex, collat. 1. Auth. quib. mod. natural. effic. legit. in princip. collat. 5. text. in cap. non debet, de consang. & affinit. prooem. Clement, ibi: Vix aliquid adeo certum, clarumque statuitur, quin ex causis emergentibus, quibus iura iam posita mederi non possint, &c.l. 11. tit. 11. partit. 1. Emendar sus leyes, quando extendire, o le mostraren razon porque lo deba hazer; melior text. in l. 2. C. de veter. iur. enucl. ibi: Quia ideo imperialem fortunam rebus humanis Deus praeposuit, ut pos sit omnia, quae noviter contingunt, & emendare, & componere, & modis, ac regulis cupetentibus tradere, & hoc non primum a nobis dictum est, sed ab antiqua descendit prosapia, &c. Quod etiam singulariter probat tex. in Auth. ut frat. filij, collat. 9. 1. Divifratres, D. de iur. patron. l. nonnunquam, D. de coll. bon. melior text. in Auth. de nuptijs, §. nos autem, collat. 4. ibi: Non enim erubescimus, si quid melius etiam eorum, quae ipsi priores diximus adinveniamus, hoc sancire, & competentem prioribus imponere correctionem. Imp. Martian. in prooe. lib. leg. Novellar. tit. 5. ibi: AEqualis in utroque aequitas est, vel promulgare, quae iusta sunt, vel antiquare, quae gravia. Teste enim Pet. Andr. Canonher. in aphor. Hippocrat. 1. tom. pag. 519. idem Politici facere debent, quod medici, qui contraria remedia morbis adhibent, quando priora nihil profecisse cognoscunt. Quod etiam Michael Hospital. his, quae sequuntur, carminibus, eleganter expressit: Qua melius medici, qui quo nihil ante priora Profecisse vident, adhibent contraria, leges Decepti medicas, artemque valere iubentes: Hoc nos illa modo, nuper quae coepimus arma Ponere ne pudeat, hominesque errata fateri, Et magis apta malis, quae sunt medicamina nostris Quaerere. — Porro hoc remedium forte sumi potuissent, & nunc poterit, inducta perpetuitate Comendarum, [sect. 66] & in Indos comendatos, iurisdictione ipsis eorum Patronis concessa, prout in Hispania conceditur dominis vassallorum. Nam ita praetorum excessus cessabunt, Parochi diligentius Indos instruent, & ab idololatrijs revocabunt, Hispani, AEthiopes, & hybridae eos iniurijs non afficient, Patronum verentes, qui pro eis, tanquam pro se ipso pugnabit. Reductiones [sect. 67] quoque ipsorum Indorum reparabuntur, & conservabuntur, quae hodie fere in totum dilapsae, & dissolutae conspiciuntur, absque ulla spe redintegratrionis durabilis, cum sit nemo, qui de ea sedulo curet, quod secus erit, si Commendatarij perpetui efficiantur, cu sit verosimile, eos pro illis, tanquam pro re sua, vigilaturos, [sect. 68] & quocunque fugerint, vel moram traxerint, in proprios lares revocaturos, utalias dicitur in l. origine, C. de municip. & originar. lib. 10. & l. cum satis, C. de agricol. & censit. lib. 11. ubi Platea, & Lucas de Peua, Auth. de mandat. Princip. §. iud etiam suscipientes, ubi gloss. verb. Agricolas, ait: Et sic nota, quod potestas vindicat civem suum, vel comitivum: quam pluribus ornat Menoc. in suo eleganti cons. 1176. Afflict. in constit. quisquis Burgensibus sub tit. de revocand. traseunt. ad alien. habit. Ponte in tract. de potest. Proreg. Rubr. de abund. civit. tit. 2. §. 2. n. 8. Capicuis decis. 118. & 168. & novissime D. Francisc. Merlinus concrovers. fores. cap. 83. per totum, ubi alios adducit, & Ego sup. lib 1. cap. 3. num. 64. & seqq. & latius cap. 23. ex num. 44. Et ultra haec aliud etiam damnum non minus considerabile cessabit, nempe [sect. 69] quod Comendae non dividantur, aut, quod magis doledum est, in exteros, & de Indiarum provincijs, & conquisitionibus nullatenus meritos conferantur, de quo pluribus egi sup. hoc lib. cap. 2. ex num. 57. Neque poterit aliquod inconveniens considerari in concedenda Patronis erga suos Indos iurisdictione, cum [sect. 70] illorum causae tales plerumque sint, ut vel ab ipsis Indis iudicari possint, & debeant, & summarie tractari, ut etiam ostendi sup. hoc tom. lib. 1. cap. 26. num. 18. & ab Imp. Iustiniano doceamur, non debere de rebus exiguis homines magnas attritiones sustinere, in Auth. de instrum. fide, §. oportet, vers. Vt autem, quod melius expressit Acosta, in eadem specie nostrorum Indorum loquens, d. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 23. sic de eorum Magistratibus inquiens: Pueris se potius ludimagistros, quam forenses iudices cogitent, & ibidem causas more patrisfamilias componere, & pro arbitratu agere, saepe tutius, atque comodius, nisi atrox aliquod facinus accidat, quod rarum est, cum pleraque nugarum, & puerilium cocertationum similia sint: Cuius loci memini etiam aliud agens sup. cap. 27. num. 34. & his non relatis, usum huius iurisdictionis Commendatarioru erga suos Indos opportunum esse, agnoscit Dom. Episcopus de la Paz in cap. ex transmissa, num. 26. de foro compet. Sexto, denique in favorem eiusdem partis expendo, quod licet Rex, & dominus noster hanc perpetuitatem concedens, videatur a se abdicare vassallagium Indorum, quod est contral. 10. tit. 10. de las donaciones, lib. 5. Recop. & alia iura, [sect. 71] quae generaliter docent, eiusmodi alienationes excusari, & inhiber debere, ut per text. & DD. in cap. intellecto, de iureiurand. gloss. in l. invitus, in princip. D de fideicomm. libert. & meliorem text. in l. 5 tit. 15. par. 2. Vbi [sect. 72] eos, qui tales alienationes consulunt, proditionis crimen incurrere inquit, & Isaiae verbis contraire cap. 42. vers. 8. ibi: Ego Dominus, hoc est nomen meum, glo riam meam alteri non dabo, & laudem mea sculptilibus. Hoc tamen parum considerabile est, cum videamus, attento praesenti statu Commendarum, vel eas ipsas, quae in Regia Corona incorporatae sunt, parvi lucti, & momenti esse, [sect. 73] & alias iam ab eisdem concedi solitas, quod efficit, ut semper alienabiles, & concessibiles maneant, iuxta ea, que latius dixi supra in alio loco retulimus, & quod non possint [sect. 74] tolli, nec revocari, ubi fiunt in remunerationem servitiorum, etiam si contineant alienationem iurisdictionis, & vassalorum, ut per text in l. penult. §. 1. de donat. & cap. 1. de nova forma fidelit. & alia iura, optime docet Bart. in l. quod semel, de decret. ab ord. faciend. & in l. 2. num. 10. D. de iure immunit. Bald. in l. qui se patris, num. 10. C. unde liberi, Grammat. decis. 65. a num. 24. Natta cons. 122. a num. 6. lib. 1. Ant. Gabr. 1. tom. commun. tit. de non tollend. iure quaesito, conclus. 60. num. 60. Valascus consult. 72. num. 5. & in nostris terminis loques Fr. Ioan. Zapata d. tract. de iust. distrib. 3. par. cap. ult. num. 8. cum seqq. Sed in contrarium, pro negativa opinio[sect. 75]ne, que harum Commendarum perpetuitate excludit, plures quidem, & satis essicaces rationes ponderari etiam possunt, & solent, quae quidem effecisse videntur, ut res haec toties pertractata, adhuc decisa non fuerit, ut tetigi sup. hoc eod. cap. num. 14. & late prosequitur Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 8. lib. 10. cap. 17. & seqq. Primo namque, [sect. 76] arduum, & difficile reputatum est, Regum nostrorum liberalitate quae in his Commendis concedendis, & continuandis elucet, eo transferre velle, ut necessariam, & perpetuam alienationem cotineat. Nam hoc pacto nihil eos fere habituros inquiunt, in quo possint benemeritos de hoc Nouo-Orbe in posterum remunerari: quod efficiet, ut vassallorum pectora refrigerentur, que praemiorum expectatione accenduntur, l. 1. D. de iust. & iure, l. 3. & fin. tit. 10. & l. 2 tit. 27. par. 2. ubi dicitur: Que como sin agua no puede permanecer una buerta, tampoco sin galardones conservarse una Republia, Lucret. lib. 5. Nusquam [sect. 77] hominum genus incassum, frustraque laborat: Plin. lib. 3. natur. histor. cap. 4. ibi: Tantaque ad pericula evincenda funt satis causae sperare, quod cuperent; Cicer. lib. 3. de natura Deorum: Neque domus, neque Respub. stare potest, si in ea recte factis praemia extent nulla, nec supplicia peccatis. Ennod. dict. 22. Qui tollit sudoris praemium, frangit studia dimicandi. Tolle spem praedae, tulisti vota certaminis. Nescis quam iustus dolor de amissa laboris fruge naseatur. Et ita veteribus Conquilitoribus proipiciendum est, ut novis benemerentibus praemia no desint. [sect. 78] Cum salus Reip. non minus in eius acquisitione, quam in conservatione consistat, iuxta illud vulgatum Ovidij: Non minor est virtus, quod pluribus ornat in nostris terminis Ioseph. Acosta de procur. Ind. salut. lib. 3. cap. 11. Eduard. Vestinus in theatro vitae civilis lib. 2. c. 23. n. 2. Costa de facti scientia, & ignoratia inspect. 11. per tot. ubi id multis iuribusprobat, & potuit allegare l. fin. D. de legibus, ibi: Totu autem ius consistit, aut in acquirendo, aut in coservado, aut in minuedo. Et SaIust. de bello Iugurthino, ubi inquit: [sect. 79] Maius dedecus esse parta amittere, quam omnino no parauisse, cui convenit Xenoph. lib. 7. Cyropaediae, ibi: Magnum equidem esse arbitror Imperium parare; sed multo magis id, quod sis adeptus, conservare. Nam adipisci saepius illi contigit, qui audaeiam dumtaxat adhiberet, sed retinere, quod adeptus sis, id vero non sine continentia, nec sine multo studio fieri solet, & Valer. Max. lib. 9. cap. 12. [sect. 80] qui vitae humanae felicitatem non tam inchoatione, qua in perfectione constituit, quem sequitur Boetius lib. 3. cap. 2. his verbis: Nec manet ulli traditus ordo, Nisi quod fini iunxerit ortum, Stabilemque sui fecerit Orbem. Secvndo consideratur, quod etsi superior ratio deficeret, multum attendi deberet, ip[sect. 81]sius Regis, fiscique eius utilitas, & commoditas, quae propter eximios sumtus in bellis quotidie factos, & in alijs rebus, quae ad conservationem, & defensionem adeo late patentis, & reliquis nationibus invisae Monarchiae desiderantur, ita suam liberalitatem temperare debet, ut sibi nequaquam deficiat, l. rem legatam, D. de adim. legat. cum innumeris alijs, quae adducit Alvar. Velascus in axiormat. iur. litt. L. num. 70. quinpotius, ubi id oportere visum fuerit, Comedaru reditus ad Regiam Coronam reducat, ut iam in Nova-Hispania in totu iussum, & factum videmus, & in Regno Peruano in tertia eorum parte, iuxta ea, quae dixi sup. c. 16. n. 8. & cap. 26. per tot. Vt omittam, semper [sect. 82] parce, & stricte quatum fieri possit practicandam esse perpetuam vassallorum alienationem, & maxime in Indis, ut cavetur in d. l. 12. tit. 10. de las donaciones, lib. 5. Recop. & in alijs schedulis, quarum metionem fecimus sup. cap. 1. ex num. 25. quia, etsi unius, vel alterius villae, aut castri concessio Principi permittatur, [sect. 83] ubi tamen plures sunt, & quae in Regalium iurium gravem diminutionem tendunt, inhiberi debet, & etiam si facta reperiatur, revocari, ut in l. 1. & 5. & per tot. tit. 15. part. 2. iunctis alijs, quae post plures, quos refert, congerit Mieres de maiorat. 4. part. q. 1. limit. 6. num. 22. cum seqq. & Iacob. Cancer. 1. tom. variar. resolut. cap. 1. n. 154. ubi ita notabiliter inquit: Iura regalia per multas alienationes separatim factas, quamvis modicas, revocanda sunt, quia tendunt in diminutionem Regni, ut plures donationes simul iunctae, ut inofficiosae revocantur, quae singulae inofficiosae non sunt, ut in l. 1. C. de inofficios. donat. & est pulchra ratio, quia alias paulatim Rex posset Regnum annibilare, modo dando unam villam, cras aliam, &c. Et hoc maxime procedere docet Alciatus in l. debitorum pactionibus, num. 25. C. de pactis, ubi [sect. 84] ipsorum vassallorum interst, ipsi potius Principi, quam alicui alteri privato domino subijci. Nam tunc (inquit) alienatio in contrarium facta non valebit, etiam adiecta clausula, De plenitudine potestatis, & quavis Princeps dicat, se id in servitiorum remunerationem facere. Et in omnibus vassallis regulariter, ac praecipue in nostris Indis hoc interesse reperitur. Nam [sect. 85] nemo est, qui magis non desideret esse vassallus Regis, quam alterius, vel ea tantum de causa, quod qui sublimioribus subditi sunt, honoratiores reputantur, ut per Roman. cons. 460. num. 5. Lucam de Pena in l. unica, colum. 2. & 3. C. de capit. civium cens. eximen. lib. 11. Roderic. Suarez allegat. 9. num. 6. Menchac. lib. 1. controvers. illustr. in praefat. ex num. 26. & cap. 3. in fin. Roland. cons. 1. num. 37. vol. 1. Bobad. in Politic. lib. 2. cap. 16. num. 12. Craveta cons. 291. n. 14. D. Praes. Valencuela cons. 59. num. 14. & seqq. Iacob. Cancer. lib. 3. variar. cap. 3. num. 362. & seqq. & Callistus Remirez de lege Regia Aragon. §. 32. num. 14. ubi demonstrat, quanto peioris conditionis sit esse vassallum privati Baronis, quam Supremi Regis: illud enim (inquit) misera est servitus, hoc autem summa est libertas, ut cecinit Claudian. in 3. vers. 42. Nunquam libertas gratior ulla Est sub Rege pio. Et sic dicitur, [sect. 86] fieri deterior conditio vassallorum si alienentur per Principem in inferiorem, ut notat Guido Pap. decis. 562. Roman. cons. 26. Rubeus cons. 96. Iason in §. item Serviana, num. 169. Inst. de action. Ripa in l. 2. n. 46. D. solut. matrim. Roland. d. cons. 1. num. 36. Ioann. Garcia de nobilit. col. 1. §. 1. n. 13. & alij, quos refert, & sequitur Cancer. d. n. 362. Tertio, pro eadem opinione consideratur, quod cum hodie [sect. 87] Commendatarij, quavis temporales sint, & nullam in Indos sibi commendatos iurisdictionem habeant, adeo duram, & gravem dominationem in eos exerceat, ut prohibere oportuerit, ne in illorum municipijs resideant, ullumve contractum cum ipsis celebrent, iuxta ea, quae dixi sup. cap. 25. verendum quidem est, ne insolentiores reddantur, si se perpetuos Indorum do minos, & cum iurisdictione cognoscant. Nam [sect. 88] trita, & veterana reformare difficile est, l. praecipiunt 37. D. de aedil. edict. & [sect. 89] potentes ubi ad malitia omnia declinant, & cupiditatis, aut rapacitatis fomite ducuntur, non prodesse, sed poterius obesse solent, ut latissime & elegantissime tu exemplis, tum auctoritatibus, ostendit Martinus Mager. de advocatia armata, cap. 1. ex n. 144. & cap. 9. ex num. 340. quo & illud Varronis pertinet: Qui potest plus urget; pisces ut saepe minutos magnus comest; ut aves enecat accipiter. Et AEsioaeus ille Apologus de accipitre, de quo pulchre Sigonius lib. 8. de Regno Italiae. Ita enim hic rerum ambitus se se habet, nihil pene sit, quod non alterius damno vivat, nihil quod cuiquam praedae non sit, ut inquit Scaliger. exercit. 189. dist. 5. Et cum tot legibus libertati Indorum prospectum sit, & servitia personalia, vel in totu tolli, vel maxima ex parte temperari, [sect. 90] haec omnia peiorem statum recipient, & Commedatarij Indos sibi commendatos, & in perpetuum datos loco servorum habebunt, & eoru uxores, & liberos tollent, in metalla adigent, ac totam substantiam exhaurient, iuxta illud mali, & tyranni Regis exemplum, quod habetur 1. Regum cap. 8. de quo Ego latius 1. to. lib. 3. cap. ult. num. 22. Nec tam [sect. 91] futuri temporis, & posteritatis memoria sive contemplatione ducentur, cuius respectus valde e contrario praetexitur, quam praesentis lucri cupiditate, arg. l. cum hi, §. 1. D. de transact. & illius Claudiani sentetiae: — Omne futurum Despicitur, suadentque praesentia fructum. Semper enim [sect. 92] obnoxia est istorum miserorum infirmitas, ut dixi sup. lib. 1. cap. 27. & eos aliqui insolentes Commendatarij tractare solent more, ac modo illius ancillae, de qua Plautus in Mercat. Act. 4. scen. 3. Nihil opus nobis ancilla, nisi quae texat, quae molat, Lignum caedat, pensum faciat, aedes verrat, Quaeque habeat quotidianum familiae coctum cibum. Et Terent. in Phorm. Actu 11. scena 1. Molendum asque in pristino, vapulandum. Qvarto facit, quod etsi Commendatarij perpetui, & magis divites, magis etiam pro Indiarum defensione, & conservatione pugnare debeant, ut in altera opinione supponitur. Ex adverso tamen timeri potest, [sect. 93] ne eiusmodi divitiae eos in luxum, & superbiam deducant, & Regi nostro potentissimo, eiusque mandatis minus affectos, & attentos efficiant, cum nihil adhuc supersit, quod vel ipsi, vel ipsorum liberi ab eius manu, & indulgetia sperare possint. Quod [sect. 94] in omnibus provincijs, sed praecipue in his Indiarum, ita valde ab eodem Rege remotis, summopere cavendum est, & enixe curandum, ut subditi maxime ab eo depedeant, & utrumque Regnum, licet tot Coeli, soli, ac sali tractibus separatum, unum veluti corpus efficiat. Qvinto consideratur [sect. 95] praesens Indoru status, qui cum ubique numero paucissimi sint, in servitijs personalibus, metallorum effosione, & operatione, alijsque publicis operibus, & munijs Reipublicae necessarijs, incessanter, & tanquam si plurimi essent, deserviunt, ut in libro primo retulimus. Quibus [sect. 96] servitijs, & Indorum ad ea praeparationi, & deductioni, verosimile est Commendatarios opem non laturos, sed potius repugnaturos, si super eisde Indis iurisdictionem, & perpetuam dominationem exerceant, & in eorum conservatione, & propagatione suam, suorumque posteroru substantiam positam videant, quam certum est per servitia praedicta valde minui, vel in totu extingui. Vnde publica utilitas, cuius contempiatione eiusmodi servitia tolerantur, privatorum commodis cedet, vel magna ex parte turhabitur [sect. 97] contra vulgares regulas iuris, quas congessi sup. lib. 1. cap. 4. n. 114. & seqq. & illud Ossorij lib. 7. de Regis inst. Vt in corpore non quod uni membro iocundum est, sed quod totius corporis incolumitati conducit, praecipue expectari convenit. Sic in Republica, non quod unicuique libeat, sed quod universis expediat, considerandum est. Idemque inconveniens forte militabit [sect. 98] in reductionibus faciendis, Commendarum terminis dividendis, Indis vindicandis, & quod magis dolendum esset, in Fide Catholica instruendis, & confirmandis. Nam timendum est, ne pravi Commendatarij, suis lucris inteti, his omnibus officiant, potius quam proficiant, litibus, & contentionibus intestinis inter se digladientur, & plura damna, quam quae hunc experimur, ab ipsis ijsdem oriantur, a quibus maxime salus, & remedium sperabatur. Quod efficit, [sect. 99] ut minime mutare leges, & consuetudines diu receptas conveniat, interim dum ex novis, quas inducere cupimus, maxima, & evidentissima utilitas non agnoscitur, l. in rebus novis, D. de constit. Princip. l. minime 23. D. de legibus, l. etsi nihil 183. D. de regul. iur. cum alijs, quae [sect. 100] de novitatis, sive innovationis damnis plene tradit Ioann. Nevizanus, omnino videndus, cons. 11. n. 3. & seqq. Menchaca de success. creat. §. 30. n. 312. Menoch. cons. 302. num. 16. cum seqq. consil. 748. num. 47. & lib. 5. praesumt. 44. ubi quod omnis novitas praesumitur mala, ex Baldo in d. l. in rebus, text. & gloss. optima in cap. final, de religios. dom. & in cap. unico, eod. tit. in 6. ubi quod neque novum collegium, neque nova religio, nec novae reliquia, nec novus sanctus facile admitti debet, de quo pluribus agit Pat. Ribadeneira in vita S. Ignatij, lib. 2. cap. 17. & alia tradens Simancas lib. 4. de repub. c. 10. 11. & 14. Laelius Zechus de Principe lib. 1. cap. 6. num. 10. Paliargus super lib. 15. Cornel. Taciti, observat. 121. Ioann. Cochier. in Thesaur. aphorism. polit. lib. 2. cap. 4. pag. mihi 59. & 62. ubi ait, quemadmodum sine valetudinis offensione, nemo subito victus rationem mutat, ita nec leges sine maxima rerum coversione, & adducit D. August. epist. 118. [sect. 101] Ipsa mutatio consuetudinis, etiam quae adiuvat utilitate, novitate perturbat. Et Thucyd. lib. 3. histor. eam Rempublicam, quae malis quidem, sed immotis legibus utitur, praestantiorem esse illa, quae bonis quidem legibus utitur, sed tamen mobilibus, & inconstantibus, & Dion. Cassium lib. 52. ubi refert cohortationem Augusti Caesaris ad Senat. Roman. in haec verba: Positas semel leges constater servate, nec ullam earum immutate, nam quae in suo statu eademque semper manent, [sect. 102] & si non nihil vitiosa, utiliora tamen sunt ijs, quae per innovationem, vel meliora iudicantur, quod sensit etiam Tacit. lib. 14. annal. du ait: Super omnibus negotijs melius, atque rectius olim provisum, & quae convertuntur in deterius mutari, & dixi atque adduxi alia supra lib. 1. c. 4. num. 69. & seqq. quibus addo, quae erudite considerat Alphonsus Carranza in tract. de partu humano, cap. 87. num. 81. ubi quod novitatis amatores magnis se periculis exponunt, & alia de vitandis novitatibus in administratione Reipub. congerens Callist. Remir. de leg. Reg. §. 11. n. 21. D. Thom. 1. 2. q. 97. art. 2. ubi ita notanter scribit: Lex non est mutanda, quoties experientia quippiam melius affert, ni tantum sit bonum, ut mala infinita novatio vincat, Symmach. lib. 10. epist. 54. Servada est tot saeculis fides, & sequendi sunt nobis parentes, qui sequuti sunt feliciter suos. Video quale sit, quod instituendum putetur, sera tamen, & contumeliosa est emendatio senectutis. Atqve haec sunt, vel ad haec quidem reducuntur, quae in lubrica hac, & difficili quaestione, tam in facto, quam in iure ad utramque partem expendi possunt, quarum plures non male congessit Anton. de Herrera d. hist. gener. Ind. decad. 8. lib. 10. cap. 19. in cuius sane resolutione magis optarem, aliorum sententiam audire, quam meam interponere. Sed ut iniuncto muneri satisfaciam. si [sect. 103] prioribus illis annis, quibus haec quaestio moveri coepit, iudicium meum in ea requireretur, non dubitarem pro perpetuitate Commendarum suffragium ferre, vel in toutm quidem, vel saltim pro aliquibus in unaquaque provincia pinguioribus, alijs Coronae Regiae servatis, ut vel ex earum reditibus iuvaretur, vel ijs, qui nova servitia praestitissent, iuxta illarum merita satisfaceret. Ita enim ipsarum provinciarum splendori, conservationi, ac securitati, & priorum conquisitorum memoriae, & egregijs facinoribus plenius consultum esset, & forte plura mala, ac damna cessassent, quae ex contrarijs dispositionibus hodie post vulneratam causam sera poenitentia experimur. Et hanc [sect. 104] formam Comemndarum distribuendarum aliquae antiquae schedulae proposuerunt, & praecipue illa 14. aprilis, an. 1546. ad Proregem Novae Hispaniae directa, cuius mentionem feci supra num. 6. Et in eadem perstiterunt Comes de Nieva, & Commissarij, in Peruvium delegati ad hanc perpetuitatem si opportunu sibi videretur introducendam, ut resert Anton. de Herrera in histor. gener. Indiar. decad. 8. lib. 10. cap. 18. pag. 328. & postea [sect. 105] Dom. Prorex Peruanus D. Franc. a Toleto, ut idem Auctor ibidem recenset, qui Prorex addidit, sibi non videri Indos satis capaces, ut plene suae libertati relinquerentur, nec per se ipsos se regere possent. Nec etiam in universum Commendarum perpetuationem covenire, posse autem aliquas ex pinguioribus, ac viris illustribus, & benemerentibus datas, in perpetuum, & cum iurisdictione concedi, ad instat dominorum vassallorum Hispaniae, & aliarum nationum, quae politice gubernantur, & ex successibus, atque effectibus, qui ex hoc resultarent, experimentum sumi, an in posterum idem in alijs inducere, vel restringere conveniret, prout & in simili docuit celebris text. in cp. Apostolicae, de donation. Ioannes quoque Matienzus in tractatu manuscripto de gubernatione Regni Peru, 1. part. cap. 28. & seqq. pro eadem perpetuitate consuluit, & cap. 30. aliquas leges, vel conditines adducit, quibus id magis commode exequi posset, & idem sentit Fr. Ioan. Zapata de iustit. distribut. 3. part. cap. ult. per tot. Atvero praesenti rerum statu considerato, in quo Indi [sect. 106] ita diminuti sunt, & per consequens Commendae in eam tenuitatem deductae, ut vix quotidiano victui Commendatarij sufficiant. Necnon etiam, quod earum plures, & pinguiores Proceribus Hispaniae concessae reperiuntur, alijsque, qui in provincijs Indiarum non resident, nec de earum Conquisitione ullatenus meriti sunt, ut dixi supra cap. 2. num. 57. & quod aliae per maritos ad uxores, & e coverso, ultra ulla merita ex lege successionis pervenerunt, atque aliae etiam per subreptiones, & fraudes, ne dicam per sordes a Gubernatoribus extortae sunt. Non auderem ab antiqua forma recedere, neque pro perpetuitate in totum, vel in parte concedenda, consulere, quia omnes fere causae, & rationes cessant, quae pro eius suasione considerantur, & dubij sunt valde, atque incerti effectus, & utilitates, quae in futurum ex nova hac introductione promittutur, quin potius alia graviora damna timeri possunt, ut sup. retulimus. Vnde sumus in vulgari iuris regula, qua docemur, semper praesente rei statum attendi debere, non qui olim fuit, un in l. 4. in fine, C. si ser v. exportad. l. 3. §. affinitates, D. de postuland. melior text. in l. quod semel, D. de decret. ab ord. facien. c. fin. de transact. c. si quis ignorat 32. q. 4. l. 17. tit. 1. par. 1. l. 3. in fin. tit. 26. par. 2. cum alijs, quae adducit Petr. de Antiboli in tract. de munerib. 3. par. §. 4. n. 199. Tiraq. de cessante caus. 1. par. n. 26. D. Valencuela cos. 167. ex n. 74. vol. 1. Et similiter in alijs regulis (supra etiam poderatis) quibus docemur, nihil facile ex antiquis, & solenibus absque maxima, & evidetissima utilitate immutandum esse, & minusmalum esse leges, vel consuetudines aliqua in parte vitiosas conservare, quam anceps novitatis periculum experiri. Minus quippe [sect. 107] Malum, coparatu ad malus habet, rationem boni, cap. inravit 22. q. 4. c. duo mala 13. dist. ubi dicitur, id nos tali in casu resolvere debere, quod minori nexu noscitur obligare, iunctis alijs, quae tradit Camill. Borrell. de Magist. edict. lib. 2. c. 2. n. 10. 4. & Nos sup. lib. 1. c. 4. n. 77. & seqq. Ad quod etiam facit notabilis gloss. in prooemio eiusde distinctionis, quae singulariter inquit, [sect. 108] perplexionem hanc, quantum ad rem nihil esse, sed quantum ad animum, & stultam opinionem. Et [sect. 109] cum teste Iustiniano Imp. in Auth. haec constitutio innovat, col. 8. cuius dictum refert, & extollit Petr. Greg. lib. 1. de Repub. c. 1. n. 10. quod medicameta morbis, hoc exhibeat iura negotijs, non debemus pro Reipublicae curatione [sect. 110] remedia incerta adhibere, aut que sint graviora, vel periculosiora ipsis damnis, vel moribis, quorum reparatio desideratur. Contra vulgatum aphorismum omniu Politicorum, de quo Scipio Ammirat. in dissert. ad Tacit. lib. 3. discursu 2. per tot. Nam ut elegantissime inquit Quintil. decia. 14. §. 1. Illa [sect. 111] vere sunt remedia, quae fugatis morbis, causisque languoris, postea non sentiutur; & eas tantum innocenter dabuntur, quae potetiae suae qualitate consumta, desinunt, cum profuerunt. Alias enim verendum est, ne in ilud incidamus, quod Ovid. lib. 3. de Ponto, Eleg. 7. his verbis expressit: Curando [sect. 112] fieri quaedam maiora videmus Vulnera, quae melius non tetigisse fuit. Vnde & Tacitus docuit lib. 34. Annal. [sect. 113] nonullis morbis unicum esse remedium, remedia omittere. Et summa haec sit, quod [sect. 114] vitia erunt, dum homines erunt, ut idem Tacitus inquit: & ut homo semper futurus est homo, sic Comendatarij semper Commendatarij, quoad damnum Indorum, sive sint perpetui, sive temporales. Scitum enim, & certum est illud Senece lib. 1. de benef. cap. 10. Hoc maiores nostri questi sunt, hoc nos querimur, hoc posteri nostri querentur. Eversos esse mores, regnare nequitiam, in deterius res humanas, & in omne nefas labi. # 31 CAPVT XXXI. De Peruanis militibus, vulgo dictis Lacas y Arcabuces, & de los Entretenidos Novae-Hispaniae, & dubijs, quae circa eorum consignationes contingere solent. SVMMARIVM CAPITIS trigesimiprimi. -  1 LAncearij Peruani, & Intratenuti Novae Hispaniae, sunt quodammodo similes Commendatarijs. -  2 Lanceariorum, & Sclopetariorum militia in Regno Peruano, quod initium habuerit? & hi, quos vocant, Alabarderos. -  3 Lanceariorum & Arcabusiorum militia a D. Prorege March. de Canete creata, reformari iussa fuit, sed id effectum non habuit. -  4 Militia Lancearum, & Arcabusiorum, quem statum, & progressum habuerit tempore Proregis D. Francisci a Toleto, & aliorum sequentium. -  5 Proregibus permissum fuit decem lanceas inter familiares, & domesticos suos distribuere. -  6 Lancearum, & Arcabusiorum militia, qualiter, & quare quoad salaria fuerit reformata anno 1618. ex consilio D. Proregis Principis de Esquiliache? -  7 Lancearij Peruani obtulerunt, se sine salario servire velle, privilegijs militiae coteti. -  8 Militu causae civiles, & criminales cora Magistro militum agitabantur, quem hodie Proreges, & Gubernatores repraesentant, qui simul sunt Capitanei generales. -  9 Iurisdictio militaris qualis sit, & qui Auctores de ea pertractent? -  10 Privilegium fori militaris qualiter Lanceis, & Arcabusijs Peruanis relictum, & confirmatum fuerit? -  11 Milites ad custodium Proregis deputari, quando, & quot coeperint in Nova-Hispania. -  12 Entretenidos in Nova-Hispania, & alibi qui sint, & dicantur? -  13 Militta Peruana Lancearum, & Arcabusiorum, cur ita appellata fuerit? -  14 Lancea, quale genus armorum? & quod hoc vocabulum fuerit proprium, & antiquum Hispanorum ante Romanos. -  15 Lanceas Peruanos quo nomine vocari iusserint schedulae Regiae? -  16 Lancearijs Peruanis datur sedes nobiliu in Audientijs eiusdem Regni. -  17 Arcabusierij dicuntur ad Arcabusijs, & de huius nominis etymologia. -  18 Arcabusiorum, & similium tormentorum bellicorum inventum, quando coeperit? & aliqua in eius detestationem. -  19 Alabarderij dicuntur ab Alabardis, quibus utuntur, & de huius nominis significatione, & etymologia. -  20 Militia Lanceariorum, Arcabusiorum, & Alabarderorum, quo fine instituta? -  21 Lancearij, & Arcabusierij Peruani praestant idem fere iuramentum, quod Commendatarij. -  22 Milites Romani, & Athenienses, quod iuramentum praestarent, & qualiter patriae defensioni vitam devoverent? ex Vegetio, & alijs. -  23 Soldurij apud Gallos, qui essent, & qualiter se pro ijs, etiam, quibus se in clientelam dabant, morituros iurarent? -  24 Hispani caeteris omnibus nationibus fideliores semper reputati sunt. -  25 Romani Imperatores usi sunt Hispanis militibus ad sui corporis custodiam. -  26 Sertorius de cognatis non fidens, ex incolis Hispanis custodiam habuit. -  27 Militia Lancearum potest coparari alijs scholis, quae apud Romanos usitabantur. -  28 Militiae apud Romanos appellabantur scholae hominum armatorum, vel togatorum, qui ratione muneris, cui destinabantur, aliquod salarium, sive commodum ex publico recipiebant. L. Lucius 22. D. de leg. 2. & aliae plures de militijs antiquis agentes, referuntur, & illustrantur, ibidem. -  29 Consignatio pro militia Lanceariorum facia, si omnibus non sufficiant, qualiter eis pro rata solvenda sit? -  30 Alimenta quando aliquis tenetur praestare pluribus, unum corpus repraesentantibus, aequaliter ea distribuere debet. Cap. cum omnes, de constit. expenditur, & illustratur, ibidem. -  31 Socijs pluribus in his quae debentur, aequalis solutio facienda est. L. verum, §. si cum tres, D. prosocio, poderatur, & illustratur, ibidem. -  32 C. decimas 16. q. 7. refertur & exornatur. -  33 AEquales in successione, debent esse aequales in distributione. -  34 Debitu universitati, non est debitum singulis -  35 Casus litis inter lanceas antiquos, & noviores super gaudio consignationis, refertur. -  36 Titulus beneficij si in totum sit extinctus, & revocatus, licet postea idem beneficium conferatur, non agitur ex titulo antiquo, sed ex novo. -  37 Beneficium datum alicui cum clausula, ut alijs praeferatur, intelligitur, nisi eis iam fuerit ius quaesitum. -  38 Fructuum in perceptione, & distributione hi praeferri debent, qui act actualiter servierunt eo anno, quo fructus percipiuntur. -  39 Laceis reformatis, iuste eorum consignationes fisco applicatae fuerunt, iure reversionis. -  40 Collegio, vel Communitate aliqua de structa, vel reformata, eius bona tanquam vacantia fisco applicantur. SVperest, ut de illis militibus aliqua subnectamus, qui in Regno Peruanovulgo appellatur: Lancas i Arcabuces, & in Nova-Hispania Entretenidos; quoniam [sect. 1] hi quoque quandam Comendatariorum speciem, sive figuram habere videtur. Et sciendum est, quod [sect. 2] cum an. 1554. missus fuisset in dictum Regnum Peruanum D.D. Andreas Hurtado de Mendoca, Marchio de Canete, qui appellatur el Viejo, ut in eo Proregis, & Ducis generalis munus exerceret, sed interdicta sibi Commedarum concedendaru potestate, quoniam tunc (ut diximus in cap. praecedenti) de earum perpetuitate deliberabatur. Is quibusdam verbis schedulae, quae hoc iussit, permotus, quibus benemeriti solari, & remunerari iubebantur, & simul Proregis, & Regni securitati, & auctoritati prospicies, ad imitatationem militum, qui in Castella Cotinuos vocatur, quosdam equestres elegit, quos Lacas & Arcabuces vocavit, & alios pedestres falcigeros, sive falcarios, quos vocavit Alabarderos, eisq; in vacantibus Indorum Comedis 114500. argeti probi pondera in annuos reditus cosig. navit, ea distributione facta, ut Lacearij mille ponderibus donaretur; Scopletarij, sive Arcabusierij quingetis; Alabarderi, cetenisoctua genis, sub eo onere, ut Regnidefesioni inbellis occurrentibus deservire, & militare deberent, & praesertim Proregis personam tutari, & quocunque iret comitari, ut sic eius dignitas magis venerabilis, & spectabilis redderetur. Sed [sect. 3] cum de Proregis potestate in hoc militum delectu, & consignatione dubitatum fuisset, ex rationibus, de quibus sup. c. 4. n. 55. & seqq. & multi eos minime necessarios esse affirmaret, electus fuit ad idem Proregale munus Comes de Nieva anno 1559. eique per schedula 28. Septemb. ann. 1560. iniunctum, ut praedictos milites reformaret, & tributa, quae illis persolvebantur, in Coronam Regia reduceret, triginta tantum equestribus, & viginti pedestribus militibus reservatis, quisufficere visi fuerunt, ut eius custodiae, excubijs, ac mandatis adessent. Quod tamen ipse implere supersedit, iudicans id non decere, & militum, qui reformarentur, animos contristare, & conturbare posse, qui hoc solatium, non solum ob officij praestandi mercedem, sed in praeteritorum quoque laborum, & servitiorum remunerationem acceperant. Idemque fecit, & sensit Licetiatus Lupus Garsias de Castro Regius Indiarum Consiliarius, qui dicto Dom. Comiti de Nieva sub Praesidis, & Gubernatoris titulis suffectus fuit ann. 1563. Et tandem anno 1568. [sect. 4] Dom. D. Fracisco a Toleto ad eandem Proregiam dignitatem bonis avibus electo, de hoc rursus magis serio quam antea tractatum fuit, & schedula Regia expedita, quae omnibus exacte trutinatis, indulsit, ut centum Lancearij, quinquaginta Archabusieri, totidemque Alabarderij coservarentur, illis, octingentis, secundis, quingentis, ultimis tercentis argenti puri, ac probi ponderibus in annuos reditus designatis. In qua schedula eorum omnium munus, & instructio plenissime continetur. Eaque, & illa, quarum supra meminimus, pluresque aliae, quae postea in istarum declarationem editae sunt, ad littera recesentur in 4. tom. impress. ex pag. 1. ad 13. Quarum aliquae [sect. 5] Proregibus permittunt decem lanceas inter domesticos, & familiares fuos distribuere, reliquas autem benemeritis conferre iubent, cum onere arma, & equos habendi, & sustentandi, & reditus Commedaru, ad hoc designatarum, ad Regiam Limanam arcam deferri, ex eaque omnibus equa lance competentium stipendiorum annuam solutione fieri. Porro schedulae ann. 1568. quae huius materiae velut caput est, verba, post exordium introductionis dictae militiae, ita se habent: Avemos acordado, que durate nuestra volutad, i en el entretato que otra cosa Nos proveemos, aya cerca de vuestra persona, i de los Virreyes que por tiempo fueren, el numero de cien Lancas, i cincuenta Arcabuceros de acauallo, o mula, i que esto se ponga ansi en efecto, no embargate qualesquier cedulas i provisiones nuestras, que en contrario esten dadas: i lo que esta determinado cerca de resumirlas a numero de treinta: i que en el salario, servicio, i nombre, i consignacion, i paga, i lo demas que a esto toca, se tenga i guarde la orden siguiente. Que el salario i sueldo destas lancas sea el que estaba senalado, a mil pesos cada uno, i a los Arcabuceros a quinietos, i que este aya de ser igual, sin hazer ventajas de unos a otros, que seria, odiosa, i sin hazer entre ellos places dobles, de que resultaria diminuirse el numero: i que estas Lancas i Arcabuces ayan de residir de ordinario cerca de vuestra persona, i de los Visorreyes que por tiempo fueren, no les siedo por vos, o por ellos otra cosa ordenado; i que ayan de servir en paz i en guerra, como por vos le ser a mandado, e tener el cavallo, i las armas que les senalareis, lo qual sera segu que alla os pareciere que conviene, i el juramento de fidelidad, i servir en forma: demanera, que entiendan que es placa i oficio, con obligacion de servir, i no solo gratificacion, i recopensa de servicios, aunque en el proveerlos, i nombrarlos se ha de tener respeto a esto. El nombre destas placas i Lancas, para q sea mas honrado, i entren en ellas personas de mas calidad, i quales conviene, podra ser de Gentileshombres, o Continuos: i en los Arcabuceros de Guarda de acavallo, pues guardadose el efecto i sustancia en todo lo demas, es bie horarlos, i ansi alla vos lo podreis ordenar. La provision, i assimismo la remocion, o privacion destas Lancas se os comete i remite a vos, con que desta facultad no aveis de usar sino con mui justas i legitimas causas, porque en essa tierra, i genero de hombres della, se debe ir en esto con consideracion. El dinero que montare la dicha consignacion de las Lancas i Arcabuces, seha de meter en nuestra caxa, como esta ordenado, i de alli se ha he sacar, i pagar por los oficiales nuestros, i por sus nominas, conforme a lo que en semejantes casos se acostumbra. I demas de las dichas cien Lancas, i cincueta Arcabuceros, avemos acordado, durante la nuestra voluntad, i entretanto que otra cosa no proveemos, tengais cincuenta Alabarderos, con salario de trecientos pesos cada uno: i por aliviar la costa, i para ayuda a la paga destos, se baxara del numero de las dichas cien Lancas, cinco, i de los cincuenta Arcabuceros, otros tantos: con lo qual, i aplicandose lo que faltare por la orden que hasta aqui se ha tenido, se podra pagar isostener la dicha guarda. Fecha en Madrid a veinte i ocho de Diziembre de mil i quinientos i sesenta i ocho anos. Yo el Rei. Por mandado de su Magestad, Francisco de Eraso. Senalada del Consejo. Quod ita pluribus annis observatum fuit, quousque [sect. 6] consignationibus diminutis, cum reditus earum omnibus non sufficerent, Proreges, quasi gratulationem exercetes, ijs, quibus sibi libitum erat, solvi nolebant, alijs interim esurire, aut mendicare coactis. Quoru clamor cum Regias aures impleret, & simul plurimi essent, qui inanem esse horum militu conservationem affirmarent, & longe utilius, quod illis persolvebatur, in alios Regios sumtus expendi posse, D. Proregi Marchioni de Montesclaros directa fuit quaedam schedula 2. Martij ann. 1614. per Regium Consilium Status expedita, qua iubebatur, ut quid sibi hac in re optimum factu videretur, animadverteret, & quibus melius posset modis, dictam reformatione disponeret. Quod tamen ipse non praestitit, quin potius plures, & satis urgentes rationes praetexuit, quae hoc comperendinari suadebant. Quibus tamen nonobstantibus, cum Montisclario D. Princeps Squillacensis in Proregali munere successisset, & hic de reformandis dictis militibus suffragiú tulisset, avide, & plausibiliter in Regia Curia receptum fuit, & Matriti 16. April. ann. 1618. schedula expedita, quae praecise dictam reformatione iniuxit, eo addito, ut quae his militibus ex annis retro lapsis reliquarentur, ex futuris reditibus pro rata perciperent, & alijs officijs, atque honorius solarentur. Et in hunc modum reformatio facta fuit, a qua [sect. 7] milites supplicarunt, & supplicatione pendente, petierunt, & obtulerunt, se velle absque ullo salario easdem functiones, quas antea, servire, & subire, dummodo sibi privilegia militaria, quibus frui solebant, conservarentur, quorum id erat, & est praecipuum, ut de causis eorum, civilibus, & criminalibus in militari dumtaxat foro, & coram ipso Prorege, & eius Auditore, [sect. 8] tanquam Magistro militum, convenirentur, iuxta text. in l. 1. & quae ibi notantur, C. de offic. Magistr. milit. & de offic. iud. militar. l. Magisteriae, C. de iurisdict. omn. iud. l. fin. C. de re milit. lib. 12. l. ult. C. ubi quis de cohortal. eod. lib. l. 3. tit. 29. par. 7. cum alijs, quae [sect. 9] de dignitate, & iurisdictione Magistri militum tradit Petr. Greg. lib. 19. syntagm. cap. 18. Coteraeus de iure, & privil. milit. lib. 2. cap. 6. Ayala de iure & off. belsi, lib. 3. cap. 8. Petr. Caballus refolo. crim. centur. 3. casu 294. ex num. 262. Vincent. de Franch. decis. 88. par. 1. Georg. Acacius de privilegijs milit. lib. 2. cap. 5. Osuald. ad Donell. lib. 17. comment. iur. cap. 20. litt. H. Mastrill. de Magisr. lib. 5. cap. 16. ubi agit de offic. Auditoris generalis, & melius decis. Sicil. 173. per totam, ubi multumin nostris terminis loquitur, Tib. Decian. lib. 7. crimin. cap. 15. Azeved. in l. 1. num. 70. tit. 16. lib. 8. Recop. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 2. n. 67. cum seqq. Card. Tusch. litt. M. concl. 233. & 235. Petr. Roizius decis. Lituan. 3. Iacob. Cancer. lib. 2. var. resol. cap. 2. de iurisd. num. 133. & Arismin. Tepatus lib. 2. tit. de re & iure milit. fol. 274. Cabedus decis. Lusit. 103. 2. part. per tot. ubi in specie agit de officio & iurisdictione Magistri Celerum sive Custodis Regij corporis: & Ducis delos Ginetes, quibus possunt hi nostri Lancearij milites comparari. Et novissime & latissime, post haec scripta, D. Valencuela Velazquez cons. 200. n. 33. & 44. ubi de iudicibus militaribus, & quod militantes, & magistratus militares nihil habet commune cum Curijs, iunctis alijs, quae nos dicemus, ubi de Proregibus sermonem instituerimus. Quod [sect. 10] privilegium dictus dominus Prorex eis libeter concessit per provisione ad id expeditam 26. Martij ann. 1619. confirmatam per eius successore D. Marchione de Guadalcacar 9. Iulij ann. 1622. & denique approbata per caput quoddam Regiae epistolae, eidem Marchioni directae 29. Septembr. ann. 1623. Atque hic sane est istorum militum in Peruanis provincijs discursus, & praesens status. In Nova vero Hispania [sect. 11] reperio sched. 27. Maij ann. 1568. cum D. Prorege D. Martino Enriquez loquentem d. 4. to. impress. pag. quae permittit, ut ad sui custodiam, sive tutelam viginti quatuor Alabarderos habeat, & Ducem, sive Capitaneum eorum, cui duplicatum salarium constituat, dum tamen hic Locumtenentem non habeat, nullumque ei salarium a Regijs officialibus persolvatur, nec aliquorum reorum capturam exercere possit, sed id Regijs criminum Quaestoribus relinquatur. Quod etiam quantum ad salarij Locutenentis denegationem, cavetur, circa Proregem Peruanu in alia sched. ann. 1574. Et quod [sect. 12] filijs Conquisitorum, & alijs benemeritis, quibus Indorum Commendae non obtigissent, aliquae erogationes fiant ex tributis earundem Commedaru, quae Coronae Regiae applicatae fuissent, quibus se commode exhibere, & alere possent, cautum etiam reperio per sched. ann. 1542. & 1546. quae extant in 2. to. pag. 193. & 230. in fin. & eorum mentionem fecit Ant. de Leo in tract. de cofirm. Regijs, 1. par. c. 16. n. 11. & 12. fol. 81. & seq. Idemque mos Siciliae, Neapoli, & in alijs Regnis Hispanae Monarchiae obtinuit, eosque ibidem Tratenutos vocat, ut praeter alios ostedit Mastrill. d.c. 16. num. 5. & melius d. decis. 173. num. 30. & 31. ubi quod isti Tratenuti stant in Regno pro custodia domini Proregis, & ponuntur in numero aliorum militum. Qvibvs ita praeiactis, iam apparet, [sect. 13] horum militum nomina ab armis per metonymiam sumta fuisse. nam Lancearij a lancea dicuntur, [sect. 14] quae hastam longam significat, qua hostem eminus ferire solemus, & hoc nomen origine sua Hispanum fuisse primitivae illius linguae, qua ante Romanorum adventum utebamur, expresse tradit Marcus Varro lib. 14. rer. divin. Probus apud Aul. Gell. lib. 15. noct. Atticar. cap. 30. Ioannes Rosinus lib. 2. antiq. Rom. cap. 17. ubi, quod veteres Romani lanceam Quirim vocabant, & ea donare consueverant illos, qui in bellis, quam acriter strenueque pugnantes, fortitudinis laude meruissent. Dempsterus ad eundem Rosinum lib. 10. cap. 10. pag. 794. D. Sebast. Covvar. in thesaur. ling. Hispan. verb. Lanca, fol. 514. & Bernard. Aldrete de orig. ling. Castell. lib. 2. cap. 4. pag. 169. Et extat quaedam schedula ann. 1568. d. tom. pag. 15. quae, [sect. 15] hi milites honorariores redderentur, vocari eos iubet, Gentileshobres, vel Continuos de la guarda del Reino. Et hacpropter [sect. 16] eisdem, instar Commendatariorum, in Regalium Audientiarum subselijs locus assignatur in bancho nobelium, de quo honore, & privilegio videnda sunt, quae tradit celebris text. in l. ultima, C. ubi Senat. vel Clariss. l. 2. & fin. C. de offic. divers. iudic. Otalora de nobilit. 4. par. princip. cap. ultim. num. 15. Tiraq. de nobility. cap. 20. ex n. 51. & Mastrill. de Magistr. lib. 4. cap. 3. num. 134. & seqq. & alij, quos referam infra lib. 4. cap. 3. num. Arcabusierij [sect. 17] autem dicuntur ab arcabusijs, id est, ferries manualibus tormetis, quae equitando portent & vel funiculo incenso, vel rotam circa silicem agitate in hostes exonerant. Et hoc verbum origine sua Italum esse videtur, ab arca nimirum ferrea deductum, quae tormentarium pulverem, & plubeas gladulas capit, & foramine postea in longum extenso, vulgo Conon, quod Itali Bussium dicunt, ut ex Polidor. Virgil. & Rocha observat idem Covarr. ubi sub. verb. Arcabuz, quibus convenit Guid. Pancirol. in tract. de novis repertis, tit. 18. ubi Enric. Salmuth. eius Comentator, plura alia satis notanda, & scitu iucunda [sect. 18] circa huius exitialis instrumenti inventionem, extensionem, detestationem adducit, ultra Polid. Virgil. lib. 2. de invent. rer. cap. 11. Forcatul. de Gallor. Imper. & Philosoph. lib. 4. pag. Simon. Maiol. in dieb. Canicul. 1. par. colloq. 23. pag. 760. Anton. Sabellic. de rerum, & atrium invent. pag. 119. Levin. Lemnius de occult. miracul. Philip. Camerar. oper. subseciv. cent. 2. cap. 28. Iul. Caesar Scaliger. contra Cardan. exercit. 180. Iustus Lipsius de militia Romana lib. 5. pag. 239. Et potuit allegare Ludovic. Ariost. in Orlando Furioso cantu 9. qui graviter, & eleganter in haec invehit, & daemonis aestu in pernicem generis humani inventa esse tradit, prout & fecit Nathan Chyrreus in suo itinerario, fol. 99. Cerberus evomuit triplici de gutture flamas Sulphura, sal, nitrum, fulmina, bella, globos. Et Auctor carminis ad Quercetani Scolpetarium, cuius versus refert Salmuth supra, pag. mihi 284. & quia elegantissimi sunt, hic inserere lubet: In pravas, spreta, quum labes, Numinis ira Se mortale genus, laxis immersit habenis, Armi potens, scelerum vindex, iustissimus unus: Ignivom as rutilo nubes fabricatus Olympo, Torsit in indomitas ardentia fulmina terras. At magis exarsit sceleris vaesana libido, Invisum coelo, & terris e faucibus Orci Verticis obrasi monstrum dum exeitur opacis, Orbis dira lues, nostrique infamia saecli. Hoc nova, namque novo cuduntur fulmina fabro, Et Stygia erumpunt stygio documenta Magistro. Qualia Avernalis pandens mysteria templi, Torva Hecate dederat: monstrosa inclusa cucullo. Lucida quam pariter permixto sulphura nitro Thesiphone adiunxit: flammasque operasque ministras. Flammigerae hinc retro torquentur fulmine glandes. Glandiferaeque fremunt horrendo murmure flammae, Vt roboent campi, montesque, & magnus Olympus. Mox rapidum latas infert se virtus in oras, Quod quatit (heu furiale malum) tot fortiabello Corpora, tot tetro raptim, ulcere pascitur artus. Crescete, ut poena, crescat quoque Numinis ira. Alabarderi [sect. 19] quoque a telo, quo utuntur, dicti sunt, quod hastatum est, cuspide ad pungendum, & gladio ad secandum constans, hoc est punctim caesimque feriendum, & vulgo dicitur Alabarda, nomenque sumsit ab Albanis, sive Alabessijs, qui primi eo usi sunt, ut existimat D. Sebast. Covarr. dict. thesaur. verb. Alabarda, & Mastrillus d. lib. 5. de Magistr. cap. 16. num. 5. post medium, & est simile falcibus militaribus, sive securibus Romanis, quibus olim Lictores utebantur. Vnde Erasmus illud vocat, Telum Aparitorum, licet Mastrill. ubi proxime malit eos Celeres esse, sive Celeribus assimilari, de quibus agit Plutarch. in vita Romuli, & alij late congesti a Surcento de Neapol. illustr. cap. 16. n. 14. Mvnvs [sect. 20] autem (ut tetigi) eo tendit, ut Regni, & Regis, sive Proregis, qui eum repraesentar, custodiae, & defensioni deserviant. De quo fideliter implendo, & exequendo, ale doque equo, & comparandis, ac conservandis armis huic miulitiae necessarijs, [sect. 21] idem iusiurandum formaliter praestant, quod Commendatarios praestare diximus sup. hoc. lib. cap. 23. num. 9. Et de militibus Romanis refert Vegetius de re militari lib. 2. cap. 5. ibi: Iurant [sect. 22] aute milites per Deum, & Christum, & Spiritum sanctum, & per Maiestatem Imperatoris, cui tanquam corporali Deo Fides, & devotio praestada est, se omnia strenue facturos, quae praeceperit Imperator, militiam nunquam deserturos, nec mortem recusaturos pro Romana Republica, cui addere licet aliam formula apud Q. Curtium lib. 7. An non propemodu in tua verba tui omnes, te praeeunte, iuravimus? eosdem nos inimicos, amicosque habituros, quos tu haberes? Epitectum Arriani lib. 1. cap. 14. ubi de militibus Romanis prodit: Milites propter stipendium iurate se Caesaris salutem omnibus rebus anteferre. Et ut refert Pollux lib. 8. c. 9. apud Athenienses, qui vigesimum aetatis annum attigissent, sub dio ista iurabant: Arma non dehonestabo, nec adstantem, quisquis is fuerit, socium relinqua: pugnabo quoque pro focis, & aris solus, & cum multis, patriam, nec turbabo, nec proda: Navigabo contra quacunque destinatus fuero regionem, solemnitates perpetuas observabo, receptis consuetudinibus parebo, tuebor & solus, & cum reliquis omnibus, atque colam sacra patria; & tradunt alia Brisson. de formul. pag. 380. Dempster. ad Rosinum lib. 10. cap. 3. pag. 787. & seqq. Ayala de iure belli, lib. 3. c. 5. Lipsius de militia Romana, lib. 1. c. 6. & novissime Filesacus lib. 2. select. tract. 2. de. iurisiur. religion. cap. 3. pag. 94. & seq. Vt sic minus mirandum videatur, [sect. 23] quod de Soldurijs Gallorum tradit Iul. Caesar lib. 3. & ubi etiam Devotos eos vocat, ob id quod se his, quibus in clientelam, & amicitiam dabant, solemniter iurarent, omnibus in vita commodis, una cum ijs fruituros, & si quid eis per vin accidiffet, aut eundem casum subituros, aut mortem sibi illaturos. Ita ut nefas esset, etiam in extrema fortuna deserere patronos. Quod ipsum etiam tribuit Valer. Maxim. lib. 2. cap. 1. nostris Celtiberis, & Cornel. Tacit. Germanis in lib. de mor. German. & recolit, aliqua notans circa etymologiam huius nominis Soldurij, petr. Greg. lib. 14. syntagm. cap. 10. num. 14. Ioann. Kalinus de verb. iur. verb. Soldurij, & Martin. Mager. de advocat. armata cap. 15. num. 203. & seqq. pag. 660. Et haec virtus fidelitatis [sect. 24] in nulla usquam natione magis, quam in Hispana emicuit, ut docet l. 2. in princip. tit. 18. par. 2. ibi: E por ende, los Espaaoles que todavia usaron de la lealtadmas que otros omes, l. 1. tit. de los hijosda; go, lib. 4. Ordin Otalora de nobilit. 2. par. cap. 5. praesertim in custodia suorum Regum, quod effecit, ut [sect. 25] vel etiam Romani Imperatores, iam inde a Iulio, & Augusto Caesare, eam notam habentes, hoc munus eis comiserint, ut constat ex Sueton. in August. cap. 49. Dione Cassio in Severo, Tit. Livio decad. 3. Polybio lib. 3. Ambr. de Morales lib. 9. cap. 41. & lib. 8. cap. 19. & Did. Valdes de dignit. Regum Hispan. cap. 7. num. 25. Vbi addunt, [sect. 26] quod Sertorius, etiam de cognatis non fidens, ex incolis Hispanis custodiam habebat. Et idem notat eruditissimus D. Greg. Lopez Madera de excellent. Monarch. Hispan. cap. 11. §. 3. pag. 92. ubi addit, Iubam Mauritaniae Regem suos reliquisse, & Hispanis sui corporis tutelam commendasse. Et quod Germani ad hoc etiam Principibus Romanis deservierint, prout & hodie Regibus nostris deserviunt, vide Sueton. in Galba cap. 16. Surgent. de Neapoli illustr. cap. 16. num. 14. Mastrill. d. cap. 15. num. 5. in fin. Cabed. agente de creatione & officio Magistri Celerum, d. decis. 103. ex num. 1. & Magerum d. cap. 15. num. 182. pag. 658. ubi etiam ostendit, custodiam corporalem Principum olim sicut hodie usitatem, & qualiter Romulus trecentos corporis sui custodes ex praecipuis familijs habuerit. Possuntque comparari [sect. 27] eiusmodi militu manus, militijs Cohortalibus, de quibus agitur in titul. C. de cohortal. lib. 12. & late apud Conan. lib. 4. cap. 15. num. 2. & reliquis, qui apud Romanos in aliquam scholam, sive militiam armatam, aut togatam referebantur, [sect. 28] ex quo annonarum commode, & salaria publice a Principe percipiebant, de quibus agitur in l. Lucius Titius 22. D. de legatis 2. ubi notat Gottofred. Quae ipsa commoda, & salaria, Militiae, etiam appellabantur, ut ostenditur in eodem text. & in l. mortuo bove 49. §. 1. D. de legat. 3. l. liber tis 18. §. ab haeredibus, D. de alim. legat. l. creditor 52. §. inter, D. de action. emt. l. 3. §. si quid minori, D. de minor. l. omnimodo 30. C. de inoff. test. l. restituendae, C. de advoc. divers. iud. l. ult. C. de pignorib. cum alijs, quae docte congerit, & explicat Connan. d. cap. 15. per tot. Brisson. & Hottoman. de verb. iur. verb. Militiae, Cuiacius in Novel. 53. cap. 4. Alciat. lib. 1. praetermiss. Laelius Taurellus in integro tract. de militijs ex casu. Et hac de causa cum omnes Lancearij, vel Alcabusierij, aut Alabarderi, unum veluti corpus constituant, merito per sched. dat. Matrit. 21. Febrer. ann. 1575. directam Dom. Proregi D. Francisco a Toleto, & alias quamplures, cautum [sect. 29] fuit, ut si consignationes tributorum, ad eorum salaria constitutae, omnibus non sufficerent, pro rata in tributum iuxta servitij tempora vocarentur, iuxta doctrinam Innocentij in cap. cum omnes, de constitut. per text. ibi, ubi inquit, [sect. 30] quod quando aliquis tenetur praestare pluribus alimeta, tanquam unum corpus repraesentantibus, aequalia omnibus subministrare debet, sine discrimine ordinis, aut gradus, ita quod uni tantum praestetur sicut alteri, & ita in his, quae ad victum Canonicorum proferuntur ex communi promtuario, aequalitas est servanda in plerceptione. Quod etiam tenet Hosties. Ioan. Andr. Butrius, Anchar. Bald. Imol. Decius, & alij ibidem, praecipue August. Beroius num. 90. & communis, quam resolvit, & sequitur Lara de Corduba in l. si quis a liberis, §. sed si filius, num. 51. D. de liber. agnoscend. Pro qua etiam ponderari potest text. in l. verum, §. si cum tres, D. pro socio, ubi [sect. 31] in his, quae pluribus socijs debentur, omnes aequaliter recipere debent, & si unus plus recipiat, quam alter, tenetur illud plus alijs communicare. Quod ad eos etiam, qui collegium, vel communitatem constituunt, porrigit Lara ubi sup. num. 59. per iura, & Doctores ibi citatos, & habetur in l. collegarum, ubi Rebuff. d. de verb. signif. Et in text. optimo in cap. 1. incip. Decimas, 16. q. 7. ubi in simili ita eleganter loquitur Greg. VII. Roman. Pontif. Has vero decimas sub manu Episcopi fore ce[sect. 32]semus, ut ille, qui caeteris praeest, omnibus iuste distribuat, nec quicquam personis honorabilibus exbibeat, unde alij sacerdotes habeant, alij vero detrimentum patiantur, omnibus itaque fideliter distribuat; ubi gloss. verb. Honorabilibus, invehit adversus Praelatos contrarium facientes, & alia iura adducit; quorum etiam Nos meminimus sup. hoc lib. cap. 5. n. 82. & seqq. & cap. 7. n. 150. & 151. Et est saepe repetendus Cassiod. lib. 1. epist. 9. ubi: [sect. 33] Iniquum est, ut de eadem substantia, quibus competit aequa successio, alij abundanter affiuant, alij paupertatis incommodis ingemiscant. Quia [sect. 34] debitum universitati, non est debitum singulis, l. sicut, §. si quid, D. quod cuiusq; univers. ubi Angel. in princip. & Paul. Castrens. in 1. & 2. notab. Bertrand. cons. 242. vol. 3. Et haec mihi usui fuerunt, dum iudex sederem [sect. 35] in causa Lanceariorum, qui vocabatur antiqui, de tempore Marchionis canetij, qui schedulas quasdam impetrarunt, ut in solutione suorum stipendiorum alijs novioribus, postea nominatis, praeferrentur. Nam suppressa facti veritate, illas extorserunt, non exprimetes omnibus idem ius ex alijs Regijs dispositionibus datum esse, & creatos a Marchione Canetio fuisse in totum extinctos, & revocatos, atque [sect. 36] adeo quamvis postea ex nova, & superveniente Principis voluntate fuerint renovati, non tam exantiquae nominationis titulis regulandos esse, qui in totum deleti suerunt, quam ex novis, aut enovatis, iuxta singulare distinctionem, quam faciunt Bart. & DD. per text. ibi in l. si ita legatum, §. fin. de leg. 1. l. quid tamen, in princip. & §. nobis quoque, D. quib. mod. usussruct. amitt. l. inter stipulante, §. sacram, D. de verb. l. qui res, §. aream, & l. cum servus, D. de solution. l. 4. C. de oper. publ. gloss. 1. in cap. 3. de iure patron. Bart. Alber. Paul. Alexand. & Ias. in l. 1. §. si quis aedificium, D. de novi oper. nuntiat. cum alijs late adductis ab Alex. cons. 34. n. 5. & seqq. lib. 5. Leobino Dalerio in disp. Canonica, tract. de madat. Aplostol. argum. 1. n. 68. text. & DD. in l. ius civile, D. de iustit. & iur. Bertachin. verb. Libellus novus, Augel. in l. scire debemus, n. 1. D. de verb. oblig. Ego late in cap. de praecedentia, n. 52. & Card. Tusch. litt. N. concl. 128. & litt. V. concl. 23. Quo stante, succedit altera iuris regula, qua docemur, beneficium datum [sect. 37] alicui cum clausula, ut praeferatur alijs, intelligendum esse, nisi fuerit eis ius quaesitum, ut per Copostel. in cap. causam quae, de rescript. quem refert & sequitur Cepola de servit. rustic. cap. 4. de servit. aquaeductus, n. 23. Bertrand. cons. 292. num. 2. vol. 3. Vt omittam, in similibus distributionibus, non tam nominationis, aut etiam debiti prioritatem attendi debere, quam perceptionis fructuum, sive redituum, ex quibus distributio facienda est. Nam [sect. 38] si hi, qui percipiuntur, praesentis anni sunt, aut proxime praecedentis, potiores in illis esse debebunt hi, qui eisdem ipsis annis servierunt, & operas suas praestarunt, quam alij, qui decursas praeteritorum annorum pensiones allegant, in quibus nulli, vel non sufficienties omnibus fructus, aut reditus collecti comperiuntur, ut recte docuit Geminian. per text. ibi in cap. final. §. porro, num. 4. de ofic. Ordin. lib. 6. quem sequitur Philip. Franc. ibid. n. 2. Gigas de pension. q. 40. & q. 72. & cons. 15. num. 3. & late & optime Borgnin. Cavalcan. omnino videndus, decis. 37. num. 48. & 53. in fine, 2. par. tom. 2. & decis. 8. num. 80. & decis. 27. num. 19. & seqq. par. 3. eiusd. tom. ubi ea rationem tradit, & repetit, quod in his casibus tales fructus, seu reditus, videntur destinati, & obligati pro ministris praesentibus, & non praeteritis, & pro oneribus currentibus illius anni, quo fructus sunt recollecti, unde in illis praelationem habent, quia & diversi esse videntur a fructibus aliorum annorum, ut alias dixit I.C. in l. si ususfructus 6. D. de usufr. legato, ibi: Vt peti iam ususfructus, qui legatus est, non pcssit, quia alius futurus sit, quam qui legatus fuit, iunctis alijs, quae in simili tradit Bursat. cons. 238. num. 12. to 2. Rota apud Ludovis. decis. 507. num. 5. Guid. Pap. decis. 575. num. 1. Hieron. a Leone decis. Valent. 145. num. 13. & 14. 2. par. & in materia alimentorum loquens Petr. Surd. in tract. de aliment. tit. 4. q. 26. per totam. Porro reformata, aut dissolouta hac lan[sect. 39]cearum militia, reditus eis assignatos, in Regiam Coronam incorporari debere, dubiam esse non potest, cum ab eadem exierint, & ius reversionis in hoc plurimum operetur, ut dixi sup. cap. 27. num. 9. Necnon etiam ex comuni alia Doctorum assertione, quae habet, bona, quae alicuius Collegij, vel Communitatisfuerint, eo, eave destructa, aut dissoluta, fisco applicari debere, ex traditis a Gail. lib. 2. observ. 61. Et de Templarijs militibus loques tradit Angel. per text. ibi in l. sicut7. §. si quis, num. 36. D. quod cuiusque univers. Bart. in l. fin. §. fin. num. 22. D. de collegijs, & corpor. illicit. Felin. in cap. cum dilecta, num. 21. de rescript. Castrens. cons. 16. lib. 1. Cardin. Tuschus, qui alios adducit, litt. C. conclus. 457. & Peregr. de iure fisci lib. 3. tit. 12. num. penult. & ultimo, quem immerito reprehendit Nicol. Losaeus in tract. de iure universitatum, 1. par. cap. 2. num. 85. Et qui de Templarijs eorumque ordine, & eius extinctione alia scire desideravertit, legat Cassaneum in Catalog. glor. mund. par. 9. consid. 5. Petr. Gregor. lib. 15. syntagm. cap. 33. Illescas in histor. Pontif. lib. 5. cap. 17. & lib. 6. cap. 1. Eman. Rodrig. quaest. regul. 1. tom. q. 5. art. 1. Quos & plura iura de eis agentia novissime congerit Dom. D. Felician. a Vega Episcopus Paccensis, sive de la Paz, in cap. cum deputati, n. 7. de iucicijs, pag. 341. & ultra eos plenius re tractar Petr. Mexia in silva variae lection. 2. par. cap. 53. Robert. Gaguin. Paul. AEmil. & Arnald. Ferron. in hist. Franc. sub vita Philippi Pulchri, & Platina, Papir. Masson. & Anastas. Germon. in vita Clementis V. sub quo deleti sunt ob crimen haeresis, & alia delicta, quae eis imputabantur, de quibus per Bart. in l. aut facta, §. fin. D. de poenis, Calderin. cons. 121. quod est 7. tit. de iudic. & Angel. de Perusio cons. 165. quos refert Tusch. litt. T. conclus. 26. Menoch. de arbitrar. casu 286. n. 424. & novissime, post haec scripta, saepe a nobis laudatus, & faepius laudandus, Dom. Praeses Valencuela cons. 115. num. 1. & 2. vol. 2. ubi plurimos alios Auctores de his agentes adducit. # 3 D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM OCCIDENTALIVM Ivre, sive Gvbernatione LIBER TERTIVS: In quo de Rebus Ecclesiasticis, & Regio circa eas Patronatu. # 1 CAPVT PRIMVM. De concessione Decimarum, Hispaniae Regibus in Provincijs Novi-Orbis a sede Apostolica facta, & an, & quatenus valeat, & de causis ad easdem decimas pertinentibus apud seculares Iudices agi possit? SVMMARIVM CAPITIS PRIMI. -  1 REGES nostri valde curarunt divinum cultum in Provincijs Indiarum. -  2 Regnorum fulcrum consistit in cura Religionis, & Cultus divini. -  3 Reges Hispaniae acceperunt conquisitione Indiarum sub onere propagandae Religionis, & fundendi pro ea (si oporteret) sanguinem proprium. -  4 Religionis promovendae curam, & obligationem, quam Reges nostri habent, & agnoscunt, plures schedulae exprimunt, quae referuntur. -  5 Clausula testamenti Elisabethae, Reginae Catholicae, refertur. -  6 Decimae & primitiae Indiarum, qualiter ab Alex. VI. R.P. Regibus Catholicis concessae fuerint? -  7 Bulla concessiois decimarum Alex. VI. ad litteram refertur. -  8 Laici qualiter sint incapaces decimarum in possessione, & proprietate? maxime post Concilium Lateranese. -  9 Decimas laicis, & maxime Principibus, Rom. Pontifex ex iustis causis in feudum, & alijs modis concedere potest, & numer. seqq. -  10 Pontifex Romanus est generalis administrator cum libera bonorum Ecclesiae. -  11 Decimarum laicis Principibus a sede Apostolica concessarum exempla, remissive. -  12 Papa (si velit) potest laicis etiam nulla causa existente, ad libitum decimas, & alia spiritualia concedere, & id servandum erit. -  13 Infidelium conquisitio, & ad Fidem conversio semper fuit reputata iusta, & sufficiens causa, ut Principibus haec patrantibus decimae concedantur, & exempla similium concessionum. -  14 Carolus Martellus, qualiter partitus sit decimas inter Nobiles, qui eum iuvarunt in bello Sarracenorum? -  15 Concessio decimarum facta Principibus laicis, sub praetextu conversionis infidelium, fortius obligat, tali conversione sequuta, & peracta. -  16 Decimarum concessio facta Regibus in provincijs Indiarum, habuit onus fundandi, & dotandi Ecclesias, & Ecclesiasticos, & sic iustior, & tutior fuit. -  17 Decimae solum quatenus concernunt necessariam sustentationem Ecclesiarum, & Ecclesiasticorum, sunt de iure Divino. -  18 Papa in positivis potest etiam sine causa, & ad beneplacitum dispensare. -  19 Decimae, vbi laicis conceduntur, semper habent imbibitam obligationem praestandi congruam sustentationem Ecclesijs, & Rectoribus earum, ad quos alias tales decimae pertinerent. -  20 Laicus, si decimas accipiat cum onere distribuendi in usus pios, quod sibi supererit, & si id non impleat, non tenetur ad restitutionem. -  21 Decimae laicis concessae non debent praecise in eleemosynam distribui, & sunt liberae a subsidio, & quid ab excusato? -  22 Concilio Lateranensi derogari potest, & communiter derogatur in concessione decimarum, quae laicis fieri solet. -  23 Lateranensi Concilio derogatur per clausulam, Non obstantibus. -  24 Clausula, Non Obstantibus, maxime iuncta cum illa, Motu proprio, derogat dispositioni conciliari. -  25 Derogatio specifica non requiritur, ubi aperte constat de voluntate Principis. -  26 Papa ubi laicis post Concilium Lateranense decimas concedit, satis videtur eius prohibitioni derogare. -  27 Dispositio generalis, quae solum in uno casu verificari solet, idem operatur, ac si ille expressus fuisset. -  28 Reges Catholici qualiter decimas Indiarum sibi a sede Apostolica donatas, Ecclesijs redonaverint, & ubi non sufficiunt, Episcopos, & alios Ministros suis sumtibus alant. -  29 Decimae laicis concessae nullum ius spirituale eis tribuunt, sed tantum fructuum perceptionem. -  30 Decimae Principibus laicis concessae, statim efficiuntur de Regalibus, & inter patrimonialia eorum bona connumerantur. -  31 Decimarum laicis concessarum causae, ta in facti, quam in iuris quaestionibus, & ta inter seculares, quam inter Ecclesiasticos, apud quos iudices tractandae sunt? & num. seqq. -  32 Casus litis inter Ecclesias Cathedrales, & Religiones Indiarum super solutione decimarum, refertur. -  33 Laici non possunt cognoscere de causis Eeclesiasticorum, & Religiosorum, etiam ipsis consentientibus, vel consuetudinem in contrarium allegantibus. Cap. si diligenti, de foro eompetenti, & iura similia, expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  34 Privilegij Pontificij de interpretatione, vel observatione ubi agitur, ipse Pontifex privative cognoscere debet. Cap. cum venissent, de iudicijs, ponderatur, & illustratur, ibidem. -  35 Decimarum causae, maxime ubi agitur de earum iure, & proprietate, mere spirituales censentur, & a laicis iudicari non possunt. Cap. tuam, de decim. & l. 56. tit. 6. p. 1. & iura similia, expenduntur, & illustrantur, ibid. -  36 L. 5. tit. 1. lib. 4. Recop. ponderatur. -  37 Personae mutatione, privilegium quoque mutari, aut cessare solet. L. per procuratorem, vers. Mutatione, D. de acq. haered. & similes, ponderantur, & illustrantur, ibid. -  38 Decimae Principibus laicis concessae, si ab eisdem Ecclesijs donentur, pristinam Ecclesiastici iuris naturam recipiunt. Contrarium, num. 53. -  39 Res quaelibet de facili revertitur ad suam naturam. -  40 Iudices seculares cognoscere possut de causis decimarum, tam in facti, quam in iuris quaestionibus, ubi agitur de spectantibus ad temporalem earum perceptione, etiam inter Ecclesiasticos, & cum eorum inhibitione. -  41 Decimarum. laicis concessarum de causis, quod Principes seculares, & eorum tribunalia cognoscant, totus mundus observat, & referuntur consuetudines, & exempla omnium fere nationum, & innumeri Auctores, qui de illis testantur. -  42 Tertiae decimarum Hispaniae sunt quid temporale, & de eis cognoscunt Tribunalia secularia nostrorum Regum. -  43 Decimaru de causis in Indijs semper, quae oportuit, iuxta regulas iuris Canonici statuit, & in causis emergentibus cognovit & pronuntiavit supremus Senatus earudem Indiarum, & referuntur plures schedulae, & exemplaria. -  44 Religiones Indiarum nova praedia decimalia acquirere lite pendente, quaedam schedula ann. 1576. iubet, quae recensetur. -  45 Equites Ordinum Militarium nullis privilegijs se excusare posse, quominus in provincijs Indiarum decimas solvant, quaeda schedulae Regiae iubent, & declarant, quae referuntur. -  46 Statuta, qui in aliquo negotio facere potest, multo melius de eodem poterit iudicare. Forum sortiri, & statutis ligari regulariter a pari procedunt, ibidem. -  47 Leges Principum secularium statuentes circa materias ius Ecclesiasticum, & Canonicum concernetes, qualiter accipiendae sint? -  48 Princeps habet privilegium, ut omnes causae ad eius fiscum, vel patrimonium pertinentes coram suis Tribunalibus secularibus, etiam contra Ecclesiasticos pertractentur. -  49 Reges nostri, quamvis in aliquibus partibus decimas Ecclesijs redonaverunt, adhuc plura sibi in illis reservant, quae sufficiunt ad tuendam ipsarum perceptionem, & iurisdictionem. -  50 Fisci privilegium est, ut quascunque causas, in quibus de evictione teneri, vel alio modo aliquod interesse habere potest, ad suos iudices trabat. -  51 Decimae semel Regales effectae, & (ut ita loquar)temporalizatae, & si postea a Rege donentur Ecclesijs, adhuc tamen iudicantur tanquam temporales, & de Regalibus, ex magis commune opinione, & quare? -  52 Regi incubit desendere eos, qui ab ipsoaliquam gratiam, vel donationem acceperut. -  53 Lis si moveatur super gratijs, & donationibus, quas Reges Ecclesijs fecerunt, cora iudicibus fisci causa agitari debet. L. 57. tit. 6. par. 1. & 1. 6. tit. 1. lib. 4. Recop. expenduntur, & exornantur, ibid. -  54 Bona Coronae Regiae in quoscunque donatarios transeunt cum retention naturae, iurisdictionis, & aliorum privilegiorum talium bonorum. -  55 Princeps est iudex competes in causa sua, & suorum Regalum, etiam si inter Ecclesiasticos de illis agatur. -  56 Donatarius quilibet Regis, agens pro conservatione rei sibi ab eo donatae, coram Regalibus iudicibus, etiam contra Monasterium, litigare potest. -  57 Ecclesiasticis pro rebus conservandis, potest cognoscere Princeps, quia peculiari studio debet eas defendere. -  58 Gregorij Lopez opinio notatur, vel declaratur. -  59 Censuras Bullae in Coena Domini quando incurrant iudices seculares, qui de causis decimalibus cognoscunt? -  60 Opinionem probabilem, qui sequitur, securus est in conscientia, & quae dicatur opinio probabilis. -  61 Opinio generalis, & ab antiquo probata, & practicata, habetur pro veritate. EXpositis his, quae ad Indiarum Occidentalium acquisitionem, & Indorum personas, & statum visa sunt pertinere, nunc tertio loco de illis oportet sermoinem inire, quae gubernationem spiritualem, sive Ecclesiasticam, tam circa eosdem Indos, quam erga Hispanos in eisdem Indiarum provincijs commorantes, concernut. Qui sane locus vel primus esse debuisset, tum ob ipsus tractatione, dignitatem, & excellentiam, tum etiam [sect. 1] ob praecipuam, & eximiam curam, quam Pijssimi, & Potentissimi Reges nostri in disponedis, promovendis, & augendis rebus Ecclesiasticis Indiarum navarunt. Agnoscentes nimirum [sect. 2] tutissimum, & certissimum Imperiorum fulcrum, & stabilimentum in veri Dei cultu, Fide, ac Religione propaganda, conservanda, & augenda consistere, ut docet Novella Theodos. & Valent. tit. 2. ibi: Inter caeteras solicitudines, quas amor publicus pervigili nobis cogitatione indixit, praecipuam curam esse perspicimus verae Religionis indaginem, cuius si cultum tenere possis, iter prosperitatis humanae aperitur inceptis. Iustinianus in Authent. quomodo oporteat Episc. ordin. collat. 1. in princip. cum alijs, quae adduxi 1. tom. lib. 1. cap. ult. ex num. 89. & lib. 2. cap. 16. ex num. 59. & latissime adversus Machiavellum tractat, & probat Adam. Cotzen lib. 2. Polit. cap. 3. cum multis seqq. Et sub hac praecipue lege, & conditione has Provincias sibi a sede Apostolica fuisse concreditas, ita ut pro ea implenda, etiam deberent, si oporteret, proprimum sanguinem fundere, ut habetur in Bulla concessionis Alexand. VI. quam retuli eod. 1. tom. lib. 2. cap. 24. n. 16. & enixe semper observatam fuisse probavi lib. 1. cap. 16. ex num. 42. cap. 19. ex num. 17. & lib. 3. cap. 6. ex num. 27. Id quod [sect. 3] cum ipsi Pijssimi Principes passim edixerint, & protestati fuerint, ut patetex innumeris prope schedulis, ordinationibus, & instructionibus, quae ab hac obligatione, & eius implendae desiderio exordium accipiunt, tum maxime liquere poterit ex ordinatione supremi Senatus Indiarum, quae habetur 1. tom. impress. pag. 13. quae eidem Senatui hac primam curam pre alijs iniungens, ita habet: Segun la obligacion, i cargo con que somos Senor de las Indias, i estados del mar Oceano, ninguna cosa deseamos mas que la publicacio i ampliacion de la lei Evangelica, i la conversion de los Indios a nuestra santa Fe Catolica. I porque a esto, como al principal intento que tene mos, enderecamos nuestros pesamentos, i cuidados. Mandamos, i quanto podemos encargamos a los del nuestro Consejo de las Indias, que pospuesto todo otro respeto de aprovechamiento, e interesse nuestro, tengan por principal cuidado las cosas de la conversion i dotrina; i sobre todo se desvelen i ocupen con todas sus fuercas i entendimiento en proveer Ministros suficientes para ella, poniendo todos los otros medios necessarios, i convenientes para que los Indios, i naturales de aquellas partes se conviertan, i conserven en el conocimiento de Dios nuestro Senor, a honra, i alabanca desu santo nombre. Demanera, que cumpliendo Nos con esta deseate, quetanto nos obliga, i a que tanto deseamos satisfazer, los del dicho Consejo descarguen sus conciencias pues con ellos descargamos Nos las nuestras. Idem quoque, non minus gravibus, & serijs[sect. 4] verbis exponitur, & iniungitur Proregibus, & Gubernatoribus Indiarum in instructionibus, & schedulis, quas reperies 4. tom. pag. 263 & seqq. & pag. 247. & 1. tom. pag. 164. & 307. & seqq. ibi: Primeramente, por quato en reconocimiento de tanta merced como Dios nuestro Senor nos ha hecho en hazernos Rei de tantas, i tan grandes Provincias como son las de las nuestras Indias, non tenemos siempre por obligabos a dar orden como los naturales de las dichas Provincias le conozcan, i sirvan, i dexen la infidelidad i error en que han estado, para que su santo nombre sea en todo el mundo conocido, i ensacado, i los dichos naturales puedan conseguir el fruito de su sacratissima Redempcion, pues es el principal, i final deseo, e intento que tenemos, conforme a la obligacion con que las diobas Indias se non han dado, i concedido, &c. Et eandam obligationem, & curam cognovit, & suis successoribus iniunxit [sect. 5] Elisabetha Regina Catholica in clausula sui testamenti, quam retulimus d. 1. to lib. 3. cap. 6. num. 30. sic inquiens: Item, por quanto al tiempo que nos fueron concedidas por la santa sede Apostolica las Islas, i Tierra firme del mar Oceano descubiertas, i por descubrir, nuestra principal intencion fue, de procurer inducir, i traer los pueblos dellas a nuestra santa Fe Castolica, i embiar a las dichas Islas i Tierra firme Prelados, i Religiosos, i Clerigos, i otras personas doctas i temerosas de Dios, para instruir los vezinos i moradores dellas en la Fe Catolica, e los ensenar, e dotar de buenas costumbres, e poner en ello la diligencia debida. Porende suplico al Rei mi senor mui afectuosamente, i encargo, i mado a la dicha Princesa mi hija, i al dicho Principe su marido, que assi lo hagan, i cumplan, e que este sea su principal fin, i que en ello pongan mucha diligencla, &c. Quae cura, & obligatio, eo quoque titulo maior fuit, & esse debuit, quod non solum praedicti Reges, & Domini nostri temporalibus harum Indiarum fructibus, & emolumentis a sede Apostolica donati fuerint, verum [sect. 6] & omnibus earundem decimis, & primitijs cum eodem onere Fidei praedicandae, & propagadae, & Ecclesias, & Ministros Ecclesiasticos, quas, vel quos tempus erigi, & nominari desideraret, fundandi, atque erigendi, & competenter dotandi, & sustentandi, ut habetur in Bulla eiusdem Alexand. VI. Pontificis Maximi, quam licet non viderit, imo & expeditam non fuisse supine scribat D. Carrascus ad leg. Recopil. cap. 6. §. 2 num. 14. vers. Pro contraria parte, in Archivijs supremi Senatus Indiarum originalis servatur, & his verbis concepta reperitur. Alexander [sect. 7] Episcopus, Servus servorum Dei. Charissimo in Christo filio Ferdinando Regi, & Charissimae in Christo filae Elisabethae Reginae Hispaniarum Carhloicis, salutem, & Apostolicam benedictionem. Eximiae devotionis sinceritas, & integra Fides, quibus Nos, & Romanamrevermini Ecclesiam, non indigne merentur, ut votis vestirs, illis praesertim, per quae circa Cathlicae Fidei exaltationem, ac infidelium, & barbararum nationum depressionem libentius, & promptius intendere valeatis. Sane pro parte vestra Nobis nuper exhibita petitio continebat, quod vos, pia ducti devotione, pro Fidei Catholicae exaltatione summopere desideratis (prout iam a certo tempore citra, non sine magna impensa vestra, ac laboribus facere coepistis, & indies magis facere non cessatis) Indias, & partes Indiarum acquirere, & recuperare, ut in illis quacunque damnata secta abiecta, colatur, & veneretur Altissimus. Et quia pro recuperatione Insularum, & partium praedictarum vobis necesse erit graves subire impensas & grandra pericula perferre, expedit, ut pro conservatione, & mantentione dictarum Insularum post quam per vos acquisitae, & recuperatae fuerint, ac perferendis impensis ad conservationem, & manutentionem praedictarum partium necessarijs, ab illarum incolis, & habitatoribus, pro tempore existentibus, decimas exigere, & levare possitis. Quare pro parte vestra nobis fuit humiliter supplicatum, ut in praemissis, vobis statuique vestro opportune providere de benignitate Apostolica dignaremur. Nos igitur, q ui eiusdem Fidei exaltationem, & augmentum, nostris potissime temporibus, supremis desideramus affictibus, pium, & laudabile propositum vestrum plurimum in Domino commendantes, huiusmodi supplicationibus inclinadi, Vobis, & successoribus vestirus pro tempore existentibus, ut in Insulis praedictis ab illarum incolis, & habitatoribus, etiam pro tempore existentibus, postqua illae acquisitae, & recuperatae fuerint (ut praefertur) assignata prius realiter, & cum effectu, iuxta ordinationem tunc Dioecesanorum locorum, quorum conscientias super hoc oneramus, Ecclesijs, in dictis Insulis erigendis, per Vos, & successores vestros praefatos, de vestris, & eorum bonis dote sufficienti, ex qua illis Praesidentes, earumque Rectores se commode sustentare, & onera dictis Ecclesijs pro tempore incumbentia, perferre, ac cultum divinum ad laudem Omnipotentis Dei, commode exercere, iuraque Episcopalia persolvere possint; decimam huiusmodi percipere, ac licite, & libere levare valeatis, authoritate Apostolica, tenore praesentium de sp ecialis dono gratiae indulgemus. Non obstantibus Lateranensis Concijij, ac alijs constitutionibus, & ordinationibus Apostolicis, caeterisque contrarijs quibuscunque. Nulli ergo omnino liceat hanc paginam nostrae concessionis infringer, vel ei ausu temeraerio contraire. Si quis autem hoc attentare praesumserit, indignationem Omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius, se noverit incur surum. Datis Romae apud sanctum Petrum anno Incarnationis Domini millesimo quingentesimo primo, sextodecimo Kalendas Decembris. Pontificatus nostri anno decimo. Adrianus. Registrata apud me Adrianum, &c. Quae Alexandri Sexti concessio, postea a sequentibus Rom. Pontificibus confirmata reperitur, nec est cur a quopiam in dubium vocetur, quasi [sect. 8] Principes laici decimarum proprietate, imo neque possessione donari possint, & multo minus eam in suos haeredes, & successores transferre, maxime post prohibitionem Concilij Lateranensis, ut in cap. non liceat Papae 12. q. 2. cap. quoniam 16. q. 1. cap. ad decimas 16. q. 7. cap. ad haec, cap. quamvis, cap. prohibemus, cap. tua, el 1. cap. dudum, cap. a nobis, de decimis, cap. 2. §. sane, eodem tit. lib. 6. cap. si quis Presby terorum, de reb. Eccles. Extravag. ambitiosae, eod. tit. cap. cum & plantare, de privileg. cap. cum Apostolica, de his quae fiunt a Praelat. l. 22. tit. 20. par. 1. cum alijs, quae late adducit Div. Thom. Caietan. & alij, in 2. 2. q. 87. art. 3. Covarr. lib. 1. var. cap. 17. num. 5. Rebuff. de decim. q. 10. num. 12. & 16. & q. 13. num. 28. Moneta eod. tract. Canisius cap. 13. Sahagum in cap. decernimus, de iudic. ex num. 158. Seraphin. decis. 1387. num. 1. & decis. 1424. num. 1. Nam hoc eam limitationem recipit, [sect. 9] nisi summus Pontifex ex iustis causis contrarium indulgeat in particulari, & non in communi, ut in terminis probat text. in d. cum in Apostolica, in fine, de his quae fiunt a Praelat. gloss. in cap. causam quae, verb. Detinere, de praescript. & in d. cap. a nobis, verb. Exemtus, post medium, de decimis, melior text. in l. 23. tit. 20. par. 1. ubi Gregor. Lopez, Hostiens. omnino videndus, in summ. de decimis, vers. Tertio quaeritur, num. 13. Covarr. in d. cap. 17. num. 10. ubi, quod potest Papa non solum laicos immunes facere a solutione decimarum, verum & capaces percipiendi decimas ab alijs laicis, Rebuff. d. quaest. 13. num. 110. Navarr. de redit. Eccles. q. 1. monit. 54. 57. & 58. & latius monit. 64. ubi inquit, quod decimae ex iusta causa possunt concedi laicis in feudum a Romano Pontifice, & cum sit generalis ad[sect. 10]ministrator cum libera bonorum Ecclesiae, & Clericorum, & locum Dei tenens in terris, potest laicis, nedum fructus decimarum, sed ipsum ius decimandi perpetuo concedere causa iusta accedente, eleganter Paulus AEmilius decis. 241. par. 1. Barbosa in l. Titia, D. solut. matrim. num. 40. Guiter. lib. 3. pract. cap. 14. num. 30. & lib. 1. q. 15. num. 3. Ioann. Garcia de expensis cap. 9. ex num. 90. Lasarte de decima vendit. cap. 19. Lessius de iust. & iure, lib. 2. cap. 39. dubit. 41. Enriquez in summa Theolog. moral. lib. 7. cap. 26. Suarez de Religione, lib. 1. cap. 14. num. 1. Gabriel Vazquez in opuscul. moralibus, tit. de benef. cap. unico, §. 1 dub. 4. latissime Marta, qui plures alios adducit, de iurisd. 2. par. cap. 43. num. 46. & seqq. Riminald. Iuu. cons. 41. n. 25. vol. 1. Camil. Borrell. in addit. ad Bellugam, §. tractemus, & §. restat, & de praestan. Reg. Cathol. cap. 59. per totum, Raphael. de la Torre in 2. 2. tom. 1. Callist. Remir. de lege Regia Regni Aragon. §. 31. ex num. 3. Rosent. de feud. cap. 4. concl. 27. per totam: ubi, quod decimae possunt laicis in feudum concedi, Cardosus in praxi iud. & advocat. verb. Papa, num. 18. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 18. num. 146. & 147. pag. 910. Eman. Rodr. in quaest. regul. 2. tom. q. 44. art. 3. pag. 156. Seraphin. omnino videndus, dict. decis. 1387. num. 2. ubi, quod bene possunt fructus decimarum laicis concedi ab habente potestate, Cabedus decis. Lusitan. 63. ex num. 1. par. 2. Gil ken. de praescript. 3. par. cap. 8. n. 18. Sesse decis. 162. num. 8. Martin. Mager. de advocat. armata, cap. 9. n. 797. pag. 414. & seqq. Petrus Petra de potest. Princip. cap. 24. num. 159. Melchior Reinosus observ. 50. a num. 5. D. Franc. de Leon decis. Valentina 3. num. 11. par. 1. Moneta de decimis, cap. 5. num. 83. D. Ioann. del Castillo in 7. tom. controvers. de tertijs, cap. 10. per totum, ubi referunt [sect. 11] exempla plurimorum Regum, qui bus concessae sunt, quae etiam ex nostris Historicis prosequuntur Mariana de rebus Hispan. lib. 13. c. 22. Zurita in Annal. lib. 2. cap. 50. & lib. 1. cap. 25. Mieres in hist. Regis Iacob. 1. lib. cap. 9. Beuter. lib. 2. cap. 8. Petr. Gregor. lib. 17. syntagm. cap. 7. num. 22. Valdes de dignit. Reg. Hispan. cap. 20. num. 25. & Carbonel. lib. 1. histor. Arag. cap. del Rey Empere. Quibus adstipulantur Felin. num. 44. Dec. num. 25. in cap. quae in Ecclesiarum, de constit. & alij, quos refert & sequitur Petr. Belluga in spec. Princip. Rubr. de decim. n. 134. ubi, quod plus est, tenent [sect. 12] posse Papam, si velit, de plenitudine potestatris, etiam sine causa, concedere laicis decimas, & alia spiritualia, qua tamen nunquam uti velle praesumitur, ut singulariter tradit Innocent. in cap. innotuit, de elect. & late Petr. Petra in d. tract. de potest. Princip. cap. 324. §. principali, ex n. 34. & seqq. si tamen utatur, factum tenebit, & sine discrimine ab inferioribus erit observandum, ut, post alios, concludit Abbas in d. cap. a nobis, de decim. Felin. in cap. ad audientiam, el 2. de rescript. col. 5. ad finem, Covar. d. cap. 17. num. 9. & videtur probari in d. l. 2. 3. part. ibi: Como el lo tuviere por bien. Sed nobis ad haec confugere necesse non est, cum in Bulla, de qua agimus, tot causae adeo urgentes, & efficaces considerentur, & vel illa [sect. 13] sola satis sufficiens censeri soleat, quod Reges nostri Provincias infidelium acquirere, & ad. Fidem convertere procurabant, de qua in terminis agit text. in cap. Adrianus63. distinct. d. cap. cum in Apostolica, & alia iura supra citata, Hostiens. in summ. tit. de decim. §. sed utrum, vers. T ertio quaeritur, Henric. & alij, quos refert & sequitur Rebuff. d.q. 13. num. 110. latissime Callistus Remirez d. §. 31. ubi indubitanter tenent, posse Papam cocedere alicui Principi laico, favoure Fidei, quod percipat decimas omnium locorum Paganorum, aut schismaticorum, aut haereticorum, quos potuerit subiugare. Quod etiam docuit noster Gregor. Lopez, & multum notari iubet, pro tertijs, quas Papa concessit Regibus Hispaniae in d. l. 23. tit. 20. par. 1. verb. Tomen diezmos, & Martin. Mager. d. cap. 9. n. 799. ubi inquit, olim [sect. 14] Carolum Martellum decimas suis nobilibus concessisse, in compensationem auxilij sibi contra Sarracenos exhibiti, & in terminis tertiarum nostrae Hispaniae Covarr. d. cap. 17. fere per totum, Bobadill. Castillo, & alij ex supra relatis, ubi de decimis Regni Gallaeciae, & Granatae loquuntur, & loquendo de privilegijs decimarum concessis Regibus Franciae, late Guiller. Bened. in cap. Rainuntius, verb. Duas habens, num. 122. Rupellanus lib. 1. instit. forens. cap. 25. & de concessis ab Vrbano II. Regi Aragonum, & Regibus Hispaniae anno millesimo nonagesimo quinto, & qualiter Neapoli & Siciliae practicetur, Petr. Belluga d. rubr. 15. §. tractemus, num. 24. Marc. Mantua cons. 121. num. 189. cum seqq. & Camill. Borrell. dict. cap. 59. Praesertim [sect. 15] dicta acquisitione, & conversione virtute, & confidentia huius concessionis, & privilegij ex postfacto sequuta, quae illud firmius, & omnino irrevocabile reddit, & veluti ad evictionem obligat, tam ipsum concedente, quam eius successores, eo quod in vim contractus, & praemium laboris transire videatur, ut tenet Imol. & Felin. num. 9. & alij DD. communiter in cap. novit, de iudicijs, & in cap. veritatis, de iureiurand. Bald. in l. qui se patris, col. 6. C. unde liberi, & innumeri alij, quos refert & sequitur Ant. Gabr. lib. 3. commun. opin. tit. de non tollend. iure quaesito, concl. 5. & 7. late Roland. cons. 76. num. 19. vol. 2. Covarr. in cap. requisisti, num. 2. De testam. Carol. Ruin. cons. 25. num. 16. vol. 1. Molina de primog. lib. 1. cap. 10. num. 31. & lib. 3. cap. 6. num. 11. & 12. & Nos sup. hoc tomo, lib. 2. cap. 10. ex num. 55. & cap. 27. num. 58. Et eo etiam considerato, quod (ut eadem Bulla praesefert) dicta [sect. 16] concessio non fuit simplex, sed gravando Reges nostros, ut Ecclesijs, & Ministris Ecclesiarum de suis bonis necessaria subministrarent, prout semper faciunt, & fecerunt. Quo casu, [sect. 17] cum decimae, quatenus non sunt necessariae ad omnimodam sustentationem Clericorum ministrantium, non sint de iure divino, sed de iure positivo, ut probat l. 1. tit. 2. part. 1. Covarr. d. cap. 17. num. 2. vers. Praeterea, & communis Theologorum, & Iuristarum, de qua Nos sup. hoc tomo, lib. 1. cap. 21. num. 44. & seqq. bene potuit Pontifex eas absque ulla dubitatione concedere; cum [sect. 18] in positivis possit etiam sine causa, & ad beneplacitum dispensare, cap. innotuit, vers. Quavis, de elect. cap. proposuit, de concess. praebend. Innocent. in cap. cum ad Monasterium, num1. de statu Monach. Abb. in c. fraternitatis, col. 2. de sch I maticis, Decius cons. 436. num. 14. late & optime Hostiens. Ioan. Andr. Henriq. Ancharr. & alij in d. cap. a nobis, post gloss. ibi, de decimis, Rebuff. de congrua, num. 80. Covarr. ubi sup. n. 6. Seraphin. decis. 1345. num. 2. ubi probant, semper in [sect. 19] concessione decimarum laicis facta, hanc obligationem inesse, ut salarium, vel congruam dare debeant Rectoribus Ecclesiarum, ad quos alias de iure tales decimae pertinerent, & Pater Rebellus de obligat. iust. 2. par. lib. 18. q. 13. num. 7. pag. 872. ubi notabiliter addit, has donationes modales esse, & quod [sect. 20] etsi quis iubeatur, quod superst de decimis sibi concessis, ultra necessariam Clericorum sustentatione, in alios pios usus convertere, & id non faciat, peccabit quidem ob modum non impletum, verum ad restitutionem non tenebitur. Quinimo [sect. 21] Sotus lib. 10. q. 4. art. 3. col. penult. ad medium, bona haec decimalia laicorum ab obligatione praestadi eleemosynam libera esse dicit, & a praestatione subsidij, quod & tradit Ioan. Garcia de expens. cap. 4. num. 99. Reinosus observ. 50. num. 16. Barbos. in d. l. Titia, num. 42. P. Molina, qui reprobat Lasartem contrarium tenentem, disp. 663. num. 10. licet secus sit in excusato ex Brevi Pij V. dat. Romae 4. Martij ann. 1572. quem refert Perez de Lara in copendio trium gratiarum lib. 2. del excusado, fol. 52. Neque his obstat prohibition Concilij Lateranensis, cum ei expresse derogatum in dicta Bulla reperiatur, quod sufficit, [sect. 22] ad illius enervationem, & dispensationem, ut per Archid. in cap. 1. de const. lib. 6. Ioann. Andr. in cap. 1. de excess. Praelat. Bald. in l. humanum, num. 5. de leg. late Felin. in cap. nonnulli, col. 4. de rescript. & communis opinio, quam omnis mundus observat, ut testatur Ludov. Gomez. in d. cap. 1. de constit. num. 86. & Martin. Magerus, omnino videndus, d. tract. de advocat. armat. cap. 9. num. 797. pag. 414. ubi ait, prohibitionem dicti Concilij hodie in decimis temporalibus in usu non esse. Cui etiam, vel per [sect. 23] clausulam, Non obstantibus, & alias, quae in eadem Bulla continentur, satis derogatum videri posset, quavis ipsus Concilij peculiaris mentio facta no fuisset, ut per Felin. ubi sup. col. 2. & Gomez. num. 186. cum alijs, quae de [sect. 24] viribus eiusde clausulae tradit Marta de clausul. 1. par. clausula 74. Aug. Barb. eod. tract. clausula 82. & seqq. & Cardin. Tusch. litt. C. concl. 348. & 349. ubi, quod derogate etiam dispositioni Conciliari, maxime si iungatur cum clausula, Motu proprio, quae etiam in dicta Bulla reperitur, ut per Cassador. decis. 4. de praebend. Fab. decis. 60. lib. 2. & plenissime Petrus Petra de potest. Princip. cap. 32. pag. 655. cum multis seqq. Vt omittam, [sect. 25] quod ubicunque de voluntate Principis constat, & quod iure contrario derogare voluit (prout in nostro casu contigisse videmus) non est curandum, utrum alia formalis derogatio interveniat, necne, ut recte docuit Ioann. Andr. in cap. 1. de excessbus praelat. quia non figura litterarum, sed senus intellextualis inspicitur, secundum Bald. cons. 180. lib. 4. Socin. & Moder. in l. si mihi & tibi, §. in legatis, D. de leg. 1. Alexand. cons. 187. lib. 5. num. 18. & cons. 111. num. 16. lib. 6. ubi hanc communem appellat, Cravet. cons. 126. num. 4. Rebuff. in concord. tit. de forma mandat. Apost. pag. 201. gloss. Non obstantibus. Cum [sect. 26] autem Papa laico decimas concedit, eo ipso visus est Lateranensi Concilio derogare, & velle, quod non obstante, quod donatarius sit laicus, decimas percipere possit, argum. text. in l. idem Vlpian. §. sunt & alij, de excusat. tut. & eorum, quae notant DD. in l. quidam consulebant, D. de re iudic. Ias. in l. Barbarius, num. 8. D. de offic. Praetor. Abb. Felin. Imola, & alij in cap. praeterea, de testib. cogend. idem Felin. postalios, in cap. cum inter, de except. & loquendo in terminis privilegij, per quod tollebantur decimae Parochiano, Decius cons. 113. num. 5. Dispositio [sect. 27] quippe generalis, quae solum in uno casu potest verificari, idem operatur, ac si ille in ea dem dispositione fuisset expressus, ut in l. 2. D. de liber. & posthum. l. pediculis, §. item cum quaerereur, D. de auro & argento legato, & in terminis Ioann. Andr. d. cap. 1. col. 2. & plures alij, quos refert Marescotus lib. 1. var. resolunt. cap. 19. per tot. ubi etiam in terminis disputat de clausulis & requisitis necessarijs, ad hoc, ut Concilio Lateranensi in materia concessionis decimarum derogari videatur, & in quo differat a derogationibus sancti Concilij Tridentini. Porro tantum abfuit, [sect. 28] quod Reges nostri ex his decimis aliquod compendium temporale praetenderint, ut vel ipsi ijdem Catholici Ferdinandus, & Elisabeth, qui dictam Bullam impetarunt, ex suis reditibus omnes spirituales, & Ecclesiasticas Indiarum functiones, expeditiones, & missiones suppleverint, prout & hodie eorum successores faciunt, congrua quingentorum millium marapetinorum Episcopis assignata, & respective alijs Praebendarijs, & Beneficiarijs similiter, ubi nullae, vel minus sufficientes decimae colliguntur, & ubi sunt sufficientes, eas eisdem Ecclesijs liberaliter relinquendo, duabus tantum novenis partibus sibi reservatis, iuxta formam, & divisionem, quam cap. 4. trademus. ubi de earum erectionibus egerimus. Illud interim utiliter adnotantes, [sect. 29] hanc decimarnm concessionem, quae Regibus fieri solet, non tam dirigi ad ipsum ius easdemmet decimas percipiendi, & proprio titulo habendi, quod spirituale est, ac per consequens seculares excludit, sed ad fructus temporales, qui ex ipsis decimis resultant, atque procedunt, cap. tua, cap. dudum, cap. prohibemus, de decimis, cap. fin. ne Praelat. vices suas, cap. vestra, de locato, gloss. in cap. pervenit, verb. Laicalibus 1. q. 3. & in cap. ult. verb. Non ilcet 16. q. 1. l. 1. tit. 5. lib. 1. Recop. DD. omnes in cap. 3. de iudic. Redoan. de sponlijs Clericorum, q. 14. a num. 4. Bald. in l. si ususfructus, in lect. antiqua de iure dot. D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 4. ad 3. Roder. Suar. alleg. 8. num. 12. Sotus de iustit. & iure lib. 9. q. 7. art. 1. Covar. d. cap. 17. pract. & lib. 1. var. cap. 17. num. 5. Ioan. Garcia de expensis cap. 9. num. 97. Lasarte de decim. vend. cap. 19. num. 32. Anast. Germon. de sacrorum immunit. lib. 3. c. 19. num. 54. Gironda de privil. num. 251. Barbosa in d. l. Titia, D. solut. matrim. num. 41. per totum, cum alijs relatis a Suarez de benefic. cap. 1. dub. 7. & late noster Ioan. Balboa, insignis Primarius Salmanticensis, in cap. causam quae 7. de praescript. ex num. 5. & D. Fracisc. de Leon d. decis. Valentiae 3. num. 13. & 14. lib. 1. ubi, quod ius decimandi non potest laicis concedi, tamen fructus decimarum bene possunt cadere in laicum, quia non est ius spirituale, sed temporale, ex pluribus ibidem adductis. Et simul, [sect. 30] arque tales fructus ex privilegio Pontificis ad Principes seculares pertinent, efficiuntur de Regalibus, & inter temporalia, & patrimonialia ipsorum bona connumeratur, ut expresse docet glossa per text. ibi in cap. generali, verb. Regalia, de elect. lib. 6. ubi etiam Archidiaconus, Ioann. Andr. & Ioan. Monach. num. 4. Butrius n. 13. Geminianus num. 9. Bald. in cap. 1. in fine princip. tit. Episcop. vel Abbat. in feud. Bertrand. cos. 276. num. 17. lib. 3. Belluga in specul. Princip. rubr. 13. §. tractemus, num. 38. ubi latius eius Additionator, Camill. Borrell, Avendan de exeq. mandat. par. 2. cap. 4. num. 20. Ioan. Gutier. lib. 1. pract. q. 4. num. 1. Arnulph. Ruzeus de Regal. privil. 16. num. 29. Petr. Greg. lib. 17. syntagm. cap. 7. num. 19. Sixtinus in tract. de Regalib. cap. 2. num. 54. Barbosa in d. l. Titia, num. 41. in princip. Melch. Reinosus observ. 50. num. 15. Cabed. decis. 63. n. 3. D. Hieron. de Leon decis. 3. num. 30. D. Fracisc. Salgad. de protect. Regia, 3. par. cap. 10. num. 148. & plures alios referens noster diligentissimus D. Ioan. del Castill. tom. 7. controvers. de tertijs, cap. 11. num. 2. Vnde dubitari solet, [sect. 31] utrum si super decimis, ita donatis, & earum perceptione, occupatione, vel usurpatione aliqua lis oriatur, sive de facto, sive de iure inter ipsum Principem, & privatos, vel inter eosdem privatos invicem decertantes, sive seculares sint, sive Ecclesiastici, possit Princeps, & eius Ministri seculares de eiusmodi causis cognoscere, & in eis iurisdictionem exercere? Quae quide quaestio, cum alias saepe, tum praecipue [sect. 32] hisce diebus in supremo Indiarum Consilio acerrime agitata, & ventilata fuit in causa Ecclesiarum Cathedralium earundem Indiarum, cum ordinibus Religiosorum in eis commorantium, qui virtute privilegiorum, quae se habere dicunt, de decimis non solvendis, plura quotidie praedia emunt, & colunt, quae antea apud laicos possessores decimasexsolvebant, & ab eorum praestatione se subtrahunt, in grave damnum dectarum Ecclesiarum, quae, ut ei obviam iretur, enixe postulabant, & ut Religiones ad observantiam cap. nuper, de decimis reducerentur. Qua in causa Ego Regij Patronatus nomine, & tanquam eius Fiscalis, atque Defensor, Ecclesiarum Cathedralium partes egi, & in dicto Senatu eam peragendam, & terminadam obtinui, non obstate declinatioria exceptione a Religiosis opposita, qui iudicium sedis Apostolicae provocabant, & in suo favorem primam quoad hanc remissonem sententiam reportaverant, eiusque confirmationem ex sequentibus praetendebant. Primó, quoniam haec causa inter personas mere Ecclesiasticas tractabatur, & rei, ac possessores conventi Religiosi errant, de [sect. 33] quorum personis, & bonis, tam in civilibus, qua in criminalibus seculares iudices, qualibet dignitate fulgentes, etiam ipsis consentientibus, & consuetudine in contrarium allegata, & probata, non solum incompetentes, verum omnino incapces existunt, & privative solum Ecclesiastici cognoscere possunt, cap. si diligenti, cap. significasti, de foro competenti, cap. cum non ab homine, cap. at si clerici, cap. qualiter, & cap. clerici, de iudic. Auth. statuimus, C. de Episcop. & cleric. apud proprios Episcop. cum innumeris alijs, quae circa horum iurium praxim, & illustrationem post alios antiquiores, tradit Covar. cap. 31. pract. disputans, a quo iure haec exemtio proveniat, Bellarm. lib. 1. de cler. cap. 28. Marta de iurisd. 2. par. cap. 6. Carol. de Grassis de effect. clericat. effect. 1. num. 2. & ampliat. 7. n. 42. & 372. Germon. de sacror. immunit. lib. 3. c. 5. num. 65. Barbosia in collect. ad Decretal. sup. cap. Ecclesia sanctae Mariae, de const. n. 17. Cenedus collent. 37. a num. 7. & lib. 4. cap. 8. num. 12. & cap. 9. num. 3. Secvndó, quia in proposita specie agitur de interpretatione, valore, & observatione privilegiorum Romani Pontificis, quo [sect. 36] casu, nedum lite inter Ecclesiasticos orta, verum & inter quoslibet seculares, ipse Pontifex adiri iubetur in cap. cum venissent de iudicijs, iunta l. ex facto, D. de vulgar. l. 27. tit. 18. par. 3. l. 2. tit. 1. par. 2. & utrobique Greg. Lop. l. 6. tit. 1. lib. 4. Recop. iunctis alijs, quae tradit Catelian. Cotta in memorab. iur. verb. Privilegiu, Ioan. Garc. de nobilit. gloss. 1. §. 1. n. 1. & 2. Gutier. lib. 3. pract. q. 28. n. 2. Girod. de privil. num. 83. & Cochier. de iurisd. Ordinar. in exemtos, lib. 2. q. 13. Tertio, quia etiam his cessantibus, cum haec lis super decimarum controversia agitetur, & quidem non tantum in articulo mere possessorio, sed super petitorio, & declaratorio iuris a Religionibus decimandi, vel non decimandi, [sect. 37] mere spiritualis, vel saltim spirituali annexa censenda est, & talis, ut de ea etiam incidenter iudices seculares cognoscere neque ant, cap. tua, de decim. Clem. dispendiosam, de iudic. l. 56. tit. 6. par. 1. ibi: E mostro, que aquellas demandas son espirituales, que se fazen por diezmos, e pertenecen a juizio de santa Iglesia, e los Prelaedos las deben juzgar. Quod & probat Alex. III. in quarto Decretal. sub titulo de iudicijs, quae habetur in 1. compilat. Decretal. & incipit Relatum, ubi conqueritur, quod laici private de decimis non vereantur iudicare, cum id neque a quolibet Rege, vel Principe, sustinendum esset, & praecipit, ut deinceps super his causis, Nullatenus se intromittere praesumant, sed eas venerabili Episcopo, & alijs personis Ecclesiasticis tractandas, & iudicandas, sine contradictione qualibet relinquant, idem docent, & ubi agitur de ipso iure decimandi, & de privilegio Pontificis, super eo concesso, certissimum esse inquiunt, gloss. in cap. ex tenore, verb. Ecclesiasticum iudicem, de foro competenti, & in cap. 1. 11. q. 1. Feder. de Senis cons. 245. num. 3. Andr. Gail. lib. 1. pract. observ. 38. num. 1. Germon. d. lib. 3. cap. 19. num. 2. & expresse Alex. Moneta de decimis, cap. 8. q. 1. ex num. 1. ad 14. Rebuff. eod. tract. q. 10. num. 2. & 38. ibi: Et quando agitatur de iure decimandi, quia causa spiritualis est, cognoscit Ecclesia, Ioan. Gutierr. lib. 3. pract. q. 26. ex n. 1. ad 9. Azor 1. par. inst. moral. lib. 7. cap. 36. q. 1. Zerola in prax. Episcop. verb. Decimae, vers. Ad sextum, Marquesan. de comission. 2. par. cap. 4. num. 30. Quibus [sect. 38] favet l. 5. tit. 1. lib. 4. Recop. ubi in causis decimalibus laicos coram Episcopis citandos esse innuit, & quidem in capitibus Episcopatus, quam in hoc bene expendit Gutier. ubi sup. num. & 7. Anguianus, omnino videndus, in tract. de legib. lib. 2. controvers. 13. n. 24. Qvarto, pro parte earundem Religionum, ad suam declinatoriam magis corroborandam, adducebatur, quod in quaestione proposita, neque Fiscus, neque Ecclesiae Cathedrales, nomine eius, se iuvare poterant eo privilegio, quod causae siscales, etiam decimales, coram fisci iudicibus tractari debeant, Eo quod Reges nostri has decimas Indiarum, de quibus agimus, sibi a sede Apostolica concessas, iam a se abdicarunt, & eisdem Ecclesijs concesserunt, ubi sufficere visae sunt ad congruam earum dotem, & sustentationem, ut supra tetigimus, & infra latius cap. 4. dicemus. Vnde [sect. 39] mutatione personae, illud privilegium cessare, & mutari videtur, & ad subrogatum non transit, l. per procuratorem, D. de acquir. haered. ibi: Mutatione personae castransia esse desierunt, l. 1. D. de impon. lucrat. descript. lib. 10. l. licitaio, §. Fiscus, D. de publican. notat Bart. in l. 1. num. 4. c. de navicular. lib. 10. Bald. in Rub. de usur. quaest. 4. Petr. Antiboli de muneribus, 3. parte, numer. 86. & post alios Giornda de gabellis, 7. parte, §. 1. num. 5. Alvar. Valascus de iure emphyt. quaest. 15. num. 5. vers. Quibus accedit, & quaest. 17. n. 15. & Menoch. cons. 703. num. 18. Et in ipsis nostris decimarum terminis, quod etiam si Principibus laicis concessae, tanquam quid temporale iudicari possint, ubi tamen [sect. 40] ab eisdem, Ecclesijs redonantur, priscam naturam recipient, & omni resectu iuris Ecclesiastici ceseri debeant, expresse docent, & probant Greg. Lop. in l. 23. tit. 2. par. 1. verb. No tomen diezmos, Arnulph. Ruzeus in tract. de iure Regalior. privil. 55. vers. Et est adeo verum, Rebuff. de decim. q. 10. n. 50. Mieres de maiorat. 1. par. q. 58. n. 189. Francisc. Grimaldet. in §. decimarum, lib. 2. cap. 6. num. 50. Geor. Lobetus litt. D. arresto 60. & Brodaeus in eius additionib. Bleinian. de benef. lib. 1. cap. 5. num. 24. & alij, quos refert & sequitur Aug. Barbosa de potest. Episcop. 3. par. alleg. 121. a num. 10. Quia [sect. 41] quaelibet res de facili revertitur ad suam primaevam naturam, l. si unus, §. pactus, vers. Quod & in specie, D. de pactis, l. si testamentum 23. D. de testam. Gozadin. cons. 1. num. 35. Curt. Iun. cons. 1. num. 23. Goncalez ad regul. 8. Cancell. gloss. 7. a n. 9. cum alijs adductis a Velasc. in axiom. iuris, litt. R. num. 84. Sed his non obstantibus, Ego pro parte Ecclesiarum Indiarum, & supremi Senatus iurisdictione tuenda, consideravi. Primo, incapacitatem [sect. 42] iudicum secularium, quae ex adverso proponitur, tunc quidem obstare posse, ubi de ipso iure decimandi tanquam spirituali tractatur: hoc enim est, quod agunt, & supponut iura & Auctores, qui de dicta incapacitate loquuntur. Caeterum ubi de hoc dubium non versatur, sed de temporali earum perceptione, negari non posse, communem esse, & receptam omnium Regnorum, & Tribunaliu praxim, ut de litibus, & quaestionibus decimarum, quae semel Regibus cocessae sunt, sive in facto, sive in iure consistant, Regia suprema Tribunalia privative cognoscant, & pronuntient, etiam cum inhibitione Nuntij Apostolicij, & aliorum iudicum Ecclesiasticorum, si quando, se his negotijs immiscere praesumunt, ut in specie testatur Covarr. in praect. q. 35. num. 2. ibi: Tertio, quoties decimae a Romano pontifice translatae fuerunt in Principem laicum, poterit iudex secularis, utcunque causa tractetur, de decimis cognoscere, imo ad eum pertinent huius causae cognitio privative, &c. quod etiam probat, & [sect. 43] exemplis illustrat, Petr. Belluga in dicto speculo Princip. Rub. 13. §. restat, ex num. 1. ubi num. 14. concludit: Quod si Ecclesiastici de eis cognoscere teneant, Princeps, reintegrando suam iurisdictionem, procedit adoccupationem temporalitatum, Ioan. Gutierr. lib. 1. pract. q. 14. num. 4. ubi referens verba Covar. inquit, eius resolutionem ubique locorum servari, stephanus Aufrerius ad Capell. Tholosan. decis. 109. ante finem, dicens. Episcopum Albiensem litigasse cum subditis suis super decimis in Curia Parlamenti, Guillerm. Benedict. in cap. Rainuntius, verb. Duas habens filias, fol. 19. Rebuff. de decimis, quaest. 10. n. 39. qui firmant, ita in Regno Franciae inconcusse servari, post Rupellanum lib. 1. forens. instit. c. 25. Guid. Papae decis. 1. & decis. 288. Cassan. in consuet. Burgund. rub. i. des justices, §. 6. num. 35. Franc. Marc. decis. 45. par. 2. ubi de eadem Galliae consuetudine testantur, Castellus in 1. 6. Taur. gloss. de qualquier calidad, vers. Et quod dixi, & in l. 3. verbo Veinte I quarto horas, vers. Ex quo infertur, Georg. cabedus, qui testatur de cosuetudine Regni Lusitaniae, decis. 63. num4. par. 2. Cacheran. decis. Pedem. 32. Thesaur. decis. 22. qui testantur de consuetudine Sabaudiae, Camill. Borrell. de praestat. Reg. Cathol. cap. 71. n. 348. & in addit. ad Bellug. d. §. restat, litt. E. verb. Princeps, ubi de consuetudine Regni Neapolitani, Adrian. Geland. lib. 2. rer. iudic. Augustae Camerae Imperialis, decis. 13. n. 5. & 6. ubi de consuetudine Germaniae, Callist. Remirez de lege Regia, §. 31. num. 4. ubi de consuetudine Regni Aragonum, Thom. Mier. in constit. Cathalon. pag. 367. Fontanel. de pact. nupt. claus. 4. gloss. 13. par. 2. num. 58. & D. Franc. de Leon, omnino videndus, d. decis. 3. ubi de consuetudine Cathaloniae, & Regni Valentiae, cui decisioni ipse Leo hunc titulum praefixit: Decimae in Regno Valentiae ex privilegio Apostolico Regi concessae, & effectae fuerunt profanae, & de earum causis iudices Regis cognoscunt, etiam in petitorio, quod idem non minus aperte, & constanter docet insignis petr. Barbos. duas ad id fulciendum rationes adducens, d. l. Titia, num. 42. Alexand. Moneta sibi contraries de decimis, cap. 8. num. 15. ad medium, pag. 118. qui haenc praxim, de qua loquimur, negare non potuit, prout & fecit Ioan. Azorius lib. 7. imstit. moral. cap. 36. quaest. 3. in fine, & Anguianus lib. 2. de legibus, controvers. 13. num. 27. Hier. Cevallos, latissime loquens, lib. 3. commun. quaest. 822. num. 75. inquiens: Quód licet decimae, quamdiu sunt penes Ecclesiam, sint bona Ecclesiastica, si tamen transferuntur, in laicum, perdunt nomen, & privilegium reru Ecclesiasticarum, & iudex Ecclesiasticus no cognoscit de illis, arg. d. l. per procuratorem, cum alij spra dictis Et ultra praedictos Auctores, & alios, quos ipsi adducunt, eandem sententiam, & praxim expresse, & secure admittit Paz in praxi, 2. tomo, praelud. 2. num. 24. resolvens cum Rebuff. & Covarruv. supra: Quód in his causis decimarum secularis poterit cognoscere, non solum de quaestione facti. sed etiam de quaestione iuris Ioann. Garcia de expensis, cap. 9. num. 24. qui testatur quod in lite olim mota inter Episcopos, & Nobiles Regni Castellae & Gallaeciae, tempore Dom, Regis Enric. I. & iterum tempore Regum Catholicorum super decimis, quas ijdem Nobiles se ex conesssione Apostolica habuisse, vel alias legitime possedisse, & praescripsisse: praetendebant ante Concilium Lateranense: Res apud Senatores Regios agitata hinc inde est, qui tandem pronuntiarunt, non esse amplius de ea re agendum Episcopis, Nobilesque iuste decimas percipere, nec esse amplius inquietandos, nec perturb bandos, ut habetur latissime in Chronic. Ioann. I. cap. 10. Bobad. in Politica lib. 2. cap. 18. num. 14. ubi referens eundem Ioan. Garciam, & alios ex supra relatis, concludit: Que quando los diezmos, o las tercias de ellos pertenecen a los Reyes, o a senores, o a Cavalleros por derecho beneficial, o seudal, o por privilegio concedido por el Romana Pontifice, podr a no solo el Consejo supremo, sino qual quier Corregidor en su ciudad conocer delas tales causas, no solamente en la possession, pero en la propriedad, i de qual quier suerte i forma que se traten, &c. Qvibvs adstipulatur elegans consilium Cumani 84. incipit: In causa decimali, num. 3. ubi inquit: Quod licet cognitio decimarum regulariter sit fori Ecclesiastici, si tamen de eis essetfacta concessio feudalis, vel alias laito, tunc ratione comoditatis temporalis iudex potest esse laicus, quem sequi tur Balb. de prescrip. 1. par. 5. partis principalis, quaest. 7. num. 7. in fine, Ioan. Anton. de Nigris in capitulum Reg. Neapol. Item, statuimus, quod Comites, in fine, & Petr. Foller. in cap. Reg. & quia nuper, num. 1. Carol. Tapia de iure Regn. Neapol. lib. 1. tit de decimus, pag. 75. num. 6. & seqq. idem tenet. Bursatus cons. 50. num. 14. lib. 1. ubi defendens alienationes, quas Duces Matuae fecerunt de iuribus quasdam decimas percipiendi, quae ad ipsos pertinebant ex privilegio Apostolico ante Concilium Lateranese, ita notabiliter inquit: Vtique istae decimae in personas laicorum non censentur prohibitae, nec vetitae, seu secularibus interdictae, quin etiam uti ab antiquo ante dictum Concilium habitae, tanquam proprium laicorum patrimonium vendi, alienari, hypothecari, praescribi, cognoscique per iudices laicos, valent, ut tradunt communiter Canonistae omnes in cap. cum Apostolica, & in cap. prohibemus, de decimis, Barbatia ample consil. 35. Ias. cons. 156. lib. 1. Alciat. ex communi cons. 10. num. 5. & seq. & Franc. Marcus decis. 17. num. 2. & decis. 185. &c. idem repetit ide Bursat cons. 127. num. 121. vol. 2. & cons. 49. num. 9. lib. 1. Extat quoque pro hac parte elegans cons. Menoch. 757. n. 16. vol. 18. ubi, cum in casu simili, ab adversarijs de incompetentia, seu incapacitate iurisdictionis obiectum fuisset, ita satisfacit: Huic dubitationi respondetur, quod cum haec decimal feudalis concessa fuerit laicis, iure potuit serenissimum dominium Venetorum de ipsius decimae possessione, seu quasi cognoscere, & illam continuationem, vel missionem in possessionem D. Contarinae concedere. Ita in terminis scripsit Petr. Rebuff. in tract. de decim. q. 10. n. 39. qui commemorat alios affirmantes, iudices Regios Galliarum & Hispaniarum, de causis barum decimarum cogno scere, & iudicare, quibus accredit Craveta cons. 258. col. 1. &c. Idem probat Rhenat. Choppin. de morib. Parisiens. lib. 3. tit. 1. num. 7. & 8. Frac. Duaren. de feud. cap. 5. num. 7. Argentraeus ad consuet. Britaniae, tit. des apropriances, art. 266. col. 1134. ubi plura Arresta Parisiensis Senatus ad hoc expendunt, & de Galliae consuetudine testantur, & Bernard. Groevaeus lib. 2. pract. observ. cap. 38. ubi plures ex Germanis ad idem adducit, & tetigit Rosenthal. de seudis, cap. 4. concl. 27. litt. B. Quibus conveniens Steph. Gratian. lib. 2. discept. forens. cap. 238. n. 58. notanter omnia supradicta recolligens, cocludit: Quod de causis decimarum, quae conceduntur per potifice Regibus, & Principibus, cognoscit iudex secularis, etiam privative ad EcclestaSticum, quia possidentur titulo temporali, & non spirituali, sive sit quaestio iuris, sive facti, cum eriam tunc non agatur de iure decimaldi spirituali, sed de facultate percipiendi fructus contentos sub nomine decimarum, ut per D. Thom. q. 100. art. 4. ad 3. &c. & idem non minus aperte resolvit Anastas. Germon. licet alias Ecclesiasticae iurisdictionis propugnatot acerrimus, lib. 3. de & sacror. immunit. cap. 19. num. 90. sic inquiens: Sed si decimae a Romano Pontifice beneficiario, feudatariove iure fuerint in Principem laicum translatae, ut fuerunt in Philippum Galliae Regem, & in Catholicos Reges Ferdin. & Elisabetham, ut Auctores sunt Rebuff. & Didac. Covarruv. poteritne secularis iudex cognoscere, & de ijs ius dicere? Lugdunenses Ioann. Rupellan. Guillern. Bened. Cassan. & pet. Belluga, dicunt posse, imo si laicis, molestia infertur cora iudicibus Ecclesiasticis, super huiusmudi decimis, sic infeudatis ante Lateranense Concilium, solent impetrare litteras a Rege, quibus inhibetur iudicibus Ecclesiasticis, ne de his cognoscant, sed causas ad Magistratus civiles remittant. Et hoc est, quod ait Didacus, huius scilicet causae cognitionem ad secularem iudicem pertinere, & quidem privative: qua in re mihi videtur rectissima eius opinio, ut scilicet huiusmodi praxis procedere valeat, quoties laici iure possunt decimas tenere, ut puta ex summi Romani Antistitis indulgentia, vel Ecclesiam recompensaverint de maiore, vel aequali. Et pro cadem sententia possunt expendi Palac. Rub. in rep. Rubr. de donat. inter, §. 33. n. 13. Menchac. controv. illustr. cap. 89. n. 6. Cevall. lib. 4. q. 822. & 897. a n. 636. & in 5. tom. de violentijs, 2. par. q. 17. & 25. per tot. Lasarte d. cap. 19. n. 30. Enriq. in summa, 2. tom. lib. 7. cap. 27. litt. Y. & plures alij Regnicolae, quos Ego ipse referam infra hoc lib. cap. 4. ex num. 21. Quatenus [sect. 44] de tertijs decimarum, quae copetunt nostris Regibus Castellae ex concessione Apostolica, loquentes, indubitanter affirmant, eiusmodi decimas esse, & iudicari tanquam quid mere temporale, & Patrimoniale Principis, & ideo de eis cognoscere posse iudices laicos, tanquam de rebus profanes, sive vergat in iudicio quaestio iuris, vel facti, & vim facere Ecclesiasticos, si eis inbibeant. Quod idem post Navar. in Manual. cap. 21. n. 30. & alios Theologos & Iuristas resolvit, & secure probat Enriq. insumm. lib. 7. cap. 27. num. 2. ubi refert concessiones tertiarum, & aliarum decimarum nostris Regibus factas, & resolvit: Eis extantibus secure posse decimas a laicis baheri, & possideri, & de eis non cognoscere Episcopos sed laicos iudices. Et est videndus Capicius decis. 20. ubi refert causam huiusmodi decimanum in Senatu Neapolitano agitatam, & Camillus Borrellus in summa decis. tit. 19. de decimis, numer. 20. & seqq. ubi non contentus hoc ddocuisse in addition. ad Bellug. & in dict. tract. de praestan. Reg. Cathol. & in consil. 20. centur. 1. latius idem repetit, affirmans: Quod ex praedicta ratione in Regno Neapolitano cognitio omnium decimarum est penes Magictratus Regios, praesertim supremi Collateralis, sive sanctioris Consilij, & quod in constitutionibus illius Regni ita cavetur, quae fuerunt confirmatae a Papa Honorio; & adducit plura exempla causarum, in quibus ita ipso parrocinante, pronuntiatum fuit. Et novissime in eadem sententia sunt D. Ioan. del Castillo, qui plurimos citat, tom. 7. contr. cap. 12. a num. 20. Did. Brito in cap. 2. de locato, par. 2. num. 36. in fine, & D. Felician. a Vega in cap. qualiter & quando, de iudic. num. 10. Secvndo considetavi, semota praedictorum auctoritate, qui in communi de eiusmodi decimis loquuntur, in [sect. 45] specie decimalrum nostrarum Indiarum, id ipsum innumeris exemplis, & schedulis cautum, & probatum reperiri; quae ostendunt, supremum Indiarum Senatum de decimis, & causis eas concernentibus pronuntiasse, & secundum iuris Canonic regulas statuisse, ut patet ex his, quae referuntur in primo tomo schedul. impress. ex fol. 176. cum multis sequentibus: & in ipso hoc negotio decimarum, quarum solutionem Religiosi detrectant, illam anni 1576. ad D. Martinum Enriquez, Proregem Novae-Hispaniae directam, quae iussit, ut [sect. 46] lite pendent eos nova praedia acquirere non permitteret, & alias 26. Iulij ann. 1608. ad. Dom. Proregem Peruanum Marchionem de Montesclaros, 28. Martij 1628. ad Dom. Principem Squillacens. 9. Martij 1624. ad Dom. Marchionem de Guadalcacar 10. Maij ann. 1621. ad Fiscalem Audientiae Argentinae, quae iubent, Bullas, & Brevia Apostolica, quibus Religiones sua circa hanc exemitionem decimarum privilegia probare, & communire contendunt, recolligi, & ad supremu Indiarum Consilium remitti, ut in eo quod oportuerit, ordinetur, & interim nihil in solvendis decimis, antea praestari solitis, innovetur. Quod etiam specialius Provisum fuit circa Equites [sect. 47] Ordinum Militarium, qui similia privilegia ad exemtionem decimarum allegabant, per sched. dat. Matriti 12. Martij ann. 1623. ubi haec ecemtio illis expresse negatur, & Regijs Indiarum Proregibus, Gubernotoribus, & Canceliarijs iniungitur: Que cada uno en su distrito provea lo que mas lepareciere conveniente, para execucion de lo referido; I assistan a los Prelados, i demas Ministros Eclesiasticos en todo lo que fuere necessario para la conbraca de los dichos diezmos, impartiendolos para ello el auxilio seglar, en caso que sea necessario, demanera, que se cosiga el efecto que se pretedce, &c. quibus schedulis non visis idem adhuc, licet dubius, resolvit D. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 6. §. 2. num. 13. Porro certi iuris est, eum [sect. 48] qui super aliqua causa habet potestatem statuendi, de eadem quoque in emergenti facti quaestione indicare posse, cum forum sortiri, & statutis ligari, regulariter pari passu procedat, gloss. in cap. quod Clericis, verb. Aliquos, de foro competenti, Anton. in Rubr. de consuetud. n. 7. Alex. cons. 210. num. 2. lib. 2. Decius cons. 497. num. 1. & in cap. Ecclesia sanctae Mariae, num. 18. de constit. Boer. decis. 13. n. 14. & post alios, Alderan. Mascard. de interpret. sta tut. conclus. 1. num. 24. Licet non inficier, [sect. 49] has leges Principum secularium, quae super his materijs decimalibus, & alijs Ecclesiasticis statuunt, non in vim dispositionis accipiendas esse, cum hoc facere non possint, iuxta text. & DD. in cap. Ecclesia S. Mariae, de constit. cap. fin. de vita & honest. Cleric. cap. 1. de immunit. Eccles. in 6. Tiraq. de retract. lign. §. 32. n. 80. cum seqq. & gloss. 3. num. 3. Anguian de legib. lib. 2. cotrovers. 15. sed potius in vim declarationis, & quasi ius Canonicum coadiuvantes, & denotantes in ordine ad id, quod per ipsum dispositum est, ut bene advertit P. Suarez de legib. lib. 4. cap. 11. num. 11. & in tract. de immunit. Eccles. lib. 4. cap. 2. num. 10. & in alio loco dicemus. Tertio allegavi, quod ultra hoc privilegium, quod habent Principes seculares, de his dcimis cognoscendi, competit eisdem in casu huius litis aliud, quod eandem iurisdictionem tutiorem reddit, [sect. 50]. Fiscalium nempe causarum, & ab eis dependentium ad sua Tribunalia secularia, etiam contra Religiosos, & Ecclefiasticos adducendi, de quo in l. proxime, D. de his, quae in testam. delent. cap. nunc. autem, dist. 21. cap. cum venissent, iuncta gloss. verb. Iudicari, de iudic. cum multis alijs, quae tradit Alberic. in Auth. statuimus, n. 4. C. de Episcop. & cler. Oldrad. cons. 13. an Episcopus, in princ. Bossius in praxi, tit. de publicat. bonor, num24. Palac. Rub. in repet. cap. per vestras, notabili 2. vers. Sedest pulchra dubitation, n. 42. Didac. Perez in l. 2. gloss. 1. tit. 1. lib. 2. Ordin. Azev. per text. ibi in l. 2. & 3. tit. 1. lib. 4. Recop. Ruzeus privileg. 26. num. 1. & 3. Thom. Grammat. in constit. Neapolis, Rubr. de ordin. iud. quem refert & sequitur Balzaran. in const. Sicil. Rub. de cler. conver. cap. 1. num. 13. pag. 457. Covarr. in pract. cap. 8. num. 3. ad finem, Peregr. de iure fisci, lib. 7. tit. 1. ex num. 1. & D.D. Franc. Alfarus in tract. de offic. Fiscal. gloss. 16. a num. 21. Cui privilegio non obstat exclusio, quae pro parte Religionum obijcitur, inde petita, quod Rex noster iam has decimas sibi cocessas in Ecclesias contulerit. Nam [sect. 51] verius, & certius est, in multis provincijs eas non contulisse, sed adhuc apud ipsum manere, & per Regios officiales administrari, qui solvunt Episcopis, & alijs Ministris Ecclesiae, quae necessaria sunt ad eorum congruam sustentatione. Et praeterea in omnibus sibi reservavit duas novenas partes earundem decimarum, ut sup. tetigi, & dicam latius infra cap. 21. Et ut haec deficerent, habet patronatum omnium Ecclesiarum Cathedralium Indiarum, cuius virtute ei incumbit ipsas defendere, & protegere, & de necessarijs providere, si ipsis decimae, quas largitus fuit, non sufficiant, quae omnia operantur, ut possit, & debeat non solum huic liti assistere, verum & in se suseipere, ut quae ipsum maxime tangat, & concernat, & ius patronatus ipsius, de cuius causis planu etiam est, quod in Regijs Tribunalibus semper tractatur, ut latius in cap. seq. trademus. Vnde apparet dictam evasionem, sive obiectionem nullius esse momenti, quia [sect. 52] quotiescunque fiscus vendit, vel agitur de eius interesse propter evictionem, vel alio modo, potest eam litem trahere ad iudices fiscales, sci limitata, l. venditor, D. de iudicijs, ut probatur in l. 3. C. de iure fisci, lib. 10. ubi Bart. Paul. Castrens. & Iacob. in dict. l. venditor, & plures alij, quos ibidem refert, & sequitur Barbosa num. 140. & 149. Cavalcan. decis. 8. num. 2. cum seqq. ubi num. 7. dicit, hanc esse communem sententiam, quod & fatetur Marta de iurisd. casu 34. num. 16. cum seqq. reprobato Thesauro, qui in contrarium inclinat, Scaccia de appellat. quaest. 7. num. 123. caldas de emt. & vend. cap. 31. num. 82. Cancer. 2. variar. cap. 16. a num. 42. & Dom. Alfar. de offic. Fiscal. gloss. 16. priv. 1. a num. 26. Vervm dato eitam, sine veritatis praeiudicio, quod haec omnia deficerent, vel ex eo solo lis haec apud Regium Senatum prosequi debet, quod Ecclesie Cathedrales has decimas a rege habere dicatur. Nam licet Auctores, quos adduxi sup. hoc cap. n. 39. affirment mutatione personae Regiae privilegium cessare, & mutari. Plures tamen alij sunt, & magnae quidem auctoritatis, qui contrarium tuentur, nervose docetes, quod [sect. 53] decimae semel Regi donatae, & temporales, & Regiae iurisdictionis effectae, quamvis postea ex eius liberalitate Ecclesijs donentur, non amittunt naturam Regaliorum, quam semel acceperant, ut ex Floriano, Iasone, & alijs, cum communi testatur Redoan. de rebus Eccles. cap. de decimis, quaest. 8. num. 16. Bursatus cons. 50. ex num. 12. vol. 1. & cons. 127. num. 122. vol. 2. Forgetus in tract. de decimis, cap. 6. num. 8. Ruzeus de Regalibus, privil. 55. num. 4. & Argentraus ad consuet. Brittan. titul. de desapropriances, art. 266. col. 1134. num. 13. ibi: Et vero quod magis mireris semel tali initio decimae alienatae, & in commercia deductae, etiam si quo casu ad Ecclesias redierint, naturam non mutant, & in feudo & prioris domini conditione manent, nec a lege feudi laici eximuntur; quasi dicat: semper manere Regalia, & [sect. 54] ipsi Regi, qui ea concessit, incumbere, desendere Ecclesiam, & quemlibet alium donatarium, qui ab ipso causam habuit, ut tradit gloss. verb. Regulia, in d. cap. generali, de elect. lib. 6. ubi Ioan. Monac. num. 7. & Germinian. num. 9. Et expresse de iure nostro Regio probatur[sect. 55] in l. 57. tit. 6. par. 1. ubi indistincte docemur, quamlibet litem motam super rebus a Rege donatis Ecclesijs, vel Clericis, ante iudices Regios, & seculares, & non ante alios intentandam, & prosequendam esse. Quod etiam traditur in l. 6. tit. 1. lib. 4. Recop. quam Azeved. ibidem generaliter accipit, sive Ecclesiastici agant, sive conveniantur iuxta dictam legem partitae, cui similis est forus Regni Valentiae, cuius meminit Belluga dict. §. restat; num. 6. & 10. ubi multum in nostris terminis inquit, duabus rationibus cognitionem causarum decimalium Regijs iudicibus competere, tum quia sunt de Regalibus, tum quia sunt Ecclesijs a Rege donatae, & sic quasi ante donationem, & post donationem semper affectae, & incorporatae cum Principis iurisdictione, ut notatur in l. rescripto, §. fin. D. de muner. & honot. & per Bald. in l. placet, C. de sacros. Eccl. Cevall. q. 822. n. 106. ibi: Cu donatarius habeat tertias ex donatione Regis eius iure utitur, quia donatarius Regis dicitur procurator fisci in rem suam, & tunc causa tractada est coram eodem iudice coram quo ageret procurator fisci, ut tradit Afflict. decis. 2. num. 1. ut probat d. l. bene a Zenone, &c. Quam etiam doctrinam sequitur Georg. Ca bed. & ad quoslibet donatarios, & participes Regij patronatus transfert, in tractat. de patronat. Regiae Coronae, c. 50. inquiens, sic saepe iudicatum, & quod ratio est: Quia [sect. 56] bona Coronae, eitam si sint penes donatarios, non amittunt naturam bonorum Regiae Coronae quocunque vadant, quia in iurisdictionalibus attenditur ad originem, & initium rei, ut per gloss. in cap. statutum, de rescript. in 6. Ad quod potuit etiam allegare insigne cons. Oldrad. 83. & Roland. a Valle cons. 89. num. 28. lib. 2. ubi in eisdem nostris terminis loquens, inquit: Quod [sect. 57] Princeps est iudex competens in causa sua, & defensione Regaliorum, etiam si Praelatus, vel alia persona esset Ecclesiastica, imo si Ecclesia ipsa alia teneat, quia non poterit declinare iurisdictionem Regis. Et in [sect. 58] quolibet donatario Principis idem probat Salicet. in l. omnia, per illum text. C. de paganis, & eo non relato Afflict. omnino videdus, d. decis. 2. referes decisum: Quod Monasteriu pro conservanda donatione sibi facta per Regem potest litigare coram Regalibus iudicibus contra aliud Monasterium: & sequitur Ant. Fab. in tit. C. de privileg. fisci, definit. 2. & Iacob. Rebuff. per text. ibi in l. universi 4. C. de fundis rei privatae, lib. 11. n. 2. notas: Quod [sect. 59] pro Ecclesiastica re potest cognoscere Princeps, quia peculiari studio Principis debeat defendi res Ecclesiae. Vnde caute legedus est [sect. 60] noster Gregor. Lop. in l. 17. tit. 4. par. 3. verb. Ca si ellos, quatenus explicans illum text. dum docet, quod ad hoc, ut iudex aliquam causam delegare possit, debet prius inquirere, an suae iurisdictionis sit, quia si ipse no potest de ea cognoscere, multo minus poterit illam alteri delegare, inquit Greg. Facere ad quaestionem, quod si Rex donet alicui parte aliquam decimarum, quae Regi competunt ex privilegio Pontificis, & super tali donatione lis oriatur, sitque quaestio super iure decimandi, vel quota decimae, quod non potest in Curia Regis cognosci, quia sicut ipse non potest cognoscere de tali causa, veluti mere spirituali, sic nec eius Curia. Et subdit hoc esse bene notandum ad limitationem d. l. 27. tit. 18. part. 3. quae Regi tribuit cognitionem privilegiorum, & donationum, quas sacit: loquitur enim contra apertam tot, & tantorum virorum doctrinam; vel est stricte circa terminos, in quibus loquitur, intelligendus, nempe quando de mero iure percipiendi decimas agitur, quod ubi absolute in quaestionem deducitur, non negamus esse spirituale, vel spirituali annexum, ut dixi supra num. 42. & resolvit Azeved. in d. l. 1. tit. 5. lib. 1. Recop. Ivxta quae omnia satis apparet, nihil esse cur, qui hanc iurisdictionem exercent, [sect. 61] censuras Bullae in Coena Domini Vereri possint. Nam licet in ea §. 14. anathematicentur seculares omnes, qui beneficiales, & decimales causas, aut alias spirituales, & spiritualibus annexas ab Ecclesiasticis avocant, & se de illarum cognitione tanquam iudices interponut. Id tamen intelligendum est, nisi id faciant in casibus a iure permissis, ut bene notavit Navarrus tom. 2. cap. 27. num. 70. Barbos. in d. l. Titia, num. 47. Marta de iurisd. 2. parte, cap. 43. num. 73. & 74. Qualem esse hunc, de quo agimus, suadent rationes, & auctoritates, tot tantorum que virorum, quas hucusque commemoravimus. Nam si is, [sect. 62] qui opinionem probabilem sequitur, securus est in conscientia, & probabilis opinio dicitur, quae unius, vel alterius docti, & gravis viri auctoritate innititur, ut docet Angel. verb. Opinio, num. 2. Silverst. ibid. q. 1. Navarr. in Manuali Latino cap. 27. num. 228. Valencia in 1. 2. disp. 2. quaest. 12. punct. 3. quaestiuncula 4. Saa verb. Dubium, num. 3. Sanchez in summ. lib. 1. cap. 9. num. 7. Vazq. tom. 1. disp. 62. cap. 4. num. 12. Azor tom. 1. lib. cap. 7. quaest. 6. Villalobos in summa 1. tom. diffinit. 4. num. 16. Sayrus in Clavi Regia lib. 1. cap. 6. num. 8. Torres de Fide, disp. 85 dub. 3. Alter Sanchez in select. disputationum, disp. 44. num. 61. latissime Nicol. Garc. de benes. pat. 7. cap. 2. n. 24. & par. 11. cap. 9. a n. 361. & Ego, plures alios referens, in meo tract. de Indiar. iure, lib. 3. cap. 2. n. 38. quanto magis omni scrupulo vacare debebit, qui non modo opinionem probabilem sequitur, ved communi totius Orbis Christiani tribunalium praxi receptam, & tot legibus, & Auctoribus munitam. Opinio quippe [sect. 63] generalis ab antiquo derivata, & convenientibus rationibus suffulta, habetur pro veritate, ut egregie docet Bald. in l. conventicula, C. de Episcop. & Cler. Cepola cons. civili 38. n. 11. Menoch. cons. 152. num. 14. vol. 6. & Ego ubi sup. num. 48. Et haec quidem hactenuls de hoc articulo iurisdictionis in huiusmodi causa dixisse sufficiat. Quid vero de eius iustitia in puncto exemtionis decimandi, quam Religiosi praetendunt, sentiamus, infra hoc lib. c. 21. dicemus. # 2 CAPVT II. De iure Patronatus Ecclesiastici, quod idem Reges nostri in Provincijs Indiarum habent, & exercent ex eiusdem sedis Apostolicae concessione. SVMMARIVM CAPITIS secvndi. -  1 REges, & supremi Principes sunt ubique Defensores & Protectores generales omnium Ecclesiarum sui Regni. -  2 Reges sola ratione protextionis generalis, quambabent in Ecclesijs sui Regni, non acquirunt in eis verum, & proprium ius patronatus. -  3 Patronatu Ecclesiarum Novi-Orbis, qualiter a sede Apostolica impetrare curaverint Reges Catholici. -  4 Patronatum Ecclesiarum Novi-Orbis a sede Apostolica petitum., & impetratum fuisse, plures schedulae Regiae supponunt, quae referuntur. -  5 Bullae iuris patronatus Indiarum, vel ex sola relatione, & assertione Regum nostrorum pluribus schedulis facta, probari possunt. -  6 Verbis enuntiativis, & relativis Principu credi solet, & debet, & quare? -  7 Bullae pro praesentandis Episcopis Hispaniae in l. 1. & 5. tit. 6. lib. 1. Recop. referuntur, & eas se originales vidisse Greg. Lop. testatur. -  8 Violentiarum Ecclesiasticorum iudicum per seculares cognitio, in quadam lege Recopil. enuntiative Regibus Hispaniae de iure copetere dicitur, & id sufficit. -  9 Patronatus Regius Indiarum non potest in dubium vocari, cum de eius concessione extet aperta Bulla Iulij II. -  10 Bulla Iulij II. concessionis Regij patronatus in Ecclesijs Indiarum ad litteram refertur. -  11 Patronatus Regius Indiarum iustis causis concessus fuit, & praesertim ob fundationes, & dotationes Ecclesiarum. -  12 Ius patronatus regulariter acquiritur a quibus libet laicis, vel Ecclesiasticis ex fundatione & dotatione. -  13 Patronatus Regni Aragonis Bulla refertur, & ponderatur. -  14 Titulus acquisitionis, vel recuperationis terrae infidelium, & eorum conversionis ad Fide, est efficacior caeteris, ex quibus solet acquiri, vel concedi ius patronatus Ecclesiastici. L. 14. tit. 3. & l. 3. tit. 6. lib. 1. Recop. ponderantur, & illustrantur ibid. -  15 Infidelium debellationem licitam esse novissime defendit Martin, Magerus, licet contrarium sentiant, & adversus nos oblatrent Salmutius, & Giphtander. -  16 Privilegia iuris patronatus Ecclesiastici Indiarum, Regibus nostrisconcessa, non possunt dici mere gratiosa. -  17 Papa solet, & potest tanquam dominus Ecclesiaru, & beneficiorum ius patronatus earu ex mera gratia, & ad libitum cocedere. -  18 Ius patronatus Regium non comprebenditur in generali derogatione patronatuu Concilij Tridentini, quia fuit concessum ex causa onervsa. -  19 Derogationes quantumvis generales, nuquam extenduntur ad Patronatus. -  20 Patronatus Regij revocatio, etiam si expressa sit, non debet admitti, & ab ea supplicare licet -  21 Patronatus Regius, ubi habet clausulam irritantem, quod in contrarium attetetur, firmior, & irrevocabilior redditur. -  22 Clausula decreti irritantis llgat Papa. -  23 Ius patronatus Regij Indiarum, etiam no ostenso privilegio, ex vi consuetudinis, & praescriptionis defendi hodie posset. -  24 Privilegio, quod quaeri potest, etiam per praescriptionem. -  25 Patronatus Regius per privatos nulla consuetudine, vel praescriptione praeiudicari potest. -  26 Lex bene potest iubere, ut nulla possessio insurgat non dato titulo, & sic nec praescriptio causetur, vel prosiciat. -  27 Praescriptionem nullam dari posse cotra Regium patronatum Indiarum, plures Regiae schedulae iubent, quae referuntur. -  28 Patronatum Regium Indiarum, quibus titulis laudent, & instificent Fr. Ioan. Zapata, & Camill. Borrell. -  29 Dom. D, Franciscus Alfarus, Regius Consiliarius, laudatur, & eius verba de patronatu Regio Indiarum agentia, referuntur. -  30 Patronatus Regius Indiarum magni semper habitus est a nostris Regibus, & cautum, ut illibatum servetur. -  31 Marchiones de Canete, & del Valle, qualiter reprehensi fuerint, quod Regium Patronatum laedebant? -  32 Patronatum Regium usurpantes, vel lurbantes, puniri, & a provincijs Indiarum expelli iubentur in quad am schedula, quae refertur. -  33 Patronatum Regium infringentes quida Praelati & Religiosi notantur, & reprehenditur in notabili schedula ann. 1620. -  34 Patronatus omnes Regij, ubique locorum summa cura defendi solent, & debent. -  35 Patronatus Regius Indiarum magis, qua alij defendi, & illaesus conservari debet, & quare? -  36 Regibus Hispaniae iniunctum fuit a sede Apostolica totum pondus conversionis, & praedicationis Indorum. -  37 Reges nostri in spiritualibus Indiarum sut veluti Vicarij Romani Pontificis. -  38 Papa est, & esse debet, praecipuus Motor conversionis, & praedicationis infideliu. -  39 Papae stricto iure incumbit creare Episcopos, & Ecclesias erigere in terris infidelium noviter conversorum, & reliqua necessaria adspiritualem eorum salutem disponcre. -  40 Reges Hispaniae in provincijs Novi-Orbis sunt effecti, quoad spiritualia, veluti legati, aut delegati Romani Pontificis, & Dei Vicarij, & Auctores ita tenentes. -  41 Papa quoties trasfert iura spiritualia in laicum, ipse, non ille, his uti videtur, & numer. 43. -  42 Reges Siciliae sunt Legati a latere pro Ecclesiasticis illius Regni ex concessione Vrbani II. -  43 Monarchia Ecclesiastica in Regno Siciliae unda originem, & iustitiam trahat? -  44 Papa potest laicis committere causas spirituales, & dare votum in electionibus, & fructus beneficiorum. -  45 Reges Franciae sunt Canonici in pluribus Ecclesijs sui Regni, & in eos, ut tales superpelliceum induunt, & alia Ecclesiastica munia explent. -  46 Reges Hispaniae sunt Canonici Ecclesiae Burgensis, Toletanae, & Legionensis, & in bac etiam Excellentiss. D. Marchio Asturicensis. -  47 Laici ex concessione Pontificis possunt excommunicare, & beneficia Ecclesiastica conferre. -  48 Reges Franciae, Siciliae, & alij dicuntur habere privilegium conferendi beneficia, maxime sede vacante, & quod ob hunc respectum non sunt mere laici. -  49 Rex noster in Regno Valentiae & Aragonis cognoscit etiam super Praelatos exetos. -  50 Laicis committere potest summus Pontifex etiam causas criminales, & punitione Clericorum. -  51 Reges nostri possunt vocare in Hispania Clericos in Indijs scandalose degentes, & quare? OMnes [sect. 1] Christi ani Orbis Imperatores, Reges, ac Principes supremi, ratione soli suae ditionis, in quo Ecclesiae sitae sunt, generalemm quandam protectionem, & defensionem earum, & presertim Cathedralium, proprio iure sibi comuniter vindicant, ut docet gloss. in reg. 40. Cancellar. Innocent. VIII. Archidiac. in cap. lectis 63. dist. Dominic. & Cardin. Alexandr. ibidem, idem, & alij per textum ibi in cap. filijs, vel nepotibus, cap. quicunque, cap. decernimus 16. q. 7. Bald. in prooem. Decretal. §. Rex pacifcus, num. 12. Veroius in Rubr. de iure patron. n. 27. Palacios Rub. de benefic. vacant. in Curia, num. 8. Paris de puteo de syndic. verb. Civitas, cap. 2. ad finem, Lambertin. de iure patronat. par. 1. lib. 1. art. 2. q. 11. princip. num. 3. Francisc. Marcus decis. 90. 93. & 456. & plures alij, quos refert Cened. in collectan. 64. ad Decretum, Nos infr. cap. 4. ex num. 25. & late & eleganter Mart. Mager. de advocat. armata, cap. 9. num. 11. & seqq. & num. 658. Sed licet aliqui eorum hanc protectione ita extendant, [sect. 2] ut ius patronatum appellent, verius est solum ad turelam, & patrocinium in communi porrigi debere, iuxta text. in d. cap. filijs, vel nepotibus, & ea quae tradit Archid. ubi sup. Anastas. Germon. de sacrorum immunit. lib. 3. cap. 12. num. 25. & novissime egregius noster D. Ioan. Balboa, Primarius Salmanticensis, in cap. cum Ecclesia Sutrina, de causa poss. num. 38. qui bene inquit, nullu peculiare ius habere Imperatores, ac Reges in Ecclesijs, & Episcopatibus, nisi titulos sui patronatus ex fundatione, dotatione, aut privilegio sedis Romanae, vel multiplicatis praesentationibus per antiquissimum temporis cursum ostendant, ut docet Trident. sess. 25. de reform. cap. 9. Id quod Catholici nostri Reges Ferdinadus & Elisabetha agnovisse videntur, [sect. 3] quandoquidem non contenti concessionibus Apostolicis, de occupatione, conquisitione, & deciamarum perceptione in his Provincijs Indiarum agentibus, & reservatione iuris patronatus, quod sibi reservarunt in erectionibus priorum Ecclesiarum Cathedralium, quas in illis fundarunt, de quibus meminit Anton. de Herrera in histor. gener. Indiar. decad. 1. lib. 8. cap. 10. pag. 278. & seqq. & Nos latius infra d. cap. 4. sedulam operam dederunt, ut sedes Apostolica peculiare privilegium dicti iuris patronatus eisdem concederet, curam eius petendi, & impetrandi primum iniungetes Commendatario D. Franc. a Rojas, tunc Romae eorundem Regum nomine Legationis munere fungente, & postea alijs Legatis, qui ei in hoc munere seccesserunt; eis praecipientes, & in mandatis, seu instructionibus, super hoc expeditis, advertentes, ut tale ius patronatus plenissime concedi curarent, & adinstar illus, quod in Regno Granatensi habebant, & exercebant, ita ut ab ipsis Regibus electi, & praesentati recipi, & admitti deberent, Archiepiscopo Hispalensi id curante, & exequente, & ut propter locorum distantiam tempus praesentandi intra quatuor menfes, quod patronis laicis conceditur ad decem & octo porrigeretur. Necnon etiam ut divisio Episcopatuum, & Dioecesuum, earumque constitutio, & adsignatio per eosdem Reges, vel personas ab ipsis nominatas fieri posset, prout latius ex Regiarum epistolarum, & instructionum fide recenset idem Anton. de Herrera in d. histor. gener. Indiar. lib. 6. cap. 19. & post decadem 4. in descriptione Indiarum, quam ad eius calcem apposuit. Et [sect. 4] manifeste ostendunt innumerae schedulae, quae reperiuntur in 1. tomo impresso pag. 83. & seqq. ubi de hoc universali patronatu Regio in Ecclesijs Indiarum agentes, & disponentes, illud a sede Apostolica, eo quo diximus modo petitum, & impetratum esse suppununt, ut praecipue liquet ex illa, quae eiusde patronatus exercendi formam constituit, data apud D. Laurentium 1. Iunij ann. 1574. & ita exorditur: Como sabeis el derecho de patranazgo Eclesiastico nos pertenece en todo el estado de las Indias, ansi por averse descubierto, i adquirido aquel Nuevo-Orbe, i edificado en el, i dotado en el las Iglesias i Monasterlos a nuestra costa, i de los Reyes Catolicos nuestrosantecessores, comopor aversenos concedido por Bulas de los sumos Pontifices, concedidas de su proprio motu, &c. Id quod etiam reperitur in alia schedula 22. Iunij ann. 1591. quae reperitur eod. 1. 10. pag. 167. ibi: Pro quanto perteneciendome, como me pertenece por derecho, i Bula Apostolica, como a Rei de Castilla i Leon el patronazgo de todas las Iglesias de las Indias Occidentales, i la presentacion de las Dignidades, Canongias, Beneficios, oficios, i otras qualesquier Probedas Eclesiasticas de ellas, &c. & in mandatis traditur Proregibus, qui ad Regnum Peruanum, & Novam-Hispania delegantur, ut patet ex cap. 10. instruct. Peruani d. tom. pag. 310. & 9. Novae-Hispaniae pag. 327. ibi: Assimismo os encargo tenga is mui particular cuenta con la conservacion del derecho de mi patronazgo Real, guardando vos, i haziendo que los Prelados, assi Eclesiasticos, como de las Ordenes, no le quebraten, sino que antes le guarden, segun, i como ha sido concedido a los Reyes de Espana por la anta sede Apostolica, i se declara en las provisiones que sobre ello por mi esta dadas, sin permitir, in dar lugar a que los prelados se embaracen, ni metan en lo que no les pertenece, como algunos lo han intentado. Quae vel sola relatio, & enuntiatio tantoru Principum, presertim toties (ut vidimus) repetita, & geminata, asserentium [sect. 5] se praedictas Bullas Pontificias habere, sufficiens quidem videri posset, ut certi, & securi esse possimus, quod eas vere & realiter habent, & impetrarunt, cum verbis eorum, etiam enuntiativis, credi soleat, & debeat, in his, quae sunt de fundamento suae intentionis, etiam si loquatur de facto alieno, quoniam praesumtio est pro his verbis, quae vera sint, ut bene docet text. & ibi gloss. penult. & Card. Zabarela in Clement. 1. de probat. gloss. verb. Asserat, in cap. si Papa, de privil. lib. 6. Bald. in l. iurisiurandi, num. 5. C. de testib. Barbatia in addition. ad eundem Bald. in l. ex his verbis, C. de testam. milit. text. optimus in cap. cum a nobis, de testib. Quae iura, quamvis loquantur in Ro[sect. 6]mano Pontifice, idem tamen est in Imperatore, & in alio Principe non recognoscente superiorem, secundum Roman. singul. 126. incipit: Sanctus Pater Eugenius, Celsum in addit. ad Bald. in d. l. iurisiurandi, Paul. Castr. cons. 339. vol. 1. Alexand. cons. 11. col. 4. vol. 7. Socin. Iun. cons. 65. vol. 4. late Mascard. de probat. concl. 139. per totam, vol. 1. Anton. Gabr. in comm. opinion. tit. de probationib. concl. 2. Cabedum de patrobat. Regiae Coronae, cap. 3. num. 6. & Nicol. Genua de Passeribus in tract. de verb. enuntiat. lib. 2. q. 2. ubi agit de verbis enuntiativis prolatis a Papa, & q. 4. & seqq. ubi de prolatis ab alijs Principibus, vel in legibus, & statutis eorum, & usque ad nauseam plurima congerit. Cui Ego addo nobilem text. in l. 1. & 5. tit. 6. lib. 1. Recop. ubi [sect. 7] pariter Reges nostri enuntiative testantur, se habere Bullas Apostolicas ad praesentationem Archiepiscoporum, & Episcoporum Hispaniae, & id sufficies esse, ut eis credatur, docet Greg. Lopez in l. 18. tit. 5. par. 1. ubi affirmat se easdem Bullas originales vidisse, & legisse. Et idem [sect. 8] circa cognitionem inter Ecclesiasticos per viam violentiae tollendae, quae de iure & consuetudine antiqua, & observata nostris etiam Regibus Hispaniae competere asseritur, & enuntiatur in l. 2. tit. 6. lib. 1. Recop. & in l. ult. cap. 1. tit. 7. eod. lib. & l. 36. tit. 5. lib. 2. Recop. probat late Hieron. Cevallos in tract. de violentijs, 1. par. gloss. 3. per totam. Docens, dictarum legu assevaratione sufficere ad hoc, ut de certitudine istius iuris amplius dubitandum non sit. Quod argumentum latius etiam adducit, & prosequitur D. Franc. Salgat. in tract. de Regia protectione 1. par. cap. 1. ex num. 26. Quae tamen, quod attinet ad nostram concessionem iuris patronatus Indiarum, ex abundanti dicta sunt. Nam [sect. 9] dubitari non potest, quod Bullae, quae in dictis schedulis referuntur, vere, & realiter intervenerint, quae in Regio Archivio supremi Senatus Indiarum originaliter asservantur, & praesertim illa Iulij II. anno 1508. qui proxime post Alex. VI. sedem Apostolicam occupavit, & gubernavit. Nam Pius III. qui medius fuit inter eos, solu sedit dies 26. ut patet ex Chronico Onuphri Panvini, & ex alijs Scriptoribus, qui de vitis Pontificum scripserunt, quae Bulla reperitur typis excussa in 1. tomo dictarum schedul. impressar. pag. 33. & hoc totum, quod diximus, his verbis luculenter concessit, & expressit. Iulius [sect. 10] Episcopus, Servus servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Vniversalis Ecclesiae regimini divina dispositione, licet immeriti, Praesidentes, illa praesertim Catholicis Regibus libenter concedimus, per quae eis decus, & honor accrescat, ac earundem terraru Regni statui, & securitati opportune consulatur. Sane cum paucis ante temporibus charissimus in Christo filius noster Ferdinandus Aragonum, etiam & Siciliae Rex illustris, & clarae memoriae Elisabeth Castellae & Legionis Regina, diutino Maurorum iugo ex Hispania eiecto, in Oceanum penetrantes, ignotis etiam terris salutiferum Crucis vexillum intulissent, ut scilicet, quantum in se fuit verbum illud ratum facerent, in omnem terram exivit sonus eorum, subiugassentque sub axe ignoto, & insulas, & loca plurima, & inter caeteras maximi pretij, & populatissima unam, illique Novam-Hispaniam nomen imposuissent, Nos in ea, ut falsis, & perniciosis ritibus extirpatis, vera Religio plantetur, ad eorundem Regis & Reginae preces instantissimas, unam Metropolitanam Ayguacem, & duas Cathedrales, videlicet Maguen & Baiunen Ecclesias, cum summa Christiani nominis gloria ereximus. Et ne animi nova Fide imbuti, si pium aliquod opus aggrederentur in construendis Ecclesijs, aut locis pijs, illud in tali parte insulae huiusmodi facerent, unde aut Religioni Christianae ibidem recenti, aut temporali Regum dominio praeiudiciu aliquod afferri posset. Accepemusque quod praefatus Ferdinandus Rex (qui etiam Castellae, & Legionis Regnorum huiusmodi gubernator generalis existit) ac charissima in Christo filia nostra Ioanna, eorundem Regnorum Regina, ac ipsius Ferdiandi Regis nata eis, quod nulla Ecclesia, Monasteria, aut locus pius, tam in praedictis iam acquisitis, quam alijs acquirendis insulis, & locis absque eorundem Ferdinandi Regis, & Ioannae Reginae, ac Regum Castellae & Legionis pro tempore existentium consensuerigi, aut fundari possint, & cum expediat eidem Regi, Ecclesijs, & Monasterijs praefatis personas fidas, & gratas, & acceptas praeesse, ius patronatus, & praesentandi personas idoneas, tam ad Metropolitanas, quam alias Cathedrales Ecclesias erectas, & pro tempore erigendas, & alia quaecunque beneficia Ecclesiastica infra annum a die illorum vacationis computandum, & ad inferiora beneficia Ordinarijs locorum, & in eventum quod praefati Ordinarij infra decem dies, absque legitima causa instituere recusarint, quicunque alius Episcopus ad eorum requisitionem praesentatum huiusmodi instituere possit, concedi summopere cupiunt. Nos attendentes praemissae insulae, & praedictorum Regnorum, cuius Reges Apostolicae sedi devoti, & fideles semper fuerunt, decori, & venustati, ac securitati cedere, ad magnam instantiam, quam super hoc fecerunt, & faciunt apud Nos praefati Ferdinandus Rex, & Ioanna Regina debitum habentes respectum, habita super his cum fratribus nostris sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalibus deliberatione matura, de illorum consilio, eisdem Ferdinando Regi, & Ioannae Reginae, ac Castellae, & Legionis pro tempore existeti, quod nullus in praedictis acquisitis, & alijs acquirendis insulis, & locis maris huiusmodi Ecclesias magnas, & locis statui praefati Regis importantes, alias quam Ferdinandi Regis, & Ioannae Reginae, ac Regis Castellae & Legionis pro tempore existentis expresso consensu construi, adificari, & erigi facere possit, ac ius patronatus, & praesentandi personas idoneas ad Ayguacem, & Maguen, ac Baiunen praedictas, & alias quascunque Metropolitanas, ac Cathedrales Ecclesias, & Monasteria, ac Dignitates in eisdem Cathedralibus, etiam Metropolitanis post Pontificales maiores, ac Collegiatis Ecclesijs principales, ac quaecunque alia beneficia Ecclesiastica, & pia loca in dictis insulis, & locis pro tempore vacantia, videlicet ac Cathedrales, etiam Metropolitanas, etiam regulares Ecclesias, ac Monasteria, de quibus Consistorialiter disponi debeat infra annum a die vacationis, & eorundem propter longam maris distantiam Nobis, & successoribus nostris Romanis Pontificibus canonice intrantibus, ad inferiora vero beneficia huiusmodi locorum Ordinarijs, & si Ordinarij praefati personam praesentatam infra decem dies instituere neglexerint, ex tunc quilibet alius Episcopus illarum partium ad requisitionem Ferdinandi Regis, seu Ioannae Reginae, aut Regis pro tempore existentis huiusmodi praefatam personam praesentatem ea vice instituere libere, & licite valeat, authoritate Apostolica tenore praesentium concedimus, non obstantibus praemissis, & alijs constitutionibus, & ordinationibus Apostolicis, caeterisque contrarijs quibuscunque. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumserit, indignationem Omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri & Pauli Apostolorum eius, se noverit incursurum. Datis Romae apud sanctum Petrum, anno Incarnationis Dominicae millesimo quingentesimo octogesimo, quinto Kalendas Augusti. Pontitificatus nostri anno quinto. P. de Comitibus. Registrata apud me Sigismundum. Hactenus Bulla Iulij Secundi, cuius tenor satis exprimit, [sect. 11] causas, quas concessionem istam iustificant, nimirum conquisitionis, & conversionis Indorum infidelium, & quod Reges nostri omnes Indiarum Ecclesias Cathedrales fundaverint, construxerint, & dotaverint, vel ex suis proprijs reditibus, vel ex proventibus, & fructibus decimal rum sibi a Romana sede concessis, iuxta ea, quae retulimus sup. cap. proximo num. 28. & latius dicemus infra cap. 4. Vnde nec mirum, quod eadem sancta Sedes ipsarum patronatum eisdem ex privilegio concederet, cum illud ipsum[sect. 12] generalis iuris communis dispositio concedat omnibus etiam privates hominibus, tam laicis, quam clerics, qui similes dotationes, & fundationes faciunt, Trident. sess. 25. de refor. cap. 9. gloss. in cap. piae mentis 16. quaest. 7. cu alijs, quae late adducunt Rochus de Curte in tract. de iure patronat. fere totum, Paul. de Citadin. eod. tract. 3. part. Lambertin. 1. part. 1. lib. q. 2. usque ad 9. Vivianus 1. par. lib. 2. per totum, Staphil. Zerola, Goncalez, Rebuf. Laelius Zechus, & plurimi alij, quos refert Nicol. Garcia de benef. 5. par. cap. 9. n. 36. Rota decis. 85. part. 2. & decis. 306. part. 1. Caputaq. decis. 133. num. 1. par. 2. Farin. decis. 523. & novissime D. Praeses Valencuela cons. 188. num. 6. & seqq. fol. 569. vol. 2. Martin. Mager. d. tract. de advocat. arm. cap. 18. Georg. Cabedus de patron. Regiae Coronae, cap. 2. num. 1. & 19. & D. Felician. a Vega Episcop. de la Paz in cap. 4. de iudicijs n. 15. & seqq. Et similes causas refert summus Pontifex Clemens VII. [sect. 13] in Bulla concessionis patronatus Regni Aragon. quam Regi & Imperatori Carolo V. & reius successoribus expediri iussit anno 1526. ut patet ex illis verbis: Ratione illarum fundationis, ac recuperationis earudem de manibus insidelium: quem titulum [sect. 14] recuperationis, seu debellationis, vel conversionis insidelium, potiorem esse ad quaerendum ius patronatus alijs, qui ex fun datione, constructione, & dotatione resultant, satis ostendit text. in l. 14. tit. 3. & in l. 3. tit. 6. lib. 1. Recop. Didacus Perez in l. 3. tit. 3. lib. 1. Ordinam. & ex communi mente Doctorum, notat Menchaca lib. 2. controv. illustr. cap. 51. num. 38. Camill. Borrell. ominino videndus, de praestant. Reg. Cathol. cap. 53. n. 9. & 17. & ex Theologis Caietanus 1. tom. opuscul. tract. 1. de potest. Papae, cap. 27. Victoria relect. 1. de potest. Eccles. quaes. ultim. num. 3. Soto in 4. distinct. 25. quaest. 2. art. 2. Driendon. de liber. Christian. lib. 2. c. 2. Less. de iust. & iure, lib. 2. cap. 34. dub. 15. num. 22. & seqq. & Azor tom. 2. lib. 6. cap. 19. §. quibto quaeritur, & Martin. Mager. ubi supr. cap. 9. num. 11. & 658. ubi, etiam semoto privilegio, concludit, vel ex hac sola acquisitione, & conversione infidelium soleme esse, ut conquisitores in illorum terries ius patronatus acquirant, & ibidem latissime disputat, [sect. 15] an eiusmodi conquisitiones, & bella, quae Fidei ampliandae causa infidelibus inferuntur, licita sint, & affirmative respondet. Ex cuius dictis, & traditis a Me in 1. tom. lib. 2. & 3. per totum, facili convinci possunt, quae in cotrarium post illa scripta tradit Henric. Salmut. in commentar. ad Pancirol. sub tit. de noviter repertis, cap. 1. de Novo-Orbe, & Ioann. Giphiander in tract. de insul. cap. 22. per tot. praecipue ex num. 32. ubi invide, & calumniose nostras in Indos expeditions, & conquisitiones sugillant. Quod efficit, [sect. 16] ut huiusmodi privilegia no possint, nec debeant dici mere gratiosa, quavis aliquando [sect. 17] Papa soleat, & possit ea ex mera gratia, vel mero titulo lucrativo concedere, cum sit dominus omnium beneficiorum, cap. 2. de praebend. lib. 6. gloss. ult. in cap. feclicis, de poenis, eod. lib. Gomez. in prooem. ad regul. Cancell. vers. Considerata, num. 7. Hieron. Goncal. ad regul. 8. Cancellar. §. 2. prooem. num. 44. & Vivianus ubi sup. lib. 14. cap. 1. num. 1. Vnde descendit, ut nec in [sect. 18] generali derogatione talium privilegiorum Concil. Trid. sess. 25. cap. de reformat. comprehendantur, cum videantur habere causam onerosam, ut per Seraph. decis. 499. num. 4. Bodad. in Polit. lib. 2. cap. 18. a num. 215. Guiterrez lib. 3. pract. q. 13. num. 72. Gratian. reg. 340. Cened. q. 22. num. Parlad. different. 120. §. 1. a num. 40. Cevallos q. 897. anum. 438. latissime Nicol. Garc. de benef. 5. par. cap. 9. num. 120. Greg. XV. & eius Addition. Beltramin. decis. 307. num. 3. Riccius in praxi for. Eccl. decis. 168. num. 99. Vivian. d. tract. de iure patron. lib. 4. cap. 10. ex num. 17. Dom. Episcop. D. Felicianus ubi supr. num. 18. & 19. Maxime quia tales derogationes, quantumvis generales sint, nunquam extenduntur ad patronatus Regios, ut idem Concilium declarat, ibi: Exceptis patronatibus super Cathedralibus Ecclesijs competenibus, & exceptis alijs, quae ad Imperatorem, & Reges pertinent, &c. & ostendit Felin. in tract. qua do litterae Apostolicae noceant, ampliat. 8. Labertin. de iure patron. lib. 2. par. 3. q. 9. art. 11. Palac. Rub. de benef. vacant. in Curia, §. 11. & 12. Cevallos pract. commun. cap. 36. num. 1. & 4. Flamm. Paris. de refig. benef. lib. 2. q. 4. num. 47. Callist. Remirez de lege Regia, §. 27. num. 18. Cevall. in tract. de violentijs, 2. par. gloss. 8. Borrell. sup. cap. 51. & 52. D. Alfar. de offic Fiscal. gloss. 2. num. 19. & eleganter Hier. Goncalez in d. reg. 8. Cancel. gloss. 24. num. 159. & gloss. 18. num. 97. cum seqq. Garcia de benef. d. 5. par. cap. 1. n. 219. & 575. D. Episcop. Pacens. ubi sub. num. 19. & illustriss. Bracharensis in notis ad cap. cum longe, dist. 53. pag. 568. ubi, quod patronatus Regius non continetur in generalibus derogationibus, & Azeved. in l. 5. tit. 6. & in l. 1. n. 4. lib. 1. Recop. Adeo quod talis revocatio, etiam si expressa[sect. 20] fuisset, non deberet admitti, nec admitteretur in Hispania, sed ab ea cum debita veneratione supplicandum esset, ut patet ex l. 5. tit. 6. lib. 1. Recop. & traditis a Covar. in pract. cap. 36. num. 3. vers. Olim, de quo videndus est Dec. cons. 126. num. 4. & Tiber. Decian. resp. 6. num. 34. lib. 2. Quod planius procedit, [sect. 21] ubi in privilegio concessionis iuris patronatus, apposita est clausula annullativa, & decretum irritans cuiuslibet actus, qui contra illud fuerit attentatus. Nam haec [sect. 22] ligat Papam ex communi conclusione Canonistarum, de qua Geminian. per text. ibi in cap. quoddam, in fine, de praebend. in 6. ubi Ancharr. notab. 3. Francus notab. 2. Probus in Addit. ad Monach. in cap. tibi, qui de rescript. in 6. Rebuff. in concordat. tit. de firma, & irrevocabili concord. vers. Vltimo notandum est, Menoch. cons. 83. num. 6. lib. 1. Puteus decis. 141. n. 4. lib. 2. Anastas. Germ. in tract. de indult. Cardinal. §. alioqui, num. 15. Cassador. decis. 2. de decret. Nicol. Garcia d. cap. 1. n. 19. 21. & 25. ubi allegat Mohedanum decis. 21. Quibus addere licet, etiam semota dicti privilegij concessione, vel ostensione, iam hodie de hoc iure patronatus Indiarum nostrorum Regum dubitari non posse, cum [sect. 23] tot retro temporibus ab initio detectionis ipsarum Indiarum, eo usos fuisse constet, atque adeo, vel ex sola vi, & ratione huius consuetudinis & praescriptionis, illud vendicare possint, quia [sect. 24] quod est quaesibile per privilegium, potest etiam quaeri per consuetudine, & praescriptionem, ut ostendit text. & DD. in cap. querelam, de elect. Trident. d. sess. 25. cap. 9. l. 1. tit. 6. lib. 1. Recop. Alexand. cons. 74. n. 8. vol. 4. Lambert. de iur. patron. 1. par. lib. 1. q. 10. princip. art. 5. num. 45. ad finem, Didac. Perez in l. 1. tit. 6. lib. 1. Ordin. gloss. 1. vers. Consuetudine etiam, & verb. Praescriptione, Ripa in Rubr. de iudic. num. 79. Felin. in cap. cum causam, n. 7. de praescript. Tusch. pract. conclus. iur. litt. Y. concl. 604. & plures alij, quos adducit Covar. in pract. cap. 36. num. 6. vers. Quarto est, & in reg. possessor, 2. par. §. 10. & novissime Vivian. in praxi iuris patron. lib. 2. cap.. & lib. 4. cap. 8. ubi licet referant aliquos, qui contrarium tenent, hanc tamen magis communem appellant, & Cabedus de patronat. Reg. c. 2. n. 3. & in terminis patronatus Indici D. Alsar. d. gloss. 2. num. 21. ubi probat iure & consuetudine uti. Qva tamen praescriptione non poterunt iuvari privati, [sect. 25] qui contra Reges nostros hoc ius patronatus, ullo modo usurpare, vel alterare praesumserint. Nam in patronatibus Regijs nulla currit, nec valet praescriptio etiam immemorialis, sicut nec in caeteris Regalibus, ut tradit Rebuff. 3. tom. ad leges Gallicas, tit. de mater. posses. in praefat. num. 133. Alvar. Valasc. de iure emph. q. 9. num. 26. Cab. d. cap. 7. ex num. 2. & cap. 34. num. 3. & decis. Lusitan. 65. num. 3. par. 2. ubi inquit, quod patronatus Regius regulatur in Lusitania sicut caetera bona Regiae Coronae, & no porest praescribi etiam tempore immemorialli, Covarr. in pract. cap. 1. & seqq. Avend. de exeq. mand. lib. 1. cap. 4. & Menoch. de retinend. remed. 3. num. 155. ubi eam rationem reddunt, quos [sect. 26] potest lex ex causa efficere, ut nulla possessio insurgat, non dato titulo, & sic sine possessione, & contra ius resistes praescriptio non datur, reg. sine possessione, de regul. iuris in 6. cap. 1. de praescrip. eod. lib. cap. ad decimas, de restit. spol cum alijs, & idem bene observat Menchaca lib. 2. cotrov. illust. cap. 51. num. 37. Salgad. de Regia protect. 3. par. cap. 10. num. 148. Et in terminis [sect. 27] huius Regij patronatus Indiarum expresse decisum est in sched. eius declaratoria ann. 1574. in fine, ibi: I otro si, que por costumbre, prescriptcion, ni otro titulo, ninguna persona, ni per sonas, ni Comunidad, Eclesiasticas, ni seglares, Iglesia, ni Monasterio, pueda usar de derecho de patronazgo, sino fuere la persona que en nuestro nombre, i con nuestro poder I autoridad le exercitare. Quod cum saepe alias repetitum fuerit, tum maxime in quadam epistola directa ad Dom. Proregem Peruanum Principem Squillacens. 28. Martij ann. 1620. ubi cum decalrasset omnes praebendas, beneficia, & officia Ecclesiastica Indiarum, ad hunc patronatum pertinere, & super hoc litibus locum dandum non esse, addit: I sin reparar en qualquier uso contrario, pues contra el dicho nuestro Patronazgo ne se admite, ni se puede illamar costumbre, sino corruptela, i mala introducion, i pecado, de que es justo descargar la conciecia de los que estan enlacados en el, &c. Et de iustificatione, tum concessionis, tum executionis eiusdem Patronatus agens [sect. 28] ide resolvit Fr. Ioan. Zapata Augustinianus, qui postea suit dignissimus Episcopus Guathemalensis, in tract. de iustit. distributiva, 2. par. cap. 14. per totum, ubi num. 11. pag. 283. ita notanter concludit: Iustissimam causam arbitror cam, propter quam Regibus nostris Hispaniae ius patronatus Indiarum est elargitum. Quia proprijs, vel suorum expensis eas. debellarunt, & Indis victis, ad Fidem Catholicam, & Ecclesiam reduxerunt. Et quae parta sunt, & reducta, conservant, providissimaque protectione tuentur, attentissimisque, & pijssimis oculis protegunt, & defendunt. Quodut continuo praestent, liberalissimeque provideant, neque labori, neque pecunijs, neque alijs pene infinitis solicitudinibus parcunt; ac si Christianissimi Reges hoc unum haberent, quod curarent. Eis perpetuo providedo de Episcopis dignissimis, de Ministris doctioribus, de Proregibus, & Gubernatoribus Christianissimis, qui potius religio si Praedicatores, quam Principes seculares, & zelo Religionis, & cura maiorum in Religione progressuum apparent. Et ita borum, & illoru pact, & maiori proventui Reges nostri soliciti invigilant, ut illorum Regnorum incolae, non solum de necessarijs, sed & de superabudantibus remedijs gaudeant, & abundent. Quapropter iustissima causa est, ut eisde Regibus summi Pontifices hoc ius patronatus concesserint, liberalissimeqie. & plenissime sint elargiti, &c. Et ante hunc Auctorem idem reperies no minori verborum ponderatione notatum per Camill. Borrel. d. tract. de praestant. Reg. Cathol. cap. 50. num. 29. ubi inquit, quod in his Indiarum Provincijs Rex Catholicus exercet, & fundatum habet universalem patronatum Ecclesiasticum ex concessione, & privilegio Pontificum: Nam illils quaerendis Rex Catholicus effudit bona, opes, ac sanguinem, ut Ecclesiae Catholicae, cuius nomen gerit, ampliet Principatum, alios ibi aggreget, & Ecclesias ibi no vas constituat, erigat, & dotet. Sic enim exepqquus est, & exequitur, nova templa construi mandando, Ecclesius aedficari faciendo, dotes congruas, & reditus illis tribuendo, Fidei Christianae, ibidem Seminaria sustetado. Vnde non immerito sancta sedes Apostolica, uti optima Mater, grato animo Praelatos ex Regia nominatione constituit, instituit, & fovet. Sed non possum silentio praeterire alia verba non minus gravia, & ad nostrum institutum valde conducentia, [sect. 29] oculati testis er uditissimi, & mihi multis titulis venerandi Dom. D. Franc. ab Aifaro, nunc Regij patrimonij Senatus Consulis meritissimi, in tract. de offic. Fiscal. gloss. 2. num. 20. & 21. ubi postquam de hoc Regio patronatu, & eius iustificatione in communi disseruit, ad nostras Indiarum Provincias sermonem convertens, sic inquit: Quod & quotidie videmus fieri in his Indorum partibus, ubi quotidie nova eriguntur templa, quibus omnia ad cul tum divinum necessaria Regijs expensis comparantur. Quid ergo dicam de maximo numero Religiosorum, qui in bas partes maximis Regijs expensis pervenerunt, & singulis prope annis veniunt? Praeterquam quod in pluribus provincijs, ubi vel ex earum paupertate, vel alijs de causis decimae ministroru sustentationi non sufficiunt, Episcopis, Personatibus, & singulis Parochis congrua portio a Rege nostro & assogmata est, & tribuitur ex Regali patrimonio. Quod hodie in aliquibus Episcopatibus observabatur, in alijs aute, paucis ab hinc annis, observabatur, in omnibus fere a principio observatum fuit. Est autem, & fuit hoc ius patronatus Ecclesiastici Indiarum Occidentalium tanti semper a Catholicis nostris Regibus [sect. 30] habitum, ut multis repetitisque schedulis, & iussionibus illud sartum, tectum que tueri, & omni ex parte inconcussum, & illibatum sibi conservari preceperint, ut ostendut plures, quae habetur in 1. tom. impress. ex pag. 83. Vbi inter [sect. 31] alia Marchio Cannetius, Prorex Peruanus, reprehenditur, & aliqui Praelati graviter notantur, quod ei immiscere se voluerint. Et Marchio del Valle, quod Bullas quasdam Apostolias impetravit, ut in villis, & oppidis sui Marchionatus ius patronatus sibi exercere liceret. Et in illa anni 1574. §. 1. [sect. 32] graviter puniri, & a provincijs Indiarum expelli iubentur quicunque seculares, vel Ecclesiastici, qui huic iuri temerarijs ausibus contraire praesumserint. Et novissime, cum Regijs fuisset auribus intimatum, [sect. 33] quosdam Religiosos, & Praelatos normam in illo exercendo praescriptam innovare tentasse, & aliqua officia, & beneficia Ecclesiastica, spreta Regiae presentationis solemnitate, invasisse, scriptum fuit Peruano proregi Dom. Principi Squillacensi in epist. dat. Matriti 28. Martij ann. 1620. ut hoc emendare curaret, & omnibus notum facere: Que el titulo legitimo que tiene razon del principio formal, i sustabcial de poder ser uno Prebendado, o Parocho de las Indias, es la presentacion hecha en nombre de su Magestad, por quien tenga poder suyo para ello, i que assi se procure conservar el patronazgo Real, en materia que tanto importa, i esta individualmente con cl govierno espiritual, i temporal, i que esto se guarde aun en las Sacristias, i otros oficios de las Iglesias. Et sane cum haec cura frequens, & magna in alijs [sect. 34] Regijs patronatibus esse soleat, ut tradit Cabedus de patronat. Regiae Coronae, capl. 7. num. 3. & cap. 34. num. 3. Bernartius de patronat. Regni Aragon. per totum, Carol. de Grassal. lib. 2. Regal. Franciae, lib. 2. Iacob. Rebuff. in l. 40. num. 2. C. de fund. rei private, lib 11. Rochus de Curte de iur. patron. verb. Onero sum, num. 1. & 2. Gigas de pension. q. 6. & 23. par. 1. & Olivanus, omnino viden dus, de iure fisci, cap. 13. num. 33. Iuftissime in [sect. 35] hoc Indiarum, longe maior esse debuit, cum Reges nostri ob Apostolicae sedis distatiam ex eiusdem sedis concessione, imo & iussione & commisssione, totum pondus gubernationis ipsarum, & praedicationis, ac conversionis Indorum suis humeris imposuerint, ut pater ex verbis prioris Bullae Alexand. VI. quae vocatur concessionis Indiarum an. 1493. in illis verbis: Hortamur [sect. 36] vos quamplurimum in Domino, & per sacri lavacri lusceptionem, qua mandatis Apostolicis obligati estis, & viscera misericordiae Domini nostri Iesu Christi attente requirimus, ut cum expeditionem huiusmodi omnino prosequi, & sumere prona mente Orthodoxae Fidei zelo intendatjs, populos in huiusmodi insulis, & terris degetes, ad Christianam Religione suscipiendam inducere velitis, & debeatis. Et paulo post: Et insuper mandamus vobis in virtute sanctae obedientiae, ut sicut etiam pollicemini (& non dubitamus pro vestra maxima devotione, & Regia magnanimitate vos esse facturos) ad terras firmas, & insulas praedictas viros probos, & Deum timentes, doctos, peritos, & expertos ad instruendum incolas, & habitatores praefatos in Fide Catholica, & bonis moribus imuendum, destinare debeatis, omnem debitam diligentiam in praemissis adb: bentes. Qvae Bulla, & illae, quae decimae, & ius patronatus Indiarum Regibus nostris concesserunt, quas in cap. praecedenti retulimus, [sect. 37] eos efficiunt in praedict is spiritualibus, muneribus, & functionibus, reliquisque ad ea necessarijs, veluti Vicarios Romam Pontificis, que certum est [sect. 38] esse, & esse debere primum Motorem converssionis, & praedicationis infidelium, ac veluti Comestabilem exercitus Dei, & praedicatorum verbi divini, ut pluribus probavi 1. tom. lib. 2. cap. 8. num. 76. & cap. 25. num. 43. & seqq. & ultra alios, bene docet P. Franc. Suar. in tract. de Fide, disp. 18. sect. 1. num. 7. Atque adeo [sect. 39] ad illum, stricto iure, pertinere Episcopatus, & beneficia Ecclesiastica erigere, & creare in terris, & provincijs eorundem in fidelium noviter ad Fidem conversis, & caetera omnia disponere, & ordinare, quae ibidem profutura, & magis conducentia esse cesuerit ad Dei veri Religionem promovendam, ampliandam, & stabiliendam, ut docent Bald. & Angel. in l. id quod apud hostes, D. de legat. 1. Franc. Vargas in tract. de iurisd. Pontif. & Episcop. confirm. 11. n. 3. & alij relati a Cevallos to. 4. pract. comm. q. ult. num. 324. & seqq. Cabed. decis. Lusitan. 195. num. 2. par. 1. & decis. 47. per totam, par. 2. AEgid. Bend. in l. ex hoc iure, 1. tom. cap. 3. num. 15. & 16. Et in ipsis terminis nostrarum Indiarum loquens, Fr. Eman. Rodrig. 1. tom. quaest. regul. q. 35. art. 2. Vbi [sect. 40] ait, Reges nostros, virtute huius commissionis Apostolicae, potuisse olim solos providere, & providisse de Ministris, & de alijs, quae ad Religionem, & conversionem Indorum spectarent; quia per dictas Bullas sunt effecti eius delegati. Quo loquendi, & sentiendi modo utitur etiam Fr. Ioan. Focher. in itineraario ad Indos convertendos, 1. par. cap. 7. vers. 4. fol. 13. & cap. 11. & 12. ubi addit, quod nostri Principes auctoritatem habent mittendi Praedicatores ad Indos, & hi possunt dici missi a Romano Pontisice, Fr. Alphonsia Veracruce in diversis tractatibus, quos scripsit, & praecipue in declarat. d. Bullae Alex. VI. Fr. Ioan. Baptista in advertentijs Confestariorum Indorum, 2. part. pag. 177. Fr. Ludov. Miranda in Manuali Praelatorum, q. 42. art. 3. ubi inquit: Quod Romani Pontifices quoad Indias Occidentales, & earum causas, fecerunt Reges Castellae & Legionis suos Legatos, & commissarios cum plenaria potestate adminstrandi, & disponendi in istis Regnis, non solum temporalia, verumetiam spiritualia. Et idem novissime tradit Seraphin. Freitas de iusto Imperio Asiatico, cap. 7. num. 3. quod sumere potuerunt ex doctrina Ioan. Andr. in cap. 2. de praebend. lib. 6. que refert Staphilae. de litter. gratiae, tit. de form. mandat. de providendo, form. 3. num. 10. & seqq. ubi loquens de alio simili indulto, quod habent nosti Reges, ita inquit: Praefati Reges, & alij habentes similia indulta, sunt delegati, imo potius nudi Minisiri Papae, quia quoties [sect. 41] papa transfert iura sundata in laicum, non execrat illa, nec sunt fundata in laico, ut fundata in ipso, sed ut it Ministro, & agente nomine Papae. Quinimo & Dei, cuius hac in parte Vicarij appellari possunt, ex traditis a Gregor. Lopez in. l. 1. tit. 1. par. 2. quem refert & sequitur Gabr. Perena in docis. Portogall. 22. num. 6. & Salgado de Regia protect. 1. par. cap. 1. praelud. 1. num. 40. & 41. Cui convenit Camill. Borrel. de praestant. Reg. Cathol. cap. 59. per totum, ubi probat eundem nostrum Catholicum Regem [sect. 42] respectu Regni Siciliae esse non solum delegatum, verum & Legatum a latere summi Pontificis, atque Apostolicae sedis, ex concessione Vrbani II. quam ibi refert, & ob hanc causam cognoscere de appellationibus Ordinarioru Ecclesiastticoru per suum [sect. 43] Regium Tribunal, quod appellatur Monarchiae. De cuius defensione adversus oppugnationem Illustrissimi Cardinalis Baronij scribunt plurimi Auctores, quos adduxi 1. to. lib. 3. cap. 1. n. 75. & seqq. Quod non est, cur in dubium vocetur ex defectu capacitatis Prinicipum laicorum in personas, & causas Ecclesiasticas, & spirituales, cap. decernimus, cum alijs, de iudicijs. Nam (ut modo tetigimus) stante concessione Romani Pontificis, ipse, non ille, iudicare videtur. Et talis, ac tanta est eius auctoritas, & potestas, [sect. 44] ut possit laicis dictas causas committere, & eos illarum capaces facere, ut in perceptione decimarum diximus in cap. praecedenti, post gloss. in cap. laicis 16. q. 7. Bald. in l. rescripta, num. 4. C. de precib. Imper. offerend. Abb. in cap. causam quae, ubi Felin. num. 6. de praescript. & manifestius probatur ex cap. nobis, de iure patron. cap. sacrosancta. & cap. Massana, de elect. ubi. quod eis potest dare vocem, & votum in electionibus Praelatorum, gloss. in Extravag. suscepti, verb. Perfonis, & verb. Privilegijs, de elect. & in cap. bene quidem, 96. distinct. & Abbas in cap. quanto, de consuet. ubi, quod potest dispensare, quod habeant fructus quorumlibet benediciorum, prourt contingit in Regibus Fraciae, [sect. 45] qui in pluribus Ecclesijs Regni sui habent Canonicatus, & cum ad eas accedunt, linea, vestem, Sacerdotali more, cu alijs Canonicorum insignis desumunt, munusque suum cum aijs Canonicis obeunt, ut praeter alios, tradit Carol. Grassal. lib. 2. Regalium Franciae, cap. 1. & Bapt. Fulgos. dict. & fact. memoral. sub. tit. de Religionis cultu, in fine, Ioan. Ferrald. de privileg. Regni Fraciae, privileg. 7. Boccius Epostertoic. quaest. de iure sacro, lib. 1. num. 42. Prout etiam Reges nostri habent in Ecclesia Burgensi, Toletana, & Legionensi, in qua etiam Excellentiss. Marchio Asturicenss Canonicus est, ut refert Navarr. cons. 2. num. 17. ad medium, de iure patronat. cap. praeter, §. attamen, 32. dist cap. Adrinus, cap. in Synodo, dist. 63. cap. dilectus 34. cum fimilibus, de praebend. cap. Memnam 2. q. 5. In quibus videmus posse etia laicos [sect. 47] excommunicare, & conferre benesicia Ecclesiastica ex commissione sibi data, de quo etiam agit Decius in d. cap. decernimus, num. 6. de iudicijs, ubi novissime Dom. Eposcop. D. Felician. num. 19. post Palac. Rub. Petr. Greg. Ioan. Gratian. Nicol. Garc. & Hieron Goncalez, quos ibidem allegat, quibus addo Anguianum in tract. de legibus, lib. 2. controvers. 34. Franc. Marcum decis. 9. num. 6. & 93. num. 9. ubi agit de Rege Francorum, [sect. 48] qui habet privilegium conferendi praebendas, sede vacante, ob quod, & alia similia concludit idem Auctor decis. 456. a num. 31. quod Rex Franciae non est mere laicus, & idem de Regibus Siciliae & Neapolis, & alijs tradit V golinus de censur. cap. 1. tab. 1. §. 10. num. 3. & seq. Navarr. cons. 6. de offic. Ordin. num. 2. lib. 1. petr. Belluga in specul. Princip. rubr. 11. §. videndum, ubi eius Additionator Camill. Borrell. verb. Probamus: idem Borrel. de praestant. Reg. Cathol. d. cap. 53. ubi ex [sect. 49] his defendit antiquissimam & immemorabilem consuetudinem, quam Rex noster habet in Regnis Valentiae & Aragoniae, cognoscendi etiam super Praelatos exemtos, Anastas. Germon. de sacror. immunit. lib. 2. cap. 12. num. 27. ubi alia similia privilegia commemorat, & inquit, mirum non esse, quod tuc temporis Ecclesia Prinicpibus secularibus hanc & paganorum tribuerit, quia ob Sarracenorum & paganorum tyrannidem, secularium, ac temporalium Principum brachijs indigebat. Quninimo (quod plus est) etiam causas criminales, [sect. 50] & punitionem Clericorum potest laicis summus Pontifex demandare, cum ad id iusta aliqua causa intervenerit, ut pluribus probat Cened. in quaestion. Canon. cap. 4. a num. 4. late Marta de iurisdict. 2. par. cap. 6. n. 31. & seqq. & novissime Bonacina de legib. disp. 10. quaest. 2. punct. 1. §. 3. num. 2. quod tamen ius posse, recte docet, & probat Dom. Episcop. Pacensis in cap. clerici 8. num. 25. & seqq. de iudicijs. Et in haec respicere videtur (licet ea non tetigerit) Fr. Eman. Rodr. d. art. 2. Vbi postquam Reges nostros fecit Delegatos Pontificis in partibus Indiarum, inquit, hinc esse, [sect. 51] quod si aliquis Ecclesiasticus in eis non exemplariter vivit, statim evocatur a Rege in Hispanium, quia impeditur conversio Indorum, de quo agemus latius insra hoc eodem libro cap. ultimo. # 3 CAPVT III. De eodem Regio Patronatu, & utrum sit censendum laicale, vel Ecclesiasticum, & de varijs eius effectibus, & specialibus. SVMMARIVM CAPITIS tertij. -  1 PAtronatus dividitur in Ecclesiasticum, & laicalem, & qualis uterque? -  2 Patronatus Ecclesiasticus & laicus, in quibus conveniant, & differant? remissive. -  3 Patronatus Regius Indiarum, an sit censendus laicalis, vel Ecclesiasticus? & rationes, quae Ecclesiasticum esse suadent. -  4 Patronatus Regius etsi competat ex privilegio Pontificis, non desinit esse laicalis, cum laicis, & tanquam talibus concedatur. -  5 Patronatus ius ubi est mixtum ex laico, & Eccl esiastico, quid praeponderet? -  6 Patronatus Refij natura a non mutatur ex eo, quod Ecclesiae, ut plurimum, ex decimis fundatae sint, & quare? -  7 Ius patronatus Regium in Indijs esse laica le in specie probant aliqui Auctores, qui referuntur. -  8 Ius patronus Regium in Indijs esse laicale usus, & praxis eius exercendi satis ostendit. -  9 Observantia post privilefgium sub sequuta, & continuata est optima interpres pisius privilegij. -  10 Reges nostri fundant in possessione patronatus laicalis, & ideo in ea manutenendi sunt. -  11 Patronatus Regius Indiarum non censetur derogatus, nec praeiudicatus ex nova dispo sitione Tridentini. -  12 Patronatui Ecclesiastico facile derogatur a Papa, vel per solam simplicem collationem, non ita in laicali, vel mixto. -  13 Patronatus Regius est potentius, & efficacius caeteris, & non censetur derogatus per generales, nec per speciales reservationes. -  14 Beneficia iuris Patronatus Regij, etiam si vacent in Curia, non pertinent ad provisionem Papae. -  15 Beneficia iuris patronatus Regij, si absq; Regis praesentatione conferantur, erit collatto nulla, & subreptitia, & restitutio fiet cum fructibus. -  16 Praelati Indiarum si quicquam facere, vel providere tentaverint in praeiudicium iuris patronbatus, Regij, invalidum, & inutile erit. -  17 Praesentione sine Regia, nemo in Indas nullum beneficium, quamvis minimum, obtinere potest. -  18 Pertmutationes beneficiorum, vel Praebedarum an possint fieri de assensu Proregis, vel Gubernatoris, qui Regio nomine Patronatum exercet? -  19 Permutartiones beneficiorum Indiarum, quando in partibus Indiarum admitt possunt, ex sententia Auctoris. -  20 Renuntiatio beneficij etiam causa permutationis non valet, nisi interveniat auctoritas superioris Ecclesiastici. -  21 Ius patrinatus Regij Indiarum in Corona Regia incorportum est, & schedulae, & exempla, qua id declarant. -  22 Ius patronatus Regium, est inalienabile in totum, & ex parte. -  23 Bona Regiae Cornae incorporata, non possunt utilier alienari, saltim ultra vitam concedentis. -  24 Causae, quae Regium fisum, vel patrimonium concernunt, coram seculatibus fi sci iudicibus agitandae sunt. -  25 Causae concernentes ius patronatus Regiu ad Regios iudices, & Tribunalia spectant, & num. seqq. -  26 Iuris patronatus privatorum causae, & earum cognitio regulatriter est fori Ecclesiastici. -  27 Tuitio, & iurisdictio Regij partronatus pertinet ad Regem. -  28 Patronatus Regij causae pertinent adiudices Regios, tam in petitorijs, quam in possessorijs. -  29 L. 5. tit. 6. lib. 1. & l. 34. tit.. 5. lib. 2. Recop. explicantur. -  30 Lites concernextes cernentes patronatum Reguim Indiarum, non solum in supremo earum Consilio, verum & in Regijs Indiaru Cancellarijs tractari possunt, ex schedula ann. 1574. -  31 Patronatum circa Regium, vel praesentationes eius virtute factas, si aliqua dubia oriantur, quis ea declarare debeat? schedulae de hoc agentes. -  32 Appelllationes declatationum, quaefiunt super dubijs iuris Patronatus, quomodo interponendae, prosequendae sint? -  33 Bullae impetratae contra Regium Indiaru patronatum, vel in euis praiudicium qualiter rertineri soleant? -  34 Cognitio causarum Regij patronatus Indiarun per Regales Cancellarias praesumtam quandam appobationem summi Pontificis habere videtur. -  35 Iudices seculares de materijs possessorijs patronatus, imo & beneficialibus, ex communi fere omnium Regnorum consuetudine cogno scunt. -  36 Praesentatum a patrono Regis vicem gerente, si Praelatus Ecclesiasticus receipere recuset, & iustas causa alleget, quis de eis cognoscere debeat? -  37 Regibus competit in Ecclesijs Indiarum omnium Praelatorum, Praebendariorum, Beneficiatoru, & aliorum officialium Ecclesiae praesentatio. -  38 Praesentatio est unus ex Praecipuis fructibus iurus patronatus. -  39 Collatio Episcopatuum, & aliarum Praebendarum, & Beneficiorum Indiarum, qualiter fiat? quod laici etiam Reges sunt eius incapaces. -  40 Ferdin. Menchacae opinio de collatione Episcopatum, & aliorum Beneficiorum per Reges facienda, caute legenda est. -  41 Cap. fin. de concess. Praebend. explicatur. -  42 Reges Galliae solos posse non solum praesentare, verum & conferre Praelaturas, & Episopatus Regni sui, tradit Grassal. -  43 Primariae preces Imperiales, in quo differant a collatione? -  44 Laici, etiam stante privilegio, quod possint collationes Beneficiorum facere, temporalia confrerent, non spiritualia, nisi sequa tur alia confirmatio Papae, vel Praelati Ecclesiastici. -  45 Laicis mandare potest Pontifex ea, quae sunt iurisdictions, non quae sunt ordinis. -  46 Privilegia conferendi Praelaturas, & Beneficia, qui habeant, m & qualiter sint intelligenda? -  47 Reges Franciae nimis extendebant privilegia conferendi beneficia, & alia, quae se habere dicebant, quousque concordatae factae fuerunt. -  48 Patroni laici intra quadrìmestre praesentare debent. -  49 Reges, etsi sint patroni laici, non arctantur ad praesentandum intra quadrimestre, & quare? -  50 Praesentationes a Regibus patronis quocunque tempore fiant, admitti solent per Papam, & alios Praelatos, & quare? -  51 Praesentationes Episcopatuum, vel aliarum Praebenedarum in Indij vacatium, non possunt fieri intra quadrimestre propter magnam distantiam locorum, & qualiter hoc Reges nostri iam olim praeviderint. -  52 Patronatus Regius Indiarum non inhibet, net invidet patronatui privatorum in Monasterijs, Capellis, & minoribus Eccle sijs, & schedulae de hoc agentes. -  53 Laici retrahendi non sunt a fundationibus, & dotationibus Ecclesiarum. -  54 Patronatum, qui habet in aliqua Ecclesia, vel Capella, potest ibidem arma, seu insignia gentilitia sua apponere. -  55 Arma sua, sive insignia, nemo potest in Ecclesijs patronatus Regij, vel locis publicis ponere. -  56 Arma, sive insignia gentilitia privatorum simul cum Regijs, vel prope ea apponere, semper minus decens reputatum est. -  57 Arma seu insignia gentilitia insculpere, vel affigere in locis pijs, quae quis aedificat, vel ornamentis, quae Ecclesijs donat, an sit licitum, vel pij operis meritum minuat? -  58 Hospitalium omnium ex Regijs largitionibus in provincij Indiarum fundatoru Rex noster unicus patronatus existit, & schedulae de hoc agentes. -  59 Hospitalia, quae sub Regum protectione sunt, an, & quomodo Ordinarius visitare possit? -  60 Hospitalia iuris patronatus privatorum, quando, & quomodo Ordinarius visitare possit, & schedula de hoc disponens. -  61 Hospitalia, quae erecta non sunt cum auctoritate Praelati Ecclesiastici, neque habent Ecclesiam, & campanile, sunt mere secularia. -  62 Hospitale, ut dicatur locus Religiosus, & gaudeat privilegijs fori, & immunitatis Ecclesiasticae, quae requirantur? -  63 Hospitalium libri quando faciant fidem ad probandam mortem eorum, qui in eis defecerunt? -  64 Rex est patronus, & executor omnium piorum operum, quae eius vassalli in suo Regno facere iubent. L. haereditas 53. vers. Quamquam, de petit. haered. & l. Quintus Mucius, in fine, D. de annuis legatis, exornantur, ibidem. -  65 Senatus Regius, qualiter se interponere soleat, pro exequendis testamentis Praelatorum, & alijs ad pia opera factis? -  66 Lusitaniae iure, ministri publici nominati sunt ad curandam executionem testamentorum. -  67 Rex noster, & alij suis Regnis sunt, & esse debent patroni, protectores, & executores Conciliorum, & maxime Tridentini. EX ijs, quae capite praecedenti retulimus, inferre possumus, quod [sect. 1] cum ius patronatus distingui soleat in Ecclesiasticum, & laicale, & Ecclesiasticum dicatur, quor Ecclesiasticis dignitatibus, vel Ecclesiljs adhaeret, & ab illis exercetur, vel quod acquiritur, quoties ex bonis Ecclesiae fundatur, construitur, vel dotatur aliqua alia Ecclesia, vel Capelia; laicale vero, quod econverso procedit, nimirum, quoties sunt laici, qui illud habent, & exercent, vel ex proprijs bonis secularibus, & patrimonialibus sit praedicta fundatio, construtio, vel dotatio, ut probat text, in cap. unico, de iure patronat. lib. 6. cap. cum autem, ubi Abbas, & DD. eodem tit. in antiq. text. & gloss. in Clement. 2. verb. Praesentare, de iure patron. gloss. in cap. dilectus 6. de offic. deleg. cum plurimis alijs, quae congerit Lambertinus de iure patronat, 1. par. lib. 1. artic. 5. quaest. 1. principali, Covarr, in pract. cap. 36. n. 2. vers. Distinguitur autem, Greg. Lopez in l. 13. tit. 5. par. 1. gloss. 7. ubi Humada, Cened. in canon quaestion, quaest. 22. num. 5. Cabedus de patron. Regiae Coronae, cap. 1. num. 10. &. seqq. Pat. Gabriel Vazquez in opuscul. moral. tit. de benes. cap. 2. §. 1. a num. 1. August. Barbosa in Pastorali, 3. part. allegat. 72. num. 128 Eruditiss. Dom. D Felician. a Vega Episcopus Pacesis, in cap. quato 3. de iudicijs, num. 27. salgad. de prorect. Regia, 3. par. cap. 9. ex num. 100. & latius Iulian. Vicianus in praxi fori patron. lib. 1. cap. 3. per totum, ubi num. 22. adducit [sect. 2] quadraginta & octo casus, in quibus differunt ius patronatus Ecclesiasticum, & laicale; & n. 25. decem & quinque, in quibus patroni Ecclesiastici & laici. Merito in quaetionem vocari possit, an [sect. 3] hoc, de quo agimus, & nostri Reges exercent in patribus Indiarum, sit Ecclesiasticum, vel laicum? Nam prima facie Ecclesiasticum esse videtur, cum a summo Pontifice, uta supremo Ecclesiasticae potestatis fonte, proveniar, & Reges nostri eundem in eius exercitio (ut diximus) repraesentent, tanqam ipsius legati, vel delegati, & Ecclesias Indiarum, ut plurimum, fundaverint, construxerint, & dotaverint, ex ecimis sibi ad eadem sede Apostolica concessis, quos dubium non est inter bona Ecclesiastica, imo & spiritualia, connumerari, cap. prohibemus, de decimus, cap. caufam quae, de praescript. cap. 1. 16. quaest. 7. cap. cum Apostolica, de his quae fiunt a Praelato. cum alijs, quae adduxi sup. in cap. proxim. praeced. Quibus rationibus in hanc opinione inclinavit M. Aragonius loquens generaliter de ominibus Regijs patronatibus, & iure praesentandi Regum Hispaniae, in 2. 2. q. 62. art. 2. Sed meo iudicio non recte, quoniam [sect. 4] privilegium Pontificum, quod intervenit ad ampliandam, & promnovendam nostrorum Regum iurisdictionem, & auctoritatem, non mutat secularem eorum naturam, & cum re vera laici sint, tamquam laicis, vel tanquam laicale cincessum esse videtur, argum. l. quaeritur, D de stat. homin. l. & qui habet 3. D. de tutelis, Farinac. in fragmentis, verb. Mixtum. Et ut daremus esse mixtum, [sect. 5] adhuc idem probare debermus, quia licet alias ius patronatus Ecclesiasticum, tanquam dignius, trahat ad se laicale minus dignum, exregula cap. 2. de consecrand. Eccles. cap. per tuas, cap. contingit, de arbitris, cum similibus, hoc tamen limitari solet, quando non adest aliquis Ecclesiae favour, sed ipsius patroni, ut in nostro casu; quia tunc, qualitas laicails praevalet Ecclesiasticae, ut per Nicol. Garciam sup. num. 284. Goncalez gloss. 18. num. 12. & SalNeque in contrarium movere debet, [sect. 6] quod decimae nostris Regibus a sede Apostolica concessae sint, nam eo ipso quasi quid laicum, & in proprio ipsorum Regum patrimonio confistens, effectae fuerunt, & eodem iure, quo caetera bona Regiae Coronae, censentur, ut sup. cap. 1. probavimus. Vnde in eadem specie, de qua loquimur, quod absque dubio [sect. 7] hic Regius patronatus sit laicalis, & nos Eccleiasticus, tenet idem Cabed. d. tract. cap. I. num. fin. in illis verbis: Est apud nos Regium ius patronatus, quod tertiam non constituit speciem, sed cadit sub secundo menbro, cum laicale, & seculare sit, ut de se patet. Et adhuc magis in specie, agens de ipso patronatu nostrarum Indiarum, & opinionem Aragonis convincens, Fr. Ioan. Zapata in tract. de iustit. distribut. 2. par. cap. 14. num. 16. & seqq. Addens, Quod Reges nostri, non solum ex reditibus decimarum fundarunt, construxerunt, & doartunt Ecclesias istarum Regionum, sed saepissime, ubi illae deficiunt, ex proprijs bonius suae Camerae, ex quibus assignantur parochis reditus annui in stipendium, & sustentionem. Et in pluribus, qui tenuiores sunt, & decimas ad congruam Episcoporum sustentionem non habent, Rex ipse ex suis bonius similiter, & ijs liberalissimum stipendium ad congruam eorum sustentatione elargitur. Et [sect. 8] quod vel ipsa forma, & modus, quod per tot retro annos Reges nostri usi sunt in praesentationibus, & reliquis, quae spectant ad hunc Regium patronatum Indiarum, & illius exercitium, satis ostedunt, quod illud tanquam laicale habuerint, & possederint: unde, dato, licet non concesso, quod in verbis privilegij posset esse aliqua dubitatio, [sect. 9] talis consuetudo, & observantia ea sustulit, quasi eiusdem privliegij hactenus fidissima interpres, ut late probat Dec. cons. 156. in fin. Laurent. Sylvan. cons. 66. num. 20. & plures alios referens Bertazol. cons. civili 97. num. 25. vol. 1. Ego 1. tom. de Indiarum iure, lib. 2. cap. 24. ex num. 84. & lib. 3. cap. 1. ex num. 25. latissime, & novissime D. Valencuela cons. 103. num. 30. & cons. 120. n. 26. & cons. 135. num. 31. & 117. vol. 2. & in similibus terminis Camill. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. cap. 53. num. 37. ubi etiam n. 5. & num. 36. inquit, & probat, quod [sect. 10] mediante dicto privilegio, & pacifica & quieta usus eius in praedicta forma, cum bona fide, continuatione, ab sque dubio in ea manutenendus est, ut per Paul. de Castro cons. 323. col. 1. vol. 1. AEgid. Boss. in prax. tit. de fisco, & eius privileg. num. 60. cum in his suam intentione fundatam habeat, argum. cap. porro, cap. recepimus, de privileg. & eorum, quae in similibus tradunt, Bald. in l. 1. §. si is qui, D. de exercit. act. idem Bald. cons. 355. vol. 1. Paul. de Castro consil. 36. n. 5. vol. 1. Surd. cons. 140. num. 21. vol. 2. & Fabius Turret. in cons. 99. num. 9. vol. 1. Quod procedit etiam hodie post [sect. 11] Concil. Trid. sess. 25. cap. 9. de reformat. quod novam formam induxit ad obtinendum, ostendendum, & probandum ius patronatus laicorum. De quo, & de alijs, ad hanc materiam iuris patronatus pertinentibus, late ultra Lambertinum, & alios agit Ioseph. Ludov. concl. 42. per totam, Mieres de maiorat. 3. par. q. 77. Flamin. de confident. benef. q. 28. ex n. 205. Goncalez ad regul. Cancell. 8. gloss. 18. a num. 30. Cavalcan. decis. 17. par. 2. & decis. 11. & 28. par. 3. Rota Romana inter novissimas sacri Palatij, decis. 345. par. 1. & discept. 577. n. 14. lib. 3. Cevall. q. 614. & quaest. 717. Leonius in Thesaur. fori Ecclesiast. cap. 6. de iure patronat. Marescot. lib. 2. var. resolut. cap. 52. Capanil. in diversor. iur. Canon. rubr. 11. cap. 13. ex num. 405. Riccius collectan. 58. & 124. & 638. & 1691. cum seqq. Garcia de benef. 5. par. cap. 6. num. 104. & 105. cum alijs, & cap. 9. a num. 103. Tusch. pract. concl. litt. Y. conclus. 617. Marta in compilat. decis. titul. de iure patronat. cap. 14. & multis seqq. Marchesan. de commission. to. 7. pag 43. & 477. Camill. Borrell. in summa decis. rubr. 32. Vivian. in. dict. praxi iuris patronat. per tot. maxime lib. 11. cap. 56. & lib. 12. c. 1. & Salgad. omnino videndus, d. tract. de protect. Regia, cap. 9. & 10. Nam illa dispositio Concilij non procedit in patronatibus Regijs, quibus in nihilo derogare voluit, ut ibidem ostenditur, & latius dixi supram cap. proxim. ex n. 5. & bene prosequitur D. Franc. Salgadus dicto cap. 10. num. 96. & sequentibus. Et ita [sect. 12]licet facile praeiudicetur patronatui Ecclesiastico, vel per solam collatione factam a Papa, absque alia derogatione, cap. cum dilectus, de iure patron. cap. dilectus, & ibi Abb. de offic. deleg. Hojeda de incompat. benef. 1. par. cap. 24. num. 112. Goneal. dicta gloss. 18. num. 5. & 7. Cassiod. decis. 4. n. 11. de probat. & decis. fin. num. ult. de iure patronat. laicale tamen, imo & mixtum, non cadit sub generalibus reservationibus, ut per Lambertin. de iure patron. 3. par. lib. 2. q. 9. art. 9. in fine, Covarr. in pract. cap. 36. num. 5. vers. Tertio, opportune, Hojeda ubi sup. n. 114. & alij plures relati a Salgado d. cap. 9. n. 114. Et multo minus [sect. 13] Regium, quod est potetius & efficacius, quam aliorum inferiorum, ut colligitur ex Trident. sess. 25. de refor. cap. 9. Mechaca lib. 2. controvers. cap. 51. ex num. 37. Cabed. de patron. Reg. Coronae, cap. 1. & bene observavit Palac. Rub. in tract. de benef. vacant. in Curia, §. 16. Inde inferens, quod [sect. 14] licet beneficia, quae vacant in Curia, soleant regulariter pertinere ad provisionem Romani Pontificis, ut late dixi sub. lib. 2. cap. 6. n. 89. Hoc tamen non procedet in his, quae sunt sub iure Regaliorum, quibus nulla, quantumvis expressa, reservatio, vel derogatio praeiudicare potest. Quod optime etiam prosequitur Rebuff. de nominat. q. 15. num. 9. & seqq. Covar. d. cap. 36. n. 6. Cabed. de patron. Regiae Coronae, cap. 35. per totum, ubi [sect. 15] quod debet ceseri nulla, & subreptitia collatio aliter facta, & quod non solum Ecclesiam restituit talis intrusus, sed etiam fructus, D. Franc. Alfarus de offic. fiscal. gloss. 2. num. 19. Et ad alios [sect. 16] quoscunque Praelatos ex maioritate rationis extendendum est, cum neque hi quicquam facere, vel providere possint in praeiudicium eiusmodi, imo nec cuilibet alterius laici patronatus, cap. consultationibus, cap. ex insinuatione, de iure patron. text. & gloss. in cap. decernimus, cap. Monasterium, & seqq. 16. q. 7. toto tit. D. si quid in fraudem patronis, l. 5. tit. 6. lib. 1. Recop. cum adductis a Salgado ubi sup. d. cap. 10. n. 143. ubi, quod provisio erit nulla, & appellationi esse deferedum declarabitur in Tribunali Regio, iuctis schedulis, quarum supra, in huius capitis initio, meminimus, [sect. 17] quae nullis omnino praebedarijs, vel beneficiarijs collationem dari permittunt, qui Regiae nominationis litteras, sive titulos non praesentaverint. Quod adeoveru est, ut neque [sect. 18] permutatio, neq; pensionis assignatio possit etiam per summum Pontificem de consensu partium constitui super Praebendis, vel beneficijs pertinentibus ad Regium hunc patronatum, quavis specialiter ei in litteris derogetur, nisi Regius assensus in his intervenerit, ut, post plures alios, quos refert, bene docet Gigas de pensionibus, quaest. 23. Covar. d. cap. 36. practic. num. 9. vers. His denique, & num. 10. vers. Secundo est, Flamin. Paris. de resignat. benef. lib. 2. quaest. 4. per totam, novissime Ioan. Cochier de commutat. benef. cap. 19. & Vivian. in prax. iuris patron. lib. 13. cap. 9. & 10. Cabedus de patronat. Regiae Coronae, cap. 11. num. 2. pag. 42. Et satis aperte probari videtur in l. 5. tit. 6. l. 18. 21. & 25. titul. 3. lib. 1. Recop. & de nostro iure municipali Indiaru est text. expressus in sched. dat. Pintiae 13. Iunij an. 1615. quae absolute rales permutationes prohibet, etiam si consensus Praelati interveniat, & Proregis, sive Gubernatoris, qui Regio nomine patronatum exercet. Quod tamen Ego, verba, & mentem ipsius schedulae sequutus, cum nuper de ea in legem reducenda ageretur, [sect. 19] ita temperandum existimavi, ut in beneficijs, quae in illis partibus a Proregibus praesentantur, eorum & Praelatorum assensus sufficeret ad permutationes eiusmodi ex iustis causis admittendas, secus in alijs praebendis, quarum provisio Regi ipsi. & supremo eius Senatui reservata est, & ita praxi servari vidi, licet pluribus ex Patribus Coscriptis placuerit, omnes omnino permutationes dicta prohibitione comprehendi, ut fraudibus, & simonijs, quae hac occasione fieri possunt, & solent, obviam iretur. Et de hoc Regem ipsum consuli placuit. Vnde raro etiam in ipso Senatu admittuntur, & tunc praecedente superioris Ecclesiasticiinformatione, & auctoritate, absque [sect. 20] qua no valere renuntiationem, quae fit causa permutationis, etiam si fiat coram patrono laico, concors est Scribentium opinio, ut per Ant. de Butr. in cap. ult. n. 5. Abb. n. 3. de renunt. Puteum decis. 412. lib. 1. Cravet. cons. 82. n. 3. Flam. Paris. lib. 7. q. 9. num. 14. & Cochier d. tract. de comutation. benefic. cap. 2. num. 16. Quod nescio an in patronatu Regio aliquam limitationem recipiat. Nam aliquando vidi etiam, inconsultis Praelatis, permutationes admitti, praesertim existentibus in Curia his, qui de permutatione convenerant, novisque ad Praebedas permutatas praesentationis litteris expeditis. Secvndo, ex eisdem principijs deducitur hoc ius patronatus, tam ob sui concessione & praerogativam, quam ob nostrorum Principum aestimatione [sect. 21] in Regia ipsorum Corona incorporatum esse, & ob hanc causam regulari debere, sicut caetera bona eiusde Coronae, ut constat ex Bulla Iulij 11. quam in cap. praecedenti retulimus, ubi concessio fieri dicitur Regi Ferdinando, & Ioannae Reginae, ac Castellae & Legionis Regibus pro tempore existentibus, & sched. ann. 1574. in princip. ibi: I mandamos, que el derecho del dicho patronazgo unico, e insolidum de las Indias, siempre sea reservado a Nos, i a nuestra Corona Real, &c. quae verba in inducunt incorporatione cum Regno, ut in simili, loquens de patronatu Regio Lusitaniae, observat Alvar. Valasc. de iure emphyt. q. 50. n. 23. Georg. Cabed. d. tract. de patronat. Regiae Coronae, cap. 4. n. 6. &c. 12. num. 6. & decis. Lusitan. 65. num. 3. par. 2. pag. 101. & agens de patronatu Abbatiarum Cosistorialium Regni Castellae, Salgad. de protect. Regia, 3. par. cap. 10. num. 148. & de patronat. Regum Fraciae Annae. Robert. Choppin. & alij, quos statim num. 25. citabimus. Quo fit, ut [sect. 22]nullo modo, etiam ex voluntate, & concessione expressa ipsorum Regum in alium transferri, vel alienari possit in totum, nec pro parte, non magis, quam reliqua alia bona, quae ad eandem Regiam Coronam spectant, & de Regalibus dicuntur, [sect. 23] & ideo inalienabilia esse censentur, saltem ultra tepus quo ipse alienans vixerit, ut post alios, docet Covar. lib. 2. var. cap. 18. n. 10. Did. Perez inl. 1. tit 6. lib. 1. Ordin. collat. 240. tex. & DD. in l. filiusfamil. §. Divi, D. de leg. 1. & in cap. intellecto, de iur. iurad. l. 4. & 5. tit. 15. par. 2. Rhenat. Choppin. de doman. Franciae, lib. 2. tit. 1. n. 2. Petr. Greg. de Repub. lib. 3. cap. 8. n. 4. ubi Regem marito similem faciunt, qui bona Coronae Regiaeveluti dotalia alienare no possit; Franc. Topius de potest. Princip. §. 5. n. 36. Salgad. de Regia protect. par. 1. cap. 1. praelud. 2. n. 76. Hottoman. quest. illust. cap. 1. Menchac. de success. creat. lib. 3. §. 26. limit. 31. n. 46. & 52. Valencuela cons. 99. n. 71. D. Ioan. del Castillo lib. 7. cotrovers. ubi de tertijs, c. 9. n. 27. Mastrill. de Magistr. lib. 1. cap. 13. & Villadiego, ex multis, in Prologo, Del fuerojuzgo, l. 2. n. 50. Et in terminis nostri patronatus Indiarum, Matienz. in tract. M. S de moderat. Regni Perum, 1. par. cap. 37. & deciditur in d. sched. ann. 1574. ibi: Sin que en todo, ni en parte pueda salir della, i que por gracia, ni merced, ni por testamento, ni por otrae di, posicion alguna, que Nos, o los Reyes nueftros sucessores hizieremos, no seamos vistos conceder derecho de patronazgo a persona alguna, ni a Iglesia, ni a Monasterio, ni prejudicarnos en el dicho derebo de patronazgo. Et hoc etiam efficit, ut quemadmodum [sect. 24] de alijs Regalibus, & bonis patrimonialibus Principis, causae, & dubitationes, quae emergut, debent iudicari, & declarari per iudices seculares, & supremas Curias ab eo deputatas, ut in l. 2. & 5. ubi causae fiscales, 1. C. si advers. fiscum, cum alijs, quae tradit Bald. in l. si debitum, num. 4. C. quando fisc. vel privat. Peregrin. de iure fisci, lib. 7. tit. 1. per totum, Quemada quaest. fiscal. 1. & 2. Didas. Perez in l. 6. tit. 41. lib. 2. Ordinam. gloss. Salvo en aquellos, D. Franc. Alfarus de offic. fiscalis, gloss. 16. privileg. 1. num. 21. & seqq. latissime Regnerus Sixtinus de Regalibus, 1. parte, cap. 8. per totum, cum alijs, quae adduxi supra, cap. 1. & num. 42. Ita etiam [sect. 25] causae concernentes Regium patronatum, tractandae sunt, tractari solent coram ipso Principe, & supremo eius Senatu, vel Regalibus Indiarum Cancellarijs. Quia licet alias in alijs patronatibus debeant ad iudicium Ecclesiae remitti; ob id [sect. 26] quod hoc ius sit spirituale, vel spirituali annexum, ut in cap. quanto, de iudicijs, Clement. dispendiosam, eodem tit. l. 56. tit. 6. par. 1. cum alijs, quae late adducit Cabedus de patronat. Regiae coronae, cap. 49. & Cevallus de violentijs, 2. part. quaest. 94. Vbi hinc infert, non esse recursum ad Regalem Cancellariam per viam violentiae contra iudicem Ecclesiasticum, qui inhibet iudici seculari, ut non cognoscat de causa iuris patronatus, etiam inter laicos. Hoc tamen limitatur in eo, quod ad Reges pertinet, quia etsi demus, quod sit etiam spiritualibus annexum, & ex concessione Romani Pontificis emanaverit, tamen, ubi semel factum est Regale, inter iura patrimonialia Principis computatur, [sect. 27] & ad eum pertinet eius tuitio, & iurisdictio, ut eleganter tradit Turrecremata in cap. filijs, vel nepotibus 16. quaest. 7. DD. per tex. ibi in cap. generali, §. ultimo, de elect. lib. 6. Bald. in cap. 1. num. 8. Episcop. vel Abbat. Bertrand. cons. 276. num. 17. vol. 3. Aufrerius de potest. seculari, fallent. 25. Carol. Grassal. lib. 2. Regal. Franciae, cap. 5. col. fin. & cap. 1. col. 5. ubi inquit, quod Curia Parlamenti cognoscit etiam de petitorio praebendarum, quas Rex confert, Iacob. Rebuff. in l. 4. num. 2. C. de fund. rei privatae, lib. 11. Guiller. Bened. in cap. Rainuntius, verb. Et uxorem, el 2. num. 62. & num. 74. & seqq. Beroius cons. 65. num. 119. vol. 1. Did. Perez in l. 3. tit. 3. lib. 1. Ordinam.. Mieres de maiorat. 3. par. q. 11. ex num. 11. usque ad fin. Iacob. Calitius in margarita fisci, dub. 8. n. 22. fol. 30. Thom. Mier. super capitulis Curiarum Cathaloniae, collat. 10. fol. 43. & 44. Annaeus Robertus lib. 3. rer. iudicat. cap. 1. Rhenatus Choppinus de domanio Franciae, lib. 2. tit. 8. num. 7. & in tract. de sacra policia forensi, in praefatione, num. 10. & 11. Olivan. de iure fisci, cap. 13. num. 33. Belluga in specul. Princip. rubr. 15. §. tractemus. num. 38. vers. Et hoc ius tertij, Hottom. de verb. feudal. verb. Regalia, Balzaran. de feud. tit. 56. quae sint Regalia, num. 8. Guid. Papa, & eius Addit. decis. 1. & 85. Maranta de ordic. iudic. 4. par. num. 77. Navarr. in cap. cum contingat, de rescript. Ioan. Garcia de nobilit. gloss. 9. num. 22. Matienz. in l. 3. gloss. 10. num. 2. tit. 10. lib. 5. Recop. Parlad. differ. 9. n. 25. Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 18. num. 141. & 213. ubi alios allegat, & ultra eos Cabedus ubi sup. num. 10 & 11. qui tamen solum agnoscit hanc iurisdictione in mere possessorijs: & late D. Francisc. Salgad. d. tract. de Regia protect. 3. par. cap. 10. num. 190. & seqq. ubi generaliter cu supra dictis, & alijs Auctoribus tenet, [sect. 28] Regem, & eius comsilium de his causis cognoscere sive in possessione, sive in proprietate, & hoc esse usu receptum, & permissum, non solum in Hispania, verumetiam in Regnis Galliae, Angliae, Vngariae, & Apuliae, & satisfacit obiectionibus Martae, qui contrarium tenet in tract. de iurisd. 2. par. cap. 4. ex num. 1. & idem tradit Arnulph. Ruzaeus de Regal. privil. 26. num. 1. & seqq. omnino videndus. Et licet [sect. 29] l. 5. tit. 6. lib. 1. Recop. solum praecipiat procuratoribus fiscalibus, quod prosequantur causas Regium ius patronatus tangetes, coram quibus, & quomodo debeant: Ante quien, i como deban: l. tamen 34. tit. 5. lib. 2. eiusdem Recopil. hoc iudices seculares esse declarat. Et hoc expressius de nostro iure municipali Indiarum pluribus schedulis decisum reperitur, & praesertm [sect. 30] in illa declaratoria iuris patronatus, cuius saepe meminimus, quae non solum supremo earum Senatui, verum & Regijs Cancellarijs hanc iurisdictionem concedit, ibi: Ilos nuestros Virreyes, Audiencias, i Iusticias Reales proceda con todo rigor contra los que assi fueren i vinieren contra nuestro derecho, e patronazgo, procediendo de oficio, o a pedimiento de nuestros fiscales, o de qualquiera parte que lo pida, i en la execucion dello se tenga mucha diligencia; & in alia ad Audientiam Mexicana directa ann. 1540. quae extat 2. tom impress. pag. 30. quae non solum lites, verum [sect. 31] & dubia, si quae orta fuerint, super intelligentia, & praxi eiusdem Regij patronatus, & recipiendis, vel non recipiendis his, qui eius virtute praesentantur, ab eadem Audientia terminari, & declarari iubet. Quavis hoc postea per dictam sched. an. 1574. in fin. solis Proregibus, & Praesidibus, qui ius patr onatus Regio nomine exercent, comitti videatur, & apertius per ordinationes Cancellariarum Indicarum ann. 1562. quae sic habent: Ite, quando buviere duda cerca de entender alguna cosa delas cotenidas en la ereccion de las Iglesias, o sobre las colaciones que el Obispo ha de hazer a los por Nos presentados, que el Presidente de la Audiencia lo declare. Quo iure hodie frequentius utimur, quamvis [sect. 32] si aliqua pars se gravatam senserit hac Proregis, sive Praesidis determinatione, vel declaratione, ei recursus maneat appellandi ad Regiam Cancellariam, & huic appellationi Prorex deferre teneatur, ut novissime decisum vidi per quandam sched. dat. apud D. Laurent. 14. August. ann. 1620. super lite doctrinarum oppidi de Lambayeque. Quod Ego intelligerem quoad effectum devolutivum: nam ab statuto, vel erectione, aut eius declaratione, seu executione, regulariter non admittitur appellatio quoad effectu suspensivum, quin potius ea remota est procedendum, cap. consuluit, el 3. de appell. cap. ex ore, de his quae fiunt a mai. parte Cap. cap. relatum, de his quae fiunt a Praelat. Roman. consil. 43. num. 2. Cigas de pension. quaest. 45. num. 3. Cevall. de violent. quaest. 27. num. 10. & idem est in praesentatione facta virtute patronatus Regij, cap. consultationibus, de iure patron. l. 9. tit. 15. par. 1. ubi Gregor. Salgad. de Regia protect. 3. part. cap. 10. num. 3. & ultra relatos ab eo, Cabed. de patron. Reg. cap. 8. Garcia de benef. 5. par. cap. 1. §. 10. a num. 477. Gratian. discept. 113. num. 32. Pereira de manu Regia, cap. 7. numer. 25. Reinosus observ. 66. Farin. 1. par. noviss. decis. 224. & 2. part. decis. 423. Peregrin. cons. 35. num. 1. vol. 1. Menoch. consil. 1057. num. 1. Ioan. Bapt. Costa cons. 29. Alexand. Trentacinq. cons. 65. num. 12. Et hanc praxim, in ipsis terminis iuris patronatus Indiarum, agnoscit Fr. Manuel Rodrig. in quaest. regul. 1. tom. quaest. 35. art. 2. qui ex praedictis oriri inquit, [sect. 33] quod si aliquod privilegium impetretur a Papa, quod tangat gubernationem rerum spiritualium, vel Ecclesiasticarum in partibus Indiarum, non aliter executioni mandari permittatur, quam si prius in supremo earum Consilio exhibitum fuerit, & inspectum, ne forte in aliquo Regio patronatui praeiudicet, De qua praxi, & retentionis Bullarum ex praedicta causa, vel ex alijs iutificatione, plura adducemus infra hoc lib. cap. 23. ubi peculiarem de hac re sermonem inibimus. Quibus adijcio, [sect. 34] quod cum haec Curiarum secularium cognitio in his iuris patronatus Regij litibus, & quaestionibus, tot retro temporibus, tam in Hispania, quam in partibus Indiarum inconcusse observata fuerit, & constet eam per summum Pontificem concedi posse, ex late traditis a Menoch. de retinend. possess. remed. 3. n. 353. saltim praesumtive ex tacita, & diuturna ipsorum Pontificum approbatione, concessa, vel saltim permissa videri potest, ut docte in simili notat Navarr. in cap. cum contingat, remed. 1. vers. Tertio facit, de rescriptis. Vt omittam, dictam cognitionem raro proprietatem eiusdem iuris patronatus attingere, sed tantum materias facti, & mere possessorias, [sect. 35] in quibus facilius, & securius omnes Auctores supra relati Regijs superioribus Curijs saltem extem extraordmariam tuitionem concedunt, etiam in causis beneficialibus, cum ad id tantum dirigatur, ut quieta sit Respublica, nec alicui iniuria, vel violentia fiat, vel indebite possessione sua spolietur, vel praesentatione fraudetur. Quod in Neapolitano Regno passim etiam fieri testatur Matth. de Affict. decis. 24. & de communi usu omnium fere mundi Regnorum, Menoch. ubi sup. ex num. 328. usque ad 337. ubi sic reducit ad concordiam dissidentes in hoc opiniones Doctorum, Covarr. (licet alias satis scrupulose in hac materia loquatur) in cap. 35. pract. quaest. 2. vers. Non negamus, & latissime, & plenissime Camill. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. cap. 71. num. 212. cum multis sequenibus, Hieronym. Cevall. in tract. de violent. 2. par. quaest. 65. per totam. Vnde si Praelatus [sect. 36] praesentatum a patrono recipere nolit ob simoniam, vel alias causas, quae contra eum ex visitatione resultent, illaeque probabiles, & non affectatae videantor, non auderem consulere, de his Proreges, vel Regales Audientias cognoscere posse, sed Praelati reclamationi potius deferendum, donec praesentatus suam innocentiam coram iudice competenti probaverit, aut purgaverit. Nam si cuilibet de populo reclamare licet a mala electione, sive praesentatione, ut infr. c. 2. n. 68. trademus. Cur Praelatus circa hoc audiendus non erit? cuius iurisdictioni, & cognitioni Ecclesiasticae in hoc casu nulla schedula derogari video, quin potius illa ann. 1574. hoc in terminis iuris comunis reliquere vidatur. Sic etenim habet: Aviendole presentado la provision original de nuestra presentacion, sin dilacion alguna le bara provision, i canonica institucion, i le mandara acudir con los frutos, excepto teniendo alguna excepcion legitima contra la persona presentada, i que se le pueda probar; i no se la oponiendo tal, o no se la probando, sea obligado a pagar los frutos, rentas, costas, e interesses que por la dilacion se le recrecieren: quod multum notare oportet, quia saepe contingit, & nunc, cum haec praelo mandamus, ad Regium Senatum delatus est casus insularum Philippinarum, in quo huius articuli minus exacta intelligentia, magnas, & lamentabiles inter Archiepiscopum, & Gubernatorem contentiones excitavit, quae silentio potius involvendae, quam postertati reserandae videntur. Tertio, ex superioribus fluit, virtute Regij patronatus, de quo agimus, copetere gloriosissimis [sect. 37] Regibus, ac dominis nostris in provincijs Indiarum electionem, & praesentationem Praelatorum, & omnium Praebendarum, Beneficiorum, & Ministrorum dictarum Ecclesiarum, usque ad minimum officium Sacristae, ut & in Regno Grantae observari, tradit Bobadilla dicto lib. 2. cap. 18. num. 221. & patet ex Bullis & schedulis, quas supra retulimus. Est [sect. 38] quippe talis nominatio, & praesentatio unus ex praecipuis fructibus iuris patronatus, ut recte docer Calderinus cons. 19. in fin. de iure patronatus, Vivian. eod. tract. lib. 5. cap. 2. num. 3. & 4. & nivissime D. Valecuela cons. 188. n. 10. vol. 2. Sed tamen [sect. 39] collatio, & Canonica institutio Romano Pontifici erga Praelatos, & ipsis Praelastis in fuis Dioecesibus erga alios Beneficiatos remittitur, prout & in Regnis Hispaniae observatur, quia eius faciendae (etiam Principes) capaces non sunt, ut docet Bonif. de Vitalins in Clemet. unica de concess. Praebend. Innoc. omnino legendus, in cap. quod super, col. 1. de elect. Ioan. Andreas in cap. 2. de praebernd. lib. 6. text. in cap. si quis deinceps 17. q. 7. & in cap. fin. de iure patron. Rebuff. in tract. nomin. q. 15. num. 10. Anftas. Germon. de indult. Eccles. §. in quibusunque, num. 13. Camill. Botrell. d. tract. de prastant. Reg. Cathol. cap. 50. num. 32. & 33. Quo fit, ut caute legendus sit Ferdin. [sect. 40] Mechaca lib. 2. controv. illustr. cap. 51. num. 37. dum nimis generaliter tradit: Regibus, & dominis nostris integrum, salvumque etiam, hodie, non secus ac olim, ius, & facultate esse, conferendi omnes Archiepiscopatus, Episcopatus, Praebendas, Dignitates, personatus, Rectorias, benediciaque ominia Ecclesiasticis personis per univer sam Hispaniam. Nam de electione per tantum, vel nominatione intelligi debet, ut ipse idem paulo post onsinuare videtur, licet oscitanter haec nomina consundat. Quem sensum recipit etiam [sect. 41] text. in cap. fin. de concess. Praebend. qui videtur velle Comitem, aut Comitissam Flandriae hebere ius conferendi beneficia, quia debet intelligi de praesentatione, non de vera collatione, fecundum Panormit. & DD. ibidem, & Carolum de Grassal. de Regal. Franciae, lib. 2. cap. 1. pag. 7. ubi vult probare, [sect. 42] solos Reges Franciae ex privilegio, & consuetudine habere ius non solum praesentandi, verum & conferendi praelaturas, & beneficia sui Regni, & in hoc differre ab Imperetore, qui non habet potestatem conferendi, sed faciendi, recipi tantum, & vocantur Primariae preces [sect. 43] Imperiales, inter quae lata est diffrentia, ut per Ioann. Andr. in addition. ad Speculat. titul. de legato, §. nunc tractemus, & idem docet Arnulph. Ruzaeus de iure Regal. in Praefat. vers. Quarta fuit opinio, Choppinus de sacra Policia lib. 1. cap. 7. num. 11. & 13. & de domanio Franciae lib. 2. tit. 9. ex num. 5. Quamvis verius sit, etiam stante dicto privilegio, [sect. 44] laicos iura spiritualia conferre non posse, quae ipsi non habent, sed solum temporalia, de quibus investiri videtur, spiritualia autem, sic investitos recipere a confirmatore, vel consecratore, aut alio ministro Ecclesiastico, ut in specie advertunt, & docent Innocent. & Rebuff. ubi supra, & eorum verba recenfens Camill. Borrell. d. cap. 50. num. 32 & 33. & ultra eos Restaurus Castaldus in tractat. de Imperat. quast. 100. num. 17. & 18. Vbi probat, [sect. 45] ea quae sunt iurisdictionis, ut est collatio beneficiorum, etiam laicis per Pontisicem mandari posse, ut per Decium, & DD, in cap. 2. de iudicijs, non etiam ea quae sunt ordinis. Et eodem modo explicat, & accipt [sect. 46] similia privilegia, quae habent Reges, & nostri in Hispania, & in Belgio, & alij Reges, & Duces aliarum Provinciarum, quos ibi recenset, Ioann. Cocheir. in dict. tract. de primarijs precibus, in prooemio, pag. 3. & novissime Vivianus in praxi iuris patronat. lib. 11. cap. 12. ubi etiam refert Reges, qui eiusmodi privilegia habere praetendunt; & inquit, afferta privilegia esse potius nominationes, quam collationes. Et quod quia Reges [sect. 47] Franciae nimis ea, & contra iuris regulas extendebant, ultimo loco fuerunt facta concordata, quae refert, & peculiaribus Commentarijs illustrat Rebuff. & fic fopitae sunt graves illae dissensiones, & mordaces, vel procaces epistolae, quae huius rei causa intervenerunt inter Bonifacium Octavum, & Philippum Pulchrum Francorum Regem, de quibus dicam infra hoc libro cap. 12. numero 26. Dictas porro praesentationes, alij patroni [sect. 48] laici regulariter intra quadrimestre facere debent a die vacationis, vel saltem a die scientiae computandum, cap. quia diversitate, de concess. Praebend. cap. licet, de supplend. negligent. Praelatorum, cap. cum propter, de iure patron, cum alijs late adducitis a Lambert. in eod. tract. par. 2. lib. 2. q. 1. art. 1. Riccio in collect. decis. par. 1. collect. 119. &. in praxi resolut. 184. Ant. Fabro. C. de. sacros. Eccles. definit. 35. & de Episcop. & cleric. definit. 17. & iure patron. definit. 3. Peregr. cons. 32. num. 15. vol. 1. Salgado de protect. Regia, 3. patre, cap. 11. num. 62. Maceratens. lib. 1. var. resol. cap. 29. num. 20. Moneta de optione, cap. 3. num. 106. & cap. 6. n. 19. Gratian. 3. to. cap. 560. a num. 26. Rota apud Farin. 2. par. novis. decis. 177. num. 5. Costa de scientia facti, centur. I. dist. 90. num. 55. Flores de Mena quaest. 3. Aug. Barbosa in Pastorali, 3. part. alleg. 72. n. 126. Vivian. in praxi iuris patron. lib. 7. cap. 1. & 2. Alexand. Ludov. decis. 177. num. 5. Narbona in l. 20. gloss. 22. num. 33. lib. 4. Recop. & Nicol. Garcia de benef. par. 10. cap. 2. a num. 34. & 5. par. cap. 9. num. 209. Quod tamen [sect. 49] in Regijs patronatibus no observatur, quia Regibus quadrimestris lapsus non nocet, sive ipsorum officiales, sive ipsivationis scientiam habuerint, ex legitima praescriptione, qua tuti sunt, eo quod multis occupationibus impediti, tam in bello, quam in pace, indulgendum sit eis, sis intra legitimum tempus, tales praesentationes non fecerint, argum. text. in cap. caeterum 5. de rescript. & in cap. ex parte 12. de officio deleg. Et ita quando cunque [sect. 50] eas faciam, admittendae sunt, prout semper admittuntur, tam a summo Pontifice in Episcopatibus, quam ab inferioribus Praelatis in minoribus beneficijs, & si seus sieret, possent contradicere, & reclamare provisionibus, absque eorum consensu factis, ut de communi praxi testificans, tradit Cabedus de patronat. Regiae Coronae, cap. 28. a num. 5. & eum referens Nicol. Garcia d. cap. 2. n. 34. ad fin. & Salgad. de protect. Reg. 3. par. cap. 10. num. 43. & 44. Quo iure, multo maiori ratione [sect. 51] in praesentationibus Indiarum utimur, propter magnam locorum distantiam, & alia intervalla, & impedimenta, quae contingere solent, & possunt, quorum consideratio in causa fuit, ut vel ipsi Reges Catholici dum de impetrado hoc Regio patronatu ab Apostolica sede tractarunt, decem & octo mensium spatium ad praesentationes faciendas desideraverint, ut ex side, & relatione Antonij de Herrera dixi in cap. praeced. num. 3. Quod tamen hodie ad plures provincias ulterius detectas, insufficiens quoque est. Et ita licet in Bulla concessionis annus tantum praefigatur a die vacationis computandus, hoc tamen non observatur, nec iuri communi praeiudicat, quod in Regijs patronatibus, ut modo vidimus, latiores habenas indulget. Qvarto (ut plura alia omittam, quae praxim nuius Regij patronatus Indiarum concernut, quae satis aperte cauta sunt in d. schedul. ann. 1574. & eius declaratorijs dicto 1. tom. ex pag. 83.) illud tandem admonendi sumus, quo letsi Reges, ratione soli, habeant illam generalem protectionem, & defensione omnium Ecclesiarum, Monasteriorum, & Hospitalium, quae in suis terris fundantur, & eriguntur, de qua egimus sup. cap. praeced. n. 1. Non tamen [sect. 52] ex hoc efficiuntur earum patroni, prout nec nostri sunt, nec esse voluerunt in his provincijs Indiarum, exceptis Ecclesijs Cathedralibus, & alijs, quae vere & realiter ex eorum sumtibus, & reditibus fundatae, constructae, & dotatae reperiuntur, ut deciditur in multis schedulis, de quibus surpra, & praesertim in illa D. Philippi II. data en el Pardo 17. Maij ann. 1591. qua permittitur privatis quibuscunque (impetrata prius ad id Regia facultate, iuxta ea quae infra cap. 23. dicemus) construere, vel dotare Ecclesias, Monasteria, Hospitalia, Capellas, vel quae voluerint opera pia, & in illis ius patronatus sibi acquirere, & reservare, absque eo, quod eorum voluntati, & dispositioni praetextu patronatus Regij aliquid obijciatur. Cuius schedulae novissime meminit Dom. D. Felician. a Vega Episcopus de la Paz in cap. quanto, de indicijs, num. 17. Et ultra cam extat alia ad Decanum, & Capitulum Mexicanum directa, dat. Pintiae 26. Octobr. ann. 1544. to. 1. pag. 102. quae etiam in Ecclesijs Cathedralibus, excepta Capella maiori, alias cum assensu Regio privatis vendi posse permittir, & ut in illis ius patronatus, quod pacti fuerint, libere habeant, & exerceant. Quarum schedularum eandem rationem reddere possumus, quam Doctores communiter tradunt, dum inquirunt, cur iuri patronatus laicorum, nunquam per litteras, & alias concessiones, vel provisiones Apostolicas derogari censeantur. Nempe [sect. 53] ne laici retrahantur ab aedificatione, erectione, vel dotatione Ecclesiarum, ut docet Lapus alleg. 96. num. 3. Barbat. cons. 35. num. 1. vol. 2. Gigas de pension. q. 37. num. 12. Decius cons. 126. num. 4. & cons. 149. ad sin. Selva de benesic. quaest. 11. num. 13. Corras. in Parphr. Sacerel. 4. par. cap. 6. num. 33. & Covarr. in pract. cap. 36. in princip. Quod efficit, ut [sect. 54] huiusmodi fundatores, & patroni in his Ecclesijs, Monsterijs, Xenodochijs, vel Capellis, sic constructis, & dotatis, nomen, vel arma sua, & insignia Gentilitia apponere possint, quae tamen [sect. 55] in locis publicis, vel Ecclesijs ad Regem pertinentibus, affigi omnino prohibentur, etiam si Proregum, aut Episcoporum sint, & simul cum Regijs appendantur, ut constat ex quadam sched. dat. apud D. Laurent. 18. Octob. ann. 1583. tom. 1. pag. 261. Hoc quippe [sect. 56] semper minus decens, & impudens reputatum est, ut per Bald. in l. 1. C. quae res vendi non poss. las. in l. 1. C. ut nemo privatus, Frecc. de subfeudis authorit. 47. n. 2. & alijs relatis Mart. Mager. in tract. de advoc. armata, cap. 18. num. 155. cum seqq. pag. 816. ubi ex n. 117. pag. 812. latissime tractat, [sect. 57] an sit licitum, & conveniens, in Ecclesijs, Capellis, & ornametis, alijsque rebus divino cultui sacratis, insignia affigere, vel insculpere? Et hoc, ipsius pij operis, quod praetenditur, ob vanitatis labem, meritum minuat. De quo etiam pluribus disputavit insignis noster M. Basil. Pont. Legionensis 1. par. var. disp. quaest. 7. scholastica, per totam, ex pag. 259. ad 268. In Hospitalibus [sect. 58] quoque, tam Indorum, quam Hispanorum, quae ex Regijs largitionibus passim in omnibus Indiarum provincijs fundata, & dotata reperiuntur, ut patet ex innu meris schedulis, quae habentur 1. tom. ex pag. 361. idem ius patronatus Reges nostri habent, & exercent, & non minori cura, quam aliarum Ecclesiarum, sibi conservari praecipiunt, ut alijs omissis, serio dispositum fuit in quadam sched. dat. Cobejae ann 1593. quae extat d. 1. tom. pag. 301. in qua Archiepiscopus Limanus notatur, quod aliquas circa hoc querimonias sedi Apostolicae praesentaverit, & additur: Que bien sabe que los Hospitales de los pueblos de Espanoles son de mi patronazgo, fundados, e dotados con mi hazienda, e limosnas, que les he hecho, i hago de ordinario; i que los que ai en los pueblos de Indios se mantienen cun la cota que el Virrei don Francisco de Toledo les adjudico en las tassas, e tambien de las sementeras, e otros bienes de comunidad, que los Indios tienen para este efecto, e que con ser los dichos Hospitales de pueblos de Espanoles de mi patronazgo, e los de Indios sustentados con bienes legos, e del mismo genero los de las fabricas, e puestos, los unos, e los otros essentos de su jurisdicion en lo temporal, & tradit alia Ant. de Herrera in hist. gener. Indiarum decad. 4. in descriptione, pag. 81. Et idem de iure communi cautum est, [sect. 59] ta in ipsis Hospitalibus, quam in Capellis ibide erectis, & eorum administratoribus in Clement. quia contingit, de religios. domib. ubi Cardin. num. 4. Concil. Trident. sess. 22. cap. 8. de reformat. ibi: Non tamen quae sub Regum immediata protectione sunt. Et in varijs ordinationibus Lusitaniae, quas referunt Gama decis. Lusitan. 288. Alvar. Valasc. cosult. 105. per totam, Cabed. de patronat. Regiae coronae, cap. 38. & 39. Vbi probant, quod nec visitatio huiusmodi Hospitalium, Ordinarijs Ecclesiasticis copetit, sine ipsorum Regum licentia, & permissione, quam quidem in nostris Indijs iam habent, ut dicitur in sched. supra relata, ibi: He mandado dar cedulas mias, para que el i sus vicarios pudan visitar los bienes pertenecientes a las fabricas de las dichas Iglesias, i hospitales de Indios de todo esse Arcobispado, e tomar las cuentas a los Mayordomos, i Administradores, i cobrar los alcances, i ponellos en las caxas de comunidad, i en lo espiritual le queda la visita libre, i como la tiene, i ha tenido, sin que en esto, aora, ni en ningun tiempo se le aya puesto impedimento, i que en los demas Hospitales que no son de mi patronazgo, haze, sin contradiction lo que el derecho le permite. Quod etia, quatenus pertinet [sect. 60] ad Hospitalia patronatus privatorum, vel civitatum novissime repetitum fuit in alia sched. Matriti 24. Martij ann. 1621. directa ad Rever. Dom. Episcop. Arequipensem, qui cum quereretur, sibi ad visitandum Hospitale dictae civitatis aditum interdici, responsum accepit: Que le visitasse conforme a derecho, i lo dispuesto por el santo concilio de Trento, i revea, i visite las obras poias del, tomando cuenta a las personas que las huvieren administrado, o administraren, hallandose presentes los Cabildos, o particulares que fueren patronos, no emhargante que en las fundaciones i dotaciones de los dichos Hospitales, i obras pias, se aya pouesto clausula de que no se puede entrometer en ellas el Ordinario, porque assi cessen las fraudes i colusiones que suele aver en las dichas administraciones, i cuetas dellas. Quod tamen intelligi debet, [sect. 61] ubi talia Hospitalia fundata sunt cum auctoritate Praelati, & habent Ecclesiam, Altaria, & campanilia. Nam alias sunt mere secularia, & ad Principem secularem pertinet iurisdictio super eorum bonis, ut notatur incap. ad haec, de religios. domib. gloss. in Clement. per litteras, de praebend. Bald. inl. si quis ad declinandam, §. in omnibus, num. 21. C. de Episc. & Cler. Abb. in cap. de Xenodochijs, de religios. domib. Paris. cons. 34. lib. 4. Cabed. d. cap. 38. num. 1. De quo, & quae requirantur ad hoc, [sect. 62] ne Hospitale dicatur locus pius, & religiosus, & censeatur constructum fuisse auctoritate Episcopi, & gaudeat privilegio fori, & immunitatis Ecclesiasticae, & de alijs quaestionibus practicis ad materiam Hospitalium pertinetibus, videndus erit Tiraq. de privil. piae causae, privil. 138. Curt. Iunior. cons. 20. per totum, Feder. de Senis cons. 130. n. 2. Zepola cautela 211. num. 2. Greg. Lopez in l. 4. tit. 11. par. 1. verb. Ala Iglesia, Valasc. d. consult. 105. per totam, Covarr. lib. 2. variar. cap. 20. num. 4. Sforcia de in integr. restit. 1. par. q. 3. art. 6. Tiber. Decian. lib. 2. crimin. cap. 25. num. 18. & 19. Menes. in l. si aquam 2. ex num. 45. C. de servit. & aqua, Cavalcan. decis. 17. ex num. 34. par. 2. Mascard., de probat. concl. 869. decis. Perus. 30. ex num. 7. & decis. 90. & 93. Caesar Barziusdecis. Bononiens. 124. Ioseph. Ludov. decis. Perus. 98. Alexand. Tretacinq. 1. to. var. resol. lib. 1. tit. de rescript. & privileg. resol. 4. per tot. Avendan. de censib. cap. 78. a num. 1. Farin. 1. tom. q. 28. a num. 36. late Peralta in l. Maevius 68. §n fundo, num. 6. de leg. 2. Remig. de Goni de immunitat. Eccles. amp. 1. n. 7. Iacob. Portius com. concl. lib. 5. concl. 7. Nicol. Garcia de benef. 1. par. cap. 3. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 39. & cap. 18. num. 139. Gutier. Canon. quaestion. q. 35. exnum. 18. Et [sect. 63] qualiter libri Hospitalium faciant fidem, & praecipue ad probandam mortem in illis defunctorum, Nicol. Genua de Passeribus de script. privat. lib. 5. §. liber Hospitalis. Qvibvs pro coronide huius capitis addo, non solum praedictorum locorum Regem esse patronum, & protectorem, verum & omnium [sect. 64] operum piorum, quae ipsius vassalli ubilibet constituti, vel vivi, vel morientes fieri iubent. Nam cura, ut haec impleantur, & debito modo exequantur, penes ipsum, & supremum eius Regium Senatum principaliter residet, utprobat text. in l. haereditas 53. vers. Verum quamquam, D. de petit. haered. ibi: Principali, vel pontificali auctoritate compelluntur ad obsequium supremae voluntatis, l. Quintus Mucius 7. in fine, D. de annuis legat. ibi: Sed interventu iudicis haec omnia debent ad effectum perduci, l. 7. tit. 10. par. 4. iunctis alijs, quae signanter in proposito tradit Innocent. in cap. nos quidem, de testam. Roman. singul. 1. & consil. 69. & plures alij ex antiquioribus, quos refert Tiraq. de privil. piae causae, privil. 150. Covarr. in cap. si haeredes, & in cap. cum Ioannes, num. 1. de testam. & ex recentioribus Valasc. d. consult. 105. num. 28. & ex num. 57. tom. 2. ubi animadvertit num. 63. quod ex appositione manus Principis, colligitur eius immediata protectio, Ioan. Gutierr. lib. 1. practic. cap. 44. Bobad. d. lib. 2. cap. 18. num. 120. Dom. Valencuela cons. 60. num. 1. & 2. ubi testatur, [sect. 65] duos ex Consiliarijs Principis fuisse deputatos ad implendum testamentum Archiepiscopi Hispalensis Dom. D. Ferdinandi de Valdes, & idem factum vidimus pro testamento Illustriss. Archiepiscop. Toletani Cardinalis Quiroga, & tangit aliquid Marta de iurisd. 2. par. cap. 10. num. 32. & cap. 18. num. 3. 4. & 8. Leon decis. Valentiae 20. num. 3. & 4. & seqq. D. Perez de Lara de annivers. & capellan. lib. 2. cap. 1. num. 48. & 49. Cevallos de violentijs, 2. par. q. 84. num. 14. & Molina Theolog. disp. 251. col. 3. ubi ait, [sect. 66] de iure Lusitaniae esse nominatos Ministros publicos Regios, quibus devolvitur executio, & emolumentum prioribus executoribus relictum, & amissum ob negligentiam. Quinimo ob eandem etiam causam Reges nostri, & alij in suis Regnis sunt, & esse debet patroni, [sect. 67] & protectores, imo & executores Cociliorum, quae ad meliore Ecclesiae gubernationem statuuntur, & praecipue sancti Concilij Tridentini, quia vix est, ut possit Rex su patronatum Ecclesiasticum conservare, nisi in eius pijs sanctionibus observandis sedula operam navet, ut insinuatur in cap. ad Imperatoribus 23. q. 3. l. 1. tit. 3. lib. 1. Recopil. ibi: Los Reyes, i Principes de la tierra, a quien Dios encomendo la defensio de la santa Madre Iglesia, Concil. Trid. sess. 25. cap. 20. pag. 349. ibi: Confidens eos, ut Catholicos, quos Deus sanctae Fidei, Ecclesiaeque Protectores esse voluit, tradit Paz in praxi tom. 2. praelud. 5. num. 10. Enriquez de Pontif. clave. lib. 2. cap. 11. §. 3. litter. D. & cap. 12. §. 2. in fine, & cap. 15. §. 1. litt. D. & litt. L. & cap. 20. gloss., ultima, & cap. 23. circa fin. Flores Diez de Mena lib. 1. var. quaest. q. 12. num. 8. in fine, & iterum q. 4. num. 35. ubi inquit, hoc ius habere ex Bullis, & concessionibus summorum Pontificum, Boibadilla in Polit. lib. 2. cap. l 18. num. 154. & lib. 3. cap. 5. num. 34. in fine, doctiss. Cevall. lib. 4. comm. pract. quaest. 897. de violentijs, num. 218. & 219. & rursus numer. 335. ante finem, & in peculiari tractatu de eisdem violentijs, 1. par. gloss. 6. num. 62. & alia satis docte adducens D. Francisc. Salgad. de Regia protect. 1. par. cap. 2. praelud. 2. num. 73. & seqq. D. Narbona in l. 59. tit. 4. lib. 2. Recop. gloss. 2. & Martinus Mager. de advocatia armata, cap. 2. num. 98. pag. 54. # 4 CAPVT IV. De ingenti, & assidua Regum nostrorum cura in erigendis, dotandis, & ditandis Cathedralibus Indiarum Ecclesijs, & speciali iure patronatus, quod in praesentatione Praelatorum, & Praebendariorum ipsarum exercent, & quae sit communis forma erectionum, & divisionis fructuum, seu decimarum, inter dictos Praelatos, & Praebendarios, & alios earundem Ecclesiarum Ministros. SVMMARIVM CAPITIS Qvarti. -  1 ECclesiarum Cathedralium erectio ad Romanum Pontificem pertinet. -  2 Reges nostri, quo iure, cura, & studio in erigendis & dotandis Ecclesijs Cathedralibus Indiarum usi fuerint? -  3 Ecclesiae Cathedrales Indiarum, qualiter dotatae fuerint a Regibus Hispaniae? -  4 Bulla Alex. VI. decimas Indiarum nostris Regibus concessit cum onere cogruae sustetationis, & dotationis Ecclesiarum, & Ministrorum Ecclesiasticorum. -  5 Erectio Cathedralium Indiarum, simulatque a Regibus Hispaniae disponitur, sedi Apostolicae videnda, & approbanda remittitur. -  6 Ecclesiarum Metropolitanarum, & suffraganearum, quae in hunc usque die in Novo-Orbe erectae sunt, peculiaris nomeclatura proponitur. -  7 Praebendariorum numerum in Ecclesijs Cathedralibus Indiarum, qualis, quantusque sit? -  8 Regum nostrorum curam, & magnitudine, in erectione, & dotatione Ecclesiarum Indiarum, plures Auctores laudant, & admirantur, qui referuntur. -  9 Regibus nostris ob Ecclesiae, & Ecclesiarum in Novo Orbe dilatationem, & fundationem, quae S. Scripturae vaticinia conveniant? -  10 Pietas, & cura Regum nostrorum in dilatanda Christi Fide, ab Angelis in coelo catatur. -  11 Regibus Ecclesias dotantibus, & ampliantibus, Deus magnam felicitatem promittit. -  12 Archiepiscopatus, & Episcopatus, quot in toto Orbe Christiano hodie reperiantur? -  13 Erectionis priorum Cathedralium Indiarum, & pactionis initae cum primis Episcopis Hispaniolae forma refertur. -  14 Erectio Cathedralium, quae hodie in omnibus provincijs Indiarum observatur, copendiose refertur. -  15 Divisio decimarum quomodo hodie fiat inter Praelatos, Praebendarios, & alios Ministros Ecclesiarum Indiarum. -  16 Decimarum gaudium, etsi Ecclesijs donatum sit, Reges tamen earum bene administrandarum curam non dimiserunt. -  17 Officiales Regij, & unus ex Auditoribus, qualiter locationi decimarum assistere debeant, & schedulae de hoc agentes. -  18 Novenae duae partes decimarum Regibus nostris in erectione Ecclesiarum reservatae sunt, & qualiter administrentur. -  19 Novenarum decimalium exactio, an, & quatenus manu Regia fieri possit? -  20 Noveni decimarum Indiarum Regibus reservati sunt adinstar tertiarum Hispaniae. -  21 Tertiae decimarum Hispaniae pro bonis temporalibus reputantur, & per seculares iudices administrantur, iudicantur, & exiguntur. -  22 L 1. tit. 23. de las tercias, lib. 9. Recopil. ponderatur, quatenus eas constituit inter bona patrimonialia Principis, & decimas inter tractatus de rebus spiritualibus. -  23 Rubricaru diversitas ostendit diversitatem subiectorum, & naturam rerum, de quibus in illis tractatur. -  24 Novenorum exactio est veluti quid dependens a iure Regij patronatus, de cuius causis seculares iudices cognoscunt. -  25 Erectione Ecclesiarum cavetur, ut ius patronatus ipsarum illaesum in omnibus Regibus conservetur. -  26 Praelatoru electio, & praesentat in ad Cathedrales, vel Collegiatas, non quaeritur regulariter ex solo iure patronatus, nec consuetudine, vel praescriptione, nisi adsit quoque privilegium R. Pontificis. -  27 Reges nostri ex speciali privilegio Pontificis habent electionem, & praesentatione Praelatorum Ecclesiarum Indiarum. -  28 Archiepiscoporu, & Episcoporum Hispaniae nominatio, & praesentatio, quo iure, & ex quo tempore nostris Regibus competat, & alijs in suis Regnis. Cap. cum longe 25 dist. 63. & l. 18. tit. 5. par. 1. & l. 1. tit. 6. lib. 1. Recop. illustratur, ibidem. -  29 Episcoporum ad Cathedrales electio, varijs modis pro veritate temporum ab initio nascentis Ecclesiae facta reperitur & Auctores, qui de eis agunt. -  30 Episcopum a Rege praesentatum, si Pontifex confirmare nolit, quid faciendum? remissive. -  31 Menchacae opinio refertur putantis, licitum, & expediens esse, ut Reges Hispaniae Episcopatus, non solum praesentent, sed etia conferant. -  32 Rex nullus in toto Orbe adeo magnas, & pingues Praelatur as uno verbo providet, ac Hispanus, ex Auctore Thesauri politict. -  33 Praelatos Ecclesiarum a Regibus eligi, & praesdentari, convenientissimum est, & praesertim in Indijs, & quare? -  34 Reges si non haberent praesentatione Praelatorum Ecclesiarum sui Regni, possent iustis causis intervenientibus, se eorum electiont immiscere, vel contradicere. -  35 Praelatis Indiarum, ubi a Rege praesentatur, solent darilitterae commendatitiae, ut a suis Capitulis ad gubernationem Ecclesiae admittantur, etiam ante Bullarum expeditionem, & quare? -  36 Praxis, quod Praelati Indiarum cum sola Regia praesentatione incipiant administrare Ecclesias, quibus praeficiuntur, antiqua est, & iusta. -  37 Consuetudine induci potest, ut electus Episcopus ante confirmationem Papae administret. -  38 Cap. avaritiae, de elect. lib. 6. & iura simi lia, quae electum ante confirmationem Papae non posse administrare tradunt, explicantur. -  39 Electus a Rege in Episcopum, vel per concordem electionem, aut data necessitate Ecclesiae, & in alijs casibus potest administrare ante confirmationem Papae. -  40 Portogalliae in Regno Episcopi electi etia ante confirmationem administrant. -  41 Archiepiscopus Limanus notatus fuit, quod Papae detulerit Episcopos Indiarum administrare solere ante Bullarum expeditionem. -  42 Electus ante confirmationem Papae non administrat Ecclesiam iure proprio, sed vice Capituli, sede vacante, qui eum suo loco constituit. -  43 Electus Episcopus, cui administratio Ecclesiae committitur a Capitulo sede vacante, an possit constituere Vicarium generalem, vel per se ipsum debeat administrare? -  44 Delegatus etiam Principis non subdelegat, ubi eius persona, & industria electa est. -  45 Iurisdictio, quam Capitulumsede vacante, ad preces Principis transfert in Episcopum electum, non est delegata, sed ordinaria. -  46 Vicarium generalem si non posset nominare Episcopus electus, qui loco Capituli administrat, nec foraneos posset, quod est absurdum. -  47 Vicarij foranei habent delegatam iurisdictionem. -  48 Capitulum sede vacante, potest nominare Viearium, sive Provisorem generale. -  49 Vicarius generalis habet ordinariam iurisdictionem. -  50 Vicarius generalis potest omnia sibi commissa delegare, & subdelegare, maxime si id ei concessum fuerit in sua nominatione. -  51 Electus, non tam Vicarius, quam generalis administrator ex Pontificia auctoritate censendus est. -  52 Administratores generales sunt loco Praelatorum, & possunt omnia, quae ipsi Praelati. -  53 Electum posse per se, vel per alium administrare Oldrad. expresse docet, cuius verba referuntur. -  54 Observantia antiqua multum veneranda est. -  55 Episcopus translatus ad aliam Ecclesiam, & ad eius administrationem iter faciens, Bullis non expeditis, an possit in ea, quam deserit, Vicarium generalem relinquere? -  56 Electi Episcopi, quae possint facere, & expedire ante consecrationem, vel post eam, ante apprehensam Episcopatus possessione. -  57 Episcopus confirmatus, etiam non consecratus, potest exercere iurisdictionem ordinariam in sua Dioecesi. LIcet certum sit, [sect. 1] Ecclesiarum Cathedralium erectione ad solum Romanum Pontifice pertinere, cap. 1. ne sede vacante, cap. quod translationem, ubi gloss. de offic. delegati, cap. 48. & seqq. 16. q. 1. gloss. in cap. sicut unire, de excess. Praelatorum, cap. licet, de praebend. in 6. Clement. 1. ut lite pendente, l. 2. tit. 10. par. 1. ubi Greg. Lopez gloss. 1. cum multis alijs, quae adducit Mandos. de signat. gratiae, tit. de erection. Rebuff. in praxi benef. tit. de erect. Eccles. in Cathedr. Azorius 2. par. instit. moral. lib. 5. cap. 29. quaest. 25. & lib. 6. cap. 30. q. 2. & 4. Nicol. Garcia de benef. 5. par. cap. 1. num. 1. & par. 12. cap. 5. & melius caeteris Isidor. Mosconius in tract de maiest. Ecclesiae militaris, lib. 1. par. 1. cap. 15. Petr. Greg. de benef. cap. 13. num. 4. Bzovius de Pontifice Romano cap. 34. quo loco probat esse fontem Sacerdotij, Thom. Sanch. lib. 2. consil. moral. lib. 2. cap. 2. dub. 37. num. 7. D. Valencuela cons. 4. num. 161. & cons. 63. num. 94. Filiucius de statu Cleric. tract. 41. cap. 2. a num. 2. & tract. 45. cap. 5. a num. 14. Fabric. Bleinianus de benef. lib. 3. cap. 3. num. 26. & August. Barbosa de iure Eccles. lib. 2. cap. 2. num. 97. Cum tamen in provincijs Indiarum, talis, ac tanta nostris Catholicis Regibus auctoritas, & potestas circa res Ecclesiasticas ab eisdem Romanis Pontificibus concessa fucrit, qualis quantaque ex eorum indultis, & ex alijs colligitur, quae superioribus capitibus adnotavimus. Merito [sect. 2] ijdem ipsi Reges, ubi primum res, atque status dictarum provinciarum id exigere coepit, sedulam, atque assiduam operam, & diligentiam navarunt, & quotidie non minori cura, & solicitudine navant, ut Cathedrales Ecclesiae in urbibus, & locis convenientibus erigantur, & de Archiepiscopis, vel Episcopis, Dignitatibus, Canonicis, & Portionarijs, alij que Ministris necessarijs, & idoneis provideantur: eisdem liberalibet [sect. 3] relinquentes fructus decimaru sibi prius a sede Apostolica concessarum, & ubi decimae non sufficiunt, ex Regijs iuribus, & reditibus competentes proventus, ad congruam eorum sustentationem, nullis parcendo sumtibus assignantes. Sequentes nimirum tenorem Bullae dictae concessionis, ibi: Assignata [sect. 4] prius realiter, & cum effectu (iuxta ordinationem tunc Dioecesanorum locorum, quorum conscientias super hoc oneramus) Ecclesijs in dictis insulis erigendis per vos, & successores vestros, de vestris, & eorum bonis dote sufficiente, ex qua illis Praesidentes, earumque Rectores se commode sustetare, & onera dictis Ecclesijs pro tempore incumbentia perferre, ac Cultum divinum ad laudem Omnipotentis Dei debite exercere, iuraque Episcopalia persolvere possint, &c. iunctis alijs, quae tetigi supra hoc lib. cap. 2. num. 28. Et statim, ubi cuiuslibet Ecclesiae erectio fit, [sect. 5] eam ad sedem Apostolicam cum debita obedientia, & submissione remittunt, ut per eam (si oportere visum fuerit) approbetur, & confirmetur, prout semper ob summam ipsarum erectionum iustificationem, & convenientem dispositionem, approbantur, & confirmantur. Atque in hunc plane modum, eo, quo haec scribimus, tempore [sect. 6] sex Metropolitanae Ecclesiae, & triginta duae eisdem suffraganeae erectae sunt, videlicet in insulis, quas vocant de Barlovento, Archiepiscopalis insulae Hispaniolae, alias Sancti-Dominici, quae suffraganeas habet Cubensem, Portus-divitis, Caraquensem, sive de Venecuela, & Abbatialem de Iamaica. In Novo-Regno Granatensi Archiepiscopalis Sanctae-Fidei de Bogota, quae suffraganeas habet Carthaginensem, Sactae-Martae, & Popaianensem. In provincijs Novae-Hispaniae Archiepiscopalis Mexicana, quae suffraganeas habet Tlaxcalesem, sive de la Puebla de los Angeles, Guajacensem, sive Antiquariae, Mechoacanensem, Yucatanam, Guathemalensem, Chiapensem, Nicaraguensem, Novae-Gallaeciae, sive de Guadalajara, Nove-Cantabriae, Hondurensem, sive SanctiSalvatoris. In latissimis Pernanis Provincijs Archiepiscopalis Limana, alias de los Reyes, quae suffraganeas habet Panamensem, Quitesem, Truxillanam, Guamanguonsem, Arequipensem, Cuzquensem, & in Provincia de Chile duas alias, quae appellantur Sancti-Iacobi, & Conceptionis. Nam alia, quae ibidem erecta fuit, & dicebatur Imperialis, urbe destructa, cessavit. In eisdem provincijs Peruanis superioribus, vulgo de Arriba, Archiepiscopalis Argentina, alias de los Charcas, vel de la Plata, quae suff aganeas habet Pacensem, sive de la Paz, Tucumanensem, Sanctae-Crucis de la Sierra, alias de la Barranca, Fluminis Argentei, alias Rio de la Plata, o Buenos aires, & Paraguanam. In insulis Philippinis, quae ultra undecim mille esse referuntur, Archiepiscopalis de Manila, quae suffi aganeas habet Ecclesiam Novae-Segoviae, insulae Luzonis, Sancti nominis Iesv in insula de Zebu, & Cacerensem in provincia de Camarines, earundem insularu. Quae omnes Ecclesiae [sect. 7] ducentas Dignitates, tercentum & octoginta Canonicatus, totidemque Portionarios habere comperiuntur, ultra alios Capellanos, Parochos, Beneficiarios, & Ministros, quos vix recensere possimus, & alias minores Ecclesias, quae septuaginta millium numerum excedere dicuntur. Vnde iuste hanc [sect. 8] magnitudinem, & Regu nostrorum curam, & pietatem, hac in parte, non solum nostri Auctores, verum exteri etiam passim referunt, laudant, & admiantur, ut constat ex Ioan. Boter. in relation. univers. 5. par. pag. 77. & 82. cum seqq. Thom. Bozio de sign. Eccles. Dei, lib. 4. cap. 3. & lib. 20. signo 87. cap. 6. & sign. 89. cap. 8. & alibi passim, ubi inter alia ait, ideo Regibus Hispaniae Deum concessisse Indiarum opes, & divitias, ut Ecclesias ditiores constituerent, & centuplum acciperent, eleemosynas largientibus promissum. Quod refert etiam Didac. Valdes de dignit. Reg. Hispaniae, cap. 21. in fine, & speciatim, omnes Ecclesias Cathedrales Indiarum recensens, Thomas Stapleton. Anglus, de magnitudine Romanae Eccles. lib. 1. cap. 3. in fin. Guiller. Zenocharus de Repub. Caroli Caesaris, lib. 2. Petr. Martyr in Histor. Novi-Orbis, decad. 2. lib. 9. Camil. Borrel. de praestant. Reg. Cathol. cap. 76. n. 17. & seqq. Relatio omnium officiorum, Archiepiscopatuum, & Episcopatuum Novi-Orbis, quae habetur in 1. tom. sched. impress. pag. 31. Ant. de Herrera in descript. Indiar. pag. 80. & seqq. Fr. Ioan. a Torquemada in Monarch. Indian. lib. 19. cap. 30. & 31. Fr. Alfons. Ferdinadez Dominic. in histor. Eccles. nostrorum temporum, lib. 1. cap. 8. & cap. 36. & seqq. AEgid. Cundisalvus de Avila, Regius Chronographus, vir litteris, & virtute conspicuus, in Theatro Magnitudinum villae Matritensis, pag. 471. & Ego, qui alios adduxi 1. tom. de Indiar. iur. lib. 1. cap. 6. Ita, ut [sect. 9] ad Reges nostros ob hanc Ecclesiae, & Ecclesiarum in Novo-Orbe dilatatione, constructionem, & ampliationem, merito applicari possit, & soleat illud Isai. cap. 60. Me enim insulae expectant, & naves maris in principio, ut adducam filios tuos de longe, argentum eorum, & aurum eorum cum eis, in nomine Domini Dei tui, & sancto Israel, qui glorificavit te. Et melius illud, quod statim dicitur, ver. 16. Suges lac Gentium, & mamilla Regum lactaberis.: quod ad curam Regum in dotandis, & alendis Ecclesijs, optime post alios, refert Mart. Delrius in Adagijs sacris, 1. to. adag. 125. pag. 126. Quae [sect. 10] cura, & pietas, vel ab ipsis Angelis in coelo catatur, & celebratur, iuxta illud Apocalyps. cap. 11. Et septimus Angelus tuba cecinit, & factae sunt voces magnae in coelo, dicentes: Factum est Regnum huius mundi Domini nostri, & Christi eius, & regnavit in saecula saeculoru. Et tradunt alia [sect. 11] de felicitate, & prosperitate, quam Deus ob hoc solet Regibus largiri, D. Thom. de regim. Princip. lib. 2. cap. 16. Valer. Maxim. lib. 1. tit. de Relig. Bellarm. de offic. Princip. lib. 3. Chassan. in Catal. consid. 17. par. 5. Ego d. 1. tom. lib. 1. cap. ult. num. 88. & est videndus Thom. Stapleton. lib. 1. de magnitud. Eccles. Roman. cap. 3. & Albertus Myraeus in notitia Episcopatuum, & in Chronograph. Eccles. ubi referunt, in toto [sect. 12] Orbe Christiano reperiri hodie 130. Archiepiscopatus, 1017. Episcopatus, absque his, qui esse solebant in terris hodie ab infidelibus occupatis, & qui in Indijs numerantur, qui sane omitti ab eis non deberent, cum non parva Ecclesiae accessionem dederint. Forma porro, [sect. 13] quae primum data, & observari iussa fuit in erectionibus Ecclesiarum Cathedralium, bene recensetur ab Anton. de Herrera in histor. gener. Indiar. decad. 1. lib. 8. cap. 10. pag. 278. ubi adducit pactiones initas inter Ferdinandum Regem Catholicum, & primos illos Episcopos ad insulam Hispaniolam creatos, qui vocabantur D. Fr. Garcia de Padilla, D. Petrus Suarez Deza, D. Alfonsus Manso, & cum ad Ecclesias Cathedrales Sancti-Dominici, Conceptionis, & S. Ioan. a Portu-divite electi, & creati fuerunt, cum Regibus Catholicis pacti sunt, ut sibi decimae relinquerentur, exceptis illis, quae ex auro, argento, caeterisque metallis, lapillis pretiosis, & margaritis colligerentur, ipsi vero Regem, tanquam patronum agnoscerent, pro eo preces funderent, & reliqua Ecclesiastica munia adinstar Hispalensis Ecclesiae observarent, & alia facerent, quae latius in eisde pactionibus continentur, quarum summam refert Herrera ubi sup. & de illis publicum instrumentum confectum fuit. Datum Burgis 8. Maij an. 1512. quod Ego originale, & pergamenis chartis scriptum inspexi. Sed postea haec omnia in meliorem statutu reducta fuerunt, & de consilio Apostolicae sedis, & Reverendissimorum, & doctissimorum Episcoporu, qui pro tempore creati sunt, in eam tandem formam conventum, [sect. 14] quae ex sequenti, quam summatim adducemus, Ecclesiae Limanae erectione patebit, a qua parum differunt aliae, nisi quod pro regionis modo, plures, aut pauciores Praebendarios, ac Rectores enumerant, ut etiam patebit ex collatione eiusdem erectionis, cum alia EcclesiaeGuathemallensis, quam typis excussam invenies apud Fr. Ant. Romesalium in histor. provinciae Guatemallens. lib. 3. cap. 12. & seqq. Limana vero (quam dixi facta ann. 1543.) post praefationem D. Hieronymi de Loaisa, primi eius Episcopi, & postea Archiepiscopi, qui eam formavit, & Bullam Pauli III. qui illam Ecclesiam in Cathedralem erexit, dat. Romae pridie idus Maij ann. 1541. haec habet. Quinque Dignitates instituit, nempe Decanum, Archidiaconnm, Cantorem, Scholasticum, & Thesaurarium; & uniuscuiusque munus describit, & in Scholastico gradum, in altero iurium, aut in artibus, in aliqua generali universitate requirit, quod qualiter practicandum sit, infra cap. 13. num. 18. dicemus. Dece Canonicatus, cum declaratione, quod ad minus debeant esse Scubdiaconi, & quod nunqua Canonicatus cum Dignitate coniungi possit. Sex integras, totidemque dimidias Portiones, & qualiter Canonici, & Portionarij Altari, & Choro deservire, & quae qualitates in praesentandis requirantur, enarrat. Duos Rectores, seu Curatos, & sex Capellanos, & totidem Accolitos, quorum electionem sibi reservat, aliarum autem Praebendarum, & Dignitatum praesentationem Regij patronatus esse declarat. Officium Organistae, Perticarij, Oeconomi, & Cancellarij, & Canicularij etia instituit, & quae hi munia obire debeant, ostedit. Et postea, quam singuli ex Ecclesiae reditibus partem habituri sint, & quod praedicta stipendia in distributiones quotidianas partiantur, & solum interessentibus assignentur, & qui per octo menses sine licentia, aut legitima excusatione abfuerint, Praebenda, vel officio privari possint. Mox fructus omnes decimarum, aliorumque redituum, vel proventuum Ecclesiae, in quatuor aequales partes dividendos esse decernit, quarum unam Epis. copo tribuit. Decano vero, & Capitulo, & reliquis Ecclesiae Cathedralis ministris, alteram, absque. deductione aliqua tertiae partis, quae in Hispania Regibus praestatur, & vulgo Tercias nuncupantur. Quoniam ipsi Reges ab ea Praelatos, & Praebendarios Indiarum liberos esse voluerunt. Reliquas vero duas partes iterum in novem dividendas esse decernit, quarum duas Regiae Maiestati in signu superioritatis, & iuris patronatus assignat. Septem autem restantes ita dividit, ut quatuor Rectoribus, sive Curatis applicentur, cu onere praestandi octavam partem Sacristae, & beneficia simplicia ex eo, quod his detractum fuerit formandi, si fructus nimis excreverint, quae beneficia patrimonialia futura fore declarat. Tres alias partes aequaliter fabricae Ecclesiae cuiuslibet loci, & hospitalibus libere applicat. Et denique praefigit modum, quo divina officia celebranda sint, & Capitula in Cathedrali habenda. In quibus capitulis, inquit, Portionarios vocem habituros una cum Dignitatibus, & Canonicis, tam in spiritualibus, quam in temporalibus, praeterquam in electionibus, & alijs a iure prohibitis casibus, qui solis Dignitatibus, & Canonicis pertinet. Reservatque sibi, & successoribus iurisdictionem circa visitationem, correctionem, & punitionem Capitularium, & aliorum Clericorum totius Dioecesis. Et ut Clerici primae tosurae privilegio fori gaudere possint, requirit, ut incedant cum corona aperta, & habitu Clericali. Reservatque in se facultatem ampliandi, mutandi, & emendandi in hac erectione ea omnia, quae temporis tractu id exigere comperta fuerint. Hactenus erectio Ecclesiae Limanae. Ex qua, vel Me tacente, satis apparet, pie, & provide ea omnia ordinata esse, quae ad Ecclesiae ministeria religiose adimplenda conducunt, & qualiter inter Praelatum, mensam Capitularem, & alios Ministros, fabricam, & hospitalia decimarum fructus dividi, & partiri Reges nostri voluerint. Quae [sect. 15] eadem divisio pluribus schedulis comprobatur, & praesertim in illis, dat. Talaverae 6. Iulij ann. 1540. & 13. Februarij ann. 1541. & in alia Matriti 3. Octob. ann. 1539. quae habentur 1. tom. impress. pag. 112. & 113. & pag. 200. quarum summa haec est: Que hecha una gruessa de lo que pudieren valer i montar los diezmos, las dos partes de quatro, sean, i se saquen para el Prelado, i Cabildo por mitad, i de las otras dos se hagan nueve partes, las dos novenas dellas para su Magestad, i de las siete que quedan, las tres sean para la fabrica de las Iglesias Catedrales, i Hospitales que en cada Parroquia se han de hazer; por manera, que el un noveno i medio sea para la fabrica, i el otro para el Hospital, i los otros quatro novenos que quedan se han de gastar en sustentar los Clerigos, i Ministros que se han de poner en las Iglesias para la administracion de los santos Sacramentos, i servicio dellas, i no otra cosa. Sed licet Reges nostri, ut ex praedictis apparet, decimarum fructus, & gaudium Ecclesijs reliquerint, [sect. 16] non tamen a se penitus abdicare voluerunt curam, & vigilantiam, ut in eorum locatione, collectione, & administratione caute, provide, & fideliter ageretur, cu in hoc, ipsarum quoque Ecclesiarum comodum versetur, quae sub ipsorum Regum tutela, protectione, & patronatu semper constitutae sunt, ut supra retulimus. Et ita [sect. 17] Regijs officiarijs iniunctum est, ut saltem unus eoru locationi, & distributioni decimarum, tam sede Episcopali vacante, quam non vacante; ob rationes, quas diximus, interesset, sic ut fraudibus, & inconvenientibus, quae alioqui hac cura spreta, timeri poterant, obviam iretur, ut constat ex epistola Regia anni 1575. ad Peruanulm Proregem Dom. D. Franciscu a Toleto directa, & schedula 18. Ianuarij eiusdem anni, qua extant 1. tom. pag. 193. & 194. ubi (quod magis est) ut & decimae iuxta erectionis ordinem dividantur, ordinatio Audientiarum inseritur ann. 1563. quae iubert, ut unus ex Auditoribus computationis, & divisionis faciendae tempore praesens sit. Sic temperatis alijs antiquioribus schedulis anni 1522. & sequentium, quae habentur eod. tom. pag. 180. & 194. & in totum administrationem decimarum Regibus officialibus demadabant, & Praelatis, & Ecclesijs interdicebat. Nam hoc eo tempore observabatur, quo, necdum ecclesijs ipsis decimae dotis titulo concessae erant. Quae tamen hodie practicari possunt, & debent [sect. 18] in duabus illis novenis partibus, quas Reges nostri sibi in erectionibus, & in dictis schedulis reservarunt. Nam istarum omnimoda administratio, exactio, & distributio, etiam si pijs operibus, & Ecclesiarum fabricis (ut saepe contingit) applicatae sint, per Regios omnino iudices facienda est, ut aperte decisum invenio per quasdam sched. dat. Matrit. 3. Octob. ann. 1539. & 21. Iunij an. 1562. & 17. Iulij ann. 1572. d. 1. tom. pag. 200. & 3. tom. pag. 305. & seqq. Circa quarum schedularum praxim, & iustificationem, respectu iurisdictionis, consultus Limae fui a D. Prorege Principe Squillacensi, & [sect. 19] utrum ipse posset provisiones sub Regio nomine, & sigillo expendire contra aliquos Praelatos, & Capitula Ecclesiarum, vel eorum Oeconomos, qui; dictas duas novenas partes decimarum Regi competentes occupabant, & detinebant, rationemque earum reddere detrectabant. Et respondi, absque dubio posse, tum ex alijs, quae de natura, & concessione decimarum Indiarum dixi sup. hoc lib. cap. 1. tum maxime, quia hae duae novenae partes [sect. 20] sunt Regibus nostris reservatae adinstar tertiarum Hispaniae, licet eas in quantitate, & modo computatinis non aequent; & in signum superioritatis, & iuris patronatus, & ratione acquisition i Indiarum, ut expresse dicitur in dicta erectione modo relata. Vnde nulla est ratio, cur de his novenis seculares iudices cognoscere, inquirere, & exigere non possint, cum de causis, & exactinibus omnium decimarum, quae Regibus concessae sunt, cognoscere possint, iuxta ea, quae latissime dixi d. cap. 1. ex num. 43. Et in specie in [sect. 21] tertijs Hispaniae, quibus hi duo noveni, ut erectio inquit, aequiparantur, haec omnia per seculares iudices exequantur, & quotidie in praxi observentur, ut expresse decisum est in l. 1. in fine, tit. 5. lib. 1. Recop. & secure docet Greg. Lopez in l. 22. verbo No los deben haber, & in l. 24. verb. Tomen diezmo, vers. Quod tu nota, tit. 21. par. 1. Didac. del Castillo in l. 6. Taur. verb. De qualquier calidad, & in l. 13. verb. Veinte i quatro boras, ubi dicit, se ita saepe consuluiffe, & obtinuisse, late Alvar. Valasc. de iure emphyt. q. 15. num. 15. vers. Quibus accedit, Covar. in pract. cap. 35. n. 2. vers. Tertio, quoties, Lasarte de decima vendition. cap. 19. num. 36. ubi refert causam, & originem concessionis tertiaru, Paz in praxi 2. tom. praelud. 2. num. 24. Ioan. Gutierrez lib. 1. pract. cap. 14. n. 1. Ioan. Garcia de expens. cap. 9. num. 91. & 92. optime Barbosa in l. Titia, ex num. 42. ad 47. D. solut. matrim. & innumeri alij, quos novissime congerit D. Ioan. del Castillo in 7. tom. suarum controversiarum, cui titulum fecit de las tercias, cap. 11. ex num. 2. Melchior Reinosus observ. 50. num. 14. Brito in cap. 2. de locato, num. 36. Thom. Sanch. in consil. moralib. lib. 2. cap. 24. dub. 57. num. 1. Rhenat. Choppin. de moribus Parisiensibus, lib. 3. tit. 3. num. 7. Quod indicat [sect. 22] text. in l. 1. & per totum titul. 21. de las tercias, lib. 9. Recop. Quatenus titulus ille inter iura Regalia, & bona patrimonialia Principis collocatur: & titulus de decimis, in ea parte eiusdem Recopilat. Vbi de spiritualibus, & Ecclesiasticis agitur, quam ponderationem facit Covar. Lasarte, & Ioan. Gutier. ubi sup. & Azeved. in ead. l. 1. Quae [sect. 23] rubricarum diversitas subiectorum diversitatem ostendit, ut docet Alexand. Ias. Alberic. & alij in l. 1. d. si cert. pet. Dec. cons. 508. n. 3. Corn. cons. 67. n. 1. lib. 1. Bald. cons. 34. n. 3. lib. 5. & Craveta cons. 6. in primo dubio, per tot. Gigas de crim, laesae Maiest. tit. 1. q. 40. n. 9. & 10. Alderan. Mascard. de statutis, concl. 2. n. 189. & 190. Caball. resol. crimin. centur. 3. casu 235. n. 17. & Did. Per. in l. 3. tit. 8. lib. 8. Ordin. gloss. 2. Vt [sect. 24] omittam hanc novenorum exactionem, recuperatione, & cognitionem, esse veluti executionem iuris patronatus, quod nostris Regibus competit, de quo etiam in Regijs Tribunalibus, & per seculares iudices agi posse, magis vera, & comunis Doctorum schola testatui, ut abunde probatum reliqui in cap. praecedent. ex n. 26. Harvm vero sic erectarum Ecclesiarum patronatus [sect. 25] eisdem Regibus salvus, & illaesus conservari debet, ut ex verbis ipsius erectionis apparet, tum in reliquis, quae ad illum spectant, tum praecipue in electione, & praesentatione Praelatorum, qui Ecclesijs erectis praesiciendi sunt. Nam [sect. 26] etsi de iuris rigore ad Patronum, etiam Princiipem, virtute patronatus non pertineat electio, & praesentatio Praelatorum Ecclesiae Cathedralis, vel Collegiatae, ut probat text. & ibi Abb. in cap. nobis, de iure patron. l. 1. tit. 15. par. 1. Alexand. cons. 74. lib. 4. Rochus de Curte de iure patron. verb. Ecclesia, q. 2. Lambert. eod. tract. 1. par. lib. 2. q. 5. princip. Covarr. in reg. possessor. 2. par. §. 10. num. 4. & communis de qua per Boer. decis. 32. n. 5. qui hoc adeo verum esse inquiunt, ut nec consuentudine, nec praescriptione patronus laicus id possit acquirere, quia requiritur privilegium Romani Pontificis, ut per text. & gloss. in d. cap. nobis, cap. hinc est etiam 16. q. 1. & d. l. 1. tit. 15. par. 1. nisi cum tali praescriptione consensus Episcopi, fundationis, & dotationis intervenisse probetur, aut alia concurrant, de quibus per Cardin. in Clem. plures, §. fin. de iure patron. Rochum, & Covarr. ubi sup. Did. Per. in l. 1. tit. 6. lib. 1. Ordinam. verb. Deban, & text. & DD. in cap. fin. de praescript. lib. 6. & in d. l. 1. tit. 15. par. 1. Hoc tamen ius [sect. 27] in nostris Indijs nullam dubitationem recipere potest, cu expressis verbis in Bulla Iulij Secundi eis concedatur, ibi: Ac ius patronatuss, & praesentandi personas idoneas ad praedictas, & alias quascunque Metropolitanas, & Cathedrales Ecclesias, &c. Et in alijs Ecclesijs [sect. 28] Hispaniae, eodem iure, ex similinus Bullis, & privilegijs utantur, ut indicat l. 1. tit. 6. lib. 1. Recop. ubi dicitur, id competere antiqua consuetudine, iustis titulis, & concessionibus Apostolicis, quas cocessiones se vidisse, & legisse testatur Gregor. Lopez in l. 18. tit. 5. part. 1. verbo, Antigua costumbre. & Mariana de rebus Hispan. lib. 24. cap. 16. & lib. 25. cap. 5. Gutierrez lib. 3. pract. quaest. 13. num. 72. Garcia de benefic. 5. parte, cap. 1. num. 218. Doctissimus, & mihi amicissimus D. Ioann. Balboa Mogrovejo, Primarius Salmanticensis, & rei dominicae fisci Procurator egregius, in cap. cum Ecclesia Sutrina, de caus. possess. & propriet. num. 50. ubi Auctores dictae concessionis facit Adrian. VI. Clement. VII. Paul. III. & Alexand. VI. & hunc esse meliorem & robustiorem titulum inquit, quo tale ius adstrui, & defendi possit. Quamvis sint alij, qui illud longe antiquius esse affirment, & iam inde a Gothorum temporibus tractum, & Toletanorum Conciliorum decretis stabilitum, de quibus in cap. cum longe 25. distinct. 63. & dict. l. 18. partitae, & 1. Recopilat. cum alijs, qua de eodem Regali iure praesentationis Episcopalis agentes, tam in Hispania, quam in alijs Regnis, ubi eadem viget consuetudo, & [sect. 29] de varijs modis, & mutationius, quae ab initio nascentis Ecclesiae in electionibus Episcoporum intervenerunt, late, & docte, ultra alios antiquiores, quos refert, tradit doctissimus covarruvias in regul. possessor, 2. parte, §. 10. num. 6. Gregor. Lopez ubi supra, Didac. Perez in l. 3. tit. 3. lib. 1. Ordinam. & in l. 2. tit. 6. eodem lib. 1. ex pag. 149. vers. Item Reges Hispaniae, Palac. Rub. de donat. inter, num. 24. Peregrin. verb. Electio, fol. 61. Azeved. in dict. l. 1. Recopil. Azor. 2. part. instit. moral. lib. 3. cap. 18. Bursat. cons. 126. vol. 2. Castaldus de Imper. quaest. 100. num. 6. Cassaneus in Catalog. gloriae mundi, 5. par. consider. 24. vers. 99. Cevallos 4. tom. commun. quaest. 897. num. 379. Goncalez in regul. 8. Cancellar. gloss. 43. num. 60. Spino in specul. testam. gloss. 4. num. 13. Gutierr. dict. cap. 13. num. 72. & Canonicarum cap. 11. num. 2. Babadilla in Politica lib. 2. cap. 18. num. 215. Cabed. de patron. regio, cap. 37. a n. 1. & decis. 63. num. 3. par. 1. Cenedo, qui plures alios recenset, in collectan. 51. & 64. ad Decretum, ex num. 1. ubi ait, quod Reges Gallie non solum nominationem, verum & investituram, & colationem praetendunt, Petr. Rebuff. in concordat. sub tit. de Regia ad Praelat. nominat. ubi tractat, [sect. 30] quid faciendum, si Papa nolit instituere, vel confirmare praesentatum a Rege, Ioachim. Stepha. lib. 4. de iurisd. cap. 11. Grassal. lib. 2. de Regal. iure 3. Choppin. de deman. Franciae, lib. 2. tit. 10. & de sacra politia, lib. 1. tit. 7. ex num. 22. Petrus Gregor. lib. 15. syntagm. cap. 12. & sup. Decret. tit. de elect. cap. 5. n. 23. Selva de benef. 2. par. q. 13. num. 48. Marta de iurisdict. 2. par. cap. 40. a num. 12. Annae. Robert. lib. 3. rerum iudic. cap. 1. Modestin. Pistor. cons. 44. Vigel. in method. iuris Pontificij, lib. 3. cap. 10. Corsetus, & alij, quos refert Mechac. lib. 2. controv. cap. 22. n. 14. cap. 51. num. 38. & seqq. Vbi tantum huic iuri defert, [sect. 31] ut existimet, collationem, etiam hodie, nostris Regibus competere, & rectam Regni gubernationem, id suo veluti iure deposcere, ne vassalli cogantur tot sumtibus, & expensis Roma adire, Camill. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 50. & 51. per tot. ubi specialem mentionem fecit de praesentatione ad Episcopatus huius Novi-Orbis, Isid. Moscon. de maiest. Eccles. lib. 1. par. 1. cap. 8. §. 1. & 2. Boetius Epou Frissius heroicarum quaestion. de iure sacro, lib. 1. sub tit. de Regalib. ex n. 26. Moneta de commut. ult. volut. cap. 11. n. 122. pag. 1503. & ex n. 134. Scacc. de iudic. lib. 1. c. 2. & 3. Vincent. Cabot. lib. 1. disp. cap. 2. & seqq. usque ad cap. 6. inclusive, ubi distinctius caeteris hunc articulum tractat, Mar. Muta ad constit. Sicil. 3. tom. cap. 21. num. 40. & cap. 22. num. 12. & 15. fol. 126. ubi agit de Regibus Siciliae, Ioan. Cochier, de omnibus fere Regibus agens, in tract. de primar. precib. Imper. in prooem. pagin. 1. & seqq. Iulian. Vivian. in praxi iur. patron. lib. 3. cap. 1. n. 37. & lib. 11. cap. 12. num. 2. & seqq. elegantiss. & eruditiss. D. Vincet. Turturetus in Sacello Regio, fol. 107 & 108. doctissime Dom. D. Roder. Acuna Archiepisc. Brachares. in notis ad cap. qui Episcopus, dist. 23. ex num. 3. ad 11. & ad cap. Reatina, cap. cum loge, distinct. 63. pag. 560. & 567. Mariana de rebus Hispan. d. lib. 24. cap. 16. ad finem, & lib. 25. cap. 5. Didac. de Spec in hist. Ecclesiae Caesar-Augustanae, lib. 1. sub tit. De la institucion de los Obispos desde la primitiva Iglesia hasta nuestros tiempos, eleganter Garsias Loaisa Archiep. Tolet. in nitis ad cap. 6. Cocil. Tolet. 12. verb. Libera Principis electio, Gil Goncalez Davila in hist. de Salamanca, lib. 3. cap. 18. quem refert & sequitur Nicol. Garc. de benef. 5. par. c. 1. n. 218. Gabr. Pereir. de Castro de manu Reg. tom. 1. fol. 234. n. 76. ubi Portugalliae Regibus hoc ius a tempore Alfonsi v. competere inquit, Cened. q. 22. n. 27. Salgad. de protect. Regia, 3. par. cap. 10. n. 9. & 235. & seqq. Anast. Germon. de sacror. immunit. lib. 3. c. 12. a num. 39. Lancellot. Conrad. in templo iudic. lib. 1. cap. 2. §. 3. n. 15. quintanaduenas lib. 1. Ecclesias. cap. 5. col. 4. Humada in l. 18. tit. 5. par. 1. gloss. 1. august. Barbosa de iure Ecclesiast. lib. 1. cap. 8. ex num. 84. novissime Ioan. Filesacus de sacra Episcop. auctor. cap. 7. ubi signanter agit de Regia in Hispania, Gallia, & alibi ad Praelaturas nominatione, Salacar de Mendoca de orig. dign. Hisp. lib. 1. cap. 6. fol. 8. ubi ait, tempore Flavij Ervigij Regis Gothorum Concilio Toletano cautum, ut ad Archiepiscopum Toletanum spectaret provisio omnium Episcopatuum Hispaniae, Rege absente, & ut hi qui a Regius praesentarentur, ab eodem Archiep. confirmationem reciperent, Martin. Magerus de advocat. armata, cap. 9. ex num. 11. & num. 376. & num. 422. & cap. 11. ex num. 21. pag. 105. ubi in specie agit de nostris Regibus Hispaniae, & ex Auctore relationis de Hispania, in Thesauro politico Italica lingua edito, [sect. 32] ait nullum Regem totius Orbis ita magnas, & divites Praelaturas concedere, & quod uno verbo potest conferire senza alcun danno suo, o di altrui, cinquanta sesanta, cento, o sino ceto cinquanta mille scuti de entrata, nominando alcuno Archiepiscopo di Toleto, o Siviglia, o di Burgos, o di altra Cheisa importante; cosa que non puo far altre Principe. Et sane [sect. 33] convenientissimum est, ut Reges hanc Praelatorum praesentationem habeant in Cathedralibus sui Regni, maxime in his remotis Indiarum regionibus, ut cognoscant, & sibi devinctos, & bene affectos habeant eos, qui intra proprias ipsorum provincias adeo magnum munus gesturi sunt, ut notat Innocent. in cap. super his, de accusat. Abbas, Guimier, Benedict. & alij, quos refert & sequitur Corset. de potest. Reg. q. 11. Covarr. d. 2. par. §. 30. num. 5. & ostendit l. 2. tit. 6. lib. 1. Ordin. Quae ratio adeo potens est, ut etsi [sect. 34] talem electionem non haberent, se tamen eis immiscere possent, & de partibus electi exquirere, & contra eum, & eius electionem retractadam, ex iustis causis opponere, ut insinuat gloss. in cap. Imperium, 10. dist. & prosequitur Labertinus, exemplum de Rege Apuliae, & alijs adducens, de iure patron. art. 29. q. 2. princip. par. 2. lib. 1. num. 30. & in art. 2. q. 10. princip. par. 1. lib. 1. num. 3. Abb. in cap. cum terra, de elect. & in cap. de hoc, de simonia, & in cap. 1. num. 9. & cap. quod sicut, de elect. & Palac. Rub. in introduct. Rubricae, n. 29. Notabis tamen, quod post nominationem semel facta per Regem ad Cathedralem sui Regni non potest variare, ut per D. Valenc. consil. 155. num. 18. & 26. vol. 2. Post Regiam vero Praelati electionem, & nominationem, ne diutius Ecclesia vacet, si Pontificis confirmationem, & consecratione Electus expectare teneretur, [sect. 35] folent litterae commendatitiae, hoc est, por ruego i encargo, expediri ab eodem Rege, ad Capitulum sede vacante, ut interim dum Bullae Pontificiae expediuntur, & remittuntur, talem Electum, sive praesentatum ad gubernationem Ecclesiae admittat, eique vices suas comittat, quod semper Capitula obediunt, & hoc modo, virtute talisdelegationis, iurisdictionalia administrat. Quae [sect. 36] praxis, seu consuetudo antiqua esse videtur. Nam Fr. Aug. Davila in sua hist. Mexic. lib. 1. cap. 31. loques de electione Fr. Dom. de Betanzos ad Episcopatum Guatemalae ann. 1543. refert, hoc modo eius gubernatione illis remissam fuisse, quamvis Episcopatu acceptare noluit, & valida, ac satis iusta est, cum etiam semota delegatione Capituli sede vacante, [sect. 37] per consuetudine possit introduci, ut Episcopus electus, etiam ante cofirmationem, administret, ut loquens de consuet. Portug. tradit Oldrad. consil. 9. Posito sine veri praeiudicio, n. 5. vers. Item proponit, qui loquitur de Episcopo Bracharensi, & eum refert Tusch. litt. P. concl. 384. pag. 265. & lit. C. concl. 824. pag. 272. Et licet hic [sect. 38] stylus danari, & avaritiae tribui videatur in cap. nosti, & cap. qualiter, de elect. cap. cum iam dudum, de praebend. quoru iuriu dispositio renovatur, & magis aggravatur in cap. avaritiae 5. de elect. lib. 6. ubi Electis non permittitur se ingerere administrationi Ecclesiarum, ad quas vocati sunt, in spiritualibus, vel temporalibus, ante confirmatione electionis de ipsis celebratae, etiam sub titulo Oeconomatus, velprocurationis nomine, aut alio quaesito colore: ubi gloss. verb. Confirmetur, tres rationes huius Decretalis adducit. Prima, quia Electi alias de confirmatione no curarent. Secundam, quod confirmatio nihil operaretur, si administrationem per solam electione haberent. Tertiam, quod si contigeret electione cessari, non possent sic de facili removeri. et quartam adijcit Oldrad. cons. 191. n. 1. & 2. nempe, quod praedo est, quicunque tale administratione sine auctoritate Superioris usurpat. l. ex stipulatione, D. de acq. poss. l. dotis, D. solut. matr. & quod nonpotest consuetudine contrarium induci, quia esset cotra bonos mores, & tradit alia idem Oldrad. ommino videndus, cons. 146. num. 1. Sed nihilominus contrarium probandum est in nostro casu, cum [sect. 39] electio fit a Rege, vel Imperatore, ut per Hugon. Ioann. & glossa, verb. Ecclesiarum, in eod. cap. avaritiae, & in cap. legimus, 93. dist. Necnon etiam, ubi electio est concorditer facta, & Electus longe distat a Curia Romana, prout in Indijs maxime contingit; tunc enim, ad concessione, vel postulationem Capituli, bene potest suscipere administratione, ut expresse disponitur in cap. nihil, de elect. & late docent Scribetes ibidem, & in d. cap. avaritiae, praecipue Archid. n. 1. & idem Oldrad. d. cons. 9. n. 1. & 2. ubi aliam causam adducit, nempe si adsit necessitas, vel utilitas Ecclesiarum propter quam multa statuuntur, & sine praeiudicio petmittuntur, cap. ne pro defectu, de elect. cap. quam sit, eod. tit. lib. 6. cap. quam sit, 50. dist. l. tutor, D. de administr. tutor. l. lex quae tutores, C. eod. Et in hoc casu addit, bene admitti consuetudinem, quam refert iamdudu in [sect. 40] Portugallia obtinuisse, quemadmodum & in nostris Indijs obtinet. Et cum vim huius consuetudinis non satis percepisset [sect. 41] quidam Archiepisc. Limanus, fertur ad Romanum Pontificem scripsisse, quod Episcopi Indiarum, non expeditis Bullis, Episcopatus possidebant, & administrabant, qui tamen in hac parte notari iussus fuit per sched. ann. 1593. quae extat 1. tom. pag. 301. Nimirum, quia (ut diximus) non administrant proprio nomine, [sect. 42] sed vice Capituli sede vacate, & ex eius delegatione: quod videtur ei, & in eum omnem suam auctoritatem, & potestatem contulisse, & suo loco constituisse, argum. l. si silius, §. 1. D. quod cum eo, ibi: Effectu enim quodammodo haeres est, l. 2. vers. Nam haeres, ibi: Rogatus haeres videtur, ut te suo loco constituat, l. si haeres 68. ibi: Haeredis loco fungi eum, cui fideicommissum relictum est, D. ad Trebell. cum alijs traditis a Ripa in l. 1. §. de illo, notab. 1. D. eodem titulo, & pluribus, quae de natura & aequali potentia subrogati, tradit Everard. loco 93. Catel. Cotta in memorab. verb Subrogatum, Calud. Prat. Gnoseom gener. iur. lib. 2. tit. 9. cap. 2. & Flamin. Paris. de resign. benef. lib. 2. q. 15. num. 22. Vnde cum Limae essem, nata fuit dubitatio, an talis electus, in Ecclesia sibi hoc modo ad administrationem concessa, [sect. 43] deberet ipse per se ipsum administrare, vel posset Provisorem, vel Vicarium constituere? Et licet prima facie videatur dicendum, quod non, quia delegatus [sect. 44] non potest sub delegare, etiam si delegetur a Principe, quando eius persona electa est, cap. fin. §. 1. de offic. delegat. cap. si pro debilitate, eod. tit. cap. is cui eod. in 6. cum traditis a Zerola in praxi, 1. parte, verb. Delegatus, col. 129. Adhuc tamen contrarium resolutum fuit; quia dicere possumus hanc [sect. 45] iurisdictionem, quam habet, non esse delegatam, sed ordinariam, quam Capitulum habet, & in eum ob preces Principis trasfundit, non tanquam in Petrum, Ioannemve, sed tanquam in habentem Episcopalem nominationem, & ita verba debent deservire intentioni, & secundum eam accomodari, l. insula, D. de praeser. vern. l. scire oportet, §. aliud, D. de excus. tutor. cum vulgat. Alioqui, si propterea, quod eius persona electa est, [sect. 46] no posset nominare Vicarium generalem, idem probandum esset in Vicarijs foraneis, in locis ubi est consuetudo, quod isti ponantur, & cum Electus ad talia loca non posset accedere, vel in eis residere, manerent sine Rectore, aut Gubernatore; quod non est dicendum, per argumetum ab absurdo vitando, & a minus sufficienti provisione legis, de quibus per Everard. loco 8. & Camil. Gallin. de verb. sign. lib. 5. cap. 17. Etenim [sect. 47] Vicarios foraneos delegatam iurisdictione habere constat, ut late per Narbon. de appell. a Vicario Episcopi, 1. par. num. 33. pag. 34. & hanc eis Electus dare non posset, si delegandi facultatem non haberet. Rursus facit, quia cum talis Electus sit (ut diximus) subrogatus in locum Capituli sede vacante, dubium non est, quin in omnibus eius iuribus succedat. [sect. 48] Capitulum autem sede vacante, posse constituere Provisorem, sive Vicarium generalem notorium est, & probat Abb. in cap. irrefragabili, n. 2. de offic. Ordin. Felin. in cap. cum olim, de maior. & obed. Pavin. de potest. Capituli sede vacante, 2. parte princip. q. 10. n. 1. & 2. Trident. sess. 24. de reform. c. 16. & quod talis [sect. 49] Vicarius habeat ordinariam iurisdictionem, resolvit idem Pavin. supra num. 3. Sanch. de matrim. tom. 1. lib. 3. disp. 29. num. 4. & Narbona ubi sup. 1. part. num. 100. cum seqq. & Nos latius infra cap. 13. Et, ut solum consideremus talem Electum tanquam Vicarium generalem; adhuc tamen [sect. 50] Vicarius generalis Episcopi, vel Vicarius simpliciter, quando unicus est, potest omnia sibi commissa delegare, & subdelegare; quia omnia, quae in eum transeunt, sunt delegabilia, ut expresse docet Feder. de Senis consil. 202. in cip. Reverende Pater, quem refert & sequitur Cardin. Tusch. litt. V. coclus. 185. & conclus. 188. Et licet aliqui contrarium teneant, omnes tamen conveniunt, id facere posse, ubi ei data fuerit facultas substituendi, vel subdelegationem fecerit ad tempus limitatum, vel ex iustis causis, ut praeter alios videri poterit apud Sbrocium in tract. de Vicario Episcopi, lib. 1. quaest. 18. num. 7. & lib. 2. q. 66. Zerol. in prax. 2. par. verb. Vica rius, dub. 4. pag. mihi 339. in fin. Azor. 2. par. instit. moral. cap. 6. num. 68. & late Nicol. Garcia de benef. 1. tom. 5. par. cap. 9. n. 148. cum seqq. & Azeved. in l. 1. num. 8. tit. 9. lib. 3. Recop. Deinde facit, quod [sect. 51] talem electum magis iudicare debemus tanquam Administratorem generalem, auctoritate Pontificia ex tolerantia sedis Apostolicae, & Regum nostroru nominatione suffultum, qui in his partibus vices Pontificis in multis exercent, ut supra probavi. Planum autem est, [sect. 52] tales administratores generales, esse loco Praelati, ut quotidie in Hispania videmus practicari, & hodie actualiter practicatur in Administratore Archiepiscoptus Toletani, ut probat text. gloss. & DD. in cap. Ecclesiae Cathedrali, de supplend. neglig. Praelat. lib. 6. Oldrad. cons. 208. incip. Quoniam ex tempore, num. 3. que refert & sequitur Tusch. dict. litt. V. conclus. 192. Et denique facit auctoritas eiusde Oldradi, qui in eisdem terminis, de quibus loquimur, nempe electi administrantis ex cosuetudine vice Capituli, interim dum a Romano Pontifice confimatur, expresse docet, [sect. 53] pos. se per se, vel per alium gubernare, d. cons. 9. num. 4. in fin. ibi: Illi sic electi, post cosensum praestitum, ante confirmationem obtentam, administrant, & administrare consueverunt bona, & res Ecclesiae per se, & per alios spiritualia, & temporalia. Quae omnia securiora redduntur per cosuetudinem, quae retro temporibus observata est in his provincijs circa nominationem Provisorum per tales electos, [sect. 54] cui multum deferre debemus, ex l. si de interpretatione, l. minime, D. de legibus, l. si lenones, C. de Episcop. aud. cum latissime traditis a Menoch. cons. 71. num. 56. vol. 1. Ioseph. Ludov. 3. to. commun. tit. de consuet. conclus. unica, vers. Infertur tertio, Puteo decis. 283. lib. 1. & a Nobis in 1. tom. lib. 2. cap. 24. ex num. 84. & lib. 3. cap. 1. ex num. 25. Vtrum vero in [sect. 55] Ecclesia, quam deserit, possit alium Vicarium relinquere, vel statim devolvatur iurisdictio ad Capitulum, quasi iam tunc sedes vacare incipiat, infra cap. 12. Deo annuente, tractabimus. Potest autem expedire [sect. 56] Episcopus electus, & confirmatus litteris iam expeditis, & praesentatis ante consecrationem, ea, quae sunt iurisdictionis, sicut excommunicare, iudicare, corrigere, &c. cap. transmissam, de elect. illa vero, quae sunt ordinis, non potest exercere, cap. quod sicut, §. praeterea, eod. tit. Extravag. iniunctae eod. tit. inter comun. vers. Ante litterarum praesentationem, gloss. in cap. is cui 42. verb. Pro intellectu, de elect. in 6. text. in Clem. 2. vers. Episcopi, de rescript. Abbas in cap. conquerente, de off. Ordin. Selva de benef. 1. par. q. 2. num. 31. & alijs, quos refert Pacian. de probat. lib. 2. cap. 28. & 29. num. 20. & seqq. & Lacellot. in temp. iud. lib. 2. cap. 5. §. 4. late Chircovius 5. tom. consil. Germaniae cons. 2. n. 49. Duaren. de benef. c. 5. Pet. Gregor. in part. iur. canon. lib. 5. tit. 2. & lib. 15. syntag. cap. 12. num. 33. Venator in annalijs iur. Pont. tit. 6. & tit. 31. Ioachim Steph. de iurisd. Eccles. lib. 4. cap. 14. & lib. 1. inst. Canon. cap. 7. Et generaliter, quod ius acquirat ex sola electione, & utrum ante apprehensione possessionis possit ordinare homines suae Dioecesis, & alia huc spectantia, bene prosequitur Ioan. Andr. Abbas, & alij, in cap. transmissam, de elect. idem Abb. in cap. quod autem, col. 2. in princip. de concess. Praebed. cap. si tibi absenti, ibi: Vt tuum dicit valeat, de Praebend. lib. 6. Did. Perez in l. 2. tit. 6. lib. 1. Ordinam. pag. 155. vers. Hinc etiam, Card. Tusch. verb. Electus, cocl. 94. & seqq. Isid. Moscon. de maiest. Eccles. lib. 1. c. 8. §. 1. & 2. & novissime D. Felician. a Vega Episcop. Pacesis, in cap. verum, de foro compet. num. 7. Vbi [sect. 57] quod sola confirmatio, etiam ante consecrationem, tribuit exercitium iurisdictionis, ex Covar. Flaminio Cucho, Piasecio, Nicol. Garcia, Azor. Alzedo, & alijs pluribus. Quos allegat, quod etia bene pluribus alijs relatis prosequitur Augustin. Barbosa in Pastorali, 1. par. tit. 1. cap. 4. a num. 7. # 5 CAPVT V. De Episcopatuum divisione, quae ob distantiam provinciarum fieri solet, & a quo tempore novus Episcopus fructibus gaudeat, & iurisdictionem accipiat? & de alijs quaestionibus, quae circa eandem divisionem saepe se offerunt. SVMMARIVM CAPITIS Qvinti. -  1 EPiscopatuum divisio, vel unio ad summum Pontificem pertinet. -  2 Provinciarum divisio, vel aggregatio est de Regalibus. L. si eadem, D. de offic. assesse. & aliae similes, explicantur, & exornantur, ibid. -  3 Provincia quaelibet, quot civitates habere debeat, & Metropolitanus quot suffraganeos? -  4 Civitas quaelibet habens merum Imperium, & Magistratuum nominationem, potest dici provincia. -  5 Provincia est quaelibet Regio, quae regitur per iurisdictionem universalem. -  6 Episcopatuum divisio ex quibus causis iuste fieri possit? -  7 Distantis longa viarum multos effectus in iure operatur. -  8 Episcoporum numerus debet regulari ex distantiae locorum, & numero subditorum, sicut unio ex vicinitate, vel raritate eorundem. -  9 Episcopatus unus quantum ab altero distare deheat, iudicis arbitrio relinquitur. -  10 Episcopatus dividere, & subdividere nullibi magis oportet, & practicatur, quam in Indijs Occidentalibus, & quare? -  11 Indiae Occidentales quantum quotidie augeantur, lustrentur, & illustrentur, & locus Tertulliani, qui eis convenire videtur. -  12 Episcopatuum Indiarum erectio, & divisio, ac subdivisio, qualiter fuerit Hispaniae Regibus a sede Apostolica delegata? & Bullae Pontificum de hoc agentes. -  13 Divisio, vel erectio Episcopatuum semper fieri debet ad postulationem Principis secularis. -  14 Reges nostri qualiter saepe usi fuerint Potisicia facultate sibi concessa, ad erigendos, & dividendos Episcopatus? -  15 Divisio Episcopatuum ubi necessaria videtur, qualiter summus Pontifex consuli soleat, & ab eo Regibus nostris executio remitti? -  16 Episcopatus divisio consensum Episcopi regulariter desiderat, de cuius Episcopatus divisione, & dismembratione agitur. -  17 Episcopatu, si absque legitima causa Pontifex dividat, peccabit quidem, sed factum tenebit, & quid si Episcopus antiquus consensum neget? -  18 Bulla divisionis, & novae erectionis Episcopatus Arequipensis summatim refertur. -  19 Arequipensis, Guamaguensis, & Truxille sis Episcopatus divisio qualiter facta, & Proregi Peruano commissa fuerit? -  20 Episcopatus ubi in aliquo oppido erigitur, tale oppidum titulo civitatis regulariter donatur. -  21 Civitas regulariter dici, & appellari non potest ea, quae Episcopatum non habet. -  22 Civitas ad Episcopalem sedem erecta, an debeat palatium facere pro Episcopo? -  23 Civitates omnes non est opus, ut praecise proprium Episcopum habeant, & earum curandarum, & hoc titulo insigniendaru potestas apud secularem Principem independenter a summo Pontifice residet. -  24 Civitas, ut aliqua sit, quoad spiritualia requiritur consensus Pontificis, quoad temporalia sufficit Imperatores, vel Regis. -  25 Vrbium decus augetur per Episcopi sedem. -  26 Episcopalis sedes, ut in aliqua urbe de novo erigatur, quae considerari debeant? -  27 Episcopatuum divisio aliquando, vel ob id solum facienda est, quod Episcopi magnos reditus habeant. Extravag. Salvator, de Praebed. inter com. expenditur, & illustratur, ibid. -  28 Episcopi, qui excessivas opes habent, & eis non, ut oportet, utuntur, notantur. -  29 Praelati multi ex redituum luxuria pereunt, & ex adipe prodit iniquitas. -  30 Constantinus Imperator, ubi donationem Ecclesiae fecit, quae vox fuerit audita? -  31 Cap. quoniam, de vita & honest. Cler. cap. cum M. de constit. explicantur, & illustrantur. -  32 Basilij & Antimij super divisione Dioecesuum dissensio, & utilis eius concordia, ex Nazianz. -  33 Ecclesia Cathedralis non est erigenda, nisi ubi reditus sufficientes habet, & quare? -  34 D. Greg. Nazianzen. D. Basilium notat, quod in vili oppido Sasimorum Episcopum constituerit. -  35 Ecclesiae Cathedrales aliquando convenit, ut erigantur in locis non multum numerosis, nec divitibus propter utilitatem animarum. -  36 Episcopatus divissione facta, quousque antiquus Episcopus gaudeat iurisdictione, & fructibus Episcopatus a suo divisi, & dismembrati? -  37 Lis, qu de facto contigit inter Archiep. Limanum cum Episcopo de Truxillo, & Episcopum Cuzquesem cum Episcopo Guamanguensi super fruct. Episcopatuum divisorum. -  38 Causae etiam spirituales, & inter Ecclesiasticos, ubi agitur de mere possessorij, solent a iudicibus secularibus, praesertim supremis, cognosci. -  39 Episcopus etiam si consensum praestiterit ad divisionem Episcopatus, non ideo integram eius iurisdictione, & administratione amittit, usque ad adventum novi Episcopi in Ecclesia divisa, & quare? -  40 Episcopus noviter provisus non potest capere possessionem, nisi litteris Apostolicis expeditis, & ostensis. -  41 Consensus Episcopi antiqui, pro divisone, & dismembratione sui Episcopatus facienda, qualiter intelligendus sit? -  42 Episcopus non debet deserere administrationem partis suae Dioecesis, de cuius divisione tractatur, usque in adventum successoris, & quare? -  43 Episcopus renuntians, post admissam renuntiationem, desinit habere iurisdictione, quia ea transit ad Capitulum sede vacante. -  44 Capitulum non datur in Ecclesia noviter erecta, in qua prius non est installatus Episcopus, qui eius caput est, & esse debet. -  45 Resignatarius non potest percipere fructus, ante receptionem litterarum, & eousque eis gaudet resignans. Extravagans iniunctae, de elect. inter communes, ponderatur, & illustratur, ibidem. -  46 Fructus Episcopatus divisi ex die gratiae, sive Fiat, pertinent ad Episcopum noviter creatum, quamvis non apprehenderit possessionem, & quare? -  47 Gratia dicitur perfecta ex die, quo verbu Fiat, per Papam pronuntiatum est, ex numer. 49. -  48 Papa est supremus Dominus Ecclesiarum, & potest res unius auferre, & alteri dare. -  49 Titulus Episcopi antiqui, post factam divisionem, reducitur ad non titulam, quoad partem Episcopatus ab antiquo divisam, & dismembratam, & sic cessat perceptio fructuum. -  50 Episcopus de novo electus ex die gratiae habet titulum sufficientem ad fructuum acquisitionem, & quare? -  51 Papa ubi primum aliquem pronutiat Praelatum, dicitur statim habere Praelaturam. -  52 L. meminisse, de offic. Praesid. explicatur. -  53 Gratiae officiorum aliorum Principum, in quo differant ab ijs, quae per pontificem fiunt in Beneficijs, & Episcopatibus. -  54 Fiat verbum per Pontificem prolatum no respicit tempus futurum, sed praesens, & instans. -  55 Bulla divisionis Episcopatuum ex die gratiae eorum sepearationem facit, & frructuum, & redituum ipsorum. -  56 Congregatio cardin. per paul V confirmata declaravit fructus Episcopatus divisi ex dei fiat ad novum Episcopum pertinere. Quae ad litteram refertur. -  57 Fructus Episcopatus divisi pertinere ad novum Episcopum ex die gratiae, stylus Romanae Curiae servat, sed eos petere non potest, nisi litteris expeditis, & praesentatis. -  58 Schedula Regia notabilois refertur, quae fructus divisi Episcopatus ex die gratiae ad novum episcopum pertinere declaravit. -  59 Episcopus noviter creatus ad Ecclesiam ab alia divisam, si moriatur antequam ad ea accedat, apud quem remaneat eius administratio? -  60 Episcopatus de novo erectus, cuius primus Episcopus necdum apprebendit possessionem, non videtur plene formatus. -  61 Praebendarij, qui ad Ecclesiam noviter erectam praesentati sunt, si Episcopus eiusdem moriatur, a quo instituendi sint? -  62 Metropolitanus an possit instituere Praebendarios Ecclesiae sui suffraganei noviter creati, & defuncti, antequam illius possesfionem apprehenderet? -  63 Sedes Episcopalis quando, & quamdiu vacare dicatur? -  64 Ecclesia Cathedralis noviter ab alia divisa, necdum eius erectione formata, & confirmata, quibus legibus, vel consuetudinibus gubernari debeat? -  65 Ecclesiae unitae, vel divisae retinent casde leges, vel consuetudines, quas antea habe bant, interim dum aliae non inducuntur. -  66 Ecclesiae suffraganeae in his, in quibus no babuerint proprias leges, & consuetudines, debent regi secundum Metropolitanam. QVemadmodvm erectio Cathedralium, & nova in eis Episcoporum creatio, & institutio ad sedem Apostolicam pertinet, ut in capite praecedenti probavi. Ita absque dubio ad eandem spectat, [sect. 1] Episcopatum semel erectum, & proprijs limitibus circumscriptum, ex iustis causis ob commodiore administrationem, & animarum salutem dividere, vel alteri, si opertuerit, unire, aut Cathedralem iam erectam, in Metropolitanam elevare, cap. quod translationem, de offic. delegati, cap. & temporis 6. quaest. 1. cap. sicu unire, de excess. Praelat. l. 2. tit. 1. par. 2. l. 5. tit. 5. par. 1. ibi: Fazer de un Obispado dos, e de dos uno, aviendo alguna razon aguisada, o por ruego de los Reyes, cap. nisi, de offic. delegati, cap. fin. de confirmat. utili, vel inutili, cap. fraternitatis 15. q. 1. Extravag. Salvator, de praebend. inter communes, cap. praecipimus 16. q. 6. cum alijs, quae tradit Innocent. in cap. cum ob Ecclesiar. de offic. Ordinar. Speculat. in titulo de legato, §. nunc ostendendum, n. 4. vers. Quinto, venit, Roman. cons. 345. num. 16. Hieron. de Monte in tract. de finib. re gund. cap. 12. num. 15. Rebuff. in praxi benef. tit. de erect. pag. 107. Cavalcan. decis. 40. numer. 17. par. 2. Franc. Marc. decis. 11. 20. per totam, par. 1. AEgid. Bened. in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, cap. 2. n. 3. Cardos. in prax. iud. & advocat. verb. Episcopus, n. 23. Azor tom. 2. instit. moral. lib. 4. cap. 35. vers. Secudum, Tuschus littera P. conclus. 49. num. 15. Barbosa de iure Ecclesiastico, lib. 1. cap. 2. num. 141. & Nicol. Garcia de benef. par. 12. cap. 3. & 4. Quemadmodum [sect. 2] & provinciarum divisio, vel aggregatio in temporalibus, non per alium etiam, quam per supremum Principem fieri potest, l. si eadem, D. de offic. assess. ubi Bart. Castrens. & alij, l. unica, & ibi gloss. Bart. & Platea, C. de Metrop. Beryt. lib. 11. text. & ibi Bart. in Auth. ut iudices sine quoquo sussragio, §. illud tamen decernimus, d. l. 2. tit. 1. par. 2. Enrich. de Boich. in d. cap. sicut unire, Rebuff. ubi supra num. 5. & Avendan. de exeq. mand. par. 2. cap. 14. num. 10. Archidiac. Turrecrem. & alij in cap. scitote 26. quaeft. 3. Qui text. [sect. 3] est celebris in materia, quot civitates unaquaeque provincia habere debeat, ut provincia dici possit? & quot Episcopos suffraganeos sub uno Metropolitano? quamvis id exacte non observetur, sed provinciae nomen secundum uniuscuiusque regionis usum, vel Principis designationem, & voluntatem, pluribus, vel paucioribus civitatibus cocludatur, ut post Bart. in Extravag. qui sint rebelles, verb. Lombardiae, docet Ias. & alij in d. l. ex hoc iure, Cardin. in Clement. dudum, §. extra, de sepultur. gloss. & Bart. in l. cum in longi, C. de longi tempor. praescript. Prateius de verb. iuris, verb. Provincia, ubi, [sect. 4] quod provinciae hodie aequiparatur quaelibet civitas, quae merum imperium habet, suosqie sibi Magistratus constituit, Cardin. Tusch. litt. P. conclus. 949. & litt. C. concl. 115. num. 9. Vbi [sect. 5] quod provincia est quaelibet regio, quae regitur per iurisdictionem universale, prout Archiepiscopatus legatio, Praesidatus, vel quid simile. Iusta vero causa divisionis Episcopatuum[sect. 6] ea est, quae resultat ex distantia longa locorum, vel ex oppidorum, & hominum in eis habitantium, tali, ac tanta multipliatione, ut commode per unum Pastorem gubernari non possint, ut constat ex iuribus supra relatis, cap. 1. de Eccles. aedificand. ubi gloss. & Extravag. unic. de offic. deleg. inter comun. Ioan. Andr. ad Specul. tit. de censib. §. 2. Butrius in cap. vacante, num. 5. & ibi Abbas num. 2. & 5. de Cler. non resid. Roder. Suar. alleg. 7. Roman. cons. 275. & 345. num. 16. Cavalcan. & Franc. Mar. ubi sup. Ludov. Cancer lib. 3. variar. resol. cap. 3. num. 420. & seqq. Rebuff. in prax. tit. de erect. Cathed. Mandos. de signat. gratiae, verb. Erectiones, §. amplius, Pet. Gregor. de benef. cap. 12. num. 3. & 4. Zerola, qui loquitur de erectione Parochiarum ob eande rationem, in praxi, verb. Parochia, n. 6. pag. 274. Zipaeus de iure Pontificio novo, lib. 3. tit. de Eccles. aedif. num. 14. Andr. Vvalens. in parat. iuris Canon. lib. 3. eod. tit. n. 8. §. quaeque, Flavius Cherubinus in Compendio Bullarij, tom. 2. in Bullam Sixti V. ann. 1556. q. 1. inuctis alijs, [sect. 7] quae de effectibus, quos in iure operari solet distantia loga viatum, tradit glos. per tex. ibi in cap. nihil, §. fin. de elect. cap. cum longe 63. dist. cap. cum olim, de dolo & contumacia, cap. tum ex litteris, de in integr. rest. ubi sequentia carmina adducit: Non facit ergo parum distantia loga viaru Prorogat inducias, onus aufert, impedimetu: Cogit adire forumm, conservat ius dominioru. Et late per Plateam, & Lucam de Pena in l. mediterraneos, C. de annon. & tribut. lib. 10 Oldrad. cons. 9. 11. 1. Bobadilla, qui alios adducit, in Polititca, lib. 2. cap. 17. n. 1. 10. & cap. 21. n. 70. & optime in nostris terminis text. in Clement. dudum, §. numerus, & ibi gloss. verb. Exigit, de sepulturis, ubi, quod [sect. 8] numerus Praelatorum debet esse aequalis distantiae locorum, & numero subditorum, Trident. sess. 21. de refor. cap. 4. gloss. in cap. cum inferior, de maior. & obedient. verb. Cathedralem, ubi ait: Propter longam & latam provinciam debere erigi novam Ecclesiam Cathedrale cap. postqua hostilis 16. q. 1. ubi e cotrario, propter vicinitatem, & populi raritarem unio Ecclesiarum fieri iubetur, de quo Menoch. cons. 477. lib. 5. gloss. in cap. ultimo, 80. dist. quae docet, arbitrio iudicis relinqui, [sect. 9] quantum unus Episcopatus ab altero distare possit, & debeat, quam refert, & sequitur Menoch. de arbitr. centur. 5. & casu 497. & casu 297. ubi etiam erectionis causas arbitrarias costituit. Quae causa & ratio, cum nullibi urgentius & frequentius militare possit, & soleat, quam in [sect. 10] vaftissimis istis Indiarum provincijs, ob magnam, & interdum imperviam locoru distantiam, & varias colonias, urbes, & municipia, quas quotidie deduci, construi, & formari necessitas, vel utilitas exigit, ita, ut de eis dicere possimus cum Tertull. de anima, cap. 30, [sect. 11] omnia iam pervia, omnia nota, omnia negotiosa, solitudines famosas retro fundi amoenissimi oblitteraverunt, arenae seruntur, saxa panguntur, paludes eliquantur, tantae urbes, quantae nec casae quondam, iam nec insulae borrent, nec scopuli terrent, ubique domus, ubique populus, ubique Respublica, ubiq; vita. Merito iam inde a primis detectionis illarum initijs, Catholici [sect. 12] nostri Reges eam praeviderunt, & a sede Apostolica postularunt, ut quemadmodum erectionis Episcopatuum cura, ita & divisionis, vel restrictionis, ubi oporteret, sibi, suisque Consiliarijs delegaretur. Ita tamen, ut statim eandem divisio ne, vel restrictionem, & eius causas eidem sedi Apostolicae succensendam, & apporbandam remitterent. Quod illis Pontificio diplomare cocessum fuisse, serio affir mat Ant. de Herrera in historia generali Indiarum, decad. 7. lib. 6. cap. 7. pag. 149. referens dictu deploma traditum fuisse egregio viro D. Francisco Tello de Sandoval, cum ad visitandam Novae-Hispaniae provinciam missus fuit ann. 1543. eiq; iniunctum: Que en la junta de los Prelados presentasse el Breve que llevaba, que de su Satidad avia impetrado Iuan de Vega, Senor de Grajal, Embaxador del Rei en Roma, para que todas las vezes que al Rei, a su Consejo pareciesse, que se deben estender, o acortar los limites de los Obispados de las Indias, se pueda hazer de la manera, i segun paraciere que conviene para el buen govierno, i administracion de ellos, i para escusar diferencias entre los Prelados. Porque quando se suplica a su Santidad, que erija algun Obispdo, o le divida, no se puede embiar cierta relacion delos limites que debe tener, para que su Santidad los declare, isenale en la Bula de la ereccio porque muchas vezes conviene variar, i mudar los limites para su mejor governacion espiritual, i que presentando el Breve platicassen sobre lo que pareciesse proveer en ello, i avisasse al Rei, &c. Et idem supponit Ioann. Matienz. in tract. M.S. de moder. Regni Peru, 2. par. cap. 26. ubi tradit, quod Episco patus in Peruanis pro vincijs creari, vel dividi possent. Et hoc est consonum doctrinae gloss. in Extravag. unica, verb. Exerimus, de offic. deleg. [sect. 13] quae, in divisionibus Episcopatuum saciendis, Principis postulationem desiderat, eique subscribit, rationem reddens, Franc. Marc. decis. 1120. num. 34. & 35. & exemplum adducens Filesacus de sacra Episcop. auctorit. cap. 7. §. 7. pag. 195. ubi refert epistolam Innocent. IV. in qua probat, & laudat, quod Archiepiscopus Rhemesis, in quodam castro suo cupiebat novum erigere Episcopatum, auctoritate quidem Apostholica, sed non sine assensu Regis. Et hoc iure saepesaepius Reges nostri usi[sect. 14] comperiuntur, & his ultimis annis usi sunt, in divisone Episcopatuum de Arequipa, & de Guamanga, qui ab Episcopatu Cuzquesi dismembrati sunt, & alterius de Truxillo, qui partim ab Archiepiscopatu Limano, partim a Quitesi divisus fuit. Nisi quod [sect. 15] sola de necessitate divisionis cognitione habita, & Episcoporum pro tempore existentium, vel nominatorum consensu explorato, & obtento, rem ad sedem Apostolicam retulerunt, & eadem sancta Sedes novarum Cathedralium, novorumque Episcoporum erectione, creationem, & divisionem admittens, & approbans; ipsismet Regibus, & personis ab ipsis nominandis, divisionis formam, & propriae cuiusque Dioeceseos assignationem commilit. Et idem paulo ante factum fuit in divisione Episcopatus de la Paz, & de Santa Cruz de la Sierra ab Archiepiscopatu de la Plata. Ideo autem dixi: Habita cognitione necessitatis, & obtento consensu Episcopi, [sect. 16] quoniam regulariter, absque his, divisiones fieri non debent, ut per gloss. in cap. 1. verb. Divisiones, dist. 10. cap. felix, & cap. multis 16. q. 1. Navarr. alia referens, de spol. Cler. §. 3. n. 2. Panorm. in cap. ad audientiam, el 1. num. 16. dc Eccles. aedif. Roch. de Curr. de iur. patron. verb. Honorificum, num. 10. Trident. sess. 21. de reform. cap. 4. vers. In his vero. Quamvis etiam [sect. 17] si sine causa Pontifex dividat, peccabit, factum tamen tenebit, ut in simili tradit Sanchez de matrimonio lib. 7. disput. 2. num. 6. Suar. de legibus, lib. 2. cap. 14. num. 22. & in nostris terminis Dom. Acuna d. cap. 1. num. 5. pag. 52. Et si Episcopus assensum neget, potest adhuc Pontifex, cum sacri Cosistorij consilio, ex causa legitima, divisione, & novam erectionem concedere, Panormit. in cap. fin. de confirm. util. gloss. in cap. 1. dift. 10. & in cap. 1. de Eccles. aedis. Felin. in cap. cum in Ecclesiarum, de constit. col. 16. Frac. Marcus decis. 1120. num. 14. & 28. Vnde sunt multi, qui docent, Canones assensum Episcopi requirentes, interpretari debere de urbanitate, non de necesstite, ut per gloss. in cap. saepe, dist. 10. ubi Archid. & in cap. multis Co cilijs 16. q. 1. Bulla autem erectionis [sect. 18] & divisionis Arequipensis, cuius norma in alijs quoque eode fere tenore repetitur, eaxpedita fuit a Paulo V. felic. record. 10. Kalend. August. an. 1609. & easdem prope rationes eius faciendae adducit, quas modo retulimus. Partemque ab Ecclesia Cuzquensi divisam, & dismembrata per Commissarios ad id destinatos apud Arequipensem, eodem prorsus iuremanere iubet, & sub eodem Metropolitano, tam in iurisdictione, quam in fructuum perceptione, patronatumque in ea nostris Regibus aequa lace reservandum, atque ab eis exercendum declarat, atque antea in Cuzquensi, & in alijs Indiarum eaxercebantur, neque ei hoc, vel alio modo per sed. Apost. derogatum. Oppidumque de Arequipa in civitatem erigit, & diftrictum in Dioecesim, ut commodius & honestius Episcopatus titulo frui possit, ac fungi. Quam [sect. 19] divisione, & terminorum, seu Dioecesum assignationem Regius Senatus commisit Dom. Marchioni de Montesclaros, tunc Proregi Peruano, per sched. dat. Matr. 5. Iunij ann. 1612. qui eam summa dexteritate, Me in aliquibus assidente, executioni mandavit. Ideo autem inquit Bulla, oppidum de Arequipa, Pro [sect. 20] civitate erigi, & ut civitatem deinceps habendum, prout dicitur etiam in simili in Extravag. Salvator, vers. Volentes, de Praebend. inter communes. Quoniam secundum frequentiorem Ecclesiae usum, per sola Episcopalis dignitatis in aliquo oppido asfignationem, videri solet in civitatem constitui. Nec civitas appellari [sect. 21] potest, quae Episcopum non habeat, ut voluit Bart. in l. si haeres, §. 1. de leg. 1. ubi etiam Ias. ex num. 4. ide Bart. in l. fin. D. de college. illicit. & in Extravag. qui sint rebelles, §. Lombardiae, num. 5. Bald. in l. si aliquam, D. de office. Procons. & in Margar. verb. Civitas, & in l. ex hoc iure, in princ. de iust. & iure, Alciat. in l. pupillus, §. urbs, D. verb. sign. & plures alijs, quos refert & sequitur Decius, & eius Addition. in cap. 1. de privil. ex num. 1. Hieron. de Monte in tract. fin. regund. cap. 5. Camill. Borrell. in addit. ad Bellugam, rubr. 6. verb. Dignitate, fol. 20. & de praestant. Reg. Cathol. cap. 76. n. 22. & cons. 2. ubi late tractat, [sect. 22] an civitas ad Episcopalem sedem erecta debeat facere palatium pro Episcopo, & Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 15. Cened. in collect. 101. ad Decretal. num. 1. Licet verius sit, non omnes [sect. 23] civitates Episcopos habere, neque illis indigere, & ius creandarum civitatum, apud Imperatorem, & Regemin suis provincijs, independenter a summo Pontifice, aut Episcopi designatione, residere, ut communiter docent DD. in d. l. ex hoc iure, Innocent. in cap. cum ab Ecclesiarum, de office. Ordinarij, Praepositus in cap. Episcopi, & in cap. superiore 80. dist. Natta cons. 636. num. 100. Alvar. Valasc. ad legem Imperium, D. de iurisd. omnium iud. n. 73. Elias in cap. si civitas, de sent. excomm. in 6. Bart. in l. unica, C. de Metropol. Beryto lib. 11. ubi expresse ait, posse urbem esse, quae no habeat Episcopum, & ex sola Principis concessione, vel nominatione hoc titulo gaudere, prout & nostra Arequipensis iam gaudebat antequam in Cathedralem erigeretur. Et idem concludit in d. §. Lombardiae, num. 6. inquiens, quod [sect. 24] ut civitas sit, quoad spiritualia, consensus Papae requiritur, quoad temporalia consensus Imperatoris, & quod in Alemania sunt multae civitates sine Episcopo, sequitur bene & late rem disputas Rainal. Corsus lib. 3. indagation. cap. 3. Tusch. litter. C. concl. 280. num. 15. concl. 115. num. 8. Licet verum sit [sect. 25] augeri decus urbis per Episcopi sedem, & in eadem sede de novo erigenda, considerandum esse, [sect. 26] quod habeat populum nobilem, divitem, & numerosum, & sufficientem Sacerdotum copiam, ne alias sedes Episcopalis vilescat, ut bene observat Isidor. Moscon. de maiest. Eccles. lib. 1. par. I. cap. 15. & ante eum Rebuff. ubi sub. Vbi addit, [sect. 27] quod aliquando est iusta causa dividendi Episcopatus, quod multos reditus habeat, ut notanter de Ecclesia Tholosana loquens inquit Ioan. XXII. in d. Extravag. Salvator, vers. Attendentes, cuius verba semper meminisse iuvabit, quia valde coducut ad notandos, [sect. 28] depingendos mores aliquoru Episcoporum, qui excessivis huiusmodi opibus abutentes, eas non in divini cultus augmentum, sed in sumtus enormes, & usus extraordinarios convertunt. Contra quos invehit etiam Rebuff. ubi supr. num. 4. tradens, quod [sect. 29] multi Praelati ex redituum luxuria pereunt, & Philipp. Probus in addition. ad Ioan. Monach. in cap. avaritiae, de elect. lib. 6. num. 7. Ubi cum Regio Psalte Psalm. 71. considerat, quod ex adipe prodijt iniquitas, & cum Barbat. ex D. Hier. refert, quod [sect. 30] cum Constantinus Ecclesiae fecisset donationem, audita fuit vox coelitus demissa: Hodie venenum effusum est in Ecclesia Dei, propter plura nimirum damna, quae ex affluxu divitiaru oriri solent. Et conducit [sect. 31] text. qui eandem rationem, quod reditus sint multi, aut sufficientes ad erectionem novarum Ecclesiarum, vel Praebendarum considerat, in cap. quoniam, in princip. de vita & honest. Clericor. cap. cum M. & ibi Abb. & Felin. num. 5. Ripa num. 35. & 36. de constit. cap. penult. ubi gloss. verb. Diminuti, eod. tit. Bart. in l. non plures, num. 3. C. de sacros. Eccles. Eleganter D. Greg. Nazianz. orat. 10. in laud. D. Basilij, ubi refert [sect. 32] dissensionem inter Antimum, & D. Basilium super divisione Dioecesuum ob eandem redituum copiam exortam, & concludit, dissidium hoc in Ecclesiae commodum, & incrementum conversu esse: Patria nimirum pluribus Episcopis comunita, animarum maiori cura suscepta, & qualibet civitate suis proventibus abundate. Alioqui [sect. 33] ubi reditus non sunt sufficientes, neque urbs digna Cathedra Episcopali. multum in divisione cunctandum est, d. cap. 1. de privileg. D. Clem. epist. 2. de Episc. ibi: Ne vile eroum nomenfiat, idem epist. 3. ibi: Ad honorabilem urbem titulandus, & nominandus est, Theod. Balsan. in schol. ad Can. 6. Synod. Sardicens. ibi: Quia autem vilibus electis Episcopis in parvis, vilibusque parochijs, in quibus saepe ne errant Episcopi quidem, qui & pedibus incedebant, & erant alioqui contemt I. Episcopalis dignitas contemtui habebatur, statuerunt Patres, &c. D. Gregor. Nazianzen. orat. 20. in laudem Divi Basilij, ubi [sect. 34] illud in eo notat, quod Sasimis, vili, & inamoeno, & perangusto oppidulo, Gregoriu amicum iuratissimum praefecisset, tanquam ipsius virtuti parum consideret. Licet verum sit, [sect. 35] in partibus Indiarum, & alibi, ubi animarum necessitas id exposcit, dispensari posse, ut etiam in castellis, & villis, & sine magnis proventibus Episcopi consctituantur, cap. & temporis 16. q. 1. d. cap. Episcopi, ubi gloss. verb. Vilescat, & verbo Non castellis, 80. dist. gloss. verb. Maioribus, in d. cap. 1. de privil. ibi: Sed hoc intelligo quantum ad vulgi opinionem, quia ubicunque nomen Episcopi habet: quibus addo verba Nazianzeni epist. 22. ad Caesariens. patris nomine: Sum quidem Pastor exiguus, exiguique gregis Antistes, &c. At gratia nunquam angusta est, nec locis circumscripta. Porro praedictis Episcopatuum divisionibus factis, aliquae dubitationes oriri solent, quas hic breviter recensere, & resolvere, ob ipsarum frequentiam, & lectorum commodu no gravabor. Et prior est, an [sect. 36] antiquus Episcopus, a cuius Dioecesi alia dividitur, & dismembratur, usque ad adventum novi erecti, & electi, etiam in parte divisa administrare, & iuridictionem Episcopale exercere possit, atque adeo fructus integere, ut antea percipere? vel haec omnia cessent, & ad novum Praelatum pertineant, ex die, quo ei gratia a sede Apostolica facta fuerit, quae vulgo appellatur, el fiat? Quae quaestio ventilata fuit in supremo Indiarum Consilio, & in Regio Limano Conventu sub [sect. 37] occasione novae erectionis Cathedralis de Guamanga, de Truxillo, & per sched. dat. Secobricae 5. Decebr. ann. 1615. ad dictum Limanum Conventum directam, ei commissum, ut ipsos litigantes Episcopos, melioribus, quibus posset, medijs, in concordiam reducere procuraret, quod si id non contingeret, iudiciali definitione cau sam terminaret, quasi haec [sect. 38] tanquam mere possessoria, & violentiae specimen ex parte occupantis habens, etiam inter Ecclesiasticos, ad seculares iudices pertinere posset, ex traditis a gloss. & DD in cap. cum dilectus, verb. Iuramento, de elect. cap. fin. de iudic. l. 2. tit. 6. lib. 1. Recop. Guid. Pap. q. 71. & 85. & plurimi alij, quos refert Covarr. in pract. cap. 35. Cavalcan. de brachio Regio, 1. par. in princip. num. 15. Ioseph. Sesse de inhibit. iustitiae Aragon. cap. 8. §. 4. n. 3. ubi hanc appellat charitativam defensionem, & latissime Cevallos in tract. de violent. fere per totum, D. Franc. Salgad. de protect. Regia, par. 1. cap. 1. praelud. 5. num. 217. & alibi passim. Pro parte enim antique Episcopi facit, quod etsi [sect. 39] consensum ad divisionem faciendam praestiterit, cum tamen in tota provincia mero iure universalam iurisdictionem haberet, cap. cum Episcopus, de offic. Ordinar. eam continuare potest, & debet, & per consequens fructibus etiam gaudere (cum hi dentur propter officium) usque ad successoris adventum, ne alias gregem Dominicum lupus rapax invaderet, aut in facultatibus suis Ecclesia viduata grave dispendium pateretur, ut alias in simili deciditur in cap. ne pro defectu 41. de elect. & in l. meminisse, D. de offic. Procos. Auth. de administrat. §. fin. ubi redditur ratio, collat. 2. cum alijs, quae multum in nostris terminis notat Bald. in ead. leg. meminisse, num. 1. ubi nominatim loquitur de salarijs, Decius in cap. si duobus, num. 12. de appellRebuff. in prax. tit. de simonia, in resign. n. 33. & Barbosa in l. divortio, 2. par. num. 50. solut. matrim. ubi loquitut de Episcopo renuntiante. Maxime cum certi iuris sit, [sect. 40] Episcopum noviter provisum, Episcopatus possessionem capere non posse, nisi litteris expeditis, & ostensis, ut in Extravag. iniunctae, de elect. inter comm. cum notatis a Panorm. in cap. qualiter. l. notab. eod. tit. late Navar. in cap. accepta, opposit. 8. a num. 13. de restit. spoliat. & plures alios novissime, referens D. Valencuela cons. 190. num. 25. vol. 2. ubi quod iurisdictio Episcopi solum cessat successoris ad ventu. Secvndo facit, [sect. 41] quod assensus ad divisionem praestius per Episcopum antiquiore, civil, & rationabili modo intelligendus est, hoc est, ita ut non prius velit iurisdictonem, & fructus iurisdictionis a se abdicare, quam successor adveniat, & eum in pastorali cura, & solicitudine iuvet, ac vicissim respective partem eorundem fructuum, & emolumentorum accipiat. Essetque ei imputandum, [sect. 42] si in tanta locorum distantia, & navigationum, itinerumque discrimine, ob solum nuntium Episcopi noviter designati, commissum sibi regimen, & oves diu lactates sine pastore desereret, cum nec trium mensium moram tanta in re pati velit Ecclesia, d. cap. ne pro defectu. Et ex his excluditur doctrina Barbosae, & aliorum, quos ipse adducit ubi sup. n. 51. contrarium tenetis [sect. 43] in Episcopo renuntiante. Nam id eo fundamento nititur, ut ide Auctor ostendit, quod tunc, post admissam renuntiationem, iurisdicto potest administrari per Capitulum sede vacante, usque ad adventum renuntiatarij, quod in nostro casu non militat, cum agamus de Ecclesia noviter divulsa, & erecta, quae [sect. 44] eousque non habet Capitulum, quod pro electo absente gubernare possit, cum prior debeat esse electio, & installatio noviter electi, quam Capituli, cui ipse praesodere debet, cum Canonici sint veluti partes, & membra eius, quae sine capite esse non possunt, ut bene, praeter alios, notat Cardin. Tusch. verb. Capitulum, conclus. 46. & 54. Bellamera cons. 20. num. 7. & Isid. Moscon. d. cap. 15. pag. 291. & dicemus infr. cap. 14. ex num. 1. Tertio, facit text. in Extravag. iniunctae, de elect. inter communes, [sect. 45] qui probat, resignatarium non posse percipere fructus ante receptionem litterum, cuius argumento tenet Rebuff. in prax. tit. de resign. simon. num. 41. & in tract. de nominat. q. 14. num. 157. & in tit. de pubilc. resign. gloss. 18. num. 7. in resignatione conditionali, quae fit coram summo Pontifice in favorem alicuius, posse resignantem percipere fructus, donec fuerint sibi intimatae litterae expeditae in favorem refignatarij. Quod ampliat idem Rebuff. cons. 186. num. 1. alij, quos refert Flamin. Paris. de resign. benef. lib. 1. q. 6. num. 21. & seqq. ut requiratur acceptio, & possessio resignatarij, quasi tunc demum ius a refignante abdicari videatur, ex notatis per gloss. Butr. Abbat. & alios, in cap. cum pridem, de pactis, l. 1. & 2. C. de peric. & commod. rei vend. cum alijs. Sed his non obstantibus, contraria sententia, quod ad fructus attinet, verior, & securior videtur. Nam licet quoad exercenda munera pastoralia antiquus hic Episcopus usque ad novioris Ecclesiae divisae adventum habilis videatur, cum nullus sit per quem melius exerceri possint, & ut maxime de iuris rigore iurisdictione careat ex die facte divisionis, & novi Episcopi creationis, tamen acta per eum ex bona fide sustineri possint, argum. l. Barbarius, D. de office. Praetor. & aliorum iurium, quae in simili notat Barbosa ubi sup. n. 50. & 51. Fructus [sect. 46] tamen ex die gratiae suos facere non poterit, quia ex quo assensum praestitit ad divisionem, vel Episcoptum cum hoc onere accepit (quod frequentius esse solet) tacite parti Episcoptus dividendae, & fructibus ei correspondentibus, renuntiasse videtur, ex tempore, quo illa per Romanum Pontificem facta fuerit, ut in terminis Episcopi, vel Beneficiarij renuntiantis, late, & optime docet Barbosa ubi sup. num. 44. Sarnens. in reg. de public. q. 7. num. 2. & plures alijs, quos refert & sequitur Flam. Paris. ubi sup. n. 27. & seqq. ubi num. 38. & 69. id ampliat, etiam si post multos menses post consensum praestitum, sive fiat Papae, stetisset expedire litreras resignatarius. Et [sect. 47] rationem reddit, quia gratia tunc est perfecta, & ius plene quaesitum, & per conseques ex illa die vere dominus efficitur refignatarius, & sic ad illum tanquam talem fructus spectant, l. fructus, l. in fundo, l. ex diverso, l. non solum, §. meum, D. de reivind. cu multis alijs traditis a Tiraq. de retract. convent. §. 2. gloss. 1. num. 34. cum seqq. & eodem Flam. ubi sup. ex num. 45. Secvndo facit, [sect. 48] quod summus Pontifex, qui est suumus Princeps, & Dominus Ecclesiaru, ut in c. 1. & per totam causam 16. q. 1. cu vulgat. potest rem unius Ecclesiae auferre, & alteri dare, cap. canquestus, & ibi gloss. q. 3. cap. per principalem ead. causa, & q. cap. consitutus 6. de religios. domib. Vnde post admissam, & factum divisionem, [sect. 49] titulus antiquioris Episcopi, qui nitebatur in concessione Romani Pontificis, reducitur ad non titulum, sine quo perceptio fructuum non causatur, ut late dixi sup. lib. 2. cap. num. & in terminis ostendit text. in d. Extravag. Salvator. Absque eo, quod de hoc queri possit antiquus Episcopus, qui eidem divisioni assensum praebuit, cum scierit, vel scire debuerit, hanc esse vim gratiae Pontificiae, ut solo verbo perficiatur, [sect. 50] novo electo statim sufficientem titulum praestet ad fructuum acquisitionem. Nam sumit vires ex prolatione verbi Fiat, ut preter relatos a Flamin. ubi sub. eleganter docet Abbas in cap. nosti, & in cap. transmissam, de elect. dicens, quod ubi primu Papa, [sect. 51] verbo pronuntiat aliquem Praelatum Episcopum, vel Abbatem, statim facta pronuntiatione, talis sic pronuntiatus habet beneficium, vel Episcopatum, Bald. omnino legendus, in l. humanum, num. 6. C. de legatis 1. & in l. si qui per caluminiam, num. 7. C. de Episcop. & Cleric. ubi dicit, quod statim, ut dicit Princeps Fiat, gratia perfecta est, Molina de primog. lib. 2. cap. 7. num. 55. Ioann. Gutierr. cons. 9. num. 6. Petr. Surd. cons. 109. num. 6. vol. 1. & late Mascard. de probat. coclus. 183. num. 36. & 1338. num. 2. Et ex his pater responsum [sect. 52] ad legem meminisse, & alia argumenta pro contraria parte considerata. Nam in gratijs aliorum Principum, quae officiorum servitia concernunt, non [sect. 53] solet dari usus, nec salarium successori usque ad possessionis apprehensione, & ideo mirum non est, si antecessor usque ad eius adventum in eodem officio perseveret, & salario fruatur. Quod secus est in concessionibus summi Pontificis, cuius [sect. 54] verbum Fiat non respicit tempus futurum, sed praesens, & instas, sicut illud Dei, Genes. 1. Fiat lux, & facta est lux, ut bene advertit Rebuff. in concord. Rubr. de mandat. Apost. verb. Litteras, vers. Item dispensatio, Ripa lib. 2. resp. 11. sub tit. de iure patron. Decius cons. 175. post num. 6. vers. Tertio, non obstant, Afflict. decis. 263. num. 67. & optime omnium Lapus alleg. 130. in novis, cum additionibus Quintillian. Mandos. & consilium Caldermi ibi adsutum, quod est valde notandum, Arnulphus Ruzaeus de Regalibus privilege. 4. num. 14. & privil. 45. num. 6. Nicol. Garcia de benef. 2. par. cap. 2. num. 1. Deniqva facit quod hoc idem, quod dicimus, satis expressum videtur in [sect. 55] dicta Bulla divisionis, quam supra retulimus, dum repetitis, & geminatis clausulis novum Episcopatum, ex tunc separat, dimembrat, & segregat ab omni antiquiroris Episcopi iurisdictione, & decimas, iura, & reliqua emolumenta amplius percipere vetat, & ad novum Episcopum transfert. Pro quo etiam emanavit expressior alia [sect. 56] Pauli V. declaratio ad interrogationem Reverendiss. Dom. D. Fr. Augustini de Carvajal, electi ad Episcopatum Guamanguensem, tunc noviter, ut diximus, simul cum Arequipensi divisum, cuius haec sunt verba: Per Monsignor Fr. Augustino di Carvajal, Vescovo di Panama nel Peru, il qual essendo passato al Vescovato di Guamanga, se dubita, se si le debono i fruti del giorno, que su ereta lo Chiesa, o vero del giorno chel oratore su proposto in Consistoro, o piu dal giorno che esse piglio il possesso? Sanctissimus Dominus noster, audita sacrae Congregationis Cardinalium, Episcoporum negotijs Praepositorum, sententia, mandavit, ut fructus ei consignentur a die translationis, & praefectionis in Episcopum, & Pastore Ecclesiae Guamanguensis. Datis hac die vigesimatertia Maij ann. millesimi sexcentesimi quintidecimi. Antonius Maria Cardinalis Gallus, &c. Que decisio, vel declaration est conformis [sect. 57] stylo Romanae Curiae, secundum quem saepe iudicari vidisse testatur Flamin. ubi supr. num. 60. & 63. Ita tamen, ut antequam hic novus electus tales fructus petere possit, debeat prius litteras expedire, & praesentare, & virtute earum possessionem capere. Et pro eadem, in proprijs terminis habe[sect. 58]mus sched. Regiam, supra dicta omnia dilucide comprehendentem, & decidentem, in causa electi Episcopi Truxillensis, dat. Segoviae 5. Decembr. ann. 1615. quae similem aliam litem, quam sibi moveri timebat Episcopus Truxillesis, noviter a Limano & Quitensi divisus, enarrat, & rationes quae utrimque allegabantur, quae cum supra relatis omnino coveniunt, & nihilominus iuxta praedictas iuris Canonici regulas & sanctiones declarat: Pertenecer al dicho obispo de Truxillo los frutos decimals desde el dia del Fiat desu Santidad, en la presentacion del dicho obispado parala dicha Iglesia de Truxillo; iubeque, ut ei integer ex dicto die per eorum Oeconomos, sive Receptores absque ulla mora, vel controversia restituantur. Secvnda quaestio, occasione dictarum divisionu oblate, illa est, [sect. 59] apud quem debeat remanere iuridictio Episcoptus divisi, ubi contingit, quod Episcopus ad eum noviter erectus & creatus moriatur, antequam illius possessionem, & gubernationem apprehedat, & divisionem, & erectionem sibi mandatam opera impleat, prout superioribus annis cotigisse videmus in Rev. D. Fr. Christophoro Roderico ad Arequipensem Ecclesiam promoto, & D. Lud. a Carcamo ad Truxillesem. Et me cum alijs Collegis censente, resolutu fuit, quod licet Episcopo mortuo soleat regulariter eius iurisdictio in Capitulum pertransire, cap. 2. ne Praelati vices suas, cum alijs, quae infra cap. 13. dicemus, tamen cum in hoc casu Capitulum nondum formatum esset, nec Episcopatus adhuc divisus, erectus, & dotatus, quia haec omnia electi adventum desiderabant, & expectabant, tenendum est [sect. 60] hunc Episcopatum plene formatum, & in esse deductum non videri, ut probat text. iucta gloss. verb. Dioeceses, in Extravag. sedes Apostolica, de offic. deleg. & late Azorius in summa, tom. 2. lib. 6. cap. 30. vers. Quarto quaeritur, ac proinde eiusdem administratione ad proximiorem Episcopum pertinere, ut constat ex text. in cap. si forte, & in cap. ultimo, ubi glos. & DD. 65. dist. Abbas in cap. 1. de elect. & Ias. in l. si grege, D. de leg. 1. Qui cum sit ille idem Episcopus antiquus, a cuius Episcopatu alter dividebatur, in eadem administratione, ut antea, manebit, non tam iure devolutionis, quam conservationis (ut ita dixerim) & continuationis, quasi iurisdictio, quae ei adimebatur, tacitam conditione habeat, si alter novus Episcopus accedat, qui eam in se sumere, & exercere possit. Vnde & tentari potest, ab hoc eodem Episcopo esse [sect. 61] instituendos Praebendarios, qui ad novam divisam Ecclesiam electi guerint, & Regiae nominationis, ac praesentationis titulos exhibuerint. Qui casus etiam in quaestionem, in praedictis divisionibus vocatus fuit, & utru hi sic instituti, Capitulum constituerent, vel a Metropolitano in defectum proprij Episcopi institui possent. Quod a [sect. 62] iuris tramite abesse non videtur, exdoctrina gloss. in cap. presbyteri, verb. Civitatis, vers. Sed quare non petebant hoc ab Archiepiscopo, 24. dist. quam refert Rebuff. in prax. tit de devolution. n. 72. Licet eam non omnino probet, inquies, quod Metropolitanus solum habet hoc ius, data negligentia suffraganei, cap. 2. de cocess. Praebend. quae non potest considerari in eo, qui mortuus est, ac proinde securius putat collationem suspendi, interim dum sedes vacaverit, & dicitur [sect. 63] sedes vacare, donec Episcopus novus adeptus fuerit possessionem, teste Hostiens. in cap. olim 1. de rest. spol. & Felin. cons. 40. col. 2. Deniqve de illo dubitari in materia huius Capituli solet, [sect. 64] quibus legibus, vel consuetudinibus debeat gubernari Ecclesia nove divisa, interim dum eius erectio a primo Episcopo ad eam electo ordinatur, perficitur, & a sede Apostolica confirmatur. Et respondendum est, illis plane eisdem, quibus Ecclesia illa gubernabatur, a quibus ipsa divisa, & dismembrata fuit, ut notant DD. communiter in l. si eadem, D. de offic. assess. & in l. unica, C. de Metrop. Beryto, Paul. Castrens. consil. 322. num. 2. vol. 1. Roland. a Valle in tractat. de lucro dotis, lib. 1. q. 85. num. 2. Hier. de Monte in tract. de finib. regund. cap. 3. n. 4. Craveta de antiq. tempor. par. 4. §. Transeo nunc ad quartum, num. 55. Ludolph. Schrader. cons. 3. num. 30. fol. 286. col. 2. & conducunt, quae de Regnis, vel provincijs accessorie, vel aeque principaliter unitis, late congessi 1. tomo de Indiar. iure, lib. 3. cap. 1. n. 46. & seqq. & quod tradunt Canonistae communiter in cap. 1. ne sede vacante, post gloss. ibi in verb. Vniendo; & cap. & temporis 16. q. 1. ubi etiam gloss. verb. Vnire. Concludentes, quod in duabus [sect. 65] Ecclesijs Episcopalibus, ita unitis, ut utraque remaneat Episcopalis, licet unus, & idem sit Episcopus utriusque Ecclesiae, tamen utraque remanet aeque principaliter Episcopalis, retinedo omnia sua iura, statum, & dignitatem, quam habebant ante unionem. Quod similiter in Monasterio alteri Ecclesiae unito, vel ab ea diviso, docet Panorm. per text. ibi in cap. quia Monasterium, de Religios. domib. Felin. in cap. translato, de constit. & alia similia congerens Ripa respos. 21. num. 6. lib. 1. Clapperijs in cent. caus. Fiscal. causa 1. ex num. 13. Vbi etiam bene addit, in his, quae [sect. 66] in Ecclesijs inferioribus satis expressa non fuerint, debere regi secundum consuetudinem Ecclesiae Metropolitanae, cui subijciuntur, ut notant omnes DD. per text. ibi in d. cap. translato, & in d. l. unica, C. de Metrop. Beryto lib. 11. & in §. fin. Inst. de satisd. ubi dicitur, Necesse esse omnes provincias, caput omnium nostram civitatem, hoc est Regiam urbem, illiusque observationem sequi. Melior text. in cap. cum olim, de censib. & in cap. de his, in fine, 12. distinct. ibi: Vnum, eundemque in psallendo teneant modum, quem in Metropolitana sede cognoverint institutum, ubi alios adducit Illustriss. Bracharens. num. 3. & Quaranta in summa Bullarij, verb. Archiepiscopi auctoritas, n. 23. vers. 22. auctoritas, pag. 74. quem omnino vide. # 6 CAPVT VI. De professione Fidei, & iuramento fidelitatis, quod Praelati Indiarum Romano Pontifici praestare tenentur, & an id per Procuratore facere possint? vel in manibus cuiuslibet Praelati, aut Capituli sede vacante, si eum, quem ad hoc Pontifex designavit, mortuum esse, vel in longinquis morari contingerit? Et de alio iuramento Regiae iurisdictionis, Patronatusque tuendi, quod etiam in aliquibus schedulis ab eisdem Episcopis praestari iubetur. SVMMARIVM CAPITIS sexti. -  1 EPiscopi qualiter facere debeant Fidei professionem, & iuramentum de praestanda fidelitate Romano Pontifici? -  2 Iuramentum Episcoporum de fidelitate praestanda Rom. Pont. quale sit, & quam antiquum? Cap. ego N. de iureiur. explicatur, & illustratur, ibid. -  3 Iuramentum fidei, & fidelitatis an possit ab Episcopis Indiarum praestari per Procuratorem? & questiones saepe super hoc ortae. -  4 Fidei professionem, & iuramentum fidelitatis praestari posse a Praelatis, & alijs Beneficiarijs, per Procuratorem, multi Auctores tenent, qui referuntur, & contrarij, num. 14. -  5 Facere per alium, quis regulariter potest, quod per se ipsum. -  6 Iusiur andum, ubi in contractibus, & in alijs casibus a iure desideratur, per Procuratorem praestari potest. -  7 Iuramentum fidelitatis, quod ob feudum, vel subiectionem dominis a vassallis praestatur, regulariter fieri potest per Procuratorem. -  8 Iuramentum licet sit actio personalis, non excludit, quin per alium fiat, iur ando in personam domini. -  9 Cap. optatum, dist. 100. expeditur, & illustratur. -  10 Episcoporum, qui per procuratorem praestiterunt iuramentum fidelitatis, exempla referuntur. -  11 Iuramentum per procuratorem, quibus circumstantijs concurrentibus admittant Covarr. & P. Suarez. -  12 Iuramentum fidelitatis, & professionem fidei, quam Episcopi facere debent, non posse fieri per Procuratorem certior, & communior opinio est. -  13 Iuramentum fidelitatis debet fieri tactis sacrosanctis Evangelijs. -  14 Professionem Fidei per ipsos Praelatos personaliter debere fieri, Trident. decidit, & aliquae declarationes, quae referuntur. -  15 Bullae verba, per quam Pontifex solet comittere alicui Praelato, Fidei professione ab alio faciendam, expenduntur. -  16 Iuramentum fidelitatis in feudis, ex magis communi opinione, personaliter exhiberi debet, & quando secus? -  17 Cap. unico, §. verum, de stat. regul. in 6. ponderatur, & illustratur. -  18 Iuramentum fidelitatis, & professionis Fidei, si aliquibus Praelatis committatur a R.P. & illi mortui sint, vel absentes, an in aliorum manibus fieri possit? & num. seqq. -  19 Fidei professio videtur requirere praecisa observantiam, tam ex parte sive persona, quae eam facere, quam quae recipere debet. -  20 Fidei professio, ad servandam formam Concilij, debet fieri coram Vicario Capituli sede vacante, & non coram ipso Capitulo, licet hoc illum nominaverit. -  21 Praebendarius Romae electus, & existens non implet faciendo ibi professionem Fidei, sed debet adire suum Episcopum, aut eius Vicarium. -  22 Provisio legis vivae, hoc est Papae, vel Principis, eandem interpretationem recipit, quam provisio legis mortuae. -  23 Rescripta commissionum, & delegationum, de persona ad personam non extenduntur, quia sunt stricti iuris. -  24 Commissio alicui data, ubi continet nudu ministerium, per ipsum nominatum, non per alium, etiam ipsius in officio successore, exequenda est, secundum Bart. qui reprobatur. -  25 Iuramentum, & professionem Fidei mortuo, velloge absente Praelato, cui commissa sit, in manibus alterius fieri posse, Auctor consuluit, & quare? -  26 Rescripta ad recipiendum ab aliquo Praelato iuramentum fidelitatis, vel professionis Fidei, in eorum favorem expediuntur. -  27 Rescripta, & commissiones ob gratiam alicuius, & ad eius postulationem concessa, extenduntur ad ea omnia, quae ei favorabilia, & utilia esse possint, & prout verosimile est, quod voluit Auctor ipsorum. -  28 Praelati ubi designantur, ut coram eis fiat Fidei professio, praesupponitur, quod vivi sint, & vicini profiteri debenti. -  29 Verosimiliter, quod rescribens, vel disponens respondisset, id pro cauto haberi debet. -  30 Rescripta extenduntur de persona ad personam, & loco ad locum, ex verosimili mente concedentis, & ne eius gratia vana reddatur. -  31 Papa si mandat alicui provideri de Praebenda vacatura, poterit ex eius mente provideri etiam de vacante. -  32 Rescripta delegatoria ad lites, non solent admittere extensionem de persona ad personam, secus in alijs casibus, maxime si designatio personae eius substantiam non respicit. -  33 Praelati consecratio, etsi in aliqua designata Ecclesia fieri iubeatur, poterit ex iusta causa in alia fieri. -  34 Via eligenda est, per quam utrique parti consulitur. -  35 Diversa non videntur, aut dissentientia, quae in ratione conveniunt. -  36 Bullae ad consecrationem alicuius Episcopi, habent clausulam, ut fieri possit a quocunque maluerit Catholico Antistite. Vnde idem permittendum videtur in receptione iuramenti, & professionis Fidei. -  37 Consecrare Episcopum, & ab eo recipere professionem Fidei, sunt veluti dependentia, & melius per unum eundemque Praelatum, quam per diversos, & longe distantes expediri possunt. -  38 Consecratio alicuius Episcopi a tribus alijs regulariter facienda est, sed in Indijs unus sufficit cum duabus alijs Dignitatibus, vel Canonicis, ob distantiam locorum, & Episcoporum paupertatem. -  39 Causae omnes, quae debent per summum Pot. expediri, ratione difficilis accessus per Episcopos expediri permittuntur. -  40 Transitus est facilis in habentibus symbolum. -  41 Impedimentum, quando datur respectu unius personae, bene potest dari recursus ad aliam. -  42 Actus, quod habeat suum effectum, semper iura intendunt, quamvis aliqualiter a forma recedatur. -  43 Forma, ubi necessitas, aut difficultas urget, omitti potest, & per aequipollens adimpleri. -  44 Auctoris opinio, & consilium a summo Pontifice, & ab alijs viris doctis probatum fuit. -  45 Dataria Romana, quem morem iam observet in commissionibus ad recipiendum iuramentum, professionem Fidei, vel pallium Archiepiscoporum, & Episcoporum Indiarum. Pallium nullus Archiepiscopus potest propria manu sibi assumere, vel induere, ibid. -  46 Capitulum sede vacante an possit recipere iuramentum fidelitatis Episcopo commissum? -  47 Iuramentum, quod Episcopi Indiarum praestant de Regia iurisdictione, & patronatu non usurpando, quale sit? -  48 L. 12. tit. 3. lib. 1. Recop. explicatur, & illustratur. -  49 Episcoporum iusiurandum de Regijs iuribus non usurpadis, qualiter renovatusit? -  50 Episcopi, excepta causa feudi, iuramentum ex Principum secularium legibus subire, compelli non solent. -  51 Episcopi, quibus caeremonijs, & qua forma faciunt homagium ratione feudi? -  52 Schedula novissima de iuramento Regiae iurisdictionis, & patronatus per Praelatos Indiarum non turbando, refertur. -  53 Iuramentum, quod a Praelatis exigitur de non turbandis, vel usurpandis Regijs iuribus scrupulo caret. -  54 Episcopi licet ratione rerum spiritualiu per leges Regias non possint cogi ad aliquod iuramentum praestandum, pro temporalibus tamen conservandis, illud regulariter subeunt, & sicut alij vassalli reputantur. -  55 Rex dum a Praelatis, quos nominat, iuramentum exigit, eos non gravat, sed iurium suorum conservationi consulit. -  56 Iuramentum qualiter exigatur, & praestetur a Praelatis Franciae, ratione Regiae fidelitatis, & temporalitatis. -  57 Episcopi Alemaniae ante apprehensionem Episcopatus debebant comparere ante Regem, ad reverentiam ei praestandam. L. 3. tit. 3. lib. 1. Ordinam. ponderatur, & illustratur, ibidem. -  58 Episcopi venire debent ad vocatione Regis, & eius manus osculari, ipse tamen ea eis porrigere non solet. -  59 Regis manum ab Episcopis osculari non debere sentit Alvar. Pelagius, contra que Borrellus insurgit. -  60 Reges Hispaniae multum Episcopis, & Sacerdotibus deferunt, & sunt Protectores, & assertores immunitatis. & iurisdictionis eorum. -  61 Episcopi pluribus rationibus tenentur no usurpare, nec turbare Regiam iurisdictionem. -  62 Iuramentum reddit arctiorem, & efficaciorem obligationem, qua quis alias ante eius praestationem tenetur. -  63 Iuramentum habet vim litis contestationis, & interrumpit quamlibet praescriptionem, qua alias iur ans se iuvare posset. -  64 Auctor qualiter eluserit praescriptionem, qua nonnulli Praelati in materia tertiarum se tueri volebant. -  95 Episcopi praestant iusiur andum de non alienandis, nec diminuendis rebus, iuribus, & privilegijs suarum Ecclesiarum, vel Dignitatum. -  66 Iuramentum, quod Episcopi praestare debent de non alienandis rebus Ecclesiae, semper factum praesumitur. COmmvne quidem est Archiepiscopis, & Episcopis ad Indiarum Ecclesias electis, & consecratis, cum alijs, qui in toto Orbe Christiano eliguntur, ut non [sect. 1] prius suorum Episcopatuum regimen, & possessionem apprehendant, quam professionem Fidei emittant, & speciale iuramentum faciant de fidelitate Romano Pontifici praestanda. Quod valde [sect. 2] antiquum esse in Ecclesia Dei, satis patet ex cap. ego N. de iureiurand. cum concordant. Trident. sess. 24. cap. 1. de reformat. vers. Ita tamen, & ex duabus Bullis Pij IV. ubi ponitur eius forma, quae habentur in summa costit. pag. 476. & 481. De quarum praxi tractant plurimi DD. relati a Cerola in praxi Episcop. 2. par. cap. 5. pag. 340. Piasecio in eadem praxi, 2. par. cap. 5. pag. 340. & seqq. Flamin. Paris. de resign. benef. lib. 10. quaest. fin. Laelius Zechus, Lancellotus, Coradus, & alij, quos refert Cenedus in collect. 108. ad Decretal. Navarr. cons. 7. & seqq. de iureiurand. Azor. in summ. 2. par. lib. 7. cap. 2. col. 811. Emanuel Roder. in summa, 1. tom. cap. 19. num. 7. Nicol. Garcia de benef. 3. par. cap. 3. per tot. Thom. Sachez in summa lib. 2. cap. 5. Cardin. Tusch. litt. E. concl. 302. & plures alij relati ab August. Barbos. in remis. ad d. cap. 12. Concil. Trid. vers. Provisi, num. 7. & iterum latius in collectan. num. 19. pag. 426. Sed illud frequentius & peculiarius in Episcopis Indiarum, prae alijs, dubitatum vidi, utrum [sect. 3] cum receptio eiusmodi Fidei professionis, & iuramenti fidelitatis a Summo Pontifice regulariter alijs Episcopis, vel Archiepiscopis, specialiter designatis, committi, & delegari soleat, & hi (ut saepe contingit) in provincijs valde distantibus commorentur, propter vastam latitudinem, & interdum imperviam Novi huius Orbis regionum, quod forte in Romanae Curiae Dataria satis copertum non est. Sit praecisum dictos Praelatos, sic nominatos vocare, vel adire, ad talis professionis, & iuramenti exhibitionem, seu praestationem, vel sufficiat, quod ea per procuratorem praestetur, cum speciali mandato ad id missum, & deputatum. De qua quaestione consultus fui per Reverendiss. Episc. Guatemalensem D. Fr. Ioan. Zapata Augustinianum, qui pro se ipso doctam allegationem scripsit, & typis mandavit, cui omnes fere Novae-Hispaniae Theologi, & Iurisconsulti subscripsere. Et iterum per Illustriss. & Reverendiss. Dom. D. Ferdinandum Arias de Vgarte, tuc electum Episcopum de Quito, & nunc pro meritis post Archiepiscopa es sedes Regni Novi Granatensis, & Argentina, ad Limanam evectus, ubi sancte, laudabiliter, & ut uno verbo dicam, Apostolice, Pastorale, quo fungitur, munus exercet. Et quidem partem [sect. 4] affirmativam, nempe quod per Procuratorem fieri possit, expresse tenent Navarr. d. cons. 11. num. 2. Azor. dict. cap. 2. col. 812. in fin. Petr. Ledesm. in summ. 2. par. tract. 1. cap. 4. concl. 10. sexta difficult. Zerola in praxi, 2. part. verb. Fidei professio, Doct. Ioan. Balboa in d. cap. ego N. num. 3. pag. 266. & generaliter, tam de Episcopis, quam de alijs Beneficiarijs, in Fidei professione loquens, August. Barbosa, qui adducit Campanil. Ricciul. Vivian. Novarium, Tamburin. Ferentil. Massobr. & alios in collect. ad Concil. d. cap. 12. num. 39. pag. 429. & novissime Dom. D. Felician. a Vega Episcopus Pacensis in cap. Pastoralis, num. 7. de iudic. Qui primo ea consideratione moventur, quod cum [sect. 5] regulariter quis possit facere per alium, quod potest facere per se ipsum, nisi contrarium expresse dispositum reperiatur, cap. potest quis, de Praeb. in 6. cap. qui per alium, cum similibus, de reg. iur. in 6. cap. 1. §. sed utrum, per quos fiat investitura, cap. 1. quo temp. miles, ubi Petrus Ravenas, Albarot. & alij, & procurator ad matrimonium, & alios quoslibet contractus, quantuvis graves, admittatur, l. 1. de procurat. l. 2. D. de act. & obligat. cap. ultim. de procur. lib. 6. cum multis alijs, quae adducit Azeved. in l. 4. tit. 4. lib. 7. Recop. num. 7. nulla ratio esse videtur, cur iuramentum fidelitatis, Fideique professio idem non admittat, cum neque maiorem consensum postulent, neque magis personalem actionem insinuent, quam alij contractus, qui per procuratorem celebrati, vim habent obligandi. Secvndo, pro eadem sententia perpenditur, quod [sect. 6] non solum in contractibus, verum & in multi sutriusque iuris casibus, qui iurisiurandi specialem religionem, & exhibitionem desiderant, permissum, & receptum est, ut quis illud tam per procuratorem, quam per se ipsum facere possit, ut constat ex cap. tibi Domino, 63. distinct. iuncta gloss. ibidem, verb. Iurare, cap. metuentes 17. quaest. 4. ubi gloss. verb. De praesenti, cap. unico, §. verum, de statu regular. in 6. cap. ultimo, de iuram. calum. eod. lib. cum alijs, quae ad hoc ipsum probandum adducit Covarr. in cap. quamvis pactum, 1. parte, §. 5. num. 8. Navarr. lib. 1. consilior. tit. de summa Trinit. cons. 4. num. 2. & lib. 2. tit. de iureiurand. cons. 11. num. 2. Cardin. Tusch. lit. I. concl. 530. ubi adducit l. iusiurandum, §. fin. de iureiurand. cum ibi notatis, & iterum concl. 537. & alibi saepe, Petrus Ledesm. & Azor. in locis sup. citatis, Thom. Sanch. in summa lib. 2. cap. 5. num. 7. ubi saltim agnoscit posse fieri professionem Fidei a Praebendarijs, & Beneficiarijs per Procuratorem, & specialiter, lib. 3. cap. 13. num. 17. Pat. Suar. de Religione, to. 2. q. 89. D. Thom. disp. 72. Soto de iust. & iure, lib. 8. quaest. 2. art. 2. ad 4. §. per haec, Caietanus 2. 2. quaest. 98. art. 2. in argum. 4. D. Thom. & novissime Dom. D. Felician. a Vega in d. cap. Pastoralis, de iudic. num. 7. & omnes communiter, qui de iuramento in communi sermonem instituerunt. Et in iuramento [sect. 7] fidelitatis Regum, vel vassallorum ratioine feudi, si legitimum aliquod impedimentum adsit ad non comparedum personaliter, tradit latissime Rosenthal. de feudis, cap. 6. concl. 37. per totam, & plures alij, quos adduxi sup. lib. 2. cap. 23. num. 100. ubi idem in nostris Commendis Indoru admitto. Et ratio est, quia [sect. 8] licet iuramentu sit actiopersonalis, tamen secundum Caiet. ubi sup. Non debet quis ita rudis esse, ut sic accipiat iuramentum esse actionem personalem, quod nullo pacto possit exhiberi per alium: quoniam constat, quod contrahere matrimonium est non minus actio personalis, & tamen potest peralium contrahi per verba de praesenti. Sed intellige, quod sicut in coiugio facit quis actionem personale alterius, dicendo: Ego nomine Martini accipio te in coniugem: ita in iuramento potest dicere: Ego nomine Martini iuro sic fuisse, vel esse, vel fore; & tunc ille solus, cuius nomine iuratur, tenetur ex vi iuramenti. Ita Caietanus, cuius doctrina specialiter probata, & exemplificata reperitur in dict. cap. tibi Domino, iuncta gloss. ibidem, verb. Iurare, & inalijs supra relatis. Vltimo, eandem sententiam adhuc magis confirmo, & specialius probo [sect. 9] ex cap. optatum, dist. 100. Vbi Episcopus Agripinesis per suum Nuntium a Ioanne Papa palliu postulavit, qui illud ei ob has causas non cocessit, quia Fidem Catholicam ad plenumin epistola non exposuerat, & quia in epistola non subscripserat, & quia nec aliquem nuntium miserat, qui pro eo iuraret, ibi: Nec aliquem, qui banc iureiurando firmaret, miseris. Ergo si haec Episcopous ille fecisset, & specialem nuntium misisset, aperte innuit text. quod Pontifex Fidei professionem per procuratorem acceptasset, & optarum pallium Episcopo contulisset. Et ita Thom. Sanchez d. cap. 5. n. 7. vers. Maior autem, testatur illis diebus, quibus haec scribebat, [sect. 10] Episcopum de Malaga praestitisse iuramentum per procuratoreml in manibus Episcopi de Guadix, qui solum triginta leucis distat a Dioecesi Malacitana, qui, ut faceret, retulit, alium Episcopum similiter per procuratorem eandem Fidei professione emisisse. Et, ut supra dixi, idem contigitin Episcopo Guathemalesi, ut excusaret adire Tlascalensem, vel Mexicanum, multis leucis distantes, quibus id a sede Apostolica commissum erat. Quod satis in causa est, ut formalita eiusmodi professionis, & iuramenti, hoc temperamentum procuratoris accipiat, ut tande in simili, post plures alios, quos refert, agnoscit Covarr. d. §. 5. Suar. lib. 2. de Relig. de iuram. promiss. cap. 31. n. 7. ibi: Prima [sect. 11] si possit personaliter adesse, qui iurare tenetur: secunda, quod non sitlegitime impeditus, ita ut commode ipsum, cui iuramentum debet praestari, adire non possit. Quibus alij addunt aliam: Quod ille, cui iuramentum praestatur, non contradicat, ut habetur in d. cap. 1. §. verum, de statu regular. lib. 6. & multis ornat, & prosequitur Rosent. omnino videndus, d. conclus. 37. litt. C. & litt. E. Sed licet haec sententia, praesertim his argumetis, & exemplis, ultra alios, fulcita, satis probabilis sit. [sect. 12] Contraria tamen securior, & communior videtur, & sic, quod saltem in personis Episcoporum, & Archiepiscoporum, Fidei professio, & dictum iuramentum fidelitatis Romano Pontifici praestandae, non possit per procuratorem admitti: quod adeo substantiale esse docuit Covar. in d. cap. quamvis, §. 1. n. 3. ut Praelati [sect. 13] debeant illud facere, tactis sacrosanctis Evangelijs, nec sufficit, quod iurent per sua consecrationem, vel imponendo manum ad pectus. Et ita videtur decidi per Conc. Trid. d. sess. 24. cap. 12. dum aperte requirit, quod professionem [sect. 14] Fidei faciant per se ipsos, ibi: Orthodoxae suae Fidei publicam facere professionem, & in Romanae Ecclesiae obedientia se permansuros spondeant, ac iurent: iuncta declaratione sacrae Congregationis Cardinalium, quam refert Farin. ibid. pag. 328. in parvis, quae inquit, Quod debent iurare per se ipsos, & quod si absentes sint, accedantad hoc ad Ecclesiam. Et iterum expressius, quatenus dubitanti, an facturi publicam Fidei professionem ad formam illius capitis, si sint absentes, possint illam emittere per procuratorem, resposum fuit: Non possunt, sed debent professione emittere per se ipsos: de quibus declarationibus mentionefaciens Nicol. Garc. d. 3. part. cap. 3. dub. 12. num. 64. secure affirmat, hodie procuratore non admitti, & addit, idem antea decisum videri per Rotam in causa Carthaginensi 19. Februarij ann. 1588. quatenus declaravit hoc iuramentum debere corporaliter praestari, ex doctrina Abb. n. 6. & aliorum in d. cap. ego N. Et pro eadem sententia stat Hieron. Goncal. in reg. 8. Cacell. §. 7. prooemiali, n. 169. vers. Similiter, Additio ad Navarr. d. cons. 11. n. 2. Steph. Gratian. 1. tom. discept. sorens. cap. 166. num. 2. Thom. Sach. d. lib. 2. cap. 5. n. 7. ubi, etsi de beneficiarijs consentiat, de Episcopis negat, asseverans, se credere id fieri non posse, & idem affirmat Squillante de oblig. clericor. 1. par. n. 9. Vgolin. de offic. Episcop. cap. 50. §. 16. n. 1. & nimis acriter Fr. Sigismund. a Bononia, de elect. dubit. 50. n. 3. licet eius fundamentis late respondere conetur Massobr. in tract. de Synodo Dioeces. dubit. 40. quos ad utramque partem adducit Aug. Barbosa in novis collectan. ad Concil. Trid. d. cap. 12. verb. Facere teneantur, n. 39. & 40. Qui etiam disputat in Pastorali allegatione 61. n. 20. & in tract. de Canonic. cap. 17. num. 5. & novissime Bellarmin. haec habet in suis notis ad Concil. d. cap. 12. n. 7. pag. 411. Quod iuramentum professionis est corporaliter praestandum, ut tradunt DD. in cap. ego N. de iureiurand. ubi Abb. num. 6. Plat. lib. 1. decis. 43. & sic oportet profitentem praesentem esse, alioqui nonpoterit dici corporaliter illam professionem praestasse, id est coram Capitulo, & Episcopo, Plat. d. decis. 43. Professio Fidei non potest fieri per procuratorem, Plat. lib. decis. 77. in dicta Carthaginensi fructuum dicens, ita fuisse resolutum per illustrissimos Cardinales Interpretes S. Congreg. Tridentinae. Pro quibus expendo ex mente Thom. Sachez ubi sup. verba Bullae, [sect. 15] per quam summus Pontifex solet committere hanc receptione professionis, & iuramenti, quae sic habent: Ne propter hoc ad sede Apostolicam accededo personaliter laborare cogatur, volentes parcere laboribus, & expensis, fraternitati vestrae comittimus, &c. Ex his enim deducitur, quod si posset per procuratorem praestari, no esset opus laboribus, & expensis parcere, nec alicui vices suas Pontificem committere, ut nomine ipsius accepter, sed posset Episcopus Romano Procuratori potestatem dare, ut sui nomine in Pontificis manibus praedictam Fidei prosessionem per procuratore praestaret. Rursus considero, quod iuramentum fideli[sect. 16]tatis in feudis, ex magis communi sententia, per ipsius vassalli personam fieri debet, quia habet annexam exhibitionem reverentiae, ut constat ex Bald. in l. 1. D. de acquit. rer. dominio, & in cap. 2. de ordin. cognit. & ex multis alijs adductis a Rosent. d.q. 37. litt. A. & licet aliqui hoc limitent, ubi vassallus comode ad dominum ire non potest, hoc est intelligendum, ipso domino consentiente, & dispesante, ut ex eisdem Auctoribus patet, & manifestius ex text. [sect. 17] in d. cap. unico, §. verum, de statu regul. in 6. ubi Abbatissa, quae alias clausuram sui monasterij infringere non potest, nec debet, hac prohibitione non obstante, si monasterium feudum habeat, cuius ratione domino temporali homagium praestare debeat, & is consentire nolit, ut per procuratorem praestetur, poterit ad illud praestandum, decenter associata, clausuram deserere, & ad dominum iter facere, quo loci Philipp. Franc. n. 2. hoc descendere inquit, ex praecisa & substantiali personalitate, quam talia iuramenta requirunt, & alios ad idem adducit ibid. Barbosa in collect. num. 3. & Ascan. Tamburin. de iure abbat. tom. 1. disp. 8. q. 3. n. 14. Vnde Ego ab hac sententia, nonnisi dato maximo, & gravissimo impedimento, recedere auderem, & tali quidem, ut verosimiliter coiectari possemus, quod summus Pontifex, de illo certioratus, licentiam ad iuradu per procuratore cocederet. Hvic quaestioni succedit altera, de qua etiam cum Limae essem semel, iterum, & tertio consultus sui, in consecratione nimirum Reverediss. Episcoporum de Quito, de Guamam ga, & Arequipa, nempe [sect. 18] si Bulla comissionis dicti iuramenti fidelitatis, & prosessionis Fidei, aliquem Praelatum, vel Praelatos designet, qui tempore receptionis mortui esse reperiantur, vel in partibus valde remotis a loco, in quo Episcopus translatus, vel de novo creatus, ac consecrandus, moratur, & ibi, vel in loco viciniori adsit alter Episcopus, vel Archiepiscopus, in cuius manibus velit facere dicta professione, & iuramentum, an is licite, & valide eam recipere possit, quamvis cum eo Bullae verba nequaquam loquantur. Et pro parte negativa ea omnia urgere videntur, quae in quaestione praecedenti [sect. 19] de praecisa observantia, & formalitate huius iuramenti retulimus, & de non mutada, nec varianda persona illud praestare debentis, quod pariter ad personam recipientis extendit Nicol. Garcia d. tract. de benes. 3. part. cap. 3. num. 25. cum seqq. ubi resolvit, quod supposito, quod Concilium praecepit Fidei professionem, qu & a debet fieri a praebendarijs, & alijs beneficiarijs, faciendam esse ante Episcopum, vel eius Vicarium, si forte contigisset sedem[sect. 20] esse vacantem, & Capitulum nominasset unu ex Capitularibus pro Vicario, non impleret is, qui est facturus professionem, faciendo ea in manibus Capituli, sed praecise debet facere in manibus Vicarij, quavis videatur, quod iste Vicarius receperit a Capitulo iurisdictionem, quae apud ipsum residet, sede vacante, prout neque hoc iuramentum, de quo agimus, ab eodem Capitulo recepi poterit, iuxta ea, quae noto infra cap. 13. Deinde facit, & ex eodem fonte praecisae observantiae descedit, quod quamvis [sect. 21] talis Praebedarius, vel Beneficiarius sit Romae, & ibi praetendat dictam professionem facere, non implet ita faciens, & est obligatus eam facere in manibus sui Episcopi, vel Vicarij, & sui Capituli, ut resolvit Rota in pluribus decisionibus ab eodem Garcia ubi sup. relatis. Iuxta quae, idem videtur dicendum in casu, de quo agimus, cum forma dictorum Brevium, quibus receptio Episcopis in eis ncminatis committitur, sit lex, vel Canon, quo regulari debeat. Quia cum ad Fidei professionem faciendam per Episcopos, non sit specialiter designata persona, eam designat Pontifex, ubi casus occurrit, & [sect. 22] provisio, vel dispositio legis vivae eandem observationem, & interpretatione recipit, quam provisio legis mortuae, argum. eorum, quae tradit Accurs. in l. 1. §. decretalis, D. de success. edict. l. 3. §. causa cognita, D. de bonor. possess. & DD. communiter, praesertim Decius n. 17. Sichard. num. 24. & Philip. Massinius 588. in. Rubr. C. qui admitti. Rvrsvs & illud pro eadem parte considerari potest, quod haec [sect. 23] rescripta commissionum, & delegationum sui natura restringibilia, sive stricti iuris esse videntur, ac proinde non licet a praecisa eorum forma recedere, nec de loco ad locum, vel de persona ad personam transitum facere, cap. cum dilecta 22. cap. Rodulphus 35. de rescript. cap. prudentiam 21. cap. venerabilis 37. cap. P. & G. 40. de offic. delegat. cum multis alijs, quae tradit Angel. consil. 138. Roman. cons. 338. num. 4l ubi eius addition. verb. Comprehendit, & late Tuschus litt. R. concl. 213. per totam, & litt. F. concl. 422. ubi num. 10. hoc extendit in tantum, quod si excedatur forma rescripti, vel delegationis, factum esset nullum, cap. cum olim, ubi Abbas de offic. delegat. Alex. cons. 57. col. 1. in princip. lib. 7. Guid. Papae decis. 70. Decius cons. 603. num. 10. & plures alij apud alvarez de Velasco in axiomat. iur. litt. F. num. 156. & seqq. Quibus addo, hanc commissionem continere nudum ministerium recipiendi dictam professionem, & iuramentum, [sect. 24] quo casu existimat Bart. in l. & quia, circa finem, de iurisdict. omnium iudicum, secutus Innocent. in cap. final. de offic. delegat. quod non solum non potest unus Episcopus loco alterius adiri, verum (quod magis est) commissio non transit in successorem eiusdem Praelati, etiam si fuerit facta sub nomine dignitatis. Quam doctrinam repetijt idem Bartol. in l. 1. §. haec verba, D. de vulgar. & Petr. de Ancharran. in cap. privilegium, de reg. iur. in 6. col. penult. licet meo iudicio vera non sit, & ita eam merito reprobant alij Auctores magis communiter, ut constat ex Abbate & Decio n. 14. vers. 9. in cap. quoniam Abbas, de off. deleg. Anton. de Butrio, & Ioan. de Imola in d. cap. fin. eod. tit. ubi alios adducunt, & conducunt, quae de rescripto inter certas personas, & quado habeat locum inter alias, tradit Tusch. lit. R. concl. 213. Sed licet haec de stricto iuris rigore ita se habeant, adhuc tamen [sect. 25] in casibus supra relatis consului, & obtinui, mortuo, vel longe absente Praelato, cui dicti iuramenti receptio commissa fuerit, bene & valide posse quelibet alium superstitem, vel viciniorem illud recipere. Ad quod suadendum, & probandum, haec, quae sequuntur, argumenta perpendi. Primum, [sect. 26] quod eiusmodi Bullae, vel Brevia Apostolica, quibus Praelatis in partibus Indiarum receptio dicti iuramenti, & professionis Fidei committitur, semper ad supplicantis petitionem concedi solent; & quo magis eius commoditatibus consulatur. Vnde rescriptorum favorabilium naturam sortiuntur, & sortiri debent. Et ut talia [sect. 27] ad ea omnia referri, & extendi, quae necessaria sint, ut orator plenius, & facilius sedis Apostolicae gratiam, iuxta concedentis voluntatem consequi possit, ut eleganter resolvit Felinus consil. 3. num. 3. Bald. in l. 3. C. de nuptijs, ubi dicit, hoc certissimum esse, quando ampliatio, vel extensio dicti favoris, non tendit in damnum, vel odium alterius, ut in nostro casu contingit. Et magis in terminis, loquentes in rescriptis commissionum, idem resolvunt Osascus decis. Pedemont. 88. num. 9. Grammat. decis. Neapolit. 103. num. 203. & Menoch. consil. 18. lib. 1. ubi concludunt, quod quando dicta rescripta dantur ad petitionem supplicantis, debent accipere interpretationem secundum supplicatione, & accipi, prout verosimile est, quod voluit, & intellexit Auctor ipsorum, cap. dilecti, de decimis, & ne contineant repugnantiam, aut damnosa sint supplicanti, idem Osascus decis. 5. num. final. Dynus, Ancharran. & plures alij, quos refert & sequitur Pet. Pechius per text. ibi in cap. odia, & in cap. quod ob gratiam, de reg. iur. in 6. Secvndvm, quia [sect. 28] in hoc, de quo loquimur, casu, planum quidem est, tam in supplicatione, quam in concessione dictae commissionis supponi, Praelatum, cui dirigitur, vivum, aut vicinum, vel saltem viciniorem esse. Vnde ex verosimili concedentis voluntate iuste deducimus, quod si mortis, vel longae, & periculosae distantiae casum praevidisset, absque dubio a quocuque alio Catholico Antistite, qui superstes, vel vicinior inveniretur, eam impleri posse mandaret. Atque [sect. 29] adeo hoc iipsum, veluti pro cauto, & mandato habere, & exequi possumus, ex vulgari, & notabili doctrina gloss. in l. tale pactum, §. final. D. de pactis, quae loquens etiam de extensione de persona ad personam, docet, semper id debere haberi pro cauto & expresso, quod legislator, testator, vel quilibet alius, de cuius voluntate explicanda tractatur, verosimiliter respondisset, si de eo fuisset interrogatus. Quam pluribus ornant Tiraquel. in l. si unquam, in princip. C. de revocand. donat. num. 3. & 50. Menoch. lib. 4. praesump. 89. ex numer. 84. Peregrin. de fideicomm. art. 11. ex num. 32. & Parlador. in sexquicent. differ. 12. §. 1. num. 10. Id quod, [sect. 30] in ipsa materia rescriptorum favorabilium, & extensione eorum de loco ad locum, vel de persona ad personam ex verosimili mente proferentis, ut operentur effectum, qui in illis praetenditur, & gratia inutillis, vana, vel damnosa non efficiatur, optime etiam docuit Bald. in cap. postulasti, num. 9. de rescriptis, Felin. ibid. num. 9. Rebuff. in praxi, tit. de non promot. intra ann. num. 55. & DD. omnes communiter per text. ibi in l. quidam consulebant, D. de re iud. & multum in nostris terminis domini de Rota in duabus decisionibus, quas ad litteram refert Nicol. Garc. d. tract. de benef. 3. par. cap. 3. n. 75. & seqq. ubi cum Romanus Pontifex cum quodam Praebendario dispensasset, ut per duos annos, non obstante residentia, quam in propria Ecclesia facere debebat, Romae morari posset, neque in rescripto mentionem fecisset, quod Praebendae fructus lucraretur, quamvis Fidei professionem in manibus sui Episcopi & Capituli iuxta disposition Concilij Tridentini non emisisset, & ob hanc causam fructus ei non solverentur, lite super hoc mota, declaratum fuit in eius favorem, ea ratione, quod rescriptum cum favorabile esset, virtualiter dictam dispensationem professionis, ad eius effectum consequendum necessariam, continere videretur. Quia alias inutile, imo & damnosum impetranti futurum foret. Faciunt etiam, quae in similibus casibus ex eandem ratione resolvit Felinus consil. 12. per totum, Decius consil. 232. num. 4. ubi, quod si [sect. 31] Papa mandat alicui, ut provideat de praebenda vacatura, poterit providere de vacante ex mente Papae, Bald. consil. 26. in fine, vers. Item optio, volum. 1. ubi quod rescriptum concessum Petro & Ioanni, extenditur ad eorum subrogatos, si alter eorum moriatur. Tertivm, quia licet verum sit [sect. 32] in rescriptis delegatorijs regulariter de una persona ad aliam extensionem non dari, ut in cap. P. & G. de officio delegat. cum alijs, quae cogerit Morla in emporio iuris, tit. 2. de iurisd. omnium iudic. quaest. 21. art. 1. cum seqq. & alij, de quibus supra num. 23. hoc non procedit, ubi rescripta sunt ad alios casus, quam ad lites, quia tunc in eis bene admittitur extensio ad aliam personam aptam ad executionem eorum, ut colligitur ex gloss. in prooem. Decretal. verb. Bononiae, & notat Felin. dict. cap. P. & G. num. 5. maxime, quando talis personae expressio, vel designatio rescripti substantiam non respicit. Nam si respiceret, nedum mandatum esset servandum, sed etiam qualitas mandati, cap. cum venissent, ubi Bald. de eo qui mittitur in possess. Iason. in l. qui Romae, §. Callimachus, num. 10. D. de verbor. obligat. Vbi vero (ut dixi) non respicit, & ad actum peragendum, velut quid accidentale se habet, & extrinsecam formam concernit, ut in nostro casu contingit, tunc parum curare debemus de modo, & forma, dummodo effectum habeamus, & bene potest per aequipollens adimpleri, ut probat text. in l. cum servus 102. D. de verbor. obligat. l. universis 6. C. de precib. Imper. offer. l. si quis mihi bona 25. §. sed quid si mandavi, D. de acquirend. haeredit. l. si mater, C. de instit. & substit. l. 1. D. de ventre inspicred. l. 1. D. de liberis & posthum. notat Alexand. & alij, quos refert Cardin. Tuschus littera F. conclus. 419. a num. 1. ubi num. 7. & seqq. loquitur de forma data in rescripto, late D. Hieronym. de Leon in decis. Valentiae 108. num. 13. parte 1. & Marius Muta, omnino videndus, ad constit. Siciliae, 1. tom. cap. 39. num. 109. & seqq. pag. 283. ubi post Andream de Isernia, & alios, quos refert, multum in nostris terminis tenet, quod [sect. 33] si summus Pontifex mandaret Archiepiscopo Panormitano, ut consecret talem Praelatum in tali Ecclesia, potest ex causa alibi illum consecrare, & iustam causam reputat, quamlibet, quae praestet probabile impedimentum, ob quod ad designatum locum iri non possit, ex quo locus non est ex substantia consecrandi, & demonstrative potius, quam taxative designatus esse censetur. Et sic in nostro casu cum non magis operetur Fidei professio, & iuramentum fidelitatis factum in manibus Episcopi nominati, quam alterius, [sect. 34] eligenda via est, per quam utrique parti consulitur, l. 1. cum ibi notat. C. de divers. rescript. & a Tusch. litt. V. concl. 181. Et sumus in doctrina Baldi in l. omnes populi, col. 7. versic. Tertio quaero, ubi inquit: Quod [sect. 35] non videntur diversa, aut dissentietia, quae in ratione conveniunt; quia ratio est coniunctio diversorum casuum ad eundem finem tendentium, & ubi plura habent eandem rationem, cum de uno tantum fit mentio, videtur fieri exemplariter, non restrictive, quam doctrinam sequuntur plures alij per Tiraquel. d. l. si unquam, verb. Libertatis, n. 41. & d. tract. de cessante causa, num. 157. quem omnino vide. Quartum, quia [sect. 36] cum Bullae, quae pro conservandis novis Episcopis expediuntur, semper illam clusulam habeant: Vt a quocunque maluerint Catholico Antistite sanctae Romanae Ecclesiae communionem habente, consecrari possint: idque ob eorum gratiam, & commoditatem fieri dicatur, ut ex ipsarum Bullarum tenore patebit. Durum, imo & absonum esset, noviter creatos, seu etiam translatos Episcopos, eandem facultatem non habere, in eligendo Episcopo ad professionem Fidei faciendam, & iuramentum fidelitatis praestandum, ubi mortuus, vel absens fuerit is, qui designatus invenitur, quia contingere posset (ut iam saepe de facto contigisse vidi) ut haberet Episcopum vicinum, vel praesentem, a quo consecraretur, & teneretur alium longe distantem adire, ad effectum professionis, & iuramenti; cum tamen [sect. 37] haec sint veluti accessoria, & dependentia ipsius consecrationis, quae longe melius per unum, & eundem Episcopum expedientur, argumento text. in cap. quanto, de iudicijs, & in consecrantem videntur in executionem delegatae consecrationis transire, iuxta iura vulgaria. Maxime [sect. 38] cum in eadem consecratione ob praedicta impedimenta, & distantiam locorum, dispensatum etiam videamus in his partibus Indiarum, ut licet ad eam saltem tres Episcopi requirantur, cap. Episcopi, & cap. Episcopum, 64. distinct. cap. porro, 67. distinct. gloss. in cap. ne Episcopi, de tempor. ordinat. l. 28. tit. 5. partit. 1. Ita ut multi teneant, nullam omnino esse, si a paucioribus fiat, ut late videbis apud D. Anton. in summ. part. 3. tit. 14. cap. 16. §. 9. Silvest. verb. Consecratio, in princip. Armilla eodem verbo, num. 2. Azor. tom. 2. lib. 2. cap. 30. vers. Quaeret item, Entiq. in summa, lib. 10. cap. 7. num. 3. optime Vazquez de Ordine, disp. 246. cap. 6. num. 59. & seqq. Filiucium in summa, tom. 1. tract. 9. de Sacra. Ordin. cap. 5. num. 106. cum alijs, quae tradit Illustriss. Bracharens. in notis ad cup. Episcopum 5. 61. dist. num. 2. Possit tamen ab uno tantum Episcopo fieri, qui in defectum aliorum duas Dignitates, vel Cononicos mithratos sibi in socios assumat, prout quotidie fieri videmus, quia Papa potest mutare hanc formam, quamvis fuerit ab Apostolis instituta, ut tradunt Hugo, & Praepos. in d. cap. porro, quos sequitur Gregor. Lopez in dict. l. 28. tit. 5. part. 1. gloss. 2. & notatur in cap. Archiepiscopus, & in cap. ne Episcopi, de temp. ordinat. & per Dom. Brachar. in cap. de abiectione 3. 64. distinct. & extat de hoc expressa declaratio S. Congreg. Cardin. quam refert Farinac. ad Concil. Trident. sess. 23. cap. 1. ubi ait, sic declaratum fuissa a maiori parte Theologorum, qui consulti fue rant, & ita Pium Quintum dispensasse. Qvintvm & ultimum, quoniam quemadmodum [sect. 39] in omnibus causis, quae debent per summum Pontificem expediri, & dicuntur de casibus reservatis, si ad eum difficilis sit accessus, Episcopus se eis immiscere potest ratione pietatis, quam suadet benigna iuris interpretatio, & ut fidelium spirituali, & temporali consolationi, & utilitati occurratur, ut tradunt Abbas in cap. at si Clerici, §. de adulterijs, num. 9. de iudicijs, & ibidem novissime D. Felician. a Vegan. 164. & sequentibus, Gutierrez lib. 1. Canonicar. quaestion. cap. 23. num. 1. Thomas Sanch. de matrimon. lib. 2. disp. 40. num. 3. Marius Alterius de censuris, lib. 5. capite 2. Mauleon de Sacrament. in tit. de Sacrament, Matrim. dispensat. quaest. 2. num. 7. & Aloisius Riccius in prax. Episcop. decis. 261. ita in nostro casu, longe maiori ratione, ob impedimentum mortis, vel longae distantiae; & difficilis accessus Episcopi designati, poterit alter, qui superstes, aut vicinior reperiatur, eius vices supplere, vel subire: cum [sect. 40] in habentibus symbolum (ut vulgo solet dici) facilis sit transitus, l. in rem, §. item quaecunque, D. de reivindic. l. sed cum patrono, D. de bon. possess l. si unus, §. pactus, D. de pactis, cap. 1. circa medium, de sacra Vnction. cum vulgat. Quibus addo l. 1. in princip. D. de eo per quem fact. erit, [sect. 41] ubi probatur, quod quando datur impedimentum respectu unius personae, bene potest dari recursus ad aliam, ut actus fiat, quamvis si impedimentum deficeret, aliud esset dicendum. Vt advertit Tuschus, post Paul. Castres. & alios, quos refert, litt. N. num. 13. Semper enim iura intendunt, [sect. 42] quod actus habeat suum effectum, consequaturque verum implementum, quamvis per alium modum, quam contentum in forma signata ad eius celebrationem, ut consuluerunt Bald. & Alexand. quos etiam refert, & sequitur idem Tusch. littera C. conclus. 51. num. 4. & 8. Et suggerente necessitate, [sect. 43] etiam ea, quae sunt de forma, possunt per alium modum similem adimpleri, l. 1. ubi DD. praecipue Ripa num. 38. D. de verbor. oblig. Alexand. cons. 96. volum. 4. Ias. in l. 1. num. 13. D. de liber. & posthum. Felin. Paris. & alij plures apud Riminald. cons. 364. num. 32. Petr. Surdus decis. 268. num. 18. & Molinus in tract. de pactis nuptial. lib. 1. cap. 25. num. 45. Raudens. de analog. cap. 38. n. 82. & Groevaeus ad Gaill. lib. 1. conclus. 2. consid. 1. num. 3. Et quibus rationibus, & fundamentis facile erit cuivis contrarijs, quae pro negativa opinione adduximus, satisfacere. Et haec, quae pro affirmativa perpendimus, [sect. 44] adeo efficacia, & substantialia visa sunt, ut in tribus, vel quatuor casibus ab omnibus Theologis, & Iurisprudentibus Limanae vrbis probata fuerint, & ad sedem Apostolicam postea (ut audivi) delata, ad petendum supplementum, quod vocant, Perinde valer e, si forte opus esset. Et eadem sancta Sedes necessarium non esse declaravit; & me iuxta ipsius mentem, & intentione respondisse, & cosuluisse. Et ad tollendas similes dubitationes cautu [sect. 45] est in Dataria, ut tales comissiones & aliae, quae in promotione, & traslatione Archiepiscoporum pro recipiendo pallio expediuntur, generaliter cuivis Episcopo dirigantur, vel quod magis securum, & iam praxi receptium est, Decano, & Capitulo, cui electus, vel translatus praeesse debet. Absit tamen, quod quis possit pallium sibi remissum propria auctoritate sumere, quamvis dicat Romae suo Procuratori traditum. Nam hoc non sufficiet, & qui contrarium fecerit, in periculum nullitatis ea omnia deducet, quae pallij auctoritate peraguntur, & praeterea arbitrarie puniri per sedem Apostolicam poterit, ut advertit Azor tom. 2. instit. moral. lib. 3. cap. 30. quod obiter notare volui, quia his diebus in quaestionem deductum vidi, & a quodam gravissimo Praelato non satis animadversum. In Capitulum [sect. 46] autem sede vacate dixerut aliqui in casibus supra relatis, prorogari etia posse delegationem, & commissionem, de qua agimus, si mortuus reperiatur Episcopus, vel Archiepiscopus, qui Romae designatus fuerat: quod tamen Ego non facile admittendum censui ex deductis supra in argumtis partis negativae, quae contra Capitulum longe magis, quam contra alium Praelatum stringunt. Atque item ex eo, quod secundum veriorem opinionem in Capitulum sede vacante, solum ea transferuntur, quae virtute iurisdictionis ordinariae Episcopis competunt, de quo latius agemus infra hoc eodem lib. 3. capite 13. Svperest autem nunc, ut de alio iuramento nonnulla dicamus, [sect. 47] quod Episcopi Regibus nostris, de eorum iuribus, & reditibus non invadendis, Regioque praesertim patronatu non usurpando facere debent, & qualiter hoc in provincijs Indiarum practicetur. Et sciendum est, quod cum iam inde a temporibus Regum Catholicorum Ferdinandi, & Elisabeth, huius iuramenti praestatio stabilita fuerit in Curijs Toleti ann. 1480. Ex quibus sumta est [sect. 48] l.. 13. tit. 3. lib. 1. Recop. detectis postmodum Indijs, id idem in ipsis observari pluribus schedulis iussum fuit, & inter alia, quae Episcopos concernunt, repetitur in quadam dat. Vallisolet. 20. Martij ann. 1602. ibi: I el Obispo ha de hazer el juramento que debe de no tomar los derechos Reales, i de quardar mi patronazgo. Sed cum hoc [sect. 49] ob incuriam Regiorum ministrorum fere in desuetudinem abijsset, & ob aliquas difficultates, quae se obtulerunt circa formam, & tempus praestandi huius iuramenti, & cogendi Episcopos noviter electos, vel translatos ad illud praestandum, maxime si iam consecrati essent, & suorum Episcopatuum possessionem adepti, iuxta ea, quae de [sect. 50] Episcopis ad similia iuramenta, excepta feudorum causa, novis secularium Principum constitutionibus, & pragmaticis non ligandis, late congerunt DD. per text. ibi in cap. petitio, de iurerand. Cardin. Tusch. litt. E. conclus. 302. ex num. 6. Marta in tract. de iurisd. 4. par. centur. 1. casu 16. n. 29. & seqq. & casu 43. ex num. 13. ubi reprobat Auctores Gallos contrarium admittentes, & inquit, quod etiam ubi [sect. 51] iurant, sive homagium praestant ratione feudi, solent iurare, stola ad collum posita, & manu ad pectus, non autem iurant inter manus Regis, aut Cancellarij, aut Quaestoris, neque ut laici, qui iungunt manus inter manus, ut per Ioan. Ferald. in tract. de iurib. & privileg. Reg. Franc. num. 25. Arnulph. Ruzaeum in tract. de iure Regal. num. 14. post Innocent. in cap. solitae, de maior. & obed. & latius Carol. de Grassalis, omnino videndus, lib. 2. Regal. Franciae, cap. 11. pag. 75. & seqq. Supremus Senatus Indiarum de his per Regiam Limanam Cancellarium consultus fuit anno 1614. & Ego de mandato eiusdem Cancellariae epistolam exaravi, & post longam huius articuli comperendinationem, & examinationem, tandem edita fuit super hoc [sect. 52] novissima quaedam schedula an. 1629. quae post eorum, quae diximus, praefationem, dicta l. 13. Recopil. in usum reduci iubet, & in Indijs ab earum Episcopis simul etiam iurari: Que non iran contra el patronazgo Real, ni la percepcion de los dos novenos, que en los diezmos se reservan a su Magestad. Ni otra alguna cobranca de los derechos, i retas Reales. I que antes de hazer este juramento no se les consienta entrar en la possession, i administracion de sus Obispados. Ex qua schedula satis liquet forma, quae in hoc iuramento observanda est. Neque est, cur in eius executione quispiam amplius [sect. 53] scrupulum habeat, vel moveat, cum eam praecesserit adeo seria, & matura deliberatio, & ut ipsa refert, edita fuerit adinstat legis Regiae in Hispania observatae, & nunc quoque renovatae, & maiori cura observari iussae. Nam licet fatendum sit, [sect. 54] Praelatis ratione Episcopatuu, qui sunt spirituales, eiusmodi iurameta iniungi non posse, nec similiter ratione bonorum temporalium in Ecclesiam translatorum, quia etiam spiritualibus haerent, cap. quanto, de iudicijs, cum similibus, cum traditis a Ruzaeo, & Marta ubi supra. Ratione tamen bonorum temporalium, locorum, & iurisdictionis temporalis in eis exercendae, iuramentum fidelitatis regulariter subeunt, sicut alij caeteri domini vassallorum, ut pluribus ostendit Guillerm. Bened. in cap. Rainutius, verb. Et uxorem, decis. 1. num. 22. & 23. & eum referens Callist. Remirez in tract. de lege Regia Arag. §. 27. num. 19. & Carol. Grassal. ubi sup. cap. 11. quia quoad haec tanquam alij vassalli laici reputantur, ut bene observat Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 18. num. 64. Et in iuramento, de quo agimus, nihil eis de iure suo adimitur, sed solum Rex noster [sect. 55], qui eos in nominatione, & praesentatione ad Episcopatum honorat, Regalium, temporaliumque iurium suorum coservationi stufet, & qui poterat illos non nominare, & alios aeque idoneos eligere, nominationi, quam facit, hunc modum iniungit, qui cum non repugnet Ecclesiasticae libertati, etiam ab Ecclesiasticis Praelatis servandus est, argumento text. & eorum, quae ibi notant Innocent. & alij in cap. nimis, de iureiurando, Bald. in l. fin. C. sine censu, vel reliq. Ias. in l. placet, num. 17. C. de sacrosanct. Eccles. & ibi Thom. Parpal. & Bobad. d. num. 64. & latius in terminis huius iuramenti loquentes, & eius iustificationem defendentes Rebuff. in concord. tit. de nominat. Gregor. Lopez in l. 15. tit. 15. part. 2. Gabr. Pereira in tract. de manu Regia, 2. part. cap. 37. & novissime Anton. Diana resol. moral. 4. par. tractat. 1. resol. 77. & 79. ubi quaerit, an iudex secularis possit privare temporalitate Clericum usurpantem iurisdictionem secularem? Quibus conveniunt plura [sect. 56] Arresta Parlamenti Parisiensis, quae refert Rhenat. Choppin. de iure Coenobitar. lib. 2. pag. 330. ubi tradit, decretum fuisse, Archiepiscopum Auxitanum, & alios teneri facere homagium, & iurare fidelitatem Regi, ratione suae temporalitatis, & aliquando decretam fuisse missionem in possessionem bonorum Aquitanici cuiusque Coenobij, & Praesulatus, ob clietelare, fideique obsequium, Regi non praestitum. Quod mirum videri non debet, cum in l. 3. tit. 3. lib. 1. Ordinament. iampridem ab Alphonso Rege nostro huius nominis cautum reperiamus, ne [sect. 57] ullus Episcopus, ex his, qui olim ex populi, vel Cleri suffragijs eligebantur, ad commissam sibi Ecclesiam eligebanposset, quin prius coram Rege se sisteret, ut ei debitam reverentiam praestaret. Quae quidem lex in noviori legum Castellae collectione, quam novam Recopilationem vocamus, compilata non fuit, quia iam stylus pererebuerat, ut Episcopi Hispaniae non nisi ad sola Regum praesentationem eligerentur, iuxta ea, quae dixi supra hoc lib. cap. 4. Sed manet adhuc [sect. 58] etiam in Episcopis non solum electis, verum & consecratis, haec Regalis reverentiae & obedientiae obligatio, ratione superioritatis in temporalibus, tum in eo quod ad ipsorum vocationem venire debent, quoties fuerint requisiti, cap. petimus 11. q. 1. cap. Princeps, cap. administratores, & cap. Regu 23. q. 5. Novella Iustiniani 438. const. 115. l. 65. tit. 5. part. 1. vers. La quarta, & ibi Gerg. l. 8. tit. 7. par. 2. l. 13. tit. 3. lib. 4. Recop. cum alijs traditis a Decio, Antibolio, Matienz. & Azeved. quos refert Bobad. d. cap. 18. num. 61. & Belluga in specul. Princip. rubr. 1. & seqq. ubi Borrell. late Natta cons. 487. vol. 3. Peregr. cons. 1. num. 49. vol. 1. Olivan. de iure fiscl, cap. 10. num. 6. & 9. Grassal. Regal. Fraciae, lib. 2. iure 13. D. Valecuel. cons. 4. n. 110. vol. 1. ubi quod prius tenetur accedere Episcopus ad vocationem Regis, quam ad vocationem Archiepiscopi: tum etiam, ut ei manus osculari teneantur, ut dixerunt Archidiacon. & Laurent. in cap. duo sunt 96. distinct. & referunt Franc. Marc. decis. Delphinal. 455. num. 13. vol. 1. Alvar. [sect. 59] Pelagius de planctu Eccles. lib. 2. cap. 18. & 30. ubi fatetur, se ipsu potius timore, quam amore osculatum fuisse dexteram Regis Portugalliae, contra quem, haec, & alia referens, graviter invehit Camil. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. cap. 54. per totum, ubi hanc praerogativam nostrorum Regum fundat, & defendit, qua scimus eos iam non uti, sola genu flexione contentos, idemq; cum alijs Presbyteris faciunt, ut [sect. 60] ostendant quantum Sacerdotum dignitati, & personis Ecclesiasticis deferant, pro quorum simul immunitatibus & exemtionibus, & ne quis temerarijs ausibus eorum iurisdictionem invadat, se acerrimos defensores constituunt, ut aperte constabit ex l. 1. cum multis seqq. tit. 3. lib. 1. Recop. Quae vei sola ratio [sect. 61] iustiorem reddit decisionem, & obligatinem praestationis iurameti, de quo agimus, de Regia iurisdictione non usurpanda. Nam alias non esset equalis retributio, ut omittam aliam, quam exprimit d. l. 13. in princ. de gratitudine, quam Praelati nostris Regibus debent, cum ad eorum supplicationem per sedem Apostolicam provideantur, & confirmentur. Neque est parvae considerationis huius iuramenti praestatio, [sect. 62] nam stringit, & essicaciorem reddit obligationem, qua alioqui, etiam eo non praestito, tenebantur, iuxta ea, quae tradut DD. in l. si quis maior, C. de transact. & in l. fin. C. de non numer. pecun. Imol. & Alex. in l. miles, §. decem, D. de re iud. Oldrad. cons. 238. Decius cons. 408. n. 7. Ruin. consil. 134. col. 3. vol. 1. Gratus respons. 39. num. 4. lib. 2. Seraph. privil. 73. & 74. & late Surd. decis. 3. num. 8. & 9. Et, quod magis est, [sect. 63] habet vim litis contestationis, atque adeo excludit, & interrumpit quamcunque praescriptionem, quam Episcopi allegare possent, & praetenderent in praeiudicium iuris patronatus, vel alterius cuiuslibet iuris Regalis, quibus se non contraventuros in forma dicti iurameti promittat, ut latissime per tex. in l. si duo patroni 13. §. idem act. D. de iureiur. post innumeros alios, quos refert, tradit Seraphin. in tract. de privil. iurament. privil. 50. & 51. Balbus de praescript. 2. par. 3. princip. quaest. 14. num. 11. & 4. par. ult. par. q. 2. num. 3. Covarr. lib. 2. var. cap. 9. num. 7. Bertazol. consil. civil 26. n. 29. Tiber. Decian. cons. 10. num. 74. & cons. 44. num. 22. lib. 1. Duaren. in prior. comment. ad tit. de iuteiurado, cap. 22. & in posterior. cap. 5. Fachineus lib. 1. cotrovers. cap. 70. Donel. lib. 24. commentar. cap. 17. ubi Osuald. litt. AA. Ierem. Setzerus de iuram. lib. 1. cap. 25. num. 121. & Camill. Borrell. cons. 40. n. 35. Quae [sect. 64] doctina mihi usui, & honori fuit in aliquibus litibus, quas defendi, dum rei dominicae Senatus Fiscalem Procuratorem agere, contra aliquos Episcopos, qui in materia tertiarum se volebant praescriptione munire, cuius miror mentionem non fecisse diligentissimum, partier ac doctissimum D. Ioann. del Castillo in suo tracat. de tertijs, ubi cap. 35. per totum, plura de modis interrumpedae praescriptionis adducit. Et est simile aliud iusiurandum, [sect. [95]] quod de stylo Curiae, & in ipso actu consecrationis Episcopi praestant, nempe de non alienandis, nec diminuendis rebus, iuribus, & privilegijs ad suam Ecclesiam, vel dignitatem Episcopale pertinentibus, de quo agunt Ioannes Andr. & Panorm. in cap. ego N. de iureiurand. gloss. in cap. ut super, de rebus Eccles. Crescetius decis. 2. de iureiurand. Redoan. de rebus Eccles. quaest. 55. & alijs pluribus relatis, Seraphin. de privileg. iuram. privil. 52. per totum, ubi etiam eius Additionator Benechendorfius. Quod, etiam [sect. 66] si factum non appareat, praestitum tamen praesumitur, vel ob id tantum, quod fieri solitum est, ut egregie tradit Menoch. de praesumt. lib. 2. praesumt. 81. numer. 46. & Crescent. ubi supr. num. 1. # 7 CAPVT VII. De ordinaria, & extraordinaria Archiepicoporum, & Epsiscoporum in provincijs Indiarum iurisdictione. SVMMARIVM CAPITIS Septimi. -  1 EPiscoporum dignitas, & officum, quale ac quantum, & quibus titulis, & honoribus gaudeant? -  2 Episcopus est de maioribus dignitatibus, & provinciarum Praesidibus comparatur. -  3 Episcopi olim nolebatin Cardinales creari, quia haec minor dignitas censebatur. -  4 Episcopi, quo maiori dignitate funguntur, eo magis sanctimonia splendere debent, & alijs exemplo esse. -  5 Praesidentium intergritas salus est subditorum, & insignis locus Isidori Pelusiotae, & D. Greg. in huius rei comprobationem. -  6 Episcopos, qui eligunt, vel proponunt, summo studio de melioribus praeficiendis curare debent. -  7 Reges tenetur sub peccato mortali digniores in Episcopos eligere. -  8 Episcopi litteris, & erudition praestare debent. -  9 Regibus imputare potest hodie S.R. Ecclesia malam electionem Praelatorum, cum fere semper confirmet praesentatos ab eis. -  10 Episcopus bonus eligi non videtur, si alter sit, qui melior illo eligi potuisset, ex D. Gregorio, cuius notabilia verba referuntur. -  11 Episcopi non deficient hodie, aeque boni, ac olim, si ut oportet, quaerantur, & eligantur. -  12 Praeesse, qui digne possunt, deesse nunqua possunt, ex D. Greg. -  13 Reges in electione Episcoporum bene possunt, salva conscientia, personae respectu habere, si ea Ecclesiae etiam utilis sit. Cardin. Bellarm. quid responderit Clement. VIII. eum consuleti de iusta elections Praelatorum. ibid. -  14 Reges Hispaniae quam bonos semper Praelatos eligere soleant ad Ecclesias sui patronatus, ex Anastas. Germon. -  15 Reges Galliae parum curant de bonis Praelatis suis Ecclesijs praeficiendis, & de danis, quae inde nascuntur, ex Choppino. -  16 Episcopi an aptius, & tutius ex Coenobitis, quam ex Clericis secularibus eligantur? -  17 D. Chrysost. quid sentiat de electione Monachorum ad Episcopatus? -  18 D. Cyprian. August. Ambros. & Chrysoft. ex foro, & Rhetorum Scholis ad Episcopatus vocatisunt. -  19 Episcopus debet habere sapientiam rerum secularium. -  20 Thelogusne an Iurista aptior sit ad Episcopatum? -  21 Episcopus ultra scientiam veteris & novi T estamenti, debet etiam habere scientia utriusque iuris, & quare? -  22 Episcopi ad Ecclesias Indiarum cum maiori cura, & idoneitate, quam ad alias quaerendi sunt, quia & multa habent, quae alijs Praelatis non conceduntur. -  23 Episcopis quae competant iure ordinis, quae ex lege iurisdictionis, & quae ex lege Dioecesana, remissive. -  24 Episcopis Indiarum in multis dispensare permittitur, ob distantiam sedis Apostolicae, & quae illa? -  25 Papa licet aliquando absolvat, vel dispeset in casibus Episcopis commissis, non ob id eorum facultati derogare videtur. -  26 Archiepiscopi sunt supra Episcopos, & quam in eis superioritatem, & iurisdictionem exerceant? -  27 Metropolitana Ecclefia grandioris honoris est, quam suffraganea. -  28 Episcopus in prima instantia cognoscit de omnibus causis Ecclesiasticis, & in mero, dictionem. -  29 Archiepiscopus, exceptis casibus aiure exprossis, nihil potest in Dioecesibus suffraganeorum, etiam de consensu patium. -  30 Metropolitanus in Dioecesi sui suffraganei, solum ipsum regulariter subditum habet. -  31 Metropilitanus in aliquibus casibus procedit contra suffraganeos, & hi illi iuramentum obedientiae praestare debent. Cap. diliecti filij, de maior. & obed. ponderatur, & illustrator, ibid. -  32 Archiepiscopus est Pater, & Episcopus animarum suorum suffragneorum. -  33 Metropolitani quando possint exercere iurisdictionem in suffraganeos, & subditos suffragneorum? -  34 Metropolitani, ut curam habeant de modo procedendi Capitulorum suffraganeoru sede vacante, disponit quaedam schedula, quae refertur. -  35 Metropolitan iudices, ut in aliquibus locis suffraganearum Ecclesiarum valde a Metrop. distantibus, constituantur, saepe actum est, & schedula, quae de hoc agit. -  36 Archiepiscopi non possunt regulariter constituere officialem Metropolitanum in Dioecesi suffraganeorum, nisi id de antiqua consuetudine baheant. -  37 Metropolitani est Concilium Provinciale convocare, & ei praesidere, & suffraganei vocati tenentur venire. -  38 Cociliorum Provincialium plures quaestiones, & qui de eis agunt, remissive. -  39 Metropolitanus tentur ad observantia Concilij Provincialis, & an ab eo possit excommunicari? -  40 Concilia Provincialia Indiarum non celebrantur quolibet triennio, sed sexsennio, aut setennio, vel ubi necessitas postulat, & schedulaede hoc agentes. -  41 Concilia Provincialia & Synodalia non prius debent in Indijs publicari, quam a Rege, & supremo eius Senatu visa, & approbata fuerint. -  42 Concilijs in Provincialibus non praevalet sententia Metropolitani, sed maiori parti est standum. -  43 Concilia generalia, & Episcopi totius Oribis nihil statuere possunt Papa refragante, & quare? -  44 Collegialiter ubi plures coadunantur, unusquisque unam tantum vocem, seu votu habet, & maior pars votorum praevalet. -  45 Capitulum sede vacante debet vocari ad Concilium Provinciale, & habet vocem in eo, contra Quarantam, & alios. -  46 Metropolitanus, qui congregavit Concilium Provinciale, si ad alteram Ecclesia promoveatur, an desinat praesidere in dicto Concilio, & Fuffraganeus antiquior eius locum subintret? -  47 Praelatus, qui de una Ecclesia ad aliam transfertur, quousque in prima possit administrare. -  48 Episcopus translates, etsi administret in prima Ecclesia, quousque accipiat possessionem secundae, id debet intelligi quoad ea, quae competunt ex lege iurisdictionis. -  49 Metropolitani praesidentia in Concilio Provinciali ex auctoritate, & usu pallij dependet. -  50 Concilia Provincialia Metropolitanus convocare non potest ante acceptum pallium. -  51 Archiepiscopalis officij plenitudo confertur per receptionem pallij, & ante illum non sortitur nomen Archiepiscopi. -  52 Pallium pro primo Archiepiscopatu receptum, cessat per translationem ad alium, etiam si contingat, quod postea redeat ad primum. -  53 Pallij in concessione, & usu consistit magna praeminentia Archiepiscoporum, & plura de ea, & usu, & confectione pallij, & Auctores de eo agentes. -  54 Archiepiscopus potest in tota sua Dioecesi pallio uti, crucem ante se deferre, & populu benedicere, sed non ordines conferre, nisi de licentia suffraganei. -  55 Episcopi, an, & quando possint cognoscerede causis miser abilium personarum, & se pro earum defensione interponere. -  56 Pauperes, & miserabiles personae habent omnia privilegia Ecclesiarum. Egestate sordentibus, est mors solatium, & vita supplicium, ibidem. -  57 Episcopi possunt visitare, & providere borrea publica, data socordia Magistratuu secularium. -  58 Episcopi Indiarum maiorem occasionem, & facultatem habent subveniendi iniuste oppressis a iudicibus secularibus, ex doctrina Greg. Lopez, Bobadillae, & aliorum, qui referuntur. -  59 Episcopus Fluminis-Argentei, quomodo excusaverit factum defensionis, & effractionis carceris, pro liberando quodam reo, quem Gubernator secularis iniuste ultimo supplicio afficere volebat. -  60 Miserabilium personarum causae principaliter pertinent ad iudices seculares, & Ecclesiastici eis facile se immiscere non debent. -  61 Iurisaictio Ecclesiastica, & secularis se mutuo iuvare debent, non autem impedire. -  62 Recursus ad Ecclesiasticos pro iniurijs, vel iniustitijs illatis a iudicibus secularibus raro practicatur in Hispania, & quare? -  63 Episcoporum auxilium, vel recursus in causis miserabilium, & oppressarum personarum, debet intelligi quoad protectionem, non quoad iurisdictionem. -  64 Iudex Ecclesiasticus quando possit per cesuras procedere contra seculares, non facientes, vel denegantes iustitiam. -  65 Executores testamentorum, etiam ad causas non pias, si negligentes sint in earum implemento, possunt per Episcopos admoneri, & compelli. -  66 Desolati propriae defensionis auxilio spectant ad Ecclesiam. -  67 Iudicis secularis, data notoria iniustitia, vel tyrannide, Ecclesiaticus se interponere potest, sed hoc raro, & ex magna causa f aciendum, & quare? -  68 Iudices seculares, & Ecclesiastici Indiarum, debent abstinere a competetijs, & altercationibus iurisdictionis, propter graves tumultus & seditiones, quae ex his oriri possunt, & saepe solent, & adducuntur exempla, & notada berba Gamhaecurtae. -  69 Remedia sunt tardiora, quam mala, natura infirmitatis humanae. -  70 Epicopi Indiraum prae caeteris tenentur observare iurisdicionem Regiam, & caetere Regalia propter magnos honores, quos ab eodem Rege accipiunt. -  71 Episcopi sunt Consiliarij Regis, & esse debent veluti Assessores, & directores Magistratuum secularuium, & Patres patriae urbium in quibus sedem habent. -  72 Episcopi in Consilium Refium adsciscutur, ut tam ipsi, quam seculares, qui in eo interveniunt, Regni tranquillitati in utroque brachio prospiciant, & se omnes mutuo iuvent, ex Cassiod. & alijs. L. certissime 34. C. de Episcop. aud. expenditur, & illustratur. -  73 Episcopi quid populis, & Magistratibus secularibus praestare debeant, & quid invicem ab ipsis accipere? -  74 Episcopi ut intersint Consilijs Regijs multum interst ex sententia Blesensis, cuius verba referuntur. -  75 Iudices Ecclesiastici levibus ex causis seculares excommunicare, vel poenis pecuniarijs damnare non debent. -  76 Concil. Trid. sess. 25. de reform. cap. 3. explicatur, & num. 85. -  77 Iudices Ecclesiastici quando possint licite in reos seculares poenis pecuniarijs animadvertere. -  78 Poenae pecuniariae, quae a iudicibus Ecclesiasticis imponuntur, quomodo distribui, seu applicari debeant? -  79 Episcopi utrum habeant fiscum? -  80 Episcopi, & alij iudices Ecclesiastici si poenas pecuniarias irrogent secularibus, an possint eas propria auctoritate exequi, vel invocato brachio seculari? -  81 Iacobi Berretae opinio circa praecisam invocationem brachij secularis per Ecclesiasticos, pro exigendis poenis pecuniarijs, refellitur. -  82 Episcopus an possit habere familiam armatam pro tuenda, & exequenda sua iurisdictione? -  83 Episcopi multum debent curare de ovibus sibi commissis, & praecipue de Indis, eoruque conversione, & praedicatione. -  84 Episcopus debet in dies singulos praedicare, & sementem Evangelij facere, ex D. Chrysost. cuius gravia verba referuntur. -  85 Episcopis, donec resideant, fructus dari no debent, & quare ex quadam Regia sched. quae refertur. -  86 Episcopi ad Ecclesias Indiarum electi, in Hispania consecrari prohibehantur, & quare? & quod hoc facile difpensandum non esset. -  87 Episcopi Indiarum, etiam ad alias Ecclesias translati, ante obtentam licentiam, propriam deserere non possunt. -  88 Episcopi Indiarum suis Ecclesijs arctissimo vinculo ligati, & desponsati sunt, quod non nisi a Romano Pontifice solvi potest. -  89 Episcopi quidam Indiarum in Hispaniam sine licentia repedantes, etiam allegata aegritudinis causa, auditi non sunt. -  90 Episcopis ad non residendum in sua Dioecesi, non praestat legitimum impedimetum, morbus etiam sonticus. -  91 Episcopi de licentia Metropolitani, an & per quod tempus possint abesse a suis Episcopatibus? -  92 Episcopi, qui in aliqua regione de salute periclitantur, iuste petere possunt se ad aliam Ecclesiam transferri. -  93 Episcopi non debent intumescere propter adeptionem dignitatis Episcopalis. -  94 Episcopi debent Clericos bonorare, & ut collegas habere, ut ipsi ab eis honorentur. -  95 Episcopi ita debent Clericis aequari, ut ab eis non contemnantur, & insignis locus D. Gregor. -  96 Presbyteri ab Episcopis, ut filij habendi sunt, non ut vassalli. -  97 Episcopi aliqui Indiarum se vocant Principes Ecclesiae, & Clericos valde inur baniter tractant. -  98 Praelatis iniquis, & iniqua iubetibus subditi obedire non tenentur, nec eorum vitia venerari. ARchiepiscoporvm [sect. 1] & Episcoporum onus tale quidem est, ut vel Angelicis humeris formidandum dicatur in Cocil. Trid. sess. 6. cap. 1. de reformat. Eorum quoque proinde dignitas, & auctoritas tanta, ut Ecclesiae Principes, Apostoloru successores, dignitatum culmen, sanctissimae, sacratissimaeque Personae dicantur, & in partem solicitudinis Apostolicae sedis vocati, ut habetur in Auth. de sanctiss. Episcop. collat. 