CAPVT XVI.
De ingenti gloria & maieſstate, quæ Hiſspaniæ Regibus &
gentibus ob inventionẽinventionem, luſstrationem & converſsionem
huius Novi Orbis acceſssit.
SVMMARIVM Capitis XVI.
- 1 Patria unicuique præſstantior
alijs videtur.
- 2 Patriæ amor quàm dulcis & potens ſsit.
- 3 Auctor cur non vereatur Hiſspaniæ gloriam extollere?
- 4 Hiſspania non minus laudari ſsolet ab exteris, quàm a proprijs.
- 5 Hiſspania & Hiſspaniæ Reges ſsummam
laudem merentur ob ſsolam detectionẽdetectionem, & converſsionem Novi Orbis.
- 6 Rebus arduis & eſstrenuis immortale
nomen debetur.
- 7 Gloria virtutem comitari debet, & eius veluti umbra eſsſse.
- 8 Auctores recenſsentur, qui ſsummè laudãtlaudant
Hiſspanos ob detectionem & converſsionem Novi Orbis.
- 9 Ioan. Voërthuſsij notanda verba de inventione Novi Orbis.
- 10 Navigationes & peregrinationes Hiſspanorum in Novo Orbe admiratione
digniſsſsimæ ſsunt.
- 11 Hiſspani ab antiquo bellicoſsi, & navigationũnavigationum, ac rerũrerum novarũnovarum ſstudioſsi fuerunt.
- 12 Navigationes, & navigantes, ac peregrinates multis nationibus exoſsſsi.
- 13 Locrenſses res novas horrebant.
- 14 Ægyptij nautas alloquio non dignabantur.
- 15 Lacones, Sinæ, & aliæ nationes ſsuos cives peregrinari vetabant.
- 16 Regni Var incolæ navigantes à ferendo teſstimonio repellunt.
- 17 Navigantes inſsanire, aut mori cupere,
aut mendicos eſsſse, aliqui dixerunt.
- 18 Navigationis in deteſstationem, plura
remiſsſsivè
- 19 Mare non fecit Deus ad navigandum ſsecundùm ſsententiam D. Ambroſs.
- 20 Mare cur periculis plenũplenum fecerit Deus?
- 21 Novarum rerum ſstudium, & experimẽtumexperimentum laudatur.
- 22 Heroës & ſsapientes antiqui ad ſcientiãſcientiam conſsequendam peregrinabantur.
- 23 Homerus cur in Hiſspania peregrinatus
fuerit?
- 24 Vlyſsſses ob peregrinationum labores ab
Homero laudatur.
- 25 Abraham cur Deus peregrinum eſsſse
voluerit?
- 26 Peregrinationum utilitas maxima eſsſse ſsolet, remiſsſsivè.
- 27 Athenienſses minoribus, qui biennio nõnon peregrinaſsſsent, rerum ſsuarum adminiſstrationem interdicebant.
- 28 Patriam interdum negligere expedit,
ut ſsapientiam, quis poſsſsit adquirere, cũcum Caſsſsiod. & Lipſsio.
- 29 Antiſsthenes Athenienſses, domi ſsemper
manentes, qualiter exprobraverit?
- 30 Romani cur finxerint currum Cybeles à Leonibus trahi?
- 31 Navigationum uſsus utiliſsſsimus.
- 32 Hiſspani ſsuis navigationibus omnes alias antiquorum ſsuperarunt.
- 33 Navigationum priorũpriorum ad NovũNovum OrbẽOrbem audacia, & pericula carminibus exprimuntur.
- 34 RegnũRegnum nullũnullum reperitur, quod tot Provincias patefecerit, & luſstraverit, ac Hiſspanum.
- 35 Vtilia, quæ alicui ſsint reperire, magnãmagnam laudem meretur ex Ariſstotele.
- 36 Deorum in numerum relati fuerũtfuerunt plures apud antiquos, ob aliqua commoda, & beneficia, quæ invenerunt.
- 37 Hiſspanis maxima laus debetur, ob inventionem Novi Orbis, & tot bona, & commoda hominibus inde conſsecuta.
- 38 Petri Martyris verba de laude, & utilitate invẽtionisinventionis Novi Orbis expẽdũturexpenduntur.
- 39 Maius nihil accidit à Mundi conſstitutione, quàm Novi Orbis detectio, ex ſsentenia Fr. Luiſs. Legionenſs.
-
40 Indis ipſsis multa, & ingentia cõmodacommoda attulit Novi Orbis detectio ab Hiſspanis
facta.
- 41 Divinitatis gloriam Romulo, Baccho,
Opheo, Amphioni, Mercurio, & alijs
cõmunicavitcommunicavit antiquitas, quòd Sylveſstres homines civiles, & politicos fecerint, & carmina Horatij ad hoc.
- 42 RegũRegum Hiſspaniæ maieſstas & potẽtiapotentia valde aucta eſst ex acceſsſsione Novi Orbis.
- 43 Regnum nullum fuit ab initio mundi,
quod cum hodierna Hiſspaniæ Monarchia comparari poſsſsit.
- 44 Auctores recenſsentur, qui expendunt, & extollunt potentiam, latitudinem & divitias Regni Hiſspani.
- 45 Regibus Hiſspaniæ inter reliquos primus locus debetur, & quare? & qui auctores de hoc tractent? Et num. 48.
- 46 Regis dignitas conſsiſstit in multitudine,
potentia & divitij gentium, quibus dominatur.
- 47 Franc. Petrarchæ carmina expenduntur de laudibus Regis Syphacis.
- 49 Chaſsſsaneus videtur agnoſscere præcedẽtiampræcedentiam Regum Hiſspaniæ.
- 50 Eliſsabetha Angliæ Regina Regis Catholici Philippi II. inter omnes Chriſstianos Principes præſstantiam agnovit.
- 51 Reges Hiſspaniæ quot Regna, & Provincias in utroq;utroque Orbe poſſideãtpoſſideant, remiſssivè.
- 52 Regum Hiſspaniæ Imperium maius eſst,
quàm SinenſiũSinenſium & RomanorũRomanorum. Et n. 67.
- 53 Romanorum Monarchia fuit ampliſssima omniũomnium, & tamẽtamen viginti & pluribus
partibus ab Hiſspana hodie ſsuperatur.
- 54 Hiſspanorum Regum Imperium circumdat totum Orbem.
- 55 Orientis & Occidentis termini, & cœli à terra diſstantia in ſsacra Scriptura, & alijs auctoribus hyperbolicè ponuntur.
- 56 Imperij Hiſspani Monarchia verè pertingit terminos Solis Orientis & Occidentis, & excedit diſstantiam, quæ eſst
inter cœlum & terram.
- 57 Ortus ab Occaſsu longius diſstat, quàm
cœlum à terra.
- 58 Perſsarum Reges aquam, & terram ex
omnibus fluvijs, & Provincijs ærario ſsuo inferri iubebant, ut ſsui Imperij magnitudinem oſstenderent.
- 59 Hiſspaniæ Reges veriùs, quàm Perſsæ de dominatione totius Orbis gloriari
poſsſsunt.
- 60 Hiſspani Imperij encomia cum Virgilio & Claudiano.
- 61 Paulini carmina de laude, & finibus Regni Hiſspani, propheticè ſscripta vidẽturvidentur.
- 62 Regum & Ducum mos antiquus fuit,
ex Provincijs ſsubactis titulos, & nomina ſsumere.
- 63 Tituli ſsuperbi, quos ſsibi ſsumit TurcarũTurcarum Imper. & alij Reges GẽtilesGentiles, remiſssivè.
- 64 Reges Hiſspaniæ nõnon poſsſsunt facilè ſscribere, aut numerare omnes titulos ſuorũſuorum Regnorum, aut Provinciarum.
- 65 Caroli V. Imp. ſsymbolum, & præſstantius trophæũtrophæum ex detectione Novi Orbis.
- 66 Symbolum, quod in Ticinnenſsi Academia poſsitum fuit ad oſtendẽdãoſtendendam latitudinem & magnitudinem Imperij Hiſspani, & aliud Vlyſsſsipone. Et num. 67.
M. Ægidius Gonçalez Davila Regius
Chroniſsta laudatur, & qualiter Ovidij
carmina ad Hiſspanum Imperium detorqueat, ibidem.
- 68 Regum Hiſspaniæ præcipua gloria ex
cura converſsionis Novi Orbis.
- 69 HiſpanorũHiſpanorum diligẽtiadiligentia plures Christo nationes dedit, quàm omnes aliæ ſsimul.