9. cap. venerabili 37. de Praebend. cap. 2. eod. tit. lib. 6. iuncta glossa ibi verb. Dignitatem, cap. quamquam 2. q. 6. cap. in novo, 21. dist. cap. quorum vices, 69. dist. cap. legimus, 24. dist. cap. cum Episcopus, de offic. Ordin. lib. 6. ubi dicitur: Ordinarius Geberalis, Concil. Trident. ubi sup. & sess. 23. cap. 4. cum iuunmeris alijs, quae tradit Felin. in Rubr. de maior. & obed. num. 9. Abbas in cap. dilectus, num. 1. de concess. Praeb. Bertachin. in tract. de Episcop. lib. 2. Ancharran. cons. 105. Barbat. in proem. Clem. num. 6. & 26. ubi inquit, quod Episcopi sunt fundamentum Ecclesiae, & dignitas Episcopalis, dignitas Dignitatum, Bald. in l. sive pars, [sect. 2] C. de dilation. ubi asserit, Episcopum esse de maioribus dignitatibus, & Praesidi aequiparari, Mastrill. de Magistrat. lib. 3. cap. 10. num. 389. Anastas. Germon. de sacr. immunit. lib. 3. cap. 7. & seqq. late Illustriss. D. Roder. Acuna Archep. Brachar. in cap. Ecclesia, dist. 35. n. 4. & in summa, dist. 40. num. 1. Cened. in collect. 115. ad Decretal. num. 2. ubi ex Fusco & Panvino tradit, quod [sect. 3] usque ad tempora Bonifacij VIII. nullus erat Episcopus, qui vellet fieri Presbyter Cardinalis, quia putabant non licere descendere de maiori dignitate ad minorem, camill. Borrell. in summa decis. 1. parte, tit. 6. num. 6. Ludov. Saravia in tract. de iurisd. adiunct. quaest. 1. num. 9. Bobadilla in Politic. lib. 2. cap. 17. num. 15. Franc. Hallerus in defens. Eccles. Hierarch. tit. de Episcop. per tot. Ioan. Filesacus de sacra Episcop. auct. per totum, Sbrocius de Vicar. Episcop. lib. 2. q. 26. Barbosa in Pastorali, l. par tit. 1. cap. 1. & 2. par. alleg. 1. num. 4. & 12. Maurit. Alcedus de praecellent. Episcop. dignit. 1. part. cap. 8. ex num. 3. & cap. 11. & 12. per totum, Tusch. verb. Episcopus, concl. 234. Alois. Riccius in prax. var. refol. 2. par. resol. 203. num. 2. & resol. 211. num. 2. Scaccia de sent. & re iudicat. gloss. 12. num. 27. eruditiss. D. Ioseph. Veia in cap. 1. de. offic. Ordin. 1. par. num. 11. & num. 134. Adam Contzen. lib. 6. Polit. cap. 38. & 39. & omnium optime D. Chrysost. in tract. que inscripsit: Quod summae dignitatis sit, sed periculosum valde Episcopum agere. Quo fit, [sect. 4] ut quanto ipsi maiori potestate, ac dignitate refulgent, tanto magis debeant vitae sanctimonia, & probatis moribus splendere, quia ut inquit Trident. d. cap. 1. Integritas [sect. 5] Praesidentium, salus est subditorum: & Episcoporum vitia ad ipsos Sacerdotes, qui ipsis parent, tum ad reliquos deinde diffunduntur. Et quemadmodum natura comparatu est, ut ad eius, qui praeest, similitudinem sese subditi comparent, sic fit, ut usur pato Sacerdotij, quo quis indignus est, imperio, eius ornatus, ac decor in statum quemdam inconditum, atque deformem transeat, ut gravissimis verbis scripsit Isidor. Pelusiota epist. 209. lib. 2. fol. 302. quae merito extollit, plura alia in eandem rem doctissime congeren, Petr. Faber lib. 3. semest. cap. 20. pag. 314. Rebellus de obligat. iustitiae, 1. par. pag. 106. & 107. & plurimi alij, qui de scientia & gravitate moru in Episcopis requisita pettractant, quos late refert Barbosa in collect. ad concil. pag. 69. litt. 8. & in nostris terminis Episcoporum Indiarum Concil. Limense III. act. 3. cap. 1. cuius aurea verba omnino videre oportebit; & eis conveniunt alia non minus gravia, & elegantia, quae habentur apud D. Gregor. lib. 1. Registr. indict. 9. epist. 24. & sic habent: Sumus itaque locus tunc bene regitur, cum is, qui praeest, vitijs potius, quam fratribus dominatur. Bene acceptam potestatem regit, qui & tenere illam novit, & impugnare. Bene regit, qui scit per illam super culpas erigi, scit cum illa caeteris in aequalitate componi. Et hoc idem simul efficere debet, [sect. 6] ut Senatores, & Principes, qui eiusmodi Praelatos, quaerendi, proponendi, & nominandi curam, & potestatem habent, maiori studio, & solicitudine, de melioribus semper, & dignioribus praeficiendis, invigilent. Nam id [sect. 7] etiam in Regibus sub peccati lethalis reatu fieri debere expresse decisum est in Concil. Trident. sesse. 24. de reform. cap. 1. vers. Nisi, quos digniores, & tradit S. Leo Papa epist. 84. c. 6. dicens: Optimum ad Episcopatum esse eligendum, D. Thom. 2. 2. q. 185. art. 3. late, & eleganter Menoch. de arbirrar. casu 425. [sect. 8] ubi quod debeant litteris, & eruditione praestare, iuxta text. in cap. omnes, 38. dist. cap. nisi cupridem, §. pro defectu, de renunt. cap. si rector, 43. distinct. cum alijs, Rebell. de oblig. iust. 1. par. lib. 3. quaest. 4. num. 10. pag. 142. Galet. in Margar. casuum conscient. verbo Eligere, pag. 95. col. 2. Cardin. Bellarum. de offic. Princip. lib. 1 cap. 10. Duaren. de sacris Eccles. minister. lib. 5. cap. 12. ubi de obligatine Regis, & partibus eligendorum, Raudens. decis. Pisana 34. in princ. & a num. 179. Dom. Acuna in cap. si in plebibus 20. dist. 63. Gambacurta de immun. Eccles. lib. 6. cap. 9. num. 7. ubi inquit: [sect. 9] Regibus imputandum, si eorum culpa Episcopi tales non sunt, quales olim fuere, & quales ipsi desiderant. Sedes enim Apostolica, longe posita, illorum vitam, ac mores minus perspectos habere potest. Inque informationibus ad eam transmissis quiescens, eos quos illi nominant, fere probare, ac confirmare solet, nisi aliquando aliunde aliud illi constet, id quod raro contingit; & plures alij, quos refert Nicol. Garcia de benef. 7. par. cap. 16. num. 16. Zapata de iustit. distrib. 2. par. cap. 15. num. 11. ubi etiam quod haec obligatio in Regibus sit cu onere restitutionis, Schitin. in eodem tract. lib. 2. disp. 1. per totam, & alij citati a. Fr Sigismund. de Bononia in tract. de elect. dubit. 33. & August. Barbosa in Pastorali, 1. parte, tit. 2. gloss. 3. num. 29. & novissime in collect. add. cap. 1. Concil. num. 1. & 4. ubi plurimos cumulat de iusta, & saluberrima electione Praelatorum habenda. Quibus Ego addere soleo verba D. Greg. Magni in lib. 1. Reg. ubi inter alia, quae fusissime simul, & elegantissime de Episcoporu electione, & staru disseruit, illud primum facit: tantam [sect. 10] esse Episcopalis status dignitatem, & eminentiam, ut nemo bonus fit censendus Episcopus, si sit vir in Israel melior illo, nisique instar Saul, ab humero, & sursum emineat super omnem populum. Hoc est, nisi scientia, contemplatione, & prudentia, quae per caput, in quo vigent sensus omnes, significatur; nisi eloquio, & dectrina, quarum collum, unde emanat vox, & sermo, typus est, logo intervallo praecellat quotquot mortalium eius curae subijciuntur. Quod & D. Chrysost. observavit lib. 2. de Sacerdotio. Addit secundo D. Gregorius [sect. 11] crasso in errore versari eos omnes, qui putat, priscis quibus, & subsequentibus aliquot annorum centurijs, largitum esse Deum Ecclesiae suae taliu electorum virorum multitudinem. Verum temporum decursu, aevoque praesertim nostro, tata nos eorum penuria premit, ut non raro dispensandum sit cum assumendis ad spirituale regimen: quocirca, his ob praefectorum inopiam suffectis, minime putant eundem a nobis honorem deberi. At oppositam sententia summus is Doctor tuetur. Dispensatio (inquiens)ut in plerisque Ecclesiae negotijs salubris sit, lethalis profecto, & mortifera hic est, qui [sect. 12] digne praeesse possunt, deesse nunqua possunt. Quae tamen non ita stricte accipienda sunt, ut non possit Rex [sect. 13] personae respectum habere, si haec simul Ecclesiae servitio, & utilitati conducat, legimus enim in vita Illustriss. Cardin. Bellarm. lib. 3. cap. 5. §. rursus, ad consultationem Clement. VIII. sic respondisse: Deberent provideri Ecclesiae de bonis personis, non autem personae de bonis Ecclesijs. Fateor tamen optimam illam esse provisionem, cum utrumque simul fieri potest, ut & personae benemerenti, & Ecclesiae vacant utiliter provideatur; cui Pontifex ita respondit: Scimus, & hoc, quantum in nobis est, prae oculis habemus, providere Ecclesijs, non autem personis, nisi quando & Ecclesiae, & personae aeque nos providere putamus. Quod sane peculiari Dei dono quotidianis experimentis cognoscimus in electionibus, & nominationibus, que [sect. 14] a nostris Catholicis Regibus fiunt. De quibus ita loquitur Anastas. Germon. de sacror. immun. lib. 3. cap. 12. num. 40. Vtinam omnes tale ius habentes, tales nominations facerent, ut Philippus Hispaniarum Rex, & vere Catholicus. Non enim statim nominat, nec ad cuiusque preces, sed matura adhibita deliberation, babito que personarum delectu, tales offert viros Pontifici Maximo(non in Hispania solum, sed in Indijs, & Neapolitano, & Siciliensi Regno) qui Episcopali dignitate merito ab omnibus digni existimentur, & ob hanc unam potissimam causam semper existimavi, omnia illi potentissimo Regi feliciter cedere. Quae verba refert Cevall. 4. tom. commun. opinion. quaest. 897. num. 475. & quanti fieri debeant, patebit ex contrarijs effectibus, qui in Francia ex eisdem electionibus ob earum depravationem, ambitionem, & nundinationem agnoscuntur, de quibus graviter dolet domesticus, & oculatus ipsius Regni testis Rhenat. Choppin. de sacra polit. lib. 1. tit. 7. num. 27. inquiens post alia, quod hinc secuta est paulatim ovilis Dominici desertio, mox errabundo grege, enatae haereses, aut renovatae potius, excitata deinde vere sacra, scelestaque civium bella, quae coniur ati factionum auctores patriae suae toties intulerut. Et paulo post.: Reliquum esse Ego quidem censeo, sed citra affactus, ut medicorum more causa ipsa intestini morbi evellatur, ex affecto nostrae Reipulicae corpore, id est libera suffragationum iura Ecclesiasticis reddantur Collegijs, a quibus non profani post haec Dynastae, non Heroides, sed Coenobitae optimi praeponantur, lectissimi item verique Clerici in sacra Sacerdotij sede collocentur, tunc utique sperandum fore, ut Ecclesiastico duce, comites alij Galliae contineantur in officio pacatius, & Francici Regni celsitudinem videamus demum suo genio restitutum. In eo vero, quod Choppinus [sect. 15] Coenobitas Clericis praeponere videtur in designatione Episcopatus, etsi pro se habeat Iustiniani Imper. Novell. 6. quomodo oporteat Episcopos ordinari, ubi statuit, non ex populo, sed ex Monasterijs potius petendum esse Episcopum, neque id novum sit, ut ibidem pluribus probant Cuiacius & Ritthershusius, Ego eis non valde assentior. Nam data in alijs meritorum paritate, aptiores Clericos duco, ut recte probat Alfons. Guerrer. in speculo Principum, sive thesauro Christianae Religionis, c. 12. & Balduin. ad d. Novel. pag. 16. Nam [sect. 16] D. Chrysost. ingenue fatetur, frequenter accidisse, ut qui inde vocarentur, caeteris fere essent ineptiores ad hanc functionem. Et certe [sect. 17] Cyprianus, & Augustinus non ex solitudine Monachorum, sed ex scholis Rhetorum, & vita comuni, ad regendas Ecclesias accersiti sunt. Ambrosius a profana praefactura, nondum etiam baptismo initiatus: Chrysostomus a causis forensibus; ipseque laudat quemdam Philogonium, qui ex forensi causidico factus fuerat Episcopus. Et certe negari non [sect. 18] potest, sapientiam rerum secularium require etiam in Episcopo, ut probat text. & DD. in cap. legimus 7. distinct. 37. ubi Dom. Bracharens. num. 4. & Greg. Lopez in l. 37. tit. 5. part. 1. gloss. 3. Quo argumento defendi etiam potest opinio eorum, qui asserunt, [sect. 19] aptiores esse ad Episcopatus Iuristas, quam Theologos. De qua quaestione latius agunt plures ex antiquis Doctoribus, quos refert Everard. in locis legalibus, loco ab auctoritate, vers. Ex his, Alciat. in Rubr. C. de summa Trinit. Menoch. de arbitrar. casu 425. num. 25. & ex novioribus Rebell. d. tract. de obligat. iust. part. 1. pag. 146. Camill. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. cap. 50. num. 65. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 6. num. 14. Emanuel. Rodrig. 1. tom. regul. quaest. q. 11. art. 4. Enriquez in summ. lib. 10. cap. 33. §. 2. litter. E. Zapata de iustit. distribut. 2. par. c. 10. per tot. & Schitinus eod. tract. lib. 2. disp. 1. num. 4. pag. 137. Et pro Iuristis facit text. in cap. omnes 6. distinct. 38. ubi non solum requiritur in [sect. 20] Episcopo scientia Novi & Veteris Testamenti, sed & sacrorum Canonum, sive utriusque iuris, cum iuxta eius regulas in spiritualibus, & temporalibus debeant iudicare, ut etiam docet text. in Authent. ut Clerici apud proprios Episcopos, §. 1. collat. 6. gloss. verb. Iudicem, in Authent. de sanctiss. Episcop. §. si quis contra, collat. 9. Menoch. ubi sup. num. 27. & Dom. Roder. Acuna in d. cap. omnes, num. 2. & tradens alia Simanc. in Cath. inst. tit. 25. ex num. 23. Quae omnia, omnibus Archiepiscopis, & Episcopis communia cum sint, in [sect. 21] illis certe diligentius attendi debent, qui ad Indiaru Cathedras eriguntur, quibus liberiotem manum in vitijs corrigendis, Indis convertendis, & Fide Catholica instituendis, & in reliquis, quae ad hoc Pastorale munus spectant, tum alij passim Romani Pontifices, tum praecipue Pius V. felicis recordationis, in quoda Brevi concessit, cuius meminit Fr. Alphons. Ferdinan. in hist. Relig. nostri temporis, pag. 182. Atque ita non solum habent, & exercent, quae [sect. 22] alijs Episcopis iure ordinis, vel lege iurisdictionis, & Dioecesana competunt, de quibus late, & distinctim agunt iura & DD. in cap. conquerente, §. 1. cap. dilecto, de off. Ordin. cap. inter vos, de re iud. cap. cum olim, cap. cum Canonicus, de censib. l. 15. & 16. tit. 5. par. 1. Tridet. sess. 23. de sacram. Ordin. c. 4. cum late adductis ab Innocent. in cap. 1. de offic. Ordin. & in cap. Theodosius, de stat. Monach. Ant. de Butrio cons. 19. in princip. Caientan. de potest. Papae, cap. 3. Victoria eodem tract. relect. 2. num. 10. Simanc. de Episcop. dignit. cap. 2. Laelius Iordan. de maior. Episcop. caus. cap. 3. Cuchus lib. 2. maior. inst. tit. 6. Paul. Fuscus de visitat. lib. 1. cap. 2. & 4. Lancellot. in temp. Iud. lib. 2. cap. 5. §. 4. Petr. Gregor. in partition. iur. Canon. lib. 5. tit. 2. cap. 2. & lib. 15. syntag. cap. 12. num. 33. Ioachin Steph. de iurisd. Eccles. lib. 4. cap. 14. Pacian. de probat. lib. 2. cap. 28. & 29. Franc. Varg. in tract. de iutisd. Episcop. per tot. Cerola in praxi Episcop. 2. par. verb. Iura, Isidor. Moscon. de maiest. Ecclesiae, lib. 2. cap. 8. §. 1. & 2. Tusch. litt. E. conclus. 236. Filesa cus de sacra Episcop. auct. cap. 18. & & innumeri alij, quos cogerut Alzed. in prax. Episcop. Barbosa in Pastorali, & eruditissimus D. Ioseph. Vela Senator Granatens. meritissimus, in repet. cap. 1. de offic. Ordin. n. 9. & seqq. parte 1. Sed multa praeterea, eisdem, [sect. 23] ob distantia sedis Apostolicae, & meliorem Indorum conversionem, concessa sunt, quae alias eadem sancta sedes sibi solet specialiter reservare. Nam a casibus contentis in Bulla in coena Domini absolvere possunt; sanctum chrisma eo, qui in istis partibus reperitur, balsamo, & clericorum numero consecrant. Novos Episcopus unus solus consecrare potest: limina sancti Petri non nisi in quinquennium, & tunc per procuratorem visitant: in omni irregularitate, excepta ea, quae ex homicidio voluntario extra bellum, & simonia dispensant, & etiam in gradibus ultra tertium ad matrimonium prohibitis, & cum Indis etiam in omnibus iure divino non prohibitis, vel coniunctis, vel attinentibus: & aliquando, etiam in impedimentis dirimentibus matrimonium contractum, si occulta fuerint, & cum illegitimis, quo ad ordines, & etiam beneficia curata Indorum, ratione idiomatis, & melioris conversionis eorum, & in bigamia etiam ex delicto publico proveniente, & in simonia etiam publica, quoad censuras, & Poenas, & habent facultatem absolvendi omnes, & quoscuque Indos a crimine haeresis, & ab alijs quibuscuque, & casibus reservatis, & dispensandi cum eisdem Indis, & in eorum conversione se occupantibus, in voto castitatis perpetuae. De quibus, & alijs, cum peculiari relatione Brevium, & indultorum Apostolicorum, quibus ista concessa sunt, latius agit Fr. Emanuel Rodriguez in quaest. regul. 1. tom. q. 99. art. 1. 2. & 3. Fr. Ioan. Baptista in advertentijs Confessarior. Indicor. 2. par. pag. 142. 161. 428. 432. 435. & Reverendiss. Dom. D. Felician. a Vega in suis eruditissimis lucubrationibus ad librum secundum Decretal. Pag. 180. 183. 287. 192. 194. & 195. 499. & 501. Qui bene addit, in cap. 4. §. de adulterijs, de iudic. num. 102. pag. 182. quod licet [sect. 24] aliquando summus Pontifex in supradictis casibus dispensare etiam soleat, quia ad eum forte partes recurrunt, non tamen ex eo videtur in aliquo derogari facultati eiusdem dispenstionis Archiepiscopis, vel Episcopis Indiarum concessae, ut tenet gloss. valde singularis, in cap. 1. verb. Episcopi, de filijs Presbyter. lib. 6. Porro licet suffraganei suis [sect. 25] Metropolitanies inferiores sint respectu auctoritatis, honoris, & exercitij iurisdictionis, quam in eos etiam usque ad excommunicatione, suspenisionem, & interdictum, iusta causa interveniente, exercere possunt, cap. per singulas, ubi Geminian. 9. q. 3. cap. igitur, cap. servatis 25. q. 2. cap. venerabili 52. ubi Abb. de sent. excomm. cap. 2. §. fin. de offic. Ordin. lib. 6. Clement. Archiepiscopo, ubi Zabarel. n. 7. de privil. cap. Romana 3. §. in alium, de appellat. lib. 6. Clement. Salvator, de Praebend. inter commun. Vbi ex hac ratione deciditur Metropolitanam [sect. 26] Ecclesiam gradioris honoris esse, quam sussraganeam, cum multis alijs, quae ultra Scribentes in eisdem iuribus, congessit Anastas. Germon. de sacror. immunit. lib. 3. c. 7. Quaranta in summa Bullarij, verb. Archiepiscopi auctoritas, pag. 43. cum seqq. ubi quadraginta auctoritates Metropolitanorum enumerat, Chassan. in Catal. glor. mud. 5. par. consid. 44. Zechius de Repub. Eccles fol. 114. num. 4. & seqq. Panvin. de offic. Capit. sede vacante, 2. par. q. 6. num. 6. Lambertin. de iure part. 2. par. lib. 1. art. 20. 1. quaest. princip. num. 8. cum seqq. Tusch. litt. E. conclus. 241. Adam Contzen lib. 6. polit. cap. 38. Ioan. Filesa cus de sacr. Episcop. auct. cap. 9. & 11. Illustriss. Archiepisc. Brachar. in cap. quia 7. dist. 44. num. 1. Dom. Pacensis in cap. decernimus, num. 7. cum seqq. de iudicijs, & novissime D. Praeses Valencuela cons. 125. num. 3. fol. 159. vol. 2. In his tamen partibus Indiarum (sicut & in alijs provincijs) regulariter [sect. 27] unusquisque Episcopus in sua Dioecesi ordinariam iurisdictionem in prima instantia habet, merumque, ac mixtum imperium exercet, & in his suam intentione fundat, etiam cum aliorum inhibitione, cap. nullus primas 9. q. 2. cap. cum Episcopus 7. de offic. Ordin. lib. 6. cap. omnes Basilicae 16. quaest. 7. cap. cum causam 13. de probat. cap. cum personae, de privileg. cap. 2. de constit. lib. 6. iuncta glossa ibi verb. Dioecesim, Concil. Trident. sess. 24. cap. 20. de reform. versic. Causae omnes, cum multis alijs, quae notat Abb. in cap. quae in Ecclesiarum, num. 10. de offic. Ordinar. Bertachin. in tract. de Episc. 5. par. lib. 4. num70. Quaranta ubi supr. auctor. 18. num. 16. & 17. ubi [sect. 28] quod Archiepiscopus in Dioecesibus suffraganeorum nihil potest illis invitis, nisi in casibus sibi a iure concessis, etiam de consensu partium, Cuchus lib. 1. maior. instit. cap. 12. vers. Cum Episcopus, Aug. Barbos. in Pastorali, 3. par. alleg. 80. num. 4. & alieg. 107. num. 20. Cardin. Tusch. litter. D. concl. 450. Boer. decis. 227. in princip. Peregrin. in tract. de iurisd. Ordin. lib. 1. num. 50. Alois. Riccius in 1. par. decis. Curiae Archiep. Neapol. decis. 201. & 213. per tot. & in prax. var. resolut. 1. par. resol. 59. num. 1. & resolut. 346. in princip. & latissime Dom. Valencuel. cons. 43. num. 3. & iterum novissime cos. 122. num. 15. lib. 2. Mauric. de Alcedo de praecellen. Episcop. 1. par. cap. 12. a num. 58. D. Felician. a Vega in d. §. de adulterijs, num. 73. & in cap. 1. de foro compet. ex num. 9. ad 17. Ita ut dici soleat, [sect. 29]. Metropolitanos in Dioecesibus suorum suffraganeorum nullos alios subditos habere, quam ipsos suffraganeos, ut probatur in cap. 1. & per totam 9. q. 3. cap. quia cognovimus 10. quaest. 3. cap. Pastoralis, in princip. ubi Abbas num. 2. de offic. Ordin. cap. Metropolitanam 2. q. 7. cum alijs, quae tradit Quaranta ubi sup. auctorit. 16. pag. 47. num. 10. Contra quos [sect. 30] in aliquibus casibus (ut diximus) procedere potest. Et ipsi ei, veluti in recognitionem subiectionis, & maioritatis (quando immediate Papae non subisunt) iuramentum subrodinationis, vel obedietiae, praestare solent, iuxta text. in cap. dilecti filij, ubi DD. de maior. & obedient. gloss. in cap. ut. super, de rebus Eccles. cum alijs, quae tradit. cosmas Guimier in pragm. sanct. verb. Iuramentum, fol. 150. Redoan. de rebus Eccles. pag. 51. qui de praxi huius iuramenti latius scribit, eod. tract. q. 3. ex num. 1. pag. 304. & eos referens Petr. Cened. in collect. 108. ad Decratal. num. 1. Tusch. litt. E. concl. 241. & nemine relato Quaranta ubi sup. vers. Quinta auctoritas, pag. 15. ubi numeris seqq. adducit plura ad probandum, quod [sect. 31] Archiepiscopus est Pater, & Episcopus animarum suffraganeorum, & de obedientia, quam ei praestare debent, D. Acuna in cap. placet, & in cap. si quis 65. dist. & in cap. quia, dist. 64. ubi inter alia tradit, quod suffraganeus consecratus absente Metrop. tenebatur illum intra duos menses visitare. Et hanc quidem iurisdictionem, [sect. 32] tunc potissime exercere debent Metropolitani; cum eis constiterit de notorijs criminibus, & violentijs, vel de nimia neglientia suorum suffraganeorum, in obeundis muneribus, ad quae ratione ordinis, vel lege iurisdictionis, aut Dioecesana tenentur, quia tunc horum potestas ad Archiepiscopos devolvitur, cap. Romana, §. sane, de censibus, lib. 6. cap. Romana, de poenis, eodem lib. cap. 1. final. ubi gloss. 9. q. 3. d. cap. Pastoralis, in princip. & ibi gloss. de offic. Ordin. cap. sicut olim, de accusat. cap. 1. de supplend. neglig. Praelatiorum, lib. 6. l. 11. tit. 5. part. 1. cum multis alijs iuribus, & DD. congestis a Paz in praxi, 2. to praelud. 2. num. 14. & praelud. fin. a n. 1. Marescot. lib. 1. var. cap. 54. Ximenez in collect. ad d. cap. Pastoralis, Eman. Roder. in summ. 1. tom. cap. 234. concl. 3. Gratian. lib. 1. discept. forens. cap. 169. qui aliquos casus adducunt, in quibus Archiepiscopus cognoscit, & iurisdictionem exercet in subditos suffraganeorum, & Quaranta ubi sup. auctor. 19. pag. 72. & seqq. ubi disputat, an dicta devolutio, data negligentia, sit quoad compellendum suffraganeum, ut suum munus exerceat, vel quoad hoc, ut ipse Metropolitanus illud per se ipsum, etiam invito suffraganeo, exequi possit? & concludit cum Felino contra Abbate, universum mundum hanc ultimam partem tenere, dummodo prius suffraganeus sufficienter requisitus fuisset, pro quo Matth. de Afflict. Rebuff. & alios allegat. Et Ego addo, de iure [sect. 33] nostro Indiarum notabilem sched. dat. Matrit. 5. Decembr. ann. 1608. ad Limanum Archiepiscopum directam, quae ei iniungit, ut Capitulorum sibi suffraganeorum, sede vacante, actiones attendat, & ubi iniuste, vel negligenter se gerere animadverterit: Vse del derecho i jurisdicion que por el Canonico se le da, para remedio de estos danos, procurando, que los dichos Cabildos procedan en todas sus acciones como conviene, cuius schedulae & doctrinae meminit D. Felician. a Vega Episcopus Pacensis in cap. caeterum, de iudicijs, n. 33. pag. 208. Et per aliam schedulam dat. Burgis 1. August. ann. 1605. directam Peruano Proregi Dom. Comiti Montis-Regij inquiritur, [sect. 34] an expediat in Dioecesibus suffraganeorum, ubi id necessitas, vel distantia locorum postulaverit, aliquem iudicem Metropolitani vices gerentem, constituere quo brevius & commodius appellationum causae prosequi valeant. Quod deinceps in provincia Chilensi executioni mandari iussum fuit per aliam schedul. dat. Matrit. 1. Iunij ann. 1612. scriptam ad Proregem peruanum Dom. Marchionem de Montesclaros, licet id facere supersederit ob novam forman datam in appellationibus Ecclesiasticis prosequendis, ex Brevi Gregorij VIII. de qua ins. cap. 9. tractabimus; & quia, ut ait Quaranta ubi sup. pag. 57. [sect. 35] Archie piscopus non potest in Dioecesi suffraganei constituere officiales, qui de causis ad eum per appellationem devolvendis cognoscant, nisi de consuetudine habeat, licet iam devolutas possit, si velit, in eadem Dioecesi delegare cap. 1. de offic. Ordin. lib. 6. Emicat quoque Metropolitani auctoritas [sect. 36] in convocatione, & praesidentia Concilij Provincialis, ad quod suffraganei ab eo vocati accedere tenentur, cap. 1. & per tot. 18. dist. cap. si Eoiscopus, & ibi gloss. 27dist. Gemin. & Franchis in cap. 1. de poenis in 6. Quaranta. d. verb. Archiepiscopus, auctor. 15. pag. 47. & latius verb. Concilium Provinciale, ubi ex pag. 170. ad 195. plurimas [sect. 37] quaestiones ad haec Concilia Provincialia pertinentes, docte pertractat, & alias videbis in plenissimis tractatibusquos de Concohijs scripserunt Iacobatius, & Ant. de Roseliis, Mantua, Albanus, & alij, & in specie de Concilijs Provincialibus & Synodalibus, Enric. Botte, & Michael Thomasius, post quem subijcitur alter tractatus D. Isidor. Hispalensis de ordine celebrandi haec Concilia, & Bellarm. 2. tomo controvers. lib. 1. cap. 4. Azor 2. tom. inst. moral. lib. 5. cap. 18. Cardin. Tusch. litter. C. concl. 549. & seqq. late Vvamesius cons. 46. lib. 1. Filesacus de sacr. Episcop. auct. c. 10. & 13. Leand. Galganet. de iure publico, lib. 3. tit. 120. & doctissimus Navarr. lib. 1. Consilior. tit. de offic. Ordin. cons. 7. & tit. de maior. & obed. cons. 6. ubi docet, [sect. 38] Metropolitanum, licet sit caput talis Concilij, ad eius tamen observantiam teneri, & ab eo posse excommunicari, & quód etiam a Metropolitano ad Concilium, tanquam ad superiore, potest appellari; iuxta gloss. fin. in cap. a collatione 11. de appellat. in 6. & alios DD. quos refert & sequitur Thom. Sanch. de matrim. lib. 8. cap. 6. num. 11 Cira quae Concilia, in his Indiarum provincijs illud saepe agitatum vidi, [sect. 39] an in eis practicari debeat decisio Trident. sess. 24. de resorm. c. 2. Vbi ea fieri iubet quolibet trienio per Metropolitanum, aut ipso impedito, per Episcopum antiquiore. Sed invenio plures schedulas in 1. tom. impress. pag. 138. & seqq. quae propter longam Dioecesanorum diftantiam, triennium in sexsennium, aut septenium commutant, ex Bulla dispensationis Gregor. VIII. dat. Romae die 15. April. ann. 1583. Quod postea ex alia Pauli V. 7. Decembr. ann. 1610. ad instantiam Regis nostri ad duodecim annos extensum est, ita ut ante eorum transcursum, talia Concilia nequaqua conovcentur: non quód praecise singulis duodecim annis congregari debeant, nisi id necessitas postulaverit, prout Mexici & Limae practicatum videmus, ubi a multis retro annis celebrata non sunt. Et de hac Bulla Pauli V. fidem facit, & se eam in Archivio S. Ecclesiae Metropolitanae civitatis Regum vidisse Dom. Episcop. Pacens. D. Felician. a Vega in cap. 1. de iudie. num. 11. Et quo casu celebrari contigerit, peculiare quoque est in eisdem Indiarum provincijs, ut eiusmodi [sect. 40] Concilia, imo nec Synodalia, aut Dioecesana, publicari possint, & executioni mandari, quousque ad Regem nostrum, qui eorum Protector est, & esse debet (ut dixi fupra cap. 3. num. 67.) remittantur, & in supremo eius Indiarum Consilio recognoscatur, an aliquid contineant, quod Regium patronatum, vel conversionem Indorum, aut usum privilegiorum Ordinum Mendicantium retardet, quod ad instantiam Religiosorum stabilitum, tradit Eman. Roder. 1. to. regul. quaestion. q. 35. art. 2. ante finem. Rvrsvs, & illud iterum in quaestione vocatum fuit, an in eiusmodi Concilijs, sententia Metropolitani praevaleat sententiae suoru suffraganeorum, vel maioris partis eorum? & an Capitula sede vacate eis interesse possint, & debeant, & votum decisivum habeant, vel tantum consultivum. Et ad primam quaestionem respondi cum doctissimo Navarro lib. 3. consil. 1. de his quae fiunt a Praelat. [sect. 41] maiori parti standum esse. Quoniam licet in Papa, qui generali Concilio praeest, contra observetur, quia Episcopi totius Orbis nihil possunt ibi statuere eo reffragante, cap. significante, de elect. cum alijs ab eod. Navarro relatis. In Provinciali tamen contra observatur, quia licet Archiepiscopus in eo praecedat, & presideat; non tamen eo modo, quo Papa, in cuius sola persona tota potestas Ecclesiae repraesentatur. Sed collegialiter adunantur Metropolitanus, & suffraganei, & ita maiori parti standum est, & ille non nisi unam vocem, sive suffragium habet, arg. cap. 1. ne sede vacante, lib. 6. & cap. fin. de regul. eod. lib. cap. cum omnes, ubi gloss. de elect. l. quod maior, D. ad municip. cum alijs, quae in terminis ultra Navar. ubi sup. tradit Enriq. Botte. & plures alij, quos refert & sequitur Quaranta ubi sup. quaest. 29. pag. 180. & seq. ubi eius Additionator. Secvndae vero quaestioni respondi, [sect. 42] quod licet Quaranta ubi sup. vers. Quarto quaero, pag. 271. eam movens, existimet (post alios, quos refert) Capitulum, sede vacante, vocandum esse, verum solum votum consultivum habere, eo quod dumtaxat ad tractatum Concilij vocari iubeatur, in cap. ult. de his quae fiunt a Praelat. per quem ita docet Panorm. ibid. & in quaest. incip. Episcopus, num. 29. Anton. de Roselis in tract. de Concilijs art. 6. num. 6. & art. 5. num. 4. & Vvames. d. cons. 46. num. 9. & seqq. Contrarium tamen mihi probabilius videri, & sic, quod etiam habeat votum decisivum, maxime si fuerit vacansipsa Metropolitana, cum in iurisdictione sui Prelati succedat (ut infra cap. 9. dicemus) eumque quoad hoc repraesentet, ut bene agnoscit additio ad Quarantam ubi supra adijciens, quod si hoc non placuerit Concilio Provinciali, consulenda erit sacra Cogregatio. Quod tamen remedium serum esset in Indijs post Concilij convocationem, & ita consulerem, ut Capitula Cathredalium hanc declaratione antecedenter impetrarent, ut ea, cum casus occurreret, uti possent. Prout in alia quaestione facere oportebit, quae his proximis annis valde vetilata fuit in Concilio Provinciali Argentino, quod cogregavit, & perfecit Illustriss. & Rever. Dom. D. Ferdinand. Arias Vgarte, tunc Argetinae Ecclesiae, & nunc Limanae Archiepiscopus meritissimus. Vtrum scilicet [sect. 43] si Metropolitanus, qui Concilium congregavit, ad aliam Ecclesiam transferatur, & suae traslationis Bullas acceperit, vel alias certam notitiam habuerit, possit amodo eidem Concilio interesse, & praeesse, vel abstinere debeat, & eius praesidentiam, & prosecutionem antiquiori suffraganeo relinquere. Nam licet in facti contingentia, quam retuli, Metropolitani officium durare, obtinuerit, ob id, quod [sect. 44] non videatur antiquae sedis iurisdictionem, & gubernationem amittere, quousque nove actualem possessionem apprehenderit, iuxta opinionem Roman. cons. 345. num. 17. quam sequuntur Felin. in cap. eam te, de rescript. n. 8. Hojeda de incomp. benef. 1. par. cap. 3. n. 12. Azor. lib. 7. inst. moral. cap. 16. q. 12. Parlad. differ. 120. num. 12. quos refert Nicol. Garcia de benef. par. 11. cap. 6. n. 40. & 41. ubi addit, de consuetudine Hispaniae hoc frequentius receptum esse, referens plura exempla, & secundum eam dari solere provisiones in Consilio Camerae, ut primae Ecclesiae vacatio non publicetur, donec secudae possessio apprehendatur. Adhuc tamen res apud me difficultate non caret. nam contraria sententia in puncto iuris verior & comunior videtur, nempe vacationem primi Episcopatus induci per solam translationem ad secundum a Pontifice factam, accedente ipsius translati consensu, etiam non adepta possessione secundi, ut post Abbat. Panvin. Greg. Lop. Mandos. Mascard. Franc. Marcum, Prosper. Augustin. & alios, tradit idem Nicol. Garcia ubi sup. num. 39. Et ut ratione utilitatis publicae concedamus, administratione primae, conniventibus oculis, permitti, hoc [sect. 45] intelligendum erit in his, quae Episcopo competunt ratione iurisdictionis, non quae ex lege Dioecesana, iuxta distinctionem gloss. in cap. dilectus, de off. Ordin. & DD. quos sup. hoc cap. n. 23. retulimus. Ad quam convocatio Concilij Provincialis spectat, sicut & fructuum perceptio, quos quide, Auctores utriusque opinionis conveniunt, non posse percipi, nec lucrari ab Episcopo translato ex die translationis, cum ex eodem lucretur fructus secundi Episcopatus, prout etiam dixi sup. hoc lib. cap. 5. num. 46. Vltra quod facit, & fortius stringit, [sect. 46] auctoritatem congregandi huiusmodi Concilia Provincialia, & in eis praesidendi, ex auctoritate, & usu pallij Archiepiscopalis pedere, ut aperte deducitur ex ceremoniali Clem. VIII. cap. de pallio, cap. quod sicut, §. praeterea, de elect. ubi deciditur, [sect. 47] non licere Archiepiscopo ante receptione pallij illa covocare, & tenet Abb. in cap. quanto, & in cap. Pastoralis, de off. Ord. optime Azor lib. 3. instit. moral. cap. 34. q. 9. Quaranta d. verb. Conciliu Provinciale, num. 2. pag. 171. & latius verb. Archiepisopi auctoritas, vers. 32. auctoritas, pag. 82. ubi inquit, [sect. 48] Archiepiscopalis officij plenitudinem conferri per pallium, & quod antequam quis illud obtinuerit, licet sit consecratus, non sortitur nomen Archiepiscopi, nec potest consecrare, nec convocare ad Concilium, nec chrisma conficere, nec Ecclesias dedicare, nec clericos ordinare. Quo fit, ut [sect. 49] cu usus pallij pro primo Archiepiscopatu concessi, cesset ex die traslationis ad secundum, in quo virtualiter primo renuntiasse censetur, ut constat ex dict. caeremon. cap. de pallio, cap. fin. de auth. & usu pallij, cum alijs traditis a Panvinoin tract. de visitat. 2. par. q. 3. n. 19. Quaranta d. author. 32. ibi: Etia si pallium in alio Archiepiscopatu habuisset, cum oporteat petere novum pallium, & D. Roder. de Acuna in notis ad text. in cap. pallium, dist. 100. ubi hoc ampliat, etiam si redeat ad eundem a Rchiepiscopatum, quem prius habuit, & renuntiavit, quia adhuc novopallio eget. Merito dicat quaestio satis anceps, & declaratione, ut dixi, digna videtur, & de ea consultus fui a Reverendiss. Episcop. SanctaeCrucis Dom. D. Ferdin. de Campo, qui pro hac parte indicto Concilio Argentino fortiter dimicavit. Cuins occasione, cum de pallio Archiepiscoporum inciderit mentio, omittere non debemus, [sect. 50] in eisu concessione, & usu, aliam etia Archiepiscoporum praeeminentiam considerari, quoniam his solis a sede Apostolica concedi solet, eoque intra propriam Dioecesim uti dumtaxat debent, dum vivunt, & mortui cum eodem sepeliri. De quibus, & alijs pluribus quaestionibus ad introductionem, confectionem, benedictionem, significationem, auctoritatem, & usum pallij pertinentibus, aliqua hic subtexere possem, sed quoniam id instituti nostri ratio non patitur, videri possunt, quae circa haec luculenter scribunt Chassan. in Catal. glor. mund. 4. par. consider. 26. Anastas. Germon. Vasconcell. & Anton. Vallenc. in Paratitl. ad d. tit. de auth. & usu pallij, Stephan. Durant. in ration. divin. lib. 2. cap. 9. ex num. 41. Guid. Pancirol. in thesaur. var. antiq. lib. 1. cap. 20. pag. 21. & 22. ubi eleganter pallij formam, & contexturam describit, Quaranta dict. verb. Archiepisc. vers. 32. auctoritas, pag. 82. & seqq. Tiber. Decianus respons. 16. lib. 3. Anastasius Germon. de sacror. immun. lib. 3. cap. 7. Cardin. Tuschus litt. P. conclus. 39. latius, & melius caeteris, quos viderim, plures quaestiones movens, & exacte resolvens Illustr. Bracharens. Acuna in cap. 1. distinct. 100. ex num. 1. cum multis seqq. Est autem animadvertendum, quod [sect. 51] licet Archiepiscopus per totam suam provinciam pallio uti possit, & curce ante se deferre, & populum benedicere, & indulgentias concedere, ut probat text. in cap. 1. de auth. & usu pallij, ubi Abb. gloss. Clemet. Archiepiscopo, de privileg. ubi hoc ampliat etiam in loco exemto, & Quaranta d. verb. Archiepiscopus, auctor. 29. cum tribus seqq. non tamen poterit in Dioecesibus suorum suffraganeorum, sicuti neque alius quilibet Episcopus ordines, conferre, neque alia Pontificalia exercere sine ipsorumconsensu, & licentia, ut constat ex sacro Concil. Trid. sess. 6. cap. 5. & sess. 14. de reform. cap. 2. & notant plures DD. quos refert Aug. Barbosa in remiss. ibidem, & in Pastorali, 2. par. alleg. 6. num. 4. quod adeo veru est, ut non sufficiat licentia tacita, sed expressa requiratur, ne alias n poenam suspensionis incurrat, quae in eodem concilio infligitur, ut ad eius declarationem notat Narbona in l. 59. gloss. 1. n. 22. tit. 4. lib. 2. Recop. & D. Felician. a Vega in cap. significasti, de foro compet. num. 32. Pertinet quoque adauctoritatem, & dignitatem Archiepiscoporum, & Episcoporum, & maxime in his partibus Indiarum, quod [sect. 52] causae Indorum, viduarum, & aliaru miserabilium personarum, quae iniuste ab alijs vexantur, & affliguntur, ad eorum tutelam, & protectionem, saitem secundario, spectare videntur, hoc est, data secularium iudicum absentia, vel negligentia, aut notoria iniustitia, ut probat text. & DD. in cap. super quibusdam, de verbor. signif. cap. omnis oppressus 2. quaest. 6. cap. 1. & 3. dist. 87. gloss. verb. Pauperem, in cap. licet, de censibus, quae loquitur in iniusta impositione, vel exactione tributorum, cap. si quando 8. cap. Pastoralis 28. §. quia vero, de offic. deleg. melior, & singularis text. in cap. significavit, de off. Ordin. cap. licet, cap. ex tenore, cap. cum sit generale, de foro compet. Auth. ut different. iud. adire, §. si vero contigerit, Bertachin. in tract. de Episcop. lib. 4. par. 3. n. 35. Specl. tit. de compet. ind. addi. §. 1. vers. Decimusnonus, num. 16. Palac. Rub. in repet. cap. per vestras, notab. 2. num. 8. qui eam rationem [sect. 53] tradit, quod pauperes, & miserabiles personae habet omnia privilegia Ecclesiarum, & egestate sor dentibus est mors solatium, & vita supplicium, l. quisquis, §. 1. C. ad leg. Iul. maiest. Covar. in pract. cap. 6. num. 1. & seqq. & cap. 34. num. 3. vers. Sic & Innocetius, D. Valencuel. cons. 156. n. 96. vol. 2. Goncalez ad regul. 8. Can cell. §. 2. prooem. n. 25. Cened. Canon. quaest. cap. 35. n. 13. Miranda in manuali Praelat. tom. 2. q. 7. n. 2. fol. 527. Dom. Brachar. Acuna, qui plures alios adducit, in cap. licet 1. n. 3. dist. 87. pag. 750. & incap. quisquis 3. ead. dist. num. 1. pag. 753. Monter a Cueva decis. Aragon. 23. num. 1. Parlador. different. 9. §. 3. num. 7. ubi ex eisdem principijs concludit, data [sect. 54] socordia Magistratuum secularium, posse Episcopos horrea publica recognoscere, & providere. De quibus etiam Tusch. litt. E. concl. 240. 254. & 255. & litt. I. conclus. 442. & litt. P. concl. 41. num. 14. & novissime Doct. Balboa in relect. ad d. cap. licet, de foro comp. Pet. Gudelin. de iure noviss. lib. 6. c. 6. Id quod aequissimumesse, [sect. 55] & omnino observari debere in provincijs multum remotis, ut sunt nostrae Terrae-firmae, & insulae maris Oceani, data negligentia iudicum, gravibus verbis probavit noster Greg. Lop. omnino legendus, in l. 48. tit. 6. par. 1. gloss. 8. quem post Humad. Did. Perez, & Matiez. quos refert, in eisdem terminis nostrarum Indiarum, sequitur, & defendit Bobad. in Polit. lib. 2. c. 17. n. 110. sic inquiens: Esto puede verificarse en las Indias, i partes mui remotas, donde sin gran dificultad, i sin esperanca de oportuno remedio, no se podria ocurrir al Rei, o al Superior para conseguirle, i desagraviar a los miserables tiranizados, i oprimidos, que en tal caso el Obispo, o Iuez Eclesiastico podra hazerlo, por la dilacion, distancia, o impossibilidad para poder ocurrir el Superior a que quite la opression. Idem Bobad. ibid. n. 129. ubi post Innocent. Hostiens. & alios, quos refert, ita cocludit: Caso 84. es, quando el Corregidor, o otro juez seglar tuviesse preso en la carcel a alguno injustamente, que entonces podria el Obispo ordenarle, que lo soltasse. Quod etiam docuit Bald. in l. nemo, num. 2. C. de Episcop. aud. Lucas de Pena in l. nemo carcerem, C. de exact. tribut. lib. 10. Avendan. de exequed. mandat. 1. par. cap. 19. n. 8. & post alios, Marcel. Cala in tract. de modo articuland. & proban. negat. gloss. 1. §. 1. a num. 96. Quibus auctoritatibus, & aliquibus exemplis, & antiquis Ecclesiae decretis, relatis ab Antonio Augustino in epitom. iur. Pontif. veteris, lib. 14. tit. 13. cap. 6. 7. & 10. & Severino Binio 2. tom. Concil. general. par. 1. pag. 485. his [sect. 56] proximis diebus Reverendiss. Episcop. Fluminis Argentei, vulgo del Rio de la Plata, Dom. D. Fr. Petr. a Carianca, excusavit in supremo Indiarum Consilio excessum iurisdictionis, qui sibi imputabatur, ob id quod a carceribus extraxerit quemdam Ioannem de vergara, quem eiusdem urbis Gubernator inauditu, & indefensum, & absque sacrametorum receptione morti tradere volebat. Et sane, his circumstantijs verificatis, non dubitarem eius excusatione admittere. Caeterum [sect. 57] cum ad Regem, & Regios iudices primo, & principaliter pertineat de causis civilibus, & criminalibus suorum subditorum iudicare, etiam si orphani, & viduae sint, aut carceribus detenti, ut constat ex l. 5. tit. 3. par. 3. l. 1. 2. & 3. tit. 1. lib. 5. Ordin. l. 8. & 9. tit. 3. lib. 4. Recop. Non facile relinquendum est arbitrio Praelatorum, & iudicum Ecclesiasticorum, ut his causis se immisceant, quia praetextu pietatis perniciose, vel ambitiose studio ampliandae suae iurisdictionis multoties errabunt, ut alias dicitur in l. si servum 91. §. sequitur, D. de verbor. oblig. & passim turbaretur distinctio, seu divisio iurisdictionis Ecclesiasticae, & secularis, [sect. 58] quarum intentio est, & esse debet, ut se mutuo iuvent, non autem impediant, cap. solitae, de maior. & obed. Extravag. unam sanctam, eod. titulo, cap. novit, de iudic. cum ibi notatis. Quo respiciens Avendan. de mand. Reg. 1. c. 19. n. 8. Azev. in l. 4. n. 3. tit. 1. lib. 4. Recop. quos refert & sequitur Bobad. d.n. 129. tradunt, [sect. 59] in Hispania praedictum recursum no practicari, ea etiam ratione addita, quod Ecclesiastici quoque saepe iniustas capturas, & extorsiones faciunt, quibus tamen se Praetores locorum non immiscent, nec immiscere debent, reservato tantum partibus violentiae recursu ad Regales Audientias, ob denegatione appellationis, ut resolvit Carol. de Graffis de effect. clerical. effectu 1. n. 390. & seqq. D. Felician. a Vega per text. ibi, in cap. qualiter & quando, de iudic. n. 4. & 27. & in cap. cum sit generale, n. 3. de foro compet. qui idem Auctor bene advertit in cap. ex tenore, num. ult. eod. tit. id quod dicitur de causis viduarum, & pauperum, per Episcopos, & iudices Ecclesiasticos exequendis, intelligendum esse, [sect. 60] non quo ad iurisdionem, sed tantum quoad protectionem, sive patrocinium, quod Ecclesia velut pia mater affectuose impedit omnibus, & maxime illis, qui miserabiles sunt. Et hoc iure utens, [sect. 61] poterit Ecclesiasticus censuris compellere iudicem, ut suo munere fungatur, modo sit negligens, & requisitus no faciat iustitiam, ut docet Suar. de censur. disp. 20. sect. 1. n. 14. quem refert Bellet. disquis. clerical. par. 1. tit. de favor. cleric. reali, §. 5. n. 38. & Dom. Acuna d. cap. quisquis, n. 1. pag. 753. pro quibus est elegas text. in cap. administratores 23. q. 5. & gloss. verb. Excomunicationis, in cap. Iudaei5. de Iudaeis, ubi inquit, hoc non solum procedere in causis Fidei, sed in quocunque casu, ubi iudex Ecclesiasticus negligens est facere iustitiam, quia Ecclesia se intromittere debet, & compellere ipsum. Et idem esse [sect. 62] contra executores testametorum negligentes, etiam ad non pias causas, & quod Episcopus possit se intromittere, sive procedat ex officio, sive actione intentara per legatarios, tene Panorm. in cap. cum esses, de testam. Covar. Azor, Quatata, Cerola, & plures alij, quos refert & sequitur Acuna in cap. 2. n. 3. dist. 87. qui hoc ampliat, ut idem procedat in Capitulo sede vacante, & pro his expendit generalitate text. in cap. desolatis, alias incipit defensionis, ead. dist. 87. ubi docemur, quod [sect. 63] propriae defensionis auxilio desolati, expectant ad iudicium Ecclesiae. Plane talis [sect. 64] posset, ac tam notoria esse iudicis secularis iniustitia, sive tyrannis, ut non solum censuris, verum & militari manu eius excessus ab Episcopo reprimi possit, ut cum Alberico, Archid. Alex. Hippolyt. Silvestr. Mexia, Azeved. & alijs concludit Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 15. num. 4. ibi: Ino solo puede quitar al dicho Clerigo notorio, pero a qualquier otro, al qual la justicia seglar injustamente llevasse a justiciar; quia Ecclesia tenetur modis omnibus liberare ita iniuste damantos ad mortem, ut per gloss. verb. Iniuste, ad fin. in cap. hi qui 14. q. 6. & in cap. non inferenda 23. quaest. 3. ibi: Eripe eum, qui ducitur ad mortem & in cap. reos, verb Defendentur, ad medium 23. q. 5. In quo tamen ut dixi, & iterum moneo, raro, serio, & cum magna deliberatione procedendum est. Quia ut idem Bobad. subdit in eod. cap. 15. num. 18. & seqq. Ecclesiasticis arma tractare non licet, & vereri debent, ne dum unius nece excusare intendunt, pluribus sub hac occasione excidium inferant, & Rempublicam gravi scandalo afficiant, aut seditionibus, & tumultibus popularibus viam aperiant. Quod praecipue [sect. 65] in his Indiarum provincijs valde periculosum est, in quibus, magis quam alibi, homines his simultatibus afficiuntur, & verificatur illud Taciti in vita Agricolae: [sect. 66] Natura infirmitatis humanae tardiora sunt remedia, quam mala: ut non sine magno dolore, & labore his proximis annis experti sumus in gravi illo tumultu Mexicano anni 1625. & in simili tradit Gambacurta de immunit. Eccles. lib. 6. cap. 6. num. 6. inquiens: Longo usu, & experientia compertum esse, nullum negotium succedere solere infelicius eo, quod praecipitanter geritur, atque ubi inter curiasvenitur ad altercationes, & apertas rixas, nihil omnino boni sperare posse. Potentia & cunctatione inextricabile persaepe difficultates superantur, & desperatis rebus opportunum, atque efficax remediu adhibetur. Et in his valde cauti, & prudentes debent esse [sect. 67] Episcopi Indiarum, curantes, ne Regi, Regno, vel Regiae iurisdictioni aliquod danu, vel praeiudicium generetur, cum ab eo electi fuerint ad dignitatem, & iurisdictione, quam exercent, & habeant omnes praeeminentias Praelatorum Hispaniae, ut tradit Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 8. c. 10. pag. 278. Inter quas illa est, [sect. 68] ut Regij Consiliarij, sive de Regio Consilio esse dicantur, ut docet glos. verb. Cosilia, in pragmat. sanct. l. 6. tit. 9. par. 2. & ibi gloss. verb. Aconsejar, l. 4. tit. 4. lib. 2. Recop. Greg. Lop. in l. 11. tit. 5. par. 3. Ioan. Garc. de nobilit. gloss. 9. num. 49. fol. 225. Et plures alij, quos refert Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 16. num. 7. & cap. 17. n. 15. Vbi quod etiam sunt, & esse debent veluti Consiliarij & Assessores, sive Directores Magistratuum, & Gubernatorum urbium, in quibus resident, & Patres patriae, ut per Roland. cons. 37. n. 23. vol. 4. & Germon. de sacror. immun. lib. 2. cap. 10. & in tract. de indult. verb. Posito, pag. 7. num. 18. Quod eos magis arctat, & obligat, ut diligenter curent eorunde Magistratuum concordiam, Reipublicae tranquillitate, & Regiae iurisdictionis, quatenus fieri possit, coservatione, [sect. 69] ad hoc enim praecipue in Regium Consiliu adsciti esse videntur, ut elegater colligitur ex l. certissime 34. C. de Episcop. aud. ibi: Et quanto plus rebus Episcoporum accedit honestatis, & decoris, tanto magis & nostram Rempub. augeri credimus. Si enim hi praetulerint vitam honestam, & undique irreprehensibilem, & reliquum populum instruxerint, ut is ad illorum honestatem respiciens, multis peccatis abstineat, planum est, quod inde, & animae omnibus meliores erunt, & facile nobis tribuetur a Maximo Deo Salvatore nostro Iesu Christo clementia convenies. Melius Cassiod. lib. 11. epist. 2. ad Ioan. Pap. Quis enim dubitat prosperitate nostram vestris meritis applicandam esse. Nolite in me tantum reijcere civitatis illius curam, quae potius vestra laude secura est, &c. Quapropter nos decet custodire aliqua, sed vos omnia. Monete me, quae sunt gereda solicite. Bene agere, vel correptus exopto: sum quidem iudex Palatinus, sed vester no desina esse discipulus. Nam tunc ista recte gerimus, si a vestris regulis minime discedamus. Quod & repetit adhuc gravius, & elegantius lib. 11. epist. 3. ad Episcop. Italiae, quam refert & laudat Baron. 7. to. annal. ann. 534. num. 6. docens [sect. 70] quid seculi potestates, & Magistratus sibi ipsis, quid populo, quid Episcopis, atque inprimis divino cultui debeant? Quid etiam Episcopi ipsis Magistratibus, atque populis praestare teneantur? Et conducit valde Blesensis epist. 84. nomine Richardi Archiepiscopi Cantuariensis ad Alex. III. ubi post aliquas rationes, & exempla, quae adducit ad probandum, [sect. 71] quantum oporteat, quod Ecclesiarum Praelati Regum cosilijs intersint. Ita eleganter inquit: Vnu noveritis, quia nisi familiares, & Consiliarij Regis essent praefati Episcopi, supra dorsum Ecclesiae fabricarent hodie peccatores, & immaniter, ac intolerabiliter opprimeret Clerum laicalis praesumtio. Nunc autem, si quid in Ecclesiae attentatur iniuriam, auctoritate Pontificali corripitur, aut si ad hoc Ecclesiastica censura non sufficit, spiritualis gladij defectus, civili suppletur, & ad eorum arbitrium principalis animadversio exercetur. Et deinde Ecclesiaru dignitas erigitur: in Clero libertas, pax in populis, in Monasterijs quies, iustitia libere exercetur, superbia deprimitur, augetur laicorum devotio, Religio fovetur, diriguntur iudicia, leges acceptantur, decreta Romana vim obtinent, & possessiones Ecclesiasticae dilatantur. Illvd quoque Episcopi (& praesertim Indiaru) attedere debent, [sect. 72] ne pro levibus causis seculares, ubi contra eos procedendi ius habent, Ecclesiasticis cesuris feriant, aut poenis, vel mulctis pecuniarijs condemnet. Nam utrumque eisde per Concil. Trid. iniungitur, sess. 25. de refor. cap. 3. & sess. 24. cap. 8. in fin. & de Indiarum iure, per sched. quandam dat. Tolet. 27. Aug. an. 1560. quae extat 1. to. impress. pag. 168. & repetitur 2. tom. pag. 33. ubi relatis damnis, quae ex contrario stylo sequuntur, ita concluditur: Por ende rogamos, i encargamos a los dichos Prelados, i sus Vicarios, i oficiales, i a cada uno dellos, segun dicho es, que de aqui adelate no descomulguen en los casos que tuviere jurisdicion, por casos i cosas livianas, ni echen penas pecuniarias a los legos, porque no se dara lugar a que se haga lo contrario, por los inconvenientes que dello resulta. De qua schedula recopilanda, sive in novam collectione legum Indiarum (quam edere paramus) redigenda, cum nuper in supremo Indiarum Senatu tractaretur, visum fuit mihi aliquantulum temperari debere. Nam [sect. 73] Concil. Trid. d. cap. 3. nefas esse inquit seculari cuilibet Magistratui prohibere Ecclesiasticis iudicibus, ne quem excommunicent, & horum arbitrio relinquit, aliquando poenis, & mulctis pecuniarijs, etiam in laicos animadvertere, dumodo eiusmodi poenas in pios usus convertant, ut constat ex illis verbis: Liceat eis, si expedire videbitur, in causis civilibus ad forum EcClesiasticum quomodolibet pertinentibus, con tra quoscunque etiam laicos, per mulctas pecuniarias, quae locis pijs ibi existetibus, seu per captionem pignorum, personarumque districtionem per suos proprios, aut alienos executores faciendam, sive etiam per privationem beneficiorum, aliaque iuris remedia procedere, & causas definire. Quibus verbis sublata, aut composita videtur antiquorum controversia, quorum quidam existimabant, [sect. 74] non licere Ecclesiasticis iudicibus poenis pecuniarijs reos ad eorum forum pertinentes, laicos praesertim, damnare, moti ex text. in cap. 3. de poenis, cap. irrefragabuli, §. ult. de off. Ord. cap. ut clericorum, de vita & honest. cler. Alij licitum esse contedebant & dummodo non avaritiae cupiditate, & animo eas imbursandi, sibique applicandi ad id ducerentur, sed zelo iustitiae, easque in pios usus converterent, iuxta tex. in cap. dilectus, de off. Ord. cap. si vos 23. q. 5. cap. cum sit nimis, §, ult. de Iudae. cap. cum tu, cum alijs, quae ad concordiam horum iur ium cum d. cap. 3. de poen. & similibus, tradunt gloss. Abb. & Felin. ibib. idem Felin. d. §. caeterum, Corn. cons. 19. lib. 2. per tot. Palac. Rub. in repet. Rubric. §. 39. col. penult. late, & optime Covarr. lib. 2. var. c. 9. n. 8. & 9. quam sententiam Conc. Trident. probavit, & praxis ubique recepit, ut testatur Card. Tusch. litt. E. cocl. 17. in princ. & in fin & litt. P. concl. 232. Peregr. de iure fisci, lib. 1. tit. 2. ex n. 104. Segura Davalos in direct. iud. 2. par. c. 10. a.n. 2. Steph. Gratian. lib. 1. discept. forens. cap. 154. a.n. 24. Bernar. Diaz in praxi, cap. 142. per tot. ubi eius Addition. Salcedus, Vgolin. de off. & potest. Episcop. cap. 8. §. 3. n. 1. Cened. Canon. quaest. cap. 39. Cevall. 4. tom. comm. q. 897. Quaranta in summa Bullarij, verb. Capitulum, pag. 131. & verb. Poenae, fol. 395. & seqq. ubi tractat, an & quando Episcopus pauper possit eas sibi applicare? Thom. Valasc. alleg. 34. n. 11. & 12. Riccius in prax. for. Eccles. decis. 377. Barbosa in Pastoral. par. 3. alleg. 107. Georg. Cabed. decis. Lusit. 81. per tot. par. 1. pag 95. latissime, pluribus alijs relatis, Farin. 1. tom. crim. q. 19. n. 51. Bobad. omnino videndus, in Polit. lib. 2. c. 17. n. 199. cum seqq. Qui post Salced. ubi sup. ad idem refert constitutione quadam Concilij Provincialis Toletani ann. 1599. Tridentino conformem, tam circa facultatem, [sect. 75] quam circa applicatione huiusmodi poenarum. Et extant similes, & strictiores constitutiones Archiepiscopatus Medio lanensis factae per sanctiffimum illum, & iam merito inter Divos relatum Cardinalem D. Carolu Borromeum, quae referuntur in Cocilio Provinciali Mediolan. VI. tit. de mulctis, & poenis, & actis Mediolan. Eccles. par. 2. tit. de offic. depositarij, in mulctis, & in instructionibus congregat. Dioecesan. titul. 22 quibus cavit, ut pecuniae ex ghis codemnationibus redactae, apud fidelem sequestrum deponerentur (qui nullo modo ex suis domesticis, & familiaribus esset) & omnino (quoad fieri posset) in pios usus eorum locorum converterentur, ex quibus corrogatae essent, vel ubi delicta commissa fuissent, quae tales codemnationes meruei unt. Quae distributio, vel applicatio sancita etiam reperitur in Cocil. Limano III. par. 2. cap. 122. quod vide. Ex quibus videtur hodie cessare disputatio, quam movent Peregr. Bobad. Salced. & alij ex supra relatis, [sect. 76] utrum scilicet Episcopi habeat fiscum? de qua etiam agit Tusch. d. coclus. 17. n. 31. & litt. C. concl. 722. Necno illa, utrum possint Episcopi [sect. 77] & alij iudices Ecclesiastici easdem poenas propria manu a secularibus exigere, vel ad id debeant praecise invocare auxilium brachij fecularis? De quo maior erat dubitatio, propter communes co trarias, & diversorum iurium auctoritate subnixas, quas refert, & latissime prosequitur Iacob. Berreta, omnino videndus, cons. 3. cu quinque seqq. lib. 1. Vbi in negativam inclinat. Sed meo iudicio [sect. 78] non recte. Nam Concil. Trid. sess. 24. de reform. matr. cap. 8. in fine, solum dicit brachium seculare invocandum, si opus fuerit, quod adeo illis secularis iudex debet impertiri, ut si neget, possit ad id cogi sub poena excommunicationis, ut docet Lud. Rodolphin. de brach. secular. n. 45. Menoch. de arbitrar. cas. 452. Bobad. d. cap. 17. n. 80. Marta, Salced. Bellacomb. Eman. Roder. Farin. & alij, quos refert Barbos. in remis. ad d. c. 8. Concil. n. ult. dictum autem cap. 3. sess. 25. aperte hoc relinquit voluntati, & dispositioni Ordinariorum, in illis verbis: Per suos proprios, aut alienos executores, quae non recte purat Berreta ubi sup. nihil antiqui iuris dispositionibus addidisse. Maxime si consideremus, hanc executionem successisse in locum excommunicationis, quam Episcopus, absque dubio, propria auctoritate, etiam in laicos, exercere poterat, ut advertit Leo in thesaur. for. Eccles. 2. par. c. 16. n. 18. & Bellarm. in addit. ad d. cap. Concil. litt. 1. ubi etiam ponderat illa verba: Licet eis, que intelliguntur tam de iure, quam de facto, ut declarat Bart. in l. stipulatio ista, §. hi qui, n. 3. de verbor. oblig. & idem sequuntur innumeri alij, quos refert Farin. de haeresi, quaest. 182. num. 90. in fine, Marta de iurisdictione, 1. par. cap. 50. & 51. n. 10. & Aug. Barbosa in noviss. collect. ad Concil. Trid d. cap. 3. n. 35. ubi probant, quoad hunc effectu posse [sect. 79] Episcopum familiam armatam tenere, per quam praedicta exequi valeat, quod eua relatis utriusque partis Auctoribus, & fundamentis, late tractat, & resolvit Lael. Iordan. de Roman. sedis orig. par. 2. cap. 8. & eum referens, & fequens Card. Tusch. litt. E. concl. 253. & novissime D. Ioan. Bapt. de Larrea in discept. Granate ns. cap. 1. n. 6. pag. 4. quavis contrarium enixe tueatur Berreta ubi supra cons. 4. & graviter ad partes disputet Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 15. ubi iustius, & prudentius Ecclesiasticos facturos docet, si hac facult ate non utantur. Deniqve, illud ultimo Indiarum Episcopos moneo, quod sane primum esse debuisset, ut [sect. 80] summopere de comissis sibi ovibus curent, & praecipue de Indis, qui magis, quam alij in spiritualibus, & temporalibus tantis praeceptoribus, & protectoribus egent. In his quippe personis, & provincijs magis, quam alibi, observare oportet illud D. Chrysost. cosiliu, vel praeceptum, lib. 6. de Sacerd. c. 4. sic inquientis: Episcopum [sect. 81] necesse est in singulos propemodum dies semente facere, ut ipsa salte assuetudine doctrinae sermone auditorum animi retinere possint. Nam, & opulentia ingens, & potentiae amplitudo, & languor a delicijs exoriens. Itemque & multa alia his addita, semina semel iacta suffocant, nonnunquam aute & spinarum densitas, ne ad terrae quidem superficie semente ipsam decidere patitur, &c. Et huc respicit sched. quaedam data Pardi 25. Ianuarij ann. 1569. quae extat 1. tom. impress. pag. 171. Et cavet, [sect. 82] ne Episcopis fructus, & reditus suorum Episcopatuum exsolvantur, quousq; eorum possessione capientes, in eis inservire, & personaliter residere coeperint. Quonia multi erant, qui litteris expeditis, cu ex die gratiae fructus ad se pertinere scirent, iuxta ea, quae dixi sup. c. 5. ex n. 45. logas moras trahebaut, & in Hispania, vel alibi manetes illos exigebant, & consumebant. Quod etiam obviare curavit Paul. V. in Bulla dat. Romae 7. Decemb. ann. 1610. quae ob eade causam iubet, [sect. 83] ne Episcopi ex Hispania ad Indiarum Ecclesias electi, aliquas ibidem moras trahant, nec consecrationem accipiant, sed ad suas Ecclesias primo quoque tempore navigent, ibique consecrentur, sub poena amissionis fructuum pro tempore deterionis. Quod pluribus annis observatum fuit, & meo iudicio observare oporteret. licet iam hodie omnes fere Electi dictae Bullae dispensation petant, & obtineant, & in Hispania consecrari soleant, Regijs ad hoc ad Romanum Pontificem litteris impetratis, pro derogatione dicti Brevis. Eandemque rationem habent aliae schedulae anni 1561. quae reperiuntur d. pag. 171. & renovantur per aliam dat. Marr. 26. Ianuar. an. 1620. lum tructe praecipiunt, [sect. 84] ne Proreges, & Gubernatores Indiarum aliquem ipsarum Episcopum sede, sive Ecclesiam suam deserere, & in Hispaniam remeare sine expressa licentia, quovis colore quaesito, patiantur, quonia reperti sunt aliqui, qui id facere ausi sunt, parum verentes cesuras iuris Canonici, quae ralem desertione graviter increpant, & puniunt, si licentia Romani Pontificis non praecesserit, etia ubi ad aliam Ecclesiam se tranferunt, propter [sect. 85] arctissimum vinculum matrimonij, quod cum Ecclesia sua contraxisse dicuntur, cap. quanto, cap. inter corporalia, de traslat. Episcopi, cap. si quis Episcopus, & cap. hoc nequaqua, ubi late Turrecrem. cap. nisi cum pridem, de renunt. Vbi hoc ampliatur, etiam si velint religione ingredi, Cocil. Nizen. cap. 15. & Sardicense cap. 16. & melius Trident. sess. 6. de refor. c. 1. & iterum sess. 23. c. 1. iunctis alijs, quae post D. Th. & Theolog. 2. 2. q. 185. art. 4. & q. 189. art. 7. tradit Menoch. de arbitrar. casu 423. ubi causas translationis arbitrarias facit, absentiae vero nullas admittit, Camill. Borrell. consil. 2. num. 16. Azor inst. moral. 2. par. lib. 4. cap. 3. q. 3. & plures alij relati ab Aug. Barbosa in remiss. & collectan. ad Trident. ubi supra. Quod his diebus in praxi habuimus, in quoda [sect. 86] Episcopo, qui morbum gravem, que patiebatur, causatus, & intemperiem aeris, & coeli, sub quo sedem habebat, eam reliquit, & in Hispaniam navigavit; sed auditus non fuit, quousque ad suam Ecclesiam rediret. Et in alio, qui ob easdem causas licentiam a supremo Indiarum Consilio postulabat, praemaissa aegritudinis suae informatione, coram Metropolitano facta, & eiusde Meropolitani licetia, iuxta formam Concilij d. sess. 23. qui etiam repulsam passus est. Nam a sacra Congregatione Cardinalium declaratum est, ut ibide Farinac. testatur, [sect. 87] morbum etiam perpetuu non praestare legitimam excusationem Episcopis ad non residendum. Et quod de informatione, & licentia Metropolitani Tridentinum subijcit, [sect. 88] debet intelligi in absentia ad modicum tempus duratura, ut ex eod. text. Concilij colligitur, secus in ea, quae fit in perpetuum, vel ex Indijs ad Hispania, quae mecessario per tres, vel quatuor aunos duratura est, nec nisi de licentia Romani Poticis concedi potest, aut renutiataione absoluta Episcopatus in eius manibus facta, & admissa, iuxta text. in. d. cap. nisi cum pride, cap. Gonsaldus 17. q. 2. cap. denique 6. q. 3. l. legatus 20. ubi glos. D. de off. Praefid. cum alijs. Plane [sect. 89] coeli, vel soli intemperies, quae gravis, & damnosa saluti alicuius Episcopi esse probata fuerit, licet ad eius absentiam, sive desertionem excusandam non sufficiat, sufficiet tamen ad hoc, ut facilius possit, & caeteris paribus debeat, ad aliam Ecclesiam, sive saluti commodiorem transferri, ut scripsit gloss. in cap. tribus, de consecrar. dist. 1. & in cap. quorundam, 34. distinct. Menoch. dicto casu 423. num. 12. Thomas Actius de infirm. par. 1. cap. 41. num. 11. & Camill. Borrell. de magistr. edict. lib. 2. cap. 12. num. 33. fol. 122. Illvd autem Episcopos, & praecipue nostrarum Indiarum, monitos velim, [sect. 90] ne de Episcopatu intumescant, & putent se non dispensationem Christi, sed Imperium cosequutos, ut alias dixit D. Hieronym. ad Titum, cap. 1. & habetur in cap. illud 20. 8. q. 1. quia ut idem D. inquit in epist. 2. ad Nepotianum, relatus in cap. esto, 95. distinct. scire potius debent, se Sacerdotes esse, non dominos, [sect. 91] & clericos, quasi clericos honorare, ut & ipsis a clericis, quasi Episcopis honos deferatur. Vnde & in Concil. Cartag. 4. c. 34. & cap. 35. cautum est, ut Episcopus, in quolibet loco sedens, stare Presbyterum non patiatur. Et licet in Ecclesia, & in consesu Presbyterorum, sublimior sedeat, intra domum vero collegam se Presbyterorum esse cognoscat. Quod etiam refertur in cap. Episcopus 9. & 10. dist. 95. ubi glossa bene subiungit, hoc ita [sect. 92] faciendum dum tamen non contemnatur, ut in l. observare, de off. Praesid. & utrumque elegantissime dixit D. Greg. lib. 1. Regist. in d. 9. epist. 24. sic inquiens: Bene acceptam potestatem regit, qui seit per illam super culpas erigi; scit cum illa caeteris in aequalitate componi: sic autem servanda est virtus humilitatis, ut non solvatur iura regiminis: ne cum Praelatus quisque se plus quam decet, deijcit, subditorum vitam restringere sub disciplinae vinculo non possit. Et est videndum Concil. Trid. sess. 25. de reform. cap. 6. post med. & cap. 17. in fin. Abb. in cap. 1. n. 1. de excess. Praelat. qui addit [sect. 93] ab Episcopo Presbyteros, ut filios habendos esse, no ut vassallos, cum alijs, quae in simili notat Tiraq. in l. 13. connub. gloss. 1. par. 3. n. 41. Lancel. in tep. omn. iud. lib. 2. cap. 5. §. 3. n. 7. Anton. Gama 1. par. decis. 1. n. 5. & text. & gloss. verb. Subtrabant, ubi Dom. Acuna in cap. cu Beatus, 45. distinct. Et [sect. 94] idem monet, & invisceribus Christi obtestatur nostros Indianos Episcopos Concil. Limense 111. act. 3. cap. 1 in fine: Vt dignitatem suam morum praecipue splendore, & vitae integritate tueantur, forma facti gregis ex animo, non dominantes fastu seculari, nec turpe lucrum amantes, nec luxu mensae, aut apparatu supervacaneo, quae sunt huius mundi sapientes, sed benigni, modesti, zelo Fidei accensi, pauperum semper patres, & pro commisso sibi grege soliciti, ministerium suum impleant, &c. Quae animadvertere volui, [sect. 95] propter aliquos Praelatos Indiarum, qui se pleno ore Ecclesiae Principes vocant, & vocari sinunt, & clericos ita valde despiciunt, ut fere omnes tractent, seu appellent de vos, nullam erga eos urbanitatem vervantes, quasi, aut invideant, aut non dignentur audire, contra text. in d. cap. esto, vers. Pessime, 95. dist. Non animadvertentes, quod olim [sect. 96] idem erat Presbyter, qui & Episcopus, & se magis consuetudine, quam dispositionis dominicae veritate, Presbyteris esse maiores, ut ex verbis D. Hieron. tradit Gratian. in cap. olim 5. 95. dist. Torreblanca de iure spirit. lib. 2. cap. 12. ex n. 25. Et quod non [sect. 97] omnis Episcopus, qui dicit: Pax vobis, est sicut coluba, sed potius corvis aequiparatur, si malus fuerit, & vitiorum nigredine, raucedine vocis, voracitate, foetore spiritus, garrulitate, & furto, vitae candorem, & dignitatis Episcopalis albedinem conspergaverit; ut praeclare docuit D. Aug. tract. 6. in cap. 1. Ioan. relatus ex cap. non omnis 30. 2. q. 7. & ibi gloss. elegans verb. Corvi, & plurima alia contra malos Praelatos adducens Fr. Anton. Perez in laur. Salmant. pag. 288. ubi locum Theoph. adducit, qui explicans illud Pauli: Episcopum non debere esse percussore, inquit Paulu cohiberre Episcopos, non solum ut importune corpora subditorum manibus non feriant: verum nec conscientias. Male enim audiunt, Praelati, apud quos fervent, sive praecepta, sive censurae contra sub ditos. Qui & illis [sect. 98] resistere poterunt si aliquid contra Canones suscipiant, aut subditos ad malum cogant, Felin. in cap. si quando, n. 7. de rescript. Bermond. Chover. de publ. concub. Rubr. statuimus, n. 15. in fin. Gigas de resid. Episcop. cap. 16. n. 5. Neque enim subditi Praelatis ita debent subijci, ut cogantur eorum vitia venerari, cap. admonendi 1. q. 7. Afflict. in cap. 1. n. 192. ex quib. caus. feud. amitt. Cunon. de pact. cap. 34. n. 209. & Mart. Mager. qui agit de moderamine, quo in hoc uti debeant, de advocat. armat. cap. 7. num. 71. & seqq. # 8 CAPVT IIX. De Vicarijs generalibus, & Visitatoribus Episcoporum Indiarum, & varijs quaestionibus, quae circa eorum potestatem, & auctoritatem in eisde provincijs contingere solent. SVMMARIVM CAPITIS Octavi. -  1 VIcarij Episcoporum, & qui de eorum officio, & potestate pertractent. -  2 Vicarij generales, particulares, & foranei, & eorum differentia, remissive. -  3 Vicarij generales Episcoporum habent iurisdictionem urdinariam, & idem tribunal cum eis constituunt. -  4 Vicarius generalis, & Episcopus, qui eum praeposuit, una, & eadem persona cesentur, & ubi fit mentio de Episcopo, Vicarius etia subauditur. -  5 Episcopus ubi recusatur, eo ipso Vicarius eius recusatus manet, & quare? -  6 Episcopus recusatus habetur pro mortuo. -  7 Vicarij ad Episcopum licet non detur recursus per viam appellationis, datur tame per viam recusationis, nullitatis, & restitutionis, reservationis, & avocationis. -  8 Episcopus bene potest sibi reservare aliquas causas ex ijs, quae alias in mandato Vicarij generalis venire solent. -  9 Episcopi auctoritas maior, & firmior, qua Vicarij semper esse debet, & quae inde sequantur? -  10 Episcopus bene potest prohibere, ne procedat delegatus missus a suo Vicario, & mutare, vel moderare poenas ab eo impositas. -  11 Episcopi, an, & quando debeunt Vicarios generales praecise habere, & constituere? -  12 Deuteron. locus cap. 1. expenditur. -  13 Mens unius hominis, molem totius gubernationis Reipub. capere, vel sustinere non potest. -  14 Subadiuvae, & Vicarij in militaribus, & alijs officijs, quomodo, & quare dari solerent? -  15 Optiones, qui olim dicerentur? -  16 Magistratibus politicis, quando, & quomodo Adiutores darentur? Remissive. -  17 Episcopi quamvis habeant Vicarios, vel Visitatores generales, non debent curam sui muneris deserere, sed imo de ijs ipsis officialibus magis, quam de alijs curare. -  18 Frons occipitio prior, & oculus domini saginat equm, adagia. -  19 Stercus ooptimum ad agrum foecumdandu domini vestigia. -  20 Praelatos, qui curam ovium ipsis creditarum, alijs prorsus committunt, & reditus, & emolumenta sibi reservant, qualiter notet Ioannes Echius. -  21 Praelatis, qui alijs curam sui muneris relinquunt, quid in alia vita polliceantur Ioddocus, & Espencaeus? -  22 Christus Petro, oves meas pasce, dixit, non aijj pascendas committe. -  23 Oculis alienis, quae aguntur, non satis feliciter procedunt. -  24 Praelatus aeque delinquit, si per se, vel per alios oves suas degluberi patiatur. D. Pauli locus 2. ad corint. 12. exponitur, ibidem. -  25 Vicarios malos Episcoporum, quibus modis notet, & reprehendat Petrus Blesensis, cuius gravia verba referuntur. Officiales mali Episcoporum non ab officio nomine, sed ab officio verbo, dicuntur, ibidem. -  26 Monachi utrum possint esse Vicarij Episcoporum? -  27 Religiosos non posse esse Vicarios Episcop. generaliter statuit quaedam Regia sch edula, quae refertur, & ad Minoritas, & Medicantes restringitur. -  28 Monachi & Canonici regulares ex magis communi opinione esse possunt Vicarij Episcoporum, de licentia suorum Praelatorum. -  29 Vicarius Episcopi debet esse legitimus, & in Monachis sufficit dispensatio, quae inducitur per Monachatum. -  30 Monachus socius Episcopi, bene potest eius Vicarius constitui, etiam sine licentia Papae. -  31 Monachi & Religiosi, ut a Vicariatibus Episcoporum abstineant, melius est. -  32 Episcopus iam consecratus an possit esse alterius Vicarius? & casus super hoc de facto contingens. -  33 Episcopus si sit alterius Vicarius, an & qualiter possit Pontificalia exercere in Dioecesi, cuius Vicarius est? -  34 Episcopoi titulares, vel nulla tenentes, bene possunt esse aliorum Vicarij. -  35 Episcopus propriam Ecclesiam, & dioecesim deserens, ut in alia Vicariatum exerceat, graviter peccat. -  36 Episcopi omnes intra quatuor menses in suis Ecclesijs comparere, & residere debent, & de novissima Bulla P. Vrban. VIII. -  37 Episcopis recenter promotis, & consecratis nullum certum tempus praefixum videtur ad comparendum, & residendum in suis Ecclesijs. -  38 Vicaij generales Epliscoporum an debeat esse Presbyteri, vel saltem Diaconi? -  39 Breve Clem. VIII. quo omnes Vicarios Episcoporu sacris Ordinibus initiatos esse debere declaravit, non est in Hispania receptum. -  40 Vicarij Episcoporum, ut sint Presbyteri, vel in sacris constituti, decentius, & convenientius esse videtur. -  41 Laici, etiam coniugati, bene possunt esse Vicarij Episcoporum de licentia summi Pontificis. -  42 Paulus de Castro laicus, & coniugatus, fuit Vicarius generalis Florentiae in spiritualibus. -  43 Vicarij Episcoporum in Choro, & Synodo, quem locum habere debeant, & an praecedant Archidiaconum? -  44 Vicarium generalem Episcopi in Synodo Dioecesana, praesente, vel absente Archiepiscopo, praecedere debere Archidiaconum, Senatus Limensis declaravit. -  45 Capitulis in omnibus sunt aemuli, & capita Eteroclita, id est factiosa. -  46 Vicarius Episcopi simul, & Canonicus ubi ingreditur Chorum tanquam Canonicus, suam sedem occupat, & alios non praecedit. -  47 Archidiaconum Vicario Episcopi praeferre videtur quaedam schedula Regia, quae caute legenda est. -  48 Vicarius ab Episcopo semel electus, an, & quando ad ipsus nutum amobilis sit, & quod in supremo Senatu solent manuteneri, & quare? -  49 Vicarij possunt etiam esse simul Visitatores generales suarum Dioecesum, sed est necessaria ad id specialis commissio, & declaratio, & quare? -  50 Visitandi ius competit Episcopis ex lege Dioecesana. -  51 Visitatio Dioecesis est valde necessaria, & qualiter eam Episcopi per se, vel per suos Visitatores facere debeant? -  52 Episcopum, qui itinerum laboribus absterrebatur a visitatione sui Episcopatus, qualiter excitaverit D. Greg. N azianz. -  53 Episcopi in visitationibus faciendis debet sequi consilium Columellae, ut frequentius se venturos, quamvis non sint venturi, de nuntient. -  54 Visitationis munus, & cognitio suarum ovium, est praecipuum dignitatis Episcopalis. -  55 Visitationis tempus, & poena Episcopi negligentis arbitrio iudicis relinquitur. -  56 Visitatio moderatis sumtibus, & parvo comitatu ab Episcopis, & eorum Visitatoribus facienda est. -  57 Concilij Limensis gravia verba referuntur circa moderationem sumtuum visitatio num. -  58 Indi quid contribuere debeant Visitatoribus Ecclesiasticis, nomine procurationis? -  59 Visitatoribus Episcopi salarium competens omni iure assignare tenetur, ut sic cessent ab illicitis exactionibus. -  60 Salarium non conventum, & designatum, an Visitatores, & Vicarij generales ab Episcopis petere possint? -  61 Salarium non conventum, an, & a quibus peti, & qualiter praestari, & moderari soleat? -  62 Pragmatica ann. 1616. de non praestandis salarijs non conventis famulis Magistratuum, Praelatorum, & aliorum Magnatuum, expenditur. -  63 Notarij Episcoporum non possunt petere salarium non conventum, & suis sportulis contenti esse debent. -  64 Notarios Ecclesiasticos, qui excedunt in exactione sporularum, an, & quatenus possit punire iudex secularis? -  65 Leges taxantes pretia rerum Clericos, & Ecclesias ligant. -  66 Notarij Ecclesiastici excedentes in officio, possunt syndicari non solum ab Ecclesiastico, verum & a seculari iudice. -  67 Notarium etiam Clericum propter falsitatem posse saltim civiliter puniri a iudice seculari, sunt, qui putent; qui tamen ab alijs bene reprobantur. -  68 Notarij laici Episcoporum an in quibuslibet delictis gaudeant privilegio fori Ecclesiastici? -  69 Notarij Tribunalium Ecclesiasticorum, an laici esse debeant, & non clerici? -  70 Episcopi, an cogi possint, ut solum laicis notarijs in suis tribunalibus vtantur? -  71 Officia secularia exerceri per eos, qui si in eisdem officijs delinquant, per Magistratus seculares puniri non possint, semper absurdum reputatum est. DE Vicarijs & Visitatoribus Archiepiscoporum, & Episcoporum in his Indiarum provincijs, ea omnia (ubi opus fuerit) notari debebunt, quae [sect. 1] generaliter de huiusmodi officialibus passim tradunt DD. in Rubr. & per totum, de officio Ordinarij, & de officio Vicarij, & D. de officio eius, cui mand. est iurisd. & C. de officio eius qui vicem alterius gerit, cap. Roman. in princip. ubi elegans gloss. de appell. lib. 6. & ultra alios antiquiores Bertachin. & Iacob. Sbrozius in tractat. de offic. & potest. Vicarij Episcop. Socin. Panvin. Altamiran. Felician. & alij in tract. de visitatione, Rebuf. in praxi benef. tit. de Vicar. Episc. & inform. Vicar. Archiepiscop. Cuchus lib. 2. inst. iur. Canon. tit. de Vicario Episcop. Card. Tusch. litt. V. conclus. 180. & seqq. Isidor. Moscon. de Maiest. Ecclesiae, lib. 1. cap. 10. pag. 265. Nicol. Garcia de benef. 5. par. cap. 8. per tot. ubi n. 20. adducit alios de hac materia tractantes, Cerola in praxi Episcop. verb. Vicarius, Narbona in tract. de appellat. Vicar. ad Episcop. per totum, Barbosa in Pastorali, 3. par. alleg. 54. Lancellot. Canrad. in templo omn. iudic. lib. 2. cap. 6. de Vicario Episcopi, Anton. de Praetis in clypeo Pastorali, cap. 6. qui etiam, & praecipue Sbrozius lib. 1. q. 25. 26. & 27. adducunt [sect. 2] divisionem inter Vicarios generales, & particulares, ac foraneos, & ad hoc, ut quis sit generalis Vicarius, requiri dicunt, quod ad omnia sit generaliter deputatus, veluti ad causas spirituales & temporales. Quorum Vicariorum munus ideo proxime post Episcopos ponimus, quia [sect. 3] ordinariam, aeque, ut illi, non delegatam iurisdictionem exercent, unumque, & idem tribunal constituunt. Quod efficit, ut non possit de Vicarijs ad Episcopos appellari, cap. 2. de consuet. lib. 6. cap. Romana 3. de appellat. eode lib. glossa verb. Officialem, in cap. 2. de offic. Vicar. eodem lib. Covarr. lib. 3. var. cap. 20. num. 4. & in practicis cap. 4. num. 8. Gregor. Lopez in l. 2. tit. 4. par. 3. gloss. 1. Rota decis. 1. & decis. 4. num. 3. sub tit. de offic. Vicarij, Cardin. Tusch. litt. E. conclus. 300. & litt. V. 186. latissime Scaccia de appellat. q. 8. ex n. 53. Sbrozius d. tract. lib. 2. quaest. 55. Surd. cons. 50. num. 15. lib. 1. & plures alij, quos refert Nicol. Garcia de benef. 5. par. cap. 8. n. 21. Dom. Episcop. Pacens. D. Felician. a Vega in cap. decernimus, de iudic. num. 155. & Dom. Archiepisc. Bracharens. in cap. 1. dist. 25. num. 19. & Aug. Barbos. in remiss. ad Concil. sess. 24. de reform. cap. 16. Quinimo [sect. 4] una, & eadem persona censentur, ut per eundem Garciam sup. num. 52. cu alijs, quos refert Narbona d. tract. de appell. a Vicar. ad Episcop. 1. par. num. 217. Dom. Pacens. in cap. 5. §. de adulterijs, num. 56. de iudicijs, & Burgos de Paz in l. 3. Tauri, num. 440. fol. 225. qui hinc infert, [sect. 5] legitimam causam recusandi Vicarium esse, quod quis habeat suspectum ipsum Episcopum. Quod & tradit, pluribus ornans, Surd. d. cons. 50. n. 30. Lauren. Benevetanus in tract. de iud. suspect. cap. 4. a n. 7. Narbona ubi sup. 1. par. a num. 126. Scaccia ubi sup. num. 68. & novissime Ramonius cons. 3. num. 48. Addetes, [sect. 6] Episcopum recusatum, haberi pro mortuo, quoad illam causam, ut per DD. relatos a Mastrillo decis. Siciliae 6. num. 12. par. 1. ac proinde, que madmodum mortuo Episcopo, Vicarij iurisdictio extinguitur, ut per gloss. ultim. in Clem. fin. de procurat. sic quoque suspenditur iurisdictio eiusdem Vicarij si Episcopus tanquam suspectus recusetur, cum non possit plus iuris esse in causato, quam in influente potentiam causae, ut per Molinam, & alios lib. 3. de primog. cap. 5. num. 45. Quamvis negari non possit, quod [sect. 7] licet de Vicario generali non detur recursus ad Episcopum per viam appellationis, detur tamen alijs modis, qui cltra appellationem intentari solent, nimirum per viam recusationis, nullitatis, & restitutionis in integrum, ut per Maranta de ordin. iud. part. 6. de appellat. vers. Secunda principalis regula, num. 371. Ant. Naldum in quaest. moral. verb. Vicarius, n. 4. pag. 919. & per viam reservationis, vel avocationis alicuius causae ex sibi alias in generali mandato commissis, [sect. 8] quas potest idem Episcopus in se assumere, vel alijs specialiter delegare, ut docet Covarr. in pract. cap. 9. n. 1. vers. Primo hinc deducitur, Azor 2. tom. inst. moral. lib. 3. cap. 37. §. 18. quaeritur, & novissime Anguian. de legib. lib. 2. controvers. 26. num. 11. Et [sect. 9] semper intelligitur esse maior, & firmior potestas Episcopi, quam eius Vicarij, & Episcopus maior est Vicario. Vnde prohibere potest, [sect. 10] ne delegatus Vicarij procedat, Bart. in l. iudicium solvitur, de iudic. Bertachin. in tract. de Episcop. 3. par. lib. 4. n. 48. & mutare, seu moderari poenas a suo Vicario costitutas, ut concludit Alois. Riccius in prax. var. resol. 1. par. resol. 304. Marc. Ant. Genues. in prax. Archiep. cap. 48. num. 3. & Dom. D. Felician. a Vega in d. §. de adulterijs, num. 57. & seqq. Sed quoniam Mihi (hic, ut in alis) ea tatum prosequi cordi est, quae in provincijs Indiarum vidi in dubitationem, & disputatione incidere, & quorum resolutioni, vel consulendo, vel iudicando interfui. Illud primum assumo, [sect. 11] utrum Epifcopi teneatur, etiam nolentes, & reluctantes huiusmodi Vicarios, vel Visitatores habere, & constituere, vel possint, si velint, eos excusare, & per se ipsos ea omnia munia subire, & exercere, quae illis committi solent, prout de facto exercere tentavit quidam Arequipensis Episcopus. Et breviter respondi, quod si Episcopus in sua Dioecesi residet, eaque brevis sit, ita ut per se possit omnibus negotijs vacare, non tenetur habere Vicarium, ut expresse docet Boer. q. 347. num. 6. par. 2. Puteus decis. 43. & 44. lib. 2. Ioan. Paul. Lancellot. lib. 1. inst. iur. Canon. tit. de offic. Vicar. verb. Non potest. Caeterum si secus res se habeat, & Episcopus omnibus negotijs sufficere nequeat, vel dum in litigijs dirimendis, delinquentibus corrigendis, alijsque exequendis, quae per Vicarios solent, & possunt communiter expediri, Ecclesiae suae regimini, commissi Dominici gregis cure, orationi, & praedicationi, alijsque rebus spiritualibus desit, in quibus maxime pastoralis solicitudo versari debet; ut inquit Concil. Trident. sess. 5. de reform. cap. 2. Tuc absque dubio tenebitur Vicarium generale constituere, ut insinuat gloss. 4. in cap. petijsti 17. 7. q. 1. & in cap. 2. verb. Statuuntur, ne Praelati vices suas, Abbas in cap. quoniam, de offic. Ordinarij, ubi docet, in causis necessarijs, veluti iudiciarijs quibuscunque, debere Vicarium constituere, & ita fuisse terminatu in Rota refert Puteus decis. 43. lib. 2. num. 2. Mosconius d. cap. 10. pag. 266. vers. Tandem, Quaranta, & eius Additionator in summa Bullar. verb. Archiepiscopi auctoritas, fol. 75. Sbrozius, qui ad partes disputat, lib. 1. q. 46. & q. 55. Navarr. cons. 4. de offic. Ordin. ubi, post Abbatem, ubi sup. resolvunt, posse in dictis casibus Archiepiscopum constituere Vicarium Episcopo negligente, & late Gratian. plures alios referens, lib. 1. discept. forens. cap. 93. & noster Flores Diez de Mena, omnino videndus, lib. 1. var. quaest. q. 8. §. 1. num. 2. & seqq. Quorum doctrina iuvatur [sect. 12] ex illo Deuter. cap. 1. ubi Moyses: Non valeo (ait) solus negotia vestra sustinere, & pondus, & iurgia. Date ex vobis viros sapientes, ac gnaros, & quorum conversatio sit probata in Tribubus vestris, ut ponam eos vobis Principes. Tunc respondistis: Bona res est, quam vis facere. Vnde [sect. 13] Tiberius Imperator apud Tacit. lib. 1. annal. inquit: Nec unius mentem esse tantae molis capacem. Et [sect. 14] in militaribus, & plerisque alijs officijs, Subadiuvae, & Vicarij ijs constituebantur, qui erant aegritudine, vel gravioribus occupationibus praepediti. Qui Optiones [sect. 15] vocari solebant, de quibus Vlpian. in l. 6. §. fin. D. de bon. damnat. ubi Budaeus, Veget. de re milit. lib. 2. cap. 7. Guther. lib. 3. de off. dom. August. cap. 19. Brisson. Kalinus, & alij de verb. iur. verb. Optio, noster eruditissimus, & cultissimus D. Laurent. Ramirez de Prado in Thesera legum in l. super creandis 11. C. de iure Fisci, lib. 10. & D. Martin. Larreategui, Pintianus Senator meritissimus, lib. 5. select. cap. 1. num. 1. pag. 261. & alia in simili tradentes, de [sect. 16] Adiutoribus dadis Politicis Magistratibus, Petr. Gregor. lib. 10. de Repub. cap. 3. num. 6. Iacob. Tapia de Aldana de triplici bono, lib. 6. fol. 174. colum. 2. & fusius Ianus Langlaeus lib. 7. semest. cap. 40. Quod tamen, non ea mente dictum videri volumus, ut Episcopi [sect. 17] ipsam eandem curam, quam suis Vicarijs & Visitatoribus generalibus committunt, relinquant, quin potius simultanee, ubi opus fuerit, exerceant, & de moribus, & gestis eorum vigilanter, & diligenter inspiciant, & inquirant, ut cavetur in Tridet. sess. 24. cap. 16. & in l. 4. tit. 7. lib. 3. Recop. Nam re vera [sect. 18] fros occipitio prior, & oculus domini saginat equm, ut veteri circumfertur proverbio. De quo Xenoph. lib. 5. memorab. Arist. oeconomic. cap. 6. Cato de re rustic. c. 4. Plinius lib. 18. cap. 5. Erasm. in adag. ubi referut apophtegma illius, qui interrogatus, quale [sect. 19] stercus esset optimum ad agros soecundandos? respondit: Domini vestigia. Et in ipsis nostris terminis Espencaeus lib. 3. digress. cap. 22. ubi ex Ioan. Echio homil. 2. de sanct. Steph. ait: [sect. 20] Nostrates Praelatos Apostolicum ordinem invertere, dum spiritualia graviora, quam quae subeant, rati, in Pontificalibus, suffraganeorum, in iudicialibus, officialium, in absolvendis peccatoribus, poenitentiarorum ope utuntur in praedicatione Monachum aliquem nescio quem, proferunt; in alijs spiritualibus alios habent Vicarios. Sin qua in re census, aut reditus laborant, & temporalia quis moratur, extra moram haec res ad ipsum dominum Episcopu referenda. Quare idem Espencaeus satyrice subdit, se meminisse, D. Ioddocum magni tunc nominis concionatiorem, [sect. 21] polliceri palam solitum huiusmodi Episcopis futuro seculo Vicaria quidem salutem, personalem vero perniciem: Adibunt (aiebat) concionabundus huiusmodi, per Vicarium paradisum, in persona inferos. Etenim [sect. 22] Christus Dominus Petro, & in eo reliquis Praelatis dixit: Pasce oves meas: non vero, cura ut alij pascant oves meas, ut praeclare animadvertit (alia circa hoc congeres) Bellarm. in admonitione ad Episcopum Nepotem controvers. 1. Non enim [sect. 23] satis feliciter procedunt, quae oculis agas alienis, ut Livius scribit, & [sect. 24] par erit culpa in Praelato, si per alios suas oves degluberi patiatur, ac si ipse deglubeat. Vnde Paul. 2. ad Corinth. cap. 12. vers. 16. non contentus innocentiam suam hac in parte purgare, adiecit: Numquid per aliquem eorum, quos misi ad vos, circumveni vos? hoc est, ut ibidem exponit noster Mariana: Decepi vos exigendo aliquid per alios: & Petrus Blesens. epist. 25. [sect. 25] malos & cupidos Vicarios Episcoporum, non officiales, sed offici perdas, & eorum sanguisugas vocat, sic inquiens: Credo huiusmodi officialibus, non ab officio nomine, sed ab officio verbo, manasse vocabulum. Nam genus hoc hominum est, quod dicut offici perdi. Tota officialis intentio est, ut ad opus Episcopi suae iurisdictionis commissas miserrimas oves vice illius tandem emugat, excoriet. Isti enim sunt Episcoporum sanguisugae evomentes alienum sanguine, quem biberunt. Secvnda quaestio, quae saepius etiam circa Vicarios Episcoporum in his partibus Indiarum ventilatur, ea est. Vtrum [sect. 26] Monachi possint esse Vicarij? Nam cum plures Episcopi ex Religione, & Coenobijs hodie assumantur, & hi secum ferant in socios alios Coenobitas, volunt, & solent eis hoc munus demandare, prout accidit in Episcopo Quitensi, Panamensi, Guamanguesi, & in alijs passim. Quorum occasione graves querelae in Regijs interdum Audientijs introducuntur. In quibus plane decidendis, parum difficultatis habere possumus, si sequamur generalitatem cuiusdam [sect. 27] schedulae ad huius articuli determinationem expeditae, quae extat in 1. tom. pag. 118. & ita habet. El Rei. Reverendo en Christo Padre Obispo de San Iuan de Puerto Rico, del nuestro Consejo. Nos somos informado, que teneis por vuestro Provisor, i Vicario general en esse Obispado a un fraile Fracisco de vuestra Orden; i sabiendo vos, que esta no es de las cosas que se deben admitir, no fuera razon que lo huvierades hecho, ni que se entendiera que excedeis de lo que es justo; porque vuestro oficio es proprio de dar exemplo: i porque el mal que desto resulta no passe adelante, os ruego i encargo, que luego removais del dicho cargo al dicho fraile Francisco, proveyedole en persona que no sea fraile, el qual lo deba exercitar conforme a lo q dispone el derecho Canonico. Fecha en Badajoz a 26. de Mayo de 1580. anos. Sed Ego restringendam quidem existimavi ad casum Regularis ex Minoritis, vel alijs Mendicantibus, de quo specialiter loquitur, quoniam tales funditus pro mortuis habentur, Clement. exivit, de verb. signif. & contra professionem suam faciunt, ubi se his negotijs immiscent, Clem. in plerisque, de elect. Clement. 1. §. ad prioratus, de regular. Et partier, quia in negotijs forensibus periti esse non solent, Card. Alexand. in cap. si quis, dist. 58. in fine, Rebuff. de Vicario, num. 32. In [sect. 28] alijs vero Monachis, & multo magis in Canonicis Regularibus, qui appellatione Clericorum veniunt, secutus sum communem Doctorum traditionem, qui admittunt, Vicarios Episcoporum esse posse, dummodo ad hoc superiorum suorum licentiam habuerint, ut per text. in cap. 1. & cap. generaliter, & cap. de praesentium, ubi gloss. 16. q. 1. glossa in cap. si quis, dist. 68. Rebuff. ubi sup. num. 30. DD. in Clement. 2. de rescript. Guid. Papae decis. 563. Francisc. Marcus q. 1286. par. 1. Rota decis. 3. de offic. Vicarij, Vantius tit. de nullit. ex defectu iurisd. deleg. num. 82. Fuscus de Visit. cap. 17. num. 100. lib. 2. Graph. 2. par. decis. lib. 3. cap. 20. num. 14. Moscon. de maiest. Eccles. lib. 2. par. 1. cap. 10. pag. 272. Campanil. in divers. iur. Canon. Rubr. 11. cap. 13. num. 118. & alij plures, quos refert & sequitur Aug. Barbosa in collect. ad cap. 1. de filijs presbyter. pag. 188. num. 8. Vbi addit, [sect. 29] quod etiam si ad Vicariatum requiratur qualitas legitimitatis (de quo vide Nicol. Garcia d. 5. par. cap. 8. in additionibus, num. 10.) sufficit dispensatioi, quae in Monachis super hoc defectu inducitur per ingressum Religionis. Et melius, ac latius caeteris, rem ad partem disputans, & sub praedicta distinctione resolvens, Sbrocius d. tract. de Vicar. Episcop. lib. 1. q. 38. per totam. Qui ibidem num. 14. vers. Secundo principaliter, hoc securius procedere tradit, [sect. 30] quando Episcopus Monachus habet secum alium Religiosum de suo conventu, quia solus stare no debet, qui proprie est casus, dequo tractamus. Et licet Segura de Avalos in direct. iud. Eccles. 1. par. cap. 12. num. 2. & seqq. ex sentetia Specul. Papae licentiam ad hoc requirat, contrarium tamen receptius est, ut sola superioris Religionis sufficiat, ut per alios Auctores supra relatos. Et ipse Segura num. 7. fatetur, quod si Monachus esset eminentissimae scietiae, & prudentiae, posset tunc de sola licentia Superioris a Claustro avocari, ut extra iurisdictionalia, pro regimine, rectaque Episcopatus gubernatione Episcopo consulat, & assistat, [sect. 31] quamvis melius sit, ut omnino ab his muneribus abstineant, ut rogat schedula supra relata, communem Hispaniae morem secuta, ubi nunquam, vel raro vidimus Religiosos cuiusvis Ordinis ad Vicariatus admitti, & tradit alia, late hunc articulum disputas Thom. Sanchez in summa lib. 6. cap. 13. ex num. 88. Tertio, [sect. 32] an Episcopus iam consecratus, alterius Archiepiscopi, vel Episcopi Vicarius esse possit? nupertime dubitatum fuit, in casu D. Feliciani de Vega, qui gerebat officiu Vicarij generalis Illustrissim. Archiepiscopi Limensis, quo plus quam viginti quatuor annis laudabiliter functus est, & cum esset ad Episcopatu Popaianensem electus, & consecratus, & mox ad Pacensem translatus, & interim dum profectionem parabat, Vicariatu continuaret, aliqui emuli hanc promotionis, & consecrationis exceptionem ei opposuerunt, quae tamen viribus caruit, & ab eodem Praesule docte repulsa fuit. Quoniam nullo iure prohibitum reperitur, unum Episcopum, alterius esse Vicarium, quin potius, si necessitas, vel iusta alia causa suaserit, permissum esse, aperte ostendit text. in cap. quoniam in plerisque 14. de off. Ordin. & post Archidiacon. Rebuff. & plures alios, quos refert, docet Sbrozius d. lib. 9. q. 44. num. 2. & iterum lib. 2. q. 5. num. 10. Vbi ex supposito, quod possit esse Vicarius, quaestionem movet, [sect. 33] an possit ibidem tanquam Episcopus Pontificalia exercere? & resolvit, posse, saltim cum proprij Archiepiscopi, vel Episcopi speciali mandato. Quod etiam tenet Azor 2. par. instit. moral. lib. 3. cap. 45. q. 9. & alij, quos refert Barbosa in Pastorali, 3. par. alleg. 54. num. 83. & idem supponit Ancharr. in cap. fin. de off. Vicar. lib. 6. Vbi loquitur de quodam Archiepiscopo, m qui Episcopum, pro tempore absentiae suae, Vicarium elegit, & Menoch. consil. 52. num. 59. vol. 1. qui licet hoc regulariter prihibitum esse sentire videatur, postea tamen id, extante causa urgentis necessitatis, permitti posse inquit. Quinimo & sine ea, ubi Episcopi [sect. 34] titulares, sive (ut alij eos vocant) Nullatenses, vel Nullatenentes sunt, quotidiana praxi in Regnis Hispaniae, & Italiae receptum videmus, & observat Sbrozius d. cap. 31. num. 18. & 9. & generaliter, quoties ex eorum absentia propriae Ecclesiae nullum notabile detrimentum generari possit, ut ex doctrina Caietani, & aliorum, probat Gabr. Vazquez in opusc. de benef. cap. 4. art. 1. §. 2. dub. 2. n. 143. pag. 770. & Bonacina in tract. de onere, & oblig. benef. ad resid. disp. 5. par. 5. num. 10. in fine. Caeterum [sect. 35] si dictus dominus Electus Pacensis, ob ambitionem Vicariatus alienae Ecclesiae, propriam desereret, & ad residentiam in ea faciendam primo quoque tempore, ubi ei opportunitas data fuisset, iter non arriperet, tunc graviter quidem peccaret, & incideret in poenas Trident. sess. 23. de reformat. & Bullae Pij IV. 4. Septemb. ann. 1560. [sect. 36] Quae intra quatuor menses Episcopos omnes comparere, & residere iubet, quae licet loquatur de his, qui post acceptam possessionem se absentaverant, ut ex eius tenore patet, & magis aperte exaliastrictiori costitutione, quam nuper promulgavit Dom. ac Pontifex noster Papa Vrbanus VIII. dat. Rom. ann. 1635. Ex identitate tamen rationis extendi [sect. 37] potest ad recenter promotos, & consecratos, si absque iusta causa Ecclesiae sibi commissae possessione capere distulerint, quamvis ad hoc nullum certum tempus a iure praefixum reperiatur, ut aliud agens agnoscit Nicol. Garcia de beneficijs, par. 11. cap. 6. num. 12. Qvarto, saepissime dubitari contigit, [sect. 38] an hi Vicarij generales Episcoporum Indiaru, debeant esse Presbyteri, vel saltim in sacris Ordinibus constituti? Quoniam passim aliqui Praelati eos huic muneri praeficiebant, qui solum prima clericali tonsura initiati erant Et sane hoc tantum sufficere, dummodo ita censuratus, coniugatus, vel bigamus non sit, & aetatem legitimam 25. anno rum habeat, & in habitu clericali incedat; aperte docemur in cap. iudicatum 89. dist. cap. 2. de cler. coniug. cap. in nova 16. q. 7. cum alijs relatis per Abbat. num. 12. decis. 5. Ripam 56. Burg. 40. Mant. 33. in cap. decernimus, de iudic. Rebuff. d. tit. de Vicar. Episcop. num. 37. Lacel. Conrad. in temp. omn. iud. eod. tit. 1. num. 2. Sbroz. lib. 1. q. 31. per totam, Moscon. d. cap. 10. pag. 271. Cened. in collect. 4. ad Decret. Nicol. Garcia de benef. 5. par. cap. 8. in princip. Segura in direct. 1. par. cap. 11. num. 6. & novissime Dom. Praeses Valencuela cos. 101. num. 67. & 68. vol. 2. & D. Felician. a Vega in d. cap. decernimus, num. 149. & num. 154. Et licet Clemens VIII. in quodam [sect. 39] Brevi mandaverit, omnes vicarios praesentes, & futuros debere esse sacris Ordinibus initiatos, & alias eorum deputationem nullam, & invalidam esse, hoc tamen Breve in Hispania nec publicatum, nec receptum fuit, & eo non obstante continuatur consuetudo nominandi Vicarios primae coronae, prout & in provincijs Indiarum nominari vidi in Archiepiscopatu Limensi, & Episcopatu Truxillano, & tradit (de eodem stylo testificas) Nicol. Garcia d. cap. 8. num. 11. cum seqq. & in addition. ad idem caput, num. 14. & seqq. & Mauricius de Alcedo de praeexcellen. Episcop. dign. 2. par. cap. 2. num. 4. Quamvis [sect. 40] inficiari nolo, nec possum, longe decetius esse, ut, si fieri possit, ex Presbyteris eligantur. Neque enim posse eum, qui sacris non sit initiatus, Ecclesiasticarum causarum, & multo minus personarum esse iudicem, patres palam contestantur, ut patet ex D. Athanas. in epist. ad solit. vit. aget. D. Ambros. lib. 5. epist. 32. & Alano Coppo dialogo 1. cap. 21. pag. 138. Intercedente [sect. 41] tamen dispensatione Romani Pontificis bene possunt laici etiam coniugati esse Vicarij generales Episcoporum, & alias causas civiles & criminales clericorum audire, & expedire, ut dixi sup. hoc lib. cap. 2. ex num. 44. & 50. Et advertit Sbrozius d. cap. 31. num. 14. & seqq. ubi adducit [sect. 42] exemplum in Paulo de Castro, qui omnino laicus, & coniugatus, fuit constitutus Vicarius generalis Florentiae in spiritualibus, decreto Martini V. ut ipse idem Castrens. narrat cons. 220. Visa quadam disputatione, & Thomas diplonatus in eius vita. Qvinto, nonminus frequenter dubitatu vidi, [sect. 43] de loco, quem in choro, & in Synodo Provinciali & Synodali habere debeat Vicarius generalis, & an praecedat Archidiaconum, ta absente, quam praesente Episcopo? In quo articulo licet Navarr. cons. 1. & 2. de maior. & obed. & Menochius 91. lib. 1. & cons. 257. lib. 3. Archidiaconi partes defendant; reliqui tamen DD. pro Vicario stare videntur, ita ut dicant non valere consuetudinem in contrarium, ut constat ex Abbat. cons. 21. Chassan. in Catalog. glor. mund. 4. par. consid. 46. Boer. l de author. mag. cons. n. 74. & seqq. Bertrand. consid. 23. num. 8. lib. 1. Rebuff. in praxi, tit. de Vicar. Episcop. num. 7. Franc. Marco decis. Delphin. 619. num. 3. Lancel. Conrad. in temp. Iud. lib. 2. cap. 6. §. 2. num. 14. cum seqq. Azeved. in Curia Pisana, lib. 2. cap. 2. n. 19. Sarmient. lib. 7. select. cap. 17. Sbrozio, qui plures alios refert, lib. 2. cap. 25. Flam. de resignat. benef. lib. 7. quaest. 24. in fin. Lael. Zech. de Rep. Eccles. cap. 23. n. 7. Cerola in prax. verb. Vicarius, vers. 15. Steph. Gratian. 2. to. discept. fores. cap. 298. num. 37. Gambara de off. legati, lib. 3. num. 109. M. Anton. Cuchus lib. 2. maior. instit. tit. 83. num. 99. Tusch. litt. V. concl. 184. & novissime, & latissime Dom. Praeses Valencuela, qui nihil intactumrelinquit, cons. 101. per totum. Et secundum hanc receptiorem, & veriorem sententiam [sect. 44] Limanus Conventus iudicavit, lite ad eum per via violentiae deducta, super praecedentia Vicarij in Concilio Synodali contra Archidiaconum, & Capitulum Ecclesiae Limanae, quia a solo Decano praeceditur, inquo Capitulum Ecclesiae reprentatur, quod verum est Vicario praeferendum esse, ut docent Auctores supra relati, & praecipue Menoch. d. cons. 257. n. 94. In quo consilio multa notatu digna reperies de his praecedentijs Ecclesiasticis, & eleganter Ant. de Praetis de iurisd. Episcop. to. 13. tract. par. 2. cap. 6. & 7. per tot. ubi secure resolvit, quod Vicarius debet praecedere omnes Canonicos, & dignitates, excepto Decano, sive in praesentia, sive in absentia Episcopi, etiam si aliqui ex illis essent Episcopi, sed ibi sederent, ut dignitates, & quod, qui contrarium praetendunt ambitione, & quod[sect. 45]in omnibus Capitulis sunt aemuli, & capita Eteroclita, id est, factiones moventia. Quod tamen bene limitat d. cap. 6. n. 52. nisi [sect. 46] talis Vicarius esset simul Canonicus, & ingrederetur chorum, ut talis, in apparatu Canonicali, quia tunc sederet in loco sib, ut Canonico contingeti, secundum Domin. in c. a collatione, de appellat. lib. 6. Vbi plura alia exepla ad hoc probandum adducit, & late Pavin. de offic. & potest. Capit. sede vacat. q. 10. par. 2. vers. An autem Vicarius Capituli; & haec est praxiscommunis omnium Ecclesiarum, & secundum eam his proximis diebus consului ad interrogationem Illustriss. & Reverendiss. Episcopi Pampilonensis: qia etia Episcopi, & Praelati, si sunt de aliquo Collegio, sortiuntur locum non secundum dignitatem Episcopatus, sed secundumantiquitate dignitatis Collegialis, ut pulcre tradit Seraphin. decis. 1058. & Purpurat. in l. 1. D. de offic. eius, n. 195. ubi quod Episcoipus scholaris debet inactibus Vniversitatis praecedi ab eius Rectore, de quo etiam Gratian. 1. tom. discept. forens. cap. 106. num. 4. & post alios Anguianus de legib. lib. 3. controvers. 33. n. 85. ubi, quod Rector Complutensis in actibus Vniversitatis praecedit Archiepiscopum Toletanum. Et quod Episcopus, quiin aliqua Ecclesia ut Canonicus adest, debeat post Decanum sedere, Panorm. in cap. postulasti, a num. 8. de concess. praebend. Gratian. sup. n. 9. Barbosa de Canonic. cap. 36. Anel. de Amat. consil. 30. Iacob. Gall. cons. 29. num. 33. Luna cons. 4. Alcedus de praest. Episcop. 2. part. cap. 1. num. 61. Ponte decis. 8. & Fulv. Constantius in l. 1. C. de Consulib. lib. 12. n. 16. Vnde [sect. 47] caute legenda, & practicanda est quaedam sched. Regia, dat. Matr. 9. Iulij ann. 1630. In qua cum Tlascalensis Archidiaconus quereretur, sibi suum in choro locum ab Episcopo adimi, ut Vicario relinqueretur, iniunctum Episcopo fuit, ut id excusaret, & generaliter statutum, archidiacono suum locum, etiam praesente Vicario, relinquendum, nisi ubi contrarium usu, & consuetudine invaluisset. Nam re vera (iuxta supra relata) consuetudo ex parte Archidiaconi petenda esset, quinimo & eam illi non prodesse, Abb. & alij senserunt. Vande haec schedula opinioni Navarr. & Menoch. qui Archidiaconum praeferut adhaesisse videtur. Sexto, frequenter agi solet de quaestione remotionis vicarij, semel ab Episcopo nominati. Et [sect. 48] an cum causa, vel sine cuasa, & ad nutum eius fieri possit? Et quamvis Abb. in cap. tua nobis, num. final. de offic. Vicarij, & plures antiquiores, & recentiores, quos novissime refert Nicol. Garcia in addit. ad tract. de benef. 3. par. cap. 7. num. 22. D. Valencuela cons. 101. num. 10. vol. 2. ad nutum revocari posse existiment, etiam si iuramentum de non revocando tempoore nominationis praestitum sit. Contraria tamen opinio verior & receptior est, & hodie praxi observatur, nimirum, ut causa, & ea quidem gravis ad talem remotionem desideretur, propter huius officij dignitatem, & existimationem personarum, quae ad illud eligi solent, & pro eorum manutentione saepissime Regiae provisiones expediri solent, ut constat ex relatis a Boer. decis. 49. num. 23. & de auth. magn. Consilij, num. 154. Ioan. Gutier. lib. 3. pract. cap. 11. num. 4. Iacob. Sbrozio d. tract. de offic. Vicat. lib. 3. quaest. 32. Cevall. pract. comm. quaest. 422. num. 26. & in tract. de violent. 2. par. q. 62. a num. 34. Flores Diaz de Mena in pract. quaest. cap. 10. num. 34. & seqq. Mastrill. de Magistrat. lib. 1. cap. 27. num. 41. & 42. Aviles in cap. Praetor. cap. 1. gloss. verb. Fiel, num. 42. Burgos de Paz cons. 21. num. 5. D. Valencuela d. cons. 101. num. 7. & latius cons. 130. num. 38. ubi num. seqq. idem tenendum esse ait in Vicarijs, sive Locumtene Correctorum, de quibus Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 16. num. 18. Et quid in Vicarijs nominatis a Capitulo sede vacante dicemus inf. cap. 13. ex num. 56. ubi etiam de syndicatu Vicariorum agemus ex n. 26. & generaliter, quod etiam in amobilibus ad nutum requiratur causa, M. Mantua decis. 19. par. 2. Boer. decis. 149. a num. 11. Chassan in Catal. 7. par. consid. 33. Burg. de Paz d. cons. 21. per tot. & Padilla in l. cum quis, C. de iur. & fact. ignor & novissime de Vicar. Episcoporum, & alijs officialibus loquens D. Ioann. Bapt. de Larrea discept. Granatens. cap. 2. ex num. 1. Septimo, omissis alijs, quae de Vicarijs generalibus Indiarum tradit Fr. Ioan. Bapt. in advertent. consess. fol. 140. & fol. 200. & fol. 357. & qualiter Religiosi mendicants nopossint uti omnimoda intra duas diaetas, ubi eiusmodi Vicarij morantur. Sciendum [sect. 49] est eosdem Vicarios posse etiam esse Visitatores generales suarum Dioecesum, dum tamen hoc eis specialiter ab Episcopoi committatur, ut deciditur in Concil. Trident. sess. 24. de reform. cap. 3. & resolvit Rebuff. in prax. tit. de form. Vicar. num. 100. & seqq. Sbrozius ubi sup. lib. 2. q. 120. num. 2. Paul. Fuscus de Visitat. lib. 1. cap. 2. Azor. instit. moral. par. 2. lib. 3. cap. 45. q. 4. Vgolin. de potest. Episc. c. 4. §. 7. vers. Tertio, nec visitare, Narbon. de appellat. a Vicar. ad Episc. par. 1. num. 224. & Barbos. in Pastoral. 3. part. allegat. 73. num. 28. cuius rei ratio ea est, quod in mandato Vicariatus veniunt tantum ea, quae Episcopis competent ratione iurisdictionis ordinariae. Ius [sect. 50] autem visitandi competit eis ex lege Dioecesana, saltem quantum a visitatis procurationem recipit, ut per tex. & DD. in cap. conquerente, §. 1. & cap. dilecto, de office. Ordinarij, cap. inter vos, de sentent. & re iudic. cum alijs, quae adduxi sub. cap. 7. ex n. 25. & tradit Marian. Socin. de visitatione, q. 1. n. 2. & Dom. Acuna in notis ad cap. non debere 5. dist. 80. Et est [sect. 51] adeo necessarium, & subtantiale, ut per Concil. Trid. d. cap. 3. multum Episcopis iniungatur, ut per se ipsos, si fieri possit, talem vistationem faciant, vel ubi legitime impediti fuerint, per suos Vicarios generales, aut idoneos, & probatae vitae Visitatores. Quod etiam eisdem valde commendatur in sched. dat. apud D. Laurent. 5. August. ann. 1577. & in alijs, quae reperiuntur, 1 tom. pag. 164. & pag. 116. & esse convenientissimum suadent rationes, quas de utilitatibus, que ex domini oculis proficiscuntur, adduxi sup. hoc cap. num. 21. & seqq. Quibus nunc addo, in materia visitationis loquendam D.Greg. Nazianz. Epist. 34 ubi sic quendam Episcopum excitat, [sect. 52] qui locorum circuitu, & itinerum laboribus ab hoc munere per se expledo deterrebatur: Locorum circuitu angeris, tibique instabilis esse videris, quemadmodum ligna, quae aquis feruntur. Absit, Vir Eximie, absit, ut ita affectus sis: illorum enim cursus coactus, est, tuus autem circuitus Deo gratus, & acceptus. Fixumque tibi, ac stabile est, multis prodesse, quamvis loco minime fixus sis. Nisi vero quis Sole accuset, quia in orbem currit, radios fundens, atque omnibus rebus, quas obit, vitam afferens, aut etiam inerrantes stellas laudans, Planetas accuset, quorum error ipse quoque compositus est, atque concinnus. Et sane placet hic illud [sect. 53] consilium Columellae lib. 2. de re rust. ut frequeter dominus, si possit, agrum suum exerceat, & inspiciat: Et frequentius se venturum, quam sit venturus denutiet, sub hoc enim metu villicus cum familia erit in officio. Quod munus [sect. 54] visitationis, praedicationis, & recognitionis suarum ovium, ut praecipuu Episcopalis instituti, omnibus Praelatis sub di stricta ultione imperator incap. irrefragabili, & in cap. inter caetera, de off. Ordin. & graviter commendatur in l. 6. tit. 3. lib. 1. Recop. & de nostro Indiarum iure in sched. dat. Matrit. 5. Decemb. ann. 1608. quae si Episcopi hac in parte negligetes fuerint, Metropolitanis iniungit, ut ipsi accedere, vel mittere possint ad visitandas Dioeceses suorum suffraganeorum, & tradit alia Menoc. de arbit. cas. 424. Vbi post alios necessitate, & utilitatem harum visitationu commendat, [sect. 55] arbitrio iudicis relinqui docet, poenam Espiscopi negligentis, necno & tempus, quo visitatio fieri debeat. Et quod Episcopo affirmanti se non posse visitare, quia est impeditus, credi debeat, Sbroz. d. lib. 2. quaest. 121. Ad quam quidem visitationem omni [sect. 56] iure moderatis sumtibus, & cum parvo comitatu ire iubentur, ita ut procurationis sibi designatae quantitatem nullo modo excedant, & quaerant, quae Iesu Christi, non quae sua sunt, ut costat ex cap. cum Apostolus, cap. olium, cap. sopitae, cap. procurationes, de censib. Extravag. unica, eod. tit. cap. exegit, eod. in 6. cap. cum ex officij, de praescrip. Conc. Trid. d. sess. 24. c. 3. de refor. vers. Interim, ibi: Exceptis tatum victualibus, quae sibi, ac suis frugaliter, moderateque pro temporis tantum necessitate, & non ultra, erunt ministrada. Circa quod plures utiles quaestiones invenies apud Navarr. cons. 1. & 12. tit. de censib. Cerol. in prax. Episcop. 1. par. verb. Visitatio, §. 1. & seqq. Stephan. Gratian. lib. 1. discept. fores. c. 57. n. 16. cum seqq. Vgolin. de off. Episcop. c. 49. §. 3. Sbroz. d. lib. 2. q. 112. & 113. ubi quod valet consuetudo, quod nihil detur, & quod ad evitanda scandala deberet Episcopus dare omnia necessaria Visitatori. Sayr. in Floribus decis. sub tit. de censib. decis. 1. & 11. Card. Tuschus litt. V. concl. 218. D.R. Acuna in cap. 5. 80. dis. Frac. Leo in thesaur. for. Eccles. par. 2. c. 16. a n. 41. Paul. Piasec. Genuens. Beller. & plures alij, quos refert Aug. Barbos. in Pastor. d. 3. par. alleg. 73. n. 50. & seqq. & in novissimis collect. ad Conc. Trid. d. cap. 3. pag. 388. & 389. & omnino Petr. Surd. in tract. de aliment. tit4. q. 22. per tot. & Adam Contz. lib. 6. polit. c. 14. & 15. plura alia satis notada de his visitationibus adducentes. Et quoad nostrarum Indiarum Visitatores, idem graviter cautam est [sect. 57] in Conc. III. Limens. act. 4. c. 4. cuius verba relatu mihi digna videntur, & ita habent: Visitatores, ut non solum excessus corrigant, sed etiam exemplo modestiae, & Christianae sobrietatis aedificent, nullo modo patiantur pompam, aut profanum apparatu, aut nimios sumtus in occusationibus, & hospitationibus sibi exhiberi. Munera quaecunque, aut comodi aliquid praeterea, quae sunt a iure permissa, neque Visitator ipse recipiat, neque suos recipere permittat; sed neque emat, neque permutet, cum his, qui visitatur equitatum, aut aliquid aliud si quid eiusmodi acceperit, sciat se ad dupli restitutione intra mensem faciendam iuxta constitutionem Concilij Tridentini in conscientia teneri. Quod si non restituerit intra praedictum tempus, ab omni beneficio, & officio esse suspesum, secudu Greg. X. in Concilio generali editam sanctione, quae habetur in d. cap. exigit, de censib. lib. 6. Iuxta quae intelligenda est sched. Regia 2. Iunij ann. 1557. quae habetur in 1. to. impress. pag. 116. dum iubet, [sect. 58] ne Indi Indoruve populi, aut communitates quicquam sub procurationis nomine visitatoribus tribuant, ea reddita ratione, quod laici ad haec nullo modo tenentur. Quod etiam multum curandum esse in quit noster Ioan. Matiez. in tract. M.S. de moder. Reg. Peru, 1. par. c. 27. ob id, quod graves molestiae, extorsiones, & vexationes a miseris Indis sub nomine eiusmodi, & aliarum procurationu fiunt, quas Peruani vocant Camaricos. Etenim hoc procedet, nisi ubi fuerit contraria consuetudo, quam non damnat, sed potius observari iubet Concil. Limens. ubi sup. sequens vestigia Conc. Trid. & prosequitur Barbosa d. alleg. 73. n. 48. tractans, qualiter praescribi possit exemtio, vel praestatio provurationis. Et ita reperio provisione quadam D.D. Martini Enriquez, Peruani Proregis, dat. 13. Noveb. ann. 1587. quae non obstante d. Regia schedula Visitatoribus ab Indis tribui iubet: Cada quatro dias doze gallinas, dos carneros de la tierra, dos fanegas de maiz, i una de barina: i en dia de pescadoveinte i quatro huevos, i quatro libras de pescado, i yerva i lena. I siendo el pueblo de mas de quinientos Indios, hasta mil, doblado, con que por esto non adquiera possession, ni derecho alguno a lo que assi se les manda dar. Quamvis haec taxatio arbitrio Episcoporum relinqui videatur in Concil. Limens. II. ann. 1567. c. 110. pag. 30. ibi: Que los Obispos visite sus ovejas, o embiem Visitadores, a los quales tassen la procuracion de comida, especialmente la que han de dar los Indios, i tambien senalen tiepo i compania, i lo demas, segun la forma del Concilio Tridentino. Et quoniam Visitatores in his partibus in multis excedunt, plures aliae cautiones ad eorum excessus compescendos propositae sunt, d. Conc. Limens. III. act. 4. c. 3. & in Bulla cofirmat. eiusd, pag. 91. haec verba habentur: Sciunt experti illarum regionum, Visitatorum saepe cupiditate & fraudibus, visitationes non parum fuisse corrupatas, unde remedij nihil rebus Ecclesiasticis allatum sit, quin potius damni plurimum datum, &c. Quae ut commodius impleri possint, & Vicarij, & Visitatores Episcoporum procurationis limites non excedant, merito statutum est in Concil. Trident. & in d. Limensi III. act. 4. c. 2. [sect. 59] ut salarium competens eisde ab Episcopis assignetur, ita ut neque de poenis Camerae Episcopalis, neque de condemnationibus, Visitatoribus ipsis, aut officialibus eorum, aliquid proveniat, quod iam olim staturum etia fuit in Concil. Tolet. VIII. quod refertur in c. 4. 10. q. 3. & in cap. inter caetera, & cap. cavedum, de off. Ord. & in l. 3. tit. fin. lib. 8. Recop. propter magna incommoda, quae ex his possent litigantibus obvenire, de quibus bene agit Segura in direct. iud. Eccles. c. 14. n. 18. concludens n. 36. quod in foro conscientiae tenentur Praelati de bonis proprijs, aut praelatura salarium suis Vicarijs, aut Visitatoribus constituere, non vero ex bonis subditorum, aut vassalloru, quibus iustitia ministratur. Quod sequitur etiam Follerius in const. Reg. Neapol. pervenit, n. 23. & in const. ad hoc volentes, n. 3. Matienz. in dialog. relat. lib. 3. c. 32. n. 9. Avendan. in 2. part. cap. Praetor. c. 10. a n. 3. Sbroz. de Vicar. Episcop. lib. 1. q. 55. per tot. & lib. 3. q. 54. num. 3. & Flores Diaz de Mena lib. 1. var. quaest. q. 8. num. 6. & seqq. Sed [sect. 60] an si salarium his officialibus signatum non fuerit, nec de eo expresse, nec tactite conventu, adhuc illud iudicialiter petere, & consequi possint, saepissime vidi in quaestione vocari in his partibus Indiarum. Nullus enim fere Episcopus moritur, super cuius bonis, seu spolijs concursus creditorum in Audientijs Regalibus non formetur. Et statim Vicarij, & Visitatores se opponunt, & pro suis salarijs acerrime dimicant. Contra quos facit, quod regulariter dici solet, [sect. 61] nempe salariu non conventum nequaquam deberi; ut in l. salarium, C. mandat. & l. salarium, D. eod. cum similibus, quae, ultra alios antiquiores, tradit Speculat. in tit. de salario, Andr. Gail. lib. 1. pract. c. 44. ubi late eius Addit. Groevaeus, Ro ta decis. 559. n. 1. & decis. 679. n. 10. par. 1. divers. sacri Palatij, & de procuratore loques Menoch. cons. 228. n. 6. Alois. Riccius in praxi Curiae Archiep. Neapol. decis. 85. n. 3. par. 1. & in tutore idem collect. 656. par. 5. Vincent. de Franch. decis. 121. & in famulo, aut alio serviente, Paul. Castrens. cons. 346. vol. 2. Menoch. ubi sup. n. 4. & 95. & nominatim in Vicario Episcopi Iacob. Puteus decis. 43. lib. 2. & decis. 5. lib. 3. Mohedan. decis. 4. de offic. Vicar. in novis, ubi Addit. Marta voto 99. num. 2. Farin. decis. 291. num. 1. tom. 1. par. 1. Flamin. Paris. de resign. benef. lib. 1. quaest. 16. num. 54. ubi refert sic a Rota esse decisum, & sequitur Ant. Naldus in pract. quaest. verb. Vicarius, num. 6. pag. 919. quamvis contrarium, ex aequitate magis, quam ex rigore iuris observari soleat, maxime ubi Vicarius solitus esset operas suas locare, & Episcopus conducere, & ubi sportulae iudiciales adeo tenues sunt, ut ex eis Vicarius, vel Visitator se commode exlubere non possit, ut concludant idem Auctores proxime relati Segura d. cap. 14. num. 36. Sbrozius de Vicario Episcopi, lib. 1. quaest. 55. num. 4. & seqq. Flores Diaz de Mena d.q. 8. num. 6. 7. & 8. & novissime plures alios reserens D. Praeses Valencuela cons. 179. num. 61. & seqq. vol. 2. Et ita hoc fere arbitrarium hodie est in supremis Hispaniae Tribunalibus, & aliquando similes petitiones admittuntur, & salaria eiusmodi moderate taxaantur, aliquando in totum ex praedictis considerationibus repelluntur, praecipue [sect. 62] post pragmat. Matritens. 19. Martij ann. 1616. quae expresse vetuit, ne salaria non conveta petere possint hi, qui Magistratibus, Praelatis, aut alijs dominis famulantur, assistunt, vel obsequuntur, a quibus alias commoditates, vel favores in temloralibus, vel spiritualibus sperare possunt. Cuius pragmaticae meminit Amat. Roder. in tract. de privileg. cred. 1. par. art. 3. fol. 33. num. 28. ubi inquit sanctissimam fuisse: Et maxima cu deliberatione & iustitiae zelo statutum, ob vitandas plures lites, quae quotidie circu hoc ortebantur, & incommoda, quae sequebantur, praecipue cum & mortuo Episcopo, aut alio Praelato, inque eorum bonis, aut spolijs facto creditorum concursu, multi suscitarentur famuli, petentes pro suis servitijs salaria aliqua, &c. Quod etiam in nostris terminis multo ante cautum fuit in Bullis Pauli III. & Pij V. quarum mentionem faciemus infr. hoc lib. cap. 11. n. & tetigit D. Felician. a Vega in cap. cum contingat, num. 31. & 35. de foro comp. D. Valencuela cons. 57. num. 14. & Rota Romana sacri Palatij, 3. par. lib. 3. decis. 1619. ubi requirit, quod famulus sit descriptus in libro Episcopi. Et quod dicimus in Vicarijs & Visitatoribus, loge maiori ratione repetitum volumus in [sect. 63] Notatrijs eorundem Episcoporum, & officialium. Nam hi quoque nullum salarium petere possunt, & sportulis fuis contenti esse debent. In quarum [sect. 64] exactione si excesserint taxam Regijs edictis praefixam, vulgo: Los Aranceles Reales, potest iudex laicus eos, si laici fuerint, punire, si vero clerici, Regium Senatu commonefacere, ut huic excessui obviam eatur, quoniam graves, & insolitae sportularum exactiones, reputantur esse quaedam veluti vectigalia, sive gabellae, & impositiones illicitae, l. vectigalia, D. de publican. & vectig. cum traditis a Quintil. Mandos. in gloss. facultatum, §. & taxam, verb. Solita, & cum [sect. 65] leges respicientes pretia reum, & ea taxantes, clericos, & Ecclesias ligent, ut per text. & DD. in cap. constitutus, de restit. in integrum, Navarr. in Manuali, cap. 23. num. 88. Mexia ad pragmat, taxae pan. concl. 1. num. 4. & coclus. 4. num. 11. Sotus de iust. & iure, lib. 6. q. 2. art. 3. concl. 3. Gutierr. lib. 2. pract. q. 180. num. 11. Bobad. in Polit. lib. 3. cap. 4. n. 69. Felician. de censib. lib. 2. cap. 1. num. 15. & 46. tom. 1. Velazquez de Avedano in eod. tract. cap. 28. num. 1. & 2. & cap. 32. a num. 5. Did. Perez in Rubr. tit. 2. lib. 8. Ordin. pag. 31. vers. Igitur pretium iustum, optime Palatius de contract. cap. 6. pag. 305. & Azeved. in l. 6. tit. 5. n. & 6. lib. 5. Recop. Merito sportula rum taxatio, iuste, & pro bono Reipublicae a Principe facta, eosdem ligare debedit, & excessus in contrarium tentari reprimi per eudem Principem possunt. Ad quod sunt iura expressa l. 27. & 33. tit. 25. lib. 4. l. 17. tit. 5. lib. 3. Recop. Auth. ut iudices sine quoquo suffr. §. volumus, collat. 2. ibi: Non sinere amplius aliquid quam sacra nostra constitutione dispositum est, percipere sportularu: & de nostro municipali Indiarum iure schedul. dat. 12. Iunij ann. 1559. & aliae plurimae, quae reperiuntur in 2. tom. impress. pag. 371. & seqq. quae stricte praecipiunt: Que en los juzgados Eclesiasticos de las Indias aya aranceles de los derechos que dehen llevar los juezes, i notarios, i que estos no passen del triplicado de los que se llevan en el Arcobispado de Toledo, ut notat in terminis Bobad. in Polit. lib. 2. c. 17. num. 598. & cap. 18. n. 229. & cap. 211. num. 112. & 260. D. Hier. de Leon decis. Valetiae 20. ex n. 49. par. 1. Petr. Caball. resol. crimin. tom. 1. casu 53. n. 3. & seqq. Cyn. & Bald. n. 10. in Auth. qua in provincia 6. ubi de criminib. Avendan. in cap. Praetor. 1. par. cap. 2. ex num. 12. Belluga in speculo Princip. Rubr. 11. §. & quae dicta sunt, n. 4. fol. 35. Azeved. per text. ibi in l. 31. tit. 6. lib. 3. Recop. Carroc. de locato, tit. de sport. iud. q. 7. ex n. 40. fol. 21. Mastrill. de Magistrat. lib. 1. cap. 22. num. 40. & seqq. & Quintil. Mandos. ubi supr. & dicam infra lib. 4. cap. 3. num. Et hoc adeo verum esse aliqui existi mant, ut tales [sect. 66] Notarij, si laici sunt visitari, & syndicari possint de huiusmodi excessibus, non solum ab Episcopo, cui deserviunt, vel eius Vicario, hoc enim nullam recipit dubitatione, ut patet ex Aufrer. Puteo, Tiber. Decian. & alijs, quos refert Bobad. d. lib. 2. cap. 17. n. 48. Verum & a iudicibus Regijs secularibus, si credimus Georg. Cabedo decis. Lusitan. 14. n. 17. 1. par. ubi ad id refert Arrestum Senatus Lusitani, quo decretum fuit cognitione appellationum causarum, in quibus scribe iudicum Ecclesiasticorum accusati fuerant, eo quod excedebant taxam in salarijs scripturae contra dispositionem ordinationum illius Regni, pertinere ad iudices Cancellariae. Quod eo protrahit Ferrer in observat. Catalon. 222. ut existimet, [sect. 67] Notarium, etiam Clericu, ratione falsitatis in instrumento comissae posse puniri per iudicem laicum saltem civiliter, privatione nempe officij. Quod tamen merito reprobat Caballus resolut. crim. cent. 1. casu 64. Mastrill. decis. Siciliae 159. dicens ibi decisum fuisse, ad iudicem Ecclesiasticum esse remittendum, quem refert, & sequitur Alois. Ricc. in collect. decis. 4. parte, collect. 1613. & est videndus Steph. Gratian. lib. 2. discept. fores. cap. 340. num. 7. 28. & 29. & cap. 34. per totum; ubi probat [sect. 68] Notarios etiam laicos Episcoporum, sive sint perpetui, sive temporales, sive habeant salarium, sive non, & sive delinquant in officio, vel extra officium, fori privilegio gaudere, eo nimirum quo secundum multorum sententiam gaudet omnes famuli, & familiares Praelatorum. De quo, & quomodo praxi recipi debeat, late tractant Calcan. consil. 71. & duabus seqq. Boer. decis. 9. Capic. decis. 12. Vivius decis. 126. Menoc. de arbitrar. cas. 552. Natta cos. 576. Vinc. de Frach. decis. Neapol. 407. par. 2. num. 4. Vbi, post alios, probat de delictis actuariorum, & aliorum curijs inservietium, proprias curias cognoscere, Thesaur. decis. Pedem. 22. Iul. Clar. q. 35. n. 18. Marta de iurisd. 4. par. casu 111. & 216. cet. 2. Farin. 1. to. crim. q. 8. n. 46. Parlad. in sexquicent. differ. 9. §. 1. num. 7. & 8. Ioan. Maria Novar. in praxi elect. fori, sect. 35. ex n. 2. Bobad. d. cap. 17. n. 97. & cap. 18. n. 166. & Alois. Ricc. in prax. Archiepisc. decis. 549. Quamvis in Notarijs, & Tobellionibus Episcoporum pro villis, & dominijs temporalibus, quae aliquando habent, & in quibus temporalem iurisdictionem exercent, contrarium probari debeat, ex traditis ab eodem Bobadilla d. cap. 17. n. 196. Et utcumque sit, quo magis hi Notarij in officio contineantur, & ne clerici secularibus negotijs se immisceant, tam de iure Canonico, quam Regio saepe cautum est, [sect. 69] ut sint laici, & no clerici, excepto si aliqua causa spiritualis, vel mere Ecclesiastica tractetur, ad quam clerici Notarij deputari poterunt, ut patet ex text. & gloss. in c. sicut, ne clerici, vel monac. cap. multorum 2. ibi: Notarijgessit officium, distin. 32. l. 15. tit. 18. lib. 2. l. 12. tit. 3. lib. 1. Recop. cum alijs traditis a Ias. in l. 1. n. 8. D. de iust. & iur. Grassis decis. Aurear. par. 2. lib. 3. cap. 2. n. 18. Cened. qui alios adducit, in collect. 147. ad Decret. n. 1. Did. Per. in l. 12. tit. 3. lib. 1. Ord. Covar. in pract. cap. 19. n. 8. Salced. omnino videndus, in addit, ad prax. Bernard. Diaz cap. 58. Carol. de Grass. de effect. cleric. effect. 8. n. 1. & plures alij, quos refert Illustriss. Bracharens. Acuna in notis ad d. cap. multorum, n. 2. Mastrill. d. decis. Sicil. 159. Riccius d. collect. 1613. & in prax. Archiepis. Neapol. decis. 331. ubi dicit, quod sic practicavit text. in cap. ut officium, §. ad conscribedas, de haereticis, de quo etiam Pena in direct. Inquis. 3. par. q. 19. coment. 68. & Grassis, & D. Acuna ubi supra. Quae omnia mihi usui fuerunt, cum Limae essem, [sect. 70] & in Regali Cacellaria tractaretur de provisione contra Archiepiscopum, & eius Vicarium generalem expedienda, ut nullos Notarios haberent, qui mere laici non essent, ut sic magis in officio continerentur, & delinquentes facilius puniri possent. Quod tamen nunquam obtinuit, & contenti suimus nullos notarios ad faciendas relations causarum temporalium Ecclesiasticarum in Regium Praetorium admitti, qui laici non essent, semper quipped maxime absurdum, & iniquum reputatum est, [sect. 71] admitti ad official publica secularia eos, qui si in eis delinquent, a iudicibus secularibus puniri non possint, ut eleganter docet Covar. in pract. cap. 33. n. 6. vers. Clerici autem, Vincent. de Franc. decis. 479. n. 2. 4. & Petr. Caballus par. 1. resol. crim. d. cap. 64. num. ult. qui addunt, posse circa hoc Principes seculares legem particularrem condere, eamque tenere, & congruam, & rationabilem censeri debere. # 9 CAPVT IX. De appellationibus, quae a sentetijs Praelatorum, & Vicariorum Indiarum interponuntur, & qualiter iuxta novaformam Brevis Gregorij XIII. prosequantur, & terminentur? SVMMARIVM CAPITIS Noni. -  1 CAusae omnes fori Ecclesiastici in prima instantia pertinent ad Episcopos, & Ordinarios locorum. -  2 Ordinariou ius in prima instantia a partibus in eorum praeiudicium renuntiari no potest. -  3 Lites omnes, & praesertim Ecclesiasticae cito terminari iubentur, & de earum instantijs. -  4 Lites Ecclesiasticae in Indijs exvarijs causis protelabantur, quae referuntur, & remedia, quae ad hoc damnum tollendum proposita fuerunt. -  5 Metropolitanos iudices constituere in provincijs longe distantibus a sua Metropoli, aliquando tractatum fuit. -  6 Bulla Greg. XII. de forma appellationu in causis Indiarum executioni mandarin, quando, & quare iussa fuerit? -  7 Schedula Regia, quae Breve Greg. XIII. in appellationibus litium Ecclesiasticarum in Indijs servari iussit, ad litteram refertur. -  8 Brevi Gregorij XIII. Quae difficultates obiectae fuerint? -  9 Rescripta, quae, & quando expirent morte concedentis, & impetrantis re integra? -  10 Audientiae Limanae & Argentinae, quid responsum fuerit circa Breve Greg. XIII. de appellationibus causarum Ecclesiasticarum? -  11 Rescripta gratiae, etsi aliquid admixtum habeant, quod iustitiae, vel iurisdictionis exercitium contineat, non expirant morte concedentis, vel impetrantis. -  12 Breve Gregor. XIII. circa appellations causarum Ecclesiasticarum in Indijs, ad litteram refertur. -  13 Breve Greg. XIII. in epitome reducitur. -  14 Appellationis interpositio de suffraganeo ad Metropolitanum regularis est in iure. -  15 Appellatio potest de iure interponi de suffraganeo ad Papam, omisso medio Metropolitani. -  16 Papa est iudex Ordinarius omnium Ordinariorum. -  17 Appllatio si ad Papam interponatur, omissius medijs, eo ipso manent ligatae manus inferioum. -  18 Appellatio de minori ad maiorem iudide interponenda est, & hoc videtur esse de eius substantia. -  19 Appellatio de uno ad alium denotat superioritatem, & nulla est, si de maiori ad minorem, etiam ignoranter, vel ex partiu consensu, interponatur. -  20 Metropolitanorum appellations legitime ad primates, vel Patriarchas deferedae sunt, nis omisso medio, Papa appellatur. -  21 Inferior non habet potestatem in superiorem, neque eius factum, vel sententiam etia nullam revocare potest. -  22 Pontifex ex causa ius positivum derogare potest. -  23 Papa potest inferiorem virtute suae delegationis superiorem facere. -  24 Subrogatio omnes qualitates transfundit in subrogatum. -  25 Qualitatibus aliquibus attentis, quis potest alio inferior esse, & respectu alicuius accidentis super illum in aliquot elevari. -  26 Consuetudine, vel statuto effici potest, ut iudex ad quem, pro superiore habeatur, quaod causas ad eum appellatas, licet in alijs inferior sit. -  27 L. 14. tit. 18. lib. 4. Recop. expenditur. -  28 Greg. XIII. ad appellationum formam in causis Ecclesiasticis Indiarum innovandam, longa itinerum distantia permovit, & desiderium litigantium sumtibus consulendi. -  29 Monachus propter absentiam sui Praelati coram Episcopo convenitur. -  30 Monialis absente Abbatissa nomine proprio in iudicio agree potest. -  31 Filius familias propter longam patris absentiam admittitur ad agendum. -  32 Forum quis sortiri compellitur aliauss declinabile, propter nimiam locorum dista tiam. -  33 Distantiae longae plures effectus referuntur, & Auctores, qui de eis agunt? -  34 Superioris adeudi difficultas ubi est, multa permittuntur, quae alias non tolerarentur. -  35 Concil. VI. Carthaginensis locus expenditur de appellationibus transmarinis no admittendis. Cap. placuit, el 1. 2. q. 6. explicatur, & emedatur, ibidem. -  36 Causae, etiam maiores, Episcoporum, olim in Hispania coram Episcopis comprovincialibus tractari, & terminari solebant, nullo ad Romanam sede recursu permisso. -  37 Vicinitas loci, vel personae multa inducit, & suadet ei committi, aut concedi, quae alias non concederentur. -  38 Sententiae duae conformes faciunt rem iudicatam, ex Brevi Greg. XIII. -  39 Sententiae tres conformes regulariter requiruntur ad faciendam rem iudicatam. -  40 Leges novae ex fori exercitatione plurimu lucis accipiunt. -  41 Suffraganeus, an si existat in Dioecesi sui Metropolitani, possit ibi appellationes ab illo coram se interpositas audire, & terminare? -  42 Metropolitanis non licet ingredi Dioeceses suffraganeorum, etiam ad cognoscendum de appellationibus illorum. -  43 Archiepiscopus in Dioecesi suffraganei nihil eo invito exercere potest. -  44 Territorij sui terminos unusquisque observare debet. -  45 Iudex semper ac fieri potest, in loco ipso Tribunalis sententias, & acta iudicialia pronuntiare, & decernere debet. -  46 Suffraganeus, qui quoad appellationes efficitur, veluti superior Metropolitani, in eius Dioecesi pronuntiare potest, vel cauas committere. -  47 Cap. ut litigantes, de appell. lib. 6. explicatur. -  48 Delegatus summi Pontificis, reputatur tanquam Ordinarius. -  49 Episcopus, ubi procedit, tanquam delegatus Papae, maior est Archiepiscopo. -  50 Breve Gregor. XIII. an porrigi possit ad causas iam appellatas ante eius promulgationem, & executionem. -  51 Leges noviter latae non porriguntur ad lites iam pendentes tempore quo promulgantur. -  52 Statuta non comprehendunt negotia pedentia, etiam si statuens id exprimat. -  53 Rescriptum impetrans, & eo uti in iudicio incipiens, altera parte invita, illud revocare non potest. -  54 Appellatio si semel interposita sit, & postea Episcopatus dividatur, vel suffraganeus Metropolitanuse efficiatur, an ea mutada sit? -  55 Constitutiones novae iura partium laedere non possunt. -  56 Qualitate cessante, quae iurisdictionem indulget, ipsa quoque cessare solet. -  57 Decurio, qui tanquam talis cognoscit de appellatione ad Capitulum civitatis delata, debet cessare in causa, si Decurio esse desierit. -  58 Canonico, si tanquam tali, causa committatur, & ea non finita desinat esse Canonicus, adhuc manet iudex, & quare? -  59 Sententiae duae conformes, quae exequi iubentur per constitutione Greg. XIII. an intel ligatur in eosolum casu, quo de Metropolitano ad suffraganeo appellatur, vel etiam in eo, quo de suffraganeo ad Metropolitanum? 60 Sententiae duae conformes licet exequi iubeantur per Breve Greg. XIII. tamen admittitur contra eas exceptio nullitatis defectus iurisdictionis. -  61 Nullitas proveniens ex defectu iurisdicitionis nunquam excludi videtur. -  62 Sententiam confirmatam exequi solet iudex a quo, revocatam iudex ad quem, & de praxi huius articuli. -  63 Sententiae conformes, quae dicantur, & an si in diversis summis condemnent, verum sit saltem in minori conformes esse? CAVSAE omnes [sect. 1] ad forum Ecclesiasticu quomodolibet pertinetes, & praesertim matrimoniales, & criminales, in provincijs Indiarum (sicut & in alijs) in prima instantia coram Ordinarijs locorum tractandae sunt, ut disponitur in Conc. Trid. sess. 24. de reform. c. 20. de cuius praxi plurima congerunt Fuscus, Monal. Zerol. Piasec. Novarius, Salgad. & alij, quos refert Aug. Barbos. in novis collectan. ad eundem text. & in Pastorali, par. 3. allegat. 51. & ultra eos Navarr. cons. 3. in tit. de off. deleg. & cons. 9. de privileg. Paz in praxi, 2. to. praelud. ult. ex num. 6. & 18. ubi hoc adeo verum esse inquit, [sect. 2] ut ius Ordinariorum in prima instantia nullo modo possit in eorum praeiudicium a partibus renuntiari, Hier. Goncal. in regul. 8. Cancell. gloss. 52. num. 36. Caldas Pereira in l. si curatorem, verb. Quod pristinum, num. 31. & Flores de Mena lib. 1. var. quaest. c. 12. Extat q; ad id idem notabilis costitutio Leonis X. & altera Greg. XIII. incipit, Romani, in summ. Bullat. fol. 178. & fol. 701. Sed cum in iure [sect. 3] semper (& praesertim in huiusmodi causis) brevitas desideretur, ut constat ex eod. text. Concil. ibi: Salte infra bienium a die motae litis terminentur, & sess. 25. c. 10. vers. Admonet, cap. finem litibus, & cap. fin. de dolo & contum. c. 1. & 2. de re iud. cap. constitutus, de procur. cum alijs, quae late cogessi in meo 1. tom. de Ind. iure, lib. 3. c. 3. ex n. 7. Et hoc [sect. 4] tam propter litigatorum artes, quam propter iudicum Ecclesiasticorum negligentiam, & locorum distantiam in his provincijs Indiarum consequi non posset, adeo ut in proverbiu abierit: Si te quieres hazer inmortal, hazte pleito Eclesiastico, merito Prudetissimi, & Pijssimi nostri Reges subditorum damnis obviam ire cupientes, plures, ad excitadam hac in parte Prlatorum curam, schedulas expedierunt, & aliquando tractatum [sect. 5] fuit de iudicibus Metropolitanis, in provincijs longe distantibus constituendis, ne in causis appellationu Metropolim adire necessarium esset, ut constat ex sched. quadam dat. Burgis 1. August. ann. 1605. & alia dat. Matrit. 1. Iunij ann. 1612. quarum memini sup. cap. 7. n. 35. Sed tandem magis placuit, ut executioni mandaretur [sect. 6] Bulla quaedam Greg. XIII. foelicis recordationis, quam concessit ad postulatione Regis nostri Philippi II. ann. 1578. ubi novam formani constituit super modo, & forma appellationum interponendarum, ac prosequendarum, & litium breviandarum in partibus Indiarum. Et ad hoc expedita fuit schedula Regia Matriti 7. Martij ann. 1606. ad omnes Audientias earundem Indiarum directa, quae dolet illius Bullae executionem tamdiu suspensam fuisse, & iubet, ut deinceps absque ulla mora, vel excusatione practicetur, & publicetur, his verbis: El Rei. [sect. 7] Mi Virrei, Praesidente, e Oidores de mi Audiencia Real de la ciudad de los Reyes de las provincias del Peru. Por Breve Apostolico de Gregorio XIII que se expidio a postrero de Hebrero del ano passado de 1578. se dispone, i manda, que todos los pleitos Ecclesiasticos de qualquier genero i qualidad que avia, o que oviesse en las mis Indias Occidetales, se siguiessen en todas instancias, i se feneciessen, i accabassen alla, sin los sacar para otras partes, como mas particularmente lo entendereis por el dicho Breve, de que con esta os mando embiar copias autoricadas. I porque he entendido, que de no se aver cumplido lo susodicho se han seguido, i siguen muchos inconvenientes, danos, i molestias a las partes, que vienen con los dichos pleitos a estos Reinos, os mando, que hagais cumplir i executar precisamente, en todo esse distrito, lo dispuesto por el dicho Breve, dando noticia del a todas partes, i la orden que convenga, para que se cumpla, i no se vaya, ni passe contra lo en el contenido en manera alguna. Fecha en Madrid a 7. de Marco de 1606. anos. Yo el Rei. Por mandado del Rei nuestro senor, Iuan de Cirica. Et licet dicta Audientia Limana, atque etia Argetina, aliquas [sect. 8]difficultates repraesentaverit, quae huius rescripti executionem morabantur, & inter alias eam, quod antiquum valde esset, & veluti consopitum, cum tam concedes, quam impetras ante eius publicatione, usum, & implementus, & sic [sect. 9] re integra, decessissent, arg. text. in l. 1. D. de nundinis, ibi: Nundinis a Principe impetratis, non utendo qui meruit, decennij tempore usum amittit, l. 3. tit. 7. par. 5. cap. fin. §. officium, de off. deleg. in 6. ubi quod litterae, seu rescriptum, si est iurisdictionale, expirat, re integra morte cocedentis, cum alijs traditis a Calder. cons. 455. alias 11. de censib. circa med. Decio in cap. cum accessissent, num. 16. de constit. Paulo Castrens. cons. 4320. Hier. Gabr. cons. 162. per tot. lib. 1. & Tiber. Dec. cons. 25. n. 106. lib. 1. & cons. 66. num. 65. lib. 3. Vbi hoc certius esse docent, ubi impetrans rescriptum, vel privilegium, eo pluris uti potuit, & non fecit. Nihilominus [sect. 10] Audientiae Limanae per sched. 4. Februar. ann. 1608. & Argetinae per aliam 17. Iulij ann. 1609. responsum fuit, ut commissam sibi huius executionis provinciam, absque ulla excusatione, vel haesitatione implerent, scirentque omnia attente, & circumspecte in supremo Indiarum Consilio inspecta, & trutinata fuisse. Et cum Dom. Prorex Marchio de Montesclaros, tanquam Praeses dictae Audientiae Limanae iterum scripsisset, iam id executioni mandatum fuisse, responsum accepit per epist. dat. Aranjueci 24. Ianuar. ann. 1610. in haec verba: Lo que toca a aver despachado provisiones para que se cumpla i execute el Breve de Gregorio XIII. sobre las apelaciones de las causas Eclesiasticas en coformidad de lo que se os ordeno por cedula mia, est a bie, i assi lo hareis con el cuidado que os esta ordenado. Nam revera dictum rescriptum, sive privilegium [sect. 11] magis fuit gratiae, quam iustitiae; & licet iurisdictionis quandam mutationem, sive concessione contineat, haec tamen fuit accessoria ad gratia; & sic perpetua, & quae morte cocedetis, etiam re integra, expirat, iuxta ea, quae tradit Abb. cos. 34. n. 5. & 6. lib. 2. tex. & DD. praecipue Padilla in l. 2. C. de divers. rescript. qui multis modis respondet ad d. l. 1. de nundinis, Bart. & Carol. de Tapia in l. fin. D. de const. Princ. late & optime Felin. in c. cum accessissent, n. 35. de constit. ubi etiam Dec. n. 17. idem Dec. cons. 271. & 496. Menoch. cons. 377. & Card. Tusch. litt. P. concl. 755. per totam, & litt. R. conclus. 208. Gregoriana porro Constitutio sic habet: Gregorius [sect. 12] Papa XIII. ad perpetuam rei memoriam. Exposcit debitum Pastoralis officij, cui disponente Domino praesidemus, ut litiu dispendijs, quae in foro Ecclesiastico pro tempro tractantur, ea, qua fieri potest, celeritate succurratur. Exponi sane nobis nuper fecit charissimus in Christo filius noster Philippus Rex Catholicus, quod in partibus civitatum, terrarum, locorum, & oppidorum, ac dominiorum Indiarum, Terrae-firmae, & insularum maris Oceani, ob locorum a Romana Curia distantiam, difficile admodum rescripta Apostolica haberi quiverint; ac propterea appellationes, quae a quiverint; ac propterea causis, tam criminalibus, quam civilibus, ac alijs quibuscunque forum Ecclesiasticum concernetibus, pro tempore latis, interponuntur, difficulter admodum recipi, & admitti possunt, ac proptere a incolarum praedictorum dispendijs, quae ex litium longitudine proveniunt, valde consultum fore, si duae sententiae pro tempore latae, rem iudicatam facerent, & ab illis amplius non liceret appellare. Quare idem Philippus Rex nobis humiliter supplicari fecit, ut in praemissis opportune providere de benignitate Apostolica dignaremur. Nos, qui populorum quorumlibet quietem, & commodum, quantum cum Deo possumus, libenter procuramus, eundem Philippum Regem a quibusvis excommunicationis, suspensionis, & interdicti, alijsque Ecclesiasticis sententijs, censuris, & poenis a iure, vel ab homine quavis occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodatus existit, ad effectum praesentium dumtaxat consequendum, barum serie ab solvetes, & absolutu fore censentes, huiusmodi supplicationibus inclinati. Volumus, & Apostolica auctoritate decernimus, quod in omnibus Regnis, terris, & dominijs Indiarum, & Terrae-firmae, & insularum maris Oceani, & alias quomodocunque, & qualitercunque nuncupatis, dicto Philippo Regi mediate, vel immediate subiectis, quandocunque in causis, tam criminalibus, quam alijs quibuscunque forum Ecclesiasticum concernentibus, a sententijs pro tempore latis, appellari contigerit, si prima sententia ab Episcopo lata fuerit, ad Metropolitanum; si vero prima sententia ab ipso Metropolitano promulgata fuerit, ad suffraganeum Ordinarium viciniore appellatio interponatur; cuius sententia, si primae conformis fuerit, vim rei iudicatae obtineat, & executioni per eum, qui eam tulerit, quacunque appellatione non obstante, demadetur. Si vero illae duae, sive ab Ordinario, & Metropolitano, sive a Metropolitano, & Ordinario viciniori latae, conformes non fuerint, tunc ad alterum Metropolitanum, vel Episcopum, a quo primo fuit lata sententia, viciniore eiusdem provinciae, appelletur, & duas, ex ipsis tribus sententi as conformes (quas etiam vim rei iudicatae habere volumus). Is, qui ultimo loco iudicaverit, exequatur, quacunque appellatione non obstate. Decernentes omnia, & singula, alias quam ut praemittitur intetata iudicia, nullius prorsus roboris, vel momenti fore, & quascuque deinceps, modo praedicto non servato, interpositas, vel interponedas appellationes, nullas, irritas, & inanes existere, sicque per quoscunque iudices, & comissarios quavis auctoritate fungentes, etiam loci Ordinarios, & causarum Palatij Apostolici Auditores (sublata eis, & eorum cuilibet quavis aliter iudicandi facultate) iudicari debere, irritum quoque & inane, si secus super his a quocunque quavis auctoritate scienter, vel ignoranter cotigerit attentari. Non obstantibus constitutionibus, etia municipalibus, & particularibus illaru partiu, legibus, statuis, & consuetudinibus, etia iuramento, confimatione Apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis, statutis, & consuetudinibus, privilegijs quoque iudultis, & litteris Apostolicis, quibusvis iudicibus, ta Ordinarijs, quam delegatis, & quibusvis alijs sub quibuscunque tenoribus, & formis, ac quibusvis derogatoriarum derogatorijs, alijsq; efficacioribus, & insolitis clausulis irritantibus, & alijs decretis quomodolibet concessis, cofirmatis, approbatis, & innovatis, Quibus omnibus, etiam si de illis, eorumque totis tenoribus specialis, specifica, & expressa mentio habenda, aut aliqua alia exquisita forma ad hoc servanda foret, tenore huiusmo di praesentium pro expressis habitis, illis alias in suo robore permansuris, hac vice dumtaxat specialiter, & expresse derogamus, caeterisque contrarijs quibuscunque. Caeterum quia difficile foret praesentes litteras ad singula quaeq; loca deferri, volumus, & similiter Apostolica auctoritate decernimus, ut illarum transumtis, manu alicuius Notarij publici subscriptis, & sigillo cuiuslibet personae in dignitate Ecclesiastica constitutae, munitis, eadem prorsus fides adhibeatur, quae ipsis originalibus litteris adhiberetur, si forent exhibitae, vel ostensae. Dat. Romae apud sanctum Petrum sub anulo Piscatoris die XV. Maij ann. M.D. LXXIII. Pontificatus nostri anno 1. In qua Constitutione (ut vides) tria, & quidem admodum necessaria, noviter deciduntur. Primum, [sect. 13] in causis Ecclesiasticis Indiarum, appellationem interponi debere, non ad sede Apostolicam, sed de suffraganeo ad Metropolitanum, vel si prima sententia lata fuefit a Metropolitano, ad viciniorem suffragane um eiusdem Metropolitani. Secundum, duas sententias conformes, ab eisdem latas, vim rei iudicatae obtinere, & executioni mandandas esse per eum, qui primam tulit, & pronuntiavit. Tertium, si conformes non fuerint, tunc secundam appellationem admitti, & interponendam esse ad alterum Metropolitanum, vel ad Episcopum viciniorem ei, qui primam sententiam tulit, & si duae ex his conformes fuerint, exequi debere per eum, qui ultimo loco iudicaverit. Et quod ad primum articulum attinet; qua parte appellationem a suffraganeo defert Metropolitano, nihil novi inducit, cum id secundum Ordinarij iuris regulas procedat, quod subditis [sect. 14] Episcopi suffraganei, ad archiepiscopum appellare permittit, cap. per singulas, el 2. cap. nullus primas, cap. conquestus 9. q. 3. cap. 1. de offic. deleg. cap. duo, cap. Pastoralis, de off. Ordin. cap. dilectus, c. cum causam, cap. solicitudinem, de appellat. cap. per tuas, de sent. excom. cap. 1. de foro cop. in 6. cap. Romana de appell. eod. lib. cap. ut litigantes, de off. Ord. l. 7. tit. 4. par. 3. cum alijs, quae ultra ordinaros in eisdem locis adducit Quaranta in summa Bullar. verb. Archiepiscopi auctoritas, auct. 13. pag. 53. Scaccia de appell. lib. 3. q. 8. n. 86. cum seqq. Petr. Greg. eod. tract. lib. 4. cap. 2. ex n. 1. Paz in praxi. 2. tom. praelud. 1. num. 4. fol. 4. Quatenus vero dicta constitutio excludit, vel denegat, quod [sect. 15] litigantes Papam eo in casu adire, vel ad eum appellare possint, novi iuris inductiva, & antiqui correctoria videri potest, eum eo inspecto, possent, si vellent, ad Papam, omisso medio, Archiepiscopi appellare, [sect. 16] quia ipse est iudex Ordinarius omnium Ordinarioru, ut per gloss. in cap. si duobus, de appell. Felin. in cap. cum te consulente, de off. deleg. Quaranta ubi sup. & latissime Scaccia q. 7. num. 46. cum multis seqq. & q. 10. n. 9. Vbi quod [sect. 17] per talem interpositione appellationis ad Papam, sunt ligatae manus inferiorum, & quod si Metropolitanus hoc scies, adhuc in causa procedere velit tanquam iudex Ordinarius appellationum, processus erit nullus, & alijs poenis veniet punrendus, de quibus per text. gloss. & DD. in cap. si duobus, de appell. Duenas reg. 24. limit. 4. Ant. Gabr. lib. 2. comm. opin. tit. de appell. concl. 1. & seqq. & Scacc. d. q. 7. num. 55. In eo quoque dicta constitutio a iuris communis regulis deviat, quod suffraganeum viciniorem, & inferiorem, iudicem facit in appellationibus a suo Metropolitano interpositis, [sect. 18] cum regulariter appellationes debeat gradatum interponi de minori iudice ad superiorem, l. 1. §. si quis, D. de appell. cum late traditis a Cardin. Alexand. in Rubr. de appel. ex n. 20. Rebuff. in eod. tract. ex n. 1. Scaccia q. 2. & 7. per totam, ita ut de substantia appellationis esse dicatur, ut de minori ad maiore iudicem appelletur, non ad minorem, imo nec ad aequalem, & consuetudo in contrarium no admittatur, cap. cum appellationibus, de appellat. cap. 2. de consuet. lib. 6. l. praecipimus, C. eod. tit. Ferrar. Montan. de appell. lib. 2. cap. 5. Paul. Castrens. in l. adversus, n. 2. C. si advers. rem iudicatam, Ioan. Bapt. Ferretus cons. 292. num. 2. vol. 2. Rebuff. ubi sup. n. 6. quos refert D. Valencuela in monit. contra Venet. 6. par. num. 74. & 75. Hippolyt. Riminald. in Rubr. D. de offic. eius, n. 48. & 166. Gregor. Lop. in l. 1. & in l. 18. verb. Igual, tit. 23. par. 3. Azeved. in l. 1. tit. 18. lib. 4. Recop. num. 11. Paz in praxi, 1. tom. 6. par. in prooemio, num. 43. Menoch. cons. 75. num. 23. vol. 1. Roland. cons. 75. num. 19. vol. 3. Francisc. Marcus decis. 366. num. 24. & decis. 233. num. 4. Hinc deduces, [sect. 19] quod appellatio de uno ad alium, denotat superioritatem. Latissime Tusch. verb. Appellatio, cocl. 352. Doct. Balboa, qui inde ad plures practicas quaestiones sub infert, in cap. si duobus 7. n. 4. & seqq. de appellat. & scacc. d. tract. q. 2. per totam, ubi probat, esse nullam appellationem de maiori ad minorem, etiam ignoranter, vel ex pacto interpositam, & q. 8. n. 86. & 97. & seqq. ubi inde bene etiam subinfert, hac de causa legitimos & ordinarios iudices appellationum a Metropolitanis interpositarum, esse [sect. 20] Primates, vel Patriarchas, qui sunt veluti Patres, & Superiores Archiepiscoporum, nisi quis velit, omisso eorum medio, Papam adire. De quo etiam late agit Specul. tit. de appell. §. nunc tractemus, in princi. sol. 188. Card. Iacobat. de Concilijs, lib. 1. art. 1. ex num. 255. Petr. Greg. de appell. lib. 4. cap. 6. num. 2. verb. Ab Episcopis, Lael. Iordan. de Rom. sede origin. cap. 13. Isidor. Moscon. de maiest. milit. Eccl. lib. 1. par. 1. & 17. Et est ratio huius rationis, quia absonum est, ut [sect. 21] inferior habeat potestatem in superiore, contra reg. text. in l. ille a quo, §. tempestivum, D. ad Trebell. l. nam magistratus, D. de recepr. arb. & tradota a Christoph. Castellion. consil. 23. num. 5. Ioan. Monoch. in cap. licet, n. 6. de Praeb. lib. 6. & in c. statuta, n. 3. de haeret. eod. lib. quamobrem, inferior non potest infringere, vel revocare sententiam, aut factum superioris, l. minor autem, D. de minor. vital. in tract, claus. verb. Expleto errore, n. 18. Cravet. cos 148. n. 3. & 4. ubi ampliat, etiam si talis sententia, vel factum superioris esset nullum, ut in d. l. ille a quo, & l. formam, C. de off. Praefect. Praet. l. eos, §. ne liceat, C. de usuris, Clem. 2. de consuet. Clem. ne Romani, de elect. cap. cum inferior, de maior. & obed. cap. ut nostrum, de appellat. ubi Moderni, Innoc. in cap. inter dilectos, de excess. Praelator. Ancharr. consil. 57. Roman. cos. 335. num. 8. Decius in cap. cum accessissent, col. 2. vers. Secuda conclus. de constit. & cons. 393. col. 4. in fine. Sed cum haec omnia, quamvis in se verissima, & regulariter iustissima sint, de iure positivo procedant, non est dubium, [sect. 22] quin summus Pontifex, ex causa, imo & sine causa, si velit, possit in illis dispensare, ex late traditis a D. Valencuela d. 6. par. ex num. 42. Pet. Petra de potest. Princip. cap. 727. pe totum. Atque ita facere (ut Gregorius in dicta constitutione fecit) quod ordinarius ille modus interponendarum appellationum [sect. 23] mutaretur, viciniorem suffraganeum, licet inferiorem, quoad hoc superiorem faciendo, non tam ex vi suae dignitatis, & ordinariae iurisdictionis, quam virtute delegationis Apostolicae, quam ex dicta constitutione consequitur, vel subrogationis in locum ipsius Romani Pontificis, vel Primatis, sive Patriarchae, ad quos (ut diximus) gradatim Metropolitanorum appellationes deferri solent. Quae [sect. 24] subrogatio omnes qualitates in eum transfundit, quae erant in illis, inquorum locum subrogatur, l. si eum 10. §. qui iniuriarum, D. si quis caution. cum late adductis a Tiraq. de primog. q. 40. ex n. 43. Catel. Cotta in memorab. iur. verb. Subrogatum, Craveta, post alios, in l. 1. de legat. 1. ex num. 170. Tusch. litt. A. conclus. 174. & 308. & latissime D. Valencuela cons. 84. n. 5. cum seqq. Neque est novum, ut [sect. 25] qui attentis alijs qualitatibus alicui inferior est, respectu alicuius accidentis elevetur, & idem superior in re aliqua efficiatur, ut patet in exemplis cap. sane, de offic. deleg. cap. Pastoralis, §. praeterea, de offic. Ordin. cum traditis ab Abbat. in cap. ad abolendam, num. 15. de haeret. Quarata, verb. Archiepiscopi auctoritas, num. 18. Grivel. decis. Dolana 82. Ego sup. cap. prox. ex num. 44. Et in ipsis terminis appellationum, quod non solum per Romanum Pontificem, verum & [sect. 26] per consuetudinem, aut statutum municipale effici possit, ut iudex ad quem, pro superiori habeatur, opime notat Praepos. in Rubr. de appellat. n. 26. sic limitans id quod supra diximus, quod non valeat consuetudo appellandi de superiori ad inseriorem, nam extante illa consuetudine, vel declaratione, iam inferior hac in parte superior videtur. Quod etiam refert & sequitur Rebuff. ubi sup. n. 6. & D. Balboa in d. cap. si duobus, de appellat. num. 4. vers. Nisi simul, adducens exemplum in oppidis dominorum particularium: Donde el Alcalde mayor suele coonocer en primera instancia con los Alcaldes ordinarios, i tabien conoce en la segunda en grado de apelacion, & ad idem bene expendit [sect. 27] l. 14. tit. 18. lib. 4. Recop. Quae tales consuetudines valere probat, quasi earum praetextu illi iudices efficiantur maiores iudici a quo. Cavsa autem, quae [sect. 28] Gregorium suasit, ut hac in parte id, quod vidimus, disponeret. & iuris habenas laxaret, fuit (ut ipse exprimit) longa itinerum distantia, si Romanus Pontifex adeundus esset pro appellationibus Ecclesiasticis Indiarum, & pium, ac iustum desiderium, ut liltigantium sumtibus, & dispendijs, litiumque brevitati consuleretur. Quod multa similia privilegia in iure extorsisse videmus in eisdem materijs iurisdictionalibus, ut nunc de alijs dicere supersedeam. Sic enim Mona chus [sect. 29] propter absentiam sui Praelati in remotis agentis coram Episcopo convenitur, ut per Ioan. de Lignan. in Clem. ne in agro, de stat. regul. quem refert, & sequitur Abb. in cap. si quis contra clericum, num. 42. de foro compet. Sic [sect. 30] Monialis, absente Abbatissa, in iudicio agere potest, licet alias id illi absque eius licentia non permitteretur. cap. cum dilecta, in fin. ubi gloss. de rescript. iuncto cap. non dicatis 12. q. 1. Sic [sect. 31] filius-samilias propter patris absentiam ad agendum, & defendendum in iudicium admittitur, l. si. longius, §. si filius, D. de iudic. Et [sect. 32] forum, quis sortiri compellitur, quod alias posset legitime declinare, ut per text. & gloss. penult. in cap. cum ex litteris, de in intergrum restit. ubi illa notanda carmina [sect. 33] refert, quae adduxi sup. hoc lib. cap. 5. num. 7. Sic propter laborem, & expensas itineris, non potest quis virtute rescripti Apostolici trahi ad iudiciu ultra duas diaetas extra suam Diloecesim, cap. nulli, de rescript. c. statutum, §. 1. &. 1. & §. cum aytem, de rescript. Nec dicitur haberi recursus ad sulperiorem, quando in eo habendo, propter difficultatem, & distantiam itineris, esset quis habiturus plus damni, quam utilitatis, ex doctrina Bart. per text. ibi in l. mediterraneos, ubi etiam Ioan. de Platea, C. de annon. & tribut. lib. 10. Sic propter distantia viarum, non citatur personaliter ille, qui extra provinciam revidet, sed sufficit ad domu citari, ut probat text. iuncta gloss. verb. In Hib ernia, in cap. cum olim, de dolo & contumacia; & itidem non petitur, nec speratur consensus absentium, qui consentire, aut dissentire poterant, cap. fin. de maior. & obed. ubi bona glossa l. fin. §. ubi autem in unum, C. de bon. quae liber. ibi: Vel longe absunt, Et sic denique, [sect. 34] propter difficilem aditum superioris, & mortis periculum, eius consultatio, quae alias requireretur, omittitur, & potest inferior superioris partes assumere, l. si quis filio exhaeredato, §. quid tamen, D. de iniust. rup. iunctis alijs notandis exemplis, quae adducut Bart. & DD. in l. 1. §. si plures, D. de exercit. Abb. Felin. & alij in cap. ex parte, de constitut. idem Abbas col. 1. & Felin. col. 15. vers. Nihilominus, in cap. dilectus, de appell. Vbi, quod extante difficultate adeundi superiorem, semper licet iuris rigorem temperare, DD. communiter in d. l. si longius, & in l. nemo, l. pro locis, l. mediterraneos, C. de annon. & tribut. lib. 10. gloss. verb. In remotis, in cap. 3. de temp. appell. lib. 6. Tiraq. in l. 1. connub. glos. 1. par. 1. num. 39. Covar. de sponsal. 2. par. cap. 7. num. 5. Molina de primog. lib. 4. cap. 4. Ias. in l. fin. num. 71. de off. eius, Bald. in cap. 1. qualiter vassall. Aviles in cap. Praetorum, cap. 1. verb. Derechamente, num. 22. Trigona sing. 13. num. 5. & 6. Redin. de maiestat. Princip. verb. Sed etiam per legitimos tramites, num. 41. & Bobad. omnino videndus, in Polit. lib. 2. cap. 21. num. 118. & 119. & cap. 17. n. 106. & seq. & num. 160. qui omnes, & alij passim, plures alios effectus adducunt, quos distantia itinerum operatur, & Ego d. cap. 5. num. 7. Sed omitti non potest decretum [sect. 35] Synodi Carthaginensis Sextae, cui B. Augustinus interfuit, in cuius cap. 105. ob eandem rationem, in eisdem terminis, de quibus agimus, sub anathematis poena ordinatum fuit, ut gravari, a vicinis Episcopis audirentur, & quod si quis ab Africa ad transmarina appellasset, a nullo in communione reciperetur. Ex quo decreto assumsit Gratianus text. in cap. placuit, el 1. 2. quaest. 6. & de suo illa verba addidit, Nisi forte ad Romanam sedem appellaverit, Quae tamen delenda sunt, quia in illo Concilio no agebatur de detrahenda Romani Pontificis dignitate, & auctoritate, sed ex verosimili eius mente, ut difficultatibus appellationum transmarina rum occurreretur, viciniores Episcopi adiri iubebantur, ut recte advertit Marta de iurisd. 1. part. cap. 16. num. 15. & 16. sic respondes obiectioni Bruti Fulminis, quam adduxerat cap. 10. num. 14. qui impie ex illo textu deducere conatur, Romanum Pontificem universalis Ecclesiae Episcopum non fuisse. Et similis consuetudo [sect. 36] olim invaluerat in Hispania, iudicandi, & decidendi, non so lum ordinarias privatorum, verum & maiores causas Episcoporum, per Provinciales Episcopos viciniores, nullo ad Romanam sedem recursu permisso, quam tamen damnavit Sixtus II. in sua epist. Decret. ad Episcop. per Hispan. provinc. constit. quae habetur in 1. tom. epist. summi Pontif. pag. 241. quia quemadmodum distantia, & longinquitas operatur illos effectus, de quibus diximus. Ita etiam [sect. 37] vicinitas loci, vel personae, ratione propinquitatis, multa suadet, & concedit, quae alias non permitterentur, ut docet elegans gloss. in cap. quoniam 12. q. 1. l. 1. C. de canon. largit. tit. lib. 10. ubi Valencuela Piscator num. 4. & 5. l. ubi absunt, & l. Divus, D. de tutor. & curator. dat. ab his, cum multis alijs, quae de effectibus vicinitatis congessit Alciat. de verb. signif. lib. 1. col. 28. Tiraq. de privileg. piae causae, privil. 56. & de retract. lignag. §. 23. gloss. 2. num. 2. & Card. Tusch. litt. V. concl. Reliqvae vero duae partes Gregorianae constitutionis, de qua agimus, [sect. 38] concernunt ad executionem duarum sententiarum conformium, & in eis etiam ob desiderium litiu breviandarum, & sumtuum excusandorum, una instantia supprimitur; cum [sect. 39] alioqui non nisi tribus sententijs causae Ecclesiasticae, ut & seculares finiantur, cap. directae, & cap. sua nobis, ubi Innocent. & alij, de appell. Clement. ut calumnijs, de re iudic. l. unica, C. ne liceat tertio provocare, l. 23. tit. 23. par. 3. l. 5. tit. 17. lib. 4. Recop. cum alijs, quae congerit Bernard. Diaz reg. 719. Duenas regul. 50. Anton. Gabriel. lib. 2. comm. conclus. tit. de re iudic. concl. 1. Ant. Gama, & Addit. Flores de Mena decis. 122. Lanfranc. Balbus decis. 471. Gail. lib. 1. observat. cap. 72. Misyng. centur. 1. observ. 15. & Paz in praxi, annot. 2. num. 7. Sed quoniam in praxi huius constitutionis aliqua dubia emerserunt, quae me iudicante, terminatae sunt, e re esse arbitror in Lectoris gratiam, hic earum hypothesim, ac decisione subnectere: [sect. 40] nam ex fori exercitatione novae leges plurimum splendorem accipiunt, ut alias dicitur in l. 2. §. his legibus latis, D. de origine iuris. Et primum fuit, in causa Reverediss. Episcopi Guamanguensis Dom. D. Franc. Verdugo, [sect. 41] qui cum Limae iam assumtus, & consecratus moraretur, essetque vicinior suffraganeus Archiepiscopi Limani, voluit de quadam appellatione ab Archiepiscopo interposita, & ad se, mediante hoc rescripto Gregorij, devoluta, in eadem civitate Limensi cognoscere, & diffinire, & dubitatum fuit, an id iure facere posset? Movebatque quaestionem, quod etiam si iudicandi facultatem haberet, hoc tamen non in alieno territorio, sed in proprio sibi concessum videretur, cum neque [sect. 42] ipsis Metropolitanis liceat, in suffraganeorum provincijs, etiam ad cognoscendu de appellationibus ab illis interpositis, eoru Dioeceses ingredi, inibique iurisdictionem exercere, aut Metropolitanos (quos vocant Iudices) constituere, nisi ubi id consuetudine immemorabili praescripsissent, cap. nullus primas 9. q. 2. cap. pervenit, cap. duo, cap. sicut, de offic. Ordin. cap. 1. in princip. & §. quia in causis, eod. tit. in 6. cap. sicut unire, de excess. Praelat. cap. 1. de supplend. neglig. Praelat. in 6. cum late adductis ab Scribentibus ibidem, & Innoc. Bellamer. & Abb. in cap. Pastoralis, de offic. Ordin. Covarr. in pract. cap. 9. Gratian. lib. 1. discept. cap. 179. Zerola in prax. Episcopali, verb. Archiepiscopus, Paul. Piasec. in ead. prax. 2. par. cap. 4. Marescot. lib. 1. var. resol. cap. 54. ex num. 6. Quaranta in summa Bullar. verb. Archiepisc. auctor. pag. 47. Paz in praxi, 2. tom. praelud. 1. ex n. 14. Vbi loquitur de difficultate Salmanticae orta super constituendo ibidem iudice Metropolitano ab Archiepiscopo Compostellano. Nimirum, quia, ut exclamat Hostiens. ubi sup. & latius dixi sup. cap. 7. ex num. 35. [sect. 43] Archiepiscopus in Dioecesibus suffraganeroum suorum nihil potest invitis suffraganeis exercere. Et unusquisque [sect. 44] territorij sui terminos observare, & intra eos se continere debet, ne quae secus fecerit, nullitatis vitium incurrant, l. fin. D. de iurisd. omn. iudicum, l. 2. D. de off. Procons. l. 3. D. de offic. Praesid. cap. statutu 11. §. in nullo, de rescript. in 6. cap. 1. de for. compet. eod. lib. cap. ea quae 26. de regul. iur. eod. l. 7. tit. 4. par. 3. cum alijs, quae ad horum iurium illustrationem congerit Duenas reg. 146. Mantua singul. 41. 42. & 45. Hippolyt. singul. 124. & 203. Quintanad. de iurisd. lib. 1. cap. 6. num. 24. Alois. Ricc. in prax. Archiepiscop. Neap. 2. par. decis. 188. n. 6. & Ioan. Baptista Toro in compend. decis. verb. Iurisdictio contentiosa, pag. 25. Adeo [sect. 45] ut vel locum ipsum pro Tribunali erectum, & designatum iudices, tam seculares, quam Ecclesiastici excedere, nisi ex causa non debeant, neque extra illum acta iudicialia expedire, l. cu sententiam 6. C. de sent. & interloq. l. ius pluribus 11. D. de iustit. & iure, l. 3. tit. 5. lib. 2. Recop. cum alijs, quae adducit Vantius tit. de nullit. ex defect. iurisd. Ordin. num. 110. Azeved. in l. 15. tit. 6. lib. 3. Recop. num. 1. Mastrill. de Magistr. lib. 3. cap. 9. n. 51. Barbos. in Pastorali, 3. par. alleg. 80. n. 6. & Dom. D. Felician. a Vega Pacens. Episc. in Rubr. de foro compet. num. 8. & seqq. Sed nihilominus, in quaestione proposita, contrarium censui, quoniam cum hic [sect. 46] suffraganeus (ut supra diximus) quoad recipiedas, & cognoscendas huiusmodi appellationes, effectus fuerit quasi alter Metropolitanus, vel in eius locum subrogatus, certum est, quod tales causas iam appellatas, & sibi delatas in Dioecesi Metropolitani definire poterit, vel alijs definiendas committere, quonia iura, quae in contrarium adduximus (ut ex ipsis patet) loquuntur ante impositionem appellationis, ut ostenditur in d. cap. 1. de offic. Ordinar. lib. 6. & expresse probat [sect. 47] elegans textus in cap. ut litigantes 5. eodem tit. cuius haec sunt verba: Vt litigantes releventur a laboribus, & expensis, statuimus, ne Archiepiscopus causas, quae per appellationem, vel alias iure Metropolitico deferuntur ad ipsum, alibi, quam in sua propria civitate, vel Dioecesi, aut in eis, in quibus appellatum extitit, vel causae ipsae consistere dignoscuntur, audiat, vel audiendas committat, nisi sibi aliud de consuetudine competat in hac parte. Quem textum, eo, quo diximus, modo, ubique praxi receptum, tradunt Dom. Ancharr. Anton. de Butrio, & Philipp. Franc. ibidem, & idem affirmat, & resolvit Quaranta ubi sup. num. 15. & 16. & est expressa decisio Rotae in causa Valentina iurisdictionis die Lunae 1. Aprilis, ann. 1596. quae habetur apud Seraphin. decis. 1183. par. 2. & Alois. Ricc. in d. praxi decis. 512. pag. 543. ac proinde non videtur excedere suum territorium, quandoquidem tota provincia est territorium Metropolitani, ad cognoscendu de dictis causis, sibi per appellationem devolutis, ut optime inquit Franch. in d. cap. ut litigantes. Et dato, quod non consideremus, suffraganeum tanquam Metropolitanum, sed tanqua delegatum summi Pontificis ad hoc genus causarum, adhuc idem probare debemus, quoniam [sect. 48] delegatus summi Pontificis reputatur Ordinarius, ex doctrina Abbat. in cap. si quis contra, num. 4. de foro compet. & in cap. qualiter & quando, n. 3. de accusat. per text. in cap. 2. de offic. deleg. in 6. quem optime exornat Morla in empor. tit. 2. in princip. num. 104. Imo [sect. 49] Episcopus, in causis, in quibus procedit, tanquam delegatus Papae, maior est Archiepiscopo, quoad illum articulum, ut in cap. sane, de offic. Ordin. cum traditis ab Abb. in cap. ad abolendam, num. 15. de haereticis, & Quaranta ubi sup. num. 18. Secvndvm dubium motum fuit in causa Ecclesiastica matrimoniali D. Annae de Cabrera cum D. Ioanne Porcel de Peralta, utrum dicta [sect. 50] constitutio Gregorij, novam hanc formam in appellationibus interponendis, & prosequendis inducens, ad illam causam porrigi posset, quae iam erat appellata ad Romanum Pontificem, tempore quo dicta constitutio publicata fuit, & rescriptum impetratum ad quendam iudicem, coram quo dictus Ioa nes Porcel comparuerat, & illud praesentaverat, qui postea suffraganeum adire, & iudiciu coeptum deserere, etiam reluctante coniuge, contendebat. Et decisum fuit non posse, quia verba ipsius constitutionis expresse declarant, practicaridebere in appellationibus post ipsi publicationem interpositis, vel interponendis. Quod etiam est iuris regulis consentaneum, quae non permittunt [sect. 51] novas constitutiones trahi ad negotia pendentia, imo & inchoara, nisi nominatim contrarium legislator in ipsis declaraverit, l. leges 7. C. de legibus, l. fin. C. de sacros. Eccles. l. fin. C. de. vet. iur enucl. l. hac consultissima, C. de. testamentis, cum alijs, quae tradit Accurs. per text. ibi in Auth. ut cum, de appell. cognoscend. in princip. verb. Referente, Abb. in cap. fin. de costit. n. 9. & plures alij congesti a Cenedo in collect. 1. ad Decretum, num. fin. Ioan. Gratian. reg. 295. in fine, & Anast. Germon. lib. 1. animadvers. cap. 2. Quod in statutis [sect. 52] adeo verum est, ut etia si statuens pendentia negotia comprehendat, adhuc ad illa extendi non possint, si credimus Bart. qui huius rei rationem reddit in l. omnes populi, num. 40. D. de iustit. & iure, ubi cum multis communem dicit Bolognet. num. 156. cum seqq. Ioan. Horosc. num. 131. & sequitur Baldus post Bart. in d. l. fin. C. de sacros. Eccles. & late disputans Felin. in d. cap. fin. de constit. num. 3. & melius, ac expressius caeteris Ias. in l. non dubium, num. 15. C. de legibus, ubi ita singulariter inquit: Illud etia teneas perpetuo cordi, quod statuta, vel reformationes civitatum nunquam trabuntur ad pendentes lites, etiam (quod est singulare) si statutum istud expresse diceret. Maxime cum in specie proposita per impetratione, & usum rescripti summi Pontificis, non esset res integra, sed potius ligatae manus omnium inferiorum, ut dixi sup. num. 17. Neque lib. erum esset ei, qui eiusmodi rescriptum impetravit, & praesentavit, altera [sect. 53] parte invita, & contradicente, ab eius usu discedere, ut probat elegans text. in cap. interpositas, §. illud denique, de appellat. l. fin. C. quando provoc. non est necesse, Bart. in l. si quis libellos, C. de appellat. Decius cons. 60. col. 1. & plures alij, quos adducit Ioan. Gratian. reg. 41. Cardin. Tusch. litt. R. cocl. 208. & huius litis mentionem faciens D. Carrasc. ad leg. Recop. c. 6. §. 4. n. 27. fol. 72. ubi etiam dicti nostri Gregoriani diplomatis meminit. Tertivm dubium, superiori cohaerens, ortum fuit in causa Francisci de MedranoPresbyteri, cum Martino Hidalgo. Nam cu Argentinus Episcopus in ea primam sententiam tulisset, & ab eo [sect. 54] ad Limensem Archiepiscopum, tunc Argentini Metropolitanum, appellatum esset, posteaque Argentina Ecclesia in Metropolim erecta fuisset, desiderabat Medranus ad suffraganeum Pacensem, Argentino viciniorem, litem devolvi, qui tamen non obtinuit, tum [sect. 55] quia hae novae constitutiones partium iura laedere, vel mutare non debent, d. l. leges, cum alijs supra relatis; tum etiam, quia iudicum, ubi coeptum, vel introductum fuit, finiri debet, l. ubi coeptum, D. de iudicijs, & factum legitime ex supervenienti causa non retractatur, cap. factum, de reg. iur. in 6. l. non est novum, D. eodem. Neque obstare visum fuit, quod in contrarium obijciebatur, nempe, quod cum virtute Gregorianae constitutionis, suffraganeus vicinior, quoad has appellationes Metropolitani vices assumat, videtur eo ipso cesfare iurisdictio, quae antea Limensi competebat; [sect. 56] cum qulitas, sive causa, qua nitebatur, cessaverit, & in alium translata fuerit, argum. text. in l. si ususfructus, D. quib. mod. ususfruct. amitt. l. tutelas, in princ. D. de capit. minut. l. pater filium, §. Tusculanis, D. de leg. 3. iunctis alijs, quae tradit Craveta consil. 302. num. 31. & Azeved. in Curia Pisana, lib. 4. cap. 6. num. 66. ubi exemplum adducit in Decurione, [sect. 57] qui ratione Decurionatus litis congnitionem suscepti, iuxta casum & formam l. 7. tit. 18. lib. 4. Recop. & ante eius determinationem officium Decurionatus reliquit, vel amisit, nam amplius in causa illa iudicare non poterit. Quoniam id ea ratione procedit, quia iurisdictio, ea sola qualitate attenta, concedebatur, & sustinebatur. In antiquo autem Metropolitano semper dignitas, & auctoritas durat, quae iurisdictionem iuduxit, cuique (ut diximus) per novam formam, quoad causas coram eo iam pendetes, & introductas, derogari non potest. Quem admodum nec derogatur congnitioni causae, alicui [sect. 58] tanquam Canonico commissae per sedem Apostolicam, quamvis post receptione litterarum desinat Canonicus esse, vel ex eo solo, quod durat in illo praesumtio peritiae, & integritatis, quae fuit causa finalis, quae Pontificem ad illius nominatione movit, ut docet elegans gloss. in cap. statutum, verb. Canonicis, de rescript. in 6. quam ibidem sequuntur Lud. Gomez num. 125. & alij DD. communiter, Abbas cons. 93. vol. 2. Paul. Castrel. cons. 288. num. 3. vol. 2. Decius in cap. quoniam Abbas, num. 6. de offic. deleg. & Tiraq. de cessante causa, 1. par. limit. 4. num. 4. & ide Azeved. d. num. 66. Qvartvm dubium in eadem causa motum, eo tendit, an quod Gregoriana constitutio iubet, de [sect. 59] dubaus sententijs Conformibus executioni mandadis, intelligi debeat solum in eo casu, quo de Metropolitano ad suffraganeum viciniorem provocatur, in quo dumtaxat videtur novum ius induxisse? An etiam, ubi e converso, de suffraganeo ad Metropolitanum, quod cum iure communi nitatur, eiusdem regulis relinqui praetendebatur, & sic quod tres sententiae requirerentur, iuxta ea quae supra num. 39. tradidimus. Sed plane, licet hoc verbis Gregorij satis comprehesum non sit, negari non potest, quin mente apertissime decidatur, cum tota illa constitutio litium brevitati prospiciat, & partium expefis, sumtibus, & laboribus excusandis, quod aeque in uno, latque in altero casu procedit. Necnon otiam, quia si ubi suffragneus inferior sententiam Metropolitani confirmat, duae istae possunt, & debent executioni mandari, durum plane, imo & absurdum esset, ut confirmatoriae Metropolitani, in quo maior dignitas emicat, minor vis, & auctoritas tribueretur. Maxime cum hoc casu, etiam in Reg. nis Hispaniarum, ubi rres sententiae desideratur, duae, [sect. 60] supradicto modo conformes, statim, praesita fideiussione, executioni mandari soleant, ut tradit Paz in praxi, 1. tom. 7. par. cap. unico, num. 113. & seqq. & in terminis dicti Brevis Gregorij XIII. de quo disputamus, quod nulla inter utrumque casum differentia constituenda sit, optime (ut solet alia) novissime agnoscit Dom. Episcop. Pacensis D. Felicianus a Vega in Rubr. de foro compet. num. 24. adijciens num. 25. Non [sect. 61] ideo excludendam esse exceptione nullitatis, provenientis ex defectu iurisdictionis, cum haec etiam contra tres sententias conformes admitti soleat, & [sect. 62] nulla quantumvis generali prohibitione excludi videatur, ut docet Roder. Suar. tit. de los emplacamientos, num. 47. Covar. in pract. cap. 25. num. 4. Ant. Gom. 3. var. cap. 12. num. 8. Ioa. Garcia de nobilit. gloss. 1. §. 2. num. 24. & plures alij, quos refert, & sequitur Dom. Praeses Valencuela cons. 11. in fine, & cons. 84. num. 36. & Vincent. Carroc. in tract. de remed. contra sentent. except. 22. quaest. 13. Qvatenvs vero dicta constitutio executionem sententiarum conformium ei, qui primam tulit, remittit, non conformium, ei qui ultimam; [sect. 63] sequi videtur magis communem praxim omnium Tribunalium, quae eundem hodie ordinem servat, licet iure communi inspecto, disputari solet & possit, utrum ex sententia confirmatoria, vel ex confirmata agatur? utrum confirmans, vel confirmatus eam exequi debeat, ut late per DD. in l. furti, in fine, D. de his, qui notan. infam. l. 1. D. de re iudic. Auth. si quis litigantium, C. de Episcop. aud. l. praecipimus, §. in his, C. de appell. 1. 27. tit. 23. par. 3. 1. 6. tit. 17. lib. 4. Recop. cap. cum in Ecclesia, & cap. ut debitus honor, in fin. de appell. cap. cum appellationibus, eod. tit. lib. 6. cum alijs, quae post Bart. in l. a D. pio, num. 15. Alex. n. 20. de re iudic. tradit Greg. Lop. in l. 1. tit. 27. par. 3. verb. Los mayores, Maranta in praxi, 6. par. tit. de execurione sententiae, n. 6. Bernard. Diaz, & Salced. reg. 676. Ioan. Gutier. lib. 1. pract. q. 98. per totam, Azeved. d. l. 6. n. 3. latissime Matth. Coler. in tract. de process. execut. 2. par. ex num. 27. Cald. Pereira de iure emphyt. to 1. q. 5. ex num. 26. & Amator Roder. in tract. de execut. senteut. cap. 1. ex num. 18. Conformes [sect. 64] porro illae duae sententiae esse dicentur, in quibus non solum quantitas, verum & tempus, & qulaitas conditionis coveniunt. Alioqui si prima pure in mille conde net, secunda conditionem, vel aliam qualitatem adijciat, vel si prima ad annum, secunda in biennium, sive longius tempus solutionem differat, conformes appellari non poterunt, ut arg. l. 1. §. si quis simpliciter, D. de verb. obligat. & §. praeterea, Inst. eod. tenuit Bald. in l. 1. C. de sentent. quae sine certa quant. & late Alciat. in d. §. si quis simpliciter, num. 57. & 69. Et idem esset, si vna condemnaret in cetum, & altera in quinquaginta, ut pluribus relatis tenet Hieron. Gabr. cons. 56. n. 4. lib. 1. Bursat. consil. 219. Ant. Portius inter cons. Farin. consil. 177. num. 3. & alij, quos refert Caes. Barzius decis. 112. n. 4. Ioa. Botta cons. 103. n. 5. & seqq. & n. 15. & Menoch. consil. 509. num. 17. vol. 6. Quamvis non desint alij plures, & magni nominis Auctores, qui con. trarium defenderint, moti eo quod videantur dictae fententiae in minorem summam cosensisse iuxta d. l. 2. §. si stipulanti, de verbor. & tradita a Covarr. in pract. cap. 25. num. 6. vers. 11. Afflict. decis. 362. Thesaur. decis. 122 num. 10. Petr. Surd. cons. 112. num. 7. Tusch. litt. S. concl. 172. num. 13. ubi alios adducit, cum quibus etiam sentire videtur Menoch. cons. 1048. vol. 11. num. 1. & 2. cons. 1074. num. 1. & 2. & Farin. in 2. par. decis. Rotae, decis. 328. num. 1. & tangit Caesat Barzius sibi contrarius, decis. 38. num. 12. quae omnia notari etiam debent pro praxi, & explicatione text. in l. 43. tit. 5. lib. 2. l. 5. tit. 17. l. fin. tit. 20. lib. 4. l. 5. tit. 5. lib. 7. Recop. quae de sententijs, & suffragijs conformibus agunt. # 10 CAPVT X. An, & de quibus bonis Indiarum Praelati, tam seculares, quam Regulares, viventes, vel morientes disponere possint? SVMMARIVM CAPITIS Decimi. -  1 EPiscopi viventes, vel morietes, de quibus bonis disponere possint. -  2 Episcopi si in sibi necessarijs de proprio patrimonio aliquid erogaverint tantundem retinere possunt de his, quae intuitu Episcopatus quaesierunt. -  3 Praelati, ut caute procedant, debent, & solent facere inventarium de bonis, quae habent tempore, quo Praelatur am accipiunt. -  4 Bona omnia, quae Praelati relinquunt, in dubio intuitu Ecclesiae, & ex reditibus Episcopatus, quaesita praesumuntur. -  5 Ecclesia habet fundatam suam intentione super omnibus bonis a Praelato defunctio possessis. -  6 Praelati haeredes debent probare, quod bona, quae sibi deberi praetendunt, fuerint quaesita ab eis, ante adeptionem Episcopatus, vel aliunde quam eius intuitu. -  7 Qualitas, in aliquibus bonis requisita, regulariter ab eo, qui illius defectum obijcit, prob ari debet. -  8 Inventarium, sive repertorium bonorum, illi omnes facere tenentur, qui de eis rationem alijs reddere debent. -  9 Episcopi non possunt disponere per ultima voluntatem de bonis quaesitis intuitu Ecclesiae, etiam ad pias causas, & quare? -  10 Episcopi de bonis intuitu Episcopatus quaesitis, donationes causa mortis facere nequeunt, & quare? Donatio causa mortis nihil fere a testameto distat, ibidem, -  11 Clerici de iure communi testari non poterant de bonis intuitu Ecclesiae quaesitis, sed hoc consuetudine abolitum est, & quod valeat talis consuetudo. -  12 Episcopi, ut testari valeant de bonis intuitu Episcopatus quaesitis, etiam ad pias causas, consuetudine induci non potest. -  13 Episcopi, ut testari possint de bonis quaesitis intuitu Episcopatus, debent habere indultum Romani Pontificis, & an tunc eorum consanguinei succedant, etiam si forte si ne testamento decesserint? in quo sunt opiniones contrariae, quae referuntur. -  14 Testandi facultate sibi concessa, si Epistopus non utitur, vel si moriatur, re integra, Pontifex, qui illam concessit, nihil talis facultas prodeft. -  15 Episcopus etiam si habeat licentiam testadi, debet in pios usus disponere. -  16 Licentia tesandi de bonis intuitu Episcopatus, quaesitis, Episcopis concessa, iuri tertij non praeiudicat. -  17 Episcopus si habeat licentiam testandi, an possit testamentum semel illius virtute factum revocare, vel codicillos facere? -  18 Praelati dum vivunt, an & quatenus disponere possint de bonis quaesitis intuitu Ecclesiae? -  19 Dispositionem suorum bonorum latiorem in vita, quam in morte saepe iura permittunt. L. vivus libertus, D. de bonis libertorum, expenditur, ibidem. -  20 Bona Episcoporum, & Ecclesiarum sunt bona pauperum. -  21 Episcopi in foro interiori tenentur reservare pauperibus, quae sibi super sunt de bonis intuitu Episcopatus quaesitis. -  22 Episcopi, qui inter pauperes non distribuunt, qu & a sibi supersunt de bonis intuitu Ecclesiae quaesitis, an ad restitutionem teneantur? -  23 Episcoporum menva, & supellex qualis esse debeat? remissive. Conc. Trid. sess. 25. de reform. cap. 1. explicatur, & illustratur, ibidem. -  24 Pauperibus furari, & rapinam facere dicitur Episcopus, si in porfanos usus absumat bona, quae illis distribuere tenetur, ex D. Bernard. -  25 Episcoporum bona, quibus vocibus, & querelis pauperespetere, imo & invadere possint? ex eleganti loco D. Gregorij, qui refertur. -  26 Episcopi peccant, si bona Episcopatus intuitu quaesita, donent, vel expendant in usus profanos, sed tamen talis donatio, vel a lienatio valet. -  27 Donationes factae ab Episcopis in usus profanos Dei iudicio reservantur. -  28 Episcopi, an dominium fructuum sui Episcopatus acquirant? remissive. -  29 Episcopi ex opinione aliquorum possunt de reditibus Episcopatus facere maioratum, etiam ad profana. -  30 Pontifex Romanus libere, & irrevocabiliter disponit, dum vivit, etiam in profanos usus de bonis intuitu Papatus quaesitis. -  31 Episcopi exceptis casibus reservatis, eandem facultatem habent in sua Dioecesi, qua Papa in universali Ecclesia, & in locum Apostolorum successerunt. -  32 Res mobiles, & immobiles, comparatae ex fructibus intuitu Episcopatus quaesitis, eorum naturam, & dispositionem sive dispe sationem in omnibus sortiuntur. -  33 Res comparatae ex reditibus Episcopatus, manet apud Episcopum, duvixerit, nec acqui rutur Ecclesiae ipso iure, etiarevocabiliter. -  34 Bona emta per Praelatum ex pecunia, vel rebus Ecclesesiae, ipso iure quaeruntur Ecclesiae. -  35 L. fin. C. de sacrosanct. Eccles. non extenditur ad ea, quae Praelati, & Beneficiarij sibi, & ex suis pecunijs emunt. -  36 Praelati peccant, si in fraudem Ecclesiaru bona, quae emunt de reditibus Episcopatus, in capitibus alienis supponunt. -  37 Episcopi seculares, & regulares an differant circa bona, quae emunt ex reditibus Episcopatus? Causa gravis spolij Episcopi Guadalajarae cum Decano, & capitulo eiusdem Ecclesiae, refertur, ibidem. -  38 Episcopi regulares, ex opinione multorum, non possunt disponere etiam inter vivos de ullis bonis intuitu Episcopatus quaesitis, nec de patrimonialibus, vel quasi. -  39 Ecclesia Cathedralis in bonis Episcopi regularis in locum Monasterij subrogatur. -  40 Regularis promotus ad Episcopatum, an, & in quibus conservet primitivum Religionis statum, quam vovit. -  41 Res emta ab Episcopo regulari de reditibus Episcopatus, ipso iure acquiritur Ecclesiae irrevocabiliter, ex Bald. & alijs, qui referuntur. -  42 Episcopi regulares de bonis quaesitis in Episcopatu, secundum multorum opinionem solum disponere possunt in modica quam titate. Cap. cum olim, de privil. explicatur, ibidem. -  43 Episcoopi regulares etiam de bonis quaesitis ex stipendijs, & salarijs Principum disponere nequeunt, secundum Martam. -  44 Episcoporum regularium, & secularium libertas, aut facultas circa dispositionem bonorum quaesitorum intuitu Episcopatus, qualiter distinguatur ex opinione P. Suarez, cuius verba referuntur. -  45 Episcopus regularis, ut possit disponere de bonis in Episcopatu quaesitis, etiam ad pia opera, debet secundum aliquos impetrare dispensationem Papae. -  46 Episcopi regulares, quod nihilo differant a secularibus in dispensatione bonoru quaesitorum intuitu Episcopatus, affirmat plures, qui referuntur. -  47 Rotae decisio expenditur pro libera dispositione Episcopi regularis. -  48 Religiosus beneficiarius, vel Episcopus in vita aeque potesdt disponere de reditibus beneficij, aut Episcopatus, atque alij clerici seculares, & Auctores huius sententiae. -  49 Regularis factus Episcopus videtur dispensatus in voto paupertatis. -  50 Episcopi etiam regulares ex opinione multorum possunt in consanguineis facere maioratus de reditibus Episcopatus. -  51 Cap. 1. 18. q. 1. explicatur. -  52 Dictio sibi denotat dominium, & possessionem. -  53 Episcopus regularis, quod quidquid acquirit, acquirat Ecclesiae, qualiter sit intelligendum? -  54 Episcopus regularis, quod non possit disponere de bonis, etiam patrimonialibus, debet interlligi per ultimam voluntatem. -  55 Doctoris sententia dubia debet intelligi iuxta iura, quae allegat. -  56 Cap. olim, §. praeterea, de privileg. explicatur. -  57 Episcoporum praecipuum munus, & gloria consistit in bonis suis inter pauperes dispensandis. -  58 Navarrus cur non responderit ad cap. cum olim, de privileg. -  59 Textus, qui diversos intellectus habet ad decisionem causarum adduci non debet. -  60 Pereirae opinio putantis, Episcopos regulares omnino prohiberi in vita, & in morte de suis bonis disponere, nullo fundamento fulcitur. -  61 Episcoporum regularium & secularium praxis quotidiana nullam differentiam facit in dispositione bonorum. -  62 Episcopi regulares multi, & sanctissimi referutur, qui de reditibus Episcopatus viventes largiter in pios usus distribuerut. -  63 Peccatu admisisse summos & sanctos viros in aliqua acti; one fieri solita, praesumi non debet. -  64 Episcopi, tam regulares, quam seculares ex veriori opiaeione parificantur in dispesatione bonorum inter vivos, & aequaliter peccat, si illa in profanos usus expendant. -  65 Episcopi non peccant distribuedo reditus Episcopatus inter pauperes, vel opera pia alterius Dioecesis, licet melius sit intra propriam id facere. -  66 Episcopi, quando, & qualiter possint sine peccato suis propinquis, & consanguincis succurrere ex reditibus Episcopatus. -  67 Episcopi aliqui solent caeci esse circa nepotes, & in studio ditandae posteritatis. -  68 Praelatorum depravatorum symbolum in vervecibus Arabiae reperit Maiol. & cauda eorum signat studium ditandae posteritatis. -  69 Consanguineis necessitatem patientibus, non solum possunt, sed imo debent Praelati succurrere. -  70 Episcopi libere disponere possunt de bonis ex sua parsimonia servatis, & qualia haec dicantur? -  71 Praelatus, etiam regularis, potest donare cosanguineis, quae & nugatorie expedere, in equis, domicellis, & convivijs, ex Baldo. -  72 Episcopatus reditus Episcopis assignantur pro congrua sustentatione, & haec non consistit in puncto Arithmetico. -  73 Praelati, quae ex parsimonia, & frugalitate sua reservant de reditibus Episcopatus, propria eorum efficiuntur. -  74 Praelati etiam si dicant bona, de quibus restantur, esse reservata exsua parsimonia, raro inforo exteriori obtinebunt, & ita consultius facient, si ea, dum vivunt, ad libitum expendant. -  75 Episcopipossunt disponere ad libitum in utroque foro, tam in vita, quam in morte de bonis patrimonialibus, & quae illa sint? -  76 Distributiones quotidianae, an sortiantur naturam bonorum quasi patrimonialium. -  77 Episcopi pro ordinibus, dimissorijs, dispesationibus, & similibus, nihil, etiam ab sponte dantibus, accipere possunt. -  78 Episcopi an possint testari, & libere disponere de parte, quae eis obventit ex reditibus decimalibus sedis vacantis, & ex quartis funeralibus? -  79 Prohibitio Episcoporum circa dispositionem bonorum, quae intuitu Episcopatus acquisierunt, amare tractanda, vel accipienda non est. -  80 Episcopi in aegritudine constituti, bene possunt aliquas moderatas donationes in pios usus, & servitiorum remunerationem facere. -  81 Cap ad haec, de testam. & l. 8. tit. 21. par. 1. expenduntur, & illustrantur, & n. 93. -  82 Lex non debet, nec solet docere, vel permittere aliquid cum peccato mortali. -  83 Donationes factae amicis, vel famulis pro remuneratione servitiorum, censentur fieri in pios usus, etiam si de rigore iuris non obligent. -  84 Bona Praelati tenentur ad solutione servitij, & aliarum rerum, pro quibus datur obligatio. -  85 Donationes excessivae, quas Praelati, dum vivunt, faciunt, reservato sibi usufructu, aut aegroti etiam sine ulla reservatione, an, & quatenus valeant? -  86 Donationes immodicae factae a Praelatis in aegritudine constitutis, caute inspiciendae, & admittendae sunt. -  87 Episcopi, ut valide inter vivos donare possint, requiritur secudum plures, ut reale traditione statim faciant, non fictam, simulatam, vel tempore, aut conditione suspensa. -  88 Motus proprius Pi, IV. expenditur contra affectatas, & simulatas donationes Episcoporum. -  89 Clausulae constituti, reservationis, ususfructus, & similes, solent operari translationem possessionis, & dominij. -  90 Clausulae constituti, reservationis ususfructus, & aliae similes, ubi adijciuntur in donationibus Episcoporum, eas suspectas reddunt. -  91 Actus ficti acquirendi dominij, vel possessionis, nullum effectum operantur, quando vera, & actualis traditio desideratur. -  92 Instrumenti data fraude, vel nullitate, omnes clausulae in eo adiectae nullae etiam censentur. -  93 L. Sulpicius 49. D. de donat. inter, ponderatur, & illustratur. -  94 Donationes factae a Praelatis in gravi periculo vitae positis, fraudulentae a multis censentur, quamvis actualis traditio intervaniat. -  95 Praelati, in mortis articulo constituti, moderatas tantum donationes bonorum mobilium in pios usus facere possunt. -  96 Donationes factae a Praelatis morti proximis, etsi eas appellent inter vivos, inutiles sunt. -  97 L. si filia, de divortijs, l. filiae meae, solut. matrim. expenduntur, & illustrantur. -  98 Praelatus morti proximus non habet liberam dispositionem, & magis censetur. -  99 Alienatio facta ab aegroto in extremis laborante, praesumitur fraudulenta. -  100 Legitimatio facta in articulo mortis, praesumitur fraudul enta, & subtitutum non excludit. -  101 Religionem ingrediens, vel profitens tempore mortis, non excludit substitutum, quia praesumitur in eius fraudem ingressus, vel professus. -  102 Emancipatio facta a patre in extremis laborante, praesumitur fraudulenta. -  103 Permutatio beneficij facta tempore mortis non valet, tanquam fraudulenta. -  104 Donatio omnium, vel maioris patris bonorum, facta ab Episcopo aegrotante, in odium, vel fraudem Ecclesiae facta praesumitur. -  105 Donatio omnium bonorum habet secum fraudis praesumtionem. L. omnium, §. Lucius, D. quae in fraud. cred. ponderatur, & illustratur, ibidem. -  106 Donans omnia bona sua, de quibus testari non poterat, in fraudem legis, vel statuti donasse censetur. -  107 Donationes omnium bonorum ab Episcopis factas, tanquam fraudulentas, & praeiudiciales Camerae Apostulicae damnavit Clemens VIII. -  108 Regula Cacellariae de infirmis resignatibus, expenditur, & a multis porrigitur ad donationes factas a Praelatis graviter aegrotantibus. -  109 Episcopi aegrotantes debent vivere per viginti dies post donationes tunc temporis factas, ex opinione multorum, qui referuntur. -  110 Episcoporum aegrotantium donationes, ut valeant, requiritur superviventia 40. dierum ex motu proprio Pij IV. qui ponderatur. -  111 Rescripta missa ad unam provinciam debent observari in alijs, in quibus eadem militat ratio. -  112 Statuta Ecclesiae Romanae debent observari in alijs, quarum caput existit. -  113 Statuta extenduntur de casu ad casum, ne casus odiosus magis favorabilis maneat, quam privilegiatus. -  114 S polia Episcoporum Ecclesijs deferri, favorabile est, Camerae Apostolicae odiosum. -  115 Ecclesia utitur omnibus fisci privilegijs. -  116 Motus proprius Pij IV. circa donationes Episcoporum fraudulentas vitandas, & superviventiam 40. dierum, in Indijs observari iussisse videtur quaedam schedula, quae refertur, & explicatur. -  117 Iustitia, ubi fieri iubetur in aliquo rescripto, an & quando aliquid ex antiqui iuris praeceptis innovare velle censeatur. -  118 Motum proprium Pij IV. nec in Hispania, nec in Indijs esse receptum multi tradunt. -  119 Donationes factas ab Episcopo, etiam moribundo, validas esse, si alias fraus illarum non probetur, tenent multi, qui refe. runtur num. seqq. -  120 Traditio rei donatae non respicit supstatiam, sed excutionem donationis. -  121 Praesumtiones etiam iuris, & de iure, veritati cedunt, vi liquido probari possit. -  122 Episcopis, dispensationem bonorum iura circumscribere nolunt, sed tantum fraudibus obviare. -  123 Episcoporum donationes, absolute & irrevocabiliter factae, etiam in articulo mor tis, validae sunt, ex Abb. & aliorum sententia. -  124 Praelatus, etiam morti proximus, potest donare omnia bona sua ad maioratum faciendum, ex opinione Molinae, qui de hac praxi testatur. -  125 Donatio inter vivos non amittit suam naturam, & effectum, quamvis ab aegrotate fiat, quin potius valida est, & laudabilis ex opinione Molinae Theologi, Sarmienti, & aliorum. L. Seia cum pater, D. de donat. caus. mort. expenditur, & illustratur, ibidem. -  126 Episcopis infirmis non adimitur libertas disponendi intervivos, quam alias illis iura concedunt. -  127 D. Laurentius moriturus, donavit thesauros Ecclesiae. -  129 P. Gabr. Vazquez notanda verba referuntur circa donationes Episcoporum aegrotantium. -  130 Donationes Episcoporum aegrotantium, qui admittunt, nihil curant de superviventia, sed solum de veritate, & irrevocabilitate earum. -  131 Cap. ad haec, & cap. relatum, de testam. qualiter a Navarro, & alijs intelligantur. -  132 Argumentum a contrario sensu non valet contra id, quod alias est in iure expressum. -  133 Donationis aegrotantis Episcopi valor, vel fraus ex varijs circumstantijs pendet, quae arbitrio iudicis relinquuntur. -  134 Causae aliquae referuntur super donationibus Episcoporum aegrotantium, & qualiter in illis definiendis variatum sit? -  135 Navarri gravia verba referuntur circa donationes Episcoporum aegrotantium, etiam in pios usus facias. -  136 Praelati admonentur, ut a fraudulentis donationibus abstineant, & Deum fallere non posse animadvertant, & quod in hoc furtum committunt, ex Barbacia, & alijs. EXpeditis ijs, quae ad Archiepiscoporum, & Episcoporum Indiarum creationem, & iurisdictionem spectant, oportet, ut videamus, qualiter de suis bonis, tam in vita, quam in morte disponere possint. Nam super hoc tum alibi, cu praesertim in his provincijs plurimae quotidie lites, & dubitationes moveri solent, quas non pigebit hic breviter, & dilucide pertractatas, & diffinitas habere. Et ut certa ab incertis separemus, inter omnes constat, [sect. 1] eos ad libitum (sicut & alios seculares homines) de illis bonis disponere posse, tam inter vivos, quam per ultimam voluntatem, quae patrimonialia ipsorum fuisse probentur, vel ante Episcopatum acquisita, aut etiam postea, non tamen eius intuitu, sed vel fua industria, vel alias, ratione, seu contemplatione personae, & non occasione dignitatis, ut probat text. & ibi DD. in cap. Episcopi, cap. sint manifestae 12. q. 1. cap. 1. cap. fixum 12. q. 5. cap. cum dilectus, de iure patr. cap. 1. & cap. quia nos, de testam. l. 2. & 5. tit. 21. par. 1. cum alijs adductis per Navarr. in tract. de reditib. Eccles. q. 1. n. 19. Covarr. d. c. 1. n. 3. & 11. Molin. de primog. lib. 2. c. 10. n. 27. & 51. alter Molina de iust. & iure, tract. 2. disp. 142. 146. & 147. n. 3. Lessius de iust. & iure, lib. 2. cap. 4. Azor. inst. moral. 2. part. lib. 7. cap. 9. q. 1. & lib. 12. c. 11. q. 2. Tolet. in summa, lib. 5. cap. 4. n. 20. & 21. Eman. Roder. in summa, verb. Limosna, cas. 198. num. 1. & Marta de iurisd. 4. part. cas. 24. per totum. Qui hoc adeo verum esse existimant, ut si [sect. 2] Episcopus in se alendo, vel alijs necessarijs usibus aliquid de proprio patrimonio erogaverit, tantundem de Episcopatus fructibus retinere, sibi que reservare possit. Et ob haec laudanda [sect. 3] est cautio Praelatorum, qui statim atque ad Episcopalem apice promoventur, antequam se eius administrationi, & fructibus misceant, solemne, & iuridicum inventarium de bonis, quae tuo possident, facere solent, ut omni tempore de eis conster, & libere testari, & disponere possint, ut per Covar. in. d. cap. 1. de testam. num. 9. & Cabed. decis. Lusitan. 83. par. 1. num. ult. Nam alias hoc in dubium vocabitur, cum omnia quae [sect. 4] habeant, vel relinquunt intuitu Episcopatus, quaesita dicantur, & praesumantur, cap. 1. de pecl. cler. ubi Scribentes, gloss. verbo, Probentur, in Auth. de Eccles. tit. §. interdicimus, collat. 9. & in cap. sint manifesta 12. q. 1. Bald. cons. 298. lib. 1. Covar. d. cap. 1. num. 6. Menoch. lib. 3. praesumt. 51. num. 23. Paris. de resign. lib. 14. q. 7. num. 48. & 49. Vbi quod [sect. 5] Ecclesia habet fundatam intentione super omnibus bonis a Praelato defuncto possessis, Gama decis. Lusit. 313. n. 2. ubi eius additio plures refert Redoan. de spolijs, q. 9. & q. 25. n. 8. Mascard. de probat. conclus. 587. incip. Ecclesiasticoeres, Camil. Borrel. in summ. decis. 1. tom. tit. 6. n. 35. & 36. Anton. Cardos. in prax. iud. & advocat. verb. Episcopus, n. 55. Aug. Barbos. in Pastoral. 3. par. alleg. 114. n. 13. Card. Tusch. litt. B. cocl. 112. Marta de success. legal. 4. part. q. 1. art. 4. ex n. 29. ad 35. Adeo, [sect. 6] ut in ipsos Episcopos, vel eorum haeredes onus contrariae probationis transfundatur, nepe, quod int uitu personae, & aliunde, quam ab Ecclesia acquisierint, ut docet Lapus alleg. 114. n. 1. & alij sup. citati. Quamvis alias. [sect. 7] qualitas in aliquibus bonis requisita, ab eo, qui illius defectum obijcit, probari debeat, ut intret statuti dispositio, sive prohibitio, ut notat Bart. & comuniter Scribetes in l. caetera, §. sed si paraverit, D. de leg. 1. glos. & DD. in l. mancipia, C. de servis fugit. &, post alios, Prosper. Passetus cos. 191. num. 11. Omnis enim, [sect. 8] qui rationem reddere tenetur, inventarium facere debet, l. tutor, qui repertorium, D. de admin. tur. l. cûm oportet, §. cum autem, C. de bon. quae liber. Molin. de primog. lib. 1. cap. 28. n. 3. & latissime Scobar in tract. de ratiocin. cap. 9. ex n. 1. & in terminis Marta d. num. 37. De bonis [sect. 9] autem quaesitis intuitu Episcopatus, nullo modo per testamentum, sive ultiman voluntatem disponere possunt, quia illorum non pleni, & perfecti domini esse videntur, sed tantum usuarij, vel (ut magis comunis habet) usufructuarij, ac propterea ius illis utendi, vel de illis amplius disponenei, morte finiatur, & Ecclesiae debeat reservari, iuxta text. & gloss. verb. Reservari in cap. praesenti, de off. Ordin. lib. 6. & communem opinionem, de qua per Corn. cons. 314. num. 2. lib. 3. Barbat. in cap. fin. de pecul. cleric. late Ferret. cons. 118. Bellon. cons. 3. Castrens. Socin. & alij, quos refert Tusch. litt. B. concl. 79. per totam; & eleganter Petr. Barbos. in l. divortio, 2. par. n. 58. & Marta d. art. 4. ex num. 37. Vbi hanc conclusionem, sive prohibitionem Episcoporum, aliquid disponondi in morte, neque ex testamento, neque abintestato, secure admittunt. Et eandem probant, & ampliant, ut etiam in testamentis ad pias causas procedat, text. in d. cap. 1. cap. quia nos, cap. cum in officijs, cap. ad haec, & cap. relatum, el 2. de testam. ubi late, post alios, Covar. omnino videndus, cap. 1. & 2. cap. quia loannes, in fin. 12. q. 5. Auth. licentiam, C. de Episcop. & cleric. l. 5. & 8. tit. 21. par. 1. l. 6. in sin. tit. 2. lib. 1. Recop. cum alijs, quae adducit Paul. de Castro cons. 225. lib. 2. Cardin. Tusch. litt. E. conclus. 287. Calderin. cons. 48. num. 1. & 6. Molina d. lib. 2. cap. 10. n. 29. alter Molina d. disp. 147. n. 5. Navarr. de redit. q. 3. monit. 1. & cons. 6. sub tit. de donat. n. 1. Cevallos in commun. opin. q. 388. n. 64. Thom. Docius, qui hoc limitat in Episcopis titularibus, cos. 53. num. 2. Boecius Epo Frisius in syntagm. antiq. Eccles. tit. de iure provent. Ecclesiast. & Paul. Piasec. in prax. Episcop. 2. par. cap. 5. num. 38. 39. & 40. Paul. Comitol. in respons. moral. respons. 70. pag. 146. Et idem procedit [sect. 10] in donatione causa mortis, quae nihil fere a testamento distat, sin. C. de donat. caus. mort. §. 1. Inst. eod. l. cum anti quitas, C. de testam. l. sin. tit. 4. par. 5. Menoc. lib. 4. praesumt. 89. n. 151. & lib. 3. praesumt. 37. n. 2. Mantica de coniect. ult. volunt. lib. 1. tit. 12. Iul. Clar. §. donatio, q. 5. & in proprijs nostris terminis Molin. d. cap. 10. n. 31. alter Molina d. disp. 147. conclus. 12. & diip. 148. coucl. 2. Navar. cons. 4. d. tit. de donat. num. 4. Redoan. de spolijs, q. 7. & Cevallos d.n. 64. Idque apud omnes constitutissimum est, ut tradit novissime Gabr. Pereira decis. Lusit. 75. num. fin. ad finem. Et adeo verum reputatur, ut licet in [sect. 11] clericis similis prohibitio testandi de praedictis bonis intuit beneficij, aut sacerdotij quaesitis, consuetudine nostrae Hispaniae, & aliarum provinciaru derogata fuerit, & paulatim introductum, ut saltim ad pios usus de illis testari possint, quam consuetudinem licet damnet Alvar. Pelag. de plact. Eccles. lib. 2. c. 28. art. fin. & Gregor. Lop. in l. 53. tit. 6. par. 1. gloss. probat tamen lex nostra 13. tit. 8. lib. Recop. ubi bene eam defendit Matienz. glos. 4. & Azeved. n. 3. Barbos. ubi sup. n. 6. Covarr. in d. cap. 1. de testam. Duenas reg. 366. Sarmiet. de redit. Eccl. 4. par. c. 1. n. 8. Navar. eod. tractat. q. 3. mon. 6. n. 2. Gutier. lib. 2. pract. cap. 114. per tot. Molin. d.c. 10. n. 53. alter Molin. d. disp. 147. a n. 25. Flores de Mena in addit. ad Gamam decis. 315. Nicol. Garcia de benef. 2. par. cap. 1. n. 11. & 5. par. cap. 1. n. 594. Alex. Moneta de destrib. q. 2. n. 5. & q. 4. n. 11. Cevallos d.q. 388. num. 38. & 39. Roxas de success. cap. fin. num. 43. latissime D. Valencuela cons. 98. & plures alij congesti a Cenedo in collect. 12. ad Decret. & Marta d. tract. de success. legal. 1. tom. pag. 1108. & 4. part. q. 1. n. 19. & 36. Quibus favent aliquae Regiae schedulae, quae eandem in nstris Indijs servari lubent, neque collectores admitti, quae extat in 1. tom. impress. fol. 130. & seqq. Adhuc tamen [sect. 12] talis consuetudo in Praelatis, neque admissa sit, neque admitti possit, & debeat, quia (ut diximus) etiam ad pios usus testari non poterunt, ut bene ob servat Navar. d.q. 3. monit. 3. in fin. Covar. d. cap. cum in officijs, n. 2. Greg. Lopez d. l. 53. gloss. 1. Molin. dict. disp. 147. num. 13. & 14. Gutierr. d. cap. 114. & Nicol. Garcia, & D. Valencuela ubi supra. Et si quis forte testarivoluerit [sect. 13] necesse est, ut a sede Apostolica licentiam, & facultatem poscat, & impetret, Marra d.q. 1. art. 4. ex n. 37. Quo facto, eitam si testamentum non condat. sed intestatus decedat, consanguineis proximioribus eius bona deferri, censuit Bursat. cons. 22. vol. 1. Aug. Beroius cons. 84. n. 80. lib. 2. Natta cons. 210. num. 13. Craveta cons. 176. Boerius decis. 48. num. 2. Menoch. cons. 210. num. 69. vol. 1. & de praesumt. lib. 4. praesumt. 67. Cavalcan. de usufr. num. 155. Cagnol. in l. fin. C. de pact. num. 246. Rota divers. decis. 369. lib. 3. Cald. Pereira de nominat. emph. q. 7. Vincet. de Anna singul. 391. Quavis aliqui eorum non satis in hac opinione persistant. Et contrariam, nempe facultatom testandinon prodesse, [sect. 14] nisi ea usus reperiatur Episcopus, qui eam impetravit, & non sit mortuus re integra Pontifex, qui illam concessit, & quod etiam ubi ea utuntur [sect. 15] debent inforo interiori ad pios usus testari, aperte docet Navarr. in tract. de spolijs, §. 7. num. 6. Covar. in d. cap. cum in officijs, num. 8. Toletus in summa, lib. 5. cap. 4. num. 18. & alij, quos refert Tusch. litt. B. conclus. 112. & litt. S. verbo Spolia clericorum, conclus. 348. Et est videndus paul. Casterns. cons. 90. col. fin. vers. Neque obstat, vol. 1. ubi ait, [sect. 16] hanc licentia iuri tertij non praeiudicare, Ripa in l. 2. n. 2. de leg. 1. Caesar Fumagiol. ibid. ex num. 10. ad 29. Tiraq. in l. boves, §. hoc sermone, reg. 2. num. 128. Socin. Iun. cons. 89. num. 27. lib. 10. Decius cons. 512. Iul. Clarus §. testamentum, q. 17. Covarr. in d. cap. cum in officijs, num. 9. de testam. & Albarad. de coniect. met. defunct. lib. 2. cap. 1. ex n. 6. Quintil. Mandos. in gloss. facultatum, cap. de licentia testandi, per totum, ubi inter alias quaestiones eam disputant; an [sect. 17] si Episcopus virtute huiusmodi licentiae semel testatus fuerit, possit primum testamentum revocare, & aliud de novo condere, vel codicillos facere? Sed nunc videndum est, an, & [sect. 18] quatenus Praelati, dum vivunt, disponere, & expendere possint de fructibus, & reditibus intuitu Episcopatus quaesitis. Non enim est novum, [sect. 19] ut laxiores habenae circa hoc viventibus, quam morientibus concedantur, ut ostendit Scaevola in l. vivus libertus 9. D. si quid in fraud. patron. ibi: Vivus libertus donare benemeretibus amicis potest: legare vero nec benemerentibus amicis potest, quo patroni partem minuat. Et sciendum est, quod cum [sect. 20] bona Episcoporu, & Ecclesiarum sint bona pauperum, c. fin. 16. q. 1. cap. cum ex eo, de elect. ubi Felin. n. 6. Decius in cap. constitutus, de rescript. cum alijs, quae adducit Tiraq. de iure const. limit. 16. n. 3. Alex. Moneta de destribution. 3. par. q. 1. n. 15. & seqq. & Tusch. litt. B. concl. 111. & litt. F. concl. 511. in foro interiori [sect. 21] coteti esse debent his tantum. quae necessaria sunt ad sui usum, & sustentationem, iuxta dignitatem, & qualitatem status & officij, quod habent, ac repraesentant, & reliqua in pauperes, & pios usus erogare tenentur, ut disponit, & graviter exprimit Concil. Antiochenu cap. 25. cap. quisquis, cap. sint manifestae, cap. Episcopus, & cap. res Ecclesiae, cum seqq. 12. q. 2. cap. quia Ioannes 12. q. 5. cap. videntes, cap. tibi, o Sacerdos, 44. dist. Concil. Trid. sess. 25. de reformat. 1. Adeo, ut si secus fecerint, [sect. 22] secudum multorum opinionem, ad restitutione teneantur, & secundum communiorem, & veriore saltim mortaliter peccent, sine onere tamen restitutionis, quia solum legem charitatis, & non iustitiae transgrediuntur, ut cum D. Thoma, Adrian. Soto, Arboreo, Driedonio, Covarr. & alijs, quos refert, observat Dom. Banez in 2. 2. q. 32. art. 6. dub. ult. Greg. Lop. in l. 40. verb. Que los diessen, tit. 5. part. 1. Navarr. ubi sup. q. 1. monit. 26. 27. 34. 38. & 39. & cons. 4. de donat. num. 1. & cons. 6. n. 6. latius Redoan. de spol. q. 9. num. 5. & 11 & q. 3 §. sed in contrarium, num. 1. & §. stantibus, num. 7. in fine, Nicol. Garcia de benef. 5. par. cap. 1. n. 596. Azeved. in. d. l. 13. tit. 8. lib. 5. Recop. qui caute legendus est; nam nimis stricte, & cum restitutionis obligatione Tridentini decretum intelligit, Molina Theolog. disp. 144. Lessius de iust. & iure, lib. 2. cap. 4. dub. 6. Azor d. lib. 7. inst. moral. cap. 8. & seqq. Menoch. de arbitrar. ca su 520. n. 13. ubi tradit, [sect. 23] qualis debeat esse supellex, & mensa Episcoporum, Vgolin. de off. Episcopi, cap. 3. n. 5. Duran. de Eccles. Ministr. lib. 2. cap. 1. Narbon. in l. 35. gloss. 2. num. 13. tit. 3. lib. 1. Recop. Borrel. de praestant. Reg. Cathol. cap. 76. n. 3. Villadiego in foro iudic. l. 28 tit. 1. lib. 2. n. 1. Gabriel Vazq. tract. de eleemos. cap. 4. n. 8. & de reditib. Ecciesiast. cap. 1. §. 3. dub. 1. n. 46. Ioann. Valer. de differeet. inter utrumque forum, verb. Beneficiatus, differ. 5. ubi eos reprehendit, qui doctrinam Concilij magis de honestate, & perfectione, quam de praecepto esse, dicere audent, & Aug. Barbosa in Pastorali, 1. part. tit. 2. gloss. 5. num. 12. Quibus addo D. Bernard. epist. 2. ubi hoc idem his gravissimis verbis cum Praelatis loquens ostendit: [sect. 24] Denique quidquid praeter necessarium victum, ac simplicem vestitum de altari retines, tuum non est, rapina est, sacrilegum est: & epist. 42. col. 3. Clamnt pauperes: Nostrum est, quod effunditis, no his crudeliter subtrabitur; D. Gregor. epist. 2. 1. lib. 11. O pastor [sect. 25] non largiris tua, sed aliena: quid ergo mirum, quod tota die lustrent domum Episcopi pauperes, cum sit ea domus despensatoris rerum ipsorum? Possent enim vociferari ad valvas, imo usque ad secretum cubiculum, dicentes: Domine, non vult nobis dare, quae illi, ut nobis daret, dedisti. In foro tamen exteriori, licet peccent (ut diximus) si Ecclesiae [sect. 26] fructus, & reditus donent, vel expendant in usus profanos, fere omnes tamen conveniunt, tales sumtus, & donationes, si cessante fraude, & irrevocabiliter fiant, validas esse, quia pro constanti habent, quod eorundem redituum, instar usufructuarij, plenum ius, & dominium, dum vivunt, acquirant, & exerceant, ut post gloss. in. cap. praesenti, verb. Reservari, de off. Ordin. lib. 6. Abbat. in cap. caeterum, de donat. num. 4. & in capiad haec, de testam. n. 3. & plures alios, quos cumulat, resolvit d. lib. 2. de primog. cap. 10. n. 32. asserens, sic quotidie in forensibus cotroversijs observari, & contra Cameram Apostolicam pronuntiari, & [sect. 27] nullo iure, quoad foru exterius prohibitam esse Episcopis bonorum suorum donationem, atque commutationem, & quod nullus iudex, praeter Deum, potest de his sibi rationem exigere, alias totus mundus litibus involveretur. Alter Molina disp. 148. concl. 2. n. 3. Covarr. in. d. cap. cum in officijs, n. 5. Iul. Clar. §. testamentum, q. 14. Navarr. d.q. 1. monit. 8. n. 2. Th. Sanch. in summ. to. 2. lib. 6. c. 6. n. 8. & 9. ubi disputat, an [sect. 28] verum sit quod dominium dictorum fructuum acquirant? Rota decis. 772. n. 4. par. 1. divers. Ludovis. decis. 401. n. 7. Aug. Barbosa de potest. Episcop. alleg. 114. num. 32. ibi: Inter vivos tamen possunt donare, etiam non modice, & in profanos usus, Gabr. Vazq. de redit. Eccles. cap. 1. §. 3. dub. 7. n. 71. Mieres de maiorat. 1. par. q. 1. n. 14. & in novis n. 50. ubi expresse cocludit, [sect. 29] quod Episcopi de reditibus Epis copatuum possunt constituere maioratum ad profana, & sequitur alios adducens Farin. decis. 241. num. fin. par. 2. Pro quibus facit, quod in simili [sect. 30] videmus de summo Pontifice Romano, qui licet testari non possit de bonis intuitu Papatus quaesitis, ea tamen, dum vivit, absque ulla limitatione usque ad supremum vitae exitum libere, etiam in profanos, usus expendit, & id firmum & stabile manet, ut ex alijs advertit Azor d. lib. 7. c. 2. 8. q. 1. Vnde non est mirum, si idem inferioribus Praelatis concedamus, [sect. 31] qui, exceptis reservatis, in suis Dioecesibus eandem facultatem habent, quam Pontifex in universali totius orbis Ecclesia, & in locum Apostoloru successerunt, Actor. 20. Posuit vos Spiritus sanctus Episcopos regere Ecclesiam Dei, cap. in novo, 21. dist. ibi. Pari consortio, c. ult. 68. dist. Trident. sess. 23. cap. 4. in doctrina, Victoria de potest. Eccles. relect. 2. q. 2. n. 28. pag. 168. Sotus lib. 10. q. 1. art. 3. concl. 1. & in resp. ad 2. Ledesma 24. q. art. 1. Paul. Fuscus visitatione, lib. 1. cap. 2. num. 12. Suar. de legibus, lib. 4. cap. 4. n. 21. Azor. to. 2. lib. 3. cap. 28. q. 3. Greg. Lop. in l. 3. tit. 10. par. 2. Illustriss. Bracharens. Acuna in d. cap. ult. 68. dist. num. 1. Et idem, quod de fructibus dicimus, dicere quoque possumus [sect. 32] de rebus, sive mobilibus, sive immobilibus, quas Episcopi ex pretio eorundem fructuum sibi, & non Ecclesiae nomine coparaverint; nam hae quoque in libera ipsorum dispositione manent, dum vixerint, neque Ecclesiae ipso iure acquiruntur, ut cum communi, & magis vera opinione docet Hostiens. Ioan. Andr. Barbat. & alij in cap. inquirendum, de pecul. clericor. Navarr. d.q. 1. mon. 37. & mon. 66. & in propugnat. ad n. 11. ad med. & in cap. cum non liceat 12. q. 1. n. 4. & §. 6. n. 4. Sarmient. palinodiam recantans, de redit. 1. par. defens. ad monit. 37. Marsil. eod. tract. cap. 23. a num. 19. Azor. d. 2. tom. lib. 8. cap. 3. q. 5. ubi refert id decisum per summ. PP. Iul. III. Paul. III. & IV. in haec verba: In quibus constitutionibus habetur, immobilia bona, quae emunt beneficiarij, suo, no ipsius Ecclesiae nomine, ex reditibus benefieiorum, non fieri ipso iure Ecclesiae, sequitur Filiue. 3. to. tract. 43. c. 4. q. 2. Quod est adeo verum, [sect. 33] ut nec revocabiliter acquiratur Ecclesijs, ante traditionem, dominium, vel possessio rerum, quae emuntur nomine, & ex pecu. nijs ipsorum Episcoporum, ut per eundem Navarr. d. monit. 37. ad sin. quidquid contrarium, post alios, defendat Covar. d.c. 1. de testam. n. 5. & Sarmient. anter retractione, d. 3. par. cap. 5. num. 5. Tiraq. de privileg. piae causae, privil. 120. & idem sequuntur Alex. Ludovis. d. decis. 401. n. 10. Farin. d. decis. 241. n. 6. par. 2. Barbos. d. 3. par. alleg. 114. num. 20. Quibus non obstant, quae tradit summa Angelica, verb. Emtio, §. 17. Bald. cons. 298. n. 1. lib. 1. Portius cons. 104. per tot. Redoan. de spolijs, q. 3. §. sed in contrarium, n. 26. 30. 31. & seqq. & plures alij, quos refert & sequitur Bellet. disquisit. clerical. §. 2. num. 3. & Alois. Ricc. in prax. Eccles. tom. 3. resol. 433. n. 4. & seqq. Nam intelligendi sunt [sect. 34] in bonis emtis de pecunia propria ipsius Ecclesiae, in quibus Praelatus merus administrator ess censetur, iuxta iura, quae allegant, & sic etiam intelligi debent, in cap. 2. de donat. cap. Episcopi 12. q. 1. cap. fixum 12. q. 5. d. cap. 2. inquirendum de pecul. clericor. Auth. de Ecclesiae, titul. §. interdicimus, col. 9. Et ideo inquir Navarr. d. monit. 37. num. 1. quod [sect. 35] l. sin. C. de sacros. Eccles. non extenditur ad ea, quae benesiciarius sibi, & proprio nomine emit. Quamvis peccent [sect. 36] Praelati, & furtum committant, ubi in fraudem suaru Ecclesiarum per tertias personas, praedia, vel quid simile emunt, ut postea ad propinquos perveniant, ut per Barbatiam in d. cap. inquirendum, n. 4. & Iul. Clar. §. testamentum, q. 27. num. 6. quorum verba in sine huius capitis adducemus. Sed est dubium, [sect. 37] an circa haec, quae diximus, sit constituenda aliqua differentia inter Episcopos seculares, & regulares? In quo plurimum digladiati sunt Advo cati celebriores Hispaniae his diebus in causa gravissima Episcopi Guadalajarensis, D. Fr. Ioan. de Valle, qui fuit Monachus Benedictinus, inter eande Ecclesiam Guadalajarae, & Monasterium Regale D. Benedicti urbis Pintianae, quod bona dicti Episcopi, virtute cuiusdam donationis, sibi deberi contendebat. In qua causa Ego tanqua Fiscalis supremi Consilij Indiarum Ecclesiae partes assumsi. Et allegabatur, [sect. 38] Episcopos regulares, non solum prohibitos esse, disponere de bonis acquisitis intuitu Episcopatus, etiam inter vivos, verum & de patrimonialibus, arque alijs, quae propria industria, vel alio quovis titulo quaesierint, eo quod haec omnia suis Ecclesijs ipso iure pertineant, & ab eis repeti, & revocari possint, quae in earum praeiudicium donata, vel alienata fuerint, cap. statutum 18. q. 1. cap. cum olim, de privil. ubi Innoc. n. 3. Bald. cons. 298. lib. 1. Rota divers. decis. 705. n. 3. par. 1. Alex. Trentac. cons. 28. lib. 2. ubi loques de haereditate, in qua successit Monachus Episcopus effect us, inquit, quod acquiritur Ecclesiae, Eman. Rod. to. 3. quaest. regul. q. 69. art. 4. in fin. Molin. de primogen. lib. 2. cap. 10. n. 28. Molin. Theolog. disp. 140. fol. 171. litt. B. Tusch. verb. Bona, concl. 112. num. 8. & seqq. Pereira decis. 75. n. 2. Thom. Sanchez in summa, 2. tom. lib. 6. cap. 6. n. 8. ubi inquit [sect. 39] cum D. Thoma, Ecclesiam in locum Monasterij subrogari, atque adeo quemadmodum respectu Monasterij nulla est differentia inter dicta bona, sed potius omma indistincte, cuiuscuque qualitatis sint, per Religiosum, ante promotionem ad Episcopatum, in Monasterium transferuntur, ita post promotionem in Ecclesiam, quam regit, ut Praelatus, & idem novissime tenent Faustus in thesauro Relig. lib. 6. q. 190. & lib. 8. q. 52. & 63. Castrus in operib. moral. tom. 1. tract. 6. disp. 2. punct. 9. num. 2. & seqq. pag. mihi 603. Taborin. de iu re Abbat. tom. 2. disp. 21. quaest, 27. Barbos. d. alleg. 114. n. 18. & 19. & in collectan. ad d. cap. statutum 18. q. 1. n. 13. pag. 358. & alios referens Illustriss. Vlyssipones. Acuna in cap. bene, dist. 62. num. 30. Cuius ratio est, [sect. 40] quod Religiosus, qui in Episcopum promovetur, primitivum statum co. servat, neque a voto paupertatis, & obedietiae, quibus antea erat adstrictus, eximitur, autdispesatur, nisi quatenus illorum observatia obstat executioni muneris Episcopalis, ut per Aug. Barbos, hinc in terminis ad nostram quaestionem infertrente, d. alleg. 144. n. 18. Mag. Marquez in defens. Ordin. Eremitarum D. Aug. & ide late probat Bonacin. in tract. de clasura, q. 2. punct. 9. cap. 3. diffic. 2. n. 16. pag. 98. Et ad rem emtam ab Episcopo regulari, de[sect. 41] pecunia intuitu Episcopatus quaefita, & quod ob id Ecclesiae acquiratur itrevocabiliter, extendit, Bald. cons. 298. incip. Haec materia, n. 1. lib. 1. Rota decis. 241. n. 6. & decis. 316. n. 1. Ludovic. d. decis. 401. n. 9. Molfes. cons. 1. n. 6. & melius Pereir. d. decis. 75. Capic. decis. 200. ubi loquuntur de revocatione quarudam donationum ab Episcopis regularibus factarum, ob hanc solam consideratione, quod essent regulares, & disposuissent contra decisionem [sect. 42] text, in d. cap. cum olim, de privil. quae solum permittit eis, donare intra modicam quantitate, ut agnoscit glos. & card. Zaberel. ibid. idem Zabarel. in d. cap. caeterum, de donat. n. 5. ubi respondes ad text. in d. cap. cum olim, inquit, quod ibi loquitur de pecunia, qua Religio sus factus Episcopus acquisierat, & illa cedit Episcopatui, nec potest de illa disponere in quantitate immoderata, sed in quatitate moderata. Quod rursus repetijt in cap. fin. de pecul. cler & sequuntur Marta de iurisd. 4. par. cas. 24. n. 5. & 6. de success. legal. par 4. q. 1. art. 4. n. 13. pag. 20. ubi id exi edit [sect. 43] ad quaesita per Episcopum regularem ex stipedijs, & salarijs Peincipum, Argelus de acquir. poss. q. 3. art. 20. ex. n. 1062. ad 1067. Suar. de Relig. to. 4. lib. 3. c. 16. n. 29. ubi ita notabiliter inquit: praeterea [sect. 44] in multis casibus licet uterque peccet, adundantius donado, quam possit, est, tamen diverso modo. Nam secularis no peccabit contra iustitiam, sed contra Religionem, abutendo bonis aliquo modo sacris, vel cotra misericordiam, omittendo pauperes propter consanguineos, vel contra obedientiam Canonum Ecclesiaticorum, praesertim d. Concil. Trid, Regularis vero propter bos modos, peccabit etiam contra iustitiam, cum ea donet, quoru non est dominus, & ultra facultatem dispensandi, quam habet. Dices, cui facit iniustitianon enim suae Religioni, quia nullum ius habet ad talia bona, nec suae Ecclesie, quia illa potius tenetur ex iustitia portionem suam dare Episcopo, Respondo, iniustia fieri propriae Ecclesiae, in qua manet dominium talium bonorum, propter incapacitate talis personae, & ideo licet ex iustitia teneatur alere Episcopum, eique administrationem omnium bonorum committere, nibilominus ipse etiam tenetur ex iustitia ius Ecclesiae illaesum servere, &c. & sequitur novissime Cruz de stat. Relig. lib. 1. c. 2. dub. 4. concl. 2. fol. 5. & Sanct. Faust. ubi. sup. d.q. 52. & 63. Capic. d. decis. 200. n. 4. usq. ad fin. Marc. Anton. Genuens. in pract. Eccles. q. 264. ex n. 1. Toro in compend. decis. part. 2. verb. Bona emta per Episcopum, pag. 49. Tapia in Auth. ingerssi, verb. Sua, cap. 6. n. 90. pag. 419. Enriq. in summa. lib. 10. de sacris Ordinibus, cap. 33. n. 3. & 4. ubi inquit, quod ad hoc [sect. 45] ut Episcopus regularis possit de fuis bonis, etiam ad pia opera, disponere, de bet impetrate dispenstionem a summo pontifice, & duo impedimenta narrare, unum quod est Religiosus, & alterum, quod est Episcopus, & idem tradit Sanch. in sun ma, d. lib. 6. cap. 6. num. 11. & Barbosa d. allg. 114. num. 24. Vervm pro contraria opinione nimium quod [sect. 46] nulla sit constiuenda differentia inter Praelatos regulares, & seculares quoad dispofitionem bonorum, quae Ecclefae intuiru, vel aliter acquisietunt, aut terum, quae ex illis sibi & suo nomine comparaunt, maxime quando disponunt in pios usus, aperte flare videntur omes Auctires, quos retuli sup. n. 18. qui generaliter de ominibus Praelatis loquuntur, & in individuo singularuter dictam differentiam excludit Card. Zaberela, sibi contranius, in Clement. 2. §. sed & tales, 1. notab. de vita & honest. cleric. quem refert & sequitur Navar. d. tract. de redit. q. 1. monit. 8. n. 2. ubi affirmat, nominem esse, qui ei contradicat, per haec verba: Vbi singulariter Cardinalis (cui nemo in hoc contradicit) ait, regularem clericum, tam late posse disponere defructibus sui beneficij regularis, quam clericus secularis de fructibus sui beneficij secularis, quod sine ullo proprientatis vitio facit. Et eandem sententiam (si bene inspiciatur) videtur approbate [sect. 47] Rota decis. 772. n. 4. par. 1. divers. & post. Bald. & alios, quos allegat, eadem Rota apud Ludovis. decis. 401. n. 7. & loquens in terminis individualibus, de quadem donatione facta cuidam Monasterio, a quodam Episcopo Cuzquensi eius Religioso, Navarr. cons. 6. tit. de donat. idem Navar. eod. tit. cons. 7. n. 1. ubi intrepide consulit, Posse Episcopum regularem disponere in vita per donationes, & alias dispositiones inter vivos factas de bonis, quae habet, in usus pios. Cavendum tamen, quod ut praedicitur, praefatorum bonorum dispositio est facienda per viam donationis, vel alterius contractus irrevocabiliter inter vivos facti. Quod tandem sequitur Barbosa (licet in contrarium allegetur) d. alleg. 114. a n. 22. concludens [sect. 48] quod in vita Religiosus beneficiarius, aut Episcopus, tam ample potest disponere, quam ample potest Episcopus secularis, & Molfesius d. cons. 1. licet in num. 6. fuvere videtur parti contrariae, postea tamen ex num. 18. usque ad 35. hanc ultimam partem fundat, & defendit, & ide facit Farin. decis. 241. n. 4. to. 2. & P. Suarez d. cap. 16. a n. 28. quamvis rem in quaetionem deducat, tamen a n. 31. concludit, quod: Reliosus factus Epicopus, ex vi tituli Episcopatus, poteft libere dispensare talia bona in omnem usum alias sibi non prohibitum: in hoc ergo recte aequiparatur Episcopus regularis seculari. Et pro eadem sententia stat iterum Navar. in comment. 2. de regul. num. 10. Redoam. de spolijs, q. 3. §. idem venit dicendum, num. 16. & seqq. pag. 119. Sotus de iust. & iur. lib. 10. q. 5. art. 7. Azor. tom. 1. lib. 12. cap. 7. q. 2. qui ea [sect. 49] ratione nituntur, quod tutilus Episcopalis a fede Apostolica concessus, eos efficit capaces dictorum bonorum, & fecularibus aequat, & sic quod hunc effctum in voto paupertatis dispensati videntur. Et ut daremus, non manere dispensatos, quoad dominium, ut per Navarr. & citaos a Comitolo lib. 1. respons. mo ral. q. 70. a n. 1. quod ad effetum tamen, de quo agimus, est quaetio nominalis, ut eleganter concludit Azor. dict. q. 2. ubi post Molin. disp. 146. Navarr. & alios resolvir, [sect. 50] quod possunt coparere reditus annuos, quos juros., vel census vocamus, & maioratus in favore suorum nepotum, vel consaguinerum instituere, quod etiam innuit Mieres de maiorat. par. 1. q. 1. num. 14. & in nova impress. n. 50. & absolute de quocunque Episcopo loquen tes, Molina lib. 2. de primog. cap. 10. a n. 40. & alter molina d. disp. 146. & remissive ad eum Alcarad. de coniect. mente defunct. lib. 2. cap. 1. num. 7. Et pro eis facit celebris text. in [sect. 51] cap. 1. 18. q. 1. ubi loquens de Monacho Benedictino facto Episcopo, inquit: Monachus factus Episcopus, velut legitimus haeres sibi haereditatem vendicandi potestatem habeat. Dictio enim [sect. 52] sibi denotat dominium, & possessione, Brisson. & Hottom. verb. Suum, & in specie P. Suar. d. cap. 16. num. 21. Neque obstat obiectio, [sect. 53] quod quidquid acquirit Episcopus reegularis, ac quirit Ecclesiae, ut observant Auctores pro contratia opinione relati. Nam hoc procedit, nisi Episcopus in vita disponat de illis bonis, ut recte advertunt hi, quos pro hac ultima citamus, & praecipue Navarr. d.q. 3. monit. 25. qui ad id allegat pro exprosso text. in d. Clem. 2. §. sed & tales, de vita & honest, cler, Farin. d. decis. 24. n. 8. & Ludovis. d. decis. 401. n. 12 & 13. ubi. n. 7. respondens obiectioni cotrariae, sic formaliter inquit: Neque obstat, quod simus in Episcopo regulari, quia regularis effctus Episcepus facit frutus suos in vita, & de eis dispo nere potest, non minus, quam secularis. Et quod ait Marta, & alij, [sect. 54] quod Praelatus Monachus, neque potest disponere de re bus intuitu Eccelesiae acquisitis, neque de suis patrimonialibus absque licentia Papae, debet intelligi de dispofitione testamentaria, de qua loquuntur iura, & Auctores, quos [sect. 55] allegant iuxta receptam docrtrinam Bart. in l. non solum,, §. si liberationis D de liber. legat. Tiraq. de retract. convent. §. 1. gloss. 9. num. 53. Menoch. de retinend. remed. 3. num. 270. Cephal. cons 192. num. 45. vol. 2. Quam explicationem, seu solutione assignare possumus textui [sect. 56] in d. cap. olim, §. praeterea, de privil. quo praecipue nititur decisio Pereiae, & opinio sup. relata. Nam ut docent Card. & Hostiens. ibid. loquitur in dispositione restamantaria. Nam si loqueretur inter vivos, repugnaret expresse decisioni tex. in cap. caeterum, de donat. cap. Ioannes. 12. q. 5. & obligationi, ad quam Episcopi eligi, & invitari videntur, [sect. 57] quae in administrandis, & in pios usus, & paupares erogandis reditibus Episco patuu consistit, ut dixi sup. n. 21. & seqq. & probat. text. in cap. gloria Episcopi 12. q. 2. l. 40. tit. 5. par. 1. D. Hier. lib. 2. ad Nepotian. epist. 12. Annae. Robert. lib. 4. rer iud. c. 3. & Duaren. de sacr. Eccles. minist. lib. 2. c. 1. in quo regularis non differt a seculari, Eman, Roder. 2. to quaest. regul q. 8. art. 8. Navar. in d. Apolog. de reditib. q. 1. n. 11. ut omittam, alios intelligere illum text. quod, loquatur de donatione nimis excessiva, fine causa, quae ea ratione ibi rescinditur, non quod a regulari facta fuerit: & alios, quod boan ibi donata non erant Episcopi, sed Ecclesiae, quae ipse Episcopus Monasterio donavit, quia eius regularis erat, ut constat ex gloss Ioan. Andr. ibid. Qui alios etiam intellectus adducunt. Quod in [sect. 58] causa fuisse arbitror, ut licet doctissimus Navar. & alij ex sup. relatis metionem fecerint d. text. non tamen curaverint ei respodere. Nam textus, qui [sect. 59] diversos habet intellectus, ad decisione causatum adduci no potest, nec debet, Ias. in l.n. 70. & seq. D. de trasact. Felin. in prooem. Decret. n. 2. Cravet. cons. 617. num. 11. Card, Tusch. litt. L. concl. 273. Et licet [sect. 60] Pereira d. decuis. 75. a n. 3. expresse dicat, quod Episcopus regularis neque inter vivos, nec per ultimam voluntatem porest dispionere de bonis intuitu Ecclesiae quaesitis, nullum tamen Auctorem allegat, qui de actu inter vivos loquatur, sed solum de actu testandi, unde dicta propositio sola ipsius auctoritate subnititur, quae contra tot, & tam graves Patres praevalere non debet. Et ut cunque sit, [sect. 61] quotidiana praxis ostedit, hanc differentiam inter dictos Praelatos seculares, & regulares non subsistere; sed omnes pari passu de bonis intuitu Episcopaeus quaesiris ad libitum inter vivos disponere, ut bene advertit Navarr. ubi supra, & melius consil. 6. tit. de donat. n. 8. in fine, ibi: Quia sufficit, quod haberet facultatem disponendi per contractum inter vivos, quam habere omnes Praelatos, 7 Beneficiarios regulares, quoad fructus suorum beneficiorum, supr a probatu est, & praxis totius orbis Christiani servat: & quidem in pios usus [sect. 62] disposuisse comperimus Praelatos quamplures regulares, maxima prudentia, & vitae vanctimonia refulgetes, ut sanctus Thomas Benedictinus Archiepiscopus Cantuariensis, sanctus Thomas de Villanueva Augustinianus, Archiepiscopus Valentinus, venerabilis Fr. Bartholomaeusde los Martyres, Archiepiscopus Bracharensis, Fr. Franciscus Ximenez de Cisneros Fraciscanus, Cardinalis, & Archiepiscopus Toletanus, & alij, qui nostris temporibus vigent, & viguerunt, qui eximiam, imo & profusam hac in parte liberalitatem, sui muneris, & animae praecipuum ornamentum, & fulcimentum esse censuerut, quos omnes [sect. 63] peccasse, aut peccare, vel iniucti sibi officij pastoralis obligationes ignorasse, nemo sanus existimare debet, ut alias in simili casu recte consideravit Sarmient. d. tract. de redit. Eccl. 2. par. c. 4. Covarr. in pract. cap. 35. n. 3. Navarr. in Manul. cap. 17. num. 283. vers. Pro affirmativa, & alij, quos adduxi sup. lib. 1. cap. 13. num. 74. Hac ergo opinione, ut veriori, & communiori rerenta potest quidem ex ea [sect. 64] prima ampliatio deduci ad conclusiones supra relatas de libera dispositione Praelatorum per actus inter vivos, ut tam in regularibus, quam in secularibus procedat, sub peccato tamen mortali, si aliter, quam in usus pios, & pauperes disposuerint. Et sit nunc secunda ampliatio, [sect. 65] quod absque ullo peccato possint hos pauperes quaerere, vel opera pia facere, etiam extra suam Dioecesim, ut docet Navarr. d.q. 1. num. 63. & seqq. & monito 25. num. 1. Molin. Theolog. disput. 145. Azor d. lib. 7. cap. 10. quaest. 2. Ludovis. d. decis. 401. in princip. & Farin. d. decis. 241. num. 1. par. 2. quamvis iustius sit, ut intra propriam Dioecesim hec opera pia exerceantur, cum ex ea fructus, ex quibuss facienda sunt, proveniant, & percipiantur iuxta ea, quae dixi sup. lib. 2. cap. 5. ex n. 49. & dica infra hoc lib. 3. cap. 18. ubi ad id expendo notabilem schedulam Regiam dat. Barchinon. 1. Maij ann. 1543. Tertia ampliatio sit, ut etiam in utroque foro possint [sect. 66] suis propinquis, & consanguineis ea largiri, quae necessaria fuerint ad decetem eorum sustentationem, & statum conservandum, ut in l. 8. tit. 21. par. 5. & per eundem Navarr. sup. n. 65. Molin. disp. 146. Molin. de primog. lib. 2. c. 10. ex n. 37. Eman. Rodert. in summ. d. cap. 198. Sarmient. de reor. 4. par. c. 6. n. 15. Gutier. 2. pract. c. 114. n. 16. Suar. d. cap. 16. n. 28. Caldas de potest. eligendi. cap. 13. n. 13. Cevall. in commun. opin. q. 388. n. 33. Comitol. lib. 1. respons. moral. q. 2. n. 2. & alios, quos refert Aug. Barbos. in d. Pastoral. 1. par. tit. 2. gloss. 9. n. 30. cum seqq. D. Valencuela cons. 98. per totum, Card. Tusch. litt. P. conclus. 501. & litter. F. conclus. 511. Hoc enim non prohibetur in Concil. Trid. d. sess. 25. de reform. cap. 1. vers. Omnino vero, sed tantum profusa in eos lib. eralitas, & studium ditandae, & augendae posteritatis. Solent quippe [sect. 67] aliqui Episcopi caeci esse circa nepotes, ut dixit Bald. in Auth. quicuque, C. de sacros. Eccles. Ias. in usibus feud. tit. qui feud. dar. poss. ante num. 14. Franc. Leo in thesaur. for. Ecclesiast. 1. par. cap. 3. n. 37. ubi supr. n. 30. cum seqq. Ioan. Va er. in differ. utriusque foti, verb. Munera, different. 1. n. 64. & Simon Maiol. in diebus Canicul. 1. tom. colloq. 7. de quadrupedibus, pag. mihi 271. ubi narrat in Arabia [sect. 68] arietes, sive verveces compertos esse, qui cornibus carent, sed tamen caudas longissimas habent, quod inquit esse symbolum depravatorum Praelatoru: Qui cornibus carent, ne quemquam corripiant criminosu: caudas tamen profusissimas bihabent, quandoquide successionem filijs, nepotibusve profusissima parata haereditate praeparat. Cornua enim & arieti & Praelato in ornamentum, ac munimen sunt, ut ovibus suis adversantes, etiam (si res ferat) percutiant. De cauda autem, ac successore sibi in haereditate minimum studium gerant, vere Pastorum est officium, propterea & oves, & agni fidelem plebem significant. Caeterum [sect. 69] propinquis necessitatem patietibus, certum est, quod Praelati non solum possint, sed imo debeant eis subvenire, & extraneis praeferre, nisi hi extrame indigeant, cap. est probada 86. dist. Abb. in cap. pervenit, per text. ibi, n. 1. vers. Et credo, de arbitr. Capella Tholosana decis. 290. n. 8. Boer. decis. 129. n. 8. Capegius de dote, 1. par. q. 23. Petr. Foller. quem vide, in praxi censuali, verb. Nicolaus, fol. 29. ex n. 4. ad 11. Surd. de aliment. tit. 8. privil. 92. n. 5. Marsil. de reditib. cap. 32. n. 8. & 9. Molin. d. disput. 146. vers. Est tamen, Valencuela d. cons. 98. & decisum fuit in Episcopo regulari apud Farin. d. decis. 241. num. 1. ad fin. & Ludovis. d. decis. 401. num. 2. Qvarto amplio, [sect. 70] ut haec disponendi facultas, tam circa praedictos consanguineos, qua erga extraneos, vel in quoslibet alios profanos usus, magis liberasirum utroque foro, in illis bonis, quae Praelari sua parsimonia ex reditibus Epivcopatus acquisierint, & servaverint. Hoc est, si cum possent plus in rebus sibi, & suae dignitati, ac familiae necessarijs, expendere, dignium suum, ut dici solet, fraudaverint, & parce, ac frugaliter vivedo aliquid cumulaverint. De his enim bonis idem quod de patrimonialibus iudicium est, atque adeo etia in testamento disponere poterunt, ut contra Abbat. & alios, resolvunt Ioan. Maior. Adrian. & alij, quos refert, & sequitur Navarr. in d. Apolog. q. 1. monit. 26. & 30. a num. 2. & monit. 43. num. 1. & monit. 78. n. 3. & de spol. cleric. §. 1. num. 3. & §. 8. num. 7. sic intelliges D. Thom. 2. 2. q. 185. art. 3. idem Navarr. in Manual. cap. 25. num. 127. Sotus de iustit. & iure, lib. 70. q. 4. art. 3. Sarmient. de redit. 2. par. cap. 8. num. 15. Covarr. in d. cap. cum in officijs, num. 2. Molina de primog. d. lib. 2. cap. 10. num. 50. alter Molina disp. 145. & 146. Laelius Cechus de rep. Eccles. tit. de benef. num. 10. Petr. Barbosa in l. divortio, 2. par. num. 68. D. solut. matrim. Avendan. respons. 19. num. 6. Leon in thesaur. for. Eccles. par. 3. cap. 3. num. 16. Lessius de iust. & iure, lib. 2. cap. 4. a num. 39. & cap. 19. num. 42. Victorel. in addit. ad summ. Tolet. lib. 5. cap. 4. vers. Bona, Redona. qui plures effectus connumerat, ex quibus conflari potest haec parsimonialis acquisitio, in tract. de spolijs, q. 3. §. sed in contrarium, num. 6. Sanchez in summ. lib. 6. cap. 6. num. 14. Cardin. Tusch. litter. F. concl. 511. num. 20. ubi refert Bald. & Socin. dicentes, quod [sect. 71] potest Praelatus donare consanguineis suis, quatenus potuisset nugatorie expendere in equis, domicellis, & convivijs, si ab istis abstinuit. Et in terminis Episcoporum regularium, quibus magis propria, & connaturalis esse videtur frugalitas, & auctoritas, idem adhuc procedere, & observari debere, resolvunt Ludovis. dict. decis. 401. num. 6. & Fatin. d. decis. 241. num. 3. par. 2. Qui eam rationem reddunt, [sect. 72] quod cum reditus assignentur pro congrua, & decenti dignitatis, & status Episcopalis sustentatione, & hoc non consistat in puncto Arithmetico, cap. & i quaestiones, de simonia, cap. non cogantur, 41. dist. gloss. celebris, verb. Necessitatem, ad finem, in cap. clericus 21. q. 1. Abb. in cap. statuimus, de maior. & obed. Navarr. & P. Molina ubi supra, [sect. 73] ea, quae Praelati sibi ex tali sustentatione parce vivendo subtrahunt, propria eorum efficiuntur, & verum, ac plenum dominium in illis acquirunt, & sic consanguineis, etiam divitibus, donari possunt, ut per eundem Molin. d. disput. 145. num. 1. & 3. & disp. 146. num. 2. & 47. & disp. 147. num. 3. qui tamen bene ibi considerat, haec [sect. 74] raro in foro exteriori observari, nulliusque Praelati testamentariam dispositione sub hoc colore defendi, unde consultius facient, si de eiuvmodi bonis, dum vivunt, pro arbitrio, ut possunt, disponant, & conscientia suam tot, tantorumque Auctorum doctrinae deponant. Qvinto amplio, ut eadem facultas latius etiam pateat in utroque foro, & tam in vita, quam in morte [sect. 75] in bonis acquisitis etia post adeptum Episcopatum, sed non immediate ex eius fructibus, & reditibus, sed aliude ob Praelati operam, aut industriam, veluti ex eleemosynis pro Missis, ex funeribus, oblationibus, procurationibus visitationum, confirmationibus, firmis, & alijs poenis pecuniarijs, si quae a iure Camerae Episcopali applicentur, quae bona, quasi patrimonialia Doctores appellant. De quibus latius agit Navarr. d.q. 1. monit. 19. 30. & 39. text & DD. in cap. relatum, vers. Caeterum, cap. quia nos, & in cap. cum in officijs, de testam. Molina Theolog. Less. Azor. Emanuel, & alij in locis supra relatis, Leo in thesaur. for Ecclesiast. 3. par. cap. 3. num. 14. Moneta de distribut. quotid. 3. par. q. 1. num. 21. Filiucius in appendice posthuma ad opera moralia, tract. 43. cap. 3. num. 14. & Dom. Episcop. paces. D. Felician. a Vega in cap. si clericus 5. n. 17. & seqq. de foro coprt. Vbi, quod magis mirandum evt, numeris seqq. cum euisdem, & alijs Doctoribus resolvit, [sect. 76] eandem naturam sortiri distributiones quotidianas, etiam si tota praebendae grossa, sive massa, in eis consistat, ut in Ecclesijs Indiarum contingit. In quo tamen Praealti ne excedant, vel decipiantur, monendi sund, quod [sect. 77] pro ordinibus, dimissorijs, testimonialibus, sigillo, aut alijs, quae ad ordines pertinent, nohil omnino nec per se, nec per ministros suos, etiam ab sponte dantibus, recipere possunt, ut cavetur in Trident. sess. 21. de reform. cap. 1. & docet Tolet. in summ. lib. 5. cap. 89. Cerola in prax. Episcop. 1. par. verb. Dimissoriae ad 7. Navar. in cons. 7. de simonia in priore editione, ubi quod non valet consuetudo in contrarium, Lessius d. lib2. cap. 35. dist 10. Suarez de Religione, 1. tom. lib. 4. de simonia, cap. 53. Et idem dicendum est in dispensationibus matrimonialibus, & collationibus beneficior Trident. sess. 24. de reform cap. 5. & 6. & sess. 25. de resform. cap. 18. Nicol. Garcia de benefic. part. 8. cap. 1. num. 76. & 77. Armendariz ad leges Navarrae lib. 1. tit. 18. de Episcop. num. 17. & plures alij, quos refert Aug. Barbos. in collect. ad cap. 1. de simon. & ad d. cap. 1. Trid. sess. 21. Et ad praedictam classam bonorum reduci posse videntur [sect. 78] etiam ea, quae ex reditibus decimalibus Episcopatus vacantis, successori concedi solent, iuxta ea, quae cap. 12. dicemus. Nam & de his ad libitum, tam vivens, quam moriens disponere poterit, quia non iudicantur bona Ecclesiasdtica, sed potius Regia quaedam donatio, ut responsum fuit per sacram Congregationem Cardinaliium ad dubutationem Illustris. illius venerandi, & recolendi Arcshiepiscopi Limani D. Toribij Alfonsi Mogrovejo, & in simili notant Navarr. d.q. 1. monit. 39. & Molina d. disp. 142. quavis in tract. de spolijs clericorum, §. 6. num. 6. contrarium censeat, & cum eo Azor d. lib. 8. cap. 3. §. 14. quaeritur, usque ad §. extat, docens negari non posse, hoc intuitu Ecclesiae adquiri, cum alioqui ei, nisi Episcopus esset, non concedatur. Et idem in quaesitis ex quartis funeralibus, confirmationibus, & ordinibus, licet in his aliqua industria, & labor personalis consideretur. quod mihi satis probabile videtur, & in dubio magis semper inclinare debemus, ut Ecclesiae intuitu acquisita dicantur, quam quod sint bona patrimonialia, vel quasi, ut eleganter advertit Redoan. de spolijs Ecclesiast. q. 3. §. quid dicendum, n. 1. & seqq. Azor ubi sup. q. 4. & in eadem sententia residet insignis sua tempestate Limanus Theologus P. Ioan. Menachus e Societate Iesv, in tract. M.s. de quarta suner. 2. parte, in additionib. dub. 2. de quo iteruml mentionem faciam infra hoc lib. cap. 22. Sexto amplio, ut [sect. 79] dicta prohibitio amare tractanda, & accipienda non sit, ut alias inquit Paul. I. C in l. si id quod 28. §. si quas servi operas, D. de donat. inter, cuius in nostris terminis bene meminit gloss. verb. Conferantur, in d. cap. relatum, de testament. Et hac propter licet Praelati de bonis suis mobilibus, vel immobilibus, intuitu Ecclesiae quaesitis, testari non possint, nec viventes sine reatu peccati in profanos usus donare, vel expendere. Bene [sect. 80] tamen eis permittitur, etiam in aegritudine constitutis, dum tamen sui compotes sint, aliqua de bonis mobilibus moderate, non ratione testamenti, sed eleemosynae intuitu, erogare in pauperes, & pia loca, & opera, & in gratificationem, & remunerationem eorum, qui viventibus inservierint, ive conanguinei sint, sive extranei, iuxta servitij meritum, ut expressis verbis disponitur [sect. 81] in cap. ad haec 8. & in d. cap. relatu 12. §. licet autem, de testam, quae iura recepit lex nostra 8. tit. 21. par. 1. & sic Hispano sermone donavit: Mas si oviessen algun mueble adelantado de sus beneficios, aunque testamento non deban fazar, bien pueden darlo, o par tirlo a pobres, e a Ordenes, e a otros logares que sean de merced, e a parientes, e amigos, e a los que los sirven en su vida, quier sean de su linage, o non: e esto non por razon de testamento, mas como por linosna, o por galardon del servicio que les fizieron. E esto pueden fazer siendo sanos, o enfermos, o a hora de muerte, tanto que sean en su sesso. Quae iura accipienda sunt, ut tales donationes valeant, & licite, & secure fieri possint, non solum in foro exteriori, verum & interiori: [sect. 82] lex enim non debet docere, nec permittere, quod culpam lethalem induceret, iuxta gloss. singularem in cap. quae in Ecclesiarum, de const it. gloss. & DD. in cap. 1. eod. tit. lib. 6. D. Thom. 2. 2. q. 96. art. 4. & tradita ab Anton. Gomez in l. 3. Taur. num. 123. & Alvar. de Velasco in axiom. iur. litt. L. num. 42. & seqq. Maxime cum illae erogationes, quas aegrotos facere permittunt, sint in pios usus, in quos sani omnia sua bona, si vellent, absque ullo scrupulo, imo potius cum merito expendere possent, ut sup. num. 21. probavimus. Etenim [sect. 83] id etiam, quod amicis, & famulis pro remuneratione donatur, in pios quoque usus expendi videtur, cap. quicunque 66. 12. q. 2. Navarr. de redit. q. 1. num. 90. & in Apolog. q. 1. mon. 34. 81. & 82. Covarr. in d. cap. cum in officijs, num. 9. circa fin. Molin. Theolog. disput. 145. col. 6. in fin. conclus. 5. vers. Ab hac, & 148. concl. 4. late Redoan. de spolijs, tit. qui de fructibus, §. nunc autem, quod intelligendum est etiam ubi talia merita, & servitia de rigore iustitiae nullam remunerationem, sive compensantionem extorquere possent, sed ex sola quodam honesta, & morali gratitudine remunerarentur. Nam si iuridicam, & legalem exactionem haberent, tunc potius solutio debiti fieri videretur; ad qua non [sect. 84] est dubium bona Praelati teneri, etiam si ipse id non declaraverit, cap. pervenit, de fideiuss. gloss. in cap. praesenti, verb. Porro, de off. Ordinar. lib. 6. Rota in antiq. decis. 41. num. 2. sub tit. de probat. Navarr. consil. 4. tit. de donat. num. 1. & fin. & Ludovis. d. decis. 401. num. 5. cum alijs, quae cap. seq. dicemus. Sed est dubium, & quidem gravissimum, & super quo innumerae quotidie lites ubique, & praecipue in his partibus Indiarum, moveri solent: Quid iudicandum sit [sect. 85] de immensis & excessivis donationibus bonorum suorum mobilium, aut immobilium, quas Praelati aliqui, dum vivunt, & adhuc sani in profanos, aut etiam in pios usus, facere solent, praedicta tamen bona a ve non abdicando, sed potius eorum usumfructum sibi reservando, & constituti clausulas, & alias similes adijciendo? Et quid de his, quas iam aegrotantes, & morti proximi faciunt, etiam si statim donatarijs re donatas actualiter tradunt, & an requiratur, ut aliquo postmodum tempore supervivant? Et sane, licet (ut saepe diximus) in profanos usus cum peccato, & in pios usus sine peccato possint, dum vivunt, etiam profuse, & pro sui arbitrio disponere. Vbi [sect. 86] tamen in talibus donationibus fraus aliqua timeri, aut suspicari potest, & quod dirigantur ad frustrandam, & elidendam dispositionem iuris Canonici, quod Praelatis de bonis intuitu Ecclesiae quaesitis testari prohibuit, caute quidem, & valde circumspecte procedere debemus. Quapropter sunt multi, [sect. 87] qui licentiam, quam Praelati habent, de bonis suis inter vivos ad libitum disponendi, ita accipiendam existimant, dummodo realis, actualis, & effectiva eorum traditio interveniat, ut fraudis, & fictionis suspicio evitetur, ut constat ex Cardin. & Barbos. in d. cap. ad haec. de testam, n. 6. Covar. in d. cap. cum in officijs, num. 5. eodem tit. Sarmient. de redit. 2. par. cap. 8. num. 10. Navarr. q. 1. monit. 35. Greg. Lop. qui refert & sequitur hac in parte doctrinam Barbatiae in d. l. 8. gloss. 3. in fine, tit. 21. par. 1. & plures alij ex Doctoribus infra citandis. Id quod expresse disponitur in quodam mo[sect. 88]tu proprio Pij IV. ann. 1560. ibi: Nisi post donationes ipsas illi, qui eas fecerint, per quadraginta dies supervixerint, ac realem, & actualem traditionem ipsorum bonorum infra dictos 40. dies fecerint, & aliae solenitates a iure requisitae, desuper servatae fuerint, &c. & in alia Bulla Pij V. ann. 1567. ibi: Vel si sani extiterint, nisi realis rerum donataru illarum donatarij subsequatur traditio, & illarum perpetua dimissio, servata tamen forma iuris, si quae servanda fuerit, nullas, irritas, & inanes fore, & esse, nullumque per eas ipsis donatarijs in rebus donatis huiusmodi, etiam si in pecunia, aut localibus, vel supellectilibus domus consistant, seu ad illa ius acquiri, act acquisijsse censeri. Et licet in instrumentis, quae de huiusmodi donationibus fiunt, soleant apponi, & cumulari clausulae traditionis instrumenti, constituti, reservationis ususfructus, & aliae similes, quae [sect. 89] solent operari translationem possessionis, & dominij in donatarium, l, quod meo, D. de aquir. possess. l. fin. C. eod. l. 16. de donat. l. quisquis, C. eod. l. 9. tit. 30. par. 3. Ant. Gomez in l. 17. & 45. Tauri, Molina de primog. lib. 4. cap. 2. num. 58. & Burgos de Paz Iun. q. 10. a num. 20. Hae tamen [sect. 90] clausulae fraudis praesumtionem non excludunt, sed potius augent, ex traditis a Menoch. lib. 5. praesumt. 3. n. 103. Sarmient. 2. par. cap. 8. n. 10. & Stephano Gratiano, omnino videndo, tom. 5. discept. forens. cap. 854. num. 46. ubi, ex eo solo, quod Episcopus donans sibi pro tempore vitae usumfructum reservavit, fraudem praesumi pluribus probat, cum eiusmodi clausulae solum inducant actus quosdam fictos acquirendae possessionis, ut notum est. Qui [sect. 91] quide nullum effectum operantur, quando vera, & actualis traditio desideratur, Alex. in l. cum haeredes, num. 9. D. de acquir. posses. Gratian. tom. 1. discept. forens. cap. 113. num. 178. & Ant. Gomez in l. 45. Tauri, num. 56. Maxime ubi agitur de privanda Ecclesia iure sibi quaesito, ad quod sunt necessarij actus naturales tranferendae possessionis, & ficit non sufficiunt, Alex. in l. 1. D. de acquit. possess. in princip. num. 21. Ias. ibid. num. 110. Maranta in tract. de alienat. num. 270. Tiraq. de iure const. limitat. 16. & Marcus Ant. Genuens. in practicap. Eccles. q. 302. Et quia [sect. 92] data fraude, vel nullitate instrumenti, omnes clausulae in eo positae, nullae etiam iudicari debent, nec potest virtute earu in praeiudicium Ecclesiae possessio transferri, l. iubemus, in fin. C. de sacrosanct. Eccles. tradit Barto. & Alex. in l. 1. §. si vie uxori, D. de acquir. possess. num. 8. idem Alexand. consil. 81. num. 14. lib. 3. Genuensis ubi sup. quaest. 131. & latissime Ioan. Castagna. in tract. de benef. deduct. ne egeat. q. 1. fallent. 1. num. 40. usque ad fin. pag. 110. [sect. 93] textus optimus in l. Sulpicius 42. de donat. inter, ibi: Si color, vel titulus, ut sic dixerim, donationi quaesitus est, nihil valet traditio. Pariter quoque, eandem fraudis palliationem, ac per consequens expressum nullitatis vitium, ob potestatis defectum, considerant multi in eiusmodi donationibus, etia in pios usus cum excessu factis a Praelatis [sect. 94] in mortis articulo, aut in gravi vitae periculo constitutis, quamvis earum actualis traditio statim facta sit. Quaniam id aperte prohibet text. in d. cap. ad haec, & in d. cap. relatum, & in d. l. 8. tit. 21. par. 5. Quae [sect. 95] dumtaxat permittunt Praelatis in aegritudine constitutis, ut de bonis mobilibus ratione eleemosynae aliquid moderate erogare valeant, unde in reliquis id prohibere videntur, prout eleganter in nostris terminis agnoscit Sarmient. d. tractat. de redit. Eccles. 4. par. cap. 4. num. 6. ubi inquit, [sect. 96] quod etiam si his donationibus imponant nomen contractus inter vivos, & ad traditionem deveniant, tamen si morti proximi sint, & ex ea infimitate decedant, sunt nullae, & inutiles, & iure ultimae voluntatis cesentur, utpote ab illis factae, qui testari minime possunt. Ad quod ultra alia expedit optimum text. [sect. 97] in l. si filia, D. de divortijs, l. filiae meae, D. solut. matrim. quibus probatur, praesumi fraude illum misisse repudium uxori, mortis tempore, qui vivens mittere potuit. Et idem colligitur ex Bald. in Auth. nisi rogatio, C. de Trebell. col. fin. ubi etiam allegat text. in c. 1. de renunt. lib. 6. c. de his, & in Extravag. de sepult. quibus concordat l. 6. tit. 13. par. 1. sequitur Decius in cap. in praesentia, num. 56. & probat Gregor. Lopez in d. l. 8. partit. gloss. 3. in fin. Covarr. d. cap. cum in officijs, n. 5. & d. cap. ad haec, ubi inquit, quod ex moderatione talium donationum cessat fraudis suspicio, Carol. Tapia in Auth. ingressi, C. de sacros. Eccles. verb. Sua, cap. 6. n. 91. pag. 429. ubi inquit, quod [sect. 98] Praelatus in infirmitate constitutus non habet liberam dispositionem, & ideo non potest donare, Menoch. lib. 3. praesumt. 36. n. 6. ubi tenet, quod talis donatio magis causa mortis, quam inter vivos fieri praesumitur, Ripa de actis in articulo mortis, cap. 4. num. 15. 16. 17. ubi late comprobat, & plura similia iuris exempla ad idem tendentia perpendit, & Ioan. And. Georg. alleg. 22. ex num. 12. ad 29. loquens de quadam consuetudine Regni Neapolitani, quae reservat agnatis certa bona, nisi alienentur ab agnato in vita, & probans, [sect. 99] alienationem fuisse fraudulentam, ex hoc, quod facta fuerit per aegrotum in extremis laborantem. Quemadmodum etiam videmus, quod legitimatio [sect. 100] facta in articulo mortis, per subsequens matrimonium, non excludit substitutum, cum in eius fraudem facta praesumatur, Menoch. de praesumt. lib. 6. praesumt. 8. & lib. 4. praes. 83. num. 78. & cons. 108. num. 16. vol. 2. & cons. 581. num. 1. vol. 6. Fusar. de substit. q. 308. num. 175. fol. 261. Et [sect. 101] ingredies religionem tempore mortis, cum vivus potuerit ingredi, praesumitur id fecisse in fraudem substituti, & ideo illum non excludit, Alciat. in l. post contractum, num. 61. vers. Quale est, D. de donat. Menoch. d. lib. 4. praest. 83. num. 76. & Monasterium non acquirit bona profitentis in articulo mortis, ut ex alijs tradit Riccius in prax. Eccles. tom. 2. resol. 493. num. 10. ad finem. Et emancipatio facta a patre, in extremis[sect. 102] laborante, praesumitur fraude facta, ut ab haereditate filium excludat, Ancharr. cons. 430. Et [sect. 103] permutario beneficij opulenti cum tenui, facta ab eo, qui erat senex, & valetudinarius, & sic morti proximus, iuris praesumtione non valet, & praesumitur fraudulenta, Oldrad. cos. 324. n. 6. Rota decis. 2. de praesumt. in antiq. Cravet. cons. 82. n. 3. Ricc. in prax. Eccl. tom. 2. resol. 465. per tot. & resol. 480. n. 2. Quae fraudis praesumtio in nostris terminis tunc manifestius convincitur, [sect. 104] cum de omnibus bonis, vel de maiori eorum parte aegrotans donat, & disponit, quia id in odium, & exclusionem Ecclesiae fieri videtur, l. omnium, §. Lucius, D. quae in fraud. creditor. Vbi ex [sect. 105] donatione omnium bonorum presumitur fraus, Angel. ibidem, & in l. Marcellus, §. res quae, D. ad Trebell. ubi de eo, qui non de omnibus, sed de melioribus bonis disposuit, Alex. cons. 55. n. 1. lib. 1. Decius cons. 174. num. 1. Navarr. de redit. q. 1. monit. 35. ad finem, ubi in terminis tradit, donationem eximiae cuiusdam quantitatis, quae fieret tempore valetudinis adversae praesumi fictam, & simulatam, Ioan. Andr. Georg. alleg. 22. num. 20. cum seqq. Vbi loquitur de eo, qui [sect. 106] donat omnia bona sua, de quibus non poterat testari, iuxta consuetudinem Neapolitanam, & ait, praesumi in fraudem ipsius fieri, & plures alios DD. ad idem allegat, & praecipue insignem decisionem Matth. de Afflict. 370. in tertio dubio, & Vincent. de Franch. decis. 435. num. 35. 39. & 43. & potuit allegare decis. Ludovis. 401. ad finem, & Farin. decis. 241. num. fin. par. 2. ubi [sect. 107] similes donationes tanquam fraudulentas, & in praeiudicium Camerae Apostolicae a Clemente VIII. damnatas scribunt. Quae omnia, adhuc urgentius confirmantur [sect. 108] ex antiquis, & novis Regulis Cancellariae, quae loquuntur de infirmis resignantibus, quae viginti dierum superviventiam post factam resignationem, ad eius valorem, requirunt, sive resignans, tempore, quo eam fecit, sanus fuerit, sive infirmus, ut per Flamin. Paris. de resignat. benef. lib. 2. q. 6. num. 6. & 7. quam regulam communiter plures DD. extendunt ad donationes (de quibus agimus) ad Episcopis factas, & sic nimirum quod ad hco ut validae sint, etiam si alias reliqua iuris requisita habeant, [sect. 109] debeant per viginti dies post earum celebratione supervivere, ut signanter advertit Carol. Tapia in d. Auth. ingressi, verb. Sua, cap. 13. num. 39. pag. 475. & verb. Nec de his, cap. 1. num. 61. pag. 534. Filiucius de statu cleric. tract. 43. cap. 8. n. 9. ibi: Inforo vero iudiciali non valet dispositio clerici aegrotantis, nisi viginti dies supervivat; idem tenet Azor 2. tom. lib. 8. cap. 4. quaest. ult. sic inquiens: Aut saltem cum beneficiarius, aut pensionarius postquam dederat, no vixerit viginti diebus, ut donatio valeret, Vazquez de redit. cap. 2. §. 1. & repetit idem Filiucius eod. cap. 8. n. 15. ibi: Si autem intra viginti dies mortuus est, tenetur restituere, quia prohibitus est eo tempore donare, Vazq. & Redoan. locis citatis. Quod denique magis certum, & evidens reddit videtur, attentio dicto motu proprio Pij IV. cuius mentionem fecimus supra n. 88. ubi [sect. 110] non solum viginti, verum quadraginta quoque dierum superviventia desideratur, ut patet ex illis verbis: Nisi post donationes ipsas illi, qui eas fecerint, per quadraginta dies supervixerint, &c. Quae constitutio licet loquatur cum Collectore Camerae Apostolicae, & respectu spoliorum Episcoporum decedetium, quae ei applicantur in Hispania, & Italia, quod in nostris Indijs admissum non est, ut cap. sequenti dicemus, negari tamen non potest, quin ex ea argumentum sumi possti pro quibuscunque alijs, ad quos de iure dicta spolia pertineant, tum ex vulgari regula, quod [sect. 111] rescriptum Principis ad unam personam, vel provinciam directum, extenditur ad alias, in quibus eadem militat ratio, ut per Bart. in l. relegatorum, §. interdicere, num. 3. D. de interd. & relegat. Angel. in l. item veniunt, §. caeterum, D. de petit. haered. Ias. in l. 1. num. 7. D. de constit. Princip. Anton. Corset. de potest. Regia, q. 22. num. 20. tom. 16. tract. fol. 134. col. 4. Quod maxime procedit in [sect. 112] statutis Ecclesiae Romanae, quae aliarum superior, & caput existit, ut cum pluribus tradit Decian. respons. 32. num. 27. & 28. & seqq. lib. 2. & Alderan. Mascard. de statutor. concl. 2. num. 10. pag. 368. Cum etiam ex his, quae tradit idem Alderan. Mascard. in conclus. 4. ubi resolvit, quod [sect. 113] licet regulariter statuta non extendantur de casu ad casum, nec de persona ad personam; hoc tamen fallit, quado si talis extensio non fieret, resultaret, quod casus odiosus magis privilegiatus maneret, quam favorabilis, quod in nostra quaestione procederet. Nam [sect. 114] quod Ecclesiae his spolijs gaudeant, est conforme iuri communi, ut suo loco dicemus. Quod vero Camerae Apostolicae applicentur, est de novo introductum contra ius commune, ob specialem eius favorem, & privilegium. Vnde quod Camerae conceditur, non videtur Ecclesiae denegandum in provincijs, ubi illa ex iure communi succedit: maxime stante alia regula iuris, [sect. 115] quae docet, Ecclesiam uti omnibus fisci privilegijs, de qua per gloss. in cap. quaesitis, verb. Iure minoris, & ibi Abbas de in integr. restit. Everard. in topicis legal. loco a fisco ad Eccles. num. 1. Marc. Ant. Genuens. in pract. Eccles. q. 183. Quibus addo, [sect. 116] dictum Motum proprium in Indijs observari inssum fuisse videri per quandam schedul, Regiam dat. Matrit. 3. Innij ann. 1620. quam, quia notabilis est, & paucis innotescit, hic iuserere libet: El Rei. Presidente, i Oidores de mi Audiencia Real de Santa. Fe del nuevo Reino de Granada, Francisco Martinez de Ribamontam Santander, mi Governador, i Capitan General de la Provincia de Santa-Marta me escribio en carta de 9. de Iulio del ano possado de 1619. que antes que muriesse don Fr. Sebastian de Ovando, Obispo que fue de la Iglesia Catedral de aquella Provincia, avia hecho algunas donaciones a sobrinos, parientes, i criados suyos, i que al tiempo de su fallecimieto no se ballaron en su casu mas que la cama, i unas sillas viejas, como constaria por los testimonios que embiaba, para que visto todo por los del mi Consejo de las Indias, se proveyesse lo conveniente. I aviendo se hecho, i mandado dar traslado al Licenciado don Diego Goncalez de Cuenca i Contreras, mi Fiscal en el, i respondido, que las donaciones que real, i efectivamente constare aver hecho el dicho Obispo por titulo de donacion entre vivos irrevocables, con entrega real, i vivido despus dellas los quarenta dias, se pueden tener por validas, i mandarse cumplir: i las que no tuvieren esta calidad, no se pueden reputar por validas. I que todos los bienes del dicho Obispo, no aviendo hecho invetario, pertenecen a la Iglesia; i si le huviere hecho, i constare quales eran bienes patrimoniales, no adquiridos del Obispado, ni por razon del, estos pertenecen a sus herederos. He tenido, i tengo por bien de remitiros lo sobredicho, como por la presente os lo remito, para que atendiendo a lo que dize el dicho mi Fiscal, hagais justicia. Fecha en Madrid a 3. de Iunio de 1620. anos. Yo el Rei. Por mandado del Rei nuestro senor. Pedro de Ledesma. Et quamvis dicta schedula solum decidat, quod fiat iustitia, [sect. 117] & ex hoc videatur non tolli ius partibus, neque quicquam ex antiquo mutari, ex traditis a Ias. in l. causas, vel lites, C. de transact. & in l. iustitia, D. de iust. & iur. Contrarium tamen sequitur Baldus in cap. studuisti, de offic. legati, num. 3. & dubitari non potest novam dispositionem induci, ubi ex tenore rescripti constat Principem aliquid de novo sancire voluisse, ut per Bimiu cons. 98. num. 101. & seqq. lib. 1. Fab. de Ann. cons. 23. num. 4. & 5. lib. 3. ubi sic conciliat dictas opiniones contrarias, Cevall. 4. par. comun. q. 906. num. 377. & sequentibus, iunctis alijs, quae Nos dicemus infra lib. 4. cap. 5. Quod certe in specie proposita contigisse credere possumus. Nam cum Ecclesiae querela adeo iusta esset, & Fiscalis petitio, ita prudens, apta, & iuris regulis consentanea, verosimile est Principis decisionem se cum petitis conformare voluisse, alioqui res in antiquo statu, & eisdem damnis, fraudibus, & inconvenientibus subiecta maneret. Sed quamvis haec ita se habeat. Non tame desunt plures gravissimi viri, qui semota auctoritate dictae constitutionis Pij IV. [sect. 118] quam neq; in Hispania, neque in Indijs receptam dicut, verius esse existiment, dictas [sect. 119] donationes quantumvis immesas, sive in bona, sive inadversa valetudine factas, valere, neque praecisam, & actualem traditionem, neque aliquam supervivientiam require; dummodo in illis nulla fraus intervenisse probetur, aut praesumtiones fraudis, si quae obijciantur, contrarijs argumentis, & rei gestae circumstatijs, excludi poffint: quia [sect. 120] donatio irrevocabilis, etiam sine traditione perficitur, cum haec no respiciat substantiam dispositionis, sed tantu executionem, l. si quis argentum, §. fin. C. de donat. & ut ait Menoch. de praesumt. lib. 1. q. 61. & seqq. etiam [sect. 121] praesumtiones, quae iuris, & de iure vocantur, veritati cedunt, si ea per quinque testium depositionem probetur, aut etiam per duos integrae fidei, maxime cocurrentibus alijs indicijs, & praesumtionibus contrarijs, ut docet Butrius in cap. vidua, de regul. Decius in cap. postremo, de appell. n. 7. & latissime idem Menoch. sup. q. 65. Iuris quippe desiderium [sect. 122] non est, Episcoporum facultatem circumscribere, sed fraudibus obviare, ut ipsa eadem constitutio saepissime ostendit, praesertim in illis verbis: Romani Pontificis providentia circuspecta indebitis fraudibus, per quas Camera Apostolica laeditur, &c. & ibi: Talibus fraudibus per nostrae solicitudinis curam, quantum cum Deo possumus, obviare, & in praemissis opportune providere volentes. Et ita in terminis, quod absolutae dictae donationes [sect. 123] inter vivos, & irrevocabiliter, fraude cessante, perfectae, validae, & utiles sint, probat Abb. in cap. caeterum, de donat. n. 4. Navarr. cons. 6. & 7. sub tit. de donat. Iulius Clarus, Covar. uterque Molina, & reliqui alij, quos adduxi sup. hoc cap. num. 9. & 10. Et nihil referre, quod tempore aegritudinis fiant, tradit expresse Navar. de reditibus, q. 1. monit. 34. & melius cons. 4. num. 1. d. tit. de donat. Redoan. de spolijs, q. 7. ubi ad id allegat Oldrad. cons. 114. Graphijs 2. tom. lib. 3. tit. 16. de donation. decis. 5. & melius omnibus Molina (quamvis articulum hunc satis dubiu esse fateatur) d. lib. 2. de primog. cap. 10. Etia in Praelato loquens, [sect. 124] qui ex omnibus bonis suis, morti proximus, per donationem irrevocabilem inter vivos, primogenium instituit, ubi num. 41. subdit, sic se apud suprema Tribunalia contra Cameram Apostolicam observatum vidisse, neque usquam tales donationes rescissas fuisse, tametsi propter opinionum varietate prope semper lites huiusmodi concordia componi solebant. Et inter alias rationes, quas allegat, ea est potissima, quod [sect. 125] donatio inter vivos, quavis in aegritudine fiat, naturam suam non amittit, nec irrevocabilis esse desinit, ut probat text. in l. Seia, §. cum pater, D. de donat. caus. mort. ubi notabiliter Bart. quem sequuntur reliqui Scribentes communiter, & Alex. in l. quae dotis, num. 6. D. solut. matrim. Ant. Gomez in l. 3. Taur. num. 110. & lib. 2. var. cap. 4. num. 15. & Covarr. in Rubr. de testament. 3. par. num. 25. vers. Caeterum. Idem quoque non minus aperte, tam in Episcopis regularibus, quam secularibus, & quidem cu securitate utriusque fori, si eiusmodi donationes ad pia opera, & irrevocabiliter fiant, tenet alter Molina d. disp. 148. num. 5. ubi non solum validas, verum & laudabiles eas esse dicit, quamvis fiant a Praelatis in eo morbo constitutis, quo e vita decesserunt; [sect. 126] quia cum ab eis per morbum non auferatur administratio, & dispensatio, quam in bonis intuitu Ecclesiae quaesitis, sibi iura concedunt, melius est, ut fero quam nunquam suum munus adimpleant, placareque satagant Maiestate divinam, bonisque operibus se praeparare, ad exitum ex hac vita. Cui in hoc convenit Sarmientus, licet in contrariam opinionem inclinet, d. lib. 4. cap. 4. n. 7. ubi inter alia haec verba memoria digna scripta reliquit: [sect. 127] Divus Laurentius moriturus donavit thesauros Ecclesiae, cuius exemplum, qui sequatur, nonne securus a fraudis suspicione erit? Et est omnino videndus [sect. 128] Pater Gabriel Vazquez d. tract. de reditib. cap. 1. §. 3. dub. 6. fol. mihi 751. qui quaestionem nostram movet, & resolvit, his verbis: Sed an donationem inter vivos facere poterit, qui est in mortis articulo constitutus? dubium est: quia tunc illa potius videtur causa mortis, quam inter vivos donatio. Tum etiam, quia videtur fieri in fraudem successoris. Verumtamen respondent Sarmient. qui late de hoc disputat, 4. par. de reditib. cap. 4. num. 6. & infr. & Covarr. in cap. cum in officijs, num. 5. & Navarr. in summ. Hisp. cap. 25. num. 139. & in q. 3. de reditib. num. 8. & silvestr. verb. Clericus 4. q. 3. & q. 5. quod potest donare, modo sit donatio in ter vivos, in qua stat im dominium tr ansferatur: & videtur ita esse verum, etiam si possessio tantum post mortem concedatur, ut obscure insinuat Covarr. cuius sensum vix potui percipere. Ratio est, quia parum obstat suspicio, siquidem baic ius conceditur in tota vita de illis disponere, non ergo spirat illa potestas usque ad mortis articulum. Praesumtio autem, ut docet Sarmient. tollitur si fiat donatio in pia opera, & non in consanguineos. Qui omnes [sect. 129] Auctores (ut ex illis apparet) quamvis scripserint post constitutiones pij IV. & pij V. quarm supra meminimus, nullam requirunt sani, aut aegroti Praelati donantis actualem traditionem, neque vim constituunt in eo, quod per aliquos dies supervivat, vel quod statim post donationem moriatur, sed in eo, quod vera, & irrevocabilis talis donatio fuerit. Et ad rext, [sect. 130] in cap. ad haec, & in cap. relatum, quibus contraria opinio nititur, & solum moderatae donationes bonorum mobilium aegrotantibus permittuntur; respondent Navarr. uterque Molina, Covarr. & alij, ex supra citatis, quod id non excludit, quin cessante fraude possint Praelati aegrotantes omnia bona sua in pios usus erogaro, ut alias in iure permissum esse supra retulimus. Nam [sect. 131] argumentum a contrario senfu non est inducendu cotra id, quod alias est in iure expressum, cap. a nobis, de sent. excomm. gloss. in cap. significasti, ubi Felin. & alij, de foro compet. Matic. de coniect. lib. 3. tit. 15. num. 15. & late Velasc. in axiom. iuris, litt. A. num. 375. Caeterum quamvis haec ita se habeant, cum tamen hoc, quod ad inducendas, vel excusandas praesumtiones fraudis in animo consistat, & [sect. 132] tot, & tam vehementes sint coniecturae, & argumenta, quae ex circumstatijs donatio. num, supra dicto modo, & tempore factarum, desumi possunt, ut constat ex his, que in favore prioris opinionis perpendimus, merito ipse Molina d. cap. 10. num. 44. concludit: Quod quando casus occurrerit, deliberandum est, prout Ego certe deliberavi, & varijs sententijs has quaestiones diffinivi, iuxta causarum, personarum, rerum, & temporum qualitates, & circumstantias, cum iudex essem [sect. 133] in arduis litibus, ad Limanam Audientiam devolutis, super spolijs Illuftriss. D. Toribij de Mogrovejo, & D. Bartholomaei Lobo Guerrero, Archiepiscoporum Limensium, D. Antonij de la Raya, & D. Ferdinandi de Mendoca, Episcoporu Cozquensium. Et idem in supremo Senatu Indiarum fieri vidi, in eisdem, & alijs causis, & praecipue in illa, cuius supra memini, D. Ioan. de Valle, Episcopi de Guadalajara, in qua tandem contra donationem ab eo aegrotante, etiam in usus pios, factam, pronutiatum fuit a gravissimis iudicibus ex eodem Consilio, & supremo Castellae de peculiari Regis nostri decreto selectis, & coadunatis. Vtergo tandem finiam, utens [sect. 134] verbis Navarri d.q. 1. monito 34. ad finem, & monit. 35. ad finem, pag. 347. Censeo donationes huiusmodi in foro exteriori fictas, & in fraudem factas plerumque praesumi, licet valorem integrum ante Dcum, & in foro conscientiae habiturae sint, si in pla opera, vero animo, & irrevocabiliter fiant. Atque etiam multum eis in foro exteriori deferri debeat: si donator sit fidedignus, & iuramento testetur eam donationem non ficto, sed vero animo facere, ut satisfaciat obligationi, qua tenetur, quae ei super sunt pijs operibus, & pauperibus erogare. Iuret etiam se nunquam eam revocaturum, quantumvis postea sit superstes, hoc enim vehementer adimit suspicionem praedicta. Haec Navarrus, & quidem de pijs donationibus loquens; viderint [sect. 135] ergo Praesules, quanto in periculo utriusque fori versentur illae, quas in usus profanos, & in nepotes, & propinquos, quaesitis technis, & coloribus faciunt, vel emendo praedia, vel alias res alieno nomine ad hunc effectum de reditibus Ecclesiae, vel oblationibus, vel votis fidelium. Quo casu absque dubio furtum committunt, & furi aequiparantur, ut late probat Barbatia in cap. inquirendum, de pecul. cleric. sic concludens: Et bene notent miseri Praelati, qui isto casu aequiparantur furi: & Iul. Clar. §. testamentum, q. 27. num. 6. sic inquiens: Et caveant Praelati, qui in fraudem Ecclesiarum suarum per tertias personas praedia acquiri faciunt ex pecunijs per eos cumalatis ex fructibus beneficiorum suorum, ut ea in propinquos suos post ea perveniat: quia dum alios fallere putant, se ipsos potius deijciunt in aeternum vitae interitum. Deum enim fallunt, cui nihil est occultum. # 11 CAPVT XI. De spolijs Episcoporum Indiarum, & eoru applicatione, collectione, & cognitione. SVMMARIVM CAPITIS vndecimi. -  1 SPoia Episcoporum qualiter diffiniatur a Navarro, & alijs? -  2 Spoliorum nomine quid veniat? -  3 Episcoporum spolia regulariter Ecclesiae, in cuius gremio decedunt, applicari solent. -  4 Clericoru decedentium spolia Ecclesiae applicantur, ubi de eis testari non possunt. -  5 Spolia Episcoporum, iura aliqua futuris successoribus reservare videntur, quae explicantur. Cap. quia saepe, de elect. lib. 6. cap. praesenti, de off. Ordin. & alia similia, explicantur, & illustrantur, ibidem. -  6 Spolia Episcopi decedentis, quatenus reservari iubentur futuro successori, debet intelligi, ut de illis disponat in utilitatem Ecclesiae. -  7 Ecclesia potest disponere de spolijs Episcopi decedentis, data mora in adventu successoris. Cap. illud 12. q. 2. cap. cum vos, de offic. Ordin. lib. 6. & alia iura similia, explicantur, ibidem. -  8 Oeconomus Ecclesiae quis sit, & eius officium, & in quo differat a vicedomino? Cap. in nova, & cap. quoniam 16. q. 7. & cap. volumus 89. dist. explicantur, ibidem. -  9 Ecclesia non tam succedere, quam retinere, sive continuare dominium dicitur in bonis Praelati. Cap. 1. & cap. in officijs, de testam. explicantur, & illustrantur, ibid. -  10 Praelati ex opinione multorum non habent dominium, sed solam administrationem in bonis quaesitis intuitu Episcopatus. -  11 Dominium, & possessio rerum Ecclesiae est penes Christum, non penes Praelatum. -  12 Ecclesia fundat intentionem in successione omnium bonorum Praelati decedentis, & debet in illis manuteneri. -  13 Ecclesia succedit etiam in bonis patrimonialibus Episcopi decedentis, si is testametarium, vel legitimum successorem non habeat, excluso fisco. L. si quis presbyter, & Auth. licentiam, C. de Episcop & cleric. explicantur, & illustrantur, ibidem. -  14 Monasteriu in successione Religiosi excludit cognatos. -  15 Religioso facto Episcopo, succedit Ecclesia, & non Monasterium in omnibus bonis, etiam patrimonialibus. -  16 Ecclesia subrogatur in locum Monasterij, quoad successionem regularis facti Episcopi. -  17 Regularis factus Episcopu efficitur Administrator tantum bonorum quomodolibet ad eum pertinentium. -  18 Spolia & vacantes Episcoporum occupat Camera Apostolica in Italia, Hispania, & alibi, & de constitutionibus de hoc agentibus. -  19 Camera Apostolica qualiter per suos Collectores exerceat applicationem sibi facta spoliorum, & vacantium Episcoporum decedentium? -  20 Spolia Episcoporum, quod pertineant ad Cameram Apostolicam, novo iure inductum est. -  21 Spolium in Hispania solum causatur ex bonis, & personis Episcoporum, non aute clericorum, ut in Italia, & alibi. -  22 Camera Apostolica in Indijs Occidenalibus non occupat spolia, & vacantes Episcoporum decedentium, sed ius commune in illis observatur, & idem practicatur in alijs provincijs, quae referuntur. -  23 Consuetudo excludens Cameram Apostolicam ab spolijs, & vacantibus Episcoporum valida est, non obstante Bulla Pauli III. quae eaxplicatur. -  24 Molinae Theologi lapsus notatur. -  25 Camerae Apostolicae introductio in spolijs Episcoporum, & clericorum est odiosa, & quas turbas apud Graecos & Gallos excitaerit? -  26 Collectores Apostolici, quod in spolijs, & vacantibus Indiarum Occidentalium non admitterentur, qualiter cautum fuerit? & plures sched. de hoc agentes. -  27 Schedula quaedam notabilis refertur, ages de spolijs Episcoporum Indiarum, & Collectoribus excludendis. -  28 Spolia, & vacantes Episcoporum, quo iure, & modo colligantur, & administretur in provincijs Indiarum Occidentalium? -  29 Spoliorum Episcopalium in collectione, & administratione absque scrupulo procedere possunt Audientiae Regales, & alij Gubernatores. -  30 Episcoporum vix mortuorum bona omnes diripiunt, & furantur, & elegans locus antiquam esse banc consuetudine notas. -  31 Pontificum Romanorum decedentiam bona deripi, & spoliari solent, nedum Episcoporum, & antiqui Canones banc corruptelam deplorant. -  32 Advocatiae feudales respectu Episcoporum, & Ecclesiarum unde ortae? -  33 Reges Hispaniae ab antiquo susceperunt in se tuitionem, & protectionem spoliorum, & vacantium Episcoporum decedentium. L. 18. tit. 5. par. 1. expenditur, & illustratur, ibidem, & num. 37. -  34 Episcopus vicinior moneri, & vocari solebat, ubi per antiquos Canones alter Coepiscopus aegrotabat, ut tam de salute, quam de boni eius curam gereret. -  35 S. Carol. Borromeus Archiepiscopus Medialanensis, quid statuerit circa spolia Episcoporum? -  36 Episcopus quidam Siculus reditus reliquit pro Episcopis successoribus suis aegrotis curandis, & mortuis sepeliendis, & quare? -  37 Audiertiae Regales non solum colligunt spolia Episcopi decedentis, verum & cognoscunt de litibus, & petitionibus famulorum, & aliorum, super eisdem bonis exortis, & quare? -  38 Regia protectio, quae olim per Reges praestabatur circa spolia Episcoporum, nunc exercetur per eius supremum Senatum, & Regales Cancellarias. -  39 Reges Castellae borninem proprium deputare solebant pro custodia, & administratione spolij Episcopid defuncti, & redituum sedis vacantis. -  40 Spolia Episcoporum, & fructus sedis vacantis qualiter olim dividi solerent per Reges Castellae, & Legionis? -  41 Senatus supremus qualiter se inserat in taxandis, & solvendis damnis, quae Episcopus defunctus bonis Ecclesiae praestare debet? -  42 Praelatorum decedentium bona a latrocinijs, & direptionibus defendere, Regum officium est. -  43 Reges quemadmodum defendere debent Ecclesias Pastore viduatas, ita & bona Pastoris defuncti, qu & a ipsis applicantur. -  44 Patronus laicus, etsi non habeat administrationem rerum Ecclesiae, habet tamen defensionem. -  45 Custodia, & defensio aliquarum rerum, cui committitur, potest, & debet earundem inventarium facere. -  46 Salaria famulis Episcoporum defunctorum debita, quo iure, & modo soleant solvi iuberi per iudices seculares? & Auctores, qui de hoc agunt. -  47 Spolio Episcopi defuncti inest necessitas solvendi debita eius, & spulium solum dicitur, quod, his deductis, superest. -  48 Episcopus quae legitime promisit, ex eius spolio solvenda sunt. -  49 Spolia etiam ubi camerae Apostolicae reservantur, solvi debent, ante omnia, debita a Praelato defuncto legitime contracta, sive is sit secularis, sive regularis. -  50 Remuneratio servitiorum fieri potest ex bonis Praelati defuncti. -  51 Salarium non conventum, an, & quando famulis debeatur? -  52 Salarium non conventum peti non posse a famulis, & oficialibus Episcoporum declaravit Pius V. cuius Bulla refertur. -  53 Episcoporum famuli, vel officiales, ubi aliquas expensas in eorum servitio fecerunt, iuste remunerationem petunt. -  54 Vicarius Episcopi, quando salarium non conventum petens audiri possit? -  55 Salaria famulorum Episcoporum moderate solvenda sunt, & an illis obstet praescriptio triennij? -  56 L. 6. tit. 15. lib. 4. Recop. explicatur. -  57 Remuneratio a famulis, & ministris Episcoporum, an, & quando in iudicio post mortem eorum peti possit? & quod non dicitur liberalitas, sed debiti solutio. -  58 Donatio remuneratoria dicitur quaedam alienatio, titulo magis oneroso, quam lucrativo facta, & qualiter aestimetur arbitrio iudicis? -  59 Remuneratio famulorum, & officialium suorum cadit sub congrua, de his, quae Praelatus ad sustentationem expendere potest. -  60 Ecclesijs in quemcunque eventum debet reservari Pontificale Episcopi decedentis. -  61 Pontificale Episcopi decedentis, quod Ecclesiae debet reservari, quale sit, quidve coprebendat? & an valeat donatio de eo, vel eius parte a Praelato facta inter vivos? -  62 Episcopus si aliqua bona donet cum reserva tione ususfructus, & postea ea alienet, vel consumat, an sarciri debeant donatario post mortem Episcopi ex alijs bonis eiusdem? Vsusfructuarius quemadmodum caveat pro rebus consumtis? ibid. -  63 Rem praestare qui debet, illa peremta, qualiter ad eius aestimationem teneatur? -  64 L. su donatae 37. D. de donat. inte, & l. si quis argentum, §. sui autem, C. de donat. expenduntur. -  65 Donatio perfecta, nec per alienatione rei donatae, nec per alium actum contrarium revocari potest. -  66 Liberalitate ex sua, qui conveniuntur, amare exigendi non sunt. -  67 Donans, reservato usfructu, non tenetur cautione praestare, quam alij ususfructuarij praestant, & quare? -  68 L. Aristo, §, fin. de donation. l. adres donatas, de aedil. edict. l. filio, D. ut legat. nom. caveatur, expenduntur. -  69 Gabella quando solvenda sit de bonis Praelatorum, quae venduntur ad eorum debita solvenda, vel alia ratione? -  70 Ecclesiae Indianae, in cuius quis gremio decedit, & non Camerae Apostolicae debet applicari spolium Episcopi ex Ecclesia Hispana ad Indicam translati, etiam pro bonis quaesitis intuitu primi Episcopatus. -  71 Matrimonium, quod est inter Episcopum, & Ecclesiam, in cuius gremio decedit, causat, ut eidem Ecclesiae bona illius applicentur. -  72 Episcopus translatus de uno Episcopatu ad alium, potest secum ferre fructus iam perceptos, & res mobiles ex eisdem comparatas. -  73 Episcopi translati, cui Ecclesiae teneantur reservare bona in primo Episcopatu quaesita? ex Barb. & alijs. -  74 Vacatio, quae per translationem inducitur, operatur eundem effectum, ac illa, quae per mortem. -  75 Monachus translatus de una Religione ad aliam, non adimit bona priori Religioni, sua contemplatione quaesita. -  76 Episcopi bona, quae Ecclesiae, vel successori reservantur, debent intelligi de morte naturali tantum. -  77 Mortis mentio in rescriptis Apostolicis solum intelligitur de naturali. Cap. suscepium, de rescript. in 6. declaratur, & illustratur, ibidem. -  78 Cap. manifasta 12. q. 1. explicatur. -  79 Episcopus translatus de una Ecclesia ad aliam, res primae seeum transferre non debet. -  80 Episcopi translati non faciunt inventarium de bonis quaesitis intuitu primae Ecelesiae, quod facere deberent, si illa illi reservare tenerentur. -  81 Episcopus Indiaram renuaetians, & alio suam personam, & bona transferens, ubi Camera Apostolica spolia colligit, an ei causet spolium, & casus qui circa hoc contigerunt. -  82 D. Fr. Ioan. Solanus Episcopus Cuzque susm & eius bistoria. -  83 Episcopus renuntians, videtur solum nominalis, vel titularis manere, qui Ecclesia non habet, & dicitur Nullatenens, vel Nullatensis. Cap. inte corporalia, de translat. Episcopi, expenditur, ibidem. -  84 Episcopus renuntians, non manet amplius in matrimonio Ecclesiae, cui renuntiavit, & sic nec ei videtur quaerere posse. -  85 Matrimonio soluto, imo & quoad torum separato inter coniuges, cessat ius successionis reciprocae, quod inter eos dari solet. -  86 Episcopus renuntias Episcoatui ex multorum opininione ad suum conventum redire debet. -  87 Episcopos renuntiates, sive seculares, sive regulares, adhuc Ecclesiae, cui renuntiaverunt, spolium causare certius est. -  88 Ecclesiae iuri non praeiudicatur, ob id, quod Episcopus ei renuntiet. -  89 Coniugi qui non debit causam separationi, illibatum manet ius successionis alias sibi in bonis alterius coniugis competentis. -  90 Lucra coniugalia non amittit coniux, qui non dedit causam separationi matrimonij. -  91 Episcopum renuntiantem, vel titularem etiam Regularem nullum praeiudicium facere per se successioni Ecclesiae, tenent plures Auctores, qui referuntur. -  92 Praelatis in Curia decedentibus, permittitur disponere de bonis intuitu Ecclesiae. -  93 Successionis quoad ius attendi solet consuetudo loci, ubi bona sunt sita, de quorum successione agitur, & quando secus? -  94 Praelati in manu relinqui non debet, quod Ecclesiam successione fraudare possit. -  95 Fraudis suspicione extante porrigit vires statutum etiam ultra districtum statuetis, ut talis fraus excludatur. -  96 Statutum quando est prohibitivum in persona, & prohibitio favorabilis, bene porrigitur ad bona etiam extra territorium. -  97 Episcopi Regulares renuntiates ex veriori opinione manent Religione soluti, ac liberi, & non tenentur ad Monasterium redire. -  98 Episcopus regularis depositus absque degradatione, adhuc manet liber a sua Religione. -  99 Religiosorum extra claustra vagantium spolia, quare, & qualiter praetenderit Camera Apostolica, & Romae observetur? -  100 Spolia Religiosorum Indiarum, vel aliaru Hispanis provinciarum, nunquam permissum est, quod persollectores Camerae Apostolicae colliguntur, & quod valeat talis consuetudo. -  101 Spolijs regularium ne Collectores manum inijceret, decretum fuit in quadam sessione gra vissimorum virorum, cui Auctor interfuit. -  102 Monachus etiam extra clalustra vagas, adhuc fquidquid acquirit, Monasterio suo quaerit, cui per suam fugam praeiudicium generare non potest. -  103 Monachus vagans extra claustra de licetia Praelati, vel R. Pontificis intra ea degere censetur, quo ad omnes iuris effectus. -  104 Regularis extra claustra vagans, quamvis clerico seculari eum exequemus, adhuc in Regnis Hispaniae non pertinebit eius spolium ad Cameram Apostolicam. -  105 Spolia Clericorum secularium in Hispania non pertinent ad Cameram Apostolica. SPolia, de quibus hoc in capite agere destinamus, [sect. 1] recte diffiniutur a Navar. in tract. de spol. Eccles. §. 1. vers. Despolijs aute, ut sint: Bona Ecclesiastisa a Praelatis intuitu Ecclesiae, vel immediate, vel mediate quaesita, & ante eoru morte iuste ab eisde non impesa, nec distributa. Quod idem est, ac si diceret, [sect. 2] spoliorum nomine venire id omne, quod Praelati morientes relinquut, ex bonis intuitu Ecclesiae quaesitis, de quibus in vita legitime non disposuerunt. In quibus quidem bonis certa est, & tenenda antiqui iuris Canonici constitutio, [sect. 3] quae eoru successionem Ecclesiae, in cuius gremio decedunt, absolue, & simpliciter, tam ex testameto, quam ab intestato applicat, & reservat, ut aperte constat ex cap. Episcopi 22. q. 1. cap. placuit, cap. Pontifices 12. quaest. 3. cap. Sacerdotes, cap. quicunque 12. q. 4. c. 1. & cap. fixu 12. q. 5. cap. statutum 18. q. 1. ubi gloss. ab omnibus recepta, Auth. licentiam, C. de Episc. & cler. c. 1. in fin. de testam. c. fin. iuncta gloss. fin. do success. ab intest. Et respectu [sect. 4] successionis clericorum, in provincijs, ubi non extat consuetudo, ut de eiusmodi bonis testari non possent, idem statutum est in d. cap. 1. cap. cum in officijs, de testam, & in c. 3. de pecul. clericor. cum alijs, quae late adducunt Scribentes in eisdem iuribus, Covar. in d.c. 1. n. 19. Navar. Redoan. Pontan. Mainacia, & alij, in copiosis tractatibus, quos de spolijs clericoru ediderunt, & latissime Papon. ad consuetud. Borbon. §. 479. Cerola in praxi, 2. part. verb. Spolium, Quaranta in summa Bullar. eodem verb. pag. 44. Aug. Barbos. in tract. de offic. & potest. Episcop. alleg. 114. per tot. & novissime Vincent. Filiuc. de statu clericor. tit. de spolijs, per totum. Et licet sint aliqua iura, [sect. 5] quae huiusmodi successionem, ut & vacantis Ecclesiae reditus, futuris successoribus applicare, & reservare videantur, ut constat ex cap. haec cuius placiti 38. ubi gloss. verb. Successionis, cap. non liceat 48. 12. q. 2. cap. quia saepe 40. de elect. lib. 6. ibi: Bona a Praelatis ipsorum dimissa, vel vacationis tempore obvenientia, quae in utilitatem dictarum Ecclesiarum expendi, vel futuris deberent successoribus fideliter reservari, cap. praesenti, de offic. Ordin. eod. libro, Clem. statutum, de elect. gloss. per text. ibi in cap. 1. verb. Praedecessori, de solutionib. iunctis alijs, quae tradit Oldrad. cons. 249. n. 1. & seqq. ubi docet, quod Episcopo mortuo, successor eius debet habere bona illius, Roman. cons. 259. in casu proposito, num. 3. Covar. d. cap. cum in officijs, n. 9. & in cap. relatum, el 2. num. 2. & 3. Navar. in tract. de spolijs, 10. num. 1. pag. 210. Ioan. Matienz. in l. 13. tit. 8. gloss. 4. n. 4. lib. 5. Recop. P. Molina disp. 147. num. 13. in fin. Nicol. Garcia, qui alios adducit, de benef. 5. par. cap. 1. num. 594. & 596. & 2. par. cap. 1. num. 12. & Card. Tusch. litt. B. concl. 111. & litt. F. concl. 516. & litt. F. verb. Spolium, concl. 368. In hac tamen iurium, & opinionum varietate, vera concordia est, successionem, de qua agimus, ad Ecclesiam pertinere, & iura quae eam futuro successori reservare videntur, accipienda esse de reditibus vacationis, de quibus simul agunt referendo singula singulis, ut in cap. seq. dicemus, vel quamvis in successione etiam antecessoris intelligantur, ita hoc accipiendam esse, ut non sibi, & suo nomine eam acquirat successor, sive illa ei reservari iubeatur, sed [sect. 6] nomine ipsius Ecclesiae, ut taquam eius dispensator, vel administrator dispenset, vel distribuat, sicut alia bona, & reditus eiusdem Ecclesiae, ut evidenter colligitur ex d. cap. relatum, vers. Vbi autem, ibi: Is ea bona, sicut & alia ipsius Ecclesiae, in Dei timore dispenset, ubi glos. verb. Vnus; & infinuat text. in d.c. haec cuius placiti 38. vers. Substitutus 12. q. 2. Covarr. d. cap. relatum, n. 2. & tenet expresse Molina d. disp. 147. num. 8. dicens, quod nomine Ecclesiae venit Praelatus successor, & latius Redoan. in d. tract. de spolijs cleric. q. 1. num. 11. & q. 5. num. 3. & q. 8. §. ad maiorem, num. 13. Ex quibus postumus deducere interpretatione ad plura loca luris Canonici, quae disponunt, ut [sect. 7] si in adventu successoris aliqua mora sit, possit Ecclesia, & eius oeconomus in opus fabricae, vel utilitate Ecclesiae praedicta bona, & reditus distribuere, ijs tantum, quae superfuerint, successoris distributioni reservatis, ut patet ex text. in d.c. illud 47. 12. q. 2. Sed ad opus Ecclesiae, & successoris sui, in libera oeconomi, & elericorum permaneant potestate, d.c. quia saepe, de elect. lib. 6. ibi: Quae in utilitate dictarum Ecclesiarum expendi, d.c. praesenti, de off. Ordin. lib. 6. & utrobique gloss. verb. Reservari, c. cum vos 4. eod. tit. & lib. ibi: Ponatis oeconomos, qui debeant fructus percipere, & eos, aut in Ecclesiarum utilitate expendere, aut futuris personis fideliter reservare. Et huc potest referri, quod traditur in Concil. Calcedonesi cap. 26. hi verbis: [sect. 8] Quonia in quibusdam Ecclesijs (ut rumore coperimus) praeter oeconomus, Episcopi facullates Ecclesiasticas tractent. Placuit omnem Ecclesiam habentem Episcopum, habere oeconomum, qui dispenset res Ecclesiasticas secundum sententia proprij Episcopi. Quod etiam diffinitur in Cocil. Hispalensi, cui D. Isidor. interfuit, cap. 2. & habetur in cap. in nova, & in cap. quoniam 16. q. 7. cap. volumus, dist. 89. & tradit gloss. in cap. Diaconum verb. Vicedominum, ubi constituit differentiam inter vicedominum, & oeconomu: Ve vicedominus sit, qui habet potestatem super res ipsius Episcopi; oeconomus, qui super res Canonicorum, cui res Ecclefiastica gubernada traditur. Quod etiadeclarat Archidiac. in d. cap. in nova, Sbrozius de off. Vicar. lib. 1. q. 46. per tot. Prateius, & Ioan. Kalinus de verb. iur. verb. Oeconomus, Bullenger. de off. Eccles. eod. verb. & Isidor. Moscon. de maiest. Eccles. lib. 1. par. 1. c. 10. pag. 269. (ubi tame minus bene oeconomum cum officio Vicatij comiscet) & late D. Praeses Valencuela cons. 176. num. 55. vol. 2. Et est adeo verum, dictum spolium ad Ecclesiam pertinere; ut [sect. 9] non tam in eo succedere dicatur per mortem Praelati, quam conservare, & retinere dominium bonorum illius, quasi iam tunc, ab ipso acquisitionis tempore, starim ad Ecclesiam pertinere coepissent, ut colligi notest ex d. cap. 1. de testam. ibi: In dominio Ecclesiae conserventur, & in cap. cum in officijs, ibi: Penes Ecclesiam eandem volumus remanere, & pluribus relatis concludit Angust. Barbos. d. alleg. 114. num. 13. & ante eum Petr. Barbosa in l. divortio, in principio, 2. part. num. 53. D. solut. divortio, in eorum opinionem adstruens, & sequens, qui [sect. 10] Praelatum non acquirere dominium tenuerunt, quasi hoc resideat penes Ecclesiam, sed administrationem tantum rerum, quas acquisierint, restrictam ad id, quod Canones disponunt, ut scilicet ex reditibus Episcopatus sibi necessaria sumat, & superflua in pauperes distribuat, de quo videnda sunt, quae in cap. praecedent. n. & seqq. pertractavimus. Et convenit doctrina Innocentij in cap. quod super, de caus. possess. & propriet. num. 3. & 4. Vbi quod [sect. 11] dominium, & possessio rerum Ecclesiae est penes Christum, non autem penes Praelatum, Alex. in l. 1. §. municipes, D. de acquir. poss. num. 8. Peregrin. de fideicom. art. 48. num. fin. Marc. Ant Genues. in practicab. Eccles. q. 135. num. 5. Quod efficit, [sect. 12] ut Ecclesia, ubicunque orta fuerit quaestio super horum bonorum occupatione, & praetensione, fundatam habeat quoad ipsa suam intentionem, & debeat in illis manuteneri, etiam in summarissimo remedio, quod vocatur, interim, vel ex sola assistentia iuris communis, cap. cum personae, de privil. lib. 6. Marescot. lib. 1. variar. cap. 11. num. 1. Steph. Gratian. tom. 3. discept. forens. cap. 441. num. 22. & tom. 5. cap. 870. num. 8. & cap. 890. num. 18. Et hoc extenditur non solum ad bona, quae Praelatus intuitu Ecclesiae acquisivit, verum & [sect. 13] ad patrimonialia, aut aliunde quaesita, si de eis in testamento non disposuerit, & ab intestato decedens legitimum successorem no habeat, excluso fisco, qui alias huiusmodi bona tanquam vacantia occupare solet, ut probat text. expressus, & valde notandus in l. si quis Presbyter. & in d. Auth. licentiam, vers. Itam si quis, C. de Episcop. & cleric. ibi: Item si quis Episcopus, aut Minister Ecclesiae moriatur sine testamento, & successore legitimo, vel legitima successio competit Ecclesiae, in qua constituti sunt, ubi notant Bart. Bald. Alber. & Paul. de Castro cap. 1. de success. ab intest. ubi Ant. de Butrio, Abb. & reliqui comuniter Canonistae, cap. ult. 12. q. fin. ex quibus sumta est l. 4. tit. 21. part. 1. ibi: E si por aventura non oviessen parientes ningunos fasta el quarto grado, que lo beredasse la Iglesia en que era beneficiado. La razon es, que aquella sea su heredera, que lo allego a Dios, pues que otro pariente non avia, iunctis alijs, quae tradit Bartol. in l. si quis filio, §. eius, D. de iniust. rupt. Rota decis. 7. tit. de test. in antiq. Nicolaus de Vvaldis in tract. de success. ab intest. par. ultim. ad finem, Ioan. Gallus quaest. 290. Matth. de Afflict. in cap. unico, §. bona vacantia, num. 11. in tit. quae sint Regalia, Peregrin. de iure fisci, lib. 4. tit. 3. num. 10. Roxas de success. cap. 34. num. 38. & novissime Marta de success. Quod longe magis certum est in Episcopis regularibus. Nam licet alias [sect. 14] Monasterium in successione Religiosorum excludat cognatos, iuxta text. in Auth. ingressi, C. de sacros. Eccles. & cap. in praesentia, de probat. ubi notant DD. maxime Abb. num. 16. Felin. n. 29. Calderin. cons. 48. num. 3. Covarr. lib. 1. var. cap. 19. a num. 6. Mantica de tacit. & ambig. convent. lib. 13. tit. 46. n. 7. & 8. Gutierr. lib. 1. Canon. cap. 32. & plures, quos adducit Cened. in collect. 111. ad Decretal. num. 1. Vbi tamen [sect. 15] Religiosus factus est Episcopus, eius Ecclesia succedit ei in omnibus bonis, no solum intuitu Episcopatus quaesitis, sed in patrimonialibus, & ex propria industria, vel alio quovis titulo obvenientibus. cap. statutum 18. q. 1. cap. cum olim, de privileg. ubi Innocent. num. 3. Rota divers. decis. 705. num. 9. part. 1. Alex. Tretacinq. cons. 18. lib. 2. ubi de haereditate, in qua successit Monachus Episcopus effectus, quod acquiratur Ecclesiae, Eman. Roder. tom. 3. regul. q. 69. art. 4. in fin. Molina de primog. lib. 2. cap. 10. n. 28. Molin. Theolog. de iustit. & iure, disp. 104. fol. 761. litt. B. Tapia in Auth. ingressi, verb. Sua, c. 6. n. 8. cum seqq. Pereira decis. 75. n. 2. & Thom. Sanch. in summ. tom. 2. lib. 6. cap. 6. n. 8. Vbi bene inquit cum D. Thoma, quod [sect. 16] Ecclesia subrogatur in locum Monasterij, & quemadmodum respectu Monasterij non est distinctio inter praedicta bona, sed omnia indistincte, cuiuscuque qualitatis sint, per Religiosum ante promotione ad Episcopatum transferuntur, ita & post promotionem, quoad Ecclesiam, qua regit ut Praelatus. Efficitur que dictorum bonorum [sect. 17] non tam dominus, quam administrator, cum obligatione convertendi ea in usus proprios eiusdem Ecclesiae, d. cap. statutum, in fin. 18. q. 1. Molina disp. 140. ad finem. Azor lib. 12. instit. moral. cap. 10. q. 6. Aug. Barbos. de offic. & potest. Episcop. dict. allegat. 114. num. 18. & seqq. & novissime, & latissime D. Praeses Valencuela cons. 190. n. 19. vol. 2. Et quamvis [sect. 18] in Italia, Hispania, & alibi, hoc ius Canonicum antiquum, quod (ut diximus) spolia Episcoporum, tam regularium, quam secularium eorum Ecclesijs deferebat, derogatum sit per Bullam Pauli III. ann. 1441. incip. Romani Pontificis providentia, & alias subsequentes constitutiones Iulij III. Pauli IV. Pij V. & aliorum summorum Pontificum, qui ea Camerae Apostolicae Romanae Ecclesiae applicari iusserunt, utpote in qua aliae inferiores repraesentantur, & ad hoc conservatores primum, & deinde speciales Collectores in singulis provincijs costituerint. De quibus constitutionibus, [sect. 19] & earum iure, ratione, & praxi late, & eleganter agit AEgidius Bellamera cons. 1. Zabarela cons. 79. Quintil. Mandos. de signat. gratiae, tit. de licentia testandi, Navarr. de redit. q. 3. monito 4. in princip. & in tract. de spolijs, §. 5. & §. 9. num. 4. & §. 10. in princip. ubi secure affrmat, post Paul. Castrens. cons. 96. lib. 1. nullum [sect. 20] Canonem inveniri in corpore iuris, qui statuat huiusmodi spolia ad Papam pertinere. Idem Navarr. lib. 6. consil. tit. de donat. cons. 6. n. 1. Marcus Anton. Colum. tit. de redit. cap. 26. Redoan. Mainatia, Ioan. Anton. de Nigris, Filiucius, & Pontanus in integris tractatib. de spolijs Ecclesiast. per totum, Covar. d. cap. cum in officijs, n. 6. P. Molina d. disp. 147. num. 10. & 13. Olanus in antinom. iur. litt. C. num. 18. Ioseph. Ludovic. decis. Perusina 35. n. 2. & 3. Azeved. in l. 6. in fin. tit. 2. lib. 1. Recop. & plures alij, quos refert Cened. in collect. 12. ad Decretal. n. 3. Cevall. lib. 1. commun. q. 388. n. 64. Hier. Goncalez in reg. 8. Cacell. gloss. 51. n. 72. ubi ait, quod in [sect. 21] Hispania ex solis bonis, & personis Episcoporu causatur spolium, Nicol. Garcia de benef. 2. par. cap. 1. n. 16. & 5. par. verb. Spolium, & Card. Tusch. eod. verb. conclus. Leo in thesauro fori Eccles. par. 3. cap. 3. per tot. Cavalcan. decis. 22. n. 4. decis. 27. n. 75. decis. 32. n. 32. decis. 37. n. 49. part. 2. & decis. 8. ex n. 7. par. 3. Molina lib. 2. de primog. cap. 10. ex n. 26. Gratian. discept. 319. num. 15. Cabed. decis. Lusit. 8. 1. par Marta de iurisd. 4. par casu 122. centur. 2. Enriquez de Pontificis clavi, lib. 2. cap. 18. §. 1. & in gloss. litt. I. & in c. 23. gloss. fin. Grilenzonus cons. 112. D. Valecuel. cons. 98. num. 33. In provincijs tamen [sect. 22] nostrarum Indiaru Occidentalium adhuc observatur, & observari debet antiquum ius Canonicum, quod haec spolia Ecclesijs applicat, quia dictae constitutiones, illa Camerae Apostolicae reservantia, admissae non sunt, neque usus Collectorum ad ea exigenda & colligenda, sicuti neque in Gallia, Germania, & Lusitania, imo neque in Regno Navarrae, & Aragoniae, aut in alijs provincijs Hispaniae, praeter eas, quae Coronae Castellae nomine, & titulo continentur, ur expresse testatur Navarr. de nostris Indijs specialem mentionem faciens d. tract. de spolijs, §. 10. & §. 14. per tot. ubi affirmat, [sect. 23] tale cosuetudine, excludentem Cameram Apostolica ab his spolijs, validam, & licitam esse, quia licet eam damnet dicta Bulla Pauli 111. debet intelligi d praecedenti, non de sequeti, maxime rationabili, & eiusdem Pontificis licetia, & iugi multorum annorum toleratia munita, quails haec est. quae in his Indijs Occidentalibus practicatur, & idem post Guid. Pap. Ioan. Fabr. Guiller. Bened. & alios, quos refert Philip. Probus in cap. praesenti, ult. de off. Ordin. lib. 6. docet Molina d. disp. 147. n. 12. Vbi tamen [sect. 24] per incuriam affirmavit in tota Hispania vigere, cum tantum de Lusitania testari voluisset, ut advertit Garcia d. cap. 7. n. 89. Card. Tusch. omnino videndus, litt. S. verb. Spolium, concl. 368. & 369. ubi cum Zabarel. Bellamera, & alijs docet [sect. 25] dictam reservatione Camerae Apostolicae factam, odiosam esse, & stricte interpretandam, & quod Graeci propter eam recesserunt a Papa, & in Francia causavit indignationem cleri contra Papam, quia nimis rigorose Collectores eius bona rapiebant, & in malos usus convertebant, & idem circa valorem dictae consuetudinis testatur Ant. Gama decis. Lusit. 313. par. 1. ubi eius Addit. Flores de Mena, & omnes fere Auctores supra relati, Ioan. Gutier. lib. 1. pract. q. 49. n. 4. Bobad. in Politica lib. 2. cap. 18. n. 180. Alois. Riccius in prax. fori Eccles. decis. 601. Cavalcan. d. decis. 22. num. 4. par. 2. ubi testatur de consuetudine status Mediolanensis, quem sequitur Ioan. Baptista Costa de ratione ratae, q. 226. par. 2. Seraphin. decis. 594. num. 13. cum sequent. Pereira decis. 95. & Illustriss. Bracharens. Acuna in notis ad cap. illa autem 11. distinct. 12. num. 6. pag. 70. ubi ad hoc post Navarr. text. illum expedit in vers. Quod enim. Et in ipss nostris Indiarum terminis narrat Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 4. lib. 5. c. 1. pag. 98. ubi refert, quod [sect. 26] cum in Curia Regis de his Collectoribus in Indijs introducendis per Nuntios Apostolicos saepe, & enixe tractatum, & eis denegatum esset, quia iustitiam non fovebant, adhuc clanculu quemdam Collectorem ad insulam Hispaniolam miserunt ann. 1528. quod cum supremum Indiarum Consilium rescijsset, starim Regiae Cancellariae in eadem insula residenti per Regiam epistolam iussit, ut illum non admitterent, & ubi litteras aliquas Apostolicas intimasset, eas cum debito obsequio reciperent, & ad idem Consilium mitterent, ut ibi examinarentur, & ad Romanum Pontificem supplicatio interponeretur. Quo etia respiciunt plures aliae schedulae anni 1551. 1543. 1563. & 1581. quae habentur in 2. to. impress. fol. 44. & seqq. & inter ordinat. Mexicanas Licent. de Puga fol. 181. Quae serio, & enixe idem repetunt, & iuxta iuris Canonici dispositiones haec spolia Ecclesijs reservari, Collectoribus explosis, praecipiunt. Et [sect. 27] praesertim illa data in Escoriali 29. Maij ann. 1581. ad Mexicanam Audientiam directa, quae supradicta omnia dilucide narrat, & disponit, & ubi casus occurrerit, omnino videnda erit. Cvm ergo haec spolia ad Ecclesias Cathedrales Indiarum pertineant, eisque reservari debeant, & dictae Ecclesiae sint de iure patronatus Regij, & sub immediata eius protectio. ne, ut dixi sup. c. 3. Merito [sect. 28] Regales Audietiae earundem Indiarum, vel locorum Gubernatores, aut Praetores, ubi Audientiae non sunt, statim atque Praelatus moritur, imo & ubi morti proximus renuntiatur, se dictis bonis, & spolijs colligendis, & custodiendis immiscent, quod pluribus item schedulis Regijs deciditur, & iubetur, ac praesertim illis, quae expeditae sunt circa spolia Episcoporum Argetini, & Tlascalensis, & D. Toribij Mogrovejo, Archiepiscopi Limani. Quod [sect. 29] non est cur quispiam, ob defectum iurisdictionis succenseat, cum & in Hispania ide fieri soleat, & ad hoc passim Regiae provisiones expediantur, quamvis ibidem ad Cameram Apostolicam spolia pertineant, ut bene observat Bobad. in Polit. lib. 2. c. 18. n. 180. & alij Auctores statim citandi. Nimirum, ut haec bona sequestrentur, & in tuto collocetur: quae [sect. 30] alioqui, etiam seminecis Praelatis, ab ipsorum famulis, & ab alijs, tam clericis, quam laicis, & aliquando potentioribus, absque ullo divini, vel humani iudicij timore, expilari solent. Ita, ut vix sindone relinquant, quo Praelatus tegi, & humari possit. De quo Ego saepe oculatus testis fui, & ubique idem contingere suadet id, quod scriptum reliquit Auctor Dialogi de statu Ecclesieinter opera Hincmari: Decedente Episcopo substantia eius invaditur, bona eius sicut hostium spolia dividuntur, &c. Et videmus [sect. 31] ad sacrum etiam Palatium, & spolium Romani Pontificis extensum, & multis antiquorum Conciliorum Canonibus danatum, & deploratum, ut patet ex Raven. sub Ioane XII. cap. 11. vol. 5. Chalcedones. c. 22. Aquisgran. cap. 88. Vvormat. cap. 55. Valentiono in Hispania tempore Sixti IV. Trosleiese cap. 14. Ilerdens. cap. 16. Quorum [sect. 32] occasione ortae sunt advocatiae feudales, de quibus Erasmus Cochier integrum tractatum scripsit, & alim pleniorem Martin. Mager. de iure protectionis, quam [sect. 33] nostros Reges Hispaniae ia inde aba antiquis temporibus hoc in casu exercuisse, aperte comprobat text. a paucis animadversus in l. 18. tit. 5. par. 1. sic inquiens: Antigua costumbre fue de Espana, e duro todavia, e dura oi dia, que quando fina el Obispo de algun lugar, que lo fazen saber el Dean, i los Canonigos al Rei, e que le encomiendam los bienes de la Iglesiae, & 6. quod non solum ad reditus sedis vacantis, verum & ad spolia defuncti, aequalier referri potest, cum tunc ad Ecclesiam pertinerent, nondum Camerae Apostolicae Collectoribus introductis. Et hvc respiciunt alij Canones, qui graviter statuunt, [sect. 34] ut Episcopus proximior, nuntio accepto, de adversa alterius valetudine, ad eum festinet, eique aegrotanti medeatur, morienti opituletur, & mortuo, bonorum collectioni, ac custodiae prospiciat, ut Ecclesijs decedentium servarentur, a quibus si pauperes essent, nihil pro hoc labore, & cura percipere posset, sin divites, unam tantum libram auri, ut patet ex Concil. Regiensi cap. 5. Aurelianens. 11. c. 6. Tolet. IX. cap. 9. Aurelian. V. cap. 8. & Aquilies. cap. 10. to. 4. Cocil. pag. 1095. Quos Canones iam per desuetudinem antiquatos, in usum [sect. 35] in suo Archiepiscopatu Mediolanensi reduxit S. Carol. Borromeus Concil. 1. Provinciali Mediolanes. 2. par. tit. de funct. Episcopi. Et extat notabile [sect. 36] testamentum cuiusdam Siculi Episcopi, qui miseram Praelatorum conditione, dum aegrotant, & moriuntur agnoscens, ingentem quondam vim pecuniarum reliquit, ex qua reditus copararentur, & duobus antiquioribus suae Ecclesiae Canonicis affignarentur, sub ea lege, & conditione, ut egrotis deinceps successoribus suis assisterent, & de necessarijs providerent, & bonorum tutclae simul etiam prospicerent. Sed quoniam in hoc Ecclesiasticorum cura, & charitas valde refriguit, merito (ut diximus) Regales Audientiae eam suscipiunt, & quod plus est, sequestro bonorum facto, eorum [sect. 37] omnium petitiones admittunt, & expedient, qui a defunctis Praelatis aliquid sibi ratione servitij, vel alijs iustis titulis, & legitimis probationibus deberi contendunt. Quod absque ullo scrupulo, & summa cum iustisicatione fieri posse, docet Bobadill. dict. cap. 18. num. 130. cum bona Praelati ea tantum dicantur, quae deduct aere alieno supersunt, & lites in immensum protelarentur, si earum occasione Ecclesiastici iudices adeundi essent. In cuius praxis comprobationem citat Bobad. Sarmient. de redit. Eccles. 4. par. cap. 1. num. 8. ubi tamen hunc articulum non pertractat, & Ioann. Gutierr. d. lib. pract. cap. 49. num. 4. & eadem expresse, ac secure admittit idem Ioan. Gutier. de gabel. lib. 2. q. 88. num. 12. in princip. Ioan. Segura Davalos in direct. iud. Eccles. 1. par. cap. 14. n. 4. Lasarte de decima vendit. cap. 19. n. 45. & nov. Carleval. de iudic. pag. 159. ex n. 344. Egoque pro ea adduco text. in dict. l. 18. part. supra perpensum. Nam [sect. 38] quod ibi Regiae tuitioni commendari dicitur, nunc per Regios iudices expeditur, ut sentit Palac. Rubeus in introduct. Rubr. de donat. inter, num. 28. Cabedus de patron. Regiae Coronae, cap. 28. num. 7. pag. 141. ubi probat, quod custodia bonorum Episcopi defuncti pertinet ad Regem: ad quod [sect. 39] olim homines proprios a Regibus deputari solere, constat ex historia Palentina Archidiaconi del Alcor in vita Episcopi D. Petri III. ubi privilegium notabile memorat circa hoc eidem Ecclesiae Palentinae concessum a Rege D. Alphonso X. anno 1254. & aliud simile Ecclesiae Ovetensis, & Austiricensis refert novissime insignis, & diligens Regius Chronista AEgidius Goncalez Davila in Theatro Ecclesiastico dictae Ecclesiae Ovetensis, pag. 41. Quod, quia notabile est, hic inserendum duxi, & sic habet: Por gran favor, que he de hazer bien, e merced a la Iglesia Catedral de Oviedeo, i al Cabildo de esse mismo lugar, otorgo, i establezco de aqui adelante para siempre jamas, que cade que muriere el Obispo de la sobredicha Iglesia, que todas las cosas que huviere a la sazo que finare, que queden salvas, i seguras en juro, i en poder del Cabildo, e que ninguno non sea osado de tomar, ni de forciar, nin de robar ninguna cosa dellas. Otrosi mando, e otorgo, que el home mio non tome, nin rohe ninguna cosa de las que fueren del Obispo, mas que las guarde, i que las ampare con el home que el Cabildo diere, para guardarlas para el otro Obispo que viniere. E esto otorgo por mi, e por los que reinaren despues de mi en CastiIlai i Leon. Et idem reperies apud Fr. Prudet. de Sandoval in hist. Carol. V. lib. 27. & in histor. Regis Alphons. VII. cap. 64. fol. 179. Vbi ait, [sect. 40] de antiqua consuetudine Hisaniae ita spolia haec dividi solere, ut pars una Ecclesiae fabrice, altera pauperibus tribueretur, tertia ad Regem spectaret. Expendo etiam similem praxim, [sect. 41] quae in Hispaniae Regnis servatur apud Regios supremos Senatores, ut de eorum praecepto, iudex Regius vicinior Episcopatui, compellat haeredes mortui, ut nominentaestimatores, seu texatores damnorum, quae res Ecclesiae passae sunt, toto tempore, quo Episcopus mortuus obtinuit Episcopatum, qui cum nominates a novo Episcopo, aestiment damna, & deteriorationes, eleto etiam tertio, duobus non covenientibus, factaque aestimatione solvi iube tur pecunia novo Episcopo, ut damna resarciantur, de qua testantur Molina de primo lib. 1. cap. 27. num. 3. & Iona. Garcia de expensis, cap. 11. num. 69. Et in nostris terminis eandem sententiam probat Cabed. decis. Lusit. 83. par. 1. per tot. ubi probat hoc ius nostrorum Regum, & eoru iudicum secularium ex eo descendere, [sect. 42] quia ad eos spectat Praelatorum defunctorum bona defendere a latrocinijs, quae contingunt eorum morte. Et [sect. 43] quod cum ad ipsos pertineat patronatus Ecclesia rum Cathedralium, & sub eorum protection sint, ubi Pastore viduantur, nimirum si ad ipsos spectet bonorum Episcoporum defunctorum defensio, ut reserventur ei, ad quem de iure pertineat. Quamvis enim patronus [sect. 44] laicus non possit se intromittere circa res Ecclesiae, potest tame quoad defensionem, Innoc. in cap. cum vos, de offic. Ord. n. 1. latissime Martin. Mager. de advoc. arm. cap. 3. n. 165. &c. 15. n. 157. & 158. & seqq. ubi quod Patrono de iure incubit onus defendendi Ecclesiam, & male alienate repetere, & quod si id non fecerit, omni commodo, quod ab ea habet, privari poterit. Et inde infert Cabedus, bene sequi: [sect. 45] Quod ad quem pertinent custodia, & defensio rerum, pertinet etiam facere earum inventarium, Porcelin. de invent. c. 2. q. 15. n. 27. qui citat Archid. in cap. generali, de elect. lib. 6. Insuper & comittere solet Rex noster rescripto speciali, ut [sect. 46] iudices seculares cognovcant de servitijs famulorum Archiepiscopi, & Episcopi vita functi, ut eis persolvatur salarium, & debita, si quae debet Episcopus, & quae ei debentur, exigantur. Et de his omnibus cognoscunt iudices seculares mortuo Episcopo, si super illis aliqua lis movetur in iudicio, & ita servatur in nostro Regno. Et idem latius probant Frac. Marc. decis. 90. n. 5. par. 1. ibi: Sed in contr arium videtur in casu isto, quia talis reductio ad manus Delphinatus fit ex iusta, & legitima causa ad salvum ius habentis, obviando scandalis, & periculis futuris, Thesaur. decis. Pedem. 113. n. 6. Olivan. de iure fisci, cap. 13. ex n. 23. ubi assignat causas, quare sequestratio in bonis Ecclesiasticis ponatur per Regem, & Ioseph. Sesse de inhib. Iustit. Aragon. cap. 1. §. 8. num. 20. & seq. Inest quipped [sect. 47] spolio haec necessitas, sive obligatio, debita a Praelato defunct cotracta solvedi, neque spolij nomine venit, nisi quod ijs deductis superfuerit, c. pervenit, ubi omnes de fideiussor. cap. praesenti, §. porro, ubi: Solutis debitis, de offic. Ordin. lib. 6. iunctis resolutis per Archidiaconum, in cap. fin. de testam. in 6. Franc. Marc. decis. 436. per totam, 1. par. Bonacosa in tract. de servis, & famulis, q. 194. tom. 6. tract. Doct. par. 1. fol. 29. Tiraq. de retract. lignag. §. 15. gloss. 1. num. 7. Boer. decis. 204. num. 48. Gigas de pension. quaest. 72. num. 1. Gutierr. lib. 1. Canonic. cap. 1. a num. 109. & num. 114. Quod [sect. 48] etiam ad legitime promissa ab eodem Praelato protrahitur in cap. quicunque Episcopi, ubi gloss. verb. Promiserint 12. q. 2. dict. cap. pervenit, de fideius. Tiraq. in l. si unquam, verb. Donatione, num. 27. Et etiam habet locum, [sect. 49] ubi spolia Camerae Apostolicae reservantur, quamvis viginti dies post contractum debitum non supervivat, ut expresse decidit Rota in antiq. decis. 41. sub tit. de probation. num. 2. ibi: Et ideo cum persona sua sit ad huiusmodi debita obligata, non mirum si etiam de fructibus suorum beneficiorum, quos facit suos, satisfacere teneatur. Et tam in Episcopis secularibus, qua regularibus observari debere, & ita quotidie practicari, resolvunt Alex. Ludovisius, alias Greg. XV. decis. 401. num. 4. & 5. & Farin. decis. 241. num. 2. par. 2. Quod etiam, ut aliqui ex eisdem Auctoribus tangent, procedet [sect. 50] in solutione, & remuneratione eorum, qui ipss Episcopis defunctis inservierint. Nam licet plurimi [sect. 51] doceat salarium non conventum illis tantum famulis de rigore iuris deberi, qui probaverint se solitos fuisse operas suas locare, & vice versa dominum eas conducere, arg. text. in l. sala. riu, D. & C. mandati, & eorum, quae late, post alios antiquiores, tradit Feder. de Senis cos. 118. Alex. cons. 109. col. 2. lib. 6. ubi Natra in addit. ad eundem, idem Natta cons. 376. Cephal. cons. 534. n. 9. Simon de Praet. cons. 53. n. 1. in fin. & num. 2. latisime Ioan. Botta, qui nec de aequitate deberi conatur defendere, cons. 43. n. 5. & seq. decis. Genuae 115. num. 2. & 3. Baeza de decima tutor. cap. 2. num. 2. & cap. 20. n. 20. Albarad. de coniect. mente, lib. 2. cap. 29. §. 1. num. 113. ad finem, & plures alij relati a Flores de Mena lib. 1. var. q. 8. §. 2. n. 1. Vizcontus in conclus. iuris, verb. Salariu, & Cevallos tom. 1. commun. q. 288. num. 5. & in nostris terminis [sect. 52] Bulla Pij V. an. 1567. quam sup. retulimus, ibi: Nullus super eoru bonis mercedem petere possit in praeiudicium creditorum, nisi evidenter appareat, quod sub certa constituta mercede ad huiusmodi servitium accessisset. Adhuc tamen contraria opinio, ut ex aequitate praestetur, & iuxta servitij meritum taxari, & solvi debeant, ne quis ex labore alieno locupletetur, verior, & communior videtur, quam iuvat text. in l. excepto, C. de locato, l. sed an ultro, §. 1. & l. quae utiliter, D. de negot. gest. l. 28. tit. 12. par. 5. & alijs iuribus, & rationibus defendunt Guid. Papae, & eius Addit. decis. 68. Ant. Gomez lib. 2. var. cap. 2. n. 9. Socin. Iun. cons. 196. lib. 2. num. 1. Ias. in §. triplici, Inst. de action. Riminal. Iun. cons. 478. lib. 4. Did. Perez in l. 1. tit. 2. lib. 1. Ordin. litt. A. vers. Est tamen dubium, Rebuff. in prax. lib. 2. tit. de famulorum salarijs, gloss. 3. Baeza d.c. 20. n. 20. in fin. Gutierr. de iuram. confirm. lib. 5. c. 64. n. 3. ubi testatur se ita vidisse practicari, Flores de Mena d.q. 8. §. 2. n. 3. & 10. Cevallos d.q. 288. n. 6. Azeved. in l. 6. tit. 15. n. 4. lib. 4. Recop. ubi asserit, sic vidisse practicari, etiam non probate consuetudine solvendi talia salaria, contra Did. Perez exigentem huius consuetudinis probationem, Bobad. lib. 2. Polit. cap. 10. n. 38. litt. C. Menoch. cons. 288. num. 10. & 24. & cons. 570. num. 4. & in tract. de arbitrar. casu 514. Quod securius procedit, ubi [sect. 53] personae huiusmodi, quae Episcopis inservierunt, aliquas expensas tacitas, vel expressas ob hanc occasionem fecerunt; tunc enim, remuneration non facta, in utroque foro, & secundum Auctores utriusque opinionis, iustum salarium debetur, & persolvendum est, ut resolvunt Fr. Lud. Lop. in instruct. neg. c. 25. & in instruct. conscient. 2. par. cap. 8. Flores de Mena ubi sup. num. 6. & 10. §. 1. num. 19. & 28. ubi exemplum adducit in [sect. 54] Vicario Episcopi, si forte is ex proventibus officij sufficienter remuneratus non fuisset, aut si ex longinquo deductus sub spe promissionum Episcopi ad eum se trastulit, & alia commoda, & lucre deseruit, & postea promissionibus frustratus invenitur. De quo etiam & an his obstet nova pragmatica anni 1616. alia congessi sup. cap. 8. ex num. 62. quae hic adnotare iuvavit, & Bullam Pauli 111. saepe relatam, ibi: Quia verosimile non est, ut qui pro mensuali salario, & stipedio illis serviunt, exactionem eorum salariorum, & stipendiorum ultra integrum annum differant, &c. Et ita saepe in emergentibus causis pronuntiavi, [sect. 55] sub magna tamen dictorum salariorum moderatione, & insuper habita praesumtione triennij, quae aliquando ea petentibus obijciebatur, de qua in l. 6. tit. 15. lib. 4. Recop. Quoniam [sect. 56] ea, ut Azeved. ibid. recte resolvit num. 45. & 46. locum non habet, ubi tales famuli, amici, vel consanguinei sine salarij conventione servierunt, non tame animo donandi, sed repetendi, nisi alias maioribus beneficijs remunerate essent. Quae [sect. 57] etiam remuneratio, si in vita praestita non fuerit, aliquando etiam post morte Praelati in iudicio peti poterit, & praestari debebit, iuxta persouarum, & servitiorum contemplationem, nec tam liberalitas, quam debiti solutio appelanda erit, l. Attilius Regulus, D. de donat. caus. mort. l. sed si lege, §. consuluit, D. de pet. haered. l. penult. D. de ritu nuptiar. cum innumeris alijs, quae de natura donationis remuneratoriae adduxi sup. lib. 2. cap. 1. ex num. 57. & cap. 30. ex num. 21. & est videndus Ioan. Faber in l. 1. in fine, C. de inoffic. testam. Vbi [sect. 58] quod dicitur quaedam alienatio, titulo oneroso, non lucrativo facta. De qua, & eius aestimatione arbitrio iudicrs reservata, plura congerit Tiraq. d. l. si unquam, verb. Donatione, num. 84. & 102. Alciat. de praesumt. regul. 1. praes. 16. num. 3. & respons. 584. num. 5. Menoch. de arbitrar. cas. 132. num. 6. & 7. & in terminis Praelati donantis, casu 434. num. 4. & 6. Iaso cons. 22. lib. 2. & cons. 10. num. 18. lib. 3. ubi Beccius in addit. litt. H. idem Beccius cons. 129. num. 26. lib. 2. Mascard. de probat. concl. 186. in fine, Ioan. Garcia de remuner. donat. num. 52. Costa de ratione ratae, q. 75. num. 2. Morquecho de divis. bonor. lib. 2. cap. 11. num. 44. Et quod talis [sect. 59] remuneratio cadat, & comprehendatur in congrua susentatione Praelati, & inter ea, quae tam vivus, quam moriens de bonis, etiam intuitu Episcopatus quaesitis, potest, & debet expendere, & disponere, Molina de iust. & iure, disp. 145. vers. De remuneratorijs, Redoan. de spolijs, quaest. 3. §. sed in contrarium, num. 16. & tetigi sup. cap. proxim. num. 85. Ivxta quae decidedae erunt lites, quae occasiono istorum spoliorum, & salariorum in Regijs Audientijs Indiarum saepe (ut dixi) formantur: advertendo tamen, quod in quemcunque eventum, etiam si aliquae donationes ab Episcopis factae solvi iubeantur, hoc non debet praeiudicare Ecclesijs eorum, [sect. 60] saltim in Pontificali, & reliquis, quantumvis pretiosis, ad cultum divinum, & eius apparatum pertinetibus. Haec enim, etiam ubi spolium pertinet ad Cameram Apostolicam, Ecclesiae reservari debere, expresse constitutum est per Bullam Pij V. dat. Romae 3. Kalend. Septemb. ann. 1567. quam ad litteram refert Redoan. in d. tract. de spolijs, pag. 479. Motus proprius Pij V. fol. 111. & 112. Laurent. Cherubin. in Bullar. Pontif. 2. tom. pag. 238. Navarr. de spolijs, §. 8. Molina disp. 147. §. Pius V. Azor lib. 8. instit. moral. cap. 8. q. 8. §. quaestio quidem, ubi aliquas quaestiones huc spectantes adducit, & alias Marta de success. legali, 4. par. q. 1. art. 4. num. 44. Vbi probat, quod Praelatus habens facultatem testandi, non potest disponere de mobilibus oratorio suo privato applicatis. Quod tamen est intelligendum [sect. 61] de Pontificali, quo tempore mortis utebatur. Nam si in vita de aliquibus rebus ad illud pertinentibus disposuisset, valida esset illorum alienatio, vel commutatio, ut bene advertit Navarr. d. §. 8. num. 4. ad finem, & cons. 2. sub tit. de donat. per totum, & Pet. Matthae. in notis ad dictum Morum propriu Pij V. pag. mihi 557. ubi verba Navarri trastulit, & illum suum caduceatorem appellat, & habui de facto in causa spolij Reverendiss. Episcop. Cuzquensis D. Fernandi de Mendoca, quae in Limano Praetorio vertebatur super quibusdam donationibus factis D. Sebastiano Goncalez de Mendoca ipsius ex fratre nepoti cum reservatione ususfructus. In qua causa idem D. Sebastianus intendebat, [sect. 62] bona, quae post factam donationem Episcopus consumsit, vel alienavit, sibi ex alijs eiusdem bonis sarcienda esse, ex reg. text. in l. 1. §. cavere, & §. & habet, D. de usufruct. quemadm. caveat. l. si is cuius 15. cum l. seqq. D. de usufruct. l. 1. & 4. C. eod. l. 20. tit. 31. par. 3. Ias. cons. 40. num. 2. vol. 1. & plures alij relati a D. Ioan. del Castillo de usufruct. cap. 17. num. 4. & seqq. iuncta l. qui restituere, D. de reivind. l. in re furtiva, l. si servus, §. bove, D. de condict. surt. quibus probatur [sect. 63] in obligationibus rei praestandae, vel restituendae, illis peremtis, succedere obligationem ad id, quod interest, vel aestimationem, cum alijs traditis a Bart. & Modernis in l. stipulationes non dividuntur, D. de verbor. obligat. Aiora de partition. 2. par. q. 36. num. 6. & 3. par. q. 29. num. 104. ad finem: & in terminis donationis, de qua agimus, text. [sect. 64] expressus in l. si donatae 37. D. de donat. inter, ibi: Sed quia causam possidendi donation praestitit, nisi reddatur res, aestimatio facienda est iusto pretio: cui etiam convenit text. in l. si quis argetum 35. §. sin autem, C. de donat. Et [sect. 65] quia quemadmodum donatio semel perfecta revocari expresse non potest in praeiudicium donatarij, ita nec tacite per rerum donatarum consumtionem, alinationem, aut aliam dispositionem in contrarium factam, ut eleganter, post alios, quos refert, tradit Cravet. cos. 103. num. 16. lib. 1. Velazq. de Avendano in l. 25. Tauri, num. 3. gloss. unic. quos, & alios refert & sequitur D. Ioan. del Castillo ubi sup. cap. 39. num. 42. Quibus attentis, hac quoque in parte in favorem eiusdem D. Sebastiani pronuntiavimus, cum magna tamen rerum, quas petebat, moderation. Nam, [sect. 66] qui ex liberalitate sua conveniuntur, amare exigendi non sunt, l. Divus Pius 28. cum similibus, D. de regul. iuris, & ideo lex eos non obligat [sect. 67] ad aliquam cautionem praestandam, etiam ubi res, quae usu consumi. vel deteriorari possunt, donarunt, cum reservatione ususfructus, licet ad hoc alij usufructuarij teneantur, ut constat ex d. l. 1. §. cavere, cum similibus supra relatis, & expresse agnoscit Decius in d. l. Divus, n. 2. & cons. 265. num. 5. Corneus, Socin. Platea, Gozadinus, Rolandus a Valle, & plures alij, quos refert Pinel. in l. 1 C. de bonis matern. 2. par. num. 8. Ioan. Gutierr. in l. nemo potest, num. 191. D. de legat. 1. ubi etiam Ioan. Annibal. num. 174. & latissime D. Valencuela cons. 29. num. 3. cum multis seqq. vol. 1. ubi ad id bene ponderat [sect. 68] text. in l. Aristo, §. fin. D. de donat. l. ad res donates, D. de aedil. edicto, ibi: Quod minime dicendum est, ne eo casu liberalitatis suae donator poenam patiatur, & l. filio, D. ut legator. nomine caveatur, ubi filius, & servus non cogunt patrem, vel dominum ad cavendum, secundum terminos illius tituli, vel ad promittendum sub hypotheca bonorum, quia eorum beneficio legitimam consequuntur. Vtrum vero, & quando, [sect. 69] de bonis spoliorum, quae per seculares iudices ad haec debita solvenda, vel ne pereant, aut ex alia causa in publica subhastatione venduntur, gabella solvenda sit, quam vulgo Alcavala vocamus, recte sub distinctione bonorum, & haeredum, quam faciunt, resolvunt Lasarte cap. 19. num. 48. & seqq. & Ioan. Gutier. de gabell. lib. 2. q. 88. ex num. 12. Est autem adeo verum, praedicta spolia Praelatorum in Indijs defunctorum, ad Ecclesias ipsatum Indiarum, & non ad Cameram Apostolicam pertinere, ut [sect. 70] etsi daremus, aliquem Episcopum Ecclesiae Hispaniae ad Ecclesiam Indiarum translatum fuisse, & secum aliqua bona trasfretasse, intuit primae Ecclesiae quaesita, adhuc ad secundam haec, & alia, quae reliquerit, pertinebunt, quia in eius gremio decidit, & inter eam, & Episcopum, illo tempore, adest matrimonium spirituale, quod praecipue [sect. 71] causat hanc acquisitionem, & in cuius signum anulum defert, primo post translationem penitus resoluto, ut docere videtur Abbas, omnino videndus, cons. 101. num. 5. par. 2. per text. in cap. si quis iam translatus 21. quaest. 2. & amplectitur Rota apud Farinac. decis. 475. par. 1. tom. 2. num. 6. & 7. ubi plura alia in eius comprobationem adducit, & eadem Rota in antiq. decis. unica, de traslat. Episcop. ubi tenet, [sect. 72] quod Episcopus translatus de uno Episcopatu ad alium, potest secum ferre fructus iam perceptos, prout generali totius orbis consuetudine servari videmus, ut notat Sarmient. d. tract. de reditib. 2. part. q. 4. ad finem, Bellamera in d. cap. si quis translatus, num. 10. & in cap. cum venerabilis, num. 47. de except. & in specie, non solum ad fructus iam perceptos, verum & ad res mobiles ex fructibus primi Episcopatus acquisitas, ex fructibus primi Episcopatus pit. sede vacante, 2. par. q. 8. num. 28. in 13. tom. tract. par. 2. pag. 428. Calderin. cons. 2. sub tit. de reb. Eccles. Nicol. de Vbaldis de success. abintes. cler. par. 2. §. finita, num. 11. to. 8. tract. par. 1. fol. mihi 353. & novissime Caldas Pereira, qui alios adducit, cons. 48. ex num. 25. Et quamvis Petr. Barbosa in l. divortio, in princip. 2. par. num. 55. referat Paul. Castres. cons. 337. num. 7. lib. 1. Alciat. respons. 1 a num. 3. & num. 47. lib. & alios, qui hanc translationem bonorum videntur contradicere; [sect. 73] tandem resolvat, quod quamvis transferri possint, tamen si de illis Episcopus translatus non disposuerit, debent primae Ecclesiae reservari, quia translatus non debet esse melioris conditionis, quam residens, & quia vocatio, quae [sect. 74] per translationem inducitur, eundem effectum debeat operari, quam mors naturalis, argum. text. in cap. in apibus, §. ecce 7. q. 1. quem ad id notat gloss. in Clem. 1. verb. Morte, ut lite pendet. & gloss. in cap. si Episcopus, verb. Morte, de supplend. neglig. Praelat. & alij DD. quos in ipsis nostris terminis, Barbosae opinone sequutus, refert alter August. Barbosa in Pastorali, 3. par. alleg. 114. num. 16. & D. Praeses Valencela cons. 190. num. 7. vol. 2. ubi quod translatus de uno Episcopatu ad alium, censetur mortuus, quod Ecclesiam a qua fuit translatus. Quibus favet alia communis Doctorum opinio, quae habet, quod [sect. 75] Monachus translatus de una Religione ad aliam, non adimit bona acquisita ex sua persona priori Religioni; transitus enim ei non debet officere, ut ex pluribus tradit Eman. Roder. lib. 3. regul. q. 5. art. 5. Sanch. in summ. lib. 7. cap. 32. num. 8. & cum alijs Bonacina de calusura, q. 2. punct. 9. §. 4. diffic. 2. num. 2. & seqq. pag. mihi 92. & 93. Adhuc tamen in terminis Episcopi translati idem Barbsa, & alij fatentur contrariam opinionem consuetudine universali admissam. Et inspecto etiam iuris rigore veriorem esse late ostendit Caldas Pereira d. consil. 48. ex num. 15. Quoniam [sect. 76] omnia iura, quae, Ecclesiae, vel futuro successori Praelati bona ijservant, de morte naturali loquuntur, ut exapparet, [sect. 77] quae non solet extendi in rescriptis Apostolicis ad mortem civilem, neque ad aliud genus vactionis, nisi specialiter exprimatur, cap. susceptum, derescript. in 6. ibi: Cum non per renuntiationem vacaverit, sed per mortem, Rebuff. Mandos. & alij, apud Cald. ubi sup. num. 19. & ante eos Calderin. inde resolvens contra Cameram Apostolicam, cons. 1. de pecul. cleric. & inquiens verba reservationis esse stricte intelligenda, & illa de medio sublatis, naturalem mortem, & non civilem denotare. Quibus non adversatur [sect. 78] text. in cap. manifesta 12. q. 1. ibi: Vt si Episcopo contigerit inopinatus transitus, res Ecclesiae nullo modo possint minui, & perire. Nam ibi, Transitus, non translationem, sed mortem significat, & non agit de rebus proprijs Episcopi intuitu Episcopatus quaesitis, sed de rebus ipsius Ecclesiae, ut patet ex eod. text. & ex antecedentibus, & seqq. quas [sect. 79] verum est in praeiudicium primae Ecclesiae ad secundam transferre non poste; ut in eisdem iuribus, & in d. cap. si quis translatus. Quod in illis alijs non contingit, cum possit de eis, dum vivit, ad libitum disponere, etiam post translationem, ut agnoscit Cardin. cons. 110. num. 2. & Barbosa d.n. 55. ver. Quod si translatus, & quide sine peccato in pios usus, etiam extra Episcopatum, ubi eas acquisivit, ut resolvi in cap. praeced. num. 65. Quibus adijcio, quod si huiusmodi bona priori Ecclesiae, vel Camerae Apostolicae reservari deberent, [sect. 80] teneretur translatus tempore translationis inventarium facere, & post mortem ad iudicium divisorium provocandu esset, quod nusquam praxi receptum vidi in nostris Indijs, vel in alijs provincijs, ubi Collectores Apostolici non admittuntur. Maior quidem difficultas esse [sect. 81] videtur in eo Indiarum Episcopo, qui absolute suo Episcopatui in minibus Pontificis renuntiavit, & Ecclesiam deserens, in Hispaniam, vel Romam domicilium suum transtulit. An nepe huic, ex post facto decedenti, & bona, quae secum portavit, intuitu Episcopatus quaesita, relinqueti, ipsa adhuc Ecclesia succedere debeat, vel Camera Apostolica, aut Monasterium, in quo professus fuit, si forte fuerit regularis? Quae quidem quaestio his in supremo Indiaru Consilio agitata fuit in causa R.D. Fr. Ioannis de Espinosa Episcopi quondam Chilensis, & D. Fr. Ioan. de Valle Episcopi Guadalajarensis, & aliam similem adducit Navarr. cons. 15. sub. tit. de regularibus, in 1. edit. & consil. 6. tit. de donat. in 2. agens de quodam Regruari Ordinis Praedicatorum, Episcopo Cuzquensi, cuius nomen, licet ipse non exprimat, erat [sect. 82] D. Fr. Ioannes Solanus, qui renutiavit Episcopatui, causatus, quod per seculares iudices integra sibi fa cultas exercendi Pastorale officium adimebatur, & Romam veniens tempore Pij V. felic. record. ibi decessit, suis bonis, dum viveret, Ecclesiae S. Mariae supra Minervam, ad pia opera donatis, de quo agunt Fr. Anton. de Remesal. lib. 4. hist. Guatim. cap. 13. num. 2. & lib. 9. cap. 9. Fr. Alphons. Fernandez lib. 1. hist. nost. temp. c. 53. & Fr. Ioan. Marieta lib. 14. Sanctorum Hispaniae, fol. 212. Etenim prima facie dicendum videtur, huc Episcopum, renuntiato Episcopatu [sect. 83] titularem manere, ac perconsequens in eius bonis spolium non esse, cum iam Ecclesiam non habeat, iuxta ea, quae tradit Thomas Docius cons. 53. num. 2. text. optimus in cap. inter corporalia, de traslat. Episcop. ibi: Cum quis Episcopali praeditus dignitate, nullius tamen Ecclesiae possit esse Episcopus, quemadmodu de illo contingit, qui oneri Pontificali renutiat, non honori, & loquens in Episcopis regularibus Sorus de iustit. & iure, lib. 10. q. 5. art. 7. num. fin. ubi inquit, bona eorum, licet acquisita sint ab eis in Episcopatu, ipsorum Monasterijs obvenire, Saa in summ. verb. Religio, num. 52. Eman. Roder. in quaest. regular. 3. tom. q. 69. art. 4. ad. finem. Qui Auctores, titularium Episcoporum appellatione, renuntiantes comprehendere velle videntur, cum de bonis acquisitis in Episcopatu loquantur, quod de titularibus solum non posset verificari; quoniam hi non habent Ecclesiam, nec Episcopatum cum fructibus, & exercitio, sed solum dignitatem sine administratione, quia forte eorum Episcopatus est apud Sarracenos, quos vulgariter Episcopos Nullitenentes, vel Nullatenses appellamus, ut bene inquit Thom. Docius d. cons. 53. n. 2. & Sbrozius de offic. Vicar. lib. 1. q. 31. n. 18. Et potest adduci alia ratio ad excludenda Ecclesiam a successione talium Episcoporu renuntiantium, nimirum [sect. 84] defectus matrimonij spiritualis, quod post cessionem, vel renuntiationem Episcopatus factam de cosensuPontificis cessat, ut docemur in d. cap. inter corporalia, & per Ferret. cons. 11. num. 2. cu seqq. Goncalez ad reg. Cancell. gloss. 15. num. 48. & Farin. d. decis. 475. num. 6. & 7. par. 1. Quo vinculo matrimonij cessante, cessare quoque debere videtur successio Ecclesiae, quae ex eo producitur, quemadmodum & in matrimonio carnali contingit, quo [sect. 85] non solum omnino soluto, sed vel per divortium, etiam quoad thorum, separato, cessat quoque ius successionis, quae alias inter virum & uxorem concedi solet, ut in l. 1. D. unde vir, & uxor, cum alijs traditis a Tiraq. de retract. lignag. §. 10. gloss. unica, num. 17. Guillerm. Bened. in cap. Rainutius, verb. Et uxorem, decis. 5. num. 238. & Barb. in Rubr. solut. matrim. 2. part. num. 56. vers. Et ex his ita resolutis. Et hoc erit certius, si sequamur opinionem eorum, qui docent, [sect. 86] Episcopum Religiosum renuntiantem, ad suum Conventum, sive Monasterium redire debere, de qua Azor d. tom. 2. lib. 7. cap. 7. ad finem, Aragon. 2. 2. q. 88. art. 11. ad 3. fol. mihi 1036. & alij, quos refert Sanchez in summa, 2. tom. lib. 6. cap. 6. num. 28. Sed his non obstantibus, [sect. 87] tam in Episcopis secularibus, quam regularibus renuntiantibus, contrariam sententiam veriorem existimo, & pro ea in litibus supra num. 18. relatis pronuntiatum fuit. Quia certius est, quod quamvis per renuntiationem dissolvatur vinculum matrimonij spiritualis, non [sect. 88] tamen dissolvitur, nec praeiudicatur ius Ecclesiae quaesitum in bonis eius intuitu eousque paratis, quia hoc etiam in matrimonio [sect. 89] carnali illibatum manet coniugi, qui non dedit causam separationi, ut vel in ipso exemplo d. l. 1. D. unde vir & uxor, tradunt Decius num. 10. Curtius Iun. num. 34. in l. 1. C. eod. Barbos. d. num56. vers. Sed id ex supradictis declarandum est, ut verum sit in eo, qui dedit causam divor tio, &c. & novissime Mangilius de imputation. q. 188. pag. mihi 724. Et ide praxi receptum videmus [sect. 90] in comunicatione bonorum, quae constante matrimonio lucrantur, quorum medietas etiam post divortium competit coniugi, qui in eo culpam no habuit, ut pluribus probat Gomez de Leon alleg. 1. num. 12. Matienz. in l. 2. tit. 9. lib. 5. Recop. gloss. 1. num. 48. Gutierr. de iuramet. confirmat. 1. par. cap. 1. num. 61. & lib. 1. Canonic. cap. 24. num. 163. & cum multis alijs Ciurba ad statut. Messan. cap. 1. gloss. 6. numer. 61. Et ita in terminis nostrae quaestionis, contra Sotum, & alios supra relatos, [sect. 91] quod Episcopus titularis, vel renuntians, etiam regularis, nullum praeiudicium Ecclesiae paret, ubi ei competit successio, expresse tenet Capitius decis. 200. per totam, Azor. 1. tom. lib. 12. cap. 10. q. 7. ad fin. Sanch. in d. fumma lib. 7. cap. 32. num. 68. pag. mihi 544. Barbosa in. Pastorali, 3. par. allegat. 114. num. 22. & Bonacina de clausura, q. 2. punct. 9. §. 4. difficult. 2. num. 16. ad finem, pag. mihi 99. qui licet loquantur de successione Camerae Apostolicae, idem tamen sentiunt, ubi Ecclesia ius antiquum in eadem successione conservat, exclusa eadem Camera, & velut in eius locum subrogata, ut in nostris Indijs cotingit. Et idem insinuare videtur Navarr. d. cons. 6. de donat. ubi Monasterium admittit, quia Episcopus, de quo ibi, in vita disposuit, & etia si disponeret per restamentum, posset id facere per privilegium Sixti IV. & [sect. 92] Leonis X. quod hoc permittit Praelatis: & beneficiarijs secularibus, & regularibus in Curia decedentibus, quod ostendit, his desicientibus, in favorem Ecclesiae Navarr. Consulturum fuisse, non obstante, quod Episcopus illo extra Indiam moreretur, & in loco ubi Camera Apostolica spolia percipit, quia; licet alias dici soleat, circa ius succedendi [sect. 93] attendendum esse statutum, vel consuerudinem loci, ubi sita sint bona, de quorum successione agitur, non vero testatoris, aut haeredum, ut probat Albert. Brun. de starut. q. 25. Gozadin. cons. 49. num. 11. Ancharr. consil. 163. & alij, quos allegat Matienz. in l. 2. tit. 9. lib. 5. Recop. gloss. 1. a num. 74. Hoc tamen fallit in mobilibus, quae in praeiudicium successoris, & absque eius cosensu mutantur, vel transportantur, ut ijdem ipsi Auctores ostendunt, & in terminis Rota apud Seraphin. decis. 594. num. 21. 22. & seqq. par. 1. Alias enim esset in [sect. 94] manu Praelatoru Indiarum multa bona congerere, & ea in Hispaniam transportare, sicque Ecclesias suo iure fraudare, quod admitti non debet. Nam fraudis [sect. 95] suspicione stante, staturum, quod alias non porrigeret vires suas ultra, districtu extenditur ad decidendum, & excludendum actum sraudulentum, ut in simili tradit Riminald. in princip. Instit. de donat. num. 261. & seqq. & cons. 42. num. 43. 46. & 47. lib. 1. & in pulchro casu Cened. in Canon. q. 21. per tota: Et quando starutum [sect. 96] est prohibitivum in persona, & prohibitio favorabilis, bene porrigitur ad bona, etiam extra territorium, ut in pulchris exemplis ostendit Bart. in. l. cunctos populos, num. 31. C. de summa Trinit. num. 32. & late Surd. cons. 532. ex num. 17. lib. 4. Mieres de maiorat. par. 1. q. 58. num. 25. & 26. & plenissime Menoch. lib. 2. praesumt. 2. num. 6. & Ioan. Anton. Bellon. conf. 74. num. 117. Et praeterea ponderari potest ratio tradita ab Azorio, & alijs ubi sup. dum Cameram Apostolicam admitti docent, & Monasteriu excludunt; nempe [sect. 97] quod Episcopi Religiosi, etiam post renuntiationem Episcopatus, Manent a Religione soluti, ac liberi. Vnde reijcere videentur sententiam aliorum, qui ad Monasterium redire debere dixerunt, prout & aperte reijciunt Enriquez in summ. lib. 10. cap. 32. §. 4. Emanuel. tom. 3. regul. q. 52. art. 26. Saa verb. Episcopus, num. 11. & alij, quos refert & sequitur Sanchez d. cap. 6. num. 29. Cenedus de la pobreca Religiosa, duda 48. a num. 2. & in nostris terminis Navarr. d. cos. 6. num. 1. & num. 11. ubi notanter inquit cu Ioan. Andr. Per transitum Religiosi ad Episcopatum induci, quandam subtilem apostasiam, & parum caute loqui recentiores, qui dicunt, quod renuntiatione facta, debet ad Ordinem, sive Monasterium redire: tum, quod nullo id iure cautum est, & ita non dicendum, cap. consuluisti 2. q. 4. & cap. 2. de translat. Praelat. tum quod etiam in terminis id asserit Feder. de Senis consil. 5. & 19. & Bonifac. in Clem. 1. de regular. tum, quod praxis omniu Monachorum renunitantium loco Episcopatus, & non honori, hoc servavit, & servat Papa id sciente, & consentiente. Et idem novissime tradit Laiman. lib. 4. Theolog. moral. tract. 5. de stat. Relig. cap. 5. num. 9. ad medium, ubi hoc extendit [sect. 98] ad Episcopum depositum absque degradation. Quae omnia lucem aliquam praebere poterunt ad decisionem alterius quaestionis, quae his proximis annis semel, iterum, & tertio, agitata fuit super collectione spoliorum aliquorum Religiosorum Indiarum, & aliarum provinciarum, [sect. 99] qui extra claustra vagabantur, & aliqua bona in hac Curia Matritensi, & alibi reliquerunt, quae Collector Camerae Apostolicae sibi applicanda esse praetendebat. Nam licet hoc in Italia receptum sit virtute Bullae, sive Motus proprij Gregor. XIII. dat. Romae 25. Iun, ann. 1577. quam adducit Laert. Cherub. in Bullar. pag. 1254. & Petr. Matth. in summa Const. Pontif. pag. 720 ubi renovantur, & ampliantur aliae Bullae Pauli IV. & Pij IV. de quarum praxi, & executione late agit Navarr. d. tract. de spolijs, §. 5. per totum, & cons. 15. sub tit. de regular. num. 4. in antiq. Quintil. Mandos. de signat. gratiae, tit. de licentia testandi, & spol. cocess. fol. 116. Paul. Fusc. de visitat. lib. 2. cap. 15. post num. 55. Eman. Roder. 3. tom. regul. q. 30. art. 12. pag. 308. Quaranta in Bullar. verb. Spolium, vers. ult. pag. 485. Cerola in praxi Episcop. 2. par. verb. Spolium, vers. 7. pag. 104. Mo; lina de iustit. & iure, tract. 2. disp. 147. vers. Licet negandum, Azor. 2. par. inst. moral. lib. 8. cap. 3. vers. 15 quaeritur, Ioan. Frac. Leo in thesaur. for. Eccles. 3. par. cap. 3. ex num. 51. & novissime Filiuc. d. tract. de spolijs cleric, cap. 2. pag. 25. & latius cap. 6. pag. 37. & cap. 7. pag. 39. num. 8. qui resolvunt per hanc costitutionem revocari ius commune, & Bullam Pauli IV. quae haec bona Monasterijs dictorum Religi osorum applicari iubebant. Adhuc tame contra eandem constitutionem plures considerationes satis urgentes, & concludentes oppoint Navarr. d. §. 5. num. 3. Et utcunque sit, certissimum est, [sect. 100] eam in Regnis Hispaniae nunquam admissam fuisse, ut agnoscunt omnes DD. supra relati, praecipue P. Molina dict. vers. Licet negandum, ubi post alia sic habet: Quamvis autem Gregor. XIII. dum spolia ad bona omnia Religiosoru extra claustra ex hac vita decedentium, extendit, in universum loqui videatur de Religiosis quorumcunque Regnorum, at que ubivis decedentium, nescio tamen an id extra Italia sit usu receptum, usuve recipietur, quare quado casus occurrerit, usus, ac consuetudo loci sunt requirenda. Quam consuetudinem, iuncta tolerantia summorum Pontificum validam, & legitiman esse tandem etaim concludit Azor d. lib. 8. cap. 4. vers. 2. quaeritur, & alij, quos in simili adduxi sup. hoc cap. num. 23. & semper in Hispania obviam itum esse Collectoribus eiusmodi spolia Camerae Apostolicae colligere, & applicare contendentibus, testatur Redoan. d. tract. de spolijs, q. 4. num. 24. Navarr. §. 14. num. 4. & Filiuc. ubi sup. cap. 6. & cap. 7. num. 6. & seqq. Quibus, & alijs attentis, & expensis, reiecta fuit praetensio, & intention Collectoris Apostolici in casibus supra relatis Seria [sect. 101] super hoc consultatione, & deliberation per gravissimos, & doctissimos viros de mandato Regis. & Domini nostri Philippi IV. habita, in praesentia, & domo Eminetissimi Domini, ac Domini mei Cardinalis de Trejo, supremi tunc Senatus Castellae Praesidis meritissimi inter quos Ego unus, licet miniimus, interfui. Et ultra supra relata ad excludenda dictam intentione Collectoris expendi, quod si Monachus sine licentia extra claustra vagatur, [sect. 102] adhuc quicquid acquirit, etiam vagando, & apostatando, suo Monasterio quaerit, cui per suam fugam, vel apostasiam praeiudicium generare non debuit, cap. si Abbates 18. q. 5. cap. si quis rapuerit 27. q. 7. Redoan. ubi sup. q. 8. num. 77. Sin autem vagatur de licentia Superioris, vel Romani Pontificis, etiam planius est, [sect. 103] quod manet Monachus, & habitum, & iura. ac privilegia Monachi retinet, & potest ad Monasterium, ubi voluerit, redire. Vnde non videtur ab eo discessisse, nec Religionis iura deseruiffe, arg. §. pavonum, vers. In ijs autem, Inst. de rer. divis. & celebris doctrinae Abb. antiqui in cap. cum illorum, de sentent. excommun. & Panormit. in cap. ex rescripto, de iureiurand. quos refert & sequitur Navarr. cons. 41. de regular. qui dicunt: Quod is, qui defert habitum extra Monasterium de licentia, obedientia, vel mandato superioris, censetur deferre illum intra Monasterium. Quo fit, ut semota Gregorianae constitutionis auctoritate, nulla sufticiens ratio ad eiusmodi spolia introducenda considerari posse videatur. Et ulterius consideravi, quod quamvis multum operetur haec vagatio extra claustra sine licentia, vel cum licentia superiorum, solum potest [sect. 104] tales Monachos reducere adinstar clericorum secularium beneficiorum, de quorum spolijs colligendis multo arctius, quam de spolis Religiosorum vagantium loquuntur dictae Pontificiae constitutiones. Vnde sequitur, quod cum in Regnis Hispaniae obtenta sit consuetudo, imo & lege Regia, & Indiarum schedulis approbata [sect. 105] de non admittedis Collectoribus, nec spolijs in bonis clericorum, sed quod possint de suis bonis etia intuitue beneficiorum quaesitis libere stisponere, tam inter vivos, quam per ultimam volutatem, ut fuse dixi, & probavi sup. cap. praeced. num. 21. longe planius eadem consuetudo retineri, & observari debebit in bonis Religiosorum Hispaniarum, vel Indiorum, quatumvis extra claustra vagari dicantur, & ita, me audito, in hanc sententiam per omnes, qui in dictis sessionibus interfuerunt, manibus, quod aiunt, & pedibus itum fuit. # 12 CAPVT XII. De fructibus, & reditibus Ecclesiarum vacantium in provincijs Indiarum; & quid in eorum collectione, administratione, & distributione observetur? SVMMARIVM CAPITIS dvodecimi. -  1 ECclesiae vacantis reditus administrare, & custodire, ad quem peritneat iure communi? -  2 Patroni Ecclesiastici, & laici, quod ius habeant circa custodiam, & administrationem fructuum Ecclesiae vacantis? -  3 Vacantis Ecclesiae custodia, & administratio ad illum regulariter spectat, ad quem & insitutio, quando patronus laicus est. -  4 Patronos laicos ab Ecclesiasticis non differre in administratione Ecclesiae vacantis, tenet Cabedus, & quare? -  5 Patroni laici si privilegium, vel consuetudinem habeant custodiendi, & administradi fructus, & reditus sedis vacantis in eo tuendi sunt. -  6 Reges Hispaniae, utpote Patroni, & Protectores Ecclesiarum Indiarum, tuentur, & administrant earum reditus sede vacante. -  7 L. 18. tit. 5. par. 1. & 1. 3. tit. 3. lib. 1. Ordinam. explicantur, & num. 13. -  8 Homo proprius qualiter olim constitueretur a Regibus Hispaniae ad tuedas res Ecclesiae vacantis. -  9 Reges Galliae, Neapolis, & Lusitaniae habent etiam custodiam redituum Ecclesiae sedis vacantis. -  10 Ecclesiae Pastore viduatae, sunt sub Regia protectione. -  11 Vacantibus Ecclesijs iuris patronatus Regij, qualiter deputetur oeconomus a Prorege Neapolitano? -  12 Ecclesiarum Cathedralium Indiarum sede vacante, qualiter administrent, & custodiant fructus officiales Regij? & schedulae de hoc agentes. -  13 Executorialium litterarum, seu provisionum, quae dantur Episcopus noviter creatis per sacrum Consilium praxis unde ortum habeat, & earum formula? -  14 Gregor. Lopez fuit Senator Regij Cosilij Indiarum. -  15 Regum custodia in reditibus sedis vacantis, non dirigitur ad lucrum ipsorum, sed ad bonum ipsius Ecclesiae, ne eius reditus diripiantur. -  16 Magistratus quilibet potest sequestrare bona, quorum depraedationem timet, ut ea vero domino serventur, & reddantur. -  17 Rex potest exercere sede vacante iurisdictionem in villis, quae pertinent ad temporale dominium Praelatorum. -  18 Tutela fructuum Ecclesiae sedis vacantis, nihil habet iuris spiritualis, sed meram conservationem eorum respicit. Cap. cum vos, de offic. Ordinar. explicatur & illustratur, ibidem. -  19 Reditus, & fructus sedis vacantis, quaeda iura Episcopo futuro successori reservare videntur, quae referuntur, & Auctores ita sentientes. Cap. cum vos, de offic. Ordin. lib. 6. Clemet. statutam, de elect. & Extravag. suscepti, eod. tit. explicatur, ibidem. -  20 Ecclesiae saltim pro dimidia pertinere reditus sedis vacantis, ostendunt plura iura, & Auctores, qui referuntur. Cap. praesenti, de off. Ordin. cap. quia saepe, de elect. lib. 6. explicantur, & illustrantur, ibidem. -  21 Reditus sedis vacantis distribui inter Ecclesiam, & futurum Praelatum antiqua praxis Hispaniae servase videtur, & privilegium, quod hoc insinuat. -  22 Sedis vacantis fructus, quando, & quomodo in Hispania coeperunt applicari Camerae Apostolicae? -  23 Collectores Apostolici in Hispania non solum colligunt spolia Episcoporum decedentium, sed etiam fructus sedis vacantis. -  24 Camerae Apostolicae introductio, applicado sibi bona, & reditus Ecclesiae sede vacante, saepius, ut revocetur, actum est, & quare? -  25 Camerae Apostolicae collectio in reditibus sedis vacantis, & spolijs Praelatorum decedentium, multis in locis admissa non est, & quod haec consuetudo valet. -  26 Reges Galliae non admiserunt Collectores Apostolicos pro reditibus sedis vacantis, & sibi eos plene reservant, & de epistolis super hoc inter Bonifacium VIII & Philipp. Pulchrum. -  27 Sedis vacantis fructus colligere, & sibi appropriare solent Galliae Reges, & qualiter hoc ius unum de Regalibus suae Coronae faciant. -  28 Reges Vagariae & Poliniae reservant sibi fructus, & reditus sedis vacantis. -  29 Indiarum in Regno non admittitur Collector pro spolijs Episcoporum decedentium, nec pro reditibus sedis vacantis, sed hi iuxta ius Canonicum distribui iubentur. -  30 Reditus sedis vacantis Ecclesiarum Indiarum pro dimidia inter Ecclesiam, & futurum Praelatum dividi, & peti magis, quam praestari solebant. -  31 Sedis vacantis fructus quando demum, & ex quibus causis actum fuerit, ut in Ecclesijs Indiarum nostris Regibus applicarentur? -  32 Senatus supremus Indiarum quid Regi consuluerit super reditibus sedium vacantium, quos sibi applicari volebat? -  33 Tertia pars ex reditibus sedium vacantiu Indiarum, ex quo tempore, & quibus rationibus, & exemplis Regibus applicari coeperit? & schedula notabilis hanc historiam recensens. -  34 Reditus sedium vacantium Indiarum, ut Regi in totum applicarentur, iterum in quaestionem vocatum fuit ann. 1635. & quibus rationibus? -  35 Dom. D. Christophorus Moscosus Regij fisci Patronus meritissimus, & disserta eius iuris allegatio laudatur. -  36 Decimae Regibus concessae, & ab eisde Ecclesijs donatae, ad secularem naturam redire videntur, ubi vacant Ecclesiae, quibus donatae fuerunt. -  37 Concessio cessat, concessionis causa cessante. -  38 Decimae concessae sunt a Regibus Ecclesijs, & Episcopis Indiarum, ut ex illis commode se alere possent, & perpenditur Bulla erectionis. -  39 Alimentorum legatum cessat morte alimentarij, etiam si statuto debeantur. 40 L. dominus 64. §. per fideicommissum, D. de usufr. ponderatur, & illustratur. -  41 Capellae iuris Regaliorum, ubi vacant, Rex percipit fructus futuros, & extantes tempore vacationis. -  42 Redituum sedis vacantis concessio fieri solita per Reges nostros Ecclesiae, & successori, eos obligare non videntur ad idem in futurum faciendum, & quare? -  43 Precibus frustra impetratur, quod de iure communi conceditur. -  44 Reges ubi donant Ecclesijs, vel Episcopis successoribus reditus sedis vacantis, dicunt: Que les hazen merced dellos. -  45 Donari videtur, quod nullo iure cogente conceditur. -  46 Verba privilegiorum, & aliarum concessionum Principis, semper in propria significatione accipienda sunt. -  47 Sedis vacantis reditus varie varijs temporibus distributi reperiuntur in Ecclesijs Indiarum. -  48 Praestatio difformis non causat ius aliaru praestationum in futurum. -  49 Praescriptio non admittitur facile cotra fiscum, praecipue in Regalibus. -  50 Bona incorporata in Regia Corona, in praeiudicium successorum alicenari non possunt. -  51 Reges Hispaniae saepe in suis testamentis revocarunt, & nullas esse declararunt donationes a se ipsis factas, in praeiudicium Regiae Coronae. -  52 Remissio iuris exigendi reditus sedis vacantis, & aliorum pertinentium ad Coronam Regiam, non durat ultra vitam concedentis. -  53 Concessio decimarum facta Ecclesijs Indiarum per Reges nostros, quod perpetua, & irretractabilis sit, quibus argumentis probetur? -  54 Beneficia Principum decet esse manusura. 55 Decimae a Regibus nostris concessae fuerunt Ecclesijs Indiarum in executionem promissionis factae Pontifici, qui eas ipsis donavit. -  56 Actus nontribuitur exequenti, sed ordinanti. -  57 Decimae, quas Reges nostri cesserunt Ecclesijs Indiarum, succedunt in locum congruae sustentationis, qua illas dotare tenebantur. -  58 Alimentorum concessio, si perpetuam causam habet, perpetua quoque censetur. L. 3. & l. uxorimeae, de dote praeleg. explicantur, & illustrantur, ibid. -  59 Dotis legatum in rebus aestimatis factum, ad ipsas, non ad earum quantitatem refertur. -  60 Res aliqua ubi donare dicitur, magis ad proprietatem, quam ad usumfructum donatio referri debet. -  61 Alimentorum nomine, quod praestatur filijs illegitimis, non finitur cum personis eorum, sed proprietatem in illis aequirut. -  62 Reges debent esse liberales in donationibus Ecclesiae faciendis, quia per haec non depauperatur, sed potius augetur eorum status. -  63 Decimae Regibus concessae, et si temporales efficiantur, ab eisdem tamen Ecclesijs donatae, pristinam spiritualem naturam accipiunt. -  64 Totum, qui cedit, vel renuntiat, nihil excludit, nec sibi reservat. -  65 Reges nostri si vellent sibi aliquid reservare, tempore, quo decimas Ecclesijs coces serunt, id expressissent. -  66 Provisio, vel reservatio facta in aliquo particulari casu, ostendit in alijs non reservatis, nihil excipi voluisse. -  67 Decimae quod praelatis Indiarum assignaridicantur in congruam sustentatione, non efficit, ut illae ususfructus, vel alimentorum naturam sortiantur, & perpetuae esse desinant. -  68 L. cum alimenta, §. cum fratris, D. de supellect. legata, ponderantur, & ilustrantur. -  69 Donatio quoties incipit a re ipsa, quae donatur, perpetuam causam habet, etiam si postea adijciatur, quod fit gratia alimentorum, vel ususfructus, secus si incipiat ab eorum concessione. L. donationes, §. species, D. de donat. explicatur, & illustratir. ibidem. -  70 Legatum factum causa alimentorum est transmissibile ad haeredes, si a rei legatae donatione testator incipiat. L. annua 20. §, Attia, D. de annu. legat. ponderatur, & illustratur, ibidem. -  71 Verbi, in perpetuum, propria significatiom quae sit? -  72 Sede vacante, quamvis cessent alimenta Praelati, non tamen Ecclesiae, quae nunqua moritur. -  73 Ecclesiae alendae, & dotadae, ac reparandae obligatio perpetuam causam habet. -  74 Res una, & eadem non debet diverso iure conseri. -  75 Regio Fisco, vel nulla pars pertinet in reditibus sedis vacantis, vel ad totam aequoiure vocari debet. -  76 Praelati Indiarum cur a Rege petere soleant, ut sibi detur, & applicetur pars redituum sedis vacantis? -  77 Reges dicere solent: Que hazen merced, etiam ubi id, quod debent, exsolvunt. -  78 Reges nostri etiam si aliquo iusto titulo potiri possent reditibus sedium vacantium, deberent illos expendere in usus pios, & quare? -  79 Praelatus tenetur bona intuitu Ecclesiaequaesita in pios usus convertere. -  80 Reges Galliae etsi approprient sibi reditus sedium vacantium, eos tamen in usus pios semper expendunt. -  81 Rex noster, quod tandem consilium coeperit circa reditus sedium vacantium sibi applicandos, & qualiter tertia parte contetus fuerit, in pios usus distribuenda. -  82 Eleemosynae, quae a Regibus nostris faciedae sunt ex reditibus sedium vacantium, quem pietatis modum, sive or dinem habere debeant? -  83 Rex Hispaniae ex tertia parte redituum sedium vacantium Indiarum, quam sibi applicat, quando, & qualiter belli expensas facere possit? -  84 Pyratae omni iure proscripti, damnati, & diffidati dicuntur. -  85 Bona, & reditus sedis vacantis, vel quotam eorum partem, si quis sibi deberi praetendat, debet esse contentus his, quae solutis expensis supersunt. VAcantivm [sect. 1] Ecclesiarum custodia, & fructuum, & redituum mensae Episcopalis collectio, & administratio iure comuni inspecto ad Ecclesiam & Capitulum, vel eius oeconomu generalem regulariter spectat, qui in hoc, defuncto Episcopo, ut & in iurisdictione succedunt, vel his negligentibus ad Metropolitanum, ut colligitur ex cap. quoniam, 75. dist. cap. non. licet 12. q. 5. cap. fin. de supplend. neglig. Praelat. lib. 6. Clem. ne in agro, §. si quis autem, de stat, regul. Concil. Tridet. sess. 24. Cap. 16. cum alijs, quae tradit, & prosequitur Abbas in cap. bonae mem oriae, num. 11. cum seqq. de appellat. Vbi etiam reliqui communiter Sscribentes, Innocent. in cap. ut nostrum, ut Ecclesiast. benef. & pluribus relatis Lapus alleg. 81. num. 7. & 8. Franc. Marcus decis. 90. ex num. 1. usque ad num. 5. Ioan. Corras. in Paraphrasi Sacerdotali, par. 1. cap. 2. n. 9. & Ant. Thesaur. omnino videndus, decis. Pedem. 131. ex num. 1. ad 6. Sin autem Ecclesia [sect. 2] Patronum habeat, & is Ecclesiasticus sit, ei incumbit de convenienti administratore providere, cap. cum vos, ubi DD. de offic. Ordinar. Si vero laicus, curare debebit, ut hoc per Ecclesiasticos, quibus competit, fideliter peragutur: caeterum ipse administrationi se immiscere non potent. Quoniam [sect. 3] ad illum spectat custodia Ecclesiae vacantis, ad quem pertinet institutio, quado patronus laicus est, ut expresse probatur in d. cap. cum vos, ubi gloss. & DD. d. cap. no licet, cap. illud, cap. de laicis 12. q. 2. cap. cum venissent, de iustitution. cap. filijs, vel nepotibus 16. quaest. 7. l. 3. tit. 15. par. 1. Bald. in d. cap. bonae memoriae, num. 5. ubi etiam Abb. & Imola num. 12. qui hanc communem appellant, Decius in cap. de Monachis, de praebend. & Georg. Cabedus de patronat. Reg. Coronae, cap. 25. Quamvis ipse idem in d. cap. bonae, num. 21. non inefficacibus argumentis contra hac communem insurgat, probare intendens, nullam [sect. 4] differentiam inter patronum Ecclesiasticum, & laicum in hac parte constitui debere, imo officacius, & magis privilegiatum esse ius patronatus laicorum, quam Ecclesiasticorum. Quod certe absque ulla haesitatione admittendum erit, [sect. 5] ubi vel privilegio Apostolico, vel longa consuetudine talis custodiae, & administrationis ius patronis laicis competeret, ut notant Abbas & Imola in d. cap. cum vos, Speculat. in tit. ne sede vacant. circa finem, num. 6. Palac. Rub. in tract. de benef. vacant. in Curia, §. 10. Greg. Lopez in l. 11. tit. 16. par. 1. verb. Mayordomo, Labertin. de iure patron. lib. 2. par. 2. q. 1. principal. art. 29. num. 12. & art. 30. fol. 131. Thesaurus d. decis. 131. & Iulian. Vivian. eod. tract. par. 2. lib. 7. cap. 8. num. 2. Quo fit, ut cum [sect. 6] gloriosissimi nostrae Hispaniae Reges, non solum generale protectio nem Ecclesiarum Cathedralium sui Regni, verum & ius patronatus in eisde (praeseretim Indiarum) habeant, & exerceant, tot privilegijs, ac praerogativis munitum, iuxta ea, quae late dixi supra hoc lib. cap. 2. & 3. merito eis (inter alia) haec custodia, & administratio copetat, ut aperte agnoscitidem Palac. Rub. d. §. 10. c & licet cogitandum relinquat Greg. d. verb. Mayordomo, ibi: Ex quo tu cogita, an istud ius competat Regibus Hispaniae ex consuetudine; expresse tamen de ea testatur [sect. 7] l. 18. tit. 5. par. 1. quae licet insinuet tunc temporis non esse in Hispania introductam consuetudinem, quod Episcopi ad nominatione Regum eligerentur, & praesentarentur, antiquum tamen esse inquit, ex rationibus ibide adductis, ut Regis custodiae, & administrationi bona Ecclesiae vacantis commendarentur, ut paret ex illis verbis: Antigua costumbre fue de Espana, e duro todavia, e dura oi dia, que quando fina el Obispo de algun lugar que lo fazen saber el Dean, e los Canonigos al Rei, &c. e que le encomiendan los bienes dela Iglesia, e el Rei debegelo otorgar, e embiarlos a recabdar, &c. ubi Greg. Lopez hoc facere inquit ad id, quod notaverat, & cogitandum reliquerat in d. l. 11. Et idem probatur in l. 3. tit. 3. lib. 1. Ordin. & in antiquis privilegijs aliquarum Ecclesiarum, de quibus memini sup. cap. prox. n. 39. ubi mentio habetur [sect. 8] de homine proprio, que Reges Castellae ad hoc nominare, & delegare solebant. Et eandem custodiam sibi eadem ratione Reges [sect. 9] Franciae adrogasse, tradit Franc. Marcus decis. 91. & 373. num. 1. part. 1. Thesaur. d. decis. 131. Rebuff. in concordat. titul. de Regia ad Praelat. nomin. facied. glos. verb. In manibus, & gloss. Et hodie nimis, AEgid. Magister de Regalijs, cap. 1. in princ. Annae. Robert. lib. 3. rerum iudic. cap. 1. fol. 4. & plura congerens Rhenat. Choppi. lib. 3. de sacra Politia, tit. 3. num. 3. & in REgno Neapolitano, & Lusitano, idem observari; quia [sect. 10] sub Regis protectione sunt Ecclesiae Pastore viduatae, Matth. de Afflict. ad constit. Regni, rubr. 28. n. 1. lib. 3. Cabedus de patron. Regiae Coronae, cap. 26. num. 7. & 8. decis. 83. 1. par. & novissime D. Valencuela consi. 196. num. 54. & seqq. vol. 2. qui refert [sect. 11] qualiter Prorex Neapolitanus vacantibus Episcopatibus, aut Dignitatibus, vel beneficijs spectantibus ad ius patronatus Regium, quoad praesentationem, nominationem, aut liberam provisionem, deputet oeconomum, qui illoru curam habeta, & fructuum, ut excepta portione moderata oeconomo assignata, conserventur ei, ad quem de iure pertineant, & D. Thom. Carlevalius de iudic. pag. 159. num. 344. Id quod de Indiarum [sect. 12] iure cautum etiam habemus in illa sched. dat. Matrit. 18. Ianuarij ann. 1575. quae extat 1. tom. pag. 134. ad Regios Argentinae urbis officiales directa, quae eis iniungit, ut locationi, & administrationi decimarum sedis vacantis adsistant, ne in illis fraus committatur, ut constat ex illis verbis: Para que veais, i entendais como se bazen, i mireis por lo que toca al buen aprovechamiento, i buen recaudo dellos, i en que no se cometan fraudes, ni aya otros inconvenientes. Et longe expressius in alia data Matriti 1. Martij ann. 1543. ex qua sumta est generalis ordinatio ad omnes Audientia Indiarum ann. 1563. quae iubet, ut Regij officia les hoc reditus exigant, & in Regijs arcis custodiant, his verbis: I porque Nos tenemos ordenado, que aviendo sede vacante por fa llescimiento del Obispo, o Prelado de la dicha provincia, se meta en nuestra Real caxa la parte de los diezmos, que conforme a la ereccio avia de aver, ile pertenecia al tal PreladoMandamos, que cada i quando que lo tal sucediere, los dichos nuestros oficiales Reales lo cobrem, i metan en nuestra Real caxa, i lo tengan en ella por cuenta aparte, i nos den siempre aviso dela quantidad que buviere caido de ello, para que Nos proveamos lo que mas conveniente sea al servicio de Dios N. S. i nuestro. Quod quia minus exacte implebatur in provincia Novae-Hispaniae, expedita fuit quaedam sched. dat. Matrit. 23. Iunij ann. 1627. quae Proregi iniungit, ut curet antiquam ordinationem, ac consuetudine observari: I de orden a los oficiales Reals de Mexico, i a los demas de su distrito, que cobren las vacantes de los Obispados de aquella tierra, i los espolios, i lo tegan en su poder por cuenta aparte, i avisen lo que se ha hecho de las passadas. Et ex hac custodia, & Regiae maus in fructibus sedium vacantium imposirione, orta fuit praxis, [sect. 13] tam nostri Regni, quam Gallici, ut non aliter novus Praelatus ad eorum exactionem admittatur, quam litteras Regias praesentet; quibus id iubetur, quas vulgo Executoriales vocamus, ut tradunt omnes fere Doctores sup. citati, praecipue Thesaur. d. decis. 131. n. 10. & insinuat d. l. 18. part. ibi: Madele entregar, ubi Greg. Lop. sic inquit: Ex hoc forte manavit practica executorial ium, quae dantur in hoc Regio Consilio. Vbi est advertendum, quod loquitur de Consilio Indiarum, cuius [sect. 14] ipse Consiliarius tunc erat, & dum vixit, fuit. In quo formula eiusmodi executorialium post narratam Episcopi nominati, petitionem, praesentationem, & sedis Apostolicae confirmationem, sic concludit: I visto por los de mi Consejo de las Indias, i las dichas Bulas, lo he tenido por bien, i assi os mado a todos, i a cada uno de vos, segun dicho es, que veais las dichas Bulas originales, o su traslado signado, i conforme al tenor dellas deis, i hagais dar al dicho F. la possession del dicho Obispado, i le tengais por tal Obispo de essa provincia; i le dexeis, i consintais hazer su oficio Pastoral por si, i sus Vicarios, i oficiales, i usar, i exercer su juridicion, por si, ipor ellos, en aquellos casos, i cosas, que segun las Bulas, i conforme a las leyes destos Reinos, lo puede, i debe hazer, haziendole acudir con los frutos, rentas, i diezmos, reditos, i otras cosas, que como a Obispo de esse Obispado le pertenecieren, conforme a su ereccion, i orden que tengo dada, &c. Neqve est, cur haec Regum cura, & custodia cuiquam ob iurisdictionis defectum scrupulum moveat, quoniam ea [sect. 15] non dirigitur ad res Ecclesiasticas occupandas, & invadendas, ne que hoc de Regia in Ecclesias pietate, & largitate suspicari licet, sed potius ad eas custodiendas, & defendendas, & lites, differentias, & rapinas sedandas, & excusandas, quae horum bonorum occasione in earundem Ecclesiarum vacantium perniciem, & boni pubilici turbatione fieri solent: quod ubi timetur, quilibet [sect. 16] Magistratus, & multo magis Princeps, licite potest aliorum bona sequestare, & ad suam manum reducere, ut vero domino reserventur, eique, cui de iure competant, ex postfacto restituantur, l. aequissimum, de usufr. Felin. in cap. 3. de praescript. Bossius in prax. tit. de Princip. num. 212. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 18. num. 93. vers. I aun en sede vacante, ubi ait, [sect. 17] Archiepiscopatu, vel Episcopatu vacante, posse Regem iurisdictionem temporalem exercere in locis, vel villis, quae alias sunt de dominio temporali eorundem Archiepiscoporum, vel Episcoporum. Et haec tutela fructuum, tanquam quid temporale, [sect. 18] meram conservationem respicit, nihilq; iuris spiritualis usurpat, ut in simili tradit Angel. cons. 23. quem sequitur Socin. inter cons. Curtij cons. 20. & in eisdem terminis, de quibus agimus, text. in d. cap. cum vos, de off. Ordin. iuncta gloss. fin. ibid. & l. is cui, §. qui legatorum, D. ut in poss. legat. Philip. Prob. in addition. ad Ioan. Monach. in d. cap. cum vos, & quaest. 40. Lapus d. allegat. 81. Enric. de Behic in cap. examinata, de iudicijs, Selva in tract. de benef. 2. par. q. 9. col. 2. Rebuff. in d. concord. gloss. verb. Et hodie, Thesaur. d. decis. 131. num. 9. & Dom. Valencuela d. cons. 196. num. 60. ibi: Nom enim hoc fit, ut fructus beneficiorum Regi quaerantur, in que talis suspicio interesse pecuniarij cadere non potest, sed, ut excepta portione moderata oeconomo assignata, conserventur successori, ut erat de iure communi. Porro quis sit hic, [sect. 19] cui de iure communi competant, & reservari debeant fructus, & reditus Episcopatus, sede vacate, gravissima quidem est dissicultas. Nam text. in Clement. statutum, de elect. docere videtur, eos in solidum futuro successori Episcopo pertinere, ibi: Tempore vacationis earum futuris successoribus fideliter reservandis, quo & spectat text. in d. cap. cum vos, de off. Ordinar. lib. 6. Extra vag. suscepti, in principio, vers. It aque, de elect. cum alijs, quae hanc opinionem tenentes, tradunt Ioan. Monach. in cap. quia saepe, de electione, ubi Philip. Probus in addition. Dominic. Ioan. Andr. & alij, ibid. & cap. praesenti ult. per text. ibi, de off. Ordin. lib. 6. Abbas in cap. fin. num. 7. ne Praelat. vices suas, Ancharran. cons. 158. num. 1. Boerius deics. 340. num. 2. Panvin. in tract. de offic. & potest. Capit. sede vacante, par. 1. princip. q. 1. n. 1. Plotus de in litem iurand. §. 33. Hieron. Gabriel cons. 197. num. 14. Arnulph. Ruzaeus de iure Regalium, num. 2. fol. 375. in vol. 12. tract. Doctorum, Covarr. in cap. relatum, de testam. num. 3. Redoan. de spolijs, quaest. 1. num. 20. & quaest. 5. num. 3. Copus de fructibus lib. 4. tit. 3. cap. 2. & plures alij relati ab Azor. 2. tom. instit. moral. lib. 8. cap. 4. quaest. pag. 965. Tuschus conclus. 515. & 516. Nicol. Garcia de benef. 2. par. cap. 5. a num. 89. Sesse de inhibition. cap. 1. §. 8. num. 20. Cardov. in prax. iud. & advoc. verb. Fructus, num. 24. D. Valecuela ubi sup. num. 60. Contra vero, quod non tantum ad successore, sed etiam [sect. 20] ad Ecclesiam pertineant, expresse docet text. in d. cap. praesenti, de offic. Ordin. lib. 6. hos fructus vacationis cum spolijs Episcopi defuncti commiscens, ibi: Quae vel in utilitate Ecclesiae, vel futuris debeant successoribus reservari fideliter, & in cap. quia saepe, de elect. eodem lib. ibi: Quae in utilitatem dictarum Ecclesiarum expendi, vel futuris debent successoribus reservari. Quae iura cum alternative loquantur, ita a multis communiter accipiuntur, ut dimidia pars Ecclesiae, altera dimidia successori assignetur, arg. text. in l. si pater 40. cum seqq. D. de hered. instit. l. ut filio 7. D. ut legat. cum alijs traditis a Iano Langlaeo lib. 5. semestr. cap. 4. Escobar de ratiocinijs cap. 9. a num. 6. Hering. de fideiuss. cap. 6. a num. 87. Osuald. ad Donel. lib. 26. cap. 2. litt. B. Peregrin. consil. 85. num. ult. lib. 1. Gil ken. in l. 3. C. de haered. instit. num. 7. Thesaur. decis. 89. num. 3. Gratian. 5. tom. discept. cap. 820. num. 28. Et ita in specie hanc divisionem admittunt, vel saltem, quod successor debeat hos fructus in Ecclesiae utilitatem expendere, Navarr. de spolijs, §. 9. num. 3. & §. 10. num. 1. & §. 12. & magis constanter consil. 37. tit. de simonia, num. 5. Nicol. Garcia d. cap. 5. num. 89. ibi: Nisi in utilitatem Ecclesiarum expendantur, Molina disp. 147. num. 8. & alij ex supra relatis. Eamque probasse videtur [sect. 21] antiqua praxis Hispaniae; nam in quodam privilegio Regis Alphonsi Asturicesi Ecclesiae concesso ann. 1255. quod refert AEgid. Gundisalvus de Avila in d. Theatr. Eccles. Ovetens. fol. 41. ita scriptum reperio: La mitad dellas sea para el Cabildo, la otra mitad para que el Obispo que entrare poga su casa, i que como el Rei embiaba un hombre a recoger la hazienda del Obispo muerto, el Cabildo lo ponga, para que co el del Rei lo recoja. Et hoc ius apud nos invaluisse, & pererebuisse videtur, quousque tandem [sect. 22] Romani Pontificas, tempore Catholicorum Regum Ferdinandi & Elisabeth (ipsis licet reclamantibus) in his Regnis Castellae, & Legionis, simul cum spolijs defunctorum Episcoporum, reditus etiam sedis vacantis Camerae Apostolicae reservarunt, & ad eos [sect. 23] administrandos, colligendos, & exigendos, Collectores introduxerunt per Bullas, & Motus proprios, de quibus mentionem fecimus in cap. praecedenti, cuius introductionis historiam, & causas, & qualiter saepe actum sit de eius supplicatione, ob [sect. 24] damna, quae in dictis Regnis ex his collectionibus, & pecuniarum extractionibus sentiuntur, bene scripsit AEgid. Gundisalvus ubi supra, & ante eum D. Fr. Prudentius de Sandoval Episcopus Pampilonensis in Histor. Reg. Alphos. VII. cap. 64. fol. 179. & in histor. D. Imper. Caroli V. lib. 27. §. 7. in fine. Sed licet hoc adhuc obtentum non sit, tamen [sect. 25] in Regnis, & provincijs, in quibus Collectores spoliorum admissi non sunt, exclusa quoque reperitur intentio Camerae Apostolicae quoad fructus sedis vacantis, & hanc exclusione, data consuetudine per summum Pontificem toleratam, validam, & licitam esse, ultra ea, quae de spolijs agens, dixi in cap. praecedeti num. 23. & seqq. expresse probat Seraphin. decis. 594. num. 10. & 13. ubi refert Bullam Iulij 111. ann. 1551. ita declarantem. Et sane in Gallia tantum abest, quod admissa fuerit Camerae Apostolicae reservatio, ut [sect. 26] potius hucusque Reges Christianissimi illius Regni, sive ex consuetudine, sive ex Bullis Apostolicis, sive etiam ex solo iure patronatus Regij, quod in suis Ecclesijs Cathedralibus se habere contendunt, sibi in totum, & absolute praedictas vacantes applicent, & de eorum fructibus, & reditibus pro suo arbitrio disponant, parvi facientes decisionem, & excommunicationem textus in d. cap. quia saepe, & cap. generali, de elect. lib. 6. & graves illas discordias, quae olim ortae sunt super hoc articulo, & collatione beneficiorum (quam sibi etiam usurprunt) inter Bonifacium VIII. & Philippum Puichrum, de quibus memini sup. hoc lib. cap. 1. Et in specie [sect. 27] de Regali (quod ipsi vocant) iure gaudendi fructibus sedis vacantis, & conferendi praebendas, quae interim vacant, (quasi hoc quoque inter fructus vacantis connumeretur) Ioan. Andreas, Archid. Ioan. Monach. & alij, quos refert Philippus Probus quaest. 49. per totam, & quaest. 2. num. 11. AEgid. Magister de Regal. c. 1. Arnulph. Ruzae is Grassal. ubi supra, Rebuff. de pacif. possess. num. 294. Petr. Gregor. lib. 15. syntagm. cap. 12. num. 25. & lib. 12. cap. 8. Franc. Marcus decis. 90. num. 6. & decis. 94. num. 9. fol. 25. part. 1. & decis. 144. num. 8. fol. 34. part. 2. Annae. Robert. lib. 3. rer. iudic. cap. 1. fol. 4. ubi pluribus contendit, ratione custodiae, & patronatus, Reges Galliae, omnino suos facere fructus, vacationis tempore obvenien tes, Valdes d. cap. 22. num. 12. Rhenat. Choppin. de doman. Franc. lib. 2. tit. 9. a n. 3. & de sacra politia, lib. 1. tit. 3. n. 7. circa fin. & tit. 7. num. 15. & Monastich. pag326. Brodaeus in addition. ad Lobetum, sub litt. R. art. 560. & Fabricius Blinian. de beneficijs, cap. 9. num. 36. ubi inquit: Vix alium reperi, cuius hac in parte ius firmius, quam Galliae Regis existat, quive magis moderate, & pie eo iure utatur. Idemque [sect. 28] in Vngaria & Polonia fieri, ipsimet Auctores testantur, & de Regno Angliae, text. in cap. ex diligenti, de iure patronat. cuius integara habetur apud Anton. August. ibi: Praedicto Episcopo de medio sublato, & reditibus Episcopatus ad fiscum devolutis. Sed in nostris Indiarum provincijs, quamvis Camera Apostolica, & [sect. 29] Collectores horum fructuum non admittantur, nec admitti debeant, ut pluribus Regijs schedulis admonemur, de quibus memini supra cap. proxim. ex num. 26. Ipsae tamen eaedem adijciunt, eos reservari debere his, quibus de iure Canonico competunt, ut patet ex verbis illius anni 1581. ibi: No se han podido, ni mandado tomar para la Camara Apostolica los espolios de los Prelados dellas, que han fallecido, nilas sede vacantes, por guardar en esto el derecho Canonico. Et ibi: I que los dichos espolios, in sede vacantes se distribuyan conforme a lo que se dispone en el derecho Canonico. Et ita fere semper in facti contingentia distributae sunt, [sect. 30] dimidia parte successori, & altera dimidia Ecclesiae pro fabricae necessitaribus assignata, nisi ratio aliqua urges proponeretur, quae magis uni, quam alteri tribui requireret, vel aliquid ex tota grossa deduci, in alia pia opera pro Regis, & supremi Consilij Indiarum arbitrio erogando. Adeo, ut haec concesso peti magis, quam praestari soleret, ut alias dicitur in l. 1. §. permittitur, D. de aqua quotid. & aestiva, & versa fuerit in assiduam iurisdictionem, ut utar verbis Imperatoris Iustiniani, in princip. Instit. de fideicomm. haeredit. Quousque anno 1617. cum ad [sect. 31] Archiepiscopatum Argentinum, vulgo de los Charcas, promotus fuisset Illustriss. & Reverendiss. Archiepiscopus D. Fr. Hieronymus de Tiedra, insignis Regius Concionator, ex Ordine Praedicatorum, & in Regias aures delatum esset, reditus sedis vacantis dicti Archiepiscopatus supra modum excrevisse, & ingentem quantitatem conficere, & plane durum, vel superfluum videri, eam Monacho applicari, paupertatem eousque professo, & postmodum fructibus Archiepiscopatus satis dotato, & ditato: aut etiam Ecclesiae, cuius sabricae, pro regionis illius opulentia, & alijs Regijs subventionibus, sufficienter, imo & splendide provisum, & prospectum erat. iustiusque, imo potius & satius esse, ut hi reditus in posterum Regiae distributioni reservarentur, quibus posset alia aeque, aut magis pia opera, pro arbitrio suo exercere, vel ingruentibus bellis, & alijs publicis necessitatibus, quibus quotidie premitur, subvenire. Decretum fuit per Regiam Maiestatem Philippi IV. Esta materia es de mucha consideracion, i para poderla resolver, holgare que el Consejo declare el hecho con particularidad, i diga su parecer en derecho, i me lo embie todo. Quod supremus [sect. 32] Indiarum Senatus mature disposuit, & serio deliberavit, & super hoc articulo doctos quosdam libellos scripserunt, & Regiae Maiestati obtulerunt Dom. D. Petrus Marmolejo, tunc eiusdem Consilij, & nunc in supremo iustitiae Senator meritissimus, & D. Garcia Perez Araciel Fisci Regij Patronus, & postea multis alijs honoribus pro meritis auctus, sed in florenti adhuc aetate, ipsis heu, & nobis ereptus. In quibus libellis, sive iuris allegationibus probare, & suabere conati sunt, licite, ac libere posse Regem nostrum omnibus fructibus harum vacantium potiri, esseque bona temporalia Regiae Coronae unita, & incorporata, ac per consequens, etiam in usus profanos expendi posse. Quamvis securius esset, & Catholica maiestate, ac pietate dignius, ut in pios converterentur. Sed cum aliter alij censuissent, & cosuluissent, & plures doctissimorum, & gravissimoru virorum sessiones super hoc indictae, & habitae fuissent, tandem omnibus auditis, & inspectis, in eam sententiam itum fuit, ut praedicti reditus in tres partes deinceps (non in duas, ut antea) dividirentur, quarum una successori in Episcopatu, altera fabricae Ecclesiae, tertia pro Regia arbitrio in usus pios applicaretur. In quo videtur in praxim revocata antiqua illa Hispaniae consuetudo in divisione horum spoliorum servari solita, ante Camerae Apostolicae subrogationem, de qua cum D. Fr. Prudentio de Sandoval inentione feci sup. cap. proxim. num. 39. Et iuxta haec, ex [sect. 33] anno 1621. divisio in hunc modum fieri consuevit, nisi aliquando Ecclesiae, vel Praelati necessitas Regiae quoque partis subventionem expostularet, & hoc dilucide aperuit novissima quaedam schedula dat. Matriti 3. Decembr. ann. 1631. Quae, cum Monasterio Regio Monialium regulae sanctae Brigittae Pintiae instituendo, tria ducatorum millia singulis annis in his vacantibus consignari praecipiat, sic rem totam in exordio comprehendit: Oficiales de mi hazienda Real de la ciudad de los Reyes de las provincias del Peru. Aviendo los senores Reyes mis progenitores, desde que se descubrieron las Indias, acostumbrado a hazer merced a las Iglesias, assi Metropolitanas, como Catedrales de ellas, quando vacan por sus Prelados, de la mitad de lo que valen sus rentas, pertenecientes al Prelado, desde que quedan vacas, hasta que su Santidad da el Fiat a sus sucessores, para que con lo que motasse la mitad de las dichas vacantes, se fuessen proveyendo de todas las cosas de que tuviessen necessidad, para el servicio del culto divino. I de la otra mitad a los Prelados nuevamente elegidos. Por estar ya las dichas Iglesias sin tanta necessidad como a sus principios; de algunos anos a esta parte les he ido haziendo merced de la tercera parte de las dichas vacantes, i otra tercia parte a los Prelados para el despacho de sus Bulas, i hazer su viage a sus Iglesias, i prevenirse de Pontifical; i la otra tercia parte de las dichas vacantes, he reservado para disponer dellas en obras pias, &c. Haec cum ita se haberent, & uniformiter ex dicto tempore servarentur, ultimo tandem accidit, ut vacante rursus eodem Episcopatu Argentino, & ex varijs causis eius provisione per aliquot annos suspensa, cum vacationis reditus magni esset dicerentur, iterum [sect. 34] in quaestionem vocatum fuerit ann. 1635. an hi, tuta conscientia, fisco applicari possent. Super quo supremus Indiarum Senatus denuo a Rege nosrro consultus, Me inter alios Patres sedente, & Referedarij munus obeunte, libere, & pie (ut solet) quid sentiret, exposuit: & communi ac conformi fere omnium suffragio, in eam sententiam ivit, ut nihil ex solemni, & antiquo iure derogaretur. Licet non defuerint, qui contrarium valide, & efficaciter suadere conati sunt. Et [sect. 35] eruditissimus pariter, ac nobilissimus vir Dom. D. Christophorus Moscoso & Corduba, tunc in eodem Senatu dissertissimus, & vigilantissimus Regij fisci patronus, satis doctam iuris Allegationem elucubraverit, verstigijs illarum insistens, quas praeteritis annis scripserunt Domin. D. Petrus Marmolejus, & Garcias Perez Araciel, de quibus supra meminimus, & plura (quae est eius eruditio) solerter, & diligenter adijciens. Quorum praecipua fundamenta inde peti videntur, quod omnes Indiarum [sect. 36] decimae ex concessione Apostolica nostris Regibus competunt, atque adeo inter temporalia eorum bona connumerantur, ut supra hoc libro cap. 1. fuse probavi, quam naturam retinere inquiunt, etiam si postea ab eisdem Regibus Ecclesijs donatae fuerint, ut sentiunt plures, quos adduxi supra eodem cap. 1. n. 51. Ac proinde libere, ac licite in quosvis usus expendi posse, ubi ipsas Ecclesias vacare contigerit. Quoniam non aliter a se abdicare voluerunt priscum illud ius concessionis Pontificiae, nisi quatenus Ecclesiae usibus, & utilitatibus opus esset, quod cum cesset tempore sedis vacantis, merito tunc ad eos reverti inquiunt, & [sect. 37] concessionem cessare, concessionis causa cessante, cap. reliqui, ubi expresse Panormitan. notab. 3. de custod. Euchar. Matth. de Afflictis in cap. 1. §. moribus, num. 3. si de feud. fuerit controvers. inter dom. & agnat. Tiraq. de cessante causa, 1. part. litt. C. num. 52. l. in agris, D. de adquir. rerum domin. cum alijs traditis a Marta de iurisdictione, 1. parte, cap. 47. num. 45. & Dom. Valencuela consil. 72. numer. 92. Rvrsvs adijciunt, eandem donationem, ut ex ipsius litteris patet, & ex Bullis erectionum Ecclesiarum Indiarum, aperte factam videri, [sect. 38] ut Episcopi pro tempore existentes congruam quantitatem haberent, unde se commode alere possent, ut dixi supra cap. 1. & 4. & insinuant illa verba. Quarum unam Nos, & successores nostri Episcopi perpetuis futurisque temporibus pro onere Pontificalis habitus sustentando, & ut decentius, & iuxta Pontificalis officij indigentiam statutum nostrum sustentare valeamus, absque aliqua dispensatione pro nostra speciali mensa habemus. Et ibi: Licet ad praesens per Regiam Maiestatem ad alimenta sint nobis praestita. Vnde conantur deducere, illam sortiri, & habere naturam ususfructus, ad alimenta legati, [sect. 39] quod certum est morte alimentarij finiri, & ad concedentem reverti, l. cum hi, §. modus, D. de transact. l. fin. §. dominus, D. de usufruct. l. Firmio, in fin. D. quando dies legati, §. finitur, cum vulgat. Inst. de usufruct. pulchre Bald. in l. 1. §. ius naturale, in fine, D. de iust. & iure. Vbi quod hoc procedit etiam in alimentis debitis ex statuto, & in Auth. cui relictum, circa finem, vers. Quid enim, C. de indict. viduit. ubi inquit, quod alimenta transmitti non possunt ad haeredes, ex quo eorum subiectum est anima, & corpus, petrus Surd. de alimentis, tit. 5. q. 1. num. 1. optimus text. in [sect. 40] l. dominus 64. §. per fideicommissum, D. de usufruct. ibi: Per fideicommissum fructu praediorum ob alimeta filijs relicto, partium emolumentum ex persona vita decedentium ad dominum proprietatis recurrit: iurctis alijs, quae de prohibito iure accrescendi in relictis causa alimetorum, tradit text. in eadem l. dominus, in princip. Bart. num. 42. & Ripa num. 14. in l. re coniuncti, D. de legat. 3. Surd. ubi sup. tit. 9. q. 5. per tot. & Ego latiussup. lib. 2. cap. 12. ex num. 45. Et conducit exemplum Capellarum, quae sunt [sect. 41] iuris Regaliorum, quarum, ubi vacent, Rex percipit fructus, non solum futuros, verum & extantes tempore vacationis non recollectos, levatos, & in horreo reconditos, un resolvit Arnulph. Ruzaeus de iure Regaliorum, privileg. 300. num. 1. & 5. Restaur. Castal. tract. de Imper. quaest. 10. num. 29. Carol. de Grassal. Regal. Franciae, lib. 2. iure 1. pag. 230. Boer. quaest. 32. num. 9. AEgid. Magister in tract. de Regalibus, cap. 4. & seqq. & D. Valencuela cons. 196. num. 52. lib. 2. Deinde considerabant, ex Regijs praestationibus, quae hucusque de his vacantibus praecesserunt, successoribus, & Ecclesijs non posse utiliter [sect. 42] aliquam obligationem coactivam in posterum introduci; cum constet eas voluntarias fuisse, ut ostendunt tum forma petitionis earundem vacantium, semper ab Episcopis successoribus, & Ecclesijs fieri solita, quae arguit eas sibi de iuris rigore nequaquam deberi, [sect. 43] l. unica, C. de thesaur. lib. 10. Gregor. Lopez in l. 6. gloss. 4. tit. 11. part. 6. cum alijs traditis a Magero in tract. de advocatia armata, cap. 9. num. 542. & a Me in 1. tom. de iure Indiarum, lib. 3. cap. 1. num. 52. Tum praecipue forma concessionis, [sect. 44] quae semper etiam gratiam sonat, & praesefert, cum Reges in ea dicant: Quae hazen merced de la dicha parte de la vacante, ubicunque eam, vel successoribus, vel Ecclesijs concedunt. Donari quippe [sect. 45] illud tantum videtur, quod nullo iure cogente conceditur, l. donari, D. de regul. iuris, ubi Rebuff. Fab. & alij, Surd. de aliment. tit. 6. quaest. 9. num. 65. novissime Marius Cuttellus de donat. tract. 1. discurs. 2. particula 12. num. 19. & in necessarijs, & praecisis nemo liberalis existit, l. rem legatam, D. de adim. legat. l. hoc iure, §. si quis servo, D. de donation. Petr. Fab. in dict. l. donari, & in l. cuius per errorem, D. de regulis iur. Mieres de maiorat. 1. par. quaest. 22. num. 176. & Alexand. Ludovis. decis. 236. num. 6. & alias, dicendum proculdubio esset, illa verba: Que hazen merced, nihil operari, vel in propria significatione non sumi, quod in [sect. 46] omnibus iuris articulis fugiendum est, l. non aliter, D. de legat. 3. l. si quando, D. de legat. 1. l. insulam, D. de praescript. verbis, l. 5. tit. 33. part. 7. cum alijs, quae adducit Menoch. cons. 57. num. 40. D. Ioan. del Castillo lib. 4. controvers. cap. 10. num. 10. Schrader. post quaestion. ad Iustin. tract. de reb. §. 1. num. 76. & in privilegijs probat elegans text. in l. 1. ad fin. D. ad municip. & in l. quoties, D. de verbor. obligat. Quod evidentius etiam inserri inquiunt ex [sect. 47] variatione, quae in eisdem praestationibus intercessit, cum saepe pro dimidia, aliquando pro tertia parte factae suerint, & multoties etiam nihil omnino erogatum reperiatur, sed in alios usus conversum, quod denotat hunc actum mere ex Regia voluntare, & facultat pendere, & excludit, [sect. 48] ius easden praestationes in suturum tanquam debita expostulandi, iuxta text. in l. cum de in rem verso, D. de probat. l. si certis annis, C. de pact. iuncta l. Proculus, D. de damno infecto, l. qui iure familiaritatis, D. de acquirenda possess. cum alijs latissime congestis a Dom. Ioan. del Castillo lib. 7. controvers. cap. 32. num. 20. Sesse decis. 406. Borrell. de Magistrat. edict. lib. 4. cap. 7. num. 30. & Dom. Valencuela Velazquez consil. 94. num. 64. volumine 1. Maxime cum [sect. 49] contra fiscum, & in his iuribus Regalibus, non facile admittatur praescriptio, nisi forte immemorabilis esse probetur, & talia regalia superioritatom, & supremam potestatis Principis non concernant, ut, post alios, late tradit Mastrill. de Magistr. lib. 1. cap. 19. per tot. Regner. Siztin. de Regal. lib. 1. cap. 5. n. 130. cum seqq. & noster D. Ioan. del Castillo tom. 7. controvers. cap. 21. num. 2. & seqq. Nec [sect. 50] valere soleant tacitae, aut expressae alienationes, quas de bonis in Regia Corona semel incorporatis faciunt, in praeiudicium eorum, qui in illa successuri sunt, l. fin. §. sed nostra maiestas, C. commun. de legat. l. si fundum 105. D. de cond. & demonst. l. cum filius 28. D. de milit. testam. ibi: Verumtamen alienum ius minuere non potest, cap. intellectio, ubi DD. de iureiurand. l. 5. tit. 15. part. 2. eleganter Petrus Gregorius lib. 3. de Republ. cap. 8. num. 3. & 5. Petrus Caballus consil. 147. August. Barbosa in tract. de praescrip. 30. a num. 423. Reinosus observat. 73. Gratian. 1. tom. discept. fores. cap. 43. Gasp. Schifordigher. lib. 3. annotat. ad Ant. Fabr. tract. 11. q. 41. late & utiliter Martin. Mager. de advoc. armata, cap. 16. ex num. 824. Id quod saepissime [sect. 51] Reges nostri ad suae conscientiae exonerationem in suis testamentis declararunt, ut constat ex l. 11. tit. 7. lib. 5. Recop. & novissime ex clausula 27. testamenti Regis, ac domini nostri Philippi Tertij, quae refert alias Catholicorum Imp. Caroli Quinti, & D. Philippi Secudi, cuius hìc non graverer verba subnectere, nisi id praestitisset Melchior Phoebus decis. Lusitana 184. num. 34. tom. 2. Et in terminis [sect. 52] alienationum iurium sedis vacantis, & quod tantum Regi concedenti praeiudicet, tradit Bleinianus de benef. lib. 1. cap. 9. num. 36. & num. 40. ibi: Has tamen remissiones iuris Regaliae, nedum temporalium, sed spiritualium respectu, personales esse, nec ultra vitam concedentium, seu impetrantium, extendi docet Brodaeus post Lobet. in litt. R. art. 56. & inter caetera profert argum. ex cap. veniens extra, de transact. & alia pleraque arresta, quibus eiusmodi remissionum Regiarum, sive compositaru cum Episcopis ratio, semper ab eodem Senatu habita non est; ijsque non obstantibus iuris Regaliae locus fuit concessus. Sed pro contraria sententia perpensum fuit, longe verius, & receptius videri [sect. 53] concessionem decimarum Ecclesijs Cathedralibus Indiarum a nostris Regibus factam, perpetuam, & irretractabilem fuisse. Tum, quia promanavit a fonte tantae Maiestatis, [sect. 54] cuius beneficia semper decet esse mansura, l. final. D. de constit. Princip. l. cum multa, C. de bon. quae liber. ibi: Vt enim Imperialis fortuna omnes supereminet, ita oportet principales liberalitates culmen habere praecipuum, cum alijs. Tum etiam, quia hic nihil de iuribus Coronae Regiae alienatum, vel diminutum videri potest, cum [sect. 55] concessae fuerint in executionem, & implementum oneris, sive conditionis, qua sancta sedes Apostolica eas eisdem Regibus dedit; nempe, ut Ecclesias Indiarum, & earum Praelatos, & Ministros, competenti dote, ac sustentatione donarent, ibi: Assignata prius realiter, & cum effectu dote sufficiente, ex qua illi Praesidentes, earumque Rectores se commode sustentare, &c. Vnde [sect. 56] hic actus non tam debet ipsis tribui, quam ordinanti, l. pater ex provincia, D. de manu. vind. l. unum ex familia, in princip. & §. 1. D. de legat. 2. cum late adductis a Tiraq. ad leg. connub. gloss. 8. ex num. 184. ad 250. & Surd. cons. 337. num. 26. Cuius dotis vicem dictae [sect. 57] decimae sortitae sunt, ac perconsequens [sect. 58] ex propria verbi significatione ad proprietatem, & non usum fructum temporalem, earum concessio referri debet, iuxta text. in l. 3. in fine, de dote praelegata, Bart. in l. 2. num. 7. eodem tit. Menoch. lib. 4. praesumt. 144. num. 1. conducit text. in l. uxori meae, D. eodem, ubi [sect. 59] dotis legatum, quamvis in rebus aestimatis relictum sit, non ad quantitatem, sed ad ipsas res aestimatas refertur, de quo Menoch. ubi supra, num. 10. Et generaliter [sect. 60] in dubio semper ac rei donatae fit mentio, relatio potius ad proprietatem, quam ad usumfructum facienda est, l. filios haeredes, ubi Bart. num. 1. D. de usufruct. legat. l. si sundum certa die, de verbor. obligat. Menoch. d. lib. 4. praesumt. 133. num. 3. Mantica ubi supra, num. 5. & Castillo n. 13. Et exemplum potest adduci in [sect. 61] bonis, quae filijs illegitimis conceduntur, quae licet alimentorum nomine eis praestentur, semel tamen praestitis, plenam proprietatem, & liberam dispositionem in illis acquirunt, l. 9. & l. 10. Tauri, quae hodie est l. 7. & 8. tit. 8. lib. 5. Recopilationis. Et semper debent [sect. 62] Reges in his dotationibus Ecclesiarum, etiam ubi de suis bonis eas faciunt, valde liberales, & munifici esse, quia id non diminuit, sed potius auget, & extollit statum, & coronam ipsorum; ut pluribus exemplis probant Petr. Gregor. de Repub. lib. 13. cap. 17. ex num. 16. Magerus de advocatia armata, cap. 5. num. 125. & cap. 9. num. 513. Bobadilla lib. 2. cap. 18. ex num. 325. Ego supra hoc libro cap. 4. num. 10. & 11. & eleganter D. Cyprianus lib. de opere, & eleemosynis, sic inquiens: Si vereris, ac metuis, ne si operari plurimum coeperis, patrimoni tuo larga operatione finito, ad inopiam redigaris, esto in hac parte intrepidus, esto securus. Finiri non potest, unde in usus Christi impenditur, unde opus coeleste celebratur: & tradit alia Rangolius in cap. 4. lib. 1. Regum, cap. 19. recte contra Bodinum, & Cunerum probans, quam sit antiqua in Regibus erga Ecclesias liberalitas, & munificentia, & in specie de nostris Regibus Hispaniae agens Gabr. Vazquez de reditib. Eccles. cap. 1. §. 3. rubr. 3. Valdes de dignit. Reg. Hispan. cap. 19. & cap. 21. num. 6. D. Valencuela contra Venetos, part. 2. num. 12. & Anast. Germon. in assert. libert. & immunit. Eccles. cap. 9. Secvndo, quia licet fateamur, decimas Regibus, & alijs laicis concessas, dum apud eos manent, temporalium bonorum naturam assumere, communior tamen, & securior opinio est, [sect. 63] quod ubi ex eorundem Regum liberalitate, Ecclesijs, vel Ecclesiasticis redonantur, pristinam conditionom resumunt, & tanquam quid Ecclesiasticum, sive spirituale deinceps tractari, & iudicari debent, ut docent plures Auctores, quos retuli supr. hoc lib. cap. 1. num. 39. Vnde consequitur in his, de quibus loquimur nihil nostris Regibus remansisse, 'quod amodo profani iuris censeri possit, cum [sect. 64] renuntiatio, quam fecerunt in favorem Ecclesiarum, fuerit generalis, & absoluta, l. Iulianus, D. de legat. 3. Hondedeus cons. 76. num. 33. vol. 2. & Giurba, plures adducens, ad stat. Messanae, cap. 1. gloss. 2, par. 1. num. 117. Et [sect. 65] eis facile esset, si vellent sibi vacationes fructus reservare, illud exprimere, quemadmodum expresserunt reservatione duorum novenorum, de quibus dixi sup. dict. cap. 4. ex num. 18. Quod [sect. 66] efficacissime arguit in reliquis, nec posse, nec voluisse quicquam ullo tempore postulare, ut insimilieleganter probat Felin. in cap. quoniam frequenter, ut lite non contestata, num. 2. Rosenthal. de feudis, 1. part. cap. 5. conclus. 14. qui innumeros refert, Petra de potest. Princ. cap. 22. & Sixtin. de regalib. lib. 1. cap. 5. num. 86. & conducit reg. text. in cap. noverint 10. q. 1. & in cap. cum Apostolica, de his quae fiut a Praelat. Tertio, quia nihil officit, [sect. 67] quod Praelatis, veluti in alimenta, & loco congruae sustentationis, dictae decimae assignatae dicantur in earum concessione, & Bullis erectionum supra relatis. Nam illa verba solum denotare voluerunt causam, sive intentionem dictae concessionis faciendae, non autem eam modificare, neque ad naturam alimentorum, vel ususfructus restringere, ut in simili probat elegans text. [sect. 68] in l. cum alimenta 22. §. qui fratris D. de supellect. legat. ibi: Illam autem adiectionem, ut habeant unde se pascant, magis ad causam praelegandi, quam ad usumfructum constituendum pertinere. Idem probat text. in l. donationes, §. species, D. de donationibus, per quem tenet eleganter Bartol. ibidem, & in l. species, de auro & argento legato, & in l. libertis, D. de aliment. legat. Quod [sect. 69] quoties donatio incipit a re ipsa, quae donatur, sive ipsius expressione, & assignatione, ut in nostro casu contingit, quamvis postea adijciatur, eam cedere debere in vicem alimentorum, usus, vel ususfructus, adhuc donatio proprietatis facta videtur, & reliqua verba eius limitationem non inducunt, sed demonstrationem, effectum, sive causam impulsivam concessionis in maiorem ipsius donatarij favorem. Quod secus esset, si ipsa donatio inciperet a concessione ipsius ususfructus, vel alimentorum in tali re, vel ex tali quantitate solvendorum. Quam doctrinam omnes DD. unanimiter sequuntur, ut innumeris relatis probat Menoch. lib. 4. praesumt. 133. num. 11. & consil. 352. num. 17. lib. 4. Mantica de coniect. ultim. volunt. lib. 9. titul. 2. num. 29. Ludov. Molina de primogen. lib. 1. cap. 19. num. 9. Surd. consil. 11. ex num. 4. lib. 1. & in tract. de aliment. tit. 2. quaest. 1. in princip. Lara de Corduba in l. si quis a liberis, §. utrum, num. 34. D. de liber. agnosc. Osualdus ad Donel. lib. 10. cap. 5. litt. A. Anton. Gama decis. 92. ubi eius Additionator Flores de Mena, qui plurimos refert, & Dom. Ioann. del Castillo de usufructu, cap. 30. num. 4. adijciens num. 5. post Mantic. sup. num. 29. Idcirco [sect. 70] hoc legatum perpetuum esse dici, & transmissibile ad haeredes, prout in alio elegantissimo casu, & nostro valde simili ostendit I.C. in l. annua 20. §. Attia, D. de annuis legat. ubi legatum annuum his, qui in templo servirent, relictum, etiam pro tempore, quo hi deficiunt, templo datum videri, & perpetuam causam habere, Scaevola inquit: Respondi secundum ea, quae proponerentur, ministerium nominatorum designatum, caeterum datum templo, & in perpetuum, hoc est, ut nullo casu, nullo tempore, aut praetextu amplius ad legantem, vel eius haeredes redeat. Et [sect. 71] haec est propria, & vera huius vocis, In perpetuum, significatio, ut fere in eisdem nostris terminis docet Hieron. Gabriel, plures allegans, consil. 76. num. 7. & 8. & August. Barbosa de dictionibus, diction. 163. num. 5. Qvarto, quia dato, quod praedicta consideratio aliquid operaretur, [sect. 72] plane quidem solum procederet quoad Praelatum, & partem redituum sedis vacantis, quae ei applicari solet, non autem quoad partem Ecclesiae, quae nunquam moritur, cuiusque alendae, do tadae, & reparandae obligatio [sect. 73] perpetuam causam habet, l. proponebatur, D. de iudicijs, l. cum debere columnam, D. de servit. urban. Alciat. lib. 6. parerg. cap. 17. Langlaeus lib. 5. semestr. cap. 1. Sesse decis. 149. & multum in nostris terminis Mager. de advoc. armat. cap. 16. n. 841. Vnde [sect. 74] cum non debeat una, & eadem res diverso iure censeri, l. eum qui aedes, D. de usucap. cum vulgatis, vel dicere debemus [sect. 75] Fisco nullum ius concedendum in partem Praelati defuncti, vel si conceditur, ad totam vacantem admittendu: quod & in Gallia usurpatur, ut ex adverso supponitur. Et Camera Apostolica observat in provincijs, ubi spolia, & vacantes sibi vindicat. Hoc autem admisso, pars Ecclesiae pertines, nullo iusto titulo, autcolore Regi applica ri poterit, cum cesset (ut diximus) is qui ex cessa. tione alimentorum Praelati, tanquam praecipuus consideratur. Qvod non eliditur ex eo, quod Reges nostri, ubi has partes successori, & Ecclesiae concedunt, dicere soleant, Que bazen merced dellas; & ad hoc Regiae schedulae petantur, & expediantur. Nam id [sect. 76] ea de causa fit, quod Rexhaec bona sub custodiam, & manum suam, & Regiorum suorum officialium deducir, ut supra retulimus, a quibus sine Regio mandato praestare, etiam proprijs dominis, neutiquam possent. Et quia [sect. 77] Reges in more habent ea formula uti, Os bago gracia i merced, etiam ubi id, quod omni iure debent, exsolvunt, ut pluribus ostendi supra lib. 2. cap. 27. num. 83. Deniqve quia etsi concedamus, Rege nostrum, iusto aliquo titulo, vel colore, his bonis potiri posse, adhuc [sect. 78] tamen non videtur salva securitate conscientiae ei consuli posse, quod ea libere, & absolute pro arbitrio suo, in quoslibet usus, etiam mere profanos, expendere possit, cum quoad illa in locum Praelati intret, & subrogetur, [sect. 79] cuius obligatio erat, utpote Ecclesiastica, & intuitu Ecclesiae quaesita, in pios usus erogare, cap. glo. tia Episcopi, cap. aurum 12. q. 2. l. 40. tit. 5. par. 1. Annaeus Robert. lib. 4. rerum iudicat. cap. 3. per totum, cum alijs, quae late adduxi sup. cap. 10. ex num. 20. Et vel exemplo [sect. 80] Regum Galliae admoneri posset, qui etsi liberius & absolutius in has vacantes manum inijciant, semper tame eas in usus pios expendunt, si credimus Philippo Probo de regalib. q. 52. num. 4. Rhen. Choppin. lib. 1. de sacra Politia, tit. 3. num. 7. circa fin. & tit. 7. a num. 15. & Bleiniano de benef. cap. 9. num. 36. ubi inquit, nullum esse Regem, qui magis moderate, & pie hoc iure vacationum utatur, quam Christianiss. Galliae, & num. 51. & seqq. ibi: Nec minor tande eorum pietas deprebendi potest ex conversione ita sibi obvenientium iure regaliae fructuum non in propriam utilitatem. Qvibvs considerationibus inspectis, & omnibus ad utramque partem mature pensatis per doctissimos viros, ad quos fuit consultatio supremi Senatus Indiarum transmissa. Tandem [sect. 81] Rex noster Pijssimus in hanc sententiam, ut piorem, & aequiorem inclinavit, reservata sibi dumtaxat tertia vacantiu parte, in pios usus pro suo arbitrio distribueda. Quod quidem arbitrium sic iustius exercendum, & moderandum existimo, [sect. 82] ut primoloco necessitatibus Indorum, & Indiaru subveniat, ex quorum provincijs hae pecuniae reditusve procedunt, arg. l. Praeses, C. de servit. & aqua, cum alijs, quae adduxi sup. lib. 2. cap. 5. ex num. 53. & infr. cap. 19. ex num. 28. & his non valde urgentibus, alia opera pia, etiam in Hispania, exercere ex eisdem tertiae partis reditibus posset, & orphanis, viduis, Monasterijs, hospitalibus, alijsque pijs locis (ut solet) opitulari. Et quod magis est, exhaustis (ut plerumque contingit) alijs Regijs vectigalibus, iuribus, & reditibus, [sect. 83] classes instruere, & milites alere, quibus Ecclesiae, & Hispanae Monarchiae hostibus adversetur, & praecipue rebellibus, & pyratis Hollandis, qui ipsarum Indiarum commercia turbant, & nostros ubi que assiduis incursionibus, ac latrocinijs infessant, & omni iure [sect. 84] proscripti, damnati, & diffidati dicuntur, Auth. navigia, C. de furris, cum multis alijs, quae congerit Martin. Mager. de advoc. armata, cap. 8. a num. 49. & Albericus Gentilis de iure belli, lib. 1. cap. 4. & latissime D. Preses Valencuela in discursu belli & status, par. 2. consid. 2. num. 3. Circa quae tamen omnia ontandum erit, quod quicunque, qui ex privilegio, vel consuetudine bona Ecclesiae vacantis, sibi competere, vel quotam eorum partem praetendat, [sect. 85] debet intelligi de his tantum, quae solutis debitis, & starijs famulorum, alijsque expensis, atque oneribus supersunt, ut expresse probat text. in cap. praesenti, §. porro, de offic. Ordinar. lib. 6. quem ad hoc expendit gloss. in cap. si tibi concesso, verb. Fructus, de praebend. eodem lib. & signanter Tiraq. alios plures adduces, de retract. lignag. §. 15. gloss. 1. num. 7. # 13 CAPVT XIII. De Capitulis Ecclesiarum Indiarum, & eorum sede vacante potestate, & iurisdictione, & an oporteat novam in ea exercenda formam inducere? SVMMARIVM CAPITIS Decimitertij. -  1 CApitulum Cathedralium est velut Senatus Ecclesiae. -  2 Capitulum sede vacante in omnibus succedit, quae ad ordinariam eiusdem sedis iurisdictionem, & administrationem spectant. -  3 Capituli iurisdictio sede vacante potius apud eum manere, vel ei accrescere, quam deferri videtur. -  4 Capitulum sede vacante, an, & quando succedat etiam in iuris dictione delegata, & commissionibus Episcopi deccdentis. -  5 Capitulo sede vaccante non competunt ea, quae specialiter personeae, vel dignitati Episcopi decedentis commissa erant, vel tanquam sedis Apostolicae delegato. -  6 Litterae executoriales directae in personam Episcopi, exequi non possunt a Cap. sede vac. -  7 Dispenstiones matrimoniales non solent commiti Capitulis sede vacante, sed solu Episcopis, & eorum Vicarijs, & quid de Vicrijs electis ab eod. Capitulo? -  8 Praelati nomine non semper venit Capitulum sede vacante. -  9 Professionis Fidei receptio ali cui Episcopo specialiter commissa, non potest recipi, etia co mortuo, per eius Capitulum sede vacate. -  10 Episcopo, vel eius Vicario si pecialiter comittatur alicius absolutio, non potest fieri a capiyulo, vel eius Vicario sedevacate. -  11 capitulum sede vacante an possit dispensare in intertitijs? resolvitur affirmative. -  12 capitulum sede vacabte luccedit in ijs, quae iure communi etiam specialiter Episcopis commissa, vel mandata reperiantur. -  13 Capitulum sede vacante, in quinus irregularitatibus, & suspensionibus dispensare possit? -  14 Capitulum sede vacante m intraannum no potest concedere dimissrias ad ordines, nec super inter stitijs dispensare. -  15 Praeparatorij, & praeparati idem est iudicium. -  16 capitulum sede vacante non potest intra annum vocare Episeopum extraneum ad ordines in sua Dioecesi conferendos. -  17 Capitulum sede vacante, an, & quando possit visitare suam Dioecsim, tam de iure communi, quam schedulario Indiarum? -  18 Visitatio est actus iurisditionis ordinariae. & transit in Capitulum sede vacante. -  19 Vistationem non solum generalem, verum & particularem contra aliquas personas, Capitulum sede vacante facere potest. -  22 Syndicare est actus iuriditionis, & tam ex officio, quam adinstantiam partiss ad id procedi potest. -  23 Capitulum sede vacante regulariter non succedit in iuri sdictione volutaria. -  24 Excessus punire, & curare ne subditi in dammo maneant, magis pertinet ad necessarium, quam ad volutarium iuri sdictionem. -  25 Fiscalis Episcopi defuncti aliquibus rationbus videtur excusandus a syndicatu capituli, quae refereruntur, & refelluntur. -  26 Vicarius Episcopi decedetis an possit syndicari a capitulo sede vacante? vel ab ipso Episcopo, qui eum nomivavit? -  27 L. 4. tit. 7. lib. 3. Recop. explicatur. -  28 Praelatos, qui non curant de vistandis, corrigendis, & sydicandis suis Vicarijs, merito reprehendit Bobadilla. -  29 Episcopus potest syndicare sicarium Capituli sede vacante. Trid. sess. 24. cap. 16. de reform explicatur, ibidem. -  30 Capitulum sede vacante hene potest visitare, aut syndicare Vicarium a se nominatum, sine praeiudicio alterius syndicationis Episcopi succedentis. -  31 Capitulum sede vacante, an, & quando possit facere collationem praebendarum suo tempore vacantium. -  32 Collatio beneficiorum solis Episcopis regulariter reservatur, vel Vicarijs, quibus ipsi id specialiter concesserint? -  33 Collationes praebendarum, & beneficioru Indiarum non sunt liberae, sed necessariae, & quare? -  34 Electio, & collatio Dignitatum, & Canonicatuum, olim ad Episcopum simul cum Capitulo pertinebat. -  35 Collationem praebendarum, vel beneficiorum, quis faciet in Ecclesia vacante, cuius Capitulum non est forumatum, vel in uno remansit? -  36 Collegium licet retine atur in uno, is tame solus non potest obire munia toti Collegio concessa. -  37 Metropolitanus adeundus videtur pro collatione facienda, ubi non adest Episcopus, nec Capitulum, quod eam facere possit. Cap. Presbyteri, 24. dist. & gloss. ibid. expenditur, ibidem. -  38 Vicarij a Capitulis sede vacante, quando, & qualiter eligi debeant, & an Thelogi possint? Concil. Trid. sess. 24. cap. 16. exponitur, & illustratur, ibidem. -  39 Theologi, etsi litteratissime, non solent esse apti ad munus iudiciale, & quare? -  40 Arequipensis Episcopus recusavit parere litteris cuiusdam Vicarij generalis Theologi a Capitulo Metropolitanae Ecclesiae Limensis nominati. -  41 Vicarij Iurisperiti electio in Capitulo sede vacante an praecisa sit, ut huius formae transgressio nullitatem inducat? -  42 Forma Tridentim de eligendo Vicario Iurisperito parum servatur in Ecclesijs Hispaniae. -  43 Statutum requirens Doctorem graduatu ad munus iudicandi, verificatur in quovis alio viro idoneo, quamvis Doctor non sit. -  44 Declarationes sacrae Cogregationis Cardinalium, quam auctoritatem habeant? -  45 Declarationes Cardinalium non publicatae, vel receptae, non possunt vincere cosuetudinem, vel Conciliar em dispositionem. -  46 Capitulum sede vaeate potest Vaicarij iuresdictionem dividere, vel restringere. -  47 Forma Tridentinin circa eligendum Vicarium per Capitulum sede vacante, ad Metropolitanum extendi non debet. -  48 Vicarij, vel Metropolitani, & alij iudices iure communi inspecto, non requiritur, quod sint in iure graduati, sed sufficit, quo sint idonei. -  49 Vicarius generalis esse potest attento iure communi, etiam is, qui non intelligit lingua Latinam. -  50 Vicarij eligendi forma requisita per Trident. in Capitulo sede vacante, non extenditur ad Ecclesias Collegiatas. -  51 Archidiaconus est Assessor, & oculus Episcopi, & ordinarius, sede vacante, & alia de eius dignitate, & auctoritate. -  52 Archidiaconatus dignitas, ubi habet annexam iurisdictionem, requirit gradum saltem licentiae in sacra Theologia, alias nullum. -  53 Capitulum Eccelsiae Metropolitanae sede vacante simul cum iurisdictione ordinaria Metropolitanam exercet per Vicarios a se no minatos. -  54 Metropolitanus quae potest circa ab solutiones, collationes, & appellationes; eadem & Capitulum Metropolitanum sede vacante. -  55 Vicarius semel a Capitulo nominatus, utrum ab eodem ad libitum revocari possit? -  56 Vicarij electionem factam a Capitulo sede vacante a lege potius sive Conciliari dispositione, quam ab ipso Capitulo depedere, multi opinantur. -  57 Vicarius nominatus a Capitulo, si ab eodem revocari posset, segniter se haberet in administratione iustitiae. -  58 Declarationes aliquae Cardinalium vide.. tur requirere causas in revocatione Vicarij electi a Capitulo sede vacante, & quae sufficientes videri possint. -  59 Vicarium Capituli sede vacante non posse revocari sine causa, etiam si in eius nominatione contrarium cautum sit, tenent aliqui, qui referuntur. -  60 Vicarium Capituli sede vacante, ad nutu revocari posse, qui teneant? & quibus fundamentis. -  61 Concilium Tridentinum nihil de iure Capituli derogare voluit, quatenus ad potestatem revocandi Vicarij a se nominati. -  62 T homae Sanctij sententia qualiter accipienda sit? -  63 Iudicium solvitur vetante eo qui iudicare iussit. -  64 Vicarium Capituli ad eius nutum revocariposse, tenuit S. Congregatio Cardinal ium, quorum declaratio ad litteram refertur. -  65 Vicarius deputatus a Metropolitano ob incuriam Capituli, potest ad eiusdem nutum removeri. -  66 Vicarius Capituli revocari potest ad nutum, etiam si in contrarium iur atum sit. -  67 Vicarius Capituli facilius revocabitur si initio convenit, ut hoc ad libitum fieri posset, & quare? -  68 Vicarius Capituli et si de rigore iuris ad nutum revocabilis sit, appellans tamen de aequitate audiri, & restitui solet, & quare? -  69 Revocatio etiam ad libitum permissa, debet intelligi de libito, sive arbitrio bene informato. -  70 Vicarius Capituli in multis maiorem, & sirmiorem iurisdictionem habet, quam Vicarius Episcopi. -  71 Vicario Episcopi possunt causae ab eodem Eopscopo tolli, & avocari, non ita in Vicari Capituli sede vacante. -  72 Praelatus, qui ad aliam Ecclesiam promotus ad eius gubernationem properat, litteris non expeditis, an possit in ea, quam deserit, Vicarium relinquere, vel eo ipso illa vacare dicatur? -  73 Translatio sola Episcopi de una Ecclesia ad aliam, an ipso facto primae vacationem inducat? & distinctio casuum in hoc articulo. -  74 Ecclesiae unius adeptio inducit vacatione alterius, & quare? -  75 Ecclesiae viduatae cura non pertinet ad Episcopum ad aliam translatum, sed ad Romanum Pontificem, vel Capitulum sede vacante. -  76 Translatus in aliam Ecclesiam, co ipso quodammodo dicitur mortuus quoad primam. -  77 Episcopum translatum ad aliam Ecclesiam, etiam litteris de secunda expeditis, posse primam gubernare, quousque secundae actualem possessionem acceperit, tenent plures, qui referuntur. -  78 Beneficium primum nunquam vacare cesetur, quousque adepta sit pacifica possessio secundi. -  79 Beneficia, quae habet electus in Episcopum, non vacant usque ad adeptam pacificam possessionem Episcopatus. -  80 Episcopatum primum vacare, etiam ante adeptam possessionem secundi, ex sola litterarum expeditione facta, accedente consensutranslati, multi Auctores tenent, qui referuntur. -  81 Vicarij sententia lata post translatione sui Episcopi ad aliam Ecclesiam, etiam si id ipse Vicarius ignoret, est nulla ex defectu iurisdictionis. -  82 Episcopatus primus vacat ex sola absolutione Pontificis, etiamlitteris pro secunda Ecclesia non expeditis. -  83 Beneficium cur non vacat ante actualem possessionem secundi, & Episcopatus sic? -  84 Tempus octo di erum praefixum Capitulo ad constituendum Vicarium, ex quo die currant in Episcopo ad aliam Ecclesiam traslato? Et declaratio Cardinalium de hoc. -  85 Episcopis hodie expresse inhibitum esse, priores Ecclesias administrare, post notitiam habitam suae translationis ad secundam, refert Alcedus. -  86 Praelati prudentes quid faciant, ubi habent notitiam traslationis suae ad aliam Ecclesiam. -  87 Episcopatus primus absque dubio non vacat, nisi post factam per Rom. Pontificem absolutionem ab eo, & admissam translationem ad secundum. -  88 Episcopi Indiarum cum ex sola notitia promotionis ad novas Ecclesias gubernadas iter arripiant, eo ipso primas deserere vidertur, & vacatio earum induci. -  89 Ius suum renuntians illud amittit, neque amplius ad illud redire potest. -  90 Translationi consentire, est quaedam renuntiatio prioris Episcopatus. -  91 Consensus magis potenter declaratur ex factis, quam ex verbis. -  92 Renuntiationis forma consistit in qualibet declaratione voluntatis renuntiantis. -  93 Renuntiatio Episcopatus, ut eius vacatio inducatur, in manibus Pontif. faciendavidetur, & an aliter facta praeiudicet saltim ipsi renuntianti. -  94 Renuntians beneficium, non potest ad illud sine licentia superioris redire. -  95 Translatus in Indijs, eo ipso, quod virtute Regiae schedulae, quae sibi novi Episcopatus gubernationem concedit, ad illum iter arripit, videtur consensum praestitisse renuntiationi faciendae in manibus Papae. -  96 Ratificatio semper retrotrabitur ex voluntate ratisicantis. -  97 Consensus Episcopi traslati sufficit, quod praecedat, vel sequatur ad inducendam veram vacationem, & renuntiationem prioris Episcopatus. -  98 Vacatio primi beneficij, vel Episcopatus aliquando introducitur, etiam non attento consensu translati. -  99 Matrimonium contrabi videtur inter electum, & Eccllesiam, cui quis eligitur, etiam ante confirmationem Pontificis. -  100 Praesentatio sola inducit matrimonium spirituale de futuro, quod perficitur in confirmatione. -  101 Electus intra mensem tenetur consentire electioni, & praesentatus acceptare praesentationem. -  102 Episcopus non potest sine licentia Papae deserere primam Ecclesiam ex sola praesentatione ad aliam, nisi supponamus, quod priori renuntiavit. -  103 Praelatus propria auctoriate deserens Ecclesiam, ut ad aliam transeat, utraque privatur. -  104 Episcopus, qui deserit Ecclesiam primam, ut ad aliam, litteris non expeditis, gubernandam ex mandato Regis accedat. debet niti in praesumta voluntate Pontificis. -  105 Episcopi, ut securius possint ante expeditas litteras Ecclesias suas deserere, bonum esset consulere R. Pontificem. -  106 Vicario relicto in prima Ecclesia ab Episcopo promoto, & tendente ad novam, no debet magis fidi, quam Capitulo. -  107 Sedium vacantium damno sam, & periculosam esse administrationem, multi testantur. Gubernatio multorum semper plura incommoda generat, ibidem. -  108 Ecclesiarum vacantium brevi provisioni multum consuluit ius Canonicum. -  109 Ecclesiarum longa vacatio, ut cessaret, quid provisum fuerit in Concilio Toletano? -  110 Electionu causis breviter, & de plano procedendum est, & quare? -  111 Vacantium Ecclesiarum damna qualiter expendat Ioan. Garcia, & consulat, ut Rex earum gubernationem suscipiat. -  112 Ecclesiaevacantes in tota Gallia, & in Indijs committuntur Episcopis electis etia ante confirmationem. -  113 Sedium vacantium gubernationem Capitulis Ecclesiarum Indiarum adimere saepe tractatum est, & schedulae de hoc agentes. -  114 Metropolitani qualiter debeant invigilare pro bona gubernatione suffraganearu Ecclesiarum vaccantium? -  115 Ecclesijs sede vacante maiori cura Reges, tanquam patroni ipsarum prospicere debent. Sedis vacantis tempore lupus exultat, ibi dem. -  116 Sedis vacantis tempore nullum praeiudicium potest generari Ecclesiae, maxime in iuribus Episcopalibus. CApitvlvm Ecclesiarum Cathedralium, [sect. 1] quod velut Senatus est Ecclesiae, ut inquit D. Hieronymus in cap. Ecclesiae 16. q. 1. In provincijs Indiarum, non secus ac in alijs, in [sect. 2] his monibus succedit, quae ad ordinaria iurisdictionem, & administrationem Episcopi, tam in spiritualibus, quam in temporalibus pertinent, ut docemut in cap. cum olim, de maior. & obed. c. 2. ne Praelati vices suas, cap. ad abolendam, in princip. de haeret. cap. penult. & final. de supplenda neglig. Praelat. lib. 6. c. 1. de maior. & obed. cap. 1. de instit. cap. 2. de offic. Vicar. eod. lib. Trident. sess. 7 cap. 10. sess. 23. cap. 10. & melius sess. 24. cap. 16. cum multis alijs, quae de iurisdictione, & potestate Capituli sede vacante, late, & eleganter congesserunt Franc. Panvin. & Rodobald. Parinus in peculiaribus tractatibus, quos de hoc scripserunt, & ultra relatos ab eis Federic. de Senis cons. 33. Quaranta in summa Bullarij, verb. Capitulum sede vacante, Gutier. lib. 1. Canon. q. 11. num. 10. Azor. 2. tom. instit. moral. lib. 3. cap. 37. per totum, Cardin. Tusch. litt. C. concl. 56. Rebuff. cons. 95. Cuchus lib. 3. maior. instir. tit. 7. & plures alij, quos refert Eman. Roder. in summa, lib. 3. cap. 55. a num. 1. Petr. Gregor. in Rubr. de offic. Ordin. Thom Sanch. de matrim. lib. 8. disp. 2. num. 10. Riccius in prax. var. resolut. 2. par. resol. 118. num. 1. & par. 3. resol. 265. Barbosa in Pastorali, 3. par. alleg. 92. in fin. idem Riccius in praxi Archiepiscop. tit. de Vicariatu, cap. sed. vacant. decis. 472. Gail. lib. 1. observat. 30. num. 10. Vbi recte, post alios, advertit [sect. 3] iurisdictionem, non tam ad Capitulum sede va cante deferri, quam apud illud, quasi quodam accrescendi iure manere, Nicol. Garcia de benef. 5. par. cap. 7. Isidor. Moscon. de maiest. Eccles. lib. 1. par. 1. cap. 15. pag. 294. & seqq. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 2. num. 23. litt. A. Ant. Cardos. in prax. iud. verb. Capitulum, & novissime, & ornatissime D. Praeses Valecuela cons. 107. per tot. vol. 1. & Dom. D. Felician. a Vega Episcopus de la Paz in cap. 4. §. de adulterijs, de iudic. num. 49. & seqq. Ideo autem diximus, ad ordinariam iurisdictionem. Nam quamvis August. Beroi. probare nitatur, in [sect. 4] Capitulum sede vacate delegatum quoque transire, in cap. quoniam Abbas, num. 21. de offic. deleg. & id sun quibusdam distinctionibus tentet etiam Panvinus ubi sup. q. 11. num. 4. & 15. Verior tamen sententia, & in scholis, & foro receptior est, quod ea, quae non competunt Episcopis iure communi, vel ex iurisdictione ordinaria, & in eorum officio radicata, fed accidentaliter, vel ex speciali mandato, commissione, aut privilegio Romani Pontificis, non transeunt in Capitulu: quia [sect. 5] quamvis succedat in iurisdictione, non tamen in dignitate Episcopali, cui delegatio facta esse videtur, maxime si in litteris adiectum fuerit, ut procedat taquam delegatus fedis Apostolicae, ut in exemplo dicti capituli quoniam Abbas, & in visitatione Monasteriorum Monialium exemtorum, de qua in Clem. 2. de stat. Monachor. & in alijs casibus similibus, de quibus per Abb. in dict. cap. cum olim, q. 5. Roman. omnino videndum, cons. 506. num. 4. ubi eius Addit. Nicol. Garcia d. 5. par. cap. 7. num. 42. cum multis seqq. ubi ad idem citat Felin. Decium, Rebuff. Sbroz. Azeved. M. Anton. Genuens. Thom. Sanch. & plures decisiones Rotae. Quibus adijcio Martam in digest. decis. tom. 6. tit. Capitulum, cap. 12. Franc. Leon in thesaur. for. Eccles. par. 1. cap. 10. num. 8. vers. 4. Cardin. Tusch. d. concl. 56. num. 5. & ex num. 46. Quarant. supra pag. 332. ubi aperte loquitur in potestate [sect. 6] litterarum executorialium, quae dantur in personam Episcopi, & id ampliant, etiam si moriatur Episopus litteris praesentatis. In qua etiam opinione residet Doctor Sahagum, insignis Primarius Salmanticensis, in d. cap. quoniam Abbas, in responso ad 3. argum. ubi inquit, quod cum haec materia ardua, & gravis sit, a communi non est recedendum, & expendit stylum Curiae Romanae, qui hodie perpetuo observatur, quatenus [sect. 7] dispensationes matrimoniales nunquam diriguntur Capitulis sede vacate, quamvis id nominatim petatur, fed Episcopis vicinioribus, quia Episcopalem dignitatem exigunt. De qua etiam praxi testatur Nicol. Garcia d. tract. de benes. 6. par. cap. 2. num. 44. ubi, quod magis est, resolvit, dictas dispensationes Episcopi Vicario commissas, expediri non posse per Vicarium electum a Capitulo sede vacante, reprobata sententia Thom. Sanch. & aliorum plurium, qui in hoc articulo contrarium tenuerunt. Et hinc est, ut [sect. 8] praelati nomine non semper veniat Capitulum, ut notatur in cap. requisisti, de testam. cap. post electionem, §. cum igitur, de concess. praebend. Specul. 1. tom. tit. de actore, §. 1. num. 79. & seqq. D. Valen cuela cons. 122. num. 37. vol. 2. Et [sect. 9] ut profesio Fidei, quae in manibus alicuius Episcopi, specialiter ad hoc designati, fieri iubertur, non possitt eo mortuo fieri in manibus sui Capituli sede vacante, prout in facti contingentia dubitatum, & resolutum suit in casibus, quos proposui, & disputavi sup. hoc eod. lib. cap. 6. num. 20. & 46. & conducit Naldus verb. Vicarius, num. 9. inquiens, [sect. 10] talem Vicarium Capituli non posse absolvere eum, qui haberet a Papa speciale mandatum, ut ab Episcopo, vel Vicario absolvatur. Vnde saepe etiam in dubiam vocatum vidi in his partibus Indiarum, an Capitilum sede vacante, [sect. 11] super temporum intersititijs possit cum ordinandis dispensare, quoniam haec facultes per Concil. Trident. sess. 23. de reform. cap. 11. iudio Episcopi commitritur, necessitate, aut utilitate Ecclesiae considerata, latius tradunt Salced. in addit. ad prax. Bernard. Diaz cap. 25. litt. C. Maiol. de irregul. cap. 11. num. 2. Navarr. cons. 6. & 12. de tempor. ordin. Sed nihilominus affirmativa opinio praevaluit, eo quod haec facultas in pisius Episcopi officio, & potestate imbibita esset, non tam ex commissione speciali, quam ex Concilij dispostione, & [sect. 12] Capitulum succedat, non tantum in ordinaria iurisdictione iuri communi generali ad Episcopum spectante, verum in pertinente ad eandem, iure communi speciali, iuxta doct. Abb. in cap. at si clerici, n. 17. de iudicijs, ubi Decius num. 150. idem Abb. in cap. verum, num. 9. de foro comp. Genues. in prax. Cur. Archiepisc. Neap. cap. 83. num. 1. & cap. 85. num. 2. Campanil. in divers. iur. Canon. rubr. 12. cap. 13. num. 75. Nicol. Garcia d. cap. 7. num. 38. & seqq. & plures congerens Cened. in collect. 4. ad Sextum, num. 3. & in pract. Canon. quaest. 26. num. 28. vers. Ego tamen, Emanuel Roder. 1. tom. regul. q. 61. art. 9. Et ita, in terminis interstitiorum pluries declaratum fuisse per Congregat. Cardin. testatur D. Valencuela cons. 107. num. 17. vol. 2. & resolvunt Suar. tom. 4. disp. 28. sect. 5. in princ. Thom. Sanchez de matrim. lib. 3. disp. 29. num. 14. Valer. Reginal. in prax. for. poenitent. lib. 1. num. 180. & Aug. Barbs. in remis. ad Concil. d. sess. 23. cap. 15. fol. 76. & est videndus D. Felician. a Vega in d. §. de adul terijs, num. 52. & 53. ubi ex eadem ratione concludit, posse [sect. 13] Capitulum dispenfare in irregularitatibus, & suspenionibus provenientibus ex delicto occulto in terminis Concilij Trident. sess. 24. caqp. 6. de reform. & etia cum illegitimis, quod Ordines minores, & beneficium simplex, iuxta text. in cap. 1. de filis Presbyt. lib. 6. Quam tamen interstitiorum dispensatione Ego [sect. 14] post elapsum primum annum sedis vacantis faciendam esse censerem. Nam cum Capitulum intra illum non possit concedere licentiam recipiendi ordines, nec ad talem effectum litteras dimissorias, cap. cum nullus, §. Episcopo, de temp. ordinat. in 6. Concil. Trid. sess. 7. de reform. cap. 10. & sess. 23. cap. 10. cum traditis a Cerola in prax. Episcop. 1. par. verb. Capitulum, num. 1. prohibi[sect. 15]ta quoque illi videntur ea, quae ad ipsos ordines praeparantur, arg. l. oratio sponsal. & eorum, quae tradit Bart. in l. cum lex, D. de fideiuss. Socin. in l. legem, num. 12. C. de pact. & Cephal. cons. 175. num. 3. lib. 2. Et eodem modo practicandem iudico [sect. 16] licentiam, quam habet convocandi Episcopum extraneum ad ordines intra suam Dioecesim conferendos sub caute la, quod nullum ius sibi acquirat, de qua in cap. Pontifices 7. q. 1. cap. is cui. 42. de elect. lib. 6. gloss. verb. Spiritulibus, in cap. si Episcopus, de supplend. neglig. Praelat. eodem lib. Iacob. Put. lib. 2. decis. 407. num. 2. Navarr. consil. 44. de tempor. ordinat. & Rebuff. in prax. tract. de devolut. num. 66. In visitatone tamen suae Dioecesis aliquae[sect. 17] Regiae schedulae admonent, ut intra annum quoque ab illa facienda supersedeant, & ne ubi praebendarij pauci numero sunt, propriam Ecclesiam cupditate, & commoditate harum vistationem allecti, deserant, prout inter alia cavetur in quadem Regia epistola dat. Matr. 17. Martij ann 1617. ad Peruanum Proregem Princip. Schillacens. scripta. Caeterum iure commi inspecto, dubium non est, quin talis visitatio, & procurationis eius causa praestari solitae exactio, eidem Capitulo libere competat, cum [sect. 18] hic sit actus iurisdictionis ordinariae de iure communi Episcopo concessus, atque adeo de illis, qui in Capitulum transeunt, ut constat ex supra relatis, & in terminis visitationis ex gloss. in Clemet. 1. §. propter quod, verb. Capituli, de elect. quam sequuntur communitur DD. ibidem, Archidiac. in cap. si Episcopus, num. 2. de supplend. neglig. Praelat. Collect. Abb. Bald. Bellamera, Felin. & alij in d. cap. cum olim, de maior. & obed. & plures apud Panvin. tract. q. 7. 1. quaest. princip. Rebuff. d. tract. de devolut. n. 65. vers. Poterit quoque Marescot. lib. 2. var. resol. cap. 15. num. 14. & seqq. Rota in una Burgensi iuris vistandi 1. Iunij ann. 1598. coram Orano, & Paulus Fascus in tractat. de visitat. lib. 1. cap. 2. ex num. 20. Qui addunt hanc potestatem vistandi, sede vacante nedum habere [sect. 19] Capitulum respectu generalis vistationis, quando nimirum visratur civitas, vel Dioecesis, sed etiam respectu particularis, quae Potest institui contra certas personas, suborta praecendi diffamatione, ut per Bonif. de Vitalin. in Clement. 1. num. 177. & Marescot. ubi supra num. 17. super quo regulam etiam generalem constitiut Feder. de Senis cons. 16. num. 1. in fine, concludens, [sect. 20] quod in puniendis excessibus, & criminibus, & reformandis moribus, Capitulum sede vacante idem potest, quod Episcopus. Quae mihi usui fuerunt Limae, [sect. 21] dum capitulum sede vacante, ageret de syndicando fiscali Ecclesiasrtico Archiepiscopi nuper defuncti, de cuius gestis querelae aliquot oriebantur. Dixique id recte facere posse, [sect. 22] quia syndicare est actus iurisdictionis, ut per Parid. de Puteo in tract, de synd. Rubr. de off. synd. num. 9. & proceditur ad syndicandum, tam ex officio, quam ad instantiam partis, ut per eundem d. Rubr. §. proceditur autem, & allegavi in terminis dcisinem Rotae in una Tudes. 28. Novembr. 1607. ubi ex dictis rationibus tenuit, posse Capitulum sede vacante fyndicare fiscalem Episcopi defuncti, quavis gloss. in d. Clement. non satis in hoc pedes figere videatur, quasi hoc ad volutariam iurisdictionem pertineat, [sect. 23] in qua regulariter Capitulum non succedit, ut per eandem gloss. & Felin. & alios in d. cap. cum olim, cui tamen bene fatisfacit Feder. de Senis ubi supra, inquiens, [sect. 24] punire excessus, & curare, quod unicuique reddatur, quod suum est, & ne ob diturniorem expectationem subditi maneant in damno, magis necessariae, quam voluntariae iurisditionis esse videri, tam ex patre agentis, quia goc facit ex necessitate iuris, ut per Felin. ubi. sup. num. 4. vers. Crederem, in fin. quam ex parte pertentis, quis iudicium redditur in invitun, l. inter stipulantem, §. Stichum, D de verb. oblig. Neque his obstare dixi, quod admissio quod fiscalis huic sydicatui Capituli sede vacante subiaceat, vereri possumus [sect. 25] minus acriter contra Capitulares suum officium exerciturum. Nam haec consideratio, non tam ad iudicem, quam ad conditorem legis spectat, cui forsitan levis, & remota visa est, tum quia sedis vacatio non est facile contingibilis, nec in quovis fiscali, qut fiscalatu timenda, d. l. inter stipulantem, §. sacram. D. de verbor. ibi: Et casum, adver samque fortunam liberi homines expextare, neque civile, neque naturale est. Tum etiam, quia tali casu contingente poterit recusare eos, qui ob suam accusatio nem fuerint puniti, ut per Parid. de Puteo d. tractat. de syndicat. §. suspicio, num. 4. cum seqq. Maiorem sane difficultatem res habet, ubi non de fiscali, [sect. 26] sed de Provisore, sive Vicario generali defuncti Episcopi synidicado per Capitulum ageretur, qui casus Limae etiam de facto contigit in causa D. D Feliciani de Vega, tunc Vicarij, generlis illius Archiepiscopatus, & postea Episcopide la Paz. Nam talem syndicationem fieri non posse, expresse docent Quarenta ubi sup. num. 14. Marc. Anton. Geneuens. in prax. Archiescop. cap. 58. num. 1. Fr. Eman. Roder. in summa, 3. to. cap. 56. num. 16. qui de communi stylo, & consuetud. testantur, adducentes Bullam Gregor. XIII. quae id in Vicario Archiepiscopi Tarentini aprete disposuit ann. 1578. & Ioan. Segura de Avalos in direct. iud Eccles. 1. par. cap. 13. num. 7. cum seqq. quem refert Sbrozius de Vicario Episcopi, lib. 3. q. 51. num. 4. ubi quod plus est docet, ne a proprijs quidem Episcopis Vicarios syndicari debere, sed a Apostolica eiusve Legato, seu Metropolitano. Quamvis in hoc consuetudinem cuiusque provinciae multum attendi debere, merito addat idem Sbrozius cum Iul. Claro §. fin. q. 35. vers. Fuit aliquando. Et certius reddatur [sect. 27] ex l. 4. tit. 7. lib. 3. Recopil. quae Praelatis iniugit, ut de Vicarijs, quos ipsi nominaverint, stnmdicatum sumant, quoties id expedire visum fuerit, quatenus inquit; I que tengan cuidado de se informar, i tomarles cuenta de comousan los cargos, i oficios que tienen i ovieren tenido. Quod quia raro ijdem [sect. 28] Praelati, aut perfunctorie faciunt, merito eos natat Babadilla in Politica, lib. 2. cap. 17. num. 198. pag. 730. & ita in causa dicti D. Feliciani de Vega practicatum fuit, ipso praesertim suae villicationis rationem reddere enixe desiderante. Quam etiam a Vicarijs ab ipso Capitulo nominatis [sect. 29] Episcopum supervenientem sumere posse, aperte deciditur in Trid. fess. 24. cap. 16. de resormat. vers. Episcopus vero, per quem indubie Vicarium Capituli sede vacante, teneri finito officio stare syndicatui, & posse ab Episcopo ad id compelli, & in aliquo delicto comprehensum puniri, asserunt Geneuns. d. cap. 58. in fin. Prosper August. in addit, ad Quarant. d. verb. Capitulum sedevacante, num. 14. Riccius in prax. for. Eccles. decis. 481. in 1. edit. alias 504. in 2. edit. & decis. 291. Regue. de voce Canon. in cap. q. 40. num. 13. Vgolin. de offic. Episcop. cap. 2. §. 2. num. 2. Armendariz ad leges Navarrae, lib. 1. tit. 18. l. 7. de Episcop. num. 99. & Aug. Barbosa in pastorali, 3. patr. allleg. 54. n. 183. Quinimo, & ipsum [sect. 30] Capitulum, facta remotione Vicarij, vel alliorum officialum a se nominatorum, quod illos possit statim compellere ad reddendam rationem administrationis, ac pro admissis culpis punire: absque praeiudicio tamen alterius syndicationis Episcopi successoris, qui etiam poterit eos syndicare & punire, quamvis a Capitulo fuerint absoluti, decisum fuisse narrat Nicol. Garcia d. 5. par. cap. 7. num. 23. Illvd etiam in quaestionem vocari solet, an Capitulum [sect. 31] sede vacante, praebendarum, & beneficioru, quae eo tempore vacare contigerit, collatione facere possit. Et pro parte negativa urgere videtur, quod hoc ius hodie exconsuetudine, vel privilegio [sect. 32] solis Episcopis competat, vel eorum Vicarijs, quibus ipsi id specialiter concesserint, text, & DD. in cap. ex frequentibus, de institutionibus, cap. fin. de offic. Vicar. lib. 6. Oldrad. cons. 77. Rota de offic. Vicvar. decis. 3. in novis, Rebuff. in prax. tit. de collat. num. 12. & titulo de devolution. num. 88. & 90. at que adeo regulariter non transear in Capitulum sede vacate, cap. 2. ne sede vacante, cap, unico, eod. tit lib. 6. cum alijs, quae post Abbat. Panvin. Corras. & alios, adducit Nicol. Garcia d. cap. 7. num. 5. 1. ubi num. 52. addit eadem ratione no succedere Capitulum in praesentatione, seu electione spentante ad Episcopum, ut per eudem Panvin. q. 5. 2. par. num. 3. & 4. Lambertin de iure patron. 1. part. 2. lib. q. 2. art. 4. Paul. de Citadin. eodem tract. 6. part. q. 33. num. 28. & Didac. Parez in l. 2. tit. 6. lib. 1. Ordin. pag. 155. col. 1. vers. Est & alia. Sed hoc tamen de collationibus liberis, & mere voluntarijs accipiendum est, secus de necessarijs, & debitis, quae magis confirmationes, vel instutiones dicuntur, [sect. 33] quales sunt omnes, quae in Indiarum Ecclesijs fiunt, ad Regis nostri, tanquam earum patroni, praesentationem; eas enim Capitulum sede vacante, vel per se ipsum, vel per Vicarium ad hoc nominatum bene facere potest, ut in d. cap. cum olim, & cap. 1. de instit. lib. 6. ubi. Abb. & DD. Rochus de Curte de iure patronat. verb. Competens alicui, num. 66. Panvin. ubi sup. q. 4. & 5. Rebuss. d. tit. de devolut. num. 87. & 88. & plures alij, quos refert, & sequitur Nicol. Garcia num. 54. & seq. Ioan. Vvames cons. 259. & 260. & 267. num. 2. & Sebast. Nevius tractans de potest. Capituli, in feudis, Canonicatibus, & similibus conferendis, in Rubr. tit. quid feud. dare poss. n. 25. & seqq. Et plane olim [sect. 34]electio, & collatio Dignitatum, & Canonicatuum simul ad Episcpoum cum Capitulo pertinebat, cap. cum Ecclesia Vuterana, de elect. Oldrad. consil. 244. num. 19. Rota sub tit. de concess. Praebend. decis. 4. in novis, & Gabriel cons. 199. num. 11. lib. 1. Sed iuxta terminos huius quaetionis incidit alia, me Limae existante, & pro Tribunali sedente, in Casu Capituli noviter creati Ecclesiae de Arequipa, [sect. 35] quid dicendum, & faciendum sit, ubi nec Episcopus adsit, qui has collationes facere possit, nec Capitulum sede vacante, plane formatum reperiatur, aut in uno tantum remanserit? [sect. 36] qui licet sufficiat ad retinendum nomen Collegij. l. sicut, D. quod ciuisque universit. non tamen sufficere videtur ad eiusmodi munia toti Collegio, sive Capitulo iniuncta, obeunda, & peragenda ex traditis a glossa in cap. si forte 63. dist. 6. Ias. in l. si grege, D. de legatis 1. Abb & DD. in cap. 1. de elect. Rebuff. in. l. Neratius, D. de verbor. signif. Petr. Costalio in d. l. sicut, §. fin. Azor tom. 2. instit. lib. 3. cap. 37. vers. Quinto quaeritur, & Dom. Archiepisc. Brachares. D. Rod. Acuna, qui alios allegat, in cap. Comprovinciales, 64. dist. pag. 578. Et [sect. 37] tunc ad Metropolitanum pro collatione, vel institutione recurere satius, & securius esse censuimus, ex doctrina gloss. in cap. presbyteri, 24. dist. verb. Civitais, vers. sed quare non petebant hoc ab Archiepiscopo, quam sequuntur Doctor. ibidem per eundem text. dum docet,quod deficiente Episcopo potest peti electio, vel institutio ministrorum, qui deserviant Ecclesiae Parochiali ab Archiepiscopo, vel a vicinis Episcopis ut in d. cap. si forte, 65. distinct. Circa vicarios autem [sect. 38] ab eisdem capitulis nominandos fervari debet forma a Concilio Tridentino praescripta d. sess. 22. cdap. 16. quae inter alia requirit, ut eligendus saltem in iure Canonico sit Doctor, vel Licentiatus, vel alias, quantum fieri poterit, idoneus; si secus factum fuerit, ad Metropolitanum deputatio huiusmodi devolvatur: cuius qualitatis praecisam observantiam sub poena nullitatis electionis, quae secus gesta fuerit, vel eorum, quae electus gesserit, tenere videtur, Paulus Fuschus de visit. lib. 1. cap. 15. num. 32. Genuens. in prax. Archiep. Neapol. cap. 82. quos, & duas declaretiones facrae Congregationis Cardinalium ad idem adducit Nicol. Garcia d. cap. d. cap. 7. n. 9 & seqq Et in addit. ad idem cap. num. 12. Quaranta d. verb. Capitulum sede vacante, num. 6. pag 145. Laelius Zechus de Rep. Eccles. cap. 23. de Vicario Eiscopi, §. 1. num. 3. & 5. Trident. Moscon. de Maiest. Eccles. lib. 1. par. 1. cap. 15. pag. 291. Anton. Nald. in quaestionar. verb. Vicarius, pag. 919. Sbrozius de offic. Vicar. lib. 1. q. 36. num. 12. Galer. in margar. casuum conscireriae, eod, verb. Molina de iust. & uiure tract. 5. disp. 11. novissime August. Barbosa in tract. de Canonicis, cap. 42. num. 53. ubi asserit sub die. 28. Augusti ann. 1621. decisum fuisse, Doctorem Theologum non posse esse Vicarium Capitularem sede vacate, & Dom Valencuela cons. 120. num. fin. vol. 2. ubi hanc nullitatem obijcit contra quae dam acta a quodam Vicario Theologo electo a Capitulio Ecclesiae Conchesis sede vacante. Quod sane iuse constitutu esse videtur. Nam viri [sect. 39] Theologi, etsi litteratissimi sint, non satis Iurisprudentiae praxim, & theoricam callent, & proinde multoties ex capite, & pro arbitrio sententias proferunt, & ubique a veritatis, & iustitae tramite deviant, ut bene advertit Hieron Cevallos in tract. de violentijs, 1. part. gloss. 6. num. 24. pag. 66. & Axia de exhiben. auxilijs, casu 5. fol. 159. & novissime D. Carrascus ad leg. Recop. c. 6. num. 9. fol. 56. Et his insisistens [sect. 40] quidam Arequipensis Episcopus D. Fr. Petr. a Perea Augustinianus, dum Ego i n Praetorio Limano ius dicerem, perere recusabat quibusdam litteris executorialibus, quas adversus eum expediri mandaveret D. Ioanes Velazquez electus Archiepiscopalis Limanae, & Ecclesiae sede vacante Metropolitanus, & eiusdem Archidiaconus meritissimus, inquiens illum esse Doctotem Theologum, & a Capitulo eligi non potuisse, in quo plures alij Praebendarij reperiebantur Licetiae, vel Doctoratus laurea in iure Pontiicio donati, & satis in eius professione conspicui. Qua de re cum ad Regalem Cancellaria negorium sub occafione Regij auxilij ab Archidiacono implotrati, delatum esset, supra dictis non obtantibus, pro Archidiaconi gestis, & iurisdictione pronuntiatum fuit. Nam etsi verum sit, eam (quam diximus) formam a Concilio praescriptam videri in electione Vicarij Capituli sede vacante, non [sect. 41] ita praecisa est, quin alium idonem admittat, ut patet ex illis verbis; Vel alias quantum fieri poterit idoneus. Vnde relinqui in arbitrio Capituli hae alternativa videtur, quod ex iustis causis moderari potest, ita ut Theologum, aetate forte, prudentia, & rerum agendarum dexteritate excedentem, cunctis in eodem Capitulo exivtentibus praeponat, in quibus praedictae dotes non reperiantur, vel alia impedimenta considerentur. Quo fit, ut [sect. 42] dictam formam Concilij paru servari in Ecclesijs Hispaniae fateatur Nicol. Garcia. d. cap. 7. num. 14. & per eam non excludi arbitrium Capituli iuctis rationibus ductum gubernatum, teneat, Navarr. cons. 2. de officio Vacarijs, Sayrus in floribus decis. decis. 2. eodem tit. Enriq. cons. 90. Azor. 2. par. lib. 3. cap. 37. in fine, & Alois. Riccius in prax. Archipisc. decis 473. num. 2. quibus favet Pavis de Puteo d. tract. de synd. verb Doctor, num. 3. fol. mihi 237. Vbi agens de statutis, quae requirunt, quod potestatis assessor sit Doctor, inquit, [sect. 43] quod quamvis hoc gradu insignitus non sit, si tamen alias idoneus, & eminent is scientiae esse reperiantur, hoc suffficit ad statuti verba, & mentam explendam, argem l. unicuique, C. de prox. sacr. scrin. lib. 12. & eorum, quae tradit Bald. in l. sed reprobari, D. de excusat. tutor. Lud. Roman. in l. quid tamen, D de arbitr & in l. cum quid, D si cert patat. & in terminis Vicarij, de quo agimus, Iacob. Sbrozius lib. 1. de offic. Vicar. q. 36. nunm. 13. quem refert & sequitur (licet sub aliqua haesitatione) Iacob. de Grassis 2. tom. cons. lib. 2. cons. 1. diffic. 7. num. 4. pag. 17. inquiens: posse a Capitulo eligi etiam non Doctorem, & non habentem tales qualities, modo consulat Assessorem Doctorem iuris Pontificij, & ita vidisse observatum in Episcopatu Fanensi. Et Ego testor me idemn vidisse in eadem Ecclesia Limensi, & in alijs Indiarum, & Hisopaniae in Vicarijs electis a sede vacate, de quibus loquimur, nam in alijs nullum dubiam est, ut statim trademus. Et quamvis sacrae Congregationis Cardinalium declarationes contratium expresserint, & [sect. 44] talem tantamque auctoritatem habeant, qualem quantamque tradit Emanuel Roder. 1. tom. quaest. regul. q. 11. art. 1. & 2. Zerola in praxi Episcop. 1. part. §. auctoritas, in fin. & 2. par. §, absolutio, post princip. Nicol. Garcia de benes. in prooem. circa. fin & Cened. in pract. Canon. q. 6. num. 9. Adhuc ubi [sect. 45] nec publicatae, nec receptae, aut practicatae sunt, non videntur tanti ponderis esse, ut consuetudinem vincant, & Conciliarem dispostionem dicta, alternativam concedentem. Quibus non incongruenter adijcio, in casu ab Episcopo Arequipensi dubium vocato, quaestionem non verti circa electionem Vicarij a Capitulo deputati. sed iudicis Metropolitani, quem dicta Ecclesia Limensis seorsum nominaverat, suo nimirum iure utens, quod [sect. 46] permittit, ut tempore nominationis Vicarij possit eam ad libitum restringere, limitare, vel dividere, aut cum aliquorum casuum exceprione, & ad ipsum Capitulum reservatione, concedere, ut constat ex traditis a Ioan. Gutierrez 1. part. Canon. quast. 11. n. 10. Quaranta d. verb. Capitulum, pag. 145. num. 4. Riccio 2. part. decis. 187. num. 2. ide Riccius in prax. decis. 472. tom. 2. pag. 500. Dom. Valencuela consil. 192. num. 6. vol. 2. Garcia d. cap. 7. num. 26. & in addit. ad idem cap. num. 26. & etiam poft nominationem factam potest aliquas causas avocare, ut dixi sup. cap. 8. num. 7. Vnde cum [sect. 47] Concilij forma (esto quod praecisa esse dicatur) in Vicario tantum procedat, ad Metropolitanum extendi non debt, ex regula 1. 4. §. toties, D. de damn. infect. & 1. commodissime, D. de liber. & posthum. cum vulgatis. Maxime cum a regulis iuris communis recedat, quibus inspectis, nec [sect. 48] in Vicarijs, nec in Metropolitanis Archiepiscoporum, vel Episcoporum, nec in alijs iudicibus dicti gradus desiderantur, & quaelibet peritia, & idoneitas sufficit, cap. quoniam in plerisque, & cap. inter caetera, de offic. Ordin. cap. fin. de aetate, & qualitate, cum ibi notatis, cap. sciscitatus, §. illittratus, de rescript. & ibi Felin. & plures alij, quos refert Menoch. de arbitrar. lib. 1. q. 23. n. 10. Borrell. de Magistr. edict. lib. 2. cap. 8. num. 28. Nos infr. lib. 4. cap. 1. & in nostris terminis Navarr. d. cons. 1. de ofs. Vicar. ubi docet, non folum qui Doctor non sit, verum [sect. 49] & illum, qui linguam Latinam non intelligit, posse esse Vicarium generalem, & eius nominationem valere, modo sit clericus in minoribus constitutus, licet peccet nominans, & accipiens, & ad restitutionem damnorum, & sportularum, quae Assessoribus folvendae sunt, in foro conscientiae teneautur. Quod idem tradit Sbrozius dict. cap. 36. & Nicol. Garcia dict. cap. 7. num. 17. & 18. adijciens num. 19. [sect. 50] decisionem Concilij ad Provisorem nominatum a Capitulo sede vacante Ecclesiae Collegiatae non extendi, quia de ea non loquitur, & ita per Cardin. Congregationem declaratum fuisse, quos verofimile est idem eadem ratione declaraturos fuisse, si de Metropolitano iudice quaererentur. Praesertim supposita tali electione in persona viri alioqui valde docti, & experti, & Archidiaconatus dignitate in eadem Ecclesia fulgentis. Quem ipsum [sect. 51] Concilium sess. 24. cap. 12. Assessorem, & oculum Epifcopi vocat, & ipso iure Vicarius est, & Ordinarius, sede vacante; saltem interim, dum alius a Capitulo nominatur, cap. 1. & ibi glossa verb. Vicarius, & cap. ad haec, de offic. Archid. 1. 4. tit. 6. par. 1. ubi Gregor. Lopez verb. De costumbre, Iacob. Sbrozius d. tract. de off. Vicar. 1. par. lib. 1. Quaest. 61. Guid. Pancirol. qui huius dignitatis originem, & praeeminentias recenset, in Thefaur. var. antiq. pag. 125. & latissime, & novissime D. Valencuela cons. 101. ex num. 21. Ad quam [sect. 52] dignitatem sufficit, quod sit in sacra Theologia Licentiatus, ut habetur in dict. cap. 12. Concilij. Et sacra Eminentiss. Cardin. Congregatio declaravit, ne hunc quidem gradum requiri in Archidiaconis, qui non habent actu annexam iurisdictione, ut refet Riccius in praxi decis. 473. num. 3. Quibus its suppositis non debuit dictus Episcopus Arequipenis, adeo tenax in sua opinione esse, nec [sect. 53] ignorare in Capitulum Ecclesiae Metropolitanae, sede vacante, iurisdictionem quoque Metropolitanam simul cum ordinaria tranfire, eamque per Vicarios generales, sive iudices Metropolitanos ab eodem Capitulo nominatos exerceri posse: id enim aperte docemur in cap. Romana, §. officiales, de offic. Ordinar. & probar Specular. in tit. de divers. sent. form. vers. Quid si ipse Episcopus, Ioan. Andr. & Geminian. in cap. quanquam, de elect. lib. 6. Bertach. in tract. de Episcop. in praelud. num. 13. & 14. Francisc. Marcus decis. 483. num. 2. par. 1. Quaranta dict. verb. Capitulum sede vacante, ex nu. 7. & verb. Archiepiscopus, num. 10. pag. 18. Cerola in praxi Episcopali, 2. par. verb. Vicarius, & verb. Capitulum, num. 10. Seraphin. decis. 1183. Marta in compilat. decif. tom. 6. verb. Archicpiscopus, pag. 6. & late Sbrozius ubi supra quaest. 58. per totam, Stephan. Gratian. lib. 1. discept. forens. cap. 69. num. 16. & cap. 111. num. 19. & 20. Franc. Panvin. de offic. Capit. 4. par. q. 3. num. 8. Azor d. lib. instit. moral. cap. 37. Vnde inferunr, quod quemadmodum Metropolitanus [sect. 54] posset absolvere suffraganeum, qui iniecit violentas manus in clericum, si esset senex, debilis, vel impeditus, ita & Capitulum Metropolitanum sede vacante. Et quod quemadmodum ad Metropolitanum devolvitur facultas conferendi beneficia, si suffraganeus ea intra semestre conferre neglexerit, eadem quoque ad Capitulum devoluvatur. Idemque docent in recipiendis, & terminandis appellationibus suffraganeorum, ut praeter alios tradit Paz in praxi, 2. tom. num. 14. & seqq. fol. 4. Et de hoc nullus unquam praeter dictum Episcopum dubitavit, qui cum Theologus esset, tantum sibi in Iurisprudentia articulis tribuebat, ut aliorum quantumvis doctissimorum sentetijs, atque adeo neque ipsius Praetorij Limani, unquam acquiesceret. Sed quoniam iam in Domino quiescit, ad alia properantes, hic congruenter aliam quaestionem satis utilem, & quotidie contingentem subnectemus; nimirum, [sect. 55] utrum Vicarius semel a Capitulo nominatus ab eodem ad libitum revocari possit? Quam quidem quaestionem Limae etiam de facto habui in sede vacante Dom. Archiepiscop. D. Bartholomaei Lobo Guerrero. Et omissis his, quae de Vicario electo ab Episcopo dixi fup. cap. 8. num. 48. & seqq. In nominato a Capitulo (de quo agimus) dicendum prima facie videtur, quod revocari non possit, quia eius electio, etsi a Capitulo fiat, fit tamen in executionem, & implementum praecepti Concilij Trident. dict. sess. 24. cap. 16. Vnde Vgolinus, relatus a Suarez tom. 5. de censur. disput. 7. fect. 3. num. 13. & Garcia d. cap. 7. n. 25. docuit, eius [sect. 56] iurisdictionem a lege, vel Canone dependere. Quod & insinuat Thom. Sanchez de matrim. 1. tom. lib. 3. disp. 29. num. 4. & Marc. Ant. Genuens. in prax. Archiepiscop. Neapol. cap. 84. seu 86. num. 4. agnoscens, post Concilium, hanc remotione difficiliorem esse: Nam in Collegio (inquit) Ecclesiasiico, quando tenetur aliquem eligere, improbatur a iure mutatio, vel variatio sine causa. Et idem expresse sequitur Quaranta d. verb. Capitulum sede vacante, num. 3. adducens aliam rationem; nimirum, [sect. 57] quod si Canonici pro libito suae voluntaris possent auferre Vicario commissionem ei factam, sequeretur absurdum, scilicet, quod ipse Vicarius segniter se haberet in administranda iustitia in Canonicos particulares, vel in depedentes ab eis. Quos, & alios Auctores, in hac opinionem inclinans, refert Nicol. Garcia, omnino videndus, d. cap. 7. num. 22. & in additionibus ad idem cap. fol. 62. eod. num. 22. adduces aliquas declarationes [sect. 58] Cardinalium, quae talem remotionem negat: Nisi ex causa approbanda prius ab ipsa sancta Congregatione Cardinalium, quae certiorari debet, alioqui revocatio erit nulla. Et idem sentit, & se consuluisse dicit Alois. Riccius in prax. decis. 482. inquiens, legitimam revocationis causa esse posse, quod Vicarius appareat insufficies, vel negligens in exercitio officij sibi comifsi: idem Riccius in decis. Curiae Archiep. Neap. decis. 187. par. 4. & in collect. decis. 5. part. collect. 1602. in fin. Rague. de voce Canon. in Capitulo, q. 37. n. 4. & Aug. Barb. in tract. de Canonicis, cap. 42. n. 47. & in collect. ad Concil. pag. 458. n. 18. & in Pastorali, 3. par. alleg. 54. n. 171. ubi addit [sect. 59] hoc esse verum, etiam si in nominatione dictum fuisset, quod posser revocari, quoties Capitulo visum fuisfet, ex Sell. in felect. cap. 19. num. 43. Sed contrariam sententiam, nempe [sect. 60] hanc revocationem ad nutum fieri posse, tenent alij plures gravissimi Patres, quos refert Nicol. Garcia, nihil quoad hoc referre putantes inter nominatum a Capitulo sede vacante, vel nominatum ab Episcopo, & teprobantes doctrinam Vgolini, dum dixit, illius electionem ex Concilij dispositione vires accipere. Est quippe certius, [sect. 61] Concilium nihil ex iure Capituli derogare hac in parte voluisse, sed solum ei modum eligendi praecipere, & praefigere, quo melius litium, & negotiorum expeditioni consuleretur; ur expresse docent Quaranta ubi supra num. 2. Riccius d. prax. decis. 474. & Suarez, qui a fenentia Vgolini discedit, dicta sect. 3. num. 13. Quam non iuvat Thomas Sanchez, [sect. 62] qui promisue loquitur de Vicario Episcopi, & Capituli, & dum eorum inrisdictionem a lege, vel Canone procedere inquit, ad assistentiam iuris pertinet, non autem negavit, tales Vicarios eam immediate accipere ab Episcopis, vel Capitulis, qui eos nominant, & quorum vice funguntur, ut singulariter explicat Garcia dict. 5. part. cap. 8. num. 24. & Narbon. de appellat. 2. part. fundament. 4. num. 30. Quo fit. ut iuxta regulas iuris communis revocari possit, & [sect. 63] cessare debeat, vetante, & iubente eo, qui illam concessit, I. iudicium solvitur 58. de iudicijs, I. 21. titul. 4. & I. 47. tit. 18. part. 3. ubi Gregor. Lopez gloss. 7. prout & aperte in eisdem terminis decisum reperitur ab eadem sancta Congregatione Cardinaliu cuius verba refert Anton. Naldus dict. verb. Vicarius, num. 8. & sic habet: [sect. 64] Vicarius Capitularis potes ad libitum Capituli, a quo fuit electus, amoveri, & illo casu tenetur intra octo dies alium conflituere; alias enim ius deputandi devolvitur ad Metropolitanum, & si ipsa fuerit Metropolitana, devolvitur ad antiquiorem Episcopum. Et idem, eandem declarationem, & alias similes commiscentes, tenent Farin. 4. parte, decis. 102. Marcilla in notis ad Trident. lib. 4. tit. 3. cap. 3. Cerola in praxi Episcop. 1. part. verb. Vicarius, §. 21. vers. Secundum dictum, Azor. 2. tom. instit. moral. lin. 3. cap. 37. vers. 18. & alij relati a Barbosa in remiss. ad Concil. d. sess. 24. cap. 16. num. 2. & in tractat. de Canonicis, cap. 42. num. 48. ubi notabiliter inquit, [sect. 65] Vicarium deputatum a Metropolitano ob negligantiam Capituli in vim decreti Trident. d. cap. 16. posse ad eiusmodi nurum removeri, & refert ita fuisse decisum in Limana 29. Septemb. 1623. Quibus favent tradita a Mastrillo de Magistrat. lib. 1. cap. 27. num. 13. & 14. Iacob. Sbrozius de Vicario Episcop. lib. 3. cap. 32. n. 7. ubi hoc ampliat, [sect. 66] etiam si interpositum iuramentum fuisset de non revocando, & testatur de communi praxi similium revocationum, prout & facit Riccius dict. decis. 482. num. 4. sic inquiens: Verum quid guid sit ex supra dictis contrarium est tenedum in praxi, ut scilicet possit Vicarius Capitularis ad libitum Capituli amoveri. Quod certius & securius, meo iudicio, procede, [sect. 67] quando tempore nominationis expresse de hac libera fa cultare revocationis ad nutum Capituli actum, & pactum fuit, cum tunc contra nominatum obstare videatur conventionis exceptio, cui ipse consensit, iuxta l. Imperatores, D. de iure fisci, l. 1. D. de pact. & de const. pecun. l. 1. tit. 16. lib. 5. Recop. cum traditis a Mantica de convention. 1. tomo, lib. 12. num. 32. Molino de ritu nuptiarum, lib. 3. quaest. 49. num. 18. & quae. 62. num. 23. & in nostris terminis Nicol. Garcia in addition. ad dict. num. 22. vers. Sed licet, pag. 63. ubi docet post Quarantam, quem refert, revocationem permitti, quoties initio deputationis dictum fuit, ut gereret officium pro tempore voluntatis ipsius Capituli. In qua opinionum diversitate Ego hanc ultimam in puncto iuris veriorem existimo. Sed praxis admisit, [sect. 68] ut etsi revocatio fieri possit, & de facto fiat, ubi tamen Vicarius ab ea tanquam iniusta appellat, vel per viam violentiae ad Regia Tribunalia recurrit, manuteneri soleat, & caeteris remedijs possessorijs iuvari, nisi iusta aliqua causa intervenisse probetur, quae revocationem suadeat, eo quod in re tam gravi, & quae electi existimationem concernit, etiam si revocatio ex arbitrio, vel solo nutu nominantis depedeat, debet [sect. 69] hic secundum rationem informari, & moderari, ut post alios lat e tradit Ioann. Gutier. lib. 3. practic. cap. 11. Mastrillus dict. lib. 1. de Magistrat. cap. 27. Hieronym. Cevallos de violentijs, 2. part. quaest. 62. num. 51. ubi inquit, iusta causa non interveniente, remotionem dolosam censeri, & alij, quos adduxi supra cap. 8. num. 48. & novissime in eisdem nostris terminis lcquens, nempe de officialibus nominatis a Capitulo sede vacante, D. Ioan. Bapt. de Larrea discept. Granat. cap. 2. per. tot. Quorum opinio fortius procedit in Vicario Capituli, [sect. 70] quem quidem negare non possimus in multis maiorem potestatem habere, quam Vicarium Episcopi; ut patet ex exemplis congestis a Genuense d. cap. 84. num. 26. & 29. Ioan. Gutierr. d. cap. 11. num. 10. ubi inquit, eum non indigere aliqua speciali commissione Capituli, cum Concilium illud arctet ad eius nominationem, & latius Sbroz. d. tract. de Vicar. Episcop. lib. 1. q. 15. num. 8. & lib. 2. q. 11. num. 2. Et est aliud exemplum, [sect. 71] in avocatione caufarum femel commissarum, quam licet possit facere Episcopus in pendetibus ante eius Vicarium, ut dixi sup, cap. 8. num. 7 non tamen Capitulum sede vacante secundum opinionem Quarantae ubi sup. num. 4. ibi: In ipso deputationis actu posse itidem tunc, non aute postea, licet Azor nullam inter dictors Vicarios distinctionem hac in parte admittere videatur 2. to. lib. 3. cap. 37. vers. Decimooctavo quaritur. Sed nunc succedit alia celebris quaestio, quam tetigi supra cap. 4. num. & in hoc tractaturum promisi, videlicet, quid dicendum sit [sect. 72] de Praelato, qui ad aliam Ecclesiam transfertur, eiusque (ut moris est) gubernationem apprehendit ante Bullarum expeditionem, virtute litterarum Regiarum, quae ad id expedire folent, an possit in ea, quam deserit, Vicarium relinquere? vel eo ipso eius iurisdiction, & administratio ad Capitulum pertinere incipiat, & sedis vacatio inducatur? Qui casus multoties contingit, & his proximis annis magnas turbas excitavit in Metropolitana Ecclesia infulae Hispaniolae. Eiusque resolutio pendet ex resolutione alterius, nempe [sect. 73] an ex sola translatione sedes vacare dicatur? In qua sare tres casus mihi distinguendi videntur. Primus ubi translatus Bullis expeditis secundae Ecclesiae, quietam, & pacificam possessionem apprehendit, licet adhuc primae de alio Pastore provisum non sit. Secundus sic, necdum secundae possessionem eius instantiam expeditae fuerint, & de eo traslatus notitiam habuerit. Tertius, ubi litterae expeditae non sunt, vel necdum de earum expeditione constat, certum tamen est translatum fuae translationi expressum, vel etiam tacitum consensum accommodasse, quod eo ipso fecisse videtur, quod ad novam Ecclesiam iter arripuit. Et in primo casu absque dubio dicendum est, [sect. 74] per adeptionem possessionis secundae Ecclesiae, primam vacare, quamvis huic alius Praeful designatus non fuerit, quia duas eodem tempore Ecclesias in sponsas habere non potest, cap. inter corporalia, de translat. Praelat. Azor 2. tom. instit. moral. lib. 6. cap. 16. §. tertio quaeritur. Et eo ipso quod secundam accepit, a prioris coniugio absolutus videtur, [sect. 75] cuius cura, quamvis adhuc Pastore maneat viduata, non pertinet ad ipsum, sed ad Romanum Pontisicom, & Capitulum sede vacante, ut late per Nicol. Garcia de benefic. part. 11. cap. 5. & 6. Et hoc est, quod dicimus, [sect. 76] translatum in aliam civitatem, quodammodo dici esse mortuum, quoad Ecclefiam primam, quia in ea desinit osse Praelatus, ut per text. & gloss. in cap. in apibus, §. ecce 7. quaest. 2. cap. si quis translatus 21. quaest. 2. cap. 2. de traslat. Praelat. cap. 2. de rescript. lib. 6. Clement. fin. de procurat. gloss. verb. Moriatur, in cap. si cui, de praebend. lib. 6. cum multis alijs, quae post ordinarios, in eisdem iuribus tradit Panvin. de offic. & potest. Cap. sede vacante, praelud. 7. & vltimo, num. 7. Paulus Fuscus in singul. litt. E. num. 29. Ioan. Vincentde Anna, Fabius de Anna, Mastrillus, & alij, quos novissime refert D. Valencuela cons. 190. num. 7. & seqq. In secundo autem casu gravis est inter iuris Canonici Intepretes controverfia. Nam plures existimant [sect. 77] posse Episcopum traslatum etiam si suae traslationis, per Romanum Pontificem admissae, notitiam habuerit; imo & Bullas iam receperit, continuare iurisdictionem, & administrationem prioris Ecclesiae per se, vel per suum Vicarium, quousque ad secundam pervenerit, eiusque possessionem virtute litterarum Apostolicarum acceperit, neque ante prioris sedis vacationem induci, quia nec proprie eousque traslatus esse videtur, ut constat ex gloss. in d. cap. si quis translatus, cap. cum in cunctis, §. cumvero, de elect. Hostiens. in cap. olim, el 1. de rest. spol. Felin. cons. 40. col. 1. & in cap. eam te, de rescriptis, n. 8. vers. Et dicitur translatus, Roman. consil. 345. num. 17. Ioann. Monach. & Philipp. Probus, qui ad partes quaestionem examinat, in cap. generali, post num. 10. de elect. lib. 6. Rebufs. in praxi, tit. de devolution. num. 70. Hojeda, Azor, Parlador. & alijs, quos refert Nicol. Garcia d. cap. 6. num. 40. subijciens numer. 41. hanc opinionem in Hispania frequentius de consuetudine servari, quia quamvis Episcopi ex die translationis per Pontificem approbatae, non faciant suos fructus primae Ecclesiae, sed secundae, neque possit providere de beneficijs in ill vacantibus, administrant tamen, & iurisdictio nem exercent in ea, & in eius possessione permanent, donec possessionem secundi Episcopatus adipiscantur, vel promotus ad primum, possessionem eius capiat, & pro hoc aliqua exempla adducit, & a supremo Camerae Consilio dari solere provisiones inquit, ut non ante in prima Ecclesia sedens vacans publicetur, quam in secunda esset accepta possessio. Pro quo facit, quod nullum obtentum [sect. 78] beneficium, quamvis sit in compatibile cum secundo, vacar, nisi post adeptam possessionem pacificam secundi, gloss. in Clement. 1. verb. Collatio, ut lit. pendet. Gomezius de spectativis, num. 63. & 68. & plures alij relati a Cerola in praxi, verb. Vacatio, §. 1. & Nicol. Garcia d. part. 11. cap. 5. Et idem contingit in beneficijs, quibus antea fruebatur [sect. 79] is, qui ad Episcopatum, promovetur; quandoquide illorum gaudium, & possessionem non amittit, quousque cum effectu in Epicopatus possessione constitutus sit, cap. cum in cunctis 7. §. cum vero, de elect. Oldrad. cons. 14. post prinip. Roman. cons. 335. n. 1. text. in cap. licet, de praebend. in 6. cap. si qui Episcopi, dist. 90. cum alijs adductis a Gratian. 2. tom. discept. forens. cap. 296. num. 1. & Garcia ubi sup. cap. 6. ex num. 1. Sed in contraria sectentia, [sect. 80] & sic quod primus Episcopatus statim vacet per traslationem ad secundum, & absolutionem a primo factam a Papa, accedente ipsius translati consensu, etiam non adepta possessione secundi, tenet, post alios, Abb. in cap. fin. n. 13. de postul. Praelat. & latius cons. 101. vol. 2. Panvin. d. praelud. ult. num. 7. & 2. part. quaest. 8. num. 30. Gregor. Lopez in1. 3. tit. 16. part. 1. gloss. penult. Mandosius de signat. gratiae, tit. de translat. vers. 2. & seqq. Franc. Marcus decis. 1098. & plures alij, quos refert Mascard. omnino videndus, de probation. concl. 183. num. 11. & 33. ibi; Prior opinio locum habet in beneficijs, & dignitatibus maioribus, ut in Episcopatu, qui etiam sine adeptione possessionis secundi Episcopatus, per simplicem translationem supra dictam, vacare dicitur, & Nicol. Garcia d. cap. 6. num. 39. & ultra eos Calderin. cons. 10. de sent. & re iudic. ubi multum in nostris terminis ait: [sect. 81] Setentiam latam per Vicarium translati, non valere, quia ab eo dicitur abdicata potestas, & hoc habere locum, quamvis idem Vicarius esset ignarus translationis, Ioan. Andr. AEgid. Crem. Ioan. Monach. Philipp. Probus, & alij in cap. quod ob gratiam, de regulis iuris, in 6. Caesar. Ottinel. in tract. de fruct. Eccles. post translat. percip. Stephan. Grantian. omnino videndus, dict. cap. 296. num. 17. & seqq. ubi inquit, nihil referre, quod consensus Episcopi praecdat, vel sequatur absolutionem factam a Papa a vinculo, quo primae Ecclesiae tenebatur, vel quod apprehensa fuerit possessio, vel non. Et mox num. 19. subdit: Ex quo sequitur, quod statim Episcopo trans lato, non tenent gesta Vicarij post translationem, etiam ab eo ignoratam, cum enim, ut dictum est, sit abdicata Episcopo omnis potestas, non operatur scientia, aut ignorantia Vicarij. Nam ipso facto, quando Episcopus est translatus, spir at officum Vicarij, absque alia certioratione, &c. Scipio Rovitus consil. 32. num. 2. & 4. vol. 2. Dom. Valencuela, qui eos refert & sequitur, dict. consil. 190. numero 10. & 11. & novissime Iulius Laborius in varijs Iucubrat. tit. 4. de elect. Canon. cap. 25. n. 17. ubi expresse tenet, quod si Episcopus transferatur de una Ecclesia ad aliam: [sect. 82] Prima dicitur vacare statim, ac ab illius vinculo absolvatur in Consistorio Sanctitatis suae, etiam quod non sint expeditae litterae, nec capta possessio. Et numero 19. bene respondet ad obiectionem, quae fieri poterat de beneficijs, que traslatus habet, quae ut omnes communiter fatentur, non vacant, nisi post adeptam possessionem Ecclesiae, ad quam transfertur, ut per Garciam dict. cap. 6. num. inquiens, [sect. 83] rationem discriminis esse: Quia ista beneficia non vacant per absolutione a vinculo, prout vacat primus Episcopatus, sed per adeptionem Episcopatus, ex gloss. in cap. cum in cunctis, §. inferiora, de elect. & cap. de multa, de praebend. Aliam etiam solurionem tradit, eadem sententiam sequens, & inculenter amplificans Maurit. Alzedus in prax. Episcop. 1. part. cap. 3. num. 91. sic multum in nostris terminis inquiens: Si forte aliquis dixerit assertionem no stram errorem continere, ex eo quod beneficia electi non vacant, nisi adepta passessione Episcopatus. Respondeo, id dispensative fieri, ne electus mendicct, & ut habeat, unde se alat, quod iustissimum est, & iuri consonum: sed quod administret ibi nullam iurisdictionem habet, contra iuris praecepta est, & in praeiudicium Capituli, cui intali vacanti administratio competit, & etiam Vicarium depatare, Concil. Trident. sess. 24. de reform. cap. 16. Et interst, quod sit in suspenso, donec alterius Episcopatus possessionem apprehendat, quam quod in messem non suam falcem mittat. N am iam prioris Ecclesiae Episcopus non est, sed persona privata, cum ab instanti suae confirmationis desineret esse, quod antea erat, & quoad primam Ecclesiam censetur mortuus quo ab illa hora, &c. Quod valde iuvat declaratio S. Congregat. Cardinal. relata a Prosper. Aug. in addition. ad Qaarant. dict. verb. Capitulum sede vacante, in princip. pag. 520. cui cum propositum fuisset, [sect. 84] ex quo die currere inciperet terminusocto dierum, post mortem Episcopi praescriptum Capitulo, ad constituendum Vicarium ex decreto Concilij, de quo dict. cap. 16. declaravit: currere, ex die scientiae translationis Episcopi ad aliam Ecclefia postquam a summo Pontifice fuerit iam absolutus a vinculo prioris Ecclesiae, quia tunc proprie dicitur vacare sedes per translatione etia ante adeptam possessionem secundae Ecclesiae, & tunc cessare administrationem, & fructuum perceptionem. Et certius reddetur, vel omnino planum, si verum est, quod tradit Alzedus ubi supra num. 94. ubi ex relatione gravissimorum virorum refert: [sect. 85] Expeditum iam esse Breve Pontificium, in quo Episcopis prohibetur administrare, vel aliqua exercere, postquam suae translationis certam notitiam habuerint. Et quod ad rixas, & contentiones vitandas, [sect. 86] prudentes Praesules, quando de translatione notitam habent, a priori Dioecesi se absentant, & in patria sua, vel alterius Episcopi amici, litteras confirmationis expectant. Quam opinionem Ego in puncto iuris veriorem, & in foro conscientiae securiorem existimo, quamvis Nicol. Garcis d. cap. 6. num. 41. tot exempla Sanctioris, & Secretioris Consilij Castellae referat, in quibus contrarium declaratum fuit, quae forsitan magis attenta status, & pacis publicae ratione, quam stricti iuris observatione, emanarunt. Tertivs vero casus ex his, quae diximus in secundo, decisus videtur. Nam si prioris opinionis DD. possessionis adeptionem secudi Episcopatus requirunt, ut primus vacare dicatur. Et hanc vacationem posterioris ex sola vi translationis, & absolutionis a Pontifice factae, induci contendunt. Omnes utique [sect. 87] in eo convenire videntur, ut non nisi hac absolutione sequuta iurisdictio, & administraetio primi Episcopatus expiret, & ad Capitulum transferatur. Pro quo est veluti expressa declaratio S. Congregationis, cuius modo meminimus, & stylus Curiae ab antiquo servatus, de quo testatur Alzedus ubi supra, num. 91. vers. Comprobatur, qui observat, ut facta demum absolutione vinculi prioris Ecclesiae, interveniente translati consensu, ut semper fit, inducatur voluntaria eius resignatio, & sedis vacatio, cap. sicut alterius 7. quaest. 1. & quantum ad se priore privetur Ecclesia, & dicatur mortuus ab illa hora, qua transfertur, dict. cap. in apibus, §. ecce, & ibi glossa, verb. Defuncto 7. q. 1. I. actione, §. publicatione, & ibi gloss. verb. Pro mortuo, D. pro socio, Stephan. Gratian. dict. cap. 296. num. 16. Sed licet hoc in Hispania, & in alijs provincijs difendi, & practicari possit, & debeat, in quibus translatus primae Ecclesiae insistit, & novam nec petit, nec appetit, quonsque litteras, sive Bullas Pontificias suae translationis, sive promotionis acceperit, & praesentaverit. In his tamen Indiarum, [sect. 88] in quibus (ut saepe diximus) consuetudo viget, quod Episcopi, de quorum translatione agitur, ex sola Regis, tanquam Patroni, nominatione proprias Ecclesias deserant, & ad eas, ad quas promoventur gubernandas, iter arripiant, non iniuste tentari posset, ex hac sola primi Episcopatus renuntiatione, quam per hanc actionem facere videntur, penitus se ab eius iurisdictione, & administratione abdicasse, ita ut neque per se, neque per suos Vicarios amplius illam gerere possint, sed omnimoda sedis vacatio inducatur. Nam planum est, quod quemadmodum in alijs rebus, ita & in beneficijs, [sect. 89] ius suum renuntians expresse, ve tacite illud amittat, & civilem, & naturalem posseffionem, neque amplius illud repetere, vel recuperare possit, cap. solitae, cap. accepta, & cap. audita, de restit. spol. cap. ex transmissa, de renunt. cum alijs, quae late adducit Gabr. tit. de restit. spoliat. conclus. 1. limit. 6. num. 57. Gallerat. de renunt. lib. 2. cap. 5. num. 5. tom 1. & tom. 2. centur. 1. fol. 189. num. 14. & Flamin. Paris. de resignat. benef. lib. 1. quaest. 3. Porro [sect. 90] consensum translationi praebuisse, quaedam renuntiatio est, ut in specie declarat Abbas consil. 101. num. 3. & 4. vol. 2. Franc. Marc. decis. 1098. part. 1. & Gratian. dict. cap. 296. num. 16. qui consensus, si verbis expressus sufficeret, [sect. 91] multo magis pote ter declaratur ex actu, maxime quando est voluntarius, non etiam necessariis, aut coactus, l. neque, D. de in ius vocand. l. si tamen, §. ei, qui dicit, D. de aedilit. edict. late Gallerat. d. tract. de renunt. lib. 5. cap. 1. num. 53. & Vivian. de iure patron. lib. 6. cap. 1. num. 40 ibi: [sect. 92] Et forma renuntiationis est declaratio nudae voluntatis a renuntiante facta, itaque declaratio voluntatis expresse per aliqua verba, vel tacite per quodpiam factum dat esse renuntiationi, ut pote, quae est forma illius, & forma dat esse rei, &c. Qvibvs non obstat, si ex adverso [sect. 93] obijcitatur, renuntiationem in casu, de quo loquimur, in manibus superioris fieri debere, & aliter factam, vel ab eo non admissam, esse nullam, ut in cap. admonet, cum similibus, de renunt. Maxime in nostro casu, ubi requiritur expressa absolutio Pontificis a vinculo, vel coniugio prioris Ecclesiae, ut supra retulimus. Nam id verum est, quod attinet ad superioris praeiudicium, cui talis renuntiatio non nocet, secus tamen quod ad renuntiantem, in cuius praeiudicium valida est, & ei nocet, & ita [sect. 94] non potest ad beneficium sic renuntiatum sine licentia Superioris redire, ut per gloss. Innocent. & alios in cap. quod in dubijs, de renunt. late Paris. de resig. lib. 7. q. 1. n. 12. & 51. & Gallerat. d. 2. 10. cent. 1. num. 9. ubi dicit, ab hac conclusione non esse recedendum in consulendo, & iudicando. Praesertim, [sect. 95] quia ita translatus, eo ipso, quod accipit nominationem Regis, & in eius executionem ad novam Ecclesiam properat, iam ei praestat consensum ad renuntiationem faciendam in manibus Papae, qua postea ratam habens, semper videtur ei consensisse, [sect. 96] siquidem ratisicatio retrotrahitur ex voluntate ratificantis, ut notat Bald. in l. si fundus, §. 1. D. de pignor. Lambert. de iure patronat. 2. part. lib. 2. art. 5. quaest. princip. ibi: Et eo ipso, quod praesentare se patitur, consensit, semper dicetur renuntiare post consen sum, &c. Gallerat. ubi supra lib. 5. cap. 12. num. 13. Et magis in nostris terminis Gratianus dict. cap. 296. num. 17. ubi inquit: [sect. 97] Quae adeo vera sunt, ut sufficiat, quod consensus Episcopi praecedat, vel sequatur absolutionem factam a Papa a vinculo, quo primae Ecclesiae tenebatur; cum regulariter Papa non ignoret, quod similes consensus sodent praecedere, vel subsequi, & quocunque modo praestentur, refertur ad supplicationem signatam, vel signandam. Et idem docet cassad. decis. 3. num. 2. & 3. de renunt. & facit text. in cap. cura, & cap. suggestum, de iure patronat. & alia, quae tradit decis. Rotaae 5. sub tit. de retum permutat. in novis, & est elegans cons. Abb. & Calder. ubi supra, ubi defendunt, non vacasse quendam Episcopatum promoti ad Cardinalatum, quia talis promotio fuit facta sine eius volutate, sic supponentes, quod si consensisset, statim induceretur vacatio, ut per eundem Abbat. in cap. fin. de post. Praelat. col. penult. & seq. Barbos. in collectan. ad eundem text. Roman. dict. consil. 145. in 1. art. num. 16. & 17. Panvin. dict. praelud. ult. num. 98. idem Roman. consil. 140. num. 6. ubi ait, [sect. 98] vacationem primi beneficij introduci, etiam non attento cosensu translati: Quando constat Pontificem Maximum voluisse illum transferre, etiam invitum, veluti quando transfert aliquem intuitu Ecclesiarum, ut quia illi Ecclesiae magis expedire videtur. Et ratio supra dictorum, etsi a dictis Auctoribus non exprimatur, ea reddi potest, quoniam [sect. 99] contrahitur matrimonium inter electum, & Ecclesiam, sive eligentem, statim atque ad illam eligitur, etiam ante cofirmationem, ut docet Abb. in cap. 2. & 3. per text. ibi de translat. Episc. n. 39. ubi etiam Innoc. Lapus alleg. 75. quem refert Lambert. ubi sup. 2. part. lib. 2. art. 9. quaest. 3. num. 3. ubi ait, quod [sect. 100] in praesentatione contrahitur matrimonium spirituale de futuro, quod perficitur, & consummatur per confirmatione Pontificis, ut docte etiam advertit Azor. dict. lib. 6. cap. 16. §. Tertio quaeritur, & novissime Farin. decis. 475. num. 6. ubi bene monet, super hoc articulo semper esse videndum, & menti tenendum dict. cons. 101. Abbat. ex quo etiam alia ad propositum sumserant Francisc. Marcus, & Gratian. ubi supra, loquentes etiam in casu consensus non praestiti. Nedum in hoc, de quo agimus, ubi adeo expressus est per arreptionem itineris ad secundam Ecclesiam, ut omittam, quod [sect. 101] sicut electus intra mensem tenetur consentire electioni, ita praesentatus intra idem tempus debet acceptare praesentationem, alias non valet praesentatio, ex notatis in cap. si tibi absenti, de praebend. lib. 6. & per Vivian. de iure patron. par. 2. lib. 12. cap. 4. num. 16. Et sicut sine licentia Papae non potuit transferri ad aliam Ecclesiam, [sect. 102] ita sine eadem licentia non potuit primam deserere, nisi admittamus, quod eam renuntiavit, & alias utraque privandus veniret, sicuti quilibet alius [sect. 103] Praelatus, qui propria auctoritate sead aliam transfert, ut est text. expressus in cap. quanto, de translat. Praelast. & docet Ruinus cons. 121. num. 19. tom. 4. & melius Nicol. Garcia de benef. par. 11. cap. 6. num. 17. & Cevallos comm. quaest. q. 5. 585. num. 1. & 10. Neque ab hoc scrupulo excusabitur ob facultatem Regiam ad aliam Ecclesiam administrandam, quia solus Papa potest facere transmutationes, & translationes, ut dixi supra cap. 5. Et sic melius est, [sect. 104] quod nitatur in licentia Pentificis, faltem praesumta, ad qua praesupponitur, quod iam a primo Episcopatu erar absolutus. Quae omnia hunc tertium casum satis difficilem reddunt, & [sect. 105] de eo, ubi occurrerit, amplius deliberandum erit, vel a summo Pontifice declaratio petenda, ut cessent rixae, & contentiones, quae eius causa quotidie oriuntur. Et quia certe durum, & nimis grave videtur, ut velit quis eodem tempore in provijcijs, & regionibus adeo distantibus eodem tempore administrate. Et sane nescio cur [sect. 106] post eius abventiam magis fidendum sit de Vicario, quem ipse reliquerit, quam de Capitulo, quod sede vacante, & iuxta iuris communis regulas in se translatam esse eius iurisdictionem, & administraationem contendit. Quamvis non ignorem multis, & gravissimis viris damnosam: ac periculofam visam fuisse [sect. 107] sedis vacantis administrationem, atque adeo, quoad fieri possit, restringendam propter inconvenientia, quae ex multorum gubernatione saepe resultant, Petr. Greg. lib. 5. de Rep. c. 3. text. in cap. ne pro defectu 41. de elect. ubi Baldus inquit, quod Ecclesia vacante lupus exultat, cap. oblatae 57. iuncta gloss. verb. Periculum, de appellat. cap. quam sit periculosum 6. de elect. lib. 6. cap. quia faepe, eod. cum notatis a Bertachin. in tract. de Episcop. lib. 1. in princip. num. 5. Homer. 2. Iliad. Multos imperitare malum est, Rex unicus esto. Lactant. de ira Dei, & plura tradens Adam Contzen in Polit. lib. 1. cap. 21. Et ita inter miserias populi Israel apud Oseam cap. 3. illa velut praecipua refertur, quod multis annis casriturs sit Principe & Rege. Et in iure Canonico multum [sect. 108] prospectum fuit brevi tata huiusmodi vacantium Ecclesiarum, & ut intra tres menses de Pastore providerentur, dict. cap. ne pro defecta, l. 10. tit. 5. part. 5. cum alijs traditis a Durando in tract. de modo congreg. Concil. Gener. rubr. 46. Mandagotus in tract. de elect. in princip. & Menchac. lib. 2. controvers. cap. 51. num. 38. pag. mihi 421. ubi refert Canonem Concilij Toletani 12. [sect. 109] qui propter divinorum officiorum offensionem, quae ex his vacantibus resultabat, concessit Toletano Pontifici Episcoporum omnium confirmatione, quos Regalis potestas elegisset. Et [sect. 110] haec est ratio decidendi ad Clement. dispendiosam, de iudicijs, Clement. saepe, de verbor. signif. & alia iura, quae dicunt, in causis electionum breviter, & de plano procedendum esse, propter periculum, scilicet Ecclesiae vacantis. Et eade movit Ioan. Garc. in tract. de expens. cap. 20. num. 14. fol. 211. ut post disputationem plurium quaestionum de his, quae Capitulum sede vacante facere potest, & utrum salaria ex bonis, & reditibus Episcopatus constituere, ita concludat: [sect. 111] Et quia multa insolita solent sede vacante fieri, utinam dominus noster Rex sede vacante gubernationem susciperet. Scio rem futuram Reipublicae saluberrimam, &c. Qvod iustificat consuerudinem Portugalliae, [sect. 112] per quam electi capiunt gubernationem Ecclesiarum ante confirmationem, ut per Oldrad. consil. 9. num. 5. & Tusch. litt. P. conclus. 384. vol. 6. quorum memini sup. cap. 7. ad iustificandam similem consuetudinem in nostris Indijs receptam. In quibus [sect. 113] saepesaepius de his sedibus vacantibus tollendis pluribus schedulis actum est, cum gravi commemmoratione, & dolore damnorum, quae earum occasione contingunt. Et tandem in Ecclesia Metropolitana de Manila id a Pontifice maximo per Regios legatos obtentum fuit, gubernatione vacantis ad viciniorem Episcopum devoluta. In alijs vero licet instanter pro eodem, vel alio medio eligendo Proreges scripserint, pro rei gravitate comperendiantum, interimque eis iussum, ut plurimum actionibus Capitulorum sede vacante attenderent, Capitularesque ad rite, & recte procedendum sub privatione gratiae Regiae Maiestatis commonefacerent, ut constat ex sched. dat. Pardi 24. Novembr. ann. 1618. directa ad Peruanum Proregem Dom. March. de Montesclaros, & alia Matr. 17. Martij ann. 1619. ad Dom. Principem Squillacensem. Et extat alia nobilior dat. Matr. 5. Decembr. ann. 1608. ad Archepiscopum Limanum scripta, quae damna, & miserias depravatae gubernationis sedium vacantium recenset, & graviter notat, ac dolet, iniungit que eidem [sect. 114] Archiepiscopo: Que pues por el derecho Canonico esta proveido, i ordenado lo que el Metropolitano puede, i debe hazer, aviendo negligencia, i mal govierno enlas sedes vacantes, que en llegando, i sucediendo el caso, use del dicho derecho, i juridicion que por el se le da, para remedio de los dichos danos, procurando que los dichos Cabildos proceda en todas sus acciones como conviene, sin dar la nota de si q por lo passado han dado, &c. quae schedula sumta videtur ex cap. Pastoralis 11. de offic. Ord. cap. sicut olim 25. de accusat. gloss. in summa, & in cap. fin. verb. Negligeres 9. q. 3. quorum iurium meminit Quaranta in summ. Bullarij, verb. Archiepiscopi auctoritas, n. 21. & DD. Feliciani a Vega Episcopus Pacesis, in cap. caeterum, de iudic. n. 32. & 33. ubi etia dictam sched. refert, & se, dum Vicarius Limanus esset, plures querelas admisisse adversus aliqua Capitula Ecclesiarum suffraganearum in casu, quo allegata fuit negligentia in administratione iustitiae. Ex quo, ut ex alijs, apparet, quanta cura, & solicitudine Reges nostri Ecclesiasticis rebus fovendis, & favendis invigilent, [sect. 115] & praesertim tempore sedis vacantis, in quo lupus exultat, ut inquit Bald. in d. cap. ne pro defectu, de elect. Vnde tunc Ecclesiae viduatae sub maiori cura & protectione eorunde Regum, tanquam talium, & tanquam Patronorum ipsaru, esse debent, ut bene considerat Matth. de Afflict. ad Const. Regn. Neap. lib. 3. rubr. 28. n. 1. & Cabed. decis. Lusit. 84. n. 2. Quod etiam efficit, [sect. 116] ut quamdiu vacant Ecclesiae Cathedrales nullum possit contra eas praeiudicium generari, & multominus contra iura, & dignitate Episcopalem, c. 1. c. de quarta, & cap. auditis, de praescrip. ubi DD. c. 1. & per tot. ne sede vacante, gloss. verb. Debeant, in cap. edoceri 21. de rescript. Abb. in cap. verum. 7. num. 3. & 7. de foro compet. & novissime D. Valencuela cons. 121. num. 166. & 167. vol. 2. # 14 CAPVT XIV. De Praebendarijs Cathedralium Ecclesiarum Indiarum, & in quibus conveniant, vel differant ab ijs, qui in Ecclesijs Hispaniae deserviunt, & an Episcopi in eorum causis cum adiunctis procedere debeant? SVMMARIVM CAPITIS Decimi qvarti. -  1 EPiscopus, & Capitulum unum corpus faciunt in Ecclesia Calhedrali. -  2 Capitulares Ecclesiae Cathedralis, appellantur fratres, & Collaterales Episcoporum, & alia de eorum honore, & dignitate. -  3 Capitulum Ecclesiae Cathedralis Collegialiter congregatum, easdem praecedentias, & bonores habet, quos Episcopus. -  4 Capitula Ecclesiarum Indiarum, ex quibus praebendarijs constent? -  5 Curatus Cathedralium solet aliquando in Ecclesijs Indiarum praebendis adiungi, ubi illae sunt tenues. -  6 Dignitates Ecclesiarum Cathedralium regulariter non sunt de corpore Capituli, secus in Ecclesijs Indiarum. -  7 Dignitates in Ecclesijs Indiarum nunqua aggregari solent Canonicatibus. -  8 Portionarij qualiter olim vocarentur? & an sint de corpore Capituli? & de lite Portionariorum Ecclesiae Quitensis. -  9 Portionarij, stante statuto, vel consuetudine, possunt dici, & esse de corpore Capituli, & gaudere iuribus, effectibus, & privilegijs aliorum Capitularium. -  10 Capituli sede vacante appellatione, quado veniant Portionarij? -  11 Portionarij quando gaudeant privilegio adiunctorum, & possint in Coniudices eligi? & decisiones Rotae de hoc agentes. -  12 Portionarij, ut sint, & dicantur de corpore Capituli, non sufficit, quod in eo in aliquibus rebus, vel casibus vocem habeat. -  13 Capitularem esse, aliud est, aliud esse de corpore Capituli. -  14 Portionarij, qui & quando gaudeant privilegio adiunctorum, iuxta declarationem sacrae Congregationis Cardinalium, quae refertur? -  15 Praebendae Ecclesiarum Cathedralium Indiarum habent annexam obligatione Ordinis sacri. -  16 Gradum Doctoratus, Magisterij, aut Licentiae, quae praebendae Indiarum requirant? -  17 Archidiaconatus dignitas quando gradu requirat? -  18 Scholastria quando gradum requir at? -  19 Praebendarum Indiarum tota massa, vel grossa in distributionibus consistit, & quod id licite fieri possit, & quare? -  20 Distributiones quotidianae praebedaru, solum dantur praesentibus, & interessetibus. -  21 Studiorum causa absentes an lucrentur distributiones quotidianas? maxime ubi tota massa consistit. -  22 Ecclesia ad sui regimen indiget viris litteratis. -  23 Distributiones quotidianae habentur loco fructuum, ubi tota grossa in illis consistit, & debentur studentibus, quia tunc proprie non sunt distributiones. -  24 Eugeniana constitutio, quid in studentiu favorem induxerit? -  25 Academia Limana & Mexicana habet omnia privilegia Salmantinae. -  26 Eugeniana extenditur adomnes Vniversitates approbatas, & non solum ad studia Theologiae, verum & Iuris Pontificij. -  27 Declaratio Cardinalium adducitur pro lucrandis distributionibus ab studentibus, quando in illis tota massa consistit. -  28 Distributionum, in quibus tota grossa consistit, saltem tertiam partem detrahenda esse studentibus, affirmant plures, qui reprobantur. -  29 Distributiones grossae exceptis incertis proventibus lucrari ab studentibus declaravit S. Congregatio Cardinal. cuius verba referuntur. -  30 Studentes, vel docentes iuris interpretatione abesse non videntur ab Ecclesijs, in quibus alias residere debent, & quare? -  31 Casus Limae contingens circa residentia cuiusdam praebendarij, qui simul erat Cathedraticus Primarius Iuris Canonici refertur. -  32 Docentes in publica Vniversitate, etiam in eade urbe, in qua sita est Cathedralis, qualiter gaudent fructibus, & distributionibus suarum praebendarum, quamvis non resideant? & declarationes Cardinalium contrariae in hoc articulo, & qualiter conciliari possint. -  33 Canonicus Theologalis, sive sacrae Scripturae, quas distributiones lucretur, etiam si propter onus lecturae non resideat. -  34 Canonico Theologali, quae distributiones Limae dari iussae sint, etiam non residenti? -  35 Distributiones quas dandas putet Auctor Cathedraticis praebendarijs in Ecclesijs Indiarum? -  36 Studium generale quod dicatur? -  37 Causa quaelibet iusta, & legitimi impedi menti excusat a non residendo. -  38 Canonicus novi Regni, & Portionarius Tlaxcalensis fuerunt excusati a residetia ob detentionem in servitio Regis. -  39 Regi, qui inserviunt, vel ad eius vocationem veniunt, pro praesentibus habentur, quia ei parere tenentur. -  40 Praebendarij Indiarum magis, quam alij, Regi obedire debent, & quare? -  41 Canonicatus Doctoralis, Magistralis, Theologalis, & Poenitentiarius, qualiter creari iussi fuerint in Ecclesijs Cathedralibus, & quomodo practicetur in Ecclesijs Indiarum? -  42 Nominatio ad Cononicatus, quos vocant oppositionis, an clausa, vel aperta a Praelatis Proregibus tradenda sit? -  43 Canonicatus oppositionis, in quibus Ecclesijs Indiarum hodie creati sint? -  44 Vicariuss generalis, absente Episcopo, an possit interesse lectionibus Canonicatuum oppositionis, & in eorum nominatione vocem habere? -  45 Schedulae, agentes de praxi electionis Canonicatuum oppositionis, sunt accipiendae secundum intellectum, & dispositionem Concil. Trid. -  46 Vicarij, & Episcopi eadem est iurisdictio, & auctoritas in his, quae sunt de iurisdictione ordinaria. -  47 Episcopi sub nomine regulariter venit eius Vicarius generalis, etiam si causae Episcopis tantum comitti dicantur, nisi specialiter Vicarij excludantur. -  48 Concil. Trident. sess. 25. cap. 3. & 6. expeditur, & declaratur, & in ess. 24. de reform, matr. cap. 20. -  49 Vicarius generalis ex speciali delegatione Episcopi bene posset interesse electioni Canonicatus oppositionis, etiam si ipsi Episcopo tantum id commissum esset. -  50 Capitulum sede vacante succedit in iure interessendi, & nominandi Canonicatus oppositionis. -  51 Episcopus in electione Canonicorum oppositionis, & in alijs, qua incapitulo proponuntur, unam tantum vocem habet, sed in pari numero votorum vincit, fqui pro se Episcopum habet. L. si quis Attio, D. de usufruct. accres.; illustratur, ibidem. -  52 Episcopus an solus, vel simul cum Capitulo admin strare debeat bona fubrice Ecclesiae Cathedralis? -  53 Capitulum sine Episcopo, an, & quando possit disponere de bonis fabricae, vel mensae Capitularis? -  54 Episcopi fundant iurisdictionem in visitatione omnimoda suorum Canonicorum, etiam regularum. -  55 Episcopus non iudicat de causis inter ipsum, & suos praebendarios motis. -  56 Causa in propria non iudicat Episcopus, & id tantum licet Principibus superioribus. Et Breve, quod super hoc impetravit Ecclesia Limana. -  57 Episcopi qualiter olim cognoscerent, & hodie post Trident. congnoscant de causis criminalibus suorum Capitularium, & cu Adiunctis. -  58 Adiuncti, qua ratione dati fuerint Episcopis in conitione causarum criminalium suorum Capitularium? -  59 Adiunctoru introductio favorabilis potius, quam odiosa censenda est, & quare? -  60 Cocil. Trid. in iurisdict. Adiuntorum cavit se nolle revocare iura, quae antea babuerunt Episcopi. -  61 Episcopi Indiarum praetendunt in illis, tanquam noviter erectis, non esse procede dum cum adiunctis. -  62 Consuetudo excusans consensum Canonicorum in procedendo per Episcopos cotra alios Concanonicos, valida est. -  63 Ecclesiae Indiarum fere omnes erectae sunt post publicataionem Tridentini. -  64 Exemtionis species quaedam est restrictio procedendi cum adunctis, & non praesumitur, nisi probetur. -  65 Episcoporum pro iurisdictione in dubio stare debemus, & quare? -  66 Concil. Trid. decisio sess. 25. cap. 6. de adiunctis, solum videtur loqui de Capitulis exemtis, & declarationes, quae id insinuat. -  67 Adiunctorum usus in Ecclesijs Indiarum, quibus ex causis aliquibus denegandus videatur? -  68 Episcoporum auctoritas infringi, vel minui videtur datis adiunctis. -  69 Imperij ratio non aliter constare potest, quam si uni reddatur. -  70 Adiunctorum usus, ut tanquam perniciosus tollatur, in multis Ecclesijs Hispaniae actum est. -  71 Senatus supremus Indiarum quid statuerit in controversia admittendorum, vel tollendorum adiunctorum in Ecclesijs Indiarum? -  72 Erectiones Ecclesiarum Indiarum, excepta Truxillana, nihil peculiariter cavent in materia adiunctorum, sed ve remittunt ad consuetudines, & privilegia Hispalensis. -  73 Ecclesiae Indiarum cum sint erectae adinstar Hispalensis, vel aliarum Hispaniae, illis in omnibus aequiparandae, & exaequadae videntur. -  74 Adiunctis an gaudeat Ecclesia post Tridentinum erecta? -  75 Ecclesia si nova est, etiam & eius Episcopus, & ita unusquisquse cum iuribus suis intrare videtur. -  76 Ecclesiae aliquae Indiarum ante Tridentinum erectae, praetendunt se uti debere privilegio adiunctorum, & illos nominant singulis annis. -  77 Limana Ecclesia habet executoriam proadiunctis. -  78 Metropolitanam inferiores suffraganeae Ecclesiae sequi debent. -  79 Adiunctos licet in sess. 6. cap. 4. videatur admittere Trident. tantum in Ecclesijs exemtis, sess. 25. cap. 6. sine bac distinctione eos admisit, & ita tenendum est. -  80 Ecclesiae Indiarum, tam ex parte Capitularium, quam Episcoporum, eandem rationem, ac proportionem habent, atque aliae Hispaniae, & in omnibus praebedarij graves, docti, & Deum timentes reperiuntur. -  81 Adiuncti si insufficientes sunt, recusari possunt. -  82 Episcopi in provincijs Indiarum saepe elatiores sunt, quam oporteret, & interdum convenit eorum potestati fraenum comprimere. -  83 Adiunctis etiam introductis, non plene succursum videtur praebendarijs cotra tyrannidem aliquorum Praelatorum, exsententia Navarr. & aliorum. -  84 Adiunctorum in materia plures quaestiones, remissive. -  85 Capitulum sede vacante an procedat cum adiunctis? remissive. -  86 Portionarij Cathedralium, an gaudeant privilegio adiunctorum? remissive. -  87 Adiunctorum potestas, & iurisdictio an cesset, eo ipso, quod sententiam pronuntiant, & alia de eis, remissive. -  88 Canonicus, qui simul Curatum Cathedralis exercet, si in hoc munere delinquat, no gaudet privilegio adiunctorum. -  89 Persona in eadem, ubi duplex officium datur, habetur consideratio, cuius respectu gestus fuerit. ECclesiae Cathedralis, tam in his Indiarum provincijs, quam in alijs unu [sect. 1] corpus fit ab Episcopo, & eius Capitulo, cap. novit. ubi Abb. de his quae fiunt a Praelat. cum alijs, quae adducit Cassan. in Catal. glor. mund. 4. par. consid. 37. & seqq. Paul. Fusc. de visit. lib. 3. cap. 15. n. 2. Bellencin. de charit. subsid. q. 66. num. 31. Isidor. Moscon. de Maiest. Eccles. lib. 1. par. 1. cap. 15. fol. 290. Ioan. Molan. & Aug. Barbos. in tract. de Canonicis & Dignitatibus, & novissime Ludov. Saravia in tract. de iurisdict. Adiunctorum, & D. Valencuela cons. 101. ex num. 12. vol. 2. ubi plura ad eorum officum, statum, & dignitatem pertinentia latissime congerunt, & [sect. 2] quod appellantur fratres, & collaterales Episcoporum, & Clerici primi gradus, & habent nomen honoris, & non oneris, & adam Contzen lib. 6. Polit. cap. 40. Et hinc est, quod [sect. 3] Capitulum, quod Cathedram repraesentat, collegialiter congregatum, debet ab omnibus Praelastis, inferioribus Episcopo, honorari, licet singuli eorum non eodem honore precedant, ut docet Abb. in cap. cum non liceat, de praescript. Felin. ibid. num. 3. Bald. in l. fin. C. de bon. libert. Rota in antiq. tit. de regular. Moscon. sup. d. fol. 291. vers. Capitulum, & D. Valencuela d. cons. 101. num. 16. Constant autem [sect. 4] Capitula Ecclesiarum Indicarum ex Dignitatibus, Canonicis, Portionarijs, & alijs Minitris, qui in earum erectionibus exprimuntur, habita consideratione populi, in quo sitae sunt, & redituum, quibus se congrue sustentare possint, quorum distributio inter ipsos eo modo fit, qui in eisde erectionibus continetur, quarum commune formulam posui sup. cap. 4. ex num. 14. Et ubi [sect. 5] praebendae sunt tenues, solet eis Curatus eiusdem Ecclesiae aggregari, cum onere ei per vices inserviendi ab eisdem praebendarijs, vel Rectorem cum congrua sustentatione constituendi. Quae praxis ortum habuit ex text. in. cap. exposuisti 33. de praebendis, & dispositis in Trident. sess. 24. cap. 13. & 15. de quibus late agunt plurimi Auctores, quos refert Aug. Barbosa in collect. ad eade loca Concilij, & praecipue Rebuff. tit. de unionibus, num. 39. Azor. 2. tom. lib. 6. cap. 28. & Nicol. Garcia de benef. par. 12. cap.per to. & tu. Et quod talia Curata, ita Cathedrali unita, per concursum non provideantur, idem Barbos. sup. pag. 471. num. 13. Et licet alias [sect. 6] soli Canonici cum Episcopo Capitulum faciant, & Ecclesiam constituant, non autem Dignitates, etiam Decanatus, quae alias praecellit, quia nec vocem in Capitulo habent, nisi detur consuetudo in contrarium, cap. eam te, de praescript. cap. cum olim, de re iudic. cap. fin. de praebend. lib. 6. Abb. in cap. 1. num. 11. & in cap. scriptum, n. 4. de elect. Ripa & Decius per text. ibi in d. cap. eam te, num. 3. & in cap. ex parte Decani, de rescript. idem Abbas in cap. 2. de institutionib. Felin. in prooem. 2. Decret. n. 16. Rebuff. in concord. de nominar. q. 8. num. 32 Gregor. Lopez in l. 3. gloss. 5. tit. 6. partit. 1. Lambertide iure patron. 1. part. lib. 2. art. 13. q. 2. num. 2. D. Hieron. de Leon decis. Valen. 187. num. 3. & 4. Azor. 2. tom. instit. moral. lib. 3. cap. 11. vers. Quaeritur, an habens Dignitatem, Cardin. Seraphin. decis. 98. num. 1. & plurimi alij, quos novissime refert & sequitur D. Valeneuela cons. 149. ex num. 16. ad 25. In Ecclesijs tamen Indiarum Dignitates faciunt Capitulum, suoque ordine Canonicos praecedunt, & vocem cum eis habent, tam in electionibus Canonicis, quam in reliquis, quae ad Ecclesiae administrationem, & gubernationem pertinent, ut in dictis erectionibus or dinatur. Nec [sect. 7] usquam (ut in alijs provincijs) Dignitatis, & Canonicatus aggregatio permittitur. Portionarij, [sect. 8] qui olim Assitij, vel Mansionarij dicebantur, cap. cum ad hoc, ubi gloss. de Cler. non resid. an sint de Capitulo? dubitari solet, & nuper dubitatum vidi in causa ad Regium Senatum deducta a Protionarijs Ecclesiae Quitensis contra Decanum, & Capitulum eiusdem Ecclesiae. Nam portionarij pro se erectionis clausulas considerabant, in quibus dicitur: Quod portionarij ipsi vocem habeant in Capitulo una cum Dignitatibus & Canonicis, tam in spiritualibus, quam in teporalibus, praeterquam in electionibus, & alijs a iure prohibitis casibus. Et quod Hispalensis Ecclesiae consuetudo in omnibus observetur, in qua aiunt Portionarios de corpore Capituli esse, & ut tales in eo active, & passive, praeterquam in electionibus, vocem habere, & in altari maiori per vices officium sortiri, praeterquam in diebus festivis. Quibus concurrentibus, affirmant multi, quod [sect. 9] licet verum sit, quod de iure Portionarij non sunt de Capitulo, cap. novit 4. iuncto cap. quanto 5. de ijs, quae fiunt a Praelat. cap. pen. & ibi gloss. verb. Assissios, de cler. non resid. ubi Butr. & Abbas, idem Abbas, & alij DD/communiter in cap. 2. de inst. Caputaquenf. decis. 84. & 91. par. 1. Caesar de Grassis decis. 4. num. 6. de his quae fiunt a Praelat. Rota decis. 411. n. 5. par. 1. & decis. 4. n. 3. par. 2. divers. Greg. Lop. & alij sup. relati, & Rota noviss. novissimarum, par. 1. decis. 411. num. 5. Caputaquens. decis. 84. Goncal. ad reg. 8. Cancell. gloss. 43. num. 39. & seqq. Stante vero consuetudine, vel statuto, quod contrarium disponat bene possunt esse Capitulares, ac per consequens ad eos pertinere actus, & facultates Capitularibus convenientes, ut docet Abb. in cap. scriptum, num. 4. de elect. & pluribus probat Veral. decis. 91. par. 1. Riccius in collect. decis. 751. & alij plures relati a Barbosa in collect. ad Trifess. 25. cap. 6. num. 6. Vnde & appellatione [sect. 10] Capituli sedevacante, venire omnes, qui ex consuetudine, vel statuto sunt Capitulares, tenet Farin. ex Otano in recollect. civilib. deicis. 658. num. 5. Et tales [sect. 11] Portionarios gaudere privilegio Adiunctorum, imo & in Coiudices eligi posse, affirmat Veralus ubi supra, ad id sacrae Cogregationis Cardinalium declarationem adducens, Riccius resol. pract. cap. 39. & d. decis. 751. & Barbosa d. cap. 1. & conducit Seraph. d. decis. 98. num. 1. ibi: Licet enim de iure communi Dignitates non sint de Capitulo, tamen considerata Bulla erectionis, cum ipsis detur, ut habeant stallum in choro, & vocem in Capitulo, non potest negari, quin sint effecti de Capitulo, &c. & magis in terminis Rota decis. 4. par. 2. divers. per totam, ubi loquens de Portionarijs Ecclesiae Hispalensis, quibus nostri aequiparantur, ita incuit: Fuit coclusum ad favorem Dignitatum, & portionariorum Cathedralis Ecclesiae Hispalesis, nempe dandum esse illis mandatum de manutenendo in quasi possessione iuris vota di, & interessendi generaliter in omnibus actibus Capitularibus, praeterquam in tribus, videlicet in electione Praelati, in administratione bonorum mensae Archiepiscopalis, sede vacante, & admissione Provisorum ad Dignitates, Canonicatus, & Portiones dimidias, & integras. Sed his non obstantibus, contraria opinio magis verior, & communior videtur, scilicet Portionarios non esse de Capitulo, quamvis per [sect. 12] eius erectionem, vocem in eo, & ministerium in altari in aliquibus habeant, nisi in ipsa erectione specialiter caveatur, ut sint de corpore Capituli, vel id alio statuto, privilegio, vel consuetudine obtinuerint, quia aliud est [sect. 13] esse Capitularem, aliud habere vocem in Capitulo, ut docuit gloss. in Clem. 2. de aetate & qualitate, Geminian. & Francus in cap. fin. de praebend. in 6. Felin. in cap. cum olim, de re iud. quos refert & sequitur Genues. in prax. Archiep. cap. 85. num. 21. Vnde sacrae Cogregationis declaratio, quae[sect. 14] Portionarios privilegio Adiunctorum gaudere declaravit, de illis intelligi debet, qui statuto, vel consuetudine veri Capitulares existunt, non autem de illis, qui solum in aliquibus casibus habent vocem in Capitulo, ut expresse probatur ex alia declaratione, quam referunt Farin. Marcilla add. cap. 6. Concilij, quae ita notabiliter inquit: Congregatio Concilij censuit, non ex eo, quod Porcionarij integri, & dimidij habeant vocem in Capitulo, illos esse Capitulares, sed tunc inter Capitulares censeri debere, oum ex Apostolico privilegio, vel consuetudine, aut Ecclesiae statuto inter Capitulares connumerentur. Ideo si ipsi talibus facultatibus non potiantur, Episcopus poterit contra illos, non cum Adiunctis procedere. Quam declarationem adducit etiam, & expendit Sarabia in tract. de iurisd. Adiunctorum, q. 23. ubi re ad utramque partem disputata, in hac ultima residet, & adducit plures alias decisiones, in quibus ita declaratum fuit in Portionarijs Hispalensibus, Cordub. Carthaginens. Calagurritan. Tirasonens. & alijs, quod etiam sequitur, & pluribus confirmat Goncalez d. gloss. 43. num. 45. Farin. decis. 55. par. 4. & Valentin. Andreas decis. 708. num. 3. Habent autem [sect. 15] praebendae omnes Indiaru annexam obligationem ordinis sacri, tam iuxta earum erectiones, quam iuxta formam praescriptum a Concil. Trid. sess. 24. de reform. cap. 12. ut in specie observat D. Felicianus a Vega Episcop. Pacensis, in cap. 4. §. de adulterijs. num. 97. de iudic. Gradum autem [sect. 16] Doctoratus, Magisterij, vel Licentiae, nullatenus in dictis praebendis requiri video per dictas erectiones, nec per schedulas Indiarum, exceptis Canonicatibus oppositionis, de quibus statim dicemus. Nam licet de iure communi in [sect. 17] Archidiacono is gradus requiratur, ut constat ex Concil. Trident. sess. 24. de reform. cap. 12. vers. Arebidiaconi etiam, ubi novissime Bellarm. in notis, pag. 406. Id tamen de ijs intelligi debet, qui vel curam habent animarum, vel iurisdictionem, iuxta tit. de oft. Archid. non autem de his, qui vere animarum cura, & omni prorsus iurisdictione carent, ut decisum refert Germon. de indult. Cardin. §. quibusvis, n. 4. Riccius in prax. for. Eccles. decis. 473. alias 407. Piasecius in praxi Episcop. par. 2. cap. 5. num. 20. & alij, quos refert & sequitur Nicol. Garcia de benef. par. 7. cap. 7. num. 41. num. 2. Navarr. in singular. Canon. concl. 41. num. 2. Vnde in terminis iam hodie apud Hispanos cessare istam obligationem dictorum graduu cum eorum iurisdictio pene extincta sit, observant Navar. in Manuali, cap. 25. num. 135. Vasconce. in harmon. iur. Canon. dict. tit. de offic. Archidiac. in princip. & alij, quos refert August. Barbosa d. tract. de Canon. cap. 5. num. 9. Et similiter, licet in Scholastrijs idem Co[sect. 18]cil. sess. 23. cap. 18. in fine, eosdem gradus ob curam, & institutionem seminarij requirat, & de hoc requisito agant Auctores, quos congerit Garcia d. cap. 7. num. 35. Vivian. lib. 14. cap. 1. num. 27. & Barbosa in Pastorali, 3. par. alleg. 60. num. 62. illud tamen decretum non comprehendit Scholastrias existetes in loco, in quo erectum non est seminarium, vel ubi in eius institutione alij Praeceptores sunt designati, ut decisum testatur Garcia in addit. ad d. num. 35. & ita his proximis diebus Senates declaravit in quodam Scholastro Manilensi, quem recipere alij praebendarij recusabant ob id, quod graduatus non esset, & ita est intelligenda, & restringenda clausula erectionis Ecclesiae Limanae, cuius memini sup. cap. num. Tota vero [sect. 19] massa, sive grossa praebendarum Indiarum in distributionibus quotidianis consistit, ut D. Dom. Praesul D. Felicianus advertit in cap. si clericus 5. de foro compet. num. 22. & constat ex eisdem erectionibus, & ex Concil. Provinciali Limensi ann. 1583. act. 3. cap. 26. auctoritate Apostolica confirmato. Quod licet raro in Ecclesijs aliarum provinciarum contingat, recte tamen statui posse, ut praebendarij alacrius, & diligentius divinis officijs intersint, docent plures antiqui DD. quos refert, & sequitur Card. Tuschus litt. D. verb. Distributiones, concl. 511. Redoan. de spolijs Eccles. q. 3. num. 35. Moneta de distribut. quotid. 3. par. quaest. 4. num. 17. Filiucius de stat. cleric. tit. de spolijs, cap. 3. num. 11. & Azor. 2. tom. lib. 7. cap. 9. quaest. 10. Vnde est, quod cum eiusmodi [sect. 20] distributiones solum praesentibus, & horis Canonicis interessentibus, praestari soleant, & debeant, cap. licet 32. de praebend. cap. 1. de cler. non resid. in 6. l. 19. tit. 16. par. 1. Concil. Trident. sess. 5. de reform. cap. 1. cum late traditis a Moneta de distribut. cap. 10. num. 24. Cened. in pract. q. 1. a num. 30. Tusch. d. concl. 511. n. 5. Tiber. Decian. resp. 69. num. 1. vol. 2. Ioann. Francisc. Leone in thesaur. Eccles. 3. par. c. 2. num. 22. & Barbosa in Pastorali, 3. par. alleg. 56. num. 19. & in collect. ad Concil. d. cap. 5. num. 61. Gratian. 1. tom. discept. cap. 166. num. 17. Goncalez ad regul. 8. Cancellar. in prooem. §. 7. n. 180. & Alois. Riccio in prax. decis. 495. num. 3. Merito in dubium pluries vocatum sit, [sect. 21] an hi, qui causa studiorum Theologiae, vel iuris Canonici, in Academijs generalibus absunt, vel in eisdem aliquam Cathedram regunt, & legunt, possint hac occasione dictas distributiones lucrari. Nam licet text. in dict. cap. licet vobis, de praebend. & iura similia supra relata, & plura alia, quae allegat Tiber. Decian. resp. 43. num. 1. vol. 1. eis praebedarum fructus concedant, distributiones tamen quotidianas excipiunt, quas certu est raro, vel nunquam absentibus quacunque ex causa, vel privilegio, etiam studiorum, cocedi, ut probat text. in d. cap. licet, & in d. cap. unico, de clerico non resid. in 6. & omnes Auctores supra relati: & circa hoc nihil innovatum fuisse per Trident. sesse. 5. de reform. cap. 1. tradit Gutier. lib. 2. Canon. cap. 15. n. 12. Cerola in prax. Episcop. 1. par. verb. Distributiones, §. 3. Sandoval. de offic. Eccles. part. 6. cap. 17. Quaranta in summa Bullarij, verb. Residentia, vers. Quod autem, Gratian. discept. forens. 1. tom. cap. 166. num. 17. Vgolin. de offic. Episcop. cap. 19. §. 2. num. 6. Garcia ubi sup. num. 112. & plures alij apud Aug. Barb. in Pastorali, 3. par. alleg, 56. num. 19. Sed cum tota grossa in his Ecclesijs Indiarum consistat in dictis distributionibus, si illae studentibus, vel legentibus denegentur, omnino studiorum utilitate, & privilegio carebunt: In grande dispendium, & iacturam universalis Ecclesiae, [sect. 22] quae ad sui regimen viris litteratis praemaxime noscitur indigere, ut alias inquit Bonif. VIII. in cap. cum ex eo 34. de elect. lib. 6. & Honor. III. in cap. fin. de magistris, ibi: In Ecclesia Dei velut splendor fulgent firmamenti, & sunt velut stellae in perpetuas aeternitates mansuri, cum ad iustitiam plurimos valeant erudire, Petr. Gregor. de benef. cap. 7. num. 10. ibi: Quod sua eruditione illustrant Ecclesiam, & ei veluti columnas aedificant, quibus sustineri, & aedificari possit. Quapropter tali in casu [sect. 23] distributiones loco fructuum haberi, & studentibus, vel legetibus deberi, quia nec proprie distributiones vocari possunt, docet glossa communiter recepta in d. cap. licet, verb. Distributiones, in fin. & in d. cap. 1. de cleric. non resid. lib. 6. verb. Receperint, vers. Sed quid dices de Ecclesijs, Hostiens. in summ. lib. 5. tit. de magistris, §. fin. num. 9. Rebuff. de privil. schol. privileg. 31. num. 12. Puteus decis. 375. & 463. lib. 2. Camill. Borrell. in summa decis. tit. 7. num. 74. Azor. 2. par. inst. moral. lib. 7. cap. 7. vers. Septimo quaeritur, Petr. Gregor. de benef. cap. 7. n. 12. Cenedus d. quaest. 1. num. 31. ibi: Nisi illae distibutiones essent solae, quae praebendam constituerent, Goncalez ubi sup. num. 205. Gratian. 1. tom, cap. 168. num. 29. & tom. 2. cap. 283. num. 10. Ant. Gomez in explicatione Bullae S. Cruciatae, §. ad quarta clausulam, num. 29. Eman. Roder. in summa, 4. tom. cap. 17. num. 3. ibi: Porque hablando de otras distribuciones, que no se dan actualmente, mas en el fin del ano, no ha lugar lo susodicho, atento que estas no son propriamente distribuciones, quae verba sumsit ex Quarata d. verb. Residentia, §. quod autem, ubi ide resolvit, & secure docet, has distributiones, quae solvuntur in fine anni, non esse proprias distributiones: Et deberi absentibus ex iusta causa, non autem mortuaria, caeterave emolumentia, indies obvenientia, quae interessentibus tantum pro labore distribuantur dietim, & idem tenet Cerola in praxi Episcop. 1. par. verb. Distributiones, num. 3. ubi hanc rationem reddit: Quia istae dicuntur distributiones improprie, cum potius veniant in massam communem, & in fructibus beneficij, quia non actu quotidie dividuntur, sed Procurator Capituli, seu Collegij exegit illas, & sic exactas dividit inter Canonicos, &c. Quod quidem magis corroboratur [sect. 24] extate Eugeniana constitutione, cuius litteram praeter alios recenset Nicol. Garcia d. cap. 2. num. 58. quae legentibus, vel studentibus, etiam si ob hanc causam non resideant, indistincte concedit omnes fructus, reditus, & proventus, & cum ea integritate, qua illos perciperent, si in suis Ecclesijs personaliter residerent. Quae constitutio, etsi de Academia Salmanticensi loquatur, ad Limanam tamen, & Mexicanam extendi debebit. [sect. 25] Quibus omnia privilegia Salmanticensis communicata sunt per sched. D. Imper. Carol. V. dat. Pintiae 12. Maij ann. 1551. Et idem etiam non data tali communicatione [sect. 26] ad quamlibet approbatam Vniversitatem, & ad studentes, vel profitentes, non solum Theologiam, verum & ius Canonicum, apertis verbis extendunt, Did. Perez in l. 8. tit. 2. lib. 1. Ordinam. verb. Estudios generales, vers. Inter alia, & in l. 1. tit. 10. eodem lib. §. unde infero, Covarr. lib. 3. var. cap. 13. num. 2. Tiber. Decian. d. cons. 43. ubi id singulariter comprobat Iodich. Lorichius in thesauro novo utriusque Theolog. litt. L. verb. Lector, vers. 2. lectores, Tuschus tom. 7. litt. S. concl. 707. num. 5. Lessius de iust. & iure, lib. 2. cap. 34. dubit. 29. num. 163. Garcia d. cap. 2. num. 54. ubi plures alios adducit, & post eum Reginald. in prax. for. poenitet. lib. 30. tit. 3. cap. 5. num. 54. Gabriel Vazquez in opusu. tit. de benef. cap. 4. §. 2. art. 2. dub. 2. num. 184. & Ant. Cardos. in prax. verb. Studium, num. 3. ibi: Studentes, seu docentes sacram Theologiam, vel ius Canonicum in Scholis publicis possunt recipere fructus suorum beneficiorum in absentia, du ius illud docent, aut student. Et ita in terminis loquens de lucrandis distributionibus, in quibus tota massa consistit, extat [sect. 27] quaedam declaratio sacrae Congregat. quam refert Gracia d. cap. 2. §. 2. num. 443. Et est videndus Cenedus d.q. 1. num. 31. ubi bene explicat Eugenianam, & Spinus in specul. testam. gloss. 9. princip. num. 29. ubi refert se obtinuisse pro quodam Canonico Ecclesiae Gaditanae, in qua omnes reditus consistebat in distributionibus, & nulla alia divisio grossae facta erat, ut gauderet privilegio in eade Bulla studentibus in Salmantina Academia concesso. Et quamvis sint aliqui, qui velint tertiam[sect. 28] saltim partem distributionum detrahendam esse ijs, qui hoc privilegio uti volunt, ex vi quarundam declarationem dictae sacrae Congregationis Cardinalium, quae in legentibus, & studentibus hanc detractionem induxit, ut saltem haec pars ijs, qui intersunt, accrescat, de quibus testantur Farin. in decis. Rotae, 4. tom. decis. 173. Marsilla in declarat. ad Concil. lib. 1. tit. 5. cap. 7. Prosp. August. in addit. ad Quaranta ubi sup. §. 1. Piasecius in prax. Episcop. 1. par. cap. 3. num. 10. Eman. Roder. ubi supra num. 3. Riccius d. decis. 495. num. 3. & Nicol. Garcia in addition. ad d. cap. 2. num. 353. Adhuc mihi indistincte practicandum verius videtur, tum quia de dictis declarationibus authentice non consistit; tum etiam, quia debent intelligi in veris, & proprijs distributionibus, & ubi iam talis divisio earum facta est, ut praevidit gloss. in d. cap. unic. de cleric. non resid. verb. Receperit, ubi loquens de Eccelsijs, quae non habent distributiones a grossa praebendarum distinctas, & separatas, inquit: Credo, quod de illis non loquitur Decretalis, cum illae potius sint praebendae, quam distinctione. Et idem suadent tradita sine hac distictione a tot, & tam gravibus Auctoribus, quos supra citavimus. Pro quibus extat [sect. 29] illa generalis declaratio eiusdem sanctae Congregationis, quam referunt Cerola d. §. 3. & Garcia d. cap. 2. num. 113. quae sic habet: Illi qui licentia legitime obteta studiorum causa absunt, distributiones omnes quotidianas percipere debent, exceptis incertis, & quotidianis proventibus, qui tantum inter eos dividi solent, qui quotidie sacris intersunt; quam declarationem, ne cum alijs pugnet, ita multum ad rem nostram exponit idem Garcia eodem cap. num. 353. Et declaratio supra adducta d. num. 113. dum ait, quod absentes causa studij distributiones omnes quotidianas percipere debent, intelligenda erit de distributionibus improprijs, quae dicuntur grossa, & sunt praebendae, seu loco praebendae. Quas non est mirum, si legentibus, vel studentibus in publicis studijs indistincte concedamus, quia, ut inquit Iacob. Bennius in tract. de privileg. Iurisconsultor. 1. par. privileg. 15. num. 6. in fine: No [sect. 30] minus servire dicitur Ecclesiae, qui studet, vel docet, quam caeteri divinis interessentes. Cui conveniens Horat. Lucius de privileg. schol. privileg. 100. post princip. inquit: Quod iuris interpretatione abesse non videtur, qui docet in scholis. Et idem notat Petr. Rebuff. eodem tract. privil. 31. num. 2. Tiber. Decian. d. resp. 43. num. 21. vol. 1. & Camill. Borrell. consil. 16. num. 5. & alij communiter Scribentes. Quae omnia [sect. 31] Limae expensa fuerunt in causa ad Regiam Cancellariam in gradu violentiae devoluta D. Feliciani de Vega, tunc Canonici, & Primarijs iuris Pontificij, & nunc Episcopi Pacensis, qui se manutendum in perceptione integrae Praebendae ob hoc privilegium contendebat, contra alios Capitulares, qui contrarium desiderabant, vel salte tertiam partem ei auferendam. Et manutenendum esse pronutiavimus, ex traditis a Cevallos in tract. de cognit. per viam violentiae, 2. par. q. 65. a n. 7. partibus, quoad proprietatem, & declarationem huius articuli, ad Regium Indiarum Senatum remissis, ut in eo quid in posterum servandum esset, ratione Regij patronatus decideretur. Et licet extet quaedam declaratio dictae Congregationis, quam refert Marcilla ubi sup. cap. 7. in princ. Farin. decis. 137. & Nicol. Garcia d. cap. 2. §. 2. num. 559. & in additione ad idem caput, num. 83. quae cavet: [sect. 32] Docentes in publica Vniversitate privilegijs de percipiendis in absentia suarum praebendarum fructibus gaudere, & potiri, quamvis praebendae, quas obtenent, sitae sint in Cathedrali eiusdem civitatis, in qua publice lectoris munere fungutur. Adhuc praefiximus, & designavimus horas, in quibus pro praeseuti haberi deberet, nimirum eam, in qua in Cathedra legeret, & aliam ad eundum, & redeundum ad Academiam, & cu discipulis disputandum. Quod tamen in dicto Regio Senatu hucusque neque approbatum, nec reprobatum est. Inveni tamen Regiam schedulam dat. apud D. Laurent. 14. August. ann. 1620. quae ad Proregem, & Audientiam Novae-Hispaniae directa fuit, & expresse iubet: Que ningun prebedado dexe de servir, i residir su prebeda a titulo de Cathedra. Et idem novissime inveni quandam declarationem Cardinal. quam refert Seller. in select. Canonicis, cap. 2. num. 18. & August. Barbosa in collect. ad Trident. sesse. 5. cap. 1. num. 59. pag. 19. quae in ipsa nostra Ecclesia Limana 18. Decembr. ann. 1627. declaravit: Canonico in publica Vniversitate docenti, non deberi distributiones quotidianas, si in choro non intersit, quamvis omnes reditus in solis distributionibus quotidianis consistant. Quae quidem schedula, & declaratio, ne videantur sub vertere omnia, quae supra ex alijs declarationibus, & bene fundata iuris Canonici prudentia deduximus, meo iudicio intelligi debent, de non excusanda totali residentia, no tamen includere voluerunt, nec debuerunt, horas praecise necessarias ad Cathedram legendam. & regendam, in quo munere (ut modo dixi) non minus quis Deo, & Ecclesiae deservit. quam si divinis Officijs interesset. Maxime cum videamus, in [sect. 33] Canonico Theologali, sive Lectore sacrae Scripturae, qui de iure communi pro illis horis, quibus legit, nihil lucrari solebat de distributionibus quotidianis, ut per gloss. ultim. in cap. quia nonnulli de Magistris, & Nicol. Garcia d. cap. 2. num. 118. & 5. par. cap. 4. num. 156. dispensatum, & saepe declaratum fuisse, ut omnibus illis diebus, quibus huiusmodi munere functus fuerit, distributiones quotidianas percipiat, quamvis choro non intersit. Quas declarationes referunt Seller & Garcia ubi supra, Piasecius, Goncalez, Armendariz, Moneta, Riccius, & alij, quos refert August. Barbos. in Pastorali, 3. par. alleg. 56. num. 8. & in collect. ad Trident. de sess. 5. cap. 1. num. 34. cum quatuor seqq. Quibus declarationibus [sect. 34] Limae etiam se iuvari praetendit D. Andreas Garcia de Zurita, vir moribus, & eruditione conspicuus, & almae Metropolitanae Ecclesiae eiusdem civitatis Canonicus Theologalis meritissimus. Cuius tamen petitio per Regium Senatum Illustriss. & Reverendiss. Archiepiscopo remiss fuit, ut horas dumtaxat arbitrio suo ad illud munus necessarias designaret, & in illis tantum eum pro praesenti haberi mandaret, quod [sect. 35] idem in alijs Cathedraticis sacrae Theologiae, & iuris Canonici in eadem urbe Limensi, & in Mexicana, ubi vigent, & floret publicae, & generales Vniversitates, mihi faciendum videtur. Dicitur autem [sect. 36] studium generale, quod est erectum, & institutum per Papam, Regem, seu Principem, ut per Cassan. in Catal. glor. mund. par. 10. consid. 32. Did. Perez in l. 1. tit. 10. lib. 1. Ordin. Ortigas in patrocin. pro Gymnas. Caesaraugust. par. 1. a num. 13. & par. 3. num. 2. & alij, quos resert Aug. Barbos. dict. alleg. 56. num. 22. Quibus propter argumenti similitudinem non minus utiliter adijcio, quod quemadmodum causa studij ob publicam utilitatem excusat a residentia, & amissione fructuum, imo & distributionum praebendarum, eo modo, quo supra retulimus; idem pariter probare, & admittere debemus in quavis [sect. 37] alia iusta, publica, & legitima causa, quam praebendarij ad suam absentiam excusandam habuerint: maxime si ex praecepto Papae, vel Regis ad Curiam vocentur, vel in ea, aut in alio loco causa Reipub. detineantur, quia haec omnia praestant legitimum impedimentum, & excusant etiam ab amissione distributionum, ut pluribus comprobat Covarr. lib. 3. var. c. 13. num. 8. & D. Valencuela, omnino videndus, cons. 4. fere per totum, & praecipue ex n. 70. ubi alia de alijs legitimis impedimentis adducit, de quibus Nos etiam sup. lib. 2. c. 25. ex num. 62. Et haec notavi [sect. 38] pro quodam Canonico Novi-Regni Granatesis, qui ex mandato Regis, ad requirendas quasdam argenti fodinas missus fuit, quarum erat eximie peritus, & pro alio Portionatio Tlaxcalensi D. Ioanne Cevicos, qui a Doni. March. de Cerralvo, Prorege Novae Hispaniae, vocatus fuit, ut secum assisteret in reparatione urbis Mexicanae, quam exudantes lacunae, quibus circumdatur, pene submerserant, cuius reparationis dictus Portionarius prae alijs gnarus, & intelligens esse ferebatur. Clerici enim, qui ex iusta causa absunt, non dicuntur abesse, & [sect. 39] qui sunt in servitio Regis, censentur praesentes, ad cuius etiam vocationem, & mandatum, etia si Episcopali auctoritate fulgeant, venire tenentur, adeo, ut si Episcopus simul a Rege, & ab Archiepiscopo vocetur, illi potius, & prius, quam huic parere teneatur, ut late per eund. D. Valecuela ubi sup. num. 104. & 110. & seqq. Et [sect. 40] hi praesertim Indiarum, qui ultra communem naturalis obsequij, & vassallagij obligationem, illam aliam nostris Regibus habent, quod ab eis electi, & ad Episcopatus, vel praebendas praesentati fuerint. In modo autem residendi, Ecclesiae, & Altari deserviendi, & in Capitulo suffragia ferendi horum praebendariorum Indiarum, nihil nunc habeo, quod ab aliarum Ecclesiaru consuetudine differat, eo excepto, [sect. 41] quod ob eorum paucitatem, & interdum tenuitatem, necdu in pluribus Ecclesijs creati sunt Canonici Doctorales, Magistrales, & sacrae Theologiae, & Poenitentiarij iuxta dispositionem Bullarum Sixti IV. Leonis X. & Concilij Trident. sess. 5. de reform. cap. 1. & sess. 24. de refor. cap. 8. quas refert l. 24. tit. 3. lib. 1. Recop. Covarr. in pract. cap. 36. num. 9. versic. Ead. ratione, Goncalez in reg. Cancell. gloss. 9. §. 2. Nicol. Garcia de benes. 5. par. cap. 4. a num. 169. & Ioan. Filesacus de sacra Episcop. auctor. cap. 15. Concil. Limens. 11. par. 1. cap. 73. pag. 21. Quamvis etiam id primo tempore fieri, ubi Ecclesiarum reditus, & dispositio patiantur, iubeat ipsarum Ecclesiaru erectio, de qua sup. hoc lib. cap. 4. & schedula Regia data en el Capillo 14. Maij an. 1604. quae formam oppositionis ad has praebendas faciendae, & edicta figendi, & qualitates, ac gradus oppositorum expressit, & quomodo per Praelatum, & Capitulum nominatio triu ex magis benemeritis sit facienda, & Proregi, aut Gubernatori tradenda, ut per ipsum ad Regem remittatur, qui ex sic nominatis, vel ex alijs, quem sibi visum fuerit, eligat, & praesentet. Quae schedula quoniam executioni per Praelatos non mandabatur ob aliqua dubia, quae proponebant, & praesertim, [sect. 42] utrum nominatio, quam Proregi tradere iubebantur, clausa, vel aperta esse deberet? Expedita fuit alia data Pardi 18. Ianuarij ann. 1609. cum Peruano Prorege Dom. Marchione Motesclaros, & Archiep. Decano, & Capitulo Limano loquens, quae priorem, nulla interposita mora exequi praecipit, licet non decidat, utrum nominatio clausa, vel aperta tradi debeat? Super quo articulo iterum dubitatio, & disceptatio non levis mota fuit inter Proregem, & Archiepiscopu Mexicanum, & Senatus supremus Indiarum, ut aperta traderetur, declaravit, quia alias Prorex non satis apte de oppositorum personis, & meritis ipsum Regem, dictumque Senatum certiorem facere posset, quod ei in praedictis schedulis cumprimis iniungitur. Et [sect. 43] tandem, hoc, quo haec scribimus tempore, dicti Canonicatus creati sunt, & per viam oppositionis iuxta formam Concilij, & dictarum schedularum providentur in Ecclesia Limana, Mexicana, & Tlaxcalensi. Et nuper an. 1632. in Limana incidit quaedam elegans dubitatio in oppositione Canonici Doctoralis, [sect. 44] utrum Archiepiscopo absente, Vicarius eius generalis posset lectionibus oppositionis adsistere, & in Capitulo tempore nominationis, & graduationis oppositorum suffragium ferre, eo quod dictae schedulae Praelati tantum mentionem fecisse videantur, sic enim concludunt: I puestos edictos, se escogeran tres de los mas suficientes, para cada prebenda, en cuya eleccion votara los Prelados, Dean i Cabildo, i daran los nombramientos a los nuestros Virreyes, Presidentes, o Governadores, para que los embien a nuestro Consejo, con su parecer, parae que aviendolo visto elijamos, i nombremos de aquellos, u de otros, el que por bien tuvieremos. In quo tamen dubio mihi parum haesitandum videtur. Nam dictae schedulae datae sunt in executionem Bullarum Sixti IV. & Leonis X. & Concilij Tridentini, quae (ut supra diximus) has praebendas institui iusserut; in illis autem ordinariae auctoritatis, haec provisio esse dicitur, & expr essis verbis promiscue de Ordinario, vel eius Vicario mentio habetur. Vnde idem in dictis schedulis repetitum videri debet, cum [sect. 45] sint iuxta iuris intellectum, & interpretationem accipiendae, ex notatis per Bald. & alios per text. ibi in l. 1. C. de fruct. & lit. expens. l. sciendum 70. D. de verbor. oblig. cap. causam quae 18. de rescript. & in cap. ad nostram, de iureiurand. Praeterquam quod [sect. 46] eadem in omnibus ad iurisdictionem ordinariam Episcoporum pertinentibus ipsorum, & suorum Vicariorum potestas, & auctoritas esse censetur, ut late dixi sup. cap. 8. ex num. 3. Atque adeo [sect. 47] sub Episcopi nomine regulariter eius Vicarius intelligitur, ut, post alios, notat Garcia d. 5. par. cap. 3. a num. 52. ubi in additionibus inquit: Quod ita declaratum est a sacra Congregatione, & ab Ecclesia ubique receptum, Flamin. Paris. & alij, quos refert Narbona de appellat. a Vicar. ad Episcop. 1. par. num. 217. Quod adeo verum est, ut quamvis praedictae schedulae expresse dicerent, quod Praelatus tantum, & Decanus, & Capitulum fuffragium haberet, adhuc eius Vicarius generalis, Praelato absente, non maneret exclusus, propter dictam quam habet dignitatis, & iurisdictionis Episcopalis repraesentationem, ut constat [sect. 48] ex Trident. sess. 25. cap. 3. ubi quamvis expresse disponitur, quod censurae generales a nemine prorsus praeter quam ab Episco po discernantur, declaratum tamen est a sede Apostolica, non propterea Vicarium excludi, ut refert Farin. super idem cap. Concilij, & notant Ioann. Guiterr. lib. 1. Canonic. cap. 11. num. 8. Sbrozius de Vicar. Episcop. lib. 2. q. 171. num. 2. Cerola in prax. 1. par. verb. Vicarius, §. 17. Thom. Sanchez de matrim. lib. 3. disp. 7. num. 10. & disp. 29. n. 16. & Narbona ubi sup. num. 151. fol. 102. & ide constat ex eod. Cocil. sess. 24. de reform. matrim. cap. 20. Vbi quamvis dicat, quod causae matrimoniales relinquantur tantum examini Episcoporu, declaratum est, ut de eisdem eius quoque Vicarius cognoscere possit, ut notat Thom. Sanch. d. disp. 29. num. 18. & melius ex cap. 6. ead. sess. 24. ubi, quia Vicarios excludere voluit a facultate ibidem Episcopis concessa, id apertis verbis expressit, inquies, Eis tantum, non eorum Vicarijs sit permissu, sic ostendens, hanc exclusionem necessariam esse, quoniam aliter idem quod Episcopis, eorum Vicarijs concessum esse videtur, ut signater advertit August. Barbos. in remiss. ad eundem text. per haec verba: Si hic textus Vicarios non excluderet, illis videri datam potestatem resolvit Stephan. Gratian. discept. forens. 1. tom. cap. 83. & Gutier. de matrim. cap. 59. num. 11. Quinimo, & dato casu, quod dictae schedulae dicerent, quod Archiepiscopus, & non alius, ius ferendi praedicti suffragij haberet, adhuc eius Vicarius non maneret exclusus, [sect. 49] si ipse Archiepiscopus id ei specialiter commisisset, quoniam hoc idem operaretur, ac si ipse personaliter interesset, iuxta ea, quae tradit P. Suarez, Reginald. & alij, quos refert Barbosa in remiss. ad dict. cap. 6. sess. 24. vers. An possit Episcopus eam facultatem dispensandi delegare. Praesertim cum in dictis schedulis nullum sit verbum, ex quo specialiter electa videri possit auctoritas, persona, aut industria Praelatorum, sed solum dignitatis, & officij mentio habeatur, & non ad tempus, nec in actibus limitatis. Auo extante, planum est talem potestatem Vicario quoque communicari, que madmodum [sect. 50] & Capitulo sede vacate, utpote quod succedit in his omnibus, quae Praelatis iure ordinario competunt, ut latius dixi sup. cap. 13. & tradit Thom. Sach. lib. 8. de matrim. disp. 2. num. 10. Riccius in praxi, 3. tom. resol. 265. & in nostris terminis aperte cautum est per Reg. sched. dat. Matrit. 9. Septemb. ann. 1627. ubi deciditur: Que a falta del Prelado proceda el Cabildo a los actos, i nominacion de estos Canonicatos. In quo tamen notabiliter addo, quod in hoc casu, [sect. 51] sive Episcopus, sive eius Vicarius fuffragium ferat, unam tantum vocem habebit. Nam quamvis ubi aliquis sub nomine singulari simul cum alijs in communi, sive sub nomine universali, vel collectivo vocati sunt, dimidiam partem ille specialiter vocatus habere, vel facere soleat, iuxta l. si quis Attia, de usufruct. accresc. cum alijs, quae tradunt Bartol. & Bald. ibidem, Decius consil. 470. num. 10. & 11. zasius lib. 1. singul. respons. cap. 19. num. 6. & lib. 2. cap. 29. Parisius in l. cum in praesentia, num. 98. D. de probationibus, Covarr. in cap. Rainuntius, §. 2. num. 5. Anton. Gomez lib. 1. var. cap. n. 3. & Peregrin. de fideicomm. art. 17. num. 21. & seqq. Adhuc tamen in suffragijs istarum electionum, & aliorum rerum, quae in Capitulo proponuntur, contrarium receptum est, eo excepto, quod in pari sussragiorum numero, praevalct pars, cui Praelatus assentit. Qvibvs iuris principijs insistens, consultus ab Illustriss. Dom. D. Alphonso de Peralta Archiepiscopo Argentino, [sect. 52] an ipse solus administrare, & distribuere posset bona ad suae Ecclesiae fabricam pertinentia, vel casu, quo id simul cum Capitulo facere deberet, ei tantum, quantum reliquis alijs Capitularibus deferri deberet. Respondi, ad ipsum simul cum Capitulo pertinere, & unam tantum vocem habere, omnium que pariter esse, non solum administrationem dictae fabricae, verum & nominationem oeconomi, & Rationalis, ut decisum videtur in Trident. sess. 25. cap. 6. & expressius semel, & iterum declaravit sacra Congreg. Cardin. ut per Farin. in notis ad eundem text. Idque Limae tribus sententijs conformibus executoriatum esse, & semota Concilij dispositione etiam iure communi probari in cap. 1. cap. novit, & in cap. quanto, de his quae fiunt a Praelatis, l. 9. & 10. tit. 14. par. 1. cum alijs, quae post Abb. & Scribetes in dictis iuribus, tradit Redoan. de reb. Eccles. q. 26. num. 13. Feder. de Senis cons. 295. ubi eam rationem reddunt, quod hoc pertinet ad mensam Capitularem, & E. piscopus habet unum votum, & idem tradit Puteus decis. 127. lib. 3. & latius novissimus D. Valencuela cons. 101. n. 98. & cons. 184. num. 75. Quavis aliquid videatur obstare, quod traditur in eod. Concil. sess. 24. cap. 3. §. patroni vero, vers. Sed Episcopi, & per Garciam d. tract. de benes. par. 3. cap. 2. num. 198. in fine, ubi decisum refert, reditus fabricarum posse expendere Episcopum pro suo arbitrio. Quod quidem in multis Ecclesijs practicatur, & indubie procedet, si Praelatus non procedat iure ordinario, sed per viam visitationis, & revisionis, administrationis bonorum, & rationum fabricae, hoc enim ei private competit, & in eo fundatam habet suam intentione, ex eod. Concil. Trid. sess. 24. c. 3. vers. Sed Episcopi, & declarat Congregat. apud eund. Garc. sup. n. 198. ibi: Ad undecimam solus Episcopus potest fabricam visitare. Et extat alia similis declaratio apud Farin. ibid. quae comprobatur ex eod. Concil. sess. 22. cap. 9. & traditis a Ioan. Gutier. lib. 1. Canon. q. 35. a n. 19. & Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 17. n. 138. ubi alios allegat. An autem [sect. 53] Capitulum sine Episcopo possit disponere de bonis Mesae Capitularis, sive fabricae, vide quod sic, in rebus non multi momenti per gloss. in cap. 2. de verb. signif. in 6. ubi DD. Felin. in cap. cum omnes, de constit. n. 9. ubi etiam Decius num. 3. & Beroius 52. Innoc. Abb. & omnes in cap. cum consuetudini, de consuetud. & Calderin. cons. 2. de consuetud. num. 2. & alij ex supra relatis. Et pariter [sect. 54] Episcopi habent fundatam iurisdictionem ordinariam in iurisdictione, & visitatione omnimoda suorum Canonicorum etiam regularium, cap. requisisti, de testam. gloss. in cap. nullus, de elect. in 6. Corneus cos. 193. n. 4. lib. 2. Hostiens. & Panor. in cap. causam quae, el 1. de iudic. & plures alij, quos refert Rota in una Montis regalis coram Coccino apud Farin. in recentior. 1. par. decis. 69. idem Farin. decis. 447. 1. to. & decis. 62. 248. & 491. vol. 2. idem Coccinus decis. 448. n. 1. & decis. 471. num. 1. Alois. Ricc. in prax. var. resol. cap. 42. & 335. in prax. decis. 409. No tamen sub hac, vel alia quavis causa [sect. 55] 4 in se assumere debebit cognitionem causarum, quae sunt inter ipsum, & praebendarios, vel alios, super iuribus spectantibus ad suam Mensam Episcopalem, vel super alijs rebus, quae ipsu concernunt, quia de his, tanquam de proprijs cognoscere, 7 iudicare nequit, ut notat gloss. per text. ibi in cap. si quis erga 16. verb. Privetur 2. q. 7. Iacob. Lauren. de iud. suspect. cap. 5. a num. 26. Redoan. de reb. Eccles. q. 78. cap. 8. num. 4. Cerola in prax. 1. par. verb. Episcopus, §. 34. Alois. Riccius in decis. Curiae Archiepiscop. 1. parte. decis. 144. num. 2. & Scaccia in tract. de sentent. & re iudic. cap. 1. gloss. 4. quaest. 8. num. 2. & D. Valencuela cons. 184. num. 75. & 76. ubi quod [sect. 56] Episcopus non iudicat in causa propria; & id tantum permittitur Principibus non recognoscentibus Superiorem. Et in specie Ecclesiae Metropolitatiae Limensis, pro inhibitione Archiepiscopi, in causis inter ipsum, & Capitulum eiusdem Ecclesiae, extat Breve Clem. VIII felicis recordat. ann. 1602. cuius mentionem secit Dom. Episcopus D. Felician. a Voga in cap. causam quae, de iudicijs, num. 11. ubi inquit in eodem Brevi iuberi, quod eiusmodi causarum cognitio specter ad Priorem Conventus sancti Augustini, vel ad Comendatorem Beatae Mariae de Mercede, ut ipsi auctoritate Apostolica sumpliciter, & de plano ipsas audiant, ac recognoscant, fine que debito terminent, ac decidant. Plane si non per viam vieitationis, & morum correctionis, sed criminaliter contra aliquem ex suis Capitularibus Episcopus procedere velit ob aliquod delictum, quod commisisse dicatur. Tunc, [sect. 57] inspecto iure communi, consensum, sive consilium aliorum Capitularium requirere debet, cap. irrefragabili, ubi Felin. num. 3. de offic. Ordinar. cap. novit, & cap. quanto, de his quae fiunt a Praelat. cap. Episcopus nullius 17. quaest. 7. cap. scitote, iuncta gloss. ibi 6. quaest. 3. l. 9. titul. 14. part. 1. l. 15. titul. 22. eadem part. & utrobique Gregor. Lopez, cum multis alijs, quae docte congessit Ludovic. Sarabia in tract. de iurisdict. Adiunct. quaest. 1. num. 11. cum multis seqq. & Dom. Valencuela dict. consil. 184. num. 79. & seqq. Et licet hoc ius Canonicorum negligentia omissum fuerit, & paulatim introductum, ut Episcopi soli absque Canonicorum interventu dictam iurisdictionem exercerent, teste Panormit. in cap. qualiter, el 2. num. 6. de accusat. & alijs, quos refert Sbrozius de offic. Vicar. lib. 2. quaest. 55. num. 14. in Concil. tamen Trident. sess. 6. de reformat. cap. 4. & plenius sess. 25. de reformat. cap. 6. cautum fuit, ut procederent simul cum duobus Adiunctis, ex eodem Capitulo singulis annis ab hoc mu. nus eligendis, & iuxta modum, & formam in d. cap. 6. latius praescriptam. Quod [sect. 58] beneficium emanasse in recompensam aliarum facultatum iurisdictionalium, quibus Cathedarlium Capitula gaudebant, & alia planiora, & faciliora impetrare debuisse, si in Concilio fuissent, qui pro eis allegarent, & responderent, tradit Navar. cons. 3. de off. Ordinar. Piasec. in prax. Episcop. 2. par. cap. 2. num. 9. Cerola in ead. prax. verb. Capitulu, num. 8. & Sarab. ubi supr. num. 22. & 23. Ex ijs, & alijs resolvens, [sect. 59] hanc constitutionem, sive introductionem Adiunctorum favorabilem esse, & pro se iuris communis assistentia habere. Quod etiam pulcre probat, & prosequitur Puteus decis. 107. lib. 1. & Rota decis. 615. in 1. par. novissim. Vnde in omnibus fere Ecclesijs Hispaniae Tridentini dispositio recepta est, tanquam iuri, & rationi conformis, & valde utilis, & necessaria, quia ut inquit Navarrus dict. cons. 3. num. ult. Experietia constat, convenire Reipub. ut aliquorum Praelatorum plus volentium dominari, quam pasceregregem, & pro libito, amore, vel odio absolvere, & condemnare hos, & illos Capitulares sibi resistentes, vel obsequentes, potetiae, obvietur per Adiunctionem Canonicorum, ut praedictum statuit Concilium. Sed cum idem Concil. d. cap. 6. in fin. [sect. 60] caveat se nolle derogare constitutionibus, privilegijs, aut consuetudinibus, sive concordijs, quibus Episcopi, aut eorum Vicarij in suis Ecclesijs maiorem habeant potestatem, auctoritatem, ac iurisdictionem, quam illo decreto sit comprehensum, quod idem declaravit Rota decis. 743. 1. par. divers. & apud Seraphin. decis. 493. Multi [sect. 61] Episcopi Indiarum praetendunt se absque Adiunctis procedere posse, & de facto procedunt, allegantes in erectionibus suarum Ecclesiarum nihil super hoc cautum inveniri, & sic videri in iuris antiqui dispositione relinqui, quod ante dictum Concilium vigebat, & praetendentes se in hac consuetudine esse, eamque absque dubio valere, ut probat text. in cap. non est, de consuetud. lib. 6. ubi habetur, [sect. 62] quod valida est consuetudo contra ius commune, ut scilicet Episcopus non teneatur requirere Canonicorum consensum in inquirendis, puniendis, & corrigendis suorum Capitularium excessibus, de quo latius Petr. de Biasio in direct. elect. par. 3. cap. 9. Sarabia dict. quaest. 1. num. 1. & 47. & seqq. & Dom. Valencuela consil. 79. num. 103. Maxime [sect. 63] cum omnes fere Ecclesiae Cathedrales Indiarum fuerint erectae post publicationem Tridentini, atque ita non possint probare se ullo tempore esse, aut fuisse exetas ab omnimoda iurisdictione Episcoporum, cuius restrictio [sect. 64] datis Adiuctis, est quoddam genus exemtionis, licet limitatum. At exemtio non praesumitur, nisi probetur. Veral. decis. 328. num. 2. lib. 1. & Lancellot. decis. 631. num. 3. in recollect. civil. Farinac. Quippe [sect. 65] cum semper standum sit pro iurisdictione Episcopi, donec contrarium probetur, Roland. consil. 89. num. 35. vol. 2. Seraphin. decis. 1449. num. 1. & Episcopus utatur de iure sua iurisdictione, etiam si non sit in possessione subiectionis, contra eum, qui allegat exemtionem, donec contrarium probetur consuetudine, vel praescriptione acquisitum, Francus in cap. cum personae, §. si vero, notab. 2. ubi Ancharr. & alij, de privileg. in 6. Rota decis. 145. num. 6. par. 2. divers. & plures alij, quos congerit Riccius in prax. resol. cap. 54. num. 4. limit. 5. & decis. 211. part. 1. & in nostris terminis Sarabia dict. tract. quaest. 11. num. 14. ubi alia argumenta pro hac parte considerat. Et potuit allegare, quod dictae Ecclesiae, cum noviter erectae sint, nullo modo exemtae dici possunt. Atqui decretum [sect. 66] Concilij loqui solum de Capitulis exemtis, & non exemta minime sub illo comprehendi, etiam si multa habeant privilegia, referunt decisum Additio ad Navarrum dict. consil. 3. in fine, Riccius in collect. decis. collect. 751. in princip. Cerola dict. verb. Capitulum, §. 8. Seraphin. decis. 493. num. 1. Sarabia ubi sup. quaest. 11. num. 18. & quaest. 12. num. 17. Rota decis. 743. num. 8. & 9. Hieron. Venerus in exam. Episcop. lib. 4. cap. 27. num. 5. Augustin. Barbosa in dict. tract. de Canon. cap. 28. num. 2. & in collectan. novissimis ad Concil. dict. cap. 6. num. 3. pag. 629. ubi alios adducit. Denique praetexunt, in his [sect. 67] Indiarum provincijs, magis quam alibi, Ecclesiasticorum excessus patere, & in ipsis Ecclesijs Cathedralibus, ut plurimum, paucos Capitulares adesse, eosque, qui adsunt, non ea eruditione, & morum integritate pollere, ut Episcopis adiungi possint, quorum [sect. 68] dignitas, & auctoritas, cum ubique maxima sit, & esse debeat, tum praecipue in his remotis regionibus, & noviter ad Fidem conversis. Hanc autem valde Adiunctorum usu diminui, vel, ut verbo Taciti utar, resolvi, sic enim ille lib. 1. Annal. de Tiberio loquens, scribit: [sect. 69] Ne vim Principatus resolveret, cuncta ad Senatum vocando. Eam conditionem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quam si uni reddatur. Tantumque abesse, ut Adiunctorum iurisdictio ad Indiarum Ecclesias, ubi plene, ac plane stabilita non reperitur, porrigi debeat, ut ex rationibus supra dictis, [sect. 70] vel in ipsis Hispaniae, his proximis diebus sub occasione cuiusdam gravis excessus quorundam Capitularium, serio actum sit de supplicatione apud sedem Apostolica interponenda super eisdem Adiunctis revocandis. Quae omnia (& si quae sunt alia) cum saepe, & instanter pro parte Praelatorum Indiarum in supremo Indiarum Senatu proposita, & postulata fuissent, [sect. 71] Senatus ipse, ut qua solet prudentia, & maturitate, rem adeo gravem, & arduam decidere posset, plures schedulas Regias expediri iussit ad Capitula dictarum Ecclesiarum, ut primo quoque tempore de stylo, & consuetudine hucusque in eisdem Ecclesijs circa Adiunctos observata, plenam, & authenticam relationem remitterent, & quid in sui iuris defensionem facere posset, quidve Ecclesijs, & Christianae Religioni utilius, & convenientius esse iudicarent, breviter informarent. Quod cum iam aliqua Capitula opere compleverint, quae pro se allegant, vel allegare possunt, haec quidem esse videntur. Primvm, verum esse [sect. 72] in Ecclesiarum Indiarum erectionibus, excepta novissima Truxillana, & si qua est alia, nihil de Adiuctis peculiariter cautum. Atvero in omnibus eam clausulam reperiri, quod utantur, & fruantur omnibus iuribus, consuetudinibus, gratijs, indultis, & privilegijs, quibus gaudent, & fruuntur aliae Ecclesiae Cathedrales Hispaniae, & praecipue Hispalensis, quae primis temporibus earum omnium typus, & Metropolitana constituta fuit. Vnde [sect. 73] cum in omnibus fere Ecclesijs Hispaniae Adiunctorum iurisdictio recepta sit, nihil esse videtur, cur his Indiarum denegari possit, ex regula aequiparatorum, & notatis a Barthol. Socin. & alijs in l. 1. D. de legat. 1. & in terminis a Sarabia ubi supra, quaest. 11. in qua specialiter disputat hanc quaestionem: An [sect. 74] Ecclesia post Tridentinum in Cathedralem erecta gaudeat Adiunctis? Et affirmative resolvit, ex eo quia huic iurisdictioni ius commune assistit (ut diximus) & quia Episcopus [sect. 75] eiusdem novae Ecclesiae nullam iuris sui diminutionem allegare potest, cum tam ipse, quam illa de novo creentur, & in unum veluti corpus coagulentur, unusquisque cum iuribus sibi in similibus Ecclesijs concessis, & competentibus, cap. cum inferior, de mario. & obedient. ubi Hostiens. & Ioan. Andr. num. 12. Cardin. n. 1. Panorm. sup. gloss. 3. in fine, & in terminis sacratus in decis. Rotae, quam idem Sarab. recenset d.q. 11. num. 5. & post q. 1. & Marchesan. de commis. 3. par. decis. 1. vers. Non obstat, §. 4. Secvndo, quia [sect. 76] Ecclesiae Hispaniolae, Mexicana, Tlaxcalensis, Cuzquesis, & Limana, ante publicationem Concilij Tridentini erectae sunt, atque adeo privilegio, in illo Cathedralibus concesso, frui debene, prout se iam ab antiquo frui, & gaudere praetendunt, & singulis annis Adiunctos eligunt ad hoc ius conservandum, licet aliquando ob nimia Praelatorum potentiam eis uti non sinantur. Quod [sect. 77] effecit, ut Limana iudicem Apostolicu impetraverit, ut hanc causam decideret, prout in eius favorem decisa fuit, duabus sententijs conformibus anno 1605. & postea in earum confirmationem impetravit decretum, sive declarationem sacrae Congregationis Cardinalium ann. 1616. per Regium Indiarum Senatum visam, & approbatam 20. Februar. ann. 1617. Quas Ecclesias, utpote priores, [sect. 78] & Metropolitanas, aliae noviores, & suffraganeae sequutae sunt, & sequi debuerunt, gloss. in cap. penult. de celebrat. Miss. cap. fin. de spons. duorum, cum alijs adductis a Quarata in summa Bullar. verb. Archiepiscopi auctoritas, num. 23. vers. 22. & Acuna in cap. de ijs, 13. distinct. num. 3. pagina 71. Neque obstat, quod non fuissent de illis, quae exemtae vocantur, ad quas videtur Tridentini dispositio pertinere, ut declaratum testantur Auctores, quos sup. num. 64. recensui. Nam [sect. 79] etsi Concil. sess. 6. cap. 4. hanc restrictionem admittat, postea tamen sess. 25. cap. 6. ubi plenius egit, & providit de hac Adiunctorum iurisdictione, nullum sane verbum protulit de Ecclesijs exemtis, sed generaliter de omnibus statuit, & ita illud intellexit Navarr. dict. cons. 3. de offic. Ord. num. 6. dicens, comprehendere Ecclesias tam exetas, quam non exemtas, sive iam Cathedrales, sive de recenti in Cathedrales erectas. Quod etiam refert & sequitur Sarab. ubi supra num. 3. in fine, & num. 19. ubi inquit, ita Romae responsum fuisse a clarissimis Advocatis Merenda, & Andrea, Navarri opinionem observari debere tradentibus, nisi specialiter in erectionis indulto caveatur, quod Adiuctoru iure uti non debeat. Tertio, pro eisdem Capitulis Indiarum ponderatur, id quod obijcitur de paucitate, tenuitate, & minori sufficientia, sive habilitate praebendariorum earum, etsi aliquando, & in aliquibus Ecclesijs verum esse possit, [sect. 80] eadem proportionem respectu Praelatorum considerati posse. Quoniam membra regulariter suis capitibus compatiuntur. Et praeterea nullam Cathedralem esse, in qua viri docti, & Deum timetes non reperiantur, & in multis multos adesse, qui possint cum florentissimis Hispaniae, & Italiae Doctoribus coparari, de quo Ego testis esse possum. Maxime quia [sect. 81] sufflicietes no sunt, vel ubi a patibus recusantur, praescribitur forma, quae servada est in d.c. 6. Cocilij. Et quia [sect. 82] in his Indiarum provincijs Archiepiscopi, & Epicopi elatiores sunt, & pro sumo imperio, & honore, quem habent, & exercent, nihil non sibi adrogant, & usurpant, & Capitulares sibi dicto paretes, & ne nutu quide contra ipsos aliquid insinuare audentes, ta in acits Capitularibus, quam in alijs habere praetendunt, & longe magis, quam in Hispania, reliqua alia procedunt, & vereri possunt, quae cum Navar. retulimus sup. hoc cap. n. 59. Vnde multominus expedit is potestatis fraenum laxare, sed potius saltem hoc Adiunctorum medio aliquatenus temperare. Cum vel etiam eo existente, [sect. 83] omnia tandem ex Praelatorum arbitrio dependeant, ex his quae de inaequalitate dicti medij, & eius praxi, & executione tradit Navar. d. cons. 3. D. Valenc. ages de Adiunctis Ecclesiae Cochens. cons. 184. fere per tot. & Sarab. de iurisd. in Adiunctos, q. 2. & q. 5. n. 7. Qui integro illo, & non male docto tractatu, [sect. 84] plures quaestiones in haec materia Adiunctorum movet, & resolvit, quae apud eum videri poterunt, & inter alias eam q. 17. n. 35. & q. 32. n. 5. An [sect. 85] Capitulum sede vacate procedat cum Adiunctis, & q. 23. An [sect. 86] etiam contra Portionarios Capitulares cum Adiuncits procedendum sit. De qua etiam Hieron. Goncalez in reg. 8. Cancell. gloss. 45. a n. 38. & Nos supra hoc cap. num. 14. Cui addere poteris aliam quaestionem, qua omisit; an [sect. 87] Adiunctorum potesas, & iurisdictio cesset statim, ac profertur diffnitiva? vel duret etiam usque ad plenam eius executionem? quam movet, & lata diffinitiva cessare concludit D. Episc. Pacens. D. Felician. a Vega in cap. si quis 4. de for. comp. num. 36. & seqq. ubi refert idem tenuisse Doctore Sahagun, & alia, de Adiunctis vide apud Salced. in addit. ad praxim Bernard. Diaz cap. 3. §. competit., Rota Roman. 1. par. divers. decis. 743. & 305. 303. & 328. par. 2. Matic. decis. 180. Ioan. Franc. Leon in thesaur. for. Eccles. par. 2. cap. 2. num. 62. Steph. Gratian. 5. tom. discept. cap. 892. Alios. Riccius in collect. decis. par. 4. collect. 751. Armendar. ad leg. Navarrae. lib. 1. tit. 6. de visit. n. 38. cum seqq. Camill. Borrell. in summ. decis. tit. 6. August. Barbosa in Pastorali, 3. par. alleg. 73. num. 5. cum seqq. & in tract. de Canonicis, cap. 28. & in novissimis Collect. ad Trident. d. cap. 6. pag. 628. cum seqq. Ioan. Gutier. lib. 1. pract. q. 94. Narbon. in l. 59. num. 39. lib. 2. tit. 4. Recopil. & Dom. Valencuela dicto consilio 184. Quibus [sect. 88] notanter adijcio, quod si Canonicus forte eiusdem Ecclesiae, in qua Canonicus est, Curatum, utpote eidem Ecclesiae annexum, exerceat, iuxta ea, quae notavi sup. hoc cap. num. 5. Tunc si in talis Curati ministerio delinquat, poterit sine Adiunctis ab Episcopo corrigi; quia [sect. 89] ubi in eadem persona duplex qualitas, sive duplex officium concurrit, illius consideratio habetur, cuius contemplation actus, de quo tractatur, gestus reperitur, ut in terminis signanter tradit, & in Rota decisum refert Seraph. Olivarius, omnino videndus, decis. 1053. & in simili tradit Grivell. decis. Dolana 84. & Ego latius 1. tom. de Indiar. iure, lib. 2. cap. 21. num. 7. & seqq. & dicam infra cap. 23. num. 38. circa Episcopum, qui simul tanquam dominus loci, temporalem in eo iurisdictionem exercet. # 15 CAPVT XV. De Beneficarijs, seu Beneficijs Curatis, tam in populis Hispanorum, quam Indorum, quae vulgo Doctrinas vocant, & quid inhis eligendis, examinandis, removendis, vel interinarijs constituendis servandum sit? SVMMARIVM CAPITIS Decimiqvinti. -  1 CVratorum, sive Parochorum munus quale? -  2 Animarum regimen est ars artium. -  3 Parochoru de munere requisitis, & obligationibus, qui agant? -  4 Parochias, & Parochos in populis Hispanorum, & Indorum erigi, & creari quantum Reges nostri curaverint? -  5 Ecclesia Indiarum abduct potest dici nove conversa. -  6 Parochiae, & doctrinae Indorum, & Hispanorum, qualiter olim Sacerdotibus secularibus, vel regularibus comendari soleret. -  7 Rex patronus ubi est absens, quaeri debet assensus, & praesentatio Vicarij ipsius. Electus non capita b eligente, sed a mandante eligi, ibidem. -  8 Beneficia Indiarum olim non concedebantur in titulum, sed amobiliter ad nutum, & quare? -  9 Commendae appellatae fuerunt olim beneficia Indiarum, & de similibus Commedis a iure Canonico cognitis, & earum iure. -  10 Comedare nihil aliud est, quam deponere. -  11 Beneficia secularia ex fundatione bene possunt esse temporalia, & ad nutum amobilia. -  12 Commendarum beneficialium formam, & utilitatem ad nutum plures schedulae ostendunt, quae referuntur. -  13 Beneficia, qui olim habebant ex titulo Regio, vel ex praesentatione Proregum, in quo different, vel non, relatis schedulis de hoc agentihus. -  14 Beneficia Curata Hispanorum, & Indorum per sched. ann. 1609. dari iussa sunt per oppositionem, & intitulum, & cum alijs requisitis ibidem latius expressis. -  15 Patronatus Regius aequaliter exercetur, & ecerceri debet in beneficijs Curatis Hispanorum, & Indorum, atque in praebendis. -  16 Beneficiorum Curatorum provisio solet pertinere ad Episcopos, vel R.P. in mensibus sibi reservatis. -  17 Beneficia etiam curata, ubi sunt de Regio patronatu, ad praesentationem Regis, & non aliter conferri debent. -  18 Indulto conferendi beneficia, comprehenduntur tam maiora, quam minora, & simplicia, & Commendae. -  19 Beneficia curata Indorum esse debere de patronatu Commendatariorum, censet Matienz, qui reprobatur. -  20 Patronatum Regium fraudare, vel usurparetentantes in beneficijs curatis Indorum, vel Hispanorum, qualiter reprebesi fuerunt per varias schedulas, quae erferuntur -  21 Patronatum quando, & quatenus acquirere censeatur Vniversitas dotans, vel construens Ecclesiam? -  22 Patronatu licet quoad alia possint quaerere private, qui fundant, vel dotant Ecclesias in provincijs Indiarum, non tamen quoad praesentationem beneficiorum. -  23 Patronatu habere duos, vel plures in eadem Ecclesia, diversis respectibus, novum non est. -  24 Pa tronatui Regio fit satis si unicus oppositor dumtaxat proponatur, ubi alij intra terminum edictorum non comparuerunt. -  25 Edicta de novo fiere, vel illorum terminum prorogare nacesse non est, etiam dato, quod unus tantum oppositor intra illoru terminum comparuerit. -  26 Beneficia curate perpetuitatem desiderant, & ideo Commendarum usus sublatus fuit. -  27 Commendas in beneficijs semper damnosas fuisse experienlia monstravit. -  28 Commendam per syncope dici, quasi Comedendam facete dixit Rebuff. -  29 Commendas in beneficijs Indorum tolli, & ea perpetua fieri, iamdudum desideravit Matienz, & quare? -  30 Beneficijs in Curatus Hispanorum, vel Indorum etiam post sched. ann. 1609. solet apponi clausula, ut sint amobilia ad nutum, quod reprobatur. -  31 Collatio perpetuum titulum praebet. -  32 Clausula annobilitatis ad nutum solet etia aliquando apponi in beneficijs perpetuis ad magis in officio continendos provisos, & verba notanda Navarri ad hoc. -  33 Beneficia curata Indorum, vel Hispanorum hodie non ita facile, ut antea removeri debent. -  34 Schedul. ann. 1601. quae vocatur de la Concordia, & ponit formam privandi beneficiarios ex concordia Praelati, & Patroni refertur, & an hodie practicari debeat, post illam ann. 1609. discutitur. -  35 Inauditus, & indefensus nemo privari, aut damnari potest, nec solet. -  36 Beneficiarij titulum perpetuum habentes non possunt inauditi, & indemnati suis beneficijs privari. Concil. Trident. sess. 25. de reform. cap. 6. expenditur, ibid. -  37 Beneficiatos, de quorum privatione agitur, audiendos esse, & habere recursum ad Regales Audientias per viam violentiae, plures schedulae tradunt, quae referuntur. -  38 Excellentiss. Proregum Peruanorum D.D. Marchionum de Montesclaros, & de Guadalcacar iudicium circa praxim schedulae dictae de la Concordia. -  39 Schedula anni 1619. refertur, quae probibet sine causae cognition beneficia Curatis adimi. -  40 Amotio, vel remotio ad nutum, ubi in beneficijs, vel capellanijs reservatur, an nibilominus causae remotionis iustificari debeant, ex magis communi contra communem, & late de bec quaestione, & de Auctoribus illam tractantibus. -  41 Commendae ad certum tempus, vel ad vita datae, sine causa etiam per Romanum Pontificem revocari non possunt. -  42 Concessio ad beneplacuum, regulariter intelligitur arbitrio boni viri. -  43 Parlamenta Franciae restituunt Monachos sine causa remotos a beneficijs regularibus, ex Navarro. -  44 Concordiam in amotione beneficij non esse practicandam, nisi de gravibus, & legitimis caufis iudicialiter que constiterit, tradit D. Episcop Paces. cuius sententia probatur. -  45 Verbum, si tibi constiterit, respondet verbo Hispano, satisfecho, & quid importet? -  46 Proreges in causis privationis beneficiorum se immiscere non debent, etiam per viam, quam vocant Concordiae, & quare? -  47 Laici a causis Ecclesiasticorum omnimo abstinere debent. -  48 Patronus laicus solum in praesentatione beneficiati se immiscere debet, non in privatione, vel punitione, ex Trident. & alijs. -  49 Clerici, etiam data consuetudine pro criminalibus coram laicis conveniri non possunt. -  50 Concordiae praxim excusare in removendis beneficiarijs, hodie securius est. -  51 Sententia privationis beneficij ab Episcopo lata, appellatione remota exequi potest, & alius interim nominari. -  52 Beneficiarijs interinarijs, qualiter stipe diu per schedulas Regias, & intra quatuor tantum menses solvi iubeatur. -  53 Interinaria benficia per solum praelatum, & ab sque necessitate consensus, vel praesentationis Patroni, provideri possunt, ta ex dispositione iuris communis, quam Concilij Tridentini. -  54 Vicarium deputare interim dum beneficium providetur de Rectore semper ad Episcopum pertinent, etiam in spectantibus ad Papam. -  55 Vicarius interinarius nullum ius acquirit ad beneficium, & quando, & qualiter tales Vicarij constitui possint? -  56 Patronus solum praesentare potest beneficia actualiter vacantia. Cap. illud. de iure patronat expenditur, & illustratur, ibidem. -  57 Praesentatio ibi solum datur, ubi datur vacatio. -  58 Praesentatio facta beneficij litigio si alicui ex collitigantibus, nulla est, & attentata. -  59 Schedula Regia ann. 1629. quae videtur in beneficijs interinarijs requirere assensum Patroni, expenditur, & exponitur. -  60 Schedulae quae facti tantum narrationem continent, nihil disponut. -  61 Cap. super eo, de off. delegat. expenditur, & illustratur. -  62 Rescripta semper sic sunt accipienda, ut ius commune, vel tertij minus, quantum fieri possit, laedant. -  63 Praelatus ubi commode poterit, debet certiorem facere Patronum de nominationibus interinarijs. -  64 Parochi Hispanorum, & Indorum, tam a Praelatis nominari, quam a Patronis praesentari debent de dignioribus, & idonioribus. -  65 Concil. Trid. sess. 24. de reform. cap. 18. expenditur, & illustrator. -  66 Electio omnis, quae fieri iubetur per concursum, & oppositionem, debet fieri de digniori sub peccato, & onere restitutionis, ex communi multorum opinione, qui late referuntur. -  67 Beneficioru provisiones raro fieri per vocativum, sed per dativum, ablativum, aut alios casus, queritur Rebuff. quia pauci viri boni vocantur, & eliguntur. -  68 Electio mala a quolibet de populo impugnari, & ab ea appellari potest. -  69 Digniorem omittens, non tenetur ad restitutionem, secundum opinionem aliquorum, qui recensentur. -  70 Curati omnes maxime requiritur, ut virtute, litteris, & moribus praestent, & praecipue illi, qui Indis praeficiendi sunt & quare? -  71 Parochi Indorum qualiter in eorum catechesi, & in alijs procedere debeant? -  72 Evangelium annuntiandum, & praedicandum est omnibus gentibus quantumvis feris & barbaris. -  73 Barbaris prius vitia, & feritas detrabi, deinde virtutes, & Evangelij doctrina seminari debet, ex Lactantio. -  74 Indorum ingenia ob idololatriam depravata sunt, & ideo magis in eorum conversione laborare expedit, & qui de eorum catechesi agant. -  75 Indi Occidentales ob Ministrorum defectu parum in Fide hucusque profecerunt. -  76 Linguae Indicae peritia praecaeteris requiritur in Parochis, sive Doctrinarijs Indorum, & qualiter ca parari debeat? -  77 Christus non antea Apostolos misit ad evangelizandum, quam eos linguarum dono illustraret. -  78 Indi non sunt tanqum Picae, aut Psytaci edocendi. -  79 Lac potum se suis discipulis dedisse, quo sensu dicat Apostol. 1. Corint. 3. -  80 Baptizatis olim solebat dari lac, & mel, & quare? -  81 Hebraei quam suaviter fuerint evocati a Deo ab idololatria. -  82 Doctrinas Indorum, tam conferentes, quam accipientes sine sufficienti peritia Indici sermonis, peccant mortaliter, & quod super hac obligatione, quia iuris divini est, dispensari non potest. -  83 Surdi sumus in linguis, quas non intelligimus. -  84 Operarijs suis Deus subsidium, & linguam, ac verba praebet. -  85 Collatio beneficij facta ei, qui idioma plebis sibi commissae non callet, ipso iure est nulla, nisi statim illud discere possit. -  86 Praesentatus a Patrono, si sit linguae imperitus, poterit illum Episcopus refutare, & quis debeat probare hanc imperitiam? -  87 Patronatum Regium, qui hodie apud Indos exercent, nullum praesentant, nisi ex tribus nominatis, & approbatis ab Episcopis. -  88 Rex quando possit, omnibus consultatis posthabitis, alium ex suo arbitrio eligere? remissive. -  89 Examinatio, & reexaminatio Curatorum, quomodo, & quando fieri, & repeti possit? & quae circumstantiae praelationem inducant? -  90 Parochi Indorum parum cupidi, seu avidi pecuniarum omnino esse, & eligi debent, & quare? -  91 Pastoris, tam temporalis, quam spiritualis cura, in quo consistere debeat? -  92 Doctrinarios non debere oblationes extorquere ab Indis, plures Regiae schedulae monent. -  93 Sandalia, quibus Apostoli utebantur, quid significarent? ex D. August. -  94 Spiritualia, qui seminat, temporali suae sustentationi necessaria iuste percipere potest. -  95 Eucharistia sacra an Indis, quamvis rudibus, dari possit, & infantibus, furiosis, & etiam mortuis? DE Praebendarijs Cathedraliu Indiarum Ecclesiarum, ad alios Beneficiarios opportune transitum faciemus, qui minoribus Ecclesijs cum animarum cura praeficiuntur, sive illae Hispanorum sint, sive Indorum, quas vulgo Doctrinas vocamus. Et quidem in communi [sect. 1] de eiusmodi Curatorum electione, munere, & obligatione plura colligi possunt ex c. de caetero 2. q. 6. ubi docemur, Episcopos ordinatos esse in partem solicitudinis Papae, & Curatos in partem solicitudinis Episcoporum, cap. cum sit, de aetat. & qualitat. ubi dicitur, quod regimen [sect. 2] animarum est ars atrium, quia animae sunt pretiosiores omnibus alijs rebus, cap. praecipimus 16. q. 1. cap. dudum 2. de elect. ubi DD. praecipue Abb. notab. 9. gloss. in Clement. dudum, e sepult. vers. Impendant, & in Extravag. execrabilis, vers. Quantum, de prebend. Concil. Trident. sess. 24. cap. 18. Pius V. in Extravag. in conferendis, ann. 1566. cu multis alijs, quae post antiquiores in dictis, & alijs iuribus [sect. 3] tradit Rebuff. in prax. tit. quotuplex sit beneficium, & seqq. Alvar. Pelag. de planct. Eccles. lib. 1. cap. 70. Corras. in paraphras. sacer, 1. par. cap. 5. Quintanad. lib. 4. Ecclesiasticon, a num. 68. Cerola in prax. Episcop. verb. Parochus, §. 1. Laelius Zechus de Rep. Eccles. cap. 28. de Parocho, num. 2. Rota decis. 52. in 2. par. divers. latissime Hieron. Goncalez in reg. 8. Cancell. gloss. 6. ex num. 34. Nicol. Garcia de benef. 1. par. cap. 6. num. 1. & seqq. ubi plures de hac re tract ates adducit, & ultra eos elegater Isidor. Moscon. de Maiest. Eccles. lib. 1. par. 1. cap. 21. & 22. & par. 3. cap. 1. Leand. Galganet. de iure publico, lib. 3. tit. 24. de parochis, pag. 231. Aug. Barbosa in Pastorali, 3. par. alleg. 60. & in tract. de off. & potest. parochi, cap. 1. & 2. & novissime in collectan. ad Trid. d. cap. 18. num. 1. & seqq. ex pag. 469. Sed ut ad parochos Indiarum (quod nostri est instituti) sermonem contrahamus, [sect. 4] sciendum est, eximia nostroum Regum cura & pietate, non solum de erectione Cathedralium cautum esse, sed etiam de parochijs creandis, in quibus Hispani ad eas confluentes, spirituali cibo ali possent, & Indi in Fide adhuc rudes, Evangelico lacte imbuerentur, cum tunc, [sect. 5] imo & hodie Ecclesia, quae est in his Indiarum provincijs, possit dici nove coversa, ut bene advertit Fr. Ioan. Bapt. in suis monit. confess. Ind. par. 2. fol. 174. Et initio quidem, cum messis multa esset, operarij autem pauci, & ut plurimum minus, quam oportebat, Indicae linguae periti, & ad praedicationis munus, & Pastoralis officij curam idonei, [sect. 6] Sacerdoti, qui aptior videbatur, vel quem sors offerebat, hoc ministerium commendari solebat, & saepenumero Religiosis viris, qui ad has provincias cum primis earum Conquisitoribus transfretaverant, nulla tunc Episcoporum obtenta, imo nec petita licentia, quia totum hoc ex Regis administratione, & nomination pendebat, vel eorum, quibus ipse vices suas hac in parte commiserat, virtute delegationis Apostolicae, & ex alijs rationibus, quas refert, & probat Eman. Roder. in quaest. regul. 1. tom. q. 35. art. 2. per totum. Semper enim ubi [sect. 7] Rex Patronus est absens, quaerendus est assensus, & praesentatio illius, qui loco Regis praeest, ut notat Archidiac. in cap. Reatina Ecclesia, 63. dist. Bald. in cap. cum venerabilis, de consuetud. Angel. in l. adoptio, col. 2. in fine, D. de adoptionib. Palac. Rub. de benef. vacant. in Curia, §. 8. ad fin. & introd. cap. per vestras, num. 5. Chassan. in consuet. Burg. rubr. 3. §. 1. vers. O vala personae, & novissime D. Praeses Valencuela cons. 155. num. 14. 48. & seqq. vol. 2. ubi qualiter Proreges in his electionibus se habere debeant? & quod electus non capit ab eligente, sed a mandante eligi. Et hac propter dictum ministerium non concedebatur [sect. 8] in titulum beneficij perpetui, & collativi, sed veluti in servitium omnino ad mutum amobile, ut monistro idoniore oblato, aut alia forma postea tractu temporis introducta, facilius is, qui semel nominatus fuerat, removeri posset, & vel hoc ipsum ipsi simul etiam stimulus esset, ad susceptam provinciam pius, fidelius & attentius implenda. Vnde eiusmodi nominationes communi vocabulo [sect. 9] Commendae appellari coeperunt, eo quod imitari viderentur naturam Commendarum iure Canonico cognitarum, & receptarum, quae nullum titulum in beneficio servienti praestabant, sed veluti eius depositarius, aut custos, & administrator ad tempus constituebatur, gratia evidetis utilitatis, aut necessitatis Ecclesiae, cum facultate tamen, ut de fructibus, sicut verus beneficiatus, disponere posset. Commendare [sect. 10] enim, nihil aliud est, quam deponere, l. commendare, D. deverbor. signif. l. Lucius 24. D. depos. cum alijs, quae adduxi sup. lib. 2. cap. 1. num. 5. & in ipsis, terminis harum Commendarum observat gloss. celebris in cap. nemo deinceps, de elect. lib. 6. verb. Commendare. Vbi plura de earum materia Ioan. Andr. Probus ad Monachum, & alij DD. adducunt, & late Corras. in §. sacer, 1. par. cap. 6. num. 4. Goncalez ad d. reg. Cancell. gloss. 5. §. 8. num. 38. Capicius decis. 3. Cened. quaest. q9. 4. & 5. Germon. de indult. Apost. §. itaque, & §. commedare, l. 6. & seqq. tit. 6. lib. 1. Recop. Azeved. cons. 9. num. 15. & seqq. & plures alijs, quos refert Nicol. Carcia d. tract. de benef. par. 4. cap. 4. per totum, ubi n. 72. & seqq. bene post alios resolvit, [sect. 11] beneficia secularia ex fundatione bene posse esse temporalia, & ad nutum amobilia. Cuius formae [sect. 12] observationem referunt, & confirmant plurimae schedulae Regiae, quae extant 1. tom. impress. pag. 84. cum seqq. & in quadam dat. apud D. Martin. 18. Maij ann. 1567. notatur quidam Archiepiscopus Limensis, quod benficium quoddam in titulu concesserat, & adijcitur: Pero para adelante estareis advertido de tener la mano de no dar ningun titulo de ningun beneficio, sino fuere en Encomienda, porque la Iglesia no carezca de servicio. Et in alia dat. apud D. Laur 1. Iunij 1574. quae vocatur declaratoria iuris patronatus Regij, extat caput, quod eandem provisionem horum beneficiorum, rebus Indiarum magis compositis, in meliorem for mam redegit, & iubet, ut Praelati praevia oppositione, & examine, duos, vel unum, si duo reperiri non possint, Regis Gubernatori proponant, ut ab illo is, quem elegerit, praesentetur, & mox ab Episcopo instituatur: Por via de Encomienda, i no en titulo perpetuo, sino amobile ad nutum de la persona que en nuestro nombre le buviere presentado, juntamente con el Prelado. Et in alia ann. 1591. pag. 101. cum Prorege Peruano loquente, eadem forma praescribitur, eo tamen adiecto, [sect. 13] ut ta qui ad Hispanorum, vel Indorum curate beneficia providentur in Indijs, quam ij, qui ab ipso Rege in Hispania, aequaliter fructus sibi in erectionibus adsignatos, percipiant: Sin q tengan estos mas que los otros benesiciados, sino fuere en quanto a no ser amobiles ad nutum como los demas que no fueren proveidos por mi. Quod etiam cavet d. sched. an. 1574. ibi: Pero queremos, i es nuestra voluntad, que quando la presentacion fuere hecha por Nos, i en ella fuere expressado, que la colacion, i Canonica institucion se haga en titulo perpetuo, la tal colacion, i Canonica institucion se haga en titulo, i no en Encomienda, i que los presentados por Nos sean siempre preferidos a los que se presentaren por nuestros Virreyes, Presidentes, Governadores en la forma susodicha. Qvae quidem in hunc modum processerunt usque ad annum1609. [sect. 14] In quo cum iam status Ecclesiasticus, & numerous Ecclesiasticorum Indiarum magis auctus, & constabilitus reperiretur, pluribus Cathedralibus, & Hispanorum parochijs, necnon etiam municipijs Indorum, ubique constructis, & opportune pro regionum capacitate dispostis, lata fuit alia Regia schedula dat. Matriti 4. April. in qua Rex noster Pijssimus Philippus 111. praesentationem omnium beneficiorum Curatorum, tam de Hispanis, quam de Indis, suis Proregibus, & Gubernatoribus delegavit, absque ullo onere, & necessitate Regiae confirmationis impetrandae, iussitque, ut in eoru provisione Concilij Tridentini forma servaretur: I que los Arcobispos, i Obispos, en cuyo distrito vacare, pongan edictos publicos para cada uno, con termino competente, para q se vengan a oponer, expressando en ella, que esta diligencia se baze por orden, i comission nuestra. I admitidos los opositores, i aviendo precedido el examen en concurso dellos, conforme a derecho, como se haze en estos Reinos en las Iglesias donde los beneficios se provee por oposicion, nombrado Examinadores cada ano, conforme a lo que manda el santo Concilio de Trento. I de los assi examinados escojan los Arcobispos i Obispos tres, los mas dignos, para cada uno delos dichos beneficios, teniendo consideracion a la sufi iencia de la lengua para dotrinar, i predicar, &c. I estos que assi escogieren, i nombraren, los propongan a los Virreyes, Presidentes de las Audiencias, o Governadores de su distrito, para que ellos escojan uno, el que les pareciere mas a proposito, i le presenten en nuestro nombre; para que con esta presentacion le de la colacion el Arcobispo, o Obispo a quien tocare, sin que los Prelados pueda proponer, ni propongan otro alguno, sino fuere de los opuestos, iexaminados. i de estos, como esta dicho, los mas dignos, &c. i quando no huviere mas de una persona que quiera oponerse al tal beneficio, o el Prelado no hallare mas de uno q quiera ser proveido, lo pondra assi por testimonio en los autos de los dichos editos, i hara nominacion del para que se presente, i se le despache titulo en la forma re ferida, &c. Ex qua schedula, & alijs supra relatis, illud primo colligitur, [sect. 15] in his Ecclesijs, & beneficijs Curatis, sicut in praebendis, & Episcopatibus, ex aperta, & saepius repetita Regum nostrorum voluntate, & dispositione, ius patronatus ipsis comperere, & reservari, ut in simili accidit in similibus beneficijs Regni Granatae, teste Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 18. num. 221. Nam licet regulariter [sect. 16] haec beneficia ad provisionem Epicoporum, vel summi Pontificis soleant pertinere in mensibus sibi reservatis, ex traditis a Rebuff. in prax. tit. de reservat. Simoneta in eod. tractat. per tot. Lud Gomez in reg. Cancel. de impet. benef. num. 25. & Did. Perez in l. 2. tit. 6. lib. 1. Ordin. verb. Costumbre Antigua, circa finem. Hoc tamen secus se habet [sect. 17] stante Regio patronatu, iustis, & legitimis titulis acquisito, quale hoc esse ostendimus, quod nostri Reges generaliter in Indijs exercent, supra cap. 2. ut constat ex Bulla Alex. quam ibi retulimus, cap. consuluit, cap. ex litteris, cap. illud, & fere per totum, de iure patron. num. 12. Roch. de Curte eod. tract. verb. Honorificum, & latiffime Nicol. Garcia d. 1. par. cap. 6. num. 41. & seqq. ubi probat, [sect. 18] quod sub indulto conferendi beneficia, comprehenduntur tam maiora, quam minora, tam Curata, quam simplicia, dignitates, & praebendae, & tam regularia, quam secularia, atque etiam Commendae, ut expresse disponitur in dictis schedulis, & de iure communi probat text. & gloss. verb. Commendare, in d. cap. nemo, de elect. lib. 6. & ibi DD. Neque obstat, quod huinusmodi Parochiae soleant aliquando a privatis construi, & saepius ex pecunijs Commendatariorum, & Indorum, qui & ipsi Indi, vel Commendatarij Curatis salarium, sive synodum solvunt. Na etsi [sect. 19] hoc argumento motus Matiez. in tract. M.S. de moderat. Reg. Peru, 1. par. cap. 35. & 37. eos patronos faciat, & convenies esse puret, quod nominatio Rectorum Commendarijs relinquatur, ex traditis a Lambert. de iure patron. art. 2. 3. quaest. princip. 1. par. lib. 1. num. 4. Hoc tamen satis ridiculum est, & aperte explosum per sched. dat. Escoriali 3. Novembr. ann. 1567. renovaram per aliam ann. 1569. quae extant dict. 1. tom. pag. 91. & seq. & referunt, [sect. 20] qualiter aliqui Indorum Comendatarij, officials Regij, & Praelati has praesentationes in Parochijs Hispanorum, & Indorum facere praesumserint, & intentarint, seclusa Regia praesentatione, & iubet, ut eis obviam catur, his verbis: I porque esto es contra nuestro derecho, i preeminencia Real, a quien pertenece la presentacion en las dichas nuestras Indias de todas las Iglesias, Dignidades, i otros beneficios Eclesiasticos de qualquier calidad que sean. Para que de aqui adelante se sepa lo que en esto se ha de hazer, i se escusen los dichos derechos, i pretensiones. Por la presente encargamos a todos, i qualesquier Prelados de las dichas nuestras Indias, a cada uno en su Diocesi, que sin presentacion nuestra no hagan colacion, ni provision de ninguna Dignided, ni beneficio de qualquier calidad que sea. I en los lugares donde conviniere aver Curas, puedan los dichos Prelados dar el titulo de Cura al clerigo, o beneficiado por Nos presentado, i darle poder de administrar los santos Sacramentos, i hazer las otras cosas al oficio de Cura pertenecientes, sin bazerle dello Canonica institucion, poniendoles termino de dos anos, dentro de los quales presenten las dichas licencias ante Nos, en el nuestro Consejo de las Indias, para que a ellos, o a quien mas fueremos servidos, presentemos a los dichos beneficios, &c. Quamvis [sect. 21] etenim Vniversitas costruens Ecclesiam soleat in communi ius patronatus acquirere, ut per Archid. in cap. si plures 16. q. 7. & Paul. de Citad. in tract. de iure patron. par. 3. Id tamen intelligitur, ubi hoc, animo quaerendi talem patronatum, fecerunt, non vero ubi per viam elcemosynae, aut alio respectu, vel obligatione dictam fabricam faciunt, ut tenet Chassan. in consuet. Burg. rubr. 13. §. 6. gloss. de poste, quem sequitur Avendan. de exeq. mand. par. 2. cap. 14. num. 8. vers. Tertius casus, & Ioan. Garcia de expens. & meliorat. cap. 12. num. 66. Et ut eis posset praestare ius [sect. 22] ad patronatum ipsarum Ecclesiarum materialium, & sedem, vel sepulturam, aut alia similia in eis quaerenda, quod nec nostri Reges fundatoribus harum minorum Ecclesiarum invident, ut dixi sup. hoc lib. cap. 3. num. 52. Non tamen sufficeret ad acquirenda praesentationem Curati, sive Rectoris iam Regibus nostris specialiter concessam, & ab eisdem possessam, & occupatam. Nec novum est, ut [sect. 23] duo, vel plures diversis respectibus in eadem Ecclesia partronatum acquirant, & exerceat, ut probat text. & DD. in cap. 2. & 3. de iure partron. & Roch. de Curte eod. tract. verb. Construxit, num. 2. ubi dicit hanc esse commune opinionem. Notabis tamen [sect. 24] Regij patronatus, & dictae schedulae ann. 1609. formam impleri, ubi unus tantum oppositor comparuit, & is solus a Praelato proponitur, & nominatur, hac testificatione data, & omni fraude cessate. Nec tunc [sect. 25] denuo edicta figere, vel illorum terminum prorogare necesse esse: ita enim decisum referunt Nicol. Garcia d. par. 9. cap. 2. num. 215. Vgolinus de offic. Episcop. cap. 5. §. 10. num. 4. Filiuc. d. tract. 41. cap. 4. n. 151. Massobr. in prax. Eccles. requis. dub. 8. & Aug. Barbosa in Pastorali, 3. par. alleg. 60. num. 51. & de off. Parochi cap. 2. num. 50. Secvndo deduco, merito a Regibus nostris dictas Commendas beneficorum cessare iussas fuisse. Nam [sect. 26] quaelibet Ecclesia regulariter debet habere proprium, non Commendatum Praelatum, cap. cum non ignores, de praebend. cap. sicut alterius7. q. 1. cap. unico 10. q. 3. cap. 1. & 2. 21. q. 1. 4. tit. 16. cap. par. 1. ad finem, cum traditis ab Archid. in d. cap. nemo, de elect. lib. 6. Selva de benef. 1. par. q. 1. & 2. Rebuff. in prax. benef. in princ. Duaren. de sacr. Eccles. ministr. lib. 2. cap. 1. ubi ostendunt, similia beneficia peretuitate desiderare, & latius Paul. Fuscus de visit. lib. 2. cap. 16. num. 10. Ant. Columna de redit. Eccles. cap. 15. Petr. Gregor. lib. 12. syntagm. cap. 1. Nicol. Garcia 2. par. cap. 2. num. 64. Et [sect. 27] plurima semper damna ex usu Commedarum experientia monstravit, quae graviter refert, & dolet, eas ob inde damnans Innocent. VI. in Extravag. incip. Pastoralis, cuius verba refert Gomez in regul. de triennal. possess. q. 5. & idem facit Clem. V. in Extravag. incip. Supernae, titul. de praebend. inter comm. Rebuff. de benef. tit. de commenda, num. 10. Silvest. in summ. verb. Commenda, in princip. ubi [sect. 28] facete ait, hoc nomen esse syncopatum, nam debebat appellari: Comedenda, quia Ecclesia, quae est in Commenda, comeditur, & voratur, & tradit alia in nostris terminis Ioan. Matienz. de moderat. Regn. Peru, 1. part. cap. 34. ubi scripsit [sect. 29] sibi convenientius videri, quod haec beneficia essent perpetua, & non amobilia, ut Pastores melius suas oves cognoscere, & pascere possent, & calumnias Cazicorum, & aliorum non vererentur, ex quibus facile alias removeri solent, vel ob id ipsum, quod bene suum ministerium exercent, & quod expediret, ut singulis municipijs quingentorum Indorum proprius Parochus, sive Curatus assignaretur. Sed nihilominus Prorex Peruanus Dom. Marchio de Montesclaros, cuius tempore dicta schedula ann. 1609. recepta fuit, etsi cognosceret per eam Regiae intentionis fuisse, ut haec beneficia deinceps in perpetuum, & in titulum non in Commendam darentur, [sect. 30] continuari fecit in titulis illorum antiquam clausulam, quod ad nutum amobiles essent, ratus hoc modo beneficiarios magis in officio contineri posse; & eius successor Dom. Prorex Princeps Schillacensis Regium super tollenda, vel continuanda eadem clausula Senatum consuluit. Et ei responsum fuit in epist. dat. Matr. 17. Martij ann. 1619. ut nihil ex antiquis formulis immutaret, his verbis: Ha parecido que no conviene se haga novedad, sino que se guarde mi patronazgo Real, como basta agora se ha hecho. Quod quidem mihi valde pugnans videtur cum intentione, & dispositione dictae schedulae ann. 1609. Nam si eius virtute haec beneficia perpetua effecta sunt, & in titulum dari iubentur, & quod Canonica eorum collatio, & institutio fiat, quomodo possunt esse amobilia ad nutum? [sect. 31] Cum collatio perpetuum titulum praebeat, cap. 1. de capell. monach. cap. si tibi absenti, de praebend. cum alijs. Quamvis non ignorem, [sect. 32] quod, quamvis sint amobilia, non desinunt posse conferri in titulum, ut latius tradit D. Perez de Lara lib. 2. de annivers. cap. 6. n. 10. Et quod forsitan illa clausula apponi iussa sit, ut provisi magis in officio contineantur, ut in simili tradit Navarr. cons. 6. de off. Ordin. num. 2. loquens de beneficijs secularibus amobilibus, in haec verba: Sed libertatem quaerit ponendi, & tollendi, quem & quoties voluerit, quod est grande, & utile fraenum ad continedum Capellanum in officio virtutis. Ne patronus resciens illius vitium amoto eo, ponat alium, &c. Atque adeo oportet, [sect. 33] ut Praelati, Proreges, & Gubernatores hodie attentius, quam antea in illis tollendis, & beneficiarijs removendis procedant. Quod ea de causa moneo, quia video aliquos eorum nimis faciles in his remotionibus esse, privantes, & condemnantes beneficiaries inauditos, & iudicialiter no convictos, ex solis relationibus, & suggestionibus sibi delatis, virtute cuiusdam schedulae dat. en S. Miguel de la Ribera 15. Februarij ann. 1601. [sect. 34] quae appellatur de la Cocordia, disponit que, ut si Prorex, vel Gubernator, qui Regium patronatum exercet, cum Praelato Ecclesiast. co concordet super tollendo, & removendo aliquo ex dictis beneficiarijs ex causis sibi bene visis, id statim exequatur, non obstate appellatione, & sublato omnirecursu ad Regales Audientias per viam violetiae, quae quoad hoc inhibentur. Nam haec schedula lata fuit, eo tempore, quo adhoc eiusmodi beneficia revocabiliter, & in Commenda concedebantur, ut ipsa eius verba declarant, ibi: I porque los dichos beneficiados por el Virrei, i Prelado, conforme a mi Real patronazgo, son amobiles ad nutum, &c. Et eandem evasione recipit alia 19. Maij ann. 1603. quae est l. 43. tit 4. lib. 1. summarij Recog. leg. Ind. dum disponit: Que para ser removido algun Cura se junten Virrei, i Prelado, i el uno al otro se den las causas que para ello tuvieren, i que satisfechos executen la remocion. Vnde si supponeretur iam non esse amobiles, sed perpetuas, & titulatas, & provisos in his partibus idem ius habere, quod qui ab ipso Rege ex Hispania mitti, & praesentari solebant, ut disponit d. sched. ann. 1609. proculdubio aliud esset dicendum. Nec [sect. 35] posse beneficiariu semel electum, & ius perpetuum, & irrevocabile habentem, inauditum, & indemnatum privari, contra totius Civilis & Canonici iuris regulas, de quibus late per DD. in cap. 1. in fin de caus. poss. & de iudicijs. Ego in tract. de parricid. lib. 2. cap. 8. pag. 141. & seq. & in terminis [sect. 36] beneficiorum Nicol. Garc. part. 11. cap. pen. de vacat. ob privationem per totum, & Concil. Trident. sess. 21. de reformat. cap. 6. ubi ad privandum aliquem beneficiarium, quantumvis facinorosum, causae cognitionem, & notoriam incorrigibilitate requirit, ibi: Eos vero, qui turpiter, & scandalose vivunt, postquam praemoniti fuerint, coerceant, ac castigent, & si adhuc incorrigibiles in sua nequitia perseverent, eos beneficijs, iuxta sacrorum Canonum constitutiones, exemtione, & appellatione quacuque remota, privandi facultatem habeant. Maxime quia [sect. 37] extat alia sched. dat. Vlyssip. 4. Iunij ann. 1582. quae permittit, imo iubet Audientijs, ut iustitiam faciant, si aliqui ex beneficiarijs, ita de facto privatis, ad eas in gradu violentiae recurrerint. Et per aliam dat. apud D. Laurent. 28. Septemb. an. 1587. iniungitur Praelatis, ut non nisi iustissimis causis praecedentibus, beneficiarios removeant, ibi: Por la qual os encargo, que no removais, ni suspendais de las doctrinas de Indios a los clerigos que las tienen, i tuvieren, sin que pare ello precedan justas causas. Et hoc satis [sect. 38] agnovisse videtur Dom. D. Marchio de Montesclaros, quatenus in institutione dissertissima, quam suo in Proregia dignitate successori reliquit, ita de hac re agens scripsit: De aqui ha nacido la duda de algunos, en si se puede ya usar de aquella cedu la de Concordia? Confiesso que hazen fuerca las razones del No, i que por temerlas, aun antes que otro las hallasse, publique la merced, en recibiendo la cedula. Pero no altere cosa alguna de los titulos ordinarios, para q entendiessen todos, que su Magestad no les proveeria sus beneficios desde Espana; pero que en su Real nombre quedaban amobiles a la disposicion del govierno secular, i Eclesiastico. Pide el negocio consulta a su Magestad, i mas que una replica. A este acto de las dos cabecas Eclesiastica i secular, tiene el estilo dado nombre de Concordia. Debese proceder con mucho tiento, quando el caso se ofrece, enterando se primero de la culpa del paciente, por diferentes medios extra judiciales, que al fin se trata de su honra, i hazienda, sin otro recurso: i siempre que el delito diere lugar, se modere el castigo, trocando al reo de una dotrina a otra menos buena, o apartandole de la causa de la distraccion, o por otros caminos que ensenara la prudencia, i piedad debe. Praestat quoque, ut hisce scriptis intersera epistolam quandam Dom. Peruani Proregis Marchionis de Guadalcacar, 23. April. ann. 1626. tanti viri prudentia, & pietate digna. Qui cum ab Archiepiscopo Limensi invitaretur, ut cuidam clerico de homicidio accusato, beneficium per modum concordiae tollerent, ita respondit: He visto lo que V. Illust. me dize en esta consulta, i la relacion que co ella vino del estado que tiene la causa del contenido; i supuesto que se ha presentado para alegar en ella, i ser oido, dando su descargo, me parece, que es justo que V. Illustriss. mande que se haga justicia. Porque aunque ai cedula Real para que por la Concordia se quedan quitar los beneficios, se tiene por lo mas seguro no asar de ordinario de este poder, que por lo que tiene de absoluto es odioso. I al que le sirve en interin, mandare, que se le pague de lo que se avia de dar al proprietario, pues est a justificada la causa del despacho. Et haec respexisse videtur quaedam [sect. 39] schedula 17. Maij ann. 1619. quae habetur in summario legum Indic. lib. 1. tit. 9. l. 19. & iubet: Que por ningunas culpas, ni delitos, aunque excedan a los de un clerigo incorrigible, se quiten los beneficios, sin que preceda conocimiento de causa, i se le fulmine processo. Qvibvs adijcio, quod etiam si essemus in terminis antiquarum schedularum, quae haec beneficia in Commendam, & ad nutum amobiles concedebant, adhuc maxima dubitatio esse posset, an facile, & sine gravi causat, & ea iudicialiter cognita revocari possent. Nam etsi aliqui sint, [sect. 40] qui data, natura lege, vel pactione similis concessionis ad nutum, facile quamvis, & voluntariam revocatione admittunt, ut constat ex Rota decis. 1. & 23. de rest. spol. in antiq. Navarr. cons. 5. & 6. tit. de praebend. Lambertin. de iure patron. lib. 1. q. 9. princip. 1. par. num. 99. art. 1. 2. & 3. Ioan. Gutier. lib. 3. pract. cap. 11. & relatis a Nicol. Garcia d. tract. de benef. 1. par. cap. 2. n. 85. Camill. Borrell. de praestant. Regis Catholici, cap. 38. num. 71. ubi, quod causa rationabil is in Principe dicitur voluntas, Perez de Lara de annivers. & capellan. lib. 2. cap. 6. n. 19. Azeved. loquens de Commendis, cons. 9. num. 18. & 22. & loquens de tabellione nominato ad libitum in l. 4. tit. 25. lib. 4. Recop. num. 6. & 7. Contraria tamen sententia, & sic quod causa sufficiens, & iudicialiter cognita requiratur, verior & communior videtur, eo quod amotio licet in arbitrium, seu nutum conferentis remittatur, debet hocarbitrium. seu voluntas ad boni viri arbitrium reduci, quod causae iustificationem desiderat, ut multum in terminis probat celebris text. in cap. veniens 16. cap. Quintavallis 23. de iur. iur ubi gloss. alia iura allegat, cap. causam quae 3. de elect. cap. si gratiosae 5. de rescript. in 6. text. optimus, & in terminis, qui causae cognitionem, & condemnationem re quirit in cap. 3. de offic. Vicarij, ibi: Nisi aliquid committat, propter quod per iudicem in Vicaria sit, vel beneficio condemnandus, cap. si constiterit 12. de accusat. ibi: Side hoc rationabiliter convictus fuerit in iudicio ante Episcopum suum, gloss. verb. Per electionem, in Clem. 2. de rescript. l. si Nervae, D. pro socio, l. quamquam, D. de ritu nuptiar. l. Iurisperitos 33. de excus. tut. cum multis alijs, quae tradit Bart. in l. de pupillo, §. si quis, num. 12. D. de nov. oper. nunt. Bald. in l. quisquis, C. si cert. Petat. Marsil. in l. quaestionis modum, ex num. 44. D. de quaestion. Bolognet. cons. 2. num. 9. & cons. 3. ex num. 115. ad 136. Sbrozius de Vicar. Episc. lib. 1. cap. 61. Hieron. Goncal. omnino videndus, ad reg. 8. Cancell. in prooem. §. 1. n. 45. & seqq. Cevallos in nostris terminis in com. opin. 1. tom. q. 425. num. 14. & seqq. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 16. num. 9. & 10. ubi bene inquit, quod si prorsus voluntaria remotio concederetur, magis in precarium, quam in titulum huiusmodi officia, vel beneficia habere viderentur, idem Cevall. in commun. opin. q. 693. num. 26. & de violentijs, 2. par. q. 62. num. 34. & seqq. loquens de Capellania amobili ad nutum, & satisfaciens Ioan. Gutierr. d. cap. 11. qui & ipse ibidem fatetur in casu, de quo loquitur, causam intervenisse, & consuetudinem voluntariae amobilitatis probata fuisse, Steph. Gratian. 1. tom. discept. c. 157. pag. 403. Menoch. de recuper. remed. 15. n. 43. ubi [sect. 41] in Commendis loquens resolvit per text. in cap. satis perversum, 56. dist. & plures Auctores, quos refert, quod licet Pontifex possit ad libitum revocare Commendam, & Commendatarium spoliare, hoc debet in telligi, cum Commenda est. ad incertum tempus, nam si ad certum, & ad vitam, tunc sine causa no ausertur, Lucarinus in Academ. quaestion. Academ. 2. observ. 1. ubi loquitur de inquisitione, & privatione ob delicta, Marescot. lib. 2. var. cap. 3. num. 11. Flores de Mena lib. 1. q. 10. a num. 69. Barbosa in l. quia tale, ex numer. 85. D. solut. matrim. Molina de primog. lib. 1. cap. 25. num. 5. & 17. Osasc. decis. Pedem. 144. num. 13. Franch. decis. Neap. 409. 2. par. Cavalcan. decis. 18. num. 14. par. 4. latisime D. Valencuela consil. 130. num. 30. vol. 2. & Martin. Mager. de advocatia armat. cap. 16. num. 328. & seqq. pag. 696. Vbi quod semper [sect. 42] concessio ad beneplacitum intelligitur arbitrio boni viri, nisi verba plene, & expresse importent liberum arbitrium, licet idem Auctor eod. tract. cap. 5. num. 108. pag. 118. aliquos casus adducat, in quibus beneficium, etiam non vacans ob malam Praelati administrationem, potest dominus temporalis reducere ad suas manus, quia & sunt casus, in quibus quis cogi potest ad renuntiandum Episeopatui, vel beneficio; & Ego qui alia loquens de revocatione Vicarij adduxi sup. hoc lib. cap. 8. ex num. 48. & novissime, & eruditissime Dom. D. Ioannes Bapt. de Larrea ex Ordine D. Iacob. Regius Rei dominicae Procurator, in discept. Granat. cap. 2. per tot. ubi exacte, & per plures numeros, & distinctiones prosequitur hunc articulum amobilitatis ad nutum. Sed his cessantibus, supra dicta opinio servari (ut diximus) debet, in cuius confirmationem, ultra supra relatos, potest considerari, quod tradit Navarr. in comment. 2. de regul. num. 65. vers. Addo octavo: nempe [sect. 43] quod Parlamenta Franciae semper restituunt Monachos sine causa remotos a beneficijs regularibus. Quod quidem multum notabile est, cum certum sit, beneficia regularia de sui natura esse omnino amobilia ad nutum, & ut dicunt manualia, ut probat. text. in Clem. 1. de suppiend. neglig. Praelat. & statim cap. seq. dicemus. Et in ipsis nostris terminis beneficiorum Indiarum, agens de praxi, & interpretatione dictarum schedularum, Dom. Episcop. Pces. D. Felician. a Vega in cap. causam quae 18. de iudic. num. 26. & 27. ubi [sect. 44] Concordia non esse practicandam inquit, nisi iustis, & rationabilibus causis intervenientibus, & esse requisitum necessarium, & veluti praesuppositum. quod adsint culpae, ut facultas, quae datur in d. schedula, possit exequi, prout ipsius tenor ostendit, ibi: Que el uno al otro se den las causas, i satisfechos executen. Verbum [sect. 45] enim illud, satisfechos, in omni materia causae cognitionem importat, & quod quis de delicto legitimis probationibus convictus sit; respodet enim Latino, Constito de culpis, vel si constiterit. In quo ita docet Feder. de Senis cons. 157. Bald. cos. 402. vol. 1. l. 2. & ibi glos. verb. Deprebensus, C. de custod. reor. cap. constitutus, 8. de filijs presbyter. ibi: Mandamus quatenus, si tibi constiterit, d. cap. si tibi constiterit ubi Abbas, & alij, de accusat. cap. qua sit grave 9. de excess. Praelat. Tusch. litter. C. verb. Costiterit, cocl. 782. Barbos. de diction. dict. 66. & idem D. Felician. in cap. at si clerici, §. si vero, de iudicijs, num4. ubi inquit, illud non verificari, nisi quando de re constiterit per claram probationem. Porro si causae, & causarum cognition desideratur, iam apparet, quam sit a iuris Canonici principijs alienum, [sect. 46] quod Prorex, & alij Gubernatiores quantumvis Regium patronatum exerceant, se (etiam simul cum Praelatis) his causis immisceant, a quibus [sect. 47] laici omnino abstinere debent, cap. decernimus, cum vulgat. de iudicijs, & quidem sub censuris Bullae in Coena Domini, §. 9. & 10. & Concil. Trid. sess. 24. de reform. cap. 18. quod [sect. 48] solum patronis laicis personam beneficiarij praesentare permittit, caeterum eius examen, visitationem, & correctionem Praelato dumtaxat relinquit, ut pote soli, & vero iudici clerici, cap. clerici 8. de iudic. ubi probatur, [sect. 49] quod nec per consuetucinem introduce potest, ut cora seculari iudice pro criminibus conveniatur, de quo etiam agunt plura alia iura, & DD. quae adducit Farin. in prax. crimin. q. 8. an. 3. Marta de iurisd. 4. par. centur. 1. casu 63. & Carol. de Grafsis in tract. de effect. cleric effect. 1. num. 372. Ex quibus liquet, [sect. 50] securius esse, ut hic modus procedendi, qui Concordiaq dicitur, in posterum aboleatur, & Praelati per legitimos tramites beneficiatorum excessus convincant, & compescant; cum [sect. 51] per Concilium Trid. sess. 21. de reform. cap. 6. eis permittatur, sententias privationis, quas protulerint appellatione remota, executioni mandare, & possint eosdem reos, dum iudicium agitatur, ab officio suspendere, si id sibi expedite visu fuerit, & alios Parochos interim nomianre. Quibus schedulae Regiae [sect. 52] solvi iubent hoc in casu integrum stipendium, quemadmodum & ijs qui ponuntut loco eorum, qui absunt, morbo, aut alio quovis legitimo impedimentto laborant, vel his, qui nominantur ad serviendum interim dum proprius Parochus eligitur, & praesentatur, quod tamen tempus non debet quatuor menses excedere, ne qua fr aus per has longas vacationes iuri patronatus Regio inferatur, ut cavetur in sched. ann. 1553. 1580. 1583. quae extant 1. tom. impress. pag. 95. 96. & 108. Quibus simul, satis aperte deciditur, quod haec [sect. 53] nominatio, & provisio, En interim, potest fieri a solo Praelato, & absque eo quod interveriat praesentatio Proregis, vel Gubernatoris, qui Regio nomine patronatum exercet. Haec enim tantum requiritur, ubi agitur de provisione proprietatis beneficiorum, prout his quoque diebus declaravit supremus Senatus Indiarum ad sedandas graves discordias, & controversias, quae super hoc articulo ortae frierunt inter Praesidem Audietiae novi Regni Granatensis, & Archiepiscopum eiusdem civitatis Dom. D. Bernardinum ab Almansa, sequutus dispositionem Concilij Tridentini sess. 24. de reform. cap. 18. & dictarum schedularum, quae (ut diximus) hanc nominatione interinariam solis Praelatis relinquunt. Quod etiam iure communi dispositum erat in cap. cum vos, de off. Ordin. cap. cum venissent, de instit. cap. quomiam, cap. si vero, cap. cum propter, de iure Patron. Archidiac. in cap. nemo, de elect. lib. 6. Lambert. lib. 2. 2. par. quaest. 1. num. 29. & plures alij, quos refert, & sequitur Lacellot. in tep. iudic. lib. 2. cap. 5. §. 4. n. 18. Franc. Leo in thesaur. for. Eccles. par. 2. cap. 18. num. 52. Iacob. de Grass. 2. par. Suar. decis. lib. 2. cap. 26. num. 28. Azor lib. 6. instit. moral. cap. 8. q. 7. Marcilla ad Trident. lib. 1. tit. 2. de aetate & qualiti. sup. d. cap. 18. & Aug. Barbosa in Pastorali, 3. par. alleg. 59. n. 24. & alleg. 60. num. 1. Quod adeo verum est, ut procedat etiam eo casu, [sect. 54] quo provisio beneficij ad Papam spectaret ex vi reservationis, vel alio titulo. Na poterit Episcopus deputare admimstratore idoneum, donec per Papam provideatur, ar gum. text. in cap. regenda 10. q. 1. & eorum, quae tradit Abb. in cap. cum nobis, notab. fin. de elect. Probus in addit. ad Monach. ad cap. 2. de praebend. lib. 6. in fin Rebuff. qui dicit esse notandum, in tract. concord. Rubr. de Regia ad Praelat. nomin. §. 1. gloss. intra sex meses, vers. Postremo figendum, & Armendariz ad leges Navarrae, lib. 1. tit. 18. 1. 7. de Episcop. num. 86. ubi decisum refert, semper deputationem Vicarij, donec provideatur de Rectore, spectare ad Episcopum, in cuius Diaecesi parochialis sita est. Et est ratio, quia hic parochus suffectus, sive [sect. 55] Vicarius interinarius, nullum ius acqui rit ad beneficium, sed est nudus minister, supplens absentiam, suspensionem, vel impedimentum proprietarij, & pro eo deserviens, ut optime consideravit Anton. de Butrio cos. 3. num. 2. vers. Quandoque, & iterum cons. 51. num. 3. ubi inquit, quod deservire per alium est prohibitum, nisi stante impedimento legitimo, & quod ad modicum tempus permittitur Rectori, ad longum secus, quia Episcopus providet, Geminian. consil. 86. in princip. num. 2. ubi, quod Curatus Vicarius dicitur ille, qui habet perpetuam Vicariam, quia Vicarius temporalis non potest dici Curatus. Et melius Cardin. Tuschus, qui eos refert & sequitur, verb. Vicarius, conclus. 197. num. 2. ubi ita notabiliter inquit: Si vero impedimentum est temporale, datur substitutus, seu Vicarius temporalis, & iste non est titultus. Vnde cum in his casibus beneficiu non sit vacans, utpote ab altero de iure possessum, iuxta ea, quae tradit Rota in antiq. tit. de praebend. decis. 18. alias 740. & Tuschus verb. Vacare, conclus. 2. num. 2. Planum est, quod [sect. 56] patronus huiusmodi Vicarijs praesentandis se immiscere non debet, cum facultas ei ad hoc faciendum concessa, solum de vacantibus intelligatur, text. expressus in cap. fin. de concess. praebend. & ibi Abb. & omnes DD. communiter, melius Roman. cons. 465. per text. in cap. illud, de iure patron. ubi ait: Praesentatio autem patronatus de aliquo facta ad Ecclesiam non vacantum nulla censetur. Lambert. de iure patron. par. 1. lib. 2. art. 6. quaest. 1. fol. 503. num. 3. & late in art. 2. quaest. 4. principal. fol. 483. & novissime Vi vian. de iure patron. part. 2. lib. 5. cap. 5. in princip. ubi citat dicta iura, & adducit rationem, quod, Quamvis patronus in habitu habeat ius praesentandi, tamen exercitium prae sentandi non habet in actu, nisi quando Ecclesia vacat, dict. cap. illud; ideo praesentatio, seu provisio facta per patronum de beneficio vacaturo non valet, nec convalescit per mortem beneficiati, ad. d. cap. ult. ubi DD. Et fuit dictum in Tullens. capell. 16. Iunij 1591. coram Orano, & in Pampilon. beneficij de Huarte13. Febr. 1595. coram Iusto. Et idem non minus aperte tradit Duenas regul. 279. August. Barbos. d. 3. part. alleg. 72. num. 3. & seqq. plures alios referens, & concludes, quod ibi [sect. 57] solum datur praesentatio, ubi datur vacatio, atque ideo non posse dari praesentationem, imo nec promissionem praesentandi ad praebendas vacaturas, nec alicui dari potestatem praesentandi ad beneficium antequam illud vacet. Et hoc adeo verum est, quod si lite, vel ap[sect. 58]pellatione pendente inter duos super beneficio, patronus aliquem eorum ad illud praesentasset, praesentatio nulla, & attentata iudicaretur, per text. in cap. 1. & 2. ut lite pend. lib. 6. Vivian. ubi sup. lib. 5. cap. 2. num. 28. ubi aliquas Rotae decisiones ad idem adducit, & idem docet Tusch. verb. Praesentatio, concl 592. num. 15. & verb. Collatio, conclus. 432. num. 7. & verb. Praesentatio, concl. 592. num. 15. ubi Roman. & Feder. de Senis in favorem eiusde opinionis allegat, & hanc sententiam etiam in provisione facta a summo Pontifice procedere probat. Quibus non adversatur [sect. 59] quaedam schedula Regia anni 1626. qua niti videntur aliqui Gubernatores Indiarum, quatenus inquit: I porque tambien he sido informado, que los Doctrinarios dexan sus doctrinas sin licencia, i acostumbran a nombrar en ellas Sacerdotes que sirvan sus ausencias, sin ser a proposito, ni saber la lengua de los dichos Indios, ni ser aprobados por el Ordinario, ni presentados por mi Real patronazgo, de que resultan muchos inconvenientes, a que no se debe dar lugar. Os mando, apliqueis a este dano ta eficaz remedio como es menester para obrarlo, i conseguir lo que se desea. I si vieredes que no se observa, i cumple con puntualidad lo proveido en esta razon, procureis se les quiten las Doctrinas, i proveereis como los Synodos de mi Real caxa no se les paguen. I de lo que en esto hizieredes me ireis dando continuos avisos en todas ocasiones. Nam haec schedula, etsi cum Proregibus, & Gubernatoribus secularibus loquatur, facti tantum narrativa est, quae [sect. 60] nihil disponit, ut late per Ferret. cons. 158. num. 14. & Tuschum litt. N. concl. 5. num. 19. Et solum agit de tollendo abusu Doctrinariorum, qui propria auctoritate alios Sacerdotes minus idoneos constituebant, hocqie obviari competenti remedio iubet. Nullum autem verbum profert, ex quo deducatur nominationes interinarias in casibus a iure communi, & Concil. Trident. permissis, Praelatis auferendas esse, vel praesentatione in eis requiri, vel quod patronus, cum sit laicus, se his actionibus implicet. Sed ut per Praelatos, ad quos expectat, ea expendiri faciat, ut in eisde fere nostris terminis probat [sect. 61] elegans text. in cap. super eo, de offic. delegat. & Roman. cons. 364. num. 2. ubi eius Apostilla verb. Auferatur, inquiens: Quod si Papa scribit Delegato, ut si sibi constet de iure patronatus, de persona praesentata ordinet Ecclesiam. Illud verbum, ordinet, exponitur, ordinadam pronuntiet ab eo, ad quem spectat. Semper enim [sect. 62] rescripta sic sunt accipienda, ut ius commune, vel tertij, minus, quantu fieri possit, laedant, & absurdas acceptiones excludant, etiam si eorum verba forte aliter sonent, ut bene in simili docet Ancharr. cons. 153. num. 8. Rota decis. 358. alias 26. tit. de rescript. Alex. cons. 94. num. 3. lib. 2. Ias. in l. iustitia, D. de iustitia & iure, & in l. causas, vel lites, C. de transact. Cepola cautela 226. Lud. Gomez in regul. de non tollend. iur. quaesit. q. 1. col. 1. & 2. Maxime quando conclusio eiusdem rescripti est magis stricta, quam eius narrativa, ut in nonstro casu contingit, illa quippe attendi debet, non quid fuerit narratum, Lapus alleg. 55. incip. Quidam coram iudice, num. 5. vers. De hoc patet, Gemin. cons. 128. num. 5. Bald. consil. 353. lib. 2. Cuman. cons. 63. incip. Vicarius quidam, in princip. Angel. cons. 262. Innoc. Imola, & alij in cap. super litteris, de rescript. Bart. in l. Aurelius, §. Sticho, de liber. legat. & plene Iason. in §. omnium, Inst. de action. num. 124. [sect. 63] Quae tamen ita temperari possunt, ut Praelatus, si comode, & facile possit, etiam ad has Commedationes iternarias faciendas, Patronum certiorem reddat, & alios quorum interst, iuxta text. in cap. filijs, vel nepotibus 16. q. 7. & ea, quae tradit gloss in d. cap. nemo, verb. Commendare, de elect. lib. 6. ubi Archid. & Ioan. Monach. num. 4. Teritio, ex omnibus schedulis supra relatis diducitur, [sect. 64] maxime curandum esse, ut hi, qui his beneficijs praeficiuntur idonei sint, & tam Praelatus in nominatione facienda, quam Prorex, vel Gubernator in electione, & praesentatione unius ex nominatis, omni affectu postposito, eos proponant, & eligant, quos ad huiusmodi ministerium aptiores, & digniores esse cesuerint: quod etiam exixis, & geminatis verbis praecipitur [sect. 65] in Concil. Trid. sess. 24. de reform. cap. 18. ibi: Ex hisque Episcopus eum eligat, quem caeteris ma gis idoneum iudicaverit, atque illi, & non alteri collation Ecclesiae ab eo fiat, ad quem spectabit eam co ferre. Sivero iuris patronatus Ecclesiastici erit, ac institutio ad Episcopum, & non alium pertineat; is, quem patronus digniorem inter probatos ab examinatoribus iudicabit, Episcopo praesentare teneatur, ut ab eo instituatur. Cuius text. acutoritate, & Motus proprij Pij V. ann. 1566. incip. In conferendis, quod hanc obligationem magis strinxit, in [sect. 66] omni electione, quae fieri iubetur per concursum, & oppositionem, hanc obligatione eligendi digniorem, & quidem sub poena nullitatis, & oneris restituendi, cum non solum contra facientes offendant iustitiam distributivam, verumetiam commutativam ortam ex illo quasi contractu provenienti ex edicti propositione, & fide in illo data, resolvunt, pluribus alijs relatis, Rebuff. ad leges Gallicas, 2. tom. tit. de sentent. provisionalibus, in princip. num. 7. ubi [sect. 67] queritur, quod provisio beneficioru hodie fit per Nominativum, Genitivum, Dativum, Accusativum, & saepius per Ablativum, sed raro, aut nunquam per Vocativum, ob malitiam nostram, quia pauci viti vocantur, & eliguntur, Molina de primog. lib. 2. cap. 25. num. 59. Ioann. Gutierr. lib. 2. Canon. quaest. cap. 11. num. 55. cum seqq. Azeved. cons. 9. num. 30. Nicol. Garcia de benef. part. 9. cap. 2. ex num. 225. & par. 7. cap. 7. & 8. per totum, & cap. 16. num. 16. Vazquez eod. tract. cap 2. §. 3. num. 117. Beltram. in addition. ad Ludovis. decis. 11. Ioann. Valer. different. inter utrumque forum, verb. Electio, differ. 2. n. 4. Aug. Barbosa in tract. de offic. & potest. Paroch. cap. 2. num. 105. & in Pastorali, 3. part. alleg. 60. num. 68. & in collect. noviss. ad dict. cap. 18. Trid. num. 136. & 137. & ultra relatos ab eis Fr. Ioan. Zapata de iust. distrib. 3. par. cap. 1. & seqq. Schitinus eod. tract. pag. 211. Cardosus verb. Beneficium, num. 8. Marescot. lib. 1. var. resol. cap. 52. Cened. in collect. ad Decretal. collect. 56. num. 6. Rebell. de oblig. iustit. pag. 22. & 141. & seqq. Dom. Archiep. Bracarens. in cap. Metropolitana, 63. dist. pag. 561. & in cap. Valentinianus, ead. dist. pag. 553. ubi qualiter puniatur eligens indignum, D. Valencuela, omnino videndus, cons. 76. num. 39. & 73. cum alijus, & iterum cons. 93. vol. 1. Vbi, quod [sect. 68] mala electio a quolibet de populo impugnari putest, de quo etiam, & quatenus ab ea appellari possit, August. Barbosa, plures alios adducens, in collect. ad Trident. pag. 170. idem D. Valenc. cons. 166. num. 52. vol. 2. ubi, quod peccant cum onere restitutionis, & iterum cons. 155. num. 48. & seqq. eod. vol. ubi qualiter se in his electionibus habere debeant Proreges, & Gubernatores, Vivian. de iure patron. lib. 6. cap. 7. per totum, Ego supra lib. 2. cap. 6. ex num. 6. dum egi de electione eorum, quibus Indorum Commendae a Proregibus conferuntur. Et in terminis Fr. Ioan. Baptista in advertentijs confess. 2. par. fol. 392. ubi cum D. Thom. Silvestro, & alijs tenet, quod Episcopus est obligatus praeponere suis ovibus meliorem ministrum, quam potuerit, & magis idoneu & quod si non reperiatur talis idoneus secularis, debet praeficere regularem magis idoneum, alias fuam conscientiam non exonerabit. Licet non ignorem, alios, & quidem gravissimos Auctores existere, [sect. 69] qui existimant, non teneri ad restitutionem eligentes dignum, omisso digniori, etiam quando proisio facienda est per concursum, & oppositionem, ut patet ex traditis a Navarr. in Manual. cap. 17. num. 74. vers. Non obstat, Mart. Ledesma 2. 2. quaest. 18. ad finem, vers. Secunda conclusio, Mercad. de contract. lib. 6. cap. 17. §. I assi dizen los Teologos, Garcia de benef. par. 7. cap. 16. num. 43. Dom. Acuna, qui alios adducit, in cap. si forte, 63. distinct. num. 6. pag. 575. & latius caeteris disputans Raudensis decis. Pisana 34. 35. & 36. ubi an, & quando possit eligens inclinare acie pro digno, omisso digniori. Quod maxime admitti posse in patronis laicis, alijs relatis, probare intendit Garcia d. cap. 16. num. 19. & probabile dicit Banez 2. 2q. 63. art. 2. dub. 4. concl. 3. Quod tamen Ego difficulter admitterem in electione Parochorum Indicorum, nam cum alias, [sect. 70] in omnibus ad curata nominandis, & providendis, maxime requiratur, ut virtute, litteris, & moribus praestent, d. cap. cum venissent, de inst. cap. nullus 16. quaest. 7. cum latissime adductis a Cosma Guimier in pragmat. sanction. fol. 276. Garcia dict. cap. 7. & 8. & Mosconio de Maiest. Eccles. lib. 1. part. 3. cap. 1. & seqq. In illis tamen, qui Indis praeficiendis sunt, multo maiori studio, & diligentia quaerendum, & curandum est, ut vita integra, doctrina idonea, & copia sermonis inveniatur, quorum si aliquid desit, neque ipsis Indis proficere possit, & non leve animae suae periculum sustinebit electus. Quae tria gravissime, & eloquentissime prosequitur Ioseph. Acosta, omnino legendus, de procur. Indor. salute, lib. 4. per totum, ubi plura scitu dignissima [sect. 71] de modo procedendi, predicandi, & catechizandi inter Indos, adducit, & contra abusus Indicorum Parochorum, & contra eos, qui Indorum tarditatem, & morum perversitatem accusant, & Fidei non receptae causam esse praetexut; ostenditque messem esse copiosam, modo operarij idonei no desint, & difficultatibus, si quae se se obtulerint, non perterriti, in suscepto munere perseverent, & se Indorum captui accommodent, & plus vitae exemplo, abstinentia, & beneficentia, quam severitate, & asperitate proficiant, ac perficiant. Omnibus quippe gentibus, [sect. 72] quantumvis feris, & Barbaris annutiandum est Evangelium, ut pluribus ostendi 1. tom. de Indiarum iure, lib. 2. cap. 8. ex num. 4. Non enim frustra scribitur Psalm. 35. Homines, & iumenta salvabis, Domine; & Psalm. 67. Animalia tua habitabunt in ea. Quod D. Hieronym. & Greg. sub figura Arcae Noe praenotatum, recte, ut alia solent, ibidem animadvertunt; & ut ait Lactant. in epitom. divin. instit. [sect. 73] Sicut in rudibus agris prius quam facere incipias, evulsis sentibus, & omnium stirpium, radicibus amputatis, arva purganda, sic de animis Barbarorum prius vitia detrahenda sunt, de quibus seminandae per verbum Dei fruges immortalitatis oriantur. Quod etiam peculiariter tractat Ioan. Matienz. in tract. manuscripto de moderat. Regni Peru, 1. part. cap. 36. & multa ex Acostae scriptis mutuans Anton. Possevinus in Bibliotheca, pag. 156. & seqq. & iterum pag. 399. cap. 19. & seqq. Ioan. Boterus in relation. univers. part. 5. pag. 81. Fr. August. de Avila in histor. Mexicana Ordin. Praedicat. lib. 1. cap. 71. pag. 321. & seqq. ubi refert qualiter se in catechizadis Indis haberet Pater Luzerus; & quod [sect. 74] ingenia eorum ob idololatriam depravata sunt, atque adeo magis in illis imbuendis laborare oportet, & exempla Gentilium ad idem ostendendum adducit latissime Fr. Thom. a Iesu de procuranda omnium gentium salute, lib. 1. cap. ult. pag. 37. & 38. lib. 4. c. 2. pag. 127. & ex pag. 159. ad 187. lib. 6. c. 3. pag. 288. & 289. & lib. 11. in praefat. pag. 757. & seqq. & eod. lib. 2. par. cap. 3. & 4. pag. 824. & seqq. & ex pag. 866. ubi generalem catechismum pro eorum conversione proponit. De quo etiam omnino videbis Conc. Limes. III. c. 3. & 4. Acost. d. lib. 4. cap. 21. 22. & 23. Balth. Chavas. in Monit. pag. 1048. & seqq. Busaeum in Viridario, verb. Catecbesis, Fr. Placid. Reinos. in gubern. Christ. cap. 1. & seqq. & cap. 14. & 15. Pineda in Monarch. Eccles. lib. 12. cap. 10. §. 5. Vbi queritur, [sect. 75] quod in his nostris Indijs Occidentalibus ob Ministrorum incuriam, vel pravitatem parum Indi in Fide profecerint. Quod etia graviter deplorat Religiosiss. P. Fr. Bernard. de Cardenas, nunc cum haec praelo madantur, in Episcopum Paraguaicum electus, in suo libello ad Regium Senatum remisso, & typis excusso, fere per totum. Et inter alia, quae praecipue in dictis Parochis, sive Doctrinarijs Indorum, tam secularibus, quam regularibus, & tam perpetuis, quam Commendarijs desiderantur, de quibus attentius, & circumspectius examinandi sunt, primum [sect. 76] locum obtinet peritia linguae, sive idiomatis ipsorum Indorum, quibus praeficiuntur. Hoc enim ultra id, quod iure communi in alijs beneficiarijs cautum est in cap. 14. & 15. de offic. Ordin. & in reg. Cancellar. de idiomate, Conc. Trid. sess. 7. c. 3. cum multis alijs, quae ibidem DD. adducunt, & late Nicol. Garcia de benef. par. 7. cap. 8. ex num. 63. Quintanaduen. lib. 1. Eccles. cap. 6. num. 76. & sequentib. Camillus Borrellus, omnino videndus, de praestant. Reg. Cathol. cap. 51. ex num. 8. Rebuff. in prax. gloss. 1. & 2. plurimum in parochis Indorum (ut vides) commedatur in omnibus schedulis sup. relatus, & in alia data Pintiae 7. Iunij ann. 1550. quae huc respiciens iubet, ut Indi Hispanus sermone loqui cogantur. Quo tendunt & alia, quae luculenter adduxi supra lib. 1. & in specie Doctrinariorum elegantissime considerat Acosta dict. lib. 4. cap. 6. ubi ait, quod Fides, sine qua salvus esse nemo potest, ex auditu est, auditu autem fieri per verbum Dei, & quod [sect. 77] Apostolos suos non ante Christus misit ad docendas gentes, quam gentium linguis Spiritus sancti dono loquerentur; & expendi alia multa ad comprobanda necessitatem huius peritiae, & damna, quae faciunt parochi Indici sermonis ignari: & idem prosequitur cap. 7. per totum, & cap. 8. tractat, qualiter possit, & debeat consuli inscitiae sermonis Indici, & cap. 9. quod oporteat ad Indos venientes Praedicatores Indicum idioma diligenter discere; & lib. 6. cap. 13. tractans de confessionibus Indorum, sic exorditur: Sermonis Indici peritia quantopere desideretur, hoc maxime loco apparet, cum neque poenitentium crimina cognoscere, neque salutariter providere, nisi linguae ministerio possit, &c. & postea subdit, quod licet quis possit per Interpretem confiteri; id tamen circa Indos prohibitum est Concil. Limens. III. can. 49. nec posse quem ad talem confessionem faciendam compelli, quamvis si velilt, id facere possit, ut cum D. Th. resolvunt reliqui Theologi in 4. dist. 27. Eandem quoque obligationem, & praecisam sermonis necessitatem in eisdem Parochis Indorum agnoscit: Matiez. d. cap. 36. D. Panl. allegans 1. ad Corint. 14. ibi: Si non intelligo sermonem eius, cum quo ago, barbarus illi ero, & ille mihi. Et bene subungit, [sect. 78] Indos non esse tanquam Picas, aut Psytacos edocendos, sed ita, ut vim, & sensum eorum, quae edocentur, recte percipiant. Ouod sine maxima peritia linguae docentis fieri non potest, & paulatim eorum animis, & menibus insinuando, iuxta dictum eiusdem Apostoli ead. 1. ad Corint. cap. 3. Tanquam parvulis in Christo [sect. 79] lac vobis potum dedi, non escam: nondum enim poteratis, sed nec nunc quidem potestis, adhuc enim carnales estis. Quo forte respiciebat antiqua Ecclesiae consuetudo dandi [sect. 80] baptizatis mel, & lac, & in Oriente lac, & vinum, ut per Gaspar Sanchez in Isaia cap. 7. num. 51. pag. 101. & cap. 52. num. 12. pag. 579. & Vizcontum de Baptismo, cap. 41. & conducunt alia, quae [sect. 81] de suavitate, qua Hebraei fuerunt evocati a Deo ab idololatria, tradit P. Franc. Mendo ca sup. cap. 1. Regum pag. 394. Eman. etiam Roder. in Religiosis Doctrinarijs eandem idiomatis peritiam, ut praecisam requirit 1. to quaest. regul. q. 35. art. 1. vers. 2. & latius Fr. Ioan. Bapt. in adverten. confess. Indor. 2. par. fol. 213. & seqq. & fol. 206. & 207. inquiens, [sect. 82] tam suscipietes Doctrinas sine hac peritia, quam nominantes, mortaliter peccare, neque absolvi posse, vel super hac obligatione ab Episcopo, imo nec a Papa dispensari, quia pertinet ad ius divinum, & naturale in damnum animarum, ut per D. Th. 2. 2. q. 88. art. fin. ad 2. & Silvest. verb. Dispesatio, el 3. Et velut [sect. 83] surdi profecto sumus in linguis, quas non intelligimus, ut, post alios, tradit Hering. de fideiuss. c. 11. n. 152. & alia de peritia linguae in his Indorum conversionibus necessaria, & difficultatibus superadis, Possevin. in Bibliot. cap. 20. pag. 399. Thomas a Iesu de procur. omnium gentium salute, pag. 188. & 194. & 197. ubi adducit Breve Pauli V. de hoc agens, & Gaspag Sanchez sup. Isaia cap. 51. n. 43. pag. 534. ubi probat, [sect. 84] quod operarijs suis Deus subsidium praebet, & dat libguam, & verba. Est autem adeo verum, peritiam linguae in his Parochis desiderari, [sect. 85] ut collatio imperito facta, sit ipso iure nulla, & ipse teneatur beneficium dimittere, ut expresse deciditur in d. reg. Cancel. de idiomat. ubi Lud. Gometius q. 5. ean ad Commendas extendit, & sequitur Rebuff. in prax. benef. gloss. 1. & 2. Menoch. de recup. rem. 15. n. 44. & 442. Fr. Lud. Lopez in instruct. cosc. par. 1. c. 27. Fr. Ioan. Bapt. in dict. advert. 2. par. fol. 206. & 207. & plures alios referens Nicol. Garc. 7. par. cap. 8. n. 63. Quamvis idem Auctor cap. 7. n. 12. & 13. cum seqq. sufficere tradat, si statim possit linguam addiscere, vel illitteratus litteras scire, & quod alias tenetur beneficium dimittere. Quod & tenet Victoria 2. 2. q. 185. Navar. in cap. si quando, except. 18. n. 4. & 8. Quintan. cap. 6. n. 16. Azor. 1. par. lib. 10. cap. 3. q. 18. & in terminis nostrorum Indorum loquens Fr. Ioan. Bapt. d. 2. par. num. 34. fol. 213. & 386. Videndus quoque omnino erit Rofredus in quaest. Sabbatina 2. inter quaestiones diversor. pag. mihi 165. ubi ad partes disputat, an si scholari, vel alteri, qui putabatur idoneus, collata sit praebenda, & postea reperiatur insufficiens, possit illa privari. Et Episcopus etiam poterit [sect. 86] refutare, seu non admittere clericum linguae imperitum, vel alioqui parum aptum, sibi a Patrono praesentatum, quia per praesentatione Patroni minime impeditur potestas Episcopi circa ea, quae ad animaru curam attinent, cap. ex litteris, de iure patr. ibi: Dumodo alias sit idoneus. c. fin. eod. tit. ibi: Si ei aliquod non obsistat impedimetu cap. fin. de instit. lib. 6. ibi: Dummodo alias sit idoneus, Cocil. Trid. sess. 25. de refor. c. 4. ibi: Ad hoc liceat Episcopis praesentatos a patronis, si idonei non fuerint, repellere; & idem tenet alia adducens Rebuff. in cocord. tit. de nominat. q. 20. In dubio tamen praesentatus cesetur idoneus, & Episcopo incumbit probare contrariu, ut per gloss. in cap. Monasterium 16. q. 6. & ea, quae in nostris terminis tradit Zapata de iust. distrib. 2. par. c. 12. n. 7. quod tamen non facile poterit practicari in beneficijs Indiaru, cum iam ex d. sched. ann. 1609. Patronus [sect. 87] nullum soleat praesentare, nisi ex approbatis, & nominatis ab ipso Episcopo, quavis eligat secundo, vel tertio loco nominatu. Nisi forte in ipsa graduatione nominatorum adeo merita unius alijs praeponderent, ut evidens iniuria ei fiat, si scripturae ordinem non sequatur, prout in simili tradit Zapata d. 2. par. cap. 6. ex num. 22. ad 36. ubi n. 26. docet quando, [sect. 88] qualiter possit Rex omnibus consultatis posthabitis, aliquem alium ex suo arbitrio designare. Examen [sect. 89] autem oppositorum, qualiter faciendum sit, & quid in eorum electione, & praelatione pensandum, & an, & quando semel examinati iterum ad exame vocari possint, vide Trid. d. sess. 24. c. 18. & ibi late notata ab Aug. Barbosa in collect. Mascobr. in prax. requis. 5. dub. 2. Fr. Sigismund. a Bononia de elect. dub. 32. Ioan. Valer. de differ. inter utriusque for. verb. Electio, differ. 1. n. 1. Alois. Riccium in prax. aurea, resol. 348. & in decis. Cur. Archiep. par. 4. decis. 425. alias 362. Garcia de benef. par. 9. cap. 2. per tot. & praecipue n. 111. Barbosa de off. Curati, c. 2. n. 122. Vallesem sup. Decretal. tit. de inst. circa fin. Lucarin. Academ. disp. academ. 1. observ. 2. & alios, quos in cap. seq. citabimus, qui bene concludunt, in concursu Parochialium, non solum considerari idoneitate respectu scient iae, sed etia respectu aetatis, morum, originis, & prudetiae, & huiusmodi, & minus doctum, cuius mores sunt noti, & approbati, praeferri posse doctioris, cuius vita ignoratur, ac denique idoniorem iudicandum, ac propterea praeferendum illum esse, qui muneri, cui praeficitur, evt aptior, de quo etiam per Covar. in reg. peccatum, 2. part. §. 7. num. 4. vers. Dignior vero, Rota decis. 537. num. 14. par. 1. Qvibvs Ego in electione Parochorum Indicorum, de qua agimus, multum etiam attedendum addo, & suadeo, quod eligendus [sect. 90] parum cupidus sit bonorum temporalium. Na radix omnium malorum semper, sed potissimu in hoc ministerio cupiditas est, ut egregie docet Acosta d. lib. 4. c. 14. & 15. Annae. Robert. lib. 1. rer. iud. cap. 7. fol. mihi 47. ubi ostendit, curam, [sect. 91] & cupiditatem Pastoris spiritualis, ut & temporalis, non in comedendis, vel deglubendis ovibus, sed in pascendis, & custodiendis consistere debere. Quod etiam innumerae schedulae Regiae suadent, hac propter Doctrinarijs iniungentes, ut [sect. 92] oblationes ab invitis Indias non exigant, nec indebitas subventiones pro Sacramentis administrandis, Missis, & suneribus celebrandis, de quo docte agit Dom. Episcop. Pancens. D. Felician. a Vega in cap. clerici, de iudic. n. 42. pag. 242. & graviter D. Aug. lib. 2. de conserv. Evangelist. Vbi eis Apostolorum exemplum proponit, & vel in [sect. 93] sandalijs, quibus utebantur, hoc significari his verbis ostedit: Calceatos sandalijs mystice aliquid significans, scilicet pedem, nec tectum desuper, nec nudum ad terram, id est, non occultandu Evangelium, nec terrenis commodis innitendum. Quamvis [sect. 94] qui spiritual serminant, quod necessarium suae sustetationi fuerit, iuste iuxta Apostoli sententiam percipiant, de qua pluribus egi sup. lib. 1. cap. 5. num. 82. & novissime Laborius in var. lucubrat. tit. 2. cap. 16. num. 5. pag. 194. & in nostris terminis Acost. de procur. Ind. salut. lib. 3. cap. 6. Concil. Limens. 111. act. 2. cap. 38. ubi solum oblationes voluntarias admittit, & plures schedulae, quae de stipendio suis Parochis an Indis solvendo agunt, quae referuntur in 1. tom. impress. pag. 91. & seqq. & qualiter, & ante quem iudicem ijdem Parochi illud petere debeant, & est omnino videndum idem Concil. Limese act. 3. cap. 4. & 5. ubi his de causis omnem negotiationem Indorum Parochos sub gravissimis poenis interdicit. Vtrvm vero oporteat [sect. 95] sacram Synaxim Indis administrari, quod hucusque multi parochi Indorum excusant, eorum ruditatem, & feritatem causantes, videndus est Acosta ubi supra lib. 6. cap. 7. cum tribus seqq. ubi huc articulum exacte pertractat, Fr. August. de Avila in histor. Mexicana, lib. 1. cap. 26. ubi plura miranda circa hoc adducit, & Fr. Bernard. de Cardenas, qui novissime docte hoc prosequitur, & in affirmativam inclinat, d. lib. §. 9. pag. 34. cum seqq. & probari potest ex Concil. Limens. 111. act. 2. cap. 19. ubi saltem pro Viatico illis nullo modo negandu esse gravissimis, & elegantissimis verbis statuit. Et ex Armeniorum, & Bohemiorum consuetudine, qui etiam infantes communicant, ut refert Ioann. Boem. in lib. de omni gent. moribus pag. 234. & 140. quamvis hoc hodie apud alios in usu non sit, ex traditis a Barbosa in collectan. ad Trident. sess. 21. cap. 4. ubi plurimos refert, licet novissime contrarium adstruere tentet D. Franc. Torrebl. Villalp. de iure spirit. lib. 2. c. 7. n. 68. fol. 40. ubi meminisse potuit de mortuis, quorum ori olim Eucharistia apponi solebat, & cum ea sepeliebatur, ut constat ex traditis a Basil. Pot. Legionens. var. disput. q. 2. Scholast. pag. 135. ubi etiam pag. 105. nominatim de nostris Indis post Acost. pertractat. Et an, & quando licitum sit fatuis, vel etiam furiosis Sacramentum Eucharistiae impertiri, latissime Cened. in collect. ad Decretum, P. Suar. & plures alij, quos novissime adducit Aug. Barb. in collect. ad Concil. Trid. sesss. 21. cap. 4. n. 3. pag. 157. Torreblanca ubi sup. n. 58. & seqq. & novissime Ioan. Sanchez select. disp. 38. fol. 314. # 16 CAPVT XVI. De eisde Beneficij, sive Doctrinis Indorum, quae regularibus commendatur. Et cur hoc coeperit introduci? & an veri Curati censendi sint? Et utrum hodie expediat has Doctrinas illis auferre, & Clericis secularibus assignare? Adductis ad utramque partem validissimis argumentis, & supremi Senatus Indiarum declarationibus. SVMMARIVM CAPITIS Decimisexti. -  1 Monachi beneficia Curata secularia regulariter habere non possunt. -  2 Beneficia secularia, ut Monachi, vel alij regulares habere possint, requiritur dispensatio R.P. ex iusta, vel utili causa. -  3 Regularia beneficia, qualiter introduci coeprint, & a secularibus distingui? Cap. cum de beneficio, de prae. lib. 6. & alia iura similia, explicantur, & illustrantur. -  4 Beneficia omnia in dubio cesenda sunt secularia. -  5 Beneficaia secularia secularibus, & regularia regul aribus, conferenda sunt, nisi contrarium fieri necessitas exigat. -  6 Beneficia regularia unius Religionis Religiosis alterius conferri non debent. -  7 Curata Indorum beneficia, quare, & qualiter olim Religiosis commedari coeperint? -  8 Cortesius quanto studio curaverit, ut Religiosi ab Indis venerarentur; & qualiter Motechumam in Fide instruxerit? -  9 Bullae plurium gratiarum, & concessionum, quae Religiosis Indorum conversionem, & Doctrianm curantibus a sede Apostolica datae sunt, remissive. -  10 Bulla Adriani VI. refertur permittes fratres Mendicates de sola uorum Praelatoru licentia Indorum Doctrinae intendere posse. -  11 Doctrinae Indorum, qulaiter, & quare Religiosis precario commedari coeperint? plures schedulae exprimunt, quae referuntur. -  12 Regulares, tam in nova Hispania, quam in Peru, quomodo, quibusque nominationibus, & exemtionibus Indorum Doctrinas olim exercuerint? -  13 Reges Hispaniae, & eorum in Indijs Vicarij poterat olim assignare parocos populis In doru, sine licentia Episcoporum, & quare? -  14 Papa omnia beneficia ubique si velit, providere potest, etiam alias ad Ordinarios spectantia, & est Ordinarius Ordinariorum. -  15 Beneficia omnia curata etiam regularia ex nova dispositione Tridet. requirunt examinationem, & approbationem Ordinarij. -  16 Doctrinae Indorum, etiam regularibus cocesse, debent hodie conferri, & exerceri iuxta formam Tridentini. -  17 Relgio si curati Indorum qualiter se opposuerint decisionibus Tridentini privilegia uarum excemtionum allegantes? -  18 Pij V. & Gregorij XIV. Brevia referuntur, quae videntur Religiosis permittere, ut de sola licentia suorum Praelatorum curata Indorum exerceant. -  19 Reglares Indiarum posse obtinere curata Indorum, imo & ad ea regenda compelli de sola licentia suorum Praelatorum, qui teneant? -  20 Breve Pij V. licet petitum fuerit pro Ordi nibus Mendicantius, exteditur ad alios, qui de eorum privilegijs participant. -  21 Doctrinas Indorum semel regularibus assignatas non posse eis per Episcopos adimi post Breve Pij V. tenent aliqui Auctores, quireferuntur. -  22 Doctrinas Indorum ex vi Brevis Pij V. etiam post Concilium a reglaribus sicut antea esse administradas Remesalius existimat, & de schedulis idem insinuantibus. -  23 Schedulae Regiae, quae praescribunt forma beneficijs regularibus Indorum, & eis favent, sunt confirmatae a sede Apostolica. -  24 Doctrinae regularium qualiter post Concil. Trid. praesentarisolitae sint in provincijs Peruanis? -  25 Religiosi Doctrinis Indorum praepositi, no solum ex voto charitatis, sed ex debito suscepti muneris administrant, sicut alij parochi. -  26 Religiosos Indiarum, qui Doctrinis Indorum deserviunt, veros, & proprios eorum parochos esse plures schedulae ostendunt, quae referuntur. -  27 Doctrinas Indorum an expediat regularibus adimere, & eas clericis secularibus dare? saepe tractatum est, & referuntur schedulae de hoc agentes, & lites, & contetiones super hoc exortae. -  28 Doctrinae Indorum, et si regularibus relictae sint, semper tamen sub ea cuatione, ut nullum ius ad earum proprietate acquirerent, & de schedulis, quae hoc ostendunt. -  29 Doctrinae Indorum, an relinqui, vel adimi regularibus debeant, varijs rationibus pro utraque parte disputari solet, & saepe summum Senatum, & alios graves Viros ancipites tenuit. -  30 Necessitatis causa inductum, ea cessante cessare debet. -  31 Religiosi ob ablatas sibi Doctrinas, quas precario habent, nullam sibi iniuriam fieri iuste dicere possunt. -  32 Dominus vineae, vel domus bene potest dicere operarijs, vel inquilinis finita locatione: Tolle, quod tuum est, & vade. -  33 Clericis secularibus Indiarum nulla, vel pauca praemia manent, si Doctrinis Indorum non fruantur. -  34 Religiosis consulitur, si eis Indorum Doctrinae adimantur, & ad regularem, & claustralem observantiam reducantur. -  35 Monachi proprium officium quale sit? ex D. Bernard. & Hug. & eius etymologia, & claustralis observantia. -  36 Monachi etiam in Ecclesijs secularibus, ubi collegialiter habitant, non possunt exercere officium Parochi. Cap. 1. de Capellis Monachor. explicatur, & illustratur, ibid. -  37 Regularibus si aliquando committitur cura animarum ob defectum clericorum secularium, debet haec cura cessare, eodem defectu cessante, & quare? -  38 Regulares Indorum Doctrinis praepositi, in magno animarum periculo versantur. -  39 Regulares, qui Doctrinas, Indorum regunt, postea disciplinam Monasticam, & Claustralem observantiam odio habent, ex testimonijs P. Acostae, cuius verba adducutur. -  40 Fr. Bernardini de Cardenas iudicium de damnis, quae regulares ob Indorum Doctrinas patiuntur. -  41 Regulares regentes Doctrinas Indorum, praetexiu suorum privilegiorum, nec Cocil. Trid. nec Regium patronatum, nec Ordinarij subiectionem, aut reverentiam observant. -  42 Statuum, sive professionum varietas simplicitati, & praedicationi Evangelij multum incommodat. -  43 Officio in uno eodemque non debet dispar esse professio. Cap. in nova 16. q. 7. expenditur, & illustratur, ibidem. -  44 Regulares praepositi Doctrinis Indorum plures, quotidie querelas, & discordias cum pluribus habent. -  45 Doctrinae Indorum non sunt hodie necessariae regularibus ad suorum Conventuum sustentationem, & quare? -  46 Doctrinarum stipedia, qualiter regulares dividere, aut expendere soleant? -  47 Monachi pro nullo terreno lucro de Monasterijs exire possunt. -  48 Doctrinae Indorum a regularibus ob proprias, quas in eis habent temporales commoditates, appeti videntur, magis quam ob spiritualem salutem Indorum. -  49 Religiosi alioqui graves Doctrinas etiam Indorum appetere solent. -  50 Religiosi Ordinum Mendicantium multu laborant, & laborarunt in detectione, & conversione Indorum. -  51 Reges nostri nullam classem in Indias mittunt, sine multis Religiosis destinatis ad coversionem Indorum. -  52 Regularibus auferre Doctrinas Indorum, quos ipsi coverterut, & pro quibus tot labores susceperunt, valde durum videtur. -  53 Regularibus gratiae referuntur in multis schedulis, ob sedulam operam navatam in conversione Indorum. -  54 Religiosi, maxime ubi conventualiter vivere possunt, aptiores esse videntur, quam clerici seculares, ad regedas Doctrinas Indorum, & quare? -  55 Indi magis amant, & reverentur Doctrinarios regulares, quam seculares. -  56 Regulares exui non debent Doctrinis Indorum ob id, quod aliqui in illis male se gesserint. -  57 Regulares, vel ob solum munus praedicandi, possunt promoveri ad Ecclesias Curatas, ex Abbate, & alijs. -  58 Regulares Mendicantes non sunt ita prohibiti habere Curata, ut Monachi, & iura, quae ea eis habere permittunt. -  59 Religiosi quamvis a Doctrinis, & Curatis Indorum arcerentur, adhuc tamen missionibus, & conversionibus, ac confessionibus ipsorum attendere deberent. -  60 Religiosi habent praesumtione pro se, quod melius, castius, & cautius vivant, quam alij clerici seculares. -  61 Monachus Curato beneficio praefectus, an sit liber a suis Praelatis regularibus? -  62 Doctrinarij regulares non eximuntur a Monachatu, nec subiectione suorum regularium Praelatorum. -  63 Regularis degens extra Monasterium iussu Praelati, intra illius septa manere videtur. -  64 Regulares Doctrinis praepositos intra claustra Monasterij manere videri declaratum est. -  65 Regulares quid respondeant obiectioni de morum correctione, & inobservantia patronatus Regij? -  66 Cofirmatio arguit superioritatem in confirmante. -  67 Ioseph. Acostae iudicium refertur circa tollendas, vel relinquendas regularibus doctrinas Indorum. -  68 Ioan. Matiezus quid sentiat circa Doctrinas regularium? -  69 Auctoris, & Limanae Audientiae iudiciu super tollendis, vel conservandis Indorum Doctrinis. -  70 Parochiae Indorum, ubi per Religiosos coventualiter vivetes exerceri possunt, comodissimeae, & utilissimae sunt, ex Acosta, & alijs. -  71 Societas Iesu, quas doctrinas Indorum habeat, & quam laudabiliter in illis se gerat, & de schedulis Regijs iubentibus, ut ad hoc munus invitentur. -  72 Conventus, vel Vicarias circa Doctrinas regularium fieri aliquae schedulae iubent, quae referuntur. -  73 Monachus extra Conventum in aliquo officio, vel beneficio degens, debet secum socium habere. -  74 Monachus nullo modo potest esse sine Monacho, ex Innocentio. -  75 Doctrinario seniori alterum socium iuniorem dari iubet quaedam sched. Regia, quae refertur. -  76 Monachus deges in Ecclesia suo Monasterio subiecta, non dicitur degere extra claustra. -  77 Diaboli insidijs, & humanae fragilitati nihil satis tutum. -  78 Senatus supremus Indiarum, quid tande censuerit super conservatione Doctrinaru regularium, & sub quibus cautionibus? & deschedulis, quae de eis agunt. -  79 Regulares, qualiter, & quare acquiescere recusaverint schedulis novam formam in eorum doctrinis imponentibus? & quid ob haec denuo provisum fuerit? -  80 Regulares doctrinarios esse examinados, & approbados, ac visitados ab Ordinarijs, novae schedulae declararunt, quae referutur. -  81 Regularis non potest duo beneficia simul regere, aut possidere, etiam si alterum sit simplex, vel capella. -  82 Beneficium quodlibet in Monacho est incompatibile cum primo, & quare? -  83 Monachus ubi ex causa necessitatis dispesatur ad duo beneficia, unum in titulum, aliud in Commendam habere debet. -  84 Regulares, an sibi, vel suis Monasterijs acquirant synodum, sive salarium, aut fructus beneficiorum regularium, & de schedulis dehoc agentibus. -  85 Religiosi nihil proprium habere possunt. -  86 Regulares aeque ac seculares possunt in pia opera disponere, quae sibi supersunt de fructibus beneficiorum. -  87 Pauperum, vel piorum operum appellatione Coenobia continentur. -  88 Doctrinarij non possunt ea. quae ab Indijs proprijs Ecclesijs donantur, in alios usus, etiam pios, convertere. -  89 Religiosi in communi bene habere possut ius, & dominium radicatum ad aliqua beneficia, & eorum fructus. & pro illorum defensione in iudicio experiri. -  90 Religiosi non defendentes suas exetiones, & privilegia, ac praeeminentias, graviter peccant. QVamvis Religiosi viri, & maxime [sect. 1] Monachi, Beneficia Curata secularia iuxta iuris comunis regulas habere non possint, ut docet gloss. in cap. quod Dei timorem, verb. Regime, de statu Monachoru, & plurimi alij Auctores, quos refert Thom. Sanch. in summ. 2. to. lib. 7. c. 29. n. 71. Nicol. Garc. de benef. 7. par. cap. 10. & D. Rod. Acuna (qui explicat, qualiter hoc accipiendum sit) in cap. priscis 55. dist. & in cap. quorundam 6. 74. dist. n. 3. Id tamen ab omnibus limitatur, [sect. 2] extante summi Pontificis dispesatione, qui ob aliquam Ecclesiae necessitatem, & utilitatem, aut deficientiam Clericorum secularium, hanc curam regularibus, etiam Monachis, committere potest, ut habetur in cap. pro utilitate 16. q. 1. & probat gloss. in d. cap. quod Dei timore, verb. Regime, ubi Abb. n. 13. idem Abb. in c. 1. de Capell. Monach. Cardin. in Clement. 1. de elect. n. 20. Guimier in pragm. sanct. tit. de collat. §. illi vero, verb. Religiosis, ad fin. & ibi Probus in addit. n. 5. Rota decis. 5. de iure patron. & 28. de praeb. in novis, Roch. de iur. patr. verb. Honorificu, q. 4. n. 13. Rosella in summ. verb. Monachus, n. 4. Silvest. verb. Religio 7. q. 3. Greg. Lopez per tex. ibi in l. 25. tit. 7. par. 1. verb. Eglesias, Covar. in cap. 2. num. 3. de testam. Rebuff. de pacif. possess. num. 31. Navar. cons. 10. de regular. Eman. Roder. in quaest. regular. tom. 1. q. 34. art. 5. & alij, quos refert, & sequitur Sachez ubi sup. n. 39. Garcia n. 16. & seqq. n. 32. & 38. Gratian. discept. forens. c. 123. a n. 10. & num. 20. Petr. Gregor. ubi sub sup. num. 7. ibi: Quia & aliquando ex Monachis, si idonei sint, Curiones fieri posse placuerit. Ecclesiae quippe necessitas bos suadet, & exposcit, & iubet, & D. Acuna in d. cap. priscis, num. 2. Et mediante hac dispensatione, & introductione, [sect. 3] coeperunt plurimis in partibus, Religiosis aliqua beneficia curata regenda, & fruenda concedi; quae hac de causa regularia appellata sunt, ad differentiam aliorum beneficiorum, quae solum a secularibus obtineri possunt, & ob id secularia dicutur. De qua divisione agitur in cap. cum de beneficio, de praeb. lib. 6. Clem. unica, de supplend. neglig. Praelat. & in multis alijs locis, quae ibi DD. adducunt, & late Rebuff. in prax. tit. regularia beneficia multiplicia, n. 1. & in Cocordat. tit. de collat. §. volumus, verb. Regularia, & in tract. de nomination. q. 15. n. 26. Corras. Pet. Greg. Petr. Pechius, Cerola, & alij, quos refert Nicol. Garc. d.c. 10. n. 1. & seqq. & par. 1. c. 6. n. 11. & 12. Rhenat. Chopp., de iur. Coenobitarum, pag. 140. & latissime, & disertissime Sanch. d. cap. 29. n. 11. ubi docent, [sect. 4] in dubio omnia beneficia consenda esse secularia, nisi contrarium probetur, & regularia ea esse, quae ex dispensatione, fundatione, vel cosuetudine Religiosis addicta sunt: facta que dicta divisione, [sect. 5] secularia secularibus, & regularia regularibus conferenda esse, ultimumque statum in iudicanda eorum natura attendendum esse, ut per innumeros relatos ab eod. Garcia d. cap. 10. ex n. 1. Marescor. lib. 1. var. resol. cap. 60. Vivia. de iure patron. lib. 6. c. 2. ubi, quod regulares debent praesentari ad regularia, non ad secularia, Trident. sess. 23. de refor. cap. 10. ubi Aug. Barbosa in suis novissimis collectaneis plures alios adducit, & num. 12. in subsidium, veluti si deficiant regulares, aut necessitas urgeat, puta quia idonei non reperiantur, beneficia regularia, secularibus, & e converso, conferri posse probat, ex cap. inter quatuor, de Relig. domib. Abb. Rebuff. Azor, Garcia, r Eginal. Laimano, Cephalo, & alijs, quos ibidem allegat, & idem sequitur Ioann. Bapt. Costa de remed subsidiar. remed 71. num. 2. ubi intelligit, sive sit liberum, sive iuris patronatus laicorum. Et idem probandum est in [sect. 6] regularibus, de beneficijs alterius Religionis non providendis, cap. cum singula, de praebend. lib. 6. Clem. 1. de elect. cum alijs, quae adducit Aug. Barbosa ad Trid. sess. 25. c. 21. num. 1. pag. 609. Et hoc est, quod [sect. 7] in his nostris Indiarum provincijs contigisse videmus. Nam cum initio detectionis earum, pauci clerici seculares in illis reperirentur, qui Indorum idioma callerent, & ex adverso plurimi regulares, propterea quod hi erant, qui sese devovebant Regibus nostris, & Ducibus ab eis missis ad dictas provincias detegendas, & conquirendas, ut passim tradit Herrera in tota sua hist. l gener. Ind. & plene Fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Indiar. lib. 15. ex cap. 1. ad 9. Fr. Aug. Davila in hist. Mexicana, lib. 1. pag. 4. ubi [sect. 8] referunt, quanto studio curaverit insignis ille Dux FErdin. Cortesius, ut Religiosi ab Indis venerarentur, idem Torquem. lib. 4. cap. 53. & 54. ex pag. 509. ubi tradit, qualiter idem Ferd. Cortesius Mexicanum illum Imperatore Motechumam in Fide, & Religione Christiana instruxerit, & ingens miraculum operatus fuerit, Fr. Ant. Remesal. in hist. provinciae Guathemalens. lib. 11. cap. 5. & 6. Fr. Alphos. Ferd. in hist. Eccles. nostri temporis, pag. 182. & latius caeteris Fr. Ioan. Bapt. in advertent. confess. fol. 172. & seqq. ubi enumerat [sect. 9] omnes concessiones, & privilegia, sive Bullas Apostolicas Leon. X. Adriani VI. Paul. III. Clemetis VII. Pij V. & aliorum summorum Pontificum, qui ratione necessitatis, & utilitatis supra relatae conversionis, & doctrinae Indorum, per miserunt fratribus Mendicantibus Indiarum, ut possent eis omnia sacramenta ministrare, & Parochorum officium supplere. De quibus Bullis, & praecipue de illa [sect. 10] Adriani VI. mentio fit in quadam epist. Regia dat. Tolet. 1. Decemb. ann. 1573. scripta ad D. Proregem Peruanum D. Franc. a Toleto, cuius caput habetur in 1. tom. sched. impress. pag. 113. & sic inquit: En lo de la duda que teneis si los Religiosos de la Compania de Iesus puede salir a las Doctrinas delos Indios, segu su regla, parece que por la Bula del Papa Adriano lo pueden hazer ellos, como los demas Religiosos, i assi ordenareis que se haga; quae Bulla Adriani VI. data fuit 20. Maij an. 1522. & incipit, Exponi nobis, &c. & post alia sic inquit: Tenore praesentium volumus, ut omnes fratres Ordinum Mendicantium, praesertim Ordinis Minorum regularis observatiae, a suis Praelatis nominati, qui divino spiritu, ultro, atque spote voluerint ad partes Indiarum praefatarum causa covertendorum, & instruendorum in Fide praedictorum Indorum se transferre, libere & licite possint, & valeant. Dum tamen sint talis sufficientiae in vita, & doctrina, quod tuae Caesareae Maiestati, qut tuo Regali Consilio sint grati, ac tanto operi idonei, super quo conscientias suorum Superioru qui eos nominare, & licetiare debent, oneramus. Quam causam [sect. 11] & originem dictarum doctrinarum regularium, & quod eis veluti precario concessae fuerint, donec clerici idonei reperiretur, aperte exprimunt plures sched. Regiae, quae passim in 1. tom. imprevs. reperiuntur ex pag. 83. Sed praecipue dat. Vlyssip. 6. Deceb. an. 1583. pag. 99. quae ita inquit: El rei. Reveredo en Christo Padre Obispo de Tlaxcala, del nuestro Consejo. Ya sabeis como conforme a lo ordenado, i establecido por la santa Iglesia Romana, i a la antigua costumbre recebida, i guardada en la Christiandad, a los Clerigos pertenece la administracion de los santos Sacrametos en la Rectoria de las Parroquias de las Iglesias, ayudandose como de Coadjutores en el predicar, i confessar de los Relgiosos de las Ordenes. I que si en essas partes por concession Apostolica se han encargado a los Religiosos de las Mendicates Doctrinas i Curazgos, fue por la falta que avia de lso dichos Clerigos Sacerdotes, i la comodidad, que los dichos Religiosos ternian para ocuparse en la conversion, doctrina, i ensenamiento de los naturales, con el exemplo, i aprovechamiento que se requiere. I que supuesto que este fue el fin que para ordenarlo se tuvo, i que el efecto ha sido conforme a lo que se procuraba, i procura, i que con vida Apostolica, i santa perseverancia, han hecho tanto fruto, que por su doctrina, mediante la gratia, i ayuda de nuestro Senor, ha venido a su conocimiento tanta multitud de almas. Pero porque coviene reducir este neg ocio a su principio, i que en quanto fuere possible se restituya al comun, i recebido uso de la Iglesia, lo que toca a las dichas Rectorias de Parroquias, i doctrinas, demanera, que no aya falta en los dichos Indios. Os ruego, i encargo, que de aqui adelante aviendo Clerigos idoneos, i susicientes, los proveais en los dichos Curazgos, doctrinas, i beneficios, prefiriendolos a los Frailes, i guardandose en la dicha provision la ordesn que se refieres en el titulo de nuestro Patronazgo. I en el entretanto que no huviere los que conviene para todas las dichas doctrinas, i beneficios, repartireis los que quedaren igualmente entre las Ordenes que ai en essas provincias; demanera, que aya des todos, para q cada uno trabaje segun su obligacion de ave tajar se en tan santo, i Apostolico exercicio. I vos veslareis sobre todo como buen Pastor, para que los infesriores esten vigilantes, i descargando nuestra conciencia, i la vuestra, se haga entre essos naturales el fruto que coviene. Fecha ut supra, &c. Quod non minus graviter, & aperte deciditur in alia anni 1618. quae superioris mentionem facit, & ita exorditur: Mi Virrei, Presidenti, i Oidores de la ciudad de los Reyes de las provincias del Peru, como teneis entendido, al tiempo que se descubrieron essas provincias, por no aver en ellas numero suficiente de Clerigos, que administrassen los santos Sacramentos, i ser los lugares i partes donde lo avian de hazer, tantos, i tan distantes, los senores Reyes mis progenitores suplicaron a la sede Apostolica permitiesse, i dispensasse, que los Religio sos de las Ordenes Mendicantes, o alguno dellos, pudiessen ser Curas doctrineros de algunos pueblos de Indios, demanera, que por este medio se supliesse la falta de ministros, i se acdiesse a cumplir con obligacion tan precisa. I aviendose concedido assi, se expidieron diversos Breves sobre ello por los sumos Pontifices Alexandro, Leon, Adriano, i Pio Quinto. I como las causas del govierno publico se diferencian segun el tiempo, &c. Et hoc quidem titulo, [sect. 12] atque in hunc sane modum, regulares Indiarum in Nova-Hispania fere omnia Curata beneficia Indorum, & in provincijs Peruanis, & alibi, Plura, & quidem pinguiora, rexerunt, & possederunt, utentesque Bullis Apostolicis, quas habent, quae eos eximunt a iurisdictione, visitatione, & examinatione Ordinariorum, & praesertim illa Bened. XI. Nicol. V. & Sixti IV. quae Mare magnum appellatur, de quibus in Bullarijs fol. 57. 121. & 173. & apud Eman. Roder. in comp. privileg. In suis Capitulis, vel per suos Praelatos regulares, eos approbabant, & seligebant, quos huic muneri aptiores reputabant, & patrono offerebant, qui eos confirmabat, & titulum doctrinae expediri iubebat, ut stipendium sibi assignatum percipere possent, absque eo, quod ulla Ordinarij notitia, vel interventio, collatio, aut institutio postularetur. Dicebant quippe solam sui Superioris regularis approbatione, & nominationem sufficere, ut tradit d. Fr. Ioan. Bapt. d. 2. part. fol. 254. & fol. 175. & seqq. & Fr. Eman. Rod. 1. tom. regul. q. 35. art. 2. per totum, ubi (quod amplius est) Veracruce relato, & aliquibus Novae-Hispaniae exemplis adductis, tenet, quod [sect. 13] nostri Reges, vel Proreges, aut Gubernatores, qui eos repraesentant, & Regio nomine patronatum Indiarum exercent, possunt assignare dictis Religiosis sine licentia Episcoporum populis Indorum, in quibus hanc potestatem parochorum exerceant, virtute concessionis Alex. VI. quae eos patronos effecit, & veluti ipsius Pontificis delegatos, quem, dubium non est, ubique terrarum ministros praeficere posse, pro salute animarum, sine consensu Ordinariorum, cap. 2. de praeb. lib. 6. Clement. 1. ut lite pendente, cum alijs, quia concurrit culm omnibus Praelatis in procurando, & gubernando populo Christiano, cum ipse sit Ordinarius Ordinariorum, & totius urbis, & orbis, ut per Innoc. in cap. licet ex suscepto, de foro compet. Afflict. in Rubr. quae sint regal. num. 48. & seqq. & late D. Valencuela cons. 4. num. 161. ubi, quod Papa in beneficialibus habet plenissmam potestatem, & dicitur dominus beneficiorum, & Ego sup. hoc tomo lib. 2. cap. 27. num. 42. Sed cum post haec habitum, & promulgatum fuerit Comcilium Tridentinum, quod finitum fuit 4. Decembr. ann. 1563. sub Pio IV. Pontifice Maximo, & in eo [sect. 14] tum saepe, tum praecipue sess. 24. cap. 18. & sess. 25. cap. 9. ita enixe, pie, iuste cautum fuerit, ut in quibusvis benficijs. etiam regularibus, & iuris patronatus Regij, examinatio, & institutio Episcopi, tanquam loci Ordinarij, requiratur, & ut nullus Religiosus absque Episcopi licetia verbum Dei praedicare, ac secularium personarum confessiones audire possit, sess. 5. de reform. cap. 2. sess. 23. cap. 15. sess. 24. cap. 4. Merito Episcopi, & Proreges Indiarum [sect. 15] eandam formam in his beneficijs regularibus Indiarum introducere curarunt, & ut ius patonatus Regij in ipsis, sicut in alijs, exactius, quam antea, observaretur, atque adeo Religionum superiores in suis Capitulis Doctrinarios non nominarent, sed quos idoniores censerent, Proregi, vel Cubernatori proponerent, ut ipse unum ex illis eligeret, ac praesentaret, & Episcopo examinandum, & instituendum remitteret, prout & cavetur in sched. iuris patronatus anni 1574. vers. 10. Religiosi [sect. 16] vero earundem Indiarum valide se his novis iussonibus opposuerunt, dicentes, suis institutis, & exemtionibus omnino contrarias esse, illisque in Concilio derogatu non fuisse. Atque ita nullam innovatione pati voluerunt. Constantisque in hoc proposito perstitierunt, impetrato, & edito ad instantia (ut in eo refertur) Pijssimi, ac Prudentissimi D. Philippi Regis nostri Catholici [sect. 17] Brevi quodam, sive Motu proprio Pij V. ann. 1567. quod specialiter de eisdem doctrinis, & Religiosis agens, nihil prorsus ex antiquo eorum statu innovandum esse decernit, non obstantibus novis Concilij Tridentini decretis: Sed ut possint, ut antea Religio si in Indiarum partibus commorantes, etiam Ordinum Mendicantium, de sola suorum Praelatorum regularium licentia in eorum Capitulis Provincialibus obtenta, officium Parochi exercere, matirumonia celebrando, & Ecclesiastica sacramenta ministrando, & praedicare, & confessiones audire, Ordinariorum locorum, & aliorum quorumcunque licentia minime requisita. Quod Breve renovatum, & de verbo ad verbum insertum, roboratum, & confirmatu fuit per aliud Gregor. XIV. die 16. Sept. ann. 1591. quorum mentionem fecit Mag. Veracruz in compendio Indico, Eman. Roderic. in d. quaest. regular. tom. 1. q. 35. art. 1. in summa, 2. par. cap. 9. concl. 6. Fr. Ioan. Bapt. in dictis advertentijs Confess. Ind. in tabula, 1. par. verb. Religiosos, in fin. & 2. par. fol. 172. vers. His suppositis, num. 4. & seqq. & Fr. Alphons. Ferdin. in histor. Eccles. nost. tempor. pag. 182. Vbieorum vigore probari contendunt, [sect. 18] regulares Indiarum, non solum posse haec curata, absque alia dispensatione, & licentia Ordinarij obtinere, verum & ad id a suis Praelatis regularibus compelli, & omnibus, & singulis Religiosis quorumcunque (etiam Mendicantium) Ordinum, in his partibus Indiarum concessum esse, ut Parochi officium exercere possint, non solum in Monasterijs dictorum Ordinum, verum & extra dicta Monasteria in locis eisdem fratribus affignatis, & assignandis, etiam sine licentia Ordinarij Dioecesani. Et quod licet [sect. 19] dictum Breve Pij V. petitu fuerit a D. Philip. 11. solum pro Ordinibus Mendicantibus, ut ex eius littera patet, a Pontifice tamen concessum fuerit pro omnibus Re ligiosis, & quod sic comprehenduntur etiam Beatae Mariae de Mercede, qui licet non sint mendicants, Mendicantium tamen privilegijs fruutur, & sic dictas Doctrinas habent, & habere possunt. Idem quoque Emanuel d.q. 35. art. 6. concludit, [sect. 20] quod post intimationem dicti Brevis, non possunt ullo modo Episcopi auferre a fratribus Religiosis populos aliquos Indorum, suae iam curae semel concessos, & assignatos. Quod etiam sequitur, aliqua exempla ad idem probandum adducens, Fr. Ioan. Baptist. ubi sup. fol. 218. & late Fr. Ant. Remesal. eiusdem Brevis Pij V. peculiarem relationem, & commentationem faciens, in hist. Guathemalens. lib. 10. cap. 22. & 23. Vbi probare contendit eius [sect. 21] virtute regulares administrare posse, & debere dictas Doctrinas, & Curata, quemadmodum ante Concil. Trident. ea administrabant, prout & disposuit, & declaravit quaedam schedula Regia dat. Matrit. 27. Septembr. eiusdem anni 1567. quam ibi resert, & ad implementum dicti Brevis expedi ta fuit, ibi: Sabed que su Santidad, a nuestra suplicacion, ha concedido un Breve, por el qual da facultad para que los Religiosos de las Ordenes de santo Domingo, san Francisco, isan Agustin administren en los pueblos de los Indios de essa tierra los Sacramentos, como lo solian hazer antes del Concilio Tridentino conlicencia de sus Prelados, sin otra licencia, &c. quae schedula reperitur, & qui dem per duplicatum dict. 1. tom. impress. pag. 153. ubi dicitur, quod originale dicti Brevis in supremo Indiarum Senatu servatur. Et iterum idem Remesal. lib. 8. cap. 13. pag. 474. refert, [sect. 22] eandem regularium beneficiorum assignationem, modumque in ipsis servari solitum, & omnes schedulas Regias de eis agentes ante Tridentium, & d. Breve Pij V. confirmatas fuisse per aliud Breve Pauli IV. concessum Ordini Praedicatorum ad instatiam Generalis eiusdem Ordinis ann. 1556. refertque ibidem plures schedulas ad d. Breve referendas, & hoc valde notandum inquit: Quoniam sic nunc privilegia Apostolica censeri debent omnes Regiae schedulae favore Religiosorum a Regibus Hispaniae concessae; & est etiam videntus Miranda in Manual. Praelat. 1. tom. q. 43. art. 5. & 6. Sed licet ex hac causa Religiosi Novae-Hispaniae, etiam post Concilium, praedictam consuetudinem retinuerint, [sect. 23] in provincijs tamen Peruanis non aliter eis haec beneficia ingredi, nec eorum stipedia percipere per Proreges permissum fuit, quam Praepositi, seu nominati a suis Praelatis regularibus, Regium patronatum agnoscerent, & ab eo titulum, ac praesentationem acciperent, illamque coram Ordinario exhiberent, ab eoque examinati, & habiles reperti, administandi licentam acciperent, citra ullam tamen aliam collationem, vel institutionem. Quam formulam introduxit Excellentiss. ille, & rerum Indicaru experientissimus D. Prorex D. Franc. a Toleto, eaque eius successores usi sunt. Et pro comperto deinceps apud omnes habitum, dictos regulares Doctrinis praepositos, non [sect. 24] solum ex voto charitatis (ut antea multi ipsorum asseverabant) sed ex mera, & propria Parochorum obligatione, & ex necessitate, ac debito officij, quod in se susceperunt, cum exclusione clericorum secularium, ad earum administrationem teneri, interim quod populos fibi commissos Episcoporum ordinationi non relinquunt, ut praeter alios late probat Fr. Ioan. Bapt. ubi sup. d. 2. par. num. 7. & n. 12. & seqq. ubi instruit Religiosos in his, quae sunt propria Parochorum. Et num. 30. & 31. fol. 202. tractat, quid debeat facere Religiosus, tanqam Curatus, & quid ubi solum administrat ex voto, seu debito charitatis? adducitque epistolam, quam super hoc provinciales Novae-Hispaniae Ordinum sancti Dominici, Francisci, & Augustini ad Regem nostrum Philipp. II. scripserunt. Et idem latius prosequitur fol. 380. & seqq. & ante eum docuit Fr. Ioan. Focher in libello quodam, cui titulum fecit, Refugium pauperum, & in alio: De veris Indiarum Occidentalium Ministis: & Eman. Roder. d. 1. tom. quaest. regul. q. 35. art. 5. ubi resolvit, quod licet de instituto suo non sint veri curati, hodie tamen tenentur, no tam ex charitate, quam ex debito iustitiae, in dictis populis Indorum facere, non totum, quod Curatus tenetur de officio, quia non sut Curati, sed totum quod alias fecissent ibi Clerici, vel Religiosi inde amoti, vel impediti, ne ibi intrent, & Sacramenta administrent, & id probat exemplo Clerici, qui coepit audire cofessionem. Quod tamen licet novissime sequatur Remesal. dict. lib. 10. cap. 23. pag. 662. & seq. non probatur d. Fr. Ioan. Bapt. nec mihi, quia veri, & proprij Curati sunt, non solum Indorum, verum & Hispanorum inter Indos, sive in eorum populis commorantum, quamvis ad hoc specialem licentiam Ordinarij accipere soleant, & debeant, ut cavetur in Regia sched. dat. Pintiae 30. Martij ann. 1557. quae in contradictorio iudicio executoriata reperitur per aliam Matrit. 9. August. 1561. quae reperiuntur dict. 1. tom. pag. 153. & seqq. Et in terminis, [sect. 25] de praedicta praecisa obligatione agens, & quod veri Parochi censendi sint, quaedam epistola Regia ad Audientiam Guathemalesem scripta ann. 1573. cuius caput habetur 1. tom. impress. pag. 97. ibi: He visto lo que advertis de los pleitos, i duda que ha avido en lo que toca a las presentaciones q avemos hecho de algunos beneficios de pueblos de Indios de essa tierra, si han de ser simples, o Curazgos. Estareis advertido, que todos son Curazgos, i la presentacion de las Doctrinas, i beneficios se hara por la forma que esta ordenado, la qual vos madamos embrar, para que la guardeis. Et expressius in alia schedula dat. Matr. 16. Decembr. ann. 1587. eod. tom. pag. 100. ubi cum doctrinae Religiosis conservari iuberentur, interim dum aliud stabilitur, moneri eos iubet, verso Curatos esse, & tanquam tales ad ministrare debere, his verbis: I porque lo que tanto importa, como es la cura de las almas, i mas las de estos tan nuevos en la Fe, no conviene que quede a volunt ad de los Religiosos, los que estuvieren en las dichas Doctrinas, Curados, i beneficiados han de entender en el oficio de Curas, non ex voto charitatis, como ellos dizen, sino de iusticia, i obligacion, administrando los Sacramentos, no solamente a los Indios, sino tambien a los Espanoles que se ballaren vivir entre ellos. A los Indios por los indultos Apostolicos sobredichos, i a los Espanoles por comission vuestra, para lo qual se la aveis de dar, &c. Et cum ob has, & alias occasiones Praelati graves saepe cum regularibus contetiones haberent, & de excessibus Religiosorum in Doctrinis sibi commissis quererentur, & Proreges, quod Regium patronatum servare volebant, in quaestionem de ductum fuit, [sect. 26] an satius, tutiusque esset, eisdem Regliosis dictas Doctrinas adimere, easque ad Clericos seculares transferre, quorum iam ingens numerus in his provincijs reperiebatur. Et tandem lata fuit schedula anni 1583. quam supra num. 11. retulimus, quae eas, ubi vacarent, secularibus conferri iussit, his tantum regularibus reservatis, & inter eos distributis, ad quas clerici idonei non reperirentur. Quam schedulam aliqui Episcopi statim executioni mandare coeperunt, & praesertim Tlaxcalensis Dom. D. Didacus Romanus, qui quatuor Doctinas Religiosis ademit. Quod cum illi graviter ferrent, a dicta schedula supplicarunt, & Regem, Regiumque Indiarum Consilium adeuntes, nullum non lapidem moverunt, ut in eius executione supersedereut. Quod tandem impetrarunt, lata ad id schedula data Matriti 16. Deceb. ann. 1587. cuius modo quoad aliud meminimus. Quae interim dum de re adeo grave maturius deliberabatur, & informationes, & relationes, quas ibidem requisivit, adducebantur, nihil novari iussit: De xando las dichas Doctrinas a las dichas Religiones, i Religiosos libre, i pacificamente, para que las que han tenido, tienen, i tuviere, las tengan como hasta aqui, sin hazer novedad alguna, ni enla forma de proveerlos, ni de presentarlos a elloas, &c. Quod antea quoque cautum reperio per aliam schedulam dat. Matr. 1. Iulij ann. 1551. a qua, cum aliqui Novae-Hispaniae Praelati, & praecipue Mexicanus, Mechoacnus, & Guaxalensis supplicassent, servari iussa fuit, causae cognitione praemissa, & in contradictorio iudicio, per aliam 9. August. ann. 1561. quae habentur d. 1. tom. pag. 153. & seqq. insertis sententijs supremi Senatus hac in causa prolatis quae ultra retetionem Doctrinarum regularibus relinquendam, declaraunt: Que segun la Bula que tenian de Paulo III. los dexassen oìr de penitencia libremente, i hazer las demas cosas q hazian, i podian hazer los Cleriogos puestos por los Obispos; pero no entrometerse en el conocimiento de causas contenciosas matrimoniales, sin consentimiento de las dichos Prelados. Qvae tamen omnes schedulae semper sup ea cautione latae sunt, [sect. 27] ut nullum ius, quoad proprietate, seu perpetuitatem dictarum Doctrinarum Religiosi habere, aut acquirere possent, sed semper ad Regis nutum amobiles essent, toties quoties in totum, vel in partem eas illis adimere expedies esse eeseret. Quod plene agnoscit Fr. Ioan. Bapt. ubi supra fol. 256. & inquit, ita constare ex quodam actu Capituli Generalis Franciscanorum, quod ibi recenset. Et praeterea patet ex d. schedul. ann. 1587. ibi: I en el entretanto que esto se haze i determina; & melius ex alia 4. Aprilis anni 1609. cuius peculiarem mentionem feci in cap. praeced. Nam cum in illa dispositum fuisset, quod beneficia secularia Indiarum per concursum, & oppositionem deinceps darentur, iuxta formam Concilij Tridentini, & de ijs titulus in perpetuum expediretur, statim subiungitur, hoc non esse intelligendum de Doctrinis a Religiosis possessis per haec verba: Todo lo qual es mi voluntad que se entienda, i cumpla en los beneficios Curados, i Dotrinas, que se proveyeren en clerigos, i Dolas Dotrinas que esta, i estuvieren a cargo de Religiosos, porque en la provision de estas se ha de guardar lo que est a proveido, o se proveyere adelante. Quod iterum novissime repetitum invenio in epistola Regia ad D. Prorege Principem Squillacensem, scripta 28. Martij ann. 1620. ubi postquam forma praescribitur, quae servari debet in praesentationibus harum Doctrinarum, ne ius patronatus Regium laedatur, sic concludit: I esto todo se entiende en el entretanto que no se tomare resolucion, conforme a lo que se os ha escrito en la orden que se debe dar sobre las Doctrinas pertenecientes a Religiones, o Religiosos, &c. Nimirum quia tuc agebatur de eadem quaestione ad incude revocanda, nempe an expediens esset omnes Doctrinas Religiosis auferre? super quo iterum novae relations a Proregibus, Audientijs, Praelatis, Capitulis, & Provincialibus Indiarum petitae sunt per schedulas generales ad hoc expeditas Matriti 10. Decembr. ann. 1618. in quibus notatur incuria eorum, qui antea illas non remiserant, cum peti coeperint iam tunc ab expeditione dictae schedulae ann. 1587. ut nuper retulimus. Et quidem [sect. 28] dictis relationibus, & informationibus acceptis, & inspectis, tam in supremo Indiarum Senatu; quam in alijs doctissimorum, & gravissimorum virorum coetibus, quos ad hoc negotium, utpote ita grave, & arduum, saepe coadunari Regia Maiestas praecepit, diu ac multum in eius resolutione haesitatum fuit. Nam pro Religiosis ab his Doctrinis, sive beneficijs removendis. Primo ipsorum natura pugnat, quae, ut supra diximus, clericos seculares desiderat. Et praeterea iuris ratio, qua docet, [sect. 29] ut quod ob necessitatem, hoc est clericorum secularium defectum, introductum fuit, ea cessante, cessare debeat, prout hodie contingere diximus, tot ubique clericis secularibus existentibus, l. unica, in princip. C. de caduc. tollend. cum multis alijs adductis a Tiraq. in tract. cessante causa, 2. part. verb. Dispensationis, n. 9. Pius V.d. Brevi, ibi: Quia tamen in partibus maris Oceani Religiosi propter defectum clericorum hactenus offcio Parochi functi fuerunt. Quo fit, [sect. 30] ut Religiosi, cum talia beneficia non solum precario, sed (ut ita loquar) Vicario nomine, hoc est, tanquam Vicarij clericorum susceperint, nullum ius in earum proprietate, imo nec possessione praetendere possint, nec ullam iniuriam allegare, vel praescriptionem obijcere, si ex Regis voluntate ad seculares clericos devolvantur, ut in simili docet gloss. verb. Institutis, in cap. cum de beneficio, de praebend. in 6. ubi Ioan. Andr. & Dominic. num. 6. Franc. num. 9. & Philipp. Probus in Addit. ad Ioan. Monach. num. 12. & 13. Felin. in cap. in nostra, num. 41. vers. Secudo nota, de rescript. D. Matth. cap. 20. ubi, quod Dominus [sect. 31] vineae potest dicere operarijs, quos conduxit: Tolle, quod tuum est, & vade, pro quo est l. ne cui, C. de locat. ibi: Sedpatere facul tatem dominis domos suas, vel ergasteria, vel loca, cui voluerint locadi. l. etsi pupillus, in princip. D. de inst. act. ibi: Removedus enim fuit a tutoribus, si nollent opera eius uti, & l. si vero non remunerandi, D. mandat. ibi: Quia extinctum est mandatum finita voluntate, cum alijs. Secvndo, quia in haec remotione [sect. 32] clericis secularibus Indiarum commodatur, qui his beneficijs privati, vix aliud praemium habent, ad quod aspirare possint, fine quo & virtutes, & studia marcescunt, ut dixi supra lib. 2. cap. 1. & 2. & dicam infra hoc lib. cap. 18. Et pariter [sect. 33] ipsis Religiosis consulitur, qui ad suum institutum revocantur, quod calustralem, & regularem observantiam, & non mundi curas desiderat, etiam si ad aliorum Doctrinam, & institutionem dirigi dicantur, quia Moanchus [sect. 34] plangentis, non docentis habet officium, & dicitur quasi solus, & tristis, cap. de Monachis, cap. alia, cap. placuit, cap. si cupis, cap. alia causa, cap. pervenit 16. quaest. 1. prooem. tit. 12. par. 1. Ioan. Monach. in cap. cum singula, num. 1. de praebend. lib. 6. ubi dixit, calustrum debere esse cacerem Monachi, D. Bernard. in serm. de S. Andrea, ubi ait: Merito comparantur stagnis Monasteria, ubi quodammodo incarcerati pisces Monachi, evagandi non habent libertatem; Hugo in lib. de calustro animae, lib. 5. sic inquiens: Si Monachus es, quid facis in turba? si amas silentium, cur declamantibus assidue interessedelectaris? Tu semper ieiunijs, & stetibus insistere debes. Et tu philosophari quaeris? Sim plicitas Monachi philosophia eius est. Sed docere(inquis)alios volo: non est tuum docere, sed plangere. Si tamen Doctor esse desideras, audi quid facias. Humilitas habitus tui, & simplicitas vultus, innocentia vitae, & sanctitas conversationis tuae docere habent alios: & conducunt alia, quae de claustrali Monachorum observantia late tradit Navarr. in cap. statuimus, num. 31. cum seqq. 19. q. 3. & in cap. non dicatis 12. quaest. 1. ex n. 72. & Petr. Gregor. 2. par. syntag. lib. 15. cap. 15. num. 4. & seqq. Vnde videmus, quod [sect. 35] & in ipsis Ecclesijs secularibus, seu parochialibus, ubi Monachi collegialiter habitant, minime potest Monachus animarum curam habere, sed potius debet ab Episcopo Capellanus secularis institui, qui populum regat de consilio Monachorum, ut docet elegans text. & in nostro proposito valde notandus in cap. 1. de Capell. Monach. cui similis est text. in cap. Monachi, de statu Monachor. ubi Abbas num. 5. & Silvest. verb. Religio 7. num. 7. notabiliter docent, quod si aliquando [sect. 36] ob defectum Sacerdotum secularium, haec cura regularibus committatur, debet cessare, data illorum copia, & idoneitate, tum ut beneficia secularia secularibus comendentur; tum maxime, ut Monachis tollatur materia vagandi, visitandique domos mulierum pro confessionibus, & alijs. Quod certe longe magis [sect. 37] in regularibus, qui nostrorum Indorum Doctrinas regunt, vereri possumus, cum ruri, soli, & extra claustra vitam degant, pecunijs, & proprijs inhient, & assuescant, & foeminarum laqueis impediantur, vel certe impetantur, quas sibi dicto, imo & nutu obsequentes habent, & alia quotidie mala contingere videamus, quae dolere, & delere potius expedit, quam referre: ut in simili solita elegantia facit D. Hieron. in epist. ad Rustic. Quaeque ipsos Religiosos, interim dum Doctrinis inserviunt, labefactant, & [sect. 38] postquam illis absoluti, ad Coenobia redeunt, minus patients, & observantes Monasticae disciplinae, & observantiae regularis efficiunt. Quod testor me a plurimis, & gravissimis ipsorum Religiosorum audijsse, & ide ante me testatur doctissimus, & religiosissimus Pater Ioseph. Acosta, qui res Indicas in spiritualibus, & temporalibus penitissime calluit, lib. 5. de procur. Ind. salute, cap. 16. pag. 542. his verbis; Alteru vero, meo iudicio no isto inferius, in ipsolmet regulares recurrere sentio ego, imo vero sentiunt, & gemunt ipsi, quorum prudentissimus, atque optimus quisque copiose deplorat, propter susceptas parochias Indorum Religiosorum Ordines esse collapsos, atque inde & disciplinam extenuatam, quod certe dolendum est, &c. & iterum cap. 19. pag. 549. & seq. ubi rationes adducens. cur Religiosi Societatis Iesu noluerint se his Doctrinis, sive Parochijs Indorum facile immiscere, quamvis saepe ad eas vocati, seu invitati fuerint, sic ait: Sed contemni non possunt, cum occurrant nobis tot viri Religiosi, & pij, qui non minus amico, & sincero animo trepidationem nostram in suscipiendis Parochijs vehementer probent, confirmetque se loga experientia didicisse Religioni suae plurimum eiusmodi Parochias incommodasse. Itaque permulti graves, & pij viri in suis Capitularibus Conventibus agitarunt de Indoru Parochijs deserendis, ne & regularibus suis nocere pergerent, & maximas ab Episcopis, a Patronis, & a Praefectis Regijs molestias sustineret: & post alia sic rursus, his, quae modo tertigimus, valde cohaerenter: Atque ut omittam reliqua, quae non levia sunt, duo manifeste habent Parochiae Indorum gravissima incommoda. Vnum est continentiae periculum propter parochorum miram solitudinem, ac libertatem quidvis perpetr andi, cum perpetua quadam esca libidinis, & foeminarum aspectu, colloquijs, rei familiaris usu. Ad quae accredit(ut cumulum faciam) mira ipsarum foeminarum facilitas, rarus pudor, resistendi vis prpemodum nulla, saepe etiam sponte oblata copia. Hoc igitur unum est: alterum vero non levius iudicio meo, quod ex lucri specie nascitur, & cupiditatis opinione, sive vera illa, sive fal sa sit, omnia Parochi studia respergit, propemodumque corrumpit, &c. Adducam [sect. 39] quoque alium testem domesticum, & novissimum, nec minori verbi divini propagandi, & Indorum saluti, ac conversioni consulendi zelo flagrantem, Reverendum nempe, & Religiosum Patrem Fr. Bernard. a Cardenas Franciscanorum, in Peruana provincia Concionatorem egregium, & nunc in Episcopu Paraguaicum electum, qui in libello nuper Regi, Regioque Indiarum Senatui oblato, §. 3. fol. 20. & 21. sic inquit: I si por esto quisieren los Re ligio sos dexar las Doctrinas, nunca otro mal les venga a las Religiones, pues tantos se les recrecen de tenerlas. Harto mejor estuviera en sus Conventos recogidos, que expuestos a tantos riesgos, i peligros, contan gran detrimento de la Religion, cuya regla no se si pueden guardar debidamente, estando apartados de los Convetos, en los pueblos de los Indios, dode esta un Religio so solo entre mil peligros, i senor de su libertad, &c. Tertio, pro eadem Parochiarum regularium amotione potest, & solet considerari, quod [sect. 40] cum hi se omnino virtute suorum privilegiorum exemtos asserant, & praetendant a iurisdictione Episcoporum, nunquam satis cu ipsis conveniunt in administrandis Parochijs Indorum, neque ab illis institui, imo nec licentiam ad id petere, examinari, visitari, aut corrigi patiuntur. Quod est plane a dispositione Concilij Tridentini, & totius Ecclesiae observantia, & consuetudine alienum, & praeterea a praxi, & forma a Regibus nostris constituta circa horum beneficiorum provisione, & praesentationem: quam ijdem ipsi regulares insuper habent, dum ex sola suorum Superiorum nomination, vel Capitularium sui diffinitorij tabularum (quas ipsi vocant) electione, se pro Parochis gerunt, quae omnia quanta damna, quantasque perturbations generare soleat, cum Indorum certe magno malo, non minus graviter, quam solet reliqua, considerat Acosta d. cap. 15. pag. 542. Cum Episcopi oves sibi commissas satis pascere nequeant, & Praefecti ipsorum regularium eas, tanquam alienas ducant, raroque illarum querelis commoveantur, [sect. 41] & simplicitati Evagelicae vehementer incommodet haec statuu varietas, & diversitas, vestemque lana, & lino contextam induere, iuxta illud Deuter. 22. ad Ephes. 4. & Levit. 19. & 22. ibi: Non arabis in bove, & asino; quod bene expressit celebris text. in cap. in nova 16. q. 7. ibi: [sect. 42] In uno eodemque officio non debet dispar esse professio. Quod etiam in lege divina prohibetur, dicente Moyse: Non arahis in bove simul & asino, id est, homines diversae professionis in officio uno non sociabis; facit text. in cap. quoniam, de offic. Ordin. ibi: Vnum corpus divisa capita quasi monstrum, & multa alia, quae tradit Mart. Delr. in Adag. sacr. par. 1. adag. 129. pag. 1. 34 & Concil. Trident. sess. 24. de reformat. cap. 10. plurimasque [sect. 43] quotidie tragoedias pariat, ut subdit idem Acosta eodem lib. 5. cap. 19. pag. 550. cum Episcopis ipsis, cum Proregibus, alijsque Praefectis Regijs, & cu Patronis rursus, & Praetoribus Indorum, quibus Regia subsellia assidue crepant, & simultates, odia, & graves calumniae concitantur. Deniqve facit, quod causa, quae ab eisde Religiosis praetexitur ex eo, quod [sect. 44] mediantribus harum Doctrinarum stipedijs se, & suos Conventus exhibent, & sustentant, iam hodie ad non causam redijsse videtur, cum ubique tam ex populorum eleemosynis, quae sunt illorum in communi capaces, sufficienter, imo & abundanter se alere possint. Vnde [sect. 45] dicta stipendia ipsis Doctrinarijs pro parte cedunt, & pro alia parte in sumtus non necessarios erogantur, vel ad superiores ipsarum provinciarum, vel in Hispaniam remittitur, pro eorum arbitrio dispesandum, quod obviari magis expedit, quam permitti. Vt omittam, talem causam non posse hanc actionem iustificare, quia, ut inquit Eugenius Pontifex in cap. placuit. el 2. 16. q. 1. Communi Concilio placuit, [sect. 46] ut nullus Monachorum pro lucro terreno de Monasterio exire nefandissimo ausu praesumat. Vnde multi sunt, qui existiment, [sect. 47] dictaru Doctrinarum appetentiam ex parte Religiosorum ex proprijs commoditatibus, quas in illis experiuntur, procedere; teste enim Divo August. lib. 1. serm. Domin. in monte, cap. 3. Non relinquitur sine dolore, quod cum delectatione retinetur: & huc referant repugnantiam, quam in illis deserendis, seu relinquendis faciunt, & semper fecerunt; expendentes, sive aplicantes illud Moyses Deut. 13. Recalcitravit dilectus impinguatus. Maxime cu videant viros [sect. 48] inter eos gravissimos dictas Doctrinas appetere, & velut in praemium aliorum laborum expostulare, quas per alios iuniores Religiosos deserviunt, cum ipsi plerumque sint idiomatis Indorum ignari. Quod repugnat dispostioni Trident. sess. 7. de reform. cap. 3. expresse requirentis: Quod Parochus sit nobilis, atque per se ipsum curam animarum exercere possit, de quo infra latius agemus. Pro parte vero Religiosorum, ut in dictis Indorum Parochijs conserventur, & tueantur, alia non leviora argumenta considerari possunt, & solent, quorum primum [sect. 49] petitur ex sudoribus, & laboribus, quos ipsi, a primis detectionis temporibus, in conversione, & instructione Indorum exantlarunt, qui efficiunt, ut vel magis a studio regularium aversus, negare non possit, illorum operae, & labori deberi potissimum huius Indicanae Ecclesiae primordia. Ad quam promovendam, ut bene considerat Acosta d. cap. 15. pag. 541. [sect. 50] nulla ex Hispania classis solvit, quae Regijs sumtibus Novo huic orbi plures Religiosorum greges non transmiserit, & transmittat, nimirum, ut curam Indorum hi potissimum suscipiant, Regiamque conscientiam, quoad licet, exonerut. Vnde [sect. 51] durum, & inhumanum esse videtur, si pro praemio repulsam patiantur, & alij ad paratam ab his messem colligendam vocentur, contra l. quod si minor, §. Scaevola, D. de minor. ibi: Si vero iam distracta haereditate, & negotijs finitis ad paratan pecuniam laboribus substituti veniat, repellendus est, & alia quae adduxi supra lib. 2. Qua consideratione praeter Acostam utuntur Fr. Franc. Torquemada in Monarch. Indiana, lib. 5. cap. 25. pag. 712. & Fr. Ant Remesal in hist. Guathemal. lib. 11. cap. 5. & 6. ubi alia in eius corroborationem adducit. Et Ego expendo plura summorum Pontificum privilegia, pluresque schedulas Regias, [sect. 52] in quibus eisdem Religiosis debitae gratiae redduntur ob sedulam operam, & diligentiam quam in hoc studio, sive stadio navarunt, & praesertim illam ann. 1583. de qua sup. hoc cap. num. 11. ibi: I que el efecto de aver encargado a los Religiosos las dichas Doctrinas, ha sido mui conforme a lo que se procuraba, i procura, i que con vida Apostolica, i santa perseverancia han hecho tanto fruto, que por su Doctrina, mediante la gracia, i ayuda de Dios nuestro Senor, ha venido a su conocimiento tanta multitude de almas. Secvndo, quia (ut idem Acosta considerat) negari non potest [sect. 53] a Religiosis viris religiosius, accuratiusq; Neophytos institui, & exemplo vitae magis, quam a clericis secularibus adiuvari. Nam, ut nihil aliud, ipsa habitus professio cohibet, ut castius vitam instituant, praesertim (ut Ego addo) qui iuxta ipsas Doctrinas Monasteria construxerunt, ubi sociatim, & regulariter degunt, qualia in NovaHispania multa esse audio, & in Peruanis provincijs nonnulla, non sine magno spirituali, & temporali Indorum bono constructa, quibus Religiosi omnes intendunt, & mutuis velut auxilijs assistant. Quod clerici seculares nec faciunt, nec facere possunt, cumsoli sint, & suis magis, quam Indorum, commodis frequenter prospiciat. Vnde [sect. 54] illos magis, quam hos ipsi Indi amant, & reverentur, ut plurimis exemplis notatu dignis comprobat Torquemada in Monarch. Indiana, lib. 19. per totum, qui idem lib. 15. cap. 1. damna commemorat, quae ex administratione secularium, ut plurimum, patiuntur. Et ut demus [sect. 55] inter Religiosos unum, aut alterum vitiosum, vel discolum fuisse, id certe movere non debet, ut ab officio Monachos omnes cessare iubeamus, ut in terminis bene animadvertit, & pluribus auctoritatibus probat Fr. Placid. Reinos. in lib. de Magist. Christiano, cap. 38. & glossa elegans in cap. in Parochia 16. q. 1. quae expresse docet, quod cu Monachi magis probati sint, quam clerici seculares, utiliores inveniuntur ad hoc ministerium: quod & tradit Abbas in d. cap. quod Dei timorem, de stat. Monach. num. 13. inquiens, [sect. 56] Regulares posse promoveri ad Ecclesias curatas seculares propter beneficium praedicandi principaliter, & sic propter bonu curae, & sequitur Cardin. in Clem. 1. de elect. num. 20. ubi de communi testatur, Silvester verb. Religio, §. 7. num. 3. & est communis opinio secundum Cosmam Guimier in pragm. sanct. tit. de collat. §. illi vero, gloss. Religiosis, ad finem, & late Philipp. Prob. ibid. in addit. num. 5. Tertio, pro eadem parte perpendi potest, quod licet in Monachis, qui solitudinem, & vitam contemplativam profitentur, verum esse possit, id quod ex adverso obijcitur, nempe ad aliorum instructionem, & Doctrinam, etiam ob curam animarum evocandos non esse, quia Monachus non docentis, sed plangetis habet officium. Id [sect. 57] tamen in alijs, & praesertim in regularibus Mendicantibus non procedit, qui non solum stantibus specalibus privilegijs, verum & de iure communi Parochijs praefici possunt, d. cap. quo ad Dei timorem, vers. Et per antiquos Canones, cap. auctoritate, & cap. in Parochia, cum alijs 16. q. 1. ibi: Sacerdotibus Monachis Apostolorum figuram gerentibus, liceat praedicare, haptizare, communionem dare, pro peccatoribus orare, poenitentiam imponere, atque peccata solvere; & docet late D. Thom. 2. 2. q. 88. art. 2. & q. 87. art. 1. ubi probat, Religiones, praecipue Mendicantes, ad populi instructionem institutas esse, & Acosta d. lib. 5. cap. 16. in princip. inquiens; Non esse censendum alienum ab instituto Religioso, si Christi amorifratrumque saluti cedat, interdum accurata illa communis vitae, & regulae disciplina, Christi praesertim Vicario, ita & publicas, & privatas leges interpretante. Et in eod. cap. ad finem subdit, quod [sect. 58] etia si Religiosi parochijs sibi commendatis carerent, parochis ipsis, atque Episcopis auxiliares manus praebere deberent, & cum summa eorum benevolentia verbum Dei inter ipsos Indos disseminare, atque eos audiendis confessionibus, caeteroque omni officio prosequi: & rursus cap. 17. in fin. pag. 545. agens de Religiosis Societatis Iesu, & quod eis pro viribus Indorum salus procuranda sit, inquit: Et si vero ad hanc Occidentalem Indiam serius aliquando, & parcius Societas Iesu evocata est tamen de benignissima Domini providentia certo mihi persuasum habeo, non inferius futurum oper aepretiu. Neque ullo unquam tempore Societatis huc missae operam cessaturam. Nam cum tot tantisque retionibus rei Indorum procurandae constricti teneamur, militiae desertores, pene etiam proditores habeamur, necesse est, si non omnes nervos in hoc opus Domini, vel praetermissis caeteris contendamus. Qvarto facit, quod periculum incontinentiae, & avaritiae, quod in Religiosis Doctrinis praepositis timeri potest, & alia damna, quae contingunt ex eo, quod extra claustra vagentur, loge magis in clericis secularibus vereri possunt; [sect. 59] cum certum sit pro illis praesumtionem extare, quod melioris frugis in omnibus sint, & magis timoratae conscientiae, ut tradit Abbas in cap. estote misericordes, de regul. iur. Tusch. litt. R. concl. 133. & D. Bernardus relates a Mosconio de Maiest. Eccles. lib. 1. par. 4. cap. 1. pag. 503. ubi inquit, quod Religiosus raro cadit, velocius surgit, citius purgatur, incedit cautius, vivit quietius, innovatur frequentius, moritur confidetius, remuneratur copiosius, & similia, quae colliges ex D. Thom. in 2. 2. quaest. 184. & seqq. Et quia non officit, quod extra claustra vagari videantur. Nam etsi text. in cap. ne pro cuiuslibet 16. q. 1. docere videatur Monachum, [sect. 60] curato seculari Praefectum, liberum, & exemtum manere a iurisdictione Praelatorum Regularium, quasi Monachus esse desinat, nec ullam habeat cum primo Monasterio communionem, quod & tenet Abbas in cap. 2. num. 3. de statu Monach. & quod debeat se conformare in horis recitandis, & in alijs cum more Ecclesiae, & personarum, cui deservit, & cum quibus conversatur, arg. cap. recolentes, de stat. Monachor. cap. 1. dist. 41. cap. tin. 12. dist. Clem. 2. de celebration Miss. ubi gloss. verb. Licite, gloss. i. in cap. unico 18. q. 1. Silvester d. verb. Religio 7. num. 4. & Albert. de Ferrarijs in tract. de horis Canon. n. 62. in vol. 9. tract. Hoc tamen in his Doctrinarijs Indorum nequq quam procedit, [sect. 61] qui non ob id, quod Indorum parochijs deserviant, desinunt esse Religiosi sui Ordinis, & Religiosorum nomine comprehendi, ut in simili notat gloss. in Clement. Religiosum, de procurat. gloss. verb. Religiosi, in Clement. 1. de decimis, Felin. in cap. tua, de iur. iur. & Rebuff. in prax. benef. tit. de translat. Monach. num. 3. pag. 308. Quinimo manent sub obedientia, & disciplina suorum Praelatorum, & ab illis visitari, & corrigi possunt, prout quotidie visitantur, & corriguntur. Quia [sect. 62] regularis habitans extra Monasterium iussu Praelati, censetur intra illius septa manere, ut docet text. celebris in cap. 1. de privileg. in 6. ibi: Cum non sit inconveniens aliquem utrobique locum habere Monachi, cum unum alteri subesse Monasterio, vel ab ipso noscitur dependere, Abbas in cap. ex rescripto, de iure iurando, num. 5. Silvest. verb. Religio 3. q. 19. vers. 2. & Navarr. in cap. statuinius, num. 74. 19. q. 3. Et licet aliqui Praelati impetraverint quoddam Breve, ut possent hos Curatos regulares in omnibus visitare, sub ea relatione, & ratione, quod [sect. 63] extra claustra degebant, Religiosi tamen in supremo Indiarum Senatu comparuerunt, & illud Breve colligi petierunt, tanquam sinistre imperatum, & in eodem Consilio non praesentatum. Ad quod expedita fuit schedula dat. Pintiae 3. Septemb. ann. 1601. ad Peruan. Proreg. Dom. D. Ludov. a Velasco, & Archiepiscopum Limanu. Quia verius esse constitit, quod intra claustra vivere dicuntur, ut expresse declaravit Clemes VIII. in Bulla, quae originaliter servatur in Conventu D. Francisci Limesi, & ita habet: Clemens Papa VIII. ad perpetuam rei memoriam, Religiosorum quorumcunque, qui ad salutem animarum cbristi Fidelium procurandam Fidelem operam praestant, prospero, ac tranquillo statui libenter consulimus, prout in Domino salubriter conspicimus expedire. Cum itaque in partibus Indiarum multi Fratres ordinis Minorum de obser vantia sancti Francisci; ad Indos noviter ad Fide conversos cbristianam doctrinam edocendos, eorumque animarum curam exercendam, ob Penuriam Sacerdotum secul arium, ex Apostolicae sedis speciali indulto deputari soleant, qui ab eorum superioribus nominati, ac a locorum Ordinarijs seu eorum officialibus approbati prius fuerint. Cumque, sicut accepimus, fratres, sic ad Curam animarum depatati, licet extra claustra in locis, in quibus protali administratione deputantur, morentur, nibilominus certis cuiusque hebdomadae diebus ad Conventus, quos inlocis principalibus habent, accedere debeant, & Commissarios generales, aliosque Superiores, quibus subsunt, & obedient, & a quibus visitantur, habeat, ita ut extra claustra Religionis morari minime dici possint. Nos eorum quieti, & traquillitati prospicere volentes, ex voto venerabilium, Fratrum nostrorum S.R.ECardinalium, super consulationbus, & ne gotijs Episcoporum, & Regularium Praepositorum; Fratres praedictos Ordinis Minorum de observintia, ad animarum curamexercendam, ut praefertur, deputatos, in concernetibus curam animarum, ordinario loci, sed suis Superioribus subiectos remanere, de quorum licentia extra claustra degunt, sicque ab omnibus censeri, ac ita per quo scunque iudices Ordinarios, & delegatos iudicari, & definiri debere; ac irritum, & inane quidquid secus superbis, a quocunque quavis auctoritate, scienter, vel ignoranter contigerit attentari, decernimus, & declaramus. Quo circa quibuscunque locorum Ordinarijs in Indiarum partibus constitutes, per praesentes committimus, & mandamus, ne Fratres praedictos contra praesentium tenorem super praemissis ullatenus perturbare, molestare, vel inquietare audeant, vel praesumant, quinimo illis in eisdem praemissis, essicacis defensionis praesidio assistant, & faveant. Contradictores quoscunque per censuras, & poenas Ecclesiasticas, aliaque opportuna iuris, & facti remedia, appellatione postposita, compescedo. Non obstantibus constitutionibus, & ordinationibus Apostolicis quarumvis Ecclesiarum, necnon dicti Ordinis, etiam iuramento, confirmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia, roboratis, statutis, & consuetudinibus, caeterisque contrarijs quibuscunque. Volumus autem, ut praesentium transumtis, etia impressis, vel manu Notarij Apostolici subscriptis, & sigillo alicuius personae in Dignitate Ecclesiastica constitutae munitis, eadem prorsus fides adbibeatur, quae praesentibus ipsis haberetur, si forent exhibitae, vel ostensae. Datis Romae apud sanctum Petrum sub annulo Piscatoris, die 8. Novembr. Pontif. N. ann. 9. M. Vestrius Barbianus. Ex quibus patet responsum ad obiectione contraria, [sect. 64] quod non habebunt, qui eos corrige valeant, cum ex dicto Brevi appareat, quod suis Praelatis, & Commissarijs subsunt, ac si intra claustra morarentur. Et ad illam aliam, quod formam iuris patronatus Regij non obvervant, Respondent, se illud in omnibus reverenter, & humiliter observare, quatenus sui instituti, & privilegiorum Apostolicoru regulae patiuntur, & coram Proregibus, & Gubernatoribus Regijs Doctrinariorum, quos idoniores putant, nominationes proponere, ut ab illis approbentur, & confirmentur, quod sufficit ad recognitionem subiectionis, & iuris patronatus: [sect. 65] cum confirmatio arguat superioritatem in confirmante, ex late traditis a Groevaeo lib. 2. pract. conclus. I. num. I. & a Nobis sup. lib. 2. cap. 26. num. 27. Atqve haec plane sunt, vel ad haec reduci possunt, quae pro utraque parte in hac difficili, & controversa quaestione expendi posse videnture. In qua sane [sect. 66] Ioseph. Acosta d.c. 16. ad finem concludit, quod si Sacerdotes seculares, & merito, & numero pares, Indorum Parochijs invenirentur, fortassis esset magis e re Indorum, ut Religiosi ab illis abstinerent, auxiliares tamen manus (ut supra dixi) ipsis Parochis secularibus, & Episcopis praebentes, & verbum Dei inter Indos disseminantes. In eadem etiam sententia est [sect. 67] Ioan. Matienz. in tract. M.S. de moderat. Reg. Peru, I. par. cap. 37. inquiens, oportere, quod Doctrinarij Indorum fint Sacerdotes seculares, vel si Religiosi admittantur, iurisdictioni Episcoporum in omnibus subsint. Et Ego [sect. 68] quoque cu in Limana Cancellaria Auditoris munus exercerem, & illa per sched. ann. 1618. roga ta esset, quid super hoc articulo censeret? cum omnibus fere eiusdem Audieriae Collegis pro Sacerdotibus secularibus consului, & Proregis, atque ipsorum Collegarum consensu propria manu epistolam ad Regium Senatum Indiarum scripsi, cuius tenorem hic non gravate subnecterem, nisi prolixitatem vererer. Sub ea tamen cautione, ut haec mutatio sensim, & paulatim fieret, & omnes Doctrinae Religiosis conservarentur, circum quas Monasteria suorum Ordinum fundata reperirentur, salte numerum quatuor Religiosorum habentia, & praesertim illa, quae Franciscanis obediunt, in quibus minus avaritiae, & cupiditatis cospicitur. Necnon & aliquae, licet paucae numero, quas Religiosi Patres Societatis Iesu ad sua curam, & tutelam receperunt. In quibus miru est, quantum vigeat, & floreat ipsorum Indorum in Religione, & vitae politicae institutione prosectus & defensio, ac tuitio ab iniurijs, quas ab Hispanis, Hybridis, & AEthiopibus, & a proprijs etiam Praetoribus pati solent. Et video, ac gaudeo menum iudicium probari a re ligiosissimo, & prudentissimo Patre Ioseph. Acosta d. lib. 5. cap. 20. pag. 553. ubi admittit [sect. 69] in Societate Icsu eas Parochias, ubi simul eiusdem Societatis Collegia erigi possint, atque inde Sacerdotes prodire ad Parochias procurandas, qui tamen superioris & curae, & oculis pene subessent, & religiosi iuvari, & invisi, & commutari, cum esset opus, facile possent. Ita enim (inquit) fieret, ut Indorum rationibus consuleretur ordinaria nostrorum praesentia & ipsis religiosi instituti nihil deperiret. Idemque hoc genus Doctrinarum maxime probari vidi, & audivi a gravissimis Praelatis secularibus, & regularibus Indiarum, & est in Nova-Hispania usitatum, ubi Monasteria in oppidis Indorum passim aedificata sunt. Et in Regno Peruano sunt aliqua eiusdem exempli, quale est Franciscanorum de Xauja, Caxamarca, & Chiclayo, & Augustinianorum de Guadalupe, & Capacavana, [sect. 70] & Societatis Iesu de Santiago de Lima, vulgo, el Cercado, & de Iuli, quod omnibus typus esse potest in provincia de Chucuito. Vinde pluribus schedu. lis Regijs cavertur, ut dicti Patres faveantur, & ad similes Doctrinas capessendas alliciantur, praesertim in epist. quadam ad Dom. proregem D. Francisc. a Toleto anno 1574. tom. 1. pag. 113. & in alia ad D. Martin. Enriquez 1583. & novissime in alia ad D. Principem Squillacens. dat. Matrit. 28. Mart. ann. 1620. Extat quoque [sect. 71] alia schedula Regia satis celebres, dat. Matriti 3. Decembris an. 1570. tom. 1. impress. pag. 103. quae eiusmodi Vicarias trium, vel quatuor ad minus Religiosorum, circa Doctrinas ipsis commendatas fieri, & construi iubent, ne soli sint, & ut commodius Indos curent, & administrent. Quod dispositioni iuris communis consorme esse videtur, quae semper requirit, [sect. 72] ut Monachus, qui extra suum Conventum habitat, alicui beneficio, vel officio desetviens, secum habeat in socium alium Religiosum de suo Conventu, quia solus vivere non debet, cap. 2. de statu Monachorum, ibi: Nec soli inter seculares homines spiritualium bostium conflictum expectent: Salomone dicente: Vae soli, quia cum ceciderit, non est, qui sublevet eum: cap. illud 7. quaest. I. cap. in omnibus, 81. distinct. Clement. ne in agro, §. ad haec, de statu Monach. l. 24. & 25. tit. 7. part. 1. Vnde inquit Innocent. in dicto cap. quod Dei tiomorem, quod [sect. 73] Monachus nullo modo potest esse sine Monacho, quem sequitur Abbas ibidem num. 9. Iomla in cap. fin. num. 8. de cleric. aegrot. & Rebuff. in prax. benef. titul. de Vicar. Episcop. num. 51. pag. 53. Et huc tendit quaedam schedul. Pardi 20. Novembr. 1606. quae curari iubet, [sect. 74] ut duo semper Religiosi in Doctrinis constituantur, unus senis, & alter iunior, prout in Novo-Regno Granatensi observatur. Quod [sect. 75] longe certius procedit, & servandum est, ubi Ecclesia Parochialis, cui Monachus praeficitur, subiecta est Monasterio, & sub. eius obedientia persistit, ut in nostris Doctrinis contingit, ut docet gloss. verb. Ad claustrum, in d. Clement. ne in agro, §. ad haec, & alia adducens Segura de Avalos in direct. iud. I. part. cap. 12. num. 3. Et quamquam (ut concludit Acost. d. cap. 20. in fine)[sect. 76] & diaboli inveteratae invidiae, & hominum sragilitati nihil sit unqua satis tutum: verum in re ardua, atque undique difficultatibus plena, quae a periculo longius absunt, ea pro tutis consilia reputari debent. Sed licet mihi haec ita componi, & resolvi posse viderentur, Supremus [sect. 77] tamen Senatus Indiarum, & plures alij Viri gravissimi, qui ad hoc dubium decidendum saepe (ut supra dixi) de Regis nostri mandato coadunati fuerunt, auditis hincinde partium allegationibus, & visis varijs, & inter se valde pugnantibus Proregum, Praelatorum, & Audientiarum relationibus, in quibus inspiciendis integrum fere lustrum consumserunt, nihil adhuc innovandum circa mutationem Doctrinarum decalararunt: ic que serio, & mature Regi nostro consuluerunt. Quo tamen cessarent dubia, & difficultates, quae ortae fuerant, & quotidie suboriebantur super modo administrandi dictorum regularium, & an examini visitationi, & correctioni Ordinariorum subessent, & Regij patronatus formam in nominationibus, Praesentationibus, & institutionibus eorum, qui ad Doctrinas proponebantur, hunc, qui sequitur, ordinem servari iusserunt: Que por agora, i en el interin que su Magestad no mandasse otra cosa. las Doctrinas quedassen, i se continuassen en los Religiosos, como basta aqui, sin que por ninguna via se innovasse: que enquanto a poner, i remover los Religio sos Curas, todas las vezes que fuesse necessario se biziesse por el Virrei, en nombre de su Magestad, guardando st en los nombramientos, i promociones en Nueva Espana, la forma con las calidades i circunstancias con que se baze en el Peru: Porque de otra manera no era la voluntad de su Magestad, que fuessen admitidos al exercicio, i servicio de las Doctrinas ni que se les acudiesse con los emolumentos de ellas. Que los Arcobispos. i Obispos por sus personas, o por las que ellos eligiessen, estando impedidos, pudiessen visitar los Re; ligiosos Doetrineros en lo tocante a la administracion de Curas, i no en mas, visitando las Iglesias, Sacramento, Crisma. Cpfradias limosnas dellas, i todo lo que tocasse a la mera administraction de los santos Sacramentos, i ministerio de Curas, usando de correccioni castigo en lo que fuesse necessario, dentro de los limites, i exercicio de Curas restrictamente, i no en mas. Que en los excessos personales de las costubres, i vidas de los Religiosos Doctrineros, no quedassen sugetos a los Arcobispos, i Obispos, para que los castigassen por las visitas, aunque fuesse a titulo de Curas, fino que en caso que se tuviesse noticia de excesso. sin escribir, ni hazer processos, avisassen secretamente a sus Prelados regulares, para que loremediassen, i que si no lo biziessen, los Arcobispos, i Obispos pudiessen usar de la facultad que les da el santo Concilio Tridentino, de la monera. i en los casos que lo pueden hazer co los Religiosos no Curas. I que en este acudan al Virrei, que los ha de nombrar, i poder remover, a representarle las causas, para que lo haga, como se ha hecho, i baze en el Peru. Que pro lo susodicho no puedan los Religiosos adquirir propriedad, ni perpetuidad enquanto a las Doctrinas, en perjuizio del patronazgo Real, ni sea visto derogare se la jurisdicion ordinaria en los casos que conforme a derecho, i al santo Concilio de Trento, les toca conocer a los Prelados de las causas de los Religiosos. De quibus omnibus articulis expedita fuit schedula Regia generalis, data Matrit. 22. Iunij ann. 1624. quae [sect. 78] adhuc a Religiosis Novae-Hispaniae varijs difficulttatibus, contradictionibus involvebatur, causantibus per cam regularis observantiae suae instituta convelli, & privilegia a summis Pontificibus cocessa quassari, & Diffinitorij electiones inverti & propalari. Vnde fuit necessarium, ut altera schedula expediretur, dat. Matrit. 11. Aprilis ann. 1628. ad Proregem Novae-Hispaniae Dom. Marchionem de Cerralvo directa, quae superiorem ad unguem servari iussit; ita tamen, ut non cogeret eos tabulas officiorum ad se remittere, antequam in diffinitorio publicarentur, & Guardianos Permitteret Parochorum munus in Doctrinis obire, dummodo ipsi ijdem ad id muneris per se habiles reperirentur. Quam item schedulam cum dictus dominus Prorex executioni tradere vellet, maiores adhuc turbas dicti Religiosi Novae-Hispaniae concitarunt, dicentes, per sinistram relationem, & ad instantiam, & nimiam importunationem Episcoporum, dictas schedulas impetrates fuisse. Vnde necesse fuit, ut denuo super eodem articulo audirentur, Regio ad id decreto impetrato; iudicibusque ex supremo Senatu Indiarum, & alijs iterum designatis. Qui tamen, frequentioribus calculis, in decisis per priorem illam schedulam, de qua supra, permanserunt, & [sect. 79] Doctrinarios regulares ab Ordinarijs examinari, & removeri posse, & debere declararunt, quamvis Superiores, vel Guardianos se esse dicerent Vicariarum, de quibus examinandis, vel visitandis agebatur, super quo alia novissima schedula cum supra dictarum relatione, & confirmation expedita fuit Matriti 10. Iunij ann. 1634. non solum ad Novam-Hispaniam, verum & ad omnes alias Indiarum provincias remissa, & praecise observari iussa per aliam 17. Decembr. eiusdem anni 1634. Caeterum quoniam adhuc Religiosi non quiescunt, & aliquae aliae quaestiones utiles discutiendae supersunt, quae harum Doctrinarum tractationem valde concernunt, quo iure, ac ratione praedicta nitantur, disputare operaepretium erit. Hoc nunc pro colophone addito, quod quamvis utilitatis, aut etia necessitatis causa, has Doctrinas regulariu admitti, & pro nunc observari suadeat, minime [sect. 80] tamen permittendum est, ut unus ideque regularis duas distinctas Doctrinas habeat, vel regat, etiam de mandato sui Superioris, cap. cum singula, de praebed. lib. 6. Ex quo dixit Rebuff. in prax. benef. tit. de dispens. cum regul. num. 3. quod licet Monachus possit unum beneficium regulare consequi, minime cum eo poterit habere Capellam, vel pensionem, aut portionem Monachalem. Na quodlibet [sect. 81] beneficium incompatibile est in Monacho cum primo. Quod sequitur Navarr. in cap. statuimus, num. 23. vers. 519. q. 3. quia cessat in hoc causa necessitatis, & pu blicae utilitatis, & proprij lucri, vel quaestus cupiditatem, magis quam salutis animarum respectum sapere videtur. Quod maxime in viris Religiosis reprobatur, ut ijdem Auctores docent, & Cardin. alij in Clement. 1. num. 20. de elect. Abb. in cap. super eo, de regular. & in dict. cap. quod Dei timorem, num. 7. de statu Monachor. Felin. in cap. causamque, el 1. num. 5. de indicijs. Inde deducentes. quod nec Canonicatum etiam in Ecclesia Collegiata, nec aliud beneficium simplex habere potest. Quare [sect. 82] etiam ubi causa urgentis necessitatis a summo Pontifice dispesatur cum Monacho, ut duo sui Ordinis beneficia curata habeat, dicitur, quod aliud habeat in titulum, aliud vero in Commendam, & sic, & non aliter Papa consuevit dispensare, ut notat Rebuff. d. praxi, tit. de Commenda, num. 3. Navarr. ubi supra, & facit textus in cap. dudum, de elect. cap. fin. 2. quaest. 1. l. 4. tit. 16. par. 1. & Cocil. Trid. sess. 7. de reform. cap. 2. ibi: Cum valde felix ille censendus, cui unam Ecclesiam bene, ac fructuose, & cum animarum sibi commissarum salute regere contigerit. Qvae nobis facem praebent, ut cognoscamus, [sect. 83] quid cenfendum, & faciendum sit de synodis, salarijs, sive stipendijs, quae nostri Doctrinarij regulares ratione suorum beneficiorum accipiunt, & uttum sibi eorum proprietatem acquirant, vel Monasterio, aut Ecclesiae, in qua Doctrinam exercent? Et sane Navar in cap. non dicatis 12. quaest. 1. num. 6. in Canonico regulari, non simplici, sed beneficiario, quaestionem proponens, resolvit, suae Ecclesiae quaerere, vel beneficio, quod non subest suo Monasterio, nec Ordini, quem professus est. Cuius vestigijs haerens Eman. Rod. 1. tom. quaest. regular. q. 34. art. 7. per totum, licet satis confuse loquatur, idem tamen resolvere videtur in quolibet Religioso promoto ad beneficium regulare sui Ordinis, non subiectum illi pleno iure, sed ordinario, saltem quoad institutionem, & destitutionem, & in quolibet Religioso, qui licet habeat beneficium sui Ordinis, non potest ab eo amoveri, nec revocari ad claustra, nisi forte ei fuerit imposita annua pensio. Sed verius est, [sect. 84] quod cum Religiosi nihil proprium habere possint, quia id prae caeteris suo instituto repugnat, cap, cum ad Monasterium, de stat. Monach. Clement. exivi de paradiso, de verbor. signif. adeo, ut dubitet Fr. Eman. Roder. tom. 3. regul. quaest. 31. art. 1. Vtrum Monachus proprietarius sit dignus Ecclesiastica sepultura? proprietas dictorum stipendiorum non pertinet ad eos, sed victualibusvestuarij que, & reliquis, quae ad moderatam, honestam que sustentationem, concernunt, contenti esse debent, habita etiam consideratione ad oblationes, obvetiones, & alias eleemosynas, quas ab Indis percipiunt, & reliqua Monasterijs ipsorum, pro eorum cultu, & augmento, & necessaria aliorum Religiosorum exhibitione, reservantur, ut iam olim, & hodie observatur in provincijs Peruanis, & generaliter declaratur, & disponitur per sched. Matr. 19. Deceb. ann. 1586. ad Dom. March. de Villa-Manrique, Proregem Novae-Hispaniae directam, 1. tom. pag. 167. Et extat alia eiusdem tenoris ad Dom. Proregem Peruanum Comitem del Villar ann. 1589. renovatam per aliam Matr. 10. Decembr. ann. 1618. ad Dom. Proreg. Peruan. Princip. Squillacens. Quae schedulae sundari posse videntur in doctrina Cardin. Florent. in Clement. 2. §. sed tales, de vita & honest. clericor. & in Clemet. gratiae, de rescript. col. penult. Qui [sect. 85] tenet, aeque regulares Commendatarios, vel titulares dsponere posse de his, quae supersunt de fructibus, & reditibus suarum Commendarum, ac beneficiorum, quam seculares: quod etiam probat Navarr. de redit. quaest. 1. num. 81. contra Sarmient. eodem tract. par. 1. monit. 11. num. 4. cum seqq. Vnde cum clerici seculares de dictis bonis possint, & debeant inter pauperes, & pia opera largiri, ex traditis a Covarr. in cap. cum in officijs, num. 2. de testam. Gutier. 2. pract. quaest. 114. n.q. cum seqq. Avendan. respons. 19. num. 2. & 3. Molina de primog. lib. 2. cap. 10. num. 53. cum sequent. Et [sect. 86] appellatione pauperum, & piorum operum quaelibet Coenobia, & Monasteria contineantur, cap. de reditibus, cap. quatuor 12. q. 1. Navar. d.q. 1. num. 9. & Sarmiet. 3. par. cap. 3. num. 10. Conseques est, ut idem regularibus permittatur respectu suorum Monasteriorum; maxime cum doctrinae eorum respectu, & nominatione ipsis fuerint assignatae. Quod tamen Ego intelligerem, ubi Ecclesia ipsius Doctrinae, sive beneficij reparatione non eget, iuxta ea, quae tradam infra cap. 23. Et limitate in salarijs, seu stipendijs pro servitio Doctrinae assignatis, & obventionibus Doctrinarijs ipsorum contemplatione cocessis. Nam si proponamus, [sect. 87] Indos, vel eorum Patronos aliquid largitos fuisse pro ornamentis, crucibus, cerealibus, campanis, aut alijs ad cultum divinum pertinentibus, id nullo modo Doctrinarij poterunt suis Monasterijs applicare, in o neque secum ad alias Doctrinas, & Ecclesias, etiam Indorum, transferre, ad quas promoti fuerint, ut egregie notat Innocent. in cap. in Lateranensi, de praebend. argum. text. in l. 1. & in l. legatum, D. de adim. leg. cap. denique 14. quaest. 5. & aliorum, quae tradit Navar. dict. tract. de redit. quaest. 2. num. 35. & in Apolog. menito 46. num. 4. q. 1. Et hoc quoque praevisum, & provisum reperies in sched. Pintiae 23. Maij 1559. tom. 1. pag. 114. Vlyssip. 1582. pag. 115. & in alijs statim seqq. ubi simul cavetur, quod tempore ingressus, & egressus beneficij, inventarium conficiant, & quod specialiter caveatur, quod Ecclesiae, si quas forte regulares pro Indorum Parochijs aedificaverint, vel domus pro sua habitatione prope eas positae, clericis secularibus relinqui debeant, si quando ad eos dictas Doctrinas transferri contigerit. Plane [sect. 88] in communi bene defendi potest, Religiones Indiarum, interim dum eis dictae Doctrinae non auferuntur, possessionem, & dominium, ac ius radicatum super illis habere, atque adeo nomine proprio super illis litigare posse, & ut sibi restituantur, vel conserventur, ut nuper omnes Religiones litigasse videntur, & praesertim Religiosi Franciscani contra clericos seculares provinciae de Yucatan, & in terminis probat Emain. Roder. 3. tom. regul. quaest. 29. art. 4. ubi postquam dixit, & docuit Religiosos, praesertim Medicates, nulla bona pecuniaria in particulari, nec in communi habere posse, sic inquit: Dixi in bonis pecuniarijs, quia in alijs, tam internis, quam externis potest habere, ut omnes iusti habent Fidem, Spem, & Charitatem, &c. In externis item potest habere, ut in iuribus Ecclesiasticis, ut puta titulo beneficij regularis, aut secularis Episcopatus, Abbatiae, Prioratus, vel Commendae, quorum dominium, & proprietas ita pertinent ad eos, sicut dominium, & proprietas beneficiorum ad clericos seculares: unde perinde possunt ag ere, & agunt nomine proprio, super proprietate, vel possessione suorum titulorum. Et in specie [sect. 89] defensionis privilegiorum, & exemtionum cuilibet Religioni, vel statui competentium, & quod graviter peccent, & puniantur, qui pro eis non pugnant, & satagunt, optimus text. in cap. quam periculosum 7. quaest. 1. cap. placuit, & seqq. 11. q. 1. cap. cum tempore 5. de arbitris, ubi Abbas num. 2. idem, & reliqui communiter Scribentes per text. ibi in cap. si diligenti, & cap. significasti, de foro compet. Lucas de Pena, omino videndus, in l. prohibitum, vers. Et nota, C. de iure fisci, lib. 10. Silvest. in summa, verb. Exemtio, num. 10. & 11. & resolvit in terminis Alphos. Vivald. in candelab. aureo, 1. parte, de absolut. num. 49. & Suarez lib. 4. de immunit. Eccles. cap. 3. ubi concludit, talem incuriam, vel renuntiationem esse sacrilegam, & iniuriosam statui Ecclesiastico, vel Religioso, imo & ipsi Pontifici, qui eis privilegia, vel exemtiones concessit, ut per Abbat. d. cap. cum tempore, num. 2. Quinimo, & pro praeeminentijs, & honorantijs etiam vigilare, & decertare licite possunt, & debent, ut late probat Menoch. cons. 51. num. 2. lib. 1. & cons. 126. num. 1. lib.. 2. & consil. 902. num. 1. lib. 10. Bersold. in tract. de praeced. & sess. praerogativa, in princip. & plures alij, quos Ego congessi in meo tract. de praecedent. supremi Consilij Indiar. §. 3. per totum. Dummodo id non faciant per superbiam, & elationem, quod in omnibus Christicolis reprehedit Nicolaus Mamertin. dum dixit: Semper Christicolis turpe est contendere honoris Causa praefracte, perrigideque nimis, Hoc docet, & verum est, sua nos per dogmata Christus, Vtque humiles, mites semper, ubique sumus. # 17 CAPVT XVII. An, & quatenus regulares Doctrinas Indorum habentes, Regij patronatus formae Praelatorum, secularium examini, collationi, subiectioni, visitationi, correctioni, & excommunicationi subiacenat? SVMMARIVM CAPITIS Decimiseptimi. -  1 REgulares in praesent ationibus, Doctrinariorum formam Regij patronatus sequi debent, & quae illa sit? -  2 Patronatus Regij forma in Doctrinis regularium, quando, & quomodo in Peruanis provincijs induci coeperit? -  3 Schedula anni 1624. quae dedit formam in Doctrinis Religiosorum praesentandis, exponitur. -  4 Religio si semper valde recusarunt servare forma patronatus Regij in Doctrinis Indorum sibi commissis, praesertim in Nova-Hispania, & quare? -  5 Consuetudo unius Ecclesiae, vel provinciae non est praecise ex aliorum moribus iudicanda. -  6 Provinciae uniuscuiusque consuetudinem, & statum subditorum illaesum conservare Principes debent. -  7 Religiosorum querelis, & incommodis circa patronatum Regium in Doctrinis Indorum servandum, quomodo consulatur per noviores schedulas de hoc agentes? -  8 Doctrinae Indorum, cum a regularibus ex Regia gratia, & precario possideantur, bene potest in illis formam sibi bene visam inducere. -  9 Privilegia Religiosorum non derogant patronatui Regio in Doctrinis Indorum, sed tantum eos habiles reddunt ad illas regendas, & inssignis schedula, quae hoc aperte decidit. -  10 Religiosi Doctrinis praepositi ab Ordinarijs examinari possunt, & debent. -  11 Concil. Trid. sess. 25. de regul. cap. 11. explicatur, ibid. -  12 Regulares, licet beneficijs regularibus praefici possint de solo assensu suorum Praelatorum, praeficiendi tamen, sunt examinandi ab Episcopo. -  13 Examen, & approbationem Episcoporu requiri in quibusvis Religiosis Doctrinarijs, aperte decidunt plures schedulae Regiae, quae referuntur. -  14 Doctrinarios regulares Novae Hispaniae cur Proreges compellere ad exame Episcoporum subeundum, & Regium patronatum servandum, ausi non fuerint usque ad ultimae schedulae promulgationem? -  15 Doctrinarum regularium forma, magna cura, & studio ventilata fuit. -  16 Breve Pij V. quod aliquam exemtionem Doctrinarijs regularibus dare videbatur, ab alijs Pontificibus revocatum fuit. -  17 Praelatus nullus potest pati Parochum in sua Dioecesi administrare, quem ipse prius non examinaverit, & approbaverit. -  18 Parochi, etiam a Rege praesentati, ab Ordinarijs locorum examinandi, & approbandi sunt. -  19 Examen Ordinarij etiam in beneficijs regularium, requirit quaedam decisio Rotae, quae refertur. -  20 Beneficia regularia non providentur per concursum, etiam stante decis. Trid. -  21 Prioratus regulares etiam ubi curam animarum annexam habent, per concursu non providentur. -  22 Concursus in Doctrinis regularium expresse excluditur in sched. ann. 1609. licet ea in reliquis Concil. Tridentinum servari iubeat. -  23 Regularium Superiores, vel ob hoc, quod Doctrinae Indorum sibi commissae, citra concursum providentur, maiorem curam in bonis Doctrinarijs nominadis ponere debet. -  24 Monachi, cum ad Parochias ex dispensatione ob Ecclesiae necessitatem vocentur, magis idoneos eligere debent. -  25 Guardiani, vel Priores, qui eliguntur, ut simul Parochi Indorum sint, sub mortali digniores eligi debent. -  26 Regul arium consuetudo notatur, & damnatur, qui eligunt Religiosos, alias graves, sed Indorum idioma non callentes, in Parochos eorum, & hi serviunt per alium, qui titulum non habet. -  27 Parochus iuxta Trid. habilis eligi debet, ut per se curam animarum exercere possit. -  28 Religiosi, ut Indorum Doctrinis praefici possint, illorum linguam callere debent, ex Motu Pij V. -  29 Quatenus dictio, non solum modum, verum & conditionem limportat. -  30 Examinatus semel, & approbatus ad beneficium Curatum, an, & quando iterum ab eodem, vel ab alio Praelato examinari, & approbari debeat? -  31 Examen novum in qualibet nova Ecclesiae parochialis provisione requiritur ex forma Tridentini, etiam si promovendus sit famosissimus Doctor. -  32 Scholari, qui putabatur idoneus, si collata fuerit praebenda, & postea reperiatur indignus, debet illa privari. -  33 Aptus qui olim fuit iudicatus, ex multis causis potest postea ineptus, & insufficiens reperiri. -  34 Praelatus non debet confidere de probatione antiqua alicuius Curati a suis antecessoribus facta. -  35 Examinatus, & approbatus etiam his ad duas Parochias, debet ad tertiam examinari, & poterit reprobari, ex Oldrad. & alijs. -  36 Declaratio Cardin. refertur de iteranda Parochorum examinatione. -  37 Parochi Indorum iterum, & saepius examinari possunt ratione idiomatis, maxime ubi promoventur ad beneficia diversum idioma habentia. -  38 Examen novum in Religio sis ab Ordinarijs fieri non debere, ubi nulla praecisa causa est, quae illud requirat, disponit Regia sched. quae refertur. -  39 Regulares semel approbati ab Ordinario, vel eius antecessore ad audiendas confessiones, an, & quando possint ab eodem, vel eius successore reexaminari? -  40 Regulares Doctrinis praepositi, an subiaceant iurisdictioni, visitationi, & correctioni Episcoporum? -  41 Regulares regulariter sunt exemti a iurisdictione Episcoporum. -  42 Religiosi Doctrinarij non videtur, quod ab Ordinarijs visitari, & puniri debeant, cum hoc ius in ipsos habeant, & exerceant Praelati eorum regulares. -  43 Corpus unum diversa capita habens, quasi monstrum censetur. -  44 Nemo potest duobus dominis servire, vel a duobus iudicibus syndicari. -  45 Iurisdictio individua est, nec potest uno, & eodem tempore integraliter apud duos manere. -  46 Parochiae Hispaniae, quae per Religiosos Monachales, vel Militares reguntur, ab Ordinariorum iurisdictione, & visitatione prorsus exemtae sunt. -  47 Visitatio solum videtur concedi Ordinarijs in Parochijs regularium, ubi eas per seculares exercent, ex declarat. Cardin. quae referuntur. -  48 Regulares Parochi, saltem ratione talis officij, non possunt excusari a iurisdictione, & visitatione Ordinariorum. -  49 Cap. cum capella 16. de privileg. expenditur, & illustratur. -  50 Hominem eundem diversis respectibus, diverso iure censeri, aut a diversis iudicibus ludicari, novum non est. -  51 Regulares, quantumvis exemti, in pluribus casibus subijciuntur iurisdictioni Ordinariorum. -  52 Regulares Parochos, saltem quoad officiu subesse iurisdictioni Ordinariorum, tenent plurimi Auctores, qui referuntur. -  53 Religiosos Doctrinarios Indorum, quod, & qualiter in officio officiado subsint iurisdictioni, & visitationi Ordinariorum? plures DD. & sched. tradunt, quae referuntur. -  54 Regulares Parochi an generaliter de moribus, & vita, vel solum de officio officiando visitari possint? & de schedulis, & declarationibus Cardinalium de hoc agetibus. -  55 Curati Ordinum Militarium, & aliaru Monachalium, quando excusentur a iurisdictione, & visitatione Ordinarij, etiam in officio officiando. -  56 Regulares Parochi an possint ab Ordinarijs excommunicari? -  57 Religiosi maxime Mendicates habent privilegium, ne possint ab Ordinarijs excommunicari, suspendi, vel interdici, nisi in casibus a iure expressis. -  58 Episcopi in decis. Trid. & plurium sched. fundant suam iurisdictionem in visitatione Parochorum, etiam regularium. -  59 Excommunicare potest quilibet Ecclesiasticus, qui in foro exteriori habet potestate ad cogendum, quia alias inutilis redderetur eius iurisdictio. -  60 Poena, vel correctio, ubi arbitrio Ordinarij relinquitur, potest ad excommunicationem procedere. -  61 Verbun simpliciter positum, generaliter intelligitur. -  62 Episcopi etiam per censuras possunt compellere regulares, ut ad processiones accedant. Concil. Trid. sess. 25. de regul. cap. 13. explicatur, ibidem. -  63 Concil. Trid. sess. 25. de regul. cap. 11. expenditur, & illustratur. -  64 AEquiparatorum idem est ius, ubi eadem militat ratio. -  65 Regulares curata exercentes, hodie mullis privilegijs, & exemtionibus a iurisdictione gaudent, in quantum tales curati. -  66 Cap. 1. vers. In eos, de privileg. lib. 6. expenditur, & explicatur. -  67 Episcopi in omnibus casibus sibi a Concil. Trident. in delinquentes Religiosos commissis, recte possunt eos excommunicare, & declarationes Cardin. quae hoc testantur. -  68 Visitationem Episcoporum si impediant, vel non admittant Curati regulares, possunt ab eis excommunicari. -  69 Clerici appellatione venit regularis Curatus. -  70 Regulares per Episcopum compelli possut censuris ad observantiam festorum per illum legitime indictorum. -  71 Regulares Curati possunt per cesuras copelli ab Episcopis, ne excedant taxam emolumentorum ab ipsis praescriptam. -  72 Regulares quibus casibus subdantur iurisdictioni Ordinariorum? remissive. PRimvm ergo, quod in dictis schedulis disponitur, illud est, ut [sect. 1] cogantur regulares formam praescriptam in Regio patronatu Indiarum circa provisionem beneficiorum exacte servare, quae quidem ea est, ut Proregi tres Religiosos, quos magis idoneos iudicaverint, ad quamlibet vacantem Doctrinam proponant, is vero unum illorum, quem maluerit, eligat, & Regio nomine Praelato se culari canonice instituendum praesentet, quae forma praefigitur in sched. anni 1574. §. 11. quae licet non loquatur specialiter de regularibus, in sui tamen ratione omnes Beneficiarios, & Doctrinarios comprehendit, prout & apertius fecit illa alia ann. 1609. de quibus late egi sup. hoc lib. cap. 15. ex num. 20. Et [sect. 2] dictam formam (licet non sine magna difficultate, & Religiosorum repugnantia) in Peruanis provincijs practicare coepit Excellentiss. Dom. Prorex D. Franc. a Toleto, cuius vestigia eius in eodem munere successores sequuti sunt, & postea aliquant isper oblitteratam, promulgata que dicta noviori sched. ann. 1609. magis plene & stricte in usum revocarunt Dom. Proreges Marchio de Montesclaros, & Princeps Squillacens. Et hoc est, quod dicere voluit [sect. 3] dicta schedula ann. 1624. cuius in calce capitis praecedentis meminimus, in illis verbis: Guardandose en los nombramietos, i promociones en Nueva Espana la forma con las qualidades, i circustancias con que se haze en el Peru. Quod semper [sect. 4] valde difficile visum, & reputatum fuit, & hodie reputatur, Religiosis Peruanis, & multo magis Nove-Hispaniae, propter privilegia, quae se habere dicunt ex Brevi Pij V. & aliorum Pontificum, ad Doctrinas administrandas, de sola licentia, & nominatione suorum Superiorum, iuxta reiata in cap. praecedenti. Et maxime, quia cum in Nova-Hispania dictas Doctrinas in formam Vicariorum, ut plurimum, disposuerint, nominat Guardianos, ve Priores earum suo more, ac modo, ubi Capitula celebrant, & in suis Diffinitorijs, quil simul Parochi dictarum Doctrinarum suturi sint, & ob hoc negant tres posse Proregi ad quamlibet doctrinam proponi, & Monasticam disciplinam insringi aiunt, si ad eum tabulas Diffinitorij, necdum publicatas, deserre cogantur, vel ex ipsius manu, & voluntate Vicariatuum Praepositos, sive Guardianos accipere debeant. Quod non aeque procedere dicunt in provincijs Peruanis, ubi vel nullae, vel paucae eiusmodi Vicariae reperiuntur, atque adeo harum usum, sive consuetudine ad illas de Nova-Hispania trahendam no esse, argum. text. in cap. illud, 12. distinct. ibi: Nec [sect. 5] aliorum consuetudinem aliarum contrario more subverti, ubi glossa notabiliter subdit: Esse ibi argumentum contra Episcopos, qui sic argumentantur contra Ecclesiam aliquam, ex quo aliae Ecclesiae hoc vel illud faciunt, ergo & ista idem faciat. Respondeatur ergo eis, quod consuetudo unius Ecclesiae non subvertitur propter contrarias consuetudines aliarum. Nam potius [sect. 6] debet Princeps unicuique provinciae consuetudine suam conservare, l. 1. C. quae sit loga cosuet. ibi: Et ne quid cotra longam consuetudinem fiat ad solicitudinem suam revocabit Praeses provinciae, cap. consuetudo 12. dist. & ita subiectis prospicere, ut illorum status integer, & illaesus servetur, ut probat optim. text. in cap. seudum, de prohib. feud. alien. ibi: Imperialem decet & solertiam, ita Reipublicae curam gerere, & subiectorum comoda investigare, ut Regni utilitas incorrupta, & singulorum status integer servetur illaesus. Quas rationes valide, & nervose expendit Eman. Roder. in quaest. regul. tom. 1. q. 35. & seqq. Fr Ioan. Bapt. in advert. confess. 2. par. Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 5. cap. 23. pag. 706. & extant alij aliorum Religiosorum libelli de eadem re agetes, suorumque privilegiorum exemtione defendentes. Sed huic [sect. 7] incomodo satis ocurritur sched. anni 1628. & 1634. dum iubent, ut ijdem illi Religiosi, qui in Capitulis eliguntur, possint Proregi proponi, & qui ab ipso ex illis electus fuerit, simul cum Curato Indorum Guardianatum, vel Prioratum exerceat, ibi: I en las elecciones, i proposiciones que se hizieren para las dichas Doctrinas, i Curatos por las dichas Religiones, han de nombrar el Provincial, i Capitulo para cada una tres Religiosos, de los quales el dicho mi Virrei, o Governador que exerciere mi Patronazgo, eligir a uno qual le pareciere. I es declaracion, que el q dellos assi fuere elegido, i aprobado pro el dicho mi Virrei, o Governador, para Doctrinero, esse mismo pueda ser, i sea Prior, o Guardia del Conveto que sirve de cabecera a la dicha Doctrina. Con que se socorre, i satisfaze a la duda, de que la elecion de Guardian, o Prior sea de los Religiosos, i la del Doctrinero del dicho mi Virrei, o Governador, a quie pertenece por las Bulas de mi Real patronazgo, &c. Et illi alteri obiectioni, quod [sect. 8] huiusmodi forma suis privilegijs repugnat, obviam etia itur dicendo, quod cum in voluntate mera, & absoluta Regis positum sit, eis has Doctrinas adimere, quas precario (ut saepe diximus) de ipsius manu acceperunt; bene potest eisdem dictam formam praescribere, quae non est praecisa, sed veluti causalis, aut modalis, ut nimirum eam servent, si Doctrinas habere velint, & privilegijs contrarijs non utantur, quibus renuntiare possunt, cum iln eorum favore sint concessi, l. si quis in conscrib endo, cum simil. C. de pact. Praeterqua, quod [sect. 9] dicta privilegia, & praesertim illud Pij V. quo magis nituntur, non derogat Patronatui Regio, quod nec facere potuit, iuxta ea, quae dixi sup. hoc lib. 3. c. 2. ex n. 18. Sed tantum Religiosos habiles costituit ad dictas Doctrinas, sive Curata habenda, & exercenda. Quod ne quis putet me ex meo Marte consingere, apertis verbis per Regia Maiestatem responsum fuit in quadam epist. dat. Matrit. 28. Martij ann. 1620. directa ad Domin. Princip. Squillacens. Peruanum Proregem, qui retulerat, qualiter dicti Religiosi, dictis privilegijs innixi, recusabant Regium patronatum agnoscere, & eius formam servare in hunc modum: El tercer caso es la duda que se mueve, en que vos aveis reparado, con ocasion de la Bula de Pio Quinto, la qual solo quita el impedimento que tienen los Religiosos para ser Parrochos, i Curas de almas, por manera, que solo habilita sus per sonas, beziendalos capaces. Pero no deroga el Patronazgo Real, el qual tiene prerogativa, i derecho especial, que no se entienda ser derogado, sino quando formal, i especificadamente se hiziere mencion del, i se derogare. La qual derogacion cessa en estos, i essos Reinos, por especiales leyes, usadas, i guardadas, i a este titulo qualquier Bala, Breve, o letras que sobre ello se despacharen, o buviere, se retienen, i reforman en quanto a esto. Conforme a lo qual, tomando la disposicion del Breve de Pio Quinto en su legal, i legitimo sentido, no impide la possession presente; la qual se ha de executar, conservando mi Real Patronazgo en la forma que lo aveis comencado a hazer; porque aunque estas Doctrinas i Curatos estam dados por agora a algunos de los Religiosos, por el tiempo de la voluntad Real, i por lo que durare causa conveniente, esto no excluye, que ayan de nombrar las personas idoneas que convengam, i presentarlas ante vos, para que elijais la q mas convenga, a la qual se le dara la verdadera presentacion. I por este medio, demas de ser tan juridico, se conseguira mayor cuidado en nombrar Religiosos idoneos, i conservar el Patronazgo en materia que tanto importa, i esta individualmente con el govierno espiritual, i temporal, &c. Secvndo, in eisdem schedulis deciditur, & declaratur, [sect. 10] quod Religiosi Doctrinis Praepositi, ab Ordinarijs examinari, & approbari debeant. Quod etiam ipsi suis privilegijs, & institutis valde contrarium esse dicunt. Varias evasiones assignantes ad decisionem Concil. Trident. sess. 25. de regular. cap. 11. quatenus probare videtur dictum examen Episcopis competere. Dicunt quippe, illud intelligendum esse, non quando ipsi regulares administrant, sed quando per clericos seculares, & quod hi tantum sunt, qui ibidem Episcoporum examini, & iurisdictioni subduntur, ut & ostendunt aliquae declarationes cardinalium ibi a Farinacio, Barbosa, & alijs adductae. Sed mihi videtur, [sect. 11] textum illum, si bene inspiciatur, & construatur, nullam solutione recipere. Nam aperte inquit: In Monasterijs virorum, seu mulierum, quibus imminet animarum cura personarum secularium, praeter eas, qua sunt de illorum Monasteriorum, seu locoru familia, personae tam regulares, quam seculares huiusmodi curam exercentes, subsint immediate in ijs, quae ad dictam curam, & Sacramentorum administrationem pertinent, iurisdictioni, administrationi, & correctioni Episcopi, in cuius Dioecesi sunt sita. Nec ibi aliqui, etiam ad nutum amobiles, deputentur, nisi de eiusdem consensu, ac praevio examinie, per eum, aut eius Vicarium faciendo, &c. Quae verba hunc sensum faciunt, quod ubi in Monasterio exercetur cura animarum, non solum quoad personas de ipso, sed quoad seculares; personae tali ministerio praepositae, sive regulares sint, sive seculares, Episcopo immediate, quoad illud, subsint. Quam expositionem, ut genuinam, & litteralem omnes admittunt, & iuxta eam Piasecius in prax. Episcop. 2. par. cap. 3. num. 46. pag. 182. decisum esse affirmat, quod [sect. 12] licet talem cura in Monasterijs exercetes, sive seculares sint, sive regulares poni debeant ad arbitrium Superiorum ipsorum regularium, non autem ad arbitrium Episcopi, ab eo tamen examinari, & approbari prius debent, antequam ponantur: quod idem refert & sequitur Hier. Goncalez ad reg. 8. Cancellar. gloss. 5. §. 3. n. 34. Sbrozius, qui nonsolum de examine Episcopi, verum & Vicarij eius testatur, iuxta d. dispositionem Trid. in tract. de offic. & potest. Vicar. lib. 2. q. 111. num. 9. & 10. Frac. Leo in thesaur. for. Eccles. 1. par. cap. 8. num. 20. ubi inquit, praevium examen requiri per Episcopum, aut eius Vicarium, & examinatores Synodales; & subdit, quod Clem. VIII. mandavit ita observari hoc decretum, excipiendo aliqua Monasteria, & capita Ordinum, idem tradit Seller in select. Canon. cap. 112. num. 28. ubi attestatur, ita resolutum in Camarinens. 20. Martij ann. 1621. Aldana in compend. Canon. resolut. lib. 2. tit. 8. num. 38. ubi inquit, hoc servari debere, non obstante Brevi Pij V. ann. 1577. quo maxime regulares nituntur, ut supra retulimus, & ita fuisse resolutum per sacram Congregationem Episcoporum sub die 6. Februarij ann. 1627. & est videndus Aug. Barbosa. qui alios adducit, in noviss. collect. ad Concil. d. cap. 11. ubi n. 30. hoc extendit, non solum ad Episcopos, verum & ad Ordinarios inferiores, habentes iurisdictionem quasi Episcopale, & refert ita resolutum in Rota in Pisciens. iurisd. 16. Octob. 1580. & 5. Maij 1589. coram Gipsio, & in eadem 20. Octob. 1593. coram Pena, & 15. Iunij 1590. coram Plato. Et extant [sect. 13] plurimae schedulae, quae eandem Concilij praxim, & declarationem admittunt, & quia regulares approbationem Ordinarij habere, & eius examen subire recusabant, eos ad id teneri expresse decidunt, non obstantibus privilegijs, quibus se excusare nituntur, & quod non apponatur in eorum titulis clausula, quae olim apponi solebat, nimirum, quod si ab Ordinarijs non approbarentur, ex proprio Motu Pij V. & alijs privilegijs sibi concessis, Doctrinas habere possint. Ita enim cavit sched. data Paci Iuliae 5. August. an. 1580. cui cum Prorex Peruanus Dom. D. Martinus Enriquez obiecisset, Religiosos id aegre laturos, & Doctrinas relicturos, adhuc praecisa eius observantia illi iniuncta fuit per aliam Matr. 6. Decemb. ann. 1583. & ambae extant in 1. tom. impress. pag. 95. Et idem enixius, & strictius praecipitur Dom. Proregi Comiti Montis-Regij per aliam apud D. Laurent. 14. Novemb. 1603. cum qua simul altera ad Episcop. Liman. directa fuit, ut in hoc vigilaret, & casu, quo Religiosi aliquot Brevia, vel Bullas in contrarium praesentarent, Regalem Cancellariam, & eius Fiscalem comonefaceret, ut in eis retinendis, & interposita supplicatione suspendendis, quod suarum erat partium implerent; I que en conformidad de lo que esta ordenado, los unos, ni los otros no permitan, que en las Doctrinas que estan a cargo de las Religiones, entren a hazer oficio de Curas, ni le exerca ningun Religioso, sin ser primero examinado, i aprobado por el Prelado de aquella Diocesi, assi en quanto a la suficiencia, como en la legua, para exercer el oficio de Cura, i administrar los Sacramentos a los Indios de su Doctrina, i a los Espanoles que alli huviere. Quae schedula renovatur per aliam Matr. 16. April. ann. 1618. ad Peruanum Prorege Dom. Principem Squillacens. scripta, ubi iubetur, ut illam ann. 1603. praecise observari faciat, tanquam si cum ipso loqueretur, nulla in contrarium dissimulatione, vel consuetudine obstante, his verbis: I porque mi intencion, i voluntad es, que lo que en la dicha razon tengo ordenado, i mandado se cumpla, i execute precisamente, os mando, veais la dicha mi cedula, que aqui va incorporada, i laguardeis, i cumplais en todo, i por todo, segun, i como en ella se contiene, i declara, como si co vos hablara, i a vos fuera dirigida, que assi es mi voluntad. Sin embargo de que con el discurso del tiempo, i pretensiones de los Prelados, i Doctrineros se aya dissimulado, o introducido otra costumbre, a que por ningun caso se ha de dar lugar en ninguna manera. Et cum dictus Dom. Squillacens. scripsisset, se virtute huius schedulae curasse, ut quaeda Doctrinae regularibus minus idoneis tollerentur, & quod alij intra octo menses ad subeundum examen coram Archiepiscopis, & Episcopis comparerent, ei gratiae redduntur per epist. Matriti 17. Martij ann. 1619. iubeturque, ut idem sedulo imposterum animadvertat: Demanera, que no se de aprobacion a ningun Religioso, si no constare, que sabe mui bien la lengua, i tiene las demas partes necessarias. Quae schedulae sub eisdem datis ad Proreges, etiam & Praelatos Novae-Hispaniae remissae fuerunt, [sect. 14] quamvis nunquam ibi Proreges eas executioni mandare ausi fuerint, ob graves regularium querimonias, & contradictiones. Quousque latae tandem fuerunt novissimae illae, de quarum nunc interpretatione agimus anni 1622. 1624. 1628. & 1634. in qua hoc his verbis satis notandis exprimitur: I para ser Curas los dichos Religiosos, aunque sean superiores de las casas, o Conventos donde moran, i habitan, i son como cabeceras de las dichas Doctrinas, deben, i han de ser examinados por los Obispos, i Ordinarios seculares, i por sus Examinadores en el districto de las dichas Doctrinas. Pues ninguno puede cuidar de esta ocupacion Christianamente sin licencia suya. I en el idioma tambien lo deben ser, por la persona que se diputa para esta ensenanca, &c. Vt vel sic appareat, quanto studio, & [sect. 15] zelo, ac Religionis, & instructionis Indorum desiderio, articulus iste a Regibus nostris Pijssimis, & supremo eius Indiarum Senatu inspectus, ac trutinatus fuerit. Nihilque esse cur iuste regulares acquiescere nolint decisis hac in parte a S. Concilio Trid. & Eminentissimis Cardinalibus, & tot, ac tantis Viris doctissimis, qui ad expediendas dictas schedulas diversis temporibus adlecti sunt. Maxime cum Breve [sect. 16] Pij V. quo (ut saepe dixi) potiffimum nituntur, fuerit revocatum a Gregor. XIII. Et licet postea confirmatum videatur a Gregor. XIV. rursus novissime revocatum sit a Gregor. XV. cuius verba reperies apud Aug. Barbos. in collect. ad Trid. d. sess. 25. cap. 11. num. 5. sub data Non. Febr. ann. 1622. Et in hac parte examinis, & approbationis Ordinarij a Clem. VIII. in quadam Bulla ad instantiam ipsorum Religiosorum expedita. In qua declaravit, Religiosos Indorum Doctrinis inservientes, non extra claustra, sed intra claustra degere censendos esse, ita tamen ut prius a locorum Ordinarijs approbati fuerint, his verbis: Qui ab eorum Superioribus nominati, ac ab eorum Ordinarijs, seu eorum Officialibus approbati prius fuerint. Et sane hoc naturali, & Theologica ratione, adeo evidenti subnititur, ut ei nullum privilegium, nullum subterfugium obstare posse videatur. Nimirum [sect. 17] nullum Praelatum tuta conscietia posse alicui licentiam dare ad Parochi officium exercendum inter oves sibi commissas, vel eum approbare, aut ministrare permittere, de cuius prius sufficientia, & idoneitate plene instructus non fuerit. Quod adeo stringit Concil. Trid. sess. 24. cap. 18. & sess 25. cap. 9. ut nullam, & irritam esse dicat collationem, vel institutionem beneficij aliter factam, ibi: Ab Episcopo tamen iuxta alias statuta ab bac sancta Synodo examinentur, alioqui institutio ab inferioribus facta irrita sit, & inanis. Et magis in specie, [sect. 18] agens de beneficijs curatis iuris patronatus, sess. 7. cap. 13. ubi nullius privilegij, vel consuetudinis, etiam immemorabilis, praetextu, vel appellationis remedio, eos se tueri posse decidit, quominus examen subire teneantur, & a locorum Ordinarijs examinati sint, & idonei reperti declarentur. Quod in dictis locis innumeri Auctores, & declarationes S. Congreg. confirmant, quas ibidem Marcill. Farinac. Gallemart. & August. Barbos. recensent. Sed pro omnibus sufficiet declaratio Rotae Roman. decis. 102. par. 1. recent. quam resert Barbosa de offic. & potest. Paroch. cap. 2. num. 20. Que [sect. 19] examen quidem Ordinarij, & eius approbatione aperte requirit in beneficijs curatis regularium, quamvis eos liberet ab oppositione in concursu, & per edicta facienda, quae in alijs Curatis secularium requiritur in d. Concil. sess. 24. cap. 18. Et hoc esse consuetudine receptum, ut [sect. 20] beneficia regularia sine concursu provideantur, asserit Piasec. in prax. Episcop. 2. par. cap. 5. num. 18. vers. Hoc decretum, Goncalez ad regul. 8. Cancellar. gloss. 6. num. 162. Garcia de benef. par. 9. cap. 2. num. 197. Vgolin. de off. Episcop. cap. 50. §. 3. vers. 4. Alois. Ricc. in prax. decis. 421. in 1. edit. alias resol. 358. num. 1. in 2. edit. Mossobr. in prax. habendi concurs. ad Paroch. praelud. 3. dubit. 3. num. 34. Filiuc. in quaest. moral. tom. 3. tract. 41. de benef. cap. 4. num. 141. Rota decis. 326. num. 6. par. 2. recent. & Barbos. ubi sup. num. 21. & in Pastorali alleg. 60. num. 3. ubi num. seq. cum Garc. d. cap. 2. num. 199. refert, & probat, idem servandum esse [sect. 21] in Prioratibus regularibus, habentibus curam animarum, solitis commendari regularibus, quia etiam concursu non conferuntur. Quod valde notandum est pro Guardianijs, & Prioratibus Novae-Hispaniae, & aliquibus in Peru, quibus dixi, has Doctrinas, de quibus loquimur, annexas esse. Et gaudeo quidem haec invenisse, & tetigisse, quia multum concernunt [sect. 22] ad explicationem, & illustrationem schedul. ann. 1609. cuius latius memini sup. hoc lib. 3. cap. 15. ex num. 14. Nam cum in illa concursus requisitus per Trident. in beneficijs Curatis extendatur, & practicari iubeatur in eis etiam, qui in his Indijs Occidentalibus iuxta formam Regij Patronatus antea providebantur, & hodie providentur. In illis tamen, quae a regularibus deserrviuntur, sive exercentur, talem concursum excusari iubet, in illis verbis: Todo lo qual es mi voluntad, que se entienda, i cumpla en los Beneficios Curados, i Doctrinas que se proveyeren en clerigos, i no en las Doctrinas que estan, i estuvieren a cargo de Religiosos; porque en la provision de estas se ha de guardar lo que esta proveido, i se proveyere adelante. Hoc enim est conforme decisionibus, & Auctoribus, quos modo citavimus, sed inducit [sect. 23] tamen maiorem curam, & obligationem circa Superiores, vel Capitula regularium, ad quos spectat tales Religiosos ad dictas Doctrinas nominare, & proponere, ut ipsi quoque omnino curent, & quantum fieri possit, studeant, ut digniores, & idoniores eligant, etiam si postea ab Ordinario examinandi, & approbandi sint. Quod expresse docuit Abb. in cap. quod Dei timorem, n. 13. inquiens, quod cum [sect. 24] Monachi ob solam Ecclesiae necessitatem, vel utilitate ad haec benesicia habenda, & regenda dispensentur, minime salva conscientia praefici debet eiusmodi beneficijs, qui eisdem serviendis valde aptus non sit. Quod idem refert & sequitur Cardinal. in Clem. 1. de elect. num. 20. Silvester verb. Religio 7. num. 3. Et in terminis nostrarum Doctrinarum Indiarum Fr. Ioan. Bapt. in suis advert. Confessar. 2. par. ubi cum Magistro Veracruce concludit, quod [sect. 25] cum in Capitulo Provinciali Definitorum debeat eligere Guardianos, & Priores, qui simul his Parocijs fungantur, debet semper eligere digniores sub mortali peccato, ut docet D. Thom. 2. 2. q. 63. art. 1. & q. 185. & quodlib. 6. q. 9. quem sic explicat Sotus de iustitia & iure, lib. 3. quaest. 6. art. 2. Caietan. in sum. verb. Beneficium, & egregie Navarr. in Miscell. Latin. de oratione, num. 43. Et haec valde [sect. 26] notanda sunt contra consuetudinem depravatam, quam dicti regulares introduxerunt, conferendi nimirum has Parochias in titulum aliquibus Religiosis gravibus antiquis, & alioqui doctis, idioma tamen Indorum nullatenus intelligetibus, & associantes illis alium, vel alios Religiosos iuniores, qui illud intelligunt, ut Parochi functiones per hos expediantur. Hoc enim prohibitum, & mali exempli est, quia ille, qui titulum habet, non est idoneus, nec tenet eius nominatio, & hic, qui exercet, non est Parochus, & nullitati subiacent omnia, qua ab eo tanquam tali expediuntur, ut expressis, & notandis verbis declaratur in d. sched. novissima ann. 1634. ubi post verba, quae retuli sup. num. 7. haec subijciuntur: Sin que los dichos Superiores se puedan escusar, ni escusen con dezir, que cumplen con tener otros Religiosos q saben la lengua, i exercen, i suplen por ellos en esta parte, como estoi informado, que hasta aqui lo habn hecho, i acostumbrado mui de ordinario, pues es llano, que este ministerio no se puede exercer en esta forma, pues de ello se seguiria, que el que tiene el titulo, se hallara sin idoneidad, i suficiencia necessaria; i el que exerce, i la tiene se ballasse sin titulo, por no tenerle, ni aversele dado los dichos Ordinarios, que es a quien pertenece. Quedando con esto sugeto todo lo que como tales Curas hizieren a los escrupulos, nulidades, e inconvenientes que se dexan considerar, &c. Quod sumtum [sect. 27] videtur ex Trident. sess. 7. cap. 3. ubi disponit: Quod parochus sit habilis, atque per se ipsum eum exercere possit, cuius auctoritati innixus Emanuel Roder. d. 1. to. quaest. regul. q. 35. art. 1. sic inquit: Debet tamen iste Curatus quicunque sit (quasi diceret, etiam Prior, aut Guardianus) habere scientiam linguarum suarum ovium, quia in Concil. Trid. mandatur, quod resideat, & quod sit habilis, atque per se ipsum curam animarum exercere possit, alias, quod provisio, & collatio irritetur. Cui addo [sect. 28] Motum prop. Pij V. ab ipsis Religiosis pro se expendi solitum, ibi: Quatenus ipsi Religio si Indorum illarum partium idioma intelligant, expensa dictione, quatenus, quae [sect. 29] ubi adijcitur actui, qui est in fieri, non solum modum, sed conditionem inducit, qua non observata, actus corruet, cap. gravis, de restit. spol. cum alijs, quae tradit Craveta cons. 802. num. 1. Ludovis. decis. 555. num. 2. Tiraq. de retract. lignag. §. 8. gloss. 8. Molina de primog. lib. 2. cap. 15. num. 19. & novissime August. Barbosa de dictionibus, eod. verb. sium. Sed est quaestionis, [sect. 30] utrum si Ordinarius semel examinaverit, & approbaverit alique Religiosum, vel quemlibet alium clericum secularem ad eiusmodi curata Indorum regenda, & exercenda, & is postea ad aliud simile beneficium promoveatur, iterum exame subire debeat, antequam approbetur, vel instituatur, novumque hoc beneficium ipsi canonice conferatur? Quae quidem quaestio saepe mihi Limae de facto contigit in consultationibus dominorum Proregum, & Praelatorum, & his diebus in supremo Indiarum Consilio rursus graviter vetilata fuit. et in ea resolvendum videtur, [sect. 31] dictum examen pro forma, in qualibet nova provisione, & institutione Ecclesiae Parochialis desiderari, quamvis ad alteram quis iam examinatus, & approbatus reperiatus, praesertim si tale examen non fuit factum a moderno Praelato, sed ab eius antecessoribus, ut decisum est in Rota Romana apud Seraphin. 2. to. decis. 1323. pag. 223. & in alia, quam adducit Nicol. Garcia de benef. 6. par. cap. 2. num. 266. cuius haec sunt verba: Quando examen requiritur pro forma, debet praecedere quamlibet provisionem, quavis alias sit examinatus, & approbatus, etiam ad parochiales, maxime quando ab alio Ordinario. Nam quamvis prima approbatio possit videri sussiciens, ut de idoneitate constet, & ei semper multum deferri debeat, ut in Extravagat. Benedict. XI. inter cunctas, de privilegijs, cum traditis a Vazquez tom. 4. q. 93. art. 3. dub. 5. num. 4. Llamas de curat. anim. in 1. par. metod. cap. 7. & novissime Torrebl. de iure spirit. lib. 14. cap. 2. & 3. Concilium tamen in quolibet, quatumvis idoneo, examen requirit, & ita circa eius declarationem resolvit Alois. Riccius, & plurimi alij, quos refert, & sequitur Garcia ubi sup. num. 265. Quaranta in summa Bullarij, verb. Beneficiorum Parochialium collatio, §. circa exame, pag. 93. ubi inquit, hoc procedere, etiam si promovendus esset famosissimus Doctor, qui cum maximo applausu per plures annos legerit, & quod alias collatio erit nulla iuxta Pij V. constitutionem, ide docet Rebuff. in tract. nominat. q. 18. Paul. Fuscus de visit. lib. 2. cap. 5. Navarr. cons. 5. de off. Ordinar. & latius caeteris Flamin. Paris. ubi hoc extendit etiam ad beneficia vacatia per resignationem, lib. 8. de resignat. benef. q. 9. a num. 77. & lib. 10. q. 7. ubi inquit: Quod videmus contingere tota die cuilibet etiam doctissimo, & eadem q. 9. num. 91. addit per S. Congreg. declaratum fuisse, hoc procedere, quamvis quis sit Licentiatus, vel Doctor in Theologia, vel iure Canonico, & late de hac examinatione, & reexaminatione ages Lucarinus Academ. quaestion. acad. 2. observ. 1. & Rogerius in q. Sabina 2. inter quaest. divers. pag. mihi 165. ubi, quod [sect. 32] si Scholari, vel alteri, qui putabatur idoneus, collata est praebenda, & postea reperiatur insufficies, potest illa privari, cuius etiam memini sup. cap. praeced. num. 20. Et huius Doctrinae veritas suadetur, quia qui [sect. 33] olim aptus fit, hodie propter aetatem, vel oblivionem, in hominibus naturalem, vel alios varios casus aptus, & idoneus forte no erit, l. peregie 44. D. de acquir. possess. cum similibus. Et [sect. 34] non implet Praelatus, quod suarum est partium, si cum hodie, & per se approbationem dare, & institutione facere debeat, de praeterita approbatione, maxime antiqua, aut a suis antecessoribus facta, confidit, ut bene resolvit Seraph. d. decis. 1323. Et iterum, & melius 1. tom. decis. 968. num. 10. pag. 640. ubi concludit, quod, qui semel est examinatus, potest per novum exame reprobari, & sic duo simul clare supponit. Primum posse dari secundum examen. Alterum in hoc secundo examine posse insufficientem declarari, qui antea idoneus declaratus fuit. Nimirum quia quemadmodum omne artificium recipit incrementum per exercitium, l. legatis servis 63. §. ornatricibus, D. de legat. 3. Ita etiam per non usum, aut propter morum corruptionem olim aptus, hodie ineptus poterit inveniri. Et iuxta haec notabiliter consuluit Oldrad. cons. 18. etiam [sect. 35] his examinatum ad duas Parochias, debere ad tertiam examinari, & posse reprobari, si minus habilis reperiatur; ea eleganti ratione utens, quia si in alijs muneribus, & officijs hoc permittitur, & practicatur, ut in l. ut gradatim, §. reprobari, D. de mun. & honor. l. sed & reprobari 7. D. de excusat. tut. l. 2. D. de profess. & med. multo magis idem admitti, & practicari debet in exercentibus praedictam curam animarum, in quibus tale periculum maius est, propterea quod talis cura ars artium nuncupatur, cap. cum sit 14. de aetate, & qualitate. Et eo maxime, quod multoties contingat, aliquos a principio perfunctiorie examinasri, ut ibidem idem Oldrad. advertit. Cui addo (ne per mendicata suffragia ambulare videamur) expressam sacrae [sect. 36] Congreg. Cardin. declarationem, huc casum in terminis decidentem, in haec verba: Nonsufficit, quod praesentatus fuerit alias examinatus, & approbatus ab alio Ordinario ad beneficium curatum, quam referunt Farinac. Gallemart. & Marcilla sup. d. cap. 18. Trid. sess. 24. Quae omnia proculdubio certiora sunt in nostris Doctrinis Indorum, [sect. 37] in quibus praecipuum examen consistit in idiomatis intelligentia, quae ut leviter a multis Religiosis, & ab alijs addiscitur, ut possint his Doctrnis praefici, ita eadem facilitate, postquam illis praefecti sunt, per incuriam amittitur. Quod si promotio facienda sit ad Doctrinam diversi idiomatis, tunc nulla dubitatio subeundi novi examinis esse poterit. Prout haec omnia cohaerenter ad dispostitiones iuris communis, & decisiones Rotae, & S. Congregat. supra relatas, declaravit ultima illa sched. cuius saepe meminimus ann. 1634. aliquantisper propter itinerum difficultatem, & Religiosorum comoditatem eas temperans, [sect. 38] & novum examen excusari posse tradens, in semel ab eode Praelato ad aliud simile beneficium eiusdem idiomatis approbatis, & examinatis, in haec verba: Pero es declaracion, que los examinados, i aprobados una vez, no han de bolver a serlo, ni por los proprios Arcobispos, i Obispos, ni por sus sucessores. I esto se ha de entender para el mismo Arcobispado, o Obispado, en que fueren examinados, i en que se leas buviere dado, i diere la aprobacion como a tales Curas, sin limitacion alguna. Mas si sobreviniere causa que lo pida, o por demeritos en la suficiencia, o falta del idioma, o por suceder, como de ordinario sucede, que traten de mudarse, i passarse a otra Doctrina, en que aya, i se hable otralengua, es justo que se examinen; i declaro, que pueden, i deben ser examinados de nuevo, porque ya no se balla en ellos aquella suficiencia que merecio la primera aprobacion: i assi lo podran hazer, i mandar los Arcobispos, o Obispos para quietud de sus conciencias, &c. Et conducit valde, [sect. 39] quod in simili pluries declaravit Congregatio Episcop. & regular. quam referunt Seller in select. Canon. c. 14. num. 27. & Aug. Barbosa in collect. ad Trid. sess. 23. de reformat. cap. 15. pag. 32. num. 49. & 51. Nempe regulares ab Episcopo antecessore, praevio examine, approbatos, ad personarum secularium confessiones audiendas, posse modernum Episcopum pro maiori coscientiae suae quiete iterum examinare, & si minus idoneri reperti fuerint, reprobare, quinimo, & a semetipso approbatos, si aliqua iusta causa interveniat, quae ad suspendedum, vel denegandum eisdem ministerijum confessionis pertineat, & tradit alia, late rem disputans, & bene resolvens Ioan. Sanch. in select. disputat. cap. 48. fol. 451. & cap. 50. fol. 489. Tertivs Articulus in schedulis supra relatis decisus, & adhuc a dictis Religiosis, suis privilegijs insistentibus, dure, & impatienter acceptus, tendit [sect. 40] ad iurisdictionem, visitationem, & correctionem Ordinariorum circa eosdem Religiosos, quatenus dicta Curata Indorum exercent. Aiunt quippe, hoc nullatenus sua instituta permittere, quae eos a di cta iurisdictione totaliter eximunt, cap. cum dilecta, de confirmat. util. gloss. in cap. non licet, verb. Suae Dioecesis, de praescript. cum late adductis a Farin. decis. Rotae 105. per tot. lib. 1. in volum. consil. & decision. & Miranda in Manual. Praelat. 1. tom. q. 13. per totam. Nec debere [sect. 41] duas visitationes, Ordinarij, scilicet, & suorum regularium Praelatorum subire, quorum iurisdictioni Ordinariae, quam in ipsos exercent, annexa est, & esse debet visitatio, & correctio, ex traditis ab Altamirano in tract. de visitat. fol. 27. num. 68. col. 1. & Concil. Trident. sess. 25. cap. 20. ibi: Abbates, qui sunt Ordinum capita, & caeteri praedictorum Ordinum superiores Episcopis non subiecti, &c. ex officio visitet. Et ad hoc expendunt eadem fere illa, quae in articulis superioribus adnotavi, & quod [sect. 42] unum corpus diversa capita habens, quasi monstrum censetur, cap. quoniam, vers. Tanquam unum, de offic. Ordin. Nemineque [sect. 43] posse duobus dominis servire, vel a duobus iudicibus super eadem administratione iudicari, vel syndicari, l. si ut certo, §. si duobus vehiculum, D. comod. l. servus, D. de acq. rer. domin. c. in nova 16. q. 7. cap. cognovimus 12. q. 2. ibi: Incongruum namque est unam, eandemque Ecclesiae substantiam duplici quodammodo iure censeri. Matth. 6. Nemo potest duobus dominis servire, atu unum sustinebit, & alterum contemnet. Quorum argumento, [sect. 44] iurisdictionem individuam esse, nec posse integraliter uno, eodemque tempore apud duos iudices, vel Magistratus menere, late tradunt DD. in l. 4. §. Cato, D. de verbor. oblig. Abb. in cap. prudentiam, num. 2. de offic. deleg. Felin in cap. cum ex officij, num. 2. de praescript. & magis in specie Craveta cons. 411. num. 1. & 6. lib. 3. & plures alij relati a Menoch. consil. 1156. num. 50. vol. 12. & Marta de iurisd. 1. par. cap. 48. num. 1. Et praeterea adducunt exempla [sect. 45] aliquaru Parochiarum Hispaniae sub Militaribus Ordinibus, vel sancti Benedicti, aut alijs Monachalibus constitutarum, in quibus Ordinarij, nec per viam visitationis, nec alio modo ulla iurisdicionem exercent, ut advertit Eman. Roder. 1. tom. quaest. regul. q. 36. art. 3. & 4. & Cened. in pract. Canon. q. 26. num. 25. ibi: Ex quibus inferri licet, quod regulares sersunt subiecti Episcopo, in quorum, Dioecesi extiterint, non debent per Episcopos visitari, si tales babuerint Abbates, aut Generales, aut Superiores, qui habeant iurisdictione ordinariam, &c. Ac denique quasdam declarationes S. Cogreg. Cardin. quae tunc tantum videntur [sect. 46] dictam visitationem in Parochijs regularium permittere, ubi in eis curam animarum per seculares exercetur, quas refert Farin. ad Trident. sess. 7. cap. 5. ubi Aug. Barbosa aliam adducit dicentem: Quod etiam si Ecclesiae sint regularium, tamen tunc ab Ordinarijs visitari debent, quando cura exercetur per Sacerdotes seculares. Et de his agit Fr. Eman. Roder. 1. tom. regul. q. 35. & seqq. Fr. Ioann. Baptista in d. advert. 2. par. fol. 257. & seqq. & fol. 379. Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 5. cap. 7. pag. 800. & Fr. Ant. Remesal in hist. Guathemalensi, lib. 11. cap. 5. & 6. Sed quicquid ipsi dicant, & obijciant, certum est de iure communi, & Regio Indiarum regulares, [sect. 47] his Doctrinis inservientes, salte in officio, quod dicunt officiando, Ordinariorum iurisdictionem, & visitationem non posse, nec debere subterfugere, ac recusare; quia aliter ratio muneris, quod exercent, constare non posset, nisi ea redderetur Praelatis ibide omnimodum in spiritualibus iurisdictionem habentibus, ut colligitur ex [sect. 48] text. celebri in cap. cum capella 16. de privileg. ubi licet Capellanis Ducis Burgundiae, in quantum talibus, privilegium exemtionis a iurisdictione Ordinarij per sedem Apostolicam concessum, reverenter observari iubeatur; si tamen aliqui ex his curatum exerceant, quoad hoc, Episcopo subduntur, ut constat ex illis verbis: Quocirca mandamus, quatenus in quantum exemti sunt, eiusdem ratione Capellae Apostolicis privilegijs defer as reverenter, sed in quantum ratione Parochialium Ecclesiarum, vel alias iurisdictionem tuam resp cere dignoscuntur, officij tui debitum in eosdsem libere prosequaris; ubi gloss. verb. In quantum exeti, rectissime notat, non [sect. 49] esse novum, nec insolens,ut unus,idem homo diversis respe ctibus, diverso iure censeatur, & in aliquibus exemtione gaudeat, in alijs non, ut in exemplo cap. tuarum, & cap. ex ore, in fine, eod. tit. de privileg. & cap. tuas, de maior. & obed. & idem in nostris terminis probat text. in cap. qui Religiosis 18. q. 2. cap. quoniam 21. eod. tit. des privil. cap. 1. §. in eos autem, eod. tit. lib. 6. & Concil. Trid. d. sess. 25. cap. 11. cuius verba adduxi sup. hoc cap. num. 11. & plures casus adducens, [sect. 50] in quibus regulares exem ti iurisdictioni Ordinarij subijciuntur, Cened. in pract. Canon. d.q. 26. per totam, Erasmus a Cochier in integro, & satis docto, & copioso tractatu de iurisdictione in exetos, & Capanillus statim citandus. Et ita in nostris terminis expresse tenent, & [sect. 51] de communi totius orbis praxi testantur Paul. Fuscus de visit. lib. 2. cap. 16. per totum, Fr. Eman. Roder. in d.q. 36. art. 4. & tom. 2. quaest. 63. art. 11. vers. Et advertendum, Piasec. in prax. Episcop. 2. part. cap. 3. num. 46. Franc. Leo in thesaur. for. Eccles. 2. par. cap. 18. num. 105. Riccius in praxi re. for. Eccl. decis. 608. num. 2. & decis. 736. & in prax. aurea, resol. 176. Mar. Anton. Maceratens. lib. 1. var. resolut. cap. 17. per totum, & cap. 112. casu 50. vers. Non fuit autem dubitatu, Petr. Cenedus sup. num. 25. Campanillus in divers. iur. Canon. rubr. 12. cap. 13. num. 51. cum seqq. & num. 115. Hier. Venerus a Leiva in exam. Episcopor. lib. 6. cap. 11. ex n. 2. Vgolin. de offic. & potest. Episcop. cap. 20. §. 4. & cap. 21. §. 5. Paul. Bertus in praxi criminali regularium, seculariumque omnium, tit. 4. de visit. cap. 29. de visitat. regular. num. 46. Fr. Ioan. de la Cruz in epitome de statu Religion. lib. 2. cap. 3. fol. mihi 122. pag. 1. vers. 7. Azor. to. 1. instit. moral. lib. 12. cap. 18. vers. 46. Seraphin. decis. Rotae 1067. num. 2. vers. Postremo, Barbosa in Pastorali, par. 3. alleg. 74. ex num. 18. ubi Navarr. sairum, & alios adducit, Marescot. lib. 2. resol. cap. 35. num. 22. & seqq. ubi plura satis notabilia cumulat de his beneficijs regularibus, de quibus tractamus. Aldana in compend. Canon. resol. lib. 2. tit. 8. n. 40. ubi dicit resolutum fuisse, quod huic iurisdictioni, & visitationi Ordinarij no obstat Breve Pij V. ann. 1567. Seller, qui de alia simili decisione testatur, in select. Canon. cap. 112. num. 8. & plures alij, quos refert Erasm. Cochier. in d. tract. de iurisd. in exemt. 2. par. q. 2. per tot. & August. Barbos. in noviss. collect. ad Trid. d. cap. 11. n. 11. & seqq. pag. 563. ubi refert rescriptum Pij V. ann. 1571. quo cavetur, Ecclesias Militum sancti Ioan. Ierosolym. quibus cura animarum incumbit, in concernentibus ipsam curam, Ordinario esse subiectas, & ab eo visitari posse. Et idem [sect. 52] in terminis nostrorum regulariu Indiarum tandem fatetur Eman. Roder. dict. q. 36. art. 3. & 4. & 2. tom. q. 64. art. 1. & idem Emanuele referens, & transcribes, tenet Fr. Ioan. Bapt. ubi sup. Matienz. de mod. Regni Peru, 1. par. cap. 37. qui ait, aliter has Doctrinas constare non posse, Miranda in Manuali Praelat. q. 42. art. 1. & seqq. & novissime D. D. Felician. a Vega Episcop. Pancens. & nunc cum haec praelo mandantur in Archiepiscopu Mexicanum electus, in cap. caeterum 5. de iudicijs, num. 36. ubi ad hoc expendit verba sched. ann. 1624. quae retuli cap. praecedenti, num. 77. & huc tranferenda sunt: sed ante ea idem non minus aperte cautum invenio in nobili illa schedula dat. Matrit. 16. Decembr. ann. 1587. tom. 1. impress. pag. 100. Quae cum aliam anni 1583. suspendere iussisset, quae omnes Doctrinas Religiosis adimere praecipiebat, ut dixi sup. cap. proxim. nu. 25. Eam veluti conditionem adducit, ut ab Ordinarijs se circa officium curati visitari paterentur. Ita enim inquit: I vos personalmente, i sin cometerlo a otra persona alguna, visitareis las Iglesias de las Doctrinas, donde estuvieren los dichos Religiosos, i en ellas el santo Sacramento, i pila del Bautismo, i las fabricas de las dichas Iglesias, i las limosnas dadas para ellas, i todas las demas cosas tocantes a las tales Iglesias, i servicio del culto divino, i Religiosos que estuvieren en las dichas Doctrinas. Ansimismo lesvisitaries, i corregireis en quanto a Curas fraternalmente, teniendo particular cuenta de mirar por el bonor, i buena fama de los tales Religiosos en los negocios que fueren ocultos: i quando mas que esto fuere menester, o conviniere, dareis noticia a los Prelados, para que los castiguen, i no lo haziendo ellos, basreislo vos, conforme a lo dispuesto en el santo Concilio de Trento, i Passado el termino, i tiempo en el contenido, &c. quae schedula refertur etiam a Fr. Ioan. Baptista, Torquemada, & Remesal ubi sup. Et cum ita antiqua sit, & ab ipsis Religiosis impetrata, ut eis Doctrinae relinquerentur, nescio cur has noviores ann. 1624. & 1634. tanquam duras accusent, cum nihil amplius, quam illa, hac in parte contineant. Quod & repetitur in alia ann. 1618. cuius memini supra num. 13. ibi: I que si en las visitas que los dichos prelados les hizieren, en quanto a Curas, ballaren a los dichos Religiosos Doctrinantes sin la suficiencia, partes, i exemplo q se requiere, i sin saber, i entender la lengua de los Indios que doctrinaren suficientemente, los remuevan, i avisen a sus Superiores, para que nombren otros, que tengan la suficiencia necessaria, en que han de ser examinados. Et sunt innumerae aliae de eadem visita tione agentes; & quod si Episcopus non possit per se illam facere, mittat Religiosos ad aliorum Religiosorum visitationem, quae habentur in 1. tom. impress. pag. 115. cum seqq. Quod tamen innovavit Dom. Prorex Princeps Squillacens. innixus verbis d. sched. ann. 1618. ibi: I exempolo: & auxilium Episcopis praebuit, [sect. 53] ut generaliter de moribus, & vita eos visitare possent. Cumque do hoc Regium Senatum certiorem fecisset, responsum accepit per epist. dat. Matr. 17. Martij an. 1619 Esta bien el aver impartido el auxilio al Arcobispo para execucion de las cedulas, en que se manda, que los frailes Doctrineros sea visitados en la vida i constumbres. Quae tamen verba temere prolata videntur, quia eorum occasione generalis Religiosorum visitatio iudicebatur, quod magnas turbas excitavit, & ita in novioribus revocantur, & geminate dicitur dictam visitationem contineri debere, Dentro de los limites, i exerciciio de Curas restrictamente, i no en mas. Hoc enim est conformius dispositioni Tridentini d. cap. 11. & auctoritatibus supra relatis. Vnde regularem delinquentem extra Sacramentoru adminstrationem, & curam animarum, non ab Episcopo, sed a suis Superioribus puniendum esse, referunt decisum Gallerat. in margar. casuum conscietiae, verb. Parochus, Riccius d. resolut. 513. num. 2. & resolut. 532. & August. Barbos. in collect. ad d. cap. Trid. num. 10. par. 563. sivero intra dictum offlicum, bene potest ab Ordinario corrigi, & puniri, ut Trident. d. cap. 11. & dictae schedulae tradunt, ibi: Vsando de correccion, i castigo, en lo que fuere necessario, & varias circa hoc declarationes S. Congreg. adducentes, Seller in select. Canon. cap. 112. num. 8. ubi dicit, ita resolutum per sacr. Congregat. Episcop. sub die 6. Febr. ann. 1627. idem Seller ubi sup. num. 28. ubi attestatur resolutum in Camarinensi 20. Martij 1621. quod Episcopus potest regulares in ijs, quae curam animarum, & Sacramentorum administrationem cocernunt, visitare, & examinare, & contra eos, no parentes, & non exequentes decreta in visitatione facta, procedere, eosque cogere ad exequem dum. Quibus non obstant exempla, quae supra num. 45. adduxi, [sect. 54] de Curatis Ordinum Militarium, & alijs, in quibus Episcopi nullatenus se, etiam per viam visitationes officij officiandi, ingerunt, & immiscent, ut Emanuel, & Cened. ibid. relati testantur. Quia, ut ijdem Auctores ostendunt, id debet intelligi in Ecclesijs, quae omnino sunt exemtae a iurisdictione Ordinarij, atque adeo non sunt suae Dioecesis, sed sub ordinaria, & omnimoda iurisdictione Praelatorum regularium. Quod in nostris Doctrinis secus procedit, cum nullum alium Ordinarium habeant, nec agnoscant, & ita in eis Trid. decisio omnino servari debeat. Sed est quaestionis, & quidem gravissimae, & saepius occurretis, an [sect. 55] tales regulares sub occasione dictae visitationis, & correctionis, possint ab Ordinarijs excommunicari, vel suspendi? Et dubitandi rationem movet, quod ipsi regulares, maxime Mendicantes, se aliud speciale privilegium habere obijciunt, [sect. 56] ut ab Archiepiscopis, & Episcopis suspendi, interdici, vel excommunicari non possint, ut constat ex cap. 1. vers. In eos autem, de privil. in 6. ubi DD. Compend. privileg. Mendican. verb. Exemtio, num. 9. 23. & 24. Bulla Paul. III. ann. 1549. que idem privilegium concessit Religiosis Societatis Iesu, cum alijs, quae adducit Gambara, Enriquez, & Emanuel Roder. quos refert, & sequitur Thom. Sanchez de matrim. lib. 7. disp. 33. num. 23. idem Emanuel Roder. in summa ult. edition. to. 1. verb. Descomunion, cap. 140. num. 6. concludens, haec privilegia servanda illis esse, nisi expresse concedatur Episcopis, ut in aliquibus casibus possint latis censuris contra exemtos procedere, ut evenit in decret. Trident. sess. 25. de regul. cap. 1. & 16. & sess. 22. can. 9. in decredo de observandis, & evitandis in celebratione Missae. Caeterum, his non obstantibus, contrarium resolvendum est, quia cum in casu, de quo loquimur, [sect. 57] Episcopi habeant iurisdictionem, & correctionem in regulares beneficiarios, ijsq; immediate subsint, ut disponitur in Trid. d. sess. 25. cap. 11. & declaratur in decisionibus, & schedulis Regijs supra relatis, nullum dubium esse videtur, quin possent eosdem excommunicare, [sect. 58] quoniam potestas excommunicandi, eius est, quis iurisdictionem in foro externo ad cogendum habet, ut aliorum plurium auctoritate tradit Thom. Sanchez ead. disp. 33. num. 22. & 23. ad finem, & alias veluti frustratoria redderetur iurisdictio illis concessa, si armis privarentur, quibus Ecclesia solita est uti contra subditos inobedientes, & contumaces, ut in simili inquit Trid. sess. 25. cap. 3. de reformat. gloss. verb. Executorem, in cap. super quaestionum, & in cap. ex litteris, verb. Si subdelegatus, & in cap. fin. verb. Commissum, de offic. deleg. ubi docet, etiam habentem nudum ministerium posse excommunicare impedientes suam commissionem, ne alias inutilis sit commissio, ex regul. text. in l. 2. D. de iurisdict. omnium iud. cap. Pastoralis, & cap. praeterea, de offic. delegat. cum vulgat. Rvrsvs facit, quod Trid. d. cap. 11. in visitatione, & correctione dictorum regulariu simpliciter, & absque ulla districtione poenarum, vel censurarum loquitur, ut patet ex eius verbis sup. num. 11. relatis, ibi: [sect. 59] Subsint immediate iurisdictioni, visitationi, & correctioni Episcopi, &c. Vnde Episcoporum arbitrio relinquere videtur, quam malint poenam, vel censuram irrogare, ex text. in cap. de causis 4. §. ill is etiam, de offic. deleg. ibi: Si tale fuerit negotium, quod certa ex inde poena canonibus exprimatur, eandem infligas, alioqui ipsos pro delicti qualitate, & causa, secundum tuum arbitrium, punire procures; ubi gloss. verb. Arbitrium, cum concord. & facit etiam gloss. verb. Simpliciter, in fine, in dict. cap. praeterea, eodem tit. dum inquit, [sect. 60] quod verbum simpliciter positum, generaliter intelligitur; pro quo allegat text. in cap. si Romanorum 11. distinct. & in cap. quia circa, de privileg. Et eadem consideratione utens, resolvit in simili Riccius in d. prax. for. Eccles. in prax. poenar. decis. 362. num. 6. & in collect. decis. 4. par. collect. 882. quod in casu eiusdem Concilij sess. 25. de regul. cap. 13. quo decernitur, quod [sect. 61] Episcopi possint copellere Religiosos, ut ad publicas processiones accedant, poterit id poenis, & censuris efficere, pro quo plures Auctores adducit, & idem tenet Graffis lib. 3. cons. 10. de regular. num. 26. & seq. Stephan. Gratian. decis. Marchiae 232. num. 13. & 15. Maceratens. lib. 1. var. resol. c. 112. cas. 35. ad finem, qui refert ita fuisse decisum in Curia Episcopali Papiae, Eman. Roder. quaest. regul. 3. tom. q. 36. art. 1. ad finem, ubi inquit, ita sensisse Sac. Cogreg. Cardin. cuius declarationem adducit Zerola in prax. Episcop. verb. Excommunicatio, Rubr. de excomun. causa materiali, §. ad quintum, vers. Secundo fallit, Cened. in pract. Canon. q. 26. n. 16. Farin. Gallemar. Marcilla, & Barbos. in remiss. & declarat. ad d. cap. 13. Concilij. Deinde facit, quod [sect. 62] d. cap. 11. Trid. ut bene considerat Vgolin. d. tract. de off. Episcopi, cap. 20. §. 4. num. 1. in princip. quoad iurisdictionem, & subiectionem Episcoporu in hac parte iungit, & aequiparat regulares curam exercentes, cum secularibus, quibus ipsi regulares eandem curam in suis Monasterijs commiserunt, ut patet ex illis verbis: Personae tam regulares, quam seculares buiusmodi curam exercentes, subsint immediate, &c. Vnde cum [sect. 63] eadem sit ratio aequiparatoru, l. 1. D. de leg. 1. cum traditis ab Everard. in loco a simili, & magis in nostris terminis a Ioseph. Aldret. in alleg. iuris pro exemt. regular. ab eorum Ordinarijs, cap. 6. num. 5. & 6. quemadmodum dubium non est, quin Episcopi possint excommunicare seculares, ita dubitari non debet, quod possint & regulares, ex l. lex iam hoc iure, D. de vulg. & l. talis scriptura, §. fin. de leg. 1. cum simil. Cui considerationi non obstabit, si ex adverso replicetur, illam procedere, ubi militat eadem ratio in aequiparatis, non si diversa, ex late traditis ab Anton. Gabr. lib. 6. commun. tit. de clausul. concl. 9. num. 3. & Aldrete ubi sup. cap. 8. num. 12. prout in nostro casu contingere dicunt, respectu specialis privilegij, quod Ordines Mendicantes, & alias habere retulimus. Nam huic obiectioni facile respondetur, hodio [sect. 64] regulares curata exercentes, in quantum tales Curatos, nullis privilegijs gaudere, cum derogata sint ex eod. cap. 11. Trident. & ex alijs Brevibus, & declarationibus supra late relatis, & expresse in illa, quae refertur a Farin. Marcill. & Gallemar. ibid. & ita habet: Non intendit hoc decretum privilegijs regularium derogare, nisi in bis tantum, quae ad animarum actualem Sacramentorum administrationem pertinent, atque concernut. Vnde hene consequitur, quod in his nullis privilegijs fruuntur, atque adeo secularibus similes sunt, prout & in simili, loquens de eadem exemtione excommunicationis, docet, & probat [sect. 65] celebris text. in cap. 1. vers. In eos, de privil. lib. 6. in haec pulcra, & optima verba: In eos autem, quibus nec interdici, suspendi, vel excommunicari a quoquam valeant, a sede Apostolica est indultum (sicut sunt Religiosi quamplures) in quorum privilegijs continetur, ne quisquam Episcopus, vel Archiepiscopus Monasteriorum suorum Monachos pro ulla causa, ullove loco, interdicere, suspendere, vel excommunicare praesumat, ijdem Ordinarij iurisdictionem suam, quantum ad ista, ubicunque illi fuerint, penitus exercere non possunt: nisi forsan ipsi Monachi ad Monasteriorum suorum Prioratus Ordinarijs eisde subiectos, ut vel gerant eorum regimen, vel in eis tanquam proprij locorum ipsorum Monachi resideant, fuerint destinati. Tunu etiam, etsi libere possint ad eadem Monasteria revocari, ac tam illorum, quam ipsorum Prioratuum Monachi reputentur, cum non sit inconveniens, aliquem utrobique locum habere Monachi, cum unum altero subesse Monasterio, vel ab ipso noscitur dependere. Ratione tamen eorundem Prioratuum dicti Ordinarij sua iurisdictione in ipsis etiam quoad praemissa quamdiu morantur in illis, licite uti possunt. Per quem text. ex Concil. Trident. sess. 25. de regul. cap. 22. & Const. Pij IV. ann. 1565. generaliter docent Paul. Piasec. in prax. Episcop. 2. par. cap. 3. num. 52. vers. Relinquentes, & Genuens. in prax. Archiepisc. Neapol;. cap. 59. num. 8. delinquentes [sect. 66] Religiosos, in casibus, in quibus ex Concil. Trid. iurisdictioni Episcoporum subduntur, excommunicari, & alijs poenis puniri posse ab Episcopo. Cum quoad contenta in Concilio cessent omnia eorum privilegia, & exemtiones, ex eo, quia in d. cap. 22. madat observari omnia decreta de regularibus, non obstantibus privilegijs, & deputat executores Episcopis. Vnde sequitur, quod cum nulla ratio privilegiorum sit habenda, nec Concilium restringat modum compellendi, remittitur arbitrio ipsius Episcopi, l. 1. de iure delib. & in terminis Aldana in Compend. Canon. resol. lib. 2. tit. 18. num. 20. ubi in una Limana 19. Septemb. 1625. refert decisum, licere Episcopo etiam poenis, & censuris Ecclesiasticis in decretis eidem specialiter comissis, d. sess. 25. de regular. regulares compellere ad eorum executionem. Deniqve facit, quia in ipsis nostris terminis, de potestate Episcoporum in Curaris regularibus excommunicandis, [sect. 67] si impediat visitationem, etiam non adhibitis monitionibus, in ipso actu manifestae violentiae sibi illatae, pro defensione suorum iurium, adest expressa resolutio, Marc. Ant. Genuens. in prax. Archiepisc. Neap. cap. 18. Campanil. in divers. iur. Canon. rubr. 12. cap. 13. n. 53. Et idem generaliter quoties sibi oportere visum fuerit, tenet Maceratens. d. lib. 1. resol. ult. casu 50. inquiens, [sect. 68] quod huiusmodi casu clerici appellatione venit regularis Curatus, & allegatis aliquibus iuribus sup. relatis, Aldrete in d. alleg. cap. 9. n. 6. vers. Praeterea, ubi concludit, quod quoties Monachi Ordinarijs subijciuntur, possunt excommuincari, non obstante eoru privilegio, sicut & alijs poenis affici, Cerola in prax. Episcop. d. verb. Excommunicatio, §. ad quintum, vers. 4. ad finem, ibi: Nono fallit, quando regulares haberent curam animaru in Ecclesijs curatis Monasteriorum, seu domorum, tam virorum, quam mulierum, quoad curam animarum, Salced. in addit. ad prax. Bernard. Diaz cap. 3. litt. A. §. punire, in fine, quem ad hoc citat idem Sanch. d. lib. 7. de matrim. cap. 33. num. 22. Et iuxta haec etiam resolutum fuit, quod regulares [sect. 69] per Episcopum compelli possut censuris ad observantiam festorum per illum cum approbatione populi indictorum, ut testatur Seller in select. Canon. cap. 2. num. 11. quem refert Aug. Barbos. in collect. ad Trid. sess. 25. cap. 12. pag. 567. num. 9. Et [sect. 70] similiter, ut regulares curam secularium exercentes in emolumentis legitime percipiendis, prohiberi possunt per Episcopos, ne excedant taxam ab eis praescriptam, idem Seller cap. 112. num. 11. ubi testatur ita resolutum in una Limana 18. Septembr. ann. 1623. quem etia refert Barbosa in collect. ad d. sess. 23. cap. 11. num. 16. pag. 564. Et [sect. 71] de pluribus alijs casibus, in quibus ratione officij, vel ex alijs varijs causis regulares, non obstantibus suis exceptionibus, subiaceant iurisdictioni, & correctioni Ordinariorum, vide quae late scribit Erasm. Cochier in integro tract. de iurisd. Ordinarij in exemtos, & Hieronym. Cevall. de cognit. per viam violent. 2. part. quaest. 71. per totam. # 18 CAPVT XIIX. De Missionibus expeditionibus spiritualibus eorundem regularium pro Indorum coversione susceptis, & suscipiendis, & praesertim de Iaponica, & Sinensi, cum insertione Brevis D. N. Vrb. PP. in quo eius forma praescribitur. SVMMARIVM CAPITIS Decimioctavi. -  1 MIssiones spirituales pro Indorum coversione habere, & instituere esse debet praecipuum munus regulariu. Et quid Missionum nomine intelligatur? -  2 Missionum pro infidelibus convertendis antiquitas, & utilitas. -  3 Regularibus, missionibus Indorum intentis, quae privilegia concessa sint? remissive. -  4 Regulares Lusitaniae faciunt quartum votum de suscipiendis missionibus ad Indos Orientales, & quod idem oporteret instituert pro Occidentalibus. -  5 Religiosi Hispaniae laud intur de alacritate, qua se offerunt Indorum missionibus, & conversionibus, & schedulae, & Auctores, qui de hoc agunt. -  6 Missionarij pro convertendis infidelibus, Dei equi, & quadrigae, & nubes, & sagittae velocissimae vocantur in sacra Pagima, & loca de his agentia. -  7 Religiosi, audito signo, pro expeditionibus Christianis ad Indos convertendos, qualiter se habeant, & habere debeant? -  8 Religiosi etiam ad martyrium catervatim volant pro missionibus, & conversionibus Indorum, & exempla quamplurium, remissive. -  9 Religiosi missionibus Indorum intenti aliquando exemplo Christi, & D. Pauli, se martyrio subrabere debent, ut plures eide Christo lucrifaciant. -  10 Iaponijs pro missionibus, & expeditionibus, & laurea martyrij in eis suscipienda insigne nostrorum Religiosorum certamen refertur. -  11 Praedicatio verbi divini omnibus fidelibus, & praesertim Religiosis, communis est, & esse debet. -  12 Evangelium qualiter praedicatum, & praedicandu per Religiosos praedixerit S. Vincentius Ferrer. -  13 Religiosi Societatis Iesu, quibus fundamentis niterentur, sibi solis committendam esse spiritualem in Iaponios expeditionem? -  14 Multitudo, & varietas operantium confusionem, & discordiam producere solet. -  15 Apostoli provincias ad praedicandum sortiti sunt, & Ecclesia Parochias dividit. -  16 Cap. quam sit, vers. Insuper, de Iudaeis, expenditur. -  17 Dom. D. Emanuel Sarmiento & Medoca Canonicus Hispalensis, laudatur. -  18 Iaponensis missio a quibus, & quomodo ventilata, & resoluta fuerit, de mandato Regis Catholici? -  19 Religiosi intendentes conversioni Indorum, etsi disparis habitus, & professionis sint, inter se valde conformes esse debent. Cap. Deus, qui vult, de vita & honest. cler. expenditur, & illustratur. -  20 Monasticae caeremoniae, & observationes ex causa a S.P. alterari possunt. -  21 Habitum suae Religionis, qui deserunt, ipso iure sunt excommunicati, nisi id fiat propter bonum superius. -  22 Munere in uno eodemque, non debet dispar esse professio, neque in conversione infidelium. -  23 Rex noster quid tandem Rom. Pont. scribendum censuerit super Christiana ad Iaponios, & Indos expeditione? -  24 Vrbani D.N. PP. VIII. Bulla refertur, quae continet modum praedicationis Iaponiensium. -  25 Iaponiesium Praedicatores plurimi Martyrium passi sunt, & qui de eis agant. -  26 Regulares missionibus intenti, inter infideles, de sola suorum Praelatorum licentia praedicare & Sacramenta exercere possut. -  27 Reges Catholici, & eorum in Indijs vice gerentes possunt in utroque foro Praedicatores, quos voluerint, eligere, delegare ad missiones Indorum, etiam irrequistis Episcopis. -  28 Bulla Vrbani VIII. permittit missionarijs Iaponiorum exercise inter eosdem offciu Parochiale. -  29 Religiosi nulli, etiam Societatis Iesu, possunt regulariter praedicare, nec cofessiones audire, aliave Sacramenta exercere sine licentia, & approbatione Ordinariorum. -  30 Religiosi Societatis Iesu solent praetendere exemtionem Ordinariorum ad praedicandum, & confessiones audiendum. -  31 Confirmationis Sacrametum requirit in conferente ordinem Episcopalem. -  32 Confirmationis Sacramentum, ut conferre possint alij, quam Episcopi, permittendum videtur inter Iaponios, & alios remotos infideles. -  33 Confirmationis Sacramentum, quid praestet, & operetur? -  34 Papa potest dispensare, ut ex iustis causis conferat Sacramentum Confirmationis quilibet simplex Sacerdos. -  35 Episcopi in Iaponia etiam ex ipsis Neophytis ordinari deberent, quorum propriu munus est praedicare. -  36 Episcoporum ordo patrum generator dicitur, & quare? -  37 Episcopi in primitiva Ecclesia ex Neophytis ordinati, & exempla. -  38 Missionibus, & conversionibus Indorum, qui intendunt, abstinere debent ab omni mercatura, & negotiatione. -  39 Militibus omnibus negotiatio prohibebatur, & quare? -  40 Christus Dominus Apostolis, quos ad praedicandum mittebat, omne temporale lucru vetabat. -  41 Infideles facilius convertentur, si viderint, quod Praedicatores, & Missionarij eorum ab omni cupiditate bonorum temporalium vacui sunt. -  42 Praedicatores Indorum, quae observare debeant, si velint in spirituali illorum salute magnum fructum facere? -  43 Indorum Missionarij quae possint, & debeant ab ipsis Indis sponte offeretibus capere? -  44 Praedicatores Indorum, ut magis sufficiant, vitae commoditates respuere non debent. -  45 D. Lucae locus cap. 22. de pera, & sacculo Apostolorum, quid significet? ex Beda, & alijs. -  46 D. Pauli exemplum Missonarij ad convertendos Indos attendere debent, & eius verba 1. Corint. 9. explicantur, cum D. August. -  47 Clement. Alexand. & aliorum Patrum verba referuntur, de modo, quo se debet habere Praedicator, dum moretur inter infideles. -  48 Catechista Indorum novem proprietates habere debet ad lucrifaciendas animas eorum, ex P. Ioan. Busaeo, & brevis illarum narratio. -  49 Regulares missionibus occupati intra claustra manere dicuntur. -  50 Breve Clem. VIII. refertur de missionibus Indorum agens, & quod intra claustra degere sunt censendi. HIS ita praecognitis de regularibus, qui ex iniuncto, vel suscepto officio Parochiales Indorum Doctrinas exercet; superest, ut aliqua adijciamus de illis, qui in eorundem Indoru praedicatione, & coversione ex charitatis voto occupantur, & Missionibus (quas ipsi vocant) intendunt. Quod [sect. 1] sane est, & esse debet ipsorum Religiosorum praecipuum ministerium, ut optime, postalios, considerat Ioseph. Acosta de procuran. Ind. salut. lib. 5. cap. 21. cum quatuor seqq. ubi missiones intelligit, excursiones, & peregrinationes, quae oppidatim, verbi divini, causa suscipiuntur; sive, ut Religiosi Parochos iuvent, quos hac de causa in ista milita spirituali rectissime copijs auxiliaribus, levisque armaturae equitibus comparta, sive ad Indos (quod maxime curare debent) nec dum ad ditionem, & Religionem nostram redactos accedant. Et pluribus [sect. 2] sacrae Scripturae locis, & sanctorum virorum exemplis harum missionum in Ecclesia antiquitatem, utilitatem, & obligationem exaggerat. Quod etiam latissime prosequitur Fr. Tha Iesu de procur. omn. Gent. salut. 2. par. lib. 2. & par. 3. per totam, ubi contrarijs respondet, & lib. 3. cap. 1. ubi DD. Vincent. Ferrer. & Franc. Xaverium in exemplum adducit, & lib. 12. per totum, ubi [sect. 3] per ordinem Alphabeti omnia privilegia congerit, quae Religiosis infidelium conversionem curantibus a sede Apostolica concessa sunt, & de quibus possint dispensare. De quo etiam agit Fr. Eman. Roder. in quaest. regular. tom. 2. quaest. 99. art. 5. per. tot. & Fr. Ioan. Bapt. in advert. Confess. in dict. 2. par. fol. 172. cum multis seqq. Fr. Ioan. Focher in suo itinerario ad Indos fere per totum, Thom. Sanchez de matrim. lib. 3. disput. 26. num. 1. & seqq. Dom. Archiepisc. Mexicanus D. Felician. a Vega in cap. 4. §. de adulterijs, de iudic. num. 117. & novissime Fr. Eman. de la Cerda in quaestion. quodlibet. q. 5. scholast. n. 9. & 10. pag. 222. & 223. ubi notabiliter refert, [sect. 4] regulares Lusitaniae quartum votum facere de suscipiendis Missionibus ad Indiam Orientalem, quotiescunque id eis a suis Superioribus iniunctum fuerit. Et quod conveniens esset, ut idem in Religiosis in Regnis Castellae, vel Indiarum Occidentalium profitentibus pro conversione infidelium earundem Indiarum observaretur, quia alias, inviti, ad hoc cogi non possunt, ut post D. Thom. Sot. & Lopez sirmat Eman. Rober. regul. tom. 3. q. 20. art. 7. quem refert & sequitur Flav. Cherubinus in copend. Bullar. 3. par. sub Paulo V. pag. 94. Quod Ego respuendum sane non censeo, quamvis [sect. 5] Dei bonitate, & mifericordia cognoverim, dictos Religiosos ita alacriter, & affectuose hco ministerium semper suscepisse, & hodie suscipere, ut laudationibus potius, quam novis stimulis egeant, quod innumerae prope schedulae Regiae fatentur, quae eximias eis grates rependi iubent pro laboribus, & sudoribus in eo susceptis, & exantlatis, quae habentur 1. tom. pag. 99. & seqq. & praecipue illa anni 1583. ibi: Que el efecto ha sido conforme a lo que se procuraba, i procura, i q en vida Apostolica, i santa perseverancia han hecho tanto fruto, que por su doctrina, mediate la gracia, i ayuda de Dios nuestro Senor, ha venido a su conocimiento tanta multitud de almas, &c. Et de eadem cura, & eximio progressu Ego etiam egi 1. tom. de iur. Ind. lib. 2. c. 16. n. 11. & seqq. & late Fr. Ioan. a Torq. in Monarch. Ind. lib. 1. c. 9. pag. 27. & seqq. lib. 15. ex cap. 11. lib. 18. c. 8. lib. 19. & 21. per tot. ubi, quantum Franciscanis hac in parte debeatur, & quantum Indi eos ament, & revereantur, Fr. August. de Avila in hist. Mexic. Ord. Praed. & Fr. Ant. Remesal. in hist. Guathem. fere per tot. Fr. Alphons. Ferdin. in hist. Eccles. nost. temp. in Prolog. Thom. Bozius, ominio videndus, de sign. Eccles. Dei, lib. 1. c. 3. & 5. & alibi passim, Ioan. Boter. in relation. ubivers. 5. par. pet tot. Iustus Heurnius in tract. de legatione Evangelica ad Indos capessenda, Fr. Ioan. Nunez de Torres de instit. statuum Eccles. tract. 6. c. 4. §. 2. ex pag. 551. & novissime Fr. Petr. de Sanctiago, Regius Cocionator egregius, in relatione progressuu Apostolicoru Augustinianae Religionis Discalceatae in Indijs, & insulis Philipp. per tot. Vbi fol. 18. bene subiungit, eiusmodi [sect. 6] Religiosos Missionarios Dei, eiusque; divini verbi, equos, & quadrigas iuste vocari posse, iuxta illud Habacuc cap. 3. Qui ascendis super equos tuos, & quadrigae tuae salvatio, viam fecisti in mari equis tuis, in luto aquarum multarum, quem locum explicans D. Hieron. inquit: Ascendit in Paulo, ascendit in Petro, & in huiusmodi curribus equitans totum illustravit orbem: & D. Ambros. Agitavit Christus Apostolos suos, quos per diversa mundi dixerit, ut toti orbi Evangelium praedicarent, &c. & D. Greg. lib. 44. moral. c. 13. Via fecisti, id est, aperuisti Praedicatoribus tuis inter doctrinas huius seculi sordidas, & terrena sapientes. Vnde & nubes, & sagitae velocissimae dicti etiam fuerunt Apostoli, & dici poterunt nostri Religiosi eodem munere fungentes, iuxta ea, quae Ego etiam latius notavi d. 1. tom. lib. 1. cap. 14. num. 18. & seqq. Et quidem ita avide illud appetunt, eique incumbunt, ut vel de eo capessendo decertent, & [sect. 7] cum audierint buccinam expeditionum, quae ad has missiones parantur, dicant Vab, iuxta illud Iob cap. 28. quem locum ita intelligit Guiller. Parisiens. lib. de morib. tract. de spe, in fin. Sicut enim gaudent equi, atque strepunt, cum signum imminentis conflictus audierint, sic & viri sancti huiusmodi gaudio gaudent, cum bellum tribulationis adversum se consurgere cognoverint. Id quod [sect. 8] eo certius, & evidentius redditur, quod vel ad Martyrium catervatim volent, ubi eius occasio oblate est, ut plurimis exemplis probant Auctores supra relati, & praecipue Fr. Alphons. Ferdin. lib. 1. cap. 4. & 5. & 45. Fr. Ioan. a Torquem. in Moanarc. Ind. lib. 18. cap. 8. & lib. 21. per tot. & novissime Martyrium trium Religiosorum Societatis Iesu in provincia Vrugantiana elegantissimo sermone describens eruditiss. & religioss. P. Eusebius Nieremberg. eiusde Societatis, post libros de arte voluntatis, quos nuper in luce emisit. Ita ut saepe monendi sint, ne se huic periculo facile exponent, sed [sect. 9] diutius vita servent, ut maiorem profectum, & progressum in praedicatione, & coversione infidelium facere possint, exemplo Christi Domini, de quo inquit Evang. Ipse autem transiens per medium illorum ibat; & D. Pauli, qui se eadem de causa ibat, pluries a persequentibus subduxit. De quo Chrysost. de eius laud. homil. 7. Ista faciebat, ut praedicationi insisteret: cumque multis hinc credentibus, atque monibus coronatus iret ad Christum; metuebat profecto, ne pauper hinc, atque inops multorum salutis abscederet. Cuius spiritualis, & Apostolicae concertationis his diebus insigne [sect. 10] specimen editum est. Nam cum Religiosi Societatis Iesu a Clem. VIII. P.M. felic. record. diploma impetrassent, ut sibi solis inceret ad covertendas Iaponiorum gentes accedere, ex quo nullum fere aliud, quam Martyrij praemium expetunt, & expectant; caeteri aliorum Ordinum, & praecipue Mendicantium, Religiosi, graviter de hoc questi sunt coram Rege nostro Catholico, & supremo Indiarum Senatu, dicentes, verbum [sect. 11] Domini alligatum non esse, nec esse debere iuxta illud Pauli ad Timoth. 2. 1. & omnibus fidelibus, praesertim Religiosis a Domino imperatum fuisse, ut euntes per universum mundum Evangelium diffeminarent, & praedicarent, Ioann. 10. Matth. & Marc. ult. iunctis pluribus alijs. quae in communi, & in specie de nostrorum Indorum praedicatione Ego ipse congessi d. 1. tom. lib. 2. cap. 16. ex num. 15. & num. 30. & seqq. ubi gravissima D. Chrysost. & Franc. Xavierij de hac generali obligatione agentia recesui, & lib. 1. cap. 14. num. 74. ubi adduxi Propheticum Oraculum D. Vincentij Ferrer, qui dixit [sect. 12] Evangelium praedicatum, & praedicandum esse plenarie, & generaliter in totius orbis humano genere cunctis regionibus, tam apertis, quam aperiendis, tan cognitis, quam cognoscendis per fraters Praedicatores, & alios Mendicantes. In qua pia, & gravi colluctatione [sect. 13] cum Iesuitae suo diplomati niterentur, & praeterea allegarent, non satis commode per Religiosos diversorum Ordinum, & institutorum illud negotium peragi, cum [sect. 14] ex multitudine, & varietate confusio, & discordia causetur, Authent. de referend. §. 1. cap. 2. & ibi gloss. de rescript. in 6. l. si plures, ubi gloss. D. de administr, tutor. l. cum pater, §. dulcissimis, D. de legat. 2. l. 2. C. quando, & quibus quarta pars deb. cap. 1. de privilege. 1. item si unus, §. principaliter, D. de recept. arb. Vnde, [sect. 15] vel inter ipsos Apostolos provinciae sortitae fuerunt, ut late dixi 1. tom. lib. 1. cap. 14. num. 8. & lib. 2. cap. 25. num. 49. & hodie etiam inter iam conversos paroeciae divisae sunt, cap. 1. per totum 9. quaest. 2. cap. 1. de praescript. cap. Pastoralis, cum alijs, de his quae fiunt a Praelatis. Adhuc tamen reliqui regulares dicto generali praecepto suas partes defendebant, & ex text. [sect. 16] expresso in cap. quam sic, vers. Insuper, de Iudaeis, ubi Clem. III. ita scriptum reliquit: Insuper indulgemus, ut quicunque Religiosi, seu Clerici ad annuntiandam Gentibus Catholicam veritatem requisita, & habita Praelatorum suorum licentia, tibi voluerint adhaerere, id absque contraventione qualibet liberam exequendi habeant actoritate Apostolica facultatem. Quibus consideratis, [sect. 17] & alijs, quae in hanc rem pie, docte, & eleganter expendit nobilissimus, & eruditissimus vir Dom. D. Emanuel Sarmientus a Medoca almae Ecclesiae Hispalensis Magistralis Canonicus meritissimus, in aureo libello, quem circa hoc argumentum scripsit; & Militiae Evagelicae titulo indigitavit, [sect. 18] gravissimi, & lectissimi viri ex Cosilijs Status, Iustitiae, & Indiarum, quibus Rex noster pijssimus, & potentissimus huius disceptationis examem, & consuitationem commisit, inter quos Ego (licet indignus) cooptatus sum, in ea sententia fuerunt, ut quoniam multu tempus effluxerat postquam Iesuitae soli ex Brevi Clem. VIII. his Iaponiorum missionibus intendebant, & in eo magni illi progressus, quos sperabant, & promiserant, non usquequaque provenerant, summo Pontifici ab eodem Rege nostro, qua decet submissione, & reverentia proponeretur, & supplicaretur, ut rem hanc ad pristinam Evangelij formam reduceret, iuberetque, ut omnes undique Regliosi, prout melius, & commodius possent, sedulam operam hic Iaponiorum, & Sinarum piae, & Chirstianae conversioni, atque expenditioni navarent; ita tamen, ut ab omni mercatura, & temporalis lucri, ac quaestus suspicione abstinerent, & in provincijs ab alijs occupatis, & sufficientibus operarijs instructis, se alij non immescerent, & [sect. 19] omni cotetione, dissesione, & emulatione postposita, in catechizandi, ac praedicandi modo, imo & in moribus, & in habitu, si fieri posset, penitus conformarent, sequentes consilium Innocetij III. in cap. Deus. qui vult, de vita, & honest. cleric. ibi: Ne igitur si dispar in vobis observatia fuerit, & dissimilis habitus, apud eos, quibus unum Evangelium praedicatis, scadalum suscitetur. Mandamus quatenus eo no obstante, quod inter vos Monachi sunt, & Canonici regulares, vel alij etiam regulare vitam sub alia districtione professi, omnes paritier in unum regulare propositum, & honestum habitum, quantum ad hoc spectat, officium conformetis. Etenim, ut ibidem recte notant DD. & post alios Boetius Epo Frisius pag. 65. [sect. 20] caeremoniae istae, vel solemnitates, vel observantiae Monasticae, eius sunt ditionis, ut semper in eis omnibus excepta censeatur summi Pontificis auctoritas, cap. quia insulis, de regular. Et sic licet alias [sect. 21] habitum suum deserentes, vel occultantes ipso iure sint excommunicati, cap. 2. ne cler. vel Monach. lib. 6. Iacob. de Graffijs decis. Aurear. par. 1. lib. 3. cap. 5. de regular. num. 72. Eman. Roder. tom. 2. regul. q. 76. art. 3. Suar. tom. 5. de censur, disp. 23. sect. 4. num. 34. Reginald. in prax. for. poenit. lib. 18. num. 406. & Fr. Ioan. a Cruce de statu Relig. lib. 1. cap. 7. dup. 4. hoc tamen in casu haec regula dispensatur propter bonum superius conversionis infideliu. Et quia [sect. 22] in uno, eodemque officio non debet dispar esse professio, ut in cap. in nova 16. quaest. 7. cum alijs, quae adduxi sup. cap. proxim. num. 42. Vere enim, diaboli instinctu, studium in Religione factum est, ut dicatur in populis, Ego sum Pauli, Ego Apollo, Ego autem Cephae, & unusquisque, eos, quos baptizaverit, suos esse putet, non Christi, ut habetur 1. Corint. 1. & in cap. olim 5. distinct. 