- 70 Alanus Copus fatetur poſst Orbis cõditionẽconditionem, & incarnationis beneficium, nullũnullum illuſstrius reperiri, converſsione Novi
Orbis.
- 71 Iani Boiſsſsardi carmina de laudibus
converſsionis Novi Orbis.
- 72 Auctores, qui laudant, & extollũtextollunt Novi Orbis ad Fidem converſsionem.
- 73 Eccleſsia poſst converſsionem Novi Orbis
verè dicitur vitis abundans, & filios
habere in circuitu menſsæ.
- 74 Hiſspanorum cura effectum eſsſse, ut hodie
omnibus horis, & locis Deo ſsacræ preces
fundantur, piè conſsiderat, & evidenter
probat Thomas Bozius.
- 75 Scripturæ plura teſstimonia, quæ Deum
laudandum omni loco, & ab omnibus
gentibus dicunt, hodie impleta ſsunt poſst
-
76 Genebrardi teſstimonium, & conſsideratio de initio converſsionis Novi Orbis.
- 77 Hiſspanorum opus eſsſse videtur Mauros & Turcas profligare, & Indos cõvertereconvertere.
- 78 Indiæ Occidentalis expeditiones fieri
cœperũtcœperunt à Regibus Catholicis poſst MaurorũMaurorum ex tota Hiſspania expulſsionem.
- 79 Novi Orbis ad Fidem CatholicãCatholicam converſsio fieri cœpit, quando plures hæretici ab ea diſscedebant.
- 80 Reges Catholici per converſsionem Novi Orbis plus Eccleſsiæ dederunt, quàm
hæretici adimere conati ſsunt.
- 81 Eccleſsiæ nunquam defuturæ oracula
quomodo impleantur?
- 82 Eccleſsia, ſsumma Dei providentia ita
diſsponente, ubi in aliqua regione deficit,
in alijs augetur.
- 83 Auſstriaca domus & familia augeri cœpit, quando Turcarum Imperium initiũinitium habuit.
- 84 Beatum Ignatium à Loyola, & eius Societatem videtur Deus contra Lutherum, & eius ſsequaces præparaſsſse.
- 85 D. Hilarij verba elegantiſsſsima de Eccleſsia in perſsecutionibus floreſscente.
- 86 Antichriſsto obviam iri per converſionẽconverſionem factam ab Hiſspanis in Indijs Orient. & Occident. Genebrardus & Maluenda
affirmant.
- 87 Converſsio Novi Orbis ubi in antiquo
hæreſsis dominabatur, carminibus celebrata.
- 88 Hiſspanorum Regum maieſstatem, & potentiam Deus auxit, quòd ipſsi divinam augeri, & ad Indos extendi curaverint.
- 89 Machiavelli impium dogma dãnaturdamnatur,
tradentis, religionis curam ImperiorũImperiorum incrementis officere.
- 90 Deus ſse eorum gloriam & potentiam
aucturum promiſsit, qui ſsuam augeri curaverint.
- 91 Ethnici etiam, Imperij fœlicitatem in
religionis cura conſstituebant.
- 92 Imperia nõnon magis ſstare, vel augeri poſsſsunt ſsine religione, quàm homines ſsine
uxorum conſsortio.
- 93 Auſstriaca domus ob religionis curam
tot meruit incrementa; & quid eius inſsignia ſsignificent?
- 94 Invidia gloriæ, & virtutis comes ſsemper præclara aliorum facinora calumniatur.
- 95 Hiſspaniæ Regibus, & nationi aliqui
detrahunt, quòd magis avaritiæ, quàm
religionis zelo Novi Orbis detectioni, & converſsioni inſsudaverint.
- 96 Hieronymus Benzo in ſsua hiſstoria Novo Orbis ingens odium Hiſspanorum oſstendit.
- 97 Hæretici multum Hiſspanorum gloriãgloriam in converſsione Novi Orbis evacuare conantur.
Traianus Bocalinus Novi Orbis detectionem imprudenter irridet, ibid.
- 98 Honorati Faſsitelli, & alterius Poetæ carmina HiſpanorũHiſpanorum avaritiãavaritiam notantia.
- 99 Calumnia eorum depellitur, qui Hiſspaniæ Reges avaritiæ notant.
- 100 Reges Hiſspaniæ ſsemper ardentiſsſsimè Indorum converſionẽconverſionem curarunt, & omni lucro præpoſsuerunt. Et num. 104.
- 101 Chriſstophori Columbi pia oratio, & proteſstatio, ubi primam Novi Orbis inſsulam detexit.
- 102 ConverſionẽConverſionem Indorum, & Fidei exaltationem & dilatationem, ut ante omnia curarent Duces ad Novum Orbem
miſsſsi, ſsemper in mandatis habuerunt. Et
num. 100.
- 103 Reges Catholici ſsi divitiarum tantùm
amore in Indicis expeditionibus ducerẽturducerentur, intra ipſsa Hiſspaniæ regna non
minores theſsauros invenire poſsſsent.
- 105 Zelum purum, & ardentem Reg. Cathol. in converſsione Novi Orbis plurimi auctores adverſsus calumnias hæreticorum defendunt, & extollunt.
- 106 Philipp. II. Reg. Catholici pijſsſsimum
dictum circa converſsionem Indorum.
- 107 Deus ad pia opera, & ſsibi placitura
gerenda, non eligit, nec iuvat Principes
avaros, ſsed pios & religioſsos.
- 108 Reges Catholici, quo tempore Co|lumbum miſserunt ad quærendum NovũNovum Orbem, divitiarum, quæ in eo repertæ ſsunt, notitiam non habebant.
- 109 Pietati & gloriæ Hiſspanorum RegũRegum non detrahit, quòd divitijs in Novo Orbe repertis utantur.
- 110 Vtilitatis ſspecie obiecta omnes natura
etiam ad pia & honeſsta, magis accẽdimuraccendimur.
- 111 Bella ſsuſscipere pro terris, aut rebus
inutilibus operæpretium non eſsſse, Herodotus ſscribit.
- 112 Laborem nemo ſsuſscipit, ſsi utilitatis, & commodi alicuius ſspem non habeat.
- 113 Epigramma de Novo Orbe Hiſspaniæ Regibus à Deo meritiſsſsimè oblato.
ETsi unicuiq;unicuique † propria
patria maior, &
pręſtãtiorpræſtantior alijs videri
ſsoleat,
ut ait text. & glo
ſsſsa in l.
fin. C.
ſsi
ſservus export.
vęneatvæneat. Barbac. inter
cõſiliaconſilia Alex.
cõſconſ. fin. n. 6. lib. 4. Cha
ſsſsane.
in Catal. glor. mund. par. 11.
cõſidconſid. 24.
Nimirum
† quia dulcis e
ſst eius amor, & omni ratione valentior, ut canit Ovid. lib. 1. de Ponto, eleg. 4. adeò ut amori parentum, & liberorum præferri
debeat, te
ſste Cicer. lib. 1. & 3. Offic. & lib. 1. & 6. de Repub. Valer. Max. lib. 5.
cap. 6. in princip. cum alijs, quæ latè tradit Stobæus
ſserm. 37. Fortun. Garcia in l. veluti, D. de iu
ſstit. & iure, Camill. Borrell. de præ
ſstant. Reg. Cathol.
capit. 32. numer. 92. Petr. Cened. collect. 20. ad Decretum, num. 4. & ego in
meo tractat. de crimine parricidij, lib. 2. cap. 4. §. 123. & cap. 6. pag. 129. & novi
ſssimè Cardin. Tu
ſschus pract. conclu
ſs. iur. litter. P. conclu
ſs. 133. & Valençuela con
ſs. 36.
Parum tamen
† vereor, ne quis te
ſstimonium
meũmeum in no
ſstra glorio
ſsi
ſssima
Hi
ſspania extollenda & prædicanda,
ut dome
ſsticum, & pro patria
latũlatum reijciat, cùm exteri quoque auctores eam
pa
ſssim illu
ſstrent, &
† omnibus cœli, &
ſsoli donis,
incolarũq́ueincolarumq́ue virtute, indu
ſstriâ, & laborum con
ſstantiâ
beatiſſimãbeatiſſimam prædicent, eiq́ue primum locum
inter alias Orbis nationes concedant,
ut con
ſstabit ex ijs, quos plenè retulimus
ſsup. cap. 7. num. 21. Camill. Borrell. de
præſtãtpræſtant. Reg. Cathol. cap. 68.
ex num. 64. & cap. 82. ex num. 15. & ex novi
ſssimo Ioan. Bapt. Valençuela
in di
ſscur
ſs.
ſstatus & belli. 2. par. con
ſsid.
18. ex num. 54.
Et
† ut alia deficerent, hæc Novi
huius Orbis detectio,
cõverſioconverſio &
ſsubiugatio, de qua in
ſsuperioribus egimus
per
ſse
ſsola
ſsufficere po
ſsſset, ut
ſsempiternis ad memoriam titulis, &
monumẽtismonumentis con
ſsignari debeant nomina Catholicorum Regum Ferdinandi & Eli
ſsabeth, Caroli V. Imperatoris
Optim. Max. & Philippi Secundi, Tertij & Quarti,
ſsub quibus res tanta fœliciter
incœpta, fœlici
ſssimè continuatur, & adeò
eximiũeximium incrementũincrementum quotidie habêre digno
ſscitur:
ſsimulq́ue ip
ſsa Alma
no
ſstra Parens Hi
ſspania, quæ tot præclaros duces, milites, nautas, & religio
ſsos viros produxit, qui
ſse tantis laboribus, & periculis exponentes, hoc ingens, &
incõparabileincomparabile facinus operati
ſsunt, &
alterũalterum prope terrarum Orbem
ip
ſsi Orbi communicarunt, & in veri
Dei lucem, & cognitionem adduxerunt.
Rebus
† quippe arduis, &
ſstrenuè ge
ſstis, perpetuum & immortale
nomẽnomen debetur, ut doctè o
ſstendit Alciat. Emblem. 131. & 135. ubi Brocen
ſs. & Minoës alia notarunt,
nullãq́uenullamq́ue † virtus
aliam mercedem laborum, periculo|
rumq́ue de
ſsiderat,
pręterpræter hanc laudis, & gloriæ, iuxta
ſsententiam Ciceron.
in orat. pro Archia Poëta, Senec. epi
ſst.
79. ibi:
Gloria umbra virtutis eſst, etiam
invitos comitabitur. Et alia, quæ adduximus
ſsup. cap. 5. num. 1.
Et ita hanc tantæ detectionis laudem
† multis nominibus extollunt, & omnibus encomijs maiorem e
ſsſse
fatentur Paulus Iovius libro 12. hi
ſstor. Genebrard. libro 4. Chronic. anno. 1492. Laurentius Surius in commentar. ab anno 1500. Adrian. Turneb. libro 20. adver
ſsar. capit. 11. Natalis Comes in hi
ſstor.
ſsui tempor. lib.
1. folio 8. & libro 21. anno 1570. folio
445. Alanus Coppus omnino legendus Dialog. 6. capit. 36. pagina. 951. & 952. Hieronym. O
ſsſsor. lib. 4. de gloria,
Alphon
ſsus Vargas de iuri
ſsdict. Epi
ſscop. confirmat. 10. Fr. Lui
ſsius Legionen
ſs. in commentar.
ſsup. Abdiam capit. unico, ex pag. 662. Ana
ſsta
ſs. Germon. de
ſsacr. immunitat. lib. 3. cap. 13.
num. 30. Camillus Borrellus de præ
ſstan. Reg. Catholic. capit. 46. ex num.
217. & cap. 79. ex numero 34. latè, &
ſsæpè Thomas Bozius Eugub. in tractat. Imperia pendere à virtutibus adver
ſsus Machiavel. capit. 13. in fine, & capit. 14. de
ſstatu italiæ libro 3. capite. 5. & de ruinis gentium libro 8.
capit. 5. &
ſsignis Eccle
ſs. Dei, libro 4.
capit. 3. & 5. libro 6. capit. 6. & 7. libro
8. capit. 1. libro 17. capit 4. pag. 212.
lib. 21. cap. 3. lib. 23. cap. 14. pag. 554.
& 557. & in prætermi
ſsſs. pag. 633. Zurita lib. 1. hi
ſstor. Reg. Cathol. Gregor.
Lopez Madera de excellent. Hi
ſspan.
Monarch. cap. 6. fol. 44. & capit. 9. fol.
67. &
ſsequent. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hi
ſspa. cap. 12. num. 6. & cap.
19. num. 52. cum
ſsequentib. Marian. de
reb. Hi
ſspan. lib. 26. capit. 3. Maluenda
lib. 3. de Antichri
ſst. cap. 16. in fine, Fr.
Ioan. Torquemada in Monarch. Ind.
lib. 1. cap. 4. in fine, & Fr. Ba
ſsil. Pontius
Legionen
ſs. 1. part. variar. di
ſsput. quæ
ſst.
8. expo
ſsit. capit. 2. & plurimi alij, quos retulimus
ſsup. cap. 5. num. 49. & capit.
11. num. 2. &
ſsequentib.
Quibus addere licet
† Ioan. Boërthu
ſsium in Phœnice Augu
ſsta, pagina
21.
ſsic loquentem:
Occidentem porro,
Mexicumq́ue, & auri divites Antipodum
tot inſsulas, quas Cæſsaris ter Maximi virtus aperuit, quas fauſsta, fœliciq́ue velificatione monſstrorum domitrix Hiſspania recluſsit, orbis totius celeberrimi Scriptores,
aut undante ſsolutæ vocis eloquio, aut immortali Muſsarum cantu illuſstrabunt.
Vervm ut
ſspecialiùs aliqua ex multis expendamus, quæ hoc
ſsingulare, & in
ſsigne facinus æterniati
commẽdantcommendant: merito imprimìs admirari debemus
† navigationes, & peregrinationes, quas Regum Hi
ſspaniæ cla
ſsſses, & gentes, multoties numero paucæ, per adeò va
ſsta, & impervia maria, & per in
ſsulas, ac regiones adeò incognitas, & remotas fœlicibus eventis fecerunt, & quotidie novis au
ſsibus facere tentant. Antiquum nimirum morem eiu
ſsdem
† Hi
ſspanæ nationis pro
ſsequentes, cuius homines armis, & novis rebus inve
ſstigandis naturâ ip
ſsâ a
ſsſsueti, nunquam otio
ſsi e
ſsſse potuerunt; quin potiùs
ſsemper
huiu
ſscemodi curis, navigationibus, & laboribus in
ſsudarunt, & ut con
ſstat
ex verbis Titi Livij libro 22. cap. 21.
Plin. libro 2. capit. 27. Agellij libro
1. noct. Atticar. capit. 22. Strab. lib.
1. & 3. Geograph. Iu
ſstini libro 44. & ex plurimis alijs antiquorum, & recentiorum Scriptorum te
ſstimonijs,
quæ refert Nonius in Hi
ſspan. capite
9. P. Pineda de reb. Salom. libro 4.
capit. 14. §. 5. pagina 193. Bernard.
Aldrete libro 1. de origin. ling. Ca
ſstellanæ capit. 3. & 15. & de antiquit.
Hi
ſspan. libro 3. capite 27. pag. 443.
Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr.
Monarch. libro 3. capit. 3. pag. 19. & capit. 15. pag. 98. & 99. & capit. 17. & 18. ex pag. 116. & Valençuela in dict.
di
ſscur
ſsu
ſstatus & belli confiderat. 18.
num. 78. &
ſsequentib.
Et quamvis aliquæ gentes
† huiu
ſsmodi navigationes, & peregrinationes odio habuerint, &
ſsuis finibus
cõtentæcontentæ, novas res inquirere, mariáve
traijcere,
ſsuis civibus non permitterent,
† ut de Locren
ſsibus tradit Plutarch. lib. de curio
ſsit. & Balduin. in §.
ſsed naturalia, num. 25. in
ſstitut. de iur.
natur. De Indis Orientalibus Strabo
lib. 15. & Cœl. Rhodig. lib. 18. lection.
antiquar. cap. 31. De Ægyptijs,
† qui
hac de cau
ſsa nautas alloquio non dignantur, Plutarch. in quæ
ſst. convival. & Theat. vitæ human. volumin. 20. libro
1. pag. 3640. De
† Laconibus, Seris,
ſsive Sinis, Tartaris & Mo
ſscobitis idem
Plutarch. in Laconi. Solin. capit. 53.
Maffæius lib. 6. hi
ſstor. Ind. Boterus in
relation. univer
ſs. 1. part. libro 1. pag.
198. & part. 2. lib. 2. in princip. & par.
3. pag. 154. & 239. Maluenda de Antichri
ſst. lib. 3. cap. 10. & 12. pag. 137.
Freitas de Imper. A
ſsiat. capit. 2. num.
8. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 3. capit. 3.
§. 4. pag. 22. Vbi inquit, apud Anglos
eandem con
ſsuetudinem vigui
ſsſse. Et
de
† incolis Regni Var in partibus
Orientalibus M. Paulus Venetus lib.