95. iunctis alijs, quae de omniomoda conformitate habitu, & catechismo Praedicatorum adducit Mosconius de Maiest. Eccles. pag. 140. Concil. Limense secundum, Can. 2. pag. 35. & D. Fr. Gasp. Villaroel Episcop. Chilens. in lib. Iudic. pag. 272. nota. 3. De quibus omnibus [sect. 23] Rex noster certior factus per consulationem, cuius ordination mihi commissa fuit, ei assensum praestitit, per decretum 21. Ianuarij ann. 1632. Et Regiae litterae expeditae sunt ad Roman. Pontificem, ut suis Apostolicis idem confirmaret, si opportunum, & expediens esse censeret, prout statim ad verbum confirmavit per [sect. 24] Bullam Apostolica datam Romae 22. Febr. an. 1633. quam, quia notabilis est, & paucis cognita, hic non gravanter insererem, nisi admodum prolixa esset, sed ut eam in compendium redigam, relata superiorum Pontificum ad solos Religiosos Societatis Iesu in hac praedicatione licentia, & ut per solam Indiam Orientale mitterentur, tandem iubet, ut quicunque, & undecunque mittantur, ita tame nut in docendis infidelibus uniformes sint, & Catechismo Card. Bellarm. utantur, atque ab omni quaestu, mercatura, & negotiatione prorsus abstineant, & ab alijs per quae possit inter illas gentes aliquod scandalum, vel offendiculum puritati praedicationis Evangelicae generari, & ut Sacramenta illis libere, durante praesenti rerum statu, administrare possint, exceptis ijs, quae ordinem Episcopalem requirunt. Necnon etiam ut Episcopi illarum partium controversias, si quae inter Religiosos earum oriantur, tanquam sedis Apostolicae legati, decidant, & terminent, si vero graviora quaedam negotia occurrerint, ea ad sedem Apostolicam referent, ut ab eadem matura consultatione adhibita provideantur, & decernantur. Ex cuius Bullae tenore constat, quam ardua haec Evangelica in Iaponios, & Sinas expeditio fuerit iudicata, propter [sect. 25] graves expeditiones, & frequentia marryria, quae ibidem Praedicatores, & Neophytyi ab illis coversi pati solent, de quibus pleni sunt libri Matthaei Ricij, & P. Trigaultij de Christiana ad Sinas expeditione, PP. Lud. Guzman, & Pineirus in hist. & relat. Iapon. epist. annal. Pat. Societ. Iesu de eisdem agentes. Plenius caeteris Pat. Ant. Possevin. in Bibliot. lib. 9. ex cap. 25. ad finem libri, ubi agit de Sinis, & lib. 10. & 11. ubi de Iaponijs, & alijs nationnibus, & qualiter earum salus procurari debeat, & tradit eorum sectas, errors, & leges, & qualiter confutari debeant, & imbuendi sint in mysterijs, & praeceptis nostrae Fidei, quorum citatione contentus ero, quia ea, & plura alia miranda, quae in his regionibus contigerunt, referre non vacat. Plane [sect. 26] regulares, qui in his missionibus occupantur, & praecipue in regionibus adeo remotis, concessum est, & concedi oportuit, ut de sola Praelatorum suorum licentia, & approbatione praedicare, & confessiones sacramentales audire possint, quinimo & parochorum officium exercere, iuxta facultatem eis datam in Brevi Pij V. ann. 1567. quod in illis absque dubio procedit, prout in terminis advertit Fr. Ioan. Bapt. d. 2. par. fol. 164. ad id etiam allegans Bullam Alex. VI. Et inquies, quod [sect. 27] eius virtute Reges, & eorum Proreges, & Gubernatores eius nomine possunt mittere Religiosos ad novas conversiones, qui ibi omnia official Curatorum exerceant in foro interiori, & exteriori, absque eo, quod Episcopi viciniores id impedire possint, neque Sacerdotes seculares ad idem munus in praeiudiciu regularium, & privative ad eos delegare & quod ita obtentum fuit contra Episcop. Novae-Galitiae D. Franc. Sanctos Garsiam, cum Dom. Prorex Novae-Hispaniae Comes Montis-Regij ad Californias, & Novum-Mexicu Religiosos mandavit. Idemque caveri video [sect. 28] in Bulla D.N. Vrbani VIII. cuius modo mentionem feci, quatenus omnibus Christianis nunc in Iapone existentibus, & pro tempore futuris concedit: Vt a quibusvis Sacerdotibus a Generalibus illorum illuc missis, ac mittendis, quorum copiam habere poterunt, Sacramenta (ordinem tamen Episcopalem non requirentia) etiam Parochialia, durante praesent rerum statu suscipere libere, & licite valeant. Quod exprimere necessarium fuit, quia alias post Clem. dudum, §. ut inde, de sepultur. & Concil. Trid. sess. 23. de reform. cap. 15. & sess. 24. c. 4. [sect. 29] nullus regularis extra suum Conventum praedicare, nec aliorum non sui Ordinis confesiones audire poterat, nisi prius ab Episcopis locorum approbatus, & licentia huius muneris exercendi donatus fuisset, etiam si Magistri, vel Praelati suarum Religionum sint, & maxima eruditione, & vitae sanctioniae pollentes. De quo, & qualiter his decretis etiam comprehenddantur Religiosi Societatis Iesu, quavis dicant se habere specialia privilegia in contrarium, late agunt Enriq. in summ. lib. 7. cap. 28. §. 8. & lib. 3. de poenit. cap. 6. §. 2. P. Suarez tom. 4. disp. 28. sect. 4. num. 3. Zerola in prax. verb. Praedicatio, §. 3. Eman. quaest. regul. tom. 3. q. 32. art. 3. & tom. 1. q. 59. per totam, Alois. Riccius in decis. Curiae Archiep. Neapol. 219. num. 5. par. 2. & part. 4. decis. 22. num. 2. Lud. a Miranda in manuali Praelator. tom. 1. quaest. 50. art. 3. conclus. 1. & q. 45. art. 5. & seqq. Menoch. de arbitrar. casu 465. Ioan. Gutier. lib. Canon. quaest. cap. 6. num. 8. & 9. Valer. Reginal. in prax. 1. par. lib. 1. cap. 15. num. 177. Fagundez ub quinque Ecclesiae praecepta, praecept. 2. lib. 7. cap. 2. num. 68. cu seqq. & innumeri alij, quos refert Aug. Barbos. in Pastoral. 3. par. alleg. 25. num. 14. & allegat. 76. per tot. & de offic. Parochi, cap. 14. & in collectaneis novissimis ad Trident. d. cap. 4. & 15. Vbi simul adducit aliquas notandas declarations Cardinal. eundem articulum concernentes. De quo specialem metionem facere volui, quia de eo Limae consultus fui a Reverendiss. Episcopo Guamangesi, cui [sect. 30] regulares Societatis Iesu super eo quaestionem movebant, & causas sibi dari postualbant, ob quas eis suspenderat facultatem praedicandi, & confessiones audiendi, quod tamen eum facere non teneri, resolvunt, decisumque referent Fr. Leo in Thesauro fori Eccles. part. 1. cap. 8. num. 9. Piasecius in prax. Episcop. 2. par. cap. 3. num. 41. vers. Si item, & Barbos. d. alleg. 76. num. 28. Et licet dicta Bulla non concedat his Missionarijs administrationem Sacramentorum, quae ordinem Episcopalem requirunt, quo in numero [sect. 31] est Sacramentum Confirmationis, ut in cap. ieiunium, de consecr. dist. 5. & Trident. sess. 7. de confirmatione, Can. 3. cum. late traditis a Suarez de eod. Sacram. disp. 36. sect. 1. & de Regligione lib. 2. cap. 30. num. 2. Bellarm. lib. unic. de Confirm. cap. 12. cum pluribus alijs relatis ab Alcedo in prax. Episcop. 2. par. cap. 4. num. 1. Barbos. in Pastor. 2. par. alleg. 30. n. 1. & in collect. ad Trid. d. Can. 3. P. Laiman. in Theolog. morali, lib. 5. tract. 3. cap. 6. Illustriss. Brachares. Acuna in cap. presbyter 11. num. 2. dist. 95. & novissimo D. Franc. Torreblanca de iure spirituali, lib. 13. cap. 6. Adhuc tamen Ego censerem, in [sect. 32] dictis expeditionibus ad Iaponios, & alijs remotis, ubi Episcopi desunt, permittedum esse alicui ex Praelatis ipsorum Religiosorum, ut hoc Sacramentum Neophytis bene in Fide semel suscepta imbutis ministrare posset. Nam per illud [sect. 33] Spiritus sanctus recipitur, & quis plene Christianus, ab Vnctione nimiru, quam recipit, potest appellari; & Spiritus sanctus, qui in Baptismo datur ad veniam, in Confirmatione datur ad Pugnam, ibique mudamur ab iniquitatibus, hic virtutibus praemunimur, ut graviter dixit D. Damascen. in sermon. dedio. Eccles. D. Isidor. lib. 2. de Eccles. off. text. in cap. debet 3. attedat 4. de consecrat. dist. 3. D. Thom. 1. 2. q. 102. art. 5. ad 3. ubi confirmationem vocat Sacramentu plenitudinis, & alia, ultra alios, adducens Thom. Bozius, omnino videndus, de sign. Eccles. Dei, lib. 2. cap. 2. & seqq. ubi probat, quod hoc Sacramento maxime unus fiat cum Deo spiritus noster, & plura exempla miraculorum per illud sperata recenset, praesertim circa idolorum demolitionem, & daemoniorum exsulationem, & fanaticorum sanationem, quae omnia satis apparet, quantum conferre possint Indis, maxime Iaponijs recenter conversis, & inter alios infideles, & idolorum cultures commorantes. Porro [sect. 34] ex iustis causis posse Pontificem concedere, & delegare, ut Abbates consecrati, imo & simplices Sacerdotes, hoc Sacramentum conserant, & administrent, aperte docet D. Thom. 3. part. quaest. 72. art. 11. ubi Nugnius dub. 2. Bellarm. ubi sup. cap. 12. Covarr. lib. 1. cap. 10. num. 6. & 14. Navarr. in Manual. cap. 22. num. 8. & consil. 14. de privileg. num. 2. Iacob. de Graff. in decis. aur. part. 2. lib. 1. cap. 5. num. 29. & 30. & tom. 1. cons. sub tit. de sacra V nct. consil. 1. num. 5. cum seqq. Alced. dict. cap. 4. num. 2. & 25. Eman. Roder. tom. 1. regul. quaest. 18. art. 3. Azor. 2. par. instit. moral. lib. 3. cap. 30. quaest. 4. vers. In primis, Bonacina de Sacram. disp. 3. q. unic. punct. 2. num. 3. vers. Dixi, August. Barbos. d. alleg. 30. num. 4. & d. collectan. ad Trid. num. 5. Dom. Acuna ubi sup. ubi plures alios adducit. Quibus addo in nostris terminis eandem delegationem in Iaponis requirentem, & suadentem Dom. Manuel Sarmiento a Mendoca in d. libello de militia Evang. cap. 20. & seqq. ubi (quod plus est) [sect. 35] Episcopos ibidem ordinari posse desiderat, quorum praecipuum munus est praedicare, Trident. sess. 5. de reformat. & quidem aliquando ex ipsis Neophytis, ut eorum verbo, & exemplo, caeteri commoveantur, & alliciantur, & sint, qui plures Sacerdotes ordinare possint, quia, ut inquit D. Epiphanius haeres. 75. [sect. 36] Episcoporum ordo Patrum generator est; Patres enim generant Eccl esiae, quaratione Episcopi proprie appellantur Patres; & adducit exempla Timothei D. Pauli discipuli, qui Neophytus adhuc Ephesinus Episcopus ordinatus fuit, Titus Cretensis, Pluvius Atheniensis, Dionysij Areopagitae, Onesimi servi, & fugitivi, & aliorum Ecclesiae primitivae, quae apud eum latius videri poterunt. Mihi sat erit digito fontem ostendisse, & haec ex eius floribus ad huius capitis ornamentu delibasse, de quibus dixi etiam latius sup. hoc tom. lib. 1. cap. fin. ex num. 30. Deniqve adijcitur in dict. consultatione, & Bulla supra relata, ut Missionarij [sect. 38] ab omni mercatura, & negotiatione abstineant, sub cenfuris ibidem, contra facientibus, irrogatis. Quod quidem valde iuris communis regulis convenit, quae Religiosos coelesti militiae operam dantes ab his prorsus abstinere praecipiunt, I. repetita, C. de Episcop. & cler. cap. 1. & per tot. ne cler. vel Monach. cap. 1. de fideiuss. cap. clerici, de vita, & honest. cleric. cap. 1. 2. & 3. 21. quaest. 3. cum pluribus alijs utriusque i uris, & Conciliorum locis plena manu congestis a Petr. Gregor. in partition. iur. Canon. lib. 4. tit. 8. cap. 9. & Lasarte de decim. vend. cap. 19. n. 51. & seqq. Quemadmodum [sect. 39] & secularibus militibus idem prohibebatur, I. unica, C. negotiatores ne militent, I. milites 15. & I. militarem 16. C. de re milit. lib. 12. I. 2. tit. 8. & I. 2. tit. 12. par. 5. & I. 6. tit. 14. par. 3. Veget. lib. 2. de re milit. cap. 19. Curat. & Ritterhussius ad Novell. 116. Raevard. lib. 1. coniect. cap. 13. Forner. lib. 1. select. cap. 3. & utrumque elegater comprehendens D. Ambros. lib. 1. offic. cap. 36 sic inquiens: Si is, qui Imperatori militat a susceptionibus litium, astu negotiorum foresium, venditione mercium prohibetur bumanis legibus, quanto magis, qui Fidei exercet militiam ab omni usu negotiationis abstinere debet. Et Sidon. Apollinar. lib. 8. epist. 8. dum Cesenatis municipij perversam gubernandi rationem scriberet, post alia sic ait: Vigilant fures, dormiunt potestates, foenerantur clerici, Syri psallunt, negotiatores militant milites negotiantur, student pilae senes, aleae iuvenes, armis Eunuchi, litteris foederati. Et maxime cavere oportuit in his missionibus, sive spiritulibus militijs, & expeditionibus, de quibus agimus, ad [sect. 40] quas Christus Dom. Matth. 10. dum Apostolos delegabat, illud primo monebat: Nolite possidere aurum, neque argentum, quae gratis accepistis, gratis date, &c. & Zachar. cap. 14. Et non erit mercator ultra in domo Domini exercituum in die illa. Vt sic [sect. 41] infideles intelligant, quod non cupiut sua, sed ipsos, iuxta illud D. Pauli 1. Cor. 9. & omnis cupiditatis occasio procul removeatur, dum vident, quod neque ministerij sui ratione exigunt, neque fructum alium expectant, quäm salutem Indorum, neque in postulando, quod ipsi vocant, Camarico, molesti sunt, praeseferentes continentiae, & integritatis lumen. Quod admirabile dictu est, quam in sui, doctrinaeq; suae admirationem, & studium Indos rapiat. Neque enim, ut praeclare (ut solet reliqua) tradit Acosta d. lib. 5. cap. 22. pag. 557. illustriora miracula ad Evangelij commedatione Indis adhiberi possunt, [sect. 42] quam ut neque avaritiae occasione, neque libidinis sinistro rumore doctrina ministri Evangelici decoloretur, virique Religiosi, & Apostolicum munus obeuntes, nihil, aut levitatem, aut faustum, aut lasciviam redoles, faciant. Nec imperiose, aut duriter se gerant, sed consilium D. Aug. sequentes, epist. 64. ad Aurelium, magis monendo, quam minando, magis iuvando, quam iubendo cuncta perficiant. In quo tamen (iuxta doctrinam eiusde Patris cap. 24. pag. 564.) cura [sect. 43] quedam mediocritatis adhibenda est. Vt enim Indi eos oderunt, qui nimij in exigendo sunt. Ita etiam a se aversos purant, qui ab ipsis oblata repudiant. Accipienda ergo humane sunt munuscuia eorum, & benigne, vel eadem, vel plura, si liceat, pauperibus communicanda, praeceptum Domini adimplentes, matth. 10. dum dixit: In quacunque domum intraveritis, dicite: Pax huic domui, & ibi manete, comedentes, & bibentes, quae apud illos sunt. Illud tamen praevenientes, & penitus providentes, ne [sect. 44] dum Apostolicae praedicationi quidem inhaerent, vitae commoditatibus destituantur, atque ita vel labore victi, vel viribus destituti, bene institutum cursum revocent. Nam qui aliquando Lucae 10. suis dixerit: Nolite portare sacculum, neque peram, ide alio tempore ijsdem dixit, [sect. 45] Lucae 22. Sed nunc qui habet sacculum, tollat similiter, & peram: quo in loco Bedam Venerabilem audire, licet Indicas sane peregrinationes veluti designantem, ac subnotantem his verbis: Nobis quoque datur exemplum iust a nonnuquam causa instante, quaedam de nostri propositi rigore posse sine culpa intermitti, verbigratia, cum per inbospitales porro regiones iter agimus, plura viatici causa, quam domi habebamus, licere portare. Deniqve, ut paucis omnia comprehendam, [sect. 46] exemplum D. Pauli Apostoli 1. Cor. 9. semper prae oculis habeant, qui non lucru suum quaerens, sed animarum, cum potestate haberet de Evangelio vivendi, ea tamen non est usus, ut plures animas lucrifaceret. Sic enim ad rem nostram aptissime inquit: Quae ist ergo merces mea? ut Evangelium praedicans sine sumtu ponam Evangelium, ut non abutar potestate mea in Evangelio. Nam cu liber essem, ex omnibus omnium me servum feci, ut plures lucrifacerem; quem locum exponens D. August. lib. 2. de serm. Domini in monte, inquit: Neque enim adeo debemus evangelizare, ut manducemus, sed ideo manducare, ut evangelizemus. Nam si propterea evangelizamus, ut manducemus, vilius habemus Evangelium, quam cibum, & erit iam bonum nostrum in manducando; necessariam autem in evangelizando. Quod etiam Apostolus prohibet, &c. Quo etiam respicit [sect. 47] Clem. Alexandr. 1. strom. sic scribens: Qui per litterarum monimenta loquitur apud Deum, Sacramenti Religione obstringitur, haec in scriptis vociferans, nec lucri gratia, nec inanis gloriae causa non vinci ab affectione, non quaestui servire, spe expectans eam, quae omnino reddenda est, retributionem, ab eo, qui operarijs pollicitus se redditurum mercedem pro meritis. Oportet autem Dominum, quoad eius fieri possit, imitari. Is autem fuerit, qui Dei voluntati inservit: qui cum gratis acceperit, dat gratis, satis magnam recipiens mercedem, ip sam vitae institutionem. Similia habet B. Gregor. lib. 19. moral. cap. 11. & expedit P. Ioan. Busaeus in Viridario, verb. Catechesis Christiana, cap. 3. ubi multum in nostris terminis, loquens de proprietatibus, quas Evangelizantes habere, & observare debent, hanc veluti praecipuam constituit, ut non lucrum suum quaerat, sed animarum. Secundam, ut doceat, quae Deus ei scire permisit, & se primum doceat, quae alios docere conatur. Tertiam, ut accomodet se ad auditorum captum. Quartam, ut no plus aequo sectetur elegantiam, & fucos sermonis. Quintam, ut cum omni hilaritate, & lenitate animi doctrinam suam omnibus impertiat. Sextam, ut mortisicet, & crucifigat carnem suam cum vitijs, & concupiscentijs. Septimam, ut sit firmus, & constans in Fide Catholica. Octavam, ut a praedicatione, & institutione doctrinae Christianae non cesser, quavis fructus exiguus sequatur. Nonam, ut paratus sit animam pro auditoribus, si opus sit, ponere. Decimam, ut non dedignetur se ad puerilem institutionem, licet in specie abiectam, demittere. Et cap. 4. agit de auditoribus catechesis, & eorum proprietatibus, & haec omnia adeo bene prosequitur, & exornat, ut superfluum videri possit in hoc amplius immorari. Vnde oportet, ut ad alia transitu faciamus. Illud pro coronide huius capitis adijcientes, [sect. 48] Regulares his missionibus intentos, & distentos, quamvis in partibus a suis Monasterijs valde distantibus, iudicandos esse intra claustra manere, prout ad eorum supplicationem declaravit R.P. Clem. VIII. die 9. Maij ann. 1595. cuius aliud Breve in Doctrinarijs loquens adduxi sup. cap. prox. praeced. Hoc vero quod de Missionarijs diversum ab eo est. CLEMENS VIII. Dilectifilij, salutem, & Apostolicam benedictionem. Quamquam vos, sicut exponi Nobis fecistis, ad praedicandum sacrosanctum Dei Evangelium, & viam veritatis, & salutis demonstrandu indies a vestris Praelatis, & Superioribus deputati existatis, vobisque Provincialis, sub cuius obedientia vivitis, assignatus sit: nihilominas Praelati Conventus, ubi degitis, & Episcopi istarum partium praetendunt vos extra claustra existere, & ut tales adiudica dos fore in rebus a Concilio Tridentino expositis in notorium vestrum gravamen. Nos quieti, & statui vestro hac in parte consulere cupientes, ac de praemissis ex relatione dilecti filij nostri Hieronymi sactae Romanae Eccles. Cardinalis Matthaei nuncupati plene informati, harum serie decernimus, vos ad praemissa obeunda a Praelatis vestris deputatos, & sub obedientia vestri Provincialis viventes reputandos esse, tanquam Religiosos viventes intra claustra, & sub obedientia vestrorum Praelatorum, ac propterea non esse ab Ordinarijs molestandos, nisi in casibus in dicto Concilio reservatis, dummodo quolibet anno vos coram vestris superioribus praesentetis, & innovationem licentiarum obtineatis, sicque per quo scunque iudices, & comissarios, quamvis authoritate fungetes, sublata eis, & eorum cuilibet quavis aliter iudicandi, & interpretandi facultate, & authoritate ubique iudicari, necnon irritum, & inane si secus super his a quo cuque quavis authoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari. Mandantes dictis Ordinaijs sub indignationis nostrae poena per quemlibet co tra facientem eo ipso incurrenda, ne vos, aut aliquem vestrum praemissa peragentes, nisi in casibus a sacro Concilio Tridentino reservatis, quoquomodo molestare, perturbare, aut inquietare audeant, seu praesumant, necnon Priori sancti Dominici, & Provincialis sancti Augustini, ac Comendatori Ordinis Beatae Mariae de Mercede, Monasteriorum civitatis Regum, vel Cuzqui, & de Quito, quatenus ipsi, vel duo, aut unus eorum per se, vel alium, seu alios vobis in praemisssis efficacis defensionis praesidio asisstentes, non permittat vos ab ipsis Ordinarijs, seu quibusvis alijs contra praesentium tenorem molestari, contradictores quoslibet, & rebelles, & praemissis non parentes per sententias, censuras, & poenas Ecclesiasticas, aliaque opportuna iuris, & facti remedia, appellati one postposita compescendo, invocato etiam ad hoc (si opus fuerit) auxilio brachij secularis. Non obstantibus quibuscunque constitutionibus, & ordinationibus Apostol. necnon Ordinis, & Provinciarum huiusmodi iuramento confirmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis, statutis, & consuetudinibus, privilegijs quoque, indultis, & litteris Apostol. in contrarium quomodolibet concesssis, approbatis, & innovatis, quibus omnibus, eorum tenores praesentibus pro expressis haben. illis alias insuo robore permansuris, hac vice dutaxat specialiter, & expresse derogamus, caeteris contrarijs quibuscunque. Caeterum quia difficile foret praesentes litteras ad singula quaeque loca, ubi necesse fuerit, deferri. Volumus, & similiter dicta auctoritate decernimus, quod praesentium transumtis, etiam impressis, & manu alicuius personae in dignitate Ecclesiastica constitutae obsignatis, eadem prorsus fides adhibeatur, quae praesentibus adhiberetur, si forent exhibitae, atque ostensae. Dat. Romae apudsanctum Petrum sub annulo Piscatoris, die 9. Maij 1595. Pontif. nostri anno 4. M. Vistrius Barbianius. # 19 CAPVT XIX. Vtile, & conveniens censeri, ut in Ecclesijs, & beneficijs Indiarum indigenae exteris, caeteris paribus, praeferantur, & quibus id iuribus, schedulis, exemplis, & rationibus suadetur. SVMMARIVM CAPITIS Deciminoni. -  1 ECclesia Dei quoscunque homines vere christianos ad sui cultum, & servitium admittit. -  2 Acceptio personarum non est apud Deum. Cap. ad decorem 5. de instit. cap. eam te 7. de rescript. expenduntur, & illustrantur. -  3 Statuta Ecclesiarum puritatem sanguinis requirentia, vel alienigenas excludentia, a quibus Auctoribus impugnentur? -  4 Ecclesiae plures, & Collegia habent statuta puritatis sanguinis, & qui Auctores ea defendant? -  5 Beneficia Ecclesiastica, & alia officia secularia, quod naturalibus, seu patrimonialibus dentur, vel saltem hi exteris praeferantur, totus fere mudus admisit, & exempla, & Auctores variorum Regnorum. -  6 Exteri, seu alienigenae quas fraudes Romae faciant, ut pesiones sibi reservare possint in beneficijs, quae solum Hispaniae indigenis dari possunt? -  7 Officia Regni non debent dari exteris, nec peregrinis. -  8 Ius excludens alienigenas Regni ab eius beneficijs a Papa derogari non potest. -  9 Gratia beneficij, naturalibus dari soliti, est subreptitia, si de hoc in eius impetratione mentio non fiat. -  10 Bullae quae praeiudicant iuri, vel consuetadini beneficiorum patrimonialium retineri possunt, & solent. -  11 Papa eam intentionem semper habere cesetur, ut unusquisque in propria patria, & iuxta eius leges provideatur. -  12 Clericos ad Episcopatus, & quaelibet alia beneficia Ecclesiastica ex naturalibus, & provincialibus eligi debere, ius Canonicu saepissime monet. Cap. bonae memoriae, de post. Praelat. cap. fin. de cleric. peregr. & alia iura similia, explicantur, & illustrantur, ibidem. -  13 Naturalium in beneficijs suae provinciae praelatio in Concil. Trid. & alijs pluribus approbatur. -  14 Ius civile, & Regium Agnoverunt, & approbarunt praelationem natur alium in beneficijs suae provinciae. L. 3. tit. 15. par. 1. & l. 14. tit. 3. lib. 1. Recop. expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  15 Patrimoniales, sew naturales, caeteris paribus, in officijs, & beneficijs praeferri debent, etiam ubi non extat lex, vel consuetudo, quae id praecipiat. -  16 Naturales ipsius oppidi, in quo est beneficium, ficium, in eo praeferri alijs provincialibus debent. -  17 Ecclesijs praefici debent, qui in eisdem laudabiliter inservierint. L. in Ecclesijs, C. de Episcop. & cleric. cap. bortamur, 71. dift. & alia iura similia, expenduntur, & exornantur, ibidem. -  18 Peregrina iudicia generaliter prohibita sunt, & eorum damna. -  19 Suffraganeus ad Metropolitanam Ecclesiam, caeteris partibus, transferri debet. -  20 Ecclesiae plures ubi sunt in eadem civitate, ille in illa praeferri debet, qui ex eiusdem gremio fuerit. -  21 Tutor eiusdem oppidi, in quo pupillus moratur, sufficit quod idoneus existat. -  22 Naturalium cuiuslibet provinciae in beneficijs eiusdem praelationem, quibus verbis Baldus insinuet, quae referuntur, & exponuntur. -  23 Beneficia Indiarum iure potissimo earum incolis, & naturalibus debentur, quia sub bac speciali lege instituta sunt. -  24 Erectionibus Ecclesiarum Indiarum expresse cavetur, ut earum beneficia filijs patrimonialibus conferantur. -  25 Patrimoniales, & naturales Indiarum in beneficijs, & praebendis ipsarum praeferri debere, plurimae schedulae Regiae constituunt, quae referuntur. -  26 Informationes naturalium, & benemeritorum de provincijs Indiarum singulis annis fieri, & mitti iubentur, ut hi in officijs, & beneficijs ipsarum provideantur. -  27 Naturales Indiarum in earum beneficijs praeferri, quae rationes suadeant? -  28 L. Praeses, C. de servit. & aqua, & eius regula, loquens de charitate bene ordinata, perpenditur, & exornatur. -  29 Praelationem indigenarum in officijs, & beneficijs Indiarum, plures Auctores probant, qui referuntur, & num. 30. -  31 Naturales alicuius provinciae, quoad beneficia ipsius, sunt veluti filij legitimi, & alienigenae sicut legitimati, & adoptivi. -  32 R.P.M. Fr. Gaspar de Villaroel August. electus Episcop. Chilensis, laudatur. -  33 Legem de Tribunis cum potesate cosulari creandis, qua ratione, vel abrogari, vel observari plebs Romana petierit apud Tit. Livium. -  34 Advenas in terra nostra nos praecedere, vel nobis praeesse, est gravis maledictio. -  35 D. Paulus abstinuit praedicare in provincijs, quas alij Apostoli sortiti fuerant. -  36 Naturales alicuius provinciae sunt aptiores ad eius beneficia, & officia, quia ea plus amant. -  37 Naturales Indiarum in beneficijs ipsarum, vel ob solam peritiam idiomatis praeferri deberent. Idiomatis Indorum perfecta peritia, quam sit necessaria in beneficiarijs ipsorum, ibid. 38 Naturales Indiarum cum nec appetant, nec nisi raro assequantur praebendas, & beneficia Hispaniae, illis, quaesunt ipsarum Indiarum, privari non debent. -  39 Praemijs virtutes excitantur, & accenduntur. -  40 Cap. nullus, 63. distinct. expenditur, & illustratur. -  41 Animorum vis behetatur, si praemia laborantibus, & benemerentibus non conferuntur. -  42 Benemerentibus quod conceditur, pro voto bonis omnibus impertiri videtur. -  43 Naturalitas in provincijs Indiarum, quoad officia, & beneficia, & alia similia, quo modo, & tempore acquiratur? -  44 Expositi an debeant iudicari naturales Regni, vel oppidi, in quo expositi sunt, remissive. -  45 Incola ab originario in quo differat? -  46 Repressaliae contra francigenas, & an ab eis excusentur, litteras naturalitatis, aut antiquu domicilium in Hispania, habentes. -  47 Exteri, ut Indijs domicilium habere, & tractare, & contractare possint, quaerequirantur per leges earundem Indiarum? quae referuntur. -  48 Navarri & Aragonenses, an in provincijs Castellae, & Indiarum, quoad officia, & beneficia, pro natur alibus habendi sint? & schedulae de hoc agentes. -  49 Aragoneses haberi pro extraneis in provincijs Indiarum, Gomara, & Hevia sentire videntur, & an hoc verum sit? -  50 Peregrini, sive extranei, an, & quatenus appellari possint, qui sup eodem Rege sociantur? -  51 Alterrigenae non sunt vocandi ad gubernationem alicuius Regni, nisi deficientibus indigenis, ex Fr. Patricio. NEgari quidem non potest [sect. 1] ad Ecclesiam Dei, & eius servitium, ac ministerium, quoscunque homines, & undecunque vocari, & eligi posse, qui ei apti, & idonei censeantur, cum apud Deum exceptio, [sect. 2] vel acceptio personarum non reperiatur, cap. recurrat, §. his ita 32. q. 4. text. optimus in cap. ad decorem 5. de instit. ubi graviter Patriarcha Constantinopolitanus reprehenditur, quod Venetos tantum Clericos in Ecclesijs Constantinopolitanis collocabat, ubi elegans gloss. verb. Vndecunque, alia iura allegat, & nihil referre concludit: Quo loco sit natus clericus, vel de quibus parentibus, dummodo litteratus, & idoneus existat, cap. eam te 7. de rescript. ibi: Pro eo vero, quod Iudaeus extiterit, ipsum dedignari non debes. Quem textum [sect. 3] adversus statuta, puritate m sanguinis requirentia, vel aliter alienigenas excludentia, post plures alios, quos referunt, expendunt Cened. & Barbosa in collect. ibid. & D. Sahagum num. 27. late Abb. d. cap. ad decorem, num. 4. Selva de benef. 3. par. q. 26. Corras. in paraph. Sacerd. 3. part. cap. 5. num. 9. Lambert. de iure patronat. 1. par. lib. 2. q. 7. art. 24. Nicol. Garcia, plures alios adducens, de benef. 7. par. cap. 9. num 4. & de officijs temporalibus loquens Melchor Iunius in quaest. polit. q. 7. de magistr. § Peregrini ab honoribus non excludendi, pag. 71. & plures alij, quos referam infra lib. 4. cap. 4. Sed licet haec ita se habeant, adhuc etiam certum est, dicta statuta de puritate sanguinis, [sect. 4] in multis Ecclesijs, Collegijs, & Militijs iustis de causis, & approbatione summi Pontificis interveniente, admissa fuisse, ut ex plurium allegatione resolvunt Cened. & Barbos. ubi sup. Did. Velazquez in defens. stat. Tolet. Perez de Lara de annivers. & Capell. lib. 2. cap. 4. Azeved. per text. ibi, in l. 12. tit. 7. lib. 1. Recop. Mieres de maiorat. 4. parte q. 1. num. 9. & late D. Valencuela cons. Rot. decis. 120. par. 3. lib. 2. & decis. 259. 328. & 492. lib. 3. & Bobadilla in Polit. lib. 1. cap. 4. & novissime Ant. Ricciulus in tract. de person. extra Eccles. grem. constit. & Fr. Hieron. a Cruce in alio, quem de his statutis scripsit. Et quod ad originem attinet, de qua sermonem inivimus, [sect. 5] totius fere Christiani orbis legibus, vel moribus obtinuisse, ut Ecclesiastica beneficia, & alia pleraque officia, etia temporalia, non possint alijs conferri, quam ijs, qui ex eodem Regno, vel provincia orti, vel oriundi sunt, ubi tale officium, vel beneficium vacare contigerit, imo & interdum non solum ex Regno, verum & ex eadem Dioecesi, vel oppido, ubi beneficia sita sunt, quae hac de causa patrimonialia vocari solent. Neque exteri, & peregrini homines admittantur sine Regia permissione, & dispensatione, litteris, quas vocant, Naturalitatis, ut in Gallia fieri, & observari testantur, plura de praxi, & iustificatione eiusmodi consuetudinum, vel privilegiorum adducentes, Cosmas Guimier, Selva, Rebuff. Guillerm. Bened Carol. Grass. Corras. & alij, quos refert Nicol. Garcia d. cap. 9. num. 2. & Chassaneus in Catalog. glor. mund. par. 11. consid. 22. Et in Regno Neapolitano Camil. Borrel. de praetant. Reg. Cathol. cap. 51. Siciliae, Marius Muta ad constit. eiusdem Regni, 3. to. cap. 7. ex num. 51. Lusitaniae Cabedus de patronat. Regiae Coronae, cap. 27. Pereira de Castro de manu Regia, to. 2. cap. 64. n. 30. & seqq. & n. 38. D. Acuna in cap. neminem, 70. dist. num. 9. & in cap. nec emeritis, dist. 61. num. 1. Aragoniae, Callistus Remirez in tract. de lege Regia Aragoniae, §. 26. num. 64. & §. 30. num. 55. & de eisdem, & alijs, & praecipue in nostro Regno Castellae, & Legionis agentes, plurimi alj, quos refert Covarr. in pract. cap. 35. num. 5. Hojeda de incomp. benef. cap. 24. num. 115. & 116. Flamin. Paris. de resign. benef. lib. 4. q. 7. Doctor Sahagum d. cap. eam te, num. 24. Salced. omnino videndus, in addit. ad prax. Bernar. Diaz cap. 54. Burgos de Paz in l. 3. Taur. fol. 125. & seqq. Did. Perez in l. 18. tit. 3. lib. 1. Ord Greg. Lop. in l. 10. gloss. 3. tit. 15. par. 1. Goncalez ad reg. 8. Cacellariae, gloss. 9. §. 1. n. 37. Fuscus de visit. lib. 2. cap. 5. num. 14. Spino de testam. gloss. 3. princip. ex num. 32. Cened. collect. 56. ad Decretal. num. 7. Garcia ubi sub. num. 2. & 3. Borrell. d. cap. 51. eam te, num. 24. Azeved. in l. 14. & seqq. tit. 3. lib. 1. Recop. Petr. Surd. qui eleganter loquitur, & plures rationes, pluraque exempla variarum nationum adducit, in tract. de aliment. tit. 1. q. 9. & q. 93. per totam, pag. 143. Dom. Valencuela cons. 34. ex num. 79. & consil. 105. ex num. 87. vol. 2. Cevall. in pract. q. 693. n. 33. & in tract. de violent. 1. par. gloss. 8. num. 6. ubi agit de beneficijs patrimonialibus, Rodriguez de ann. reditib. Lib. 1. q. 17. n. 75. ad finem, Rolandus cons. 47. num. 66. & seqq. vol. 1. Fabian. cons. 164. ex num. 46. Rota in novis sacri Palatij, 1. par. decis. 349. & decis. 400. & 401. ubi agit de fraudibus, quas [sect. 6] exteri, maxime Itali, facere solent, Hispanos supponentes, in quorum capite concessiones, aut pensiones loquantur, ut praedictarum legum, vel pragmaticarum prohibitionem eludant. De quo etiam videndus est Seraphin. decis. 531. & latius decis. 1088. ubi agit, nunquid in eiusmodi suppositionibus credendus sit liber Datariae, Sayrus de simon. decis. 6. Riccius collect. 1653. vers. 2. par. 5. Goncalez ad reg. 8. Cancell. gloss. 34. num. 115. & 116. citans vulgarem text. in l. quidam cum filium 46. D. de haered. instit. Navarr. consil. 62. de simon. lib. 5. Nicol. Garcia de benef. 1. par. cap. 5. num. 29. & 2. par. cap. 1. num. 38. & latius d. cap. 5. §. 1. ex num. 26. Flamin. lib. 6. q. 4. num. 61. cum seqq. Anastas. Germon. de iudult. Cardin. §. si vero, a num. 56. Camill. Borrell. in summa decis. 1. par. tit. 30. de pension. num. 13. 38. & 40. Et quod exteri, [sect. 7] & pergrini homones no debeant etiam creari officiales in Regno, l. verum, C. de incolis, lib. 10. ubi DD. Vincet. de Franch. decis. 479. & Nos latius infra lib. 4. cap. 4. Ad quae etiam respiciens Rebuff. in prax. benef. Reg. de idiom. glos. 1. & tit. de rescript. mixtis, num. 8. adeo iustum, & potens esse, inquit, [sect. 8] ius Galliae excludens exteros a beneficijs Ecclesiasticis, ut a Papa alterari non possit. Quod & ad benesicia Hispaniae ex eadem ratione transtulit Azeved. in d. l. 14. tit. 3. lib. 1. Recop. Nec diffentit Mandos. in reg. Cancell. 16. de concurs. sup. benef. q. 32. ubi eandem praxim, seu consuetudinem natural is iuris principijs inniti, eleganter animadvertit. Et. Nicol. Garcia d. par. 7. cap. 9. num. 16. ubi ex eisdem rationibus infert, [sect. 9] quod si stanti tali statuto, vel consuetudine forensis, vel alienigena impetret beneficium, non facta mentione suae originis, vel Dioecesis, gratia est subreptitia. Vnde [sect. 10] & Bullas in contrarium expeditas retineri, & ab eis supplicari posse resolvit Covarr. d. cap. 35. pract. num. 6. &c. 36. n. 3. Salcedo d. cap. 54. a num. 17. Vivald. in candelab. Eccles. in explicat. Bullae in Coena, casu 14. num. 101. Roxas sing. 143. Avendano de exeq. mand. cap. 1. num. 32. vers. Item ex eadem, & plures alij, quos refert Pereira de manu Regia, praelud. 2. num. 24. Cevallos d. tract. de violent. d. gloss. 8. num. 6. & seqq. Absque eo, quod in hoc quicquam de potestate, vel auctoritate Romanae sedis detrahi videatur, [sect. 11] cuius potius intentio ea semper esse praesumitur, ut unusquisque iuxta leges patriae, & in propria patria provideatur, secundum Ioan. Nicolaum tit. de iure patronat. num. 198. & D. Valencuela, qui alios adducit, d. cons. 105. num. 94. vol. 2. Sequendo nimitum documenta iuris Canonici, quod ab eadem Romana sede originem, & robur accepit, [sect. 12] nihil saepius monet, & repetit, quam ut ad Episcopatus, Praebendas, & alia quaelibet commoda, & Ecclesiastica beneficia, Clerici ex naturalibus, & provincialibus eligantur, ut constat ex cap. Metropolitanus, cap. dictum, cum alijs, 63. dist. ubi salva conscientia contrarium fieri non posse docemur, cap. bonae memoriae, de post. Praelat. cap. fin. de cler. peregr. ibi: Quidam Praelati tuae iurisdictionis in Ecclesijs sibi commissis sine conscientia tua clericis de alienis Episcopatibus instituere non verentur. Attendentes igitur id eis nulla ratione licere, cum sit bonestati contrarium, & a sanctorum Patrum institutionibus alienum, &c. cap. nullus, 61. dist. cap. quoniam in plerisque, de off. Ordinarij, Extravag. execrabilis, de praebend. regul. Cacell. de idiomate, & de concurrent. in data sup. benef. Reg. & Motu proprio Pij V. ann. 1566. quem refert zapata de iust. distrib. 2. par. cap. 5. num. 4. Id quod [sect. 13] ex multorum etiam Concilioru auctoritate deducit Guiller. Duran. in specul. tract. de modo gener. Concil. celeb. tit. 43. de benef. Eccles. 3. par. q. 26. num. 2. & in Tridentino valde tractatum, & ventilatum, refert idem Concilium sess. 24. de reform. cap. 13. & Sotus lib. 3. de iustit. & iure, quaest. 96. art. 2. Quibus vestigijs insistentes [sect. 14] leges civiles, idem approbant, & exequi iubent, ut constat ex l. in Ecclesijs, C. de Episcop. & cleric. ubi clerici non ex alia possessione, vel vico, sed ex eo, ubi Ecclesiam esse constiterit, ordinantur, cum alijs, quae late congerit Guillerm. Benedict. in cap. Rainuntius, de testam. verb. Et uxorem, in 5. num. 482. & seqq. Et eis val de consonat de iure Regio Hispano l. 3. tit. 15. par. 1. ibi: Deben primeramente presentar de los hijos de la Iglesia, silos buviere atales, que sean para ello, e sino, de los otors, que sea de aquel Obispado, l. 18. tit. 3. l. 8. l. 22. tit. 2. lib. 1. Ordinam. melior text. in d. l. 14. tit. 3. lib. 1. Recop. ibi: Notorio es, que en todos los Reinos, i provincias de Christianos, o en la mayor parte dellos, se usa iguarda inviolablemente de tiempo inmemorial aca, que los naturales de cada un Reino, i provincia ayan las Iglesias, i beneficios dellas, &c. Ex quorum iurium decisionibus, & rationibus recte inferunt Auctores supra relati, & alij statim citandi, [sect. 15] quod etiam, ubi non adest lex, privilegium, vel consuetudo de beneficijs precise naturalibus, sive Regnicolis, aut originarijs conferendis, semper tamen hi, ad quorum curam spectat eorum provisio, praefentatio, & collatio, debent multum attendere, ut caeteris paribus, imo data aliqua meritorum disparitate, dummodo idoneitas requisita non desit, hi extrancis, & peregrinis praeferantur, de quo pluribus agunt Sotus, Covarr. & Azeved. ubi sup. Lud. Gomez in re gul. de idiom. q. 1. Cerola in prax. Episcop. verb. Beneficium, vers. Secundo debent, Perez de Lara de annivers. lib. 2. cap. 3. num. 19. late Cevall. in pract. q. 678. num. 35. Lambert. de iure patron. lib. 2. 3. par. 5. q. princip. art. 5. Vivian. eod. tract. lib. 6. cap. 11. Ioan. Gutier. cons. 2. num. 24. Muta ad const. Sicil. to. 3. cap. 7. ex num. 51. Rota decis. 299. par. 1. divers. petr. Greg. de Repub. tom. 1. Villar. del Patronado de Calatayud, 3. par. num. 7. & 8. parte, costumbre 4. Fuscus de visit. lib. 2. cap. 15. num. 13. & 14. & cap. 21. num. 25. Puteus decis. 254. par. 1. Mandos. cons. 151. num. 64. Vgolin. de offic. Eposcop. cap. 50. §. 7. num. 4. Mastrill. decis. Sicil. 2. num. 147. Lael. Zech. de benef. cap. 12. num. 36. Piasecius in prax. par. 2. cap. 5. num. 19. D. Valencuel. omnino videndus, cons. 34. ex num. 79. & iterum cons. 105. ex num. 87. & num. 92. & plures alijs, quos refert Surd. de alim. d. tit. 1. quaest. 9. & quaest. 93. August. Barbosa in remission. ad Concil. sess. 24. de reform. cap. 18. pag. 489. num. 141. & Dom. Archiepisc. Bracharens. Acuna in notis ad text. in cap. nec emeritis, 61. dist. pag. 545. num. 1. & ad cap. neminem 1. distinct. 70. num. 7. & seqq. pag. 594. Quinimo non solum homines eiusde Regni, ad beneficia, quamvis non ad officia temporalia, querendos, & praeferendos esse, verum [sect. 16] & eiusdem oppidi, si fieri possit; & ad Episcopatus, eos, qui in eadem Ecclesia, cui de Pastore consulitur, laudabiliter inservierint, expresse admonemur in d. l. in Ecclesijs, C. de Episcop. & cler. cap. hortamur, 71. dist. ibi: Hortamur Christianitatem vestram iuxta sanctorum Canonum statuta, ut in Ecclesi js a vobis fundatis aliunde veniens presbyter non admittatur, cap. 1. dist. 23. [sect. 17] ibi: Eligatur autem de ipsius Ecclesiae gremio. si reperitur idoneus, vel si de ipsa non invenitur, ex alia assumatur, cap. Metropolitano, 63. distinct. ibi: Ex presbyteris eiusdem Ecclesiae, vel Diaconis optimus ordinetur, cap. sacrorum, cap, nullus, ead. dist ibi: Ne quis de aliena Ecclesia eligatur. Habeat enim unusquisque fructum suae militiae in Ecclesia, in qua suam per omnia officia transegit aetatem, in aliena stipendia minime alter obrepat, nec alij debitam, alter sibi vedicare audeat mercedem, d. cap. nec emeritis, cap. Catinensis, & cap. obitum, 61. dist. cap. quam sit 18. q. 2. ibi: Non extraneus eligatur, nisi de eadem congregatione: & idem novissime disposuerunt Sixtus IV. & Leo X. in Bullis, quas refert Nicol. Carcia d. cap. 9. num. 570. ubi exprimentes qualitates promovendorum, adijciunt: Qui si in eadem Ecclesia beneficiati, & alias sit qualificati, reperiantur, alijs praeferantur. Quorum ratio redditur in cap. peregrina, & cap. seq. 3. q. 6. ibi: [sect. 18] peregrina iudicia generali sanctione prohibemus, quia indignum est, ut ab extraneis iudicentur, qui comprovinciales, & a se electos debent habere iudices: quo etiam respicit Nicol. III. in cap. fundamenta, §. digne, de elect. in 6. ibi: Numquid obduxit oblivio, quae urbi, quae incolis nota dispendia intulerunt hactenus peregrina regimina? Et facit text. in cap. bonae memoriae, de postulat. Praelat. ubi ex eadem ratione [sect. 19] suffraganeus ad Metropolitanam caeteris paribus transferri iubetur, & alia, quae ad huius articuli confirmationem late tradit Abb. in cap. bonae 2. notab. 13 de postulat. Praelat. Lambertin. de iure patron. lib. 2. 1. par. q. 7. princ. art. 24. num. 20. vers. Et ideo, Lud. Gomez in reg. de idiomate, q. 1. per totam, Mandos. in ead. reg. in princip. & q. 8. & 9. Dom. Bracharens. Acuna per text. ibi in cap. presbyteri, 24. dist. num. 2. & melius in d. cap. neminem, num. 8. ubi post alios addit, in una, eademque civitate, qui sunt plures Ecclesiae, praeferendu esse illum, qui ex gremio Ecclesiae est, Cevall. in pract. quaest. 678. num. 35. & D. Valencuela [sect. 20] d. cons. 105. num. 91. quibus addo notabilem gloss. in d. cap. 1. dist. 23. quae ita inquit: Habes hic, quod semper de clericis ipsius Ecclesiae eligendus est praelatus, si ibi est idoneus: & tunc sufficit, quod sit bonus; sed si de altera Ecclesia eligitur, requiritur, quod sit optimus. Cui convenit gloss. verb. Praestantior, in cap. licet 8. q. 1. quae idem docet, & tutoris exemplo confirmat, [sect. 21] qui si ex eodem oppido sit, in quo pupillus moratur, sufficit, quod idoneus existat, caeterum si ex alia urbe vocetur, praestantissimus omnium desideratur, ut docet I.C. in l. Divus, D. de tutor. & curat. & in Decurionibus in l. generaliter, §. penult. iuncta glossa ibi verb. Sufficientibus, D. de Decurion Et huc respicit Bald. In d. cap. bonae, num. 6. de postul. Praelat. [sect. 22] docens hanc praelationem naturalium, ita considerandam esse, quasi de honestate eis debeatur, etiam ubi nullo praecepto constringitur: Nam quia (inquit) vinculum non est contractum, non est mera iustitia, & quia ex bonestate debetur, non est meragratia; quasi diceret, fieri eis iniuriam, si denegetur, & beneficium non censeri, si concedatur, ut alias in simili inquit I.C. in l. 1. §. permittitur, ubi gloss. & Bart. D. de aqua quotid. & aestiv. Roman. cons. 22. num. 5. Cia veta cos. 170. num. 28. vol. 4. Bernard. Laurent. de potest. Regia, cap. 18. num. 21. & Ego supra. Quae cum ita se habeant, & in toto fere Christiano orbe generaliter procedant, ut inquit d. l. 14. tit. 3. lib. 1. Recop. [sect. 23] multo fortius & urgentius in beneficijs nostrarum Indiarum Occidentialium admittti, & practicari debent. In quibus, fere antequam ullae Ecclesiae, ullave certa beneficia erecta, & instituta fuissent, Reges catholici cavere coeperunt, ut patrimonialia essent, adinstar eorum, quae in Palentina Ecclesia usurpantur, ut constat ex pactionibus, & capitulationibus, quas cum primis Episcopis insulae Hispaniolae fecerut, quarum mentionem facit Ant. de Herrara in histor, gener. Ind. decad 1. lib. 8. cap. 10. pag. 278. & Ego supra hoc. lib. cap. 2. ubi hoc caput reperitur: Que los beneficios que vacassen, o se proveyessen despues desta primera vez, se diessen a hijos legitimos, nacidos de los Castellanos en las Indias, i no a hijos de Indios, hasta que el Rei, o sus sucessores otra cosa determinassen, i que fuessen por suficiencia procediendo por oposicion, i examen, como en el Obispado de Palencia, &c. Quae verba [sect. 24] inserta sunt in omnibus erectionibus Ecclesiarum in hunc modum; Beneficia vero, quae in dictis Ecclesijs creari, vel quovis modo vacare contigerit, provideri volumus, & statuimus filijs dumtaxat patrimonialibus descendentibus provinciam transierut aut ad eam inhabitandam in futurum transire contingat. Id quod [sect. 25] subsequentibus temporibus saepijssime cautum, & repertum fuit in pluribus schedulis, quae reperiuntur I. tom. impress. pag. 274. & iterum Pag. 317. ubi in Proregu instructionibus hoc caput inseritur, & 2. tom. pag. 188. cum multis seqq. & praecipue in illis 17. Novembr. ann. 1593. 25. Maij. 1596. 28. August. 1602. 9. Iulij. 1604. & in Ordin. 46. supremi Consilij Indiarum ann. 1571. quae ita notabiliter inquit: Los del nuestro Consejo de las Indias, o las per sonas a cuyo cargo sea la provision, i nombramiento de personas para los oficios, i cargos, Dignidades, i beneficios que para las Indias, i en ellas se buvieren de proveer, prefieran siempre en laprovision de ellos a las personas benemeritas, i suficientes que para ellos en aquell as partes buviere, o que en ellas nos buvieren servido, o sirvieren, assi en pacificar la tierra, pohlarla, i ennoblecerla, como en convertir, i doctrinar los naturales della. Et adhuc mel us, & expressius in sched. ann. 1609. quae novam formam in provifione beneficiorum induxit, de qua latius egi sup. cap. 15. ibi: Escojan los Arcobispos i Obispos tres los mas dignos para cada uno de los dichos beneficios, prefiriedo fiempre los hijos de padre i madre Espanoles, nacidos en aquellas provincias, siendo igualmente dignos a los demas opositores de los nacidos en estos Reinos, &c. Et huc etiam tendunt innumerae aliae schedulae, quae [sect. 26] singulis annis ad Regium Senatu mitti iubent per Proreges, & Praelatos Indiarum, relationes, & informationes naturalium illarum provinciarum, ut ipsis competenter de offcijs, & beneficijs provideatur absque eo, quod opus habeant in Hispaniam navigare, quae schedulae reperiuntur. 1. tom. impress. ex. pag. 373. Et omnes [sect. 27] ea efficaci ratione nituntur quod cum, dicti naturales, & originarij Indiarum, & eorum progenitores illas colant, atq: defendant, & suis laboribus & sudoribus acquisierint (hae Indiarum provinciae adeo magnifaciendae, & aeftimandae sint, ut dixi 1. tom. de Ind. iure, lib. 1. cap. ult. per totum) non debent exteri ipsis anteponi, nec suorum laborum praemia praeeripere, esset que durum, & crudelitati proximum, ut his sitientibus, & esurientibus, illi abundarent, & commodis, atque emolumentis alienae regionis fruerentur, contra regulam [sect. 28] text. in l. Praeses, C. de servit. & aqua, & doctrinam Cassiod. lib. 1. epist. 34. Marquez in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 20. cum alijs, quae late adduxi sup. lib. 2. cap. 1. & 2. & iterum cap. 7. ubi de praemijs Commendarum Indorum egi, & cur ab illis exteri repellantur, quae omnia huc apte transferri possunt, necnon ea, quae dixi etiam eod. lib. 2. cap. 7. de eleemosynis potius faciendis indigenis, quam alienigenis, & fructibus, & reditibus, quae in una provinca nascuntur, ad aliam cum eius damno, iniuria non trasportandis. De quo extat quoque notabilis schedula tom. 1. pag. 162. quae quamvis femper maxime desideratum sit, ut thefauri Indiaru in Hispaniam evehantur, Praelatis, tamen, & Religiosis earum iniungit, ut in suis concionibus populum moneant, ut ibi eleemosynas, & pia opera faciant, atque constituant, ubi pecunias acquisierunt, cuius verba infra lib. 4. adducemus, ubi de bonis desunctorum, & eorum iudicibus egerimus. Et ita hanc iusticationem, imo & praecisionem praeferendi dictos naturales, & originarios Indiarum in officijs, Episcopatibus, & praebendis, & beneficijs earum [sect. 29] serio agnoscunt, & minus debito impletam esse dolent Iofeph. Acosta de procurand. Indor. falute, lib. 3. cap. 11. pag. 318. ibi: Neque enim inanis prorsus, & supervacanea vox est hominum suo sudore, & sanguine partis novos, & nihil in Rep. gerentes praeclari frui, vebemeter expostulantium idque non levis iniuriae loco exprobrantium; cuius alia etiam verba huc spectantia retuli sup. lib. 2. cap. 2. num. 66. D. Fr. loan Zapata Episcopus Guatemalensis, in tract. de iust. distrib. fere per totum, & praecipue 3. par. cap. fin. num. 6. ibi: Qua multos [sect. 30] agnovi ex primorum illorum Conquisitorum successoribus, & directa successione progenitos, qui neque pro remuneratione sua, neque suorum parentum aliquid acceperint, & pauperes mercede aliorum vivunt, qui sibi debitis potiuntur, gaudent, & cu ipsi laboraverint, alios vident in suos labores, laborumque fructus introire, quod eis summae tristitiae est, & eis summae curae esse debet, quibus commissum est eorum patrocinium. Idem tradit Ant. de Leon in tract. de confirmat. Regijs. 1. par. cap. 12. num. 22. ubi [sect. 31] naturales, & originarios Indiarum, tanquam filios legitimos ipsarum in bonis, & emolumentis earundem primum locum habere debere inquit, exteros autem censendos esse tanqua adoptivos, seu legitimatos, quorum gratia in praei udicium legitimorum extendi non potest. Et extat super eiusde praelationis implemento petendo, & adstruendo integer, non indoctus libellus, quem Regiae Maiestati obtulit Ioan. Ortizius Cervantius Peruani Regni Procutator, & postea in Cancellaria Novi- Regni Granatensis Senator, & alter novissimus, & satis eruditus D. Ludovici de Betacur & Figueroa, Procuratoris genaralis Ecclesiarum Indiarum, & electi Cantoris Quitensis, & Limanae Inquisitionis Fiscalis, & D Sebastian. a Sandoval Panamensis Cancellariae Senatoris dignissimi. Et praeclara querimonia [sect. 32] doctissimi, & religiosissimi Patris Mag. Fr. Gaspar a Villaroel, Augustiniani Concionatoris egregij, nunc pro meritis ad Chilensem Episcopatum electi, qui ipse cum indigena sit, indigenarum causam ages, in epist. dedicat. quam in suorum Quadragesimalium initio ad Regam nostrum scripsit, vel dictas leges impleri, vel abrogari graviter postulat, & apte Tito- Livij locum adducit decad 1. lib. 4. qui plebem Romanam desiderasse tradit, [sect. 33] ut lex de Tribunis cum potestate consulari creandis, vel servaretur, vel abrogaretur: Nec se videre, cur non lex quoque abrogetur, qua id liceat, quod nunquam futurum est: minorem quippe ruborem fore in iuris iniquitate quam si per indignitatem eorum praetereantur. Qui idem Auctor his diebus, quibus haec praelo paramus, alium doctum, & pium opus in lucem emisit sup lib. Iudicum, & in eo cap. 18. vers. 29. num. 5. pag. 628. eandem querelam repetit, & miseram illam terram vocari posse ait, cui aptari potuerit illa comminatio Deuter. cap. 28. num. 43. Advena, [sect. 34] qui tecum versatur in terra, ascendet super te, eritque sublimior: tu autem descendes, & eris inferior. Ipse foener abit tibi, & tu non foenerabis ei (scilicet prae paupertate) Ipse erit in caput, & tu eris caudam. Et subdit, [sect. 35] vel D. Paulum ad Rom. 15. num. 20. abstinuisse Apostolatus munere fungin in locis, ubi alij praedicaverant, ne videretur super alienum fundamentum aedificare. Quibus rationibus, illae etiam non leves adijci possunt, [sect. 36] quod indigenae aptiores ad dicta ministeria esse videntur, cum propter amore naturalis soli, quod non contingit in alienigenis, ut praeclare inquit Acosta lib. 3. de procur. Ind. salute, cap. 15. ibi: Indicum solum veluti alienum, atque extraneum habent, ita parum curant, quod nihil amant; Zapata ubi sup. cap. 8. num. 4. ubi ex D. Thom. & alijs resolvit, quod propter amorem, quem originarius habet erga propriam Ecclesiam, debet in eius administratione praefici, quamvis alij possint absolute digniores reperiri: cui convenit Reduard. Vestor. in theatur. vitae civil. lib. 3. cap. 19. num. 6. cum seqq. ubi pluribus probat, eum meliorem, & aptiorem Magistratum alicuius Reip. fore futurum, qui eam plus dilexerit, quod & insinuat l. 1. tit. 11. par. 2. Rursus [sect. 37] propter peritiam idiomatis, quae quam sit in eiusmodi functionibus necessaria, satis apparet ex his, quae dixi sup. hoc lib. cap. 15. & ex illo D. Pauli ad Corint. 1. cap. 14. Sinesciero virtutem vocis, ero, cui loquar, barbarus, & qui loquitur mihi, barbarus; Ezech. cap. 3. Non enim mitteris ad populu profundi sermonis, & ignotae linguae, quoru non posssis audire sermones; quod veluti maximum supplicium Deus Israelitico populo comminatur. Denique quia naturales, & originarij Indiarum, [sect. 38] cum raro, aut nunquam in officijs, vel beneficijs Hispaniae suorum laborum, vel studiorum praemium accipiant, omni prorsus remunerationis spe carebunt, atque adeo & virtutem, & studia odio habebunt, si saltem in Ecclesijs, & muneribus suae patriae non praeferantur, ut hanc inaequalitatem sentiens insinuavit Ant. de Leon d. tract. de consirm. Regijs, par. 1. cap. 15. num. 35. fol. 77. & luculenter expressit Zapata ubi supr. 2. part. cap. 6 num. 21. ibi: Nam qui vident Ecclesiastica beneficia, aut Episcopatus ex humano respectu minus dignis conferri, a litterarum studijs avocantur, & ab studioso labore, & aemulatione avertetur; & iterum cap. 7. num. 8. Pro quibus elargiendis accurata esse debet meritorum inspectio, in illis praecipue Novi Orbis partibus, ubi hoc unum illius Regni filij pro praemio, & suarum litterarum remuneratione obtinendum sperant; & ni aequa siat distributio, a labore, & litterarum studijs facile avocantur, si alios, vel quia diligentiores, vel quia praesentes, alijs, quia humiles sunt, vel quia absentes, oblitis, videant anteponi. Nutriunt [sect. 39] enim praemiorum exempla virtutes, ut cum Cassiodor. & alijs dixi sup. lib. 2. cap. 1. num. 72. & seqq. & cap. 30. num. 32. Nemoque virtutem amplectitur ipsam, praemia si tollas, ut recte cecinit Iuvenal. satyr. 10. & Ovid. lib. 2. de Ponto, relatus a Simac. lib. 9. de Repub. cap. 10. Non tamen invenies multis de millibus unu Virtutem pretium qui putet esse sui, Ipse decor recti facti, si praemia desint, Non movet, & gratis poenitet esse probum. Honosque alit artes, omnesque accendimur ad studia glorie, teste Cicer. lib. 1. Tuscul. quaest. & sic oportet subditos a Principibus spe praemiorum, atque honorificentia sua provocari, ut expresse cavetur in l. Iuris-peritos 23. C. de advocat. divers. iudicior. & in l. 1. C. de assessoribus, & domest. Iustin. in prooemio Inst. §. sin. ibi: Et vos metipsos sic eruditos ostendite, ut spes vos pulcerrima foveat, toto legitimo opere perlecto, posse etiam nostram Rempub licam in partibus eius vobis credendis, gugernari, cum alijs traditis a Mastrillo de Magistrat. lib. 2. cap. 3. num. 5. melius D. Paul. 1. ad Corint. Nam qui arat, in spe debet arare, & qui tritur at, in spe fructus percipiendi; & in nostris terminis Celest. Pontifex [sect. 40] in cap. nullus, 63. dist. Habeat enim unusquisque fructum suae militiae in Ecclesia, in qua suam per omnia officia transegit aeta. tem; in aliena stipendia minime alter obrepat. Teste enim Agath. lib. 5. histor. [sect. 41] Animorum vis bebetatur, cum Reip. dignitates alijs conferri sentiunt, nec honoribus extolluntur ij, quos laborasse conspiciunt. Quemadmodum e contrario, quod uni ex [sect. 42] benemerentibus redditur, omnibus impertitur, ut Imp. inquit in l. restituedae, C. de advoc. sisci, & Plin. in Panegyr. ad Trajan. ubi, Omnium (inquit)quae merentibus tribuuntur, non ad ipsos gaudium magis, quam ad similes redundat. Et Isocrat. ad Philipp. epist. 4. Omnes boni, & docti, eos, qui praestantibus doctrina, & virtute bonore habent, non magis laudant, & bonorantur, quam si in ipsos omnia collatafuissent, & vide alia, quae adduxi d. lib. 2. cap. 2. ad finem. Haec autem [sect. 43] naturalitas, sive origo, vel domicilium ad officia, & beneficia in provincijs Indiarum habenda, & quoad facultatem in eisdem habitandi, & commercia exercendi, qualiter, & quo tepore acquiratur, & quod non sufficiat, ut extraneus a Regno per Regium diploma, sive litteras, quas vocant naturalitatis, efficiatur naturalis, ut possit, dicta officia, vel beneficia obtinere, nisi ad haec specialiter dispensatus, & habilitatus (ut dicunt) reperiatur, videnda sunt, quae in simili dixi loquens de Commendis Indorum, quae alienigenis dari non possunt, sup. lib. 2. cap. 10. num. 52. & seqq. & textus de iure nostro Regio celebris in l. 19. & 20. tit. 3. lib. 1. Recop. ubi Azeved. & quae post alios tradit Rebuff. 2. tom. ad ll. Gallic. de litt. naturalit. per tot. & tract. de pacif. possess. num. 267. Salced. omnino videndus, ad Bernard. Diaz in prax. cap. 54. num. 14. Petr. Barbos. in l. haeres absens, §. proinde, num. 62. de iudic. Chassaneus in consuetud. Burgund. rubr. 2. §. 1. de confiscation. num. 38. Petr. Greg. lib. 4. de Repub. cap. 4. num. 17. & seqq. Carol. de Tapia in constit. Neapol. pragmat. 1. de offic. provis. faciend. Regnicolis, lib. 2. fol. 111. num. 1. Marius Muta in consuetud. Panorm. cap. 30. n. 19. late Nicol. Garcia in dict. tract. de benef. par. 7. cap. 9. Ioan. Gratian. qui alios adducit reg. 146. Tiber. Decian. lib. 4. criminal. cap. 16. num. 8. Menoch. lib. 6. praesumt. 30. & 46. Thom. Sanchez de matrim. lib. 3. disp. 23. ex num. 1. & disp. 25. per totum, Steph. Gratian. lib. 1. descept. forens. cap. 181. Camill. Borrel. de Magistr. edict. lib. 2. cap. 9. num. 6. & 7. Noster insignis I.C. Alphos. Carram ca in disp. de partu, cap. 41. ex num. 52. ubi tractat, [sect. 44] an expositi iudicari debeant natural es Regni, in quo nati, & expositi sunt, & ut tales ad officia & benesicia admittantur, Parlad. in sexquicent. differ. 103. ex num. 8. Dom. Valencuela cons. 55. num. 37. vol. 1. & novissime plura, & plures docte congerens D. Thom. Carlevalius, Neapolitani Regni Senator meritissimus, & mihi iam inde ab studijs Salmanticesibus, ubi mea Gymnasia frequentavit, plurimi habitus, in tract. de iudic. disp. 2. q. 1. de foro domicilij, & q. 2. de foro originis, ubi bene inter alia explicat, [sect. 45] in quo differat in cola ab originario, & alia de modis acquirendi naturalitatem. Quae omnia valde his diebus trutinata fuerunt in repressalijs [sect. 46] contra Francigenas in Hispania, & in Indijs commorantes, belloru occasione per Regem nostrum a Gallo provocatum, iustissime promulgatis. In quorum causis, reorum partes, qui se domicilio, litteris naturalitatis, & alijs titulis defendebant, valde tutatus est egregius I.C.D. Didacus Altamiranus, & pro Fisco acerrime propugnavit eruditissimus D. Ioanes Ossorius Guadalfajara, Regius ad has causas Fiscalis creatus, quae tandem ob vitandam ancipite iudiciorum aleam, reis ita postulantibus, & Regis nostri benignitatem in omnibus experietibus, honesta quadam, & amicabili compositione sopitae sunt. Et de iure Indiarum [sect. 47] per sched. 14. Iulij 1561. & 21. Febr. 1562. dispositum est: Que los estrangeros q residieren en Espana, o en las Indias diez anos con casa, i bienes de assiento, i estuvieren casados co mugeres naturales de ellos, o de las dichas Indias, seam avidos por naturales de ellas. Quamvis ad effectum tractandi, & contractandi, hoc est commercia in eisdem Indijs exercendi per alias noviores sched. 2. Octob. 1608. 11. Octobr. 1618. & 7. Iunij 1620. additum sit, ut viginti annorum habitatio desideretur, Los diez con casa, i bienes raizes hasta en quatidad dequa tro mil ducados, de que ha de constar por escrituras autenticas, i no por informaciones, i que no puedan tratar, ni contratar mas de co sus caudales, i no de otros estrangeros. Sed saepe dubitatum vidi, [sect. 48] an Navarri, & Aragoneses, quoad officia, & beneficia Regni Castellae, & Legionis, & praecipue nostraru Indiaru, pro exteris, vel pro naturalibus habendi sint? Et sane exterorum classi aggregados videri, ut & Lusitanos, Italos, Belgas, & alios, quorum provinciae praedictis Regnis no accessorie, sed aeque principaliter unitae sunt, illisque etiam hodie gubernantur, iuxta ea, quae dixi 1. tom. lib. 3. cap. 1. n. 46. expresse docet Didac. Perez in l. 18. tit. 3. lib. 1. Ord. pag. 8. his verbis: Dispositio praetereahuius legis, etia ad Regnicolas Regni Aragonum & Navarrae extenditur, ut habetur in Curijs Segoviae ann. 1532. pet. 42. Et praeterea subdit, illis diebus privatum fuisse quendam Magistrum Martinum Vincentium Canonicatu Zamorensis Ecclesiae, quem per oppositionem obtinuit, eo quod esse Tarraconensis. Quem casu etiam refert, & se hunc Magistrum agnovisse inquit Azeved. in d. l. 14. tit. 3. lib. 1. Recop. quibus adrident ea, quae tradit Burg. de Paz in l. 3. Tauri, num. 451. fol. 125. dum docet, originarios, seu naturales Regni Aragoniae, quoad beneficia Regnorum Castellae, & Legionis exteros, alienigenasque esse: idemque dici debere de Navarris, nisi quod dispesati reperiuntur, & veluti naturales dictorum Regnorum reputantur ex Regia sched. 28. April. ann. 1553. & sic in Regia Pinciana Cancellaria fuisse pronuntiatum in causa Petri Lusar & Ochoa de Aoiz. Quod idem tenet Olanus in antinom. in praefat. num. 20. & Salcedus d. cap. 54. num. 24. Et hanc eandem dispositio nem, sive permissionem, quoad praebendas, & beneficia nostrarum Indiarum in Navarris reperio inter earum ordinationes in alia sched. sub ead. data 28. April. ann. 1553. & 3. Novembr. ann. 1581. quae extant 1. tom. pag. 174. & 175. & hoc iure utimur, ut etiam praeter alios novissime notat D. Carleval. d. disp. 2. num. 99. In Aragonensibus tamen nullam similem vidi, quin potius apud Gomaram lego in sua histor. Indiar. sol. 12. Elisabetham Reginam Catholicam Indiarum inquisitioni, & coquisitioni plus favisse, quam Ferdinandum Regem Catholicum eius virum, idque ex eo infert, quod in insignijs, & armis Columbo concessis, illud Lemma inscribi iussit: Por Castilla, i por Leon nuevo mundo hallo Colon: i tambien porq no consentia passar a ellas sino a Castellanos; i si algun Aragones alla iba, era con su licencia, i expresso madamieto. Et in terminis apud Ioan. de Hevia in Laberint. comercij terrest. & naval. 1. par. cap. 1. n. 37. pag. 14. Quod [sect. 49] Aragonenses quoad Indias pro exteris reputantur, & in illis mercaturam exercere non possunt, quamvis hoc ultimum parum observatur, nec unquam vidi, quod alicui Aragonensi super hoc lis mota fuerit, vel ad compositionem vocatus, quim potius cum Rex Catholicus Ferdinandus, qui has Indias detexit, esset Aragonensis, plurimi eiusdem Regni iam inde ab illo tempore ad ipsas, & quidem cum officijs honorificis transfretarunt, & quotidie transfretare solent, absque ulla peculiari hac in parte dispensatione, qui mos, veluti pro lege praevaluisse videtur. Nam reperio quandam notabilem schedul. 13. Ianuar. ann. 1596. in qua iubetur, ne adversus Maioricenses, vel Minoricenses, tanquam contra alienigenas procedatur, ea ratione reddita: Porque pretende ser reservados por de la Corona de Aragon. Et cum his diebus de recopiladis legibus Indiarum ageretur, & in hoc articulo, me cosulete, haesitatum fuisset. Tandem Senatus deliberavit, ut in transfretatione, & habitatione, ac cotractatione Aragonesium in Indijs nihil innovaretur, privilegium tamen Navarris cocessum in eisdem praebendas, & beneficia Ecclesiastica obtinendi intra personas, & cacellos, de quibus loquitur, contineretur, ut sic in Indijs ide ius hac in parte, quod in Regnis Castellae & Legionis observaretur, quorum legibus ipsae Indiae reguntur, ubi municipali earum iure aliud dispositu non apparet, ut infr. lib. 4. trademus. Neque obstat, quod haec regna unita sint, & unam veluti Monarchiam hodie constituant. Vnde nihil referrevidetur, quod peregrini admittantur, vel, ut melius loquar, [sect. 50] peregrini appellari non possunt, qui sub uno Rege sociantur, ut in simili tradit Borrel. d. tract. de Magist. edict. lib. 1. cap. 5. n. 23. Nam certius est, etiam in hoc casu praedicta Regna ita regenda, & gubernanda esse, atque si uniuscuiusque tatum ipse idem Rex dominatum haberet, ut tenet Suar. de legib. lib. 1. cap. 7. num. 14. Salas eod. tract. q. 90. tract. 14. sect. 8. num. 49. pag. 30. Sotus de iust. & iure lib. 1. q. 1. art. 2. vers. Atvero Regna, & eleganter Patritius lib. 3. de Regno, tit. 13. qui non aliter [sect. 51] ad alienigenas transitum faciendum esse docet, qua si omnino idonei indigenae desint, sic inquiens: Verum si ea regio, cui Princeps imperat, non abundat doctis, & praeclaris hominibus, aliunde accersiri iubeat; ut enim diligens venator, si in patria sua optimum canem non invenerit, Epiroticam, aut Laconicam magna impesa, magnaque diligentia exquirit, sic Rex si regionis suae idoneos indigenas non habebit, toto Orbe terrarum perquisitos, omne studio, omnique largitione, ac liberalitate costituet # 20 CAPVT XX. An sacri Ordines, & Beneficia Curata Indorum conferri possint Indis, & Hybridis, sive Varijs, quos vulgo Mestizos dicimus? Et super eorum, & aliorum illegitimitate quoad haec per Indorum Episcopos dispensari? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi. -  1 INDI, & Hybridae, vulgo Mestizi, sacrorum Ordinum, & beneficiorum capaces sunt, dummodo eos nihil aliud impediat. -  2 Indi in primis capitualationibus, & erectionibus Eccelesiarum Indiarum, qualiter vocati fuerint ad ipsorum beneficia? -  3 Concil. Limense dum Indos ordinari, & ad altare accedere prohibuit, explicatur. -  4 Mestizi per quasdam schedulas, quae refe runtur, prohibiti sunt sacros Ordines recipere, & de earum expositione. -  5 Mestizos ad titulum idiomatis Indorum ordinari posse, quando, & quare statuerit Concil. Limens II. & III? -  6 Episcopi aliqui Indiarum nimis facile Mestizos, etiam illegitimos, ordinant, & beneficijs Indorum praesiciunt, & alij in hoc valde dubij sunt, & schedulae, quae de his agut. -  7 Illegitimi sine dispensatione Rom. Pont. ad sacros Ordinas promoveri non possunt. -  8 Illegitimi etiam si ad recipiendos sacros Ordines dispensentur, beneficia tamen Curata, & Praebendas Cathedralium absque alia nova dispensatione habere non possunt. Cap. ultim. de filijs presbyter. & alia iura similia explicantur, ibidem. -  9 Illegitimus nunquam potest dici pacificus possessor beneficij. -  10 Illegitimoru prohibitio, quoad ordines, & beneficia quibus rationibus nitatur? Deuteron. locus notatur cap. 23. vers. 2. exponitur, ibidem. -  11 Manzer verbum, quid significet? -  12 Gratia praebendae facta illegitimo absque narratione, & dispensatione huius defectus, est nulla, & subreptitia. -  13 Praesentatio Regis de illegitimo non valet, & quod semper de habili accipienda sit. -  14 Princeps est, & esse debet amator castitatis. -  15 Princeps non potest legitimare aliquem quoad beneficia, & alia spiritualia, & quare? -  16 Specialia duo in uno eodemque subiecto regulariter non concurrunt. -  17 Casus causae cuiusdam praebendarij praesentati a Rege, cui natalium defectus obijciebatur, refertur. -  18 Fructus restituere debet, qui impetrat praebendam suppresso vitio illegitimitatis, vel data alia nullitate sui utuli. -  19 Dispensatus ad Canonicatum non est dispesatus, sed potius prohibitus ad Dignitatem, & dispensatio odiosa non extenditur de casu ad casum. Cap. 1. §. ille vero, & cap. Cui de non Sacerdotali, de praebend. lib. 6. expenditur, & illustratur, ibidem. -  20 Praelati Indiarum, qui ordinant illegitimos, & beneficijs Curatis Indorum praeficiunt, qualiter excusari possint? -  21 Consuetudo, & observantia antiqua cuiuslibet provinclae magnifacienda est. -  22 Consuetudo antiqua inducit praesumtione tituli, & habet vim decreti. -  23 Illegitimos non dispensatos ordinans peccat mortaliter, & privatur ordinandi facultate. -  24 Constitutiones vulgares a doctis, & gravibus Praelatis ignorari, vel imprudenter sperni credibile non est. -  25 Actus celebrati a doctis, & gravibus personis, etsi prima facie appareant iniusti, adhuc iusti praesumi debent. -  26 Archiepiscopus Limensis quid retulerit super ordinatione Mixtorum illegitimorum? -  27 Bulla Greg. XIII. refertur, quae Indiaru Episcopis Mixtos illegitimos ad suscipiendos ordines dispensare permittit. -  28 Dispensatus ad beneficia, si illegitimus sit, non potest illa obtinere, nisi prius ad ordines recipiendos dispensatus reperiatur. -  29 Papa si mandet alicui provideri de beneficio, interpretatio fit, dummodo sit legitimus. -  30 Causa quae suasit comittere Episcopis dispensationem illegitimitatis quoad ordines ob titulum, & doctrinam Indorum, suadet etiam, ut ad Curata ipsorum habenda cum eisdem dispensare possint. -  31 Dispositio quaelibet potentior est in causa, quam in causato. -  32 Pij V. Breve refertur, quo Episcopis Indiarum permisit dispesare omnes fere species irregularitatis, quoad ordines, & beneficia. -  33 Dispensationes factae a Praeslatis virtute concessionis Pontificiae perinae iudicantur, ac si ab ipso Pontifice factae fuissent. -  34 Observantia, & praxis alicuius privilegij illud declarat, & possidenti iustum titulu praefert. -  35 Commendae, & Rectoriae non cadunt sub nomine beneficij, & illegitimis, etiam absque dispensatione, conferri possunt. -  36 Capellaniae amobiles ad nutum, & Vicariatus temporalis possunt dari illegitimis. imo & filijs presbyterorum. -  37 Episcopi cum illegitimis quoad plura dispensare possunt. -  38 Illegitimi ex sententia aliquorum ab Episcopis etiam ad Ordines maiores, & curata dispesari possunt, semper atque id Ecclesiae necessitas, vel utilitas suaserit. -  39 Capitulum sede vacante potest easdem dispensationes irregularitatis facere, quas Episcopus. -  40 Praelati Indiarum, si tempore quo illegitimos ordinant, & ad Curata promovent, cum eis dispensant virtute Brevium Apost. securi esse possent, sin autem secus. -  41 Dispensatio, ut valeat, requiritur notitia defectus, super quo dispensatur, & causa, & intentio in eo dispensandi. -  42 Doctrinae Indorum iam non dantur in Comendam, sed in titulum. -  43 Capellania, vel beneficium, ut dici possit titulatum, & perpetuum, quae requir antur. -  44 Bullas ad dispensandam cum illegitimis extare non sufficit, nisi Praelati eis utantur. -  45 Actus non sustinetur ex potestate, ex qua non est factus, & qualiter ex defectu formae, vel intentionis nullus reddatur? -  46 Forma permissiva non servata, succedit immediate forma destructiva contraria. -  47 Episcopi non habent iurisdictionem dispesandi cum illegitimis, nisi eam ex vi indulti Apostoli sumant, & exerceant. -  48 Conscientiae periculum ubi vertitur, ibi in dubio, quod securius, & certius est sequi debemus. -  49 Culpa etiam ubi non est, eam timere solent conscientiae timorate. -  50 Pontifex summus ex sententia Auctoris adiri debet pro revalidandis ordinibus, & provisionibus Mixtorum illegitimorum ab Indiarum Episcopis factis. -  51 Consuetudo etiam erronea excusat a poena. -  52 Dispensari facilius debet cum illegitimis in provincijs Indiarum, propter sedis Apostolicae distantiam. -  53 Illegitimi non rite ad ordines, vel beneficia ab Episcopis dispensati, an, & quando ab eorum successoribus rehabilitari possint? -  54 Facultas data ab homine in primo actu consumitur, si tamen ille validus fuerit. -  55 Illegitimi, qui sciunt, vel putant se ab Episcopis virtute indultorum Apost. dispensatos fuisse, tuti sunt in utroque foro, & scrupulum deponere possunt. -  56 Clausula conscientiae onerativa excludit omnem exceptione ab actu in vim eius facto; & inducit liberam voluntatem delegati, alia plura de ea. -  57 Dispensationes, ut factae dicantur virtute Brevium Apostolicorum, quaelibet verosimilitudo sufficit. -  58 Dispensatio cum clausula conscientiae onerativa Episcopis concessa, an possit ab eisdem suis Vicarijs generalibus delegari? -  59 Actus omnis in dubio ita intelligi debet, ut potius valeat, quam pereat. -  60 Praesumtio, quae est pro validitate actus, omnibus alijs potentior censetur. PLane [sect. 1] ipsi Indi ad Fidem conversi, & ex mixto eorum, & Hispanorum semine procedentes, quos Latine Hybridas, sive Varios, Hispane Mestizos vocare solemus, omnium Ecclesiasticarum praebendarum, & munerum in eisdem Indijs participes sunt. Et inprimis esse deberent, si quod eis ius naturalitatis, & originis praestat, morum corruptela, aut alia animi, & corporis vitia, & praesertim illegitimitatis, vel spurietatis defectus non impediat, atque deturpet. Id quod ita recte testatur Acosta de procur. Indor. salut. lib. 4. cap. 8. pag. 415. Fr. Ioan. Zapata de iust. distrib. 2. par. cap. 11. D. Emanuel Sarmiento in terso illo libello de Militia Evangelica, & Ego dixi latius sup. hoc tom. lib. 1. cap. ult. Nam licet in aliquibus schedulis Regijs, quas ibi recensui, sacris initiari prohibeantur, id de illegitimis, vel alias minus meritis, aut incapacibus intelligi debet. Caeterum si habiles sint, nulla est ratio, cur excludi possint, vel debeant, cap. eam te, cum similibus, sup. in initio cap. praecedentis relatis, & in d. lib. 1. cap. ult. Et ultra ibi tradita addo, [sect. 2] in primis illis capitulationibus cum Indiarum Episcopis initis, quarum mentionem feci sup. cap. prox. non fuisse prorsus exclusos Indos, & Indorum filios a beneficijs Indiaru, sed pro prima illa tantum vice, quousque Rex, vel eius successores aliud determmarent. Quod in omnibus etiam erectionibus Cathedralium cautum postea fuit, ut constat ex Limensi, quam inserni sup. cap. 3. vers. Volumas autem, quod si successus temporis. Vbi postquam dixit beneficia vacantia filijs patrimonialibus Hispanorum Indias habitantiu danda esse, adiecit: Donec in posterum visa, & cognita per Nos, & successores nostros Christianitate, & capacitate Indorum, ad instantia, & petitionem dicti patroni, nunc, & pro tempore existentis, visum fuerit Indis etiam naturalibus dicta beneficia esse providenda. Et ita intelligo [sect. 3] Concil. Limes. 11. par. 2. can. 74. pag. 55. ibi: Que los Indios no se ordenen de alguna orden de la Iglesia, ni se vistan algun ornamento, aunque sea para cantar la epistola; pero puedan con sobrepelliz, i aderecos decentes servir en la Iglesia. Debet enim accipi, interim dum de eorum capacitate no constat. Prout & [sect. 4] in varijs, sive Mestizis declaratu etiam fuit in sched. dat. Matriti 13. Decemb. ann. 1577. ad Episcopum Cuzquensem directa, quae habetur in 1. to. pag. 172. & iniungitur: Miri mucho que las personas q ordenare, tegan las partes, virtud, calidad, i suficiencia q para el estado del Sacerdocio se requiere; excluyendo a los que careciere dellas; i principalmente a Mestizos, basta q otra cosa se provea. Quod & repetitur in alijs ann. 1578. cu Archiep. Limano, & Novi-Regni Granatesis loquentibus, eod. tom. pag. 173. ibi: I por aora no dareis ordenes a los dichos Mestizos de ninguna manera, basta que aviendose mirado en ello, se os avise de lo que se ha de hazer. Ad quas schedulas se refert novior alia an. 1587. eod. tom. & pag. declarans in Mestizis stricte intelligendas esse, hoc est: Hijos de India, o Indio, i Espanol, o Espanola, non vero in alijs, Que son hijos de Mestizos, i Espanoles quos vuigo Quaterones vocat. reddita ea ratione: Porq no aya ocasion de que los virtuosos se descosuele, i dexen de seguir el camino dela virtud. Sed cum in his provincijs Sacerdotum penuria esset, qui Indorum idioma intelligerent, dispositu [sect. 5] primo fuit per Conc. Limens. II. par. 1. can. 26. pag. 7. ann. 1567. ut ad sacros Ordines, etiam sine patrimonio, vel beneficio admitti possent, ad titulum, quod vocant Indorum, qui ipsorum linguam callerent. Et in Cocil. III. act. 11. c. 31. pag. 137. an. 1583. hoc fuit ampliatu, ut quicunque, qui re vera Indis praeficiendi putarentur, possent ordinari ad titulu doctrinae Indorum, quamvis nulla specialis Parochia illico eis designaretur. Qua fortasse occasione Praelati aliquando huiusmodi homines ordinabant, & aliqui adeo facile, ut extat schedula dat. Tolet. 24. Iunij ann. 1560. d. 1. to. pag. 172. qua Religiosi Indiarum queri videntur: Que los Obispos delas Indias no los querian ordenar a ellos, i ordenaban a cada passo Mestizos, i otras personas nacidas en aquella tierra. Quinimo [sect. 6] non solum eos ordinabant, verum, quod plus est, statim illos beneficijs curatis Indorum praeficiebat, quavis non solum Mestizi essent, sed etia (quod plerunque in istis contingit) spurietatis, vel illegitimitatis defectum pateretur. Quod scrupulis plenum, & a iuris Canonici regulis disentaneum merito visum fuit Reverendiss. Episcop. D. Fr. Petro de Perea, & D. Fracisco Verdugo noviter ad Arequipesem, & Guamagnensem Ecclesiam adlectis, & acquiescere nolentes asseverationi Illustriss. Archiep. Limani D. Bartholomaei Lobo Guerrero, qui id tum ex consuetudine, tum ex alijs rationibus excusabat, quas statim trademus, Regiu Senatu de hoc certiorem fecerut. Qui Archiepiscopu reprehendit, quod dictum more observaret, & defenderet, & schedulam expedivit, dat. Matr. 4. Martij ann. 1621. qua alteram 21. Ianuar. an. 1594. observari praecepit, qua declaratum fuit: Que por ninguna via los Obispos de las Indias ordenassen ningun illegitimo, ni defectuoso de alguno de los requisitos, coforme a lo dispuesto por Derecho, i sacro Concilio Tridentino, i que tampoco dispensassen con ellos, aunque fuesse para beneficios Curados de Indios, pues la dispensacion de uno, i otro solo la podia dar le sumo Pontifice. Quas quidem [sect. 7] schedulas negari non potest valde conformes esse iuris Canonici decisionibus, quarum auctoritate primo docemur, eos, qui ex legitimo matrimonio nati non sunt, vel per subseques legitimati, absque speciali dispensatione Rom. Pont. ad Ordinem sacrum promoveri non posse, ut habetur in cap. 1. de filijs presbyt. cap. consuluit 5. de servis non ordin. cap. per venerabile, in fine, qui filij sint legitimi, cap. nisi cum pridem, §. personae, de renunt. l. 12. tit. 6. par. 1. Trid. sess. 23. cap. 5. de reformat. ibi: De ipsorum ordinandorum natalibus, cum alijs, quae late adducunt D. Th. in supplem. ad 3. par. q. 39. art. 5. Angel. Silvest. Rosell. & alij Summistae, verb. Illegitimus, Speculat. lib. 4. tit. de filijs presbyt. Angel. cons. 401. n. 10. Calderin. cons. 466. alias 2. qui filij sint legitimi, Albert. Trotius devero, & perfecto cler. lib. 2. c. 1. & 2. Maiol. de irregul. lib. 1. c. 4. cum seqq. Villadieg. eod. tractat. cap. 10. vers. Dixi ulterius, Palaeot. de noth. & spur. c. 57. & cap. 58. a n. 4. Petr. Gregor. de benef. c. 5. Rebuff. in prax. tit. de dispens. sup. defect. natal. Menoch. de arbitr. cas. 201. a n. 35. Bernard. Diaz, & eius Addition, Salced. in prax. c. 14. Tolet. in summa lib. 1. c. 58. Eman. Roder. in summa, to. 2. c. 16. & in quaest. regul. tom. 1. q. 13. Suar. de cesur. tom. 5. disp. 50. Sayrus eod. tract. lib. 6. c. 10. Avila par. 7. disp. 3. dub. 7. Nicol. Garcia de benef. 1. par. cap. 5. a num. 115. & par. 7. cap. 2. Galganet. de iur. pub. lib. 3. tit. 2. num. 26. cum seqq. Navarr. cons. 1. & seqq. tit. de filijs presbyteror. Card. Tusch. pract. concl. litt. O. coclus. 193. num. 11. & litt. S. concl. 415. n. 6. & novissime, & latissime Capanil. in divers. iur. Canon. rubr. 11. c. 13. per tot. & Ioan. Bapt. Lup. in tract. de illeg. lib. 1. comment. 1. §. 3. num. 25. & seqq. Et rursus, [sect. 8] non sufficere hanc dispensationem pro ordinibus suscipiendis, ut tales illegitimi Praebedas, maxime in Cathedralibus, vel quaeliber beneficia curata obtinere possint, nisi ad hoc quoque altera specialis dispesatio eiusde Rom. pontif. interveniat, ut constat ex cap. innotuit, c. cum in cuctis, de elect. cap. per venerabilem, in fin. qui filij sint legit. c. ult. de filijs presbyt. ibi: Nimis in tua provincia Ecclesiae deformatur honestas ex eo, quod filij Sacerdotum, & alij non legitime nati ad dignitates, & personatus, & alia Ecclesiastica beneficia curam animarum habentia, sine dispensatione sedis Apostolicae, promoventur. Quae prohibitio renovata, & ampliata fuit a Greg. XI. an. 1374. in Bulla, quae incipit: Etsi a sacris Canonibus, quam refert Cherub. in Bullar. pag. 226. & conducit Coc. Trid. sess. 22. de refor. c. 2. ibi: Natalibus, text. & gloss. in c. Coenomanensem, dist. 56. cum pluribus alijs, quae adducunt DD. sup. relati, & ultra eos Innoc. in cap. constitutis, el 2. de appell. Felin. in cap. Pastoralis, n. 11. de off. deleg. Socin. cons. 48. n. 28. lib. 4. Navarr. cons. 6. n. 7. de filijs presbyt. Rebuff. de pacif. possess. n. 276. & seqq. ubi concludit: [sect. 9] Quod illegitimus nunquam potest dici pacificus possessor beneficij, cum sit penitus incapax ad spiritualia, & ideo post triennium, imo & post centum annos, molestari potest, quia diuturnitas temporis cum capacem non facit, arg. cap. fin de cosuet. Puteus decis. 247. lib. 1. Enriq. in summ. lib. 14. cap. 8. §. 10. ad fin. Azor. 2. tom. inst. moral. lib. 6. cap. 3. q. 3. Garcia d. 7. par. cap. 2. n. 5. & seqq. Mirada in Manuali Praelat. tom. 2. q. 2. art. 8. concl. 1. Camil. Borrel. in summ. decis. tit. 20. n. 77. Lossius de iust. & iur. lib. 2. c. 34. n. 86. Sayrus de ces. lib. 6. c. 11. n. 27. & 28. Garcia de benef. 1. par. cap. 6. a n. 97. Lupus d. tract. de illeg. com. 1. §. 3. n. 20. Dom. D. Roder. Acuna in cap. Apostolica, dist. 46. n. 1. & Aug. Barbosa in Pastorali, 2. par. alleg. 45. per tot. Filiuc. de statu cler. tit. de benef. c. 5. n. 5. & seq. Vazq. in opuscul. de benef. cap. 3. §. 1. & novissime Illustriss. electus Mexicanus Dom. D. Felician. a Vega in cap. 4. §. de adulter. de iudic. ex n. 93. ad n. 100. ubi, quae eius comitas est, Me allegat, & licet immeritum pluribus laudibus ornat, quas, etsi agnoscere in me non potui, amare tamen, ut a tanto viro profectas, debui. Qui Auctores, utriusque prohibitionis eam rationem adducunt, [sect. 10] quod illegitimi tanqua in peccato concepti, aliqua infamia, saltim facti, notantur, iuxta ea, quae dixi sup. lib. 2. cap. 28. n. 33. & in eis ea ipsa, quae in parentibus fuit incontientia, timeri potest, arg. text. in l. quisquis, §. filij vero, C. ad leg. Iul. Maiest. ibi: In quibus paterni, hoc est haereditarij, sceleris exempla metuuntur, cap. 2. dist. 56. & eorum, quae tradit Ioan. Andr. in cap. fin. de filijs presbyt. lib. 6. Quamobrem etiam in lege veteri ad altare Domini accedere vetabantur, ut constat ex Deut. cap. 23. vers. 2. ibi: Non ingredietur Mazer (hoc est, de schorto natus) Ecclesia Domini usque ad decimam generatione: quae verba perpetuam exclusionem significant: Est enim haec frequens sacrae Scripturae phrasis, ut notat Ant. Fonseca Lusitanus in addit. ad Caiet. ibid. & Maiol. d. cap. 4. n. 1. Et verbum Mazer [sect. 11] quavis proprie schorti, vel adulterae filium significet, ut idem Caiet. advertit, communiter porrigitur ad omne genus illegitimorum, ut docet text. & gloss. in d. cap. per venerabilem, in fine, & in d. cap. nisi cum pridem, §. personae, de renunt. Summistae, & Maiol. ubi sup. & late Tiraq. de nobilitat. cap. 15. num. 16. & Covar. in epitom. de sponsal. 2. par. cap. 8. §. 10. num. 4. Et inde est, quod gratia summi Pontificis de[sect. 12] aliqua praebenda illegitimo facta, non praecedente cognitione, & dispensatione defectus nat alium, non valet, imo corruit, tanquam subreptitia, iuxta tex. in d. cap. innotuit, de elect. & in cap. 1. §. illi vero, de filijs presbyt. lib. 6. Et similiter [sect. 13] praesentatio a Rege nostro facta, tanquam Patrono dictarum praebendaru in Ecclesijs Indiarum; cum & ipse semper in titulis praesentationis adijciat, ut praesentati, ita demum admittantur, si habiles, & idonei reperti fuerint, ut in nostris terminis tradit Arnulph. Ruzaeus de iure regal. privil. 50. n. 2. Est enim [sect. 14] Princeps amator castitatis, & leguimi thori, l. ita nobis pudor, C. de adulter. Nec velle videtur, quod illegitimi admittantur ad dignitates, & quod illegitimi admittaEcclesijs Cathedralibus una cum legitimis, nec ut filius ancillae sedeat cum filio liberae, ut alias dicitur in cap. satis, de sepult. & in cap. accedens, de purgat. canon. Imo [sect. 15] etsi vellet, non posset, non praecedente (ut diximus) dispensatione Pontificis, quia ut elegater tradit Martin. Laudes. in materia legitimationis, in quaest. quae incipit: Augerius Seio, n. 10. & 11. Quavis Princeps secularis possit habilitare incapace, & illegitimum ad honores, & successiones, & ad alios effectus temporales, qui sub eius iurisdictione, & potestate continentur, ut in Auth quib. mod. natur. effic. sui, & legit. tamen non potest disponere de his, quae non subijciuntur ei, ut sunt spiritualia, & ita nec legitimare aliquem, nec reddere capace, qui alias est inhabilis ad beneficia, & praebedas Ecclesiasticas, iuxta text. in c. quae in Ecclesiarum, & in cap. Ecclesia S. Mariae, de constit. Concurret quippe duae specialitates, & quod beneficia conferret, sive ad illa praesentaret, & quod cu illegitimo dispensaret, [sect. 16] quod in uno eodeq; subiecto regulariter dari non solet, ut per text. & DD. in l. 1C. de dotis promiss. Bart. in l. Maevius, §. duobus, D. de leg. 2. late Velascus in axiom. iur. litt. D. nm. 233. & in nostris terminis Arnulph. Ruzaeus d. privil. 50. num. 4. vers. Quinto facit. Quae omnia his diebus expendi in ardua cau[sect. 17]sa cuiusdam praebedarij, cui obijciebatur, quod filius clerici esset, & licet ad Canonicatum in Cathedrali esset per Pontifice dispensatus, postea tamen per Regem nostrum huius defectus ignarum, fuit ad dignitatem promotus, qua privadus dicebatur ex iuribus, & Auctor bus sup. relatis, & quidem cum fructibus, [sect. 18] quos, data nullitate sui tituli, acquirere non potuit, l. 1. in fin. C. de fide instr. & iure hastae Fiscal. Bart. in l. 1. in fin. C. de praedijs Decurion. Rota Genuens. decis. 4. n. 5. Marian. Socin. in l. filiusfamil. §. Divi, n. 65. de leg. 1. Rebuff. in tract. de rescind. contract. in princip. n. 4. & in eode casu nullitatis praesentationis, Ruzaeus d. privil. 50. n. 1. absque eo, quod dictum Praebendarium excusare posset dispensatio ad Canonicatum, cum haec [sect. 19] limitatio potius sit exclusiva dignitatis, l. cum Praetor, cum vulg. de iudic. & tanquam odiosa de casu ad casum non extedatur, ut probat elegans text. in c. 1. §. ille vero, de filijs prebyt. lib. 6. cap. cui de no Sacerdotali 27. de praebend. eodem ibi: Non enim huiusmodi madata, quorum fines diligeter servari oportet, debent ad casus alios, quam expressos, extendi, &c. cum aijs, que tradit Archid. d. cap. 1. var. de sponsal. 2. par. §. 8. n. 4. Tiraq. de nobilit. cap. 15. n. 16. Garcia de benef. 1. par. cap. 6. num. 58. & seqq. & Barbosa d. alleg. 45. num. 1. & 2. Sed licet ex hisvideatur scrupulus dictoru Episcop. Arequipae, & Guamanguae, & decisio schedulae d. ann. 1621. quam retuli sup. n. 6. satis communiri, quatenus Mestizos illegitimos ordinari, & ad Curata Indorum provideri non posse, nec debere constituit. Adhuc tame Ego de hoc casu Limae consultus, & iterum cum in supremo Senatu Indiarum Fisci Patronum agerem [sect. 20] Archiepiscopum Limanum, & alios Praelatos Indiarum, qui contrarium facere consueverant, excusari posse respondi: tum virtute consuetudinis, & antiquae observatiae lilarum provinciarum, [sect. 21] quae non facile mutada, respuenda, vel damnanda est, l. de quibus, l. si de interpretatione, l. minime, l. in ambiguitatibus, D. de legib. l. observare, §. ingressus, D. de off. Procons. l. 1. C. quae sit longa consuet. c. constitutus, ubi Abb. de religios. domib. cap. certificari, de sepult. c. unam, 76. dist. cum multis alijs, quae congerit Everard. in loco a solitis, Ioseph. Lud. concl. 38. per tot. Molina de primog. lib. 2. c. 6. n. 58. Cevall. pract. comun. to. 3. q. 762. n. 16. Goncalez ad reg. Cancell. gloss. 5. §. 7. n. 87. Caes. de Graphis decis. 2. de elect. n. 3. & decis. unica de Magistr. n. 5. & 6. Bobadill. in Polit. lib. 2. c. 7. n. 7. & cap. 10. n. 36. Creditur enim talis consuetudo a titulo praecedenti, ac sufficienti fluxisse, ita ut dispositu censeatur, quod fuit observatum, l. quaeda mulier, D. de reivind. l. si a te, D. si servit. vindic. l. praedia, D. de acquir. poss. ubi DD. & Alban in notis ad Bart. late, & optime Alex. cons. fin. lib. 4. per tot. maxime ex n. 109. Vbi, quod [sect. 22] consuetudo antiqua inducit praesumtione tituli habiti, & habet vim decreti, & cosensus, & iustitiae, & operatur, ut illud, quod est consuetum, debeat fieri, cap. licet ex suscepto, de foro cop. Card. Tusch. lit. C. cocl. 959. Quibus addere possumus, quod [sect. 23] cum dicte prohibitiones, quas retulimus, de non ordinadis, nec ad beneficia providendis spurijs, aut illegitimis adeo notae, & vulgares sint, & Prelati eis contravenietes mortaliter peccent, & deinceps facultato ordinandi priventur, ut probat text. & DD. in cap. cum Vintoniensis. de elect. Maiol. de irregul. lib. 1. c. 7. n. 2. credere [sect. 24] non debemus a tot, & tam gravibus Praelatis eas ignoratas, vel cum propriae coscietie iactura contemtas fuisse, iuxta ea, quae in simili tardit Sarmiet. de redit. Eccl. 2. par. c. 4. Cum potius [sect. 25] actus celebrati a doctis, providisque personis, etsi prima facie videantur iniusti, tamen propter eorum qualitatem, & honestatem debeant praesumi iusti, quousque de illis plenius cognoscatur, ut probat text. & ibi DD. in cap. nisi essent, de praebend. Imola in c. 1. de cler. peregr. Socin. cons. 164. vol. 2. Zasi. cons. 2. num. 22. vol. 2. Petra de potest. Princip. cap. 32. concl. 2. num. 8. pag. 612. Vnde, his consideratis, & inspectis verbis schdularum, quarum sup. num. 4. mentionem feci, quae non absolute Mestizos ordinari prohibuerunt, sed interim dum aliud ordinabatur, ac praeterea [sect. 26] audita relatione Archiepiscopi Limensis, qui serio mihi affirmavit, se dum esset Archiepiscopus Novi-Regni Granatensis, aliam schedulam accepisse, qua notabatur, vel reprehendebatur, quod Mestizos non ordinaret, semper suspicatus fui aliquam licentiam, & beneplacitum Romanae sedis invenisse, quod hanc facultatem Indiarum Archiepiscopis, & Episcopis indulisisset. Et tandem inveni [sect. 27] Bullam quandam Greg. XIII. ann. 1576. quae eis cum dictis mixti generis hominibus, ad ordines recipiendos ob faciliorem Indoru doctrinem Apostolica auctoritate dispensare permisit. Quae Bulla forsitan in supremo Indiarum Consilio praesentata non fuit, aut eius notitia non habita, ann. 1594. & 1621. quibus editae fuerunt dictae schedulae, quae hanc dispositionem Praelatis Indiarum succensent, & Cociliu Trid. servari iubent. Verba autem dictae Bullae sic habent: Venerabiles Patres, salute, & Apostolicam benedictionem. Nuper ad Nos relatum est maximam Sacerdotum, qui idioma Indorum sciant, penuriam in vestris partibus existere, & communiter verbum Dei, cum interpretibus ipsis Indis annuntiandum esse, propter quod verbus Dei non modicum patitur detrimentum, ac inde peccata sua confiteri non valent, quod si cum filijs ex Hispanis, & Indis, ac ex Hispanis tantum in illis partibus commorantibus spurijs, & illegitimis genitis, aut quemlibet alium defectum patientibus, nunc, & pro tempore existentibus Apostolica auctoritate dispensaretur, ut defectibus huiusmodinon obstantibus, ad omnes etia sacros, & prebyteratus ordines promoveri possint, verbum ipsum maximum susciperet incrementum, ac saluti animarum Indoru praedictorum plurimum consultum foret. Nos igitur, praemissis causis adducti, fraternitati vestrae, & vestrum unicuique, quatenus unusquisque vestrum, consideratis prius diligenter circumstantijs universis, quae circa idoneitatem promovendorum fuerint attendendae, cu praedictis defectum (ut praefertur) patietibus Dioecesanis, scilicet, vestris, si alias idonei, & iuxta decreta Concilij Tridentini qualificati fuerint, & dictum idioma loqui, & intelligere sciverint, super quibus conscientiam vestra oneramus, clericali charactere insigniri, & ad omnes etiam sacros, & presbyteratus ordines promoveri, & in illis sic pro moti, & in altaris miniserio ministrare, acverbum Dei praedicare, & confessiones audire possint, gratis dispensare valeatis, auctoritate Apostolica tenore praesentium facultate concedimus. No obstantibus natalium, & quibusvis alijs (non tamen homicidij voluntarij, aut bigamiae defectibus, seu impedimentis) & quibusvis alijs constitutionibus, & ordinationibus Apostolicis, caeterisque contrarijs quibuscunque Datu Romae apud S. Petrum die vigesimaquinta Ianuarij millesimo quingentesimo septuagesimo sexto, Pontificatus nostri anno quarto. Hactenus Greg. XIII. cuius quidem privilegium, ut ex eo apparet, sufficiens videtur, ut Episcopi Indiarum cum mixtis etiam illegitimis ad sacros Ordines dispensare possent. Et quavis haec facultas non videatur alias extendenda ad promovendos illegitimos ad beneficia Curata, cum ad hoc alia peculiaris dispensatio rursus desideretur, ut dixi sup. n. 8. quemadmodum ex adverso, quamvis [sect. 28] quis habeat dispensatione ad beneficia, non valet, & subreptitia iudicatur, nisi constiterit, quod prius dispensatus fuit ad Ordines sacros recipiendos, non obstante natalium defectu, ut constat ex cap. ult. de filijs presbyt. in 6. & docet Ioan. Bapt. Lup. in tract. de illegit. commet. 1. §. 3. num. 28. & commentar. 3. §. 1. num. 51. vers. Sexto dispositio. Cui convenit doctrina Baldi in l. neque natales, C. de probat. ubi inquit, quod [sect. 29] si Papa madet nominatim provideri alicui de beneficio, interpretatio fit, dummodo sit legitimus, quam referunt, & sequuntur Palaeot. de noth. & spur. cap. 57. n. 5. Maiol. de irregul. lib. 1. c. 4. n. 2. ex eo, quod tales dispensationes sunt odiosae, & stricti iuris, ut dixi sup. num. 19. Huic tamen obiectioni dupliciter respoderi potest. Primo, quod cum [sect. 30] causa dispensatione mixtorum illegitimorum Indiarum Episcopis committendi ea fuerit, ut plures ministri essent, qui Indorum praedicationi, coversioni, & administrationi Sacramentorum intenderent, virtualiter eisde dara videtur facultas, ut tales illegitimos, sic dispensatos, & ordinatos in curatis, & doctrinis ipsorum Indorum occupare, & providere possint, cum ad hoc illa altera dispensatio dirigatur, & vulgati sit iuris, propter quod unuquodq; tale, illud magis, & potetiore [sect. 31] esse qualibet dispositione in causa, quam in causato, Auth. multo magis, C. de sacros. Eccl. ubi Bart. Bal. Salic. & alij, l. si viva matre, C. de bon. mater. c. si aliqua 22. q. 1. cum late adductis a Claud. prato Gnos. gener. iur. lib. 2. tit. 9. cap. 4. & Molina de primog. lib. 3. cap. 5. num. 45. & seqq. & cap. 7. num. 1. Secundo, quod praeter dictam Bullam, seu Breve Greg. XVIII. imo & ante illam, reperitur altera Pij V. felic. record. ann. 1571. quae generalius eisdem Praelatis Indiarum concedit, ut dispesare possint cum omnibus personis, & in qualibet specie irregularitatis (dummodo de illis non essent, quas ibidem excipit, & declarat) tam ad ordines suscipiendos, quam ad quaelibet officia, & beneficia Ecclesiastica, & ut haec dispensatio idem operaretur, ac si ab ipso Romano Pontifice concessa fuisset, ut patet ex verbis ipsius Bullae, quae sic habent: Pius [sect. 32] papa Quintus, ad perpetuam rei memoriam. Decens, & debitum arbitramur, ut in ijs, quae animarum salutem, tranquilluque statum respiciunt, simus favorabiles, & benigni, bac igitur consideratione ducti, alias dilectis filijs fratribus Ordinum Mendicantium in Indiarum partibus degentibus, cum personis, quae tam ex delicto, quam ex non delicto, irregularitatem contraxissent, super irregularitate huiusmodi dispesandi in aliquibus casibus facultatem concessimus. Nunc ergo venerabilium fratrum patriarcharum, Archiepiscoporum, & Episcoporum illarum partium supplicationibus inclinati, eosdem gratioso favore prosequi, ac in illis partibus degentium personarum commoditati consulere volentes, eisdem modernis, & pro tempore existentibus patriarchis, Archiepiscopis, Episcopis partium illarum, quascunque personas a delictis, per quae irregularitas contrabitur, homicidio voluntario extra hellum comisso, ac simoniae labe dumtaxat excepta, Apostolica auctoritate absolvendi, ae cum eisdem omnibus, & singulis nunc, & pro tempore in partibus Indiarum existentibus personis, quae irregularitatem ex alijs, quam ex causis praedictis, contraxerint, super irregularitate huiusmodi, ex quibuscunque causis praeterquam homicidij, & occasione simoniae contracta, ut praefertur, eadem auctoritate Apostolica dispensandi, & illos ad obtinenda, & obtenta beneficia Ecclesiastica, & officia quaecunque, & ad altaris mynisterium rebabilitandi, restituendi, & reponendi plenam, & amplam licentiam, & facultatem auctoritate praedicta perpetuo per praesentes concedimus, & elargimur. Necnon absolutionibus, & dispensationibus per eos, & pro tempore existentes Patriarchas, Archiepiscopos, & Episcopos praedictos faciendis stari debere, perinde ac si a sede Apostolica praedicta emanassent, dicta auctoritate etiam per praesentes statuimus, & declaramus, sicque per quoscunque iudices, & commissarios, quavis auctoritate fungentes, sublata eis, & eorum cuilibet quavis aliter iudicandi, & interpretandi facultate, & auctoritate iudicare, & definire debere; & si secus super his a quoquam quavis auctoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari, irritum, & inane decernimus. Non obstantibus quibusvis Apostolicis, ac in Provincialibus, ac Synodalibus Concilijs editis generalibus, vel specialibus constitutionibus, & ordinationibus, caeterisque contrarijs quibuscunque. Volumus autem, quod ijdem, qui absolutionem obtinuerint (ut praefertur) poenitentiam per confessores, quos ex approbatis ab Ordinarijs illarum partium duxerint eligendos, adimplere omnino teneantur, alioquin absolutiones, & super irregularitate obtentae dispensationes, quoad forum conscientiae, nullae sint. Datis Romae apud sanctum petrum sub annulo Piscatoris, die quarta Augustim, millesimo quingentesimo septuagesimo primo. Pontificatus nostri anno sexto. Caes. Glorierius. Ex quibus apparet, Indiarum Praelatos ex his Pontificijs constitutionibus rite & recte potuisse cum dictis illegitimis dispensare, tam ad ordines, quam ad beneficia, & doctrinas Indorum, cum neque de potestate Pontificis hac in parte dubitare liceat, vel de Praelatorum, [sect. 33] qui eius vices, mediante dicta commissione, sortiti sunt, ut in simili probat celebris text. in cap. ex tua 9. de filijs presbyter. iuncta regula, qui per alium, de regul. iur. in 6. & cap. sane quia 9. de offic. deleg. ibi: Quod iudex a nobis delgatus vices nostrasgerit, l. 4. §. cum propriam, D. de off. eius, l. solet 16. D. de iurisd. omn. iud. cum alijs. Et quamvis dictae Bullae adeo apertae non effent, observantia, [sect. 34] & praxis virtute earu subsequuta, potuit securos reddere dispesantes, & dispensatos, cum talis praesumatur titulus, qualem praesens, & praeterita eius possessio, vel usus demonstrat, cap. cum dilectus, de consuet. ubi DD. cum alijs, quae late congessi 1. tom. de Ind. iure, lib. 2. cap. 24. n. 82. & seq. & lib. 3. cap. 1. ex num. 22. ad 25. Maxime cum doctrinae Indorum olim ante sched. ann. 1609. non in titulum, sed in Comendam darentur, & postea licet dentur in titulum, cautum fuerit, ut adhuc in eis inseratur clausula, quod ad nutum amobiles sint, ut dixi sup. cap. 15. Et [sect. 35] tales Commendae, vel Rectoriae vere, & proprie non cadant sub nomine beneficij, nec requirant dispensatione, etiam si illegitimis concedantur, ut docuit gloss. Magistr. in cap. fin. de silijs presbyter lib. 6. & expresse tenet Ancharr. num. 1. Gemin. num. 8. Ioan. Andr. num. 3. in cap. 1. eod. tit. & alios referens Campanil. in divers. iur. Canon. rub. 11. cap. 13. num. 86. P. Gabr. Vazquez in opuscul. de benef. cap. 3. §. 1. dub. 3. Et haec fuit una ex rationibus, quas Archiepiscopus Limanus ponderavit ad illegitimorum provisionem excusandam, ut tetigi supra num. 26. Et potest coadiuvari ex alia doctrina, quae habet, quod [sect. 36] Capellania amobilis ad nutum, & Vicariatus temporalis, potest dari absque ulla dispensatione, non solum illegitimis, verum & filijs presbyteroru in eadem Ecclesia, in qua eorum pater deservit, ut declaravit Congreg. Cardin. de qua Nicol. Garcia d. tract. de benef. par. 7. cap. 3. num. 72. Stephan. Gratian. discept. forens. cap. 397. a num. 24. & Aug. Barbos. in Pastorali, 3. par. alleg. 65. num. 5. qui etiam videndus est alleg. 45. per totam, ubi alios plures casus adducit, in quibus [sect. 37] Episcopi cum illegitimis dispensare possunt, nepe circa Ordines minores, beneficia simplicia, Canonicatus Ecclesiarum Collegialium, imo & Cathedralium, secundum multorum opinionem. Nec desunt Auctores, qui eandem facultatem illis concedunt ad dispensandos, & providendos tales illegitimos, quo ad ordines maiores, & beneficia Curata [sect. 38] semper atque id Ecclesiae necessitas, vel utilitas expostulaverit, & notanter pungit Archidiacon. in d. cap. 1. de filijs presbyter. lib. 6. Gambar. de off. Legati de latere, lib. 7. rubr. 1. q. 18. a n. 187. Cardinal. Palaeot. de noth. & spur. cap. 57. num. 6. & alij, quos refert Garcia d. cap. 2. num. 52. & par. 11. cap. 5. a num. 337. quavis, ut ibidem inquit, Dominic. & Philip. Frac. contrarium tenuerint. Et est adeo verum, quod Episcopi possunt facere dictas dispensationes in forma, & casibus supra relatis, ut etiam idem possint [sect. 39] eorum Capitula sede vacante, cum Episcopis defunctis succedant in omnibus, quae ipsorum iurisdictionem concernunt, prout in terminis resolvit Navarr. cons. 7. de filijs presbyter. Campanil. d. cap. 13. num. 81. Quaranta in summ. Bullar. verb. Capitulum sede vacante, vers. 3. pag. 28. & contra Paul. Paris. defendit August. Barbosa d. allegat. 45. num. 25. & seqq. Et haec plane sunt, quae in hoc articulo ad utramque partem mihi consideranda se offerunt. Nec verere affirmare, [sect. 40] Indiarum Praelatos cum dictis illegitimis in ordinibus, & beneficijs dispensare potuisse, & hodie etiam posse, si dictarum Bullarum notitiam habuerunt, & vitute, aqc iuxta formam ipsarum, dictas dispensationes facere voluerunt, quod & novissime post haec scripta probari etiam video a doctissimo dicto Dom. D. Feliciano de Vega in cap. 4. §. de adulterijs, ex num. 127. ad 131. Vbi hanc eandem quaestionem examinat. Atvero quoniam compertum habeo dictarum Bullarum ullam notitiam in supremo Senatu Indiarum habitam non fuisse, ut insinuat schedulae sup. num. 4. relatae, & in pluribus Praelatis Indiarum idem contigisse, atque adeo ex sola vi consuetudinis dictas ordines, & beneficia contulisse, nulla praevia informatione, & dispesatione, aut alijs indicijs, vel argumentis, quibus se dictis Bullis, sive privilegijs uti velle manifestarent. Et praeterea quia video, quod dictam Bullam Pij V. restringendam putat dictus Dom. D. Felic. ubi sup. num. 109. & seqq. ad solam irregularitatem ex delicto causatam, ex rationibus per eum relatis. Anceps quidem sum, & ordinates, & ordinatos, & ad dicta beneficia promoventes, atque promotos, parum securos in conscientia esse iudico. Quonaim [sect. 41] tam in dispensationibus, quas Praelati iure ordinario circa illegitimnos facere possunt, nempe ad minores ordines, & beneficia simplicia, quam in his quae faicunt ad maiores, & Curata, de licentia Romani Pontificis, semper requiritur specialis notitia dicti defectus, & quod dispensatio suffragantibus meritis fiat, & constitio de idoneitate, & qualitate ordi nandi, vel promovendi, & quod sit honestae vitae, & virtute praeditus. Et solum Papae permittitur, ut in his casibus sine causa dispensare possit, ut docuit gloss. celebris, & Magistra in cap. requisitis, §. nisi rigor 1. q. 7. Navarr. cons. 45. num. 2. de homicid. Lambert. de iur. patron. 1. par. lib. 2. q. 7. art. 11. num. 12. Eman. Roder. 1. tom. quaest. regul. q. 13. art. 14. & 15. Garcia de benef. d. 7. par. cap. 2. num. 48. & 49. Petra de potest. Princip. cap. 32. dub. 2. num. 20. Barbos. d. alleg. 45. n. 20. & in ipsis nostris terminis expresse disponitur, & requiritur in d. Brevi Gregor. XIII. ibi: Consideratis prius diligenter circumsta tijs universis, quae circa idoneitatem promovendorum fuerint attendedae. Et ibi: Si alias idonei, & iuxta decreta Concilij Tridentini qualificati fuerint. Praesertim cum iam dictae [sect. 42] doctrinae Indorum non in Commendam, sed in titulum (ut diximus) concedantur. Et ad hoc, ut dici possit [sect. 43] aliquam capellaniam, vel beneficium esse tirulatum, & perpetuum, sufficere soleat, quod aptitudine tale sit, & ut casus dari possit, quod praesentatus eo, interim dum vixerit, fruatur, & gaudeat, nisi amotionis causam praestiterit, ut notant DD. per text. ibi. in c. 1. de rescript. lib. 6. & in l. sufficit, D. de condit. & demonstr. & tradit Bonif. de Vitalinis in Clem. 1. §. in quibus, num. 3. de supplend. negligent. Praelat. Cosmas Guimier in pragm. sanct. tit. de collation. verb. Perpetui, fol. 116. num. 2. Rebuff. in tract. nominat. q. 9. n. 25. vers. In contrarium, Gambara de potest. Legati a latere lib. 4. num. 13. in fine, Selva de benef. 3. par. q. 21. num. 3. Flamin. lib. 3. de resign. q. 9. num. 5. & lib. 11. quaest. 3. num. 9. & D. Perez de Lara de annivers. & Capellan. lib. 2. cap. 6. num. 8. & 9. Neque est in consideratione, quod [sect. 44] dictae Bullae extare comperiantur, nisi simul constet, quod Praelati, earum indulto utentes, & uti volentes, ipsarumque formam observantes, dictas dispensationes fecerunt. [sect. 45] Quia actus non sustinetur ex potestate, ex qua non est factus; ut per Alex. cons. 1. num. 8. lib. 4. & nullus redditur, si desiciat intentio, vel forma, qua fieri iubetur, ac debet, Roman. cons. 226. num. 8. Bolognet. cons. 6. num. 14. Alexand. Ludovis. decis. 518. num. 3. Praesertim cum forma sit data ad actum faciendum contra ius. Nam [sect. 46] forma permissiva non servata succedit immediate forma destructiva cotraria, & actus est ipso iure nullus, Grammat. decis. 79. num. 14. Mantica decis. 286. num. 4. Et cum negari non possit, quin [sect. 47] Episcopi vigore dictorum Brevium recipiant iurisdictionem, quam eis cessantibus non habeant, dispensandi nempe in casibus eis a iure prohibitis, atque adeo informationes facte omissa eorum forma sint ipso iure nullae, ut per gloss. in Clement. 1. verb. Inhibentes, de iure patron. & alia, quae tradit Roman. cons. 326. num. 8. Qvibvs consideratis, & quod [sect. 48] in huiusmodi materijs, ubi potest conscientiae periculum verti, in dubio id, quod securius est, tenere, & probare debemus, cap. illud, de cler. excomm. ministr. cap. ad audientiam, & cap. significasti, de homicid. cum traditis a Nicol. Garcia de benef. part. 7. cap. 2. num. 12. & 13. Et quod [sect. 49] etiam ubi culpa non est, eam timere, & cavere solent conscientiae timoratae, ut inquit text. in cap. ad eius, dist. 5. cap. 2. de observat. ieiun. Socin. iun. cons. 29. num. 31. vol. 2. ubi inquit, quod culpa ubi non est, favore tamen animae timenda est, & Mascard. de probat. concl. 13. num. 5. ubi agit de probationibus, quae solent peti ad cautelam, o portere quidem, in, casu de quo tractamus, censerem, [sect. 50] ut summus Pont. ad instantiam Regis nostri, & per eius Legatos, certior fieret de his omnibus, quae in eo interveniunt, & intervenerunt, ab ipsoque supplicaretur, ut dictas Bullas confirmet, au de novo concedat, dispensando, & supplendo quosliber defectus de iure, vel de facto, qui hucusque in ordinandis, & providendis minus iuridice, & advertenter dictis Mestizis, & alijs illegitimis intervenerint, eos conservando, & tuendo in statu, in quo hodie reperiuntur. Cum sit [sect. 51] certum, consuetudinem, quae circa haec invaluit (etiam si erronea fuisse dicatur) sufficere ad eos excusandos a quibusvis poenis, & cesuris, quas alias incurrere potuissent, iuxta ea, quae late tradit gloss. Ancharr. Panorm. & alij in cap. cum venerabilis, de consuet. Roman. singul. 19. & cons. 283. Oldrad. cons. 9. Cremens. fingul. 149. Ias. in l. de quibus, num. 8. D. de legib. Tiraq. de poen. temperan. caus. 42. Covarr. in cap. quamvis pactum, 1. parte. §. 7. num. 12. de pact. lib. 6. Aviles in cap. 18. Praetor. num. 28. Silvest. verb. consuetudo, q. 6. Caietan. in 1. 2. q. 97. art. 3. Sotus dse iustit. & iur. lib. 1. q. 7. art. 2. ad 2. Avila de censur. 1. par. dubit. 8. Ioan. Gutier. cons. 38. num. 1. & Cardin. Tusch. verb. Consuetado, conclus. 848. & verb. Error communis, concl. 330. & verb. Observantia, concl. 58. & verb. Toleratia, concl. 324. Quae gratia [sect. 52] eo iustius peti, & facilius operari, & impetrari debebit, quod adeo magna sit ex his Indijs Occidentalibus ad Romanam Curiam distantia. Quae operatur, ut multi ex illegitimis minus rite in praeteritum ordinatis, aut in posterum ordinandis, aut ad Curata Indorum promovendis, etiam si alias idonei, & sufficientes sint, tales dispensationes petere supersedeant, propter expensas, & distantiam dictae Romanae Curiae, cuius consideratio plura privilegia, pluresque effectus alias in iure operari solet, quae congerit gloss. penult in cap. ex litteris, de in integr res. & Nos supra hoc lib. passim referimus, & infra lib. 4. cap. 4. latius prosequemur. Quninimo cum indulta, quae per dictas Bullas Gregor. XIII. & Pij V. Indiarum Episcopis conceduntur, perpetua sint, ut ex ipsis apparet, tentari posset etiam sine nova consultatione, & dispesatione summi Pontificis, posse [sect. 53] dictos illegitimos, eo modo, quo dixi mus, ordinatos, & ad Curata Indorum promotos, si sciant se, non ut oportebat, ex vi dictorum privilegiorum dispensatos fuisse, eosdem, Praelatos adire, & ab eis petesre, & obtinere rehabilitationem, restitutionem, vel repostitionem, & sic novam dispensationem. Quia licet [sect. 54] facultas data ab homine, qualis est indultorum, de quibus agitur, in prima vice consumatur, l. boves, §. hoc sermone, D. de verbor. signif. hoc tamen cessat, quando, prout in casu notsro, actus primus est nullus ob no servatam formam, vel solemnitatem, ut late per Tiraq. in eodem §. hoc sermone, num. 51. & 52. Ideo autem dixi: Si sciant se non ut oportebat dispensatos fuisse. Nam [sect. 55] si contrarium eis liqueat, vel saltim sint in dubio circa modum, & formam, qua Praelati in illis dispensationibus usi fuerunt, sunt tuti, & securi, tam in foro iudiciali, quam conscientia, dummodo si illam habent laesam, scrupulum deponant. Quia in praedictis indultis adest clausula conscientiam Episcoporum pro tempore dispensantium onerativa, [sect. 56] quae excludit omnem exceptionem ab actu in vim eius facto, Clement. quia contingit, §. ut autem, de relig. domib. & Clement. 1. §. sic quod, de haeret. cum alijs, quae tradit gloss. in cap. statutum, §. assessorem, verb. Relinquatur, de rescript. in 6. & gloss. in Clement. 1. §. Dioecesanis, in fin. verb. Oneramus, de iure patronat. ubi docet, quod non potest quaestio referri Episcopo procedenti in vim dictae clausulae, Lapus alleg. 15. num. 8. & ibi late Mados. idem Lapus alleg. 60. num. 4. vers. Secundum quod, & ibidem etiam Mandos. litt. H. Id quod procedit, etiam si non appareat de aliqua solemnitate per Episcopos servata in dispensationibus factis. Quia dicta clausula est conscientialis, Marta de calusul. par. 1. calusul. 371. num. 14. & importat liberam voluntatem delegati, Lapus d. alleg. 60. num. 4. Adeo quod remittit iuris rigorem, Seraphin. decis. 448. num. 1. Imo excludit omnem iuris solemnitatem, Mandos. ad Lap. d. alleg. 15. Et facit, quod delegatus possic informationes extra iudiciales sumere, & ex illis animum suum movere, & conscientiam suam imbuere, Peregr. cons. 72. num. 10. Praesertim [sect. 57] cum ad hunc effectum, ut dispensationes dicantur factae in vim dictorum indultorum, sufficiat verosimilitudo, & quod dispensationes conveniant indulto, etiam si illud in illis faciendis forte expressum non fuerit, ex his quae late in fortioribus terminis tradit Roman. cons. 343. num. 9. Et superiora procedunt, etiam si praedictae dispensationes sint factae [sect. 58] per Vicarios generales Episcoporum, si in eorum mandatis habebant ab Episcopis facultatem speciale, vel saltem generalem dispensandi in omnibus, in quibus ipsi Episcopi poterant dispensare, quia licet non deficiant, qui teneant, delegatum a sede Apostolica, cum praedicta clausula conscientiae onerativa, non posse subdelegare, ex notatis in cap. is cui, de off. delegat. lib. 6. Felin. in cap. significasti 1. num. 4. vers. Conscientiam, de homicid. Contraria tamen opinio verior videtur, quam tenet, & optime comprobat Abb. in cap. cum in veteri, num. 4. de elect. & est proculdubio amplectenda in casu nostro pro validitate dispensationum factarum, ut scilicet potius valeant, quam pereant. Nam [sect. 59] in dubio quilibet actus ita intelligi debet, l. 2. D. de reb. dubijs, l. quoties, D. de verb. oblig. cum alijs, quae late adducit Craveta cons. 52. num. 6. & cons. 75. num. 2. in fin. & num. 3. Decius in cap. quoniam Abbas, num. 16. de offic. deleg. Cephal. cons. 138. num. 13. Mantica decis. 4. n. 6. & decis. 119. num. 13. Imo [sect. 60] praesumtio, quae est pro validitate actus, est omnibus alijs potentior, Ripa in l. si unquam, num. 44. C. de revocand. donat. Decius cons. 77. num. 2. in fine, cum seqq. & cons. 289. num. 4. Cephal. consil. 35. num. 46. & consil. 51. num. 39. & latissime Menoch. de praesumt. lib. 4. praesumt. 4. per totam. # 21 CAPVT XXI. De decimis, & primitijs, & ex quibus, & a quibus in Indijs praestentur? Et an, & quatenus Ordines Militares, & Regulares suis, in his partibus, privilegijs exemtionibusque fruantur? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiprimi. -  1 EPiscopi Indiarum in exactione decimarum ius commune servare debent. -  2 Decimarum in exactione novitates fieri, & induci non debent. -  3 Decima an debeatur de herba Alfalfe? & lis super hoc de facto Limae orta, & eius decisio. -  4 Consuetudo, quae excuset a praestatione decimarum (& maxime titulo non praecedete)quails esse debeat? -  5 Titulum allegare non possunt, qui se excusare praetendunt a solvendis decimis Alfalfae, & quod ea sit similis al Alcacer, ex quo decimae praestantur. -  6 Decima debetur ex foeno, & qualiter solvatur? & ex pratis, & pascuis. -  7 L. 6. tit. 5. lib. 1. Recop. explicatur, & illustatur. Redecima quid sit? & quod regulariter prohibeatur, ibidem. -  8 Redecima qualiter praestetur a Commendatarijs ex tributis sibi per Indos solutis? -  9 Cap. cum non sit 33. de decimis, expenditur. -  10 Decima, an, & quando debeatur ex metallis, & similibus, & an sit censenda realis, vel personalis? -  11 Metallorum decimae Regibus reservatae sunt in Bulla erectionis Ecclesiarum. -  12 Quintum, quod ex metallis Regi solvitur, includit in se decimarum praestationem, qua ex ijs alias percipere poterant. -  13 Fructus metallorum magis sunt personales, quam praediales, aut reales, & quare? -  14 Metallorum officium est valde laboriosum, & ob id metallarij iuvandi sunt. -  15 Decimae solvi debent de la cal, texa, iladrillo. -  16 Decimae in Indijs ab omnibus Hispanis, etiam Equitibus Ordinum Militarium, solvi iubentur. -  17 Equites Ordinum Militarium, an, & de quibus bonis a praetatione decimarum exeti sint? -  18 Lites Limae ortae, & decisae super exemtione decimarum, praetensa ab Equitibus Ordinum Militarium. -  19 Decimarum causae super exemtione Equitum Ordinum Militarium Nuntio Apostolico remissae sunt. -  20 Decimarum exemtio in Indijs Regio patronatui praeiudicat. -  21 Decimarum omnimodam exemtionem bene potest Pontifex Religiosis concedere. -  22 Privilegia non decimandi Religiosis concessa, qualiter, & de quibus praedijs intelligenda? -  23 Cap. dilecti, cap. nuper, de decimis, & alia iura de exemtione decimarum Religiosoru agentia, expenduntur, & late explicantur. -  24 Decimalia praedia exemtis in fraude decimarum antiquarum concedentes, excommunicantur. -  25 Privilegia Religionum, quoad decimas, ut comprehendant Praedia postea quaesita, irequirutur expressa derogatio, cap. nuper, de decimis, vel quod ille proprijs manibus colent. -  26 Decifio elegans Rotae refertur, quae agit de modo practicandi exemtionem cap. nuper, de decimis. -  27 Decimantia praedia per Religiosos quaesita, an debeant praecise colonis secularibus locari, & ab eis decimae solvi? & de lege Galliae de hoc agente. -  28 Argumentum de tributis ad decimas valet. -  29 Tributaria praedia cum suo onere ad quoscunque possessores etiam Ecclesiasticos, & Religiosos transire solent, & quare? L. si divina domus fin. C. de exact. tribut. lib. 10. & alia iura similia, expenduntur, & illustrantur, ibid. -  30 Fratres Mendicantes pro praedijs, quae possident de facto, tenentur ad collectas. -  31 Ecclesiasticorum possessiones immunitate gaudere, sive per se ipsos, sive per colonos seculares colantur, plures Auctores tenent, qui referuntur. -  32 Bonis per Ecclesiam, Ecclesiasticis, & Religiosis acquirendis, ubique modus, vel cautio praefigi solet, & quare? -  33 Religioni, Religiosis, & Reip. ipsi officit, potius quam proficit, bonorum temporaliu abundantia, & possessio. -  34 Decimae nullibi praestantur de bonis immobilibus, & quare? -  35 Monasteria in Francia non succedunt Religiosis professis, sed consanguinei. -  36 Praedijs decimantibus per Religiosos in Novo Orbe, quis modus praefixus fuerit? -  37 Statuta, quae ob communem utilitate prohibent bona immobilia in Ecclesias, vel Ecclesiasticos alienari, valent iuxta sententiam plurium Auctorum, qui referuntur. -  38 Statuta prohibentia bona immobilia per Ecclesias, vel Ecclesiasticos quaeri, multis dura, & nulla esse censentur. -  39 Leges, statuta, vel pacta, quae laicis prohibent, ne in Ecclesiasticos, vel Religiosos praedia sua transferant, ni si cum onere tributorum, vel decimarum, valida sunt. -  40 Rotae insignis decifio refertur pro valore pacti, ne praedia decimantia transeant in Religiosos sine onere decimarum. -  41 L. 7. tit. 9. lib. 5. Ordinam. refertur, & illustratur. -  42 Feudalia bona in Ecclesiam, & etiam pro anima alienari non possunt. -  43 Signoroli verba referuntur circa statuta caventia bonorum immobilium in Ecclesias alienationem. -  44 Praedia omnia Indiarum sunt Regis, & dantur privatis cum onere, ne ea alienent in Ecclesias, aut Monasteria, & sched. de hoc agens. -  45 Bona, quae fuerunt de Realengo, bene admittunt prohibitionem in ipsorum concessione ab initio appositam, ne in Ecclesias, vel Monasteria alientur, & verba Bullae de hoc agentes. -  46 Decimarum lites celeriter expediri debent, & quare? -  47 Lite super decimis cum Religionibus Indiarum pendente Ecclesiae Cathedrales manutenendae videntur in exactione earunde decimarum, & quare? -  48 Decisio insignis Rotae refertur pro manutentione Ecclesiarum in decimis, lite cotra Religiosos pendente. -  49 Ecclesiae iura non violantur in eo, quod magis Ecclesijs Cathedralibus, quam Religionibus Indiarum deferamus in perceptione, & manutentione decimarum. -  50 Altare unum detegi, & spoliari non debet, ut aliud cooperiatur. -  51 Regis nostri interesse versatur in eo, ne Ecclesiae Cathedrales Indiarum decimis, sibi praestari solitis, defraudentur, & quare? -  52 Regalium causarum privilegium est, ut in eis, quae sunt de Regalibus, nunquam Fiscus litiget dissaisitus, hoc est sine possessione, & manutentione. -  53 Reges nostri antiquius, & potentius privilegium habent pro percipiendis decimis Indiarum, quam Religiosi, aut Religiones earum. -  54 Intentionem suam fundanti datur manutentio lite pendente adversus quemlibet alium, cui iuris praesumtio resistit. Cap. cum personae, §. fin. de privil. in 6. expenditur, & illustratur, ibidem. -  55 Praescriptionis allegatio non exludit manutentionem eius, qui suam intentionem fundat iure communi, quousque praescriptio plene probate sit. -  56 Ias commune, qui pro se habet, potest lite pendent, etiam violenter adversarium turbare, vel expellere. DE decimis plura congessi supra lib. 1. cap. 21. & 22. sub occasione quaestionis, utrum, & quomodo ab Indis debeantur? Et hoc lib. 3. cap. 1. quatenus de concessione earum in his partibus Indiarum Regibus nostris per sedem Apostolicam facta disserui, & qualiter per ipsos Reges Ecclesijs, & earum Ministris retrocessae fuerint? Qui sane [sect. 1] in eis ab Hispanis hominibus exigendis, ius commune servare debent; cum quo municipale Indiarum hac in parte conspirat, ut constat ex plurimis schedulis, quas reperies 1. tom. impress. pag. 179. cum multis seqq. Ita tamen, ut [sect. 2] in earum exactione novititates vitentur, & consuetudo servetur, quae semper in his materijs multum attendi debet, ut docet text. in l. 6. & seq. tit. 5. lib. 1. Recop. Greg. Lop. in l. 1. tit. 20. par. 1. gloss. 3. Covarr. lib. 1. var. cap. 17. num. 8. vers. 9. Vincent. de Franch. decis. 124. num. 3. Ioan. Gutier. lib. 1. pract. q. 19. Avendan. de exeq. mandat. 1. par. cap. 1. num. 32. col. 5. vers. Ista iurisdictio, Marta de iurisd. 2. part. 4. par. cap. 43. & num. 1. Cabedus decis. 205. num. 2. par. 1. Dom. Valencuela, qui alios adducit, cons. 152. n. 51. & seqq. & Ego d. cap. 2. num. 1. & seqq. Qua ratione, cum Limae essem, [sect. 3] se excusare nitebantur domini praediorum a solutione decimarum herbae, quae ibi in magna copia ad pabulum equorum, & mularum sertur, dictae Alfalfa: sed nihilominus contrarium pronuntiatum fuit, quia probatum erat, quod illam solvebant saltem pecunia aestimatam, propter difficultatem collectionis, & solutionis, si in manipulis ipsius herbae, & in quolibet praedio fieri deberet. Et quia [sect. 4] consuetudo, quae a praestatione decimarum excusat, debet esse rationabilis, & legitime praescripta, ex tacito, vel expresso consensu Principis; nam alias, ut praeclare docet Marta ubi sup. potius corruptela dicenda erit. Et praeterea titulo aliquo non existente (quo talis consuetudo nitatur) debet esse immemorabilis, & existente, ad minus quadragenaria, ut cum communi resolvut P. Suarez tom. 1. de Relig. lib. 1. cap. 13. per tot. Gregor. de Valenc. 3. par. disp. 6. quaest. 5. punct. 4. concl. 3. Ioan. Malderus Episcop. Antuerp. in 22. de decimis, tit. 10. c. 4. dub. 3. P. Vazq. in opuscul. de benef. cap. 1. §. unico, dub. 7. ubi ad idem allegant Covarr. & alios ex nostris iuris Auctoribus, quos refert D. Carrascus ad leg. Recop. cap. 6. §. 3. ex num. 1. Cardin. Tusch. 6. tom. litt. P. conclus. 586. & in specie conclus. 546. 551. 556. & 557. & late Marescotus, omnino videndus, lib. 2. var. cap. 95. a num. 12. Quod in nostris, Indis dari non potest, quia recens earum coquisitio immemorialem consuetudinem non admittit. Et tituli cuiuslibet allegatio [sect. 5] excluditur ex contraria declaratione, & dispositione dictarum schedularum, & Arancel Real de los diezmos, qui illis subiectus est. Quibus de rebus omnibus fructiseris decimae solvi iubentur, i de el Alcacer, cuius vicem Alfalfae usus postea inventus sortitur. Quae schedulae innituntur Bullae Pontificiae, & clausulae erectionum omnium Ecclesiarum Cathedralium Indiarum, quae per sedem Apostolicam confirmatae sunt. In quibus expresse idem cavetur, adinstar eorum, quae in Hispania observantur, his verbis: Ac ex omnibus ibi pro tepore provenientibus, praeterquam ex auro, & argento, & alijs metallis, gemmis, & lapidibus pretiosis, quae pro tempore existentibus Castellae & Legionis Regibus, quoad hoc, libera esse decernimus, decimas, & primitias de iure dehitas, caeteraque Episcopalia iura, prout alij in Hispania Episcopi de iure, vel consuetudine exigunt, & percipiunt, exigere, & percipere, libere, & licite valeant. Quo & spectant generaliora adhuc veiba Concilij Limensis, omnino videnda, pag. 192. cap. 12. Et multum in terminis, [sect. 6] de foeno loques, Rebuff. in tract. de decimis, q. 8. num. 9. ubi inquit, quod si foenum in fasciculos redigatur, decimus debetur; si aliter, semper decima solvitur, cap. pervenit, de decimis, & quod ista est decima praedialis, exsolvenda ubi est partum. Et idem resolvit de pascuis, seu pretio, quo pascua, seu pastura vendita est, ead. quaest. num. 22. Solumque in praedictis schedulis decimae personales excludi videntur, quae ex generali consuetudine totius Christianitatis solvi non solent; ut per Cabed. decis. 54. num. 8. par. 2. Navarr. in Manuali, cap. 21. num. 31. Vega in summa, 1. par. cap. 87. casu. 1. litt. B. Gutier. lib. 2. Canon. cap. 21. num. 34. & 37. Covarr. lib. 1. variar. cap. 17. num. 8. & Flores de Mena lib. 1. variar. q. 8. ubi an debeantur de salario personali famulorum? Quibus non obstat [sect. 7] d. 1. 6. tit. 5. lib. 1. Recop. quae solum in redecimis loquitur, hoc est, ut ex re, quae semel decimam solvit, si ad alium, reditus ratione, vel alia ex causa perveniat, nova decima non petatur, ut constat ex verbis eiusdem text. iunctis alijs, quae ibidem advertit Azeved. gloss. in cap. Pastoralis, de decimis, Gigas de pension. q. 59. num. 3. Lapus alleg. 135. num. 6. & 9. Seraphin. decis. 1047. num. 9. ubi alias duas Rotae decisiones ad idem adducit, & late disputas Ioan. Gutier. lib. 1. pract. cap. 15. per totum, Dom. Valencuela cons. 146. num. 52. & Ego d. cap. 22. Quo non obstante adhuc Cordubae, & in alijs Episcopatibus obtentum est, ut etiam de his aliqua decima persolvatur, ut per Seraph. d. decis. 104. Quod & in provincia Guathemalae, [sect. 8] in alijs Indiarum contingit, ubi Commendatarij solvunt decimam ex rebus, & fructibus, sive speciebus, quas sibi Indi tributorum nomine praestant in illis speciebus, de quibus ipsi Indi propter privilegia, quae habent, aliam decimam non praestiterant, ut aperte cavetur in sched. dat. Pintiae 9. April. ann. 1549. d. 1. tom. pag. 181. ibi: Diezmen de todas las cosas que de los Indios recibieren de los dichos tributos, de que se deba pagar diezmo, pues ellos no las diezman al presente. Et invatur [sect. 9] ex decisione text. in cap. cum non sit 33. de decimis, ibi: Statuimus, ut in praerogativam domini generalis, exactionem tributorum, aut censuum praecedat solutio decimarum, vel saltem hi, ad quos census, vel tributa indecimata pervenerint, quoniam res cum onere suo transit, ta per censuram Ecclesiasticam decimare cogantur Ecclesijs, quibus de iure debentur, & dixi alia ad rem d. cap. 22. ex num. 32. Plane [sect. 10] de metallis quoque auri, & argenti, gemmis, & pretiosis quibusque lapidibus decima etiam debetur, l. cuncti, C. de metallar. lib. 11. Ioan. Andr. Butr. & alij in d. cap. pervenit, de decim. & Rebuff. d.q. 10. num. 23. & 24. ubi loquitur de lapidicinis, argentarijs, & alijs metallarijs, & inquit ex pecunia, quam quis ex his lucratur, debere decimam solvere Ecclesiae, ubi audit divina, & quod ista decima potest dici personalis, quails ex lucro, quia plus operatur industria, quam natura. Neque contrarium dicit Bulla erectionis supra relata. Quia potius fatetur ex his decimas deberi, [sect. 11] eas tamen Regibus reservari, quibus prius concessae suerant a sede Apostolica, quique eas hac in parte Ecclesijs postea retrocedere voluerunt, iuxta ea, quae dixi sup. hoc lib. 3. d. cap. 1. Quamvis verum sit, quod Reges has decimas a metallarijs non exigunt, [sect. 12] contenti quinto auri, vel argenti puri puti, aut alia parte, quae ipsis solet praestari, habita consideratione, quod solvitur sine aliqua deductione expensarum, & laboris, ac sudoris personalis, qui a metallarijs impenditur, quod hanc decimam potius personalem facit, quam reale, aut praedialem, cum hi fructus magis ex indu[sect. 13]stria personae, quam ex ipsis lapidibus, vel metallis deduci videantur, ut bene advertit Rebuff. ubi sup. Plin. lib. 33. cap. 4. & in simili 1. C. in l. 1. §. illud, D. de muner. & honor. ibi: Illud tenendum est generaliter, personale quidem munus esse, quod corporis labore, cum solicitudine animi, ac vigilantia solemniter extitit. Necnon etiam, ut hi homines, [sect. 14] qui, ut inquit Imperat. in d. l. cuncti, saxorum venam laboriosis effosionibus persequuntur, cum aliquo lucro maneant, ut cavetur in l. 1. C. eod. tit. ibi: Is labore proprio, & sibi, & Reip. commoda comparet, per quem text. ita tenent Scribentes ibidem, Ioan. Guid. in tract. de mineral. lib. 4. tit. 15. num. 1. Georg. Agricola de re metallica lib. 1. per totum, & novissime Bernard. Cesius de mineralibus, lib. 1. cap. 3. & seqq. Et conducunt [sect. 15] aliquae sched. ann. 1513. & 1523. d. 1. tom. pag. 197. & seq. quae decimam etiam deberi statuunt de la cal, texa, i ladrillo, quam tamen pro tunc Ecclesiae Cathedralis fabricae applicari iusserunt. Et in alijs schedulis ann. 1539. & 1559. d. 1. tom. pag. 182. & seq. & novissima Matrit. 10. Martij ann. 1523. cuius memini supra hoc lib. cap. 1. num. 47. generaliter cautum est [sect. 16] decimas ab omnibus Hispanis in Indijs commorantibus solvendas esse, etiam si militiam Equestrem D. Iacobi, Calatravae, & Alcantarae professi fuerint, & velint se dictarum Militiarum privilegijs iuvare, ut [sect. 17] aliqui, praesertim Calatravenses, & Alcantarenses, in Hispania praetendunt, non solum de fructibus, quos percipiunt ex praedijs suarum Commendarum. verum & de illis, quos ex fundis dotalibus, aut patrimonialibus; quae schedulae niti videntur pluribus Rotae decisionibus, quae dictum privilegium solum de bonis Religonis, seu Commendarum intelligendum esse declararunt, & praesertim illa Cauriensis coram Fantivio 16. Novemb. ann. 1576. & alia contra Comitem de Medellin coram Seraphino 2. Febr. ann. 1582. quae habentur in Rota divers. noviss. decis. 54. par. 2. & apud eundem Setph. decis. 605. & decis. 549. ubi hanc exemtionem turbidam esse inquit, & Milites Militiarum subijci Episcopo in materia decimarum, tanquam sedis Apostolicae delegato, & cas & pura alia latissime, & doctissime in eandem rem expendit Illustciss. Archiep. Compostell. Dom. D. Ioan. Beltranus a Gievara in allegatione, quam cu esset Canonicus Doctoralis, scripsit contra nobilem virum Mossen Rubinum Brachamontium Calatravensis Ordinis Milite. Et Ego Limae [sect. 18] in fact habui in causa Capituli Ecclesiae Metropolitanae eiusdem civitatis, cum D. Franc. de la Cueva, & Excell. Comite Limensi, Equitibus Alcantarensis militiae, quae causa occasione dedit expeditioni dictae schedulae ann. 1623. Eo quod dicti Equites se in possessione, quam allegabant, manutenendos dicebant, & dictam causam Nuntio Apostolico in Hisoania agenti, remittendam, cui sum mus [sect. 19] Pontifex Pausus V. harum causarum cognitionem privative (ut modo tetigi) remisit, tam super exemtione bonorum Reliogionis, quam patrimonialium, ut constat ex Brevi ad hoc expedito, ibi: Et super decimis de bonis patrimonialibus, ac praecisa exemtione huiusmodi, latius deductis, & deducendis, auctoritate nostra audias, cognoscas, fine debito termines, & decidas. De quo Brevi, & lite latius agit D. Carrascus, qui in ea Equitum partes defendit, ad leg. Recop. cap. 6. §. 5. ex num. 4. Sensit quippe supremus Senatus Indiarum hoc Breve ad causas in eisdem Indijs motas extendi non posse. Et earundem causarum in[sect. 20]troductionem Regio patronatui praeiudicare, ad quem Indiarum decimae pertinent, vel ad Ecclesias earum, quibus ex voluntate, & liberalitare Regia concessae sunt, vt latius dixi supra d. cap. 1. Vbi etiam agere coepi de alia lite, quae ob eandem rationem in eodem Senatu retenta fuit, nempe super decimis, quas Religiones Mendicantes Indiarum, & aliae, quae de illarum privilegijs participant (de quibus, ultra alios, Miranda in Manuali Praelat. 2. tom. q. 49.) de praedijs noviter partis, & antea decimantibus in grave Ecclesiarum Cathedralium praeiudicium solvere detractant. In qua causa, quae sexaginta, & plures annos perdurat, & vix dum contestata conspicitur, Ego cum Fisci patronus essem, pro Regij Senatus iurisdictione pugnavi, atque obtinui, ut dixi sup. hoc lib. cap. 1. Et praeterea allegavi, quod licet certum sit, [sect. 21] summum pontificem potuisse, ac posse concedere clericis, & Religiosis exemtione a solutione omnium decimarum, cap. ex parte 10. de decimis, ubi gloss. l. 22. ubi Greg. Lop. gloss. 1. tit. 20. par. 1. num. 1. de rescript. Abb. in cap. si de terra, num. 3. de privileg. Craveta consil. 21. n. 2. & 3. Sigism. Lofred. cons. 50. num. 50. Ioan. Baptist. Ferret. cons. 102. num. 11. cons. 156. num. 7. & cons. 178. num. 6. Eman. Rod. in quaest. regular. 2. tom. q. 44. art. 3. pag. 156. D. Praeses Valencuela cons. 71. num. 22. & cons. 88. num. 27. & Carrascus ubi sup. num. 1. & cons. 146. num. 23. Adhuc tamen non minus certum est, [sect. 22] ea privilegia, quae hucusque Religiosis concessa reperiuntur, ad dicta praedia non extendi, cum ea, quae habent, adinstar Cistercensium illis concessa fuerint, qui de eis tantum praedijs decimas solvere exemti sunt, quae proprijs manibus colunt, vel pro Monasterijs noviter fundandis opus habuerint, quae & ipsa alijs excolenda committere debent, a quibus Ecclesijs decimae persolvantur, quas etiam ipsi persolvere debent de his praedijs, quae ab alijs conduxerint. Ne occasione privilegiorum suorum Ecclesiae ulterius praegraventur, ut expresse dispositum est in [sect. 23] cap. dilecti 8. cap. ex parte 10. cap. licet 11. c. nuper 34. de decimis, in cuius finalibus verbis adijcitur: Et hoc ipsum ad alios regulares, qui gaudent similibus privilegijs, extendi volumus, & mandamus, cap. Ecclesiae, cap. quicunque 6. q. 1. ubi Ecclesiae antiquae iura decimarum, atque aliorum debitorum minime perdunt ob trailationem in novas Ecclesias factam; quod & probatur in cap. cum contingat, & in d. cap. nuper, de decimis, Cocil. Lateran. sub Innoc. 111. cap. 53. relatum in cap. in aliquibus 32. de decimis, ubi reprobat, & censuris compescit aliquorum [sect. 24] cautelam, qui praediasua excolenda tribuebant exemtis ab onere decimarum, ut decimis defraudantes Ecclesias, maiores inde reditus assequerentur. Quae iura in hunc modum intelligunt, & absque dubio practicanda esse aiunt DD. ibidem, nisi expresse [sect. 25] derogatum reperiatur d. cap. nuper, de decim. & similibus. Et idem probat text. & DD. in cap. dudum, de privileg. & in cap. cum contingat, de decim. Clem. 1. de caus. poss. & propriet. & plures alij, quos refert, & sequitur Puteus decis. 154. n. 4. lib. 1. & decis. 522. lib. 2. Ioann. Bapt. Ferret. cons. 167. num. 147. Ioan. Gutierr. cons. 5. num. 13. & seqq. & lib. 2. Canonic. cap. 21. num. 126. Annaeus Rober. lib. 2. rerum iudic. cap. 2. fol. 117. Rhenat. Choppin. de privil. rust. lib. 1. par. 1. cap. 12. & Dom. Valencuela cons. 71. num. 18. & seqq. & cons. 136. num. 50. & seqq. ubi licet cum plutibus teneat, dicta privilegia extendi ad praedia, quae in futurum acquirantur, ex cap. quia circa, de privil. cum alijs, quae ibidem allegat, debet intelligi, si Religiosi talia praedia, de novo quaesita, suis manibus colant, aut ad fundationem Monasterij necessaria sunt, vel ubi privilegium, quod habent, continent expressam derogationem dict. cap. nuper, prout expresse, & eleganter tradit Seraph. decis. 1380. num. 3. [sect. 26] loquens de fratribus Praemonstratensibus, qui cum vellet se eximere a praestatione decimarum cuiusda praedij noviter emti, quod antea Rectori & Ecclesiae decimabat, & ad id allegarent privilegium Ioan. XXII. adhuc condemnati fuerunt: Quia in illo (inquit) privilegio non continebatur expresse, quod fratres possent emere de novo praedia post generale Concilium, & ea habere exemta a solutione decimarum, contra dispositionem dicti cap. nuper. Neque illa verba privilegij, quae habent exemtionem a praestationibus decimarum, tam de possessionibus, & de haereditatibus habitis ante, & post Concilium, quam de caetero habendis, & ad alijs, sive ante, sive post Concilium acquisins, & acquirendis, apta sint comprehedere acquisita mediante emtione post Concilium, contra expressam prohibitionem d. cap. nuper. Sed intelligenda de acquisitis alio titulo licto, puta, relicto pro fundatione Monasterij, vel alio modo non prohibito, &c. Et quod praedia decimantia, [sect. 27] si quae Religiosi acquisierint, debeant colenda talibus colonis locare, a quibus sinc contradictione possit Ecclesia decimas consequi, docet text. in d. cap. in aliquibus 32. & melius in d. cap. nuper, ibi: Committantur alijs excolendae, a quibus Ecclesiae decimae persolvantur, in quibus ita notant Abb. & alij DD. communiter, & late Azev. in 1. 2. n. 17. tit. 5. lib. 1. Recop. & Rhenat. Choppin. ubi sup. ubi refert Galliae legem, quae iubet, ut Ecclesiastici terras decimales colonis secularibus locent, ut ex eis, & ab eis decimae, sicut antea, exigantur. Quamvis alij non minus communiter teneant, non posse ad hanc locationem compelli, nec desinere sua exemtione gaudere, quamvis colonorum opera utantur, eo quod haec privilegia sint realia, & per consequens praedia ipsa sequi debeant, si vere Monachorum exemtorum esse probentur, & eorum sustentationi fructus applicari, etiam si per, colonos colantur, quod & tradit gloss. notabilis in d. Clem. 1. verb. Excolendas, de decim. ubi Card. n. 21. Imola num. 14. Vital. num. 31. Socin. consil. 297. num. 6. vol. 2. Abbas in d. cap. ex parte, el 1. de decim. num. 4. Rota decis. 4. num. 1. de privileg. in antiq. Puteus decis. 522. num. 1. & 3. lib. 2. Roland. a Valle cons. 61. num. 11. vol. 4. Ruin. cons. 157. col. fin. vol. 3. Horat. Mandos. de privil. adinstar, glos. 15. n. 40. Enriq. in summa lib. 7. de indulg. cap. 27. art. 5. num. 7. Ioan. Bapt. Ferret. d. cos. 102. num. 13. Rota sacri Palatij decis. 23. num. 6. & decis. 40. num. 8. par. 2. & in terminis privilegiorum Societatis Iesu, quoad decimas, Eman. Roder. d. quaest. 44. art. 4. Gutierr. d. cons. 5. & D. Valencuela d. cons. 71. num. 32. pag. 529. vol. 1. Rursus considerabam,[sect. 28] quod de tributis, & collectis ad decimas regulariter licet argumentari, ut late probat Everard. loco 72. & Ego sup. lib. 1. cap. 21. num. 1. Atqui in tributis, communis esse videtur Doctorum traditio, quae habet [sect. 29] praedia illis affecta, cum eodem onere ad Monsteria Religiosorum transire, quae ipsa recens acquisierint, ne si aliter fiat, vel fisci facultates diminuantur, vel totum onus tributorum super laicos, & eoru praedia recumbat, iuxta text. in d. cap. cum contingat, & in cap. Ecclesiae, cap. quicunque 16. q. 1. cap. si tributum, & cap. magnum. 11. q. 1. cap. tributum 23. q. 8. l. si divina domus, fin. C. de exact. tribut. lib. 10. ubi gloss. divina domum, pro Ecclesia accepit, & concludit ea debere agnoscere omnes Reip. functiones, quemadmodum prior dominus dependebat: cum multis alijs, quae tradit gloss. per text. ibi in l. 1. C. si prop. pub. pension. & in l. 1. C. in quibus caus. pign. Bald. in cap. 1. de pace Constan. in verb. Nos Romanorum, Paul. de Castro in l. apud Iulianum, §. haeres, D. de legat. 1. idem Bald. Felin. Angel. Bratergar. Socin. Senior, & plurimi alij, quos refert Camil. Borrel. de praestant. Reg. Cathol. cap. 63. numer. 11. cum multis seqq. Angel. omnino videndus, cons. 24. per totum, & cons. 16. col. 1. Petr. Bellin. de re milit. par. 7. tit. 7. n. 16. Vbi [sect. 30] quod fratres Mendicantes pro praedijs, quae possident de facto, tenentur ad collectas, Greg. Lop. in l. 51. verb. Por razo, tit. 6. par. 1. Alvar. Valasc. de iure emph. 1. par. q. 17. ubi, quod Ecclesiae, & Ecclesiatici tenentur ad onera realia pro rebus, quae ad illas pervenerunt, iam illo onere oneratis, & coram iudice seculari possunt conveniri. Et licet [sect. 31] hoc non admittant plures alij DD. quos refert Marta d. tract. de iurisdict. part. 4. centur. 1. cas. 11. per totum, D. Praeses Valencuela in suo monit. contra Venet. part. 3. num. 169. cum seqq. & Annaeus Robert. lib. 2. rer. iudic. cap. 2. ubi re ad partes elegantissime disputata concludit, Arresto Senatus Parisiensis immunitatem Carthusianorum a collectis in quibuscunque praedijs, seuantiquis, seu de novo quaesitis locum habere, declaratum fuisse, nullo habito discrimine, sive fundos suos colonis locent, sive eos proprijs sumtibus excolant. Quod late etiam prosequitur P. Suar. in defens. contra Reg. Augliae, lib. 4. cap. 20. & seqq. Adam Contze lib. 6. Polit. cap. 62. cum seq. & novissime plura congerens Leonard. Duard. in comment. sup. Bull. in Coena Domini, lib. 2. canon. 18. q. 6. post Mar. Alterium in eod. canon. cap. 6. col. 2. vers. In hac quaest. Nihilominus tamen certum est, [sect. 32] nullam fere esse Rempub. cui conveniens visum non fuerit aliquem modum praefigere acquisitionibus Ecclesiasticorum, & praesertim Religiosorum, eo quod [sect. 33] & ipsis immoderatae divitiae, quas acquirunt, incommodant, & Reipub. functionibus officiunt, & deficiunt, ut multis probat Annae. Robert. 1. par. per tot. Carolus Grassal. de Regalib. lib. 2. cap. 20. ubi loquitur de iure amortizationis in Gallia, Camill. Borrell. dict. cap. 63. ex num. 35. ubi adducit plura statuta multarum civitatum Italiae in idem tendentia, Petrus Gregorius, omnino videndus, lib. 13. syntagm. cap. 16. & 17. Contzen dict. lib. 6. cap. 63. D. Hieronym. in epist. ad Heliod. ibi: Sunt ditiores Monachi, quam fuerant seculares, possident opes sub Christo paupere, quas sub locuplete diaholo non habuerant, & sustinet eos Ecclesia divites, quos tenuit mundus antea mendicos. D. Prosper. de vita contemplativa lib. 2. cap. 13. Eis, qui Deo militant, faciendae sunt ex toto corde divitiae, quas, qui habere volunt, sine labore non quaerunt, sine difficultate non inveniunt, sine cura non servant, sine anxia delectatione non possident, Annaeus Robert. circa principium, ibi: Quid enim indignius est, & a professione sancta, & solitaria magis alienum, quam Monachos contra paupertatis votum reditus eximios possidere, ut neglectae Christianae charitatis affectu, proventum suorum reliquias non pauperibus alendis, sed augendo patrimonio, & novis praediorum emtionibus destinare praesumant? dixi alia supra hoc lib. cap. 16. Vnde vel in ipsis decimarum terminis scribit Rebuff. dict. tract. de decim. quaest. 8. in fine, num. 31. quod [sect. 34] de rebus immobilibus nullibi decimae praestantur, quia alias omnia fere bona ad Ecclesiam pervenirent. Quod esse contra Dei prohibitionem testatur Guillerm. Benerd. in repet. cap. Rainuntius, verb. Et uxorum, num. 26. de testam. ubi etiam excusat eadem ratione Franciae consuetudine, ut [sect. 35] Monasteria non succedant Religiosis professis, sed consanguinei bona illorum retineant, & ut res immobiles transeant cum onere decimam solvendi ex fructibus eius, cap. cum contingat, de decim. cum alijs sup. relatis. Quibus de nostro iure municipali Indiaru[sect. 36] valde convenit sched. quaedam dat. Pardi 24. Octobr. ann. 1576. ad Novae-Hispaniae Prorege Dom. D. Martin. Enriquez directa, quae in eisdem terminis huius litis, de qua agimus, nimirum de decimis Religionum, cum relatum fuisset, plura, & pinguiora Indiarum praedia ab illis acquiri, & praetextu privilegiorum, quibus iuste, vel iniuste se defendebant decimarum praestationem intercipi, brevemque super hoc articulo resolutionem desiderari, respondet, iubetque, ne deinceps ulla alia praedia acquirere permittantur, his verbis: I en el entretanto dareis orden, i proveereis, como ninguno, ni alguno de los dichos Monasterios de Frailes, ni Monjas no adquiera, ni compre, ni pueda adquirir en manera alguna, ni comprar mas hienes, renta, e haziendas, ni grangerias de aquellas que tuvieren al tiempo que esta recibieredes, que si necessario es, por la presente lo prohibimos, i defendemos; quae schedula renovata reperitur per aliam dat. Matrit. 20. Maij ann. 1631. cum Quitensi Cancellaria loquentem, ubi querela Episcopi refertur de bonis immobilibus, & semoventibus, quae Religiosi illius provinciae cum magno excessu, & gravi non solum decimarum, verum & aliorum Regiorum redituum, ac vectigalium, quotidie comparant, & acquirunt, & deciditur: Hareis guardar, i que se guarde, i cumpla, i execute lo dispuesto por las cedulas Reales, quae prohiben a las Religiones el adquirir semejantes rentas, i haziendus, sin consentir que contra ello se vaya, ni passe, ni consienta ir, ni passar en manera alguna, que asssi es mi voluntad. Quarum schedularum implementum, & executionem in dicta lite postulavi, innixus dictorum exemplorum auctoritate, & pluribus alijs iuribus, & rationibus, quae [sect. 37] in terminis de valore, & vigore similium statutorum, quae ob communem utilitatem bona in Ecclesias, vel Ecclesiasticos alienari verant, tradit magistraliter Baldus in cap. Ecclesia Sancte Mariae, num. 6. vers. Idem videtur, de constitur. & in cap. clerici, num. 2 & 3. de iudicijs, Signorol. omnino videndus, cons. 2. 1 per totum, Covarr. in reg. possesso. in initio 2. par. §. 4. num. 8. vers. Tertium est, Meres de maior. 2. par. q. 3. num. 12. Ioan. Gatierrez lib. 4. pract. q. 38. Bobadula in Politica lib. 2. cap. 18. num. 245. Molina de iust. & iure, l. tom. tract. 2. disp. 140. num. 1. ubi similis legis Lusitaniae mentionem facit. Circa quam etiam latissime, pluribus Auctoribus relatis, scribit Gabriel Pereira in tract. de manu Regia, 2. tom. cap. 67. per totum, & docte rem disputans Christoph. Anguianus in tract. de legibus, lib. 2. controvers. 15. per totam, & Hieronym. Cevalios in commun. opin. quaest. 899. a num. 107. & num. 177. Et dato, quod hoc aliquam dutitie habere videretur, ob id [sect. 38] quod similes leges videntur esse quodammodo contratiae immunitari, & libertati Ecclesiasticae, ex his, quae larissime contra simile starutum Venetorum congesserunt Illustriss. Cardinales Bellarm Barron. & Columna, & Valenc. Bastida, & Marta ubi supra. Petij, ut saltem aliae schedulae, & provisiones Regiae expedirentur, quibus graviter caveretur, ne quis ex laicis vivens, vel moriens, ullum praedium vendere, donare, vel legare Religionibus posset, nisi sub ea lege, & conditione, ut ex eisdem praedijs decimae, quae ab ipsis praestabantur, Ecclesijs poste-, rum ab eisdem Religionibus praestarentur. Quae [sect. 39] pacta valida esse, & a Religiosis etia observari debere, probant Innocent. Ioan. Andr. Bald. Bertachin. Festasius, Bellon. & plures alij, quos refert & sequitur Duenas reg. 100. fallen. 6. & Borrell. d. cap. 63. n 32. & seqq. ubi ex his infert num. 35. quod similiter valida erunt statuta, quae eandem obligationem inducant, tum exvulgari argumetatione de pacto ad statutum, tum ex celebri doctrina Bart. in l. rescripto, §. sciendum, n. 3. D. de muner. & honor. ubi in simili illam cautelam proponit, & probat, quod fiat statutum, taria, & deserviant indicendarum collectaru causa. Cui addo [sect. 40] in nostris terminis Doct. Carrasc. huius cautelae, sive pacti mentionem facientem, ad eges Recop. cap. 5. §. ult. n. 35. fol. 74. & insignem decis. Rotae. 229. par. 2. in ultim. Lugdunens. quam recopilavit Marta in suo Digest. noviss. tom. 6. tit. de decim. c. 75. pag 75. ubi refertur, quod quaedam Archiepiscopus praedia quaedam Carthusianis donavit cum onere, ut ex illis consue tas Ecclsiae decimas solverent. Quod onus ipsi agnoverunt, & cum postea vellent virtute suorum privilegiorum illud detrectare, resolutum suit, id facere non licere: Quia cum donatarius rei suae qualitatem a iure non improbatam appoint, donatarius acceptans, etiam si tertij favorem respiciat, praestare tenetur, & Religiosi suis priviliegijs renuntiare possunt, si Papae favore non concernant, omnia enim privilegia clausulam continent, quatenus pars uti velit, &c. Et extat [sect. 41] apud nos l. 7. tit. 9. lib. 5. Ordin. quae ob eandem rationem laicis prohibet bona immobilia Ecclesiasticis vendere, sub poena amissionis quintae partis valoris rei venditae. Cui legi similem aliam Valentiae refert Belluga in speculo Princip. rubr. 14. §. veniamus, & aliam Lusitaniae Gabr. Pereira d. cap. 67. n. 12. & Caldas Pereira in tract. de emt. & vend. cap. 8. n. 35. Et in [sect. 42] material bonoru feudaliu, ut non possint a ienari in Ecclesiam, aut causam piam, nec pro anima absque licentia domini, & feudi recognitione, text. in c. 1. §. 1. qualiter olim poterat feudum alienari, cap. 1. de prohib. feud. alien. per Feder. cum late adductis a Rosenth. in tract. de feud. Et ultra alios ex supra relatis, est omnino videndus [sect. 43] Signorol. d. cons. 21. num. 23. ubi ita recte in nostro proposito inquit: Quod cum propter importunitatem subditorum, & maxime personarum Ecclesiasticarum, & propter magnam abundantiam, & cumulationem pecuniarum earundem personarum, adesset periculum, ut de facili subditi rebus suis immobilibus depauperentur, ideo statutum praedictum hoc cuercens non debet illicitum, imo iuridicum censeri. Quae omnia etsi repugnent alij, quos refert Marta d. tract. de iurisd. 4. par. cet. 1. cas. 76. in nostris Indijs securius admitti, & practicari posse videntur, cum in eis [sect. 44] omnia praedia Regis essent, & ex eius liberalitate, & cocessione in privatos trasierint, ut intra latius pertractabimus, cum eo quidem onere, ne in Ecclesias, aut Religiones alienarentur, ut dispoint quaedam sched. an. 1535. ad ProregeNovae-Hispaniae directa, quae extat 1. to. in press. pag. 65. & ita disponit: I lo que assi repartiere des, no lo pueda vender a Iglesia, ni a Monaste rio, ni a persona Eclesiastica, sopena que lo oya perdido, i pierda. Vnde dicta prohibitio eiusmodi [sect. 45] bonis inesse, & veluti coünata esse videtur, arg. tex. in l. 2. D. de reb. eor. ibi: Quod ou dominio pignus quaesitum est, & ab in tio obligatio inhaesit, ut in terminis similis legi Lusitaniae observat Pereira d. cap. 67. num. 12. & 13. & Belluga, omnino videndus, dict. rubr. 14. §. veniamus, num. 3. ubi bonis, quae a principio fuerunt Principis, sive de Realego, hanc prohibitionem secure probat: Quia haec (inquit) bona ea lege a principio affecta sunt, quod in dominium Ecclesiae transire no possint citra Regiam licentiam, quae vulgo Amortizatio appellatur, quam conditionem Princeps potuit apponere, & legem dicere, quemadmodum si omnimodam alienationem prohibuisset ipsam rem afficiendo. Adduxi etiam, quod, ut hoc quoque remedium arduum, aut insolens videretur, vel statim [sect. 46] litem esse decidendam, quam Religiosi tot artibus per tot annorum curricula protrahunt, in adeo grave damnum totius Cleri Indiarum Occidentalium, iuxta ea, quae in terminis scribit Borrel. in summ. decis. 1. par. tit. de decim. n. 21. ibi: Solent autemhas causas Regij Magistratus celeri iustitiae cursu expedire, ne Ecclesiarum, & Praelatorum, vel clericorum iura retardentur, &c. Vel [sect. 47] salte pro Ecclesijs Cathedralibus, & Clero manutentionem decernendam esse, ut sic lite pendente decimis sibi debitis, & antea praestari solitis fruantur, & gaudeant; cum privilegia, quibus Religiones in contrarium nituntur, sint adeo turbida, & patiantur exceptiones supra relatas: quod in ipsis etiam terminis declaravit Rota apud Seraph. d. decis. 1380. num. fin. sic inquiens: [sect. 48] Et adeo cum non concurrat probatio ex parte Religiosorum in specie possessionis exemtionis de hoc praedio, neque verba privilegij sint clara pro fundameto eoru praetensionis, dandum esse mandatum de manutenendo Rectori, & Episcopo interim dum in petitorio examinatur, quo pacto sit intelligendum privilegium, & an ab aliqua observatia recipiat interpretatione. Et ita coclusum. Maxime cum in casu, de quo agimus, dici non possit [sect. 49] Ecclesiae iura, vel privilegia covelli, cum potius hac, de qua agimus, forma, id conservetur, & conservari intedatur, quod Ecclesijs Matricibus, & Cathedralibus competit, quoque vehementer ad sui sustentationem egent, & ne id a Religiosis fraudetur, & intercipiatur, qui supra modum abundant, & quotidie pinguescunt, atque ditescunt. Nam altare [sect. 50] unum non debet detegi, vel discooperiri, ut aliud tegatur, vel cooperiatur, cap. cum causam, de praebend. l. fin. §. sed & si quis, & ibi Bald. col. 3. C. com. de legat. l. assiduis, §. exceptis, ubi Bart. C. qui potior. Ias. in l. Caetera, §. idem quaerit, & in l. sed & si quis, num. 5. de leg. 1. Cravet. cons. 6. num. 66. Roman. cons. 241. num. 5. Abb. cons. 39. in fin. lib. 1. & Cardin. Tusch. litt. A. concl. 313. Ac praeterea, [sect. 51] cum hic non solum agatur de damno, & praeiudicio Cathedralium, verum & ipsius Regis, qui eis dictas decimas cocessit, & in earum defectum congruam sustentationem toti Clero Indiarum praestare debet, ut dixi supra hoc lib. cap. 1. Cuius [sect. 52] Regis privilegium notissimum est, ut in his, quae sibi competunt, & sunt de Regalibus, nunquam litiget sine possessione, sive, ut Galli dicunt; Dissaissitus, ut post alios, tradit Rebuff. 3. tom. ad leg. Gallic. tit. de mater. possessor. art. 2. gloss. 2. num. 26. cum seqq. Covarr. in pract. cap. 17. num. 6. vers. Primum, & intertijs Hispaniae decidit l. 1. tit. 21. lib. 9. Recop. & in litibus super nobilitate, sive exemtione a tributis, Palac. Rub. in repet. cap. §. sed est pulcra dubitatio, num. 45. Otalor. de nobil. 2. par. tertiae princip. cap. 5. num. 5. fol. mihi 185. Ioan. Grac. eod. tract. gloss. 9. num. 5. Roland. cons. 89. num. 35. lib. 2. quod & constitutum est in l. 9. tit. 11. lib. 2. Recop. Quibus accedit, quod etiam si hoc ius Regale deficeret, adhuc manuteneri deberet, quia [sect. 53] habet certum, & apertum privilegium decimaru omnium Indiarum Occidentalium, sibi privative concessum ab Alex. VI. & Religiones nullum ostendunt, vel ostendere possunt, quod sit speciale ad easdem Indias, vel posterius eo, quod nostris Regibus concessum apparet. Vnde succedit firma textualis conclusio, [sect. 54] quod etiam lite pendente, adversus eum, cui vehemens iuris praesumtio resistit, datur executio sui iuris ei, qui fundatam habet intentionem in eo, nec adversarius tuendus est in possessione, cap. cum personae, §. fin. de privil. in 6. ubi Anchar. num. 5. & 6. Abb. in cap. 1. num. 8. ut lite pendent. Covarr. d. cap. 17. num. 6. Menoch. de retinend. remed. ult. numer. 24. Roland. consil. 89. num. 34. & 35. lib. 2. copiose Hieronym. Portoles in scholijs ad Molinum, verb. Firma, num. 63. cum seqq. & Marescot. omnino videndus, lib. 1. var. cap. 11. num. 6. Quod procedit, [sect. 55] etiam si is, cui ius vehementer resistit, alleget praescriptionem. Nam lite pendente qui fundat iure communi. eo utetut, quousque praescriptio plene probata sit, dict. cap. cum personae, §. fin. ubi sic notat Lapus num. 4. Anchar. num. 5. & 6. Franc. num. 2. notab. 2. & alios referens Marescot. ubi supra, qui affirmat ita fuisse decisum in Rota in una Salmantina iurisdictionis coram Cantucio, & in alia Baronensi iurisdictionis coram Pamphilio. In qua Episcopus agebat contra Decanum, & Capitulum, quibus ex Concil. Trid. sess. 24. cap. 2. de reform. praeservatur immemorabilis cosuetudo cognoscedi causas criminales, & matrimoniales, & fuit dictum, quod Episcopus solus debebat manuteneri propter iur is assistentiam in facultate exercendi dictam iurisdictione, donec contra eum per tres sententias conformes immemorabilis probetur. Et ita in eisde terminis, quod qui[sect. 56] habet pro se ius commune potest lite pendente turbare adversarium, & etiam violenter expellere, sicut eum, qui possider vi, clam, vel precario, notabiliter tradit Ancharr. in d. cap. cum personae, notab. 11. qua refert, & sequitur Palac. Rub. in d. cap. per vestras, §. sed est pulcra, n. 43. fol mihi 335. Roland. d. consil. 89. num. 35. lib. 2. & post Rovitum, & alios, quos allegat, idem probat Capiblancus in tract. de Baronibus, & eorum officio, pragm. 1. num. 230. Quibus addo, quod notanter tradit D. Felician. a Vega in cap. 2. de iudic. num. 92. nempe Principem secularem posse cognoscere contra seculares excommunicatos, qui se subtrahunt a solutione decimarum, tanquam contra rebelles, quod arguit quails, ac quanta Regum in hac parte sit, & esse debeat auctoritas, & porestas. # 22 CAPVT XXII. De oblationibus, & iure quartae funeralis, & oblationum, quod aliqui Indiarum Praelati sibi praesumunt, & varijs quaestionibus ad eam spectantibus. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimisecvndi. -  1 OBlationes Ecclesiasticae, & qui de eis agant? -  2 Oblationes, & mortuaria, aliaque similia ab Indis invitis per eorum parochos exigi, plures schedulae prohibent, quae recensentur. -  3 Doctrinarij, qui ab Indis invitis oblationes extorquent, graviter puniri iubentur. -  4 Oblationes voluntariae ab Indis factae no sunt prohibtae, sed meritoriae, & schedula, quae de hoc agit. -  5 Concilium Limense, quid diffinierit circa oblationes Indorum? -  6 Confirmationis pro Sacramento nihil ab Indis extorqueri debet, ex Conc. Trident. & Limensi. -  7 Praelati Indiarum, qui pro Sacramento Confirmationis, & alijs, oblationes extorquent, notantur; & qui quartam earunde oblationum, & funeralium sibi praesumut. -  8 Quarta funeralis, & quarta Episcopalis quid sint, in quo differant, & quomodo sub nomine quartae, sive portionis Canonicae venire soleant, & qui de eis agant? & num. seqq. -  9 Quarta funer alium, & oblationum quando, quo iure, & ex quibus, Episcopis debeatur? -  10 Etiscopi manutenendi sunt contra praetedentes se adversus eos praescripsisse quarta funeralium, & oblationum. -  11 Quartae funeralis oblationum, & Canonicae, quomodo praestari, & exigi debeant, tradit Coc. Limense, cuius veba referutur. -  12 Quartae funeralis, & oblationum in exactione, non tam iuris dispositio, quam uniuscuiusq; provinciae consuetudo attendenda est. -  13 Glossae doctrina quartam funeralem ex consuetudine deberi asserentis, quomodo intelligenda sit? -  14 Quarta funeralis, & oblationum, an solis Episcopis pauperibus debeatur? -  15 Clerici etaim valde divites stipendia sibi signata ob ministeria spiritualia, quae exercent, percipere possunt. -  16 Cap. placuit, & cap. priscis, cum alijs 10. q. 3. exponitur. -  17 Clerici divites, qui quod pauperum est, accipiunt, sacrilegium committunt. -  18 Episcopi, qui nimis emungunt pro quarta funerali, corvis aequiparantur, & quare? -  19 Cap. inter caetera 10. q. 3. expenditur, & illustratur. -  20 Episcopi Indiarum nimis extendeles iura quartae funeralis, qualiter in aliquibus iuribus, & schedulis Regijs notentur? -  21 Quartae funeralis, nimis per aliquos Episcopos Indianos extensae, damna, graviter exprimit quaedam schedula Regia, quae refertur. -  22 Episcopi aliqui consuluerunt Auctorem, & alios super iuribus, & quaestionibus quartae funeralis. -  23 Quarta stipendij, sive salarij beneficioru ab Episcopis nullo iure exigi potest. -  24 Quarta funeralis de quibus Missis, & legatis pijs iuste exigi possit? -  25 Quartam funeralem, vel parochialem petere nequeunt Episcopi, aut Curati Religiosis, etiam Doctrinarijs, propter speciale privilegiu, quod habent in eiusae exemtione. -  26 Privilegia Religiosorum in exemtione quartae funeralis, & parochialis, referuntur, & adstruuntur. -  27 Praelati, vel Curati cogentes Religiosos ad solvendam quartam fueneralem, vel parochialem excommunicantur. -  28 Clementina dudum, de sepulturis, explicatur. -  29 Iura duplicia exigi non posse a Curatis secularibus pro funeribus, & mortuarijs eorum, qui in Monasterijs Religiosorum tumulantur, iure communi, & Regio Indiaru cavelur. -  30 Quarta funeralis, vel Parochialis non potest exigi pro Missis, & operibus pijs, quae quis sibi dici, aut fieri iubet per donationem inter vivos, aut quando eorundem operum ipse testator expressam designatione fecit. -  31 Quarta funeralis, vel Parochialis non debetur ex eleemosynis, quae inter paupers distribuuntur, vel ad Missas dicendas relinquuntur. -  32 Quarta funeralis an debeatur Episcopis ex eleemosynis, sive distributionibus, quae Capitulis Cathedralium dari solent, ut funus aliquod socient, & de sched. quae de hoc agit. -  33 Quartae funeralis in material aliquas novas quaestiones Auctor proponit, & resolvit. -  34 Praelati an possint compellere Parochos, ut habeant libros ratiobnis quartae funeralis, vel eius occasione iuramentum subeant? -  35 Administrator omnis debet habere libru rationis. -  36 Quarta funeralis an debeat servari, & praestari Episcopo pro tempore, quo Ecclesia vacavit? -  37 Episcopo successori regulariter solent asservari omnes reditus, & proventus Episcopatus vacantis. Cap. quia saepe, de elect. lib. 6. & Clem. statutum, eod. tit. expenduntur. -  38 Praelatis futuris fructus sedis vacates reservantur, etiam si Ecclesiae non inservierint, & cur in Inijs non reservetur eisdem quarta decimalis? -  39 Charitativum sub sidium quid sit? & quado, & quo iure Episcopis debeatur? -  40 Cathedraticum Episcopis olim praestari solitum, quid sit, & quo iure introductum? DE oblationibus [sect. 1] autem nihil est, quod peculiari observatione dignum videatur. Praesertim cum de eis late agant Marian. Socinus, & Troilus Malvisius in peculiaribus tract. quos de oblationibus scripserunt, D. Thom. & communiter Theologi in 2. 2. quaest. 86. Angelica, & alij Summistae, verb. Oblatio, Tuschus eodem verb. conclus. 11. & seqq. Nisi quod multis schedulis [sect. 2] cautum reperio, & excessus Ecclesiasticorum in velationibus, mortuarijs, & funeralibus, & Sacramentorum administratione reprimantur, & ut Indorum Curati, sive seculares sint, sive regulares, eos ad oblationes sibi faciendas nequaquam compellant, vel ut se ipsos, vel Ecclesias, quibus praesunt, haeredes instituant, nec ab haerede aliquid collectarum, vel eleemosynarum nomine exigent, quae schedulae reperiuntur 4. tom. impress. pag. 267. & 337. & seqq. & 1. tom. pag. 134. & seqq. ubi oblationum divisio, & suneralium distincta taxatio praefigitur. Et quia nihilominus in hoc plurimi multu excedunt, [sect. 3] gravibus poenis puniri iussi sunt per constitutiones Synodales Archiepiscopatus Limensis anni 1613. quas refert Dom. Episc. Pacens. electus Archiep. Mexic an. D. Felician. a Vega in cap. clerici 8. de iudicijs, num. 41. Bene tamen subiungens num. seq. no ideo [sect. 4] prohiberi oblationes voluntariasm cum hae meritoriae sint, & laudabiliter dentur, & accipiantur, cap. omnis Christianus 69. de consecr. dist. 1. gloss. in cap. statuimus 55. 16. q. 1. l. 8. tit. 19. par. 1. celebris sched. dat. Pard. 2. Decemb. ann. 1578. d. 4. tom. pag. 338. ibi, Pues anuq el ofrecer es de suyo cosa loable, i recebida en la Iglesia, el hazerlo hade ser vuluntariamete, como lo son las demas obras de caridad, i el compeler a que se haga, es abuso, i coso que suena mal, mayormente con essos dichos naturals, que de suyo so miserables, i de pocco caudal, &c. Quae verba mutuari videtur in Conc. Limes. III. an. 1583. act. 2. c. 38. ubi postquam [sect. 5] serio graviterque prohibuit, neque pro Sacramentorum, neque pro Sacramentalium administratione, neque vero pro sepulturae cuiusque apertione quicquam exigi, aut recip posse, Sacerdote quidlibet ab Indis recipiente, quadrupil poena mulctato, sic habet: Sed neque ad oblations faciendas in Missa, aut alias Indi cogantur: sed si quis offere voluerit, intelligat id quidem meritorium, & pium, sed tamen prorsus liberum esse, vel facere, vel non facere. quicunque tamen Indorum in Hispanorum urbibus domicilium habent, quia & in Fide instructiores sunt, & nostrorum hominum usum crebro affectant, cum ijs poterut consuetudines in sepulaturis, & caeteris, si quae sunt laudabiles, observari. Et in eodem Concilio cap. 14. renovatur aliud decretum Coc. Limes. II. act. 3. cap. 47. quod [sect. 6] statuit in confirmationis Sacramento nihil ab Indis accipiendum, his verbis: Cum Sacramentum Confirmationis accipiunt Indi, nulla ratione quicquam pecuniae, aut argenti ab his petatur, neque, ut offerant, inducantur; quin etiam, qui prae inopia candelas ferre non poterunt, ijs ab Episcopis benigne conferantur, & cerei, & lintea. Idem in Baptismo servetur de cereo, & capitio baptismali. Qvod sane notandum est [sect. 7] contra aliquos Praelatos Indiarum, qui praecipuum quaestum suae dignitatis, munerisque in hoc constituunt, sicut & alij (praecipue Peruanarum Provinciarum) in his, quae corrogant a suis clericis, & Ecclesijs, sub iure, & titulo quarrae, quam vocant, funeralium & oblationum, ad differntia quartae Episcopalis, [sect. 8] quae est illa, quae Episcopo re fervatur in divisione decimarum, & primitiarum. Et quartae Parochialis, quae Parocho, seu Parochiae, ubi quis decedebat, solebat refervari ex omnibus legatis pijs, quae defuncuts reliquit. Quas omnes quartas, & si quae sunt aliae, quae Episcopis competent, generali vocabulo quartam Canonicam, sive portione Canonica appellare solemus. Et de eis extat integer tractatus Lapi de Castellione de Canonica portione, & de quarta, ubi memb. 1. ad 6. dub. & ult. earum differentias constituit, & Petr. de Perus. & Petr. de Vvald. & Barth. de Hutio de duabus quartis, & Franciscus Episcopus Clusinensis in quaest. de portione Canonica, quae subijcitur post illam Lap. de Castellione in vol. 7. tract. Doctor. sol. 185. Etenim etsi negare nec possim, nec velim, hanc [sect. 9] quartam funeralium, & oblationum Episcopis de iure deberi, & assignari ob honorem, & commodiorem sustentationem dignitatis Episcopalis, eiusque exercitium, & ob cura, quam habent, vel habere debent, de protectione clericorum, & Ecclesiarum suae Dioecesis, & de executione, & implemento pioru operum, quae defuncti relinquunt, nisi forte contra eosdem Episcopos, & huiusmodi quartae exactionem legitima aliqua praescriptio, salte quadragenria, obijciatur, aliquot titulo colorato, seu putativo, & bona fide interveniente munita, ut aperte constat ex cap. de his, cap. antiquos, cap. decernimus 10. q. 1. cap. consti tutum 16. q. 1. cap. conquerenti, de offic. Ord. cap. officij, cap. requisisti, & cap. ult. de testam. cap. dudum, de decimis, cap. cum olim, de censibus, cap. de quarta, de praescript. cap. certificari, de sepult. cap. ex parte, el 3. de verb. signif. cap. cum inter vos, eod. tit. l. 5. & 6. tit. 13. part. 1. ubi Greg. Lopez gloss. 11. Concil. Trident. sess. 25. de reform. cap. 13. cum alijs, quae ultra Lapum, & Petr. de Vvald. ubi supra, late de hac quarta agentes, adducunt Silvest. Angel. Tabiena, & alij Summistae, verb. Canonica portio, D. Antonin. 3. par. tit. 10. cap. 5. §. 4. Hostiens. in summ. lib. 3. tit. de sepultur. a num. 9. Bertachinus in repertorio, verb. Quarta Episcopalis, & in tract. de Episcopo, par. 4. lib. 4. num. 40. Oldrad. consil. 225. Feder. de Senis cons. 6. Roman. cons. 477. Riminal. cons. 178. & plures alij, quos refert Covarr. in d. cap. officij, num. 1. 2. & 12. Ioan. Hugo de offic. quator Praelat. cap. de Canonic. portione, Bernard. Diaz, & eius Additionat. Salced. regul. 237. Petr. Gregor. lib. 2. syntagm. cap. 25. num. 10. Choppin. de sacra polit. tit. 7. num. 13. & 14. Ioan. Gratian. regul. 400. Paul. Fuscus singul. 28. litt. E. Humada in addit. ad Greg. d. gloss. 11. Cenedus in collect. 106. ad dict. cap. officij, Eman. Roderic. 1. tom. quaest. regul. q. 39. art. 1. Costa in tract. de portione ratae, Quaest. 144. num. 6. Horatius Viscontus in conclus. iur. litt. Q. pag. 241. Raphael de la Torre in 1. 2. tom. 1. ex num. 7. ad 20. pag. 447. Marta de iurisd. 2. par. centur. 2. casu 113. num. 12. Perez de Lara de annivers. lib. 1. cap. 25. num. 54. cum seqq. Ioan. Azor 2. tom. instit. moral. lib. 9. cap. 12. Zerola in prax. verb. Legatum, vers. Ad 3. Cardin. Tusch. litt. Q concl. 21. & octo seqq. Ioan. Filesacus de sacra Episcop. auctor. cap. 18. & seqq. Pat. Miranda in Manual. Praelat. 2. tom. quaest. 48. per totam, Doct. Balboa in dict. cap. de quarta, pag. 58. & 59. & novissime, & plenissime Iulius Laborius var. lucubrat. tit. 2. cap. 17. per totam, pag. 239. cum sequentibus, Paulus Piasecius in prax. Episcop. par. 2. cap. 5. tit. de bonis mensae, Quaranta in summa Bullarum, verb. Quarta Episcopalis, Ioan Gutierr. de iurament. confirm. 2. par. cap. 4. Francisc. Leo in thesaur. for. Eccles. par. 2. cap. 14. & Seraph. decis. 1449. ubi tenet, [sect. 10] manutenendum esse Episcopum contra praetendetes se praescripsisse quartam funeralem adversus eum, donec per eos talis praescriptio fuerit plene probata, & quod fuit resolutum per sacram Cogregationem Concilij, & Rota hanc declaratione perpetuo amplexa est, propter assistentiam inris communis. Quibus addo in nostris Indiarum terminis Concil. Limens. III. act. 4. c. 20. cuius verba sic habent: [sect. 11] Quarta funeralis, ac Canonica portio, & quarta etiam oblationum Episcope a iure concessa, tam a Capitularibus, quam a caeteris clericis persolvatur eo ordine, & modo, quem sacri Canones statuut: pro controversijs vero componendis, quae harum portionum occasione oriri solent, deputentur in unaquaque Dioecesi ab Episcopo Collectores, qui sine cuiusquam praeiudicio, singulis, quae sua sunt, attribuant. Adhuc autem certissimum est, in [sect. 12] huius quartae exactione, non tam iuris dispositiones, quam uniuscuiusque Provinciae consuetudinem attendendam, ita ut interdum nihil, interdum sola medietas exigatur, ex text. ita intelligendo in d. cap. certificari, de sepult. cum alijs traditis a Petr. de Vvald. d. tract. de duab. quart. c. 2. Covar. in d.c. officij, Iulio Laborio, Zero la, Azor. Balboa, & alijs sup. cit. Qui sic explicant [sect. 13] gloss. in d. cap. officij, quae hanc quarta non de iure, sed de consuetudine deberi asserit, voluit enim dicere, quod licet de iure Canonico debeatur, quota tamen, sive quantitas exigenda aliquando per consuetudinem variatur. Vnde & alia gloss. Ioannis in d. cap. de his 10. quaest. 1. [sect. 14] eandem quartam antiques temporibus propter paupertatem Episcoporum inductam, seu concessam ostendit, & inde subinfert: Hodie autem cum sint divites, nihil habent praeter Cathedraticum, quasi cessante causa cesset effectus, l. adigere, §. quamvis, D. de iure patron. cum vulgat. Et licet hanc gloss. reprobet Bernard. ibid. dicens, ita fuisse sentiatum pro Episcopo Bononiensi extra Ecclesiam S. Ioannis in Persiceto, quia dictae quartae concessio non solum nititur in paupertate Episcoporum, sed in alijs rationibus, quas sup. tetigimus, ut expresse, glossam Ioan. impugnans, observat etiam Petr. de Vvald. d. tract. cap. 1. Hostiens. d. tit. de sepult. n. 10. & D. Anton. 3. par. tit. 20. §. 10. Quod iuvari potest clericorum exemplo, [sect. 15] qui quamvis valde divites sint, adhuc tamen stipendium sibi signatum pro ministerijs spiritualibus, quae exercet, percipere potest, ut tenent Theologi in 2. 2. q. 10. Panorm, in cap. Episcopos, de praebend. Ioan. Andr. Hostiens. & alij in cap. cum adeo, de rescript. & gloss. in cap. clericos 1. q. 1. Nihilominus negare non licet Ioan sententiam pro se habere [sect. 16] text. in cap. placuit 1. & cap. priscis 2. cum alijs 10. q. 3. ubi Episcopis, quibus sua plene sufficere possunt, non licet hanc tertiam, vel quartam accipere, nisi eam in reparationem Ecclesiaru impendant. Et auctoritatem D. Hieron. ad Damasum, & alias, quae habentur in cap. clericos1. q. 2. cap. fin. 16. q. 1. cap. illi autem 12. q. 2. ubi docemur, [sect. 17] quod clerici divites, Si quod pauperum est, accipiunt, sacrilegium profecto committunt, & per abusionem talium iudicium sibi manducant, & hibunt. Quo & respicit elegans, & notabilis gloss. in cap. non omnis 2. q. 7. quae exponens illum text. dum dicit, [sect. 18] Episcopos debere esse sicut columbas, quarum innocens victus est, quia de frugibus terrae vivunt, non sicut corvos, qui de morte pascuntur, inquit: Hoc dici propter malos Praelatos, qui inter alia corvis aequiparantur in voracitate morturiorum, & oblationum, & in foetore spiritus; ubi Hugo Card. rem, adhuc magis explicas addit: Quia ipsi oblations sibi usurpant, & rapiunt, quia ad hoc praedicant, ut vivant. Et potest etiam expendi [sect. 19] text. optimus in cap. inter caetera 8. 10. q. 3. ubi Concilium Tolet. VII. c. 4. graviter notat aliquos Episcopos Calliciae, sive ut alij codices habent, Galliae, qui sub colore procurationis, & visitationis indiscreto moderamine, parochianas Ecclesias praegravabant, & pene usque ad exinanitionem extremae virtutis quasdam Basilicas perduxisse probari erant; iubetque, ne id de caetero fiat, quod eatenus fuerat inordinate praesumtum, & ut solertissime discernantur querimoniae Parochorum, & Presbyterorum, quas necessitas compulit in publicum examen deferri contra Pontificum suorum rapacitates. Qui textus [sect. 20] vivis quidem coloriubus depingit, quod aliqui Praelati Indiarum agunt sub occasione dictae quartae, eam pro libito extedentes, & nihil non a suis parochis hoc titulo corradentes. Quorum similiter querimoniae saepissime ad Regium Senatum perlatae sunt, & ita multis Regijs schedulis dicti Praelati rogantur, & admonentur, ne ullo modo excedant, sed iuris Canonici dispositionem cum omni moderamine servent: quae schedulae reperiuntur in 1. tom. impress. pag. 132. & 134. Et quoniam adhuc quidam Episcopus Cuzquesis nimis Doctrinarios suae Dioecesis ob hanc quartam urgebat, & eos ad faciendas scripturas, & transactiones super illius solutione copellebat, expedita fuit schedul. quaedam dat. Vallis. 29. Novemb. ann. 1605. ad Peruanum Proregem Dom. Comitem Montis Regij directa, que iubet, ut de facti veritate se prius, & postea Regium Senatum informet, & simul scribat, quod sibi provideri posse videatur, ut in posterum eiusmodi excessus vitentur, & comprimantur. Et rursus [sect. 21] per aliam matr. 12. Febr. ann. 1608. Archiepiscopus Limanus admonitus est, ut super his vigilaret, & competens remedium adhibere curaret, cuius litteram hic insere operaepretium duxi; quoniam damna, quae inde nascuntur, graviter memorat, sic igitur habet: EL REI. Mui Reverendo en Christo Padre Arcobispo de la ciudad de los Reyes, de mi Consejo. He entendido, que en esse Arcohispado los Prelados hab aecostumbrado a concertarse con los Doctrineros por la quarta funeral en una quantidad senalada, de que resultan mui grandes inconvenientes, porque lis clerigos por tener grato al Prelado, i a sus Visitadores, se estienden a dar mas de lo que les pertenece por esta porcion, i todo viene a salir, i cargar sobre los Indios, de que resultan las molestias que reciben de sus Doctrineros, i la introduccion de las ofrendas, i contribuciones a que los obligan, i esto queda en pie, i los clerigos sin reformacion en sus vidas, i costubres, lo qual requiere eficaz remedio, para que cessen estos inconvenientes, i porque es justo que procureis atajarlos, os ruego, i encargo, que no permitais, ni deis lugar a que aya, nise hagan conciertos con los Dotrinantes sobre la quarta funeral, sino que la cobreis en la forma que os pertenece conforme a derecho, i que busqueis, i proveais por Visitadores personas de la Christiandad, prudencia, i satisfaction necessaria, para que cessen los inconvenientes susodichos, i las molestias, i vexaciones que se hazen a los Indios, i de lo que en ello se hiziere me avisareis. Fecha ut supra, &c. Sed cum haec schedula Episcopis, dictae quartae ratione, ea exigere permittat, quae ipsis de iure competunt, quorum aliqui valde hac in parte iuris dispositiones extendunt, [sect. 22] licet alij magis timorati strictiores sibi cancellos constituant, & viros doctos, & Religiosos super hoc consulere soleant, prout Limae fecit Reverendiss. Dom. D. Ildephons. a Peralta Archiepiscopus Argentinus, qui consuluit erudicissimum Patrem Ioannem Menachum e Societate Iesu, qui ei instructionem, seu tractationem quandam satis elaboratam dedit, de his, quae dictae quartae nomine iuste percipi possunt, quam mihi idem Dom. Archiepiscopus comunicavit, Egoque aliquibus schedulis, & additionibus illustravi, in pluribus cum eodem Patre conveniens, in aliquibus dissidens, quae omnia longum esset hisce comentarijs inserere, cum integrum fere libru conficiant, & eorum multa peti possint ex Auctoribus sup. num. 9. relatis. Illud tamen omitti non potest, [sect. 23] graviter excedere Praelatos, qui ab Indorum Parochis, quos vulgo Doctrineros vocamus, etiam ex stipendio, vel salario, sibi doctrinae, seu beneficij ratione constituto, quartam exigere praetendunt: hoc enim nullo iure eis competit, nec debetur, & ita merito reprehenditur in quadam Regia sched. dat. Matr. 3. Sempteb. ann. 1572. ad Episcopum Quitensem, quae habetur 1. tom. pag. 132. Rursus etiam excedunt, [sect. 24] ubi eandem petunt de Missis, & alijs legatis, & operibus pijs, quae defuncti, alias sibi subditi, in Regnis Hispaniae, aut alibi extra Dioecesim dictoru Praelatorum fieri, distribuive iubent. Nam iura, quae ipsis hanc partem in talibus legatis concedunt, de quibus per Auctores supra relatos, eam limitationem recipiunt, si Missae, & pia opera in Ecclesijs, & locis intra suam Dioecesim exequantur, ut constat ex Hosties. d. tit. de sepultur, post num. 10. §. a quibus, Lap. de Castellion. §. quia de Canonica, a n. 8. Vvald. 2. par. cap. 4. q. 7. princip. Angel. verb. Canonica portio, num. 13. Silvest. eod. verb. q. 8. pul cre Roman. cons. 514. & Tusch. dict. concl. 21. num. 6. & 7. cum seqq. & idem aperte de iure nostro Indiarum notatum, & declaratum invenio in alia sched. dat. Fuesalidae 26. Octob. ann. 1541. d. pag. 132. Pariter quoque excedere iudicandi sunt, si ab [sect. 25] Ecclesijs Religiosorum, etiam doctrinariorum suae Dioecesis eandem quartem exigere velint. Nam etsi Doctores communiter teneant, omnes Ecclesias sitas in locis subiectis Episcopo, ei hanc quartem debere, etia si earum Rectores, vel Curati exemti sint ab eius iurisdictione, ut constat ex Castellion. ubi sup. cap. 1. q. 3. num. 7. Vvaldis cap. 4. q. 10. ubi alios adducit, Lapus alleg. 30. in fine; hoc tamen intelligendum est, nisi tales Ecclesiae, vel Curati aliquod peculiare privilegium exemtionis hac in parte se habere docuerint, prout omnes hodie Religiones generaliter habent, ut per Vvald. Angel. Silvest. & alios ubi sup. quae privilegia eis in nostris etiam Indijs observari iussa sunt per sched. dat. Pintiae 24. Martij ann. 1537. & alias, quae lites super hoc motas commemorant, & habentur d. 1. to. pag. 133. & 134. Et hac de causa in Concilio Limensi III. ann. 1583. d. cap. 20. ubi de huius quartae exactione tractatur, nullum de Religiosis verbum factum fuit. Quorum exemtio [sect. 26] adhuc magis iuvatur ex Bulla Pij V. Et si Mendicantium Ordines, sub data Romae 17. Kalend. Iunij ann. 1567. revalidatam per Greg. XIII. & per aliud privilegium Societatis Iesu, concessum a Paulo III. cuius fit mentio in compendio privileg. eiusd. Societ. verb. Exemtio, §. 4. & tenent Ioan. Gutier. de iuram. confirmat. 2. par. cap. 4. num. 3. Eman. Roder. tom. 1. regul. q. 39. art. 2. Pater Saa in summa, verb. Religio, num. 56. Enriquez lib. 7. de indulgent. cap. 27. n. 3. Tusch. d. litt. Q. concl. 21. Fr. Ioan. a Cruce de stat. Relig. lib. 2. cap. 19. dub. 5. conclus. 2. Fr. Lud. Miranda in Manuali Praelat. tom. 2. q. 48. art. 7. Laurent. de Portel. in dubijs regular. verb. Canonica portio. Et in terminis nostrarum Indiarum, & mentionem de dictis schedulis faciens, Fr. Ant. Remesal. in histor. Guatemal. & Fr. Ioan. Bapt. in advert. confes. Indiar. 2. par. fol. 316. ubi refert ad hoc aliud privilegium Pauli IV. & latius fol. 210. & fol. 250. & seqq. ubi plura pro eadem exemtione considerat. Et addit, [sect. 27] quod Praelati, vel Curati cogentes Religiosos, vel testamentarios, vel haeredes defuncti ad solvendam quartam directe, vel indirecte, vel alterius portionis, seu oneris, dum apud Religiosos dicti fideles defuncti tumulantur, incurrunt poenam interdicti, & excommunicationis ex Brevi Sixti ann. 1474. ub habetur in privilegijs, quae ibi recenset. Et per hoc respondet [sect. 28] ad Clem. dudum, & ibi gloss. de sepultur. D. Antonin. 3. par. tit. 10. cap. 5. num. 5. dicentes posse Curatos, vel Praelatos compellere Religiosos ad solvendam quartam Parochiale, vel Episcopalem, nam loquuntur secundum ius commune. Et optime subijcit esse [sect. 29] corruptelam, & tyrannidem, quam Curati seculares, in aliquibus provincijs introducere volunt, levantes, seu deferentes iura duplicia pro funeribus, & mortuarijs eorum, qui tumulantur in Monasterijs Religiosorum: hoc enim esse inquit in fraudem dictorum privilegiorum, & contra iura, quae liberam cuivis facultatem concedunt, ut possit in eisdem Monasterijs eligere sepulturam. Qua de re extat expressa sched. dat. Pard. 1. Decemb. ann. 1573. & renovata per aliam ann. 1613. quae Limanae Cancellariae iniungit, ut hoc fieri non patiatur, quin potius ad id coercendum provisiones, quas necessarias iudicaverit, expediat. Denique & illud adnotandum duco, quod dicitur, dictam quartam deberi ex funeralibus, mortuarijs, oblationibus, & similibus relictis pijs, quae Ecclesijs, vel earum Rectoribus iutuitu ipsarum Ecclesiarum relinquuntur in ultimis voluntatibus, vel ex donationibus causa mortis, [sect. 30] non esse extendedum ad donationes inter vivos, etiam sub dictis titulis factas, quarum dominium, vivo testatore, in Ecclesias transivit, neque etiam ad legata, quae continent expressam aliquam testatoris designationem rerum, vel operum piorum, in quibus bona pro illis relicta eroganda sunt; verbi gratia, constructionem, vel reparationem Ecclesiae, capellae, vel ornamentorum, & ad luminaria, capellanias, anniversaria perpetua, hospitalia curationis pauperum, confraternitates laicorum, pro maritandis virginibus, & alia his similia. Etenim de eis dicta quarta praestari non debet, ut passim tradunt DD. supra relati, praecipue Bernard. Diez, Silvest. Tusch. Zerola, & alij, quos refert, & sequitur Perez de Lara d. tract. de annivers. lib. 1. cap. 25. num. 56. & 57. Capicius decis. 23. num. 1. Alvar. Valasc. cons. 105. ex n. 11. Paulus Piasecius, omnino videndus, in prax. Episcop. 2. par. cap. 5. pag. 351. num. 36. ubi insignem Rotae decisionem ad idem adducit, & aliam Seraphin. omnino videndus, decis. 726. & plures aliquos refert & sequitur Viscontus d. verb. Quarta, fol. 241. Laborius d. cap. 16. num. 84. & seqq. & num. 99. Et idem dicendum est [sect. 31] de eleemosyna, quam vel testator, vel eius executores inter pauperes distribuunt, vel quae ad Missas dicedas relinquitur, excepto, si tales Missae relinquantur dicendae Rectori, vel Parocho, tanquam tali, & non alia extranea contemplatione, ut per Silvest. sup. q. 10. Angel. num. 15. Tabien. num. 15. Clusiriens. d.q. de portione Canonica, n. 12. & 13. Lap. d. tract. de quarta, num. 27. in fine, Vvald. cap. 7. num. 55. & Tuschu d. concl. 21. cum seqq. ubi alias quaestiones circa stylum, & praxim huius quartae notanter adducit. Et idem [sect. 32] declarari petijt Decanus, & Capitulum Ecclesiae Limensis super mercede, quae eidem Capitulo praestari solet pro sociadis capitulariter aliquorum fidelium funeribus, vulgo, Por salir, i acompanar algun entierro en forma de Cabildo: volebat quippe Archiepiscopus huius obventionis quartam partem sibi applicari, & super hoc questi sut coram Regio Consilio Indiarum, & impetrarunt sched. dat. Matr. 1. Febr. ann. 1626. quae nihil in hoc puncto decidit, sed tantum Regiam Cancellariam Limanam informare iubet, quibus Archiepiscopus rationibus nitatur, & in quam usque summam hoc emolumentum quotannis ascendere soleat, cum tamen ex supra dictis non difficile esset eiusmodi quaestionem absolvere. Nam cum quarta debeatur ex his omnibus, quae occasione funeris ad ecclesiam perveniunt, & ex eleemosyna, quae pro Missis dicendis Curatis coceditur, ut praedicti Auctores resolvunt, nescio, quo iure discrimen constitui posset in hac oblatione, seu satisfactione, quae Capitularibus pro funere sociando praestatur, etiam si ipsi praetendant id totum veluti pretium laboris sui esse cesendum? Nam haec ratio aeque in Missis, & alijs praetexi potuisset. Sed, ut capiti huic finem imponam, pluribus alijs relictis, quae apud praedictos Auctores videri poterunt, [sect. 33] duas tantum quaestiones subijciam, de quibus saepe, cum Limae essem, dubitari vidi; & ideo illas praetermittere nolo. Prima est, an Praelati possint censuris compellere Parochos, ut libros habear, quos vocat Collectoriae, in quibus fideliter ea omnia describant, quae eis occasione suorum beneficiorum singulis diebus obveniunt, de quibus quartam solvere debeant, vel ut iusiurandum pro illorum declaratione coram se ipsis, vel suis Visitatoribus solemniter praestent? Secunda, an eandem quartam ante apprehensam Episcopatus possessionem, & ex die facte gratiae petere possint? Et ad primam breviter respondeo, [sect. 34] melius Praelatos facturos, si non ita amare has quartas extorqueant, iuxta ea quae sup. n. 11. retulimus, & consilium I.C. in l. si bene, collarae 33. D. de usuris, ibi: Dummodo non acerbum se exactorem, nec contumelio sum praebeat, sed moderatum, & cum efficacia benignum, & cum instantia humanum, &c. caeterum si id putent expedire ad sui iuris consecutionem, & conservatione, prohiberi non posse, quin dictis censuris utantur, cum sint arma, quibus iuste in causis iustis contra suos subditos uti possunt, ut per Silvest. verb. Excommunicatio 1. num. 11. D. Antonin. 3. par. tit. 25. cap. 73. Tabein. cap. 1. num. 4. & DD. communiter in cap. ut animarum, de const. lib. 6. cap. si quis venerit, de maior. & obed. ubi Felin. & alij, cap. si autem vobis 11. q. 3. cap. dilecto, de sent. ex comm. lib. 6. Et quia [sect. 35] omnis administrator debet habere librum, & reddere rationem suae administrationis, ut per Summistas verb. Ratiocinia, text. & DD. in l. tutor, qui repertorium, D. de admin. tut. late Escobar in tract. de ratiocin. cap. 6. unde apparet minus bene sensisse quendam Fiscalem Limensis Cancellariae, qui coram Regio Consilio graviter de quodam Praelato Peruano questus est, quod inter constitutiones Synodales, quas fecit, unam apposuit, En que mandaba cobrar quarta de los Curas, Conforme a los assientos, escrituras, i obligaciones que le bazian, obligandoles a tener libro jurado de los mortuorios, i ofrendas. Super quo expedita fuit schedula dat. Pard. 11. Febr. ann. 1628. ad Limanam Cancellariam, ut de hoc dictum Regium Senatum informaret, quod nusquam an fecerint, mihi notum est. Ad secundam autem respondeo, [sect. 36] prima facie dicendum viderit, dictam quartam pro tempore, quo Ecclesia vacaverit, successore non deberi, cum neque ipse Episcopatus onera portaverit, ut in simili respondit Roman. cons. 476. num. 19. quem sequuntur alij relati a Visconte d. conclus. iur. verb. Quarta, fol. 241. Nec usque ad diem Pontificiae confirmationis titulum habeat, quo Episcopatus fructibus gaudere possit, nisi pro parte vacationis, quae ipsi solet ex Regia liberalitate concedi, iuxta ea, quae latius dixi supra hoc lib. cap. 13. Sed nihilominus contrarium esse dicendum existimo, cum attentis iuris communis regulis, certum sit, [sect. 37] omnes reditus, & fructus Episcopatus vacantis futuro successori reservari solere, & apud oeconomum sequestrari, donec novus Episcopus elligatur, cap. quoniam quidam, 75. dist. cap. quia saepe, de elect. lib. 6. ibi: Vacationis tempore obvenientia, quae in utilitatem dictarum Ecclesiarum expendi, vel futuris deberent successoribus fideliter reservari, melior text. in Clement, statutum, eod. tit. quae explicans d. cap. quia saepe, ut omnem dubitationem tolleret, illius dispositione habere locum declaravit: In omni emolumento, quod provenit a iurisdictione, & sigillo Curiae Ecclesiae, vel secularis, aut alias undecunque, quod ad Praelatos Ecclesijs non vacantibus pertineret. Quae verba adeo generalia sunt, ut comprehendat fructus, & emolumenta dictae quartae funeralis, & oblationum, ux ex eis patet, & ex ijs, quae tradunt gloss. & Cardin. Zabarella ibid. num. 11. q. 9. & alij DD. communiter, declaratio Cardinalium relata a Marsilla lib. 4. tit. 4. fol. 512. & Quaranta in Bullario, verb. Sede vacante, declarat. 6. fol. 132. Et nihil obstat, quod tempore vacationis talis Praelatus non deserviat, & Ecclesia viduata dicatur; nam [sect. 38] nihilominus ius praedictos fructus ei reservari voluit, prout olim reservabantur quartae decimalis, antequam Camera Apostolica eos sibi applicare coepisset. Etsi hoc in nostris Indijs non practicatur quoad dictam quartam decimalem, procedit ex eo, quia earum decimae Regibus nostris concessae sunt, ut dixi supra hoc eodem lib. 3. cap. 1. quae concessio cum illis facta non fuerit de fructibus, & proventibus quartae funeralis, & oblationum, merito debent successori servari, vel in Ecclesiae utilitatem expendi, ex iuribus, & Auctoribus sup. relatis. Plane non solum hoc ius quartae Episcopis copetit, [sect. 39] verum & ex lege Dioecesana charitativum etiam subsidium, quod Charisteriu vocatur, a suis Ecclesijs, & clericis exigere possunt, & quidem sub censuris, si in necessitate positi fuerint, vel suis, aut suae Ecclesiae litibus involuti, vel ubi ad Papam, vel ad Regem, vel ad Synodum vadunt, vel Princeps apud eos divertit, de quo loquitur text. in cap. cum Apostolicis, de censib. cap. conquerente, de offic. Ordin. cap. generaliter 16. q. 1. cap. quia cognovimus 10. q. 3. cap. vobis 12. q. 2. l. 3. tit. 22. par. 1. & ibi Gregor. Clement. frequens de excess. praelat. gloss. in cap. quida Monachus 16. q. 1. Lap. d. allegat. 20. in princ. Feder. de Senis cons. 124. Geminian. consil. 74. num. 8. in fin. Abb. cons. 7. col. penult. lib. 2. Bellencinus in integr. tract. de charit. subsid. per totum, Rosental. de feud. cap. 5. concl. 76. num. 2. litt. C. & num. 8. & 9. & litt. I.n. 5. Menoch. de arbitr. casu 178. num. 8. Ioachim Steph. lib. 4. de iurisd. Eccles. cap. 15. n. 40. & seqq. Boer. decis. 133. num. 1. Menchac. cap. 8. controvers. illust. num. 3. & 5. & seqq. Grammat. decis. 88. num. 2. & seqq. Cardin. Tusch. litt. S. conclus. 766. ex num. 1. Quod ea vim habet, ut consuetudine introductum laudabile dicatur, & secundum charitatem, nec statutis derogari possit, ut per Lap. ubi sup. circa finem, Calderin. cons. 445. alias 30. de censib. Tusch. ubi sup. num. 4. qui num. seq. addit, nec praescriptionem contra illud admitti, ex Rota in antiq. decis. 3. quae est ultim. tit. de censibus. Competit etiam eisde Episcopis ius aliud, quod Cathedraticum dicitur, quasi eis in honore Episcopalis Cathedrae detur, de quo agit text. & gloss. in cap. 1. 10. q. 3. & in d. cap. conquerente, de offic. Ordin. videlicet duoru solidorum aureorum a qualibet Ecclesia: & est adeo eis debitum, ut in totum per praescriptionem tolli non possit, licet ea ad minuenda quantitatem sufficiat, ut notat gloss. in cap. quicunque 16. q. 7. & plene Ioan. Andr. in cap. cum venerabilis, de censibus, & hoc Cathedraticum appellatur quadoque Synodaticum, ut in cap. olim, de censib. quia frequeter datur in Synodo, ut tenet gloss. in summa 10. q. 1. Abb. dict. cons. 7. vers. Sed quamvis, Petr. Greg. in partit. iur. Canon. lib. 5. cap. 2. tit. 2. de offic. iud. litt. M. quod tamen hodie raro exercetur, ut ijdem Auctores observant, & bene novissime de eisdem subventionibus agens Filesacus de sacra Episc. autor. c. 18. # 23 CAPVT XXIII. De materiali Ecclesiarum Cathedralium, ac Minorum, & Monasteriorum Indiarum aedificatione, & reparatione, & quibus illae expensis, & licentijs construi possint? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimitertij. -  1 TEmpla, & eorum aedificatio est res Deo gratissima. -  2 Salomoni ob Templi aedificationem, quid fuerit a Deo promissum? -  3 Templa aedificantes, tam Principes, quam privati, felices existunt. -  4 Principum nulla maior gloria esse potest, quam si Ecclesijs aedificandis, & reparandis intendant. -  5 Templi in aedificatione, quam fecit Herodes Agrippa, quod miraculum contigerit? -  6 Regum nostrorum pietas, & cura in Ecclesijs Indiarum aedificandis, & de earum numero fere innumero. -  7 Reges nostri semper agnoverunt se in Indijs teneri ad Ecclesiarum aedificationem, & schedulae de hoc agentes. -  8 Ecclesijs aedificandis, tam Cathedralibus, quam Parochialibus, & Monasterijs, & earum expensis, quae forma per schedulas Regias data fuerit? Eleemosynae nostrorum Regum pro iuvandis Ecclesij & Religiosis Indiarum, quam magnae sint, & semper fuerint? idibem. -  9 Ecclesiarum aedificatio, & reparatio de iure communi quibus incumbat? -  10 Parochi, & Beneficiarij, an, & quatenus teneantur ad suarum Ecclesiarum constructionem, & reparationem? -  11 Fabrica Ecclesiae quid proprie sit, & dicatur, & quid improprie? -  12 Ecclesiarum aedificatione quae dicuntur, de reparatione etiam intelligi debent. -  13 Reparatio, & aedificatio Ecclesiarum a pari procedunt, imo & reparatio praefertur aedificationi. Reaedificans idem ius consequitur, quod qui de novo aedificavit, ibidem. -  14 Patronis incumbit Ecclesias sui patronatus eollapsas reficere, & reparare, ex Concil. Trident. -  15 Sched. ann. 1604. quae disponit, ut Rex semel tantum pro aedificatione Ecclesiae contribuat, explicatur. -  16 Solemnitas, vel licentia requisita in actu faciendo, requiritur etiam in eo reficiendo, vel reparando. -  17 Civitas, vel Ecclesia destructa non potest reaedificari, vel restaurari sine nova licentia. -  18 Ecclesiae Cathedrales, Parochiales, & Conventuales, de cuius licentia construi possint? -  19 Monasterium etiam in solo proprio aedificari nequit sine licentia Episcopi, & non sufficit eius Vicarij. -  20 Patronatus ius piorum locorum sine consensu Ordinarij quaeri non potest. -  21 Monachi, ut possint aedificare nova Monasteria in parochia, ubi ea non habent, quae praxis servetur? -  22 Mendicantes, & praecipue Franciscani, an, & quatenus virtute sorum privilegiorum possent aedificare nova Monasteria sine licentia Ordinarij? -  23 Monasteriorum novorum aedificatio per schedulas antiquas desiderabat licentiam Ordinarij, & qualiter hoc per alias fuerit immutatum? -  24 Praelatorum secularium, & Religiosorum Novae-HIispaniae lis super licentijs aedificandi novos Conventus, refertur. -  25 Monasteriorum novorum aedificatio, hodie, revccatis antiquis privilegijs, qualiter fieri debeat per constit. S.P. Vrban. VIII? -  26 Ecclesiarum, & Monasteriorum Indiaru novae fundationes olim Proregibus remitti solebant, hodie supremo Senatui reservantur, & schedulae de hoc agentes. -  27 Proreges qualiter informare debeant de Monasterijs antiquis Indiarum, & eoru bonis, & de ijs, quae de novo fundare volunt? -  28 Monasteriorum novorum fundatio sine Regis licentia graviter in aliquibus Proregibus reprehensa, & mulctata est, & schedulae de hoc agentes. -  29 Monasteria octo Religiosos ad minus non habentia reformari iussa sunt. -  30 Monasteriorum plurium, & maxime novorum aedificatio, Rempublicam gravat, & quid ad eam permittendam attendi debeat? -  31 Monasteriorum de novo aedificandorum licentiam privativam, an, & quo iure sibi Reges nostri in provincijs Indiarum, & alibireservare possint? -  32 Rex in Curijs Matritensibus promisit se sine ipsarum assensu licentiam aedificandi nova Monasteria non daturum. -  33 Principis licentia de iure communi requirebatur ad locum sacrum faciendum. -  34 D. Bernard. epist. refertur, in qua a Sanctia Regina petijt licentiam pro aedificatione Monasterij de Toldanos. -  35 Principu in terris nova Monasteria eis invitis, vel inscijs aedificari iustum, & decens non est. -  36 Solo cedit quidquid in solo alieno plantatur, seritur, vel aedificatur. -  37 Licentia Regis ad fundanda nova Monasteria in locis Ordinum Militarium, an sit danda per Regium Castellae, vel per Ordinum Senatum, & decisio litis super hoc ortae. -  38 Rex ubi tanquam Magister Ordinum Militarium procedit, Regalia exercere non potest. Persona in una quando duplex dignitas concurrit, ea inspici debet, quae in actu, quae geritur, repraesentatur, ibidem. -  39 Rex noster in concedenda licentia ad novas Ecclesias, vel Monasteria in provincijs Indiarum, magis, quam alibi, suam intentionem fundat, & quare? -  40 Bulla Regij Patronatus Indiarum expresse concedit nostris Regibus, ut licentiam ad novas Ecclesias pro arbitrio dare possint. -  41 Licentia data a Rege ad fundands novas Ecclesias, vel Monasteria in Indijs, perinde valet, ac si a summo Pontifice emanasset. -  42 Prohibitio aedificandorum Monasteriorum sine Regis licentia, an extendatur ad Monasteria Monialium? & casus Limae de facto contingens. -  43 Rescriptum, quod non respicit personam, sed causam, non cessat morte impetrantis, sed uti potest quicunque in quo causa reperiatur. -  44 Privilegium concessum pro dicendis Missis in aliquo loco, transit ad quemcunque possessorem eiusdem loci. -  45 Feudo alicuius loci si concedatur privilegium, eo uti possut quicunque feudi possessores. -  46 Privilegiium, vel rescriptum, quod ob causam conceditur, quemadmodum, ea cessante, cessat, ita & durante, durat. -  47 Monasteriorum novorum prohibitio regulariter in schedulis Regijs solum loquitur de Monasterijs virorum. -  48 Masculinum in odiosis non concipit foemininum. -  49 Moniales solum in favorabilibus veniut appellatione Monachorum, non vero in odiosis. -  50 Ratio prohibendi fundationes novorum Monasteriorum, non videtur militare in Monasterijs Monialium, & quare? -  51 Ratio legis est mens, medulla, & anima ipsius. -  52 Concil. Trid. sess. 25. de regul. cap. 3. numerum Monialium praefigens, non excludit Moniales congruam sustentatione secum afferentes. -  53 Monasterij Limani Monialium S. Catherinae de Sena nova aedificatio, quibus ex causis permissa fuerit ab Audientia Limana? -  54 Mortis periculum saepe operatur, ut recedi possit ab ordinarijs iuris regulis, & praeceptis, & a petenda licentia, quae alias ad aliquem actum requiritur. -  55 Patronatus iuri favere oportet, ut laici animosius pijs operibus intendant, & alliciantur. -  56 Monialium Conventuum nova fundatio, licentia Regis non praecedente, etiam aliquibus schedulis prohibita reperitur, quae referuntur. -  57 Monialium Monasteriorum novae fundationes, ut in orphanotrophia, hospitalia, & alia pia publica opera convertantur, Prorex Peruanus curare iubetur. -  58 Monasteriorum novorum aedificationi forma data a Clem. VIII. servari etiam debet in Monasterijs Monialium. -  59 Monasterio nondum plene fundato, & perfecto, non acquiritur ius patronatus ex eius fundatione procedens. TEmpla, [sect. 1] Templorumque aedificatio res est Deo gratissima. Quod agnocens David Rex nefas esse existimavis se se in domo Cedrina habitare, Aram autem Dei in Tabernaculis linteis manere, quare & Templu Domino construere decrevit: & cum hoc perfecisset [sect. 2] Salomon eius filius, dicirur Regu 9. lib. 3. illud a Domino sanctificatum fuisse, ac promissum, se ibi semper corde, atque oculis adfuturum: Sanctificavi domum hanc, quam aedificasti, ut coleretur nomen meum, ibi in sempiternum erunt oculi mei, & cor meum; cuius loci meminit, plura etiam alia de huius pij operis commendatione adduces, & [sect. 3] de felicitate, quam Deus Principibus, & privatis, id exequentibus promittit, & concedit, Durand. in ration. lib. 1. cap. 7. de Altar. consecrat. num. 27. D. Thom. de regim. Princip. lib. 2. cap. 16. Bellarum. de offic. Princip. lib. 3. Anastas. Germon. lib. 1. de sacror. immunit. num. 11. & est videndus Valer. Maxim. ab eod. D. Thom. relatus, ubi plura exempla Gentilium ad idem adducit, & ex Christianis plurima alia congerit Beyerlinch. in theatr. vitae humanae, tom. 6. litt. R. pag. 50. & seqq. Chassan. in Catal. glor. mund. par. 5. consid. 17. ubi [sect. 4] inquit; quod etiam Prinipes temporales maiorem gloriae honorificentiam, & excellentiam habere non possunt apud Creatorem, quam Ecclesias contritas, atque concissas restaurare, novasque aedificare, Spino in specul. testam. gloss. 3. num. 5. Lusitanae eruditionis, & Iurisprudentiae Princeps Acuna in cap. pulcra 18. distinct. 86. numer. 4. Balth. Chavas. de notis Christ. Religion. pag. 243. Ioseph. lib. 5. antiq. cap. 16. quem refert Genebrard. in Chron. ann. 4054. & Matute in prosap. Christ. 4. aetate, cap. 5. §. 3. ubi narrat, quod [sect. 5] quando Herodes Agrippa anno sui Regni 18. Templum coepit aedificare, permisit Deus, ut per octo integros annos, quibus illius extructio duravit, nunquam interdiu pluerit, ne ab opere cessaretur, sed noctu tantum id, quod ad fructus uberrimos colligedos sufficeret, & tradit alia ex Paul. Diacono, & Octavio Minutio novissimus D. Fr. Gasp. Villaroel in lib. Iud. pag. 241. 491. & 735. ubi, quod Romani ob Templorum curam orbis dominium consequuti fuerunt, & quod qui vult a Deo auxilia, & felices in bellis successus, illi aedificet Templa, & in Templis donaria offerat. Quae virtus, & pietas [sect. 6] quantum in nostris Regibus enituerit circa has Indiarum provincias, late dixi sup. hoc lib. cap. 4. ubi de Cathedralium fundatione, & erectione disserui, & earum numerum retuli, quod vix est, ut de aljs minoribus Ecclesijs, & Monasterijs virorum, ac Monialium, & Hospitalium, Collegiorum, Seminariorum, & orphanorrophiorum, facere possim, cum vel in sola NovaHispania tot referantur a Torquemada in Monarch. Indiana, lib., 19. cap. 30. & 31. Quarum plures in totum ex Regijs largitionibus constructae sunt; qui [sect. 7] semper hanc propriam suam obligatione esse agnoverunt, ut constat ex insigni quadam schedul. dat. Pintiae 11. Martij ann. 1550. ad Audientiam Limanam directa. Sed postea in provincijs, in quibus Hispa[sect. 8]norum coloniae florere, & augeri coeperunt, ea forma data fuit per sched. ann. 1552. & alias successivis temporibus conformiter expediatas, quae habentur 1. tom. impress. pag. 140. cum multis seqq. Vt pro Cathedralibus ex Regia gaza tertia pars sumtuum, & expesarum, quae ad earum aedificationem faciendae essent, exsolveretur. Tertiam Indi eiusdem dioecesis contribuerent, & aliam tertiam Hispani, qui in eadem provincia Indos commedatos haberent, inter quos Rex ipse iterum pro his Indis, qui in corona Regia positi, & commendati essent, connumeraretur. Atque etiam aliquid ab alijs Hispanis divitibus ibidem commorantibus pro personarum, & faculratum modo pensitaretur, ita, ut quod hoc valuerit, ex Indorum parte detrahatur, & tato minus ab illis praestetur. Pro parochialibus autem Hispanorum, novenum & dimidium in decimarum divisione fuit assignatum, ut patet ex quadam sched. dat. Talaverae 13. Febr. 1541. eod. 1. tom. pag. 112. & pro Parochialibus Indorum, atque etiam pro Monasterijs in eorum oppidis faciendis, ubi oportere visum fuisset, ut id omne, quod opus esset, ex Commendis, & Commendatarijs eorum deduceretur, dummodo quartam tributorum partem non excederet, utque Indi suo labore, & industria easdem fundationes iuvarent, per sched. dat. Monzonij 2. August. ann. 1533. & alias, quae reperiuntur d. 1. tom. pag. 139. & in Ordinationibus Mexicanis Licentiati de Puga fol. 88. Et hoc ultra partem, quae in erectionibus Cathedralium semper pro ipsarum fabrica reservatur, & continuas, atque ingentes eleemosynas, quas ijdem Reges nostri pijssimi eisdem Ecclesijs, & Monasterijs ex duobus novenis sibi reservatis, & ex reditibus Vedium vacantium, & multoties ex Regia gaza, & proprio patrimonio facere solent, praesertim in oleo pro lampadibus, & vino pro Missis celebrandis, & diaetis, ac medicinis Religiosorum aegrotantium. In quo tot millia millium singulis annis expendunt, ut non facile ad calculum redigi possint, ut alio loco trademus. Quae omnia quam sint iuris communis regulis consentanea, nemo non videt, cum eius disciplina doceamur, [sect. 9] pro eiusmodi Ecclesiarum aedificatione, ubi propriam fabricam non habent, nec Episcopi, aut clerici ita abudant, ut eorum facultates tantis expensis sufficere possint, incolas, provinciales, & parochianos, quamvis laici sint, ad id pro mensura facultatum teneri, cum in ipsorum commodum tales fabricae cedant, & lex, vel consuetudo, quae eos huic oneri subijcit, legitima sit, & omnino servada, ut constat ex cap. 1. & cap. de his 4. de Eccles. aedif. vel reparad. Concil. Trident. sess. 21. de reformat. cap. 7. gloss. in cap. quatuor 12. q. 2. l. 11. tit. 10. par. 1. ubi Gregor. Lop. omnino videndus, cum alijs, quae late, & magistraliter tradit Bald. cons. 102. vol. 1. Ripa respos. 26. num. 7. & seqq. & resp. 68. Capella Tholosana decis. 499. Alvar. Valasc. consult. 179. per totam, 2. part. Rebuff. cons. 135. per totum, Graffal. Regal. Franciae lib. 2. cap. 6. Surd. cons. 62. lib. 1. Petr. Pech. in integr. tract. de repar. Eccles. Ioan. Gutier. alleg. 10. Zerola in prax. verb. Visitatio. dub. 9. Cavaican. decis. 22. num. 24. par. 2. Cenced. in collect. 153. ad Decretal, Costa de rata q. 157. ex num. 9. & q. 203. ex num. 6. & de remedijs subsidiarijs, remed. 106. illat. 2. Avendan. in cap. Praetor. 2. par. cap. 10. num. 29. Franc. Leo in thesaur. for. Eccles. 2. par. cap. 16. de visit. ex num. 46. pag. 299. Eman. Roderic. in summa, 2. edit. tom. 1. verb. Immunitas, cap. 237. num. 1. Azor. instit. moral. 2. par. lib. 9. cap. 4. q. 10. Altamiranus de visitatione, fol. 357. Petr. Gregor. lib. 2. syntag. cap. 1. num. 12. & lib. 15. cap. 12. num. 34. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 18. fallent. 54. numer. 135. & seqq. & lib. 3. cap. 5. n. 34. Marta de iurisd. 4. par. centur. 2. casu. 143. & 2. part. cap. 48. & Camil. Borrel. qui alios plures adducit, in summ. decis. 1. par. tit. de sacrosanct. Eccles. fol. 5. & 6. ex num. 21. ad 30. & Concil. Limense II. cap. 84. pag. 39. quod in nostris Indijs formam, & expensas aedificationis Templorum praescribit. Qui bene advertunt, [sect. 10] hanc obligationem etiam extendi ad ipsos Parochos & beneficiarios Ecclesiae, de cuius constructione, vel aedificatione tractatur, si divites sint. Et ad aedificationem, vel reparationem domus Episcopalis, aliarumve rerum ad Episcopatum, prout talem, pertinentium, de quo etiam latius idem Borrel. cons. 1. Ioan. Garcia de expens. cap. 12. num. 69. & 73. & Gizarel. decis. Neapol. 38. Et hoc est, [sect. 11] quod proprie fabricam Ecclesiae vocamus, nempe ipsius opus, & aedificij structuram, cap. futuram 12. q. 1. cap. ult. ubi Canonistae, de testam. iuncto cap. fabrica, de consecrat. dist. 1. & alijs traditis a Valasco d. consult. 179. num. 4. & 5. Rebuss. in l. ferri 235. §. fabros, vers. Fabrica, D. deverb. signif. & D. Valencuela cons. 122. num. 45. & seqq. num. 2. Quamvis alias ex communi loquendi usu fabrica dicatutu ius illud, quod Ecclesia habet ad percipiendos reditus aliquos ex bonis pro ornamentis, aedificijs, proque alijs divino cultui necessarijs, ut tradit Covarr. in d. cap. ultim. de testam. num. 4. Altamir. de visiratione, verb. Sed Episcopi, num. 14. Greg. Lopez in l. 11. tit. 10. par. 1. gloss. 1. Zerola in praxi, 1. par. verb. Fabrica, §. unic. pag. 159. & Tusch. eod. verb. concl. 3. Et quae in dictarum Ecclesiarum aedificatione diximus, probanda quoque, & admittenda videntur [sect. 12] in reparatione earundem, vel reaedificatione, si forte aliquo terraemotu, vel alio casu corruerint, ut probt tex. in d.c. 1. & c. de his 4. de Eccles. aedif. ibi: De his, qui parochiales Ecclesias habent, duximus respondedum, quod ad reparationem, & institutionem earum cogi debent, cap. quatuor 12. q. 2. cum alijs, quae late notant DD. supra citati, praesertim Azor. d. q. 7. & novissime Martin. Mager. in tract. de advocat. armata, cap. 9. num. 617. & seqq. pag. 392. Vbi [sect. 13] quod reparatio, & aedificatio a pari procedunt, & quod reaedificans idem ius consequitur, quod qui de novo aedificavit. Quinimo & magis praecisum, ac favorabile esse censetur labentia Templa reficere, quam alia de novo construere, cap. consuluit, de Iudaeis, cum notatis a Pechio ubi sup. cap. 24. Et in terminis patroni, qualis est Rex noster in Ecclesijs Cathedralibus, & alijs pluribus Indiarum, Concil. Tridet. d. sess. 21. cap. 7. [sect. 14] ibi: Parochiales vero Ecclesias, etiam si iuris Patronatus sint, ita collapsas refici, & instaurari procurent ex fructibus, & proventibus quibuscunque ad easdem Ecclesias quomodocunque pertinentibus: qui si non fuerint sufficientes, omnes patronos, & alios, qui fructus aliquos, ex dictis Ecclesijs provenietes, percipiunt, &c. & Lambertin. de iure patron. lib. 1. q. 6. art. 3. num. 14. Capella Tholosana decis. 500. ubi late eius additio, & Molina Theolog. de iust. & iur. to. 1. tract. 2. disp. 144. §. & quoad fabricam, & §. quoad reli quas. Ex quibus mihi semper valde difficilis visa est [sect. 15] sched. quaedam Regia dat. Pintiae 2. April. ann. 1604. ad Audientiam Limanam directa, dum decidit, sive declarat, ut Rex tantum in prima aedificatione contribuere teneatur, ibi: I es declaracion, que la contribucion que de nuestra hazienda se ha de hazer de la dicha tercia parte para el edificio de las dicbas Iglesias, conforme a la cedula que para ello esta dada, se ha de entender por la primera vez, i no mas, aunque acaczca que se caigan, o las derriben, para alargarlas, o mudarlas, si Nos avisados dellos no proveyeremos otra cosa. Nisi forte hoc intelligamus virtute primae licentiae tali in casu, ex Regijs reditibus reaedificationis sumtus fieri non posse, tum quia illa de prima vice intelligi debuit, l. boves, §. hoc sermone, de verb. signif. tum maxime, ut fraudibus & excessibus occurreretur, qui sub praetextu ruinarum in huiusmodi aedificijs fieri possent, ut ita mens nostrorum Regum non sit a se onus reparationis, seu reaedificationis excutere, sed illud secundae iussioni suae sub pleniori informatione reservari. Pro quo facit, quod in simili tradit Bald. in[sect. 16] margar. verb. Civitas, Bellinus cons. 1. idem Bald. per text. ibi in l. si ut proponis 2. num. 1. C. de nuptijs, Ias. in repet. legis quominus, D. de flumin. num. 189. & alij, quos refert & sequitur Andr. Gail. lib. 2. observ. 61. num. 4. ubi docent, quod licentia, vel solemnitas requisita in actu faciendo, requiritur etiam in eo reparando, & reficiendo. Hinc inferentes ad [sect. 17] civitatem, vel Ecclesiam destructam, ut non possint reaedificari sine nova licentia, & quod sine ea restaurata non recuperent sua antiqua privilegia, puta iurisdictionem, meru & mixtum imperium, exemtiones, aut immunitates. Sed quando de licentijs dicere coepimus, operaepretium erit inquirere, [sect. 18] quae, & quorum licentiae requirantur ad novas Ecclesias, & Monasteria, in his Indiarum partibus construenda, & aedificanda. Et quidem inspecto iure communi, si de Cathedralibus loquamur, Pontificis assensus necessarius est, ut late dixi supra hoc lib. cap. 4. In alijs autem minoribus, & in Monasterijs Monachorum, aut Monialium ex Ordinibus iam approbatis, solaOrdinarij licentia sufficit, reservato beneplacito, & confimatione sedis Apostolicae intra praefixi temporis curriculum impetranda, ut constat ex iuribus ita intelligendis in cap. omnes Basilicae 16. q. 7. cap. obitum, dist. 61. cap. decretum 10. q. 1. cap. cum simus 9. q. 3. cap. Monasteria, cap. de Monachis 18. q. 2. cap. cum venerabilis, de excep. cap. nullus, & cap. cura, de iure patron. cap. cum dilectus, & cap. fin. de Relig. dom. cap. unico, eod. tit. lib. 6. Clement. cupientes, de poenit. Concil. Trid. sess, 25. de regular. cap. 3. ibi: Nec de caetero similia loca, tam virorum, quam mulierum erigantur sine Episcopi, in cuius Dioecesi erigenda sunt, licentia prius obtenta, Concil. Limens. II. cap. 34. quod eandem licentiam Ordinarij, etiam in nostris Indijs, desiderat, iunctis alijs, quae tradit Hostiens. in summa, tit. de offic. Ordinar. §. sunt autem, Eman. Roder. 1. tom. quaest. regul. q. 63. art. 1. Cened. Canon. quaest. q. 26. Anastas. Germon. in assert. libert. Eccles. cap. 8. fol. 89. AEgid. Benedictus in l. ex hoc iure, D. de iust. & iure, 1. to. cap. 6. num. 26. ubi, [sect. 19] quod nec in solo proprio potest aedificari Monasterium sine licentia Ordinarij, Sellerus in select. canon. c. 90. ubi bene advertit, & decisum refert hanc licentiam dari debere ab ipso Episcopo, non autem ad eius Vicario generali absque speciali eius mandato, quia est de maioribus, D. Valencuela cons. 84. num. 9. Stephan. Gratian. 3. discept. cap. 517. num. 18. Thom. Sanchez 2. tom. consil. moral. lib. 6. cap. 9. dub. 7. num. 1. Zerola in prax. Episcop. verb. Monachi, num. 1. & 2. Piasec. in ead. prax. 2. par. cap. 3. num. 47. pag. 183. & plures alij, quos novissime refert idem D. Valencuela consil. 177. num. 4. ubi, [sect. 20] quod consensus Ordinarij requiritur regulariter, non solum ad fundandum, verum & ad quaerendum ius patronatus piorum locorum, Aug. Barbos. in remiss. & collectan. ad d. cap. 3. Trid. & in Pastorali 2. par. alleg. 263. ubi, quod Vicarius Episcopi non potest has licentias sine speciali eiusdem comissione concedere, Riccius in decis. Curiae Archiepiscop. Neap. par. 1. decis. 182. num. 4. & par. 2. decis. 75. Campanil. in divers. rubr. 12. cap. 13. concl. 3. Cochier de iurisd. Ord. in exemp. par. 1. q. 36. & par. 2. q. 45. num. 36. Novar. in sing. concl. 10. ubi adducunt declarationem sacrae Congreg. Card. quae censuit in haec verba: [sect. 21] Monachi non possunt aedificare Monaserium in parochia, in qua id non habent, sine cognitione, & licentia Papae, & practicatur sic, quod Episcopus dat assensum Monachis aedificandi Ecclesias, & Monasteria, reservato beneplacito, assensu, & confirmatione sedis Apostolicae impertranda intra tanti temporis curriculum. Et addit Zerola, quod si practicatur hodie ille textus, qui videtur imponere censuras in contra facientes. Verum postea [sect. 22] omnes Ordines Mendicantes impetrarunt privilegia sedis Apostolicae, ut liceret eis nova Monasteria fundare, etiam non obtenta, imo nec petita licentia Ordinariorum, quia multoties illam iniuste eis denegabant, & Franciscani de hoc habent speciales Bullas Greg. XIII. & Clem. VIII. In quibus auctoritate Apostolica conceditur Patriarchae Valentino, ut hac eis licentiam tribuere possit, ut refert Eman. Roder. 2. tom. quaest. regul. q. 49. art. 3. & to. 3. q. 39. art. ult. unde, ut ipse idem Auctor tradit, in eis non procedit dispositio Concilij, & possunt nova Monasteria erigere, etiam irrequisito, vel nolente Ordinario, Quod idem tra dit Fr. Ioan. a Cruce de staru Relig. lib. 2. cap. 8. Miranda in Manuali Praelat. tom. 1. q. 33. art 1. & Fr. Ioan. Baptista in advert. confess. Indorum, 2. part. fol. 307. num. 8. ubi plura alia circa aedificationem novorum Monasteriorum per plures articulos tradunt. Et hinc natum fuit, [sect. 23] quod licet olim in schedulis antiquis, quae agunt de hac Monasteriorum in Indijs aedificatione, assensus Ordinarij desideretur, ut patet ex quadam Imperatoris Caroli V. dat. Barchin. 1. Maij an. 1543. quae habetur in ordin. Mexican. fol. 96. ibi: Las permitireis hazer con acuerdo del Obispo de Mexico, & ex alia Pintiae 23. Septembr. eiusdem ann. 1543. 1. tom. pag. 142. ibi: Conparecer del Prelado que huviere en el Obispado donde la quisieren hazer, lo que vieredes que conviene al servicio de Dios nuestro Senor, i bien de los naturales de essas partes, &c. quod & repetitum fuit in alia Pintiae 17. Martij ann. 1553. data ad petitionem Episcopi Mechoacanensis, & generaliter in antiquis Proregum instructionis cavebatur, ibi: Dareis orden como se hagan, pueblen, i edifiquen Monasterios, con acuerdo, i licencia del Diocesano, &c. Posteam tamen cum dictae Religiones de iure suo Regium Indiarum Senatum informassent, & dicta privilegia praesentassent, expedita fuit altera schedula Pintiae 9. Aprilis ann. 1557. d. 1. tom. pag. 143. ad Proregem Novae-Hispaniae directa, in qua Superiores revocantur, ut etiam sine Ordinarij licentia dictas fundationes, ubi sibi oportere visum fuerit, admittere possit, his verbis: Porque vos mando, que veais lo susodicho, i deis orden que se hagan Monasterios en essa tierra, en las partes, i lugares donde vieredes que conviene, i ai mas falta de doctrina, sin que sea necessario acuerdo, e licencia del Diocesano, como por el dicho Capitulo suso incorporado se os manda. Por quanto sin intervenir lo suso dicho, vos doi comission para que vos los hagais, e proveais como vie redes convenir, guardando en todo lo demas lo contenido en el dicho Capitulo, porque conforme a los privilegios concedidos a las dichas Ordenes, non es necessario licencia del Diocesano para hazer los dichos Monasterios, &c. Et licet ab hac schedula Novae-Hispa[sect. 24]niae Praelati supplicaverint, eam subreptitia esse allegantes, & iura Episcopalia graviter infringentem, nihilominus duabus sententijs conformibus servari iussa fuit, ut patet ex sched. sive executoria dat. Matr. 9. August. ann. 1561. d. 1. tom. pag. 148. ubi tota huius litis series ad longum refertur. Licet [sect. 25] nunc hae Monasteriorum, aliorumque locorum regularium quorumcunque novorum erigendi, seu instituendi, coeptorumque finiendi, facultates revocatae sint, & illa in posterum erigi prohibeantur, nisi servatis his, quae disponuntur per constit. Clem. VIII. & Greg. XV. & Trident. d. cap. 3. ac cum licentia Ordinariorum, ut novissime disposuit D.N. PP. Vrbanus VIII. in constit. 25. incip. Romanus Pontifex, 18. August. 1624. cuius meminit Barbosa add. cap. 3. Concilij, num. 36. Et de caetero, quod ad nostras Indias attinet, [sect. 26] quamplurimae schedulae expeditae fuerunt, hoc totum negotium privative, & absolute Proregibus, vel Gubernatoribus domadantes, qui Regiam personam in provincijs Indiarum repraesentabant, quae schedulae reperiuntur d. 1. tom. ex pag. 1543. Atque hoc iure pluribus annis usi fuerunt, quousque cum iam plures Ecclesiae, & multo plura Religiosorum Monasteria in dictis provincijs constructae, ac constructa fuissent, & experientia ostenderet Proreges valde faciles esse in concedendis licentijs ad earum aedificationem, & ex hoc plura damna, & inconvenientia in Rempublicam resultare, ipsasque Religiones populis nimis graves existere, de quorum bonis, & eleemosynis pascebantur, suique numerositate vilescere, ut alias dicitur in cap. 1. de privileg. & praeterea multa bona, & praedia secularium acquirere; iuxta ea, quae dixi supra hoc lib. cap. 21. Cautum fuit, ut harum novarum fundationum licentia, & facultas a Proregibus, & Gubernatoribus ullo modo dari non possent, sed ubi eas fieri necessitas, vel utilitas alicuius provinciae, urbis, vel oppidi postularet, ad Regium Indiarum Senatum cu informatione utilitatis occurreretur, ibique causis mature, & diligenter inspectis Regia Maiestas super dada, vel deneganda dicta licentia consuleretur. Quod expresse pater ex sched. generali ad omnes Proreges, Gubernatores, & Cancellarias Indiarum scripta Matrit. 19. Martij ann. 1593. recopilata d. 1. tom. pag. 151. quae sic habet: Comoquiera que mi intencio, i deseo es, que en las provincias de las nuestras Indias aya bastante numero de casas de Religion donde assistan, i esten los Religiosos que fueren necessarios para la predicacion del Evangelio, i ensenamiento, i doctrina de los naturales. Porque tambien es justo, i convenien, que pues ya en las ciudades principales ai Conventos bastantes para el cumplimiento de los dichos intentos, quando se ayan de fundar otros de aquellas mismas Ordenes, o de otras, se nos avise primero. Mandamos a los nuestros Virreyes, Presidetes, Audiencias, Gobernadores den orden, en que assise haga, i que sin preceder, i tener primero licencia nuestra no se funden, ni consietan fundar, pues se debe tener consideracion segun al calidad, i comodidad de los lugares, a que no se les poga mas carga de la que pudieren llevar. Et postea sub dit, [sect. 27] quod specialem relationem mittant de omnibus Mo. nasterijs in qualibet Provincia fundatis, & de bonis quae possident, & de numero Religiosorum, qui in eis degunt. Quod idem distincte etiam cavetur in instructionibus Proregum Peruanorum, & Mexicanorum dict. 1. tom. pag. 309. & 326. eo adiecto: No permitais se haga cosa en contrario, ni se edifiquen nuevos Monasterios sin mi licencia; antes proveereis, que quando se huviere de venir a pedir, sea con informacion de tan urgente necessidad, i otras causas justas, que verosimilmente puedan mover mi animo, alomenos quedar mui informado para loque buviere de proveer, embiando vuestro parecer, i de la Audiencia, con la dicha informacion. Et iuxta hunc novum ordinem [sect. 28] innumerae prope schedulae expeditae sunt, & quotidie expediuntur, Proreges, & Gubernatores, & Regales Audientias mulcatantes, & punietes ob id, quod tales licentias concesserunt, & Monasteria ita constructa demoliri iubentes, & praecipue quaedam dat. Mart. 12. Febr. ann. 1608. quae hanc demolitionem cuiusdam Monasterij Recollectorum D. Mariae de Mercede civitatis Limanae fieri iubet, expensis D. Proregis Comitis Montis-Regij, & Auditorum, quid ad id licentiam concesserant, non obstante, quod in concessione illam clausula apposuissent: De que huviessen de llevar confirmacion de su Magestad, porque esta es cautela para obligar a que se les conceda. Et per aliam Matr. 2. Decembr. ann. 1609. iniungitur Dom. Proregi Marchioni de Montesclaros, ut indagationem Monasteriorum Peruanorum prosequatur, & inviolabiliter sched. 1593. observari faciat sub poena demolitionis, Pues por averse acrecentado tatos, en partes donde no se podian sustentar sin dano de Indios, i Espanoles, veria quan conveniente era que no se fundassen otros sin licencia. In alia quoque Matr. 14. Iunij ann. 1616. ad Proregem Peruanum Dom. Principem Squillacens. directa supponitur, [sect. 29] Archiepiscopum Limanum Pontificium diploma recepisse pro reformatione omnium Monasteriorum, quae octo Religiosos ad minus non haberet (de quo vide Quarant. verb Monasteria, pag. mihi 432. Castill. in tract. de elect. pag. 502. & August. Barbos. in collect. ad d. cap. 3. Trid. num. 21. & 22.) & illius executionem suspendisse, Praelatis Religionum admonitis, ut numerum illum semper explerent. Quod approbatur, caeterum in posterum ei praecipitur: Tenga la mano, i non consienta, que sin licencia Real se funden nuevos Conventos. Quae quidem prohibitio, eam (ut apparet) rationem exprimit, [sect. 30] quod dicta Monasteria, ubi plura sunt, Rempublicam gravant, & ex eleemosynis fidelium sustentari non possunt. Quam expressit etiam Concil. Tridet. dict. cap. 3. & Clemens VIII. in sua const. de reformat. regul. incip. Nullus omnino, §. 14. sub die 25. Iulij 1599. quam refert Quaranta ubi supra pag. 421. Piasecius in prax. Episcop. 2. par. cap. 3. num. 47. mandans videlicet, ut in unoquoque Conventu Fratrum is tantum deinceps constituatur, & in posterum retineatur numerus, qui ex reditibus illius proprijs, vel ex communibus consuetis, vel etiam singulorum eleemosynis, alijsve quibuscunque obventionibus in commune conferendis commode possit sustentari. Reditus vero, & supra dicta omnia in communi loco, ac tuto diligenter asserventur. Neque est cur cuiquam scrupulum [sect. 31] moveat, quod Rex noster Catholicus hanc prohibitionem statuat, & sibi soli eiusmodi licentias reservet: nam licet Anastas. Germ. in assert. libert. Eccles. cap. 8. & alij, quos refert, & sequitur Dom. Valencuela in monit. contra Venet. 2. par. ex num. 35. Anton. Diana de immunit. Eccles. tract. 2. resolut. 128. in ea opinione sint, quod Princeps secularis talem licentiam sibi reservare non possit, quia id est contra libertatem Ecclesiasticam. Contrarium tamen verius, & receptius est, quia ratione gubernationis Politicae, & Oeconomicae, quam Princeps in suo Regno exercet, bene potest iubere, ne ulla Ecclesia, ullumve Monasterium in terris sui dominij se inscio, & inconsulto de novo fundetur, & in hoc a secularibus, & Ecclesiasticis obediendus est, ut tradit Capic. decis. Neapol. 132. num. 6. Toro in compend. decis. verb. Officiales, pag. 370. col. 2. in medio, Eman. Roder. tom. 1. quaest. regul. q. 23. art. 7. & tom. 2. q. 49. art. 3. Zerola d. prax. par. 1. verb. Monachi, §. 1. & 2. Et hoc ut planum in nostris Regibus Hispaniae supponit Navarret. in lib. de conserv. Monarch. cap. 42. inquiens: I pues en Espana no se puden fundar nuevas Religiones, ni fabricar nuevos Conventos sin licencia de su Magestad, passada por su Real Consejo, convendria que quando se piden se mirasse co mucha atencion. Quod est adeo verum, [sect. 32] ut in Curijs Regni Rex noster rogatus sit, ne tales licentias sine ipsarum Curiarum assensu cocedat. Quod eis promissum esse apparet in conditione 48. de la concession del servicio de millones, fol. 48. & iuvatur [sect. 33] ex l. sacra 9. vers. Sciendu, D. de rerum divis. & l. fin. D. ut in pos. legat. ubi licentia Principis requiritur ad hoc, ut locus publicus sacer fieri possit, & text. in cap. penult. & fin. de translat. Episcop. & in cap. unico, de excess. Praelat. lib. 6. & ex epist. [sect. 34] D. Bernard. 301. scriptia, & missa ad Sanctiam Reginam Hispaniae circa aedificationem Monasterij de Toldanos, ex qua constar, etiam tuc moris fuisse, ut similes licetiae a Regibus peterentur, & concederentur. Id quod vel ipsa urbanitatis, & Iurisprudetiae ratio suadet, [sect. 35] cum non sit iustum, nec decens, ut in locis Principum, eis ignaris, Monasteria fundentur, cum & in terris privatorum id prohibitum reperiatur, & [sect. 36] solo cedere soleat quidquid in eo, ipso invito, plantatur, seritur, vel inaedificatur, §. cum in suo, Inst. de rerum divis. l. 2. C. de reivindic. l. 38. tit. 28. par. 3. cum alijs, quae ultra Scrib. ibidem, tradit Surd. decis. 168. Osuald. in comment. ad Donel. lib. 4. cap. 33. Fachin. lib. 1. controvers. cap. 55. Ant. Fab. de error. pragmat. decad. 26. error. 9. & Iacob. Cancer lib. 3. var. cap. 6. num. 2. Quibus rationibus, his diebus, obtentum fuit, [sect. 37] licentiam Regis per supremum eius Castellae Senatum expeditam, disiderari, ad novam fundationem Monasteriorum in locis Ordinum Militarium, non obstante, quod per Consilium eorundem Ordinum Rex idem, tanquam Magister isorum, aliam facultatem concesferat. Nam hoc ad Regalia Principis pertinet, [sect. 38] quae ab eodem, ubi tanquam Magister Ordinum procedit, exerceri non possunt, etsi in unam personam utraque dignitas concurrat, ex l. tutorem, §. Lucius, D. de his quae ut indignis, & traditis a Bald. cons. 159. lib. 3. num. 5. Bart. Roman. Felin. & alij, quos refert Alexander Turamin. in l. Princeps, num. 14. D. de legib. Vasconcell. lib. 3. divers. argum. cap. 1. num. 10. Sousa de pactis, art. 1. quaest. 3. a num. 6. Thoming. lib. 1. consil. 32. num. 29. Schifordeg. ad Ant. Fab. lib. 3. tract. 19. quaest. 11. Phoebus decis. Lusit. 113. num. 27. tom. 2. Gabriel Pereira decis. 58. num. 7. Grivellus decis. Dolana 82. & Ego latius caeteris, pluribus alijs relatis, in meo 1. tom. lib. 2. cap. 20. Et respectu [sect. 39] Ecclesiarum, vel Conventuu Indiarum longe magis sine difficultate procedit dicta Regis nostri facultas, cum in eis habeat universalem patronatum, tot iuribus, & praeeminentijs munitum, ut eum reddant in his partibus veluti Legatum, aut saltem Delegatum summi Pontificis, ut dixi sup. hoc lib. cap. 2. & 3. Et adhuc specialius, [sect. 40] quia id a Rege Catholico aperte petitum in Bulla eiusdem patronatus, quam eitam ad litteram retuli supra cap. 3. ibi: Quod nulla Ecclesia, Monasteria, aut locus pius, tam in praedictis iam acquisitis, quam alijs acquirendis insulis, & locis absque eorunde Ferdinandi Regis, & Ioannae Reginae, ac Regum Castellae, & Legionis pro tempore existentium consensu erigi, aut fundari possint, &c. Quamvis Pontifex in concessione solum videatur concludere de Ecclesijs Cathedralibus, ibi: Quod nullus in praedictis acquisitis, & alijs acquirendis insulis, & locis inaris, huiusmodi Ecclesias magnas, & locis praefati Regis importantibus, alias quam Ferdinandi Regis, & Ioannae Reginae, ac Regis Castellae, & Legionis pro tempore existentis, expresso consensu construi, aedificari, & erigi facere possit. Et idem secure docet Fr. Ioan. Baptista in dictis advertent. Confess. 2. par. fol. 307. num. 8. & seqq. inquiens, omnes schedulas Regias, & privilegia per Reges nostros concessa Religiosis Indiarum, confirmata esse per Bullam Pauli IV. quam refert, & inde [sect. 41] subinferens, quod cum exprsse per Reges Castellae sit praeceptum, ut Religiosi possint aedificare domos, ubi fuerit necessarium de sola licentia ipsius Regis, sequitur posse ea facere, Episcopis irrequisitis, imo & contradicentibus, non secus ac si haec licentia Regis ab ipso summo Pontifice, cuius vice sungitur, emanasse. Sed est dubium, [sect. 42] an dicta prohibitio extendatur etiam ad fundationem Monasteriorum Monialium? De quo saepe vidi dubitari, & praesertim cum Limae essem, in fumdatione cuiusdam Conventus Monialium Ordinis D. Dominici sub invocatione D. Catherinae de Sena, quam facere desider abant duae nobiles sorores D. Lucia, & D. Clara Guerra de la Daga, in eam omnes suas facultates, quae satis opulentae erant, applicantes, & praeterea aedificij sumtus largiter spondente Licentiat. Ioan. de Robles Presbytero valde divite, qui erat meus Copater, & sanctae Inquisitionis Receptor generalis, Ecclesiaeque Cathedralis Oeconomus, & dicti Conventus Patronatum praetedebat. Et pro parte sororum allegabatur, olim, a triginta, & amplius annis, licentiam dictae fundationis datam fuisse cuidam nobili foeminae dictae Mariae de Coelis, quae quamvis mortua fuisset, antequam hoc pium opus exequi posset, ipsas tamen velle se in eius locum subrogari, & eadem licentia, sive rescripto uti, quod non tam personale, quam reale, vel saltem causale iudicari poterat, & debebat, nempe dictae fundationi pricipaliter, vel ob pietatem & utilitatem, quae ex illo resultabant, concessum, ac proinde non cessasse per mortem impetrantis. Sed eo uti posse [sect. 43] illos omnes, qui in eiusdem pij operis, voto impetrato, successerint, & eandem causam implere parati sint, quam rescriptum, vel privilegium inspexerit, ut probat text. in l. forma, §. quamquaqm, D. de censibus, ubi gloss. l. 1. §. permittitur, D. de aqua quotid. cum late traditis ab Alexand. consil. 86. lib. 1. Craveta consil. 590. & novissime Tusch. litter. D. conclus. 744. 747. & 748. ubi adducit exemplum in rescripto concesso ad petitionem alicuius, de percipiendis fructibus in absentia propter studia, quia hoc dicitur causale, & non personale, & potest illius implementum petere quicunque illam causam habeat; & late interpretari debet, ut per Oldrad. cons. 117. & consil. 322. circa finem. Et in [sect. 44] privilegio concesso pro celebrandis Missis in aliquo loco, hoc enim tanquam reale, & causae Missarum concessum, transit etiam ad emtores rei privilegiatae, ut per Feder. de Senis consil. 6. num. 3. Et in [sect. 45] privilegio quod datur feudo alicuius loci, haec enim concessio, quia dirigitur magis ad seudum, quam ad personam, est realis, & irrevocabilis, etiam si persona impetrantis decesserit, & ab illis, qui in ius illius feudi subintrant, peti poterit, ut per Bald. cons. 182. Casus talis, per totum, lib. 5. Et quemadmodum [sect. 46] privilegium, vel rescriptum concessum ex certa causa expressa, vel tacita, cessat cessante causa, ita durat, eadem causa durante, cap. suggestum, de decimis, l. generaliter, C. de Episcop. & cler. Abb. in cap. cum accessissent, de constitut. cap. cum cessante, de appellat. ubi D D. & Gironda dict. tract. de privileg. quaest. 7. num. 82. iunctis alijs, quae de vi, & potestate argumenti a contrarijs, sive oppositis, tradit Everard. loco 75. pag. 473. & in terminis Tiraq. in tractat. de cessante causa, verb. Privilegij. Secvndo allegabatur, [sect. 47] omnes schedulas, quae dictam prohibitionem fundationum novorum Monasteriorum inducunt, de Monasterijs Fratrum loqui, ut ex ipsis apparet, non autem de Monialibus. Vnde cum simus in odiosis, & strictis, non est extensio facienda, [sect. 48] nec masculinum concipit foemininum, ut late, & optime resolvit Decius cons. 568. num. 2. Anton. Gabr. lib. 2. commun. opin. tit. de verbor. signif. conclus. 6. num. 26. & num. 49. Cened. in pract. Canon. quest. 13. num. 20 & Carolus Tapia, qui alios allegat, in Auth. ingrefsi, verb. Sua, cap. 1. num. 15. pag. 365. & [sect. 49] bene probat, appellatione Monachorum venire Moniales in favorabilibus, non vero in odiosis, quod longe certius est, ubi datur diversa ratio in uno sexu, quam in alio, ut in nostro casu contingit. Nam [sect. 50] ratio prohibendi nova Monasteria virorum, ea est, ut supra retulimus, quod Rempublicam gravant, & de eleemosynis vivunt, atque adeo multoties alia alijs damnosa sunt, neque habent unde se congruenter alere possint. Quae ratio in Monasterijs Monialium non militat, quae potius Reipublicae utilia sunt, cum claufuram servent, & ibi Deo gratissime serviant, & dotem sufficientem secum unaquaeque illarum ferat, ex qua se sustentare valeat, ultra communes reditus ipsius Conventus, unde nec de eleemosynis vivunt, nec populu gravare possunt, ac per consequens ratione prohibitionis in illis cessante, ipsa quoque prohibitio cessare debet, ut per Everard. loco 83. & late Tiraq. de cessant. caus. 1. part. num. 130. cum multis seqq. Vbi, [sect. 51] quod ratio legis evt mens, & medulla ipsius, & sehabet, ut anima, & verbum sicut corpus, sive superficiei, & in illa consistit tota vis, substantia, & virtus intrinseca legis. Vnde sicut anima dominatur corpori, ita ratio verbis. Deniqve pro eadem parte magis in terminis perpendebatur dispositio Concil. Trident. sess. 25. de regular. cap. 3. ubi verbis expressis docemur, [sect. 52] quod in Fratrum, vel Monaialium Monasterijs is tantum numerus constituatur, ac in posterum conservetur, qui vel ex reditibus proprijs Monasteriorum, vel ex consuetis eleemosynis commode possit sustentari. Et Doctores omnes resolvunt, eo numero expleto, aliam recipi non posse, quia id esset contra expressam prohibitionem Concilij. Hoc tamen limitari, si ea, quae recipi desiderat, secum congruam dotem afferat, ex qua sustentari possit, tunc enim inquiunt, quod licet verbis Concilij excludatur, mente tamen, & ratione non utique, cum haec in victus defectu fundetur, qua deficit in ijs, quae cum dote sufficienti ingrediuntur, ut videre est apud Navarr. de redit. Eccles. monit. 62. P. Suar. de Relig. tract. 3. lib. 4. cap. 9. num. 17. Reginald. in prax. for. poenitent. lib. 23. n. 194. & Aug. Barbosa in remiss. ad d. cap. Concilij, num. 4. Quae rationes [sect. 53] satis efficaces visae fuerut Senatui Limensi, qui ea temp estate propter absentiam Proregis habenas gubernationis Peruani Regni moderabatur, praesertim cum cerneret hanc huius Monasterij constructionem ipsi Limanae urbi admodum utilem, imo & necessariam esse, quae illam enixis, & repetitis libellis probabat, & expostulabat, & vereri posse, ne cunctatio in Rege consulendo, & licentia ab eo impetranda, interposita, dictarum sororum, & presbyteri fundatoris piam intentionem refrigeraret. Quo casu novum non est, [sect. 54] ut propter morae periculum ab ordinarij iuris praeceptis, & regulis excedatur, & prius factum, deinde consultatio succedat, ut in simili disponitur in l. si quis filio 6. §. hi autem, D. de initusto rupto, l. 1. §. final. D. de ferijs, l. Divus, in princ. D. de pet. haered. cap. baptizari, ubi gloss. dist. 5. cap. Syracusani, ubi Domin. & alij, dist. 28. cap. fin. ubi gloss. notab. de poenit. & remiss. text. optimus in l. 1. §. si quis rivos, D. de novi oper. nuntiat. ubi notanter Alexand. & Ias. & alij in l. 1. D. de offic. eius, Gregor. Lopez in l. 7. tit. 32. par. 3. verb. Derribariam, & alia congerens Andr. Gaill. lib. 1. observat. 16. num. 9. & observ. 13. num. 3. Pat. Marquez in Gubern. Christiano, lib. 1. cap. 10. Et conducunt, quae [sect. 55] late congerit D. Valencuela cons. 188. num. 13. vol. 2. de cura iuris Pontificij in eiusmodi pijs operibus favendis, & iure patronatus concedendo, & tuendo, ne laici a similibus fundationibus retrahantur. Caetervm his non obstantibus, supremus Indiarum Senatus, quamvis constructum Monasterium tolerari permiserit; Praetorij tamen Limani excessum, & contraventionem Regiarum schedularum hac in parte notavit, & indicta mulcta compescuit. Nimirum iudicans, [sect. 56] schedulas, quae dictas novas Monasteriorum fundationes Rege inconsulto fieri prohibent, generaliter, & absolute de omnibus loqui, atque ita, qui totum dicit, nihil excludere, l. Iulianus 78. D. de legatis 3. Giurba in constit. Messan. cap. 1. gloss. 2. num. 117. D. Ioan. del Castillo tom. 7. controvers. cap. 4. num. 5. & Martin. Mager. de advocatia armata, cap. 11. num. 704. Maxime cum non desint aliquae schedulae, quae etiam in dicta prohibitione Monasteria Monialium comprehendi declarant, qualis est illa Matrit. 12. April. ann. 1618. quae dubitationi Proregis Perunai ita respondit: La orden que de fundar Monasterios esta dada, comprehende los de Monjas, porque habla con los lugares, i en ellos se entiende lo dispuesto. Et rursus in quodam capite epistolae Matrit. 28. Martij ann. 1620. ad Proregem Peruanum Dom. Principem Schillacesem scriptae, in quo cum ageretur [sect. 57] de concedenda facultate, quam petebat Didacus de Mayuelo ad fundandum novum Monasterium Monialium Carmelitarum Discalceatarum in eadem civitate Limensi, hoc Proregis prudentiae remittitur, caeterum statim haec notanda verba subijciuntur: I con esta ocasion me ha parecido encargaros, que aviendolo tratado con el Arcobispo, procureis por los medios que os pareciere mas convenientes inclinar a las personas devotas, que quisieren hazer semejantes funda eiones, a que las conviertan en otras obras, que sean mas publicas, como son crianca, i remedio de huerfanas, i donzellas sin remedio, Indios pobres, i hospitalidades, i otras cosas deste genero. Pues siendo essa Ciudad de tan corta vezindad, tengo entendido ai en ella tanto numero de Conventos, que parece que esta parte es mayor que su todo. I assi os buelvo a encargar, no concedais estas licencias, pues estan reservadas a Mi, i al dicho mi Consejo de las Indias, adonde se terna la mano para que no se concedan. Et potuit etiam haec pacificatio Monasteriorum Regularium, & Monialium a supremo Senatu fulciri ex his, quae observant DD. circa [sect. 58] Bullam Clem. VIII. incip. Quoniam ad institutum 99. sub data Romae 23. Iulij ann. 1603. nempe quod in ea deciditur, quomodo locorum Ordinarij regularibus licentiam possint impartiri ad novos Conventus aedificandos, habere etiam locum circa erigenda Monasteria Monialium: debent enim eaedem solemnitates servari in illis aedificandis, sicut & in illis regularium, ut tradit Seller in selectar. Canonicis, cap. 90. num. 4. ubi testatur sic resolutum sub die 19. Decembr. ann. 1620. & August. Barbos. in collect. noviss. ad dict. cap. 31. Concil. num. 31. pag. 527. Notabis tamen [sect. 59] Monasterium, sive Regularium, sive Monialium proprie non dici, donec sit constructum, & absolutum, ex his, quae fundat Hieronym. Goncalez ad regul. 8. Cancellariae, gloss. 5. §. 7. a num. 69. & gloss. 8. num. 5. & per consequens ante talem perfectionem, & aedificij absolutionem, non nasci, nec in esse deduci iura patronatus, quae ratione fundationis solent concedi, cap. ad haec, de Religios. dom. cap. nemo, de consecrat. dist. 1. Lambert. de iure patron. lib. 1. art. 9. quaest. 4. princip. & Dom. Valencuela cons. 577. num. 97. & 98. # 24 CAPVT XXIV. De origine, iurisdictione, & aliquibus specialibus Inquisitorum, qui in Novo-Orbe adversus haereticam pravitatem cognoscunt, & de eorum Commissarijs, Familiaribus, & Ministris. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiqvarti. -  1 HAEreses, & haeretici, protinus extirpari debent, & quare? -  2 Religionum diversitas in nulla Repub. tolerari debet. -  3 Regum Catholicor. Perdin. & Elisabeth zelus, & cura in instituenda suis in Regnis Inquisitione contra haeretieam pravitate, extollitur. -  4 Hispania, Dei gratia, Fidei puritate gaudet ob institutionem sanctae Inquisitionis. -  5 Inquisitionis sanctae utilitas a Mariana, Alvaro Gomezio, & alijs, gravibus verbis commendatur, quae referuntur. -  6 Hispania omnes nationes excellit in Fidei puritate, & haereticorum punitione, & Auctores, qui hoc testantur. -  7 Religionis cura prima esse debet in omni bene constituta Rep. & est Regnorum fulcrum. -  8 Inquisitionis sanctae Officium, quando, & quomodo in Indijs induci coeperit? -  9 Episcopi sunt Ordinarij Inquisitores suae Dioecesis, & qualiter olim hanc iurisdictionem in Indijs exercuerint? -  10 Tribunalia sanctae Inquisitionis, quae, & quando in provincijs Indiarum fuerint instituta? -  11 Salaria Inquisitorum Indiarum, quando, & qualiter ex Regijs arcis persolvenda sint? -  12 Canonicatus unius reditus in qualibet Cathedrali reservari iussi sunt pro salarijs Inquisitorum Indiarum, & Breve Apostolicum ad hoc a nostris Regibus impetratum, quod expenditur. -  13 Inquisitores non possunt salaria sibi assignata propria auctoritate exigere, nec pro eorum exactione officiales Regios excommunicare. -  14 Inquisitores possunt procedere contra omnes impedientes, vel turbates eorum iurisdictionem, vel privilegia, & immunitates sibi, & suis Ministris concessas. -  15 Inquisitorum Indiarum privilegia, & honores plures schedulae enixe observari iubent, & eos, eorumque Ministros sub Regia protectione recipiunt. -  16 Inquisitionis, & Inquisitorum favorem pie, & graviter comendat sched. an. 1603. quae refertur. -  17 Inquisitorum, & Inquisitionis privilegia, remissive. -  18 Salaria Inquisitorum anticipata initio cuiuslibet tertij solvi iubentur, & quare? licet secus in alijs Ministris. -  19 Alimenta initio cuiuslibet anni solvi debent. -  20 Inquisitores maxima puritas, & auctoritas decet, & nec mutuas pecunias, nec xeniola, quantuvis parva, recipere possunt. -  21 Inquisitor decedens recepto salarij tertio, eo tamen non impleto, an pro rata illud reddere debeat? & lis de facto contingens. -  22 L. 1. §. Divus, de var. cognit. l. diem fumcto, de offic. assess. & similes explicantur. -  23 Salarium totius anni deberi officiali, qui eo coepto, & necdum finito, decessit, affirmant plures, sed plurimi negant, quorum opinio praxi recipitur, & quare? -  24 Reges cum suis officialibus quid pacisci videantur in salariorum assignatione, & solutione? -  25 Conventio expressa, vel tacita in materia salarij facit cessare regulam l. diem functo, de offic. assess. -  26 Inquisitores Indiarum, de quibus causis cognoscant? -  27 Inquisitores Indiarum non possunt cognoscere de causis Indorum, etiam haeretica libus, & quare? -  28 Indorum de causis haereticalibus, & male ficijs, qui cognoscant? -  29 Absolutio haeresis mentalis, vel externae, & excommunicationis, quae ob eam incurritur, quibus reservetur? -  30 Indos, qui absolvere possint a delictis haereticalibus? -  31 Religiosi in partibus Indiarum in foro poenitentiae illa omnia, quae Episcopi, regulariter possunt. -  32 Inquisitorum iurisdictio est privativa ad omnes alios iudices Ecclesiasticos, vel seculares. -  33 Inquisitionis in causa neque per viamviolentiae, excessus, vel aliam quamlibet, se immiscere possunt Regales Indiarum Cancellariae, & schedula, quae de hoc notabiliter agit. -  34 Episcopi qualiter olim cognoscerent, & hodie simul cum Inquisitoribus cognoscant de causis haeretieorum? -  35 Inquisitores dati sunt Episcopis tanquam Coadjutores, ut commodies haereses purgentur. -  36 Ordinarij qualiter hodie cum Inquisitoribus in causis haereticalibus concurrant, & quid si inter se non conveniant? -  37 Inquisitorum auctoritas in causis haereticalibus, an sit maior, quam Episcoporum, & qualiter hodie illis fere relicta sit? -  38 Ordinarij quod causas Fidei Inquisitoribus relinquant, per sched. Regiam rogantur, quae refertur. -  39 Inquisitores Lusitaniae habent Bullas Apostolicas, ut Episcopi causas Fidei sibi relinquant. -  40 Vicarij Cathedralim sede vacate cocurrunt cum Inquisitoribus, tanquam Ordinarij. -  41 Vicarijs residentibus in loco ubi residet Tribunal Inquisitionis, solent alij Ordinarij committere vices suas, quamvis & ipsi, si velint, ad illud accedere possent. -  42 Inquisitores in causis Fidei sine Ordinario procedere nequeunt, secus in causis Familiarium. -  43 Episcopi ubi concurrunt cum Inquisitoribus in eorum Tribunali, tanquam Ordinarij, quem locum habere debeant? -  44 Inquisitorum iurisdictioni in ijs, quae ad eam pertinent, omnes regulariter subsunt. -  45 Reges Catholici se, & suos successores, Tribunalibus S. Inquisitionis submiserunt. -  46 Reges Hispaniae in Concil Tolet. VI. eam legem sanxerunt, ut Rex haereticus a Regno expellatur. -  47 Regum Hispaniae maximam reverentiam, & subordinationem erga Tribunalia S. Inquisitionis qui referant, & extollant? -  48 Regia Maiestas, an, & quatenus subiecta dici possit iurisdictioni Sactae Inquisitionis? -  49 Regalis persona semper intelligitur excepta in statutis, quae ad inferiores diriguntur. -  50 Regum haereticorum causae, & iudicium ad sedem Apost. percinet. -  51 Inquisitores utrum & qualiter procedere debeant contra Proreges, & alios Praesides, & Gubirnatores Indiarum? -  52 Inquisitores subgrav bus poenis, & cesuris prohibiti suntiur sdictione suam ad casus, & causas in ea non contentos extendere. -  53 Inquisitores iussi sunt Proregum personas revereri, eisque etiam in actibus Fidei primum locum deferre, & notabilis schedula de hoc agens. -  54 Inquisitorum, & Archiepiscepi Mexicani desidium super sede in actibus Fidei, & quod causam dederit ordinandi, ne in eis Archiepiscopi interveniant. -  55 Inquisitores, an & quomodo procedere possint contra Archiepiscopos, Episcopos, & Praelatos Religionum? -  56 Religiosi olim exemti erant virtute suoru privilegiorum a iurisdictione Inquisitorum, hodie secus, etiam contra Equites Ordinum Militarium. -  57 Inquisitores semper ac procedere volunt contra personas graves, & in dignitate constitutas debent (si possibile est) supremum Inquisitionis Senatum consulere. -  58 Inquisitio in crimine haeresis ex levibus indicijs formari potest. Sed contra graves, & bonestas personas, non nisi valde circumspecte procedere oportet. -  59 Familiares, Commissarij & alij Ministri sanctae Inquisitionis salariati, & non salariati, quae privilegia habeant tam in foro, quam in alijs? -  60 Concordia super competentijs iurisdictionis cum Tribunalibus S Inquisitionis, refertur, & sched quae eam in provincijs Indiarum servari iussit. -  61 Inquisitores Limani. & Mexicani notati sunt pro aliquibus excessibus in numero Familiarium, & in alijs contra tenorem concordiae factis. -  62 Concordia secunda ann. 1610. pro coponendis differentijs cum Tribunalibus Inquisitionum Indiarum ad litteram refertur. -  63 Competentiae iurisdictionis per Auditore, & Inquisitorem antiquiores Indiarum decidi ussaesunt, sed ob praecedentiam in loco, & voto, quem uterque praetendebat, per plures annos indecisae manserunt. -  64 Audictores Audientiarum Indiarum praecedunt Inquisitores earunaem provinciarum. -  65 Auditores, quod debeant praecedere Inquisitores, cum quibus coadunantur ad decidendas competentias iurisdictionis per Regiam epist. ann. 1621 declaratum fuit. -  66 Competentiae iurisdictionis ubi formatur cum Tribunali Inquisitionis, de causa seculari, potius quam Ecclesiastica agitur. -  67 Inquisitorum iurisdictio non est ordinaria, sed delegata ad certum genus causaru ob favorem Fidei. -  68 Iurisdictio ordinaria potentior, & favorabilior est, quam delegata. -  69 Praecedentia non tam regulatur ex personis, quam ex causa, vel Tribunali, quod repraesentatur. -  70 Inquisitoru iurisdictio in causis Familiarium ratione fori, quod sortiuntur, an sit cesendae Ecclesiastica, & Apostolica, velsecularis, & Regalis? -  71 Cap. 25. concordiae ann. 1610. Ponderatur, & explicatur. -  72 Cum dictio ubi pointur inter personas, eas aeque principaliter coniungit. -  73 Inquisitores cur stare noluerint declarationi Regiae super loc, & forma, qua cum Auditoribus concurrere debebant ad competentias decidedas, & quae tandem data fuerit? -  74 Copetentiae iurisdictionis cum Inquistione qualiter in Regnis Hispaniae terminentur, & qui agant de materia competentiarum? -  75 Familiares, ut gaudeant privilegio fori sanctae Inquisitionis, quid probare debeant? & an eo gaudeant delinquendo in officijs per omissionem? remissve. -  76 Familiares sancti Officij impune possunt arma portare. -  77 Inquisitores possunt habere familiam armatam, & quare, & quid de eorum Ministris? -  78 Inquisitores Hispaniae lucrantur fructus suaru praebendarum, etiam si in eis non resideant, & quid observetur in Ecclesijs Indiarum? -  79 Cruciatae sanctae Comissarij, & alij Ministri non habentur pro residentibus. -  80 Inquisitores Indiarum possunt cogniscere contra haereticos ibidem repertos, quamvis in Hispania, vel alibi crimen commiserint. -  81 Haeretici ubicunque comprehensi fuerint, ibi puniri possunt, & quare? -  82 Haereticus in haeresi perseverans, quotidie idem delictum patrat. -  83 Fur cum re furata apprebensus in aliquo loco, an debeat remitti ad alium, in quo furtum commisit? -  84 Haeretici fugitivi bona si in aliquo loco reperiatur, ubi nec delictum commisit, nec originem habet, an Inquisitores illius loci possint contra ea, absque alia citatione, vel remissione, procedere. -  85 Bona haereticorum a die patrati criminis in commissum cecidisse videntur. -  86 Haereticus contumaciter absens absque alia probatione pro haeretico condenari potest. HAEresis, [sect. 1] & haereticorum natura talis est; ut nisi protinus, ac nasci coeperit, & penitus evellatur, non Religionem tatum, verum & statum ipsum Politicum funditus evertat, ac perdat, ut bene advertit, & pluribus exemplis ostendit, & prosequitur Lud. a Paramo in tractat. de origine, & progress. Inquisit. lib. 2. tit. 3. cap. 7. Vnde [sect. 2] explodendi sunt illi, qui disputant, an in bene constituta Republica tolerari possit diversitas Religionum, de quo per Bodin. lib. 3. de Repub. cap. 7. Danaeum lib. 2. Eth. Christianae, cap. 7. Iust. Lips. lib. 4. Polit. quaest. cent. 1. in fine, Mager. de advocat. armata, cap. 16. num. 593. Et valde ab omnibus commendatur, & inter plura alia, quae gesserunt egregia facinora, extollitur zelus, & studium [sect. 3] Regum Catholicorum Ferdinandi, & Elisabeth in creanda, & constituenda in Regnis Castellae & Legionis, ac posmodum in alijs sibi subiectis, generali adversus haereticalem perfidiam, & apostasiam inquisitione, & iurisdictione ann. 1479. ex qua tot, ac tales effectus sequuti sunt, ut a pluribus, & gravissimis Scriptoribus summis ubique laudibus commendentur, & [sect. 4] huic institutioni, Fidei puritas, qua Dei benignitate hodie Hispania gaudet, inter aliarum nationum impios, & impudentes errores, sive horrores, merito tribuatur, ut constabit ex eodem Paramo d. lib. 2. tit. 2. cap. 2. & seqq. Ioan. Mariana histor. Hispan. lib. 24. cap. 17. per totum, ubi ita eleganter concludit: Ab [sect. 5] hoc initio res in hanc auctoritatem crevit, atque potestatem, qua nulla pravi hominibus toto Orbe Christiano formidabilior est; Reip. universae maiori commodo, praesens remedium adversus impendentia mala, quibus aliae provinciae exagitantur, coelo datum. Nam humano consilio adversus tanta pericula satis caveri non potuit, & Alvar. Gomezius de rebus gest. Card. Fr. Francisc. Ximenez, ibi: Huius praeclari, & sacri Magistratus, cum statim Hispania utilitatem maximam sensit contra iudaizantes, tum vero his calamitosis temporibus contra tot sectarum pestem experti sumus incomparabilem, & nunquam satis pro merito aestimandam. Idem agnoscit Marinaeus Siculus de rebus Hispan. lib. 5. cap. de Hispan. sobriet. ubi hac de causa [sect. 6] nullam nationem Hispana Christianiorem reperiri inquit, Vasaeus lib. 1. Chron. Hisp. cap. 9. ubi semper fuisse Hispaniam Christianae Religionis observantissimam tradit, & haereticis infestissimam, Odofredus in l. 2. C. de haeretic. ubi ita notabiliter inqui: Puniuntur suspecti haereseos in Religiosi ssimis Hispaniae Regnis, vel hoc maxime hac tempestate triumphantibus, & singulari laude dignis, quod nulla non solum plane haeresis, verum ne suspicio quidem nota digna, vel momento manet. Et late idem ex nostris prosequuntur, de origine Hispaniae Inquisitionis plura tradentes, Zurita 1. lib. ann. cap. 49. Illescas in hist. Pontif. 2. parte, lib. 6. cap. 8. Alphons. Carrillus in annal. lib. 5. ann. 1478. Simanc. in Cathol. inst. tit. 3. num. 3. & 14. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. cap. 81. Valdesius de dignit. Reg. Hispan. cap. 20. a num. 19. Dom. Lopez Madera in Monarch. Hisp. c. 6. fol. 46. & cap. 12. a num. 3. D. Ioan. Vela de delict. cap. 14. a num. 18. Fr. Ioan. a Salazar in Polit. Hisp. proposit. 3. Navarretus de conserv. Monarch. discurs. 7. tetigi Ego 1. tom. de Indiar. iure, lib. 2. cap. 25. num. 13. & prosequitur D. Franc. Torreblanca de Magia, lib. 3. cap. 2. Qvae cura cum pari studio semper ab eisdem Regibus Catholicis, & ab eorum successoribus continuata fuerit, ut huic pestilenti morbo mature, & opportune [sect. 7] succurrerent, agnoscentibus nimirum Religionis causam prima esse debere in omni bene fundata Republica, & eius defensionem esse solidissimum Imperij fulcrum, & fundamentum, ut egregie considerat Torreblanca ubi sup. & Magerus de advocatia armata, cap. 5. num. 145. pag. 126. simul atque has Indiarum provincias Dei gratia ab eisdem lustratas, eiusdem Dei Fide, cultu, & Religione illustrare coeperunt, Episcopis [sect. 8] primum in eis creatis, per Cardinalem Toletanum Inquisitorem generale commiserunt, ut contra haereticos, & apostatas, si qui forte ibidem reperirentur, [sect. 9] non solum ordinariam auctoritate procederent, cuius est oves sibi commissas custodire, Ezech. cap. 54. cap. pen. de reg. iuris. Verum etiam delegata, si id forte oportere censuissent, ut refert Ant. de Herrera in hist. gener. Indiar. lib. 2. decad. 2. cap. 16. & Ioan. Matienz. in tract. M.S. de moderat. Reg. Peru, 2. par. cap. 26. qui ostendit, ad sua usque tempora Episcopos hanc iurisdictionem exercuisse, & sicubi ad Regias Cancellarias per viam violentiae ex illorum sententijs recurreretur, dicere solitus fuisse, se tanquam Inquisitores in illis processisse, ut sic illud remedium eluderent. Quousque rebus harum Indiarum magis compositis, & pluribus Hispanorum colonijs in eas deductis, necessarium visum fuit, propria [sect. 10] sanctae Inquisitionis Tribunalia in illis eligere, adinstar eorum, quae in Hispania florebant, prout tandem ad effectum perduxit Illustriss. Cardinalis Didacus Espinosa, Inquisitor generalis, ac supremi Castellae Senatus Praeses ann. 1571. Duo erigens, unum in urbe Limana, sive Regum, quae Peruani Regni caput, & emporium habetur. Alteru in Mexicana, quae totius Novae-Hispaniae Metropolis est, de quibus, eorumque effectibus, & progressibus, luculentam narratione facit Paramus ubi sup. d. lib. 2. tit. 2. cap. 21. per totum, Herrera in descript. Ind. quam post decadem 4. apposuit, pag. 84. ubi disserte harum erectionum causas, & utilitates enarrat, Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 5. cap. 24. & lib. 19. cap. 28. & 29. Fr. Anton. Remesal in hist. Guatemalensi, lib. 2. c. 2. §. 1. Et postea ob distantiam provinciarum, quae dictum sanctum ministerium minus apte, & exacte exerceri permittebat, creatum fuit aliud tertium Tribunal in urbe, quae vocatur Cartagena de las Indias, & illarum veluti collum habetur, hodieque muris cincta, & sumtuosis aedificijs illustrata, magnoque incolarum, & mercatorum numero referta conspicitur. Quae erectio facta fuit D. Philippo III. regnante, & Inquisitorem generale agente Illustriss. Cardinali, & Archiepiscopo Toletano Dom. D. Bernardo de Roxas Sandovalio anno 1610. ut constat ex schedulis ad id expeditis Vallisoleti 8. Martij eiusdem anni. Et de erectione Limanae, & Mexicanae Inquisitionis extant Regales Provisiones D. Philipp. II. dat. Matrit. 16. August. an. 1570. tom. 1. impress. pag. 45. & seqq. in quibus graviter, & eleganter recensentur causae, quae ad haec Tribunalia erigenda Reges nostros moverunt, & quibus illa Ministris constare debeant. Et idem repetitur in quadam relatione, quae habetur eodem tom. pag. 29. ubi distractus utriusque Inquisitionis graphice designatur. Et [sect. 11] salaria, quae dictis Ministris ex Regijs arcis solvi iubentur, ubi ex poenis, & poenitentijs, alijsque confiscationibus illa quantitas corrogata non fuerit, quae ad talem solutionem sufficiat, de quo singulis annis relationem authenticam, & iuratam edere debet per sched. specialiter de hoc agentem dict. 1. tom. pag. 46. Quam cum Limani Inquisitores reddere detrectassent, tandem ad id compulsi sunt per alias sched. ann. 1620. & 1636. in quibus relationis forma praescribitur. Idque ea ratione, quod oportere visum fuerit Regium fiscum tot bellis, & ingruentibus negotijs exhaustum, ab hac praestatione relevare. Qvod etiam in causa fuit, [sect. 12] ut in una quaque ex Cathedralibus Indiarum Ecclesijs, quae sufficienti Praebendariorum numero polleret, unus Canonicatus supprimeretur, eiusque reditus pro salarijs, sumtibusque, & expesis eorundem Tribunalium deserviret, ita ut tanto minus a Regijs Officialibus praeberetur, quanto dictarum praebendarum reditus constitissent. Ad quod novissime impetratum fuit Breve Apostolicum S.D.N. Vrbani VIII. quod ob Fidei favorem, & nostri Regis supplicatione se id concedere exprimit. Eiusque executio antiquioribus cuiuslibet Tribunalis Inquisitoribus commissa fuit, & iam in praxim fere ubique deducta est. Vnde parum demceps erit, quod horum salariorum ratione fiscus expendat. Circa quae illud notandum est, per alias sched. Mart. 17. Iulij ann. 1572. cautum esse, [sect. 13] ne Inquisitores propria auctoritate salaria a Regijs Officialibus exigant, sed mediante Proregis, vel Gubernatoris interventione, quem nes Regiarum facultatum administratio fuerit. Et ut nullo modo sub hoc praetextu contra ipsos Officiales Regios per excommunicationem, & viam inquisitionis procedant. Quamvis in alijs certum sit, [sect. 14] quod procedenti ius habeant contra omnes, qui earum iurisdictionem turbant, vel impediunt, vel libertates, immunitates, ac privilegia sibi, & suis Familiaribus, caeterisque, Ministris concessa observare recusant, ut constat ex late traditis a Narbona in l. 20. gloss. 22. tit. 1. lib. 4. Recop. Diana 4. part. resol. moral. 65. & 104. cum alijs, & ex his, quae in simili de Ministris Cruciatae loquens tradit Gabr. Pereira de manu Regia, lib. 1. tit. 9. sect. 2. cap. 8. n. 2. & 3. Et insinuant [sect. 15] plures schedulae Regiaae, quae dicta privilegia recensent, & eorum observationem enixe iniungunt Proregibus, Regalibus Audientijs, caeterisque Indiarum Magistratibus, quae habentur d. 1. tom. ex pag. 45. & 57. & ponunt eosdem Inquisitores, & Ministros, ac bona eorum, sub Regia tuitione, his verbis: I porque los dichos Inquisidores, O ficiales, i Ministros que agora son, i fueren de aqui adelante, puedan mas librement hazer, i exercer el dicho santo Oficio, ponemos a ellos, i a sus Familiares, contodos sus bienes i haziendas so nuestro amparo, salvaguardia, i defendimiento Real, en tal manera, que ninguno por via directa, ni indirecta sea osado de lo perturbar, damnificar, ni fazer, ni permitir que les sea hecho dano, o desaguisado alguno, so las penas en que caen, e incurren los quebrantadores dela savaguardia, i seguro de su Rei, i Senor natural; i esta es nuestra voluntad, i de lo contrario nos tenemos por mui desservido. Sed est valde notabilis, & digna, quae hic ad litteram inseratur [sect. 16] illa ann. 1603. ad Mexicanum Proregem Dom. Marchionem Motisclarium directa, quae etiam ad Peruanum D. Comitem de Monterei sub eodem tenore transmissa fuit, cuius haec sunt verba: El Rei. Marques de Montes-claros, Pariente, &c. Mi Virrei, Governador, i Capitan general de las Provincias del Piru, o a persona, o personas a cuyo cargo fuere el govierno dellas, ya sabreis lo mucho que Dios nuestro Senor es servido, i nuestra santa Fe Catolica ensalcada por el santo Oficio de la Inquisicion, i de quanto beneficio ha sido a la universal Iglesia, a mis Reinos, i senorios, i naturales dellos, despues que los senores Reyes Catolicos de gloriosa memoria mis rebisabuelos lo pusieron, i plantaron en ellos, con que se han limpiado de infinidad de bereges, que a ellos han venido, con el castigo que se les ha dado en tantos, tan grandes, e insignes Autos de Inquisicion, como se han celebrado, que les ha causado gran temor, i confusion, i a los Catolicos singular gozo, quietud, i consuelo, de que como veis por carecer desta gracia otros Reinos han padecido, i padecen grandes disturbios, inquietudes, i desassossiegos, de que damos muchas gracias a nuestro Senor, que ansi lo ha encaminado, haziendo tan gran bien a estos: i assi por todo esto, como por avermelo encomendado afectuosamente el Rei mi senor, i padre, que este en el cielo, como porque yo lo estimo por devocioni i aficion que le tengo, i la obligacion que a todos los Oficiales corre de mirar por el, que sea amparado, defendido, i bonrado, mayormente en estos tiempos, que tanta necessidad ai, i ser una de las mas principales cosas que se os pueden encomendar de mi estado Real, os encargo mucho, que assi a los venerables Inquisidores Apostolicos de essas provincias, como a todos los otros Oficiales Familiares, i Ministros del dicho santo Oficio les bonreis, i favorezasis, dandoles de nuestra parte todo el favor i ayuda que os pidiere, i fuere necessario, guardandoles, i haziendoles guardar todos los privilegios, execiones, i libertades que les estan concedidas, ansi por Derecho, Concordias, i Cedulas Reales, como de uso i costumbre, i en otra qualquier manera: desuerte, que el dicho santo Oficio se use i exerca con la libertad, i autoridad que siempre ha tenido, i ro deseo tenga, i no hagais, ni permitais que se haga otra cosa en manera alguna, que demas que cumplireis co lo que sois obligado, como Catolico Christiano, i con el cargo que teneis en essas provincias, i que a vuestro exemplo baran otros lo mesmo, me tendre de vos por mui servido, i a lo contrario no tengo de dar lugar. Dada en Valladolid a diez i ocho de Agosto de mil i seiscientos i tres. Yo el Rei. Por mandado del Rei nuestro senor, Iuan de Ibarra. Et de his privilegijs, [sect. 17] & alijs pluribus praerogativis Inquisitoru, late ultra alios agit Narbona in d. l. 20. per totam, Tiber. Decian. 1. tom. crim. lib. 4. cap. 26. num. 4. & lib. 5. cap. 22. & 23. Roxas in tract. de privileg. Inquisit. Paramus lib. 2. & 3. per tot. Bobad. in Polit. lib. 2. c. 17. num. 72. & 107. & 114. novissime Diana d. 4. part. tract. 7. & 8. Habent autem [sect. 18] salaria dictorum Inquisitorum illud privilegium, quod licet alijs Ministris non nisi post lapsim cuiuslibet tertij solvi debeant, ut disponitur per sched. ann. 1590. & alias, quae referuntur 3. to. pag. 333 & seqq. illis autem solvi iubentur initio tertij, ut decidunt schedulae eis datae tempore, quo Inquisitiones creatae sunt, & illae ann. 1572. cum Prorege Peruano Dom. D. Frac. a Toleto, & Limanis Inquisitoribus loquentes, ibi: I que las librancas se hagan al principio delos tercios del ano; nimirum quia haec salaria, quasi in alimenta eorum dari videntur, [sect. 19] quae eam naturam habent, ut initio anni solvi debeant, l. 2. l. in singulos, l. filiae meae, D. de ann. legat. l. habitationem, & l. legati, D. de usufr. legat. cum pluribus alijs, quae post Socinum, Simon de Praetis, & Cavalcan. allegat Petr. Surd. de aliment. tit. 4. q. 17. per tot. Mier. de maiorat. 4. par. q. 28. num. 19. Vincent. de Franch. decis. Neapol. 155. num, 1. & D. Valencuela cons. 197. num. 47. ubi de comuni omnium Regnorum praxi testantur, & Mastrill. de salario liquens, de Magistrat. lib. 1. cap. 21. num. 16. Necnon etiam ne tales Ministri mendicare cogantur, [sect. 20] vel mutuas pecunias a Provincialibus accipere, cum eos valde austeros, incorruptos, & vitae sanctimoniae praeditos esse deceat, ut dictae schedulae exigunt, & observant late Eimericus in direct. Inquisit. 3. par. q. 16. & 130. ubi Pena eius Additionator, gloss. in Clem. nolentes, de haeret. Simac. in Enchirid. tit. 12. Mosconius lib. 1. de Maiest. Eccles. 1. par. cap. 11. D. Valencuela cos. 195. num. 39. fol. 601. Vbi hinc infert, cur in Inquisitoribus maior aetas, quam in Episcopis requiratur, & Bobadilla d. lib. 2. cap. 11. ubi inquit prohibitos esse quaelibet dona etia esculenta, & poculenta suorum officiorum ratione recipere, sub poena dupli, excommunicationis, & restitutionis, ac privationis officij, & decem mille marapetinorum, ut scribit Simanc. dict. tract. de Cathol. inst. tit. 44. num. 45. & seqq. fol. 162. & tit. 41. num. 37. fol. 192. Anelatens. de haeret. quaest. 8. & 9. Azeved. in l. 1. num. 18. tit. 6. lib. 3. Recop. & novissime Diana d. tract. 8. resol. 8. pag. mihi 390. Vnde his diebus [sect. 21] orta fuit dubitatio in causa haeredum D.D. Francisci de Albornoz Bazan Inquisitoris Mexicani, qui in fata cocesserat, an tenerentur restituere salarium cuiusda rertij, quod in ipsius, initio, iuxta dictas schedulas, acceperat, cum proxime a receptione, & antequam illud ratione officij, vel ser vitij praestiti, vindicare posset, decessisset, Et no teneri dicedu videbatur, [sect. 22] ex l. 1. §. Divus, ubi Bart. & alij, D. de var. & extraord. cognit. l. diem functo, ubi idem Bart. D. de off. assess. & latius Ias. & Alex. ibid. num. 13. qui ad ide expendit l. matriculam, C. de agentib. in reb. l. si quis in sacris, C. de prox. sacr. scrin. & l. 1. C. de Princip. lib. 12. Quibus probatur [sect. 23] salarium advocati, vel iudicis, aut alterius officialis, necdum finito tertio, pro quo solvi iubetur, decedentis, ei deberi, perinde ac si toto tempore deservierit, cum per eum non steterit, quominus ad finem usque temporis suas operas explevisset. Pro qua opinione, ultra alios antiquiores, plura etiam considerant Oroscius in ead. l. diem functo, num. 6. & 7. facit l. 9. tit. 8. par. 5. & ibi gloss. verb. E los otros, & late tradita a Corseto, Capicio, Surdo, Tuscho, Azevedo, Morla, & alijs, quos refert Mastrillus de Magistrat. d. lib. 1. cap. 21. num. 48. & seqq. & Georg. Cabedus, omnino videndus, decis. Lusit. 8. num. 8. & seqq. Sed contrariam, ut ipse inquit, num. 9. & 22. Fulgos. Butricar. Salicet. Bertrand. & comunis praxis observat, pro qua stat l. 2. tit. part. 3. ubi Gregor. gloss. 2. Quia [sect. 24] Reges cum suis Ministris, & Magistratibus ex Regni consurtudine convenire videntur, ut salarium pro operis, & industriae, quam navant, praemio, & compensatione succedat, ac proinde nonnisi pro rata temporis, quo servierunt, merceddem consequi possint, [sect. 25] qua conventione expressa, vel tacita interveniente, cessat reg. d. l. diem functo, & l. qui operas, & similiuum, D. locati, ut idem Bart. ibidem observat, & idem tradit Ioan. de Platea in d. l. si quis in sacris, & in l. unica, C. si post creationem, lib. 10. Bobadilla in Polit. lib. 1. cap. 2. n. 23. ibi: No se deber a el salario por entero, como tampoco se debe a los berederos del muerto antes del ano, porque ni el derecho comun, ni la lei de la partida que sel lo daba, se practica, ni se paga mas de la rata: quod etiam, alijs relatis, tradit Mastrill. d. cap. 21. num. 51. ubi post appositam, & pluribus confirmatam dictrinam Bart. in d. l. diem functo, subdit: Hoc tamen non servatur hodie in Regno, nec inpluribus locis, & idem testatur Flor. Diaz de Mena in pract. lib. 1. q. 8. num. 27. & Nos infra lib. 4. cap. 4. Cognoscvnt autem [sect. 26] Indiarum Inquisitores privative de omnibus causis civilibus, & criminalibus, de quibus cognoscere solent, & possunt alij Inquisitores per Hispaniam, & Italiam deputati, prout sunt haeresis, apostasiae, blasphemiae haereticalis, malefico rum, incantationum, superstitionem, & aliarum, quae sigillatim referuntur per text. & DD in cap. abolendam, & cap. inquisitionis, & per tit. de haeret. in auth. & in 6. & late per Simancas, Penam, Villadieg. Zanchin. Eimeric. Roxas, & innumeros alios, qui de haereticis, & Inquisitoribus scripserunt, Zerola in praxi, 2. par. verb. Inquisitores, fol. 55. Cevall. 2. par. comm. q. 897. num. 284. Rodrig. de ann. redit. lib. 1. q. 17. num. 75. Narbona in l. 20. tit. 1. lib. 4. Recop. gloss. 20. per totam, Galganet. de iure publico, lib. 3. tit. 111. n. 9. & seqq Iul. Clarus §. haeresi, Tiber. Decian. 1. tom. crimin. lib. 2. cap. 22. num. 16. Bobad. in Polit. d. lib. 2. cap. 17. num. 70. & seqq. & num. 152. Farin. in tract. de haeret. fere per totum. Salced. in addit. ad prax. Bernar. Diaz cap. 102. Isidor. Moscon. de Maiest. Eccles. lib. 1. par. 1. cap. 11. D. Ioseph. Vela in cap. 1. de off. Ordin. 1. par. ex num. 76. ad 78. ubi qualiter de sortilegijs cognoscant, & in Regno Aragoniae, Valentiae, & Lusitaniae etiam de crimine sodomiae, & novissime D. Francisc. Torreblanca de iure spirir. lib. 13. cap. 1. 2. & seqq. & per totum illum librum, & Diana d. tract. 7. & 8. Et excepto [sect. 27] quod contra personas Indorum, etiam si delicta commisisse probati fuerint, quae alias ad ipsos Inquisitores spectarent, cognoscere prohibiti sunt, propter illorum ruditatem, & incapacitatem, & quod adhuc in Fide, & Religione Christiana sufficieter instructi non sint, ut in eorum instructionibus cavetur, & in epistolis missis ad Peruannum Proregem Dom. D. Franc. a Toleto, quae extant in 1. tom. pag. 49. & repetuntur in 2. pag. 73. & notant Anton. de Herrera in descript. Indiar. pag. 84. Quorum [sect. 28] delictorum cognitio, si haeresim, vel apostasiam sapiant, Episcopis reservatur, sin vero maleficium, etiam secularibus, ut in eisdem epistolis dicitur. Absolutio tamen [sect. 29] haeresis mentalis externae, sive completae, propter quam excommunicatio ipso iure incurritur, licet regulariter hodie reservata sit summo Pontifici, vel Inquisitoribus Apostolicis, qui eius delegatam hac in parte iurisdictionem exercent, ut per Concil. Trid. sess. 24. cap. 6. in fin. & ea, quae tradit Covarr. in cap. Alma mater, num. 15. Simanc. in Enchirid. cap. 51. n. 4. & in Cath. inst. cap. 3. Roxas de haeret. 2. par. asser. 39. & de privil. Inquis. §. 416. ubi dicit, hoc ita fuisse declaratum per Motum Pij V. ann. 1572. die 30. Iunij, Mendos. in prax. tit. absolutio ab haeresi, fol. 58. Did. Perez in l. 3. tit. 8. lib. 4. Ordin. pag. 85. Navar. in Manuali, cap. 27. num. 260. Eman. Roder. in explic. Bullae Cruciatae, §. 9. num. 70. & in quaest. regul. 1. tom. q. 20. art. 9. & in summ. 1. par. cap. 128. & Fr. Ioan. Bapt. in advertent. Confess. 2. par. fol. 241. Adhuc tamen [sect. 30] quoad Indos, Archiepis copi, & Episcopi Indiarum, & alij, quibus ip si id commiserint, auctoritatem habent absolvendi eos ab haeresis crimine, & ab alij quibuscunque criminibus, excessibus, & casibus reservatis, tam in foro interiori, quam exteriori per Breve Gregorij XIII. concessum ad instantiam D. Philippi II. prout refertur in confessionario Concilij Limensis edito ann. 1583. sub finem, cuius verba refert Fr. Ioan. Baptista ubi sup. fol. 242. subdens postea cum Mag. Veracruce in suo compendio, verb. Episcopus, [sect. 31] quod Religiosi habent in his partibus specialia privilegia, ut possint omnia illa, quae Episcopus in foro poenitentiae. Dixi autem [sect. 32] privative ad Inquisitores dictarum causarum cognitionem spectare, ut alios iudices Ecclesiasticos, & seculares excludam, qui se iam in illis immiscere non possunt, & Regales etiam Audientias, & Cancellarias Indiarum, quae etiam in eisdem inhibitae sunt, quamvis [sect. 33] per viam tollendae violentiae, aut per excessum iurisdictionis cognoscere velint, quod ultra legem Regiam, & alias schedulas, expreise, & enixe provisum est per illam dat. Matr. 10. Martij ann. 1553. quae habetur 1. tom. pag. 50. ibi: Mando que de aqui adelante en ningun negocio, ni negocios, causa, o causas civiles, o criminales de qualquier calidad, o condicion que sean, que al presente se tratan, o de aqui adelante se trataren ante los Inquisidores, o juezes de bienes o alguno dellos, vos, ni alguno de vosotros se entrometa por via de agravio, ni por via de fuerca, nipor razon de no aver sido algun delito en el santo Oficio ante los dichos Inquisidores suficientementa punido, o que el conocimiento del dicho negocio no les pertenece, ni por otra via causa, o razon alguna, a conocer, ni conozca, ni a dar mandamiento, cartas cedulas, o provisiones contra los dichos Inquisidores, o juezes de bienes sobre ansolucion, o alcamiento de censuras, o entredichos, o por otra causa, o razon alguna, si no que dexeis, i cada uno de vos dexe proceder librementa a los dichos Inquisidores, o juezes de bienes conocer, i hazer justicia, i no les pongais impedimento, ni estorvo en manera alguna. Pues si alguna persona, o personas, publos, o comunidades se sintiere, o sintieren agraviados de los dichos Inquisidores, o juezes de bienes, o de alguno dellos, pueden tener, i tienen recurso a los del nuestro Consejo de la santa i general Inquisicion, que en la nuestra Corte reside, para desbazer, i quitar los agravios que los dichos Inquisidores, i juezes de bienes, o alguno dellos huvieren hecho, a los quales del dicho Consejo, i no a otro Tribunal alhuno ve ha tener el dicho recurso, pues solos ellos tienen facultad Apostolica de su Santidad, i sede Apostolica, i en lo de as de su Magestad, i de los Reyes Catolicos nuestros bisabuelos degloriosa memori a para conocer, i para desbazer los agravios que los dichos Inquisidores i juezes buvieren commencado, o alguno dellos hiziere, o hizieren, &c. Cuius schedulae, & praxis meminit Simanc. de Cathol. inst. tit. 36. num. 2. Salcedo supra dicto cap. 102. vers. Et licet, Rodriguez de annuis reditib. lib. 1. cap. 17. num. 75. Cevallus 4. tom. commun. q. 897. n. 282. & tom. 5. de las fuercas, 1. par. gloss. 15. num. 16. & Narbona in d. l. 20. tit. 20. lib. 4. Recop. ubi gloss. 1. ex num. 6. agit, an, & quando Inquisitores recusari possint, & qualiter in eorum recusationibus procedendum sit. De quo etiam late, & docte, D. Francisc. Torreblanca de iure spirit. lib. 15. cap. 9. & Diana d. tract. 8. q. 5. pag. 388. Hoc autem non impedit, [sect. 34] quin Episcopus, qui ratione sui muneris, & officij est Inquisitor ordinarius contra haereticos, quo inspecto, & de haeresi olim solus cognoscebat, d. cap. ad abolendam, de haeret. hodie cum eisdem Inquisitoribus concurrat, vel eius nomine ipsius Vica rius, de qualitate eius quoad genus Inquisitione praemissa, prout, & praxi observatur, quia ordinariae eius iurisdictioni non est omnino derogatum per delegatam, quam Inquisitores exercent, cap. statutum 9. cap. ne aliqui 10. cap. ut officium, cap. per hoc, & fere per totum, de haeret. lib. 6. Clem. 1. eod. tit. & Extravag. Bened. II. inter communes, iunctis alijs, quae tradit Did. Perez in l. 3. tit. 4. lib. 8. Ordinamenti, pag. 85. & seqq. Vival. in Candelabro aureo, p. 1. tit. de abs. sacr. num. 12. Simancas ubi sup. cap. 25. per tot. Decian. lib. 5. crim. cap. 22. num. 5. cum seqq. August. Barbosa de iure Ecclesiast. lib. 1. §. 4. num. 54. D. Ioann. Vela de delict. cap. 14. a num. 17. Param. de orig. Inquisit. lib. 1. cap. 2. tit. 13. num. 30. Mosconius d. cap. 11. in princip. ubi, [sect. 35] quo Inquisitores dati sunt Episcopis tanquam Coadjutores, ut commodius haereses purgentur, late Galganetus de iur. pub. d. lib. 3. tit. 111. num. 41. & seqq. & num. 51. & eruditiss. D. Ioseph. Vela Granatensis Senator meritissimus in docta repet. ad cap. 1. de offic. Ordin. 1. par. num. 76. pag. 34. & Ioan. Filesacus de sacra Episcop. auct. cap. 1. Qui Auctores, praecipue Simancas, & D. Ioseph. Vela, docent, [sect. 36] qualiter hodie Ordinarius cum Inquisitoribus concurrat, & quid faciendum sit, quando inter se non conveniunt? Et idem tractat Azor lib. 8. inst. moral. cap. 18. q. 8. ubi etiam disputat, an [sect. 37] Inquisitoris auctoritas in conquirendis, & puniendis haereticis, maior sit, quam Episcopi Roxas de haeret. 2. par. num. 432. Molina de iust. & iur. tom. 6. disp. 28. ubi num. 11. & 12. disserit, quid possint Inquisitores sine Episcopis? Et quod iam fere omnia, quae causas Fidei concernunt, Ordinarij Inquisitoribus relinquut, Paramus ubi sup. lib. 3. q. 2. a n. 97. usque ad 107. Dom. Bracharens. Aucuna, cum addition. Seraph. de Freitas, in tract. de confessarijs solicitant. q. 2. num. 1. & seqq. Sousa in eod. tract. 2. par. num. 17. conclus. 5. Farin. de haeresibus, q. 186. num. 56. Ant, Fernand. de Moure in suo examine Theolog. moral. 4. par. cap. 10. ad litt. I. 2. num. 1. Et ultra eos, hoc, [sect. 38] quod Ordinarij dictas causas Inquisitoribus relinquant, expresse cautum est de iure nostro Indiarum per sched. gener. quae initio sungationis Inquisitionum ad eandem Indiam scriptae sunt Matrit. 10. August. ann. 1570. & Barch. 26. Maij 1585. & habentur d. 1. tom. pag. 45. & seqq. in haec verba: I porque podria acotecer, que en vuestra Diocesi resultando algunas cosas tocanres a nuestra santa Fe Catolica, i al delito de la beregia, vuestro Provisor, i Oficiales se entremetiessen a conocer del dicho delito, i procediessen contra algunas personas sospechosas, e infamadas del dicho crimen, e biziessen contra ellos processos, i desto podrian resultar inconvenientes, vos rogamos, i encargamos, que vos, ni vuestro Provisor, i Oficiales no os entrometais a conocer de lo susodicho, i que las informaciones que teneis, o tuvieredes de aqui adelante tocantes al dicho delicto, i crimen de beregia, las remitais al Inquisidor, o Inquisidores Apostolicos del distrito donde residieren los tales delinquentes, para que el, o ellos lo vean, i hagan en los tales casos justicia, que en los casos que conforme a derecho vos, o vuestro Provisor debais ser llamados, los dichos Inquisidores os llamaran para que assistais con ellos, como siempre se hahecho, i se baze, i no se haga otra cosa en manera alguna, poraque assi conviene al ser vicio de Dios nuestro Senora, i a lo contrario no se ha de dar lugar, &c. Et [sect. 39] in Lusitania esse Bullas Apostolicas, quae idem iubent, & declarant, tradunt Dom. Acuna & Freitas in locis supra relatis. Et quod hoc, quod dicimus de Episcopis, & eorum Vicarijs, intelligatur etiam [sect. 40] in Vicarijs, qui nominantur a Capitulo sede vacante, cum succedat in iurisdictione Ordinarij Episcopi defuncti, tenent etiam Simacas, & D. Ioseph. Vela in locis supra relatis. Quibus [sect. 41] Vicarijs, residetibus in loco, ubi Inquisitores morantur, & suum Tribunal habent, solent alij Episcopi vices suas committere, pro causis, quae spectant ad reos sancti Officij, qui sunt de sua Dioecesi, & iurisdictione, quamvis si vellent ad dictum Tribunal accedere, & ibi interesse, ubi tales causae tractadae essent, nullo iure prohiberi possent, ut constat ex supra relatis, & ex Narbona in l. 20. tit. 1. lib. 4. Recop. gloss. 21. num. 53. Vbi, [sect. 42] quod in causis Fidei sine Ordinario iudice procedere non possunt, in causis vero Familiarium ipsi soli sine Episcopo causas dijudicant. Et [sect. 43] ubi cu Inquisitoribus concurrit Episcopus, sedere debet post antiquiorem, ut tradit Vascocell. lib. 1. divers. argum. cap. 1. Stephan. Gratian. 1. tom. discept. cap. 106. num. 38. & novissime Hermosilla in addition. ad Greg. Lopez part. 5. gloff. 2. Prologi, num. 62. quia in his actibus post erecta Tribunalia sanctae Inquisitionis, non tam ut Episcopus, quam ut Inquisitor sedere videtur, & in eiusmodi gradibus, & praeminentijs ad locum sessionis regulandum, qualitas, quae in eo repraesentatur, attendi solet. Semotis autem Indorum personis, ac causis, [sect. 44] nullus est, qui ratione haeresis, vel aliorum, quae sanctae Inquisitionis Officium concernunt, in his Indiarum partibus, Inquisitoribus non subiaccar. Quod certe mirum videri non poterit, si consideremus [sect. 45] ipsum Regem Ferdin. Catholic. qui Inquisitiones erexit, se ac successores suos ijs submittere voluisse, ut observat Vasaeus in Chron. Hisp. Marta de iurisdict. 1. par. cap. 26. num. 94. his verbis: Item Rex Castellae, antequam Rex fiat, iuramento speciali subijcit se, & totum suum dominium sanctissimo severissimae Inquisitionis Tribunali. Quod etiam tetigi Ego 1. to. lib. 3. cap. 1. num. 91. & 92. Vbi etiam observo [sect. 46] Catholicos Hispaniae Reges, iam inde a temporibus Concilij Toletani VI. eam sibi legem imposuisse, ut Rex, qui inciderit in haeresim, sit excommunicatus, & exterminadus. Et prosequuntur, [sect. 47] hanc nostrorum Regum Inquisitioni subordinationem asseretes, Did. Valdes de dignit. Reg. Hisp. cap. 19. num. 88. Eimeric. in direct. Inquis. 3. par. q. 31. ubi Pena eius Addition. comment. 80. Carrer. in prax. tit. de haeret. num. 85. vers. Item possunt, Siman. in Cathol. instit. cap. 34. num. 32. Albertin. de haeret. cap. 1. q. 7. num. 4. Paramus de orig. Inquis. lib. 3. q. 5. num. 24. & late illustriss. Bracharens. Acuna in tract. de Confes. solicit. q. 12. ubi tamen eius Additionator Fr. Seraph. Freitas. hoc in dubium revocat, [sect. 48] & solum quoad effectum revelandi crimina, de quibus ipsi cognosocunt, eis subijci inquit, pro se citans Param. ubi sup. Decian. 1. tom. cri. min. lib. 5. cap. 23. num. 7. Cened. in collect. ad Sextum, collect. 14. num. 2. & sic intelligens quae a Dom. Acuna traduntur: Quia [sect. 49] semper (inquit) in statutis, quae ad inferiores diriguntur, Regalis persona excepta censetur, cap. fin. §. nec aliquis, de offic. deleg. cum late traditis a Goncal. ad reg. 8. Cancell. in prooem. §. 2. num. 37. Cabed. lib. 4. divers. cap. fin. n. 7. & in specie Trident. sess. 24. cap. 9. de reform. matrim. Enriq. lib. 11. de matrim. cap. 6. §. 3. gloss. 9. Ac subinde [sect. 50] ad summum Pontifice pertinet cognitio, & iurisdictio contra Rege haereticum, cap. ad Apostrolicae, de re iud. lib. 6. iunctis alijs, quae tradit Menchaca controv. illustr. cap. 8. a n. 20. Bursat. conf. 124. num. 75. vol. 1. Bellarm. lib. 5. de Romano Pontisice, cap. 7. & 8. Molina de iustit. & iur. 1. tom. tract. 2. disp. 29. concl. 3. contra sect. Angl. cap. 23. a num. 1. Azor 1. tom. inst. moral. lib. 8. cap. 12. q. 17. & cap. 27. q. 7. Vnde intelligimus, quid sentiendum sit [sect. 51] de Proregibus, & Gubernatoribus, alijsque Rectoribus Indiarum? nimirum, ut multo magis contra eos procedere possint, causae gravitate ita desiderante, consulto tamen prius Inquisitore generali, si in moragrave periculum non timeatur, ut cum Eimerico, Pena, & alijs resolvit Acuna, & Freitas ubi sup. n. 15. & 24. In quo tamen nimis circumspecte Inquisitores procedere debent. Nam generaliter [sect. 52] illis suis instructionibus praecipitur, ne iurisdictionem suam ad causas, & casus in illa non comprehensos extendant, ut habetur in Clem. 1. de haereticis, ibi: Advertant pariter, ne metas sibi traditas excedant, extendentes suae potestatis officium, ut quod in augmetum Fidei per circumspectam eius sedis vigilantiam salubriter est provisum, dum sub pietatis specie gravant enixe, cedat in fidelium detrimentum. Et si secus faciant, incidunt in exco municationem, a qua non possunt absolvi ab alio, quam a Romano Pontifice in mortis articulo, d. Clem. 1. §. verum, Clement. noletes, eod. tit. ubi Imol. Vitalin. Zabarell. & alij, Calderin. in tract. de haeret. Rubr. Inquisitores malitiose, num. 1. Simacas d. tit. 34. n. 40. Decian. d. lib. 5. crimin. tit. 24. per tot. Galganet. d. tit. 111. num. 58. quod etiam pluribus Indiarum schedulis admonentur, quae continentur 1. tom. pag. 48. Et praesertim, [sect. 53] ut Proregum personas, & dignitatem revereantur, quae immediate Regiam repraesentant, eisque primum locum, etiam in Fidei actibus deferant, & consuetis caeremonijs, & sedilibus uti permittant, cautum etiam est in alijs sched. eiusdem to. pag. 51. & praecipue in illa 8. Martij ann. 1589. quae Limanos Inquisitores graviter notavit, & reprehendit, quod Peruanum Proregem Dom. Comitem del Villar volebant praecedere, & sic hac occasione grave scandalum in Repub. generarunt, inquit enim: Que aunque es justo, i necessario que la Inquisicion sea veneradi, respetada, i temida, procedieron los Inquisidores indebidamente; i no menos mal el Virrei en passar por ello, con tanta derogacionde la autoridad que debe conservar el que tan inmediatamente como el representa mi persona. Et in urbe Mexicana aliud magnum dissidium natum fuit inter Inquisitores, [sect. 54] & Archiepiscopum civitatis super praecedentia, & modo sedilium in alio actu Fidei, super quo expedita fuit sched. ad Proregem Mexicanu Dom. Comitem Montis-Regij, dat. apud D. Lauret. 3. Octob. ann. 1604. quae deinceps iubet, ut Archiepiscopi, & Episcopi his actibus non intersint, ut dictae dissensiones vitentur. Contra quos tamen [sect. 55] Achiepiscopos, & Episcopos, & contra Generales, & Provinciales Religionum, & Equites Ordinum Militarium, & Clericos exemtos, quando, qualiter, & quatenus Inquisitores procedere possint, & an his cognitionibus ipsi Religionum Praelati intervenire debeant, late etiam, & utiliter tradunt DD. per text. ibi in cap. Inquisitores, §. denique, de haeret. lib. 6. Extrav. cum Matthoeus, eodem, Trident. sess. 24. cap. 5. de reformat. Repert. Inquisit. verb. Episcopi, Villadiego de haeret. q. 7. num. 15. Carrer. num. 74. plures apud Penam in direct. 3. par. comment. 76. & seqq. Locatus in opere iudiciali, verb. Episcopus, uum. 9. Simanc. in Cathol. inst. tit. 25. & 34. Roxas haeret. sing. 51. Eman. Roder. tom. 1. regular. q. 81. art. 1. Molina tom. 6. disp. 28. num. 18. Azor 1. par. instit. moral. lib. 8. cap. 18. q. 12. ubi Seraph. in notis, Piasecius in prax. Episcop. 2. par. cap. 3. num. 42. Zerola in eadem prax. verb. Regulares, novissime, & latissime Diana, qui alios adducit, d. tract. 8. resol. 21. & 22. Ioan. Bapt. in advertent. confess. 2. par. fol. 314. qui inter alias exemtiones Monachis concessas, eam adducit, [sect. 56] ut exemti sint a iurisdictione Iuquisitorum ex Breve Pauli IV. quod refert, sed postea fol. 321. sic concludit: Sed quantum attinet ad Inquisitores per privilegia sanctae Inquisitionis Officio post Paulum IV. concessa, eorum iurisdictioni, & censurae omnes nos subijcimus, ut P. Veracruz in suo compendio Indico, verb. Inquisitores, §. ult. absque dubio enim amplissima habent privilegia, quibus in Fide delinquentes, vel suspectos quosunque & indicare, & punire possunt, & puniunt, sicut in Hispania, & in Novo-Orbe fierividemus. Et idem agnoscit Bobadilla in Politica, lib. 2. cap. 19. num. 13. sic inquiens: Del crimen deheregia conoce el santo Oficio de la Inquisicion contra los dichos Cavalleros de Ordenes; que pues conoce contra los Clerigos, i Religiosos, con mas rezon conocera contra ellos. circa quod [sect. 57] tamen iterum noto, quod non solum contra Proreges (ut dixi sup. num. 19.) sed etiam contra quoscunque Religionum Praelatos, aliasve personas notabiles ob nobilitatem, litteres, dignitatem, vel ob vitae exemplum Inquisitores procedere non debere, nec carcerare inconsul to Generali Inquisitore, illiusque supremo Senatu, nisi in mora gravi periculum sit, ut habet constitutio Inquisit. dat. Matr. ann. 1561. & resolvunt Simanc. d. tit. 34. num. 32. Molin. d. disp. 28. num. 18. post Penam, quam citat Farin. d.q. 186. num. 28. & Freitas ad Acunam d.q. 12. num. 24. Et licet ad [sect. 58] inquirendum super crimine haeresis levia argumenta sufficiant, l. 2. ubi gloss. & DD. C. de haeret. cum late adductis a Mascard. de probat. lib. 2. concl. 861. num. 4. Repert. Inquis. verb. Convinci, & verb. Probationes, Roxas de haeret. par. 2. asser. 6. numer. 148. Simanc. tit. 50. num. 28. & tit. 51. num. 11. Galganet. d. tit. 111. num. 9. Periculosum tamen est (ut ipsi prudenter animadvertunt) ex levi suspicione honestum hominem ad iudiciutrahere, ut per Decian. ubi supra lib. 5. cap. 47. num. 2. Pena in director. par. 3. quaest. 87. comment. 136. Scaccia de iudicio causar. civil. crim. & haeretic. cap. 59. num. 10. & 11. Gabriel cons. 160. num. 7. lib. 1. & Martin. Delr. lib. 5. disquis. Magic. sect. 13. in princip. Et ratione gravitatis causarum, quae tractantur in his sactae Inquisitionis Tribunalibus, non solum ipsis Inquisitoribus, verum & [sect. 59] Commissarijs ab ipsis deputatis, & Familiaribus, quos in Italia vocant, Cruce signatos, & reliquis Ministris plura privilegia, immunitates, & exemtiones concessae sunt, & praecipue quoad forum, ut non nisi coram ipsis Inquisitoribus conveniri possint, saltim in causis criminalibus, & quidem etiam in civilibus officiales salariati earundem Inquisitionum, & in aliquibus provincijs, utpote Regni Valentiae, maioricensi, & alijs, etiam Familiares. De quo privilegio, & eius ratione, & praxi agitur in l. 20. cap. 5. & 6. tit. 1. lib. 4. Recop. in codice noviter addito, ubi refertur concordia tandem facta inter Iudices seculares, & Tribunalia sanctae Inquisitionis, quam pluribus scholijs ornat Simancas tit. 41. num. 17. & seqq. Roxas de haeret. 2. par. num. 422. Villadiegus in Polit. cap. 5. §. 20. num. 147. Marius Giurb. cons. crimin. 96. in princip. Hevia Bolanus in Curia Philip. 3. par. §. 1. num. 15. Doct. Narbona in d. l. 20. gloss. 21. ex num. 1. qui latissime dictam concordiam recenter interpretatus est, & nominis mei (quae eius comitas est) honorifica mentionem fecit in gloss. 17. num. 14. pag. 512. & recentius eruditiss. D. Thom. Carlevalius Senator Neapolitan. in praeclaris disputat. quas nuper edidit de iudicijs, & foro comper. disp. q. 6. sect. 6. per totam, ex pag. 219. quos duos praestanitissimos viros, me olim Salmanticae discipulos habuisse & laetor, & glorior, cum ipsi esse possint, & re vera sint aliorum Magistri. Quam [sect. 60] concordiam observare iussi sumus in his provincijs Indiarum per schedul. dat. Matr. 10. Martij ann. 1553. ubi ea ad litteram inseritur, 1. tom. sched. impress. pag. 52. & seqq. & rursus per aliam Matrit. 7. Febr. 1569. dicta autem concordia in epitomem redacta declarat: Quantos Familiares ha de aver en cade lugar, i que sean bombres llanos, i pacificos, i que se de lista del numero q ba de aver, i de los que se nombraren, a los Cabildos, i Regimientos de las ciudades, villas, o lugares donde buvieren de residir; i que en las causas civiles de los tales Familiares no tengan, ni pretendan los Inquisidores juridicion alguna, ni tampoco en los delitos graves, como son laesae Maiestatis humanae, levantamiento, o rebelion alebe, fuerca de muger, o robo de ella, i de robador publico, i de quebrantamiento de casa, Iglesia, o Monasterio, o en quema de campo, o de casa, con dolo, i en resistencia, i desacato calificado contra las justicias Reales, i en otros delitos mayores que estos; i ansi mismo en los casos tocantes a los oficios, i cargos Reales, i de Republica, que huvieren administrado los dichos Familiares. I que i as dudas que buviere sobre si el Familiar debe gozar, o no de los privilegios, se concuerden entre los Inquisidores, i los juezes seglares entre quien se ofrecieren; isi no se concordaren, embien las informaciones, i sumarias a la Corte, para que las determinen los del Consejo Real, i de la Inquisicion: i que en el entretanto que se ve i declara a quien pertenece la causu, este preso en la carceleria en que le buviere puesto el que en la captura buviere prevenido. Et quia hanc concordiam minus exacte observabant [sect. 61] Inquisitores Limani, & sub occasione indebitae tuitionis fuorum Familiarium, & receptorum praetores, Decuriones, & Tabelliones locorum valde distantium ad suum Tribunal vocabant, notati sunt per schedul. dat. Matr. 20. Ian. 1587. d. 1. tom. pag. 51. & per aliam 8. Martij 1589. ead. pag. quod plures Familiares, quam opus erat, creabant, & interdum Commendatarios Indorum, & Decuriones, & Regios Officiales contra dictae concordiae prohibitionem. Et iterum per aliam apud D. Laurent. 23. Aug. ann. 1595. 2. tom. pag. 15. reprehenduntur Inquisitores Mexicani, quod quendam Familiarem iuvare voluerint, ut coram Regali Cancellaria commissi officij receptionis mercium in portu Veraecrucis rationem non redderet. Qui, [sect. 62] & alij excessus cum quotidie renovarentur, & plures aliae dubitationes differentiae in his remotis partibus orirentur, quae ex capitulis dictae concordiae terminari non poterant. Tandem Regia Maiestas Philippi Tertij iussit supremum Senatum sanctae, & Generalis Inquisitionis cum Senatu Indiarum coadunari, & omnium suffragijs dicta dubia resolvi, dictasque differentias componi, & quid in posterum servari deberet, mature, & opportune decide. Quod vero post varias sessiones peractum fuit, & ex declarationibus, & ordinationibus, quae ex utriusque Senatus consensu processerunt, edita fuit nobilis illa schedula, quae vocatur, La concordia del ano de 1610. quae quoniam notabilis est, & ad paucorum manus pervenit, hic utiliter subnectede videtur, & ita habet. EL REI. Marques de Montesclaros, Pariente, mi Virrei, Governador, i Capita general de las provincias del Piru, i la persona que adelate me sirviere en el dicho cargo, Porque la paz, i concordia, i buena correspondencia entre los Ministros, i Tribunales es mui conveniente, i necessaria para el buen govierno de los Reinos, i administracio de la justicia: i aviendo tenido noticia el Rei mi senor, que aya gloria, que entre los Virreyes de essas provincias, i de Nueva-Espana, i las Audiencias de ambos Reinos, i otros Ministros seglares de las Indias, i los Tribunales de la Inquisicion de essa ciudad de los Reyes, ide la de Mexico, i sus Comissarious, avia algunas diferencias, i competencias de jurisdicion sobre causas, i negocios fuera del crimen de la beregia, o dependiente della, i deseando que se escusen para adelante, i se diesse orden que conviniesse, i que cada uno acuda a lo que le tocare por razon de su oficio, i no se periurbe la paz. Mande, que dos del Consejo de la santa i general Inquisicion, i otros dos del Real de las Indias se juntassen, i viessen los papeles que acerca dello se avian remitido por una, i otra parte, i se me cosultasse lo que pareciesse. I aviendose cumplido assi, i visto, i considerado todo mui particularmente, i resuelto lo que debia bazerse por cada uno, quando las dichas competencias se ofreciessen, por no averse embiado basta agora los despachos de lo que assi se resolvio, he entendido, que las dichas competencias, i diferencias se han proseguido, i sido mayores, segun las dilaciones que dellas han venido, i para que cessen, i se haga todo como conviene al servicio de Dios, i mio, i a la autoridad de los Tribunales, Mando, que el des pacho que estabaresuelto en tiempo del Rei mi senor, se haga luego en la conformidad q entonces se resolvio, i que por ambos Consejos se embie a los Tribunales, que dellos dependen: i lo que assi se acordo, i resolvio es lo siguiente. Primeramente, que los Inquisidores del Piru, i Nueva-Espana, idel Tribunal que be mandado assentar en la ciudad, i provincia de Cartagena, de aqui adelante, tacita, ni expressamente no se entrometan por si, ni por terceras personas en benesicio suyo, ni de sus deudos, ni amigos a arrendar mis retas Reales, ni a prohibir que con libertad no se arrienden enla persona que mas por ellas diere, sopena de perder sus oficious. Item, que los dichos Inquisidores, i Fisceles, i los otros Oficiales salariados de esse, i las demas Inquisiciones no traten en mercadurias, ni arrendamientos, por si, ni por interpositas personas, sopena de perdimiento de sus oficios, i de lo que trataren, i contrataren. Item, que los Inquisidores, i Ministros de la Inquisicion no puedan tomar, ni tomen por el tanto cosa alguna que se buviere vendido a otro, sino fuere en los casos que les es permitido por derecho, i pudieran tatear, sino sueran Ministros de la Inquisicion: i que no puedantomar cosa alguna de mercadurias, o otras personas contra su voluntad, aunque sea pagandola a tassacion, sino fuere en caso de grande necessidad, para los presos, o obras de la casa de le Inquisicion, i no para las suyas, i sus personas, i familias. Item, que los negros de los Inquisidores anden sin espadas, ni otras armas; i si las traxeren sino fuere acompanando a sus amos, mis justicias Reales los pueda castigar, guardando en esto el orden que tengo dado con los Oidores. Item, que los Comissarios, i Familiares de las dichas Inquisiciones, que fueren mercaderes, tratantes, o Encomenderos, no sean exe tos de pagar mis derechos Reales; i mis justicias Reales les compelan a ello, i les puedan reconocer sus casas, i mercaderias: i ballando aver cometido algunos fraudes en los registros, castigarlos conforme a las leyes, i ordenancas Reales; i los Inquisidores contra esto no los amparen, i defiendam. Item, que nombrado la justicia Real seglar por depositario de algunos bienes a algum Familiar, le pueda compeler a q de cuenta delos tales bienes, i castigarle siendo ino bediente. Item, que los Familiares de la Inquisicion que tuvieren repartimientos, o feudos mios, quando vinieren enemigos a las costas vaya a guardarlas a las partes, i lugares que el Virrei, i Capitan general les ordenare, i hagan las otras cosas que tienen obligacion, conforme a sus feudos. Item, que los Comissarios de la Inquisicion no den mandamientos contra las justicias, ni otras personas sino fuere por causas de la Fe en los casos que les es permitido, todo conforme a sus titulos, o por comissio especial de los Inquisidores. Item, que los Oficiales, Comissarios, i Familiares de la Inquisicion no gozen del fuero de la Inquisicion en los delitos que buvieren cometido antes de ser admitidos por Oficiales, Comissarios, i Familiares. Item, que los Inquisidores no detengam los corrcos i cbasques, i alcen la prohibicion que contra esto tiene becha, porq el Correo mayor les dara aviso quando partiere los tales correos, como mando lo haga i cumpla. Item, que los Inquisidores de aqui adelante tengam mucha consideracion en proceder contra los Alguaciles Reales, i no los prendan sino en casos raros i notorios, en que huviere excedido contra el santo Oficio. Item, que los Inquisidores alcen la prohibicion que tienen hecha de que ningum navio salga del puerto, ni persona ninguna parta del Reino sin licencia suya. Item, que sucediendo algun Inquisidor, o Ministro de la Inquisicion en algunos bienes litigiosos por testamento, o otro titulo, no se traigan los pleitos que sobre ello buviere a la Inquisicion, sino que se determinen, i acaben donde fueren comencados, o buvieren de ir en grado de apelacion. Item, que estando presos en la Inquificion alguno, o algunas personal por algun delito, aunque sea de la Fe, los Inquisidores no den mandamientos contra las justicias para que sobresean, i paren en los pleitos que los tales presos tuvieren ante las tales justicias. Item, que los Inquisidores tengam mucho cuidado de nobrar por Familiares, i Ministros de la Inquisicion personas quietas, de buena vida, i exemplo. Item, que en la Veracruz, por ser puerto principal, i escala del Reino de la NuevaEspana, aya un Alguacil de la Inquisicion, el qual goze del fuero della como Familiar, i los Alguaciles que buviere nombrados en las otras ciudades, villas, i lugares de essos Reinos de las Indias se quiten luego. Item, que los dichos Inquisidores no nombren por Calificadores del santo Oficio a ningun Religioso, que no aya passado a aquellos Reinos con licencia mia, i de su Prelado. Item, que siendo Calificador dela Inquisicion algun Religioso, si a su Prelado le pareciere mudarle a otra parte por algunas consideraciones, los Inquisidores no se lo impidan. Item, que los Familiares que tuvieren oficios publicos, i delinquieren en ellos, sean castigados por mis justicias Reales, i los Inquisidores no los defiendan, ni amparen contra esto; i lo mismo se entienda con los Comissarios que delinquieren en los oficios, o ministerios de Curas, o Prebendas que tuvieren, sino que los dexen a sus Ordinarios. Item, q estando amacebados algunos Familiares de la Inquisicio, i procedienao mis justicias, o las Eclesiasticas por el dicho amancebamiento contra ellos, los Inquisidores no los amparen, ni defiendan, aviendo las dichas justictas prevenido la causa. Item, que los Inquisidores no den mandamiento contra las Vniversidades, en que maden se gradue algun Doctor por Claustro, co tra los estututos i constituciones dellas, ni se entrometa en cosas semejantes, ni en negocio de govierno, que no tocan a su ministerio. Item, q el dia q se buviere de celebrar auto de la Fe, los Inquisidores d aqui adelante no prohiba traer armas, pues si coviniere q no se traigan, el Virrei lo madara proveer assi. Item, que quando los Inquisidores fueren a alguna Iglesia a publicar el edicto de la Fe, o a hazer otro acto de juridicion, se sentaran enla Capilla mayor en sillas, teniendo delate una alfombra, i almobadas, i los oficiales un banco cabierto con una al fombra. Item, que los Inquisidores no proceda por cesuras contra el Virrei en ningun caso de copetencia de juridicion. I el Virrei no advocara ninguna causa, o delito de Familiares, o Ministros de la Inquisicion, en que obiere, o se esperare aver competencia de juridicion; antes lo dexe a las Audiencias, i justicias ordinarias, para que con ellos los dichos Inquisidores puedan formar la dicha competencia, si la buviere de aver. Item, que por escusar todamanera de competencia entre los Inquisidores, i las Audie cias Reales, i las otras mis justicias seglares sobre el conocimiento de las causas criminales de los Familiares, fuera del cremen de la beregia, o dependiente della, i que se conserve entre ellos toda buena paz, i correspondencia, Mando, que de aqui adelante, quando se ofreeieren las dichas causas de competencias, el Oidor mas antiguo de mi Audiencia Real de Lima, o de al de Mexico rrespective, se junte con el Inquisidor mas antiguo de la dicha Inquisicio, i ambos confiera, i traten sobre el negocio en que obiere la dicha competencia, i procuren de concordarlo por la via i orden que mejor les pareciere; i no se concordando los dichos Inquisidores, nombren, i escojantres Dignidades Eclesiasticas, i dellos el Virrei elija uno que se junto conlos dichos Inquisidor, i Oidor mas antiguos, i se guarde lo que pareciere ala mayor parte: i sino la buviere, por ser todos tresvotos singulares, el Virreivea la causa, i se guarde el parecercoquie coformare. I porque en el Piru, quando ai auto de la Fe, siemprese ha acostumbreado, que el Virrei ba ido acopanado de la Audiencia, Ciudad, i Cavalleros, i entre enel patio dela Inquisicion, donde esta aguardando los Inquisidors, i alli toma el Virrei en mediv, quando ai dos Inquisidores: i si uno solo, va el Virrei a lae mano derecha, i el Inquisidor a la izquierda: i por el mismo orde se assientan en el auto; i acabado buelve el Virrei con los Inquisidores hasta la Inquisicion, i dexandolos en el patio della, se va a su casa con el mismo acompanamiento. I mi voluntad es, i mando, que esta orden se guarde de aqui adelante, assi en el Piru, como en la NuevaEspana, no embargante que en le Nueva-Espana aya avido diferente costumbre. I porque mi voluntad es, que se guarde, i cupla lo cotenido en los veinte i seis Capitulos arriba escritos, os mando, que en lo que os tocare los caplais, i guardeis, i hagais guardar, i cumplir, i executar, segun, i como en ellos se contiene, i declara; i que contra el tenor, i forma dellos no vais, ni passeis, ni cosintais ir, ni passar en manera alguna: i alos Tribunales, i ministros del S. Oficio se ordena lo mesmo por el Cosejo dela santa i general Inquisicion, por los despachos que de la misma fecha destos se embia para el Consejo, para que por sus partes, i lo que les toca assi lo cumplan puntual, i precisamente, terneis co ellos, i procuareis que se tega todabuena cor respondecia, bonradolos, i dadolos todo el favor i ayuda que conviene para el ministerio ta santo que exercen, que en ello sere servido, i a las Audiecias de la Plata de S. Fracisco de Quito i Chile embiareis una copia desta cedula, para q la poga en sus archivos, i tega entedido lo q se provee, i ordena, i lo cumpla, i baga cuplir en los casos que ensus distritos se ofrecieren delos expressados en ella, i podreis escusarde embiar lo mesmo alas Audiencias del Nuevo-Reino de Granada, i Tierra-firme, porque por coprebenderse en el distrito de la Inquisicion que nuevamente he madado fundar enla ciudad de Cartagena, se les embia la orden que han de guardar, assi delo que les es comun delos Capitulos arriba cotenidos, como de lo que de nuevo con la dicha fundacio se ordena, i mada, conforme a lo que ha parecido, que los unos, i los otros deben guardar, i cumplir: i esta original hareis poner en el Archivo de essa Audiencia. Fecha en Lerma a 22. de Mayo de mil i seiscietos i diez anos. Yo el Rei. Por mandado del Rei nuestro Senor. Pedro de Ledesma. Caeterum cum in cap. 25. dictae sched. quod agit de cognitione, & decisione [sect. 63] competontiarum, quae ratione iurisdictionis inter Inquisitores, Regales Audientias, & alios iudices seculares quotidie suboriri solent, non exprimeretur locus, in quo ad tale decisione faciendam Inquisitor, & Auditor antiquior coadunari deberet, & uterque praetederet alium ad se trahere, co quod multis retio annis in his provincijs Indiaru de praelatione decertent, & [sect. 64] Auditores pro se habeant cosuetudine, & schedulas aliquas, quae eis priore locum deferendum esse declarat. Quas tamen Inquisitores admittere nolunt, eo quod per Tribunal supremae Inquisitionis expedite non fuerint. Res in antiquacofusione permansit, quia super quolibet dubio coprtontia iurisdictionis formabatur, & nunquam decidebatur ob concursus, & praecedentiae dubitatione. Quod effecit, ut plurimae, ac gravissimae causae civiles, & criminales cum gravi partiu damno, & Resp. scadalo indecisae manerent, & hucusque permaneant. Vnde plures super hoc litigantium querelae, & Proregum, Audientiaruque epistolae ad Regias aures, & supremum Indiarum Senatum pervenerunt, cuius consultationibus circa hunc articulum praecedentibus, Rex noster [sect. 65] declaravit per sched. Matr. 19. Novembr. ann. 1618. Que las juntas se biziessen en una sala de las casas Reales, i que el Oidor avia de preferir, i prefiriesse al Inquisidor. Idemque ipsum rursus repetitum fuit per epist. ad Limanam Audientiam scriptam 28. Maij ann. 1621. Et sane (iudicio meo) satis iuris regulis co sentanee. Nam ubi haec [sect. 66] copetentiae formantur, no agitur de causis Fidei, hae enim penitus Inquisitoribusreservatur, ut supra animadverti. Sed de temporali, ac Regali iurisdictione cora his, vel alijs iudicibus exerceda. In qua Auditores ordinariam habent, &, ut ita dicam, trumcalem, vel radicale, Inquisitors [sect. 67] vero delegatam, ac propter causae privilegium erga certas personas, & causas sibi concessam, ut patet ex constit. Vrban. & Clem. IV. & docent DD. in cap. ad abolendam, §. si vero, de haeret. direct. Inquis. 3. par. q. 4. Vbertus verb. Inquisitor, Simanc. in tit. 7. n. 4. Moscon. d.c. 11. in princ. Vnde orta quaestione super fori declinatoria favorabilior [sect. 68] in dubio iudicada est ordinaria iurisdictio, quam delegata, & extraordinaria, quae & odiosa dicitur, & censetur, ut per gloff. in cap. 1. verb. Processus, de rescript. in6. Menoch. lib. 2. praes. 16. num. 13 & lib. 1. de arbitrar. q. 37. num. 14. Magon. decis. Florent. 87num. 3. & Alvar. Valasc. con. 152. num. 9. Et ubi daremus aequale esse dignitate, & au[sect. 69]ctoritatem Inquisitorum, & Auditorum, Auditor qui ordinariam defendit, & repraesentat, meliorem quidem, & honorationrem locum habere deberet. Non enim omnino assentior Narbonae, qui in d. l. 20. Recop. gloss. 22. per totam, indistincte [sect. 70] hanc iurisdictione sancti Officij in causis Familiarium Ecclesiasticam, & Apostolicam facit. Cum id non satis admittant verba eiusdem legis, ibi: Como juezed que para ello tinen jurisdicion de su M agestad. Et certum sit, iura, quae Narbona in contrarium expedit, in Hispania observata non fuisse, quousque Reges Catholici in honore, & favorem Fidei, & Inquisitionis, hanc partem suae iurisdictionis per Inquisitores exerceri voluerunt. Neque obstat, quod [sect. 71] d. cap. 25. dicat: Que el Oidor mas antiguo se junte co el Inquisidor mas antiguo, &c. Vnde videtur, quod ille huc sequidebet, & ad eius domum accedere. Nam hoc nihil stringit, cum sine aliqua iuris partium ponderatione essutitum potius, quam dictum reperiatur, arg. l. si quando, C. de inoff. test. praesertim cum in coiunctis non soleat curari ordo littere, l. quoties, §. universorum, D. de usufr. Et dictio [sect. 72] cum, quando ponitur interpersonas, vel etiam inter res, quarum una alteri accessoria no erat, eas aeque principaliter iungit, ut post plures, quos refert, tradit Cened. sing. 9. n. 5. & seqq. & Aug. Barbos. in tract. de dictionibus, verb. Cum, & Tusch. eod. verb. Sed quavis decta declaratio praecesserit, adhuc Inquisitores Limani, & Mexicani ei acquiescere noluerunt, eandem causam praetexentes, quod [sect. 73] Regis madatu ad id exequedu non haberet per supremum generalis Inquisitionis Cosiliu, cui ipsi suberant, expeditu. Quo factuest, ut dictarum litium cursus indies magis, ac magis protelaretur, & ita, urgente Indiatum Senatu, ut competens huic damo remedium adhiberetur, Rex noster utriusq; Senatus votis, & cosultationisbus attete perspectis, his ultimis diebus ad dictas differentias super praecedentia sedandas, hanc formam praescripsit, ut antiquior Auditor, & Inquistor in Palatio Regio cora Prorege coveniret, & manus dextrae locum, qui eoru in munere antiquior esse reperiretur, haberet, atque occuparet. De quo per utruque Senatum sched. expediri iussae sunt an1636. quae nescio an adhuc ab Inquisitorib recepte sint. Qualiter vero in Hispaniae Regnis [sect. 74] similes competentiae terminentur, & quae regulae ad earum decisionem servadae sint, videbis apud Simancas tit. 41. n. 21. Cevallos in tract. de violentijs, gloss. 15. n. 16. & seqq. & 2. par. q. 23. n. 9. & 10. Narbon. in d. l. 20. tit. 1. lib. 4. Recop. ex gloss. 7. ad 20. & 73. & 24. D. Valecuela cos. 191. n. 13. fol. 586. ubi tractat, quid debeant [sect. 75] probare Familiares, ut gaudeant privilegio Inquisitionis, & Carleval. tract. de iudic. disp. 2. q. 6. sect. 6. ex. n. 511. ad 524. ubi optime Narbonam reprehendit, quod Familiares delinquentes in officio, per omissionem, docuerit ab Inquisitoribus puniedos esse, sic exceptione dictarum schedularum restringens. Plane illud inconcusse [sect. 76] eisdem Familiaribus concessum est, ut possint arma portare, quod promanat ex alio, quod ipsi Inquisitores, quibus assistunt, & famulantur, possint habere [sect. 77] familiam armatam ad munus, & officiu sibi iniunctum melius exequendum, Clem. 2. §. ult. de haeret. cap. statutum, cum gloss. verb. Indirecte, eod. in 6. & de utroque loquitur Bobadilla, addes, quod possunt procedere cotra eos, qui eis arma auferre voluerint, in Polit. lib. 2. c. 17. n. 80. ubi allegat Hippolyt. Bald. Lucernam Inquisit. Paul. Fusc. Monoch. Simanc. Covarr. Redin. Salced. Placam, Roxas, Duen. Roland. Decian. Laelium Iordan. Villad. repetit ipse Bobadilla eod. lib. 2. c. 15. n. 9. & 28. & prosequitur Narbona d. l. 20. gloss. 18. n. 85. & post Penam extendit Salced. in prax. c. 150. n. 26. ad caeteros Ministros, qui quavis alia ratine sancto Officio inserviunt, veluti Commissarios, Consultores, Advocatos, Notarios, Custodes carcerum, sive Commentarienses, & alios. Nam hi omnes ratione officij infecti sunt haereticis, & impijs hominibus; ut optime tradit pena schol. 114. ubi, quod plus est, idem dicendum existimat de illis, qui publice scribunt adversus haereticos: Hoc enim (inquit) non modo sacri officij Ministri sunt, verum, quod amplius est, Fidei defensores. Qui cum multos habeant inimicos, iustum videtur, ut hoc privilegio delationis armorum utantur, aut salte iustissimu esset, ut ad hos etiam benignitate Pontificia extederetur. Et idem tractat alios Auctores referes Diana d. tract. 8. resol. 31. pag. 398. quo in tract. & in praeced. Plurimasquaestiones ad officium Inquisitorum pertinentes adducit. Habent etiam Inquisitores inter alia privilegia illud valde notabile ex Bulla Pauli III. & Pij V. [sect. 78] ut si quas praebedas in Ecclesijs Cathedralibus, vel Collegiatis obtineant, pro presentibus, & residentiubs habeantur, de quo agit Roxas de privil. Inq. n. 420. & sing. 69. Splin. in speucl. testam. glos. 3. in princ. n. 78. & alij, quos refert Barbosa in remiss. ad Concil. Trid. sess. 24. c. 12. de refor. & novissime Diana d. tract. 8. resol. 91. pag. 416. & sic in tota Hispania observatur, etiam in Ecclesijs, quae de iure Regij patronatus existunt. Et aliquando id etia in his provincijs Indiarum obtentum fuit in Inquisitoribus Mexicanis Bonilla, & D. Alphoso de Peralta, qui in Metropolitana eiusde urbis Ecclesia dignitates habuerunt, & Limae in Inquisitore Cerecuela. Sed postea hoc in supremo Indiarum Consilio admissum non est, ne Ecclesiae, quae vix sufficientibus praebendarijs abundant, hoc facto, necessario servitio priventur; maxime no Canonicatu in singulis earu pro reditibus S. Inquisitionis supprimi iusso, ut sup. retulimus. Et invenio sched. dat. Pardi 25. Ianuar. ann. 1569. to. 1. pag. 56. cum Regijs officialibus Limanis loquentem, quae iubet, quod si forte aliqui ex dictis Inquisitoribus ad aliquam Dignitate, Canonicatum, vel Beneficium a nostris Regibus praesententur, eius reditus pro rata ex Inquisitionis salario detrahantur. Quod satis notaile est, sed parum practicatur, quoniam (ut dixi) iam eis praebendae dari non solet. Est autem valde notandum, & magnifaciendum dictum privilegium Inquisitorum, ut pro residentibus habeantur; [sect. 79] quoniam cum idem praetenderent Comissarij Subdelegati sanctae Cruciatae, id eis denegatum fuit, iussuque, ut no residetes a suis Praelatis mulctentur per sched. dat. Matr. 17. Martij, & 27. April. ann. 1619. Denique illud animadverto, quod [sect. 80] etsi aliquis qui in Hispania haeresis crimen, vel aliud commiserit, quod ad cognitionem Inquisitionis pertineat, ad Indias, ut quotidie accidit, trasfretaverit, adhuc ab Indianis Inquisitionibus puniri poterit, absque ulla remissione ad locu originis domicilij, vel comissi delicti. Est [sect. 81] naque in hereticis speciale, ut ubicuque reperti, & coprehensi fuerint, ibi puniri possint, quia ubique est Tribunal Domini, ut arg. l. arriani, l. Manichaeos, de haeret. & l. 2. C. de apostatis, docet Cynus in l. 1. in fin. C. de summ. Trinit. gloss. & Ioan. Andr. & Philip. Franc. per text. ibi in cap. ut commissi, de haeret. lib. 6. & alios referens Duen. reg. 378. n. fin. Roxas, omnino videndus, de haeret. sing. 153. Maxime cum talis haereticus, [sect. 82] si in haeresi, vel Iudaismo perseveret, quotidie idem delictum patrare videatur, & sic hac de causa ibi, ubi apprehenditur ratione delicti forum sortiri, ut contingit in latrone, qui secum re furto subtractam asportat, cuius [sect. 83] remissione multi eade ratione excusari posse defendunt, ut constat ex Paul. Castr. in l. sive manifestus 5. §. 1. D. de condict. furt. Boer. decis. 218. n. 2. Capic. decis. 104. Duenas reg. 378. n. 5. Scoin. in cap. 1. n. 5. de raptor. vivio lib. 1. commun. verb. Iudex domicilij, n. 11. Villalob. in comm. opin. ver. Reus, num. 65. quorum sententiam valde probabile existimat D. Balboa in cap. fin. de foro competent. art. 3. num. 167. licet statim num. sreq. contrariam magis communem appellet. Et ex his Ego, in ardua quaestione consultus, inferebam, tentari etiam poste, ut [sect. 84] etsi non persona, seds bona talis delinquentis in aliquo loco reperta sint, ubi nec ipse delictum comisit, nec originem habet, adhuc si delictum notorium fuerit, posse adversus bona absque ulla remissionis necessitate procedi per Inquisitores, in quorum districtu bona reperta sint, cu quod in personam concedimus, multo magis in bonis admittere debeamus, argument. eorum quae late, & utiliter notat Everard. in locis legal. loco 1. Et huiusmodi [sect. 85] bona a die patrati criminis in commissum cecidisse videantur, atque adeo possit fiscus Inquisitionis in illa manum inijcere, & cum ipsis bonis, processu formato, eisde sententiam dicere, iuxta l. Imperatores, cum similib. de publican. & vectigal. late Mauson. in tract. de cotrvadis, c. 1. Praesertim cum in hoc crimine illud sit speciale, ut citatus, contumaciter absens, absque alia probatione condemnari possit pro haererico, cap. cum cotumacia 7. de haeret. in 6. Archid. in cap. ut comissi, n. 3. Ioan. Andr. Frach. Silves. & alij, quos refert Simanc. de Cath. inst. tit. 2. Rub. de absent. n. 1. & seqq. Carrer. tit. de haeret. n. 112. & 118. Tiber. Decian. lib. 5. crimin. cap. 20. n. 19. & cap. 27. n. 7. &c. 32. n. 10. Galganet. tit. 111. n. 54. ubi circa formam procedendi contra ablentes, & cotumaces in crimine haeresis se remittit ad ea, quae tradit Archid. in cap. ut comissi, de haeret. in 6. & ibi Geminian. & Vmbert. Locatus in iudiciali Inquisitor. verb. Citatio, n. 14. vers. Tu dic, & Simancas d. tit. 2. per totum. # 25 CAPVT XXV. De Bullae Cruciatae praedicatione, & Commissarijs ad eius expeditione in partibus Indiarum electis, eorumque auctoritate, & iurisdictione, & de alijs Bullis, & Brevibus Apostolicis, & quando, & qualiter in eisdem Indijs admitti, & exequi debeant? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiqvinti. -  1 BVllae sanctae Cruiatae praedicatio in Indijs qualis? -  2 Quaestorum eleemosynarumabusus sublatus, & punitus, & iura, & schedulae de hoc agentes. -  3 L. 1. cum alijs, tit. 9. Recop. illustratur. -  4 Quaestores eleemosynarij, qualiter Indos vexarent, & expilarent? -  5 Quaesturae fratrum S. Antonij, an per Trident. sublata sint? -  6 Eleemosynaru petitio sub praetextu indulgentiarum legitime concessarum, prohibita non est. -  7 L. 21. tit. 18. par. 3. ponderatur, & exornatur, & num. 14. -  8 Cruciatae concessio, & eleemosynarum, quae eius virtute corrogantur, quando Regibus nostris facta fuerit? -  9 Eleemasynarum quaestores, & petitores, quando permitti debeant? -  10 Indulgentiae possunt habere respectum ad rem temporalem in pios usus concessam. -  11 Bullae Cruciatae de materia, & explicatione, & varijs quaestionibus ad eam pertinentibus, qui scripserint? -  12 Gratiae Bullae Cruciatae, an stricte, vel late interpretandae sint? remissive. -  13 Cruciatae Bulla cur ita fuerit appellata? -  14 Cruciatae mentio reperitur in quadam lege partitae. quae refertur, & ponderatur. -  15 Indiarum provinciae sunt accessorie unite Regnis Castellae. -  16 Cruciatae praedicatio concessa pro Regnis Hispaniae ad provincias Indiarum extendi potuit. -  17 Cruciatae expeditio in provincijs Indiarum, qua forma constituta fuerit? -  18 Commissariorum subdelegatorum sanctae Cruciatae in Indijs institutio, numerus, & officium, & de eorum Ministris. -  19 Thesaurarioru S. Cruciatae nominatio, & officium. -  20 Cruciatae reditus in Indijs, adquam usque summam ascendere soleant. -  21 Praedicatio Bullae Cruciatae, quo modo. & pro quo tempore in Indijs fieri soleat? -  22 Eleemosyna pro consequendis gratijs Bullae Crucitae, quo modo taxetur in provincijs Indiarum. -  23 Bullae Cruciatae eleemosynam in Indijs augere, & singulis annis colligere, an expediat? saepe in quaestionem vocatum est, & Auctoris iudicium. -  24 Bullae Cruciatae nova praedicatio, si forte aliqua de causa in Indijs ultra tempus solitum differatur, adhuc fideles utuntur, & fruutur gratijs praecedetis praedicationis. -  25 Commissarioru Cruciatae in Indijs dignitas, honor, & praeminentiae, & schedulae de hoc agentes. -  26 Commissarioru S. Cruciatae in Indijs cognitio, & iruisdictio, & qualiter sit privativa, & cum inhibitione Regiarum Cancellariarum, etiam per viam violentiae, & compendium schedularum, quae de his agunt. -  27 Appellationes a Comissarijs subdelegatis sanctae Cruciatae, quomodo, & ad quos inter ponantur? -  28 Cognitionem per viam violentiae non dari Regalibus Audientijs in causis Cruciatae, qui asserant? -  29 Commissarij Cruciatae procedere possunt contra eos, qui Ministros suos turbant, vel impediut in suis officijs, vel exemtionibus, sed non per censuras, & quare? -  30 Inquisitores posse procedere per cesurascotra turbates exetiones suorum Familiarium, & Ministrorum, putat Narbona, & quare? -  31 Episcopus, qui simul est dominus temporalis alicuius loci, in causis, in quibus tanquam talis congnoscit, non potest procedere per censuras. -  32 Appellationes ab Episcopas, simul dominis temporalibus, ubi ut tales pronuntiant, ad Regia Tribunalia superiora deferenda sunt. -  33 Rex ubi simul est Dux, & iudicat ut talis, appellatur ad superiorem in Ducatu. -  34 Competentiae iurisdictionis, si quae forte oriantur cum Commissarijs Cruciatae, quomodo terminandae sint? -  35 Commissarij sanctae Cruciatae, quando, & in quibus actibus Auditores praecedant? -  36 Rationalis, vulogo Contador, S. Cruciatae, an Fiscales Regiae Cancellaraiae praecedere debeat? -  37 Commissarij S. Cruciatae an possint cognoscere de bonis vacantibus, & intestatorum, & ea Cruciatae iuribus applicare? -  38 Religiosi Beatae Mariae de Mercede praetendebant in Indijs bona, quae vocantur de mostenco, & qualiter exclusi fuerint? -  39 Bona vacantia & de Mostrenco regulariter pertinent ad Regalia, & per Regios officiales colligenda, & adminstranda sunt. L. vacantia, C. de bon. vacant. l. 7. & 9. tit. 10. l. 7. & 8. tit. 13. lib. 6. Recop. illustrantur, ibid. -  40 Bona de Mostrenco cur dicantur, quae certum dominum non habent? -  41 Commissarij Cruciatae in Indijs, si velint cognoscere de bonis de Mostrenco, debent ostendere peculiarem delegationem ad hoc. -  42 Bullarum Apostolicarum retentio, quae per Regium Indiarum Consilium prius visae non fuerint, qua ratione fundetur? & sched. de hoc agentes. -  43 Nuntij Apostolici Hispaniae iurisdictio, & Brevia ad provincias Indiarum non extenduntur. -  44 Bullarum retetio facilius debet permitti in provincijs Indiarum, quam alibi, & quare? -  45 Bullarum retentionis materiam Auctores plurimi tractant, qui recensentur. -  46 Bulla in Coena Domini non comprehendit retinentes Bullas Apostolicas ex iusta causa, & ad effectum supplicandi de illis apud sed. Apost. -  47 Supplicationes a Bullas Apostolicis, quae ex iustis causis retinentur, qualiter, & a quibus interponi, & prosequi debeant? -  48 Executoriales in Romana Curia in contradictorio iudicio a partibus impetrati, retineri non debent, nec a Fiscalibus impediri. -  49 Bulla in Coena Domini qualiter in provincijs Indiarum singulis annis publicetur, & qui de ea agant? AD eandem quoque, de qua agimus, rerum, & Tribunalium Ecclesiasticorum tractatione pertinet, ut aliqua dicamus [sect. 1] de Bullae Cruciatae in his Indiarum partibus Praedicatione, & Iudicibus, sive Commissarijs Subdelegatis, qui in causis ad eandem praedicationem pertinentibus privatam iurisdictionem exercent. Et sciendum quidem est, quod [sect. 2] quamvis quaestoru abusus, qui sub occasione plures eleemosynas a populis corrogandi, in eis conciones habebant, & varias indulgentias pollicebantur, quibuscunque privilegijs non obstantibus, merito extirpari, & puniri iussus fuerit, in cap. cum ex eo, de poenit. & remiss. Clem. abusionibus, eod. tit. cap. ut officium, §. copescendi, de haeret. in 6. Conc. Trid. sess. 5. de reform. c. 2. sess. 2. 1. c. 9. sess. 25. ad fin. in decreto dse indulgetijs: quibus des iure nostro Regio consonat [sect. 3] text. in l. 1. & ult. cum alijs lib. 1. tit. 9. Recop. & de iure Indiarum sched. 6. Decemb. ann. 1571. & 13. Novembr. ann. 1582. quae referuntur 4. tom. impress. pag. 267. & pag. 327. & strictius epist. dat. Pard. 2. Decemb. ann. 1609. directa ad Dom. Marchione de Montesclaros Proregem Peruanum, ubi referuntur [sect. 4] excessus huiusmodi quaestorum inter Indos, & qualiter eos vexabant, & expilabant sub praetextu eleemosynarum, quaru promissionem ab eisdem extorserant, iunctis alijs, quae de dictis quaestoribus, eorumque damnis, & fraudibus, tradunt Dec. cons. 277. Navar. cons. 33. sub tit. de poenit. & remiss. ubi tractat, an [sect. 5] per decisionem Concilij sublatae sint quaetur e Fratrum S. Antonij pro se, & aegrotis Mendicantibus, idem Navar. de indulgent. notab. 31. an. 46. Vgolin. de Episcop. cap. 8. §. 4. n. 6. & 2. par. cap. 41. §. 3. n. 1. Zerola in prax. Episcop. 1. par. verb. Quaestores, Did. Perez in l. 7. tit. 8. lib. 1. Ordin. Aviles in cap. 51. Praetor. Avend. lib. 2. cap. 30. Paul. Fuscus de visitat. lib. 1. cap. 30. num. 36. Enriq. in summ. lib. 7. cap. 29. Cened. in collect. ad Sext. cap. 9. Eman. rod. to. 3. quaest. reg. q. 32. art. 11. Erasm. Cochier de iurisd. in exemt. par. 2. q. 45. n. 96. Iul. Labor. de indulgent. 2. pasr. c. 13. Alois. Ricc. in praz. aurea cap. resol. 290. Aug. Barbosa de offic. Episc. 3. par. alleg. 109. & in collect. noviss. ad d. cap. 9. Concilij, ubi alios adducit. Non ideo tamen [sect. 6] damnatae sunt, nec danari possunt indulgetiae, atque aliae spirituales gratiae, quae cum licentia, & beneplacito sedis Apostolicae per Ordinarios locorum, debitis modis, & temporibus populo publicantur, nec eleemosynae, & charitatis subsidia, quae a fidelibus pie offeruntur, ut hos coelestes Ecclesiae thesauros consequantur, ut expresse decidit idem ipsum Conc. Trid. d. sess. 21. c. 9. & Auctores sup. citati, & [sect. 7] optimus tex. de iur. nostro in l. 21. tit. 18. par. 3. ubi refertur forma licentiae, quam Reges concedere solent, ut virtute litteraru Apostolicarum eiusmodi quaestores in suis Regnis ellemosynas colligant. Et ad hunc nimirum casum spectat concessio, & [sect. 8] praedicatio Bullae, quae vocatur Sanctae Cruciatae, & indulgentiarum, gratiarum, ac dispensationum, quae in ea continentur, quam summi Romanae Ecclesiae Pontifices nostris pijssimis, & Catholicissmis Hispaniae Regibus fecerunt, & permiserunt, iam inde a teporibus Iulij II. felicis recordationis an. 1509. ita ut eleemosynis voluntarie oblatis, ab ijs, qui gratijs, & indulgentijs in dicta Bulla cotetis uti, & gaudere vellent, pro Fidei defensione, exaltatione, & dilatatatione, iuvari posset Et ita Zerola ubi sup. resolvit sacram Cogregatione Cardinalium declarasse, [sect. 9] pravos eleemosynarum quaestores prohiberi debere, non autem illos, qui eleemosynas collectas in pios usus erogant. Et iterum, dari posse licentia petendi eleemosynam personis bonae existimationis, dumodo in illis petendis superstitionibus, & illicitis suggestionibus non utantur, sed simpliciter, ac modeste eleemosyunas petant, easque in pij loci utilitate transportet. Et magis in specie, [sect. 10] quod indulgentiae, licet non praecipue ad quaestum, sed ad pietate ordinari debeant, ut inquit Concil. d. cap. 9. in fin. habere tamen possint aliquem respectu ad rem temporalem in pium finem directam, docet Silvest. in summ. verb. Indulgentia, q. 6. & in terminis Bullae, de qua agimus, Eman. Roder. in explic. Bullae Cruciatae, §. 1. dub. ult. In quo quidem tractatu [sect. 11] plures satis utiles quaestiones congessit de gratijs, & indulgentijs dictae Bullae, tam circa vivos, quam defunctos, & de dispesationibus, absolutionibus, & copositionibus, quae eius virtute fieri possunt, & solent. De quibus etiam integrum aliu librum edidit Ant. Gomez. & alium de Bullis defunctoru Alphons. Carrill. Sotus in 4. dist. 21. q. 1. & seqq. Navar. de indulg. fere per totum: & Iul. Laborin in eod. tract. & plurimi alij, quos novissime congessit Aug. Barbosa in collect. ad Cocil. Trid. sess. 25. sup. Decret. de indulgent. Fr. Ioan. Baptista in advertent. Confess. Indiar. 1. par. fol. 91. & 96. Cened. in pract. q. 32. Dom. D. Felician. a Vega in cap. 4. §. de adulterijs, de iudicijs, num. 120. Parlador. in sexquicent. differ. 13. §. 1. n. 10. Vbi disputat, [sect. 12] an Bulla Cruciatae, & gratiae, ac privilegia, quae per eam conceduntur, stricte, vel late interpretanda sint, & plenius caeteris D. Perez de Lara in docto suo trium gratiarum compendio, par. 1. per. tot. ubi sigillatim pag. 24. 28. & 32. enumerat omnes gratias, indulgentias, & privilegia, quae per hanc Bullam conceduntur, & pag. 9. omnes Pontifices, qui ea concesserunt ex Iulio an. 1509. usque ad Paul. V. ann. 1605. Et pag. 21. inquit, [sect. 13] ideo fuisse appellatam Cruciatam, quia in ea dicitur, quod qui in eius praedicatione occupandi fuerint, Crucis Ierosolymitanae signum in pectore portent, quod etiam ipsis Bullis imprimitur. In quo Ego sentio potius respectum habitum fuisse ad expeditionem factam rempore Vrbani II. ann. 1094. ut verior opinio habet, pro recuperatione Terrae-Sanctae, quae Cruciata fuit dicta, quoniam omnes qui se ad eam accingebant, Crucem purpuream dexto humero assuebant, de quo latissime Illescas in hist. Potif. in vita eiusdem Vrbani, par. 1. lib. 6. cap. 15. pag. 434. cum multis seqq. & est etiam videndus Sotus d. dist. 219. art. 2. ubi alia adducit de vetustate, & origine Bullae Cruciatae. Cui Ego addo [sect. 14] d. l. 21. tit. 18. par. 3. ubi innuitur, veterem fuisse hanc concessionem, & sub eodem Cruciatae nomine in nostris Regnis Hispaniae. Nam cum ibi ageretur de quaestoribus, qui in eisdem Regnis de licentia Regis eleemosynas petere permittuntur, & licentiae formam exposuisset, statim subiugit: Que si por ventura por Cruzada, o por otra causa, o otra razon oviere ante defendido, que aquella peticion non ande, debe dezir en la carta, que por aquella razon non se embargue, ubi Greg. Lopez inquit: Nota hanc legem ad Cruciatam, quae ab antiquo Regibus Hispaniae conceditur. Quibus ita praeiactis, sciendum iterum est, quod [sect. 15] cum Indiarum provinciae Hispani Regni quaedam veluti pars, & accessio conseatur, iuxta ea, quae late dixi 1. tom. lib. 3. cap. 1. ex n. 46. ad eas quoque [sect. 16] dictae Bullae praedicatio, & expeditio merito extesa fuit, & cum ob ingenten Hispanorum, Indorum, & AEthiopum numerum, qui illas incolunt, plures Bullae reciperetur, & quaestus, sive eleemosynae eis res. pondens, considerabilis esse coespisset, necessarium visum fuit in eisdem provincijs formam praescribere, qua hoc totum negotitum fanctius, & commodius peragi posset. Et in [sect. 17] eam tadem deventum est, ut Commissarius, qui in Regia Curia Hispaniae Romani Ponitificis quoad hanc sanctam expeditione Delegatus existit, & eius vice in omnibus causis, quae ea concernunt, privativam iurisdictionem exercet, simul cum peritissimis Senatoribus, qui ei adsident, & ex omnibus Regijs Consilijs deligutur, eandem iurisdictionem subdelegaret uni [sect. 18] Comissario generali, qui in Metropolitana urbe Limensi in Regnis Peru, & alteri, qui in Mexicana Novae-Hispaniae resideret, & alijs similiter, qui resident in urbe SanctaeFidei Novi-Regni Granatensis, in urbe Carthaginis, Guatemalae, Sacti-Dominici, & Manilae insulis Philippinis, & Tribunal habent, constans ex antiquiori Auditore Regalis Cacellariae, & ex Rationali, sive Calculatore, qui eidem administrationi praepositus est, & ex Fiscali eiusde Cancellariae, ac Secretario, & alijs Ministris necessarijs, quibus omnibus congruum salarium deputatum est, eis simul subordinati alij minores Commissarijm qui in alijs provincijs, & urbibus, quie constituunt, Cabe ca de partido, nominari solet. Qui in publiccandis, praedicandis, ac distribuendis Bullis, unusquisque in provincial, quam sortitur, diligentem opera navant, & [sect. 19] thesaurarios nominant, apud quos pecuniae ex Bullae eleemosynis procedentes servatur. quousque singulis annis facta computatione summae, seu quatitatis, quae ex unaquaque pecunia processit, in Hispaniam transferuntur. Quae [sect. 20] quantitas aliquando ad summum sexcentorum, vel octingentorum millium ducatorum ascendit. In praedicatione [sect. 21] autem, & publicatione mos in Hispania servari solitus custoditur. Eo excepto, quod propter locorum distantiam non singulis annis, sed de biennio in biennium repetitur, ex Brevi Greg. XIII. 5. Sept. ann. 1578. & eleemosynae [sect. 22] taxation pro Indis, & AEthiopibus, alijsque, qui in aliorum servitio, aut famulitio morantur, duos Regales argeteos continent, pro reliquis Hispanis octo, & pro his, qui Regium aliquem Magistratum exercent, aut Indos commendatos habent decem & sex. Et quamvis saepe [sect. 23] aliqui ad Regias aures detulerint, ut annalem, adinstar Hispaniae, hanc praedicationem Indiarum esse curaret, rati, eo modo eleemosynarum proventus in duplum augeri posse. De quo praecipue agit quaeda sched. dat. Matr. 6. Martij ann. 1618. ad Peruanum Proregem D. Principem Squillacens. directa. Adhuc hoc admissum non est, multis, ac validis rationibus in contrarium consideratis, quae annalem praedicatione difficile, imo & impossibile reddunt in provincijs adeo vastis, & remotis; quaesturae augmenttum, quod asseritur, dubibum efficient. Quin potius in eam sententiam itum est [sect. 24] ut si forte ultra biennium novam praedicatione differri contingat, adhuc gratijs, & privilegijs prioris ut possint Fideles, quasi totum hoc temporis, quod inter unam, & aliam predicationem intercesserit, biennium esse censeatur, ut refert Enriq. in summ. d. lib. 7. de indulg. cap. 20. asserns sic doctissimos viros Salmanticae cosuluisse, & idem tenent Eman. Roder. Ant. Gomez. & alij ex supra citatis. Dicti porro [sect. 25] Commissarij generales cognoscut de appellationibus Minorum Commissariorum, quae ad eos deferuntur, & de his ad supremum Cruciatae Senatum appellatur. Tenorque commissionum, titulorum, & instructionum, & aliarum schedularum, quae his omnibus dari solent, & aliarum, quae ad Proreges, & alios Magistratus mittuntur, ut dictis Commissarijs, ubi opus fuerit, opitulentur, & reverentiam pro munere debitam, ac opportunum auxilium impertiantur, hic a nobis inserendus esset, nisi me hoc labore levasset D. Ildefons. Perez de Lara in d. compendio trium gratiarum, lib. 1. de la sancta Cruzada, ubi haec omnia ad litteram diligenter collegit, & exposuit ex pag. 148. ad pag. 200. ubi praecipue pag. 174. reperies titulum, sive formulam nomniationis Commissarij Subdelegati generalis, & pag. 17. Commissarij Subdelegati particularis; & extant aliae plures schedulae hanc eandem materiam concernentes, & ostendentes, qualiter Greg. XIII. felic. record. ad provincias Indiarum Bullae Cruciatae gratias extenderit, & quis ordo in earum receptione, & praedicatione servandus sit, & ut officials Cruciatae excessivas sportulas percipere non sinantur, in 1. tom. impress. pag. 234. & seqq. Post quas schedulas editae sunt aliae 26. Iun. & 22. Decemb. ann. 1578. & 22. Deceb. ann. 1587. & 20. Iunij 1606. quae [sect. 26] privatevam esse iubent Commissariorum generaliu Subdelegatorum, & iurisdictione, & Regales Cancellarias, neque per viam violentiae, neque alio ullo modo se in eorum causis immiscere permittant, & servari iubent leges, quae circa idem reperiuntur in nova legume Castellae Recopilatione lib. 1. tit. 10. Et in alia schedula generali data apud D. Laurent. 16. Maij an. 1609. praefigitur modus cognitionis dictorum Commissariorum generaliu. Quae omnia Ego in alia Recopilatione legume Indiarum, quam edere paro, facile, & dilucide in compendium deduxi, & in legentium gratiam, ut melius intelligi possint, hic inserere libet: Por quanto para la Buena administracion de la Bula de la sant Cruzada, que se predica, i publica en las Provincias de las nuestras Indias Orientales i Occidentales, haparcido convener, que en los lugares principales aya un Tribunal formado, para que en el nuestros subditos i vassallos tengan mejor, i mas comodo, i crecano recurso para acudir en apelacion con las causas que oviere, i se sententciaren por los juezes Subdelegados particulares de aquel distrito, i juridicion. Mandamos erigir, i fundar, i que se funden, i erijan los dichos Tribunales en las partes, i lugares donde buviere Audiencia Real, i que sean, i se formen de la persona a quien el Comissario general de la dicha Cruzada eligiere, i nombrare por Subdelegado general para el dicho distrito; i del Oidor que fuere mas antiguo en la dicha Audiencia, i en su ausencia, o impedimento, el siguiente en grado, i haga oficio de Fiscal el que lo fuere en la dicha Audiencia. I adonde huviere dos, como en las ciudades de Mexico, i los Reyes, el de lo civil, excepto si por Nos otra cosa no se proveyere, i declarare. I por la misma forma sea Contador de los mismos Tribunales el mas antiguo de los oficiales Reales, que en el dicho lugar residieren, i por su ausencia, e impedimento el siguiente; excepto en las dichas ciudades de Mexico, i los Reyes, donde al presente tenemos nombrados Contadores particulares. I en los dichos Tribuna; es, i por los dichos Subdelegados general, i Oidor se veran, sentenciaran, i determinaran todos los pleitos, negocios i causas que huviere en sus distritos, i partidos, assi en lo tocante a la administracion I cobranca de la dicha Cruzada, como los que fueren entre partes, i ante ellos occurrieren de los otros Subdelegados particulares de su distrito, en grado de apelacion, dando su voto, i parecer consultivo, i decisivo, i senalando los autos judiciales, i extrajudiciales, i demas despachos que hizieren, tocantes en la dicha Cruzada, conforme a derecho, i a lo que esta ordenado por cedulas, instrucciones, i otros despachos del dicho Comissario general, dados para la administraction de la dicha Cruzada, i govierno de la justicia, i lo dispuesto por leyes, i pragmaticas de las dichas provincias, como juez diputado para ello, conel dicho Subdelegado general, guardando en el votar, i senalar de los dichos despachos las ordenes que estan insertas en la nueva Recopilacion de las leyes titulo 10. lib. 1. I aviendo entre el dicho Subdelegado general, i Assessor dicsordia en el votar de las causas, por no se conformar, Mandamos lo consulte, i comunique el dicho Subdelegado general con el Governador, Presidente, o Oidor que hiziere oficio de Presidente de la tal Audiencia, para que nombren otro Oidor que assìsta a los dichos negocios, no se conformando, i hagan sentencia, otorgando a las partes la apelaciones que ante ellos interpusieren para ante el dicho Comissario general, i Consejo de Cruzada, i no para ante otro Tribunal, ni juez alguno; sin que por via de fuerca, ni por otro algun modo se puedan llevar, ni lleven las dichas causas a lasdichas Audiencias Reales, ni introduzirese, ni se introduzgan en ellas en manera alguna; porque en quanto a esto las inhibimos. I que el dicho Fiscal assista assimismo a todo lo que fuere necessario en el dicho Tribunal de Cruzada con el dicho Subdelegado, Assessor, i Ministros del, acudiendo a la defensa de los pleitos, i causas tocantes a ella, en todos los casos, i cosas quae se ofrecieren, haziendo en ellos las demandas, pedimietos, i demas diligencias que sean necessarias, que para ello le damos poder cumplido, i segun le tiene para los de la dicha nuestra Audiencia Real: i que assirmismo el dicho oficial Real, q ha de servir de Contador, use, i exerca el dicho oficio en el dicho Tribunal de Cruzada con el dicho Subdelegado general, Assessor, i Ministros del, a los quales por razon de los dichos oficios se les guardaran las preeminecias, prerogativas, e inmunidades que deben aver por respeto de la dicha Cruzada. I todos juntos, i cada uno por su parte tendran particular cuidado, que lo que procediere de la dicha Cruzada, i composiciones, se traiga, ponga, i recoja en las caxas Reales de su distrito, i que con la demas plata nuestra que viniere a estos Reinos, se embie por cuenta aparte en las flotas, i navios que vinieren a ellos, dirigido, i consignado a Nos, i al dicho Comissario genral, i Consejo de Cruzada, con relacion distinta i particular delo que viniere, i de que anos, assientosm i predicaciones fuere; i lo que se restare debiendo, i el estado en que queda la cobranca, i seguridad de ella; i que los Subdelegados generales, i Contadores de la dicha Cruzada tengan cada uno de porsi en su distrito su libro del dinero que procediere de ella, para que en todo aya la cuenta i razon que conviene. I que todos, e qualesquier juezes, justicias, Alguaciles, i Alcaides delas carceles, i otras qualesquier personas cumplan i guarden, i hagan guardar, cumplier, i executar las sentencias, mandamientos i autos que por los dichos Tribunales se dieren, i despacharen: i nadie sea osado de hazer lo contrario, sapena de la nuestra merced, i de dozientos pesos de plata ensayada para nuestra Camara, porque assi es nuestra voluntad. Quam praxim refert, & ita etiam uin compendium reduxit Perez de Lara ubi sub. pag. 20. [sect. 27] En el Peru, i Nueva Espana ai Comissarios generales subdelegados en las partes que ai Audiencias Reales, a los quales se apela de los Subdelegados de los distritos de las Audiencias, i destos Comissarios Suhdelegados se apela al Comissarios general, i Consejo de Cruzada. Et quoad prohibitionem [sect. 28] cognitionis per viam violentiae in eiusmodi causis per Regales Cancellarias, Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 16. num. 90. Roder. de ann. redit. lib. 1. cap. 17. num. 75. Cevallos in 4. tom. comm. opin. q. 897. num. 284. & 287. & in tract. de violent. 1. par. gloss. 15. num. 19. & novissime Gabr. Pereira de manu Regia, lib. 1. tit. 9. §. 12. cap. 8. num. 2. & 3. ubi pro certo constituit posse dictos [sect. 29] Comissarios subdelegatos procedere contra eos, qui Ministros eorum impediunt, quive illis non servant privilegia, quae ipsis per secularem Principem concessa sunt, in eiusdem sanctae Cruciatae favorem, & meliorem expeditionem. Non tame admittit, quod in hoc casu possint contra no observantes uti mucrone excommunicationis, & alijs censuris Ecclesiasticis. Sicque in Lusitano Senatu decisum refert: Nam eoru (in quit) potestas non extenditur ad privilegia ijsdem exactoribus data a Principe seculari, quorum observatio suis Ministris secularibus commendatur, nec alia potestas Comissario indulta reperitur, & in hoc tanqua privatus procedit, cum notoria subditorum oppressione, argum. 1. final. D. de iurisd. omn. iudic. Quod notari debet contra Doct. Narbona in l. 20. tit. 1. lib. 4. Recop. gloss. 22. per pag. 585. cum seqq. qui de Inquisitorum iurisdictione loquens, contendit [sect. 30] eos pro tuitione privilegiorum, imo & causarum seculariu suorum Familiarium, posse uti non solum temporali iurisdictione, quam a Regibus nostris concessam exercent, verum & spirituali, qua delegatam habent a Romano Pontifice, ac proinde excommunicationis gladium distringere, ubi sibi opotere visum fuerit; nisi quod hic Auctor eam rationem praetexit, quod Inquisitores, etiam semota Regiae iurisdicationis concessione, virtute officij Inquisitionis, & ob eius favorem, etiam contra seculares in dictis causis Apostolicam iurisdictionem habebant; quae ratio in Commissarijs Cruciatae non reperitur. Prout nec in Episcopo, [sect. 31] qui simul est dominus temporalis alicuius loci, vel villae Na in causis secularibus, de quibus tanquam talis cognoscit, non potest uti sententiam excomunicationis, & alijs censuris, sed temporaliter, & per iudices seculares talem iurisdictionem exercere debet, ut per Covarr. in pract. cap. 36. num. 6. Borrel. de Magist. edict. lib. 1. cap. 9. & de praestant. Reg. Cathol. cap. 72. num. 2. & ab eius sententijs [sect. 32] his in causis non provocatur ad eorum Vicarios generales, sed ad Tribunalia secularia superiora, cap. si duobus 7. §. denique, de appellat. l. 8. tit. 3. lib. 1. Recop. Covarr. pract. num. 2. Bobad, in Polit. 1. tom. lib. 2. cap. 17. num. 196. pag. 729 Paz de tenuta cap. 63. num. 6. Carrer. 3. par. variar. cap. 13. num. 343. Narbona d. l. 20. gloss. 22. num. 68. Choppin. lib. 1. Monastic. tit. 3. num. 19. Cald. Pereira cons. 5. n. 18. Dom. Episc. Pacens. electus Archiep. Mexicanus, D. Felicia. a Vega in cap. clerici, de iudic. num. 38. Marius Cutell. in patrocin. pro Regia iurisd. Inquisit. Siculis concessa, 1. par. controvers. num. 171. & post num. ultim. fol. 78. Leo decis. Valent. 2. num. 27. Peregr. lib. 1. cons. 1. num. 22. Capiblanc. de Baronibus, pragm. 1. num. 2. Besold. in tract. de pace, cap. 5. num. 5. Et conducunt, quae dixi in meo 1. tom. de Ind, iure, lib. 2. c. 21. n. 13. quod si Rex iudicat [sect. 33] ut Dux, appellatur ad superiorem in Ducatu, non attenta Regia dignitate, ut dixit Bald. in l. si quando, C. de appellat. Igneus in l. necessazrios, §. non alias, num. 418. D. ad Syllanian. Misynger. centur. 5. observat. 5. Ponte decis. 2. & alij relati a Mastrillo de Magistr. lib. 3. cap. 8. ex num. 32. & Stephan. Gratian. discept. forens. 5. to. cap. 298. num. 49. & novissime plures alios allegans D. Valencuela cons. 157. num. 81. vol. 2. Plane si super his, vel alijs [sect. 34] competentia iurisdictionis orta fuerit inter Commissarios subdelegatos, & alia Tribunalia Ecclesiastica, vel secularia Indiarum, statutum fuerat per sched. Matrit. 20. Iunij ann. 1606. ut Prorex tales Competentias componeret: Vsando para remediarlas de los poderes que tiene: sed postea alia forma (ut audio) data est, nempe, ut alij duo coniudices unus Ecclesiasticus, & alter secularis Subdelegato associentur, & maioris partis suffragijs stetur; si vero discordes extiterint, in eam sententiam eatur, cui Prorex, vel Gubernator detulerit, qua de re videnda erit sched. quae de hoc expedita narratur. Item, circa [sect. 35] praecedentiam dicti Commissarij Subdelegati cautum est per aliam sched. 17. Februarij ann. 1609. Que en la publicacio de la Cruzada solo el Virrei preceda en lugar al Comissario Subdelegado. I que escusandose el Virrei, aunque este ausente, como el govierno este a su cargo, el Comissario preceda a todos los Oidores. Pero governado la Audiencia, le prefiera el Oidor mas antiguo. I que despues de los de la Audiencia se siente el Contador de la Cruzada aquel dia, i el Tesorero entre los Alcaldes ordinarios. Sed nunc in urbe Limensi [sect. 36] cum Rationalis officium pretio venditum sit, inter alia privilegia ei concessum est, ut Fiscales praecedat, de quo ipsi graviter conquesti sunt in supremo Senatu Indiarum. Nam etsi ubi in Tribunali in domo Commissarij adsident, Rationalis praeceat Fiscalem, quia & votu habet, ut per alias schedulas decisum est, hoc tamen extendi non debuisse ad praecedentia in processionibus, & Ecclesiae sessionibus, Fiscales contendunt. Et quod dicta schedula, hanc praelationem concedes, expedita fuit ipsis non auditis, & solum per Consilium sanctae Cruciatae, sed quia lis super eo pedet, amplius in hoc immorandum non duxi. Illud tantum subijciens, hoc Commissarios Subdelegatos Indiarum, [sect. 37] ut suam iurisdictionem extenderent, aliquando tentasse in suam curam, & administrationem reducere pecora, & quaelibet alia bona vacantia, sive quorum dominus ignoratur, quae vulgo dicuntur de Mostrenco, item & eorum, qui ab intestato decedunt, vel quintam illorum parte. Quod tamen provide eis inhibitum est per schedulam 14. Ian. 1536. 14. Febr. 1540. 19. Iulij 1614. & per laiam dat. Lermae 28. Octobr. ann. 1602. colligi iubetur, & originaliter ad Regium Indiarum Senatum remitti quaedam Paulina, [sect. 38] quam Religiosi B. Mariae de Mercede a Nuntio Apostolico impetraverant, ut in partibus Indiarum dicta bona ipsis manifestarentur, & applicarentur. Quae schedula eam rationem reddit, quod hoc est contra ius, & leges, & schedulas Regias: Conforme a las quales, todos los dichos mostrencos, i bienes pertenecen a mi Camara i Fisco. Der quo [sect. 39] extat text. in l. vacantia, & per tot. C. de bon. vacant. l. pen. C. de pet. bon. subl. l. 10. tit. 10. lib. 1. l. 7. & 8. tit. 13. lib. 6. Recop. ubi Azeved. late Sixtius de Regalib. lib. 2. c. 9. per totum, Bozerius eod. tract. cap. 3. num. 26. & seqq. & DD. omnes per text. ibi in cap. 1. quae sint Regal. in usib. feud. Vnde per Regios officiales haec bona colligenda, & administranda sunt, neque ad alium, quam ad Fiscum pertinent, nisi speciale eoru privilegium ostendat, ut in Hispania alicubi habent Religiosi Mercenarij, & Trinitarij pro redemtione captivoru: & Concilium, quod vocatur de la Mesta, por las reses mostrencas aplicadas: quod esficit, ut Anton. Nebrisens. in suo dictionario, [sect. 40] dicta bona inde vulgo appellata fuisse Mostrencos dicat, quasi Mestengos, por quanto el ganado sin dueno pertenece a la Mesten, i sus leyes disponen del. Quavis D. Sebast. de Covarr. in thesaur. ling. Hispan. verb. Mostrencos, a mostrando dici existimet, eo quod haec bona, ubi reperiuntur, monstranda, sive manifestanda, & publicanda sunt, ut eorum dominus inquiratur, qui si intra annum & diem non comparuerit, tunc Fisci iuribus applicantur, ut dicitur in legibus supra citatis. Plane [sect. 41] si dicti Commissarij ostenderint sibi huiusmodi bonorum collectionem, cognitionem, & administrationem specialiter datam esse, in ea procedere poterunt, quemadmodum in Regnis Hispaniae procedit Comissarius generalis, ex legibus, & instructionibus, quas ad hoc refert D. Perez de Lara in d. compend. 1. p. pag. 279. & seqq. Circa alias autem Bullas Pontificias, illud tantum de iure Indiarum, de quo agimus, notandum se offert, quod cum Rex noster in illis patronatum Ecclesiasticum habeat, & exerceat ex concessione Sedis Apostolicae, iuxta ea, quae supra hoc lib. cap. 2. & 3. notavimus, pluribus [sect. 42] schedulis cavit, ne in eisdem Indijs alique Bullae publicari, aut exequi permittantur, nisi prius in supremo Indiarum Senatu visae, & examinatae fuerint, ut si quid forte contineant, quod eidem patronatui repugnet, vel quietum, ac pacificum earundem Indiarum in spiritualibus, vel temporalibus statum turbare possit, a praedictis Bullis, ea, qua decet, reverentia supplicetur. Et Romanus Pontifex, qui eas concessit, de negotij causis, ac circumstantijs consultus, eas revocare dignetur. Quae schedulae reperiuntur in 2. tom. impress. pag. 44. cum multis seqq. & in 1. tom. pag. 83. Et praecipue [sect. 43] de retinendis Brevibus Nuntij Apostolici in Hispaniae Regnis residentis (quia eius iurisdictio hucusque in partibus Indiarum extendi, & exerceri permissa non est) cavetur in quadam sched. dat. Pintiae 3. Maij 1605. & in alia dat. Matrit. 10. Decemb. ann. 1607. Quam [sect. 44] praxim in nostris Indijs longe maiori ratione, quam in alijs observari posse, bene advertit Eman. Roder. in quaest. regul. 1. part. q. 35. art. 2. ubi postquam docuisset qualia, & quata, quae Ecclesiasticam iurisdictionem sapiunt, possint Reges nostri in his Indiarum partibus facere, tam virtute dicti Regij patronatus, quam ex comissione, sive delegatione Alex. VI. R. P. subdit: Et similiter si aliquod privilegium impetratur a Papa, quod tangat gubernationem in spiritualibus, in his terris, non debet poni in practica, nisi prius registratum fuerit a Consilio Regio Indiarum. Et generaliter [sect. 45] de eadem materia retentionis Bullarum tradit alia idem Auctor eod. 1. tom. q. 6. art. 8. per totum. Et qui voluerit plura de iustisicatione, & praxi eiusdem retentionis, videat Auctores, quos plena manu congessimus d. cap. 3. & plures alios, quos refert Covar. in pract. cap. 35. num. 4. versic. Sic etiam in his Regnis, num. 5. & cap. 36. n. 3. Amadaeus Aponte in quaest. laudemial. tit. quis sit iudex in causa feudi, Navar. in Manual. cap. 27. num. 70. vers. 2. Hieron. Gabr. cons. 13. lib. 2. & cons. 182. Bursat. consil. 393. vol. 4. Pacianus cons. 166. num. 49. & seqq. Lud. Gomez. in tract. Brevium, num. 14. & 15. Cenedus in collect. 56. ad Decretal. num. fin. quaest. 45. num. 9. Bobadilla in Polit. 1. to. lib. 2. cap. 18. num. 102. & 208. pag. 918. Azeved. in d. l. 14. Recop. num. 49. & in l. 2. tit. 6. vers. 7. lib. 1. Recop. Zerola in prax. Episcop. verb. Litterae, Cevallus in pract. 4. tom. q. 897. num. 316. cum seqq. in tract. de violent. 1. par. gloss. 5. a num. 62. & in Prologo ex num. 151. Dom. Banez in 2. 2. q. 67. art. 1. dub. 2. Sesse de inhibition. cap. 8. §. 3. ex num. 83. Flores de Mena 1. var. q. 12. n. 8. & 17. & q. 4. ex num. 40. Goncalez ad reg. 8. Cancell. gloss. 52. num. 36. & 37. Enriq. de Pontif. clave, lib. 2. cap. 19. §. 1. & cap. 18. §. 2. Borrel. de praestant. Reg. Cathol. cap. 52. num. 8. & cap. 71. Paz in praxi, tom. 2. praelud. 5. & ult. ex num. 4. & 10. cum alijs, Stephan. Gratian. discept. 191. tom. 1. Monterros. tract. 5. de las Chancillerias, cap. 1. cum seqq. fol. 83. Monte-Alegre in prax. lib. 1. cap. 9. ex num. 115. Barbos. in remiss. ad Tird. sess. 24. cap. 20. Causae omnes, de reform. extatque integer titulus de eadem retentione agens inter ordinationes Granatenses, 2. in ordine lib. 1. fol. 7. pag. 2. & tit. 11. §. 3. fol 90. ad finem, praeter alium noviorem, & eruditiorem, quem sub praelo habet D. Franc. Salgadus a Somoza, & conducit Bulla Greg. XIII. ann. 1574. quae habetur in Bullar. recent. pag. 1220. Qui omnes [sect. 46] respondent ad Bullam Coenae Domini casu decimo, & duodecimo, de qua meminit Sotus in 4. dist. 22. q. 2. art. 3. & Navarr. ubi sup. num. 99. quae videtur talem retentionem sub gravibus censuris prohibere, etiam si fieri dicatur cum animo, & intentione Romanum Pontificem consulendi, informandi, & supplicandi. Nam verius est, quod dicta Bulla non repellit supplicationes, si legitime interponantur, & prosequantur, ut patet ex illis verbis: Nisi supplicationes huiusmodi coram Nobis, & sede Apostolica legitime prosequantur. Quae [sect. 47] supplicationes a partibus, quae in dictis bullis interesse praetendunt, regulariter imponendaem & prosequendae sunt, & etiam aliquando a Rege, & Regijs Consiliarijs, vel Fiscalibus per Regium Legatum, qui Romae residet, ubi id causae gravitas postulaverit. Nam alias contentus est Papa generali relatione, quae eo fieri solet, & infiniti prope laboris esset, si super omnibus peculiariter supplicandus, informandus esset, ut docte & graviter tradit Enriq. dict. lib. 2. cap. 16. §. 1. pag. 3. in edit. Salmant. & d. cap. 19. §. 2. & 3. & antea d. cap. 16. litt. C. Cevall. d.q. 897. num. 10. & 11. & melius in d. Prolog. num. 157. cum seqq. ubi omnino videndus est, Salas de legib. q. 96. tract. 14. disp. 3. sect. 4. ante finem, Marius Alterius de censuris, tom. 1. lib. 5. disp. 15. cap. 2. col. penult. pag. 664. Leonard. Duardus in comment. ad d. Bulla Coenae Domini, lib. 2. cap. 14. q. 10. cum precedenti. Et inter ordinationes Granatenses lib. 1. tit. 2. fol. 10. ante finem, §. 15. adest sched. ann. 1546. ubi innuitur idem modus, & stylus suppplicandi, & rursus idem Enriq. d. lib. 2. cap. 11. §. 13. & cap. 1. §. ult. ait. dictam Bullam Coenae meminisse supplicationis, in casu, quo sit probabilis praetextus violentiae, at ubi est evidens, non videtur requiri, & ide repetit cap. 21. in princ. & cap. 23. §. 1. Plane ubi non agimus de Bullis, [sect. 48] sed de executorialibus in Romana Curia in contradictorio iudicio expeditis, citatis ijs, quoru interst, tunc litterae Apostolicae capiendae no sunt, nec detinendae per Regias provisiones ad instantiam Fiscalium expeditarum. Quoru manus ad hoc solent supponi, ut bene advertit idem Enriquez d. lib. 2. cap. 18. §. 2. Cevall. d.q. 897. num. 412. & 415. & de violentijs, gloss. 9. num. 15. & par. 2. quaest. 27. & 36. Gutierr. 1. canon. cap. 4. num. 28. & Flores de Mena 1. var. quaest. q. 42. num. 36. & 47. cum alijs. Porro dicta [sect. 49] Bulla in Coena Domini, etsi multa continere videatur, quae Regiam iurisdictionem impediunt, adhuc tamen ob maximam reverentiam, quae ei, & sedi Apostolicae debetur, per Regium Senatum Indiaru in provincijs earum singulis annis, in sexta Feria Hebdomae sanctae publicari permissa est, sine praeiudicio supplicationis, quae de aliquibus casibus in ea contentis ad eandem Apostolicam sede inter posita est, ut bene advertit. d. Dom. Episcop. Pacens. D. Felicianus a Vega in cap. sin. de foro compet. num. 11. ubi refert Sayrum, Marium Alterium, & Bonacinam de eadem Bulla late tractantes, & ultra eos latius scripsit Vgolin. in tract. de censuris refervat. per totum, & Leonard. Duard. in peculiaribus, & dissertis ad eandem Bullam commentarij, qui, ubi casus acciderit, videri poterunt. # 26 CAPVT XXVI. De Regularibus Indiarum, eorumque Commissarijs, Visitatoribus, Vicarijs generalibus, & Conservatoribus, & de alternativis, quibus in suis electionibus uti coeperunt. SVMMARIVM CAPITIS Vigesimisexti. -  1 MOnachorum, & Regularium origo, & institutum. -  2 Monachorum, & Clericorum numerus, ne nimius esset, semper curatum fuit. -  3 Ritershusius notatur, quod inverecunde contra Monachos scripserit. -  4 Religionum, & Religiosorum numerus hodie nimis excrevit, & magnam partem, & curam status politici faciunt, & causant. -  5 Monastica polita quantum curari deheat? ex D. Gregor. -  6 Principibus secularibus valde ab ipsa Ecclesia commendatur politica Religiosorum, tutela, & sui in stituti observatio. -  7 Monasteria solent se se ipsa submittere protectioni, & tutelae Principum secularium, & hoc ius quaerunt illi, in quorum dictione fundantur. -  8 Reges Hispaniae praestantussimum ius habent pro tuendis, & diregendis Religionibus, & Religiosis Indiarum, & quare? -  9 Religiosorum pro bona gubernatione, & directione in Indijs plures schedulae expeditae sunt. -  10 Religiones, quae hucusque fundari permissae sint in provincijs Indiarum. -  11 Religiosi Carmelitani, Trinitarij, & alij, qui in Indijs Conventus non habent, ab eisdem expelli iussi sunt. -  12 Proregum instructio, quae refertur, valde attentos eos esse iubet circa gubernatione, & pacificum statum Religiosorum, & discordiarum ac partialitatum, quae inter eos esse solent. -  13 Religiones Indiarum, quae bona acquirere, & habere possint? -  14 Bonorum temporalium nimium augmetum in Religiosis, & Religionibus non solum Resp. verum & ipsis valde nocivum est. -  15 Concilij Lateranensis sub Alex. III. gravissima verba referuntur de damnis, quae Ordines Religio sorum accipiunt ex nimia bonorum temporalium acquisitione. -  16 Ecclesiae facultates ut neque desint, neque redundent, magna provisione opus est, ex D. Chrysost. -  17 Ordo dici non potest, quod inordinatum est, & Ordini favet, qui Ordinum excessus reprehendit, ex D. Bernard. -  18 Ordines Religiosorum, qui labore manuu suarum victitant, prae caeteris laudari, & facilius admitti debent. -  19 Electionibus Provincialium, & aliorum Praelatorum Regularium Proreges interesse iubentur, ob rixax, & scandala, quae in illis intervenire solent, & schedula, & Auctores de hoc agentes. -  20 Religionum gubernatio optima est, in quibus officia nihil habent, ob quod ambiatur. -  21 Electionibus Praelatorum Regularium, quod Reges, Proreges, & alij Magistratus interveniant, ut pax, & quies in eis observetur, Hispaniae, Galliae, & aliarum nationum praxis observat. -  22 Principum heroicum munus, & de Regalibus est curare, ut Ecclesiastica, & regularis observantia custodiarur, & componatur. -  23 Electionibus Praelatorum Regularium qualiter Limani Proreges intersint, & Auctor eorum vice aliquando interfuerit? -  24 Dom. Comes de Castrillo D. Garsias de Haro & Avellaneda supremi Senatus Indiarum Praeses laudatur, & qualiter Capitulo Toletano Franciscanorum, virtute Regiae delegationis interfuerit? -  25 Religiosis qui ab Indijs mittuntur, ut vocem, ac votum habeant in Capitulis generalibus Hispaniae celebrandis, quomodo computetur tempus suae missionis, & suffragationis? -  26 Mandatu ex voluntate mandantis, qua do ultra tempus, & ultra contenta porrigi possit? -  27 Custodes Franciscanorum missi adunam electionem quousque durare cum potestate suffragandi videantur? ex Miranda. -  28 Regularium institutioni multum expedit, ut pro vitijs inter eos emendandis, & castigandis invigiletur. -  29 Ommissarij, & Vicarij generales ad Religiosos Indiarum visitandos mitti solent, & qualiter eorum missio, & patentes in Regio Indiarum Senatu praesentandaem, & approbandae sint? & schedulae de hoc agentes. -  30 Vicariorum, & Commissariorum generalium, qui ad Indias mittuturm per Consiliu Indiarum approbandorum, praxis, probatur ab Eman. Roder. -  31 Vicarij, & Comissarij generales, etiam si eligantur ex his Religiosis, qui in Indijs existunt, per supremum Senatum Indiarum approbandi sunt, contra Eman. Roder. & quare? -  32 Commissarijs, & Vicarijs generalibus, quorum missio probata est per Consilium Indiarum, Regium auxilium praestari iubetur. -  33 Vicariorum, & Commissariorum generalium actionibus Proreges, & Regales Audientiae attentae esse iubentur, & quare? -  34 Audientiae Regiae Indiarum, etiam per viam violentiae, non possunt se intromittere in concernentibus visitationem, & oeconomicam gubernationem Regulariu. Et quid si eos notorie vexari constiterit? L. 40. tit. 5. lib. 2. Recop. & sched. ann. 1560. explicantur, ibidem. -  35 Commissarios, & Vicarios, seu Visitatores generales, quomodo, & pro quo tempore ad provincias Indiarum mitti soleant? & de varia in hoc Religionum consuetudine. -  36 Religiosi Societatis Iesu nominare, & mittere solent Visitatores ad provincias Indiarum, etiam citra ullam approbationem Senatus Indiarum, & quare? -  37 Minoritae, & Mercenarij, quem modum, seu morem servent in mittendis Commissarijs, seu Vicarijs generalibus? & schedulae de hoc agentes. -  38 Vicariorum, & Commissariorum generalium aliquorum excessus in causa esse solent, ut de eorum traiectione impedienda tractetur; & schedula, quae de hoc agit. -  39 Religiosi, qui ex Indijs in Hispaniam veniunt, pecunias secum asportare prohibentur per sched. Regias, quae, referuntur. -  40 Commissarij generales Franciscanorum, qui ad Indias mittuntur, quando coeperint, quales esse debeant, & quam potestatem habeant? -  41 Commissarium generalis Indiarum, qui in Curia Regis Hispani residet, quando a Franciscanis, qualiter, & cum qua potestate creari coeperit? -  42 Commissario Franciscano generali Indiarum causae omnes remittendae sunt ad Religiosos sui Ordinis, & schedulae, quae de hoc agunt. -  43 Commissarios generales Indiarum, adinstar Fraciscani, in alijs Religionibus creari oportere, saepe tractatum est. -  44 Commissariorum, & Vicariorum generalium, qui ad Indias mittuntur, an, & quado expiret potestas, mortuo Generali, qui eos nominavit? -  45 Commissariorum, & Vicariorum generalium iurisdictio delegata esse videtur. -  46 Vices suas, qui alteri committit, eum suum delegatum facere videtur. -  47 Iurisdictio delegata, re integra, morte madantis regulariter expirat. -  48 Commissariorum, & Vicariorum generalium ad Indias delegatorum auctoritas, & officium non expirat per mortem mandantis, & quare? & de Bullis, sched. & Auctoribus, qui de hoc agunt. -  49 Commissarij, & Vicarij generales Indiarum possunt subdelegare, & quare? -  50 Delegatus ab alio, quam a Principe, regulariter non subdelegat. -  51 Delegatus ad universitatem causarum aliquas earum subdelegare potest. -  52 Delegatus, etiam inferioris, subdelegare potest, si hoc ei delegans specialiter permiserit. -  53 Casus, de quo Auctor Limae consultus fuit, circa subdelegatione cuiusdam Vicarij generalis, refertur. -  54 Iurisdictio subdelegata non expirat, etiam re integra, per mortem Subdelegantis, si vivat is, qui eam delegavit, & quare? -  55 Iurisdictio substituti a Vicario Capituli, durat, etiam mortuo ipso Vicario, & quare? -  56 Mandati procuratorij ad mandatum iurisdictionis argumentum validum est, & frequens in iure. -  57 Procurator ad negotia, vel iudicia, si aliu substituat, substitutio, etiam eo re integra mortuo, non expirat, & quare? -  58 Madatarius si nomine proprio substituit, tunc re integra per eius mortem substitutio expirat. Cap. licet unicuique, de offic. deleg. explicatur, ibidem. -  59 Delegatus cum facultate subdelegandi, si ea utatur, delegans substituisse videtur. -  60 Actus tribuitur mandanti, non exequeti. -  61 Commissarius unus Franciscanorum, si habeat litteras sui Ministri generalis ad officium prosequendum, & alter litteras Commissarij generalis Indiarum, ut eius locum occupet, uter praeferri debeat? -  62 Minister generalis Franciscanorum est supremus Magistratus sui Ordinis. -  63 Inferior contravenire non potest madatis sui Superioris. -  64 Commissariorum generalium, qui ad Indias mittuntur, electio, & prorogatio spectat ad Ministrum generalem, & non Comissarium Indiarum. -  65 Commissarius generalis Indiarum potest ex causa suspendere, & removere Commissarios generales ad Indias electos, & missos a Ministro generali, & ei parere tenentur. -  66 Vicarius generalis ad Indias missus, si officio, & iurisdictioni suae ob iustum metum renuntiaverit, inutilis est renuntiatio, & de casu in facto contingente, in quo Auctor consultus fuit. -  67 Renuntiantibus actiones suas, non solet recursus dari ad eas. -  68 Iurisdictionis quasi possessione solet privari is, qui ei renuntiavit, & qualiter hoc intelligatur, num. 76. -  69 Vicarij, sive Comissarij generales ad Indias missi, non possunt renuntiare iurisdictioni, quam acceperunt, nisi in manibus Superioris, qui eos nominavit. -  70 L. legatus penult. D. de off. Praesid. ponderatur, & illustratur. -  71 Renuntiatio beneficij, nisi in manibus Superioris fiat, inutilis est. -  72 Tabellio non potest se abdicare officio Tabellionatus, nisi in manibus Superioris. -  73 Vassallus non amittit feudum per renuntiationem, aliter, quam in Superioris manibus factam. -  74 Iurisdictio non admittit pacta, copromissa, nec abdicationes, aut conventiones privatorum, nisi Superioris approbatio interveniat, & quare? -  75 Praelaturae iuri quis renuntiare non potest, inconsulto eo, qui illam ei concessit. -  76 Iurisdictionis quasi possessionem amittere eum, qui illi renuntiavit, qualiter intelligatur? -  77 Beneficij renuntiatio quando veram eius vacationem, seu amissionem iuducat? -  78 Renuntiationi nullae, vel nulliter factae quis contravenire potest. -  79 Commissarij, & Vicarij generales Indiarum solent portare facultate quasandi electiones Provincialium. -  80 Electiones Provincialium quasandae facultas, si Commissario, vel Vicario generali in Indias misso, concessa sit, an intelligatur pro prima vice, vel possit, etiam a se ipso electum deponere, seu absolvere? -  81 Actus cum de se est reiterabilis, serma etia simpliciter de eo prolatus non intelligitur solum pro prima vice. -  82 Determinatio una respiciens plura determinabilia, pariformiter debet determinare. -  83 Oratione eadem qui coniunguntur, diverso iure censendi non sunt. -  84 Etiam coniunctio, similia quae sunt, & eiusdem generis copulare solet. -  85 Copula & coniungit aequaliter, & est repetitiva similium. De Indiar. Gubern. -  86 Clausula generalis in fine adiecta, ampliat, & declarat alias antecedetes, magis stricte loquentes. -  87 Verba legum & rescriptorum aliquid semper operari debent, ut superfluitas evitetur. -  88 Rescripta etiam odiosa, & poenalia, ita accipienda sunt, ut eorum verba aliquid operentur. -  89 Praeterea dictio, significat loquentem ad alium casum diversum transitum facere. -  90 Clausula generaliter loquens, aut disponens, generaliter est intelligenda. -  91 Principium alicuius constitutionis, si generale est, semper dispositio manet generalis, etsi postea aliquos casus particulares subdiderit. -  92 Commissarij particulare Religiosorum, qui ad alios in provincias Indiarum secum ferendos eliguntur, qualiter eligantur, & eorum officium. -  93 Religiosi, qui expensis Regijs mittuntur ad aliquam provinciam Indiarum, si ad eam non vadunt, vel ad alias divertuntur, quas poenas, & censuras incurrant? -  94 Religiosi ex Hispania ad Indorum conversionem missi, hoc munus spernunt, & statim Priores, & Provinciales effici volunt. -  95 Alternativae in electionibus Religio soru Indiarum, quo colore introductae sunt, & earum usus, & abusus. -  96 Alternativae inter Religiosos Indiarum qualiter probatae, & dispositae fuerint per Breve D.P. Vrbani VIII. cuius tenor refertur. -  97 Alternativam in electionibus, quae Religiones Indiarum observent, & qualiter? -  98 Alternativae inductae fuerunt, ut pax. & traquillitas inter Religiosos natos in Hispania, & in Indijs servaretur. -  99 Prooemiales clausulae solent ostendere finem, & intentiones disponentis. -  100 Dom. P.M.D. Fr. Gaspar Villaroel electus Episcop. Chilensis, laudatur, & quid senserit de alternativis refertur? -  101 Romani cum Sabinis quod foedus inierint super Regis electione. -  102 Alternativarum medium non fuit remedium ad vitandus rixas, & discordias Religiosorum. -  103 Electiones debent esse liberae, & de pluribus, non vero ad paucos restringi. -  104 Electiones saepe irritantur ob restrictionem eligendorum. -  105 Religiosi, qui dicuntur Criolli, quas causas habeant querelandi de introductione alternativarum. -  106 Alternativarum rescriptum iudicio Auctoris potius restringi, quam ampliari debet. -  107 Rescripti causa finali falsa existente, vel cessante, etiam illius despositio cessare debet; & quae dicatur finalis? -  108 Religionibus, & Religiosis plura privilegia, & exemtiones concessae sunt, & qualiter inter eas communicentur? -  109 Privilegia Religio sorum, quae concernut conversionem Indorum propria nostroru Regum dici possunt, & ab ipsis tueri debet. -  110 Privilegia Religionum, etiam iuris communs derogatoria, ampliari, & faveri debent. -  111 Conservatores, qualiter, & quando nominari possint a Religiosis pro conservatione suorum privilegiorum? & Auctores, qui de eis agunt. -  112 Conservator Apostolicus est maior quocunque delegato Ecclesiastico, & ei inhibere potest. -  113 Coservatores in Indijs a Religiosis creati, non possunt procedere, nisi Regales Cacellariae prius cognoscant, an casus sit dignus conservatoria, & schedulae de hoc agentes. -  114 Conservatorum usus, & praxis in Regnis Hispaniae qualis sit? -  115 Conservatorum officium, & processum non debent facile impedire Regales Indiarum Cancellariae. L. 1. & 2. tit. 8. lib. 1. Recop. explicantur, & illustrantur, ibidem. -  116 Conservatoris circa nominationem, & iurisdictionem casus quidam Limae decisus refertur? -  117 Conservatores nominari possunt pro iniurijs manifestis, non solum realibus, sed etiam verbalibus, Religiosis, vel Religionibus factis. -  118 Verba iniuriosa contra aliquem publice, & coram frequenti populo dicta, non solum detractionem, sed manifestam iniuriam inducunt. -  119 Iniuria verbalis contra Clericos, vel Religiosos, non facit incurri in poenam cap. so quis suadente, & a iudice seculari puniri solet. -  120 Conservator bene procedere potest pro iniuria verbali Religiosis facta, licet alias Ordianarius Ecclesiasticus non possit, & quare? -  121 Conservatorum iurisdictio non restringitur ad solos casus expressos in cap. si quis suadente, alias nullum peculiare privilegiu haberet. -  122 Senatus Limani decisio refertur, contra quendam Correctorem, qui Religiosos cuiusdam Ordinis gravibus iniurijs verbalibus affecerat. -  123 Conservatores licet olim nominari possent ex Praelatis Religionum, hodie debent nominari ex clericis secularibus in dignitate positis. -  124 Religiosi, contra quos aliqua lis movenda est, possunt compelli in partibus Indiaru ad nominandos Conservatores, coram quibus conveniantur. -  125 Episcopi, & eorum Vicarij qualiter, & quadno possint procedere contra regulares exemtos, scandalosos, & incorrigibiles? -  126 Monachi nullibi, & praecipue in Indijs, possunt recipere Moniales sub sua gubernatione sine speciali licentia Pontificis. -  127 Moniales sanctae Catherinae de Sena urbis Limensis, qualiter se exemerint a iurisdictione Religiosorum Dominicanorum, quorum Ordinem professae sunt? MOnachorvm, [sect. 1] & Regularium Ordines, qui hodie in Dei Ecclesia praefulgent, qualiter ab antiquis Eremi avolis originem duxerint, & quod licet ad invicem habitu, & regula diversificentur, omnes tamen tendant ad eudem finem, cultum scilicet divinum, & honorem, ac servitium Dei, late ex sanctis Patribus deducit D. Thom. in 2. 2. q. 186. & seqq. Cardin. Baron. omnino videndus, 2. tom. annal. ann. Christi 328. ex num. 18. Cardin. Bellarm. 1. tom. controvers. 5. lib. 2. tit. de Monachis, in Praefat. & per 46. capita, Isid. Moscon. de Maiest. Eccles. par. 4. cap. 1. & seqq. Laelius Zech. de Repub. Eccles. tit. de regular. c. 1. & seqq. ex pag. 535. Martin. Mager. de advoc. armat. cap. 5. ex num. 98. pag. 108. Rhenat. Chopp. in Monasticon, sive de iure Coenobitarum, lib. 1. per totam, Adam Contz. lib. 6. Polit. cap. 46. Leaner Galganet. de iure public. lib. 3. tit. 41. & seqq. Miranda in Manuali Praelatorum, 1. tom. quaest. 3. & 4. per totam, & Alphabetum curiositatis Carthusiani, 3. part. fol. 253. ubi omnium Religionum initia, & fundationem enumerant. Et quamvis semper [sect. 2] curatum sit, & curari debeat, ne nimis multiplicentur, Auth. ut determinat. sit numerus Clericor. & Monach. cap. 1. de Religios. dom. cap. unico, eod. in 6. cap. 1. de institut. Trident. sess. 25. de reform. regul. cap. 6. cap. in qualibet 23. q. 8. iunctis alijs, quae adducit Galganet. ubi sup. num. 1. Adam Contzen d. lib. 6. cap. 44. Hieron. Cevallus in arte Regia, Ritershus. in Novell. 5. pag. 68. & seqq. ubi plura satis [sect. 3] petulanter contra Monachos adducit, quae merito in novo Expurgatorio deleri iussa sunt, Petr. Gregor. lib. 3. de Repub. c. 4. Vvestonus in theat. vitae civilis, lib. 3. cap. 13. & 15. Mariana de Rege lib. 1. c. 10. Matth. Lopez Bravus eod. tract. lib. 3. paulo post initium, P. Ribadeneira in vita S. Ignat. lib. 2. cap. 17. Choppin. d. lib. 1. per tot. & lib. 2. tit. 1. in princip. Annae. Robert. lib. 2. rer. iudic. cap. 2. Forcat. in cuped. Iurisp. cap. 5. Navarrete discurs. polit. 42. & seqq. Moncada discurs. polit. 7. cap. 7. & discurs. 4. cap. 3. & novissime P. Ioan. Euseb. in suo opere inscripto opera & dies, cap. 32. fol. 126. & Comitia Matritesia an. 1552. petit. 73. Adhuc tamen hodiernis temporibus, adeo [sect. 4] Religionum, & Religiosorum numerus crevit, ut non minima pars, & cura politici status in eorum attentione, & decenti gubernatione constitat, quo & ipsi sanctius suis institutis deserviant, & Reipublicae, cui proficere debent, nequaquam officiant. Quod D. Gregor. Magnus relatus a Choppin. d. lib. 2. Monast. tit. 1. in princip. graviter praesensit, sic inquiens: Politica [sect. 5] esta Monasticaru rerum curatione, ac tutela, integer etiam status, nervusque; servatur disciplinae Regularis, ac Coenobiticae vitae instituti. Quo non praestantius aliud futurique Regni coelestis speculationi aptius excogitari potest. Et [sect. 6] insinuarunt Leo X. in Concil. Lateranens. & Sixtus IV. in Extravag. de tregua & pace, cap. 2. vers. Nos igitur, ubi eandem curam secularibus Principibus valde commendant. In quorum etiam protectionem, & tutelam [sect. 7] se se ipsa Monasteria hac de causa submittere solent, ut late Choppinus, & Magerus ostendut in tract. supra relatis, & Erasmus a Cochier in tract. de advocatijs, & vel non submissa, ipso iure, quod sub dominio alicuius Principis sint, constitui videntur, ut dixi sup. hoc lib. cap. 2. num. 5. & latius prosequitur Martin. Mager. de advocat. armata, cap. 9. num. 648. & sequent. Quae quidem cum in alijs provincijs ita se habeant, multo magis [sect. 8] in his Indiarum curanda sunt, in quibus ipsi ijdem Reges nostri a sede Apostolica gravati sunt: Viros pro bos, & Deum timentes, doctos, peritos & expertos ad instituendum incolas in Fide Catholica, & bonis moribus imbuendum, destinare; ut dicitur in Bulla Alex. VI. & recte agnoscit Eman. Roder. 1. tom. quaest. regul. q. 3. art. 2. Ac proinde [sect. 9] innumeris fere schedulis cautum, & provisum est, ut summo studio inquiratur de vita, & moribus Religiosorum, qui ad easdem provincias mittuntur, vel in eis habitum recipiunt, & ut nullus sine licentia transfretare possit, vel ibidem extra provinciam, ad quam missus est, degere permittatur, vel ex ijs Ordinibus, qui ibidem Monasteria non habent. Solum [sect. 10] enim hucusque admissi sunt Dominicani, Franciscani, Augustiniani, Mercenarij, & Iesuitae, & in Nova-Hispania Carmelitae Reformati, sive Discalceati. Quae schedulae reperiuntur in 1. tom. impress. pag. 106. cum multis seqq. & pag. 302. & extant aliae de Trinitarijs, & Carmelitis non admittendis, pag. 302. & 402. & per aliam apud D. Laurent. 1. Novemb. ann. 1608. idem cavetur circa Monachos Benedictinos, & per aliam Aranjuez 20. April. ann. 1611. directam ad Peruanum Proregem Dom. March. de Montesclaros, [sect. 11] iubetur, ut ab illis provincijs expellat omnes Religiosos Carmelitanos, & aliorum Ordinum, qui ibidem Conventus no habeant, & discopi extra claustra diu agetur. Et in Proregum Peruanorum, & Mexicanorum instructionibus, seu mandatis, eodem tom. pag. 310. & 327. cum multa capita inserta sint, [sect. 12] quae in eis pervigilem hanc, circa modum procedendi Religiosorum, curam requirant, tum praecipue cap. XI. dicitur: Hase entendido, que los Religiosos de los Ordenes tienen discordias, i passiones entre si, porque los que alla toman el habito hazen su parte contraria a los que van de aca, i que assi se contradizen los unos a los otros. I porque la discordia, que de suyo es tan danosa, se echa bien de ver quanto mas lo sera en las Religiones, i los inconvenientes que se pueden seguir se esto passa adelante, os encargo, que os informeis mui en particular del estado en q estuviere esto en cada una de las Ordenes, para que si hallaredes las dichas diferencias, o cosa semejante, que tenga necessidad de remedio, tratando de ello consus Prelados, i Superiores, procureis concordarlos, mostrandoles su proprio dano, i el que pueden hazer en lugar del provecho que se espera de su doctrina, que es en lo que se debrian ocupar, dexandose de estas passiones domesticas de tan poco fruto, i tan procuradas por el demonio. I para que yo de mi parte procure el remedio, en lo que conviniere ponerle, pues esto ha de ser sabiendo en lo que esta el dano, procureis con muchorecato, i secreto entender por medio de las personas que tuvieredes por mas confidentes i sustanciales, como se procede en el govierno de lis dichas Religiones, assi cerca de lo espiritual como de lo teporal que les toea: i avisarmebeis mui particularmente de lo que entendieredes de cada una, i de lo que os pareciere conuenir que se reforme, i porque medios. In alia quoque sched. dat. Matr. 18. Iulij an. 1562. quae habetur inter ordinat. Mexican. recopilatas a Lic. Puga fol. 213. declaratur, [sect. 13] quae bona tales Religiosi habere possint, & ut nullo modo quicquam, quod Indorum fuerit, possidere sinantur. Quod osedit Reges nostros eis non invidisse ea, quae ad sui sustenatione necessaria fuerint, cum potius soleant eorum indigentiae profusos largitionibus subvenire, sed modum imponere ambitiosis inquisitionibus Regularium, [sect. 14] quae no solum Rempublicam laedunt, verum & ipsis, ipsorum; institutis graviter officiunt, ut tetigi sup. cap. 16. & elegantissime docuit Alex. III. [sect. 15] in Cocil. Lateran. pag. 4. cap. 15. sic inquies: Prinstinae institutionis obliti penitus, vel ignari, contra Ordinis vestri gloriam, & decorem, villas, molendina, Ecclesias, & altaria possident fidel tates, & bominia suscipiunt rusticos, & tributarios tenent, & omne studium adhibent, ut termini eroum dilatentur, quorum conversatio esse debehat in coelis, hic ordo cunfunditur penitus, & mutatur. Vnde D. Chrysost. lib. 3. de Sacred. scriptum reliquit: Magna [sect. 16] provisione opus esse, ut Ecclesiae facultates. neque redundent neque desint. Et D. Bernard. in Apolog. ad Guiller. Abb. [sect. 17] non posse Ordine dicin inquit, quod inordinatum est, neque adversus Ordinem, sed pro Ordine disputare putandum esse eum, qui reprehondit vanitates, & superfluitates, quae in plerisque Monasterijs praecipiuntur, vel conceduntur. Et Adam Contzen. d. lib. 6. cap. 6. §. 3. [sect. 18] Ordines illos prae caeteris laudat, & a Republica hilarius suscipi, & a Romano Pontifice facilius approbari debere, tradit, qui labore manuum suarum victitant, & hortorum, quos ipsi colunt frugibus, oleribusque contenti, non multos sumtus petunt, ac desiderant. Expecditae quoque sunt, & quotidie expediri solent plures aliae schedulae, quibus Proregibus iniungitur, [sect. 19] ut electionibus Provincialium, & aliorum Praelatorum Regularium intersint, ut ea, qua decet moderatione, & traquillitate peragantur, & Regularia statura in eiusmodi Capitulis observetur, nimirum, quia experientia compertum est, nusquam eosdem Religiosos in maiori pericula rixarum, ac discordiarum versari; ut vel ex ipsis agnoscunt Eman. Roder. 2. to. quaest. regul. q. 51. Miranda in manual. Praelat. 2. tom. q. 6. & 16. & 23. Portelus in dubijs regularibus, verb. Electio. Nobilis schedula dat. Monzonij 25. Febr. ann. 1628. quae cavit: Que los Virreyes remedien las inquietudes que se ofrecieren en las elecciones, o otras cosas del govierno de las Ordenes, embiando a estos Reinos a los que les pareciere converniente. Et alia dat. apud D. Laurent. 25. August. 1620. quae statuit: Que en los Capitulos que las Religiones hizieren, se halle el Virrei, o Governador de la provincia, para que se proceda en ellos con la paz, i quietud, i justoficacion que conviene: i no siendo dode el assista, les escriva lo que le pareciere conveniente al buen govierno. i paz de la Religion, 1 execucion de; p que sobre ello estuviere ordenado: & tradit alia Adam Contzen. d.c. 46. §. 8. ubi ob id concludit, [sect. 20] optima illam Religionem censendam esse, in qua praesidentia, sive praefectura nihil habet, quod ambiatur, & officium magis, quam dignitas esse dignoscitur, & tetigit Ariostus (licet non sine aliqua Monachalis status subsannatione) in Orlando Furioso cant. 18. Quae praxis [sect. 21] interventionis Proregis in dictis electionibus, & curandi, ut eis pacifice, & iuxta leges Regulares procedatur, in Francia quoque, & Germania, & alijs provincijs observatur, ut tradit Rhenat. Choppin. lib. 1. de sacra Politia, tit. 1. num. 7. & 11. ubi docet, ac concordatis Gallicis probat, [sect. 22] Principum praecipuum munus, & quidem heroicum, & Regalissimum esse, suscipere, gerereque patrimonium rei Ecclesiasticae componendae, nec permittere Ecclesiaticam disciplinam, solemnesque sacrarum electionum formulas, specialemque earum liberatatem infringi, aut etiam concessione Pontificis benefica labefactari, ad idque Regios Magistratus abusus nomine provocari posse. Et ita vidi [sect. 23] in urbe Limensi frequentissime Excellentissimos Proreges his electionibus interfuisse, & praesentia sua, elegantissimisque orationibus habitis, magnas seditiones, quae alias suboriri possent, sedasse, aut composuisse. Egoque nomine Dom. Proregis Marchionis de Guadalcazar, in quodam Capitulo Religiosorum B. Mariae de Mercede interfui. Et his proximis annis interesse posse consului [sect. 24] Excellentiss. Dom. Comitem de Castrillo Supremi Senatus Indiarum Praesidem, pluribusque aliarum dignitatum, & honorum titulis pro insigni, qua pollet prudentia, iustitiae, ac Regij servitij zelo, & morum probitate, ac suavitate, meritissime ornatum, virtute commisssionis sibi datae a domino Rege nostra Philippo IV. in quodam Capitulo Generali Franciscanorum, quod Toleti celebratum fuit, ut sua nimirum auctoritate interventioneque defenderet, & protegeret quosdem Religiosos eiusde Ordinis, ex provincij Indiarum ad dictum Capituulum, tanquam Custodios, & Commissarios, seu Procuratores provinciarum earumdem Indiarum missos, iuxta constitutionem eiusdem Ordinis, tit. de elect. cap. 8. quibus vox, & votum in eo denegari praetendebatur, quod [sect. 25] tempus suorum mandatorum lapsum esset, ob id quod celebratio dicti Capituli fuerat protelata. Contra quam rationem Ego pro eisdem Religiosis expendi, & allegavi hanc protelationem ipsis nocere non posse, nec debere, cum ex eorum facto non provenerit, neque etiam temporis lapsus, cum revera durare conspiceretur ipsa eadem causa, quae eorum missionem, & adventum suasit, nempe dicti Capituli celebratio, Quod ubi intervenit forma, seu tenor mandati parum curari solet, dummodo intentio, & voluntas mandantis exequatur, iuxta ea, quae dixi supra hoc tom. lib. 2. cap. 4. & signanter tradit Calderin. cons. 47. alias 1. tit. de elect. Bald. qui quatuor causas considerat, ex quibus [sect. 26] mandatum non solum de tempore ad tempus, verum & ad alia graviora extendi possit ex verosimili voluntate mandantis cons. 379. num. 5. lib. 3. & Alexand. cons. 90. num. 50. in fine, lib. 3. & in terminmis terminantibus Pat. Ludovic. Miranda in manuali Praelator. 2. tom. quaest. 18. artic. ultim. versic. Quarta conclusio, pag. 140. ubi agens in specie de eisdem Custodibus missis, & deputatis ad Capitulum Generale, ut in eo habeant vocem, & votum, docet: [sect. 27] Non habere tempus determinatum in statutis Apostolicis, ideoque durare usque ad Capitulum, in quo eligitur alius Custos, & hanc sententiam ita practicatum fuisse in Comitijs Generalibus Toleti, in quodam Patre Portessio, natione Gallo, qui fuernat olim electus in Custodem suae provinciae, ut peteret ad Capitulum Generale Parisiense, accidit autem, quod in sua provincia propter bellicos tumultus non potuit celebrari provinciale Capitulum, ut eligeretur Custos mittendus ad praedicta Comitia Generalia Tolentana, quo existente ibi dubitatum fuit, an officium Custodis in eo duraret? & facta consulatione, decretum fuit, quod sic, & quod habebat suffragium activum, & passivu, ut caeteri omnes vocales, & Custodes in electione Commissarij Generalis, atque Diffinitorum, & in omnibus actibus Capitularibus. Cvm autem nihil magis [sect. 28] ad Regularium institutionem conservandam expediat, quam ut vitia eorum servere corrigantur, scandala tollantur, & Religiosa disciplina ad ungeum in omnibus observetur, ut late docet Div. Thom. in 4. sentent. distinct. 19. quaest. 2. artic. 1. & prosequitur Ioseph. Aldret. in suis doctis libris de Ecclesiast. disciplin. tuend. Contzen. dict. cap. 46. §. 13. Eman. Roder. in quaest. regul. quaest. 4. per totam, ex pag. 23. Mirand. in dict. manual. Praelat. 2. tom, quaest. 10. art. 4. & in libris de ordine iudiciario, ubi modum, & praxim formandi tales visitationes, & in illis procedendi praescribit, Fr. Ioann. Nunez de Torres in institut. statuum Ecclesiae tract. 6. cap. 4. ex pag. 485. Fr. Paulin. Berti in peculiari tract. de visitatione Religiosor. Solent saepe [sect. 29] Commissarij, & Vicarij Generales ad earundem Indiarum Religiones visitandas cum plena facultate madari, eorumque approbatio, & transfretandi licentia a Rege nostro, & Supremo eius Senatu habenda est, ex rationibus supra raltis, ut pluribus etiam Regijs schedulis cavetur, & praesertim illis 8. Ianuarij 1610. & 8. Septeb. 1618. & 23. Decemb. an. 1622. quas reperies in summario legum Indicarum lib. 1. tit. 10. fol. 20. & generaliter iubent, Que los Religiosos en las Indias no usen de patentes, que no vayan passadas por el Consejo, i especialmente de las que fueren para extinguir o erigir provincias, fundar Coventos, embiar Visitadores Generales, o Provinciales, passage de Religiosos, nombramiento de Presidentes para Capitulos, o cosas que inovaren en las Religiones, i no fueren en lo locante al govierno ordinario de ellas. Et in 2. tom. pag. 46. reperitur quaedam schedula Matrit. 5. Martij ann. 1565. quae iubet, ut quidam Fratres Augustiniani eiusmodi patentibus Vicariorum Generalium uti non sinantur, quia eas in Regio Consilio non praesentaverant, & addit: I porque conviene al servicio de Dios nuestros Senor, i nuestro quae no usem dellas, les embiamos a mandar que assilo hagan. I quae embien ante Nos al nuestro Consejo de las Indias los despachos que sobre esto tuvieren, sin que en su poder quede cosa alguna de ello, proveereis que assi lo hagan, i de lo que en ello se hiziere nos dareis aviso. Et anno 1618. similiter colligi iussae sunt aliae patentes cuiusdam Commissarij Franciscani ad Peruanas provincias deputati, per Reverendiss. tunc temporis totius Ordinis Vicarium Generalem, & postea meritissimum, & illustrissimum Episcopum Carthaginensem, mihi multis titulis colendum Dom. D. Fr. Antoni de Trejo, ea addita ratione: Por no averlas presentado en el Consejo, como por Nos est a ordenado, i mandado. Et hanc praxim, [sect. 30] ut iustam, & ex concessionibus Apostolicis dimanantem, refert, & probat Emam. Roder. d. 1. tom. quaest. 35. artic. 