3. de region. Orient. capit. 25. Vbi ait,
apud eos in iudicio pro te
ſstimonio ferendo repelli, qui in mari navibus
ſse
committere au
ſsi fuerint: nam aiunt
homines illos de
ſsperati animi e
ſsſse.
Quibus convenit
† illud Alexis
apud Stobæum
ſserm. 19:
Quiſsquis navigat, aut inſsanire, aut mori cupere, aut
mendicum eſsſse, & Plauti in Ruden.
Qui
homo ſseſse miſserum, & mendicum dolet,
Neptuno credat ſseſse atque ætatem ſsuam: & alia, quæ eleganter in dete
ſstationem
† navigationis, vetitum nefas
eam appellans, tradit Horat. 1. Carm.
3. Senec. in Medæa, act. 2. Propert.
lib. 3. Eleg. 5. Claudian. in præfatio. 1.
de rapt. Pro
ſserp. & graviter, & Philo
ſsophicê Franci
ſse. Petrarcha de remed.
utr. fortu. Dialog. 54. & Menchaca
lib. 1. controver
ſs.
IlluſtriũIlluſtrium, c. 20. num
11. unde D. Ambro
ſs. in lib. de Elia, & ieiunio cap. 19. relatus à Gregorio
Lopez in l. 24. tit. 9. part. 2. verb.
Andar por ella, dicit,
† quòd mare non
fecit Deus ad navigandum:
Sed propter elementi pulchritudinem pelagi fudit æquora, certè ut freto includeret terras, ne longiùs tu vagus exul errares. Et
Maiolus 1. tom. dier. Canicul. colloq.
10. pag. 267. dicit,
† quòd Deus po
ſsuit pericula in mari, ne homines navigarent.
Longè tamen utilior,
† & laudabilior videri debet Hi
ſspaniæ no
ſstræ, & aliarum nationum conditio, quæ novarum rerum cogno
ſscendarum, & experiendarum de
ſsiderio tenentur, & ut id opere compleant, navigationibus, & peregrinationibus uti
ſsolent.
Sic enim legimus veteres
† Heroas,
ac
ſsapientes
ſsolo
ſscientiæ, & Philo
ſsophiæ
ſstudio omnem Orbem circui
ſsſse, ut tradit D. Hieronym. in epi
ſstol.
ad Paulin. & Strabo libro 1. dum inquit:
Poëtæ Heroas illos ſsingulari præditos ſsapientia fuiſsſse declarant, qui ad multa peregrinantes loca, longis vagabantur
erroribus. Inter quos, eodem Strabo.
lib. 3. te
ſstante, cogno
ſscimus,
† Homerum in Hi
ſspaniam hac de cau
ſsa
perveni
ſsſse, qui lib. 1. Ody
ſsſseæ
† ob id
Vly
ſsſsem extollit:
Quòd mores hominum multorum vidit, & urbes.
Et eadem ratio inter alias in cau
ſsa
fuit, ut Deus Gene
ſs. 12.
† Abrahamum patriâ extorrem, & per varias
nationes peregrinum e
ſsſse voluerit, ut
eleganter tradit Pererius ibîdem tomo 3. in princip. plura
† alia de utilitate peregrinationum adducens, & Rutilius Benzonius lib. 6. de anno Iubilæi ferè per totum, & Petr. Andr.
Canonherius in comment. Politic. ad
aphor. Hippocr. pagina 347. & 528.
Neque hoc latuit
† Athenien
ſses, qui,
ut refert Bladuin. in prolegom. ad tit.
in
ſst. de curator. non aliter minoribus
rerum
ſsuarum admini
ſstrationem accipere permittebant, quàm
ſsi biennio
|
vicinas regiones perambula
ſsſsent, quia
ſsecundùm Philo
ſstrat. libro 1. de vita
Apollonij cap. 13:
Maximè adoleſscenti
convenit non ſsecùs ac ſsi patria pulſsus eſsſset,
quam longiſssimè peregrinari.
Quod Aurel. Ca
ſssiodor. non minus
eleganter
ſscrip
ſsit lib. 1. var. epi
ſstol. 39.
Concludens, Vly
ſssis exemplo,
† expedire interdum, patriam negligere, ut
ſsapientiam quis po
ſssit adquirere, & illos
ſsemper
ſsapientiores habitos e
ſsſse, qui
multorum hominum conver
ſsationibus probantur eruditi. Natura
ſiquidẽſiquidem humana
ſsicut duris in
ſstruitur, ita per
otia torpentia fatuatur: quem imitatus Iu
ſstus Lip
ſs. in Cent. Mi
ſscell. epi
ſst.
88.
Peregrinatio, inquit, inſstrumentum eſst
uſsui rerum, & prudentiæ, & in Cent. 1.
epi
ſst. 22:
Humiles & plebeiæ animæ domi
reſsident, & adfixæ ſsunt terræ, illa divinior eſst, quæ cœlum imitatur, & gaudet
motu. Atque
† ea propter Anti
ſsthenes,
ut refert Diog. Laërt. lib. 6. in princip.
Athenien
ſsibus, quòd indigenæ e
ſsſsent,
gloriantibus, exprobrans, dicebat, illos brucis, & cochleis nihilo nobiliores, quæ in ei
ſsdem, quibus na
ſscuntur,
domibus commoriuntur.
Neque omittendum e
ſst, quod tradit M. Varro, relatus à Pierio Valeriano lib. 1. Hierogl. pag. 13. ideò
ſscilicet
Romanos finxi
ſsſse currum
† MagnęMagnæ Deæ, quam Cybelem,
ſsive Terram vocabant, à leonibus domitis trahi, quia
leo utique terræ
ſsymbolum
ſsit, & cùm
id animalium genus in longinquis, & à nobis remotis regionibus inveniatur,
ſsignificare volebant, nullam e
ſsſse
terræ partem tam remotam, quàm coli,
ſsubigiq́ue non oporteat.
Navigationum
† verò u
ſsus, quàm
ſsit utilis, & nece
ſsſsarius, & quot bona
ex eo con
ſsequantur, ip
ſsa rerum experientia
ſsatis o
ſstendit, & latè diximus
ſsup. cap. 8. num. 8. &
ſsequentib. & novi
ſssimè tangit Seraph. Freitas de iu
ſsto
Imper. A
ſsiat. cap. 11. num. 32. In quibus navigationibus tam ad Orientales, quàm ad Occidentales Indos
ſsu
ſsceptis,
† Hi
ſspanos no
ſstros Herculis,
Bacchi, O
ſssiris, Alexandri & aliorum
omnium, qui u
ſsquam navales expeditiones fecerunt, gloriam, indu
ſstriam, & labores
ſsupera
ſsſse, multis probavimus
ſsup. cap. 3. ex num. 4. & pa
ſssim
cõmemoratcommemorat Thomas Bozius. d. lib. 6. de
ſsign. Eccle
ſs. Dei, cap. 6. & 7. & in reliquis locis
ſsup. num. 8. relatis, Freitas
ubi
ſsup. cap. 8. ex num. 3. & alij plures
auctores, quorum ibîdem fecimus mentionem.
Quibus
† addo carmina Iani Iacobi Boi
ſsſsardi, quæ extant in princip. 4.
part. hi
ſst. Amer. qui de ei
ſsdem navigationibus Ioquens,
ſsic canit:
Gloria prima tibi hæc debetur, magne Colvmbe,
Fama Magellano deinde ſsecunda
venit.
Ac tibi, qui invento feciſsti nomina mundo
Vespvsi Hetruſsce laus celebrata plagæ,
Hi primi curvis pelago ſse puppibus auſsi
Credere, & Occidui ferre pericla maris.
Ignotam tentare Tethim, nec cognita cœli
Antipodum adverſsis aſstra ſsubire polis.
QuãQuam ſsæpè undiſsonis bærentes fluctibus ipſsa
Exemit fida Doris amica manu!
Exanimi quoties videre immania Cete
Cæteraq́;Cæteraq́ue æquorei mõſtramonſtra pavẽdapavenda freti.
Proteaq́ue, & rauca ſsquamoſsum clangere
concha
Tritonem invita ſsuſstinuere mora.
Incolumes redijſsſse, ſsali ſsoliq́ue pericla
Iuvit, & emenſsas tot ſsuperaſsſse vias
Intrepidis poſst hæc verret vada cærula
tonſsis,
Et claſsſse aſsſsuetum nauta parabit iter.