2. in fine, sic inquiens: Et similiter si Magister Ordinum Mendicantium mittat Vicarum Visitatorem in has partes, debet se prius Regi praesentare. Quae omnia sapiunt non ius patronatus, quod est valde limitatum, sed delegatinem auctoritate Apostolica factam. Quamvis postea videatur [sect. 31] docere: Quod si quis Religiosus habeat litteras a suo Generali pro visitatione facienda in NovaHispania, regimini Ordinis, vel gubernationi conveniente, etiam si litterae in Senatu Regio non fuernt approbatae, habent suum vigorem, non solum in foro conscientiae sed etiam in foro exteriori. Quod non facile admitti debet. Nam etiam si dictae litterae mittantur Religiosis in eisdem provincijs comorantibus, debent, & solent prius coram Regio Senatu praesentari, & aliter missae, per Religiosos dictarum provinciarum non recipiuntur, & ad Proreges, & Audientias recurritur, qui eas colligunt, & ad Regium Senatum mittunt, iuxta schedunlas supra relatas. Quod tamen non faciunt, ubi in dicto Senatu visae, & approbatae sunt, [sect. 32] quin potius Vicarijs pro earum implemento, & executione diligenter adsistunt, eisque in necessarijs, Regium auxilium praestant, quod ut faciant, semper in eiusmodi casibus per alias formulares schedulas solet iniungi, quibus etiam praecipitur, ut [sect. 33] talium Vicariorum actiones attendant, & prudenter prospiciant, & caveant, ne quid detrimenti ex illis Indiana Respublica in spiritualibus, vel teporalibus capiat. Caetervm extra hos casus, [sect. 34] nullo modo Proreges, nec Cancellariae Regales, etiam per viam violentiae, se immiscere debent in negotijs tangentibus visitationem, & oeconomicam gubernationem Regularium, ut expresse deciditur in l. 40. tit. 5. lib. 2. Recopil. & in sched. Matrit. 15. Iulij an. 1560. tom. 1. impress. pag. 117. Quod tamen qualiter practicandum sit, bene ostendit Cevallus in tract. de violent. 2. par. quaest. 95. num. 14. & seqq. & 474. ex num. 24. & lib. 4. comun. quaest. 1. alias est 897. num. 287. nimirum, ut non procedat, quando gravis excessus in tali correctionem & visitatione intercedit, quia tunc cum licitum sit Regularibus a sententijs suorum Visitatorum, vel Praelatorum appellare, ut per Navarr. cons. 2. de appellat. ita & licebit Regium auxilium per viam violentiae in Regalibus Cacellarijs implorare, & prosequi, iusxta ea, quae de alijs Visitatoribus Ecclesiasticis latius dixi supra hoc lib. cap. 8. in fine; quamvis verum sit, me raro has querelas Religiosorum Limae admisisse. Satius enim ducebam eos aliquando vexari, quam nervum Monasticae discipline laxari, qui in his vistationibus, ut pluriu cosistit, ut bene observat Mirand. in manual. Praelat. 2. tom. quaest. 10. & Religiosorum causas extra Religionem deduci, & Tribunalibus secularibus propalari, contra earum decus, & institutum, quod humilitatem, patientiam, & omnimodam obedientiam desiderat, ut post Sotum (cuius verba refert) advertit Cevallos dict. quaest. 95. num. 13. semperque vellem, ut Religiosi ita animum suum, vitamque componerent, ut si iuste se visitari, & puniri cognoscerent, id genus supplicij, velut in expiatione, vel satosfactionem peccati, libenter reciperent. Sin vero iniuste, saltim patienter, & in obedientiae, & professionis meritum referentes, prout pluries plures Sanctos, & Religiosos viros, etiam sinistre de gravissimis delictis accusatos, & damnatos fuisse in eorum historijs comperimus. Pooro in modo [sect. 35] mittendi, vel delegandi dictos Vicarios, seu Visitatores, varia est dictarum Religionum consuetudo. Nam Generales Ordinis Dominicani, & Augustiniani eos nominare, & mittere solent, ubi id alicuius provinciae Indicae sibi subordinatae necessitas, & reformatio expostulare videtur, prius ad id Supremi Senatus assensu impetrato. Iesuitae [sect. 36] quoque eundem morem sequuntur. Quos tamen nunquam vidi eiusmodi Visitatorum litteras, quas Patentes vocant, ad Supremum Senatum deferre, forte quia eorum gubernatio, & forma, qua in electionibus utuntur, ex solo nutu Praepositi Generalis eorum dependet, atque adeo nullum disturbium timeri potest, cum Visitatores solum de moribus, & interiori gubernatione Religiosolrum inquirant, quae circa, nihil est, cur se Regia potestas immisceat. Minoritae [sect. 37] autem, sive Fraciscani, & B. Mariae de Mercede semper, & indesinenter dictos Commissarios, seu Vicarios Generales, in Provincijs Novae-Hispaniae unum, in Peruanis alterum deputant, qui eorundem Ordinum Capitulis Provincialibus praesunt, & deputant circa Religiosorum correctionem, & Monasteriorum gubernatione arrogant, quae ipse Generalis posset, si ibidem assisteret. Et quavis ad triennium, vel ad quinquennium nominari soleant, Pontificium tamen diploma impetrarunt, ut nullatenus ab eiusmodi officijs desistant, vel removeantur, quoqsque eorum successor advenerit, & cora eo syndicati fuerint. De quo extat sched. specialiter de Franciscanis loquens, apud D. Laurent. 2. Iunij 1584. & generaliter de eisdem, & de Mercenasrijs aliae 3. Octobris an. 1601. & 19. Deceb. 1620. & 18. Ian. 1622. Et ann. 1602. 6. Martij expedita fuita altera schedula, quae ordinationes approbat a Mercenarijs in quodam suo Generali Capitulo factas, circa modum procedendi dictorum Vicariorum. Et 9. Maij ann. 1622. alia, quae no Vicarios, sed Visitatores tantum mittere permittit, & ad tempus limitatum Supremi Consilij arbitrio praefiniendum. Et nunc, hoc ipso, quo haec transcribimus tempore, [sect. 38] valde in eodem Senatu haesitatur de Vicarijs nuper in Capitulo Generali designatis, admittendis, eo quod graves querelae de excessibus aliorum, qui superioribus annis missi sunt, ad eundem Senatum pervenerint, & experientia compertum sit, parum, vel nihil eorum gubernationem, & indesinetem visitationem ad Religionis pacificatione, & reformationem profecisse; quin potius maiores turbas, & simultates, ut plurimum, excitasse, & Indiarum Conventus, ipsorumque reditus ob collectas, & alia bona, quae ab illis extorquent, ut in Hispaniam mittant, vel secum transferant, depauperasse, & exinanijsse. Vnde aliquando tractatu est [sect. 39] de harum pecuniarum traiectione impedienda, in quadam epistola missa ad Peruanum Proregem Dom. Marchione de Montes-claros 3. Decemb. ann. 1608. cuius caput ob ipsorum Religiosorum decorem hic inserere nolo, quamvis forte oporteret, quod illius notitiam haberent, ut si vera sunt, quae in eo narrantur, curent hi Religiosi Patres, ut in posterum cessent. Sin autem (quod magis arbitror) incerta, & vanis, ut assolet, vulgi rumoribus circusparsa, discant non solum a malo abstinere, sed ab ijs etiam, quae mali specie possint habere, ut nullus deinceps color eiusmodi calumniosis relationibus, sive delationibus aperiatur. Et per alia sched. 22. Iunij an. 1597. & Iun. 1628. generalius deciditur: Que los Religiosos que vinieren de las Indias, no traigan mas dinero del que huvieren menester, i este le manifiesten: i la persona que dellos le recibiere en confianca, le pierda con el quatrotanto. De Commissarijs [sect. 40] autem Franciscanorus eorumque origine, porestate, & auctoritate agit Fr. Eman. Roder. in quaest. regul. 1. tom. quaest. 52. artic. 1. & seqq. Fr. Ioann. Baptista in advertent. Confess. Indiara. 2. parte, verbo Commissarij Generales, fol. 281. & seqq. Fr. Ludovic. Miranda in manuali Praelat. a. tom. q. 14. art. 2. ubi quae possint? & quae non possint? bene resolvit. Et in calce advertit, eos, qui ad hoc munus demandantur, saltim debere prius in suis provincijs fun ctos esse ad minus Diffinitoris officio, & post comissionem laudabiliter absolutam, in patriam repedantes illis praemijs, privilegijs, ac praeemientijs potiri, quibus utunutr, & fruuntur, qui ibidem olim fuerint Provinciales. Idem quoque notat, & prosequitur Fr. Ioann. Nunez de Torres in inst. stat. Ecclesiae, tract. 6. cap. 4. & Fr. Ioann. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 19. cap. 27. ubi enumerat omnes Commissarios, qui ad eius usque tempora in Novam-Hispaniam mandati fuerunt. Et ijdem Patres docent, & explicant, qualiter fuerit creatus alter [sect. 41] Commissarius generalis pro Indiarum provincijs, qui in Regia Curia Hispaniae debet, & ad quem causae omnes Commissariorum, & omnium Religiosorum Indiarum remittuntur privative ad Generalissimum totius Ordinis, qui huic propter distantiam locorum, & negotiorum multitudinem, hanc suae solicitudinis partem reliquit: quod licet altius repetat Miranda d. quaest. 14. art. 1. per tot. ubi per plures conclusiolnes huius Commissarij originem, & auctoritatem prosequitur, ortum tame habuit ex Cogregatione Toletana coacta ann. 1583. quae ad huius Commissarij nominationem Regium etiam assensum, & beneplacitum intervenire debere, his verbis ostendit: Cum fratres apud Indos consistentes. gubernari commode non possint sine continuo recursu ad provincias Hispaniarum, & sine magni expensis a Catholico Rege factis, & experimento deprebensum sit, non posse Indiarum negotia commode expediri, nisi in Curia Regis Catholici resideat unus probatus Religiosus, qui habeat vices Generalis Ministri: hinc enim necessarium esse visum fuit, ut unus Commissarius Generalis Indiarum a Reverendissimo patre Generali ex assensu, & beneplacito eiusdem Regis Catholici praeficiendus in eius Curia resideat. Et infra: Si tamen praedicta Comitia generalia sint extra Hispaniam celebranda, non poterit praedictus Comissarius Generalis Indiarum ad illa se conferre. sine speciali licentia Regij Senatus Indiarum. Quam constitutione dictae Cogregationis Tolet. refert, & confirmat Sixtus V. in quoda Brevi dat. Romae 15. Maij an. 1587. & eam ampliat, concedendo tali Commissario Generali Indiarum, vocem activam, & passivam in Capitulis Generalilbus eiusdem Ordinis, etiam si alias eam non haberet, addita, inter alias, ea ratione, quod hoc ipsum valde gratum, & acceptum Regi nostro Hispaniae futurum sit. Cui quidem, ubi hoc munus vacare contigerit, tres Religiosi probatae vitae, ac morum soleant a supremo Indiarum Senatu proponi & ex his Rex unum nominat, sive eligit, cui demum, & non alij Minister Generalis Ordinis suas vices committit. Et hoc maxime notandum est, quia in hac ultima electione Reverendiss. Modernus Minister Generalis magno conatu intendita ad se absolute pertinere hanc nominationem. Quod tamen Regius Indiarum Senatus non admisit, & ex Regijs Archivijs fuerunt adducta plura exemplaria nominationum, eo quo dixi modo factarum. Egoque in ipsorum comprobationem in testem adduxi domesticum ipsoru, & gravissimum religiosum Fr. Lud. a Miranda, qui pro nobis expresse deponit d. q. 14. art. 1. pag. 111. ubi primam huius Comissarij creationem referens, inquit eam esse factam ad instantiam, & petitionem D. Regis nostri Philippi II. Et quod quia Hispaniaru Reges Catholici, praeterquam quod ex auctoritate Pontificia univer sales sunt patroni tocius Novi-Orbis, etiam habent ius quaesitum, ut nulli Fratres, cuiuscunque Ordinis, & Religionis sint, ad Indias adsportentur, nec in illis commorentur contra ipsorum Regum voluntatem, & consensum. Hanc ob causam Fr. christopborus de Capite Pontium, Generalis olim Minister totius nostri Ordinis libetissime annuit, atque concessit supra dicto Regi Philippo II. ut aliquis ex nostris Fratribus Pater doctus, Religiosus, & gravis in negotijs gerendis exercitatus, quem ipse vellet, & eligeret esset Comissarius Generalis Indiaru cu plenitudine potestatis, qui & in ipsius Curia resideret, eius expensis alendus, ut constat ex litteris patentibus eidem directis a praedicto Generali Ministro anno Domini 1572. quae quidem litterae habentur in Archivio supremi Regalis Indiarum Consilij, quarum virtute, & facultate praedictus Catholicus Rex, matura habita liberatione, elegit in Comissarium Generalem Indiarum Patrem Fr. Franciscum de Guzman, &c. Et quod [sect. 42] ad hunc Commissarium causae, (ut diximus) omnes, concernetes Relgiosos huius sacri Ordinis, referedae sint, aperte (ultra alias) decisum reperio in quadam schedula dat. Pard. 2. Decemb. 1609. in qua cum Prorex Peruanus Dom. Marchio de Montesclaros retulisset se composuisse gravem quanda differentiam Religiosorum Novi-Regni Granatensis, & provinciae Quitensis super terminis suarum provinciarum, colligendo eorum patentes, easqjue ad Ministrum Gen erale remittedo, ut quid servari deberet, exponeret, ei gratiae pro hac cura reddutur. Caeterum in posterum admonetur, non ad Generalem, sed ad Comissarium Indiarum talem remissione faciendam esse, his verbis: I aunque esta vez fue bien ordenado el recurso al General, que dio las patentes en vacate de Comissario General de las Indias, ha parecido ordenaros, q de ordinario se ha de acudir al Comissario General de las Indis, que reside en mi Corte, i se tiene para este efecto, con la autoridad i vezes del General. Et adeo prudens, & providens haec huius Commissarij institutio visa fuit, ut tractatum sit [sect. 43] de alio ad eius similitudine creando, & instituendo in Ordine Praedicatorum, ut ostedit quaedam epistola Regia dat. Matrit. 17. Mart. ann. 1619. ad Proreg. Peruanum Dom. Principem Squillacens. scripta, ubi monetur, ut in componendis discordijs, & seditionibus dictorum Religiosorum, ob electionem Provincialium ortis, invigilet; & statim additur: Que por lo que aca toca, se va haziendo diligencia con el General de la dicha Orden, para que se entable, que aya un Comissario General de las Indias en mi Corte, como le ai en la Orden de san Francisco, que es el remedio que se ha juzgado por mas conveniente, para que las cosas desta Religion anden con el acertamiento que es justo. I que assimismo cada ocho anos se embien Visitadores ordinarios, que elijan Provincial, visiten, i reformen lo que se buviere excedido, i procedan contra las personas como convenga. Porro inter plura dubia, quae frequenter contingere solent circa iurisdictionem dictorum Vicariorum, & Commissariorum Generalium, qui ad has Indiarum provincias mittuntur, de quibus late agunt Eman. Roder. Fr. Ioan. Bapt. & Lud. Miranda in locis sup. relatis, illa principem locum obtinet. [sect. 44] An eorum potestas expiret, si re integra, sive non integra, Generalem mori contigerit, qui eos nominavit, & delegavit. Quae quidem quaestio valde ventilata fuit, & magnas turbas excitavit in Nova-Hispania tempore Dom. Proregis Marchionis de Villa-Mantique, & me Limae existente, iterum in dubium revocata fuit inter Reverendiss. Patres Franciscanos Fr. Didacum Altamitanum, & Fr. Franc. Otalora. Et licet prima facie dicendum videretur ea cessare, [sect. 45] ob id quod inter omnes recipitur, talium Vicariorum, seu Commissarioum iurisdictionem non esse ordinariam, sed delegatam a Ministro Generali ei suas vices committente, ut in ipsis litteris dicitur, quae verba delegationem [sect. 46] important, gloss. in cap. 1. de cler. aegrot. lib. 6. cap. sane 2. de off. delegat. 1. solet, D. de iurisd. omn. iud. ibi: Vice eius, qui mandavit, non sua, cum alijs traditis ab Abbate in cap. in singulis, num. 3. de statu Monach. talis autem iurisdictio delegata regulariter, &c. regulariter [sect. 47] re integra morte mandantis expiret, l. & quia, D. de iurisd. omnium iudic. cap. gratum, cap. relatum, & cap. fin. de off deleg. l. 21. tit. 4. l. 35. tit. 18. par. 3. cum multis, quae ultra Scribentes in eisdem iuribus, congerit Menoch. de arbitrar. lib. 1. q. 68. & cent. 3. casu 352. Covarr. in pract. cap. 11. Medices in tract. mors omnia solvit, 2. p. concl. 81. Molina de iust. & iure, tract. 5. disp. 19 Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 21. num. 23. & D. Ioann. del Castillo lib. 2. controvers. cap. 29. Cardin. Tusch. litt. Y. concl. 555. & litt. M. concl. 65. Adhuc tamen in nostro casu contrarium affirmandum est, [sect. 48] quia eadem providentia, quae hos Commissarios Generales Indiarum propter distantiam locorum creari suasit, providit etiam, & prevenit, ut semel missi, etiam Generali, qui eos nominavit, mortuo, durarent, neque officio exirent, vel in Hispaniam remeare possint, quousque eorum successor advenerit, qui eorum syndicatum accipiat, sin autem ipsos mori contigerit, tunc principalis illius Provinciae eorum loco in suarum commissionum exercitio succedat, ut aperte constat ex actis, sive ordiantionibus Capituli Generalis Toletani ann. 1573. cap. 3. Quam constitutionem confirmavit Pius V. & postea Gregor. XIV. in quodam Brevi 25. Aprilis ann. 1591. cuius verba adducit Fr. Ioan. Bapt. in d. advertet. confess. in d. 2. par. fol. 283. & 284. inquiens, per ea esse prorsus sublaltam antiquam Franciscani Ordinis consuetudinem, secundum quam in vigiliaq Pentecostes, eo tempore, quo Ministri Generalis officium cessabat, expirabant etiam omnes illius Commissarij: Modo autem (inquit) illorum perdurat officium usque ad adventu novi Commissarij. Quod etiam ostendunt Regiae schedulae, quas citavi sup. hoc cap. num. 37. & latius tradit Fr. Eman. Roder. in 1. par. summae, cap. 74. num. 4. conclus. 4. & melius caeteris Lud. Miranda in d. Manuali Praelat. 2. tom. q. 14. art. 2. in fine, cap. 114. art. 2. in fine, pag. 114. ubi ita signanter scriptum reliquit: Adverto etiam, quod non expirat praedictorum Commissariorum Generalium auctoritas, per mortem, seu vacationem Generalis Ministri, neque per quodcunque aliud, quousque nova fiat promotio, & electio aliorum Commissariorum, tum propter speciale privilegium, quod hac de re habetur; tum etiam quia beneficio legis, ut videtur, ipsi suam auctoritatem, & potestatem habent. Si vero contigerit, quod Commissarij praedicti ibidem moriantur, interim quod providetur de alio, tenebit sigillum, & scripturas Minister provinicae, in qua morietur, & praedictus Minister occurrentia absolvet negotia, habebitque plenitudine potestatis. Sed tenebitur statim, aut cum primum opportunitas occurrerit, certiorem facere Generalem Ministrum, aut eius Commissarium in Curia residentem de morte dicti Commissarij. Si vero illa provincia, in qua mori contigerit Commissarius Generalis supra dictus, careat provinciali Ministro, qui fuerit Commissarius illius provinciae, exercebit officium praedicti Commissarij Generalis, &c. Quibus addo, [sect. 49] tales Vicarios, aut Commissarios Generales, eo quod cum omnimoda potestate mitti solent in has provincis, ut inquit Fr. Ioan. Bapt. ubi sup. fol. 281. & ad universitatem causarum, quae in eis circa Religiosos, & Monasteria sui Ordinis cotingere possunt, bene posse subdelegare suas comissiones, vel earum partes, maxime ad provincias valde distates, ad quas ipse, multitudine negotiorum impeditus, personaliter accedere nequeat: quia licet regulariter verum sit, [sect. 50] quod delegatus ab infereiori Prinicipis non subdelegat, l. fin. D. de officio eius, l. a iudice, C. de iudic. cap. cum causam, de appell. l. 19. tit. 4. par. 3. cum alijs; hoc tamen limitatur, quando quis est delegtus [sect. 51] ad universitatem causarum, qui aliquas earum subdelegare potest, etiam si a Principe non delegetur, quia pro ordinario reputatur, l. 1. §. fin. D. quis, & a quo appellatur, glos. fin. in cap. is qui, de procur. lib. 6. glos. in cap. super quaestionum, §. si vero, verb. Delegare, de off. deleg. gloss. verb. Moderata, in cap. statutum, §. insuper, de rescript. in 6. gloss. 1. in. l. fin. C. de iudic. & comunis, quam resolvunt Ias. num. 2. Socin. 36. Decius 40. Zasius 17. & 27. Oroscius 13. in l. more, D. de iurisd. omn. iud. idem Ias. in. l. a iudice, n. 8. idem Oroscius in l. non posse, n. 1. D. de off. eius, & Segura de Avalos in direct. iud. 2. par. cap. 16. num. 3. Et etiam limitatur, [sect. 52] ubi a delegante, quavis Princeps non sit, specialiter ei facultas subdelegandi coceditur; prout in nostris Vicarijs, vel Comissarijs contingit, l. non distinguemus, §. quaesitum, D. de recep. arbit. gloss. in cap. is cui, de off. deleg. lib. 6. & in c. 1. §. substituedi, de procur. eod. lib. Bart. in d. l. more, n. 12. ubi etiam Alber. n. 6. Alex. 27. qui de communi testatur Socin. 45. Ias. 30. qui etia comunem dicit, Ias. in dict. l. a iudice, numer. 8. Alexand. cons. 157. num. 12. volum. 2. Abb. & DD. in cap. cum Bertoldus, de sent. & re iudic. Navarr. in cap. placuit, de poenit. distinct. 6. num. 70. Imola in Clement. 1. de offic. delegat. & signanter Oroscius, qui alios utriusque iuris Auctores adducit, qui de eadem communi testatur, in l. & quia, D. de iurisd. omnium iud. n. 21. & idem tradunt summa Angel. verb. Delegatus, num. 6. Silvest. eodem verbo, quaest. 8. dub. 3. Rota decis. 14. de off. deleg. ad fin. Graphijs lib. 1. consil. 13. num. 21. Miranda de ordin. iud. q. 2. art. 11. concl. 2. & plures alij relati a Fachineo lib. 1. controvers. cap. 15. & lib. 12. cap. 99. Thom. Sanch. de matrim. lib. 3. disp. 31. num. 6. & seqq. & Nicol. Garcia de benef. 1. tom. par. 5. cap. 8. num. 160. Vnde ego [sect. 53] cum Limae essem, consultus fui a Reverend. Patre Fr. Francisco Gutierrez de Villaroel Ordinis Praedicatorum, an cessaret subdelegatio sibi facta, ad visitanda provincia de Chile, a Vicario Generali omnium provinciarum Peruanarum Fr. Ludov. Pinto, qui eum nominaverat, & re integra antequam ipse Pater Villaroel provinciam Chilensem adijsset, decesserat? Et respondi, quod cum dicta subdelegatio tempore habili reperiatur, neutiquam expirare debuit per mortem subdelegantis, cum vivat, & duret is, qui delegavit, a quo iste iurisdictionem habuit, & accepit, & similiter P. Villaroel eius subdelegatus, quia [sect. 54] ex quo manat radix, iurisdictionis in dicto principali delegante, manet etiam eius vis, & potestas in subdelegato, vel substituto, qui (ut diximus) ab ipso delegante potestatem habere videtur, & eum, non subdelegantem repraesentat, ut que, de offic. delegat. Felin. in cap. relatum, vers. Septimum est, eodem tit. Decius ibidem num. 1. Angel. & Ias. omnino videndus, in d. l. & quia, num. 13. Aufrerius in addit. ad Capel. Tholos. q. 370. vel 369. Thom. Sanch. de matrim. lib. 8. disp. 28. n. 36. Melch. Phoebus, alios adducens, decics. Lusit. 80. num. 20 ubi inquit ita iudicatum, & quod sufficit, quod ordinarius delegans sit superstes, quasi ipse sit primka radix, & conseatur substitues. & novissime Alios. Riccius in prax. Archiepiscop. decis. 479. pag. 507. Vbi quaerit, [sect. 55] an per mortem Vicarij Capituli substituentis, expiret potestas Vicarij substituti? & resolvit, quod non, quia huiusmodi substitutio censetur facta ab ipso Capitulo; ministerio tamen substituentis, & ita fuisse resolutum in Rota decis. 218. & allegat dict. §. Decurio nes, & cap. mulieres, de sentent. excomm. Quibus ego addo, [sect. 56] valere argumentum de mandato Procuratoris ad mandatum iurisdictionis, ut late per Menoch. lib. 2. praesumt. 18. num. 32. & Everard. loco 35. pag. 224. Et similiter receptum esse, quod [sect. 57] si Procurator, qui ad negotia, vel iudicia substituitur cum clausula substituendi, moriatur, mandatum etiam, re integra, non expiret per mortem substituentis, sed potius sustineatur ex persona primui mandaria, ut expresse decidit text. in cap. 1. §. 1. de procur. lib. 6. ubi DD. & late docet, & defendit Lapus in addit ad Feder. dse Senis cons. 203. verb. Expiret, Card. in Clement. fin. q. 15. de procurat. Ias. in l. quod quis, limit. 1. C. eod. Roman. in l. 2. §. sed si quis, D. eod. Bellamera decis. 6. & communis de qua Rota in novis decics. 8. & 33. de procurat. AEgid. cons. 12. num. 70. Millius in repert. verb. Procurator constitutus cum potestate substituendi, Ant. Gabr. in comm. conclus. concl. 2. tit. de procurat. n. 9. Cardin. Tusch. d. concl. 65. num. 9. 10. & 44. & concl. 66. per totam, & Vantius des nullit. ex defect. mand. num. 105. Et quamvis Oldrad. cons. 130. & Feder. de Senis d. cons. 203. videantur non admittere hanc distinctionem inter mortem delegantis, & subdelegantis, arg. cap. licet unicuique, de off. deleg. communiter tamen ab alijs reprobantur, ut constat ex sup. relatis, vel saltem intelligi debent, [sect. 58] quando madatarius, vel subdelegans iure propprio substituit, vel subdelegavit, ut quia procurator sit effectus dominus litis per contestationem, vel in delegato, qui habet potestatem subdelegandi a lege, cap. Pastoralils, in princip. & cap. fin. de off. deleg. Secus vero quando id non facit iure proprio, sed ex potestate sibi data ad substituendum, ut in hoc de quo loquimur casu, tunc enim no attenditur (ut diximus) mors substituentis, sed mors principalis, ut expressis verbis contra Oldrad. & Felin. tenent Lapus, Cardin. Decius, AEgidius, & Tuschus ubi supra. Et Feder. de Senis, sibi contrarius, cons. 257. incip. Nobilis vir, per totum, qui mortuo thesaurario non revocatur. Et est ratio huius [sect. 59] doctrinae, quia quando delegato datur simpliciter facultas subdelegandi, non tam ipse subdelegare videtur, quam Ordinarius, qui id ei expresse mandavit, & commisit, & actus [sect. 60] tribuitur mandati, non exequenti, arg. l. unum ex familia, §. si de Falcildia, D. de leg. 2. l. item eorum, §. si Decuriones, D. quod cuiusq; univers. ibi: Si Decuriones decreverunt actione per eum movendum, quem decem viri elegerini, is videtur ab ordine electus, & ideo experiri potest, l. apertissimi, ubi gloss. ult. C. de iudicijs, cap. litteris, ubi Abbas, de rescript. cap. cum aliquibus, eod. tit. lib. 6. l. pater ex provincia, D. de manum. vind. ibi: Solam enim electione filio concessit, caeterum ipse manumisit, cum alijs, quae tradit Marc. Ant. Eugen. cons. 50. num. 31. & D. Valencuela cons. 63. num. 65. & 66. pag. 457. Rvrsvs, me etiam Limae existente, aliud dubium ortum est inter Reverend. Patres Fr. Franc. de Herrera, & P. Fr. Ioan. Quixadam, Ordinis Franciscani, quisnam ex ijs praeferri deberet, [sect. 61] cum primus haberet litteras patentes Reverendiss. Ministri Generalis, ad officium Commissarij, quod gerere coeperat in provincijs Peruanis. Alter vero, nulla harum litterarum metione, vel derogatione habita, a Commissario Generali Indiarum, qui in Curia (ut diximus) resider, fuerat nominatus. Et re diligenter discussa, omnes Patres dictae provinciae declararunt, litteris Ministri Generalis stari debere, [sect. 62] tum quia is est supremus Princeps, & Magistratus totius dicti Ordinis, ut apparet ex eorum reg. cap. 8. Hugo, Pisan. & Cord. in eius expos. q. 1. D. Bonavent. in quaest. sup. reg. 12. & 13. S. Bernard. serm. de obedient. Cuius mandatis [sect. 63] inferior contravenire non potest, cap. cum inferior, cap. super his, de maior. & obed. cap. iustitutio, cap. amputatio, cap. Ecclesiastica 25. q. 32. Clem. ne Romani, de elect. cum alijs. Tum praecipue, quia etsi verum sit, quod dictus Commissarius Generalis Indiarum est veluti Superior iudex Commissariorum, & aliorum Religiosorum Indiarum, ut sup. retulimus; [sect. 64] electio tamen, & institutio, ac per consequens continuatio dictorum Commissariorum, expresse reservata est Ministro Generali dicti Ordinis, ut deciditur in actis Capituli Toletani, & in Bulla Greg. XIV. ann. 1591. cuius supra meminimus, ibi: Decernimus Commissariorum sie pro tempore in illis partibus deputatorum a Generali Ministro superioritatem, usque ad novorum Commissariorum ad illas partes adventum perdurare, &c. Et idem affirmat Miranda d.q. 14. art. 2. in princip. pag. 113. ibi: Qui praedicti Commissarij institui debent a solo Generali Ministro, ut habetur in cap. 3. statutorum generalium, &c. Plane si in litteris dicti Commissarij Generalis Indiarum exprimeretur, [sect. 65] quod Comissarium Peruanum removebat, & suspendebat ab officio ob aliquas iustas causas, & rationes, tunc is ei tanquam superiori suo obedire deberet, ut bene inquit idem Miranda ubi supra, vers. Sed statim: quia licet a solo Ministro Generali, ut praemittitur, sint electi, & eligi debeant, non propterea eidem sunt immediate subiecti, sed obedire tenentur supra dicto Commissario Generali Indiarum. Caeterum habito respectu ad electionem faciendam, vel conservandam, magis deserri debet Ministro Generali Ordinas, quam Commissario Indiarum. Vnde & illud in alio emergenti casu Vicarij Generalis Peruani Ordinis Praedicatorum Reverend. Patris Magistri Fr. Alphonsi de Almeria consului, [sect. 66] viribus carere, & inutilem fuisse renuntiationem iuratam, quam fecit dicti muneris, & Vicariatus sibi a suo Generali commissi, ob vitandas lites, & calunias, quae ei movebantur, & minabantur a quibusdam fratribus dictae provinciae. Nam quavis vulgo dici soleat, [sect. 67] renuntiantibus actiones suas non esse regressum dandum ad eas, l. quaeritur, §. si venditor, D. de aedilit. edict. cum multis alijs, quae tradit Surd. decis. 51. num. 11. & decis. 106. num. 19. Tusch. litt. R. concl. 175. per totam, Giphanius in tract. de renuntiat. cap. 1. & seqq. & in materia iurisdictionis Innocent. & DD. in cap. quod in dubijs, de renunt. Bart in l. si quis vi, §. defferentia, in fine, per text. ibi, D. de acquir. possess. Paul. de Castro cons. 313. & Enric. de Bovio in singul. verb. Iurisdictio, num. 6. ubi docent, quod [sect. 68] talis renuntiatio sufficit ad privandu renuntiantem quasipossessione illius iurisdictiones. Adhuc tamen certius est, dictam renuntiationem, ut per impressionem, & concussione factam viribus caruisse. Et ut haec defrcerent, cum eiusmodi Vicariorum, sive Commissariorum Generalium officia a dictis Magistris Generalibus conferantur, ut supra probavi, non [sect. 69] aliter Vicarius, qui semel ea suscepit, & exercere coepit, illis renuntiare, vel se abdicare potest, quam si in manibus ipsus Generalis renuntiatio fiat, & ab eo admissa sit, & quamvis de facto aliter renuntiatum sit, no amittitur iurisdictio, ut expresse disponit text. [sect. 70] in l. legatus penult. de oft. Praesid. ibi: Legatus Caesaris (id est Praeses, vel Corrector provinciae) abdicando se non amittit imperium. Vbi idem tenent omnes DD. communiter, & in cap. Pastoralis, & cap. super quaestionum, §. porro, ubi gloss. verb. Transfert, de off. deleg. Bart. in l. si quis vi, §. differentia, num. 8. D. de acq. possess. & in l. 2. num. 13. D. si quis in ius vocat. Roman. singul. 352. & plures alij, quos refert Mastrill. de Magistr. lib. 1. cap. 23. num. 11. cum multis seqq. Et facit, quod in simili [sect. 71] de inutili renuntiatione beneficij, nisi in Superioris man ibus fiat, quiaq eius est destituere, cuius & instituere, docet text. in cap. admonet, & d. cap. quod in dubijs, de renunt. ubi Innoc. Tusch. verb. Renuntiatio, concl. 165. & verb. Resignetio, concl, 256. & 258. Et in [sect. 72] Tabellione, quod non possit se abdicare officio Tabellionatus, etiam ei renuntiando, nisi in manibus Superioris, tenet Bart. in l. falsus, col. antep. C. de furt quem refert, & sequitur Romanus sing. 352. idem Roman. cons. 444. dub. 2. Afflict. in cap. 1. §. postas, num. 56. quae sint Regal. Alciat. in l. postquam liti, C. de pact. Odofred. Imol. Alex. Horosc. & alij in d. l. legatus. Et in [sect. 73] vassallo, quod feudum renuntians, nisi in manibus domini, illud non amittat, Bald. in Auth. in successione, in fine, C. de suis, & legit. Afflict. ubi sup. late Rosent. in tract. de feud. cap. 2. concl. 20. & 21. Et magis in terminis, quod super [sect. 74] iurisdictione, quia iuris publici est, & morum correctionem, & delictorum punitionem concernit, non possint fieri pacta, nec conventioncs, nec compromissa sine auctoritate, & confirmatione Superioris, & quod quamvis fiant, & a partibus approbentur, non tamen ideo detur, vel tollatur iurisdictio, tradit elegater Bald. cons. 142. n. 4. lib. 1. & cons. 378. num. 3. lib. 3. Calderin. qui dicit, contrarium repugnaret auctoritati superioris, cons. 13. in fine, de constit. & cons. 10. sub tit. de usur. Roman. cons. 13. in fine, de constit. & cons. 10. sub tit. de usur. Roman. cons. 403. num. 21. Socin. regul. 8. late Tusch. d. litt. R. concl. 171. Et adhuc magis in terminis Tiber. Decian. resp. 19. vol. 3. ubi num. 60. concludit, quod [sect. 75] nec iuri praelaturae potest quis renuntiare, inconsulto eo, qui praelationem concessit. Et Doctores, qui dicunt, quod, qui renuntiat iurisdictioni, eius quasipossessione privari debet, [sect. 76] sunt intellige ndi, quatenus superior hoc admissum, ita puniendum declaret, quemadmodum & in [sect. 77] beneficio, aliter quam in manibus superioris renuntiaro, contingit, quod tamen interim dum hoc non declaratur, retinet is, qui ei renuntiavit, & nihil valet renuntiatio in eius praeiudicium, ut late per Geminian. cons. 225. num. 5. & 7. Tusch. d. concl. 165. ubi alij per eum relati, quia ipso iure no inducit vacationem, neque obstat agenti contan intrusum in beneficio per se renuntiato, ut expresse tradit decis. Rotae 1. sub tit. de renuntiat. in antiq. num. 2. & decis. 3. num. 1. ibid. ubi reddit rationem maxime nostro proposito congruentem, nempe, quia licet poe nitere, & variare ante admissionem superioris, arg. l. 3. & l. quem poenitet, D. de cessione bonor. & idem tradit Navarr. cons. 1. de offic. Ordin. & in cap. accepta, oppos. 7. de rest. spoliat. povt Innocent. in cap. super hoc, de renutiat. & prosequitur late D. Valencuela, post haec scripta visus, cons. 32. num. 4. & seqq. ubi pluribus probat, quod neque officium amittit per solam renuntiatione antequam a superiore admissa sit. Et quod [sect. 78] renutiationi nullae, vel nulliter factae quis possit contravenire, Ripa in l. 1. num. 5. C. de pact. & Petr. Surd. decis. 316. num. 10. Idem quoque R.P.M. Fr. Alphons. de Almeria me, Limae etiam existentem, alio casu consuluit, quem hisce commentarijs inserere operaepretium duxi, quia multoties contingere potest. Eius autem species haec erat, quod in huius [sect. 79] Vicarij Generalis patentibus (ut & in alijs communiter) ei dabatur potestas. Quasandi electionem Provincialis ante ipsius adventum factam, si id oplortere sibi visum fuisset, ac praeterea totam Peruanam provinciamvisitandi, ac reformandi, & per praecepta, & censuras inquirendi, interrogandi, puniendi, & absolvendi ab officijs quosque Priores Conventuales, & etiam, si oportuerit, Provincialem ipsum. Cumque dictus Vicarius, ubi primum in provinciam accessit, Provincialis, quem electum invenit, electionem quasasset, & novum Capitulum convocasset, in quo alter Provincialis, praesente, & assentiente ipso Vicario, electus fuit, & hunc postea suo iudicio minus recte procedere censuisset, volebat eum absolvere, seu deponere, & dubitabat, [sect. 80] an ei, dictis litteris attentis, huius depositionis facultas competeret? Et re mature considerata, Respondi, Copetere. Nam litterarum verba ita generaliter, & indefinite prolata reperiuntur, ut non solum de prioris Provincialis absolutione, sed de quocunque alio, qui in eius locum suffectus fuerit, intelligi debeant, maxime cum [sect. 81] actus, de quo agitur, natura sua, & in diversis personis, & temporibus reiterari possit, ut ad limitationem l. boves, §. hoc sermone, D. de verbor. sign. docet valde in nostris terminis Tiraq. ibid. limit. 4. 11. 13. 20. 22. & 25. Et cum in eadem oratione, & sub eadem determinatione connectant Provincialis, & aliorum Priorum conventualium, & quorumlibet Religiosorum visitationem, correctione, & absolutionem, atque haec in illis reiterabilis sit, & esse soleat, idem & in Provinciali dicendum videtur, ex vulgari iuris principio, quo docemur, [sect. 82] unam determinatione respicientem plura determinabilia pariformiter determinate, de quo in l. iam hoc iure, D. de vulgar. l. quamvis, C. de impub. & alijs subst. cum adductis a Corras. in l. 1. §. si stipulanti, 2. lect. n. 5. D. de verb. oblig. Bernard. Diaz, & Salced. reg. 188. Portio cons. 54. num. 26. & Alfan. in collect. 91. Nec [sect. 83] credendum est concedentem, eos, si diverso iure censeri voluisset, sub eodem verborum tenore sociasse, arg. l. si idem, C. de codicill. ibi: Quae vis, ac potestas una sociasset. Quod evidentius colligitur ex natura, & proprietate illius [sect. 84] coniunctionis etiam, quae ea, quae similia sunt, & eiusdem generis, in casu de quo tractatur, iungere, & copulare solet, ut notant DD. per text. ibi in l. imperium, D. de iurisd. omnium iud. Prateius, & Brisson. verb. Etiam, & novissime Simon Barbosa in tract. de dictionib. eod. verb. & late Cencedus in suis singularibus. Et idem operatur copula [sect. 85] et, quae quavis ponatur inter diversa, coniungit tamen ea aequaliter, & est repetitiva similium, sicut dictio etiam, ut late per Alber. in dictionario, verb. Et, Cenedum singul. 50. & alios supra citatos. Ponderavi etiam, quod et si in dictis patetibus ante, & post clausulam supra relatam, agatur de absolutione Provincialis nulliter electi. Cum tamen postea [sect. 86] generalem illam calausulam subiecerit, quae totius visitationis, seu commissionis cardinem continet, censere debemus aliud quid diversum ab antecedentribus addere, & disponere voluisse. Ne alioqui in clausulis adeo vicinis idem repetere videatur, & ut rescripti verba aliquid operen tur, [sect. 87] quod semper in illis, ut & in legibus, curare debemus, ne superfluitas inducatur, l. si quando, D. de leg. 1. ubi DD. cap. si Papa, de privileg. iunctis alijs, quae late tradit Decius cons. 263. Craveta cons. 70. Staphileus de litteris gratiae, §. 2. num. 1. Sanch. de matrim. lib. 3. disp. 26. num. 6. & lib. 7. disput. 37. num. 31. Marta de clausulis, 4. parte, claus. 3. num. 2. vers. 1. & Velascus in axiom. iur. litt. L. num. 14. Quod eitam [sect. 88] in rescriptis odiosis, & dispositionibus poenalibus curandum esse docemur in l. 1. §. penult. cum l. seq. D. de calumniat. & in alijs, quae optime congerit Mieres de maiorat. 1. par. q. 60. n. 5. Et in nostro efficacius suadet illa dictio Praeterea [sect. 89], quae ad alium casum a superiori dissimilem transitum fecisse, & facere voluisse supponit, §. praeterea quasdam, Instit. de action. cap. super quibusdam, §. praeterea, de verb. signif. cum alijs, quae tradit Franc. Molinus de brachio seculari, cap. 3. n. 12. & Barbosa de dictionib. eod. verb. dict. 280. Praesertim cum in depositione Provincialis electi utatur verbo Quasandi, & in depositione aliorum, ubi fieri oportuisset, verbo Absolvendi. Et ut eodem verbo in utroque uteretur, & in clausulis sequentibus, de eode Provinciali nulliter electo Termonem repeteret, hoc tamen non efficeret, quin [sect. 90] dicta clausula generalis generaliter accipienda esset, per text. opt. in l. regula, §. licer, D. de iur. & facti ignor. ibi: Nam initium constitutionis generale est, per quem text. dixit eleganter Imola in l. si quis ita, §. ea lege, num. 9. D. de verbor. oblig. Quod [sect. 91] si principium constitutionis generale sit, quamvis postea subdantur aliqua verba, quae certas, & limitatas personas omnino respicere videantur, nihilominus constitutio talis ita interpretanda est, ut generalis sit, & generaliter comprehendat omnes, secundum naturam principij. Quam doctrinam refert, & sequitur Decius in cap. 1. num. 9. de const. & cons. 51. col. 4. Corneus cons. 273. col. 3. num. 30. lib. 4. Geminian. cons. 39. col. 1. Aldobrand. cons. 72. num. 10. lib. 1. Camill. Gallin. de verb. sign. lib. 5. cap. 11. per totum, & Ioan. Gutierr. 3. pract. cap. 17. & 18. ex num. 75. cum multis seqq. Vltra praedictos autem Commissarios Generales sunt quoue [sect. 92] alij particulares, seu speciales, qui in has Indiarum provincias miti solent cum Religiosis, quos earum necessitas exigit, ad conversionem, praedicationem, & doctrinam Indorum, & ut in missionibus occupentur, qui Religiosi, & Cammissarij expensis Regis nostri liberaliter his omnibus donantur, & instruuntur, quae ad terrestris, & navalis itineris progressum necessaria sunt, & dicti Commissarij sunt eorum superiores, quousque ad provinciam, in quam destinantur, perveniunt. Vbi vero eam tangunt, haec auctoritas cessat, & Praelatis in ea constitutis subduntur. Sin autem Praelati ibi non sint, ipsi eotum vice funguntur, & Religiosis, quos secum duxerunt, sua privilegia communicare possunt, ut habetur in constitutionibus, sive ordinationibus Indiarum Ordinis Minorum, quas refert Fr. Ioan. Baptista in advert. confess. 2. par. fol. 133. & seq. & melius Miranda in dict. Man. Praelat. 2. tom. q. 14. art. 3. par totum, pag. 114. & seq. ubi inter alia declarat, quam graviter [sect. 93] dicti Commissarij, & Religiosi ad hunc effectum quaesiti, ac missi, delinquant, & ad expensas in viatico factas Regi nostro teneantur, si in Hispaniam, eo inconsulto, redierint, aut in alijs provincijs remanserint, quam in eis ad quas destinantur. Id quod plurimis etiam schedulis Regijs cavetur, quae reperiuntur in 2. tom. impress. pag. 120. & seqq. Et est valde notanda illa data apud D. Laurent. 17. Septemb. 1611. quae memorat ad instantiam eiusdem nostri Regis Apostolicam Bullam expedita esse, cum gravibus poenis, & censuris adversus dictos Religiosos, praesertim in Philippinas insulas destinatos, qui solum verterint, & provincias sibi signatas deseruerint. Quod tamen parum (heu dolor!) a multis eorum servatur, qui frequenter appetunt provincias magis pingues, & delicijs, & Monasterijs affluentes, & parum de Indorum conversionibus, missionibusque, ad quas conducuntur, curantes, omne [sect. 94] suum studium collocant, ut in dictis Monasterijs Priores, Guardiani, Diffinitores, ac Provinciales creentur, maxime in provincijs, ubi vel omnino Religiosi Hispani, haec sibi officia adrogare soliti sunt, cum exclusione, & gravi contemtu, atque iniuria aliorum, qui in dictis provincijs nati, & Religionem professi sunt, quos vulgo Criollos appellant, vel saltem [sect. 95] ubi alternativam in dictis officijs introduxerunt; & quamvis pauci numero sint, & indigenae, ut semper fieri assolet, longe plures numero, & vitae sanctimonia, prudentia, litteris, & qualitate non inferiores, dimidiam officiorum partem obtinuerunt, impetratur sede Apostolica Bulla, seu Brevi, quod vocant de Alternativa sub eo colore, & praetextu, quod ita ad meliorem gubernationem dictarum Religionum, & provinciarum conducat, & quod, qui ex Hispania transfretarunt, magis observantes Regularis disciplinae esse solenat, & magis item apti ad gubernationis habenas regendas, contra quos vulgo, & facile plures defectus obijciunt, de quibus egi supra hoc tom. ibi. 1. cap. 28. Quibus Alternativis robur novissime dedit [sect. 96] Bulla, seu Breve S.D.N. Vubani Papae VIII. cum Augustinianis Mexicanae Provinciae loquente, quod ita habet: VRBANVS Papa VIII. ad perpetuam rei memoriam. Commissi Nobis per abunda tiam divinae gratiae Pastoralis officij debitu postulat, ut ad ea, quae personarum divini Numinis obsequijs sub suavi Religionis iugo mancipatarum, felicique statui, & directioni opportune conveniunt, mentis nostrae aciem assidue intendamus, eaque statuamus, & discernamus, quae earum personarum paci, & quieti conspicimus in Domino salubriter expedire. Hinc est, quod Nos dissensionibus, & controversijs, quae, ut accepimus, inter dilectos filios Fratres Ordinis Enemitarum S. Augustini Provinciae Mexicanae, Hispanos nimirum, & illos, qui Criolli nuncupantur, circa Prioris, Provincialis, aliorumque Ordinis, & Provinciae huiusmodi officialium infrascriptorum electiones, indies oriri consueverant, quantum cum Domino possumus, obviam ire volentes, motu proprio, & ex certa scientia, ac matura deliberatione nostris, quod de caetero, perpetuis temporibus, circa Provincialis, ac primariae domas eiusdem Ordinis Mexicanae Priorum, necnon Diffinitorum, & Visitatorum Ordinis, & Provinciae huiusmodi electiones, alternativa in Fratres Hispanos, & Criollos praedictos omnino servetur, prout in alijs Indiarum provincijs, iam praedicti, quam aliorum Ordinum in similibus servari consuevit, ita videlicet, ut Provincialis dictae provinciae, & Prioris primariae domus Mexicanae huiusmodi electio pro primo triennio ex dicti Ordinis Religiosis naturalibus Criollis fiat. At que ita in Diffinitores provinciae huiusmodi pro quolibet triennio duo ex Hispanis, & duo ex natur alibus Criollis dicti Ordinis Religiosis, & similiter in Visitatores unus ex Hispanis, alter ex Criollis Religiosis huiusmodi respective eligantur, & eligi, atque huiusmodi distributionis ordo in dicta provincia ab illius Religiosis praedictis semper servari omnino debeat, Apostolica auctoritate tenore praesentium statuimus, & ordinamus. Decernentes quascunque ad huiusmodi officia, aut si dicendum sit, munera, electiones, contra praesentium formam, & tenorem forsan quomodolibet faciendas, nullas, irritas, & inanes, nulliusque roboris, vel momenti fore, & esse, ac nullum per eas cuique ius acquiri, sicque, & non aliter in praemissis per quoscunque iudices ordinarios, & delegatos, etiam causarum Palatij Apostolici Auditores, ubique iudicari, & diffiniri debere, ac irritum, & inane, si secus super his a quocunque quavis auctoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari. Quo circa venerabilibus Fratribus Archiepiscopis, & Episcopis in dicta provincia constitutis, seu delectis filijs eoru officialibus per praesentes committimus, & mandamus, quatenus ipsi, vel duo, aut unus illorum per se, vel per alium, seu alios praesentes litteras, vel in eis contenta quaecunque, ubi, & quando opus fuerit, & quoties super hoc requisiti fuerint, solemniter publicantes, ac in praemissis efficaci defensionis praesidio assistentes, faciant auctoritate nostra praesentes litteras, & in eis contenta huiusmodi, ab omnibus, ad quos spectat, & in futurum quomodolibet spectabit, firmiter, & inviolabiliter observari, & adimpleri, contradictores quoslibet, & adimpleri, contias, & censuras, & poenas Ecclesiasticas, aliaque opportuna iuris, & facti remedia, appellatione postpostia, compescendo, invocato etiam ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachij scularis. Non obstantibus felicis recordationis Bonifacij Papae VIII. Praedecessoris nostri de una, & in Concilio Generali edita de duabus dietis, dummodo ultra tres dietas aliquis auctoritate praesentium ad iudicium non trahatur, alijsque constitutionibus, & ordinationibus Apostolicis quibusvis, etiam iuramento, confirmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis, statutis, & consuetudinibus, privilegijs quoque, & indultis, & litteris Apostolicis in contrarium praemissorum, quomodolibet concessis, confimatis, & innovatis, quibus omnibus, & singulis eorum omnium tenores praesentibus pro plene, & sufficienter expressis, & insertis habetes, illis alias in suo robore permansuris, hac vice dumtaxat, specialiter, & expresse derogamus caeterisque contrarijs quibuscunque. Datum Romae apud sanctam Mariam Maiorum die secunda Septembris, anno Domini M. DC. XXII. Pontificatus nostri anno quarto. Quod Breve, ex paritate rationis, facile ad alias provincias, imo & ad alias Religiones extensum est. Nam eo etiam [sect. 97] utuntur Augustiniani Mechoacanenses, & Peruani in provincia Limensi, & Quitensi, & Dominicani Novae-Hispaniae, & Novi-Regni Granatesis. Et quod plus est, Franciscani Mexicani non solum habent Alternativam, sed Ternativam, quam vocant, divisis scilicet, & alternatis electionibus inter natos, & professos Ordinem in Hispania, & Ordinem ingressos, & professos in partibus Indiarum, & inter eos, qui in ipsis Indijs nati, & professi sunt, quos Criollos vocamus. Solentque in Regio Consilio facile expediri litterae ad dictarum Religonum Generales, ut has Alternativas concedant, & ad Proreges, & Regias Cancellarias Indiarum, ut eas exequi faciant. Nimirum, [sect. 98] quia (ut dixi) vulgo creditum est, id ad reformationem, pacem, & tranquillitatem ipsarum Religionum valde expedire, ut vel ex verbis narrativis, & prooemialibus dicti Brevis colligitur, quae [sect. 99] finem, & intentione rescribentis detegere solent, l. fin. D. de haered. inst. l. Titia, §. idem respondit, D. de verbor. l. item quia, §. fin. D. de pact. cap. quia propter, de elect. cum alijs, quae adducit Bart. in l. ambitiosa, de decret. ab ordine faciendis, & late Navarr. in cap. si quando, except. 8. num. 1. de rescript. Eoque tendunt verba [sect. 100] Doctiss, & Religioss. P.M. Fr. Gaspar Villaroel, meritissimi Episcopi Chilensis, in suis Comment. sup. Evang. Quadrag. 2. par. pag. 7. ubi sic inquit: A esto se encamino la intencion del Pontifice Vrbano P. VIII. quando mando, que en las Indias se alternasse en las Prelacias de las Religiones, los que nacieron en ellas, con los que fueren de Espana, que sin embargo que todos son originarios della, qualquiera distancia al nacer, introduce distincion, i aviendo se hallado traca para que la administracion quede en fiel, no ai porque se piense menos valida la paz. Et statim ad id comprobandum adducit ex Plutarcho in vita Numae simile foedus, quod inter se, [sect. 101] ad vitandas discordias in Regis electione Romani cum Sabinis pepigerunt, nempe, ut Rex esset ex Sabinis; Romanis autem eius electio reliqueretur: Sic enim (inquit) maxime quiescere contentionem posse, & qui decalatus esset, aequalem utrisque fore; nam & alterps, ut qui se elegissent; amaturum, alteris autem, ut cognatis benevolum futurum. Sed nescio Hercule, an satis certa in omnibus fuerit narratio summo nostro Pontifici facta? Illud [sect. 102] plane scio rixas, & partialitates, seu dissensiones, quas, mediantibus his alternativis, sedandas esse Pontifici suasum, vel suggestum fuit, nequaquam sedatas fuisse, quin potius magis nunc, quam antea exardescer, & [sect. 103] electionum libertatem contra iuris regulas impeditam esse, & ad paucos restrictam, ut per Tusch. litt. E. conclus. 62. cum alijs, quae adduxi sup. lib. 2. Eman. Roder.. tom. 2. quaest. regul. quaest. 51. artic. 11. ubi ait se vidisse [sect. 104] tres electiones irritari, ob restrictionem eligendorum. Quod saepe extantibus eiusmodi alternativis contingit, cum Hispani (ut dixi) Criollis longe inferiores in numero existant, & multoties, etiam in reliquis, non praecellant. Quod non possunt illi non [sect. 105] graviter sentire, ac dolere, videntes sibi in propria patria, ob id tantum, quod in ea nati sint, alienigenas dominari, cum potius hoc tituli vicem habere solent, ut quis in beneficijs, honoribus, & Magistratibus praeferatur, iuxta ea, quae late dixi sup. hoc lib. cap. 19. Quod magis doledum est ininsulis Philippinis, & in provincia Guatemalensi, & in alijs, ubi Hispanigenae indigenas numero aequant, aut superant, & prorsus sibi omnia Religionis munia adrogare solent, ea prorsus Criollis, tanquam indigenis invidentes, & inhibentes; a quibus, si quando de alternativa inducenda tractatur, eis nervose resistunt, contra iuris regulam, quae aequalitate desiderat, l. in omnibus, D. de reg. iur. Et ut quis eodem iure metiatur, quod in alios impetraverit, l. 1. cum vulgat. D. quod quisque iuris, cum similib. Quae omnia prae oculis, meo iudicio, haberi debent, [sect. 106] ad non extendedas huiusmodi alternativas, quin potius ad admittendas, & benigne accipiendas supplicationes, quae a multis Religiosorum provincijs a dictio Brevi interpositae sunt, cum finales causae, quibus Pontifex ad illud concedendum motus fuisse videtur, vel incertae fuerint, vel votis minus apte responderint, & [sect. 107] cessante causa finali dispositionis, illa etiam cessare debeat, ex iuribus vulgatis, & late in materia rescriptorum traditis a Tiraq. de cess. caus. 1. p. num. 234. Navarr. cons. 1. & seqq. sub tit. de rescript. & in d. cap. si quando, praelud. 1. & except. 5. & 9. Covarr. lib. 1. var. cap. 20. n. 1. & 2. Suar. tract. 2. de censul. q. 96. art. 5. Vazquez in opusculo de benef. cap. 3. §. 4. dub. 2. Azor lib. 5. inst. cap. 24. Saa verbo Gratia, num. 4. & 10. & Thom. Sanchez de matrim. lib. 8. disput. 21. num. 3. & lib. 3. disput. 39. n. 8. ubi etiam tradunt eam in rescriptis causam finalem dici, qua non existente Princeps ea concessurus non fuisset. Cvm autem Religiones, & Religiosi rite recteque viventes, & procedentes, Deo admodum gratae, & Reipublicae Christanae valde utiles sint, iure, [sect. 108] ac merito tam in exemtione personarum, quam bonorum, & alijs pluribus in rebus diversis temporibus a Sede Apostolica, & HIspaniae Regibus varijs privilegijs donatae sunt, quae licet in multis postea per eosdem Pontifices restricta sint, adhuc plurima manent, praesertim cum alij aliorum privilegijs participent, & communicent. De quibus agunt Eman. Roder. 1. tom. regul. q. 5. & seqq. & in compend. privileg. Ordin. Mendic. ubi etiam Ioann. Baptista, & alter Fr. Ioan. Bapt. in suis advertent. 2. par. in princip. & fol. 300. verbo Communicatio privileg iorum, Paul. Piasetius in prax. Episcop. 2. part. cap. 3. num. 39. & seqq. Miranda in manuali Praelator. Fr. Ioann. a Cruce de statu Relig. lib. 1. cap. 6. dub. 5. & late Ioseph Aldrete in tract. de omnimod. Regular. exetione: quae sane, praecipue [sect. 109] ubi concernunt sta tum, & conversionem Indorum, rectibus dici debere privilegia ipsorum Regum, & ad eos, eorumque Proreges illorum conservationem, & tutionem copetere, bene advertit Fr. Ioann. Bapt. d. 2. part. fol. 119. & 375. Eaque propter favorabiliter accipienda esse, [sect. 110] & semper augenda, & amplianda, etiam si contineant derogationem iuris, communis, late ex communi doctrina in varijs casibus, & materijs ostendit Tiraquel. de privil. prae caus. num. 160. & seqq. & alios referens Barbos. in l. si constante, D. solut. matrim. & Eman. d. tom. 1. q. 119. Vnde mertio constitutum est, ut ad conservationem dictorum privilegiorum, & repellendas, vel obviandas notorias iniurias, quae vel ipsis Religiosis, vel eorum bonis fieri solent, [sect. 111] iudices Conservatores nominare, & eligere possint, de quorum qualitate, auctoritate, potestate, & iurisdictione plura quide dicere possem, si id mei instituti ratio pateretur, & satis plene hoc argumentum praeoccupatum non fuisset a Doctoribus communiter per text. ibi in cap. 1. & fin. de off. deleg. lib. 6. Concil. Trident. sess. 14. cap. 5. lib. 1. tit. 8. part. 1. ubi Greg. Lop. l. 1. & 2. ubi Azeved. tit. 8. de los juezes Conservadores, lib. 1. Recop. Specul. & Host. d. tit. de off. deleg. Anchar. cons. 132. Bertrand. cons. 102. in princ. vol. 2. Ruin. cons. 3. vol. 4. Guid. Papa decis. 18. & 247. Lucas de Pena in l. 4. C. de iure Fisci, fol. 4. col. 2. Ioan. Perus Moneta in integro, & satis luculento tractatu, quem de Conservatoribus edidit, Tiber. Decianus lib. 5. crimin. cap. 20. num. 38. Quint. Mandos. in prax utr. Signat. tit. de Conservatoribus, fol. 139. Navarr. in manual. cap. 27. num. 125. Ioan. Gatierr. 3. pract. q. 9. & 10. & lib. 4. q. 63. & 64. ubi de modo conveniendi iudices istos exetos ante Ordinarios, Molina Theolog. disput. 29. late, & multum in nostris terminis per viginti articulos Eman. Roder. d. 1. tom. q. 65. Mirand. in manual. Praelator. tom. 2. q. 47. per toto. Cardosus in prax. verbo Conservator, Portelus in dubijs regul. eod. verb. ubi etiam Silvester, Armilla, & alij Sumistae, Tuschus litt. C. conclus. 760. & seqq. Thom. Sanchez in Decalog. to. 2. lib. 6. cap. 13. n. 79. & plenius Erasm. Cochier. in tract. de Coservat. Ecclesiast. ubi 130. quaest. addueit, quem tract. posuit post illum de iurisdictione Ordinarij in exemtos. Alvar. Valasc. consult. 152. Salced. in prax. cap. 3. fol. 10. Calderon in manuali iudicam, cap. 10. num. 2. & 26. Paralador. differet. 70. ex num. 9. Cevallus q. 897. a num. 696. & n. 781. & 792. & 777. ubi etiam agit de eorum recusatione, & in tract. de violentijs, 2. part. q. 11. & 20. per totam, Salgadus de Regia protect. 2. part, cap. 10. num. 63. & seqq. Maceratens. lib. 1. variar. resolution. Fr. Ioan. Baptist. in dict. advert. fol. 167. & 176. Bobadilla in Politic. 1. tom. lib. 2. cap. 19. ex num. 20. & late, qua solet diligentia, D. Praeses Valencuela cons. 84. & August. Barbosa in collectan. ad Concil. Trident. pag. 82. & seqq. & pag. 138. n. 8. & D. Ioseph. Vela Senator Granatensis meretissimus in rep. cap. 1. de off. Ordin. 2. part. num. 74. Vbi [sect. 112] quod Conservatro Apostolicus est maior quocunque delegato Ecclesiastico, adeoque ei inhibere potest, & Martin. Magerus de advoc. armat. ubi in indice, verho Conservator. Quorum doctis scriptis illud tantum habeo, quod adijcere possim, de municipali nostro Indiarum iure cautum esse per sched. Matrit. 25. Iunij 1575. & 11. Martij 1593. quae reperiuntur 1. tom. impressaruu. Ne [sect. 113] Religiosi eiusmodi conservatorijs utantur, nisi in casibus a iure permissis, & per aliam Matrit 5. Martij 1563. ut Regales Cancellariae id non aliter, quam in dictis casibus patiantur. Vnde stylus increbuit, ut in eisdem Cancellarijs Religiosi nominati, vel nominantes Conservatores, copareant, & nominationis causas ante litis exordium aperiant, quibus inspectis an casus conservatoria dignus sit, vel non declaratur. Quod si non faciant, ubi primum de usu conservatoriae certiores redduntur, Regiam provisionem expendiunt, ut in ea iudex supersedeat, & de negotij statu, & qualitate actibus missis informet. Quae [sect. 114] praxis etia in Hispania observatur, ubi & ante iudicem Ecclesiasticum Ordinarium de examine conservatoriae discutitur, & ubi is pro Conservatore declarat, pars, quae se laesam sentit, a tali declaratione appellare potest, & solet, & in Regio Senatu petere, ut conservatoria ibidem exhibeatur, & vis quaelibet, si in eius usu, aut execurione intervenerit, tollatur, & removeatur, & quod ibi decisum fuerit, servandum est, ut expressis verbis tradit Bobadilla d. lib. 2. cap. 19. num. 31. & Cevallus, & Salgad. ubi supra. Quod tamen non debet in causa esse, [sect. 115] ut facile contra conservatoriam in casibus permissis declaretur. Nam id esset contra verba, & mentem dictarum schedularum, & d. l. 1. & a. tit. 8. lib. 1. Recop. Et ita [sect. 116] Limae sensi, & iudicavi in causa Religiosorum cuiusdam urbis, qui contra eius Praetoresm Conserva torem nominaverant, eo quod adversus dictos Religiosos, & totum Conventum in comuni, graves, & scandalosas iniurias publice, & in media urbe dixisset. Etenim cum [sect. 117] Conservatores nominari possint, non solum pro iniurijs, & violentijs manifestis contra bona, verum & contra personas Religiosorum illaris, ut docent iura, & Auctores supra citati, praecipue Molina d. disput 29. & Armilla, & Silvest. verb. Conservator, n. 3. Et iniuria personae non solum fiat re, & facto, verumetia verbis, l. 2. de iniurijs, §. 1. Inst. eod. cum alijs: & haec, de qua loquimur, fuerit publica, & manifesta. Dixi, absque dubio Conservatori deferri debere, & allegavi in terminis Gutierrez, post alios, ita docentem, & in verbalibus iniurijs gravibus, & manifestis loquentem d. lib. 3. pract. num. 17. & 18. Neque his obstare, quod quidam ex Collegis obijciebat, nempe dicta verba a Praetore illos in absentia affata esse, & sic [sect. 118] magis detractionis, quam iniuriae speciem referre, iuxta ea, quae tradunt Sumistae, verb. Detractio. Na ubi adeo gravia fuerint, & publice pronuntiata, etiam si in absentia dicantur, iniuriam irrogant, l. 22. de iniurijs, l. item apud, §. convicium, D. eodem, l. 1. tit. 9. partit. 7. & potest pars, ubi eorum notitiam habuerit, iniuriarum agere, iuxta ea, quae late tradit Covar. 1. var. cap. 11. n. 4. & Parlad. lib. 1. quotid. cap. 17. num. 14. Rursus, nihil me etiam ab hac sententia dimovit alterius Collegae consideratio, dicentis, per [sect. 119] verbalem iniuriam non incurri sententiam Canonis si quis suandente, neque Ecclesiastici iudicis iurisdictionem contra secularem prorogari, qui potius taliter delinquens, coram seculari accusandus, & ab eo puniendus est, ut in cap. si quis contra Clericum, de foro compet. lib. 6. cum alijs, quae novissime adducit Velascus in tract. de privil. pauper. q. 9. n. 69. & seqq. Respondi namque, id verum esse, & practicari debere in [sect. 120] Ecclesiastico, qui via ordinaria procedit, non autem in Conservatoribus, qui tanquam delegati, & ob speciale privilegium Religionum pro vindicandis manifectis eorum iniurijs procedunt, quale hanc fuisse probavimus. Alioqui si Conservatores solum procedere possent in casibus expressis in d. cap. si quis suadente, [sect. 121] utique nec contra invasores, aut latrones rerum Religiosorum procedere valerent, cum hoc delictum in canone illo non exprimatur. Nec decisio d. cap. si quis cotra Clericum, aliquod eis privilegium afferret, cum illius decisio de omnibus Clericis loquatur, & in iure communi claudatur. Sed his non obstantibus [sect. 122] Socij cum Prorege censuerunt Conservatori dicto in casu obvia iri oportere, ne hoc exemplo Religiosi facile ad eos nominandos, & Praetores Regios inquietandos incitarentur, & hunc, qui haec verba protulit, in Regiam Curiam ad reprehensionem audiendam venire iusserunt, ut hoc pacto a Religiosorum oculis removeretur, eisque haec satisfactio in aliquale solatium cedere posset. Notabis tamen, quod licet [sect. 123] antea eligi possunt in Conservatores Patres Priotes, seu Guardiani Mendicantium, ut per DD. sup. n. 111. relatos, praecipue Roder. d.q. 65. art. 2. Mirand. d.q. 47. art. 2. concl. 3. & 4. & Monet. de Conservat. cap. n. 24. iam tamen extat in contrarium declaratio Sacrae Congregationis Cardinalium, quae iubet, ut ex Clericis secularibus in dignitate positis eligantur, quam refert Barbos. in Pasotr. 3. p. alleg. 106. n. 15. & Dom. D. Felic, a Vega Episc. Pacensis in cap. cauam quae 9. de iudicijs, n. 46. ubi numeris antecedentibus tractat, [sect. 124] qualiter ijde Regulares cogendi sint nominare Conservatores, ubi aliquid contra eos petendum est, & propter suas exemtiones deest iudex, qui id exequi possit, de quo etiam agit Gutierr. d. lib. 3. pract. c. 10. n. 4. Qvaliter autem, [sect. 125] & quando possint Episco pi, & eorum Vicarij proceder contra Religiosos exemtos, si scandalosi fuerint, & a suis Praelatis non corrigantur, vide Concil. Trid. sesse. 25. cap. 14. de regul. ubi Barbos. in collect. plurimos citat, Cened, q. 26. n. 36. Quarant. in summ. Bullar. verb. Exetio, Leonem in thes. fori Eccles. 1. part. cap. 8. n. 13. Marta de iurisd. cent. 2. cas. 182. Filesacus de sacra Episc. auct. cap. 7. & 19. D. Acuna in cap. de his 13. dist. 12. n. 5. pag. 71. & D. Felician. ubi supra num. 34. & 39. Et denique notabis, [sect. 126] nullibi, & maxime in his partibus Indiarum, posse Monachos recipere Moniales, sub suo gubernio, & protectione absque speciali licentia Papae, etiam si illae dicant, quod volunt sub eorum regula militare, & sua sponte se illorum regimini, & correctioni subijciant, ut probat text. in cap. unico, de Religios. domib. & in cap. 1. de excess. Praelat. lib. 6. & tradit Eman. Roder. 1. rom. regul. q. 23. & Mirand. in tract. de sacris Monialibus, quod apposuit in calce Manualis Praelatorum, q. 5. per tot. pag. 64. & seqq. ubi id excepit in Monialibus primae regulae Sacte Clarae, & habui in terminis Limae [sect. 127] in fundatione Sanctae Catharinae de Sena, quarum fundatrices pacte fuerant se obedientia daturas Religiosis Dominicanis, quorum habitum deferunt, & Ordinem profitentur, & nihilominus postea se, eisdem Fratribus reluctantibus, de iure suo admonitae, Ordinarij iurisdictioni subiecerunt. # 27 CAPVT XXVII. An, & quando seculares iudices Clericos, vel Religiosos seditionem moventes, vel libere, & cum Reipublicae scandalo concionantes, ab Indiarum Regnis expellere possint, & ad hunc effectum processum formare? SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiseptimi. -  1 SEditiosos, & scadalosos homines a suis provincijs expellere Principes debent. L. cograuit, D. de off. Praesid. l. 3. tit. 10. part. 3. & alij similes ponderantur, & llustrantur, ibid. -  2 Seditiosi, & scandalosi, ut a provincijs Indiarum expellantur, pluribus schedulis cautum est, quae referuntur. -  3 Ecclesiastici seditiosi, & scadalosi, an per Principes, & Magistratus seculares a suis provincijs expelli possint? -  4 Ecclesiasticae personae a iurisdictione, & punitione secularium regulariter omnino exemtae sunt. -  5 Bulla Coenae Domini prohibere videtur Clericos quomodocunque, & per quoscunque Magistratus seculares hanniri. Bannire verbum quid proprie, & improprie significet? & qualiter hodie pro proscribere, vel in exitium mittere communiter accipiatur. ibid. -  6 Exilium censetur poena corporalis, maxime ubi fit a toto Regno, vel provincia. -  7 Bulla Coenae Domini omnis prorsus Clericorum coercio secularibus prohibere videtur. -  8 Quomodocunque adverbium, quid significet? -  9 Clericos, etiam inquietos, & seditiosos per potestates laicas compesci, aut banniri no posse, qui tradant? -  10 Clericos, etiam pro criminibus laesae Matestatis non posse puniri per iudices seculares multi Auctores tradunt, qui referuntur. -  11 Sacerdotes, qui coram Principibus secularibus accusant, aemuli Christi appellantur. -  12 Ecclesiasticos, etiam seditiosos suis iudicibus relinquere tutius est, & schedulae de hoc agentes. -  13 Praelati Ecclesiastici qualiter per Regias schedulas excitentur ad animadversione, & expulsionem Clericorum seditiosoru. -  14 Proregum instrutiones, sive mandata, quid eis iniugant circa Ecclesiasticos seditiosos, & scandalosos. -  15 Praelati ipsi Ecclesiastici, si scandalum moverint, quid faciendum sit? -  16 Epistola Regia notabilis refertur, agens de modo procedendi in punitione cuiusdam Clerici scandalosi. -  17 Ecclesiasticos seditiosos, & scandalosos, quando possit Princeps, vel Magistratus seculares propria auctoritate a suis provincijs expellere. -  18 Casus cuiusdam Religiosi libere concionantis, in quo Auctor fuit consultus, refertur. -  19 Ecclesiastici seditiosi, cuiuscunque status sint, Caesarum legibus per Magistratus seculares compesci poterant. L. quicunque 14. C. de Episcop. & Cler. l. 2. C. ut nemo privat. explicantur, & illustrantur, ibidem. -  20 Leges civiles immunitatem, & libertate Ecclesiasticam infringere non possunt. -  21 Ecclesiastica libertas, vel immunitas infringi non videtur, ubi Princeps secularis aliquid facit, vel statuit, quod principaliter ad sui status politicam gubernatione, & conservationem dirigitur. -  22 L. ult. D. de off. Procur. Caesar. expenditur, & late exornatur, & num. seqq. -  23 L. Praeses 3. D. de off. Praesid. explicatur. -  24 Iurisdictionis termini trasgredi possunt, ubi celeritas in remedio desideratur. -  25 Delicta adhuc mollia, & in ipsis cunabulis, si fieri potest, reprimendae sunt, ex Cassiod. -  26 Clerici sunt vassalli Principis secularis, in cuius terris degunt, & qualiter ei fidelitatem, & obedientium debeant? -  27 Clerici committunt crimen laesae Maiestatis etiam contra suum Principem secularem, ex opinione multorum, qui referutur. 28 Ecclesia sticorum residentia, & assi stentia in terris Principum secularium, & eoru in eis tuitio, & permissio, tanquam quid temporale censetur. -  29 Princeps ex causa potest auferre temporalia Clericorum in suis terris degentiu. -  30 Seculares Principes si non possunt punire Ecclesiasticos, saltim in temporalibus, non possent eorum damnis, & excessibus obviare. -  31 Privilegiata malefica Imperatori displicent, ex Baldo. -  32 Caesar probis Clericis protectioni, reprohis terrori esse debet. L. 2. C. de privileg. schol. lib. 12. ponderatur, & illustratur. ibid. -  33 Princeps secularis debet defendere suam dignitatem, & iurisdictionem, etiam contra Ecclesiasticos eam turbantes, vel impedietes, vel eorum iustis praeceptis renitetes. -  34 Iudici Ecclesiastico quemadmodum permittitur procedere contra laicos, suam iurisdictione turbates, ita & seculari contra Ecclesiasticos, saltem ut eos in temporalibus puniat. -  35 Iudices seculares posse procedere contra Ecclesisticos scandalosos, in temporalibus, plures Auctores docent, qui referuntur. -  36 L. 13. tit. 3. lib. 4. Recop. & aliae, quae sequuntur, de poenis temporalitatum contra Ecclesiasticos exequendis, explicantur. -  37 Secularis potestas non esset sibi sufficies, si aliquam coercionem in Ecclesiasticos sediti iosos non haberet. -  38 Defensio propriae personae, & etiam rerum, & honorum, cuilibet permittitur, etiam contra Clericos, & Religiosos. -  39 Principibus, quod facultas detur expellendi a suis Regnis Clericos seditiosos, naturali iure, & ratione fundatur. -  40 Principes in temporalibus sunt Dei Vicarij in terris, & qualiter olim in his Pontifices obedierint? -  41 Regi magis, quam Metropolitano debet Episcopus in temporalibus obedire. -  42 Rex in terris est sicut Deus in coelis. -  43 Regum officium est liberare oppressos, & tollere violentias, & damna subditorum, -  44 Reges quemadmodum providere possunt de tollendis violentijs a iudicibus Ecclesiasticis illatis, ita & multo magis de seditionibus, & scandalis, quae a Clericis, vel Religiosis privatis causantur. -  45 Abiathar Sacerdos qualiter a Salomone de suo Regno, & Sacerdotio eiectus fuerit? -  46 Cap. 2. lib. 3. Reg. referens historiam expulsionis Abiathari, exponitur. -  47 Abiatharis expulsionem qualiter referat Iosephus Iudaeus. -  48 Relegatio in patriam, vel a facie Prineipis, quod genus poenae? -  49 L. relegatorum, §. sicut, & §. solet, de interd. & releg. exponitur. -  50 Potestas Principum secularium circa cijciendos a suis provincijs Clericos seditiosos, qualis sit? Cap. resecandae 24. q. 3. ponderatur, & illustraur, ibidem. -  51 Principem, virtute potestatis oeconomicae, vel politicae, quam in suo Regno habet, posse ab eo expellere Clericos seditiosos, & facinorosos, plurimi Auctores tradunt, qui referuntur. -  52 Principum potestas in expellendis Ecclesiasticis seditiosis securior, & potentior est, & esse debet in Indijs, quam alibi, & quare? -  53 Expulsio Ecclesiasticorum seditiosorum, licet aliquibus schedulis fieri iubeatur, mediante eorum Praelato, in alijs tamen Proregibus, & Audientijs immediate permitti videtur, quae referuntur. -  54 Bulla in Coena Domini non procedit, ubi Ecclesiastici inquieti expelluntur per via oeconomicae gubernationis, & non contetiosae iurisdictionis. -  55 Clausula praecedens sequentes explicat, & modificat. -  56 Quomodocunque dictio restringitur ad terminos, de quibus agitur. -  57 Iudex secularis licite detinet Clericum delinquentem, ut eum suo iudici tradat. -  58 Praedicatores libere, & scandalose concionates expelli possunt a Regno, & Bullis Apostolicis, quae referuntur. -  59 Praedicatores scandalosi a Principibus secularibus eiecti, virtute Bullarum, quae id sibi permittunt, perinde est, ac si ab ipso S.P. expellerentur. -  60 Papa bene potest aliquas causas criminales Ecclesiasticorum Principibus, vel indicibus secularibus puniendas comittere. -  61 Concionatores aliqui, & Religiosi, qui propter scandala, quae in Indijs causarunt, ab eis expulsi sunt, recensentur. -  62 Concionatores qualiter se debeant habere in praedicando Evangelio Pacis? -  63 L. 43. & 45. tit. 5. partit. 1. expenduntur, & illustrantur. -  64 Concil. Trid. sess. 5. de reform. cap. 2. §. si vero, explicatur. -  65 Concionatores qualiter se in pulpitis habere debeant, ex Concil. Limensi. -  66 Clerici incorrigibiles possunt compesci a potestate seculari, data suoram Praelatoru desidia, & de schedula Regia, quae hoc declarat. -  67 Archiepiscopi, Episcopi, & alij Ecclesiastici, possunt vocari a Rege, & eius Vicarijs, & debent venire, & leges, schedulae Regiae, & Auctores, qui de hoc agunt. L. 13. & 14. tit. 3. lib. 1. Recop. explicatar, ibid. -  68 Episcopi vocati a Rege, & a suo Metropolitano, prius debent ad vocationem Regis accedere. -  69 Archiepiscopi duo Mexicani ad Regiam Curiam Matriensem vocati sunt. -  70 Praelati Ecclesiastici aliquando possunt deponi, vel removeri ob sedandum scendalu populi, dato eis bono cambio. -  71 Processus, an, & qualiter possit formari a iudicibus secularibus, ad effectum expellendi Ecclesiasticos seditiosos. -  72 Antecedenti concesso, conceditur consequens. -  73 Magistratus secularis non debet, nisi bene informatus, adullam punitionem, vel expulsionem Ecclesiaticorum etiam seditiosorum accedere. -  74 Patria, & provincia propria aliquem expellere, est iuri naturali contrarium. 75 L. 20. vers. Otro si, tit. 7. par. 1. ponderatur, & explicatur. -  76 Extravagans cum Matthaeus, de haeert. inter communes, exponitur. -  77 Processus nomine quid proprie veniat? -  78 Informationes contra Ecclesiasticos seditiosos a laicis, quo modo, & fine fieri posse Iacob. de Graffis concedat? cuius sententia ab Auctore notatur, relatis schedulis, quae eas fieri, & remitti iubent. -  79 Militia nemo quovis modo mittendus erat, nisi simul cum eo missionis causa remitteretur. L. 2. §. Ignominiae, D. de his qui notant, infamia, ponderatur, & illustratur, ibidem.. -  80 Magistratus, & Praefecti provinciarum, qualiter debeant Regem informare de omnibus, quae in provincia sibi mandata contingunt? -  81 Concionatores, & alios Ecclesiasticos pie & probe suum munus implentes Principes seculares revereri, & libenter audire debent, & quod in hoc Regni felicitas consistit. AD eandem quoque Politicae gubernationis Catholicorum Regum curam spectat [sect. 1] seditiosos, & scandalosos homines, qui plus saepe exemplo, quam peccato nocent, a suis Regnis, & provincijs expellere. Id quod eleganter docuit Vlpian. in l. congruit, D. de offic. Praesid. ibi: Congruit bono, & gravi iudici curare, ut pacata, atque quieta provincia sit, quam regit; quod non difficile obtinebit, si solicite agat, ut malis hominibus provincia careat, l. 3. tit. 10. part. 3. ibi: E taje los malos del Reino con la espada de la justicia, e arranque los tortizeros, echandolos de la tierra, porque non fagan dano en ella. Et graviter omnibus Principibus, & iudicibus iniungitur in l. Praeses 3. D. eodem titulo. de offic. Praesid. l. si quis ingenuam, §. in civilibus, D. de captivis, & postlim. revers. l. 16. tit. 4. 1. 1. tit. 17. part. 3. & in pluribus alijs iuribus, & bonorum Auctorum testimonijs, que late adducit Petrus Velleius a Guevara in dict. legib. Mantua sing. 603. Lancellot. Corad. in temp. iud. lib. 1.cap. 7. num. 16. Bobadilla, omnino videndus, in Polit. lib. 2. cap. 13. per totum, & novissime Franc. Zipaeus de Magistrat. lib. 3. cap. 9. Et in nostris praesertim Indiarum provincijs [sect. 2] maxime caveri, & observari debere, aperte ostendunt plures schedulae, quae reperiuntur 1. tom. pag. 126. & seqq. & pag. 226. & 309. & 332. & alibi passim, quas in compendium redegit Anton. de Herrera in sua Indiarum Occid. descriptione, quam adiecit ad calcem, decad. 2. pag. 91. his verbis: I siendo sobre todo mui necessaria la quietud para la Republica, se da facultad a los Visoreyes, Presidentes, i Governadores, i otras justicias, para que pueda echar de las Indias, i desterrar las personas que les parecieren inquietas, i embiarlas a estos Reinos, juzgando convenir assi para la quietud de aquellos: pero que no sea por odio, ni passion, ni por otra tal razon. Sed solet saepe in quaestione vocari, an haec facultas, quae dictis Principibus, eorumque Vicarijs conceditur, propria ipsorum manu, & auctoritate [sect. 3] in Ecclesiasticos exerceri possit, ubi hi forte (quod saepius, quam oportebat, propter nostra peccata contingit) Reipublicae perniciosi, & scadalosi esse comperti fuerint. Et negativam partem vulgaria iura fovere, & probare videntur, quae [sect. 4] Ecclesiasticos a iurisdictione, & punitione secularium potestatum omnimodo eximunt, quamvis, hae Imperiali, vel Regali Maiestate praefulgeant, cap. clerici, cap. at si clerici, cap. qualiter, de iudic. cap. 2. & cap. si diligenti, de for. compet. cap. si Imperator, 96. dist. cum innumeris alijs, quae ultra DD. in eisdem iuribus congerit Covar. in pract. c. 31. n. 1. & 3. vers. Haec autem exemtio, Gram. decis. 29. & 61. Iul. Clar. §. fin. 436. in princ. Marta de iurisd. 4. par. cent. 1. casu 64. n. 1. & 2. Cevall. pract. commun. tom. 4. q. 1. alias 897. & num. 674. & Bobadilla d. lib. 2. cap. 18. num. 37. & seqq. Et in terminis expulsionis, de qua agimus, Bulla [sect. 5] in Coena Domini clausul. 16. ibi: Vndes excommunicamus, & anathematizamus quoscunque Magistratus, Praesidetes, & Auditores, ac alios iudices quoquomodo se interponentes in causis capitalibus, seu criminalibus clericorum contra illos proferendo, vel exequendo, &c. Verbum enim illud Banniedo, licet proprie secundum Cuiac. de verb. feud. a verb. Bannum derivetur, & significet, citare aliquem per edictum, praeconium, sive proclama, ut ad se purgandum de aliquo delicto, quod sibi imputatur, compareat. Certius est vocem Barbaram esse, & omnium nationum usu receptam, pro ea, quae Latine proscriptio appellatur. Vnde Budaeus inquit: Latinis Bannum proscriptio est, & Banniti proscripti dicuntur, & Alciat. lib. 2. parerg. cap. 2 Itali eos, qui ob delictum in exilium mittuntur, Bannitos vocant, quod & tradunt Alber. in dictionar. verb. Banniti, Nellus in tract. de Bannitis, in 1. par. 2. tempor. q. 3. & Andr. Gail de pace pub. lib. 2. cap. 1. qui de origine, historia, & significatione eiusde verbi latissime agunt. Et ut daremus proprie ad exilium referri no posse, negare tamen non licet [sect. 6] exilium, sive proscriptionem, praesertim a toto Regno, vel provincia, intesr poenas, & quidem gravissimas esse; &, ut aliqui tenent, corporis afflictivas, ut constat ex traditis a Bossio in prax. tit. de carcerat. fideiuss. committ. ex num. 6. Azevede. in l. 2. per text. ibi tit. 19. lib. 8. Recop. & ex alijs, quos refert Bobadill. in Polit. lib. 5. cap. 1. num. 128. Vnde cum dicta Bulla [sect. 7] eos excomunicet, qui quoquomodo contra clericos procedunt, vel in illos sententiam proferunt, vel exequuntur, talem expulsionem includere videtur, ut omnem prorsus coercionem, imo & correctionem clericorum laicis potestatibus denegasse ex vi, & natura dicti [sect. 8] adverbij quoquomodo, quod generalissimum est, & non solum expressa, verum & similia prohibet, & excludit, iuxta text. in cap. quoniam, de elect. lib. 6. ubi Archid. num. 6. text. in cap. Deus omnipotens 2. q. 1. gloss. in cap. suspectum, verb. Expressio, de rescript. in 6. cum alijs, quae adducit Navar. in cap. si quando, excep. 2. pag. 7. litt. T. de rescript. & Simon. Barbosa de dictionib. eod. verb. Praeterquam quod etiam, semota auctoritate dictae Bullae in Coena Domini, & ea non allegata, [sect. 9] eandem sententiam incapacitatis potestatum secularium in proscriptione, & expulsione clericorum, aut Religiosorum quantumvis inquieti, seditiosi, facinorosi, aut contumaces existant, agnovit Bald. in cap. 1. §. si clericus, de pace tenenda, quem refert, & sequitur insignis noster Greg. Lopez in l. 57. verb. Que ge la dio, tit. 6. par. 1. addens: Quod licet Franciae receptum sit, quod Rex bannit clericos de Regno, quoties delinquendo Reip. officiunt, periculosa tamen sunt ista, & cavenda, & remittendi sunt isti suo iudici. Idem tenet AEgid. Boss. in prax. tit. Banniri qui possint, num. 5. & 6. ubi postquam aliquas rationes, & auctoritates ad hoc pi obandum adduxit, concludit: Quapropter nescio qua auctoritate clerici sub praetextu, quod Monialium amoribus operam dent, & facinorosi sint, baniantur auctoritate sola Superioris secularis, & e dominio eijciantur. Et sequitur, alijs relatis, D. Valencuela in monit. contra Venet. 4. par. ex n. 101. pag. 164. & gerneraliter (quod magis est) [sect. 10] quod nullus iudex, vel Princeps secularis possit cognoscere, vel punire Ecclesiasticos, etiam in criminibus laesae Maiestatis, vel proditionis patriae, vel etiam si infringat salvaguardias, vel quaslibet provisiones, schedulas, aut litteras Principis, latissime probant, & defendunt Gigas de crimine laesae Maiestatis, cubr. quos de crim. laes. Maiest. cognos. poss. n. 12. Roland. cons. 4. num. 6. & seqq. vol. 1. Boss. in tit. de for. compet. num. 127. Farin. tit. de inquis. q. 8. num. 29. & reprobata cotraria Regni Gallici, & Neapolitani consuetudine plura, & plures congerens Marta d. tract. de iurisd. par. 4. cent. 2. casu 133. & 134. D. Valecuela d. 4. par. num. 101. & seqq. ubi plurima adducit ad comprobandam omnimodam exceptionem clericorum a iurisdictione teporali. Quod probas Lael. Iordan. in tract. de Romanae sed. orig. c. 3. n. 6. asserit, [sect. 11] aemulos Christi, & insidiatores Ecclesiae eius esse, & in Deum praevaricantes, qui Sacerdotes coram publicis iudicubus accusant, & quod ita illos ap, pellavit Alex. Papa I. Trajani Caesaris contemporaneus, in 1. epist. ad omnes Orthodoxos de Sacerdotibus non vexadis, quae habetur in 1. tom. Concil. fol. 71. circa princip. col. 2. Et sane hoc [sect. 12] tutius in utroque foro esse negari nou potest, eoque respiciunt plures schedulae ad gubernationem Indiarum expeditae, quae Proreges, & Regales Audientias moneet, ut ubi de alicuius elerici secularis, vel regularis expulsione tractandum sit, hoc, requisitis eorum Praelatis, ipsorumque manu, & auctoritate expediatur, qui ipsi etiam Praelati per alias schedulas admonentur, ut in hoc potestatibus secularibus debitum auxilium praestent, ita ut utrumque brachium pro Reipublicae trannquillitate concurrat. Quae schedulae, cum mandatis Proregum, & Gubernatorum de stylo expediri solent, ut oftendit illa Matr. 16. Aug. 1563. quae Licentiato Castro tradita fuit, dum ad Peruanam provincia gubernandam accessit, quae reperitur in Archivio Audientiae Limanae. Et melius Caput instructionis Proregis Peruani D. Francisc. a Toleto ann. 1568. quod extat 2. tom. impress. pag. 43. ubi ita cavetur: I porque podria ser, que en las dichas provincias del Peru huviesse algunos Clerigos escandalosos, i de mala vida, i exemplo, i que no conviniesse estar en la tierra: informarosbeis, que clerigos ai desta calidad, i aquellos que vieredes que son perturbadores del pueblo, avisareis dello a los Prelados, para que los castiguen, i echen de la tierra: i no consentireis, que esten en ella en ninguna manera, que con esta se os entregan cedulas nuestras para los Prelados de aquellas provincias, para el dicho efecto. Et statim eadem pag. subijcitur sched. ann. 1583. alteri electo Peruano Proregi Comiti a Coruna tradita, & cum Limano Archiepiscopo loquens, in qua Archiepiscopus suadetur, ut circa hoc petenti Proregi sedulam operam navet, his verbis: Os encargamos, que si el dicho nuestro Virrei Conde de Coruna os dixere, que en esse Areobispado ai algunos clerigos sediciosos, alborotadores, i de mala vida, i exemplo, que inquietan, i desassossiegan los pueblos, i que conviene que no esten en essa tierra, con su parecer los castigueis, i echeis della, sin tener otro respeto que el que se debe al bien comun, que en ello me terne por mui servido. Quod idem repetitur, & expressius adhuc, & enixius cavetur, in novissimis instructionibus Proregis Peruani cap. 6. tom. 1. impress. pag. 309. & Mexicani cap. 5. eod. tom. pag. 326. ubi additur, quid faciendum sit, [sect. 15] ubi ipsi Praelati scandalum movernit, in haec verba: Por ser una de las cosas que podria embaracar mas las execucion de lo sobredicho, si (lo que Dios no permita) huviesse entre vos, i los Prelados de aquellos Reinos algunas discordias, o diferencias, os encargo mucho que tengais con ellos toda conformidad, i buena correspondencia. Demanera, que procurando todos un sin, i ayudandoos para alcancalle la una juridicion a la otra, resulten los buenos efectos que espero, i para ello procureis, que tengan la misma buena correspondencia entre si los unos Prelados con los otros, seculares, i regulares, i las justicias seculares inferiores con las Eclesiasticas. I para que esta paz, i conformidad sea entre todos mas cierta, i segura, i tenga mejores fundamentos, quando algun clerigo, o Religioso causare escandalo, o procediere demanera, que de su assistencia en aquellas partes resultare, o pueda resultar inconveniente, escrivireis, o llamareis a su Prelado, i tratareis con el excesso que entendieredes del tal clerigo, o Religioso, i con su beneplacito le hareis embarcar, i que se venga a estos Reinos, pareciendo a entrambos, que no ai otro remedio. I si alguno de los dichos Prelados Eclesiasticos, o delas Ordenes causare inquietud en la tier ra, o la tuviere co vos, o impidiere el cumplimiento de lo que por mi esta proveido, i ordenado, lo procurareis remediar sin escandalo, i no pudiendo, no dareis lugar a que le aya, sino entreteniendolo quanto mejor fuere possible, me avisareis mui particularmente, i con recaudos ciertos de la qualidad, i circunstancias del caso, i de lo que para su remedio puedo, i debo proveer, &c. Sed adhuc, ut magis intelligatur quanta cu circumspectione hac in parte nostra iura Indiana processerint, libet subtexere [sect. 16] noviore epistolam Matrit. 17. Martij 1619. ad Proregem Peruanum Dom. Principem Squillacensem scriptam, in qua cum de enormibus cuiusdam clerici criminibus ageretur, non aliter ei procedendi contra illum facultas committitur, quam si Ordinario prius, & deinceps Metropolitano consulto de remedij consequutione desperet. Sic igitur inquit: He visto lo que dezis cerca de que aviendo un clerigo Dotrinero en Tambobamba, Diocesis del Cuzco, dado una punalada al Teniente de Corregidor de aquel partido, i rotole la carcel para sacar un Mestizo criado suyo, que tenia preso, no han sido possibles todas las diligencias que aveis hecho, para que el Cabildo de la dicha Iglesia del Cuzco castigue este clerigo. I ha parecido, que pues el remedio en semejantes casos esta dispuesto por derecho, por la Regalia que yo tengo, coadjuvada enel de mi patronazgo Real, para que se haga justicia, por la ofensa que se baze al Patron, i a la causa publica, con ministerio de semejantes personas, proveais como a pedimiento del Fiscal se despache provision de la Audiencia, hablando con la sede vacante, plor via de ruego, i encargo, para que avise del castigo q buviere hecho en semejante materia, pidiendoles, que embien los autos, i copia de la sentencia. I si resultare, que no se ha castigado, o que no se ha hecho condignamente, se los buelva a advertir el mal exemplo, i escandalo contra la paz publica, procurando, que el Metropolitano lo remediei. Sed licet haec ita se habeant, & tutius (ut dixi) satiusque sit, ut Ecclesiasticorum expulsio, aliave coercitio, eo modo, quo diximus, expediatur; adhuc tamen [sect. 17] ubi Praelati Ecclesiastici hoc facere differunt, vel in ipsismet Praelatis morbus consistit, cuius medicina desideratur, vel facinus ita grave, & insolens est, ut cunctationem non patiatur, & celerem, ac exemplarem animadversionem requitat, probabiliter, & absque ullo piaculo defendi, & practicari posse arbitror, Regibus nostris, & eorum Vicarijs licere, propria manu, & auctoritate eos a suis Regnis, & provincijs expellere, dummodo ab alijs poenis abstineant, & hanc expulsionem, non tam animo eos puniendi faciant, quam ut Regni sui paci, & tranquillitati prospiciant: & ita cum Limae essem me consuluisse memini, ad interrogatione Dom. Proregis Marchionis de Montesclaros, qui de[sect. 18] quodam Religioso expellendo, & in Hispaniam remittendo tractabat, ob id, quod in quadam concione in provincia Chilensi publice habita, plures propositiones scandalosas, & Regijs ordinationibus contrarias effudit, quibus serme ad seditionem populum concitavit: in cuius consultationis favorem sequentia argumenta consideravi. Primvm, quod si [sect. 19] Caesarum leges inspicimus, illa cura, & potestas Rempublicam malis hominibus purgandi, de qua sup. num. 1. egimus, non solum contra seculares, verum & contra Ecclesiasticos, & Religiosos, imo & Episcopos seditiosos exerceri potest, ut patet ex exemplis text. in l. quicunque 14. C. de Episcop. & cler. l. 2. C. ut nemo privatus, cap. 1. §. si clericus, de pace teneda. Quae iura non effugiet, qui dixerit [sect. 20] Principum secularium leges contra libertatem, & exemtione Ecclesiasticam disponere non posse, cap. Ecclesia sanctae Mariae, de constit. Auth. cassa, & irrita, C. de sacrosanct. Eccl. l. 5. tit. 2. lib. 5. Ordin. cum alijs, quae tradit Marta d. tract. de iurisd. 4. par. cent. 1. per tot. & magis in terminis lib. 2. c. 34. ubi ait: Principem seculare nullo modo posse in Episcopos, etiam seditiosos animadvertere. Nam dicta expulsio non ad infringendam, vel usurpandam libertatem, aut iurisdictionem Ecclesiasticam dirigitur, [sect. 21] sed potius ad propriam secularem tuendam, & conservandam: quod ubi accidit, etiam sibi no subditos potest quis in suo territorio non recipere, vel receptos expellere, ex text. optimo [sect. 22] in l. ult. D. de off. Procur. Caesar. ibi: Si tamen quasi tumultuo sum, vel iniuriosum ad versus Colonos Caesaris prohibuerint in praedia Caesariana accedere, abstinere debebit, &c. quem ad hoc notant DD. ibid. communiter, praecipue Ias. & Horosc. & Avedan. in lib. 2. de exeq. mandat. cap. 6. num. 12. Et ad ide ultra eos ponderari potest [sect. 23] l. Praeses 3. D. de offic. Praesid. ubi ob hanc rationem scadali vitandi, & provinciam malis hominibus purgandi, potest Praeses, etiam in hominies extraneos, procedere, nec distinguitur unde sint. Qui textus non solum nititur in ratione sortitionis fori ob delictum ibi commissum, ut ibidem gloss. & DD. communiter putant, sed magis in utilitate publica, quae consistit in purgandis provincijs malis, & seditiosis hominibus: & efficit, [sect. 24] ut ob celeritate, quae in remedio disideratur, iurisdictionis termini transgredi possint, & iuris apices non observentur, ut in eleganti casu dixit Consultus in l. si convenerit, in fine, D. pro socio, ibi: Aut quid si tam iniuriosus, & damnosus socius sit, ut non expediat eum pati. Et magis in terminis nostrae quaestionis Cassiod. lib. 6. var. in formula Rect. provinciae, ibi: Omnimo provide decrevit antiquitas, iudices ad provincias mitti, ne possit ad nos veniendo mediocritas ingravari: quis enim latronum ferret audaciam, si longe positam cognoscerent disciplinam? Absolute poterat vis permissa grassari, si conquerentes tardius crederentur audiri: [sect. 25] sed quanto melius in ipsis cunabulis, adhuc mollia reprimere, quam indurata crimina vindicare. In compendium mittimus mala, si praesentia facimus esse iudicia. Quis enim audeat peccare, cum supra cervices suas districtione cognoverit imminere? Secvndo considerabam, quod quamvis Clerici, aut Religiosi a seculari iurisdictione eximantur, negari tamen non potest, quod Regis [sect. 26] vassalli sint, & sub hoc nomine comprehendantur, illiusque Regni, aut provinciae, in qua nati sunt, vel domicilium habent, naturales, vel incolae reputentur, atque adeo eidem Regi fidelitatem debeant, & mandatis eius obedientiam; praecepue, quae in utilitatem publicam diriguntur, ut expressis verbis docuit Albarot. & Praeposit. in cap. 1. qualit. Vassall. iur. deb. & in cap. 1. de milite vassall. qui aram bell. depos. Bart. Felin. Guillerm. Bened. Barbatia, Andr. Gail. & alij, quos refert, & sequitur Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 18. num. 64. cum seqq. Alvar. Valascus consult. 100. Greg. Lopez in l. 4. tit. 15. par. 4. gloss. 6. circa finem, Azeved. in l. 13. tit. 3. lib. 4. Recop. num. 5. Marta de iurisd. 4. par. centur. 2. cas. 188. num. 5. Maceratens. resol. 97. num. 8. lib. 1. Camill. Borrell. de praestat. Reg. Cathol. cap. 71. a num. 11. & consil. 71. num. 15. ubi, quod clerici veniunt civium appellatione, Bernard. Diaz, & Salced. in prax. cap. 119. Farin. quaest. 8. a num. 28. Rolandus consil. 4. lib. 1. ubi docet, clericum [sect. 27] committere crimen laesae Maiestatis, quamvis hoc solum a subditis committatur, idem Farin. in tract. de crimine laesae Maiestat. quaest. 112. inspect. 8. num. 245. Petr. Gregor. de Repub. lib. 3. num. 11. Rovitus sup. Pragm. de titul. abusu, pragm. 1. num. 56. pag. 528. Caputus de regimine Reipub. cap. 1. §. 1. num. 24. Salgadus de Regia protect. par. 1. cap. 1. praelud. 2. a num. 57. & alij, quos refert Cened. quaest. 4. num. 13. & Illustriss. D. Felician. a Vega, electus Archiepiscopus Mexicanus, in cap. quod clerici, n. 53. de foro commu. & in cap. ex suscepto, num. 4. eod. tit. Cevall. in Prolog. de violent. num. 72. Callist. Remirez in tract. de lege Regia, §. 27. ex num. 6. ubi, quod clerici dicuntur vassalli, & seditiosi possunt puniri, & Marta d. tract. de iurisdict. 4. par. cent. 2. cas. 133. ubi disputat, an committant crimen laesae Maiestatis. Vnde consequitur, [sect. 28] quod haec residentia, quam Princeps illis suis in terrris permittit, & tuitio, ac protectio, quam eisdem tanquam vassallis facit, de qua in cap. accedens, el 1. ut lite non cotest. & in cap. ultim. §. 1. de offic. delegat. in 6. consideratur in clericis, vel religiosis, tanquam quid temporale, atque adeo id eis Priceps, iusta causa suadente, propria auctoritate adimere poterit. Temporalia [sect. 29] enim clericorum, Principi seculari subsunt, quia in eius territorio sunt, & per ipsum possessiones humanae tribuuntur, cap. quo iure, 8. distinct. gloss. celebris in l. addictos, C. de Episcop. Audient. Guillerm. Bened. in cap. Rainuntius, verb. Et uxorem, decis. 2. num. 36. Oldrad. cons. 17. num. 2. Aufrer. de potest. secul. sup. Eccles. pers. reg. 4. col. 2. vers. Clerici etiam, gloss. verb. Submittamus, in cap. Valentinianus, 63. dist. Innoc. in c. noverit, num. 2. de fentent. excommun. Abbas in cap. nimis, de iur. iur. iunctis alijs, quae adducit Navarr. in cap. cum contingat, notab. 3. num. 34. de iudic. Quae facultas, [sect. 30] si laicis Principibus, & eorum Magistratibus, ac supremis Tribunalibus non daretur, non facile possent damnis obviare, quae per Ecclesiasticos discolos, & seditiosos molirentur, Regna, & provincias sub praetextu suae exemtionis turbado. Quod admitti non debet, [sect. 31] quia, ut inquit Bald. in d. cap. 1. §. si clericus, Imperatori privilegiata maleficia displicent. Et quemadmodum [sect. 32] Caesar probis clericis protectioni, ita reprobis terrori esse debet, cum facto ipso quodamodo privilegium abijciant clericale, cap. fin. de vita & honest. cler. cap. perpen. ubi gloss. verb. Cogentur, cap. contingit, de sentent. excom. cap. tuarum, §. verum, de privil. l. fin. §. minores, C. de sent. passis, & tradit Andr. Gaill. in tract. de pace publ. lib. 1. cap. 1. n. 18. & Bobadilla cap. 18. num. 66. & probatur in l. per omnes, C. de defens. civit. Auth. de mandart. Princip. §. sestinabis, l. 2. C. de privil. schol. lib. 12. ibi; Ne sub praetextu concessi privilegij, vel ftagitiorum crescat auctoritas, vel publica vacillet utilitas, Clem. 1. de offic. Ord. Concil. Trident. sess. 24. cap. 11. Quorum iurium argumento, communiter tradunt DD. [sect. 33] Principem secularem, & eius Mlinistros posse, imo & teneri, defendere iurisdictionem Regiam, absque eo, quod patiatur ab aliquibus privatis, etiam Ecclesiasticis, turbari, impediri, vel usurpari, vel quod mandatis, & ordinationibus in bonum commune latis temerarijs ausibus contraveniant, ut probat text. & ibi DD. in cap. 1. de offic. deleg. cap. de causis, cap. praeterea, eodem tit. cap. licet, & cap. dilectus, de poen. cum alijs. Et quemadmodum [sect. 34] iudici Ecclesiastico permittitur procedere contra eos, qui suam iurisdictionem turbant, vel impediunt, quamvis seculares sint, ita & seculari contra Ecclesiasticos permitti debet, ut saltem hac forma defensionis, utatur, si eos a suis provincijs expellat, vel aliquali temporalitatum mulcta compescat, ut expresse tenet Bened. ubi sup. n. 141. vers. Et idem si clericus, & verb. Si absque liberis, el 2. sub tit. de fidei subst. num. 49. Cassane. in consuetud. Burg. rubr. 1. vers. 18. fallit. n. 82. cum tribus seqq. Aufrer. d. tract. reg. 1. num. 23. Bernard. Lauret. in tract. de casibus in quib. iudex secular. num. 14. & Greg. Lopez in l. 57. tit. 6. par. 1. verb. Que ge la dio, ubi doctrinam dictorum Auctorum, qui etiam audacius loquuntur, saltem ea, qua diximus, forma probat, & tener nt [sect. 35] scilicet iudex possit in bonis, & in teporalitatibus punire clericum impediente iurisdictionem suam, Quod idem tenet etiam Paul. de Castro in l. addictos, num. 6. C. de Episcop. Audient. Navarrus in Manuali Latino, cap. 27. n. 69. & 70. Corduba in summ. q. 35. & plures alij, quos refert, & sequitur Covar. Ioan. Garcia, Did. Perez, Montalvo, Salced. Belluga, Gregor. Lopez, Aviles, & Azeved. relati; & sequitur Petr. Cened. in collect. ad Decret. cap. 37. num. 15. Humad. in addit. ad Greg. Lop. in l. 13. tit. 13. gloss. 4. par. 2. num. 6. Callist. Remirez de lege Regia, d. §. 27. n. 13. Gaspar Roderic. de annuis reditib. cap. 17. num. 67. Sesse de inhibition. cap. 8. §. 3. num. 98. & Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 16. num. 90. & cap. 19. n. 31. & seq. & d. lib. 2. cap. 18. num. 139. col. 3. ubi adducit leges Regni de his poenis temporal itatum loquentes, & stylum, & praxim earum in Regijs Cancellarijs, & idem latius prosequitur D. Francisc. Salgad. 1. par. cap. 2. Cevallus de violent. 1. par. gloss. 6. num. 63. Estque ultra alios valde in nostro proposito notanda [sect. 36] l. 13. tit. 3. lib. 4. Recop. quae sic habet: Porende mandamos, que los Obispos i Abades, o otras quale squier personas Eclesiasticas no sean osados de aqui adelante de escandalicar las ciudades, villas i lugares de nuestros Reinos; ni se muestren de vandos, ni parcialidad, ni hagan ligas, ni monipodios, ni para lo tal den consejo, favor, ni ayuda por sus personas, ni con los suyos; i si lo contrario hizieren, pierdan la naturaleza de nuestros Reinos, i assi como age nos del, no gozen de las temporalidades del nuestro Reino. Et quavis Marta d. 4. par. cent. 2. casu 101. hanc praxim non usquequaque securam existimet, Ego satis probabilem duco, quoniam alias [sect. 37] secularis, & Ecclesiastica potestas ad imparia iudicarentur, & Principibus, Magistratibusque secularibus, civile, imo & naturale, ac commune omnium gentium ius tolleretur, quod [sect. 38] non solum in persona, verum & in rebus, & iuribus proprijs licitam, & proportionatam defensione permittit, etiam si aggressor, vel invasor clericus, vel religiosus existat, l, ut vim, D. de iust. & iur. ubi DD. cap. significasti, vers. Si vero, de homicid. l. 2. tit. 8. par. 7. cap. dilecto, & cap. ex tenore, de sentent, excomm. Clemet. 1. de homic. §. fin. tradit Innocent. in cap. si vero, el 1. de rest. spol. Anton. Gomez de delict. cap. de homicidio, num. 20. Et ita [sect. 39] non est multum, nec mirum, si hanc potestatem interdicendi, seu privandi temporali residentia suorum Regnorum Ecclesiasticos seditiosos, secularibus Principibus tribuamus, quos [sect. 40] in temporalibus a Deo in terris, tanquam ipsius Vicariors constitutos fatemur, cap. quoniam, dist. 10. cap. verum, ubi gloss. dist. 96. l. 13. 14. & fin. tit. 13. par. 2. Ei que in eisdem hac ratione omnes indistincte obedire tenentur, prout aliquando pie, & sancte Pontifices Imperatoribus obedierunt, ut refertur in cap. Salonitanae, 63. dist. cap. nos si incompetenter 2. q. 7. text. & gloss. in cap. reprehensibile 23. q. 8. ubi dicit gloss. quod [sect. 41] Regi magis, quam Metropolitano obedire debent Episcopi in temporalibus. Quibus cohaerenter dicere etiam solemus, Regem [sect. 42] in terris esse sicut Deum in coelis, text. in Auth. de instum. cautela, §. quia igitur, & in Auth. const. quae de dignit. §. illud, quae iura ad hoc propositum expendit Lucas de Pena in l. contra publicam, col. 5. C. de re milit. lib. 12. & alia adducens Redin. in tract. de Maiest. Princip. verb. Imperatoriam, n. 30. Et Regum [sect. 43] officium esse liberare de manu calumniantium vi oppressos, cap. Regum officium 23. q. 5. l. 2. & 3. tit. 10. par. 2. & posse non solum tollere violentiam, & damnum, quod iam coepit esse praeiudiciale, sed etiam illud, quod tale futurum fore vereri potest, cap. Principes seculi, §. administratores 23. q. 5. d. l. quicunque, C. de Episcop. & cleric. Vnde quemadmodum op hoc munus [sect. 44] se interponunt, & interponere possunt, in tollendis violentijs a iudicibus Ecclesiasticis subditis suis illatis, ex l. 2. tit. 6. lib. 1. Recop. cum adductis ab Azeved. ibid. & Bobad. dict. cap. 18. num. 139. & a nobis infra lib. 4. cap. 3. Et quia eo ipso, quod in officio excedunt, pro privatis habentur, ut per Covarr. in practic. cap. 35. num. 3. pari, vel maiori ratione eisdem permitti debet damnis obviare, quae eisdem subditis Ecclesiastici seditiosi, & scadalosi facere solent, cum hi non sint iudices; sed privati, & non in una, vel altera causa, sed in communi, tam in spiritualibus, quam in temporalibus universam Rempublicam laedant. Quod non solum dictis humanis autoritatibus, & exemplis, verum & divinis quoque communiri videtur, cum lib. 3. Reg. cap. 2. legamus, [sect. 45] Salomonem a Regno suo exulare iussisse, & Sacerdotio privasse Abiatharu Sacerdotem, eo quod particeps compertus fuit coniurationis, sive conspirationis, quam contra eum Adonias parabat, & sententia contra eum his verbis prolata fuit: Vade in Anathoth ad agrum tuum, equidem vir mortis es: sed hodie non te interficiam, quia portasti Arcam Domini Dei coram David patre meo, & sustinuisti laborem in omnibus, in quibus laboravit pater meus. Eiecit ergo Salomon Abiathar, ut non esset Sacerdos Domini. Cui loco [sect. 46] non satisfacit solutio Iacobatij lib. 9. de Concil. art. 12. n. 67. & 194. Turrecrem. in summ. de Eccles. lib. 2. cap. 96. quos refert D. Valencuela in monit. contra Venet. 4. par. n. 125. fol. 171. in fin. nimirum quod haec punitio, sive privatio divina fuerit dispositione inducta. Nam hoc non tollit, quod Salomon eo modo, quo legimus, in eam animadverterit, quamvis Sacerdos Domini esset, & ita agnoscit Ioseph. lib. 8. antiq. Iud. cap. 1. ubi quandam veluti paraphrasticam expositione d. cap. 2. facies, sic inquit: [sect. 47] Vocato Abiatharo Sacerdote; te (inquit) supplicio eximunt tu alij labores acti cum patre meo, tum illud praecipue, quod una cum eo Arcam transtulisti. Haec autem poena tibierit, Adoniae partes sequuto, ut neque hìc maneas, neque in conspectum meum venias, sed abi in patriam tuam, & illic ruri vive, at que ibi usque ad mortem dege, quando quidem talia commisisti, propter quae dignus es, ut honoribus fruaris. Ob hanc itaque causam ablatus est Sacredot alis honor a domo Athamari sicut Deus illi praedixerat avo Abiathari, 1. Reg. cap. 2. & translatus est in domum Phinecsis. Et idem agnoscit Pet. Faber lib. 3. semest. Vbi [sect. 48] hoc poenae genus relegationis in patriam, & in agros, vel in certam aliquam provinci & a regionem, atque ita longe a conspectu Principis, ex dicto loco deducit, & ex Suetonio in Claud. cap. 23. VIpian. in [sect. 49] l. relegatorum 7. §. sicut, & §. solet, de interd. & releg. ibi: Item in partem certam provinciae moraturum, relegare potest, ut forte non excedat civitatem aliquam, vel regionem aliquam non egrediatur. Solet praeterea interdici sententia quibusdam, ne intra patriae territorium, vel muros morentur: solet, ne excedant patriam, & in vicis quibusdam morentur. Tertio, in favorem eiusdem sententiae plutimos, & gravissimos Auctores allegavi, qui aliquibus ex supra dictis iuribus, & rationibus (licet non ita exornatis) expensis, eam secure probant, & Principibus facultate esse aiunt, Ecclesiasticos seditiosos a suis Regnis expellendi; eandem [sect. 50] recte, non contentiosam, sed politicam, aut oeconomicam appellates, qualis est Patrisfamilias, qui ex domo sua clericum inobedientem, seditiosum, vel pacis turbatorem expellere potest, ne eam sua tabe, & malo exemplo corrumpat, iuxta consilium D. Hieron. in cap. resecandae 24. q. 3. Resecandae sunt carnes putridae, & ovis scabiosa ab alijs repellenda, ne tota domus massa, pecus, & corpora ardeat; & facit etiam text. in cap. licet Heli, de simonia, l. si filius, §. quem, C. de patr. potest. l. servi, & filij, D. de furtis, l. Praetor, §. praeterea, l. fin. D. de iniur. & l. ult. §. filius autem, C. de bon. quae liber. Quam opinionem in primis [sect. 51] sequutus videtur Bart. in l. hostes, n. 15. D. de capt. & postli. revers. Paul. de Castro, qui notabiliter loquitur in d. l. quicunque, C. de Episc. & cler per text. ibi Guillerm. Bened. in d. cap. Rainuntius, verb. Et uxorem, decis. 2. n. 161. cum seqq. Cassan. in consuet. Burgud. rubr. 1. vers. Imo etiam, num. 49. Corset. de potest. Regia, 3. par. q. 34. num. 60. Boer. de seditios. cap. 1. col. 1. Aufrer. arrest. 249. Arnulph. Ruzaeus Regal. Franc. cap. 18. num. 8. & 10. Belluga in speculo Princip. rubr. 18. Navarr. in cap. cum contingat, n. 1. de rescript. ubi loquitur de Lusitan. Ioan. de Terra-Rubea in tract. contra rebell. tract. 3. art. 5. vers. 17. Tiber. Decian. lib. 7. crimin. cap. 8. n. 6. Montalv. in repert. verb. Arma, Covarr. in pract. cap. 35 num. 3. Avendan omnino videndus, de exeq. mand. lib. 2. cap. 6. n. 12. & plurimi alij, quos refert, & sequitur Iul. Clar. §. fin. q. 36. vers. Successive quaero, ubi testatur de consuetudine Mediolani, Carol. Grassal. lib. 2. Regal. Franc. cap. 7. & 10. & cap. 16. pag. 92. Greg. Lopez sibi contrarius in l. 57. gloss. 2. in fine, tit. 6. par. 1. Azeved. in l. 4. tit. 1. n. 12. lib. 4. Recop. Bobadilla d. lib. 2. cap. 18. n. 62. Callist. Remirez de lege Regia, §. 27. n. 11. & seqq Camill. Borrell. de praestant. Reg. Cath. cap. 71. n. 304. & 309. Cevall. in tract. de violent. 2. par. q. 77. per totam, Cened. q. Canon. 45. n. 26. & 61. D. Franc. Salgad. de protect. Regia, 1. par. cap. 2. n. 277. pag. 108. Molin. in repert. verb. Clerici, fol. 82. & verb. Inhibitus, fol. 171. & verb. Occupatio temporalis, fol. 242. Portoles in addit. ad eund. n. 20. Sesse de inhibit. cap. 8. §. 3. n. 202. & cap. 9. §. 1. ubi concludit, hanc esse universalem totius mundi praxim, & consuetudinem, Bernard. Diaz in prax. cap. 101. n. 1. ubi eius Additionator Salced. litt. C. qui inquit, quod si hoc Rex non posset, esset instar arudinis, Philip. Probus, qui de hac praxi minime dubitat, q. 37. n. 9. Olivan. de iure fisci, cap. 2. n. 4. ubi testatur de consuetudine Cathaloniae, prout & facit Peguera in prax. crimin. cap. 42. col. fin. Cantera quaest. crim. q. 1. cap. 2. n. 8. Hier. Zurita, qui notandum exemplum adducit, 4. par. annal. lib. 2. cap. 31. & ultra l. 7. tit. 12. lib. 8. Recop. quae hoc aperte disponit, reperitur in lib. schedular. supremi Castellae Senatus quaedam sched. ann. 1555. ad expellendos ab eo Regno quosdam Canonicos Calceatensis Ecclesiae. Quae omnia si ita (ut vidimus) in alijs Regnis, & provincijs probari, & recipi solet, loge certius, & securius [sect. 52] in istis Indiarum procedere, & observari debebunt, in quibus Reges nostri Catholici quodammodo legationis Pontificiae officio funguntur, iuxta ea, quae late dixi sup. hoc lib. cap. 2. Et ita in terminis agnoscit Fr. Eman. Roder. 1. to. quaest. regul. art. 35. in fine, sic inquiens: Et hinc est, quod si aliquis Ecclesiasticus in his partibus non exemplariter vivit, statim evocatur a Rege in Hispaniam, quia impeditur conversio Indorum per suum malum exemplum. Et novissime, & eruditiffime Dom. D. Felician. a Vega in cap. quanto, de iudicijs, num. 100. & in cap. cum non ab homine, eod. tit. ex num. 18. ubi secure resolvit, posse Principes seculares, & in specie Peruanos Proreges, per iurisdictionem politicam, & oeconomicam se intromittere adversus clericos semper quod seditiosi sunt, & timetur aliquod damnum, vel detrimentum in Republica, maxime si esset peticulum in mora occurrendo ad iudicem Ecclesiasticum pro remedio, & expendit caput instructionis, cuius sup. n. 14. meminimus. In quo quidem, [sect. 53] licet caute, & provide dicatur, Proreges ad has expulsiones manu Praelatorum, vel iudicum Ecclesiasticorum uti debere, non desunt tamen plures aliae schedulae, quae hoc totum negotium ipsis absolute remittere, seu committere videntur, qualis est illa 26. Ianuar. 1638. ubi Peruano Proregi iniugitur: Que eche de aquellas provincias, i haga embarcar para Espana los clerigos, que aviendo sido frailes ovieren dexado los habitos, o los frailes que se huvieren atrevido a passar sin licencia. De quo etiam agit alia sched. 1. Maij 1543. & alia 31. Maij 1552. Et in alia 16. Decembr. 1572. mandatur Licent. Brizeno, electo Praesidi NoviRegni Granatensis, ut Praelatos pro expellendis a Regno clericos scandalosos moneret: I no lo haziendo, el mismo Presidente diesse orden como no quedassen en la tierra. Et in quadam epistola 1. Decemb. 1573. ad Proregem Peruanum Dom. D. Franc. a Toleto, absolutius iubetur: Que expela del Reino los clerigos, i Religiosos discolos, e inquietos, como esta proveido, i el lo haga exectar, i que no tiene necessidad para esto del Breve de su Santidad, que avia embiado a pedir. I se le aprueba aver expelido un Canonigo del Cuzco, i una Dignidad de Popayan. Et in alia epistola Matr. 17. Martij 1619. ad Proregem Petuanum Dom. Princip. Squillaces. de ciditur: Que quando los Religiosos graves andan parciales, e inquietos en materia de elecciones, i no se halla otro remedio de componerlos, i quietarlos, el mas eficaz es sacarlos de sus provincias, o embarcarlos para Espana; pero que en esto ha de proceder con gra consejo, prudencia, i consideracion. Et ex his patet responsum ad ea, quae supra obiecimus de incapacitate secularium in Ecclesiasticos, & distinctione utriusque iurisdictionis. Nam hìc non tam contentio, quam gubernatio (ut diximus) exercetur. Quod etiam [sect. 54] excludit periculum incurrendi censuras Bullae in Coena Domini, quoniam illa etiam loquitur, ubi proceditur per viam iurisdictionis contentiosae, ut indicant verba, quae apponuntur in clausula 12. quae procedit clausulam 16. ubi de his, qui banniunt Ecclesiasticos agitur, ibi: Ac se de illarum cognitione tanquam iudices interponunt, quae clausula [sect. 55] ad omnes sequentes influit, & in illis repetita censetur, & eodem themate retento legislatorem loqui, ex text. celebri, & Abb. & Doctor. ibi in cap. 2. requiris, de appellat. l. talis scriptura, & ibi Bart. & DD. D. de leg. 1. l. 3. §. filius inter medias, D. de lib. & posthum. text. optimus in cap. exijt, §. dicimus quoque, de verbor. sign. in 6. & ita generalitas clausulae 16. restringenda est, ex limitatione d. clausulae 12. absque eo, quod obstet dictio illa, quoquo modo, quam supra in contrarium expendimus. Nam [sect. 56] haec etiam debet restringi, & intelligi in casu, sive iuxta terminos de quibus loquitur, iuxta doctrinam glossae in cap. Deus omnipotens 2. q. 1. atque adeo hoc tantum ex illa colligitur, quod non debet procedi iudicialiter contra Ecclesisticos, nec interlocutorie, nec difinitive pronutiari, quod idem ipsum est, quod Nos cum Auctoribus supra relatis supponimus. Et confirmari potest ex simili [sect. 57] de iudice seculari non procedente contra Ecclesiastioum, sed eum deprehensum in delicto detinente, ne fugiat, & ut eum statim ad suum iudicem, carceremve remittat. Quod absque ullo metu excommunicationis fieri posse, docet text. in cap. nuper, de sentent. excommun. ubi Innoc. & Cardin. in Clem. 1. de poen. num. 14. vers. Octavo quaero, & communis apud Felin. d. cap. nuper, num. 8. limit. 3. Navarr. in Manual. cap. 27. num. 77. & late Bobad. d.c. 18. num. 50. qui ait, ad hunc effectum posse laicu clerico, suis expensis, custodes apponere, vel illum, cum eis, ne fugiat, ad suum iudicem mittere, prout tenet Bald. in l. generaliter, §. his praesentibus, C. de reb. cred. Aufrer. in Clem. 1. de offic. Ordin. quaest. 2. num. 22. idem in Capell. Tholos. 275. & Boer. decis. 303. col. penult. Qvarto, & adhuc magis in terminis, ponderavi, quod in casu [sect. 58] Praedicatoris libere, & scandalose concionantis, expulsione, de qua agimus, licitam esse, probari potest, non solum ex Bulla Alex. VI. quae nostros Reges, ut saepe retulimus, in Ecclesiasticis Indiarum sedis Apostolicae legatos, vel delegatos fecisse videtur. Verum & ex peculiari alia Bulla Eugenij II. quae in Archivio Regij, ac supremi Senatus Castellae originaliter servatur, quae eisdem Regibus nostris, & eorum Consilijs, ac Vicatijs, licentiam concedit puniendi tales Praedicatores, qui sub occasione muneris Apostolici, quo sincere, & Apostolice uti debuissent, eisdem Principibus graviter detrahunt, vel scandalsos propositiones in vulgus spargunt, quibus populum contristare, aut conturbare, & ad seditionem inducere possiut. Quibus Bullis existentibus, non tam videtur [sect. 59] Princeps, vel Gubernator secularis in eiusmodi Ecclesiasticos animadvertere, quam ipse Pontifex Romanus, qui ei tale facultatem concessit, ac per consequens Ecclesiasticam, non secularem, iurisdictionem exercere, ut probat gloss. in cap. 1. 94. distinct. gloss. in cap. clericum nullus 11. q. 1. gloss. in cap. plures 16. q. 1. Abb. in cap. significasti, ad finem, de foro compet. Horosc. in l. 18. D. de iurisd. omn. iud. Decius post gloss. ibi in cap. 2. notab. 1. de iudic. & Menchaca, & Segura in locis statim citandis. Constat quippe, quod quamvis [sect. 60] sedes Apostolica non possit generaliter laicis in Ecclesiasticos iurisdictionem concedere, & his in totum suam exemtionem adimere, potest tamen ex iustis causis aliquas causas, etiam criminales Ecclesiasticorum, laicis iudicibus delegare, ut tetigi sup. hoc lib. cap. 3. & probat text. in cap. praeter, iuncta gloss. verb. Duci, 32. dist. quam sequitur, & singularem appellat Abb. in cap. Ecclesia sanctae Mariae, de const. num. 6. & communis apud Navarr. in cap. novit, de iudic. num. 144. Marian. Socin. in cap. 1. de foro compet. Menchaca de success. creat. §. 22. num. 58. & 59. Horosc. in l. de quibus, num. 144. D. de legib. Covarr. in cap. Alma mater, §. 11. n. 3. Segur. in direct. iud. 1. par. cap. 11. num. 1. Bobadilla d. cap. 18. num. 43. & seqq. Marta de iurisd. 4. par. casu 64. num. 18. Et ita (ut alia quotidiana exempla praeteream) in ipsis nostris Indijs narrat Ant. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 8. cap. 11. pag. 279. [sect. 61] quendam Dominicanum Concionatorem Fr. Antonium Montesinum totam insulam Hispaniolam concione quada graviter commovisse, & de eo, imo & reliquis eius socijs ab eadem insula ob hoc expellendis, diu, ac multum tractatum fuisse, quousque ipse Montesimus in Hispaniam veniens, se coram ipso Rege purgavit, Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 5. cap. 24. pag. 710. receset etiam, qualiter Mexicanus Prorex D. Martinus Enriquez, P. Fr. Franciscum de Ribera Commissarium Franciscanum in Hispaniam mandavit ob id tantum, quod libera quaedam verba pro concione contra eu effudit. Et ad id iam, centum, & plus ab hinc annis, expedita fuit quaedam schedul. 25. Ian. ann. 1531. & alia 1568. quae reperiuntur 1. tom. impress. pag. 163. Quae tamen summa prudetia, & moderatione in hoc procedendum esse admonent; & quoniam excessus huiusmodi Praedicatorum, & causas, quibus interdum ad excedendum moventur, & damna, quae ex his contingere possunt, graphice depingunt, hic apte, & utiliter inserendae essent, nisi brevitati consuleremus. Quod sane non immerito statutum esse videtur, nam Christo Domino testante, & docente [sect. 62] Evangelium pacis, non seditionis, praedicare debet, & id quidem sine offensione, aut querela, ur monet D. Paul. 1. Corint. 6. & ad Philipp. 1. Et omnes, qui de hoc ministerio agunt, quod refert Matth. de Afflict. ad const. Neapol. pag. 241. num. 7. ubi, quod Praedicatores nullum ad populum somnium fingere debent, etiam quando nemini noceat, Eman. Roder. 2. tom. regul. q. 32. art. 8. Franc. Leo in thesaur. for. Eccles. 2. par. cap. 2. Mirand. in Manual. Praelat. 1. tom. q. 50. art. 7. Riccius in prax. Archiep. decis. 397. num. 2. part. 4. Campanil. in divers. rubr. 12. cap. 13. Portel. in dub. regular. verb. Praedicatores, Simanc. in Cath. inst. tit. 49. per totum, Isid. Moscon. de Maiest. Eccles. lib. 1. par. 1. cap. 19. eruditissimus P. Ioan. Pineda de reb. Salom. pag. 131. Lael. Zechus de Repub. Eccles. tit. de Concionatoribus, ex pag. 504. ad 534. & insignis noster D. Laurent. Ramirez de Prado de Consilijs, & Consiliarijs, lib. 3. cap. 2. pag. 61. litt. A. ubi refert notanda aliqua sacroru Conciliorum decreta, hoc graviter caventia. Quibus addes [sect. 63] legem 43. & 55. tit. 5. par. 1. quae hoc respicientes, quarum illa, correctionem Superiorum privatim fieri monet, & non publice, & per viam praedicationis. Haec vero, cum Praelatum non debere esse percussorem doceat, illum quoque percussorem esse inquit; Que fiere de palabra, e de mala volutad, e dize alguna razon mala, e sin pro, porque se han de mover los coracones delos omes a dezir, o a fazer algun mal. E aun fieren los Prelados a las vegadas de palabra, o en otra manera, diziendo en los sermones contra algunos en encubierto lo que saben dellos, porq los metan en verguenca ante aquellos que los oyen, assacando contra ellos algunos males, q non fizieron, o de scubriendolos de alguna cosa, que a vian fecho en poridad, que non era ni aun sabida. Concilium [sect. 64] etiam Trid. sess. 5. de reform. cap. 2. §. si vero, Episcopis iniungit, ut praedicatione interdicant eos, qui quocunque in loco errores, aut scandala in populum disseminaverint, de cuius praxi, & intelligentia agit Eman. Roder. & alij ex supra citatis, Hugolin. des offic. Episcop. par. 1. cap. 20. §. 2. num. 3. & Aug. Barbosa in Pastorali, par. 3. alleg. 76. num. 48. & 49. quibus addo [sect. 65] Concilium Limense ann. 1567. can. 79. pag. 23. ubi in his nostris Indijs cavetur: Que los Predicadores no se piquen entre si, i huyan de reprebender en publico, i manifiestamente a los Prelados, i Governadores, i no detraigan unos Religiosos de otros. Et licet haec omnia (ut saepe monui) melius, & satius sit, ut mediantibus ipsis Praelatis Ecclesiasticis exequantur, [sect. 66] data tamen eorum desidia, vel seditiosorum, & scandalizantium incorrigibilitate, bene poterit secularis potestas eos non solum a suo Regno expellere, sed & alijs modis comprimere, & punire, ut probatur in cap. Principes seculi 20. iuncta gloss. verb. Intra Ecclesiam, & in cap. de Liguribus 43. 23. q. 5. l. 61. tit. 6. part. 1. ubi Gregor. gloss. 2. gloss. celebris, vern. Incorri gibilis, in cap. ut famae 35. de sentent. excom. gloss. fin. in cap. 4. dist. 17. cum alijs, quae adducit Covarr. in pract. cap. 32. num. 2. vers. Secundo, ubi testatur de communi opinione, & Bernard. Diaz, & eius Additionat. Salced. in prax. cap. 139. num. 4. Iul. Clar. §. fin. q. 36. num. 33. Farin. 1. tom. q. 8. a num. 47. Marta de iurisd. 2. par. 36. a num. 1. & 4. par cas. 130. Grassalius de iure Reg. Franc. lib. 2. cap. 16. pag. 92. Carol. de Grassis de iur. & effect. clerical. effect. 1. a. num. 797. Bonacina disp. 10. q. 2. punct. 1. §. 4. num. 8. & novissime D. Ioan. Balboa in cap. cum non ab homine, de iudicijs, & doctiss. D. Felician. a Vega ibid. num. 12. pag. 269. & ad haec forte respexit epistola Regia sup. num. 16. relata, ubi post verba, quae ibidem adscripsimus ita prosequitur: Demas de que quando por este camino no se puedan remediar, i castigar seme jates ex cessos, constando, que la tal persona viene a ser incorrigible, i escandalosa, i de quien se dize aver descendido al profundo de los males esta assimismo dispuesto por derecho se le fulmine processo de incorregible, para remitirleal braco seglar, procediendo a lo que fuere jusicia, i est a determinado. Et ex praedictis resultat, quod multo magis poterunt Reges, & eorum Vicarij in his partibus Indiaru [sect. 67] vocare Archiepiscopos & Episcopos, aliosque Religionum Praelatos, & Ecclesiasticos, ut coram se compareant, ubi sibi id expediens visum fuerit ad Regni tranquilitatem, vel alterius gravis negotij commodiorem expeditionem. De quo habemus epist. Regiam ad Proreg. Peruan. Dom. D. Franc. a Toleto scriptam Tolet. 1. Deceb. ann. 1573. quae capite 7. disponit, sive declarat: Que quando le pareciere que conviene, pueda embiar a llamar, i haga parecer ante si el, i las Audiencias a los dichos Eclesiasticos. Quae praxis quam sit sroquens in Hispania, & in alijs Regnis, bene colligitur ex Authent. nullus Episcopus, ibi: Nisi Princeps iubeat, C. de Episcop. & cleric. Novell. Iustinian. 438. omnino videnda, cons. 115. l. 65. tit. 5. par. 1. paulo ante finem, ibi: Fueras de si lo mandare el Rei venir ante si, ubi Gregor. Lopez gloss. 8. l. 2. & 8. tit. 7. part. 3. l. 14. tit. 3. lib. 5. Recop. ibi: Los quales, aunque Prelados, son tenudos de venir al llamamieto de su Rei, i para darle consejo, l. 13. tit. 3. lib. 4. Recop. ibi: Son obligados a venir al llamamiento de sus Reyes, isenores naturales, ubi Azeved. num. 7. Belluga, & eius Additionator Borrell. in specul. Princip. rubr. M. Ant. Natta cons. 487. & 580. vol. 3. Aretin. cons. 58. notat, & prosequitur Bobad. in Polit. d. cap. 18. num. 62. & ultra relatos ab eo, de eadem testatur, & agunt plures alij, quos refert D. Valencuela cons. 4. a n. 79ubi, quod Rex potest vocare Episcopos, ut cora se compareant, [sect. 68] & vocati tenentur venire, & ei potius, quam Metropolitano eosdem vocanti, obedire, de quo etiam alibi memini, & sup. hoc cap. num. 41. Peregr. cons. 1. n. 49. vol. 1. Olivan. de iure Fisci, cap. 10. num. 6. & 9. Enriq. de Pontif. clave, lib. 2. cap. 20. §. 3. Et ubi casus acciderit, est videnda, & notanda ordinatio Granatens. Cancellariae, lib. 1. fol. 15. verso. Et his proximis annis de facto habuimus in supremo Indiarum Consilio, [sect. 69] in quo post maturam consultationem ad Regia Curiam duo Illustriss. & Reverendiss. Archiepiscopi Mexicani ob vitanda gravia scandala, quae ea in provincia orta fuerant, vel oriri coeperant, quae (ipsis forte Praelatis nihi alioqui male meretibus) hoc remedio uti suaserunt. Quod in simili consuluerunt Innocet. in cap. nisi cum pridem, de renuntiat. Abbas in cap. 1. col. 2. ad finem, de elect. & eos referens & sequens Greg. Lopez in prooem. Partitarum, col. 2. ad finem, verb. Por voluntad, ubi docent: [sect. 70] Quod propter vitandum, vel sedandum scandalum populi persequetis Praelatum, non solum electum, verumetiam iam institutum, si populus aliter compesci non possit a tali persecutione, debet Praelatus cedere, ut populus quiescat, & Ecclesia stet in quiete, vel poterit removeri per Superiorem assignato sibi alibi hono cambio. An autem ad effectum expulsionis, de qua sermonem habuimus, [sect. 71] liceat Proregibus, & alijs Gubernatoribus secularibus aliquam summariam informatione facere, & in scriptis recipere, non minus difficilis quaestio est, & de ea simul in casu, quem retuli, ab eodem Prorege Dom. Marchione de Montesclaros consulrus fui. Nam negativem partem, iurisdictionis seclarium contra Ecclesiasticos defectus, sive incapacitus adstruit, de qua saepe loquuti sumus. Et praeterea Bulla in Coena Domini d. calus. 16. ibi: Quoquomodo processantes, quae nullum non procedendi modum videtur excludere, iuxta naturam, & proprietatem illius adverbij, de qua sup. num. 8. loquuti sumus. Sed adhuc contrarium respondi, ubi dicta informatio non ad processum, nec formam iudicialem dirigitur, sed tantum eo animo fit, ut Regi, & sedi Apostolicae constare possit, quaenam causae potestatem seculare commoverint, vel ut melius dixerim, coegetint, ut ad insolens hoc, & extraordinarium remedium deveniat. Quad primo ex vulgata regula consirmari posse dixi, quae docer, [sect. 72] ei, cui aliquid permittitur, permittendum quoque videri id omne, quod ad meliorem, imo & commodiorem eius executionem dirigitur, ut pluribus ostedit Everard. in loco a concessione consequetis, & Segura de Avalos in direct. iud. 2. par. cap. 16. num. 2. Nec iustum esse ad dicta expulsionem accedere, [sect. 73] quin prius certa, cautaque, & infallibilli probatione animum suum instruxerit, arg. l. 3. D. de carbon. edict. cap. ubi periculum de elect. lib. 6. cum nedum in Praealtis, aut alijs Ecclesiasticis, verum nec in plebeis hominibus, fine gravi causa liceat eos a provincijs, quas incolunt, relegare, quia hoc [sect. 74] est iuri, & aequitati naturali contrarium, argum. cap. quo iure, &. dist. l. 1. & per tot. de interd. & relegat. Auth. de quaestor. post princip. Bald in tit. de form. fidel. Praeposit. tit. qualiter vassall. iurare debeat, num. 2. Rebuff. & relati per eum in comment. ad leg. Gallic. 2. tom. tit. de. mercat. in. fin. & Aviles in cap. 1. Praetor. verb. Servicio, num. 5. Secundo perpendi celebrem [sect. 75] text. in l. 20. verb. Otiosi, tit. 7. par 1. ubi cum loqueretur de Abbatibus, & alijs iudicibus & Praelatis Ecclesiaticis immediate Papae subiectis, de quorum causis alij inferiotes ab eodem Papa nullo modo cognoscere, nec se intromittere possunt, adhuc disponitur, quod si hi secus, quam oportet, suo se in munere gesserint, excessuum relatio conscribatur, & homines mittantur: Que informen al Apostolico, e le sepan dezir los yerros que fizieron aquellos Abades, & quod hi interium ab administratione suarum Abbatiarum removeantur, & alij eorum loco subrogentur. Cui textui mire convenit alius [sect. 76] in Extravag, Ioan. XXII. sub tit. de. haeret. inter communes, inclip. Cum Matthaeus de Pontianis, ubi postqua retulit, Nuntios, & Inquisitores a sancta sede Apostolica missos contra haereticam pravutatem, immediatos eidem sedi fore futuros. Nec cuiquam iudici Ordinario, vel Delegato licere se in eorum causis intromittere, vel de illis cognoscere Quavis occasione, vel causa quoquomodo procedere praesumant. A dhuc non obstante hac ita enixa, & geminata prohibitione, eam limitat, & declarat, inquiens: Permittitur tamen dictis Ordinarijs, & Delegatis, si quid tales Nutij contra Fidem, aut contra bonum publicum indebite fecerint, vel attentaverint, notione super his habere, & Romano Pontifici dirigere, ipsumque informare, ut super eis de remedio opportuno providere debeat: qui textus mirabilis est ad solutionem argumenti in contraruim ex d. Bulla in Coena Domini, sup. num. 71. perpensi. Nam & hic enixius, & sub eisdem verbis: Quoquomodo & quavis occasione. pro cedere vetat, & nihilomninus dicta notionem informativam non excludit, quae vere sub illo verbo procedere non includitur. Cum [sect. 77] processus in iure citationem, contesta tionem, causae conclusionem, accusantem, accustum, & iudicem, iudicisque diffinitivam determinationem desideret; unde & nomen processus accepit, ut notant DD omnes per text. ibi in cap. quoniam contra falsam, de probat. cap. 1. §. 1. ubi gloss. verb. Legitime, de iuram. calum lib. 6. cap. 2. de dolo & contum. eod. lib. cap. forus, de verbor. signif. gloss. Bart. & DD. in rubr. C. de in ius vocand. & Alber, in dict. verb. Processus. Et ita in terminis eiusdem Bullae (licet haec iura non expenderit) agnoscit Iacob. de Graph. in ipsius comentarijs, quos post suas decisfiones aureas adiecit, inquiens [sect. 78] absque ullo censurarum metu posse iudices seculares dictas informationes receipere, non solum contra clericos privatos, verum & contra Praelatos, & Episcopos, subdens tamen: Hoc dumtaxat fieri debere animo praesentandi talem processum, non Regijs Officiabus, sed Romano Pontifici. In quo tamen Ego parum haererem, ubi supponimus expulsionem Regio nomine, & per Regios Ministros fieri posse. Nam ei, a quo simul cum Magistratu talem potestatem recupiunt, de eiusmodi rebus gestis rationem reddere debent, & ita eis aperte praecipitur in capitibus instructionem, de quibus supra num. 14. meminimus, ubi: Me avisareis mui particularmente, i con recaudos ciertos de la calidad, i circunstancias del caso, &c. & experssius in epist mista ad Audientiam Guatemalensem dar. Matriti 23. Deceb. an. 1574. qua probatur eiusdem Audientiae consuetudo in recipiendis his secretis informationibus contraclericos, qui Indis iniuriam faciut, ut eas postea suis praelatis remittant, eis si mul iniungentes, ut tales clericos corrigant, & puniat, Indisque satisfacere cogant. I de que praecipitur in aijs schedulis de eadem expulfione agentibus, de qua fermonem hebemus, quae extant 2. tom pag. 42. dum iubent, ut cum persona expulsi, ex pulsionis causas remittant. Quod videtur iuris Romani regulis consentaneum, quae docent, [sect. 79] nullum militem, sive ignominiae, sive honoris ergo mittendum esse, quin cun eo cau mittatur, l. 2. §. ignominiae, D. de his qui notantur infamia, ibi: Ignominiosa autem missiuo toties est, quoties is, qui mittit, addidit nominatim ignominiae causa se mittere, semper enium debet addere cur miles mittatur. Praeterquam quod [sect. 80] eisdem Magistratibus ex officio incumbit, ad eundem Regem referre, quid quid notatu, vel animadverfione dignum in commissis sibi provincijs, tam in Ecclesiasticis, quam in secularibus contigerit; & praecipue si quid i fraudem, & usurpationem Regiae iuridictionis admiserint, vel tentaverint, l. 2. & 3. tit. 8. lib. 1. l. 17. tit. 5. lib. 3. l. 27. in sin. tit. 25. lib. 4. Recop. cum alijs, quae adducit Azeved. in l. 1. num. 3. tit. 1. lib. 4. Recop. & Babad. in Polit. d. lib. 2. cap. 18. num. 6. Quad & iure communi ita cautum, ac curatum fuit, ut ad id Principes per singulas provincias dispositos haberent curiosos Stationarios & Irenarchas, de quorum munere latius egi sup. hop. tom. lib. 1. cap. 20. ubi de munure Cazicorum tractavi. Extra dictos porro causus [sect. 81] nihil est, quod magis supremos Principes, & eorum Proreges, ac caeteros iudices deceat, quam plurimum Ecclesiaticos, Praesertim praelaturae dignitate fulgentes, & divini verbi Conctionatores suscipere, & revereri eos, suo munere uti permittere, dummodo in eo, necimprudeter, nec impudenter se gerant. De quibus extant plura fantorum Patrum testimonia aupd Gratian. dist. 96. & 97. & est videndus salvianus lib. 8. pag. 278. Alexand. &. eius Addition. Tiraq. lib. 2. Genial. cap. 8. Cassiod. lib. 1. epist. 9. & lib. 3. epist. 37. Baronius ann. Christi 325. num. 12. Annaeus Robert. lib. 1. rer. iud. cap. 6. lib. 2. cap. 3. Lael. Zechus de Repub. Ecclesiast. cap. de Praelat. clericis, & concionatoribus, & novissime, & eruditissme P. Hieronym. a Guevara Societatis IESV fulgentissimum decus in Conmentat, sup. cap. 1. D. Matthaei vers. 8. observ. 2. pag. 607. & seqq. ubi probat, ultimam Regni ruinam praefagire Principum iram, quae verbi divini Concionatores togit exulare & e converso in honore sacris Concionatoribus impenso Regni firmam sacris & tranquillam felicitatem cosistere; & alia plura non minus docte adduces Dom. Fr. Gasp. Villaroel Episcopus Chilensis, in Comment. sub. lib. Iudic in pluribus locis, de quibus in Indice, verb. Pradicartor. # 4 D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM OCCIDENTALIVM Ivre, sive Gvbernatione LIBER QVARTVS. In quo de Gubernatione seculari, & Magistratibus, Cancellarijs, Proregibus, & supremo Consilio Indiarum, eidem gubernationi Praepositis. # 1 CAPVT PRIMVM. De Capitulis, & Iudicibus ordinarijs (vulgo Alcaldes dictis) urbium, & oppidorum Indiarum, eorumque electione, & iurisdictione. SVMMARIVM CAPITIS primi. -  1 AVCTOR reddit rationem cur Librun quartum & quiuntun huius tractionis in epitomen, sive copendium reduxerit? -  2 Civitatum Indiarum iudices ordinarij, quos Alcaldes dicimus, & Decuriones, & capitula, cur, quando & qualiter creari coeperint? -  3 Alcaldes ordinarij in Hispania, quando, & qualis eorum iurisdictio? -  4 capitula civitaum, & de officialibus, & electione eorum, remissive. -  5 Alcaldes ordibnarij sunt, & debent esse annales, & succedunt in iurisdictione Gubernatoris mortui, absentis, vel impediti. -  6 Electioni officialium, quae fit per capitu, lacivitaitum indiarum, forma quae sit & quod eius libertatem Regiae Audientiae, & Proreges, atque Guberatores impedire non debent. -  7 Confirnatio electionum officialum a Capitulis civitum factarum Proregibus, & alijs Gubernatoribus competit. -  8 Ordibnationes factae per capitula civitatrum Indiarum a Proregibus, vel supremo carum Senaau consirmantur. -  9 Alcaldes ordinarij esse possunt naturales, & vicini oppidorum, in quibus eliguntur, & quid in eorum electione observari oportere censeat Ioan Matienz. -  10 Marcatores an possint eligi in iudices ordinarios, & quando mercatura censeatur officum vile? -  11 Decuriones non possunt eligi a proprijs capitulis in iudices, sive Alcaldes ordinarios. -  12 Officia in Indijs non parriuntur inter nobiles & plebeios, neque datur borum, sia tuum distinctio. 13. Iudices ordinarij in Indijs, etiam Illitterati eligi, possunt, & qualiter hi iudicare debeant? -  14 Electio officialium Reip, sine seditione & scandalo frieri debet. -  15 Sortibus eligi iudices ordinarijs, & alij officiales Reip. aliquando inssi sunt, & de iudicio sortis, remissive. -  16 Debitores fisci Indijs in electione offi ciorum Reip votum activum, vel passivu habere nequent, & sched, de hoc agent. Et quid de iure communi? -  17 Eligi nemo potest in iudicem ordinarium, vel aliud officium Reip. intra trienniam, ex quo idem Officium gessit, & quando, & quomodo reelectio admittatur? -  18 Alcaldes ordinarij quam iurisdictionem habeant in civilibus, & criminalibus, & an, & quando contra socium procedere possint, vel causae coram eis coeptae avocari? -  19 Alcaldis ordinarijs Indiarum competit rei annonariae visitatio, & provisio, privative ad Quaestores criminum Regalium Cancellariarum. -  20 Fideles executores qui sint, & unde dicantur, & quatenus aedilibus cerealibus Romanorum assimilentur? -  21 Alcaldes de la Hermandad, & eorum officium, & electio in Indijs, & de nova creatione Provincialium eiusdem fraternitatis. -  22 Alcaldes ordinarij Indiarum multum honorari iubentur, & succedunt in locum Gubernatoris defuncti, & Mexici & Limae non possunt carcerari per Regias Audientias sine consultatione Proregum. -  23 Casus Curiae an, & quando detur contra Iudices ordinarios, & Decuriones, & Tabelliones civitatum? -  24 Appellationes a Iudicibus, sive Alcaldis ordinarijs Indiarum, ad quos deferantur, & an ad capitula Civitatum? -  25 Alcaldes ordinarios eligi in locis ubi adsunt Correctores, sive Praetores utrum expediat, vel non? & schedula de hoc agentes. -  26 Decurionum & aliorum officialium civitatum ministeria referunter, & qui de eis agant? -  27 Algacellorum maiorum officium, & quado minores nominare, & ab eis aliquid pro nominatione recipere, vel pacisci possint? TRactationem rerum, & Magistratuum Ecclesiasticorum, de qua in superioribusegimus, commode secularium expositio sequetur, cum ex utrisque status Reipub. conficiatur, & in utroque aeque Regum nostrorum cura splenduerit. Sed parcet Lector, [sect. 1] si haec quae, Nobis dicenda supersunt, compendiosius tractemus, ac veluti in epitomen redigamus, quoniam huius voluminis magnitudo magis quam inito putaram excrevit, & alterum seorsim excudere, nec vacat, nec libet; maxime cum sentiam, & doleam laborem hunc nostrum tanti quanti spe rabam habitum non fuisse; & alia praeterea mihi, eius editionem propetanti, contigerint, quae vel sponte currentem iuste remorari potuissent, & illud Horatianum Epod. 14. in memorian revocare: Deus Deus nam me vetat Inceptos, olim promissum, carmen iambos, Ad umbilicum ducere. Sed pergam nihilominus, & vel eo, quo dixi, modo iniunctum mihi pensum absolvam, Indicanae Reip. pro viribus consulens, & illud Antigenidae repetens: Mihi cano, & musis. Praesertim cum si quae forte in hisce Commentarijs desiderari potuerint, ea ex promtuario patere liceat, quod circa novam col.. lectionem legum Castellae, Deo dante, in luce edere paro, quo opere nescio an aliud utilius iuris, & praxis for ensis studiosis offerri valeat. Rem igitur ordiens, animadverto, [sect. 2] adinstar urbium, & oppidorum Hispaniae in Indijs cautum, & curatum fuisse, ut in illis, quae noviter fundabantur, & competenti civium numbero replebantur, gubernatio politica prudentur, ac competenter institueretur, & Capitula, Decuriones, alijque officiales necessarij crearentur, qui & ipsi singulis annis ex eisdem popularibus iudices eligerent, ac praeficerent, qui Regia & publica auctoritate iurisdictionem ordinariam intra suum territorium exercerent, non secus ac si ab ipso Rege nominati essent, qui Praedictis Capitulis talem electionem commisit, arg. taxt. in l. pater ex provincia. D de manum. vind. & eorum, [sect. 3] quae usitabantur, antequi in Hispania quoque usitabantur, antequam Correctorum usus fuisset introductus, & dicebantur, Alcaldes ordinarios, tracit l. 1. vers. Otro si juezes, tit. 4. l. 1. tit. 16. par. 5. l. 6. & 7. tit. 18. l. 4. tit. 24. par. 3. l. 3. tit. 5. lib. 3. l. 1. tit. 13. lib. 8. l. 5. tit. 2. lib. 7. Re cop. cum alijs, quae adducit Covarr. in pract. cap. 4. n. 4. & 5. Avend. in cap. 4. Praet. n. 46. vers. Sed quaro, Ioan. Gutier. lib. 4. Praect. cap. 55. Bobad. omnino videndus, in Polit. lit. 1. cap. 2. n. 11. & seqq. & lib. 2. cap. 20. n. 7. & lib. 3. cap. 8. exn. 140. & latissime de [sect. 4] electione ominium offcialium Reip. & varijs quaestionibus ad eam specantibus, agens, August. Caputus in tract. de regim. Reip. c. 4. & 5. Et in terminis de Capitulis Indiarum, & eorum electione nominatim loque Ioan. de Hevia in Curia Philipp. 1. par. §. 2. num. 2. & Ioan. Matienz. in l. tit. 10. gloss. 21. num. 15. & seqq. ubi, quod amplius est, resolvit, [sect. 5] in his provincijs Indiarum propter longam a Rego distantiam, & periculum in mora, posse incolas naturali iure, Gubernatore mortuo, vel impedito, vel allia quavis ex causa desiciente, sibi Magistratus ordinartios constituere, hoc est Alcaldis ordinarios, quod quotidie, fit, & singulis annis, ut dixi, mutari debent, quia licet in alijs Magistratibus foleat maius tempus, vel etiam perpetuitas desiderari, ut alio loco dicemus, in his tamen iuste hanc annalem praefinitionem, & mutationem omues fere nationes admittiut. ut constat ex l. neminem, C. de suscep. lib. 10. Authent. de desens. civit. §. fin. l. 17. tit. 3. lib. 7. Recop. cum traditis ab Aristot. lib. 2. Polit. cap. 7. Afflict. ad constit. Neapol. lib. 1. rub. 92. num. 9. Capic. decis. 121. num. 5. Mar. Muta ad const. Sicil. tom. 3. cap. 44. late Bobad. lib. 1. cap. 17. totum, & D. Valencuela cons. 61. Extan que plures antiquae schedulae Regie ad eandem electionem, & iurisdictionem spectantes in 3. tom. impress. ex. pag. 28. quae eius [sect. 6] formam & usum distincte praescribunt, & adeo liberuam esse volunt Capitularium electionem, ut graviter inhibeant, ne Auditores, vel Regales Audientiae eis ullo modo se immisceant. Et per alias noviores dat. Lermae 17. Iunij ann. 1607. & Matrit. 13. Februar. ann. 1620. licet Peruano Proregi permittatur in urbe Limensi, ubi resider, his electionibus interesse, id tamen illis cancellis circumscribitur, ut libertati suffragantium nulla violentia inferatur, & suffragia publice numerentur, & a tabellione scribantur, & refertantur, ut semper liq ueat, quis pro se plura obtinerit. Quae sehedul. sumta videtur exl. 5. tit. 2. lib. 7. Recop. & l. 1. tit. 13. lib. 8. Recop. iunctis alljs, quae adducit Curia Philip. ubi sup. num. 11. Quod tamen parum aliqui Proreges, & observant, ominia suo arbitrio metientes, & maxima, qua pollent, auctoriatate, novantes. Quamvis certum sit, [sect. 7] eis competere confirmationem ominium similium officiorum quae in suo districtru fiunt. Quam etiam aliae schedulae Correctoribus tribuebant, & aliae Regalibus Audientijs intra quidecim leucas, ut patet ex schedula ann. 1559. 1571. 1573. dict. 1. tom. pag. 3. 6. Quemadmodum & ab eisdem peti solet [sect. 8] confirmatio stan torum, sive ordinationum, quae per praedicta Capitula civitatum siunt, ad sui regimen, & meliorem gubernationem. Quae etiam frequentius in supremo Indiarum Senatu consirmantur, ex traditis a Ioan. Gutierr. 4. pract. quast. 53. fol. 249. & in terminis ordinationum Indiarum Anton. de Leon de consirm. Reg. par. 2. cap. 23. fol. 173. ubi ad hoc citat sched. 22. Septembr. ann. 1530. & 1. Septenbr. ann. 1548. Plane dicta electio [sect. 9] inter cives, & incolas eiudem civitatis fieri porest. Quia licet quis alias alios Magistratus in propia patria gerere prohibeatur, ut infra cap. seq. trademus; hoc tamen in his muneribus non obfervatur, quae potius eo tendunt, urt indigenae illis cohonestentur, atque fruantur, ut expresse disponunt schedulae supra relatae, praecipue quaedam ann. 1536. quae horum qualitates declarat, & alia ann, 1565. quae iubet: Que para Alcaldes ordinarios sean perferidos los primeros Conquistadores, i Pobladores, i sus hijos. Et ita observat Curia Philipp. ubi sut. dict. §. 2. num. 32. pag. 40. & de simibus officijs annalibus loquens Marius Muta, omnino videndus, ad consuetud. Sicil. tom. 3. cap. 7. ex num. 55. & in eisdem nostris terminis Matienzus de moder. Reg. Peru, 2. par. cap. 12. ubi inquit, conveniens esse, ut omnes vinci sint, & nomen eorum, quos in provincijs Peruanis Soldados vocant, aboleatur, utque unus ex his Alcaldis ordinarijs ex Commendatarijs, sive Patronis Indorum eligatur; alter ex alijs civibus, vel oppidanis, qui ibidem domicilium, & facultates habutates, dummodo officium vile; aut [sect. 10] marcaturam in tabernis personaliter, & actualiter non exerceat. Nam hi a publicis officis arceri solent, l. ne quis, C. de dign. lib. 12. si cohortalis, C. de cohortal. eod. lib. late Tiraq. de nobil. cap. 33. & cap. 27. num. 7. & seq. Ideo autem dixi, Actualiter, & personaliter no exerceant. Nam qui quondam mercatores, & institores fuertunt, vel per alios mercimonia exercurunt, nullam infamiae notam, vel exclusionis causam in eisdem provincijs incurrunt, ut per eund Tiraq. d. cap. 33. n. 19. & cap. 10. per tot. Butr in Rubr. ne cler. vel mon. Ceopl. de nobil. opin 180. caputum de regim. Reip. cap. 4. ex. num. 32. Eandem Matienz. sententiam tenet Curia Philip. dict. §. 2. ubi tamen notandus est, dum num. 31. scribit. posse [sect. 11] Decuriones ex se ipsis, Alcaldes ordinarios eligere. Etenim hoc expresse repugnat schedulis supra ralatis. Et novissime cum limnae civitatis Capitulum id enixe desiderasset, denegatum fuit in epistol. dat. Matrit. 28. Martij ann. 1620. ad Dom. Proreg. Princip. Squillacens. directa. Eademque prohibitio viget in Regijs officialibus, ut disponitur in quada provisione ann. 1537. d. 3. to. pag. 28. Nullibi tamen dispositum, nec cautum invenio, ut in his provincijs, sicuti in Hispania solet, eiusmodi offici [sect. 12] inter nobiles, & plebeios dividantur, nam haec statuum distinctio in illis non est introducta, nec convenit, ut introducatur. Et ita licet melius sit, ut graves, prudentes, &. si sieri potest, litterati viri ad haec munera seligantur, ut disponit schedul. ann. 1536. [sect. 13] ubi tamen eorum copia non datur, etiam minus graves, & illitterati nominari possunt, qui pro sui & legum scientia, quam per se, vel per assessores peritos habere possint, litigantium altercationibus finem imponant, ut alias dicitur in l. certi iuris, C. de iudicijs, iuncta gloss. ibi, verb. Et legis, & in §. similiter, Instit. de excus. tut. ubi habetur, quod etiam imperiti litterarum possunt ad administraionem negotiorum sufficere, iunctis alijs, quae latius tradit Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 6. num. 16. & cap. 12. num. 5. & Azeved. in Curia Pisan. lib. 4. cap. 6. ex num. 108. & in l. 4. tit. 2. lib. Recop. ubi dicemus. Debet autem [sect. 14] in his electionibus absque altercatione, & simulate eligentium, & eligendorum procedi, & boni tantum publici consideratione prae oculis habita, ut disponunt etiam schedul. sup. citatae, & notabiliter quoddam caput epistolae 30. August. ann. 1603. scriptae Proregi Perunao Dom. D. Ludov. a Velasco, quod loquens de quadam electione in villa Potosiensi cum mango scandalo facta, iubet, ut officia inquietis Decurionibus adimantur, & [sect. 15] Proregis factum probat, quatenus statuit, ut ibi deinceps Alcaldes ordinarij per sortes eligerentur. De qua etiam sortitione, eiusque forma agit alia epistola Regia ad Quitensem Audientiam missa dict. tom. 3. pag. 33. & est videndus Caputus dict. cap. 4. num. 14. & seqq. & plura erudite de usu & iudicio sortis novissime congerens D. Frac. Torreblanca de iure spirituali lib. 7. cap. 7. per totum. Per aliam quoque sched. dat. Matrit. 15. Iul. ann. 1620. provide, & enixe cautum invenio: [sect. 16] Que los que fueren deudores a la hazienda Real en las Indias, no puedan ser elegidos por Alcaldes ordinarios en ellas, ni tener voto en sus elecciones; quae quidem expedita videtur ad fraudes, & dilationes obviandas, quae alioqui circa exactionem rei dominicae contingebant; & licet prima facie dura visa fuerit, & a Potosiensibus Decurionibus ab ea supplicatum, iuris tamen auctoritatibus, & exemplis adstruitur, quibus docemur, debitores, imo & creditores, Respub. & quicunque cum ea active, & palsive litem habere possunt, ad eius munia tanquam suspectos admitti non posse, l. rescripto, §. debitores, D. de muner. & honor. l. 1. C. de debit. civit. lib. 11. Authent. minoris debitor, C. qui dar. tut. l. sin. tit. 5. lib. 9. Recop. cum alijs, quae late adducit Lossaeus de iure univers. 3. part. cap. 6. num. 18. Rovitus ad pragm. 5. §. 17. num. 32. in fine, ubi refert ita fuisse decisum in Collater. Consilio, ut per Franch. decis. 404. numer. 3. Amedol. in addit. ad eund. decis. 210. num. 16. Avend. in cap. Praetor. l. par. cap. 19. num. 25. Mastrill. de Magistr. lib. 2. cap. 12. num. 49. Caputus d. tract. de regim. Reipub. cap. 3. n. 95. cum multis seqq. ubi aliquas ampliationes, & limitationes adducit. Id quod ab Atheniensibus mutuatum esse videtur, qui ut est Auctor Themistius in orat. 1. lege sanxerunt: Vt aerarij debitores donec rationes redderent, & reliqua exsolverent, a Reipub. administratione arcerentur, ubi alia adducit Georg. Remus in observ. ad eand. orat. fol. 125. & Henric. Salmut. ad Pancirol. rer. de perd. in prooem. pag. 3. addes, quod cum pars administrationis sit legatione fungi, vetantur Reip. debitores legati esse, auctore Martian. in l. sciendum 4. in princ. D. de legation. Illi quoque eligi regulariter prohibentur, qui [sect. 17] intra proximum triennium ad idem munus vocati fuerint, ut disponitur per schedul. ann. 1572. dict. 3. tom. pag. 38. de qua, & quando, & quomodo officialium reelectio admittatur, & syndicatum praestare debeant, agit, post plures alios, quos refert, Bobad. in Polit. lib. 3. cap. 8. num. 60. & lib. 5. cap. 3. num. 145. Curia Philip. dict. §. 2. num. 36. & 37. & Caputus ubi sup. cap. 12. num. 5. & seqq. quibus addo provisionem Regiam ann. 1559. renovatam per epist. an. 1619. quae in Alcaldis Limanis suspensionem syndicatus, etiam reelectionis nomine sieri non permittit, precipiens: Que de alli adelante no se reelija ninguno de los dichos Alcaldes al mismo oficio, ni sea proveido en otro, sin aver dado primero residencia, &c. Habent autem, & exercent [sect. 18] ita electi in prima instantia iurisdictionem ordinariam in civilibus, & criminalibus, ut disponitur in sched. sup. relatis, & praecipue provis. ann. 1537. sched. ann. 2535. 1541. 1560. & 1562. d. 3. to. pag. 30. & seqq. prout & in Hispania observatur, ex traditis a Bobad. lib. 2. cap. 20. n. 7. ubi plures alios Auctores adducit lit. H. & in nostris terminis Matienz. dict. tract. de moder. Reg. Perum, 2. part. cap. 12. ubi inquit, sibi convenientius videri, ut criminalis ab eis auferretur, vel a civitatum Rectoribus, aut Regalibus Cancellarijs pro libito avocari posset, quia raro eam plene & libere administrant. Quod tamen dictis schedulis contradicit, quae adeo hanc potestatem illis concedunt, ut propter distantiam viarum, & difficilem recursum ad Superiorem, etiam contra socium, vel coniudicem, procedere permittant. Quod valde notabile est, quia alias par in parem procedere nequit, nisi quando in mora periculum est, ut per Bald. in cap. unic. in sine, quando deb. vassall. dom. iur. fidel. Gregor. Lopez in l. 16. gloss. fin. tit. 28. part. 3. & Bobad. lib. 2. cap. 21. num. 71. Et expresse inhibent eaedem sched. ne Correctores in causis ab Alcaldis inceptis se immisceant: quod ad Regales etiam Cancellarias extenditur in alia schedul. ann. 1570. quae extat 2. tom. impress. fol. 16. & consonat cum ijs, quae de iure communi, & Hispano tradit Bobad. in Polit. lib. 4. cap. 5. num. 51. &. 52. & Azeved. per text. ibi l. 3. tit. 11. lib. 3. Recop. ubi probant, quod nec litem adversus reum absentem coeptam, vulgo en rebeldia, avocare possint, & idem tradit Villadiego. in politic. cap. 3. num. 58. fol. 50. Rebuff. in tract. de evocat. art. 1. Avendan. in cap. 1. Praet. num. 12. & Ioan. Garcia de expens. cap. 12. num. 57. cum seqq. ubi tractat, quid dicendum sit, si Iudicis ordinarij negligentia probetur. Quinimo ad eosdem item spectat [sect. 19] rei annonariae provisio, visitatio, & taxatio, ut disponit sched. ann. 1573. d. to. 3. pag. 32. iubens, ut neque in his se immisceant Quaestores criminum Regiarum Cancellariarum, qui id sibi adrogare intendebant ad exemplum Quaestorum, sive Alcaldes de Corte, Curiae Matritensis, de quibus agit l. 9. tit. 6. lib. 2. Recop. & Bobad. lib. 3. cap. 4. num. 107. Et ad hoc plures aliae schedul. ad postulationem civitatis Limensis varijs temporibus expeditae sunt. Quamvis id limitetur, ubi vendita sunt officia, quae vocantur de fieles exeutores, [sect. 20] quorum muneri eiusmodi provisiones, taxationes, visitationes victualium, ut plurimum reservantur, ut constat ex sched. ann. 1573. l. fin. tit. 3. lib. 7. Recop. cum alijs, quae de hoc officio, & qualiter aedilibus cerealibus, sive alimentarijs populi Romani respodeat, & an eorum iurisdictio sit privativa, vel accumulativa, tradit Bobad. lib. 3. cap. 8. num. 135. Sebast. Covar. in thesaur. ling. Castell. verb. Fiel executor. Turneb. lib. 11. advers. cap. 10. Grammat. decis. 30. Messia in pragm. taxae panis, concl. 1. num. 52. Avendan. in. cap. 5. Praet. num. 5. Gutier. 3. pract. q. 924. num. 16. Azeved. in l. 10. tit. 13. lib. 8. Recop. num. 11. & seqq. Surd. cons. 56. lib. 1 & Gratian. discept. 154. vol. 1. Et similiter iuxta antiquas schedulas, & praecipue illam ann. 1559. d. 3. to. pag. 43. cognoscebant de causis, & casibus, quos vocant, de Hermandad, licet postea hoc munus distingui coeperit, & peculiaribus ministris concedi, [sect. 21] qui dicuntur, Alealdes de la Hermandad. Quorum electio, tam in Indiarum provincijs, quam in Hispania Capitulis civitatum competit, & annalis esse solet, prout & ipsorum iudicum ordinariorum, l. 1. tit. 13. lib. 8. Recop. Avend. in cap. 1. Praetor. num. 31. vers. Quintus casus, Bobad. lib. 1. cap. 2. num. 30. Curia Philip. 3. par. §. 5. per totum. pag. 544. & seqq. Hodie autem iam in multis Indiarum provincijs per noviores schedulas eiusmodi officia vendi, & perpetuari coeperunt, cum titulo, & honoribus de Provinciales de la Hermandad, ad imitationem eius, qui in civiate Hispalensi hoc munus exercet, super quo plures lites exortae sunt, civitatum Capitulis aegre feretibus antiqua sibi iura, & privilegia non observari, & ob hoc a dictis venditionibus, & schedulis supplicantibus. Prout & ab illis ann. 1631. quae quasdam in qualibet urbe popinas, ganeas, & tabernas escariorum, & victualium Regij fisci viribus applicari iusserunt, & in eis visitationem ordinariorum, & fidelium excutorum immutarunt. Et ratione dictae iurisdictionis ordinariae, quam pro tempore hi iudices exercent, multum [sect. 22] honorari iubentur, & reliquis hominibus sui loci, etiam Regijs Officialibus, praeferri, & in visitationibus carcerum prope Auditores Regios sedere, per sched. quas reperies 2. tom. pag. 63. & 3. pag. 28. & seqq. Et succedunt in locum Praetoris, vel Gubernatoris provinciae, si eum mori contingat, donec alter sussiciatur, ex schedul. ann. 1560. d. 3. tom. pag. 29. quae consonat ijs, quae de iure communi, & Hispano in similibus casibus stabilita sunt, ut observat Matienz. in l. 1. gloss. 21. num. 15. tit. 10. lib. 5. Recop. Bobad. lib. 1. cap. 2. num. 26. & 27. lib. 3. cap. 8. num. 140. & seqq. & post Curiam Pisanam lib. 1. cap. 2. in fine, eius Additionat. Azeved. ibid. & Curia Philipp. 1. par. §. 4. num. 29. & 30. Et in urbe Mexicana & Limesi per sched. Matrit. 13. Septemb. ann. 1621. non possunt carcerari per Regales Audientias, & Quaestores criminum absque eo, quod praecedat consultatio, & assensus Proregis. Et datur contra eos, tanquam homines potentes, & in digniate constitutos [sect. 23] casus Curiae, ut novissime tradit D. Carrasc. de casib. Curiae, num. 114. & seqq. qui caute legendus est, du idem indistincte in omnibus Decurionibus, & Tabellionibus publicis admit tit. Nam multum in his locorum, & personarum qualitas considerari debet, ut idem Auctor observat num. 97. & egregia schedul. dat. Talaverae 11. Ianuar. ann. 1541. dict. 3. tom. pag. 31. quae in insula Hispaniola loquens, iubet, Que en primera instancia no sean traidos a la Real Audiencia de ella los Alcaldes, Regidores, Alguaciles, o Escriuanos, que buviere en los pueblos de la dicha Isla, sino fuere en causas criminales, o en otras de mucha calidad. Postquam vero Correctores, seu Praetores in pluribus locis Indiarum creati sunt, ut in cap. seq. dicemus, hi [sect. 24] de appellationibus horum iudicum ordinariorum cognoscunt, & ideo faciunt se vocari Iusticia mayor, & in prima instantia ad praeventionem, ut in aliquibus schedulis insinuatur, & raro vidi appellationes ad Capitula civitatum interponi, etiam in causis minoris quantitais, licet de eis agant nonnullae schedul. d. 3. tom. pag. 44. & seqq. & Curia Philippica 4. par. cap. ult. Vnde saepe in quaestionem deductum est, [sect. 25] an conveniens sit, ut ubi Correctores adsunt, hi Alcaldes ordinarij cessarent, queadmodum & in Hispania pro maiori parte cessarunt, Cerrectoribus Catholicorum Regum tempore constitutis, ut colligitur ex l. 21. & 24. tit. 5. l. 8. tit. 6. lib. 3. Recop. & traditis ab Avendan. cap. 4. Praetor. num. 46. & melius Bobad. lib. 1. cap. 2. num. 13. Et invenio caput epist. ann. 1575. d. tom. 3. pag. 39. quae ad consultionem Proregis Peruani Dom. D. Francisc. a Toleto respondit: I proveereis, que donde buviere Corregidores salariados, no aya Alcaldes ordinarios. Et aliam sched. 10. April. ann. 1609. quae super eadem extinctione consilium petijt a Dom. Prorege March. de Montesclaros. Quam iuste aliqui Proreges in aliquibus locis fecerunt, ut ipsorum quieti provideretur, & tot iustitiae ministri cessarent, quorum multiplicatio gravis semper, & damnosa Reip. fuit, ut eleganter ostendit, & pluribus probat Bobad. lib. 1. Polit. cap. 13. ex num. 1. In alijs vero eos tolerandos duxerunt, & adhuc tolerant, ne provinciales contristentur, si antiquae sibi consuetudines adimantur, l. observare, §. ingressus, & l. si in aliquam, D. de off. Procons. & ut sit aliquid, in quo indigenae occupari, honorari, & sui ingenij, ac prudentiae specimen praebere possint. Et haec habui, quae notatu digniora circa hos Iudices ordinarios mihi sunt visa. Qui vero de eisdem, [sect. 26] & Algacellis maioribus & minoribus, Decurionibus, Tabellionibus, oeconomis, syndicis, & alijs officialibus, ac ministris earundem civitatum, alia scire dcsideraverit, adeat Bobad. lib. 1. c. 13. cum alijs, Borrell. in toto fere tract. de Magistr. edict. Lancel. Conrad. in tract. de offic. Praetor. & de Decurionib. August. Caputum in tract. de regim. civit. & Mastrill. de Magistrat. lib. 1. cap. 28. num. 63. & 64. ubi inter alia notanter tractat, an [sect. 27] Algacelli maiores, qui minores nominare possunt, possint licite ab eis aliquod pretium recipere, & negative concludit, post Bobad. d. lib. 1. cap. 14. per totu. Id quod etiam expressis Regni Hispani legibus, & Indiarum ordinationibus cavetur, quae habentur d. 3. tom. pag. 49. & seqq. & super hoc, iusiurandum ab illis in praesentatione cuiuslibet Algacelli minoris exigi iubent, De que no le ha llevado nada, ni hecho concierto con el. Quod tamen non impedit, quin decimas executionum sibi reservent, hoc enim ubi que practicatur, & re vera cum haec officia magno semper preto comparentur, succensendum valde non est, si compendium aliquod ex illis affectent, ut observat Bobad. d. cap. 14. num. 31. # 2 CAPVT II. De Praetoribus, sive Correctoribus, aut Gubernatoribus, qui Hispanorum, & Indorum populis praeficiuntur. Et quae sit, aut esse debeat eorum cura, potestas, & iurisdictio? SVMMARIVM CAPITIS Secvndi. -  1 PRaetores, sive correctores, tamin oppidis Hispanorum, quam Indorum, cur & quando constitur coeperint? & n. 3. -  2 Correctorum, sive Praetorum, ac Gubernatorum Indiarum nomenclatura, remissive. -  4 Praetores sunt veluti Angeli custodes provinciarum sibi commissarum, & ob id quales esse, & eligi debeant? & Auctores, & sched. de hoc agentes. -  5 Praeturae, Gubernationes, & similia officia Indiarum, ea illicite ambientibus, & nundinantibus, danda non sunt, sed viris lectissimis, & probatissimis. Officijs melius est non peccaturos praeficere, quam damnare cum peccaverint, ex Tacito, ibidem. -  6 Praetores, vel Correctores, & Gubernatores Indiarum, & Indorum, quia minus recte procedunt, an melius esset eos non mittere, dubitatum est? ex Acosta, & alijs. -  7 Praetores solent esse peiores in suis provincijs, quam pyratae, aut latrones eas infestantes, ex Cicero, & Policrat. -  8 Vulnera inde nasci, unde medicameta sperabantur, durissimum, & iniustissimum est. -  9 Correctores Indiarum ut se in officio contineant, varijs semper schedulis, & poenalibus provisionibus curatum est, & eas iurant. -  10 Iuramentum, quod faciunt Correctores in ingressu officij de eo bene gerendo in ipsis eorum titulis scribi iussit Dom. Prorex Comes de Monte-rei, & quare? -  11 Iudices Ecclesiastici, an, & quando procedere possint contra Correctores Indorum ob transgressionem iuramenti, quod praestant in ingressu officij? -  12 Iuramenti non observati punitio solet esse mixti fori. -  13 Princeps cum iuramentum recipit a Correctoribus videtur praevenire causam trasgressionis ipsius. -  14 Iuramenti ratione, ne Ecclesiastici contra Correctores procedere sinantur, Regia quaedam schedul. iubet, quae ponderatur. -  15 Salaria competentia Correctoribus Indiarum constituta sunt, ut ab illicitis abstineant, & sched. de hoc agentes. -  16 Salaria Praetorum Indiarum, a quo tempore, & usque ad quod tempus durent. -  17 Correctorum titulis solebat inseri clausula, Para que fuessen aprovechados, & quando, & quare adimi iussa fuerit? -  18 Gubernatoribus aliquibus permitti solet metallis, & margaritis extrahendis operam dare, & quare? -  19 Correctores non possunt ab Indis esculeta, & poculenta, & alia, quae Camaricum vocant, exigere, nec recipere. -  20 Magistratibus apud Romanos annonae sub moderato pretio praeberi solebant. -  21 Correctores Indiarum coguntur stare syndic atui, & fideiussores praestare de officio bene gerendo, & an impleant se obligantes, vel cautionem iuratoriam praestantes? -  22 Fideiussor Correctoris an possit ex eisde actis conveniri, & ob talem fideiussionem quamvis nobilis sit in carcerem detrudi? Et an principalis, si fideiussor cessis actionibus a fisco, vel privato, contra eum experiatur pro quantitate, quam pro ipso persolvit? -  23 Cessionario competere actiones, quae cedenti competunt, quatenus verum sit? -  24 Correctores exemplis, & supplicijs antecessorum moneri debent ad officium bene gerendum, & elegans locus Iuvenalis, de hoc agens. -  25 Pauperes gravius lacerantur a pravis iudicibus, quam a cruentissimis hostibus, ex D. Isidoro. AVctis adhuc magis in Indiaru Occidentalium provincijs Hispanorum urbibus & colonijs, Indisque in maetecias, & municipia, ac politicam vivendi normam redactis, aucta quoque fuit Regum nostrorum cura, & non contenta sola electione, atque administratione Iudicum ordinariorum, de quibus in praecedenti Capite diximus, ta in [sect. 1] Nova-Hispania, quam in Peruanis Regionibus, alijsque, quae id exigere visae sunt, Praetores, sive Correctores, aut Gubernatores in singulis urbibus, oppidisve praefecit, quae caput provinciae essent, aut alijs de causis propter Hispanorum, aut Indorum meliore gubernatione, & tuitionem id exigere viderentur; quemadmodum & in Hispania Catholicorum Regum tempore factum, narrat Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 2. n. 13. Extantque in 3. tom. sched. impress. pag. 1. cum seqq. plurimae schedulae, quae horum Praetorum creationem, ministerium, & iurisdictionem concernunt, qui in Nova-Hispania vocantur Alcaldes mayores, in Peruvio Corregidores, & interdum Gubernatores, prout Carthaginesis, Popaianensis, Chicuitensis, Argeteifluminis, sive de Buenos-aires, Sanctae-Crucis de la Sierra, Paraguaiensis, & alij. Et qui [sect. 2] voluerit horum offic iorum notitiam, sive nomenclaturam habere, & quae ex illis a Rege cum consultatione supremi Senatus, quae a Proregibus in partibus provideantur, eam reperiet in 1. tom. sched. pag. 24. & 25. & apud Fr. Ioan. a Torquem. in Monarch. Indi. lib. 5. per tot. & Ant. de Herrer. in descript. Ind. pag. 1. Creationis [sect. 3] autem causas graphice exprimunt sched. ann. 1533. 1536. 1571. 1575. & aliae passim. quae habentur d. 3. tom. pag. 18. & 27. Nimirum ut populi in iustitia, & in pace coservaretur, Indi tanquam miserabiles personae, & aliorum iniurijs expositi, defenderentur, eorumque vitia, & idololatriae compescere tur. Ibidemque refertur, qualiter Licent. Lupus Garcia de Castro hos Praetores in oppidis Indorum in provincijs Peruanis constituerit, & Dom. Proex D. Franc. a Toleto totu hoc ad meliorem formam reduxerit, eisque aptas, & convenientes ordinationes tradiderit. Et de utili, ac provida eorundem institutione (dummodo se in officio contineant) graviter agit P. Ioseph. Acosta, omnino legendus, lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 23. & Ioann. Matienz. in tract. M.S. de moderat. Reg. Peru, 1. par. cap. 20. & seqq. ubi eorundem necessitatem, & utilitatem agnoscit, & documenta quaedam proponit, quibus melius & sancuius iniunctum sibi munus exequi possint. Quod sane, [sect. 4] cum ad tuendas provincias sibi commissas, tanquam Angeli ipsarum custodes dirigatur, & ad Indos defendendos, aliosque in iure, officio, & iustitia (ut diximus) continendos, satis apparet, quanta cum circumspectione illi procedere debeant, qui eos ad eiusmodi officia proponunt, & eligunt, & simul, quanta vitae puritate, vigilantia, & zelo iustitiae ipsos electos decorari oporteat, ut in simili optime monet Lancell. Conrad. in epist. sui tract. de offic. Praetor. inquiens: Praetorem decernere maximi Imperij; Praetorem vero agere exquisitae virtutis esse; & de Praetoribus nostrae Hispaniae agens Bobad. d. Polit. lib. 1. cap. 3. & seqq. ubi n. 73. probat, maiorem curam adhibendam esse in electione Praetoris, quam Auditoris, vel Senatoris, & in terminis Praetorum nostrarum Indiarum sched. ann. 555. d. 3. tom. pag. 27. ibi: Que en todos los pueblos de Espanles q buviere en las dichas Provincias del Peru, se pongan Corregidores, hombres aprobados en Christiandad, i bondad, i cuerdos. Et melius Acosta d. cap. 23. inquiens, esse debere ea animi moderatone, ut merito Religionem omni officio adiuturi videantur. Et latius eod. lib. cap. 4. per totum, ubi distincte, & eleganter examinat, quales administratores res Indicae postulent, & rationes adducit, cur nullibi maiori cura & circumspectione in illis eligendis, & in officio continendis procedi debeat. Quapropter valde oporteret [sect. 5] haec munia, ipsa ambientibus, & longe minus pecunia ementibus, nequaquam concedere, qui saepe solent in tyrannos evadere, l. scire, §. fin. D. de tutor. & curat. cum traditis a Laudens. de dignit. q. 11. Borrell. de Magistr. lib. 1. cap. 9. Caputo de regim. Reip. cap. 4. n. 42. & Iunio inquaest. polit. quaet. 11. & 12. sed potisus ad illa quaest. polit. quaest. 11. & 12. sed pellendi, & compellandi essent, qui se prius prudentia, & integritate morum Principum oculis insinuassent, iuxta illud Exod. cap. 8. Persius satyr. 5. ibi: Non Praetoris erat, &c. Et alia, quae congerit Mag. Marq. in Gubern. Chist. lib. 1. cap. 9. §. 3. & cap. 1. pag. 2. cui addo Tacit. in Agricola, ibi: Melius est officijs, & administrationibus non peccaturos praeficere, quam damnare, cum peccaverint. Quod quia non observatur, [sect. 6] vel etiam ut observetur, plurimi tamen in has partes Indiarum delati, statim de generant, & voluptatibus dediti, & praeser tim avaritiae nexibus compediti, quae omnium malorum est radix, divites in Hispaniam remeare volentes, ut ait Acosta d. lib. 5. cap. 5. a iustitiae tramite discedunt; vix elucere Potest, utrum molius sit nullos Indis esse Rectores, an tales esse, quales permultos cernimus, de quibus, teste eod. Acosta d. cap. 23. dictum videri queat illud Amos 5. Qua cognovi multa scelera vestra, & fortia peccata vestra, bostes iusti, accipientes munus, & pauperes deprimenties in porta; & Michaeae 7. Qui optimus est in eis quasi paliurus, & qui rectus quasi spina de sepe. Quam eandem querimoniam, & horum Praetorum excessus, refert etiam & dolet Matienz. ubi sup. 2. par. cap. 22. & novissime D. Fr. Berard. a Cardenas electus Episcopus Paraguaiensis in suo Memoriali, §. 19. Egoque, cum illos considero, in memoriam revoco [sect. 7] illud Cicer. pro lege Manil. col. 4. ubi inquit: Quod eiusmodi in provincias homines mittimus, ut etiam si ab boste defendant, tamen ipsorum adventus in urbes sociorum, no multum ab bostili expugnatione differant. Et Policratici de Curial. nugis lib. 6. cap. 1. ubi recte tradit, tales Magistratus gravius, atque insolentius peccare, quam fures: Quia fur (inquit) vel timens furatur: hi autem delinquunt confidenter. Fur laqueos legis timet; hi quidquid fecerint, legem putant. Lex fure deterret ab illicitis: hi ad illicitum malitiae suae compendium legem trabunt. Quod quam sit durum & acerbum satis apparet, [sect. 8] cum inde non debeant iniuriae, & vulnera nasci, unde iustitia, auxilia, & medicamenta sperari debuerunt, l. meminerint, C. unde vi, Concil. Trident. sess. 24. de reform. matrim. cap. 4. Cassiod. lib. 4. epist. 27. & lib. 8. epist. 20. cum alijs, quae adduxi sup. lib. 2. cap. 24. num. 68. & seqq. Et his obviare cupientes Pijssimi & Sanctissimi nostri Reges, nullum non lapidem omni tempore moverunt, [sect. 9] ut dicti excessus reprimantur, & ultra ordinaria capita Praetorum Hispaniae, & leges Regni, quae initio officij observare, & iurare iubentur, iuxta formam late traditam a Bobad. post plures alios, quos refert lib. 2. cap. 10. num. 50. & seqq. lib. 3. cap. 7. num. 19. & lib. 5. cap. 1. per tot. Cur. Philipp. 1. par. §. 3. Matienz. in l. 1. tit. 18. lib. 5. Recop gloss. 11. & 12. & Mastril. de Magist. lib. 2. cap. 2. multas praeterea alias cautiones, & instructiones addiderunt, ut Praetores Indiarum in officio contineantur, ut constat ex sched. sup. relat. & ex toto tit. 4. lib. 4. summarij Recop. leg. Ind. Extatque edictum [sect. 10] prudentissimi Proregis Peruani Dom. Comitis Montis-Regij, quo iussit, ut tenor praestationis dicti iurameti in calce tituli cuiuslibet Correctoris scriberetur, ut nullo tempore eius, & iniuncti sibi muneris obligationum, igonorantiam allegare, ac praetendere possent. Ob cuius iuramenti transgressionem, vidi aliquado Indiuces [sect. 11] Ecclesiasticos se immiscere voluisse, ad procedendum contra Correctores delinquentes, & eos poenis Ecclesiasticis, & alijs pecuniarijs feriendos, ex [sect. 12] traditis a Covarr. lib. 7. var. cap. 4. num. 2. Bobad. lib. 2. cap. 17. num. 52. Farin. tit. de inquis. q. 8. num. 141. & seqq. Marta de iurisd. 2. par. cap. 9. num. 17. & Seraph. de privileg. iuram. privil. 835. Sed id tamen non nisi raro, & data maxima superioris secularis in eisdem delictis puniendis socordia, vel negligentia admittendum est. Quoniam alias nullus esset casus, quem Ecclesiastici ad suu forum non traherent, & veluti omnium Correctorum syndicatores esse vellent, contra omnia iura, que hoc Principi, qui eos nominavit, privative refervant, de quibus per Bobad. lib. 5. cap. 1. n. 1. Quo ipse [sect. 13] cum hoc iuramentum receperit, eius transgressionis vindictam, eo ipso praevenisse, sibi reservasse videtur, arg. l. nullum, C. de testib. & eorum, quae docet Alber. in l. 1. §. hoc autem, D. si quis ius dicenti, Decian. lib. 3. crimin. cap. 20. num. 13. Bobadilla d. lib. 2. cap. 18. num. 173. & Cened. in collect. 1. ad Clement. Atque ita in terminis decisum fuit [sect. 14] in quodam capite epist. Regiae, missae ad Dom. March. de Montesclaros, Proregem Peruan. dat. Pardi 2. Decemb. ann. 1609. dum iubet, ne hunc excessum iudicum Ecclesiaticorum serpere patiatur, sed per recursum violentiae in Regalibus Audientijs reprimi faciat. Eoque saepe in eiusmodi casibus, dum Limae estem, has controversias compescuimus, iubentes acta originaliter in Regali Cancellaria retiner, & pronuntiata inteloquutione, quae vocatur; Auto de legos. Similiter, ne avaritiae dictorum Correctorum aditus pateat, sub praetextu inopie, & congruae sustentationis, [sect. 15] pari cura & studio a Regibus nostris cautum est, ut tam ex Regijs reditibus, quam ex tributis Indorum, aut alijs iustis erogationibus, unusquisque, eorum, attenta regionis, & officij qualitate, & dignitate, competenti salario fruatur. De quo agunt plures sched. d. 3. tom. pag. 7. & 8. simul adijcientes, ut dictis salarijs, & alijs licitis officij proventibus contenti, ab omni sordido quaesu, & subditorum concussione, & expilatione manus abstineant, quod sumtu videtur ex illo Lucae 3. Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis, & contenti stote stipendijs vestris, cum quo consonat l. milites, C. de locat. Auth. iusiurand. quod praest. ab his, in princip. & eleganter loquens Caffiodor. lib. 6. epist. 22. & 23. Spartian. Lamprid. & alij, quorum verba adducunt Puteus de synd. in princ. cap. de excess. mil. Menoch. de arbitr. cas. 514. Mastrill. de Magist. lib. 1. cap. 21. ex num. 1. Borrell. eod. tract. lib. 2. cap. 13. Iun. q. pol. 17. & Bobad. lib. 1. cap. 11. Vbi etiam tradunt [sect. 16] a quo tempore, & usque ad quod tempus eiusmodi salaria Correctoribus debeantur, & quod etiam si nulla salarij mentione facta, eligantur, vel aliquod dubium in eo exoriatur, debet intelligi, quod salarium consuetum habere debeant, & consuetum illud dici, quod eorum antecessor percepit, ut preter relatos ab ipsis tradit Everard. omnio videndus, loco 63. a solitis, vel consuetis, vers. Hinc est quod officialis. Et est adeo verum & cautum, quod Correctores Indiarum suis salarijs debeant esse contenti, [sect. 17] ut per epist. Regiam7. Octob. ann. 1618. ad Limanam Audientiam scriptam, iussum fuerit ab eorum titulis adimi clausula antea inseri solitam, nimirum: Que se les hazia merced dl oficio en remuneracion de sus servicios, i para que en ellos fuessen aprovechados. Eo quod aliqui his verbis innixi, quaelibet compendia sibi permissa esse suspicabatur. Cum tamen, ut eadem epistola optime subdit, hoc solum de licitis, & honestis intelligi deberet. Quale illud erit, [sect. 18] quod aliquando aliquibus Gubernatoribus permitti solet, nempe ut in mineralibus, & piscationibus margaritarum partem habere poffint, ut sic hac in re diligentiores existant, iuxta consilium Plin. Iunior. lib. 4. epist. 13. ibi: Nam qui fortasse de alieno negligentes, certe de suo diligentes erunt, dabuntque operam, ne eam a me pecuniam non nisi dignus accipiat. Absit tamen, ut probem consuetudinem, sive potius corruptelam multorum Correctorum, qui [sect. 19] ab Indis suarum provinciarum esculeta & poculenta, alique suis domibus necessaria, nullo, vel parvo pretio soluto, sibi praestari faciunt, quod vulgo in Peruanis provincijs vocant Camarico. Nam etsi non ignore fuisse [sect. 20] hoc in more olim apud Romanos, ut Provinciales Magistratibus annonas sub moderato pretio praeberent, ut constat ex l. 1. C. de annon. & capitat. ubi Gothofred. Cuiac. Vvesemb. & alij. Ad hoc tamen delegations, sive delegatorias a Principibus impetrabat. Quas excedentes, graviter puniebantur, l. 1. & 2. C. de indict. lib. 10. l. ult. C. ne rei milit. l. ult. C. de mod. mulct. Quae diplomata tantum abest, ut nostris Correctoribus concessa sint, ut potius innumeris schedulis, & ordinationbus contrarium caveatur, & praesertim illa ann. 1552. quae habetur 3. tom. pag. 11. & connumeratis damnis, quae Indi ob hanc corruptelam suorum Pretorum patiebantur, ea in posterum aboleri graviter iubet. Denique, alijs omissis, ut attentius dicti Praetores procedant, multis alijs schedulis eis imponitur [sect. 21] necessitas standi syndicatui, sive reddendi rationem suae administrationis officio finito, & ut in ipsius ingressu praecise de hoc fideiussores dare teneantur, & de ijs omnibus satisfacidendo, in quibus contra leges delinquisse probatum fuerit, ut constat ex illis, quae habentur d. 3. tom. pag. 103. quae renovant antiquiorem dispositionem text. in l. unica, C. ut omnes iud. l. 6. tit. 4. par. 3. ubi Gregor. Lop. l. 13. tit. 5. & l. 23. tit. 7. lib. 3. Recop. circa quarum praxim plura tradunt Azeved. Avend. Aviles, Matienz. Paz, & alij, quos refert Bobad. in Polit. lib. 3. cap. 7. n. 23. & lib. 1. cap. 5. num. 84. & lib. 3. cap. 15. num. 49. ubi resolvit, non impleri harum legum praeceptum dando cautionem iuratoriam, vel faciendo obligationem generalem bonorum, aut allegando, quod quis invitus officiu suscipere coactus sit. Et quod haec fideiussio adeo potens est, ut[sect. 22] ex eisdem actis contra principalem, possit procedi contra fideiussorem, & in carcerem detrudi, quamvis nobilis sit, quemadmodum & ipse principalis detruderetur, quoniam talia debita ex delicto descendunt. Quamvis in hoc ultimo contrarium, & meo iudicio recte, defendat Ignat. del Villar in silva respons. lib. 1. resp. 6. num. 3. quividendus erit, ubi casus occurrerit, quiniam obligatio respectu fideiussoris, non tam ex delicto, quam ex contractu descendit. Qua consideratione, & alijs, Ego cum Limae essem in difficiliori plane quaestione iudicavi, ne ipsumquidem fideiussorem solventem pro principali cessis sibi contra eum a fisco, vel privatis actionibus, illum pro tali debito, si nobilis fuerit, in carcerem detrudere posse. Quia quoad ipsos negotium ex contractu, & non ex delicto originem ducit, & id quod dicimus [sect. 23] actiones, quae competunt cedenti, competere cessionario, l. in omnibus, D. de reg. iur. & l. in tempus, ubi late Ias. D. de re iud. cum alijs adductis per Surd. cons. 444. lib. 4. per totum, quem refert & sequitur Gratian. tom. 1. discept. cap. 154. num. 23. Verum quidem est quoad exactionem, & antelationem, non autem ut in cessionarium transeat privilegium, quod personae cedentis specialiter competebat, vel ratione causae, quae in cessionario non reperitur, nisi forte nomine cedentis, & ad ipsus utilitate agatur, l. ex pluribus, D. de administr. tut. d. l. in omnibus, ubi gloss. Bart. & DD. in l. post dotem, D. solut. matr. ubi late, & magistraliter Petr. Barbos. omnino videndus, ex num. 55. usque ad 65. Quibus consilium Surdi no refragatur, nam licet in eo dicat, ius capturae cessionario competere, non tamen supponit reum nobilem esse, & sic privilegium ne pro debitis civilibus incarceretur habere. Etenim si hoc supponeret, contrarium utique responderet, prout supra cum Villar adversus Bobad. consideravi; apud quem, & alios supra relatos, plura alia de Praetoribus, & eorum officio reperies. Nobis haec peculiaria Indicanos tangentia, tetigisse sufficiat, & eos iteru, [sect. 24] atque iterum admonere, ut vel exemplis, & humanis, ac divinis supplicijs suorum antecessorum commonefacti, discant iustitia moniti, & non temnere divos, & carmina elegatissima, quae in simili casu scripsit Iuvenal. satyr. 6. prae oculis habeant: Expectata diu tandem provincia cum te Rectorem accipiet, pone irae fraena moduque Pone & avaritiae, miserere inopum socioru. Ossa vides Regum vacuis exhausta medullis, Respice quid moneant leges, quid curia mandet, Praemia quanta bonos maneant, quam fulmine iusto, Et Capito, & tutor ruerint damnate Senatu Pyratae Cilicum. — Vbi merito eos Pyratas appellat, quasi respiciens ad locum Cicer. quem retuli sup. n. 7. & quia teste D. Isidor. lib. 3. de sum. bono, Gravius [sect. 25] lacerantur pauperes a pravis iudicibus, quam a cruentissimis hostibus: nullus enim praedo tam cupidus in alienis, quam iudex iniquus in suis. # 3 CAPVT III. De Regijs Indiarum Auditorijs, sive Cancellarijs, & quae peculiaria habeant prae alijs Hispaniae? SVMMARIVM CAPITIS tertij. -  1 ITibus obviare in Indijs curatum fuit. -  2 Advocatos, & Procuratores causarum in provincijs Indiarum antiquae earum leges interdixerunt, quae citantur, & laudantur, & quando permissi, num. 3. -  4 Audientiae, sive Cancellariae Regales Indiarum, quando, & cur instituta? -  5 Cancellariae Regiae quam iurisdictionem, & auctoritatem habeant, & alia plura de eis in communi, & quot sint in Hispania, remissive. -  6 Cancellariarum Hispaniae originem, & Auditorum fastum qualiter describat D. Did a Mendoca. -  7 Cancellariae Regales Indiarum, & eoru fundationes, & districtus, & Ministri quibus constant, recensentur. -  8 Audientias novas in urbe Cuzquesi, Carthaginesi, & Fluminis Argetei erigi expedire, aliqui putant, qui referuntur. -  9 Audientiarum Indicarum pro erectione summae gratiae Regibus nostris debentur, propter bonos earum effectus. -  10 Veritas, & iustitia causarum per plures oculos manifestior fit, & melius administratur. -  11 Princeps ubi interesse personaliter non potest, debet Ministros integros, sapientes, & prudentes suo loco constituere. -  12 Iustitia deficiente, vel labescente, Resp. deficiet, & labetur, ut corpus demta anima. -  13 Regis curae omnes in studium iustitiae praecipue dirigi debent, ex D. Gregor. & alijs. -  14 Regum Hispaniae zelum iustitiae in fundandis Audientijs Indiarum graviter exprimit prima ipsarum ordinatio, quae refertur. -  15 Cancellariae Indiarum regulantur legibus, & ordinationibus Hispanicarum, ubi alias speciales non habent. -  16 Audientiae Indiarum in plurimis habent maiorem potestatem quam Audientiae Hispaniae, & vices supremi Senatus supplent, & quare? -  17 Syndicatuum, sive residentiarum causae, proprie spectant ad supremum Senatum, sed in Indijs, propter distantiam, Regalibus Audientijs commissae sunt, & quando secus, & sched. de hoc agentes. -  18 Residentias omnium Correctoram Indiarum magis oporteret in Audientijs eorum finiri, quam ad Indiarum Senatum remitti. -  19 Iudices, quos vocant Pesquisitores, delegare possunt Audientiae Indiarum, licet in Hispania hoc reservetur supremo Consilio: & qualiter Audientiae in hoc procedere debeant, & cum inhibitione Proregum? -  20 Iudices Pesquifitores qui petunt, quid probare, & facere debeant? -  21 Repressalias, aut executores concedere est de reservatis supremo Consilio, sed in Indijs conceditur Regijs Audientijs propter distantiam viarum. -  22 Distantia longa viarum, & periculum in mora multa specialia operantur, remissive. -  23 Absens apud Indos non est citandus per sonaliter, sed sufficit ei creari curatorem. -  24 Sententia laeta contra aliquem in absentia in prima instantia, an & quando ei in persona notificanda sit, & quid si est apud Indos? -  25 Indorum cura, conversio, & tutela competit supremo Indiarum Senatui, & etiam Regalibus Audientijs earum, & schedulae, quae eam ipsis valde commendant. -  26 Decimarum novarum causae in Hispania sunt de reservatis supremo Consilio, & in Indijs cognoscunt de illis Regales Audientiae. -  27 Patronatus Regij, & aliorum Regalioru causae pertinent in Hispania ad supremum Senatum. sed in Indijs ad Regales Audientias quae & dubia super eis orta declarant, ex sched. quae referuntur. -  28 Audientiae Regales Indiarum ubi ad Ecclesias Cathedrales accedunt, qualiter, & quot Praebendarij eas excipere tenea tur. -  29 Iurisdictionis Regiae usurpatio in Hispania defenditur, & cognoscitur per Regiu senatum, & in Indijs per Regales Audientias. -  30 Rex habet fundatum intentionem in toto suo Regno pro iurisdictione temporali. -  31 Taxa iurium, & sportularum Tribunalium Ecclesiasticorum pertinent in Hispania ad Regium Senatum, & in Indijs ad Regales Audientias, & qualis ibi sit haec taxa? -  32 Audientiae Indiarum possunt moderare, & taxare Ecclesiasticis iura funeralium, matrimoniorum, & similium, & procurationes, & collectas Visitatorem. -  33 Reges prohibere possunt, ne Ecclesiastici a suis subditis impositiones, vel contributiones illicitas exigant, & ut ad Regium Senatum mittant taxas, sive Aranceles suorum Tribunalium. -  34 Spolia Episcoporum decedentium colligi curat in Hispania supremus Senatus, sed in Indijs Regales Audientiae. -  35 Audientiae Indiarum cognoscunt adinstar supremi Senatus de violertijs iudicum Ecclesiasticorum, & retentione Bullarum, & Patentium, & actionum Religiosorum Visitatorum, & Conservatorum. -  36 Violentiarum factarum per iudices Ecclesiasticos cognitio, quo iure & ratione pertineat ad Regium Senatum, vel Cancellariam, & referuntur plures Auctores de hac materia tractantes. -  37 Regibus nihil magis competit, quam subditorum protectio, ex Seneca. -  38 Audientias Indiarum debent consulere Proreges, vel Praesides in causis gubernatione tangentibus, & qualiter? -  39 Audientiae Indiarum cognoscunt de appellationibus interpositis a decretis, vel sententijs Proregum, ubi datur pars, quae se gravatam sentit. -  40 Appellationes a decretis Proregum, vel Praesidum qualiter ad Audientias Indiarum deferantur, & per illas terminentur, & quid faciendum si Prorex in sua sententia persistat? -  41 Prorex non debet esse praesens, ubi ab Audientia deciditur causa, quae ab eo appellata fuit, neque tales appellationes impedire, neque se in negotijs meram iustitiam concernentibus immiscere, neque Audientiam nihibere, vel cum ea loquens verbis imperativis uti, & sched, de hoc agentes. -  42 Proreges debent Auditorem antiquiorem qui apud eos fuerit in actibus publicis ad latus suum sinistrum vocare, & deferre, non autem Quaetores criminum, vel Fiscales. -  43 Iustitiam facere, vel fieri, si aliqua schedula ad Proregem dircta dicat, non ob id intelligitur alterata forma ordinaria cognitionis, & iurisdictionis Regalium Audientiarum, & sched hoc decidentes. -  44 Causae Regium patrimonium tangentes agitari solent privative in Regio Consilio rei dominicae. -  45 Proregibus competit in Indijs praecipua cura, & administratio Regalis patrimonij, & quando, & quomodo teneantur pro sumtibus ex eo faciendis Regales Audientias consulere? -  46 Audientiae Indiarum qualiter rei dominicae Calculatoribus adsideant pro dubijs & litibus, quae super ea contingunt? -  47 Audientiae Indiarum quae, & qualiter succedant in locum, & gubernationem Proregis, vel Praesulis mortui, vel absentis? -  48 Audientia Argentina, & Quitensis suorum districtuum in vacante Proregis, & qualiter reprehensae, & mulctatae fuerunt? -  49 Omnis argumentatio cessat iurisdictionis in materia, quando constat de cotraria voluntate Principis, qui est eius fons & auctor. -  50 Appellationes a decretis Proregum ad solam Audientiam Mexicanam, vel Limana interponendae & deferendae sunt, non ad alias illarum provinciarum, etiam si in districtu earum resideant litigantes. -  51 Prorege ad breve tempus absente, an tota Audietia, vel Auditor antiquior solus eius vices suppleat, & quid eo mortuo? contra Matienzum. -  52 Auditor antiquior supplet vices, & officium Praesiais eo mortuo, vel absente, & quis locus, quaeve caeremoniae ei tunc praestentur? -  53 Audientiarum Indicarum Ministri in sellis sedent in Ecclesijs, & in alijs actibus publicis. -  54 Sellas ad Ecclesias deferre, & in illis sedere an privatis permittatur, vel permitti debeat in provincijs Indiarum? -  55 Auditores Indiarum de plurimus rebus cognoscunt, & curant prae alijs Hispaniae, quae referuntur. -  56 Auditores, & alij Ministri salariati, an, & quando habere possint, & sibi applicare tertiam partem rerum, quas pro commissis, vel alijs causis condemnant? -  58 Iudex delegatus cum salario signato, potest ex multorum opinione recipere sportulas, & partes condemnationum, quas ordinarius. -  59 D. Thomas Carlevalius Senator Regius Neapol. laudatur, & quid sentiat in quaestione de partibus condemnationem applicandis iudici salariato. -  60 Audientiae Indiarum de causis nobilitatis principaliter cognoscere nequeunt, & debent eas remittere ad Cacellarias Hispaniae. -  61 Milites illi egregij, qui sub duce D. Frac. Pizzarro in insula Gorgona manserunt, nobiles effecti sunt, quorum nomina referuntur, & sched. de hoc agens. -  62 Conquisitores primi Novae Hispaniae qui fuerint, declarat quaedam Regia sched. quae refertur. -  63 Nobilitatis causae incidenter bene possunt tractari, & decidi in Cancellarijs Indiarum, ad effectum relaxationis a carcere, vel exemtionis a tormento, & quid talis declaratio operetur ex nova pragm. -  64 Nobilitatis causae, ubi incidenter tractantur, minorem probatinem desiderant. -  65 Sedes quando & quibus dari debeat in stratis Regalis Audientiae, ijs qui se nobiles esse dicunt? -  66 Audientiarum aulae Mexici a Prorege disponuntur, & dividuntur, Limae sunt fixae & separatae. -  67 Prorex Limesis an possit duas aulas Audientiae ad libitum congregari iubere, ad alicuius causae expeditionem? -  68 Aulae Cancellariarum Hispaniae mutari, nec coadunari facile possunt, nec causae ad unam pertinentes ad aliam evocari, & leges Regni de hoc agentes. -  69 Potestas Proregum non extenditur ad cocedendu ea, quae soli Principi reservantur. -  70 Iurisdictio ubi a Principe divisa est per aulas, portas, vel quartela civitatis, unaquaeque separatim de suis negotijs cognoscere debet. -  71 Proreges quas rationes soleant allegare ad uniendas duas aulas Auditorum ad aliqua negotia. -  72 Aulae ubi dividuntur ob commodius exer citium iurisdictionis, non videtur ipsa dividi, aut separari. -  73 Proreges Neapolitani aulas Senatorum, ubi sibi videtur, coadunare solent, ex Vinc. de Franch. & alijs. -  74 Aularum coadunatione facta ad negotiu principale, an ad eius quoque incidentia, & interlocutoria facta censeatur, & pro omnibus instantijs. -  75 Audientia una in districtu alterius quomodo procedere, & quas litteras provisionales expedire possit? INitio quidem detectionis Indiarum [sect. 1] satius, sanctiusque visum fuit incolarum iurgijs, & litibus obviam ire, quam eos multis iudicibus, ac iudicijs opprimere. Ac proinde videmus ab eisdem incolis saepe petitum, & a nostris Regibus cautum, [sect. 2] ne Advocati, & Procuratores causarum in eas provincias transfretarent, ut constat ex instructione data Nunio Guzmano Matr. 5. April. ann. 1528. inter ordin. Mexican. fol. 25. & ex ijs, quae tradit Ant. de Herrera in Hist. gener. Ind. decad. 2. lib. 2. cap. 4. pag. 43. Gomar. in ead. hist. 2. p. & Trajan. Boccalino, omnino legedo, in suis Reggulaijs, sive nuntijs Parnasi. cent. 1. cap. 79. pag. 387. ubi hanc legem refert, & valde ab Apolline laudatam, & commendatam tradit. Cui similes alias adducit Claud. Cotaeraeus in tract. de iure & offic. milit. cap. 9. & noster insignis I.C. Alfons. Carranca in disp. de partu human. cap. 2. n. 243. pag. 122. Caeterum cum postea pluribus Colonijs Hispanorum in his provincijs institutis, & civium, ac facultatum incrementis adauctis, plures quoque lites, & controversiae nasci coepissent, [sect. 3] oportere visum suit, non solum Advocatos, & procurators permittere, qui eas, iuridice, & solemni modo, ac more formarent, atque instituerent, ut inquit d. instruct. Nunij Guzmanij, verum in earundem provinciaru Emporijs, seu Metrocomijs, [sect. 4] Regalia Praetoria, sive Auditoria cum competenti Ministorum numero formare, ac construere, quas vulgus Audiencias vocat, vel Cancellarias, ut ad eas in gradu appellationis, vel alijs modis, ac medijs, facile recurrere possent, qui se ab ordinarijs, inferioribusque iudicibus, vel provinciarum Praetoribus (de quibus egimus) gravatos esse censerent; cognita nimirum utilitate, quam experiential ex similibus Tribunalibus in Hispania, & in alijs Regnis ostendit. De quibus [sect. 5] in communi, & quam iurisdictionem, & auctoritatem habeant, qualiterque ipsam Regis personam referant & repraesentent, late, ultra alios antiquiores, agut Boer. de auct. mag. Cons. n. 159. Chassan. in Catal. 7. par. consid. 11. Greg. Lop. per text. ibi in l. 19. tit. 9. par. 2. & in l. 4. tit. 24. par. 3. Covarr. in pract. cap. 4. Rebuff. in concord. in prooem. verb. Cancellaria, Azeved. in Curia Pisan. lib. 2. cap. 23. & lib. 4. cap. 6. Tiraq. de nobil. cap. 2. num. 20. Thesaut. in Prefat. ad decis. Pedem. pet tot. Ant. Gama decis. 1. Matienz. in l. 3. tit. 10. gloss. 10. num. 4. lib. 5. Recop. & in dial. Relat. 1. par. cap. 4. num. 5. Didac. Perez in l. 1. tit. 1. lib. 4. Ord. verb. Oidores, Parlad. differ. 10. & 11. per tot. Callist. Remirez de lege Regia, §. 10. Ioan. Garcia de nobil. gloss. 1. §. 2. num. 14. Melch. Iunius quaest. polit. 85. ubi adducit rationes, & utilitates eiusmodi Tribunalium, D. Frac. Alfarus in tract. de offic. Fisc. gloss. 24. Doct. Carrascus de casib. Curiae, num. 96. AEgidius Bened. in l. ex hoc iure, 1. par. cap. 3. ex n. 52. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 9. ex num. 14. Navarrete discurs. polit. 25. in fin. ubi sigillatim enumerat omnes Cancellarias Hispaniae, & earum Ministros, & plures alios referes Carol. Tapia in pecul. tract. de excell. Cancell. Neapol. & Dom. Valencuela cons. 82. n. 46. & cons. 92. num. 51. & 52. & melius cons. 94. ex num. 1. Et est videndus omnino D. Did. de Mendoza in hist. belli Granat. lib. 1. fol. 6. num. 4. [sect. 6] ubi horum Conventuum a Regibus Catholicis primum in Hispania institutorum motiva, & effectus graviter depingit, & Praesidum, ac Auditorum fastum non sine aliqua irrisione subsanat. In nostris autem [sect. 7] Indiarum provincijs, ut res postulavit, diversis temporibus formatae sunt, & in hunc usque diem conservantur Regales Audientiae insulae Hispaniolae, sive Sancti-Dominici, quae Praesidem, quatuor Auditores, & unum Fiscalem habet. Mexicana, cui Prorex praesidet, & octo Auditoribus, constat, & quatuor criminum Qnaestoribus, & duobus Fiscalibus. Limana, sive Civitatis de los Royes, quae eodem modo ac Mexicana gubernatur, & distribuitur. Guathemalensis, Sanctae-Fidei Novi-Regni Granatensis, Guadalajarensis, sive Novae Gallaeciae, Quitensis, Argentina, sive de los Charcas, Panamensis, Chilensis, & Philippinensis, sive de Manila, quae totidem Ministris constat, atque Dominicana, & in omnibus, excepta Limana, & Mexucana, Auditores virgas portant, & simul cum causis civilibus criminum quaesturam exercent, eisdemque fere ordinationibus gubernantur, quas reperies in 2. tom. impress. ex pag. 1. ubi etiam pag. 25. & seqq. uniuscuiusque Audientiae erectio, & districtus apponitur, quod & distinctius fecit Ant. de Herrer. in Hist. gener. Ind. decad. 4. pag. 41. 69. & 95. & in descriptione Indiarum, quam post quartae decadis calce adtexuit, pag. 86. & seqq. & antea ex pag. 7. Ego 1. tom. de Indiar. iur. lib. 1. cap. 6. per tot. Remesal. in Histor. Guatem. lib. 4. cap. 11. novissime P. Hugo Semoilius e Societate Iesu, insignis Mathematicus, lib. 8. de Mathem. discipl. cap. 5. per totum, melius omnibus summarium Recop. leg. Indic. lib. 2. tit. 14. ex l. 1. ad 12. & ante eos Ioan. Matienz. de mod. Reg. Peru, 2. par. cap. 4. ubi plura de his Indiarum Cacellarijs scribit, putatque Peruano Regno valde expedire, [sect. 8] ut in urbe Cuzquensi alia Cancellaria erigeretur, quae aliarum velut caput esset, & Rotae Romanae imitationem, & iurisdictionem haberet. Sicuit & aliam in urbe Carthaginesi, & aliam in urbe Fluminis Argentei, vulgo de Buenos aires, erigi debere, dectis in hanc rem libellis scriptis, & Regio Senatui dicatis, plures ad id rationes, & utilitates expendentes, contendunt D. Andreas de Leon Garabito Senator Panamensis, & D. Franc. de Betancur, de quibus nunc iudicium meum interponere nolo. Id tantum adijciens, summas Regibus no[sect. 9]stris gratias deberi pro ingenti beneficio, quod in harum Audientiarum erectione suis vassallis Indicis praestiterunt. Nam re vera sunt earundem provinciarumrobustissima, & fidissima propugnacula, quibus iustitia colitur, imbecilliores a potentiornm iniuijs defenduntur, & suum cuique, veritate inspecta, tribuitur, [sect. 10] quae per plures, & praesertim doctos, ac prudetes viros, perfectius revelatur, integro iudicio existente, quod eorundem sententijs fulcitur, cap. prudentiam 21. de off. deleg. cap. licet causam, de probat. cap. extra conscientiam, 54. distinct. l. fin. C. de fideicommiss. cap. de quibus, 20. distinct. l. hac consultissima, in fin. C. qui testam. facer. poss. cum alijs adductis per Matienz. in l. 5. tit. 10. gloss. 2. num. 3. lib. 5. Recop. Et ubi [sect. 11] Princeps interesse non potest, vel per se Remp. regere, nihil tutius, ac gratius eide Reip. praestare potest, quam si plures, & integros Ministres suo loco constituat, qui eam regant, & protegant, & iustitiam iuste, ac sancte distribuant, qua deficiente, [sect. 12] omnes Respublicae labescent, nec ulla Regna consistere poterunt, non magis quam corpora humana, quae si spiritu careant, nullas vitales, animales, & naturales operationes possunt exercere, ut graviter docet M. Tul. lib. 1. de som. Scip. Iust. Lips. in Polit. lib. 1. cap. 9. M. Praetorius elegantissimis, & omnino legendis carminibus, lib. 1. de Principatu salubriter administrando, Petr. Greg. lib. 4. de Repub. cap. 6. Petr. Andr. Canonher. in aphor. polit. 1. tom. pag. 198. & Hieron. Ossor. lib. 4. de Reg. inst. ubi hac de causa concludit: In studium [sect. 13] iustitiae omnes Regis curas, & cogitationes, omnes labores, atque vigilias, omnia denique studia consumenda esse, ta namque a principio Reges creavit. Quod prius etia docuit D. Greg. lib. 2. epist. 20. inquiens: Summum in Regibus bonum est iustitiam colere, & sua cuique iura servare, & in ipsis nostris terminis satis [sect. 14] exprimitur in exerdio ordinationum antiquarum Audientiae Mexicanae, quae habentur d. 2. tom. impress. pag. 1. cuius verba sine piaculo omitti non possunt, & sic habent: Nos deseando el bien, i pro comun de las nuestras Indias, porque nuestros subditos, i naturales que pidieren justicia la alcancen, i zelando el servicio de Dios nuestro Senor, bien, provecho, i al vio de nuestros subditos, i naturales, i a la paz, i sossiego de los pueblos de la Nueva-Espana, i provincias de yuso declaradas, segun somus obligados a Dios, i a ellos, para cumplir co el oficio que de Dios tenemos en la tierra, avemos acordado de mandar poner una nuestra Audiencia, i Chancilleria Real, &c. Svnt porro dictae [sect. 15] Indiarum Audietiae, sive Cancellariae, earumque Auditores, & Ministri eiusdem potestatis, ac dignitatis cum alijs Hispaniae, ac propterea in omnibus earum legibus, & ordinationibus gubernari debent, nisi forte aliquid sibi peculiariter in suis iniunctum sit, ut in ipsis expresse cavetur, & recte advertit Paz in praxi 1. tom. 7. par. cap. unic. num. 50. fol. 212. & D. Alfarus d. tract. de offic. Filcal. g. oss. 24. num. 2. Quinimo [sect. 16] propter Regis, & Regij Consilij Indiarum distantiam & periculum, quod ex mora resultare posset, dictas Audientias Hispaniae in multis excedunt, & supremi Senatus vicem fere in omnibus sortituntur, ac de causis ipsi alias reservatis cognoscere possunt, ut in optimo casu decidiur in quadam epist. ad Mexicanam Audientiam scripta ann. 1552. quae habetur 1. tom. pag. 241: I aunque aquellas dispongan en el Consejo Real de Iusticia tan solamente, i no con las Audiencias i Chancillerias Por la gran distancia de essas partes, i por relevar a las partes de fatigas, i costas, tenemos por bien, que en essa Audiecia se pueda conocer de ello. Et expresse observat Matienz. in l. 10. gloss. 11. tit. 17. lib. 5. & Dom. Alfarus ubi sup. sola tamen Matienzi allegatione contentus. Et hinc primo nascitur, [sect. 17] quod licet cognitio, & determinatio residentiarum, sive syndicatuum Correctorum, & aliorum Iudicum ordinariorum in Hispania supremo dutaxat Consilio reservetur, ut tradit Bobad. in Polit. lib. 5. c. 1. n. 123. In partibus tamen Indiarum Regalibus Audientijs committatur, ut patet ex schedul. ann. 1542. 1575. & pluribus alijs, quae extant 1. tom. impress. pag. 113. & seqq. quae eam rationem, quam retulimus, his verbis aperiunt: I como quiera q lo del ver las residencias es cosa propria, que lo debia hazer el Consejo. Pero por la gran distiancia que ai a estos Reinos, mandamos, que solo se traigan al nuestro Consejo de las Indias las residencias, i visitas que fueren tomadas a los Oidores, i personas de las Audiencias; i las que se tomaren a los dichos nuestros Governadores: i todas las demas permitimos, i mandamos, que se vean, i provean, sentencien, i determinen por las dichas Audiencias, cada una en su distrito, i jurisdicion. Et hoc multo tempore observatum fuit, etia in syndicatibus Correctorum, qui a Rege in Hispania nominabantur, ut decidit schedul. dat. apud D. Laurent. 15. Iul. ann. 1584. d. 3. tom. pag. 114. quae addit, ut nunquam ei per alias censeatur derogatum, nisi specialis ipsius mentio fiat. Quod plene [sect. 18] rerum usus, & partium, praesertim Indorum, celeries satisfactio expostulare videbatur. Quamvis postea per noviotes sched. ann. 1619. & 1621. dictae residentiae ad Regium Consilium terminandae remitti iubeantur; quod nescio an expediens fuerit, nam multum per hunc circuit huiusmodi iudiciorum finis, & effectus protelatur. Secvndo, facultas [sect. 19] dandorum, seu mittendorum iudicum, quos Pesquisidores vocamus, licet in Hispania supremo tantum Senatui reservetur l. 20. & 37. tit. 4. lib. 2. & l. 11. tit. 5. lib. 3. Recop. cum notatis a Bobad. lib. 2. cap. 21. num. 9. Regalibus tamen Indiarum Audientijs permittitur per earum ordinat. ann. 1563. & plures sched. quae extant 2. tom. pag. 115. & seqq. & in summario Recop. lib. 4. tit. 9. licet aliae quotidie expediri soleant, ut ad hoc raro contra Correctores durante officij tempore, & non nisi cum magna circumspectione procedant, & idem generalius Mexicanae olim Audientiae ordinatum fuisse, nisi ubi grave damnum, vel scandalum immineret, tradit Ant. de Herrer. in hist. gener. Ind. decad. 4. lib. 4. cap. 11. pag. 95. Et est adeo verum, quod haec facultas Audientijs Indiarum competit, ut per schedul. 21. & 26. Maij ann. 1572. Proregibus inhibeatur dictos iudices propria solaque auctoritate sua mandare, nisi prius in pleno Auditorum consessu id iussum fuerit, & tempus commissionis praefixum. Notabis [sect. 20] tamen, quod qui hos iudices in Audientijs petunt, ut eos impetrare possint, debent prius de delicto saltim summarie docere, & idonee cavere, ut post alios plures, quos refert, observat D. Valencuela, omnino videndus, cons. num. Tertio, [sect. 21] ius quoque concedendi executores, vel faciendi pignerationes, aut repressalias ob iustitiam ab ordinarijs iudicibus denegatam, supremo Consilio tribuitur in l. 10. tit. 17. lib. 5. Recop. Sed hoc tamen recte etiam ad Indiarum Audientias porrigitur, ut nominatim in ead. l. observat Ioann. Matienz. gloss. 11. considerata nimirum (ut diximus) longa distantia viarum pro recursu ad supremum Senatum, & periculi in mora, ad [sect. 22] quod probandum aliqua ibidem adducit de specialibus, quae haec operari solent, & plura in l. 1. gloss. 21. num. 14. & seqq. & in l. 6. tit. 3. gloss. 2. per text. ibi lib. 5. Recop. & Ego alia congessi sup. hoc to. pag. 298. 663. & 712. Et nunc addo Tiraq. post leg. connub. glos. 8. n. 9. Cevall. quaest. 267. n. 5. Cened. in quaest. Canonicis, Tusch. litt. P. concl. 282. Azeved. per text. ibi in l. 6. tit. 18. lib. 4. Recop. late Gail. lib. 1. observat. 102. a n. 5. Marta de iurisd. 1. par. cap. 48. ex num. 25. Et signanter in terminis Indiarum Gamam, & eius Additionat. decis. 15. hinc deducentem, [sect. 23] quod licet alias absens, qui in loco certo sit, debeat citari, nec possit ei dari curator, vel defensor, ubi tamen absentia est apud Indos, propter longam distantiam, & morae damna, & pericula, sufficit ei creare curatorem, vel defensorem. Quod & tradit Cabedus, dicens generali arresto Lusitaniae declaratum fuisse, decis. 197. num. 8. par. 1. & novissime, & magis ex professo Phoebus decis. 42. Quorum auctoritate motus Ego in simili aliquando defendi, quod licet alias ex magis comumni sententia requiratur, [sect. 24] ut sententia personaliter notificetur reo, cum quo in prima in stantia iudicum in contumacia fulminatum fuit, ex traditis per Ias. in l. ne quicquam, §. ubi decretum, D. de off. Procons. & Matienz. in dialog. relat. 3. par. cap. 44. Adhuc tamen ex superioribus existit, prout iam de stylo alique Audientiae Indiarum observant. Qvarto, licet [sect. 25] praecipua cura supremi Confinij Indiarum in eo consistat, & consistere debeat, ut Indi in spiritualibus, & temporalibus provehantur, & provideantur, & omni studio, & severissima animadversione, a quibuslibet oppressionibus liberentur, ut pijs, & gravibus verbis osten lit ordinatio. 9. eiusdem supremi Consilij. Haec eadem cura, non solum partibus postulantibus, verumetiam ex officio, enixe Indiarum Audientijs demandatur, plurimis, & repetitis schedulis, quae propediem expediuntur, & praecipue illa 2. Martij ann. 1596. quae excessus Correctorum circa personas, & fortunas Indorum ab audientijs compesci, & puniri iubet, & 27. Maij ann. 1582. quae generalius praecipit, ut severe procedant adversus quoslibet, qui Indos oneraverint, uxores, vel facultates eorum usurpaverint, quidpiamve aliud in eorum damnum fecerint, ne alias ipsis eiusmodi criminum culpa imputetur. Sed melus adhuc, & enixius hoc deciditur in ordin. ann. 1563. cap. 70. quae omnino, ubi res expostuAuditorum munus constituit, & nulla alia in re gratius obsequium, & servitium eos Regi nostro Pijssimo facturos deciditur. Qvinto, quamvis causae omens, quae su[sect. 26]per novis decimis moventur, per l. Regiam 6. & 7. tit. 5. lib. 1. Recop. ad Consilium supremum afferri, & avocari iubeantur, ut late per Covart. in pract. cap. 35. num. 2. vers. Quarto, & alios, quos refert Bobad. in politic. lib. 2. cap. 18. num. 148. Indiarum tamen Audientiae adhuc de eisdem cognoscunt, prout quotidiana praxis ostendit, & in Limana, & Argentina Cancellaria saepe in litibus emergentibus factum vidi. Quarum sententias postea supremus Indiarum Senatus consirmavit. De quibus, & de schedulis hanc quaestionem tangentibus, agit D. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 6. §. 2. num. 13. & conducunt quae dixi sup. lib. 3. cap. 21. ex num. 18. Vt sic cessare possit scrupulus, quem in hoc articulo, se, dum Fiscalis Argentinus esset, habuisse perhibet D. Francisc. Alfar. dict. gloss. 24. num. 2. & 3. Sexto, licet [sect. 27] causae causae Regium patronatu concernentes, vel quae alia Regalia tangunt, soleant ut plurimum in Hispania per supremum Senatum tractari & expediri, ex traditis a Bobad. d. cap. 18. num. 213. litt. 1. & Ego sup. lib. 3. cap. 3. Cancellariae tamen Indiarum hoc idem ius sibi vendicare possunt, & debent, cum illud eisdem non solum concedatur, verum enixe commendetur per plures sched. & ordinat quae habentur in i. tom. impress. l ag. 83. & seqq. & 2. tom. pag. 29. & seqq. & dixi late sup. d. cap. 3. inter quas notanda est illa ann. 1574. quae iuris patronatus Regij formam praescribit, & in fine prooemij ita concludit: I los nuestros Virreyes, Audiencias, i Iusticias Reales proeedan con todo rigor contra los que assi fueren, o vinieren contra nuestro derecho, e patronazgo, procediendo de oficio, o a pedimiento de nuestros Fiscales, o de qua quiera parte que lo pida, i en la execucion de esto se tenga mucha diligencia. In quibus item sched. & in ordin. Audient. ann. 1563. dubia omnia orta fuper eodem iure patronatus Regij, vel crectionibus Ecclesiarum, vel collatonibus praesentatorum, ab eisdem Audientijs, vel eatu Praesidibus declaranda esse deciditur, & retentio Bullarum conceditur, quae eidem partonatui praeiudicium aliquod genetare posse videantur, ut latius dixi d. lib. cap. 3. num. Quinimo & ob hanc causam, quod Regales Audientiae de Regio Patrouatu cognoscant, & Regem ipsum repraesentent, iubet quaeda fched. dat. Matrit. 29. Maij ann. 1594. d. 2. tom. pag. 29. [sect. 28] ut quoties illae ad Ecclesias Cathedrales accedunt, ut collegialiter. & in forma (qua dicunt) Audientiae, divinis intersint, sex, vel quatuor ad minus, ex praebendarijs ad eas excipiendas, & dimittendas usque ad Ecclesiae fores accedant, cum & hoc ut inquit ipsa sched. in Hispania fieri foleat cu Cancellaria Pintiana, & Granatensi: I aya mayor obligacion de que lo hagan los Prebedados de las Indias con mis Virreyes, i, Audiencias, assi por representar mi persona, como por ser Yo Patron de las Iglesias de las Indias, i averos dado las presentaciones de mi mano. Septimo, [sect. 29] quamvis de usurpatione, sive occupatione, aut impedimentis Regiae iurisdictionis Rex solus, vel supremus eius Senatus cognoscere soleat, ut deciditur in l. 3. ut. 1. lib. 4. Recop. ibi: Del impedimento, i ocupacion de la nuestra jurisdicion, senorio, ninguno puede conocer sino Nos. Adhuc tamen eadem haec cognitio, & Regiae iurisdictionis defensio Audientijs Indiarum committitur, imo & graviter commendatur in sched. Pintiae 13. Febr. ann. 1559. dict. 2. to. pag. 31. lbi: I no deis lugar a que contra ella se vaya, ni passe en manera alguna. Nimirum, [sect. 30] quia in toto Regno Rex habet fundatam suam iurisdictionem temporalem, ut in terminis docet Did. Perez in l. 2. tit. 1. lib. 3. Ordin. & Azeved. in d. l. 3. Recop. ad fin. ex Oldrad. cons. 83. & Palac. Rub. in cap. per vestras, fol. 83. num. 49. Octavo, taxa iurium, & sportularum,[sect. 31] quae notarijs, & alijs ministris Tribunalium Ecclesiasticoru praescribitur, & Hispane vocatur Arancel. & curra, ut praecise & fideliter observetur, iniuncta est in Hispaniae supremo Castellae Senatui, ut patet ex l. 27. tit. 25. lib. 4. Recop. & tradit Bobad. d. lib. 2. cap. 18. num. 229. ibi: I si los tales Notarios excediessen en llevar derechos contra los Aranceles Reales, se debe dar aviso de ello al Consejo. o si fuessen legos los Notarios castigarlos. Quod tamen in partibus Indiarum Regijs Audientijs committitur, per plures schedul. quae reperiuntur dict. 2. tom pag. 371. & seqq. quae serio eisdem iniungunt, ut dictarum sportularum taxa, triplum earum non excedat, quae in Regnis Castellae exigi solent, & severe adversus transgressores animadvertant. Et in alia Pardi 30. Octob. ann. 1591. pag. 372. iubetut Peruano Proregi Dom. D. Garciae de Mendoca, ut super hoc vigilet, & taxae Archiescopatus Tolerani triplum tantum exigere patiatur. Neque in his tantum sportulis moderandis se interponere possunt, [sect. 32] verum & in funeralibus, matrimonialibus, & alijs similibus iuribus, sive oblationibus, quas Indiarum Parochi per corruptelam inducunt, ut habetur in sched. ann. 1558. tom. 4. pag. 337. Et in alia Matrit. 20. Decemb. 1608. deciditur, quod etiam moderari faciant procurationes, & collectas, quas Visitatores Ecclesiastici in suis visitationibus exigunt. Nimirum, quia ut inquit Bobad. ubi sup. n. 229. [sect. 33] Reges prohibere possunt, ne Ecclesiastici a suis subditis impositiones, & contributiones illicitas exigant, & Episcopis iubere, ut ad se, suaque Praetoria Tribunalium Ecclesiasticorum taxas, sive Araceles remittant, l. 27. tit. 25. lib. 4. Recop. & cap. 41. in Curijs de Madrid ann. 1593. qua de re dixi etiam alia, quae hic repeti possunt, sup. lib. 3. cap. 8. num. 64. & seqq. Nono, [sect. 34] Episcopis decedentibus, licet regulariter Regius Senatus in Hispania, per se, vel per provisiones, quas expedit, eorum spolia colligi faciat, & lites, quae super eis moventur, & solutionem famulorum, & creditorum in se recipiat, ut docet idem Bobad. dict. lib. 2. cap. 18. num. 180. In provincijs tamen Indiarum Regia Cancellariae de hoc semper cognoscut, idemque eis plurimis alijs schedulis iniunctum est, de quibus etiam dixi latius d. lib. 3. cap. 11. num. 37. & seqq. Decimo, [sect. 35] non solum cobnitio in causis Ecclesiasticis per viam, quam dicunt violentiae, communis est Audientijs, & Cancellarijs Indiarum, cum alijs Hispaniae, ut expresse decid it ipsarum ordination ann. 1563. ibi: Item ordenamos, i mandamos. que los nuestros Oidores de la dicha Audiencia en los easos de fuercas hechos por los juezes Eclesiasticos, conozcan segun, i de la manera que em estos Reinos conocen las Audiencias de Valladolid, i Granada, sin estenderlo mas de lo que en las dichas Audiencias se platica: & plures aliae schedulae, quae extant d. 2. to. pag. 29. Verum & retentio Bullarum, quae iuri Patronatius Regio officere possint, & attentae esse iubentur super actionibus, & visitationibus Religiosorum, & eorum Commissariorum, Vicariorum generalium, Visitatorum, & Conservatorum, & constito de iniustitia, vel notoria vexatione, quam faciunt, recte ad oppressorum defensionem partes suas interponere possunt, licet hoc alias Audientijs Hispaniae prohibitum sit, & solum Regio Consilio reservatum, ut constat ex l. 40. tit5. lib. 2. & l. 1. & 2. tit. 8. lib. 1. Recop. cum traditis a Cevallos, Salgado, & pluribus alijs, quos retuli d. lib. 3. cap. 26. num. 34. & 111. & seqq. Qui latissime [sect. 36] de dicta, cognition per viam violentiae pertractant, & de retentione Bullarum, & de alijs remedijs ad tolledas, vel excusandas in iutias iudicum Ecclesiasticorum Regijs vassallis, sive clericis, sive laicis illatas. De quo etia Nos, Deo dante, in Comentarijs ad Novam Recop. latius agemus, & interim vide optime loquentes Covar. c. 35. pract. Henric. in sum. lib. 14. c. 12. & lib. 19. c. 3. Sayr. de cesur. lib. 2. c. 18. Cened. collect. 17. ad. Decretal. & collect. 15 ad Decretum, & melius q. canon. 45. per tot. Gabr. Pereira. in tract. de man. Regia, 1. par. per tot. Patian cos. 164. a n. 23. Morla in emp. 1. par. tit. 2. q. 14. per tot. Pet. Greg. lib. 13. de Rep. c. 1. Callist. Remit. qui plures alios adducit, de lege Reg. §. 20. n. 80. cum sequent. Et in terminis de nostris Audietijs Indiarum D. Franc. Aifarus de off. Fisc. gloss. 2. num. 14. & seqq. D. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 6. §. 4. Dom. D. Felician. a Vega Archiep. Mexicanus in cap. quanto, num. 99. & seqq. & novissime Diana resol. moral. 1. part. resol. 13. D. Franc. Torreblanca in epit. de Magia lib. 3. cap. 26. ex n. 2. & iteru & plenius de iure spititual. lib. 15. cap. 10. & passim Martin. Magerus in suo ubertimo tract. de iure protect. ubi cap. 3. num. 78. & 79. [sect. 37] nihil magis Regibus, quam subditoru protectionem, incumbere docet, allegans illud Senecae: — Hoc Reges habent Magnificum, & ingens, nulla quod rapiet dies Prodesse miseris, supplices fido lare Protegere, &c. Vndecimo, [sect. 38] licet causae tangentes generalem Regni administrationem in Hispania supremo Consilio Iustitiae, vel Status comissae sint, & in provincijs Indiarum privative ad Proreges, vel Gubernatores spectent, ut disponitur in schedul. 11. Iunij ann. 1572. tom. 1. pag. 241. & pluribus alijs Ipsis tamen Proregibus iniungitur, ut ubi res aliqua ardua se obtulerit, necnon etiam ad meliorem officialium providendorum electionem. Auditores, quos secum habent, vocent, & consulant, quamvis eorum suffragia praecise sequi non teneantur, ut constat ex capitibus instructionum eorundem Proregum quae habentur 1. tom. pag. 242. 316. & 324. Et, quod magis est, ab his, [sect. 39] quae ipsi Proreges, vel Gubernatores sub titulo gubernationis decernitur, vel statuitur, si aliqua pars se gravari senser it, quemadmodum in Hispania ad Regium Consilium a Consilio Camerae provocatur, ita in Indijs ad Regales ca cellarias patet recursus, ubi partibus iudicialiter auditis, quae Proreges, vel Gubernatores decreverunt, confirmantur, revocantur, aut moderantur. Illisque serio iussum est, ne ullo modo impediant, vel turbent. Quamvis [sect. 40] si in suis sententijs tenaciter haereant, & Regias Audientias ius de illis cognoscendi non habere contendant, quasi merae, & absolutae gubernationis sint, nihilque contentiosae iustitiae admixtum habeant, vel ex alijs causis, ijs quae ipsi iusserint, standum sit, ut Occasiones scandali praescindantur, & ad Regium Senatum causa remitti debeat, cum Protestationibus modeste ab Auditoribus factis, & rationibus, ac motivis, quibus utrasque pars suam iurusdictionem asserit, & desendit; ut in eodem Senatu eicui competere visa fuerit, demandetur. De quibus omnibus, [sect. 41] & quod Proreges praesentes non sint. ubi Auditores agree volunt de appellationibus ab ipsis interpositis terminandis (quod tamen raro Proreges observant) extant plures, & valde notandae schedulae, quae habentur in 1. tom. impress. pag. 240. & seqq. Vbi hoc fieri dicitur propter locorum distantiam. & ut pattium molestijs, & sumitibus consulatur. Sed ultra eas notabilior est alia dat. Buitrag. 19. Maij ann. 1603. ad Limanam Audientiam ditecta. In qua cum relatio facta esset cuiusdam competentiae inter Proregem, & eandeni Audientiam, quae scandalum generavit, eos reprehendit, iubet que, ut deinceps omnes suo se in officio contineant. Et addit: Que si hechas laes Protestas, i requerimientos, todavia el Virrei perseverare en mandar execut ar sus decretos, o proveimientos, no siendo la materia de calidad en que notoriamente se buviesse de seguir de ello movimiento, i de sassossiego en la tierra, se cumpla, iguarde lo que el buviere proveido, sin bazerle impedimento, ni otra demostracion, i den aviso particular de lo que buviere possado, para que se mande proveer, i remediar como el caso lo requiere. Et cum quaedam similis competentia, me referente, formata fuisset cum Dom. Prorege Principe de Esquilache, eo quod ipse praetenderet Regalem Audientiam Limanam cognoscere non posse per viam violentiae de quodam spolio beneficij de Lambayeque, supremus Senatus, audita utriusque partis relatione, respondit per epistol. 14. August. ann. 1621. Que el Virrei por ningun caso, aunque diga que procede a titulo de govierno, o de comission especial, quite el recurso libre de la apelaciun d la Audiencia, i no se entienda estar inhibida, si en las cedulas de la comission especialmente no se declarare lo contrario. Et per illam eandem sched. ann. 1603. expresse deciditur, ne Proreges, aut Gubernatores ullo modo se immisceant in negotijs iustitiae administrationem concernentibus, quae Audientijs commissa sunt; neve ullum eis in hoc impedimetum apponant. Quod prius etiam ipsis Proregibus iniunctum suerat in sua instructione, cuius caput refertur 2. tom. pag. 7. Et quoniam aliqui Proreges spernebant, & Pro libito Regias Audientias inhibebant, provisionibus ad id sub Regio nomine, & si gillo expeditis, hoceis reprehenditur per epistolam missam ad Proreg. Peruan. 27. Februar. ann. 1575. ubi dicitur: Que auiendo de escribira a la Audiencia, lo aveis de hazer por carta, como a Oidores nuestros, i vuestros Colegas, i no por patentes en nuestro nobre, por via de mandato, pues estais mas obligado que otros, por el lugar nuesiro que teneis, a borar, i autorizar la Audiencia: i porque el mandar a la Audiencia est a reserVado a Nos. Quo loquendi modo etiam aliae schedulae utuntur, & praecipue novissima quaedam ad Proregem Mexicanum missa 17. Aprilis ann. 1623. quae disponit: Que tengais siempre con los Oidores la buena correspondencia que se debe al lugar que ocupan, i a la autoridad de sus oficios, pues siendo vos su Presidente, os toca procurar la quietud i conformidad de todos, tratandolos con tanta suavidad, i decencia, que os respeten, i obedezcan por amor, i no por demasiada severidad. Et in alia 7. Februar. an. 1610. eadem ratione attenta, deciditur: [sect. 42] Que el Virrei en todos los actos publicos en que se hallare con la Audiencia, llame, illeve a su lado al Oidor mas antiguo que alli se hallare de ella. Pero no a los Alcaldes del crimen, ni al Fiscal. Quod rursus repetitur, & forma associandi Proregem praescribitur, in alia noviori 9. Novemb. ann. 1618. ea addita clausula: Demanera, que entre todos se conserve la buena correspondenica, que es justo, &c. Er est adeo verum Proregem non debere Audientias turbare, neque impedire, vel cu eis se immiscere in rebus tangetibus ad ministrationem iustitiae. Vt [sect. 43] etiam si ei aliqua schedula dirigatur, cum illa clausula: Que haga justicia en el caso que en ella se refiere, debet intelligi per legitimos tramites, & excitando Auditores, vel Quaestores criminum, quorum Praeses est, ut illam administrent, & sine innovatione style cuiuslibet Tribunalis, ut expresse rescribitur in quadam epist. Regia ad Audient. Liman. 3. Iunij 1620. quae cum quereretur, quod Proreges virtute dictae clausulae omnia turbabant, & sibi adrogabant, responsum accepit: Que est cedulas ordinariamente son excitativas, i se dan solo para que se haga justicia a las partes: i mi intento no es mudar el ser del juzgado, ni el estado dela causa, lo qual se incluye todo en la clausula que manda, se haga justicia, estareis advertidos para ir en todas ocasiones con este presupuesto, con lo qual se escusaran las dudas que referis, que schedul. sumta videtur ex l. bona fides, D. de poss. cu alijs, quae adduxi sup. lib. 2. cap. 24. ex n. 131. Maranta cons. 65. num. 10. & late Giurba decis. Silcilae 541. num. 6. Mandos. in reg. 1. Cancel. verb. Iustitam faciant, Marta de clausul. 1. par. claus. 64. Sarabia de adiunt. q. 33. num. 5. ubi, quod excitare iurisdictione idem est, quod ordinariam concedere Dom. Valencuel. cons. 95. num. 26. & cons. 85. fere per totum, Alois. Riccius, omnino videndus, decis. 221. Archiep. Neap. par. 3. Dvodecimo, quamvis [sect. 44] caysae, quae Regium patrimonium ac facultates expectant, privative ad Regias Cancellarias agi, & terminari solenat, in Consilio ad hoc specialiter designato, quod vocatur Rei Dominicae, sive de Hazienda i Contaduria, ut patet ex l. 3. & per tot. tit. 1. lib. 9. Recop. Hocque insum in provincijs Indiarum [sect. 45] Proregibus, & Gubernatoribus primo loco iniunctum sit, ut disponitur in eorum instruct. ann. 1595. cap. 68. & alibi passim. Nihilominus tamen in alijs schedulis cavetur, ut ad sumtus & expensas extraordinarias ex Regijs arcis faciendas, & alia dubia decidenda, quae Regium patrimonium concernant, Auditores, & Offciales Regios in Consilium vocent, quod appellatur, Acuerdo general de Hazienda, ibique tractetur, & dicidatur, quid fieri oporteat, & an occasio, quae ad sumtus extraordinarios faciendos praetexitur, talis sit, ut cunctationem, & Regis consultatione non patiatur. De quo agunt sched. 19. Novemb. ann. 1566. & expressius dictam formam ad unguem constituens ordinatio Audientiarum Indiarum ann. 1563. Et extat alia novissima Matr. 13. Decemb. ann. 1617. ad Audientiam Limanam scripta, quae refert aliam Peruano Regi remissam, qua excessivi sumtus ex Regia gaza ab eo facti notantur, & reprehenduntur, iubetque, ut Auditores ei obviam eant, si in posterum ide continuare voluerit. Et similitere [sect. 46] licet Limae, Mexici, & in Novo-Regno Granatensi erecta sint Tribunalia Calculatorum maiorum, sive Rationalium eiusdem Rei Dominicae, ipsis tamen adsessot ex Regijs Auditoribus nominatur, & ad lites, quae iustitiam concernunt, audiendas, ipsi ijdem Auditores ad Rationalium Tribunal vocantur, licet ad votandas, & decidendas in consessu ipsorum Auditorum, vulgo Acuerdo, coadunari debeant, ut expresse disponitur per Ordinationes eiusdem Tribunalis, de quibus infra lib. 5. cap. fin. tractabimus. Decimotertio, [sect. 47] in eisdem Regalibus Indiarum Audientijs, si Proregem, vel Gubernatorem, qui eis simul praesidet, abesse, vel mori cotigerit, non solum per an tiquiorem Auditorem persona Proregis repraesentatur, quod commune est cum alis Audientijs Hispaniae, verum & apud ipsas Audientias illa quoque omnia tranferuntur, quae generalem provinciae gubernationem concernunt, tam in spiritualibus, quam in temporalibus, & tam in civilibus, quam in criminalibus, vel militaribus causis, ua aperte disponitur in schedul. ann. 1550. 1586. & alijs novioribus, quas reperies in d. summar. Recop. lib. 2. tit. 14. l. 13. & 14. quod tamen intelligendum est de Audientijs, quaru immediatus Praeses, simul totius provinciae, in quibus ipsae resident, gubernatione habebat. Nam si forte sub eiusdem Proregis gubernatione generali plures Audientiae costitutae sint, licet alias distinctos Praesides habeant, ut contingit in Regno Peruano, ubi Proregi subsunt Audientia Limana, cuius & Praeses est, & Audientias Quitensis, & Argentina, ad quas etiam suam gubernationem extendit, & in aliquibus ad Panamensem, & Chilensem. Haec omnia, quae Prorex in dictis Audientijs faciebat, exercebat, ac gubernabat, vel facere, exercere, aut gubernare poterat, apud Limanam dumtaxat Audientiam privative ad alias remanebunt, ut expresse decisum est per sched. 19. Martij ann. 1550. iuncta epistola, quae in eius declarationem scripta fuit ad Proregem Peruan. Dom. Comite del Villar 19. Octob. ann. 1586. quae reperiuntur in 1. tom. impress. pag. 25. & seqq. Et quoniam his non obstantibus, [sect. 48] vacante Peruani Regni gubernatione per obitum Proregis Dom. Comitis de Monte-Rei, Argentina, & Quitensis Cancellaria illam in se, unaquaeque pro suo districtu, recepit, idque aliquibus iuris allegationibus defendere nisus fuit Lic. Petr. Ruiz Bejaranus Argentinus antiquior Senator, quod par in pare imperium habere non posset, & quod constitutis, & distinctis dictis Audientijs, quod tempore dictae sched. ann. 1550. factum non erat, unaquaeque in suo territorio aequalem potestate habere, & exercere debuit, arg. text. in cap. & temporis 16. q. 1. cap. 1. ne sed. vacant. l. unica, C. de Metropol. Beryto lib. 11. cum traditis a DD. ibid. & a Bart. in Auth. ut iud. sine quoque suffrag. §. illud el 1. in fine, collat. 2. Adhuc praedictae schedulae exequi, atque observari iussae fuerunt per aliam dat. Pardi 20. Novemb. ann. 1608. ad Argentinam & Quitensem Audientiam directae: & quoniam nihilominus Argentina in sua sententia contumaciter persistebat, in duobus millibus argenteorum ducatorum mulctata fuit. Quoniam omnis [sect. 49] argumentatio cessat in materia iurisdictionis, ubi constat de contraria Principis voluntate, qui eisu auctor & fons esse dicitur, ut late per Mastrill. de Magistr. lib. 3. cap. 2. ex n. 5. Pacian. de probat. lib. 2. c. 43. ex n. 8. & Cancer. 2. tom. var. cap. 2. n. 106. & 307. quae voluntas magna cum ratione, & causae circumspectione regulata videtur: quonia Audientia Limana antiquitate, auctoritate, & Auditorum numero alias Peruanas excellit, & Proregem pro Praeside, seu Capite habet, quod in eandem suas vires influit, dumvivit, & moriens, quasi haereditario iure transmittit. Maxime cum per alias sched. cautum reperiatur, etiam post aliarum Audientiaru erectionem, ut [sect. 50] de omnibus causis gubernationis, in quibus a Proregibus appelletur, sola illa Audientia, in qua ipsi resident, & praesident, cognoscat, & adeatur, non vero aliae in quarum districtures, vel personae litigantiu existunt, quae sched. reperiuntur in 1. to. impres. pag. 244. & seqq. & referuntur in alia Magr. 15. Febr. ann. 1566. cum eadem Audientia Argetina loquente. Vbi etiam alia ratio redditur, quod gubernatio melius per unum, quam per plures exercetur. Quia ex hoc multa inconvenientia nascuntur. Ideoque ibidem Argentina Audientia iubetur, ut sui districtus gubernationem Licent. Castro, electo Praesidi Limanae, relinquat. Plane ubi non per mortem, [sect. 51] sed per absentiam, de Gubernatoris defectu supplendo tractatur, attendenda erit doctrina Ioan. Matienz. in l. 6. tit. 3. lib. 5. Recop. gloss. 1. n. 2. qui in terminis Indiarum docet, subrogationem Auditoris antiquioris in locum Praesidis, vel Proregis in brevi absentia practicandam non esse, & cum eius reditus cito speratur, ex traditis a Tiraq. in l. si unquam, verb. Susceperit liberos, C. de revocad. donat. ex n. 145. Quod notandum erit pro his, quae de Commendarum provisione in vacatione, vel absentia Proregis, aut Gubernatoris, qui commendandi ius habet, dixi sup. lib. 2. c. 4. n. 84. Sed licet in hoc recte sentiat Matienz. in eo tamen mihi hallucinari videtur, quod dicto loco tradit: Antiquiorem Senatorem Cacellariae Regu, officium Gubernatoris, in locu Proregis absentis, exercere. Nam re vera hoc per totam Audientiam administratur, ut disponitur in sched. sup. relatis. Et [sect. 52] antiquior Auditor solum, quae ad officium Praesidis pertinent, solus exercet, & ob hunc respectum dicitur in quadam sched. dat. Lermae 11. Sept. ann. 1610. Que quando el Virrei estuviere fuera de la Ciudad, tenga silla sin sitial el Oidor mas antiguo en el lugar que la tiene el Virrei: & nullas alias caeremonias ei permittit, ex illis, quae cum Prorege observantur. Quinimo neque illa de sessione in loco Proregis observatur. Nam Prorex sellam ponit in medio Capellae maioris; antiquior autem Auditor a latere, & unam lineam suo ordine cum reliquis Auditoribus constituit. Omnesque [sect. 53] sellas habent in Ecclesijs, & alijs locis, ubi concurrunt in provincijs Indiarum, non vero scamna, ut disponit dict. schedul. ann. 1610. & alia antiquior ann. 1570. quae extat in 1. tom. impress. pag. 261. Nam licet in scamnis sedeant in Regijs Consilijs, & Cancellarijs Hispaniae, ut eaedem schedul. referunt. In Indijs tamen semper contrarium observatum est, ea forte ratione, quod Decuriones civitatum e regione Audientiae in scamnis sedent, & aliqua inter eos, & Auditores differentia constitui debuit. Quod dictarum schedularum Consultores non animadverterunt, nec pariter, quantum oporteat Indiarum Auditores honorari, ut infra trademus. Ob idque illae nunquam executionin mandatae sunt, neque expedit ut mandetur, sicut neque aliae novissimae, [sect. 54] quae omnibus, etiam privatis hominibus, sellas ad Ecclesias diferre, in eisque sedere permittunt. Quod ante iustissime prohibitum fuerat per antiquam quandam schedul. quae hodie quoque observari debet, neque enim facile mutandae sunt antiquae, consuetudines provinciarum, cum unaquaeque in suo sensu abudet, & non loca legibus, sed leges locis accomodari debeant, ut saepe retulimus. Decimoqvarto, in Audientijs Hispaniae Auditores, ut plurimum, solum litibus audiendis, & iudicandis intendunt; in [sect. 55] Audietijs vero Indiarum ultra hoc munus multis alijs occupationubus distinentur. Nam eoru unus vicissim ex ipsarum Audientiarum ordinationibus visitationi provinciae intendere debet. De qua visitatione, & eius forma, & effectibus agunt plurimae schedulae, quae extat tom. 2. ex pag. 125. Alius Comissario subdelegato S. Cruciatae adsidet, & aequali suffragio causas ad illud Tribunal spectantes determinat. Alius, etiam pro turno, de bonis defunctorum, maxime intestatorum, vel qui in Hispania haeredes, aut legatarios, vel pia opera facienda relinquunt, colligendis, & in Hispaniam remittendis, cau sisque, quae uper illis excitantur, in prima instantia audiendis, & terminandis cognoscit, ut infra cap. 7. latius exponam. Alius quotannis Regiam Classem expanameni portu ad Limanum redeutem ex Regijs commissionibus visitat. Alius executorijs supremi Indiarum Consilij implendis, & poenis, ac condemnationibus exigendis, & ad Receptorem generalem eiusde Consilij transmittendis, operam navat. Alius de novis Regijs quaestubus, sive reditibus curat, qui ex mensata, & dimidia (quam vocant) annata colliguntur. Alius Auditor Proregis pro causis militaribus, & interdum generalis eius adsessor existit, licet hoc ultimum novissime prohibeatur per sche dul. ann. 1618. ex rationibus, quae in ea referuntur; & ne impeditus reperiatur, ubi de decretis Proregis ad Regalem Cancellariam appellatio defertur. Alius (ut supra tetigi) Tribunali calculatorum, sive rationalium adsidet, & etiam Consulatui mercatorum, pro cognoscendis appellationibus eiusdem Tribunalis, quas ibidem Alcadas appellant. Alius inquirit de commissis mercium, quae ex Sina, Philippinis, & Nova-Hispania clanculum advehuntur, & vulgo vocantur de Contravando. De quibus omnibus, & alijs varijs, & extraordinarijs cognitionibus, quae eisdem comitti solent, agunt innumerae prope schedulae diversis temporibus expeditae, quas longum esset hic recensere. Et aliquae illarum pro his occupationibus Auditoribus [sect. 56] moderatum salarium constituunt, ultra illud, quod sui muneris ratione reportant: aliae vero illo tantum contentos esse iubent, & neque tertiam partem ex condemnationibus commissorum, quas faciunt, sibi applicari permittunt, praecipue illae de iudicibus mercium Sinarum loquentes, 26. Aprill. ann. 1608. & 22. Aug. ann. 1620. quae vel oblitae, vel revocatoriae aliarum, quibus haec tertia pars dictis iudicibus concedebatur, iubent, ut deinceps eam non ferant, ea ratione reddita: Porq teniendo, como tienem, salario mio por razon desus placas, i oficios, no era justo seles permitiesse llevar las dichas tercias partes. Quae ratio sumta videtur ex decis. text. in l. 15. tit. 6. lib. 2. & l. 11. tit. 21. lib. 4. Recop. & traditis a Bobad. lib. 2. Polit. c. 21. n. 35. & lib. 5. c. 1. n. 243. Rodrig. in tract. de execut. c. 7. n. 10. & Curia Philip. 2. par. §. 23. n. 8. & magis in terminis ex ordinat. earundem Audient. Indic. ann. 1563. c. 17. quae similes applicationes Auditoribus, & Quaestoribus criminum sub poena quadrupli denegant. Qua[sect. 57]vis Ego, salva tanti Senatus reveretia, has leges, & auctoritates in ijs casibus, & causis intelligendas, & observandas esse ceserem; quae ex obligatione suscepti muneris dictis Ministris incumbunt, eiusque proprie, & ut ita dicam, naturales esse videntur. Atvero ubi munus, vel onus, quod Auditori superadditur, officio non cohaeret, sed ex peculiari comissione, aut delegatione procedit, sive ea perpetua sit, sive temporalis, nulla lex, aut ratio reperietur, quae vetet partem poenarum, aut alia emolumenta eisdem comissionibus annexa percipere. Nec salarij perceptio id excludit, quod ob ministerium omnino separatuconceditur, & aucto labore, semper augeri solet, & debet, ut optime, & multum in nostris terminis observat idem Bobad. omnino videndus, lib. 4. c. 5. n. 54. & novissime, agens de poena tripli, quae Regijs rei dominicae Senatoribus applicatur ex l. 18. tit. 5. lib. 9. Recop. dissertiss. & supra aetatem eruditus D. Ant. Cabrer. in tract. de tripl. seu eorum poena, praelud. 3. per tot. Maxime [sect. 58] si aliorum sententiam sequamur, qui etiam in delegato, ob ipsam delegationem, ispecialiter salariato, affimant, posse praeter salariu recipere easdem sportulas, quas accipit ordinarius, ut per gloss. verb. Pedaneis, in Auth. de iudicib. §. ne autem, & ibi Bart. num. 1. & 2. matienz. in dial. Relat. 3. par. cap. 24. n. 6. Ioan. Garc. de expens. cap. 21. n. 10. in fin. cu seqq. & de parte poenarum expresse loquens Villadieg. in Polit. cap. 5. §. 32. Quos omnes novissime [sect. 59] refert & sequitur D. Thom. Carleva. in suis preclaris disput. de iudicijs, disp. 4. per totam. Vbi hanc quaestionem docte, & diligenter pertractat, & leges Regias in contrarium allegatas, veris, & germanis interpretationibus donat. Et, quod magis est, contrariam determinationem dictarum schedularum sub verborum involucro pungit. Erat enim Relator Consilij Indiarum eo tempore, quo latae fuerunt, & causam meam, quae illis occasionem praestitit, dilucide iudicibus exposuit, quos tamen ait, Praesidis qui tunc Senatum regebat sententiam sequutos, qui nimis praecipitanter, seu fe stinanter suum iudicium aperuit. At Qve haec plane sunt, que sese mihi de specialibus Audientiarum Indiarum dicenda obtulerunt, quibus facile alij alia adijcere poterunt. Sed in eo tamen Cancellarijs Hispaniae cedunt, [sect. 60] quod de causis nobilitatis, vulgo de Hidalguia, cognoscere nequeut. Sed servatis Executorijs, quas nobiles praesentaverint, lites, si quas aliqui super hoc iure movere velint, ad dictas Cancellarias remittere debent. Quod primo cautum fuit per epist. Reg. ad Mexicanam Audientiam scriptam 28. Octob. ann. 1548. & postea in earundem Audientiarum ordin. an. 1563. expressius deciditur, ut habetur 2. to. pag. 11. ubi subnectitur notabilis illa sched. dat. Tolet. 26. Iulij ann. 1529. [sect. 61] quae socios insignis illius Ducis March. D. Franc. Pizarro, qui in detectione maris del Sur, & Regni Peruani, tot cum eo labores pertulerunt, & praecipue eos, qui in Gorgona manserunt, si plebei essent, nobiles facit; & si nobiles, in armatos Equites promovet. Quorum nomina, ut magis posteritati commendentur, si forte meus hic liber, qualiscunque sit, genium diuturnitatis habuerit, haec erat: Bartolome Ruiz Piloto, Christolval de Peralta, Pedro de Cadia, Domingo de Soraluzo, Nicolas de Ribera, Fracisco de Cuellar, Alonso de Molina, Pedro Alco, Garcia de Xare, Anton de Carrio, Alonso Briceno Martin de Paz, in Iua. de la Torre. Et in alia sched. ann. 1543. eod. tom. pag. 12. declaratur, [sect. 62] qui fuerint, & censendi sint primi provinciarum Novae-Hispaniae Conquisitores. Est tamen advertendum, quod quamvis dictae Audietiae Indiarum de causis nobilitatis cognoscere principaliter nequeant, [sect. 63] incideter tamen ad effectum relaxandi aliquem a carceribus, in quibus pro debitis civilibus detinetur, bene possunt de illius nobilitate probationes recipere, & illis attetis super relaxatione pronuntiare. Et idem erit dicendu ubi quis se nobilem esse allegat, ne quaestioni tormenti pro aliquo delicto subdatur, ut expresse disponitur in sched. dat. Tolet. 18. April. ann. 1539. d. 2. to. pag. 12. ubi inseritur, & ad litteram in Indijs observari iubetur l. 4. & 5. tit. 2. lib. 6. Recop. Quae tamen declarationes solum ad hunc effectum proficient, neque causae principali nobilitatis aliquod praeiudicium generabunt, vel pro actibus positivis nobilitatis allegari poterunt, ut novissime disponitur in l. 33. §. 11. lib. 2. tit. 11. Recop. §. 11. ibi: Quando se deduxere la hidalguia por incidencia para salir uno de la carcel, o a otros fines semejantes, declaramos, que la probanca, i autos que sobre ella hizieren, no se puedan presentar, ni alegar, ni tener por acto positivo para la hidalguia en lo principal. Quapropter [sect. 64] ad has causas minorem nobilitatis probationem, sive informatione sufficere mertio docuit Azeved. in l. 19. tit. 21. lib. 4. Recop. n. 68. & 69. Molina de iust. & iur. to. 1. disp. 571. n. 10. Pralad. 2. quotid. cap. fin. 5. par. §. 6. n. 10. & alij, quos refert & sequitur Bobad. lib. 3. Polit. cap. 15. n. 2. Narbona in d. l. 33. gloss. 12. num. 2. Eandemque cognitionem habebunt dictae Regales Audientiae Indiarum, [sect. 65] ubi aliquis tanquam nobilis, sibi in Auditorio iudicum, sedem nobilibus dari consuetam, assignari postulat, ad quod probationem nobilitatis, hoc est, de Hidalguia, sufficere docet Otalora de nobilit. 5. par. princ. cap. ult. n. 15. qui ait, ita saepe obtinuisse. Quamvis Ego id nunquam admittere voluerim, nisi simul cum hac nobilitate, personae qualitas & honestas, officijque, ac ministerij, in quo exercetur, dignitas simul concurreret. Sunt enim multi, qui in his Indiarum partibus, etsi nobiles sint, nobiliu habitu non incedunt, & quaestui dediti, minus honestis negotiationibus, sive occupationibus applicantur. Et quodammodo honos eiusmodi sedis vilescet, & decolorabitur, si multis passim, & sine delectu communicetur, ut alias dixit text. in cap. 1. de privil. & magis in terminis in l. 2. C. si serus, aut libert. ad Decurion. aspir. ubi Curiae dignitas maculari dicitur, si indignis conferatur, & de eadem hac ipsa praeeminentia subselliorum in supremis Tribunalibus agens text. & DD. in l. ult. C. ubi Senat. l. 2. & fin. C. de off. divers. iud. Otalor. d. cap. ult. Tiraq. de nobil. c. 20. ex n. 51. & alij relati a Mastrill. de Magistr. lib. 4. c. 3. num. 34. & seqq. Chassan. in Catal. glor. mud. consid. 11. Schrad. cons. 3. num. 197. & Ego sup. lib. 3. cap. ult. num. 16. Deniqve pro huius Capitis cronide notabis, [sect. 66] quod in Mexicana Cancellaria non sunt distinctae iudicum aulae, sed Prorex tanqua Praeses eas disponit, & quotidie iudices selegit, qui ad lites, quas ipse designat, videndas, & expediendas dividatur; prout fit in supremo Indiarum Senatur, & exprimit ordinatio ipsius Audientiae Mexicanae, & sched. Matr. 7. Ian. ann. 1593. quae habetur d. 2. to. pag. 15. & disponit: Que aun quando el Virrei se quedare en su aposento, i no fuere a la sala, puedasenalar a los Oidores los pleitos que han de ver, i repartir las salas, como esto lo haga antes q la Audiencia se siente en los estrados, porque despues de sentados, lo ha de proveer, porque nar el mas antiguo. Quod tamen in Limana Audientia secus se habet. Nam postquam in ea octa Auditores ad instantiam D. Proregis Marchionis de Canete ann. 1592. creati fuerut, ipse eos per aulas divisit, & unicuique earum proprium Praeside ex duobus antiquioribus designavit, & proprium item Secretarium, ad imitationem Pintianae Cancellariae, & de hoc Regem certiorem fecit, & eius approbatione habuit in epist. ann. 1593. Vnde me in eade Audientia Limana sedente, valde semel & iterum dubitari contigit, [sect. 67] an Prorex posset, ubi sibi oportere visum esset, has duas iudicum aulas, ita iam distinctas, ad alicuius negotij decisionem coadunare. Et plane, pluribus omissis, quae alibi latius adducam, negativa sententia satis defendi potest ex ponderatione legum 3. 18. 23. 33. & 48. tit. 5. lib. 2. Recop. quae [sect. 68] de Cancellarijs Hispaniae loquetes, nullatenus patiuntur, ut aule mutentur, vel commisceantur, sed unaqueque negotia ad se pertinentia di judicet. Quod & magis stringit l. 6. & 8. tit. 4. lib. 4. eiusd. Recop. quae prohibent, facile Regias provisiones expediri, ut lites in eisde Cancellarijs pendentes, avocentur, vel evocentur, vel ut omnes earundem Auditores eisdeterminadis intersint, unde quod Rex sibi praesumere noluit, non est temere a Proregibus usurpandum, [sect. 69] quorum potestas ad formam iurisdictionis mutandam, & reservata soli Principi, concedenda, nunquam exteditur, l. formam, C. de off. Praef. Praet. Decius cons. 403. n. 3. & 4. vol. 2. Osasc. decis. 101. ex n. 3. Peregrin. de iure fisci lib. 5. tit. 2. ex n. 4. Quibus accedit, quod etsi eadem sit, sive aequalis omnium Auditorum potestas, & iurisdictio, [sect. 70] ubi tamen ex facto & voluntate Principis actus, sive usus ipsius iurisdictionis ob commodius eius exercitium in duas, vel plures aulas divisum, seu distributum fuit, unaquaeq; ex illis separatam congnitionem habet, arg. l. quod in rerum, §. fin. D. de leg. 1. l. aedes, D. de leg. 3. Et nullitatem inducet, si alij iudices se in aliorum causis immisceant, quia unaquaeq; aula veluti diversum territorium ab alia costituit, ut dici solet in iurisdictione divisa per portas, vel quartela civitatis, l. si ut proponis, C. quom. & quando iudex, cap. cum contingat, de foro comp. l. 1. ubi Bald. n. 1. D. de off. Consul. cap. prudentiam, §. 1. ubi late Felin. n. 4. de off. deleg. idem Bald. in l. fin. D. de Senator. & in l. fin. ubi Bart. & DD. D. de iurisd. omn. iud. cum traditis a Bertach. de gabel. 1. p. §. 19. num. 48. & Parlad. differ. 9. §. 3. num. 6. Quibus fundamentis, & alijs, mihi haec opinio satis probabilis visa fuit, quamvis cotraria obtinuerit, [sect. 71] Proregibus auctoritatem imperij sui ingenio & potestate sua augentibus, & frustra Regiae Maiestatis repraesentationem sibi datam esse dicentibus, si ubi oportere visum, fuisset, hanc Auditorum unionem facere non possent. In qua ipsis nihil derrahitur, & partibus consulitur, quarum iustitia in arduis negotijs per plures iudices melius, & perfectius administratur, ut sup. hoc cap. tetigi num. 10. Et praeterea allegabant [sect. 72] aluarum divisione, iurisdictionem Auditorum non mutasse, sed commodioris exercitij gratia separasse, utraque autem unum Sena tum, unumque Auditorium insolidum repraesentare, ut in fundo diviso gratia comodioris cultlurae, inquit text. in l. Caius, §. Titius, D. de leg. 2. & in civita-0 te similiter per regiones divisa, l. 2. §. eodem tempore, D. de orig. iur. & in nostris terminis de Consilio Italiae, quod a Consilio Aragoniae fuit separatum propter meliorem negotioru expeditionem, & tamen eadem iura, & privilegia conservat, pluribus adductis Dom. Praeses valencuela, omnino videndus, cons. 94. n. 24. & seqq. vol. 1. Et adhuc [sect. 73] magis in terminis Vinc. de Franc. decis. Neap. 252. n. 7. par. 2. ubi de Proregibus Neapolitanis loquens, hanc diversarum aularum commixtione, sive coadunatiore eis permitti, & frequente esse ostendit, licet non satis aperiat, utrum eo in Regno ita fixae, & diversae sint dictae aulae, ut in nostro casu supponimus, & solûm addit tali [sect. 74] coadunatione facta, etiam incidentia taquam accessoria ad causam, per easdem aulas simul iunctas tractari debere, ex dictis per Bart. in l. solent, n. 16. D. de alim. & cibar. leg. Freccia de subfeud. limit. 12. n. 30. fol. 113. Alciat. in l. si quis in conscribendo, C. de pact. & eund. Franch. decis. 408: Vtrum autem haec coadunatio semel facta continuari debeat in alijs instantijs, praedictus Auctor non aperit. Sed mihi videatur, quod si aliud ex verbis, aut mente iubentis non constet, in dubio pro prima tantum instantia intelligenda sit; ex traditis a Gramm. cons. 10. n. 16. in civilib. person. cons. 49. n. 3. & Alv. Valasc. omnino videdo, cosul. 5. n. 2. & 21. par. 1. Quod meminisse iuvabit ad intelligentiam, & praxim legum totius tit. 19. & 20. lib. 4. Recop. Inter Audientias [sect. 75] vero distinctas, & separatas, nulla coadunatio fieri potest, nec una in alterius districtu aliquid statuere, vel litteris provisionalibus uti, aut per verba praeceptiva, imperativa, vel inhibitiva. Qua de re vide grave querelam Argentinae Cancellariae contra Limanam, de qua agit sched. 30. Mart. ann. 1609. quae tamen nihil decidit, sed bene id praestitit Rebuff. ad leg. Gallic. tit. de rescript. in praefat. num. 25. inquiens, unamquamque sua provincia, & iurisdictione contentam esse debere, & cum sint pares, altera alteri iubere non posse, neque eius facta rescindere. Quod etiam pluribus illustrat And. Knichen in tract. de iure territor. cap. 3. & 4. Nivi forte in aliqua earum pro aliquo respectu alteri superior reperiatur, ut in Limana contingere dixi, tempore vacantis gubernationis, quia tunc diversificata superioritas in eodem loco, situ, vel subiecto, unaquaeque pro re nata peculiariter exerceri potest, ut bene observat Knichen d. cap. 4. num. 10. & 11. # 4 CAPVT QVARTVM. De Ministris earundem Cancellariarum, in communi; & de specialibus, quae in illis considerari possunt, & debent, prae alijs, qui in Hispania eisde inserviunt. SVMMARIVM CAPITIS Qvarti. -  1 AVditores, & caeteri Ministri Audientiarum Indiarum lectissimi esse debent & quare? num. 3. Magistratus quot dotes habere debeant, remissive. -  4 Auditores Indiarum eligi debent non probandi, sed probati. -  5 Officia bonos facilius recipiunt, quam faciunt, ex D. Bernard. -  6 Magistratus plurimi, acribus initijs, in curioso tamen fine se habent, ex Tacito. -  7 Magistratus improbi, & petulates magnum malum Reip. inferunt, & quare? -  8 Senatores ex causarum Patronis, & in foro versatis, non ex tyrunculis, & inexpertis eligì debent, & quare? ex Ioann. Brantio. -  9 Iudices esse plurimos, & iustitiam pauca queritur Simancas, & quare? -  10 Officium officialium iustitiae, quod, aut quale hodie esse dicat Petr. Blesens. -  11 Collegialibus maioribus, & Cathedrarijs Vniversitatum fori minus expertis Magistratus decerni solent, & plures ex illis brevi tempore in maximos Senatores evadunt. -  12 Auditores omnes, & praecipue Indiarum, virtute & meritis non ambitione, aut officiorum nundinatione eligi debent. -  13 Officiorum ambitio, & venalitas semper Reip. lethalis fuit. -  14 Officia qui emit, vendit, & a provincialibus pretium pro eis expensum cum foenore extorquet. -  15 Magistratu licitis modis, ac medijs ambire, non est valde improbandum. -  16 Ingenia summa sine fautore, aut commen datore in occulto latent, ex setentia Plin. & alijs. Eximìa gloria saepius fortunae, quam virtutis est beneficium, ibid. -  17 Magistratibus omni iure omnis avaritia, rapacitas, & munerum, imo & mutui receptio est interdicta, & de ea fugienda iurant, & plures Auctores, qui de hoc late agunt. -  18 Munerum omnigena receptio in Auditoribus, alijsque iustitiae Ministris nullae leges magis stricte prohibuerunt, quam Hispanae, & praesertim Indicae, quae referuntur. -  19 Iudices non accipere munera, ubi sunt, qui multa dare contendant, magnum praeconium, ex Cassiod. -  20 Pecuniae amori vilis est omnis affectio, & avaritia iustitiam penitus exulare facit, ex D. Leone. -  21 Auditores Indiarum probe suo ministerio fungentes, multm honorandi sunt, tum a Rege, tum a subditis, & quare? -  22 Auditores, & Fiscales Audientiarum Indiarum togas talares induere iussi sunt, & quare? -  23 Toga talaris qua Auditores, & Senatores induuntur, quid significet, & qualiter infulis, vel laticlavijs Romanorum respondeat? -  24 Magistratus, qualiter possint procedere contra eos qui honorem, & reverentiam muneri suo debitam non praestant? & an cotra clericos, & an iniuria ipsis illata, sit crimen Maiestatis? -  25 Magistratibus abviantes de equis desilere, & eos comitari antiqissimum est, ex Apuleio, & alijs. -  26 Magistratus sunt veluti Principes provinciarum, quas regunt, & etiam in absentia debent vocari Seniores. -  27 Auditores Indiarum modesti esse debent, non elati, aut inflati, & quid prae oculis habere eos semper oporteat, ex Cicer. & Cassiod. -  28 Auditoribus Indiarum at continentiores in officio sint, de congruo salario provisu est. -  29 Salaria Auditorum, & plures quaestiones de illis, proponuntur, & deciduntur in schedul. Indiarum, quae citantur. -  30 Salariam olim concedi solebat Auditoribus, & alijs Magistratibus Indiarum ex die, quo ex Hispania solvebant, & qualiter postea solum sex menses pro toto itinere, & navigatione assignati sint? -  31 Salarium sex mensium pro navigatione dari consuetum Ministris Indiarum, an, & quando ex insta causa prorogari possit? -  32 Navigare, aut iter facere si quis iubeatur, debet intelligi de tempore opportuno, securo, & consueto. -  33 Salarium integrum debet habere Minister infirmus pro tempore quo aegrotat. -  34 Salarium, an, & quando integre percipiat Minister, qui in anni initio decedit, & aliae quaestiones de salarijs, remissive. -  35 Salarium pro decem illis diebus sublatis in Kalendario reformato a Greg. XIII. adimi iussit Ministris Indiarum quaedam Regia sched. quae refertur. -  36 Auditores duo si certent super antiquitate, quorum unus in data suitituli, alter in adeptione possessionis prior est, quis cui praeferri debeat? -  37 Titulum originalem, seu officij, vel trasumtum authenticum, qui non praesentaverit, ad illud recipi non debet. -  38 Gratia praelaturae licet perficiatur ex solo verbo Fiat a Papa prolato, non tamen debet recipi Praelatus, litteris non expeditis, & praesentatis. -  39 Auditores, & Audientiae Indiarum, & Cancellariae Hispanae non delegatam, sed ordinariam iurisdictionem habent, & exer. cent. -  40 Iurisdictionis defectus est insanabilis, & ideo eius fundamentum solidum valde esse debet. -  41 Mandatum non potest probari testibus, sed requiritur instrumentalis eius exhibitio. -  42 Clerici ad Senatus & Cancellarias Hispaniae admitti solent, in Indijs nunquam, vel raro, & quare? -  43 Enuntiative quod in aliqua lege profertur, ius constitutum, & observari solitum non subvertit. -  44 Clericos fungi officio Senatorum, vel Auditorum, an licitum, vel expediens sit? & iura, & Auctores, qui de hoc agunt. -  45 Fori, & litium frequentatio etiam in bonis hominibus malitiam, & alia damna producit. -  46 Curia derivari dicitur a cruore, in quodam Concilio Romano. -  47 Auditores & Senatores Ecclesiastici, an pro commissis in officio, a seculari potestate puniri possint? anceps quaestio est. -  48 Auditores & Fiscales Indiarum eligi no debent ad Audientiam eius urbis, vel provinciae, ex qua orti, vel oriundi sunt, & quare? L. ult. C. de crim. sacrileg. l. 11. tit. 18. par. 1. & aliae plures, quae officia, in propria patria exerceri prohibent, expenduntur, & illustrantur, ibidem. -  49 Magistratum licet quis non debeat gerere in propria patria, vel provincia, bene tamen admittitur ad aliam eiusdem Regni. -  50 Officia dari debent Regnicolis non exteris, & alienigenis, quorum gubernatio periculosa est, & quando secus, & Auctores? qui de hoc disputant. -  51 Recusari an possit Auditor Indiarum ex eo, quod sit Compatriota alicuius ex litigantibus? -  52 Auditores Indiarum an magis expediat ad tempus, quam in perpetuum creari saepe dubitatum est, & quid tandem decisum fuerit? -  53 Officium concedi in perpetuum, vel ad voluntatem Peincipis idem importat. -  54 Praesides Audientiarum Indiarum qui togati non sunt, per octo tantum annos in officio durare debent. -  55 Auditores Indiarum de quibus sinistra opinio fuerit, debent visitari, vel ad alias Audientias transferri. -  56 Magistratus an expediat esse temporales, vel perpetuos, qualiter, & a quibus disputetur, & resolvatur? -  57 Magistratus, & eorum filij intra provinciam, quam regunt, matrimonia cotrahere prohibentur. Et quare? & Auctores qui de hoc agunt. L. si quis officium 38. D. de rit. nupt. l. unic. C. si Rect. provinc. l. 2. tit. 14. par. 4. & aliae, quae vetant Magistratus intra provinciam nubere, expenduntur, & illustratur, ibid. -  58 Leges civiles, quae matrimonia Magistratuum intra provinciam sub poenis interdicunt, an iuri Canonico adversentur? -  59 Matrimonia subditorum possunt Principes seculares ex iustis causis impedire, sed non cogere. -  60 Auditoribus, Praesidibus, & alijs Ministris Audientiarum Indiarum magis stricte, quam alijs, non solum contractus, verum & tractatus matrimonij intra provinciam prohibitus est, ex legibus Indiarum, quarum plures referuntur, & expendutur. -  61 Salarium & officium ipso iure amittut Auditores Indiarum, qui interdicta matrimonia pro se, vel liberis contrabunt, & sched, de hoc agentes. -  62 Matrimonij Auditorum Indiarum intra provinciam prohibitio, an, & quando dispensari possit, ex sententia Matienzi. -  63 Magistratus perpetui in Gallia etiam intra provinciam ubi officia gerunt, uxores ducere permittuntur, & quare? -  4 Matrimonij Auditorum Indiarum, & filiorum ipsorum prohibitio stricte, & in easibus tantum, de quibus schedulae loquuntur, practicanda est, & de actuale domicilium ibidem habente. -  65 Vxorem ducere intra provinciam qui prohibitus est, potest ex ca sumere concubinam. L. ult. D. de concubin. expenditur, & illustratur, ididem. -  66 Magistratus durante officio, quando, & quomodo pro civilibus, & criminalibus causis conveniri possint? -  67 Auditores, & alij Magistratus perpetui durante officio, civiliter, & criminaliter conveniri possunt, & quare, & qualiter? -  68 L. 15. tit. 1. par. 7. l. 2. & 3. tit. 24. par. 4 l. 19. tit. 5. lib. 2. & l. 10. tit. 3. lib. 4. Recop. explicantur. -  69 Auditorum causae active, & possive quado habeant casum Curiae. -  70 Auditores Indiarum pro causis criminalibus, quando & quomodo a Proregibus, vel Praesidibus, simul cum Alcaldis ordinarijs, iudicari, & puniri possint? pro comissis in officio, vel extra officium, & sched. de hoc agentes. -  71 Proregi cognoscenti de causis Auditorum Limae associantur iudices, sive Alcaldes ordinarij. Mexici vero solus procedit, & an hoc honestitus, & convenientius sit? -  72 Iudex subditus alterius de eius causis, prae sertim criminalibus, ut cognoscat, minus decens, & expediens videtur. -  73 Proreges, vel Praesides non debent facile adversus Auditores procedere, nec eos suspendere, aut incarcerare, & schedul. de hoc agentes. -  74 Auditorum causae criminales graves, olim ad Regium Senatum deferri iubebantur simul cum ipsis reis, ut ibi terminarentur. -  75 Decurionum in causis criminalibus quomodo se de iure Romano habere Praesides provinciarum deberent? -  76 Auditorum in causis criminalibus procedendi nova forma data est in noviss. schedul. 5. Sept. ann. 1620. quae refertur, & explicatur. -  77 Proreges Siculi & Neopolitani, qualiter procedant contra Auditores & Senatores illorum Regnorum. -  78 Auditorum in causis criminalibus pro comissis in officio, vel extra officium, qualiter Auctor esse procedendum censeat? -  79 Princeps solus removet officialem, quem ipse posuit, & probavit. -  80 Prorex data gravi, & scandalosa causa, bene potest procedere ad suspendendum Auditorem, etiam inconsulto Principe. -  81 L. si quis 3. C. de off. Praef. Orient. & aliae similes, expenduntur, & illustrantur. -  82 Officialis de depraedatione convictus ab ordinario puniri potest. -  83 Iudex qui subornationem admittit, dicitur sacrilegus, proditor, & reus Maiestatis. -  84 Leges si quae iubent, ne personae constitutae in dignitate inconsulto Principe puniantur, qualiter practicentur? -  85 Proreges per suas instructiones debent vigilare super integritate Auditorum, quibus praesident, & sunt iudices eorum, qui interdicta matrimonia contrabunt, vel contrahere tentant. -  86 Prorex, vel Praeses est merus executor poenarum, quae Auditoribus interdicta matrimonia contrahentibus, impostiae sunt, ubi talis contractus est notorius, & quid facere debeat, si de eo sufficientur non constet? -  87 Sententia declaratoria an sit necessaria contra Auditorem interdictum matrimonium celebrantem, ad hoc ut poenam legale incurrat? -  88 Appellatio a sententia Proregis lata contra Auditorem reum interdicti matrimonij, quem effectum habeat? & quod ad Regium tantum Consilium non ad Cancellarias Indiarum deferri debet. -  89 Auditores in causis sociorum, ac collegarum suorum iudices esse non oportet, & quare? -  90 Auditores Indiarum qualiter se habere debeant in litibus audiendis, & decidendis, & de silentio, secreto, brevitate, comitate, & alijs boni Auditoris requisitis, remissive. -  91 Dom. Comes de la Roca apud sereniss. Remp. Venet. Legatus ordinarius, citatur, & laudatur. CVM ergo tot sint, ac tanta, quae Regales Audientiae Indiarum expediut, [sect. 1] conseques est, summopere curari oportere, ut Auditores, Quaestores criminum, Fisci Patroni, & reliqui Ministri, qui ad eas deliguntur, & delegantur, non solum dotem sapientiae, prudentiae, & caeterarum virtutum habeant, quae in alijs Magistratibus communiter requiruntur, [sect. 2] de quibus per Iustin. in Auth. ut iud. sine quoquo suffrag. §. eos, & §. ideoque, l. 3. tit. 4. par. 3. cu traditis a Matiez. in dialog. Relat. 3. par. cap. 6. cum seq. Iunio quaest. polit. 16. & seqq. & q. 83. Bobad. lib. 1. Polit. cap. 3. Mastrill. de Magistr. lib. 2. cap. 1. & seqq. Borrell. eod. tract. lib. 1. cap. 5. & Ioan. Brant. de Senat. lib. 1. cap. 4. Verum ut, quam maxime fieri possit, in illis excellant, atque adeo ex melioribus, & probatioribus eligantur, & ad haec munia subeunda, si opus sit, praemijs, & spe reditus in Hispaniam invitentur, & alliciantur, ut recte monet Acosta lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 4. eorum sententiam merito damnans, qui qualesquales Ministros ad Indiarum provinciam capessendam sufficere putant. Nam certe, [sect. 3] cum ibi cautius agendum sit, ubi maius periculum vertitur, satis apparet, lectissimos, ac probatissimos viros in Indias mitti oportere, ubi tot eos, & tam gravia negotia manent, & si quid per malitiam, vel per ignorantiam erraverint, serum remedium expectat. Neque placet, [sect. 4] quod quidam dicunt, in ipsis negotijs eorum sufficientiam detegi, & informari, quoniam eleganter inquit D. Bernard. lib. 4. de consid. ad Eugen. cap. 5. In Monasteria admitti posse homines spe proficiendi; [sect. 5] officia vero bonos facilius recipere, quam facere, & hac propter ad ea viros probatos oportere deligi, non probandos; quod etiam expresse monuit Iustin. in d. §. eos. Maxime [sect. 6] cum sint multi, qui vel valde experti, & probati, acribus initijs, incurioso tamen fine se in his muneribus, & praesertim in Indiarum partibus habeant. ut alias inquit Tacit. lib. 4. annal. & post eum Brantius d. tract. de Senat. lib. 2. cap. 24. Quod ubi accidit, & [sect. 7] improbi, petulantes, aut ignorantes Magistratus Reip. praeficiuntur, nullum maius malum ei contingere potest, ut inquit Iamblic. apud Stob. serm. 44. Cicer. orat. 4. in Verrem, qui rationem reddit, quod omnes omnium facultates positae sunt in potestate iudicantium, nemoque quicquam se obtinere dicere poterit, cum ad iudicandum datur iudex nequam, & levis: & plura de danis improborum, vel ignorantium Senatorum, tradens Pineda in Eccles. pag. 1015. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 6. & 7. Matienz. d. dialog. Relat. 3. par. cap. 7. Curia Philip. 1. par. §. 2. Melch. Iunius quaest. polit. 18. & 82. & plures sched. Regiae, 2. tom. impress. pag. 9. & 10. quae huc respicientes aetatem, scientiam, gradum litterarios, & probitatem eligendorum omnino desiderant, & Ioan. Brant. sup. lib. 1. cap. 28. ubi concludit, [sect. 8] ex causarum Patronis, & hominibus in foro versatis Senatores eligendos esse, non ex tyrunculis, & inexpertis: quia sicut bonus miles non est, qui nunquam in acie stetit, nunquam castra vidit, nuquam tubarum sonitum, nisi in spectaculis audivit: sic neque Iuris-Cons. neque causarum Patronus dici potest, qui nunquam egit causam, nunquam forum, nunquam ullum iudicium adspexit, nunquam vel minimam ullius publici muneris partem attigit. Subactoque ingenio opus esse, ut agro non semel arato; sed novato, & iterato, quo meliores fructus; & grandiores possit edere. Subactionem autem esse usum, auditionem, lectionem, & litteras. Quae quidem, quia forte minus attente in electione nostrorum Magistratuum, & praesertim Indicorum considerantur, merito dolere, & exclamare potuit Episcop. Septimacens. lib. 2. de Repub. cap. 12. num. 18. relatus a Bobad. lib. 2. cap. 1. num. 12. [sect. 9] tot iudices, tot tribunalia ubique a Pijssimus nostris Regibus erecta reperiri, & adhuc minorem curam iustitiae, & Reip. esse. Et Petr. Blesens. quem refert Luurent. Beyerlinch. in theatr. vitae human. verb. Iudex, [sect. 10] Officium officialium esse hodie iura confundare, lites suscitare, transactiones rescindere, dilationes innectere, supprimere veritatem, fovere mendacium, quaestum sequi, aequitatem vendere, inhiare actionibus, versutias concinnare, &c. Quod sine praeiudicio bonorum Magistratuu (quos plures esse scio) accipi velim, & multorum nobilium, & litteratorum vitorum, [sect. 11] qui ex Collegijs, & Cathedris, etiam non valde rerum foresium experti, ad haec munera promoventur, & brevi tempore magnum ingenij sui specimen praebent, & in eximios Senatores evadunt, ita ut illa eis veluti de iure debare praxis recipiat & graviter tradat Mag. Marq. in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 4. pag. 20. Sed ut ad nostros Indicos sermonem contrahamus, primo loco in illis, prae alijs Hispaniae, summe cavere oportet, [sect. 12] ne pretio, donis, vel alijs illicitis medijs huiusmodi munera ambiant, & consequantur. Quoniam hoc semper [sect. 13] Reip. cui praeficiuntur, lethale fuit, ut inquit Lucan. lib. 1. Phars. ibi: Lethalisq; ambitus urbi. Emi enim debet (ut Claud. ait) sola virtute potestas: & teste Horatio, Virtus repulsae nescia sordidae, incontaminatis gaudet honoribus. Raroque, [sect. 14] aut nunquam accidit, ut quis officium non vendat, quod prius emerit, & ut ad provinciam sibi commissam accedens, a provincialibus pretium, quod pro eo expendit, cum decumano foenore non extorqueat, ut constat ex l. 1. & per tot. D. ad leg. Iul. de ambit. l. 1. in princ. C. de offic. Praefect. Praet. Africae, §. hoc etiam 7. ibi: Qui si ipsi dispendijs laesi non fuerint, nullam habebunt necessitatem eiusdem nostrae Africae tributarios praegravandi, Auth. ut iud. sine quoquo suffrag. in princip. collat. 2. l. 1. & 2. tit. 5. lib. 3. l. 7. & 8. tit. 3. lib. 7. Recop. cum alijs, quae alibi latius trademus. Et congerit novissime Ioan. Filesacus lib. 1. select. cap. 15. cui titulus, Dignitas vaenalis, & Ioan. Brant. d. tract. de Senat. lib. 1. cap. 11. & 20. Vbi tamen bene subiungit, [sect. 15] illos non usquequaque reprehendi debere, qui suis litteris & virtutibus nixi, & consissi, se cognoscendos praebent, & Reip. muneribus offerunt. Saepe quippe alias summa [sect. 16] ingenia in occulto laterent, ut dicebat Plaut. in Capt. & iuxta illud Senecae in Thyeste: Nullis nota Quiritibus AEtas per tacitum fluit. Vnde licitum est, licite vias tentare, quibus se quisque possit tollere humo, & suae fortunae faber esse, a qua virtus derelicta, ac deserta, suum locum, atque dignitatem tueri vix potest. Quis enim neget, ut dicebat Q. Curt. lib. 8. Eximiam quoque gloriam saepius fortunae, quam virtutis esse beneficium, & iuxta illud Plin. Iun. lib. 6. epist. 23. Nulli cuiqua tam clarum statim ingenium esse, ut possit emergere, nisi illi materia, occasio, fautor etiam commendatorque contingat. Quod igitur notamus, & reprehendimus, est turpe, ac vaenale talium officialium exordium, quod eos semper cogat, unde aurum colligant cogitare, contra praeceptum Iustinian. in d. Auth. ut iud. sine quoq. suffrag. Et communem, [sect. 17] atque enixam, & toties repetitam iuris divini, atque humani omnium getium prohibitionem, quae omne genus avaritiae, rapacitatis, concussionis, nundinationis, negotiationis, & munerum receptionis, etia de esculentis, & poculentis, & a non litigantibus, & sponte dantibus, & alterius cuiuslibet turpis questus, iudicibus, sub gravissimis poenis, severissimis legibus interdixit, de quibus observandis, ab ipsis, in ingressu officij, iusiurandum recipitur, ut innumeris iuribus, & sacrae Paginae, ac bonorum Auctorum testimonijs abunde probare possem, & plures quaestiones, quae circa hunc articulum disputari possunt, & solent, adducere, nisi eas (nuc brevitati consulens) ad promtuarium, quod paro, reservarem, & in plurimum luculenter de eisdem egissent D. Thom. de regim. Princip. lib. 4. cap. 3. 4. & seqq. ubi enumerat dana & incommoda, quae Ministrorum avaritiam, & sordes consequuntur, Philo Iudaeus in lib. de iudice, idem D. Thom. & Theologi omnes post eum, praecipue Aragonius, Banez, & Salon in 2. 2. quaest. 32. & 71. Sotus de iust. & iure lib. 1. q. 6. art. 6. Ioan. Azor 3. par. inst. moral. lib. 4. cap. 21. Simanc. de Repub. lib. 6. cap. 3. & 4. Azeved. per text. ibi in l. 5. tit. 9. num. 4. & in l. 1. tit. 6. num. 17. lib. 3. Recop. Matienz. in dialog. Relat. 3. par. cap. 27. & 28. & seqq. Covar. Aviles, Avendan. & plurimi alij, quos refert Bobad, omnino legendus, in Polit. lib. 1. cap. 3. num. 31. & plenius lib. 2. cap. 11. & 12. per tot. & lib. 5. cap. 1. num. 232. Petr. Gregor. lib. 36. syntagm. cap. 28. Ioan. Langlaeus lib. 6. semestr. cap. 1. Rebellus de oblig. iust. lib. 18. q. ult. Illustriss. Vlyssip. Acuna in cap. si quis 7. dist. 83. pag. 704. Illustriss. electus Archiep. Mexic. D. Felician. a Vega in cap. si diligenti, num. 75. de foro compet. Filiucius 2. tom. quaest. moral. tract. 31. cap. 9. ex num. 213. Bonac. in tract. de legib. disp. 10. q. 2. punct. 8. num. 5. Ioann. Cochier in aphor. polit. lib. 3. cap. 19. Mastrill. de Magistrat. lib. 2. cap. 2. Borrell. eod. tract. lib. 1. cap. 1. ex num. 75. & de praestant. Reg. Cathol. cap. 21. Zipaeus de Magistr. lib. 1. cap. 15. Matth. Tympus in specul. boni Magist. 2. par. sig. 28. Nicol. Bellus de stat. polit. lib. 3. discurs. 31. & lib. 5. discurs. 11. vers. 6. Adam Contzen lib. 9. polit. cap. 8. §. 3. Carol. Scriban. in Polit. Christ. lib. 2. c. 9. Marlian. in theatr. polit. cap. 9. pag. 103. eleganter P. Mag. Marquez in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 20. ad fin. & erudite D. Anton. Cabrerus in tract. de metu ubi illam etiam quaestionem inserit, & disputat, an Minister, qui intime Principi assistit, quem vulgo vocamus, el Valìdo, o el Privado, hac etiam prohibitione comprehendatur, & nonovissime non solum de munerum, verum & de mutui receptione, optime disputans D. Thom. Carleval. de iudic. disp. 3. num. 5. & 9. cum seqq. Sed nullibi [sect. 18] hoc enixius, & strictius cautum, & repetitum est, quam in patrijs nostis Hispaniae legibus 3. & 6. tit. 4. part. 3. ubi Greg. Lop. verb. No recihan, l. 2. & 3. tit. 4. 1. 6. 7. & 8. tit. 15. lib. 2. Ordin. l. 2. & 56. tit. 5. l. 11. tit. 13. lib. 2. l. 1. & 8. tit. 6. lib. 3. Recop. quae in specie de omnibus Praesidibus, Auditoribus, & alijs Audientiarum Ministris loquuntur. Et adhuc magis stricte inordinationibus pro eisdem Audientijs in partibus Indiarum ann. 1563. cap. 29. ibi: Ni puedan recebir cosa alguna, aunque sea de comer, de Vniversidad, ni de particular alguno, ni de otra persona que aya traido pleito el ano antes, o lo espere traer: i lo mismo sus mugeres, e hijos, sopena de perjuros, i de perdimiento de su oficio, i quedar inhabil para tener otro, i bolver lo que assillevare con el doblo: cuius ordinationis observatio graviter iniungitur Peruano Proregi, & ad esculenta, & poculenta, & mutuas pecunias non recipiendas extenditur, in alijs schedul. & iustruct. de eade prohibitione agentibus, quae reperiuntur 1. tom. impress. pag. 350. quae in Indijs, quia plus circa haec peccari posse censuerunt, maiorem cautionem adhibuisse videntur; teste enim Cassiodor. lib. 6. epist. 4. Erit [sect. 19] nimirum magnum, & singulare praeconium, si iudices non accipant, ubi sunt, qui multum dare contendant. Et certe ita caveri semper convenientissimum est, quia munera excaecant prudentes, & subvertunt verba iustorum, & qui munera a litigantibus accipit, vaenalem exponit iustitiam, ut docemur Exod. 23. Deut. 16. Eccles. 20. & Proverb. 15. & graphice ostendit Alciat. in nobili illo, & vulgari Emblem. 144. Michael Verinus in distichis, & elegantissime D. Leo Papa serm. 9. de passione, cuius verbis hunc articulum clauda: [sect. 20] Amori pecuniae vilis est omnis affectio, & anima lucri cupida, etiam pro exiguo perire no metuit: nullumque est in eo corde iustitiae vestigium, in quo sibi avaritia fecit habitaculum. Secvndo, in eisdem [sect. 21] Auditoribus, & Ministris Audientiarum Indiarum, curandu est, ut semel electi, & ad eas missi, probeque suum ministerium implentes, non solum tantum, verum & multo magis, quam Auditores Hispaniae a Rege ipso honorentur, & a provincialibus, inter quos degunt, & iustitiam ad ministrant, revereantur; hoc enim exposcit longa ab eadem Regia Maiestate distantia, cuius suprema auctoritas in eisdem partibus per dictos Ministros suppletur, & repraesentatur. Quae si labi, aut negligi coeperit, omnia pessum ire necesse erit. Et ita hoc consuetudine receptum, & pluribus Regijs schedulis cautum invenio, quas reperies 2. tom. impress. pag. 3. & seqq. Vbi ob eandem rationem togas [sect. 22] talares induere iubentur. Qui honos, postea per aliam sched. ann. 1581. eod. tom. & pag. ad Fiscales etiam extensus est, licet antea illo non fruerentur: quinimo neque in Tribunali iudicum consedebant, sed in scamno Advocatorum in primo loco, ut ostendit sched. ann. 1570. eodem to. pag. 261. & 262. Haec enim [sect. 23] talaris vestis, quae successit in locum infulae, vel laticlavij, quem Romani Senatores, & alij Magistratus gerebant, proprie ornamentum honoris dicitur, & designat, illam deferenti tribuendum esse, ut pluribus ostendit Chassan. in catal. par. 7. consid. 24. Petr. Fab. lib. 1. semestr. cap. 2. pag. 10. & seqq. Franc. Zipaeus de Magistr. lib. 1. cap. 41. num. 6. Mastrill. eod. tract. lib. 5. cap. 2. ex num. 22. & Callistus Remirez de lege Regia, §. 7. num. 8. ubi plura congerit de honore, & reverentia, quae Magistratibus debetur, & [sect. 24] qualiter per mulctam, & alijs poenis possint procedere contra irreverentes, & eos non salutantes, vel auctoritatem, aut iurisdictionem ipsorum offendentes, aut impedientes, quantumvis exemtos, ac privilegiatos. De quo etiam plura, post plures alios, quos allegat, docte cogessit Chassaneus d. catal. 1. par. consid. 26. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 18. num. 89. lib. 3. cap. 1. per tot. & lib. 5. cap. 1. num. 54. & 55. Gratian. lib. 2. discep. forens. cap. 284. & lib. 3. cap. 538. Anne. Robert. lib. 1. rer. iudic. cap. 4. Maucler. in Monarch. 3. par. lib. 2. cap. 4. & 4. par. lib. 9. cap. 1. Alex. ab Alex. & ibi eius Addition. Tiraq. lib. 5. Genial. cap. 2. Mastrill. d. lib. 5. cap. 3. per totum, zipaeus lib. 2. cap. 2. Giurba cos. 38. num. 13. & seqq. Sesse de inhibit. cap. 8. Petr. Canonher. omnino videndus, in aphor. polit. 1. tom. pag. 261. ubi optima loca Ioviani Pontani, & aliorum Auctotum adducit, Caravite de ritib. mag. Curiae, ritu 5. num. 10. Petr. Greg. lib. 35. syntagm. cap. 3. Dom. Felician. a Vega in d. cap. si diligenti, de foro compet. num. 57. & seqq. ubi qualiter etiam a clericis debeant honorari, & innumeri alij, quos refert Farin. de crim. laes. Maiest. quaest. 112. num. 75. 136. & 145. ubi simul agunt, an debeant Magistratibus obviantes de semita cedere, equitantes desilire, & eos comitari, & an eis iniurias inferentes, crimen laesae Maiestatis incurrant. Et ad illam [sect. 25] caeremoniam de equis desiliendi, & comitandi, vide omnino insignem locum Apulei. lib. 1. florid. vers. Habet interdum, & necessaria festinatio honestas moras, &c. Sunt [sect. 26] enim Magistratus veluti Principes civitatum, & provinciarum, quibus praeficiuntur, l. scire oportet, §. Princeps loci, iuncta gloss. ibi D. de excusat. tutor. late, & optime Alex. lib. 5. Genial. cap. 2. & ibi eius Addition. Tiraq. ubi quod ob hanc causam apud Romanos idem eis honos, qui Principibus tribuebatur, Pineda in Ecclesiast. pag. 971. ubi inter alia insignem Spartarum observantiam erga suos Magistratus commemorat, & noster Greg. Lopez in l. 8. tit. 9. par. 1. ubi, quod ab omnibus, etiam in absentia debent appellari Domini, & Seniores. Quae omnia (ut dixi) valde in provincijs Indiarum practicantur, & practicari oportet. Sed non ideo debent [sect. 27] Auditores inflare, quin potius modestiores, & sanctarum sui muneris legum observatiores efficereita ut parem cum potestate prudentia sotendant, & in provinciarum longinquitate reluceant, ut graviter monuit Cassiod. lib. 6. epist. 3. & melius Cicer. qui Christiano ore loqui videtur, in orat. pro Cluentio, his verhis quae semper Auditoribus Indiarum memoriae observati deberent: Sapientis iudicis est, meminisse sehominem, cogitare sibi tantum permissum, quantum commissum sit. Et non solum sibi potestatem datam, sed fidem habitam, & semper non quod ipse velit, sed quid lex, & Religio cogat, cogitare. Habere in consilio legem, Religionem, aequitatem, fide,: libidinem autem, odium, invidiam, metum, cupiditatesque omnes amovere: maximeque aestimare conscientiam mentis suae, quam a Deo immortali accepimus, quae a nobis divelli non potest. Quae si optimorum consiliorum, atque factorum testis in omni vita nobis erit, sine ullo metu, & summa cum bonestate vivemus. Tertio, tam ad dignitatem & honestatem dictorum munerum, & Ministorum conservandam, quam ad eosdem magis in officio continendos, & ab omni sorde, & vaenalitate iuistitiae, quam administrare debent, arcedos, oportet, ut [sect. 28] eisdem de congruo salario provideatur, sicuit & supra de Correctoribus loquentes hoc eod. lib. cap. 2. num. 15. probatu reliquimus, & in terminis Auditorum advertit Matienz. de moder. Reg. Perum, 2. par. cap. 1. circa fin. & in dialog. Relat. 3. par. cap. 56. num. 6. & cap. 32. in fin. Borrell. de Magistr. lib. 1. cap. 13. cuius argumentum est, Magistaetus divites esse debent, vel opitme, & comode salarijs honestari. Quo etiam spectant, quae late sctibit Mastril. eod. tract. lib. 1. c. 21. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 2. Ioan. Brant. de Senatore, lib. 1. cap. 34. Zipaeus de iudic. & magistr. lib. 1. cap. 33. & Melch. Inn. in quaest. polit. 17. pag. 80. & de iure nostro Indiarum plurimae, & notandae sched. de his [sect. 29] Auditoru salarijs loquentes, & plures quaestiones, quae circa illorum acquisitionem, & solutionem sese offerre solent, decidentes, quas reperies in 3. tom. impress. ex pag. 337. ubi extat illa ann. 1543. quae salarium absolute eis concedebat [sect. 30] ex eo die, quo ex Hispania solverent, quae tamen postea ut fraudibus aliquorum obviam iretur, qui longas in itinere, & affectatas moras trahebant, ad fex menses pro toto itinere, & navigatione, ut plurimum contracta est per noviorem sched. Quamvis [sect. 31] ubi certis testimonijs constat fraudem cessasse, nec provisum, ob itineris, vel navigationis impedimenta, celerius ad provinciam sibi comissam pervenire potuisse, iustis decretis ei subveniri soleat, & dictoru sex mensium terminus prorogari, ne repentini, aut improvisi casus iniquitas in peinicie substantiae eorum convertatur, ut alias dicitur in l. 3. C. de inoff. testam. Et quia [sect. 32] semper iter, & navigatio debet intelligi, de possibili, secura, ac consueta, l. continus, §. cum ita, D. de verb. ubi DD. & late Ias. post Bart. & alios in l. 1. D. si quis caut. num. 3. & 7. pulcre Alex. post Archid. cons. 22. num. 3. lib. 4. tex. & DD. praecipue Rebuff. in l. 3. D. de verb. signif. vers. Secundo, intelligite, & vers. Et sic scire debes, pag. 40. Thom. Gramm. vot. 30. per totum: idem Rebuff. in l. nepos Proculo, de verbor. sign. Signorol. cons. 149. & Tiber. Decian. resp. 14. num. 36. & 37. vol. 3. Et eadem aequitatem, sive temperationem admitterem erga eum, qui probaret ob adversam valetudinem in itinere, aut navigatione contractam, intra praefixum tempus iter conficere non potuisse. Maxime cum certum sit, quod si post adeptam iam officij posseffionem aegrotaret, [sect. 33] integro salario per totum tempus aegritudinis frui deberet, ut expresse dispositum est in quodam cap. epist. 1. Decemb. ann. 1573. ad Peruan. Proreg. scriptae, quod habetur d. 3. tom. pag. 337. & videtur se conformare cum sententia gloss. in l. arboribus, §. usus fructuarlus, verb. AEgrotante, D. de usufruct. ubi docet, quod famulus aegrotus debet habere salarium, etiam ratione temporism, quo fuit infirmus, cum servire videatur. De quo, & [sect. 34] de decedente in initio anni, vel tertij, an integrum salarium percipere debeat, & de alijs quaestionibus salariorum materiam concernentibus, late agunt DD. quos nuper citavimus, & omnes in l. diem functo, D. de offic. affess. & plures alij, quos plene adducit Greg. Lop. per text. ibi in l. 4. tit. 31. part. 2. verb. Debe haber el salario, Cevall. pract. commun. q. 288. Mend. de Castro de aunon. civil. notab. 4. num. 14. Flores de Mena lib. 1. pract. quaest. 8. §. 2. Ioan. Gutier. 4. pract. q. 52. a num. 12. Costa de rata q. 112. & Ant. Fab. in Cod. lib. 4. tit. 17. definit. 19. Cabed. decis. 8. per tot. par. 1. Ant. Gom. 2. var. cap. 3. num. 3. in fine, ubi eius Additio, Molin. Theolog. de iust. & iure, 2. tom. disp. 493. & 505. in princip. & Azeved. in l. 2. tit. 6. lib. 2. Recop. Quamvis in nostris Indijs haec quaestio de moriente in principio anni ia disceptari non possit, cum decisum sit per sched. 26. Maij 1573. & per aliam 5. Iulij ann. 1578. quae habentur d. 3. tom. pag. 13. & pag. 340. Que no se les pague mas de lo que montaren sus salarios hasta el dia de su fallecimiento. Quod in Hispania etiam, & in Regno Neapol. & alibi passim observari, & practicari tradunt Bobad. Borrell. & alij ex sup. relauis, & ad Inquisiores etiam extenditur, qumvis hi initio anni, vel cuiuslibet tertij salarium accipiant, ut dixi sup. lib. 3. cap. 23. num. 18. & seqq. Suntque adeo strictae schedulae de his salarijs agentes, ut in d. tom. 3. pag. 341. reperiatur quadam ann. 1584. quae [sect. 35] decem illos dies, qui pro anni reformatione a Gegor. XIII. sublati sunt, ex salarijs quoque Ministrorum omnium detrahi iubeat, vel repeti ab ijs, qui sine hac detractione integrum salarium perceperint, quod quia valde delicatum mihi visum est, his commentarijs inserere volui. Qvarto, in omnibus Ministris, sed praecipue in istis Indiarum, solet controverti illa quaestio [sect. 36] de competentia super antiquitate inter duos, quorum unus prius titulum suae provisionis accepit. Alter vero in data posterior, dipolmate usus, aut feliciori navigatione, prius officij possessione accepit. Et quidem nisi Princeps contrarium declaraverit, prout saepe fieri solet, ut ait Felin. in cap. Capitulum, de rescript. prior in apprehendenda possessione preferri solet, quia primus in ordinem venit, & officij actualem possessionem, ac ministerium adipiscitur, quod alter ex sola nominatione tantum in habitu habet, ut per text. in l. 1. D. de albo scrib. l.C. de silentiar. l. unicuique, & l. comperimus, C. de prox. sacr. scrin. lib. 12. l. ex agentibus, C. de Princip. agen. in reb. l. nemo, C. de off. Mag. off. gloss. 1. & 2. in cap. statuimus, de maior. & obed. & plura alia iura, docuit nominatim de Gonsiliarijs, & Officiarijs Regijs loquens Bald. in cap. cum olim, notab. 2. de consuet. Ruin. cons. 19. num. 9. vol. 1. Chassan. in catal. par. 4. consid. 17. vers. Et non solum, Frachis decis. 144. num. 1. Georg. allegat. 35. num. 18. & 20. Marin. Freccia, Rebuff. Beccius, Surgent. Boer. & alij, quos refert Dom. Praeses Valencuela cons. 34. num. 36. lib. 1. & late Mastrill. de Magistr. lib. 4. cap. 14. ex num. 33. Qui de communi praxi testatur, no solum in officijs, qui habent annexam administrationem, & exercitium iurisdictionis, verum & in Dignitatibus titularibus, & sine administratione, quamvis in his, plures, quos ipse refert, in puncto iuris contrarium verius esse contendant. De qua etiam praxi Ego testari possum, & vidisse plures, qui ut hoc praelationis commodo fruerentur, magnis itineribus ad possessionem officij praeveniendam properarunt. Quae tamen (ut hoc obiter advertam, quia quotidianum est) illis dari non potest, [sect. 37] nisi provisionis suae titulum originalem, vel eius transumtum authenticum praesentaverint. Nec sufficit, quod testimonium expeditionis eius ostendant, aut testibus, & fama publica constent, imo & notorium sit talem promotionem habere, vel (quod plus est) aliae schedulae Regiae exhibeantur, in quibus ipse Rex enuntiative se illum tali officio cohonestasse commemoret. Tenor quippe tituli, ipsius, vel transumti signati specificam praesentationem pro forma desiderat, quae ad ungue servari debet, l. qui haeredi, & l. Maevius, cum vulgat. de cond. & demonst. Et ita in terminis docet text. & gloss. in l. fin. C. de Consulib. lib. 12. ibi: Praesentatis titulis, cap. Lugduni 9. q. 2. gloss. in cap. nobilissimus, 97. distinct. signanter Abb. in cap. in nostra, de rescript. ubi inquit, [sect. 38] quod licet gratia Episcopatus, vel Beneficij ex solo verbo Fiat Papae perficiatur, male tamen faciet Capitulum illum recipiendo in Praelatum, nisi ostendat titulum, seu litteras suae dignitatis, licet aliter sibi constaret de eius promotione. Et quod sic segerens pro Episcopo, & Canonici cum recipietes, incurrunt graves poenas, ut habetur in Extravag. Bonif. VIII. quae incipit, Iniuncta, & dicit multum notandum, quia in hoc multi errant. Abbatem refert & sequitur Felin. in Rubr. de constit. num. 5. Rebuss. de mandat. Apost. in concord. §. 1. verb. Litteras, & in prax. benef. tit. de rescript. ad benef. vacant. num. 17. & seqq. Boer. decis. 89. num. 1. & decis. 149. num. 6. Gutierr. alleg. 3. num. 7. Et de Officialium reception loquens, & quod ea non nisi exhibito titulo, fieri possit, etiam si (ut diximus) per testes probetur, Bald. in l. 1. C. de testam. q. 7. Bertachin. in repert. verb. Officium, vers. 9. Paris de Puteo de syndic. §. an officialis, Aviles in cap. 1. Praetor. verb. Cartas, per totum, Dom. D. Franc. Alfarus de off. Fiscal. gloss. 27. per totam, & gloss. 26. Vbi in terminis Indiarum loquitur, ubi hic casus saepe contingit, propter pericula, & varios casus itinerum, & navigationum; & nec exemplari credendum esse tradit, nisi id Princeps in sua provisione exprimeret, quem penes haec dispensario consistit, & alios referens Mastrill. dict. cap. 14. num. 38. ubi, quod ad officium capessendum non sufficit electio, sed requiritur privilegium, & possessio. Id quod, in no nostris Auditoribus magis observari debebit. Nam cum virtute huius ti tuli, [sect. 39] iurisdictionem, & quidem ordinariam accipiant, utpote universaliter, & in perpetuum eorum officijs, & Tribunalibus concessam, iuxta magis communem opinionem, quam resolvit Ias. in l. more maiorum, num. 52. D. de iurisd. omn. iud. Corsetus de potest. Regia, 5. par. q. 96. Covar. 3. var. cap. 20. n. 6. Matienz. in stylo Cancellar. tit. 1. prooem. 25. ad quem se remittit in l. 3. gloss. 10. num. 1. tit. 10. lib. 5. Recop. Sanch. de matrim. lib. 4. disp. 40. num. 14. Parlad. differ. 130. num. 2. & novissime D. Ant. Cabrerus in tract. de triplis, praelud. 2. num. 21. Debet valde solidum esse fundamentum eiusdem iurisdictionis, [sect. 40] in quo ubi peccatur, insanabiliter peccatur, ut pluribus ostendit Vant. in tract. de nullit. tit. de nullit. ex defect. iurisd. Et hoc fundamentum consistit in titulo, quod est veluti mandatum eiusde iurisdictionis, [sect. 41] quod nunquam admittitur, ut per testes probari possit, ut latissime tradit Mascard. de probat. concl. 1013. Portius lib. 4. comm. concl. 29. Cavalcan. decis. 45. num. 11. Greg. Lop. in l. 21. tit. 5. par. 3. & Meneses in l. transactionis plactium, num. 28. C. de transact. Qvinto, licet ad Audientias, & Rega[sect. 42]lia Consilia Hispaniae, aliquando viri Ecclesiastici, imo & iam Presbyteratus, & Episcopatus dignitate insgniti, eligi, & admitti frequenter soleant, & ex hoc plura interdum bona sequantur, quae, post alios, quos refert, considerat Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 17. n. 32. Petr. Navarretus in discurs. polit. 29. per totum, & Ego tetigi sup. lib. 3. cap. 7. n. 72. Adeo ut Menchaca de success. creat. lib. 3. §. 30. num. 312. audacter nimis scripserit, insaniam esse hoc in dubium vocare; cum id aperte permittat l. 1. tit. 4. lib. 2. Recop. In Cancellarijs tamen Indiarum, & praesertim in illis, in quibus Auditores simul sunt Quaestores crimunum, & virgas manibus portant, ut dixi sup. cap. prox. num. 7. Raro, vel nun quam hoc admissum vidi, & fere semper multis, licet enixe pententibus, denegatum, quia id earum ordinationes, & occupationes non patiuntur, licet quaedam sched. ann. 1381. tom. 2. pag. 3. iubens, ut omnes talares togas (quas Garnachas dicimus) induant, enutiative Clericos admittere videatur, cum dicat, Los que fueredes seglares traigais las dichas ropas. Quod tamen, [sect. 43] ut temere offutitum, nullam dispositionem inducit, nec sufficiens esse debet, ad subvertendas alias schedulas, id toties prohibentes, & denegantes, arg. l. si quado, C. de inoff. testam. Maxime cum etiam in Audientijs & Consilijs Hispaniae, & in alijs totius Orbis Christiani, multi doctissimi, & gravissimi viri tenuerint [sect. 44] non esse conveniens, nec tutum in conscientia, & certe ad minus sub peccato veniali prohibitum, eiusmodi munera Clericis dare, vel accipere, propter tot, ac tantas Conciliorum Ecclesiae, & sanotorum Patrum decisiones, quae id aperte repugnant, & eos ullis negotijs secularibus, & praesertim talibus, se immiscere vetant. De quibus late, ultra alios antiquiores, quos refert, bene agit Azeved. in l. 1. tit. 4. lib. 2. Recop. & in Addit. ad Curiam Pisan. lib. 2. cap. 21. in fin. Menchacam reprehendens, & insaniae notans, quod hoc dubitare insaniam appellaverit, & docens, sine speciali Pontificis dispensatione non permitti, Covarr. Carol. Grassal. Molina, & alij apud Bobad. d. num. 32. litt. F. & num. 25. & seqq. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. cap. 73. num. 6. ubi probat, quod nec iubente Episcopo seculares causas audire possunt, idem Borrell. de Magistr. lib. 1. cap. 10. per totum, ubi rationes huius prohibitionis adducit, & variorum Regnorum constitutiones, quae eam observant, Mastrill. eod. tract. lib. 2. cap. 6. Franc. Zipaeus lib. 1. cap. 37. Ioan. Azorius lib. 5. inst. moral. cap. 12. ubi hanc prohibitionem iuris divini esse dicit, & a nullo seculari Principe dispensabilem, Adam Contzen lib. 6. Polit. cap. 8. & 9. & Martin. Mager. de advocat. armat. cap. 7. num. 207. pag. 283. ubi probat opprobriu esse Clericis, rebus secularibus se immiscere, & novissime Fr. Laurent. Landmeterus de vetere Clerico lib. 2. cap. 15. pag. 47. Fr. Ant. de Molina in instruct. Sacerd. tit. 2. cap. s. §. 2. ubi probat, hanc prohibitionem non solum antiquis Concilijs sancitam, verum & in Trident. renovatam seff. 22. cap. 1. Et certe de iure nostro, quidquid dicat l. 1. tit. 4. lib. 2. Recop. manifesse probatur in l. 28. tit. 6. par. 1. & in l. 10. tit. 3. lib. 1. Recop. ibi: Ningun Clerigo, que sea ordenado de orden sacro, ni bomber Religioso, no sea Alcalde. Et idem in Advocatis tradit l. 15. tit. 16. lib. 2. Recop. quas leges, & alias Regni, idem prohibentes male servari queritur Burg. de Paz in l. 2. Taur. num. 77. & de alijs similibus Galliae, Guillerm. Bened. in cap. Rainutius, verb. Et uxorem, num. 447. Et de iure communi, etiam in Sacerdotibus Ethnicis, idem sentit Paul. I.C. in non distinguemus, D. de arbit. & in Christianis, Impp. in l. repetita, & in l. placet, C. de Episc. & Cler. & in l. consulta divalia, C. de testam. Quorum decisio, & ratio potest confirmari ex pluribus, quae [sect. 45] de damnis, & vitijs fori, & litium, iudicum, & litigantium, elegetissime tradit Seneca lib. 2. de ira cap. 7. & seqq. & Plin. Iun. lib. 2. epist. 3. qui inde concludit: Nos qui in foro, & veris litibus terimur, multum malitiae, quantumvis nolimus, addiscimus. Quod loge certius erit, si a mplectimur etymologiam cuiusdam Concilij Romani, celebrati sub Silvestr. I. act 1. cap. 16. quod refert, & inter alia sancta Ecclesiae Concilia enumerat Franc. Iover. 1. par. fol. 10. col. 4. post princip. ubi inquit, [sect. 46] quod Curia dicitur a cruore. Vt omittam, quod quavis supra dicta deficerent, vel ex eo, ad eiusmodi provisiones clericorum, raro devenire oporteret, quia non usquequaque compertum est, an [sect. 47] Ecclesiastici ad secularia haec officia vocati, pro delictis in eisdem officijs comissis, sui fori privilegium amittant, ut infr. c. 8. dicemus, & interim patere poterit ex copiosa remissione Aug. Barbosa in collectan. cap. Sacerdotibus 2. n. 4. ne Cler. vel Monach. & Petro Surdo, omnino legendo, cons. 396. ex num. 32. vol. 3. & Marta de iurisd. 4. par. centur. 2. cas. 127. Sexto, in Auditoribus Hispaniae, cum plures numero sint, & Regem, ac Regium Senatum in proximo habeant, non multum curatur, an ex ea provincia, imo & urbe orti, vel oriudi sint, ubi ad Magistratum vocantur, atque eliguntur. Atvero in Audientijs Indiarum cum Ministrorum potestas ad pauciores iudices, & inter pauciores subditos contrahatur, & necessitudinis, atque amicitiae vincula periculosiores effectus producere possint, quo liberius, ac sincerius iustitiam administrare, & distribuere possint, summo semper studio cutatum est, & curari debet, [sect. 48] ne in propria patria, vel natali provincia Magistratum exerceant, prout & in Correctoribus similiter caveri dixi sup. hoc lib. cap. 1. n. 9. & de iure communi probatur in l. nulli, C. de off. Rect. prov. l. nullus apparitorum, C. de divers. official. lib. 12. ubi Bart. & DD. text. & gloss. in l. bi. qui, D. ex quib. caus. maior. l. ult. C. de crim. sacril. ubi sacrilegij crimen incurrere dicitur, qui ultra eam provinciam, in qua provicialis, & civis habetur, Magistratum gerit, nisi hoc ei Imperator ultronea liberalitate indulserit. Que text. eius rationem adiungens, Hispanis verbis transtulit. l. 11. tit. 18. par. 1. l. 10. tit. 2. l. 4. tit. 6. lib. 3. Recop. & ad Fisci Advocatos extendit Iul. Paul. lib. 5. sentent. tit. 12. sic inquiens: In ea provincia, ubi quis originem ducit, officium Fiscale administrare prohibetur, ne aut gratiosus, aut calumniosus apud suos esse videatur. Et tradunt alia Simanc. Aviles, Azeved. & alij, quos refert Bobad. omnino legendus, in politic. lib. 1. cap. 12. ex num. 23. ubi similes leges in Francia, Italia, & alibi esse, & observari dicit, Lud. Gomez. ad Reg. Cacel. de idiom. reg. 1. pag. 2. ubi eas sanctissimas vocat. Ioan. Horos. in l. si eadem. D. de offic. assess. late Mastrill. de Magist. lib. 2. cap. 7. Borrel. eodem tract. lib. 1. cap. 5. Pined. in Eccles. pag. 971. Zipaeus de iudic. lib. 1. cap. 36. Melch. Iunius in quaest. polit. q. 15. pag. 69. Patric. de Repub. lib. 3. cap. 2. & Grimal. de optim. Senat. lib. 1. Quod tamen (ut dixi) limitatim intelligendum est, de naturali eius urbis, vel provinciae, in qua Magistratum gesturus est. Nam de [sect. 49] alijs provincijs vicinis, vel de eodem Regno, quod sub se plures provincias habet, nihil prohibet, quod quis ad talem Magistratum promoveatur, imo regulariter hi, qui sunt naturales Regni, in eiusmodi muneribus, & in alijs civilibus, & Ecclesiasticis, & militaribus praeferri debent; & ut aliqui tradunt, cum [sect. 50] omnimoda exclusione exterorum, vel peregrinorum hominum, quorum gubernatio multis suspecta, & periculosa videtur, l. fin. C. de off. Praef. Praetor. l. verum, C. de incol. lib. 10. ubi DD. l. 3. tit. 5. lib. 3. Recop. l. 1. tit. 11. par. 2. Quamvis alij, eos, ubi meritis excellunt, admitti posse, & apud Athenienses, & alios admissos fuisse, tradant, ut late & docte, plurima de his omnibus congerens, ultra Auctores proxime relatos, disputat Chassan. in Catal. glor. mund. par. 11. consid. 22. Petr. Greg. de Repub. lib. 4. c. 6. n. 9. & 10. Mastrill. d. cap. 7. ex n. 27. Borrell. d. cap. 5. ex n. 23. AElian. de var. histor. lib. 14. pag. 138. Misyng. obs. 30. n. 4. Thorus in coped. decis. verb. Regens, pag. 45. Riccius collect. 2020. par. 7. & alij plures apud Cened. collect. 56. ad Decretal. n. 7. & Dom. Acuna in cap. nec emeritis, 61. dist. n. 2. & omnium optime, plura ex omni litteratura recolliges Dom. D. Laurent. Ramirez a Prado de Consil. & Cosiliar. lib. 3. c. 6. per tot. ubi eiusmodi observatione omni iuri conforme, & omniu fere gentium usu receptam, ostendit, & noviss. Ioan. Brant. de Senat. lib. 1. cap. 16. ubi Senatores ex civibus, hoc est Regnicolis eligedos esse concludit, Ioan. Filesac. lib. 2. select. in Euripo Seculi cap. 3. in fin. iunctis alijs, quae de beneficijs Ecclesiasticis omni iure indigenis conferendis, dixi sup. lib. 3. cap. 19. per totu, & traditis a D. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 9. num. 12. & seq. ubi tractat, an in nostris Indijs [sect. 51] Auditores recusari possint ob id tantum, quod sint ex patria alicuius ex litigantibus? nimirum quia familiaritas, vel affectio, quae ex hoc inducitur, eos quodammodo suspectos reddit. Quemadmodum & amicitiae, ac necessitudines, quae contrahi solent ex longa alicuius Ministri habitatione, & iustitiae administratione in aliqua provincia. Qua de causa saepe actum est, [sect. 52] utrum expediat Auditores Indiarum non creari perpetuos, sive ad beneplacitum [sect. 53] Principis, quod idem valet, ex vulgari doctrina gloss. in l. Iurisperitos, D. de excus. tut. quam late exornant plures Auctores, quos retuli sup. lib. 2. cap. 2. n. 23. & in nostris terminis Menoch. lib. 1. de arbitr. quaest. 68. ex num. 22. ad 26. Borrell. d. cap. 12. num. 69. Cabed. decis. Lusit. 20. per tot. 1. par. Callist. Remirez, qui alios plures adducit, de lege Regia, §. 7. num. 8. & Martin. Mager. de advocat. armat. cap. 16. n. 327. pag. 696. Sed tantum temporales, vel taliter, quod alternative de alijs Audientijs in alias facile mutari possent, sicuti constat ex epist. missa ad Peruan. Proregem Dom. D. Lud. a Velasco 3. Febr. ann. 1603. & novissimo decreto Regis, ac Dom. nostri Philipp. IV. nunc feliciter regnantis, ann. 1629. qui visa & attenta prudentissima consutatione sibi super hoc articulo facta a supremo Indiarum Senatu, tandem decrevit [sect. 54] Praesides dictarum Audientiarum, qui togati non essent, sed ut dicunt, Cavalleros de capai espada, per octo tantum annos creari, & conservari in officijs debere; in alijs autem togatis earum Ministris, nihil nunc innovari, sed perpetuos, ut antea creandos esse, ita tamen[sect. 55] ut ubi sinistrunm aliquid de ipsis audiri contingeret, visitatio adversus eos decerneretur, vel in alias Audientias mutarentur, ac mitterentur. Quae decisio sumta videtur ex resolutione qaestionis, [sect. 56] utrum conveniat Magistratus annales, biennales, triennales, vel aliter temporales esse, an vero perpetuos? Inqua frequentius receptum est, Praetorum, Correctorum, & aliorum similium Magistratuum officia, convenienter, ob varias, & graves causas, temporalia esse posse, & debere. Senatorum autem, vel Auditorum, Quaestorum criminum, ac Fiscalium, qui ad Regia Consilia, vel Cancellarias, meritis, virtutibus, & studijs praecedentibus, & suffragantibus provehuntur, in perpetuum conservari oportere, nisi ipsi aliquod delictum privatione, vel suspensione dignum admiserint; ut videre poteris apud Aristot. lib. 2. Polit. cap. 7. Afflict. ad constit. Neapol. lib. 1. rubr. 92. num. 9. Capic. decis. 121. num. 5. & ex ijs, quae late & docte, post plures alios, quos refert, tradit Simancas lib. 8. de Repub. cap. 37. Bodin. de Repub. lib. 4. cap. 4. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 17. per totum, Borrell. dict. tract. de Magistr. lib. 1. cap. 12. Mastrill. eodem tract. lib. 1. cap. 23. Pined. in Eccles. pag. 503. Melch. Iunius quaest. polit. 27. pag. 135. Bessol. dissert. 3. de Magistr. cap. 2. num. 5. Adam Contzen lib. 7. Polit. cap. 10. & Zipaeus de iudicib. & Magistrat. lib. 1. cap. ultimo. Septimo, licet valde aritiqua & generalis sit prohibitio, [sect. 57] ne provinciarum Rectores, vel Magistratus, duranue officij tempore, intra fines provinciae sibi commissae uxores ducant, vel filios, aut filias suas ducere patiantur, tum propter metum, & impressionem, quae in eiusmodi matrimonijs intervenire solet, tum maxime ob vitandas necessitudines, familiaritates, & amicitias, quae, ipsis mediantibus, generantur, & liberam iustitiae administrationem (ut supra diximus) impediunt, pluribusque recusationibus occasionem praebent, ut constat ex l. si quis officium 38. l. qui in provincia 57. l. Praefectus 63. l. eos 65. D. de ritu nuptiar. l. cum hic status, §. final. D. de donat. inter. iuncta gloss. ibi, verb. Moreretur, l. etsi contra, C. de nupt. l. unic. C. si quacunque praedit. potest. l. unic. C. si Rect. provinc. & Novell. Leonis Imper. 22. Quibus de iure nostro Regio consonat text. in l. 2. tit. 14. par. 4. l. 6. tit. 7. par. 3. l. 25. tit. 4. lib. 2. Recop. cum alijs, quae ultra Scribentes in dictis iurib. praecipue Bald. num. 2. & 10. in d. l. unic. C. si Rect. provinc. tradit Ias. in l. Principalibus, n. 2. & Dec. num. 4. D. si cert. petat. Tiraq. in l. 1. connub. 1. par. gloss. 1. n. 45. Guiller. Forner. lib. 2. select. cap. 3. & lib. 3. cap. 6. Puteus de synd. verb. Syndicantur officiales, n. 76. Aviles in cap. 2. Pretor. verb. Mercaderias, num. 37. Matiez. in dialog. Relat. 3. par. cap. 31. ex n. 1. & plurimi alij relati a Bobad. in Polit. lib. 5. c. 1. n. 207. litt. B. & cap. 3. n. 96. litt. F. & n. 119. Mastrill. de Magistr. lib. 5. cap. 6. n. 121. & seqq. Nicol. Bellus de stat. polit. lib. 1. discurs. 34. Regn. Sixtin. de Regal. lib. 2. cap. 11. num. 44. & seqq. Brisson. de iure conub. pag. 50. & seqq. Anton. Gomez. in l. 49. Taur. ex num. 2. Covarr. de sponsalib. 2. par. cap. 3. §. 8. Molin. de primogen. lib. 2. cap. 6. num. 6. & late Carol. de Grassis de effect. clericat. effectu 2. numero 81. ubi simul varias quaestiones hunc articulum concerentes disputant, & resolvunt: & has leges, licet [sect. 58] a Principibus secul aribus conditae sint, valere concludunt, quia non tollunt vim, & robur matrimonij contra earum dispositionem celebrati, quod secularis potestas facere nequit, sed tantum ex iustis rationibus, & boni publici consderatione, poenas in eos statuunt, qui interdicta sibi matrimonia contraxerint, quod recte facere possunt, secundum magis veram, & communem sententiam Theologorum, & Canonistarum, de qua ultra ipsos, plurimis alijs Auctoribus, & exemplis adductis, agit Eman. Costa in l. cum tale, §. si arbitratu, ampllat. ult. num. 44. D. de condit. & demonstr. Barbosa in l. 1. 1. par. ex num. 36. vers. Sed his non obstantibus, D. solut. matrim. Menchac. de success. creat. lib. 1. §. 10. num. 626. Baeza de non meliorand. cap. 18. ex num. 2. Pichard. in Rubr. de inoffic. testam. n. 43. Cancer. 1. p. var. resol. cap. 24. Petr. Surd. cons. 215. n. 20. Annae. Robert. lib. 2. rer. iudic. cap. 9. Petr. Greg. lib. 9. syntag. cap. 3. n. 24. Mandel. cos. 315. & cons. 331. Ramon. cons. 95. num. 30. & 31. Paschal. de virib. pat. potest. 2. par. cap. 15. ex num11. Thesaur. lib. 1. quaest. forens. q. 74. ex num. 3. Molina de iust. & iure, tract. 2. disp. 576. vers. Contrariam sententiam, Carol. Tapia ad consuet. Neapol. rubr. 12. num. 14. P. Rebellus de oblig. iust. lib. 2. de matrim. q. 14. num. 9. vers. Vnde caute, pag. 293. ubi constanter tenet, & docet [sect. 59] Principes posse iustis de causis impedire subditorum matrimonia, sed non cogere, & Thom. Sanch. de matrim. lib. 4. dis. 22. in fine, & quae. 23. & Basil. Pontius eod. tract. lib. 4. cap. 20. num. 16. 17. & 18. quos duos, & Ioan. Gutierrez, miror, in uberrimis illis tractatibus hanc quaestionem de interdicto matrimonio Magistratuum, cum ita frequens, & obvia sit, specialiter non tetigisse. Nullibi tamen dicta prohibitio [sect. 60] magis stricta, & enixius concept, ac repetita invenitur, qua in Praesidibus, Auditoribus, caeterisque Ministris Andientiarum Indiarum, ut constat ex multis schedul. instructionibus, & ordinat. de hoc agentibus, & amissionem officij, aliasque poenas imponentibus ijs, qui talia matrimonia contraxerint, vel expresse, aut tacite quovis colore quaesito, liberis contrahentibus, assensum praebuerint. Quarum plures reperies in 1. tom. impress. pag. 351. ubi legitur quaedam ann. 1575. quae ad longum refert omnes causas, & rationes huius prohibitionis, quae tandem reducuntur ad eas, quas supra perpendimus, & pag. 333. extat caput instruct. Proregum, quod iubet, ut vigilantissimi sint in huius prohibitionis observatione, & poenis transgressoribus irrogandis. Et pag. 353. emicat illa alia schedula data Vianae 15. Novembr. ann. 1592. quae prohibitionem, & poenas extendit etiam ad eos: Que trataren, o concertaren de casarse por palabras, o promessa, o escrito, o con esperanca de que se les ha de dar licencia para que se puedan casar en los distritos donde tuvieren sus oficios, o embiaren por ella: quae renovata reperitur per aliam 12. Maij ann. 1619. omnino his licentijs ostium deinceps obserandum constituens: I que esten advertidos los dichos Ministros, que no se ha de admitir memorial, ni peticion en el Consejo sobre ello, sino antes executar la pena, i caer en la culpa, que se les impondra si lo intentaren. De quibus schedulis, & alijs similibus plures leges designatas reperies in summario Recopilationis, quae paratur ad leges Indiarum lib. 2. tit. 13. ex l. 66. ad 71. ubi fit metio alterius sched. datae Lermae 19. Iulij ann. 1603. quae iubet: [sect. 61] Que a los Oidores que se casaren, i a los demas Ministros, a quien est a prohibido no se les acuda co el salario, desde el dia que trataren de ello. Et addo notabile epist. 28. Mart. ann. 1620. Peruano Proregi Dom. Principi Squillacensi direct, quae narrat casum cuiusdam Auditoris, qui contra hac prohibitionem in matrimonijs duorum filiorum deliquit, cum antea ab eodem Prorege ne id faceret admonitus fuisset, & inquit: Que passando la libertad a no temer las penas legales, sera conveniente aumentarlas con mayor demostracion, siendo, como es, el fin de la lei, escusar estos casamientos, por los danos que les preceden, i se les siguen, i para remediarlos, los que no temen el mal desu hora, i perdida de oficio, sera justo lo sientan en sus haziendas con mayors penas. Quarum schedularum mentionem sacientes, plura de dicta prohibitione, & eius iustificatione, & necessitate in provincijs Indiarum, tradunt Matienz. in tract. M.S. de moderat. Reg. Peru, 2. par. cap. 1. D. Carrascus ad leg. Recop. cap. 9. num. 271. & seqq. & D. Thom. Carlevalius, omnino videndus, de iudicijs, disp. 2. quaest. 1. n. 68. pag. 41. Quamvis Matienzus [sect. 62] eas practicari stricte debere arbitretur in Audientijs urbium paucoru vicinorum: in Mexicana autem, & Limana, quae incolis abundant, facilius dispensari, & licentiam concedi posse, quemadmodum & in Hispania passim concedi videmus, ita ut peti hoc magis quam praestari soleat, ut alias inquit Iur. Consult. in l. 1. §. permitt. D. de aqua quotidiana. Quinimo, & [sect. 63] in Gallia nunquam iudicibus perpetuis reperiuntur prohibita matrimonia, quia censent, id esse, eos perpetuo ad coelibatum damnate, cum extra provinciam non facile uxores invenire soleant, vel eis incentivum peccandi, & amasias & concubinas habendi, praestare, quarum illecebris, plus quam uxoris affectu a rectae iustitiae administrationerevocari poterunt, ut tradit Robert. Gaguin. lib. 10. hist. Frac. in vita Lud. XI. Guillerm. Bened. verb. Duas, num. 44. Aufrer. tit. de excess. official. cap. 9. §. praeterea, & Pet. Gregor. lib. 9. syntagm. cap. 12. num. 14. Et sane his diebus aliquas dispensationes factas vidi etiam in Audientijs Indiarum, sed nihilominus dicta prohibitio in suo robore perdurat. Quae tamen [sect. 64] restringenda est solum ad casus & personas, de quibus loquitur, quaeque actuale domicilium in ea provincia habent, non si iam retro in aliud transmigraverint, dummodo illud fraudulenter non fecerint, ut de hac quaestione, & alijs agentes, resolvunt Auctores supra relati, & plene & docte plura in causa propria congeres Dom. D. Sebast. Zambrana de Villalobos, Eques Calatravensis, & in supremo Regio Castellano Senatu meritiss. Consiliarius, in Allegatione typis excussa ann. 2624. Nam cum sit poenalis, & odiosa, & matrimonij impeditiva, etiam ex paritate, vel maioritate rationis extendi non debet, ex iurib. vulgat. & signanter in nostris terminis [sect. 65] ex l. ult. D. de concub. quam merito notabilem appellat Roman. sing. 487. ubi prohibitio ducendae uxoris intra provinciam non extenditur ad ducentem concubinam, licet in eis par, aut maior ratio urgere videatur, ut advertit, & probat Additio ad Rom. ibid. & Puteus in tract. de synd. verb. Adulterium officialis, per totum. & maxime num. 8. & 11. Octavo, quamvis is favor in iure Magi[sect. 66]stratibus propter ipsorum dignitatem, ac Reip. utilitatem concedi soleat, ut interim dum officium exercent, litibus vexari non possint, ne ab administratione iustitiae avocentur, vel impediantur, ut constat ex l. pars litterarum 48. D. de iudicijs, l. in civile 24. D. de legib. l. nec Magistratibus 32. D. de iniurijs, l. 2. D. de in ius vocand. l. si reus 12. D. iud. sol. Authent. ut iud. sine quoq. suffrag. §. si quis autem propter, iuncta gloss. ibi verb. Habentis, l. 2. tit. 7. par. 3. cum alijs, quae tradunt Bart. num. 2. & Ias. 7. in l. si quis in iudicio, D. si quis caut. ubi, quod nec per procuratorem comparere tenentur, Socin. regul. 306. Boer. decis. 11. num. 2. par. 1. Aviles in cap. 9. Praetor. ex num. 3. Barbosa in l. si quis postquam, a num. 148. D. de iudic. Quintanad. de iurisd. lib. 1. cap. 4. num. 10. & 14. & plurimi alij, quos refert Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 1. numer. 46. & Mastrill. de Magistrat. lib. 6. cap. 5. a num. 4. Hoc tamen, inter alias limitationes, quas ipsi ijdem DD. adducunt, eam recipit, [sect. 67] ut non procedat in Senatoribus Regijsque Auditoribus, atque alijs Magistratibus, qui perpetui esse dicuntur. Quoniam tuc actiones civiles, vel criminales, si quae forte contra eos movendae essent, non tam suspendi (ut in iudicibus temporalibus fit) quam prorsus, adimi viderentur. Et hac propter iure communi statutum fuit, ut in civilibus coram ordinarijs iudicibus, in criminalibus coram ipso Principe, supremave eius Curia coveniri possint, vel coram alijs quibus idem Princeps specialiter hanc coguitionem comiserit, sub modo, & forma, quae resertur in l. 2. & 3. C. ubi Senat. vel clariss. ubi DD. Bald. cons. 52. in fin. vol. 5. Rebuff. de evocat. art. 2. Chassan. in Catal. 7. par. consid. 3. Ian. Langlaet is lib. 7. semest. cap. 18. per tot. Menoch. Farin. & plures alij, quos refert Mastril. d. cap. 5. ex. n. 134. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 62. n. 36. & 60. Gabr. Berart. in specul. visit. cap. 2. & noviss. D. Thom. Carleval. de iudic. disp. 2. q. 7. sect. 1. n. 791. cum multis seqq. ubi dispitat, an hoc privilegium, quod in criminalibus habent Regij Officiales, & Magistratus, active, & passive accipiendum, & practicandum sit. Et cum his decisionibus iuris communis convenire videntur de iure Regio [sect. 68] Hispaniae l. 15. tit. 1. par. 7. l. 2. & 3. tit. 24. par. 4. l. 19. tit. 5. lib. 2. Recop. dum iubet: Que los pleitos de Oidores, i de sus hijos, i yernos no se sigan, ni pidan en da sala, o salas de los taeles Oidores, & l. 10. tit. 3. lib. 4. Recop. quae dispoint, quod ijdem Auditores per casum Curiae ad Audientias, in quibus resident, lites quae eos, vel suos tangunit, adducere nequeant, iuxta l. qui iurisdictioni, D. de iurisd. omn. iud. Quodtame [sect. 69] active accipiendum esse novissime, & bene (iudicio meo) intelligit D. Carrasc. in tract. de casibo. Curiae, n. 102. Nam passive, hoc est, parte adversa casum Curiae contra, Auditorem petente, nullatenus impeditur, tum ex generalitate l. 5. tit. 3. par. 3. ibi: Contra algun poderoso; tum praecipue de iure municipali Indiarum ex ordin. 27. Audientiarum ann. 1563. quae habetur 2. tom. impress. pag. 56. & inelius quam dictae leges Regiae formam procedendi in civilibus causis Auditorum praescribit, his verbis: Item que el nuestro Prefidente i Oidores no puedan traer en la dicha nuestra Audiencia en primera instancia pleito alguno suyo, ni de su muger, e hijos. I de estos pleitos conozcan los Alcaldes ordinarios, i vengan en grado de apelacion al nuestro Consejo de las Indias, siendo la causa de mil pesos, o dende arriba i fi el particular quisiere apelar para la nuestra Audiencia, i no para el Consejo. lo pueaa hazer: mas el Oidor, e su muger, e hijos no tengantal eleccion. Et iterum dicitur in ordin. 32. Item mandamos, que quando alguna persona quisiere pedir, o demandar algo a alguno de los nuestros Oidores, lo puedan hazer ante la dicha nuestra Audiencia, o ante los Alcaldes ordinarios, i pueda apelar de los dichos Alcal des Para la dicha nuestra Audiencia. Et cum Prorex Mexicanus Dom. D. Ant. de Mendoca scripsisset, sibi honestius, & congruentius videri, ut de causis civilibus Auditorum, & Ministrorum Audientiae, privative coram solis Proregibus ageretur, responsum ei fuit per epist. ann. 1552. dict. 2. tom. pag. 56. ut leges Regni circa eas servaret: Por manera que sean convenidos ellos, i sus criados ante los Alcaldes ordinarios, si la parte quisiere, i sino que los pueda pedir en essa Audiencia Real. Qui textus multo magis iuvat opinionem D. Carrasc. de qua sup. dum casum Curiae privatis Contra Auditores litigantibus, si ipsi eo uti velint, indulgere videtur. Atque haec quidem in nostris Auditoribus Indiarum in causis civilibus, sive pecuniarijs disposita sunt. In criminalibus autem [sect. 70] ubi Regij Auditores extra officium delinquunt, per antiquiores ordinat. d. Audiet. an. 1530. & noviores d. ann. 1563. ordin. 35. dispositu extat, quod Proreges, vel Praesides Audientiarum contra eos cognoscant, & procedant, fimul cum ordinarijs iudicibus locorum, ubi tales Audientiae resident, quos dicimus Alcaldes ordinarios, cum qua ordinat. conveniut sched. an. 1550. & 1552. eo excepto, [sect. 71] quod Mexici ad instantiam Proregum ipsis solis haec potestas mandata fuit per epist. an. 1550. d. 2. to pag. 56. ob rariones in ea relatas. Limae autem, & alibi dictae ordinationes ad unguem servantur, quavis hoc multum recusabat Dom. Prorex Marchio de Montesclaros, inquiens, tale associationem cum Alcaldis ordinarijs tanti muneris dignitati non convenire. Cui tationi, & illa addi potest, quae in simili refertur a Iano Langlaeo ubi sup. pag. mihi449. nimirum indignum, & quasi monstrosum videri, [sect. 72] municipalem, obnoxiumque iudice capitalem quaestionem in eum exercere, cuius iurisdictioni ipse subsit, quique quodamodo vitae necisque imperium in eum habeat. Sed nihilominus, interim dum contrarium non statuitur, dictis ordinationibus stare debemus. Ea tamen cautione, [sect. 73] ut Proreges, vel praesides, non facile, nec pro quovis delicto, adversus Auditores procedant, vel Audietiae ingressu interdicant, & multo minus incarceratos, etiam intra proprias domos, retineat; hoc enim eis graviter prohibetur in schedul. quae de ipsis honorandis loquuntur, quarum memini sup. hoc cap. n. 21. & magis in terminis in illa Matt. 17. April. ann. 1623. cum Dom. Proreg. Mexic. March. de Gelves loquente, & eum reprehendente, quod quendam eiusdem Cancellariae Auditore, quem ut collegam habere, & honorare debuisset, officio interdixerit, & incarceraverit, iubetque, ut statim eum relaxet. Quinimo, [sect. 74] & per ordin. Imp. Carol. V. ann. 1530. etiam in causis criminalibus arduis, ubi corporalis poena irroganda esset, nullo modo permittebatur Proregibus, aut Praesidibus eam executioni madare, sed potius ut reos cum sufficieti custodia, & causae meritis ad Principem mitterent, prout & iure Romano [sect. 75] etiam in causis Decurionum fieri solebat, nisi forte tumultus, vel cohorta seditio, maturari supplicium expostularet, l. qui caedem 16. D. ad leg. Cornel. de sicar. l. Divi sratres, §. fin D. de poen. l. 6. §. 9. D. de iniust. rup. d. l. fin C. ubi Senat. vel clariss. l. curiales qui honorariam, C. de Decurion. lib. 10. l. 2. C. de off. Praef. Praet. August. Authent. de mand. Princip. §. ult. Auth. ut. iud. sine quoq. suffr. & Auth. ut. omn. iud. tam. civil. quam provinc. cum pluribus alijs quae adducit Thom. Gramm. decis. 60. n. 22. Ant. Gom, 3. var. c. 3. n. 2. Menoch. de arbitr. cas. 518. Farin. tit. de carcer. q. 17. n. 5. Mastrill decis. Sicil. 188. n. 28. Par. 2. & d. lib. 6. de magist at. cap. 5. n. 134. & seqq. Berart. & Langl. ubi sup. & Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 21. n. 124. Sed haec omnia plenius & expressius disponi videntur de code nostro iure Indiarum, per quanda [sect. 76] noviorem sched. 5. Sept. an. 1620. directa ad Mexic. Proreg. Dom. March. de Guadalcazar, quae duas quidecotinet partes. In quarum prima propter distantiam itinerum, & breviore partis lesae satisfactione antiquiores schedulas renovat, quae Proregi (ut diximus) Mexicano soli, & privative concedunt, ut possit contra Auditores, & alios Ministros pro delictis extra officium comissis procedere, de officio, vel ad petitione Pattium querelantium; & causas, prout de iure inventerit, etia in poenis personalibus, aut cor poralibus terminare. In secuda vero de delictis in officio, sive occasione officij agere videtur, & cohaereter ijs, quae supra de iure communi, & Regio Indiaru retulimus, solum facultate carcerandi, & processum fulminandi contra dictos Ministros concedit, ubi qualitas criminis adeo enormis fuerit, ut celerem, & publicam satisfactionem requirat; sic enim verba concepta sunt: Por casos, excessos, i delitos tales, en que se pueda temer, i recelar algun dano considerable, o sedicion, o alboroto popular, o otro delito tan enorme, i notorio, en que por la publica satisfacion conviniesse hazer alguna demostracion: quae schedula arbitrio Proregum remittere videtur, quae delicta hac animadversione digna videantur. Et per alias similes, & propter eximiam Proregalis muneris auctoritatem, & Regiae personae in eo repraesentationem, inquit Mastrill. dict. cap. 6. num. 142. & seqq. se multoties vidisse [sect. 77] in Regno Siculo, & Neapolitano quod proreges contra Senatores procedebant, & absque speciali Regis commissione manum imponebant in exorbitantijs, quatenus necessaria erat ad conservationem Regni, vel utilis, & quomodolibet opportuna ad beneficium Reipub. Qua [sect. 78] tamen Ego non facile (ut iam praedixi) eos uti vellem, & consulerem, in delictis extra officium commissis, & multo minus in his quae in officio, vel circa officium commissa esse dicun tur, quia eis Porta panderetur, ut Senatores, sive Auditores nimis intimidarent, si procedere, & officio suspendere possent, quod quidem est, & regulatiter esse debet, de reservatis Principi, [sect. 79] qui solus removet officialem, quem ipse probavit, l. 2. C. de agent. in reb. lib. 12. Luc. de Pena in l. contra publicam, C. de re milit. eod. lib. Bossius in prax. tit. de Regal. num. 34. Menoch. omnino videdus, qui alios adducit, lib. 1. de arbit. q. 55. per tot. & ita innuere videntur sched. sup. relatae. Vbi tamen crimen Ministro obiectum, notoriam sordem, vel gravem, & scandalosam negotiationem, aut baratariam contineret, non [sect. 80] vererer Proregibus, de quibus Rex in tot, ac tantis rebus valde gravibus fidit, hanc etiam facul tatem concedere; prout vidi his proximis diebus supremum Senatum Indiarum sensisse, & censuisse in ardua causacuiusdam Fiscalis Mexicani, & aperte permitti videtur [sect. 81] in l. si quis 3. C. de off. Praef. Praet. Orient. ubi Impp. ita eam Praefecto concedunt, ut nolint ad se delicti relationem, sed punitionis remitti, ibi: Ad nostrae mansuetudinis sententiam non crimina, sed vindicta referatur, l. 3. C. de lucr. advoc. d. Auth. ut iud. sine quoq. suffr. §. volumus, ibi: Licentia damus etiam examinare violentias, & reos inventos privare cingulo, & nostrum ordine in provincijs adimplere, cum alijs, quae adducit Roman. cons. 467. n. 1. & in fine, Boer. q. 149. n. 16. & 17. Menoch. sup. n. 13. & 14. & casu 341. n. 3. ubi docent, etiam inferiore a Principe ex iustis causis, posse aliquem Magistratum a suo officio, & munere, suspendere, aut removere, & iustas causas esse aiunt, nimiam negligentiam, aut insufficientiam, & praecipue si in suo officio prevaricatus fuit, vel aliter ip sum officium contemsit. Idem etiam tradit Petr. Belluga in specul. Princip. rupr. 26. de privat. off. num. 6. & magis in noftris terminis Scipio Rovitus in pragm. 3. tit. de official. facri Regij Consilij, num. 8. pag. 385. ubi tenet, [sect. 82] Officialem de depraedatione convictum, etaim inconsulta Regia Maiestate, ab ordianrio puniri posse. Quod adhuc magis fulcitur ex eo, quia si in d. sched. ann. 1620. hoc per mittitur in crimine, quod seditione movere posset, multo magis in subornatione concedi debet, [sect. 83] quae & sacrilegio, & crimini laesae Maiestatis comparatur, ut docet gloss. & DD. in Auth. sed novo iure, C. de poena iud. qui male iudic. Puteus de syndic. in evidential. n. 9. fol. mihi77. ubi, quod is, qui iustitiam baratavit, dicitur proditor, Tiber. Decian. lib. crim. cap. n. & plures alij, quos refert Farin. 3. tom. crim. quaest. 111. art. 1. per tot. Qnibus addo Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 21. num. 124. in fine, ubi docte concludit. [sect. 84] Que todas las leyes q prohiben proceder contra las per sonas constituidas en dignidad, sin consulta de superior, se entienden quanto a no poder castigarlos, pero no para no poder prenderlos, per iura & DD. quae ibidem allegat. Et praeterea considero, per easdem Indiarum sched. & instruct. Proregum, quae habentur d. 1. tom. pag. 349. & seqq. & pag. 317. eis summopere iniunctum, [sect. 85] ut attente, & solicite caveant, ne Auditores in munerum receptione, & prohibitis negotiationibus, aut mercimonijs excedant, ut dixi sup. hoc cap. n. 18. Eademque potestas citra ullam dubitatione illis conceditur in cognoscendo, & procedendo ad executionem poenarum contra Ministros, qui interdicta matrimonia pro se, vel suis liberis contraxerunt, iuxta ea, quae notavi sup. num. 60. & signanter per caput 33. instruct. Proreg. Novae-Hispaniae ann. 1596. dict. 1. tom. pag. 353. & noviss. sched. Matr. 20. Novemb. ann. 1621. ubi fit specialis relatio aliarum schedularum, & quantum eas ad ungue observari conveniat, & subijcitur: Que los Virreyes, i los Presidentes las baga guardar inviolablemente, executando la pena en los transgressores, i dando luego aviso para q se provean sus placas, i que los Presidentes que estuvieren subordinados a Virreyes, le remitan a el los papeles, &c. Quod ita absque ulla haesitatione quotidie praxi servatur; [sect. 86] & si de contractu, vel tractatu interdicti matrimonij notorie constat, Proreges, vel Praesides, qui Proregibus non subsunt, meri, & puri executores dictarum schedularum esse videatur, & solum procedunt ad declarandum contraventorem in poenas in illis impositas incidisse, iuxta text. & ibi notata in l, a Divo Pio, §. si super rebus, & §. sententiam, D. de re iud. Innocent. in cap. de caetero, num. 2. eod. Covarr. in pract. 16. num. 15. Si vero de matrimonio, aut contraventione notorie, vel sufficienter non constat, tunc breviter, & de plano formato processu, quod sibi iuxta eius merita videtur, declarat, absolvendo renum ab instantia, vel incursum pronuntiando, vel causam ad supremum Senatum remittendo. In qua [sect. 87] ad maiorem caurelam solet pronuntiari sententia declaratoria incursionis poenarum, licet illae ipso iure irrogentur, ex magis communi opinione, de qua simili dixi sup lib. 2. cap. 27. num. 87. & seqq. Quamvis ea lata retrotrahatur, & tentari possit salaria contravenientis cessasse, & in utroque foro ab eo restituenda esse ex die contraventionis, ex traditis, post alios, a Nicol. Garcia de benef. 2. tom. par. 11. cap. 10. num. 19. 20. & seqq. Et sententia [sect. 88] Proregis potest statim executioni mandari, etiam si ab a fuerit appellatum, quia solum habet locum talis appellatio quoad effectum devolutivum, & coram Regio Senatu, non coram Regia Cancellariade ea tractari debet, ut praxis observat, & colligitur ex sched. sup. relatis. Idque Mexici & Limae vidi in contradictorio iudicio obtentum, suspensis quibusdam Auditoribus, recursum ad Audientias habere contendentibus: & sane iustiffime, [sect. 89] nam ultra quam quod par in parem non habare imperium, non satis liberum iudicium inter socios, & collegas reddi posse videtur, cum societas quaedam fraternitas sit, ut notat Ias. in l. apertissimi, C. de iudicijs, Chassan. in consuet. Burg. rub. 4. §. 5. num. 24. & timeri possit, ne dissimulatione quasi mutua, indulgentiores se praestent, ut in simili ostendit Plin. lin. 4. epist. ad Quadrant. & Ianus Langlaeus lib. 7. semestr. cap. 7. in fine. Atqve haec quidem de ordinarijs congitionibus in causis Auditorum tetigisse sufficiat. Nam de extraordinarijs, nimirum syndicationibus, & vistationibus statim separato capite pertractabimus. Illud pro huius coronide animadvertisse contenti, [sect. 90] Auditores dictarum Cancellariarum in litibus pro Tribunali audiendis, breviter expediendis, disputationibus cum Advocatis ineundis, silentio observando, sententiam in conclavi, quod Acuerdo dicunt, ferendo, eiusque secreto servando, in multiloquio simultatibus, contraditionibus, sive oppiositionibus, cum alijs socijs, valde cautos esse debere, quia alias plura inconvenientia, pluresque recusationes sequuntur, & plura damna, & supplicia veteri poterunt, quae reseruntur in sched. de hoc ageribus d. 1. tom. pag. 1. l. 18. 33. & 34. tit. 4. & l. 29. & 45. cum seqq. & l. 82. tit. 5. lib. 2. Recop. de quibus ubi opus fuerit, videri possunt plura apud Greg. Lop. per text. ibi in l. 1. & 13. verb. Por palabras, tit 4. par. 3. Rebuff. ad leg. Gallic. tit. de suppicat. n. 80. fol. 308. Burg. de Paz in prooem. leg. Taur. n. 289. Segura Davalos in direct. iud. 2. par. cap. 4. n. 7. & 89. Bortell. de Magistr. lib. 3. cap. 1. & seqq. Bobad. in Polit. lib. 7. cap. 5. n. 50. & lib. 3. cap. 7. num. 7. 40. Carrasc. ad. leg. Recop. cap. 9. n. 71. & seqq. Simanc. lib. 7. de Rep. cap. 12. Ioan. Brant. in Senat. lib. 2. cap. 17. Ian. Langlaeus, omino videndus, lib. 7. semest. cap. 6. per tot. Plin. Jun. lib. 1. epist. 20. & lib. 5. epist. 6. ubi agit modo ferendi suffragij in senatu, Narbona in l. 82. tit. 5. lib. 2. Recop. & novissime D. Valenc. cons. 162. ex n. ubi plura de secreto servando. Et Dom. D. Ioan. Ant. de Vera [sect. 91] Illustriss. Comes de la Roca, in docto illo libro, quem deofficio Legati prudeter scripsit, & nunc prudentius ad praxium reducit in ordinaria pro Rege nostro apud Sereniss. Venet. Rep. Le gatione, qua praestantissime fungitur, discurs. 1. pag. 7. & 8. ubi pluta de aemulatione, & oppositione in suffragijs, de quo etiam elegater Marquez in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 5. pag. 26. & Melch. Iunius quaest. polit. 25. & callist. Remir. de leg. Reg. §. 10. ex. n. 19. # 5 CAPVT QVINTVM. De Quaestoribus criminum, vulgo Alcaldes del crimen, Audientiarum Indicarum, & quomodo, & in quibus procedere possint, & debeant, & de alijs eorum specialibus? SVMMARIVM CAPITIS Qvinti. -  1 AVditores Indiarum expepta Cancellaria Mexicana & Limensi, simul de civilibus, & criminalibus causis cognoscunt, & virgas portant. -  2 Quaestores criminum Audientiae Limanae, & Maxicane, etiam antiquiores, virgas portare iubentur. -  3 Virga est, & fuit Magistratum (praesertim criminalium) insigne, & quid denotet? -  4 Quaestores criminum in provincijs, & Audientijs Indiarum creari convenientissimum fuit. -  5 Causa quaelibet criminalis, maior est quacunque civili. -  6 Criminu puniendorum rationes, quae a Philosopbis tradantur, & quod cae maxime in provinjs Indiarum militant. -  7 Quaestores Parrici apud Romanos, qui? remissive. -  8 Crimina impunita relinquere scaeva clementia est, ex Seneca. -  9 L. 3. tit. 10. lib. 1. C. Theodos. ponderatur. -  10 Alcaldes del crimen, sive Quaestores in Audientijs Indiarum creari, & in officio vigilare plures sched. iubent, quae referuntur. -  11 Auditores in Audientijs minoribus Indiarum, & Quaestores criminum in Limana & Maxicana, qualiter exerceant iudicatum, quod vocant de Provincia, & ab eorum sententijs ad Audientias appelletur? -  12 Auditor qui sententiam tulit in iudicatu de provincia, apppellatione ad Audientiam interposita, de ea cum socijs cognoscere nequit, & quare? -  13 Iudex provinciae si in aliqua causa tanquam talis aliqus sententias interloquutorias tulerit, non prohibetur in eadem quoad principale ad Audientiam appellata, cum caeateris Auditoribus iudicare. -  14 Iudex provinciae si in possessorio alicuius causae pronuntiavit, & postea eadem causa in petitorio per alium iudicem terminata, ad Audientiam in qua residet, per appellatione deseratur, an ab eius cognitione abstinere debeat? -  15 Possessio licet nihil commune habere dicatur cum proprietate, fallit ubi in venture possesorij petitorium continetur. -  16 Causa an sit civilis, vel criminalis si inter Auditores, & Quaestores criminum disceptetur, qua forma & regulis haec disceptatio terminari debeat? -  17 Iurisdictonis competentia si oriatur inter Quaestores criminum, & iudices ordinarios, Limae Audienti cognoscit, mexico solus Prorex, & sced. de hoc agentes. -  18 Iurisdictionis super competentia diffcultate orta, superior, ut eam decidat, adeumndus est. -  19 Competentiarum iurisdictioni causae in ter quaestores criminum, & iudices ordinatios, an in publica aula Audientiae, vel insecretiori consessum, quem Acuerdo dicunt, & Prorege Praesente videndae, & deciaedae sint? -  20 Quaestores criminum in causis criminalibus eandem superioritatem habent, quam Auditores in civilibus. -  21 Styles antiquus Cancellariae facile mutandus non est. -  22 Audientiae quaelibet aula, quod expedit, dicitur expediri, & dexidi per Praesidem, & omnes Auditores, vulgo Por Nos el Praesidente, i Oidores, & quare? -  23 Quaesiorum criminalium auctoritas non minutur ex co, quod sola una aula Audietiae de competentijs, iuridictionis, quae eos tangunt, cognoscat. -  24 Auditoribus aliqua maioritas super Quaestores criminum datur a legibus Regijs, quae referuntur. -  25 Auditores possunt iubere Quaestoribus criminum, & eos in sus mandatis, & executorijs vocare de vos. -  26 Quaestores criminum Indiarum cognoscunt de uxoratis per Indias vagantibus, & eis ad suas uxores remittendis. -  27 Vxoratos, qui relictis uxoribus, in Indijs morantur, pluribus antiquis, & novis schedulis ad uxores reduci debere, iubetur quae referuntur. -  28 Vxor an & quando teneatur fequt virum navigare volentem? -  29 Vxorati, qui relictis uxoribus, in Indijs oberrant, ut detegantur, solent banna fieri, & qualiter obligent? -  30 Proreges & Auditores non debent facile cum uxotratis dis ensare, nec eis moratorias concedere. -  31 Quaestores criminum Indiarum non debent susurronibus fidere, nec crudelitatem in supplicijs affectare. -  32 Credelitatis recordatio, miserum est instrumentum senectutis. QVemadmodvm Auditores Indicarum Cancellariarum de civilbuscausis ingradu appellationis & alijs modis cognoscunt & iudicant, de quibus in superioribus egimus. Ita [sect. 1] ijdem ipsi causas criminales ad se per appellationem a Correctoribus, sive Iudicibus ordinarijs delates, expendiunt: necnon etiam in prima instantia in loco ubi Regia Cancellaria resider, vel intra quinque ab eo leucas, aut in casibus Curiae. Estque illis promiscua, & simultanca utraque iuridicto in dictis omnibus Cancellarijs, excepta Mexicana & Limensi, in quibus Audirtores sunt distincti a Quaestoribus criminum, quos vulgo vocamus, Alcades del crimen, & diversas aulas constituunt, ut dixi sup. cap. 3. n. 7. Ideoque, exceptis dictis duabus Audientijs, aliarum Auditores virgas portare iubentur, & similiter Quaestores Limanae, & Mexicanae Per plures sched. & ordin. ipsarum Audient. quas reperies 2. tom. pag. 3. & 4. Adeo [sect. 2] ut etiam antiquior eorum, quamvis forte Praesidis officium ob mortem, vel absentiam eius exercear, a virga portanda excusari non possit. ut disponitut in sched. ann. 1559. Est enim & fuit virga Magistratuum, prae[sect. 3]sertim criminalium, insigne, quod veluti sceptrum Regium refert, & repraesentat, a quo ipsi iurisdictionem habent, ut docet D. Hieron. Psalm. 109. & pluribus ostendit Chassan. in catal. 1. par. consid. 83. concl. 6. Guillerm. Rovilaeus in Rubr. de iust. & iure, cap. 3. in princip. fol. 23. Petr. Greg. lib. 47. syntagm. cap. 25. num. 5. & seqq. Bobad. lib. 3. Polit. cap. 2. Aviles in cap. 42. Praetor. verb. Varas, Avend. 2. par. cap. 21. n. 2. Cael. Rhodig. lib. 21. lect. antiq. cap. 6. Borrell. de Magistr. lib. 1. cap. 1. num. 1. & 2. ubi inquit hac de causa Moysi virgam a Deo traditam fuisse Exod. 7. Mastrill. eod. tract. lib. 5. cap. 8. num. 106. & seqq. Rosin. & Dempster. lib. 7. antiq. Roman. cap. 3. & lib. 9. cap. 18. ubi de Magistratibus Romanis, & eorum Lictoribus, qui praeferebant virgarum fasces securibus alligatas, & Pier, Valerian. in Hieroglyph. lib. 41. fol. 305. ubi plura locas Scripturae ad idem adducit; & novissime, ac satis erudite noster D. Ant. Cabrerus in tract. de metu lib. 2. cap. 15. ex num. 4. Et sane [sect. 4] rectissime & prudentissime a nostris Regibus horum Quaestorum auctoritas, & porestas in his provincijs inducta fuit. Nam [sect. 5] cum quaelibet causa criminalis, maior sit quacunque civili, vel pecumaria, l. in servorum, D. de poen. l. fin. C. de ord. cognit. cum alijs late adductis a Menoch. de arbitr. cas. 464. num. 3. Farin. 3. tom. crim. q. 100. num. 59. & Dom. Valenc. cons. 43. num. 20. & 98. & iterum novissime cons. 176. n. 50. & cons. 184. num. 85. vol. 2. non minus provide de eisdem causis criminalibus iuste, & per iustos & selectos iudices terminandis, quam de civilibus curari debuit, praesertim [sect. 6] in his adeo remotis vastisque provincijs, ad quas multi ex facinorosis allarum confugiunt. Et in quibus urgentissime militant tres illae causae delictorum severe, & acriter puniendorum, quas ex Philosoph. seotencijs graviter refert A. Gellius lib. 6. noct. Artic. cap. 14. Alex. lib. 3. Genial. cap. 5. in princip. & post alios Matienz. in. dial. Relat. 3. par. cap. 65. & 66. & specialius in nostris terminis loquens in tractat. M.S. de moder. Reg. Peru, 2. par. cap. 23. & Ego in tract. de crimin. parricid. lib. 1. cap. 1. & 2. Vbi de horum [sect. 7] Quaestorum apud Romanos origine dixi, & cur Parrici appellarentur. Et nunc addo plura novissime, & doctissime adducentem Ioan, Filesac. lib. 2. select. tit. Regia Maiestas sacrosancta, cap. 13. pag. 264. ubi cum Seneca, [sect. 8] Scaevam clemetiam appellat, facinorosis hominibus connivere, Ne (ut ait Imp. in l. si apparitor, C. de cohortal.) indulgentijs crimina sublevemus. Cui similis est tex. [sect. 9] in l. 3. tit. 10. lib. 1. Cod. Theodes. ubi Impp. graviter exprimunt, quatum oporteat in remotis provincijs probatissimos, atque districtissimos Defensores, seu Quaestores esse, qui publicae disciplinae quotidianis actibus praesint, & non sinant crimina impunitate coalescere; quem text. prae oculis habuisse videntur nostri Reges in creatione horum Quaestorum criminalium (de quibus agimus.) Et [sect. 10] eadem cura, & solicitudo eis demandata conspicitur in multis sched. & ordin. Regijs eorum officium tagentibus, quas reperies in 2. tom. pag. 73. & seqq. Quae in omnibus fere conveniunt cum legib. Regni Castellae, quae habentur in tit. 7. De los Alcaldes del crimen da las Chancillerias de Valladolid i Granada, lib. 2. Recop. Et per alias sched. ann. 1568. & 1573. & ordin. ann. 1563. desinitur, qualiter [sect. 11] ijdem Quaestores in urbibus, in quibus resident, etia de civilibus causis cognoscere, & iudicare debent in Tribunali, quod vulgo dicimus, de Provincia: de quo etiam agitur in tit. 8. dict. lib. 2. Recop. Et in nostris terminis tangit D. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 9. num. 195. ubi bene advertit, quod si de sententijs, quas pronuntiavit aliquis ex his Qua storibus, ta quam iudex provinciae, appellatur ad Regia Cancellariam, in qua simul (ut diximus) Auditoris munus exercet, [sect. 12] non poterit in ea cum caeteris socijs iudicare, quia appellatum est ab eo tanquam inferiore, & sic debet se abstinere, quia alias de eodem ad eundem appellaretur, contral. eos 6. C. de appellat. iuncta gloss. ibi verb. Provocatum, vers. Item quid si coeperit, l. Praetor, D. de iurisd. omniu iud. l. fin. D. de off. assess. & alia, quae post alios tradit Scaccia de appellat. Sed, ut idem D. Carrasc. subiungit, [sect. 13] non praestabit impedimentum ad hoc, ut cum caeteris Auditoribus de causa principali cognoscat, & iudicet, quod forte tanquam iudex provinciae aliquos articulos interlocutorios in eadem causa pronutiaverit, si alter postea diffinitivam senteniam tulerit, de cuius appellatione tractatr. Et hoc iure, sive praxi quotidie utimur. Circa quam tamen in ardua causa duorum fratrum filiorum Secretarij Alvari Ruiz Navamuel de los Rios, qui super quodam maioratu contendebant, dubitatum vidi. an idem dicendum esset, [sect. 14] ubi quis tanquam index provinciae in possessorio alicuius causae pronuntiavit, & postea de eadem causa in proprietare coram ipso, tanquam iudice appellationum, terminanda, tractatur. Et quidem licet Collegae cesuerint, has causas distin ctas esse, ex vulgari regula, quod nihil [sect. 15] commune habeat proprietas cum possessione, & l. 1. D. de quib. reb. ad. eund. iud. eatur, l. nulli, C. de iudic. cap. 1. de caus. poss. cum alijs. Mihi tamen contrarium vosum fuit, ubi possessorium (ut in casu proposito) admixtam proprietatis causam habebat. Quia virtualiter eadem causa censetur, & dubitari no potest, quod licet diversi fuerint iudices possessionis, & proprieatis in prima instantia, ille tamen qui de possessione pronuntiavit, votum, ac sententiam suam iam propalaverit, & quid in proprietate iudicandum senserit, aperuerit; unde securius esse censui, ut a cosnitione appelationis in peritorio abstineret, in cuius ventre possessorium contine tur, ut in simili dixit, & iudicavit Rota apud Lancellot. in tract. de attentat. 2. par. cap. 4. limit. 2. num. 17. & 18. ubi plures alios Auctores adducit, & ultra eos Menoch. omnino videndus, de arbitr. cas. 371. num. ultim. Petr. Frider. in tract. de cumul. caus. cap. 2. n. 4. Gaill. lib. 1. obs. 32. Molina de primog. lib. 3. latissime Cabed. decis. Lusit. 9. par. 2. & Farin. de testib. q. 75. cap. 4. num. 108. & seqq. Cevall. 1. tom. commun. q. 334. & multum in nostris terminis Capicius, omnino videndus, decis. 146. & 176. & Menoch. de arbitr. cas. 121. iunctis alijs, quae de peccato eius, qui litigat super possessione, cognoscens notorium defectum in proprietate dixi, post alios, sup. hoc tom. lib. 2. cap. 29. num. 8. Sed ut filum nostrae tractationis repeta[sect. 16]mus, ubi inter Quaestores criminum, & Auditores disceptatur, an aliqua causa sit civilis, vel criminalis? dispositum est de iure Regio Castellae per l. 20. tit. 5. in fin. lib. 2. Recop. Et Indiarum, per sched. an. 1571. & 1582. quae habentur in 2. tom. pag. 90. & 93. ut unus ex Auditoribus, & alter ex Quaestoribus, qui an tiquiores sint, simul cum Prorege iungantur, & re inter ipsos discussa, quod maior pars ipsorum sciderit, exequatur. In qua cognitione plures regulae asserri, & expendi solent, ad inquir eodum, quando causa civilis, vel criminalis dicenda sit. Sed omnes fere in id tendunt, ut si ob negotijqualitatem reo corporalis poena possit infligi, absque dubio criminalis causa censeatur, ut deciditur in l. 9. & 24. tit. 4. & l. 9. tit. 16. ead. part. Sin autem solum pecuniaria, tunc inspici debeat, an ea Fisco applicanda veniat, an parti, ut primo casu dicatur criminalis, secundo civilis, nisi forte haec poena, vel interesse pecuniarium, quod parti applicatur, veniat in consequentiam alterius poenae corporalis, vel pecuniariae, quae Fisco applicetur. Nam tunc omnino criminalis reputatur, ut latius prosequuntur Bart. & Dd. per text. & gloss. in l. 3. D. de sepul. viol. & innumeri alij apud Iul. Clar. & eius Addition. inprax. crimin. q. 1. Tusch. litt. C. concl. 1083. Menoch. de arbitr. lib. 1. q. 82. & casu 265. Farin. 1. tom. crimin. q. 19. a num. 33. ubi aliquas notabiles conclusiones adducit, & 3. tom. q. 100. & seqq. & cons. 40. num. 26. & cons. 69. & Tiber. Decian. qui regulas quasidam Magistrales, & omnino videndas ad hoc discernendum constituit resp. 32. a num. 68. lib. 3. Cevall. 4. tom. comun. q. 897. num. 718. Bobad. lib. 5. cap. 1. num. 120. & seqq. & Parlad. differ. 138. a num. 1. ubi. n. 2. agit, an ex poena exilij, causa criminalis dicatur. De quo etiam latius Bobad. sup. num. 128. Azeved. per text. ibi in l. 2. tit. 19. lib. 8. Recop. & Bossius in prax. tit. de carcer. sid. com. ex num. 6. Si vero [sect. 17] competentia iurisdictionis inter Quaestores criminum, & iudices ordinarios in civilibus, ant etiam in criminalibus negotijs, ratione praeventionis, aut ex alia causa orta fuerit, tunc in Audientia Mexicana statutum est, ut Prorex solus has differentias pro suo captu, vel arbitrio coponat, per sched. Matr. 23. Iun. ann. 1571. d. 2. tom. pag. 93. cui forte occasionem dederunt scandala, & inconvenientia, quae ibidem evenisse narrantur, ut eadem sched. memorat. Caeterum Limae haec sched. non observatur, sed alia Matrit. 19. Decembr. ann. 1568. eod. tom. pag. 93. quae Regali Audientiae hanc declaratio nem, etiam Mexici, commiserat. Quae quide iuris regulis arridere videtur, quibus docemur, [sect. 18] orta difficultate super competentia iurisdictionis inter iudices inferiores, superiorem adeundum esse, ut eam componat, & decidat, ex traditis per DD. maxime Iason. num. 27. in l. 2. D. si quis in ius vocat. Azev. in l. 4. tit. 1. lib. 4. Recop. num. 9. & plurimi alij, quos late, & erudite congerit D. Petr. a Silva, nunc pro meritis in Panamensem Fisci Patronum electus, in Praetorio competetiar. num. 3. & seqq. Superior autem in hoc casu est Regalis Cancellaria, quae in omnibus, quae iustitiae administrationem concernunt, Principem repraesentat, ut dixi sup. hoc lib. cap. 3. ex num. Et sane in Audientia Limana haec praxis inconcusse servatur, neque usquam vidi in dubium vocari, eo excepto, [sect. 19] quod aliquando Quaestores criminum tentarunt, has differentias non esse videndas, & decidendas in sola Auditorum aula, quam vocant de Relaciones. Sed Proregem simul, & omnes Auditores in secretiori consessu congregatos, que vocamus Aeuerdo. Moti eo, quod d. sched. ann. 1568. Praesidi & Auditoribus simul hanc cognitionem committit, quam extraordinariam esse dicebant, quia alias Auditores nullam in causis Quaestores tangentibus iurisdictionem habere possunt, [sect. 20] cum sint omnes in genere causarum sibi commissarum aeque supremi, ut disponitur in l. 20. tit. 5. lib. 2. Recop. Quo tamen non obstante, contrarium decisum fuit, [sect. 21] tum propter antiquum, & diu observatum eiusdem Cancellariae stylum, a quo temere discedendum non est, ut late probat Christ. de Paz i proem. ad leges styli Burg. de Paz in proem. leg. Taur. num. 226. & seq. & alij plures, quos citavi 1. tom. de Ind. iur. lib. 3. cap. 1. & 2. Tum praeterea, quia tepore quo expedita fuit d. sched. an. 1568. una tantum aula Auditorum Limae reperiebatur, & ei soli dictam iurisdictionem indulsit. Et ut essent Plures, scitum tamen, & vulgatum est, [sect. 22] id quod per quamlibet earum expeditur, semper & indefinite dici per Praesidem, & Auditores determinari, nimirum quia apud eam in habitn & potentia totius Audientiae iurisdictio residet, ut in actu expediat, & decidat quaelibet nego tia, quae sibi pro tempore obtigerint, ut insimili notant Bartol. Platea, & Lucas de Pena per text. ibi in l. unic. C. de Metrop. Beryto lib. 11. cum alijs, quae adduxi sup. cap. 3. num. 48. Et denique, quia in hoc [sect. 23] nihil de auctoritate, & iurisdictione Quaestorum detrahitur, neque dicta l. 20. Recop. transgreditur, cum Regalis Audientia de criminibus non cognoscat, aut Quaestorum sententias intervertat; sed tantum de competentia iurisdictionis statuat; quae civilis, haud dubie quaestio est, & in qua ipsi Quaestores, quia sunt partes formales, nihil statuere possunt, l. unic. C. ut. nemo in sua causa, cum alijs. Et non est novum, [sect. 24] ut aliqua maioritas, sive superioritas Auditoribus competat in eosdem Quaestores, cum videamus in multis illis subordinari. Nam in l. 66. d. tit. 5. lib. 2. Recop. disponitur: Que los Oidores puedan mandar, i manden a los Alcaldes del crimen, que ronden de noche por las calles, quando pareciere que conviene. Et in ordinationibus Pintianae, & Granatensis Cancellariae generalius deciditur, [sect. 25] Quel les manden que baga justicia, & in l. 49. d. tit. 5. refertur, quod olim in defectum Quaestorum unus ex Anditoribus, quem ipsa Audientia vellet, illis sufficiebatur; & quam vis in posterum hanc suffectionem, sive substitutionem non electiva, sed vicissitudinariam esse iubeat, tamen eum ex Auditoribus, & de manu Auditorum accipere debent, quibus praecipitur, ut hoc, & alia, quae in eadem lege caventur, praecise observari faciant. Adsunt quoque eiusdem superioritatis vestigia in d. l. 20. tit. 5. lib. 2. Recop. vers. I mandamos, ubi sustinetur sententia etiam in causis criminalibus inadvertenter, vel per incuriam, aut malitiam tabellionis ab Auditoribus lata. Et in l. 1. & 8. tit. 7. l. 2. vers. Pero si fuere, tit. 10. lib. 2. Recop. Vbi Quaestores in casum discordiae, vel recusationis eorum, iudices ab ipsis, & ex ipsis Auditoribus petere iubentur: cum tamen contra si Auditor, qui apud ipsos Quaestores turnum exercet, fuerit recusatus, non ab ipsis Quaestoribus, sed ab Auditoribus de hac recusatione cognosci possit, iuxta l. 8. tit. 7. lib. 2. Recop. Nec omittedae sunt schedulae, quarum meminimus sup. c. 3. n. 42. quae cum Proregibus iubeant, ut Auditorem antiquiorem suo lateri socient, expresse Quaestoribus post magnam deliberationem, & eorum reclamationem, hunc honorem impertiri noluerunt. Et alia epist. 27. Fetuar. ann. 1611. ad Audientiam Limanam scripta, per quam constat, quod cum Quaestores aegre ferrent: Que los Oidores los llamassen de vos en los mandamientos, i executorias que les dirigia en las causas civiles, como a Iuezes de provincia. Adhuc hic stylus approbatus, & in posterum observari iussus fuit, ea reddita ratione: Que es por bablar de Tribunal superior a Iuez inferior, sin que se atienda a las personas que usan los oficios, sino al oficio que se exerce, &c. Caeterum, ut ad alia transeamus, pluribus alijs quaestionibus in hac materia insuperhabitis, quae cum Audientijs Hispaniae possunt communes esse. In eo plane dictorum Quaestorum criminalium Indiarum officium, per Regias schedulas, graviter, & privative ad Auditores excitatur, nimirum, [sect. 26] ut diligenter inquirant in eos, qui in Hispania, vel alibi uxores reliquerunt, & per Indiarum provincias vagantur, & immorantur, eosque primo quoquo tempore ad vitam cum illis faciendam remittant. Dequo extant plurimae sched. 1. tom. ompress. ex pag. 415. ad 422. & alia ann. 1571. tom 2. pag. 79. quae iubet, superiores per Quaestores criminum exequi, quavis cum Praeside, & Auditoribus loquantur, & Fiscalibus quoque eadem cura circa hoc petendum iniungitur per aliam schedul. ann. 1573. d. 2. tom. pag. 272. Hocque praeceptu in [sect. 27] his provincijs antiquiffimum esse costat ex relatis ab Ant. de Herrer. in hist. gener. Ind. decad. 1. pag. 218. & de eo integrum caput fecit Ioan. Matiez. in tract. M. S de moder. Reg. Perum, 2. par. cap. 3. ubi leges & ordinationes quasdam exsuo capite comminiscitur, quibus hoc commodius exequi pofsit, illaque ratione subnititur, quod valde oporteat coniuges simul vitam transigere, cum matrimonium eius individuam consuetudine contineat, & praeseferat, nec possit alter alterum sui communicatione privare, ut probat text. in. princip. Inst. de nup. cap. unaquaeque 13. q. 2. cum multis alijs, quae tradunt Tiraq. in. l. 1. connub. gloss. 1. par. 1. num. 39. Covarr. de sponsal. 2. par. cap. 7. num. 5. Martin. Delr. in Adag. sacr. 1. tom. pag. 184. Thom. Sanch. de matrim. lib. 1. disp. 41. a n. 1. Et in ipsis terminis eorum, qui ad Indos transfretare volunt Fr. Ioan. Bapt. in advert. confess. 1. par. in tabula verb. Matrimonio, Ferd. Zurita in quaest. Theol. Indiar. q. 38. nbi ex doctrina D. Thom. concludit, [sect. 28] male facere uxorem, quae virum ex causa honesta, & opportuno tempore, ac commoda navigatione ad Indos properantem non sequitur. Verum hoc magis de consilio, quam praecepto procedere, dato enim quod se maris pericula metuere, ac perhorrescere dicat, ad ea subeunda invitam cogi non posse, ex his, quae de navigationis periculis dixi 1. to. lib. 1. cap. 16. ex num. 17. Et P. Stephan. Davila in tract. de censur. Eccles. 2. par. cap. 5. disp. 4. vers. Vndecima conclusio, pag. 76. ubi inquit, [sect. 29] in Indiarum provincijs banna, & proclamata generalia fieri solere, pro detegendis his, qui in Hispania uxores reliquerint, & qui eos agnoverint, illos denuntiare teneri, quia in commune bonum spectat. Et in hoc ipsum respiciunt aliae sched. 1. Iun. 1607. & 26. August. 1618. & 10. August. 1619. quibus Peruanis Prorogibus iniungitur, [sect. 30] ne in dictarum schedularum executione dispensent, vel uxoratis sine gravi & legitima causa aliquas moratorias concedant. Idemque praecipitur Auditoribus Limanis, & ne faciles sint, dum carceres visitant, in ijs relaxandis, qui sub hac occasione a Quaestoribus criminum capti sunt, per aliam suhedul. dat. Vlyssip. 7. Octob. ann. 1619. Cavere [sect. 31] tamen debent ubique criminum Quaestores, & praecipue in his Indiarum provincijs, ut susurronibus, quorum in illis inges est copia, faciles & credulas aures non praebeant, propter damna quae ex contrario sequi solent, de quibus plura invenies in Eccl. cap. 28. vers. 15. & seqq. & apud gloss. in l. 3. in princip. de crim. stellion. l. 2. tit. 13. par. 2. ubi Greg. verb. Ningum mal, Hippolyt. Rimin. consil. 303. num. 18. lib. 3. & Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 13. num. 61. & lib. 5. cap. 1. num. 75. Et ut iudicado iustitiam cum misericordia coniungant, ne tam reos, quam vitia odio habere videantur. De quo etiam late, & optime agit idem Bobad. lib. 2. cap. 3. & 4. Ioseph. Aldrete de Relig. discip. tuen. pag. 2. Marlian. in theatr. politic. cap. 5. per totum. Nosse enim debent, quod ut Caesar dictator dicebat, [sect. 32] miserum est instrumentum senectutis, recordatio crudelitatis, & Seneca teste lib. 1. de clem. cap. 9. prope esse, ut libeter damnet, qui cito, prope ut inique puniat, qui nimis. In quo singularem clementia legum Romanarum extollit Tertull. cap. 1. & 2. quem vide. # 6 CAPVT SEXTVM. De Regijs Advocatis, sive Fiscalibus earundem Audientiarum, eorumque officio & dignitate, & peculiaribus quaestionibus, quae ad illud spectant. SVMMARIVM CAPITIS Sexti. -  1 FIscalium institutio, & finis in Audientijs Indiarum, & quod duo sunt in Mexicana, & Limensi, & qualiter se iuvara debeant? -  2 Fiscalium officium, an, & in quibus assimiletur Procuratori Caesaris, & Advocatis Fisci Romanorum, & iura, & Auctores, qui de his agunt. -  3 Fiscales dicuntur malum necessarium, & Procuratores generales, & quare? -  4 Fiscalium instructio, ex Cassiod, & alijs, & quod non de potestate, sed de iustitia vincere curent. -  5 Fiscalis sub colore officij iniuriose agens, & depr aedationes exercens, vivus cremari debet. L. universi 9. C. ubi causae Fiseales, illustratur, ibidem. -  6 Fiscales toga talari utuntur, & eodem salario, ac eisdem fere honoribus gaudent, quibus Auditores Indiarum, & sunt veluti socij, & fratres ipsorum. -  7 Fiscales in Francia sunt simul iudices in negotijs, quae fiscum non tangunt, & quando in Indijs eorum vicem suppleant? -  8 Fiscales praecedunt Algacellos, Calculatores, & officiales Regios, & etiam Secretarios: & lis super hoc mota in supremo Consilio Italiae, & qualiter sedata? -  9 Secretarius praecedit Fiscalem in supremo Consilio Inquisitionis, non in alijs. -  10 Fiscalis vicam qui supplet, an in sessione, & alijs praecedentijs, & honoribus eius iure fruatur, & utatur. -  11 Fiscalis proprie non est, nisi qui a Rege est creatus, & nominatus. -  12 Electi, & nominati a Rege praeferuntur suffectis, & alijs, quae a minoribus Magistratibus titulum habent. -  13 Fiscales, non solum in Tribunali cum iudicibus sedent, verum & in secretiori conclavi, vulgo Acuerdo interesse possunt, & debent, & sched. de hoc agentes. -  14 Fisci privilegium est, ut possit sententijs in causis fiscalibus ferendis, seu votandis interesse, & an sint nullae, si eo absente ferantur? -  15 Licent. Barros de Santillan Praeses Quitensis non patiebatur Fiscalem interesse sententijs in causis fiscalibus ferendis, & quare? -  16 L. proxime, D. de his quae in testam. delentur, explicatur. -  17 Sententiae in causis fiscalibus absque expressione Regiae personae solum cum ipsius Fiscali pro, & contra, loquuntur, & concipiuntur. -  18 Ficales veniunt appellatione Officialium, & Ministrorum, tam in favorabilibus, quam in odiosis, & exempla notanda buius assertionis. -  19 Prohibitiones schedularum Indiarum Auditoribus factae, de non visitandis privatis sibi subditis, & aliae similes, semper ad Fiscales extensae sunt. -  20 Recusationis forma, quae per leges Regni praeseribitur in recusandis Auditoribus, etiam servari debet in recusatione Fiscalium. -  21 Fiscalis Regius an possit recusari? anceps quaestio est, & quid Auctor in ea sentiat? -  22 Accusator potest esse inimicus. si suam, vel suorum iniuriam prosequitur. -  23 Fiscalibus Advocatis, seu procuratoribus, cur fi scus utatur. -  24 Fiscalis semper censetur invitus, & ex necessitate officij ad negotia, quae privatis damnosa sunt, accedere, & quae inde resultent? -  25 Recusari potest omnis, qui potest occulte nocere. -  26 Fiscalis officium idem debete esse, quod Chori in tragoedijs. -  27 Fiscales non iurant de calumnia, nec in expensis damnantur, & quare? & de alijs eorum, & Fisci privilegijs, remissive. -  28 Fiscales coram proprijs Fisci iudicibus causas dumtaxat agere debent, & omnes Fiscum tangentes, ad hoc forum trahere possunt. -  29 Fiscalis in causa immunitatis Ecclesiasticae, an, & qualiter per se, vel per suum agentem in foro Ecclesiastieo comparere debeat? & schedula super hoc expedita. -  30 Agentium Fiscalium manus, & honos, & qui de eis agant. -  31 Fiscales de iure communi non prohibebantur pro alijs privatis advocare, de iure Regio, & Indiarum secus, & sched. de hoc agentes. -  32 Fiscales Audientiarum Indiarum, Indorum defensionem, & advocatione in multis casibus excipere iubentur, & sunt veluti generales protectores eorum. -  33 Causae Indorum, & miserabilium personarum videntur esse propriae ipsius Regis, cum sub eius tutela positi sint. Et insignis locus Petri Greg. ad hoc. -  34 Pauperes, & miserabiles personae in omnibus Senatibus, & Audientijs proprium advocatum habent, qui eos gratis defendere debet. -  35 Indi ab omnibus defendi debent. ERectis, atque ordinatis eo modo, quo diximus, Audietijs, sive Cancellarijs Indiarum, necessarium quoque visum fuit, ad imitationem Hispaniensium, peculiares [sect. 1] in eis Patronos, sive Advocatos constituere, qui Regia iura, ac patrimonium defenderent, quos vulgo Fiscales vocamus. Initio namque nominati non fuerunt, sed unus ex Auditoribus hoc officium supplebat, ut ex earundem erectionibus, & antiquis sched. pater. Et in Limensiac Mexicana Cancellaria, postquam distinctae aulae pro Quaestoribus criminum constitutae fuerunt, inxta ea, quae in superioribus diximus, distinctus quoque Fiscalis pro eisde aulis creatus fuit, qui vocatur Fiscal del crimen, & hic cum altero, qui appellatur de lo civil, in arduis causis intervenire debet, eiusque locum optat, si vacare contigerit, & alteruter alterius defectum, absentiamque supplet, ut latius haec omnia, & pleraque alia, quae ad Fiscalium munus spectant, disponuntur, & explicantur in toto tit. 13. De los Procuradores Fiscales del Consejo, i Audiencias, lib. 2. Recop. & de nostro iure Indiarum, in ordinat. Audient. ann 1563. tit. de los Fiscales, & in 2. tom. sched. impress. pag. 261. & seqq. & in summario legum Indicar. lib. 2. tit. 19. Fiscalium autem officium, qua ex parte[sect. 2] Regij patrimonij defensionem, & administrationis eius attentionem concernit, ut in dictis legibus & sched. dicitur, & in l. 7. tit. 1. lib. 9. Recop. potest videri simile illi, quod apud Romanos gerebant Procuratores Caesaris, & Rationales, de quibus agitur in toto tit. D. de offic. Procur. Caes. & similibus. Qua vero exercet advocationem, & patrocinium causarum, litiumque Fiscalium, active, & passive, in quo praecipue ipsorum munus consistit, ut ipsae eaedem schedulae, & leges ostendunt, possunt quidem proprius aequiparari Advocatis Fisci, qui primum Romae ab Adriano Imp. creati dicuntur, ut refert Spattian. in eius vita. Et de eis agit tit. C. de Advocat. Fisci, l. nemo, C. de advocat. divers. iud. l. 12. tit. 18. par. 4. in princip. ibi: Patronus Fiscitanto quiere dezir en Romance, como ome que es puesto para razonar, e defender en juizio todas las cosas, i los derechos que pertenecen a la Camara del Rei. Et ultra Doct. in eisdem iuribus, plura de eiusdem officij origine, imitatione, necefsitate, & prestania congerens Orosc. in d. Rubr. de offic. Procur. Caes. Brisson. 3. select. cap. 18. cum tribus seqq. Cuiac. lib. 19. obs. cap. 13. Conrad. Lancel. in temp. omn. iud. lib. 1. cap. 18. Dionys. Gothofr. in pract. 1. par. tit. 19. Toletan. in lucerna Rubr. tit. C. de bon. vacant. lib. 10. num. 13. Gutherius de officijs dom. Augustae, lib. 3. cap. 1. & cap. 23. & 25. Galganet. de iure publ. lib. 4. tit. 2. & 3. Ioan. Garcia de nobilit gloss. 3. in princip. & §. 1. & de expens. cap. 20. num. 9. Chassan. in Catal. par. 7. consid. 33. vers. Advocatus, & in consuet. Burgund. rubr. 2. de confiscat. in princ. col. 340. & seqq. Rebuff. Boer. Peregr. & alij, quos refert doctiss. noster D. Franc. de Alfaro in egregio suo tract. de offic. Fisc. gloff. 9. num. 30. & seqq. Petr. Greg. lib. 49. syntag. cap. 47. Petr. Barbosa, omnino legendus, in l. 1. D. solut. matrim. 1. par. ex num. 4. Otalor. de nobilit. 3. par. cap. 1. num. 12. & 2. par. cap. 6. num. 7. & 9. Gutierr. 1. parct. cap. 19. num. 26. Sesse decis. 4. in fin. par. 1. Simanc. in Cathol. instit. tit. 41. 43. & 53. Mastrill. decis. 214. Fabius de Anna cons. 66. lib. 1. Pet. Caball. resol. crimin. cent. 1. cap. 114. & Petr. Bellin. qui plura de his Fiscalibus notanda congessit, in tract. de re milit. 1. par. tit. 23. ubi num. 17. vocat eos, [sect. 3] Malum necessarium, nimirum quia Princeps, imo & tota ipsa Resp. sine ipsis esse non potest, 1. apud Iulianum. 35. D. de iur. Fisc. l. 1. C. de. condict. exlege, Dom. Valenc. cons. 100. num. 101. & seq. vol. 2. & melius Ant. Fab. in suo Codice lib. 1. tit. 21. diffin. 49. num. 7. ubi inde deducit. talem Procuratorem Fiscalem esse, & iure optimo appellari posse, Procuratorem generalem, quia licet sit Procurator solius Principis, omnium tamen rerum, quae ad Principis degnitatem, & Reip. utilitatem pertinent, curam gerit. Et est omnino videndus, & notandus Cassiod. lib. 6. var. epist. 8. & 9. ubi de Rationalibus, & lib. 1. epist. 19. & 22. ubi de [sect. 4] Advocatis Fisci formulas tradit & iniuncti officij obligationem eleganter exponit, & qualiter non debeant de potestate, sed de iure victorias quaeere, & curare: Quando laudabilius a parte Fisci perditur, cum iustitia non habetur, &c. quae verba consonant cum alijs simil. Plinij Iun. in Paneg. ad Trajan. & in epist. 112. eiusdem Trajani ad Plin. lib. 10 ibi: Non minus enim hominibus cuiusque loci consultum volo, quam pecuniae publicae, l. Imp. ait: Salva Maiestatis reverentia non dedignari sibi cum privatis iura esse communia, l. 2. C. de Advoc. Fisc. eod. lib. ibi: Potior est apud nos causa privatorum, quam Fisci tutel. Melior [sect. 5] text. in l. universi 9. C. ubi causae Fiscal. in qua probatur, quod Fiscalis, vel quicunque alius iudex, qui sub colore Fisci iniuriose, & calumniose ad depraedatione privatorum procedit, vivus concremari debet. Iunctis alijs, quae Nos alio loco trademus, & bene considerant Covar. lib. 1. var. cap. 16. Ivan. Garc. Alfarus & alij ex sup. relat. & novissime Franc. Zipaeus de Magistr. lib. 3. cap. 23. num. 40. Sed calamum ad nostros Fiscales Indicos restringentes, ex dicta necessitate, & dignitate muneris, quod exercent, cautum est, [sect. 6] ut idem salarium, idemque fere honos, qui Auditoribus, ipsis tribuatur. Vnde & toga talari, sive Senatoria indui iubentur, & ut in Tribunali cum Auditoribus ad latus modernioris adsideant, non ut initio fieri consuevit in subsellijs Advocatorum, ut tetigi sup. cap. 4. num. 22. & in terminis observat Dom. Alfar. sup. gloss. 31. num. 6. & de simili Hispaniae, Galliae, & Italiae consuetudine tesiates Ioan. Garc. de nobil. gloss. 35. n. 44. Rebuff. Chasan. Surgentus, Tassonius, & plures alij, quos refert Mastrill. de Magistr. lib. 5. cap. 9. num. 125. & lib. 6. cap. 4. num. 7. & seqq. & decis. 214. num. 6. & 15. par. 3. ubi plura alia de titulis, & praeminentijs Fiscalium adducit, & quod gaudent titulo Clarissimi, & Illuscrissimi, & debetur eis idem honos, qui Senatoribus, & sunt veluti socij, & fratres ipsorum. De quo plura etiam congerit D. Alfar. sup. gloss. 9. num. 27. glss. 10. num. 3. gloss. 17. num. 3. gloss. 34. §. 8. num. 225. Iul. Clar. §. fin. q. 3. num. 6. Craveta cons. 168. num. fin. vol. 1. Peregr. de iur. Fisci lib. 7. tit. 2. num. 15. Barthol. Philip. in tract. de Consiliar. privil. 8. & Bossius tit. de crim. laes. Maiest. num. 5. 9. & 14. Rebuff. Petr. Greg. & alij Auctores Galli in locis supra relatis, ubi dicunt, [sect. 7] quod Fiscales in Francia sunt simul iudices in omnibus negotijs, quae fiscum non tangunt. Quod & tradit Eguin. Baro in d. tit. de offic. Procur. Caesar. in comment. de iure Gallic. ubi disputat, an Fiscales, Iudices, vel litigantes dicendi sint. Et certe haec iudicandi potestas in nostris Indijs eisdem Fiscalibus concessa reperitur, ubicunque causa aliqua, quae Fiscu non tangat, in discordia votorum remittitur, vel Auditores per mortem, vel absentia desiciunt, qui plenam aulam ad negotiorum, quae sese offerunt, expeditionem efficere possint, ut disponitur in sched. Regia dat. Matr. 20. Novembr. ann. 1578. quae habetur d. 2. tom. pag. 262. Et ex his primo descendit illustratio, & ratio aliarum sched. quae habentur d. 1. tom. pag. 263. & 267. & in ordinat. Tribunalium de Cuentas, quae Fiscalibus in loco & sessione [sect. 8] eandem praecedentiam tribuunt, quam Auditoribus, & Quaestoribus criminum respectu omnium hominum privatorum suae provinciae, atque etiam Secretariorum, Algacellorum maiorum, Officialium Regiorum, & Rationalium Computorum, sive Calculatorum, quos vocamus Contadores del Tribunal i Contaduria mayor de las cuentas Reales. Prout & in Regijs Consilijs, & Cancellarijs Hispaniae praxi etiam receptum videtur, quatenus Fiscales, omnes alios Ministros praecedunt, [sect. 9] excepto Consilio supremae Inquisitionis, ubi Secretarius Fiscalem praecedit: quo exemplo cum idem praetenderent Secretarij supremi Consilij Italiae, contra Fiscalem novissime in eodem Consilio creatum, Dom. D. Ioan. Ruiz de Laguna, obtinere no potuerunt, ipso itrenue & docta iuris allegatione cau am suam defendente, ubi plura eieganter de hoc officio, & eius praestantia congessit. Quam usque adeo in hoc articulo extendit D. Alfar. d. gloss. 31. num. 6. in fine, & latius gloss. 28. num. 4. pag. 251. quod in casu, [sect. 10] quo per mortem, vel absentiam Fiscalis proprietarij, alius ab ipsa Audientia, vel a proprietario, qui se absentat, sufficitur, ac substituitur, ut eius vices suppleat, hic quoque eisdemmet privilegijs, & praeeminetijs, etiam quoad loci praerogativam, frui debebit. Et quod de facto ita obseratum fuit in Cancellaria Argentina, ex l. suggerente, C. de offic. eius qui vicem iud. ger. & traditis ab Hippolyt. de Marsil. sing. 649. Quod tamen his diebus supremus Indiarum Senatus, licet Ego supua dicta perpendetem, admittere noluit, quin potius officiales Regios urbis Guadalazarae, in subhastationibus Rei Dominicae, & alijs actibus, in quibus concurrerent, praecedere debere Fiscalem suffectum declaravit, & ad hoc generalem scheduam expediri iussit. Mortus forte ex doctrina Peregrini de iure Fisci lib. 7. tit. 2. num. 2. & eiusdem D. Alfari gloss. q. num. 2. & gloss. 31. num. 8. qui affirmant, [sect. 11] proprie fiscalem no esse, nec dici posse, nisi qui a Rege fuerit nominatus. Et quod qui ab eodem Rege [sect. 12] electi, & nominati sunt, & officiorum proprietatem habent, regulariter suffectis praeferri solent, vel alijs, qui ab inferioribus titulum habent, l. restituendae, in fine, C. de advocat. divers. ind. l. fin. d. de albo scrib. l. spuri js, §. fin. D. de Decurion. Auth. ut iudic. sine quoquo suffrag. cum alijs, quae adduxi sup. lib. 2. cap. 9. num. 43. & cap. 29. num. 13. Et est adeo verum, quod Fiscales cum Auditoribus adsident, ut non solum [sect. 13] in Tribunali hoc procedat, interim dum lis disceptatur, & de causa cognoscitur: verum plurimis quoque schedulis Regijs cautum sit, ut etia in conclavi secreto, quod Acuerdo dicitur, ubi causae iudicantur, & deciduntur, idem observetur, ut constat ex quadam dat. Escoriali 22. August. ann. 1568. Tolet. 2. Iun. 1560. Matr. 7. Iul. 1572. Mentridae 21. Maij1577. d. 2. tom. pag. 264. & 265. quae disponunt: Que pueda el Fiscal entrar, i hallarse en los acuerdos siempre que quisiere, i se buviere de votar qualquier pleito que tocare a la Real hazienda: i que ningunos se puedan hazer, ni hagan en dias extraordinarios, sin llamarle a ellos, i que se siente en el assiento mismo que los Oidores tuvieren, al lado del mas moderno. Quod est unum [sect. 14] de magnis Fisci, & Fiscalis privilegijs, & adeo verum, ut multi teneant, sententiam contra Fiscum eo absente prolatam, nullam esse, licet in alijs Advocatis contrarium observetur, l. velamento, C. de postuland. ubi Bald. & Salicet. num. 1. l. si fiscus 7. D. de iure sifci, l. 3. §. multa, vers. Divus, D. eod. ubi gloss. sing. verb. Restituutur, l. fin. C. de Advocat. fisci, quam sic summat Bald. ibid. l. 1. C. de fide instrum. & iure hastae Fiscal. lib. 10. ubi glos. verb Omni ordini, 1. 7. tit. 1. lib. 9. Recop. cum alijs, quae late, & optime adducit Batt. in l. unic. C. de sentent. advets. Fisc. lib. 10. ubi Valenc. Piscator n. 18. & seqq. Bossius in praxi tit. de Fisc. n. 23. & tit. de sent. n. 18. ubi addit, solam citatione non susticere, nisi etiam actualiter interveniat, Ioan. Garc. dict. gloss. 3. num. 13. & 14. Ioan. Gallus de privil. Fisc. privil. 31. Pereg. d. lib. 7. tit. 2. num. 2. & seqq. & lib. 6. tit. 4. num. 5. Simanc. d. tit. 53. num. 10. & Dom. Alfar. ubi sup. gloss. 16. privil. 65. num. 210. 229. Quamvis non defuit in nostris Indijs [sect. 15] quidam Praeses Quitensis Cancellariae, nomine Barros de Santillan, qui hanc praxim admittere nolebat, & Fiscalem exire faciebat tepore, quo de causa decidenda agebatur, ductus exemplo eius, quod fecit Imp. Antininus in 1. proxime, D. de his quae in testam. delent. ibi: Remotis omnibus cum deliberasset, &c. quam formam semper observari solitam, tradit Dionys. Gothofr. ibid. Sed non animadvertens, [sect. 16] Calphurnium Longum, qui in eo text. Fisci partes egisse dicitur, non fuisse illis praeeminentijs cohonestatum, quibus hodie, ut diximus, nostri Fiscales utuntur; Ac praeterea, ibi sententiam non fuisse latam a iudicibus Fisci, inter quos sedendi, & interessendi privilegium Fiscali coceditur, sed Imperatorem ipsum per se causam illam decidere voluisse. Vnde non erat necessaria intervetio Fuscalis, qui in defectum Principis adesse iubetur, & tanquam qui eum refert, ac repraesentat: adeo, ut in [sect. 17] causis fiscalibus sententiae non cum Rege, sed cum Fiscali tatum loquantur, & proferantur, licet in alijs de partibus, & eorum procuratoribus mentio fiat, ut probat l. 1. C. de sentent. & interloc. & signanter Greg. Lopez per text. ibi in l. fin. tit. 5. par. 3. Secvndo, ex praedict is emanat, [sect. 18] quod appellatione Senatorum, Auditorum, Ministrorum, sive Officialium alicuius Senatus, vel Cancellariae, Fiscales quoque tam in favorabilibus, quam in poenalibus, & odiosis fere in omnibus comprehendi videntur, ut ad plura praxi urilia disputant post alios, quos referunt, Aponte cons. 49. lib. 1. num. 32. & feqq Lanar. cons. 43. num. 93. Vinc. de Franchis decis. 407. par. 2. Gratian. decis. 253. & difcept. forens. cap. 225. num. 51. Fab. de Anna cons. 107. num. 21. Maftrill. in locis supra relatis, Caravita ad ritus Siciliae, ritu 11. & latius caeteris Marcellin. Maurus, omnino videndus, alleg. 22. & 27. Quod notari expcdiet ad interpretationem l. pupillus, §. item quaeritur, vers Sane, D. de auctor. tut. ibi: Sed simpliciter, ut solenst bonestiores, non pati nomina sua instrument is inscribi, ut non minus de Fiscalibus, quam de Senatoribus intelligatur. Et ad calus relatos in l. 50. tit. 5. lib. 2. l. 2i. tit. i.l.i. §. 47. tit. 2. lib. 9. Recop. Et praesertim [sect. 19] ad plures provisiones, & prohibitiones Indiarum, ubi quaecunque de Auditoribus dicuntur, aequa lance in Fiscalibus observantur, & obfervari iubentur, ut ex ipsis apparet, & praecipue ex illa Philip. III. ann. 1610. quae statuens: Que los Presidentes, i Oidores de las Audiencias de las Indias se abstuvisssen de hazer visitas en sus distrotos a person. us particulares de ellos, etiam Fiscalium meminit, ea ratione addita, qnae maxime ad nostrum institutum conducit: Por quanto vosotros mis Presidentes, Oidores, i Fiscales representais inmediatamente mi Real persona. Vnde [sect. 20] & leges tit. 10. lib. 2. Recopil. quae de recusatione Praesidum, & Auditorum agunt, earumque forma & poena, in Fiscalibus etiam practicandas esse concludit Dom. Alfar. d. trast. de off. Fiscal. gloss. I7. num. 4. pag. 98. sic per confequentiam sentiens, Fiscalem absque dubio recusari posse. nihil vero ad id probandum allegans; cum [sect. 21] tamen hic articulus valde difficilis semper reputatus fuerit: & fint plures, qui recusari no posse, cum votum non habet, affirment, & sic saepe pronuntiatum esse, ut constat ex traditis a Peguera decif. Cath. 232. fol. 174. Mastrill. decis. Sicil. 214. per totam 3. par. ubi refert sched. Regiam hoc ita declarantem, & in nostris terminis Fiscalium Indiarum D. Carrascus ad leges Recop. cap. 9. ex num. 43. ad47. fic saepe in practica observatum inquiens, & aliquas distinctiones adducens. Contrarium tamentenet novissime, cum Dom. Alfaro fentiens, Ant. Mornac. in notis ad l. 1. D. de off. Procur. Caes. pag. mihi 50. referens ita in Parifienfi Senatu post magnam causae cosul tationem, & antiquiorum Arrestorum revisionem pronuntiatum fuisse 27. August. ann. 1612. Iacob. Laurent. de iudice suspect. c. 6. n. 9. cum seqq. fol. 34. & Alvar. Valasc. omnino videndus, consult. 124. per tot. 2. par. ubi plures ad id fulciendum rationes adducunt, quae apud ipsos videri poterunt. Ego vero sic breviter distinguendum censerem. Quod si exparte Fisci recusatio inrendatur, nimirum quia ex aliqua iasta causa de suo Fiscali iuste suspectus, nulla sit dubitatio, quin statim abstinere debeat, & praecepto Regis, vel Proregis, aut Regalis Audientiae, hoc Regio nomine iubentis, vel declarantis, obedire, absque eo, quod tunc aliqua solemnis, vel iuridica probatio, vel poenae depositio necessaria sit, ex reg. l. iudicium solvitur, D. de iudicijs, l. post litem, l. mutari, l. item si suspectus, D. de procur. l. 24. tit. 5. par. 3. cum alijs, quae de mutatione procuratioris, vel advocati, que semel elegi, tradit Boer. decis. 258. num. 7. & Did. Perez ad leges Ordinamenti, col. 957. vers. Quaero octavo, & agnoscit Carrasc. ubi sup. num. 44. referens casus, & causas, in quibus Limae ita per Proreges factum fuit, Peregr. d. lib. 7. de iur. Fisc. tit. 2. n. 11. loquens de Fiscali Regio recusando, ob id quod prius fuerat Advocatus partis, contra quam nunc pro Fisco iudicium intenditur, & Mastril. decis. 151. n. 49. & seqq. loquens de Fisci patrono, qui intervenerat in causa criminali inquisiti, & quod effectus iudex possit postea ut suspectus recusari. Si vero Fiscalem recusare velit reus, contra quem ad ipsius instantiam proceditur in causa civili, vel criminali, tunc palne maturjus procedendum, & deliberandum erit, ne sit in reorum manu, eos patronos, aut procuratores excludere, quos Princeps ex lectissim is elegit, & de quibus adeo confidit, ut sup. retulimus. Et ideo allegationem asperitatis, aut malae tractationis, vel acrimoniae in defensione, & prosequutione litis, non facile reciperem: quoniam haec, si in eis aliquid excedatur, alijs modis, aut poenis temperari, aut emendari possunt, quas tradit Millius in prax. crimin. verb. inst. & supplic. formae, fol. 38. Sin autem inimicitia obijciatur. in hac quoque qualis sit, & ex quibus rationibus orta valde attendi debebit. Nam poterit forsan magis in causam, quam in persona dirigi, & [sect. 22] cum inimicitia non soleat excludere ab agedo, vel accusando eum, qui suam, vel suorum iniuriam in iudicio prosequitur, ut per Clarum q. 14. & Tusch. litt. A. concl. 160. n. 5. sufficere non debebit ad excludendum Fisci patronum, qui ipsum, Fisum, & Regem (ut diximus) repraesentat, qui [sect. 23] quoniam non potest per se agere, neque in Curiam accedere, talem procuratorem praeponit, cum amplissima facultate, ad prosequenda omnia negotia fiscalia, & delicta, ut notanter inquit Matth. de Afflict. ad const. Neapol. lib. 2. rub. 39. de rest. Reip. fol. 83. & Iul. Clar. §. fin. q. 3. n. 6. pag. 9. Quod efficit. ut [sect. 24] ad eiusmodi iudicia invitus, & ex necessitate accedere videatur, non vero voluntate, aut nocendi animo, arg. l. tutorem, 1. resp. D. de his quae ut indig. l. si servus communis, §. quod vero. D. de furtis, l. si mulier, §. 1. D. rer. amot. & melioris text. in l. 2. D. de iure Fisci, ubi propter necessitatem officij, & favorem Fisci, excusatur quis a poena, etiam si non probaverit, iunctis alijs, quae ad idem adducit Greg. Lop. inl. 5. verb. Tal malicia, & in l. 6. verb. Non pudiesse probar, tit. 1. par. 7. Caeterum si ultra modu in reos excanduisse probetur, vel graves minae, aut tales inimicitiae causam praecesserint, quae Fiscale suspectum reddere possint, & animi eius motum satis detegant, quod magis personae odio, quam causae profectu, vel publica delicti vindicta in ea movenda, vel prosequeda procedit; tunc non dubitarem illum recusari posse, & recusatum declarare, ut evincunt Anctores, & rationes, quas pro affirmativa parte perpendi, & regula generalis, quae docet, [sect. 25] quod recusari potest omnis, qui potest occulte nocere, ut per Valasc. d. consult. 124. n. 4. Quo in numero Fiscalem graviter parti infensum, computari posse, negare non licet. Cuius [sect. 26] officium, teste Mornac. ubi sup. unus interpretum Horatij idem esse debere inquit in causis publicis, & privatis, quod Chori in tragoedijs, qui culpat, quod male agitur, laudat, quod bene, & modum ac normam praescribit negotij, rebusque omnibus, quae geruntur. Sic vero Horat. in arte Poet. Auctoris partes Chorus, officiumque virile Defendat, neu quid medios intercinat actus. Quod non proposito conducat, & haereat apte. Tertio, ex eadem dignitate, & necessi[sect. 27]tate officij Advocati Fiscalis descendit, quod secundum magis communem opinionem in causis, quas movet, vel defendit, regulariter non debet iurare de calumnia, nec in expesis damnari, & alijs pluribus privilegijs utitur, & gaudet, quae brevitati studens omitto, & quia plene de eis agunt Rebuff. Ioan. Garc. Simanc. & alij sup. citai, Franc. Lucan. de privil. Fisc. n. 79. Misyng. cent. 1. obs. 74. per tot. Petr. Surd. decis. 28. Iacob. Calicius in Margar. Fisci, Matt. de Afflict. in const. Neapol. lib. 2. rubr. 37. fol. 83. & plenius in rubr. de fratrib. de novo benef. invest. ex n. 9. Bossius, omnino videndus, in prax. tit. de privil. Fisc. Greg. Lop. in l. 33. tit. 13. par. 5. gloss. 1. & 2. Gail. lib. 1. obs. 20. & 21. ubi eius Addit. Groevaeus, late Pereg. d. lib. 7. cap. 2. pet tot. praecipue ex num. 15. & D. Alfar. d. tract. de off. Fiscal. gloss. 16. 17. & 18. ubi de privilegijs Fisci, & Fiscalis in agendo, accusando, & defendendo, & gloss. 31. ubi de honoribus, & praeminentijs Fiscalium. Sed inter alia illud eminet, [sect. 28] ut sive agat, sive conveniatur, non teneatur coparere cora alijs iudicibus, quam ijs, quibus ipse adsidet, quique privative de causis Fiscalibus cognoscendi, & iudicandi ius habent, atque adeo possit ad ipsos cauias omnes alibi pendetes attrahere, instar antiqui Procuratoris Caesaris, & Rationalis. Ad quod plura iura, & Auctores adducunt Afflict. decis. 41. n. fin. Aliciat. cos. 12. n. 11. lib. 8. Pereg. d. lib. 7. tit. 1. ex n. 1 Mastril. de Magist. lib. 3. c. 4. n. 14. D. Alfar. glos. 11. n. 1. &. fin. & gloss. 15. & 29. per tot. & novissime D. Carleval. de iudic. disp. 2. num. 340. quod specialiter notare volui, quia cum Limae essem, saepe in terminis habui, & praecipue in emergenti quaestione cuiusdam Fiscalis, [sect. 29] qui agebat causam coram Vicario Archiepiscopali, contra quendam reum, qui immunitate Ecclesiasticam allegabat, prout sibi iniugitur per leges Regias, quae de defendenda seculari iurisdictione agunt, de quibus Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 19. n. 32. & volebat Vicarius, ut in ipsius Tribunali personaliter copareret, vel saltem libelios, quos praesentabat, proprio nomine sigillaret. Fiscalis autem replicabat, contentum esse debere, quod causam propter eius spiritulaitate, ac praerogativam ad iudices Regios non attraheret, & quod ipse per suum agentem, sive solicitatore, quem vocat, Fiscalem libellos proprio, signo, sive rubrica munitos, praesentaret. Cumque super hoc articulo variae fuissent iudicantium sentetiae, supremus Indiarum Senatus consultus respondit in epist. dat. Matrit. 3. Iun. ann. 1620. Lim anae Audientiae directa: Ha parecido que no tiene duda sino que el Fiscal puede seguir estas causas por si, o su solicitador Fiscal, co q el firme las peticiones en los casos que le tocaren, o las rubrique. Et idem sibi in simili consultatione responsum fuisse narrat D. Alfar. d. gloss. 11. n. 4. & gloss. 10. n. 7. & seqq. & gloss. 28. n. 5. Vbi [sect. 30] bene agit de dictis agentibus, sive solicitatoribus Fiscalibus. Cui addo hac in parte Pet. Greg. d. lib. 49. syntagm. cap. 7. n. 8. & 15. ubi dictos agetes vocat subcognitores, & recenset, quae in Gallia in madatis habeant, & Ant. Mornac. in not. ad l. 1. de off. Proc. Caes. ubi eos Vicarios appellat, & docet, in quibus casibus pro Fiscali supplire possint: & noviss. D. Ioan. Bejaran. in docto libello, quem de huius muneris dignitate & potestate typis excussit, quod ipse pluribus annis diligenter, & solerter exercuit. Qvarto, alijs multis omissis, pro huius capitis colophone subnecto, quod [sect. 31] licet de iure communi non usquequaque reperiatur prohibitu, ne advocatus Fisci aliarum causaru patrociniu in se recipiat, ut bene ostedit Caravit. adrit. Sicil. tit. 11. & Marcel. Maur. alleg. 22. & 77. In nostris tamen Hispaniae, & Indiarum Fiscalibus contra observatur. Eis enim aeque ac Auditoribus, privatorum advocatia interdicitur. Quinimo & Cathedrarum functio in Academijs locorum ubi Regales Cacellariae resident, ut expresse disponitur in ipsaru ordinat. & in l. 2. tit. 13. l. 30. tit. 4. l. 50. tit. 5. lib. 2. Recop. & notat D. Alfar. gloss. 9. n. 35. Quod tamen in nostris Indijs notabilitr limitatur in [sect. 32] causis Indorum, pro quibus non solum possunt Fiscales advocare, & patrocinium suscipere, ubi contra Fisum non agunt; sed potius enixe iubentur, ut illud suscipiant, & Protectorum generalium titulo insigniantur, ut deciditur in ordin. ann. 1563. & in multis schedul. quas reperies d. 2. tom. pag. 268. & 270. In quo superioribus legibus, & ordinationibus repugnari non videtur, [sect. 33] quasi Pijssimi nostri Reges existimaverint, causas Indorum, tanquam adeo abiectorum, & miserab ilium, proprias ipsorum esse, cum & earu cognitionem ijdem ipsi in se, etiam omissis proprijs iudicibus, susceperint, & avocaverint, l. 1. C. quando Imp. inter pup. & vid. & notat in terminis, de omnibus miserabilibus personis loquens, & Fiscalem hac ratione ad eas suscipiendas suades, Pet. Greg. d. lib. 49. syntagm. cap. 7. n. 13. sic inquies: Si tamen de causa pauperum, societatum, mendicantium, hospitalium, & miserabilium personarum aga. tur, pium opus facient, & Principis munus partesque exequentur, si pro illis lites agitent, & eorum causas tueantur legitimas. Quia nec ipse Princeps earum miserabilium personarum partocinium aspernari debet. Quod tamen nunquam vidi practicari, nisi in Indis, & pro aliquorum piorum operum implemento. Nam [sect. 34] alij pauperes in singulis Senatibus, & Cancellarijs proprios Advocatos, cum salario congruo deputatos, habent, ad quos in eorum causis recurritur, ut per l. 16. tit. 16. lib. 2. Recop. Covar. lib. 6. pract. num. 4. & plures alios, quos rrefert noster D. Gabr. Alvarez Velascus de privil. pauper. 1. par. cap. 28. Pro Indis autem, licet etiam suos Advocatos habent, Fiscales quoque intercedere Reges nostri voluerunt, & iusserunt, eo [sect. 35] quod ipsorum conditio talis sit, ut ab omnibus defendi debeat, ut latius dixi supra hoc tom. lib. 1. cap. ult. ex num. 15. # 7 CAPVT SEPTIMVM. De peculiari iurid ictione, quam alternis vicibus Auditores Indiarum exercent circa colligenda, & remittenda defunctorum bona, qui haeredes in Hispania, vel alibi absentes habere dicuntur, vulgo De los juzgados de bienes de difuntos. SVMMARIVM CAPITIS Septimi. -  1 AVditores Indiarum vicissim de eolligendis, & remittendis bonis defunctorum interdunt. -  2 Testamentorum implementum summo siudio a Rwgibus, & Magistratibus curari debet, & maxime Indijs, & quare? -  3 Defunctorum in Indijs bona ne usurpentur, semper magna cura a nostris Regibus curatum est, & sched. de hoc agentes. -  4 Iurisdictio privativa iudicis generalis bonorum desunctorum in singulis Audientijs Indiarum, qualiter, & quando induci coeperit? -  5 Bonorum defunctorum in Indijs collectio, & icustodia, qualiter disposita fuerit? -  6 Iudex generalis bonorum defunctorum quo tempore duret, & qualiter eo finito rationem reddere debeat? -  7 Tabellio, seu Scriba propris creari iussus fuit, pro iudicatu, sive Tribunali bonorum defunctorum. -  8 Iudex generalis bonorum defunctorum, qualiter se habere debeat in commissarijs subdelegandis, & expedicandis? -  9 Licentia recedendi a provincijs Indiaru nulli dari debet, qui prius se nihil bonis defunctorum debere, non docuerit. -  10 Bona defunctorum in Indijs, ubi ad Hispaniam deducta sunt, qualiter Hispali inter haeredes, vel legatarios eorum distribuantur. -  11 Fiscales Audientiarum Indiarum, ut sint generales Protectores bonorum defunctorum, aliquando tractatum est, & in Fracia observatur. -  12 Defunctorum bona colligi, & defendi, eorumque ultimam voluntatem impleri, cuivis de populo peter, & curare permittitur. -  13 Tribunalis, sive iudicaturae bonorum defunctorum in Indijs, qui Auctores specialiter agant? -  14 Supplicatio secunda, an, & qualiter locum habeat pro sectentia lata a iudice generali bonorum defunctorum. -  15 Lis coepta ante iudicem generalem bonorum defunctorum perinde habetur, ac si in ipsa Audientia coepta esset, & sched. de hoc agentes. -  16 Iudicis Cantabriae in Pintiana Cancellaria iurisdictio, est similis iurisdictioni iudicis bonorum defunctorum in Indijs. L. 68. tit. 5. lib. 2. Recop. expenditur, & explicatur, ibidem. -  17 Casus quos nectit paritas rationis, non sunt separandi in iuris dispositione. -  18 Supplicationis verbum denotat superioritatem Tribunalis, a quo talis supplicatio interponitur. -  19 Verba duo contraria ubi in eadem dispositione reperiuntur, illud debet attendi quod est potentius, & magis cohaerens voluntati proferentis. -  20 Supplicatio secunda si interponatur in causa, quae coepta fuit coram iudice subde legato a iudice generali bonorum defunctorum, quid de ea censendum sit? -  21 Lis quando dicatur coepta coram ordinario, vel in Regali Audientia, ad effectum admittendae secundae supplicationis. -  22 Iudex generalis bonorum defunctorum, an, & quando a se avocare possit causas in alijs Tribunalibus pendentes, & num. -  25 Ubi scheduleae de hoc agentes. -  23 Iurisdictio delgata, & privative cocessa derogat ordinariae. -  24 Iudex delegatus ad faciendum quod aliquis solvat, quod debet, potest procedere etiam contra eius fideiussores. -  26 Causas fiscales, vel in Audientijs Regijs ia introductas ad se attrahere, vel avocare non poterit iudex generalis bonorum defunctorum, & quare? -  27 Superior Curia nunquam remittit causas inferiori. -  28 Causa semel coram Principe introducta, inferior iudex de ea amplius cognescere nequit. -  29 Iudex generalis bonorum defunctorum iurisdictionem delegatam am habet, & cavere debet, neillam ambitiose extendat. -  30 Verba os damos poder i comission, in eo qui alias non habet iurisdictionem, eius delegationem important. -  31 Iurisdictio delegat extendi non potest ultra res, causas, vel personas in ipsa delegatione expressas, etiam si partes consentiant. -  32 Iudex generalis bonorum defunctorum, an etiam de bonis Clerisorum cognoscere possit, & illorum inventarium facere? & schedul. de hoc agentes. -  33 Clericorum decedentium bona, laicis haeredibus relictis, fori privilegium amittunt, secus, si Clericis, aut pijs operibus. -  34 Concilij Limensis decisio expenditur, circa bona clericorum ab intestato in Indijs decedentium. -  35 Iudices aliqui bonorum defunctorum solet procedere in bonis Clericorum indistincte, & contra executores testamentorum, vel debitores defuncti, etiam si sint Ecclesiastici. -  36 Executor Ecclesiasticus testamenti alicuius laici, an coram seculari iudice conveniri possit? -  37 Provisio hominis facit cessare provisioe legis, maxime quando in idem tendunt. -  38 Procuratores in Indijs non admitti ad petenda, & recipienda bona defunctorum, qui haeredes in Hispania reliquerunt, quaedam sched. iussit, quae postea temperata fuit. -  39 Procur atorum usus, & mandandi negotia nostra alijs, de quibus fidimus, ex iure gentium est, & tolli non debet. -  40 Iudex bonorum defunctorum potest de illis colligendis, & in Hispaniam remittedis curare, si procuratores ad id a partibus missi, fraudul enter segniterve procedant. -  41 Bona intestatorum tanquam vacantia quando, & in quorum haeredum defectu Fisco applieanda sint? L. vacantia, cum alijs, C. de bon. vacat. lib. 10. l. 6. tit. 13. par. 6. & l. 12. & 13. tit. 8. lib. 1. Recop. explicantur, ibidem. -  42 Fratres, vel sorores naturales admittuntur ad successione fratris legitimi, exclusis patruis, amitis, & alijs transver salibus, & fisco. -  43 Iudex generalis bonorum defunctorum, an, & quantum expendere possit in funerali, & pijs operibus pro defuncto, cuius bona administrat? -  44 Quintum bonorum pro pijs operibus erogandum esse, vulgaris traditio est, & unde ortum babuerit? -  45 Concilium Limense quot Missas dici permittat de bonis Clerici intestato decedentis, & pro eius anima? -  46 Degentes in Indijs, tam in vita, quam in morte curare debent, ut opera pia, quae faciunt & relinquunt, ibi expendantur, ubi pecunias, acquisierunt, & nobilis sched. de hoc agens, cuius zelus laudatur. INter alia specialia, quae sup. cap. 3. Audientias, & Auditor es Indiarum habere diximus, illud valde notabile est, quod in hoc capite tractandum promisimus. Nimirum [sect. 1] ut unus eorum de colligendis, & remittendis bonis defunctorum intendat, qui ab intestato, vel etia cum testamento decesserunt, haeredibus tamen, vel legatarijs absentibus, vel pijs operibus in Hispania, vel alibi fieri iussis. Etenim cum [sect. 2] semper, & ubi que publice interesse iudicetur, supremas morientium voluntates exitum habere, & in id omni studio Magistratus invigilare, l. vel negare, D. quemadm. tesam. l. 1. C. de sacros. Eccles. Plin. Iun. lib. 2. epist. 16. & lib. 4. epist. 10. Tiraq. Mainard. & plures alij, quos novissime refert D. Valenc. cons. 124. n. 24. & seqq. vol. 2. & Ego sup. lib. 3. c. 3. ex n. 65. & cap. 6. n. 65. Quibus nunc addo Cassiod. lib. 5. var. epist. 21. ibi: Vivat tibi perpetuis saeculis decedentium voluntas, transeant in posteros iudicia parentu. In nostris tamen provincijs Indiarum hoc attentius curari, & provideri oportuit, propter earum distantiam, & fraudes, quae in occultandis, & intercipiendis defunctorum bonis experiebantur. Et ita Reges nostros [sect. 3] id iam ab antiquis temporibus summa attentione, & vigilantia praestitisse, bene constare poterit, ex traditis ab And. de Herrer. in hist. gener. Ind. decad. 3. pag. 168. & 368. & decad. 4. pag. 98. 267. Remesal. in hist. Guatem. lib. 1. c. 14. n. 4. & 5. & melius ex multis sched. provision, & instruction. Regijs, ad idem varijs temporibus expeditis, prout rerum usus exigerevidebatur: quae reperiuntur in 1. to. impress. ex pag. 374. ad 396. & in summar. Recop. leg. Indic. quae prope die lucem expectat, lib. 3. tit. 4. quaru aliquas refert, & alias suo iudicio formandas Matienz. in tract. M.S. de moder. Reg. Peru, 2. par. cap. 31. Sed tandem omnes fere redactae sunt ad insiguem illam provisione D. Imp. Caroli V. dat. Pintiae 16. April. ann. 1550. quae extat d. 1. tom. pag. 376. cum seqq. & inter plura alia, quae prudenter cavit circa collectione, administratione, & remissionem dictorum bonorum, illud praecipuum fuit, [sect. 4] ut singulis annis unus ex Auditoribus nominaretur, qui privative de his causis cognosceret, & primam instantia faceret, ab eoque ad Regales Audientias appellaretur, vel supplicaretur, & lata in eis altera sententia, sive cofirmatoria, sive revocatoria, nullus alius supplicationi gradus esset. Vtque Auditor hic, & alij Ministri, arca triplici [sect. 5] clavi obseratam haberent, in qua defunctorum pecuniae colligerentur, & servarentur, ita ut nihil ad haec pertinens, extra ea esse posset, quousque pecuniae solvendae, vel remittendae essent, sub modo, tempore, & forma, quam ibidem designat. Quae quidem sacta & provida ordinatio confirmata reperitur per alias plures schedul. & praesertim illam Pintiae 8. August. 1556. Matr. 26. April. 1579. & hodie ad ungue observatur, eo excepto, quod in alijs ann. 1563. & 1578. eod. 1. to. pag. 382. & seqq. Forma praescribitur [sect. 6] de reddenda ratione per hunc Auditorem alteri, qui ei in turno successerit, & ut nullo modo defunctorum pecunias ad proprias negotiationes, vel alias quaslibet necessitates, quantumvis publicas, & urgentes invertere, vel mutuare possint. Et per alias dat. Matrit. 23. Deceb. ann. 1595. & 19. Novemb. ann. 1618. turnus, qui erat annalis, ob meliore cognitionem, & expeditione horum bonorum, & causarum, biennalis effectus est. Et per alias iussum, [sect. 7] ut tabellionatus huius iudicaturae seorsim a tabellionatibus Camerae dictarum Audientiarum venderentur, & sic nominatis, una ex dictarum arcium clavibus traderetur. Et per alias an. 1570. 1578. eodem tom. pag. 386. quae renovantur, & stricte observari iubentur per aliam noviorem dat. apud D. Laurent. 22. Decembr. ann. 1606. Auditori pro tempore hoc munus exercenti iubetur, [sect. 8] ne madet, aut mittat plures indices comissarios ad loca sui districtus, sub occasione colligendorum huiusmodi bonorum, nisi in gravibus causis, & cum totius Audientiae communicatione, quin potius unicuique ex Praetoribus, sive Correctoribus eorundem locorum suas vices in necessarijs subdeleget. Quod etiam ita practicatur. Et communiter his praetoribus, simul cum titulis sui officij, haec comissio cum peculiaribus instructionibus traditur, & de ea bene gerenda coram Auditore subdelegate speciale iuramentum, & speciales fideiussores praestare solent. Eoque extensa fuit haec cura, & desideriu nostrorum Regum in his bonis bene administrandis, & his, quibus pertinent, distribuendis, ut per sched. Matr. 7. Febr. ann. 1575. iusserint, [sect. 9] nulli licentiam dari posse, ut ab Indijs recedat, nisi prius testimonium praesentaverit, quod ex dictis bonis nihil ullatenus debet. Et postquam ea [sect. 10] in Hispaniam deducta sunt, plurimis etiam, & valde cautis, ac providis legibus, & ordinationibus Tribunalis Hispalensis, quod vocant de la Casa de la Contratacion, sanxerint, qualiter dicta bona servada, administranda, ac distribuenda sint, & edicta sigenda, haeredesque, aut legatarij, etiam in proprijs domicilijs quaerendi, ac citandi, ut ad ea, quae sibi pertinere possint, recipenda, accedant, aut legitimos procuratores cum titulis, & mandatis sufficientibus mittant. Quarum ordinationum seriem reperies inter alias dictae domus Contractationis, & in d. summar. leg. Indicar. lib. 3. tit. 4. ex l. 58. cum 30. seqq. Quinimo, & aliquando tractatum est, [sect. 11] ut Fiscales Regiarum Audientiarum generales protectores, & defensores dictorum bonoru crearetur, ut constat ex sched. Pard. 18. Febr. ann. 1609. ad Peruan. Proreg. Dom. March. Montisclar. directa. Quae lice hoc non deciderit, in Francia tamen servari ostendit Pet. Greg. lib. 49. syntagm. cap. 7. n. 14. Et quod magis est, cum publica sit hae causa, [sect. 12] publice, & omnibus de populo eandem actionem, sive tuitionem competere, satis ostedit text. in l. Quintus Mucius, D. de ann. legat. iuncta doctrina Bart. in l. 1. n. 10. D. de iurisd. omn. iud. cum alijs traditis a Costano, q. 10. Covar. in cap. si haeredes, & in cap. cum Ioannes, de testam. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 18. n. 120. Et [sect. 13] de crectione, & iurisdictione huius Tribunalis bonorum defunctorum in Indijs, licet per transennam agentes, Monte-alegre in prax. civil lib. 1. cap. 9. n. 342. D. Carrasc. ad leg. Recop. c. 7. n. 31. &c. 9. n. 195. & D. Felic. a Vega in c. significasti, n. 23. do for. cop. Quibus ita suppositis, ut ex pluribus quaestionibus, quae sese mihi Limae circa hoc munus obtulerunt, potiores, & srequetiores percurram. Primo dubitatum vidi, [sect. 14] an lis coepta, & in prima instantia terminata per dictu Auditorem iudicem bonorum defun ctorum, & postea alia sententia in Regali Audientia finita, perinde haberi debeat, quoad interpositionem secundae supplicationis, ac si in ipsa Audientia coepisset, quo casu ei absque dubio locum esse disponit l. 8. tit. 4. lib. 2. ordin. l. 1. & 7. tit. 20. lib. 4. Recop. & de Indiarum iure sched. ann. 1542. to. 2. pag. 5. Et semper obtinuit [sect. 15] instantiam, & sententiam dicti iudicis in omnibus, & per omnia simile censendam ei, quae in Audientia exorditur, & terminatur, habereque vim instantiae, quam vocant, de vista, quoniam id clare exprimunt verba Regiarum provisionum, quae hanc iurisdictionem instituerunt, de quibus supr. num. 3. ibi: Para hazer cerca dello todo lo que nuesiras Audiencias Reales pudieran hazer, i si del se apelare, i suplicare, que vayan a la nuesira Audiencia, para que los nuestros Oidores lo determinen, i de lo q determinaren no aya mas grado, &c. scilicet ordinarium Revisionis, quoniam haec sententia Audientiae habetur pro de revista. Quod adhuc expressius declaratur in sched. ann. 1563. d. lib. 1. pag. 382. ibi: Como si toda la Audiencia conociesse: per quae verba satis omnimoda identitas utriusque cavus inducitur, l. itam eorum, §. si Decuriones, D. quod cuiusque univers. ibi: Nihil enim refert, ipse ordo eligat, un is, cui ordo negotium dedit, sicut, in fine, eod. tit. Cum ius omnium in unu reciderit, extetque nomen univer sitatis, cum adductis a Tiraq. de primog. q. 40. n. 30. Domin Geminian. qui loquitur in adaequatione Tribunalium, cons. 23. n. 4. Sim. Barb. de diction. cap. 315. Horat. Mandos. de privil. adinsiar, q. 4. ex num. 1. & a Nobis supra hoc tomo lib. 3. cap. 15. ex num. 7. Quod fit evidentius ex simili cognitione, quae [sect. 16] Cancellaria Pintiana concessa est iudici, quem vocant Catabriae, sive de V. zcaya, in l. 68. tit. 5. lib. 2. Recop. cuius sententia similiter habetur pro de vista, & ea, quae super illam postea profertur ab Audientia, pro de revista, & statim expeditur executoria, absque eo, quod alius recursus partibus relinquatur: Salvo(nt in eadem l. subiugitur) la suplicacion de las mil i quinientas doblas en el caso que lugar aya: quae verba licet non fuerint adiecta in nostra schedula, virtualiter tamen intelligi debent ex natura dispositionis: & quia [sect. 17] casus, quos nectit paritas aequitatis, & identitas rationis, non sunt quoad iuris dispositione separandi, l. illud, iuxta summar. Oldrad. ibi, D. ad leg. Aquil. cum vulgat. Maxime cum in dictis sched. saepe repetatur, quod si a dicto iudice supplicetur, ad Audie tiam recurratur; quod verbum [sect. 18] supplicetur denotat eius Tribunal pro superiori haberi, prout & tota simul Regalis Cancellaria, ut in l. si quis adversus, & in Auth. quae supplicatio, C. de precib. Imp. offer. & in l. 17. & 19. tit. 23. l. 6. tit. 24. par. 3. l. 1. & 2. tit. 19. lib. 4. Recop. iunctis alijs, quae tradit Parlaed. diff. 10. n. 1. Absque eo, quod his quicquam obstet dicta ordinat. ann. 1550. ibi: I si del se apelare, i suplicare, quasi illud verbum apelare, denotet Tribunal inferius. Nam quasi i improprie & incaute effutitumpotius quam expressum, corrigitur statim, vel moderatur per illud sequens, i suplicare, quod alias simul cum praecedenti tanquam contrarium, & repugnans stare non posset. Et notum est in iure, [sect. 19] quod quoties in eadem dispositione, vel oratione duo verba contraria, ponuntur, inspicitur, & attendi debet illud, quod prodest, non quod nocet, quodque potentius, & efficacius est ad consequendam intentionem proferentis, no intelligitur, §. si quis palam, D. de iure Fisci, cum late adductis a Tiraq. de retract. lignag. §. 30. gloss. 1. ex num. 27. Piane si poneremus non fuisse coeptam lite coram eiusmodi generali iudice bonorum defunctorum, [sect. 20] sed coram aliquo ordinario virtute suae iudictionis, vel subdelegationis, quam ab eo accipere solet, ut dixi supr. n. 8. Tunc etiam si eadem causa ad iudicem generalem per appellationem forte, nullitatem restitutionem, vel remissionem transferatur, dictae secundae supplicationi locus esse non poterit. Non quidem ex defectu dignitatis, & auctoritatis sui Tribunalis, & iurisdictionis, sed quia tunc nec a sententijs de vista i revista, Regalium Audientiarum talis supplicatio permittitur ex legibus supre relatis. Qua de re, & an ad hoc ut dictus gradus excludatur, [sect. 21] & lis, vel causa de novo in Regali Andientia coepta dici non possit, requiratur contestatio coram ordinario, vel sufficiat sola citatio, late agunt Avend. de sucunda supplic. num. 9. & 10. Paz in prax. tom. 1. par. 7. cap. unico, num. 22. & seqq. & alij, quos infra cap. 10. plenius referemus. Secvndo, saepe etiam dubitari vidi, [sect. 22] an hic iudex bonorum d efunctorum ad suum Tribunal avocare, vel attrahere posset causas in alijs pendentes, in quibus aliquis ex defunctis, de cuius bonis ad eum cognitio pertineret, actor, vel reus aliqua summa considerabili esset. Et non obstante reg. l. ubi coeptum, D. de iud. & l. nulli, C. eodem, receptum est, ut causas coram inferioribus coeptas ad se avocet, etiam dato concursu creditorum, saltim tantisper dum de bonis desuncti colligendis iudicaret, ac provideret, si iusiam causam fovere intelligeret. Quae praxis ertum habere viderur ex eo, quod cum sit [sect. 23] privativa huius Tribunalis, iurisdictio in hac specie causarum, derogat generali, & ordinariae, ex doctrina l.C. in item quaetitur, §. 1. D. de aedilit. edict. Cuius [sect. 24] argumento iudicem delegatum contra aliquem debitorem, ut facerer quod solverer, quod debebet, posse etiam procedere contra huius debitoris fideiussores, tenuit Cynus in l. 1. D. si qui in ius vocat. num. 16. quem refert, & sequitur Felin. & alij in cap. P. & G n. 5. de offic. deleg. Marian. Socin. in cap. significantibus, num. 25. de for. compet. optimus text. in l. fin. C. de iurisd. omn. iud. & in Auth. habita, C. ne filius pro patre. ubi DD. plura alia exempla commemorant, & Strach. de mercat. 2. part. tit quom. in caus. & de iudic. mercat. num. 10. & seqq. En in terminis huius Tribunalis bonorum defunctor desponi videtur [sect. 25] per eius ordinationes, & instructiones, & melius per sched. dat. apud D. Lauret. 20. Inn. an. 1609. ubi iubetur: Que pertenezcan, i se traigan al dicho juzgado los pleitos que tocaren a bienes de difuntos, aunque sean de acreedores, o aya albaceas passado el ano. Sin autem [sect. 26] concurrere contingat causa Fisci, cum causa bonorum defunctirum, tunc talis evocatio per eorum iudicem fieri non posset, quia quantumvis illius cognitio, & iurisdictio favorabilis sit, ex traditis sup. num. 2. magis tamen favorabilis est causa Fiscalia, quae etiam hoc privilegio munitur, ut proprios, & peculiares iudices habeat, & lites omnes coiam alijs pendentes, ad ipsos adducantur, ut tetigi in cap. praeced, ad ipsos adita his proximis diebus declaravit supremus Senatus Indiarum, generalem schedulam ad hac dubitatione tollendam expediri iubens, ad instantiam Regiorum Officialium de Potosi, cuius ordinatio mihi commissa fuit. Idemque admittendum, & practicandum erit, ubi lis introducta, & instatia coepta esse proponeretur coram Principe, aut Regali rius Senatu, vel Cacellaria, quia tunc talis iudex bonorum defunctorum, eam ad se attrahere, & evocare non posset, cum eirum respectu inferior sit, & [sect. 27] superior Curia nunquam remittat inferiori, l. ad possessionem, D. quib. ex caus. in poss. eatur, l. cum ad Principem, D. de appellat. Auth. de appellat. in princip. cum alijs, quae tradit Covarr. in pract. cap. 11. num. 10. Avend. resp. 40. num. 7. Azeved. in l. 1. tit. 16. lib. 8. Recop. n. 44. & 50. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 13. num. 69. in fine, & Farin. in prax. crim. tit. de inquis. q. 7. num. 25. & seqq. Causaque [sect. 28] semel coram Principe introducta, inferior iudex de ea amplius cognoscere non possit, ut resolvit Capella Tholosana decis. 481. per tot. maxime num. 4. & late Covarr. cap. 9. parct. num. 5. & seqq. Semperque cavere debebit dictus iudex, ne [sect. 29] sub praetextu bonorum defunctorum sua iurisdictionem extendat, quia illa est veluti delegata ad universitate illarum causarum, ut constat ex verb. provis. & schedul. de quibus sup. num. 5. ibi: Al qual por ellos nombrado damos poder cumplido, &c. quae verba [sect. 30] in co, qui alias non habet talem iurisdictionem, prout erat dictus Auditor, importat delegationem, Abb. in cap. licet in corrigendis, num. 3. de offic. ordin. communis apud Menoch. lib. 2. praes. 16. & Rodolphin. in peculiari tract. quib. mod. ord. effic. deleg. num. 3. Atque adeo [sect. 31] extendi non porest nisi ad res, causas, vel personas in ipsacomissione, & delegatione nominatim expressas, & specificatas, cap. 1. de rescript. cap. pastoralis, de appellat. cap. super quaestionum, §. si vero, D. de offic. de leg. l. 3. tit. 23. par. 3. Covarr. in pract. cap. 23. n. 6. etiam si ad id partium voluntas tacita, vel expressa intervaniat, ut per gloss. Abb. & Felin. in. cap. 1. & in cap. P. & G. de off. deleg. Socin. Capic. Marantam, Vantium, & alios, quos, refert Montealegre in prax. cap. 9. n. 342. & 343. ubi nominatim exemplum adducit in nostro iudice bonorum defunctorum, & eum referes Illustriss. Dom. Archiep. Mexican. D. Felician. a Vega in cap. significasti, num. 23. de for. compet. pag. 634. ubi bene subiugit, de hoc esse schedul. Regiam dat. Matrit. 10. Decembr. ann. 1618. quae refertur in summar. Recop. leg. Indic. lib. 3. tit. 4. l. 5. & decidit: Que el juez general de binnes de difuntos no exceda de lo que debe conocer; i si excediere, el Fiscal, o las partes lleven el pleito a la Audiencia, que haga justicia. Tertio, grevis etiam, & frequens quaestio esse solet, [sect. 32] an talis iudex cognoscere, inventarium facere, & iudicare possit virture dictarum schedularum, non solum de causis, & bonis secularium, verum & clericorum, qui in Indiarum partibus motiuntur. Et quidem ubi hi ab intestato decedunt, expedita res esse videtur, quia per [sect. 33] mortem, eorum bona fori privilegium amittunt, & si ad consanguineos laicos pertineant, vel ad Fiscum in eorum defectum, iuxta ea, quae statim dicemus tanquam laica censenda sunt, ex traditis per Guid. Pap. & eius Addit. pet Matth. decis. 261. Guillerm. Bened. in cap. Rainuntius, verb. Et uxore, n. 424. de testam. Franc. Marc. decis. 105. par. 1. Rolad. de invet. cap. 17. n. 10. Covar. in pract. cap. 31. n. 1. Gutier. 2. pract. q. 49. Lasarte de gabell. cap. 19. num. 44. & 47. & plures alios, quos refert Bobad. lib. 2. cap. 18. n. 179. Marta de iurisd. 4. part. cent. 1. cas. 22. & D. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 7. n. 20. Eoque tendit Regia sched. dat. pardi. 30. Noveb. ann. 1591. quae extat. 1. to. pag. 396. & recopilatur in d. summar. lib. 3. tit. 4. l. 26. quae obviam ire volens Praelatis, qui se immiscebant bonis clericorum ab intestato decedentium, & iudices seculares excommunicabat, si ea iuxta praescriptum ordinem ad arcas bonorum defuntorum reducere cellent, expresse cum Peruano Prorege loques disponit, ut id deinceps fieri non patiatur, per hec verba: Os mando proveais i deis orden en que los bienes de los Clerigos que de aqui adelante murieren. se metan en la dicha caxa de biens de disuntos, de la misma manera q si suessem de legos, sin hazer diferencia, muriendo ab intestato. Pero en caso que mueran con test amento, bareis que se entrequen a sus albaceas, i berederos, sin que los dichos Prelados se entremetan en ello. Sin autem Cleribus alterum Clericum haeredem, sive ex testamanto, sive ab intestato reliquisse probetur, aut in opera pia bona sua distribui mandaverit, etiam si ea in Hisopania eroganda sint: tunc difficilior sane quaestio est, quia bona retinent fori Ecclesiastici privilegium, Et ita multi ex Auctoribus supra citatis, praecipue Marta dict. cent. 1. cas. 22. renent, coram iudice seculari de eis cognosci non posse, imo neque describi, aut eorum inventarium fieri, vel colligi, aut sequetrari. Et ita Limae de facto habuimus in causa bo[sect. 34]norum electi Episcopi Truxillensis D. Hier. de Carcamo, qui cum ad suam Ecclesiam iter faceret, in mari decessit, bonis in Hispania in pia opera distribui inssis. Pro quo facit decis. Conc. Limens. II. par. 1. cap. 107. pag. 29. quae etiam in eis, qui ab intestato decedunt, solum laicos iudicies admittit, ubi haeredes sunt laici, his verbis: Si algum Clerigo murierer ab inteestato, sus bienes se de a sus berederos por el juez Eclesiastico, o por el lego si no fueren Clerigos. Quamvis non defuerint [sect. 35] aliqui iudices, qui virtute sched. sup. citatae, dictum inventarium, & sequestrum secure ficri posse existimavetint per iudicem bonorum defunctorum, saltem ad effectum ut bona in tuto essent, & ad Hispaniam remittrentur, ubi si quae lis super illis oriretur, per iudicem Eccelesiasticum decidi posset. Idem que alij absque ulla haesitatione facere solent, etiam ubi executores ab aliquo defuncto nominati sunt Ecclesiastici. Compellentes nimirum eos, ut cota se ad rationes bonorum defuncti, sive, laici, sive clerici reddendas accedant, & reliqua solvenda, ut in Hispaniam remitti possint: & quod magis est, procedere volentes contra debitores dictorum defunctorum, quamvis fint Ecclesiastici, moti ex verbis generalibus dictarum schedul. quae eis concedunt facultatem procedendi contra quaslibet personas, cuiuscunque status, & conditionis existant, qui defunctis aliquid praestare debuerint, vel eorum bona administraverint. In quo tamen caute procedendum est, [sect. 36] quia licet executores Ecclesiasticos secularium defunctorum coram laicis iudicibus conveniri posse, aliqui DD. insinuare videantur, quos refert Bobad. d. liub. 2. cap. 17. num. 93. & cap. 18. num. 138. & 184. Matra de iurisd. 4. par. cent. 2. cas. 148. & pro hac parte stare videatur quoedam sched. Regia his proximis diebus expedita, ad consultationem D. Gabrielis Gomaz de senabria, viri dissertissimi Regij Limani Senatus Auditoris, & iudicis bonorum desunctorum. Contraria tamen sententia securior videtur, nempe, ut tales executores, & multo magis debitores, si clarici sint, ante suum iudicem conveniri debeant, nec possint, etiam si velint laici iurisdictionem prorogare, ut pluribus relatis concludit Matra, ominino videndus, ubi sup. num. 7. seqq. & casu 127. par. tot. quia leges & sched. Regiae in contratium loquentes, non habent locum contra Ecclesiaticos, ut per eund, cas. 66. Qvarto, cum provisio [sect. 37] hominis faciat cessare provisionem legis, praecipue ubi in idem tendit, circa quod legis dispositio verfatur l. fin. C. de pact. convent. cum alijs adductis a Velasco in axiom. iur. litt. D, num. 156. & litt. P. num. 234. & seqq. Merito cum Ego Limanae Audientiae Senator essem, in cuiusdam Regiae sched. implemento haesimus, dat. 1. Iun. ann. 1619. quantenus per eam disponi videbatur, ut [sect. 38] quantuvis haeredes bonorum defunctorum in Hispania existentes, ad Indiarum provincias legitimos Procuratores mitterent pro bonis ad se pertinentibus recuperandis, & ad se ipsos, suo periculo ni Hispaniam deferendis; adhuc iudex eisdem bonis colligendis praepositus suum officium exerceret, & auctiritate iudiciali, & publica, talia bona simul cum alijs ad domu Contractationis Hispalensis remitteret. Durum [sect. 39] quippe nobis visum fuit liberis hominibus auserri liberam suam rerum administrationem, l. in re madata, C. mand. l. 2. D. si a paren. quis fuer. man. & tollere facultatem negotia sua per procuratorem gerendi, ubi sibi expedire intelligerent, cum haec facultas ex naturali omnium gentium iure originem habeat, quae eiusmodi mandara introduxit, & approbavit l ex hoc iure, D. de iust & iur. l. 2. D. de oblig. & action. l. 1. D mand. Iul. Paul. 2. sent. tit. 15. elegater Cicer. in orar. pro Rosc. Amerino. Quas rationes, & alias cum Regio Indiarum Consilio per epistolam, quam Ego setipsi, significavissemus, Expedita fuit altera sched. dat. Pardi 9. Ianuar. ann. 1623. Quae superiorem tantummodo in bonis aliennigenarum observari iussit, & in madatis, & instrumentis legitimationis personarum, de quorum fide, & legalitate sufficieter non constitiset. Plane [sect. 40] sio tales mandatarij, vel procuratores intra biennium bona, quae virtute dictorum mandatorum collegerint, in Hispaniam non remiserint, tunc ad iudicem bonorum defunctorum spectat, ea ad fuam manum reducere, & primo quoquo tempore ad haeredes remittere, ex dispositione schedul. datae apud D. Laurent. 20. Iun. ann. 1609. quae habetur in dict. summar lib. 3. tit. 4. l. 42 fol. 154. Haeredes [sect. 41] autem usque ad decimum gradum consanguintatis quaerendi, & si apparuerint, admittendi sunt, antequam bona taquam vacantia Fisco applicentur, nulla habita differenhtia, an defunctus sit laicus, vel clericus, exl. 1. l. vacantia, cum aijs, C. de bon. vacant. lib. 10. l. 6. tit. 13. par. 6. l. 12. & 13. tit. 8. lib. 1. Recop. ubi Matienz. & Azeved. & alijs relatis D. Alfarus de off. Fiscal. gloss. 20. §. 9. n. 122. & 140. & seqq. & gloss. 34. §. 7. ex num. 115. & D. Carras. ad leg. Recop. cap7. num. 19. & 20. & num. 42. & seqq. ubi bene notat eorum sententiam, qui Filcum ultra quartum gradum admittunt, ex summario male deducto d. l. 12. Recop. in qua nihil tale reperitur: & iucta haec accipienda est sched. dat. Guaedalax. 29. August. ann. 1563. quae est. l. 80. d. summer lib. 3. ti. 4. dum dispoint: Que becas las diligencias en los biens de difuntos, sidentro de dos anos no parecieren berederos, se tengan por dela caxa, scilicer intra decimum, ut diximus, gradum. Et [sect. 42] fratres, vel sorores naturales, sive ex parte patris, sive ex parte matris, non solum excludent Fiscum, verum & alios quoslibet patrous, armitas, & consanguineos transversales, ex dispositione l. fin. tit. 13. par. 6. iuncto Auth. quib. mod. nat. est. sni, §. filium, cum alijs, quae de reciprocatione in successionibus tradit Matienz. in l. 6. tit. 8. lib. 5. Recoplil. gloss. 4. num. 11. & Gasp. Anton. Thesaur. lib. 1. quast. forens. q. 22. num. 3. & seqq. Quod hotare volui, quia saepe vidi hunc articulum in disceptationem dedectum, sed tandem pro naturalibus terminatum, ex magis communi opinine, & ominium sere nationum consuet udine, de testantur Socin. Iun. cons. 94. num. 14. vol. 1. Chastan. in consuet. Burg. rub. 8. §. 2. num. 1. Cacheran. decis. Pedem. 30. num. 18. Ant. Thesaur. decis. 113. Gasp. Ant. Thesaur ubi sup. num. 6. lib. 2. q. 8. ubi etia facit mentinem nostae legis pattitae, ubi etiam Greg. Lopez verb. Losbienes, Covarr. in 4. Decret. 2. par. cap. 8. §. 5.. col. fin. num. 9. vers. Dictamen Regia lex, Matienz. ubi sub. num. 10. & 11. Ant. Gom. in. l. 9. Taur. num. 47. Ioan. Garc. de nobil. gloss. 20. num. 19. quom folum refert, & sequitur Azeved. eundem articulum bene pertractans, consil. 24. num. 27. Flores de Mena in addit. ad Camam decis. 3. n. circamed. Molina Theol. de iust. & iure tract. 2. disp. 167. num. 21. Roxas in epit. success. cap. 30. num. 26. & 27. & noster D. carrasc. d. cap. 7. num. 40. ubi quendam alium casu, Limae iuxta hanc opinione decisum commemorat. Et conducunt plura, quae novissime, & latissime in favorem successionis fratrum, & filiotum naturalium, etiam in concursu consanguineorum legitimorum, tradit. D. Ioan. Bapt. de Larrea, ex Equestri Ordine D. Iacobi, nunc pro meritis ex Patrono Fiscali Rei Dominicae, ad idem munus in supremum Iustitiae Senatum adlectus, in sius eruditiss. discept. Grantens. cap. 32. per totum. Qvinto, & ultimo, pluribus alijs omissis, notandum est, solere [sect. 43] hos iudices in funeribus defunctorum, de quorum bonis cognoscere possunt, Missisque, & alijs sacrificijs pro illis faciendis, quod sibi conveniens videtur, iuxta persone qualitatem, & bonorum quantitatem, pro arbitrio suo distribuere. Quod ipsis in suis instructionbus permittitur, & de iure communi, & Regio probari videtur in l. si quis sepulchrum 12. §. sumtus, d. de relig. & sumt fun. l. 12. tit. 13. par. 1. l. 5. Greg. Lop. & Azeved. ibid. Ioan. Gntierr. 2. pract. q. 46. & in terminis nostri iudicis bonorum defunctorum loquens, D. Carrasc. d. cap. 7. num. 31. Quo in capite [sect. 44] disputat, unde ortum habuerit vulgaris traditio, quod quintum bonorum defuncti ab intestato decedentis, pro eius anima praecise expendi debeat. Et resolvit hoc nullo iure probari. Cui. addo [sect. 45] Concil. Limense XI. par. 1. cap. 107. pag. 29. quod contentum fuit solum quadraginta Missis, in haec verba: I aora sea clerigo, ora lego el que muere ab intestato, senalarse ba a parecer del Ordinario un numero conveniente de Missas, que se digan por el difunto de sus bienes, sin los otros gastos funerales, con tal que no excedan de quarenta. Addo etiam, & veluti superpendium huius capitis libenter adijcio, semper summopere a vivis, & morientibus caveri [sect. 46] debere, ut opera pia, quae facere, aut relinquere volunt, in ea ut plurimum provincia constituantur, aut distribuantur, in qua ipsi vitam transegerunt, & Dei, ac fortunae beneficio, facultates, quas expendere volunt, acquisierunt. Quod ultra alia, quae ad id fulciendum, & suadendum tetigi sup. lib. 2. c. 5. ex n. 49. & lib. 3. c. 19. ex n. 22. gravissimis, & pijssimis verbis Confessarijs, & concionatoribus caeterisque Praelatis Ecclesiasticis Indiarum iniungitur, ut id hominibus carundem provinciarum suadeat, in sched. deat. Barchin. 1. Maijan. 1543. quae habetur 1. tom. pag. 162. & digna profecto est, ut semper memoriae figatur, satisq; detegit Regum nostrorum zelum, & pietatem. Nam si quaestui intenderent, magis eis utile esset, ut vassalli illarum partium ad suas pecunias in Hispaniam transferendas, vel relinquendas allicerentur. # 8 CAPVT OCTAVVM. De syndicatu, & visitatione Auditorum, & Audientiarum Indiarum, & peculiaribus quaestionibus, quae in eis incidere solent. SVMMARIVM CAPITIS Octavi. -  1 AVditores, & alij Ministri Audientiarum Indiarum, quare, & qualiter syndicatui subtaceant? -  2 Magistratus omnes pendere oportet ex metu syndicationis, rationisque officij reddendae, & iura, & Auctores de hoc agentes. -  3 Syndicatum Auditorum, & aliorum Ministrorum, caute, & provide plures sched. Indiarum statuerunt, quae referuntur. -  4 Auditores Cancellariarum Hispaniae no solent syndicari, ubi ad aliud officium promoventur, in Indijs vero syndicantur. -  5 Syndicatum pro uno tantum die de serens Minister, quidam, ad Indias ut illi denuo staret, reductus fuit. -  6 Auditor ad aliam Audientiam promotus, an, & quando non expectata syndicatione ad eam iter facere possit, & impleat relinquendo procuratorem? -  7 Procurator qui relinquitur ad syndicatu pro alio reddendum, an possit petere, ut obiecta, quae ex tali syndicatu resultant, ipsi syndicato personaliter notisicentur? vel eis, absque alio termino, aut rei consultatione, respondere debeat? -  8 Syndicatui si quis ab initio non ste, aut ab eo iam coepto aufugiat, qualiter contra eu procedatur. -  9 Senteniae contra contumaces latae, non nist post lapsum anni fatalis exequi solent, & quod hoc fallit in syndicatu. L. 3. tit. 10. lib.:. Recop. explicatur, ibidem. -  10 Visitationis iudicium quare, & qualiter contra Audientias, & Ministros Indiarum inductum sit? -  11 Visitationis iudicium, gravius, & strictius est, quam syndicatus, & quare? & quando, & cur introductum? & Auctores, qui de eo agunt. -  12 Visitationum usum, stylum, & bonum effectum, in Hispania introductum, qualiter laudent Nicol. Bellius, & Adam Contz. & reprebensio Zipaei contrarium sentientis. -  13 Visitationis formandae, videndae, & terminandae modus, qualiter iure Regio, & schedulis Indiarum praescribatur? quae referuntur. -  14 Visitationis iudicium primus in Hispaniam deduxit Ferd. V. Rex Catholicus, & quare? ex Ant. de Herrera. -  15 Proreges Indiarum visitationibus & syndicationibus subiacent, licet in Nepolitanis contra observetur. -  16 Clerict pro Magistratu seculari quem gerunt, an, & quatenus visitationi, & syndicationi iudicum secularium subijciantur? -  17 Magistratus habent praesumtionem pro se, quod recte officio suo fungantur. -  18 Querelae, & epistolae, quae contra Magistratus Indiarum mitti solent, facile credi non debent, & quare? -  19 Innocentia calumnijs subijeitur, & ideo nimia barum credulitate feriri non debet. L. 1. C. de accusat. expenditur, & illustratur, ibidem. -  20 Visitationes generales ne facile, & passim contra Audientias Indiarum decernantur, Rex noster decrevit, & quare? -  21 Auditores, & alij Ministri, qui incipiunt esse danosi alicui provinciae, melius est, ut mutentur, quam ut temere visitentur. -  22 Visitatione generali alicuius Audientiae Indiarum pendente, qualiter, & quare omnia turbentur? & de eius damnis. -  23 Dom. March. de Montesclaros Proregis Peruani egregium apopbtegma, & simile, de siatu Reip. visitatione pendente. -  24 Visitationis, & syndicationis aleam plerumque felicius sortiuntur improbi, sodidi & baratarji Ministri, quam probi, & timorati, & quare? -  25 Visitationibus generalibus, vel particularibus, terminus, & is quidem brevis, praefigi debet, & damna siyli contrarij. -  26 Visitationes fere omnes Audientiarum Indiarum inutiles redditae sant, ob nimiam earum protelationem, & exempla. -  27 Visitationum generalium damna erunt minora, & essectus uberiores, & utiliores, sillis brevis terminus presigatur. -  28 Remedium, quod maius damnum Reip. infert, quam quodtolli curabatur, practicandum non est. -  29 Crimina aliqua impunita relinguere satius est, quam omnium punitione, & emendationem differre. -  30 Visitator, qui ad visitationem generalem alicuius Audientia Indiarum mittitur, se. lectissmus esse debet, & de eius dotibus, & partibus. -  31 Visitator non debet culpas in visitandis optare, quin potius benemerentes Magistratus laudare, & Regi commendare. L. iustissimos, C. de off. Rect. provinc. & aliae similes illustrantur, ibid, -  32 Magistratus, quirecte munere suo functi sunt, qua forma commendari, & laudari per Visitorem, vel Syndicatorem Principi debeant? remissive. -  33 Magisiratuum alias probatirum, & integrorum levivres culpa condonandae, vel disssmul andae funt a Visitatore, & Syndicatore. -  34 Visitatores, vel Syndicatores, qui culpas in visitandis exoptant, vel affectant, & sufurronibus, & sycopbantis gratas, & faciles aures praebent, nimis notari debent. -  35 Calumniatores, & susurrones semper in iure exosi sunt, & fugiendi, aut cavedi dicuntur, & sub quibus cautelis eorum delationes admittantur, & de poenis ipsorum, & eorum instigatorum, remissive. -  36 Calumniatores apud Graecos cur Sycophantae dicti fuerint? remissive. -  37 Libelli secreti, & sine auctore dati an recipi a visitatoribus debeant, vel monitoriae adtestes quaerendos promulgari? -  38 Monitoriae licet peti non possint ad quaerendos & examinandos testes contra visitandos, vel syndicandos, possunt tam EE pro ipsis ad depellendas calumnias sibi obiectas. -  39 Magistratum gerentes pluribus calumnijs, & miserijs, & quasi signum ad sagittam expositi sunt. -  40 Notionibus aliquibus connatum est suos Praesides persequi, & calumniari. -  41 Visitatorum aliquorum exitialem indole in modo procedendi contra visitados graves Auctores notant, & reprehendunt, qui referuntur. -  42 Visitationis secretae iudicium nimis durum, & irregulare est, & ideo novis commentis stringi, aut gravari non debet. -  43 Visitatinis in iudicio cum testes secreto examinentur, saepe via fraudibus, & calumnijs aperitur. -  44 Famam multi, conscientiam pauci verentur, ex Seneca. -  45 Ioannes I. Rex Castellae consultus fuit, ne fidem dares testibus parte non citata examinatis. -  46 Visitator generalis alicuius Audientiae, vel Tribunalis semel electus honorari, & facile mutari non debet, & quare? -  47 Dignus, imo & optimus est iudicandus, qui a Principe ad Magistratum, vel Visitationem eligitur, ex Iustin. & Cassiod. -  48 Iudex Syndicator recusari potest. -  49 Visitator generalis postquam visitationem coepit, an, & quatenus recusari possit? ad utramque partem descut itur. -  50 Recusationes Visitatorum generalium aliquando admissae, aliquando non, & quare? -  51 Recusari quilibet iudex, sive ordinarius, sive delegatus, & quovis modo procedens, potest, nisi contrarium cautum reperiatur. -  52 Iudice coram suspecto aliquem litigare debere vir bonus non arbitrabitur. -  53 Recusationis Visitatorum generalium in quaestione, quid Auctor sentiat? -  54 Visitatorem generalem Audientiae quoad secretam inquisitionem recusari non posse, in reliquis posse, quaedam Regia sched. ordinat, quae refertur. -  55 Visitari, an, & quando Auditores possint probis, quae male iudicasse dicuntur, en cuero de Audiencia? -  56 Auditores, & alij supremi Magistratus de imperitia, vel mala iudicatione facile conveniendi non sunt. -  57 Actio male iudicati contra minores iudices, frequentissima est, & an detur contra eorum haeredes? remissive. -  58 Visitatores & Syndicatores caute procedere debent in examinandis testibus, & inquisitionibus formandis contra iudices, quibus subornationes, vel baratariae obijciuntur, & s quare? L. 6. tit. 9. lib. 3. Recop. illustratur, ibidem. -  59 Cobecho, & barataria, quid sint, unde dicantur, qualiter probentur, & puniantur? remissive. -  60 Iudiees subornatinis, vel haratariae accusati, & plene non convicti, qualiter iuramento purgari debenat? -  61 Auctor scripsit integrum tractatum de syndicatu iudicum defunctorum, & actionibus, & poenis transitorijs ad haeredes eorum. -  62 Haeredes, vel fideiussores iudicum decedetium, syndicatus, vel visitatione pendente, an, & quando pro eorum admissis in pecuniarijs teneantur? remissive. -  63 Actiones poenales, quae, & quando sint transitoriae ad haeredes, vel fideiussores iudicum, qui pendente syndicatione, vel visitatione decedunt, & quomodo cum eis processus formari debeant, quaedam Regia schedul. novissime declaravit, quae refertur. -  64 Syndicari, aut visitari quis non debet, pro eisdem excessibus, de quibus iam iteru fuit syndicatus, aut visitatus, & quando secus? & num. seqq. -  65 Puniri, aut accusari his pro eodem delicto non debet. -  66 Visitari quis potest pro excessibus, de quibus speciatim antea in syndicatu accusatus non fuit. -  67 Syndicationi si quis steterit, an, & quando pro delictis post eam compertis, denuo accusari, & syndicari possit? -  68 L. 41. tit. 4. lib. 2. Recop. explicatur, & illustratur. -  69 Syndicationem semel iudicatam non repeti praetextu delictorum noviter obiectorum, Hispantaes leges, & praxis observat, licet in alijs Regnis contrarum fieri soleat. -  70 Magistratus post semel redditam syndicationem etiam in patria, & via ordinaria, pro male gestis in officio conveniri no possunt. -  71 Visitatores, & Syndicatores possunt sententias, quas intra tempus sibi praefixum pronuntiarunt, etiam post illius lapsum executioni mandare. -  72 Magistratus, qui in syndicatu, vel visitatione aemulos habuit, & vicit, an magis laudandus sit, quam qui absque ullocontradictore victor evasit? & locus Cassiodori ad hoc. NON tantum de excessibus, & delictis Ministrorum Audietiarum Indicarum, eo modo inquiritur, & proceditur, quo up. cap. 4. ex num. 67. retulimus. Verum [sect. 1] & ubi officium aliqua ex causa deponunt, vel ad alias maiores Cancellarias gradum faciunt, ante gesti muneris rationem reddere coguntur, & adinstar temporalium iudicum syndicantur. Ita enim creditum est in officio sibi commisso continantiores futuros fore, & impotentiae, longaeque a Rege distantiae, quae plures insolentiores in ijs provincijs facere solet, modum, ac fraenum inijci posse. Teste enim Dionys. Halicarn. lib. 1. Omnibus [sect. 2] gravis est Magistratus, cui nullum certum tempus est definitum: & qui nullis actorum suorum reddendi rationibus obnoxius est. Et secundum Arist. lib. 6. Polit. cap. 4. Commodum est, ut animi Magistratuum pendeant, nec eis quicquid velint, efficere liceat. Nam licentia quicquid libet agendi, non potest malum, quod est in quoque homine, cavere. Vnde Plato in lib. de legibus, generaliter sanxit: Nullum omnino iudicem iudicare oportere, causae dicendae non obnoxium. Id quod exemplo suo firmavit Samuel 1. Reg. cap. 12. & Christvs Dom. docuit Lucae 16. ibi: Redde rationem villicationis tuae, & text. in l. 1. & per tot. D. de Magistr. convent. l. 1. & seqq. C. ubi Senat. vel Clariss. l. unic. C. ut omens iud. &c. Auth. ut iud. sine quoq. suffr. §. 4. & de iure nostro Hisp. l. 6. tit. 4. par. 3. l. 12. & 23. tit. 5. ead. par. toto tit. 7. lib. 3. Recop. cum multis alijs, quae de syndicatu in communi agentes, ultra Scribentes in his iuribus, congerunt Bald. Angel. Cataldinus, Amedeus, Dulcet. & omnium plenissime Paris de Puteo in peculiaribus tractatibus, quos de hoc argum. scripserunt, Aviles in alio eiusd. arg. tractatu, quem reperies post commet. ad. cap. Praetor, & plurimi alij, quos refert Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 1. cum tribus seqq. ubi mira dexteritate omnia ab alijs circa hanc materiam scripta, compilavit, & illustravit, & ultra relatos ab eo, Franc. Marcus, qui plura notanda congessit, decis. 653. & 654. par. 1. Budaenus in annotat. ad leg. fin. D. de Senator. pag. 250. Velazquez de Avendano in allegat. pro suo syndic. Sesse in alia simili, quam reperies post tract. de inhibit. Foianus post tract. de sequestro, Paz in prax. 8. par. in prooem. ex num. 9. Monterros. in prax. tract. 9. Torneus lib. 2. tit. 1. Ioann. de Haevia in Curia Philipp. 4. par. ex pag. 713. per quinque §§. Simanc. qui loquitur de syndicatu Inquifitorum, in Cathol. inst. tit. 41. num. 27. Marius Muta in cap. Reg. Sicil. 3. tom. cap. 7. num. 101. cum multis seqq. pag. 36. Camil. Borrel. de Magistr. lib. 1. cap. 15. & 16. Mastrill. eodem tract. lib. 6. cap. 1. per tot. Zipaeus lib. 3. cap. 1. Cardin. Tusch. quiplures quaestiones adducit, litt. S. concl. 273. cum multis seqq. Scaccia de appellat. q. 19. rem. 4. Raudens. latissime cons. 49. per totum, & Gabr. Berartus in specul. Visit. cap. 1. Et de [sect. 3] peculiari iure Indiarum, sunt plures schedulae de eodem syndicatu, tam in Auditoribus, quam in Praetoribus, Proregibus, & alijs iudicibus ordinarijs Indiarum tractantes, quae sparsae reperiuntur in quatuor tomis impress. ann. 1596. sed praecipue in 3. ex pag. 80. Ex quibus formatae sunt 38. leges in summar. Recop. earund. sched. lib. 4. tit. 8. Quaru prima desumitur ex sched. dat. Pard. 16. Octob. ann. 1575. & expresse in terminis nostri capitis decidit: Que a los Oidores promovidos se tome residecia antes que salgam de las placas q dexaren; & in d. 3. to. pag. 82. extat integra, ex qua haec lex desumitur, & continet formulam ordinariam commissionis, quae ad talem syndicatum expediri solet. Et in hoc primum eius speciale constitui potest. Nam [sect. 4] in Audientijs, & Cancellarijs Indiarum Auditores, quamvis mutentur, vel promoveantur, non syndicantur, sed tantum generali visitationi eorundem Tribunalium, ubi ex iustis causis decerni solet, subijciuntur, ut bene notavit Bobad. d. cap. 1. num. 43. sic inquiens: I tambien dan residencia los juezes superiores de las Chaneillerias, i Audiecias Reales, pues tienem sus visitas, por las quales tambien son depuestos de los oficios, i punidos en otras penas: i es cosa mui justa que sean censurados, pues quanto en mayor dignidad son constituidos, tanto mas pueden ofender, i causar danos a los subditos. Et num. 117. refert idem Auctor notabilem casum severitatis supremi Consilij Indiarum in his legibus syndicatus implendis, inquiens, quod [sect. 5] ad Indos reduci iussit quendam Ministrum, qui in Hispaniam transfretaverat, ne opportunae navigationis commoditate careret, solo uno die deficiente ex termino ad standum syndicatui praefixo, nullatenus eius excusationem admittens. Quod tamen Ego restringendum censeo ad Ministros temporales, vel etiam ad Auditores, ubi ante discessum ex provincia, in qua Magistratum gesserunt, Syndicatorem habent, & coram eo iudicium syndicatus inceptum est. Etenim [sect. 6] si quis ad aliam Audientiam provisus sit, & commoda itineris, vel navigationis occasio se offerat, nec per eum steterit syndicationis tempus expectare, & explere, non dubito, qui iter facere possit, & impleat relinquendo procuratorem, qui pro eo, adveniente Syndicatore, respondeat; haec etenim est una ex praecipuis limitationibus text. in d. l. unic. C. ut omn. iud. ut constat ex Fulgos. & Ias. ibid. n. 2. Alois. Leone num. 38. Greg. Lop. in l. 6. tit. 4. par. 3. verb. Ellos despues, Put. de syndic. verb. Procurator officialis, Afflict. ad const. Neapol. rubr. 92. col. penult. in fin. Aviles de syndic. cap. 3. num. 18. in fine, Paz in prax. tom. 1. 3. par. in prooem. num. 12. Bobad. d. cap. 1. num. 77. in fine, Mastrill. d. lib. 6. cap. 5. ex num. 41. ad 45. & Curia Philipp. 4. par. §. 2. num. 1. Et hic [sect. 7] procurator obiectis, vulgo Cargos, quae ex syndicatione resultaverint, respodere, & satisfacere debet, absque eo, quod dicere possit, se non esse sufficienter instructum, & petere, ut personaliter reo notificentur. Qui sibi imputare debet, si eum instructum non reliquit, ut nuper in ardua causa, & post magnam disceptationem supremus Indiarum Senatus declaravit, ex doctrina Gregor. Lopez in l. 6. tit. 4. par. 3. gloss. 6. quamvis non diffitear, quod ubi reus praesens est, vel de facili haberi potest, aut in mandato aliquis defectus agnoscitur, melius & tutius sit, ut etiam si procuratorem reliquerit, ipsi in personam ad maioram cautelam obiecta gravia notificentur, ut consulit Angel. & alij apud Iul. Clar. q. 32. num. 11. ubi Baiard. n. 16. Scacc. de iudic. lib. 1. quaest. 101. num. 44. Farin. quaest. 99. n. 246. Gratian. decis. 154. Valasc. consult. 144. num. 10. part. 2. Pereira decis. 34. n. 11. Craveta cons. 182. num. 11. lib. 2. & Rota decis. 770. in antiq. & decis. 277. in novissimis. Alias autem, iudicibus syndicatui non co[sect. 8]parentibus, aut ab eo sine licentia fugientibus, stylus est, ut per praeco nia, & litteras requisitorias citentur, & si haberi possunt, ad locum, ubi administrarunt, capti mittantur, ut bene, post alios, advertit Bobad. d.n. 117. & non gaudent immunitate Ecclesiastica, argum. d. l. unica, ibi: Vel intra sacrosanctos terminos, & eorum, quae magis expresse tradit Paris de Puteo d. tract. §. viso, de modo proced. num. 6. & 7. Montalv. in l. 8. tit. 5. lib. 1. for. gloss. 1. verb. La Iglesia, Aviles in cap. 1. Praetor. verb. Dadivas, num. 25. Quod si haberi non possunt, contra eos in contumacia p oceditur, & pro confossis habentur, ut in d. l. unic. l. Consiliarios 3. C. de assessor. l. 135. styli, l. 13. tit. 7. lib. 3. Recop. & sententia lata ad Regium Senatum remittitur, ubi ex eisdem actis, & sine alia citatione concluditur, sententiaque, quae profertur, statim executioni mandatur, l. 54. tit. 4. lib. 2. Recop. Bobad. d. cap. 1. ex n. 123. Licet [sect. 9] alias non nisi post lapsum anni fatalis exequi soleant similes sententiae contra contumaces prolatae, ex l. 3. tit. 10. lib. 4. Recop. Hoc enim no habet locum in syndicatu, nec in commissis, quorum iudicia sunt summaria, & irregularia, ut per eund. Bobad. lib. 4. cap. 5. num. 24. & 25. Quae omnia summe notare expediet, quia quotidie contingunt, & ab alijs ita aperte, & complendiose tractata non sunt. Sed ut ulterius pergamus, non solum contenta est Regum nostrorum cura incompescendis Auditoribus, & alijs Ministris Indiarum hoc timore syndicationis, ubi deponi, vel mutari in officijs contingit. Verum & eis durantibus [sect. 10] ubi sinistra alicuius Audientiae suspicio habetur, vel querelae Provincialium Regias aures offendunt, solet frequenter contra eos in communi, vel in particulari visitationis iudicium indici, ut eisdem provincialibus mos geratur, & malum, quod patiuntur, diutius non serpat, & continuetur, iuxta illud Genes. 18. Descendam, & videbo, an clamorem, qui pervenit ad me, opere compleverint: quo alludit text. in d. Auth. ut iud. sine quoq. suffr. §. 1. collat. 2. ubi: Princeps videre habet, ne subditi a iudicibus, & officialibus aggraventur, vel male tractentur; cap. Imperialem, de prohib. feud. alien. per Loth. ibi: Per multas interpellationes ad nos factas didicimus. Quod sane [sect. 11] visitationis iudicium gravius, & strictius censetur, quam syndicatus. Quoniam propter potentiam visitandorum, & quia adhuc in suis officijs perdurant, & de querelantibus, vel deponentibus cotra eos, vindictam sumere possent, omnino clausum, & secretum est, & ex sola summaria informatione, non didicitis testibus, nec testificatis, confieitur, & absque sententia Visitatoris ad supremun Consilium terminandum remittitur, ubi una sola sent entia absque appellationis, vel supplicationis remedio terminatur. Et de eo, eiusque in Hispaniam per Regem Cathol. Ferdin. V. introductione, & quo pacto multa specialia, & irregularia, quae in illo interveniun, tdefendi, aut excusari possint, late alio loco dicemus, & interim videri poterunt, quae tradit Zurita lib. 7. annal. Aragon. cap. 65. lib. 10. cap. 33. lib. 14. cap. 35. & 52. lib. 15. c. 59. & lib. 17. cap. 30. Hieron. Blanc. in comment. Reg. Arag. cap. de Magistr. iust. Arag. potest. pag. 344. & 346. Lud. Babia in hist. Potif. 4. par. in vita Clement. VIII. cap. 13. Sesse in resp. synd. num. 35. D. Valenc. cons. 155. num. 59. vol. 2. gabr. Berart. in d. specul. visit. cap. 1. Redin. Avendan. Bossius, Craveta, Simanc. & plures alij, quos refert Bobad. d. cap. 1. num. 129. pag. 806. & ultra eos Raudens. cons. 36. per tot. par. 1. Mastrill. de Magistr. lib. 2. cap. 2. ex num. 34. & lib. 6. cap. 2. cum seqq. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 21. num. 40. Ioan. Maucler. in Monarch. Galliae, par. 3. lib. 4. per tot. Nicol. Bellus de stat. polit. Vbi [sect. 12] summe laudat hunc usum Hispanae Monarchiae, mitrendi Visitatores ad vindicta malorum, laudem vero bonorum, & subdit, hac praecipua causa, & ratione, sacratissima hanc Coronam conservari, & magis indies exaltari. cuius verba novissime receset Frac. Zipaeus in tract. de Magistr. lib. 3. cap. 1. n. 7. pag. 158. ubi invide laudes, & exaltationem Hispaniae subsanat. Quam tamen multis encomijs ob eandem rationem extollit Adam Contzen lib. 7. polit. cap. 9. cui titulum fecit, Visitandos esse Magistratus, §. 4. pag. 545. & §. 5. per totum, qui omnino videri debet, quoniam non vacat eius singularia, & notanda verba transcribere. Et de hoc iudicio, [sect. 13] & qualiter visitationes in Regio Consilio videndae sint, & celeriter expediendae, agit de iure Castellae l. 36. tit. 4. lib. 2. Recop. Et multo plenius de iure Indiarum in plurimis schedul. quae habentur d. 3. tom. ex pag. 68. ex quibus delineatus est tit. 10. lib. 4. summar. Recop. earund. sched. & Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 4. lib. 5. cap. 3. ubi notabilem commissione, & instructionem, prae oculis quidem habendam, recenset, quae ann. 1528. data fuit iudicibus residentiae missis ad insulam D. Ioan. Portus-divitis, & decad. 5. lib. 5. cap. 5. in fine, pag. 143. ubi agit de visitatione missa ad Audient. Sancti Dominici, & subit: [sect. 14] Cuyo remedio el Rei Catolico don Fernando V. truxo de Aragon, i dom Felipe II. uso mucho del, por avernos mostrado la experiencia ser mui necessario para reprimir el arrogancia que toman los Ministros. I esto quando los Visitadores hazen sus oficios como conviene. pero como la virtud no tiene igualdad en los hombres, assi no es maravilla que todos los juezes que han de corregir a los otros, no sea de una misma integridad. Et per easdem sched. & alias ostenditur, & declaratur [sect. 15] etiam Proreges Indiarum his syndicatibus, & visitationibus obnoxios esse, non obstante quod in Prorege Neapolitano contra observetur, de quo etiam meminit Bobad. d. cap. 1. num. 20. & 21. Mistrill. d. lib. 6. cap. 4. num. 9. & 10. & cap. 5. num. 27. & seqq. ubi aliquos casus adducit, in quibus etiam Prorex Neapol. potest, & solet syndicari, & Visitari. Et quod magis est, [sect. 16] clerici, etiam in sacris, non obstante fori privilegio, ubi Magistratum secularem gerunt, & administrant, eide seculari syndicationi, aut visitationi, simul cu alijs Ministris subijciuntur, & puniuntur pro excessibus in eod. officio commissis, ut docet Aufrer. de potest. secul. reg. 1. fallen. 17. Guillerm. Bened. Foller. Choppin. Lacel. Corad. Pet. Plaza, Redin. Ioan. Garcia, Covarr. & plures alij, quos refert Borrell. d. tractat. de praest. Reg. Cathol. cap. 71. num. 35. Cened. in collect. 37. ad Decretum, num. 16. Salced. in addit. ad Bernard. Diaz in prax. cap. 66. litt. B. pag. 184. Bobad. lib. 2. cap. 18. num. 99. Farin. tom. 2. crimin. tit. de inquisit. q. 8. num. 98. & novissime Berart. d. specul. visit. cap. 3. num. 44. & seqq. Quamvis in hoc contrarium enixe tueatur Marta de iurisd. 4. part. cent. 2. cas. 127. & plures alij, quos refert August. Barbosa in collect. ad cap. Sacerdotibus 2. num. 4. ne Cler. vel Monach. & signanter Petr. Surd. cons. 396. ex num. 32. usque ad 35. vol. 3. ubi contendit solos Gallos Auctores aliam sententiam defendere, & sui Regni consuetudine niti, quam nihil proficere probat, & postea concludit, Deum aliquado has suae Ecclesiae iniurias vindicaturum. Quae addi possunt quaestioni, quam supra tetigi hoc lib. cap. 4. num. 42. de Clericis ad eiusmodi officia promovendis, vel non promovendis: de cuius resolutione hi, qui clavu Reip. tenent, maturius deliberabunt. Sed licet haec, quae de syndicandis, & visitandis Magistraribus Indiarum diximus, ita quidem se habeant, nonnulla tamen animadvertenda duxi, quae in illis, prae ceteris, attendi, & considerari debent. Quorum primum illud sit, [sect. 17] quod cum pro Magistratibus, & praesertim perpetuis, quod recte officio suo utuntur praesumtio extet, ut docet, post alios, Bobad. d. cap. 1. num. 158. & seq. & num. 199. late Menoch. lib. 2. praes. 81. Mastrill. de Magistr. d. lib. 6. cap. 10. ex num. 1. Ego, cum alijs, sup. lib. 2. cap. 7. num. 30. & novissime Mager. de advoc. arm. cap. 10. num. 559. & cap. 13. num. 327. Non [sect. 18] debent facile credi, & admitti omnes querelae, vel epistolae, quae contra eos mittuntur, praesertim ex provincijs Indiarum adeo remotis, & facinorosis hominibus plenis, ne [sect. 19] nimis faciles, ac creduli subiectam innocentiam feriamus, contra cosilium I.C. in l. 1. §. 1. D. de eo per quem fact. erit, & Imp. in l. 1. C. de accusat. ubi glos. verb. Feriamus, ex Boet. probat, ultimam esse adversae sortunae sarcinam, ubi miseri, quibus aliquod crimen imponitur, eo ipso, quae praeferunt, meruisse creduntur. Quapropter [sect. 20] Rex, ac Dom. noster Philippvs IV. quem pia Numina sospitent, prudenti decreto Senatum Indiarum admonuit, ut prius quam ad decernendam visitationem contra aliquam Audientiam deveniretur, omnia alia remedia tentarentur. Senatusque animadverteret, an sufficeret, [sect. 21] ut Magistratus, qui diu in aliqua provincia comorati erant, & cdio, vel taedio Provincialibus esse, vel quo alio ex capite male audire coeperant, ad aliam Audientiam transferre sufficeret. Nimirum [sect. 22] quia pendente visitatione, aut syndicatione Magistratus intimidantur, & populares eos contemnunt, quos maxime revereri oportuisset, atque adeo iustitia, ea, qua decet, libertate non administratur, ut recte advertit, & probat Paris de Puteo d. tract. de syndic. in Rubr. de potest. & off. syndic. Simanc. de Repub. lib. 7. cap. 24. num. 5. Quod iuvat egregium [sect. 23] apophthegma, quod audivi a Dom. Peruano Prorege March. de Montesclaros, qui dicere solebat, has visitationes instar turbinis in plateis veto excitati, sibi videri, Hispane dicimus Remolino, cum is pulverem, & paleas humi iacentes removeat, & super capita elevet: & visitationes similiter, humiles quoslibet, plebeios, & flagitiosos, qui veluti pulvis, & stercus Reip. iacebant, iudicibus, qui sunt, & esse debent, eiusdem Reipub. capita, superponat. In quibus quidem visitationibus [sect. 24] pleru. que boni, & timorati Magistratus gravius, quam baratarij, & sordidi periclitantur; quoniam illi, nihil sibi conscij, se popularibus, & calumniantibus non submittunt: hi autem, quia filij huius saeculi, prudetiores in sua generatione filijs lucis sunt, Lucae 16. dum celant delictum, quaerunt amicitias, Proverb. 17. sordesque sordibus eluunt, vel operiunt, & in ipsis repetundarum iudicijs, repetundarum crimen committunt, ut eleganter animadvertit Caecilius inter epist. Cicer. epist. 14. Tiber. Decian. lib. 8. criminal. cap. 36. num. 26. in fine, & melius omnibus noster Bobad. omnino videndus, d. cap. 1. num. 27. & 30. Secvndo, ex eadem ratione, secundam admonitionem deduco, nempe, ut casu, quo eiusmodi visitationes generales, vel particulares decernantur, [sect. 25] tempus omnino praefigatur, intra quod finem accipere debeant, illudque non ultra triennium, vel quadriennium, etiam in Audientia Mexicana & Limana, alijsque Praetorialibus prorogetur. Nam hoc quidem spacium sufficiens mihi videtur, & quia hucusque praefinitam non fuit, paucas, [sect. 26] vel nullas visitationes dictarum Audientiarum vidi, quae finem acceperint. Nam illa Limana Licent. Bonillae, electi Archiep. Mexicani, de qua extant sched. d. 3. tom. impress. pag. 68. cum seqq. viginti annos excessit, & tandem ipso Visitatore, & visitadis defunctis, succissa magis quam decisa relicta fuit: idemque nunc temporis contingit in alia eiusdem Audientiae Limanae, in qua Ego coprehendor, & post decem & octo, aut plures annos, vix dum initium accepit, Visitatore etiam mortuo, & paucis superstitibus ex ijs, quorum actiones per illam examinari, & emendari curabatur. In alia quoque visitatione Proregis March. de Villamanrique, quae Episcopo Tlaxcalensi comissa fuit an. 1589. multum tempus effluxit, & ita in margine commifsionis eius, quae habetur d. 3. tom. pag. 68. prudenter notatur, hoc contigisse, quia in ea terminus praefixus non fuit, oportereque, ut in posterum praefigatur. Etenim damna, [sect. 27] quae (ut diximus) ex visitatione contingunt, minora erunt, si ipsa breviori termino concludatur. Neque perfecte Princeps Reip. salutem hac medela curare videbitur, si [sect. 28] ipsa maiorem morbum eidem Reip. afferat, & languentes languidiores efficiat: teste enim Ovid. Temporibus medicina placet, data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent. Nihilque ita arduum esse poterit, quod intra dictum tempus solers non aperiat indago; & ut aliquid inustum, vel inopertum relinquatur, [sect. 29] satius est hoc omittere, quam cuncta differre, vel ut Tacit. in simili dixit lib. 34. Annal. Quam sinere civitatem mori vehementioribus, quam quae pati posset remedijs, in ipsa vindicta libertatis perituram: quo & respexit Seneca lib. 1. de ira, cap. 12. in fine, dum ait: Abominandum remedij genus est, sanitatem debere morbo; & vulgatus Aphorismus omnium Philosophorum, qui nunquam ea media congruentia iudicarunt, quae ipsis morbis, quorum reparatio desideratur, graviora sint, vel periculosiora, ut latius dixi sup. lib. 2. cap. 30. num. 110. & seqq. Tertio, valde curandum moneo, de [sect. 30] persona, quae ad officium syndicatus, & multo magis generalis visitationis eligitur, nam in ea totius iudicij cardoversatur. Et ita in dignitate positus esse debet, & talis, ut de eius scientia, & experientia, ac morum sanctimonia plurimum confidatur. Quod & praedictae schedulae serio monent, ac iubent, & Ioann. Matienz. de nostris Indijs agens in tract. M. S. de moder. Regni Peru, par. 2. cap. 27. tale requirit, ut ex ipsius supremi Indiarum Consilij Patribus eligatur (quod etiam saepe factum inquit) & de septennio in septennium mittendum existimat, illud Platon. adducens lib. 12. de legib. & Arist. lib. 6. Polit. cap. 8. qui ad eiusmodi munera virum pene divinum desiderant, moribus, & eruditione conspicuum, aetateque maturum. Qualem etiam ad Visitatorem Inquisitorum requirit Simac. in Cathol. instit. tit. 41. num. 20. & pluribus ornant, & prosequuntur DD. per text. ibi in l. 1. D. de offic. Praes. Praetor. Gregor. Lopez in l. 4. tit. 17. par. 3. Bald. qui duos sales scientiae & conscientiae in eiusmodi Ministris desiderat, in l. 2. C. de sentent. ex brevil. recit. & alios adducens Bobad. dict. lib. 5. capite 1. num. 159. Et quicunque is fuerit, cui hoc Syndicatoris, vel Visitatoris munus obtigerit, eo animo esse debet, ut [sect. 31] non statim (ut aliqui faciunt) in syndicandis, vel visitandis culpas exoptet; sed sciat aeque suo muneri, & Regis intentioni satisfieri posse, si de visitandorum etiam meritis, litteris, & virtutibus inquisierit, & quos recte officio suo functos copererit, eidem Regi honestandos, & remunerandos cum debita approbatione, & laudatione proponat: ita enim monet Constantin. Imp. in l. iustissimos 3. C. de off. Rect. provin. Iustin. in d. Auth. ut iud. sine quoq. suffr. §. illud videlicet, vers. Cum liceat eis, l. 1. tit. 7. lib. 3. Recop. & schedulae omnes supra relatae, & late illustrant Aviles, Paz, Redin. Moterros. & alij, quos refert Bobad. d. cap. 1. n. 153. Lancel. Conrad. in tract. de off. Praetor. §. 1. num. 2. & Mastrill. omnio videndus, d. lib. 6. cap. 11. num. 20. & seqq. Vbi [sect. 32] adijciunt formam huius approbationis ad Principem rescribendae, de qua etiam agit Azeved. in l. 7. num. 1. & 2. d. tit. 7. lib. 3. Recop. Quod adeo verum est, ut etiam [sect. 33] culpas, si quas forte non valde sordidas & graves offenderit, extenuare, vel omittere debeat in Ministris, quos alioqui in caeteris circumspectos, puros, utiles, & vigilantes invenerit, & anteactae vitae probitate laudabiles, argum. l. non omnis, §. fin. D. de re milit. iunctis plurimis alijs, quae congerit Tiraq. in l. si unquam, verb. Donatione largitus, a num. 34. & de poen. temp. causa 49. & 50. Bobad. d. cap. 1. num. 59. 136. & 159. Bertazol. cons. crimin. 71. num. 4. & 5. ibi I. Ioseph Lud. decis. Lucens. 1. num. 49. & 50. par. 1. & Rauden. cons. 49. num. 138. ad 144. Vnde iuste [sect. 34] notandi sunt Visitatores, qui contrarium faciunt, & in dehoncstandis, & culpis, undecunque quaesitis, gravandis visitatis, gloriam sibi ac laurum paratam, sive collocata esse, per peram arbitrantur. Et multo magis, qui facinorosis, ac calumniosis hominibus, perditisque susurronibus, & sycophantis aures gratas, & patulas praebent; cum hi saepe, aut potius semper eos decipiant, & [sect. 35] legibus ita suspecti, & exosi sint, ut fugiendi potius, quam alliciendi, vel alendi (ut aliqui imprudentes Visit atores faciunt) videantur, & ut etiam capitula proponere volentes non aliter admittantur, quam si iuramentum, & fideiuffionem pro calumnia praestiterint, & si obiecta plene non probaverint, quamvis aliqua probent, gravissimis poenis puniantur, in quas etiam eorum instigatores in currunt. De quibus omnibus latissime ite agit Bobad. qui nihil in hac materia intactu reliquisse videtur, d. lib. 5. cap. 2. per tot. & ultra relatos ab eo, plura erudite de calumniatoribus fugiendis, & puniendis adducens Erasm. in Adag. Sycophantu: ubi refert causam, cur [sect. 36] calumniatores apud Graecos hoc nomine appellati fuerint, Pet. Faber lib. 1. semestr. pag. 25. & 163. & lib. 3. pag. 285. & 302. Iust. Lips. in orat. de calumniat. Covarr. lib. 2. var. cap. 9. num. 1. Petr. Gregor. lib. 32. syntagm. cap. 4. Lucas de Pena, Cuiac. & alij in Rubr. C. de delat. & plurimi, quos refert D. Alfar. de offic. Fiscal. gloss. 17. Guazin. de defens. reor. defens. 33. cap. 14. Menoch. de arbitr. cas. 321. Giurb. cons. 47. num. 25. Gratian. regul. 8. Berart. in d. specul. Visit. cap. 4. & cap. 28. num. 20. Farin. tom. 1. crim. q. 16. Peregr. de iure Fisci lib. 1. tit. 1. & novissime D. Valenc. cons. 170. ex num. 1. & cons. 171. num. 47. vol. 2. & Sebast. Naevius, loquens de instigatoribus, in l. servus, §. eum, D. de poen. pag. 360. Ex quibus fit, quid sentire debeamus de aliquibus Visitatoribus, [sect. 37] qui libellos secretos, & sine auctore sibi datos recipiunt, imo & cypos, ubi mittantur, exponunt, & aliorum, qui monitorias censuras promulgari faciunt, ut testes ad declarandum, quae contra Ministros scierint, sive intellexerint, coram ipsis compareant. Haec etenim omnia a iuris, & aequitatis regulis deviant, & pravam indole, sive propensionem syndicantis, vel visitantis ostendunt, ut constat ex vulgari illa, sed celebri, epist. 98. Trajan. ad Plin. Iunior. lib. 10. cap. inquisitionis, §. tertiae, cap. qualiter & quado, el 1. ibi: Exceptis occultis eriminibus, de accusat. cum alijs traditis a Bobad. d.c. 1. num. 74. Cevallos lib. 3. comm. q. 821. n. 20. & seqq. Mastrill. d. lib. 6. cap. 2. num. 47. & scqq. Berart. dict. cap. 3. ex num. 63. Dom. Valenc. cons. 110. num. 5. Lazario in tract. de monitor. sect. 2. q. 10. & 11. & D. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 4. num. 9. & melius eod. cap. §. 1. num. 7. fol. 49. ubi videtur loqui in terminis nostrae quaestionis, licet non satis se explicet, & inquit, vice versa recte posse monitorias concedi lite pendente super capitulis infamatorijs ad comprobandam innocentiam, & defensionem rei. Cui in dubio favere, & bonum exitum desiderare Syndicatores, & Visitatores debent; cum sciant, vel scire debeant, [sect. 39] inter plures miserias. & difficulrates, quas patitur iudicantium, & Rempub. administrantium munus, in quibus recensendis mulcus est Bobad. dict. polit. lib. 1. cap. 15. num. 24. & seqq. illam esse praecipuam, quod quasi signum ad sagittas calumuiantiu & malevolorum positi sint, & quia non possunt omnibus complacere, frequenter odium multorum incurrant, & insidias patiantur, ut gravissimis, licet vulgatis, verbis scriptum reliquit Cicer. in orat. pro Flacco, & text. celebris in cap. qualiter & quando, el 2. de accusat, cap. sunt nonnulli 2. quaest. 7. Concil. Trident. sess. 13. de reformat. cap. 6. & alia referens Simancas lib. 2. de Repub. cap. 10. Bobad. d. lib. 5. cap. 1. num. 203. & cap. 2. n. 4. & seqq. Petr. Greg. omnino legendus, 3. par. syntagm. lib. 1. cap. 15. num. 5. Scaccia de appellat. quaest. 19. remed. pag. 593. Nevizan. cons. 76. num. 7. Peregr. de iure Fisci, lib. 5. tit. 1. num. 194. omnino Schenard. cons. 1. num. 46. Leoninus cons. 57. num. 4. Raudens. d. cons. 49. num. 140. & novissime Hieron. Perotus de constantia in abdicat. Magistrat.. cap. 24. per totum, & D. Ioan. Bapt. de Larrea in peculiari libello, quem de hoc argumento pro defensione Magistratuum typis excussit. Et de [sect. 40] popularibus Siciliae, & aliarum nationum loquentes, quibus semper veluti connatum fuit, ipsorum Praesides calumniari, Cassiod. lib. 1. epist. 3. Cicer. in orat. pro Cluent. & Ponte de potest. Proreg. tit. de elect. official. §. 7. num. 12. Et est. videnda celebris glos. in cap. Diaconi, verb. Accusantur, dist. 93. l. 15. tit. 9. par. 3. 1. 2. tit. 28. & l. 11. tit. 2. par. 7. ibi: Los omes que oficio tienen, maguer fagan derecho, non puede ser que no ganen mal querientes. Quapropter de [sect. 41] exitiali aliquorum Syndicatorum, & Visitatorum in contrarium propesione, merito queritur, & dolet Lucas de Pena in l. Tribuni, C. de re milit. lib. 12. Ponte ubi sup. tit. 12. n. 19. Pet. Bimius cons. 398. num. 30. Segura Davalos in direct. iud. Eccl. cap. 14. a n. 24. Quibus Ego addo [sect. 42] ita nimis acrem, irregularem, & rigoribus plenam esse formam procedendi, & iudicandi in huiusmodi Visitationibus, ut novis alijs, & odiosis commentis, vel fomentis cumulari non debeat, ut alias dicitur in l. unic. §. si vero, vers. Nec enim, C. De impon. lucrat. descrip. lib. 10. neque [sect. 43] inimicis sceleratisve hominibus via aperiri, ut secretis & occultis his telis, vel (ut melius dicam) falsis testimonijs, Magistratus lacessant, quod semper de similibus inquisitionibus viri gravissimi veriti sunt, ut considerat Raudens. d. cons. 49. num. 7. Seneca lib. 1. de ira, cap. 16. Plin Iun. lib. 3. epist. 20. sic inquiens: Est enim periculum, ne tacitis sussragijs impudentia irrepat. Nam quoto cuique eadem honestatis cura secreto, quae palam Multi [sect. 44] famam, conscientiam pauci verentur. Et notabilis Historia Hispana Regis [sect. 45] Ioan. I. ann. 12. cap. 7. & 8. ubi hac de causa cessare iussa fuit inquisitio quaedam, quae fiebat contra Regem Navarrae super veneno Eleonorae Regis Ioannis sorori propinato. Nimirum inquit Historiographus: Porque le fue dicho al Rei por los de su Consejo, que si su merced mandava, estos testigos no eran escuderos de recebir, lo uno por quanto segun derecho, no serecebian como debian, ni avia alli parte de esto que viesse jurar los testigos, ni se tomaban en aquella forma que debia. Qvarto, similiter multum curari debet, ut Visitator semel electus, & tot expensis, & cum titulo adeo honorifico in provincias ita divtantes missus, [sect. 46] faci e, & ex sinistris relationibus, quae ex eisdem remitti solent, non revocetur. Nam hoc valde huiusmodi causarum exitum tardat, & turbat, & non solum Visitatoris, verum & Principis, qui eum elegit, & delegavit, existmationem quodammodo laedit. Teste enim Iustin. In Authet. ut iud. sine quoq. susst. Qui [sect. 47] iudicio tanti culminis ad cingulum venit, testimonium habet, quod sit optimus: cui convenient verba Cassiod. lib. 1. var. epist. 3. & 12. ibi: Pompa meritorum est Regale iudicium, quia nescimus ista nisi dignis impendere, & lib. 10. epist. 43. De illo nesas est ambigi, qui meruit eligi iudicio principali. Nam quibus fas est de cuctis optimos quaerere, videntur semper optimos elegisse. Vnde licet in indicibus [sect. 48] Syndicatoribus dubitari non soleat, quin ex iustis causis a partibus, contra quas procedunt, recusari possint, & sibi alium coniudicem associare debeat: qui interdum ab ipso Senatu nominari solet, ex traditis a Bobad. d. lib. 5. c. 1. n. 236. & seqq. & Mastril. d. lib. 6. c. 3. ex n. 20. In Visitatoribus tamen [sect. 49] generalibus Andientiarum, anceps quaestio est, an recusationes admitti debeant? propter tationem supra relatam, & quia ipsoru industria & auctoritate specialiter inspecta, & electa videtur, ita ut non aliter processuri, & iudicaturi praesumantur, quam ipse Princeps iudicaret, l. 1. vers. Credidit, D. de offic. Praefect. Praetor. iuncta l. inter artifices, D. de solut. cap. si pro debilitate, de offic. deleg. & alijs, quae late adducit Menoch. lib. 1. de arbitrar. quaest. 67. ex num. 15. Et quia cum hoc iudicium secretum (ut diximus) sit, & esse debeat, hoc servari posse non videtur, si associatus, de quo minus confidi possit, introducatur, & totius generalis iudicij, ac visitationis ordo, propter unius forte, vel alterius privati intempestivam, vel affectatam recusationem turbetur, contra reg. l. si Praetor, D. de iudic. & l. privatorum, C. de iurisd. omniu iud. cum similibus. Quibus tamen non obstantibus, vidi semel & iterum eiusmodi recusationes admissas fuisse in supremo Indiarum Senatu, ad effectum ut Visitatores recusati saltem in causis, quae recusantem tangere possent, sibi associatum assumerent, & audivi etiam in Tribunalibus Hispaniae, [sect. 50] aliquando admissas, aliquando spretas, forte quia Auctores, qui hunc articulum tractant, cum nullam speciale exceptionem non admittendae recusationis in Visitatore reperiant, hoc remedium reis visitatis denegare non audent, praesertim cum favorabile sit, & ratione naturali subnixum, quae non permittit aliquem coram suspecto iudice litigare, cap. cum speciali, cum similibus, de appellat. & praesertim in iudicio visitationis, quod quia strictius, & periculosius est, maiorem quoque cautionem expostulat, cap. ubi periculum, de elect. cum alijs, ut constat ex gloss. verb. Cum iudice, in d. cap. cum speciali, quae [sect. 51] in quolibet iudice recusatione admittit, sive procedat de officio, sive ad petitionem partis, & tam in ordinario iudicio, quam in extraordinario, quam sequitur Bald. ibid. n. 7. & magis in terminis, de ipsomet visitationis iudicio loques, Maranta in prax. 4. par. dist. 5. num. 50. Papon. arrest. 36. lib. 9. Laurent. Beneventan. in tract. de iud. suspect. cap. 5. num. 24. Mastrill. qui alios adducit, d. lib. 6. cap. 3. n. 20. & seqq. &c. 1. n. 38. & 39. Berart. d. spec. visit. c. 6. per tot. Phoebus decis. Lusitan. 77. n. 1. & de Visitatoribus Religiosorum loquens, gloss. celebris in cap. in singulis, verb. Et appellatione, de stat. Monach. Bertius post quaest. regul. Eman. Roder. tom. ult. tit. 3. de visit. cap. 3. qui etiam ea ratione moventur, quod licet Magistratus se his visitationibus ab initio officij subiecisse videantur, intelligitur tamen arbitrio boni viri, & [sect. 52] bonus vir non arbitrabitur, quem stare iuri debere coram iudice suspecto, l. vir bonus, cum ibi notatis, D. iud. solvi, Clem. Pastoralis, de iudic. cum alijs. Sed nihilominus [sect. 53] Ego parcissime eiusmodi recusationi deferrem, nisi gravis aliqua, evidensque, & urgens causa fuerit, quae illam admitti suadeat, saltem quoad formadam secretam inquisitionem, cuius stricta natura, & contumacia haud dubie subvertitur, si contrarium recipiamus. Nam in capitulis, & causis specialibus, si quae forte se paratim contra Auditorem visitatum motae fuerint, quae vulgo dicuntur, Demandas publicas, quia non secreto, ut visitatio, sed publice, id est, iudicio aperto, & ordinario peraguntur, absque dubio recusatio obtinere debebit, eodem modo, qui in syndicatu contingit, quem Mastrill. Berart. & alij sup. relati, perperam cum visitatione confundunt, cum re vera in pluribus differant. Et pro hac opinione extat singularis schedula [sect. 54] ita in nostris terminis, & in Indijs decidens, & distingues, dat. apud D. Lauret. 19. Octob. ann. 1588. to. 3. pag. 72. quae referens commissione datam Licent. Bonillae Visitatori Aud etiae Limanae ad recipiendas petitiones, sive Demadas publicas, quae contra Auditores proponeretur, post alia sic ait: I si para lo tocate a la dicha visita que se os comete, i demadas publicas que ante vos se pusieren por alguna de las partes, fueredes recusado en tiempo, i en forma, os acompanareis solamente por lo tocate a los pleitos de las dichas demadas publicas. I en la visita procedereis vos solo, conforme a vuestra comission, sin os acompanar para ella. Qvinto, dicti Visitatores, ita ut diximus electi, & generaliter delegati, animadvertere debent, ut [sect. 55] raro ad syndicandos, vel visitandos Auditores procedant pro ijs, quae male simul cum alijs iudicasse dicuntur, vulgo En cuer po de Audiencia, etiam si de eo pars, quae se gravatam dixerit, capitula proposuerit. Hoc enim apud Nos ita expresse de iure Indiarum decisum invenio per sched. dat. Matrit. 11. Febr. ann. 1593. que habetur 3. tom. pag. 75. quae addit, ut ubi ad eiusmodi iudicia devenerint, nullatenus ea exequantur, sed ad Regium Senatum in gradu appellationis remittant. Quae schedula rationi, & iuris communis dispositioni conformis esse videtur. Nam tales libelli, sive petitiones admitti no debent, nisi pars evidentem inimicitiam, vel sordem obijciat, ut decem rationibus adductis, & dilucide exornatis, probat Bobad. dict. lib. 5. cap. 3. ex num. 55. & ultra eum Simanc. lib. 7. de Repub. cap. 24. n. 4. & 5. ubi prudentissime hoc constitutum concludit, ne iudices finiendis causis pro meritis, & litteris electi, subijciantur, & exponantur calumnijs, & acusationibus impudentissimis subiectorum Quam etiam rationem elegantius adhuc expressit paul. Castr. in l. servo invito, §. cum Praetor, D. ad. Trebell. inquiens, quod si aliter fieret, frangeretur nervus iustitiae, deprimeretur auctoritas iudicum, augeretur maleficiorum audacia, & successores in officio, per territi exemplo praedecessorum, lento pede procederent. Quod dictum refert, & probat Thom. Gramm. cons. 54. n. 3. & ita in sacro Consistorio iudicatum testatur Farinac. cons. 64. n. 10. & 11. ad fin. Mastrill. de Magistrat. d. lib. 6. cap. 10. n. 121. & seq. Et in Gallia, Commentator edicti iurisdict. iud. Praesidialium, gloss. 26. verb. Sans appellas, n. 34. & 35. pag. 88. & 89. ubi eam rationem addit, Quod quia Princeps hos cooptavit iudices, quos tanquam pronatos voluit libera discep. tatione adversus omnem appellationem iudicare, ideo sententiae eorum pro iustis habendae sunt. Quare non permittetur quocunque modo, aut quacunque action hos iudices post iudicandi functionem imperitiae postulare. Cui rationi multum etiam defert Mastril. d. num. 122. docens, [sect. 56] supremos Magistratus de imperitia vocari non posse, & dolens aliquando id male, ac pessime observatum, contra sanctissimam Regis nostri mentem. Licet in alijs minoribus iudicibus [sect. 57] frequentissima sit haec actio, ex toto titulo C. de poen. iud. qui male iudic. & late, & docte traditis a Petr. Barbosa in l. si silius famil. D. de iudic. Bobad. d. cap. 3. ex num. 4. Gratian. reg. 249. Azeved. in l. 7. ex num. 103. ad. 112. tit. 18. lib. 4. Recopil. & novissime Cardosus post tract. de iure accresc. resp. 5. ubi tractat, an detur haec actio contra haeredes male iudicantis? Sexto, monendi sunt [sect. 58] Syndicatores, & Visitatores Indiarum, ut caute procedant in formandis processibus, testibusque examinandis in causis syndicandorum, vel visitandorum, quibus sordis, barateriae, peculatus, vel repetundarum crimen obijcitur. Nam cum haec sint, quae eos magis gravare, & laedere possunt, oportet, ut non temere illis notentur, ses ubi talis fuerit probatio, quae saltem impleat formam iure nostro assignatam per l. 6. tit. 9. lib. 3. Rec. De qua, & [sect. 59] dictorum delictorum proprietate, significatione, & differentia, plura dicere supersedeo, quia me hoc labore levavit Bobad. dict. lib. 5. cap. 1. num. 120. cum multis seqq. & anteced. & lib. 2. cap. 11. per tot. Mastrill. dict. lib. 6. cap. 8. ex num. 11. & 35. Mascard. de probat. conclus. 164. cum duab. seqq. Menoch. de arbitr. cas. 342. & 343. Cavalcan. de brach. Regio par. 5. num. 66. Tiber. Decian. lib. 8. crimin. cap. 33. & seqq. Farin. tom. 3. crim. q. 111. per tot. Caballus tom. 1. resol. crim casu 195. Sesse in respons. synd. num. 7. & 8. & 43. Avendan. in cap. 2. Praetor. ex num. 4. & 18. Azeved. in d. l. 6. Recop. Osasc. in prooen. decis. Pedem. num. 5. Carrocius de locat. 1. par. sup. tit. de sportul. iud. q. 7. de merced. iud. num. 1. fol. 19. novissime Dom. Valencuela cons. 162. n. 48. & D. Thom Carleval. in tract. de iudic. disp. 3. q. 1. n. 5. Et est videndus Pacian. de probat. lib. 1. cap. 71. n. 1. & 2. sol. 212. ubi post alios, probat, in [sect. 60] his criminibus, & alijs occultis, reos semel delaros, & accusatos, etia si plene contra eos probata non sint, non aliter absolvi posse, quam si prius iuramento innocentiam suam purgaverint, ex decis. Auth. sed novo iure, C. de poen. iud quod tamen ia in desuetudinem abijt. Ego [sect. 61] quoque, his & alijs relatis plenius, & distinctius caeteris alijs, quos viderim, plura de horum, & similium delictorum gravitate, & damnis in iudicibus dixi, in tractatu, quem edidi, de syndicatu defunctorum, & quando, [sect. 62] & in quibus eorum poenae pecuniatiae sint transitoriae ad haeredes, vel fideiussores illorum, & cum eis possit causa agitari, & terminari. Quem tractatum quia a multis desideratur, putaveram his commentarijs inserere, licet nunc consilium mutare cogar, quia eorum moles nimis excrevit, lectorem ad illum reiecisse contentus, & addito nunc optimo cons. Bald. 296. vol. 5. & traditis ab Illustr. Vlyssip. Acuna in notis ad Decretum, pag. 775. & 815. Mexicano Vega in cap. intelleximus, de iudicijs, num. 28. & 29. Tusch. littera C. conclus. 517. & 3. tom. littera D. conclus. 258. num. 4. Vlrich. Hunnio lib. 4. var. resolut. par. 6. q. 2. & 3. & Marco Liclama in integro tractatu quatuor libris sub nomine Benedictorum comptehenso, de actionibus poenalibus, & an, & quatenus sint transitoriae ad haeredes? Et praecipue [sect. 63] nobili schedula virtute dicti mei tractatus a Potentiss. Rege nostro Philippo IV. expedita Matrit. 17. April. ann. 1635. qua, quoniam in Indijs propter locorum distrantiam, & varias iudicum, & iudiciorum comperendinationes, & impedimenta, pauci syndicatus, vel visitationes ad sententiam disfinitivam, & rem iudicatam deducebantur, antequam rei delati e vivis excederent, & magna solebat esse in Supremo Indiarum Senatu opinionum varietas super delictis, & poenis, quae ad haeredes transibant, vel reorum morte cessabant, ad has difficultates tollendas, maturo, consilio habito, provide sanxit: Que porque las provincias de las Indias son tan distantes, i de ordinario sucede, que quando se llegan a ver, i determinar las visitas, i residencias que se traen de ellas, son muertos los visitados, o residenciados, i con esso algunos juezes los da por libres, sin hazer distincion alguna, por dezir que ai leyes, i opiniones que estas causas no passan a los herederos i fiadores. Para q esto cesse, i los delitos sea castigados, i las leyes se ajusten a las Provincias i Regiones para donde se hazen, i cessen los encuentros que se dize aver en algunas delas leyes del derecho comun, i partida, que de esto trata, se declara, ordena, i manda, que de aqui adelante en todas las causas, i casos en que contra el visit ado, o resideciado se ballare prohado cohecho, barateria, fraude, i usurpacion de derechos, i hazienda Real, o trados, i contraltos prohibidos, i reprohados, en que assimismo pocas vezes dexan de concurrir los dichos delitos. Declara, i manda, que de aqui adelante todos los cargos de la dicha calidad ayan de passar, i passen contra los herederos, i fiadores de los visit ados, o residenciados de qualquier oficio, calidad i condicion que sean, por lo tocante ala pena pecuniaria que se les impusiere por ellos, por lo menos hasta en la cantidad que constare q toco, i pertenecio desus bienes a los tales herederos; aunque los visitados, i resideciados sea muertos al tiempo de la pronunciacion de la sentencia, que enel Consejo, o por otro juez copetente se diere contra ellos, como ayan estado vivos al tiempo que se les dieron los cargos, que es quando parece que en semejates juizios se haze contestacion de la causa, i seles da luz i lugar para que puedan satisfazer, i dezir, alegar, i probar en su defensa, o descargo lo que les convenga, &c. Septimo, & ultimo, innumeris alijs quaestionibus, & admonitionibus omifsis, quae hanc materiam concernunt, & in promtuario, Deo dante, tractabo, ad peculiars Indiarum calamum contrahens, animadverto. Visitatores generales dictarum Audientiarum Indicarum, non [sect. 64] debere inquirere de casibus, & excessibus, de quibus ministri in sua visitatione comprehensi, iam prius visitati, & specialiter syndicati, & puniti fuerint, etiam si praetendat maiorem tunc, & pleniorem talium excessuum lucem, & probationem forte inveniri posse. Quonia [sect. 65] non debet quis pluries pro eodem admisso inquiri, aut puniri, l. Senatus, ubi gloss. & Bart. D. de accusat. l. licet, D. naut. caupon. late Tusch. litt. C. concl. 573. & litt. P. concl. 210. Et ad hoc declarandum, atque iubendum, frequenter schedulae Regiae ad petitionem eorum, qui similes molestias timent, expediri solent. Quae tamen non impediunt, ut [sect. 66] si erimina eisdem obijciantur, quae in syndicatum deducta non fuerunt, licet iam tunc commissa dicantur, de illis visitari possint, ut in ipsis schedulis declaratur, & excipitur; quoniam hoc videtur visitationis generalis nomen & natura expostulare, & sub hac lege dictarum Audientiarum Ministri se officium suscipere intelligere debuerut. Qui sane hac in parte deterioris conditionis sunt, quam caeteri Correctores, Praesidesve, aut Gubernatores, qui syndicatui subijciuntur. Etenim hi, si [sect. 67] per tempus alege praefinitum residentiam fecerint, & syndicatui steterint, semel in eo absoluti, vel condemnati, amplius inquiri, aut puniri non possunt, pro quibuslibet gestis in officio pro quo syndicantur, etiam si dicto tempore transacto, de criminibus tunc omissis, vel penitus ignoratis accusentur, & probationes luce meridiana clariores offerantur, quasi talia intendenti, exceptio rei iudicatae obstet, quae ex praescriptione, & transcursu termini legalis resultat, ut in simili inquit elegans text. in l. adulter 5. C. de adulter. l. nemo, C. de temp. appell. cum alijs late traditis a Craveta cons. 144. num. 20. lib. 1. & de antiq. temp. in princip. n. 49. & in ipsis terminis, de quibus agimus, l. 33. styli, & l. 23. tit. 7. lib. 3. Recop. ubi solum gravat, iudices ut per triginta dies syndicatui stent, & addit, I no mas. Et melior text. [sect. 68] in l. 41. tit. 4. lib. 2. eiusd. Recop. quae in ultimis verbis tunc demum permittit novam inquisitionem fieri, cum de collusione, vel negligentia constat; idque eo quidem tempore, quo processus syndicatus in supremo Senatu videtur, & non post sententiam in eo prolatam, ut bene exponit Bobad. d. lib. 5. cap. 1. num. 162. qui plures Auctores, tam Regnicolas, quam extraneos, antiquos, & modernos pro eadem opinione refert, & eius rationem reddit ibid. n. 174. & eod. lib. 5. cap. 2. n. 24. & cap. 3. n. 133. ad fin. & n. 135. & 138. & ultra relatos ab eo Cavalcan. qui de communi testatur, de brach. Regio 5. par. n. 10. & 11. Cacer. lib. 2. var. c. 2. n. 65. & lib. 3. c. 12. n. 42. & innumeri alij apud Mastril. d. lib. 6. de Magistr. cap. 6. ex n. 3. ubi ita saepius practicatum, & iudicatum, etiam contra fiscum, concludit, ut nec post lapsum termini audiri possit, Curia Philip. 4. par. §. 3. Villadiego in polit. cap. 6. §. 3. num. 10. Lancell. Gallia. omnino videndus, cons. 28. per tot. praecipue num. 9. & 19. ubi nec praetextu restitutionis, nec privilegij fisci contrarium admittit, Riminald. Iun. cons. 696. a num. 6. cum seqq. inquiens, quod praeclusa via parti, praecluditur Fisco, Tuschus litt. S. concl. 275. num. 8. & 9. Fab. Tortus in annot. ad stat. Papiae, rubr. 66. n. 29. late Giurba cons. 53. per tot. Berart. in specul. visit. cap. 4. n. 17. & Farin. de inquisit. quaest. 10. num. 12. ubi iunumeros allegat ad probandum, quod etiam in delictis occultis, & contra fiscum praescribitur per lapsum termini legalis, & quod currit terminus non a die scientiae, sed commissi delicti. Et iuxta hanc opinionem, [sect. 69] seu potius receptam praxim saepissime in supremo Castellae & Indiarum Senatu iudicatum fuit. Nam quavis in Regno Siculo, & Neapolitano contrariu aliquando factum, & decisum referat Mastrill. d. lib. 6. c. 6. n. 9. & lib. 3. c. 4. n. 377. & 378. Ponte decis. 26. n. 22. Mar. Muta, qui plenius caeteris hanc partem tuetur, & aliquos casus distinguit, decis. Sicil. 5. quos referet & sequitur Ioann. Bapt. Torus in comp. decis. verb. Syndicatus ab officiali, fol. mihi 512. pag. 2. Hoc tamen forte defendi potuit, quia in ills Regnis non dantur leges, nec statuta, quae cotrariu praecipiant, & syndicatui terminum praefigant, quin potius, ut idem Muta inquit, Adest pragmatica Regia, ubi madatur, quod Officiales omnes, etiam post redditum syndicatum, & obtentas litteras liberatoriales, possint a quocunque Tribunali inquiri, etiam ex officio, de male gestis in officio, non tamen cognitis in syndicatu. Quod quidem, ut sup. dixi, apud nos solum observatur, ubi post syndicatum visitatio generalis indicitur, non autem pro nova syndicatione alterius, quae iam in rem iudicatam pertransijt. Adeo [sect. 70] ut neque in patria, etia via ordinaria, Magistratus postea coveniri possit, de his, quae tanquam talis in provincia commisit, vel contraxit, ut contra gloff. Bart. & alios in l. 2. D. ad leg. Iul. repet. docet eleganter Bald. in l. observare, §. proficisci. n. 9. D. de off. Procons. quem fequuntur plures alij, quos refert Gutier. 1. pract. q. 49. Azev. in d. l. 23. n. 14. Mastrill. d.c. 6. n. 32. Aviles de synd. c. 3. n. 12. vers. Secus dicit, Cancer. lib. 3. var. c. 12. n. 44. & plenius caeteris disputans Boba l.d. lib. 5. c. 3. ex n. 134. Licet bene verum sit, [sect. 71] posse Visitatores, vel Syndicatores, etia post lapsum termini sibi praefixi, exequi sententias, quas intra illum utiliter pronuntiarunt, & appellationis interpositione suspensae no sunt, ex doctrina glos. in. c. de causis, de off, deleg. verb. Ex transacto, Brixiens. in quaest. venereal. q. 7. quam nemine reclamate recipi, & egregie ad iudices Syndicatores, & Visitatores pertinere, tradit Parlad. differ. 129. num. 15. in fin. & late Bobad. omnino videndus, d. lib. 5. cap. 1. num. 166. & seqq. Qui etiam cap. seq. ex n. 4. quaestione vocat, [sect. 72] an gloriosius sit Magistratui in syndicatu, vel visitatione nullos aemulos habuisse, & laudabile sententiam reportasse: vel habuisse quide, caeterum illorum calumnijs, & contradictionibus non obstantibus, victore evasisse? Et recte in hanc ultimam partem inclinat, cui, ultra ea, quae docte ad illam probandam expendit, addo Cassiod. lib. 4. epist. 44. ubi de eodem argumeto tractas, queda iudicem iniustis calumnijs impetitu ita solatur: Quapropter sanctitatis vestrae animus non gravetur, nec se fallacibus verbis doleat accusatu. Multo maior est opinio purgata, quam si desinentibus querelis no fuerit impetita. Cui possunt addi plurima alia, quae novissime Hieron. Perottus Neapolitanus, Abbas Cassinensis, congessit, in tract. de constantia in abdicatione Magistratus, dum quendam solatur, qui iniustis calunijs obrutus, ab officio depositus fuerat. # 9 CAPVT NONVM. De Proregibus, qui ad Novi-Orbis gubernationem mittuntur, eorumque dignitate, & praeeminentijs, & qualiter se in tato munere gerere debeat. SVMMARIVM CAPITIS Noni. -  1 PRoreges quando, cur, & eum qua auctopritate, & potestate Mexici, & Limae constitui coeperint? -  2 Proreges qui primi in Indias madati sunt, & qui poste a, & cum quibus instructionibus, remissive. -  3 Gubernatio rectius per unum quam plures expeditur. -  4 Provinciae Indiarum Proregum creatione, & auctoritatem requirebant, & quare? -  5 Provincias a se partas, cur, & qualiter Romani in Praesidiales, & Proconsulares partiti sint? -  6 Praesides & Proconsules provinciarum unde dicti, & de quibus cognoscerent? Titul. D. de. off. Procos & D. de off. praesid. explicantur, & illustrantur, ibid. -  7 Proreges nostri temporis an apte coparetur Praesidibus, vel Proconsulibus Romanorum? -  8 Proregia dignitas in Francia vix alijs, quam Principis fratribus, vel filijs, concedi solet. -  9 Proreges aliqui similes faciunt Praefectis Praetorio, vel Augustalibus Romanrum, vel Satrapis Persarum. -  10 Proreges nullis magis assimilantur quam Regibus, qui eos mittunt, quorum & vices gerunt, & personam repraesentant, & Alter Nos dici solent. -  11 Proreges in provincijs sibi comissis omnia regulariter possunt, & expediunt, quae Princeps, qui eos mittit, & non tam delegatam, quam ordinariam iurisaictionem babent, relatis plurimis Auctoribus, qui de eis agut. -  12 Proregum munus, & Regiae personae repraesentationem, qualiter per emblemma sigilli, & sigillati exprimat novissime Marcus Zuerius. -  13 Proregibus qualiter omnimodam repraesentationem, & obedientiam Regi debitam concedant sched. Indiarum, quae referutur. -  14 Imago alterius in quo datur, ibi daturvera repraesentatio eius, cuius imago geritur. -  15 Proregum Indiarum in bona electione summe Princeps curare debet, & quare? ex Cassiod. & Acosta. -  16 Romani semper viros lectissimos, & integerrimos ad provincias remotas, & noviter partas mittere curabant. -  17 Proreges Indiarum, non solum propria prudentia praeaitos requirit Matienzus, verum ut ab alijs etiam prudentibus consilium capiant. -  18 Proreges Indiarum an hodie convenientius sit e Togatis viris, quam e Militaribus, sive Equestribus eligi? -  19 Togati plures in Gubernatione, & Militia Indiana praeclare se gesserunt, remissive. -  20 Episcopi & Cardinales, an Proreges creari, & qualiter hoc munus explere possint? -  21 Proreges Indiarum quid curare, & attedere debeant, ut se tato munere dignos exhibeant? -  22 Cura quo maior alicui committitur, tanto potiore studio indiget, & cui plus creditur, plus ab eo exigitur, ex sententijs variorum Auct. quorum verba referuntur. -  23 Ciceronis epistola ad Quintum Fratrem, refertur, & laudatur, & Proregbus sem per memoriae tenenda commendatur. -  24 Proreges, vel Praesides provinciarum clarissimatus bonore gaudent, & vel ob hoc nihil non clarum, & splendidum cogitare debent, ex Cassiod & alijs. -  25 Proreges & Gubernatores urbium, & provinciarum, quas dotes & virtutes habere oporteat? ex Cicer. & alijs. -  26 Proreges Indiarum prae caeteris summa virtute, integritate, & prudentia pollere debere docet Acosta, & quare? -  27 Proreges non in se tantum, verum in suis quoque domesticis virtute, continentiam, & morum probitatem summe amare, & cu rare debent, & quare? ex Cassiod. & alijs? -  28 Domesticorum facta, imo & dicta a Proregibus, Gubernatoribus, & alijs Ministris praestanda sunt. -  29 Proreges plures magis periclitati sunt ob culpas suorum familiarium, quam ob proprias. -  30 Avaritia ante omnia Proregibus, & Gubernatoribus fugienda est, & insignis locus Cassiodori in eius detestationem. -  31 Proreges debent esse affabiles, benevoli, clementes, patientes, & faciles in audientijs praebendis, & qualiter se in illis habere debeant? -  32 Iracundia quantum Proregibus, & alijs Gubernatoribus, & iudicibus noceat, ex Cicer. & alijs. -  33 Elationem, & nimiam sui confidentiam Proreges fugere debent. -  34 Proreges, & Gubernatores aliqui, vix provinciam ingressi, omnia mutare, & innovare tentant, qui reprehenduntur, & quam aegre id ferant provinciales. L. 3. §. ingressus, vers. Magni, & l. si in aliquam, D. de off. Procons. expenduntur, & illustrantur, ibidem, -  35 Proreges notantur, & periclitantur, ubi facile discedunt a vestigijs suorum antecessorum, vel ea contemnunt, & dicuntur eversores, & talionem patiuntur. Cap. si ea 25. q. 2. & cap. iustitiae, ead. causa. q. 1. expenditur, & illustratur, ibid. -  36 Dagoberti Regis Francorum notabilis clausula testamenti adducitur contra alterantes facta suorum praedecessorum. -  37 Proreges etsi privative habeant ea. quae gubernatione concernunt, in eis adhuc Auditores consulere iubentur, maxime ubi causa gravis se offert, & sched de hoc agentes. -  38 Consilij peritorum, prudentiumque virorum petendi utilitas magna, & exempla Alex. Severi, & aliorum Impp. in consulendo Romano Senatu, remissive. Reges meliores aestimantur, si soli omnia no praesumunt, ibid. ex Cassiodor. -  39 Proreges debent in omnibus Auditores bonorare, & non despicere eorum consilium. -  40 Auditorum munus eos constituit in magna dignitate, & quod oporteat curare, ut a populo revereantur. -  41 Auditores, & alios Reip. Magistratus in bonore, & reverentia haberi, valde expedit Reip. -  42 Proreges ubi aliquem Auditorem reprebendere convenit, illud secreto, & intra privato parietes facere iubentur, & quare? -  43 Prorex si Auditores contemnat, plura damna, & scandala generari possunt. -  44 Auditores contemti a Proregibus, quid vereri possit, quod faciant, vel eis respodeat, quamvis melius sit, ut dissmulent, & n. 47. -  45 Cap. esto subiectus 91. dist. illustratur. -  46 D gnitate suam qui alij non servat, patieter ferre debet, si pro pria sibi ab alterodenge tur, & loca Valer. Cicer. & Quint. ad hoc. -  48 Magistratibus superioribus, etiam cum iniuste procedunt, resiliendum non est. -  49 Proreges qualiter se habere debeant in audiendis consilijs, sive suffragijs Auditorum, & pertinaces, vel conntraria suae voluntati audire nolentes, notantur. -  50 Iustitiae administrandae a se, & ab alijs zelus, multum in Proregibus splendere debet, & plura de laudibus, & effectibus iustitiae, remissive. -  51 Iustitia distributiva praecipue ad Proreges spectut, & qualiter in ea se habere debeant? -  52 Offica temporalia quomodo, & quibus Proreges distribuere debeant, iuxta suam instructionem? -  53 Benemeriti Indiarum dolent, dum vident, praemia sibi in eis debita, advenis distribui, & seditio Mexici ob hoc orta. -  54 Proreges officia & beneficia suis, vel Auditorum consanguineis, vel familiaribus sub gravibus poenis dare prohibiti sunt, nisi alias benemeriti sint, & schedul. de hoc agentes. -  55 Electio officialium ex vi iustitiae distributivae idoniores requirit. -  56 Annus bonus non tam de magnis fructibus, quam de iuste gubernantibus aestimadus. est, & inde nomen olim, & auspicium a Consulibus sumebat, ex Cassiod. qui emedatur. -  57 Proreges, ut recte gubernent, instructiones sibi datas legere, & observare debent. -  58 Instructiones, quae & mandata dicebatur, dari euntibus ad gubernationem provinciarum antiquissimum est. Authent. de mandat. Princip. in princip. & Novella 24. illustratur, ibidem. -  59 Quint. Musius Scaevola Asiae Proconsulatum ita bene gessit, ut caeteris imitadus, & loco instructionis daretur. -  60 Instructionum, quae hodie Proregibus dantur, usus, & observatio quam praecisa. -  61 Proreges quam soliciti esse debeant de annona, & alijs publicis commoditatibus Reip. & provinciae, quam gerunt. -  62 Diligentia accurata in parvis, maiorum conservatio est, ex Libanio. -  63 Proreges non debent negotia retardare, & mole eorum obrui. Errare aliquid melius est, quam omnia suspendere, vel nescire quid agas, ex Cicer. ibid. -  64 Proregibus multum proficiet consideratio, quod provincia quam susceperunt, propria rorum non est, sed cito relinquenda, vel deponenda. -  65 Proreges quo longius a Rege absunt, eo attentius, & iustius procedere debent propter tarditatem remedij, & insignis locus Cassid. ad hoc. -  66 Proregibus omnes fere caeremoniae, & praeeminetiae, Regibus praestari solitae, exbibentur, & quid de receptione eorum sub pallio, sive umbella? -  67 Sumtus omnes faciendi in receptione Proregum, qualiter taxati sint? -  68 Proreges cum solemnitate, & festivitate debita recipi, ubi provinciam ingrediuntur, iustum, & semper usitatum fuit. -  69 Proregibus ubi primum ad Ecclesiam matricem suae provinciae accedunt, Crux & Clerus ad eius valvas exire debent, tanquam Regi, & quibus alijs caeremonijs Regijs in Ecclesia utantur, & extra eam. L. 7. tit. 1. lib. 1. Recop. declaratur, ibid. -  70 Proreges domus pro Palatio Regio deputatas habitare possunt, & non alij, & an, & quatenus Excellentiae titulo gaudeant. -  71 Proreges possunt provisiones sub Regio nomine, & sigillo expedire & loqui de plurali per verbum Nos. -  72 Pluralis locutio per verbum Nos, an sit propria Regum, & Imperatorum, & quando caeperit. -  73 Proreges multis honoribus, & muneribus, salarijs, subventionibus, & Regaliorum iurium immunitatibus, euntes, & redeuntes donari solent. -  74 Alexander Severus Imp. quae donare soleret Proconsulibus in provincias euntibus, ex Lampridio. -  75 Vxores in provincias ducere, an olim Praesidibus permissum, & hodie Proregibus permittendum? QVamvis satis provide Indiaru gubernationi consultum videri posset per creationem, ac institutionem Magistratuum, & Cancellariarum, de quibus in superioribus egimus. Adhuc tamen earum rebus, & provincijs maius incrementum quotidie recipientibus, [sect. 1] oportere visum fuit, ut in praecipuis illarum, scilicet Mexicana, & Peruana, singuli Proreges constituerentur, qui simul Cancellarijs in eisdem institutis praeessent, & privative gubernationem illorum Regnorum exercerent, militaribusque expeditionibus sub titulo Ducis generalis operam darent, omniaque curarent, quae Rex ipse, si praesens esset, curare deberet, & ad Indorum conversionem, & tuitionem, Fidei Catholicae dilatationem, politicam administrationem, provinciarum tranquillitatem, & augmentum conducere viderentur. Quod munus [sect. 2] primus in Nova- Hispania sub hoc Proregis nomine exercuit Dom. D. Ant. a mendoca ann. 1535. & in Regnis Peruanis Dom. Blascus Nunez Vela ann. 1544. Eisque peculiares instructiones traditae sunt, quas in eo observare deberent, quae postea procedente tempore plenius extensae sunt, & nihil omisisse videntur, quod ad illud sancte, caute, & prudenter peragendum pertinere posset, ut constabit ex primo tom. sched. impress. ex pag. 237. & ex 106. legibus, quae ex dictis instructionibus, & alijs sched. formantur in summar. Recop. legum Indicarum lib. 4. tit. 3. per totum, & ex traditis ab Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 5. lib. 9. cap. 1. & in descript. Indiar. post finem, decad. 4. pag. 89. ubi pag. 95. & seq. recenset omnes Proreges, qui successive in his provincijs gubernarunt. Quod & de Mexicanis latius praestat Fr. Ioann. a Torquemada in Monarch. Indiana lib. 5. per totum, & cap. 16. pag. 685. commemorat damna, quae in Nova-Hispania contigerunt ob id, quod simul Proregi, & Audientiae gubernatio commissa fuerit, Quoniam [sect. 3] haec (inquit) rectius per unum, quam per plures expeditur, si is talis fuerit, qualis tanto muneri convenit. Quod & monet l. 3. §. apparte, D. de administ. tru. l. 2. §. novissime, ubi gloss. & Scrib. D. de orig. iur. Dom. Greg. Lopez Madera de excellent. Monarch. Hispan. cap. 4. Mag. Marq. in Gubern. christ. lib. 2. cap. 21. §. 4. Mastril. in terminis lib. 5. de Magistr. cap. 6. n. 178. & seq. & eleganter Cassiod. lib. 7. epist. 27. ibi: Vtile est unum semper eligere, cui reliqui debeant obedire; quia si voluntas diver soru vaga relinquitur, confusio, culparum amica, generatur. Et sane [sect. 4] cum Indiarum provinciae adeo remotae sint, in his magis quam in alijs oportuit a nostris Potentiss. Regibus huiusmodi Proregum munus institui, qui ipsum in illis repraesentarent, & novos, ac seditiosos colonos pro dignitate, & auctoritate sua componere, & compescere possent, Sicuti [sect. 5] & Romani fecerunt, qui ubi primum diversas, & longe positas provincias, sibi subiugarunt, ea, in duo genera partiti sunt, Consulares nempe positas provincias, sibi subiugarunt, 1. Et postea Augustus alias Senatui Pop. q; R. gubernandas reliquit, alias, & quidem validiores, suae curae reservavit, & qui illis praeficiebantr Proconsules, qui his, Praesides dicti sunt, [sect. 6] generali nomine a Praesidedo ducto, quod in provincia sibi mandata, maius imperium omnibus post Principem exercerent, & de omnibus causis cognoscerent, de quibus vel Praefectus Vrbi, aut Praetorio, vel consules, ac Praefectus, caeterique Magistratus Romae cognoscebant, ut constat ex integris tit. D. de officio Proconsulis, & de officio Praesidis, iunct is alijs, quae ad eorum illustrationem, post T it. Livium, Sueton. Dionem, Fenestel. D. Isid. & alios tradunt Cuiac. Corras. Horosc. Duaren. Eguinar. Per. Velleius a Guevara, & alij Scribentes ibidem, Auctores de verb is iuris in eisd. verb. idem Cuiac. lib. 20. observat. cap. 37. Alex. 2. Genial cap. 27. ubi late Tiraq. in notis, Rosinus & Dempster. lib. 7. antiq. Roman. cap. 41. Forcat. in Necyom. dialog. 60. Petr. Gregor. lib. 47. syntagm. cap. 32. Petr. Fab. lib. 1. semest. cap. 22. Lancel. Conrad. in temp. omn. iud. lib. 1. cap. 7. per tot. Pancirol. in notitia utriusq. Imp. lib. 1. & 2. & in thesaur. var. antiq. lib. 1. cap. 10. & lib. 3. cap. 17. per totum, Quintan. de iurisd. tit. 1. n. 10. & tit. 9. num. 17. Vvolphan. Latzius de Rep. Rom. lib. 2. cap. 6. Iust. Lips. in. lib. de Magist. P.R. & in notis ad annal. Taciti lib. 1. pag. 68. in parvis, Tusch. litt. P. concl. 607. & novissime Dom. Valen cuela cons. 82. per tot. Quorum aliqui bene advertunt, dictis Praesidibus, & Proconsulibus [sect. 7] apte Proreges, de quibus loqumur, compararin posse, & ultra eos idem notat Budaeus in l. si in aliquam, §. & cum plenissimam, D. de off. Procons. Alciat. lib. de Magistr. col. 8. Orosc. in l. 1. num. 10. eod. tit. & in l. 1. num. 9. de off. Praesid. & in Rubr. D. de off. Praef. August. Chassan. in Catal. glor. mund. 7. par. consid. 10. Gregor. Lop. per text. ibi in l. 5. tit. 5par. 5. l. 22. tit. 9. par. 2. l. 2. tit. 14. & l. 9. tit. 18. vers. fin. par. 4. Ioan. Garcia de nobilit. gloss. 35. num. 44. Mastrill. qui plures alios adducit, lib. 5. de Magistr. cap. 6. num. 23. & Salazar de Mendoca de dignit. Hispan. lib. 2. cap. 14. fol. 61. Quamvis Petr. Greg. d. lib. 47. cap. 33. n. 2. non satis his convenire arbitretur, maioremque faciat auctoritatem, & potestatem nostrorum Proregum, quam esset olim Praesidum, aut Proconsulum, vel Legatorum Adijciens, [sect. 8] quod in Francia vix tanta dignitas alij solet concedi, quam Principis fiacri, vel silio, vel ei qui designatus est successor Imperij Et in eadem sententia esse videtur Bobad. post alios, quos refert lib. 1. Polit. cap. 2. num. 5. ubi cum Alciato, Oroscio, & alijs sup. eos magis similes facit [sect. 9] Praefectis Praerorio Orientis, Africae, vel Augustalibus, de quib us in D. & C. tituli peculiares existunt, & Adam Contzen lib. 7. Polit. cap. 14. §. 5. pag. 557. eos comparat cum Satrapis Persarum, seu Turcarum Bassis, quoniam eximiam dignitatem, & potestatem plene describit, & Mistrill. d. num. 23. & 31. & 32. cu Praefectis Praetorio, & Legatis a latere referens, nomina, quae apid varias nationes Proreges sortiti sunt. Sed utcunque ista se habeant, illud sane certissimum est, nullis [sect. 10] magis proprie nostros Proreges assimilari, quam ipsis Regibus, ex quorum comitatu eligi solent, magna ipsi alioqui nobilitate, & dignitate ful lgentes, ut in Regna & Provincias remotas mittantur, & illas tam in bello, quam in pace tueantur, & moderentur, ipsorum Regum locum, & vicem (ut dixi) repraesentantes, iuxta totu tit. C. de eo qui vicem alter. gerit, & in Decretal. de off. Vicarij, fin. tit. 1. par. 2. Vnde & Proreges dicuntur, vel Vice-Reges, aut locum Regis tenentes, sive eius Vicarij, aut Alter Nos, propter omnimodam eius repraesentationem. Quae efficit, ut regulariter in provincijs sibi comissis, & [sect. 11] in casibus specialiter non exceptis, eandem potestatem, & iurisdictionem (atque hanc quidemnon ta delegatam, quam ordinariam) habere, & exercere possint, quam ipse Princeps haberet, & exerceret; ut constat ex iuribus supra relatis, & ex multis alijs, quae late congerunt Philipp. Francus in cap. grandi, de supplend. neglig. Praelat. notab. 5. Alex. in Rubr. D. de off. eius, num. 17. Ias. in l. conventionum, n. 7. D. de pact. Lucas de Pena in l. unic. col. 7. C. de expens. lud. lib. 12. & in l. inofficioso, C. de Castrensian. eod. lib. Silvan. cons. 74. num. 4. vol. 2. Isernia in tit. de prohib. alien. num. 12. & 13. Roman sing. 362. qui ad hoc expendit optimum text. in cap. Praecipimus, 93. dist. Sigism. Lofred. cons. 30. fol. 189. inter cons. feudal. Guillerm. Bened. in cap. Rainuntius, verb. Duas habens, num. 39. Boer. in tract. de legat. fol. 144. Gigas cons. 70. num. 158. cu seqq. idem Gigas in tract. de crim. laesae Maiest. 1. par. q. 6. Everard. in loco a tanquam, pag. 7. in princip. Affict. ad cons. Neapolit. lib. 3. rubr. 32. de iniur. Curial. num. 3. fol. 155. Belluga & eius Addition. Bottel. in specul. Princip. rubr. 6. fol. 85. rubr. 24. in fine, Chassan. ad consuetud. Burg. tit. des iustices, rubr. 1. num. 84. pag. 75. & rubr. 3. §. 1. verb. Quiza, fol. 102. & latius in Catal. 7. par. cons. 10. & par. 9. consid. 14. Franc. Marc. decis. 53. par. 1. Capicius decis. 130. num. 4. Tiraq. post leges connub. verb. Contrater, gloss. 3. num. 131. Thom. Grammat. cons. 83. Palac. Rub. in repet. Rubr. §. 66. Greg. cons. 83. & eius Addition. Humada in d. l. fin. tit. 1. par. verb. En sus lugares, Avendan. in diction. verb. Visorei, Maranta de ordin. iud. 4. part. dist. 5. num. 9. Simon de Praetis consil. 144. num. 33. Tiber. Decian. resp. 25. a num. 66. lib. 1. Franc Beccius cos. 48. ex num. 8. Pet Surd. cons. 5. num. 75. Menoc. cons. 99. num. 48. Cancer. lib. 3. var. resol. cap. 3. a n. 329. Cavalcan. decis. 19. num. 3. & decis. 41. num. 34. par. 1. Cerdan. Tallada in veriloq. cap. 1. §. 2. pag. 13. & seqq. Marius Muta ad cost. Panorm. 3. tom. pag. 150. Marius Giurba cons. crimin. 19. num. 13. & seqq. cons. 35. n. 6. & cons. 59. num. 2. Steph. Gratian. 1. tom. discept. forens. cap. 106. num. 16. & 33. Bellin. de re milit. tit 17. & 19. Mainard. decis. 78. & seqq. Remon. cons. 3. Rosent. de feud. cap. 3. concl. 10. Callist. Remirez de leg. Regia Arag. §. 11. ex num. 1. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 53. ex num. 26. Card. Tuschus litt. V. concl. 182. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 2. num. 3. & 4. Gabr. Berart. in specul. visit. cap. 9. per totum, Fotanel. de pact. nup. 1. tom. pag. 151. ubinimis genealiter potestatem Proregum delegatam facere videtur, Crass. in tract. de except. except. 1. num. 50. Olivan. de iure Fisc. cap. 4. ex num. 37. Mar. Burgius de mod. proced. ex abrup. quaest. 51. num. 9. & 18. Raudens. decis. Pisan. 44. num. 24. Scnccia loquens de Vicario Papae, & Gubernatore Vrbis in tractat. de iudicijs lib. 1. cap. 23. & 25. novissime Dom. Valenc. cons. 101. ex num. 7. ad 23. & num. 39. & cos. 194. num. 34. Dom. D. Felician. a Vega Archiepisc. Mexic. in cap. 4. §. de adult. de iudicijs, num. 77. & plurimi alij, quos refert Ioann. Franc. a Ponte, qui peculiarum & copiosum tract. de offic. & potevt. Proregis. scripsit, & alium Ioann. Maria Novarius, quem citat Riccius in addit. ad Vincen. de Franch. decis. 393. in fin. & Mastrill. omnino videndus, de Magistrat. lib. 5. cap. 6. per totum, & decis. 151. Quibus signaner addo [sect. 12] novissimum Marcum Zuerium in emblem. polit. 16. pag. 108. ubi hanc repraesentationem Proregum optime expressit, sub sigilli pictura, quam ad vivum concipit, ac refert sigillatum, adiecta hac inscriptione, Alter & Idem, & multum ad rem nostram subiungens, Quemadmodum sigillum cerae impressum, eandem ipsi vim praestat, quam habet; ita Maiestatem in fortunae suae administros Princeps transmittit. Cum enim unius hic sit omnibus praesse, unus tamen omnia praesens ipse non possit moderari; in partem curarum vocandi, per quos ibi sit, ubi non est, loquaiur, ubi tacet; & ut simul dicam, cum imperio agat, ubi oportet, & non videtur, T antum est in Maiestate, datur illa alij, & in potestate eius manet, qui dedit. Idem tamen est hac oparte, qui accipit, cum illo a quo accepit. Princeps se in alium, alius se in Principem trasfundit, dum illa per bucbic pro illo agit: ille commodata, hic accepta Maiestate. Et de ure nostro Indiarum omnia fere, quae ad eximiam Proregum potestatem, & dignitatem sp ectant reperies in locis sup. n. 1. relatis; & praecipue [sect. 13] de omnimoda Regiae personae repraesentatione agit sched. quedam dat. Esxcoriali 19. Iul. an. 1614. ubi hinc decidit, eandem obedientiam, & reverentia Proregibus praestandam esse, quae Regi praestari deberet, absque ulla contradictione, vel interpretatione, sub paenis impositis contra eos, qui mandatis Regijs non obediunt, & sub alijs, quas ibidem decernit. Nimirum [sect. 14] quia in quo datur imago alterius, ibi datur vera repraesentatio eius, cuius imago geritur, ut pluribus ornans tradit Tiraq. de primogen. q. 35. Avendan. in cap. 1. Praet. num. 3. par. 1. pulcer text. in l. in testamento 27. D. de condit. & demonstr. Lud. Gomez in cap. 1. n 7. de cost. melior text. in l. eos 17. C. de appell. ibi: Imaginem principalis disceptationis accipiunt. Ex quibus primo infero, quod cum Proregalis dignitas, & potestas talis, ac tanta sit, & in tot arduis rebus, & negotijs exercenda, summe [sect. 15] Princeps curare debet, de conditione, qualitate, & prudentia personae, quam ad provincias, praesertim adeo remotas, & noviter partas, suo loco, ac nomine mandat, ut alias, de Praetoribus, & Auditoribus loquens, tetigi sup. cap. 2. & 4. & de Proregibus in co nuni agens, optime consuluit Cassiod. lib. 4. epist. 16. sic elegantissimeinquies: Provincijs novis lectissimum semper Gubernatorem esse mittendum, ut eius maturitate consilij, titubantium possint corda firmari. Novitatem quippe solicitam prudentes convenit habere Rectores: ut quemadmodum fuerit vite formatus ordo, sic currat instituta devotio. Et iterum lib. 7. epist4. loquens de his qui ad provincias bellis infestas mandatu: Multum his creditumvidetur, quibus confinales populi deputantur, quonium non est tale pacatis regionibus ius dicere; ubi non tatum vitia, quantum bella suspecta sunt, nec solum vox praeconis insonat, sed tubarum crepitus frequenter insultat. Et in specie de nostris Indicis, dissertiss. P. Ioseph. Acost. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 4. qui [sect. 16] exemplum Romanorum in lectissimis quibusque, atque integerrimis viris, & interdum ipsis Vrbis Consulibus, ad remotissimas quasque provincias mittendis, adducit. Idque in Novi huius Orbis administratione longe magis curari debere inquit; qui adeo a nostrorum Regum oculis distat, & ex mixtis Barba rorum, & Hispanorum bationibus constat. Et tot novas Provincias comprehendit, in quibus quotidie inopinati eventus, seditiosa consilia, repentinae plerumque, ac periculosae mutationes contingunt, municipalia iura ignorantur, vel non satis firma sunt ad iudicandum, Hipanienses Romanaeque loges cum Barbarorum diu retentis moribus pugnant: status ipse Reip. adeo inconstans, & varius suique dissimilis est, ut quae heri commodissima rectissmaque habebantur, hodie rebus commutatis, iniquissima, ac perniciosissima existant. Idem etiam tradit & monet Ioan. Matiez. in l. 5. tit. 10. gloss. 1. num. 2. lib. 5. Recopil. ostendens, [sect. 17] non solum oportere haec, quae diximus, in Proregibus, ad has provincias delegendis attendere, verum & eisdem praecipere, ut aliorum, quoque virorum prodentum in ipsis consilium exquirant. Quod & latius repetit in lib. M.S. de moder. Reg. Peru, 2. par. cap. 1. ubi in quaestione deducit, an [sect. 18] hodie utilius & convenientius sit, togatos viros ex Regijs Consilijs sele ctos, quam Militares, & Titulatos (ut dicunt) Indiarum gubernationi praesivere. Et re ad utran que partem disputata, pro togatis resovit, [sect. 19] exemplaq; aliquorum profert, qui summa cum laude hoc munus feliciter exercuerunt, nimirum Dom. Licent. Munatones, Vaca de Castro, Gasca de Salazar, Lupus Garcias a Castro. Pro quo expendi etiam possunt aliae rationes, & argumenta, quae ipse Auctor considerat in dialog. Relat. 3. p c. 7. & 8. & Bobad. omnino videndus, in Polit. lib. 1. cap. 4. & 6. per totum, & cap. 9. ex num. 6. & cap. 10. num38. & seqq. Qui etiam docet lib. 2. cap. 17. n. 22. Episcopos, [sect. 20] & Cardinales Proreges esse posse, & multos recenset, qui hoc munnere functi sunt, ita tamen dum per se iustitiam, & iurisdictione ordinariam non exerceant, sed alijs Ministris eam generaliter commendent, ut sic effugiamus doctrinam Abbat. qui contrarium docuit, in cap. sed nec, num. 7. & in cap. sed. n. 5. per text. ibi ne Cler. vel Monac. & late Cened. in collext. 61. ad Decret. num. 4. Secvndo infero, eundem, ipsum, [sect. 21] quisquis ille fuerit, qui ad tantum munus deligitur, pari etiam, aut maiori studio curare debere, ut eo se, quoad fieri possit, dignissimum reddat. Nam teste D. Chrysost. homil. 15. in Matth. Quanto [sect. 22] maior alicui rerum cura committitur, tanto potiore studio indiget. Et secundum D. Ambros. de dign. Sacerd. Magna sublimitas magnam debet habere cautelam, bonor grandis, grandiori debet solicitudine vallari, cui plus creditur, plus ab eo exigitur. Quod habetur in cap. 2. 3. q. 4. eique convenit D. Gregor. hom. 9. in Evang. & alia, quae tradit Pinel. in Rubr. C. de rescind. vend. 1. par. num. 30. quibus Ego in ipsis Proregum terminis addo Cicer. lib. 1. epist. ad Quint. Fratrem, epist. 1. quae tota de eo instruendo agit, qualiter se in provincia sibi commissa habere debeat, & [sect. 23] a Proregibus semper memoriae mandanda est, & in ea §. 10. sic inquit: Quare quoniam in istis urbibus cum summo imperio, & potestate versaris, in quibus tuas virtutes consecratas, & in deorum numerum collocatas vides: omnibus in rebus, quas statuas, quas decernes, quas ages, quid tantis hominum opinionibus, tantis de te iudicijs, tantis honoribus debeas, cogitabis. Et in idem tendit Cassiod. lib. 7. epist. 39. ubi vel [sect. 24] ex Clarissimatus titulo, qui Proregibus tribuitur, concludit, nihil eos non clarum, & splendidum cogitare debere: Quando pene totum de illo optimum creditur, qui tanti fulgoris superlativo nomine vocitatur: quod etiam, perpendens titulum, Excellentiae, & Clarissimatus, quo Proreges donantur in l. 1. C. de off. Praef. Praetor. Africae, & in l. praecipit, C. de canon. largition. tit. lib. 10. tradit Platea ibid. col. 3. inquiens: Praesidem provinciae esse debere virtutum morumque nobilitate splendidum, & iustitiae observatione praefulgidum, ut sic se coelo dignum exhibeat. Atque huc spectant insignia verba Cicer. in orat. pro lege Manil. [sect. 25] ubi in eiusmodi Gubernatoribus desiderat: Laborem in negotijs, fortitudinem in periculis, industriam in agendo, celeritatem in conficiendo, consilium in providendo, innocentiam, temperantiam, facilitatem, ingenium, & humanitate. De quibus, & alijs virtutibus, quibus praediti esse debent, specialem tractationem omitto, quoniam plene, & sigillatim de eis agunt omnes Politici; qui de instruendo & formado bono Principe, aut Gubernatore, vel Magistratu scripserunt, & praecipue Plato lib. 2. de amic. & dial. 4. de legib. Cicer. omnino videndus, d. epist. 1. ad Quint. Fratr. per totum, Stobaeus serm. 44. Frachrta, Ribadenerira, Torres, Mambrin. Rosaeus, Fr. Ioan. a Sancta-Maria, Marquez & alij, quos refert Matienz. in dialog. Relat. 3. par. per tot. Bobad. in Polit. lib. 1. ex cap. 3. ad 10. & lib. 2. ex cap. 1. ad 14. Martin. Derius in Adag. sacris, 2. tom. pag. 362. & seqq. Pet. Fab. lib. 1. semest. cap. 19. novissimus, & eruditissimus P. Ioan. Ant. Velazquez in lib: de optimo Principe, & Prinicipis Administro, & nominatim de nostris Indiarum Proregibus agens Torquem. in Monarch. Indiana lib. 5. pag. 677. & elegatissimus p. Ioseph. Acosta d. lib. 3. de procur. Ind. salut. cap. 4. pag 291. & seq. Vbi [sect. 26] graves & peculiares causas & rationes assignat, cur ij, prae caeteris, continentiores in officio esse debeant, & omnium virtutum in satellitio vallati, & easdem virtutes in [sect. 27] suis quoque domesticis, familiaribus summo studio & diligentia curare, tum quia ut Seneca Tragicus inquit in Thyeste: Pellucet omne Regiae vitium domus. Tum etiam quia a domesticis inchoanda est disciplina, ut pluribus dixi sup. lib. 1. cap. 2. num. 11. & quia iuxta auream sententiam Aurelij Cassiod. lib. 12. epist. 1. Per milites suos iudex intelligitur: & sicut discipuli magistri scientiam produnt, sic nos obsequentium mores aperiunt. Praeceps non putatur observasse moderato; avarus paraesse non advertitur continenti; stultus prudentibus servisse non creditur. Periclitamur, fateor, in actiotis, & quod nulli accidit vestrum, alienum vitium, nostrum celebratur opprobrium. Cui addo non solum ob hanc opprobrij notam hoc a Proregibus curari debere, verum [sect. 28] quia & domesticorum facta, imo & dicta omnia ab ipus praestanda sunt, ut expressis verbis docet Cicer. d. epist. 1. §. 4. text. in Auth. de mandat. Princip. §. 1. & 8. ubi Balduin. l. si post, C. de assessor. Aufrer. ad Capell. Tholos. q. 196. num. 3. Ioann. Andr. Salicet. discurs. polit. 1. pag. 24. Ponte de potest. Proreg. tit. 2. §. 1. num. 10. Mag. Marq. in Gubern. Christiano lib. 1. cap. 12. §. 3. pag. 69. Berart. d. cap. 9. num. 34. & 35. Riccius in collect. decis. 1816. & 1849. & Rovit. sup. pragm 1. tit, de synd. Official. num. 17. & 55. quod hic adnotandum duxi, propterea quod [sect. 29] plures Proreges agnovi, qui magis ob familiariu culpas, quam ob proprias periclitati sunt. Et ut optime inquit D. Prosp. Aquitan. lib. 1. de vita contemplat. cap. 20. Superior sancte vivere debet propter exemplum, certus, quod ei nihil sua iustitia vuffragetur, de cuius manu anima pereuntis exigiiur. Et quid ei proderit non puniri suo, qui punienaus est alieno peccato. Sed inter reliqua, [sect. 30] avaritiam praecipue fugere Proreges debent, Cui (ut eleganter, eosdem monens, & instruens, inquit Cassiod. d. lib. 12. var. epist. 1.)cuncta crimina detestabili devotione famulantur. Quae cum pectus hominis ingressa fuerit, gregatim quoque malefidas cohortes admittit. Ferri non potest recepta, quia nescit esse solitaria Agmen habet blandissimum, arma suscipit ex talentis, & per dulcedinem superat, quos amara deceptione captivat. Affabiles [sect. 31] quoque, clementes, benevolos, patientes, & faciles in adeundo, sive audientijs praestandis Provincialibus, se exhibere oporter, quoniam hoc eos maxime eisdem commendat, ut docet idem Cassiodor. lib. 6. epist. 15. & melius Cicer. d. epist 1. ubi ostendit, haec praeclara magis esse, quam difficilia, & Plin. Iun. lib. 7. epist. 2. qui se in audietijs praestandis ita gessisse refert, ut quantum quis temporis postularet at suam causam exponendam, concederet: Cum primum (inquiens) religioni suae iudex patientiam debeat, quae pars magna iustitiae est; & tradunt alia lectu digna Redin. de majest. Princip. verb. Benignus. n. 7. Thom. Actius de ludo, Schacor. q. 7. princip. num. 72. Ioann. Andr. Salicet. d. discurs. 1. pag. 100. Bobad. in polit. lib. 3. cap. 11. & 12. & lib. 2. cap. 6. n. 66. & lib. 5. cap. 1. n. 218. Marquez in Gubern. Christian. lib. 2. cap. 38. pag. 381. ubi docet, qualiter Princeps se in his audientijs habere, & quibus verbis uti debeat, Fr. Ioan. a Sancta. Maria in polit. Christ. cap. 18. & 19. Matienz. in dial Relat. 3. par. c. 37. Mastrill. de Magistr. lib. 3. cap. 5. num. 40. Berart. d. cap. 9. ex num. 16. & de nostris Indicis Proregibus nominatim loquens Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 5. pag. 684. Et quantum [sect. 32] eis noceat acerbitas, & iracundia, Cicer. d. epist. 1. ubi fratrem monet, qualiter se habere debeat ad temperandum hunc naturalem concitati animi affectum. Quod Philosophice etiam prosequitur Plutarch. & Seneca in lib. de ira, & Modernus quidam Poeta in Monostichis Ethicis, sic inquiens: Qui temere & praeceps rabidas exarsit in iras, Excedet semper limina iustitiae. Rursus [sect. 33] nimian sui confidentiam, sive praesuntionem, qut animi elationem, quam Graeci Philautiam vocant, longe a Proregibus, & praesertim Indicis, exulare vellam, hae c enim, ut Alciat. inquit Emblem 69. Pessum plures doctos datque deditque viros. Efficitque, [sect. 34] ut vix provinciam ingressi omnia fere, immutare, & innovare tentent quatumvis ab antiquo recepta sint, quod aegere forunt Provinciales, l. 3. §. ingressus, vers. Magni, & l. si in aliquam, D de. off. Procons. cap. quis nescit, 11. dist. gloss. in l. 1. verb. A nullis, C. de erog. milit. ann. lib. 12. cum alijs, quae tradit Petr. Greg. lib. 22. de Repub. cap. 8. num. 8. & lib. 10. cap. 6. num. 17. Patricius eod. tract. lib. 3. tit. 1. Chassan. in Catal. glor. mund. par. 12. consid. 51. & plurimi alij, quos refert Calist. Remirez de lege Reg. Aragon. §. 11. num. 23. & seqq. ubi damna ex contrario provenientia consideret. Qualia etiam experiri solent [sect. 35] in Proregibus, qui se solos sapere putantes, & arcem tetigisse Minervae, facile discedunt ab stylo, & modo procedendi suorum praedecessorum vel eorum gesta contemnunt, aut mutant, vel rescindunt, quos merito hac de causa Eversores appellat text. in cap. sin ea 25. q. 2. cuius & aliorum ad hoc condecentium momini sup. lib. 2. cap. 27. num. 78. & seqq. & cap. 30 ex num. 99. Solet que permittere Deus, ut opipsum in eorum actionibus contingat, ut optime docet text in cap. iustitiae 25. q. 1. Roland. cons1. vol. 2. num. 48. Decian. resp. 25. ex num. 41. ad. 48. vol. 1. Dom.. Valencuela cons. 98. num. 31. & 32. Mart. Delrius in Adag. sacris, 2. tom. pag. 242. Quibus [sect. 36] addo notabilem clausulam testamenti Dagoberti Regis Francorum, quam refert Aimoinus lib. 4. de gest. Franc. cap. 30. & Brisson. de form. lib. 7. pag. 772. ubi. sic fillijs suis praecepisse natratur. Deinde reveremini me patrem vestrum, qui rogare malo, cum possim iubere, ut statuta nostra inconvulsa servetis, sicuti vestra a successoribus vestris servari voletis. Profecto scientes, quod si a nobis sancita contemtui habueritus (quod non arbitror) pari modo & vestra a posteris contemnentur decreta. Tantum que ab hoc vitio elartionis, & propriae confidentiae abstinere Proreges debent, ut quamvis eis solis commissa sint, quae ad Regni gubernationem spectant, [sect. 37] adhuc in ipsorum instructionibus caveatur, ut gravia nogatia, quae se obtulerint, necnon etiam officiorum provisiones, cum Auditoribus conferant, & communicent, licet illorum consilium sequi praecise non teneatur, ut habetur in instruct. proreg. Mexic. an 1596. cap. 25. & 26. tom. 1. pag. 331. & Peruani cap. 25. & 35. pag. 316. & 324. quod antequam dispositum fuisset, disponere debere animadvertit Matienz. in l. 5. tit. 10. lib. 5. Recop. gloss. 1. cuius verba recesui sup. lib. 2. cap. 7. num. 50. Idemque in Regno Neapolitano observari refert Ponte. d. tract. de potest. Proreg. tit. 12. num. 15. Boer. de auct magn. Cosil. num. 180. & Menoch. cons. 902. num. 62. ubi, quod plus est, decisum reperitur pe quandam schedul. 10. Ianuar. 1559. & aliam 3. Febr. 1593. Que si el negocio admitiere dilacion, aya de dar cuenta a su Magestad, porque no conviene conformarse con la mayor patre devotos, que regularmente debe segiur en los negocios de Estado, Guerra, i Iusticia. Et tradit alia in simil Bobad. lib. 2. polit. cap. 6. per tot. Ego, [sect. 38] qui utilitare, imo & necessitate consilij plura dixi tom. 1. de Indiatum iure lib. 3. cap. 2. ex num. 4. & eleganter Lamprid. in vita Alex. Severi, l. humanum, vers. Scitote, C. de legib. Gabr. Barart. in nostris terminis, in specul. Visit d. cap. 9. ex. n. 12. & Petr. Fab. qui plura observat, de more consulendi senatum per Romanos Impp. lib. 1. semastr, cap. fin. pag 196. & seq. Quoniam ut egregie, ut plera que alia, tradit Cassiod. lib. 8. epist. 9. Magna est, infinitaque prudentia, quam nemo sic assequitur, urt eam non necessarie, & per alios quaerere videatur. Et Reges hins meliores aestimantur, si soli omnia non praesumunt. Neque dedignari debent Proreges [sect. 39] Auditores Regios, quos apud se habent in praedictis, & alijs cosulere; cum plures aliae schedulae iubeant, quod eos honorifice in omnibus habeant, suo lateri socient, & ut Collegas stractent, ac veluti vocatos in partem solicitudinis sibi commissae, quarum menin supra hoc lib. cap. 3. ex. n. 41. Et hoc ita fieri, tum conditio, & startus eiusmodi Magistatuum expostulet, [sect. 40] qui vel ipse eos in magna dignitate constituit, ut pluribus probat Aldrobandin. cons 20. num. 198. Belluga in specul. Princip. rubr. 6. num. 16. Tiber, Decian. resp. 66. num. 74. vol. 3. Tum etiam, ut hoc exemplo provinciales eosdem Ministros similiter honorent, & revereantur, [sect. 41] quod maxime ad conser vationem, & tranquilitatem Reipub. expedit, ut late probat Plato lib. 6. de legib. Arist. 7. Polit. cap. 12. Alex. lib. 1. Genial. cap. 2. mauclerus in Monarch. 3. par. lib. 2. cap. 4. & cap. 4. & Bobad. in polit. lib. 3. c. 2. num. 9. & adeo commendatur per sched. dat. apud D. Laurent. 5. Septemb. ann. 1620. quae habetur in summer. lib. 4. tit. 3. l. 67. ut vel eo in casu, [sect. 42] quo aliquis Auditor reprehendendus veniat, id Prorex, vel Praees secreto facere iubeatur. Additur his tertia illa ratio, quod [sect. 43] Auditoribus per Proregem contemtis, vel male habitis, plures dissensions, & scandala inter ipsos oriri solent, quae tandem in Reip. damnum, & Regis offensionem prorumput. Ipsisque [sect. 44] Auditoribus occasio praestatur, ut vel a Proregibus deficiant; vel eos minus deceter, & revernter suspiciant, illud Domitij otatoris in memoriam, & praxim revocates: Cur ego te habeam ut Principem, cum tu no me babaes ut Senatorem? De quo meminit D. Hieron. in epist. 2. ad Nepotian. relatus in cap. [sect. 45] esto subirctus, 95. dist. l. 28. tit. 11. par. 3. ubi. Gregor. Lop. gloss. 4. Rebuff. in. l. latae culpae, §. amicos, vers. 3. D. de verb. signis. Nevizan. in silva nupt. lib. 4. num. 95. in fin. Et simile illud Valer. Max. lib. 6. cap. 2. §. de Lucio Crasso, dum dixit [sect. 46] None mihi, Pbilippe, Consul, quia neque ego tibi Senator sum, Quint declam. in milit. Marian. Quid deinde expectas, ut ille te Tribunum putet, cum tu illum non putes militem? Idem Quintil. lib. 9. inst. orat. de oratu, ad fin. & lib. 11. cap. 1. & ante omnes M. Tull. lib. 3. de orat. qui etiam ad idem alludit Phil. 2. Non tractabo ut Consulem nec ille quide ut Consularem, cum alijs, quae late adducit Tiraq. in. l. 13. connub. num. 41. & seq. & Callist. Remirez d. tract. de lege Regia. §. 36. num. 19. Quamvis melius [sect. 47] dicti Auditores facient, si prudentur, & patienter Proregum iniurias dissimulent, eas ad Regias aures data opportunitate defere contenti. Quoniam [sect. 48] Magistratibus superioribus, etiam cum iniuste laeserint, vel processerint, resistendum non est, ut post alios, tradit Borrell. de Magistr. lib. 3. cap. 4. & Callist. Remirez ubi sup. §. 31. num. 21. Qui etiam videndes erit §. 10. num. 19. ubi tractat, [sect. 49] qualiter se Proreges in audiendis Senatorum suffragijs habere debeant, & quod pertinacia imperdit recta con silia, de quo etiam dixi aliqua sup. hoc lib. cap. 4. num. 90. & plura congerit Dom. Valencuela cons. 162. num. 65. & seqq. ubi merito Proreges notat, qui audire aliud libenter nolunt, quam quod iam prius facere decreverunt, 7 Bobad. lb. 1. cap. 3. num. 64. & lib. 2. cap. 2. ex num. 76. & cap. 7. & 8. Denique, ut alia omittam, multam in Proregibus excellere debet [sect. 50] zelus, ut iustitia in provinjs sibi commissis aequabiliter administretur, haec eniam virtutes omnes in se continet, ut Hesiodus dixit, & ad eam consequedam, teste Iustino lib. 1. hist. Reges praecipue creati, & constituti videntur, ut praeter alios novissime observat Berartus in specul. visit. cap. 9. ex num. 5. Sed cum commutativa per locorum Praetores, & Cancellariatum Auditores execeatur, ut inpraecedentibus capitibus dixi, [sect. 51] in distributiva, quae privitive ad ipsos Proreges spectat, omnes ingenij sui nervos, omnes curas, & vigilias impendere debent. Et qualiter se habere debant in comandis indorum, & beneficijs Ecclesiasticis conserendis, satis admonui sup. lib. 2. cap. 1. ex num. 50. cap. 7. per totum, & lib. 3. cap. 19. In [sect. 52] officijs autem temporalibus distribuendis idem studium, eadem que proportio observari debet, ut ipsis iniugitur in plurimis schedulis, & praesertim in cap. 20. in struct. Proreg. Peruani tom. 1. pag. 313. his verbis: Lo Mismo que os encargo en los dichos repartimientos de Indios, os encargo en lo de la provision de los osicios, salarios, i aprovechamientos de la tierra, i que lengais mui particular cuenta i cuidado en justificar la distribucion de ellos, presiriendo en lo uno, i en lo otro a los Descubridores, i sus descendientes, i Pobladores mas benemeritos, que mejor buvieren servido, demanera que todos tengen satifacion, i no aya descontento en la tierra. Etenim ut praeclare inquit P. Ioseph. Acosta de procur. Ind. salut lib. 3. c. 11. pag. 328. graviter [sect. 53] sentiunt, & dolet dicti benemeriti, novos homines, & nihil in Rep. gerentes praeclari, suo sudore & labore partis officijs, & honoribus perfrui, & teste Torquem. in Monarc. Indiana lib. 5. cap. 63. pag. 808. Mexici quaedam veluti seditio orta fuit, ob id quod Dom. Prorex Marchio de Montesclaros contrarium fecisser, & ad eam se danda m Regia provisio edito fuit antiquaru schedularum de naturalibus, & benemeritis praeferendis confirmatoria. Quae quoniam adhuc non observabtur, [sect. 54] & aliqui Proreges suis domesticis, vel confanguienis, aut etiam Auditorum plura & meliora officia conferebant. emanavit notabilis altera sched. Matr. 12. Decemb. ann. 1619. quae hoc in tantum prohibuit, & strinxit, ut tales personas omnino incapaces declararer ad taila officia recipienda, nullum que & irritum esse, quasi ex defectu iurisdictionis, quicquid in contratiu fuerit attentatu. Cuius tamen nimius, & generalis rigor postea temperatus fuit per alia sched. dat. Matrit. 19. Martij ann. 1524. qua declarartur, eis qui alioqui properijs, vel parentumj meritis digni esse comperti fuerint, diligenti prius informatione habita, dictam prohibitionem non obstare. Haec enim merita semper i n electione officialium attendi debent, [sect. 55] quae ex vi iustitiae distributivae idonioires desiderat, ut dixi sum. lib. 2. cap. 7. & tradit Vcurrun. de Regim. mund q. 1. princ num. 17. Laelius Iordan. de Romanae sed. origin. cap. 2. num. 3. Ponte de potest. Proreg. tit. 3. §. 5num. 5. 6. & 16. Ac propterea Proreges nimis ea considerare, & Reip. optimos Gubernatores praestare debent, qiua ut egeregie scripsit Perpin. in suis orat. Communuis Provincialium sermo est, [sect. 56] annum bonum, non tam de magnis fructibus, quam de iuste gubernantibus aestimandum. Quodsumsisse videtur ex Boetio lib. 1. de consolat & Caffiodor. lib. 2. var. epist. 1. ubi inquiiunt hane suisse eausam cur initio anni Consularibus factis nomen datetut, quasi in teliquis: Fellix a Consile sumat annus auspicium, portamque dierum, tali nomine dicatus annus, tempus introeat; faveatque relique parti fortuna Principis pis, ubi ego loco Principis, legendum esse principij contendo. Qvae quidem omnia, & alia, quae brevitatis causa praetermitto, ipsi Progress discere possunt, tum a se ipsis propter ingenitam nobilitatem, & Regij servitij obligationem: tum [sect. 57] ab instructionibus, sive mandatis Regijs, quae sibi tranduntur, ubi ad eiusmodi officia delegatur. In quibus, distinctis capitibus, quid facere, quidve fugere debeant, admonentur, quae omnino legere, & obsrevare debent, quia ab illis salva conscientia recedere nequenunt, ut in fimili dixit Imp. Iustin. Novell. 17. sive Anth. de mandet. Princip. collat. 3. in princip. ubi osterdit, [sect. 58] A retro Principibus observatum fuisse ad administrationem directis certa praecepta dare, mandata Principu ea vocantes, secundum quae oporteret eos gubernare admonistrationes. Et idem ostendit in Novel. 24. ubi. & indicat haec mandata in facro laterculo observari solita, ut Praesidibus in provinciam aliquam ituris darentur, cum ipsius muneris sui codidillis quo magis haberent certam aliquam iustae administrationis regula. Cuius instar, ut refret Balduin. d. Novell. 17. fuit olim [sect. 59] Q. Mucius Scaevola ille Iurisperitorum eloquentissimus, & eloquentium Iurispertissimus, qui tanta integritate Asiae Proconsulatum gessit, ut Senatus deinceps in eam provinciam ituris Magistratibus, Scaevolam decerto suo proponeret quasi exemplum, atque formam officij. Quam etiam (ut tetigi) optime forman Cicero fratrui suo praescripsit d. lib. 1. epis. 1. ad. Quint. Frat. Cassiod, lib. 12. var. epist. 1. Et de [sect. 60] hodierno usu earundem instructionum in nostris proregibus, illarumque prae cisa observatione agit Ponte de potest. Poreg. tit. 1. num. &. tit. 7. §. 6. num. 3. Mastril. de Magistr. lib. 5. cap. 6. num. 5. 35. 91. 146. & 267. Remirez de lege Regia, §. 11. num. 6. Ego sup. d. lib. 2. cap. 7. ex. num. 19. & Bobad. de. insructionb. Praetorum ages, lib. 2. polit. cap. 10. per totum. Et qualiter debeant soliciti esse [sect. 61] de annona provinciae, alijque utilitalibus publicis, sigillatim tractant Canonher. in discets. polit. sup. Tacit. lib. 2. discurs. 10. pag. 327. Capicius de Principe, advertent. 170. Ponte ubi sup. tit. de abundan. civit. Marian. de Reg. inst. lib. 3. cap. 9. Cermenat. de Regn. admin. cap. 24. Tympius in specul. bon. Magist. 12. Steph. Menoch. in polit. lib. 3. cap. 7. Camil. Botrell. de Magistrat. lib. 3. ex cap. 5. ad. 33. In memoriam revocantes, quod, ut Libanius ait declam. 29. Optimi [sect. 62] quique Magistratis arbitrantur, accuratam in parvis diligentiam, maiorum esse conservationem. Et minime pati debere. negotia [sect. 63] ita reterdari, ut eorum mole obeuantur, quia saee melius est in aliquo errare, quam omnia suspendere. Quo etiam alludit elegans illud dictum Cicer. in orat. pro Balbo pag. mihi 517. ibi: Quasi vero non levius sit, cum in tanta Rep. verseris, & maximis negotijs praesis, facere aliquid quod scias non licere, an omnino nescire quid liceat. Proderitque eisde Dom. Proregibus multum, si [sect. 64] considerent, provinciam, quam regendam acceperunt, suam non esse, sed se ipsos potius eiusdem tutelae, & beneficio mancipatos, ut graviter de Regibus loquens docuit Seneca in lib. de cleman. cap. 3. & de consolat. ad Polyb. cap. 6. Et hunc quem gerunt Magistratum tandem finiendum, ac deponedum esse, ut tangit & ornat noster Pineda in comment. in Eccles. pag. 965. & seqq. Bobad. in polit. lib. 1. cap. 5. num. fin. ubi refert illud Agathonis: Quod hominibus praesidet, quod secundum leges praesidet, quod non semper praesidet. Eoque attentius in omnibus procedere debere, [sect. 65] quo longius a Rege absunt, ad quem subditi laesi, vel gravati pro remedio recurrere possint, prout in simili confideravit Cassiod. lib. 6. epist. 21. & 22. sic inquiens: Non enim querelas de Sicilia volumus pervenire, sed laudes: quia gra vatur apud nos actio Praesulis, si eam tam longinqui potuerint accusare petitores. Falsus enim dolor esse non creditur, ubi tanti laboris taedia subeuntur. Et ideo maiore cura tractanda sunt, unde invidia plus timetur. De proximis vota causantium sustinemus, inde autem ultro requirimus, unde ad nos difficile venire posse sentimus. Tertio, ex magna eorundem Proregu dignitate, & immediata Regiae personae repraesentatione, de qua supra loquuti sumus, descendit, [sect. 66] omnes caeremonias, & praeeminentias ipsis Regibus praestari solitas, eisdem Proregibus exhiberi, & praestari posse, nisi forte aliquae nominatim prohibitae reperiatur: inter quas illa esse solebat, ut in urbibus provinciarum sibi commissarum cum magna pompa ac sumtu, & sub umbella (quod vulgo dicunt, Debaxo de palio) ut Legati a latere reciperentur; de quibus Villadieg. in tract. de legat. q. 6. in princip. Stafileus eod. tract. tit. Qualis debet esse legatus, & M. Ant. Cuchus lib. 2. maior. instit. tit. 5. num. 57. Quod aperte ex supra dicta ratione nostris Proregibus permittere videtur sched. quaedam dat. Tolet. 2. Iunij ann. 1596. quae hoc Archiepiscopis prohibens, inquit: Conviene que entiedan, que sola la persona de mi V irrei ha de ir debaxo del palio, porque representa la mia, i no Prelado ninguno, ni otra persona de nin gun estado, preeminencia, ni calidad. Et alia Pinitiae 29. August. 1608. directa ad Proregem Peruanun Dom. Marchi. de Montesclaros, ubi notans excessum cuiusdam Archiepiscopi, qui se sub umbella recipi passus fuit, addit: Lo qual es contra lo que sobre ello esta proveido, i ordenado, i ceremonia que solo se ha de hazer con mi persona Real, i la de los Virreyes que la representan. Sed hae schedulae enuntiative loquuntur, & veluti deferentes consuetudini receptae de Proregibus sub umbella recipiendis. Nam hoc nunquam ulla antiqua schedula expresse permisit. Quin potius contrarium rescriptum fuit Peruano Proregi in epist. ann. 1573. cuius caput habetur 1. to. impress. pag. 261. & ita inquit: En lo que toca a las ceremonias que dezis se usan con los Governadores, de entrar en los pueblos con guion i palio, como dezis. Estas son cosas, insignias, i ceremonias Reales, de que no ha de usar sino la persona Real, i no Governadores, i de los palios i cortinas, aunque sean Virreyes; i assi lo ordenareis de aqui adelante, si dar lugar a lo contrario: quae decisio quia observata non fuerat, sed potius in his pallijs, & alijs sumtibus pro recipiendis Proregibus, magnae expensae, cum gravi civitatum dispendio, fiebant, edita tandem fuit alia sched. dat. Matr. 28. Decembr. ann. 1619. quae omnino pallij usum abrogavit, & simul prohibuit, ne Decuriones vestibus aureis talaribus iuderentur, prout antea sub occasione portandi virgas palli facere solebant; & ut in [sect. 67] omnibus festivitatibus, convivijs, & hospitijs novi Proregis, ultra duodecim ar genteorum ponderum millia, in civitate Regum expendi no possent, iuxta taxam antea praescriptam in alia sched. 2. August. an. 1614. Haec enim solemnis receptio non est prohibita, [sect. 68] sed potius in urbibus, quas prima vice ingrediuntur, permissa & recepta, ad imitationem Proconsulum Romanorum, quibus solebant se tanquam Principi commendare, l. si in aliquam, D. de off. Procons. & eadem forma iurare, ut, post alios, refert Callist. Remirez in tract. de lege Regia Arag. §. 11. num. 3. Et pariter observatur cum Proregibus alia caeremonia Regia, quatenus statum atque urbem ingrediuntur, [sect. 69] ad Ecclesiam Matricem, sive Maiorem deferuntur, eisque Capitulares aliquantulum extra Ecclesiae valvas processionaliter obviam exeunt, Cruce intra Ecclesiam iuxta easdem valvas relicta, quam ibi Proreges humiliter reverentur, quae caeremonia solis Regibus, vel Principibus eorum filijs exhiber potest, & solet, ut cavet l. 2. tit. 1. lib. 1. Ordin. quae est l. 7. tit. 1. lib. 1. Recop. Et similiter ubique extra domum etia in Ecclesia strato erecto (vulgo Sitial) uti solent, aureis, vel sericis tapetijs operto, subpedaneisque, ac recilnatorijs pulvinaribus ornato. Et in Missae sacrificio pro eis specialiter preces funduntur, quae praeminentia Regalis etiam est, ut colligitur ex cap. 1. Baruch. & traditis a Chassan. Catal. par. 5. consid. 35. Diaconusque illis Missale, perlecto Evagelio, defert, atque osculandum porrigit, & similiter turibulum, & pacem. Necnon etiam in praecipuis festivitatibus argenteas deauratas clavas, quas Mazas dicimus, & loricatos clavigeros ante se deferunt, quod etiam solius Principis est, l. 2. tit. 1. lib. 4. Recop. Et audientiam praebituri, sub tegmine, hoc est Dosel, sedent, & equos, quibus vehendi sint, dot sualibus tegunt, quae dicimus Tellizes, & armatam militiam pedestrium, & in Peru etiamequitum custodiam secum portant, iuxta ea, quae latius dixi sup. lib. 2. cap. fin. Et urbem in qua resident egressi, vexillum militare praeseferunt, tanquam Duces generales, sive Magistri militum, quod appellamus Guio. In quo tamen nulla propria insignia pingere, aut intexere debent, sed tantum Regia, ut praecipitur in cap. 47. instructionis Proregis Novae-Hispaniae 1. tom. pag. 336. & cap. 71. Peruani pag. 324. qui honos etiam Regius est, nec alijs Gubernatoribus praeter Proreges communicatur, ut in d. cap. epist. ann. 1573. cuius memini sup. num. 66. Rursus ea quoque praeeminentia utuntur, quod [sect. 70] in domibus Regijs pro Palatio deputatis habitare possit, quod tamen alijs privatis nullatenus permissum est, l. nulli, C. de offic. Rect. provinc. Et Excellentiae titulo appellari communiter solent, quod ortum habet ex l. 1. C. de off. Praefect. Praetor. Africae, ibi: Quam tunc tuam Excellentiam gubernare decernimus. Eoque etiam post deposita administrationem uti posse, in honorem pristuae dignitatis, tradit Remirez d. §. 11. n. 8. & late Mastrill. d. cap. 6. num. 28. Quamvis ex nostris Hispaniae legibus, pragmaticisque sanctionibus, id prohibitum sit, solum que eis concedatur titulus de Senoria, & alijs Indiarum Praesidibus de rigore, el de merced, ne Proregibus aequari videantur, ut expresse disponitur in sched. data apud D. Lauret. 19. Iulij ann. 1589. Expediunt [sect. 71] quoque provisiones in aliquibus casibus Regio nomine, & sigillo, & ut vulgo dicunt, Por dum Felipe, quod approbat sched. quaedam antiqua, licet prohiberi videatur per aliam 15. Sept. 1620. quae refertur in d. summar. lib. 4. tit. 3. l. 98. & est cosonu ijs, quae de Prorege Neapol. tradit Mastrill. d. lib. 5. cap. 6. num. 242. Et similiter loquuntur in plurali per verbum Nos, quod [sect. 72] Regum proprium esse videtur (licet iam alij illud temere usurpent) & a Constantino Imp. usitari coepisse opinatur Pancirol. in thesaur. var. lect. lib. 1. cap. 2. pag. 4. expendens ad id l. 3. & 4. C. de offic. Rect. provinc. Quamvis alij antiquius fuisse putent, & in legum prolatione ab Imperatoribus magis frequentatum, eo quod illas de consilio Patrum Conscriptorum, & non aliter promulgarent, ut observat M. Mantua in Rubr. de const. n. 22. ad fin. Chassan. in consuet. Burg. in prooem. verb. Fravvir. & Matth. Cunon. in tract. de pact. c. 24. n. 97. Et denique [sect. 73] euntes & redeutes multis alijs honoribus, salarijs, & subventionibus, Regaliumque iurium immunitate, a Regibus nostris donantur, ut tanto muneri commodius, & alacrius incumbant, ut pate ex l. 8. ad 15. & l. 95. dicti summarij, & bene prosequitur Mastrill. dict. cap. 6. per totum, praecipue num. 225. ubi, quod Prorex est immunis a iuribus doanae pro rebus suis introeundis, vel extrahendis. Quod mihi in memoriam revocat illud Alexand. Severi Imp. de quo in eius vita refert Lamprid. [sect. 74] quod Proconsulibus in provinciam euntibus dare solebat argenti pondo vicena, phialas senas, mulos binos, equos binos, vestes forenses binas, domesticas singulas, balneares singulas, aureos centenos. cocos singulos; & si uxores non haberent, singulas concubinas, quod sine his esse non possent. Reddituri deposita administratione, mulas, mulos, equos, muliones, & cocos, caetera sibi habituri si bene egissent; in quadruplum reddituri si male, quo in loco illa verba: [sect. 75] Et si uxores non haberent, supponunt Proconsules uxores habentes, bene posse eas secum in provinciam ducere, nimirum quia licet id olim apud Romanos, multo tempore lege Oppia prohibibitum fuerit, postea tamen permissum fuit per Senatus consultum Cotta & Messala Consulibus, sive ut alij legunt Cotta Messalino, dummodo scirent, qui ad officia proficiscuntur, quod si quid uxores eorum deliquerint, ab ipsis ratio & vindicta exigenda est, ut docet Vlpian. in l. observare 4. §. proficisci, D. de offic. Procons. & graviter Cornel. Tacit. lib. 3. & 4. annal. ubi Lipsius in notis, pag. mihi 83. & 105. Dorleans pag. 375. & seq. Cuiac. lib. 6. observ. cap. 30. Vvalther. lib. 1. Miscell. cap. 13. Simanc. de Repub. lib. 8. cap. 3. Tiber. Decian. lib. 8. crim. c. 35. n. 26. Pet. Pechius in reg. non debet 22. de reg. iur. in 6. num. 11. Bobad. in polit. lib. 2. cap. 11. num. 61. & latius lib. 5. cap. 3. num. 118. Mag. marquez in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 7. Pacirol. in thesaur. var. lect. pag. 153. Mastrill. de Magistr. lib. 2. cap. 4. n. 35. Navarrete in discurs. polit. 29. Card. Baron. 1. to. ann. 28. §. 3. ad fin. ubi notanter tradit, Pilatum fuisse primu, qui ex dicti S.C. permissione, uxorem secum in provinciam duxit, & novissime docte, ut reliqua, hanc articulum tractans, & quando, & qualiter Magistratus ex delicto uxorum teneantur, D. Ioan. Bapt. de Larrea discept. Granat. 28. ex num. 5. # 10 CAPVT X. De ijs, quae Proreges Indiarum virtute suorum titulorum, & mandatorum, & aliarum Regiarum schedularum facere possunt, vel non. SVMMARIVM CAPITIS Decimi. -  1 PRoreges in casibus non exceptis, idem possunt, quod Rex, qui eos suo loco constituit, & quare? -  2 L. nec quicquam, D. de off. Procons. & similes, expenduntur, & illustrantur. -  3 Proregum dignitatem, & omnimodam Regis repraesentationem qualiter exprimat notabilis quaedam sched quae refertur. -  4 Proregibus, etiam sua madata, & instractiones secretas excedentibus, parendum est. -  5 Proreges habent praesumtionem pro fidelitate, & potestate eorum, quae Regio nomine faciunt. -  6 Mandata sua non videntur excedere Proreges, qui eis vicina, aut annexa, vel aequipollentia faciunt. -  7 Mandato in generali venit id, quod est de consuetudine, sive solitum fieri ab alijs, qui similia mandata habuerunt. -  8 Proreges possunt facere ea, quae sui antecessores facere consueverunt, si rationabilia fuerint. -  9 Proreges, ut plurimum, saepe extendunt suam potestatem, & ideo posteriores semper pleniorem facultate habere videntur. -  10 Proregibus omnia permissa videntur, quae specialiter prohibita non reperiuntur. L. sin. tit. 1. par. 2. ponderatur, & illustratur, ibidem. -  11 Mandata Proregum, licet valde generalia sint, limitari debent in reservatis Principi, arduis, & insolitis. -  12 Iurisdicio suprema Principis est incommunicabilis. -  13 Mandatum generale non comprehendit ea, quae Princeps specialiter concessurus no esset, etiam adiecta clausula, ut faciat omnia, quae dominus posset. -  14 Proregi etiam si speciale madatum detur ad res graves, & insolitas, non debet eo uti nisi ex gravi causa. -  15 Proregibus Indiarum omnis suarum provinciarum gubernatio, tutela, & Indoru conversio commissa est. -  16 Seditiosos, & scandalosos qualiter Proreges a provincijs sibi commissis expellere possint, & debeant? Messis Principis cunctorum quies, ex Cassiodoro, ibidem. -  17 Proreges qualiter possint conferre commendas Indorum, & an eorum alienationes confirmare, vel ad eas, & alia legitimationes concedere valeant? -  18 Proreges omnia officia, & beneficia suaru provinciarum provident, & praesentant, exceptis reservatis ad provisionem Regis. -  19 Officia quae, de reservatis Principi, ubi vacant, possint providere Proreges cum medietate salarij? -  20 Prorex Dom. Marchio de Canete reprebensus fuit, quod officia, & beneficia Principi reservata providebat, & creabat. -  21 Magistratuum superiorum creatio, & provisio ad Reges tantum spectat. -  22 Tabelliones, seu notarij, an, & quando a Proregibus creari possint? -  23 Officialiu electionibus, renuntiationibus, absentijs, & ordinationibus, qualiter Proreges possint intervenire, & licentias, vel assensum praestare? -  24 Proreges an possint inconsulto Principe gabellas imponere? -  25 Proreges licet non debeant se immiscere in causis iustitiae, debent tamen curare, ut illae integre, & diligenter expediantur. -  26 Proreges in Catalonia, & alibi habent votum in causis iustitiae civilibus, & criminalibus, ubi Senatores in paritate votorum existunt; in Indijs secus, nisi in visitationibus carcerum. -  27 Indorum in causis qualiter Proreges institiam exerceant? -  28 Proregibus qualiter competat de Auditorum causis cognoscere, & provincias, quas regunt, visitare? -  29 Visitatio provinciae per Proreges an expediens sit, & qualiter facienda? -  30 Rei Dominicae cura, & administratio qualiter Proregibus competat? -  31 Proreges nihil possunt donare, diminuere, nec remittere de patrimonio, iuribus, vel reditibus Regijs. -  32 Proreges, an, & qualiter possint disponere de agris desertis, & terris zervidis, vulgo Valdios. -  33 Proreges valde vigilare debent super bona administratione Rei Dominicae, quia plures eam intercipere curant. -  34 Proreges debent defendere suas provincias ab hostibus internis, & externis, & super hoc vigilare. -  35 Proreges sunt simul Duces, seu Capitanei generales suarum provinciarum, & quam cognitionem, & iurisdictionem habeant in causis militum, per sched. Regias. -  36 Magistri militum antiqui iurisdictio quae fuerit olim, & quae hodie? & Auctores, qui de ea agunt. -  37 Proregum sentetiae in causis militaribus latae in prima, & secunda instantia an appellationem admittant? -  38 Proreges tunc melius procedunt, cum se magis Regiae voluntati, & iussionibus accommodaverint. -  39 Proreges non sunt soluti legibus, nec possunt procedere de potestate absoluta, sed regulata iuxta sua mandata, instructiones, & sched. Regias. -  40 Proregibus, quando, & quatenus lice at suspedere executionem novarum iussionum, & contra eas replicare? -  41 Mandata Principum habent pro se praesumtionem iustitiae, & eis parere, & obedire in dubio securius est. -  42 Proregi si aliquid faciendum mandetur, sine praefinitione temporis, debet id primo quoque tempore exequi. -  43 Proreges non possunt ex abrupto procedere, neque secundum propriam conscientiam iudicare. -  44 Poena si reservetur arbitrio Regis, Prorex circa eam non poterit arbitrari. -  45 Prorex non potest causas avocare, nec Auditoribus inhibere, vel Audientiae sententias rescindere. -  46 Prorex an possit remissionem delictorum facere, vel revisionem in causis criminalibus concedere? -  47 Poenarum remissio est de Regalibus, & reservatis Principi. -  48 Prorex an possit Auditores, ut suspectos, removere, & qualiter se cum illis habere debeat? in aulis coadunandis. -  49 Proregi etiam si rescribatur, quod iustitia faciat, non debet invertere consuetum modum procedendi in eius administratione. -  50 Proreges non debent Auditores multis negotijs, consultationibus, vel occupationibus vexare, & onerare. -  51 Senatui, vel Tribunali cuilibet causae eum tangentes regulariter relinqui debent. -  52 Coadunationes Ministrorum diversoru Tribunalium ad negotia expedienda plus damni, quam utilitatis afferre solent, & Auctores qui de eis agunt. -  53 Iudices iniuria affieiuntur, quando de spectantibus ad eorum officium alij consulutur. -  54 Appellare an, & ad quem liceat in Indijs a decretis Proregum, vel Praesidum? -  55 Proreges aliqui nolunt deferre appellationibus, quae interponuntur a decretis eorum, super Indis privatorum usibus concedendis, vel adimendis, & quare? & quod non bene faciant. -  56 Proreges in concedendis Indis ad usum, vel utilitatem privatorum non habent liberu arbitrium. -  57 Appellationem iustam qui prohibent, Maiestatis crimen committunt. -  58 Appellationi in dubio deferendum est, & quod habet fundamentum in montibus sacris defensionis naturalis. -  59 Attentatum contra appellationem est magis privilegiatum, quam spolium. -  60 Appellationem etsi deneget iudex a quo, iudex ad quem potest iustitiam facere, & quid in Indijs, ubi a Prorege appellantur? -  61 Stylum Cancellariae, & iudiciorum non possunt mutare Proreges, quamvis liberum arbitrium illis concessum sit. -  62 Prorex non potest cumulare petitorium, & possessorium. -  63 Proreges ut suspecti recusari possunt. -  64 Recusationis solum sunt expertes Pontifex, Imperator, Reges, & alij, qui superiorem non agnoscunt. -  65 Prorege, vel Praeside recusato, an totus Senatus recusatus maneat? -  66 Proreges an possint excomunicari ab alijs quam a Romano Pontifice? & num. 68. -  67 Excommunicari Reges non posse ab alio quam a Romano Pontifice multi Auctores tradunt, qui referuntur. -  69 Principi si aliquid conceditur ratione dignitatis, id non extenditur ad eius Vicariu. -  70 Proreges, an, & quatenus subiaceant iurisdictioni Inquisitorum? remissive. -  71 Proreges possunt syndicari, & visitari, & conveniri pro damnis illatis. -  72 Proreges non possunt tollere ius quaesitu privatis, & si id tentent, potest eis resisti. -  73 Dilationes moratorias possunt Proreges debitoribus concedere ex iustis causis. -  74 Proregi nunquam in prae iudicium tertij potestas dari videtur. -  75 Prorex non potest concedere licentiam aedificandi in loco publico. -  76 AEdificandi in solo publico licentiam solus Princeps supremus concedere potest, & qualiter intelligi debeant iura, quae id Senatui, vel Magistratui concedunt? -  77 Casus Limae oblatus, & decisus, refertur super cocessione plateae publicae a Prorege ad domum faciendam privato concessae. -  78 Proreges non possunt concedere licentia aedificandi novas Ecclesias, vel Monasteria, etiam in locis privatis, remissive. -  79 Nobilitatis litteras Proreges non possunt concedere. -  80 Civitatis, aut villae titulum alicui oppido concedere Proreges non possunt, & quare? -  81 AEtatis venia est de reservatis Principi, & an eam Proreges concedere possint? -  82 L. denique 3. in princ. D. de minorib. explicatur. HIS breviter, & ni fallor, utiliter, de qualitate, & dignitate Proregum praefatis, oportet, ut nunc de eorundem potestate, & iurisdictione tantisperdispiciamus. Nam omnia sigillatim prosequi velle, immensi, & plane superflui laboris esset, cum id ex professo praestiterint Ioan. Franc. a Ponte, & Ioan. Maria Novar. in peculiaribus, & copiosis tractibus, quos de hoc argumento scripserunt, Mastrill. de Magistr. lib. 5. cap. 6. per 277. numeros, Gabriel Berartus in spec. visitationis cap. 9. & plurimi alij in varij locis, quos cap. praced. num. 11. plene congessi. Quorum concors sententia est, [sect. 1] illa omnia in provincijs sibi commissis facere, & expedire posse, in casibus non exceptis, quae posset Princeps, qui eum nominavit, si in ea praesens reperiretur; atque adeo ipsorum iurisdictionem, & potestatem ordinariam potius quam delegatam censeri debere. Quod & requirit ratio, ob quam Proregale munus institutum est, nimirum, ut vassalli in remotis provincijs constituti, non teneantur Regem longe absentem adire, & perquirere, sed sufficiat, quod eius Vicarium conveniant, & cum eo, & ab eo illa omnia agant, petant, & consequantur, quae ab ipso Rege expectare, & impetrare possent, etiam ubi speciale madatum requiritur, ut post Andr. Milanens. & Pontem, docet, Capiblancus in tract. de Baronib. prag. 3. num. 137. Mastrill. dict. cap. 6 num. 59. & 129. Gambacurta de immun. Eccles. lib. 5. cap. 44. num. 9. unde Vlpian. [sect. 2] in l. nec quicquam 9. D. de offic. Procons. absolute, & indefinite dicere ausus fuit: Nec quicquam est in provincia, quod non per ipsos expediatur; & idem varijs exemplis ostendunt I.C. in l. illicitas, l. de omnibus, l. congruit, cu alijs, D. de off. Praesid. l. 1. & 2. D. de off. Praef. August. l. 1. §. cum urbem, D. de off. Praef. urb. l. antep. §. muros, D. de rer. divis. l. fluminum, in fin. princ. D. de damn. infect. l. 1. & seqq. D. & C. de offf. eius qui off. alter. ger. Quibus conveniunt Pontifices in cap. praecipimus, 93. dist. cap. significasti, de elect. cap. tua, de off. ordin. cap. 3. 2. q. 3. cap. 2. de off. legat. lib. 6. cap. si Abbatem, de elect. eod. lib. & de iure nostro Hispaniae l. fin. tit. 1. l. 22. tit. 9. par. 2. l. 2. & 17. tit. 4. par. 3. optimus text. & magis reconditus in Novella Iustinian. sub tit. de iurisd. Praesid. provinc. Et in terminis Proregum Indiarum plurimae schedulae, quae reperiuntur in 1. tomo impressar. ex pag. 237. & praesertim illa [sect. 3] dat. apud D. Laurent. 19. Iulij ann. 1614. cuius summarium habetur in nova Recopil. leg. Ind. lib. 4. tit. 3. l. 30. & ita concipitur: Que los Virreyes, como Lugarestenientes del Rei, puedan hazer, i proveer lo que la persona Real, i sean obedecidos, como quien tiene sus vezes, sin replica, ni interpretacion, so las penas que incurren los que no obedecen los mandatos Reales, i las que les fueren impuestas: i lo que ordenaren, i mandaren, el Rei lo tendra por firme i valedero. Quod adeo verun est, ut [sect. 4] etiam ubi sua mandata, & instructiones secretas excedunt, illis sicut Regibus parendum sit, licet ipsi peccent, & a Principe puniri possint, ut dixi sup. lib. 2. cap. 4. n. 76. & cap. 7. ex n. 29. & de harum instrucitonum secretarum praxi, & forma observationis plene agens Mastrill. d.c. 6. num. 146. Nimirum [sect. 5] quia pro illis praesumi debet, & quae faciunt, quasi ab ipso Rege qui eos praeposuit, facta censentur, d. l. 1. D. de off. Praefect. Praet. gloss. in cap. quae de causa 2. q. 4. Callist. Remirez, qui alios adducit, in tract. de lege Regia, §. 11. n. 1. & 7. & Ego d. cap. 7. num. 30. & d. cap. 4. ex num. 74. ubi etiam ex num. 59. & 60. signantet [sect. 6] adverto, nequaquam tenorem suorum mandatorum excedere videri Proreges, qui in illis contenta aequipollenter adimplent, vel in melius communtant, aut quae mandatis vicina sunt, vel connexa, exequnntur, vel quae alia faciunt, quae in mandantis favorem, vel utilitatem diriguntur. Quod eitam, ultra Auctores ibi relatos, optime docet text. gloss. & DD. in l. qui in aliena, §. libertos, D. de negotijs gest. & in cap. cum olim, el 1. & cap. praeterea, de off. deleg. cap. solet, de sent. excom. cum alijs traditis a Ias. in l. 1. §. si stipulati, col. 2. D. de verb. obl. Hippol. de Marsil. sign. 151. Silvan. cons. 35. num. 48. Castrens. cons. 18. in princip. Paris. cons. 9. num. 37. vol. 1. Eman. Suarez in thes. recept. sent. litt. M. num. 24. & Mart. Magero de advoc. arm. cap. 9. num. 733. pag. 408. Idemque erit, si consuetudo talem actum faciendi extet, [sect. 7] quoniam in mandato generali venit id, quod est de consuetudine, & quod in actibus similibus, ijs, quae mandantur, fieri solet, ut signanter docuit Bartol. in l. fin. in princip. D. quae in fraud. cred. & in terminis Proregum, & [sect. 8] quod possint facere ea omnia, quae fieri consueverunt per alios Vicarios, Barbos. in cap. nisi specialis, col. 31. de offic. legat. & in cap. cum sit generale, col. 2. de foro compet. Abb. Palac. Rubeus, & alij, quos refert Mastrill. dict. cap. 6. num. 103. Quod tamen Ego intelligendum puto de consuetudine rationabili, & legitime introducta, & praescripta. Nam [sect. 9] si Proregum facta solum inspicias, vix reperies aliquid, quod ab ipsis tentatum non sit. Et successores non solum observant, & conservant ea. quae sui antecessores fecerunt, verum & eis semper aliquid superaddunt, ita ut non immerito dicere possimus, posteriores pleniorem facultatem portare videri. Et ut ab his uno verbo me expediam. Proreges [sect. 10] virtute suarum commissionum, & mandatorum, ea omnia habere, & posse dicuntur, quae ipsis specialiter prohibita non reperiantur, ut expresse disponit l. fin. tit. 1. par. 2. & cum communi resolvit Mastrill. ubi sup. n. 36. eiusdem legis mentionem faciens, cuius verba sic habent: E estos oficiales deben usar de aquel lpoderio que los senores han, que los dexan en sus lugares, fueras ende en aquello que les ellos defendiessen senaladamente. Circa quod tamen notabis [sect. 11] defensum, sive exceptum ipso iure videri id omne, quod arduum est, vel insolitum, quodque ipsis Principibus in signum supremae iurisdictio. nis reservari solet, sive ius (ut dicunt) superioritatis ipsorum concernit, hoc enim nunqua in mandato iurisdictionis, quantumvis generaliter concessae venire, aut comprehendi intelligitur, l. formam, C. de offic. Praefect. Praetor. l. 1. D. de offic. eius, l. lprohibere, §. plane si Praeses, D. quod vi, aut clam, d. l. 2. tit. 1. par. 2. l. 5. tit. 5. par. 1. circa fin. ubi Gregor. Lop. cap. 1. quae sint refal. gloss. in cap. mandata, ubi Abb. de praes. idem Abbas in cap. fin. de confirm. util. vel inutil. gloss. in cap. quod translationem, de offic. legat. Felin. Lucas de Pena, Roman. Castrens. & plurimi alij, quos refert Gramm. cons. 83. n. 4. Capicius decis. 130. num. 44. Menchac. de success. creat. lib. 1. §. 6. n. 3. Covarr. loquens de concessione omnimodae iurisdictionis, c. 4. pract. num. 6. Roland. cos. 78. n. 15. vol. 3. Menoch. lib. 3. praesumt. 97. n. 28. & 41. Misyng. cons. 39. n. 6. & 7. Vulteius de feud. lib. 1. cap. 5. num. 7. in fin. Peregr. de iure Fisci lib. 1. tit. 2. Vvesemb. cons. 32. num. 11. & cons. 45. n. 21.. Claperius in tract. de iurisd. concl. 16. num. 7. Petr. Surdus, omnino videndus, qui in nostris terminis loquitur, cosil. 210. ex num. 58. lib. 2. & cons. 5. lib. 1. num. 76. & 77. M. Anton. Natta 640. per tot. & 661. num. 7. vol. 4. qui hinc deducit [sect. 12] supremam iurisdictione esse incommunicabilem. Et tradunt alia nota digna Cancer. lib. 3. var. resol. cap. 3. num. 439. Cevallos de violent. 1. par. in prooem. cap. 10. n. 45. Cabed. decis. 40. num. 8. par. 2. Fulvius Constant. in l. unic. C. poen. fiscal. lib. 10. num. 95. August. Barbosa, qui alios adducit, in l. competit, C. de praescript. 30. num. 95. Ego sup. hoc lib. cap. 3. num. 69. Et in [sect. 13] mandato generali non veniunt, quae Princeps specialiter concessurus non esset, cap. in generali, de reg. iur. in 6. l. obligatione generali, D. de pignor. cum traditis a Castrens. cons. 335. num. 2. lib. 1. Tretacinq. lib. 2. var. resol. tit. de procur. resol. 2. num. 18. D. Ioan. Bapt. de Larrea discept. Granat. 19. num. 9. & seqq. ubi, quod nec administratori omnium bonorum insolita permittuntur, eleganter Aug. Berous quaest. fam. 25. n. 4. ubi cum communi resolvit, quod etiam si in mandato diecta sit clausula, per quam dominus concessisse dicatur procuratori potestatem faciendi omnia, quae ipse dominus posset, adhuc hanc clausulam non operari speciale mandatum, quoad ea, quae specialem expressionem requirunt, licet in alijs censeatur esse cum libera: quibus notanter addit Thom. Grammat. dict. cons. 83. quem refert & sequitur Avendan. in diction. verb. Virrei, quod etiam [sect. 14] ubi speciale mandatum Proregibus ad arduas aliquas, & insolitas causas datum reperiatur, ita tamen illud temperare debent, ut non nisi ex gravi etiam causa ad illius executionem descendant. Et quibus principijs facile cognoscere possumus, [sect. 15] nostros Indiarum Proreges, tam ex suis mandatis, & instructionibus, quam ex antiqua consuetudine, ea omnia ordianre, & disponere posse, quae ad provinciae sibi comissae securitate, & gubernatione, ac praecipue Indorum conversionem, & conservat ionem coveniut. Quo in numero est facultas [sect. 16] seditosos, & scandalosos ab eisde provincijs expellendi, quia teste Cassiod. lib. 6. epist. 23. messis Principis praecipua in cunctorum quiete consistit. In quo tamen qualiter se habere debeant, maxime si Ecclesiastici sint, late dixi sup. lib. 3. cap. ult. per totum. Possunt [sect. 17] etiam Indorum Commedas conferre, & ad hoc speciale mandatum illis dari solet, eoque uti debent sub modo & forma, quam tradidi sup. lib. 2. cap. 5. & 7. quamvis non possint earundem Commendarum alienationes confirmare, ut dixi eodem lib. cap. 14. num. 14. quidquid in feudis contrarium arbitretur Capicius ibidem relatus, & disputet, post alios, Mastrill. dict. cap. 6. num. 53. nec spurios ad eadem feuda, vel ad quaevis alia legitimare, quia hoc eis specialiter prohibitum est per schedul. Indiarum, ut etiam dixi dict. lib. 2. cap. 17. num. 39. quidquid alibi contrarium observetur, si credimus Mastrill. d. cap. 6. num. 51. Similiter privative [sect. 18] ad Audientias, & alios quoslibet Magistratus officia, & beneficia suae gubernationis provident, & praesentant, exceptis his, quae Rex suae provisioni specialiter reservavit, de quo etiam quoad officia, & qualiter in eis procedere, & Auditores consulere debeant, dixi supra hoc lib. cap. prox. num. 37. & num. 52. & seqq. & quoad beneficia, lib. 3. cap. 3. & 4. & idem in Prorege Neapol. & Siculo tractat Mastrill. d. cap. 6. n. 104. & seqq. & num. 200. & 201. Quinimo, [sect. 19] & in reservatis ad provisionem Principis, si forte vacare contigerit, ea etiam commedare, seu ad interim providere solent cum medietate salarij, ut disponitur per sched. 2. April. ann. 1608. & 20. Octob. 1621. & alias quamplures. Quod tamen non practicatur in officijs Auditorum, vel similium, nec in praebedarijs Cathedralium, & graviter [sect. 20] reprehesus fuit Dom. Prorex D. Andr. Hurta do Mendoca Marchio de Canete per sched. dat. Brux. 15. Martij ann. 1559. quae habetur 1. to. pag. 295. quod in his provinsionibus, etiam interinarijs, manum imponebat, & Auditores, Quaestores criminum, Notarios, Praebendarios, & alios similes officiales creabat, & constituebat. Nam [sect. 21] creatio talium Magistratuum supremorum ad Regem tantum spectat, ut copiose explicat Ponte de potest. Proreg. tit. de elect. official. per tot. & Mastrill. sup. num. 190. Qui tamen [sect. 22] creationem Notariorum eis concedit n. 273. quod tamen apud nos denegatur per d. sched. & aliam noviorem 22. Novemb. an. 1621. insi in officijs Tabellionatus, quorum venditio ipsis commissa est. Et qualiter possint [sect. 23] electioni iudicum ordinariorum, & aliorum officialium, qui a Capitulis civitatum singulis annis eliguntur, interesse, & eas, aliasque ordinationes ab eisdem civitatibus factas confirmare, dixi sup. hoc lib. 4. cap. 1. num. 6. & seqq. & tangit in simili Mastrill. supra num. 43. & 426. ubi numer. 256. agit, qualiter possint dare licentias se absentandi praedictis officialibus, & num. 259. & seq. qualiter admittere renuntationem officiorum, & beneficiorum, & num. 252. qualiter & quando prohibere civitatibus, ne mittant Legatos ad Regem. Quod etiam apud nos eisde permittitut per schedul. Matrit. 11. Iunij ann. 1621. & num. 94. qualiter possint [sect. 24] gabellas imponere, de quo etiam agit Berart. dict. cap. 9. num. 23. Gambac. de immun. Eccles. lib. 5. c. 44. num. 9. Grasfis decis. aur. par. 1. lib. 2. cap. 125. num. 14. & Ioan. Malderus 2. 2. tom. 5. cap. 6. de vectigal. & trib. dub. 3. & alij, quos ipsi citant. In ijs quoque, quae iustitiae administratione concernunt, tam in civilibus, quam criminalibus, [sect. 25] licet regulariter se immiscere non debeant, quoniam id praecipue Audientijs Indiarum, & Quaestoribus criminum concessum est, ut dixi sup. cap. 3. 4. & 5. & in simili alijs relatis tagit Mastrill. d.c. 6. n. 38. Vigilare tamen debent tanquam Capita, & Praesides earundem Audi entiarum, ut per ipsas integre, & breviter iustitia administretur, litesque expediantur, atque adeo in ipsis Tribunalibus saepe, & in secretiori consessu semper cum eisdem Auditoribus, & Quaestoribus consedere, quia licet suffragium in illis causis non habeant, plurimum tamen eorum interventio, & auctoritas ad rectam ipsarum determinationem prodesse solet; dummodo libertatem suffragandi non implediant, nec voluntatis suae, vel vultu, aut nutu signum ostendat. Qua de re dixi etiam aliqua sup. cap. praeced. & idem iubent plures sched. Regiae, notatae in d. summar. Recop. lib. 4. tit. 3. quae hac curam Proregibus iniungunt, & quod manu propria sententias non criminales firment, atque communiant, licet in eis (ut dixi) votum non habeant, ut disponitur in cap. 24. instruct. Proreg. 1. tom. pag. 331. & 2. to. pag. 7. & 93. Quod tamen [sect. 26] Neapoli, Siciliae, & Cathaloniae ipsis conceditur, ubi Senatores sunt in paritate votorum, ex traditis per Fontanel. de pact. nuptial. claus. 3. num. 33. fol. 13. Mastril. sup. num. 39. & Berart. qui insignem casum refert Excell. Ducis de Alcala in d. specul. visitat. cap. 9. num. 24. & 25. Quod tamen in nostris Indijs, solum usitari, & observari vidi in visitationibus generalibus carceratoru in ferijs Paschalibus, in quibus Dom. Proreges cum Auditoribus semper intervenire solent, & ipsis discordantibus, suffragium emittunt. Favore [sect. 27] quoque Indoruinspecto, permissum est Proregibus Novae Hispaniae per sched. quandam dat. Matrit. 9. April. ann. 1591. qua etiam in Regnis Peruanis primus iuduxit, & observari fecit Dom. Marchio de Montesclaros, ut Proreges de eorum causis, & querelis breviter, & de plano iustitiam expediant, aliquo ex Auditoribus, vel alio viro litterato in assesore sibi ad hoc munus adlecto, & eorum sententia primam facit instantiam, quod si ab ea appelletur, ad Regalem Curiam cause remittitur, & ibi altera sententia, sive confirmatoria, sive revocatoria terminatur. Ideque Indorum favor efficit, ut in Nova-Hispania ipsi soli Proreges contra Correctores procedere, & iudices dare possint, ut disponitur per sched. eiusdem darae. Informationes autem secreto ab his iudicibus factae si grave quid, & supplicio dignum habere copertae sint, ad Regalem Audientiam statim remitti debent, quam penes regulariter decernendorum fimilium iudicum ius & potestas est, licet electio personae ipsis Proregibus tanquam Praesidibus reservetur, ut tetigi supra hoc eod. lib. cap. 3. num. 19. Qui etiam [sect. 28] Proreges cognitionem contra Auditores habent in causis, & casibus, de quibus egi supra hoc lib. cap. 4. ex num. 70. & praeterea provincias sibi commissas visitare solent, & possunt, & tunc etiam iustitiam partibus querelantibus, & praesertim Indis administrant, litteratis assersoribus ad hoc secum adductis, ex l. observare, D. de offic. Procons. l. 22. tit. 9. par. 2. Authent. de collator. §. ad haec prohibemus, l. 1. tit. 4. lib. 3. Recop. Quod tamen Ego, inspectis alijs schedulis, quae eis prohibent, ne se in negotijs iustitiae intermisceant, ita limitandum existimarem, ut solum de illis causis cognoscerent, quae in mora periculum haberent, & breviter, ac de plano expediri possent, alias autem proprijs iudicibus terminandas remitterent. Aliter enim iudiciorum ordo turhabitur, & ipsa visitatio impedietur, [sect. 29] quae brevem expeditionem requirit, & ut Proreges eam aggredientes sine magno comitatu incedant, & subditis molesti, aut gravosi no sint, ut expresse dicitur in dictis iuribus, & late de Principibus loquens, & an expediat, ut ipsi personaliter suas provincias lustrent. & visitent. Mag. Marq. in Gubern. Christ. lib. 2. cap. 31. §. 5. pag. 151. Petr. Andr. Canonh. in Aphorism. polit. 1. to. pag. 275. & Bobad. qui etiam de Correctorum visitationibus loquitur, lib. 5. cap. 1. & lib. 2. cap. 7. n. 5. Cura item, [sect. 30] & administratio Rei Dominicae, ad eosdem Proreges primo loco, praeter Regios officiales spectat, & prae omnibus commendatur, tum in suis instructionib. cap. 57. tum in sched. dat. Pintiae 12. Iulij ann. 1556. & in alijs innumeris. Ita tamen [sect. 31] ut nihil de fisci iuribus Regiove patrimonio, aut reditibus ultra statuta & consueta expedete, vel largiri inconsulto Principe possint, & si quis forte casus occurrerit, qui consultationem non patiatur, generalem consessum Auditorum, & aliorum Ministrorum convocare debent, iuxta ea, quae dixi d. cap. 4. n. 45. Quibus de iure communi consonant, quae copiose tradit Palac. Rub. in repet. Rubr. §. 66. n. 27. & 30. post gloss. verb. Liberam, & Innoc. & alios in cap. grandi, de supplend. negl. Praelat. lib. 6. Matienz. in l. 3. tit. 3. gloss. 2. n. 3. lib. 5. Recop. & disputat Trentacinq. aliquas limitationes adducens, cons. 71. n. 16. Mastril. d cap. 6. n. 131. & 151. & seqq. & n. 262. ubi, quod nec nundinas concedere possunt, & n. 40. & 189. ubi, quod nec iurisdictionem, nec Regalia. Quod adeo verum est, [sect. 32] ut licet priscis temporibus possent agros servidos, & pascua pro libito distribuere, ex sched. 7. April. 1531. & 27. Octob. 1535. & 29. April. 1549. & 18. Maij 1572. postea tamen per aliam noviorem dat. Pardi 1. Noveb. an. 1591. quae habetur to. 1. pag. 65. Eisdem praeceptu fuerit, ut haec omnia vendere curent, ad aliquam Regiarum necessitatu sublevationem. Quod Mexici ad unguem servatur, Limae vero aliquando gratuito dicti agri, & pascua concedi solent, & aliquando cum intrusis, & iniustis possessoribus pro minori pretio, & sine subhastatione ex iustis causis coponi. In quibus sane omnibus, & in alijs similibus, quae dictam administratione concernunt, [sect. 33] valde cautos, & vigilantes esse eosdem Dom. Proreges oportet, cum sint plurimi, qui Regium patrimoniu, ac fiscalia iura intercipere ubique procurent, ut alias inquit Plin. in epist. 29. ad Trajan. lib. 10. ibi: Multae enim pecuniae varijs ex causis a privatis detinentur, praeterea quaedam minime legitime sumtibus erogantur. Rursus cum salutem loci tueri, nulli magis conveniat quam domino loci, ut inquit I.C. in l. nam salutem, D. de off. Praed. vigilu. Possunt [sect. 34] imo & debent Proreges provincias sibi comissas, eatuque maria, & littora ab hostium, tum externorum, tum internorum & Pyratarum invasionibus tutari, ac defendere, quod ipsis enixe commedatur in suis instructionibus cap. 55. & de iure communi cavetur in l. congruit, D. de offic. Praesid. dict. l. 22. Partit. & l. 1. tit. 4. lib. 3. Recopil. Et quo commodius his expeditionibus militaribus intendere possint, [sect. 35] peculiari titulo Ducum, sive Capitaneorum generalium donantur, seorsum a titulo Proregali. Eoque militiae favor processit, ut privative ad alios iudices de illis, eorumque causis civilibus & criminalibus, ubi actu militant, ijdem Proreges tanquaq tales Capitanei cognoscere iussi fuerint, tam in prima, quam in secunda instantia, per sched. Matrit. 12. Maij ann. 1588. & 9. April. 1591. & plures alias, quae reperiuntur in 4. tom. impress. pag. 24. & plenius per noviorem, quae huius cognitionis ultimam formam praescripsit, dat. Matrit. 2. Decemb. ann. 1608. cuius virtute Proreges, & alij Praesides & Gubernatores militares, quatenus ea utuntur. subrogati videntur in locum, & iurisdictionem antiqui [sect. 36] Magistri militum, quae qualis olim fuerit, & qualis hodie sit, & de varijs quaestionibus, & competentijs, quae circa ipsius usum, & praxim se offerre solent, & an tantum in delictis militaribus, an etiam in omnibus admitti debeat, ad variorum iurium invice in hoc pugnantium explicationem, latissime agunt plures Auctores, quos plena manu congessi sup. lib. 2. cap. 3. num. 8. & 9. ubi egi de Lancearijs & Arcabucerijs Peruanis ad Proregis custodiam deputatis. Quibus nunc signanter addo Mastrill. dict. cap. 6. num. 207. & seqq. & Barart. in specul. visit. dict. cap. 9. ex num. 42. Dom. Valencuela consil. 160. num. 20. & consil. 200. num. 33. Cartasc. ad leg. Recop. cap. 9. ex n. 15. in ipsis nostris terminis Proregem Siciliae, Neapolis, Cataloniae & Peru, loquentes, qui etiam simul sunt Capitanei generales, & late tractantes, quae eis virtute huius muneris competant, & quomodo ab ipsis ut a talibus Capitaneis appellatio interponatur, & prosequatur, quod valde notare expediet, [sect. 37] quoniam semel & iterum dubitari vidi, an lata secunda sententia per Proregem de sui assessoris consilio, detur locus appellandi an ea, salcem ad supremum Indiarum Consilium, en su Iunta de guerra? Qui articulus necdum plene resolutus existit, & varie a varijs Senatoribus terminatur. Sed, meo iudicio, non recte, cum in dictis causis recusari possint, ex Carrasc. ubi sub. & appellatio, & recusatio a pari procedit. Sed plane licet tanta taliaque sint, quae Proreges, & alij Praesides, qui Praetoriales (ut vocant) gubernationes habent, facere possunt, [sect. 38] adhuc tamen agnoscere debent, excelso excelsiorem essde alium, & tunc melius cocessa sibi facultate uti, cum eam voluntati, & dispositioni Principis, quem repraesentant, subijciunt, & cancellos sibi praescriptos non transgrediutur. Etenim [sect. 39] legibus nullo modo soluti sunt, nec de potestate absoluta, sed iuxta iuris, & mandatorum suorum Generalium, & specialium formam regulata, procedere possunt; ut pluribus ostendit Luc. de Pena in l. contra publicam, n. 11. C. de re milit. lib. 12. Marchessan. de commission. 2. to. pag. 553. n. 3. Petr. Gregor. Bobad. Antibol. Mar. Ital. Ponte, Capiblanc. Belluga, Cancer. Cerdan. & alij, quos refert & sequitur Mastril. d. cap. 6. n. 37. & seqq. & n. 267. & Berart. d.c. 9. n. 20. ubi bene advertunt, hoc ipsum in suis titulis, & in peculi aribus fchedulis caveri, quas ibi recensent. Prout & de iure Indiaru passim in mille alijs cautum reperitur. Licet verum sit, [sect. 40] novas, & extraordinarias iussiones Regis quoad implemetum, & executionem suspendere posse, & semel, atque iterum replicare, absque eo, quod ullum inobe dientiae crimen admittant, si ex illis aliquod grave inconveniens, vel nocumentum Reip. oriri posse intellexerint, vel notorie iniustas, aut pravis, vel falsis relationibus, vel suggestionibus extortas, magis quam impetratas cognoverint, cap. si quando, de rescript. Cassiod. lib. 6. epist. 5. ibi: Na pro aequitate servanda, & nobis patimur contradici, cui etiam oportet obediri, cum alijs, quae ad hoc idem proban. du late adduxi sup. lib. 2. cap. 8. n. 51. & seqq. quibus nunc addo Silvam nuptial. 6. par. quomodo in iudicad. pro com. opin. ex n. 49. Bobad. in polit. lib. 2. c. 10. n. 59. Navar. in cap. inter verba 11. q. 3. corol. 53. Alfan. collect. 507. Conrad. in temp. iud. lib. 1. c. 1. §. 4. tit. de praest. Imp. num. 16. Anguian. de legib. lib. 1. cotr. 5. a n. 39. Farin. omnino videndum, q. 97. n. 44. & seqq. Sesse 2. to. in epist. ad Regem, n. 68. Ponte cons. 55. a n. 16. lib. 1. Barth. Philip. de Cons. discurs. 7. fol. 51. Navarrete discurs. polit. 1. Flamin. Cartar. de execut. sent. cap. fin. a n. 335. & idem, si cesset ratio rescripti, ex Tiraq. de cess. causa, verb. Rescript. Quibus tamen cessantibus, vel in dubio constitutis, [sect. 41] pro mandatis Principum est praesumendum, & eis obedire longe securius, iuxta consilium gloss. in cap. quid culpatur, verb. Iniquitas 23. q. 1. & cap. ad aures, verb. Obedientia, de temp. ordin. & illud Proverb. Viri obedientis multiplices victoriae, cum alijs, quae cogessi sup. lib. 2. cap. 23. n. 78. & seqq. & Mart. Delr. in Adag. sacr. 2. to. adag. 223. pag. 237. & conducit elegans, & omnino legendum epigramma Hispanum, vulgo Soneto, Barth. Leonardi de Argensola inter eius poemata nuper excussum, pag. 484. & doctrina Farin. & aliorum, quos ipse recenset tom. 3. crim. q. 111. n. 435. ubi inquit, [sect. 42] adeo promtos, & vigilantes esse debere in mandatis Principum exequendis, ut etiam si aliquid ipsis iniungatur sine praefinitione temporis, debeant id primo quoquo tempore, & quanto citius potuerint, exequi, Ex quo principio descedit, quod non [sect. 43] possint, nec debeant Proreges in causis sibi comissis ex abrupto, & non servato iuris ordine procedere, neque secundum suam conscientiam, & praeter causae merita iudicare, ut observant Mastrill. ubi sup. num. 78. Menoch. cons. 92. num. 81. Burgos de Paz in prooem. leg. Tauri, num. 262. & seqq. & Osasc. decis. 79. a num. 44. Berart. n. 21. Et [sect. 44] quod poena reservata arbitrio Regis, non extendatur ad arbitrium Proregis, quamvis eum repraesentet, ut per Afflict. ad const. Neapol. tit. de homicid. rubr. 27. num. 74. fol. 114. Necnon etiam [sect. 45] quod non possint, nec debeant causas a iudicibus ordinarijs, & multo minus a Regijs Cancellarijs avocare, vel eis inhibere, earumve sententias rescindere, vel irritas facere, cum & hae legis vicem sortiantur, ut dixi sup. cap. 3. num. 41. & late per eundem Mastrill. d. cap. 6. num. 38. & 161. Qui etiam num. 147. & seqq. & num. 154. & 226. & Barart. num. 33. tractant, [sect. 46] an possint delictorum remissionem, vel compositionem facere? aut in causis criminalibus revisione concedere? & idem prosequuntur Scaccia de iudic. lib. 1. pag. 241. Petra de potest. Princ. cap. 21. num. 21. Quod tamen de iure nostro Indiarum dubitari non potest, quia licet publicas schedulas Proreges secum portare soleant, quae hanc remissionem delictorum, & poenarum eis permittunt, per alias tamen secretas, praecipue illam Dom. Proregi Prin. cipi Squillacens. datam 27. Sept. ann. 1614. & per caput instruct. cap. 13. eisdem praecipitur, ut hoc non nisi raro, & ex magna causa faciant, in haec verba: Teniendo entendido q no aveis de perdonar delitos, que no fueren de rebelion, o dependientes de ellos. I que de este poder no aveis de usar sino fuere en casos de guerra, i alteraciones: quod etiam disponitur per alias schedulas, quas reperies in dict. summar. lib. 3. tit. 3. l. 32. & 33. quarum schedularum specificam mentionem faciens, ita hanc quaestionem resolvit Illustriss. elect. Archiep. Mexicanus Dom. D. Felician. a Vega in cap. 4. §. de adulter. num. 76. & seqq. de iudicijs. Estque valde consonum dispositionibus iuris communis, quibus docemur, [sect. 47] talem poenarum remissionem esse de Regalibus, & Principi specialiter reservatis, l. relegatorum, in fin. D. de poen. l. 1. §. fin. de quaestion. cum alijs late traditis a Luca de Pena in l. contra publicam, C. de re milit. lib. 12. Isernia in tit. quae sint Regalia, verb. Argen. tariae, num. 7. Avendan. de exeq. mand. 1. par. cap. 7. num. 7. vers. Tamen in remittendo, Octavian. Cacheran. decis. Pedem. 101. ubi dicit, quod etiam Vicarius Imperij eam facere nequit, Bossio in tract. de remed. ex sola clem. Princip. num. 46. & idem probat text. apud nos expressus in l. 1. & 2. tit. 22. par. 7. & in l. 15. tit. 5. lib. 2. Recop. ubi Auditoribus haec facultas denegatur. Rvrsvs, licet Mastrill. ubi supr. n. 188. docere videatur [sect. 48] petestati, & arbitrio Proregum Siciliae relinqui, ex causis sibi bene visis, Senatores, & alios iudices, suspectos declarare, & alios suo loco subrogare; apud nos tamen contrarium observatur, quia regulariter solus Princeps removere potest officiales, quos ipse posuit, & probavit, ut dixi sup. hoc lib. cap. 4. num. 79. & Prorex Auditoru iurisdictione in administratione iustitiae turbare non potest, sed eos ut collegas tractare, & habere, laterique suo sociare, ut etiam dixi cap. 3. ex num. 41. Adeo ut in quaestionem vocatum sit, an duas ipsorum aulas ad alicuius negotij expeditionem coadunare possit, ut etiam late disputavi eod. cap. 3. ex num. 67. & novissime tangit Carrascus in tract. de casib. Curiae, num. 181. Et hoc de non turba da, vel innovanda Auditorum iurisdictione in tantum procedit, ut habeat locum, [sect. 49] quamvis ipsi Proregi forte rescriptum sit, ut in aliquo negotio iustitiam faciat, nam debet intelligi, ut eam fieri, & administrari curet per Magistratus, quibus commissa fuerit, ut dixi eodem cap. 3. num. 43. & ultra Auctores, qos ibi refero, in ipsis nostris terminis, tradit & ornat Mastrill. d. cap. 6. num. 87. Quod semper Proreges summe observare debebunt, & non [sect. 50] vexare, vel nimis fatigare dictos Auditores, eos multis negotijs, consultationibus, vel occupationibus onerando, quod quam sit damnosum, elegantissime, ut solet reliqua, animadvertit Mag. Marq. in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 20. §. 3. pag. 121. cui addo notabilem sched. 17. Sept. 1616. expresse iubentem, Quae los Virreyes i Presidentes se abstengan de llamar a los Oidores a sus casas a boras desacomodadas, o indecentes, si la gravedad de los negocios no obligare a ello. Idemque dicendum est [sect. 51] relinquendis, vel remittendis unicuique Senatui, vel Tribunali, causis, & negotijs, quae eius propria fuerint, ita ut singuli Ministri suis officijs co. sueto tempore, & modo fungantur, nec nisi raro, & ex magna causa, alij, aliorum actionibus misceantur, & privatis sessionibus, quas Iunt as dicunt, negotia, quae proprios habent iudices, terminentur, hoc [sect. 52] enim saepe plus damni, quam utilitatis afferre solere, expresse probat text. in cap. novit, de his quae fiunt a Praelat. Lucas de Pena in l. omnes iudices, C. de Decurion. lib. 10. post num. 40. & in l. humilioribus, C. de suscep. & arcar. per text. ibi, ubi, Publica auctoritas vacillare dicitur, si Curiales extraordinarijs oneribus occupentur, Palaeot. de sacr. Consist. consult. 1. par. q. 3. art. 5. & 6. ubi, quod [sect. 53] iniuria iudices afficiuntur, quando de spectantibus ad eorum officium alij consuluntur, Ponte d. tract. de potest. Proreg. tit. 12. num. 4. & 7. & decis. 36. num. 12. ubi, quod tristitia maxima ex hoc afficiuntur populi, Tribunalia exauctorantur, omniaque tandem confunduntur, & subvertuntur, Mastrill. de Magistr. d. cap. 6. num. 161. ubi refert esse de hoc epistolam Regiam ad Dom. Proregem Neapolitanum Comitem Benavet. directam 20. Sept. an. 1608. & melius lib. 3. cap. 4. num. 151. & 152. ubi ait: Quod huiusmodi delegationes, & ludibriu Tribunalibus iudicum ordinariorum, & Reip. maximum detrimentum afferre consueverut. Eo maxime ob difficultatem in unione diversorum Magistratum, & alia, quae infinitas reddunt causarum expeditiones. Plene & eleganter plures alias rationes adducens P. Fr. Ioan. de Santa-Maria in sua eleganti Politica Christ. cap. 13. vers. escusen los Reyes de todas maneras las jutas que se han introducido para cada negocio, & c Bermudez de Peraza in tract. de secret. Regis, discurs. 3. fol. 25. & Barbosa in lib. de brevedad de despachos, cap. 10. quibus favent verba & exempla, quae sumi possunt ex Cornel. Tacit. lib. 3. annal. fol. 53. lib. 4. fol. 75. num. 18. & lib. 6. fol. 10. num. 39. Deinde [sect. 54] licet in alijs Proregibus, ut idem Mastrill. ait d. cap. 6. n. 97. ubi aliquid pronuntiant, vel provident, pars, quae se laesam senserit, non nisi ad Regem appellare possit, ex l. a Proconsulibus, C. de appellat. l. si quis adversus, & Auth. quae supplicatio, C. de precib. Imp. offer. l. 4. tit. 24. par. 3. cum alijs tra ditis a Dom. Valencuela in monit. contra Venet. 6. par. num. 82. fol. 364. In Indicis tamen, forte propter longam distantiam viarum, contra observatur, & ad Regales Audientias appellare licet, sub modo & forma, quam tradidi supra cap. 3. ex num. 39. Et hoc generale esse existimo, exceptis causis, in quibus procedunt tanquam Capitanei generales, sive Magistri militum, de quibus egi sup. hoc cap. num. 36. quamvis aliqui Proreges nervose defendant, [sect. 55] tales appellationes non esse admittendas a provisionibus, quas expediunt super Indis alicui dandis, vel auferendis: Para sus estancias, labrancas, o minerales, quasi hoc merae, & purae gubernationis, sive gratiae, aut arbitrij sit, & in quo pars nullum ius praetendere possit, neque Regales Audientiae iurisdictionem exercere: de quo cum Limae essem ingens fuit controversia ann. 1618. cum Dom. Prorege Principe Squillacesi super Indis ablatis cuidam Ludovico Ximenez Gallego. Sed nihilominus contrarium obtinuit, & aperte decidi videtur ex generalitate sched. dictam appellationem permittentium, de quibus d. cap. 3. ex num. 39. & praecipue ex illa noviori 15. Sept. ann. 1612. quae in terminis distributionis Indorum loquitur. Qui cum a Proregibus ex arbitrio, aut gratia, rationis regulis trutinata, distribuendi, vel tollendi sint, non est dubium, quin ab eiusmodi decretis appellari possit, ex traditis a Menoch. de arbitrar. lib. 1. q. 7. num. 7. & q. 8. & Matth. de Afflict. qui hinc deducit [sect. 56] Proregem non habere liberum arbitrium, in constit. Neapol. lib. 1. rubr. 27. num. 74. Atque adeo male faciunt qui in his, aut similibus causis recursum appellationis impediunt, quia eo [sect. 57] ipvo Principis reverentiam, qui contrarium statuit, quique provocari debet, insuperhabere videntur, & in quoddam veluti laesae Maiestatis crimen incidere, cap. 1. in princip. de appell. in 6. cap. sciant 2. q. 6. l. 1. tit. 1. l. 14. tit. 18. lib. 4. Recop. cum plurinmis alijs congestis a Luca de Pena in l. unic. in fin. C. ut nemo suscip. rustic. ad suum patrocin. lib. 11. col. 10. Puteo de syndic. in princip. tit. de excess. Baron. cap. 2. fol. mihi 88. Rebuff. in tract. de evocat. q. 6. num. 60. Aviles in cap. 1. Praetor. gloss. 1. n. 3. Avend. in cap. 6. num. 4. & Bobad. omnino videndo, qui plura hac in parte pro auctoritate Cancellariarum considerat, lib. 2. cap. 16. num. 81. & num. 107. Vt omittam, [sect. 58] in dubio semper appellationi deferendum esse. Habet enim fundamentum in montibus sacris defensionis, & iuris naturalis, & sic [sect. 59] attentatum contra eam est magis privilegiatum, quam spolium, ut per Robert. Lancell. de attant. in praes. 1. par. num. 3. & latissime in 3. p. cap. 30. a num. 6. Et inde bene inquit Avend. ubi sup. num. 5. quod sufficit [sect. 60] quod iudex a quo deneget appellationem, quia nihilominus iudex, ad quem, potest providere iustitiam. Quod tamen fallit in dictis Cancellarijs Indiarum, quia Prorege perserverante in non deferendo appellationi, ei stare iubentur, donec Princeps consulatur, ut dixi sup. hoc lib. d. cap. 3. num. 40. In alijs autem [sect. 61] no possunt, nec debent mutare ius, neque stylum Cancellariae & iudicij, quamvis eis liberum arbitriu in procedendo concessum sit, ut late per Barba. col. 47. lib. 1. col. fin. Ias. in Auth. iubemus, C. de iudic. Grammat. cons. 84. n. 4. Marsil. sing. 118. Menoch. lib. 2. praesumt. 8. num. 16. Matth. de Asflict. ad const. Neapol. lib. 1. rubr. 24. de violent. circa poss. num. 57. & 58. ubi asserit, quod [sect. 62] Prorex non potest cumulare possessorium, & petitorium, quod etiam sequitur Menoch. de recup. rem. 15. num. 369. in fine. Et quemadmodum patienter ferre debent Proreges ab eis appellari, ita scire ipsos oportet, [sect. 63] quod etiam ut suspecti possunt recusari. Nam contrarium [sect. 64] solum supremis Principibus indultum est, quorum Maiestas, & auctoritas facit, ut procedant recusatione remota, ut late per Parisium cons. 31. num. 97. & plures alios relatos a Carrasco statim cltando, num. 19. & 20. quod non ita in Proregibus militat, ut per text. in l. Senatusconsulto, D. de offic. Praesidis, l. qui iurisdictioni, D. de iurisd. omn. iud. & alia iura similia consuluit Portius Imolens. loquens de recusatione Proregis Neapol. cons. 91. vol. 2. Menoch. cons. 1159. num. 6. vol. 12. Mastrill. d. cap. 6. num. 182. & latius decis. 151. per totam, idem Mastrill. d. lib. 6. cap. 3. n. 20. & lib. 3. cap. 4. num. 21. & 22. Mainard. decis. 78. & seqq. Glurba decis. 99. Ramon. cons. 3. per. tot. & de nostris Indiarum Proregibus specifice loquens D. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 9. in princip. ex num. 5. qui non solum pro tali recusatione concludunt, verum & illud in disputationem deducunt, an [sect. 65] Prorege, vel Praeside alicuius Cancellariae, vel Senatus recusato, totus quoque ipse Senatus, vel Cancellaria recusata maneat, ut latius apud eosdem videri potest, quamvis apud nos nusquam hoc praxi receptum sit, nisi forte aliqui ex Senatoribus ita Praesidi affecti probentur, ut ipsi quoque ex eisdem causis, ac ille, recusari possint, quod ratio contingit. Quae omnia nobis aditum praestant, ad decidendam aliam quaestionem, quae Mexici oblata fuit, & magnis altercationibus ventilata ann. 1625. in Proregnatu Dom. Marchionis de Gelves, nempe an [sect. 66] Proreges excommunicari possint ab Episcopis, vel eorum Vicarijs, aut alijs iudicibus Ecclesiasticis. Et quamvis in Regibus, vel Imperatoribus hoc valde controverti soleat, [sect. 67] alijs affirmantibus nullo iure communi ab eiusmodi censuris Ecclesiasticis exemtos esse, nisi speciale indultum sedis Apostolicae ostendant, ut non possint nisi ab ea sola excommunicari, quale Galliae Reges habere affirmat Carol. Grassal. lib. 2. Regal. Franc. cap. 7. pag. 63. Alijsvero eodem privilegio Imperatorem, & omnos Reges Christianos iam ex antiqua consuetudine uti dicentibus: quorum opiniones docte & diligenter, ut reliqua solet, novissime congessit Illustriss. Dom. Archiep. Vlyssiponens. D. Roder. Acuna in notis ad cap. Valentinianus. 63. dist. num. 3. & 4. pag. 553. ubi pro hac ultima citat D. Antonin. Silyest. Enriq. Saa, Grassis, & Vgolinum, cui Ego addo Sairum in thesauro casuum conscientiae, lib. 1. cap. 8. num. 7. pag. mihi 35. col. 3. Avilam de censur. 2. pag. cap. 4. disp. unic. dub. 4. concl. 3. qui hoc certum videri inquit, & Filiuc. 1. tom. quaest. moral. tract. 11. & 1. de cesur. cap. 5. num. 134. ubi ait: Hanc est, ut fere Principes omnes ex privilegio, vel consuetudine non possint censura affici, nisi a Papa. In Proregibus tamen, [sect. 68] nullum adhuc Auctorem vidi, qui talem immunitatem concedat, nec puto repraesentationem Regiae personae, quam habent, sufficere posse ad hanc extensionem faciendum, cum hoc privilegiu ipsis dumtaxat Regibus specialiter concessum dicatur, l. 1. D. de iurisd. omn. iud. & in gratiosis, vel exorbitantibus, etiam ubi maior paritas rationis reddi potest, extensio no admittatur, cap. quae a iure 28. de reg. iur. in 6. ubi Dynus & Pechius, Cardin. Tusch. litt. E concl. 589. num. 5. & seq. & magis in nostris terminis Philipp. Franc. in cap. non putamus, col. 2. verb. Delegatio tamen, de consuet. lib. 6. quem refert & sequitur Sbrozius de off. Vicarij. lib. 2. cap. 24. num. 8. ubi docet, [sect. 69] quod si aliquid concedatur Principi ratione suae dignitatis, illud non extenditur ad eius Vicarium. Necnon etiam ex illis, [sect. 70] quae de iurisdictione Inquisitorum in Proreges, & alios similes Gubernatores (licet ab ea Reges exemti sint) dixi sup. lib. 3. cap. 24. ex num. 51. Et quod etiam [sect. 71] syndicari, & visitari possint de his, quae durante officio gefferunt, dixi item supra hoc lib. 4. cap. 8. num. 15. in quo syndicatu saepe accusari, vel conveniri solent pro damnis, quae privatis in suis facultatibus vel iuribus irrogarunt, quia certum est, quod ius [sect. 72] eis quaesitum tollere non posset, & si intentet, potest eis resisti, ut per Azeved. in l. 2. num. 26. tit. 11. lib. 4. Recop. Quavis [sect. 73] dilationes, sive litteras moratorias debitoribus ex iustis causis, adinstar Regis, concedere valeant, iuxta ea, quae tradit Rebuff. 2. to. ad leg. Gallic. in tract. de litt. dilator. art. 1. gloss. 6. & plures alij, quos refert & sequitur Mastrill. d. cap. 6. num. 243. & seqq. & Ioan. Haevia in Laberynt. contract. lib. 2. cap. 11. num. 22. quia alias [sect. 74] Proregi nunquam in praeiudicium tertij potestas dari videtur, ut signanter inquit Rebuff. ad reg. Cancellar. de non tollen. iure quaes. gloss. 5. num. 4. fol. 164. quem refert & sequitur Avendan. in diction. verb. Virrei. Quo exemplo, secure dicere possumus, loge minus [sect. 75] eum concedere posse licentiam aedificandi in publico aliquo civitatis loco, ut notanter voluit Lucas de pena in l. pro aedibus, C. de divers. praed. lib. 11. Camerar. Capicius, Surgent. & alij, quos refert Mastrill. d. cap. 6. num. 100. addens num. seq. rationem, quod hoc [sect. 76] soli supremo Principi liceat, ex l. 2. §. meriro, & §. si quis a Principe, D. ne quid in loco pub. l. prohibere, §. plane, D. quod vi, aut clam, cum late traditis a Calicio de iure Fisci, dubit. 8. num. 6. & Ponte de potest. Proreg. tit. de abund. civit. §. 4. licet ide Mastrill. lib. 5. cap. 3. num. 45. hanc licentia aedificandi in loco publico Magistratibus in commni concedat ex l. fluminum, D. de damn. infect. gloss. in dict. l. 2. §. idem ait, verb. Concessio, ibi: A Principe, vel Senatu, & traditis a Laudens. in tract. de Consiliar. q. 3. Quod tamen Ego interveniente demum Principis consultatione, eiusque consensu accedente, intelligerem; nam alias falsum esset, cum nullus officialis Regius possit has licentias concedere, l. 5. 6. & 11. tit. 7. lib. 7. Recop. ibi: En que no huviere intervenido licecia nuestra, ubi Azeved. ad hoc probandum citat Bald. Matth. de Afflict. & alios, & idem docet Matienz. in l. 3. gloss. 7. num. 5. tit. 10. lib. 5. Recop. & ita [sect. 77] Limae iudicatum vidi post magnas altercationes in ardua causanobilissim. Equitum D. Franc. de la Cueva, & D. Roder. de Mendoca super validitate, vel nullitate concessionis aedificandi in quadam publica platea, quam Dom. Prorex Marchio de Montesclaros eidem D. Roderico cocesserat. Quod in tantum verum est, ut neque ad aedificationem [sect. 78] Ecclesiarum, vel Monasteriorum possint dicta loca concedere, imo neque etiam in privati solo licentiam eiusmodi novarum fabricarum impertiri, iuxta ea, quae abunde tractavi sup. lib. 3. cap. 23. ex numer. 26. Sicuti [sect. 79] neque possunt litteras nobilitatis plebeis concedere, ut disponitur per sched. an. 1559. 1. to pag. 295. Neque [sect. 80] titulu civitatis, aut villae alicui oppido, vel municipio praestare, ut etiam inquit altera notabilis sched. dat. Matr. 28. Maij ann. 1625. ubi ratio reditur, quod haec omnia sunt de reservatis Principi in signum supremae Dominationis. Quae ratio pariter evincit, ut nec possint minoribus [sect. 81] veniam aetatis concedere, cum hoc etiam sit de reservatis Principi, ex l. 1. & 2. & ibi notatis, C. de his qui ven. aetat. l. unica, C. eod. tit. in Theodos. & traditis a Decio cons. 549. Afflict. in Rubr. quae sint Regal. n. 10. Calicio de Fisco, dub. 8. praerog. 14. Alban. in notis ad Bart. in l. non ambigitur, D. de legibus, ubi, quod statutum non potest concedere hanc veniam, quia est de reservatis Principi, Scaccia, qui plures alios adducit, de iudicijs, lib. 1. pag. 245. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 47. num. 35. & Bobad. in polit. lib. 2. cap. 15. num. 172. ubi hinc concludit dominis vassallorum hoc denegari. Et hoc adeo verum est, ut Vlpian. [sect. 82] in l. denique 3. D. de minor. doceat, ipsos etiam Imperatores, raro minoribus talem veniam extra ordinem indulsisse, & tanquam ambitiosa danasse decreta Consulum, vel Praesidum, qui eas concedere praesumserant, hoc est magis de facto, quam de iure, ut novissime observat Iacob. Gothofred. lib. unico animad. iur. cap. 4. pag. 18. & 19. qui eos reprehendit, qui ex illa lege indicari putant, veniam aetatis ad Consules spectasse. Qui tamen non vidit Novell. const. Leonis XXVIII. in fin. quae eam Magistratibus aperte concedit: quo forte exemplo omnes Proreges illam absque ulla haesitatione concedunt, ut de Indicis Ego testari possum, & de Siculis, & Neapolitanis tradit Mastrill. d. cap. 6. num. 269. & seqq. ubi inquit, hoc quoque expresse in eorum privilegijs concedi. Quod sane oporteret, ut etiam in nostrorum Proregum titulis adderetur, ut cessaret difficultas, quae in hoc articulo oriri potest, ex supra relatis. Et haec quide de Proregum potestate dixisse, & tetigisse sufficiat, quia mihi scitu digniora, & praxi frequentiora visa sunt, & forte ab alijs non ita tractata; reliqua ex Auctoribus supra relatis, ubi opus fuerit, peti poterunt, & ex schedulis, de nostris Proregibus Indiarum agentibus, quae habentur in 1. to. impress. ex pag. 237. & in summario Recopil. lib. 4. tit. 3. ubi centu & sex leges ab munus Proregale spectantes, & peculiaria praecepta continentes designatas reperies. # 11 CAPVT XI. Quando, & quatenus Proreges mandati sibi imperij habens assumant, & tantae dignitatis, ac potestatis insignibus, titulis, salarijs, & effectibus gaudeant? SVMMARIVM CAPITIS Vndecimi. -  1 PRoregum munus a quo tempore incipiat, & desinat? & num. 15. & 25. -  2 L. observare, §. post haec, & l. aliquando, de off. Proconsul. expenditur. -  3 L. meminisse 10. D. de off. Procons. expenditur, & illustratur, & num. 18. -  4 Legati Pontificis nominati cum temporis praesinitione potestas, quousque duret? -  5 Iurisdictio Episcopi expirat successoris adventu. -  6 L. si forte, D. de off. Praesid. expenditur, & illustratur. -  7 Ignorans aliquando est melioris conditionis, quam sciens. -  8 Ciceronis querela de Apio, ob id quod in Proconsulatu Ciliciae perseveravit postquam intellexit sibi a Cicerone in eo esse successum. -  9 L. observare, §. recte, D. de offic. Procons. ponderatur, & illustratur. -  10 Successor in officio alterius qualiter debeat, & soleat decessorem de adventu suo certiorare. -  11 Auth. de administrat. §. illud, vers. Deponat autem, perpenditur, & illustratur. -  12 Successor in officio ex quo die habeat illius usum, iura, & salaria? -  13 Officium Proconsulum, Praesidum, Legatorum, & Proregum expirare per solum adventum successoris ad provinciam, tenet plures Auctores, qui referuntur. -  14 Officiali, non ostensis litteris officij, non solet credi, & quando id fallat? -  16 Praefectus Augustalis in AEg ypto residebat, & cur sic appellaretur? & quod Proconsulibus, & Praesidibus comparatur. -  17 L. unic. D. de off. Praef. August. ponderatur, & illustratur. -  19 Officialis quilibet etiam si ad tempus limitatum electus sit, elapso termino, officiu & salarium continuat, usque ad actualem possessionem successoris, & num. 38. -  20 Iurisdictio non confertur, neque aufertur ex solo titulo, antequam novus officialis virtute eius praesentetur, & recipiatur. -  21 Iuramentum de officio bene gerendo debet quis subire, antequam ad illius usum recipiatur. -  22 Legati a latere ex magis vera, & communi opinione non debent recipi ante praesentationem tituli suae legationis. -  23 Cap. nobilissimus, 97. dist. cap. lectis, 63. dist. & alia iura similia, ponderantur, & illustrantur. L. 1. C. de mandat. Princip. ponderatur, & illustratur, ibidem. -  24 Proreges, & alij Magistratus non ostedunt, neque praesentant titulos suos in ingressu provinciae, sed in eius capite, seu Metropoli, ubi recipiendi sunt. -  25 Proreges non posse uti iurisdictione, & potestate sui muneris quousque iurent, & solemniter recipiantur, plures Auctores expresse tenent, qui referuntur. -  26 Decessor non potest officio cedere successori antequam is solemniter receptus sit, & culpatur urbanitas eorum, qui contrarium faciunt. -  27 Iuris publici quae sunt, privatorum placitis, vel urbanitate mutari non possunt. -  28 Officium publicum nemo potest deponere, nisi in manibus eius, a quo accepit. -  29 Prorex qui successorem de proximo sperat, quae possit ex urbanitate ei reservare? -  30 Proregem successorem cum decessore concurrere, semper, ubi fieri poterit, excusari debet, & quare? -  31 Prorex decedens qualiter instructum relinquere teneatur successorem, per sched. Regias, prae referuntur. -  32 Prorex Peruanus per mare iter facere iubetur ex portu Pamenssi ad Limanum, & quare? -  33 L. observare, §. ingressum, D. de off. Procons. ponderatur. -  34 Prorex ex sola electione acquirit dignitamen officij, & illam conservat, etiam si ante adeptam possessionem moriatur Rex, qui eum elegit, & quare? -  35 Regia dignitas nunquam moritur. -  36 Proregis officium per quod tempus durare soleat, & schedulae de hoc agentes. -  37 Proregnium Peruanum & Mexicanum, per quot leucas extendatur? -  38 Officium quando expiret per lapsum temporis, pro quo fuit concessum? -  39 Principis dissimulatio in non mittendo successorem officiales, ad certum tempus designati, pro prorogatione habetur. -  40 Officia gravia facile mutanda non sunt, sed potius continuari, & prorogari in benemeritis debent, & quare? -  41 Magistratuum crebrae mutationis damna, & edictum Tiberij Imper. ea ostendens. -  42 Proregem bonum nunquam mutandum, sed retinendum in officio, & praemijs ornandum, sentit Matienzus, & quare? -  43 Calumniae, & sinistrae relationes contra bonos Proreges scriptae, respuidebent. -  44 Antoninus Pius qualiter se haberet in conservandi, & bonorandis bonis Praesidibus? -  45 Dom. D. Franc. a Toleto in Proregnatu Peruano conservatus fuit per 14. annos, & eius facta, & laudes. -  46 Officiales electi a Prorege, an, & quando durent, ipsius Proregis officio sinito? -  47 Proreges, & alij officiales quae faciunt in fine officij, praesumtionem habent contra se, & quare? -  48 Proreges morientes, vel absentes, an possint alios suo loco sufficere, vel quis ipsorum vices suppleat? remissive. HIS ita de Proregum munere, dignitate, & potestate non inepte (ut arbitror) praelibatis, nunc illam quaestione peculiari hoc capite tractadam suscipio, [sect. 1] a quo tempore, & per quod tempus hac dignitate sibi mandata, eiusque potestate, iurisdictione, & effectibus uti possint, & soleant? Quoniam hoc cu saepe, tum praecipue Limae dubitatum vidi in adventu Excellentiss. Proregis Dom. Principis Squillacensis, & varijs opinionum involucris obscuratum, quae non parvam in Republica inquietudinem generarunt. In primis namque omnia, simulatque provinciam ingressi sunt, agere, & exercere posse, & eo ipso decessoris officium finiri, aperte probare videtur [sect. 2] Vlpian. in l. observare 4. §. post haec, D. de off. Procons. ubi loquens de Proconsule (quem supra cap. 9. Proregi similem esse ostendimus) inquit, tunc demum posse Proconsulem legato suo iurisdictionem mandare, cum provinciam ingressus fuerit; nam cum antea eidem non competat, absurdum esset, alij eam mandare, quam non habet. Vnde sequitur, eo ipso, quod in provinciam venerit, imperium, & iurisdictionem nancisci. Quinimo & Papin. notat. in l. aliquado, statim seq, aliquando, etsi nondum in provinciam pervenerit, iurisdictionem exercere, & mandare posse; veluti si necessariam moram in itinere patiatur, & expediat legatum in provinciam maturissime commeare, quem casum singularem esse, merito advertit Cuiac. lib. 1. quaest. Pap. col. 6. utpote contra vulgarem illam regulam, qua docemur, nemine plus iuris in alium transferre posse, quam ipse habet, sed hanc, inquit, distinctionem inflectit utilitas, & quodammodo in provinciam pervenisse fingitur, qui necessariam moram patitur in itinere. Secvndo, pro eadem sententia perpenditur text. [sect. 3] in l. meminisse 10. D. eod. tit. ubi idem Vlpian. scribit, & veluti ratione utilitatis, & aequitatis suadente concedit, posse antiquum Proconsulem, usque in successoris adventum, ius dicere, & reliqua agere, ut sit aliquis, per quem negotia sua provinciales expediant. Ex quo deduci videtur, eo ipso quod novus Proconsul provinciam ingrediatur, alterius officium, & potestatem omnino finiri, sic enim illa verba: In adventum, ompiunt, & explicuisse videtur Iustin. Imp. in l. unic. §. administrationem, C. ut omnes iudic. ibi: Administrationem autem deponere non volumus decessorem, antequam successor ad provinciae fines pervenerit. Et quod magis est, sunt etiam, qui existiment, id quod Vlp. antiquo Proconsuli tribuit, ut ante successoris adventum ius dicere, & omnia agere possit, in illis tantum procedere, quae ad iurisdictionem ordinariam spectant, ut haec ex ratione ibi expressa administrare, & gerere possit: quoad alios autem effectus non admittatur, si qui sunt, qui ei specialiter concedatur; nam eis uti non poterit, statim atque sibi datum fuisse successorem agnoverit, etiam si ille adhuc non sit ingressus provinciam, ut tradit Bald. in d. l. meminisse, num. 1. Exemplum proponens [sect. 4] in Legato Pontificis, nominato cum temporis praefinitione, qui habet potestatem conferendi beneficia, & sequitur Additio ad Guid. Papae in decis. 501. Aviles in cap. 5. Praetor. verb. Suspendidos, num. 10. vers. Quod etiam fallit, Barbos. in l. divortio, D. solut. matr. 2. par. num. 51. in fine, & Rebuff. in d. l. meminisse, num. 2. Et alij eundem text. restringunt solum ad omnino praecisa, & necessaria, ut constat ex ipsius ratione, & observat Feder. de Senis q. 16. num. 5. Vbi inde infert, [sect. 5] iurisdictionem Episcopi expirare successoris adventu: quod & sequitur Bald. in l. officium, §. fin. num. 2. D. de offic. Cons. & Surd. cons. 57. a num. 10. & plures alij, quos refert Dom. Valenc. cons. 190. num. 24. fol. 582. Tertio, in favorem eiusdem sententiae allegari potest Celsi responsum [sect. 6] in l. si forte 17. D. de off. Praesid. ubi inquit, quod si forte Praeses provinciae manumiserit, vel tutorem dederit, prius quam cognoverit successorem advenisse, haec rata censeri debent. Et licet haec lex apponat exempla iurisdictionis volutariae, idem tamen in contentiosa etia admittendum est, ut ididem observat Eguin. Baro arg. l. illud, D. ad leg. Aquil. Vnde colligitur, quod semota iustae ignorantiae causa, nihil post successoris adventum utiliter gereret. Quod de advetu in provinciam necessario accipiendum est, alio qui nullo modo ignorantiam antiquus ille Magistratus praetexere posset, si iam successor ad locum, in quo ipse adsidebat, pervenisset. Ipso igitur adventu in provinciam eius iurisdictio revera expiravit; sed propter ignorantiam, & utilitate provincialium, ea, quae postmodum egit, benigne observantur, & ut ibi gloss, & DD. advertunt, [sect. 7] melioris conditionis ignorans, quam sciens esse videtur, prout in simili contigit in specie, l. Barbarius, D. de off. Praet. l. Tribunus, iuncta gloss. 1. D. de milit. test. cap. 2. de off. deleg. cap. cum ita, de rest. spol. & ad explicationem, & illustrationem d. l. si forte, tradunt Bald. in l. fin. num. 21. C. de furt. Imola in Clem. 1. num. 7. de renuntiat. Roman. sing. 57. & 566. Ias. in l. more, num. 80. D. de iurisd. omn. iud. Bart. in d. l. Barbarius, num. 18. Felin. in cap. caeterum, num. 11. de rescript. Decius consil. 296. num. 5. & in cap. si duobus, num. 12. de appell. Covarr. in pract. cap. 9. num. 7. Greg. Lop. in l. 2. 1. tit. 4. par. 3. gloss. 1. post medium, & Barbos. in d. l. divortio, num. 46. in fin. Et optime, de Legato de latere loquens, qui suam revocationem ignoravit, Villadiego, post alios, quos refert, in tract. de Legat. 1. par. quaest. 16. num. 4. & 5. Qvarto, eidem sententiae adstipulantur, & ex ea simul lucem accipiunt, insignia duo Cicer. loca lib. 3. epistol. epist. 6. & lib. 5. epistol. ad Attic. epist. 17. [sect. 8] ubi de Appio eleganter conqueritur, qui cum Ciceronem sibi successorem in Ciliciae Proconsulatum datum accepisset, & iam in provinciam adventare videret, profectus est Tarsum usque Laodicea, ut sic ignorantiae velum praetendere posset, iuxta dictam l. si forte, ibique tanquam si nihil cognovisset, forum agere coepit, statuere, multa decernere, & iudicare; Cum tamen (ut ipse Cicero inquit) posset iam suspicari, sibi esse successum, & haec ne ab his quidem fieri solerent, qui brevi tempore sibi succedi putarent; quam eius iniuriam (subdit Cicero) iam non insector, satis enim habeo negotij in sanandis vulneribus, quae sunt imposita provinciae. Vnde arbitror ansam sumsisse consilium [sect. 9] Vlp. in d. l. observare, §. recte, D. de offic. Procons. dum ait, recte, & ex ordine novum proconsulem facturum: Si edictum decessori suo miserit, significet que, quae die fines sit ingressurur. Plerumque enim incerta haec, & inopinata, turbant provinciales, & actus impediunt. De qua [sect. 10] praxi agit etiam l. 1. §. administrationem, ibi: Litteris ad eum C. ut omnes iudices, text. in Auth. de administrat. ibi: Mittere ad eum amicabilem epistolam, Iustin. const. 95. Putens de syndicat. in princip. Simancas de Repub. lib. 8. cap. 2. num. 3. & 4. Aviles in cap. 5. Praetor. verb. Suspendidos, num. 10. & in forma syndicat. in princip. & Bobad. de Hispaniae Praetoribus loquens, in Polit. lib. 5. cap. 1. num. 1. Qvinto, & ultimo, pro hac parte facit Novella [sect. 11] Iustiniani Imp. decisio in Auth. de administratione, §. illud, vers. Deponet autem, collat. 8. ubi constituit, non solum per ingressum provinciae, novum administratore cingulu dignitatis accipere, & antiquum de ponere, verum & ante duos dies, quam illam ingrediatur, omnino imperium [sect. 12] dimittere, & annonas publicas, sive salaria non capere, his omnibus ad successorem traslatis. Quod verum esse, licet litterae successoris antecessori intimatae non sint, tradit Calderin. cons. 4. de off. Vicar. Felin. in cap. caeterum, num. 11. de rescript. Covar. d. cap. 9. pract. num. 7. vers. Sufficit tamen, & esse communem asserit Boer. decis. 347. num. 15. Imol. in Clem. 1. num. 9. ad fin. de renuntiat. & Barbos. in d. l. divortio, 2. part. num. 49. vers. Vnde ut gesta. Quam sententiam, licet non ita fulcitam, & exornatam, [sect. 13] in Proconsulibus, & Praesidibus provinciarum, communiter tenent omnes fere DD. antiqui in d. l. meminisse, & in d. l. si forte, & in l. 1. D. de offic. Praef. August. ubi etiam noviores item sequuntur, ut constat ex Corras. Petr. Velleio, Ant. Vacca, Ant. Fabr. & alijs, & ex Duaren. in paraph. ad tit. de off. Procons. cap. 1. in fine. Et nominatim, de Proregibus loquens, Ioan. Horos. in d. l. 1. dicens, in hoc Proconsulibus, & Praesidibus comparari, & ita non esse expectandum ad hoc, ut Prorex Aragonum, Barcinonensis, Valentinus, Neapolitanus, & similes, imperium deponant, quod successor eorum Caesaraugustam, Valentiam, Barchinonem, vel Neapolim ingrediatur; sed sufficere, quod provincia attingant. Et in Legatis Romanae sedis, quod secundus revocet primum, postquam est ingressus provinciam, & absque aliqua alia intimatione sui tituli, tradunt plures relati per Andr. Barbac. in d. tract. de Cardin. Legat. de latere, q. 1. num. 4. Gambar. in eod. tract. lib. 1. q. 2. num. 2. & seqq. & lib. 9. num. 13. Lappus alleg. 15. Angel. cons. 197. & sequitur tota pene antiqua, & moderna Iurisprudentia, ut ait Barbacia ubi sup. Quia licet [sect. 14] officiali regulariter sine litteris non credatur, dignitas tamen auctoritasque personarum, quae ad legationis apicem provehuntur, illarum promotionem notoriam facit, & absque ostensione tituli, fidem ex consuetudine consequitur, cap. nobilissimus, 97. dist. l. prohibitum, ubi Bart. & DD. C. de iure fisci, lib. 10. Et in ipsis terminis Proregum Peruanorum, & quod absque ostensione tituli, & iuramento gubernationem accipiant, statim atque provinciam ingrediuntur, & expiret iurisdictio decessoris, & sint nulla quaecunque gesserit, maxime voluntariam, & non necessariam iurisdictionem concernentes, nisi a successore approbentur, intrepide tenet Doct. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 9. ex num. 9. ad 15. quem vide, & nota, quia fuit Assessor Dom. Princ. Squillacens. & ei pro hac opinione consilium praebuit. Sed licet haec ita se habeant, & pro superiori sententia maximopere urgeant, pro contraria tamen, nempe [sect. 15] quod nec Legatus de latere, nec is, qui Regis vice Regnum aliquod moderatur, ab eius gubernatione supersedere debeat, donec successor ad civitate Regni illius, vel provinciae Metropolim, venerit, & solemni modo receptus, litteras, sive codicillos suae dignitatis manifestaverit, plurimis alijs, nec contemnendis, argumentis certari potest. Primo enim videmus, [sect. 16] Praefectum Augustalem, in AEgypto constitutum, & ideo sic appellatum, ut ait Strabo lib. 17. quia Augustus primum AEgyptum in provinciam redegit, & a caeteris provincijs separavit, propriaque sibi servavit; Proconsulibus, atque adeo ipsis Proregibus comparari, ut sup. cap. 9. notavimus cum Alciato lib. 1. de Magistr. Rom. & alijs. Atvero de hoc ita disserte VIpianus scribit lib. 2. ad Edictum [sect. 17] in l. unic. de offic. Praef. August. Praefectus AEg ypti no prius deponit praefecturam, & imperium, quod ad similitudinem Proconsulis, lege sug Augusto ei datum est, quam Alexandriam ingressus sit successor eius, licet in provinciam venerit, & ita mandatis eius continetur: per quem text. explicari, quod de Proconsule, & Praeside dictum est in d. l. 4. & in d. l. meminisse, de off. Procons. & in d. l. in si forte, de offic. Praesid. tenet gloss. Odofred. Fulgos. & Eguinarius ibidem, ut sic Proconsul, vel Praeses non prius desinat in provincia ius reddere, quam successor sedem ipsam Proconsulatus ingrediatur, licet iam provinciam attigerit. Quamvis verum sit, alios ita sentire, ut non per omnia similitudo sit inter hunc Praecfectum, & Proconsulem, sed in hoc demum, ut in adventum successoris uterque ius dicat, & administret provinciam. Proconsul quide dum in provinciam venerit successor, Praefectus Augustalis dum venerit Alexandriam. Secvndo facit, & retorquetur [sect. 18] d. l. meminisse, quae pro contraria parte allegatur. Nam quod ibi traditur, usque ad successoris adventum omnia debere Proconsulem agere, non de adventu in provinciam, sed in civitatem, provinciae caput, accipiendum est; cum ratio illius text. ea sit, quod Proconsulatus unus est, & quod utilitas provinciae exigat, esse aliquem, per quem negotia provinciales explicent, quod utique ad eum, qui in officio est, pertinere videtur, ut ob praedicta rationem [sect. 19] in illo perduret, & si tempus suae administrationis finitum sit, donec successor actualiter eiusdem officij possessione apprehenderit. Quod in minoribus, & maioribus iudicaturis obtinere, & in praxi servari, in idque textu illum communiter adduci, tradit Guid. Papae q. 501. & cons. 168. & alij relati ab Aviles in cap. Praetorum, cap. 5. verb. Suspendidos, num. 6. & seqq. Molina lib. 1. de Hispan. primog. cap. 25. num. 8. Idque adeo verum esse docet Romanus singul. 395. idem Roman. & alij in l. diem functo, de offic. assess. & late Aviles ubi sup. num. 15. & 16. ut pro hoc tempore, quo ultra metas sui officij sedet potestas, debeat quoque haberesalariu: cuius doctrinae rationem reddens Iacob. Bojour in d. l. meminisse: Non enim (inquit) finitum officium putamus, donec successor locu adiverit, prout & Bart. sensit in l. legati, D. de offic. Procons. & idem docet Matienz. in l. 1. gloss. 21. num. 14. tit. 10. lib. 5. Recop. & Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 2. num. 23. ubi probat, etiam post lapsum termini durare officium in per sona Correctoris, usque ad adventum, & notificationem tituli successoris, & adducit illud Cicer. ad Atticum: Non putet nos Senatus, ante oportere decedere, qua nobis successum sit. Tertio, pro eadem sententia facit, quia quantumvis expresse, & generaliter iura in contrarium allegata loquerentur, & per adventum successoris in provinciam, decessoris officium omnino expirare, dicerent, adhuc tamen intelligenda essent, si successor litteras suae provisionis ostenderit, & illis praesentatis, & inspectis, solito modo, & loco, ad provinciae sibi commissae gubernationem receptus fuerit; [sect. 20] nihil namque rescriptum prodesse sine praesentatione, neque eius virtute auferri, vel conferri iurisdictionem, optime scripsit Bald. in l. 1. C. ut lite ped. & in l. falsus, num. 17. C. de furt. Hippol. de Marsil. in l. si quis, D. de quaestion. num. 66. Puteus de syndic. verb. Officialis, cap. 3. num. 2. & seqq. & verb. Electio, cap. 3. & Aviles ubi sup. num. 5. 6. & seqq. ubi inquit; hoc in omnibus iudicibus, & administratoribus procedere, & ita in alijs Regnis, & praecipue in Hispania servari, & practicari, quod antequam successor se praesentet in Concilio civitatis, & baculum accipiat, praedecessor iudicat, & negotia expedit, licet successor sit in civitate, de qua praxi testantur etiam Curia Pisana lib. 1. cap. 13. num. 6. Avendan. cap. 19. Praetor. n. 18. Simacas de Repub. lib. 8. cap. 2. num. 7. Castillo de Bobadilla in Polit. lib. 5. cap. 1. num. 5. & Curia Philip. 1. par. §. 3. num. 6. Quinimo [sect. 21] & iusiurandum de officio recte geredo, & adiministrando, praestare debet, nisi ia illud in manibus providetis praestiterit, quod ni fecerit, urisdictionem exercere nequit, & nulla erunt quaecunque gerere attentaverit, ut disponitur in l. 3. tit. 9. lib. 3. Recop. l. 1. tit. 18. lib. 5. & l. 8. tit. 2. lib. 7. Recop. & tradit optime Bald. cons. 120. lib. 4. Avend. in cap. Praetor. 2. par. cap. 2. n. 1. & 2. & 1. par. cap. 19. num. 18. ubi inquit, quod ante apprehensione possessionis non habet quis ius quaesitum in officio, Paz in praxi 1. tom. 8. part. cap. unic. num. 1. & Castillo ubi sup. num. 9. Vincent. de Franch. decis. 393. num. 4. & plura de huius iuramenti sormulis tradens Simancas ubi sup. lib. 7. cap. 15. & 16. Ego sup. hoc lib. cap. 2. num. 9. & ante omnes Angel. in Auth. ut iudices sine quoq. suffrag. §. iusiurandum, collat. 2. dicens, quod potestas tunc habet iurisdictionem, non cum civitatem ingreditur, sed postquam iurat, & administratio sibi decernitur, & gloss. in l. privatorum, C. de iurisd. ubi inquit, quod habet iurisdictionem, licet non effectum iurisdictionis, & Bart. in l. ex uno 43. D. de milit. testam. Qvarto facit, quia ne quis existimet, haec, quae proxime diximus, in minoribus iudicibus, & magistratibus procedere, [sect. 22] Legatos autem a latere, & Proreges (de quibus loquimur) propter excellentiam suae dignitatis, & immediatam Pontificis, vel Regis repraesentationem, a tituli exhibitione, & praesentatione excusari, atque adeo, illa omissa, posse habenas gubernationis suscipere, simulatque provinciarum sibi decretarum fines ingressi fuerint; sciendum est, idem in eis, quod in alijs Magistratibus hac in parte observari. Nam licet diu, & multum controversa fuerit illa quaestio, utrum Legatis de latere, & alijs Nutijs Apostolicis de sua legatione, & commissione fides habeatur, quamvis eius litteras non ostederint? & affirmativam partem tenuerint plures, quos supra retulimus. Contraria tamen longe verior & communior est, quam late & optime defendit Barbacia d. tract. de Legat. q. 1. num. 5. Speculat. in eod. tit. §. superest, Boer. n. 28. Villadiego q. 6. num. 15. & seqq. 1. par. Petr. Gambarus lib. 1. in princ. vers. Qualiter Legatus, num. 1. & seqq. & Marc. Anton. Cuchus lib. 2. maior. inst. tit. 5. num. 50. Qui omnes, & plures alij, quos referunt, concorditer tenent, Legatum, quamvis ingressus vit, non solum provinciam, verum & civitatem, seu locum, qui eiusdem provinciae sit caput, non prius iurisdictione sua uti incipere debere, quam legationis suae litteras in Curia Praesidis eiusdem provinciae manifestaverit, & de mandato sibi munere apod illum codicillos exhibuerit, & publice intimaverit; nunquam enim Apostolicae sedis moris fuit, absque signatis apicibus undecunque legatione suscipere, [sect. 23] cap. nobilissimus, 97. dist. cap. lectis, 63. dist. l. prohibitum, C. de iure fisci, lib. 10. ubi Bart. & DD. idem Bart. & DD. per text. ibi in Auth. de collat. §. eos, & in l. 1. C. de superind. lib. 10. melior text. in l. 1. C. de mandatis Principum, ubi Imperator ait, nemini quicquam, nisi quod scriptis probaverit, esse credendum, neque ullius dignitate terreri, sive ille Tribuni, sive Notarij, sive Comitis praeferat dignitatem, sed sacras semper, hoc est Imperiales, sive Regales litteras, esse quaerendas. Quem textum, cum ita generaliter loquatur, Praefectu Praetorio, Praesidem, & Proconsulem, & etia Cardinales ipsos comprehendere, advertit Bart. & DD. ibidem. Et in terminis notat Barbacius ubi sup. num. 7. qui in favorem huius opinionis plurima alia iura eleganter expendit, & contrarijs argumentis respondet. Ex quibus plane sequi videtur, [sect. 24] quod cu neque Legati de latere, neque Proreges, de quibus sermonem instituimus, litteras, vel codicillos suae dignitatis ostendant, quousque ad locum perveniunt, in quo solemni & consueto modo recipiendi sunt, non debeant ante, neque possint, provinciae onus subire, etiam si illam ingressi fuerint. Maxime cum praxis, quae est optima legum interpres, haec omnia auctoritate sua communiat, a qua facile recedere non debemus, l. minime, l. si de interpretatione, D. de legibus, cum vulgatis. De qua [sect. 25] nominatim in Proregibus loquetes, & Horoscij contrariam sententiam reprobantes, quam Carrascus male, adeo securam putat, testantur Capicius decis. 151. n. 7. Vincent. de Franch. decis. 303. num. 1. Ponte de potest. Proreg. tit. de assens. Reg. §. 5. num. 21. & seq. Mastrill. de Magistrat. lib. 5. cap. 6. n. 106. & seqq. Marius Muta ad cap. Regni Siciliae tom. 3. cap. 8. pag. 50. & seqq. & novissime Dom. Valencuela cons. 190. numer. 24. & seqq. & Fontanel. de pact. nuptial. 1. tom. claus. 4. par. 1. gloss. 10. num. 100. fol. 153. ubi allegat Ferrer. in 3. par. observant. cap. 413. & resolvit, quod in Cathalonia, notenquam regimini muneris se immisceant novi Locumtenetes generales, iurare tenentur, & audire sententiam excommunicationis, existendo praesentes in eo Principatu, & non posse dici, interim dum haec facta sint, locum esse provisum. Et idem expressius, loquens in Prorege Peruano, decidit sched. an. 1555. cuius statim mentionem faciemus, quae tempus sexenij, quod assignat ad hoc officium, currere iubet: Desde el dia que llegare a la ciudad de los Reyes, i tomare possession de cargo. Qvae si vera sunt, iam apparet, non posse decessorem, [sect. 26] antequam successor possessionem apprehederit, ei officio cedere, & ut iurisdictione utatur permittere, quemadmodu nec successor, semel receptus, poterit consentire, ut decessor, dum in provincia moratur, officium, quo functus erat, exerceat, prout quosdam, dum se nimis urbanos exhibere volunt, fecisse comperimus, ut praeter alios ex sup. relatis, aperte docet Bobad. d. lib. 1. c. 2. n. 23. ibi: De tal manera, que haria mal el Corregidor, si antes q el sucessor llegasse, dexasse el oficio, i administraction de justicia, i podria ser por ello sindicado, ut per Amedaeum & Aviles, quos ibid. allegat. Haec enim, quae [sect. 27] publici iuris sunt, privatorum placitis commutantur, l. privatorum, C. de iurisd. omn. iud. l. neque ex Praetorio, de reg. iur. Et qui semel [sect. 28] imperium, & potestatem accepit, non potest illud a se, nisi in manibus Principis, abdicare, l. legatus, D. de off. Proc. notat Specul. d. tit. de legat. §. fin. n. 6. vers. Quia si iste, & Cuchus d. tit. 5. n. 202. licet negare nolim, nec possim, [sect. 29] prudentius, & urbanius facturum Proregem, qui successorem iam in provincia ingressum sperat, si solum in negotijs necessarijs, & quae celere expeditionem desiderant, iurisdictione, quam habet, exerceat, provisiones autem officiorum, beneficiorum, & Commendarum, & si quae sunt alia eiusmodi, quae dilationem patiantur, successori reservet, ut eum sibi gratiorem, & devinctiorem habeat. Quod semper maxime curare oportet, & si fieri potuerit, non solum ab officio, verum [sect. 30] & a provincia discedere, antequa in eam successor adveniat, & concursum cu eo vitare, qui fere semper damnosus esse solet, & plures rixas, simultates, & discordias excitare, ut in Neapolitano, & Peruano Regno contigisse multis exemplis comprobari posset. Quamvis caput 72. instruct. Proreg. & schedula ann. 1620. ex quibus formantur l. 26. & 27. in summar. Recop. leg. Ind. lib. 4. tit. 3. hunc concursum opportunum esse significent, dum iubent: [sect. 31] Que el Virrei que saliere entregue al que le sucediere los despachos que tuviere, i le avise del estado de su execucion, i del en que dexa las cosas del Reino: i el sucessor le comunique a el las instrucciones que lleva; quod tamen etiam per scriptum commode fieri potest, ut plures Proreges fecerunt, quorum utiles & satis prudentes adsuccessores animadversiones penes me habeo. Et ob has forte contentiones vitandas, & expensas populorum, edita fuit schedula Regia, quae iubet, [sect. 32] ut Prorex Peruanus per mare iter faciat, & per alteram noviorem dat. Lermae 5. Iulij ann. 1608. laudatur Dom. Marchio de Montesclaros Peruanus Prorex, quod per mare ex Paitae portuad Limam iter fecerit: Por escusar a los Indios i Espanoles del embaraco i gasto que en estas ocasiones se suele seguir. Quod ortum habet ex text. [sect. 33] in d. l. observare, §. ingressum, D. de offic. Procons. ubi refertur consuetudo Asiae, in quam per mare Proconsules applicare iubebantur, & inter urbes ma trices Ephesum primam attingere. Porro licet haec ita se habeant, quoad exercitium officij, [sect. 34] dignitas tamen, & ius ad illud, adeo radicantur in novo electo, post ipsam electionem, ut etiam si ante adeptam possessionem mori contingat Regem, qui eum elegit, adhuc recipi debeat, absque nova iussione, sive confirmatione successoris in Regno, ut de facto habuimus Limae in recelptione Dom. Proregis Marchionis de Guadalcacar, pro quo allegavi text. & gloss. verb. Reputantes, in cap. 2. de offic. legat. lib. 6. ubi inquit: Hoc procedere, quia ordinarius, & non delegatus, text. & ibi Gregor. Lopez, verb. Mantenerlo, in l. 2. tit. 10. par. 1. Mier. de maiorat. 4. par. q. 10. n. 4. 5. & 6. & Pinel. in Rubr. C. de rescind. 1. par. n. 31. ubi refert aliquos, qui contrarium tenuerunt, & Azeved. per text. ibi in l. ult. tit. 1. lib. 2. Recop. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 16. n. 51. & lib. 2. cap. 20. n. 38. ubi reddit rationem, quod [sect. 35] Regia dignitas nunquam moritur, l. proponebatur, D. de iudic. c. quoniam Abbas, & ibi DD. de off. deleg. Ang. in Auth. ut nulli iud. in princ. & §. hoc, cap. 2. de off. legat. lib. 6. Bald. Alberic. & alij in l. Iurisperitos, D. de excus. tut. Bart. & Bald. in l. de pupillo, §. si quis ipsi Praetori, D. de novi oper. nuntiat. Boer. decis. 149. num. 11. Alvar. Valasc. de iure emphyt. quaest. 34. num. 6. Gama decis. 353. & Cabed. decis. 20. num. 6. par. 2. Mastrill. de Magistat. lib. 5. cap. 6. num. 111. Receptusque Prorex, [sect. 36] etsi in eius titulo ad beneplacitum Regis officium habere dicatur, quod perpetuitatem denotare solet, ut dixi sup. lib. 2. cap. 2. num. 53. per sched. tamen dat. Bruxell. 10. Mart. ann. 1555. quae extat in 1. tom. impressar. pag. 237. & agit de electione Proregis Poruani Marchionis de Canete senioris, declaratur, ut illud beneplacitum pr sexennium intelligatur: I q estos seis anos corra, i se cuenten desde el dia q llegare a la ciudad de los Reyes, i tomare la possession de los dichos cargos en adelate: & idem insinuatur in alia noviori sched. 28. Martij ann. 1620. directa ad Proreg. Peruanum Dom. Principem Squillacens. quae ei licentiam praebens, ut in Hispaniam repedare posset, ait: Pidiendome licencia para que lo pudiessedes hazer cumplidos los seis anos, porque presuponeis fue vuestra provision. Quamvis nuper ann. 1635. post aliquas serias consultationes Regium decretum expeditum fuerit, ut in titulis, eiusmodi munera ad triennim concedi dicantur, ut facilior, & iustior remotio esse possit, si in eis Proreges minus bene segesserint, cum e contrario si recte procedere comperiantur, & id expedire visum fuerit, facilis sit prorogatio, sive continuatio. alium successorem eis non dando, neque mittendo, ut modo fieri videmus cum Excell. Prorege Peruanao Dom. Comite de Chinchon, qui per decem, & plures annos illud laudabiliter exercet. Quo in decreto videtur habitus respectus ad verba Cassiod. lib. 7. in. form. Praesidatus 2. ubi postquam dixit, hanc dignitatem ad annum tantum concedi solere, & rationes huius dispositionis expendit, sic subdit: Sit in vestro proposito administrationem unius anni suscipere: nostrum est, merentibus tempus augere, quia non facile removere cupimus, quos iustos esse sentimus. Et sane triennij spacium exiguum est ad expensas, & taedia tot itinerum, & navigationum perferenda, & ad cognoscendas, & regendas tot ac tam latas, vastasque provincias, [sect. 37] cum Proregnium Peruanum per mille, & plures leucas in longum extendatur, & Mexicanum totideem in aliquibus partibus dominetur, ut refert Herrera in descript. Indiar. pag. 46. Nec obstat quod si in titulis [sect. 38] praefigitur tempus triennij, post illud, officium expirare videtur, ex traditis a Bald. in dict. l. meminisse, Guid. Papa, & eius Additionat. decis. 501. Stephan. Gratian. discept. 184. num. 46. & Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 2. num. 23. Nam illud procedit in iudicibus delegatis, Proreges autem sunt ordinarij, ut supra retulimus, & ita etiam lapso consueto offficij tempore, illud usque ad receptionem successoris continuare possunt, etiam si prorogatio ipsis missa non fucerit, ut tetigi supra hoc capite num. 19. & aperte probant ijdem Auctores nuper citati, & eos referens Fontanella dict. gloss. 10. num. 99. & vel ipsa [sect. 39] Principis dissimulatio in non mittendo successore, ex vi dicti decreti, potest habere vim prorogationis, quae semper in eiusmodi maioribus muneribus, & officijs amplexanda est, [sect. 40] quorum gravitas summam experientiam, & maturitatem requirit, quae si crebro facileque mutentur, acquiri non potest, ut alias observat Bodinus lib. 4. de Repub. cap. 4. Simancas lib. 8. cap. 37. Petr. Greg. lib. 4. cap. 4. Bobad. plura circa hunc articulum adducens, in dict. Polit. lib. 1. cap. 17. per totum, Melchior Iun. in quaest. iurid. polit. quaest. 26. Canonher. in aphor. polit. pag. 251. & 276. Delr. in Adag. sacris 2. to. pag. 331. & 386. ubi inter alia illud Tiberij dictum expendunt, hirudines, [sect. 41] quae multo sanguine hausto tupuntur, quiescere; recentium morsus acerrimos esse. Et a Magistratibus praeterea novis, nova consilia, novas leges, novos mores, nova instituta, nova edicta, nova iudicia, novos ritus, novas legis actiones, novam denique rerum omnium faciem ad Rempub. permanare solere. Et in nostris terminis de Prorege Peruano loquens Matienz. in tractatu manuscript. de moder. Regni Peru, 2. part. cap. 1. ubi addit, [sect. 42] virum huic muneri destinatum, & in eo aptum utilemque repertum, & expertum, mutari non debere, quin potius multis, ac magnis honoribus affici, & eius relationibus magnam fidem tribui, [sect. 43] & alias, de querelis, vel calumnijs contra eum scriptas, respui, vel non lectas lacerari, ut olim Senatus Romanus fecisse legitur in accusationibus contra Quintum Metellum Numidiae Proconsulem, ut refert Valer. Maxim. lib. 2. tit. de Magistrat. in princip. & ipse idem Matienz. in dialog. Relat. 3. part. cap. 52. num. 10. Et ut prudens factum [sect. 44] in Antonino Pio istud laudatur: quod factus Impetator, nulli eorum, quos Adrianus provexerat, successorem dedit; eaque constantia fuit, ut septenis, ac novenis annis in provincijs bonos Praesides detineret, ut in eius vita refert Iulius Capitolinus. Et [sect. 45] per quatuordecim detentus fuit in Proregnatu Peruano Dom. D. Franc. a Toleto, quod eidem Regno utilissimum, & gratissimum fuit. Na plenam eius cognitionem assequi potuit, ipsum ferme totum, quod nullus alius fecit, personaliter lustrando, visitando, ac bonis, & aptis legibus, & ordinationibus instruendo. Cum autem, ut vidimus, Proregum officiu temporale sit, eo finito, [sect. 46] finiri quoque videntur ea alia omnia officia iurisdictionalia, quae ipsi alijs minoribus officialibus virtute suorum mandatorum concesserint, nisi hi forte a Rege confirmationem impetraverint, argum. text. in cap. cum non liceat, de praescript. cap. accessorium, de regul. iur. in 6. & eorum, quae in simili tradit Innoc. in cap. 1. ad fin. de maior. & obedient. Bald. Afflict. Gam. Ant. Gab. Molina, & alij, quos pro hac opinione citat Cabed. decis. Lusit. 21. p. 2. ubi in terminis proregum loquitur, & ita iudicatum fuisse tradit post capic. decis. 136. Quod & Ego aliquando a novis proregibus factum vidi, qui stare noluerunt provisionibus factis a suis decessoribus. Sed frequentius, securius, & urbanius est, ut eas si alia iusa causa non interveniat, per consuetum tempus conservent, & tueantur, ut modo ab Antonino pio Factum rectuliumus, & fieri debare late probat doctiss. Barbos. in l. quia tale, a n. 76. cum multis seqq. usque ad sin. D. solut. matr. & Mastrill. de Magistratib. lib. 5. cap. 6. n. 195. & seq. ubi bene distinguit inter officia ad certum, & limitatum tempus a Prorage concessa, ut haec pro toto eo tempore conservari debeat, secus si ad beneplacitum, quonia haec, finito eius officio, expirabunt iuxta Capicij & Cabedi sententia, quae de his intelligi debat. Sed nihilominus (ut dixi) ab his provisionibus in fine ossicij abstinere debent, tum propter hoc periculum refcissonis, & indignationis sui succefforis; tum maxime [sect. 47] quia sembar est praesumtio cotra ea, quae officiales faciunt in fine ossicij, quia eo tempore solent esse gratiofi, ut docet Anchar. inter conisila alderin. consil. 206. ad med. Fulgos. cons. 106. n. 2. in sin. quos refert & sequitur Card. Tufch. verb. Officialis, coclus. 103. Vtrum autem ipsi Proregas morietes, vel[sect. 48] absentiam facientes, possint alios fuo loco substituere, & relinquere, quousque de novo prorege a principe provideatur, inspecto iure communi disptuari quidem poterat. ex traditis ab eodem Mastrill. d.c. 6. n. 264. & n. 176. sed de iure nostro Indiarum expresse decilum est. ut hoc facere non possit, sed Regales Audietiae in proregali munere succedat, & defuntcti, vel absentis vices gerant, & suppleant, ut latius dixi supra hoc lib. cap. 3. ex num. 47. # 12 CAPVT XII. De Regio ac Supremo Indiarum Consilio, eiusque auctoritate, & iurisdictione, officiorum, legum, atque schedularum Regiarum consultatione, & promulgatione, & an, & qualiter in eo de Secudis Supplicationibus, Tenutis, & Violentijs Ecclesiasticorum iudicum cognoscatur? SVMMARIVM CAPITIS Dvodecimi -  1 REgum Hispanie laus & gloria in consilijs, & consiliarijs, per quos sua regana gubernant. -  2 Consilij. & bonorum consiliariorum utilitas, & necessitas, & de eorum qualitatibus, remissive. -  3 Consilij supremi indiarum creatio, infittutio, & laudas. -  4 Gubernatio Indiarum qualiter administraretur ante erectionem consilij earu. -  5 Adam Contzen verba referuntur de laudibus, & bonis effectibus Consilis Indiaru. -  6 Auctor refert tractatum, quem secripsit super prestatia, & Praecedentia Consilij Indiarum -  7 Senatus Indiarum alia omnia praecedit in magnitudine, latitudine, divitijs, & alijs proventibus provinciarum, quas administrat. -  8 Consilium Indiarum est veluti pars, sive aula divisa a supremo consilio castellae, & eius iuribus, honoribus, & praeeminentijs gaudere debet. -  9 Tituli Regun Hispaniae claudi solent sub inscriptine, Hispaniarum, & Indiarum Rex, & quere? -  10 Consilij indiarum auctoritas, potestas, & latissima iurisdictio perpenditur, & Auctores, qui de ea agunt. -  11 Senatus Indiarum supremus est, in causis sibi reservatis, relatis ordinationibus, & Auctoribus hoc aperte dicentribus, & alia Tribunalia, & Iudices in eis inbibetibus, & num. seqq. -  12 Praefetus praetorio urbis Romanae, de quibus cognoscerct, & qualiter ei assimiletiur supremus senatus Indiarum? -  13 Senatus Indiarum, prae omnibus, de conversione, & bona tractatione Indorum, & de rebus gubernationem tangentibus curare iubetur. -  14 Evocatio, & avocatio causarum licet Principi, & supremis consilijs premissa sit, raro tamen, & non nisi ex magna causa hoc facera debent. -  15 Consiliarij Indiarum in ipsarum descriptione, historijs, & notitijs summa cura instrui debent, & ordinatio ipsius Consilij, quae id praecipit. -  16 Reipublicae qui consulere vult, debet prius ipsam noscere. -  17 Consilium bonum dare non potest, quino intelligeit id, de quo disputatur. -  18 Imperaratores prudentes qualiter semper babre solernt apud se breviarium, sive latereulam Imperij. -  19 Consiliarij debent esse Historiae, Cosmographiae, Philosophia, & aliarum scientiarum periti, ex pineda, ossorio, & alijs. -  20 Consitiarij Indiarum cauti esse debent in audiendis, & credendis relationibus, quae exilis provincijs mitiunter. -  21 Credulitas nimia semper damnatur, & est matter deceptionum. -  22 Consiliarios Indiarum ex indigenis, vel ibidem versatis, eligi debere, saepe tractatum est, & quare? -  23 Senatus Indiarum proponit, & consuttat Regi omnes Ministros, & praelatos, ac praebendarious, & alios Ossiciales illarum partium, sublata Camera, quae olim adhoc esse solebat in eodem Consilio. -  24 Consiliarij Indiarum multum satagere debent pro bonis Ministris, & Praelatis Regi proponendis proprijs affectibus, & utilitabus insuperhabits. -  25 Vtilitas privata multum solet officere publicis cinsilijs, ex Plin. sidon. Apollin. & alijs. -  26 Consultantes indignos quodammodo pro eorum male gestis tenentur. -  27 Consiliarij quo plus princeps de ipsis confidit, eo fideliores esse debent, & qualiter aliqui eum decipiant. -  28 Dio-cletianus cur dixerit esse difficillimu bene imperare? -  29 Imperator bonus, cautus, optimus, qualiter a malis Ministris vendi, seu decipi soleat. -  30 Ministrorum & Magistratum aptitudo & merita, non tam ex sanctimonia, quam ex sufficientia ad munus gerendum aestimarl debet. -  31 Consiliarij quas qualitates in Ministris, quos Regi proponunt, attendere debeant, & an possint eligere dignum, omisso digniori? -  32 Viri litterati consultandi sunt prinicipi, quia tenetur eos remunerare. -  33 Celeritas in approbatione personarum, reprobatur a iure. -  34 Celeritas, & ira impediunt recta cosilia. -  35 Magistratum exsola sufficientia aestimandum, & eligandum asserit Plato, cuius verba referuntur. -  36 Eligantes non salvant consicientiam sua eligendo illum, cuius plenum non habent notitiam. -  37 Imperitos qui ad publica munera promovent, qualiter, & quibus exemplis reprebendat persius, cuius carmina reseruntur -  38 Confliarij summa puritate, & cbristiana libertate in consultationibus principi faciendis procedere debent. -  39 Principi non dulciora, sed optima sunt consulenda. -  40 Consiliarij boni non debent principem plus timere quam Deum, ex Apopbtegm. Reg. Alfons. Arag. Veritatis causa supplicium pati melius est, quam pro adulatione beneficium, ibid. -  41 Adulatio in Consiliarijs principum est species proditionis, detractionis, & calumniae. -  42 Principum votis resistere estrarum genus confidentiae. -  43 Vassallus quilibet qualiter debeat procurare bonum sui Regis, ex lege partitae. -  44 Cosilliarious debet, quoad sentit, dicere, etica si videat se solum in sua sententia permansurum. -  45 Praevaricatio est transire dicenda, vel quae dicuntur nervose, & efficaciter non effari, ex Plin. Ium. -  46 Reipublicae minus damnum affert malus Priniceps, quam mali consiliarij. -  47 Consiliarij debent memoriae figere orationem Quinti Capitolini, que refertur, ex Tito livio. -  48 Legum ordinatio supremo Indiarum Consilio commissa est, & qualiter in hoc consiliarij se habere debeant? -  49 Legas provincijs Indiarum in communi apatas promulgare difficilimum est, & quare? -  50 Legas proprias, & ab alijs diversas unaquaeque provincia requirere solet, & an detur lex, quae posit universo genere busmano esse conformis? -  51 Lunae fabulam, quae matri veste petebat, qualiter applicet Plutarc, & alij ad difficus Itatem legum ferendarum in provincijs, quae quotidie mutantur. -  52 Legas non proferri pro gubernatione Indiaram, sed satius esse omnia prudetis Gubernatoris arbitrio, & dispo sitioni relinquere, aliqui censent, & quare? -  53 Rex bonus melior est, quam bona lex; & Magistratus lex loquens a cicer. appeallatur -  54 Leges & rescripta suoram praedecessorum qui Impp. Romani abolere tentaverint, & sibi arbitrium liberum in omnibus reservare. -  55 Magistratus legibus viniciendi sunt, & pauca & parva eorum arbitrio relinqui debent. -  56 Legas funt oculi Reip & plura de earum utilate, & praecisa necessitate, remissive. -  57 Legas plures, & severiores in remotis provincijs constitui debent, & quare? -  58 Principum iussa in remotis provinijs evanescunt, ex Contzen, Acosta, & alijs. -  59 Regna longe distantia dissiculter bonam gubernationem admittunt. -  60 Peccatum nullum esse quod ab Imperatoribus emendari non possit, vel vires eoru superet, dixit Nicetas, & an vere? -  61 Senatus Indiarum semper providas, aptas, & utiles leges illis provincijs dare curavit -  62 Proviniae Indiarum debent regi legibus Regni caftellae in casibus speciali lege Indiarum aliter non decisis. -  63 Regna, & provinciae alijs accessorie unitae, & incorporatae, ipsarusm legibus, imo & consultationibus uti debent. -  64 Ius municipale Indiarum frequetius per schedulas as Regias constitui, & expediri soletm, quae epistolis, vel rescriptis Roman. Impp. comparari Possent. -  65 Schedulae Regiae, & rescripta, & epistolae principum, an, & quando ius generale constituant? -  66 Schedulae ad unam Provinciam, Proregem, vel praesidem missae, an, & quando in alijs pro lege recipi, & observari debetant? -  67 Schedulae direcctae ad aliquem proregem, vel Gubernatorem, etiam sub nomine proprio, ab eius successore in officio impleri possunt, & debent. -  68 Antecessoris, & successoris persona, eadem in materijs officij, & implementi rescriptorum censetur. -  69 Legibus novies in consultandis, & constituendies summa requiritur maturitas, & quod an duraturae sint, inspiciatur. -  70 Legas utitas quartum Reip. profint? inutiles, vel inconsultae plus damni asserunt, quam homines occidere. -  71 Legas etst aliquando mutari, aut revocaripossint, id tamen non nisr raro, & ex argentissimis causis sieri debet. -  72 Variatio in legibus, & in alijs consilijs, tam in principibus, quam in consiliarijs, valde vitaperabilis est. L. sin. G. de modo mulct. expenditur, & illustratur, ibid. -  73 Legum initia sember solement esse dissicilia, & vindicta egere, sed postea usu faciles fiunt. -  74 Leges sunt similes medicinae, ex D. Hier. -  75 Leges novas edere aliquando expedit, & putare, quod non omnia apud proires meliora, ex Tacito. -  76 Legas super rebus, & negotijs Ecclesiasticts, qualiter soleant a supremo consilio Indiarum exepediri, & quam vim habent. -  77 Princeps secularis ad directionem, & meliorem executionem legum Ecclesiasticarum leges edere potest. -  78 Verba Ruego, i encargo, in legibus, vel provisionibus prinipum secularium ad Ecclesiasticos directa, quam vim habeant? -  79 Schedulae, & inssiones principum non oportet, at in sui conclusione contra transgressores verbis insolitis excandescant, & notatur contrarious usus, quib, die increbuit. -  80 Leges antiquae contentae erant transgressores earum bac tantum comminatione compescere, quod secus factum erit, improbe factum erit, & quare? -  81 Indignationis principis poena quae sit, & quando incurratur? -  82 Senatus supremus Indiarum qualiter cognoscat decausis commendarum Indorum, & de Residentijs, & Visitationibus iudicum? remissive. -  83 Secundae Supplicationis cognitio pertinet ad supremum Indiarum Senatum, & qualiter in eo practicetur diversimode a supremo Regni Castellae. -  84 Audientie Indiarum declare non possunt, utrum sit, vel non locus gradui Scundoe supplicationis, nisi ubi quantitas minor est, quam quae a lege requiritur, & ea interposita, acta uriginalia remittere debent, & num. 87. -  85 Audientijs Indiarum remittitur arbitriu gravandi onere fideiussionis partem victricum, ubi a victa Secunda Supplicatio interposita est. -  86 Supefluis cautionibus quis gravari non debet. -  88 Secunda Supplicatio in litibus coeptis in Senatu Indiarum, omnino iuxta legas Castellae, & earum praxim interponenda, & prosequenda est. -  89 Senatus Indiarum an possit cognoscere de violentijs iudicum Ecclesiasticorum, in causis ad suam iurisdictionem spectantibus, vel in eis supremus Senatus Castellae adiri debeat? -  90 Tentutae iudicium pro maioratibus Indiarum an in Senatu Indiarum agitari, & terminari possit? ad utr amque partem discutitar: & ardui casus reseruntur, in quibus haec quaestio ventilata fuit. -  91 Leges ordinatorioe non solent extendi de loco ad locum. -  92 Senatijs supremi Senatus magna reverentia debetur. -  93 Senatui Indiarum absolute competit nomen consilij Regij, & per conseques eius effectibus gaudere debet. -  94 Iurisdictio etiam delegata, & privilegiata datae uni consilio, competit alteri, quod adinstar illius erigitur. -  95 Maioratus Indiarum bene admittere videntur indicum Tenutarium, ubi eorum praetensores in Hispania morantur. -  96 Possessio civilissima, quae ex l. 45. Tauri ipso iure transfertur in successores maioratuum Hispaniae, etiam ad maioratus Indiarum extenditur. -  97 Senatus supremus repraesentant personam Principis, & illius iurisdictionem habet. CAtholicorvm, Potentissimorumque Hispaniae nostrae Regum gloria, & magnitudo cum in multis excellat, tum maxime etiam ab exteris, imo & invidis nationibus, in eo laudari, & commandari solet, [sect. 1]quod pro singulis Reguns, divino favente auxilio, suo Imperio subiectis, lectissimos gravissimorum virorum senatus, sive Conventus apud se habent, quorum consilo ea omnia, quae ipsorum Regnorum statui, tranquillitati, & utilitati covenire censentur, provide, & opportune disponant: & subditos sibi populos in pace & iustitia contineant, ut late & optime tradit, & probat Camil. Borrell. de praest. Reg. Catch. c. 66. & de Magist. edict. lib. 1. c. 8. Pet. Navarrete in discurs. polit. c. 1. AEgid Goncalez Davila Regius Chronista, non minus virtute & morum integritate, quam omnigena eruditione conspicuus, in Theat. magnit. matrites. ex pag. 337. ad519. ubi omnes Senatus, & eoru institutionem sigillatim recensent, Nicol. Bellus, & Adam Contz. in locis statim citandis, Card. palaeot. qui Philipp. II. multis laudibus effert, in tract. de facri Consist. confultat. 5. par. q. 7. pag. 273. Quod suam Monarchiam, pro summa Imperij potentia, & Regnoram amplitudine per varias Senatuu classes divisam habet, ut nihil sit grave, quod non prius cum selectissimis ordinum viris, pro rerum conditione, communicandum putet; & Ego, qui plenius caeteris, ta de hoc, [sect. 2] quam de necessitate, & utilitate Consilij, & qualitatibus bonorum Consiliariorum, plura cogessi, in 1. tom. de Ind. iure lib. 3. c. 2. ex n. 4. cum multis seqq. quibus nunc addo Pet. Gregor. lib. 24. syntag. c. 1. & seqq. Mag. Marq. In Gubern. Christ. lib. 1. c. 5. §. 2. pag. 25. Illustriss. Vlyssip. Acuna in in notis ad cap. prevenit 1. dift. 84. n. 5. pag. 712. ubi probat, quantum opotteat prudentes consulere, & eorum cosilijs obesequij, Canonher. in aphoris. polit. 1. tom. pag. 270. & 271. Gasp. Ensl. in tract. de Cosil. Callist. Remir. de lege Regia, §. 10. n. 3. & seqq. Melch. Iun. in quest. polit. ex q. 7. ad26. Laur. Grimald. & noviss. Ioa. Brant. in tract. da opt. Senat. Bobad. in Polit. lib. 2. c. 6. per tot. & lib. 1. c. 17. in fin. ubi partes & qualitates boni Praesidis exprimit, & Frac. Zipaeu in tract. de Magistr. & Adam Contz. omnio legendu lib. 7. Polit. c. 7. cum multis seqq. praecipue cap. 13. cui titulum secit: Senatu idoneum legendum esse, eiusque leges, itemque de Consiliarijs, Navarrete discurs. polit. 1. fol. 25. ubi refert notabilia verba Regis Alphonsi XI. quibus similia sunt illa Theodor. apud Cassiod. lib. 2. epist. 6. Deliberationis nostra consilium virorum prudentum requirit obsequium, ut utilitatis publicae ratio saPientum rninisterio compleatur. Inter caetera aute Consilia, plurimum valet, & emicat illud, [sect. 3] quod ad meliore Indiaru Occidentalium gubernationem instututum est a D. Imp. Carol. V. 1. August. ann. 1524. in eius Praesidem electo D. Fr. Garsia de Loaisa Episcop. tunc Oxomenfi, postea Cardinali, & Archiepiscopo Hispalensi & Consiliarijs, Mag. Fr. Lud. Vaca Episcopo Canariensi, Doct. Gundisalvo Maldonado, qui postea suit Episcopus Civitatensis; Doctore Did. Beltrano, Protonotario Petro Martyre de Angleria, Doctore Lauretio Galindez de Carvajal, & Fiscali Licent. Prato. Nam antea [sect. 4] res earundem Indiarum, tanquam Regno Castellae accessorie unitarum, per Castellanum Senatum, vel aliquos graves viros ex eo selectos, dirigebantur. Quousque tot tantorumque Regnorum vastiras, & immesa amplitudo, ac negotiorum moles, propriu (ut dixi) Conventum, sive Consilium extorfit; ut latius patere poterit, ex his quae tradit Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 5. cap. ult. lib. 10. cap. 16. pag. 344. decad. 3. lib. 6. c. 14. pag. 261. decad. 4. lib. 3. cap. 10. pag. 70. & in descriptione, quam post eiusdem 4. decad. finem adtexuit pag. 79. cu multis seqq. ubi distincte supremi huius Senatus erctionem, & ordianationem enarrat, & quot in eo usque ad ipsius tempora Praesides, Senatores, Fiscales, & Secretarij extiterint, quod etiam praestat AEgid. Gundisal. ubi sub. pag. 477. & seqq. Gomara in histor. Ind. 2. par. fol. 82. & 83. Ant. de Leo in tract. Consilij peculiarem historiam promittit. Neque latuit [sect. 5] Adamo Cotz. ubi sup. c. 10. §. 4. & 5. pag. 541. ubi, postquam cum Nicol. Bello nostroru Regum curam in bene disponedis tot Consilijs, & Consiliarjis laudavit, ad Consilium Indiarum speciatim sermone convertit, eiusque institutione, & bonos effectus conjsiderans, inquit, mediante tanti Senatus cura & providentia, nunc res omnes adeo vasti ac remoti Imperij optime constitutas esse. Nam Indorum libertati, & bonae ac suavi tractationi plene consultum esr, omnium acta errores'que cognoscuntur, & iudicantur, prae mioque, vel poena compensantur, cives omnes ita in officio continentur, ut cum in Romano Imp. ia adulto, vix decennium fine pluribus fedirionibus, conspirationibus, sociorumque expilationibus effluxerit, in Monarchia tamen Indiarum, tam longe dissita, tam late fusa, in tata occasione foederum cum Barbaris, in tanta peccandi licentia, vix ullae defectiones, aut tumultus auditi fint, exceptis illis civilibus Peruanis bellis, quae brevi Gascaei Licentati prudentia coposita fuerun; & tandem concludit: Hoc signum esse optimis legibus, virisque Regnum abundare, & hoc esse firmamentum Regni non modo potentis. simi, sed ettam maxime ad Orientem, & Occidentem in diversa sparsi. Quod omnia Visitatoribus, Scribentibusque ad Regem, & Regta Consilia, ita plena sunt, ut initia machinationum, & iniuriarum facile opprimi, & auctores cognosci possint. Ego quoque [sect. 6] eiusdem Consilij Indiarum institione, & excellentias plenius caeteris prosequutus sum in tractatu, que ann. 1629. typis excussi, pro defendenda, & adstruenda eiusdem praecedentia ad Senatum Flandricum, tunc noviter constitutum, sive (ut eius Cosiliarij contendebat) renovatum, aut instauratu: ubi latissime probo, [sect. 7] tam ex multitudine, quam ex latitudine, divitijs, fructibus, Provetibus, & utilitatibus provinciarum, quas regit, & administrat, non solum Flandricu, verum & alia excellere debere, cum ex his qualitatibus praecedetiae, & sessionis praerogativa metiri so leat. Necnon etiam ex eo, [sect. 8] quod sit veluti pars supremi Senatus Regni Castellae, licet in alia aulam ob meliorem, & co modiorem negotiorum expenditione divisus, atq; ita illins iuribus, & praeeminentijs gaudere debeat, arg. Caius 88. §. ult. D. de leg. 2. l. inter turtores 37. D. de administ. tut. ibi: Nam divisit tutelae, quae non iuris, sed iurisdictionis est, modum administrationi facit, iunctis alijs, quae tradit Bald. per texr. ibi in l. si ut proponis, C. quom. & quando index, Gra mat. cons. 66. n. 2. Menoch. cons. 7. 11. n. 54. vol. 8. Vincen. de Franc. decis. 252. num. 7. & Ego sup. hoc lib. cap. 3. ex num. 70. Quam Indicanae Monarchiae excellentia, & maguitudine satis intinuat [sect. 9] nostrorum Regum inscriptio, qui ubi tutulos excelsae Maieftacis. qua Deo favente fruuntur, in epitome reducere volunt, faris habent, si se Hispaniarum, & Indiaram Reges appellent, quasi haec ultima pars, reliquas alias vel aequet, vel superet, ut late dixi & probavi 1. tom. de Ind. iur. lib. 1. cap. num. 62. & seqq. Eademque [sect. 10] supremus Senatus earundem Indiarum gubernationi praepositus, ira eminet & solendet, ut vel testate Herrera. AEgid Goncal. Davila, & alijs es sup. relatis, eius iurisdictio per 4900. & plurcs leucas extendatur, omnia quae in terra ac mari gerutur in politicis, militaribus, in pace. & in bello, in civilibus & criminalibus comprehendens, & omnimodam superioritatem exercens in Praesidem, & Audientiam Regiorum Officialium iudicum domus, quam vocant de la Contratacion de Sevilla, classium onerariarum, & armatarum sive praesidiariarum, quae inde annis singulis solvunt, & super undecim Audientias, sive Cancellarias Regales, quae eidem Senatui subiacent; Regique nostro Opt. Max. providendos consultet, atque proponat tot Proreges, Praesides, Auditores, Gubernatores, Praetores, Correctores, Patronos, sive Commendatarios indorum, & alios innumeros Officiaies Rei Dominicae, pacis ac belli, de quibus supra loquuti sumus. Et it spiritualibus unum Pattiarcharum, sex Archiepiscopatus, triginta duos Episcopatus, ducentas Digniates, tercentum & octoginta Canonicatus, totidemque Portiones, & plurima alia valde pinguia benesicia, quae sigillatim recesere velle, laboriosum esset. Vnde damnandi, aut potius ridendi sunt illi, qui [sect. 11] hunc Senatum suprenum esse, vel dici posse in dubium vocare ausi funt. Cum certum sit, & vel ex ipsius ordinationibus evidentissime patens, in causis Indiarum eandem omnino auctoritatem, & potestatem habere, quam habet supremus Castellae Senatus, esseque simile [sect. 12] Praesecto Praetorio Romae exustenti, ad quem de omnibus provinciarum Praesidibus, & Proconsulibus appellationes deferebantur, de quo ultra Scribentes in l. 1. D. de off. Praef. Praet. urb. eleganter agit Cuiac. per text. ibi. in l. quilibet, & in l. ne quis 38. C. de Decur. lib. 10. novissime, & eruditissime noster D. Franc. de Amaya in felectissimis commentarijs, quae iam sub praelo subdant, ad tres posteriores libros in l. fin C. de Canon. sacrar. largition. & in ipsis nostris terminis Consilij Indiarum loquens Simancas de Re pub. lib. 7. cap. 6. n. 1. Paz d. cap. 39. num. 13. 23. & seqq. & Villadiego in Polit. cap. 4. sol. 77. ibi: Por ser, como es, supremo i Real Consejo, para todos los negocios de las Ind as, &c. Atque ita in ordinat. 2. eiusdem Consilij ann. 1571. quae nuc nuper Regio domini nostri Phillppi IV. decreto consirmatae & renovatae sunt, ita caventur: Porque los del nuestro Conseju de las Indias con mas poder, i autoridad nos sirva, i ayuden a cumplir con la obligacion que tenemos al bien de tan tan grandes Reinos i senorios. Es nuestra voluntad, i queremos, que el dicho Consejo tengla jurisdicion suprema de todas las nuestras Indias Occidentales, descubiertas, i por desxcubrir, i de los negocios que dellas resultaren, i dependieren: i para la buena governacion de ellas resultaren, i administracion de justicia, puedan ordenar, ibazer con consulta nuestra las leyes, prag. maticas, i ordenancas, i provisiones generales, i particulares que por tiempo para el bie de aquellas Republicas convinieren. I assimismo ver, i examianar, para que Nos las aprobemos, i mandemos guardar, qualesquier ordenancas, constituctones, i otros estatutos, que hizieren los Prelados, Capitulos, i Cabildos, i Conventos de las Religiones, i los nuestros Virreyes, Audiencias, Concejos, i otras Comunidades de las Indias. En las quales, como dichoes, i en todos los demas Reinos, i senorios nuestros en las cosas, i negocios dependientes de las Indias, el dicho nuestro Confejo sea obedecido, i acatado, assi como lo sonlos otros nuestros Consejos: i que sus provisiones, i mandamientos sean en todo, i por todo cumplidos, i obedecidos en toda parte, i por todas qualesquier personas a quien fueren dirigidas. Et in cap. 24. earundem Ordinat. iubetur: Que ningunas justicias donde estuviere el Consejo de Indias se pueda entremeter aconocer de cosas de ellas. Quod etiam observari praecipitur per sched. ann. 1584. cum speciali inhibitione de los del Consejo de Castilla, i Alcaldes de Corte. I se declara, que no puedan conocer, ni conozacan de negocios pertenecientes al Consejo de Indias, por ninguna via, instanicia, ni recurso, sino que se los remitan si ante ellos vinieren. I los Relatores i Escrivanos, siendo mandados por el dicho Consejo, vengan a el a hazer relacion de los negocios que ante ellos passaren. Et idem ostendunt plures altae eiusdem Consilij ordinationes, & schedulae quae videri possunt in 1. tom. impress. pag. 2. & seqq. ex quibus formarur 42. leges in summario Reoppil. legum Indic. lib. 2. tit. 2. quae omnes illius potestatem, & auctoritatem oftendunt, & causas & negotia, quilbus intendere, & occupari debeat. Inter quae [sect. 13] primo loco constituuntur, quae ad Indorum coversionem, & bonam tractationem spectant, ut patet ex ordiant. 8. & 9. omnino vidend. Secundo quae ad meliorem gubernationem illarum provinciarum spectant, & ut litteras & relationes, quae inde mittuntur, sedulo legant, & refolvant, & quo magis his vacare possint, minus quam fieri possit litibus inter partes cognofcendis, & terminandis involvantur, easque Audientijs & Cacellarijs relinquant, raro ac parce, illas ad se advocantes, vel evocantes, ut disponit ordinat. 56. Nam etsi hoc [sect. 14] supremis Senatibus concedatur, sic limitata reg. l. ubi. coeptum, de iudic. non tamen nisi ex magna causa id facere debent, ut late non saolum de Senatoribus, verum & de supremis Principibus loquens, prosequitur, post alios antiquiores, quos refert, Rebuss. in tract. de evocat. caufar. q. 6. num. 57. & q. 7. num. 66. Covar. in pract. cap. 10. Avebdan. in cap. 10. Praetor. ex num. 2. Bobad. in Polit, lib. 2. cap. 16. ex. n. 100. Pet. Surd. cons. 152. n. 52. Tusch. litt. I. cocl. 87. Mastrill. de Magist. lib. 3. cap. 4. ex n. 122. ad 130. Azeved. per text. ibi in. 1. 6. & seqq. tit. 14. lib. 4. Recop. Ant. Fab. omnino videndus, in suo Cod. lib. 3. tit. 1. diffin. 1. D. Ioan. del Castillo lib. 3. controv. cap. 25. ex n. 40. Dom. Valencuel. cons. 85. per. tot. vol. 1. & cons. 171 ex num. 12. vol. 2. ubi quod iniuria fit iudici, cui aufertur causa, de qua cognoscere coepit, imo etsi alij consuluntur de rebus, quae ad ipsius munus, & curam spectant, ut per Mastrill. de Magistrat. lib. 5. cap. 7. num. 5. & 6. Et in hoc respicit, atque ex his primo loco lucem infero ordinat. 6. eiusdem Consilij, quae quoniam Senatores indiarum in gubernatione earum magis, quam in litibus occupari debere agnoscit, [sect. 15] summopere ab his requirit, ut in earundem historijs cosmographia, descriprione, & navigatione instrui curent, ea reddita ratione, Porgue ninguna cosa puede ser entendida, ni tratada, cuyo sugeto no fuere primero sabido de las personas que de ello huviere de conocer, i determinar, &c. quae sumta videtur ex Cicer. lib. 1. de Rep. [sect. 16] Adconsilium de Republica capessendam necessarium est prius nosse Rempublica & ex consilio Platonis, quem refert Alvarad. de coniect. ment. defunct. lib. 1. cap. 1. n6. dicentis: Vnicum [sect. 17] principium debet esse his, qui bene consulere volunt, intelligere quid illud it, de quo di sputatur, vel omnino aberrare necesse est. Vnde [sect. 18] prudentes quoslibet Impp. apud se habere solitos fuste breviariu Imperij, pluribus ostendit Callist. Reminez de lege Regia, §. 7. num. 36. & eandem necessitatem Historiae, Cosmographiae, & Philosophiae, in eis, [sect. 19] & in Consiliarijs, agnoscit Pineda de reb. Salom. pag. 133. & seqq. Camil. Borrell. de praest. Reg. Cathol. cap. 66. num. 11. & 14. Cardin. Palaeor. de consult. sacri Consist. in concluf. oper. 4. memb. Buseus de starib. homin. 1. par. de Consiliarior. statu, cap. 2. 2. virtus, Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 1. num. 27 Matienz. in dialog. Relat. 3. par. cap. 9. num. 4. & 5. & eleganter Ossorius lib. 7. de Regis inst. sic inquiens: In primis necesse est, ut Regis Consiliarij sint maximo ingenio praediti, bonis artibus instructi, longo rerum usu periti, & in historijs diligentissime versati, neque praesentia tantum sagaciter odorantes, sed etiam longe in posterum, quod utile futurum Reip. sit, sagaciter praenoscentes, ac coniectura providentes. Qui tamen Consiliarij, [sect. 20] praecipue nostrarum Indiarum, multum cavere debent, ne faciles sint ad credendas delationes, & relationes, quae ex ijs scribuntur, quia saepe facile decipientur, ut tetigi sup. hoc lib. cap. 8. num. 18. iunctis alijs, [sect. 21] quae de reprobatione, & danis nimiae credulitaris tradunt DD. post text. & gloss. ibi, verb. Quamvis, in l. 1. §. 1. D. de eo per quem fact. erit, Tiraq. de poen. temp. caus. 51. ex num. 26. & de retract. convent. §. 4. gloss. 6. num. 7. Erasm. in Adag. Nemini fidas, Alciat. embl. 16. & lib. 4. parerg. cap. 8. Aurpach. singul. allegat. cap. 49. Silva nupt. lib. 4. num. 55. cum seqq. Matiez. in dialog. Relat. cap. 13. num. 8. & 9. par. 3. Marquez in Gubern. Christ. lib. 2. cap. 6. pag. 24 Farin. decis. 101. num. 3. & 2. tom. crim. q. 90. ex num. 101. Sanch. de matrium. lib. 3. disb. 37. Azeved. in. l. 12. tit. 23. lib. 4. Recop. num. 9. & gloss. in l. si mea causa, D. commod. ubi nimiam credulitatem matrem deceptionum appellat. Quamobrem [sect. 22] saepe tractatum, & expediens iudicarum est, licet nunquam praecise decisum, ut in supremo Consilio Indiarum aliqui Senatores eligi debeant ex his, qui in illarum provincijs nati sint, vel saltem in earum Audientijs commorati, plenam imsarum notitiam habere, & ubi opus fuerit, praestare caereris possint, prout in simili consuluit Da. Bernard. ad Eugen. quem & alios ad idem referr Feder. Fur. in tract. de Consil. & Consiliar. Princ. cap. 4. vers. El tercero aviso es, Barthol. Philip. eod. tract. dicurts. 6. §. 26. Cochier lib. 3. aphorism. polit. cap. 6. Tympius in specul. Princ. 2. par. sign. 46. num. 8. Secvndo, ex praedictis infertur, quod cum [sect. 23] praecipua etiam cura eiusde Senatus Indiarum consistere debeat in consultandis, ac proponendis Regi noetro Ministris omnis generis, Ecclesiasticisque Praelatis, ac Praebendarijs, praesertim postquam ad totum ipsum Senatum tales consultationes redactae sunt, quae antea per solos Consiliarios Camerae ad hoc designatos fieri solebaant, ut notat Ant. de Herrera d. descrip. pag. 92. Merito in hoc [sect. 24] munere diligenter, vigilanter, & fideliter exequedo, omnes studij sui, & solicitudinis nervos intendere debeant, publicis potius rebus, quam privatis consulentes, ut eisdem enixe iniungitur per ordinationem 30. & alias sequentes eiusde Consilij in noviter impressis. Nam ut rectissime inquit Plin. Iun. lib. 7. epist. 18. [sect. 25] Oportet privatis utilitatibus, publicas, mortalibus aeternas anteferre, multoque diligentius muneri suo consulere, quam facultatibus. Privatae quippe res teste Livio lib. 21. semper offecere, officietque public is consilijs, & ut dicebat Galba apud Tacit. lib. 1. hist. Pessimu veri affectus venenum sua cuique utilitas. Vnde (ut alia tradens bene advertit Annae. Robert. lib. 2. rer. iud. cap. 11. pag. 167) iudicibus, qui talia faciunt, haec Sidonij Apollin. lib. 7. epit. 9. ad Graecum, verba obijci possunt: Parum in commune consulitis, & cum in consilio convenitis: non tam cura publicis mederi periculis, quam privatis studere fortunis; & deberer, in memotia revocare, quod [sect. 26] quodamodo eorum fact praetare tenentur, pro quibus suffragium tulerunt, iuxta illud Cicer. in orat. pro Muraena statim in princip. Quod si in ijs rebus reopetendis, quae mancipij sunt, is periculum iudicij praestare debet, qui se nexu obligavit; profecto etiam rectius in iudicio cosulis designatis, is potissmum Consul, qui Cosule designavit, auctor benesicij Populi Romani, de fen sorque periculi esse debebit. Et [sect. 27] quo plus Princeps de ipsis hac in parte considit, eo sanctius, & vigilantius eidem aptos Miniftros proponendos esse, ne in illis verificertur illud, quod Flavius Vopiscus in Aurel. his verbis scriptum reliquit: Dioclecianus [sect. 28] Princeps iam privatus dicebat, nihil dissicilius esse, quam bene imperare. Colligunt se quatuor, vel quinque, atque unum conciliam ad decipiendum Imperatorem capiunt. Dicunt quod probandum sit. Imperator, qui domi clausus est, vera non novit: cogitur hoc tantum scire, quod illi loquuntur. Facit iudices, quos fieri non oportet, amovet a Repub. quos debeat retinere. Quid multa? Bonus, [sect. 29] cautus, optimus veditur Imperator. Apti vero Ministri, non solum exvirtute, aut morum sanctimonia aestimandi sunt, sed magis [sect. 30] ex litteris, si de litterarum ministerio agatur, vel de Prudentia, experientia, ac contione offcij, cui destinantur, unde recte inquit Mariana in notis ad Acta Apostolorum in electione ad Apostolatum, sortem divinitus Mathiae obtigisse, non Barnabae, licet hic Iustus vocaretur, quid ad ministerium Apostolicum exercendum, non iustior, sed aptior require batur, optime Mastrill. de Magistr. lib. 2. cap. 1. numer. 66. & 67 Et in hoc tendunt alia plura, quae de [sect. 31] qualitatibus proponendrom, & de obligationibus eorum, qui proponunt, & an, & quando teneantur digniores praeferre, vel possint eligere dignum omisso digniori, tetigi Ego supra hoc tomo lib. 2. cap. 7. num. 8. & lib. 3. cap. 15. num. 66. & tradit in nostris terminis de Consilio Indiarum agens Fr. Ioan. Zapata Episcop. Guatemalensis in tract. de iustit. distribut. 2. par. cap. 6. per totum, Fr. Ioan. Marquez in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 11. §. 4. pag. 128. Mastrill. late d. lib. 2. cap. 1. per totum, P. Ioan. Ant. Velazquez de opt. Princip. lib. 4. annot. 13. pag. 471. Illustriss. Vlyssiponens. Acuna in notis ad cap. quia ea, dist. 38. n. 1. pag. 295. ubi, [sect. 32] quod Principi sunt proponendi, & consultandi viri litterati, quia tenetur eos remunerare, & in summa dist. 24. num. 1. pag. 130. ubi, [sect. 33] quod celeritas in approbatione personarum est de iure reprobata, inducitque suspicione fraudis, ut per gloss. in cap. fin. de elect. lib. 6. verb. Celeritas, Iacobat. de Concil. lib. 7. art. 5. num. 244. Redoan. de alienat. rer. Eccles. quaest. 22. num. 66. Neque enim abs re dixit Thucydides apud Plutarch. in moralib. [sect. 34] Duo praecipue sunt contraria ad bene consul endum & indicandum, celeritas, & ira. Et est videndus Bobadilla lib. 1. Polit. cap. 3. num. 4. & Plato lib. 4. de legibus, ibi: Non [sect. 35] ideo Magistratus alicui dabimus, quod dives sit, aut huiusmodi quicquam possideat, aut roboris magnitudinem vel generis claritatem sed ei, qui positis legibus parebit maxime, & bac re caeteris in civitate praestabit. Quibus consonat text. in §. fin. Instit. de suspect. tutor. & in cap. bonae, el 2. de postul. Praelat. ubi Abb. notab. 12. siguanter inquit; Quod [sect. 36] eligentes non salvant conscientiam suam, eligendo illum, cuius plenam non habent notitiam. Quod recolit, & alijs ornat Mastrill. d. cap. 1. num. 68. & seqq. Mag. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 5. §. 2. pag. 25. ubi inquit: Que el Consejero ha menester mas ciencia, i experiencia, que cuerpo brioso, & Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 7. & 8. ubi tractat, De la edad, presencia, i aspecto de los Corregidores, & Ego eis addo Cornel. Gemmam. de. Natu. divin. Charact. qui inquit, eos qui imperitis officia Reipub. conferunt, metito a Persio [sect. 37] reprehandi satyr. 5. dum ait: Non Praetoris erat stultis dare tenuia rerum Ossicia, atque usum rapidae permittere vitae. Sambucam citius caloni aptaveris alto, Diluis Eleborum, certo compescere puncto Nescius examen, vetat hoc natura medendi. Navem si poscat sibi peronatus arator Luciferi rudis, exclamet Melicerta perijsse Frontem de rebus. Et non solum in officijs consultandis, verum & in reliquis negotijs, quae ad Principem referuntur (quae certe in hoc Senatu plurima, graviffima, & interdum periculi plenissima sunt) [sect. 38] eadem cura, fide, dexteritate, & Christiano zelo, ac libertate uti debent, scientes, quod [sect. 39] Principi non dulciora, sed optima sunt consulenda, ut Solon dicebat apud Diogen. Laertium, & quod ut Plin. inquit lib. 2. epist. 9. Licet fides in praesentia, quibus resistit, videatur offendere; deinde illis ipsis suscipitur, laudaturque. Vnde ille sapiens Rex Alphons. I. Aragonius, ut refert Anton. Panorm. lib. 4. comment. de reb. ab eo gest. eos Consiliarios charissimos sibi esse respondit, qui [sect. 40] eum non magis timerent, quam Deum. Nam melius est pro veritate pati supplicium, quam pro adulatione recipere beneficium, cap. nemo peritorum 81. 11. q. 3. Paul. de Castr. per text. ibi in l. 1. vers. Nec eos, C. de staruis & imagin. ubi notat, [sect. 41] adulationem in Consiliarijs Principum esse proditionis speciem. Cuius dictum sequi videtur Nicetas Choniatas lib. 1. annal. in Andron. Commen. dum ait, adulatorem pro detractore & caluminatore habendum esse; & pluribus ornat Simanc. de Repub. lib. 3. cap. 13. Gerson. 4. par. de remed. contra adulat. Consid. 7. Panvin. de visit. 2. par. quaest. 10. num. 101. Sebast. Medices, Vannozius, Harnisaeus, & alij, quos refert Dom. Valencuela cons. 99. num. 76. & seqq. vol. 1. & cons. 162. ex num. 49. vol. 2. & Ego tom. 1. lib. 2. cap. 1. in fine. Eoque respiciens Cassiod. lib. 8. var. cap. 9. inquit: Rarum [sect. 42] confidentiae genus est, interdum resistere contra vota Principis. Et in Ecclesiast. cap. 4. dicitur: Non esse verbum retinendum in tempore salutis, neque abscondendam sapientiam in decore suo. Et l. 1. tit. 13. par. 2. tractans, qualiter [sect. 43] quilibet vassallus debet procurare bonum sui Regis, inquit: Porendc debe catar mui de luene las cosas que son a su bonra, i a su guarda. i ser mucho ansioso a llegarlas i acrecentarlas, i las que fuere a su dano desviar las, i tollerlas. Quod adeo verum est, [sect. 44] ut in hoc insistere debeat, etia si in sua sententia solus permaneat, ut per Palaeot. de sacri Consist. consult. 3. par. q. 7. pag. 128. Nam ut inquit Plin. Iun. lib. 1. epist. 20. Praevaricatio [sect. 45] est transire dicenda, praevaricatio etiam cursim, & breviter attingere, quae sint inculcanda, & repetenda. Et ut uno verbo rem claudam, ita se habere Senator debet, ut agnoscat, secundum sententiam Limpridij in Alexand. Severo: [sect. 46] Meliorem esse Remp. & prope tutiorem, in qua Princeps malus est, ea, in qua sunt Amici Principis mali. siquidem unus malus potest a pluribus corrigi; multi autem mali non possunt ab uno, quamvis bono, ulla ratione superari. Et memoriae figat [sect. 47] illam elegantem oratione, quam apud Livium lib. 3. habuit Quintius Capitolinus cum Populo Romano effraenem in detrectandis Imperijs licentiam, & audaciam exprobrasset: His ego gratiore dictu alia esse scio, sed me vera pro gratis loqui, & si meum ingenium non moneret, necessitas cogit. Vellem equidem vobis placere Quirites. Sed multo malo vos salvos esse, qualicunque erga me animo futuri estis. Natura ita comparatum est, ut qui ad multitudinem sua causa loquitur, gratior eo sit, cuius mens nihil praeter publicum commodum videt. Nisi forte assentatores publicos, plebicolas istos, &c. Tertio, cum [sect. 48] legum ordinatio, quae ad meliorem Indiarum gubernationem expedire videntur, eidem Senatui commissa sit, ut pater ex ordin. 2. sup. num. 12. relata, & ex 12. & seqq. in noviter imppressis, in hoc quoque Consiliarij valde attenti, & circumspecti esse debent, ita ut eas tempori, & loco, sive provinciae, ad quam diriguntur, adaptent. Nam in tanta, ac tam varia clymatum, gentium, regionumque differentia, & distatia, [sect. 49] omnia omnibus aeque convenire non possunt, ut ipsae eaedem ordinationes praefantur, & dixi supra lib. 1. cap. 4. num. 92. & seqq. & cap. 14. num. 19. & plura salubriter hodie statuta, cras forte mutare expediet, ut prudenter advertit P. Ioseph. Acosta, omnino legendus, de procur. Ind. salut. lib. 3. cap. 4. pag. 289. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 10. num. 6. & 33. Callist. Remirez de lege Regia, §. 11. num. 26. & 26. ubi probat, [sect. 50] leges cuique provinciae diversas esse oportere, Andr. Gaill. lib. 2. observ. 10. n. 5. pag. 275. ubi ostendit, ex locorum diversitate, diversitatem etiam iuris induci, Goldast. in tract. de maiorat. Elect. Imp. lib. 3. cap. 1. ubi bene disputat, an aliqua lex per omnia uniformis in universo genere humano constitui possit, text. optimus ubi DD. in cap. 1. de constit. lib. 6. ubi probatur, lege generali diffiniri non posse, quod in varijs, & diversis provincijs servandum sit, eleganter Plutarch. relatus ab Eduard. Vestono in Theatr. vitae civil. lib. 4. cap. 12. ubi [sect. 51] ex fabula matris Lunae, que filiae vestem petenti, eam denegavit, ob id quod cum semper in perpetuo motu, sive mutatione versetur, nequaquam percipiebat, quomodo una tunica tot adversis & diversis formis aptari posset. Ad Rempublicam infert, quae similes mutationes patitur, & concludit: Ita omnino cum rebus in varias species se se componentibus, quo demu conversationis certo filo, aut qua facie sit conveniendum, diffiniri, aut statui minime poterit. Vnde non desunt qui existiment, in similibus casibus [sect. 52] satius esse, nullis scriptis legibus uti, sed omnia prudentis Gubernatoris arbitrio committere, qui ex temporum & locorum circumstanijs, quid probandum, & admittendum, quidve reprobandum, ac prohibendum, deliberet, ut constat ex his, quae in simili disputant Gregor. de Valencia 2. tom. disp. 7. quaeft. 5. de lege hum. punct. 3. col. 793. & 794. Salas in eodem tract. de legib. disp. 6. sect. 2. pag. 100. Mag. Marq. in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 17. §. 2. pag. 101. & seqq. Melch. Iun. in quaest. politic. q. 86. Camil. Borrell. de praestant. Reg. Cathol. cap. 3. num. 86. ubi probat, [sect. 53] quod Rex bonus melior est, quam bona lex. Quo forte respexit Cicer. lib. 3. de legib. dum dixit Magistratum esse legem loquentem, legem autem mutum Magistratum; & [sect. 54] aliqui Romani Imperatores, qui omnes leges & rescripta suorum praedecessorum abolere voluerunt, & ex solo arbitrio suo occurrentiu negotiorum dubitationes decidere, ut de Caligula narrat Sueton. in eius vita, cap. 15. cuius locum emendat, & nescio an recte, Alfons. Carranca in disp. de partu, cap. 2. §. 1. num. 244. pag. 122. & de Adriano Zipaeus de Magistrat. lib. 3. cap. 1. num. 5. pag. 163. & de Macrino Iul. Capitolin. in eius vita, ubi legimus, decrevisse, omnia rescripta veterum Principum tollere, ut iure, non rescriptis ageretur. Sed hoc tamen nunquam in quibuslibet Magistratibus, quantumvis gravibus, admissum est, nec admitti debet, quia [sect. 55] ut supradicti Auctores advertunt, & plenius caeteris Simancas lib. 4. de Repub. cap. 18. & lib. 9. cap. 7. Mastrill. de Magistr. lib. 3. cap. 3. num. 19. & seqq. & num. 138. Adam Contzen lib. 1. polit. cap. 23. num. 3. Menoch. de arbitrar. in princip. Dom. Valencuel. cons. 90. n. 21. & seqq. & cons. 92. num. 29. Magistratus le gibus vinciendi sunt, & non nisi parva ipsorum arbitrio relidquenda. Sunt [sect. 56] enim leges Reipublicae oculi, per quas rectus, aequus, & non titubans eius status cernitur, confirmatur, & dirigitur, ut inquit Imp. Leo Novel. 19. & teste Aristot. lib. 1. Polit. cap. 12. praestat eas dominari, quam unum quempiam ex civibus. Qui enim legem imperare iubet, is Deum iubet imperare: qui vero hominem, belluam adiungit. Cui addere licet plura alia, quae de praecisa legum in Rep. necessitate, tradit elegantissime Cicer. pro Cluentio, & praeter alios, qui de eis peculiares tractatus scripserunt, novissime Rithershusius ad Novellas ex pag. 120. Asonleville in Alphabet. curiosit. 2. par. fol. 105. Canonher. in aphorism. 1. tom. pag. 517. Quod [sect. 57] praecipue in remotis provincijs curandum esse, recte monet Contzen lib. 7. Polit. cap. 7. §. 5. pag. 537. in princip. Exemplum in nostris Indijs adducens, quia in illis Principum [sect. 58] iussa evanescunt, & ut a Patria, ita quoque ab aequitate recedere Praesides, & caeteri Magistratus solent, prout & graviter tradit Acosta ubi sup. pag. 290. Eman. Roderic. in quaest. regul. tom. 2. q. 99. art. 4. & de suis Indijs Orientalibus loquens Matteius lib. 12. circa fin. pag. 303. quorum verba retuli 1. tom. lib. 3. cap. 5. n. 39. & seqq. Et hanc difficultate gubernationis [sect. 59] in Regnis longe distantibus praesensit D. August. lib. 4. de Civit. Dei cap. 15. Soto de iustit. & iure lib. 4. q. 4. art. 2. D. Thom. de regimin. Princip. lib. 2. cap. fin. Sallust. Greg. & alij apud Chassan. 5. par. consid. 37. Pelagius de planct. Eccles. art. 62. cond. 6. & Dom. Madera de excell. Hisp. cap. 9. fol. 61. Quamvis Nicetas ausus fuerit affirmare: [sect. 60] Nihil esse, quin ab Imperatoribus emendari queat, nec ullum peccatum, quod vires eorum superet. Quapropter [sect. 61] semper in hoc supremo Consilio curatum est, provincias sibi commissas, iustis, sanctis, ac providis legibus, pragmaticis, provisionibus, epistolis, & instructionibus, rescriptis, ordinationibus, gubernare, prout res, & uniuscuiusque provinciae qualitas, & necessitas postulare visa est, & hoc ultra [sect. 62] alias leges Regni Castellae, & Legionis, quibus etiam uti debent, in casibus, in quibus peculiaris aliqua Indiarum constitutio eisdem non adversetur,ut exprsse dis ponitur in ordin. 14. Cons. Ind. & in alijs 1. tom. sched. impress. pag. 5. Quae ortum habet ex vulgari illa Doctorum sectentia, quae docet, [sect. 63] Regna, & provincias alijs accessorie unitas, & incorporatas eisdem ac illas legibus gubernari. De qua late per Bart. Bald. Castrens. & alios in l. si convenerit, la 2. §. si nuda, D. de pignorat. act. cum multis alijs, quos plene congessi d. 1. tom. lib. 3. cap. 1. num. 47. quibus nunc addo de nostris Indijs nominatim loquentes, Ioan. Orozcum in l. 2. D. de legib. num. 7. pag. 138. Burgos de Paz in l. 3. Tauri num. 451. Avendan. resp. 40. num. 7. Ioan. Garcia de expens. cap. 22. num. 22. Barbosa in l. haeres absens, §. proinde, D. de iudic. num. 143. Tusch. litt. V. conclus. 230. num. 22. & conclus. 242. num. 12. Gratian. discept. forens. cap. 9. num. 17. Pereira decis. 2. num. 1. Sesse decis. 113. num. 20. par. 2. Milanens. decis. 1. Leon decis. Valent. 2. num. 34. par. 1. Gizarel. decis. 43. numer. 23. & 29. Azeved. in l. 5. tit. 1. lib. 1. Recop. Aguirre in Apolog. de Reg. Portugal. num. 55. eleganter Claperius in centur. Fiscali, causa 1. q. unica, ex num. 13. ad 20. Christov. de Paz d. tract. de tenuta, cap. 39. num. 31. D. Carrasc. ad leg. Recop. cap. 1. n. 20. D. Valenc. cons. 146. num. 32. ubi non solum in legibus hoc procedere docet, verum & in consuetudinibus, nam & hae extenduntur ad loca noviter parta, vel creata, & accessorie unita, ex l. Seiae, §. tyrannae, D. de fund. instr. l. non tantum, §. Iliersibus, D. de excus. tut. cum alijs, quae ibid. adducit. Frequentior [sect. 64] autem ordinum quoad Indias expediendorum modus, ad schedulas Regias redactus est, quas rescriptis, vel epistolis Romanorum Imperatorum comparare possumus, de quibus agitur in toto tit. C. de divers. res cript. l. 1. D. de const. Princ. l. unic. C. de mandat. Princip. §. sed quod Principi, Inst. de iur. natur. Et non est dubium, quin [sect. 65] ex illis ius constituatur, tam ad ca sum, quem specialiter decidunt, quam ad alium, in quo eadem ratio, eaedemque circustantiae reperiantur, ut ex eisdem iuribus constat, & bene resolvit Angel. per text. ibi in l. ite veniunt, §. pen. D. de pet. haered. Platea in l. neque, C. de Decurion. lib. 10. gloss. & DD. in cap. 1. ne sede vacante, Lud. Gom. in reg. Cancel. 2. in prooem. pag. 13. Ioan. Gutierr. in l. nemo potest, num. 391. ad fin. D. de leg. 1. Matth. de Afflict. omnino videndus, decis. 128. num. fin. Ioan. Garcia ubi sup. Scribentes omnes de verb. iur. verb. Rescriptum, & verb. Epistolae, Burgos de Paz in prooem. ad leges Tauri, num. 451. & seq. Sachez de matrim. 1. tom. lib. 2. disp. 31. num. 6. Mascard. de probat. concl. 626. & eleganter disputans Mag. Marq. in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 30. fol. 186. & Dom. Valenc. cons. 83. n. 2. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 10. num. 60. Vtrum autem schedulae, [sect. 66] quae ad unam provinciam diriguntur, in alijs, etiam sub diversis Proregibus, vel Gubernatoribus positis, servari debeant, maior dubitatio est, inspecta praesertim earundem provinciarum (ut diximus) diversitate, & varietate. Sed adhuc praxis recepit, & hoc iure constanter & merito utimur, quod quemadmodum de persona ad personam in similibus casibus extenduntur, ut modo probavi, ita & de loco ad locum, vel de provincia ad provinciam, si earum constitutio, & finis, sew intentio, ad qua diriguntur, generalis sit, & aeque in omnibus provincijs observari, & practicari possint. Adeo ut hoc procedat non solum in schedulis favorabilibus, sed etiam in poenalibus bonum, & favorem publicum concernentibus. Et ut non sit necessarium, quod ad singulas provincias seorsum dirigantur (quamvis hoc in eiusmodi iussionibus frequentissime fieri solet) neque ut sint clausae, & incorporatae in aliquo volumine talis iuris municipalis, ut contra Paul. Castrens. in. d. l. 1. D. de constit. Princip. & alios, has limitationes facientes, & admittentes, constanter docuit gloss. per text. ibi in l. 3. §. Divus, ibi: Quia generalia sunt rescripta, D. de sepul. violat. gloss. verb. Italiae, in cap. 1. de temp. ordin. lib. 6. & ibi Dominic. Bart. in l. relegatorum, §. interdicere, num. 3. D. de interd. & relegat. & in l. quemadmodum, C. de agric. & cens. lib. 11. & in l. 2. §. exercitum, D. de his qui notant. infam. Bald. in. l. non sine, num. 5. C. de bon. quae liber. Ias. in l. civitas, num. 7. D. si cert. petat. & in l. 1. num. 13. C. de sacrosanct. Eccles. & in d. l. 1. num. 7. de constit. Princ. Felin. in cap. 1. num. 8. verb. Epistolae, de probat. Bart. Socin. cons. 44. col. 1. vol. 1. Paris de Puteo de syndicat. verb. Officialis, el 1. num. 14. Parlad. 1. quotid. cap. 10. num. 5. & lib. 2. cap. fin. 2. par. §. 5. & 5. par, §. 10. num. 16. ubi adducit bonum exemplum sumtum ex l. 41. tit. 4. lib. 3. Recop. cuius decisio loquitur, En el Adelantamiento de Leon, & adhuc in tota Hispania practicatur, Paz in prax. 4. par. tom. 1. cap. 4. num. 2. Ioan. Gutier. & plures alij ex sup. n. 62. relatis, Burgos de Paz in prooem. leg. Tauri, num. 453. Azeved. omnino videndus, in Rubr. tit. 14. de los Adelantados, lib. 2. Recop. Ant. Corsetus de potest. Regia, q. 22. n. 20. in tom. 16. tract. fol. 134. col. 1. Idemque dicendum in schedulis, vel epistolis ad aliquem Proregem, Praesidem, vel Gubernatorem directis. Nam [sect. 67] etsi nominatim cum eo loquantur, adhuc tamen, nisi aliud exprimant, a quocunque, qui ei in officio successerit, impleri & exequi possunt, & debent, ut expresse decisum est per sched. dat. Matr. 9. Decembr. ann. 1583. quae habetur 2. tom. impress. pag. 109. & ex iuris communis regulis sumitur, quae docent, unu semper, & idem censeri Tribunal, licet iudicum personae mutentur, l. proponebatur, de iudic. cap. si gratiose, de rescript. in 6. & rescripta [sect. 68] antecessoribus data, cum successoribus eorum etiam loqui videri, nisi specialiter alicuius ind ustria in aliquo peculiari casu electa videatur, cap. quoniam Abbas, de off delegat. ubi DD. cap. Pastoralis, §. praeterea, de offic. ordin. cap. sedes 15. de rescript. ubi Abb. Felin. in Rubr. eod. num. 3. & alij, quos refert Molina de iust. & iure, tract. 5. disp. 2. num. 6. Sanch. de matrim. lib. 8. disp. 27. a num. 6. Morla in empor. iur. 1. par. tit. 2. quaest. 21. n. 6. Covarr. in cap. quamvis pactum, 1. par. §. 5. Menoch. de arbitr. q. 68. n. 25. Puteus decis. 487. lib. 2. & Mandos. ad Reg. Cancell. 8. q. 8. & 10. quamvis iam ad omnem difficultatem vitandam in omnibus schedulis adijci soleat clausula illa: O la persona a cuyo cargo fuere essas provincias. Et vel ob hoc, [sect. 69] summa, ut dixi, maturitas, summumque consilium in his schedulis expediendis, seu legibus ferendis debet intervenire, quia ut recte consuluit Tacit. lib. 2. hist. Omnes qui magnarum rerum consilia suscipiunt, aestimare debent, an id quod inchoatur, Reip. utile, ipsis gloriosum, aut promtum effectu, aut certe non arduum sit. Et quemadmodum [sect. 70] leges utiles plus Reipublicae prosunt quam arma, secundum Valer. Max. lib. 2. cap. 9. de censor. nota, §. 1. ita erroneae, & inconsultae plus damni afferunt, quam homines occidere, ut graviter inquit, & probat Petr. Greg. lib. 10. de Rep. c. 5. n. 18. & plura alia de legum consultatione, novissime, & doctissime tradens P. Velazq. de opt. Princ. lib. 4. annot. 2. pag. 417. Neque huic malo obvia itur ex earum matatione, aut revocatione. Nam [sect. 71] etsi hoc non sit vituperandum, ubi id tepus, & necessitas publica exposcit, ut ostendit, cum alijs, Petr. And. Canonher. in Aphor. polit. 1. to. pag. 519. 547. 676. & 702. Ego sup. hoc tom. lib. 2. c. 30. ex n. 63. semper tamen, quantum fieri potest, excusandu est, propter damna quae inde sequuntur, de quibus dixi plura d.c. 30 ex n. 99. Et nunc addo, [sect. 72] vel ipsam variationis notam esse valde in Principibus, & in Senatoribus, quorum consilio eiusmodi leges fiunt, vituperabile, ut pluribus probat Ioan. Cochier in tract. de primar. precib. pag. 19. Burgos de Paz in prooem. leg. Taur. n. 283. Callist. Remir. de lege Regia, §. 11. n. 31. late & eleganter D. Valenc. d. cons. 83. n. 123. novissimus Perot. in tract. de constat. in abdicat. Magistr. c. 21. text. optin l. fin. C. de mod. mulctar. ibi: Aut erubescenda variatione iudicij pro arbitrio proprio immutandum esse, quod iusserint, l. quod iussit 14. D. de re iud. l. ex libero 15. D. de poen. Nam [sect. 73] quamvis legum initia semper aliquam difficultatem ostendant, atque adeo & vindicta commendentur, ut sacrae Scripturae exemplis docte probat Mag. Fr. Ant. Perez in Pentatheu. de fid. act. Apost. pag. 58. postea tamen usu faciles fiunt, & sunt similes [sect. 74] medicinae, quae omnis, ut inquit D. Hier. lib. 2. in Hierem; habet ad tempus amaritudinem, sed postea fructus doloris, sanitate monstratur: & teste Tacit. 2. annal. [sect. 75] Omnia, quae nunc vetustissima creduntur, nova fuere; inveterascet hoc quoque, & quod nuc exemplis tuemur, inter exempla erit. Nec omnia apud priores meliora; sed nostra quoque aetas multa laudis, & artium imitanda posteris tradet. Sed quoniam solent saepe in eodem Cosilio plures schedulae ad [sect. 76] Ecclesiasticos dirigi, & super negotijs Ecclesiasticis expediri, circa eas notare oportebit, leges quidem Principum secularium Ecclesiasticis postponendas esse, ut pie, & docte, post alios, advertit Petr. Gregor. lib. 3. de Rep. c. 7. n. 5. Anguian. de legib. lib. 2. cotr. c. 14. Nostros aute Pijssimos Reges, supremumque ipsorum Indiarum Senatum, se aliquando his negotijs immiscere, virtute Bullarum Apostolicarum, & universalis Patronatus Ecclesiastici, quod in eisde Indijs exercet, de quo late egi sup. lib. 3. c. 2. & 3. ita tamen, ut nunquam in eiusmodi materijs aliquid circa statuta iuris Pontificij, & S. Concilij Trident. mutent, aut novent, sive disponant, sed potius ut subditos suos ad meliorem, & sinceriorem ipsarum Ecclesiasticarum sanctionum dirigant, & adstringant, ipsasque coadiuvent, & sua auctoritate communiant. Quod [sect. 77] absque dubio, & semoto omni scrupulo facere possunt, ut tandem agnoscit Anguian. ubi sup. Georg. Cabed. omnino videndus, decis. Lusit. 87. par. 1. pag. 95. & eleganter P. Suar. de legib. lib. 4. c. 11. n. 11. & in tract. de immunit. Eccies. lib. 4. c. 2. n. 10. Et hoc adeo verum est, [sect. 78] ut quamvis in dictis schedulis loqui soleant, no per verbum Mandamos, sed per verba Rogamos i encargamos, adhuc sub inobedientiae poenis impleri ab Ecclesiasticis debeant, ut, post alios, observat Bobad. d. lib. 2. cap. 10. n. 60. cap. 16. n. 90. & cap. 18. n. 63. & 139. Na talia verba, ut ipse inquit, praeceptum inducunt; & Legislatori, quod fieri non vult, tantum prohibuisse sufficit, ut alias ait Imp. in l. non dubium, C. de legib. Quod notare etiam oportebit, pro censura cuiusdam pravi styli, qui his temporibus in dictis schedulis frequentatur, [sect. 79] quatenus Princeps ad ipsarum observationem multis poenis insurgit, & multis verbis hortatur, & aliquando iudignationem minatur. Nam hoc in sched. antiquis non ita frequens erat, quae ubi maxime aliquid stringere volebant, ita cavere solebant: De lo hazer assi me tendre de vos por bien servido, i de lo contrario por desservido. Quod mihi sufficere videtur, & ad imitationem antiquorum Impertatorum inductum, [sect. 80] qui rescriptorum suorum transgressionem sub hac tantum comminatione prohibebant: Quod secus factum fuerit, improbe factum erit; ut Livius testatur de lege Valeria loquens, & adijciens: Hoc satis validum vinculum legis visum fuisse, ut tum pudor hominum er at. Et recolit Scipio Gent. in tract. de secund. nupt. c. 6. pag. 34. ad idem expendens l. & si quis: 4. §. Divus autem Martius, D. de relig. & sumt. fun. cui addere licet text. in princip. Inst. de fideic. haered. ibi: Sed sila fide, & pudore eorum, qui rogabantur, continebantur, iunctis alijs, quae adducit noster Ant. Pichard. ibid. n. 2. [sect. 81] Indignationis autem Principis poena quae sit, & quando incurratur, late post plures alios, quos refert, tradit Farin. ominio videndus, 1. tom. crim. q. 19. num. 34. & Menoch. de arbitrar. cas. 320. num. 5. & cas. 365. num. 4. Qvarto, ob eandem superioritatem, sive supremam potestatem eiusdem Consilij, de qua supra loquuti sumus, ad eum privative in prima instantia remitti iubentur, tam in possessione, quam in proprietate, [sect. 82] causae omnes, quae Commendas Indorum concernunt, & mille ducatirum quantitate in reditibus annuis excedunt, ut late dixi, & tractavi sup. lib. 2. c. 28. & 29. ex quibus, quae ad hunc articu lum perinent, peti poterunt. Et etiam Residentiae, & Visitationes Gubernatorum, Correctorum, & Auditorum, iuxta ea, quae habes sup. hoc lib. c. 8. Aliae vero lites, ut etia dixi sup. hoc cap. n. 14. Regalibus Cacellarijs in Prima & Secunda Instantia terminandae relinquuntur, & solum ad dictum Senatum [sect. 83] per viam Secundae Supplicationis aditus patet. De qua quidem Secunda Supplicatione in communi, & pluribus quaestionibus utilibus, & practicabilibus, quae se se circa eam offerre solent, in nostro Promtuario, Deo dante, latius agemus, circa tit. 20. lib. 4. Recopil. Nunc vero ad eius praxim in supremo Consilio Indiarum calamum contrahendo, animadverto, de ea reperiri plures schedulas Regias in. 2. tom. impress. pag. 49. & seqq. ex quibus, & alijs novioribus, formantur 13. leges in summar. Recop. leg. Indic. lib. 4. tit. 15. & iuxta earum decisionem, & signanter observata a Paz, omnino videndo, in sua praxi tom. 2. 7. par. cap. unico, ex n. 51. Villadiego in Polit. c. 4. n. 237. fol. 77. & Ioan. Haevia in Curia Philip. 5. par. §. 5. Segunda Suplicacion, ex pag. 779. ad 787. Haec tantum, quae sequuntur, notanda se offerunt. Primum quod in Audientijs Indiarum, interposita Secuda Supplicatione, non supersedetur execurioni, prout in Hspania, quin potius Regales Audientiae possunt suas executorias expedire cum fideiussione, vel sine ea, prout sibi de in. re visum suerit, per schedul. 19. April. ann. 1583. Secundum, quod in causis possessorijs nunquam admittitur Secunda Supplicatio, ut disponit l. 13. Imp. Carol. V. inter editas ann. 1542. Tertium, quod ut sit locus Secudae Supplicationi in causa proprietatis, proprietas decem mille aurea pondera olim tagere, vel excedere debebat, licet nunc sufficiant, Seis mil pesos ensayados de a 450. maravedis cada uno, quae efficiunt octo millia ducatorum, ut habetur in sched. & ordinat. d. summar. l. 1. Quartum, quod qui apud Audientias Indiarum Secundam Supplicationem interponit, debet coram Rege ad eam prosequendam comparere, & se praesentare intra metam unius anni a die notificationis sententiae; quod tamen postea per schedul. dat. Matr. 24. Sept. ann. 1621. ita temperatu est, ut annus hic utilis sit, hoc est, Que corra desde el dia que se hiziere a la vela la Flota, o Armada, que de la tal Provincia saliere para estos Reinos. Et pariter, meo iudicio, excusari debebit supplicans, si alia iusta impedimenta probaverit, qualia sunt ea, quae in simili recensentur, & admittuntur a Paul. I.C. in l. qui commeatus 14. D. de re milit. Quintum, in Supplicationibus Secundis Indiarum, supplicans relevatur a poena, & fideiussione mille quingentarum duplarum, ut disponitur in sched. & ordinat. antiquis, & novissime per d. sched. 13. Febr. ann. 1620. ibi: I en quanto a las doblas que pone la lei de Segovia, no se haga novedad en los pleitos de las Indias, sino que ve guarde la costumbre que basta aqui se ha tebido de no llevarlas: ea forte ratione, ut facilior esset hic recursus ad Regiam personam de Audientijs Indiarum. Quod tamen, quia operabatur ut multi Secundam Supplicationem iniuste, & frivole interponerent, cautum est nuper per schedul. Matr. 30. Mart. ann. 1629. ut poenam mille ducatorum incurrat, qui in causa, in qua ita supplicaverit, succubuerit, tertia parte Regiae Camerae, tertia litiganti, alia tertia iudicibus applicata. Non [sect. 84] tamen oermittitur dictis Audientijs directe, neque indirecte declarare, utrum sit locus Secundae Supplicationi, vel non, sed quomodocunque pars illam interposuerit, debent processum originalem ad Senatum remittere, eius copia, supplicantis expensis, ibidem retenta, & partibis citaris ad comparendum in dicto Senatu, ut dispositum fuit per cap. epist. Matrit. 17. Ianuar. ann. 1611. ad Limensem Audientiam scrioptae, quod refert aliam sched. idem iubentem, dat. Ventosillae 26. Maij ann. 1608. & damnat ssylum eiusdem Audientiae, quatenus, ubi sentiebat locum Secundae Supplicationi non esse, acta originalia dare, vel remittere recusabat, & solum copiam concedebat, citata ad eam deducendam adversa parte, non autem ad prosecutionem supplicationis. Per quam tame epistolam non tenentur [sect. 85] Audientiae, partem, quae sententiam obtinuit, fideiussionis onere gravare, sive iuste, sive iniuste Secunda Supplicatio interposita fuerit, hoc enim, ut antea, iudicum arbitrio relinquitur, ut supra dixi per sched. ann. 1583. quae refert idem observari in Regalibus Cancellarijs Pintiana, & Granatensi, & casus omissus remanet in dispositione iuris communis, l. si vero, §. de viro, D. solut. matr. cum vulgat. [sect. 86] Superfluisque cautionibus nova lege expresse eas non requirente, aut iubente, quis gravari no debet, l. haec stipulatio, §. Divus, D. ut legator. quam bene explicat, & ornat Vincent. de Franch. decis. Neapol. 8. n. 2. quod notandum cesui, quia Limae acriter super hoc articulo disceptatum fuit in causa D. Marianae de Vlloa, uxoris D. Ant. Cabrero, cum D. Maria de Sotomayor & Moscoso, super quadam Commenda de los Guambos. Per noviorem tamen sched. dat. Matrit. 7. Iunij ann. 1621. permissum videtur: [sect. 87] Que donde claramente constare, que no ai valor para Segunda Suplicacion, no la admitan las Audiencias, ex qua schedul. designatur l. 7. in. d. summar. Recop. leg. Ind. lib. 4. tit. 15. Et quid dicendum sit de Secunda Supplicatione in causis coeptis ante iudicem generalem bonorum defunctorum dixi sup. hoc lib. cap. 7. n. 14. & seqq. Atque haec sane ita procedunt, & practicantur in litibus coeptis in Cancellarijs Indiarum, de quibus Secunda Supplicatio interponitur. Caeterum [sect. 88] si coeptae fuerint in eodem Indiarum Senatu, ut aliquado contingit, tunc quia in suo genere supremum est, & aequale supremo Consilio Castellae, ut supra probavi, poena mille quingentarum duplarum etiam contra Fiscum, & reliqua omnia ad unguem observari solent, & debent, quae leges Regiae disponunt, & praecipiunt in d. tit. 20. lib. 4. Recop. & ita quotidie practicatur, & expresse, ex ratione supremitatis, sive superioritatis dict Consilij, agnoscunt Suar. de Paz in d.c. unic. n. 58. & Villadiego d. cap. 4. fol. 77. vers. I en las causas graves que se comencaron en el Consejo supremo de las Indias &c. Qvinto, ex eadem eiusdem Consilij praestantia, & superioritate, infero, [sect. 89] ad illud, & non ad Regium Senatum Castellae per viam violentiae recurrendum esse in omnibus causis, & negotijs res Indicas tangentibus, quae in Hispania tractari contigerit, in quibus Illustriss. Nuntius Apostolicus, sive alius quilibet iudex Ecclesiasticus, litigantes gravaverit. Nam in cap. 4. ordin. d. Consilij, & in sched. 14. Iul. ann. 1561. quae habetur in 1. tom. impress. pag. 3. aperte cavetur: Que no puedan ser inhibidos del Consejo Real de las Indias por ningun juez Eclesiastico en los negocios que trataren; i puedan para ello despachar las provisiones necessarias, i las ordinarias para alcar las fuercas en los pleitos de Indias, de que en estos Reinos se conociere: quae schedula posterior fuit cuida actui anni 1555. qui reperitur inter acta Consilij Castellae, act. 18. fol. 6. ubi dici videtur: Que su Magestad a consulta del Dotor Ribera mando, que el Consejo de Indias no se entrometa a conocer de fuercas. Nam hoc nescio quo praetextu, vel occasione dictum fuerit. Illa vero schedula in contradictorio iudicio obtinuit in causa cuiusdam Licetiati Montani, & per Consilium Camerae, ut in eius margine dicitur, & magna cum deliberatione edita fuit, & praecisam observatione suae decisionis iniungit: Al Presidente, i los del nuestro Consejo Real de estos Reinos, i a los Presidentes, i Oidores de las nuestras Audiencias, i Alcaldes de Corte, &c. Id quod absque dubio esse videtur, cum hic idem recursus in partibus Indiarum concessus sit Regalibus Cancellarijs, quae eidem Consilio subordinantur, ut dixi sup. hoc lib. 4. cap. 3. num. 35. & seqq. iunctis pluribus, quae de vi & potestate argumenti de minori ad maius, & a maioritate rationis congerit Alvar. de Velasco in axiomat. iur. litt. A. num. 462. & seqq. Sed nihilominus cum eiusmodi casus raro in Hispania contingere soleant, & anno superiore 1636. causa verteretur super bonis, & spolio cuiusdam Equitis Hierosoly. mitani D. Ioan. Guiral, qui virtute cuiusdam fideiussionis, Indiarum Senatui, cuiusdam summae debitor erat, & Dom. Nuntius Apostolicus in ea se immiscuisset, Senatusque eius Notarium ad faciendam relationem vocari iussisset, tam ipse Notarius, quam Dom. Nuntius hoc, veluti rem novam, recusarunt, & Regium Castellae Senatum adeuntes, de novitate questi sunt, & in illo, & non alibi, relationem faciendam esse, allegarunt, & intentarunt. Quod cum ibidem plausibiliter receptum esset, quasi in hac Curia Regia nullus alius Senatus pro eiusmodi violentijs adiri posset; tandem competentia iuridictionis formata fuit, & in gravi consessu ad tales causas decidendas designato, in favorem Cosilij Indiarum, prout iuris & rations erat, declaratum. Eius partes strenue defedente, & praedicta, & alia docte allegante, Dom. D. Laurentio Ramirez de Prado, ex Equestri Militia Divi Iacobi, eiusdem Senatus dignissimo Consiliario, cuis saepe in his Commantarijs mentionem feci, qui pariter folita dexteritare respondit ad tex. qui in contrarium nimis ponderabatur de l. 1. cap. 9. tit. 2. lib. 9. Recop. Donde se manda, que las fuercas de las causas del Consejo de Hazienda se vean, i determien en el de Castilla. Nam id ex eo procedit, quod haec duo Consilia pro uno, atque eodem censentur, ut ex eorunde ordinationibus constat, & ideo electi ad Co silium de Hazienda, i Contaduria iurant in supremo Senatu Cassellae, Commixtos Senatores habent, & antea vnus tantum Fiscalis in utroque Senatu deserviebat, quae omnia non ita procedunt in Consilio Indiaru. Et acta dictae compententiae reperies in eius ordintionibus noviter imperssis post finem tabulae. Sexto, & ultimo, ex eisdem principijs inferri potest decisio ad aliam quaestionem qua movet, & disputat Christoph. de Paz d. tract. de tenuta, c. 39. per tot. Videlicet, [sect. 90] an in dicto supremo Consilio Indiarum, iudicium, sive remedium Tenutae, de quo agit l. 9. & 10. tit. 7. lib. 5. & l. 5. tit. 19. lib. 4. Recopil. intertari & terminari possit, pro maioratibus in provincijs earumdem Indiarum institutis, & constitutis, quorum Praetensores in Hispania forte resideant, & sui iuris probationem incontinenti offerant, vel saltem intra tempus quinquaginta, vel octoginta dierum in dictis legibus assignatum. Quae quaestio primum mota fuit in emergeti causa Ducatus de Veraguas ann. 1578. & nunc nuper ann. 1635. maiori studio ad incude revocata, in alia, super Marchionatu del Valle, inter Excelletiss. Duce & Ducissam de Terranova pro una parte, & marchione de Fromista ex alia: & in utroque casu plures doctissimi, & integerrimi Iudices ex utroque Consilio Castellae, & Indiarum assignati fuerunt, & dictum Remedium in dictis Maioratibus, & in dicto Consilio Indiarum locum non habere tandem maiori suffragiorum numero pronuntiarunt, & partes litigantes ordinarij possessorij iure experiri debere declararunt. Moti (ut apparet) ex fundamentis, quae adducit Paz d. cap. 39. ex num. 5. ad 22. quae omnia in id tendunt, quod dictum remedium extraordinarium sit, & per illas leges dumtaxat Castellae Senatui concessum, ut ipfarum verba ostendunt, quae absolute & geminate dicunt: En nuestro Consejo, En el nuestro Consejo, quod per anthonomasiam, & ex ip ipsorum Legislatorum intentione pro Castellano accipiendum videtur, prout & DD. de hac materia tractantes communiter inrelligunt, praecipue Molina lib. 3. de primog. cap. 13. num. 1. ibi. In Regio, ac summo Regnorum Castellae Senatu: alter Molina de iustitia & iure, tract. 2. disp. 637. & 638. Covarr. in pract. cap. 23.. num. 8. & Gutierr. lib. 2. pract. quaest. 88. ibi: In Regio, ac supremo Castellae, Consilio; & ibi; Vt determinatio supermi Consilij, &c. Necnon eo, quod angustiae temporis ad quas dictae leges hoc remedium reducere voluerunt, & rationes quibus nituntur, mairatibus adeo distantitibus & in partibus ita remotis probatione requirentibus, aptari posse non videntur, nec de loco ad locum extendi, [sect. 91] cum ordinatoriae sint, & non decisoriae, iuxta communem distinctionem Bart in l. cuntos populos, numer. 15. &. 16. C. de summ. Trinit. Gregor. Lopez per text. ibi in. l. 15. tit. 14. par. 3. cu alijs late adductis ab Alderano Mascard. in tract. de statut. concl. 7. num, 1. 57. & 74. Parlad. lib. 2. quotid. cap. fin. par. 1. §. 11. num. 13. & Gralsis de effect. clericat. effect. 2. numer. 135. Sed sine praeiudicio rei a tot, ac tanris Pa. tribus iudicatae, [sect. 92] cui summa semper reverentia debetur, l, filius D. ad. leg. Cornel. de fals. ibi: Sic inveni Senatum iudicasse, cum alijs traditis ab Affict. decis. 96. num. 11. & decis. 383. num. 8. Menoch. cons. 501. num. 34. lib. 6. Honded. cons. 61. num. 1. lib. 1. Peregrin. cons. 5. num. 3. vol. 2. Cavalcan. decis. 44. num. 1. par. 1. Gama decis. 33. num. 2. & decis. 228. num. 1. Vincent. de Franch. decis. 81. n. 2. par. 1. & Ego late in 1. to. lib. 2. c. 24. n. 67. Si quis voluerit pro contraria parte certare, decem non ineffcacia argumenta reperiet apud eundem Christ. de Paz d. cap. 39. ex num. 23. ad. 36. Quibus licet respon dere conetur ex eodem num. usque ad eiusdem capitus finem. Semper tamen urget, & urgebit, Indiarum Confilum esse, & fuisse supremum ab origine suae erectionis, ut saepe in hoc capite dixi, & a Consilio Castellae ob commodiorem causatum expeditionem, sed cum eadem tamen potestate, & auctoritate divisum. Et ita in in causis sibi tangentibus Consilij quoque appellatione absque dubio venire, licet dictae leges de solo Castellano, de quo tunc meminerunt, loquutae videan tur. Nam [sect. 93] cum Indico omnia iura, & esse ctus Consilij & quidem supremi competant & conveniant, nulla est ratio, cur ab eiusdem nominis comprehensione excludatur, l. 1. §. quod autem, D. de aleae, Surd. cons. 308. num. 3. l. 4. §. tories. D. de damn. infect. cum aijs late traditis a Tiraq. in l. si unquam. verb. Libertis, num. 2. Honded. cons. 105. num. 13. lib. 1. Cephal. consil. 149. num. 14. & Franc. Beccio consil. 57. num. 13. Et ut daremus. non fusse a Castellae Senatu separatum, neque eius partem reputari debere, sufficeret, quod adinstar illius creatum fuerit, & veluti in eius locum subrogatum ad causas sibi commissas, ut [sect. 94] omnis illius inrisdictio, tam ordinaria, quam ratione officij delegata, & etiam privilegiata concessa esse videretur, ut late, & docte docent & probant Abbas in cap. verum, num. 9. de foro competenti, Felin. in cap. eam te, num. 17. de rescript. Oldrad. consil. 300. per totum, Decius cons. 128. a num. 1. Barbos. in l. quia tale, num. 1. D. solut. matrim. & in l. si longius, in princip. num. 44. D. de iudicijs, Menoch. consil. 158. Suarez de legibus lib. 8. cap. 15. a num. 1. & num. 9. & seqq. & Sanchez de matrim. lib. 8. disp. 2. num. 10. Maxime cum subiecta materia nullam contineat repugnatiam, nam [sect. 95] licet maioratus in Indijs constituti esse dicantur, si tamen qui eorum successionem praetendunt, in Curia Regis existunt, & in ea litigare volunt, & probationes intra tempus tenutis praefixum sufficienter praetare, quid vetat, quominus in proprio suo Consilio audiantur, & hoc tentuae remedio cocesso vassallis Regum Castellae, & Legionis fruantur? & iure, ac legibus istorum Regnorum iudicentur, quas ad provincias eis accessorie unitas pertinere sup. cap. praec. abude probavimus. Quemadmodum ad easdem, absque ulla haesitatione, aut declaratione extensa fuit decisio l. 45. Tauri, quae est l. 8. tit. 7. lib. 5. Recopil. & de tranferenda ipso iure per legis ministerium civili possessione in vocatum ad successionem maioratus pertractat, quae possessio est basis & fundamentum tenutarij iudicij, quod postea ad meliorem Taurinae legis executionem a D. Imper, Carolo V. ann. 1543. introductum fuit, cum iam antea ab anno 1524. Consilium Indiarum creatum fuisset, ut supra retulimus, cuius si tenutariae leges specificam mentionem non fecerunt, ea forsan de causa fuit, quia de maioratibus Indiarum non meminerunt, utpote ita distantibus, & raro contingentibus, ut eorum successores in Curia Regia ad litigandum concurrant, tempore quo vacare contigerit, l. nam ad ea, cum vulgatis, D. de legibus. Vel quia satis habuerunt Consilij nomen indefinite exprimere, quod etiam in Consilij Indiarum verificari potest, cum eius ordinationes ita saepe illud appellent, atque designent: El dicho muestro Consejo tenga la jurisdicion suprema de todas las nuestras Indias. Sub qua concessione, quilibet casus, seu gradus congitionis, & iurisdictionis quamtumcuque magnus, & arduus excogitari possit, copreheditur, cum per ea Princeps ipsum Senatu sui loco constituere videatur, [sect. 97] & ille propria Principis personam, & iurisdictionem repraesenter, ex traditis a Carol. de Grassal. lib. 1. Regal. Franc. iure. 12. Afflict. Decis. 120. num. 6. Craveta consil. 144. num. 20. Roland. consil. 70. num. 17. lib. 1. Mastrill. de Magistrat. lib. 5. cap. 8. & decis. 261. a num. 2. Grivell. decis. Dolana. 72. num. 25. Ponte de potest. Proreg. tit. 12. num. 18. Cabed. decis. 212. num. 1. & Azeved. in. l. 1. tit. l. lib. 4. Recop. gloss. 1. num. 2. # 5 D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM OCCIDENTALIVM Ivre, sive Gvbernatione LIBER QVINTVS, ET VLTIMVS. In quo de Regalibus Indiarum. # 1 CAPVT PRIMVM, et vnicvm. In quo de Metallis, Salinis, Thesauris, Vectigalibus, Tributis, Poenis, Commissis, Officijs vaenalibus, & alijs iuribus, & reditibus Regijs Indiarum tractatur. Et de Officialibus, & Ministris, eisdem colligendis, administrandis, & calculandis praepositis. SVMMARIVM CAPITIS primi, et vnici. -  1 SPACIVM laxum res magna desiderat. -  2 Metallum unde dicatur, & quid hoc nomen significet, & comprehendat? & Autores qui de metallis scripsere. -  3 Metalla omnia ex sulpbure, & argento vivo proccedunt. -  4 Lapidicinae regulantur ex natura metallorum. -  5 Metalla vivere, & animamvegetativa habere, ut plantas, aliqui tradunt, qui referuntur. -  6 Metalli vox coprehendit omnia, quae sub terra effodiuntur. -  7 Margaritas metallum esse, & metalli appellatione ventre, tradit Alphons. Carranca, qui reprobatur. -  8 Margaritarum natura, & creatio, remissive. -  9 Margaritae, & quaelibet alia pretiosa, quae ex mari extrahuntur, sunt de Regalibus. Res Fisci est, ubicunque natat, ibidem. -  10 Hispania abudat metallis, praecipue auri & argenti. -  11 Indiae Occidentales, & praecipue Regio Peruana, multis, & ditissimis metallis, aurique, & argenti fodinis abundant. -  12 Reges Hispaniae, vel ex confessione aliarum nationum, sunt absoluti domini divitiarum totius orbis, & in eis Romanos excedunt. -  13 Divitiae immensae quae ex Indijs Occidetalibus in Hispaniam asporatatae sunt? ex relatione variorum Auctorum, & quae per incuriam nostram ad extraneos effluxerint? -  14 Potosiesis Argenti fodina sola quot milliones reddiderit? -  15 Regum Hispaniae divitias inexhaustas appellat Marchatius, & quare? -  16 Euphormionis, sive Barclaij mendaciu convincitur, dum mendaces esse Hispaniae divitias dicere audet. -  17 Monarchia Hispaniae quantum incrementum acceperit ex accessione, & divitijs Indiarum Occidentalium. -  18 Argenti nomine in Peru, & alibi aurum, & aliae divitiae comprebendi solent. -  19 Minerae, & metalla omnia sunt de Regalibus, & non veniunt ingenerali cocessione. -  20 Metalloru, & thesaurorum investigatores sunt utiles Reip. & favendi, & quare? Metallarij sibi ipsis danosi, pauperes, & sor did esse solent, & alios divites faciunt, ibid. -  21 Metallarijs plura privilegia concessa sunt, & concedi debent. -  22 Metalorum, & fodinarum inventores quid fisco praestare debeant de iure Comuni, Regio, & Indiarum? -  23 Minerae omnes inindijs ab omnibus quaeri, & laborari possunt, quinta partemetallorum Regi praestita, & reservata, & aliquando decima, vel vicesima, ex privilegio. -  24 Indos quintam partem omnium rerum Regi Hispaniae praestare, quo sensu dixerit Ioan. Metellus. -  25 Decima Ecclesiastica debetur Regi in Indijs ex metallis, licet eam non exigat. -  26 Quintum ex metallis Regi absque ulla expensarum deductione praestandum est, & quare? -  27 Metalla veniunt fructuum appellatione. -  28 Metallorum iura, & vectigalia, quae apud varias nationes persolvuntur, & qualiter minerae sub hoc onere primo occupantibus acquirantur? remissive. -  29 Quintum debetur etiam Regi ex margaritis, smaragdis, & alijs gemmis Indiaru. -  30 Minerae omnes Indiarum privatis relictae sunt, excepta argenti vivi Huacavelicae, quae in Regia Corona incorporata est. -  31 Huancavelicensi argento vivi fodina quo pacto a Rege metallarijs fruenda concedi soleat? -  32 Pactum ut metallarij Regij, & non alij sub iusto pretio metalla, quae extraxerint, vendere cogantur, validum est. -  33 Fiscus in metallis, & salinis habet privilegium ut ea pro iusto pretio sibi sumere possit, & caeteris emtoribus praeferatur. -  34 Salinae omnes ubique ad Regalia Principum pertinent, & quid in Indijs? -  35 Salinae Peruanae communes esse iussae sunt, & quare? -  36 Thesauri, & bona vacantia, & pro derelicto in naufragijs, vel alibi habita sunt de Regalibus, & qualiter applicentur de iure communi, Regio, & Indiarum. -  37 Thesauri reperti in adoratorijs, vel sepulchris antiquis Indorum, qualiter acquirantur, & dividantur? -  38 Monumentis, & sepulchris vasa aurea, & argentea, vestes, & alia pretio sa inferre, Indorum, & aliarum gentium mos fuit, & an id facere peccatum sit, & Auctores qui de hoc agunt. -  39 Sepulchra mortuorum etiam infidelium aperire ad quaerendos thesauros in eis reconditos anliceat? & Auctores qui de hoc agunt. -  40 Sepulchra maiorum suorum aperiri, & excavari Indi dolebant, & quid de thesauris in eis reconditis senserit Episcop. cbiapensis, & Domin. Arumaeus, & alij. -  41 Huacas, vel sepulchra Indorum aperire, & divitias ibi reconditas extrabi posse, quibus conditionibus permissum sit, vel permitti possit? -  42 L. omnia 5. C. de paganis, l. 3. §. si in locis, D. de iure Fisci, & §. the sauros, Inst. de rer. divis. ponderantur, & illustrantur. -  43 Cassiodori elegans locus expenditur pro licentia quaerendi thesauros in monaumentis, cessante cadaverum iniuria. -  44 Dom. Arumaeus notatur, pro gravi nota, qua Hispanos inurit ob thesauros, quos quaerunt in sepulchris Indorum. -  45 Romani plurimos Iudaeos eviscerarunt ad quaerendum, & extrahendum aurum, quod in visceribus condid sse putarunt. -  46 Tributa Regiae Coronae incorporata ex Comendis Indorum efficiunt aliud Regale Indiarum. -  47 Novenas duas decimarum partes babent in Indijs nostri Reges, & sched. de eis agentes. -  48 Alcavala vectigal quo iure, & qualiter ad Indias extensum sit? & num. seqq. -  49 Privilegium non solvendi vectigal, quod dicimus Alcavala, alicui concessum, an eidem in Indijs servandum sit? -  50 Alcavalae in Indijs suaviter exigi iussae sunt, & per civitates administrari, & in capita reduci, sive por encabecamiento. -  51 Lucra vera Principis sunt, quae vassalli laeti offerunt, & durationem promittunt, ex Cassiod. -  52 Portoriu, sive ius delos Almoxarifazgos, est de Regalibus, & quale sit, & qui de illo agant? -  53 Almoxarifazgo vox quid significet, & unde derivetur? -  54 Almojarifazgo de las Indias magnos reditus pendet, & quotidie augentur, & leges, & sched. Regiae, quae de eo agunt. -  55 Almoxarifazgo vectigal pro tuitione maris, & navigationum Regi praestatur. -  56 Averiae vectigal quid sit, unde dicatur, & quare institutum? & sched. de eo agentes. -  57 Damna quae merces in navigatione recipiunt, cur dicta fuerint Averias? -  58 Mercium traiectitiarum valor quomode aestimandus sit ad solutionem vectigalium de almoxarifazgo i Averias? -  59 Merces iuxta regestum aestimandae sunt, & non nisi ex causa ad hoc aperiendae, evolvendae, & intrinsecus inspiciendae, & quare? -  60 Mercatura, & negotiatio tam terrestris, quam navalis Reipub. utilissima est, atque adeo magnis semper favoribus, & privilegijs donata, & donanda. -  61 Navigantes non debent vexari, nec nimis afstigi a publicanis, dum portus appellunt, ex Cassiod. -  62 Publicani, & alij officiales vectigalia maritima, vel terrestria exercetes, & exigentes semper crudeles, & tyrani reputati sunt, ex Cicer. D. August. & alijs. -  63 Mercatores semper student in fraudadis Regis iuribus, & vectigalibus. & qualiter eis obviam itum sit? & num. seqq. -  64 Merces multae, arma, & aliae res pretiosae exportari prohibentur ratione publicae utilitatis. Et de legibus, & scheduli Regijs, quae de eis agunt. -  65 Aurum, & res pretiosae a barbaris nationibus erui debent, non ad illos exportari, ex Cicer. & alijs. -  66 Mercium traiectitiarum professio seu regestum, quare, & qualiter fieri a navigantibus debeat? -  67 Regestum, vulgo Registro, quid significet, & unde dicatur? -  68 Visitatio navium, & mercium ad effectu exigendi vectigalia Regia, earumque ad hoc sequestratio, qualiter fiat? -  69 Aduanae ubi merces reconduntur, quare institutae sint, & unde dicantur? -  70 Registri mercium traiectiarum petendi, & faciendi causa finalis est onerum, & ve. ctigalium solutio. -  71 Registricura, & integritas, & mercium prohibitaru traiectio, quanta cura, & qua severis poenis in navigatione Indiarum statuta fuerit, & quare? & schedulae de hoc agentes. -  72 Commissarum mercium ex capite de contravando, vel ex alijs causis ius, & quaestus est de Regalibus, & in Indijs valde pingue, & considerabile. -  73 Commissorum materiam Auctores qui tractant, & plures quaestiones ad eam cocernentes, referuntur, remissive. -  74 Contravando vox quid signisicet, & unde dicatur? remissive. -  75 Vectigaliu defraudatio, & usurpatio semper magna est, non obstante tot legum, & ministrorum cura, & cautela. -  76 Cautelae quo plus, ibi saepe plus fraudis esse solet. -  77 Publicani, & officiales Regij saepe solent fraudibus vectigalium, & mercium comissa rum ob privatum commodum connivere. -  78 Officiales Regij, qui comissas merces, vel vectigalia, iuste Regi dibita, non apprebedunt, & exigunt, qualiter peccent, & ad restitutionem teneantur? -  79 Vectigalia, & alia iura Regia, quando, & qualiter debeantur, & solvi debeant in foro conscientiae a mercatoribus, & navigantibus etiam non requisitis? -  80 Poenas rerum com nissarum, vel alias per leges, & ordinationes impositas, iudices or dinarij moderari, aut arbitrari non debent, & quare? & quid in supremo Senatu? -  81 Fiscus ingentes quaestus facit in Indijs ex vectigalibus, commissis, & confiscationibus. -  82 Fiscus quasi viscus, quia omnia capit, & ligat ex Poeta Anglo, & alia de nominibus Fisci. -  83 Confiscationu ius, sive poenarum, quae dicuntur de Camera, materia, & qui de eaagunt? -  84 Poenae de Camera quomodo in Indijs ad ministrentur? -  85 Terrarum, montium, pastuum, & aquaru publicarum distributio, & concessio est de Regalibus, & in his Princeps suam intetionem fundatam habet, & qui de hoc iure agant? -  86 Agrorum, montium, pascuorum, & aquarum dominium, qualiter in Corona Regia incorporatu sit in provincijs Indiarum? -  87 Incae, sive Ingae Peruani erant absoluti domini agrorum, & montium, ac pascuorum sui Regni. -  88 Terrae, montes, pascua, & aquae Indiarum, qualiter olim distribui solerent, & hodie distribuantur? -  89 Agros provinciarum subactarum quomodo Romani olim subbaliare, vel assignare solerent? -  90 Tributu imponere super vineis Peruanis contra prohibitionem plantatis an iustum sit? -  91 Agrorum Indiarum concessiones gratuito, sive ambitiose a Proregibus factae, irrit ari possent. -  92 Agrorum communium possidendorum, vel rum pendorum, & colendorum licentias solus supremus Princeps concedere potest. -  93 Princeps, ubi sibi visum fuerit, potest cogere privatos ad exbi benios titulos, & mensuras agrorum, quos possident, & iubere, ut de novo remetiantur. -  94 Agrorum & pascuorum quadragenarij, vel alias antiqui possessores, super illis facile inquietari non debent, & epist. Trajani ad hoc. L. ult. C. de fund. patrimon. lib. 11. explicatur, & illustraiur, ibidem. -  95 Possessores antiqui agrorum olim comunium eis facile privandi non sunt, sed ad compositionem admittendi, & alijs licitatoribus praeferendi. -  96 Conquisicores, & incolae antiqui Indiarum in earum agris remunerarsiussi sunt. -  97 Agri publici an sub ea conditione laicis privatis concedi possint, ut in Ecclesiam, vel Ecclesiasticos non alienentur? -  98 Aquae communes in Indijs quomodo di vidantur, & quam utiles sint? -  99 Officiorum vendibilium quaestus, quantum Fiscum impinguet in provincijs Indiarum, & num. 104. -  100 Officia publica creare, vendere, vel aliter de illis disponere est de Regalibus, & qui de hoc agunt. -  101 Officia quaevendi soleant, & possint in Hispania, & quae non, & Auctores, qui de hoc agunt. -  102 Magistratus omnes in Gallia venduntur, & Auctores, qui hoc tradunt, & reprobant. -  103 Officia qui emit, necesse est, ut eadem vendat, & de substantia pauperum solvat. -  105 Officia vaenalia Indiarum qualiter subbastari, & postea in perpetuum renuntiari permissum fuerit? schedulae de hoc agentes, & num. 107. -  106 Officia vendibilia si non renuntientur, vel minus legitime renuntientur, ad Regiam Coronam, a qua exierant, revertuntur. -  108 Renuntiatio officij vendibilis in Indijs, an, & quando aliter quam per publicum instrumentum fieri, & pro bari possit? -  109 Officia Indiarum, an, & quomodo minoribus vendi, vel renuntiari possint? & sched. de hoc agentes. -  110 Officia, quae parentes emerunt, non posse ab eisdem in filios, quamvis aeate minores, renuntiari, durum videtur. -  111 Minores esse capaces officiorum publicorum, & posse illa servire per substitutum, qui teneant? -  112 Officia per substitutos servire, regulariter prohibitum est, & plura damna affert. -  113 Renuntiationes officiorum, quod minoribus fieri possint, ab indigenis supplicatur, & supremi Senatus deliberationem exposcit. -  114 Renuntiari an possint officia vendibilia Indiarum in Ecclesias, vel Monasteria? -  115 Ecclesiae, & Monasteria ufusfructus, & empbyteusis incapacia esse videntur, & quare? -  116 Casus de facto pendens super renuntiatione cuiusaam officij facta in favorem Carmelitarum Discalceatorum, & docta iuris allegatio in hac causa scripta a D. Ioan. Bapt. de Larrea, refertur. -  117 Officia vaenalia ubi renuntiantur, qualiter aestimanda sunt, & quando possit Fiscus ea pro tanto retrahere? -  118 Officium a Fiscali retractum, si pluris postea vendatur, quam postulante parte taxatum fuerat, cuius pretij consideratio habenda sit, ad satisfaciendum parti, quod ad eam pertinet? -  119 Officiales Regij ad curandam exactionem, & administrationem Regiorum redituum, & proventuum, quando, & qualiter in Indijs instituti fuerint? & quibus Romanorum Magistratibus assimilentur. -  120 Officialibus Regijs Indiarum diver sis temporibus variae instructiones, & ordinationes datae sunt. -  121 Officiales Regij si suas instructiones ad unguem servarent, melius Rei Dominicae consuleretur. -  122 Officiales & Thesaurarij Regij semper duri, amari, avari, & superbi reputati sunt. -  123 Officiales Regij, & alij similes Ministri quod acquirunt, indubio an ex bonis Regis acquisitum praesumatur? -  124 Officialium Regiorum materiam qui tractent, remissive. -  125 Officiales Regij tenentur etiam pro nominibus sua negligentia, aut culpa deterioratis. -  126 Officiales Regij qualiter debeant praestare fideiussores, & sint mancommunati, it a ut alij pro aliorum admissis teneantur? -  127 Officiales Regij debent quolibet anno rationes reddere, & reliqua solvere. -  128 Officiales Regij qualiter possint conveniri pro reliquis, & an a sententia, quae dicitur de Alcance, sit locus appellationi? -  129 Primipili qui essent apud Romanos, & an debitum officialium Regiorum possit exigi ab eorum uxoribus tanquam Primipilare? -  130 Officiales retinentes pecunias publicas, tenentur lege Iulia de residuis. -  131 Ratoinalum, sive Calculatorum maiorum officium, & tribunal, quando, quare, & cum qua iurisdictione in Indijs institutum fuerit? -  132 Tribunal Rationalium, sive Calculatorum maiorum in Indijs parum proficere visum est, & an expediat illud tollere, vel reformare? -  133 Rex aliorumministerijs indiget, quia nec ubique esse potest, nec solus omnia potest. -  134 Deus solus ubique est, & omnia videt, & operatur, ex D. Bonaventura. HOC in Libro distinctis capitibus de omnibus iuribus, & reditibus agere destinaram, quae in his Indiarum partibus Fiscum Regium impinguant, varijs quaestionibus disputatis, quae dum in eis Senatorem egi, se se mihi obtulerunt. Verum cum teste Seneca epist. 88. Laxum [sect. 1] spatium res magna desideret, & hoc iam huius voluminis moles non patiatur, contentus ero librum in unum caput contrahere, & periti artificis instar, totum claudere sub exiguo. Quod ut praestem, animadverto, praecipuum harum proviniciarum quaestuum ex metallis deduci, & [sect. 2] Metallum Graeca vocem esse, quae a verbo μεταλλᾶω id est, perscrutando, nomen invenit, ut tradit Ioan. Funger. in etymol. verb. Metallu, Sive ex eo, quod ubicunque una inventa vena est, non procul inveniatur & alia, ut existimat Plin. lib. 3. cap. 6. & Alciat. lib. 1. parerg. cap. 39. cui in vocis etymo, licet non in etymi ratione, consentit Eustath. 1. Iliad. relatus a Brisson. verb. Metallum, ubi alias eiusdem vocia allusiones comemorat. Quibus relictis, illud plane constat, Metalli nomen generaliter sumtum, quamlibet materiam significare, ex terrae visceribus erui solitam, sive auri, sive argenti, argenti vivi, aeris, ferri, plumbi, stanni, sulphuris, bituminis, calcis, aut etiam lapidum illa sit, & illorum praecipue, qui carbonis vicem praestare solent, ut constat ex l. si ususfructus 13. §. inde est, D. de usufruct. l. 3. §. ultimo, D. de rebus eorum, l. 3. & 6. C. de metall. & metallarijs, lib. 11. Plin. dict. lib. 33. cap. 5. & 6. Veter. Glossar. apud Brisson. ubi supra, Kalino, & alijs Lexicographis, verb. Metallum, Bertachin. verb. Lapidicina, vers. ultim. ubi an lapidicinae veniant nomine metallorum, Alciat. Rebuff. Brechaeo, Forner. Goeddaeo, & alijs in l. inter publica 17. §. 1. D. de verbor. signif. eodem Alciat. dict. lib. 1. parer. cap. 39. Vincent. de Franch. decis. 140. in fine, Pancirol. in thesaur. var. antiq. lib. 3. cap. 31. pag. 37. & de rebus deperdit. tit. 61. ubi late Henric. Salmutius in notis, Camill. Borrell. de Praestant. Reg. Cathol. cap. 28. Valles de sacra Philosoph. cap. 49. Ballester. in Hierolog. cap. 13. Possevin. in Bibliot. lib. 12. cap. 65. ubi plurimos Auctores de metallis agetes adducit, Leonic. de var. hist. lib. 2. cap. 3. & cap. 52. ubi de minis generibus, ubi agit de lapidibus carbonarijs, Bisciola lib. 5. horar. succis. cap. 11. & lib. 16. cap. 3. & 4. ubi agit de argento vivo, Delrio lib. 1. disquis. Magic. lib. 1. cap. 3. quaest. 4. Petr. Fab. lib. 2. semestr. cap. 5. Bulleng. de Imper. Roman. lib. 9. cap. 22. Georg. Agricola de re metall. lib. 1. fol. 5. & per totum, Patre Bernardo Cessio, qui novissime integrum tomum de mineralibus edidit, Marin. Mersenio in quaest. super Genes. quaest. 23. per quinque articulos, ubi late de metallis, & eorum creatione, differentijs, & praecedentia, Thoma Garzeno in empor. univers. discurs. 70. pag. 566. & seqq. Simon Maiolo, omnino legendus, in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. de metallis, Theatr. vitae human. pag. 3626. & 3707. Iust. Lips. de magnit. Roman. lib. 2. cap. 5. Maluenda de Antichr. lib. 6. cap. 12. cum seqq. Torreblan. de Magia lib. 2. cap. 4. & novissime in tract. de iure spirit. lib. 11. cap. 4. Adam Contzen lib. 8. politicor. qui totus est de Regalibus Principum, cap. 12. ubi de metallorum & fossilium cura, Thom. Bozius de sign. Eccles. lib. 22. cap. 6. Baldo de vi turbat. §. veniamus, num. 100. pag. 127. ubi, [sect. 3] quod metalla omnia ex eodem fonte, scilicet sulphure, & argento vivo procedunt, quod & tradunt alij ex Auct. sup. relatis, & plene & distincte Monardes in dialog. del bierro, quem reperies apud eum in hist. plat. Indic. 3. par. fol. 160. & novissime D. Ioan. Bapt. de Larrea, in Regio, ac supremo Iustitiae Senatu meritissimus Fisci Patronus, in disput. Granatens. cap. 44. pag. 573. & seqq. ubi agit [sect. 4] de lapidicinis, & quod regulentur ex natura metallorum, & Ioan. Barler. Doctor Medicus, in novissimo tract. Aquis Sextijs impress. ann. 1626. cui titulus est: [sect. 5] An mineralia in plantarum numero sint reponenda? ubi metalla vivere, & animam vegetativam habere ut plantas, pluribus exemplis, & philosophicis rationibus affirmat, & tradit idem docere Cardanum de subtil. lib. 5. & 6. & in insula Hispaniola in auro ita copertum fuisse, refert Porcachus in insulario pag. 168. Petr. Mexia in silva variae lection. 5. par. cap. 12. Maiol. d. colloq. 19. pag. 426. & seqq. Quorum omnium concors sententia [sect. 6] est metalli vocem omnia comprehendere, quae sub terram effodiendo reperiuntur. Idque ultra eos adeo extendit Alphons. Carranca in tract. de human. part. designat. cap. 3. n. 18. pag. 205. ut [sect. 7] etiam margaritas, & quaslibet conchas, quae in mari creantur, & expiscantur, metallis annumeret. Quod tamen vellem, ut his talis tantusque I. C (nobis nunc cum haec praelo mandamus, non sine gravi Reipub. litteratiae iactura, fatis exeptus) aliqua ratione, vel auctoritate probaret, cum aperte repugnet supra relatis, & ijs, quae [sect. 8] de unionum, sive margaritarum natura, & creatione tradit Clem. Alexand. & eius Comment. Gentian. Hervetus in Paedagog. cap. 12. Plin. lib. 9. cap. 35. Pancirol. in dict. thesaur. pag. 212. Simol Maiol. omnino videndus, 1. tom. colloq. 18. pag. 412. Ego sup. lib. 1. cap. 14. ex num. 96. & ex nostris Romuleus in l. 1. D. de acquir. possess. fol. 69. & 100. nisi forte dicere voluit, [sect. 9] piscationem margaritarum, aeque ut extractionem metallorum, fisci iuribus cedere, quod verissimum est, ut infra dicemus, & ad res quaslibet pretiosas in mari repertas producit Iuvenal. satyr. 4. sic inquiens: Quicquid conspicuum, pulchruque est aequore toto, Res Fisci est, ubicunque natat, &c. Porro, & si aliqua in aliquibus regionibus metalla nascantur, & [sect. 10] Alma Hispania nostra, multorum, & praecipue auri, & argeti, feracissima sit, ut pluribus ostendi supra hoc tom. lib. 1. cap. 13. num. 48. & cap. 16. n. 77. & tradit alia Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 14. & 15. Puente in Monarch. Hislib. 3. cap. 6. pag. 44. & seqq. Petr. Faber. 1. semestr. pag. 136. & Georg. Agricola de re metall. lib. 1. pag. 20. & 25. & Navarret. discurs. polit. 21. Indiarum [sect. 11] tamen Occidentalium provinciae, de quibus agimus, & praecipue Peruana, adeo omnibus metallis, smaragdis, varijs gemmarum generibus, & pretiosis margaritis abundat, ut [sect. 12] Reges nostros, vel ipsis exteris confitentibus, omnium veluti divitiarum affluentes, imo & absolutos dominos reddant, ut testatur Borrel. d. tract. de praestant. Reg. Cathol. cap. 45. & seqq. Carol. Scriban, in Polit. Christian. in epistola ad Reg. Cathol. ibi: Tu mihi primus, qui mundum universum auro dense perpluis, & gemmis. Nam quod ill is prope fatigetur orbis, ab Oriente, & Occidente tuo est, &c. Simon Maiol. colloq. 11. de fluvijs, & colloq. 19. de metall. pag. 598. & seqq. ubi enarratis harum Indiarum divitijs, inquit, se non dubitare, quod excedant eas, quas Imperium Romanum congessit, in quarum relatione cum admiratione, vel stupore diffunditur Lipsius de magnit. Rom. lib. 2. per totum. Et cum Surio refert, [sect. 13] usque ad annum 1558. asportatos ex illis in Hispaniam esse septem decades millionum auri, totidemq; ex margaritis, gemmis, unionibus, ac reliquis lapidibus, rebusque pretiosioribus, praeter aliam summam, quae in eodem Novo-Orbe consumta est. Quos milliones 1500. facit AEgidius Goncalez Davila in Hist. magn. Matritens. pag. 472. & meo iudicio longe plures sunt. Nam vel totidem ad nationes extraneas, per incuriam nostram fluxisse, afflimat Alphons. Carranca in tract. de Ajustamiento de monedas, 3. par. cap. 4. Et [sect. 14] ex sola Potosiensi argenti fodina, ex ann. 1545. quo effodi coepta fuit, ad ann. 1585. centum & undecim milliones extractos fuisse, memorat P. Ioseph. Acosta in histor. Ind. lib. 4. cap. 7. habita computatione ad quintam partem, quae Regi soluta est, nam de alijs metallis furtim subtractis, quae longe ea, quae manifestantur, excedunt, ratio haberi non potest. Et si haec ad nostra usque tempora ineatur, plus quam 850. milliones ponderum argenti puri, ac puti, quod vulgo dicitur, Ensayado, excedit, ut colligi poterit, ex traditis a Maluenda de Antichrist. lib. 6. cap. 12. pag. 333. Theat. vitae human. pag. 2079. & 3970. Garcilas. Inca in hist. Peru, 2. par. lib. 3. cap. 2. & 1. par. lib. 1. cap. 5. & 15. & lib. 3. cap. 1. D. Sebast. a Sandoval. meritiss. Panamensi Senatore, qui distinctius alis computatione init, in sua alleg. 1. pro metallarijs Potosiensibus, fol. 25. quod agnovisse videtur Iacob. Marchant. dum [sect. 15] hac de causa Regum nostrorum divitias inexhaustas appellat. Cuius inexhaustas Dij tueantur opes. Et satis sufficit [sect. 16] ad convincendum mendacium Euphorm. in Iconib. nation. quem refert Petr. Andr. Canonher. in Aphorism. polit. tom. 1. pag. 438. qui ausus est dicere, Hispanos, sui aerarij famam, opulentiae Indicae nomine, & ingentibus praeterea verbis, cauta & industria fraude sustentare. Et poterut videri alia plura, quae Ego [sect. 17] de excellentia, & incremento Hispanae Monarchiae, ob has Indiarum divitias, & accessionem plenius caeteris trado 1. tom. lib. 1. cap. 16. per totum, praecipue ex num. 42. & in meo tract. de praecedent. ex num. 40. & 45. & signanter Pat. Ribadeneira de Principe Christ. lib. 2. cap. 11. ubi ita inquit: Dexando, pues, aparte lo que toca al quinto, i a los otros derechos que se pagan al Rei en las Indias, i a los grandes tesoros que Dios le embia, porque esto no pide otra provision, sino que las Flotas vayan, i vengan a sus tiempos, i tan bien armadas, i proveidas, que sean senoras de la mar, sin que los enemigos puedan poner estorvo a su carrera i navegacion, &c. & novissime tradens alia Christoph. Besoldus in tract. de incrementis Imperiorum, cap. 3. & de praecedentia, & sessionis praetogativa, cap. 2. pag. 363. & seqq. Atque haec argenti copia in provincijs Peruanis effecit, ut ibidem [sect. 18] etiam aurum, & alia metalla, ac gemmae, minus consideretur, & sic vulgo in illis Argenti voce, omnes facultate appellentur, & dicimus, Fulano tiene mucha plata, &c. quod etiam alibi saepe fieri solitum, & argentum pro quacuque pecunia etiam aurea usurpari, bene ostendit Pineda de reb. Salom. pag. 322. Svnt porro haec [sect. 19] Metalla, sive Minerae, tam in his provincijs, quam alibi, de Regalibus, hoc est ad ius, patrimonium, & suprema Regis ditionem pertinentes, sive illae in publicis, sive in privatis praedijs reperiantur, adeo, ut neque in concessione fundi, vel territorij, quantumvis generaliter facta, contineantur, nisi specialis earum mentio fiat, de quo late agunt DD. per text. ibi in cap. 1. quae sint Regal. & in l. 17. §. 1. D. de verbor. signif. Carol. Grassal. lib. 1. Regal. Franc. cap. fin. Afflict. decis. 321. & ultra Auctores supra citatos, multa praxi utilia notantes, l. 2. C. de metall. lib. 11. ubi Sebast. Naevius, l. 5. tit. 15. par. 2. & l. 11. tit. 28. par. 3. ubi Gregor. Lopez, l. 2. & 3. tit. 13. lib. 6. Recop. ubi Azeved. Sixtinus Regnerus, & Henric. Bocerius in peculiaribus tractatibus, quos de regalibus scripserunt, verb. Argentariae, & verb. Salinae, Peregrin. de iure Fisci lib. 4. tit. 2. Menoch. cons. 302. num. 29. Barbosa in l. divortio, §. si vit, a num. 18. D. solut. matrim. Gutiert. 4. tom. pract. quaest. 36. a num. 59. Cabed. decis. Lusit. 55. par. 2. Caldas Pereira de extinct. emphyt. cap. 3. ex num. 13. Cardin. Tusch. verb. Minerae, conclus. 237. Rebel. de obligat. iust. pag. 884. P. Lessius eodem tract. lib. 2. cap. 5. a num. 51. Callist. Remirez, qui plures alios adducit, de lege Regia, §. 26. num. 29. & 30. latissime Camill. Borrel. d. tract. de praest. Reg. Cathol. cap. 25. & 28. Farin. omnino videndus, 3. tom. quaest. 104. ex num. 1. & 33. D. Franc. Alfar. in tract. de offic. Fiscal. gloss. 20. a num. 101. Rosental. de feudis, cap. 5. concl. 99. & seqq. & novissime D. Ioan. del Castillo controvers. iur. tom. 7. cap. 41. qui etiam videndus est in 1. tom. de usufructu, cap. 37. Sed nihilominus, quo sint plures, qui eiusmodi fodinis earumque metallis quaerendis, effodiendis, & laborandis occupentur, quod quam [sect. 20] sit utile, & necessarium dixi supra hoc tom. lib. 1. cap. 13. ex num. 33. & quia re vera hi homines, qui in metallis, & thesauris investigandis occupantur, Reipublicae utilissimi sunt, cum tamen ipsi caeteris pauperiores, & sordidiores existant, ut etiam dixi dict. cap. 13. num. 57. & bene notat, & prosequitur D. Francisc. Torreblanca lib. 2. de Magia, cap. 13. ex num. 45. ad 50. & cap. 29. ex num. 35. ad 38. Inter plura alia privilegia, quae [sect. 21] metallarijs concessa sunt, & concedi debent, de quibus plene agit Georg. Agric. dict. tract. de re metall. Chassan. in Catalog. glor. mund. par. 11. consid. 38. Tuschus litt. M. conclus. 16. & litt. L. conclus. 458. Ego sup. dict. lib. 1. cap. 16. ex num. 10. ubi probo, quod aliquando metalla, & salinae, ob gravia tributa eis imposita, exaruerunt. Illud iure [sect. 22] Regio Castellae statutum est, ut sibi tertia earu partem acquirere possint, duabus alijs Regi servatis, sub distinctionibus, & innovationibus, de quibus in l. 3. 4. & 9. dict. tit. 13. lib. 6. Recop. In nostris tamen Indijs, per nobilem illam schedul. Regum Catholicoru Ferdin. & Elisabeth. dat. Metinae del Campo 5. Februar. ann. 1504. quae & aliae eius confimatoriae, & declaratoriae habentur in 3. volum. impress. pag. 357. [sect. 23] Fodinae communes esse declarantur, omnibusque permittitur, ubicunque, & undecuque metalla quaerere, & eruere, quinimo & ad id faciendum per officiales Regios magnis praemijs invitari iubentur per sched. dat. Caesar-August. 8. Martij ann. 1533. & alia, quae tradit D. Alfar. d. gloss. 20. §. 6. num. 101. & 104. ita tamen, ut Regi praecise quintam partem omuium metallorum, quae extraxerint, praestare teneantur, neque eis aliter uti possint, quam si Regium signum, sive stigma, illis inustum sit, per quod de solutione quinti constare possit. Quo iure etaim hodie utimur, exceptis quibusdam novis mineralibus, quorum fossoribus per mitti solet, ut loco quinti, decimam tantum, vel vicesimam partem exsolvat. Et ad hoc forte respicit Ioan. Metell. relatus in Theatr. vitae human. lib. 6. vol. 3. pag. 813. col. 2. dum inquit, [sect. 24] apud Indos omnium rerum, tam animatarum, quam quae anima carent, quintam partem Hispaniae Regi persolvi. Cui etiam [sect. 25] debetur alia decima Ecclesiastica eorundem metallorum, ex reservatione sibi in Ecclesiarum erectionibus facta, ut dixi supra hoc tom. lib. 3. cap. 22. num. 10. & seqq. licet hanc a metallarijs no exigat, solo dicto quinto contetus. Quod ei [sect. 26] absque ulla expensarum deductione praestari solet, & debet, ut disponit d. sched. ann. 1504. ibi: El quinto neto, i sin descuento de costas, puesto en poder del nuestro T esorero, o Receptor, &c. hac forsitan decimarum consideratione habita, c. tua nos, de decim. cap. gravis, de restitut. spoliat. ubi gloss. & DD. Et quod [sect. 27] metalla veniunt fructuum appellatione, ex traditis a Ioan. Graci de expres. cap. 22. num. 47. Lasarte de gabell. cap. 19. num. 59. Barbosa in d. §. si vir, Motquech. de divis. bonor. lib. 2. cap. 11. n. 23. & seqq. Cabed. decis. 81. num. 2. par. 2. Gli ken. qui late, & optime agit de expensis metallorum, in l. certum, C. de reivind. cap. 5. pag. 722. & plura alia [sect. 28] congerens de iuribus, & vectigalibus, quae in varijs provincijs ex metallis Fisco pendi solebant, & solent, Farin. dict. quaest. 104. num. 62. & 63. Tusch. dict. verb. Minerae, concl. 237. & verb. Praeventio, ubi agit qualiter minerae sub hoc onere occupantibus acquirantur, Naevius in system. ad dict. l. 2. C. de metall. lib. 11. Pancirol. in dict. thesaut. lib. 3. cap. 31. pag. 214. & pag. 327. & 372. Marsil. singul. 531. incip. Vtilitas, & Menoch. cons. 798. a num. 16. Et ide quintu [sect. 29] solvi iubetur de smaragdis, & margaritis, vulgo Perlas, ut patet ex sched. sup. relatis, & de laboriosa earum piscatione dixi aliqua sub. lib. 1. cap. 14. ex num. 95. Et hinc factum est, ut in his provincijs, Indiarum [sect. 30] omnes fodinae privatis sub hoc pacto relictae sint, ut tradit Dom. Alfar. d. glos. 20. §. 6. & quae ad Regem pertinent, iuxta ordinationes Dom. Proregis D. Francisc. a Toleto (de quarum praxi, & divisione bene agit Anton. de Leon, omnino videndus, in tract. de confirm. Regijs, 2. par. cap. 23. num. 31. & seqq.) sub eodem eis vendi soleant, excepta nobili illa, & ditissima argenti vivi fodina, quae dicitur de Huancavelica, de qua late agit Bisciola dict. lib. 16. hor. succiss. cap. 4. & schedul. plures. quae extant d. 3. to. pag. 416. & Ego sup. lib. 1. cap. 14. ex num. 44. haec enim in Regia Corona incorporata est, ita [sect. 31] tamen, ut Rex eam metallarijs utendam, ac fruendam cum distributione Indoru concedat, sub ea lege, ut ipsi metallarij argentum vivum, quod extraxerint, in fine cuiuslibet heb domadae officialibus Regijs, & non alijs, sub pretio cum eis convento, vendere teneantur. Quod pactum [sect. 32] validum esse constat, & de eo in simili tractat l. 1. & ibi gloss. fin. & Ioan. de Platea, & Lucas de Pena, C. de metallar. D. Alfar. dict. gloss. 20. §. 6. num. 105. Tiraquel. de utroque retract. in praefat. num. 15. Covarr. optime lib. 3. var. cap. 14. num. 6. ubi [sect. 33] agnoscit hoc esse unum de fisci privilegijs, ut generaliter in omnibus metallis pro iusto pretio ea sibi sumere possit, & reliquis alijs emtoribus praeferatur, Alvar. Valascus de iure emphyt. 1. par. q. 24. num. 3. & latissime etiam in salinis loquens Barbosa dict. §. si vir, num. 3. cum seqq. In quibus plane [sect. 34] salinis, earumque ditibus, etiam ius Regale agnoscunt omnes textus, & Auctores supra relati, & ultra eos Gama decis. Lusit. 31. Cabed. decis. 53. & 81. num. 2. part. 2. Thob. Nonius cons. 83. num. 10. Tusch. litt. R. conclus. 82. num. 27. Remirez dict. §. 26. num. 29. Pancirol. dict. thes. fol. 24. 370. & 371. & plura de eis valde notanda congerens, Maiol. dict. 1. tom. pag. 376. & 409. & seqq. Delrius in Adag. sacris, 1. tom. pag. 26. ubi de salibus, & sale metallico, & de sale facto ex carbonibus, & plura de sale & salinis Stephan. Gratian. 1. tom. discept. forens. cap. 217. & de iure nostro Indiarum extat schedul. dat. Vlyssip. 23. Februar. ann. 1582. & aliae subsequentes dict. 3. tom. pag. 426. & seqq. quae omnes, earum salinas in Regia Corona in corporari, & sal Regio nomine vendi iubet. Quod ita in Nova-Hispania, & in alijs provincijs, ubi sal est varum, & in pretio, observatur, & in Peruanis etiam observari coepit. Sed [sect. 35] cum ibi adeo magna sit salis copia, tam marini, quam fossilis, quod ex montibus eruitur, postea omnibus commune factum est, ita consulente Dom. Prorege March. de Montesclaros, cui iuxta haec direct. fuit schedul. Regia dat. Matrit. ult. Decemb. ann. 1609. in qua concluditur: Que por los inconvenientes que el represento, i por el buen tratamiento de los Indios, i que no sean vexados por este camino, se alce en todo el Peru el estaco de la sal, i se dexe el uso del libremente, como antes se solia hazer, hasta que otro cosa se ordene, i mande. Thesavri [sect. 36] quoque, & bona vacantia, vel de Mostrenco, & alia in naufragijs, vel alibi pro derelicto habita, & quorum dominus ignoratur, inter Regalia ubique computari solent, ut commuinter tradunt omnes DD. supra relati, praecipue Sixtin. 2. part. cap. ultimo, Naevius, qui alios refert, in dict. cap. 1. quae sint regal. a num. 194. Azeved. in l. 1. num. 5. & 6. tit. 13. lib. 6. Recop. Preregr. de iure fisci lib. 4. tit. 3. Camill. Borrell. dict. tract. de praestant. cap. 14. & 27. Remirez d. §. 26. num. 51. & seqq. Farin. dict. quaest. 104. num. 1. & 33. Menoch. cons. 302. Molin. de iustitia & iure tract. 2. disp. 164. & novissime, tradens, quae bona vacantia dicantur, Bonacina de contract. & rest. disp. 1. quaest. 3. punct. 5. ex num. 1. Et relictis varijs opinionibus de iure communi & Regio super eiusmodi thesaurorum, ac bonorum applicatione, & distributione, de quibus ipsi ijdem Auctores, & alij passim pertractant in §. thesauros, Instit. de rerum divis. & in l. 2. §. 3. D. de acquir. possess. Molin. de primogen. lib. 1. cap. 23. Barbosa in dict. l. divortio, §. si fundum, & Ioan. Garcia de expens. cap. 13. ex num. 3. & cap. 22. ex num. 49. Gutierr. 4. pract. quaest. 36. Osuald. ad Donel. lib. 4. cap. 14. & novissime D. Larrea in discept. Granat. 44. pag. 582. num. 36. De nostro Indiarum iure illud receptum esse videtur, ut vacantia, & Mostrenca omnino ad Fiscum pertineant, ut dixi latius sup. lib. 3. cap. 25. ex num. 39. Quae vero in thesauris reperiuntur, sive [sect. 37] in antiquis adoratorijs, vel sepulchris Indorum, quae in Regno Peruano Vilcas, & Huacas vocamus, pro quinta tantum parte ratione inventionis ad Fiscum spectent, mox alia quinta pro metallis, quae conflari debent, exsolvenda, ut concludit Matienz. in tract. de moder. Reg. Peru, 1. par. cap. 39. & indicant schedulae, quae reperiuntur dict. tom. 3. pag. 306. & seqq. & Regijs officialibus iubent: Quae cobren lo que perteneciere a su Magestad de lo que se hallare en estos enterramientos, sepulturas, oques (forte voluit dicere Huacas) i templos de los Indios. Solebant [sect. 38] quippe Indi, ut & aliae plures nationes fecerunt, vasa aurea, & argentea, vestes, & alia pretiosa, imo, & uxores, & famulos secum sepelire, ut tetigi sup. lib. 1. cap. 24. num. ultimo, & refert Herrer. in hist. gener. Ind. in d. decad. 1. pag. 85. decad. 2. pag. 85. & 254. decad. 4. pag. 25. & 170. Relat. Novi-Orbis pag. 144. cap. 13. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 13. cap. 38. & seqq. Alan. Coppus in dialog. pag. 495. Iulius Labor. var. lucubrat. tit. 2. cap. 4. Iosephus antiq. Iudic. lib. 7. cap. 16. & lib. 13. c. 15. & lib. 10. cap. 7. Pineda in Salom. pag. 506. & seq. & pag. 241. Alexand. lib. 3. Genial. cap. 2. Spino in spec. testam. gloss. 2. in princip. Ioan. Garcia de expensis cap. 8. num. 8. Radulf. Forner. lib. 1. rerum quotid. Raevard. lib. 1. coniectan. Silvius ad leg. 12. Tab. cap. 23. & Martin. Delrius in Adag. sacris, 2. tom. pag. 561. ubi disputat, an hoc sit peccatum, text. insignis, ubi Cuiac. & alij, in l. filius familias togam, D. de in rem verso, l. 4. §. 5. D. de religios. l. fin. §. fin. D. de auro & argent. legat. & late Arumaeus lib. 1. decis. Ienens. decis. 14. per totam. Quas divitias [sect. 39] inquirere, & ob id mortuorum, etiam infidelium, cadavera turbare, vel exhumare aliqui iniustum, & periculi plenum, ac divinae punitioni obnoxium, esse cesent, ut colligitur ex cap. sicut, de Iudaeis, Iulio Paul. lib. 1. sent. tit. 23. vers. Piaculum, Mantua in glossar. class. 28. cap. 8. pag. 460. Menoch. de arbitr. cas. 387. Tiber. Decian. lib. 6. crim. cap. 39. & ex memorandis exemplis Hamilcaris, Belli, Darij, Alexandri, & aliorum tyrannorum lucri causa sepulchra effodientium, de quibus Pineda de reb. Salom. pag. 241. col. 2. Maiol. in Canic. tom. 2. colloq. pag. 117. doctiss. Pat. Eusebius Noriemberg de hist. nat. lib. de mirac. terrae Promissae, pag. 478. cap. 68. Pet. Fab lib. 3. semest. cap. 19. pag. 297. Gasp. Sanch. in Isai. cap. 74. num. 8. Pat. Nicol. Causinus in Polystor, symbol. pag. ultim. Cassiod. lib. 4. var. epistol. 12. ubi graviter quendam Laurentium Presbyterum puniri iubet, ob id, quod fuerit inter hominum cadavera funestas divitias perscrutatus: concussionemque mortius intulerit, quem oportebat viventibus quieta praedicare. Idem Cassiod. lib. 6. epist. 8. ibi: Nam etsi cadavera furta non sentiunt, ab omni pietate alienus esse dignoscitur, qui aliquid a mortius abrogasse monstratur, &c. Et magis in nostris terminis Ioan. Boterus in relat. univers. 4. par. lib. 2. pag. 35. ubi refert [sect. 40] quantum Indi dolerent, videntes, maiorum suorum sepulchra ob divitias quaerendas excavari, Arumaeus ubi sup. num. 29. qui hac de causa graviter adversus nos invehit, & diris imprecationibus devovet, & Episcop. Chiapes. in quadam epist. ad Frat. Dominicanos, ubi hunc articulum disputat, & tandem resolvit, quidquid ibi invenitur, Indorum sepultorum haeredibus, vel commuitatibus applicandu. De quo etiam in simili disputat Sotus de iust. & iure lib. 5. q. 3. art. 3. vers. Ad secund. argum. & Sayrus in clavi Regia, 2. tom. lib. 9. cap. 9. num. 12. pag. 627. Sed nihilominus, [sect. 41] cessante cadaverum iniuria, & Religionis violatione, Ego non dubito, quin liceat thesauros in talibus locis, lucisve supultos, quaerere, eruere, & Regijs, alijsve publicis sumtibus applicare, ut apud nos (ut dixi) dispositum est, post magnas sessiones, & consultationes, quae hanc deliberationem praecesserunt, de quibus nominatim agit Anton. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 5. lib. 5. cap. 8. pag. 147. Et conducit elegans text. [sect. 42] in l. omnia 5. C. de pagan. ubi Impp. Honor. & Theodos. iubent, omnia loca, quae sacris error veterum deputavit, Rei Dominicae sociari, vel a Principe in Ecclesias, vel privatos aeterna firmitate distribui posse. Et similiter alij Impp. Gentiles, his thesauris uti, etiam sua superstitione manente, nefas non reputarunt, ut constat ex Divo rum Fratrum constit. quam refert Callistrat. I. Consult. in l. 3. §. si in locis, D. de iure fisci, ubi inter Fiscum, & inventorem partiri iubent thesauros in locis religiosis, vel monumentis inventos. Quos Iustinian. in dict. §. thesauros, quasi divinitus oblatos, inventori cedere voluit, & est omnino videndus Cassiod. d. lib. 4. epist. 34. ubi [sect. 43] licet antea repre bendisset avaritiam illius presbyteri, qui divitias ex monumetis furtim, ut apparet, quaerebat, ubi tamen concedit eas publica fide extrahere, & copendijs publicis applicare, ita tamen ut manus a cineribus mortuorum abstineant: Aurum enim (inquit)sepulchris iuste detrahitur, ubi dominus non habetur: imo culpae genus est, inutiliter abditis relinquere mortuorum, unde se vita potest sustentare viventium. Non est enim cupiditas eripere, quae nullus se dominus ingemiscat amisisse, &c. Quem locum [sect. 44] cum Arumaeus viderit, & suis scriptis intexuerit, nescio plane, our ita acriter adversus nostros stomachetur, nifi forte ob insitam exterorum, & maxime haereticorum, adversus Hispanos invidiam: ut omittam alia, que de utilitate, & necessitate extrahendi eiusmodi divitias ex terrae abditis, & penetralibus, dixi supra lib. 1. cap. 13. ex num. 33. Et ab eodem Arumaeo quaerere desinam: utrum [sect. 45] hoc facinus, quod adeo Hispanis exprobrat, gravius sit illo, quod de Romanis, quos ipse tantopere laudat, scribit, post Ioseph. AEgesip. & alios, Petr. Herod. lib. 10. rerum iudic. tit. 7. cap. 11. fol. 414. inquiens, quod quia intellexerant quosdam fugitivos Iudaeos aurum devorasse, idque in visceribus habere, noctu duo millia eorum eviscerarunt, auri investigandi causa. Habent etiam Reges nostri tributa, quae [sect. 46] ex aliquibus Commendis Indorum percipiunt, quas sibi reservarunt, & Coronae Regiae incorporarunt, de quibus nihil habeo, quod nunc addere possim, ultra ea quae sup. lib. 1. cap. 18. & 19. & per tot. lib. 2. de tributis, & Commendis Indorum agens, scripC. Habent item [sect. 47] decimarum Ecclesiasticarum tertias, sive duas novenas partes, sibi tanquam Patronis in erectionibus Ecclesiarum relictas, & assignatas, de quibus egi supra lib. 3. cap. 4. ex num. 18. & extant sched. dict. lib. 3. pag. 305. & seqq. Habent & vectigal, sive gabellam, quae in Hispania dicitur Alcavala, [sect. 48] & ex omnibus rebus, quae venduutur, praestari solet. Quod ius iad provincias Indiarum tanquam accessorie unitas Regnis Castellae, & Legionis absque nova aliqua concessione, vel declaratione transire potuisse, intrepid affirmat Lasarte in tra ctat. de decim. vendit. in praefat. num. 20. ex iuribus & Auctoribus, de quibus supra cap. proxim. num. 8. & Gomez de Leon alleg. 31. tractans quaestionem, an [sect. 49] privilegium non solvendi hanc gabellam alicui, & eius successoribus concessum, servandum sit illis in Indijs, vel alijs terris noviter partis? Sed nihilominus per multos annos in illis exactum non fuit; sive quia ita cum primis Coquisitoribus, & populatoribus earum paciscebatur, ut videre est in pluribus sched. quae extant dict. 3. tom. pag. 428. & seqq. Sive quia ita expedire iudicabatur, quo plures homines ad eas incoledas, sub praetextu huius immunitatis, & aliarum, allicerentur. Quousque rebus Indicis iam magis stabilitis, & in Reip. formam redactis, Regijsque necessitatibus propter bellorum sumtus in gravescentibus, schedulae generales expeditae sunt ann. 1574. ut haec gabella in dictis provincijs institueretur, & exigeretur, sed non integre, & usque ad decimam, ut in Hispania, sed duo tantum pro singulis centenarijs. Quod statim in Nova-Hispania, & ei adiacentibus regionibus observari coepit. In Peruanis tamen, licet iam ex anno 1568. idem resolutum esset, & Dom. D. Franc. a Toleto, qui ad Proregnatum earum tunc mittebatur, iniunctum, adhuc ex iustis aliquibus causis usque ad annum. 1591. executio suspensa fuit. Quo expedita fuit enixior altera schedula ad Dom. Proregem D. Garciam Hurtado de Mendoca postea Marchionem de Canete iubens, ut id amplius differri non pateretur, ita tamen ut maxima, qua posset, prudentia, suavitate, & vassallorum satisfactione procederet, simulque ei missa est instructio, sive Arancel, de modo & forma in hac exactione servanda, & de quibus rebus bentur in d. 3. volum. ex pag. 428. ad 445. cuius schedulae virtute dictus Dom. Prorex hanc gabellam instituit, & licet in provincia Quitensi eius occasione aliquae seditiones moveri coepissent, statim tamen eiusde prudentia & dexteritate, misso ad eas generali Petro de Arana, compositae sunt, ut late habetur in libro, quem de vita & gestis eiusde D. Marchionis scripsit Doct. Christ. Suarez de Figueroa lib. 4. pag. 162. & seqq. Et quo suavior [sect. 50] esse possit exactio, atque officiales Regij, & alij exactores, provinciales, eius occasione, non vexent, per alias plures schedulas, non solum permissum, sed curatum est, ut civitatum, atque oppidorum capitula hac administrationem in se susciperent, moderata aliqua quantitate sub titulo conductionis, vel compositionis praestanda, quam per civium capita pro modo facultatum, & negotiationum distribuerent, quod vulgo dicimus, Por cabecon, o encabecamiento. Nimirum quia testante Cassiodor. lib. 11. var. epistol. 7. & lib. 4. epist. 38. Illa [sect. 51] tantum sequenda sunt lucra, quae potest laetus possessor offerre, ne augmento suo tumens summa deficiat, incipiatque magis decsse, quia visa est immaniter accrevisse, iunctis alijs, quae latius adduxi d. lib. 2. cap. 18. num. 58. & 70. Sed quod in eisdem provincijs maioris quaestus, ac ponderis circa Regios reditus esse videtur, illud est, quod ex nobili illo, & apud omnes nationes recepto Regali colligitur, quod [sect. 52] in portuum, sive littorum vectigali consistit, & communiter Portorium, sive Portizatio vocari solet, & ratione egressus, & ingressus in portubus maris, & transfretationis, ac navigationis mercium praestatur. De quo expresse agitur in d. cap. 1. quae sint regal. d. l. inter publica 17. §. 1. D. de verb. signif. ubi Rebuff. Alciat. & alij, l. si cum Hermes 7. C. de locat. l. ult. C. de Eunuch. l. 5. & 7. C. de vectigal. cum alijs, quae ultra Naevium, Sixtin. Bocerium, & alios sup. num. 19. relatos, notat Cuiac. lib. 6. observ. cap. 28. & lib. 9. cap. 24. Lasarte in d. praefat. num. 6. & 16. Parlador. lib. 1. quotid. cap. 3. n. 9. Bald. cons. 254. per totum, lib. 3. Petr. Greg. lib. 3. syntagm. cap. 14. n. 7. Peregr. d. lib. 1. de iure Fisc. tit. 1. num. 17. Cabed. decis. Lusit. 46. num. 6. par. 2. Tusch. d. litt. R. concl. 82. num. 17. latissime Camill. Borrel. d. tract. de praest. Reg. Cathol. cap. 9. 10. 11. 18. 19. 20. Bursat. cons. 335. & D. Ioan. del Castillo d. 7. tom. controvers. cap. 41. ex numer. D. Alfar. d. gloss. 20. §. 1. & 2. Quibus de iure nostro Hispano consonat text. in l. 5. tit. 7. par. 5. & integri tituli 22. 23. & 24. lib. 9. Recop. ubi hoc ius Almoxarifazgo vocatur, [sect. 53] ex verbo nimirum Arabico Almoxarife, quod, ut inquit l. 25. tit. 9. dict. part. 2. Tanto quie re dezir como oficial, que ha recohrar los derechos dela tierra por el Rei, que se dan por razon del Portazgo, e del diezmo, e del censo de tierras; tracta nimirum derivatione a verbo Xerefe, quod videre, seu detegere significat. Et quia haec speculatio in portubus maior erat, ideo frequentius dicta vox pro exactoribus portoriorum recepta fuit, & Franc. Lopez Tamarid vertit, Almoxarife, Cobrador de la renta de la mar, ut bene, & solita diligentia ultra Ant. Nebrissens. advertit D. Sebast. a Covatr. in Thesaur. ling. Castell. eod. verb. fol. 57. Institutaque [sect. 54] navigatione ad nostras Indias Occidentales, tanti hoc vectigal haberi coepit, ut fuerit necessarium de eo peculiarem titulum facere in dict. lib. 9. Recop. tit. 26. qui inscribitur, Del Almoxarifazgo de las Indias, i condiciones con que se arrienda, ultra ea, quae dixerat l. 3. tit. 22. eodem lib. 9. & plurimas schedulas, instructiones, atque ordinationes Regias varijs temporibus expedire, tam ad ipsum vectigal stabiliendum, & quid eius ratione in portubus Hispaniae, & Indiarum solvi debeat, designandum: quam ad poenas imponendas, fraudesque obviandas, quae in eo committebantur, quarum schedularum plures congestae sunt in dict. 3. volum. pag. 445. & sequentibus, illisque inspectis Matienz. in tractatu manuscript. de moder. Reg. Peru, 2. part. cap. 11. inquit: Que en su tiempo se cobraba de las mercaderias, que se traian a vender a las Indias, quince por cieto, i del vino veinte por ciento, la mitad pagado en ellas, ila otra mitad en Espana. Quod tamen quotidie augeri videmus, Regijs necessitatibus, & hostium, pycatarumque incursibus, ita desiderantibus. &, quod magis est, licet [sect. 55] hoc vectigal pro tuitione maris Regi praestetur, ut dicunt leges, & schedulae supra relatae, & praecipue quaedam ann. 1566. dict. 3. tom. pag. 448. late Bobadilla in Politica lib. 5. cap. 4. numer. 2. Gregor. Lopez per text. ibi in l. 8. gloss. 2. tit. 20. part. 2. & Ioann. Haevia in laberinth. naval. cap. 1. num. 15. pag. 491. Cum tamen id sufficiens visum non fuerit, introductum [sect. 56] est aliud vectigal, quod dicitur Haberia, cuius nomine a mercatoribus, & reliquis navigantibus pro rata mercium, & aliarum rerum, quae evehunt, & revehunt, extorquetur id omne, quod in classibus praesidiarijs, quae ad onerarias tutandas instruuntur, expensum est. Quod vectigal vocant, Elgasto de la Haberia. In de (ut puto) ducto vocabulo, quod hoc vectigali mediante, navigantibus suae facultates, sive bona conservantur, quae lingua Hispana Haber, o Haberes, a verbo Latino Habere dicuntur; licet multi sentiant ex tot contributionibus potius diminui, quam conservari, & ita illud verbum ad [sect. 57] damna, quae merces recipere solent, etiam traduci coepit. Et de his Haberijs, & forma, quae servari debet in eis distribuendis, & exigendis, extant etiam insignes schedulae ann. 1573. dict. 3. tom. pag. 174. & sequentibus, & plures aliae, quae agunt de modo, [sect. 58] quo mercium valor, & incrementum verifican. dum, & aestimandum sit, ad effectum ut cognosci possit, quid quisque portorij, & Haberiae nomine solvere debeat, reperiunrur eodem tom. pag. 468. & seqq. & inter alia enixe, & geminate iubent: Que estas avaluaciones se hagan por el valor, i precio mediano, i por los registros, [sect. 59] sin abrir, ni desempacar los fardos, sino es en caso, que contra lo que en ellos se lleva aya denunciacion en forma. Quod sumtum videtur ex l. evictiones, C. de cursu pub. lib. 20. ubi Bart. l. 8. tit. 7. par. 5. quam dicit ad hoc notandam Gregor. Lopez ibidem, verb. No los escudrinen, Anton. Coresetus in singul. verbo Gabella, el 2. & Ioann. de Haevia in dict. laberynth. §. Visitas, num. 20. pag. 601. Et nititur [sect. 60] in favore navigationis, & negotiationis, quae semper Reipub. utilissima iudicatur, & ad quam homines allici, non retardari debent, l. semper, §. negotiatores, D. de iure immun. l. 2. C. de nundinis, cum alijs, quae adduxi 1. tom. lib. 1. cap. 8. num. 9. & seqq. & cap. 16. num. 31. & tradit Petr. Gregor. lib. 4. de Repub. cap. 7. Scaccia de comerc. q. 1. §. 1. a num. 47. Dom. Valenc. cons. 52. num. 86. Pineda de rebus Salomon. pag. 242. Haevia in laberynt. lib. 1. cap. 1. Alvar. Velascus de privileg. miserab. personar. 1. par. q. 14. Pet. Faber lib. 1. semest. pag. 144. ubi de annonam portantibus, 170. ubi de navicularijs, & 171. ubi de mercatoribus, Admiratus ad Tacit. pag. 172. & eleganter Cassiod. lib. 4. epist. 7. docens, [sect. 61] omnes vexationes, omniaque dispendia a navigantibus duportus appellunt, removenda esse: Quia crudelitatis genus est, ultra naufragium velle desaevire, & illos ad dispedia cogere, quibus inopem vitam probantur immania pericula cessisse, & iterum melius eodem lib. epist. 19. Portus nostros navis veniens non pavescat, ut certum nautis possit esse refugium, si manus non incurrerint exig entium, quos frequenter plus affligunt damna, quam solent nudare naufragia. Nimirum [sect. 62] propter tyrannidem vexationes, & iniustitias publicanorum, contra quos invehit Cicer. in orat. pro Rabirio, & D. Aug. serm. 50. de temp. inquiens: Puplicanorum autem studia & exercitatio, impudentiae, ac crudelitatis plena sunt, quaestus nota illiberalis turpis quaedam mercatura, imo rapina lege seculari concessa. Pat. Puente in Monarch. Hispan. lib. 2. cap. 29. pag. 291. ubi inquit, Telonium, sive Aduanas publicanorum portas mortis dici posse: Porque alli perece la vida del passagero con las molesias que recibe, i el alma del Aduanero con las injusticias que baze. Sed cum tot sint [sect. 63] fraudes, & malitiae eorundem navigantium, & negotiantium, ad intercipienda, occultanda, & usurpanda iura Regia, quae ex mercibus, alijsque rebus pretiosis, quae ad Indias, & ex Indijs navigantur, solvi debent, iuxta ea, quae modo tradidimus, necnon etiam in exportandis, & adsportandis multis rebus, [sect. 64] quae ratione publicae utilitatis in provincijs Indiarum, vendi, haberi. aut in commercium deduci, sine peculiari Regis licentia prohibitae sunt, qualia sunt arma, servi AEthiopes, omne genus serici & mercimonij ex Regno Sinarum, aurum & argentum ad Indias, vel alias provincias praeter Hispaniam, & alia similia, quae prudenter, & providenter statura sunt, ne nobis utilia & necessaria, ad barbaras & extraneas, aut nobis infestas nationes exportentur, contra consil. Imp. in l. 2. C. de commerc. l. 1. & per tot. C. quae res export. l. 38. tit. 6. lib. 3. Recop. l. 10. tit. 18. eod. lib. l. 67. tit. 25. lib. 5. l. 1. cum 10. seqq. tit. 18. lib. 6. Recop. cum alijs, quae late tradunt Avendan. & Aviles in c. 51. si Praetor. Ant. Gom. 1. var. cap. 1. & seqq. qui inquit, haec edicta prohibitoria esse, Gutierr. 4. pract. cap. 38. n. 6. qui hinc infert, his legibus etiam clericos illigari, latissime Bobad. in Polit. lib. 4. cap. 5. per totum. Ego qui plura congessi supra lib. 1. cap. 7. num. 47. & ante omnes Cicer. in oratione pro Flacco, ubi eum summe laudat, [sect. 65] quod edicto vetuerit, ne Iudaei ex omnibus provincijs P.R. subiectis aurum Ierosolymam exportatent, & ita concludit: Quis est, iudices, qui hoc non vere laudare possit: exportari aurum non oportere, lum saepe antea Senatus, tum me Consule, gravissime iudicavit. Merito, non obstante favore navigantibus, & negotiantibus debito, summo semper studio curatum est, ut diCtis fraudibus obviam eatur, [sect. 66] ipsique merces publice, & bona side profiteantur, quas transfreatare volunt, & portum, sive locum, ad quem eas dirigere intendunt, quod dicimus, hazer Registro. Quae vox [sect. 67] a re gesta originem trahit, quo vocabulo veteres, quicquid in re praesenti vere & realiter actum erat, significabant, unde quaelibet acta iudicialia gesta, vel regesta dici coeperunt, ut constat ex l. illicitas, §. veritas, D. de officio Praefidis, Vopisco in Probo, Prudent. in Hymno Roman. Cuiac. lib. 15. observat. cap. 37. cum alijs traditis a Petr. Fab. in 1. si librarius 92. D. de regulis iuris, pagina mihi 379. Et ultra [sect. 68] Regestum, visitationes navium, & mercium per Publicanos, seu Regios Officiales saciendae, & Domus Publicae constitutae sunt, in quibus merces exonerentur, & recondantur, quousque dicta vectigalia solvantur, quae domus [sect. 69] communiter appellantur Aduanas, a verbo Arabico Divanum; Que significa la casa donde se cogen los derechos, de donde diximos Divana, Adivana, i ultimamente Aduana, ut bene observat D. Sebast. Covarr. in dict. thesaur. ling. Castell. eodem verbo, fol. 16. de quibus omnibus late agitur per DD. in dict. tit. quae res export. & in l. 1. & per tot. D. de publican. & vectigal. & C. de vectigal. & commiss. Strach. de mercat. 2. par. num, 48. & seqq. Scacc. de commerc. quaest. 1. Bobad. d. cap. 5. Ioan. de Haevia in dict. laberint. lib. 3. cap. 6. ubi de rebus prohibitis, cap. 7. ubi de Aduana, cap. 8. ubi de regesto, & cap. 9. ubi de visitationibus navium, & mercium, Dom. Valenc. cons. 100. num. 79. ubi probat, [sect. 70] Regesti petendi, & faciendi causam finalem, esse dictorum onerum, & vectigalium solutionem. Et in idem tendit obligatio petendi portum, ad quem cum mercibus diriguntur, quod vulgo dicimus, La derecha de scarga, quod de iure communi etiam requirebatur, ut constat ex l. 1. C. de littor. & itin. custod. lib. 10. & alijs, quae bene congerit Borrell. d. cap. 9. num. 49. Atque haec omnia [sect. 71] melius, & cautius, quam alibi statuta, & summa providetia disposita sunt de nostro iure Indiarum, per innumeras schedulas & ordinationes antiquas, & modernas, quarum plures extant in d. 3. tom. ex pag. 116. ad 254. & in 4. pag. 14. & 33. ubi de prohibitione armorum, & ex pag. 202. ad 220. ubi de regestis & prohibitionibus aliarum rerum, & ex eisdem formantur tituli plures lib. 8. & tit. 24. & sequetib. & lib. 3. novae Recopil. quam ad easdem leges Indicas praeparamus, ut ex earum summario iam in lucem edito videre poteris. In quibus omnibus, cohaerenter ad ea, quae iure comuni disposita sunt in legibus, & titulis sup. relatis, poena privationis rerum, & alijs interdum gravioribus, puniri iubentur hi, qui vel regestum non faciunt, vel prohibitas merces exportant, aut in caput alienum, ad fraudandos suos creditores, designant, vel portum, quem non debuerunt, appellunt, vel aliud quicquam faciunt, quod sciunt, vel scire debent, sibi esse praedictis legibus, & ordinationibus interdictum: quas poenas generali nomine appellamus de commisso, vel contravando. Et in his consistit [sect. 72] aliud Regale supremis Principibus reservatum, & in his nostris Indijs valde pingue, & considerabile. Circa quod plurimas, & satis practicabiles. quaestiones, quas in facti contingentia habui, & indicavi, prosequi destinaveram; sed temporis, & voluminis augustijs pressuis (ut initio huius capitis dixi) eas in aliud reservo. Interim Lectorem remittere contentus ad ea, quae [sect. 73] docte, & plene de his commissis, & eorum praxi, alijsque iuribus, & privilegijs, quae Fiscus habet adversus eos, qui eius iura, & vectigalia defraudant, & quando hanc poenam incurrant, & an ad haeredes transeat, quomodo probetur, vel praescribatur, an requiratur actualis, apperhensio, an delictum famuli. vel proretae domino noceat: & an merces prohibitae faciant incidere in commissum non prohibitas? & quod in his causis ex abrupto, & de plano procedatur, tradunt. post. antiquiores alios, Regner. Sixtin. & Henr. Bozerius in tract. de Regalib. Ioan. Borcholt. in cap. unic. de Regal. num. 48. AEgid. Bossius in prax. tit. de fraud. vectigal. Peregrin. de iure fisc. lib. 6. tit. 5. per tot. Bobad. dict. cap. 5. Haevia dict. 2. par. laberint. cap. 10. Rosental. omnino videndus, de feud. cap. 5. conclus. 36. Grammat. decis. 15. Collerus de process. execut. par. 1. cap. 3. n. 84. Hartman. Hartmani lib. 2. pract. observat. tit. 48. observat. 1. & seqq. Roland. a Valle cons. 42. vol. 3. Craveta cons. 115. & 696. Mascard. conclus. 473. & 834. Ioann. Gutierr. lib. 4. pract. ex cap. 37. ad 46. Camill. Borrell. dict. tract. de praestant. Reg. Cathol. cap. 15. & 17. Dom. Valenc. cons. 38. & 52. Tiber. Decian. lib. 5. crimin. cap. 10. n. 13. Petr. Pechius in reg utile per inutile, de regul. iuris in 6. Bertazol. cons. 83. vol. 1. Marius Muta ad const. panorum. 3. tom. Pag. 227. ex num. 12. Ignat. del Villar in silva responsor. cons. 5. Quintil. declamat. 343. ubi Petr. Herod. in notis, Bursat. consil. 331. numer. 56. & 57. vol. 3. Gab. Pereira decis. Lusitan. par. 2. Alexand. Trentacinq. 1. tom. var. lib. 1. tit. de iure fisci, resol. 3. Paz in prax. 5. par. 2. tom. cap. 1. Dom, Alfar. d. tract. de offic. Fiscal. gloss. 20. a num. 65. Steph. Gratian. lib. 1. discept. forens. cap. 178. & 179 Collantes in pragm. agric. lib. 3. cap. 14. ex n. 7. Avendan. resp. 33. Cened. canon. quaest. q. 33. num. 28. Menoch. cons. 79. a num. 29. lib. 1. & cons. 792. a num. 9. lib. 8. Suar. cons. 2. num. 10. quod cons. extat ad calce Strach. post tract. de mercat. Palac. Rub. in repet. Rub. §. 34. n. 5. fol. 18. Ego latissime alios adducens in tract. de synd. iud. moitiex num 98. & novissime Florid. Mansonius in peculiari tractatu de Contravandis. Quod verbum [sect. 74] quid significet, & unde dicatur? & alia singularia de commissis, bene etiam tradit Surdus, omnino videndus, cons. 42. num. 16. & 17. lib. 1. Lucarin. academ. observat. academ. ult. observ. 3. Ianus Laglaeus lib. 12. semestr. cap. 1. ubi agit de huius crininis praescriptione. Quod sane [sect. 75] licet. tot legibus, & iudicibus compesci curetur, adhuc tamen navigantium, negotiantium, & ipsorum nantarum, & Architallassorum dolis, technis, & fraudibus illuditur, quia saepius, [sect. 76] quo plus cautelae, eo plus fraudis subesse solet, ut alias inquit Flam. de Ambas consil. 98. num. 52. relatus a Martin. Mager. in tract. de advoc. armata, cap. 9. num. 363. pag. 367. Maxime cum non raro [sect. 77] ipsi publicani, & officiales Regij, alijque Magistratus, qui fisci partes agere deberent, proprijs commodis inservientes, cum privatis conspierent, putantes se in hoc nullum scelus admittere; cum tamen certum sit, [sect. 78] non solum mortaliter peccare, verum & ad restitutionem omnium rerum, quae commissi nomine ad fiscum pertinere Potuissent, ex aliquorum opinione teneri, & ex magis certa, & communi ad interesse iurium defraudatorum, ut constat ex traditis a Lessio de iustitia & iure lib. 2. cap. 13. a num. 72. & cap. 31. a num. 50. & 51. Ad quae iura & vectigalia, ubi iusta sunt, & iuste exiguntur, [sect. 79] etiam ip si mercatores in conscientia tenentur, ut reiecta opinione Ioseph. de Angles, Avendani in dictionar. verb. Alcavalas, & aliorum contra sentientium, docent Silvest. in summ. verb. Gabella, quaest. 3. num. 8. Navarr. in Manual. cap. 17. num. 200. Oralora de nobilit. 1. par. cap. 5. Menchac. de success. creat. lib. 1. §. 10. numer. 648. & §. 28. num. 28. Covarr. in reg. peccatum, 2. par. §. 3. num. fin. vers. Hinc tertio, Medina de restit. quaest. 13. Castro de lege poenal. lib. 1. cap. 11. Sotus de iustitia & iure lib. 3. quaest. 6. art. 7. Menoch. de arbitrar. cas. 397. Cordub. quaest. 95. Lasarte de gabell. quaest. 18. num. 39. Gironda eodem tract. par. 12. ex n. 6. Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 4. num. 4. & novissime Dom. Valenc. consil. 189. num. 61. vol. 2. & Illustriss. Vlyssiponens. Acuna in notis ad cap. quae contra mores, dist. 8. num. 4. pag. 52. ubi ttactat, an transeuntes sine solutione gabellae possint puniri? Et ideo [sect. 80] cauti esse debent iudices, qui de his commissis cognoscunt, in non moderandis, seu temperandis poenis, quae per leges, & statura impositae sunt. Nam etsi id aliquado soleat facere Princeps, & supremus Senatus, & manifestationes rerum non professarum, etiam post lapsum regesti tempus admittere, ut constat ex pluribus schedulis, quae habentur dict. vol. 4. pag. 198. & 413. quia poenae, iudicibus legitimae, Senatui sunt arbitrariae, ut docet & exemplis illustrat Petr. Herod. lib. 8. rerum iudic. tit. 1. cap. 3. pag. 300. iudices tamen inseriores, ubi id faciunt, suspicionem subornationis incurrunt, quia id illis prohibitum est, ut inquit Bobad. dict. cap. 5. & de iure nostro Indiarum expresta schedula dat. Matr. 22. Novembr. ann. 1621. cum Limanis Auditoribus loquens, & hoc est, quod dixit Symmach. epist. 49. lib. 1. Aliam esse conditionem Magistratuum, quorum corruptae videntur esse sententiae, si sint legibus mitiores: aliam divorum Principum potestatem, quos decet acrimoniam severi iuris inflectere. Quam etiam inter utrosque differentiam, non minus bene expressit Themistius in orat. 5. in Senatu habita pro laudibus Theodos. Imp. cuius Graeca verba refert Petr. Fab. lib. 3. semestr. cap. 17. pag. 257. & eis conveniunt alia, quae in simili de Deo agens, scripsit Lactant. in lib. de ira Dei, cap. 19. Inquiens: Iudicem peccatis veniam dare non posse quia voluntati servit alienae: Deum autem posse. quia est legis ipse suae disceptator, & iudex: quam cum poneret, non utique ademisse sibi omnem potestatem, sed habere ignoscendi licentiam. Et propter [sect. 81] praedicta vectigalia, & contributiones, ac commissorum iura, & confiscationes, & plures alias utilitates, & imbursationes, quas fiscus ex subditorum mercimonijs, navigationibus, & negotiationibus capit, in proverbium abijt, Que de tres Flotas es suya la una, & merito dicere potuit Modernus Epigramatarius Anglus Ioan. Ovenus epigr. 293. pag. 133. [sect. 82] Fiscum melius appellari posse viscum, cum opes hominum capiat: Vt visco capiuntur aves, fiscus quasi viscus Dicitur, a fisco sic capiuntur opes. Quam ob causam eum etiam parum placidum, durae cervicis, omnia imbursante, corpus sine conscientia, & stomacho similem appellavit Bald. omnino videndus, in tit. de allodijs, num. 10. & in l. executorem, col. 11. C. de exec. rei iudic. Lucas de Pena in l. quicunque, col. Penult. C. de omni agro desert. Afflict. in constit. Neapolit. in praelud. quaest. 15. num. 4. & 7. ubi eius Addition. Chassan. in consuetud. Burgund. rubr. 2. in Principio, col. 340. Petr. Gregor. lib. 3. syntagmatum cap. 2. num. 6. & 11. & 4. in princip. & Barbosa in l. 1. solut. matrim. 7. part. num. 7. Quod. etiam applicari potest ad alias confiscationes, [sect. 83] quae fiunt propter alia delicta, quas dicimus, Penas de Camara, & in eis alterum Principum Regale consistit, ut per Auctores supra relatos, praecipue Borrell. dict. tract. de praestant. Reg. Cathol. cap. 15. & 17. Sebastian. Guacin. in integro tract. de confiscat. bonor. Sebast. Naevium in dict. cap. 1. quae sint regal. a numer. 194. Craveta consil. 128. num. 4. Vivius tom. 2. commun. opinion. lib. 9. tit. 31. num. 47. Menoch. consil. 302. num. 29. vers. 11. Peregrin. de iure fisci lib. 5. tit. 1. a numer. 4. Molina de iustitia & iure tom. 4. tract. 3. disput. 20. num. 8. & 9. Cabed. decis. Lusitan. 20. num. 8. & 9. par. 2. & decis. 58. ubi, quod bona indigni dicantur de Regalibus, latissime Dom. Alfarus dict. gloss. 20. ex num. 148 &. Cardin. Tusch. dict. littera R. conclus. 82. num. 14. Circa quod tamen [sect. 84] de iure Indiarum nihil peculiare se offert, nisi quod per antiquas schedulas, & ordinationoes hoc genus bonorum per officiales Regios administrari selebat, ut patet ex 3. to. schedul. impress. pag. 307. quousque vendi coepit officium Receptorum dictarum poenarum in singulis Audientijs, per quos administrari, & apud quos deinceps servari iussae sunt, ut videbis ex schedulis, quae novissime recopilantur in dict. summar. lib. 3. tit. 24. fol. 117. Habent quoque Principes alterum Regale consideratione dignissimum, quod consistit [sect. 85] ni dominio generali, sibi supremae potestatis ratione, in omnibus suis Regnis reservato, circa agros, pascua, montes, & flumina publica, ita ut haec hac de causa in dubio de Realengo dicantur, & censeantur, & in eis tam in iudicijs possessorijs, quam in petitorijs, intentionem suam fundatam habere videantur, contra quoslibet alios possessores, qui earum legitimos titulos non ostenderint, ut praeter iura & Auctores supra relatos, probat elegans text. in l. 1. tit. 11. par. 2. Anton. Gabriel, qui plures ex antiquis adducit lib. 1. Commun. opinion. tit. de praesumt. praesumt. 9. num. 1. Mascard. conclus. 217. ex num. 1. Avendan. de exeq. mandat. 1. parte, cap. 1. num. 7. & 8. & cap.. 4. num. 1. & cap. 12. num. 1. Valasc. de iure emphyt. quaest. 8. num. 37. vers. Tertia conclusio, Matienz. in l. 3. tit. 10. lib. 5. Recop. gloss. 7. num. 2. & 4. & in l. 1. gloss. 21. num. 2. Azeved. in l. 1. tit. 15. lib. 4. Recop. num. 57. & 58. Ioan. Gutierr. lib. 4. pract. cap. 60. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 16. num. 52. Peregrin. de iure fisc. lib. 7. tit. 3. num. 17. Cald. Pereira de emtione & vendit. cap. 21. num. 3. & 4. & 25. Humad. in schol. ad Greg. Lopez in l. 5. tit. 26. gloss. 6. num. 4. Belluga in specul. Princip. rubr. 14. ex num. 35. Menchac. de success. creat. §. 3. num. 4. Sesse decis. Aragon. 74. num. 1. cum seqq. ubi Covar. Palac. Rub. & alios allegat, Mieres de maiorat. in nova impress. ubi plurima congerit 4. par. q. 23. n. 175. cum seqq. Oterus in tract. de iure pascendi c. 9. n. 17. plene Callist. Remirez, omnino videdus, dict. tract. de lege Regia, §. 26. ex num. 11. ad 51. & Ego, qui alios adduco, 1. num. de Indiar. iure lib. 2. cap. 6. ex num. 91. Quod ius [sect. 86] in nostris quoque Indijs pa riter observatur, & exceptis terris agris, pascuis, montibus, & aquis, quae Rex Indis, urbibus, oppidis, aut privatis indulsit, reliqua omnia huius generis, & maxime inculta, aut deserta, vel cervida in sua Corona manserunt, quemadmodum & [sect. 87] olim in absoluto, & despotico dominio Incarum, Peruanorum, & aliorum, qui Indis dominabantur, posita erant, ut refert Pat. Ioseph. Acosta in histor. Ind. lib. 4. cap. 15. & Torquemad. in Monarch. Indian. lib. 14. cap. 7. & expresse, post plures consultationes, quas refert Anton. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 2. pag. 84. & lib. 8. cap. 9. pag. 275. & decad. 4. lib. 9. cap. 14. pag. 250. decisum reperitur in pluribus schedulis, quae extant 1. volum. impress. pag. 61. & seqq. & praesertim in illa famigerata 1. Novembr. ann. 1591. cuius in terminis meminit Doct. Carrasc. ad leg. Recopil. cap. 3. §. 2. num. 11. fol. 28. quae post alia sic habet: Por aver Yo sucedido enteramente en el senorio que tuvieron en las Indias los senores dellas, es de mi patrimonio, i Corona Real el senorio delos valdios, suelo, e tierra dellas, que no estuviere concedido por los senores Reyes mis predecessores, &c. Et quamvis [sect. 88] initio detectionis Indiarum, cum terrae, & agit tot ubique essent, & incolae, ex Hispanis, qui eis donari possent, numero pauci, hoc ius quodammodo neglectum fuerit, & Gubernatioribus, ac Capitulis civitatum permissum, ut terras prout vellent, distribuerent, ut patet ex sched. & ordination. 1. tom. ex pag. 62. ad 70. postmodum tamen per dictas schedulas noviores ad Regis manum, & dispositionem reductae sunt, & in publica subhastatione vaenire iussae, ipsis etiam Proregibus facultate interdicta, illas alio modo distribuendi, ut tetigi sup. lib. 4. cap. 10. num. 32. & late, & diligenter scribit Anton. de Leon, omnino videndus, in tract. de confirm. Regijs, 2. par. cap. 23. ubi agit de onere petendae confirmationis terrarum sic venditarum, vel cocessarum. Et [sect. 89] Romani quondam in simili fecisse leguntur, qui in provincijs noviter partis postquam institutis colonijs, & veteranis sufficientes agros assignaverant, reliqui per Quaestorem venire in publica subhastatione solebant, aut censoriae locationi subijci, ut stipendium, tributumve annona Pop. Rom. illorum nomine penderetur, qui inde agri vectigales dicebantur, ut constat ex l. in agris, D. de acquirend. rerum domin. iuncta l. item si verberatum, §. item si forte, D. de reivindic. l. Lucius Titius, D. de eviction. l. 1. & per tot. D. si ager vectigal. Siculo, Flacco de condition. agror. Hygeno lib. 2. de limit. const. in princip. Cicer. lib. 3. & 5. in Verrem, & orat. 3. in Rullum, & ex alijs, quae solita eruditione tradit Petr. Fab. lib. 2. semestr. cap. 4. pag. 41. & seqq. Vt sic minus mirandum sit, [sect. 90] quod de tributo constituendo super agris Peruanis, in quibus vineae contra prohibitionem plantatae sunt, dixi supra lib. 1. cap. 7. num. 57. Et rigore iuris attento [sect. 91] nullae & irritae declarari possint concessiones dictorum agroru a Dom. Proregibus Peruanis per gratiam, sive ambitiose factas, nulla subhastatione interveniente, neque caeteris requisitis, quae dict. schedul. ann. 1591. praescribit, tum ex regul. l. cum hi, §. si Praetor, D. de transact. l. 1. C. de praed. Decur. cum alijs late adductis a Tiraq. de retract. lignag. §. 1. gloss. 21. num. 11. & 12. & de retract. convent. §. 4. gloss. 9. num. 31. Cencio de censib. 2. par. cap. 1. art. 6. a num. 12. & Farin. in fragmet. verb. Lex, num. 203. & seq. Tum, praecipue ex eo, quod in terminis, de his [sect. 92] concessionibus, & licentijs rumpendi, & laborandi Praedictos agros, ipsi Regi praecise reservandis, sanxit l. 11. tit. 7. lib. 7. Recop. circa cuius declarationem ita expresse concludit Azeved. ibidem num. 5. Bobad. dict. cap. 16. num. 153. & lib. 3 cap. 8. num. 82. Gutierr. dict. lib. 4. pract. cap. 60. num. 6. Cevall. 3. to. comm. pract. q. 749. num. 35. & seqq. & D. Ioan. del Castillo de usufr. cap. 54. num. 30. in fin. Et hinc descendit iustificatio quotidianae praxis, quae admisit, ut [sect. 93] quotis Regi, vel Proregi, qui eum repraesentat, oportere visum fuerit, possit cogere eiusmodi agrorum possessores, titulos suae possessionis ostendere, iuxta ea, quae dixi supra lib. 2. cap. 28. ex num. 36. & iubere, ut de novo, & per agrimesores peritos, & timoratos, agri, quos se emisse, aut composuisse dicunt, remetiantur, ut quod praesumtum, & usurpatum repertum fuerit, Fisci inribus, a quo exierat, applicetur, de quo est elegans, & rotundus text. in l. omnes, & in l. penult. C. de fund. patrimon. lib. 11. & Cassiod. lib. 5. variar. epist. 24. ubi inquit, quod quemadmodum Princeps gaudet in bonis, quae a subiectis legitime possidentur, & ea propria sua patrimonia reputat, ita compendia iusta non debet aspernari: Quia negligentiae vitium est, praesumtiones (hoc est usurpationes) relinquere, quas iura a praecipiunt amputare. Quamvis ubi iam [sect. 94] quadraginta annorum, vel alias multum tempus effluxit, quo in eiusmodi agrorum cultura, & possessione perdurant cum titulo, vel sine titulo, satius censeri soleat, praeteritis connivere, & in futura prospicere, quam antiquos colonos turba. re, & contristare, ut pie, & prudenter constituit Imper. Anastas. in l. ultim. C. de fund. patrim. lib. 11. in cuius confirmationem Ego expendere soleo elegantem epistol. 112. Trajani ad Plin. lib. 10. quae sic habet: Sicut largitiones ex publico fieri, mandata prohibent, ita ne multorum securitas subruatur, factas ante aliquantum temporis retractari, atque in irritum vindicari, non oportet. Quicquid ergo ex hac causa actum ante viginti annos erit, omittamus. Non minus enim hominibus cuiusque loci, quam pecuniae publicae consultum volo. Et in hoc respicere videtur dict. schedul. ann. 1591. quae [sect. 95] no vult veteres possessores spoliari, sed ad compositionem admitti, quasi dicat, cum his mitius, & lit eralius agendum, & pro eodem, aut etiam minori pretio, quam alij dederint, praeferendos esse. Et in alia schedul. Matrit. 27. Octobr. ann. 1535. dict. 1. tom. pag. 65. & 66. permittiutr, ut [sect. 96] antiqui Conquisitores, & alij benemeriti in his agris remunerentur, & inter hos digniores praeferantur: Con que lo que assi se les repartiere no lo puedan vender a Iglesia, ni Monasterio, ni a persona Eclesiastica, sopena que lo ayan perdido, i pierdan, i se pueda repartir a 0tros. Quae quidem schedula hac in parte valde notabilis est, & [sect. 97] an, & quatenus talis conditio, sive gravamen de iure subsistat, dixi sup. lib. 3. cap. 21. num. 39. & seqq. De aquarum [sect. 98] autem divisione, quae in his provincijs valde necessaria est, cum plures earum irriguae sint, ut dixi supra, agunt etiam plures sched. dict. 1. tom. pag. 61. & seqq. & est videndus Cepola de servitur. tit. de aquaeductu, & Dom. Valenc. qui plures alios adducit, cons. 20. & cons. 7. & cos. 100. num. 12. & 15. Deniqve, ut alia minutiora omittam, quae sigillatim velle persequi, longissimum esset, aliud valde magnum, & pingue Regale in his provincijs conflatur ex [sect. 99] venditione officiorum, Tabellionatuum, Decurionatuum, fidelium Executorum, Receptorum, Procuratorum, Aquiliferorum, Depositariorum, Monetariorum, & similium, quae pecuniae necessitas interdum magis, quam Reipub. utilitas adinvenit, de quibus specificam, & omnino videndam mentionem facit Anton. de Leon dict. tract. de confirm. Regijs, 2. par. cap. & Figueroa in histor. March. Canetij lib. 5. ex pag. 196. Haec enim [sect. 100] officia creare, & disponere proprium Principis est, l. 1. §. cum urbem, D. de offic. Praefect. urb. Auth. de defens. civit. §. nos igitur, collat. 3. cum alijs late traditis ab Auctoribus supra citatis, & praeter eos ab Aviles, & Avendan. in cap. 1. Praetor. eodem Avend. resp. 9. Tello in l. 19. Tauri, ex num. 10. Guillerm. Bened. in cap. Rainuntius, verb. Duas, num. 52. Capic. in invest. feud. §. Magistratuum creatio, fol. 128. Chassan. in Catalog. glor. mund. par. 5. consid. 24. cas. 15. Gramm. decis. 46. Bobab. in Polit. lib. 1. cap. 2. num. 14. & lib. 3. cap. 8. num. 152. Menoc. cons. 302. num. 29. vers. Decimoquinto, Cabed. decis. Lusit. 33. & 43. par. 2. Curia Philipp. 1. par. §. 2. num. 4. Paz in prax. annot. ultim. num. 13. & late Mastrill. de Magistrat. lib. 1. cap. 1. per totum, & lib. 4. cap. 17. n. 13. & 14. ubi loquitur de Tabellionibus, Casanate cons. 43. n. 65. Cabed. decis. Lusit. 20. & 33. per tot. 2. par. & plures alij, quos citat Naevius in dict. cap. 1. quae si nt Regal. num. 316. Rosent. de feud. dict. cap. 5. conclus. 15. D. Ioann. del Castill. 7. tom. controvers. cap. 41. & novissime D. Valenc. cons. 93. num. 41. Et licet [sect. 101] nulla omnino officia vendere satius, ac sanctius esset, propter damna, quae ex contrario sequuntur, & experientia demonstrat, tamen ubique iam recepta est venditio istorum, quae directe iustitiae administrarionem non concernunt, publicis necessitatibus suadentibus, ex consilio D. Thom. in opuscul. ad Ducis Brabat. & ex alijs, quae de hoc articulo agentes, & quando talis venditio liceat, vel non, tradunt, post alios, Avendan. Tellus, & alij ubi supra, Petr. Greg. lib. 2. syntagmat. cap. 6. num. 17. & lib. 4 de Repub. cap. 5. n. 27. & seqq. Azeved. in Curia Pisana lib. 4. cap. 4. per tot. & in l. 2. per textum ibi tit. 13. lib. 4. num. 60. & in l. 4. num. 9. & 10. tit. 17. lib. 9. Recopil. Humad. P. Lessius de iustitia & iure pag. 405. & seqq. Lasarte de gabell. cap. 9. num. fin. Gutierr. lib. 1. pract. quaest. 78. Rebell. de oblig. iust. pag. 679. & seqq. Vazquez in opusc. de rest. cap. 2. 3. & 4. Mastrill. de Magistrat. lib. 1. cap. 20. Camill. Borrell. de Magist. edict. lib. 1. cap. 9. Sanchez lib. 2. resol. moral. cap. 2. dubit. 37. Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 14. num. 16. cum seq. & lib. 3. cap. 8. ex n. 285. Diana, plurimos all egans, tract. 5. resol. 108. vers. Potest tamen, Cabed. decis. Lusit. 24. par. 2. Naevius in l. aestimationem, D. de muner. & honor. Craveta cons. 811. num. 12. Menoch. de arbitrar. cas. 488. num. 6. Alvar. Valasc. decis. 72. Callist. Remirez de lege Regia, §. 25. num. 33. Dom. Alfarus, qui in terminis officiorum vendibilium Indiarum loquitur, in tract. de offic. Fiscal. gloss. 34. §. 1. num. 17. & seqq. ubi tractat, an talia officia possint obligari? & novissime plura erudite adduces noster D. Ioan. Bapt. de Larrea discep. Granatens. cap. 45. num. 35. & seqq. pag. 593. ubi, quod Decurionum officia vendi Reges Catholici prohibuerunt. Quinimo & [sect. 102] in Gallia omnes Magistratus venduntur, etia habentes directam iustitiae administratione, ut praeter alios scribit Euphorm. in satyr. de Iconib. anim. cap. 3. ubi de Gallia pag. mihi 394. inquiens: Non ideo Fisci industriam maligna criminatione carpendam esse, qui de eiusmodi candidatorum bonis excrescit. Na cui non satius videatur, professo pretio, dignitates a Principe molem publicam subeunte proponi, quam avaris purpuratorum suffragijs in praedam concedere? qui ubi haec publica licitatio non est, obtrudunt Regibus cadidatos, quos sibi munere charissimos fecerint; & quod a domino impetrant, deinde clientibus vendunt, &c. Quod tamen nullo modo probari potest, ut praeclare ostendit Auctor Gallus, & satis doctus Ioan. Filesac. in lib. 1. select. cap. Dignitas venalis, pag. 253. Gasp. Ensl. in suo nucleo histor. sive de Princip. Consiliar. 2. par. pag. 28. & 29. ubi inter alia adducit illud Lamprid. in Severo: Necesse est, [sect. 103] ut qui emit, vendat: ego non patiar mercatores potestatum, quos si patiar, damnare non possum. Erubesco enim punire illum hominem, qui emit, & vendit: & ante eos idem dixit Salviantus, & ipse Gallus, lib. 4. de provident. his verbis: Quid est aliud dignitas sublimium, quam proscriptio civitatum? aut quid aliud quorundam, quos taceo, praefectura, quam praeda. Ad hoc honor a paucis emitur, ut cunctorum vastatione solvatur: sciunt hoc Hispaniae, quibus solum nomen relictum est. Et tradit alia Guid. Pancirol. loquens de quaestu venditionis officiorum, quem alique Reges fecerunt, in thesaur. var. antiq. lib. 3. cap. ult. pag. 379. & in nostris terminis [sect. 104] officiorum Indiarum Torquem. in Monarch. Ind. lib. 5. pag. 800. ubi inquit, quantum Mexici valuerint officia, quae vendita sunt, & in Peru tempore Proregis March. de Canete, Figueroa in eius vita ubi supra. De quibus quidem [sect. 105] agunt plurimae schedulae, quae extant in 2. tom. imprest. ex pag. 330. & aliae, quae recopilantur in summar. compil. leg. Indicar. lib. 6. tit. 5. & ex eis breviter colliges, haec officia primum ad vitam vendi solita fuisse, postea per schedul. ann. 1581. permissum, ut ad alteram renuntiari possent, ita tamen ut ex renuntiatione tertia parvalorsis offcij fisco praestaretur. Et tande per ultiam sched. ann. 1606. in perpetuum renuntiari permissa sunt, dummodo renuntians vivat per viginti dies post renuntiationem, & intra sexaginta, a tempore mortis computandos, renuntiatarius se ante Gubernatorem cum renuntiatione praesentet, sitque habilis, & sufficiens, solvatque Fisco dimidiam partem valoris officij ex prima renuntiatione, quae virtute huius indulgentiae, seu schedulae facta fuerit, & tertiam taalijs subsequentibus, & confirmationem talis officij sic venditi, vel renuntiati intra tres annos petere debeant in supremo Indiaru Consilio. Quod postea per noviores schedul. ad quatuor, & ad quinque, & ad sex in Philippinis prorogatum est. Et [sect. 106] ubi renuntiatio facta non fuerit, vel minus legitime facta, officium amittatur, & ad Regiam Coronam, a qua exierat, revertatur, ut in simili disponitur in l. 4. tit. 4. lib. 7. Recop. & in beneficijs tradit Regul. Cancel. 18. & 19. & Perr. Greg. lib. 17. syntagm. cap. 19. Circa quarum schedularum, [sect. 107] venditionum, & renuntiationum praxim, & formam probandi, & verficandi valorem officiorum, plura quotidie dubia exorta sunt, quae peculiares alias schedulas, & declarationes extorserunt, de quibus multa satis distincte congerit Anton. de Leon dict. tract. de confirmat. Regijs, 2. par. cap. 3. cum viginti seqq. qui omnino legendus erit. Quia certe nihil notatu dignum omisit. Et cap. 8. num. 1. & seqq. refert sched. ann. 1615. & 1617. quae ad dubitationes, & fraudes renuntiationum tollendas, [sect. 108] eas per publicum instrumentum, & non per testes dumtaxat, & verbaliter probari posse iusserunt. Quod Ego Limae ante promulgationem harum sched. in emergenti causa D. Lud. Roldan de Avila Truxillani Algacelli maioris, nervose defendi, aliquibus ex Collegis in contrariam sententiam euntibus, & allegavi, quod licet regulare sit, quod scriptura non requiratur nisi in casibus a iure expressis, ex recepta sententia gloss. in cap. 1. verb. In scriptis, de cesib. lib. 6. qua in nostris terminis sequi videtur Camil. Borrell. & alij, quos ipse recenset, de Magist. lib. 2. cap. 10. Eiusmodi tamen renunutiationes de expressis esse videntur, ex doctrina Bald. in l. prohibitum, num. 12. C. de iure fisci, lib. 10. quam sequitur, & notabilem dicit Ias. in l. more, num. 53. D. de iurisd. omn. iudic. & in renuntiationibus beneficiorum, magis communem esse testatur, post Rebuff. & alios, quos refert, Flamin. de resign. benes. lib. 8. quaest. 2. num. 1. & seqq. & lib. 11. quaest. 11. num. 27. & in officijs, quae beneficijs affimilantur, satis de iure nostro exprimunt, si bene ponderentur l. 4. 