Secvnda verò ratio, quæ non
ſsolùm
impellit,
ſsed cogit, ut immen
ſsa gloria
Hi
ſspanis debeatur ob prædictas navigationes & peregrinationes, ad detegendum &
ſsubigendum hunc Novum
Orbem adhibitas, ex eo
ſsumi
† pote
ſst,
quòd nullum unquam Regnum ab Orbis con
ſstitutione reperiatur, quod
ſsuis
au
ſspicijs tot regiones priùs incognitas, & inauditas hominibus aperuerit, |
& omnino exploratas, & pervias reddiderit, ad in
ſstituenda
ſsocietatis humanæ commercia,
ſsimulq́ue inde aditum
patefecerit, ad exploranda immen
ſsa
alia terrarum
ſspatia, longi
ſssimo
ſsq́ue
tractus perlu
ſstrandos, quos explorari, & perlu
ſstrari quotidie videmus. Quam
con
ſsiderationem piè & graviter
proſequũturproſequuntur omnes ferè auctores. d. num.
relati, & præcipuè Thomas Bozius. d.
lib. 6. cap. 6. pag. 236. & cap. 7. pagina
240. & lib. 21. cap. 3. pag. 377.
Pro cuius confirmatione & illu
ſstratione
perpẽdoperpendo,
† quòd
ſsi iuxta doctrinam Ari
ſstotel. lib. 1. Ethic. cap. 10.
pręclarèpræclarè nobi
ſscum agitur,
ſsi quod uni
ſsoli
ſsit utile, reperire po
ſssimus,
lõgèlongè profectò id pulchrius, ac divinius cen
ſseri
debet, quod omnibus gentibus, & civitatibus u
ſsui e
ſst, quale ingens hoc beneficium fui
ſsſse con
ſstat, & reliqua, quæ illud in
ſsequuta di
ſspiciuntur.
Quòd
ſsi olim
† ſsecundùm
ſententiãſententiam Ciceron. lib. 1. de nat. Deor. fructuo
ſsa
ſsolertia alicuius præclari inventi divinitatem quibu
ſsdam mortalibus communi gentium con
ſsen
ſsione ad
ſscrip
ſsi
ſsſse perhibetur, qualis contigit Cereri
dum frumentum, & leges prima mon
ſstravit, Herculi apud Eleos, quòd primus albas ulmos in
GręciamGræciam induxit,
Pixidoro pa
ſstori, quòd fortuitò in
agro Ephe
ſsino marmorem album invenit, & aliquibus Regibus, qui utiles
qua
ſsdam, &
ſsalutares herbas mundo
communicarunt, de quibus
agũtagunt Plin.
lib. 35. cap. 7. Pau
ſsan. libro 1. Eliacor.
Lactant. Firmian. lib. 1. divin. in
ſst. cap.
15. Dio
ſscorid. lib. 3. capit. 3. Vitruvius
lib. 10. capit. 7. Polid. Virgil. de invent.
rer. in princ. Forcat. de Gallor. Imp. & philo
ſsoph. lib. 4. fol. 284. & plures referens Tiraquel. de nobilit. capit. 31. per
totum, & Maiolus in dieb. Canicul. 1.
tom. colloq. 23. & eleganter Franc. Petrarca lib. 1. de vita
ſsolit. capit. 6. his
verbis:
Inventores artium quarundãquarundam poſst
mortem, Divinitatis honore cultos, audivimus, gratè quidem potiùs quàm piè. Nulla eſst enim pietas hominis, qua Deus offenditur; ſsed erga memoriam de humano genere
benè meritorum inconſsulta gratitudo mortalium, humanis honoribus non cõtentacontenta, uſsque ad ſsacrilegas proceſsſsit ineptias, hinc
Apollinem cithara, hinc eundem ipſsum atq;atque Æſsculapium medicina, Saturnum, Liberũq́ueLiberumq́ue, & Cererem agricultura, Vulcanum fabrica Deos facit. Hinc Ægyptus Oſssirim,
Athenæ docta urbs MinervãMinervam coluere, quòd
ille lini, hæc olei uſsum, artemq́ue lanificij reperiſsſse fertur. Longum eſst ſsingula proſsequi,
quòd apud veteres huiuſsmodi vanitatum
nullus eſst modus.
Quantò maiorem
† gloriam & laudem Hi
ſspaniæ no
ſstræ deberi nece
ſsſse
e
ſst,
ſsub cuius vexillis repertæ & detectæ
ſsunt tot provinciæ, tot gentes, tot
maria & flumina, tot divitiæ, tot herbæ & fruges, & innumera alia bona ad
vitam &
ſsalutem hominum valdè proficua, ut in proprijs terminis argumentatur Thom. Bozius
ſsup. Gregor. Lop.
Madera. d. tract. de excellent. Hi
ſspan.
Monarch. cap. 9. fol. 69. & ante omnes
Petr. Martyr Angleira in
ſsuis Decad.
Novi Orb. decad. 1. in princ. ubi ita
elegãtereleganter ſscribit:
† Solebat grata vetuſstas pro
Dijs habere viros, quorum induſstria, & animi magnitudine ignotæ maioribus eorum
terræ panderẽturpanderentur. Nobis autem, qui Deum
habemus unicum ſsub triplici perſsona, quem
colamus, reſstat, ut huiuſscemodi genus hominum ſsi non coluerimus, admiremur tamen.
Reges verò obſservemus, quorum ductu, & auſspicijs datum eſst illis cogitata perficere; utroſsque etiam extollamus, & pro viribus
illuſstremus iure merito.
Idem quoque non minus eleganter
ob
ſservat Fr. Lui
ſs.
LegionẽſLegionenſ.
ſsup.
AbdiãAbdiam pag. 662. ubi ait:
† Quamvis ſsuperioris ævi omnem hiſstoriam evolvamus, tamẽtamen nos
reperturos non eſsſse aliquid, quod vel magis ſsit, vel magis præter omnium opinionem & expectationem acciderit, quàm id quod patrum noſstrorum ætate accidit, cùm novus, & hoc Romano non minor, ſsed latior fortaſsſse, atque maior Orbis ab Hiſspanis, vaſstiſsſsimo navigato Oceano, repertus eſst. Alias
| enim terras eſsſse, præter eas, quas colebamus, nemo putabat, & ut ſsuſspiceretur aliquis, tamen incoli eas, & frequentari ab
hominibus poſsſse, nemo credebat.
His addendum e
ſst, hoc tantæ detectionis beneficium, cùm nobis
magnũmagnum fuerit, ex ip
ſsorum
† quidem Indorum
parte longè maius reputari debêre,
quibus præter Fidei lucem, de qua
ſstatim agemus, tot, & tam
ingẽtiaingentia bona,
ex no
ſstro Orbe traducta, communicavimus, & cùm omnes, ut plurimùm, diris, & efferatis moribus uterentur, & di
ſsper
ſsam, & incultam vitæ formam
tran
ſsigerent, ad humanitatem, atque
omnem civilem cultum no
ſstrâ curâ perduximus, lati
ſssima loca prius horrentia exornare, terras excolere, oppida condere docuimus, & barbaros, & omnis di
ſsciplinæ, litteraturæq́ue ignaros, bonis artibus in
ſstructos reddidimus. In quo nullam fui
ſsſse gentem,
quæ tantum laboraverit, tantumq́ue
de humano genere merêri debuerit,
apertè fatetur Thomas Bozius lib. 7.
cap. 4. per
totũtotum, & d. lib. 21. cap. 3. pag.
337. & cap. 4. pag. 384. & lib. 22. c. 10.
pag. 500. & in prætermi
ſsſs. pag. 633.
Atqui hæc, imò & alia leviora tantæ fœlicitatis ab antiquis habita
fuerũtfuerunt,
† ut ob ea quoque divinitatis gloriam multis communicaverint, ut te
ſstatur Horat. ita
ſscribens ad Augu
ſst.
lib. 2. epi
ſst. in princip.
Romulus, & Liber pater, & cum Caſstore
Pollux,
Poſst ingentia facta, Deorum in templa recepti,
Dum terras hominumq́ue colunt genus: aſspera bella
CõponuntComponunt, agros adſsignant, oppida condũtcondunt.
Sylveſstres homines ſsacer, interpreſq́;interpreſq́ue Deorum,
Cædibus, & victu fœdo deterruit Orpheus:
Dictus ob hoc lenire tigres, rapidoſsq́ue leones,
Dictus & Amphion Thebanæ conditor
arcis
Saxa movere ſsono teſstudinis, & prece
blanda
Ducere quò vellet. fuit hæc ſsapientia
quondam
Publica privatis ſse cernere, ſsacra profanis
Concubitu prohibere vago: dare iura maritis:
Oppida moliri: leges incidere ligno:
Sic honor, & nomen divinis vatibus, atque
Carminibus venit.
Mercuri facunde nepos Atlantis,
Qui feros cultus hominum recentum
Voce formaſsti catus, & decoræ
More palæſstræ:
Te canam magni Iovis, & Deorum
Nuntium, &c.
Tertia verò ratio, quæ eandem
Hi
ſspanorum Regum &
RegnorũRegnorum gloriãgloriam, de qua agimus, mirum in modum
auget,
† ex in
ſsigni maie
ſstate, & potentiâ de
ſscendit, quam ob
inventionẽinventionem, &
ſsubiugationem huius Novi Orbis
ſsibi
compararunt. Nam cùm anteà in Europa tot regna, &
ſstatus obtinêrent, &
AfricęAfricæ quoque magnam partem occuparent, & in A
ſsia Indijs Orientalibus
dominarẽturdominarentur, adiectâ po
ſsteà hâc quartâ totius Mundi parte, quæ una reliquas fermè omnes magnitudine, ubertate, & divitijs
ſsuperat, ut latè
oſtẽdimusoſtendimus ſsup. cap. 4. ex num. 52. & cap. 6. & 7. per totum, & novi
ſssimè
oſtẽditoſtendit IoãIoan.
Bapt. Valençuela con
ſsil. 82. num. 69.
pag. 603. & in di
ſscur
ſs.
ſstat. & belli part.
1. con
ſsid. 1. n. 22. & 29.
manifeſtũmanifeſtum fit,
nullum
† unquam Regnum, aut Imperium ab Orbe condito extiti
ſsſse, quod
cum Hi
ſspano ullo modo conferri po
ſsſsit, & adeò longè, ac latè
ſsua confinia
protulerit, tot gentes tam remotas, & inter
ſse di
ſsſsentientes, in
ſsuam
poteſtatẽpoteſtatem adduxerit, & tot denique locis auro, argento, metallis omnibus, ac gemmis quibus libet abundantibus,
potitũpotitum fuerit. Quæ omnia iure optimo
† expendunt, & exaggerant auctores
ſsuprà relati, & præcipuè Laurent. Surius in
comment. anno 1558. Alanus Copus
|
Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. &
ſsequent.
Tho. Bozius. d. lib. 21. cap. 3. pag. 377.
& lib. 8. cap. 1. pag. 292. & capit. 7. ex
pag. 325. Abrah. Ortel. in Theat. Orb.
tabulâ de Hi
ſspan. Iacob. Mainold. in
tract. de titulis Reg. Philippi, Garibai,
lib. 10. hi
ſst. Hi
ſsp. capit. 11. & 21. Menchaca in
pręfatpræfat.
quęſtquæſt. illu
ſst. per tot. Camil. Borrel. de præ
ſstan. Reg. Cathol. c.
43. 45. 76. 78. &
ſsequentib. Madera de
excellen. Hi
ſsp. Monarch. cap. 9. fol. 63.
& 70. Valdes de dignit. Reg. Hi
ſsp. cap.
12. num. 7. & Fr. Ioan. à Ponte de conven. utr. Monarch. lib. 1. c. 2. §. 2. & 4.
& cap. 9. pag. 54. &
ſseqq. Ioan. Bapt. à Co
ſsta con
ſs. 44. num. 22. Ma
ſstrillus de
magi
ſstrat. lib. 1. cap. 4. num. 18. & novi
ſssimè Fr. Ioan. de Salazar in Politica Hi
ſspan. propo
ſsit. 1. per totam.
Vnde multi ex prædictis auctoribus
concludunt,
† Potenti
ſssimis, & clari
ſsſsimis Hi
ſspaniæ Regibus, ac Dominis
no
ſstris, vel hac de cau
ſsa inter reliquos
totius Mundi Reges
primũprimum locũlocum deberi, cùm plures provincias, imò & regna
po
ſssideant, quàm alij civitates, & oppida, ex celebri doctrina Baldi in l. 1. D.
de offic. præfect. Prætor. & in l.
ſsed et
ſsi
milites, D. de excu
ſsat. tut. Quæ
† fulcîtur illo Proverb. cap. 4:
In multitudine
populi dignitas Regis, & in parcitate plebis ignominia Principis, & auctoritate
D. Thom. lib. 2. de regim. Princip. cap.
fin. Sallu
ſst. D. Gregor. & aliorum, quos
refert Cha
ſsſsan. in Catalog. glor. mund.
5. part. con
ſsider. 37. & Alvar. Pelag. de
planct. Eccle
ſs. art. 62. concl. 6. Quibus
addo
† Franc. Petrarch. lib. 3. Africæ,
ubi Scipionem Africanum inducit, Syphacem Numidiæ Regum alijs ob prædictos titulos
pręferentempræferentem:
— Nomen fortaſsſse Syphacis
Audiſsti, cunctos illum præcedere Reges
Fama refert opibus, nec avorum ſsanguine
quiſsquam
Altior incedit, populis, vel ubere Regno.
Et idem pote
ſst
cõfirmariconfirmari ex multis
alijs, quæ de præcedentia, & excellentia eorundem
RegũRegum agentes,
† tradũttradunt etiam Thom. Gram. in con
ſs. civil. 169.
num. 10. Mar. Ant. Natta in con
ſs. 638.
19. in fin. vol. 3. Philipp. Portius con
ſs.
167. num. 85. Ioan. Bolognet. Con
ſs. 1.
num. 209. in fin. qui dicit ob hoc
RegẽRegem Catholicum e
ſsſse maiorem
RegẽRegem fortè,
qui
ſsit in
mũdomundo, & idem dicit, & pro
ſsequitur Pet. Lindebergius,
rerũrerum Europ.
memorab. lib. 2. Marzarius con
ſsil. 26.
Fulvius Pacian. de probat. lib. 2. capit.
35. & 38. Simon Maiol. in dieb. Canic.
4. tom. colloq. 5. ex pag. 324. & novi
ſsſsimè Hieron. Zevallos in tract. de las
Fuerças 1. par. glo
ſs. 18. num. 2. Neque
hoc
† inficiari potuit Cha
ſsſsaneus in 5.
part. con
ſsid. 27. & 37. licèt Galliæ partes defenderet, & de hoc Americano
Imperio mentionem non fecerit. Eli
ſsabetha
† quoque impia illa Angliæ Regina in edicto quodam anni 1591. de
Philippo II. Prudenti
ſssimo & invicti
ſs.
Hi
ſspaniæ no
ſstræ Rege
ſsermonem effundens, apertè profe
ſsſsa fuit, plures
eum coronas, plura Regna, & nationes, plures etiam divitias po
ſssidêre,
quàm ullus unquam Chri
ſstianus Princeps habuerit, ut refert Camillus Borrellus. d. cap. 45. num. 8.
Et
† qui pleniorem notitiam
RegnorũRegnorum, quæ Hi
ſspaniæ Reges in utroque
Orbe
poſsidẽtpoſsident, habêre voluerit, adeat
Boter. in relat. univer
ſs. par. 2. lib. 2. Borrellum. d. cap. 46.
MaluendãMaluendam. d. lib. 3. de
Antichri
ſst. cap. 15. in fin. Bernard. de
Aldret. de antiq. Hi
ſspan. lib. 3. cap. 27.
in princ. & Bozium lib. 8. de
ſsign. Eccle
ſs. Dei, cap. 1. pag. 291. & cap. 7. pag.
325. & de ruinis
GẽtiumGentium lib. 8. cap. 5.
& de robore belli cap. 4. pag. 272.
CaſtellũCaſtellum de Bobadilla in Polit. lib. 3. cap.
5. num. 2. Anton. Cervera in lib. de obitu Reg. Philip. II. di
ſscur
ſs. 2. capit. 20. & novi
ſssimè Fr. Ioan. à Salazar in Politica Hi
ſspana per tot. præcipuè propo
ſsit. 1. §. 5.
† Vbi eos
conferũtconferunt cum Sinen
ſsibus, probantq́ue
potẽtiâpotentiâ, & maie
ſstate imperij præ
ſstare, maximè po
ſstquàm illis hic Novus Orbis acce
ſssit, & cum Romanis,
† quorũquorum Monarchia
|
fuit omnium, quæ unquam extiterunt,
ampli
ſssima, ut habetur Daniel. 2. & apud Diony
ſs. Halicarna
ſs. & Polyb. lib.
1. in princip. & concludunt, viginti ac
pluribus etiam partibus ab Hi
ſspana
ſsuperari. Nam
† circundat, ac planè cingit univer
ſsum ip
ſsum terrarum Orbem, & ab Oriente ad Occidentem
diffunditur, ita ut po
ſssit quis totum
Orbem circumnavigare Hi
ſspani
ſsemper Imperij terras pertingens.