5. & 6. tit. 8. lib. 7. Recopil. Quamvis verum sit, quod ubi non datur copia Tabellionis, permittendum sit, ut renuntiatio testibus probari possit, ut disponit sched. dat. Matr. 6. April. ann. 1628. & in terminis iuris communis resolvit Mascard. concl. 1358. num. 19. & 20. Eodem etiam capite num. 6. & seqq. & cap. 22. per totum, tractat idem Auctor de schedul. ann. 1612. 161. & 1627. quae [sect. 109] licet officia minoribus vendi permittant, cum dispesatione aetatis, vel facultate, ut interim dum ad eam pervenerint, per substitutum servire possint; ita tamen ut pro hac gratia aliquid amplius ab eis ultra pertium officij extorqueatur. Renuntiationes autem nullatenus in minoribus fieri permittunt, cum non sint habiles, neque sufficientes, quales ese requirunt l. 2. tit. 4. lib. 7. Recop. in fin. sched. ann. 1581. & 1606. quae has renuntiationes introduxerunt, non obstante quod in Hispania contrarium practicetur, ex pragmat. 13. Iun. ann. 1590. quae est l. 42. tit. 20. lib. 2. Recop. Et hoc factum fuit ad tollendas lites. quae super hoc quotidie oriebantur, & diversimode terminabantur, alijs iudicibus minores admittentibus, alijs vero, non esse capaces eiusmodi renuntiationum, pronuntiantibus, iuxta doctrinam Roder. Suar. alleg. 12. per totam. Et certe, nisi ita statutum fuisset, quaestio satis anceps esse posset. Nam durum [sect. 110] videtur hominibus, qui filios aetate minores relinquunt, facultate privare, ut in eos officia, quae ijs ipsis parasse praesumuntur, renutiare non possint, & extraneos quaerere teneantur, contra l. nam etsi parentibus, D. de in offic. testam. l. isti quidem, & ibi gloss. D. de eo quod met. caus. l. cum ratio, D. de bon. damnat. & alia, quae signater congessi in meo tract. de crimin. parricid. lib. 2. cap. 10. & magis in terminis text. in dict. l. 2. tit. 4. lib. 7. Recop. Et praeterea facit communis Doctorum traditio, qui stantibus similibus statutis [sect. 111] minores admittunt, ut in eorum capite officia constitui valeant, ita tamen, ut donec ad legitimam aetate, pervenerint, per substitutum servire possint, ut constat ex pluribus, quos refert & sequitur Decius in cap. possestionem, notab. 6. de probat. & in l. foeminae, §. item impuberes num. 3. de reg. iur. Greg. Lop. per text. ibi in. l. 5. tit. 18. par. 2. gloss. 1. & late, & eleganter Ioan. Bolognet. cons. 3. num. 30. cum seqq. qui etiam in insante loquitur, & probat minorem non esse incapacem officiorum, quoad dignitatem, sed solum quoad usum, & exercitium, & quod potest servire per substitutum. Sed contrarium, ut dixi, decidit d. sched. ann. 1627. quae licet dura esse videatur, ita tamen scripta est, & iuris rationibus non destituitur, propter [sect. 112] damna, quae ex substitutorum servitio sequuntur, l. 1. tit. 19. & 22. lib. 2. Recop. l. 33. tit. 2. l. 73. tit. 5. eodem lib. iuncta l. inter artifices, cum simil. de solut. & pluribus schedul. quae prohibent servire per substitutum, de quibus 2. tom. pag. 327. quibus aetentius consideratis Ant. de Leon dict. cap. 22. recessit ab opinione, quam de minoribus admittendis tenuerat d. cap. 8. & ex num. 33. Supremo [sect. 113] Indiarum Senatui deliberandum relinquit, an dictam sched. revocare expediat? quod Limana etiam urbs, & aliae plures expostularunt. Eiusque exemplo, & argumento, pariter prohibendum esse videtur, ne [sect. 114] dictae renuntiationes fiant in Ecclesias, Coenobia, vel Monasteria, quia similiter per se dicta officia fervire non possunt. Et praeterea, quia neque vacare, aut vitalitia censeri, si in ipsis Ecclesijs, aut Monasterijs eiusmodi officiorum ius radicatum esse ceseatur, [sect. 115] ex l. an ususfructus 56. D. de usufr. iunctis alijs, quae de Monasterijs eadem ex causa ab emphyteusi excludenis, notat Oldrad. cons. 17. & plures alij, quod refert Gaspar Roder. in tract. de annuis reddit. lib. 2. q. 22. num. 34. Thesaur. lib. 1. quaest. forens. cap. 83. per totum, Bursat. cos. 199. num. 12. lib. 2. & Caldas de renovat. emph. q. 19. num. 19. & 21. Qui casus peculiari nota dignus esse videtur, & [sect. 116] nunc de facto pendet in supremo Consilio Indiarum, Fisci partes agente contra Carmelitanos reformatos, sive ut vocant Discalceatos, docto & nobili viro D. Ioan. Bapt. de Larrea, Equite D. Iacobi, & supremi Senatus Patrono, in Allegatione, quam in eadem causa typis excussit, tum quia, qui Deo militant, & vacant, se officijs, & negotijs secularibus implicare non debent, ut dixi late sup. lib. 4. cap. 4. ex num. 44. & lib. 2. c. 5. n. 15. & 16. tum etiam quia schedulae permittunt renutiationes in personas habiles, & sufficientes, ut patet ex earum serie, quales censeri ad haec munia, Ecclesiae, & Monasteria non possunt, propter professionis impedimentum, & fori privilegium, ut latius idem Auctor prosequitur, & Ego, que ipse refert, in locis supra relatis. Et ad vitandas fraudes, quae in ineudo, & probando vero valore officiorum fiebant, edita fuit altera sched. Matrit. 23. Mart. ann. 1622. cuius etiam meminit Ant. de Leo dict. tract. 2. par. cap. 12. num. 9. & 10. quae Fiscali [sect. 117] permittit, ubi frandis suspicio fuerit, vel Fisco expedire censuerit, officium Regio nomine pro eadem quantitate retrahere, in qua altera pars aestimandum, sive taxandum esse contenderit. Circa quam schedulam rursus dubitari contigit [sect. 118] au officio ita per Fiscalem retracto, moxque in publica subhastatione maiori pretio vendito, quam quo ipsa parte postulate taxatum fuerat, pars, queci copetit, iuxta pretium subhastationis, vel taxationis, solvenda sit. Et cum haec quaestio in Audientia Quitensi, & alibi contra Fiscum terminata fuisset, supremus Senatus, me hanc causam narrante, & perorante, decrevit, taxationi quoad hoc standum, & quicquid postea accreverit, Fisco cedere, cuius nomine & periculo nova subhastatio peragitur, dimissa iam parte, & in ea quantitate satisfacta, quam Fisco erogare volebat, ex l. 1. & per totum, D. quod quisque iuris, & ut similis dubitatio in posterum cesset, edita fuit peculiaris, & novissima schedul. hoc ita expresse declarans ann. 1637. Ad has autem tot, ac tantas divitas, quae ex Indijs corrogantur, colligendas, administrandas, & in Hispaniam remittendas, ultra Proreges & Gubernatores, quibus haec cura maxime iniungitur, ut dixi sup. lib. 4. cap. 10. ex n. 30. Iam [sect. 119] inde ab initio detectionis ipsarum Indiarum in urbibus nobilioribus, provinciarumque capitibus, & ubicunque oportere visum est, propter comerciorum terrestrium, vel navalium, frequentiam, aut metallorum extractionem, & comodiorem Regiorum iurium, redituum, vel vectigalium administrationem, & exactionem, peculiares Ministri constituti sunt, qui Officiales Regij dici coeperunt, competenti salario, & alijs praeterea pluribus privilegijs & honoribus condecorati, & privativa iurisdictione in prima instatia, pro omnibus causis, quae fiscum Regium, cuius vices, ac voces habent, & praestant, tagere possint. Qui quodamodo videntur similes esse antiquis Quaestoribus provinciarum, & post Caesaris Procuratoribus, de quibus late agit Pancirol. in notitia utriusque Imp. 1. par. cap. 73. & in Thesaur. var. lect. pag. 277. Hoperus de v era Lurisprud. lib. 7. tit. 26. & 29 Ego sub. lib. 4. cap. 6. ex num. 2. Aut Exactoribus, Susceptoribus, Praepositis, & Arcarijs, seu Comitibus rerum privatarum, quorum ministerium refertur in l. 1. & per totum, C. de exactoribus, & de suscept. & arcar. lib. 10. nisi quod nostri, simul ea omnia faciunt, & exercent, quae apud Romanos inter illos divisa reperiebantur, iuxta ea, quae ad expositionem dictorum titulorum, & officiorum, notat Alciatus, Pyrrhus Angleberm. Cuiac. & Toletan. ibid. & Brisson. Kalinus, & alij, qui de verbis iuris scripserunt, in eisdem verbis, Ioan. Igneus in l. 5. §. non alias, D. ad Syllanian. n. 664. Chassan. in Catal. 7. par. consid. 15. Dom. Alfar. de off. Fiscal. gloss. 9. n. 24. & novissime Iacob. Gutherus de offic. domus August. pag. 619. & pag. 694. & seqq. Suntque illis, diversis temporibus, [sect. 120] diversae instructiones, & ordinationes datae, modum & formam exprimentes, qua se in exactione, custodia, distributione, administratione, & remissione dictorum Regiorum iurium, & redituum habere debeant, & in libris formadis, calculis ineundis, subhastationibus Fiscalium officiorum, aliarumque specierum faciendis, debitoribus fiscalibus excutiendis, reliquisque munijs praestandis, quae res tanta, & tam gravis postulare videtur: de quibus instructionibus, & ordinationibus, & innumeris schedulis ad ipsarum declaratione, & meliorem usum, atque executionem expeditis, & de varijs quaestionibus, quae circa eas moveri, & controverti solent, & possunt, immensi quidem laboris esset, si specialem metionem facere vellem, cum haec integrum tractatum requirant, quem forte alio tempore, dante Deo, in lucem edemus. Interim contentus ero Lectorem remittere ad tom. 3. sched. impress. ex pag. 243. ad 349. ubi multa, quae superiora concernunt, congesta reperiet, & plura alia in Recopilat, quae ad leges Indicas paratur, & praelum expectat lib. 8. tit. 4. 5. & seqq. Quae omnia [sect. 121] si dicti officiales Regij, ut oportet, implerent, cum a forma suarum instructionu recedere non debeant, ut bene & late monet & probat Raudes. decis. Pisan. 4. n. 1. 6. 7. & 193. par. 1. longe melius Rei Dominicae consultum esset, sed in tanta regionum distatia, facile (ut alibi dixi) legum praecepta contemni solent, & campus late pates osteditur, ut quicquid eiusmodi, ac alijs Ministris collibeat, licere sibi etiam opinentur. Praesertim cum hi, de quibus nunc agimus, semper [sect. 122] duri, amari, & elatae cervicis esse soleant, & magis de praeeminentijs, honoratijs, & sedilibus altis, quam de suo officio cogitare, ut advertit Chassan. d. considerat. 15. & par. 6. consid. 19. & ad consuet. Burgund. col. 850. Herrera in hist. gener. Ind. decad. 5. lib. 3. c. 2. pag. 67. & novissime Dom. Episc. Chilens. D. Fr. Gaspar Villaroel in lib. Iud. cap. 7. vers. 6. pag. 240. ubi docte notat, & probat, a Ministris Regij aerarij, gazarumq; praepositis, fere nunquam integram solutione esse. Vnde est, [sect. 123] quod in dubio semper praesumuntur ditati ex bonis Regijs, gloss. in l. defensionis facultas, C. de iure Fisci, lib. 10. Everard. loco 65. n. 1. in fine, quod an sit verum, & qualiter practicetur, tractat latissime Valencuela Piscator in d. l. defensionis, ex n. 45. Menoch. lib. 6. praesumpt. 25. & 28. & lib. 3. praesump. 52. & Raudens. cons. 5. n. 39. Et ut breviter [sect. 124] plura velunt digito ostendere possim, quae ad horum officialium munus spectant, vide omnino Bursat. cons. 425. per tot. lib. 3. Et qualiter teneantur, [sect. 125] non solum pro gestis, & receptis, sed etiam pro nominibus neglectis, quae ob eorum incuriam, aut moram, deteriora facta sunt, l. susceptores, C. de suscep. & arcar. lib. 10. cum traditis ab Aviles in cap. 45. Praet. verb. Poner, n. 3. & Bobad. in Polit. lib. 1. c. 4. n. 79. quia ut dicebat fonerator Alphius, bona nomina nonnuquam efficiuntur mala, si nunquam appelles, de quo late Ioan. Britan. in comment. ad Apulei. pag. mihi 418. Et qualiter [sect. 126] debeant fideiussores dare, & licet distincti sint, omnes tamen insolidum pro aliorum admissis conveniri possint, eleganter Mandell. cons. 356. per tot. vol. 2. ubi eius additio alios citat, Raudens. omnino legendus, d. decis. 4. per tot. & Dom. Valenc. cons. 9. num. 13. & seqq. Et quod [sect. 127] quolibet anno, & saepius si oportuerit, debeant rationes reddere, quia facta facilius hoc modo manifestantur, Petr. Bellin. de bello, par. 7. tit. 6. n. 4. Borrell. de Magist. lib. 4. cap. 13. Gutierr. de tutel. 3. par. cap. 1. Lancel. de attent. tit. de attent. appell. ped. limit. 19. ubi, quod non valet appellatio a mandato iudicis, quod quis reddat ratione officij, quod administravit, & Dom. Valenc. ubi sup. & ultra ordin. supra relatas, text. elegans in l. nemine, d. tit. C. de suscep. & arcar. lib. 10. Et [sect. 128] qualiter possint pro reliquis, ubi liquida sunt, executive conveniri, & an sententia contra eos tali in casu lata, per appellationem suspendatur, idem Lancellot. ubi sup. Avendan. de exeq. mandar. 2. par. c. 10. n. 37. Aviles in cap. 30. gloss. 1. late & optime Ioan. Gutier. lib. 1. pract. quaest. cap. 37. & Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 4. n. 84. Et [sect. 129] an fiscus pro exactione talium reliquorum, vulgo Alcances, mulieri pro dote praeferatur, possitque hoc debitum dici Primipilare, & Officiales Regij Primipilis aequiparari, vide gloss. & DD. in Rubr. C. de Primipilo lib. 12. Cuiac. in l. 3. & 7. C. de cohortal. eod. lib. D. Alfar. d. gloss. 16. n. 94. Tiraq. ad Alex. lib. 1. cap. 5. Donel. de pignor. cap. quibus in causis pign. tacit. contr. col. pen. n. 3. Corras. lib. 5. Miscell. cap. 4. Iust. Lips. de militia Rom. cap. 8. Claud. Cotereus de privil. milit. c. 22. Laudens. de Fisco, q. 214. Capic. decis. 129. n. 13. & seqq. Greg. Lop. in l. 25. tit. 13. p. 5. gloss. 7. Covar. lib. 2. var. cap. 16. n. 7. & plures alij, quos refert Flores de Mena lib. 1. var. q. art. 3. n. 17. Amator Roder. de cocurs. credit. 1. par. art. 2. n. 7. P. Gabr. Vazq. in opusc. tit. de pignor. §. 2. n. 62. & plenius caeteris doctiss. Petr. Barbosa in l. 1. D. sol. matrim. par. 7. n. 1. cum multis seqq. Pancirol. in thesaur. var. antiq. fol. 187. & D. Valenc. cons. 145. n. 19. vol. 2. ubi, [sect. 130] quod officialis, qui retinet pecunias publicas, quas administrat, tenetur lege Iulia de residuis. Et quod hi officiales non possint negotiari, sive ut vulgo dicitur, Tratar, ni contratar, Rebuff. ad leg. Gallic. Rubr. de mercator. gloss. 7. pag. 449. Sed quoniam hae rationes, iuxta formam in antiquis schedulis praescriptam sufficienter sumi non videbantur, & augmentum Rei Dominicae in partibus Indiarum maiorem curam desiderabat, posdt longas consultationes [sect. 131] tadem decretum fuit anno 1608. ut in urbe Limana, Mexicana, & Sanctae-Fidei de Bogota in Novo-Regno Granatensi, tria Tribunalia erigerentur, in quibus singulis, adinstar de la Contaduria mayor de Castilla, de qua in tit. 1. & seqq. lib. 9. Recop. tres Rationales, sive Calculatores essent, qui supetiori auctoritate, & privativa iurisdictione, his rationibus sumendis, & reliquis exigendis intenderent, & omnia alia diligenter curarent, quae ad meliorem patrimonij Regij administrationem convenire censerent. Ad quod primae & secundae ordinationes editae sunt, quas in huius muneris functione servare deberent, ann. 1605. & 1609. quibus attetis, possumus eos non solum Discussoribus similes facere, de quibus agitur in tit. C. de discussor. lib. 10. Veru & Rationalibus & Procuratoribus Caesaris, de quibus dixi sup. lib. 4. c. 6. ex n. 2. vel melius Magistris Computorum, de quibus plura satis notada, & huc applicada, tradit Rebuff. ad leg. Gallic. tract. de supplic. num. 35. pag. 304. & tract. de mercat. gloss. 6. pag. 449. & in Rubr. de iurisd. Magistri Comput. per tot. Nam & de causis Regium patrimonium tagentibus cognoscunt & iudicant, & sigillo Regio, & quod dicimus, Por do Felipe, provisiones expediunt. Quamvis, ubi negotium ad punctum iuris, & iustitiae controversae deducitur, tres, vel quatuor ex Auditoribus, quos Prorex nominaverit, sibi associare teneantur, & ad ipsorum Auditorum conclave, sive Acuerdo, ad causam definiendam accedere, in qua ipsi Calculatores, quia litterati non sunt, votum tantum consultivum habent, & non decisivum, ut ex eisdem ordinationibus constat, & latius patebit ex lib8. tit. 1. & 2. Recop. leg. Indicarum, quae prope diem, ut saepe dixi, lucem spectat. Quae tamen omnia, licet ita caute & prudenter excogitata, adhuc sufficere visa non sunt ad dictas rationes finiendas, & Rem Dominicam in tuto collocandam, quae quia multorum manibus geritur, negligentius & periculosius administratur, l. si plures, ubi gl. & DD. de admin. tut. & ideo saepe actum est de dictis Tribunalibus abolendis, & nova forma in re adeo gravi, & utili constituenda. Sed interim dum haec detegitur, & disponitur, illa coservatur, & pluribus officialibus augentur, ut negotijs sibi commissis melius consulere possint; mihique admodum utilia, imo & necessaria videntur, dummodo ad ea electi, tales sint, quales tanto muneri convenit, & praescriptas sibi ordinationes observent. Quid enim, ut saepe dixi, leges sine moribus proficiunt vanae, aut ius in civitate esse, nisi sint per quos iura integre, & incorrupte reddantur? l. 2. §. post originem, D. de orig. iur. & Regi fideliter inserviant, [sect. 133] qui quoniam per se tot negotijs, tot provincijs superesse non potest, alienis, & saepe parum tutis indiget adiutorijs: teste enim D. Bonaventura in pharetra lib. 1. cap. 1. Solus [sect. 134] Deus totus oculus est, totus manus, totus pes est. Totus oculus est, quia omnia videt; totus est manus, quia omnia operatur: totus pes, quia ubique est. Cui toti, me totum humiliter consecro, & innumeras gratias ex toto animo reddo, quod me ad finem huius voluminis pervenire permiserit: in quo, si aliquid boni noster labor, & industria attulisse videatur, ipsi, ut par est, acceptum feratur: sin autem aliquid forte desideretur, id humanae fragilitati pius Lector attribuat; simul tamen perpendens, fas esse in longo opere aliquando somnum obrepere, & in hoc praesertim, ita novo, ita raro, ita vario, & quod (praefiscine dixerim) vix alius aggredi, & ne vix quidem progredi, nedum egredi potuisset. Etenim ut cum Lucretio concludam: Avia Pieridum peragro loca nullius ante Trita solo. — Id est, calceo, vel pede, ut ibidem Lambin. advertit. PROTESTATIO. SI quidpiam uspiam hoc in Libro, aut alibi, me ignaro, elapsum, quod Catholicae Fidei, aut Christianae Religioni aliquatenus adversari; vel ignavo, quod Doctioribus minus probari contingat. Id omne indictum, inscriptum, & sacrosanctae Romanae Ecclesiae censurae, ac cuiuslibet melius sentientis correctioni subiectum ex debito voveo, ex animo volo. INDEX LEGVM, ET CAPITVM vtrivsqve ivris, et regii, et locorum S. Concilij Tridentini, & Sacrae Scripturae, quae in hoc libro peculiariter exponuntur, expenduntur, vel illustrantur. Prior numerus, paginam, sequens paginae numerum signat. -  Ex Digesto Veteri. -  L. Ex hoc iure, D. de iust. & iure. 208. 8. -  L. si de interpretatione, D. de legib. 475. 24. -  L. minime, D. eod. 607. 99. -  L. in rebus, D. de const. Princip. 607. 99 -  L. in urbe 17. D. de stat. homin. 256. 7. -  L. libertas 4. D. eod. 24. 5. -  L. unic. D. de offic. Praetect. Augustal. 1035. 17. -  L. 1 §. cura carnis, D. de offic. Praef. urb. 64. 14. & §. quies. 236. 6. -  L. Barbarius, D. de offic. Praetor. 305. 25. -  L. 2. D. de offic. Procons. 304. 85. -  L. 3. §. ingressus, & l. si in aliquam, D. eod. 1016. 34. -  L. necquicquam, D. eod. 1023. 2. -  L. observare, §. post haec, & §. recte, & §. ingressum, & lex aliquando, D. eod. 1033. 2. & 10. & pag. 1037. n. 33. -  L. Praeses 3. D. de offic. Praesulis. 932. 23. -  L. 1. & Rub. de offic. Proconsul. & de offic. Praesid. 1012. 6. -  L. congruit, D. eod. 929. 10. -  L. meminisse, D. eod. 667. & latius. 1033. 3. & 1035. 18. & seqq. -  L. illicitas, §. qui universas, D. eod. 328. 75. -  L. legatus penult. D. eod. 920. 70 -  L. ult. D. de offic. Proc. Caesar. 932. 22. -  L. si eadem, D. de offic. assess. 202. 29. & 663. 2. -  L. diem funct. D. eod. 890. 22. -  L. si quis id quod, §. doli, D. de iurisd. omn iud. 247. 41. -  L. fin. D. eod. 304. 85. -  L. 2. D. de in ius vocand. 45. 21. -  L. si fideiussor, §. si necessaria, D. quisatisd. cog. 532. 70. -  L. 2. §. si quis tamen, D. si quis caut. ibid. -  L. cum hi, §. si Praetor, D. de transact 335. 20. -  L. sed & hae, §. non solum, de procurat. 50. 64. -  L. 2. §. ignominiae, D. de his qui not. insam. 940. 79. -  L. sed etsi ad versus, l. necnon, D. in quib. caus. maior. & l. si longior, §. si filius fam. de iud. 536. 109. & 537. 115. -  L. Papinianus 21. D. de minor. 535. 103. -  L. verum 12. §. sciendum, D. eodem. 152. 34. -  L. denique 3. in princip. D. eod. 1031. 82. -  L. merum 9. §. sed licet, D. quod met. caus. 511. 18. -  L. ult. §. fin. D. eod. 342. 100. & 375. 22. -  L. 1. §. dolum, D. de dolo. 276. 1. -  L. Nam is nullam, D. eod. 174. 30. -  L. cum Praetor, §. moribus, D. de iudicijs. 238. 27 -  L. & ex diverso, §. 1. D. de rei vind. 590. 42. & 72. -  L. item 15. §. item si forte, D. de rei vind. 270. 49. -  L. non solum, D. eod. 591. 48. -  L. utique, & l. si hominem, D. eod. 593. 74. -  L. solum, §. in eum, D. eod. 594. 75. -  L. sed si lege, §. consulvit, D. de pet. haered. 271. 59. & 370. 62. -  L. item veniunt, §. fructus, D. eod. 589. 34. -  L. haereditas 53. §. quodam, D. eod. 650. 64. & 521. 121. -  L. si a domino, §. fructus, D. eod. 364. 6. -  L. 4. D. de usufruct. 278. 21. -  L. locum 27. §. ex eo, D. eod. 45. 16. -  L. Titio cum morietur, D. eod. 463. 25. -  L. Arboribus, §. usufructuarius, D. eod. 286. 15. -  L. an usufructus 63. D. eod. 308. 10. -  L. Dominus 64 §. per fideicommis. 767. 70. & §. fin. 389. 69. -  L. 1. 4. & penult de ususruct. acrescend. 387. 48. & 389. 68. -  L. si quis Attio, D. de ususruct acrescend. 385. 51. -  L. plenum. 12. §. si usus, D. de usu, & habitat. 150. 15. -  L. 1. §. qui in perpetuum, D. si ager. vect. 277. 13. -  L. altius, D. si servit. vind. 516. 73. -  L. fin. D. commun. praedior. 944. 96. -  L. fundus qui, D. fam. herciscund. 364. 7. -  L. cum putatem, D. eod. 384. 28. -  L. eius qui in provincia. §. quis vero, D. si cert. pet. 302. 69. -  L. si me, & Titium, D. eod. 415. 49. -  L. nam hoc natura, D. de condit. indeb. 27. 26. -  L. fin. §. fin. D. eod. 591. 48. -  L. si fullo, D. de condict. sine caus. 588. 18. -  L. fin. D. de condict. obturp. caus. 504. 107. -  L. cetu Capuae, D. de co, quod certo loco. 590. 42. & 52 -  L. si negotia 31. D. mandar. 516. 73. -  L. societas, §. 1. & l. si non suerint, D. pro socio. 204. 49 -  L. si non fuerint, §. Arist. D. eod, 127. 22. -  L. verum, §. si cum tres. 615. 31. -  L. peculium, §. si ab aere alieno. D. de pecul. 568. 104. -  L. bona fides, D. depositi 535. 102. -  L. qui fundum, §. qui agrum, D. de cotrah. empt. 380. 65. -  L. 2. D. de haered. vel act. vend. 543. 18. -  L. in operis 26. D. locat. 357. 13. -  L. sed etsi 15. §. 1. D. de evict. 14. 28. -  L. Lutius 11. D eod. 279. 49. -  L. ad res donatas, de edil. edict. 745. 68. -  L. si pactum 9. D. de probat. 377. 42. -  L. regula, §. sed facti, D. de iur. & fact. ign. 337. 46. -  C. qui cleric? si de feud. defunct. fuerit controv 556. 18. -  C. 1. §. quicunque advocatiam, de pace tenenda. 516. 64. -  C. 1. de consuet. recti feudi. 392. 13 -  Ex Decreto Gratiani. -  C. 1. 18. quaest. 1. 726. 51. -  C. inter caete a, 10. q. 3. 871. 19. -  C. fin. 7. q. 1. 101. 9. -  C. Neophitos 6 distinct. 260. 48. -  C. nullus 63. dist. 848. 40. -  C. quod pro necessitate 1. quaest. 1. & cap. quod pro remedio 1. q. 7. 152. 39. -  C. Ecclesias 13 q. 1. 161. 29. -  C. illud 12. q. 2. 738. 7. -  C. manifesta 12. q. 1. 746. 78. -  C. decimis 16. q. 7. 615. 32. -  C. si Papa 40. distinct. 498. 41. -  C. cum longe 25. distinct. 63. 656. 28. -  C. in nova, & cap. quoniam 16. quaest. 7. 813. 43. & 738. 8. -  C. volumus 89. distinct. ibid. -  C. resecandae 24. q. 3. 935. 50. -  C. placuit el 1. 2. q. 16. 713. 35. -  C. esto subiectus 91 distinct. 1017. 45. -  C. optatum distinct. 10. 673. 9. -  C. erit autem 4. distinct. 35. 98. -  C. in memoriam distinct. 19. 566. 94. -  C. Placuit, & cap. priscis cum alijs 10. q. 3. 871. 16. -  C. iam vero 23. q. 6. 160. 21. -  C. in fideles 24. q. 1. 219. 24. -  C. ad mensam 11. q. 3. ibid. -  C. consideranda, & cap. pasce 86. dist. 339. 65. -  C. faciat 22. q. 2. 131. 35. -  C. dispensatam, c. cum initiatur 22. q. 2. 465. 43. -  C. sicut 47. dist. 147. 86. -  C. si ea 25. q. 2. & cap. iustitiae 25. q. 1. 1016. 35. -  C. decimae, & cap. revertin ini 16. q. 1. 192. 17. -  C. non saue 14. q. 5. 162. 48. -  Ex Decretalibus. -  C. 2. de Iudeis, vers, quod si quisquam 51. 68. -  C. Iudei, vers. si qui praetotea eod. tit. 161. 41. -  C. sicut 9. vers. nullus eod. tit. 219. 24. -  C. quam sit, vers. insuper, eod tit. 836. 16. -  C. nobilissimus 97. dist. c. lectis 63. dist. 136. 23. -  C. dilecti filij, de maior. & obed. 687. 31. -  C. 2. eod. 501. 80. -  C. fin de conces. praeb. 647. 41. -  C. de decore 5. de instit. c. eam te 7. de rescript. 843. 2. -  C. si diligenti, defor. compet. 624. -  C. ex parte 12. de offic. delegat. 357. 15. -  C. 1. de Capell. Monach. 812. 36. -  C. 1. de renuntiat. 325. 48. -  C. inter quatuor, &c. fin. de Cler. non residet. 531. 63. -  C. dilecti cap. nuper, de decim. 803. 23. -  C. quoniam, de vita, & honest. Cleric. cap. cum M. de constit. 665. 31. -  C. vlt. de filijs praesbyt. 853. 3. -  C. cum Capella 16. de privileg. 829. 49. -  C. 1. & per tot. ne Cler. vel Monach. 309. 17. -  C. 1. &c. in offit. de testam. 739. 9. -  C. cum sit Romana, §. fin de appellat. 566. 90. -  C. in aliquibus, de decimis. 196. 47. -  C. licet vnicuique, de offic. de leg. 919. 58. -  C. ad haec, &c. relatum de testam. 734. 131. -  C. cum incunctis, de elect 447. 12. -  C. quod autem, de Iur. Patr. 322. 25. -  C. cum omnes, de constit. 615. 30. -  C. cum venistent, de Iudicijs 624. 34. -  C. ex parte, c. qualiter, c. inter quatuor, & cap. fin. de Cler. non resid. 529. -  C. significasti, de offic. deleg. 594. 83. -  C cum non sis, de decim. 203. 36. & 862. 9. -  C. inter corporalia, de trans. Episc. 746. 83. -  C. illud, de Iure Patron. 799. 56. -  C. cum olim, de privileg. 725. 42. & in §. praeterea. 7067. 56. -  C. super quibusdam, §. penult. de verb. sign. 162. 48. -  C. ego N. de iure iurand. 671. 2. -  C. super eo, de offic. delegat. 799. 61. -  C. tuam, de decimis. 624. 35. -  C. quia diversitatem, de conces praebend 534. 84. -  C. de coetero de sent. excom. 534. 84. -  C. 2. c. accedeus, & cap. constit. de coces. praeb. 322. 29. -  C. tanta, qui silij sint legitimi 438. 45. -  C. recipimus infine, de privileg. 511. 21. -  C. dilectus de praeb. c si soli, de conces. praeb. 346. 11. -  C. 2. de rescript. cum concord. 351. 56. -  C. si quando, de rescript. 351. 51. -  C. vos, de offic. ordin. 728. 81. -  C. ex publico, de concurs. coniug. 465. 43. -  C. dilecti filij, &c. ad Audietia, de decimis. 204. 46. -  C. bonae memoriae, de post. praeb. 844. 12. -  C. fin. de Cler. peregr. 844. 12. -  C. 1 de offic. custod. 340. 70. -  C. saepe, de rest. spol. 581. 97. -  C. hi qui 12. de praebend 360. 35. -  C. dudum 31. de decim. 199. 3. -  C. Deus qui vult, de vita, & honest. Cler. 836. 19. -  C. constitutus, de rescript. 352. 57. -  C. tuae fraternitatis, &c. dilectus, de praebend. 356. -  C. inter caetera, eod. tit 359. 32. -  C. ad decimas, de restit. spol. & cap. significasti, de divort. 579. 71. -  C. non debent, de consag. & affinit. 604. 65. -  C. cum venissent, de instit. 577. 47. -  C. quosdam, &c. quanto, de praesunt. 349. 42. -  C. cum olim, de offic. de legat. 96. 38. -  Ex sexto Decretal. -  C. susceptum, de rescript. 745. 77. -  C. si pro te, eod. tit. 377. 37. -  C. quodam, c. postquam, & cap. dudum, de praebend. 302. 69. -  C. quia saepe, de elect. & cap. praesenti, de offic. ordin. 738. 5. 754. 2. & 874. 37. -  C. volentes, de privileg. 303. 71. -  C. 1. vers. nam si alicui, de conces. praebend. ibid. -  C. fin. de procurat. lib. 6. 303. 72. -  C. vt litigantes, de appellat. lib. 6. 714. 47. -  C. si a sede, de praebend. lib. 6. 357. 17 -  C. dudum 14. c. si postquam, c. n a sede, de praebend. 361. 44. & 57. -  C. beneficium, de reg. iur. in 6. 556. 15. -  C. avaritiae, de elect. 658. 38. -  C. si tibi absenti, de praebend. 357. 14. -  C. si electio, de elect. 488. 61. -  C. cum de beneficio, de praebend. 807. 3. -  C. si postquam 3. eod. tit. 358. 24. -  C. cum personae, §. frn. de privileg. 867. 51. & 577. 47. -  C. 1. de offic. de legat. 132. 42. -  C 1. vers. in eis, de privileg. 832. 66. -  C. cum vos, de offic. ordin. 753. 19. -  C. hi qui 12. de praebend. 544. 31. -  C. 1. §. ille vero, &c. cum de non Sacerdotali, eod. 854. 19. -  C. 1. de conces. praebend. 345. 76. & 346. 15. -  C. vnico, §. verum, de statu regul. 674. 17. -  Clem. statutum, de praebend. 874. 37. -  Clem. execrabilis eod. tit. 447. 12. -  Clem. statutum; de elect. 753. 19. -  Clem. dudum de sepult. 873. 28. -  Ex Extravagant. -  EXtravagans Salvator, de praebend. 663. 27. -  Extravagans cum Matthaeus, de haeret. 939. 76. -  Extravagans iniunctae, de elect. 667. 45. -  Extravagans suscepti, de elect. 753. 19. -  Ex Legibus Partitarum. -  L. 3. tit. 1. part 1. 271. 62. -  L. 20. vers. Otro si, tit. 7. part. 1. 939. 75. -  L. 43. & 45. tit. 3. part. 1. 934. 75. -  L. 7. tit. 20. part. 1. 203. 14 & 38. -  L. 57. tit. 6. part. 1. 629. 53. -  L. 11. tit. 18. part. 1. 973. 48. -  L. 57. in sine, tit. 15 part. 1. 240. 49. -  L. 18. tit. 5. part. 1. 752. & 741. 33. & 656. 28. -  L. 8. tit. 21. part. 1. 729. 81. & 93. -  L. 3. tit. 5. part. 1. 844. 14. -  L. fin. tit. 1. part. 2. 1024. 10. -  L. fiu tit. 27. part. 2. 600. 22. & 375. 25. -  L. 1 & per tot. tit. 27. l. 1. & 23. tit. 21. l. 3. tit. 10. part. 2. 271. 62. -  L. 11. & 16. tit. 13. part. 2. 501. 77. -  L. 5. tit. 15. part. 2. 605. 72. -  L. 3. tit. 19. part. 2. 605. 72. -  L. 3. tit. 19. part. 2. 499. 54. -  L. 14. tit. 4. part. 2. 603. 49. -  L. 4. tit. 20. part. 2. 61. & 31. 581. & 30. 130. -  L. 7. tit. 23. part. 2. 124. 106. -  L. fin. tit. 22. part. 2. 210. 26. -  L. 2. tit. 10. part. 2. vers. Otro si. 164. 72. -  L. 1. &. 23. tit. 21. part. 2. 274. 84. -  L. 51 tit. 18. part. 3. 271. 62. -  L. 14. tit. 5. part. 2. 146. 78. -  L. 17. tit 4. part. 3. 304. 81. -  L. 6. tit. 18. part. 3. 434. 3. -  L. 16. tit 23. & l. 5. tit. 26. part. 3. 566. 90. -  L. 6. tit. 24. part. 3. 158. 5. -  L. 6. & l. 11. tit. 28. part. 3. ibid. -  L. 4. tit. 4. part. 3. 302. 75. -  L. 26. tit. 2. part. 3. 395. 28. -  L. 2. tit. 18. part. 3. 569. 98. -  L. 5. tit. 30. part. 3. 395. 15. -  L. 1. vers. La otra manera, tit. 16. part. 4. 558. 31. -  L. 3. tit. 25. part. 4. 495. 23. -  L. 1. tit. 18. part. 4. 439. 50. -  L. 6. tit. 26. part. 4. vers. Esso mismo. 441. 67. -  L. 4. tit. 16. part. 4. 391. 1. -  L. 7. tit. 16. part. 4. 420. 12. -  L. 7. tit. 17. part. 4. 410. 5. -  L. 2. tit. 14. part. 4. 974. 57. -  L. 2. & 3. tit. 14. part. 4. 976. 68. -  L. 6. tit. 4. part. 5. 280. 46. & 493. 5. & 501. 76. -  L. 6. tit. 17 part. 6. 996. 41. -  L. 7. tit. 18. part. 6. 478. 45. -  L. 1. tit. 38. part. 7. 450. 38. -  L. 15. tit. 1. part. 7. 976. 68. -  Ex Legibus Ordinam. & novae Recop. -  L. 7. tit. 1. lib. 1. Recop. 1019. 69. -  L. 3. tit. 3. lib. 1. Ordin. 679. 52. & 752. 7. -  L. 7. tit. 9. lib. 5. Ordin. 866. 41. -  L. 3. tit. de las trayciones, lib. 1. Ordin. 566. 90 -  L. 1. tit. 6. lib. 1. Recop. 656. 28. -  L. 13. & 14. tit. 3. lib. 1. Recop. 938. 67. -  L. 1. & 2. tit. 8. lib. 1. Recop. 926. 115. -  L. 1. & vlt. cum alijs tit. 9. lib. 1. Recop. oot. 3. -  L. 6. tit. 5. lib. 1. Recop. 190. 2. -  L. 8. tit. 6. lib. 1. Recop. 277. 19. -  L. 12. tit. 3. lib. 1. Recop. 628. 48 L. 14. tit. 3, lib. 1. Recop 844. 14 -  L. 14. tit. 3. & l. 3. tit. 6. lib. 1. hecop. 635. 14. -  L. 6. tit. 5. lib. 1. Recop. 862. 7. -  L. 5. tit. 6. lib. 1. Recop. 645. 29. -  L. 12. & 13. tit. 8. lib. 1. 996. 41. -  L. 34. tit. 5. lib. 2. Recop. ibid. -  L. 41. tit. 4. lib. 2. Recop. 1008. 68. -  L. 8. tit. 5. lib. 2. Recop. 993. 16. -  L. 12. tit. 14. lib. 2. Recop. 347. 18. -  L. 19 tit 5. lib. 2. Recop. 915. 34. -  L. 49. tit. 5. lib. 2. Recop. 915. 34. -  L. 6. tit. 9. lib. 3. Recop. 1007. 58. -  L. 4. tit. 74. lib. 3. Recop. 766. 27. -  L. 3 tit. 10. lib. 4. Recop 934. 36. -  L. 13. tit. 13. lib. 4. Recop. 934. 36. -  L. 6. tit. 1. lib. 4. Recop. 629. 53. -  L. 10. tit. 3. lib. 4. Recop. 976, 68. -  L. 6. tit. 15. lib. 4. Recop. 743. 56. -  L. 14. tit. 18. lib. 4. recop. 712. 27. -  L. 15. tit. to lib. 5. recop. 342. 97. -  L. 7. tit. 7. lib. 5. recop. 448. 23. -  L. 14. tit. 11. lib. 5. recop. 268. 25. & 13. 10. -  L. 52. Tauri, quae est l. 4. tit. 2. lib. 5. tecop. 467. 54. -  L. 12. Tauri, quae est lex 10. tit. 8. lib. 5. recop. 438. 45 -  L. 6. tit. 20. lib. 5. 566. 48. -  L. 1. & 8 tit. 4. lib. 6. recop. 503. 91. -  L. 10. tit. 3. lib. 6. recop. 277. 19. -  L. 7. & 6. tit. 10 lib. 7. & 8. tit. 13. lib. 6. recop. 906. 39. -  L. 2. tit. 11. lib. 8. recop. 39. 130. -  L. 8. tit. 11. lib. 8. recop. 171. 4. -  L. 15. tit. 2. lib. 8. recop. 232. 58. -  L. 16. tit. 2. lib. 8. recop. 233. 67. -  L. 1. tit. 23. lib. 9. recop. 656. 20. -  Ex Concilio Tridentino. -  SEssione 5. de reformat. c. 2. §. si vero. 937. 64. -  Sess. 24. c. 16. 707. 76. & 767. 29. -  Ead. sess. de reform. c. 18. 800. 65. -  Ead. sess. de reform. matrim. c. 20. 785. 48. -  Sess. 25. de reform. c. 3. & 6. 692. 76. & 785. 48. -  Ead. sess. c. 6. de quibus adiunctis loquatur. 787. 60. & 66. -  Ead. sess. de reform c. 1. 723. 23. -  Ead. sess. de reform. c. 6. 796. 36. -  Ead sess. c. 10. 348. 28. -  Ead. sess. de regul c. 11. 832. 63. & 824. 11. -  Ead. sess. de regul. c. 13. 832. 62. & 883. 52. -  Ex Sacra Scriptura. -  EXod. c. 22. 518. 88. &c. 32. 214. 71. -  Levilici, cap. 19. Non attendebitisin retundum caput vestrum. 220. 44. -  Deuteron. c. 1. 699. 12. cap. 23. vers. 2. 853. 10. & cap. 14. 56. 102. -  Iob. c. 2. 244. 6. -  Proverb. 28. 56. 102. -  Ecclesiastici c. 37. vers. 25. 56. 105. &c. 20. vers. 21. de haereditate festinata. 324. 45. -  Isaiae locus, c. 18. de gente convulsa, & dilacerata qualiter Indis conveniat? 244. 4. &c. 21. vbi agit de anno Merecenarij. 53. 83. -  Ieremiae Thren. 4. versic. 2. qualiter ad damnatos in metallum applicetur. 114. 19. -  Oseae locus, c. 4. vers. 12. 130. 16. -  Machabeor. locus lib. 1. c. 8. 105. 15. -  D. Lucae locus c. 22. de pera, & sacculo Apostolorum 840. 45. -  Actuum Apost. capi. 20. de operationibus D. Pauli. 161. 32. -  D. Paul. 1. Corinth. 8. & 9. & 1. as Thessalon. & 2. 3. 161. 32. & 27. & pag. 36. 100. -  Idem 1. corinth. 11. 220. 37. & cap. 12. 53. 30. & in ead. epist. c. 14. 229. 33. & interum d.c. 12. dum agit de tegendis nostri corporis ignobilioribus partibus. 223. 68. -  Idem epist. 2. ad eosdem Corinth. c. 12. 699. 24. -  Idem ad Roman. 3. de non faciendis malis, ve inde eveniant bona 131. 34. -  Alia loca sparsa, & illustrata invenies per totum librum, quae longum esset recensere. INDEX ABSOLVTISSIMVS rervm, sententiarvm, et materiarum omnium, maxime memorabilium, quae in hoc Tractatu de Gubernatione Indiarum continentur. Prior numerus paginam: secundus, paginae marginalem numerum signat. -  A. -  ABIATHAR Sacerdos qualiter a Salomone de suo Regno, & Sacerdotio eiectus fuerit. pag. 934. num. 45. & pag. 935. num. 47. -  ABSENTIA sola non inducit veram vacationem beneficij. 530. 54. -  Absentiae necessariae tempus pro servitio computatur. 52. 78. -  Absentia, qui facere vult, etiam causa studiorum, debet prius gubernatorem adire. 536. 112. -  Absens apud Indos non est citandus personaliter, sed sufficit ei creari curatorem. 955. 23. -  Absens causa studiorum, an excusetur a poenalegis, quae successionem commendarum absentibus denegat. 445. 99. -  Absens, qui potuit procuratorem relinquere, an & quando restituatur, si illum non reliquit? 537. 113. -  Absensa Regno ex iusta Reipublicae causa, non debet obi id excludi a successione commedae sibi dela tae. 445. 98. -  Absens extra territorium potest delegare ea, quae ipse in eo facere posset. 304. 88. -  Absentes non aliter communicari possunt, quam per nuntium, aut per epistolam. 93. 2. -  ABSOLVTIO haeresis mentalis, vel externae, & excommunicationis, quae obeam incurritur, quibus reservetur? 891. 29. -  ABSVRDVS sensus legis admitti no debet. 485. 30. -  ABVLENSIS insiguis locus in materia tributorum adduccitur, & expenditur. 160. 22. -  ABVNDANTIA, sive vera sit, sive falsa, substantiam non tollunt. 353. 77. -  Abundaotia est in omni opere bono. 140. 91. -  ABVSVS, sive excessius rerum, alioqui iustarum, & utilium, ad eas tollendas, vel dammandas non sufficit, neque earum substantiam mutat. 34. 88. & 517. 79. -  Abusus rerum punitur earum privatione. 515. 58. ACADEMIA Limana, & Mexican habent omnia privilegia Salmantinae 782. 25. -  ACCEPTIO personatum non est apud Deum. 843. 2. -  Acceptatio quid sit, & operetur in expectativis? 371. 73. -  ACCESSORIVM quando est inseparabile, & dignius principali, ipsum secum trahit. 20. 39. -  Accessorie frequenter licet, quod principaliter non liceret. 151. 27. -  Accessorium corruit deficiente principali, cui inni aitur. 592. 58. -  ACCVSATOR potest esse inimicus, si suam, vel suoru iniuriam prosequitur. 989. 22. -  ACOSTAE sentetia circa genus servitij personalis, quod tributorum nomine penditur, refertur. 7. 43. & plura de dictis, & opinionibus eiusdem. Vide insra verb. P. Ioseph. Acosta. -  ACCVRSII sententia damnatur, dum vini usum probat, & bonum appellat. 67. 68. -  ACTA apud iudicem secuiarem in causa petitionis haereditatis, ubi non opponitur declinatoria super exceptione matrimonij vel illegitimitatis, an & quando valeant? 574. 19. & 23. -  Actio male iudicati contra minores iudices, frequentissima est, & an detur contra eorum haeredes? remissive. 1007. 57. -  Actione nulla tenetur, qui sibi prospicit, etiam cum damno alterius. 48. 39. -  Actiones poenales, quae, & quando sint transitoriae ad haeredes, vel fideiussores iudicum, qui pendente iudicatione, vel visitatione decedunt? & quomodo cum cis processus formari debeant? quaedam Regia schedula novissime declaravit, quae refertur. 1007. 63. -  Actione realem intentans obtinebit, etiam si utile tantum dominium probaverit. 278. 26. -  Actus nullus, nullum producit effectum. 204. 81. -  Actus omnis debet interpretari, & regulari iuxta finem, qui in eo praetenditur. 405. 65. -  Actus tribuitur mandanti, non exequenti, 919. 60. & 758. 56. -  Actus, per quem alter excluditur, ubi fit in articulo mortis, praesemitur fraudulentus. 463. 21. -  Actus semel a Principe consirmatus, non eget alia confirmatione. 550. 77. -  Auctus quod habeat silum effectum, semper iura intendunt, quamvis aliqualiter forma recedatur. 677. 42. -  Actus non sustinetur ex potestate, ex qua non est factus, & qualiter ex delectu formae, vel intentionis nullus reddatur. 818. 45. -  Actus omnis in dubio intelligidebet, potius valeat, quam pereat. 859. 59. -  Actus cum de se est reiterabilis, sermo, etiam simpliciter, de eo prolatus, non intelligitur solum pro prima vice. 921. 81. -  Actum invalidum, vel alias vitiosum, ubi Princeps ex certa scientia consirmat, videtur dare, & dispensare. 546. 44. -  Actum facere per seipsum, si alicui mandatur, non poterit per substitutum 528. 26. -  Actus plures referuntur, qui ubi in aliquo valere non possunt, sustinentur tamen in eo, quod licitum est. 293. 87. -  Actus ultra agentium intentione operari non debent, & principalis eorum causa attendenda est, 412. 28. -  Actus ficti adquirendi dominij, vel possessionis, nullum effectum operantur, quando vera, & actualis traditio desideratur. 730. 91. -  Actus celebrati a doctis, & gravibus personis, etsi prima facie appareant iniusti, adhuc iusti praesumi debent. 854. 25. -  ADAGIVM Phryx verberatus melior, & alia similia, exponuntur. 56. 166. -  ADAM Contze verba referuntur de laudibus, & bonis effectibus Consilij Indiarum. 1042. 5. -  ADIVNCTORVM usus in Ecclesijs Indiarum, quibus ex causis aliquibus denegandus videatur? 787. 67. -  Adiunctoru introductio favorabilis potius, quam odiosa censenda est, & quare? 787. 59. -  Adiunctorum usus, ut tanquam perniciosus tollatur, in multis Ecclesijs Hispanie actum est. 788. 70. -  Adiunctos, licet in sessione 6. cap. 4. videatur admittere Tridentinum tantum in Ecclesijs exemtis, sessione tamen 25. cap. 6. sine hac distinctione eos admisit, & ita tenendum est. 788. 79. -  Adiuncti si insufficietes sunt, recusari possunt, 789. 81. -  Adiuncti qua ratione dati suerint Episcopis in cognitione causarum criminalium suorum capitularium? 787. 58. -  Adiunctis an gaudeat Ecclesia post Tridentinum exempta? 788. 74. -  Adiunctis etiam introductis, non plene succursum videtur praebendarijs, contra tyrannidem aliquorum Praelatoru, ex sententia Navarri, & aliorum, 789. 83. -  Adiunctorum potestas, & iurisdictio an cesset eo ipso, quod sententiam pronuntiant? & aliae quaestiones de ijs, 789. 84. & 87. -  ADMINISTRATORES generales sunt loco Praelatorum, & possunt omnia, quae ipsi Praelati, 659. 52. -  Administrator omnis debet habere librum rationis. 874. 35. -  ADOPTIVI regulariter excluduntur a successione feudorum. 436. 32. -  Adoptivi an excludisoleant a commendis, fideicommissis, & maioratibus? 436. 31. -  Adoptivi, vel adrogati filij in commendis Indorum non succedunt, ut neque in fideicommissis, vel maioratibus. 436. 27. -  Adoptivus non est proprius filius, sed fictus, vel imaginarius. 436. 29. -  ADORIAE nomen, cur pro laude, sive gloria usurpa tur? 62. 14. -  ADRIANI Imperatoris festivum factum, & dictum refertur. 10. 19. -  ADSCRIPTITII, qui essent, & quo facto fierent? & qui de eis agant? 14. 20. -  Adscriptitij vocabantur aliquando censiti, tributarij, & quare? 14. 22. -  Adscriptij habebant libertatem conditionatam, aut conductionatam. 15. 29. -  Adscriptitij inde dicebantur, quod fundo, quem colebant, adscriberentur, & quo facto id fieret? 14. 23. -  Adscriptitij dicuntur pars fundi, & glebae adhaerere. 14. 27. -  Adscriptitij, si sugiant a fundo, cui adscripti sunt, sui furtum facere dicuntur. 14. 28. -  Adscriptitij, quo iure introduci, & defendi ceperint. 18. 64. -  Adscriptitij, etiam per absentiam, vel militiam trigin annorum, liberari non Poterant a cultura terrae, cui ad scripti essent. 14. 24. -  Adscriptitij, vel colonarij ab exactoribus tributorum graviter inquietandi non sunt, & quare? 21. 84. -  Adscriptitij possunt vendi cum fundo, & veniunt in eius accessionem, & fugientes ab illo, undecunque revocantur, & quare? 151. 21. -  Adseriptitios, si quis simpliciter donet, fundum quoque, cui serviunt, donasse censetur. 20. 78. -  Adscriptitiorum exemplum ad Yanaconas applicari non posse ostenditur. 18. 63. -  Adscriptitiorum usus in Hispania non est receptus, 19. 65. -  Adscriptitius an propter necessitatem domini vendi possit? remissive. 100. 18. -  ADVANAE ubi merces reconduntur, quare institutae sint, & unde dicantur? 1067. 69. -  ADVENAS in terra nostra nos praecedere, vel nobis praeesse, est gravis maledictio. 847. 34. -  ADVERSA saepe veniunt, & contingunt propter peccata. 144. 64. -  ADVLATIO in Consiliarijs Principum est species proditionis, detractionis, & calumniae 1046. 41. -  ADVOCATIAE feudales, respectu Episcoporum, & Ecclesiatum, unde ortum habuerunt? 741. 32. -  Advocati, & procuratores causarum in Indijs olim interdicti, & quando permissi? 953. 2. -  Advocato debetur salarium, etiam non conventum. 512. 26. -  AEDIFICANDI in solo publico licentiam solus Princeps supremus concedere potest. 1031. 76. -  D. AEGIDIVS Ramirez de Arellano supremi Consilij Senator laudatur 409. 3. -  AEGYPTII qualiters damnare solerent delinquentes, ad metalla, & eos servare, ex Diodoro Siculo. 142. 37. -  AEQVALES in successione, debent esse aequales in distributione 615. 33. -  AEQVIPARATORVM idem est iudicium, & ius ubi eadem militat ratio. 312. 45. 823. 64. -  AEQVIPOLLENTIS admissio semper debet permitti, ubi intentio legis per eam non violatur, sed melioratur. 13. 13. -  AEQVITATIS ratione, utlites brevientur, saepe prorogatur iurisdictio 594. 82. -  AEquitas cerebrina, & eius damna. 340. 74. -  AEquitatis definitio, & quatenus, & quando ea legum praescripta temperatre possimus. 339. 67. -  AEquum est, ut si tu habes bonum propter me, ego habeam propter te 511. 20. -  AEquum saepe sumitur pro iusto. 120. 76. -  AESTIMATIO facultatum, & reddituum a viris sensatis semper sit habite ratione impensaru. 368. 37. -  AETATIS privilegium in feudis, & maioratibus regulariter praelationem inducit. 487. 48. -  AEtatis venia est de reservatis Principi. 1031. 81. -  AETHIOPVM tot millia millium in Provincijs Indiarum permittere, ita ut loge plures sint, quam Hispani, Atheniensium exemplo reprehenditur. 48. 114. -  AGENTIVM fiscalium munus, & honos, & quid de eis agant? 990. 30. -  Agenti interdicto recuperandae in profanis, sufficit probare possessionem, & spolium absque ulla tituli ostensione. 579. 65. -  AGRICOLAE magnis favoribus, & privilegis prosequendi sunt. 62. 18. -  Agricolae sunt iecur Reipublicae, seu pedes secundum Plutarchum, & quare? 62. 17. -  Agricolae, nec Reg na, nec Reges curare debent, se cundum Aristot. 63. 30. -  Agricolae magis indigent frumento, quam alijs fructibus liquidis. 67. 64. -  Agricolae etiam se mota pragmatica Regia, feriaru rempore executari non poterant. 63. 28. -  Agricolationi inseruientes, a fundis exire non poterant. 63. 29. -  Agricolarum boues, aratra, & alia instrumenta pignorari non possunt, ob fauorem agriculturae, 63. 21. -  Agriculturae laus, & commendatio ex Cicerone, & alijs. 61. 11. -  Agriculturam per Indos exerceri oportere, & quare? ex doct. Arist. 61. 7. -  Agricultura fere omnis, per seruos vinctos Romae exercei caepit. 64. 32. -  Agricultura magni habita a priscis, & nobilissimis Romanis. 62. 12. -  Agricultura est iustior modus acquirendi, & naturae conformior, quam extractio metallorum, & quare? 128. 7. -  Agriculturae necessitatem, & dignitatem qui extollant, & illustrent. 62. 16. -  Agriculturae, & rei pecuariae in Indis faueri iussum est. 64. 37. -  Agri publici an sub ea conditione laicis privatis concedi possint, vt in Ecclesiam, vel Ecclesiasticos no alienentur? 1070. 97. -  Agrorumm, montium, pascuorum, & aquarum dominium qualiter in corona Regia incorporatum sit in Provincijs Indiarum. 1069. 86. -  Agros Provinciarum subactarum, quomodo Romani olim subhastare, vel assignare solerent? 1069. 89. -  Agrorum Indiarum concessiones gratuito sive ambitiose a Proregibus factae, irritari possent. 1070. 91. -  Agrorum communium possidendorum, vel rumpendorum, & coledoru licentias, solus supremus Princeps eon cedere potest. 1070. 92. -  Agrorum & pascuorum quadragenarij, vel alias antiqui possessores, super illis facile inquietari non debent, & Epist. Traiani ad hoc. 1070. 94. -  ALABARDERI dicuntur ab Alabardis, quibus utuntur, & de eius nominis significatione, & etymologia. 613. 19. -  ALARDES militares quam sint necessarij ante bellum, siue ad bella futura, ex Cassiod & alijs. 494. 12. -  ALBINAGII iura an oporteret in Prouincijs India rum introduci? 313. 55. -  ALCABALAE vectigal, quo iure, & qualiter ad Indias extesum, & in eis exigi iussum. 1064. 48. & 50. -  ALCALDES ordinarij in Hispaniae, quando, & qualis eorum iurisdictio? 942. 3. -  Alcaldes ordinarij sunt, & debent esse annales, & succedut in iurisdictione gubernatoris mortui, absentis, vel impediti. 943. 5. -  Alcaldes ordinarij esse possunt naturales, & vicini opidorum, in quibus eliguntur, & quid in eorum electione observari oportere censeat Ioann. Matienz? 943. 9. -  Alcaldes ordinarij quam Iurisdictionem habeant in civilibus, & criminalibus, & an, & quando contra socium procedere possint, vel causae coram eis ceptae avocari? 944. 18. -  Alcaldis ordinarijs Indiarum competit rei annonariae visitatio, & provisio, privative ad questores criminum Regalium Chancellariarum. 944. 19. -  Alcaldes de la Hermandad, & eorum officium, & electio lo Indijs, & de nova creatione Provincialium eiusdem fraternitatis 945. 21. -  Alcaldes ordinarij Indiarum multum honorari iubetur, & succedunt in locum gubernatoris defuncti, & Mexici, & Limae non pollunt carcerari per Regias Audientias, sine consultatione Proregum. 945. 22. -  Alcaldes ordinarios eligi in locis vbi adsunt Correctores, siue Praetores, vtrum expediat, vel non? & sched. de hoc agentes. -  Alcaldes del Crimen. sive quaestores in Audiontijs Indiarum creari, & in officio vigilaro, plures sched. iubent, quae referuntur. 981. 10. -  Alcaldes del Crimen, vide alia verb. quaestores. -  ALCIATI Emblemma contra otiosos, & ignavos. 40. 133. -  ALEXANDER Seuerus Imper. quae donare soleret Proconsulibus in Provincias euntibus, ex Lamprid. 1020. 74. -  Alexandri Magni, Pyrrhi, & Alfonsi Regis Aragonis cura, & liberalitas in remunerandis egregijs militum factis, refertur. 271. 73. -  Fr. ALFONSVS a Castro, quid consuluerit circa comedas ob pretium perpetuadas. 598. 10. & super validitate, & perpetuitate earum. 267. 22. -  ALGACELLORVM maiorum officium, & quado minores nominare, & ab eis aliquid pro nominatione recipere, vel pacisci possint? 946. 27. -  ALERE se mutuo debent libertus, & Patronus, Dominus, & vassallus, si ad inopiam devenerint. 519. 104. -  ALIMENTA ita demum praestare debet commendatarius fratribus, sororibus, & matri, si commendae reditus sibi, & illis sufficiant. 427. 78. -  Alimenta quando aliqus tenetur prestare pluribus, vnum corpus repraesentantibus, aequaliter ea distribuere debet. 615. 30. -  Alimenta, quibus personis praestanda sint a possessoribus commendarum, de schedulis, quae eis hoc onus intungunt. 427. 76. -  Alimenta non extenduntur vltra vitam alimentarij, etiam si statuto debeantur. 386. 40. & 756. 39. -  Alimenta quatenus debeantur vassallo muto, aut alias impedito, vel impersecto, a domino feudi. 443. 88. -  Alimenta initio cuiuslibet anni solui debent. 890. 19. -  Alimentorum nomine, quod praestatur filijs illegitimis, non finitur cum personis eorum, sed proprietatem in illis acquirunt. 758. 61. -  Alimentorum concessio, si perpetuam causam habet, perpetua quoque censetur. 758. 58. -  ALIENIGENIS datae commendae, aliquando adetae, aliquando conseruatae sunt, & quare? 313. 56. -  Alienigenae non sunt vocandi ad gubernationem alicuius Regni, nisi deficientibus indigenis, ex Fr. Patricio. 850. 51. -  Alienare prohibitus, potest alienare fructus pro tem pore vitae suae. 401. 24. -  Alenari multa per se sola non possunt, quae tamen cum universitate bonorum transeunt, 151. 26. -  Alienationes Regalium, aut vassallorum, quae continent geavem diminutionem, inhibentur, & factae revocantur, etiam si divisim, & minutatim fiant, 606. 83. -  Alienatione alicuius rei prohibita, prohibetur eiusdem hypotheca. 288. 36. -  Alienatione prohibita, prohibentur omnia, per quae pervenitur ad illiam. 400. 16. -  Alienatio facta ab aegroto in extremis laborante, presumitur sraudulenta. 731. 99. -  ALMOXARIFAZGO vox, quid significet, & quare hoc vectigal praestetur, & de magnis eius reditibus in Indijs? 1065. 53. & seqq. -  ALTARE vnum detegi, & spoliari non debet, vta liud cooperiatur. 867. 50. -  Aleari, qui serui, de altarivivere debet. 164. 30. -  ALTERNATIVAM in electionibus, quae Religiones Indiarum observent, & qualitet? 924. 97. -  Alternativarum medium non suit remedium ad vitandas rixas, & discordias Religiosorum. 924. 102. -  Alternativarum rescriptum iedicio Auctoris potius restringi, quam ampliari debet. 924. 106. -  Alternativae introductae fuerunt, vt pax, & tranquillitas inter Religiosos natos in Hispania, & in Indijs seruaretur. 924. 98. -  Alternativae in electionibus sunt, & earum vsus, & abusus. 923. 95. -  Alternativae inter Religiosos Indiarum qualiter probatae, & dispositae suerint per Breve D. P. Vrbani VIII. cuius tenor resertur. 923. 96. -  Alternative vbi aliquid alicui relinquitur, vel promittitur, eius est electio. 448. 16. -  ALIVD est servum esse, aliud serviteex Quintil. 39. 124. -  Aliud est esse tale, aliud haberi pro tali. 437. 35. -  D. AMBROSII locus expenditur, metalli poenam morte gravioprem esse tradentis. 114. 17. -  D. Ambrosius, & Augustinus ex Neophytis in Episcopos ordinati sunt. 260. 40. -  D. Ambrosius tanquam toeminas notat, & fugillat viros, qui comamnimis curant, pexunt, & crispat. 221. 42. -  AMASIAS Rex in alijs rectus, ob id tamen notatur 4. Reg. 14. quod Idololatriam non abstulit. 222. 51. -  AMERICI Vesputij opinio circa Indorum nuditatem, taxatur. 223. 66. -  AMERICANVM Coelum, & solum, quaevitia in hominibus ibidem natis, ingeneret, ex Fr. Ioan. a Ponte. 257. 12. -  AMOS Prophetae verba cap. 2. de Indis loqui videntur. 244. 7. -  ANACHARSIS dictum resertur, quod omnes in aliena lingua balbutiant. 228. 13. -  ANGARI etiam dicuntur fumi, vel foci per turres disposit ad denuciandum hostium in cursum. 96. 25. -  ANIMARVM regimen est, ars, attium. 792. 2. -  ANIMORVM vis hebetatur, si praemia laborantibus, & bene merentibus non conferuntur. 848. 41. -  Animus laesus vociseratione pascitur, ex Cassiod. 341. 87. -  ANNATAE dimidia hodie imposita esta est pro omnibus commendis, gratijs, & provisionibus Regijs, & quare? & quid Auctor de hoc onere sentiat? 543. 16. -  Annatae dimidia praestatur in Novo Regno Granatenesi ex singulis commendis, quae conferuntur. 542. 15. -  ANNIRII folijs tinctorijs Indi servitiales dari prohibentur. 65. 46. -  ANNONAE cura semper maxima esse debet. 64. 34. -  ANNVOS redditus similes aetatibus hominis sacit Moranacius. 554. 3. -  ANNVS bonus non tandem magnis fructitus, qua de iuste gubernatibus aestimandus est, & inde nomen olim, & auspicium a consulibus sumebat, ex Cassiod. qui emendatur. 1018. 56. -  ANTECEDENTI concesio, conceditur consequens 939. 72. & destructo antecedenti, destruitur consequens. 533. 76. -  ANTECESSORIS, & successoris persona eadem in materijs ossicij, & implementis rescriptorum censetur 1048. 68. -  ANTIDORALIS obligatio iure naturae nititur, & quanta ejus vis sit? 370. 62. -  ANTONINVS, Pius qualiter se haberet in conseruandis, & honorandis bonis praesidibus. 1037. 44. -  ANTONIVS de Leon Refij Indiarum Senatus Relator, saepe citatur, & laudatur, sed notatur eius opinio, putantis legitimatos per Principem admitti ad successionem commendarum. 437. 36. -  APPELLARE an & quam liceat in Indijs a decretis Proregum, vel Piaesidum. 1028. 52. -  Appellari potest ad Regias Chaacellruas Indiarum de iniusta Proregum, & aliorum, Gubernatorum, commendarum provisione. 334. 12. -  Appellatio si semel inter posita sit, & postea Episcopatus dividatur, vel suffraganeus Metropolitanus efficiatur, an ea mutanda sit? 715. 54. -  Appellatio sententia Proregijs lata contra Auditorem reum interdicti matrimonij, quem effectum habear, & quod ad Regium tantum consilium, non ad Chancellariam Indiarum deferri debet. 979. 88. -  Appellatio de vno ad alium denotat superioritate, & nulla est, si de maiori ad minorem, etiam ignoranter, velex partium consensu, interponatur. 711. 19. -  Appellationem iustum, qui prohibent, maiestatis crimen committunt. 1029. 57. -  Appellationi in dubio deferendum est, & quare? 1029. 57. -  Appellatio deminoni ad maiorem indicem interponenda est, & hoc videtur esse de eius substantia. 711. 18. -  Appellatio si ad Papam interponatur, omissis medijs, eo ipso manent ligatae manus inferiorum. 711. 17. -  Appellatio potest de iure interponi de suffraganco ad Papam, omisso medio Metropolitani. 711. 15. -  Appellationis interpositio desuffraganeo ad Metropolitanum, regularis est in iure. 711. 14. -  Appellationes ab Episcopis, simul dominis temporalibus, vbi vt tales pronuntiant, ad Regia tribunalia superiora deferendae sunt. 905. 32. -  Appellationem etsi deneget iudex a quo, iudex ad quem potest iustitiam facere, & quid in Indijs, vbi a Prorege appellatur. 1029. 80. -  Appellatione declarationum, quae sunt super dubijs iuris Patronatus, quomodo interponendae, & prosequendae sint? 646. 32. -  Appellationes a decretis Proregum, vel Praesidum, qualiter ad Audientias Indiarum deferantur, & per illas terminentur, & quid faciendum si Prorex in sua sententia persistat? 958. 40. & quod tales appellationes solum deserri debent ad Audientiam Limanam, vel Mexicanam, non ad alias, etiam si in districtu earum resideant litigantes. 960. 50. -  Appellationes a Comisiarijs sub selegatis sanctae Cruciate quomodo, & ad quos interponantur? 905. 27. -  Appellationes a iudicibus, sive Alcaldis Ordinarijs Indiarum, ad quos deferantur, & an ad capitula ciuitatum? 946. 24. -  APOSTOLI Provincias ad praedicandum sortiti sunt, & Ecclesia Parrochias diuidit. 836. 15. -  APTVS, qui olim fuit judicatus, ex multis causis potest postea ineptus, & insufficiens reperiri. 828. 33. APVLEII locus expenditur. 64. 36. -  AQVARVM beneficio, qui longum iter facere potest, pro remoto habendus non est. 500. 69. -  Aquae communes in Indijs quomodo dividantur, & quam utiles sint. 1070. 91. -  ARAGONENSES haberi pro extraneis in Provincijs Indiarum, Gomara, & Hevia sentire videntur, & anhoc verum sit? 849. 49. -  ARRHARVM computatio, & bonorum, ex quibus deducendae sunt, quae in Commendatarijs Indorum, ac in possessoribus maioratuum facienda est. 281. 56. -  ARBITER si comdemner Titium, vt locet rem Sempronio, & hoc facto, res auseratur, non agitur ex sententia, sed ex locatione. 583. 111. -  ARBORES agrestes insitione dulces fieri solent 260. 49. -  ARCABVSIERII dicuntur ab Arcabusijs, & de huius nominis etymologia. 613. 17. -  Aracabusiorum, & similium tormentorum belli coru inventum, quando caeperit? & aliqua in eius detestationem. 613. 18. -  ARCHIEPISCOPVS potest in tota sua Dioecesi pallio vti, crucem ante se deserre, populum benedicere, sed non ordines conferre, nisi de licentia suffraganei. 690. 54. -  Archiepiscopali officij plenitudo confertur per re ceptionem palij, & ante illam non sortitur nome Archiepiscopi. 689. 51. -  Archiepiscopi supra Episcopos, & quam in eis superioritatem, & iuridictionem exerceant? 686. 26. -  Archiepiscopus est Pater, & Episcopus animarum suorum suffraganeorum. 687. 32. -  Archiepiscopus, excetis casibus a iure expressis, nihil potest in Dioecesibus suffraganeorum, etiam de consensu partium. 686. 29. -  Archiepiscopi non possunt regulariter constituere officialem Metropolitanum in Dioecesi suffraganeorum, nisi id de antiqua consuetudine habeant. 687. 36. -  Archiepiscopus in Dioecesi suffraganei, nihil, eo invito, exerccre potest. 714. 43. -  Archiepiscoporum, & Episcoporum Hispaniae nominatio, & praesentatio, quo iure, & ex quo tempo re nostris Regibus competat, & alijs in suis Regnis. 656. 28. -  Archiepiscopi, Episcopi, & alij Ecclesiasticu, possunt vocari a Rege, & eius Vicarjs, & debent venire, & leges, schedulae Regiae, & Auctores, quide hoc agunt. 938. 67. -  Archiepiscopatus, & Episcopatus, quot in toto Orbe Christiano hodie reperiantur.? 654. 12. -  Archiepiscopi duo Mexicani ad Regiam Curiam Matritensem vocati sunt. 938. 69. -  Archiepiscopus Limensis quid retulerit super ordinatione Mixtorum illegitimorum? 855. 26. -  Archiepiscopus Limauus notatus fuit, quod Papae detulerit Episcopos Indiarum administrare solereante Bullarum expeditionem. 659. 41. -  ARCHIDIACONATVS dignitas, vbi habeat annexam iurisdictionem, requirit gradum saltem licentiae insacra Theologia, alias nulium. 769. & 780. 17. -  Archidiaconus est Assessor, & oculus Episcopi, & Ordinarius, sede vacante, & alia de eius dignitate, & auctoritate 769. 51. -  Archidiaconum Vicario Episcopi praeferre videtur, quaedam schedula Regia, quae caute legenda est. 702. 47. -  AREQVIPENSIS Episcopus recusavit parere litteris cuiusdam Vicarij generalis Thelogi a capitulo Metropolitanae Ecclesiae L. mensis nominati. 768. 40. -  Arequipensis, Guamanguensis, & Truxillensis Episcopatus divisio qualiter facta, & Proregi Peruano commissa fuerit? 664. 19. -  ARGENTVM an arte fieri possit? remissiue. 105. 44. -  Argenti, & aurifodinae saepe euanescunt on iniustitias, quae in illis patrantur, & exemplum de Prythoniensibus, & Boemmis. 140. 10. -  Argenti vivi fodinae caeteris nocentiores sunt, & quare? 117. 44. & eius fossores, & artifices cito moriuntur, & quare ex Matthaeolo, & Diocoride. 118. 49. -  Argenti fodinarum odor inimicus est omnibus animalibus, & maxime canibus, 118. 53. -  Argentum vivum penetrat ossa excavantium, & saepe in eorum tumulis consumtis cadaveribus reperitur. 118. 50. -  Argentum vivum est venenum omnium rerum, & in quibus vasis servari possit. 118. 51. -  Argenti fodinarum Vilcabambae in Peru, & aliarum Novae Hispaniae mirabiles casus recensentur. 140. 14. -  Argenti fodinae Nouae Hispaniae per Indos voluntarios, vt plurimum, exercentur. 141. 25. -  Argenti fodinis pauperibus, hoc est parum proficuis, Indi non sunt distribuendi, & schedulae, quae ita iubent. 152. 41. -  Argenti nomine in Peru, & alibi aurum, & aliae divitiae comprehendi solet. 1061. 18. -  Argenti fodinis noviter repertis indos distribuere, prohibitum est, & reprobatur contraria opinio Patris Agiae. 152. 36. -  Argenti fodinas Pervanas, per Indos voluntarie conductos laborari, plures schedulae iubent. 141. 26. -  ARGVMENTVM Demilite Coelestis Militiae ad terrestris valet. 411. 13. & a solitis, & consuetis. 413. 34. A maiori ad minus, & maxime negative conceptum. 122. 93. & 484. 26. De rebus ad personas 24. 8. De corpore humano ad mysticum Reip. 31. 57. De legitime natis ad legitimatos. 439. 48. De adoptivis ad legitimatos. 437. 34. Ab effectu, 144. 61. A maioritate, vel paritate rationis. 473. 8. De tempore ad Iocum. 378. 49. A contrario sensu quando valeat, vel non. 478. 53. & 734. 132. A maioratibus ad commendas Indorum. 448. 22. De tributis ad decimas. 864. 28. -  Argumentum a maioritate rationis non procedit in dispentatione facta super iure prohibito. 328. 76. -  Argumentum affirmativum nunquam valide desumitur ex verbis negativis. 479. 54. -  ARMA sua, sive insignia, nemo potest in Ecclesijs Patronatus Regij, vel locis publicis ponere. 648. 55. -  Arma, seu insignia gentilitia, insculpere, vel affigere in locis pijs, quae quis aedificat, vel ornamentis, quae Ecclesijs donat, an sit licitum, vel pij operis moritum minuat? 649. 57. -  Arma, sive insignia gentilitia privatorum, simul cu Regijs, vel prope ea apponere, semper minus decens epuratum est. 648. 56. -  ARNALDVS Ferronus, & Rhenatus Choppinus, quid sentiant de multitudine vinearum in Gallia? 66. 56. -  ARREPTIO itineris habetur pro appellatione 581. 90. -  ASEPARATIS, non sit illatio. 535. 104. -  ASSVERVS Rex Persarum habebat librum omniu benemeritorum suae Monarchiae, quamvisilla latissima fuit & eo mediante, habuit memoriam Mardochaei. 336. 38. -  ASSERTIO alicuis personae probae, & fidedignae solet sufficere, vt quis dicatur bene informatus 337. 48. -  ATABALIPA si nom esset occissus, sed ad fidem persuasus, illam brevi tempore omnes Indi Pervani recepissent. 240. 52. -  ATHENIENSES qualiter litteras ad Philippum Maccd. quamvis acerbus eorum hostis ester, mis sas, apererire noluerint. 98. 42. -  Atheniensibus se in clientelam dare debebant, qui cives non erant, sed inquilini, & iudicium de hac re. 269. 38. -  ATTENTARE non videtur, qui pro conservando iure suo novam gratiam a Principe impetravit 549. 70. -  Attenata, quae incidunt appellatione pendente, iu dicat, & revocat iudex eiusdem appellationis. 583. 116. -  Attentatis, non revocatis de proprietate tractari no potest. 581. 94. -  Attentati remedium est magis privilegiatum, quam reliqua possessoria, & in eo celeriter procedi debet. 581. 92. -  Attentatum locum non habere solet, nisi interposita appellatione ad superiorem, vel alijs verbis, quae eius recursum praeseferant. 581. 89. -  Attentatum contra appellarionem est magis privilegiatum quam spolium. 1029. 59. -  ATTICI Vinctis servorum Myriadibus metalla coluerunt, & qualiter hi ab illis de fecerint? 105. 40. -  ATRVM sordidumque est aurum, quod ex lacrymis oritur. 164. 69. -  AVARITIA ante omnia Proregibus, & gubernateribus fugienda est, & insignis locus Cassiod. in eius de testationem. 1015. 30. -  Avaritiae damna ex Sallustio. 121. 84. -  AVCTOR resert qualiter ex penderit Salmanticae Adagium societatis Leoniaae, contra D. Ioannem Legionensem, quiduas primarias Cathedras habere intendebat. 27. 23. -  Auctor sententiam suam proponit, circa materiam tollendi servitij personalis. 44. 1. -  Auctor Indos Huancavelicenses noctu in fodinas adigi non permissit. 47. 30. -  Auctoris opinio, & consilium a Summo Pontifice, & ab alijs viris doctis probatum fuit. 677. 44. -  Auctor fuit consultus a Dom. Marchione de Guadalcazar de quaestione ususfructus commendae filij sui, & casus resertur. 411. 15. -  Auctor quid sentiar, in quaestione de Indis ad metallorum laborem cogendis? 128. 1. & seqq. -  Auctor fuit Guvernator, & Visitator fodinarum argentivivi Huancavelicensium, & quid de earum labore sentiat? 117. 45. -  Auctor legit Salmanticae ann. 1605. tractatum de evictionibus, & illum lucem edere cupir. 369. 51. -  Auctoris, & Limanaae Audientiae iudicium super tollendis, vel conseruandis Indorum doctrinis Regularibus dari solitis. 817. 69. -  Auctor, quem ordinem servaverit intractatu de Comeandis Indorum. 555. 4. -  Auctor reddit rationem cur librum quartum, & quintum huius tractationis in epitomem sive compendiuum recuxerit? 942. 1. & 1059. 1. -  Auctor qualiter eluserit praescriptionem, qua nonnulli Praelati in materia terciarum se rueri volebant. 680. 64. -  Auctor scripsit integrum tractatum de Syndicatu iudicum de functorum, & actionibus, & poenis transitorijs ad haeredes eorum, 1007. 61. -  Auctor refert tractatum quem scripsit, super praestantia, & praecedentia Consilij Indiarum. 1043. 6. -  AVDIENTIAE, sive Chancellariae Regales Indiarum, quando, & cur institutae? 953. 3. -  Audientiae Indiarum cognoscunt de appellationibus interpositis a decretis, vel sententijs Proregum, vbi datur pars, quae se gravatam sentir. 958. 39. -  Audientiae Indiarum qualiter Rei dominicae calculatoribus assideant pro dubijs, & litibus, quae super ea contingunt. 959. 46. -  Audientia Limensis, in vacante gubernationis, Comendas conferre noluit, & ob id laudata fuit. 297. 7. -  Audientia Indiarum, quae & qualiter succedant in locum, gubernationem Proregis, vel Praesidis mortui, vel absentis? 959. 47. Et qualiter argetina, & Quitensis reprehensae fuerint, quod se in suo districtu gubernationi immisecere voluerunt, ibid. n. 48. -  Audientiae Regiae Indiarum, etiam per viam violetiae, non possunt se intromittere in concernentibus visitationem, & oeconomicam gubernatione Regularium. Et quid si eos notorie vexari constiterit? 915. 34. -  Audientiarum Indiarum ministri in sellis sedent in Ecclesijs, & in alijs actibus publicis. 960. 53. -  Audientiae Indiarum de causis nobilitatis principaliter cognoscere nequeunt, & debent eas remit rere ad Chancellaria Hispaniae. 962. 60. -  Audientiae Limanae reseriptum fuit, vt faveret Ecclesiae eiusdem civitatis, tanquam Metropolitane. 201. 17. -  Audientia vna in districtu alterius quamo eo procedere, & quas litteras provisionales expedire possit? 964. 75. -  Audientiae Regales, non solum colligunt spolia Episcopi decedentis, verum, & cognoscunt de litribus, & peritionibus famulorum, & aliorum super eisdem bonis extortis, & quare? 741. 37. -  Audientiae quaelilet aula quod expedit, expedini, & decidi per Praesidem, & omnes Auditores, vulgo. Por nos el Presidente, y Oydores, & quare? 983. 22. -  Audientiae Regales bene cognoscere possunt de dubijs ortis circa executorias, in causis commendarum sibi commissis. 585. 112. -  Audientiae Indiarum possunt moderare, & taxare Ecclesiasticis iura funeralium, matrimonialium, & similium, & procurationes, & collectas visitatorum. 957. 32. -  Audientiae Regiae Indiarum, non solum debent abstinere a causis commendarum; vbi expresse cognoscunt, se inhibitas esse, verum, & vbi dubitant de sua iurisdictione, quare? 575. 24. -  Audientiae Indiarum declarare non possunt, an sit locus, vel non secundae supplicationi, & quid circa eam possint? 1051. 84. 85. -  Audientiae Injdiarum cognoscunt adinstar supremi senatus, de violentijs iudicum Ecclesiasticorun, & retentione Bullarum, & Patentium, & actionum Religiosorum, Visitatorum, & Conservatorum. 957. 55. -  Audientiae Limanae, & Argentinae, quid responsum fuerit circa Breve Greg. XIII de appellationibus causarum Ecclesiasticarum? 709. 10. -  Audientiae Regales Indiarum, vbi ad Ecclesias Cathedrales accedunt, qualiter, & quot Praebendarij eas excipere teneantur. 956. 28. -  Audientiae Regales reprehenduntur, quae post legem de Malinas se immiscebant cognitioni causarum de commendis Indorum. 573. 5. -  Audientiae Indiarum in pluribus habent maiorem potestatem, quam Audientiae Hispaniae, & vicos supremi senatus supplent, & quare? 954. 16. -  Audientiae Regales Indiarum, quando, & qualiter commendandi facultatem habeant? 296. 5. Audientias novas in urbe Cuzquensi Cartaginensi, & Flumieis argentei, erigi expendire, aliqui putant, qui referuntur. 954. 9. -  Audientias Indiarum debeat consulere Proreges, vel Praesides in causis gubernationem tam gentibus. 958. 38. -  Audientijs Regalibus Indiarum in cognitione commendarum, quaeinterdicta possessoria relicta fuerint. 580. 74. -  Audientiarum aulae Mexici a Prorege disponuntur, & dividuntur; Limae sunt fixae, & separatae. 962. 66. -  AVDITORES Audientiarum Indiarum praecedunt Inquisitores earumdem Provinciarum. 898. 64. -  Auditores Indiarum exceptis Chancellaria Limensi, & Mexicana, simul de civilibus, & criminalibus causis cognoscunt, & virgas portant. 980. 1. -  Auditor quisententiam tuit in iudicatu De Provincia, appellatione ad Audientiam interposita, de ea cum socijs cognoscere nequit, & quare? 981. 12. -  Auditor antiquus supplet vices, & officiam Praesidis eo mortuo, vel absente, & quis locus, quae ve caeremoniae tunc ei praestentur? 960. 52. -  Auditores Indiarum de plurimis rebus cognoscunt, & curant prae alijs Hispaniae, quae referuntur. 961. 55. -  Auditores, & alij ministri salariati, & quando habere possint, & sibi applicare tertiam patrem rerum, quas pro commissis, vel alijs causis condemnant? 961. 56. -  Auditores, quod debeant praecedere Inquisitores, cum quibus coadvnantur ad decidendas competentias iurisdictionis per Regiam Epist. ann. 1621. declaratum suit. 898. 65. -  Auditores, & caeteri ministri Audientiarum Indiarum lectisisimi esse debent, & quare? 967. 1. & 3. -  Auditores Indiarum eligi debent non probandi, sed probati. 967. 4. -  Auditores omnes, & praecipue Indiarum virtute, & meritis, non ambitione, aut officiorum nundinatione eligi debent. 968. 2. -  Auditores Indiarum probe suo ministerio fungentes, multum honorandi sunt tum a Rege, tum a subditis, & quare? 968. 21. -  Auditores & Fiscales Audientiarum Indiarum, togas talares induere iussi sunt, & quere? 969. 22. -  Auditores Indiarum modesti esse debent, non elati, aut inflati, & quid prae oculis eos semper habere oporteat ex Cicer & Cassiod. 970. 27. -  Auditoribus Indiarum, vt continentiores in officio sint, de congruo salario provisum est. 970. 28. -  Auditores, & Audientiae Indiarum, & Chancellariae Hispaniae non delegatum, sed ordinariam iurisdictionem habent, & exercent. 972. 39. -  Auditores duo si certent superantiquitate, quorum vnus in data sui titulo, alter inadeptione possessionis prior est, quis cui praeferri debeat? 971. 36. -  Auditores, & senatores Ecclesiastici, an pro comissis in officio a potestare saeculari puniri possint? anceps quaestio est. 973. 47. -  Auditores, & Fiscales Audientiarum Indiarum eligi non debent ad Audientiam eius urbis, vel Provinciae ex qua orti sunt, vel oriundi, & quare? 973. 48. -  Auditores Indiarum an magis expediat ad tempus quam in perpetuam creari, saepedubitatum est, & quid tandem decisum fuerit. 974. 52. -  Auditores Indiorum de quibus sinistra opinio fuerit, debent visitari, vel ad alias Audientias transferri. 974. 55. -  Auditoribus Praesidibus, & alijs ministris Audientiarum Indiarum magis stricte, quam alijs, non solum contractus, verum & tractatus matrimonij intra Provinciam prohibitus est, ex legibus Indiarum, quarum plures referuntur, & expenduntur. 975. 60. -  Auditores, & alij magistratus perpetui, durante officio civiliter, & criminaliter conveniti possunt, & quando, & qualiter. 976. 67. -  Auditorum causae active, & passive quando habeant casum Curiae. 976. 69. -  Auditores Indiarum pro causis criminalibus, quando & quomodo a Proregibus, vel Praesidibus, simul cum Alcaldis Ordinarijs iudicari, & puniri possint, pro commissis in officio, vel extra officium? & sched. de hoc agentes. 977. 70. -  Audiorum causae criminales graves olim ad Regiu senatum deferri iubeantur, simul cum ipsis reis, vt ibi terminarentur. 977. 74. Et nova forma in procedendo in eisdem causis data per sched. ann. 1620. quae refertur. & explicatur, ibid n. 76. & qualiter in eis procedi debere, tam commissis in officio, quam extra officium Auctor censeat, n. 78. -  Auditores in causis sociorum, ac collegarum suorum indices esse non oporter, & quare. 979. 89. -  Auditores Indiarum qualiter se habere debeant in litibus audiendis, & decidendis, & de silentio, secreto brevitate, comitate, & alijs boni Auditoris requisitis, remissive. 979. 90. -  Auditores in Audientijs minoritus Indiarum, & quaestores criminum in Limana, & Mexicana, qualiter exerceant iudicatum, quod vocant De Provincia, & ab eorum sententijs ad Audientias appellatur? 981. 11. -  Auditoribus aliqua maioritas super questores criminum datur a legibus Regijs, quae referutur. 983. 23. -  Auditores possunt iubere quaestoribus criminum, & eos in suis mandaris vocare De Vos. 983. 24. -  Auditores Indiarum vicissim de colrigendis, & remitendibonis desunctorum intendunt. 992. 1. -  Auditores, & alij ministri Audientiarum Indiarum qu re, & quliter iudicatur subiaceart. 1000. 1. -  Auditores Chancellaziarum Hispaniae non solent syndicari, vbi aliud officim promoventur, in Indijs vero syndicanur. 1000. 4. -  Auditor ad aliam An lientiam promotus, an & quado, non expectata syndicatione, ad eam iter facere possit. 1001. 6. -  Auditores, & alij ministri, qui incipiunt esse damnosi alicui Provinciae, melius est vt mutentur, quam vi temere visitentur. 1003. 21. -  Auditores, & alij Supremi Magistratus de imperitia, vel mali iudicatione facile conveniendi non sunt. 1007. 56. -  Auditorum muns eos constituti in magna dignitate, & quod oportetcurare, vt a populo revereantur. 1017. 40. & quantum hoc expediat Reipnum. 41. -  Aditores contemti a Proregibus, quid vereri pos sit, quod fueiant, vel eis respondeant, quamvis melius sit ut dissimulent. 1017. 44. & 47. -  AVENDANNVS miratur dari provisiones ad excusanda tributa ob numerum liberorum, 178. 67. -  AVERIAE vectigal quid sit, vnde dicatur, & quare institntum, & schedulae de eoagentes. 1065. 56. -  AVGMENTVM alicuius rei, ipsius primaevam naturam sequitur. 385. 33. & regulatur secundum naturam rei cui accedit, retinetque eius qualitates. 388. 58. -  Augmentum superveniens feudo, vel emphiteusi post contractum matrimonium, non communicatur inter coniuges 389. 62. -  AVGVRVM Collegio Romae iuventus educanda, & divinis instituenda ofserebatur. 241. 63. -  AVGVSTVS Caesar quid revponderit quaerenti sibi dacum non fuisse quod petepat. 341. 89. -  AVLAE Chancellatiarum Hispaniae mutari, nec coadunari facile possunt, nec causae ad unam pertinentes ad aliam evocari, leges Regiae de hoc agentes. 963. 68. -  Aularum coadunatione facta ad negotium principale, an ad eius interlocutoria, & incidentia facta ceseatur, & pro omnibus instantijs. 963. 74. -  Aulae vbi dividuntur ob meliorem usum, seu exercitium iurisdictionis, non videtur ipsa dividi, autseparari. 963. 72. -  M. AVRELIVS, & Anton. Severus maluerunt pretiosa quaeque, quae habebant, vendere, quam novis tributis vassallos gravare. 132. 44. -  AVRI, & argenti fodinae, omnino non deserenrur, etiamsi Indos ad earum laborem non compellamus. 130. 21. -  Auri repertionem perniciosam fuisse, ex Horatio, & Philomuso. 129. 12. -  Aurum possidentibus imperare, melius, quam auru habere, 133. -  Aurum, & res pretiosae a Barbaris nationibus erui debent, non ad illos exportari ex Cicer, & alijs. 1066. 65. -  AVSTRIACA Familia Augustissima, vltra omnes alias semper emicuit in cumulata remuneratione servitiorum. 600. 28. -  AZEVEDVS notatur, dum requirit ad valorem consuetudinis de non decimando, quod sit immemorabilis. 202. 27. & dum potat in Trident. definitum esse, quod decimae debentur iure divino. 195. 46. -  B. -  BALDI, & Hieron. Ossorij elegantia verba de praemijs parentum in filijs continuandis, expenduntur. 602. 39. -  Baldus graviter, & philosophice loquutus fuit in materia confirmationis, & ab alijs non allegatur. 546. 46. -  Baldus qualiter describat, sive designet poenam damnationis in metallum. 114. 14. -  BANNITIS, & proscriptis seuda darinon possunt. 314. 65. -  Bannitus, qui timet vim sibi interriposse, excusatur a comparendo. 534. 85. -  BANNIRE verbum, quid proprie, & improptie significeti & qualiter hodie pro Proscribere, vel inexilium mittere, communiter accipiatur 930. 5. -  BAPTIZATIS olim solebatdarilac, & mel, & quare? 82. 80. -  BARBARIS prius, vitia & feritas detrahi, deinde virtutes, & Evangelij doctina seminari debat, ex I. actantio. 801. 73. -  Barbari, omnes exteri, & alienigene vocari solebant. 282. 68. -  BARONES qualiter, & quare impune, iniutiare, & angariare soleant suos vassallos? 246. 27. -  Barones, & Domini, qui vassallos male tranctant, eis privandi sunt. 19. 76. -  LICENT. BARROS de Santillan Praeses Quitensis non patiebatur Fiiscaleminteresse sentetijs iucausis Fiscalibus ferendi, & quare? 988. 15. -  D. BASILII, & Antimij super divisione Dioecesuu dissensie, & vtilis eius concordia, ex Nazianz, 665. 32. -  BARTOLI Doctrina de Magistratus tempote prorogando, quomodo procedat, & quibus modis limitetur. 431. 105. -  Bartolus sibi contraius reperitur in cadem tractatione. 168. 96. -  Bartolus notatur, dum neminem, nisi in Syria, praetextu aetatis, a tributo Capitationis excusari docuit. 172. 16. -  BELLA per milites externos ad id conductos, quam per cives proprios exercere, satius ducebant Vtopienses 107. 64. -  Bella, quae coasiciuntur mediantibus divitijs ex Indiarum fodinis extractis, parum ipsis Indisprofi ciunt. 133. 60. -  Bella etiam iusta in eunda non sunt, si subditi maiori malo eorum occsione gravantur. 133. 61. -  Belli a subditis suscipiendi, & contributionis propter bellum faciendae, difserentia consideratur. 135. 75. -  Bellatores per inoplam deficere, iracundiam movet. 603. 46. -  Belli gravis occasione imminente, vassalli omnes Re gi in coservire, & militare tenentur, ex debito vassallagij. 497. 36. -  Belli causa iuductum, cessante bello, cessare debet. 19. 68. -  Bellis, & eorum sumtibus qualiter Rex noster occurrere possit, etiamsi Indi a fodinis revelentur? 146. 82. -  Bellis intellinis urgentibus, etiam mulleres militare debent. 499. 54. -  Bello iusto, non solum desensivo, verum & offensivo, vassallieram inviti militare, qualiter, & quando compelli possint? 106. 63. -  Bellum sine sanguine, & mineralia sine multorum strage exerceri non posiunt. 117. 46. -  Bellum etiam ubi legitime insertur, non debent eius sumtus ab una tantum Provincia, vel gente praestari. 134. 63. -  BENEDICTIONIBVS nuptialibus acceptis, sponsae, etiam ante copulam, omnia iura vxorum adipiscuntur. 468. 67. -  Benedictiones nuptiales, vulgo, velaciones, constituunt quandam veluti perfectionem matrimonij, & alia de earum ritu. 468. 66. -  Fr. BENEDICTVS Penalosa plura scripsit de damnis vinearum pervanarum, & quod valtem quinta earum pars Fisco addici deberet. 66. 58. -  BENEFICIA sunt, quae Regna vublimant. 272. 69. -  Beneficia Ecclesiastica vacantia in curia Romana ad solam Pontificis provisionem spectant. 329. 89. -  Beneficia Ecclesiastica, & pensiones super eis, solus Poltisex concedit, aut point, vel ab eo causam habentes. 297. 9. -  Beneficia Ecclesiastica, qua ratione gratiosae concessiones dicantur? 376. 27. -  Beneficia Ecclesiastica ex veriori, & tutiori opinione, non possunta Papa auserri sine causa. 563. 69. -  Beneficia Ecclesiastica refidentiam requirunt, & ea hac in parte Commendae imitantur. 526. 9. -  Beneficia Ecclesiastica, & alia officia saecularia, quod naturalibus, seu patrimonialibus dentu, vel saltim hi exteris praeserantur, totus fere mundus admisit, & exempla, & Auctores variorum Regnorum. 843. 5. -  Beneficia Ecclesiastica acceptare nemo cogitur, neque tempus praefixum reperitur, intra quod acceptari debeant, sed per triennij negligentiam inducitur tacita renunciatio. 393. 21. -  Beneficia omnia Ecclesiastica a Papa fluunt, & refluunt. 559. 42. -  Beneficia Curata Hispanorum, & Indorum per sched. ann. 1609. dari iussa sunt per oppositionem, & in titulum, & cum alijs requisitis ibidem latius expressis. 793. 14. -  Beneficia omnia curata, etiam regularia, ex nova dispositione Frid. requirunt examinationem, & approbationem Ordinarij. 809. 15. -  Beneficia etiam cutata, ubi sunt de Regio patronatu, ad praesentationem Regis, & non aliter conferri debent. 794. 17. -  Beneficia Curata Indorum, vel Hispanrum hodie non ita facile, vt antea removeri debent. 795. 33. -  Beneficia Curata perpetuitatem desiderant, & ideo Commendarum uíus sub latus fuit. 795. 26. -  Beneficia Curata Indorum esse debere de patronatu Commendatariorum, Censet Matienz. qui reprobatur. 794. 19. -  Beneficia Regularia unius Religionis, Religiosis al terius conferri non debent. 807. 6. -  Beneficia Regularia, non providentur per concursum, etiam stante decis, Trid. 826. 20. -  Beneficia secularia ex fundatione bene possunt esse teporalia, & ad nutum amobilia 793. 12. -  Beneficia secularia secularibus, & Regularia regularibus, conferenda sunt, nisi contrarium fieri necessitas exigat. 807. 5. -  Beneficia secularia, vt Monachi, vel alij regulares habere possint, requiritur dispensatio R.P. ex iustra, vel, utili, causa. 806. 2. -  Beneficia iuris patronatus Regij, si absque Regis pre sentatione conferantur, erit collatio nulla, & subreptita, & restitutio fiet cum fructibus. 643. 15. -  Beneficia iuris patronatus Regij, etiam si vacent in curia, non pertinent ad provisionem Papae. 643. 14. -  Beneficia Principum decet esse mansura. 758. 54. -  Beneficia Principum, vel illorum, qui Principem repraesentant, non debent vacuari. 303. 74. -  Beneficia Regum, etiam filios, & posteros, bene meritorum derivari debent. 560. 52. -  Beneficia Indiarum olim non concedebantur in titulum, sed amobiliter ad nutum, & quare? 793. 8. -  Beneficia Indiarum, iure potissimo earum incolis, & naturalibus debentur, quia sub hac speciali lege instituta sunt. 846. 23. -  Beneficia plura in compatibilia habens, vnum quod malit, eligere, & retinere potest. 447. 11. -  Beneficia omnia sunt manualia respectu Papae 560. 44. -  Beneficia, ab alijs iniuste occupata, quotidie petuntur, & impetrantur. 321. 14. -  Beneficia omnia in dubio censenda sunt seculari. 807. -  Beneficia, qui olim habebant ex titulo Regio, vel ex presentatione Proregum, in quo differrent vel non? relatis schedulis de hoc agentibus. 793. 13. -  Beneficia quae habet electus in Episcopum, non vacant vsque ad adeptam pacificam possessionem Episcopatus. 772. 79. -  Beneficiatus, etiam sua culpa incarceratus, liberatur a solutione pensionis, & a poenis contra non residenies. 534. 83. -  Beneficiorum collatio dicitur spectere ad iurisdictionem contentiosam, & quare? 304. 87. -  Beneficiorum ius acquiritur per solam eorum collationem, sed firmatur per possessionis apprehensionem. 393. 16. -  Beneficiorum curatorum provisio solet pertinere ad Episcopos, vel R.P. in mensibus sibi reservatis 794. 16. -  Beneficiorum tituli ab eorum possessoribus exhibe disunt, quoties ad id requisiti suerint. 577. 40. -  Beneficiorum provisiones raro fieri per vocativum, sed per dativum, ablativum, aut alios casus, queritur Rebufiquia pauci viri boni vocantur, & eliguntur. 800. 67. -  Beneficiorum resignationem, in favorem tertij factam, nemo praeter Pontificem confirmate potest. 327. 70. -  Beneficiorum Ecclesiasticorum expectativas, licet Romanus Pontifex concedere possit, raro tamen id facit. 324. 44. -  Beneficiorum accessus, & regressus, & coadiutoriae in Romana Curia expediuntur. 323. 36. -  Beneficium Auth. praeterea, C. vnde vir, & uxor, ex multorum opinione non extenditur ad maritum. 478. 44. -  Beneficium, quod ab alio sine titulo possidetur, bene potest alteri conserri, sed adhuc possessor citari. & audiri debet. 578. 54. -  Beneficium quodlibet in Monacho est incompatibile cum primo, & quare? 819. 82. -  Beneficium non meretur habere, qui negligit officium. 514. 53. -  Beneficium non debet dari ei, qui non potest gerere officium. 311. 42. -  Beneficium primum nunquam vacare censetur, quovsque adepta sit pacifica possessio secuadi. 772. 78. -  Beneficium, qui possider, non prohibetur aliud etiam incompatioile asse qui, & primum relinquere. 448. 15. -  Beneficium collatum alicui, virtute expectativae, no a Papa, sed ab Ordinario conferri dicitur. 346. 13. -  Beneficium siquis impetret a Papa tanquam valoris centum ducatorum, quamvis voleat ducentum, no deductis expensis, an valear impetratio? 367. 33. -  Beneficium, qui semel acceptat, consumit gratiam suam, etiam si male acceptet, vel illud diminuatur 371. 72. -  Beneficium datum alicui, cum clausula, vt alijs praeferatus, intelligitur, nisi eis iam fuerit ius quaesi tum 615. 37. -  Beneficium cur non vacat ante actualem possessionem secundi, & Episcopatus sic? 773. 83. -  Beneficij secundi affecutione, quando, & cur primum ipso iure vacare dicatur? 447. 12. -  Beneficij reunciatio, quando veram eius vacatione, seu amissionem inducat? 921. 77. -  Beneficij perfecti, quas regulas constituant Seneca, & alijs. 341. 83. -  Beneficij possessio sufficit, quod in aliqua eius re, vel partesumatur. 395. 37. -  Beneficijs in Curatis Hispanorum, vel Indorum, etia post sched. anni 1609. solet apponi clausula, vt sint amobilia ad nutum, quod reprobatu. 795. 30. -  Beneficij possessio hodie capi non posset ex sola supplicatione signata, licet olim secus. 392. 5. -  Beneficiarijs interinarijs, qualiter stipendium per schedulas Regias, & intra quatuor tantum men ses solvi iubeatur. 798. 52. -  Beneficiarij titulum habentes non possunt inauditi, & indemnati suis beneficijs privari. 796. 36. -  Beneficio nos oportet iuvari, non decipi. 370. 66. -  Beneficiatos, de quorum privatione agitur, audiendosesse, & habere recursum ad Regales Audientias perviam violentiae, plures schedulae tradunt, quae referuntur. 769. 37. -  Beneficiatus non facitfructus suos, neque administrat ante apprehensionem actualis possessionis beneficij. 893. 18. -  BENEMERITI in conquisitione Indiarum multis rationibus remunerari, & maioribus beneficijs au geri debent, ex Herrera, & Zapata, & Dom. Episcop. Chilensi. 560. 53. -  Benemerentibus praemia praebere, non solum naturaliratione, verum & instinctu tenemur. 271. 59. -  Benemerentibus, quod conceditur pro voto bonis omnibus impertiri videtur. 848. 42. -  Benemeritorum de Novo Orbe querela, ob datos alienigenis fructus Commendarum, & aliorum officiorum sibi debitos, & a se partos, non est inanis, nec contemnenda, ex Acosta. 282. 66. Et seditio Mexici ob hoc orta, ex Torquemada. 1018. 53. -  Benemeritorum gradus, seu classes Regijs schedulis constituuntur, & quo ad fieri possit servandae sunt, & quae illae sint? 338. 51. -  Benemeritorum qualitates, quomodo eorum cocursu Gubernator expendere debeat? 338. 52. -  Benemeritorum praemia in similium gaudium redudant. 272. 66. -  Benemeritos plenissime honorandos, & remunerandos, esse, nullae leges enixius, & attentius caverunt, quam nostrae septem partitae. 271. 62. -  Benemeritus quis probatur, eo ipso quod non probetur malemeritus. 352. 67. -  Benemeritus quis dici potest, ex solo vno singulari servitio, & in eius probatione multum deferri debet asserioni Principis. 352. 69. -  BERNARDINVS de Cardenas egregius concionator Franciscanus, & electus Episcopus Paraguaiensus laudatur. 222. 55. & eius iudicium de damnis, quae Regulares ob Indorum doctrinas patiuntur. 813. 40. -  D. BERNARDI Epist. refertur, in qua a Sactia Regina petijt licentiam pro aedificatione Monasterij de Toldanos. 882. 34. -  BITVRICENSIVM Lanionum notabilis, & Gentilica consuerudo refertur. 219. 29. -  BLASIVS ROBLES de Salcedo Senator Novi Regni Granatensis, laudatur. 428. 87. & alibi in alijs locis. -  BONA reorum ante confiscationem, & rem iudicatam alijs danda non sunt. 565. 86. -  Bona, qui amisit, vel adquirere nequit ob hostium incursiones, prodebitis civilibus incarcerandus non est, sed in id tantum quod facere potest, conveniendus. 178. 72. -  Bona Regiae Coronae incorporata, non possunt utiliter alienari, saltim ultra vitam concedentis. 644. 23. -  Bona Coronae Regiae, in quoscunque donatarios traseunt cum retentione naturae, iurisdictionis, & aliorum privilegiorum talium bonorum. 629. 54. -  Bona alicui a Rega donata, si continent iurisdictione, titulum, aut dignitatem, eo ipso in perpetuum, & per viam maioratus dari videntur 602. 42. -  Bona incorporata in Regia Corena, in praeiudicium successorum alienari non possunt. 757. 50. -  Bona vacantia, & De Mostrenco regulatirer pertinet ad Regala, & per Regios Officiales, colligenda, & administranda sunt. 906. 39. -  Bona De Mostrenco, cur dicantur, quae certum dominum non habent? 906. 40. -  Bona intestatorum tanquam vacantia, quando, & in quorum haeredum defectum fisco applicanda sint? 996. 21. -  Bona, quae fuerunt de Realengo, bene admittunt prohibitionem in ipsorum concessione ab initio appositam, ne in Ecclesias, vel Monasteria alicutur, & verba Bullae de hoc agentis. 866. 45. -  Bona emta per Praelatum ex pecunia, vel rebus Ecclesiae, ipso iure quaeruntur Ecclesiae. 724. 34. -  Bona dicuntur deducto aere alieno. 365. 10. -  Bona materna, & dotalia filijs obvenientia, patribus quaeruntur, quoad usum fructum. 411. 19. -  Bona Episcoporum, & Ecclesiarum, sunt bona pauperum. 722. 20. -  Bona, & reditus sedis vacantis, vel quotam eorum partem, si quis sibi deberi pretendat, debet esse contentus his, quae solutis expensis supersunt. 760. 85. -  Bona Praelati tenentur ad solutionem servitij, & aliarum rerum, pro quibusdatur obligatio. 729. 84. -  Bona omnia, quae Prelati relinquunt, in dubio, in tuitu Ecclesiae, & ex reditibus Episcopatus quaesita praesumuntur. 721. 4. -  Bona maioratus, vel feudi, ex pacto, & providentia, inter liberos non diuiduntur, sed ad primogenitum pertinent. 405. 61. -  Bona profectitia filiorum ad Patres pertinent in vsufructu, & in proprietate. 411. 16. -  Bona fides in dubio praesumitur intervenisse in matrimonia putatiuo. 480. 64. -  Bona fidei commisso, aut maioratui subiecta, alienari non possunt. 399. 9. -  Bona fides ad acquisitionem fructuum potest causari etiam ex titulis iniustis, & ex errore. 589. 30. -  Bona haereticorum a die patrati criminis in commissum cecidisse videntur. 900. 85. -  Bona intestatorum tanquam vacantia, quando & in quorum haeredum defectum fisco applicanda sint? 996. 42. -  Bonis per Ecclesiam, Ecclesiasticis, & Religiosis acquirendis, vbique modus, vel cautio praefigi solet, & quare? 865. 32. -  Boni Regis officium quod? ex Xenophonte. 164. 67. -  Bonorum Regni consumtio, parit consumtionem vitae vasiallorum. 164. 62. -  Bonum, quod in se est, aliquando relinqui debet, propter malum illi cohaerens. 131. 36. -  Bonorum defunctorum in Indijs collectio, & custodia, qualiter disposita suerit. 992. 5. -  Bona defunctorum in Indijs ubi ad Hispaniam deducta sunt, qualiter Hispali inter haeredes, vel legatarios eorum distribuantur. 993. 10. -  Bonorum possessio per iudicem decreta, quid operetur, & qualiter definiatur? 392. 14. -  Bonorum temporalium nimium augmentum in Religiosis, & Regligionbus non solum Resp. verum & ipsis, valde nocivum est. 913. 14. -  Bonum nullum est, in quo abutendo vitium non reperiatur, ex Cicerone. 517. 80. -  BOVES mactari qualiter prohibuerint Athenienses? 63. 23. -  Boves aratorij, etiam ad cursum publicum transferri non poterant. 63. 25. -  BREVE Clem. VIII. resertur de missionibus Indoru agens, & quod intra claustra degere sunt censendi. 840. 50. & aliud de Vicarijs Episcoporum, & quod debeant esse iniciati sacris ordinibus, quod in Hispania non est receptum. 701. 39. -  Breve Gregor. XIII. circa appellationes causarum Ecclesiasticarum in Indijs, ad litteram refertur. 710. 12. & quas difficultates habuerit quando executioni mandari iussus fuit. 709. 68. Reducitur in epitomem. 710. 13. An porrigi possit ad causas iam appellatas ante eius promulationem, & executionem. 714. 50. & plura alia de eo, & eius praxi ex pag. 708. ad 716. -  Breve Pij V. licet petitum fuerit pro ordinibus medicantibus, extenditur ad alios, qui de eoram privilelegijs participant. 809. 20. & quatenus aliquam exemtionem doctrinarijs Regularibus dare videdatur, ab alijs Pontificibus revocatum fuit. 825. 16. -  BREVIARI Iveteris elegatia verba referutur. 219. 28. -  BVLLA Greg. XIII. refertur, quae Indiarum Episcopis mixtos illegitimos ad suscipiendos Ordines dispensare per mittit. 855. 27. -  Bulla Vrbani VIII. permitit missionarijs Iaponioru exercere inter eosdem officium Parochiale. 838. 28. -  Bulla Regij Patronatus Indiarum expresse concedit nostris Regibus, ut licentiam ad novas Ecclesias pro suo arbitrio dare possint. 882. 40. -  Bulla concessionis decimarum Alex. VI. ad litteram refertur. 620. 7. -  Bulla divisionis, & novae erectionis Episcopatus Arequipensis summatim refertur. 664. 18. -  Bulla in Coena Domini qualiter prohibere videtur omnem processum, coertionem, & bannimetum Ecclesiasticorum per iudices seculares. 930. 5. & 7. & quod in provincijs Indiarum singulis annis publicetur, & qui de ea agant. 907. 49. -  Bulla in Coena Domini non procedit, ubi Ecclesiastici inquieti ex pelluntur per viam oeconomicae gubernationis, & non contentiosae iurisdictionis. 936. 54. Nec comprehendit retinentes Bullas Aposto, licas ex iusta causa, & ad effectum supplicandi de illis ad Sed. Apostolicam. 907. 46. -  Bulla Adria. VI. refertur permittens fratres Mendicantes, de sola suorum Praelatorum licentia, Indorum doctrinae intendere posse. 807. 10. -  Bulla divisionis Episcoptum, ex die gratiae, eorum separa tione facit, & fructuû, & redituû ipsorum 668. 55. -  Bulla Alex. VI. decimas Indiarum nostris Regibus cocessit cum onere congrue sustetationis, & dotationis Ecclesiaru, & Ministrorum Ecclesiasticoru. 653. 4. -  Bullaru Apostolicarum retentio, quae per Regium Indiarum consilium prius visae non tuerint, qua ratione fundetur? & sched. de hoc agentes. 906. 42. -  Bulla Iulij II. concessionis Regij patronatus in Ecclesijs Indiarum ad litteram refertur. 634. 10. -  Bullarum retentio facilius debet permitti in provincijs Indiarum, quam alibi, & quare? 906. 44. -  Bullarum retentionis materiam Auctores plurimi tractant, qui recensentur. 907. 45. -  Bulla ad dispentandum cum illegitimis extare non sufficit, nifi Praelati eis vcantur. 858. 44. -  Bullae Cruciatae eleemosynam in Indijs augere, & singulis annis colligere, an expediat? saepe in quaestionem vocarum est, & Auctoris iudiciu. 903. 23. -  Bullae Cruciatae nova praedicatio, si forte aliqua de causa in Indijs ultra tempus solitum differatur, adhuc fideles utuntur, & fruuntur gratijs praecedentis praedicationis. 903. 24. -  Bullae Cruciatae praedicatio in Indijs qualis? 901. 1. -  Bullae sanctae Cruciatae de materia, & explicatione, & varijs quaestionibus ad cam pertinentibus, qui scripserint? 902. 11. -  Bullae impetratae contra Regium Indiarum patro natum, vel eius praeiudicium qualiter retineri soleant? 646. 33. -  Bullae plurium gratiarum, & concessionum, quae Religiosis Ind rum conversionem, & doctrinam curantibus a Sede Apostolica datae sunt, remissiue 807. 9. -  Bullae iuris Patronatus Indiarum, vel ex sola relatio ne, & effertion Regum nottrorum pluribus schedulis facta, probari possunt. 633. 5. -  Bullae ad consecrationem alicuius Episcopi, habent clausulam, ut fieri possit a quocumque maluerit Catholico Antiste. Vnde idem permittendum videtur in receptione iuramenti, & professionis Fidei. 676. 36. -  Bullae pro praesentandis Episcopis Hispaniae in l. 1. & 5. tit. 6. lib. 1. Recop. referuntur, & easse originales vidisse Greg. Lop. testatur. 633. 7. -  Bullae verba, per quam Pont sex solet committere alicui Praelato fidei prosessionem ab alio faciendam, expenduntur. 673. 15. -  Bullae, quae praeiudicant iuri, vel consuetudini beneficiorum patrimonialium, retineri possunt, & solent. 844. 10. -  C. -  CACICATVVM causae inter Indos sunt valde difticiles, & intricatae, & qualiter in illis iudicandis se Auctor habuerit, & plus instrumentis, quam tcstibus deserret. 238. 31. & 34. -  Caciques in Nova Hispania a Proregibus eligi solent, neglecto successionis iure, & quare? 237. 21. -  Caciques, & secundae personae apud Indos, nobiles esse censentur, & a tributis ipsi, & eorum silij excusantur. 177. 57. & 59. & seqq. -  Caciqui, si compotationes perniciosas, & prohibitas faciunt, vel fieri per Indos sibi subiectos per mittunt, sant in culpa, & tenentur ad damna. 240. 55. & 57. -  Caciqui ab utuntur submissione Indorum, & saepe in eos ad modum crudeles, & tyranni sunt, & alia oe eorum vitijs, & sraudibus. 236. 12. -  Caciqui ab aliquibus comparantur nostris Ducibus, vel Marchionibus, & quale esset eorum ofncium sub Imperio Incarum? 235. 3. -  Cacicorum nomen unde originem traxerit, & Curacarum apud Peruvinos. 235. 2. -  CACICORVM inges numerus sunt in Imperio Pervano, & Mexicano. 236. 8. -  Cacicorum uxores, dum viduae manent, a tributis li bere sunt, & quare? 177. 61. -  Cacicorum benevolentiam, & conversionem valde curari debere, ut sacilior sit subditorum coversio, plures schedulae iubent, quae referuntur. 239. 38. -  Cacicorum tyrannide, & fraudes erga Indos sibi subiectos, plures schedulae exprimunt, & puniri iubent, quae referuntur. 237. 15. -  Cacicorum officia conservari, & in eis iure sanguinis succedi debere, ad instar maioratus, plures schedu le iubent, quae referuntur. 237. 17. -  Cacicorum munus quale sit? & quod non possunt dici domini opidorum, quae gubernant. 236. 10. -  Cacicos tolli debere, tanquam Indisvalde perniciosos, sentit Fr. Bernard. a Cardenas. 236. 13. -  Cacicos residentiae, & syndicatui subijci debere, quedam Regia schedula innuit. 237. 16. -  CAESAR probis Clericis protectioni, reprobis terrori esse debet. 933. 32. -  Caesar Barthius plurimifacit Hispanam linguam, & Castellanismum hodiernum. 231. 57. -  CALLIDAE, & astutae, vel strictae interpretatio nes a Principum concessionibus abesse debet 368. 41. -  CALVMNIAE & sinistrae relationes contra bonos Proreges scriptae, respui debent. 1038. 43. -  Calumniatores, & susurrones semper in iure exosi sunt, & fugiendi aut cavendi dicuntur, & sub quibus cautelis eorudelationes admittantur, & de poenis ipsoru, & eorum instigatorum, remissive. 1004. 35. -  Calumniatores apud Graecos cur sycophantae dicti fuerint, ibid. n. 36. -  CAMERAE Apostolicae introductio, applicando sibi bona, & reditus Ecclesiae sede vacante, saepius, ut revocetur actum est, & quare? 754. 24. -  Camera Apostolica, qualiter per suos collectoresexer ceat applicationem sibi sactuam spoliorum, & vacatium Episcoporum decedentium. 740. 19. -  Camera Apostolica in Indijs Occidentalibus non occupatspolia, & vacantes Episcoporum decedentium, sed ius commune in illis observatur, & idem practi catur in alijs provincijs, quae reseruntur. 740. -  Camerae Apostolicae introductio in spolijs Episcoporum, & Clericorum, est odiosa, & quas turbas apud Graecos, & alios excitaverit. 740. 25. -  Camerae Apostolicae collectio in reditibus sedis vacatis, & spolijs Praelatorum decedentium, multis in locis admissa non est, & quod haec consuetudo valet. 754. 25. -  Camera Regia idem est, quod fisus. 560. 50. -  CAMIL. Borrelli notabile axioma refertur. 213. 52. -  CANCELLARIAE Regiae quam iurisdictionem, & auctoritatem habeant, & alia plurade eis incommuni, & quot sint in Hispania remissive. 954. 5. -  Cancellariaru Hispaniae originem, & auditorum factu qualiter describat D. Didac. a Mendoza, ibid. n. 6. -  Cancellariae Regales Indiarum, & earumfundatio nes & districtas, & ministri quibus constant, recensentur. 953. 7. -  Cancellariae Indiarum regulantur legibus & ordinationibus Hispaniarum, ubi alia speciales non habent. 954. 15. -  CANIS ulcerosi, & muscis pleni fabula refertur. 603. -  CANONICI Episcopo inservientes, aut assistentes, pro praesentibus habentur. 537. 123. -  Canonicatus oppositionis, in quibus Ecclesijs Indiarum hodie creati sunt? 784. 43. -  Canonicatus unius reditus in qualibet Cathedrali reservari iussi sunt pro salarijs Inquisitorum Indiarum, & Breve Apostolicum ad hoc a nostris Regibus impetiatum, quod expenditur. 888. 12. -  Canonicus Theologalis, sive Sacrae Scripturae, quas distributiones lucretur, etiamsi propter onus lecturae non resideat. 783. 33. -  Canonicus, qui simul Curatum Cathedralis exercet, si in hoc munere delinquat, non gaudet privilegio adiunctorum. 789. 88. -  Canonico, si tanquam tali, causa committatur, & ea non sinita desinat esse Canonicus, adhuc manetiudex, & quare? 715. 58. -  Canonicatus Doctoralis, Magistralis, Theologals, & Poenitentiarius, qualiter creari iussifucrint in tcclelijs Cathedralibus, & quomodo practicetur in Ecclesijs Indiarum? 784. 41. -  Canonico Theologali, quae distributiones Limaedari iussae sint etiam non residenti? 783. 34. -  Canonicus Novi Regni, & Portionarius Tlaxcalensisfuerunt excusati a residentia ob detentionem in servitio Regis. 784. 38. -  CAPELLANIA, vel benesicium, vt dici possit titulatum, & perpetuum, quae requirantur? 857. 43. -  Capellae iuris Regliorum, ubi vacvant, Rex percipi fructusfuturos, & extantes tempore vacationis. 751. 41. -  Capellaniae a mobiles ad nutum, & Vicariatus temporales possunt dariillegitimis, imo, & filijs praesbyterorum. 857. 36. -  CAPILLORVM dignitas, & ornamentum, ex D. Ambros. & alijs. 220. 33. -  Capillorum promissio, & nimia cura his temporibus a nostris introducta, hoc est abusus, en criar, y rizar guedejas, y copetes reprehenditur. 220. 41. -  Capilli molles, & nimis crispati, & compositi in viris, sunt luxuriae nutrimentum, & infandae vener spabulum. 220. 39. -  Capillorum longitudine, & pormissione plures nationes usae sunt, & hodie utuntur. 219. 32. -  CAPITATIONIS tributum apud Romanos quale esset, & quibus alijs nominibus vocatum? 166. 79. -  CAPITA instructionis expedutur Proregibus publicaservitia peisonalia Indorum iniungentia. 40. 137. -  CAPITVLARES Ecclesiae Cathedralis appellantur fratres, & collaterales Episcoporum, & alia de eorum honore, & dignitate. 779. 7. -  Capitularem esse aliud est. aliud esse de corpore capituli. 780. 13. -  Capituli sede vacante appellatione, quando veniant portionarij. 780. 10. -  Capitulis in omnibus sunt aemuli, & capita Eteroclita idest factiosa. 702. 45. -  Capitula Ecclesiarum Indiarum ex quibus praebendarijs constent. 779. 4. -  Capituli iurisdictio sede vacante potius apud eum manere, vel ei accrescere, quam deferrividetur. 764. 5. -  Capitulo sede vacante non competent ea, quae specialiter persone, vel dignitati Episcopi decedentis, commissa erant, vel tanquam sedis Apostolicae delegato. 764. 5. -  Capitulum sede vacante in omnibus succedit, quae ordinariam eiusdem sedis iurisdictionem, & administrationem spectant. 764. 2. -  Capitulum sede vacante bene potest, aut syncare Vicarium a se nominatum, sine praeiudicio alterius syndicationis Episcopi succedentis. 767. 30. -  Capitulum sede vacante succedit in iure interessendi, & nominandi Cauonicatus oppositionis. 785. 50. -  Capitula civitatum, & de officialibus, & electione eorum remissive. 942. 4. -  Capitulum non datur in Ecclesia noviter erecta, in qua prius non est installatus Episcopus, qui eius caput est, & esse debet. 666. 44. -  Capitulu sine Episcopo, an, & quando possit disponere de bonisfabricae, vel mensae capitularis? 186. 53. -  Capitulum sede vacante, an procedat cum adiunctis? remissive. 789. 85. -  Capitulum sede vacante debet vocariad Concilium Provinciale, & habet vocem in eo, contra Quaratam, & alios. 688. 45. -  Capitulum sede vacante, an possit recipere iurametum fidelitatis Episcopo commissum? 678. 46. -  Capitulum sede vacante, in quibus irregularitatibus, & suspensionibus dispensre possit? 765. 13. -  Capitulum sede vacante, an possit dispensare in inter stitijs? resolvitur affirmatiue? 765. 11. -  Capitulum sede vacante potest Vicarij iurisdictione dividere, vel relltringere. 768. 46. -  Capitulum sede vacante succedit in ijs, quae iure co munietiam specialiter Episcopis commisia, vel ma data reperiuntur. 765. 12. -  Capitulum sede vacante non potest intra annum vocate Episcopum extraneum ad Ordines in sua dioecesi conferendos. 765. 16. -  Capitulum sede vacante, an, & quando succedat, etia in iurisdictione delegata, & comissionibus Episcocopi decedentis. 764. 4. -  Capitulum sede vacante, an, & quando possit facere collationem praebendarum suo tempore vacan tium. 767. 31. -  Capitulu sede vacante potest easdem dispensationes regulariter facere, quas Episcopus. 857. 39. -  Capitulum sede vacante, intra annum non potest concedere dimissorias ad Ordines, nec super interstitijs dispensare. 765. 14. -  Capitulum sede vacante, an, & quando possit visitare suam dioecesim, tam deiure communi, quam schedularum Indiarum? 765. 17. -  Capitulum sede vacante regulariter non succedit in iurisdictione voluntaria. 766. 23. -  Capitulum sede vacante, potest nominare Vicarium, sive Provisorem generalem. 659. 48. -  Capitulum Ecclesiae Cathedralis collegialiter congregatum, easdem praecedentias, & honores habet, quos Episcopus. 779. 3. -  Capitulum Ecclesiae Metropolitanae sede vacante, simul cum iurisdictione ordinaria Metropolitanam exercetper Vicarios a se nominatos. 769. 53. -  Capit. Cathedralium est velut venatus Ecclesiae. 764. 1. -  CAPVT 2. lib. 3. Regum reserens hiseriam expulsionis Abiathar exponitur. 934. 46. -  Caput instructionis Dom. Proregis D. Fr. a Toleto de tollendo servitio personali commendatariorum, perpenditur. 3. 10. -  Caput 25. concordiae cum Inquisitione an. 1610. Penderatur, & explicatur. 898. 71. -  Caput quoddam novarum legum, commendatudistributionem moder ari iussit, & quare? 285. 3. -  Caput instructionis Pervani Proregis circa instructionem Indorum, expenditur. 55. 94. -  Capitulis in omnibus sunt aemuli, & capita Eteroclita, idestafactiosa. 702. 45. -  Caput 40. novarum legum 1542. Indos a tributis, & alijs oneribus relevari iussit, vt multiplicari possent. 123. 105. & cap. 30. earundem legum ages de tollendis provisionibus Commendarum vacantiuru explicatur. 326. 61. -  CARCERATVS vel relegatus ob delictum an co ipso privetur Comeda in qua residere non potest. 532. 68. -  Carcerati sunt pauperes personae, & restitutioneiubantur. 534. 86. -  Carceris descriptio, & poena ex Cassiod. & alijs. 123. 101. & quod aequiparetur damnationi in metallum, ibid. n. 102. & quod sit servitutis species. 17. 52. -  CARDANVS vocat aurum Regem metallorum, & argentum vivum tyrannum. 118. 52. -  CARDINALIS Bellarminus, quid responderit Clem. VIII. eum consulenti de iusta electione Praelatorum. 684. 13. -  CARITAS Cibarrotum, civitatos habitatoribus viduat. 64. 35. -  CARTHAGINE quadraginta hominum millia uni argento effodiendo elaborarunt. 105. 42. -  CAROLVS Martellus qualiter partitus decimas inter nobiles, quieum iuvarunt in bello Sarracenorum. 622. 14. -  S. Carolus Bori omeus Archiep. Mediol. quid statuerit circaspolia Episcoporum. 741. 35. & 116. 40. -  CASSIODORI loca de sterilitate loquentia, & remissione eius causa facienda, expeduntur, & verba Salviani. 175. 44. Eiusde alter elegans locus. 169. 102. Alij de metallis eruendis, & metalli fodinarum descriptione. 104. 10. & 104. 34. & 116. 40. Alter de vin dicta divina in eos, qua pauperes vexant 55. 85. Alter quod in tributis consistat robur Reip. 158. 6. Alter quód gratiae Principum debent esse plenissimae, vbi benemerentibus coceduntur. 368. 41. Alter de thesauris quaerendis etiam in monumentis 1064. 43. & alia innumera per totum librum. -  CASTITAS vidualis non minus a vito, quam ab uxore exigi debet. 478. 48. -  CASVS Curiae, an & quando detur contra iudices ordinatios, decuriones, & Tabelliones civitatu. 945. 23. Casuslitis D. Ioannis Felicis de Heredia, resertur. 536. 107. -  Casus litis inter lanceas antiquos, & neviores super gaudio consignationis, refertur. 615. 35. -  Casus futuros, aut iniuria iudicis, emptor non praestat, & de explicatione, legis Lutius 11. &. l. si per imprudentiam, D. de evictionibus, quae expendumtur. 151. 31. -  Casus causae cuiusdam praebendarij praesentati a Rege, cui natalium desectus obijciebatur, refertur. 854. 17. -  Casus litis inter Ecclesias Cahtedrales & Religiones Indiaru super solutione decimarum resertur. 624. 32. -  Casus litis D. Antonij de Vroz Manique refertur. 353. 78. -  Casus litis D. Mariae Pereira de Solorsano, sororis Auctoris, refertur. 543. 20. -  Casus litis motae contra D.D. Federicum a Toleto refertur. 502. 82. -  Casus litis D. Ferdinandi Pizarri refertur, qui fuit frater D. Marchionis Pizarri, & maritus D Franciscae, Gliae eiusdem Marchionis. 532. 67. -  Casus litis duorum sratrum D. Ioannes Daualos & Ribera, & D. Ioseph. a Ribera refertur. 444. 97. -  Casus litis cuiusdam Coma endatarij Carthaginen sis refertur. 549. 68. -  Casus litis cuiusdam Commendatarij De los Aullagas, refertur, ob iniutias Indorum graviter condemnati. 517. 87. -  Casus litis super comitatu de Bailen, in qua Auctor fuit iudex, refertur. 595. 86. -  Casus litis olim agitatae inter D. Anton. Vaccam de Castro & milites, quos vocant Lanzas, y Arcabuzes, refertur. 301. 55. -  Casus quide facto contigit refertur circa ius accrescendi commendae datae ad alimenta. 390. 70. -  Casus litis nunc pedetis, Excel. Ducis del Infantado, super successione Commendae uxoris suae, refertur. 472. 2. -  Casus quos nectit paritas rationis, non sunt separan di in iuris dispositione. 994. 17. -  Casus fortuitus esse videtur, quod Princeps revocet ea quae dedit, vel concessit. 562. 62. -  Casum unum qui exprimit, alium omittere, vel excludere velle quando verum sit? 449. 35. -  Casus cuiusdam miseri Commendatarij refertur, qui cum suis Indis sodomitabatur. 514. 49. -  Casus cuiusdam Religiosi libere concionantis, in quo Auctor fuit consultus, refertur. 932. 18. -  Casus de facto pendens super renuntiatione cuiusda officij facta in favorem Carmelitarum discalceatorum, & docat iuris allegatio in hac causascripta a D. Ioan. Bapt. de la Rea, refertur. 1073. 116. -  Casus omissus remanet in dispositione iuris commu nis, & cum eo disponens se conformare videtur. 293. 81. -  Casus notabilis refertur, in quo Auctor fuit Fiscalis, circa quasdam Commendas, & pensiones provisas a D. Ioanne Borgia Gubernatore Novi Regni Granatensis. 293. 85. -  Casus Limae oblatus, & decisus refertur super concessione platee publicae a Prorege ad domum faciendam privato concessae. 1031. 77. -  Casus Limae contingens circa residentiam cuiusdam Praebendarij, qui simul erat Cathedraticus Primarius Iuris Canonici refertur. 783. 31. -  CATHECHISTA Indorum novem proprietates habere debet, ad lucrifaciendas animas eorum, ex P. Ioan. Busae, & brevis illarum narratio. 840. 40. -  CATHEDRATICVM Episcopis olim praestari solitum, quid sit, & quo iure introductum? 874. 40. -  CATHOLICI Hispaniae Reges praecipuam curam, & sumtus in fidei defensione impendur. 103. 21. -  CATVLLI locus denatis extra legitimum Hymae neum agens, expenditur, & exponitur. 310. 30. -  CAVSA grauis spolij Episcopi Guadalaxarensis, cu Decano, & Capitulo eiusdem Ecclesiae, refertur. 724. 37. -  Causa naturalis, & originalis cuiuslibetrei considerari debet. 484. 21. -  Causa gravis, & in qua censetur electa industria personae, non facile delegatur, nec transit ad successorem. 299. 38. -  Causa, quae sit committere Episcopis dispensationem illegitimitatis quo ad Ordines, ob titulum, & doctrinam Indorum, suade etiam, ut ad Curata ipsorum habenda cum eisdem dispensari possit. 855. 30. -  Causa quaelibet iusta, & legitimi impedimenti excusat a non residendo. 783. 37. -  Causa una ubi alteri praeiudicat, transit instantia. 594. 81. -  Causa coepta super statu hominis durat etiam mortuo eo, propter emolumentum successionis. 594. 76. -  Causa iusta semper praesumitur in rescriptis, & decretis Principis. 351. 58. -  Causa ex suis effectibus cognoscitur. 385. 28. -  Causa iusta, ut Princeps, revocare, vel auferre possit perse concessa, qualis esse debeat? 563. 70. -  Causa magis propinqua debet attendi in remunerationibus. 353. 73. -  Causa cognoscitur per effectus. 604. 38. -  Causa quaelibet criminalis, maior ost quacunque civili. 981. 5. -  Causa in propria non iudicat Episcorus, & id tantum licet Frincipibus superioribus. Et Breve, quod super hoc impetravit Ecclesia Limana. 786. 56. -  Causa finalis rescripti sisalsa sit, aut incerta, deficit eius dispositio. 352. 59. -  Causa finalis, quae esse censeatur? & plura de ea. 353. 71. -  Causa prima iu fluit magis in causatum. 353. 72. -  Causatum non potest habere plus potentiae, quam causa. 454. 11. -  Causarum usus longaevus potest allegari pro iure. 371. 77. -  Causas Fiscales, vel in Audientijs Regijs iam introductas, ad se attrahaere, vel avocare non potetit iudex generalis bonorum defunctorum, & quare? 994. 26. -  Causa semel coram Principe introducta, inferior Iudex de ca amplius cognoscere nequit. 995. 28. -  Causae impulsiuae desectus dispositionem, aut concessionem non infringit. 353. 79. -  Causae Indorum, & miserabilium personaium videntur esse propriae ipsius Regis, cum sup eius tutela positi sint, & insignis locus Petri Gregor. ad hoc. 990. 33. -  Causae concernentes ius patronatus Regium, ad Regios iudices, & Tribunalia spectant, & num. seqq. 645. 25. -  Causa commendarum ultra mille ducatos, eitam hodie ad Regium Senatum remittendae sunt, citau tis partibus, & facta testium publicatione, & litis intra sex menses conclusione. 573. 7. -  Causae etiam spitituales, & inter Ecclesiasticos, ubi agitur de mere possesiorijs, solent a iudicibussecularibus, praesertim supremis, cognosci. 666. 38. -  Causae etiam maiores spiscoporum olim in Hispania coram Episcopis Comptovincialibus tractari, & terminari solebant, nullo ad Romanam Sedem recursu permisso. 713. 36. -  Causae omnes fori Ecclesiastici in prima instantia pertinent ad Episcopos, & Ordinarios locorum. 708. 1. -  Causae arduae, & magnae, plures, & maiores iudices requirunt, & magno animo sunt iudicandae. 574. 12. -  Causae omnes, que debent per Summum Pontificem expediri, ratione dificilis accessus, per Episcopos expediri permittuntur. 677. 39. -  Causae super Commendis Indorum in non exceptis, iure communi regulantur. 586. 1. & olim indistincte apud Regias Indiarum Chancellarias agitabantur, & terminabantur. 571. 1. -  Causae, quae Regium Fiscum, vel patrimonium concernunt, coram secularibus fisci iudicibus agitandaesunt. 644. 24. -  Causae aliquae referuntur super donationibus Episcoporum aegrotanitium, & qualiter in illis definiendis variatum sit. 734. 134. -  CAVTELAE quo plus, ibi plus fraudis esse solet. 1068. 75. -  CELERITAS in approbatione personarum reprobatura iure. 1046. 33. -  Celeritas, & ira impediunt recta consilia. 1046. 34. -  CENSVS, sive annui redditus, qui in Hispania sroquentabantur, agriculturam, & commercia minuunt, & otia augent. 125. 113. -  Census, subsidij, vel alterius praestationis debitor, ratione aliquorum fructuum, implet cos relinquendo pro pensione. 290. 62. -  CENSVRAS Bullae in Coena Domini quando incurrant iudices seculares, qui de causis decimalibus cognoscunt? 630. 39. -  CESSANTE ratione legis, cessare etiam debet eius dispositio. 466. 51. -  CESSIONARIO competere actiones, quae cedenti competunt, quatenus verum sit? 950. 23. -  CHARITAS bene ordinata petit, ut sibi quisque magis quam alijs prospicere debeat. 427. 79. & 519. 107. & ubi non est, non est iustitia, & debet incipere a se ipso. 47. 33. -  Charitativum subsidiuni quid sit? & quando, & quo iure Episcop sdebeatur. 874. 39. -  CHASMA quid proprie significet? 175. 39. -  CHASQVIS apud Indos Pervanos qui, & unde dicti, & de Mexicauis, & qualiter hodie currant. 94. 12. & seqq. -  CHIAPENSIS Episcopus scripsit tractatum contra Commendas Indorum, & de earum damnis. 266. 9. & quod eius obiectiones non habent locum in novis & reformatis commendis. 267. 17. -  CHILENSI in Regno servitium personale exercet Commendatatij Indorum, licet illud pluries reformari iussum fuit. 4. 15. -  D. CHISTOPHORVS Moscosus Regij Fisci in supremo senatu Patronus, & eius docta iuris allegatio laudatur. 756. 35. -  CHRISTVS non antea Apostolos missit ad Evangelizandum, quám eos linguarum dono illustraret. 801. 77. -  Christus Dominus Apostolis, quos ad praedicandum mittebat, omne temporale lucrum vetabat. 839. 40. -  Christus Dominus Petro, oves meas pasce dixit, non alijs pascendas committe. 699. 22. -  Christum tangere apud Lucam, c. 6. est fideliter credere. 131. 31. -  Christianus vetus, ut quis dici possit, quid aliqui requirant. 252. 85. -  Christianus censendus non est, qui non salva religione, & pietate Remp. administrat. 140. 6. -  D. CHRYSOSTOMVS, quid sentiat de electione monachorum ad Episcopatus? 685. 17. Et eius verba de iustifictione, & utilitate praestationis tributorum ad sustentationem Principis, & magistratuum, & defensionem Reipublicae. 158. 80. -  CICERO graviter Antonium accusat, quod eius litteras aperuisset. 98. 39. Eius elegans locus contra eos, qui ex alieno damno lucrum paraut. 9. 16. Epistola insignis ad Quinctum fratrem Proregibus commendatur. 1015. 23. Eiusdem querela de Apio ob id quod in Proconsulatu Ciliciae perseveravit, postquam intellexit in eo a Cicerone sibi esse successum. 1034. 8. -  CITATIO non requiritur ad tollendos Indos, qui excedunt numerum tituli, vel matricule. 578. 59. -  Citatio, & condemnatio, vel sententia declaratoria, an requiratur in delictis notorijs, ubi constat reum nullam excusationem habere? 565. 88. -  Citationis necessitatem in aliquibus causis excusat consuetudo. 578. 60. -  Citari an debeant homines de plebe, ubi inter duos magnates est lis super iurisdictione, vel super beneficio? 579. 61. -  CIVITA, ut aliqua sit, quoad spiritalia, requiritur consensus Pontificis, quoad temporalia sufficit Imperatoris, vel Regis. 665. 24. -  Civitates omnes non est opus, ut praecise proprium Episcopum habeant, & earum curandarum, & hoc titulo insigniendarum potestas apud seculare Principe independenter a Summo Pontifice residet. 665. 23. -  Civilis, & sociabilis hominum vita est perfectissima, & Deo gratissima. 208. 9. -  Civi nulla maior iniuria irrogari potest, quam si a civitatis honoribus, & muneribus excludatur, ex Arist. 258. 26. -  Civitas secundum D. Thom. tunc est perfecta, cum singuli cives mutuo se iuvant. 31. 56. -  Civitatis definitio, ex Arist. & Cicer. 208. 11. -  Civitatis aut villae titulum alicui oppido Proreges concedere non possunt, & quare. 1031. 80. -  Civitas regulariter dici, & appellari non potest ea, quae Episcopatum non habet. 665. 21. -  Civitas, vel Ecclesia destructa, non potest reedificari, vel restaurari sine nova licentia. 879. 17. -  Civitas ad Episcopalem sedem erecta, an debeat palatium facere pro Episcopo? 665. 22. -  Civitas quaelibet habens merum Imperium, & Magistratuum nominatione, potest dici provincia. 663. 4. -  Civitas est principalissimum eorum, quae humana ratio ne constitui possunt, ex D. Thom, & quare? 208. 10. -  Civitatum Indiarum iudices ordinarij, quos Alcaldes dicimus, & decuriones, & capitula, cur, quando, & qualiter in Indijs crearicaeperint? 992. 2. -  Civis pro Rege, & Regno debet se ex ponere periculovitae, sicut manus pro capite. 497. 38. -  CLAVDIANI Carmina de bello Scythico servoru. 38. 118. -  CLAVSVLA, Non obstantibus, maxime iuncta cum illa, Motu proprio, deregat dispositioni conciliari. 623. 24. -  Clausula decreti irritantis ligat Papam. 636. 22. -  Clausula generaliter loquens, aut disponens, generaliter est intelligenda. 922. 90. -  Clausula, quod fiat iustitia, non tollit iuris ordine. 522. 131. -  Clausula testamenti Elisabethae Reginae Chatolicae refertur. 620. 5. -  Clausula praecedens sequentes explicat & modificat. 936. 55. -  Clausula conscientiae onerativa, sive super quo conscietiam tuam oneramus, excludit omnem exceptione ab actu in vim eius facto; & inducit liberam voluntate delegati, & alia plura de ea. 859. 56. & 334. 11. -  Clausula in fine posita, debet referri ad omnia praecedentia, 451. 48. -  Clausula amobilitatis ad nutum, solet etiam aliquado apponi in beneficijs perpetuis, ad magis in officio continendos provisos, & verba notanda Nauarri ad hoc. 795. 32. -  Clausula cum libera limitatur in permissis, & circa permissa, & non extenditur ad ardua, aut specialiter prohibita 375. 16. -  Clausula generalis in fine adiecta, ampliat, & declarat: alias antecedentes, magis stricte loquentes. 922. 86. -  Clausulae multiplicatae, aut in solitae, lites generant. 373. 2. -  Clausulae constituti, reservationis ususfructus, & similes, solent, operari translationem possessionis, & deminij. 730. 84. -  Clausulae decreti irritantis quanta sit vis, & quód est sicut fulgur ad destruendum qua quid in contrariu factum invenitur. 304. 83. -  Clausulae constituti, reservationis ususfructus, & aliae similes, ubi adijciuntur in donationibus Episcoporum, eas suspectas reddunt. 739. 90. -  Clausulae, quae de stylo Notariorum adijciuntur, sunt damnosae, & abolendae, & non supplent defectum voluntatis, obreptionis, & subreptionis. 549. 64. -  Clausulae excerta scientia, motus proprij, & similes, non sufficiunt ad sustinendam consirmationem in praejudicium tertij. 549. 63. -  Clausulae, quae apponi solent de stylo tabellionum, parui facindae sunt 350. 46. -  CLEMENTIS Alexandrini, & aliorum Patrum cerbareseruntur, de modo, quo se debet habere Praedicator, dum meratur inter infideles 840. 47. -  CLERICI ad senetus & Cancellaries Hispaniae admitti solent, Indijs nunquam vel rare, & quare. 972. 42. Et aulicitum, sit quod his muneribus fungantur? & iura & Auctores qui de hoc agunt, ibid. num. 44. -  Clerici actionibus secularibus, & praesertim militaribus, se immiscere non possunt. 309. 16. -  Clerici qualiter ab operatione, seu negotione metallorum prohibiti sint per schedulas, Regias, quae referuntur, & quare? 154. 55. & seqq & quid faciedum, quando haereditario iure in argenti fodinis, & earum instrumentis succedunt? 155. 62. -  Clerici incorrigibiles possunt compesci a potestate seculari, data suorum Praelatorum desidia, & schedula Regia, quae hoc declarat. 936. 66. -  Clerici committunt crimen laesae Maiestatis, etiam contra suum Principem secularem, ex opinione multorum, qui referuntur. 933. 27. -  Clerici minorum ordinumania Commendis Indoru arceantur? 309. 20. -  Clerici ab omnibus actibus, in quibus humanus sanguis effonditur, abstinere debent. 154. 58. -  Clerici appellatione venit Regularis Curatus 833. 69. -  Clerici, ut removeantur a successioue commendae, debent esse subdiaconi, & quid de consuratis beneficium habentibus si illud dimittere velint? 412. 80. -  Clerici minorum Ordinum beneficiati, vel habitum deferentes, & Ecclesiae inservienties, fori privilegio, etiam hodie gaudent. 309. 21. -  Clerici excluduntur a successione Commendarum, & frequenter a maioratibus & sember a seudis ex pacto, & providentia, & quare? 442. 73. Et quid si adest consuetudo in contrarium ibid.n.74. -  Clerici etiam valde divites stiendia sibi signata ob ministeria spiritualia, quae exercent, percipere possunt. 871. 15. -  Clerici divites, qui quod pauperum est, accipiunt, sacrilegium committunt. 871. 17. -  Clerici de iure communi testari, non poterant de bonis intuitu Ecclesiae quaesitis, sed hoc consuetudine abolitu est, & quód valent talis cosuetudo. 722. 11. -  Clerici, etiam data consuetudine, pro criminalibus coram laicis converini non possunt. 798. 49. -  Clerici, sunt vassalli Principis secularis, in cuius terris degunt, & qualiter ei fidelitatem, & obedientia debeant? 932. 26. -  Clerici ad doctrinas Indorum praesetari non debent, qui sint propinqui commendatariorum, & quare? 513. 40. -  Clerici pro Magistratu seculari quem gerunt, an, & quatenus visitationi, & syndicationi iudicum secularium subijciantur? 1002. 16. -  Clericorum decedentium bona, laicis haeredibus relictis, fori privilegium amittunt, secus si Clericis, aut pijs operibus. 995. 33. -  Clericoru decedentium spolia Ecclesiae applicantur, ubi de eis testari non possunt. 738. 4. -  Clericorum, etiam primae tonsurae bona cuiuscunq; generis pater usumsructum non habet. 411. 14. -  Clericos, etiam pro criminibus laesae Maiestatis, non posse puniri, periudices seculares, multi Auctores tradunt, qui referuntur. 930. 10. -  Clericos ad Episcopatus, & quaelibet alia beneficia Ecclesiastica ex naturalibus, & provincialibus elegi debere, ius canonicum sepissime monet. 840. 12. -  Clericos, etiam inquietos, & seditiosos per potestates laicas compesci, aut banniri non posse, qui tradunt? 930. 9. -  Clericis, Monachis aut Monialibus pro tempore, quo vixerint, bene possunt aliquae pensiones vel subvetiones in Commendis Indorum assignari. 309. 22. -  Clericis Monachis, & alijs personis Eccelesiasticis comendae dari pluribus schedulis prohibentur, quae referuntur. 308. 14. -  Clericis secularibus Indiarum nulla, vel pauca praemia manent, si doctrinis Indorum non fruuntur. 812. 32. -  CLIENTI fraudem faciens lege 12. Tabul. sacer, & ignominiosus erat, & de loco Virgilij. 516. 70. -  Clientibus, uti servis utebantur Thessali, & Athenienses, & de nominibus eorum, & vassallis servitutis Regis Aragoniae. 269. 37. -  Clientalae antiquae & hodieranae, an sint utiles in dubium vocantur, ob iniurias, quas clientes a suis protectoribus patiuntur. 517. 76. -  Clientele, vel patrocinio alterius se comittentes, nullam ei in se ipsos iurisdictionem, vel vassallagium tribuunt. 277. 18. -  COACTIO Indorum ad metalla gravior quam ad bellum, & quare. 135. 77. & seqq. -  COADVNATIONES Ministrorum diversoram Tribunalium ad negotia expedienda, plus damni, quam utilitatis afferre solent, & Auctores, qui de eis agunt. 128. 52. -  Coeli & soli patrij mutatio, maxime ad loca in temperata, nocentissima est, & econtrario repetitio saluberrima. 51. 69. -  COECHO, & Batateria quid sint, unde dicantur, qua liter probentur, & puniantur? remissime. 1007. 59. -  COGNITIO causarum feudalium & commendarum, etiam inter Ecclesiasticos, pertinet ad Regen, vel dominum feudi, & eis iuram fidelitatem. 308. 13. -  Cognitione per viam violentiae non dari Regalibus Audientijs in causis Cruciatae quiasserant? 905. 28. -  Cognitio, an quis sit iudex? debet praecedere omne exercitium iurisdictionis. 575. 26. -  Cognitio causarum Regij patronatus Indiarum per Regale Cancellarias, praesumtam quamdam approbationem Sumi Pontificis habere videtur. 646. 34. -  COLCHORVM in urbe tercetu nationes coadunatae sunt, totidem diversas linguas habentes. 227. 3. -  COLLATERALES, deficientibus liberis admitti solent in successione maioratus & emphytousis. 429. 95. -  COLLATIO beneficij facta ei, qui idioma plebis sibi commissae non callet, ipso iure est nulla, nisi statim illud discere possit. 802. 85. -  Collatio perpertuum titulum praebet. 795. 31. -  Collatio facta, spreta expectativa, an, & quando sit ipso iure nulla? 346. 11. -  Collatio beneficiorum solis Episcopis regulariter reservatur, vel Vicarijs, quibus ipsi, id specialiter concellerint? 767. 32. -  Collatio Episcopatuum, & aliarum Praebendarum, & beneficiorum Indiarum, qualiter fiat, & quód laici, etiam Reges sunt eius incapaces. 647. 39. -  Collationem praebendarunt, vel beneficiorum, quis faciet in Ecclesia vacante, cuius capitulum non est formatum, vel in uno remansit? 767. 35. -  Collationes praebendarum, & beneficiorum Indiaru non sunt libere, sed necessariae, & quart? 767. 33. -  COLLECTA si imponatur in locum servitij personalis, soeminae eam praestare non debent. 49. 54. -  Collectae tributa, & aliae impositiones a iure gentiu originem habuerunt. 159. 11. -  Collectores Apostolici in Hispania non solum colligunt O spolia Episcoporum decedentium, sed etiam fructus sedis vacantis. 754. 23. -  Collectores A postolici quód in spolijs, & vacantibus Indiarum Occidentalium, non admitterentur, qualiter cautum suerit? plures schedulae de hos agentes. 740. 26. -  COLLEGIA ad educandos, & instruendos filios Caciorum plures schedulae erigi iubent, quae reseruntur. 240. 66. Et qualiter ea probent Acosta, & alij num. 62 -  Collegialibus maioribus & Cathedrarijs universitatum, sori minus expertis, magistratus decerni solent, & plures ex illis brevi cempore maximos fenatores evedunt. 967. 11. -  Collegum licet retincatur in uno, is tamen solus non potest obire munia toti Collegio concessa. 767. 36. -  Collegio vel communitate aliqua deftructa, vel reformata, eius bona, tanquam, vacantia, fisco applicantur. 616. 40. -  Collegialiter ubi plures coadunatur, unusqiufque unam tantum vocem, seu votum habet, & maior pars, votorum praeveler. 688. 44. -  COLONI adscripticij quibus modis fieri, & acquiripossint? 16. 37. Et qualiter eos diffiniat D. Augustinus. 14. 21. -  Coloni Thracenses, qualiter a tributis liberarentur. 142. 29. -  Coloni, & adscriptitij novis, & violentis servitijs one rari non possunt. 6. 27. -  Coloni partiarij qui sint & Actores, qui de illis agunt. 13. 16. -  Colonias plures solebant Romani in Provincias debellatas mittere, & plura de eis remissive. 111. 33. -  COMAM qui delicate nutriunt, pexunt & crispant, effoeminati censentur, & femper notari sunt etiam a Poetis, & Ethnicis scriptoribus. 220. 38. -  D. COMES de la Roca apud sereniff. Venetorum Remp. legatus ordinarius eitatur, & laudatur. 979. 91. -  D. Comes de Nieva, alij Commissarij qualiter in Pervium mandati suerint, ad tractandum de perpetuitate commendarum & quid egerint. 598. 8. -  D. Comes del Villar Porrex Pervanus quid scripserit circa decimas Indorum, & quod responsum accepit. 194. 32. -  Dom. comes se Castrillo D. Garsias de Haro & Avellaneda supremi senetus Indiarum Prases laudatur, & qualiter capitulo Toletano Fraciscanoru virture Regiae delegationis intersuerit 913. 24. -  COMMENDA pluribus data pro indiviso, quo modo intereos dividenda sit 384. 19. -  Comenda uxoris, si mariti capite expedita fuerit, an censeatur nova, vel antiqua? lites super hoc motae. 482. 4. -  Commenda non potest darijs qui alias habent, & de schedulis huius prohibitionis. 315. 80. -  Comedatarij non debent residere immunicipijs suoru Indoru, sed in urbe proxima, quae illius provinciae caput sit. 526. 7. -  Commendatarij perpetui potius officent, quam proficient conversioni, & reductioni Indorum, & alijs quae reseruntur. 607. 28. -  Commenda alicui ob culpam ablata si eidem postea restituartur ex indulgentia principis, an nova, vel antiqua censenda sit? 567. 101. -  Commenda, ut quis ob culpam privari possit, prius debet de ea audiri, & cinvince. 565. 84. -  Commendatarij, an ex so, la cousequutione commen dae, nobiles efficiantur? 505. 114. -  Commendarum antiqua forma, Indorum libertatem insinigebar, & alia damna eis inserebat, & ideó prohibitafuit. 266. 8. -  Comendarum edpectativae dantur ob benemerita, & ideo facile revocari, aut alterari non debent. 357. 19. -  Commendarum causae cur sup. emo Consilio reservatae fuerint? 573. 9. -  Commendarum in concessione quantenus Prorexdicatur gratiam facere? 376. 26. -  Commendas tribuens immeritis, peccat, & tenetur ad restitutionem. 333. 7. -  Commendarum benesicialium sormam, & amobilitate ad nutum, plures schedulae ostendunt, quae referuntur. 793. 12. -  Commendarum ius & Commendati Indi, quamvis pignorari non possint tributa, ex illjs percipienda, possunt. 400. 19. -  Commendare verbam interdum singnificat idem, quód deponere, & fre quenrtius aliquem commendatum habere, & in sua, fidem, & tutelam accipere. 268. 5. -  Commendatarij, hodie non curant de doctrina spirituali Indorum, sed folvunt Parrocho stipendis, & ut is minus suum bene impleat, curaredebet. 512. 31. -  Commendatationem cura circa Indos sibi commendatos, qualiter hodie practicetur? & de schedulisquae de ea agunt. 513. 38. -  Commendas Indorum benemeritis proviciarum Novi Orbis dari debere, plures schedulae, & Auctores testantur, qui reseruntur. 281. 58. -  Commendarum natura, & bona administratio unitaten desiderat, & divisionem resugit. 405. 63. -  Commendatatius, qui vocatus ad praestandum servirium millitare, quod debet, illud detractat, Comenda privari debet. Et schedulae, quae id disponunt. 501. 73. -  Commendatarij Indos suos gravantes, aut vexantes, privari Commendis possunt, & ad restitutionem damnorum tenetur & quare? 514. 55. -  Commendas in beneficijs semper damuosas fuisse experientia monstravit. 795. 27. -  Commendaru una tantum successio permissa fuit, & qualiter in Nova Hispania quatuor vitae induci coeperint? 419. 8. -  Comedatarij nihil á suis Indis praeter tributa taxata petere possunt, & sched. quae id disporit. 519. 101. -  Commenda, ubi semel a Prorege aliciu confertur. ia vacare desinit, & expectativam non recipit. 322. 27. -  Commendarum divisio, & in exteros, & alienigenas Indiarum collatio cessabit, inducta earum perpetuitate. 605. 69. -  Commendarum & commendatariorum nomen no est improprium, & unde orginem traxerit? 265. 3. -  Commenda ubi alicui datur propter manta, ea praecedere debent, & non de futuro sperari. 341. 90. -  Comendarum perpetuitatis tractio qualiter suerit tempore pro Regis D. Francis. a Toleto & postea fuscitata & numquam resoluta. 358. 11. -  Commendatarij iniurias inferentes suis Indis sempergraviter castigantur in Regia Limano Conventu, & in supermo India cum senatu. 517. 86. -  Comendatarij Ordinum millitarium non tenentur sequi Regem ad bellum eunte properijs expensis. si redit tus comendarum ad non sufficiunt. 502. 85. Commendatarij licite possunt perciperetibuta ab Indias procura, & tuituione eorum. 510. 13. -  Commenda, quae per delictum amissa praetenditur, quado a Prinicipe conserri possit remitsive 321. 15. -  Commendararijs solet darisedes niblilium, & ut pro debitis civilibus non incarceretur. 505. 116. Commendarum largitiones gravitase esse, ircereum neratorias, quaedam Regia epistola tradit quaere re fertur. 280. 44. -  Commendas parentum morte sinitas, eorum liberis denwó conserri, aliquae schedulae prohibent, quaru durites notatur. 601. 36. -  Comenda si plures tributarious habere comperitur, quam tempore concessions expresdisunt, an possit Gubernator de illis disponere? 379. 63. -  Comendatarij Indorum hodie titulum legitimum haber, & alis titularijs perpetuis aequiparantur. 281. 54. -  Commendatarijs siiursdictio simul cum perpetiuta te commendarum concedatur, multa bona sperari possunt, quae recensentur. 604. 66. -  Commendatarijs, quando soleat in supremo Indiarsi consulio concedi, aut denegari supplementum, quod petunt ratione impensatum, & aliarum contributionunt? 369. 49. -  Commenda, quae datur in remunerationem servitiorum, sit gratia, vel contracius? 376. 23. -  Commendati, & Recomendati, vel Affidati, qui dicantur, & quare Regno Neapolitano? 266. 7. -  Commendru successio ante Provisione D. Imp. Caroli V. a quisdam Gaberationibus admitti coepit. 410. 3. -  Comendarum concessio, & succesio in non expressis, iuxta earum naturam iudicari debet. 405. 64. -  Commendatum noera, & servicia melius per viros, quam per soeminas expediuntur. 462. 14. -  Commendas redintegrari, & reuniri plures schedule iubent, & quare? 285. 5. -  Comenda ex vohuntate concedentis bene dividi potest, & natura ominimui respectu dividua est. 383. 9. -  Commendatatius, ubi partem alij manu sua dare iubetur ad alimeaca, pensio designatur, nisi alia verba, aut coniecturae contrartium suadent. 386. 44. -  Commendaru successione lex, quae iuduxit, potest vide re correctoria, & extraordinaria, & quare? 477. 40. -  Comeda nullliter data, vel iuris ordine praetermillo, consirmari potest, si causa subsequatur per quam, etiam non data, denuo dari ceberet. 342. 100. -  Commendarum, Ut & feudorum resolutio, & privatio, an & quatenus favorabiliter accipienda sit, & odium rationable contineat? 555. 8. -  Commendatarij seculares, & Ecclesiastici, temporales, & amobiles, non habent titulum. 280. 49. -  Commendarum venditionem, & omnimodam alienationem graviter prohibent plures schedulae Regiae retertuntur. 399. 6. -  Commenda, concedens, habito respectu ad quantis tatem, videtur velle, quód ea inugre praestetur. 367. 27. -  Cummendarum in distributione Proreges, & Gubernatores debent esse sideles dispenfatores, tan in modo quam in tempore. 340. 76. -  Comendatarij, ut tributa Indorum sibi commendatorum iuste percipant quid facere debeant? 512. 27. -  Commendarum in titulis etiam hodie appountur clausulae de turanda salute spirituali, & temporali Indorum. 513. 39. -  Commendarum conferendarum brevis, & ordinaria forma. 373. 1. -  Commendarum ordinariam formam, & naturam, Rex & eius Vicarij bene possunt alterare, tempore quo eas concedunt. 374. 7. -  Commenda, ubi conceditur pro diviso, unsquique habebit partem sibi assignatam, sed sine Indo un damno. 384. 21. -  Commendatarij nulla opera rustica, servitia, vel vi ctualia a suis Indis recipere possunt. 519. 103. -  Commendata ius pro servitio militari, quod praeitat ex natura, & obligatione feudi, non potest de rigore iuris aliquam mercedem, vel novam remunerationem perere. 504. 103. -  Commendatarij possunt revocare Indos sibi comme datos, fugientes, aut alibi commorantes. 604. 68. -  Commendatarij Indo um iuste prohibentur servi tia personalia ab eis exigere. 5. 23. -  Comedatario, cui de trahitur rertia parscome de sibi assignatae, in alia eadem paris suppleri debet 542. 10. -  Commendatarijs Indorum, quae onera iniungantur, remissive. 267. 15. -  Comendas vacante per remutationem spontaneam, & absolutam possidentium, an Proreges conserre possint? 324. 46. & seqq. -  Commendaraij, ut & feudatriji, proprijs expensis ad iussum, & servitium Regis militared debent, & schedulae de hoc agentes. 498. 49. & seq. -  Commenda, ubi alicui cenfertur, an alter a Prorege simul nominari possit, qui postillius obinm in ea succedatiresolvitur negative. 322. 26. -  Commendain totum amittiture ex crimine laesae Maiestatis a patre commisso, etiam praeiudicium hllierum, & quare? 557. 24. -  Comendatarijs non est facile permittendum, ut onus residentiae, quam faccre debeant, excusent, ponendo substitutum, vulgo Escudero. 527. 17. -  Comendas renunciatas non posse a Proregibus provideri, quaeda leges Indiarum decidere videtur, quae referuntur, & explicantur. 325. 53. 61. & 66. -  Commenda quamvis filio non imputetur in legilimam, an imputari possit, quod pater erogavit proea co, sequenda, vel defendenda? 405. 66. -  Commendare nihil aliud est, quam dare. 793. 10. -  Comeda, an dari possit per Gubernatores ei, qui defectum meritorum pecunia supplet, Regijs atcis inserenda? & casus, qui super hoc de tacto contigit. 342. 103. -  Commendatarij, an gaudeant privilegijs nobiliuni? remissive. 401. 27. -  Commendatarij non possunt pro debitis civilibus incareeari. 401. 26. -  Comendas duas, vel plures habens in diver sijs pro vincijs qua earum residere teneatur? 537. 120. -  Commendarum in titulis, earum onera exprimenda sunt, & de schedulis, quae id probant. 494. 10. -  Comenda, ubi dividi coepit ex voluntate Principis, antiquam naturam hac in parte mutare videtur. 383. 16. -  Comenda si ab initio duobus insolidum concessa sit, daturi inter eos ius accrescendi. 387. 47. -  Commendaru, & similium reum ius inutile esiet, si no posset quis de earm fructibus, saltim pro tempore vitae suae adlibitum disp nere. 402. 40. -  Comenda si cum persona filij finiatur, exper sae factae pro ea consequenda, ei non imputantur. 406. 71. -  Commendas filiorum inpotestate, in Regno Peruano, patres administrant, & earum usumisructum sibi vendicant. 413. 33. -  Comaendatarijlndorum moderatis tributis, velser vitijs contentiesse debent. 5. 19. -  Commendarum tituli aliquando sub Regio nomiue, & sigillo expediri a Proregibus solent, vulgo For Don Felipe. 300. 49. -  Commendas in titulum maioratus concessas, aliquado Rex consirmavit, & quare? 375. 17. -  Commenda, ubi multum crescit propter beneficium specierum, ferre debet commet, datarius eius impensas, & contributiones. 368. 47. -  Commendatarius pro damnis, quae intulit Indis, an, & quando impleat, relinquendo aliquid ad conversionem, & doctrinam eorum: 520. 114. -  Commenda, etsi propter legis prohibitionem non possit dividi, ubi tamen Princeps eam divisim concedit, dispensare videtur. 383. 15. -  Commenda, vel feudam ex providentia nullam recipit testamentariam dispositionem, sicut nec alienationem inter vivos, & quare? 422. 31. -  Comendaru, super abrogatione, vel continuatione saepe, & varie actum & provisum fuit, & quare. 266. 10. -  Commendatarij Indorum, dicuntur vulgo Encomenderos, quare? 266. 6. -  Commendatarijs, absentibus, vel impeditis, in Regno Pervano semper conceditur, ut iuramentum fidelitatis possint facere per procuratorem. 504. 101. -  Commenda, vel feudum ipso iure amissum, & domino apertun, si rursus delinquenti concedatur, novum censetur, 567. 103. -  Commenda ob delictum alicui ablata, & mox restituta, in dubio, ut antiqua, non ut nova reddi videtur, & quare? 568. 105. -  Commendam inaestimatam bene potest mulier nubens in dotem assignare, ad matrimonij onera sustentanda, & idem in feudo, & maioratu. 403. 46. -  Commendatarij intra triennium uxores ducere debent, & domos constuere, & arbores plantare, & quare? & schedulae, quae id praecipiunt. 526. 4. -  Commendarum evictarum ratione Princeps, quid praestare debeat, & quid infeudis? 371. 68. -  Commendarum causae, quae reditus annous mille ducatorum non excedant, in Regijs Indiarum Cancellarijs audirei, & terminari possunt, non obstante lege de Malinas per noviorem schedulam, quae refertur. 573. 6. -  Commendatarij saepe in Provincia Pervana, & alijs vocati sunt ad bella hostium in terra, & in mari propulsanda, & referuntur exempla. 500. 61. -  Commendatarius, an possit a Indis vocari in ius, sine venia? 51. 109. -  Commendatarijs stricte prohibitum est, oppida Indorum sibi commendatorum incolere, imo & ingredi, & quare? & de schedulis, quae de hoc agu. 526. 8. -  Commendandi facultatem, quod Proreges, & alij subdelegare non possint, aliquibus schedulis cavetur, quae referuntur, & qui eorum vices hac in parte suppleant. 300. 39. -  Commenda, si a Rege in curia alicui conseratur, & alteri in partibus a Piorege, illius collationis ignaro quis praeferri debeat? 360. 34. -  Comendatarij debent regulariter per se ipsos prestare servitia militaria, & non per substitutu. 502. 89. -  Commendarum originem, historiam, & reformationem, quae schedulae, & Auctores referannt. 267. 16. -  Commendatarij solum curant, ut sibi plurimi Indi Comendentur, non autem de coium spirituali, & teporali salute, & insignis locus Plauti contra eos. 514. 54. -  Commendatarios bene meritos, & ob extinctionem, vel magnam diminurionem Commendarum in egestatem deductos, Princeps novis beneficijs iuvare debet. 371. 78. -  Commendatarius cum pensionem debeat respectu certorum fructuum, magis speciei, quam quantitaris debitor esse videtur. 290. 59. -  Commendatarij perpetui magis pugnabunt pro sa lute, & conservatione Indorum, quam temporales, & quare? 603. 51. -  Commendarum lex, & natura, pendet ex meravoluntare Reges. 328. 77. -  Commednatum causas, & conquisitorum Indiarum renumerationem plures schedulae Regiae, & plures etiam Auctores probant, qui reseruntur. 273. 81. -  Commendatarij factum, sive negligentia in non im plenda conditione potestativa, sibi tepore concessionis adiecta, an preiudice eius successoribus a lege vocatis? 379. 54. -  Commendarum in Ministros interdictio, quibus rationibus nitatur? 314. 68. -  Commendatarij perpetuo non iurabunt, sed potius turbubunt servitia personalia Indorum. 607. 96. -  Commenda si alicui detur, extracto aliquo numero Indorum, Regi, vel alteri applicando, qualiter co putatio ineatur? 385. 30. -  Comendas Indorum, qui conferre possint, recensentur. 296. 1. -  Comendatarij, & alij feudatarij an solum, intra proviuciam ad servitium militare teneantur, vel etia extra provinciam? 499. 58. & seqq. -  Comendatarij licet hodic sint relevatia cura doctrinae spiritualis Indorum, debent tamen in politicis, & temporalibus eos instruere, & defendere, & in omnibus veluti parentum loco esse. 512. 32. -  Commendam, & fecdum potest filius acceptare, & patris haereditatem repudiare. 422. 28. -  Commendatarius, vel feudatarius, si ingruente bello vellit commendam, vel feudam, reliquere, vt ab eius onere excusetur, audiri non debet. 502. 83. -  Commendatarij Indorum in servitio personali exigedo, praescriptione tueri non possunt. 6. 29. -  Comendaru de extinctione, & resolutione qui soecia liter agant? & sched. quae de hoc tractant. 555. 7. -  Commedam uxoris in persona mariti continuari, & nova non esse, declaravit, quaedam schedula Regia ann. 1552. quae resertur in alia ann. 1564. 485. 34. -  Comedaru collatio gratuita esse dicitur, quamvis remuneratoria, & verba schedul. de hoc agetis. 542. 8. -  Commendatariorum residentia pluribus schedulis stricte cavetur, quae referuntur. 526. 3. -  Comendaru evictione contra fiscum petentes, raro audiuntur in supremo Indiarum Senatu. 371. 75. -  Commenda alij Indorum solent appellari feudatarij, & quare? 29. 38. -  Commenda, cuius contemplatione data sit non inspicimus, sed in quem confertur. 409. 4. -  Commendarum per petuitas, sub qua forma olim, & a quibus probata fuetit? 608. 104. -  Comedarum perpetuitas, an pro pecunia Regioblata concedi posser? fuit in quaestione vocaru. 589. 9. -  Commendatarijs facile relinquendi sunt fructus comendarum, cum cedant veluti in remuneratione servitij, & pro cultura, & cura. 551. 86. -  Commendatarij curare debent, ne adeo male audiat apud omnes, ob iniurias Indorum. 517. 75. -  Commendarum investitura abusiva, est tituli petitio, & expeditio. 31. 2. -  Commendatarioru curam erga suos Indos, qui Auctores tractent, & verba Ioan. Matiez. & Acostae. 509. 3. -  Commendarum incopatibilium optio expresse permittitur in provisione ann. 1336. ubi iunguntur per matrimonium. 449. 33. -  Commendarum fructus ubi capiuntur propter pignus conventionale, aut iudiciale commendatarij, debet ei relinqui congrua sustentatio 401. 25. -  Commendatarij Indorum nullum ius in illis acquirunt, sed tantum gaudium, sive fruitionem tributorum, & schedulae de hoc agentes. 277. 12. -  Commendatarijs legitime excusatis, non gravate indulgendum est, ut servitium militare praestent per alium aeque idoneum ad belium. 503. 96. -  Commedatarij, sive Patruoni Indoru, moebent decimas solvere de speciebus, quas pro tributis Indoru accipiunt, & de sched. quae hoc praecipiunt. 202. 33. -  Commendatarij debet relinqui libera nominatio substituti, & ad Gubernatorem tantum pertinet approbatio. 529. 39. -  Commendarum perpetuitas crit inductiva servitij personalis Indorum adeo prohibiti. 607. 90. -  Commendatarij, quo respectu dicantur usufiuctua rij. 286. 11. -  Commenda, ut conserri possit, non solum debet vacare de iure, sed etiam de facto. 320. 10. -  Commendatarij Indorum non sunt hodie, nec dici possunt, eorum depositarij, licet olim sic. 280. 48. & 50. -  Commendae successor intra quod tempus, & sub qua poera debeat comparere ad petendum, sive ostendendum titulum suae successionis? & schedulae de hoc agentes. 426. 65. -  Commendatarij Indorum in multis schedulis vocan tur fendatarij, & alij, qui commendas non habent, domiciliarij, & quare? 496. 28. -  Commendarum actualis apprehensio possessionis cu titulo, est veluti propria earum investitura. 392. 10. -  Commendatarijs magis optabile esset in suis come dis residere, quam in carcere, aut exilio. 535. 98. -  Commenda ubi duobus, vel pluribus datur, an sit in ter eos locus iuri accrescendi? 386. 45. & seqq. -  Commendarum aliquarum perpetuitatem Auctor olim probatvit, nunc iudicium suspendit, & quare? 804. 103. -  Comendatarij tenentur non solum praeliari proterrae defensione, & pacificatione, sed etiam se ad soc exercere, & lustrare, & schedula de hoc agens. 494. 11. -  Commendarum fructus, an sint diccendi industriales, vel naturales, & quid in feudis? 588. 22. -  Commenda, quam maritus eligit, cum sua qualitate ad eum transit, vel apud eum manet, & schedula de hoc agens. 485. 35. -  Commendas nostras feudis rectis similes facit Matienz. & irrevocabiles esse concludit, & quid sentiat de feudis Camerae? 560. 49. -  Commendatarij respectu utilis dominij, quod apud eos est possident civiliter, & naturaliter. 396. 47. -  Commendas plures habere dici non potest, qui paratus est, unam eligere, & retinere. 447. 10. -  Commendas plures non dicitur habere pater, ubi filius succedit in ea, quam ipse pater ob incompatibilitatem reliquit. 458. 46. -  Commendatarij Pervani notantur, qui ob quam libet bellicam expeditionem, cui inte sunt, novas remunerationes praetendunt. 505. 112. -  Commenda uxoris licet marito expediri lex iubeat, ius eius in uxoris capite perseverat. 484. 24. -  Comedaru plurium cumulatio prohibita est. 488. 53. -  Commendarum provisio, quia oppositione requirit, non videtur ad volutariam iurisdictionem, omnino pertinere. 304. 86. -  Commendatarij Indorum ad instar dominorum vassallorum Hispaniae creati sunt, ex Acosta. 273. 79. -  Commendam a Rege sibi concessam habens, praeserridebet alij, qui virtute alterius rescripti, prius eiusdem possessionem apprehendit. 357. 11. -  Commendarum in provisione, omnium oppositorum merita exacte trutinari, difficile est. 336. 32. -  Commendatarius satisfacio, sistructus, quos collegerit, relinquat pensionatio. 290. 58. -  Commendatarioru curae salus Indorum iniuagitur, & hoc ipsi alijs demandare non possunt. 399. 4. -  Commendatarij implent solvendo testian partem in Regia arca districius commendae, & schedula, quae id declaravit. 542. 11. -  Commendas Indorum qualiter olim Religiosi conferrent? 296. 4. -  Commendatariorum praecipuum munus est, Regi fidelitatem iurare, & pro eius, & Regni defensione militare. 493. 8. -  Commendatariorum luxus, superbia, & in obedientia timeri potest, si perpetui efficiantur. 607. 93. -  Commenda, vel feudum constante matrimonio quaesitum ex successione, vel ex donatione Principis, non communicatur inter coniuges, & quare? 414. 43. -  Comendatarij remporales sunt valde damnosi Indis, & idem multo magis timeri potest de perpetuis, & iurisdictionem in eos habentibus. 606. 87. -  Commendas Indorum ex consuetudine etiam Indices Ordinarij concedere alicubi possunt. 300. 43. -  Commendatarij Indorum, & Barones vassalio um, appellari possunt Patroni, vel susceptores eotum, secundum Acost. & Callist. Remir. 270. 41. -  Comendatarius absens sine licentia vel non rediens transacto tempore licentiae, an sinc alia monitione, vel processu Commenda privari possit? 539. 43. -  Commendam concedens, semper creditur se consormare cum legibus, quae de eis disponunt, & maxime cum statutarijs, ac municipalibus. 374. 6. -  Commendarum successio licet in pluribus conveniat cum successione maioratuum, differt tamen in alijs. 429. 92. -  Comendas vacantes, cum Proreges virtute suiman dati conserre possint, poterunt etiam, quae per renuntiationem vacant. 326. 55. -  Commendatarij arma, & equos habere, & alere, & ad militare servitium semper pronti esse debent. 500. 70. -  Commenda, quae renunciatur ob incompatibilitate cum altera, non acquiritur secundo vocato, sed reve titur ad Regiam Coronam, & in hoc differta maioratu. 449. 28. -  Commenda ubi assignatur cum onere dandi tertiam, vel quartum partem fratti, vel matri, aut etiam extraneo, an videatur induci divisio Commendae, vel pesio assignari, & effectus huius quaestionis? 385. 34. -  Commendatarius est veluti proprietarius Indorum, Pensionarius veluti usus fructuarius. 286. 9. -  Commenda, si alicui adimatur, ob rebellionem, & de tur a literi ob benemerita, et si cesset causare bellionis, ab hoc benemerito auserri non debet. 59. 100. -  Commendas in beneficijs Indorum tollo, & ea perpeiuasieri, iam dudum desideravit Matienz. & quare? 795. 29. -  Commendatarij multum debent attendere curae Indorum sibi commissae. 514. 52. -  Commenda sim pliciter concessa, omnes eius qualitates active, & passive expressae videntur. 374. 4. -  Commenda, ut & feudo, quis privarisolet ob ingressum religionis. 556. 13. -  Commendarum, & feudorum ratione copetunt omnia remedia possessoria. 586. 5. -  Commendatarijs iniunger curam Neophytorum honestum, & conveniens suit. 509. 4. -  Commendam per lyncopem dici, quasi comedendam facete dixit Rebuff. 795. 28. -  Commendatariorum ius personale est, & ideo iinalienabile. 398. 1. -  Commendarum evictio solum praestari debet a Rege, ubi ex sacto ipsi ius evincuntur. 370. 65. -  Commendatarios officio suo in protegendis Indis no de futuros, Dei ope sperandum est. 517. 84. -  Commendae, & feuda, & beneficia admittunt ob dubium litis a micabilem compositionem? 404. 58. -  Commendae datae in remunerationem servitiorum, etiam cum iurisdictione, non possunt tolli, nec revocari. 605. 74. -  Commendae, expectatives litteras habens, & eas praesentare differeus, vel negligens, sibi praeiudicat, & quomodo? 359. 28. -  Commendae Indorum magis similes sunt donationi bus, quae sub modo, & quare? 280. 42. -  Commendae, an in perpetuum concedi debeant, vel debuerint? antiqua est quaestio. 597. 1. -  Commendae Indorum, cum precipue dentur prepter servitia militaria, videtur commendatarius ad haec suas operas locare. 504. 102. -  Commendae licet conserantur in remunerationem seruiciorum, non ideo magis savendum est patruo, quam nepoti 458. 45. -  Commendae vacaturae, si alicui dari iubeantur, potest etiam provideride actualiter vacantibus tempore rescripti. 349. 38. -  Commendae quibus modis finiantur, & ad Regem devoluantur. 555. 5. -  Commendae Indorum dari possunt Equitibus Ierosolymitanis, & de exemplo strenui equitis. D. Raphael Orticij sotomayor, qui l2udatur. 309. 19. -  Commendae aliquoties ex Indulgentia Principis Mo nasterijs, & Hispitalibus conceduntur. 308. 11. -  Commendae Indorum feudis similes sunt, & usufructui, & emphyteusi, & qualiter inter haec valeat argumentum. 29. 37. -  Commedae successionem, si Princeps natu minore vocet, ignarus alium maiorem esse, de ceptus videtur, & causs, qui super hoc de facto contigit. 423. 38. -  Commendae, appellatae suerunt olim beneficia Indiarum, & de similibus commendis a iure Canonico cognitis, & earum iure. 793. 9. -  Commendae etiam proservitijs futur is dari possunt, secundum Matienz. quod declaratur. 342. 98. -  Commendae ortum habuerunta Regis institutione, & concessione, & ita ex eius voluntate absoluta pendere videntur. 559. 36. -  Commendae Indorum soeminas ad successionem admittunt. 461. 2. -  Commendae successionis declarationem intra sex menses non petens, illius srectious privatur, & que causae eum excusent? 426. 68. -  Commendae concessio simpliciter facta, intelligitur iuxta sormam legis successionis. 419. 10. -  Commendae titulo ultra duo millia argenti pondera cuiquam dari prohibitum fuit, & reliquum in pensiones distribui. 285. 6. -  Commendae omnes, quae vacassent, iussae suerunt in Regi coronam incorporari ann. 1542. sed hoc no duravit. 419. 5. -  Commendae novus titulus non est necessarius ei, qui in illa succedit, & schedule quae de hoc agunt. 424. 53. -  Commendae plures, & quidem pinguiores, hodie dari solent Magnatibus, & alijs Nobilibus Hispaniae, & quod hoc est iniustum, & danosu, & quare? 282. 61. -  Commendae ad certum tempus, vel ad vitam datae, sine causa etiam per Romanum Pontificem revocari non possunt. 797. 41. -  Commende quam filius habet ususfructus, an ad eius patrem pertineat? 409. 1. -  Commendae a Clericis, & Ecclesiastis is possessae, etia a leicis sine titulo, per Aueientias Indiarum tolu iubentur, in quibusuam schedulis, quae reteruntur, & expenduntur. 576. 29. & 35. -  Commendae, & seuciprivatio, vel amissio ob delict u partis, regulariter non nocet filijs, vel caetei is a lege vocatis. 557. 21. -  Commandae non debent provideri antequam con stet de legitima earum vacatione. 320. 1. -  Commendae titulus, & possessio, vt intia certum tem pus petatur, & apprehendatur, in eius concessione caveri oportet. 394. 27. -  Commendae non postunt dari Hybridis, quos, Mestizes, aut mulatos vocatos, si illegitimi siant, & schedulae de hoc agentes. 310. 24. -  Commendiae, & commendarum reditus, & emolumeta, an inter coniuges communicentur. 414. 37. -  Commendae concedi solitae, in perpetum concessi biles, & alien nabiles maosisic videntur. 605. 73. -  Commendae ius cognosci debet, ut sciamus ad quem eius tractus pertineant, & hoc melius expeditur per supremum senatum. 594. 80. -  Commendae Indorum ad Indiarum tutelam ordinatae sunt, & haec melius fiet per naturales, quam per extraneos. 312. 51. -  Commendae Indiarum, qua forma & fine a Columbo, & alijs gubernatoribus antiquitus beri coeperint? 265. 4. -  Commendae sunt quaedem veluti seuda militaria. 410. 12. -  Commendae Indorum a maioratibus in pluribus dif ferunt. 279. 36. -  Commendae, vel seudi pretio comparati litteras ha bens, alteri praesertur, cui gratuito concessum sit, etiam si hic prius possessionem apprehenderit. 359. 27. -  Commendae in curia vacantes, an possint a Proregi bus, vel gubernatoribus provideri? 329. 88. & seqq. -  Commendae concessio facta de Indis, quos aliquiefato sunctus poisidebat, non aliter valebit, nisi novus commendatarius probat, ilium possedisse. 380. 68. -  Commendae collatio sacta a Vicario Regis, non potes esse maioris valoris, quam sacto ab ipso Rege. 360. 42. -  Commendae ob curam salutis spiritualis, & temporalis Indorum praecipue iustitutae, & schedulae de hoc agentes. 509. 1. -  Commendae possessio in uno Indo nomine caetero rum sumta, an utilis sit? 395. 33. -  Commendae quam ob causam dividi coeperunt? & de damnis huius divisionis. 285. 4. -  Commendae Ordinum militarium, vel catum redi tus, on, & qualiter inter coniuges commnnicentur? 414. 40. -  Commendae uxorum, olim in personis mari orum constitui iubebantur, & provisio antiqua de hoc agens. 482. 2. -  Commendae assignationem effectivam, non esse necessariam a computandas vitassuccussionis, sed susficere solum gratiae concessionem aliqui putarunt, qui reprobantur. 430. 99. -  Commendae, & alia praemia Indiarum, an benemeritis debcantur ex iustitia comutativa, vel distriburiva? 333. 6. -  Commendae cessio, facta inscio, velinvito Rege, non valet. 401. 32. -  Commendae exteris, & alienigenis dari non possunt, & schedalae, quae de hoc tractant. 312. 49. -  Commendae ubi coeperunt foeminis dari, & earum successio prorogari, viri, & uxores promiscue admittendi videntur. 474. 19. -  Comendae Indorum, quae onera contineant? & quod sint veluti donationes modales. 493. 1. & 7. -  Commendae ius radicatur in persona vocati absque nova titulo, acceptatine, vel apprehensione possessionis, & schedulae quae hoc disponunt. 425. 56. -  Comendae successione, an praeferatur filius natus post illius acquisitione ei, qui antea natusfuit? 440. 61. -  Commendae multoties ex varijs causis inter plures diuidi solent, & deformulis, quibus divisio inducitur. 383. 8. -  Commendae successor, an teneatur alere novercam? & quid in successore maioratus? 427. 81. -  Commendae Indorum maioratibus assimilantur, & de his ad illas valet argumentum, & quare? 279. 31. -  Commendae unius admissio, alterius exclusiouem inducit. 488. 55. -  Commendae, & Rectoriae non cadunt sub nomine beneficij, & illegitimis, etiam absque dispensatione, conferri possunt. 856. 35. -  Comendae quotae partis concessio alicui facta ad ali menta magis pensionem, quam proprietantem res picit. 385. 39. -  Commendae uxoris titulus novus hodie non expedi tur in persona mariti, & folum est eius administrator. 485. 33. -  Commendae in dotem dari non possunt. 402. 43. -  Commendae inter liberos non partiuntur, neque in legitim am imputantur. 405. 62. -  Commendae non sunt propriae, & vere donationes, sed potiûs remuneratoriae, & causales. 369. 54. -  Commendae, quae benemeritis non conferuntur, pluribus schedulis irritari iubentur. 335. 22. -  Comedae Indorum non habent annexam dignitate, nec iurisdictionem, sed sunt feuda simplicia. 383. 11. -  Commendarum praesens status non admittit earum ablationem, velextinctionem. 560. 46. -  Commendae hodie ita extenuatae, & alienigenis, & immeritis collate reperiuntnr, ut nullatenus de eis perpetuandis tractari conueniat. 608. 106. -  Commendarum in causis, quod tempus det ur ad probandum, & an requiratur citatio, publicatio, & conclusio? 586. 3. -  Commendae Indorum non possunt dici feudum rectum, sed degeneras, & de differetijs inter haec. 280. 40. -  Comedae provise per absolutam renuntiatione, semper confirmantur in supremo Indiarum Senatu. 326. 60. -  Commendae, quae dantur in remuneratione servitiorum, debent sortiri naturam bonorum maioraruum Regiorum, & quare? 603. 43. -  Commandae Indorum maximae feudis assimilatae sunt. 312. 41. -  Commendae olim indepositum dabantur, & in eis no succedebatur. 418. 1. -  Comedae divisio, & partitio super terminis, aut Indis fieri potest, & qualiter obligetsuccessores? 405. 59. -  Commendae utulus intra quod tempus ex pediri, & eiusdem possessio apprehendi debeat, nulla lege cautum invenitur. 393. 20. -  Commendae divisio tacta inter privatos, Regi, & Regijs ordinationibus praeiudicare non debet. 384. 22. -  Commendae privationem ob saevitiam erga Indos, & malam tractationem, iustissimam esse, agnoscit Acosta, cuius verba referuntur. 515. 62. -  Commendae respectus ubi habetur, ineunda est aestimatio iuxta communem eius valorem. 366. 20. -  Commendae licet olim darentur sine onere tertiae partis, & confirmationis, postea hoc iuste eis, adijci potuit. 504. 3. -  Commendae antiquae possessio in successorem transit ex legis minisserio, noviter concestae non ita, nisi corporaliter apprehendatur. 392. 11. -  Commendae ubisub certa quantitate dari iubentur, quae dubia moveri soleant? 364. 2. -  Commendae titulo exhibito, & incepto, eius possetsio iustificatur. 577. 42. -  Commendae ex Regis liberalitate, & dispensatione saepe dantur Consiliarijs, & alijs Ministris alias prohibitis. 315. 72. -  Commendae, & seudi successio, vel recognitio potest peti per procuratorem. 426. 67. -  Commendae reformatae, ex tribus causis, & rationi bus iustificantur, & quae ille? 268. -  Commendae, vel feudi reditus, si non sufficiant ad sumtum militaris servitij, praestandum, non est to gendus commendataribus, vel seudatarius suis expensis militare. 502. 84. -  Commendae semel datae, & acceptae diminutionem, vel interitum ex post facto contingentem, fiscus praestare, vel sarcire non tenetur. 371. 70. -  Commendae, & feuda de rigore non postunt dari infantibus, aut pupillis, secus de aequitate, & quomodo iurent, & serviant. 311. 34. -  Commendae successionem simalitus praetendat, ob id, quod titulus in eius capite expeditus fuerit, quid saciendum? 462. 1. & n. 20. & seqq. -  Commendae Indorum in quo consistant, & quod ius in Commendamiostransferant, recte expresserunt Accsta, & Matienzus, quorum verbareferuntur. 277. 16. -  Commendae Indorum ubi providentur, multum curari, & attendendi debet integritas vitae, & prudentia cligendi, & quare? 513. 41. -  Commendae Novae Hispaniae, cur ad tertiam, & quartamvitam prorogatae suerint? 486. 40. -  Commendae in coliatione, quae onera, vel pensiones apponi soleant? & quod debent esse in savorem aliorum benemeritorum. 376. 32. -  Comendae, & fruda degenerantia, quae dicantur? 308. 12. -  Commendae dividi non debent. 382. 1. Commandae Indorum diffinitio proponitur, & ilustratur. 276. 1. -  Commendae si perpetuae esficiantur, non habebit Rex praemia, quae in posterum benemeritis dare possit. 605. 75. -  Comendae Indorum certis casibus finiuntur, & ad Regiam Coronam, a qua exierant, revertuntur. 277. 11. -  Commendae ad successionem, qui primo vocatur, si aliam habebat, an eam relinquere possit, & secundam optare, velipso iure exclusus maneat? 447. 6. & seqq. -  Commendae Indorum successio, vel possessio, raro, vel numquam aufertur propter surorem, vel aliam i: n perfectione, & casus, qui de facto contigit. 443. 86. -  Commendae, & seuda, magis gratiae principalis, qua obligationis habere videntur. 558. 33. -  Commendae solent concedi ob merita, & magis habent de tititulo lucrativo, quam de Synallamagtico. 388. 55. -  Commendae in dissinitione cur dicatur Benemerilis Novi Orbis dari solere? 281. 57. -  Commende expectativa frustratus, ob eiusdem coi lationem alterifactam, de alia aeque idonea pro videndus est. 359. 31. -  Commendae possessor si in bello decesserit, solet impetrari rescriptum, ut eius debita successor persolvat, ex Matienzo. 426. 71. -  Commendae lis ubi inter duos, aut plures vertitur, Indos citare non est neceste. 579. 61. -  Commendae Indorum debent inter benemeritos distribui, & hoc pluribus schedulis enixe caveri, & ipsorum Proregum instructionibus, quarum verba expenduntur. 332. 1. -  Commendae dari non possunt his qui absunt a proVincijs Indiarum, & schedulae de hoc tractantes. 313. 59. -  Commendae ratio si habeatur potius, quam quantitatis, eius onera subire debet commendatarius, 364. 3. & 20. -  Commendae pinguiores hodie dantur absentibus, & serviuntur per substitutos, & quam hoc sit damnosum, & in iustum. 527. 20. -  Commendae aequiparantur feudis inonere praestandi servitium militare, & iuramentum fidelitatis. 494. 13. -  Commendae olim viris tantum, non autem foeminis dabantur, & un am solam successionem admittebant. 474. 18. -  Commendae an dari possint Locum tenentibus Gubernatorum, Praetoribus, Alcaldis Ordinarijs, & Algacellis maioribus. 314. 70. -  Commendae, & Indi commendati non possunt locari, mutari, vel pignori dari, sicut nec feuda. 400. 15. -  Commendae iutra praefinitam quantitate saepe dari iubentur. 364. 1. -  Commendae ad sucessionem primo vocatus, si post eam sibi delatam moriatur, non transit ad secundo vocatum, & quare? 425. 57. -  Commendae uxoris titulus licet expediatur in perfona mariti, id uxoris nomine, & iurefactum vide tur. 484. 20. -  Commendae Indorum, ut plurimum feudis similes sunt. 307. 4. -  Commendae videntur precario, & veluti in depositu possideri, & sic adoutum revocabiles esse. 558. 29. -  Commendae iude positum olim dari solehant. 396. 45. -  Commendae fructus, & cummoditas cedi potest pro vita possessoris. 402. 35. -  Commendae hodie omni respectu irrevocabiles sunt. 363. 67. -  Commendis Indorum, nova tandem forma praescrispta fuit, eorum libertati, & saluti in nullo contra ria, & qualis. 266. 14. -  Commendis, quae confert, an possit Prorex apponere conditines, vel gravamina nova, ultra consuetas, & cauta in legibus Indiarum. 375. 23. -  Commendis semel pure concessis, non licet ex post facto adijcere conditiones, vel gravamina. 379. 56. -  Commendae olim dari non poterant ijs, qui in Pervanis seditionibus reisuerunt, & qualiter, & quare hoc cessare iussum fuerit. 314. 62. -  COMMERCIA Hispanorum cum Indis qualiter permittantur? 233. 70. -  COMMISSARIVS generalis Indiarum, qui in curia Regis Hispani residet, quando a Franciscanis, qualiter, & cum qua potestate creati coeperit? 916. 41. -  Commissarius unus Franciscanorum, si habeat litteras sui Ministri generalis ad officium prosequendum, & alter litteras Commissarij generalis Indiarum, ut eius locum occupet, uter praeferri debeat? 920. 61. -  Commissariorum Cruciatae in Indijs dignitas, honor, & praeeminenetiae, & schedulae de hoc agentes. 903. 25. -  Commissarij Cruciatae in Indijs, si velint cognoscede bonis de Mostrenco, debent ostendere peculiarem delegationem ad hoc. 906. 41. -  Commissarij S. Curciatae an possint cognoscere de bonis vacantibus, & intestatorum, & ea Cruciatae iuribus applicare? 906. 37. -  Commissariorum, & Vicariorum generalium ad Indiae delegatorum auctoritas, & officium non expirat per mortem mandantis, & quare? & de bullis, schedulis Auctoribus, qui hoc agunt. 918. 48. -  Commissarij generales Franciscanorum, & qui ad Indias mittuntur, quando coeperint, quales esse debeant, & quam potestarem habeant? 916. 40. -  Commissariorum generalium, qui ad Indias mittuntur relectio, & prorogario spectat ad Ministrum generalem, & non Commistarium Indiarum. 920. 64. -  Commissariorum, & Vicariorum generalium iurisdictio delegata esse videtur. 917. 45. -  Commidarij Cruciatae procedere possunt contra eos, qui Ministros suos turbant, vel impediunt uti suis osticijs, vel exemtionitus, sed non per censuras, & quare? 905. 29. -  Commistariorum sanctae Cruciatae in Indijs cognitio, & iurisdictio & qualiter sit privativa & cum inhibitione Regia rum chanceliatiarum, etiam perviam violentie, & compendium schedularum, que de his agunt. 903. 26. -  Commissarij, Vicarij generales ad Religiosos Indiarum visitandos mitti solent, & qual ter eorum missio, & patentes in Regio Indiarum senatu piaesentande, hoc approbande sint, & schedulae de hoc agentes. 914. 29. -  Commissatius generalis Indiarum potest ex causa suspendere, & removere Commissarios generales ad Indias electos, & missosa Ministro generali, & ei pareretenentur. 920. 65. -  Commissarij, & Vicarij generales Indiarum solent praestare sacultatem quasandi electiones Provincialium. 921. 79. -  Commissarij particulares Religiosorum, qui ad alios in provincias Indiarum secum serendos eliguntur, qualiter eligantur, & eorum officium. 922. 92. -  Commissarijs, & Vicarijs generalibus, quorum misfio probata est per consilium Indiarum, Regium auxilium praestari iubetur. 915. 32. -  Commissariorum subdelegatorum sanctae Cruciatae in Indij institutio, numerus, & officium, & de eorum Ministris. 903. 18. -  Commissarij, & Vicarij generales Indiarum possunt subdelegare, & quare? 918. 49. -  Commissariorum, & Vicariorum generalium, qui ad Indis mittuntur, an & quando expirect potestas, mortuo Generali, qui eos nominavit? 917. 44. -  Commissarij sanctae Ciuciatae, quando & in quibus actibus Auditores praecedant? 905. 35. -  Commissario Franciscano generali Indiarum causae omnes remittendae sunt ad Religiosos sui Ordidinis, & schedulae, quae de hoc agunt. 917. 42. -  Commissarios generales Indiarum, adinstat Franciscani, in alijs Religionibus creati oportere, saepe tractum est. 917. 43. -  Commissarios, & Vicarios, seu Visitatores generales, quomodo, & pro quo tempore ad provincias Indiarum mitti soleant? & de varia in hoc Religionu consuetudine. 915. 35. -  COMMISSIO alicui data, ubi continet nudum ministerium, per ipsum nominatum, non per alium etiam ipsius in officio successorem, exequenda est, secundûm Bart. qui reprobatur. 675. 24. -  COMMISSVM ob merces prohibitas, & ex alijs va rijs caussi inducitur, & est de Regalibus, & plura de Commissorum materia, & qui de ea agant? 1067. 72. & 73. -  COMMODVM ex culpa directe, & principaliter procedens, nemo consequi potest, secus ubi venit in consequentiam. 535. 96. -  Commodum, qui sentit, dam num sentire debet, maxime vbi ex eisdem causis dimanat. 368. 48. -  Commodum quis ex delicto reportare non debet, nec esse melioris conditionis, quam non delinquens. 533. 73. -  Commodum debet esse cum modo, ex Cassiod. 341. 85. -  COMMVNIS usus verborum semper debet artendi, etiam in statutis, & correctorijs. 466. 46. -  Communiter quod fit, legitime fieri censetur. 413. 35. -  COMPEDES aureas invenit, qui beneficia invenit. 27. 31. -  COMPETENTIAE iurisdictionis per Auditorem, & Inquisitorem antiquiores Indiarum decidi iuste sunt, sed ob praecedentiam in loco, & voto, quam uterque praetendebat, per plures annos indecisae manserunt. 898. 63. -  Competentiae iurisdictionis cum Inquisitione, quali ter in Regnis Hispaniae terminentur, & qui agant de materia competentiarum. 898. 74. -  Competentiae iurisdictionis, si quae forte oriantur Commissarljs Cruciatae, quomodo terminandae sint. 905. 34. -  Competentiarum iurisdictionis causae inter Quaestores criminum, & iudices ordinarios, an in publica aula Andientiae, vel in secretiori consesu quem Acuerdo dicimus, & Prorege praesente, videndae, & decidendae sint? 983. 19. -  Competentiae iurisdictionis, ubi formantur cum tribunali Inquisitionis, de causa seculari potius, quam Ecclesiastica agitur. 898. 66. -  COMPOTATIONES Indorum privatae, & non multum damnosae, acriter puniendae non sunt. 225. 79. -  CONCESSIO decimarum facta Ecclesijs Indiarum per Reges nostros, quod perpetua, & irretractabilis sit, quibus argumentis probetur? 758. 53. -  Concessio ad beneplacitum, regulariter intelligitur arbitrio boni viri. 797. 42. -  Concessio facta ad vitam alicuius, habetur pro perpetua. 281. 52. -  Concessio Pontificis plenum dominium tribuit donatario, etiam sine traditione. 193. 27. -  Concessio certae quantitatis ex Regia arca soluendae, interim dum commenda assignatur, non est vere commenda, nec peculium castrense constituit. 412. 29. -  Concessio Principis, an requirat aliquas coniecturas, ut ex ea sola possessio, & dominium acquiratur. 358. 23. -  Concessio cessat, concessionis, causa cessante. 756. 37. -  Concessio decimarum facta Principibus laicis, sub praetextu conversionis infidelium, fortius obligat, tali conversione sequuta, & peracta. 622. 15. -  Concessio Principis regulariter praesumitur facta ad sopplicationem partis, & non motu proprio. 388. 53. -  Concessiones, etiam ex mera Principis gratia procedentes, irrevocabiles sunt. 563. 68. -  Concessionis Commendae verba, si ambig num sit, an ad corpusipsius, vel ad quantitatem ex ea deducendam respiciant, quid sequi debeamus? 367. -  CONCILIVM Trid. in iurisdictione adiunctorum cavit se noile revocare iura, quae antea habuerint Episcopi. 787. 60. -  Concil. Trid. nihil de iure Capituli derogare voluit quatenus ad potestatem retocandi Vicarij a se nominati 770. 61. -  Concil. Limensis verba de cura, & necessitate conversionis, Cazicorum. 240. 50. -  Concilium Limense compotationes Indorum idololatriae fomentum appellat, & protestatur, eis non sublatis, fidem inter illos firmari non posse. 224. 73. -  Concilij Limensis verba referuntur, stricte negotiationem, & mineralium operationem Indorum Pachis prohibentis. 155. 61. -  Concilio Lateranensiderogari potest, & communi ter derogatur, in concessione decimarum, quae laicis herisolet. 623. 22. -  Concilij Lateranensis sub Alex. III. grauissima verba referuntur, de damnis, quae ordines Religiosorum accipiunt ex nimia bonorum temporalium acquisitione. 913. 15. -  Concilium Limeuse Indos in dice doceri iubet, & aliquae schedulae antiquae. 228. 11. Et quot Missas dici permittat, de bonis Clericlintestato de cedentis proeius anima. 997. 45. -  Concilij Limensis decisio expenditur, circa bona Clericorum abintestatos in Indijs decendentium. 995. 34. -  CONCILIA Provinciala Indiarum non celebrantur quolibet triennio, sed sexsenio; autseptenio, vel ubi necessitas postulat, & schedulae de hoc agenetes. 688. 40. -  Concilij Limensis Canon resertur circa honorem, & bonam tractarionem curacarum. 246. 33. -  Concilij Lateranensis locus insignis expenditur, agens de quibusdam gentibus, quae decimas ex more non solvunt. 190. 49. -  Concilia Provincialia Metropolitanus convocare no potest ante acceptum pallium. 689. 50. -  Concil Trid. sess. 25. de Regul. capit. 3. numerum Monialium praefigens, non excludit Moniales congruam sustentationem secum afferentes. 883. 51. -  Concilij VI. Carthaginensis locus expenditur de appellationibus transmarinis non admittendis. 713. 35. -  Concilij Asricani locus refertur de idololatria, quae in Africae abditis excercebatur. 222. 57. -  Concilium Limense quid statuerit circa iuramenta Indorum in testificando? 249. 56. -  Concilij Lateranensis, & D. Clementis verba expenduntur, circa praecisam obligationem decimaru. 191. 5. -  Concilij Limensis gravia verba reseruntur, circa moderationem sumtuum Visitationum. 1004. 57. -  Concilium Mexicanum, & Limanum de decimis, etia ab Indis solvendis, specialem mentionem faciunt, & sunt approbata a Sede Apostolica. 193. 26. -  Concilium Limense, quid definierit circa oblationes Indorum? 869. 5. -  Concilijs in Provincialibus non praevalet sententia Metropolitani, sed maiori parti est standu. 688. 42. -  Concilia Provincialia, & Synodalia non prius debet in Indijs publicari, quam a Rege, & Supremo eius Senatu visa, & approbata suerint. 688. 41. -  Conciliorum Provincialium plures quaestiones, & qui de eiu agunt, remissive. 687. 38. -  CONCIONATORES qualiter se in pulpitis habere debeant, ex Concil. Limensi. 938. 65. -  Concionatores aliqui, & Religiosi, qui propter scandala, quae in Indijs causarunt, ab eis explusi sunt, recensentur. 937. 61. -  Conciontores, & alios Ecclesiaticospie, & probe suu munus implentes, Principes seculares revere ri, & libenter audire debent, & quod in hoc Regni felicitas consistit. 94. 81. -  Concionatores qualiter se debeant habere in praedicando Evangelio pacis? 937. 61. -  CONCORDIA super copetetijs iurisdictionis cum tribunalibus S.Inquisitionis refertur, & schedula, quae eam in provincijs Indiarum servari iussio. 895. 60. & alia concordia an. 1610. pag. seqq. -  Cocordiam in amotione beneficij, qualiter practicare, & observare debeant Proreges, & Prelati Indiarum. 797. 44. & 798. 50. -  CONCVRSVS in doctrinis Regularium expresse excluditur in sched. an. 1609. licet eum in reliquis beneficijs curatis servari iubeat Concil. Trident. 826. 22. -  CONDEMNATVS ad rem tradendam, si post illa traditam possessorem turbet, ex illa sententia conveniri non potest. 583. 109. -  CONDITIO ob causam, vel causa data, causa non sequuta, quando locum habeat? 343. 106. -  Conditio iuramenti, quae per legem Iuliam Miscella requirebatur, tam in masculis, quam in foeminis remitti debuit, & quare? 478. 47. -  Conditione pendente, si decedat is, cui Commenda sub ea concesta fuit, an haeres eius illam petere possit? 377. 38. -  Conditionis potestativae implementum, quod defunctus distulit, vel sprevit, ad haeredes eius non transit, secús si per eum non stetit. 377. 39. -  Conditionali ex contractu, vel stipulatione spem ad haeredes transmittimus. 377. 41. -  Conditiones, quae collationi comendarum adijciuntur, illas informant, & tertijs, pro quibus adiectae sunt, ius quaerunt, etiam ignorantibus, & absentibus. 376. 33. -  Conditio causalis si impleatur post mortem persone, cui adiecta fuit, haeredes eius datur, vel relictum sub ea peter possunt. 377. 40. -  Conditio standi in certo loco, non nisi servis, vellibertis imponi solebat. 17. 51. -  Conditione pendente, nullum, ius in commenda habet commendatarius, sed spem tantúm. 377. 35. -  Conditio Commedae adiecta, si impleatur post decessum Proregis, qui eam concessit, an successor eius concessioni stare teneatur? 378. 43. -  Conditionalis actus nihil ponit in esse, quousque conditio purificetur, & tunc retrotrahitur, & abinitio purus esse censetur. 378. 44. -  Conditio nuptiarum non impletur ex nuptijs invalidis. 464. 33. -  Conditio, si non nupserit, aeque in viris, ac in foeminis viduis admittitur, ibid. & n. 48. 474. 14. -  Conditio debet impleri, vt quis emolumentum sub ea sibi darum consequi possit. 377. 36. -  Conditionis potestative suspensio, non excusat eum, per quem stetit, quominus illam opportuno tempore impleret. 379. 53. -  Conditiones potestativae, causales, & mixtae adijci possunt collatione commendarum. 376. 34. -  CONFERRI non potest beneficium, vel quaelibet alia res, quae non est, vel non vacat. 320. 2. -  CONFESSAR II Commendatariorum qualiter se in eorum confessionibus habere debeant? 520. 112. -  CONFIRMATIO etiam ab illis peti debet, qui virtute Regij rescripti a Gubernatoribus Indiarum Commendas accipiunt, & quare? 54. 30. -  Confirmationis pro Sacramento nihil ab Indis extorqueri debet, ex Concil. Trid. & Limens. 869. 6. -  Confirmatio omnis censetur facta a Principe in forma communi, ita ut nihil addat confirmato. 548. 59. -  Confirmatio actus validi a Principe debet peti, sed negari sine iniuria non potest. 546. 50. -  Confirmatio nunquam extenditur, neque operatur ultra contenta, & specificata in narratione supplicationis. 547. 56. -  Confirmationem ubi Princeps concedit, dat robur actui qui alias sine ea dicitur imperfectus. 551. 93. -  Confimans actum, potest illum infirmare, mutare, supplere, & de omnibus necessarij inquirere, & disponere. 551. 94. -  Confirmationis Sacramentum, vt conferre possint alij, quam Episcopi permittendum videtur inter Iaponios, & alios remotos infideles. 838. 32. -  Confirmatio in reliquis dari videtur ab eo, qui quaeda revocat, & an ex cursu temporis praesumatur? remissive. 550. 82. -  Confirmatio commendae ubi denegatur, quando fructus restitur soleant, & debeant? 551. 83. -  Confrmationis Sacramentum requirit in conferente ordinem Episcopalem. 838. 31. -  Confirmatio statutorum, seu ordi nationum civitatu qualiter fiat, & an ante illam observari possint? 551. 92. -  Confirmatio electionem officialium a capitulis civitatum factarum, Proregibus, & alijs Gubernatoribus competit. 943. 8. -  Confirmatio in forma communi parum, aut nihil operatur, & quid de alia, quae fit in forma speciali? 548. 58. -  Confirmatio incerta, vel incerti iuris, non valet, 547. 52. -  Confirmationis Regiae impetrandae necessitas, iuste commendatarijs iniungi potuit. 545. 38. -  Confirmatio in forma specifica cum relatione iuris tertij, cui Princeps praeiudicare voluit, & potuit, etiam lite pendente, imo, & iudicata opponi potest. 550. 74. -  Confimationis in materia, quae tractantur circa comendas, possunt deservire ad confirmatione officiorum. 550. 81. -  Confirmationem petere, & habere, etiam ubi necessaria non est, reprehendi non debet. 550. 78. -  Confirmationem petere non debentij, quibus suecessio commendae ex lege defertur, & quare? 550. 75. -  Confirmationis petendae gravamen, seu conditio, in ipsis titulis Commendarum inseri debet, & quod tempus assignetur ad eam petendam, & impetrandam? 544. 28. -  Confimans, an & quando possit dici, quod dat, & de distiuctione confirmationis actus validi, vel invalidi, & quando agi dicatur ex confimato, vel ex confimante. 545. 43. -  Confirmatio actus alias validi, eum non alterat, sed tantum corroborat, & ad confimatum tetrotrahitur. 546. 45. -  Confirmatio debet insertum habere confirmatum, ad maiorem sui valorem, vel saltim specificam eius relationem. 548. 60. -  Confirmatio Auctoris, prodest eius successoribus, 550. 76. -  Confimationi alterius, quod accedit, eodem tempore factum videtur. 546. -  Confirmationis petendae necessitas, est veluti forma, & conditio concessionis commendarum, & debet impleri, & purificari. 545. 39. -  Confirmationem commendae litigiosae petere festi nantes, non sacta mentione litigij, nihil efficiunt. 549. 65. -  Confimatio arguit superioritatem in confimante. 816. 66. -  Confirmatio numquam intelligitur fieri in praeiudicium tertij non citati, & auditi. 548. 61. -  Confirmatio est signum superioritatis. 545. 37. -  Confirmatio transactionis, in qua intervenit fraus, vel laesio enormissima, nihil, operatur, & est nulla, ubi est nullum confirmabile, 547. 57. -  Confirmationis Sacramentum, quid praestet, & operetur? 838. 33. -  Confirmatum quando sit attendendum, & quando confirmans, & ex quo illorum agatur, ad multa expendere oportet. 546. 47. -  Confirmatio non requiritur in commenda specialiter a Rege designata, & per Proregem conferri iufsa. 545. 34. -  Confirmationis Commendarum petendae necessitas, quando, & quare introducta? 334. 16. -  CONFISCATIO Commendae, vel feudi, quae fit ob delictum patris, intelligitur quoad commoditatem talis feudi, vel commendae, & pro vita delinquem tis. 557. 22. -  Confiscationis, sive poenarum, quae dicuntur de Ca mera, materia, & qui de ea agant? 1068. 83. -  CONGREGATIO Cardin. per Paul. V. confimata, declaravit, fructus Episcopatus divisi, ex die fiat, ad novum Episcopum pertinere, quae ad litteram refertur. 668. 56. -  CONIVNCTORVM, sive unitorum idem est iudi cium. 325. 52. -  CONIVGIA in fidelium, cum uterque, vel alter eorum fidelis efficitur, quo modo ratificentur, aut dissolvantur? remissive. 252. 90. -  Coniugi, qui non dedit causam separationi, illibatum manet ius successionis alias sibi in bonis alterius coniugis competentis. 747. 89. -  CONQVISITORES, & incolae antiqui Indiarum in earum agris remunerari iussisunt. 1070. 96. -  Conquisitores qualiter de commendis sibi dandis cu nostris Regibus pepigisse videantur, ex Acosta. 281. 59. -  Conquisitores, & alij, qui pacta mercede Regi aliquod servitium praestiterunt, nihil amplius petere posse videntur. 600. 20. -  Conquisitoribus, & benemeritis Novi Orbis deben tur commendae, non solum ex iustitia distributiva, sed etiam ex commutativa, ex Zapata. 281. 60. -  Conquisitores multum sentiunt, quod praemia meritorum suorum ad posteros non extendantur, & quod ideo mendicare cogantur. 601. 35. -  Conquisitorum, & aliorum benemeritorum remuner atio, mediantibus Indorum commendis consequitur. 268. 32. -  Conquisitoru Indiarum miseram conditionem qua liter, & quare deploret Fr. Ioan. Zapata? 603. 47. -  Conquisitores, & alij sternui milites Commendaru titulis, & velut vinculis in Novo Orbe retinentur. 270. 47. -  Conquisitores antiqui, & benemeritit Indiarum nusquam satis remunerati videntur. 600. 23. -  Conquisitores primi Novae Hispaniae qui fuerint declarat quaedam schedula Regia, quae resertur. 962. 62. -  Conquisitores Indiarum, & eorum filij iuste queri possant, si nullus praemijs, & commodis in illis remuneratentur. 271. 54. -  CONSANGVINEIS necessitatem patientibus no solum possunt, sed imo debent Praelati succurrere. 727. 69. -  CONSCIENTIA Proregum, & Gubernatorum in distribuendis Commendis inter benemeritos, pluribus scheduli oneratur. 334. 10. -  Conscienciae periculum ubi vertitur, ibi in dubio, quod securius, & certius est sequi debemus, 858. 48. -  CONSECRATIO alicuius Episcopi a tribus alijs regulariter facienda est, sed in Indijs unus sufficit cum duabus alijs dignitatibus, vel Canonicis, ob distantram locorum, & Episcoporum paupertate 676. 38. -  Consecrare Episcopum, & ab eo recipere professio nem Fidei, sunt veluti dependenti, & melius per unum eundemque Praelatum, quam per diversos, & longe distantes ex pediri possunt. 676. 37. -  CONSENSVS Episcopitranstati sufficit, quod praecedat, vel sequatur ad iuducendam veram vacationem, & renuntiationem prioris Episcopaturs. 774. 97. -  Consensus Episcopi antiqui, pro divisione, & dismebrationesui Episcopatus facienda, qualiter intellegendus sit? 666. 41. -  Consensus magis potenter declaratur, ex factis, qua ex verbis. 774. 91. -  Conserquenter, sive inconsequentiam, quae eveniunt, non solent attendi. 406. 68. -  Conservatoris circa nominationem, & iurisdictionem, casus quidam Lionae decisus refertur. 926. 116. -  Conservatorum iurisdictio non restringitur ad solos casus expressos in capasi quis suadente, alias nullu peculiare privilegium haberet. 926. 121. -  Conservator bene procedere potest proniuntia ver bali Religiosis facta, licet alias Ordinarius Ecclesiasticos non possit, & quare? 926. 120. -  Conservatores qualiter, & quando nominari possint a Religiosis pro conservatione suorum privilegiorumi & Auctores, qui de eis agunt. 923. 111. -  Conservatores in Indijs a Religiosis creati, non possunt procedere, nisi Regales Cancellariae priûs cognoscant, an casus sit dignus conservatoria? & schedulae de hoc agentes. 925. 113. -  Conservato Apostolicus est maior quocumque delegato Ecclesiastico, & ei inhibere potest. 925. 112. -  Conservatores licet olim nominari possent ex Praelatis Religionum, hodie debent nominari ex clericis secularibus in dignitate possitis. 926. 123. -  Conservatores nominari possunt pro iniurijs manifestis, non solum realibus, sed etiam verbalibus, Religiosis, vel Religionibus factis. 926. 117. -  Conservatorum officium, & processum non debent facile impedire Regales Indiarum Cancellariae. 926. 115. -  Conservatorum usus, & praxis in Reguis Hispaniae qualis sit? 926. 14. -  Consignatio pro militia lancerariorum facta, si omnibus non sufficiat, qualiter eis prorata solvende sit? 615. 29. -  CONSILIVMO. Ioan. Bapt. Valenzuela referturquo probare intendit, exclosionem successionis commendae ob alterius concursum, ipso iure ope rari. 447. 2. -  Consilij supremi Indiarum creatio, institutio, & Iau des. 1042. 3. -  Consilij Indiarum decretum resertum contra Religiosos, qui in Philippinis insulis Indos Sinas, Sangleyes dictos, Religionis occasione tendebant. 220. 34. -  Consilij, & bonorum consiliariorum utilicas, & necessitas, & de eorum qualitatibus, & quantum in hoc excellat Hispaniae Monarchia. 1042. 1. & 2. -  Consilium Indiarum est veluti pars, sive aula divisa a supremo Consilio Castellae, & eius iuribus, honoribus, & praeeminentijs, gaudere debet. 1043. 8. -  Consilij Indiarum auctoritas, potestas, & latissima iurisdictio perpenditur, & Auctores, qui de ea agunt. 1043. 10. Et alia de eo vide infra verbo Senatus. -  Consilium bonum dare non potest, qui non intelligit id de quo disputatur. 1044. 17. -  Consiliarij Supremi Senatus Indiarum, & Auditores, & Ministri Audientiarum sub eo degentium, non possunt habere Commendas Indorum. 314. 66. Sin autem ex dispensatione habeant, (ut saepe contingit) ab onere residendi in provincijs ubi Commendas habent, excusantur, & pro praesentibus habentur. 537. 122. -  Consiliarij Principum an excusentur a residentia in praebendis, vel beneficijs, quae possident. 537. 122. -  Consiliarij Indiarum in ipsarum descriptione, historijs, & notitijs summa cura instrui debent, & ordinatio ipsius Consilij, quae id praecipit. 1044. 15. & 19. -  Consiliarios Indiarum ex indigenis, vel ibidem versatis, eligi debere, saepe tractatum est, & quare 1045. 22. -  Consiliarij Indiarum cauti esse debent inaudiendis. & credendis relationibus, quae ex illis provincijs mittuntur. 1045. 20. -  Consiliarij Indiarum multum satagere debent pro bonis Ministris, & Praelatis Regi proponendis, proprijs affectibus, & utilitatibus insuperhabitus. 1045. 24. -  Consiliarij, quas qualitates in Ministris, quos Regi proponunt, attendere debeant, & an possint eligere dignum, omisso digniori? 1046. 31. -  Consiliarij, quo plus Princeps de ipsis confidit, eo fideliores esse debent, & qualiter aliqui eum decipiant. 1045. 27. -  Consilarij summa puritate, & Christiana libertate in consulationibus Principi faciendis procedere debent. 1046. 38. -  Consiliarij boni non debent Principem plus timere, quam Deum, neque assentatores esse, vel adulatores, sed veritatem sequi. 1046. 40. & seqq. -  Consiliarius debet, quod sentit dicere, etiam si videat se solum in sua sententia per mansurum. 1046. 44. -  Consiliarij debent memoriae figere orationem Quin ti Capitolini, quae refertur, ex Tito Livio. 1047. 47. -  CONSVLTANTES indignos, quo modo pro eoru male gestis tenentur. 1045. 26. -  CONSOLIDATIO ususfructus cum proprietat quae contingit post matrimonium, non connumeratur inter lucra nuptialia. 389. 63. -  Consolidationis verbus usitat ssimum est in Regno Perûano, in materia pensionum, & Commendaru. 292. 76. -  Consolidationis ius competit proprietario Commendae, eo ipso quod in eius concessione nihil in contrarium exprimatur, seu caveatur. 293. 80. -  Consolidare quid proprie sit, & fignifitet? 292. 74. -  CONSTITVITIONES novae iura partium laedere non possunt. 715. 55. -  Constitutiones vulgares a doctis, & gravibus Praelatis ignorari, vel imprudenter sperni, credibile non est. 854. 24. -  CONSTANTINVS Imperator, ubi donationem Ecclesiae fecit, quae vox dicatur audita? 665. 30. -  CONSVETA, vel constituta, quae sunt ab antiquo, in dubium vocari, vel facile mutari non debent. 108. 72. -  Consuetorum pravitas, ubi cernitur, ab eis re cedere debemus. 144. 34. -  Consuetudo circumscribitur loco, in quo est obtenta, & tantum habet de potentia, quantum de actu. 201. 21. -  Consuetudo excludens Cameram Apostolicam ab spolijs, & vacantibus Episcoporum, valida est, non obstante Bulla Pauli III. quae explicatur. 740. 23. -  Consuetudo Indorum in modo decimandi non est damnosa Ecclesiasticis, quia quod isti non decimant, decimatur postea ab eorum Commendatarijs, 202. 34. -  Consuetudo non decimandi, velcerto modo decimandi, sufficit quod sit quadragenaria, etiam sine titulo, & bona fide. 202. 26. -  Consuetudo obtenta in aliqua Provinciae, vel Episcopatu, debet servari in divisis ab eo. 202. 28. -  Consuetudo unius Ecclesiae, vel provinciae non est praeeisse ex aliarum moribus iudicanda. 823. 5. -  Consuetudo non decimandi, vel non integre decimandi cessat, & vires amittit, ubi Ecclesijs incipit esse valde nociva. 205. 52. -  Consuetudine iniusta, qui utitur, iniuriarum actione tenetur. 31. 65. -  Consuetudo iniusta, & erronea, etiamsi diuturna sit, attendi non debet. 31. 63. -  Consuetudo vetus, quae comprobat, tollerabilia sunt. 32. 67. -  Consuetudo antiqua non sacile spernenda, aut mutanda est 32. 71. -  Consuetum fieri caret reprehensione, & dicitur necessarium, non arbitrarium. 32. 69. -  Consuetudo Regni, vel provinciae in probanda, & quasificanda nobilitate praetendendis Habitum Militarem, attendenda est. 252. 88. -  Consuetudo, vel statutum, utiuvenes solvant tributa pro senibus, vel absentes, pro praelentibus, an valeat? & quas circunstantias requirat? 168. 97. -  Consuetudo immemorialis non potest allegari pro Indis, nec contra eos in materia decimarum. 194. 34. -  Consuetudo antiquai ducit praesumtionem tituli, & habet vim decreti 854. 22. -  Consuetudine induci potest, ut eletus, Episcopus ante confirmationem Papae administret. 658. 37. -  Consuetudo, & observantia antiqua cuiulibet provinciae magnifacienda est. 854. 21. -  Consuetudo provinciae multum attendi, & servari debet circa delationem, & successionem maioratus, feudi, & fimilium. 238. 30. -  Consuetudin effici non potest, ut aliqui in totum eximantur ab obligatione decimarum. 196. 52. -  Consuetudo provinciae multum attendisolet, & debet in materia tributorum. 171. 1. -  Consuetudine, vel statuto effici potest, ut iudex ad quem, pro fuperiore habeatur, & quoad causas ad cum appellatas, licet in alijs inserior sit. 712. 26. -  Consuetudo multoties facitlicitum, quod alias est illicitum. 32. 70. -  Consuetudo, vel praescriptio in materia decimarum no extenditur de loco ad locum, vel de re ad rem, etiam ex paritate rationis. 201. 20. -  Consuetudo multum operatur, & valet in materia decimarum, sed requiritur, quod sit uniformis, & legitime praescripta. 194. 33. -  Consuetudo, quae excuset a praestatione decimarum (& maxime titulo non precedente) qualis esse debeat? 861. 4. -  Consuetudinis antiquae mutatio, etiam quae adiuvat utilitate, novitate perturbat, ex D. August. 608. 101. -  Consuetudo etiam erronea excusat a poena. 858. 151. -  Consuetudo excusans consensum Canonicorum in procedendo per Fpiscopos contra alios Canonicos, valida est. 787. 6. -  CONTEMPLATIO patris, vel filij, an sit habita in feudi, vel ususfructus concessione? pendet ex coniecturis. 412. 26. -  CONTRACTVS, pactiones, & permutationes Comendatarioru cum suis Indis prohibitae sunt. 519. 102. -  Contractus, & testamenta, & alia similia, Graeca etia lingua olim celebrari, & scribi poterant, & quare? 231. 50. -  Contractus tempus, & non impletae conditionis in casualibus inspicitur, & an, & quatenus idem procedat in alijs dispositionibus? 378. 46. -  Contrahi. Ibi videtur, ubi contractus celebratur, non ubi conditio verficatur. 378. 48. -  Contrahens contra legem iustam, & prohibitivam, nec civiliter, nec naturaliter obligatur. 250. 69. -  CONTRARIORVM uno cognito, alterum intelligitur. 307. 3. -  CONTRAVANDO vox, quid significet, & unde dicatur? remissive. 1067. 74. -  CONVASALLI etiam eiusdem domini, quando possint propria auctoritate seudum dividere? 385. 13. -  CONVENTIO expressa, vel tacita in materia salarij, facit cessare regulam l. diem functo, D. de offic. assel. 890. 25. -  Conventiones omnes factae cum Principe, sunt bonae fidei, & late interpretandae, & maxime ubi fiunt in remunerationem servitiorum. 368. 45. -  CONVENTVS, vel vicarias circa doctrinas regularium fieri, aliquae schedulae iuberit, quae referuntur. 817. 72. -  CONVERSIONEM, & praedicationem in fidelium, nulli melius promovere possunt, quam iudigenae, & quare? 260. 43. -  COPVLA, & coniungit aequaliter, & est repetitiva similium. 922. 85. -  CORNELII Taciti elegans locus refertur, & expeditur circa curam Romanorum in lingua, & moribus suis alijs nationibus communicandi. 231. 47. -  CORPVS unum diversa capita habens, quasi monstrum censetur. 829. 43. -  Corporum humanorum, ab alijs hominibus voratorum, resurrectio qualiter sutura? remisisive ad Ioan. Filesacum. 221. 48. -  CORRECTORVM, sive Praetorum nomenclatura, remissive. 947. 2. -  Correctores Indiarum, ut se in officio contineantvarijs semper schedulis, & poenalibus provisionibus curatum est, & eas iurant. 948. 9. -  Correctorum titulis solebat inseri clausula para que fuessen aprovechados, quando, & quare adimi iusta fuerit? 947. 17. -  Correctores Indiarum coguntur stare syndicatui, & fideiussores praestare de officio bene gerendo, & implent se obligantes, vel cautionem iuratoriam praestantes. 950. 21. -  Correctores non possunt ab Indis esculenta, & poculenta, & alia, quae Camaricum vocant, exigere, nec recipere. 949. 19. -  Correctores exemplis, & supplicijs antecessorum moneri debent, ad officium bene gerendum, & elegans locus Iuvenalis de hoc agens. 950. 24. Correctores alia decis, vide verb. Praetores. -  CORRELATIVORVM quod in ubo disponitur, in altero etia regulariter disponi videtur. 472. 3. Du modo eadem sit ratio. 476. 35. Et hoc procedit etiam in correctorijs. 433. 9. -  CORTESIVS quanto studio curaverit, ut Religiosi ab Indis venerarentur, & qualiter Motechumam in fide instruxerit. 807. 8. -  CREDITOR non cogitur invitus aliud pro alio recipere, nec mutare debitorem, aut fideiussorem. 528. 34. -  CREDVLITAS nimia semper damnatur, & est mater deceptionum. 1045. 21. -  CRAESI divitiae immensae, & unde? 105. 38. -  CRIMEN qui potest prohibere, & non prohibet, videtur illud probare, ex Salviano. 240. 59. -  Crimen laesae Maiestatis ipso iure privationem inducit. 557. 25. -  Criminum puniendorum rationes, quae a Philosophis traduntur, & quod eae magis in provincijs Indiarum militant. 981. 6. -  Crimina impunica relinquere scaeva clementia est, ex Seneca. 981. 8. -  Crimina aliqua impunita melius est relinquere, quam omnium punitionem, & emendationem differre. 1003. 29. -  Criollos, Mestizosy Mulatos, qui vulgo dicantur? 256. 1. -  Criolli an possint ad Sacros Ordines promoveri? quidam Episcopus dubitavit, & quid ei responsum fuerit. 256. 11. -  Criolli plurimi bello, toga, & moribus insignes quotidie evadunt, & evaserunt. 258. 22. -  CRISTATI, & Calamistrati qualiter eleganti quodam epigrammate reprehendantur. 221. 43. -  Crucitae expeditio in provincijs Indiatum, qua forma constituta fuerit? 903. 17. -  Cruciatae reditus in Indijs, ad quam usque summam ascendere soleant? 903. 20. -  Cruciatae concessio, & cleemosynarum, quae eius virtute corrogantur, quando Regibus nostris facta fuerit? 902. 8. -  Cruciatae sanctae Commissarij, & alij Ministri non habentur pro residentibus. 899. 79. -  Crvciate mentio reperitur in quadam lege partiae, quae refertur, & ponderatur. 902. 14. -  Cruciatae Bulla cur ita fuerit appellata? 902. 13. -  Cruciatae praedicatio concessa pro Regnis Hispaniae ad provincias Indiarum extendi potuit. 902. 16. -  CRVDELITATIS recordatio miserum est instrumentum senectutis. 984. 32. -  CVCVLI pullus cum sit notus, legitimos devorat. 261. 72. -  CVLPA etiam ubi non est, eam timere solent conscientiae timoratae. 858. 49. -  Culpa non ordinata ad casum, neminem privat privilegio alias sibi competenti. 535. 95. -  Culpa maior ubi est, maior debet exerceri vindictae. 514. 48. -  CVM dicto ubi ponitur inter personas, eas aeque principaliter coniungit. 898. 72. -  CVMVLATIO duorum maioratuum qualiter lege Regia inhibeatur. 488. 54. -  CVRA quo maior alicui committitur, tato potiore studio indiget, & cui plus creditur, plus ab eo exigitur, ex sententijs variorum Auct. quorum verba reseruntur. 1014. 22. -  Curati Ordinum Militarium, & aliarum Monachalium, quando excusentur a iurisdictione, & visitatione Ordinarij etiam in officio officiando. 831. 55. -  Curati omnes maxime requiritur, ut virtute, litteris, & moribus praestent, & pracipue illi, qui Indis pre ficiendi sunt, & quare? 801. 70. -  Curatorum, sive Parochorum munus quale? 792. 1. -  Curatus Cathedralium solet aliquando in Ecclesijs Indiarum praebendis adiungi, ubille sunt tenues. 779. 5. -  Curata Indorum beneficia, quare? & qualiter olim Religiosis commendari coeperint? 807. 7. -  CVRIA derivari dicitur a cruore, in quodam Cocilio Romano. 973. 46. -  CVRIOSI, qui apud Romanos dicerentur? & eorum officium, & utilitas. 336. 36. -  Curiosi, & stationarij, qui essent apud Romanos. 236. 6. -  CVRSORES, sive tabellarij olim Mansatici, sive Mansores appellabantur, & quare? 96. 30. -  Cursus equorum, qualiter dispositus fuerit a Romanis? 95. 18. -  Cursus publici munus, in quo differat ab angarijs, & parangarijs? 96. 23. -  Cursoris maioris Indiarum Officium, qualiter egregio viro Galindo de Carvajal, & eius haeredibus concessum fuerit? 97. 34. -  Cursus publici servitium per nullos alios commodius, quam per Indos exerceri posse, experientia moltravit, & referuntur schedulae de hoc agentes. 97. 32. -  CVSTODIA, & defensio aliquarum rerum, cui committitur, potest, & debet earundem inventarium facere. 742. 45. -  CVSTODES Franciscanorum missi ad unam electionem, quosque durare cum post late suffragandi videantur? ex Miranda. 914. 27. -  -  D. Cyprianus, Ambros. & Chrysost. ex soro, ex Rhetorum schola ad Episcopatus vocati sunt. 685. 18. -  Cyrenenses, Batylaces, & aliae gentes, aurum, ut pe stem abhorruerunt. 130. 25. -  D. -  DAEGOBERTI Regis Francorum notabilis clausula testamenti adducitur contra alterantes facta suorum praedecessorum. 1016. 36. -  DAEMONES truculeti si infestent laborates in fodinis, deserendae sunt, & exempla de his, & de alijs, qui mites, vel sedati vocantur, & subterranea habitant. 154. 54. -  DAMNVM, quod quis sua culpa sentit, patienter ferre debet, & sibi imputare. 513. 37. -  Damni causam dans, damnum dedisse videtur. 240. 58. -  Damna Indis illata, qualiter Commendatarij, & Coquisitores in conscientia sarcire debeant? 526. 113. -  Damna, quae Indis intulerit substitutus, sive Vicarius Commendatarij, ipse sarcire debet. 529. 40. -  Damna, quae per accidens contingunt ex actibus licitis, vel indifferentibus, non debent resarciri. 240. 56. -  Damna quae merces in navigatione recipiunt, cur dicta fuerint Averias? 1065. 57. -  Damnis alterius, nemo, cum gravi periculo vitae suae, succurrere tenetur. 115. 24. -  Damna plura orta videntur ex antiqua sorma Indos gubernandi, & commendandi, & aliqua recensentur. 604. 59. -  Damnis Reipublica ceieriter de remedio providere Regium est. 604. 61. -  DAMNATIO in opus metalli levior reputabaturquam in metallum. 113. 9. -  Damnatio in opus metalli in quo differret a damnatione in metallum. 113. 8. -  Damnationis in metallum poena, decennium non excedebat. 119. 60. -  Damnati in metallum mortuis similes reputabantur, & plura de hac poena, & eius effectibus. 113. 5. -  Damnati ad metalla, sufficient ad hoc opus exercentum. 144. 57. -  Damnati ad metalla si sugiant, vel rebellent, qualiter puniendi sint. 143. 48. -  Damnatorum in metallum poena, non solum morte, sed adversa valetudine cessabat. 119. 62. -  DARE, ubi quis licite non potest, ne que alter ab eo recipere. 303. 79. -  Dataria Romana, quem morem iam observet in com missionibus ad recipiendum iuramentum, prosessionem fidei, vel pallium Archiepiscoporum, & Episcoporum Indiarum. 677. 45. -  Datae prioritas in rescriptis, magis attendi debet, quam prioritas prasentationis. 357. 12. -  Datum non videtur, quod ab illo datur, qui non potest de iure donare. 322. 25. -  DEBITA antecestoris contracta in utilitatem, & meliorationem maioratus, vel Commendae, quando successor solvere debeat. 427. 74. -  Debitor generis, respectu certae speciei, peremta spe cie liberatur. 175. 40. -  Debitor in concursu creditorum, quibus omnibus solvendo non sit, debet servare antiquitatem & prae latione sub peccato, & onere restitutionis. 333. 4. -  Debitori idoloso, si aliquid dederim, ut aliquid solvat, possum id repetere. 505. 109. -  Debitores fisci in Indijs in electione officiorum Reipvotum activum, & passivum habere nequeunt, -  & sched. de hoc agentes, & quid de iure communi? 944. 16. -  Debitu universitati, non est debitum singulis. 615. 34. -  DECEM corbes srumenti, si alicui legentur, aut donentur ex aliquo sundo, integra quantitas praestan da est, etiamsi fundus eam non ferat. 367. 28. -  DECEPTVS dici non potest, qui ius publicum sequitur. 152. 33. -  Deccptus in divisione paternorum bonorum, potest agere contra eum, qui plus debito accepit. 384. 27. -  DECESSOR non potest officio cedere successori, antequam is solemniter receptus sit, & culpatur urbanitas eorum, qui contrarium faciunt. 1037. 26. -  DECIMA an debeatur de herba Alfalfa, & lis saper hoc de facto orta, & eius deciso. 861. 3. -  Decima Ecclesiastica debetur Regi in Indijs ex motallis, licet eam non exigat. 1061. 25. -  Decima, an & quando debeatur ex metallis, & similibus, & an sit censenda realis, vel personalis? 862. 10. -  Decima praedialis absque aliqua deductione expensarum solvitur, & an personalis? 365. 16. -  Decima prius solvenda est, quam tributum. 192. 11. -  Decima debetur ex foeno, & qualiter solvatur? & ex pratis, & pascuis. 862. 6. -  Deciman solvit animal quoddam in Lybia, ex ijs, que venatur, unde, qui eas detrectant, deteriores sunt -  Lybicis feris. 192. 14. -  Decimae Papalis exactio, de rigore, absque deductione expensarum fieri potuit, licet de aequitate contrarium Pontifex statuerit. 365. 14. -  Decimae personales non sunt de iure divino, ubi ex pradialibus, Ecclesiasticis satis consulitur. 203. 41. -  Decimae laudabiliter remittuntur, ubi sine scandalo requiri non possunt, ex D. Thoma. 195. 41. -  Decimae concessae sunt a Regibus Ecclesijs, & Episcopis Indiarum, ut eis illis commode se alere possent, & perpenditur Bulla Erectionis. 756. 38. -  Decimae personales in tota fere Hispania, ex consuetudine legitime praescripta, non exiguntur. 203. 40. -  Decime Regibus concessae, etsi temporales efficiantur, ab eisdem tamen Ecclesijs donatae, pristinam spiritualem naturam accipiunt. 758. 63. -  Decimae an debeantur de salarijs samulorum, iudicum, & advocatorum? remissive. 204. 42. -  Decimae non solum possunt, verum etiam remitti debent nationibus, quae se velle converti dicunt sine onere decimarum, ex Caietano. 192. 42. -  Decimae secundum veriorem opinionem Theologorum dimanant a iure divino quoad obligaitonem alendi ministros Ecclesiae, sed quoad quotam sunt de iure positivo. 195. 44. -  Decimae laudabiliter non exiguntur, quando adest consuetudo, legitime praescripta, eas non solvedi. 195. 43. -  Decimae nullibi praestantur de bonis immobilibus, & quare? 865. 34. -  Decimae, quod Praelatis Indiarum assignari dicantur in congruam sustentationem, non efficit, ut illae ususfructus, vel alimentorum naturam sortiantur, & perpetuae esse desinant. 559. 67. -  Decimae personales deberi videntur, ut praediales, secundum aliqua iura, quae reseruntur. 203. 38. -  Decimae solum quatenus concernunt necessariam sustentationem Ecclesiarum, & Ecclesiasticorum, sunt de iure divino. 622. 17. -  Decimae Principibus laicis concessae, statim efficiuntur de Regalibus, & inter patrimonialia eorum bona connumerantur. 624. 30. -  Decimae laicis concessae, non debent praecise in eleemosynam distribui, & sunt liberae a subfidio, & quid ab excusato? 623. 21. -  Decimae in Indijs ab omnibus Hispanis etiam Equitibus Ordinum Militarium, solvi iubentur. 802. 16. -  Decimae, quas Reges nostri cesserunt Ecclesijs Indiarum, succedunt in locum congruae sustentationis, qua illas dotare tenebantur. 758. 57. -  Decimae, a Regibus nostris concellae suerunt Ecclesijs Indiarum, in executionem promissionis sactae Pontifici, qui eas ipsis donavit. 758. 55. -  Decimae, privilegio, vel consuetudine ex causa in totum remitti, vel multum moderari possunt, data aliunde sufficienti sustentatione Ecclesisticorum. 196. 47. -  Decimae laicis concessae, nullumius spirituale eis tribuunt, sed tantûm fructuum perceptionem. 623. 29. -  Decimae si longo tempore non petantur, remissae videntur. 205. 50. -  Decimae ubi laicis conceduntur, semper habent imbibitam obligationem praestandi congruam suste, tationem Ecclesijs, & Rectoribus earum, ad quos tales decimae pertinerent. 622. 19. -  Decimae Regibus concessae, ab eisdem Ecclesijs, donate ad secularem naturam redire videntur, ubi vacant Ecclesiae, quibus donatae fuerant. 756. 36. -  Decimae semel Regales effectae, & (ut ita loquar) teporalizatae, au si postea a Rege donentur Ecclesijs, adhuc iudicentur, tanquam temporales, & de Regalibus? 629. 51. Vel pristinam Ecclesiastici iuris naturam recipiant. 625. 38. & 629. 51. & seqq. -  Decimae debentur Deo, ut tributa Regibus, in signu dominij universalis. 191. 4. -  Decimae personales tolli, vel praescribi possunt, ubi praediales sufficiunt. 203. 39. -  Decimae, & Primitiae Indiarum, qualiter ab Alexandro VI. R.P. Regibus Catholicis concessae fuerint? 620. 6. -  Decimae Papalis ad solutionem, qualiter ineatur valor beneficiorum, illustrata extravag unica, ae decimis. 365. 11. & 15. -  Decimae solvi debent de la cal, texa. y. ladrillo. 863. 15. -  Decimas an solvere integre debeant Caciques Indorum, & alij, qui inter eos tributa non solvunt. 204. 44. & 48. -  Decimas tuta conscientia non solvit ille, quie is opus habet ad sustentationem, nec tenetur restituere, si postea essiciatur solvendo. 196. 54. -  Decimas, & tributa Indorum cum summa moderatione taxari debere, sentit Ioseph Acosta, cuius verba referuntur. 196. 65. -  Decimas consnetas tantum, & consueto modo, Indi ex novis Indiarum legibus, praestare iubentur, uisi voluntarie alias solvere velint. 197. 56. -  Decimas laicis, & maxime Principibus, Rom. Pontisex ex iustis causis in feudum, & alijs modis concedere potest. 621. 9. -  Decimas, non solum positivo, verum naturali etiam, & divino iure deberi, est communis opinio omniu fere Canonistarum. 194. 6. -  Decimas personales Indi nullo modo solvere debent, imo nec Hispani, & de schedulis Regijs, quae huc disponunt. 203. 37. -  Decimas, qui non dat Deo, impio militi dabit. 193. 20. -  Decimas in totum ab Indis praestari debere, cum teibuta Regibus praestent, multiopinantur. 191. 3. -  Decimatia praedia per Religiosos quaebta, an debeat praecise colonis secularibus locari, & ab eis decimae solvi, & delege Gallie de hoc agente. 864. 27. -  Decimarum causae, an per laicos iudicari possint? & aliae quaestiones de decimis, remissive. 205. 51. -  Decimarum, & aliorum vectigalium exactio, magis regulanda est ex regulis consuetudinis, quam praescriptionis. 202. 24. -  Decimarum obligatio, omnes fideles generaliter coprehendit, atque adeo, & Indos 192. 7. -  Decimarum solutio neminem pauperiorem effecit, sed potius ditiorem, & beatiorem. 192. 56. -  Decimarum quotae taxatio in Summo Pontifice residet. 195. 45. -  Decimarum laicis Principibus a sede Apostolica co cellarum, exempla, remissive. 611. 11. -  Decimarum causae super exemitione Equitum Ordinum Militarium Nuntio Apostolico remissae sunt. 863. 19. -  Decimarum solvendarum obligatio, non comprehen dit speciale privilegium, aut exemtionem habentes. 196. 50. -  Decimarum ab Indis exactio, commissa suit Proregi Peruano Dom. D Franc. a Toleto, & quid ille res ponderit. 194. 30. -  Decimarum concessio facta Regibus in provincijs Indiarum habuit onus fundandi, & dotandi Ecclesias, & Ecclsiasticos, & sic iustior, & tutior fuit. 622. 16. -  Decimaru ab Indis praestandarum consuetam forma Auctor mutari non debere sentit, & quare. 147. 62. -  Decimarum nomine si quid ab Indij exigitur in Archiepiscopatu Limensi, & alijs, id omne de eorum taxis, & tributis detrahendum est. 202. 18. -  Decimarum quota bene potest moderari, aut mutari ex iustis causis. 196. 53. -  Decimarum gaudium, etsi Ecclesijs Indiarum donatum sit, Reges tamen earum bene administrandarum curam non dimiserunt. 655. 16. -  Decimarum exactio, ut ab Indis suaviter fiat, Praelati admonentur. 205. 56. -  Decimalia predia exemtis, in fraudem decimarum anriquarum, concedentes, excommunicantur. 563. 24. -  Decimarum in exactione novitates fieri, & induci no debent. 861. 7. Et si aliquae intententur, cognitio eiusmodi causarum pertinet in Hispania Supremo Senatui, & in Indijs, Regalibus Cancellarijs. 956. 26. -  Decimarum praestatio est in rusticis lex Agraria prima. 292. 10. -  Decimarum lites celeriter expediri debent, & quare? 867. 46. -  Decimarum de causis in Indijs semper, quae oportuit, iuxta regulas iuris Canonici statuit, & in causis emergentibus cognovit, & pronuntiavit Supremus Senatus earundem Indiarum, & referuntur plures schedulae, & exemplaria. 626. 43. -  Decimarum cause maxime ubi agitur de earum iure, & proprietate mere spirituales censentur, & a laicis iudicari non possunt. 624. 35. -  Decimarum laicis concessarum causae, tam in facti, quam in iuris quaestionibus, & tam inter seculares, quam inter Ecclesiasticos, apud quos iudices tra ctandae sunt? 624. 31. & seqq. -  Decimarum laicis concessarum de causis, quod Principes seculares, & eorum tribunalio cognoscant, totus mundus observat, & reseruntur consuetudines, & exempla omnium nationum, & innumeri Auctores, qui de illis testantur. 625. 41. -  Decimarum exemtio in Indijs Regio patronatui pre iudicat. 803. 20. -  Decimarum solutionem detrectare non videtur, qui quovis alio modo praestat necessaria Ministris Ecclesiae. 197. 63. -  Decimarum omnimodam exemtionem bene potest Pontifex Religionis concedere. 863. 21. -  DECISIO elegans Rotae refertur, quae agit de modo practicandi exemtionem cap. nuper, de decimis 864. 26. Et alia pro manutentione Ecclesiarum in decimis, lite contra Religiosos pendente. 867. 48. -  DECLARANS nihil novi iudcuit, led quod erat detegit. 379. 62. -  Declaratio Cardinalium ad ducitur pro lucrandis distributionibus ab studentibus, quando in illis tota massa contistit. 782. 27. Et alia de iteranda Parochorum examinatione. 828. 36. -  Declaratione sacre Congregationis Cardinalium, quam auctoritatem habeant? 768. 44. -  Declarationes Cardinalium non publicatae, vel receptae, non possunt vincere consuetudinem, vel Co ciliarem dispositionem. 768. 45. -  Declarationes alique Cardinalium videntur requirere causas in revocatione Vicarij electia Capituio sede vacante, & quae susficientes videri possint. 770. 58. -  DECRETA omnia iudices, etiam in provincijs, La tina lingua interponere debebant, & quando, & quare permissum fuerit Graeca etiam uti. 231. 49. -  Decreta plura Indici Senatus referuntur, quae iubent, Indis antiquas suas bonas consuetudines censervari. 219. 26. -  Decreti irritantis clausula, quam vim habeat in expectativis. 346. 9. -  DECVRIONVM in causis criminalibus quo modo se de iure Romano habere Praesides provinciarum deberent? 977. 75. -  Decurionum, & aliorum officialium civitatum ministeria referuntur, & qui de eis agant. 946. 26. -  Decurio, qui tanquam talis cognoscit de appellatione ad Capitulum civitatis delata, debet cessare in causa, si Decurio esse desierit. 715. 57. -  Decuriones non possunt eligi a proprijs capitulis in iudices sive Alcaldes Ordinarios. 943. 11. -  DEDITITII liberti, qui olim dicerentur, & quod Indi metallarij sint prioris conditionis. 119. 63. -  DE FACTO, quae fiunt, de facto rescindi, vel restitui debent. 580. 77. -  DEFECTVS, qui impediunt confimationen Commendarum, pecunia suppleri solent, & an id iuste fieri queat? 551. 63. -  DEFENDERE quem promissimus, gravare turpissimum est. 516. 71. -  Desendere, & dirigere alium, qui debet, si ei peccaru suadeat, vel cum eo delinquat, gravius peccat, & punitur, & quare? 514. 47. -  Defendere alium, qui promisit per se, & suos, non per extraneos id facere debet. 528. 29. -  Desensio propiae personae, & etiam rerum, & bonorum, cuilibet permittitur, etiam contra clericos, & Religiosos. 934. 38. -  Defensionem alterius ex officio nemo suscipere tenetur, & ideo si suscipiat, potest pretium pro ea pacisci, & recipere. 511. 18. -  DEFVNCTORVM in Indijs bona ne usur pentur, sumper magna cura a nostris Regibus Curatum est, & schedulae de hoc agentes. 992. 3. -  Desunctorum bona colligi, & defendi eorumque ultis mum voluntatem impleri, cui vis de populo perere, & curare permittatur. 993. 12. -  DEGENTES in Indijs, tam in vira, quam in morte curare debent, ut opera rapia quae faciunt, & relinquunt. ibi expedantur, ubi pecunias acquisierunt, & nobis schedula de hoc agens, cuius zelus laudatur. 997. 46. -  DELEGATVS ad meram executionem, ex causaiusta potest assumere cognitionem. 594. 84. -  Delegatus etiam Principis non subdelegat, ubi eius persona, & industria electa est. 659. 44. -  Delegatus etiam Inferioris, subdelegare potest, si hoc ei delegans specialiter permiserit. 918. 52. -  Delegatus etiam a Principe non subdelegatea, quae sibi specialiter sunt commissa. 299. 35. -  Delegatus cum sacultate subdelegandi, si ea utatur, delegans substituisse videtur. 919. 59. -  Delegatus ad universitatem causarum aliquas earum subdelegare potest. 918. 51. -  Delegatus Summi Pontificis reputatur tanquam ordinarius. 714. 48. -  Delegatus ab alio, quam a Principe, regulariter non subdelegat. 918. 50. -  Delegatus a Principe subdelegare potest. 299. 36. DELINQVENS perdit privilegium sibi concessum, si illius causa culpam admittit, vel poenae veniam spe tat. 536. 105. -  Delinquens se poenae subdit, & quae ratione delicti pasturus est, prospicere debet. 533. 72. -  Delinquentes, & sacinorosos ad metalla damnari, coveniens, & visitatum est. 142. 34. -  Delinquetes etiam egestate laborate covenit. 533. 74. -  Delictum consistens in omittendo, non est ita grave, quam in committendo. 516. 66. -  Delictum mariti in Commenda dotali, uxori non nocet, & quare, remissive. 558. 27. -  Delicta adhuc mollia, & in ipsis cunabulis, si fieri potest, reprimenda sunt, ex Cassiod. 932. 25. -  Delicta occulta saepe humanis iudicijs puniri non pos sunt. 121. 81. -  Delictorum conscientia in his, qui ad metallum damnantur, & alijs delinquentibus, poenae ligore quodam modo temperat. 119. 65. -  Delictis via aperienda non est. 7. 42. -  DEMONSTRATIO salsa, auterronea dispositione non vitiat. 423. 41. -  Demonstratio una ubi satis clara est ad denotandum, sire concedendum id, quod conceditur, non officit, quod in alijs erretur. 380. 66. -  DEMOSTHENIS locus de cognedis civibus ad laborandum pro Repub. expeditur. 39. 121. -  DEPOSITARIVS, neque titulum, neque proprietatem, possessionem, aut fructum rei depositae habet. 281. 51. -  Depositarij, nec naturaliter, nec civiliter possident. 396. 46. -  DEROGATIONEs quantumvis generales, nun quam extenduntur ad Patronatus. 636. 19. -  Derogatio specifica non requiritur, ubi aperte con stat de voluntate Principis. 623. 25. -  DESCENDENTES ubi generaliter vocantur ad ca pellaniam, anniversarium, vel quid simile, admitti solent nepotes legitimi ex silijs illegitimis, aut etia spurijs, & quare? 436. 24. -  Deleendentia a Gentilibus, & infidelibus nullibi notata fuit. 251. 80. -  DESOLATI propriae desensionis auxilio, spectant ad Ecclesiam. 691. 66. -  DESTINATA, que sunt ad aliquam re, eiusde rei no mine, & iuribus gauder ex ipsa destinatione, 119. 9. -  DETERMINATIO una respiciens plura determinabilia, pariterd bet determinare. 921. 82. -  DETRVCTIO tertiae partis Commendarum Peruanarum, an extendatur ad eas, quae per ipsum Regem, & Supremum ipsius Senatum in Hispania providentur? 544. 25. -  DEVS resarciet thesauros, qui levatis Indis, minui videntur. 139. 1. -  Deus etiam ob importunas, seu continuas petitiones flecti dicitur, & Canancae taedio, ex D. Hier. 348. 29. -  Deus solus ubique est, & omnia videt, & operatur, ex D. Bonaventura. 1075. 134. -  Deus pauperum, & miserabilium curam gerit. 245. 17. -  Deus Indos a regula conversionis Apostolicae non excepit, & varijs modis potest eos ad Evangelium vocare. 131. 32. -  Dei bonitati, & aucto itati repugnat dicere, quod fides in Indijs, nisi auri, & argenti illecebris, coalescere non possit. 131. 29. -  DIABOLI insidijs, & humanae sragilitati nihil satis tutum. 817. 77. -  DICTIO sibi, denotar dominium, & possessionem. 726. 52. -  Dictio quandiu, donec, vel quonsque, quid importent? 485. 37. -  DIES, & poena ubi adijcitur ad restituendam aliqua rem, ex lapsu eius debentui fructus absque alia interpellatione. 588. 27. -  DIFFICILIA sunt mulca, quia non audemus. 144. 56. -  Disficile quodvalde est, impossibile reputatur. 136. 87. -  Difsicultas examinis oppositorum ad Commendas, qualiter superari possit. 336. 34. -  DIFFINITIO bona, quas legis habere debear? 276. -  DIGNITATEM suam qui alij non servat, patienrer serre debet si piopria sibi ab altero denegetur, & loca Valer. Cicer. & Quintil ad hoc. 1017. 46. -  Digionre omittens, non tenetur ad restitutione, secun dum opinionem aliquorum, qui recensentur. 800. 69. -  Dignus, imo & optimus est iudicandus, qui a Principe ad Magistratum, vel visitationem eligitur, ex Cassiod & Iustim 1005. 47. -  Dignitates in Ecclesijs Indiatum nunquam aggregari solent Canonicatibus. 779. 7. -  Dignitates Ecclesiarum Cathedralium, regulariter non sunt de corpore Capituli secus in Ecclesijs Indiarum. 779. 6. -  DILATIO culpabilis solvedo debito, & in remurandis benemeritis peccatum inducit. 340. 28. -  Dilationes moratorias possunt Proreges debitoribus concedere ex iustis causis. 1030. 73. -  DILIGENTIA accurata in parvis, maiorum conservatio est, ex Libanio. 1018. 62. -  Diligentia possibilis omittenda non est, sub eo colore, quod ea quae omnino ad aliquem actum necessaria sit, consequi non possit, & locus Horatij. 337. 41. -  DIOCLETIANVS cur dixerit esse disficuillimum bene imperare. 1045. 28. -  DIODORVS Siculus concludit, raro divitius vivere eos, qui metallis inserviunt. 116. 37. -  DISPENDIVM quis habere non debet, ubi compe, dium sperat 431. 103. -  DISPENSATIO, ut valent, requiritur notitia desectus, super quo dispensatur, & causa, & intentio in eo dispensandi. 857. 41. -  Dispensario cum clausula conscientiae oneratiua Episcopis concessa, an possit ab eisdem Vicarijs generalibus delegari. 859. 58. -  Dispensationes, ut factae dicantur virtute Brevium Apostolicorum, quae libet verosimilitudo susficit. 859. 57. Et factae a Praelatis virtute concessionis Ponitficiae, perinde iudicantur ac si ab ipso Pontifice factae fuissent. 856. 33. -  Disensatines matrimoniales non solent committi Capitulissede vacante, sed solum Episcopis, & eorum Vicarijs, & quid de Vicarijs electis ab eod. Capitulo? 764. 7. -  Dispensari facilius debet cum illegitimis in provincijs Indiarum, propter sedis Apostolicae distatiam 856. 52. -  Dispensatue beneficia, si illegitimus sit, non potest illa obtinere, nisi prius ad ordines recipiendos dispensatus reperiatur. 855. 28. -  Dispensator fidelis, quis dicatur a Christo Domino apud Lucam, & Mathaeum? 340. 77. -  Dispensatus ad Canonicatum, non est dispensatus, sed potius prohibitus ad dignitatem, & dispensatio odiosa non extenditur de casu ad casum. 854. 19. -  DISPONENS quilibet in dubio praesumitur se velle conformare cum dispositionibus iuris communis. 470. 77. -  Dispositio omnis facta ad fraud andum legitimum hae redem in feudis, aut Commendis, annullanda est. 424. 48. -  Dispositio nondum perfecta vitiatur, si deveniat ad casum, a quo incipere non potuit. 592. 59. -  Dispositio nulla testamentaria valet in praeiudicium vocatorum ad feudum, vel Commendam, nisi ipsi consentiant. 424. 45. -  Dispositio generalis, quae solum in unocasu verificari, solet, idem operatur, ac si ille expressus fuisser. 633. 27. Et talis dispositio dicitur specialis, & e contra. 326. 63. -  Dispositio ad aliquas personas restricta, facile ad alias extendi non debet. 476. 30. -  Dispositio quaelibet potentior est in causa, quam incausato. 855. 31. -  Dispositio Auth. cui relictum, C. de indict. viduittollend. etiam hodie de iure Canonico practicatur. 478. 49. -  Dispositio ex pluribus rationibus introducta, non cessat, licet una earum cesset. 544. 32. -  Dispositionem suorum bonorum latiorem in vita, quam in morte saepe iura permittunt. 722. 19. -  Dispositionisgeneralis ea est vis, ut debeat generaliter intelligi, etiam in casu, in quo minor ratio urgere videtur, etiamsi materia sit odiosa. 544. 33. -  DISTANTIA locorum inducit iustam praesumtionem ignorantiae. 349. 43. Et multos effectus operatur, maxime ubi est periculum in mora. 298. 15. 663. 7. 712. 33. 955. 22. -  DISTRIBVTIONES quoridianae praebendarum, so lum dantur praesentibus, & interessentibus. 782. 20. -  Distributiones quotidianae habentur loco fructuum, ubi tota grossa in illis consistit, & debentur studentibus, quia tunc proprie non sunt diftributiones. 781. 23. -  Distributiones grosse, exceptis incertis proventibus, lucrari ab studentibus, declaravit Sacra Congregatio Cardinal. cuius verba referuntur. 782. 29. -  Distributiones quas dandas putet Auctor Cathedraticis praebenda rijs in Ecclesijs Indiarum? 783. 35. -  Distributionum, in quibus tota grossa consistit, saltim tertiam partem detrahendam esse studentibus, assirmant plures, qui reprobantur. 781. 28. -  Distributiones quotidianae an sortiantur naturam bonorum, quasi patrimonialium. 728. 76. -  DIVERSA non videntur, aut dissentientia, quae in ratione conveniunt. 676. 35. -  DIVIDENS feudum contra eius naturam, punitur. 384. 24. -  DIVINARE nemo tenetur. 516. 111. -  DIVINI Consilij arcana in conversione Novi Orbis merito miratur Ioseph. Acosta. 102. 17. -  DIVISIO, vel erectio Episcopatuum semper fieri debet, ad postulationem Principis secularis. 664. 13. -  Divisio Commendae semel facta, quando, & quomodo constito de errore revocari possit, & iterum fieri. 384. 25. -  Divisio Commendae pluribus datae, ubisacienda est, debent omnes citari. 384. 20. -  Divisio terminorum non est alienatio, sed necessaria designatio, & rei possidendae cognitio. 405. 60. -  Divisio partium Commendae, facta inter socios, quibus pro indiviso data fuit, non impedit ius accrescendi. 388. 57. -  Divisio Episcopatuum, ubi necessaria videtur, quali ter Summus Pontisex soleat, & ab eo Regi bus nostris executio remitti? 664. 15. -  Divisio decimarum, quomodo hodie fiat inter Praelatos, Praebendarios, & alios Ministros Ecclesiarum Indiarum. 655. 15. -  Divisio est quaedam ratio composita inter dividen tes, & fic, sicut illa est reducibilis ad rectam compositionem. 384. 26. -  DIVITES leonibus similes, multoties ad inopiam infamem rediguntur, ex Iansenio. 120. 8. -  Divites, qui fieri volunt ex sudore Indorum, audiendinon sunt. 142. 33. -  Divitaiae immensae, quae ex Indijs Occidentalibus as portatae sunt, ex relatione variorum Auctorum, & quae per in curiam nostram ad extraneos esfluxerint? 1060. 13. -  Divitiae magnae Principum in eorum parfimonia confistunt. 133. 56. -  Divitiae male quae sitae nunquam proficuae, neque tu tae sunt, ex D. Gregor. & alijs. 56. 101. -  Divitiae verae Principis, quae sint ex sententia Apollonij. 164. 68. -  Divitiae Novi Orbis, si deficiant, fidei, & Religionis propagatio in eo sacta, & facienda periclitabitur 102. 15. -  Divitiarum cupiditas incentivm prebet, ad fidem diligentius inter Indos seminandam. 102. 16. -  Divitiarum peregrinarum fiuxu, & luxu plures Respublicae pessum ierunt. 145. 66. -  Divitias abiconditas retinere malum est. 104. 35. -  DIVORTIORVM causae inter Indos breviter, & sine processu expediendae sunt. 247. 43. -  DIVTVRNITAS temporis peccatum non minuit, sed auget. 136. 81. -  DOCENTES in publica universitate, etiam in eade urbe in qua sita est Cathedralis, qualiter gaudent fructibus, & distributionibus suarum praebendarum, quamvis non resideant? & declarationes Cardinaliu contrariae in hoc articulo, & qualiter conciliari possint 783. 32. -  DOCTORIS sententia dubia debet intelligi iuxta iura, quae allegat. 726. 55. -  DOCTRINA, & conversio Indorum, cur primis re poribus Commendatarijs saecularibus commendata fueri? 512. 29. -  Doctrinae Indorum, et si Regularibus relictae fint, sem per tamen sub ea caurione, ut nullum ius ad earum proprietatem acquirerent, & de schedulis, quae hoc oftendunt. 811. 28. -  Doctrinae Indorum cum a Regularibus ex Regia gratia, & precario possideantur, bene potest in illis formam sibi bene visam inducere. 823. 8. -  Doctrinae Indorum non sunt hodie necestariae regularibus ad suorum Conventuum sustentationem, & quare? 813. 45. -  Doctrinae Indorum, an relinqui, vel adimi Regularibus debeant? varijs rationibus pro utraque parte disputarisolet, & saepe summum Senatum, & alios graves viros ancipites tenuit, & schedulae de hoc agentes, & lites & contentiones super eo exortae. 811. 27. & seqq. -  Doctrinae Indorum, etiam Regularibus concessae, debent hodie conferri, & exerceri iuxta sormam Tridentin. -  Doctrinae Indiarum iam non dantur in Commendam, sed in titulum. 857. 42. -  Doctrinae Regularium qualiter post Concil Trid. pre, sentari solitae sint in provincijs Peruanis. 810. 24. -  Doctrinae Indorum a Regularibus ob proprias, quas in eis habent temporales commoditates appeti videntur, magis quam ob spiritualem salutem Indorum. 814. 48. -  Doctrinae Indorum qualiter, & quare Religiosis precario commendari coeperint? plures schedulae exprimunt, quae referuntur. 807. 11. -  Doctrinas Indorum ex vi Brevis Pij V. etiam post Concilium a Regularibus, sicut antea, esse administrandas Remesalius existimat, & de schedulis ide insinuantibus. 810. 22. -  Doctrinas Indorum, tam conferentes, quam accipie tes sine sufficienti peritia Indici sermonis, peccant mortaliter, & quod super hac obligatione, quia iuris divini est, dispensari non potest. 802. 82. -  Doctrinas Indorum semel Regularibus afsignatas, non posse eis per Episcopos adimi post Breve Pij V. tenent aliqui Auctores, qui reseruntur. 809. 21. -  Doctrinarum stipendia qualiter Regulares dividere, aut expendere soleant. 814. 46. -  Doctrinarum Regularium forma magna cura, & studio ventilata fuit. 825. 15. -  Doctrinarij, qui ab Indis invitis oblationes extorquent, graviter puniri iubentur. 869. 3. -  Doctrinarij non possunt ea, quae ab Indis proprijs Ecclesijs donantur in alios usus, etiam pios convertere. 820. 88. -  Doctrinarij Regulares non eximuntur a Monachatu, nec subiectione suorum regularium Praelatorum. 815. 62. -  Doctrinario Seniori alterum socium iunior orem dari iubet, quaedem sched. Regia, quae refertur. 817. 75. -  Doctrinarios non debere oblationes extorquere ab Indis, plures Regiae schedulae movent. 803. 92. -  Doctrinarios Regulares Novae Hispaniae, cur Poreges compellere ad examen Episcorum subeundum, & Regium patronatum servandum ausi non fuerint, usque ad ultime schedulae promulgationem? 825. 24. -  DOLORE magno amittuntur, quae cum magno amore habentur. 604. 57. -  DOMESTICORVM facta imo & dicta a Proregibus, Gubernatoribus, & alijs Ministris praestanda sunt. 1015. 28. -  DOMICILIVM, quo velinttransferre vassalli liberi regulariter possunt. 212. 43. -  Domicilium, & naturalitas quando & quomodó acquiratur? remissive. 313. 58. -  Domicilium, & incolatus passivam inhabitantes in alicuius Principis terminis, tribuit iurisdictione. 497. 34. -  DOMINANTVR nulli crudelius quamij, quos ad serviendum naturae creavit. 256. 14. -  Dominus, qui duos de eodem feudo investit, qua poena teneatur. 360. 33. -  Dominus vineae, vel domus, bene potest dicere operarijs, velinquilinis, finita locatione, tolle quod tuum est, & vade. 812. 32. -  Dominus verus rei, que restitui debet, diligenter quaerendus est, prius quam alio modo restitutio fiat. 520. 116. -  Dominus directus feudi, vel commendae, an ratione civilis possessionis, quam retinet, interdicto uti possit? 396. 43. -  Dominus feudi non solum illud revocare non potest, verûm nec modificare, aut novis conditionibus gravare: 561. 56. & seq. -  Dominus, si velit terram suam duobus per partes vedere, admittitur contradictio subitorum. 382. 4. -  Domini vassallorum, an & quando ob hoc ipsum nobiles iudicari debeant? 505. 115. -  Domini servitium non potest facto vassalli mutari, nec praeiudicari. 401. 29. -  Domini vassallorum hoc tanturm titulo a tributis no excusantur, nisi alias se nobiles esse probaverint. 177. 58. -  Domini, qui servos, vel parentes, qui filios crudeliter vexant, eos manumittere, aut emancipare coguntur. 19. 75. -  Domini an vassallos mediocriter verberare possint, & de aliquorum tyrannide. 515. 81. -  Domini, qui novis, vel dur is impositionibus vassallos gravant, in Bulla Coenae excommunicantur. 5. 22. -  Domini, qui suis vassallis servitium imponunt, & salarium iustum non solvunt, furtum committunt, & ad restitutionem tenentur. 6. 28. -  Dominis non est valde reprehendendum, si servis ad sua commoda utantur, etiam in operious duris, & laboriosis. 141. 18. -  Dominis duobus non potest quis ita commode servire, quam uni. 382. 3. -  Daminorum in servoslenitas, exemplo Dei maxime commendatur. 141. 17. -  Dominium, & possessio rerum Ecclesiae est penes Christum, non penes Praelatum. 739. 11. -  Dominium directum in Commendis Indorum apud concedentem manet, & utilitas in Commendatarium transit, ut & in feudo, emphyteusi, & superficie. 276. 6. -  Dominium probatur ex verbis enuntiativis antiquorum instrumentorum. 351. 50. -  Dominium, vel ius utile, qui habent, illud certis casibus amittere solent, ut ad proprietatem redeat. 277. 10. -  Dominium uni concessum, alteri concedi non posse, quando, & qualiter verum sit. 403. 51. -  Dominium rerum maioratus in pendenti, aut sine subiecto esse non potest. 270. 35. -  Dominij appellatio bene potest, & saepe solet, ad utile tantum restringi. 278. 21. -  Dominij appellatio simplex, sufficit, ut in utili tantum dominio accepi possit. 278. 23. -  Dominij translatio, ubi prohibetur, in reprohibita alienari causa dotis alienatur. 402. 44. -  Dominij directi, & utilis distinctio, & separatio, quibus probetur, & a quibus tractetur. 276. 7. -  Dominia rerum in suspenso, vel incerto esse non debent. 394. 28. -  DOMINICVS Arumaeus notatur, progravi nota, qua Hispanos inurit ob thesauros, quos quaerunt in sepulchris Indorum. 1064. 44. -  DOMITIANVS cur non perseveraverit in edicto de succidendis vineis? & de acuto libello contra eum huius rei causa vulgato. 65. 51. Et an hoc edictum post eius mortem duraverit. 66. 52. -  DONANS omnia bona sua, de quibus testari non poterat, in fraudem legis, vel statuti donasse censetur. 731. 106. -  Donans, reservato usufructu, non tenetur cautionem praestare, quam alij usufructuarij praestant, & quare. 744. 67. -  Donari videtur, quod nullo iure cogente conceditur. 757. 45. -  Donari quod potest, pro pretio etiam regulariter dari potest. 551. 90. -  Donatarius quilibet Regis agens pro conservatione rei sibi ab eo donatae, eorum Regalibus iudicibus, etiam contra Monasterium, litigare potest. 629. 56. -  Donata socio, vel uxori non debent societati, vel marito restitui, & si aliqualis eorum contemplatio habita sit. 353. 75. -  Donatio permissa ob merita, intelligitur de praeteritis. 342. 44. -  Donatio licet soleat directum dominium transferre in donatarium, bene tamen consistit in solo utili, si de eo solo donando agitur. 280. 47. -  Donatio perfecta, nec per alienationem rei donatae, nec per alium actum contrarium revocari potest. 744. 65. -  Donatio est liberalis, & gratuita datio, & an remuneratoria sit vera donatio? remissive. 280. 43. -  Donatio causa mortis nihil fere a testamento distat. 721. -  Donatio inter vivos non amittit suam naturam, & statum, quamvis ab aegrotante fiat, quin potius valida est, & laudabilis, ex opinione Molinae Theologi, Sarmienti, & aliorum. 733. 125. -  Donatio omnium bonorum habet secum fraudis praesumtionem. 731. 105. -  Donatio omnium, vel maioris partis bonorum, facta ab Episcopo aegrotante, in odium, vel fraudem Ecclesiae facta praesumitur. 731. 104. -  Donatio, ut inter virum, & uxorem, ita inter sponsos de praesenti prohibita est. 467. 68. -  Donatio quoties incipit a re ipsa, quae donatur, perpetuam causam habet, etiamsi postea adijciatur, quod sit gratia alimentorum, vel ususfructus, secus si incipiat ab eorum concessione. 759. 69. -  Donatio remuneratoria dicitur quaedam alienatio, titulo magis oneroso, quam lucrativo facta, & qualiter aestimetur arbitrio iudicis. 744. 58. -  Donatio remuneratoria est similis dationi in solutum, pro qua competit evictio. 370. 60. -  Donatio, quae fit propter benemerita, est remuneratoria, quamvis illa non inducant obligationem civilem, adversus Pinelum, & decisio Rotae de hoc, & qualiter aequiparetur dationi in solutum, & pro ea competat evictio. 370. 63. & seqq. -  Donatio ob servitiafutura, dicitur etiam remuneratoria. 342. 99. -  Donatio quantumvis irrevocabilis rescinditur ob supervenientiam liberorum. 403. 50. -  Donationis remuneratoriae causa, an donans, & maxime Princeps de evictione teneatur? 369. 55. -  Donationis remuneratoriae causa, ut evictio competere possit quid requirat Pinelus? qui reprobatur. 369. 61. -  Donationis aegrotantis Episcopi valor, vel fraus ex varijs circunstantijs pendet, quae arbitrio iudicis relinquuntur. 734. 133. -  Donationis ab insinuationem attenditur, quod valet deductis expensis. 364. 49. -  Donationem perfectam, & pleno iure quaesitam, etia Princeps ex post facto regulariter modificare non potest. 379. 57. -  Donationes factae amicis, vel famulis pro remuneratione servitiorum, ensentur fieri in pios usus, etia si de rigore iuris non obligent. 729. 83. -  Donationes remuneratoriae, contractus, & privilegia Regum, non possunt fine gravi culpa, aut causa revocari, altervari, vel modificari ex veriori, & comuniori opinione. 564. 58. -  Donationes omnium bonorum ab Episcopis factas, tanquam fraudulentas, & praeiudiciales Camerae Apostolicae, damnavit Clemens VIII. 73. 107. -  Donationes Imperiales ius accrescendi admittunt 387. 49. -  Donationes Principis, & maxime remuneratoriae transeunt in contractum. 357. 20. -  Donationes, & remunerationes factae ob terras noviter partas, ampliores esse debent. 600. 19. -  Donationes, & gratiae Principum gaudent privilegio bonorum castrensium, vel quasi, & ideo patri earu ususfructus, non quaeritur. 410. 5. -  Donationes nullae a Principe factae immensae videri possunt. 600. 27. -  Donationes factae a Praelatis, in gravi periculo vitae positis, sraudulentae a multis censentur, quamvis actualis traditio interveniat. 730. 94. -  Donationes Episcoporum aegrotantium, qui admittunt, nihil curant de superviventia, sed solum de veritate, & irrevocabilitate earum. 734. 130. -  Donationes excessivae, quas Praelati, dum vivunt saciunt, reservato sibi usufructu, aut aegroti, etiam sine ulla reservatione, an & quatenus valeant? 729. 85. -  Donationes factas ab Episcopo, etiam moribundo, validas esse, si alias fraus illarum non probetur, tenent multi, qui referuntur. 733. 119. -  Donationes Regiae non admittunt repraesentatione, quia in illis succeditur ex dominica providentis, 421. 22. -  Donationes modales, sive negotiales an sint contractus, vel donationis species? 493. 3. -  Donationes factae ab Episcopis in usus profanos Dei iudieio reservantur. 723. 27. -  Donationes nullae in remunerationem ser vitiorum factae, immensae videri debent. 272. 65. -  Donationes quas Principes faciunt in bello, aut tepore belli, facilius revocantur, & exempla de factis a Rege Ioann. Lusit. I. & Henrico Castellae II. 558. 32. -  Donationes, & gratiae Principum plenius debent interpretari, quam privatorum. 368. 40. -  Donationes factae a Praelatis morti proximis, etsi eas appellent inter vivos, inutiles sunt. 730. -  Donationes, adiectis aliquibus legibus, vel oneribus modificari solent, & idem in Commendis Indoru. 280. 45. -  Donationes immodice factae a Praelatis in egritudine constitutis, caute inspiciendae, & admittendae sunt. 730. 86. -  DOTIS a Rege concessae titulus, licet in persona uxoris constituatur, non tamen marito eius ususfructus denegari videtur. 412. 27. -  Dotis nomine, quae mulieri a Rege conceduntur, licet quo ad eam contineant causam lucrativam, quoad virum, qui eam ducit sub hac contemplatione, continent causam onerosam. 411. 18. -  Dotis legatum in rebus aestimatis factum, ad ipsas, no earum quantitatem referut. 758. 59. -  Dotis lucrum uxoribus, vel maritis dari solium, ad sponsos quoque pertinere, multi Auctores tradunt, qui late referuntur. 470. 79. -  Dotem etiam si lucretur maritus soluto matrimonio virtute statuti, videtur eam habere ex titulo oneroso. 484. 18. -  DVBITANS applicat animum suum ad plura, & nescit quid eligat, aut ubi pedem figat. 136. 86. -  DVCES, quibus nove conquisitiones committuntur, Commendas conferre possunt. 206. 3. -  DVO eandem rem in solidum habere non possunt. 355. 3. -  DVRIS mentibus simul omnia abscendere impossibile est. 219. 22. -  E. -  EBRIETAS est daemon voluntarius, & malitiae, ac perfidiae sive idololatriae mater, & alia de ea. 224. 71. & seqq. -  Ebrietas vitium Indis commune, & valde perniciosum tollendum est. 223. 69. -  Ebrietatis damna, & vitia, plures Auctores, exaggerant, qui referuntur. 224. 77. -  ECCLESIA non tam succedere, quam retinere, sive continuare dominium dicitur in bonis Praelati. 739. 9. -  Ecclesia tenetur alere suum Patronum pauperem ex multorum sententia. 519. 105. -  Ecclesia ad suum regimen indiget viris litteratis. 781. 22. -  Ecclesia Dei quoscunque homines vere Christianon ad sui cultum, & servitium admittit. 842. 1. -  Ecclesia semper ubi potuit, in fidelium conversorum ritus, & festivitates retinuit, causam tamen earum ad Christianum cultum traducens, & exempla. 219. 27. -  Ecclesia si nova est, etiam, & eius Episcopus, & ita unusquisque cum iuribus suis intrare videtur. 788. 75. -  Ecclesia fundat intentionem in successione omnium bonorum Praelati decedentis, & debet in illis manuteneri. 721. 5. & 739. 12. -  Ecclesia Cathedralis in bonis Episcopi Regularis in locum Monasterijs subrogatur. 724. 39. -  Ecclesia Cathedralis noviter ab alia divisa, necdum eius erectione formata, & consirmata, quibus legibus, vel consuetudinibus gubernari debeat? 669. 64. -  Ecclesia succedit etiam in bonis patrimonialibus Episcopi decedentis, si is testamentarium, vel legitimum successorem non habeat, ex cluso fisco. 739. 13. -  Ecclesia, & Ecclesiastici in decimis ab omnibus exigendis, habent fundatam suam intentionem. 193. 21. -  Ecclesia, & Ecclesiastici ad feuda nullum servitium militare habentia, admitti possunt. 310. 23. -  Ecclesia potest disponere de spolis Episcopi decedetis, data mora in adventu successoria. 738. 7. -  Ecclesia Indiarum adhuc potest dici nove conversa. 792. 5. -  Ecclesia subrogatur in locum Monasterij, quoad successionem Regularis facti Episcopi. 739. 16. -  Ecclesia Cathedralis non est erigenda, nisi ubi reditus sufficientes habet, & quare. 665. 35. -  Ecclesia utituromnibus fisci privilegijs. 732. 115. -  Ecclesie Cathedrales Indiarum qualiter dotatae fuerint a Regibus Hispaniae. 653. 3. -  Ecclesiae Indianae, in cuius quis gremio decedit, & no Camerae Apostolicae debet applicari spolium Episcopi ex Ecclesia Hispana ad Indicam translati, etiam pro bonis quae fitis intuitu primi Episcopatus 745. 70. -  Ecclesiae unitae, vel divisae, retinent easdem leges, vel consuetudines, quas antea habebant, interim dum aliae non inducuntur. 669. 65. -  Ecclesiae Cathedrales, Parrochiales, & Conventuales, de cuius licentia construi possint? 879. 18. -  Ecclesiae vacantis reditus administare, & custodire ad quem pertineat iure communi? 751. 1. -  Ecclesie iura non violantur in eo, quod magis Ecclesijs Cathedralibus, quam Religionibus Indiarum deseramus in perceptione, & manutentione decimarum. 867. 49. -  Ecclesiae Indiarum tam ex parte Capitularium, quam Episcoporum, eandem rationem, ac proportionem habent, atque aliae Hispaniae, & in omnibus praebendarij, graves, docti, & Deum timcnies, reperiuntur. 788. 80. -  Ecclesiae iuri non praeiudicatur ob id, quod Episcopus ei renuntiet. 747. 88. -  Ecclesie Pastore viduatae, sunt sub Regia protectione 752. 10. -  Ecclesiae Indiarum, cum sint erectae adinstan Hispalensis, velaliarum Hispaniae, illis in omnibus aequiparandae, & exequandae videntur. 788. 73. -  Ecclesiae viduatae cura non pertinet ad Episcopum ad aliam translatum, sed ad Romanum Pontifice, vel Capitulum sede vacante. 771. 75. -  Ecclesiae Cathedrales aliquando convenit, vterigantur in locis non multum numerosis, nec divitibus propter utilitatem animarum. 666. 55. -  Ecclesiae aliquae Indiarum ante Tridentinum erectae praetendunt se uti debere privilegio adiunctorum, & illos nominant singulis annis. 788. 76. -  Ecclesiae Indiarum fere omnes erectae sunt post publicationem Tridentini? 787. 67. -  Ecclesiae plures ubi sunt in eadem civitate, ille in illa praeferri debet, qui ex eiusdem gremio fuerit. 845. 20. -  Ecclesiae vacantes in tota Gallia, & in Indijs committuntur Episcopus electis, etiam ante confirmationem. 775. 112. -  Ecclesiae facultates, vt neque desint, neque redundent, magna provisine opus est, ex D. Chrysost. 913. 16. -  Ecclesiae alendae, & dotandae, ac reparandae obligatio perpetuam causam habet. 759. 73. -  Ecclesiae, Monasteria, & similes communitates perire non solent, nec talis casus expectari debet. 308. 9. -  Ecclesiae plures, & Collegia habent statuta puritatis sanguinis, & qui Auctores ea desendant. 843. 4. -  Ecclesiae unius adeptio inducit vacationem alterius, & quare? 771. 74. -  Ecclesiae, & Monasteria ususfructus, & emphyceosis incapacia esse videntur. 1073. 115. -  Ecclesiae saltim pro dimidia pertinere reditus sedis vacantis ostendunt plura iura, & Auctores, quire feruntur. 754. 20. -  Ecclesiae suffraganeae in his, in quibus non habueritn proprias leges, & consuetudines debent regi secundum Metropolitanam. 669. 66. -  Ecclesiarum, & Monasteriorum Indiarum novae sundationes olim Proregibus remittisolebant, ho sie -  Supremo senatui reservantur, & schedule de hoc agentes. 880. 26. -  Ecclesiarum Cathedralium Indiarum sede vacante, qualiter administrent, & custodiant fructus officiales Regij, & schedulae de hoc agentes. 752. 12. -  Ecclesiarum vacantium brevi provisioni consuluit ius Canonicum. 775. 108. -  Ecclesiarum edificatio, & reparatio de iure communi, quibus incumbat? 877. 9. -  Ecclesiarum de edificatione, quae dicuntur, de reparatione etiam intelligi debent. 878. 13. -  Ecclesiarum Cathedralium erectio ad Romanum Pontificem pertinet. 652. 1. -  Ecclesiarum Metropolitanarum, & suffragan earum, quae in hunc usque diem in Novo Orbe erectae sunt peculiaris nomenclatura proponitur. 654. 6. -  Ecclesiarum longa vacatio, vt cessaret, quid provisum fuerit in Concil. Toletano. 775. 109. -  Ecclesijs, sede vacante, maiori cura Reges tanquam patroni ipsarum prospicere debent. 776. 115. -  Ecclesijs praefici debent, qui in eisdem laudabiliter inservierunt. 845. 17. -  Ecclesijs in quemcunque eventum debet reservari Pontificale Episcopi decedentis. 744. 60. -  Ecclesijs aedificandis tam Cathedralibus, quam Parochialibus, & Monasterijs, & eorum expensis, que forma per schedulas Regias data fuerit? 877. 8. -  Ecclesijs, Monasterijs, Hospitalibus, & alijs communitatibus Ecclesiasticis, Commendae & feuda regulariter dari non possunt. 307. 5. -  Ecclesiastica libertas, vel immunitas infringi non videtur, ubi Princeps secularis aliquid facit, vel statuit, quod principaliter ad sui status politacam gubernationem, & conservationem dirigitur. 932. 31. -  Ecclesiasticae personae a iurisdictione, & punitione secularium regulariter omnino exemtae sunt. 930. 4. -  Ecclesiastici, si vellent ab Indis, & ab eorum Commedatarijs integra decimas percipere, his eedem res decimarentur. 203. 35. -  Ecclesiastici seditiosi, & scandalosi, an & quando per Principes, & Magistratus seculares compesci, vel a suis Provincijs expelli possint? 930. 3. & 932. 17. & 19. -  Ecclesiasticos etiam seditiosos, suis iudicibus relinquere tutius est, & schedulae de hoc agentes. 931. 12. -  Ecclesiasticorum residentia, & assistentia in terris Principum secularium, & eorum in eis tuitio, & permissio, tanquam quid temporale censetur. 933. 28. -  Ecclesiasticorum possessiones in munitate gaudere, sive per se ipsus, sive per colonos seculares colantur, plures Auctores tenent, qui referuntur. 863. 31. -  Ecclesiasticis, pro rebus conservandis potest cognoscere Princeps, quia pecuiari studio debet eas defendere. 630. 57. -  EDICTA figenda sund ad provisionem Commendarum, ut benemeriti de iure suo docere possint, & quis terminus in illis assiguari debeat? 334. 13. -  Edicta de novo figere, vel illorum terminum prorogare necesse non est, etiam dato, quod unus tantum oppositor intra illorum terminum comparuerit. 795. 25. -  AEDIFICANDI in solo publico licentiam, solus supremus Princeps concedere potest, & qualiter debeant intelligi iura, quae eam Senatui, vel Magistratui concedunt. 1031. 76. -  EDVCATIO, & institutio potentior est, quam natura. 241. 65. -  Educationis, & rectae institutionis in pueris cura, magnifieri debet & de eius effectibus, & utilitatibus, remitsive. 241. 64. -  Educationis vim duorum canum exemplo mire ostedit Licurgus. 241. 66. -  EGESTATE sordentibus est mors solatium, & vita supplicium. 690. 56. -  ELATIONEM, & nimiam sui confidentiam Proreges fugere debent. 1016. 33. -  ELECTIO, sive optio Commendae, cui datur inter duas vel plures incompatibiles, intra quod tempus eam facere debeat, & schedulae de hoc agentes. 488. 58. -  Electio digni, omisso digniori, in provisione Commendarum, an inducat peccatum cum onere restituendi? 333. 8. -  Electione facta unius maioratus, ex duobus incompatilibus, alterum ipso iure vacat, & in sequentem transfertur. 438. 57. -  Electio, & collatio dignitatum, & Canonicatum, olim ad Episcopum simul cum Capiculo pereinebat. 767. 34. -  Electio omnis, quae fieri iubetur per coucursum, & oppositionem, debet fieri de digniori, sub peccato, & onere testitutionis, ex communi multorum opinione, qui late referuntur. 800. 66. -  Electio cadit inter plures, & ad minus duos desiderat 448. 20. -  Electio, si cui detur ducendi aliquam in uxorem, vel mille el dandi, etiam si postea copula sequatur, dado mille liberabitur. 448. 17. -  Electio facta ad importunum clamorem non valet. 348. 27. -  Electio certae personae, quae alicui cum moreretur commissa est, bene potest fieri ante mortem. 328. 80. -  Electio officialium Reip. sine seditione & scandali, fieri debet. 944. 14. Et ex vinustitiae distributivae idoniores requirit. 1018. 55. -  Electiones debent esse liberae, & de pluribus, non vero ad paucos restringi. 924. 103. Et quod saepe irritantur ob restrictionem eligendorum, ibid. numer. 104. -  Electio mala a quolibet de populo impugnari, & ab ea appellari potest. 800. 68. -  Electione Commendae sacta ab eo, qui optandi inter duas, vel plures facultatem habet, amplius variari non poterit. 488. 60. Et quod regulariter variatio non admittitur electione semle facta. 448. 18. -  Electionum in causis breviter, & de plano procedendum est, & quare? 775. 110. -  Electionibus Praelatorum Regularium, quod Reges, Proreges, & alij Magistratus interveniant, ut pax, & quies in eis observetur, Hispaniae, Galliae, & aliarum nationum praxis observat. 913. 21. -  Electionibus Prae latorum Regularium, quare & qualiter Limai Proreges intersint, & Auctor eorum vice aliquando interruerit? & schedule & Auctores de hoc agentes. 913. 19. & seqq. -  Electionis Provincialium quassandae sacultas, si Commissario, vel Vicario Generali in Indias missis, concessa sit, an intelligafur pro prima vice, vel possit, etiam a se ipso electum, deponere, sive absolveret 921. 80. -  Electionis officia ium, quae fit per Capitula civitatum Indiarum forma quae sit? & quod eius liberatatem Regiae Audientiae, & Proreges, atque Gubernatores impedire non debent. 943. 6. -  Electus a Rege in Episcopum, vel per concordem electionem, aut data necessitate Ecclesiae, & in aijs casibus, potest administrare ante confirmationem Papae. 658. 39. -  Electus non capit ab eligente, sed a mandante eligi. 792. 7. -  Electus Episcopus, cui administratio Ecclesiae committitur a Capitulo sede vacante, an possit constituere Vicarium Generalem, vel per se ipsum de beat administrare? 659. 43. -  Electus non tam Vicarius, quam generalis Administrator ex Pontificia auctoritate censendus est. 659. 51. -  Electus ante confirmationem Papae non administrat Ecclesiam iure proprio, sed vice Capituli, sede vecante, qui eum suo loco constituit. 659. 42. -  Electus a Rege praefertur in sede, honore, & alijs, illis, qui a minoribus Magistratibus electi sunt. 360. 43. Et suffectis. 987. 12. -  Electus intra mensem tenetur consentire electione, & praesentatus acceptare praesentationem. 775. 101. -  Electum posse per se, vel per alium administrare Oldrald expresse docet, cuius verba referuntur. 660. 33. -  Electi Episcopi, quae possint facere, & expedire ante consecrationem, vel post eam ante apprehensam Episcopatus possessionem. 660. 56. -  Eligere aliquem de pluribus iussus, an & quomodo posse eum aliquo onere, vel pensione gravare? 376. 31. -  Eligi nemo potest in iudicem ordinarium, vel aliud officium Reip. intra triennium, ex quo idem officium gessit, & quando, & quomodo reelectio admittatur? 944. 17. -  Eligi non potest, quod nondum delatum est. 448. 19. -  Eligendi, & optandi facultas consumitur in primo actu valido. 488. 61. -  Eligendi facultas, quae marito conceditur in Commendis, quae iunguntur per matrimonium, debet intelligi repetita in successione siliorum. 451. 47. -  Eligendi sacultatem habens, electione semel facta, variare non potest. 379. 58. -  Eligendorum merita non semper valde acriter trutinari possunt, nec debent, ex Molina, & Soto. 336. 33. -  Eligentes non salvant conscientiam suam, eligendo illum, cuius plenam non habent notitiam. 1046. 36. -  ELEEMOSYNA prius facienda est consanguineis, quam extraneis. 315. 78. -  Eleemosyna pro consequendis gratijs Bullae Cruciatae, quomodo taxetur in provincijs Indiarum? 903. 22. -  Eleemosyne nostrorum Regum pro iuvandis Ecclesijs, & Religiosis Indiarum, quam magnae sint, & semper fuerint? 877. 8. -  Eleemosynae, quae a Regibus nostris faciendae sunt ex reditibus sedium vacantium, quem pietatis modum, sive ordinem habere debeant? 760. 82. -  Eleemosynarum peritio sub praetextu indulgentiarum legitime concessarum, prohibita non est. 902. 6. -  Eleemosynarum quaestores, & petitores quando permitti debeant? 902. 9. -  EMANCIPATIO facta a patre in extremis laborate, praesumitur fraudulenta. 731. 102. -  D. EMANVEL Sarmentus de Mendoza, & eius aureus libellus de Militia Evangelica, laudatur. 259. 42. & 836. 17. -  EMPHYTEVSIS filio, ex matris successione obvenientis, ususfructus, patri quae ritur. 413. 30. -  Emphytcusis, ususfructus, & servitus qualiter constitui possit? 287. 20. -  Emphytensis perditur, si alienetur irrequisito domino directo. 399. 8. -  Emphyteusis quando dicatur deferri iure haereditario, vel non, & acceptari possit, repudiata parentu haereditate? 422. 30. -  Emphyteusis Ecclesiastica an admittat illegitimos? 434. 3. -  Emphyteuta, etiam ob proprium delictum detentus in carceribus, excusatura poena non soluti Canonis. 534. 82. -  Emphyteusi, ususfructus, & servitus, & quaelibet alia bona immobilia, vel immobilibus cohaerentia in feudum irregulare dari possunt. 287. 21. -  EMTOR, vel Conductor sodinae, aut praedij, cui Indi solent distribui, an agere possit, de evictione, vel enormi laesione, si illi sibi a Gubernatore postea denegentur? 151. 30. -  Entretenimientos, ayudas de costa, & aliae Regiae largitiones ex iusta causa semel darae, ea durante, tolli non debent. 288. 42. -  Entrenidos in Nova Hispania, & alibi, qui sint, & dicantur. 612. 12. -  ENVMERATIO specierum, videtur facta gratia demonstrationis. 316. 64. -  ENVNTIATIVA verba in antiquis probant. 350. 48. -  Enuntiative quod in aliqua lege profertur, ius constitutum, & observarisolitum non subvertit. 972. 43. -  EPISCOPALIS sedes, ut in aliqua urbe de novo erigatur, quae considerari debeant. 665. 26. -  Episcopatum primum vacare, etiam ante adeptam possessionem secundi, ex sola litterarum expeditione, sacta accedente consensu translati, multi Auctores tenent, qui referuntur. 772. 80. -  Episcopatum, si absque legitima causa Pontifex dividat, peccabit quidem, sed factum tenebit, & quid si Episcopus antiquus consensum neget? 664. 17. -  Episcopus primus vacat ex sola absolutione Pontificis, etiam litteris pro secunda Ecclesia non expeditis. 773. 82. -  Episcopatus divisione facta, quousque antiquas Episcopus gaudeat iurisdictione, & fructibus Episcopatus a suo divisi, & dismembrati? 666. 36. -  Episcopatuum divisio aliquando, vel ob in solum facienda est, quod Episcopi magnos reditus habeat. 605. 27. -  Episcopatus divissio consensum Episcopi regulariter desiderat, de cuius Episcopatus divisione, & dismembratione agitur. 664. 16. -  Episcopatus primus absque dubio non vacat, nisi post facta per Romanum Pontificem absolutione ab eo, & admissam translationem ad secundum. 773. 87. -  Episcopatus unus, quantum ab altero distare debeat, iudicis arbitrio relinquitur. 663. 9. -  Episcopatus ubi inaliquo oppido erigitur, tale oppidu titulo civitatis regulanter donatur. 665. 20. -  Episcopatus de novo erectus, cuius primus Episcopus necdum apprehendit possessionem, non videtur plene formatus. 668. 60. -  Episcopatus dividere, & subdividere nullibi magis oportet, & practicatur, quam in Indijs Occidentalibus, & quare? 663. 10. -  Episcopatus reditus, Episcopis assignantur pro congrua sustentatione, & haec non consistit in puncto Arithmetico. 728. 72. -  Episcopatu ab uno, si alius, vel alij dividantur, & creentur, eodem iure, quo antiquus, censendi sunt. 202. 30. -  Episcopatuum divisio, vel unio ad Summ. Pontificem pertinet. 662. 1. -  Episcopatuum Indiarum erectio & divisio, ac subdivisio qualiter fuerit Hispaniae Regibus a Sede Apastolica delegata? & Bullae Pontifitum de hoc agentes. 663. 12. -  Episcopatuum divisio ex quibus causis iuste fieri possit? 663. 6. -  Episcopus non debet deserere administrationem partis suae Dioecesis, de cuius divisione tractatur, usque in adventum successoris, & quare? 666. 42. -  Episcopus an possit habere familiam armatam pro tuenda, & exequenda sua iurisdictione? 693. 82. -  Episcopus propriam Ecclesiam, & Dioecesim deserens, ut in alia vicariatum exerceat, graviter pec cat. 701. 35. -  Epicopus bonus eligi non videtur, si alter sit, qui melior illo eligi potuisset, ex D. Gregorio, cuius notabilia verba referuntur. 684. 10. -  Episcopus translatus, etsi administret in prima Ecclesia, quousque accipiat possessionem secundae, id debet intelligi quoad ea, quae competunt ex lege iurisdictionis. 689. 48. -  Episcopus confirmatus, etiam non consecratus, po test exercere iurisdictionem ordinariam in sua Dioecesi. 660. 17. -  Eplicopus translatus ad aliam Ecclesiam, & ad eius administrationem iter saciens, Bullis non expenditis, an possit in ea, quam deserit, Vicarium Gene ralem relinquere? 660. 35. -  Episcopus non potest sine licentia Papae deserere primam Ecclesiam ex sola praesentatione ad aliamnisi supponamus, quod priori renuncravit. 775. 102. -  Episcopus bene potest sibi reservare aliquas causes ex ijs, quae alias in mandato Vicarij Generalis venite solent. 698. 8. -  Episcopus ultra scientiam veteris, & novi testamenti, debet etiam habere scientiam utriusque iuris, & quare? 685. 21. -  Episcopus ubi recusatur, eo ipso Vicarius eius recusatus manet, & quare? 698. 5. -  Episcoporum donationes absolute, & irrevocabiliter factae, etiam in articulo mortis validae sunt, ex Abbatis, & alior. sententia. 733. 123. -  Episcopus si aliqua bona donet cum reservatione ususfructus, & postea ea alienet, vel consumat, an sarciri debeant donatario post mortem Episcopi, ex alijs bonis eiusdem. 744. 62. -  Episcopus Regularis, quod non possit disponere de bo nis, etiam patrimonialibus debet intelligi perultimam voluntatem. 726. 54. -  Episcopus translatus de una Ecclesia ad aliam, res primae secum transferre non debet. 746. 79. -  Episcopus est de maioribus dignitatibus, & provinciarum Praesidibus comparatur. 633. 2. -  Episcopus in prima instantia cognoscit de omnibus causis Ecclesiasticis, & in mero, & mixto imperio, & suadat suam iurisdictionem. 686. 28. -  Episcopus bene potest prohibere, ne procedat delegatus misus a suo Vicario, & mutare, vel moderare poenas abeo impositas. 698. 10. -  Episcopus potest syndicare Vicarium Capituli sede vacante. 766. 29. -  Episcopus quando possit cogere haeredes, ut impleant opera pia a defunctis relicta. 521. 122. -  Episcopus Regularis depositus absque degradatione, adhuc manet liber a sua religione. 748. 98. -  Episcopus vicinior moneri, & vocari solebar, ubi per antiquos Canones alter Coepiscopus aegrotabat, ut tam de salute, quam de bonis eius curam gereret. 741. 34. -  Episcopus Regularis, ut possit disponere de bonis in Episcopatu quaesitis, etiam ad pia opera, debet se cundum aliquos impetrare dispensationem Papae. 725. 45. -  Episcopus renuntians. videtur solum nominalis, vel titularis manere, qui Ecclesiam non habet, & dicitur Nullitenens, vel Nullatentis 746. 83. -  Episcopus translatus de uno Episcopatu ad alium, potest secum ferre fructus iam perceptos, & res mobiles ex eisdem comparatas. 745. 72. -  Episcopum renuntiantem, vel titularem, etiam Regularem, nullum praeiudicium facere posse successioni Ecclesiae, tenent plures Auctores, qui referuntur. 747. 91. -  Episcopus Indiarum renuntias, & alio suam personam, & bona tranferens, ubi Camera Apostolica spolia colligit, an ei causetspolium? & casus, qui circa hoc contigerunt. 746. 81. -  Episcopus etiamsi conseusum praestiterit ad divisione Episcopatus, non ideo integram eius iurisdictionem, & administrationem amittit, usque ad adventum novi Episcopi in Ecclesia divisa, & quare? 666. 39. -  Episcopus, & Capitulum unum corpus faciunt in Ecclesia Cathedrali. 778. 1. Episcopus, an solus, vel simul cum Capitulo administrare debeat bona fabricae Ecclesiae Cathedralis? 785. 52. -  Episcopus tenuntians Episcopatui ex multorum opinione ad suum conventum redire debet. 747. 86. -  Episcopus Regularis, quod quidquid acquirit, acquirat Ecclesiae, qualiter sit intelligendum. 726. 53. -  Episcopus, ubi procedit tanquam delegatus, maior est Archiepiscopo. 714. 49. -  Episcopus de novo electus ex die gratiae habet titulu sussicientem ad fructuum acquisitionem, & quare? 667. 51. -  Episcopus recusatus habetur pro mortuo. 698. 6. Episcopus non iudicat de causis inter ipsum, & suos praebendarios motis. 786. 55. -  Episcopus, qui simul est dominus temporalis alicuius loci, in causis, in quibus, tanquam talis cognoscit, non potest procede per censuras. 905. 31. -  Episcopus noviter creatus ad Ecclesiam ab alia divisam, si moriatur, antequam ad eam accedat, apud quem remaneat administratio. 668. 59. -  Episcopus, quae legitime promisit, ea eius spolio solvenda sunt. 743. 48. -  Episcopus beneficium conferens, potest illi pensione apponere ex iusta causa. 376. 30. -  Episcopus renuntians post admistam renuntiatione de sinit habere iurisdictionem, quia ea tranfit ad Capitulum sede vacante. 666. 43. -  Episcopus Fluminis Argentei quomodo excusaverit factum defensionis, & effractionis carceris, pro liberaendo quodam reo, quem Gubernatorsecularis iuiuste ultimo supplicio afficere volebat. 690. 59. -  Episcopus debet in dies singulos praedicare, & sementem Evangelij facere, ex D. Chrysost. cuius gravia verba referuntur. 694. 84. -  Episcopus si habeat licentiam testandi, an possit testamentum semel illius virtute factum, revocare, vel Codicillos facere? 722. 17. -  Episcopum translatum ad aliam Ecclesiam, etiam litteris de secunda expeditis, posse primam gubernare, quousque secundae actualem possessionem acceperit, tenent plures qui referuntur. 772. 77. -  Episcopus etiamsi habeat licentiam testandi, debet in pios usus disponere. 722. 15. -  Episcopus quidam Siculus reditus reliqui pro Episcopis successoribus suis aegrotis curandis, & mortuis sepeliendis, & quare? 741. 36. -  Episcopus renuntians, non manet amplius in matrimonio Ecclesiae, cui renuntiavit, & sic nec ei videtur quaerere posse. 746. 84. -  Episcopus in electione Canonicorum oppositionis, & in alijs, quae in Capitulo proponuntur, unam tantum vocem habet, sed in pari numero vincit, qui pro se Episcopum habet 285. 51. -  Episcopus debet habere sapientiam rerum secularium. 685. 29. -  Episcopusiam consecratus, an possit esse alterius VIcarius? & casus super hoc de facto coatingens 700. 32. -  Episcopus si sit alterius Vicarius, an, & qualiter possit Pontificalia exercere in Dioecesi, cuius Vicarius est? 701. 33. -  Episcopus noviter provisus, non potest capere possessionem, nisi litteris Apostolicis expeditis, & ostensis. 666. 40. -  Episcopo successori regulariter solent asservari omens reditus, & proventus vacantis. 874. 37. -  Episcopum, qui inerum laboribus abster rebatur a visitatione sui Episcopatus, qualiter excitaverit D. Greg. Nazianz. 702. 52. -  Episcopum a Rege praesentatum, si Pontifex confirmare nelit, quid faciendum? remisisive. 658. 30. -  Episcopus, qui deserit Ecclesiam primam, ut ad aliam, litteri, non expeditis, gubernandum, ex mandaro Regis accedat, debet niti in praesumta voluntate Pontificis 775. 104. -  Episcopi an aptius, & tutius ex Coenobitis, quam ex Clericis secularibus eligantur. 683. 16. -  Episcopi cum illegitimis quoad plura dispensare possunt. 857. 37. -  Episcopi titulares, vel nulla tenentes, bene possunt esse aliorum Vicarij. 701. 34. -  Episcopi possunt disponere ad lioitum in utroque soro, tam in vita, quam in morte, de bonis patrimonialibus, & quae illa sint? 728. 75. -  Episcopi, exceptis casibus reservatis eandem facultatem habent in sua Dioecesi, quam Papa in universali Ecclesia, & in locum Apostolorum successerunt. 723. 31. -  Episcopi, & Cardinales an Proreges creari, & qualiter hoc munus explere possit? 1014. 20. -  Episcopi ad Ecclesias Indiarum cum maiori cura, & idoneitate, quam ad alias quaerendisunt, quia & multa habent, quae alijs Praelatis non conceduntur. 685. 23. -  Episcopi, quo maiori dignitate sunguntur, eo magis sanctimonia splendere debent, & alijs exemplo es se 683. 4. -  Episcopi possunt visitare, & providere horrea publica, data socordia Magistratuum secularium. 690. 51. -  Episcopi litteris, & eruditione praestare debent. 684. 8. -  Episcopi vocati a Rege, & a suo Metropolitano, prius debent advocationem Regis accodere. 938. 68. -  Episcopi, an cogi possint, ut solum laicis notarijs in suis tribunalibus utantur. 706. 70. -  Episcopi, & alij iudices Ecclesiastici, si poenas pecuniarias irrogent secularibus, an possint eas propria auctoritate exequi, vel invocato brachio seculari? 693. 80. -  Episcopi si in sibi necessarijs de proprio patrimonio aiiquid erogaverint, tantundem retinere possunt de his, quae intuitu Episcopatus quae sierunt. 721. 2. -  Episcopi non debem iutum escore propter adeptio nem dignitatis Episcopalis. 695. 93. -  Episcopoi libere possunt disponere de bonis ex sua parsimonia servatis, & qualia haec dicantur. 727. 70. -  Episcopi agrotantes debent vivere per viginti dies post donationes tunc temporis factas, ex opinione multorum, qui reseruntur. 731. 109. -  Episcopi ad Ecclesias Indiarum electi, in Hispania consecrari prohibebantur, & quare? & quod hoc facile dispensandum non esset 694. 86. -  Episcopi Indiarum prae caeteris tenentur observare iurisdictionem Regiam, & caetera Regalia, propter magnos honores, quos ab eodem Rege accipiunt 692. 70. -  Episcopi manutenendi sunt contra praetendentes se adversus eos praescripsisse quartam funeralium. 870. 10. -  Episcopi, etiam Regulares, ex opinione multorum possunt in consanguineis facere maioratus de reditibus Episcopatus. 726. 50. -  Episcopi peccant si bona Episcopatus intuitu quaesi ta, donent, velexpendant in uius prefanos, sed tamentalis donatio, vel alienatio valet. 723. 26. -  Episcopi in soro interiori tenentur reservare pauperitus, quae sibi supersunt de bonis intuitu Episcopatus, quae sitis. 721. 21. -  Episcopi de bonis intuitu Episcopatus quaesitis, donationis causa mortis facere nequeunt, & quare? 721. 10. -  Episcopi Indiarum malorem occasionem, & facultatem habent subveniendi iniuste oppressis a iudicibus secularibus, ex doctrina Gregor. Lopez, Bobadillae, & aliorum, qui referuntur. 690. 58.. -  Episcopi Indiarum suis Ecclesijs arctissimo vinculo ligati, & desponsati sunt, quod non nisi a Romano Pontifice solvi potest. 694. 88. -  Episcopi fundant iurisdicitonem in visitatione omnimoda suorum Canonicorum, etiam Regularium 786. 54. -  Episcopi venire debent ad vocationem Regis, & eius manus osculari, ipse tamen eam eis porrigere non solet. 679. 58. -  Episcopian dominium fructuum sui Episcopatus adquirant? remissive. 723. 28. -  Episcopi translati non faciunt inventarium de bonis quaesitis intuitu primae Ecclesiae, quod facere deberent, si illa illi reservare tenerentur. 746. 80. -  Episcopi etiam per censuras possunt compellere Regulares, ut ad processiones accedant. 832. 62. -  Episcopi viventes, vel morientes de quibus bonis disponere possunt. 721. 1. Episcopi pluribus rationibus tenentur non usurpare, nec turbare Regiam iurisdictionem. 679. 60. -  Episcopi aliqui solent esse caeci circa nepotos, & in studio ditandae posteritatis. 727. 67. -  Episcopi in omnibus casibus sibi a Concil. Tridentin deliquentes Religiosos commissis, recte possunt eos excommunicare, & declarationes Cardinalium, quae hoc testantur. 832. 67. -  Episcopi, qui in aliqua regione de salute periclitantur, iuste petere possunt, sed ad aliam Ecclesiam tranferri 694. 92. -  Episcopi, quamvis habeant Vicarios, vel Visitatores Generales, non debent curam sui muneris deserere, sed imo de ijs ipsis officialibus magis, quam de alijs curare. 699. 17. -  Episcopi ubi concurrunt cum Inquisitoribus in eoru tribunali; tanquam Ordinarij, quem locum habere debeant. 893. 43. -  Episcopi bona, quae Ecclesiae, vel successori reservantur, debent intelligi de morte naturali tantum. 745. 76. -  Episcopi Regulares renuntiantes ex veriori opinio ne manent Religione soluti, ac liberi, & non tenentur ad Monasterium redire. 747. 97. -  Episcopi in provincijs Indiarum saepe elatiores sunt, quam oporteret, & interdum convenit eorum potestati fraenum comprimere. 789. 82. -  Episcopi Indiarum cum ex sola noticia promotionis ad novas Ecclesias gubernandas iter arripiunt, eo ipso primas deserere videntur, & vacatio earum induci. 773. 83. -  Episcopi quidam Indiarum in Hispaniam sine licentia repedantes, etiam allegata aegritudinis causa, auditi non sunt. 694. 89. -  Episcopi praestant iusiurandum de non alienandis, nec diminuendis rebus, iuribus, & priuilegijs suarum Ecclesiarum, vel dignitatum. 680. 95. -  Episcopi qualiter olim cognoscerent, & hodie simul cum Inquisitoribus cognoscant, de causis haeretieorum? 892. 34. -  Episcopi translati, cui Ecclesiae teneantur reservare bona in primo Episcopatu quaesita? ex Barbos. & alijs. 745. 73. -  Episcopi Indiarum in exactione decimarum ius com mune servare debent. 861. 1. -  Episcopi multum debent curare de ovibus sibi commissis, & praecipue de Indis, eorumque conversio ne, & quaedicatione. 694. 83. -  Episcopi omnes intra quatuor menses in suis Ecclesijs compatere, & residere debent, & de novissima Bulla P. Vrban. VIII. 701. 36. -  Episcopi, ut intersint consilijs Regijs multum interst, & sententia Blesensis, cuius verba referuntur. 692. 74. -  Episcopi aliqui Indiarum se vocant Principes Ecclesiae, & Clericos valde inurbaniter tractant. 695. 97. -  Episcopi, qui inter pauperes non distribuunt, quae sibi supersunt de bonis intuitu Ecclesiae quaesitis, an ad restitutionem tencantur? 723. 22. -  Episcopi ita debent Clericis aequari, ut ab eis non contemnantur, & insignis locus D. Gregor. 695. 95. -  Episcopi tam Regulares, quam Seculares, ex veriori opinione parificantur in dispensatione bonorum inter vivos, & qualiter peccant, si illa in profanos usus expendant. 725. 46. & 727. 64. -  Episcopi non habent iurisdictionem dispensandicum illegitimis, nisi eam ex vi indulti Apostolici sumant, & exerceant. 808. 49. -  Episcopi Regulares, ex opinione multorum, non possunt disponere etiam inter vivos de illis bonis iutuitu Episcopatus quaesitis, nec de patrimonialibus, vel quasi 724. 38. -  Episcopi sub nomine, regulariter venit eius Vicarius Generalis, etiamsi causae Episcopis tantum committi dicantur, nisi specialiter Vicarij excludantur. 785. 47. -  Episcopi aliqui Indiarum nimis facile Mestizos, etiam illegitimos ordinant, & beneficijs Indorum praefieiunt, & alij in hoc valde dubij sunt, & schedule, quae de his agunt. 852. 6. -  Episcopi licet ratione rerum spiritualium per leges Regias non possint cogi ad aliquod iuramentum prestandum, pro temporalibus tamen conservandis, illud regulariter subeunt, & sicut alij vassalli reputantur. 628. 54. -  Episcopi, ut testari possint de bonis quaesitis intuitu Episcopatus, debent habere indultum Romani Potisicis, & an tunc eorum consanguinei succedant, etiamsi forte sine testamento de cesserint, in quo sunt opiniones contrariae quae referuntur. 722. 13. -  Episcopi qualiter olim cognoscerent, & post Tridet cognoscant de causis criminalibus suorum Capitularium, & cum adiuntis? 786. 57. -  Episcopi, excepta causa feudi, iuramentum ex Principum secularium legibus subire, compelli non solent. 628. 50. -  Episcopi, quid populis, & Magistratibus secularibus praestare dibeant, & quid invicem ab ipsis accipere? 692. 73. -  Episcopi, quibus caeremonijs, & qua forma faciunt homagium ratione feudi. 628. 51. -  Episcopi Indiarum praetendunt in illis, tanquam noviter erectis, non esse procedendum cum adiunctis. 787. 61. -  Episcopi ex opinione aliquorum possunt de reditibus Episcopatus facere donationes etiam ad profana. 723. 29. -  Episcopi Regulares etiam de bonis quaesitis ex stipedijs, & salarijs Principum disponere nequeunt, secundum Martam. 725. 43. -  Episcopi, & eorum vicarij qualiter, & quando possint procedere contra Regulares exemtos, scandalesos, & incorregibiles, 926. 125. -  Episcopi qualiter facere debeant Fidei professionem, & iuramentum de praestanda fidelitate Romano Pontifici? 675. 1. -  Episcopi Indiarum nimis extendentes iura quartae funeralis, qualiter in aliquibus iuribus, & schedulis Regijs notentur. 671. 20. -  Episcopi Chiapensis obiectionibus contra Commendas Indorum responsum, & obuiam itum est. 517. 78. -  Episcopi sunt Consiliarij Regis, & esse debent, veluti Assessore, & directores Magist ratuum secularium, & Patres patriae urbium, in quibus sedem haberit. 692. 71. -  Episcopi quando, & qualiter possint siue peccato suis propiuquis, & consauguine is succurrere ex reditibus Episcopatus. 727. 66. -  Episcopi Regulares de bonis quaesitis in Episcupatu, secundum multorum opinionem, solum disponere possunt in modica quantitate. 726. 42. -  Episcopi non peccant distribuendo reditus Episcopatus inter pauperes, vel opera pia alterius Dioecesis, licet meliûs sit iutra propriam id facere. 727. 65. -  Episcopi de licentia Metropolitani, en, & per quod tepus possint ab esse a suis Episcopatibus? 694. 91. -  Episcopi in Iaponia, etiam ex ipsis Neophytis ordinari deberent, quorum proprium munus est praedicare. 839. 35. -  Episcopi, ut securius possint ante expeditas litteras Ecclesias descrere, bonum effect consulere Romanum Pontificem. 775. 105. -  Episcopi in primitiva Ecclesia ex Neophytis ordinati, & exempla. 839. 37. -  Episcopi sunt Ordinarij Inquisitores suae Dioecesis, & qualiter olim hanc iurisdictione in Indijs exercuerint? 888. 9. -  Episcopi olim nolebant in Cardinales creari, quia haec minor dignitas consebatur. 683. 3. -  Episcopi Seculares, Regulares an differant circa bona, quae emunt ex reditibus Episcopatus? 724. 37. -  Episcopi Alemaniae, ante apprebensionem Episcopatus debebant comparere ante Regem ad reverentiam ei praestandam. 679. 57. -  Episcopi, in visitationibus faciendis, debent sequi co silium Columelae, ut frequentius se venturos, quavis non sint venturi, denuntient. 703. 53. -  Episcopi auctoriatas maior, & firmior, quam Vicarij semper effe debet, & quae inde sequantur. 693. 9. -  Episcopi, ut valide inter vivos donare possint, requiritur secundum plures, ut realem traditionem statim faciant, non fictam, simulatam, vel tempore, aut conditione suspensam. 730. 87. -  Episcopi utrum habeant fiscum? 693. 79. -  Episcopi an possint testari, & libere disponero de parte, quae eis obvenit ex reditibus decimalibus sedis vacantis, & ex quartis funeralibus. 729. 78. -  Episcopi pro ordinibus, dimissorijs, dispensationibus, & similibes, nihil, eitam ab sponte dantibus, accipere possunt. 728. 77. -  Episcopi in aegritudine constituti, bene possunt aliquas moderatas donationes in plosusus, & servitiorum remunerationem facere. 729. 80. -  Episcopi, ut testari valeant de bobis intuitu Episcopatus quaesitis, etiam ad pias causas, consuetudine induci non potest. 722. 12. -  Episcopi in consilium Regis ad sciscuntur, ut tam ipsi, quam seculares, qui in eo interveniunt, Regni tranquillitati in utroque brachio prospiciant, & se omnes mutuo iuvent, ex Cassiodor & alijs. 692. 72. -  Episcopi Indiarum, etiam ad alias Ecclesias translati, ante obtentam licentiam, propriam deserere no possunt. 694. 87. -  Episcopi non possunt disponere per ultimam voluntatem de bonis quaesitis intuitu Ecclesiae, etiam ad pias causas, & quare? 721. 9. -  Episcopi debent clericos honorare, & ut collegas habere, ut ipsi ab eis honorentur. 694. 94. -  Episcopi in decisione Tridentini, & plurium schedulfundant suam iurisdictionem in visitatione Parochorum, etiam Regularium. 831. 58. -  Episcopi Regulares multi, & sanctissimi referuntur, qui de reditibus Episcopatus viventes largiter in pios usus distribuerunt. 727. 62. -  Episcopi, qui nimis emungunt pro quarta funerali, corvis aequiparantur, & quare? 871. 18. -  Episcopi, an, quando debeant Vicarios generales praecise habere, & constitucre? 608. 11. -  Episcopi aliqui consuluerunt Auctorem, & alios, super iuribus, & quaestionibus quartae funeralis. 872. 22. -  Episcopi, qui excessivas opes habent, & eis non, ut oportet, utuntur, notantur. 665. 28. -  Episcopi non deficient hodie, aeque boni, ac olim, fi ut oportet quaerantur, & eligantur. 684. 11. -  Episcopi, an, & quando possint cognoscere de causis miserbilium personarum, & se pro earum defensione interponere. 630. 55. -  Episcopo, vel eius Vicario, si specialiter committatur alicuius absolutio, non potest fieri a Capitulo. vel eius Vicario sede vacante. 765. 10. -  Episcoporum ordo patrum generator dictus, & quare? 839. 36. -  Episcoporum iusiuranum de Regijs iuribus non usurpandis, qualiter renovatum sit? 678. 49. -  Episcoporum ad Cathedrales electio, varijs modis pro varietate temporum ab initio nascentis Ecclesiae facta repertitur, & Auctores, qui de eis agunt, 657. 29. -  Episcoporum auctoritas infringi, vel minui videtur, datis adiuntis. 787. 68. -  Episcoporum aegrotantium donationes, ut valeant requiritur superviventia. 40. dierum ex motu proprio Pij IV. qui ponderatur. 732. 110. -  Episcoporum auxilium, vel recursus in causis miserabilium, & oppresarum personarum, debet intelligi quoad protectionem, non quoad iurisdictionem. 691. 63. -  Episcoporum dignitas, & officium quale, ac quantum, & quibus titulis, & honoribus gaudeant. 687. 1. -  Episcoporum pro iurisdictione in dubio stare debemus, & quare? 785. 65. -  Episcoporu spolia regulariter Ecclesiae in cuius gremio decedunt, applicari solent. 737. 3. -  Episcoporum praecipuum munus, & gloria consistit in bonis suit inter pauperes dispensandis. 726. 57. -  Episcoporum Regularium, & secularium praxis quotidiana nullam differntiam facit in dispositione bonorum. 726. 61. -  Episcoporum Regularium, & secularium libertas, aut facultas circa dispositionem bonorum quaesitorum intuitu Episcopatus, qualiter distinguatur, ex opinione P. Suarez, cuius verba referuntur. 725. 44. -  Episcoporum bona, quibus vocibus, & querelis pauperes petere, imo, & invadere possint, ex eleganti loco D. Gregor. qui refertur. 723. 25. -  Episcoporum mensa, & supellex, qualis esse debeat? remissive. 723. 23. -  Episcopis ad non residendum insua Dioecesi non prestat legitimum impedimentum morbus etiam son ticus. 694. 90. -  Episcoporum vix mortuorum boba omnes diripiunt, & furantur, & elegans locus antiquam effe hunc consuetudinem oftendens. 741. 30. -  Episcoporum numerud debet regulari ex distantia locorum, & numero subditorum, sicut vnio, ex vicinitate, vel raritate eorundem. 663. 8. -  Episcoporum famuli, vel officiales, ubi aliquas expensas in eorum servitio fecerunt, iuste remunerationem petunt. 743. 53. -  Episcoporum, qui per procuratorem, praestiterunt iuramentum fidelitatis, exempla reseruntur. 673. 10. -  Episcopis recenter promotis, & consecratis, nullum certum tempus praefixum videtur, ad comparendum, & residendum in suis Ecclesijs. 701. 37. -  Episcopis hodie expresse inhibitum esse priores Ecclesias administrare, post notitiam habitam suae translationis ad secundam, refert Ausredus. 773. 85. -  Episcopis Indiarum in multis dispensare permittitur, ob distantiam sedis Apostolicae, & quae illa? 686. 24. -  Episcopis dispensationem bonorum iura circumscribere nolunt, sed tantum fraudibus obviare. 733. 122. -  Episcopos renuntiantes, sive seculares, sive Regulares, adhuc Ecclesiae, cui renuntiaverunt, spolium causare, certius est. 747. 87. -  Episcopis donec resideant fructus dari non debent, & quare, ex quadam Regia sched. quae refertur. 694. 85. -  Episcopis, quae copetant iure ordinis, quae ex lege iurisdictionis, & quae ex lege Dioe cesana, remissive 686. 23. -  Episcopis infirmis non adimittur libertas disponendi inter vivios, quam alia illis iura concedunt. 733. 126. -  Episcopos, qui eligunt, vel proponunt, summo studio de melioribus praeficiendis curare debent. 683. 6. -  EPISTOLA Regia notabilis refertur, agens de modo procedendi in punitione cuiusdam Clericiscan dalosi. 931. 16. -  Epistola Regia notabilis refertur, an. 1618. ad Proregem Peruanum de miseria, & iniurijs quas Indi patiuntur graviter dolens. 245. 13. -  Epistolae absentes praesentes faciunt, & scitu dignoru certiores reddunt. 94. 4. -  Epistola Principis, qualiter diffiniatur a Theophilo? 94. 7. -  Epistola stymologia a verbo Graeco decucitur, quod mittere significat. 4. 8. Et eius diffinitio, ex Iusto Lipsio, ibid. n. 6. -  Epistola Regia refertur, & expenditur, quae approbat dissimulationem tertiae vitae in filio fecundi matrimonij 486. 43. -  Epistolae iucundiores sunt, quam absentium am icoru imagines, ex Denecae sententia. 5. -  Epistola an. 1555. refertur, quae specialiter agit despirituali, & temporali cura Commendatariorum ergasuos Indos, & de poenis negligentium. 509. 2. -  Epistola Regia an. 1559. refertur, & expenditur, & alia 1561. quae proniscue tam viros, quam uxores vocant ad successionem Commendarum. 474. 20. -  Epistolae caput an. 1601. Peruano Proregi missae, refertur, quae in primis Indos mineralibus distribui constitutit. 109. 82. -  Epistola Regia an. 1574. quae maritorum dumtaxat meminit, insuccessione Commendarum uxorum, qualiter sit intelligenda. 687. 45. -  Epistolarum portatores, cur Hispane Correos, Vel Estafetas appellemus? 94. 10. -  EQVI pubilici, & cursuales, qui, & quare sic dicti? Et de veredus, & quod nemo eis sine l. centia Principis uti posset, & quid siguificet nomen evectionis, 95. 20. & seqq. -  Equos duos legans, unum Hospitalarijs, & alterum Praedicatoribus, quis debeat eligere? 485. 28. -  Equites Ordinum Militarium, an, & de quibous bonis a praestatione decimarum exemti sint? 863. 17. -  Equites Ordinum Miolitarium nullis privilegijs se excusare posse, quo, minus in provincijs Indiarum decimas solvant, quaedam schedulae Regiae iubent, & declarant, quae referuntur. 628. 45. -  Equites Ierosolymitani sunt vere Religiosi, & an in feudis succedere possint, & quid de alijs Militijs Equestribus? 309. 18. -  ERASMI verba referuntur, & expenduntur. 232. 51. -  ERECTIO Cathedralium, quae hodie in omnibus provincijs Indiarum observatur, compendiose refertur. 654. 14. -  Erectio Cathedralium Indiarum simul atque a Regibus Hispaniae disponitur, Sedi Apostolicae videnda, & approbanda remittitur. 653. 5. -  Erectione Ecclesiarum cavetur, ut ius patronatus ipsarum illaesum in omnibus Regibus conservetur. 656. 25. -  Erectionis priorum Cathedralium Indiarum, & pactionis initae cum primus Episcopis Hispaniolae forma refertur. 654. 13. -  Erectiones Ecclesiarum Indiarum, excepta Truxillana, nihil peculiariter caventi materia adiunctorum, sed se remittunt ad consuetudines, & privilegia Hispalensis. 788. 72. -  Erectionibus Ecclesiarum Indiarum generaliter iubetur decimas ab omnibus solvi. 193. 25. -  Erectionious Ecclesiarum Indiarum expresse cavetur, ut earum beneficia filijs patrin onialibus conferantur. 846. 24. -  ERRARE aliquid melius est, quam omnia suspendere, vel nescire quid agas, ex Cicer. 1018. 63. -  Error, cui ab initio non resistitur, maiores vires assumit. 17. 47. -  Error calculi semper, ac de eo constiterit, retractari potest. 385. 29. -  Errorem communem, qui bona fide sequutus, aliquid accepit, vel acquisivit, molestari non debet. 303. 75. -  ERYTHREVS maluit magistratu abire quam in ma xima necessitate populo extraordinarium tributum imponere. 132. 45. -  ETIAM coniunction, similia quae sunt, & eiusdem generis copulare solet. 922. 84. -  EVANGELIVM annuntiandum, & praedicandum est omnibus gentibus quantumvis feris, & barbaris. 801. 72. -  Evangelium, qualiter praedicatum, & praedicandum per Religiosos, predixcrit S. Vinc. Ferret. 836. 12. -  Evangelij praedicationi, ubi aliquod impedimentum causatur ex temporarium receptione, omittenda sunt, quamvis licite exigi postent. 161. 31. -  EVCHARISTIA sacra an Indis, quamvis rudibus dari possit, & Infantibus, suriosi, & etiam mortuis? 803. 95. -  Eucharistiae Sacramentum in multis provincijs Indis non ministratur, quod reprehenditur. 252. 92. -  EVENIRE quod potest, vel solet quilibet prospscere debet. 152. 32. -  D. EVGENIVS de Salazar Regius Indiarum Consiliarius, quid senserit de perpetuitate Commendarum? 599. 12. -  Eugeniana constitutio, quid in studentium favorem induxerit? 782. 24. -  Eugentan extenditur ad omnes universitates approbatas, & non solum ad studia Theologiae, verum, & iuris Pontificij. 782. 26. -  EVICTIONIS nomine, quem tenet actio, eundem agentem repellit exceptio. 404. 56. -  Evicitio non competit pro rebus donatis, & ex mera gratia concessis. 369. 53. -  Evictio in feudis, regulariter locum habet, & quid in Commendis Indorum? 369. 52. & seqq. -  Evictionem competere pro donationibus remuneratorijs, communis multorum opinio est, qui referuntur. 369. 58. -  EVOCATIO, & avocatio causarum licet Principi, & supremis Consilijs permissa sit, raro tamen, & no nisi ex magna causa hoc facere debent. 1044. 14. -  EVPHORMIONIS sive Barclaij mendacium con vincitur, dum mendaces esse Hispaniae divitias di vitius dicer audet. 1060. 16. -  EVSEBII Caesariensis locus expenditur, & emendatur. 66. 53. -  EXACTIONES novae, illititae, & violentae, semper reprobatae, & punitae. 5. 2. -  Exactores decimarum Indorum, solent esse iniqui, & fraudalenti, & denotabili cuiusdam versuria. 215. 57. -  Exactorum libris contra tertium non creditur, nec Mafsarij universitatis. 518. 96. -  EXAMEN novum in Religiosis ab ordinarijs fieri non debere, ubi nulla praecisa causa est, quae illud requirat, disponit Regia schedula, quae refertur. 828. 38. -  Examen, & approbatione Episcoporum requiri in quibusvis Religiosis Doctrinarijs, aperte decidunt plures schedulae Regiae, quae referuntur. 824. 13. -  Exmen ordinarij etiam in beneficijs Regulariumrequirit quaedam decisio Rotae, quae refertur. 826. 19. -  Exmen novum in qualibet nova Ecclesiae Parochialis provisione requiritur ex forma Tridentini, etiamsi promovendus sitfamosissimus Doctor. 827. 31. -  Examinatio, & reexaminatio Curatorum, quomodo, & quando fieri, & repeti possit? & quae circunstantiae praelationem inducunt? 803. 89. -  Examinatus, & approbatus etiam his ad duas Parochias, debet ad tertiam examinari, & poterit reprobari, ex Oldrald. & alijs. 828. 35. -  Examinatus semel, & approbatus ad beneficium Curatum, an, & quando iterum ab eodem, vel ab alio Praelato examinari, & approbari debeat? 827. 30. -  EXCELSA vocat scriptura Idola, & Idololatriam, quia in montibus, & cacuminibus, ut plurimum exercebatur. 222. 52. -  EXCEPTIO dominij, sicut non potest opponi ab spoliatore, ita nec ab habente causam ab eo. 519. 68. -  Exceptio rei iudicatae datur etiam pro augmento suerveniente rei, quae mihi adiudicata fuit. 389. 61. -  Exceptio iuris tertij, nec ab spoliatoro, nec ab ipso tertio in favorem spoliatoris is opponi potest. 579. 69. -  Exceptio etiam dubia, ubi pendet, idem operatur quod certa, & perpetua. 577. 50. -  Exceptionibus, vel desensionibus pluribus, etiam di versis, ad eandem rem tendentibus, nemo uti prohibetur. 176. 54. -  EXCESSVS punire, & curare ne subdiri in damno maneant, magis pertinet ad necessariam, quam ad voluntariam iurisdictionem. 766. 24. -  EXCLVSVS semel, in perpetum cum ipsius linea manet exclusus. 444. 92. -  Exclusi portio semper debeturei, qui illius loco includitur. 459. 57. -  Exclusionem inducentia, ad inclusionem trahi, & extendi non debent, nec possunt. 478. 52. -  EXCOMMVNICARE potest, quilibet Ecclesiasticus, qui in foro exteriori habet potestatem ad cogendum, quia alias in utilis redderetur eius iurisdictio. 822. 59. -  Excommunicari Reges non posse ab alio, quam a Romano Pontifice, multi Auctores tradunt, qui referumur. 1030. 67. -  Excommunicatio, & suspensio, etiam ob culpam incursa, prabet legitimum impedin entum. 534. 84. -  Excomn unicari quis non potest a proprio Episcopo post privilegium ad id impetratum, etiamsi Episcopus illud ignoret. 302. 71. -  EXCVSARE se nemo potest, imminente necessitate propter guerram. 499. 53. -  EXECVTORES testamentorum, etiam ad causas non pias, si negligentes sine in earum implemento, possunt per Episcopos admoneri, & compelli. 691. 65. -  Executor testamentarius debet eligere pauperes, quos testator defignavit, & aliter faciens recufari potest. 333. 3. -  Executor Eeclesiasticus testamenti alicuius laici, an coram seculari iudice conveniri possit. 996. 36. -  Executivo in processu, quando possit Iudex sententiare in via ordinaria? 342. 102. -  Executorialium litterarum, seu provisionum, quae dantur Episcopis noviter creatis persacrum Confilium praxis, unde ortum habuerit? & eorum sormula? 752. 13. -  Executoria restitutionis spolij semel impleta, siquis ex nova causa spolietur, illa iuvari non potest. 583. 107. -  Executoria, quae committit, ut aliquis restituatur, contra quemlibettertium extenditur. 582. 101. -  Executotiales in Romana Curia in contradictorio iudicio a partibus impetrati, retineri non debent, nec a Fiscalibus impediri. 907. -  EXEMPLVM Superiorum bene, & licite curari potest, & debet, ad praeviam dispositionem subditoru in fide recipienda. 240. 48. -  Exemplo, & disciplina aliorum, quia praeficiuntur, maiori vitae sanctimonia sulgere debent, & gravius peccant. 513. 44. -  Exemplo, quae fiunt, iure fieri putantur. 104. 36. -  Exemplo lituani Principis, qui Baptismum accepit, omnes eius subdititurn atim baptizati sunt. 239. 44. -  Exempla honesta, & dici ac passim in rep. usitata, qui sequitur, bene facit, & sccurus esse potest in conscientia. 511. 15. -  Exemplis rerum similiter iudicatorum parum fidendum est, ob varias causarum circumstantias, quae in illis interveriunt. 451. 49. -  Exemplis rerum erronce, aut iniuste gestarum, uti no debemus. 134. 65. -  EXEMTIONIS species quaedam est restrictio procedendicum adiunctis, & non praesumitur, nisi probetur. 787. 64. -  EXHAEREDATIO filij non nocet, ubi ille seudum sine haereditate consequi potest. 421. 27. -  EXILIVM censetur poena corporalis, maxime ubi fit a toto Regno, vel provincia. 970. 6. -  EXIMIA gloria saepius fortunae, quam virtutis est beneficium. 968. 16. -  EXPECTATIVA ad praebendam, quam praecator designavit, non praeiudicat iuri alterius, expectantis aliquam specialiter sibi concessam. 346. 16. -  Expectativa ad Commendam, quam pretator designaverit, quam vim habeat? & quando liget manus inserioris? 346. 15. -  Expectativam si quis habens ad primum beneficium vacaturum, aliquod optaverit, etiam si male acceptet, consumit gratiam suam. 488. 62. Et idem est si sit generalis ad beneficia vacantia, & variate non potest. 448. 14. -  Expectativam specialem habens ad aliquam certam, & designatam Commendam, in ea caeteris praefertur. 345. 3. -  Expectivam in forma communi habens, ad aliquod beneficium, quod ius in illo per eam adquirat? 346. 14. -  Expectativae in beneficijs reprobatae, & graviter prohibitae sunt, & quare. 321. 20. -  Expectativae generales saepissime, & speciales, saepe concedi solent a nostris Regibus pro Commendis Indiarum. 323. 32. -  Expectativae ad vacantes vel vacaturas Commendas, quibus modis soleant impetrari? 345. 1. -  Expectativae prohibitio, non comprehendit promissionem, vel concessionem generalem de aliquo benrmerito remunerando, ubi primûm Commenda vacaverit, secus si fuerit specialis. 322. 29. -  Expectativae a Principibus concedisolitae, quo iure defendantur, & quid ex illus intendant. 323. 35. -  Expectetivae generales ad futuras Commendas, sunt quaedam veluti litterae commendatitiae impetrantium. 347. 23. -  Expectativae impetratio sola, si sussiceret ad hoc, ut vitae currere inciperent, sere semper impetrantes irremunerati decederent, & quare? 431. 103. -  Expectativae quotidie conceduntur in commendis Ordinum Militarium, & an id licite fiat? 323. 37. -  Expectativae schedulae datae eis, qui iam, alias Cominendas habebant, nihil valent, & alia de eisdem schedulis remissive. 353. 86. -  Expectativas in seudis, & beneficijs, etiam de consensu possessoris, solus Princeps, vel Pontifex concedere potest. 322. 24. -  Expectativas Commendarum, & longe minus beneficiorum, non debere a Principibus concedi, nec oportere, monet Auctor, & quare. 324. 38. -  Expectativas ad Commendas vacantes nullo modo Proreges, & Gubernatores Indiarum concedere possunt. 321. 16. -  EXPEDITIO cut vocetur omnis actio militaris? ex Cassiodoto. 537. -  EXPENSAE, quas pater facit in Doctoratu filij, vel praebenda Ecclesiastica ei acquirenda, illa non imputantur. 406. 72. -  Expensas, ubi sunt modicae, subditus ad bellum Prorege, & Regno accedens, sufferrre debet. 499. 56. -  Expensae ubi omittuntur in sententia, non inducitur illarum absolutio. 590. 43. -  Expensarum deductionem nullus casus impedire solet. 564. 7. -  EXPOSITI an debeant iudicari naturales Regni, vel oppidi, in quo expositi sunt? remissive. 848. 44. -  EXPRESSA multoties nocent, quae alias tacita non nocent, neque ullum uitium habent. 151. 25. -  Expressio veri valoris beneficij, an sit facienda deductis expenfis, & pensionibus, vel pro integro eius reditus? 367. 34. -  EXPVLSIO Ecclesticorum seditiosorum, licetaliquibus schedulis fieri iubeatur, mediante eorum Praelato, in alijs tamen Proregibus, & Audientijs immendiate permitti videtur, quae referuntur. 936. 53. -  EXTENSIO in voluntarijs non fit de casu ad casum 388. & 442. 78. -  EXTERI a Regnis Hispaniae ad provincias Indiarum transire non possunt. 312. 50. -  Exteri, seu alienigenae, quos fraudes Romae faciant, ut pensiones sibi reservare possint in beneficijs, quae solûm Hispaniae indigenis dari possunt? 843. 6. -  Exteri, ut in Indijs domicilium habere, & tractare, & contractare possint, quae requirantur per leges earundem Indiarum? quae reseruntur. 849. 47. -  EXTREMA ubi sic se habent, ut de uno perveniatur ad aliud, pari lance iudicantur. 288. 34. -  F. -  FABRICA Ecclesiae quid proprie sit, & dicatur, & quid improprie? 874. 11. -  FACERE per alium quis regulariter potest, quod per se ipsum. 672. 5. -  Faciens per alium videtur facere perse ipsum. 300. 42. & 527. 18. -  Factum iam censetur, quod deproximo saciendum est. 464. 29. -  Factum, quod fuit, non tam spectandum est, quam quod fieridebuit. 31. 64. & 335. 26. -  Facta patent, non facta latent. 516. 65. -  Facta contra mandatum, proinfectis habentur. 301. 56. -  Facta egregia cum premijs non afficiuntur, ad deteriora homines invitantur, & quare? ex Scip Amirato. 272. 67. -  FACVLTAS data ab homine, in primo actu consumitur, si tamen ille validus fuerit. 858. 34. -  Facultas aliquid faciendi, quando alternative plurinus datur, quilibet ea uti potest, & idem est, si simpliciter pluribus committitur. 340. 45. -  Facultas ad maioratum faciendum si concesso sit ob pecunias, vel ob servitia, non potest postea da ri licentia alienandi res talis maioratus. 56. 259. -  FAMAM multi, conscientiam pauci verentur. 1005. 44. -  FAMILIARES Sancti Officij impune possunt arma portare. 899. 76. -  Familiares, ut gaudeant privilegio fori Sanctae Inquisitionis, quid probare debeant? & an eo gaudeant delinquendo in officijs per omissionem? remissive. 899. 75. -  Familiares, Commissarij, & alij Ministro Sanctae Inquisitionis salariati, & non salatiati, quae privilegia habeant, tam in soro, quam in alijs. 894. 59. -  FAVORE alicuius inducta, aliquando retorquentur in eius damnum, ex vi alicuius circunstantiae, vel consequentiae 535. 95. -  FERDINANDI Menchacae opinio de collatione Episcopatum, & aliorum beneficiorum per Reges sacienda caute legenda est. 647. 40. -  Ferdinandus I. Rex Neapol. qualem librum habueri virotum digniorum. 336. 39. -  Fernandi Cortesij Epistola, & iudicium circa decimas Indorum resertur. 194. 29. -  FERIAE messium, & vindemiarum. 64. 27. -  Ferijs vindemiarum etiam hodie vinitores gaudent. 67. 65. -  FERRVM auro, & argento utilius, & magis necessarium esse putat Thom. Morus. 229. 13. -  FEST A sua observare Romani cogebantur, ex Seneca. 253. 100. -  Festorum, quae Indi observare debent notitia, an eis a suis Parochis clauda sit? 253. 97. -  Festivitates suas Indi qualiter olim haberent, & observarent. 254. 103. -  Festorum observatio, quibus probatur, & violatio qualiter a Deo puniatur, remissive. 253. 99. -  FEVDVM de antiquo novum facere, solum permittitur Principi, vel directo Domino seudi, & idem in nostris Commendis. 327. 69. -  Feudum regulariter quoad plures effectus non solet praesumi antiquum, sed novum. 568. 106. -  Feudum absque consensu Domini potest alienari per vassallum immediato succestori. 403. 48. -  Feudi, & emphyteusis augmenta, etiam constante matrimonio obvenientia inter coniuges non communicantur. 414. 42. -  Feudum est homo mutus, & pro eoloquitur feudatarius. 396. 51. & 595. 67. -  Feudum Ecclesiae propter remunerationem amplia ri, prorogari, & extendi potest. 347. 73. -  Feudum amittitur ex eisdem causis ob quas filius ex haeredari, vel donatio revocari potest, & remissio ad Auctores, qui de eis specialiter agunt. 555. 6. -  Feudum obveniens post contractum matrimonium, an dicatur paraphernale, & quid de eius fructibus? remissive. 414. 44. -  Feudum, etiam nondum apertum, si vastallus consentiat, eidem, vel alij, sine praeiudicio tertij, tanquam novam conferri potest. 483. 8. -  Feudum, etsi dicat, quod filij tantum sint haeredes, abhuc illud capient, etiam non instituti. 421. 25. -  Feudum regulariter in dotem dari non potest mari to per uxorem, & quid si accedat consensus domini? 484. 19. -  Feudum quare, & quatenus dicatur contractus, ultro citroque obligatorius? 498. 6. -  Feudum, vel seudi successio, ut ratione impersectionis tollatur, qualis debeat esse impersectio. 443. 89. -  Feudum non amittie vassallus, qui ob senectutem, vel aegritudinem servitium praestare non potest. 50. 58. -  Feudi naturam nemo invito, mutare, prorogare, vel sraudare potest. 327. 68. -  Feudum rectum soeminas non admittit. 461. 1. -  Feudum nondum apertum, seu vacans alij inutiliter datur. 320. 3. -  Feudi, & emphyteusis differentia, quoad privationem ob non solutam servitium. 581. 75. -  Feudum antiquum, etiamsi concedatur de novo, non mutat naturam suam. 484. 23. -  Feudum, & quod cunque aliud praemium militare, & castrense, quod maritus acquisiverit, militando, communibus expensis, suis, & uxoris, qualiter debeat inter eos communicari? 415. -  Feudum, vel Commenda interim dum feudatarius, vel Commendatarius novitius profitetur, debet esse in suspenso. 556. 17. -  Feudum, ne in favorem quidem Domini, eo invito cedi, & deseri potest. 401. 34. -  Feudum ubi amittitur, non dicitur vacare, sed domino aperiri, & qualiter is illud occupet. 555. 10. -  Feudum ab alio possessum violentor occupans, suo iure privatur. 580. 72. -  Feudum si capiat dominus pro debito vassalli, quando teneatur fructus in sortem imputare. 405. 31. -  Feudum si propter delicta confiscetur, intelligitur pro vita possidentis, sed eo mortuo transit ad alios vocatos. 401. 23. -  Feudum simpliciter concessum prosse, & liberis intelligitur tantum de masculis. 462. 4. -  Feudum, etsi ab initio sit gratia, postea transit in contractum, & mutuam obligationem inter dominum, & vassallum. 493. 9. -  Feudum novum si quis abusive acceperit, qualiter ad petendam propriam investituram, & fidelitatem praestandam teneatur, & citetur? 394. 25. -  Feudum, etsi contineat synallagina, gratia tamen prae ponderat, & ideo beneficium dici solet. 493. 4. -  Feudum non praesumitur alterari, necde antiquo novum fieri, nisi id expresse dicatur. 484. 22. -  Feudum a vastallo cedi alteri nequit, neque renuntiari, nisi in manibus Domini. 401. 33. -  Feudi materni ad filium translati usussructus patri quaeritur, maxime ubi pro eo nullum servitium praestatur. 413. 31. -  Feudi successor intra quod tempus debeat petere recognitionem, & praestare iuramentum fidelitatis. 426. 66. -  Feudi successionem non capit filius a patre, sed a domino feudi, & in eo tot sunt concessiones, quot personae successurae. 421. 21. -  Feudum persecte apertum, & domino devolutum, si eidem vassallo, vel alij iterum concedatur, novum censetur. 485. 7. -  Feudi antiqui recognitio intra annum, & diem facienda est. 393. 23. -  Feudi dominus retinet apud se civilem possessionem, mediante persona vassalli, qui solum habet naturalem. 396. 42. -  Feudi benecium ad eum non pertinet, qui non potest gerere officium. 443. 84. -  Feudi renuntiatio quando etiam fine consensu domini fieri possit? 375. 49. -  Feudi, aut emphyteusis proprietas licet non possit alienari, fructus tamen possunt. 402. 39. -  Feudi etymologia, & alia de seudis remissive. 273. 76. -  Feudi concessio non venit in mandato generali. 299. 28. -  Feudi alienatio nulla ex alia causa, an faciat incurri eius privationem? remissive. 400. 13. -  Feudi ususfructus patri non quaeritur. 410. 7. -  Feuda regulariter in dotem dari, vel dotis causa alienari non possunt. 402. 54. -  Feudi investitura, ubi in filij persona fit, praesupponitur eumfructibus potiri, & onera subire debere. 410. 8. -  Feudi investitura, etiamsi vocet legitime natos, vel procreatos, non excluduntur legitimati per subsequens matrimonium. 438. 47. -  Feudi, vel Commendae privatio induci non debet, nisi in casibus a iure expressis. 556. 11. -  Feudi viventis in vestituram, etiam de eius consensu, nullam dicebant Placentini, Mediolanenses, & Cremonenses contra, & qui de hoc agant. 374. 43. -  Feudi concessio, tanquam vacantis per mortem, cor ruit, si vacet ex alia causa. 320. 8. -  Feudi, vel emphyteusis concessio facta ad tertiam generationem, quomodo computetur? 431. 107. -  Feudi successor alimenta fratribus, veluri loco legitimae solvere debet, & consuetudo contraria esset diabolica, ex Rosenthalio. 427. 77. -  Feudo alicuius loci si concedatur privilegium, eo uti possunt quicunque feudi possessores. 889. 45. -  Feudo per rebellionem aperto, prima investitura, nunquam postea consideratur. 558. 26. -  Feudi legalis successor non solvit debita antecessoris. 426. 72. -  Feudi ad successionem non admittuntur, quis illi servire non potest per se, necper substitutum qualis est Religiosus. 441. 68. -  Feudam transitorium ad foeminas, solet transire ad Clericos, & Monachos capaces bonorum in com muni, sed in Commendis Indorum, secus, & quare? 442. 75. -  Feudo ad dominum devoluro, in nova eius concessione, nova gravamina adijci possunt. 540. 2. -  Feuda ex pacto, & providentia dicuntur legitima primogeniti, & pro eis habet querelam inofficiosi. 424. 46. -  Feuda regulariter dari non possunt Clericis, aut Monachis, & cur. 308. 15. -  Feuda, seu feudorum fructus capi possunt in causam iudicati, & idem in maioratibus, & Commendis Indorum. 400. 21. -  Feuda, etiam foeminea, non admittunt naturales ad successionem, quamvis deficiant legitimi. 434. 4. -  Feuda quorum confirmatio, vel approbatio non petitura intra tempus statutum, ipso iure amittuntur. 545. 41. -  Feuda, etiam ob gratiam concessa, Princeps sine culpa, aut gravi aliqua publica causa, auferre non potest. 561. 55. -  Feuda per expectativam concedi solent de consensu possessorum, & etiam beneficia secundum aliquos, & quomodo? 322. 22. -  Feuda, aut feudorum imitatio in nostra Hispania, in quibus reperitur. 279. 39. -  Feuda, & Commendae continent servitiúm militare, quod ab Ecclesijs, & Ecclesiasticis alienum est. 307. 7. -  Feuda possunt concedi, etiam a constitutis in articulo mortis, dummodo sanae mentis sint. 304. 91. -  Feuda, & praecipue quae habentur a Rege, requirunt servitium personale, etiam ubi conceduntur pro haeredibus, vel descendentibus, & quare? 503. 90. -  Feuda de natura sua habent servitium militare, & iuramentum fidelitatis, & hoc respectu feudum dicitur servitus? 494. 14. -  Feuda, quae vocantur de Camera, ad nutum Regia revocantur. 558. 31. & 48. -  Feuda omnium hiliorum in potestate, per patres administrari, & eorum usun fructum eisdem quaeri Germaniae praxis admittit. 413. 32. -  Feuda precari data, ad nutum revocantur. 558. 30. -  Feuda nullo modo, invito domino alienari, nec cedi possunt, & de poenis contrarium tentantium, & tabellionum. 399. 10. -  Feuda non continentur in dispositione statuti, de bonis etiam generaliter loquentis. 414. 45. -  Feuda habent tempus praefixum ad petendam investituram. 378. 50. -  Feuda amittunt rebelles, & conspirantos in dominum feudi. 314. 64. -  Feuda, qui concedere possint. 297. 78. -  Feuda, & sub feuda, ubi finiuntur, redeunt ad dominum directi dominij, iure reversionis. 292. 72. -  Feuda Commendae, & Maioratus, ius vitalitium, & varijs casibus periturum, continent. 308. 8. -  Feuda an sint concessa motu proprio, vel ad petitionem partis, sunt, qui destinguunt, quoad ius accrescendi, quod tamen Auctori non probatur. 388. 52. -  Feuda haereditaria, & Longobardica dividi possunt inter filios, non legalia, aut iuris Francorum. 423. 43. -  Feuda ubi conceduntur foeminis, impuberibus, senibus, Religiosis, vel alijs impeditis, possunt servire in bello per substitutum. 503. 92. -  Feuda, quae vocant filios ad successionem, nepotes etiam in eorum defectum admittunt. 428. 84. -  Feuda Cameralia quae sint? remissive. 388. 41. -  Feuda simplicia, & ius vassallorum, inter plures dividi possunt. 383. 12. -  Feuda, & donationes Regiae quoad proprietatem inter coniuges non communicantur, secus quoad eorum reditus, & fructus. 414. 39. -  Feuda, in subfeuda, qualiter dividi possint. 287. 18. -  Feudalis unius rei possessione apprehensa, totius feudi possessio sumi videtur, & idem in praedio, castro, & similibus. 395. 36. -  Feudales causae, etiam contra Clericos & inter Clericos, apud feudi dominum, vel Pares Curiae terminandae sunt. 574. 15. -  Feudales dispositiones ad alias materias, non feudales facile trahere non debemus. 280. 41. -  Feudales lites observant ordinariam praxim aliarum 586. 2. -  Feudalia bona in Ecclesiam, & etiam pro anima alienari non possunt. 866. 42. -  Feudalium causarum cognitio, ad feudi dominium privatiue pertinet, vel ad Pares Curiae, ubi cum ipso domino a vassallis disceptatus. 574. 14. -  Feudis, & beneficijs privari non possunt possessores, nisi precedat citatio, & sententia declaratoria, etiam ob crimen Laesae Maiestatis. 565. 87. -  Feudorum possessores coguntur ad iussum domini suos titulos exhibere, 576. 39. -  Feudorum materia non admittit argumenta a paritare, vel maioritate rationis, sed eorum investiturae standum est. 442. 76. -  Feudorum successio qualis sit, & quomodó induci caepta? cum initio ad libitum dominorum darentur. 419. 1. -  Feudorum nuda possessionis apprehensio sine titulo, nihil valet. 392. 6. -  Feudorum praescriptio qualiter procedat? 406. 75. -  Feudorum occasio, origo, & intentio, & unde coeperint? 272. 75. -  Feudorum maxima, & prima, ac quoties lex est, ut investiturae tenor attendatur. 374. 12. -  Feudorum in concessione, an sit locus legi quoties, C. de reivind. & de distinctione inter feuda concesta a Principe, & a privato. 358. 26. -  Feudorum, & praebendarum, in investitura, & collatione prioritas, quando consideretur? 357. 18. -  Feudorum, vel Commendarum derentatores parum iuris haber: possunt, si earum investituram non ostendunt. 321. 12. -  Feudorum investitura praelationem praestat, non prionitas datae. 356. 10. -  Feudorum investitura de manu domini sumi debet, & quando hoc excusecur. 394. 32. -  Feudorum possessio transit in successores, absque a ctuali apprehensione. 424. 54. -  Feudorum progressus in eorum successione, & quae hodie absolute sint haereditaria? & quod Mediolani non transeunt, nisi ad descendentes primi acquirentis 420. 12. -  Feudorum regularis natura quae sit? 287. 22. -  Feudorum successio non defertur maritis, neque uxoribus. 461. 3. -  Feudatarius, & ususfructuarius est, veluti procurato domini in rem propriam. 396. 50. -  Feudatarius si excludatur a feudo ob furorem, vel aliam imperfectionem, an ipsius quoque filij, alias habiles, exclusi maneant? 444. 90. -  Feudatarius nihil ratione impensarum deducit de pensione, aut servitijs, quae domino, velaijs de eius mandato praestare tenetur. 290. 54. -  Feudatarius si ad servitium militare indistincte obligetur, debet illud praestare, ubicunque Rex iusserit. 500. 62. -  Feudatarius, quisecundo genito alimenta praestat, nihil ratione huius oneris deducit de Adoha, vel Rellevio. 290. 55. -  Feudatarij ultra subiectionem communem, ratione feudi magis obligati videntur. 498. 47. -  Feudatarij, qua de causa dici soleant fideles? 495. 19. -  Feudatarij habent quandam conformitatem cum colonis Romanorum. 527. 11. -  Feudatarij, & beneficiarij propter absentiam, solent privari sine monitione, & processu. 530. 48. -  Feudatarij, & Commendatarij non possunt saevire in suos vassallos, nec eis gravia tributa, aut insueta servitia imponere. 514. 57. -  Feudatarij taciturnitas per unum annum, inducit cosensum investiturae alteri factae, & possessorem excludit. 483. 9. -  Feudatarij debent residere in provincijs, vel terris sibi in feudatis sub poena privationis. 527. 10. -  Feudatarij, & Barones, ubi Regalia colligunt ex Regia concessione, perinde est, ac si Princeps colligeret. 267. 21. -  FIAT verbum per Pontificem prolatum, non res picit tempus futurum, sed praesens, & instans. 667. 54. -  FICTA traditio, quae fit interventu alicuius rei; nomine aliarum, defenditur ex consuetudine. 395. 39. -  FIDEIVSSOR Correctoris an possit ex eisdem actis conveniri? & ob talem fideiussionem quamvis nobilis fit in carcerem detrudi? & an principalis, si fideiussor cessis actionibus contra eum experiatur, pro quantitate quam pro ipso persolvit? 950. 22. -  FIDES, verbi divini virtute & operatione diffunditur. 131. 30. -  Fides non debet recipi ob adulationem, sed propter doctrivae veritatem, & utilitatem. 239. 47. -  Fidei plantatio, & progressus inter Indos impeditur per eorum coactionem ad metalla. 124. 107. Fidem Christianam, qui recipiunt ob id tantum, ut suis Principibus placcant, laudari non possunt. 239. 46. -  Fidei professio, ad servandam formam Concilij, debet fieri coram Vicario Capituli sede vacante, & non coram ipso Capitulo, licet hoc illum nominaverit. 674. 20. -  Fidei mysteria, etiam in persectiori Indorum lingua, non satis perfecte explicari possunt, & quare? 229. 30. -  Fidei professio videtur requirere praecisam observantiam, tam ex parte, sive persona, quae eam facere, quam qui recipere debet. 674. 19. -  Fidei professionem, & luramentum fidelitatis praestari posse a Praelatis, & alijs Beneficiaris per Pro curatorem, multi Auctores tenent, qui referuntur, & contrarij. 672. 14. -  Fidei propagatio non deficiet, quamvis Indi ab operis metallorum liberentur. 130. 28. -  FIDELES executores qui sint, & unde dicantur, & quatenus aedilibus cercalibus Romanorum assimilentur? 945. 20. -  FILIA exclusa ob pactum nuptiale a successione Commendae, non excluduntur nepotes, & quare. 458. 50. -  Filia ubi excluditur a successione, filius quoque eius exclusus censetur. 454. 10. -  Filia dotata, eo ipso, quod per statutum excludatur, stantibus filijs, neptis quoque excludi videtur. 485. 31. -  Filiae, quae ad Commendarum successionem admittuntur, intra annum nubere debet, & de schedulis, quae id cavent. 462. 8. -  Filius haeres patris, qualiter teneatur stare ijs, quae fecit in praeiudicium fendi, vel Commendae, ad ipsum filium post eius mortem pertinentis? 404. 55. -  Filius etiamsi ex haeredetur a parte, non potest excludi a successione feudi, ex pacto, & providentia sibi delata. 421. 26. -  Filius non succedit in impedimento, vel incapacitate patris, quem repraesentat, & qualiter, & in quibus fiat repraesentatio? 458. 47. -  Filius primogenitus, si ex delicto incapax successionis maioratus reddatur, habetur pro mortuo, & nepos ex eo succedet. 456. 36. -  Filius minor natu non potest a patre vocari ad Come dam, vel feudum primogenito debitum. 422. 33. -  Filius est idem cum parte, vel caro aucta patris. 503. 95. -  Filus ex feudi natura vocatus, etiamsi a patre instituatur, illud capere potest. 421. 23. -  Filius praeserendus videtur nepoti in successionis Comendae, quia magis parcipat de meritis ob quae illa concessa suit. 455. 23. -  Filius ubi excluditur ab aliquo maioratu ob incompatibilitatem alterius, eius quoque descendentes exclusi manent. 464. 13. -  Filius illegitimus ubi a Commenda, vel maioratu excluditur, eius quoque liberi exclusi manebunt, licet ipsi legitimi sint. 436. 23. -  Filius non potest melioris conditionis esse, quam pater, aquo ius habet. 453. 5. -  Filius familias propter longam patris abfentiam admittitur ad agendum. 712. 31. -  Filius, qui ius primogeniturae etiam in spe consequutus est, ei facile renuntiare non potest. 459. 55. -  Filio debent imputari in legitimam sumtus, quos pater fecit pro Commenda ei acquirenda, vel defendenda. 69. -  Filium, ubi lex vocavit, & praetulit in successione Co mendarum, nepotes etiam ex eo vocasse videtur, 456. 32. -  Filij spurij non continentur appellatione filiorum, neque ad maioratus admittuntur, nec videntur esse de genere instituentis. 434. 6. -  Filij legitimi, si vocentur in maioratus institutione, naturales non admittuntur, & idem si filij simpliciter vocentur. 435. 14. -  Filij ex voluntatis, & pietatis coniectura semper intelliguntur vocati, & extraneis praelati. 487. 46. -  Filij naturales regulariter non ad mittuntur ad successionem fideicommissi, vel maioratus, & quando secús? 435. 12. & seqq. -  Filij naturalis non extantibus legitimis institui possunt a parentibus, & in eorum personis maioratus fundari. 435. 9. -  Filij familias an, & a quibus tributis liberi sint? 173. 25. & quomodo computentur quando agitur de faciendo delectu ad militiam? 173. 27. -  Filij naturales non dicuntur turpes personae, & quatenus gaudeant nobilitate parentum. 435. 10. -  Filij sequuntur originem patris, & patrie, ex qua oriundi sunt, & non domicilium. 25. 4. -  Filij nati ex matrimonio putativo in Commendis succedunt, & in feudis, & in maioratibus. 440. 57. -  Filiorum vocatio, & successio in omni successione prior esse debet, & solet. 486. 44. -  Filiorum appellatione quando nepotes, & alij descendentes contineri videantur in fideicommissis, maioratibus, & alijs dispositionibus? 428. 85. Et quid in Commendis Indorum, & schedulae, quae de hoc agunt. 428. 82. -  Filijs, quae deferuntur ut filijs, praestari debent etiam a patre non institutis. 421. 24. -  Filijs primo vocatis, quod lex successiones denegat, non debet concedi uxotibus, quae vocantur in eoru defectum. 485. 29. -  Filij non debet expediti novus titulus Commendarum, in quibus parentibus succedunt, & schedula, quae id disposuit, & quare? 484. 25. -  Filios parentum meritis illustrari, & elevari ad officia, & dignitates, pluribus bonae notae locis ostenditur. 602. 39. -  Filios Cacicorum bene, & Christiane educare con venit, ut exemplo suis sub ditis sint, cum patribus successerint. 240. 61. -  Filios, & posteros ad officia, & praemia parentum regulariter iura vocare, & praeponere solent. 601. 37. -  FINIS Commendarum est benemeritorum temuneratio, & is prae omnibus attendendus est, & quod omnia a fine regulantur. 348. 34. -  FLAVIIV opisci locus expenditur, & emendatur. 66. 55. -  FLORALES, & lupercales Romanorum ludi, quia a nudis celebrabantur, reprehensi. 223. 63. -  FISCALIVM institutio, & finis in Audientijs Indiarum, & quod duo sunt in Mexicana, & Limensi, & qualiter se iuvare debeant? 985. 1. -  Fiscalium officium, an, & in quibus assimiletui Procuratori Caesaris, & Advocatis filci Romanorum, & iura, & Auctores, qui de hi agunt. 986. 2. -  Fiscalis Episcopi desuncti aliquibus rationibus videtur excusandus a syndicatu Capituli, quae referuntur, & refelluntur. 766. 25. -  Fiscales dicuntur malum necessarium, & Procuratores generales, & quare? 986. 3. -  Fiscalium instructio ex Cassiodor. & alijs, & quod non de potestate, sed de iustitia vincere curent. 986. 4. -  Fiscalis sub colore officij iniuriose agens, & depraedationes exercens, vivus cremari debet. 986. 5. -  Fiscales toga talari utuntur, & eodem salario, ac eisdem sere honoribus gaudent, quibus Auditores Indiarum, & sunt veluti socij, & fratres ipsorum. 986. 6. -  Fiscales in Francia sunt simul iudices in negotijs, que fiscum non tangunt, & quando in Indijs eorum vicem suppleant? 987. 7. -  Fiscales praecedunt Algacellos, Calculateres, & officiales Regios, & etiam Secretarios, & lissuper hoc mota in Supremo Consilio Italiae, & qualiter sedata? 987. 8. -  Fiscalis vicem qui supplet, an in sessione, & alijs praecedentijs, & honoribus eius iure fruatur, & utatur? 987. 10. -  Fiscalis proprie non est, nisi qui a Rege est creatus, & nominates. 987. 11. -  Fiscales non solum in Tribun alicum iudicibus sedet, verum & in secretiori conclavi vulgo Acuredo interesse possunt, & debent, & sched. de hoc agentes. 987. 13. -  Fiscales veniunt appellatione Officialium, & Ministrorum, tam in favorabilibus, quam in odiosis, & exempla notanda huius assertionis. 988. 18. -  Fiscalis Regius an possit recusari? anceps quaestio est, & quid Auctor in ea sentiat? 988. 21. -  Fiscalibus advocatis seu procuratoribus cur fiscus utatur? 989. 23. -  Fiscalis semper censetur invitus, & ex necessitate officij ad negotia, quae privatis damnosa sunt, accedere; & quae inde resultent? 989. 24. -  Fiscalie officium idem debet esse, quod Chori in tragaedijs. 989. 26. -  Fiscales non iurant de Calumnia, nec in expensis damnatur, & quare, & de alijs eorum, & fisci privilegijs, remissive. 989. 27. -  Fiscales eoram proprijs fisci iudicibus causas duntaxat agere debent, & omnes fiscum tangentes ad hoc forum trahere possunt. 989. 28. -  Fiscales in causa immunitatis Ecclesiasticae, an, & qualiter per se, vel per suum agentem in foro Ecclesiastico comparere debeat? & sched super hoc expedita. 990. 29. -  Fiscales de iure communi non prohibebantur pro alijs privatis advocare, de iure Regio, & Indiarum secus, & schedul. de hoc agentes. 990. 31. -  Fiscales Audientiarum Indiarum, Indorum defen sionem, & advocationem in multis casibus excipere inbentur, & sunt veluti generales protectores eorum. 990. 32. -  Fiscales Audientiarum Indiarum, ut sint generales protectores bonorum desunctorum, aliquando tractatum est, & in Francia observatur. 993. 11. -  Fiscus quasi viscus, quia omnia capit, & ligat ex Pocta Anglo, & alia de eius nominibus. 1068. 83. -  Fiscus in metalis, & salinis habet privilegium, ut ea pro iusto pretio sibi sume epossit, & caeteris emtoribus praeferatur. 1062. 31. -  Fiscus ingentes quaestus facit in Indijs ex vectigalibus, commissis, & confiscationibus. 1068. 82. -  Fiscus, & Fiscalis qualiter debeat pro Commendarum evictione citati, & se habere? 370. 67. -  Fisci privilegium est, ut possit lententijs in causis Fiscalibus ferendis, seu votandis interesse, & an sint nullae si eo absente ferantum? 987. 14. -  Fiscus evictionis nomine ex consuetudine nihile aliud prastat, quam pretium rei evictae, vel eius refectionem. 371. 69. -  Fiscus, fundat intentionem in Commendis, & ideo ex contrario parte probatio requiritur, & potest compellere omnes earum possessores ad ipsarum titulos ostendendos, & schedulae, de hoc agentes. 576. 36. & 579. 63. -  Fiscus tenetur ad ea, quae condemnatus, cuius successor universalis fuerit. 543. 19. -  Fiscus pinguior est, quando Princeps habet vassallos locupletes. 133. 54. -  Fiscus semper utitur iure communi, nisi ubi specialiter reperitur privilegiatus. 576. 33. -  Fisci privilegium est, ut quascunque causas in quibus de evictione teneri, vel alio modo aliquod interesse habere potest, ad suos iudices trahat. 628. 50. -  Fisci privilegium est, ut nunquam litiget spoliatus, & ut eius causae celeriter terminentur 576. 28. -  Fisco agente contra privatum supre possessione, vel proprietate alicuius Commendae, an causa ad supremum Senatum, remitti debeat, vel statim in Audientijs Indiarum terminarit? 575. 27. -  FODIENTEM spectare non potuit Sybarita. 117. 43. -  FODINAE, sive mineralia Indiarum, si excoli defierint, tam Indorum, quam Hispanorum Respubli ca concidet. 101. 5. -  Fodine, que habent venena, aut aliud virum innatum, vel pestilens, deserendae sunt. 154. 52. -  Fodinas, per servos, ad hoc emtos, exerceri, non est valde improbandum, & si aliqui etiam hoc succenseant. 140. 15. & seqq. -  FOEMINAE an in Cacicatibus succedant? 238. 26. -  Foemina in his, in quibus est inhabilis, per subsitutu servire tenetur. 312. 40. -  Foeminae, an tributa Indis iniuncta solvere taneantur? 171. 5. -  Foeminae a servitijs personalibus liberae esse debent 49. 53. -  Foeminae ad feuda impropria admittuntur, & an iurent fidelitatem, remissive? 312. 48. -  Foeminae in defectum masculorum admittontur ad successionem Commendarum, adinstar maioratuum. 429. 89. -  Foeminae maritatae in aliquibus provincijs succedunt in Cacicatibus, & hoc munus per maritos exercent. 238. 28. -  Foeminae regulariter a publicis, & civilibus officijs, & virorum actibus, ac coetibus prohibitae sunt. 238. 27. -  Foeminae licet a feudi recti successione excludantur in alijs tamen admittuntur, & de feudis foemineis 429. 90. -  Foeminae in feudis, in quibus admittuntur per substi tutum servire possunt. 429. 91. -  Foeminae licet multis excludantur, a Regnorum, feudorum, & ducatuum successione, a pluribus tamen alijs admittuntur. 238. 29. -  Foeminas Indorum a tributis omninó immunesfacere iustius videtur. 172. 29. -  Foeminas a feudis repelli docet Tiraquel. quód garrulae sint, & inconstantes, & ex alijs rationibus. 312. 43. -  Foeminis ex benignitate Regia Commendae novae acquisitio, & veteris successio permissa est. 312. 44. -  Foeminis, rigore iuris attento, novae Commendae, & feuda dari non possunt, & schedulae de hoc agentes. 311. 38. -  Foeminis in Commendis succedentibus, cur in maritorum Capite titulus earum expediri soleret? 462. 13. -  Foeminarum a servitijs excusandarum, quae sit ratio? 49. 55. -  FORI, & litium frequentatio, etiam in bonis hominibus, malitiam, & alia damna producit. 973. 45. -  FORMA Tridentini circa eligendum Vicarium per Capitulum sede vacante, ad Metropolitantum extendi non debet. 769. 47. -  Forma Tridentini de eligenda Vicario iurisperitoparum servatur in Hispania. 786. 42. -  Forma, ubi necessitas, aut difficultas urget, omitti po test, & per aequipollens adimpleri. 677. 43. -  Forma mandati legis, & statuti ubi est expressa, & aperta, ad unguem servari debet, & quod solet attendi magis, quam ratio. 335. 19. -  Formae defectus maior est, quam substantiae, & facie actum rescindi, vel resolvi. 545. 40. -  Forma permissiva non servata, succedit immendiate forma destructiva contraria. 858. 46. -  FORTVNII ratio defenditur ab impugnationibus Mendozae. 62. 20. -  FORVM sortiri, & statutis ligari, regulariter a pari procedunt. 628. 46. -  Forenses an, & quibus tributis, & oneribus exemti sunt? 179. 78. -  Forum quis sortiri compellitur, alias declinabile, propter nimiam locorum distantiam. 712. 32. -  Doct. Franciscus Carrascus scripsit de decimis Indorum, advocans pro Decano, & Capitulo Cuzquesi. 197. 61. -  D. Franc. a Toleto Peruanus Prorex decimus simul cum tributis Indorum miscuit, & solvi praecepit 194. 31. Qualiter ei iniuctum fuerit, ut Indos fodinis distribueret. 108. 80. Multa provide disposuit pro Indis reducendis, & redactis gubernandis. 210. 23. Quid senserit de perpetuitate Comendarum. 608. 105. Qudi circa Ianoconas Argentinae provinciae statuerit. 12. 7. Laudatur in visitatione, & taxatione quam fecit protributis Indorum. 167. 46. & 1038. 45. -  Dom. D. Franciscus Alsarus Regius Consiliarius, laudatur, & eius verba de patronatu Regio Indiarum, referuntur. 637. 29. & 557. 23. & alihi sae pe. -  D. Franc. a Torreblanca laudatur, & eius libri de Magia, & de iure spirituali. 118. 56. -  R.P. Fr. Francisci Naranjo Dominicani Tlaxcalensis Criolli eruditio, & portentosa mentoria, refertur, & laudatur. 258. 23. -  D. Franc. de Paula apud Ludovicum XI. Galliarum Regem dictum, & miraculum insigne, super gravi, & iniusta tributorum impositione. 165. 76. -  D. Franciscipi nuditas coram populo, quo pacto excusetur a D. Bonaventura. 223. 65. -  FRATRES, vel sorores naturales admittuntur ad successionem tratris legitimi, exclusis patrus, amit tis, & alijs transversalibus, & nsco. 996. 42. -  Fratres Mendicantes pro praedijs, quae possident de facto, tenentur ad collectas. 864. 30. -  FRAVDARE edictum velle non creditur, qui sibi prospexit 449. 32. -  Fraudis suspicione extante, porrigit vires statutum etiam ultra districtum statuentis, ut talis fraus excludatur. 747. 95. -  Fraus legi ht, si id fiat, quod fieri noluit, fieri autem non vetuit. 455. 25. -  Fradibus, & malitijs, semper obuiam eundum est. 455. 26. -  FRIDERICVS III. Imper. valde studuit metallo ru tractioni. 106. 56. -  FRONS occipitio prior, & oculus Domini saginat equam, adagia. 699. 18. -  Fronti damnato um in metallum, Calumniatorum, & furum, quae litterae scriberentur? 114. 12. -  FRVITIO, sive gaudimentum alicuius rei, si alicui conceditur, quid ei dari videatur? 277. 14. -  FRVCTVS ubi debentur iure actionis, potest pro eis novum iudicium instaurari, si in pricipali non fueriut petiti, vel condemnati. 990. 42. -  Fructus regulariter sequuntur possessores bonae fidei. 588. 19. -  Fructus in iudicijs restitutotijs debentur a die occupatronis, & quando restitutio sit ipso iure. 588. 36. -  Fructus ubi computantur ad corpus patrimonij, vel redictuum valorem inspiciendum, non ht deductio onerum, nec expensarum. 364. 8. -  Fructus industriales, qui sint. 175. 41. -  Fructus separari nequeunt a re principali in iudicijs universalibus. 589. 36. -  Fructus non videntur esse pars rei, a qua procedunt, sed quid distinctum ab ea. 593. 69. -  Fructus etiam specifice non petitiveniunt in iudicijs universalibus ex natura actionis. 889. 34. -  Fructus expresse petiti, si in sententia omittantur, reus ab illis absolvi videtur, & amplius super eis agi non potest. 591. 48. -  Fructus quis suos facere nequit sine titulo, & bona fide. 551. 84. -  Fructus, qui auctoritate iudicis percipit, regulariter bona fide percipere videtur. 551. 85. -  Fructus unde dicatur, & quid proprie fignificet? 366. 19. -  Fructus Episcopatus divisi, ex die gratiae, sive Fiat, pertinent ad Episcopum noviter Creatum, quamvis non apprehenderit poffessionem, & quare? 667. 46. -  Fructus restituere debet, qui impetrat praebendam suppresso vitio illegitinitatis, vel data alia nullitate sui tituli. 854. 18. -  Fructus si petiti sint, simul cum Commenda, & sententia solum condemnet ad restitutionem Commendae, an quoad fructus absolvisse videatur? 589. 33. -  Fructus, deductis expensis intelliguntur, etiam in lege viva hoc est in rescriptis, & donationibus Principis. 368. 46. -  Fructus, etsi iure actionis aeque principaliter, ac res ipsa debeantur, seo per tamen solent peti accessorie ad eam. 591. 49. -  Fructus, usurae, expensae, & similia, tunc possunt peti in novo iudicio post finitum principale, quando de eis peculiaris speculatio intercessit. 591. 52. -  Fructus Episcopatus divisi, pertinere ad novum Episcopum ex die gratiae, stylus Romanae Curiae lervat, sed eos petere non potest, nisi litteris expeditis, & praesentatis. 668. 57. -  Fructus, qui aeque pricipaliter debentur, ac res ipsa, ex qua proceount, de rigore iuris in eodem libello cumulari non possunt, licet praxis contrariu servet. 591. 53. -  Fructus medio tempore perceptos, non tenetur restituere obtinens in possessorio, & sumbens in petitorio. 589. 31. -  Fructus regulariter dicuntur deductis expensis, & oneribus. 364. 6. -  Fructus ubi non restitui, sed ex eis aliquid solvi praecipitur, non deducuntur expensae. 366. 21. -  Fructuum divisio qualiter sit facienda inter Commedatarij, feudatarij, maioratus, beneficij, & aliorum iurium similium successores, & haeredes desunctorum? remissive. 426. 73. -  Fructus metallorum magis sunt personales, quam praediales, aut reales, & quare? 862. 13. -  Fructuum ratione durat instautia Commendae, etia inter haeredes, qui in illa non succedunt, & quare? 593. 72. -  Fructuum condemnatio non semoer fieri debet ex litis contestatione, & qui casus ab ea excusent? 589. 29. -  Fructuum in perceptione. & distributione hipraeserri debent, qui actualiter servierunt eo anno, quofructus percipiuntur. 615. 38. -  Fructuum mentio expressa in sententia, requiritur, ut eius virtute peti possint. 590. 41. -  Fructuum, & aliarum accessionum ratione durat lis etiam mortuo homine, pro quo iudicium coeptum fuit. 593. 74. -  Fructuum computatio in dispositione hominis, quomodo ineunda sit? 364. 5. -  FVNDVS quid sit, & vndedicatur? 62. 15. -  Fundum si aliquis conducit pro quota fructuum, non est locatio, sed cietas. 385. 36. -  Fundi qui habebant adscriptios, pluris apud Romanos aestimabantur. 151. 29. -  Fundatam, qui habet suam intentionem, de iure communi, nihil probare tenetur. 579. 64. -  FVR cum re surata apprehensus in aliquo loco, an debeat remitti ad alium in quo furtum commisit. 899. 83. -  FVRIOSI, mentecapti, muti, coeci, & alij imperfecti, an & quatenus excludantur a successione Commendarum? 443. 81. -  FVRTVM committit, & ad restitutionem tenetur, quirem quam utendam accepit, in alios usus convertit. 150. 16. -  FVTVRVM lucrum despicit, qui praesenti inhiat. 607. 91. -  G. -  GABELLA quando solvenda sit de bonis Praelatorum, quae venduntur ad eorum debita solvenda vel alia ratione? 754. 69. -  Gabella non debetur ex fructibus rei rusticae, aut pe cuariae. 64. 33. -  Gabella contractus conditionalis solvitur, inspecto tempore, quo celebratur, non quo conditio impletur. 378. 47. -  Gabellam, sive Alcavalam, quae in Castella exigitur, cessare debere, qua ratione putet Cardii. Toletus, qui reprobatur. 152. 40. -  DOM. D. GABRIEL Paniagua de Loaysa, Calatravensis Eques, Auctoris Socer, laudatur, eiusque factum recensetur. 246. 22. -  Pat. Gabr, Vazquez notanda verba referuntur circa donationes Episcocorum aegrotantium. 734. 129. Et notantur alia, quibus staititiae arguit Impp. in l. quisquis, §. folijs, C. ad leg. Iul. Maiest. 120. 73. -  D.D. Gabriel Enriquez Regias Senator, & Salmantitensis Primarius laudatur. 489. 72. -  GALLIAE civitatum consuetudo circa Albinos, hoc est alienigenas, & eorum bona, refertut. 313. 54. -  Gallo Celtae, Haduos, velut servos, seu adscriptitios habebant. 15. 32. -  GARCILASSVS Inca fuit Mestizus, de epistola, quam in eorum laudem scripsit. 289. 41. -  D.P.M. Fr. Gaspar Villaroel esectus Episcopus Chileusis, laudatur, & quid senserit de alternativis refertur? 924. 100. & 847. 22. & alibi saepe. -  GEMINATIO, & repetitio alicuius praecopri, denotat, & importat maiorem, & precisiorem eius observantiam. 334. 18. -  GENII mali qualiter, & quare divitias, & thesuaros Anti Christo reservate dicantur. 130. 77. -  GENS nulla sine politia, & societate conservari potest. 207. 15. -  GENVS quod est verificandum in aliqua specie, pro specie haberi, quando intelligatur. 361. 55. Et quod generi, per speciem derogetur, etiamsi specialis concessio non faciat mentionem generalis. 345. 4. -  GERMANI, & Galli quando vetuerint in suis provincijs scripturas, & acta iudicialia Latine conscribi. 232. 54. -  Germani quam dure se habeunt cum rusticis, & hominibus, quos vocant proprijs. 35. 96. -  GILLAS Agrigentinus, qualiter servos suos tractaret? 48. 44. -  GLANDIS appellatione, omnis fructus venire solet. 64. 39. -  GLOSSAE doctrina, quartam suneralem ex consuetudine deberi asserentis, quomodo intelligenda sit? 871. 13. -  GODEFRIDI Ambianiensis Episcopi sactum contra nutrientes, & crispantes capillamentum. 221. 44. -  GRADVM Doctoratus, Magisterij, aut licentiae, que praebendae Indiarum requirant? 780. 16. -  GRATIA facta duobus, viri conditionaliter, & alteri pure, quis praeferatur? 377. 37. -  Gratia Papae & Principli, licet solo verbo fiat, dicitur in formis, & imperfecta antelitterarum expeditione. 391. 3. Et non recipitur Prae; atus litter is non expeditis, & praesentatis 971. 38. Et quo sensu dicatur Perfecta ex solo verbo fiat. 669. 47. -  Gratia praebendae facta illegitimo absque narratione, & dispensatione huius defectus, est nulla, & subreptitia. 853. 12. -  Gratia, quae tarda est, ingrata redditur, & celeritas benencij, ulud auget, ex Senec. Cassiod. & alijs. 341. 81. -  Gratia, vel concessio Principis, quae pluribus rationibus, vel causis nititur, & si aliquae deficiant, ex alijs sustinetur. 353. 76. -  Gratia concessa ad beneplacitum Principis, censetur perpetua. 443. 14. -  Gratia plura merito dicitur, quae benemerentibus conceditur, & verba Greg. Lopez. 272. 63. -  Gratia beneficij, naturalibus dari soliti, est subreptitia, si de hoc in eius impetratione mentio non fiat. 844. 9. -  Gratiae Bullae Cruciatae, an stricte, vel late interpretandae sint? remissive. 902. 12. -  Gratiae officiorum aliorum Principum, in quo differant ab ijs, quae per Pontisicem fiunt in beneficijs, & Episcopatibus? 667. 53. -  Gratiae, & privilegia per Principem confirmata, maiorem habent firmitatem. 550. 79. -  Gratias quomod antiqui essiuxerint, & quare? 600. 25. -  GRAVARI quis non debet alterius odio. 315. 74. -  Gravare quis non potest eum, quem non honorat. 375. 24. -  D GREG. Magni insignis locus refertur. 419. 21. Et alter pro tolendis iniustis, violentis vassallorum praestationibus. 6. 37. Et alia, quae valde conducunt ad Commendas Indorum. 267. 20. & 512. 28. Et alter de parum proficua congestione divitiarum, male quaefitarum. 144. 63. -  D. Greg. Nazianzen. D. Basilium notat, quod in veli oppido Sasimorum Episcopum constituerit. 666. 34. -  D. Gregor. Taumaturgus lacum exsicavit, ob lites, & rixas, quas superilium duo fratres habebant. 140. 11. -  Gregorius Lopex fuit Senator Regij Consilij Indiarum. 753. 14. Eius opinio notatur, & declaratur. 630. 58. Eius verba de laudibus Hispanorum ob detectionem, & conversionem Novi Orbis. 272. 82. -  Greg. XIII. ad appellationum formam in causis Ecclesiasticis Indiarum innovandam longa itiuerum distantia permovit, & desiderium litigatium sum tibus consulendi. 712. 28. -  GRAECI ob ingenij praestantiam, de qua gloriabantur, se aliorum dominos esse putabant, ex Euripide, & Sophocle. 269. 35. -  Guardiani, vel Priores qui eliguntur, ut simul Parochi Indorum sint, sub mortali digniores eligi debent. 826. 25. -  GVBERNATIO multorum semper plura incommoda generat. 775. 107. Et rectius per unum, quam per plures expeditur. 1012. 3. -  Gubernatio Indiarum qualiter administraretur ante erectionem Consilij earum. 1042. 4. -  Gubernator celeriter benemeritos remunerando, eos magis obstringit. 340. 80. -  Gubernator mota schedularum prohibitione, an posset Commendas filijs suisconferre? 315. 77. -  Gubernatores in locum defunctorum, & interim du alij providentur sussecti, Commendas conferre posiunt, & quare? 300. 41. -  Gubernator, & quilibet Magistratus, & Minister, qui suos caeteris paribas prefert, & honoribus asficit, non est culpandus, & locus insignis Cassiodori ad hoc. 315. 75. -  Gubernator cavere debet ne praetextu aequitatis decipiatur, vel affectibus suis indulgeat. 339. 68. -  Gubernator si ut debet in conferendis Commendis procedat, non timeat querelas eorum, qui sine sorte remanserint. 342. 80. -  Gubernatores plures provident Commendas ex solo titulo officij, absque speciali mandato, & quare? 299. 33. -  Gubernatoribus aliquibus permitti solet metallis, & margaritis legendis operam dare, & quare. 949. 18. -  GVIDONIS Fabricij elegantia verba referuntur 230. 43. -  H. -  HABILITAS delegati ubi consideratur, tempus datae actus, quem gessit, inspici debet, tam affirmative, quam negative 302. 68. -  Habilitas sive capacitas alicuius, eo tempore consideranda est quo successio defertur. 447. 3. -  HABITVM suae religionis, qui deserunt, ipso iure sunt excommunicato, nisi id fiat propter bonam superiora. 837. 22. -  HABITATIO inter Indos Hispanis prohibita est, maxime vagabundis, & hybridis, atque AEthiopibus, & quare. 233. 71. -  HEBRAEVS populus in Babylonia septuaginta annis propriam linguam amisit, Chaldaicam imbibit. 229. 23. -  Hebraei per varias nationes divisi, per suctudinem Hebraeam linguam obliti, alienas acceperunt, ex Abulensi. 229. 25. -  Hebraei, quam suaviter suerint evocati a Deo idololatria. 802. 81. -  HAERES si quis mihi esse iubeatur, ego quoque illi vice versa successurus sum. 475. 4. -  Haeredes, qui ipso iure fuerint, qualiter, & intra quod tempus possint se abstinere? & quid in extraneis? 425. 60. -  Haeredes ad quos transit instantia, saltim ratione fructuum, an sunt citandi de novo? 539. 73. -  Haeredes litigantium, bene possunt, si volunt, profructibus Commendae litem inchoare in Regalibus Cancellarijs Indiarum. 593. 68. -  Haeredibus semper prospicere videmur. 377. 42. -  Haeres poffossoris malae fidei, tenetur etiam ad frucctuum restitutionem, & siugularis successor, & quare. 587. 18. -  Haeredes, vel fide iussores ioudicum decedentium syndicatu, vel visitatione pendent, an, & quando pro eorum admissis in pecuniarijs teneantur? 1007. 62. -  HAERESES, & haeretici protinus extirpari debent, & quare. 887. 1. -  Haereticus in haeresi perseverans, quotidie idem delictum patrat. 899. 82. -  Haereticus contumaciter absens, absque alia probatione pro haeretico condemnari potest. 900. 86. -  Haeretici putant nullum Catholicum doctum esse posse. 256. 9. -  Haeretici ubicunque comprehensi fuerint, ibi puniri possunt, & quare? 899. 81. -  Haeretici fugitive bona, si in aliquot loco reperiantur, ubi nec delictum commissit, nec originem habet, an Inquisitores illius loci possint contra ea, absque alia citation, vel remissione, procedure? 900. 84. -  HELIOGABALVS qualiter convivas suos pictis, vel fictilibus ferculis deluserit, & fame maceraverit. 431. 104. -  HIDALGOS dicimus, Hispano vocabulo, quasi Fidalgos a fidelitate, & de alijs etymologijs eiusdem vocis. 405. 20. -  DOM. D. FR. HIERONYMVS a Loaysa Archiep. Limensis, retractatio refertur circa Indorum iervitium in metallic. 136. 89. -  HISPANIA, super omnes nations abundant metallis, praecipue auri, & argenti, & cur parum excolantur? 146. 77. & 1060. 10. -  Hispania Dei gratia, fidei puritate gauder, & excellit ob institutiones sanctae Inquisitionis, & haereticorum punitionem, & Auctores qui hoc testantur. 887. 4. & seqq. -  Hispanie sub terranea cur inhabitare dicatur Pluto? 105. 48. -  Hispaniae Monarchia, tum in alijs, tum maxime in liberalitate, & Clementia erga subdicos, Othomanam Turcarum surat. 600. 30. -  Hispaniae Proceres, & benemeriti, pro suis facinoribus premia perpetua, & iurisdictionalia consequuti sunt. 602. 41. -  Hispaniae Reges qualiter se habuerint in remunerandis ducibus, & strenuis militibus, qui eam a Mauris vindicarunt. 273. 77. -  Hispaniae procures, titulati, & Domini vassallorum, & Maioratuum, unde originem habuerint? 273. 78. -  Hispani, ut ad serviendum, laborandum in Indijs adducantur, Regiae schedulae iubent. 10. 18. -  Hispani in regionibus Indiarum degentes, cogendi sunt ad laborem, & opera rustica. 145. 71. -  Hispani postquam a Romanis acceperunt Latinum sermonem, materni prorsus obliti sunt, & quails olim fuerit, ignoratur. 228. 21. -  Hispani non possunt Indis coactis ad privatum sui servitium uti, etiam si servitio career se dicant. 9. 13. -  Hispani, & praesertim Magistratus, & Parochi, qui Indisvinum vendunt, & alias potions, quibus inebriantur, magis peccant, quam ipsi Indi. 225. 82. -  Hispani si ipsi (ut faciunt) otiosi, totum pondus la borum Indis iniungant, parum Indiae durabunt. 26. 12. -  Hispani, & Hibrydae non possunt omnia opera Reipubilicae necessaria in Indijs obire, & quare? 39. 110. -  Hispani caeteris omnibus nationibus fideliores semper reputantisunt. 614. 24. -  Hispani notantur, quod in Indijs alij alijs servire recusant. 10. 17. -  Hispani, & AEtiopes multum aucti sunt in provincijs Indiarum. 27. 27. -  Hispani olim Gothos, etiam plebeios, magni fecerunt. Et idem hodie faciunt Indi erga Hispanos. 246. 34. -  Hispani prodigaliter consumunt, & ad regna extranea transferunt divitias Indiarum. 145. 66. -  Hispani homines, vel AEthopes, & alij servi, non sunt apti ad mineralia Peruana exercenda, & quare? 103. 22. -  Hispani, & Hibrydae compelli debent, ut Indos in laboribus, & operibus publicis iuvent. 26. 16. -  Hispani apud Indos nati, debent admitti, imo, & caeteris praeserri, ad official, honores, & dignitates Indiarum. 258. 25. -  Hispani omnes, an nobiles sint censendi respectu Indorum de quorum iniuria, vel damno compensando agitur? 246. 30. -  Hispani apud Indos nati, sunt veluti reliqui vassalliac cives Regis, & Regni Castellae. 256. 2. -  Hispani a Mauris subacti Romanum ser monem pro Arabico reliquerunt. 299. 22. -  Hispani nostri cur stolati, seu rogati vocentur a Strabone. 232. 66. -  Hispani admonentur, ut cum Indis, sibi ad serviendu designatis, blande se habeant. 55. 98. -  Hispani quando? coeperint loqui, & instrumenta, & acta iudicialia scribere Latino sermone. 232. 55. -  Hispanus sermo ex Latino descendit, & cur appelletur Romance, & de voce Ladino. 232. 56. -  HOMAGIVM ctiamsi solum concipiatur sub fide, & verbo boni viri, obligat tanquam iesiurandum, secundum aliquos, & maxime inter nobiles. 496. 26. -  Homagium quid sit, & unde dicatur, & quando ligium appelletur? & de varijs homagis formulis. 495. 21. -  Homagij praestatio in feudis, & Commendis Indorum continet expressum iuramenturm, & obligat tanquam tale. 496. 25. -  Homagij, sive Omenage apud Hispanos praestatio, & conceptio, an, & quando habeat vim, & naturam iuramenti? 496. 24. -  HOMO proptius qualiter olim constitueretur a Regibus Hispaniae, ad tuendas res Eclesiae vacantis. 752. 8. -  Homo homini praestat, necaequalis est omnium industria, ingenium, aut conditio. 399. 5. -  Homo non solum diffinitur animal rtionale, sed etiam sociabile, & politicum, seu civile. 207. 2. -  Homo est creturarum omnium dignissima. 207. 1. Homo sine metallis non potest parare victum, & vestitum. 102. 13. -  HOMINES quando, a quibus, & quare suasi fuerint, in urbes, & oppida convenire, & aedificia coniungere, ac conferre. 208. 6. -  Homines, qui politia, & legibs carent, seris similes sunt. 217. 3. -  Homines rudes, & imbecilles, saepese alijs inservitiu dare soliti sunt, a quibus tueantur, & sustententur, & exemplum in Mariandynis, ex Athenaeo. 269. 36. -  Homines varij, varijsse operibus applicant, & mutuo in Reip. iuvant. 33. 80. -  Homines hominibus auxiliari, & eorum damna, & iniuriasevitare, si commode possint, omni iure tenentur. 510. 11. -  Homines, qui dicunt, solitariam olim in campis, & montius vitam degisse, ridet Petr. Greg. & quare? 207. 3. -  Homines conditionatae liberatis, & tributis, aut servitijs obnoxij, quales sunt Indi, non possunt domicilium mutare. 212. 47. -  Homines plurimos, primo illo saeculo in campis, & montibus silvestrem vitam egisse, negari non potest. 208. 5. -  Homines magis laborant pro filijs, quam pro se ipsis. 602. 33. -  Homines vagantes, & otiosi, & mendicantes validi ad laborandum compelli possunt. 39. 128. -  Homines quilibet, necessitate urgente, agriculturam exercere debent. 61. 5. -  Homines manus mortuae, sive vassalli taliabiles, sunt apud Gallos veluti adscriptitij. 15. 33. -  Homines prudentiores, sunt veluti lex hebetioribus. 269. 39. -  Homines ijsecundum Arist. ad serviendum aptiores sunt, qui habent plus roboris, & minus intellectus. 31. 60. -  Homines nobiles, & strenui milites in Indis, ad card desensionem, mediantibus Indorum Commendis, conservantur. 208. 31. -  Homines hebetes, & Igorats, inter pecora, & animalia computat Seneca. 31. 62. -  Homines contra propria commoda laborantes, etia invitos, nolentesque servare, & dirigere Reip. interst. 211. 36. -  Homines ex natura loci, & coeli sub quo nascuntur, mores, & temperiem sun ere solent. 257. 16. -  Homines hominius egent ad vitam transigendam, & sublevandam, & emblemata, & carmina de hoc agentia. 33. 79. -  Homines nunquam in casum, frustraque laborant. 605. 77. -  Homines liberi, & innoxij, raroad metalla coactireperiuntur. 134. 68. -  Hominum genus nullum est ita ferox, quod excoli no possit. 218. 11. -  Hominem eundem, diversis respectibus, diverso iure censeri, aut a diversis iudicibus iudicari, novum no est. 829. 50. -  Hominum in urbes, & oppida coadunatio, merito iuri gentium tribuetur ab Herinogeniano. 208. 7. -  Homium causa omnia comparata sunt, & pro coru redemtione bona Eclesiae vendi permittuntur. 132. 43. -  Hominum liberorum plures snt differentiae. 13. 19. -  HONESTA sunt lucra, quae ex metallorum effosione parantur. 102. 12. -  HONORATIORES reputantur, qui sublimioribus subsunt. 606. 25. -  HOSPITALE, an & quando sit capaxfeudi, vel Comendae Indorum? 442. 72. -  Hospitale, ut dicaturlocus Religiosus, & gaudeat privilegijs sori, & immunitatis Ecclesiasticae, quae requirantur. 649. 62. -  Hospitalia, quae sub Regum protectione sunt, an, & quomodo Ordinarius visitare possit? 649. 59. -  Hospitalia iuris patronatus privatorum, quando, & quomodo Ordinarius visitare possit, & schedula de hoc disponens. 649. 60. -  Hospitalia, quae erecta non sunt cum auctoritate Prelati Ecclesiastici, neque habent Ecclesiam, & campanile, sunt mere secularia 649. 61. -  Hospitalium omnium, ex Regijs largitionibus in provincijs Indiarum fundatorum, Rex Nosier unicus patronus existit, & schedulae de hoc agentes. 649. 58. -  Hospitalium libri quando faciant fidem ad probandam mortem eorum, qui in cis defecerunt. 650. 63. -  HISPANORVM respublica, quod sit mixta cm republica Indorum non sufficit, ut totum onus Indis imponi debeat, Hispanis in otio manentibus. 124. 110. -  Hispaniolae insulae Indi, qui hodie supersunt, quale suerit patrium ipsorum Idioma ignorant. 28. 26. -  Hispanorum, & Indorum Respub. ubi iuncta esse caepit, se mutuo iuvare debet. 103. 19. -  Hispanorum mos, appellandi Bestias, homines rudes, & Impolitos, unde descendit? 217. 6. -  Hispanos in Indijs naos, aliqui despiciunt, & ab alijs separari volunt, qui reprehenduntur. 256. 7. -  HVACAS, velsepulcra Indorum aperire, & divitias ibi reconditas extrahi posse, quibus conditionibus permissum sit, vel permitti possit? 1063. 41. -  HVANCA Velicensis argenti vivifodina, quo pacto a Rege metallarijs, fruenda concedi soleat? 1062. 31. -  HVMANITATIS communc ius est, litteras alienas non aperire ex Apuleio. 98. 43. -  HVNNI quid honestum, vel inhonestum sit penitus ignorane, ex Marcellino. 217. 4. -  HYBRIDAE, nomen, quid proprie significet? & quod metaphorice pro Mestizis sumatur. 281. 20. -  Hybridae, qui Mestizos vocantur, per statuta puritatis sanguinis, ob hanc causam, quod Mestici sint, excludi non debent. 252. 84. -  HYBICAS apud Plutarch. dicebat Antonio. Si vis duas collectas, da duas messes. 163. 53. -  HYPOTHECAM specialem habens, praefertur in ea caeteris generalem habentibus. 345. 5. -  HYSSOPO in America Indos a nobis baptizatos fuisse, aliqui dicunt, qui reprobantur. 239. 45. -  I. -  IABELLONIS lituanie Regis, cum Heduvige Regina Poloniae matrimonium contrahere volentis notabilis historia refertur. 239. 43. -  IACOBI Cuiatij elegantia verba de periculo, & obligatione nominatorum expenduntur. 529. 42. -  Iacobi Berretae opinio, circa praecisam invocationem brachij saecularis per Ecclesiasticos, pro exigendis poenis pecuniarijs, refellitur. 693. 81. -  IANACONAE, qui Indi dicantur in Regno Peru, & Naborij in Nova Hispania, & ex quibus causis illorum servitium iustificetur. 12. 2. -  Ianaconae duris, & insolitis servitijs onerandi non sunt. 19. 73. -  Ianaconae bonis spoliandi, salarijs defraudandi, aut iniurijs afficiendi non sunt. 19. 74. -  Ianacone, plures iniurias sub duris; & iniustis dominis patiuntur. 68. 60. -  Ianaconae liberi manent. & liberam testandifacultatem habent. 13. 14. -  Ianaconae sunt veluti coloni partiarij in fundis, quibus adscriptisunt, 13. 15. -  Ianaconae non possunt, sine praedijs, quibus adscripti sunt, aut praedio vedito retineri, & in alium traus ferri. 20. 77. -  Ianaconae ubicunque reperiantur, tributa Regi, vel suis Commendatarijs debita, solvere cogendi sunt. 20. 82. -  Ianaconae non possunt recedere a fundis, quibus adscripti sunt, nisi prius in eis necessarius operas fecerint. 16. 44. -  Ianaconae transcunt cum praedijs 12. 8. -  Ianaconarum servitium in Argentina provincia quomodo in Regio Consilio temperatum fuerit. -  12. 6. -  Ianaconarum servitium, & detentio, aliquibus Indiarum legibus interdicta reperitur. 17. 53. -  Ianaconarum usus, & servitium exemplo aliarum nationum defendi potest. 16. 38. -  Ianaconarum servitium Regijs schedulis approbatum videtur. 16. 40. -  Ianaconarum usus hodie tolli deberet, cessante causa eius dissimulationis. 19. 67. -  Ianaconarum usum, & servitium, qui Auctores probent. 12. 9. -  Ianaconarum usus maxime pererebuit in Argentina provincia, & quare? 12. 4. -  Ianaconarum servitium praescriptione defendi non potest, cum sit libertati contrarium. 18. 54. -  Ianaconarum usus ubi fieri possit, restringendus est. 17. 45. -  IAPONIENSIVM Praedicatores plurimi Martyriu passi, & qui de eis agant. 837. 25. -  Iaponijs pro Missionibus, & expeditionibus, & laurea martyrij in eis suscipienda, insigne nostrorum Religiosorum certamen refertur. 836. 10. -  Iaponiensis missio a quibus, & quomodo ventilata, & resoluta fuerit, de mandato Regis Catholici? 836. 11. -  ICTIMVLORVM lex, circa numerum operatorum in auri fodinis. 105. 46. -  IDIOMATIS Indorum perfecta peritia, quam sit necessaria in beneficiarijs ipsorum. 847. 37. -  IDOLOLATRIA est scelus omnium gravissin u, & Deo maxime infensum, & summopere ab Indorum animis extirpandum. 221. 49. -  Idololatria, ut penitus extirpetur de animis Indorum, nihil magis conducet, quam eam de cordibus Cacicorum priûs removere. 240. 53. -  Idololatriam Indi plures, etiam iam conversi, obsocordiam gubernatorum, & praedicatorum, in montibus, & in antris exercent. 222. 53. -  Idololatriam, qui permittit gubernator, gravitor delinquit. 222. 50. -  IEREMIAS se excusabat a praedicando, quia nesciobat loqui. 230. 35. -  IGNAVIAE, & desidiae vitium, Indis commune, summa Cura corrigidebet. 223. 59. -  IGNORANS aliquando est melioris conditionis quam sciens. 1034. 7. -  Ignorantia facti ei nocet. cui negligentia obijci potest. 337. 46. -  Ignorantia crassa, & affectata non excusat. 337. 47. -  Ignorantiam affectare videtur, qui nuliam negligentiam adhibet ad scientiam consequendam. 337. 42. -  ILLEGITIMVS nunquam potest dici pacificue possessor beneficij. 853. 9. -  Illegitimiraro, ob hunc solum defectum, repelluntur ab officijs, & muneribus iudicialibus sibi commissis. 310. 27. -  Illegitimi sunt infames, saltem infamia facti. 259. 35. Paleotus tamen contrarium sentit, & eos a muneribus secularibus non excludi. 310. 29. -  Illegitimi, & praesertim spurij excluduntur a successione Commendarum, ut & a feudis, & alijs dignitatibus. 434. 2. -  Illegitimi quisciunt, vel putant se ab Episcopis vir tute indultorum Apost. dispensatosfuisse, tuti sunt in utroque foro, & scrupulum deponere possunt. 859. 55. -  Illegitimi sine dispensatione Rom. Pont. ad sacros ordines promoveri non possunt. 852. 7. -  Illegitimi plures reperti sunt, bello, ac toga praestantes. 310. 28. -  Illegitimi, ex sententia aliquorum, ab Episcopis, etia ad ordines maiores, & curata, dispensari possunt, semper atque id Ecclesiae necessitas, vel utilitas suaserit. 857. 88. -  Illegitimi non debent cum legitimis comparari, neque ad eandem mensam sedere. 261. 70. & 435. 17. -  Illegitimi, etiamsi ad recipiendos sacros Ordines dispensentur, beneficia tamen curata, & Praebendas Cathedralium, absque alia nova dispensatione habere non possunt. 853. 8. -  Illegitimi non rite ad ordines, vel beneticia ab Episcopis dispensati, an, & quando ab eorum successoribus rehabilitari possunt? 858. 53. -  Illegitimorum prohibitio quoad ordines, & beneficia, quibus rationibus nitatur? 853. 10. -  Illegitimos non dispensatos ordinans, peccat mortaliter, & privatur ordinandi sacultate. 854. 23. -  Illegitimis per se benemeritis, bene possunt conferri novae Commendae, licet ab earum successione excludantur. 310. 25. -  Illegitimitatis defectus, an, & quatenus in beneficijs, officijs & dignitatibus noceat? 301. 26. -  ILLICITE, & abusive, quae fiunt, ius commune, non laedunt, nec innovant. 270. 30. -  IMAGO alterius quodatur, ibi datur vera repraesentatio eius, cuius imago geritur. 1014. 14. -  IMBECILLES, & ignorantes, valentioribus, aut prudentioribus commendare, semper necessarium, & laudabile visum fuit. 510. 10. -  IMMVNITATIS in materia loquentia iura, sunt intelligenda stricte, & in casu quo loquuntur. 178. 66. -  IMPEDIMENTVM iustum superveniens, etiam per absentiam voluntariam, pendente tamen menitione de comperendo, excusat etiam siquis se nimis arctaverit. 532. 66. -  Impedimentum litis pendetis praebet iustam excusationem tituli non petiti intra tempus a lege praefixum. 426. 69. -  Impedimentum carceris, vel relegationis non affectatum, iustissimum est. 533. 77. -  Impedimentum legitimum facit quem iudicaripro praesente, & residente. 535. 99. -  Impedimentum etiam proveniens ex culpa, praestat excusationem, si talis culpa ad illud non suerit affectata, & ordinata. 533. 80. -  Impedimentum in quod quis sua culpa se coniecit, no solet praestare excusationem. 532. 70. -  Impedimentum iustum, & urgens excusat Commendatarium a non residendo, & a non petenda licentia. 331. 62. -  Impedimentum alleganti, eius probatio incumbit, & iustificatio est arbitraria. 532. 64. -  Impedimentum quando datur respectu unius personae, bene potest dari recursus ad aliam. 677. 41. -  Impedimentum viri, aeque uxorem, ac illum excusat. 534. 88. -  Impedimenta iusta excusantia a non residendo, quae dicantur. 331. 63. -  Impeditus, ut possit se iuvare excusatione impedimenti, an illud protestari debeat? 532. 69. -  Impedito aliquo morbo, si eis feudo, vel Commendae concedantur, qualiter fidelitatem iurabunt? 311. 32. -  Impedito agere non currit tempus. 378. 52. -  IMPENSAE non possunt minuere, quod certum, vel determinatum est. 367. 29. -  IMPERATOR bonus, cautus, optimus, qualiter a malis Ministris vendi, seu decipi soleat. 1045. 29. -  Imperatores prudentes qualiter semper apud se habere solerent breviarium, sive laterculum Imperij. 1044. 18. -  IMPERIVM novum, qua moderatione inter Barbaros stabiliendum fit? ex Quinto Curtio. 179. -  Imperij ratio non aliter constare potest, quam si uni reddatur. 787. 69. -  IMPERITOS qui ad publica munera promoverit, qualiter, & quibus exemplis reprehendat Persius, cuius carmina reseruntur. 1046. 37. -  IMPERFECTIS ob surorem, vel aliam aegritudi nem, si seudum adimatur, alimenta praestari debent. 443. 37. -  IMPETRANTES schedulas pro Commendis, & alijs officijs, & saepe in suis meritis enarrandis excedunt, & decipiunt. 349. 39. -  IMPOSSIBILE bifariam capitur secundum Arist. 115. 30. -  IMPORTVNITAS multa extorquet a Principibus, quae ipsi nolunt, nec debent concedere. 347. 25. Et ita obtenta non valent, ibid. n. 26 -  INAVDITVS, & indefensus nemo privari, aut damnari potest, nec solet. 796. 35. -  INCA Peruanus imperator in qualibet provincia unum Praefectum Principalem, & alios delatores habebat. 235. 5. -  Incae sive Ingae Peruani, qualiter suas provincias gubernarent? 235. 4. Et qualiter erant absoluti domini agrorum, & montium, ac pascuorum sui Regni. 1069. 87. -  Incarum Proceres qualiter semper laboriosis operibus, etiam inutilibus, Indos Peruanos exercuerint? 37. 106. -  Incae Peruani qualiter Cazieos delinquetes punirent, & removerent, & alios ex eorum sanguine subrogarent. 237. 24. -  Incarum Regum tempore, nullos Indi Deos, sive Idola colebant, nisi quos illitribuissent, & iussissent. 240. 54. -  INCAPACITAS, velexclusio alicuius a successione maioratus, ob contraventionem praecepti, quando noceat descendentibus ab co. 456. 37. Et incapacitas patris qualis esse debeat, ut excludat filium, & descendentes ab eo, ibid. n. 34. -  Incapax filius nullum ius potest in nepotem transferre. 455. 21. Incapax, & eius filij in materia successionis habentur pro mortuis. 454. 9. -  Incapacitas temporalis, vel accidentalis solum restringitur ad eum, qui illam patitur. 456. 35. -  Incapace existente primo vocato, statim sequenti fit locus, ac si ille vocatus non fuisset. 457. 40. -  INCESTAE cum matribus, filiabus, aut sorotibus coniunctiones, Indis permittendae non sunt. 221. 46. -  INCIDENTIAE ratione, quis saepe cognoscit de quaestionibus, in quibus alias inhibitus erat. 583. 113. -  INCOLAE Indiarum, vulgo Iobladores Antiguos, magni fariendi sunt, & quare? 338. 55. -  Incola ab originario in quo disserat? 848. 45. -  INCOMPATIBILIVM duorum, qui unum optat, vel eligit, alteri renuntiare censetur, & unoadmisso, alterius exclusio inducitur. 447. 7. 448. 13. 488. 56. -  INCREMENTI latentis possessio, sine nova apprehensione adquiritur, non autem discreti. 389. 64. -  Indebitum per errorem solvens, reisuae dominium amittit, ideoque condictionem habet, non vindicationem. 489. 71. -  INDAE maritatae, quarum viri absunt, vel aegrotant, a tributis relevari debent. 172. 12. -  Indae non possunt, tuta conscientia plus diligere, & liberalius educare filos Mestizos, spurios, vel adulterinos, quam Indos legitime procreatos. 261. 68. -  Indae propter Amasios Hispanos, & spurios eorum filios, odio habent maritos, & prolem legitimam. 261. 67. -  Indae in provincij Peruanis nihil praestant tribute, aut servitij nomine. 172. 8. -  Indiae regions, ut plurimum irriguae sunt. 61. 8. -  Indiae Occidentales, & praecipue Regio Peruana multis & doctissimis metallic, aurique, & argenti fodinis abundant. 1060. 11. -  Indiae Occidentales quantum quotidie augeantur, lustrentur, & illustrentur, & locus Tertuliani, qui eis convenire videtur. 663. 11. -  Indiarum Provinciae, non solum propter aurum, & argentums, verûm, & propter alios terrae fructus utiles, & expetibiles sunt. 130. 19. -  Indiarum aerumna, & dissipatio nascitur ex eo, quod pauci has provincias incolant, animo ibidem permanendi. 603. 53. -  Indiarum provinciae sunt accessorie unitae Regnis Castellaem & eorum legibus, & moribus gubernari debent, in specialiter in contrarium non provisis. 602. 40. & 902. 15. -  Indiarum provinciae queri possunt ob Commendas Indorum, quae alienigenis dantur, & quare? 228. 62. -  Indiarum provinciae debent iudicari legibus, & consuetudine Hispaniae cui sunt unitae. 19. 66. -  Indiarum in Regno non admittitur Collector pro spolijs Episcoporum decedentium, nec pro reditibus sedis vacantis, sed hi iuxta ius canonicum districui iubenrtui. 755. 29. -  Indiarum provinciae magis illastres, & securae efficientur, inducta perpetuicate Commendarum. 603. 48. -  In Indijs Occidentalibus duae tantum Monarchiae repertae sunt, aliquasem rationis, & politicae gubernationis modum habentes, nimirum Peruana, & Mexicana. 232. 59. -  Indus contrahens matrimonium cum Inda alterius Commendae, vel municipij, eius forum sequitur, licet alias regula sit in contrarium. 179. 80. -  Indi plures reperientur, qui voluntariae suas operas ad metalla conducant, si eis remissio a tributis, & alia privilegia concedatur. 141. 28. -  Indi, occasione servitorum, a Religione Christiana abducendi non sunt. 54. 91. -  Indi, ut agriculturae inserviant, compelli possunt. 61. 1. -  Indi uxorati, velemancipati an debeant solvere tributa? 173. 26. -  Indi olim antequam matrimenium contraherenta tributis, & servitijs liberari solebant, & qualiter hoc emendatum? 49. 52. -  Indi metaliarij, quam graviter sentiant proprios lares, & terras relinquere. 121. 89. -  Indi quodam modo a diabolo persuasi videntur, ut nullum Hispanis officium impendant. 36. 104. -  Indi metallic addicti non solum in perpetuum hac poena damnari videntur, verum, & haereditarionu re in filios transmittere? 119. 61. -  Indi non sunt cogendi nocturnis horis laborare. 47. 27. -  Indi, qui nudi incedunt, suadendi sunt, ut vestes affumant. 223. 60. -  Indi ad metalla compulsi, non possunt dici liberi, & sunt deterioris conditionis, quam servi, & quare. 118. 58. -  Indi non possunt bene tactari, nec in libertate conservari, si servitijs personalibus onerentur. 29. 40. -  Indi in Nova Hispania, & in Peru a qua aetate incipiant tribute praestare? 173. 19. -  Indi adeo timidi, & miseri sunt, ut non audeant queride iniurijsm quas patiuntur, & locus Iuvenalis, qui de eis loqui videtur. 246. 25. -  Indi non sunt domini libertatis suae, ut nec membrorum. 18. 55. -  Indi non peccant ubi pecunia redimunt excusatione servitij mineralium. 150. 17. -  Indi non tenetur alere Commendatarium pauperem, sed implent tribute debita ei praestando. 519. 106. -  Indi iustissime a solvendis decimis personalibus relevari debent, & quare? 204. 43. -  Indi metallic inservientes non possunt, non multis miserijs, & cruciatibus affici, & quare! 120. 78. -  Indi paternali potius, quam herili more tractandi, & corrigenda sunt. 56. 107. -  Indi metallarij conductitij, cur in Potosiensibus fodinis teperiantur. 37. 108. -  Indi vagi, & errantes qualiter Hispanis sub Ianaconarum titulo in fervitum dari solerent? 12. 3. -  Indi, & Hybridae, vulgo Mestizi sacrorum Ordinum, & beneficiorum capaces sunt, dummodo eos nihil aliud impediat. 851. 1. -  Indi cum omnibus utiles sint, ab omnibus faveri debent ex Regia sched. quae refertur. 245. 15. & 990. 35. -  Indi, ut vassalli liberi Hispaniae haberi, & tractor debent, & plures schedulae de hoc agents. 25. 12. & 17. 48. 1. & 112. 3. -  Indi possunt dicere se esse peioris conditionis, quam captive & quare. 29. 43. -  Indi si quae damna ex servitijs personalibus accipiunt, alijs bonis compensantur. 36. 97. -  Indi, vel ea de causa fovendi, & relevandi sunt, ne in totum deficient. 146. 79. -  Indisunt miserabiles personae, & quare? 244. 2. -  Indij comparari possunt Iudaeis in AEgypto servietibus. 29. 41. -  Indi quamvis commendari dicantur, & in Cacico, & alij Indis possessio Commendae daru, & apprehenddi soleat, non tamen ob id quicquam in illis praeter tribute praestatur. 278. 27. -  Indi non possunt vendi, neque in contractum deduci, etiamsi praedia, vel fodinae, quibus solent distribui, vendantur. 150. 18. -  Indi Occidentales, licet ad ordines, & praedicationis munus facile admitti non debeant, hoc non debet extendi ad Mestizos alias idoneos, & bonis moribus praeditos. 260. 45. -  Indi non videntur excusandi a decimis, nisi ostendat pecculiare privilegium. 193. 22. -  Indi reperientur, qui voluntarie suaseperaslocent, si bonanide cum illis agatur. 27. 28. -  Indi, ut caeterirusititi, minus peccare videntur, ob eorum simplicitatem, vel incapacitatem. 248. 45. -  Indi, quos vocant de Faldiquera, & eorum nundinatio semper damnata, & puniri iussa. 150. 11. -  Indi a servitiasolum intra septimam partem dari iubentur. 48. 41. -  Indi cur novis sodinis distribui prohibeantur? 152. 37. -  Indi in plena, & integralibertate conservari iussi sunt. 17. 48. -  Indi de rigore iuris non debent excludi ab officijs, & beneficijs, etiam puritatem sanguinis requirentibus. 251. 77. -  Indi an iuste cursui publico, ad deferendas litteras, mancipentur? 93. 1. & seqq. -  Indi non sunt tanquam Picae, aut Psytaci edocondi. 801. 78. -  Indisunt magis miserae, & abiectae conditionis, quam AEthiopes, & reliquae mundi nationes. 244. 3. -  Indi supra modum suis Caciquis subditi, & obtemperantes sunt. 236. 11. -  Indi non videntur habere liberam voluntatem, propter nimiam suam abiectionem. 250. 67. -  Indi, qui hodie metalla effodiunt, an recte comparentur cum damnatis in metallum? 118. 57. -  Indi, & eorum posteri non admittentur ad Ordines Militares, quae nobilitatem desiderant, nisi probet se de Regio, aut alias nobili Indorum sanguine esse. 252. 86. -  Indi gaudent omnibus privilegijs minorum, pauperum, rusticorum, & aliarum miserabilium personarum, quorum multa summatim, & remissive recensentur. 247. 40. -  Indi, qua in aetate incipiant teneri ad tributorum praestationem, varie varijs schedulis provisum est, quae reseruntur. 173. 18. -  Indi cum possint ad agrorum culturam mitti, multo facilius, qui in eisdem fundis sunt, poterunt retineri. 13. 11. -  Indi quamvis pauperes sint, si laborando possunt quaestum facere, a tributis non relevantur. 174. 33. -  Indi ad municipia redacti politice instituendi sunt. 217. 1. -  Indi cum in taxis, simul cum tributis, decimas solvant, alia earum praestatione gravandi non sunt. 196. 5. -  Indi Orientales quartam partem fructuum tributi nominesuis Regibus, quotannis pendebant. 160. 18. -  Indi servientes, si aegrotant, qualiter, & quomodo curari, & refici debeant? 54. 89. -  Indi sunt, qui minus participant de divitijs Indiarum, earumque effectibus. 145. 65. -  Indi qualiter de rebus suis disponere, & contrahere possint, & an secus facientes restituantur? 250. 65. -  Indi Occidentales, & Orientales innumeris linguarum differentijs utuntur. 227. 4. -  Indisoli, quia soli, & miseri, totum onus servitiorum Reip. portant. 261. 61. -  Indi, quamvis dicantur esse pedes Reipublicae, multu faveri, & tueri debent. 246. 36. -  Indi capitula proponentes contra Correctores, relevantur ab onere dandi fideiussorem per Regiam epistolam, quae refertur. 249. 63. -  Indi in municipia reducti, & aggregati, ea deserere non debent, & si deserant revocari, possunt, & quare? 212. 41. -  Indi, & restici quoad fieri possit excusari debent a testimonio sub iuramento dicendo, & quare. 248. 50. -  Indi an possint cogi laborare in festis Hispanorum, quorum observatio ipsis Indis ex privilegio remissa est? resolvitur negative? 253. 95. -  Indi non possunt compelli, ut deferant victualia, & alia necessaria ad eos, qui in fodinis laborant, suis sumtibus, vel minoripretio. 153. 45. -  Indi, qui se voluntarie ad metalla conducunt, quamvis maiorem mercedem, quam coacti exigant. & recipi nt, accusandi non sunt. 14. 31. -  Indi, (ut & reliqui alij infidelesrecenter conversi) vel ex hoc solo debent gaudere privilegijs miserabilium personarum. 244. 8. -  Indi olim suis Regulis, & tyrannis plura, & grauiora tributa, & servitia praestabant, quam hodie Hispanis praestant. 160. 16. -  Indi tuendi sunt in possessioe solvendi decimus moderatas, & simul cum tributis taxatas. 199. 1. Indi, quo casu ad servitia personalia ob publicam utilitatem compellendi sint, pervices mutari debet. 44. 2. -  Indi infirmi, velsontico morbo impediti, a tributis liberandi sunt. 173. 23. -  Indi natura fragiles, durum metallorum onus diu ferre non possunt. 114. 22. -  Indi srustra docentur Christianam Religionem, si ab eis ebrietatis vitium non removetur. 224. 70. & 73. -  Indi absque Protectorum sibi auctoritate Regia constitutorum interventione, nihil facere possunt, & de Cura nostrorum Regum in his Protectoribus eligendis. 250. 70. -  Indi nullam, vel paruam utilitatem consequuntur ex operibus, & ministerijs publices ad quae compelluntur. 25. 15. -  Indi, qui agunt de conservanda sua antiquiforma decimandi, suntrei, & ut tales tuendi, nisi intentio contraria sit clariorluce meridiana. 200. 12. Indi, & alij homines non deficient, qui se voluntarie ad metalla conducant, dummodo con petetimercede donentur, ut in Potosi, Oruro, & in Huancavelica experimur. 141. 24. -  Indi, etiam infideles, inter baptizates commorantes, tributa solvere debent. 160. 20. -  Indi, qui publicis servitijs, & ministerijs distribuuntur, longe a suis municipijs abducendi non sunt. 50. 60. -  Indi non sunt de antiquis suis moribus ad contrarios illico traducendi, sed paulatim, & suaviter. 218. 14. -  Indi, ut ab onere, sive servitio cursus publici excusentur, saepe actum est. 96. 31. -  Indi, etiam nolentes, ad sociabilem vitam cogi, & in loca, & municipia certa redigi possunt. 209. 18. -  Indi cogendi sunt Missae sacrificio in diebus festivis interesse. 253. 96. -  Indi nectotam libertatem, nec totam servitutem pati possunt. 39. 127. -  Indi tributarij, ob numerum duodecim liberorum excusari non solent. 178. 68. -  Indi, Commendatarijs suis inservientes, non relinquunt proprios lares, & provincias, ut metallarij. 121. 88. -  Indi ne in totum, in metallis absumantur, remedia quaerere oportet. 145. 69. -  Indi cito in totum peribunt, si a metallorum labore non relevantur, & sic utraque Resp. magis periclitabitur. 131. 38. -  Indi non solum ad loca remota ad serviendum deduci non debent, verûm neque ad intemperata, & suae saluti contraria. 51. 66. -  Indi in multis provincijs non possunt iam appellari Neophiti, sed adhuc blande cum eis agendum est. 195. 39. -  Indi, quibus rationibus debeart metallifodinarum servitio intendere? 102. 20. -  Indi, Hispanis ad serviendum designati, aliqua vi, ut munerasua expleant, adigi, & corrigi possunt. 56. 103. -  Indi profugi Yanaconae, & qui vocantur Mitimaes debent solvere tributa, & ubi? 179. 77. -  Indi, & rustici alicuandó insolescunt, sisuaviter, & honorifice tractantur. 246. 29. -  Indi, qui nos iuvant in bellis, aut sunt circa hostium fines, attributis excusari solent. 178. 71. -  Indi metallis addicti, non possunt gustare suavita tem legis Christi, nec eius meditationi vacare. 124. 108. -  Indi non magis iuste ad metalla compelli possevi dentur, quam ad mortem damnari. 115. 34. -  Indi magisamant, & reverentur doctrinarios Regulares, quam scculares. 814. 55. -  Indi hodie valde diminuti sunt, & tanquam si plures essent. servire coguntur. 607. 95. -  Indi metallarij, an illis distribui possint, qui fodinas non habent? 149. 1. -  Indi licet regulariter directe, vel indirecte vendi non possent, hoc fallit in Yanaconis, sive adscripti tijs. 20. 81. -  Indi Occidentales, ob Ministrorum defectum parum in side hucusque profecerunt. 801. 75. -  Indi co ipso dicuntur in sua possessione super modo decimandi turbari, quod Ecclesiastici aliquid per vim, aut fraudem contra eam tentaverint. Et quod haec vis aut fraus eis non preiudicet, nec antiquam formam turbare valeat. 200. 9. & 10. -  Indi ob maiorem metallorum, vel frugum copiam, an possint cogi ad laborandum in diebus festivis. 253. 98. -  Indi Orientales tenuiores, rosas, & flores pro tribu to offerebant. 160. 19. -  Indi a suis municipijs fugientes, & eos receptantes, peccant, & ad restitutionem tributorum, & damnatorum tenentur. 213. 54. -  Indi a suis municipijs fugientes, non debent restituere, quae lucrati sunt, imo neque tributa, si propter iniurias, & vexationis aufugerint. 213. 56. -  Indi, qui Principales vocantur, & alij, qui tributis exigendis intendunt, a tributorum praestatione exeti non sunt. 177. 62. -  Indi experientissimi sunt in aquis irriguis per canales ducendis. 61. 9. -  Indi ex ordinationibus, & schedulis Regijs, vestibus Hispanorum, & armis, & equis, uti prohibitisunt. 233. 69. -  Indi metallarij, hodie fere nunquam requiescere possunt, nec per vices mutari, cum ad paucos redacti sint. 119. 59. -  Indiservitiales, in Fide instruendisunt, & festa observare debent. 55. 95. -  Indi ob minorem aetatem, velsenium, eisdem rationibus a tributis, quibus a servitio personali liberandi sunt. 173. 20. -  Indi non videntur a decimis excusandi ob rusticitatem, aut paupertatem, & quare? 192. 9. & 15. -  Indi Orientales cur aurum, & alia metalla spreverinti 130. 24. -  Indi, ex Bulla Pauli III. pauciora festa, quam Hispani observant, & quae illa sint? 252. 92. -  Indi minoribus, & levioribus tributis, quam alij vassalli onerari debent, & quare? 163. 50. -  Indi plures, non solum Hispana, verûm, & Latina lingua eleganter loquuntur. 229. 28. Indi iusideles, inter fideles commorantes, qualiter iudicandi sint. 254. 105. -  Indi Novae Hispaniae aggregari iussi sunt, & quid ob hoc acciderit? 210. 21. -  Indi servitiales, ut illis solum dentur, quisodinas, vel praedia habent, pluribus schedulis cavetur. 149. 3. -  Indi semel metallis addicti, imo, & eorum posteri, semper in hoc labore perdurant. 135. 78. -  Indi omni iure inspecto liberisunt. 2. 3. -  Indi omnium iniurijs patent, & ab omnibus conculcantur. 244. 5. -  Indi omnes suapte natura socordes sunt, & ignavi, & quare? 36. -  Indi non fiunt servi, imó nec vassalli Hispanorum, attenta nova Commendarum forma. 267. 18. -  Indi plures, & ditiores auri, & argent fodinas Hispanis manisestarent, nisi se ad earum operationem cogendos, timerent. 130. 22. -  Indi invalidi, aut qui plenam pubertatem non ha bent, ad servitia personalia mittendi non sunt. 49. 47. -  Indi, cum sint paucissimi, & fodine plures quotidie reperiantur, non possunt omnibus assignari. 152. 43. -  Indi, ne pro aliorum tributis conveniantur, & asfligantur, expresse aliquibus schedulis cautum est, quae recensentur. 198. -  Indi, qui rationibus tributorum intendunt, & in Regno Peruano dicuntur Quipocamayos, quam fidem faciant? 518. 91. -  Indi dari aliquando possunt, ad perscrutandas novas venas metallorum. 149. 5. -  Indi, ita demum alienis servitijs addicendi sunt, ut prius operibus sibi ipsis necessarijs consulatur. 47. 32. -  Indi, in primis capitulationibus, & erectionibus Ecclesiarum Indiarum, qualiter vocati suerint ad ipsarum beneficia? 852. 2. -  Indi in spiritualibus multis privilegijs donati sunt, quorum plura referuntur, remiseive. 252. 89. -  Indi quid contribuete debeant Visiratoribus Ecclesiasticis nomine procurationis? 704. 58. -  Indi valde oppressi, & diminuti reperiuntur ob servitia personalia, quae Hispanis praestant. 28. 37. -  Indi Peruani, suum Incam resurrecturum credunt, & ei thesauros reservant. 130. 26. -  Indi, ut nunquam otiosi sint, curandum est, prout, & olim Inga curavit. 36. 105. -  Indi omnes eisdem legibus, & praeceptis politicis gubernati non possunt, & quare? 218. -  Indi sunt, qui minus participant de rebus, quae ex Hispania advehuntur. 130. 17. -  Indi, cum onerari prohibeantur, multo magis metallis addici, prohibendisunt, & quare? 121. 90. -  Indi nullum peccatum admississe videntur, propter quod magis, quam alij, ad metalla damnari posfint. 119. 66. -  Indi in Provincijs Perú, qui dicantur Atunrunae, & qui Yanacokae? 12. 5. -  Indi ubi eorum status patitur, debent suaderi, ut sicu Hispani decimas solvant. 197. 37. -  Indi natura sua magis apti videntur, quam Hispaniad opera rustica, & laboriosa. 31. 59. -  Indi, eo ipso, quód metallis addicuntur, onerari iubentur, cum metalla, & alia plura, suis scapulis portare cogantur. 121. 91. -  Indi liberi sunt, & suaviter tractandi, & non vendendi, aut locandi. 400. 17. -  Indi, an inviti, ad servitia Reipublicae utilia, compelli possint? 24. 2. -  Indorum Mitayorum mutationes, qualiter faciende, ex sententia Matienci, & Acostae? 44. 10. -  Indorum iniuriae eodem modo puniri iubentur, quam quae Hispanis fiunt. 245. -  Indorum consuetudo nutriendi, & habendi capillos promissos, non est contraria Religioni, aut legi naturali. 219. 31. -  Indorum velle, aut nolle attendi non debet in reductionibus faciendis. 211. 35. -  Indorum Regulis vulgó Caciques, relicta, fuit gubernatio populorum, quos infidelitatis tempore regebant. 235. 1. -  Indorum magna miseria est, quod quidquid ordinatur ad commodum illorum, retorquetur in eorum perniciem. 244. 10. -  Indorum diminutionem, & a fide aversionem, Regiae quaedam schedulae tribuunt servitijs, & operis metallorum, quibus premuntur. 126. 124. -  Indorum libertas infringitur, si inviti servire cogantur. 24. 4. -  Indorum mores, & ignaviam, qui reprehendant. 36. 103. -  Indorum servitia non videntur tollenda, ex eo, quód aliqua eis damna contingant. 33. 82. -  Indorum personae sunt principaliter obligatae pro tributis eorum, non autem praedia, vel alia bona, 166. 88. -  Indorum Peruanorum Reges, qualiter India, Chasquis dictis, uterentur, & eos dispositos haberent? 94. 13. -  Indorum nomine, & pretextu, ne alij Capitula Correctotibus obijciant, & iudicem petant, cavendam est. 249. 64. -  Indorum in mera volutate relinqui non potestutrum velint servire, necne? 16. 161. -  Indorum pueri, & adolescentes, facile addiscent Hispanum sermonem, & patrium obliviscentur. 228. 19. -  Indorum infimitas, omnibus obnoxia, & praecipue Commendatarijs, & qualiter ab illis tractentur? 607. 92. -  Indorum ingenia ob idololatriam de pravata sunt, & ideo magis in eorum conversione laborare expedit, & qui de eorum cathechesi agunt. 801. 74. -  Indorum politica institutio non est difficilis, si prudenter, & patienter de ea tractemus. 218. 10. -  Indorum in causis qualiter Proreges iustitiam exerceant? 1025. 27. -  Indorum in potestate, aut arbitrio esse non debet, fuga sua Commendatarios mutare, vel tributis fraudare, aut iurisdictionem, quam non habent, transfare. 212. -  Indorum Huancavelicensium relevatio his diebus in quaestionem ceducta, & quo exitu terminata? 137. 91. -  Indorum vassallagium, aut proprietas, velloca, aut oppida Indiarum, donari non possunt, & quando in hoc dispensatum? 268. 27. -  Indorum praedia, & bona, licet tributis obligata non sint, bene tamen capi, & detineri possunt pro eoru solutione. 167. 90. -  Indorum maior vastatio hodie timeri potest, cum Hispani plures, ipsi pauciores sint. 29. 39. -  Indorum opera, servitia, & tributa dividua sunt. 383. 10. -  Indorum Reges Peruani, & Mexicani metalla effodiebant. 105. 49. -  Indorum reductiones, possunt vocari Metoecia, vel Municipia, & Metrocomiae. 211. 38. -  Indorum, quos Chasquis cicimus, servitium, non est novum, nec valde dolendum. 96. 27. -  Indorum, ebrietatem tolli, ac puniri, & radices, quibus inebriari solent, prohiberi, plures Regiae schedulae iubent. 224. 74. -  Indorum, rusticorum, & aliarum miserabilium personarum in causis, breviter, & summarie procedi debet. 247. 42. -  Indorum doctrina, & Religio praecipue, & super omnibus nostris Regibus iniucta est. 55. 93. -  Indorum idololatria, ut omnino videtur, & extirpetur, Rex noster, & eius Senatus multum vigilare, & providere debet. 222. 56. -  Indorum Cura, conversio, & tutela competit Supremo Indiarum Senatui, & etiam Regalibus Audientijs earum, & schedul. quae ipsam eis valde commendant. 956. 25. -  Indorum reductiones, non solum utiles, sed omnino necestarias esse, probant plures Auctores, qui referuntur. 210. 22. & seqq. -  Indorum, & aliorum Realiorum donationes, regulariter prohibitae sunt. 605. 71. -  Indorum clamor, ne ad coelum ascendat, verendum est. 136. 80. -  Indorum tutela, & instructio in fide a Commendatarijs exigitur. 268. 30. -  Indorum ignavia pluribus Regijs schedulis notata reperitur, & ut a servitijs personalibus, Reipublicae necessarijs, non releventur. 40. 135. -  Indorum distributionem, & coactionem ad metalla, variae consultationes praecesserunt. 107. 71. -  Indorum coacta servitia, cum magna moderatione, & sine gravi eorum incommodo exigenda, ex Acosta, & alijs. 46. 25. -  Indorum servientium salarium, qualiter taxari iubeatur? 53. 86. -  Indorum tributa, & Commendas Rex benemeritis largitur. 276. 4. -  Indorum ingens, & periculosus labot describitur in extractione, & adsportatione metalli. 122. 92. -  Indorum ex plebe, aliquos iudices, & ministros, ac Decuriones creari, quaedam schedulae iubent, & quare? 237. 18. -  Indorum Missionarij, quae possint, & debeant ab ipsis Indis, sponte offerentibus, capere? 839. 43. -  Indorum de causis haereticalibus, & maleficijs, qui cognoscant? 891. 28. -  Indorum vexationibus quaesita, cito amittuntur, & raro ad nepotes perveniunt. 56. 100. -  Indis non est relinquendum totum pondus metallo rum, & Reip. functionum, quia esset societas Leo nina. 131. -  Indis melius consulitur si unum, quam plures Commendatorios agnoscant. 38. 2. -  Indis, quod debetur pro damnis datis, disficile est eisdem reddere, qui damum passi sunt, & quid tune fieri soleat? 120. 117. -  Indis recenter ad fidem conversis, solent per decennium tributa, remitti, & quare? 178. 75. -  Indis, & rusticis subvenitur contra lapsum termini Syndicatus, si eius publicatio eis sufficienter non intimatur. 249. 60. -  Indis, ne qua violentia a suis Parochis fiat, ut illos instituant haeredes, solicite curarri iubet Regia quaedam schedula, quae refertur. 251. 76. -  Indis, qui gravia tributa indicunt, vei indicenda, suadent, eo praetextu, quod otiosi sint, merito a Iosepho Acosta reprehenduntur. 163. 54. -  Indis iniuriatis, non deberi endem satisfactionem, quam Hispanis, existimat Zurita, & quare? 246. 31. -  Indis melius consulitur, si a testimonio ferendore pellantur, quam si periurij occasio eis dotur. 249. 55. -  Indis connivendum est, si aliquando inebrientur, cu sint plures gentes valde politicae, quae ordinaria temulentia laetantur. 225. 81. -  Indis, publicis ministerijs inservientibus, victui, & vestitui necestaria, moderatis pretijs exhibenda sunt. 54. 88. -  Indis linguam patriam tolli non posse, sed Hispanos se ei accomodare debere, aliqui sentiunt. 228. 12. -  Indis conversis quatenus licet maiorum suorum tra ditiones retinere? 219. 25. -  Indis damnosum valde est, si cum Hispanis, Hybridis, vel AEtiopibus in laboribus, & operibus misceantur. 37. 112. -  Indis non est mirûm decimas remitti, cum etiam tributa recenter conversis remittantur. 195. 38. -  Indis tributarijs, nihil imputari potest, si sterilitatem sine culpa sna patiuntur. 175. 42. -  Indis tributa leviora imponenda sunt, & quare? 161. 39. -  Indis salarium praebendum est, etiam pro diebus ineundo, & redeundo consumtis. 52. 77. -  INDO, etiam ebrio, est faciendo restitutio damnorum, quae ei illata sunt, & qualiter sit pecunia deponenda? 520. 115. -  Indos servitiales, qui dant, vel recipiunt, cum non habeant fodinas, vel praedia, quae excolant, peccant, & ad restitutionem tenentur. 149. 4. -  Indos ita ad servitia publica adigi debere, ut prius suis necessitatibus consulant, pluribus Auctoribus, & schedulis comprobatur. 48. 40. -  Indos, quos vocant Mitayes accipere, Proregibus, Aditoribus, & alijs Regijs Ministris prohibitum est. 8. 4. -  Indos posse, & debere compelli ad loquendum Hispanum sermonem, Auctor sentit, & quare? 228. 18. -  Indos licite metallis effodiendis mancipati posse, qui tradant. 101. 2. -  Indos nimis gravare, ob commercia alijs utilia, iustu non est. 130. 18. -  Indos mineralium laboribus mancipari, plures Regiae ordinationes prohibent, quae recensentur. 115. 119. & seqq. -  Indos sibi ad metalla, vel praedia distributos, qui ad alia opera traducunt, vel alijs vendunt, aut locant, graviter peccant. 149. 10. -  Indos ad nullum omnino servitium invitos adigi debere, plures docti, & pij viri opinantur. 24. 3. -  Indos Hispanis commendari, ad instructionem in Fide, & vita politica, ex primitivae Ecclesiae moribus originem trahit. 268. 33. -  Indos non solum a mineralium habore, verum, & a victualibus ad mineralia deferendis, quaedam provisio liberat, quae per aliam correcta videtur. 125. 121. -  Indos, qui crudeliter vexant, aut castigant, eorum servitio privandi sunt. 56. 108. -  Indos tenentes in possessione servitutis, debent ostendere titulum eius, ex lege Indiarum, quam refert, & laudat Greg. Lopez, cuius verba referum tur. 577. 45. -  Indos an oporteat, vel oportuerit, ad Hispanam linguam loquendam compellere? saepe tractatum est. 138. 10. -  Indos sibi ob ministerium publicum distributos, nemo vendere, vel in alios usus transferre potest. 54. 90. -  Indos & eorum descendentes, cum nonaginta, & retro annis Fidem voluntarie susceperint, omnium bonorum & officiorum capaces sunt ex Fr. Ioann. Zapata. 251. 83. -  Indos spanorum vestibus indui, & moribus imbui an expedierit? 232. 65. -  Indos miserabiles personas esse, & ob hoc favendos, plures schedulae dicunt, quae refcruntur. 245. 12. -  Indos bene tractari expedit, ut conserventur, & au giantur. 48. 43. -  Indos servitiales debent petere a Gubernatoribus, qui in aliorum fodinis, vel praedijs succedunt, 150. 19. -  Indos prosugos, aut vagantes, qui caepit, & reduxit, an eos sibi applicari, petere possit? 19. 70. -  Indos sacilius ad longinquas, quam ad contrarias suae tempetiei regiones, deduci posse, bene observat Ioan. Matienzus. 51. 73. -  Indos cursores celeriter, & levato velo, suis salarijs integrandos esse, quadam schedul. praecipitur. 97. 35. -  Indos sex simul examinari, & eorum contestationem pro uno teste haberi, iubet quaedam ordinatio Domini Proregis D. Francisc. a Toleto, & an iusta sit? 249. 59. -  Indos sibi distirbui solitos, licet dominus sodinae, vel praedij non possit expresse vendere, bene tamen potest, praetextu concessionis eorum, maius pretium pro ipso praedio, vel fodina petere. 151. 23. -  Indos, qui se vendunt propter famen, aut aliam necessitatem, quatenus emtor, ut servos detinere possit? 19. 17. -  Indos, qui absolvere possint a delictis haereticalibus. 891. 30. -  Indos pro nunc non debere integre decimus solvere, verius, & receptius est. 195. 37. -  Indos plus obligabimus suavitate, qua, crudelitate 28. 36. -  Indos quintam partem omnium rerum Regi Hispaniae praestare, quo sensu dixerit Ioann. Meteilus, 1061. 24. -  Indos, qui dure habent, aut asficiunt, qualiter a Deo puniantur. 55. 99. -  Indos melius tranctant Commendatarij, quam metallarij, & quare? 121. 66. -  Indos, qui ad Regionis contrarij temperamenti mutant, eos necant. 210. 26. -  INDIGNATIONIS Principis poena quae sit, & quando incurratut? 1050. 81. -  INDIGNVS, quis iudicari debeatiubi agitur de comendatione Indorum, ex sententia, & verbis. P. Acosta. 513. 42. -  Indignum, vel inhabilem, si Princeps sciens eligit, cu eo dispensare videtur. 311. 33. -  INDVLGENTIA E possunt habere respectum ad rem teporale, in pios usus concessam. 902. 10. -  INDVLTO conferendi beneficia comprehenduntur tam maiora, quam minora, simplicia, & commendae. 794. 18. -  INDVSTRIA, & persona Commendatarij eligi videtur in collatione Commendae, & ideo non potest servite persubstitutum. 528. 24. -  Industria personae quando electa praesumatur, remissive. 528. 28. -  INFERIOR non habet potestatem in superiore, neque eius sactum, vel sententiam, etiam nullam, revocare potest. 711. 21. Neque eius mandatis cotravenire. 920. 63. -  INFIDELIS Indus an debent linguam Hispanam discere, si se aliter salvum fieri non posse, cognoscit? 299. 32. -  Infideles facilius convertentur, si viderint, quod Predicatores, & Missionarijs eorum, ab omni cupiditate bonorum temporalium vacui sunt. 819. 41. -  Infidelium conquisitio, & ad fidem conversio, semper fuit reputata iusta, & susficiens causa, ut Principibus, haec patrantibus, decimae concedantur, & exempla similium concessionum. 622. 13. -  Infidelium debellationem licitam esse, novissime defeudit Martinus Magerus, licet contrarium senserint, & adversus nos oblatrent Salmutius, & Giphia der. 635. 15. -  INFORMATIONES naturalium, & benemeritoru de provintijs Indiarum, singulis annis fieri, & mitti iubentur, ut ibi in officijs, & beneficijs ipsarum provideantur. 846. 26. -  Informationes benemeritorum, qualiter faciendae, & ad Regium Consilium mittendae sint? 334. 15. -  Informationes contra Ecclesiasticos seditiosos a laicis, quo modo, & sine fieri posse Iacob de Grassis concedat? cuius sententia an Auctore notatur, relatis sched quae eas fieri, & remitti iubent. 939. 78. -  INGENIA summa sine fautore. aut Comendatore in occulto latent, ex Plin. Iun. & alijs. 968. 16. -  INHABILIS, que reperitur tempore delatae successionis, habetur, pro mortuo. 447. 4. -  Inhabilem quem esse ad succedendum, vel non esse in rerum natura, paria iudicantur. 447. 5. -  Inhabilitas patris, ob transgressionem praecepti, ctia eius filios inhabiles reddit ex multorum opinione, qui referuntur. 454. 12. -  INHIATIO quid proprie sit? & quid per metaphoram significet? 348. 30. -  INIVRIA verbalis contra Clericos, vel Religiosos non facit incurri in poenam, cap. si quis suadente, & a Iudice seculari punirisolet. 926. 119. -  Iniuriam quis recipere videtur, si non impetret a 0Principe, vel locum eius tenente, ea, quae alijs concedere soliti sint. 150. 20. -  Iniuriae non debent nasci, unde iura nascuntur, nec pernicies unde salus petebatur, ex Cassiod. Acostae, & alijs. 516. 68. -  Iniuriae ex qualitate personae iniuriatae, vel iniuriantis, metirisolent. 246. 32. -  INNOCENTIA calumnijs subijciutur, & ideó nimia harum credulitate feriri non debet. 1002. 19. -  INNVPTAE, Virgines dicebantur, nuptae, mulieres, & quo sensu Beata Virgo a D. Augustino innupta vocetur. 468. 65. -  INQVISITIO in crimine heresis ex levibus indicijs formari potest. Sed contra graves, & honestas personas non nisi valde circumspecte procedere opor tet. 894. 58. -  Inquisitor decedens, recepto salarij tertio, eo tamen non impleto, an pro rata illud reddere debeat? & lis de facto contingens. 896. 21. -  Inquisitionis in causa, neque per viam violentiae, excessus, vel aliam quam libet, se immiscere possunt Regales Indiarum Cancellariae, & schedula, quae de hoc notabiliter agit. 891. 33. -  Inquisitionis sanctae utilitas a Mariana, Alvaro Gomezio, & alijs, gravibus verbis commendatur, quae referuntur. 887. 5. -  Inquisitionis, & Inquisitorum savorem, pie, & graviter commendat sched an. 1603. quae resertur. 889. 16. -  Inquisitionis Sanctae Officium quando, & quomodo in Indijs induci coeperit? 888. 8. -  Inquisitores Lusitani habent Bullas Apostolicas, vt Episcopi, causas Fidei sibi relinquant. 892. 39. -  Inquisitores in causis Fidei sine Ordinario procedere nequeunt, secus in causis samiliarium. 898. 42. -  Inquisitores utrum, & qualiter procedere debeant contra Proreges, & alios Praefides, & Gubernatores Indiarum. 893. 51. -  Inquisitores possunt habere samiliam armatam, & quare, & quid de eorum Ministris? 899. 7. -  Inquisitores Indiarum postunt cognoscere contra haereticos ibidem repertos, quamvis in Hispania, vel alibi crimen commisserint. 899. 80. -  Inquisitores Hispaniae lucrantur fructus suarum prebendarum, etiam si in eis non resideant, & quid observetur in Ecclesijs Indiarum? 899. 78. -  Inquisitores, sub gravibus poenis, & censuris is prohibiti sunt iurisdictionem, suam ad casus, & causas in ea non contentos, extendere. 893. 52. -  Inquisitores Indiarum non possunt cognoscere de causis Indiarum, etiam haereticalibus, & quare? 891. 27. -  Inquisitores iussi sunt Proregum personas revereri, eisque etiam in actibus fidei primum locum deferre, & notabilis sched. de hoc agens. 898. 35. -  Inquisitores, cur stare noluerint declarationi Regiae, super loco, & forma, qua cum Auditoribus concurrerre debeant, ad competentias decidendas, & quae tandem data suerit? 898. 73. -  Inquisitores posse procedere per censuras contra tur bantes exemtiones suorum samiliarium, & Ministrorum, putat Narbona, & quare? 905. 30. -  Inquisitores non possunt salaria sibi assignata, propria auctoriatate exigere, nec pro eorum exactione officiales Regios excommunicare. 889. 13. -  Inquisitores possunt procedere contra omnes impedientes, vel turbantes eorum iurisdictionem, vel privilegia, & immunitates sibi, & suis Ministris cocessas. 889. 14. -  Inquisitores, an, & quando procedere possint contra Archiepiscopos, Episcopos, & Praelatos Religionum? 894. 55. -  Inquisitores Limani, & Mexicani notati sunt pro aliquibus excessibus in numero familiarium, & in alijs contra tenorem concordiae factis. 895. 61. -  Inquisitores maxima puritas, & autoritas decet, & nec mutuas pecunias, nec xeniola, quantunvis pauca, recipere possunt. 890. 20. -  Inquisitores semper, ac procedure volunt contra per sonas graves, & in dignitate constitutas, debent (si possibile est) Supremum Inquisitionis Senatum consulere? 844. 57. -  Inquisitorum iurisdictio est privative ad omnes alios Iudices Ecclesiasticos, vel seculares, 891. 32. -  Inquisitorum Indiarum privilegia, & honores, plures schedulae enixe observari iubent, & eos eorun que Misistros sub Regia protection recipient. 889. 15. -  Inquisitorum iurisdictioni inijs, quae ad eam pertinent, omnes regulariter subsunt. 898. 44. -  Inquisitorum auctoritas in casibus haereticalios, an sit maior, quam Episcoporum, & qualiter hodie il lis fere relicta sit. 892. 17. -  Inquisitorum iurisdictio in causis Fumiliarium, ratione fori, quod fortiuntur, an sit censenda Ecclesiastica, & Apostolica, vel secularis, & Regalis? 898. 70. -  Inquisitorum iurisdictio non est ordinaria, sed delegata ad certum genus causarum, ob favorem fidei? 898. 67. -  Inquisitorum, & Archiepiscopi Mexicani disidium super sede in actibus fidei, & quod causam dederit ordinandi, ne in eis Archiepiscopi intervenient. 894. 54. -  Inquisitorum, & Inquisitionis privilegia, remissive 889. 17. -  INSOLITA si exigantur, consueta forte cessabunt, ex Symmacho. 164. 70. -  INSTANTIA perempta, quis rem de novo petere, non prohibetur. 593. 70. -  Instantia caepta super maioratu, durat etiam inter successores extraneos propter fructus. 594. 78. -  Instantia caepta cum possessore beneficij, vel dignitatis, non transit ad eius haeredes, in his non succedentes. 593. 65. -  Instantia, super his, quae sanguinis iure proveniunt, non transit nisi in successores saguinis. 693. 64. -  Instantia in feudis solum transit ad successorem in feudo, non vero ad eos, qui haereditario iure succedunt. 593. 66. -  Instantia non transit in successorem ubi per mortem litigantis extinctum suit ius super quo erat lis. 592. 63. -  Instantia litis an, & quamodo transeat in successore Commendae? & quid in sententia, an noceat ei no citato? remissive. 407. 79. -  Instantia causae, litigatorum morte regulariter finitur. 592. 60. -  Instantia active, & passive solet transire, seu continuari in haeredes litigantium. 592. 62. -  Instantiae diversae formari possunt super re principali, & super fructibus. 590. -  INSTRUCTIONES, quae & mandata dicebantur, dari euntibus ad Gubernationem provinciarum antiquissimum est. 1018. 58. -  Instructionis Proregum quaedam capita notabilia valde citantur, quae de causa, & modo pensionum assignandarum, agunt. 285. 7. -  Instructionum, quae hodie Proregibus dantur, usus, & observatio, quam praecisa. 1018. 60. -  INSTRVMENTI data fraude, vel nullitate, omnes clausulae in eo adiecte, nullae etiam censentur. 730. 92. -  Instrumenta duo, vel plura, si ad idem probandum concurrant, in antiquis multum operator. 239. 373. -  Instrumentorum verba, etiam enuntiativa, probant in antiquis parentelam, & cognationem. 239. 36. -  Instrumentis magis quam testibus deferendum, & standum est in antiquis. 238. 35. -  INITIVM, & intentum alicuius rei introducendae semper attendi debet. 382. 7. -  INTEMPERIES aerism vel loci multa operator. 51. 67. -  INTEMTIONEM suam, qui de iure fundatam habet, nihil amplius probare tenetur. 193. 24. -  Intentionem fundanti, qualiter etiam lite pendent detur sui iuris execution, & etiam contra immentorialem, interim, dum probatur. 58. 87. -  Intentionem suam sundanti datur manutentio lite pendent adversus quemlibet alium, cui iuris praesumio resistit. 867. 54. -  INTERDICTVM retinendae, & reliqua remedia possessoria competent pro continuanda, & conservanda antique forma, & consuetudine decimandi? 199. 3. -  Interdictum recuperandae solet dari contra spoliatorem, & contra, eum in cuius favorem factum fuit spolium. 581. 97. -  Interdicto retinendae agenti, non obstat exception de dominio adversarij, & ad quid oporteat illud articulari. 240. 8. -  Interdicto retinendae agenti in beneficialibus, sufficit probare possessionem cum titulo colorato. 577. 48. -  Interdicto retinendae, vel recuperandae, ubi agitur, veniunt fructus, licet non petantur. 590. 37. -  Interdictorum triplex genus, & qui de eis agant, remissive? 580. 74. -  INTERINARIA beneficia per solum Praelatum, & absque necessitate consensus, vel praesentationis Patroni, provideri possunt, tam ex dispositione iuris communis, quam Concilij Tridentini. 798. 53. -  INTERPRETATIO legis dibiae, rescripti, vel privilegij a Principe, eius auctore, petenda est. 575. 25. -  INVALIDVM est, quod fit, vel conceditur ab eo, qui ius faciendi, aut concedendi non habet. 301. 57. -  INVECTA, & illata in praedium rusticum, non sunt pignori obnoxia ob privilegium agriculturae. 62. 19. -  INVENTARIVM. sive reportorium bonorum illi omnes facere tenentur, qui de eis rationem alijs redder debent. 721. 8. -  INVESTITVRA feudorum, una propria, altera abusiva, & quails utraque? 391. 1. -  Investitura in omni est necessarium iuramentum fidelitatis, & servitij, & quifacere illud reculat, investiendus non est. 495. 18. -  Investitur abusiva in feudis, non excusat propriam, quae inducitur ex actuali eorum possessione. 391. 12. -  Investiturae, aut contractus tenor, derogate omni reru naturae, ac conditioni? 374. 11. Et in material feudali ad vnguem servari debet. 467. 34. -  Investiturae nova forma mutat naturam feudi. 329. 84. -  Investiturae petendae tempus non currit ei, qui Commendam habet, conditione casuali, vel mixta sul pensam. 378. 51. -  Invesiturae feudalis causa, si falsa fuerit, ipsa investitura nulla redditur. 352. 62. -  INVITVS nemo cogitur vendere, vellocare res suas. 25. 10. -  D. IOAN. I. Rex Castellae consultus fuit ne fidem daret testibus parte non citata examinatis. 1005. 45. -  Dom. Ioannes Ruiz de Laguna Supremi Italiae Se natus Fiscalis laudatur. 500. 66. & 548. 51. -  Dominus Fr. Ioann. Solanus Episcopus Cuzquensis, & eius historia. 746. 82. -  Ioan. Matienzi opinio servitium personale approbantis, reterur, & damnatur. 7. 38. Et quid sentiat circa doctrins Regularium. 816. 68. Quid deservitio personali. 30. 49. Et de decimis Indorum. 197. 59. Et de illis cogendis ad linguam Hispanam. 229. 26. Et de lite incohanda super fructibus Commendarum. 592. 57. Et circa explicationem l. 12. tit. 10. lib. 5. Recop. 268. 28. -  Doct. Ioan. a Leone Salmanticensis Primarius lauda, tur. 27. 25. -  Ioann. Ortizus Cervantes tractavit de Commendarum perpetuitate, & circa hanc doctum libellum scripsit, & non obtinuit. 599. 13. -  Dom. D. Ioan. Bapt. Valenzuela, meritissims Praeses Granaten, laudatur. 447. 9. Et saepissime per totum librum. -  Fr. Ioan. Zapatae Criollos defendentis, notabilia verba adducuntur. 258. 24. Et querela de augmento tributorum Indorum Novae Hispaniae. 163. 56. Et notatur dum absolute dicit aggregationes Indorum esse perniciosas, & ab orco deductas. 210. 24. -  R. Pat. Ioan. Ant. Velazquez e Societare Iesu laudatur, & singularis eius doctrina refertur. 132. 41. & alibi passim. -  P. IOSEPH. Acosta, & alij qualiter mercede Indoruu Mitayorum statuant. 53. 84. Notatur de vitijs quae nimis generaliter ipse, & Fr. Ioan. a Ponte Criollis impingunt. 257. 15. Refertur eius sententia de iustitia mercedis quam Indi suis Parochis solvunt. 197. 60. Alia eius elegantia verba referuntur. 101. 16. Et iudicium quod oporteat, ut omnes Iudi unalingua loquantur. 272. 63. Et de Indis ad intemperatas regiones non deducendis. 51. 72. Et de cura conversionis Cacicorum, ut subditi facilius convertantur. 240. 51. Et de oneribus Commedatariorum Indicorum. 496. 29. Et de relinque, dis, vel tollendis Regularibus doctrinis Indorum. 816. 67. Et de mineralibus per Indos excavandis 108. 74. Et de cotum horrore. 117. 42. Et alia de eosup. verb. Acostae, & passim per totum libru. -  Ioseph Patriarcha AEgyptiam linguam didicit, & paternae quasi oblitus, cum fratribus per interpretem egit. 229. 24. Et qualiter Pharaoni fecit tributariam totam terram AEgypti. 161. 36. -  Iosephus Iudaeus fatetur de se, quod non potuit assequi rectam pronuntiatione linguae Graecae. 228. 17. -  D. Ioseph. vela senator Grabatensis meritissimus laudatur. 221. 47. -  IRACVNDIA quantium Proregibus, & alijs Gubernatoribus, & iudicibus noceat, ex Cic. & alijs. 1016. 32. -  IRENARCHAE, qui essent, & quatenus Caciquis, & Praefectis Indorum comparentur. 236. 7. -  ISRAELITICAE tribus qualiter sortitae sortitae suerunt terra promissionis, quam ipsae debellaverant. 272. 74. -  ITALICAE provinciae, & Italica praedia, quae essent, & quae privilegia habuerint? 162. 43. -  ITER, qui facit ob alterius utilitatem, eius sumtus ab eo petere potest. 53. 81. -  Itineris longi vitandi causa, multa in iure statuta sunt. 50. 65. -  IVBILAEA, & alias Indulgentias Iucrantur Indi solo poenitentiae sacrameto, ex Brevi Paul. V. 252. 91. -  IVDAEI Ierosolymitani, & Palestini parui faciebant alios, in provincijs Gentilium natos, vel habitantes. 256. 8. Et extranearum linguarum cognitionem ex Ioseph. 230. 40. -  Iudaei, & infideles inter fideles commorantes, an, & quando decimas solvere debeant? 192. 8. -  iudaeos in A Egypto servientes, pleno ore servos vocat sacra Scriptura. 29. 42. -  IVDEX, vel Magistratus, qui corrigere alios desiderat, a se iucohare debet disciplinam. 9. 11. -  Iudex Syndicator recusari potest. 1005. 48. -  Iudex negligens in litium determinatione, graviter peccat. 340. 79. -  Iudex appellationis potest confirmare sententiam nulliter prolatam, si constet de iustitia causae in substantialibus, & idem est in executivis. 342. 101. -  Iudex non debet arbitrari in determinatis a iure. 335. 21. -  Iudex, qui in una parte rei petitae, vel in sorte, & non in fructibus condemnare, non ideo ab omissis absolviste videtur. 590. 44. -  Iudex provinciae, si in aliqua causa tanquam talis aliquas sententias interloqutorias tulerit, non prohibetur in eadem ad Audientiam appellata, cum ceteris socijs iudicare. 981. 13. Et quid si pronuntiavit in possessorio, & postea desertur appellatio ad Audientiam in petitorio? 982. 14. -  Iudex Ecclesiasticus quando possit per censuras procedere coutra seculares non facientes, vel denegantes iustitiam? 691. 64. -  Iudex generalis bonorum defunctorum, quo tempore duret, & qualiter, eo finito rationem reddere debeat 992. 6. Et qualiter se habere in commissarijs delegandis, vel expediendis. 993. 8. Et quando possit ad se avocare causas in alijs tribunalibus pendentes. 994. 22. & 25. -  Iudex ex officio potest providere manutentionem iuxta antiquam sormam, & consuetudinem decimandi. 247. 5. -  Iudex generalis bonoram defunctorum iurisdictine delegata habet, & cavere debet, ne illam ambitioso extendat. 995. 29. Et an etiam de bonis Clericoru defunctoru cognoscere posist, & illorum inventariu facere, & sched. de hoc agentes 995. 32. Et qualiter aliqui iudices in hoc in distincte procedant, & contra executores testamentorum, vel debitores defuncti, etiam si sint Ecclesiastici, n. 35. -  Iudex debet se inclinare, quod mandatum Principis si iustum, & illud exequi? 566. 95. -  Iudex delegatus ad faciendum quod aliquis solvat quod debet, potest procedere etiam contra eius fideiussores. 994. 24. -  Iudex generalis bonorum defunctorum, an, & quantum expendere possit funerali, & pijs operibus pro defuncto, cuius bona administrat. 997. 43. -  Iudex, etsi habeat arbitrium, ubi pupilius educari debeat, intelligitur intra patriam pupilli. 51. 71. -  Iudex bonorum defunctorum potest de illis colligend is, & in Hispaniam remittendis curare, si procuratores ad id a partibus missi, fraudulenter, segniter ve procedunt. 996. 40. -  Iudex sicut terram, ita, & mare suiterritorij, debet purgare malis hominibus. 500. 64. -  Iudex semper ac fieri potest, in loco ipso tribunalis sententias, & acta iudicialia pronuntiare, & decernere debet. 714. 45. -  Iudex laicus incidentur potest cognoscere de causa matrimonij. 575. 23. -  Iudex qui subornatione admittit, dicitur sacrilegus, proditor, & reus Maiestatis. 978. 83. -  Iudex, qui attentata non revocat, iniuste procedere dicitur. 581. 93. -  Iudex ex officio potest facere fructuum restitutionem ex die contestationis. 588. 24. -  Iudex subditus alterius, de eius causis, praesertim criminalibus, ut cognoscat, minus decens, & expedies videtur. 977. 72. -  Iudex in poenis irrogandis debet habere respectum personarum. 246. 33. -  Iudex de facto procedens, vel spolians pro privato habetur. 580. 76. -  Iudex secularis licite detinet Clericum delinquenteut eum suo iudici tradat. 936. 57. -  Iudex delegatus cum salario signato, potest ex multorum opinione recipere sportulas, & partes con demnationum, quas ordinarius, 961. 58. -  Iudicis secularis, data notoria iniustitia, vel tyra nide, Ecclesiasticus se interponere potest, sed hoc raro, & ex an magna causa faciendum, & quare? 691. 67. -  Iudicis factum in dubio habet pro se praesumtionem iuris, & iustitiae. 336. 30. -  Iudicis Cantabriae in Printiana Cancellaria iurisdictio, est similis iurisdictioni iudicis bonorum defunctorum in Indijs. 993. 16. -  Iudicis iussus, & interventus excusat a praesuntione doli, & turpitudinis, vel violentiae. 343. 105. -  Iudicis arbitrio relinquitur, quis locus remotus dicatur? 50. 63. -  Iudicis interventio, & auctoritas solet excludere presumtionem fraudis, & violentiae. 30. -  Iudici Ecclesiastico quemad modum permittitur procedere contra laicossua iurisdictionem turbantes, ita & seculari contra Ecclesiasticos, saltem, ut eos in temporalibus puniat. 933. 34. -  Iudici nulli permittitur quemquam de facto privare sua possessione. 580. 80. -  Iudices ordinarij in Indijs, etiam illi terati eligi possunt, & qualiter hi iudicare debeant? 944. 13. -  Iudices seculares cognoscere possunt de causis decimarum, tam in facti, quam in iuris quaestionibus, ubi agitur de spectantibus ad temporalem earum perceptionem, etiam inter Ecclesiasticos, & cum eorum inhibitione. 625. 40. -  Iudices iniuria afficiuntur, quando de spectantibus ad eorum officium alij consuluntur. 1029. 53. -  Iudices in causis Indorum non debent observare rigorem iuris, & quare? 248. 44. -  Iudices esse plurimos, & iustitiam paucam, queritur Simancas, & quare? 967. 9. -  Iudicesinferiores, quibus Princeps comittit, vt procedant, prout sibi constiterit, possunt iuxta propria conscientiam arbitrari, & sine citatione, & processu iudicare. 567. 99. -  Iudices subornatinis, vel barateriae accusati, & plene non convicti, qualiter iuramento purgari debeant. 1007. 60. -  Iudices seculares, & Ecclesiastici Indiarum, debent ab stinere a competetijs, & altercationibus iurisdictio nis, propter graves tumultus, & seditiones, quae ex his oriri possunt, & saepe solent, & adducuntur exempla & notanda verba Gambecurtae. 691. 68. -  Iudices non accipere munera, ubi sunt, qui multa dare contendant, magnum praeconium, ex Cassiod. 969. 19. -  Iudices seculares de materijs possessorijs patronatus, imo, & beneficialibus, ex communitere omniu Regnorum consueturdine cognoscunt. 646. 35. -  Iudices quos vocant Pesquisidores delegare possunt Audientiae Indiarum, licet in Hispania hoc reservetur supremo Consilio, & qualiter Audientiae in hoc procedere debeant, etiam cum inhibitione Pro regum. 955. 19. Et qui tales iudices petunt, quid ptobare, aut facere debeant? ibid. n. 20. -  Iudices Ecclesiastici levibus ex causis seculares exco -  municare, vel poems pecuniarijs damnare non debent. 692. 75. Et quando possint licire poenis pecuniarijs animadvertere in reos seculates. 693. 77. -  Iudices Ecclesiastici, an & quando procedere possint cotra Correctores Indiarum, ob transgressione iuramenti, quod praestaot in ingressu officij. 949. 11. -  Iudice coram suspecto aliquem litigare debere, bonus vir non arbitrabitur. 1007. 52. -  Iudices si severe punirent Hispanos, qui Indis iniurij sunt, multum eorum miseria relevaretur. 246. 24. -  Iudices seculares posse procedere contra Ecclesiasticos scandalosos in temporalibus, plures Auctores docent, qui reserunter. 933. 35. -  Iudicum, & Gubernatorum facta, & decreta facile no convellere Reip. interst. & quare? 336. 31. -  IVDICIVM claudicare non debet, licet contractus aliqundo claudicet favore pupilli. 576. 3. -  Iudicium novum constituitur interventur novae causae, vel novae personae. 883. 108. -  Indicium universale qualiter comprehendat fructus non petitos, nec condemnatos. 592. 55. -  Iudiciu solvitur vetate eo, qui iudicare iussit. 770. 63. -  Iudicium, ubi caeptum est, ibi finiri debet in toto, & in eius partibus. 593. 92. -  Iudicio principali finito per sontentiam, non potest amplius tractari de accessorijs illius 591. 50. -  IVLIVS Scaliger irridetur, dum dicit nihil in Indijs Occidentalibus oriri, aut reperiri praeter simias, & quisquilias. 139. 20. -  Iulius Clar. graviter admonet Principes, ut abstineat ab expectativis in investituris feudorum. 324. 42. -  Iulij Caesaris magnificum factum in litteris alienis non aperiendis. 98. 41. -  IVRAMENTVM fidelitatis praestare non tenetur, qui non habet domicilium in territoris Principis, quamvis ibi bona possideat, & quare? 479. 31. -  Iuramentum non est deferendum facile peieraturis. 248. 51. -  Iuramentum fidelitatis, an, & quatenus ab omnibus subditis, Regibus, vel dominis sit praestandum, ratione subiectionis, quam in eos habent? 496. 30. -  Iuramentum de Indis desendendis, quod faciunt Comedatarij, in forma specifica impleri debet. 528. 32. -  Iuramentum fidei, & sidelitatis quale fit. 495. 17. & 671. 2. Et an possit ab Episcopis Indiarum praestariper Procuratorem? & questiones saepe super hoc ortae. 671. 3. Et quod opinio negativa videtur certior. 673. 12. Et quid in iuramento fidelitatis quod praestatur ratione feudi. 672. 7. & 674. 16. Et a Commendatarijs Indorum, ratione Commendae. 504. 100. -  Iuramentu per procuratore, quibus circunstantijs co currentibus admittant Covar. & P. Suar. 673. 11. -  Iuramentum, quod Episcopi praestare debent, de non alienandis rebus Ecclesiae, semper factum praesumitur. 680. 66. -  Iuramentum reddit arctiorem, & efficatiorem obligationem, qua quis alias ante eius praestationem tenetur. 679. 62. -  Iuramentu quod saciunt Correctores in ingressu offi cij, de eo bene geredo in ipsis eorum titulis scribi iussit D. prorex Comes de Monteret, & quare? 949. 10. -  Iuramentum habet vimlit is contestationis, & inter rumpit quamlibet praescriptionem, qua alias iuram, se iuvare posset. 679. 63. -  Iuramentu fidelitatis, & professionis fidei, si aliquibus Praelatis committatur a R.P. & illi mortui sint, vel absentes, an in aliorum manibus fieri possit? 674. 18. & seqq. & quid in hoc. Auctor consuluctit. 675. 25. -  Iuramentum fidelitatis debet fieri tactis Sacrosanctis Evangelijs. 673. 13. -  Iuramentum de ofsicio benegerendo, quis debet subire, antequam ad illius usum recipiatur. 1036. 21. -  Iuramentum fidelitatus sufficit, quod in Regis in auguratione fiat a Regni Proceribus, & Procuratoribus, & non solet neri ab omnibus subditis. 497. 33. -  Iuramentum, quod Episcopi Indiarum praestant de Regia iuisdictione, & patronatu non usurpando, quale sit. 678. 47. Et qualiter in Hispania, & Francia practicetur. 679. 56. Et quod scrupulo caret. 678. 53. -  Iuramentum, quod praestatur a Commendatarijs, quid contineat, & quando fieri debeat. 493. 9. -  Iuramenti fidelitatis & servitij seudalis formula, ubi extet, & quale sit, & Auctores, quid de eo agunt, & an plus contineat, quam homagium, & etiam a foeminis, & minoribus praestandum sit? 494. 16. -  Iuramenti non observati punitio, solet esse mixti fori. 949. 12. -  Iuramenti ratione ne Ecclesiastici contra Correctoresprocedere sinantur, Regia quaedem sched. iubet, quae ponderatur. 949. 14. -  IVS accrescendi in alimentis locum non habere quomodo intelligatur. 389. 67. Et an ei sit locus in donationibus, & alijs contractibus. 387. 50. Et quid in feudis, ibid. num. 51. Et quid inter coniunctos re, & verbis, aut re tantúm. 386. 46. Et quid inter eos quibus Commenda pro indiviso conceditur, ut ex eius redditibus se alere possint. 389. 66. Et quid potentius est, quam ius reversionis ad dominum. 388. 56. -  Ius patronatus Regium non comprehenditur in generali derogatine patronatuum Concilij Tridquia fuit concessum ex causa onerosa. 635. 18. In Indijs qualiter sit incorporatum in Corona Regia. 644. 21. Est inalienabile in totum, & ex parte. 644. 22. Et hodie defendi posset etiam no ostenso titulo, vel privilegio, exsola consuetudine, aut praescriptione 636. 23. Et an sit censendum laicale, vel Ecclesiasticum. 642. 7. & 8. -  Ius patronatus regulariter acquiritur a quibuslibet laicis, vel Ecclesiasticis ex dotatione, & fundatione. 635. 12. et cognitio causarum eius inter privatos, regulariter est sori Ecclesiastici. 645. 26. -  Ius universale ubi venditur, totum id, quod est in universitate illa, venditum censetur. 380. 67. -  Ius ad rem quis habere videtur per sententiam in sui favorem latam, imó, & per solam petitionem factam in iudicio. 549. 66. -  Ius suum renuntians, illud amittit, neque amplius ad illud redire potest. 774. 89. -  Ius superveniens ex privilegio, vel confirmatione post litem motam, nihil tertio praeiudicat, & an deduci possit in alia instantia, & quid post, & con tra sententiam, quae transivit in rem iudicatam? 549. 72. -  Ius commune, qui pro se habet, potest litependente, etiam violenter adversarium turbare, vel expellere. 868. 56. -  Ius municipale Indiarum frequentius per schedulas Regis constitui, & expediri solet, quae epistolis vel rescriptis Romanorum Imp. comparari possunt. 1048. 64. -  Ius excludens alienigenas Regni ab eius beneficijs a Papa derogari non potest. 844. 8. Et quod prae. -  latio naturalium in benesicijs, & officijs suae provinciae, omni iure probari videatur, ibid. n. 14. -  Ius non patitur, ut quis sibi, & suis deficiat, ut alijs prosit. 47. 34. -  Ius singulare non est trahendum ad consequentiam, & omnis recessus a iure communi est odiosus. 330. 91. -  Ius Canonicum semper aequitatem, & pietatem prae occulis habet. 119. 69. -  Ius superveniens quando posset obijci in vim exceptionis executioni sententiae. 549. 69. -  Ius ususfructus, maioratus, vel Commendae, & fructuu commoditas diversa sunt. 402. 36. -  Iuris, & rationis a regulis, discedunt, modo hac, modo illa fluctuant. 266. 12. -  Iuris publici sorma, & dispositio privatorum factis, vel pactis mutari non potess. 399. 3. Nec pendet, ex urbanitate. 1037. 27. -  Iuri plene quaesito nunquam intelligitur Principem praeiudicare posse nec velle. 360. 38. -  Iure suo utens, nemini facit iniuriam. 449. 30. -  Iure sibi competenti, qui abutitur, illo generaliter privatur. 615. 61. -  Iura, quae invicem contraria videntur in materia omissionis fructuum in sententia, quomodo concilientur? 591. 54. -  Iura duplicia exigi non posse a Curatis secularibus profuneribus, & mortuarijs eorum, qui in Monanasterijs Religiosorum tumulantur, iure communi, & Regio Indiarum cavetur. 873. 29. -  IVRISDICTIO Audientiarum Indiarum in causis Commendarum, de quibus cognoscere non possunt, etiam ex consensu partium prorogari non potest. 574. 18. -  Iurisdictio ordinaria delegato commissa, maior est in delegante, quam in delegato. 361. 45. -  Iurisdictio Episcopi expirat successoris adventu. 1033. 5. -  Iurisdictio Ecclesiastica, & secularis se mutuo iuvare debent, non autem impedire. 691. 61. -  Iurisdictio non confertur, nec auferturex solo titulo, antequam novus officialis virtute eius praesentetur, & recipiatur. 1035. 11. -  Iurisdictio subdelegata, etiam re integra, non expirat per mortem subdelegantis, si viva is, quieam delegavit, & quare? 919. 54. -  Iurisdictio delegata re integra morte mandantis regulariter expirat. 418. 47. -  Iurisdictio delegata extendi non potest ultra res, causas, vel personas in ipsa delegatione expressas, etiamsi partes consentiant. 995. 31. -  Iurisdictio individua est, nec potest uno, & eodem tempore integraliter apud duos manere. 829. 45. -  Iurisdictio substituti a Vicario Capiculidurat etiam mortuo ipso Vicario, & quare? 919. 55. -  Iurisdictio, quam Capitulum sede vacante ad preces Principis transsert in Episcopum electum, non est delegata, sed ordinaria. 659. 45. -  Iurisdictio ablata inferiori, & expresse, & privative reservata superiori, etiam ex consensupartium prorogari non potest, neque acta ab eo ratisicari. 575. 20. -  Iurisdictio ordinaria potentior, & favorabilior est, quam delegata. 898. 68. Delegata tamen, & privative concessa, in suo casu derogat ordinariae. 994. 23. -  Iurisdictio militaris qualis sit, & qui Auctores de ea pertractent? 612. 9. -  Iurisdictio, ubi a Principe divisa est per aulas, vel quartela civitatis, unaquaeque separatim de suis negotijs cognoscere debet. 963. 70. -  Iurisdictio privativa iudicis generalis bonorum defanctorum, in singulis Audientijs Indiarum, qualiter, & quando induci coeperit? 992. 4. -  Iurisdictio est individua, etsi excedatur, actus in totum vitiatur. 301. 53. -  Iurisdictio non admittit pacta, compromissa; nec ab dicationes, aut conventiones privatorum, nisi Superioris approbatio interveniat, & quare? 921. -  Iurisdictio qualiter praescribatur contra Regem, & qualiter contra privatos? 407. 77. -  Iurisdictio suprema Principis est incommunicabilis. 1024. 12. -  Iurisdictio delegata ad universitatem causarum, censetur, & iudicatur tanquam ordinaria. 299. 84. -  Iurisdictio etiam delegata, & privilegiata, data vni Consilio, competit, alteri, quod adinstar illius erigitur. 1053. 94. -  Iurisdictio ad certas personas, res, vel causas restricta, ad alias extenditur. 592. 61. -  Iurisdictionis Regiae usurpatio in Hispania determinatur, & cognoscitur per Regium Senatum, & in Indijs per Regales Audientias. 956. 29. -  Iurisdictionis voluntariae, quae sunt, etiam extra provintiam exerceri possunt, secus, quae contentiosae. 304. 85. -  Iurisdictionis in materia omnis argumentatio cessat, quando constat de contraria voluntate Principis, qui est eius fons, & auctor. 960. 49. -  Iurisdictionis termini transgredi possunt, ubi celeritas in remedio desideratur. 932. 24. -  Iurisdictionis defectus est insanabilis, & ideo eius fundamentum solidum valde esse debet. 972. 40. -  Iurisdictionis defectum siquis timet, & adhuc sub hoc dubio in ea procedit, mortaliter peccat. 517. 26. -  Iurisdictionis competentia si oriatur, inter quaestores criminum, & iudices ordinarios, Limae Audientias cognoscit, Mexici solus Prorex, & sched. de hoc agentes. 982. 17. -  Iurisdictionis super competentia dissicultate orta, superiot, vt eam decidat, adeundus est. 982. 18. -  Iurisdictionis, quasi possessionem amittere eum, qui illi renuntiavit, qualiter intelligatur? 921. 76. -  Iurisdictionis quasi possessione solet privari is, qui ei renuntiavit, & qualiter hoc intelligatur. 920. 68. & 70. -  IVSIVRANDVM, ubi in contractibus, & in alijs casibus a iure desideratur, per Procuratorem praestari potest. 672. 6. -  IVSSVS Principis etiam iniustus excusat exequentem, secundum aliquos. 566. 93. -  IVSTA Indiarum retentio in fidei propagatione, & conservatione subnititur. 107. 14. -  IVSTI Lipsij notanda verba de vastatione Indorum, & Indiarum. 146. 80. -  IVSTITIA deficiente, vel labescente, Resp. deficiet, & labetur, ut corpus demta anima. 954. 12. -  Iustitiae administrandae a se, & ab alijs zelus multum in Proregibus splendere debet, & plura de laudibus, & effectibus iustistiae, remissive. 1017. 50. -  Iustitia distributiva praecipue ad Proreges spectat, & qualiter in ea se habere debeant? 1017. 51. -  Iustitia, ubi fieri iubetur in aliquo rescripto, an, & quando aliquid ex antiqui iuris praeceptis innovaere velle censeatur. 732. 117. Et quod ex hoc no alteratur iurisdictio ordinaria Audientiarum, nec Proregi conceditur. 959. 43. -  Iustitiae distributivae violatio, an inducat obligatione restituendi? 333. 9. -  IVVARE se invicem debent sapientes, & ignorantes. 36. 98. -  L. -  LABORE diminuto, debet minui salarium. 512. 35. -  Labor, & languor animum hebetant, & naturam debilitant. 124. 109. -  Labore, & discrimine magno pulchra, & pretiosa quaeque comparantur. 117. 47. -  Labori aliqua requies, & intermissio danda est, ne corpus hebescat, & langueat. 254. 161. -  LAC potum se suis discipulis dedisse, quo sensu dicat Apostol. 1. Corinth. 3. 882. 79. -  LAICVS si decimas accipiat cum onere distribuendi in usus pios, quod sibi supererit, & si id non impleat, non tenetur ad restitutionem. 623. 20. -  Laici qualiter sint incapaces decimarum in possessione, & proprietate? maxime post Concilium Lateranense. 621. 8. -  Laicis committere potest Summus Pontifex etiam causas criminales, & punitionem Clericorum. 639. 50. -  Laici non possunt cognoscere de causis Ecclesiasticorum, & Religiosorum, etiam ipsis congentientibus, vel consuetudinem in contrarium allegantibus. 624. 33. -  Laici retrahendi non sunt a fundationibus, & dotationibus Ecclesiarum. 648. 53. -  Laici etiam stante privilegio, quod possint collationes Beneficiorum facere, temporalia conferent, non spiritualia, nisi sequatur aliqua confirmatio Papae, vel Praelati Ecclesiastici. 647. 44. -  Laici, etiam conlugati, bene possunt esse Vicarij Episcoporum de licentia Summi Pontificis. 701. 41. -  Laici ex concessione Pontificis possunt excommunicare, & beneficia Ecclesiastici conferre. 639. 43. -  Laici a causis Ecclesiasticorum omnino abstinere debent. 798. 47. -  Laicis mandare potest Pontifex ea quae sunt iurisdictionis, non quae sunt ordinis. 647. 45. -  LANCEA quale genus armorum? & quod hoc vocabulum fuerit proprium, & antiquum Hispanorum ante Romanos. 613. 14. -  Lanceas Peruanos, quo nomine vocari iusserint schedulae Regiae. 613. 15. -  Lancearum, & Arcubusiorum militia qualiter, & quare, quoad salaria fuerit reformata anno 1618. ex Consilio D. Proregis Principis de Esquilache. 612. 6. -  Lanceis reformatis, iuste eorum consignationes fisco applicatae fuerunt, iure reversionis. 616. 39. -  Lancearij Perúani obtulerunt se sine salario servire velle, privilegijs militiae contenti. 612. 7. -  Lanceariorum, & sclopetariorum militia in Regno Perûano, quod initium habuerit, & hi, quos vocant Alabarderos? 610. 2. -  Lanceariorum, & Arcabusiorum militia a D. Prorege March. de Canete creata, reformari iussa suit, sed id effectum non habunt. 611. 3. -  Lancearijs Peruanis datur sedes nobilium in Audientijs eiusdem Regni. 613. 16. -  Lancearij, & Arcabusarij Perûani prestant idem fere iuramentum, quod Commendatarij. 614. 21. -  Lancearij Peruani, & Intratenuti Novae Hispaniae, sunt quodam modo similes Commendatarijs. 610. 1. -  LAPIDICINAE regulantur ex natura metallorum. 1059. 4. -  LATERANENSI Concilio derogatur per clausula Non obstantibus. 623. 23. -  DOM. D. Laurentius Ramirez a Prato ex equestri mi litia D. Iacobi, & Supremi Senatus Indiarum dignissimus consiliarius citatur, & laudatur. 546. 41. & alias saepe in pluribus locis. -  D. Laurentius moriturus donavit thesauros Ecclesiae 733. 27. -  LEGATARIVS quotae partis hereditatis, & quotae bonorum, aut quantitatis, qualiter differunt? 365. 9. -  Legati a latere ex magis vera, & communi opinione, non debent recipi ante praesentationem tituli suae legationis. 1036. 22. -  Legati a latere conferunt beneficia, & pensiones ex solo titulo legationis, absque alio speciali mandato. 297. 14. -  Legati Pontificis, nominaticum temporis praefinitione potestas, quo usque duret? 1033. 4. -  Legatus missus a suo Principe ad alium, quae ab hoc accepit, illi dare non tentur, & quare? 353. 74. Legatum de eadem re si duobus factum reperiatur, praesumitur per secundum adimi. 356. 5. -  Legatum factum causa alimentorum, est transmissibile ad haeredes, si a rei legatae donatione testator incipiat. 759. 70. -  Legatum cur diffiniatur delibatio haereditatis? 776. 5. -  Legatum factum pro anima, vel pro exoneratione conscientiae, est pium. 521. 119. -  Legatum in dubio pium, & pro Deo, & anima relictu censeri debet. 521. 124. -  Legatum relictum Indis, vel alijs, pro male ablatis, & ad exonerationem conscientiae, an, & quando sit vere legatum, & non debitum? 521. 123. Et an sit legatum pium, & coram Ecclesiastico peti possit, ibid. num. 138. -  Legatum ex falsa causa datum, inutile est. 352. 60. -  Legata pia, etiam sine aditione haereditatis impleri debent, & a morte testantis cedunt. 522. 129. -  Legata pia ex communi omnium sententia habent executionem paratam. 521. 126. -  Legatorum piorum executio, & implementum est mixi fori. 521. 120. -  Legatorum petitio, utrum executive fieri poterit? disputarisolet, remissive. 521. 125. -  LEGE quod non cavetur, in praxi non habetur. 451. 52. -  Legem de Tribunis cum potestate Consulari creandis, qua ratione, vel abrogari, vel observari plebs Romana petierit apud Tit. Livium. 847. 33. -  Legem ratio commendat, & fraudem ei facit, qui eam eludit. 477. 38. -  Leges antique contentae erant transgressores earum hac tantúm comminatione compescere quod secus factum erit, impie factum erit, & quare? 1050. 80. -  Leges de similibus ad similia porrigi solent, & tempori, ac loco publicisque necessitatibus accommodari. 16. 39. -  Leges sunt oculi Reip. & plura de earum utiltate, & praecisa necessitate, remissive. 1047. 56. -  Leges priores ad posteriores trahi, hoc est per eas declarari, novum non est. 456. 30. -  Leges si quae iubent, ne personae constitutae in dignitate, in consulto Principe puniantur, qualiter practicentur? 978. 84. -  Leges per non usum abrogari solent. 335. 25. -  Leges civiles, quae matrimonia Magistratuum intra provinciam sub poenis interdicunt, an iuri Canonico adversentur? 974. 58. -  Leges odiosae restringendae sunt, non ampliandae. 467. 58. Et ordin atoriae non solent extendi de loco ad locum. 1052. 91. -  Leges, ut per non usum abrogentur, necessaria est Principis sententia, & toler antia. 335. 27. -  Leges etiam si aliquo respectu durae, aut iniustae videantur, non facile mutandae sunt, & quare? 16. 42. -  Leges Principum secularium statuentes circa marerias ius Ecclesiasticum, & Canonicum concernentes, qualiter accipiendae sint? 628. 47. -  Leges, quae Indorum servitia mode rata esse iubent, non solum piae, sed etiam Reipub. utilissimae sunt. 48. 42. -  Leges provincijs Indiarum in communi aptas promulgare difficillimum est, & quare. 1047. 49. Et quod aliqui putant satius esse nullas leges pro Indiarum gubernatione proforri, sed omnia arbitrio prudentis gubernatoris relinquere, ibid. n. 52. -  Leges contra quod fit, per leges solvi meretur. 346. 10. -  Leges plures, & severiores in remotis provincijs constitui debent, & quare? 1048. 57. -  Leges antiquas, qui propter aliquod damnum, vel inconveniens mutant, in maiora incidunt. 34. 86. -  Leges, & rescripta suorum antecessorum, qui ImppRomani abolere tentaverint, & sibi arbitrium liberum in omnibus reservare? 1047. 55. -  Leges noviter late non porriguntur ad lites iam pendentes tempore quo promulgantur. 715. 51. -  Leges sunt similes medicinae, ex D. Hieronymo. 1050. 74. -  Leges, statuta, vel pacta, quae laicis, prohibent, ne in Ecclesiasticos, vel Religiosos praedia suatransserant, nisi cum onere tributorum, vel decimarum, valida sunt. 866. 39. -  Leges, & consuetudines antiquae, sine maxima, & evidentissima utilitate mutandae non sunt. 607. 99. -  Leges super rebus, & negotijs Ecclesiasticis qualiter soleant a supremo Consilio Indiarum expediri, & quam vim habeant? 1050. 76. -  Leges aliae alijs gentibus placent, nec generales in diversis provincijs proficiunt. 218. 19. & 1047. 50. -  Leges novae ex sori exercitatione plurimum lucis accipiunt. 718. 40. -  Leges, quae concedunt vxoribus lucrum arrharum, vel bonorum, constante matrim onio quaesitorum, sunt favorabiles. 467. 56. -  Leges, & consuetudines locales ad alias provincias non extenduntur. 479. 57. -  Leges non possunt omnes casus comprehendere, & sic ex alijs ad alios ex paritare rationis extendi possunt, & solent. 450. 36. -  Leges Commendarum iuris positivi sunt, & facile dispensabiles. 511. 88. -  Leges etiam poenales extenduntur ex virationis, ad casus omnino similes expressis. 450. 40. -  Leges saepe bonae, & utiles creduntur, quae postea experiendo damnosae apparent, & dignae revocatione. 598. 5. -  Leges non debent frustrari, neque eludi. 288. 37. -  Leges civiles immunitatem, & libertatem Ecclesiasticam infringere non possunt. 932. 20. -  Leges utiles quantum Reip. prosint? & quod in utiles, & inconsultae plus damni afferunt, quam homines occidere. 1049. 70. -  Leges, & ordinationes peculiares, ubi Indi non habent, communicum alijs iure censendi sunt. 254. 104. -  Leges, etsi aliquando mutari, vel revocari possint, id tamen non nisi raro, & ex urgetissimis causis fieri debet. 1049. 71. -  Leges omnes mutandae, aut emendandae sunt, ubi id emergens causa, & temporum, velrerum variatio suaserit. 604. 63. & 65. & 1050. 74. -  Leges taxantes pretia rerum Clericos, & Ecclesias ligant. 705. 65. -  Leges locis, & populis, quibus feruntur, accommodandae sunt. 35. 92. -  Legibus in novis consultandis summa requiritur maturitas, & quod an duranturae sint inspiciatur? 1049. 69. -  Legislator dicitur vivendi artifex, & qualiter leges iuxta regiones, & personas aptare debeat? 218. 15. -  Legislator censetur noluisse id, quod verbis non expressit, cum exprimere facile esset. 476. 31. -  Legislator, & Gubernator, etiam Barbarorum, quibus praeest, utilitati, & commoditati consulere debet, ex Cicer. 218. 16. -  Legis Agrariae intentio, & cur eius executio suspensa fiunt. 268. & 23. -  Legis successionis Commendarum ann. 1536. verba referuntur, & expenduntur. 462. 12. -  Legis praesuppositur, ubi deficit, ipsa quoque lex deficere iudicatur. 466. 52. -  Legis unum ex principalibus requisitis est, ut sit possibilis, imó, & non valde difficilis. 115. 29. -  Legum, vel rescriptorum, aut privilegiorum verba otiosa esse non debent. 366. 25. -  Legum verba naturaliter, & in specifica forma, accipienda sunt. 436. 30. -  Legum ordinatio supremo Indiarum Consilio commissa est, & qualiter in hoc Consiliarij se habere debeant? 1047. 48. -  Legum initia semper solent esse difficilia, & vindicta egere, sed postea usu faciles fiunt. 1049. 73. -  Legum, & morum antiquorum mutatio semper periculosa, & vitanda, & quare? 32. 73. -  LEGITIMATIO, vel facultas legitimandi regulariter non extenditur ad feuda. 437. 40. -  Legitimatio facta in articulo mortis praesumitur fraudulenta, & substitutum non excludit. 731. 100. -  Legitimatus per subsequens matrimonium succedit in nobilitate, & in regno. 438. 44. -  Legitimatus per subsequens matrimonium, habet plenum ius agnationis. 438. 45. -  Legitimatus ad omnia officia, vel beneficia, succedit in feudis. 437. 39. -  Legitimatus per subsequens matrimonium potest ordinari, & eligi in Episcopum, & gaudet caeteris iuribus legitimorum. 38. 43. -  Legitimatu per subsequens matrimonium natumaiorem, legitimo secundo genito in successione Comendae paternae praetulit Indiarum Senatus. 439. 54. -  Legitimati per rescriptum Principis, aut Curij oblationem, non admittuntur ad successionem Commendarum, & quare? 437. 33. Et quid in feudis, num. 38. -  Legitimati per subsequens matrimenium, an, & quado comprehendantur in legibus, vel statutis vocantibus filios legitimos? 438. 42. & seqq. -  Legitimati per Principem, ut in Commendis succedere possint, necessarium est, quod ultra legitimationem, si at de hoc peculiaris mentio. 437. 37. -  Legitimati per supsequens matrim onium, an, & quado admittantur in maioratibus, & alijs dispositionibus hominum, vocantibus legitimos, & ex legitimo matrimonio natos, & procreatos? 439. 49. -  Legitimati per subsequens matrimonium succedunt in feudis, etiam honorificis, ex magis communi, & recepta opinione. 438. -  Legitimorum maior ratio habenda est, quam illegitimorum, ex aequitate naturali. 262. 69. -  Legitimatos per subsequens matrimonium ad Commendarum successionem admitti posse, nulla schedula Regia declaravit, & quid in hoc dubio senserit Peruanus prorex Marchio Montisclarius. 439. 53. -  LEX Correctoria, & exorbitans non ampliatur ex paritate, aut maioritate rationis. 477. 41. -  Lex quod non dicit nec nos dicere debemus. 476. 32. -  Lex successionis Commendarum qualitates aliquas invocatis requirit. 434. 1. -  Lex. quae loquitur per gerundium, vel ablativum absolotum, inducit conditionem, & formam substantialem. 444. 94. -  Lex successionis Comendarum videtur patruum vocare, & non nepotem ex filio primogenito, & eius verba referuntur. 453. 2. -  Lex, vel statutum disponens, quod spurij admittantur ad successionem, non valet. 434. 5. -  Lex successionis generaliter prohibet cumulatione plurium Commendarum quomolibet acquisitaru. 489. 68. -  Lex successionis Commendarum satis explicat earu onera, formam, & naturam. 374. 3. -  Lex successionis Commendarum matrimonijs, & legitimis liberis favere voluit. 436. 21. -  Lex abrogata, vel antiquata, non est trahenda ad decisionem causarum. 326. 62. -  Lex alterius declaratoria, retrotrahitur, & praeterita etiam comprehendit. 329. 83. -  Lex successionis Commendarum uxores solum vocat ad successionem maritorum, & an vice versa mariti etiam vocari videantur? 472. 1. -  Lex, quae prima successionem Commendarum induxit, quando lata, & quomodo disposuerit. 48. 2. -  Lex est ipsa regio Adagium, quid significet. 35. 94. -  Lex successionis Commendarum licet nullam de neposibus mentionem fuerit, hoc postea alijs schedulis suppletum fuit, quae referuntur. 455. 29. -  Lex non debet eadem onera imponere pueris, & senibus, quae alijs validioribus. 115. 32. -  Lex successionis, post vocationem filiorum, de uxoribus agit. 451. 46. -  Lex nulla, vel praeceptum humanum visua obligare potest ad periculum mortis subeundum. 113. 33. -  Lex 27. Indiarum, Commendas de plano eis adimi iubet, qui statim earum titulos non ostenderint. 371. 13. -  Lex si legitimaret omnes filios naturales, vel cum legitimis exequarter, effet iniqua. 281. 70. & 435. 18. -  Lex Iulia Miscella, quae fuerit, & quae iusserit, & de eius Auctores. 474. 13. -  Lex antiqua, etsi non nihil vitiosa, melior est, quam nova. 608. 102. -  Lex, quae dirigitur ad remunerationem benemerito ium, favorabiliter accipienda, & practicanda est. 469. 74. -  Lex, quae invitat coniugem superstitem admorientis haereditatem, inducit votum captandae mortis, & est odiosa. 467. 57. -  Lex successionis Commendarum, quae admisit foeminas, & exclusit Clericos, & Monachos, qua ratione fundari potuerit? 442. 79. -  Lex successionis Commendarum dûm matrimoniu per sex menses requirit, fraudibus tantum obuiam ire voluit. 469. 76. -  Lex una ex illis, quas nov as vocarunt, ann. 1542. quae Commendas Indorum prohibuit, revocata fuit. 268. 26. -  Lex an detur quae possit universo generi humano esse conformis? 1047. 50. -  Lex successionis Commendarum est favorabilis, & late interpretanda, & quare? 420. 15. -  Lex quoties sacit mentionem de remedio, disponere videtur, ut remedium interponatur, de quo loquitur. 168. 99. -  Lex, quae successionem in Commendis Indorum illegitimis denegavit, iustissima fuit. 436. 22. -  Lex, quae non dicit, nec nos dicere debemus 451. 52. -  Lex, quae aliam refert, & generaliter revocat, omnes species, & casusin eadem contentos, revocare censetur. 326. 62. -  Lex quaeinduxit successionem Commendarum, primogenitis eam in solidum detulit. 122. 34. -  Lex ubi procedit annullando actum contra eius ordinationem, formam inducit. 355. 23. -  Lex quaedam earum, quas novas vocant, Proregibus ademit commendandifacultatem, ut omnes Commendae in Corona Regia incorporatentur quae tamen in Peruvio servata non fuit. 298. 44. -  Lex successionis, quae maritis dari, & conservari iubet Commendas uxorum pro tempore voluntatis Regiae, quo pacto accipienda sit? 445. 36. -  Lex una aliam supplet. 450. 36. -  Lex successionis, qua parte iubet unam Commenda optari, & alteram relinqui debere ab eo, qui duxit uxorem Commendatariam, odiosa videtur. 489. 65. -  Lex de Malinas, quas declarationes habuerit circa partium citationem, & spoliorum restitutionem, sive a partibus, sive a iudicibus fierent. 572. 3. Quando, quare & qualiter inducta fuerit, ibid. n. 2. ea, & eius declaratoriae etiam fiscum agentem pro Commendis contra possessorem titulatum, comprehendunt. 576. 30. -  Lex positiva habens originem, vel rationem a lege divina, vel naturali, extenditur etiam ad praeterita 527. 15. -  Lex successionis concedit maritis Commendas uxorum, interim dum aliud non disponitur, & quid hoc importet? 483. 13. -  Lex bene potest iubere, ut nulla possessio insurgat non dato titulo, & sic nec praescriptio causetur, vel proficiar. 636. 26. -  Lex declaratoria aliarum praecedentium, trahitur ad praeterita, & quare? 527. 16. -  Lex, quae loquitur de matrimonio copulato, procedit etiam in sponsalijs de praesenti. 469. 72. -  Lex non debet, nec solet docere, vel permittere aliquid cum peccato mortali. 729. 82. -  Lex successionis Comendarum, & aliae schedulae, que uxores ad eas vocant, decopulatis intelligi debent 466. 44. -  Lex siseratur de tollendo Indis patrio eorum sermone, dissiculter ad praxim reducetur. 228. 14. -  Lex alterius declaratoria, vel suppletoria, quasi pars illius est iudicanda. 419. 9. -  LENITATI, & misericordie tribui, quód filijs proditorum vita relinquatur, quo modo accipiendum sit? 110. 74. -  LEO Isauricus notatur, quod ab Infantibus tributa postulaverit. 173. -  LEONINA societas, quae dicatur. 27. 21. -  LEVIVS id portatur, quod a pluribus portatur. 44. 7. -  LIBELLARIVS contractus quis sit, & qualiter ab emphyteusi descendat? 287. 19. -  LIBELLI secreti, & sine Auctore dati, an recipi a visitatoribus debeant, vel monitoriae ad testes quaerendos promulgari? 1004. 37. -  LIBERALITATI ratio inesse debet, ex Plin. Iun. 341. 84. -  Liberalitas Principum in nobiles samilias, semper gratiosa suit. 319. 60. -  Liberalitate ex sua, qui conveniuntur, amare exigendi nonsunt. 744. 66. -  LIBERTAS infringitur cogendo aliquem, ut in certo loco moretur. 17. 49. -  Libertas, quid sit, & in quo consistat? 5. 17. -  Libertas in sipientium esitingenda est, quia libertas libertate perit. 39. 122. -  Libertas non tollitur ex eo, quod quis publicis ministerijs servire cogatur. 37. 120. -  Libertatis tutela ad ius publicum spectat. 19. 69. -  Libertatis collatio in mortis tempus reservara, semper pene inutilis fuit. 339. 63. -  Libertati semper favendum est, in praesumendo, & iudicando. 6. 34. -  Libertatem suam nemo recusare potest. 18. 56. -  LIBER, qui sua natura est, non potest per pactum se adscriptitum, vel alterius hominem faccre. 18. 57. -  Liberium, quem ad male faciendum relinqui, non est libertas, sed imperfectio. 39. 123. -  Liberis hominibus libertas infringenda, aut oneranda non est. 5. 18. -  Liberis hominibus liberam suarum rerum administrationem auferre, durum est. 250. 66. -  Liberis, etiam proprijs, gravis est interdum diuturna parentum vita. 324. 40. -  Liberorum procreatio in relevatione vassallorum consistit, ex Nazario. 49. 45. -  Liberorum procreationi leges, quae savent, suntsavorabiles. 420. 16. -  LICENT. de la Gasca laudatur, & provifio ab eo facta, de Indis, etiam voluntarijs, admineralia non deducendis, Regijs schedulis comprobata. 125. 123. -  LICENTIA testandi de bonis intuito Episcopatus quaesitis, Episcopis concessa, iuri tertij non praeiudicat. 722. 16. -  Licentia Regis ad sundanda nova Monasteria iu locis Ordinum Militarium, au sit danda per Regium Castellae, vel Ordinum Senatum, & decisio litis super hoc ortae. 882. 37. -  Licentia Praelari requiritur in eo, qui se absentat a beneficio, etiam causa studiorum. 537. 112. -  Licentia ad faciendam absentiam in Commendis, non solûm peti, sed, & impetrari, & expresse in scriptis haberi debet. 531. 60. -  Licentia data a Rege ad fundandas novas Ecclesias, vel Monasteria in Indijs, perinde valet, ac si a Sumo Pontifice emanasset. 882. 41. -  Licentiam, qui dicit se habere ad non residendum in sua Commenda, velbeneficio, illam probare debet. 531. 61. -  Licentiam concedens, vel dispensans ad aliquid prohibitum faciendum, donare videtur. 551. 89. -  Licentiae terminum transgrediens, minus peccat, quam qui se absentavit sine licentia, & quare? 529. 47. -  Licentias ad non refidendum concedere, neque est aequum, nec honestum, nec utile. 528. 23. -  Licentia recedendi a provincijs Indiarum nulli dori debet, qui prius se nihil bonis defunctorum debere non docuerit. 993. 9. -  LICITE parta maiores, meliores effectus operantur, etsi non valde exuberent. 144. 59. -  LIMANA Ecclesia habet executoriam pro adiunctis. 7. 77. -  Limani Senatus sententia refertur in causa decimarum Ecclesiae del Cuzco contra Indos illius Dioecesis. 200. 14. Et de alia lite super modo decimandi Indorum Archiepiscopatus eiusdem urbis Limanae. 201. 16. -  LIGIVS est idem quod vassallus, qui beneficio alterius feudum tenet, & dicitur quasi ligatus, velobligatus. 495. 22. -  LINGVA generalis Peruanorum appellatur Quichua, Mexicanorum vero Mexicana. 232. 61. -  Lingua aliena loqui, & seripturas conficere, veluti subiectionis signum censetur. 232. 53. -  Lingua una si Indos omnes uti expedit, nulla commodior, & facilior imperari eis potest, quam Castellana. 232. 64. -  Lingua eadem in provincijs non multum distantibus, valde variari solet, & quare? 227. 5. -  Linguae Indicae peritia praecaeteris requiritur in Parochis, sive doctrinarijs Indorum, & qualiter ea parari debeat? 801. 76. -  Linguae unitas, & similitudo, est firmissimum vinculum societatis humanae, & e contrario diversitas discordiam parit, ex Genebrard. 230. 38. -  Linguae Castellanae introductionem inter Indos facilem esse putat Matienzus, exemplo Incarum, & Motechumarum. 232. 62. -  Linguarum variarum cognitio utilis est ad plura, ex Philone Iudaeo. 230. 39. -  Linguarum divisio quando, qualis, & quare? 227. 1. -  Linguarum scientia, & conformitas, non solúm ad dilatandam fidem necessaria est, sed etiam ad Indos nobis amiciores reddendos. 230. 37. -  Linguarum prima divisio, postea in plurimas alias extensa est. 227. 2. -  Linguarum donum non est ita frequens hodie, ut olim tempore Apostolorum. 228. 9. -  Linguarum diversitas hominem alienat ab homine, ex Plinio, & D. August. 230. 410. -  Linguarum varietas, & differentia parit, & peperit plures difficultates in conversione, & reductione Novi Orbis. 227. 6. -  Linguas ignotas audire, & non intelligere, Dei indignati supplicium fuit, ex Iere. 1. & Psalm. 54. 230. 36. -  LINVM, & sericum plantari, & operari in Indijs prohibetur. 64. 42. -  LIS caepta ante iudicem generalem bonorum defunctorum, perinde habetur ac si in ipsa Audientia caepta fuisset, & schedul de hoc agentes. 993. 15. -  Lis quando dicatur caepta coram ordinario, vel in Regali Aulientia, ad effectum admittendae secundae supplicationis. 994. 21. -  Lis, quae de facto contigit inter Archiepis. Limanum cum Episcopo de Truxillo, & Episcopum Cuzquensem cum Episcopo Guamanguensi super fructibus Episcopatuum divisorum. 666. 37. -  Lis de facto pendens in causa Excel. Dom. Ducis del Insantado, refertur. 465. 36. -  Lis dicitur omni respectu finita persententiam, quae transivit in rem iudicatam. 550. 73. -  Lis, quae de facto contigit super eadem Commenda, unia Rege data, & alteri a Prorege, refertur, & eius exitus. 362. 58. -  Lis si moveatur super gratijs, & donationibus, quas Reges Ecclesijs secerunt, coram Iudicibus fisci causa agitari debet. 629. 53. -  Litis contestatio inducit malam fidem, & ob id a die eius solet fieri fructorum condemnatio, 588. 23. -  Lite super decimis cum Religionibus Indiarum pendenti, Ecclesiae Cathedrales manutenendae videntur in exactione earundem decimarum, & quare? 867. 47. -  Lites citó finiri utilissimum, & aequissimum est. 594. 82. -  Lites Limae ortae, & decisae super exemtione decimarum, praetensa ab Equitibus Ordinum Militarium. 863. 18. -  Lites concernentes patronatum Regium Indiarum, non solum Supremo earum consilio, verum, & in Regijs Indiarum Cancellarijs tractari possunt ex schedula, an. 1574. 645. 30. -  Lites super Commendis Indorum semper terminatur a Supremo Senatu, vel Regalibus Audientijs Indiarum, etiam inter Ecclesiasticos. 574. 17. -  Lites Ecclesiasticae in Indijs, ex varijs causis protelabantur, quae reseruntur, & remedia, quae ad hoc damnum tollendum proposita suerunt. 709. 4. -  Lites omnes, & praesertim Ecclesrasticae, cito terminari iubentur, & de earum instantijs, 709. 3. -  Litibus ne occasio detur, neve fiscus, & sorus illis obruatur, curandum est. 371. 74. -  Litibus obviare in Indijs curatum fuit. 953. 1. -  Litigantes super Commenda, si decedant, non relictis haeredibus suis, sed extraneis, an hi, & vbi, super fructibus Commendae novam litem movere possint? 592. 56. -  LITIGIOSA res, si alienetur, sententia contra eius eintorem exequi potest, & quare? 582. 103. -  Litigiosa an, & quatenus dici possit res, de cuius sola possessione litigium est? 582. 105. -  Litigij vitium in quemcunque possessorem pertransit. 582. 102. -  LITTERAE executoriales, directae in personam Episcopi, exequi non possunt a Capitulo sede vacante. 764. 6. -  Litterae ad nos missae, nulli alij communicandae sunt, priusquam eas legamus. 58. 40. -  Litterae quas vocant Naturalitatis, & de earum effectu. 313. 57. -  Litteris non expeditis non datur titulus Canonicus, neque adiudicatio beneficij, & quid in alijs gratijs? 392. 4. -  Litteras missivas Indi velut aliquid vivens reputabant, & reverebantur. 98. 46. -  Lirteras, sive Epistolas Regi, Regioque Consilio quilibet libere seribero potest, & de poenis eas aperietium, vel intercipientium, vel quas libet alias litreras alienas. 97. 36. & seqq. -  Litteras sibi commissas amittens, negligens, aut tardius tradens, puniri potest. 98. 44. -  LOCVM tenentes Gubernatorum, quando ha beant facultatem Commendas conferendi? 300. 44. -  Locum summum, qui ascendere nititur, gradibus, non salcibus elevatur. 219. 23. -  Loca, quae accessorie uniuntur alicui Regno, vel Metropoli, observant, & sequuntur leges, & consuetudines loci Superioris. 202. 31. -  Loca feudalia semel divisa, semper manent divisibilia. 383. 17. -  Loca d. Isidor. & Tertulian. de damnatione in metallum agentia, expenduntur. 114. 13. -  LOCATIO facta in longius tempus, quam quod in mandato continetur, in totum vitiatur. 30. 54. -  Locare rem, quam conduxit, licetquis regulariter possit, hoc aliquibus casibus limitatur, & qui illi? 150. 14. -  LOCVPLETES cur dicantur, qui divites sunt? 63. 13. -  Locupletari non debent Hispani cum damno, & iactura Indorum. 27. 26. -  LVCAE de Penna sententia, quod Princeps possit concedere feudatario, ut dividat bona feudalia inter liberos, qualiter sit intelligenda. 423. 42. -  LVCRVM dicitur, quod superust deductis expensis. 368. 38. -  Lucrum captans ex iactura aliena, non solum de malitia, verum, & de dolo argi potest. 455. 27. -  Lucri, & damni ratio aequa lance metitur. 291. 69. -  Lucra nuptialia, etiam in matrimonio putativo, communicantur. 480. 62. -  Lucra vera Principis sunt, quae vassalli laeti offerunt, & durationem promittunt, ex Cassiodor. 1065. 51. -  Lucra omnia constante matrimonio, quaesita, regulariter inter coniuges communicantur. 414. 58. -  Lucra iusta ubique, & etiam in naufragio tuta, iniusta vero neque domi. 133. 51. -  Lucra constante matrimonio quaesita, non communicantur inter sponsos de presenti ante traductionem spensae ad domum marici, & quando secus? 166. 53. -  Lucra coniugalia non amittit coniunx, qui non dedit causam separationi matrimonij. 747. 90. -  DOM. D. LVD. a Velasco Prorex Peruanus qualiter Indos matallorum operatione avocare cunctatus fuerit. 109. 85. Liusdem apophtegma. 153. 44. -  Dom. D. Lud. Gudiel & Peralta citatur, & laudatur. 96. 26. -  LVNAE fabulam quae matri vestem petebar, qualiter applicet Plutarch. & alij ad difficultatemlegum ferendarum in provincijs, quae quotidie mutantur. 1047. 51. -  LVSITANIAE iure, Ministri publice nominati sunt, adcuradum executionem testa mentorum. 650. 66. -  LVXVRIA plus castitate, habere non debet, imo Nec tantum quam castitas. 261. 63. & 435. 19. -  LYCVRGVS legem tulitde extirpoandis vitibus, & ob id a Bacho pounitum Poetae fabulantur. 67. 60. -  LYDIAE fodinae miraculose exaruerunt ob prelium earum causam motum. 140. 12. -  M. -  MACEDONIA exeffossione aeris, singlis diebus, singula talenta pendebat Alexandro Magno. 105. 41. -  MAGISTRATVS, & eorum filij intra provinciam quam regunt, matrimonia contrahere prohibentur, & quare? & Auctores qui de hoc agunt. 974. 57. -  Magistratus per petui in Gallia, etiam intra provinciam, ubi officia gerunt uxores ducere permittuntur, & quare? 975. 63. -  Magistratus, qui in syndicatione aemulos habuit, & vicit, an magis laudandus sit, quam qui absque ullo contradictore victor evasit? & locus Cassiodor ad hoc 1009. 72. -  Magistratibus superiorius, etiam cum in iuste procedunt, resistendum non est 1017. 48. -  Magistratuum superiorum creatio, & provisio ad Reges tantú spectat. 1025. 21. -  Magistratum crebrae mutationis damna, & dictum Tiberij Imperatoris ea ostendens 1038. 41. -  Magitratus legibus vinciendi sunt, & pauca, & parua eorum arbitrio relinqui debent. 1047. 55. -  Magistratus lex loquens a Cicerone appellatur. 1047. 53. -  Magistratus, & Praesecti provinciarum, qualiter debeant Regem inform re de omnibus, quae in provincia sibi mandata contingunt? 940. 80. -  Magistratus durante officio quando, & quomodo pro civilibus, & crminalibus causis conveniri possint? 976. 66. -  Magistratus perpetuos esse oportere, plures sentiunt, & quare? 603. -  Magistratus omnes pendere oportet ex metus Syndicationis sui osscij reddendae, & iura, & Auctores de hoc agentes. 1000. 2. -  Magistratus habent piesumtionem pro se quod recte suo osscio fungantur. 1002. 17. -  Magistratus solo ad spectu solent esse terribiles. 314. 69. -  Magistratus, qui recie munere suo sunctis sunt, qua forma commendati, & laudari per Visitatorem, vel Syndicato rem Principi debeant? remissive. 1004. 32. -  Magistratuum, alias probatorum, & integrorum, leviores culpae condonandae, veldissimulandae sunt a Visitatore, & Syndicarore. 1004. 33. -  Magistratus secularis non debet, nisi bene informatus, ad ullam punitionem, vel expulsionem Ecclesiasticorum, etiam seditiosorum, accedere. 939. 73. -  Magistratum gerentes, pluribus calumnijs, & miserijs, & quasi sigum ad sagita expositi sunt 1005. 39. -  Magistratus post semel redditam syndicationem, etia in patria, & via ordinaria pro male gestis in officio conveniri non possunt. 1009. 71. -  Magistratus quilibet potest sequestrare bona, quorum depraedationem timet, ut ea vero domino serventur, & reddantur. 753. 16. -  Magistratus sunt, veluti Principes provinciatum, quas regunt, & etiam in absentia debent vocari Senio res. 970. 26. -  Magistratus creatus ad certum tempus, an si ob aliquam causam officio ut impediatur, illius prorogationem petere possit? 430. 100. -  Magistratus qualiter procedere possint contra eos, qui honorem, & reverentiam muneri suo debitam non praestant? & an contra Clericos, & an iniuria ipsis illata sit crimen Maiestatis? 969. 24. -  Magistratus creatus ad beneplacitum Principis, sine iusta causa revocari non potest. 483. 16. -  Magistratus an expediat esse temporales, vel perpetuos? qualiter, & a quibus disputetur, & resolvatur. 974. 56. -  Magistratus quod dotes habere debeant? remissive, 967. 2. -  Magistratus plurimi, acribus initijs, incurioso tamen fine se habent, ex Tacit. 967. 6. -  Magistratus improbi, & petulantes, magum malum Reip. inferunt, & quare? 967. 7. -  Magistratuum, & Praepositorum delicta gravius puniri debent, & quare? & locus D. Isidor. & Cassiod. 514. -  Magistratibus apud Romanos, annoae sub moderato pretio praeberi solebant. 949. 20. -  Magistratibus obviantes, de equis de silire, & eos comitari, antiquissimum est, ex Apuleio, & alijs. 969. 25. -  Magistratibus Politicis, quando, & quomodo Adiutores darentur? remissive. 699. 16. -  Magistratum licitis modis ac medijs ambire, non est valde improbandum. 968. 15. -  Magistratum licet quis non debeat gerere in propria patria, vel provincia, bene ramen admittitur ad aliam eiusdem Regni. 973. 49. -  Magistri militum antiqua iurisdictio, que fuerit olim, & quae hodie? & Auctores, qui de ea agunt. 1027. 36. -  MAIORATVS possessor, fideicommissario fere in omnibus comparatur. 270. 33. -  Maioratus Hispaniae, & reliqua, quae ex sui natura indivisibilia sunt, primogentis deferuntur. 423. 35. -  Maioratus possessor, & quicumque gravatus rerum proprietatem post morrem suam restituere, illarum commoditatem dúm vivit cedere potest. 286. 16. -  Maioratus sunt Reip. utiles, & quare? & favorabiliter accipiendi. 420. 17. -  Maioratus habentes annexam dignitatem, vel iurisdictionem per maritos administrari solent, & quare? 462. 15. -  Maioratus successio regulatur ex persona, quae debuit succedere, quanivis nunquam apprehenderit actualem possessionem. 430. 102. -  Maioratus, qui reunciatur ob incompatibilitatem cum altero, acquiritur secundo genito. 449. 77. -  Maioratus, vel Regni successor tenetur ad debita antecessoris, contracta in eius augmentum, vel meliorationem. 415. 48. -  Maioratus lex, quae iungi vetat per matrimonium, aeque procedet, si per successionem iungantur, ex Parlad. & alijs. 450. 42. -  Maioratus Hispaniae regulariter non transeunt ad Ecclesias, & Monasteria. 307. 6. -  Maioratuus possessor, non solúm usumfructum, & utile dominium rerum maioratus habet, sed etiam directum, x veriori, & receptiori opinione. 229. 32. -  Maioratus incompatibilis cum altero, non defertur, secundo vocato, quousque primo vocatus, que velit declaret. 449. 26. -  Maioratus fructus possunt confiscari pro vita delinquentis, non obstante prohibitione alienandi, & idem in Commendis, & similibus. 402. 41. -  Maioratus a successione quando, & qualiter arceantur furiosi, & alij imperfecti? remissive. 443. 85. -  Maioratus possessor, qui alimenta secundó genitis assignata, praebet, nihil eis ratione impensarum deducere potest. 290. 56. -  Maioratus Hispaniae sunt honorifici, & ad splendore famili arm inducti. 435. 13. -  Maioratus Hispaniae adinstar feudorum fundati videntur, & de his ad illos regulariter argumentari licet. 273. 80. -  Maioratus possessor cur habeat directum dominium & non Commendatarius Indorum, nec fideicom missarius? 279. 34. -  Maioratus reditus qualiter inter coniuges communicentur? 414. 41. -  Maioratus successor fuccedit primo institutori. 421. 19. -  Maioratus, ubi sit de bonis a Rege donatis, ipsi Regi in eis succedi videtur. 421. 20. -  Maioratus Indiarum, an remedium, sive iudicium tenutarium Taurinae legis admittant? 421. 63. & latius. 1053. 95. -  Maioratus possessor, an sit verus dominus, & possit usumfructum concedere? remissive. 297. 11. -  MALA fides praesumitur ex litis contestatione, & est praesumtio iuris, & de iure. 588. 25. -  Mala fides, quam causat litis contestatio, excusat bona, quae oritur ex eo, quod quis obtinuit in possessorio. 589. 32. -  Malae fidei possessores censentur, qui aliquid habent, vel faciunt contra legis prohibitionem. 6. 35. -  Malae fidei possessor est, qui habet titulum, ab eo, qui illum dare non potuit, maxime si id scivit, & fructus restituere debebit? 303. 80. -  Malum necesiarium quod dicatur. 34. 83. -  Malum minus, comparatum ad maius, habet ratione boni, & ex duobus malis minus sequendum est. 609. 107. & 33. 82. -  Malum saepe permittitur propter bonum, quod ex illooritur. 34. 85. -  Mala non sunt facienda, quamvis inde provenire possint bona? 18. 59. -  Mala saepe lpeciem habent honesi, ex Seneca. 340. 72. -  Mala, & damnosa, qui continuat, aeque peccat, ac is, qui illa primus induxit, ex Plin. Iuniore. 134. 67. -  Malitijs semper obviandum, & occurrendum est. 327. 67. & 463. 18. -  MANDATARIVS si nomine proprio substituit, tunc, re integra, per eius mortem substitutio expirat. 919. 58. -  Mandatum ab initio non habere, vel illud postea esse suspensum, limitatum, aut revocatum, paria sunt. 302. 62. -  Mandatm quodlibet videtur comprehendere casus minores expressis. 301. 58. -  Mandatum alicui datum, licet sit amplissimum, on tamen venire potest conra factum ipsius man dantis, nec illud per quod mandans argui potest de fide rupta. 361. 51. -  Mandatum ad summendam pro alio possessionem Commendae, an debeat esse speciale, vel sufaciat generale cum libera? 394. 30. -  Mandatum generale non comprehendit ea, quae solent specialiter delegari. 208. 26. -  Mandatum non habens, vel illud non praesentans, nihil eius virtute validum facit. 302. 61. -  Mandatum generale comprehendit consueta, & actus similes, etiam alioqui excipi solitos. 298. 19. -  Mandatum, etiamsi detur ad donandum causa remunerationis, cessat post illius revocationem. 302. 63. -  Mandatum non potest probari testibus, sed requiritur instrumentalis eius exhibitio. 972. 41. -  Mandatum de providendo generaliter datum a Papa, cessat per ipsius Papae provisionem in aliqua speciali praebenda, & quantum ad eam. 361. 46. -  Mandatum ex voluntate mandantis, quando ultra tempus, & ultra contenta porrigi possit? 914. 26. -  Mandatum de manu tenendo datur existenti in possessione, interim dum dubitatur de revocatione privilegij. 578. 51. -  Mandatum non videtur excedere, qui illud implet per aequipollens, aut in melius commutat, vel sequitur verosimilem voluntatem mandantis. 301. 59. -  Mandati revocatio, quae non pervenit ad notitiam mandatarij, regulariter non annullat gesta virtute mandati, & quid in sacultate data Vicario, ad conferenda beneficia? 302. 66. -  Mandati fines praecise servari debent, & quae secus fiant, non subsistunt. 321. 18. -  Mandati procuratorij, ad mandatum iurisdictionis argumentum, validum est, & srequens in iure. 919. 56. -  Mandatum generale non comprehendit ea quae Prin ceps specialiter concessurus non esset, etiam adiecta clausula, ut saciat omnia, quae dominus posset. 1024. 13. -  Mandati forma exequenda est iuxta finem, & intentu mandantis. 375. 21. -  Mandati fines, qui excedit, actum in totum nullum reddit. 300. 50. -  Mandato generali veniunt concessiones fierisolitae in remunerationem servitiorum. 298. 20. Et id omne quod est de consuetudine, sive solitum fieri ab alijs, qui similia mandata habuerunt. 1024. 7. -  Mandato, quae vicina sunt, in eo includi videntur. 301. 60. Et mandata sua non videntur excedere Proreges, qui eis vicina, aut annexa, vel aequipollentia faciunt. 1023. 6. -  Mandata Proregum licet valde generalia sint, limitari debent in reservatis Principi, arduis, vel insolitis. 1024. 11. -  Mandato quamvis generali non censetur concessa facultas ad donandum. 299. 27. -  Mandatis Principum non obtemperantes sunt in praesumto dolo. 501. 78. Et quod mandata eoru habent prose praesumtionem iustitiae, & eis parere, & obedire in dubio securius est. 1017. 41. -  MALDACHINONHA Adagium Bartoli. 174. 29. -  MANSARII vassalli in Italia qui, & unde dicantur? 15. 35. -  MANVEL Comnenus, & Bafiliscus Impp. qualiter a Deo puniti fueriut, obgraves exactiones. 165. 77. -  MANVMISSIONIS in actu dabatur servis facultas vivendi ubi vellent, & abeundi quo vellent. 17. 50. -  MANVS manum lavat, adagium. 10. 20. -  Manutentio est concedenda existenti in possessione etiam ex contractu reprol ato per duas sententias, a quibus est appellatum, vel contra quas estitutio intenatur. 578. 52. -  Manutentio, ut probetur, & concedatur in iudicio summario, unus tantum testis sufficit. 200. 6. -  Manutentionis remedium competit Indis prosua consuetudine decimandi. 200. 4. -  Manus inferiorum collatorum ligantur, ubi adest pro visio Regis, vel Papae. 345. 8. -  Manus sicuti debet se exponere periculo ad conservationem capitis, ita vassallus ad desensionem sui Principis, vel Reip. 107. 65. -  MANZER verbum, quid significet? 853. 11. -  MARE de eius territorio reputatur, euius, & littora ei adiacentia. 510. 65. -  MARGARITIS legendis, qui operam navant, multa pericula subeunt, quae referuntur. 122. 98. -  Margaritis legendis, sive ex piscandis Indi distribui non possunt. 122. 95. -  Margaritae, & quae libet alia pretiosa, quae ex mari exti ahuntur, sunt de Regalibus. 1060. 9. -  Margaritarum pretium semper maximum suit. 122. 56. -  Margaritas metalla esse, & metalli appellatione venire tradit Alfons. Carranza, qui reprobatur, & aliqua de earum natura, & creatione, remissive. 1060. 8. -  MARITVS portat, & subit omnia onera Commendae, quae uxori conceditur. 312. 47. -  Maritus, quisuccedit in Commendau uxoris, si decedat, & habeat filium ex hac, & alium progenitum ex alia, quis eorum ei in tali Commenda succedat? 487. 47. -  Maritus in successione Commendae uxoris suae an praeferatur filijs ipsius, & eiusdem uxoris? & schedde hoc agentes. 486. 41. & seqq. -  Maritus etiamsi bannitus fuerit. debet illum uxor sequi, & alimentis dotalibus iuvare. 534. 93. -  Maritus videtur habere successionem Commendae uxoris, veluti ex titulo oneroso, & quare? 482. 17. -  Mariti, extantibus novioribus schedulis, non praetendunt novam vitam in Commendis uxorum, quibus succedunt, & quid in Nova Hispania? 486. 39. -  Mariti in favorem, in successione Commendae uxoris, pronuntiatum fuit in Regia Cancellaria Limensi, & casus litis refertur. 476. 28. -  Marito degente, & bona quaerente apud Indos, in absentia uxoris, qualiter illa communicentur. 415. 52. -  Maritum non habere, vel habere inutilem ad paria iudicantur. 17. 12. & 13. -  MARCHIO D. Frantisaus Pizarrus Peruanue Gubernator, filiae suae Commendas assignavit. & tenuit concessio. 315. 79. -  Marchio Montisclarius Peruanus Prorex, multum recusavit nova onera commendis imponere, & quare? 541. 5. Eiusdem iudicium circa Commendas foeminarum. 312. 46. Dictum egieglu. 145. 72. Apophtegma insigne de damnis visitationum generalium Audientiarum Indiarsi. 1003. 23. -  Marchiones de Canete, & del Valle qualiter reprehensi suerint, quod Regium patronatum laedebant? 637. 31. -  Marchiones Canetij, & Salinarum in mandatis habuerunt, ut omnino tollerent servitium personale. 29. 45. -  MARCVS Antoninus Imperator vasa sua omnia, & supellectilia vendere maluit, quam provincias tributis onerare. 164. 61. -  MARTIALIS epigramma refertur, & explicatur. 259. 31. -  MARTINI Laudesis casus, & dictum refertur. 424. 49. -  MARTYRIL coronam consequebantur Christiani, propter fidem in metallum damnati. 114. 16. -  MASCVLVS conceptus, & natus post delatamfeudi, vel maioratus successionem, excludit foeminam iam admissam. 403. 53. -  Masculinu in odiosis non concipit soemeninu. 883. 48. -  D. MATTHAEI locus cap. 23. contra Hispanos expenditur, qui totum pondus Indis relinquunt. 26. 20. -  Mathaei Luperij Bravi sententia laudatur de vino, & vinitoribus non favendis. 67. 66. -  MATIENZI, & Zapatae gravia verba referuntur eontra Gubernatores, qui Commendas immeritis tribuunt. 335. 15. -  MATRIMONIVM licet momentaneum, fraude cessante, sufficit ad hoc, ut mariti lucrodos cedat. 484. 26. -  Matrimonium ex decennali cohabitatione coniugum, & alijs circunstantijs, quando praesumatur? 480. 63. -  Matrimonium etiam in articulo mortis, & a decrepitis contractum, validum est, licet olim sexagenarijs interdiceretur. 463. 19. -  Matrimonium contrahi videtur inter electum, & Ecclesiam, cui quis eligitur, etiam ante confirmationem Pontificis. 774. 99. -  Matrimonium putativum sufficit ad legitimandos silios, etiam, ante illud natos, & alia de eo, remissive? 440. 56. Et quod habet quoad multa eosdem effectus ac verum, in successione filiorum, ibid. nu. 58. & 480. 61. Et quatenus requirat bonam fidem coniugatorum, ut habeat privilegia veri. 480. 63. & 440. 59. Et quale, & quando suificiat, ut uxor in commenda viri succedat. 479. 60. -  Matrimonium esse contractum in aliquibus casibus non sufficit, nisi benedictiones nuptiales, etiam praecesserint, & uxor is in domum viri traductio. 467. 54. -  Matrimonium contractum in mortis articulo, quando possit aliquid operari in praeiudicium aliorum, remissive. 463. 25. Et quando valeat ad legitimandos filios antea habitos ibid. n. 24. -  Matrimonium, quod est inter Episcopum, & Ecclesia in cuius gremio decedit, causat, ut eidem Ecclesiae bona illius applicentur. 745. 71. -  Matrimonium verum, & legitimum contrahitur per sola sponsalia de praesenti. 465. 42. -  Matrimonium copulatum lex quae desiderat, non procedit in perfecto ex solo consensu. 466. 49. -  Matrimonium inutiliter contrahitur post revocationem mandati, etiam a procuratore ignoratam. 303. 72. -  Matrimonium ad Indis ebrijs contractum, an valeat? remissive? 224. 76. -  Matrimonium initiatur per sponsalia, sed non dici tur plenum, nec perfectum ante copulam. 465. 43. -  Matrimonium ante legitimam aetatem contractum, invalidum est. 464. 32. -  Mati imonij onera, quisustinet, dotis commoda habere debet 411. 20. -  Matrimonio soluto, imo, & quoad torum separato inter coniuges, cessat ius successionis reciprocae, quod inter eos darisolet. 746. 85. -  Matrimonia subditorum possunt Principies seculares ex iustis causis impedire, sed non cogere, 975. 59. -  Matrimonij Auditorum intra provinciam prohibitio, an & quando dispensari possit. 975. 62. Et quod stricte accipienda est, & in casibus tantúm de quibus sched. loquuntur, ibid. n. 64. -  Matrimonia inter Hispanos, & mulieres Indas, vel Indos, & Hispanas, olim prohibita, postea permissa, & quare? 233. 72. -  Matrimonijs fraudulentis nunquam savendum est. 463. 20. -  MAVRI cover si iussi suntgestare vestes Christianorum. 233. 67. -  Mauris recenter conversis prohibitum fuit, ne Arabica lingua loquerentur. 232. 58. -  MEDICVS debet habere lumtus ineundo, & redeundo. 52. 79. -  Medici corporales & spirituales tempore pestis suum officium, etiam cum vitae periculo, exercere debent. 107. 67. -  Medicamenta, quod morbis, hoc debent exhibere iura negotijs, 609. 109. -  Medicamentis, quae in se venenum continent, solum uti licet, ad maius malum vitandum. 152. 42. -  MEDIO desociente, vel inhabili existente, impeditur finis, & qualitas extremorum. 453. 8. -  MELIORATIO, sicut efficitur irrevocabilis per matrimonium, ita per sponsalia de praesenti. 469. 70. -  Melius est in tempore occurrere saluti, & conservationi Indorum, quam post vulneratam causam remedium quaerert. 28. 38. -  Melius est pro veritate supplicium pati, quam pro adulatione beneficium. 1046. 40. -  Melius est servare amnias viventium, quam metallorum. 132. 41. -  MEMBRA qualiter debeant caput protegere, & defendere, 107. 70. -  MENCHACA qualiter partitus fuerit tractatum de successionibus? 554. 2. Et de eius opinione circa praesentationem, imo & collationem Episcopatuum Hispaniae per Reges nostros faciendam. 657. 31. -  MENDAX precator penitus carere debet impetratis. 351. 54. -  MENDICANTES, & praecipue Franciscani, an, & quatenus virtute suorum privilegiorum possint aedificare nova Monasteria sine licentia Ordinarij? 819. 22. -  MENENIVS Agrippa qualiter plebem Romanam cum Patribus? reconciliant? & eius apologus, 33. 78. -  MENS unius hominis molem totius gubernationis Reip. capere, vel sustinere non potest. 699. 13. -  Mens pecuniae avida, pietati consensum non adhibet. 144. 53. Nec se abstinet a vetitis. 121. 83. -  MERCATORES, an possint eligi in ludices ordinarios, & quando mercatur a censeatur officium vile? 943. 10. -  Mercatores semper student in fraudandis Regijs iuribus, & vectigalibus, & qualiter eis obviam itum sit 1066. 63. -  Mercatorum propter abusus, mercatura ignobilis, aut iniusta non est iudicanda. 34. 89. -  Mercatoru cupiditas Indos quaerit, ex Horatio. 101. 8. -  Mercatura, & negotiatio tam terrestris, quam navalis Reip. utilissima est, atque adeo magnis semper favoribus, & privilegijs donata, & donanda. 1066. 60. -  MERCENARII, & pastoriselegans differentia, ex D. Chrysost. 121. 87. -  Merces iuxta regestum aestimandae sunt, & non nisi ex causa ad hoc aperiendae, evolvendae, & inrinsecus inspiciendae, & quare? 1066. 59. -  Merces multae, arma, & aliae, res pretiosae exportari prohibentur ratione publicae utilitatis, & de legi bus, & schedulis Regijs, quae de eis agunt. 1066. 64. -  Merces operarij, seu mercenarij singulis diebus pre stari debet, & quare? licet in alijs rebus conra observetur. 52. 76. -  Mercium traiectitiarum valor quomodo aestimandus sit ad solutionem vectigalium de Almojarisaz go, y Averias. 1065. 58. Et quare, & qualiter dicraru mercium regestum fieri debeat? 1066. 66. -  Mercedem petere, & accipere licet pro te liberando a violentia per alterum illata. 511. 19. -  MERITA A susficientia siquis acquisierit, post commendam sibi factam, an illi auferri possit tanquam indigno? 342. 96. -  Merita susficientia ex narratis in rescripto verificari satis est, si ea Principem ad concedendum movere potuerunt. 352. 68. Et quod non obstante rolatione in rescripto facta, ea Proreges, aut Gubernatores verificare debent, & schedulae de hoc agen tes. 349. 40. Et quod exceptionem falsae relationis Gubernator de officio, & quilibet de populo obijcere potest, & quare? 352. 64. Et quod si falsa comperiatur, rescripti executio supersederi debet. 351. 51. Et quando relationi standum sit sub eleganti distinctione resolvitur. 349. 44. -  Merita praecedentia, ubi non praestent ius agendi, no debetur de rigore remuneratio, ex Pinelo. 505. 110. -  Merita ubi praecedunt, ceusetur donatio in eorum remunerationem facta, ex motu proprio Principis procedere. 388. 54. -  MESSIS Principum, cunctorum quies, ex Cassiod. 1024. 16. -  MESTIZI, & Mulati propter pravitatem morum, & natalium defectum officijs publicis, & tabellionatus interdicti reperiuntur per plures schedulas Re gias, quae recensentur. 259. 36. -  Mestizi, & Mulati illegitimi, & vitiosi, non debent es se melioris conditionis, quam Indi legitimi, & morigerati, imo durioribus servitijs, & tributis onerari deberent, & quare? 261. 64. & seqq. & licet eos nullis tributis gravaverit Perûanus Prorex D. Franc. a Toleto, postea contrarium iusseruntali quae schedulae Regiae, quae referuntur. 260. 58. -  Mestizi, & Mulati ut plurimum corruptis moribus sunt, & Indis valde damnosi, & ideo ab eorum municipijs excludi iubentur. 960. 53. -  Mestizi an ordinari possint? & ad officia admitti, 7 Mestizae inter moniales recipi, & alia de eis. 259. 33. & seqq. Et quando possint ordinari ad titulu idiomatis Indorum, ex Concilijs Limanis. 852. 5. -  Meftizi, ex Brevi Gregor. XIV. gaudent privilegio Neophytorum, ut cum illis ad matrimonia dispensetur. 260. 51. Licet iam hodie vere Neophyti dici non possint. 460. 50. -  Mestizi, & Mulati, ut plurimum illegitimi sunt, & bastar di, quia extra matrimonium, & ex adulterio nascutur. 259. 34. -  Mestizi bonis moribus praediti, non sunt despiciendi, & multum praestare poterunt in conversione, & docti ina indorum. 259. 39. -  Mestizi si ex legitimo matrimonio nati sunt, civium no mine, privilegijs, & honore gandere debet. 259. 32. -  Messizae Hispanis uxorat puniri ob adulterium aeque atque aliae Hispariae iubentur. 260. 55. -  Mestizorum, & Mulatorum ingens est numerus in provincijs Indiarum, & de horum nominum etymologia. 258. 28. -  Mestizos, Mulatos, & Zambaigos, multum augeri, quaedam schedulae inquiunt & curari iubent, ne hoc Reip. noceat. 260. 56. -  Mestizos, Mulatos, & similes, nullis servitijs, nectributis gravavit Prorex Pe ûanus D. Franc. a Toleto, sed contrarium postea pluribus schedulis cautu est, quae referuntur. 260. 58. -  Mestizos, Mulatos, & simils, ad urbes redigi, serviedum, vellaborandm compelli, & ut armis non utantur, plures schedulae iubent, quae referuntur. 260. 54. -  Mestizos bonis moribus praeditos, ad honorifica quae ius Reip. munia admiti solere, testatur Fr. Greg. Garcia dominicanus. 259. 40. -  METALLARII erant, quasi servilis conditio nis. 106. 53. -  Metllarij, Indorum operis, & mansuetudini assuefa cti, alia servitia loco eorum admittere recusarit. 144. 51. -  Metallarij apud Romanos voluntarie se huic operi addicebant. 134. 69. -  Metallarij non minus laborant, & periclitantur, quam eocilegli, & insigis locus Plinij ad hoc. 123. 99. -  Metallarij laudibus, & favoribus prosequendi sunt, & quare? 106. 57. -  Metallarij divitijs intenti, parum curant leges, & iura, quae Indos bene, & suaviter tractari oisponunt. 121. 82. -  Metallarij, Curiales, Cohortales, Fabricenses, Murileguli, & alij similes, conditionatam libertatem habebant. 15. 31. -  Metallatarij sesta observare debent, nisi urgens casus ad laborandum in sodinis compellat ex Georg. Agricola. 254. 102. -  Metallarijs, & metallici, qui sint? & in quo differant? & quód metallorum effossiones laoriosae dicaneur? 134. 70. -  Metallarij duplici iniquitate peccare videtur. 125. 118. -  Metallarij, qui esse volebant, quid Fisco pendere deberent? 106. 54. -  Metallariorum labor non potestvocari servitium, sed supplicium. 114. 21. Et quod est plusquam servilis, & olim non nisisceleratis hominibus, & poenae causa irrogari solirus. 113. 4. Et quam ingens sit, & quam magnam stragem hominum facere soleat, ex Plin. 105. 36. -  Metallarioru divitie non tam exsodinis, quam ex coacto Indoru sudore, ac laore proficiscuntur. 125. 117. -  Metallariorum durior conditio est, quam carceratorum. 123. 100. -  Metallarorum frontes olim inseribi solebant, ex Sue ton. & alijs. 113. 10. -  Metallu raro proditur, ut studiosius expetatus. 102. 11. -  Metalli fodinae variae, quae varijs provincijs, & praecipue in Hispania, cultae suerint. 105. 47. -  Metallum unde dicatur, & quid hoc nomen significet, & comprehendat? & Auctores qui de metallis scripsere. 1059. 2. Et quod comprehendit omnia, quae sub terra effodiuntur. 1060. 6. -  Metalli fodinas daemones varijs spectris infestare solent, & sossoribus nocere. 118. 55. -  Metalli fodinas quaerere, & colere antiquissimus, usitatissimus, & honestiisimus modus conquae rendarum divitiarum semper apud omnes nationes habitus est. 104. 3. & 37. & 105. 43. Et quam magnisemper habita, & comendata a nostris Regibus fuerit metallorum indagatio, & operatio. 108. 76. Et qui, & quo sensu dixerint metallo rum indagatione, & extractionem nocivam esse. 129. 10. -  Metallicam exercentes, compellendisunt damnatos ad hoc opus recipere, alere, & custodire. 143. 47. -  Metalla omnia ex sulphure, & argento vivo procedut. 1059. 3. -  Metalla vivere, & animam vegetativam habere, ut plantas, aliqi tradunt, qui referuntur. 1059. 5. -  Metalla veniunt fructuum appellatione. 1062. 27. -  Metalla apud omnes prudetes provincias solúm exercentur per servos, vel per reos damnatos, aut homines conductities, ex Franc. Zipaeo. 144. 58. -  Metalla libere per quoseunque tam Hispanos, quam Indos quaeri, effodi, ac laorari posse, generaliter permissum est. 154. 56. & 1061. 23. -  Metalla sua pluresnationes obtexerunt, ne ab alijs expeterentur. 130. 23. -  Metalla Principes Supremi sibi reservare soliti sunt, & per publicanos exercere. 106. 55. -  Metallorum, & thesaurorum investigatores, sunt utiles Reip. & sibi ipsis plerumque damnosi, & qualiter savendi sint. 862. 14. & 1061. 22. -  Metallorum perserutatio, ut & mercatura, licet per se turpis, & iniusta non sit, propter circmstantias tamen talis reputari solet. 129. 9. -  Metallorum iura, & vectigalia, quae apud varias nationes per solvuntur, & qualiter minerae sub hoc onere primo occupanti concedantur, remissive. 1062. 28. -  Metallorum decimae Regibus reservatae sunt in Bulla erectionis Ecclesiarum. 862. 11. -  Metallorum, & sodinarum iuventores, quid fisco prestare debeant de iure communi, Reg o, & Indiaru. 1061. 22. -  Metallorum effossio, & operatio ob id tantum deseri non debet, quod aliquod periculum laborantes incurrant. 106. 60. -  Metallorum operatio non erit ita dura, & iniusta, si per Indos, & alios homines exerceatur, qui voluntarie ad hoc suas operas locent. 14. 23. -  Metallorum extrahendorum causa, an, & quatenus liceat loca malesana, aut etiam pestilentia intrare, aut inhabitare? 153. 47. -  Metallorum operatio non est iniqua si iuste exerceatur. 139. 4. -  Metallorum labor, & operatio requirit homines validos, & robustos, & eos reddit validiores, & robustiores, & militiae aptos, ex Georg. Agricol 261. 62. -  Metallorum effossio, & operatio non minus necessaria est in Indijs Occident alibus, nec minorem enram, & industriam requirit, quam agricultura. 101. 3. & seqq. -  Metallorum utilitas non potest perpetuari, nisi nove venae quaerantur, & subrogentur in locum aliarum, quae deficiunt. 149. 8. -  Metalloru loca omnia sunt aspera, & tenuia. 118. 15. -  Metallorum per Indos coactos effesionem, & operationem defendere, arduum est. 112. 2. -  Metallis effodiendis an Indi inviti distribui possint? saepe tractari, & controverti solet. 101. 1. -  Metallis praefecti, crudelissimi sunt, & semper fuerunt. 121. 85. -  METOECIA apud Romaros, loca transmigratio nis dicebantur, & alia de Metoecis, & tributo di cto Metoecios. 241. 31. & seqq. -  Metocci non poterant apud Remaos locum sibiad habitandum signatum deserere, & in alium tranire. 212. 40. -  METROPOLITANA Ecclesia grandioris honoris est, quam suffraganea. 686. 27. Et eam inferiores suffraganec sequi debent. 788. 78. -  Metropolitaus an possit instituere Praebendarios Ecclesiae sui suffraganei noviter creati, & desuncti, ante quam illius possessionem apprehenderit? 668. 62. Et quod semper adeundus videtur pro collatione facienda, ubi non adest Episcopus, nec capitulum quod eam facere possit. 767. 37. -  Metropolitanus, quae potest circa absolutiones, collationes, & appellationes, eadem, & Capitulum Metropolitaum sede vacante. 769. 54. -  Metropolitanus, qui congregavit Concilium Provinciale, si ad alteram Ecclesiam promoveatur, an desinat praesidere in dicto Concilio, & suffraganeus antiquior eius locum subintret? 689. 46. -  Metropolitanus in Diocaesi suisuffraganei, solum ipsum regulariter subditum habet. 687. 30. Et quibus casibus possit procedere contra sussraganeos, & subditos suffragancorum, & qualiter hi illi iuramentum obedientiae praestare debeant. 687. 30. & seqq. Et qualiter debeat etiam habere curam Ecclesiarum, & capitulorum, sffraganeorum sede vacante. 687. 34. & 776. 114. Et quod no licet Metropolitanis ingradi Dioeceses suorum suffraganeorum, etiam ad cognoscendum de appellationibus eorum. 713. 42. -  Metropolitani est Concilium Provinciale convocare, & ei presidere, & suffraganei vocati teuentur venire. 687. 37. Et haec praesidentia ex auctoritare, & usu pallij dependet. 689. 49. Et qualiter Metropolitanus teneatur ad observantiam talis Concilij, & an ab eo possit ex conimunicari? 688. 39. -  Metropolitani iudicis, ut in aliquibus locis suffraganearum Ecclesiarum, valde a Metrop. distantibus, constituantur, saepe actum est, & schedula, quae de hoc agit. 687. 35. & 709. 5. -  Metrapolitanorum appellationes legitime ad Primates, vel Patriarchas deferendae sunt, nisi omisso medio, Papa appelletur. 711. 20. -  MEVM est, quod ex remea superst. 594. 75. -  MEXICANI Indi, qui pauperes erant, certam pediculorum pensitationem tributi nomine Mothetumae pendebant. 160. 17. -  MILITIA Peruana lancearum, & Arcabusiorum, curita appellata suerit? quo fine instituta, qualiter comparari possit alijs militij romanorum, quem statum, & progressum habuerit sub varijs Proregibus. 611. 4. 613. 13. 614. 20. & 27. -  Militia exprobrata creditur, quae irremunerata transitur, & qualiter equi etiam praemijs afficerentur? ex Cassiod. 271. 55. -  Militiae apud Romanos appellabantur Scolae hominum armatorum, vel togatorum, qui ratione muneris, cui dessinabantur, aliquod salarium, sive comodum ex publico recipiebant. 614. 28. -  Militia nemo quovis modo mittendus erat, nisi simul cum eo missionis causa remitteretur. 940. 79. -  Mi itari periculo, & sudore parta, hominibus carissima esse solent. 271. 56. -  Miles eques, alium pedestrem suis expensis ad belli serre debet. 500. 72. -  Milites Romani per plures annos, sine stipendio ali quo, suis sumtius, & expensis militarunt. 274. 52. -  Milites qualiter impune togatos vexare soleant, ex Iuvenali. 246. 28. -  Milites ad custodiam Proregis deputari, quando, & quot caeperint in Nova Hispania. 612. 11. -  Milites illi egregij, qui sub duce D. Franc. Pizarroin insula Gorgona manserunt, nobiles effecti sunt, qorumnomina referuntur, schedula de hoc ages. 962. 61. -  Milites ab omni cura debent esse expediti. 537. 118. -  Milites qualiter olim, & hodie iurarent, & iurent. 498. 44. -  Milites Romani, & Athenienses, quod iuramentum praestarent, & qualiter patrie defensioni vitam devoverent, ex Vegetio, & alijs. 614. 22. -  Militum causae civiles, & criminales coram Magistratu militum agitabantur, quem hodie gubernatores, & Proreges representant, qui simul sunt Capitanei Generales. 612. 8. -  Militius, magna aliqua perficientibus, praemia, & privilegia magna omnia Regna, & Respublicae coceserunt. 272. 72. -  Militibus omnibus negotiatio prohibebatur, & quare? 839. 39. -  Milites Hierosolymitanos, & aliorum Ordinum Mi litarium, a feudorum successione excludit Menoch. qui reprobatur. 441. 70. -  MINERAE, & metalla omnia sunt de Regalibus, & non veniunt in generali concessione. 1061. 19. -  Minerae omnes in Indijs ab omnibus quaeri, & labrari possunt, quinta parte metallorum Regi praestita, & reservata, & aliquando decima, vel vices sima ex privilegio. 1061. 23. -  Minerae omnes Indiarum privatis relictae sunt, ex cepta Huancaveli censi argenti vivi, quae in Regia Corona incorporata est. 1062. 30. -  Minerarij, si Indis solverent salarium, labori eorum aequipollens, parum lucri perciperent. 125. 116. -  Mineralium ex cavandorum duritiem, plures Auctores exagerant, & serreae aetati triuunt. 117. 41. -  MINISTER Generalis Franciscanorum est Supremus Magisratus sui Ordinis. 920. 62. -  MINISTERIIS duris, & laboriosis, servi tantûm co pelli solent. 24. 7. -  Ministri salutis aeternae ali debent Indorum largitionibus, & proventibus. 161. 26. -  Ministros Diaboli, qui Indis idololatriam suadent, ab eorum consortio separandos esse, ex Concil. Limens. 222. 34. -  Ministrorum, & Magistratuum aptitudo, & merita, non tam ex Sanctimonia, quam ex fufficientia ad munus gerendum, aestimari debet. 1045. 30. -  MINORES si deliquerint mitius puniendisunt. 49. 50. -  Minores esse capaces officiorum publicorum, & posse illa servire per substitutum, qui teneant. 1072. 111. -  Minores a praecepto ieiunandi usque ad 21. annum liberantur. 49. 49. -  Minorius an novae Commendae, vel feuda dari possunt, & ntiqua rum successio? 311. 35. -  MINORITAE, & Mercenarij, quem modum, seu morem servent in mittendis Commissarijs, seu Vicarijs generalibus? & schedulae de hoc agentes. 915. 37. -  MISERABILES personae, vel ex eo dicipessunt Indi, quód aliorum tutela, & protectione egent. 250. 71. -  Miserabiles personae, quae dicantur? 244. 1. -  Miserabilium personarum causae principaliter pertinent ad iudices seculares, & Ecclesiastici eisf. cile se immiscere non debent. 691. 60. -  Miserabilium spoliatio, & oppressio est crimen mixti fori. 245. 19. -  Miserabilium curam suscipientes. Deus in omnius prosperat. 245. 19. -  Miserationis causa cessante, cesare quoque debet, quod eius ratione indulgetur. 489. 66. -  MISSIONARII pro convertendis infidelibus, Dei equi, & quadrigae, & nubes, & sagitrae velocissimae vocantur in Sacra pagina, & loca de his agentia. 835. 6. -  Missiones spirituales pro Indorum conversione habere, & instituere, esse debet praecipuum mu nus Regularium. Et quid missionum nomine in telligatur? 834. 1. -  Misionum pro infidelibus covertendis antiquitas, & viditas. 835. 2. -  Missioius, & coversionibus Indorum, qui inten dunt, abstinere debent ab omni mercatura, & ne gotiatione. 839. 38. -  MITAYOS vocant Peruani, Indos, qui per vices ad servitia mittuntur, & cur? 44. 5. -  MITTENDARII, qui dicantur in aliquibus legibus voluminis. 44. 4. -  MODVS ita exceditur in eo, quod est maius, quam in eo quod est minus. 340. 75. -  Modus vacandi per euntiationem, est unus ex dignioribus 326. 59. -  MOLINA Theologus notatur. 420. 14. & 740. 24. -  MONACHATVS, inducir privationem feudi, vel Commendae, & multo magis impediet eiusdem acquisitionem, vel successionem, & schedulae de hoc agentes. 441. 64. & seqq. -  Monachatus ratione, an ita amittatur feudum, vel Commenda, ve filij, & alias vocati maneant exclusi. 557. 19. -  Monachus habetur pro mortuo. 557. 20. -  Monachus translatus de una Religione ad aliam, no adimit bona priori Religioni, sua contemplatione quaesita. 745. 75. -  Monachus nullo modo potest esse sine Monaco, ex Innocentio. Et ideo etiam extra conventum degens, in aliquo officio, vel beneficio, debet secum sociam habere. 817. 73. & 74. -  Monachus, ubi ex causa necessitatis dispensatur ad duo beneficia, unumin titulum, alium in Commendam habere debet. 819. 83. -  Monachus etiam extra claustra vagans, adhuc quidquid acquirit, Monasterio suo quaerit, ci per suam fugam preiudicium generare non potest. 748. 162. -  Monachus Curato beneficio praesectus, an sit liber a suis Praelatis Reglaribus? 815. 61. -  Monachus degens in Ecclesia suo Monasterio subiecta, non dicitur degere extra claustra. 817. 76. -  Monachus vagans extra claustra de licentia Praelati, vel R. Pontificis, intra ea degere censetur, quoad omnes iuris effectus. 748. 103. -  Monachus propter absentiam sui Praelati coram Epis copo conventitur. 712. 29. -  Monachus verus quis esse non videtur, donec professopme, enittar. 556. 15. -  Moaachus cui Commendae successio defertur, si ad huc sit in novitiatu, quid faciendum sit? 441. 71. -  Monachi beneficia Curata secularia regulariter habere non possunt. 806. 1. -  Monachi, & Moniales excluduntur a successione maioratus, cui annexa sit aliqu dignitas vel iurisaictio. 441. 85. -  Monachi etiam in Ecclesijs secularibus, ubi collegialiter habitant, non possunt exercere officium Parochi. 812. 36. -  Monachi, & Canonici Regulares, utrum possint esse, Vicarij Episcoporum, & quid insociotpiscopi, vel de licentia suorum Praelatorum, & quod melius est quod abhoc munere se abstineat. 700. 26. & seqq. -  Monachi, ut possint aedincare, nova Monasteria in Parochia, ubi ea non habent, quae praxis servetur? 879. 21. -  Monachi nullibi, & praecipue in Indijs, possunt recipere Moniales sub sua gubernatione sine speciali licentia Pontificis. 927. 126. -  Monachi cum ad Parochias ex dispensatione ob Ec cleuae necessitatem vocentur, magis idoneos eligere debent. 826. 24. -  Monachi propriui officium quale sit? ex. D. Bernard. & Hugone, & eius etymologia, & claustralis obse vantia. 812. 35. -  Monachi pro nullo terreno lucro de Monasterijs exire possunt. 814. 47. -  Monachorum & clericorum numerus, ne nimius esset semper curatum fuit. 912. 2. -  Monachorum, & Regularium origo, & institutum. 911. 1. -  MONARCHIA de conservanda, ubi agitur, omnia Regna, quibus constat, eius onera serre debent. 134. 64. -  Monarchia Ecclesiastica in Regno Siciliae, unde originem, & iustitiam trahat? 639. 43. -  Monarchia Hispaoiae quantum incrementum acceperit ex accessione, & divitijs Indiarum Occidentalium? 1060. 17. -  MONASTERIVM non admittitur ex persona Monachi, nec habetur loco filij, quando lex, vel testator vocat filios natos, vel procreatosex legitimo matrimonio, ut in comedis Indorum cotingit. 441. 69. -  Monasterium etiam in solo proprio edificari nequit sine licentia Episcopi, & non sufficit eius Viearij. 879. 19. -  Monaster ij Limani Monialium S. catheriuae de Sena novaae deficatio, quibus ex causis permissa fuerit ab Audientia Limana? 883. 53. -  Monasterio nondum plene fundato, & perfecto non acquiritur ius patronatus ex eius fundatione procedeus. 884. 59. -  Monasteria in Francia non succedunt Religiosis professis, sed consanguinei. 863. 35. -  Monasteria solent sese ipsa submittere protectioni, & tutelae Principum secularium, & hoc ius quaerunt illi in quorum ditione fundantur. 912. 7. -  Monasteria octo Religiosos ad minus non habentia, reformari iussa sunt. 881. 29. -  Monasteriorum novorum aedisicationi sorma data a Clemente Octavo, servari etiam debet in Monasterijs Monialium. 884. 58. Et de novioriforma eum revocatione privilegiorum per S.P. Vrban. VIII. 880. 25. -  Monalteriorum novorum fandato one Regis licot tia graviter in aliquibus Proregibus repret. ens, & muctata est, & s. hedulae de hoc agentes 881. 28. Et quo iure Reges hanc. facultatem sibi prae sumunt? ibid. n. 31. Et quod anriquitus desiderabatur etiam licentia ordinarij, & qualiter hoc suelit immutatun? 880. 23. -  Monasteriorum plurium, & maxime novorum aedificatio, Rempublicam gravat, & quid ad eam permittendam attendi debeat? 881. 30. -  Monasteriorum novorum prohibltio regulariter in schedulis Regijs solum loquirur de Monasterijs virorum. 883. 47. Sed per alias, quae referuntur, etiam extenditur ad Monasteria Monialium. 884. 56. -  MONASTICA politia quantum curari debeat? ex D. Greg. 912. 5. -  Monastiae caeremoniae, & observatione ex causa a S.P. alterari possunt. 837. 20. -  MONIALIS absente Abbatissa nomine proprio in iudicio agere potest. 722. 30. -  Moniales solum in favorabilius veniunt appellatione Monachorum, non vero in odiosis. 883. 49. -  Moniales Sanctae Catherinae de Sena urbis Li ensis, qualiter se exemerint a iurisdictione Religio sorum Domiuicanorum, quorum ordinem protessae sunt? 927. 127. -  Monialium Monasteriorum novae fundationes, ut in Orpharotrophia, hospitalia, & alia pia publica opera convertantur, Prorex Peruanus curare iube tur. 884. 57. -  MONITIO solet requiri ad iriogandam poenam in casibus omissionis, non comn issi nis, & quare? 516. 65. Et quod Commendatarius Indos non bene tranctans, absque aliqua monitione privari eis possi. 515. 63. -  Monitio facta rempore licentiae, ut quis eo finito te deat, an sussiciat ad eum poivandum, si uon redieri, absque nova alia monitione, & plura de materia monitionis, 529. 46. -  MONITORIAE, an peti possint, ut testes declarent contra visitandos, velsynd candos, & quid, at declarent pro ipsis, & in eorum favorem ad depellendas caluou ias sibi objectas? 1004. 38. -  MONVMENTIS & sepulchris vasa aureaa, & argentea, vestes, & alia pretiosa inferre, Indorum, & aliarum gentium mosfuit, & an id facere peccatum sit, & Auctores, qui de hoc agunt. 1062. 33. -  MORA etiam decennalis non sufficit ad privandum quem ipso iure suo beneficio propter absentiam, si nionitio non praecessi. 529. 45. -  MORES hominum, ut plante, ad regionis habitum respendent. 257. 17. -  Moribus, ac legibus ordinandae provinciae, ex Cassiodoro. 217. 5. Et inuoaquaque proprius mos attendendus, & retinendus, & quod iuxta eum in dubio Commendae dari censentur. 374. 5. Et quod mos expediendi maritis titulos Commendar um uxorum, hodie in aliqudibus provincijs retinetur. 481. 3. -  MORTIS periculum saepe operatur ut recedi possit ab ordinarijs iuris is regulis, & praeceptis, & a peieda licentia, quae alias ad alique actum requiritor. 884. 54. -  Mortis appellatio, quando solum de naturali accipie da sit. 455. 19. Et quado civilem quoque coprehen dat, si ex utrque idem effectus resulet? 457. 42. Vel quancunque inhabilitatem, sive incapacitate, quae pariter ac mors successione impediat. 458. 45. -  Mortis mentio in rescriptis Apostolicis solûm intelligitur de naturali. 745. 77. -  Mortis supplicium raro alique nationes exercent, & reos mortis, ad opera publica damnat. 143. 43. -  Morti proximus non creditur mentiri, vel adulari, vel esse immemor salutis aeterne. 136. 88. -  MOTHECHVMIS Mexicanis, & Ingis Peruanis datae sunt Commendae per viam, & titulum maioratus. 375. 14. -  MOTVS proprius Pij IV. expenditur contra affectatas, & simulatas donatione Episcoporum. 730. 88. Et qualiter eum quoad superviventiam 40. dierum in Indijs observari iussisse videatur, quaedam sched. quae refertur, & explicatur, 732. 116. Et quod multi tradant nec in Hispania, nec in Indijs esse receptum. 733. 118. -  MVLIER, quae in Commenda viri successit, copulari nequit alteri aliam Commendam habenti, nisi una dimitat, & schedulae quae id disponunt. 487. 52. Et quid si non habeat Commendam ex successione prioris virj, sed ex suis, aut parentum mentis, & alteri Commendatario nubere ve lit, an debeat unam ex istis Commendis relinquere, & lis super hoc agitata in causa D. Franciscae Pizarro. 488. 63. -  Muleris nomen absolute sumum, omnem sexum foemineum comprehendit, sed proprie ad virum passas refertur. 465. 57. -  Mulieres etiam in metalla, & calcariam, & alia similia opera damnari solebant. 143. 41. -  Mulieribus viduis, ac pauperibus, qui tributa temisserint? 172. 11. -  MVLTITVDO, & varietas operantium, confussionem, & discordiam producere solet. 836. 14. -  MVNVS personale nullum est, quod non habeat aliquod detrimentum servientis. 48. 38. -  Munere in uno eodemque, non debet dispare esse professio, neque in conversione infidelium. 837. 22. -  Munera personalia non semper eisidem debent iniugi? 441. 9. -  Munerum omnigena receptio in auditoribus alijsq; iustitiae Ministris nullae leges magis stricte prohibuerunt, quam Hispanae, & praesertim Indicae, quae referuntur. 969. 18. -  MVNICIPIA, & Metrocomiae, quae essent, & quid apud Romanos significarent? 211. 39. -  Municipia Indorum, etiamsi reducantur, vel aggrege tur, aut mutentur, retinent sua privilegi. 215. 65. -  MVTATIONE personae, rei quoque conditio, vel qualitas mutari videtur. 487. 50. -  Muti, surdi, coeci, & alij impersecti, aequiparantur Clericis quoad successionem in usibus feudorum. 443. 83. -  Multis, surdis, & suriosis Commendae valide dari possunt, si concedens defectum seiat, licet in paternis non succedant. 311. 31. -  N. -  NARRATVAE veritate deficiente in rescriptis, desicit voluntas in Principe concedente. 352. 52. -  NATIO nulla est, cui malevoli, aut invidi aliqua vitia non obijciant, & ex vitijs aliquorum, iudicium generale de ea sumi non debet. 258. 27. -  Nationes plures reseruntur, quae aliatum servitijs operam navarunt, & hodie navant. 35. 95. -  Nationnibus aliquibus connatum est suos Praesides persequi, & calumniari. 1005. 40. -  NATVRALI vitio parcendum est. 225. 80. -  Natura volui, ut inter corpora liberorum, & servoru aliquid intersit. 31. 61. -  Natura humana per otium fatuatur. 40. 134. -  Natura nos ad mentem optimam genuit, & facilius est secundum naturam, quam contra eam vivere, ex Quintiliano. 218. 12. -  Naturale id potest diei, quod natura optime fieripatitur. 218. 13. -  Naturalis legis praecepta, qui violant, armata etiam manu compescipossunt. 218. 9. -  Naturales ipsius oppidi, in quo est beneficium, in eo praeferri alijs proviocialibus, & multo magis alie nigenis, & exteris debent. 845. 16. Et de pluribus rationibus quae hanc opraelationem suadec. 846. 27. 847. 36. Et quod eam probet concil. Trident. & alia Concila. 844. 13. Et Baldus gravibus ver bis, quae referuntur, & explicantur. 845. 22. -  Naturales Indiarum in benesicijs ipsarum, vel ob solam peritiam idiomatis preferri deberent. 847. 37. Et quia non appetunt, nec nisi raro assequuntur praebendas, & benesicia Hispaniae, illis quae sunt ip sarum Indiarum, privari non debent, ibid. n. 38. -  Naturalitas n provincijs Indiarum quoad officia, beneficia, & alia similia, quomodo, & tempore acquiratur? 848. 43. -  Naturales silij, qui decantur. 435. 8. Et an sint proprie de familia, domo, vel agnatione parentu. 453. 15. Et quod admittuntur ad successiono iuris parro natus & ex testameto parris impersecto, ibid. n. 11. -  NAVARRI gravia verba referuntur circa donationes Episcoporum aegrotantium, etiam in pios usus factas. 734. 135. Et cur non respondeat ad c. cum olim, de privileg 726. 58. -  Navarri, & Aragonenses, an in Provincijs Castellae, & Indiarum, quoad osnica, & beneficia, pro naturalibus habendi sint? & schedulae hoc agentes. 849. 48. -  NAVIGARE, aut iter facere, siquis iubeatur debet intelligi tempore opportuno, securo, & consueto, 970. 32. -  Navigationum pericula, & locorum destantia multoties efficit. ut quis excusetur, si intra tempus designatum comparere non possit. 544. 29. -  Navigantes non debent vexari, nec nimis asfigi a publicanis, dum portus appellunt, ex Cassiodoro. 1066. 61. -  NAVIS, cui hoc anno obtigit sors navigandi ad In dos, si id aliqua causa facere non potuerit, sequenti anno sua sorte uti poterit, etiamsi recla mentij, qui bus tunc sorscompetebat. 431. 106. -  NECESSARIVM aliquid esse, varijs modis dici solet. 102. 18. -  Necessitas ubi est, nec damnatio, nec Corona est. 504. 105. -  Necessitas multa operatur, & a multis excusat. 103. 27. -  Necessitas providendi super proprijs rebus, excusat a cura de alienis. 47. 36. -  Necessitas, ut excuset a surto, debet esse mali prelentis, & vrgentis, non futuri, aut remoti. 135. 76. -  Necessitas, quae praetexitur, ut Indi ad metalla compellipossint, urgens, & sufficiens non est. 135. 72. -  Necessitatis, vel utilitatis publicae causa cessante, cessant, etiam, quae ob eam instituta sunt. 153. 38. -  Necessitatis causa inductum, ea cessante, cessare debet. 812. 30. -  Necessitati urgentiori aliquando subveniendum est, etiamsi alijs magis benemeriti reperiantur, & de filijs Conquisitorum. 389. 59. -  Necessitatem in sustetatione me pati, & alium meis bonis uti frui, grave, & durum est. 427. 80. -  Necessitatem facto suo patienti, subveniendum non est. 519. 108. -  Necessitate urgente Ecclesiae, & templorum vasa a Rege sumi possunt. 103. 25. -  Necessitate, vel obligatione cogente, quod quis facit, praemium non meretur. 497. 37. -  NEGLIGITVR, quod a pluribus possidetur. 382. 5. -  Negligens per anni spatium feudi investitur am petere, vel ab alio obtentam contradicere, sibi prae iudicat, & quid in beneficijs? 359. 30. -  Negligentia, quae praeiudicet, habenti licteras ad beneficium, vel Commendam, & eas non praesentanti, arbitrio iudicis relinquitur. 359. 29. -  Negligentia habentis priorem expectativa, in non petenda provisione beneficij vacantis, quando, & quomodo ei noceat? 394. 26. -  Negligentibus non subvenitur, sed necessitate impeditis. 537. 104. -  NEGOTIATIO omnis, & maxime moechanica, clericis prohibita est, & schedulae de hoe agen tes. 155. 60. -  Negotiatio, & mercatura, an sit iusta, & honesta? 128. 8. -  Negotia alter, qui administranda suscipit, idem in sua persona, quod in aliorum praestare debet. 516. 73. -  NEMO potest duobus dominisservirt, vela duobus iudicibus syndicari. 829. 44. -  Nemo cum alterius iactura ditandus, vel accomo dandus est. 9. 15. -  Nemo sibi soli nascitur, sed Patriae, & Reip. 30. 55. -  NEPOS filij impediti an admittatur ad successione Commendae, excluso patruo. 453. 1. -  Nepos vivente patre non Intrat eius locum. 454. 17. -  Nepos secundo genitus admittendus erit ad succesnem avitae Commendae, etiam in exclusionem avi, ubi primogenitus ab ea removetur ob spem succedendi in alia paterna. 459. 56. -  Nepos an patrum excludat in Commenda avi? ubi ipse tanquam immediatus successor spem habet succedend in Commenda pinguiori, quam eius pater possideat? 454. 51. -  Nepotes excludunt patruos in successione Commendarum, ut & in maioratibus, & schedulae, quae hoc declarant. 428. 85. -  Nepotel legitimi ex filijs, etiam spurijs, possunt ab avo haeredesinstitui. 436. 26. -  Nepotes legitimi, ex filijs illegitimis, velspurijs, bene succedere possunt suis parentibus ex testamento, & ab intestato. 436. -  NEOPHYTI post baptismum debent esse melioris conditionis, quam antea erant, & non peioris. 244. 9. -  Neophyti sacile ad Episcopatus, & similes honores eligi non debent, ex D. Paulo. 251. 78. -  Neophytidici non possunt Indi, neque alij, qui decem retro annis Fidem receperunt. 251. 82. -  Neophytos idoneos in Episcopos ordinavit D. paulus, licet alias id prohibuerit, & nomina aliquoru. 260. -  NERVAE Coccei Imp. Rom. exemplum in subditis sublevandis. 164. 60. -  D. NICOLAVS Perdinand. a Castro ex equestri ordine D. Iacob. citatur, & laudatur. 151. 22. -  NIHIL refert, quid ex aequipollentibus fiat. 13. 12. -  NOCTEM ad requiem laboris diurni natura hominibus dedit. 47. 31. -  NOBILITATIS litteras Proreges non possunt concedere. 1031. 97. -  Nobilitatis litigans, si moriatur, durat instantia cum haeredibus ob pignorum captorum recuperationem. 594. 77. -  Nobilitatis causae ubi incidenter tractantur, minorem probationem desiderant. 962. 64. -  Nobilitatis aestimatio apud varias nationes, varias consuetudines habet, & ex varijs actibus deducitur. 252. 87. -  Nobilitatis causae incidenter bene ossunt tractari, & dicidi in Cancellarijs Indiarum, ad effectum relaxationis a carcere, vel exemtionis a tormento, & quid talis declaratio operetur ex novapragmatica? 962. 63. -  Nobiles, ingruenti occasione belli defensivi, compelli possunt. A salir a alos Alardes. contra Otaloram. 498. 45. -  Nobiles magis tenentur ad defensionem Regis, & Regni. 498. 43. -  Nobiles plenius remunerandi sunt, quam plebei, & etiam in elemosynis praeferri debent. 338. 58. -  Nobiles omni iure a tributis tam realibus, quam personalibus exemti sunt. 177. 60. -  Nobiles inter, quod promittitur, pro facto statim haberi debet. 496. 27. -  NOLVNTATIS interesse datur. 18. 62. -  NOMINATOR est, veluti fideiussor nominati, & pro eo periculum subit. 529. 41. -  Nomen, quod Indus habebat tempore infidelitatis, si conversus retinear, est signum quod adhic manet infidelis. 220. 35. Et quod ideo liaec retentio prohibetur in Concil. Limensi, ibid. n. 36. -  Nominatio ad Canonicatus, quos vocant oppositionis, an clausa, vel aperta, a Praelatis Proregibus tradenda sit? 784. 42. -  Nominatio posterior speciatim facta, praefertur prioribus generalibus. 349. 36. -  NOTARIVM, etiam clericum, propter falsitatem posse saltim civiliter punir i a iudice seculari, sunt, qui putent, qui tamen ab alijs bene reprobantur. 706. 67. -  Notarij laici Episcoporum, an in quibuslibet delictis gaudeant privilegio fori Ecclesiasticit 706. 68. -  Notarij Ecclesiastici excedentes in officio, possunt syndicari, non solum ab Ecclesiastico, verum, & a seculari iudice, 706. 66. -  Notarij Episcoporum non possunt petere salarium non conventum, & suis sportulis contentie esse de bent. 705. 63. -  Notarij Tribunalium Ecclesiasticorum an laici esse debeant, & non clerici? 706. 60. -  Notarios Ecclesiasticos, qui excedunt in exactione sportalarum, an, & quatenus possit punire iudex secularis? 705. 64. -  NOTORIVS ubi est tituli desectus, detentator non citatus, ex sententia multorum spoliari potest. 528. 57. Et an & quando talis defectus impediat restitutionem spolij. 579. 70. -  Notorium non requirit ordinarij iudicij observationes, & alia de notorio, & eius effectibus. 563. 89. -  Notoria dicuntur multa, quae non sunt. 530. 57. -  NOVA forma investiture, mutat naturam feudi. 482. 5. -  Novae, (quas vocant) Indiarum leges, quae de Commendis tollendis latae fuerunt, quas turbas excitaverint, & qualiter revocatae fuerint? 598. 4. -  Novenae duae parties decimarum, Regibus nostris in erectione Eclesiarum reservatae sunt, adinstar tertiarum Hispaniae, & qualiter administrentur? & per quos iudices, & an manu Regis, exigi possint? & schedulae de his agentes. 655. 18. & seqq. 656. 24. & 1064. 47. -  NOVITAS saepe damnosa esse solet, & semper fugi, & suspecta esse debet. 32. 76. 607. 100. Vbi quod nec novi Sancti faci e debeant admitti. Et quod in decimarum materia prohibita est 199. 2. -  Noviter instituta. si iusta & pia, quamvis ab initio cum aliqua difficulate recipiantur, ipso usu grata, & utilia redduntur ex Plin. & Polyb. 144. 55. -  NOVIS rebus inventis, nova quoque vocabula adinve nienda sunt. 265. 1. -  NOVIS Orbis conservari non ponet, nisi illius Conquisitores in eo permanerent, & remunerarentur. 270. 45. -  Novi Orbis provinciae non habent vitia, que illis imponuntur, & ut plurimum temperatissimae sunt. 257. 18. -  Novi Orbis provinciae, ut plurimum, ipsorum ducum, & Conquisitorum expensis, & absque aliquo Regu suintu detectae, & adquisitae sunt. 271. 51. -  Novo in Regno Granatensi tributa Indorum vocant Demoras, & quare. -  Novitij, in quibus habeantur pro veris Religiosis? remissive, ibid. 556. 5. -  NVDITAS corporis praesertim in obscoenis, an in Indis, & alijs tolerari possit? & de haereticis qui eam probarunt, actoribus qui reprobarunt, & a lia de ea. 223. ex n. 61. ad 67. -  NVLLA res est facilis, quam invitusfacias. 28. 35. -  Nullitas proveniens ex defectu iurisdictionis, nunquam exclusa censetur. 575. 21. & 716. 61. -  Nullum quod est, nullum effectum sortitu. 357. 16. -  NVMERVS iugerum, aut vassallorum, ubi non ad limitandam, sed ad designandam insulam, vel oppidum concessum, exprimitur, non efficit quod plures reperiantur, si constat, quod donans totum id concedere voluit. 380. 64. -  Numerus 12. liberorum licet excuset a multis oneribus, & muneribus, non tamen a tributis persoualibus. 177. 64. -  NVNTII, & alij legati, qui ex concessione sibifacta a Roman. Pontifice, provident beneficia reservarta, dicuntur delegati, maxime si eis datur instructio, quam observare debeant. 299. 32. -  Nuntij Apostolici Hispaniae iurisdictio, & Brevia, ad provincias Indiarum non extenduntur. 906. 43. -  NVPTIAE secundae tolerandae sunt, non imperandae. 462. 9. -  Nuptias non concubitus, sed consensus facit. 468. 61. -  O. -  OBEDIENTIA debetur Princibus omni iure. 501. 79. -  OBICTIONIBVS, quas quidam faciunt contra operas damnatorum in metallum, respondetur. 144. 49. -  OBLATIONES Ecclesiasticae, & qui de eis agant? 869. 1. Et quod voluntariae, & mortuaria, aliaque similia, ab Indis recipi possint. Cocta vero, & involuntaria prohibeantur, ibid. num. seqq. -  OBLIGATVS alium indemnem conservare contra extraneum, multo magis eum contra contra se ipsum indemnem conservare cogitur. 516. 74. -  Obligatus ad aliquid faciendum, regulariter id proprijs expensis facere debet. 493. 50. Et quando possit id facere per alios aeque idoneos. 527. 19. -  -  Observantia, & praxis communis alicuius legis, etiam larga, & impropria, magnum pondus habet, & antiqua habetur prolege, & excludit necessitatem interpretationis Principis, qui eam tulit, & alia de ea remissive? 475. 24. & seqq. -  Observantia, & praxis alicuius privilegij, illud declarat, & possidenti iustum titulum praebet. 856. 34. Et est optimus interpres ipsius privilegij. 642. 9. -  Observantia antiqua multum veneranda est. 660. 54. -  OCVLIS alienis, quae aguntur, non satis seliciter procedunt. 699. 23. -  ODIO, vel occasione aliena, nemo gravari debet. 119. 70. -  OECONOMVS quis sit, & eius officium, & in quo diserata vice domino? 738. 8. -  OFFENDI alium, si alicui licentia conceditur, non potest mandare, ut id per alterum fiat. 518. 30. -  OFFICIALIS de depraedatione convictus, ab ordinario puniri potest. 978. 82. -  Officialis, sive Magistratus, qui prior possessionem apprehendit, alteri, priorem in data titulum habenti, praeferri solet. 356. 9. -  Officialis electus pro tempore, quo voluntas Principis duraverit, perpetuis aequiparatur. 483. 15. Et etiamsi ad tempus limitatum electus sit, elapso tempore officium, & salarium continuat vsque ad actualem possessionem successoris. 1035. 19. & 1038. 38. -  Officialis, & exactor tributorum universitatis, in cau, sa ipsius testis idoneus non censetur. 519. 99. -  Officiales electi ad aliquam administrationem, & eorum libri, an, & quando fidem faciant? 518. 93. -  Officiales mali Episcoporum, non ab officio nomine, sed ab officio verbo, dicuntur. 700. 27. -  Officiales, & Ministri Regij, in servitijs Indorum, soluto congruo, & taxato pretio, praeferri debent. 9. 12. -  Officiales electi a Proregibus, vel Gubernatoribus, an ante confirmationem Regis officia gerere possint? 550. 81. -  Officiales, & Ministri praemium accipientes pro executione officij, quod gratis administrare debent, turpiter faciunt. 504. 148. -  Officiali non ostensis litteris officij, non solet credi, & quando id fallat. 1034. 14. -  Officiales electi a Prorege, an, & quando durent ipsius Proregis officio finito? 1038. 46. -  Officiales Regij, & unus ex Auditoribus, qualiter locationidecimarum assistere debeant? & schedulae de hoc agentes. 655. 17. -  Officiales Regij Indos Regiae coronae tributarios, ad sibi famulandum addicere non possunt. 8. 5. -  Officiales Regij Guatemaleses, quid olim scripserint super Commendarum perpetuitate. 598. 2. -  Officiales Regij retinentes pecunias publicas, tenentur lege Iulia de residuis. 1075. 130. -  Officiales Regij, qui commissas merces, vel vectigalia iuste Regi debita non apprehendunt, & exigunt, qualiter peccent, & ad restitutionem teneantur. 1068. 78. -  Officialium Regiorum materiam qui tractent remismissive. 1074. 124. Qualiter, & ad quid in Indijs instituti, & quibus Romanorum Magistratibus assimilentur, qualiter debeant suas instructiones servare, & quod semper duri, amari superbi, & avari reputati sint, & an, & quando quod acquirunt ex bo nis Regis acquisitum praesumatur, & ex sua culpa, vel negligentia teneantur, & qualiter debeant prestare fideiussores, & sint mancomunati, ita ut alij pro aliorum admissis teneantur, & debeant quot annis rationes reddere, & reliqua solvere & qualiter possint, coveniri pro reliquis, & an sine appellatione? & alia de eis. 1073. 119. ad 130. -  Officialium electionibus, renuntiationibus, absentijs, & ordinationibus, qualiter Proreges possint intervenire, & licentiam, aut assensum praestare. 1025. 23. -  Officium Memorialis, sive a memoria, quod esset apud Romanos, & Rebufn querimonia, quod hodie non usitetur. 338. 37. -  Officium publicum nemo potest deponere, insi in ma nibus eius a quo accepit. 1037. 28. -  Officum quando expiret per lapsum temporis pro quo fuit concessum? 1038. 38. -  Officio in uno eodemque, non debet dispar esse professio. 813. 43. -  Officio contraria est merces. 504. 104. -  Officij, vel servicij ratione, qui commodum habet, debet omni iure eius onera subire. 527. 12. -  Officio privatus eo ipso privari videtur benficio, quod propter illud datur. 527. 13. -  Officiorum vendioilium quaestus, quantum Fiscum impinguet in provincijs Indiarum. 1070. 91. & 1071. 104. -  Officia publica creare, vendere, vel alio modo de illis disponere, est de Regalibus, & qui de hoc agunt. 1070. 100. Et quae vendi soleant, & possint in Hispania, & quae non ibid. n. 101. -  Officia venalia Indiarum qualiter subhastari, & postea in perpetuum renuntiari permissum fuerit, & schedulae de hoc agentes. 1071. 105. & 1072. 107. -  Officia qui emit, necesse est ut eadem vendat, & de substantia pauperum solvat. 1071. 103. -  Officia vendibilia si non renuntientur, vel minus legitime renuntientur, ad Regiam Coronam a qua exierant, revertuntur. 1072. 106. -  Officia Indiarum, an, & quando minoribus vendi, vel renuntiari possint? & schedulae de hoc agentes. 1072. 109. -  Officia, quae parentes emerunt, non posie ab eisdem in silios, quam vis aetate minores, renuntiari, duru videtur. 1072. 110. -  Officia per substitutos servire regulariter prohibitu est, & plura damua affert. 1073. 112. -  Officia gravia facile mutanda non sunt, sed potius continuari, & prorogari in benemeritis debent, & quare? 1038. 40. -  Officia seculari in exerceri per eos, qui si in eisdem officijs delinquant, per Magistratus seculares puniri non possint, semper absurdum reputatum est. 706. 71. -  Officia, quae, de reservatis Principi, ubi vacant, possint providere Proreges cum medietate salariji 1025. 19. -  Officia concessa ad beneplacitum Principis censentur perpetua. 281. 53. & 974. 53. -  Officia temporalia quomodo, & quibus Proreges distribuere debeant, iuxta suam instructionem? 1017. 52. -  Officia ad haeredes transitoria, quae parentes emunt, vel relinquunt alicui filio, ei in legitimam imputantur. 406. 70. -  Officia venalia, ubi vacant, qualiter aestimanda sint, & quando possit fiscus ea pro tanto retrahere? 1073. 117. -  Officia dari debent Regnicolis non exteris, & alienigenis, quorum gubernatio periculosa est, & quando secus, & Auctores, qui de hoc disputant. 844. 7. & 973. 50. -  Officia, vel stipendia plura in unum coadunanda non sunt. 27. 24. -  Officia bonos facilius recipiunt, quam faciunt, ex D. Bernard. 967. 5. -  Officia qui emit vendit, & a provincialibus pretium pro eis expensum cum foenore extorquet. 968. 14. -  Officia in Indijs non partiuntur inter nobiles, & plebeios, neque datur borum statuum distinctio. 944. 12. -  Officijs melius est non peccaturos praeficere, quam damnare cum peccaverint, ex Tacito. 948. 5. -  Officium officialium iustitiae, quod, aut quale, hodie esse dicat Pet. Blesensis. 967. 10. -  Officiorum ambitio, & venalitas semper Reip. laethalis fuit. 968. 13. -  Officium publicum praesidum, Proconsulum, lega torum, & Proregum expirare per solum adventum successoris ad provinciam, qui Auctores teneant. 1034. 13. Et qui contratium, num seqq. -  OMISSIO determinationis alicuius articuli in sententia, non inducit eius absolutionem nec condemnationem. 590. 45. -  ONVS tertiae partis ex Commendis detrahendae, qualiter continuari iussum fuerit? etiam si Regius fiscus ab antiquis consignationibus liberatus esset. 541. 7. -  Onus residendi Comendatarijs iniumctum, qui Auctores probent, & tractent? & verba Ioseph. Acostae, quae hoc elegantissime exprimunt. 526. 5. -  Onus petendi, & impetrandi confirmationem Commendarum, quando, & quare introduci coeperit? & de schedulis de co tractantibus. 544. 27. -  Onere duplici nemo graveri, vel molestari debet. 163. 52. -  Onera Reipub. necessaria nemo recusare potest. 30. 54. -  OPERARIVS dignus est mercede sua, quae retardari non debet, plura loca scripturae ad hoc. 53. 82. & 161. 28. -  Operarijs suis Deus subsidium, & linguam, ac verba praebet. 802. 84. -  Opera, & industria unius, saepe pro pecunia alterius valet. 204. 49. -  Opera libertorum, quod ius praestent Patronis eoru. 5. 30. -  Opera moderata a libertis Patronis praestari debent. 45. 17. -  Operae graviores, & inconsuetae, num urgente necessitate exigi possint? 46. 22. -  Operae, si in loco, ubi Patronus moratur praestandae sint, vecturae sumtus ipse praestare debet. 52. 80. -  Operae sunt divinum officium. 47. 28. -  Operarum, & serv itiorum personalium prohibitio inter tributa connumeratur. 163. 51. -  Operis per colonum debitis, nocturnae non veniunt regulariter. 47. 29. -  OPINIO generalis, & ab antiquo probata, & practicata, habetur pro veritate. 630. 61. -  Opinionem probabilem, qui sequitur, securus est in conscientia, & quae dicatur opinio probabilis? 630. 60. -  OPTANDI ius inter plures Commendas alicui competens, nunquam Supremus Senatus Indiarum denegavit. 451. 50. -  Optio, quae exprimitur in cumulatione duarum Com mendarum per matrimonium, pariter admitti debet, ubi deferuntur per successionem. 449. 34. -  Optionis ratio eadem est in Commendis, quae iunguntur per successione, atque in illis, quae per matrimonium. 451. 45. -  Optiones, quae olim dicerentur? 699. 15. -  OPVLENTIA nimia mores corrumpit, & publicam tranquillitatem turbat. 145. 67. -  ORATIO Caroli Magni ad milites suos refertur, & primis Indiarum Conquisitoribus accommodatur. 274. 83. -  Oratione eadem, qui coniunguntur, diverso iure consendi non sunt. 421. 83. -  OPPIDA ab ope mutua, quae ex illis resultat, dicuntur. 209. 14. -  ORDINES Religiosorum, qui labore manuum suarum vicitatanm, praeceteris laudari, & facilius admitti debent. 913. 18. -  Ordinationes factae per Capitula civitatum Indiarum, a Proregibus, vel Supermo Senatu confirmantur. 943. 8. -  Ordinationes D. Proregis D. Francisci a Toleto ab antiquis Indorum moribus plura mutuantur, & disponunt in successione Cacicatus, & eius probatione. 237. 23. Et qualiter approbatae sint, quas fecit super servitio Yanaconarum. 16. 41. -  Ordinarij, quod causas Fidei Inquisitoribus relinquant, per schedul. Regiant rogantur, quae refertur. 892. 38. -  Ordinarij qualiter hodie cum Inquisitoribus in causis haereticalibus concurrant, & quid si inter se no conveniant? 892. 36. -  Ordinariorum ius in prima instantia a partibus in eorum praeiudicium renuntiari non potest. 788. 2. -  Ordo dici non potest, quod inordinatum est, & ordini favet, qui ordinum excessus reprehendit, ex D. Bernardo. 913. 17. -  ORIGO parentum alterius provinciae, multum solet detrahere de influentijs eius, in qua quis nascitur, ex Vestono. 258. 21. -  Originis iuri renuntlare quis non potest, licet ei permittatur domicilium mutare, & originariae civitatis causa potior esse debet. 213. 51. -  Originem ser vat vena laudabilis, & posteris tradit, quae promeruit, ex Cassiod. 256. 6. -  OTIOSOS, & ignavos puniri debere, tanquam Reipub. valde nocivos, & plura de damnis, & detestatione otiositatis. 39. 131. & seq. -  OVIDII, & Petronij elegantia carmina de fomite avatitiae Romanae, expenduntur. 147. 88. -  P. -  PACTVM de futura successione valet, consentiente eo, de cuius haereditate agitur. 322. 23. -  Pactum inducens per petuam servitutis, vel operaru praestationem, an valeat? 18. 57. -  Pactum, ut metallarij, Regi, & non alij, sub iusto pretio metalla, quae extraxerint, vendere cognacur, validum est. 1062. 32. -  Pacta sicut non extenduntur, ica nec consuetudo 201. 22. -  PALLIVM pro primo Archiepiscopatu receptum, cessat per translationem ad alium, etiamsi contingat, quod postea redeat ad primum. 689. 52. -  Pallium nullus Achi episcopus potest propria manu sibi assumere, vel induere. 677. 45. -  Pallijiu concessione, & usu consissit magna praeeminentia Archiepiscoporom, & plura de ea, & usu, & confectione pallij, & Auctores de eo agentes. 689. 53. -  PAPA non potest Clericis licentiam concedert, ut sanuinem humanum effundant. 154. 59. -  Papa licet aliquando absolvat, vel dispenset in cnsibus Episcopis commissis, non obid eorum facultati derogare videtur. 686. 25. -  Papa cam intentionem semper habere censetur, ut unusquique in propria patria, & iuxta eius leges provideatur. 844. 11. -  Papa, (si velit) potest laicis, etiam nulla causa existete, ad libirum decimas, & alia spiritualia concedere, & id servandum erit. 622. 12. -  Papa si mandat alicui provideri de prebenda vacatura, poterit ex eius mente provider etiam de vacante. 696. 31. -  Papa ubi laicis post Concilium Lateranense decimas concedit, satis videtur eius prohibitioni derogare. 623. 26. -  Pape ubi providet, eligit simul, & confirmat. 545. 35. -  Papa solet, & potest tanquam Dominus Ecclesiarum, & beneficiorum eius, patronatus earum ex mera gratia, & ad libitum concedere. 635. 17. -  Papa ubi primum aliquem pronuntiat Praelatum, dicitur statim habere Praelaturam. 667. 51. -  Papa conferens alicui feudum, quem sciebat esse infantem, videtur cum eo dispensare. 503. 93. -  Papa, vel Princeps mondans ordinario, ut aliquid faciat, non adimit ab eo potestatem ordina tiam. 346. 12. -  Papa omnia beneficia, ubique, si velit, providere potest, etiam alias ad ordinarios spectantia, & est ordinarius omnium ordinariorum. 809. 14. & 711. 16. Et habet plenam dispositionem eorum, & potest dare, & auferre ad libitum. 559. 43. & 563. 69. -  Papa ex quae iuris positivi sunt, potest etiam sine causa, & ad beneplacitum derogare, & dispensare. 622. 18. & 559. 39. -  Papa est Supremus Dominus Ecclesiarum, & potest res unius auferre, & alteri dare. 667. 48. -  Papa, Imperator, & Rex in suis provisionibus, & beneficiorum collationibus, fraternizant. 361. 50. -  Papa potest laicis committere causas spirituales, & dare votum in electionibus, & fructibus benficiorum. 639. 44. -  Papae stricto iure ineumbit creare Episcopos, & Ecclesias erigere in terris infidelium coviter conversorum, & reliqua necessaria ad spiritualem eorum salutem disponere. 638. 39. -  Papa, & legatus si eadem die conferant, quis praeferatur? 361. 49. -  Papa quoties transfert iura spiritualia in laicum, ipse, non ille his uti videtur. 638. 41. -  Papa si mandet alicui provideri de beneficio, interpretatio fit, dummodo sit legitimus. 855. 29. -  Papa bene potest aliquas causas criminales Ecclesiasticorum Principibus, vel iudicibus secularibus puniendas committere. 937. 60. -  Papa potest dispensare, ut ex iustis causis conferat Samentum confirmaionis, quilibet simplex Sacerdos. 838. 34. -  Papa, eo ipso, quo pensionem in aliquo beneficio imponit, ligat quoad illud manus ordinarij collarotis. 361. 48. -  Papa, ubi providet, non est curandum de alia provisione. 361. 47. -  Papa est, & este debet praecipuus motor conversionis, & praedicationis in fidelium. 638. 38. -  PARENTES semper pro liberis is laboratre, & vigilare creditur. 311. 36. -  Parentes retrhuntur a procreatione filiorum illegitimotum, dum vident, eos legibus exosos, & successionis incapaces esse. 436. 22. -  Parentes non succedunt filijs in Commendis Indorum, licer hoc srusta in quaestionem vocet Ioann. Matienz. 429. 97. -  Parentes possunt, & solent filijs, & posteris sua servitia relinquere. 602. 38. -  Parentelae probatio in antiquis, heri potest per testes de auditu, & sama. 238. 32. -  PAR ratio paria iura desiderat. 412. 22. -  Pares Curiae aequaliter cognoseunt de causis sendalibus inter dominum, & vassallum, tam ubi Dominus est actor, quam ubi reus. 576. 34. -  Paria sunt occidere aliquem, vel deducere ad locum, ubi occidatur. 115. 35. Non loqui, vel talitor loqui, quod non intelligatur. 228. 8. Non extare qliquem, vel extare, & non prosse fuccedere. 456. 44. Aliquid haberi non posse, vel cum difficultate, aut inaniter reperiri. 37. 109. Non esse personam, vel inutilem effe. 173. 13. & 24. -  PARVM cum timore domini melius est, quam thesauri magni, & insatiable 144. 60. -  PARABOLANI non erant Medici hospitalium, sed homines eis adscripti ad curam infirmorum. 15. 30. -  PARLAMENTA Franciae reftitunt Monachos sine causa remotos a bencficijs Regularibus, ex Navarro. 797. 43. -  PAROCHVS iuxta Trident. habilis eligi debet, ut per securam animarum exercere possit. 827. 27. -  Parochi Hispanorum, & Indorum, tram a Praelatis nominari, quam a Patronis praesentari debent de dignioribus, & Idioneoribus. 800. 64. -  Parochi Indorum parum cupidi, seu avidi pecuniarum omnino este, & eligi debent, & quare? 803. 90. -  Parochi proprij, quomodó unicuique municipio 400. Indorum constituri suerint, ut eorum doctrinam curarent? & quód ideo Detrineros djcuntur. 512. 30. -  Parochi Indorum, iterum, & saepius examinari possunt ratione idiomatis, maxime ubi promoventur ad beneficia diversum idioma habentia. 828. 37. -  Parochi etiam a Rege praesentati, ab ordinarijs locorum examinandi, & approbandi sunt. 826. 18. -  Parochi Indorum qualiter in eorum cathechesi, & in alijs, procedere debeant? 801. 71. -  Parochi, & Beneficiarij, an, & quatenus teneantur ad suarum Ecclesiarum constructionem, & reparationem? 878. 10. -  Parochorum de munere, requisitis, & obligationibus, qui agant? 792. 3. -  Parochianus utrum possit vocare suum Parochum in ius fine venia? 519. 110. -  Parochiae, & doctrinae Indorum, & Hispanorum qualiter olim Sacerdotibus Secularibus, vel Regularibus commendari solerent. 792. 6. -  Parochiae Indorum, ubi per Religiosos conventualiter iuventes exerceri possunt, commodissime, & utilissimae sunt, ex Acosta, & alijs. 817. 70. -  Parochiae Hispaniae, quae per Religiosus Monachales, vel Militares reguntur, ab ordinariorum iurisdictione, & visitatione prosos exemtae sunt. 829. 46. -  Parochias, & Parochos in populis Hispanorum, Indorum erigi, & creari, quantum Reges Nostri curaverint? 792. 4. -  PARS, quae a toto separatur, totius naturam, & effectus retinet. 385. 37. -  Parsimonia est optimum vectigal Principi, & eius vassallis 145. 740. -  PARTA amittere maius dedecus est, quam non paravisie. 606. 79. Et tueri parta non minor virtus, quam quaerere. 270. 46. -  PASTORIS, tam temporalis, quam spiritualis cura, in quo consistere debeat? 803. 91. -  Pastore languente grex insidiatoris dentibus laniadus, exponitur. 513. 45. -  PATERFAMILIAS, quomodo debeat suos regere, & conigere, & de eorum damnis teneatur? 512. 33. -  Pater Jicet gaudeat ususructu in maioratibus ordinarijs ad filium pertinentibus, secus tamen in illis, qui ex donationibus Regijs fundati sunt. 410. 9. -  Peter in non acquirendo potest filijs praeiudicare. 379. 55. -  Pater succedit in feudo novo, quod datum fuit filio, eius contemplatione. 412. 25. -  Pater sibi, & filijs feudum acquirens, nullo modo potest eisdem in eodem praeiudicare. 404. 54. -  Pater Commendam impetrans, sibiprius, & potius quam filio successuro, consulvitte videtur. 406. 67. -  Pater quibus casibus non gaudetusufructu seudoru, vel bonorum filij, an saltem gaudeat lucris, intereste, & emolumentis, ex eisdem bonis, quae ipse administrat, obvenientibus? 413. 36. -  Pater si Commendam filiae nuptae dotis nomine cedat, & poste a filium suscipiat, an cessio filiae facta irritetur. 403. 49. -  Pater potest Commendam, quam possider, filiae, alias sibi succeftuarae, relinquere, ut commodius maritetur. 403. 47. -  Pater tenetur reservare filijs primi matrimonji, quid quid ex bonis maternis, vel successione ipsorum acquisivit, & reliqua lucra, quae ei contemplatione talis matrimonji a lege, vel staruto deferuntur. 487. 51. -  Patris de successione ubi agitur, ipsius tantum persona attendenda videtur, non orgio acquisitionis bonorum. 487. 49. -  Patrifeudatario aliquam excusationem habenti, permitti potest, ut in bello serviat per fillium idoneu 508. 94. -  Patre excluso, fillius quoque regulariter excludi videtur. 453. 7. -  PATRIA debet nobis charior esse, quam nosmetipsi, ex Cicerone. 497. 39. -  Patria propria cuique suavis, & amabilias est. 51. 70. -  Patria, & provincia propia aliquem expellere, est iuri naturali contrarium. 939. 74. -  Patriae pro defensione sapiens nullum periculum vitare deber. 312. 52. -  PATRVI, & nepotis lis super Commendae successione refertur, & quliter in Supremo Indiarum Senatu in favorem nepotis fuerit reminata, 455. 28. -  Patrui, vel nepotis praelatio in successione maioratuum multum olim controverti solebat, & aliquoties armisterminari. 428. 86. -  PATRIMONIALES, seunaturales, ceterisparibus, in officijs, & beneficijs praeserridebent, etiam ubi non extat lex, velconsuetudo, quae id praeciplat. 845. 015.. -  Patrimoniales, & naturales, Indiarum in beneficijs, & praebendis ipsarum praeferri debere, plurimae schedulae Regiae constituunt, quae referuntur. 846. 25. -  PATRINORVM, sive susceptorum baptizati officium, & solicitudo, quae, & quanta esse debeat: ex D. Aug. 510. 6. -  PATRONVS potest praesentare proprium filium alioqui habiliem, & maxime emancipatum. 315. 78. -  Patronus laicus, & si non habeat admnistrationem rerum Ecclesiae, habet ramen defensionem. 742. 44. -  Patronus dicatur Advocatus, Manumissor, Procurator Caesaris, & Ecclesiae benefactor? 270. 43. -  Patronus laicus solum in praesenatione beneficiati fe immiscere debet, non in privatione, vel punitione, ex Trident, & alijs. 798. 48. -  Patronus solúm praesentare potest benesicia actualiter vacantia. 799. 56. -  Patronum libertus, & dominum vassallus in ius, sine venia vocare non potest, ex sententia aliquorum, quae non practicatur. 519. 110. -  Patronil laici intra quadrinmestre presenjtare debent. 647. 48. -  Patronil laici, si privilegium, vel consuctudinem habeant, custodiendi, & administrandi fructus, & reditus fsedis vacantis, in eo tuendisunt. 752. 5. -  Patroni, sive Commendatarij Indorum, non possunt Indos commendatos, ad privatam domus suae servitium compellere. 8. 6. -  Parroni olim dicebantur advocati, & ipsum ius patronatus advocatio, & de advocatijs feudalibus, remissive. 269. 40. -  Patroni, sive Commendatarij Indorum non possunt erga illos praetendere proprietatem, aut iarisdictionem. 277. 17. -  Patroni dicebantur, qui nationes debellatas in fidem, & clientelam suam recipiebant. 270. 44. -  Patroni Ecclesiaftici, & laici, quod ius habeant circa cuftodiam, & administrationem fructuum Ecclesie vacantis? 751. 2. -  Patroni etymologia ex D. Isidoro, & alia historialis, ex Plurtarcho, 270. 48. -  Patronorum, & clientium instituio, & obligatio apud Romanos, qualis? ex veteri komuli lege. 269. 39. -  Patronos laicos ab Ecclesiasticis non disserre in administratione Ecclesiae vacantis, tener Cabedus, & quare? 752. 4. -  Patronatus dividitur in Ecclesiafticum, & laicalem, & qualis uterque? 641. 1. -  Patronatus omnes Regij ubique locorum summa cura desendi solent, 638. 34. -  Patronatus Regius aequaliter exercetur, & exerceri debet in beneficijs Curatis Hispanorum, & Indorum, arque in praebendis. 794. 15. -  Patronatus Regius Indiarum, an sit censendus laicalis, vel Ecclesiafticus? & rationes, quae Ecclesiasticum esse suadent. 642. 5. -  Patronatus Regius Indiarum, non potest in dubium vocari, cum eius concessione extetaperta Buila Iulij II. 633. 9. -  Patronatus Regij causae pertinent ad iudices Regios, tam in petiroijsm, quam in postessorijs. 645. 28. -  Patronatus Ecclesiasticus, & laicus in quibus convcniant, & disserant? remissive. 642. 2. -  Patronatus Regius, ubi haber clausulam irritantem, quod in contrarium atternterur, firmior, & irrevocabiliorredditur. 636. 21. -  Patronatus Regij natura non mutatur ex co, quód Ecclesiae, ut plurimom ex decimis fundatae fint, & quare? 642. 6. -  Patronatus Regius Indiarum magni semper habitus efta nostris Regibus, & cautum, ut illibatum servetur. 637. 30. Et magis quam alij defendi, & conservaridebet, & quare: 638. 35. -  Patronatus Regius, etsi competat ex privilegio Pontifics, non desinit este laicalis, cum laicis, & tan quam talibus concedatur. 642. 4. -  Patronatus Regius est potentius, & efficacius caeteris, & non censetur derogatus generales, nec per speciales reservationes. 643. 13. -  Patronatus Regius Indiarum, iustus causis concessus fuit, & praesertim ob fundationes, & dotationes Ecclesiarum. 635. 11. -  Patronatus Regius Indiarum non in hibet, nec invidet patronatui privatorum in Monasiterijs, Capellis, & minoribus Ecclesijs, & sebedule de hoc agentes. 648. 52. -  Patronatus Regius per privatos nulla consuetudine, vel praescriptione praeiudicari potest. 636. 25. -  Patronotus iuri favere oprtes, ut laici animosius pijs operibus intendant, & alliciantur. 884. 55. -  Patronatus Regni Aragonis Bulla refertur, & ponderatur. 655. 13. -  Patronatus Regius Indiarum non censetur derogatus, nec praeiudicatus ex nova dispositione Tridentini. 643. 11. Nec admittit aliam quamlibet ctiam expressam revocationem, & ab ea supplicare licet. 636. 20. -  Patronatus Regij, & aliorum Regaliorum causae pertinent in Hispania ad Supremum Senatum, led in Indijs ad Regales Audientias, quae & dubia super ista declarant. 956. 27. -  Patronatus Regij forma in doctinis Regularium, quando, & quomodo in Perûanis provincijs induci caeperit? 823. 2. -  Patronatus ius ubi est mixtum ex laico, & Eccle siastico, quid praeponderet? 642. 5. -  Patronatui Ecclesiastico facile derogatur a Papa, vel per solam simplicem collationem, non ita in laicali, vel mixto. 645. 12. -  Patronatum Regium, qui hodie apod Indos exercent, nullum praesentant, nisi ex tribus nominatis, & pprobaris ab Episcopis. 803. 87. Et quid si unus tantum oppositor intra terminum cdictoram coparuir. 795. 24. -  Patronatum habere duos, vel plures in eadem Ecclesia diversis respactibus, novum non. est. 795. 23. -  Patronatum Regium fraudare, velusurpare tentantes in beneficijs curatis Indorum, vel Hispanorum, qualiter reprehensi fuerunt per varias schedulas, quae reseruntur. 194. 20. -  Patronatum circa Regium, vel praesentationes eius vitute factas si aliqua dubia oriantur, quis ea declarare debeat, & schedulae de hocagtes. 645. 31. -  Patronatum, qui habet in aliqua Ecclesia, vel Capella, potest ibidem arma, seu insignia gentilitia sua apponere. 648. 54. -  Patronatum Ecclesiarum Novi Orbis a sede APoftolica petitum, & impetratum fuisse, plures schedulae Regiae supponunt, quae referuntur. 632. 3. & seqq. -  Patronatum Regium usurpantes, vel turbantes, puniri, & a provincijs Indiarum expelli iubentur in quandam schedula, quae refertur. 637. 32. -  Patronatum Regium Indiarum, quibus titulis laudent, & iusrificent Fr. Ioann. Zapata, & Camill. Borrel. 637. 28. -  Patronatum licet quoad alia possint quaerere privati, quisundant, vel dotant Ecclesias in provincijs Indiarum, non tamen quoad praesentationem benesiciorum. 194. 22. -  Patronatum Regium infringentes quidam Praelati, & Religiosi notantur, & reprehenduntur in notabili schedula ann. 1620. 637. 33. -  Patronatum quando, & quatenus acquirere censeatur Vniversitas dotans, vel construens Ecclesiam. 794. 21. -  D. PAVLVS quliter fatigatus suis manibus operatus fuerit, dum Evangelium praedicavit, ob vitandu sacandalum. 124. 111. & 195. 40. & 161. 32. & 840. 46. Et qualiter abstinuerit praedicare in provincijs, quas alij Apostoli sortiti fuerant. 841. 35. Et eius locus ad Roman. 3. de non faciendis malis, ut inde eveniant bona. -  Paulus Ondegardus testatur aliquos Indos iudicandi munere recte, & utiliter functos fuisse. 237. 19. -  Paulus de Castro laicus, & coniugatus, fuit Vicarius Generalis Florentiae in spiritualibus. 701. 42. -  PAVPERTAS an, & quando indulgeat Indis, & alijs, remissionem triburorum? 173. 28. & 174. 32. -  Paupertas excusat ab implemento oneris alicui iniuncto. 502. 86. -  Paupertatis qualitas sufficit, quod adsit tempore remissionis ob eam faciendae. 176. 49. -  Paupertatis, vel opulentiae qualitas aó eo probanda est, eam allegat. 176. 55. -  Paupertatis aeftimatio in excusatione tributorum, & in alijs, ex iudicis arbitrio, ut plurimum, pendet. 174. 34. -  Paupertatem, qui incurrit ob culpam suam, non solet iuvari, nec restitui. 533. 75. -  Pauperes non excusantur a solutione decimarum, & qiuare? 192. 15. -  Pauperes, & miserabiles personae habent omnia privilegia Ecclesiarum. 690. 56. -  Pauperes gravius lacerantur a pravis iudiucibus, quam a cruentissimis hostibus, ex D. Isidor. 950. 25. -  Pauperes si non habeant unde tributa solvant, debent facere alia servitia perfonalia. 174. 31. -  Pauperes, & miserabiles persoae in omnibus Senatibus, & Audientijs proprium advocatum habent, quieos gatis defendere debet. 990. 34. -  Pauperum res prestare divitibus magnum scelus est, ex D. Ambrosio. 338. 54. -  Pauperum, vel piorum operum appellatione Coenobia continentur. 819. 87. -  Pauperibus surari, & rapinanm faceredicitur Episcopus, si in profanos usus absumat bona, quae illis distribuere tenetur, ex D. Bernard. 723. 24. -  Papuperibus, & personis miserabilibus ita favendum est, ne alijs iniuftitia fiat. 248. 48. -  PECCATVM nullum effe, quod ab Imperatoribus emendari non possit, vel vires eorum superet, dixit Nicetas, & an vere? 1048. 60. -  Paccatum si intervenit in coactione Indorum ad me talla, non excusatur ex intentione propagandae fidci. 131. 33. -  Peccatum nnlla de cusa committere licet, etiam pro salute spirituali proximi, vel pro augmento gratiae. 131. 35. -  Peccatum admissiffe summos, & sanctos viros, in aliqua actione fieri solita, praesumi non debet. 727. 63. -  PECVLII, & hominis similitudo. 554. 1. -  PECVNIAE amori vilis est omnis aftectio, & avaritia iuftitiam penitus exulare facit. 969. 20. -  Pecuniae, qui assuescit, nunquam exsaturabitur. 146. 85. -  Pecuniae, & divitiae sunt nervi Reipublicae. 104. 31. -  PECVS pingue pastori prodeft. 133. 58. -  PENSIO finita non consolidatur cum proprietate, ubi id expresium est in concessione Commendae, & pensionis, vel ubi proprietarius certam, & prae finitam quantitatem habere iubetur, & non amplius, quia ex ipsa investitura legem accipit. 292. 77. & 78. -  Pensio Ecclesiastica, vicem alimentorum obrinet, & eiussolvendae onus pro decursis, transit ad quemcunque beneficij successorem. 291. 67. -  Pensio an sit solvenda, vel integranda de beneficio specierum, si Commendae taxa ad id non sulsiciat? 291. 70. -  Pensio, quae excedit quantitatem narrativae, vel potestatem concedentis, est nulla intotum. 301. 52. -  Pensio solvenda est etiam defructibus amissis a beneficiato excommunicato, qui talem pensionem solvere debebat. 290. 61. -  Pensio finitur, finijta vita pensionarij, & cedit incommodum proprietarij. 291. 71. -  Pensio ibi libera, & examta reservatur, nullum onus subit. 289. 50. -  Pensio integre solvitur, etiamsi fructus diminuantur, veleos omnea absorbeat. 289. 46. -  Pensio, sive praestatio annua alicui sieri iuffa, cum eius vita finitur. 386. 41. -  Pensiones, & pensionarij, an beneficiorum, & beneficiatorum nomine veniant? 287. 23. -  Pensionis debitae ratione fructuum, idem iudicium esse debet, quod ipsorum fructuum. 290. 60. -  Pensionis concessio, seu constitutio, sinulliter fiat, non acquiritur proprietatio, sed iterum alij concedipoterit, & de casu, in quo ita iudicatum fuit. 293. 84. -  Pensionis non solutae causa, si alicui fructus adiudice. tur, & illi pensionis valorem excedant, qualiter computatio, & restitutio facienda sit? remissive. 290. 63. -  Pensionis quantitas, pensionatio, sine aliqua deductione impensarum, & aliarum contributionum, regulariter solvi debet. 289. 45. -  Pensionem imponere, aut prorogre non Potest Pro, rex super Commenda antea pure, & absque hoc onere collata, & decisio Supremi Senatus Indiarum circa hunc articulum. 379. 60. -  Pensiones, & Entretenimientos non sunt feuda Camerae, contra Matienzum, & aeque irrevocabiles esse debent, ac Commendae. 560. 51. -  Pensiones in beneficijs constitui possunt, licet ipsa beneficia dividi non possint. 286. 17. -  Pensiones deductis impensis, & oneribus solvendas effe, pluribus exemplis, iuribus comprobatur. 289. 48. -  Pensiones sunt veluti partes Commendarum, & in carum locum subrogatae, & de argumento de toto ad partem. 288. 31. -  Pensiones impositae ultra faculatem imponentis no solum in excessu, verum,, & in totum vitiantur. 288. 39. -  Pensiones beneficiorum non causant incompatibillitrtem, & quid in pensionibus Commendarum? 287. 29. -  Pensiones Commendarum, ut & benesiciorum, non in quota fructuum parte, sed in quantitate constitui solont. 288. 44. -  Pensiones omnes, quae in Regno Peru super Com mendis imponisolent, sunt liberaeab omni contributione. 289. 51. -  Pensiones super Commendis, semel assignatas, facilius, quam opsas Commendas, revocari posse, tradit Matienzus, quireprobatur. 288. 40. -  Pensione non subiacentaleae fortunae, nisi casus fortuitus omnes fructus tollat, vel in tantum, ut pensioni non sussiciant 290. 57. -  Ponsiones, quas dedit Prorex Marchio de Canete, durante interdictione commendandi, nullae declaratae suerunt. 288. 38. -  Pensiones dare, seu conferre non potest, qui Commendandifacultatem non habot. 287. 3. -  Ponsiones, quod ius constituant super Indis, vel tributis eorum? 286. 13. -  Pensionum assignatione Commendae non dividintur, neque Indi varios dominas sortiuntur, contra Chiapam. 286. 8. -  Pansionum super Commendis Indorum imponendarum causa, & origo. 285. 1. -  Penfionum aeque ac Commendarum confirmatio petenda est. 287. 28. -  Pensionarius habet hypothecam, & praelationem super fructibus beneficij, aut Commendae, sibi gravatae, & plures Auctores, qnide hoc agunt. 291. 66. -  Pensionarius an teneatur proprictario pro rata eius, quod collectae, veltributi nomme persolvit? 289. 49. -  Pensionarij Commendarum, raró, vel nunquam a proprietarijs molestantur super deductione impenb sarum, vel praetextu congruae sustentaionis. licet hae in bensicijs saepe petatur. 289. 52. -  Pensionarij beneficiorum non tenentur ad tesidentiam, Commendarum veró contra, & fchedula, quae hoc praecipit. 287. 27. & 537. 111. -  Pensionarij cum non participent de impensis, & dam nis commendarum, ita nec de earundem augme to, & beneficio quicquam petere poffunt. 291. 68. -  Pensionarij Commendarum Indorum extensive Comendatarij dici possunt, & quare? 287. 24. -  Pensionarij praestant iuramentum sidelitatis, & tenentur, ad reliqua onera Commendatariorum. 287. 26. -  PEREGRINI, sive extranei, an & quatenus appellari possint, qui sub eodem Rege sociantur? 849. 50. -  Peregrina iudicia generaliter prohibita sunt, & eorum, damna. 845. 18. -  PEREIRAE opinio putantis, EPiscopos Regalares omnino prohiberi in vita & in morte de suis bonis disponere, nullo fundamento sulcitur. 726. 60. -  D. PEREZ de Lara opinio notatur, Indos, & A Ethio pes in staturis puritatis sanguinis comprehendentis. 251. 891. -  PERICVLVM mortis si evidens sit in fodinis, peccant, qui eas ingrediuntur, & effodiunt. 154. 50. -  Pericula si timeantur, navigare non licebit, neciustis bellis operam dare. 153. 48. -  PERITIORES consulere tenetur, qui per se ple nam alicuius rei noritiam assequi non valet. 337. 47. -  Peritus mediocriter in lingua Indorum, an possit alijs tuta conscientia Evangelizare? 229. 31. -  PERMISSVM censetur id omne, quod specialiter non reperitur prohibitum. 307. 2. -  PERMVTATIO beneficij facta tempore mortis, non valet, tanquam fraudulenta. 731. 103. -  Permutationes beneficiorum vel praebendarum, an possint fieri de assensu Proregis, vel Gubendarum, ris, qui Regio nomine Patronatum exerceti 643. 18. -  Permutationes beneficiorum Indiarum, quando in partibus Indiarum admittti posiunt, extententia Auctoris. 644. 19. -  PERPETVITATIS Commendarum tractatio ad missa olim non fuit, & quare? & quod saepe agitata, & renovata est, & deschedulis, quae de ea agunt. 598. 3. & seqq. -  PERPLEXIO in electione minoris mali, non nascitur ex re ipsa, sed de stulta opinione. 699. 108. -  PERSAE qualiter cursores in vijs publicis dispositos haberent? 95. 16. -  Persae nullam legem mutare patiebantur. 32. 74. -  PERSONA, quae principaliter obligatur ad solutionem tributi, magis attenditur, quam res, quaesolvi debent. 167. 85. -  Persona in una quando duplex dignitas concurrit, eai spici debet, quae in actu, qui geritur repraesentarur. 789. 89. & 882. 39. -  Persona cessante, vel defficiente, cessat quoqueonus, vel praestatio ei iniuncta. 167. 92. -  Personae mutatione, priviliegium quoque mutari, aut cessare solet. 625. 37. -  Persone rebus quantumvis pretiosis, praeseruntur. 24. 9. -  Personae industria vbi est electa, non potest quis alteri commietere vices suas. 528. 27. -  Personarum inspectio, & tractatus iniure prior esse debet. 2. 2. & 307. 1. -  Personalia quae sunt, ad alios transserri non possunt. 599. 2. -  PERVANO in Regno vineas succidi debere, vel pensione gravari, ob earum multitudinem, & de schedulis novissime super hoc promulgatis. 66. 57. -  Peruani Reges solebant saepe Indos ex alijs provincijs in alias remotissimas transserre, qui, sic transjati Mitimas dicebantur. 211. 37. -  Peruani, & Mexicani Reges, quam laresuum Imperium, & linguam extenderint, & generalem effecerint. 232. 60. -  Poruani Commedatarij, qualiter Commendarum perpetuitatem petierint per Domin. Anronium a Ribera eorum procuratorem? 598. 7. -  PETITIO haereditotis, vel alterius iuris, universalis ubi fit, non est necesse omnia eius corpora specisicare. 395. 38. -  Petitorium, ubi eisdem fundamentis nititur, ac possessorium, peccant, qui statim super eo non pronuntiant. 586. 8. -  PETRVS GREG. ab Auctore notatur, dum putat, homines primo illo saeculo sociabiles fuisse. 248. 4. -  Dom. D. Petr. Fernandez a Castro Comes Lemensium, laudatur, & qualiter de Auctoris promotione curaverit? 41. 14. -  D. Petri verba 1. 3. Isai. 56. & Psalm. 86. expenduntur, pro Praedicatoribus indigenis. 260. 44. -  Philippus IV. Rex noster manu propria Mexicano Proregi scripsit, & iniunxit Indorum sublevationem. 29. 47. & 245. 14. -  PHRIGES qualiter punirent furantes instrumenta, veloccidentes boves agricolarum? 63. 22. -  PIETAS, & cura Regum nostrorum in dilatanda Christi fide, ab Angelis in Coelo cantatur. 654. 10. -  Pietatis, vel aequitatis nomen aliquando actioni iustitiae tribuitur. 120. 75. -  PIGNVS sive conventionale, sive iudiciale, potest contrahi in rebus alienari prohibitis, & super reditibus Commendarum, sed non potest excedere vitam possessoris 400. 20. & seqq. -  PII V. Breve refertur, quo Episcopis Indiarum permisit dispensare omnes fere species irregularitatis, quoad ordines, & beneficia. 856. 32. Et aliud eiusdem, & Gregor. XIV. quae videntur Religiosis permittere, ut de sola licentia suorum Prelatorum curata Indorum exerceant. 809. 18. -  PLAVTI elegans locus de veris, & bonis compedibus, seu catenis servorum, expenditur. 27. 31. Et alter quo ostendit poenam metalli esse duriorem poenis inferni. 116. 39. -  PLEBS Romana qualiter a patribus propter servitia discesserit? 32. 77. -  PIVRALIS loquutio per verbum Nos an sit propria Regum, & Imperatorum, & quando coeperit? 1020. 72. -  Pluralitas Commendarum, etiam per viam successionis prohibita est. 316. 45. -  Pluto cur Dis fuerit appellatus? 105. 45. -  PLVTARCHI insignis locus refertur de agricolis, pedibus Reip. iuvandis, & protegendis. 247. 37. -  POENA, vel correctio, ubi arbitrio Ordinarijs relinquitur, potest ad excommunicationem procedere. 831. 60. -  Poena sine culpa esse non debet. Et qualiter aliquando irrogari dicatur, etiam sine culpa, ubi sub est causa. 119. 67. & seqq. -  Poena si reservetur arbitrio Regis, Prorex circa eam non potest arbitrari. 1028. 44. -  Poena ubi non est expressa, delin quens arbitrio iudicis punitur. 556. 12. -  Poena damnationis in metallum nunquam admissa est in foro Ecclesiastico, & quare? 114. 15. -  Poena, quas vocant de Camera, quomodo in Indijs administrentur? 1068. 84. -  Poenae pecunianae, quae a iudicibus Ecclesiasticis imponuntur, quomodo distribui, seu applicari debeant? 693. 78. -  Poenis civilibus, hoc est non corporalibus, aliquando quis punitur ob delictum alienum, & exempla. 120. 71. -  Poenas rerum Commissarum, vel alias, per leges, & ordinationes impositas, iudices ordinarij moderari, aut arbitrari non debent, & quare? & quid in Supremo Senatu? 1068. 80. -  Poenas, quae Commendatarij irrogantur, ob damna suis Indis illata, vel ipsi iustas esse fateri cogentur, & quare? 516. 67. -  Poenarum remissio est de Regalibus, & reservatis Principi. 1028. 47. -  POLITICAM institutionem Indorum, & saltim legi naturali conformem, multum curari iubet Concil. Limense, cuius verba referuntur. 217. 7. -  Politici corporis membra ex quibus hominum statibus componantur. 30. 52. -  POLYXENA laudatur ob curam in verendis corporis partibus, dum interficiebatur, tegendis. 223. 64. -  PONTIFEX Romanus est Generalis Administrator cum libera bonorum Ecclesiae. 621. 10. -  Pontisex potest populum eximere a praestatione decimarum, si ex alijs bonis, aut eleemosynis clero, & Ecclesijs satis provisum sit. 197. 64. -  Pontifex Summus, ex sententia Auctoris, adiri debet pro revalidandis ordinibus, & provisionibus Mixtorum illegitemorum ab Indiarum Episcopis factis. 858. 50. -  Pontifex Romanus libere, & irrevocabiliter disponit, dum vivit, etiam in profanos usus, de bonis intuitu Papatus quaefitis. 723. 30. -  Pontifex ex causa ius positivum derogare potest. 712. 22. -  Pontificum Romanorum decedentium bona ditipi, & spoliari solent, nedum Episcoporum, & antiqui Canonis hanc corruptelam deplorant. 741. 31. -  Pontificale Episcopi decedentis, quale sit, quid vo comprehendat? & an valeat donatio de eo, vel eius parte a Praelato facta inter vivos? 744. 61. -  Pontifex vide alia supra verb. Papa, & infra verb. Rom. Pontifex. -  POPVLVS nunquam ita liberari potest a decimis quin Pontifex possit eas rursus imponere quandó opus esse iudicaverit. 205. 52. -  PORTIO cohaeredi accrescens, an transeat sine nova apprehensione possessionis eiusdem portionis? 389. 65. -  Portio certa si supre beneficio alicui assignatur in quota, & non in quatitate beneficium partirividetur. 385. 35. -  Pontionarij qualiter olim vocarentur? & an, & quando sint, & dici possint de corpore Capituli, & gaudeant iuribus, & privilegijs aliorum Capitularium, & de lite Portionariorum Ecclesiae Quitensis. 779. 8. & seqq. -  Portionarij Cathedralium an gaudeant privilegio adiunctorum? & possint in coniudices eligi, & declarationes Cardin. & decisiones Rotae de hoc agentes. 780. 11. & seqq. & 789. 86. -  Portionarij, ut sint, & dicantur de corpore Capituli, non sufficit quod in eo in aliquibus rebus, vel casibus vocem habeant. 780. 12. -  PORTOGALLIAE in Regno Episcopi electi etiam ante confirmationem administrant. 659. 40. -  PORTORIVM, sive ius de los Almojarifaz gos est de Regalibus, & quale sit, & qui de ilio agant? 1065. 52. -  POSSESSIO, quae transit invocatum ex ministerio legis, non est ficta, sed vera, & acquiritur etiam ignoranti. 425. 55. -  Possessio civilissima, quae ex l. 45. Tauri ipso iure trasfertur in successores maioratuum Hispaniae, etiam ad maioratus Indiarum extenditur. 1054. 96. -  Possessio est, quae causat fructuum acquisitionem. 393. 19. -  Possessio Commendarum, quam habent Commend. tarij, an sit civilis, & naturalis, vel naturalis tantum? 393. 41. & seqq. -  Possessio antiquior praefertur noviori caeteris paribus, in interdicto retinendae, & minus vitiosa magis vitiosae, & quae antiquior dicaturi, & quod ea probata probatur spolium. 587. 10. Et quod possessio nova praesumitur violenta, & clandestina. 200. 13. -  Possessio regulariter probatur ex solafructuum perceptione. 587. 9. -  Possessio est quid facti, & non transfertur sine apprehensione. 393. 17. -  Possessio alicui de facto data, & sine citatione spoliati, eodem modo per iudicem revocanda est. 580. 78. -  Possessio est quid facti, & solum in illis, quae de facto apprehensa sunt, operari videtur. 395. 34. -  Poffessio Commendarum, feudorum, & benesicioru per procuratorem apprehendi potest. 394. 29. -  Poffessio Commendarum ut & maioratuum, transit in successorem ex ministerio legis absque aliqua apprehensione. 424. 51. -  Possessio feudi, vel Commendae, quae ex ministerio legis transfertur in successore, habetur pro actuali investitura. 425. 64. -  Possessio licet nihil commune habere dicatur cum proprietate, fallit ubi in ventre possessorij, petitoriam continentur. 982. 15. -  Possessio dicitur attentata, si ab spoliante capitur infra terminum datum ad appellandum, 581. 91. -  Possessio a iure damnata, debet iustificari, alias non iuvat possessorem. 577. 44. -  Possessio violenta nihil operatur. 200. 11. -  Possessio civilis secundum Bart. nunquam naseitur, nisi priûs habita naturali. 396. 44. -  Possessio, ut transferatur sine corporali apprehensione, lex, velstatutum disponere potest. 424. 52. -  Possessionis prioritas solum attenditur, ubi de prioritate datae non liquet. 357. 17. -  Possessionem Commendae nemo propria auctoritate, sed per iudicem apprehendere debet, alias iutensus iudicabitur. 394. 31. -  Possessionem corporis universalis, cuius partes illud integrant, & a toto non differunt, sufficit in aliqua eius re, vel parte apprehendere. 395. 35. -  Possessionem suam iustistcat, etiam contra fiscum, qui titulum coloratum habet, & exhibet. 577. 46. -  Possessionem etiam unius glebae fundi, qui apprehendit, videtur apprehendisse etiam incrementi quód postea per alluvionem, aut alio modo eidem fundo accreverit. 389. 59. -  Possessione, (& maxime in antiqua) manutenendus est, qui titulum apparentem praesentat. 577. 47. -  Possessor intrusus de sacto est deponendus, & verus, & titulatus conservandus. 587. 16. -  Possessot bonae fidei, etiam si vincatur in iudicio proprietatis, non restituit fructus industriales, & quid de naturalibus? 588. 21. -  Possidere melius est, quam alio possidente petere. 586. 6. -  Possidens Commendam, etiam cum titulo disculorato, & invalido, vel quantumvis iniuste, non potell spoliari, nisi citatus, & convictus, & schedulae, quae id disponunt. 578. 53. & 56. -  Possessor malae fidei tenetur restituere fructus perceptos, & percipiendes. 587. 17. -  Possessores antiqui agrorum, olim communium, eis facile privandi non sunt, sed ad compositionem admittendi, & alijs licitatoribus praeferendi. 1070. 95. -  Possessorium prius est discutiendum, quam petitorium. 586. 7. -  Possessorio agenti, etiam in beneficialibus, fructus restituendisunt, quamvis titulum suum non coloraverit. 588. 20. -  POSTAS cur dicantur equi cursui publico destinati? 96. 24. -  POSTERIORA prioribus derogant. 365. 2. -  POTENTES, ubi ad malitiam, vel avaritiam declinant, potentius laedunt. 607. 89. -  Potentes debilibus semper impressionem facere pre sumuntur. 526. 8. -  POTESTAS Principum secularium circa eijcien dos a suis provincijs Clericos seditiosos, qualis sit? 935. 50. -  POTIONES de Chica, Sora, Pulque, & aliae, quibus Indi inebriari solent, referuntur, & Auctores, qui de illis agunt, & de ebrie tate Indorum. 224. 75. -  POTOSIENSES argenti fodinae Indis conductitijs abundant. 27. 29. Et hae eaedem solae quot milliones reddiderint? 1061. 14. -  PRACTICA ab antiqua facile recedere non debemus. 371. 76. -  PRAGMATICA ann. 1616. de non praestandis salarijs non conventis, famulis Magistratuum, Praelatorum, & aliorum Magistratuum, expenditur. 705. 62. -  PRAXIS quod Praelati Indiarum cum sola Regia praesentatione incipiant administrate Ecclesias, quibus praeficiuntur, antiqua est, & insta. 658. 36. Praxis, & observantia antiqua legis habet vigorem. 323. 33. -  Praxi receptum est, dari Indis provisiones remissionis tributorum ob sterilitatem. 175. 46. -  PRAEBENDA duobus simplicitur data cassari debet. 356. 6. -  Praebendae collatio etiam absenti sacta, ei ratum habenti ius irrevocabile tribuit. 557. 24. -  Praebendam vni dari iussam, si Papa alij dari iubeat, non obstante collatione alteri facta, intelligitur de collatione valida. 364. 39. -  Praebendae Ecclesiarum Cathedralium Indiarum, habent annexam obligationem Ordinis sacri 780. 13. -  Praebendarum Indiarum tota massa, vel grossa in distributionibus consistit, & quod id licite fieri possit, & quare? 782. 19. -  Praebendarius Romae electus, & existens, non implet faciendo ibi professionem Fidei, sed debet adire suum Episcopum, aut eius Vicarium. 674. 21. -  Praebendarij Indiarum magis, quam alij, Regi obedire debent, & quare? 784. 40. -  Praebendarij, qui ad Ecclesiam noviter erectam praesentati sunt, si Episcopus eiusdem moriatur, a quo instituendi sint? 663. 61. -  Praebendariorum numerum in Ecclesijs Cathedralibus Indiarum, qualis, quantusque sit? 653. 7. -  PRAECEDENTIA non tam regulaturex personis, quam ex causa, vel tribunali, quod representatur. 698. 69. -  PRAECEPTVM invandi, vel succurrendi pro ximum, non obligat, ut me periculis, vel impensis exponam. 611. 23. -  Praeceptum non dicitur contemtum, ubi datur aliqua iusta causa veniendi contra illud. 213. 57. -  Precibus frustra impetratur quod de iure communi conceditur. 757. 43. -  Praeclara, quae sunt, non nisi magno negotio contingunt 144. 50. -  Praedia, & possessiones, quas Indi habebant tem pore suae infidelitatis, eis relinqui iubentur per Bullam Pauli III. & Plures schedulas Regias. 162. 40. -  Praedia Indis assignata, non sacile ob absentiam eorum amittuntur, nec praescribuntur, & quare? 214. 64. -  Praedia omnia Indiarum sunt Regis, & dantur privatis cum onere, ne ea alinent in Ecclesias, aut Monasteria, & sched. de hoc agens. 866. 44. -  Praedijs decimantibus per Religiosos in Novo Orbe, quis modus praesixus fuerit? 865. 36. -  Praedia limitrophia, quo animo militibus assignare soleret Alex. Severus Emperator. 603. 56. -  PRAEDICATORES Indorum que observare debeant, si velint in spirituali illorum salute magnu fructum facere? 839. 42. -  Praedicatores libere, & scandalose concionantes, expelli possunt a Regno, ex Bullis Apostolicis, quae reseruntur, & tune perinde est ac si ab ipso RomPont. expellerentur. 936. 58. & 937. 59. -  Praedicatio verbi divini omnibus fidelibus, & praeser tim Religiosis, communis est, & esse debet. -  Praedicatio Bullae Cruciatae quomodo, & pro quo tempore in Indijs fieri soleat. 803. 21. -  Praedicationis munus, tum alia, rum maxime perfectam linguae peritiam de siderat. 230. 34. -  Praedicatores Indorum, ut magis sufficiant, vitae comoditates respuere non debent. 840. 44. -  PRAEESSE qui digne possint, deesse nunquam possunt, ex D Gregor. 684. 12. -  PRAEFECTVS Augustalis in A E gypto residebat, & cur sic appelliaretur, & alia de eo. 1035. 16. -  Praefectus Praetorio urbis Romae de quibus cognosceret, & qualiter ei assimiletur Supremus Senatus Indiarum. 1043. 12. -  PRAEIVDICIALIA, quae alijs esse possunt, facile nobis concedenda non sunt. 449. 29. -  PRAELATVS, qui de una Ecclesia ad aliam transfertur, quousque in prima possit administrare? 689. 47. -  Praelatus etiam morti proximus, potest donare omnia bona sua ad maioratum faciendum, ex opiniene Molinae, qui de hac praxi testatur. 733. 124. -  Praelatus aeque delinquit, si per se, vel per alios oves suas degluberi patiatur. 24. -  Praelatus morti proximus non habet liberam dispotitionem, & magis mortis causa, quam inter vivos donare censetur. 731. 98. -  Praelatus alienare prohibitus, potest ob merita in fendare, & tutor, & curator. 298. 21. -  Praelatus inferior a Papa, potest dare beneficiato licentiam ad absentiam, sed non indulgentiam non residendi. 529. 38. -  Praelatus, etiam Regularis, potest donare consanguineis, quae & nugatorie expendere, in equis, domicellis, & convivijs, ex Baldo. 728. 71. -  Praelatus, qui ad aliam Ecclesiam promotus, ad eius gubernationem properat, litteris non expenditis, an possit in ea, quam deserit, Vicarium relinquere, vel eo ipso illa vacare dicatur? 771. 72. -  Praelatus nullus potest pati Parochum in sua Dioecesi administare, quem ipse prius non examinaverit, & approbaverit. 826. 17. -  Praelatus non deber confidere deprobatione antiqua alicuius Curati a suis Antecessoribus facta. 828. 34. -  Praelatus propria auctoritate deserens Ecclesiam, ut ad aliam transeat, utraque privatur. 775. 103. -  Praelatus ubi commode poterit debet certiorem sacere Patronum de nominationibus interinarijs. 800. 63. -  Praelatus tenetur bona intuitu Ecclesiae quaesita, in pios usus convertere. 760. 79. -  Praelatus est directus dominus feudorum Ecclesiae, & ideo ea potest prorogare. 328. 78. -  Praelati nomine, non venit semper Capitulum sede vacante, 764. 1. -  Praelati consetratio, & si in aliqua designata Ecclesia fieri iubeatur, poterit ex iusta causa in alia fieri. 676. 33. -  Praelatim manu relinqui non debet, quód Ecclesiam successione fraudare possit. 747. 94. -  Praelati haeredes debent probare, quod bona, quae sibi deberi praetendunt, fuerit quaesita ab eis ante adeptionem Episcopatus, vel aliunde, quam eius intuitu. 712. 6. -  Praelati admonentur, ut a fraudulentis donationibus abstineant, & Deum fallere non posse animadvertant, & quod in hoc furtum committunt, ex Barbatia, & alijs. 734. 136. -  Praelati, ut caut procedant, debent, & solent facere inventarium de bonis, quae habent tempore, quo Praelaturam accipiunt. 721. 3. -  Praelati Indiarum, si tempore, quo illegitimos ordinant, & ad Curata promovent, cum eis dispensant, virtute Brevinm Apost. securi esse possent, sin autem secus. 857. 40. -  Praelati ex opinione multorum non habent dominiunt, sed solam administrationem in bonis quaesitis intuitu Episcopatus. 739. 10. -  Praelati ipsi Ecclesiastici, si scandalum moverint, quid saciendum sit? 931. 15. -  Praelati Indiarum, qui ordinant illegitimos, & beneficijs Curatis Indorum praeficiunt, qualiter excusari possint? 854. 20. -  Praelati ubi de fignantur, ut eorum eis fiat Fidei professio, praesuponitur, quod vivi sint, & vicini proflteri debenti. 675. 28. -  Praelati Indiarum, qui pro Sacramento Confimationis, & alijs, oblariones extorquent, notantur, & qui quartam earundem oblationum, & funeralium sibi praesumunt. 870. 7. -  Praelati, etiamsi dicant bona, de quibus testantur, esse reservata ex sua parsimonia, raro in soro exteriori obtinebunt, & ita consultius facient, si ea dum vivunt ab libitum expendant, 728. 74. -  Praelati, an possint compellere Parochos, ut habeant libros rationis quartae funeralis, vel eius occasione iuramentum subeant? 873. 34. -  Praelati, vel Curati cogentes Religiosos ad solvenda quartam suneralem, vel parochialem excommunicantur. 872. 27. -  Praelati Ecclesiastici, qualiter per Regias schedulas excitentur ad animadversionem, & expulsionem clericorum seditiosorum. 931. 13. -  Praelati prudentea, quid faciant, ubi habent notitiam translationis suae ad aliam Ecclesiam? 773. 86. -  Praelati Indiarum, si qui quam facere, vel providere tentaverint in preiudicium iuris patronatis Regij, invalidum, & inutile erit. 643. 16. -  Praelati dum vivunt, an & quatenus di sponere possint, de bonis quaesitis iutuitu Ecclesiae? 72. 18. -  Praelati peccant si in sraudem Ecclesiarum bona, que emunt de reditibus Episcopatus in capitionis alie nis supponunt. 724. 36. -  Praelati multi ex redituum luxuaia pereunt, & ex adipe prodin inquitas. 665. 28. -  Praelati Indiarum cur a Rege petere soleant, ut sibi detur, & applicetur pars redituum sedis vacantis? 760. 76. -  Praelati Ecclesiastici aliquando possunt deponi, vel removeri, ad sedandum scandalum populi, dato eis bono cambio. 938. 70. -  Praelati, in mortis articulo constituti, moderatas tantúm donationes bonorum mobilium in pios usus facere possunt. 730. 95. -  Praelati, quae exparsimonia, & frugalitate sua reservant de reditibus Episcopatus, propria eorum essiciuntur. 728. 73. -  Praelatorum electio, & praesentatio ad Cathedrales, vel Collegiatos, non quaeritur regulariter ex solo iure patronatus, nec consuetudine, vel praescrip tione, nisi adsit quoque privilegium R. Pontificis. 656. 26. -  Praelatorum decedentium bona a latrocinijs, & di reptionibus desendere Regum officium est. 742. 4. -  Praelatos qui non curant de visitandis corrigendis, & syndicandis suis vicarijs, merito reprehendit Bobadilla. 766. 28. -  Praelatorum secularium, & Religiosorum Novae-spaniae lissuper licentijs aedificandi novos Conventus, refertur. 880. 24. -  Praelatorum depravatorum symbolum in verbecibus. Arabiae reperit Maiol. & Cauda eorum signat stu dium ditandae posteritatis. 727. 68. -  Praelatorum vitia facile trahuntur a subditis in exemplum. 513. 45. -  Praelatos, qui curum ovium ipsis creditarum, alijs prorsus committunt, & reditus, & emolumenta sibi reservant, qualiter notet Ioann. Exius. 699. 20. -  Praelatos, qui non audent reclamare contra litteras Papae qualiter notet Cepola? 351. 52. -  Praelatos Ecclesiarum a Regibus eligi, & praesentari convenientissimum est, & praesertim in Indijs, & quare? 658. 32. -  Praelatis Indiarum, ubi a Rege praesentantur, solent dari litterae Commendatitiae, ut a suis Capitulis ad gubernationem Ecclesiae admittantur, etiam ante Bullarum expeditionem, & quare? 658. 35. -  Praelatis futuris, fructus sedis vacantis reservantur, etiamsi Ecclesiae non inservierint, & Cur in Indijs non reservetur eisdem quarta decimalis? 874. 38. -  Praelatis iniquis, & iniqua iubentibus, subditi obedire non tenentur, nec eorum vitia venerari. 695. 98. -  Praelatis, qui alijs curam sui muneris relinquunt, quid in alia vita polliceantur Ioddocus, & Espenceus? 699. 21. -  Praelatis in Curia decelentibus, permittitur disponere de bonis intuitu Ecclesiae 747. 92. -  Praelationem indigenarum in officijs, & beneficijs Indiarum, plures Auctores probant, qui referuntur. 846. 29. & seqq. -  Praelaturae inti, quis renuntiare non potest, inconsultoto qui illam ei concessit. 921. 75. -  PRAEMIVM mei ius respondere debet. 375. 18. -  Praemium quis licite nec petere, nec accipere potest pro eo, quod gratis facere debet. 504. 107. -  Praemia benemerentibus dari convenit, ut alij eo rum exemplo ad praeclara facinora excitentur, & quod praemia nutriunt virtutes. 601. 32. -  Praemia publica ita distribui debent, ne alij affluant, alij paupertate ingeniscant, ex Cassiod, & alijs. 338. 53. -  Praemia, quae multis sufficiunt, uni soli dari non debent. 285. 2. -  Praemia Commendarum dari non debent ijs, qui se sceleratis factionibus implicuerunt. 314. 63. -  Praemia cuiusque provinciae, potius indigenis, quam extrantis praestari debent. 313. 53. -  Praemia bene merentibus tribuere, est unus ex praecipuis effectibus legis, ac Regis. 271. 58. -  Praemiorum expectatio homines accendit 605. 76. Et exempla nutriunt, & excitant virtutes, ex Cassiod. & alijs. 338. 57. & 848. 39. -  PRAEPARATORII. & praeparati idem est iudiciu 149. 7. & 765. 15. -  PRAEPOSITVM suum, qui non defendit, cum posset, in pari causa factoris habetur. 498. 41. -  PRAESBYTERI ab Episcopis, ut filij habendi sunt, non ut vassalli. 695. 96. -  PRAESCRIPTIO servitijs personalis contra Indos, dicitur corruptela, & est prohibita per Regias schedulas. 8. 32. -  Praescriptio iuris non solvendi decimas, requirit titulum, aut possessionem immemorabilem, quae ha bet vim tituli. 202. 25. -  Praescriptio longi temporis non requirit exhibitio nem, sed solam allegationem tituli, dummodo is iustus, & validus sit? 587. 15. -  Praescriptio non admittitur facile contra fiscum, praecipue in Regalibus. 757. 49. -  Praescriptio est genus quoddam alienations. 406. 73. -  Praescriptio in Commendis Indorum an locum habeat? & quo tempore inducatur contra Regem, & contra privatos? 406. 74. -  Praescriptio obtenta contra patrem, Commendae possessorem, non nocet eius filio, ex propria persona succedenti, & idem infeudis, & maioratibus. 407. 78. -  Praescriptio ex annuis praestationibus solet induci, etiam contra rusticos, & mulieres. 6. 31. -  Praescriptio immemorabilis, ut longaeva, obstat etia ijs, qui de iure fundant, & agunt possessorie, ut spoliatus restituatur. 580. 84. -  Praescriptio quadragenaria, ut valeat, & utilis sit in materia decimarum, requirit expressam, vel tacitam approbationem Romani Pontificis. 194. 35. -  Praescriptio non extenditur ultra loca, vel res, quae possidentur. 479. 59. -  Praescriptionis allegatio non excludit manutentiomen eius, qui suam intentionem fundat iure communi, quousque praescriptio plene probata sit. 867. 55. -  Praescriptionis, & consuetudinis voces solent promiscue usurpari, licet revera in pluribus disterant. 201. 23. -  Praescriptionem non decimandi ne Indi introducant, Imper. Corol. V. providit. 195. 36. -  Praescriptionem nullam dari posse contra Regium patronatum Indiarum, plures Regiae schedulae iubent, quae reseruntur. 636. 27. -  PRAESENS rerum status semper est considerandus, non qui olim fuit. 609. 106. -  Praesentia succedere volentis in Commenda, cur requi ratur? 444. 95. -  PRAESENTATIO, ibi solum datur, ubi vacatio. 799. 57. -  Praesentatio est unus ex praecipuis fructibus iuris patronatus. 647. 38. -  Praesentatio Regis de illegitimo non valet, & quod semper de habili accipienda sit. 853. 13. -  Praesentatio facta beneftcij litigiosi, alicui ex collitigantibus, nulla est, & attentata. 99. 58. -  Praesentatio sola Praelati ad Cathdrale inducit matrimonium spirituale de futuro, quod perficitur in confirmatione. 774. 100. -  Praesentatione sine Regia, nemo in Indijs ullum beneficium, quamvis minimum, obtinere potest. 643. 17. -  Praesentationes Episcopatuum, vel aliarum Praebendarum in Indijs vacantium, non possunt fieri intra quadrimestre, propter magnam distantiam locorum, & qualiter hoc Reges nostri iam olim praeviderint? 648. 51. -  Praesentationes a Regibus patronis, quocunque tempore siant, admitti solent per Papam, & alios Praelatos, & quare? 648. 50. -  Praesentatus a Patrono, si sit linguae imperitus, poterit illum Episcopus refutare, & quis debeat probare hanc imperitiam. 802. 86. -  Praesentatum a Patrono, Regis vicem gerente, si Praelatus Ecclesiasticus recipere recuset, & iustas causas alleget, quis de eis cognoscere debeat? 646. 36. -  PRAESIDES Audientiarum Indiarum, qui togati non sunt, per octo tantum annos in officio durare debent. 974. 54. -  Praesides, & Procousules provinciarum, unde dicti, & de quibus cognoscerent? 1012. 6. -  Praesides habebant ius gladij, & damnationis in metailum, & non poterant deportare. 328. 75. -  Praesidentium integritas, salus est subditorum, & insignis locus I sidori Pelusiotae, & D. Gregor. in huius rei comprobationem. 683. 5. -  PRAESTATIO decennalis, an, & quomodo inducat praescriptionem in futurum, 407. 76. -  Praestatio deformis non causat ius aliarum praestationum in futurum. 757. 48. -  Praestationes illicitae, & violentae non recipiunt prescriptionem, etiam immemorabilem. 6. 36. -  PRAESTIMONIVM, ut possit dici beneficium, quae requirantur? 386. 43. -  PRAESVMI semper debet pro legibus, & iussionibus Principum, & quare? 108. 73. -  Praesumtio tituli, que oritur ex longaeva possessione, sufficit an manutentionem. 580. 85. -  Praesumtio, quae est pro validitate actus, omnibus alijs potentior censetur. 859. 60. -  Praesumptiones etiam iuris, & de iure veritati cedut si liquido probari possit. 733. 121. -  PRAETEREA dictio, significat loquentem ad alium casum diversum transitum facere. 522. 89. -  PRAETIVM non posse quem recipere, ob id quod gratis facere debet, quomodo intelligendum lit? 511. 17. -  Praetium, sive mercedem operarij, iuxta servitij modum, & commodum, usus ipse praefinire solet. 142. 12. -  PRAETOR, qui in alijs habet iurisdictionem ordinariam, in causa tamen libispecialiter commisla, est delegatus. 299. 31. -  Praetores sive Correctores, tam in oppidis Hispanorum, quam Indorum, cur, & quando constitui caeperint? 947. 1. & 3. -  Praetores sunt, voluti Angeli Custodes provinciarum, sibi commissarum, & ob id quales esse, & eligi debeant? & Auctores, & schedulae de hoc agentes. 948. 4. -  Praetores, vel Correctores, & Gubernatores Indiarum, & Indorum, quia minus recte procedunt, an melius esset eos non mittere, dubitatum est? ex Acosta, & alijs. 948. 6. -  Praetores multi solent esse peiores in suis provincijs, quam pyratae, aut latrones eas infestantes, ex Cicer, & Policrat. 948. 7. -  Praetoris ad electionem, si eius vita, & mores attenduntur, multo magis id fieri debet in electione Comendatarij. 513. 43. -  Praetores Indorum cur introducti sint in provincijs Indorum, & eis solvatur salarium a Commendatarijs. 512. 34. & seqq. -  Praetores, vel Praefecti Indorum, qualiter se habere cum illis debeant? ex Acosta, & Concil. Limens. 2. & 3. 248. 46. -  Praetores, sive Correctores Indorum, itemque eorum Parochi, coacto illorum servitio uti prohibentur. 8. 7. -  Praetores vide alia verbo Corrector, & verbo Gubernator. -  Praeturae, Gubernationes, & similia officia Indiarum, ea illicite ambientibus, & nundinantibus danda no sunt, sed viris lectissimis, & probatissimis. 948. 5. -  PRAEVARICATIO est transire dicenda, vel quae dicuntur, nervose, & efficaciter non effari, ex Plin. Iun. 1046. 45. -  PRIMARIAE picces Imperiales in quo differant a collatione? 647. 43. -  PRIMIPILI, qui essent apud Romanos, & an debitum officialium Regiorum possit exigi ab eorum uxoribus, tanquam Primipilare? 1074. 129. -  PRIMOGENITVS inter nobiles semper debettotum habere, & quare? 424. 47. -  Primogenitus ex communi praxi presertur in successione Regni, feudi, maioratus, & aliarum dignitatum, etiamsi ante illarum acquisitionem natus fuerit. 440. 62. -  Primogenito non potest tolli feudi Francorum successio, & dati secundo genito, nisi ille fuerit ingratus. 423. 44. -  Primogeniturae ius etiam in spe, in persona filj causatum, & radicatum, eosdem effectus oparari solet, atque actualis possessio. 459. 52. -  PRIMO vocatus censetur magis dilectus. 347. 19. -  PRINCIPIVM alicuius constitutionis si generales est, semper divpositio manet generalis, etsi postea aliquos casus particulares subdiderit. 922. 91. -  Principium Inst. de his qui sunt sui expenditur, & illustratus. 307. 3. Et Princip. de legit. Patrontut. 450. 37. -  Principio uno illicito dato, plura inconvenientia sequentur. 266. 11. -  PRINCIPALITER, quod in lege disponitur, ut praetenditur, vel inquolibet actu agitur, semper aitendendum est. 469. 73. & 307. 30. -  PRINCEPS, regulariter feudatarijs nova grauamina imponere potest. 540. 1. -  Princeps habet prilegium, ut omnes causae ad eius fiscum, vel patrimonium pertinentes, coram suis Tribunalibus saecularibus, etiam contra Ecclesiasticos, pertractentur. 628. 48. -  Princeps solus removet officialem quem ipse posuit, & probavit. 978. 79. -  Princeps debet benemeritos, etiam nihil petentes, praevenire, & praemijs cumulare. 370. 61. & 561. 66. -  Princeps non facile credendus est velle subvertere iura, quae studiose, & deliberate sanxit, 423. 40. -  Princeps Potest auferre Commendas, feudum, vel rem aliam alicuius privati ut alium valde dignum remuneret, dato bono cambio antiquo posiessori, & quare? 563. 73. -  Princeps aeque conservare debet concessa a suis antecessoribus, quam a se ipso, & quare? 564. 76. -  Princeps cum iuramentum recipit a Correctoribus, videtur praevenire causam trangressionis ipsius. 949. 13. -  Princeps debet esse liberalis, gratiosus, & valde attentus in conservandis suis largitionibus. 563. 75. -  Princeps ex causa potest auferre temporalia Clericorum in suis ternis degentium. 933. 29. -  Princeps debet in beneficij suis crescere, & semel dataconservare, & reparare, ex Cassiodor. 371. 79. -  Princeps Potest iudicare iuxta propriam conscientiam, circumscriptis actitatis, & ei est obedien dum, maxime ubi affirmat se certioratum. 567. 97. -  Princeps Potest donationes suas modificare, & inducere ad normam aequitatis, & iustiuae. 559. 41. -  Princeps, etiamsi exgravi, & publica causa revocet, quae concessit, debet ea ex alijs bonis resarcire. 562. 65. -  Princeps quilibet debet potius vassallorum conservationi, quam divitiarum acquisitioni intendere. 132. 40. -  Princeps adeundus est super rescripto dubio. 475. 25. -  Princeps, an possit ad libitum aliquam, vel omnes Commendas semel concestas, & constitutas auferre, vel extinguere, aut revocare? 558. 28. -  Princeps non praeiumitur velle praeiudicare tertio, etiam solum ius ad rem habenti, & etiam in modicis. 549. 67. -  Princeps ubi interesse personaliter non potest, debet Ministros integros, sapientes, & prudentessuo loco constituere. 954. 11. -  Princeps non potest de potestate ordinaria Commendae, vel maioratus successionem auserre, primogenito, cuisemel delata fuit, & dare secundo genito. 423. 37. -  Princeps solus habet potestatem mandandi sic facias, & ut aliquis torqueatur, & suspendatur, ex infallibi eius conscientia, & mandatarius non peccat, & quare? 567. 96. -  Princeps, & eius locum tenentes non posunt quempiam inauditum, & indemnatum privare. 565. 85. -  Princeps non dedignatur iura sua sibi esse communia cum privatis. 576. 32. -  Princeps secularis debet defendere suam dignitate, & iurisdictionem, etiam contra Ecclesiasticos eam turbantes, vel impedientes, vel eorum iustis prae ceptis renitentes. 933. 33. -  Princeps secularis ad meliorem directionem, & executionem legum Ecclesiasticarum leges edere potest, 1050. 77. -  Princeps ex iusta causa potest suis subditis limitate facultatem contrahendi, aut disponendi de suis rebus. 250. 68. -  Princeps ubi sibi visum suerit, potest cogere privatosad exhibendostitulos, & mensuras agrorum, quos possident, & iubere, ut de novoremetiantur. 1070. 93. -  Princeps confirmansactum alioqui validum, non donat, nec meretur, sed debitum necessarium persolvit. 546. 49. -  Principes, qui non servans bonos mores, & gesta suorum Antecessorum, non servant honorem eorum. 564. 80. -  Princeps valde constans esse debet in verbis oris sui, & gravius peccat, quam privatus, si sidem srangat. 562. 64. -  Princeps est, & esse debet amator eastitatis. 854. 14. -  Princeps recte potest alijs tribuere tributa, & alia iura, quae ipse percepturus esset. 267. 19. -  Princeps potest reformationem generalem facere in legibus, statutis, & reliquis ordinationibus iuris positivi. 559. 37. -  Princeps nunquam censetur aliquid velle concedere in praeiudicium tertij. 423. 39. -  Princeps non potest legitimare aliquem quoad beneficia, & alia spiritualia, & quare? 854. 15. -  D. Princeps Schillacesisexequi coepit impotitionem detractionis tertiae partis Commendarum Perúa narum, & quomodo? Verba schedulae super hocad ipsum directae. 541. 6. -  Princeps Supremus potest, & solet saepe expectativas feudorum, & Commendarum, & quoaeumeunquealiorum officorum, non solûm generales, verum, & speciales concedere, etiam sine consensu possidentium. 323. 30. -  Princeps revocans donationes contractus, aut privilegia, quae concessit, praesumitur oblitus, aut circuventus. 562. 61. -  Princeps tenetur ex iustitia remunerare benemeritus, & ita eius interest rem, quam hac de causa donat, evictam non esse. 370. 59. -  Princeps si aliquos ad bellum accingi, vel venire iu beat. sub poena indignationis suae, quid imPortet haec comminato? 501. 81. & 1050. 81. -  Princeps in bello inferendo curare debet, ne magis suis noceat, quam bostibus. 134. 62. -  Princeps solet plures pecunias pro dispensationibus, & licentijs corrogare, & quoid iure fundatur. 551. 91. -  Princeps est. iudex competens in causa sua, & suorum Regalium, etiamsi inter Ecclesiasticos de illis agatur. 629. 55. -  Princeps facile revocare potest, & soletea, quae ex eius liberalitate, & indulgentia processerunt. 558. 34. & seq. -  Princeps ex qualibet causa iusta potest vassallosetiam liberos compellere, ne a suis urbibus, vel provincijs recedant, & ut qui recesserint, revertantur. 213. 50. -  Princeps non debet facere, ut aliquid decidatur in Consilio status, quin prius idem discussum fuerit in consilio conscientiae. 133. 50. -  Princeps Prorex, & alij magni iudices, ubi spoliant iniustos, vel intrusos possessores, non habent locum, remedia possessoria. 578. 58. -  Princeps peccat mortaliter revocans sine causa gratias, & concessiones factas suis vassallis. 560. 48. -  Princeps qualiter ex causa, vel sine causa possit revocare donationes, etiam remuneratorias. 558. 35. -  Princeps, an possit compellere vassallos ad dimittendum feudum? remissive. 561. 57. -  Princeps bene potest compellere subditos ad opera Reipub. vtilia, & necessacia, etiam cum aliquo eorum periculo. 106. 61. -  Princeps, sacilius auferre, vel revocare potest ea, quae ipse suis vassallis concessit, quam quae illi perse acquisierunt. 560. 45. -  Princeps licite potest aliquarum rerum venditione, & exportationem prohibere. 65. 48. -  Princeps potest compellere ruri habitantes, ut veniantad habitandum in civitatem. 219. 16. -  Principis dissimulatio in non mittendo successorem officialis, ad certum tempus designati, pro prorogatione habetur. 1038. 39. -  Principis affertioni, & iussioni, dicentis, & iubentis aliquem puniriob delictum, de quo sibi constat, an, & quando credendum, & obediendum, & pro eo praesumendum sit. 566. 91. & seqq. -  Principis licentia de iure communi requirebatur ad locum sacrum saciendum. 24. 33. & 882. 33. -  Principis concessio, ubi nullitatem patitur, de data eius, qut quantitate, vel qualitate curandum non est, & quare? 348. 33. -  Principis ad Regalia pertinent tributa, & in eorum exactione fundat suam intentionem. 171. 5. -  Principi si aliquid conceditur ratione dignitatis, id non extenditur ad eius vicarium. 1030. 69. -  Principis sola concessio sufficit ad tranferendum dominium, possessionem, & quasi possessionem. 358. 22. Et impedit provisionem inferioris, quasi non vacet res, vel commenda ita a Principe concessa. 361. 52. -  Principis maior gloria, & opulentia consistit eo, quod privatis in iustitiae exhibitione adaequetur, & interdum ab eisdem vincatur, ex Plin. & Cassiod. 543. 24. -  Principis quaesibet concessio non aliter enervat effectam prioris, nisi huius mentio, & derogatio specialis facta reperiatur, & quare? 358. 25. -  Principis quaelibet concessio intelligitur sine praeiudecio tertij. 549. 62. -  Principis, & fisci augmentum in remuneratione vassallorum consistit. 272. 70. -  Principis praecipuus quaestus est vassallorum conservatio. 146. 78. -  Principi si pietatem laedat, nihil prosunt divitiae, & exercicus, ex Niceph. Callisto. 140. 7. -  Principi non dulciora, sed optima sunt consulenda. 1046. 39. -  Principi non est obediendum in notorie iniustis, vel procedenti ex sola scientia privata, & gravissima verba Navarri circa hoc. 566. 92. -  Principem, vel Rempub. Posse cogere subditos ad laborandum pro communi utilitate certissimum est. 39. 126. -  Principem nihil aeque decet, ac tuetur, quam beneficentia, & bene volentia in vassallos benemerentes. 282. 69. -  Principem posse bellis, triremibus, & alijs periculis vastallos exponere, quando, & quomodo verum sit? 135. 71. -  Principem tunc magissuos reditus augere, cum tributa minuit, ex Cassiod. 164. 71. Principem solicitum nihil latere potest, ex Cassiod. 557. 40. -  Principem magis tuetur benevolentia, quam ferrum. 28. 33. -  Principem virtute potestatis oeconomicae, vel politicae, quam insuo Regno habet, poste ab eo expellere clericos seditiosos, & facinotosos, plurimi Auctores tradunt, qui referuntur. 935. 51. -  Principes aliquando solent eandem rem duobus per oblivionem, vel importunitatem concedere. 355. 1. -  Principes, & Magistratus ad Dei imitationem, miserabilium tutelam suscipere debent. 245. 18. -  Pricipes decet liberalissimos esse in remuneratione servitiorum. 600. 21. -  Princeps putant dignitati suae naturali iure deberi omnes operas, & obsequia subditorum, sed hoc non debet vacuare remunerationem eorum. 564. 82. -  Principes aqliqui referuntur, qui gravia, & insolita tributa exegerunt, & quod tyrannidis notatifuerint. 165. 73. -  Principes sub peccato lethali, & obligatione restiutionis, debent moderari tributa iuxta facultates suuditorum. 167. 48. -  Principes in tempralibus sunt Dei Vicarij in terris, & qualiter olim in his Pontificeseis obedierint? 934. 40. -  Principes saepe solent antecedenter repellere impottunitates, & iniustas inhiationes vassallorum. 348. 32. -  Principum, aequalis error est, nullam, aut malam gratiam benemerentibus reddere, & minus flagitiosum est armis, quam munificentia vinci. 601. 31. -  Principum nulla maior gloria esse potest, quam si Ecclesijs aedificandis, & reparandis intendant. 877. 4. -  Principum gratiae, concessiones, vel privilegia revocari possunt, si damnosa esse coeperunt, aut in dedecus Coronae Regiae. 563. 72. -  Principum in terris ulla Monasteria eis invitis, vel inscijs aedificari, iustum, & decens non est. 882. 35. -  Principum potestas in expellendis Ecclesiasticis seditiosis, securior, & potentior est, & esse debet in Indijs, quam alibi, & quare? 935. 52. -  Principum secularium herocium munus, & de Regalibus est, curare, ut Ecclesiastica, & regularis observanita custodiatur, & componatur 913. 22. Et quod eis valde hoc ab ipsa Ecclesia commendetur. 912. 6. -  Principum vita est, ad quam dirigimur, & convertitimur, ex Plin Iuniore. 239. 41. -  Principum gratiae, & donationes plura specialia habent. 410. -  Principum sacta habent pro se praesumtionem iusti ficationis, & quare? 323. 34. -  Principum gratiae non subiacentfraeno. 368. 44. -  Principum votis resistere, est rarum genus confiden tiae. 1046. 42. -  Principum iussa in remoris provincijs vanescunt, ex Contzen, Acosta, & alijs. 1048. 58. -  Principibus, quod facultas detur expellendi a suis Regnis Clorros seditiosos, naturali iure, & ratio ne fundatur. 934. 39. -  PRIVILEGIVM fori militaris qualiter lanceis, & Arcabusijs Peruanis relictum, & confirmatum fuerit? 612. 10. -  Privilegium, vel reseriptum, quod causam conceditur, quemadmodum, ea cessante, cessat ita, & durante, durat. 883. 46. -  Privilegium, ne maritus prodote conveniatur, ultra quam facere potest, adurorem extenditur. 474. 12. Et contrarium. 478. 40. -  Privilegium, quod multis incipit esse nocivum, vel absorbet in totum is alterius, non valet. 205. 55. -  Privileigum Principis non extendiur ad rem ab alio etiam iniuste possessam, nisi id concedens sciat, & ius illud litigiosum donare velit. 321. 11. -  Privilegium non solvendi vectigal quod dicimus Alcavala alicui concessum, an eidem in Indijs servandum sit. 1065. 42. -  Privilegium concessam pro dicendis Missis in alico loco, transit ad quemcunque possessorem eiusdem loci. 883. 44. -  Privilegij Pontificij de inter pretatione, vel observatione, ubi agitur, ipse Pontifex privative cognoscere debet. 624. 34. -  Privilegij, & favoris causa, quae conceduntur, facilius tolli solent, quam quae iure commum? 489. 67. -  Privilegio, quod quaeri potest, etiam per praescriptionem. 636. 24. -  Privilegia ob benemerita, censenur realia, & pepe tua, & praecise observanda. 562. 60. -  Privilegia, & consuetudines in materia decimarum restringuntur, quia sunt odiosa. 304. 47. -  Privilegia Religionum, etiam iuris communi derogatoria, ampliani, & faveri debent. 925. 110. -  Privilegia concessa ob merita, debent, & censentur esse realia, & perpetua. 599. 18. -  Privilegia conferendi Piaelaturae, & Beneficia, qui Reges habeant, & qualiter sint intelligenda? 647. 46. -  Privilegia Religiosorum, quae concernunt conversio nem Indorum, propria nostrorum Regum dici possunt, & ab ipsis tueri debent. 925. 100. -  Privilegia Religiosorum, non derogant Patronalui Regio in Doctrinis Indorum, sed tantum eos habiles reddunt ad illas regendas, & insignis schadula, quae hoc aperte decedit. 823. 9. -  Privilegia Religionum quoad decimus, de quibus piaedijs sint intelligenda? 863. 24. Et quod, ut comprehendant praedia postea quaesitia, equi iure pressa detogatio, cap. nuper, de decimis, vel quod illa proptijs manibus colant, ibid. 25. -  Privilegia Religiosorum in exemtione quartae funeralis, & parochialis referuntur, & adstruntur. 872. 26. -  Privilegia, quaelibet, quorum occasione Ecclesia reducitur ad paupertate, cassantur, & annullatur. 205. 54. -  Privilegia Indis concessa, non sunt facile extenda ad Mestizos, vel alios, de quibus non loquuntur. 260. 52. -  Privilegia agricolis, de non pignorandis rebus agriculturae necessarijs, concessa, ad vinitores non extendur tur. 67. 62. -  Privilegia, & immunitates, quibus mediantibus popu li sundatisunt, vel eorum commercia creverunt, non possunt, tolli, nec alterari, 560. 54. -  Privilegia iuris patronatus Ecclesiastici Indiarum Reg bus nostris concessa, non possunt dicimere giatiosa 635. 16. -  Privilegia, & alia quae conceduntur a Regibus observitia, debent perpetuo durare, & in succesiores transire. 603. 44. -  Privilegiorum generalis confimatio parum operatur, 178. 74. -  Privilegiata maleficia Imperatori displicent, ex Baldo. 933. 31. -  PRIOR in gratia, vel donatione Principis, praefer tur posteriori, etiam priorem postessionem haben ti, & quare? 357. 21. -  Prior in gratia per Regen facta, quando praeferatur ei, qui a Prorege talis concessionis ignaro fuit investitus? 360. 41. -  Prior descriptusio albo, sive matricula, alios praecedere debet & dicitur dignior. 347. 20. -  Prioratus Regulares, etiam ubicuram animam annexam habent, per cono ursum non providentur. 826. 21. -  Priores litterae datae ad praeb endam vacaturam, servandae sunt, non obstante possessione alij data virtute posteriorum. 357. 15. -  PRISTINI exemplum ex Tertull qui ob temulentia a Fide descivit. 224. 78. -  PRIVATIONIS poena ubi imponitur, requiritur processus servato iuris ordine ad eam infligenda 530. 55. -  Privationis Commendae poena ob non residendum, ipso iure imponi videtur in quibusdam schedulis, quae referuntur. 530. 50. -  PROBATIO minor desideratur in damnis, & iniurijs Indoium contra Commendatarios, & vastallorum contra Magnates. 518. 89. Sed haec tamen in suo genere perfecta esse debet, & eliditur per contrariam, ibid. n. 90. -  PROBVS Imperator, ubi, & qualiter permiserit vi neas plantari? 66. 54. -  PROCESSVS an, & qualiter possit sormaria iudici. us secularibus ad effectum expellendi Eccle siasticos seditiosos? 938. 71. -  Procestus nomine quid proprie veniat? 929. 77. -  Procestus debet formari etaim super co, quod notorium esse praetenditur, & quare? 530. 56. -  PROCVRATOR ad negotia, vel iudiciae, si alium substituar, substitutio etiam eo, re integra, mortuo, non expiat, & quare? 919. -  Procurator qui relinquitur ad syndictum prae alio reddendem, an possit petere, utobiecta, quae ex talissyndicatu resuleant, ipsi syndicato personaliter notificenturivel eis, absque alio termino, & rei consulatione respondere debeat? 1001. 7. -  Procurator poenam, quam exsuo delicto passusest, non repetit. 533. 71. -  Procuratorem, etiamsi absens posset relinqere, & non reliquerit, ex iuxta causa aliquando restituitur. 537. 115. -  Procuratores in Indijs non admitti ad petenda. & recipienda bona desunctorum, qui haeredes in Hispania reliquerunt, quaedam sinedula iussit, quae postea te mperata fuit. 996. 38. -  Procuratorum usus & mandandi negotia nostra alijs de quibus fidin us, ex iure gentium est, & tolli non debet. 996. 39. -  PRODICVS sapiens nullum gratis erudijt, & quibus adagijs uteretur. 10. 21. -  PROOEMIALES Clausulae, solent ostendere finem, & intentionem disponentis. 924. 99. -  PROFECTITIA bona censentur ea omnia, quae fi lijs, patris contemplatione conseruntur, vel deseruntur. 411. 17. -  PROFESSIO factu in articulo mortis a gravato fideicommisso sub conditione si sine liberis, praesumitur fieri in fraudem vocari. 463. 22. -  Professionis Fidei receptio alicui Episcopo specialiter commissa, non potest recepi, etiam eo mortuo, per eius Capitulum sedevacante. 765. 9. -  Professionem fidei per ipsos Praelatos personaliter debere fieri Trident. decidit, & aliquae declaratioaes, quae referuntur. 763. 14. -  PROGENITORES suos suffecti sequi debent. 385. 32. -  PROHIBERE, qui alium facientem ex offcio debet, id ipse committere non potest. 516. 72. -  Prohibitio aedificandorum Monasteriorum sine Regis licentia, an extendatur ad Monasteria Monialium? & casus Limae de facto contingens. 882. 42. -  Prohibito Episcoporum circa disposicionem bonorum, quae intuitu Episcopatus acquisierunt, amare tractanda, vel accipienda non est. 729. 79. -  Prohibito schedulaium, Indiarum Auditoribusfacta, de non visitandis privatis sibi subditis, & aliae similes, semper ad Fiscales extensae sunt. 988. 19. -  Prohibita, ne in usum transeant, cavendum est. 17. 46. -  Prohibitum una via, per aliam in fraudem legis non debet admitti. 288. 35. & 455. 24. -  PROMISSIO sola de vendendo feudum, an faciat incurri poenas statutas contra alienantes? 400. 12. -  Promissa, qui ex sua parte non implet, facit, ut alter libertur. 514. 50. -  PROPRIETAS, & dominium an idem fignificent, & qualiter ab aliquibus distinguantur? 278. 24. -  Proprietatis restitutio, vel adiudicatio alicuifacta, virtualiter includit in se adiudicationem fructuum 590. 38. -  Proprietatis verbo etiamsi lex utatur, de utili tantum dominio accipi potest. 278. 25. -  PROEGIA dignitas in Francia vix alijs quam Principis fratibus, vel filijs concedi solet. 1012. 8. -  PRORGNIVM Peruanum, & Mexicanum per quot leucas extendatur? 1038. 37. -  PROREX non debet esse praesens, ubi ab Audientia deciditur causa, quae ab eo appellata fuit, neque tales appellationes impedire, neque se in negotijs meram iuitiae administrationem concernentibus im miscere, neque Audientiam inhibere, vel cum ea loquens, verbis Imperatoris uti, & sche dulae de hoc agentes. 958. 41. -  Prorex est veluti institor Regis, pro cuius factis douinus tenetur, & sibi imputat, qui praeposuit. 303. 78. -  Prorex Limensis, an possit duas aulas Audientiae adlibitum congregari iubere, ad alicuius causae expeditionem. 963. 67. Et quas rationes soleant allegare Proreges ad hoc faciendum, ibidem num. 71. -  Prorex Mexicanus quatenus Commendas conferre possit? 296. 2. -  Prorex, vel Praesesest merus executor poenarum, que Auditoribus, interdicta matrimonia contrahentibus, imposita sunt, ubi talis contractus est notorius, & quid facere debeat, si aceo sufficienter non conster? 978. 86. -  Prorex, an possit dare Commendam in titulum maioratus, vel ad plures vitas, quam lexsuccessionis concedit? 374. 13. -  Prorex, data gravi, & scandalosa causa, bene potest procedere ad suspendendum Auditorem, etiam inconsulto Principe. 978. 80. -  Prorex D. Ludou. a Velasco consuluit, ut Caciqui per electionem crearentur, & quid ci responsum suerit? 237. 22. -  Prorex, vel Gubernator, qui per se sufficientem benemeritorum notiam habere non potest, debet alios bonos, & scientesviros consulere. 337. 45. -  Proregisfactum, est tanquam factum a Rege, quem repraesentat. 360. 35. Maxime ubi se continent intra tenorem suorum mandatorum 300. 47. -  Proregis mandatum debet extendi, quando id exigit quies, & pax provinciarum. 298. 22. -  Proreges, quando, cur, & cum qua auctoritate, & potestate Mexici, & Limae constitui caeperint? 1011. 1. -  Proreges, qui primi in Indias mandati sunt, & qui postea, & cum quibus instructionibus? remissive. 1012. 2. -  Proreges nostri temporis, an apte comparentur Presidibus, vel Proconsulibus Romanorum? 1012. 8. -  Proreges, aliqui similes faciunt Praefectis Praetorio, vel Augustalibus Romanorum, vel Satrapis Persarum. 1012. 9. -  Proreges, & Gubernatores Indiarum non possunt filios illegitimos legitimare. 437. 40. -  Proreges, & nullis magis assimilantur, quam Regibus quieos mittunt, quorum, & vices gerunt, & persona repraesentant. Ex Alter Nos dicisolent. 1013. 10. -  Proreges in provincijs sibi commissis omnia regulariter possunt, & expediunt, quae Princeps, qui eos mittit, & non tam delegatam, quam ordinariam iurisdictionem habent, relatis plurimis Auctoribus, qui de eis agunt. 1013. 11. -  Proreges non possunt neque in totum, neque in partem delegare suam potestatem gubernandi, aut Commendandi. 304. 89. -  Proreges Indiarum non solum propria prudentia praeditos requirit Matienz. verum, ut ab alijs ctiam prudentibus consilium capiant. 1014. 17. Et quod idem in eorum insiructionibus ad monetur. 528. 50. -  Proreges Indiarum, an hodie covenientius sit e togatis, quam ex Militatibus, sive equestribus eligit? 1014. 18. -  Pereges possunt dare licentiam limitatam ad facleda absentiam a vicinitate Commendae, sed ex iustis, & urgentibus causis. 528. 22. & 35. -  Proreges Indarum quid curate & attendere debeant, ut se tanto munere dignos exhibcant? 1014. 20. -  Proreges, vel Praesides provinciarum clarissimatus honore gaudent, & vel ob hoc nihil non clarum, & splendidum cogitare debent, ex Cassiod. & alijs. 1015. 24. -  Proreges, aut Gubernatores, etiam in articulo mortis constituti, Commendas conferre possunt, & de casu Proregis Comitis Montis Regij. 304. 90. -  Proreges, & Gubernatores urbium, & provinciarum, quae dotes, & virtutes habere oporteat? ex Cicer. & alijs. 1015. 25. -  Proreges Indiarum prae caeteris summa virtute, integritate, & prudentia pollere debere, docet Acosta, & quare: 1015. 26. -  Proreges non in se tantûm, verum in suis quoque do mesticis, virtutem, continentiam, & morum pro bitatem, summe amare, & curare debent, ex Cassiod. & alijs. 1015. 27. -  Proreges plures magis periclitati sunt ob culpas suo runfamiliarium quam ob proprias. 1015. 29. -  Proreges & Gubernatores, aut legati provinci rum, quae faciunt contra, vel praeter mandata, & instructiones suas, sustineridebent favore provincialium, licetipsi reprehendendi veniant. 303. 76. Proreges debent esse affabiles, benevoli, clementes, patients, & sa ciles in Audientijs praebendis, & qualiter se in illis habere debeant? 1016. 31. -  Proreges Peruani provident Commendas absqucedictorum fixione. 334. 14. -  Proreges & Gubernatores aliqui, vix provinciam ingressi, omnia mutare, & in novare tentant, qui re prebenduntur, & quam id aegre ferant provincia les. 1016. 34. -  Proreges, & si privative habeant ea quae guberna tionem concernunt, in eis adhuc Auditores consulere iubentur, maxime ubi causa gravis se offert & sched. de hoc agentes. 1016. 37. -  Proreges debent in omnibus Auditores honorare, & non despicere eorum consilium 1017. 39. -  Proreges ubi aliquem Auditorem reprehendere co venit, illud fecreto, & intra privatos parietes facere iubentur, & quare? 1017. 42. -  Proreges, si Auditores contemnant plura damna, & scandala generari postunt. 1017. 43. -  Proreges qualiter se habere debeant in audiendis consilijs, sive suffragijs Auditorum, & pertinaces, vel contraria suae voluntati audire noletes, notantur. 1017. 49. -  Proreges, officia, & beneficia suis, vel Auditorum consanguineis, vel familiaribus, sub gravibus poenis dare prohibitisunt, nisi alias benemeriti siut, & schedulae de hoc agentes. 1018. 54. -  Proreges, ut recte gubernent instructiones sibi datas legere, & observare debent. 1018. 57. & 121. 19. -  Proreges quam soliciti esse debeant de annona, & a lijs publicis commoditatibus Reip. & provinciaequam gerunt. 1018. 61. -  Proreges non debent negocia retardare, & mole eorum obrui. 1018. 63. -  Proregibus multum proficit consideratio quod provincia, quam susceperunt, p opria eorum non est, sed cito relinquenda, vel deponendam. 1019. 64. -  Proreges quo longius a Rege absunt, eo attentius, & iustius procedere debent, propter tarditatem remedij, & insignis locus Cassiodor. ad hoc. 1019. 65. -  Proregibus omnes sere caeremoniae, & praeeminentiae, Regibus praestari solitae, exhibentur & quid de receptione eorum sup pallio, sive vmbella? 1019. 66. -  Proreges cum solemnitate, & sesticitate debita recipi ubi provinciam ingrediuntur, iustum, & semper vsitatum suit. 1019. 68. -  Proregibus ubi primum ad Ecclesiam matnicem sue provinciae accedunt, Crux, & Clerus ad eius valva exire debent, tanquam Regi, & quibus alijs caeremonijs Regijs in Ecclesia utantur, & extra eam? 1019. 69. -  Proreges domus pro palatio Regis deputatas, habitare posiunt, & non alij, & an, & quatenus excelletaeitulo gandeant? 1020. 70. -  Proreges possunt provisiones sub Regio nomine, & sigillo expedire, & loqui deplurali, per verbum Nos. 1020. 71. -  Proreges multis honoribus, & muneribus, salarijs, subventionibus, & Regaliorum iurium immunitatibus, euntes, & redeuntes donari solent. 1020. 73. -  Proreges in casibus non exceptis, idem possunt, quod Rex, qui eos suo loco constiuit, & quare? 1023. 1. -  Proregum dignitatem, & omnimodam repraesentationem qualiter exprimat notabilis quaeoam schedula, quae refertui? 1023. 2. -  Proregibus etiam sua mandata, & instructiones se cretas excedentibus, perendum est. 1023. 4. -  Proreges habent praesumitionem pro delitate, & potestate eorum, quae Regio nomine faciunt. 1023. 5. -  Proreges possunt facere ea, quae sui Antecessores facere consueverunt, si rationabili fuerint 1024. 8. -  Proreges (ut plurimum) saepe extendum suam potestatem habere videntur. 1024. 9. -  Proregibus omnia permissa videntur, quae speciali ter prohibita non reperiuntur. 1024. 10. -  Proregietiamsi speciale mandatum detur ad res gra ves, & insolitas, non debet eo uti, nisi ex gravi cau sai 1024. 14. -  Proregibus Indiarum, omnis suarum provinciarum gubernatio, tutela, & Indorum conversio Commissa est. 1024. 15. -  Proreges qua iter possint conferre Commendas Indorum, & an eorum alienationes confirmare, vel ad eas, & alia, legitimationes concedere valeant? 1025. 17. -  Prorex Dom. Marchio de Canete reprehensus fuit, quadofocia, & beneficia Principireserv ata pro videbat, & creabat. 1025. 20. -  Proreges, an possint inconsulto Principe gabellas imponere? 1025. 24. -  Proreges licet non deneant se immiscere in causis iustitiae, debent tamen curare, utillae intgre, & di ligenter expediantur. 1024. 25. -  Proreges Cathalonia, & alibi habent votum in causis civilibus, & criminalibus, ubi Senatores in paritate votorum existuntin Indijs secus, nisi in visitationibus Carcerum. 1025. 26. -  Proregibus qualiter competat de Auditorum causis cognoscere, & provincias, quas regunt, visitaret 1026. 28. -  Proreges nihil possunt donare, diminuere, nec re mitrere de patrimonio, iuribus, vel editibus, le gijs. 1026. 31. -  Proreges, an, & qualiter possint disponere de agris desertis, & terries zervidis, vulgo Valdios. 1026. 32. -  Proreges valde vigilare debent super bona administratione rei Dominiae, quia plures eam intercipere currant. 1026. 33. -  Proreges debent desendere suas provincias ab hostibus internis, & externis, & super hoc vigilare. 1026. 34. -  Proreges sant simul duces seu Capitanei gene ales sumaru provinciaram, & quam cognitionem, & iurisdistionem habeant in causis militum per schedulas Regias? 1026. 35. -  Proregum sententiae in causis militaribus latae in Prima, & secunda instantia, an appellationem ad mittant? 1027. 37. -  Proreges tunc melius procedent, cum se magis Regiae voluntati, & iussionibus accommodaverint. 1027. 38. -  Proreges non sunt solut legibus, nec possunt procedere de potestaete absoluta, sed regulata iuxta sua mandata, instructiones, & schedulas Regias. 1027. 39. -  Proregibus quando, & quatenus liceat suspendere exectionem novarum iussionum, & contra eas replicare? 1027. 40. -  Proregi si aliquid faciendum mandatur, sine praefini tione temporis, debet id primo quoque tempore exequi. 1027. 42. -  Proreges non posiuntex abrupto procedere, neque secundum propriam conseientiam iudicare. 1027. 43. -  Proreges non possunt causas avocare, nec Auditoribus inhibere, vel Audientiae sententias rescindere. 1028. 45. -  Prorex, an possit remissionem delictorum facere, vel revisionem in causis criminalibus concederei 1028. 46. -  Prorex, an possit Auditores, ut suspectos removere, & qualiter le cum illis habere debeat? in aulis coadunandis. 1028. 48. -  Proregietiamsi rescribatur, quod iustitiam faciar, no debet invertere consuetum modum procedendi in eius administratione. 1028. 49. -  Proreges non debent Auditores multis negotijs co sultationibus, vel occupationibus vexare, & onerare. 1028. 50. -  Proreges aliqui nolunt deferre appellationibus, quae interponuntur a decretis eorum, super Indis privatorum usibus concedendis, vel adimendis, & quare? & quod non bene faciant. 1029. 55. -  Proreges inconcedendis Indis ad usum, vel utilitatem privatorum, non habent liberum arbitrium. 1029. 56. -  Prorex non potest cumulare petitorium, & possesso rium. 1029. 62. -  Proreges, ut suspecti recusari possunt. 1030. 63. Et an proregere cusato, vel Praeside, totus Senatus recusatus remaneat? n. 65. -  Proreges, an possint excommunicari ab alijs, quam a Romano Pontifice. 1030. 66. & 68. -  Proreges, an, & quatenus subiaceant iurisdictioni Inquisitorum remissive. 1030. 70. -  Proreges possunt syndicari, & visitari, & conveniri pro damnis illatis. 1030. 71. -  Proreges non possunt tollere ius quaesitum privatis, etsi id tentent potest eis resisti. 1030. 71. -  Proregi nunquam in praeiudicium teroij potestas dari videtur. 1030. 74. -  Prorex non potest concedere licentiam aedisicandi in loco publico. 1030. 75. -  Proreges non posiunt concedere licentiam aedificandi novas Ecclesias, vel monasteria, etaim, in locis privatis, remissive. 1031. 78. -  Proreges non possunt dare litteras nobilitatis, nec villae, aut civitatis, & utrum veniam aetatis concedere possint. 1031. 79. & seqq. -  Proregum munus a quo tempore incipiat. 1033. 1. cum multis seqq. -  Proreges, & alij Magistratus non ostendunt, neque praesentanttiulos suos in ingressu provinciae, sed in eius capite seu Metropoli, ubi recipiendi sunt. 1036. 24. -  Proreges non posse uti iurisdictoione, & potestate sui muneris, quonsque iurent, & solemniter recipiantur, plures Auctores exprelse tenent, qui reseruntur. 1036. 25. -  Prorex, qui successorem de proximo sperat, quaepossit ex urbanitate ei reservate? 1037. 29. -  Proregem successorem, cum decessore concurrere, semper, ubi fieri poterit, excusari debet, & quare? 1037. 30. -  Prorex discedens, qualiter instructum relinquere teneatur succesiotem per sched. Regias, quae referuntur? 1037. 30. -  Prorex Peruanus per maricer facere iubetur, ex portu Panamensi ad Limanum, & quare? 1037. 32. -  Prorex, exsola electione acquirit dignitatem osscij & illam conservat, etiam si ante adeptam possessinem moriatur Rex, qui eum elegit, & quare? 1037. 34. -  Proregis officium per quod tempus durare soleat, & schedulae de hoc agentes 1037. 36. -  Proregem bonum nunquam mutandum, sed retinendum in officio, & praemijs ornandum, suntit Matiezus, & quare? 1038. 42. -  Proreges, & alij officiales, quae faciunt infine officij, praesumtionem habent contra se, & quare? 1039. 47. -  Proreges morientes, vel absentes, an possint alios suo loco sufficere, vel quis ipsorum vices suppleat? remissive. 1039. 48. -  Prorex bene potecrit alicui committere, ut aliquem de Commenda in tali provincia vacante investiat. 300. 40. -  Proreges qualite informare debeant de Monasterijs antiquis Indiarum, & eorum bonis, & de ijs, quae de novo fundare volunt? 881. 27. -  Proreges, & Gubernatores Paucifaciunt tale se ruitium quale per schedulas Regias requi irum ad iuftam provionem Commendarum. 335. 24. Proreges videntur posse admittere renutiationes factas in favorem tertij benemeritri. 327. 72. & contrarium num. seqq. -  Proreges, vel Gubernatores non debent esse nimis rigidi in verificatione, & expensione servitiorum, quae in rescripris natrantur. 352. 66. -  Proreges, debent Auditorem antiquorem, quiapud eossuerit, in actibus publicis ad latus suum sindoru vocare, & deserre, non autem quaestores eriminum, vel Fiscales. 958. 42. -  Proreges cum iam ab antiquo solitisint Commendas conferre, non videtur iam necessarium, quod ad id habeant speciale mandatum. 298. 18. -  Proreges, vel Gubernatores, qui commendandiius habent an ubi absunt a suis provincijs Commendas conserre possint? 304. 84. -  Proreges Indiarum visitationibus, & syndicationibus subiacent, licet in Neapolitanis contra observetur. 1002. 15. -  Proreges in provincia sibi commissa ordinariam iurisdictionem habent. 299. 29. Et quod non hac, sed delegata utuntur in collatione Con mendarum, ibid. n. 30. -  Proreges, & Gubernatores multum debent suum arbitrium informare ante provisionem Commendarum 334. 17. -  Proreges & Gubernatores in concursu plurium expectativarum quid debeant tacere iuxta schedulas, & ordinationes Indiarum? 347. 22. -  Proreges, & Gubernatores, qui commendandi sa. cultatem habent, an eam subdelegare possiat. 299. 35. -  Proreges virtute sui mandati solum possunt conserre Commendas actualiter vacantes. 321. 17. -  Proreges, vel Praefidies non debent sacile adversus Auditores procedere, nec eos suspendere, aut incarcerare, & sched. de hoc agenies. 977. 73. -  Proreges Siculi, & Neapolitani qualiter procedant contra Auditores, & Senatores illorum Regnoru. 978. 77. -  Proreges possunt confirmare venditiones, & alienationes seudorum, secundum Capicium, qui reprobatur. 400. 14. -  Proreges persuas instructiones debent vigilare super integritate Auditorum, quibus praesident, & sunt iudices eorum, qui interdicta matrimonia contrahunt, vel contrahere tentant. 978. 85. -  Proreges, an sine speciali mandato Commendas conserre possint. 297. 12. & 298. 23. Fit quando eis dari caeperit speciale mandatum ad Indos Comendandos? ibid. n. 25. -  Proreges & Auditores non debent sacile cum uxoratis dispensare, nec eis moratorias concedere. 984. 30. -  Proreges Neapolitani aulas Senatorum, ubi sibi videtur coadunare solent ex Vincen. de Franch. & alijs. 963. 73. -  Proreges in causis palvationis beneficiorum se immiscere non debent, etiam per viam quam vocamus concordie, & quare? 798. 46. -  Proregum Perúanorum D.D. Marchionum de Montesclaros, & de Guadalcazar iudicium circa praxim schedulae dictae dela Concordia. 796. 38. -  Prorege ad breve tempus absente, an tota Audientia, vel Auditor antiquior solus, eius vices suppleat? & quid eo mortuo? contra Matienz. 960. 51. -  Proregum instructio, quae refertur, valde attentos eos esse iubet circa gubernationem, & pacificum statum Religiosorum, & discordiarum, ac partialicatum, quae inter eos esse solent. 912. 13. -  Proregum munus, & Regiae personae repraesentatio ne, qualiter peremolema sigilli, & sigillati exprimat novissime Marc. Zuerius. 1013. 12. -  Proregum mandatum limitatur ex sorma a lege in aliquo actu eisdem praescipta. 175. 15. -  Proregum potestas non extenditur ad concedenedum ea, quae soli Principi reservantur. 963. 69. -  Proregum Indiarum in bona electione summe Princeps curare debet, & quare? ex Cassiod. & Acosta. 1014. 15. -  Proregum facta aliquando sustinentur, quasi mandata. 376. 20. -  Proregum instructiones, siue mandata, quid eis iniungant circa Ecclesiasticos seditiosos, & scandalosos. 931. 14. -  Proregum dignitas, & auctoritas magna est, & immediate Principem representat. 297. 13. Et qualiter eisdem omnimodam repraesentationem, & obedientiam Regi debitam, concedant schedulae Indiarum, quae referuntur. 1014. 13. -  Proregum, & Gubernatorum provisiones, cessante fraudis suspicione, approbarisolent, & quare? 335. 29. -  Proregi agnoscenti de causis Auditorum, Limae associantur iudices, sive Alcaldes ordinarij, Mexici vero solus procedit, & an hoc honestius, & convenientius sit? 977. 71. -  Proregibus permissum suit decem lanceasinter samiliares, & domesticos suos distribuere. 611. 5. -  Proregibus Peruanis D.D. Marchionide Canete, & Montesclaros fuit revocarum mandatum Commedadi Indos, & de dubijs super hoc ortis. 302. 64. -  Proregibus comperit in Indijs praecipua Cura, & administratio Regalis patrimonij, & quando, & quo modo tenteantur pro sumubus ex eo faciendis Regales Audientias consulere? 959. 45. -  PROROGATIO semper fit cum omnibus suis qualitatibus. 486. 42. -  PROTECTORES Indorum qualiter illis adfistere debeant, & de schedula, quae id declarat, & plura alia de eis, & eorum officio, remissive. 250. 72. -  Protectroibus suis olim, & hodie clientesingentia honoraria persolvere solent. 510. 14. -  Protectio aequipatatur operia, pro quibus licite pretium reclpitur. 511. 24. -  Protectionem, & curam Indorum, quam gravibus verbis, & rationibus omnibus commendet Concil. Limense, cuius caput retertur. 245. 10. -  Protectionum, & advocatiarum, quae hodie vsitantur, salaria, & honoraria, plurimi Auctores defendunt, qui referuntur. 511. 22. -  PROVINCIALES duplicionere, vel collecta non sunt gravandi. 5. 25. -  Provinciales non debent a Proregibus petere formam suarum instructionum, aut mandatorum. 303. 77. -  Provincia unaquaeque abundat in sensu suo, & di ver sis legius, ac moribus gubernatur. 35. 91. & 479. 58. -  Provincia quaelibet quot civitates habere debeat, & Metropolitanus quot suffraganeos? 663. 3. -  Provincia est quaelibet regio, quae regitur per iurisdictionem universalem. 663. 5. -  Provinciae Indiarum, Proregum creationem, & auctoritatem requirebant, & quare? 1012. 4. -  Provincias a sc partas, cur, & qualiter Romani in Praesidiales, & Proconsulares partiti sint? 1012. 5. -  Provinciae uniuscuiusque consuetudinem, & statum subditoram illaesum conservare Principes debent. 823. 6. -  Provinciae cuiusvis gloria, & tutela in vassalsis locupleuibus consistit. 603. 49. -  Provinciae Indiarum debent regi legibus Regni Castellae, in casibus specialilege Indiarum aliter non decisis. 1048. 62. -  Provinciae plures Indis refertissimae, ob laborem me tallorum ex haustae sunt. 131. 39. -  Provinciae Novi Orbis cum tot sint, & adeo longe, late extendantur, generale iudicium de eis facere non licet. 257. 19. -  Provinciae in perpetum redduntur desertae propter nimias ex actiones, ex Cicerone, & e contrario, si releventur, omnia augentur, & florent, & subditi multplicantur. 161. 66. -  Provinciarum divisio, vel aggregatio est de Regalilibus. 663. 2. -  Provincias, & terras noviter partas, facilius, & liberalius debet Princeps inter earum Conquifitores distribuere, & de huius distributionis aequitate, & utilitate. 283. 70. -  PROVISIO Apostolica habet vim confirmatiouis, seu illam virtualiter includit, & verba notabilia M. Anton. Cuchi circa hoc. 545. 36. -  Provisio, vel reservatio facta aliquo patriculari casu, ostendit in alijs non reservatis nihil excipi voluisse. 759. 66. -  Provisio hommis specialis, cessare facit generalem legis 345. 6. 374. 9. & 996. 37. -  Provisio Regis specialis derogat generali iussioni, etiam si illius mentionem non faciat. 361. 53. -  Provisio Imp. D. Caroli V. ann. 1536. refertur, & ponderatur 525. 2. Et aliae, quae agunt de Iudis ad metalia non cogendis, 125. 120. Et quid acciderit in alia provisione eiusdem iuduxit, & eius praxi. 419. 4. -  Provisio legis vivae, hoc est Papae, vel Principis eandem interpretationem recipit, quam provisio legis mortuae 674. 22. -  Provisio an. 1552. declaratoria legis successionis Comendarum expenditur. 443. 82. -  Provisiones, & schedulae aliquae referuntur, quae primam legem successionis Commendarum ampliarunt, & declararunt 419. 4. & seqq. -  Provisus ab Ordinatio si prius accepit possessionem, praetertur proviso a Papa, vel legato. 360. 37. -  PRVDENS qui est, licita dumtaxat inquirit. 132. 49. -  Prudentia in omnibus utendum, & eius distinctio, & definitio, ac partes 739. 69. Et quod est salomnium virtutum 340. 73. -  PVBLICA salus, vel utiutas privatorum commodis antefertur 563. 71. -  PVBLICANI, qui fodinas conducebant, utebantur opera damnatorum ad metalla. 143. 42. -  Publicani, & alij officiales vectigalia maritima, vel terrestria exercentes, & exigetes, semper crudeles, & tyrranai reputati sunt, ex Cicer. D. Aug. & alijs. 1066. 63. Et quod ijdem sape soleant fraudibus vectigalium, & mercium commissarum ob privatu commodum connivere. 1068. 77. -  PVBLICATO testium, & causae conclusio, an sint de substantia iudicij? 586. 4. -  PVBLICIANA datur etiam pro incrementis rei cuius quis possessionem apprehendit. 389. 60. -  PVERI & senes regulariter a miutia excusantur. 173. 22. -  Pueros decennio maiores, Ginecijs distribui uon cóvenit, licet aliter usitetur. 83. 41. -  Pueritia duris laboribus onerandi non est, sed suis studijs, & ludis relinquenda, ex Aristot. & alijs. 84. 42. -  PVNIRI, aut accusari quis his pro eodem delicto no debet. 1008. 65. -  PVPILLI, & aetate minores plus egent Principum favoribus, & solatijs. 311. 37. -  PVRI, & purificati idem est iudicium. 378. 45. -  Pyratae omni iure prescripti, damnati, & diffidati dicuntur. 760. 84. -  PYRINEORVM montium metalla, olim per servos tantum ad id deputatos excavabantur 141. 22. -  Q. -  QVALITAS, cuialiquis innititur ab eo probari debet. 351. 61. -  Qualitas adiuncta verbo, secundum tempus, & dispositionem illius regulari, & accendi debet. 341. 92. -  Qualitas, quae ad aliquem actum requiritur, antecedenter intervenire, & probari debet. 341. 91. -  Qualitas in aliquibus bonis requ sita regulariter ab eo, qui illius defectum obijcit, probair debet. 721. 7. -  Qualitate cessante, quae iurisdictionem indulget, ipva quoque cestare solet. 715. 56. -  Qualitatibus aliquibusattentis, quis potest alio iuserior esse, & respectu alicuius accidentis super illum in aliquo elevari. 712. 25. -  QVANTITAS certa, ubi in Commendis dari, vel assignariiubetur, quod ex illa propter sumptus diminuitur, in alijs Commendis supplendum est. 366. 23. -  Quantitas maior alicui dari iussa, arguit maiorem af sectionem ergaeum. 347. 21. -  Quantitas annua per testamentum alicui dariiussa, non minuitur propter expensas fundi, ex cuiusre ditibus colligenda est. 367. 32. -  Quantitatis legatum ius accrescendinon admittit, & quart? 292. 79. -  QVARTA suneralis, & oblationum, & quarta Epis cop dis, quid sint, in quo differant, & quomodo sub nomine quartae, sive portionis Canonicae verise soleant, & qui de eis agant. 870. 8. & seqq. Et quando, quo iure, & ex quibus, & aquibus Episcopis quartafuneralis debeatur, ibid n. 9. & pag 872. 24. & 873. 30. & 31. Etan de eleemosynisquae dantur Capitulis Cathedralium, ut sanus aliquod socient, ibid. n. 32. -  Quarta stipendij, sive salatij beneficiorum, ab Episcopis nullo iure exigi potest. 872. 23. -  Quartae suneralis nimis per aliquos Episcopos Indianos extensae, damna, graviter exprimi quaedam schedula Regia, quae resortur. 871. 21. -  Quarta suneralis, an debeat servari, & praestari Episcopo pro tempore, quo Ecclesia vacavio? 874. 36. -  Quarta funeralis, & oblationum, an solis Episcopis pauperibus debeatur? 821. 14. -  Quarta suneralis, & oblationum in exactione non tam iuris dispositio, quam uniuscuiusque provinciae consuetudo attendenda est. 870. 12. -  Quartae suneralis in materia aliquas rovas quaestiones Auctor proponit, & resolvit. 873. 33. -  Quartam suneralem, vel parochialem petere nequeunt Episcopi, aut Curati, Religiosis, etiam doctrinarijs, propter speciale privilegium, quod habent in eiusdem exemtione. 872. 25. -  Quartae suneralis oblationum, & Canonicae, quomodo praestati, & exigi debeant, tradit Concil. Limese, cuius verba referuntur. 870. 11. -  QVATENVS dictio non solûm modum, verum, & condinionem importat. 827. 29. -  QVAESTORES Criminum Indiarum non debent susurronibus fidere, nec crudelitatem in supplicijs affictare. 984. 31. -  Quaestores criminum Audientiae Limanae, & Mexicanae, etiam antiquiores, virgas portare iubentur. 98. 2. -  Quaestores criminum in provincijs, & Audientijs Indiarum creari, convenientissimum fuit, cad. pagnum. 4. -  Quaestores Parrici apud Romanos, qui remissive. 981. 7. -  Quaestores criminum in causis crimiualibus eandem superioritatem habent, quam Auditores in civilibus. 983. 20. -  Quaestorum criminalium auctoritas non minuitur ex eo, quod sola una aola Audientiae, de copetentijis quae eos tangunt, cognoscat, 983. 23. -  Quaestores criminum Indiarum cognoscunt de uxoratis per Indi vaganibus, & eis adsuas uxores remittendis. 983. 26. -  Quaestores criminales, & alia de eis, vide iupra verbo Alcaldes. -  Quaestores eleemosynarij, & Fr. S. Antonij, & eorum abusus, & qualiter sublati sint per Conc. Trid. leges & sched. Regias, maxime inter Indos. 901. 2. & seqq. -  QVERELAE, & epistolae quae contra Magistratus Indiarum mitti solent, facile credi non debent, & quare? 1002. 18. -  QVINTVS Mutius Scevola Asiae proconsulatu mita bene gessit, ut ceteris imitandus, & loco instructionis daretur. 1018. 59. -  QVINTVM, quod ex metallis Regisolvitur, inclidit in se decimarum praestationem, quam ex ijs alias percipere poterat. 862. 12. Et quod hoc quintum Regi absque ulla expensarum deduction praestandum est, & quare? 1062. 26. -  Quintum bonorum pro pijs operibus erogandum esse, vulgaris traditio est, & unde ortum habuerit? 997. 44. -  Quintuni debetur etiam Regi ex margaritis, smaragdis, & alijs gemmis Indiarum. 1062. 29. -  QVIPOS, quid significent apud Indos petûanos, & de eorum structura, & ratione. 518. 92. -  QVIPOCAMAIS, non potest integra fides ad hiberi, & quare? 518. 94. -  QVOMODOCVNQVE dictio restringitur ad terminos, de quibus agi ur. 936. 56. -  Quomocumque adverbium, quid significet? 930. 80. -  QVOTAE de signatio, ubiassignatur in titulum, in ducit praeprietatem, secus ubi ad alimenta, vel cogruam sultentationem. 386. 42. -  Quotae partis creditor, vel legatarius, onera, eidem parti annexa, subire debet. 548. 18. -  QVOTIDIANA quae sunt, plenius tractari debent. 24. 1. -  R. -  RADICE destructa, fructus ex ea proveniens destiuitur. 485. 32. -  RAKITAS res commendat. 118. 48. -  RATIFICATIO sen per retrottabitur ex voluntate ratificantis. 774. 96. -  RATIO expressa in lege an faciat eam extendi ad omnes casus in quibus militat, licetij verbus comprohensi non sint? 477. 42. & 43. Et plura alia de extensione legis ex paritate, vol maioritate ra tionis, & quando, & qualiter inducat dispositionem. 449. 24. 450. 38. 43. & 44. -  Ratio eadem vacationis per mortem. ac per renuntiationem, eandem dispositionem requirit. 326. 58. -  Ratio prohibendifundationes novorum Monasteriorum, non videtur militare in Monasterijs Monialium, & quare: 883. 52. Et contrarium numseqq. -  Ratio ubi est generalior, quam disposiuio, illam ampliat, & extendit, & aliquando iuxta dispositionem restringenda est, ne falsa, aut captiosa reddatur. 489. 70. -  Ratio legis est mens, medulla, & anima ipsius, & regite ius dispositionem, & quod ea suadet pro ex presso habetur, licet verba deficiant. 473. 10. 477. 39. 883. 51. -  Ratio prohibendi pluralitatem Commendarum, aeque militat in quolioet modo acquisitionis earu 480. 69. -  Ratio nec decipitur, nec decipit unquam. 599. 15. -  Ratio temporis, & viatum in omnibus habenda est. 50. 63. -  Rationalium sive calculatorum maiorum ossicium, & Tribunal in Indijs quando, quare, & cum qua iurisdictione institutum suerit, & alia de co. 1075. 131. & seqq -  Rationales vulgo Contadores Sanctae Cruciatae in Indijs, an Fiscales Regiae Cancellariae praecedere debeant? 916. 36. -  RECLVSVS pene videtur, cuimutare solum liberu non est, ex Cassiodoro. 212. 46. -  RECTI, & aequi sub specie saepe decipimur. 340. 71. -  RECVSATIONIS forma, quae per lege Regni praescribitur, in recusandis Auditoribus, etiam servari debet in recusatione Fiscalium. 988. 20. -  Recusatio visitatoris generalis alicuius Audientiae, an, & quatenus fieri possit? late. 1005. 47. & seqq. -  Recusaripotest quilibet iudex, sive ordinarius, sive delegatus, aequovis modo procedens, nisi contrarium cautum repetiatur. 1006. 51. -  Recusari, an possit Auditor indiarum exeo, quod sit compatriota alicuius ex litigantibus. 974. 51. -  Recusari potest omnis, qui potest occulte nocere. 989. 25. -  Recusa ionis solum sunt expertes Pontifex, Imperator, Reges, & alij, qui superiorem non agnosount Proreges autem bene recusari possunt. 1030. 63. & 64. -  REDECIMA qualiter praestatur a Commcudatarijs ex tributis sibi per Indos solutis. 862. 8. -  Redecima quid sit? & quod regulariter prohibeatur. 203. 36. & 862. 7. -  REDITVS Ecclesiarum Cathedralium vacantium, qualiter, & cuide iure Canonico, & Hispano administrati, & applicari solerent, & quae praxis in hoc observetur in Ecclesijs Indiarum. 753. 19. & multis seqq. -  Redituum sedis vacantis concessio sieri solita per Reges nostros Ecclesiae, & successori, eos obligare non videntur ad idem in suturum faciendum, & quare? 757. 42. Etquando, & quibusrationibus, in quaestionem vocatum suerit, ut Regibus in totu applicarentur? 755. 34. & seqq. -  REDVCTIO, & vitae politicae institutio, & si nune Indisodiosa esse possit, hoc non est considerandum, & quare? 210. 27. -  Reductiones Indorum dissolute, per Commendarum perpetuitatem reparanuntur. 604. 67. -  Reductiones Indorum, ut iustae, & utiles sint, quid curandom, & quid fugiendum? 210. -  REFORMATIO generalis facta a Principe debet observari, etiamsi tendat in praeiudicium aliquoru privatorum. 559. 40. -  Reformatio eorum, quae ad ius positivum respiciunt, non requirit formam, & solemnitatem aliarum legum. 559. 38. -  REFVTATIO in feudis quid sit, & intra quod tempus steri debeat, & an siaeassensu domini. 425. 19. -  REGALIS persona semper intelligitur exemta in itatutis, quae ad inseriores diriguntur. 893. 49. -  Regalia possidentes, coguntur titulos eorum fisco exhibere, & quare? 577. 41. -  Regaliorum alienationem, qui consulunt, proditionis crimen committunt. 605. 74. -  REGENTIVM exemplum multum ubique influit, & operator in animis subditorum, & praesertim in Ia dis. 229. 39. -  Regio fisco hodie damnosum esset Commendas perpetuare, & quare? 606. -  Regio fisco, vel nulla pars pertinent in reditibus sedisvacantis, vel ad totam aequo iure vocari debet. 759. 75. -  REGIO quaelibet, ut suo ac aere terminis, ita suis legibus, & moribus definitur. 218. 18. -  Regiones aliquae Indiarum (ut in Arabia) absque aquis pluvialibus, vel irriguis uberrimos fructus producunt. 61. 10. -  REGNI defensio virtute, & robore civium magis, quam pecunia paranda est. 146. 82. -  Regni unica salus est, habere vastallorum opulentiam, benevolentiam, & promtitudinem 164. 59. -  Regna, Imperia, & similes dignitates, melius esse, ut per successionem quam per electionem deserantur, plurimi fenciunt, qui referuntur. 237. 25. -  Regna plura, etsi metallis careant, vel metallaria no exerceant, multum pollent, & abundant. 1462. 76. -  Regna, & provinciae Indorum, ob Commendarum praemia Regibus nostris, quaesita, & stabilita suerunt. 282. 65. -  Regna longe distantia difficulter bonam gubernationem admittunt 1048. 59. -  Regna, & principatus eisdem modis, & artibus conservari debent, quibus quaesita sunt. 282. 64. -  Regna, & provinciae alijs accessorie unitae, & incorporatae, ipsarum legibus, imo, & consultationibus uti debent. 1048. 63. -  Regnorum fulcrum consistit in cura Religionis, & cultus divini. 619. 2. -  REGVLA Cancellariae, quae beneficia in Curia vacantia affectat, non est extendenda. 330. 90. -  Regula Cancellariae, de infimis resignandis expenditur, & a multis prorigitur ad donationes factas a Praelatis graviter aegrotantibus. 731. 108. -  Regula corralativorum est regulaparium. 473. 6. -  Regula si vinco vincentem te, &c. qualiter limitatur. 456. 33. -  Regula cuilicet, quod est plus, &c. non habet locum in feudio, nec in iurisdictionalibus. 328. 74. -  Regulae Cancellariae non saciunt ius generale, nec ligant existentes extra Curian. 330. 92. -  Regulam, vel praesumtionem iuris, qui contra se habet, probandi onus incumbit. 193. 23. -  REGVLARIS degens extra Monaster ium iustu Prelati, intra illius septa manere videtur. 815. 63. -  Regularis promotus ad Episcopatum, an, & in quibus conservet primitivum Religionis statum, quam vovit. 724. 40. -  Regularis sactus Episcopus videtur dispensatus in voto paupertatis. 726. 49. -  Regularis extra claustra vagans, quamvis clericoseculari eum exequemus adhuc in Regnis Hispaniae non pertinebit eius spolium ad Cameram Apostolicam. 749. 104. -  Regularis factus Episcopus efficitur Administrator tantum bonorum quomodo libet ad eum pertinentium. 739. 17. -  Regularis non potest duo beneficia simul gerere, aut possidere, etiamsi alterum sit simplex, vel capella. 818. 81. -  Regulares in praesentationibus doctrinarioum, formam Regij patronatus sequi debent, & quae illa sit? 822. 1. -  Regulares regulariter sunt exemti a iurisdictione Episcoporum. 828. 41. -  Regulares, veleb solum munus praedicandi, possunt promoveri ad Ecclesias Curatas, ex Abbate, & alijs. 815. 57. -  Regulares missionibus occupati, intra claustra manere dicuntur. 840. 49. -  Regulares regents doctrinas Indorum, praetextu suorum privilegiorum, nec Concilium Trid. nec Regium patronatum, nec Ordinarij subiectionem, aut reverentiam observant. 813. 41. -  Regulares licet beneficijs regularibus praefici pos sint, de solo assensu suorum Praelatorum, praeficienditamen, sunt examinandi ab Episcopo. 824. 12. -  Regulares tam in nova Hispania, quam in Perú, quo modo, quibusque nominationibus, & exemtionibus Indorum doctrinas olim exercuerint? 808. 12. -  Regulares missionibus intenti inter insideles, de sola suorum Praelatorum licentia praedicare, & Sacramenta exercere possunt. 837. 26. -  Regulares praepositi doctrinis Indorum plures quotidie querelas, & discordias cum pluribus habent. 813. 44. -  Regulares semel approbati ab Ordinario, vel eius antecessore, ad audiendas confessiones, an, & quadó possint ab eodem, vel eius successore reexaminari? 828. 39. -  Regulares Doctrinis praepositi, an subiaceant iurisdictioni, vistationi, & correctioni Episcorporum? 828. 40. -  Regulares Doctriniarios esse examinandos, & approbandos, & visitandos ab Ordinarijs, novae schedulae declaraunt, quae referuntur. 818. 80. -  Regulares Lusitaniae faciunt quartum votum de suscipiedis missionibus ad Indos Orientales, & quod idem oporteret instituere pro Occidentalibus. 835. 4. -  Regulares, quantumvis exemti, in pluribus casibus subijciuntur iurisdictioni Ordinariorum. 829. 51. -  Regulares Parochos, saltem quoad officium, subesse iurisdictioni Ordinatiorum, tenent plurimi Auctores, qui reseruntur. 330. 52. -  Regulares curata exercentes, hodie nullis privilegijs, & exemtionibus a iurisdictione Ordinarij gaudet in quantum tales Curati. 832. 65. -  Regulares parochi, saltem ratione talis officij non possunt excusari a iurisdictione, & visitatione Ordinariorum. 829. 48. -  Regulares Curati possunt per censuras compelli ab Episcopis, ne excedant taxam emolumentorum ab ipsis praescriptam. 833. 71. -  Regulares quid respondeant obiectioni de morum correctione, & inobser vantia patronatus Regij? 816. 65. -  Regulares, qui doctrinas Indorum regunt, postea disciplinam Monasticam, & claustralem observantiam odio habent, ex testimonijs P. Acostae, cuius verba adducuptur. 813. 39. -  Regulares per Episcopum compelli possunt censuris ad observantiam festorum per illum legitime indictorum. 833. 70. -  Regulares Mendicantes non sun ita prohibiti habere Curata, ut Monachi, & iura, quae ea eis habere permittunt. 815. 58. -  Regulares Parochi, an generaliter de moribus, & vita, vei solum de officio offi iando visitari possint, & de schedulis, & declarationibus Cardinalium de hoc agentibus. 831. 54. -  Regulares an sibi, vel suis Monasterijs acquirant synodum, sive salarium, aut fructus beneficiorum Regulariu, & de schedulis de hoc agetibus. 819. 84. -  Regulares aeque ac seculares, possunt in pia opera disponere, quae sibi supersunt de fructibus beneficiorum. 819. 86. -  Regulares, quibus casibus subdantur iurisdictioni Ordinariorum? remissive. 833. 72. -  Regulares Indiarum posse obtinere curate Indorum, imo, & ad ea regenda compelli de sola licentia suo rum Prelatorum, qui teneant. 809. 19. -  Regulares, qualiter, & quare acquirescere recusaverint schedulis, novam formam in eorum doctrinis imponentibus? & quid ob haec denuo provisum fue rit? 818. 79. -  Regulares Parochi, an possint ab Ordinarijs excommunicari? 831. 56. -  Regulares exni non debent doctrinis Indorum ob id, quod aliqui in illis male se gesterint. 814. 56. -  Regulares Indorum doctrinis praepositi, in magnoanimarum pericula versantur. 812. 38. -  Regulares doctrinis praepositos intra calustra Monasterij manere videri, declaratum est. 816. 64. -  Regularia beneficia, qualiter introduci caeperint, & a secularibus distingui? 807. 3. -  Regularium confuetudo notatur, & damnatur, qui eligunt Regliosos, alias graves, sed Indorum idioma non callentes, in Parochos eorum, & hi serviunt per alium, qui titulum non habet. 826. 26. -  Regularium Superiores, vel ob hoc, quod doctrinae Indorum sibi commissae citra concursum providentur, maiorem curam in bonis Doctrinarijs nominandis ponere debent. 326. 23. -  Regularium institutioni multum expedit, ut pro vitijs inter eos emendandis, & castigandis invigiletur. 914. 28. -  Regularibus si aliquando committitur cura animarum, ob defectum clericorum secularium, debet haec cura cessare, eodem defectu cessante, & quare? 812. 37. -  Regularibus gratiae referuntur in multis schedulis, ob sedulam operam navetam in conversione Indoru 814. 53. -  Regularibus, missionibus Indorum intentis, quae privilegia concessa sint? remissive? 835. 3. -  RELATVM est in referente, & qualiter ex eo limittetur dispositio. 486. 38. -  RELEGATIO praestat executionem, ut causa committi possit extra Dioecesim. 533. 28. -  Relegatio in totum, nec in parte bona non aufert, nisi in sententia contratium exprimatat. 535. 100. -  Relegatio in patriam, vela facie Principis, quod genus poena. 935. 48. -  Relegatus videtur refidere in patria, quoad sibi utilia, & similiter incarcetatus. 533. 79. -  RELIGIO est veluti sequela iurisdictionis, & cuius regio est, eiusdem & religio. 239. 42. -  Religionis non solum ingressus, sed professio requiretur ad hoc, ut quis feudum, vel Commendam amic tat. 556. 14. -  Religionis consideratio in omni re debet esse praecipua. 54. 92. -  Religioni, Regliosis, & Reipub. ipsi officit potius, quam proficit bonorum temporalium abundantia, & possessio. 865. 33. -  Religionem ingrediens, vel prontens, non excludit substitutum, quia praesumitur in eius fraudem ingressus, vel professus. 731. 101. -  Relionis cura prima esse debet in omni bene constituta Rep. & est Regnorum fulcrum. 888. 7. -  Religionis promivendae curam, & obligationem, quam Reges nostri habent, & agnoscunt plures schedulae ex primunt, quae referuntur. 620. 4. -  Religiones Indiarum, quae bona acquirere, & habere possint? 913. 13. -  Religiones Indiarum nova praedia decimalia atquirere lite pendent, quaedam schedula ann. 1576. iubet, quae recensentur. 627. 44. -  Regliones, quae hucvsque fundari permissae sint in provincijs Indiarum? 912. 10. -  Religionum, & Religiosorum numerous hodie nimis excrevit, & magnam partem, & curam status politici faciunt, & causant. 912. 4. -  Religionum gubernatio optima est, in quibus official nihil habent ob quod ambiantur. 913. 20. -  Religionum diversitas in nulla repub. tolerari debet. 887. 2. -  Religionibus, & Religiosis plura privilegia, & exemtiones concessae sunt, & qualiter inter eas communicentur? 925. 108. -  Religiosus beneficiaries, vel Episcopus in vita, aeque potest disponere de reditibus beneficij, aut tpiscopatus, atque alij clerici seculares, & Auctores huius sententiae. 725. 48. -  Religioso facto Episcopo succedit Ecclefia, & non Monasterium in omnibus bonis etiam patrimonialibus. 739. 15. -  Regliosi curati Indorum qualiter se opposuerunt decisionibus Tridentini, privilegia suarum exemtionem allegantes? 809. 17. -  Religiosi doctrinis Indorum praepofiti, non solum ex voto charitatis, sed ex debito suscepti muneris administrant, si out alij parochi. 810. 23. -  Beligiosi nihil proprium habere possunt. 819. 85. -  Religiosi non defendetes suas exemtiones, & privylegia, ac praeminentias, graviter peccant. 820. 90. -  Religiosi Societatis Iesu, quam litem moverintsuper solutione subsidij. 365. 13. -  Religiosi, ut Indorum doctrinis praefici possint, illorum linguam callere debent, ex Motu Pij V. 827. 28. -  Beligiosi doctrinis praepositi, ab Ordinarijs examinari possunt, & debent. 824. 10. -  Religiosi, audio signo, pro expeditionibus Christia nis ad Indos convertendos, qualiter se habeant, & habere debeant? 855. 7. & 8. -  Religiosi, qui dicuntur Criollos quas causas habeant querelandi de introduction alternativarum. 924. 105. -  Religiosi Societatis Iesu nominare, & mittere solent Visitatores ad provincias Indiarum, etiam citra ullam approbationem Senatus Indiarum, & quare? 915. 36. -  Religiosi habent praesuntionem pro se, quod melius, castius, & cautious vivant, quam alij clerici seculares. 815. 60. -  Religiosi quamvis a doctrinis, & Curatis Indorum arcerenturm adhûc tamen missionibus, & conversionibus, ac confessionibus ipserum, attendere deberes. 815. 59. -  Religiosi Beatae mariae de Mercede praetendebant in Indijs bona, quae vocantur de Mostrenco, & quailter exclusi fuerint? 906. 38. -  Religiosi, alioqui graves, doctrinas etiam Indorum appetere solent. 814. 49. -  Religiosi, qui expensis Regijs mittuntur ad aliquam provinciam Indiarum, si ad eam nonvadunt, vel ad alias divertuntur, quas poenas, & censuras incurrant? 922. 93. -  Religiosi missi minus Indorum intenti, aliquando exemplo Christi, & D. Pauli se martyrio subtra here deoent, ut plures eidem Christo lucrifaciant. 830. 9. -  Religiosi Societatis Iesu solent praetendere exemtionem Ordinartorum ad praedicandum, & confessiones audiendum. 838. 30. -  Religiosi olim exemti errant virtute suorum privilegiorum a iurisdictione Inquisitionum, hodie secus, etiam contra equites Ordinum Militarium. 894. 56. -  Religiosi nulli etiam Societatis Iesu, possunt regulariter praedicare, nec confessiones audiere, aliave Sacramenta exercere sine licentia, & approbationne Ordinarioum. 838. 29. -  Religiosi intendentes conversioni Indorum, etsi disparis habitus, & professionis sint, inter se value conforms esse debent. 836. 19. -  Religiosi semper valde recusarunt servare formam patronatus Regij in doctrinis Indorum sibi commissis, praesertim in Nova Hispania, & quare? 823. 4. -  Religiosi Hispaniae laudantur de alacritate, qua se offerunt Indorum missionibus, & conversionibus, & schedulae, & Auctores, qui de hoc agunt. 835. 5. -  Religiosi ex Hispania ad Indorum conversionem missi, hoc munus spernunt, & statum Priores, & Provinciales effici volunt. 923. 94. -  Religiosi in communi bene habert possunt ius, & dominium radicatum ad aliqua benficia, & eorum fructus, & pro illorum defensione in iudicio experiri. 820. 89. -  Religiosi, maxima Mendicantes, habent privilegium, ne possint ab ordinarijs excommunicari, suspendi, velinterdici, nisi in casibus a iure expressis. 831. 57. -  Religiosi doctrinarij non videtur, quod ab ordinarijs visitari & puniri debeant, cum hoc ius in ipsos habeant, & exerceant Praelati eorum regulars. 829. 42. Et contrarium num. seqq. -  Religiosi Hispaniae valde solent despicere alios Religiosos apud Indos natos, sive Criollos. 256. 10. -  Religiosi, maxime ubi conventualiter vivera possunt, aptiores esse videntur, quam Clericiseculares ad regendas doctrinas Indorum, & quare? 814. 54. -  Religiosi in partibus Indiarum in foro poenitentiae illa omnia, quae Episcopi, regulariter possunt. 891. 31. -  Religiosi Ordinum Mendicantium multum laborant in detection, & conversione Indorum. 814. 50. -  Religiosi Carmelitani, Trinitarij, & alij, qui in Indijs Conventus non habent, ab eisden expelli iussi sunt. 982. 11. -  Religiosi contra quos aliqua lis movenda est, possunt compelli in partibus Indiarum ad nominandos conservatores. coram quibus conveniantur. 926. 124. -  Religiosi Societatis lesu, quibus fundamentis niterentur sibi solis committendam esse spiritualem is Iaponios expeditionem? 836. 13. -  Religiosi ob ablates sibi doctrinas, quas precario habent, nullam sibi iniuriam fiery iuste dicere possunt, 812. 31. -  Religosi, qui ex Indijs in Hispaniam veniunt, pecunias secum asportare prohibentur per sched. Regias, quae referuntur. 916. 39. -  Religiosorum pro bona gubernatione, & directione in Indijs, plures schedulae expeditae sunt. 912. 8. -  Regliosorum extra claustra vagantium spolia, quare, & qualiter praetenderit Camera Apostolica, & Romae observetur? 748. 99. -  Religiosos doctrinario, Indorum, quod, & qualiter in officio officiando subsint iurisdictioni, & visitationi Ordinariorum? plures DD. sched. tradunt, quae referuntur. 830. 53. -  Religiosos Indiarum, qui doctrinis Indorum deserviunt, veros, & proprios eorum Parochos esse, plures schedulae ostendunt, quae referuntur. 811. 26. -  Religiosos non posse esse Vicarios Episcoporum, ge raliter statuit quaedam Regia schedula, quae refertur, & ad Minoritas, & Mendicantes restringitur. 700. 27. -  Religiosis, qui ab Indijs mittuntur, ut vocem, ac votu habeant in Capitulis Generalibus Hispaniae celebrandis, quomodo computetur tempus suae missionis, & suffragationis 914. 25. -  Religiosis consulitur, si eis Indorum doctrinae adimantur, & ad regularem, & claustralem observantiam reducantur. 812. 54. -  REMEDIVM in nonnullis morbis est remedia omittere. 609. 113. -  Remedium Canonis redinte grandae plenius providet spoliatis. 582. 99. -  Remedia vera sunt, quae sanatis moribis, poste non sentiuntur. 609. 111. -  Remedia non debent esse incerta, vel graviora, aut periculosiora morbis. 609. 101. & 1003. 28. -  Remedia sunt tardiora, quam mala, natura infirmitatis humanae. 691. 69. Et sera non proficiunt. 604. 62. -  REMISSIO iuris exigendi reditus sedis vacantis, & aliorum pertinentium ad Coronam Regiam non durat ultra vitam concedentis. 758. 52. -  Remissio tributorum semel concessa ob sterilitatem, non solet revocari, aut compensari ob ubertatem sequentium, vel praecedentium annorum, & quare? 176. 47. -  Remissio ob sterilitatem denegari solet ijs, qui decimas non solverunt, & quare? 193. 18. -  REMOTVS non dicitur, qui ad aliquem locum, sine magna diffcultate iter facere potest. 500. 68. -  REMVNERANDI benemeritos praecisa obligatio, a quibus Auctoribus tractetur, & asseratur. 272. 62. -  Remuneratio servitiorum fiery potest ex bonis Praelati defunct. 743. 50. -  Remuneratio an meritis, & servitijs respondeat iudicis arbitrio relinquitur. 600. 22. -  Remuneratio bene meriti, est iusta causa, ut alteri possit auserri dominiun reisuae. 563. 74. -  Remuneratio meritorum iustum dominantis prodit imperium, ex Cassiod. 272. 68. -  Remuneratio famulorum, & officialium fuorum, cadit sub congrua, de his, quae Praelatus ad sustentatione expendere potest. 744. 59. -  Remuneratio a famulis. & Ministris Episcoporum, an & quando in iudicio post mortem eorum peti possit? & quod non dicitur liberalitas, sed debiti solutio. 743. 57. -  Remuneratio meritorum, & servitiorum, quae Principibus fiunt, stricte, & ad stateram libranda non est, ex Cassiod. & Alex. Ab Alex. 600. 24. -  Remunerationis causa, quae conceduntur plenius semper, & favorabilius interpretari debent. 488. 64. -  Remunerationes benemeritorum omnes nationes, quantumvis barbarae concorditer admittunt, ex cleganti loco Senecae. 271. 60. -  RENVNTIARE quilibet potest iuri cuilibet sibi competent, & amplius ad iliud non datur regressus. 352. 50. -  Renunciare quis non praesumitur iuri nondum sibi compententi, nec de eo cogitasse. 448. 21. -  Renuntiare tacite, vel expresse in iure paria sunt. 393. 22. -  Renuntians beneficum non potest ad illud sine licen tia Superioris redire. 774. 94. -  Renuntiatio Episcopacus, ut eius vacatio inducatur, in minibus Pontif. facienda videtur, & an aliter facta praeiudicet saltim ipsi renuntianti? 774. 93. -  Renuntiatio tacita iuris futuri, idem operatur, ac expressa, & quare? 447. 8. -  Renuntiatio, etiam conditionalis, valet, & renuntiatario ius tribuit. 327. 71. -  Renuntiatio officij vendibilis in Indijs, an, & quando aliter quam per publicum instrumentum fieri, & probari possit. 1072. 108. Et an possit fieri minoribus, ibid. n. 109. & seqq. & an in Ecclesias, vel Monasteria n. 114 & seqq. -  Renuntiatio benficij, nisi in minibus Superioris fiat inutilis est. 920. 71. -  Renuntiatio Commendae bene admittitur in favore silij, qui alias in ea successurus erat, & quare? & schedulae, quae de hoc agunt. 328. 79. & seqq. Et quare fuerit necessarium, quod hoc Regijs schedu lis declararetur. 329. 85. -  Renuntiatio beneficij, etiam causa permutationis, non valet, nisi interveniat auctoritas Superioris Ecclesiastici. 644. 20. -  Renuntiationis forma consistitin qualibet declaratione voluntatis renuntiantis. 774. 92. -  Benuntiationi nullae, vel nulliter factae, quis contravenire potest. 921. 78. -  Renuntiationes conditionales, seu causativae sunt, quae prohibentur legibus Indiarum, non vero simplices, & absolute, quare? 326. 66. -  Renuntiantibus actions suas, non solet recursus dari ad eas 920. 67. -  REPARATIO, & aedificatio Ecclesiarum a pari procedunt, imo, & reparation praesertur aedifiationi. 878. 13. -  REPRAESSALLAS, aut executores concedere, est de reservatis Supremo Consilio, sed in Indijs conceditur Regij Audientijs propter distantiam viarum. 955. 21. -  Repraessaliae contra Fracigenas, & an ab eis excusentur, litteras naturalitatis, aut antiquum domiciliu in Hispania habentes? 848. 46. -  REPRAESENTATIO, licet communiter practicari soleat in locum patris praedefuncti, idem tamen est eo vivo, si incapax, vel inhabilis successionis existat. 467. 39. -  Repraesentatio admittitur in feudis, & Commnedis Indorum. 428. 87. -  Repraesentatio idem operatur in casum mortis civilis, ac naturaijs. 457. 41. -  Repraesentatio admittitur in successione Regiarum donationum, quae per viam fcudi, aut maioratus conceduntur. 49. 88. -  Repraesentatio regulariter habet locum in Common dis Indorum. 454. 14. -  Repraesentio inspecto iure communi ex multorum opinione locum tantûm habet in persona filij praemortui. 454. 16. -  Repraesentatio, attentis verbis legis successionis Comendarum, solûm videtur concede nepoti, ubi pater, vivo avo, praemoritur. 454. 15. -  Repraesentatio non datur in linea exclusa, & quare? 455. 20. -  Repraesentationis praecipuus effectus est, ut nepos in avi successione eis omnibus praeseratur, quibus pater ipsius, si viveret, praeferendus effet. 457. 38. -  Repraesentationis differentia, quae fit in successione ascendentium, & transversalium. 458. 48. -  Repraesentationis ius secundum aliquos, est exorbitans, & non extendendum. 454. 18. -  Repraesentationis ius an locum habeat in adoprivis, vel adrogatis? remissive. 436. 28. -  Repraesentatione patris incapacis per filium facta, nepos ex propria persona admitti debet, exclusis patruis. 458. 49. -  RES, quae adhaeret alteri, eius naturam affumit. 256. 3. -  Res aliqua ubi donari dicitur, magis ad proprietatem, quam ad usumfructum donation reterri debet 758. 60. -  Respubilica, quae pecunijs caret, simulatatibus, & noxis plena est. 104. 32. -  Res semper debet cum fructibus redid, quando titulus sententiae habet ortum ex causa irrita. 588. 28. -  Respublica unaquaeque plura official, & ministeria desiderat, & ut cives se mutuis officijs adiuvent. 30. 50. -  Res mea quoties ad alium ex causa lucrative, etiam sine facto meo, pervenit, eam mihi aequitatis ratione reddere debet. 415. 50. -  Res suo domino perit. 371. 75. -  Res quaelibet libera esse praesumitur. 166. 82. -  Res iudicata in Senatu super stylo, vel intelligentia alicuius legis dubiae, in alijs quoque litibus similobus potest allegari. 439. 56. -  Res empta ab Episcopo regulari de reditibus Episcopatus, ipso iure acquiritur Ecclesiae irrevocabiliter, ex Bald. & alijs, qui referuntur. 725. 41. -  Res fisci est ubicunque natat. 1060. 9. -  Res omnis, quae pro forma alicuius actus requiritur, ei contemporanea esse debet. 342. 95. -  Res quaelibet de facile revertitur ad suam naturam 625. 39. -  Respublica ex pluribus hominibus, & officijs facit unu corpus. 30. 51. -  Res semel facta alienabilis, semper mantetalis. 383. 18. -  Res una, & eadem non debet diverso iure censeri 759. 74. -  Rei suae quilibet est moderator, & arbiter. 25. 11. -  Rei domionium alicui applicari, & postea ex superveniente causa tolli, novum non est. 403. 52. -  Rei dominicae cura, administrato qualiter Proregibus competat? 1026. 30. -  Reipublicae mixtae Hispanorum, & Indorum duralioni, & conservationi officit potius, quam prodest servitium mineralium, & quare? 123. 103. -  Reipublicae qui consulerevult, debet prius ipsam novcerre, 1044. 16. -  Reipublicae salus non minus consiftit in conservando, quam in acquirendo. 606. 78. -  Reipublicae clavam, qui tenent, navium gubernatoribus similes esse debent. 34. 84. -  Reipublicae nerui, & defensio in tributis consistit. 158. 4. -  Reipublicae minus damnum affert malus Princeps, quam mali Consiliarij. 1047. 46. -  Reip. Hispanorum, Indorum commixtio, aliqua servitia ipsorum Indroum requirit. 2. 4. -  Reip. unicum fundamentum est, benemeritorum remuneratio. 272. 71. -  Rei possessionem prius apprehendens, alteri in eius dominio praesertur. 356. 8. -  Remp. ab inveteratis institutis ad aliam vitae rationem traducere, difficile est, ex Plutarcho. 144. 52. -  Rem qui praesentem, aut vicinio rem habent, melius eam cognoscere possunt. 349. 41. -  Rem praestare, qui debet, illa peremta, qualiter ad eius aestimationem teneatur? 744. 63. -  Rem, quae lagatur, magis, quam causam, aut praetexlegandi, attendere debemus. 389. 69. -  Re aliqua permissa, permitti videntur ea omnia, per quae pervenitur ad illam. 149. 61. -  Res comparatae exteditibus Episcopatus, manent apud Episcopum, dum vixerit, nec acquiruntur Ecclesiae ipso iure, etiam revocabiliter. 714. 33. -  Res mobiles, & immobiles comparatae ex fructibus intuitu Episcopatus quaesicis, eorum naturam, & dispositionem, sive dispensationem in omnibus sortiuntur. 724. 32. -  Resomnes habent ortum, progressum, & interitum. 554. 2. -  Res omnes generaliter ad sua principia, & originem reducuntur, & eorum qualitates conservant. 256. 5. -  Res incorporales, an, & quatenus dici possint vicio litigij affici. 583. 106. -  Res alienari prohibitae regulariter in dotem dari possunt, vel eius causa alienari. 402. 42. -  Res arduae, & admodum difficiles, sub humano praecepto non cadunt. 515. 28. -  Res plerasque propter accessiones emimus, quae & solent rebus ipsis pretiosiores esse. 154. 28. -  Rerum, & bonorum communionem aliqui haeretici in Christiana Religione introducere voluerunt, qui reprobantur. 382. 6. -  RESCRIPTVM secundum, contrarium primo, illusorium est, si illud non revocat. 356. 4. -  Rescriptum omne habere videtur tacitam conditionem si preces veritate nitantur. 351. 55. -  Rescriptum quod non respicit personam, sed causam, non cessat morte impetrantis, sed eo uti potest quicunque, in quo causa reperiatur. 883. 43. -  Rescriptum, & investitura Principis semper intelligitur sine praeiudicio tertij. 360. 40. -  Rescriptum impetrans, & eo uti in iudicio incipiens, altera parte invita, illud revocare non potest. 715. 53. -  Rescripti causa finali non existente, vel cessante, etiam illius dispositio cessare debet, & quae dicatur finalis? 924. 107. -  Rescripti, vel privilegij verba inspicienda sunt, & ad unguem servanda 366. 24. -  Rescripta delegatoria ad lites, non solent admittere extensionem de persona ad personam, secus in a lijs casibus, maxime si designatio personae eius sub stantiam non respicit. 676. 32. -  Rescripta missa ad unam provintiam, debent observari in alijs, in quibus cadem militat ratio. 732. 111. & 479. 56. -  Rescripta etiam odiosa, & poenalia, ita accipienda sunt, ut eorum verba aliquid operentur. 922. 88. -  Rescripta, & commissiones ob gratiam alicuius, & ad eius postulationem concessa, extenduntur ad ea omnia, quae eisavorabilia, & utilia esse possint, & prout verisimile est, quod voluit Auctor ipsorum. 675. 27. -  Revcripta extenduntur de persona ad personam, & loco ad locum, ex verosimili mente concedentis, & ne eius gratia vana reddatur. 675. 30. -  Rescripta ad recipiendum ab aliquo Praelato iura, mentum fidelitatis, vel professionisfidei, in eorum favorem expediuntur. 675. 26. -  Rescripta gratiae, etsi aliquid admixtum habeant, quod iustitiae, vel iurisdictionis exercitium contineat, non expitant morte concedentis, vel impetantis. 709. 11. -  Rescripta sic sunt accipienda, ut ius commune, vel tercij minus, quantum heri possit, laedant. 799. 62. -  Rescripta, quae, & quando expirent morte concedentis, & impetrantis re integra? 709. 9. -  Rescripta commissionum, & delegationum de persona ad personam non extenduntur, quia sunt stri cti iuris. 674. 23. -  Rescriptorum & expectativarum generalium datae, iure communi insepecto, servandae sunt, & locum praelationi faciunt. 346. 17. -  Rescripiorum prioritas datae, vel praesentationis, an, & quando praepondere? 356. 7. -  RESERVATIO si fiat a Prorege tempore concessioni. Commendae, potest ex post facto circa reservata disponere. 379. 61. -  RESIDENTIA non debetesse continua, & sine cessatine, & absentia brevis non dicitur absentia. 529. 37. -  Residentia Commendatariorum, quibus rationibus inducta suerit? 525. 1. -  Residentia patris prodest filio, & mariti, uxori. 534. 90. -  Refidentias omnium Cortectorum Indiarum magis oporteret in Audientijs earum finiri, quam ad Indiarum Senatum remitti. 955. 18. -  Residentiae iudicum, plura de eis, vide verb. syndicatus, & visitatio. -  RESIGNATARIVS non potest percipere fructus, ante receptionem, litterarum, & eousque eis gaudet resignans. 667. 45. -  RESTITVTIO bonorum confiscatorum, fieri videtur cum omnibus qualitatibus, quas habebant ante confiscationem, & etiam quoad titulum dignitatis, contra sententiam a Ponte. 568. 107. -  Restitutio est in pristinum statum repositio, & tantu reddit, quantum adimit laesio. 567. 102. -  Resticutio in integrum dari non solet ad lucrum, cu poena, vel damno alterius. 516. 110. -  REVERSIO cuiuslibet rei ad suam primaevam naturam semper solet favorabilis esse. 555. 9. Et plura de iure reversionis, & eius specialibus, remissive. 214. 63. -  Rever sionis iure occupat Rex noster terras vacan tes, quas Indis, & eorum municipijs concesserat 214. 63. -  REVOCATIO, etiam ab libitum permissa, debet intelligi de libito, sive arbitrio bene informato. 771. 69. -  Revocationis mandati scientia non requiritur in his, quae pendent ex sola voluntate revecantis, vel sunt ardua. 302. 70. & 72. -  Revocationis mandati ignorantia potius, quam seientia praesumitur, & quare? 302. 67. -  Revocanda non sunt ta, quae iterum facienda sunt. 375. 22. -  REX noster, quod tandem consilium eaeperit circa reditus sedium vacantium sibi applicandos, & qualiter terria parte contentus fuerit, in pios usus distribuenda. 760. 8. -  Rex noster, & alij in suis Regnis sunt, & esse debent patroni, protectores, & executores Conciliorum, & maxime Tridentini. 650. 67. -  Rex dum a Praelatis, quos nominat, iuramentum exigot, eos non gravat, sed iurium suorum conservationi consulit. 678. 55. -  Rex noster, hodie iusse non potest Commendas semel datas, in communi, nec in particulari sine causa auferre, vel revocare. 560. 47. -  Rex noster, in Regno Valentiae, & Aragonis cognoscit etiam super Praelatos exemptos. 639. 49. -  Rex ratione confirmationis Commendarum, quam sibi reservat, eas dare videtur. 545. 42. -  Rex, in Curijs Matritonsibus promissit, se, sine ipsarum assensu, licentiam aedificandi nova Monafteria non daturum. 881. 32. -  Rex, & si praecise non teneatur ad remunerandos Ministros, & Ofuiciales, qui ei serviunt cum salario consueto, semper tamen id ex benignitate, & Dignitate Regia facere solet, & debet. 505. 113. -  Reges Galliae, non admisserunt Collectores Apostolicos pro reditibus sedis vacantis, & sibi eos plene rese vant, & de Epistolis super hoc inter Bonisaeium VIII. & Philipp. Pulchrum. 754. 26. -  Rex solus potest in totum dispensare, cum onere residentiae, quam Commendatarij facere debent. 527. 21. -  Rex ex aequitate debet relevare vassallos, quibus videt grave detrimentum imminere. 503. 99. -  Rex Hispaniae ex tertia parte redituum sedium vacantium Indiarum, quam sibi applicat, quando, & qualiter belli expensas facere possit? 760. 83. -  Rex habet fundatam iurisdictionem in toto suo Regno pro iurisdictione temporali. 957. 30. -  Rex non tenetur ad remuneranda servitia facta suis praedecessoribus ex opinione Matthaei de Afflictis, quae reprobatur. 564. 81. -  Rex ubi est cum exercita, ibi est territorium eius. 500. 63. -  Rex noster, prius debet Ecclesiae Calices vendere, quam Indos ad metalla damnare. 132. 42. -  Rex si donet Castrum, reservato sibi certo numero vassallorum, qualiter statim familiarum electio facienda sit, & cuius sit augmentum, vel diminutio? 385. 31. -  Rex patronus ubi est absens, quaeri debet assensus, & praesentatio Vicarij ipsius 792. 7. -  Rex tenentur praecise suscioere in se defensionem, & evictionem earum rerum, quas propter merita alicui donavit, & varia exempla, quae habe doctrinam communiunt. 370. 64. -  Rex ubi tanquam Magister Ordinum Militarium pro cedit, Regalia exercere non potest. 882. 38. -  Rex, & Indi non debent fraudari in servitio Commedatarij, quem elegerunt. 528. 33. -  Rex in terris est sicut Dominus in caelis. 934. 42. -  Rex bonus melior est, quam bona lex, & Magistratus lex loquens a Cicerone appellatur. 1047. 53. -  Rex qualiter, & quam potenter repraesentet suam dignitatem, quae numquam moritur, nec mutatur, ex verbis Baldi, omnino legendis. 564. 77. -  Rex est dominus absolutus Commendarum, & ei obediendum est in earum distributione. 345. 7. -  Rex quando possit, omnibus convultatis post habitis, alium ex suo arbitrio eligere? remissive. 803. 88. -  Rex nullus in toto Orbe adeo magnas, & pingues praelaturas uno verbo providet, ac Hispanus, ex Auctore thesauri politici. 658. 32. -  Rex noster est dominus universalis omnium terrarum, montium, & pascuorum Indiarum. 214. 62. -  Rex noster pijssimus multum debet curare, ne Indi gravium tributorum exactione vexentur, & repellere contrarium suadentes, 163. 57. -  Rex fundat intentionem in exercicio iurisdictionis sui Regni, etiam in terris dominorum, & Praelatorum. 577. 41. -  Rex positus in neccssitate de bonis subditorum disponere potest, vel non solvere, aut differre quod debet. 103. 26. -  Rex noster Philippus IV. Opt. Max. quantum servitia personalia Indorum tolli, vel minui desideraverit. 29. 47. -  Rex potest exercere, sede vacante, iurisdictionem in villis, quae pertinent ad temporale dominium Pre latorum. 753. 17. -  Rex noster quid tandem Rom. Pont. scribendum cesuerit super Christiana ad Iaponios, & Indos expeditione? 837. 23. -  Rex est patronus, & executor ominum piorum ope rum quae eius Vassalli in suo Regno facere iubent. 650. 64. -  Rex, qui iubet alicui per Proregem Commendam conferri, ipse commendare, seu conferre videtur. 544. 31. -  Rex ubi simul est dux, & iudicar, ut talis, appellatur ad Superiorem in Ducatu. 905. 33. -  Regis, & Pastoris comparatio in vailalis & pecoribus tendendis, & non deglubendis 133. 57. -  Regis nostri interesse versarur in eo, ne Ecclesiae Cathedrales Indiarum decimis sini praestari solitis, defraudentur, & quare? 867. 51. -  Regis magis, quam privati vassalli esse, omnes desiderant, & praecipue Indi, & quare? 606. 85. -  Regis praeiudicium non est, si concedantur huic, vel illi, quae alijs concedi solita sunt. 483. 12. -  Regis assensus quoties requiritur in electione Episcopi, suthcit, quod eo absente, consentiat eius Vi carius. 208. 17. -  Regis gaza, ubi non sufficit ad sumtus belli, subditi suis expensis debent ei inservire. 499. 57. -  Regis manum, ab Episcopis osculari non debere sentit Alvar. Pelagius, contra quem Borrellus insurgit. 679. 59. -  Regis praeiudicium intervenire non videtur, si Commenda uxoris ex eius voluntate marito de novo concedatur. 483. 10. -  Regis curae omnes, in studium iussitiae praecipue dirigidebent, ex Divo Gregorio, & alij. 954. 13. -  Regi incumbit cura, & levamen suorumva ssallorum, & ut servitijs non incommodentur, & reifaniliari deficiant. 503. 98. -  Regi, qui inserviunt, vel ad eius vocationem veniunt, pro praesentibus habentur, quia ei parere tenentur. 784. 39. -  Regi incumbit defendere eos, qui ipso aliquam gratiam, vel donationem acceperunt. 629. 52. -  Regi, magis, quam Metropolitano debet Episcopus intemporalibus obedire. 934. 41. -  Reges, & Supremi Principes sunt ubique Defensores, & Protectores Generales omnium Ecclesiaru sui Regni. 632. 1. -  Reges Hispaniae voluntarie se obligant ad solvenda privata debita suorum antecessorum. 427. 4. -  Reges Hispaniae acceperunt Conquisitionem Indiarum sub onere propagandae Religionis, & fundendi pro ea, & conversione, & defensione Indorum, (si operteret) sanguinem proprium. 132. 46. & 619. 3. -  Reges Hispaniae multum Episcopis, & Sacerdotibus deserunt, & sunt Protectores, & Assertores immunitatis, & iurisdictionis eorum. 759. 60. -  Reges Hispaniae, ut Patroni, & Protectores Ecclesiarum Indiarum, tuentur, & admiuistrac earu reditus sede vacante. 752. 6. -  Reges quemadmodum providere possunt de tollendis violentijs a iudicibus Ecclesiasticis illatis, ita, & multo magis de seditionibus, & scandalis, quae a Clericis, vel Religiosis privatis causantur. 934. 44. -  Reges nostri antiquius, & potentius privilegium habent pro percipiendis decim Indiatum. quam Religiosi, aut Religiones earum. 867. 53. -  Reges cum suis officialibus, quid pacisci videantur in salariorum assigantione, & solutione? 890. 24. -  Reges solent semper dicere, que hazen merced, etiam rerum, quas vendunt, vel ob aliam praecisam causam concedunt. 564. 83. & 760. 77. -  Reges Catholici qualiter decimas Indiarum, sibi a Sede Apostolica donatas, Ecclesijs redonaverint, & ubi non sufficiunt, Episcopos, & alios Ministros suis sumtibus aliant? 623. 28. -  Reges Hispaniae sunt Canonici Ecclesiae Burgensis, Toleranae, & Legionensis, & in hac etiam Excellentiss. D. Marchio Asturicensis. 639. 46. Et de similiture Regum Galliae, & qualiter super pelliceum indunt, & alia Ecclesiastica munera expleant, ibid. nu. 45. -  Reges nostri non poterant benemeritos in conquisitione, populatione, & pacificatione Indiarum remunerari, si eisdem Commendae Indorum non assignarentur. 271. 50. Et non satisfacerent, suo muneri, & officio, si eos non afficerent his, & alijs praemijs, ibid nu. 57. -  Reges Hispaniae inprovincijs Novi Orbis sunt effecti quoad spiritualia, veluti legati, aut delegati Ro mani Pontificis, & Dei Vicarij, & Auctores ita tenentes. 638. 40. -  Reges nostri, etiamsi aliquo iusto titulo potiri possent reditibuis sedium vacantium, deberent illos expendere in usus pios, & quare? 760. 78. Et quod partem, quam hodie sibi applicant, semper in tales usus expendunt, ibid n. 80. -  Reges hostri quamvis in aliquibus partibus decimas Ecclesijs redonaverunt, aghuc plura sibi in illis reservant, quae susficiunt ad tuendam ipsarum perceptionem, & iurisdictionem. 628. 49. -  Reges nostri qualiter saepe usi suerint Pontificia facultare sibi concesia, ad dirigendos, & dividentos Episcopatus? 664. 14. -  Reges debent esse libetales donationibus Ecclesie saciendis, quia per haec non depauperiatur, sed potiûs augetur eorum status. 758. 62. -  Reges debent esse liberales, & subditorum opulentiam, & benevolentiam suas putare divitias, ex Patricio. 544. 26. -  Reges nostri quotidie renovant schedulas, quae benemeritos remunerari, & anteferri praecipiunt. 335. 28. -  Reges in electione Episcoporum bere possunt, salva conseientia, personae respectum habere, si ea Ecclesiae etiam utilis sit 684. 13. -  Reges super omnes divitias vassallorum saluti, & augmento prospicere debent. 123. 104. -  Reges Catholici, & eorum in Indijs vicem gerentes, possunt in utroque foro Praedicatores, & quos voluerint eligere, & delegare ad missioes Indorum, etiam irrequisitis Episcopis. 837. 27. -  Reges Castellae hominem proprium deputare solebant pro custodia, & administratione spolij Episcopi defunti, & redituum sedis vacantis. 742. 39. -  Reges Franciae, Siciliae, & alij dicuntur. habere privilegium conferendi beneficia, maxime sede vacante, & quod ob hunc respectum non sunt mere laici. 639. 48. -  Reges ubi donant Ecclesijs, vel Episcopis successoribus reditus sedis vacantis, dicunt, que les hazen merced dellos. 757. 44. -  Reges Hispaniae in Concil. Tolet. VI. eam legem sanxorunt, ut Rex haereticus a Reges expellatur. 893. 46. Et qualiter Reges Catholici se, & suos successores Tribunalibus S. Inquisitionis submisferint? ibid. nu. 45. -  Reges Hispaniae, vel ex concessione aliarum nationum, sunt absoluti domini divitiarum totius orbis, & in eis Romanos excedunt. 1060. 12. Et cur eorum divitias iuexhauvtas appellet Marchantius? ibid. nu. 15. -  Reges nostri valde curatunt divinum cultum in Provincijs Indiarum. 619. 1. -  Reges Franciae nimis extendebant privilegia conferendi beneficia, & alia, quae se habere dicebant, quousque concordatae factae fuerunt. 647. 47. -  Reges Galliae parum curant de bonis Praelacis suis Ecclesijs praeficiendis, & de damnis quae inde nascuntur, ex Choppino. 685. 15. -  Reges Vngarie, & poloniae reservant sibifructus, & reditus sedisvacantis. 755. 28. -  Reges Hispaniae praetantissimum ius habent pro tuendis, & dirigendis Religionibus, & Religiosis Indiarum, & quare? 912. 8. -  Reges nostri, exspeciali privilegio Pontificis, habent electionem, & praesentationem Praelatorum Ecclesiarum Indiarum. 656. 27. -  Reges nostri Pijsimi, quantum sempet curaverint Indis favere. & Commendas eis damnosas tollere 266. 13. -  Reges gratiores, & liberaliores esse debent in remunerandis benemeritis in provincijs, & Regnis noviter acquisitis. 560. 54. -  Reges sola ratione protectionis generalis, quam habent, & proprium ius patronatus. 632. 2. -  Reges Galliae, Neapolis, & Lusitaniae habent etiam custodiam redituum Ecclesiae sedis vacantis. 752. 9. -  Reges nostri fundant in possessione patronatus laica lis, & idco in ea mannutenendi sunt. 643. 10. -  Reges Hispanie antiquo suiceperunt in se tuitionem, & protectionem spoliorum, & vacantium Episcoporum decedentium. 741. 33. -  Reges iusste, & licite faciunt, si divitias quaerunt ad sui Regni sustentationem, vel sublevationem. 104. 29. -  Reges si non haberent praesentationem Praelatorum Ecclesiafum Regni, possent iustis instis causis intervenientibus, se eorum electioni immiscere, vel contradicere. 658. 34. -  Reges meliores aestimantur, si soli omnia non praesumant, ex Cassiod. 1016. 38. -  Reges in hoc videntur instituti, ut subditorum politicam, & sociabilem vitam curent. 209. 17. -  Reges Hispaniae sempoer enixe curarunt dereductionibus, & aggregationibus Indorum. 209. 19. -  Reges Siciliae sunt legati a latere pro Ecclesiasticis illius Regni, ex concessione Vrbani II. 639. -  Reges prohibere possunt, ne Ecclesiastici a suis subditis impositiones, vel contributiones illicitas exigant, & ut ad Regium Senatum mittant taxas, sive Aranzeles suorum tribunasium. 957. 33. -  Reges nostri nullam classem in Indias mittunt sine multis Religiosis, destinatis ad conversionem Indorum. 814. 51. -  Reges quemadmodum defendere debent Ecclesias Pastore viduatas, ita, & bona Pastoris defuncti, quae ipsis applicantur. 742. 43. -  Reges Hispaniae saepe in Indijs Vicarij, poterant olim assignare parochospopulis Indorum, sine licentia Episcoporum, & quare? 808. 13. -  Reges Hispaniae saepe in suis testamentis revocarunt, & nullas esse declararunt donationes a sei iopsis factas in praeiudicium Regiae Coronae. 758. 51. -  Reges licet pecoent thesauros congerendo, peccabunt tamen si id esficiant cum gravi dispendio vassallorum, vel si taies thesauros sine causa profundant. 133. 52. -  Reges nostri possunt vocare in Hispaniam Clericosd in Indijs scandalose degentes, & quare? 639. 51. -  Reges non debent evertere, sed potius conservare, & imitatifacta suorum praedecessorum. 564. 78. -  Reges nostri licet aliquando hesitaverint circa Indos metallis addicendos, postea id permisorunt. 108. 77. -  Reges Hispaniae, quam bonos semper Praelatos eligere soleant ad Ecclesias sui Patronatus, ex Anastas. Germ. 684. 14. -  Reges Galliae solos posse, non solum praesentare, verum, & conferre Praelatures, & Episcopatus Regni sui, tradit Grassal. 647. 42. -  Reges nostri, quo cura, & studio in erigendis, & detandis Ecclesijs Cathedralibus Indiarum usi fuerint. 653. 2. -  Reges, etsi sint patroni laici, non arctantur ad praesentandum intra quadrimestre, & quare? 648. 49. -  Reges, etsi possint ad libitum Comendas concedere, alijs tamen Gubernatoribus id non licebit. 333. 2. -  Reges nostri semper agnoverunt se in Indijs teneri ad Ecclesiarum aedificationem, & schedulae de hoc agentes. 877. 7. -  Reges, an, & qualiter teneantursub peccato mortali digniores in Episcopos eligere? 684. 7. -  Reges nostri si vellent sibi aliquid reservare, tempore quo decimas Ecclesijs concesserunt, id expressissent. 759. 65. -  Regum Hispaniae zelum iustitiae in fundaudis Audie. tijs indiarum graviter exprimit prima ipsarum ordinatio, quae resertur. 954. 14. -  Regum Catholicor, Ferdin. & Elisabeth. zelus, & cura in instituenda suis in Regis Inquisitione con tra haereticam pravitatem extollitur, 887. 3. -  Regum Hispaniae laus, & gloria in Cousilijs, & onsilia, ijs per quos sua Regna gubernant. 1042. 1. -  Regum Haei eticorum causae, & iudicium ad iedem Apostolicam pertinent. 893. 50. -  Regum officium est liberare opprefsos, & tollere violentias, & damna subditorum. 934. 43. -  Regum nostrorum pietas, & cura in Ecclesijs India rum aedificandis, & de earum numero sere in numero. 877. 6. Et de earum erectione, & dora tione, & Auctoribus qui hanc curam, & pietatem laudant, & admirantur. 653. 8. -  Regum remunerationes, & beneficia plenissima, & cumulatissima esse debent. 271. 61. -  Reges custodia in reditibus sedis vacantis non dirigitur ad lucrum ipsorum, sed ad bonumi ipsius Ecclesiae, ne eius reditus dinipiantur. 753. 15. -  Regum Hispaniae maximam reverentiam, & suboroinationem erga Tribunalia S. Inquisitionis, qui referant, & extollant? 893. 47. -  Regibus nihil magis competit, quam subditorum pro tectio, ex Seneca. 958. 37. -  Regibus Ecclesias dotantibus, & ampliantibus, Deus magnam selicitatem promittit. 654. 11. -  Regibus Hispaniae iniunctum fuit a lede Apostolica totum pondus conversionis, & praedicationis. Indorum. 638. 36. -  Regibus nostris ob Ecclesiae, & Ecclesiarum in Novo Orbe dilatatione, & fundationem, quae S. Seripturae vaticinia conveniant. 654. 9. -  Regibus imputare potest hodie S.R. Ecclesia malam electionem Praelatorum, cum fere semper conhrmet praesentatos ab eis. 684. 9. -  Regibus Portugaliae, quid consulverint graves viri circa negociationem A Etiopum. 139. 3. -  Regibus competit in Ecclesijs Indiarum omnium Praelatorum, Praebendariorum, Beneficiatorum, & aliorum officialium Ecclesiae, praesentatio. 647. 37. -  Regalium causarum privilegium est, ut in eis, quae sunt de Regalibus, unuquam fiscus litiget diseaisitus, hoc est sine possessione, & manutenione. 867. 52. -  Regia Maiestas, an, & quatenus subiecta dici posssit iurisdictioni S. Inquisitionis? 893. 48. -  Regia protectio, quae olim per Reges praestabatur circa spolia Episcoporum, nunc exerceturper eius Supremum Senatum, & Regales Cancellarias. 742. 78. -  Regum est male audire, etiam cum benefecerint. 341. 88. -  REGESTVM vulgó Registro, quid significet, & unde dicatur. 1066. 67. Et quae sit causa praecipua, & finalis eius faciendi in mercibus traiectitijs. 1067. 70. Et quanta debeat este eius Cura, & integritas praesertim ex legibus, & sched. Indiarum ibid. n. 71. RIGOR strictus legum saepe ex aequitate, & rerum circunstantijs temperatur. 339. 66. -  RITERSHVSIVS notatur, quód inverecunde contra Monachos seripserit. 912. 3. -  RITVS, consuetudines Indorum, & aliorum infidelium, legi naturae, aut Christianae Religioni no repugnantes, eis relinqui possunt, quando convertuntur ad fidem. 219. 20. -  ROMANI semper viros lectissimos, & integerrimos ad provincias remotas remotas, & noviter partas mittere curabant. 1014. 16. -  Romani ob solam voluntatem quotannis plures homines varijs Iudis perimebant. 142. 39. -  Romani Imperatores usi sunt Hispanis militibus ad sui corporis custodiam. 614. 25. -  Romani provincias pordomitas, earumque personas, & praedia tributis onerabant. 161. 35. -  Romani Imperatores quomodo notitiam plenam gestorum in suo imperio assequerentur. 336. 35. -  Romani cum Sabinis quod foedus inierint super Regis electione. 924. 101. -  Romani saepe solobant compellere subditos ad veteres sedes mutandas, & novalocai incolenda. 211. 30. -  Romani totius fere Orbis domini facti, per totum illum Romanam linguam extenderunt, ex Plinio, & alijs. 231. 45. -  Romani magnam curam adbibuerunt in metallis quaerendis, & effodiendis. 105. 50. -  Romanian humanitatis, an status ratione ductipopulis subactis suum sermonem, & mores indidierint? 231. 48. -  Romani, & aliae nationes provincijs subiugatis varia tributa indicebant. 158. 9. -  Romani feras omnes gentes, quas bello domabant, statim civiles, & politicas reddere conabantur. 210. 29. -  Romani, qualiter emeritos milites in Provincijs subactis agris donarent, & alijs modis remunerarent? 270. -  Romani primitus in comunicanda sua lingua parcissimi fuerunt. 230. 44. -  Romanorum Imperium, & sermonem per totum Orbem extendi Deus disposuit, ut facilius Christi advencus, & fides praedicaretur, ex Prudent, & alijs. 231. 46. -  Romanorum mos in habendis, & disponendis publicis cursoribus refertur. 95. 17. -  ROTAE insignis decisio refertur pro valore pacti, ne praedia decimantia transeant in Religioros sine onere decimarum. 666. 40. -  Rotae decisio expeditur pro libera dispositione Episcopi regularis. 752. 47. -  RVBRICARVM diversitas, ostendit diversitatem subiectorum, & naturam rerum de quibus in illis tractatur. 656. 23. -  RVINI lapsus detegitur, omnes filios pariter ad maioratus successionem admitti docentis. 423. 36. -  RVSTICVS deponens de visu, toleratur, quamvis deponere deberet de auditu, quia est grorius homo. 248. 52. -  Rusticus, qui promittit solvere domino pro terra, qua laborat, dimidiam, aut tertiam partem fructuum, non deducit expensas. 366. 22. -  Rustici non solum pro decimis, verum, & pro expensis in lite super illis causatis, possunt conveniri, & incarcerari. 192. 12. -  Rustici, & Indi, qui eis comparantur, in atrocioribus, & malitiosis delictis severe puniri debent. 248. 67. -  Rustici, an, & qua excusatione digni sint, iudicis arbitrio permittitur. 248. 49. -  Rusticorum, & pauperum privilegia, qui Auctores cumulent, & per tractent. 247. 41. -  Rusticis ipsis, & agricolis utile est ad multa decimas solvere, ex D. Chrvsost. 192. 13. -  Rusticis non imputatur ad poenam varietas, nec cotradictio in testimonijs, nisi de nimia malignitate convincantur. 248. 53. -  Rusticos non ligat statutum eis specialiter non publicatum, eo quod sint de plobe rusticana, & in quo haec differat ab urbana. 249. 61. -  Rusticani, & coloni ad alia obsequia evocandi non sunt. 153. 46. -  S. -  SEBACVS Rex AEthiopum, qualiter facinerosos publicis operibus utiliter addixerit? 143. 46. -  SACERDOTES, qui coram Principibus secularibus accusant, aemuli Christi appellantur. 930. 11. -  SACHARI plantagini, & opificio Indi dari probibentur, & quare? 65. 45. -  SALARIVM olim concedi solebat Auditoribus, & alijs magistratibus Indiarum, ex die quo, ex Hispania solvebant, & qualiter postea solum sex menses pro toto itinere, & navigatione assignati sint. 970. 30. Et an, & quando spacium horum sex mensium prorogati possit? numer. 31. -  Salarium, quod Indijs metallarijs praestatur, vix respondet minimae parti laboris eorum. 125. 115. -  Salarium integrum debet habere minister infirmus pro tempore quo aegrotat. 970. 33. -  Salarium, an, & quando integre percipere debeat minister, qui in initio anni decedit, & aliae quaestiones de salario, remissive. 970. 34. -  Salarium pro decem illis diebus sublatis in Calendario Greg. XIII. adimi iussum fuit ministris India rum. 971. 35. -  Salrium, & officium ipso amittunt Auditores Indiarum, qui interdicta matrimonia prose, vel liberis contrahunt, & sched. de hoc agentes. 975. 61. -  Salarium non conventum, & designatum, an Visitatoros, & Vicarij generales ab Episcopis petere possint? qualiter moderari debeat. 765. 60. & seqq. & quid in alijs famulis? 743. 51. & 52. ubi de Bulla Pij V. super hoc, & quod moderate sunt solvenda, & an illis obster praescriptio triennij? n. 55. -  Salarium totius anni deberi officiali, qui eo caepto, & nec dum finito, decessit, afsirmant plures, sed plurimi negant, quorum opinio praxi recipitur, & quare? 890. 23. -  Salarium, sive merces competens Indis, qui serviunt in propria manu praestari debet. 52. 75. -  Salaria eompetentia Correctoribus Indiarum constituta sunt, ut ab illicitis abstineant, & schedulae de hoc agentes. 949. 15. Et a quo tempore, & usque ad quod tempus haec salaria durent, ibid. 16. -  Salaria Inquisitorum anticipata initio cuiuslibet ter tij solvi iubentur, & quare licet secus in alijs Ministris. 889. 18. -  Salaria Inquisitorum Indiarum, quandó, & qualiter ex Regijs arcis persolvenda sint? 888. 11. -  Salaria samulis Episcoporum desunctorum debita, quo iure, & modo soleant solvi iuberi periudices seculares? & Auctores, qui de hoc agunt. 742. 46. -  Salaria militum, vassallorum feuda, & advocatorum honoraria, etiamsic concernant defensionem clien tum, licite recipiuntur. 511. 25. -  Salaria Auditorum, & plures quaestiones de salar ijs proponuntur, & deciduntur in sched. Indiarum quae citantur. 970. 29. -  SALINAE Athenarum subito exarerunt ob tributum super illis impositum, & idem in nostris de Fuentelapiedra. 140. 13. -  Salinae Peruane communes esse iussae sunt, & quare? 1062. 65. -  SALOMON, an peccaverit immensas devitias coarcervando? remissive. 104. 30. -  Salomoni ob templi aedificationem, quid fuerit a Deo promissum? 877. 2. -  SALVIANI elegans locus de damnis clientelarum refertur, & ad Commendatarios transfertur. 517. 77. -  Salutis spes nulla restat, quando ab ijs venena porriguntur, a quibus antidotum expectartur. 225. 83. -  SAMBVCI emblemma expenditur. 129. 14. -  SANCTVM nihil adeo est, vel vile, quo mali abuti non possint, ex D. Chrysost. Quintil. Senec. & alijs. 34. 90. -  SANDALIA, quibus Apostoli vtebantur, quid significarent? ex D. August. 803. 93. -  SARRACENI gravius puniunt iniurias illatas Christianis apud se commorantibus, quam illatas alijs Sarracenis. 247. 39. -  SATVRNI saeculo, qualiter gens per campos dispersa condumata fuerit, ex Virgil. & Ovid. 210. 28. -  SCHEDVLA insignis refertur pro Hispanis ad laborem in Indiarum partibus suadendis, 26. 19. -  Schedula Quitensis expenditur, servitium personale permittens, quod publicam vtilitatem concernit. 40. 136. -  Schedula novissima de iuramento Regie iurisdictionis, & patronatus per Praelatos Indiarum non turbando refertur. 678. 52. -  Schedula, ann. 1596. de Indis sermone Hispano instituendis expenditur. 229. 29. -  Schedula, quae prohibuit dari Commendas, & alia officia cognatis, propinquis, & familiaribus Ministrorum, qualiter per aliam fuerit iustissime temperata. 315. 73. -  Schedula Regia, quae Breve Greg. XIII. in appellationibus litium Ecclesiasticarum in Indijs servari iussit, ad litteram refertur, & late explicetur. 709. 77. Et alia, quae iubet ne Indis baptizandis capilli tondeantur. 219. 30. Et alia, anni 1603. agens de successione maritorum. 475. 22. Etalia anni 1625. quae videtur in beneficijs interinarijs requirere assensum Patroni. 799. 59. Et alia, quae tractat de servitijs Ianaconarum. 16. 43. Et alia, quae declaravit fructus divisi Episcopatus, ex die gratice ad novum Episcopum pertinere. 668. 58. Et alia, quae iubet ne Cazicatuum successiones tollantur, mutentur, vel invertantur. 237. 20. Et alia, ann. 1568. quae super legatis, Indis a suis Comendatarijs relictis, pro damnis eisdem datis, iustitiam celeriter heri iubet. 522. 130. Et alia, ann. 1583. quae Indos impeditos, vel uxores, aut silios infirmos habentes, a servitijs per sonalibus liberat. 50. 59. et alia, ann. 1610. que vinearum plantationibus in Peruanis provincijs obviam iri iuber. 63. 44. Et alia, ann. 1619. quae prohibet sine causae cognitione beneficia Curatis adimi. 796. 39. Et alia, ann. 1529. quae agiede monendis Commendatarijs, ve resideant, cum praefinitione temporis quadrimestris, 510. 49. Et alia, quae ibuet ne fiat novitas, cum Indis Cu7quensibus in modo decimandi. 201. 15. Et alia, quae quandam Commendam, extero datam, adimi iussit, & de eius ratione. 313. 58. Et alia agens de renuntiatione Commendarum. 325. 51. Et alia ann. 1618. quae irritat Commendas coptratenorem mandatorum datas, & fructus restitui iu bet. 204. 81. Et alia agens de spolijs Episcoporum Indiarum, & Collectoribus excludendis. 741. 27. Et alia anni 1593. de vindicandis iniurijs Indorum. 245. 20. Et alia novissima, quae gravis, simis verbis, & poenis Commendas Ministris, & eorum propinquis, & familiaribus dari prohibet. 314. 67. Et alia ann. 1551. quae mineralia per Indos voluntarios laborari permitti. 188. 28. Et alia ann. 1609. quae expresse, & generaliter iubes, ne vllo modo Indi ad privatorum famulitium distribuantur. 8. 15. & 9. 9. Et alia quae Audietijs Indiarum Commendandi facultatem denegat. 297. 6. Et alia ann. 1601. quae vulgo vocatur, la del servicio personal. 4. 12. Et alia an. 1624. quae dedit for mam in doctrinis Religiosorum piesentandis. 523. 3. Et aliae ann. 1575. & 1603. quae formam matrimonij prefigunt, vt uxores succedere possint in Commendis maritorum. 463. 17. Et aliae, quae Indis Eucharistiam ministrari iubent, maxime, ut viaticum. 252. 93. Et aliae, quae in commendis Indorum videntur concedere dominium, proprietatem, & possefsionem. 278. 20. Et aliae quae Indos decimas solvere debere iubent, aut insinuant. 194. 28. Et aliae plures, quae fodinas per servos exerceri iubent, ubi id possibi le fuerit, ut Indi ab hoc onere liberentur. 140. 16. Et aliae quibus cavetur, ut Hispani, & omne genus Hybridarum ad ministeria publica compellantur. 26. 18. Et aliae, quae de tributis Indoium, & eorum norma, & taxatione disponunt. 159. 15. Et aliae, quae agunt de dolore Indorum ob iniuncta sibi servitia personalia, maxime metallorum. 49. 46. Et aliae quae servientium Indorum saluti consulunts. 55. 96. Et aliae, quae damna considerant ex provisione Commendaru facta absentibus a provincijs Indiarum. 314. 61. Et aliae, quae Indos omnino a servitijs personalibus liberari iubent. 29. 44. Et margaritis legendis distribui prohibent. 122. 97. Et metallis inservire. 125. 122. Et aliae, quae declarant in quibus rebus debeat conservari servitium personale Indorum. 41. 138. & 46. 26. & 108. 79. Et aliae, quae Indos ad loca remota, vel intemperata deduci prohibent. 51. 74. Et aliae, quae agunt de expectativis Commendarum. 345. 2. Et aliae, quae Indos aetate minores oneribus relevant. 49. 51. Et aliae, quae agunt desalarijs Indis servientibus persolvendis. 54. 87. Et aliae, quae servitium personale Indorum, Commendatarijs graviter prohibuerunt. 3. 9. Et aliae, quae Iudis Chasquis faveri, & eos competenti mercede donaristatuunt. 97. 33. Et aliae de Indorum reductionibus, & municipijs agentes, 209. 20. Eta liae, quae agunt de tributis Ianaconarum. 20. 83. Et aliae, quae Indos servitiales per vices mutari iubent. 44. 12. Et aliae, quae litteras alienas inter cipere, vel aperire graviter prohibent, & puniunt 97. 37. Et aliae quibus iubetur, ut Indi ad agrorum culturam diltribuantur. 61. 2. -  Schedula ann. 1601. & 1609. quid disposuerit super tollendo fervitio personali. 29. 46. -  Schedula nulla reperitur, quae vocet maritos ad successionem Commendarum uxorum, & de inter pretatione earum, quae in contrarium expenduntur. 478. 51. -  Schedula ann. 1601. quae vocatur de la concordia, & ponit formam privandi beneficiarios ex concor dia Praelati, & Patroni, resertur, & an hodie practicari debeat? post illam ann. 1609. discutitur. 795. 34. -  Schedula anni 1561. quae successionem viri, & uxoris in Commendis aequare videtur, qualiter accipieda sit? & altera ann. 1605. 479. 55. -  Schedula an. 1601. licet neque ad agrorum culturam coactum Indorum servitium permisserit, eos tamen otiosos esse non patitur. 61. 3. -  Schedula valde notabilis expenditur ann. 1581. quae declarat, & iubet, benemeritis non praeiudicare schedulas, quas alij impetrant ad futuras Commendas, si hi minus meritifuerint, & quare? 347. 24. -  Schedula servitij personalis ann. 1609. coactum Indorum ad metalla servitium expreise conservari praecipitur. 109. 86. -  Schedula Pintiae, & alijs cavetur, ut ttibuta Indorum in rebus, & fructibus taxentur, qui pro varietate Regionum sacile ab illis habet possint. 162. 45. -  Schedula servitij personalis ann. 1601. qualiter Indos metallis addici concedat. 109. 83. Et alia ann. 1609. qualiter eosdem, etiam invitos, agriculturae, & alijs ministerijs publicis destinali posse, statuerit? 61. 4. -  Schedula ann. 1609. quae agit de servitio personali Indorum, eos voluntarie locari, & in mineralium locis congregari, & municipia erigere cupit, & monet. 142. 30. -  Schedula ann. 1601. illa altera servitij personalis, quae metalla per Indos vo untarios, aut AEtiopes coli, statuerat, secreto temperata fuit. 109. 84. -  Schedula ann. 1582. Auditores Mexicanos notavit, quód siliorum appellatione nepotes contineri dubitassent. 456. 31. -  Schedula anni 1620. mineralium cura, & Indorum ad ea servitium commendatur, dum modo eorum vexationes reprimantur. 109. 87. -  Schedula Regia iubens iniurias Indorum eodem modo pruniri, ac Hispanorum, cur a multis non practicertur? 246. 35. -  Schedulae omne, quae de successione Commendaru agunt, illas iam cum effectu assignatas fuisse supponunt, & expenduntur illa de ann. 1552. & altetade ann. 1562. 430. 101. -  Schedulae Regiae, & rescripta, & Epistolae Principum, an, & quando ius generale constituant, & ad unum Proregem, vel provinciam millae, in alijs observali debeant. 1048. 65. & seqq. -  Schedulae Indiarum, quae requirunt ad successione Commendarum, quod coniuges, Vivan, y esten casados seis meses, etiam in spontis de praesenti, & ante copulam verificantur. 468. 64. -  Schedulae directae ad aliquam Proregem, vel gubernatorem, etiam sub nomine proprio, ab eius successore in officio impleri possunt, & debent. 1049. 67. -  Schedula anni 1609. qualiter prohibeat servitium personale a Commendatarijs exigi solitum, & Indos omnes taxari iubeat? 4. 13. -  Schedulae, quae facti tantûm narrationem continent, nihil disponut. 799. 60. -  Schedulae agetes de praxielectionis Canonicatnum oppsitionis, sunt acciendae secundum intellectum, & dispostionem Concil. Trid 784. 45. -  Schedulae, quae iubent, ut Commentarij refideant trahuntur etiam ad Commendas ante eas collatas. 527. 14. -  Schedulae Regiae quae praescribunt forman beneficijs regularibus Indorum, & eis favent, sunt confirmatae a Sede Apostolica. 810. 23. -  Schedulae, & iussiones Principum non oporter, ut in sui conclusione contra transgrestores insolitis verbis excandescant, & notatur contrarius, qui hodie increbuit. 1050. 79. -  Schedulae quae decimas integre ab Indis praestari iusserunt nunquam suerunt executioni mandatae sed imo per alias derogatae, quae reseruntur. 197. 55. -  Schedulae, quae indecebant privationem ipso iure, ob non resdentionam in Commendis, oblitteratae fuerunt. 530. 52. -  Schedulae Regiae circa spolia Commendarum, facta a iudicibus quid statuerint? 580. 75. -  Schedulae Regiae, quae iubent Indos tolli ab inuistis possessoribus, qualiter sint intelligendae? 576. 35. -  Schedulis antiquis dabatur licentia Indis, tanquam vassallis liberis, vbi vellent habitandi, & sedes mutandi 212. 44. -  Schedulis pluribus de Commendatariorum titulis mentio fit. 281. 55. -  Schedulis plurimis politica Indorum institutio, valde commedatur, & Auctores, quae dew ea agunt. 218. 8. -  Schedulis respondetur, quae Indos metallis distribui permittunt, qurt iubent. 136. 83. -  Schedulis plurimis, Indorum ad metalla coactio, tum dispositive, tum enutiative iniuncta reperitur, quae reseruntur. 109. 81. -  Schedulis pluribus iustum est, ut Indi Hispanam linguam doceantur, & loquantur, & scholae ad hoc sormentur. 229. 27. -  Schedulas, quia Rege impetratunt pro Commendis vacanturis, caeteris paribus sunt praeferent. 348. 35. -  SCHOLARIS tempore vacationis rediens in domum, gaudet privilegils, & eius uxor, & liberi. 534. 89. -  Scholari, qui putabatur ideoneus si collata duerit prae benda, & postea reperiatur indignus deber illa privari. 827. 32. -  Scholastici soli studio debent vacare, & de alijs non cogitate, & aequiparantur militibus. 537. 117. -  Scholastia quando gradum requirat. 780. 18. -  D. SEBATIANVS a sandoval Senator Panamensis lausdatur, & eius libellus pro defensione vinearu Peruanarum. 68. 70. -  SECRETARIVS praecedit Fiscalem in supremo Con Folio Inquisitionis, & non in alio. 987. 9. -  SECVLARIS potestas non esiet sibi sufficiens, si aliquam coertinem in Ecclesiaticos seditiosos non haberet 934. 37. -  Seculares Principes, si non possunt punire Ecclesiasticos saltim temporalibus, non possent eorum damnis, & excessibus obviare. 933. 30. -  SECVNDAE SVPPLICATIONIS cognitio pertinet ad Supermum Indiarum Senatum, & quali ter in eo practicetur, diversimode a Supremo Reg ni Cassellae 1050. 83. Et quid si lis caepta sit in eodem Supremo Indiarum Consicto? 1051. 88. -  SECVNDVS in data, priorisolot praeserri, si prius apprehenderit possessionem, & e contrario. 360. 36. -  Secundo genitorum dipspersic, melior est, quam haereditatis divisio. 424. 47. -  SEDES quando, & quibus dari debeat inftratis Re galis Audientiae jis, qui se nobiles este dicunt? 962. 65. -  Sedes Episcopalis quando, & quandiu vacare dicatur? 669. 63. -  Sendis vacantis tempore lupus exultar. 776. 11. Sedis vacanis tempore nullum praeiudicium potest generari Ecclesiae maxime in iuribus Episcopalibus. 776. 116. -  Sedis vacantis fructus colligere, & sibi appropriare solent Galliae Reges, & qualiter hoc ius unum de Regalibus suae Coronae faciant? 754. 27. Etqua do, & quomodo in Hispania caeperint applicari Camerae Apostolicae? ibid. n. 22. & quando, & quare actum fuerit, ut Ecclesijs Indiarum nostris Regibus applicentur? 755. 31. Et quod varie varijs temporibus distributi reperiantur in eisdem Ecclesijs Indiarum. 757. 47. -  Sede vacante quamvis cessent auimentra Praelati, non tamen Ecclesiae, quae nunquam moritur. 759. 72. -  Sedium vacantium gubernationem Capitulis Ecclesiarum Indiarum adimere, saepe tractatum est, & schedulae de hoc agentes. 775. 113. -  Sedium vacantium damnosam, & periculosam esse administrationem, multi testantur. 775. 107. -  SEDITIOSI, & scandalosi, ut a provincijs Indirarum expellantur pluribus schedulis cautum est, que rescruntur. 929. 2. Et qualiter in hoc Proreges procedere possint, & debeant. 1024. 16. -  Seditiosos, scandalosos homines a suis provincijs expellere Pricipes debent. 929. 1. -  SELLAS ad Ecclesias deferre, & in illis sedere an privatis permittatur, vel permitti debeat in provincijs Inciarum? 961. 54. -  SEMIRAMIS, & Carthaginenses qualiter per servos fodinas tractaverint? 105. 39. & 141. 21. -  SENATVS Supremus repraesentat personam Principis, & illius iurisdictionem habet. 1054. 97. -  Senatus Supremus Indiarum, quid Regi consuluerit super reditibus sedium vacauntium, quos sibi appli cari volebat? 755. 32. -  Senatus Supremus Indiarum qualiter cognoscat de causis Commendarum Indorum, & de residentijs, & visitationibus iudicum? remissive. 1050. 82. -  Senatus Supremius Indiarum quid ftatuer it in controversia admittendorum, vel tollendorum adiunctorum in Ecclesijs Indiarum? 788. 71. -  Senatus Supremus potest cognoscere de fructibus Commendae, etiam peremta instantia litis super ipsa Commenda pendentis. 593. 71. -  Senatus Supremus Indiarum raro avocat causas a Regalibus Cancellarijs, nec litium cognitioni se facile miscet. 573. 10. -  Senatui vel tribunali cuilibet, causae cum tangentes regulariter relinqui debent. 1028. 51. -  Senatui Indiarum absolute competit nomen Consilij Regij, & per consequens eius effectibus gaudere debet. 1053. 93. -  Sentatus Indiarum alia omnia praecedit in magnitudine, latitudine, divitijs, & alijs proventibus provinciarum, quas administrat. 1043. 7. Et est Supremus in causis sibi reservatia, cum inhibitione aliorum Tribunalium, ibid num. Et Senatus Supremus Indiarum quid eandem censuer it super conservatione doctrinarum Regularium, & sub quibus cautionibus & de schedulis, quae de tis agunt. 818. 78. -  Senatus Indiarum prae omnibus, de conversione, & bona tractatione Indorum, & de rebus guberna tionem tam gentibus, curare iubetur. 1044. 13. Senatus Supremus qualiter se inserat in taxandis, & solvendis damnis, quae Episcopus defunctus bonis Ecclesiae praestare debet? 742. 41. -  Senatus Indiarum proponit, & consultat Regi omnes Ministros, & Praelatos, ac Praebendatios, & alios officiales illarum partium, sublata Camera, quae olim ad hoc esse solebat in eodem Consilio. 1045. 23. -  Senatus Regius Indiarum qualiter se habuerit in Commendis collatis a Prorege Perûano Marchio ne Canetij, post mandati revocationem? 303. 73. -  Senatus Indiarum semper providas, aptas, & utiles legesillis provincijs dare curavit. 1048. 61. -  Senatus Regius qualiter se interponere soleat, pro exequendis tellamentis praelatorum, & alijs ad pia opera factis? 650. 65. -  Senatus Indiarum an possit cognoscere de violentijs iudicum Ecclesia sticorum in causis ad suam iurisdictionem spectantibus, vel in eis Supremus Castellae Senatus adiri debeat. 1051. 89. -  Senatus Limani decisio refertur contra quemdam Correctorem, qui Regliosos cuiusdam Ordinis gravibus iniurijs verbalibus affecerat. 926. 122. -  Senatus Supremi Indiarum decisio refertur. 549. 71. -  SENATORES ex causarum patronis, & in foro versatis, non ex tyrunculis, & in expertis eligi debet, & quare? ex Ioan. Brantio. 967. 8. -  Senatores, & viros graves aliquid saepe per errorem, vel cum animae periculo consuluifle, credendumnon est. 108. 75. -  SENECA auri, & ferri cognitionem, in quo constituat? 129. 11. Eius insignis locus pro remunerandis filijs, & posteris benemeritorum. 599. 17. Insignis locus de utilitate parsimoniae. 145. 75. Senecae Tragaedi alter elegans locus. 147. 87. Alter de metalli fodinarum errore, & horiote. 116. 38. -  SENECTVTIS benemeriti ratio haberidebet, ne alias frustra praemium speret. 339. 62. -  Senectuti debetur quies, & relevatio a ieiunijs. 50. 60. -  Senes difficillime alienam linguam perdiseunt, & adagium de hoc. 228. 15. -  Sense, & infirmi a servitijs, & muneribus personalibus liberi sunt. 50. 57. -  SENTENTIA lata contra aliquem in absentia in prima instantia, an, & quando ci m persona notificanda sit, & quid si est apud Indosi 956. 24. -  Sententia lata super restitutione iuris universalis, si non intelligeretur cum fructibus plene Legis intentioni non satisfieret. 589. 36. -  Sententia declaratorla, an sit necestaria contra Auditorem interdictum matrimonium celebrante, ad hoc ut poenam legalem incurrat? 979. 87. -  Sententia declaratoria requiritur, etiam in poenis, quae imponuntur ipso iure incurrendae, ex magis communi sententla. 550. 58. -  Sententia in causis Fisca libus absque expressione Re giae personae, solum cum ipsius Fiscali pro, & contra loquuntur, & concipiuntur. 988. 17. -  Sententia condemnatoria super iure universali, videtur etiam continere condemnationem super fructibus, & e contrario in absolutoria. 589. 35. Et secunrûm aliquos non est necessaria expressio fructuum, ubi res ad iudicari iubetur. 590. 39. -  Sententiae contra contumacem lata, non nisi post lapsum annifatalis exequi solet, & quod hoc tallitin syndicatu. 1001. 9. -  Sententia lata contra debitorem, non potest exequi contra cum, cui is vendidit, nisi intentata prius revocatoria. 582. 104. -  Sententia declaratoria in poenis ipso iure incurrendis excusatur, ubi terminus praesigitur ad comparendum cum clausula, quod eo elapso, amplius reus non audiatur. 531. 59. -  Sententia est stricti iuris, & in his tantum, que sonat, intelligenda. 535. 101. & 590. 40. -  Sententia privationis beneficij ab Episcopolata, appellatione remota exequi potest, & alius interim nominari. 798. 51. -  Sententia inter vassallos litigantes lata, an domino praeiudicet? 384. 23. -  Sententia ex falsis instrumentis, testibus, vel allegationibus lata revocatur. 352. 61. -  Sententiae unius partem non potest quis respuere, & partem approbare. 201. 19. -  Sententiam confirmatam exequi solet iudex a quo, revocatam iudex ad quem, & de praxihuius articuli. 716. 62. -  Sententiae tres conformes regulariter requiruntur ad saciendam rem iudicatam. 713. 39. -  Sententiae duae conformes faciuut rem iudicatam, & exequi iubentur per constitutionem Greg. XIII. 713. 38. Et an hoc intelligatur in eo sulum casu, quo de Metropolitano ad suffraganeum appellatur, vel etiam in eo, quo de fuffraganeo ad Me tropolitanum? 716. 59. Et quae dicantur confor, mes, ibid. num 63. & quod licet exequi iubeantur, tamen admittitur contra eas exceptio nullitatis defectus iuridictionis. 716. 60. -  Sententiae Senatus Supremi magni faciendae sunt. 439. 55. & 1053. 92. -  Sententiarum, & opinionum varietas, iurisprudentiam, & alia, quae debent resolvi, conturbat, & obscurat. 599. 14. -  SEPVLCHRA mortuorum eitam infidelium, an, & quatenus liceat aperire, & excavare, ad quaerendos thesauros in eis reconditos, & Auctores, qui de hoc agunt, & de Huacis Indorum Perûanoru. 1065. 39. & seqq. -  SERMONE nobis noto uti debemus, ex Cicer. 228. 16. -  SERTORIVS de cognatis non fidens, ex Incolis Hispanis custodiam habuit. 614. 16. -  SERVI metallarij sugitivi Athenis & alibi magnas clades causarunt. 38. 1. 9. -  Servi sunt, veluti alia res domini, & habet in eosius vitae, & necis. 141. 30. -  Servi qualiter pecudibus comparentur, & pro mortuis haberi, & iniuriae incapaces esse dicantur? 141. 19. -  Servi apud Scytas, qualiter desecerint, & dominis bellum move int, & lotis superati fuerint? 38. 117. -  Servi, qui Py reneorum montium argenti fodinas excolebant, quam graviter vexarentur, & verberarentur, ex Ioan. Gerundensi. 120. 79. -  Servorum & discolorum, otio forumque hominum immanis colluvies semper damnosa, & suspecta fuit. 260. 57. Et quod tutum non sit servis plurimis Rempub. oner. re. 38. 115. Et qualiter hoc cautum fuerit servis A Ethiopibus, & aliarum nationem ad Indias Occrd. transfretandis, ibdinum. 113. -  Servorum iniurias qualiter vindicar int Athenienses? 247. 38. -  Servorum vna est conditio, licet in ministerijs differant. 13. 18. -  Servis Attiopibus omnia opera publica Indiarum expleri non possunt, & quare? 37. 112. -  Servis etiam moderatae operae, & cum aliqua vacatione iniungendae sunt. 46. 23. -  Servis nullum otium relinqui debet. 56. 104. -  Servitium Tanaconarum, an iustum sit? 12. 1. -  Servitium Indorum, dum ad famulandum in domibus Hispanorum d stribuuntur, Matienz. & Acosta probare videntur, & huius verba reseruntur. 8. 2. -  Servitium Indorum in metallis qui probant, vel facile ab hac sententia deciscunt, vel impossibiles conditione adijciunt. 136. 85. -  Servitium per sonale licet in aliquibus provincijs ab Indis per Commendatarios exigatur, hoc natura Commendae non mutat, & quare? 279. 28. -  Servitium, quod vocant personale, Commendatarijs praestari solitum, non est ita grave, & durum, ac servitium metallorum. 120. 77. -  Servitium personale Indorum si tollatur, multa damnatimeri possunt. 32. 72. Et quod multi opine. tur tolli non posse. quod dirigitur ad publicam nccessitatem, vel utilitatem. 30. 48. Et de difficultatibus quae subortae sunt, ubi de his personalibus servitijs tollendis actum est, & quid super eis novissime cautum fuerit? 41. 139. Et quod cum per tot annos fuerint in usu, non videntur iniusta, nec ille, itime praescripta. 31. 66. Et quod non ipsa, sed eorum excessus, & abusus tollendi sunt. 34. 87. -  Servitium persunale Indorum, quod Commendatariorum cupiditas introduxit, unde originem habuerit? 3. 6. Et semper a nostris Pijssimis Reg bus prohibitun, fuit. 3. 8. Et quod omni iuri, & rationi repugnet. 5. 16. Et quod in totum talia servitia abolere, tutius est, & quare? 17. 41. Et qualiter nullatenus tributi nomine servitium personale ab Indis exigi posse, statuerit sched. servitij personalis, ann. 1633. 279. 79. -  Servitium Indorum in metallis licet aliqui probaverint, plures tamen, & graviores damnate solent. 136. 83. -  Servitium Indorum Chasquis dictorum, iustum, & necessarium esse multi asserunt. 95. 15. -  Servitium militare inter Commendatarios, vel feudatarios cum debita proportione dividi debet. 502. 88. -  Servitium commende quis praestare debeat, ubi eius fructus creditores percipiunt? 401. 28. -  Servitium personale in aliquibus provincijs remansit, etiam post tributorum taxationem, sed adhuc cessare iustum fuit. 4. 11. -  Servitium domino tempore bellia vassalo promissum, qualiter accipiendum? 460. 21. -  Servitium feudi, ubi est personale, non admittiur monasterium, cti. msi per subtitutum servite velit. 441. 67. -  Servitij magnitudo, & perpetuitas, inducit, & exigit perpetuitatem satisfactionis, & remunerationis. 599. 17. -  Servitij privati Indorum species alia proponitur. 8. 1. Servitij personalis causa, & utilitate cessante, illud quoque cessare debet, 149. 2. -  Servitij personalis Indorum damna, qui tangant, & doleant? 3. 7. -  Servitij perpetuitas, beneficium, vel praemium etiam perpetuum desiderat. 375. 19. Et quod hoc verificari, & practicari deberetin Conquisitoribus Indiarum, quorum servitia magna, & in perpetuu bonum Hispaniae fuerunt. 599. 16. -  Servitij personalis nomine quid in provincijs Indiarum generice, & quid specialiter intelligatur? 2. 5. -  Servitia personalia, quae Indis, vel alijs quibuslibet publicae utilitatis causainiunguntur, consueta, & moderata esse debent. 45. 14. -  Servitia ex tempore acquire possunt, & consueta pre stari debent. 32. 68. -  Servitia antiqua ita remuneranda sunt, ut praesentia non negligantur, quibus ante parta tucntur. 338. 56. -  Servitia privata & coacta Indorum, omnino tolli iubentur schedula anni 1601. & quód voluntarij conducantur. 8. 8. -  Servitia debita, & obsequialia non obligant dominsi. 504. 116. -  Servitia indefinite debita, qualiter dominus feudi a vassalis exigere possit? 45. 18. -  Servitia domestica Indorum, antea praestari solita, qualiter Prorex, & Senatus Limanus a se abdicaverint? 9. 10. -  Servitijs personalibus quantum fieri potest abstinere debemus, quia fere impossibile est, ut leges pro eorum iustiticatione latae praecise serventur. 55. 67. -  Servitijs personalibus netdum Mestizi, & Mulato, addicti sunt, quod notatur. 260. 60. -  SERVITVS rustica olim durior fuit, quam urbana, & quare? 63. 31. -  Servitus multis in casibus imponi potest propoena. 143. 49. -  Servitus servitutis dari non potest. 410. 11. -  Servitutis species est, a certo loco non posse recedere. 212. 45. 17. 49. 212. 45. & 529. 36. -  SAEVITIA, & mala tractatio vassallorum, multis casibus punitur in iure, remissive. 515. 59. -  SFORTIAE Oddi opinio, qui carcerationis, aut relegationis iustae impedimentum legitimum esse negat, eijcitur. 533. 81. -  SIGNOROLI verba referuntur circa statuta caventia bonorum immobilium in Ecclesias alienationem. 866. 43. -  SIMONIS Maioli, & Olai Magni verba de labore merallorum agentia referuntur. 122. 94. -  SINARVM Reges, subditos in alienas regiones migrare prohibent, & ideo valde multiplicantur. 213. 53. -  Sinarum in Regno, sunt plus, quam quinque Senatorum millia, & alia de eius magnitudine. 236. 9. -  Sinenses, reoscapitales, ad muros Tattariae reficiendos damnant. 143. 45. -  SOCIIS pluribus in his quae debentur, aequalis solutio facienda est. 615. 31. -  Sociabilisvita est praestantior solitaria. 209. 12. & seqq. -  Societas Iesi, quas doctrinas Indorum habeat, & quam laudabiliter in illis segerat, & deschedulis Regijs iubentibus, ut ad hoc munus invitentur. -  817. 71. Et quod eius Religiosi aptissimi sint ad iuventutem educandam, & instrucndam, & Indorum collegia gubernanda. 241. 67. -  SOCORDIA vires pereunt, sed per exercitationem tollitur, ex Plutarch. 145. 73. -  Sodomia, hominumque de voratio, aut immolatio omnino Indis prohibenda est, & de sodomiae detestatione, & quod haeresim sapit. 221. 47. Etlia de eiusdem secleris detestatione, remissive. 514. 51. Et quod qui committit sodomiam cum impubere, vel rustico, aut ignorante, huius quoque culpam in se transfundit, ibid. nu. 50. -  SOLEMNITAS, vel licentia requisita in actu faciedo, requiritur etiam in co reficiendo, vel reparando. 879. 16. -  SOLDVRII apud Gallos, qui essent, & qualiter seproijs, etiam, quibus se in clientelam dabant, morituros iurarent? 614. 23. -  SOLIDATI quando, & quare dicicaeperintmilites, unde vox Hispana Soldados? 271. 53. -  SOLIFVGA animal si sit in fodinis, deseredae sunt, & quid sit Solifuga. 154. 53. -  SOLITARIVM, aut bestiam esse, aut Deum, quo sensu dixerit Aristot. 209. 13. -  SOLITVM fieri, praesumendum est legitime fieri. 511. 16. -  SOLO cedit quidquid in solo alieno plantatur, seritur, vel aedihcatur. 882. 36. -  SOLVTIO regulariter fieri debet in loco ubi sita est res, pro qua solvitur. 541. 13. -  SORTIBVS eligi iudices ordinarij, & alij officiales Reip. aliquando iussisunt, & de iudicio sortis, remissive. 944. 15. -  SPARTVCVS servus, & eius historia. 38. 116. -  SPECIALIA duo in uno, eodemque subiecto regulariter non concurrunt. 854. 16. -  Specialem gratiam habens ad unam Commendam, debet preserriinm ea, habeuti gratiam generalem, & quare? 361. 54. -  Species certa quando censeatur eximi a genere, cui inerat. 361. 56. -  SPES in multis casibus in consideratione habetur, & potest in contractum deduci. 459. 53. & 151. 240. -  Spes succedendi in maioratu, quam habet primogenitus, est invariabilis, & consdierabilis, etiam in vita possessonis. 459. 54. -  Speisolius venditio, si postea effectus non succedat, quado faciat locum evictioni, vel laesioni? 152. 35. -  SPIRITVALIA, qui seminant, temporali suae sustentationi necessaria iuste percipere possunt. 803. 94. -  SPOLIARE aliquem de facto, & sine iusta causa, etiam Principi non conceditur. 580. 81. -  Spolium in Hispania solum causatur ex bonio, & personis Episcoporum, non autem clericorum, ut in Italia, & alibi. 740. 21. -  Spolium videtur facere, aut ratum habere is, ad que spolij commodum pervenit. 582. 98. -  Spolij restitutionem petenti, non obstat exceptio dominij, etiamsi incontinenti probatio offiratur, & quare? 579. 67. -  Spolij iudicialis restitutionem petenti. necesse est appellare, & attentata protellari. 581. 88. -  Spolio Episcopi defuncti inest necessitas solvendi debita eius, & spolium solum dicitur, quod his deductis, superest. 743. 47. -  Spolia Episcoporum qualiter diffiniantur a Navar10, & alijs? 737. 1. -  Spolia Episcoporum decedentium colligi curat in Hispania Supremus Senatus, sed in Indijs Regales Audientiae. 957. 34. -  Spolia Episcoporam, & fructus Ecclesiarum vacantium, quod pertineant ad Cameram Apostolicam novo iure inductum est in Hispania, Italis, & alibi, & de constitutionibus de hoc agentibus. 740. 18. & seqq. & qualiter ante eas administrari, & dividi solerent per Reges Castellae, & Legionis? 742. 40. -  Spolia Episcoporum, iura aliquasuturis successoribus reservare videntur, quae explicantur. 738. 5. -  Spolia eriam ubi Camerae Apostolicae reservantur, solvi debent ante omnia, debita a Pralaro defuncto legitime contracta, sive is sit secularis, sive Regula is. 743. 49. -  Spolia, & vacantes Episoporum, quo iure, & modo colligantur, & administrentur in provincijs Inidarum Occidentalium? 741. 28. -  Spolia Episcopi decedentis, quatenus reservari iubentur futuro succeffori, debet intelligi, ut de illis disponat in utiltatem Ecclesiae. 738. 6. -  Spolia Clericorum secularium in Hispania non pertinent ad Cameram Apostolicam. 749. 105. -  Spolia Religiosorum Indiarum, vel aliarum Hispaniae provinciarum, nunquam permillum est, quód per Collectores Camerae Apostolicae colligantur, & quód valeat talis consuetudo. 748. 100. Et qualiter hoc declaratum suerit in quadam sessio ne gravissimorum virorum, cui Auctor interfuit, ibid. nu. 101. -  Spolia Episcoporum Ecclesijs deferri. favorabile est; Camerae Apostolicae, odiosum. 732. 114. -  Spolia Commendarum a Proregibus tacta non probat lex de Malinas, & eius declaratoriae licet Audientijs de eis cognoscere prohibeant. 581. 86. -  Spoliorum Episcopalium in collectione, & administratione, absque scrupulo procedere possunt Audientiae Regales, & alij Gubernatores. 741. 29. -  Spolirum nomine quid veniat? 737. 2. -  Spoliatus etiam a Principeante omnia est restituedus, & Princeps per hoc non fitreus, sed spoli toris panes sultinet. 580. 82. Et quod ita spoliatus, secundúm aliquos, non tenetur ostendere titulum suae possessionis, maxime siallegetur lengaeva possessio. 580. 83. -  Spoliatus restitui iustus, potest uti executoria, etiam contra alium tertium, ad quem postea Commeada pervenerit, qua ipse spoliatus suit. 582. 100. -  Spoliatus tanto tempore potest supersedere in respondendo petitioni proprietatis, quanto spolium duravit. 581. 95. -  Spoliatus a privato, an teneatur exhibere titulum coloratum suae Commendae, ut in earesitui possit? 579. 68. -  Spoliatus a Protege, vel Gubernatore, utrum cotra ipsum, aut tertium agere debeat? 581. 96. -  Spoliatus etiam iudice, ante omniar restituendus est. 579. 66. & 58. 73. -  SPONSA depraelenti, marito ante copulam defuncto, an eius Commenda succedat? 464. 35. & seqq. Et sponso ing rediente Religionem lucratur omnia, quae uxor copulata. 469. 69. Licet ante matrimonij consumationem, vel osculum nihil ex ann his lucretur. 467. 55. -  Sponsae de suturo in multis gaudere solentiuribus, & privilegijs vxorum. 464. 28. Sed adhuc nosuccedunt in Commendis, ex dispostione legum indicarum. 464. 27. -  Sponsalia de praesenti, & matrimonium regulariter non suntidem, nce operantur eosdem iuris effectus. 464. 30. -  Sponsalia de praesenti inter valentes contrahere, verum matrimonium saciunt. 468. 60. -  SPVRII non solum non postunt in maioratu succedere, verûm neque in illis ab initio fundari potelt, cum sint omnis successionis incapaces. 435. 7. -  STAPEDARVM usus qualis? & an Romanis cognitus? 94. 11. -  STATVS ratio, quae iustitiae cancellos transgreditur, & a Dei praeceptis deviat, pessima iudicatur. Et semper damnosa, aut inutilis est. 132. 48. & 140. 5. -  STATVTVM, ut poena privationis beneficij incurratur ipso iure, propter absentiam, validum est, licet non desint contradictores. 530. 51. -  Statutum loquens de usufructuario, extenditur ad alios habentes iura utilia. 276. 9. -  Statum disponens, quod maritus succed at uxori, non habet locum in sponso & sponsa. 464. 31. -  Statutum, ut possit possessio transferri sine corperali apprehensione, validum est. 395. 40. -  Statutum requirens Doctorem graduatum ad munus iudicandi, verificatur in quovis alio viro idoneo, quamvis Doctor non sit. 768. 43. -  Statutum quands est prohibitivum in persona, & prohibitio favorabilis, bene porrigitur ad bona etiam extra ter ritorium. 747. 96. -  Statutum diponens in uxore, deviro quoque dispofuisse censetur, & exempla. 474. 16. Requiritur tamen ad hoc, ut eadem omnino ratio detur in utroque coniuge. 478. 50. -  Statua, qui aliquo negotio facere potest, multo melius de eodem poterit iudicare. 628. 46. -  Statua prohibentia bona immobilia per Ecclesias, vel Ecclesiasticos quaeri, multis dura, & nulla esse censentur. 866. 38. -  Statuta requirentia puritatem sanguinis, sunt stricte intelligenda, & in casibus tantum, & personis de quibus loquuntur. 251. 79. -  Statuta non comprehendunt negotia pendentia, etiamsi statuens id exprimat. 725. 52. -  Statuta Ecclesiarum puritatem sanguinis requirentia, vel alien igenas excludentia, a quibus Auctoribus impugnentur. 843. 3. -  Statuta, quae ob communem utilitatem prohibent bona immobilia in Ecclesias, vel Ecclesiasticos alienari, valent, iuxta sententiam plurium Auctorum, qui referuntur. 865. 37. -  Statuta extenduntur de casu ad casum, ne casus odio sus, magis favo rabilis maneat, quam privilegiatus. 732. 113. -  Statuta, & maxime odiosa, sunt stricti iuris, & stricte interpretenda. 474. 13. -  Statua, quae aliquid praebent marito de bonis uxoris, velecontrario, debent intelligi post cosummationem matrimonij. 467. 59. -  Statuta Ecclesiae Romanae debent observari in alijs, quarum caput existit. 732. 112. -  STATVVM, sive professionum varirtas simplicitati, & praedicationi Evangelij multum incommodat. 813. 42. -  STEPHANVS Forcatulus notatur, quod Hispanos invide reprehendit ob inquisitionem, & effossionem metallorum. 106. 59. -  STERCVS optimum ad agrum faecundandum domini vestigia. 699. 19. -  STERILITAS in ultis casibus inducit remissionem mercedis, & plura de hoc remissive. 174. 37. -  Sterilitas saepe contingit ob peccata, & maxime ob dectractationem decimarum. 193. 19. -  Sterilitas specierum, quas Indi pro tributis praestare solent, eis renussionem indulget. 174. 35. -  Sterilitatis, vei pestilentiae causa tributorum remissionem Indis faciendam esse, pluribus Regijs schedulis cautum. 174. 45. -  STVDENTES, veldocentes, iuris interpretatione abesse non videnturab Ecclesijs, in quibus alias refidere debent, & quare? 782. 30. -  Studentes, vel studiorum causa absentes, habentur pro praesentibus, & residentibus in beneficijs, & quid in parochialibus? 516. 108. Etan lucrentur distributiones quotidianas, maxime ubi in eis tota massa consittu? 781. 21. Et an poisintretinere antiquam Commendam, vel ad successionem, aut provisionem novae admitti. 536. 106. Et quoa restitutionem habent ex clausula generali, & dicitur causa iustissima? 536. 109. Et quod ex opinione Alberici semper restitui solent, quam vis procuratorem non reliquerint. 537. 116. -  Studium generale, quod dicatur? 783. 36. -  STYLVS antique Cancellariae facile mutandus no est. 983. 21. -  Stylus servat ut etiam benesiciati habentes curam animarum non priventur propter absentiam, nisi post monitiones. 530. 53. -  Stylum Cancellariae, & iudiciorum non possunt mu tare Proreges, quamvis liberum arbitrium illis concessum sit. 1029. 61. -  SVBADIVVAL, & Vitarij in militaribus, & alijs ofticijs, quomodo, & quare dari solerent? 699. 14. -  SVBDITVS propric is est, qui domicilium habet in territorio alicuius domini, non qui bona tantum. 497. 32. -  Subditi quilibet, etiam non feudatarij, si Regieos ad bellum vocanti, non obediant varijs poenis plectuntur. 501. 77. -  Subditi non tenentur se mortis periculis expone re, ob saciendam contributionem ad bellum. 235. 73. -  Subditi ratione subiectionis, & iurisdictionis, Regi omnimodam obedientiam debent, in licitis, & ho nestis. 497. 35. -  Subditi observitia, quae tanquam tales Regi facere debent, non obligant praecise eum ad remunerationem, setundum Pincl. & alios. 565. 111. -  Subditi non feudatarij, in aliquibus tantum casibus cogi possunt Regi in bello servire, qui reseruntur. 499. 52. -  Subditos licet Princeps sine causa cruciare non possit, bene potest aliquando eorum vitam mortis pericula exponere. 106. 62. -  Subditi iuste possunt a Principe ex causa iusta in novas habitationes, & colonias mitti, vel transserri. 211. 34. -  Subditi, ut maxime a Rege dependeant curandum est, & praesertim in Indijs. 607. 94. -  Subditorum salus ex Regis, & Regni incolumitate dependet. 498. 40. -  SVBFEVDA sunt velutipars feudi dominantis. 288. 32. -  SVFFRAGANEVS, qui quoad appellationes esncitur, veluti Superior Metropolitani an in eius Dioecesi, de appellationibus ad se interpositicis audire, & pronunciare possit, vel causas committere. 714. 46. 713. 41. & 714. 46. -  Suffraganeus ad Metropolicanam Eccleham, caeberis paribus, transferi idebet. 845. 19. -  SVBIECTIO polititica non repugnat liberati christianae. 39. 125. -  SVBREPTITIA impetratio non tenet, etiamsi sit sanctus ille, qui impetrat, ex Baido. 547. 54. -  Subreptio est individua, & facit totam gratiam vitiari, ubi non sunt capitula separata. 300. 51. -  Subreptio, velobreptio quelibet vitiat consirmationem. 547. 53. -  Subreptio non datur nisi ex defectu causae sinalis. 352. 70. -  Subreptio, aut obreptiones notoriae, qualiter vitient rescripra iullitiae, & gratiae? 351. 56. -  SVBROGATIO omnes qualitates transinndit in subrogatum. 712. 24. -  Subrogationis per viam, ubi ucceditur, debet fieri lubrogatio cum omnibus suis qualitatibus. 455. 22. -  Subrogatum semper sapit naturam subrogati. 288. 33. -  SVBSIDII ad distributionem, & exactionem qualiter ineatur aestimatio redituum Ecclesiasticorum? 365. 12. -  SVBSTITVTIO de te non loquitur, opponi potest ei, qui vocationem suam non ostendit. 453. 4. -  Substitutorum, qui a Commendatarijs nominantur, osncium est, tondere potius, quam docere. 528. 25. -  SVCCEDERE volens in Commenda, debetelie praesens in Regno, tempore, quo successio defertur, & schedulae de hoc agentes. 444. 93. -  Succedenti in Commenda, qui in provincijs India rum degit, quod tempus assigetur ad successione petendam. 445. 100. -  Successor non tenetur servare expectativas contessas a suo antecessore, feudorum, vel Commendarum suo tempore vacantium. 324. 45. -  Successor in dignicate tenetur expedire titulum Comendae, beneficij, aut fecci concessi a suo antecessore etiam constituto in articulo mostis. 304. 92. -  Successor, an, & quomodo probare, & instificare debeat titulum sui antecessoris? 380. 69. -  Successor maioratus, vel Commendae non tenetur ad solvenda debita sui praedecesioris, etiam si dicantur pro Indorum utilitate contracta. 426. 70. -  Successor Commendae, vel maioratus, quatenus debeat praestare alimenta ad quae antecessor tenebatur. 427. 75. -  Successorum proprium esse debet, imitari vestigia antecessorum. 600. 29. -  Successor in officio alterius, qualiter soleat, & debeat decesiorem de adventusao certiorare? 1034. 10. -  Successor in officio, ex quo die habeat illius usum, iura, & salaria? 1034. 10. -  Successio, & parentela in Cazicatibus ultra provationes partium, melius probari solet per aliam informationem receptam de officio a Praetore loci. 258. 33. -  Successio in Commendis non fit iure haereditario, necei, qui decessit, fed legi, vel Regi, quieam induxit. 421. 18. -  Successio maioratuum regulatur adinstar successionis ab intestato. 435. 16. -  Successio Commendarum primum filijs, & uxoribus concessa, quando, & qualiter ad filias extensa suerit, & maiores natu praetulerit? 419. 7. -  Successio Commendarum, cum ex sola legis, vel Regis providentia procedat, legalis appellari debet, & verba Molinae de hoc agentis. 420. 13. -  Successio paternae Commendae denegatur ei, qui ab Indijs abest eo tempore, quo defertur. 312. 60. -  Successio Commendarum vocat uxores in desectum filiorum, & excludit transversales, quod in maioratibus non contingit. 429. 93. -  Successio Commendarum non excludit legitimatos per subsequens matrimonium, quamvis solum vocet legitime natos. 439. 52. -  Successio Commendarum, qua ratione foeminis delata fuerit? 462. 7. -  Successionis quoad ius, attendi solet consuetudo loci ubi bona sunt sita, de quorum successione agitur, & quando secus? 747. 93. -  Successionis Commendarum schedulae, cur de vxoribus tantúm meminerint? 474. 17. -  Successionis ius in suspenso esse non debet. 444. 96. -  Successionis sorma in Commendis, feudis, & maioratibus alterari non potest. 422. 32. -  Successione Commendae excluditur, qui aliam quomodolibet habet, & schedulae, quae id disponunt. 446. 1. -  Successiones debent esse mutuae, & vicisitudinariae. 472. 5. -  SVMTVS omnes faciendi in receptione Proregum, qualiter taxati sint? 1019. 67. -  SVPERFLVIS cautionibus quis gravari non debet. 1051. 86. -  Superfluitatis vitandae causa, verba legum, & rescriptorum impropriari possunt, & ut aliquid operentur. 366. 26. -  SVPERIOR quidquid facit, praecipere videtur, ex Quint. 239. 40. -  Superioris adeundi difficultas ubi est, multa permittuntur, quae alias non tolerantur. 713. 34. -  SVPPLICATIO secunda, an, & qualiter locum habeat pro sententia lata a iudice generali bonoru desunctorum. 993. 14. Et quid quando lis caepta fuit coram eius subdelegato? 994. 20. -  Supplicationis verbum denotat superioritatem tribunalis ad quod talis supplicatio interponitur. 994. 18. -  Supplicationes a Bullis Apostolicis, que ex iustis cau sis retinentur, qualiter, & a quibus interponi, & persequi debeant? 907. 47. -  SVPPLICIVM, quod protrahit poenam, acerbissimum est, ex Seneca. 114. 18. -  SVRDI sumus in linguis, quas non intelligimus. 227. 7. & 802. 83. -  SVSCEPTI apud antiques dicebantur omnes, qui sub alterius patronatu advocatione, & clientela erant. 510. 7. Et indesuscepti dicuntur ab Acosta Indicommendati ibid. nu. 9. -  Susceptores Neophytorum in primitiva Ecclesia, qui essent, & qui hodie patrini? & de antiquissima eorum institutione. 510. 5. -  SYNDICATVS Auditorum, & aliorum Ministrorum, caute, & provide plures schedulae Indiarum statuerunt, quae reseruntur. 1000. 3. -  Syndicatum pro uno tantum die deserens minister quidam, ad Indias, ut illi denuo staret, reductus fuit. 1000. 5. -  Syndicatui siquis ab initio non stet, aut ab eo iam caepto aufugiat, qualiter contra eam procedatur. 1001. 8. -  Syndicatuum sive residentiarum causae, proprie spectant ad Supremum Senatum: sed in Indijs prop ter distantiam Regalibus Audientijs commissae sunt, & quando secus, & schedul. de hoc agentes. 955. 17. -  Syndicare est actus iurisdictionis, & tam ex officio, quam ad instantiam partis ad id procedi potest. 766. 22. -  Syndicari, aut visitari quis non debet pro eisdem excessibus, de quibus iam iterum suit visitatus, ant syndicatus, & quando secus 1008. 64. & seqq. Et quid pro delictis post syndicationem compertis, & probatis, ex praxi Hispaniae, & aliorum Regnorum? 67. & 69. -  Syndicatus capitula, qui praesentar, vel iudicem petit contra Correctorem, debet fide iussorem praestare. 249. 62. -  SYNODVS, sive salarium, quod Indi pro clericis praestant, exigendum est ante tributorum, solutionem. 202. 32. -  T. -  TABELLARII olim appellabantur Epistolarum lateres, & cur? 94. 9. -  TABELLIO non potest se abdicare officio tabellio natus, nisi in manibus Superioris. 921. 72. -  Tabellio seu scriba proprius creari iussus sunt, pro iudicatu, sive tribunali bonorum defunctorum. 992. 7. -  Tabelliones, sive Actuarij, quos vocant gubernationis, an possiut habere Commendas? & quid de alijs minoribus tabellionibus? 314. 71. -  Tabelliones seu notarij, an, & quando a Proregibus creari possint. 1025. 22. -  Tabellionatus tituli adimi iubentur Mestizis, aut Mulatis, & ut deinceps huius qualitatis, specialis mentio in informationibus fiat, per sched. ann. 16. 21. 259. -  TALEA veltributum, ubi imponitur loco, vel universitati, superstites solvunt pro deficientibus, donec fiat aestimum, secundúm opinionem Bart. receptam. 168. 95. -  TAXA iurium, vel sportularum tribunalium Ecclesiasticorum pertinet in Hispania ad Regium Senatum, & in Indijs ad Regias Audientias, & qualis ibi sit haec taxa. 957. 31. -  THESAVRI, & bona vacantia, & pro derelicto in nausi agijs, vel alibi habita, sunt de Regalibus, & qualiter applicentur, & quid de repertis in adoratorijs Indorum. 1062. 36. & seqq. -  TEMPLI in aedificatione, quam fecit Herodes Agrippa, quod miraculum contigerit? 877. 5. Templa, & eorum aedisicatio est res Deo gratissima. 876. 1. Et tam Principes, quam privati ea aedificantes felices extiterunt. 877. 3. -  TEMPORALIA saepe sunt dimittenda propter scandalum pesillorum, ex D. Thom. 161. 33. -  Tempus trium mensium ad faciendas probationes in causis Commendarum, per noviores schedulas prorogatum fuit. 572. 4. -  Tempus octo dierum praefixum Capitulo ad constituendum Vicarium, ex quo die currant in Episcopo ad aliam Ecclesiam translato? & declaratio Cardinalium de hoc. 773. 84. -  Tempus unumquodque suos mores affert, & ei accomodandae sunt leges. 604. 64. -  TENVTAE in iudicio consensus litigatorum tribunal Supremi Senatus mutare non potest, & si in allo egerit, non de tenuta, sed de ordinario possessorio agere velle credentur. 575. 22. -  Tenutarum, & secundae supplicationis causae, etiam finitae in Supremo Consilio per mortem litigato rum, possunt in eodem terminari inter haeredes eorum ratione fructnum. 594. 79. & 85. -  Tenutae in iudicio, veniunt fructus, & nova instantia sormari potest super fructibus in eo omissis. 591. 47. & 594. 79. -  Tenutae remedium, quod datur in maioratibus Hispaniae, an habeat locam in Commendis Indorum? 425. 61. -  Tenute remedium est extraordinarium, & non extenditur ad casus omissos. 425. 65. -  Tenutae iudicium, etiam contra Clericos, velinter Clericos debet agitari in Supremo Castellae Senatu. 574. 16. -  Tenutarum causae Supremo Castellae Senatui reservatae sunt, & quare? 574. 13. Et an pro maioratibus Indiarum agitari possit, & debeat tenutae iudicium in Supremo earum Senatu, late ad utramque partem, & cum expressione casuum occurretiunt. 1052. 90. -  TERENTII loca expenduntur. 28. 34. -  TERMINVS a lege praefixus, absque alia interpella tione moram inducit. 393. 24. -  Terminum praefigere, ad saciendam optionem inter duas Commendas incompatibiles, necessarium fuit, & quare? 488. 59. -  TERRAS, & pessessiones sibi assignatas amsetunt Indi, qui a suis municipijs fugiunt, & quando municipia, ob eorum mortalitatem deserta remanent? 214. 60. Et an tunc eiusmodi terrae Commendatarijs Indorum, vel Regio fisco applicentur? ibid. nu. 61. -  Terrarum montium, pastuum, & aquarum publicarum distributio, & concessio est de Regalibus, & in his Princepssuam intentionem fundatam habet, & qui de hoc iure agant? 1069. 85. Et qualiter haec olim, & hodie distribui soleant? ibid. nu. 88. -  Territorij sui terminos unusquisque observare debet. 714. 44. -  TERTIA pars, quae ex Commendis auserri iubetur, & Regi applicari, quando, & quare introduci caeperit. 302. 65. & 541. 4. Et quod haec in alijs Commendis sarciri solet. 369. 50. Et an hec tertia pars sit immunis ab oneribus eam tangentibus, relatis schedulis, quae de hoc agunt? 543. 17. & 21. Et quod haec detractio solûm in provincijs Peruanis practicetur, & pro una tantum vice in singulis Commendis. 542. 9. & 14. -  Tertia parsex reditibus sedium vacantium Indiarum, ex quo tempore, & quibus rationibus, & exemplis Regibus applicari caeperit, & sched. notabilis hanc historiam recensens. 756. 33. -  Tertiae decimarum Hispaniae, pro bonis temporalibus reputantur, & per seculares iudices administrantur, iudicantur, & exiguntur. 656. 21. -  Tertiae decimarum Hispaniae sunt quid temporale & de eis cognoscunt Tribunalia secularia nostrorum Begum. 625. 42. -  Tertijius regulariter allegare non permittitur. 352. 63. -  TERTVLLIANI, Iustini, Plinij, & aliorum loca adducuntur de tributis variarum provinciarum. 161. 37. -  TESTAMENTORVM implementum summo studio a Regibus, & Magistratibus curari debet, & maxime in Indijs, & quare? 992. 2. -  Testamentum etiam in favorem vocati ad rem seudalem facere non licet. 424. 50. -  Testamenti Indorum ventur, & validitas qualiter terminetur? 251. 75. -  Testamento siquis rem aliquam alicui vendi iusserit, & vendita evincatur, amplius ex testamento agere nequit, sed exemto. 583. 110. -  Testamenta Indorum, quibus privilegijs gaudeant ultra ea, quae rusticis conceduntur. 251. 74. -  TESTATOR semper praesumitur velie, quod bona sua deferantur venientibus ab intestato. 429. 96. & 293. 83. -  Testandi facultate sibi concessa, si Episcopus non utitur, vel si moriatur re integra Pontifex, qui illam concessit, nihil talis facultas prodest. 722. 14. -  TESTIS deponens falsum, coram aliquo iudice alterius sori, potest ratione incidentiae ab eo puniri. 583. 115. -  Testis utrum esse possit Indus pro, vel contra suum Commendatarium, & e converso. 520. 111. -  Testis nemo idoneus, in causa, quae cum tangit in telligitur, & maxime Indi, etiam Quipocamai, 518. 97. -  Testis qui est de universitate, cum qua litigatur, vel aliquod interesse, etiam in consequentiam, ex causa consequi potest, non est integer. 518. 98. -  Testis siquis idoneus non est in aliqua causa, instrumentum etiam ab ipso in eadem consectum, vacillabit. 518. 95. & seqq. -  Testi non iurato non creditur, nec Papa super hoc dispensare debet, secundum Felin. & alios. 248. 54. -  Testes regulariter, sigillatim, & unus post alterum examinari debent, & quando secus, ut in Indis. 249. 58. -  Testium fides, & materia, ut plurimum, pendet ex arbitrio iudicantis. 249. 59. -  THEOLOGVS, ne an lurista aptior sit ad Episcopatum? 685. 20. -  Theologi, etsi litteratissimi non solent esse apti ad munus iudiciale, & quare? 768. 39. -  THEVTONES, qualiter decimas solvant? 196. 48. -  THESAVRVS Principis non est fiscus, sed subditi bene se habentes. Et vassallorum levamen, & hilaritas. 133. 53. & seqq. -  Thesauri ex America advecti, cur parum Hispaniam ditaverint? 144. 62. -  Thesauri impietatis nihil proderunt, & locus proverb. 10. 139. 2. -  Thesaurariorum S. Cruciatae nominatio, & officiu. 903. 19. -  TEXTVS, qui diversos intellectus habet, ad decifionem causarum adduci non debet. 726. 59. -  D. THOMAE elegans doctrina perpenditur. 99. 36. -  Thomae Mori verba refetuntur de utilitate damnandi sceleratos ad metalla. 142. 36. -  Thomae Sancij sententia qualiter accipienda sit? 770. 62. -  D. Thomas Carlevalius Senator Regius Neapolitanus laudatur, & quid sentiat in quaestione de partibus condemnationum applicatarum iudici salariato. 962. 59. -  TITVLVS iniustus, invalidus, aut cui lex ab initio resistit, non est titulus, nec causat bonam fidem. 587. 14. -  Titulus Episcopi antiqui, post factam divisionem, reducitur ad non titulum, quoad partem Episcopatus ab antiquo divisam, & dismembratam, & sic cessat perceptio fructuum. 667. 49. -  Titulus acquisitionis, vel recuperationis terrae infidelium, & eorum conversionis ad fidem, est efficacior caeteris, ex quibus solet acquiri, vel concedi ius putronatus Ecclesiastici. 635. 14. -  Titulus, etiam minus legitimus, susficit ad possidendum, quemadmodum, & contractus, etiam nullus, ad possessionem transferendam. 597. 49. -  Titulus beneficij si in totum sit extinctus, & revocatus, licet postea idem beneficium conferatur, non agitur ex titulo antiquo, sed ex novo. 615. 36. -  Titulus ubi requiritur ad possessionem, nihil ea proficit, si ille deficiat. 577. 43. -  Titulus solus non confert, nec probat possessionem, sed ei causam praestat. 587. 12. -  Titulus novae Commendae expediri non debet in persona filij, cui pater renuntiavit, & sic pro eius tantum vita durabit, & schedulae de hoc agentes. 329. 82. -  Titulum iustum statim probans, obtinet in possessorio retinendae contra antiquiorem possessorem. 587. 11. -  Titulum suae possessionis nemo regulariter edere co gitur, nisi ubi ius in re aliena, & alioqui libera pre tendit. 576. 57. -  Titulum allegare non possunt, qui se excusare praetendunt a solvendis decimis Alfalfae, & quod ea sit similis al Alcacer, ex quo decimae praestantur. 861. 5. -  Titulum edere debet is, cui ius commune resistit, vel contra se praesumtionem habet. 576. 38. -  Titulum habens a Rege, praefertur habenti ab alio inferiori. 587. 13. -  Titulum originalem sui officij, vel trasumtum authenticum, qui non praesentaverit, ad illud recipi non debet. 971. 37. -  Tituli Commendarum, quarum confirmatio Regi remittitur, quae continere, & exprimere debeant, ut Princeps sufficienter certioracus dici possit? 547. 51. -  Tituli Commendarum, ad petendam earum pofsessionem, regulariter originales praesentari debent, ut & maioratuum ad tenutam. 392. 7. -  Tituli, & honores concessi pro servitijs, dicuntur dati pro satisfactione debiti, & non sunt minuendi, sed augendi. 562. 63. -  Titulos plures habere, & cumulare quis potest, ad ius suum confirmandum, & consolidandum, dummode ijinterse contrarij non sint. 550. 80. -  Titulorum inquisitio, ubi solúm tendit ad insormandum Principem, non est necessarium citare vassallum, secus ubi ad hunc privandum, ex Calderino, & alijs. 578. 55. -  TOGA talaris, qua Auditores, & Senatores induuntur, quid fignibcet, & qualiter infulis vel laticlavijs Romanorum respondeat? 969. 23. -  Togati plures in gubernatione, & militia Indiana praeclare se gesserunt, remissive. 1014. 19. -  D. TORIBIVS Alfonsus a Mogrovejo Archiepiscopus Limanus laudatur, & quid consuluerit circa decimas Indorum. 197. 58. -  TOTVM, qui cedit, vel renunciat, nihil excludit, nec sibi reservat. 759. 64. -  TRADITIO, rei donatae non respicit substantiam, sed executionem donationis. 733. 8. -  Traditioni rei suae quilibet pacta, & conditiones, quas velit, adijcire potest. 374. 8. -  TRAIANI Bocalini verba expenduntur, contra eos, qui suae ignaviae poenas patiuntur. 37. 107. -  TRANSACTIO, aut compromissum, an, & qualiter super Commendis, feudis, & maioratibus valide fiat? 404. 57. -  TRANSITVS est facilis in habentibus symbolum. 677. 40. -  TRANSLATIO sola Episcopi de una Ecclesia ad aliam, an ipso facto primae vacationem iuducat? & distinctio casuum in hoc articulo. 771. 73. -  Translationi consentire, est quaedam renuntiatio prioris Episcopatus. 774. 90. -  Translatus in Indijs, eo plo quod virtute Regie schedulae, quae sibi novi Episcopatus gubernationem concedit, ad illum iter arripit, videtur consensum praestitisse renuntiationi faciendae in manibus Papae. 774. 95. -  Translatus in aliam Ecclesiam, eo ipso quodammodó dicitur mortuus quoad primam. 771. 76. -  TRANSVERSALIVM successio, quibus schedulis prohibeatur. 429. 94. -  TRASVMTVM tituli aliquando praesentare sufficit, & quas qualitates habere debet. 392. 8. & seqq. -  TRIBVNALIA Sanctae Inquisitionis quae, & quando in provincijs Indiarum fuerint instituta? 888. 10. -  Tribunalis, sive iudicaturae bonorum defunctorum in Indijs, qui Auctores specialiter agant. 993. 13. -  Tribunal Rationalium, sive calculatorum maiorum in Indijs, parum proficere visum est, & an expediat illud tollere, vel reformare? 1075. 132. -  TRIBVTARIVS, qui pecuniam debet, si alleget ob fructuum sterilitatem se eam comparare non potuisse, quando audiendus fit. 176. 53. -  Tributaria praedia cum suo onere ad quoscumque possessores, etiam Ecclesiasticos, & Religiosos transire solent, & quare? 167. 89. & 864. 29. -  Tributum bene potest, & saepe solet consistere, & taxari in aliquarum operarum praestatione. 7. 39. -  Tributum, quod nos Hispani vocamus Moneda forera, & Martiniega, quale sit? 166. 80. -  Tributum imponere super vineis Peruanis contra prohibitionem plantatis, an iustum sit? 1070. 90. -  Tributum dicitur personale, etiamsi designentur, & taxentur res, vel praedia, aut fructus, ex quibus solvi debet. 167. 84. -  Tributum Indorum, etiam si contineat obligationem dandi aliquam rem, vel quantitatem, debet iudica ri personale, sive capitationis, & non reale. 166. 78. & seqq. Et talium rerum taxatio, sen designatio cur in Indis practicetur? 167. 87. Et quod vel ex eo quod in schedulis, quae de his tributis agunt, non deciditur quod sint realia, debent censeriper sonalia. 166. 81. -  Tributi taxati dimidium solvunt Indae in provincijs Novae Hispaniae. 171. 7. -  Tributa ubi Indi solvunt in pecunia numerata, remissionem ob sterilitatem petere nequeunt, & quare? 176. 52. -  Tribura leviora semper imposita fuerunt provincijs, quae se sponte dederunt, graviora autem gentibus & nationibus nobis in festis, & iustis belli titulis suoiugatis, & quare. 161. 34. & 38. -  Tributa Regiae Coronae incorporata, ex Commendis Indorum, efficiunt aliud Regale Indiarum. 1064. 46. -  Tributa praestabant Romanis Iudei, qui illis suberant, licet sub Religione diversa. 160. 23. -  Tributa nima Remp. strangulant, & pauperes necant, ex Salviano. 164. 64. -  Tributa praestantur ob necessaria militum stipendia. 135. 74. -  Tributa iniusta quidam Regi Gallico proponens, & suadens, quas poenas dederit? 165. 75. -  Tributa, & servitia ordinaria, & extraordinaria Regni Castellae solvuntur, sine deductione expensaru. 366. 18. -  Tributa ea tantum iusta, & secura, putat Cassiodorus, quae potest laetus possesior offerre, & Princeps cum bona conscientia accipere. 163. 58. -  Tributa si remittantur alicui ob paupertatem, non exiguntur ab eodem, quamvis postea deveniat ad pinguiorem fortunam. 176. 48. & 179. 51. -  Tributa, & gabellae solvuntur non deductis expesis, etiam factis gratia colligendorum fructuum. 365. 17. -  Tributa Indorum licet sint personalia, cum tamen prastentur de rebus, quas colligunt, earum sterilitate liberantur. 174. 38. -  Tributa, quae cum dolore, & gemita hominum congeruntur, magni facienda non sunt. 132. 47. -  Tributa praestant iurati civitatum, notarij, & alij earum officiales 177. 63. -  Tributa nova quando iuste a Principe imponi possint? 103. 23. -  Tributa Indorum non in toto municipio, sed in uno cuoque tributario taxari separatim debent, ne alij pro alij conveniantur. 168. 94. -  Tributa Indorum, ut & dominium, & vassallagium eorum, ad Regem pertinent pleno, & directo iure. 276. 3. -  Tributa Indorum mortuorum, vel absentium a presentibus exigere iniquum est, & contra eorundem tributorum naturam. 167. 91. Et ab uxoribus pro maritis, vel filijs pro patribus. 169. 100. -  Tributa nulla imperari possunt Indis ratione soli, & praediorum & quare? 162. 42. -  Tributa iniuste, & tiranice imposita fraudari licite a subditis possunt. 163. 49. Iuste veró imposita in foro conscientiae, & sub peccato mortali de bentur. 159. 12. -  Tributa, & vectigalia cum excessu imponentes, & exi gentes, quam graviter peccent, & exempla quo rundam Piorum Imperatorum. 164. 65. -  Tributa etiamsi mixta sint, hoc est personis pro rebus imposita, cesiat coliecta, si persona ex iusta aliqua causa a contributione eximatur. 169. 103. -  Tributa ut possint indicere Principes, quae necessitas, & quae eius probatio desideretur. 103. 24. -  Tributa a Mestizis, & Malatis in multis provincijs hodie exiguntur. 260. 59. -  Tributa non sunt exigenda ab Indis sub titulo, vel compensatione Evangelij quod illis praedicamus, & quare? 160. 24. -  Tributa ab Indis praestari debere declaratum, & decisum fuit, in quodam consesu Barchinonae habito ex Aut de Herrera. 159. 14. -  Tributa, census, decimae, & aliae similes pensitationes, intra provinciam, ubi earum collatores resident, regulariter solvendae sunt. 542. 12. -  Tributa ab Indis in recognitionem Dominij, & ex iustis alijs, ac legitimis causis persoluuntur, & quae ille? 158. 2. -  Tributa omnes Indisolvere debent,nisi specialiter privilegiari reperiantur. 171. 2. -  Tributa, quae tum Indis, tum alijs imponuntur, qua proportionem, & aequitatem habere debeant? 163. 55. -  Tributa non debent exigi ab Indis, nisi ex ijs, quae commode habent, nec repeti semel ob sterilitatem remissa, ex Acosta. 176. 51. -  Tributa gravia imponere sub colore utilitatis, vel nccessitatis tyranicum est. 103. 28. -  Tributa levia, & moderata iuste Indis imponi potuisse, qui Auctores affirment? 159. 13. Et quod talia eisdem imperari, semper nostri Reges curaverint. 162. 44. -  Tributorum, quae Indi praestant partem aliquam al, signare eorum parochis, & praedicatoribus iuiquum non est. 161. 25. -  Tributorum materiam, & iustificationem examinat plures DD. qui recensentur. 158. 7. -  Tributorum in materia, & praestatione, plurimum attendenda est praxis, & consuetudo. 289. 53. -  Tributorum immunitas concessa est quibusdam In dis in Peru, & Nova Hispania ex privilegio, & qui illi? 178. -  Tributorum praestatione, qui per ctatem, vel senium liberentur iure communi? 172. 15. -  Tributorum exemtionem concessit Rex Theodericus Arelatensibus ob servitia, ex Cassiodoro, cuius elegantia verba referuntur. 178. 70. -  Tributorum Novae Hispaniae taxatio, quibus commissa, & qualiter facta fuerit? 167. 47. -  Tributorum immunitas alicui, & eius posteris data, regulariter non transit ad filios ex foeminis natos. 178. 73. -  Tributorum praestatio, quae per Indos fit, pertinet ad materiam servitij personalis. 157. 1. -  Tributorum exactio, ubi ea soeminae debent, mitius facienda est, & pro eis in carcerari non possunt. 172. 10. -  Tributis in omnibus imponendis, & exigendis, quae causae soleant considerari? 158. 3. -  TRIRREMIVM labor gravissimus est, & an veteribus notus? 107. 69. -  Triermium poena levior est quam metalli, & qualiter describat eam Caisiodorus. 114. 20. -  Trirremibus ftagitiosos addici, Regijs legibus admonemur. 142. 35. -  Trirremibus, remigandis, an vassalli liberi & inson tes inviti mancipari possint. 107. 68. -  TRITA, & veterata reformare difficile est. 607. 88. -  Tuitio, & iurisdictio Regij patronatus pertinet ad Regem. 645. 27. -  TVRCAE qualiter exerceant cursum publicum. 96. 28. -  TVRPI ex causa datum, non solet danti restitui, sed fisco applicatur. 342. 104. -  TVTELA est res sancta, & maxime necessaria, & tamen ea saepe homines abutuntur: sed tamen ob hoc eius vsus tolli, vel cessare non debet. 517. 81. & seqq. -  Tutela fructuum Ecclesiae sedis vacantis, nihil habet iuris spiritualis, sed meram conservationem eoru respicit. 753. 18. -  Tutor eiusdem oppidi, in quo pupillus moratur, sufficit, quód idoneus existat. 845. 21. -  Tutores non quasi tuitores, sed quasi tollitores, ab effectu dici debere, scribit Albericus. 517. 82. -  D. TYBVRTII Matyris verba notabilia referuntur contra molles, & crispatos, & quód Christus dedignetur eos servos habere. 221. 45. -  TYRANNVS si quid Regio nomine concessit, obligat successorem. 564. 79. -  Tyranni, qui plus aequo vassallos tributis onerant, in sacra Pagina Emunctores vocantur, & quare? 165. 74. -  V. -  VACANTIS Ecclesiae custodia, & administratio ad illum regulariter spectat, ad quem, & institutio, quando patronus laicus est. 752. 3. -  Vacantibus Ecclesijs iuris patronatus Regij, qualiter deputetur custor a Prorege Neapolitano? 752. 11. -  Vacantium Ecclesiarum, damna qualiter expendat Ioan. Garcia, & consulat, vt Rex earum gubernationem suscipiat. 775. 111. -  Vacatio legitima inducitur per mortem naturalem, & civilem, & alijs varijs modis, qui referuntur. 320. 4. -  Vacatio, quae contingit per renuntiationem, similis est ei, quae per mortem 324. 47. Et quando in aliquibus differat, remissive. 325. 54. -  Vacatio omnimoda inducitur per renuntiationem, etiam in Summo Pontificatu, feudis, maioratibus, & reliquis officijs. 325. 48. -  Vacatio primi beneficij, vel Episcopatus, aliquando introducitur, etiam non attento consensu translati. 774. 98. -  Vacatio, quae per translationem inducitur, operatur eundem effectum, ac illa, quae per mortem. 745. 74. -  Vacationis causa, & modus, an, & qualiter in nova collatione beneficij vel Commendae verificari, & exprimi debeat? 320. 6. -  Vacationis in dubio, non potest ad collationm procedi, & qualiter debeat verificari, & probari? 320. 5. -  Vacationis causa, quae exprimitur, si falsa sit, non sustinetur collatio ex clausula generali, & quare? 320. 9. -  Vacationis verbum absolute appositum applicatur cuicunque vacationi. 326. 57. -  Vacationis uno modo expresso, non continetur alius, nisi constet de voluntate concedentis. 320. 9. -  VAGABVNDOS qualiter capi, & in servitio detineri permiserit Rex Ioannes l. 19. 72. -  VALOR verus Commendae, cuius confirmatio petitur, necessario exprimi debet, ad obreptionem vitandam. 547. 55. -  Valur verus beneficiorum, quo fine exprimi iubeatur in eorum impetratione? 367. 35. -  Valor redituum, quis esse dicatur? 543. 22. -  Valoris redituum maioratus, beneficij, & similium aestimatio communis, qualiter fieri soleat? & quod regulariter attendi debet. 364. 4. -  VARIATIO in Principibus illaudabilis est & nunquam permissa in damnum alterius. 379. 59. -  Variatio legibus, & in alijs Consilijs, tam in Principibus, quam in Consiliarijs, valde vituperabilis est. 1049. 72. -  VARII dicebantur Romanis, qui ex vario semine concipiebantur. 258. 29. -  VASSALLVS non solum provinciam, in qua feudum habet, sed alias eidem vicinas, tam terrestribus, quam navalibus expeditionibus defendere debet, & schedula, quae id disponit. 500. 60. -  Vassallus obligatus iuvare dominum in aliquo Regno, vel loco, ultra illum proprijs expensis militare non cogitur. 499. 59. -  Vassallus, quae remedia intentare possit contra dominum, in solita, vel immoderata servitia exigentem? 45. 19. -  Vassallus pro feudo, qualiter possit uti omnibus realibus actionibus, dominis utilibus competentibus? remissive. 396. 49. -  Vassallus feudatalius, si vel prima vice neget servitium militare, quod debet, feudo privari potest. 501. 74. -  Vassallus quilibet, qualiter debeat procurare bonum sui Regis, ex lege Partitae. 446. 43. -  Vassallus servire tantum debet pro sacultate Commendae, vel feudi, & vt illud non fiat inutile. 502. 87. -  Vassallus etiam in magna fame, vel alia necessitate constitutus, non potest alienare feudum, nec eius possessionem, & quid ubi consuetudo contraria? 899. 11. -  Vassallus ad fidelitatis, & servitij militaris praestationem tenetur, etiam si de ijs in feudi inuestitura mentio facta non sit. 494. 15. -  Vassallus licet non teneatur mori pro domino, tenetur tamen sepro eius tuitione in vitae discrime exponere. 107. 66. -  Vassallus fundatarius implet obligationem servitij militaris, si solvit dimidiam partem reditus feudi. 503. 97. -  Vassallus non amittit feudam per renuntlationem aliter, quam is Supelioris manibus factam. 921. 73. -  Vassallus feudis non potest revocari ad locum, a quo aufugit ob crudelitatem domini, nec punitur ob fugam. 214. 59. Quinimo vassalli propria auctoriatate possunt descrere dominum, qui tos male tractat. 515. 60. -  Vassallus, imo, & servus, non tenetur dominum defendere eum evidenti periculo propriae vitae. 115. 26. -  Vassallus ex necessitate officij ad servitia domino praestanda teneri videtur. 369. 56. -  Vassallus potest obligare feudum pro domini necessitatibus, & servitijs. 401. 30. -  Vassallo non licet uxori post mortem suam usumfructum, vel alimenta ex feudo relinquere. 462. 6. -  Vassalli, & hominess proprij, fugientes, & sedes mutantes, vindicari possunt, & varijs interdictis, & remedijs repeti & revocari. 213. 49. -  Vassalli feudatarij, arma, & equos alienare, vel pig norare non possunt, & an hoc solum procedat tempore belli? 500. 71. -  Vassalli non possunt compelli ad servitia, vel tributa inconsueta, aut immoderate. 5. 24. & sequentibus. -  Vassalli Hispaniae liberi sunt, & Regibus, vel dominis inferioribus ratione tantum iurisdictionis subsunt. 25. 13. -  Vassalli a domino feudi fugientes, etiam ea, quae lucratisunt, ei ressituere debent, ex Matth. de Afflict. 231. 55. -  Vassalli de Remensa, qui dicantur in Cathalonia? 15. 34. Et qui vassalli servitutis in Aragonia, & alibi? 15. 36. Et qui Solariegos in Regno Castellae? 13. 17. -  Vassalli etiam, si servitum, quod debent, minimum sit, non possunt locum feudi deserere, & sugientes revocari, & castigari possunt. 212. 48. -  Vassalli ubi ratione debiti vassallagij Regi deserviunt, nullam remunerationem de rigore iuris petere possunt. 498. 42. -  Vassalli non feudatarij, regulariter expensis Regijs, non proprijs, militare debent, etiamsi Regi, & Regno bellum intersit. 499. 55. -  Vassallorum feudatariorum, & aliorum qui feuda no habent, magna est differentia, & quare? 498. 46. -  Vassallorum alienatio parce, & stricte a Regibus fieri debet. 606. 82. -  Vassallorum deterior conditio fieri dicitur, si alienentur per Principem in inferiorem. 605. 86. -  Vassallorum, ubi interest, Principi potius subijci, quam privato, non valet eorum alienatio. 606. 84. -  Vassalligium ignorantiae, quod dicatur, & est reprobarum. 20. 80. -  VECTIGALIA, & reditus Regius valde minuuntur ex fraudibus, quae fiunt in servitio personali Indorum. 150. 12. -  Vectigalium defraudatio, & usurpatio semper magna est, non obstante tot legume, & Ministrorum cura, & cautela. 1068. 75. -  Vectiglia, & alia iura Regia, quando, & qualiter debeantur, & solvi debeant in foro conscientiae a mercatoribus, & navigantibus, etiam non requisitis? 1068. 79. -  VEHICVLARIS cursus quis, & quare diceretur? 95. 19. -  VENDI videtur, quod precibus, & dilatione, aut diligentia emitui. 341. 82. -  VENERABILIS Gregorij Lupecij apophtegma de misera Indorum sorte. 244. 11. -  VERBVM simpliciter positum generaliter intelligitur. 832. 61. -  Verbum, si tibi constiterit respondet verbo Hispano, satissecho: & quid importet? 798. 45. -  Verbi in perpetuum propria significatio quae sit? 759. 71. -  Verba ubi convenient, & verificantur, dispostio quo que locum habebit, & generalia generaliter sunt accipienda. 326. 56. & 469. 71. -  Verba ubi sunt clara, vel repetita, non est ab eis recedendum, pro eo quod debeant aliquid operari 329. 87. & 476. 29. -  Verba narrative partis, etiam in rescripto Principis, nihil disponunt. 350. 45. -  Verba statutorum semper debent accipi in pleniori, & potioti significatione. 466. 45. -  Verba Ruego y encargo, in legibus, vel Provisionibus Principum secularium, ad Ecclesiasticos directa, quam vim habeant? 1050. 78. -  Verba dispositiva, quamvis non decidant certum casum, sufficit, quod ratio dispofitionis illum decidat. 450. 44. -  Verba legume, & rescriptorum aliquid semper operi debent, ut superfluitas evitetur. 922. 87. -  Verba iniuriosa contra aliquem publice, & eorum frequenti populo dicta, non solum detractionem, sed manifestam iniuriam inducunt. 926. 118. -  Verba, quae vocant fillios conceptos, procreatos, vel natos ex legitimo matrimonio, solûm excludunt legitimates per rescriptum, non per subsequens matrimonium, & quare? 439. 51. -  Verba legis, quae removent dubitationem, quaesubesse poterat, satis operari videntur, & quae clarionrem reddunt dispositionem. 329. 86. -  Verba modis omnibus aliquid fiery iubentia, important ipso iure, & executive? 524. 128. -  Verba os damos poder, y comission in eo, qui alias non habet iurisdictionem, eius delegationem important 995. 30. -  Verba generalia semper intelliguntur iuxta subiecta materiam, & rationem, qua nituntur, & praesertim in materia decimarum. 204. 45. -  Verba duo contraria, ubi in eadem dispositione reperiuntur, illud debet attendi, quod est potentius, & magis cohaerens voluntati proferentis. 994. 19. -  Verba contractus, vel dispositionis sunt forma eius, & super omnia attendi debent. 476. 33. -  Verba prooemialia dispositionis, prebent eius intellectum. 470. 78. -  Verba privilegiorum, & aliarum concessionum Prin cipis, semper in propria significatione recipienda sunt. 757. 46. -  Verba enuntiativa rescripi Regij, an & quando probent, vel disponant? 350. 47. -  Verborum, aut conditionum expressio iuxta voluntatem agentium, vincit naturam rerum. 374. 10. -  Verbis enuntiativis, & relativis Principum credi solet, & debet, & quare? 633. 6. -  VEREDORVM, sive Postarum primus iuvento quis fuerit? 96. 29. -  VERITAS, & iustitia causarum per plures oculos manisestior fit, & melius administratur. 954. 10. -  Veritas, ut manisestur, & Principis voluntas iustius exequatur, quilibet de populo petere potest. 352. 65. -  Veritatis causa supplicium pati melius est, quam pro adulatione beneficium. 1046. 40. -  Veritati compertae, nemo ullo praetextu praescribere potest, ex Tertull. 136. 82. -  Veritati semper debet locus relinqui. 351. 53. -  Verosimiliter, quod rescribens, vel disponens respodisset, id pro cauto haberi debet. 675. 29. -  VESTIBVS Hispanorum Indos (maxime Principales) indui debere, sentit Matienzus, & quare? 233. 68. -  VEXATIONEM iniustam potest quis pecunia redimere. 150. 17. -  Vexationes Indijs metallarijs illatae plene vindicari non possunt, & quare? 121. 80. -  VIA eligenda est per quam utrique parti consulitur. 676. 34. -  VICARIVS generalis ad Indias missus, si officio, & iurisdictioni suae ob iustum metani renuntiaverit, inutilis est renuntiatio, & de casu in facto contingente, in quo Auctor consultus fuit. 920. 66. -  Vicarius generalis habet Ordinariam iurisdictione. 659. 49. -  Vicarius Episcopi debet esse legitimus, & in Monachis sufficit dispensatio, quae inducitur per Monachatum. 700. 29. -  Vicarius ab Episcopo semel electus, an, & quando ad ipsius nutum amobilis sit, & quod in Supremo Se natu solent manuteneri, & quare? 702. 48. -  Vicarius deputatus a Metropolitano ob incuriam Capituli, potest ad eius nutum removeri. 770. 65. -  Vicarius semel a Capitulo nominates, utrum ab eo dem ad libitum revocari possit? 769. 55. Et quid si iuratum sit, ut ad nutum revocari posset, vel de eo non revocando? 770. 59. & seqq. Et declaratio Cardinal. super hoc articulo, ibid. nume. 64. -  Vicarius generalis, & Episcopus, qui eum praeposuit, vna, & eadem persona censentur, & ubi sit mentio de Episcopo, Vicarius etiam sub auditur. 698. 4. -  Vicarius Episcopi decedentis, an possit syndicari a Cupitulo sede vacante, vel ab ipso Episcopo, qui cum nominavit? 766. 26. -  Vicarius generalis, absente Episcopo, an possit interesse electionibus Canonicatuum oppositionis, & in eorum nominatione vocem habere? 784. 44. -  Et quid si praecedet ad hoc specialis commissio ipsius Episcopi? 785. 49. -  Vicarius Capituli in multis maiorem, & firmiorem iurisdictionem habet, quam Vicarios Episcopi. 771. 70. -  Vicarius Capituli facilius revocabitur, si initio convenit, ut hoc ad libitum fieri posset, & quare? 771. 67. -  Vicarius Episcopi fimul, & Canonicus, ubi ingreditur chorum tanquam Canonicus, suam sedem occupat, & alios non praecedit. 702. 46. -  Vicarius Episcopi, quando, salarium non conventum petens, audiri possit? 743. 54. -  Vicarius Capituli, etsi de rigore iuris ad nutum irrevocabilis sit, appellans tamen de aequitate audiri, & restitui solet, & quare? 771. 68. -  Vicarius generalis potest omnia sibi commissa delegare, & subdelegare, maxime si id ei concessum fuerit in sua nominatione. 659. 50. -  Vicarius nominatus a Capitulo, si ab eodem revocari posset, segniter se haberet in administraione iusitiae. 770. 57. -  Vicarius Generalis esse potest, attento iure communi, etiam is, qui non intelligit linguam Latinam. 769. 49. -  Vicarius interinarius nullum ius acquirit ad beneficiam, & quando, & qualiter tales Vicarij constitui possint? 798. 55. -  Vicarij eligendi forma, rquisita per Trident. in capitulo sede vacante, non extenditur ad Ecclesias collegiatas. 769. 50. -  Vicarij iurisperiti electio in Capitulo sede vacante, an praecisa sit ut huius formae transsgressio nullitatem inducat? 768. 41. -  Vicarij ad Episcopum, licet non detur recursus per viam appellationis, datur tamen per viam recusationis nullitatis, & restitutionis, reservationis, & avocationis. 678. 7. -  Vicarij sententia lata per transtationem sui Episcopi ad aliam Ecclesiam, etiam si id ipse Vicarius ignoret, est nulla ex defectu iurisdictionis. 772. 81. -  Vicario Episcopi possunt causae ab eodem Episcopo tolti, & avocari, non ita in Vicario Capiculi sede vacante. 771. 71. -  Vicario relicto in prima Ecclesia ab Episcopo promoto, & tendente ad novam, non debet magis fidi, quam Capitulo. 775. 106. -  Vicarium generalem, si non posset nominare Episcopus electus, qui loco Capituli ac ministrat, nec foraneos posset, quod est absurdum. 659. 46. -  Vicarium deputare interim dum beneficium providetur de Rectore, sem per ad Episcopum pertinet, etiam in spectantibus ad Papam. 798. 54. -  Vicarij Regis in remotis constituti, videntur habere facultatem commendandi, cum possint alienationi feudi consentire. 22. 293. -  Vicarij, & Commissarij Generales, etiam si eligantur ex his Religiosis, qui In Indijs existunt, per Supremum Senatum Indiarum approbandi sunt, contra Emanuel Roder, & quare? 915. 3. -  Vicarij Cathedralium sede vacante, concurrunt cum Inquifitoribus, tanquam Ordinarij. 892. 40. -  Vicarij Episcoporum in Choro, & synodo, quem locum habere debeant, & an precedant Archidiaconum? 702. 43. Et decisio Senatus Limensis super praecedentia Vicarij in synodo Dioecesana, ibid. nu. 44. -  Vicarij possunt etiam esse simul Visitatores generales suarum Dioecesum, sed est necestaria ad id specialis commissio, & declaratio & quare? 703. 49. -  Vicarij, sive Commissarij Generales ad Indias nissi, non possunt renunciare iurisdictioni, quam acce, perunt, nisi in manibus Superioris, qui eos nominavit. 920. 69. -  Vicarij electionem factam a Capitulo sede vacante, a lege potius, sive Conciliari despositione, quam ab ipso Capitulo dependere multi opinatur. 770. 56. -  Vicarij Generales Episcoporum habent iurisdictionem ordinariam, & idem tribunal cum eis constituunt. 698. 3. -  Vicarij, vel Metropolitani, & alij iudices, iure communi inspecto, non requiritur, quód sint in iure graduati, sed sufficit, quod sint Idonei. 769. 48. -  Vicarij a Capitulis sede vacante, quando, & qualiter eligi debeant, & an Theologi possint? 767. 38. -  Vicarij Episcoporum, & qui de eorum officio, & potestare pertractent. 697. 1. -  Vicarij Generales, particulares, & foranei, & eorum differentia, remissive. 698. 2. -  Vicarij soranei habent delegatam iurisdictionem. 659. 47. -  Vicarij generales Episcoporum, an debeant esse Praesbyteri, vel saltem Diaconi? 701. 38. -  Vicarij Episcopourm, ut sint Presbyteri, vel in sacris constituti, decentius, & convenientius esse videtur. 701. 40. -  Vicarijs, & Episcopi eadem est iurisdictio, & auctoritas in his, quae sunt de iurisdictione ordinaria. 785. 46. -  Vicariorum, & Commissariorum generalium aliquorum excesius, in causa esse solent, ut de eorum traiectione impedienda tractetur, & sched, quae de hoc agit. 916. 38. -  Vicariorum, & Commissariorum generalium, qui ad Indias mittuntur, per Consilium Indiarum approbandorum, praxis, probatur ab Eman. Rod. 915. 30. -  Vicariorum, & Commissariorum Generalium actionibus Proreges, & Regales Audientiae attentae esse iubentur. & quare? 915. 33. -  Vicarijs residentibus in loco ubi residet tribunal Inquisitionis, solent alij Ordinarij committere vices suas, quamvis, & ipsi, si velint, ad illud accedere possent. 892. 41. -  Vicarios malos Episcoporum, quibus modis notet, & reprehendat Petrus Blesensis, cuius gravia verba referuntur. 699. 25. -  VICES suas, qui alteri committit, eum suum delegatum facere videtur. 918. 46. -  VICINITAS loci, vel personae multa inducit, & suadet ei committi, aut concedi, quae alias non concederentur. 713. 37. -  Vicinus praesumitur scire facta vicini. 349. 42. -  Vicinus, & incola alicuius loci, quis proprie dicatur? 179. 79. -  Vicinum quid esse dicatur apud Iurisconsultos? 500. 67. -  Vicini quare appellentur hi, quibus Commendae Indorum assignatae sunt, & an hodie expediat, ut hoc nomen ad omnes Indiarum incolas extendatur? 526. 6. -  VICISSITVDO, & mutatio rerum in omnibus est incunda. 44. 11. -  VICTORES semper divitias, & delicias subactarum provinciarum in suum Imperium transferre soliti sunt. 147. 89. -  Victores victis semper suum idioma, & vestes, & mores communicant. 250. 42. & numero. 65. -  VIDVAE nobilium, dúm a secundis nuptijs abstinent, nobilitate, & privilegijs maritorum gaudent, & coruscant. 177. -  Viduae, quae in Commendis maritorum defuntotum, succedunt, facilius alios inveniunt. 462. 11. -  Viduis succedentibus in Commendis maritorum no iniungitur conditio, iterum nubendi, & quare? 462. 9. -  Viduis honestis, & Virginibus, quae periculum patiantur, mature succurrendum est. 339. 64. -  VILLA si petierit se ab aestimo eximi, ratione paupertatis, eam probare debet. 177. 56. -  Villae obligatae ad operas, quas praestare debeant? 46. 20. -  VINCENS vincentem te, a fortiori vincet te. 453. 6. -  VINCVLA duo fortiora sunt uno. 349. 37. & 498. 48. -  VINEA, & viodemia frugum nomine continetur. 64. 38. Et an vineae, & oliveta veniant sup appelatione novalium, & satorum, 67. 63. -  Vinearum plantatio in provincijs Indiarum prohibetur, & quare? 64. 41. Et an iuste prohiberi potuerit? 65. 47. Et qualiter in Italia, & aibi, eam prohibuerit Domitianus? 65. 50. Et in Granatensi pago Reges Catholici. 67. 59. Et qui tradant in Indijs esse permittendam, & favendam. 64. 40. -  Vineis, & olivetis, & alijs rebus similibus Indos distribui prohibent schedulae ultimae servitij personalis, quae referuntur. 64. 41. & 65. 49. -  VINVM, sacharum, & similia, non sunt humanae vitae omninó necessaria. 67. 61. -  Vinum, an sit connunerandum inter bona, vel inter mala? & Auctores qui de hoc disserunt & de vim, & vitis laudibus, & utilitatibus. 67. 67. & seqq. -  VIOLENTIARVM Ecclesiasticorum iudicum per seculares cognitio, in quadam lege Recopil. enuntiative Regibus Hispaniae de iure competere dicitur, & id sufficit. 633. 8. -  Violentiarum factarum per iudices Ecclesiasticos cognitio, quo iure, & ratione pertineat ad Regium Senatum, vel Cancellarias? & referuntur plurimi Auctores de hac materia tractantes. 957. 36. -  VNA, & eadem res, vel commissio non potest proparte valere, & pro parte non valere. 300. 46. -  VIRGA est, & fuit Magistratuum, (praesertim criminalium) insigne, & quid denotet? 981. 3. -  VIRGILII carmen Ecclog. 1. de querela Melibaei ob agros suos ad alienos translatos, expenditur, & exponitur. 282. 67. -  VIR ducens uxorem ante nubiles annos, non lucratur partem dotis alioqui maritis ex lege, vel itatuto concessam. 464. 34. -  Vir licet comprimere possit uxorem invitam, non tamen sponsam, etiam de presenti, nec dum in domum suam traductam. 466. 47. -  Viro bono an quis credere possit, etiam in preiudicium tertij, & quid in criminalibus, & an si deponat sine partis citatione? 337. 49. -  Viri magnanimi ad aliorum defensionem natura incitantur, ex Cicerone. 510. 12. -  Viri aptiores sunt ad Commendas acquitendas, & administrandas, quam uxores. 473. 7. -  Viri litterati consultandi sunt Principi, quia tenetur eos remunerare. 1046. 32. -  Viri summi, etiam in patria minus laudata, & sub acre crasso nasci solent, ex Iuvenali, & Euphormione. 257. 20. -  Virorum successionem in Commendis uxorum, qui Auctores probent, & admittant. 475. 23. Et quod eam consuetudo admississe videatur, maxime in Nova Hispania, ibid. nu. 21. -  VIRTVTE quod effici debet, peccunia non est tentandum, ex Cicer. 146. 64. -  VISITATOR generalis post quam vifitatione caepit, an, & quatenus recusari possit? ad utramque partem disputatur. 1005. 49. & seqq. Et quid quoad secretam ex quadam sched. nu. 54. -  Visitari, an, & quando Auditores possint pro his, que male iudicalle dicuntur En cuerpo de Audiencia? 1006. 55. -  Visitari quis potest pro excessibus de quibus speciatim antea in syndicatu accusatus non fuit. 1008. 66. -  Visitator non debet culpas in visitandis optare, quin potius bene merentes Magistratus laudare, & Regi commendare. 1004. 31. -  Vistator, qui ad visitationem generale alicuius Audientiae Indiarum mittitur, selectissimus esse de bet, & de eius dotibus, & partibus. 1004. 30. Et semel electus honorari, & facile mutari non debet. 1005. 46. -  Visitatores putant se Principi gratiores reddit, si quo quomodo pro fisco pronuncient. 548. 23. -  Visitatores, vel syndicatores, qui calpas in visitandis exoptant, vel affectant, & susurronibus, & sycophantis gratas, & faciles aures praebent, nimis notari debent. 1004. 34. Et qui Auctores notent exitialem modum procedendi aliquorum visitatorum. 1005. 41. -  Visitatores, & syndicatores caute procedere debent in examinandis testibus, & Inquisitionibus formadis contra iudices, quibus subornationes, & barateriae obijciuntur, & quare? 1007. 58. -  Visitatores, & syndicatores possunt sententias, quas intra tempus sibi praefixum pronuntiarunt, etiam post illius lapsum executioni mandare. 1009. 71. -  Visitatoribus Episcopi salarium competens omni iure assignare tenentur, ut sic cessent ab illicitis exactionibus. 704. 59. -  Visitatio provinciae per Proregos, an expediens sit, & qualiter sacienda? 1026. 29. -  Visitatio solum videtur concedi Ordinarijs in Parochijs Regularium, ubi eas per seculares exercent, ex declaratione Cardinal. quae referuntur. 829. 47. -  Visitationis iudicium, quare, & qualiter contra Audientias, & Ministros Indiarum in dictum sit. 1001. 10. Et quod gravius, & strictius sit, quam syndicatus, & quando, & cur introductum? & Auctores qui de eo agunt, & eius boni effectus in Hispania, nu. 11. & 12. & 14. & modus visitationis formandae, videndae, & terminandae, de iure Hispaniae, & Indiarum. nu. 13. -  Visitatio moderatis sumtibus, & paruo comitatu ab Episcopis, & eorum visitatoribus facienda est. 703. 56. -  Visitationes generales, ne temere, & passim contra Audientias Indiarum decernantur, Rex noster decrevit, & quare? 1003. 20. -  Visitatione generali alicuius Audientiae pendente, qualiter, & quare omnia turbentur? & de eius dam nis. 1003. 22. -  Visitatio est actus iurisdictionis ordinariae, & transit in Capitulum sede vacante. 765. 18. -  Visitationis, & syndicationis aleam plerum que felicius sortiuntur improbi, sordidi, & baratarij Ministri, quam probi, & timorati, & quare? 1003. 24. -  Visitationum generalium damna erunt minora, & effectus uberiores, & utiliores, si illis brevis termi nus praefigatur. 1003. 27. -  Visitatio Dioecesis est valde necessaria, & qualiter eam Episcopi per se, vel per suos Visitatores facere debeant? 703. 51. -  Visitationis secretae iudicium nimis, durum, & irregulare est, & ideo novis commentis stringi, aut gravarinon debet. 1005. 42. -  Visitationis in iudicio cum testes secreto examinentur, saepe via fraudibus, & calumnijs aperitur. 1005. 43. -  Visitationis tempus, & poena Episcopi negligentis, arbitrio iudicis relinquitur. 703. 55. -  Visitationis munus, & cognitio suarum ovium, est praecipuum dignitatis Episcopalis. 702. 54. -  Visitandi ius competit Episcopis, ex lege Dioecesana. 703. 50. -  Visitationem non solum generalem, verum, & particularem contra aliquas personas, Capitulum, sede vacante facere potest. 766. 19. -  Visitationem Episcoporum, si impediant, vel non admittant Curati Regulares, possunt ab eis excomunicari. 833. 68. -  Visitatio navium, & mercium ad effectum exigendi vectigalia Regia, earumque ad hoc sequestratio qualiter fiat? 1066. 68. -  VITAE propriae magis, quam alienae, consulere quilibet tenetur. 115. 27. -  Vitae pro quibus durat successio Commendarum, ex quo tempore currere incipiant? 430. 98. -  Vitae humanae felicitas non tam in incohatione, quam in perfectione consistit. 606. 80. -  Vitae brevitatem posteritatis memoria consolatur. 601. 34. -  Vitam pro omnibus mundi thesauris prodigere quis non debet. 154. 51. -  VITIVM, quod tolli non potest sine maiori damno, vel periculo, dissimulandum est. 268. 24. -  Vitium lineae, vel naturale, quod operatur exclusio nem patris, nocet eius filijs, secus quod est personale, vel accidentale. 444. 91. -  Vitia erunt, dûm homines erunt. 609. 114. -  Vitia nostra, nec remedia pati possumus. 145. 70. -  VITVLORVM carnibus vesci Valentiniani lege prohibitum, & Regijs pragmaticis renovatum, & quare? 63. 24. -  VNIVERSITAS ubi suspecta est, etiam, & testes, & officiales eiusdem suspecti erunt, & quare? 519. 100. -  VOCATVS primo, magis dilectus praesumitur. 484. 27. -  Vocatus primo loco ad successionem Commendae, si eam sibi delatam acceptare nolit, intra quod tempus id declarare debeat? 425. 58. -  Vocationem specificam pro se habens, admitti, & praeferri debet in fideicommissis, maioratibus, & Commendis? 453. 3. -  VOLENTI non fit fraus, neque dolus. 483. 11. -  VOLVNTAS sufficit pro ratione in dispositionibus Principum iuris positivi. 442. 77. -  Voluntas, & potestas regunt omnes actus humanos, & in illis inspici debent, & etiam formae observatio. 293. 86. -  Voluntatem contra meam, quod fit, satis dicitur in perniciem meam fieri. 18. 61. -  Voluntariorum ratio reddi non solet. 573. 11. -  Voluntarie, qui servit, aut laborat, magis praestat, quam qui coactus. 28. 32. -  Voluntarie, & sponte sua, quise labori, etiam gravi supponit, non videtur iniuriam recipere. 141. 27. -  VOTVM captandae mortis, licet in expectativis ex parte Principis non possit timeri, ex parte privatorum, quibus conceduntur, vereri poterit. 324. 39. -  Votum captandae mortis alienae nunquam praesumitur in gratijs expectativis factis a Principe. 323. 31. -  Votum captandae mortis alienae omni iure reprobatur. 321. 21. -  VRBANI D.N. PP. VIII. Bulla refertur, quae continet modum praedicationes Iaponiensium. 837. 24. -  VRBIVM decus augetur per Episcopi sede. 665. 25. -  VSVCAPIONEM, ubi lex impedit, bona fides non prodest. 6. 38. -  VSVRAE cur prohibitae sint, & earum detestatio. 124. 112. -  Vsurarum, & laboris metallorum, qui per Indos exer cetur, comparartio. 125. 114. -  VSVS est gravissimus iuris censor, & explorator 32. 75. -  Vsus in malis non excusat regulariter. 134. 66. -  Vsus Latise loquendi, & scripturas conficiendi, etia post lapsum Romani Imperij in multis provincijs duravit. 232. 52. -  Vsus communis loquendi magis attendi debet, qua propria significatio. 265. 1. -  VSVSFRVCTVARIVS, & emphyteuta habent quasi civilem, & naturalem possessionem iuris sibi competentis. 396. 48. -  Vsusfructuarius qualiter possit dominus appellari, & nomen dominij usui fructui convenire. 278. 22. -  Vsusfructuarius, quemadmodum caveat pro rebus consumtis. 744. 62. -  Vsufructuarij, pensionarij, & alij, qui ex alienis rebus fructus percipiunt, nomina sinonoma sunt. 286. 10. -  Vsusfructus est ius, & perceptio fructuum quid facti. 402. 38. -  Vsusfructus omnium bonorum, & redittum, quae filius possidet, regulariter ad patrem pertinet. 409. 2. -  Vsusfructus dividi potest, & per parteslegari. 383. 14. -  Vsusfructus, nec vendi, nec cedi potest alij, quam domino proprietatis. 395. 7. -  Vsusfructus morte usufructuarij finitur, & ad proprietatem rediens cum ea consolidatur. 292. 73. -  Vsusfructus, & servitus servitutis dari non potest. 288. 12. -  Vsusfructus alterius ususfructus filio familias dati, aut relicti, non quae ritur patri, & quare? 410. 10. -  Et quando considerari possit, & patri quae ri ususfructus alterius ususfructus? 412. 23. -  Vsusfructus Commendae Indorum, patri non acquiritur, etiam si eius contemplatione filio data suerit, secundum Matienzum, & alios. 509. 3. -  Vsusfructus quomodó civitatibus, aut municipijs legari posset? 308. 10. -  Vsusfructus pluribus pro indiviso legatus, quomodo accrescat? 387. 48. -  Vsusfructus ius, licet cedi non possit alij, quam, domino proprietatis, commoditas tamen eius bene cedi potest. 286. 14. -  Vsusfructus plenius, & integer, etiamsi alicui legetur, adhuc proprietas eilegata non videtur. 277. 15. -  Vsumfructum nemo imponere potest, nisi dominus proprietatis, vel domini mandatum habens. 297. 10. -  Vsumfructum penes alium esse, & penes alterum facultatem fructuum percipiendorum, novum non est. 402. 37. -  Vsufructu dotis filio assignatae, cur pater gaudeat? 412. 21. -  VTILE per inutile non vitiatur. 293. 88. -  Vtilitas publica non debet cedere commodis privatorum. 607. 97. -  Vtilitas privata multum solet officere publicis Confilijs, ex Plin. Sidon. Apol. & alijs. 1045. 25. -  Vtilitas, que resultat Hispanis ex privatorum coacto Indorum ser vitio, non praeponoerat damnis, quae Indi patiuntur. 9. 14. -  Vtilitas publica, diuturna ludificatione differri non debet. 604. 60. -  Vtilitatis obiectu omnes diligentius commoveri solemus, & etiam irrationalia. 101. 7. -  Vtilitatis publicae, & bonorum, vel redituum ad Prin cipem spectantium, semper summa ratio habenda est. 150. 13. -  Vtilia, quae qui sibi sunt facit, sibi potius consulere velle censetur, quam alij praeiudicare. 449. 31. -  Vtilitates plures sequentur ex damnatione delinquentium ad metalla. 142. 38. -  VTI POSSIDETIS agenti, non nocet notorius defectus tituli. 260. 7. -  VTO PIENSES reos mortis operibus publicis manicipant. 143. 44. -  Vtopiensium ordo in mutandis agricolis. 45. 13. -  Vtopiensium mos in designandis hot is operariorum. 46. 24. -  VVLGO quaesiti matrem sequuntur. 264. 65. -  VVLNERA quaedam curando maiora fiunt ex Ovidio. 609. 112. -  Vulnera inde nasci, unde medicamenta sperantur, durissimum, & iniustissimum est. 948. 8. -  VXOR iusta dicitur, quae solemniter ducta estnon quae simplici spontione pacta. 465. 39. -  Vxor dicitur ab vugendo, quasi vuxor, & quare? 465. 41. -  Vxor est accessoria mariti, & sequitur eius domicilium. 534. 91. -  Vxor si Commendae renuntiet, & eius marito conseratur, an novum ius in ea quaerat? 483. 6. -  Vxor saepe ea etiam dicitur, quae necdum est copulata, nec in domum viri traducta. 468. 63. & seqq. -  Vxor tenetur solvere mutuum, quod maritus contraxit pro ea sustentanda, si illius bona solvendo non sint. 415. 51. -  Vxor tenetur maritum etiam in carcerem, & in exilium sequi. 534. 92. -  Vxor, si succedat in aliqua Commenda, pro cuius consecutione maritus mutuas peccunias accepit, an eas solvere teneatur? 415. 47. -  Vxor si succedit viro in Commenda, & alteri nubit, in huius persona titulus expediendus est, & quare? 312. 39. -  Vxor allegans contra consensum, quem praestitit, ut Commenda daretur marito post mortem mariti, vel filij, qui ei successit, non debet audiri. 483. 9. -  Vxor Commendataria excusatur a residentia, si maritum suum fuerit sequuta. 534. 87. -  Vxor ante copulam non dicitur vere esse in usu viri, atque adeo nec uxor, ex Saliceto. 465. 40. -  Vxor pauper non succedit marito in feudis, etiam ratione quartae partis. 462. 5. -  Vxor, an, & quando teneatur sequi virum, navigare volentem. 984. 28. -  Vxorem conveniri posse pro dote, quam promisit, ultra id quod facere possit, aliqui tenent, & quare? 478. 46. -  Vxorem ducere intra provinciam qui prohibitus est, potest ex ea fumere concubinam. 976. 65. -  Vxores aliquae maritos carceratos a vinculis liberarunt. 535. 94. -  Vxores, ubi lex vocat ad successione maritorum, in desectum filiorum, de illis accipienda est, quae filios habere potuerunt, & onera matrimonij pastae sunt. 460. 50. -  Vxores, ut admittantur ad Commendas maritorum, debent sex mensibus post matrimonium cum illis maritalem vitam egisse. 463. 17. -  Vxores in provincias ducere, an olim Praesidibus permissum, & hodie Proregibus permittendum? 1020. 75. -  Vxores non dûm cognitae, non solum verbis sed mente, & ratione legis a successione Commendarum excludi videntur. 466. 48. -  Vxores Hispano sermone vocantur Mugeres, & etiam Latino, Mulieres, ex Tertuliano, & alijs. 465. 38. -  Vxoratos, qui relictis uxoribus in Indijs morantur, pluribus schedulis ad uxores reduci iubentur, quae referuntur. 984. 27. -  Vxorati qui relictis uxoribus in Indijs oberrant, ve detegantur, solent banna fieri, & qualiter obligent? 984. 29. -  Vxorum ad missio ad Commendas maritorum fraudibus fictorum matrimoniorum viam aperuit. 463. 16. -  Y. -  YAnaconae qui dicantur, & plura de eis, supra verbo lanaconae. FINIS