Et cum per
modũmodum hyperboles
† in
Sacra Scriptura, & in profanis auctoribus Solis Orientis & Occidentis
termini proponantur, vel cœli à terra
di
ſstantia, cùm ingens aliquod intervallum de
ſsignare intendunt ut patet
ex P
ſsalm. 5. & 122. Senec. in Hercul.
furen.
Patrem probavit inde qua lucem premit
Aperitq́ue Thetis.
QuantũQuantum ad Ætherium cœli ſsuſspectus Olympum.
cum alijs traditis ab Era
ſsmo in adagio,
Ingens intervallum, & Mart. Delrio
in adag.
ſsacris 2. tom. adag. 112. & 113.
pag. 101. hoc tamen
† non
ſsolùm hyperbolicè,
ſsed verè de diffu
ſsa Monarchia; Hi
ſspani Imperij affirmare po
ſsſsumus: nam na
ſscentis, & Occidentis Solis terminos, ut diximus, per
ſstringit, & con
ſsequenter longè etiam maior e
ſst,
quàm cœli à terra di
ſstantia. Etenim,
ut rectè notat Eugubinus
ſsup. d. P
ſsal.
5. longiùs di
ſstat
† Ortus ab Occa
ſsu,
quàm cœlum à terra: nam à cœlo ad
terram e
ſst hemi
ſsphærium, ac
dimidiũdimidium diametri, ab Ortu ad Occa
ſsum tota
diametros.
Quòd
ſsi
† PerſarũPerſarum Reges pro gloria
ducebant, omnium fluviorum aquam, & omnium provinciarum glebam aliquam penes
ſse habêre, ut
ſsic o
ſstenderent,
ſse omnem terram, & mare imperio po
ſssidêre, veluti ex parte totum
quærentes, ut prodit Plutarch. in vita
Alexand. D. Cyrill.
ſsup. I
ſsaiam cap. 14.
Ga
ſspar Sanctius ibîdem, num. 18. pag.
170. & Bri
ſsſsonius de Imper. Per
ſsarum
lib. 1. pag. 61. Quantò
† veriùs, & præ
ſstantiùs Catholici no
ſstri Reges gloriari po
ſsſsunt, qui non glebas tantùm, & va
ſscula aquæ,
ſsed integras provincias, & regna in omnibus ferè mundi
partibus
ſsuo imperio po
ſssident, atque
coërcent.
Et ita
† de Hi
ſspania no
ſstra non
ſsolùm illud
prędicariprædicari pote
ſst, quod de Roma olim Virgil. hyperbolicè dixit:
Imperium Oceano, famam qui terminet
aſstris,
Sed illud etiam encomium, quod Claudian. in 4. panęgyrpanægyr. de Conſsul. Honor.
licèt in alium ſsenſsum ſscripſsit:
Subdidit OceanũOceanum ſsceptris, & margine cœli
Clauſsit opes.
Vel illud
† Paulini Epi
ſscopi in epi
ſstol. 3. ad Au
ſson. Gallum, inter ip
ſsius
Au
ſsonij opera, dum eandem
HiſpaniãHiſpaniam celebrans, veluti propheticê dixit:
Qua geminum fœlix Hispania tendit
in æquor
Lataq́ue diſstantis pelagi divortia complet
Orbe ſsuo, fines ponens in limite mundi.
Non enim, ut anteà, Oceani tantùm & Mediterranei maris limitibus
clauditur, ad quos Paulinus reſspexit, ſsed imò ipſsum quoque Oceanum, & tot in eo repertas inſsulas poſssidet, & ultra illum, hũchunc Novum Orbem, adeò latè patentem & novum etiam æquor
Oceano anteà cognito longè maius,
quod mare del Svr appellatur, ut alibi diximus.
Qua de cau
ſsa
ſsi Reges no
ſstri hac in
parte aliorum ducum exempla
ſsequerentur, quorum
† antiquus mos fuit, à gentibus, & provincijs
ſsubactis nomina mutuari, ut con
ſstat ex princip. in
ſst.
Iu
ſstinian. ubi Balduin. Hotmanus, Pichard. & alij, & ex latè traditis ab Alexan. ab Alexand. & eius additionat. Tiraq. lib. 2. dier. geni. cap. 11. Thom. Bozio de
ſsign. Eccle
ſs. lib. 11. capit. 2. pag.
439. Vbi
† ſsuperbos aliquos titulos
adducit, quos
ſsibi Gentiles Reges ad
ſscribunt, & Simon Maiol. d. 4. tom. |
Canicul. colloq. 5. pag. 337. & 338. Vbi
de vanis Turcarum Imperatorum titulis loquitur, plures
† profectò paginæ in illis
ſspecialiter numerandis implendæ e
ſsſsent. Quis enim recen
ſseat, ut
verba Poëtæ detorquam:
— Victas longo ordine gentes
Quàm varias linguis, habitu tam veſstis, & armis,
Aut genus Occiduum, & diſcinctosdiſtinctos numeret Indos.
Vel ut alter non minus verè, & poëticè dixit:
Oceani ingentes terras, vaſsta æquora, linguas
Hactenus ignotas, atq;atque aurea ſsæcula noſsces,
Et gentes nudas expertes ſseminis atri
Mortiferi nũminummi, populiſq;populiſque auroq́ue feracẽferacem
TorrentẽTorrentem ZonãZonam. Parcat venerãdaveneranda vetuſstas.
Quod cernens
† invicti
ſs. ille Rom. Imper. & Rex no
ſster Hi
ſspanus Carolus
V.
ſsatis habuit in
ſsignibus
ſsuis adijcere
Herculis columnas cum nobili illa in
ſscriptione
Plus ultra, circa cuius expo
ſsitionem & illu
ſstrationem, plura conge
ſssimus
ſsup. cap. 4. ex num. 43. ad 51.
& Alanus Copus Dialog. 6. capit. 34.
pag. 942. addit, inter reliqua illa clari
ſssima, atque ornati
ſssima eiu
ſsdem
CęſarisCæſaris trophæa, quæ in honorati
ſssimis
illis Bruxellen
ſsibus exequijs
memorięmemoriæ eius po
ſsita
ſsunt, meritò primum locum
illud obtinui
ſsſse, quod Novum Orbi
no
ſstro Orbem patefecerit, exteris
gentibus Chri
ſstiano nomini additis, & multis Regnis, provincij
ſsq́ue aucto
Hi
ſspano Imperio.
Et in idem re
ſspicit
† ſsymbolum
aliud, quod in Ticinnen
ſsi Academia
Regi Catholico Philippo 11. aptè appo
ſsitum fui
ſsſse
ſscribit Camillus Gallinius lib. 10. de verb,
ſsignificat. cap. 35.
num. 18. & po
ſst eum Didac. Valde
ſsius
de dignit. Reg. Hi
ſspan. cap. 12. globus
videlicet inferioris Orbis terrarum, à
ſstellari octavæ
ſsphæræ cœlo
ęquinoctialiæquinoctiali circulo di
ſstinctus, hâc litterâ,
ſsive in
ſscriptione adiecta,
Cum Iove, ut
ſsignificaret, quòd quemadmodum de Augu
ſsto Cæ
ſsare a
ſsſsentatoriè à Virgilio dictum fuit, divi
ſsum Imperium cum
Iove habui
ſsſse, in illo di
ſsticho, quod vulgariter circumfertur:
Nocte pluit tota, redeunt ſspectacula mane
Diviſsum Imperium cum Iove Cæſsar habet.
Ita Deum, cuius omnia ſsunt, & per
quem Reges regnant, cœlum quidem ſsibi ſsumpſsiſsſse, Philippo verò, ut eius Vicario, totius Orbis temporalem gubernationem tribuiſsſse, poſstquàm eum ultra alia, quæ poſssidebat, his Occidentalibus Regnis, & Provincijs pręfecitpræfecit.
Quod
† non minùs egregiè Vly
ſssiponæ expre
ſsſsum legimus in coronatione De
ſsiderati
ſssimi Philippi III. anno
1619. dum Cybeles, & Neptuni effigies in triumphali arcu collocatæ fuerunt, Solis & Lunæ radijs in
ſsignitæ cum hac in
ſscriptione:
Telluris, mariſsq́ue ſsimul, cui numina parẽtparent
Lunaq́ue, Solq́ue ſsimul, lex eſst, famulentur
ut illi
Quem colimus tuus eſst Sol quando illuminat Orbem
Antipodas (gens iſsta tua eſst) illuminat illa.
Et poſst hæc ſscripta, ad meas manus
pervenit liber, cui titulus: Theatro de
las GrãdezasGrandezas de Madrid, Auctore Mag.
Ægidio GõçalezGonçalez Davila Regio Chroniſstâ, ſsive Chronographo, viro ob morum probitatem, & omnigenæ litteraturæ, ac præcipuè hiſstoriarum cognitionem, quavis laude digniſssimo. Qui
in præfatione hũchunc articulũarticulum, relato dũtaxatduntaxat Bocio Eugubino, breviter pũgitpungit, & carmina illa Naſsonis lib. 1. Faſstor.
Iupiter arce ſsua cùm totũtotum ſspectet in OrbẽOrbem,
Nil niſsi Romanum, quod tueatur habet.
Veriùs & Propriùs de Hiſspana Monarchia, paucis mutatis, ita Chriſstianè proferri poſsſse eleganter animadvertit:
Cùm Deus ex alto totũtotum proſspectet in OrbẽOrbem
Vix niſsi Iberiacum, quod tueatur habet.
Qvarta denique ratio,
† quæ
pręcipuèpræcipuè Hi
ſspanorum Regum, & Regnorum gloriam in hac tanti Orbis detectione commendat, inde peti pote
ſst,
quòd videamus, eorum iugi curâ, &
nũ| p. 217quamnunquam intermi
ſsſsâ pietate effectum e
ſsſse, ut tot, ac tales provinciæ, quot, & quales
ſsuprà commemoravimus, in
unam veri Dei religionem diviniq́ue
cultus con
ſsen
ſsionem adducerentur, & coniungerentur; ita ut ex omnibus
mundi partibus legati cum donis, ad
obedientiam Romanæ Eccle
ſsiæ præ
ſstandam, advenerint, &
† noſtrorũnoſtrorum diligentiâ, po
ſsteriori hoc
ſsæculo, plures
Chri
ſsto nationes dederit, quàm
ſsuperiora ferè omnia
ſsimul, ut pa
ſssim con
ſsiderat & o
ſstendit Thomas Bozius in
tract. Imper. pend. à virt. cap. 13. in fin.
& cap.
ſseq. & de Ital.
ſstat. lib. 3. capit. 5.
& in
ſsæpè citato tract. de
ſsign. Eccle
ſs.
Dei, lib. 4. capit. 3. in princ. pag. 131. & cap. 4. pag. 137. & capit. 6. pag. 140. & lib. 7. cap. 6. pag. 282. & lib. 8. capit. 1.
pag. 292. & lib. 17. capit. 4. pag. 212. & lib. 20. cap. 6. Pag. 333. & 334. & libro
21. cap. 3. pag. 377. Alan. Copus
† Dialog. 6. cap. 34. pag. 943. qui hanc religionis Novi Orbis immutationem his
eleganti
ſssimis verbis
ſsublimat:
Huius
verò in Orbe Novo detegendo, & ad rectãrectam Fidem traducendo, divini beneficij magnitudo tanta eſst, ut ſsecundùm illud, quo mundi opifex atque ædificator Deus hunc condidit, & Incarnati Chriſsti beneficium, nullum vel profanæ, vel ſsacræ litteræ illuſstrius complecti videantur.
Ianus
† etiam Iacobus Boi
ſsſsardus,
nõnon inelegãterineleganter eiuſdẽeiuſdem cõverſionisconverſionis magnitudinẽmagnitudinem ſsatetur, & laudat,
ſsic canens:
Inter quos terra illa Notis Zephyriſsq́ue ſsubacta,
Quæ toto à nobis diſsſsidet Oceno;
Cui nunquam conſspecta Helice ſseptemq́ue
Triones,
Aut inſstat gelidis, quæ Cynoſsura rotis.
Gens Ogyge ſsata antiquo, Ianiq́ue nepotũnepotum Progenies, duris edita ſsyderibus.
GẽsGens patribus priſscis incognita, ſuetaq́;ſuetaq́ue duri
Sub Dio quovis tempore corporibus.
Nunc Chriſsto aſsſsertam maiore ex parte
videmus
Puraq́;Puraq́ue thuri cremis dona adolere focis,
Nunc paſsſsim ingenijs melioribus eſsſse politãpolitam Cernimus, & mores erudijſsſse feros
Artes, & cultum verſsatæ diſscere terræ, & Martia cõſultaconſulta Pallade bella ſsequi, &c.
Et idem tractant,
† & extollunt Paul.
Iovius lib. 12.
ſsuæ hi
ſstor. zurita lib. 1.
hi
ſst. Reg. Cathol. cap. 13. & 19. Camil.
Borrell. de præ
ſstan. Reg. Cath. cap. 43.
ex num. 58. Ana
ſsta
ſs. Germon. lib. 3. de
ſsacr. immunit. cap. 13. num. 30. Didac.
valdes de dign. Reg. Hi
ſspan. cap. 19.
num. 52. Dom. Greg. Lop. Madera de
excellen. Hi
ſspa. Monarch. c. 6. fol. 44.
Fr. Thom. à
Iesv de procur. omn.
gẽtgent.
ſsalute lib. 2. 1. par. capit. 8. & alijs, quos
adducimus in
ſsrà, lib. 2. cap. 4. num. 25.
Baltha
ſs Chava
ſsius de notis Eccle
ſs. lib.
3. cap. 3. pag. 738. &
ſseq. Vbi ait,
ſsic impletum fui
ſsſse illud:
A Solis Ortu uſsque ad
Occaſsum laudabile nomen Domini. Et
ſsic
Eccle
ſsiæ
† filios in circuitu men
ſsæ Domini, per quatuor Orbis partes expan
ſsæ, & præparatæ,
ſsedentes, Sacrorum
SacramentorũSacramentorum,
Catholicæq́;Catholicæq́ue doctrinędoctrinæ ſsructibus oppiparè, ac dulci
ſssimè perfrui. Et
ſsic denique
EccleſiãEccleſiam RomanãRomanam ſsicuti
abundantẽabundantem vitim, omnibus in lateribus domus, ide
ſst, in univer
ſsis
terrarũterrarum angulis, radices & ramos
extẽdiſſeextendiſſe.
Quibus
† adijci pote
ſst aliud, quod
nõnon minori veritate, quàm pietate notavit
Bozius lib. 9. de
ſsign. Eccle
ſs. Dei,
ſsigno
37. cap. 11. pag. 376. Videlicet
mediãtemediante HiſpanorũHiſpanorum curâ, hodie effici, ut
ſsemper & in omni loco Deo piè preces
ſsundantur, & quòd omnibus horis
laudẽtlaudent eũeum omnes populi,
ſacrarũſacrarum MiſſarũMiſſarum ſolẽniaſolemnia celebrent, &
illũillum verſiculũverſiculum canant:
Gloria Patri & Filio & Spiritui ſsancto, ſsuppo
ſsito, quòd ubi in una parte Orbis Sol illuce
ſscit Catholicis, & prima vocatur, alibi occidit, vel e
ſst Solis hora Tertia, aut Sexta, aut Nona,
Ve
ſsperi, aut Matutini, & preces i
ſstis
horis a
ſssignatæ recitantur. Quo in
ſsen
ſsu
† accipit, & impleri dicit illud
P
ſsalmographi:
Dies diei eructat verbum,
nox nocti indicat ſscientiam: &: Laudate
Dominum omnes gentes, laudate eum omnes populi, & Habacuc:
Laudis eius ple|na eſst terra, & Iſsai. cap. 6: Plena eſst omnis
terra gloria eius, & Malach. 1:
Ab Ortu
Solis uſsque ad Occaſsum magnum eſst nomen meum in gentibus, & in omni loco ſsacrificatur, & offertur nomini meo oblatio
munda.
Genebrard.
† quoque eandem no
ſstrorum Regum curam, & diligentiam
in Chri
ſsti Fide extendenda, & di
ſsſseminanda, multis nominibus laudat libro 4. Chronic. anno 1492. Vbi rectè inter alia con
ſsiderat, quo anno bellum Hi
ſspanum perfectum e
ſst contra
Mauros, initium habui
ſsſse
† expeditionem ad Indos Occidentales:
Quaſsi
Hiſspanorum opus ſsit, expugnare Infideles & Paganos. Quod etiam, ut peculiari
animadver
ſsione dignum, notavit Antonius de Herrera in hi
ſsto. gener. Ind.
decad. 1. lib. 2. c. 3. pag. 51. & Alan. Copus. d. Dialog. 6. cap. 36. pag. 952. Vbi
cùm Regum
HiſpanięHiſpaniæ admirabilem
in Fide con
ſstantiam commenda
ſsſset, & quòd Mauros tandem pror
ſsus totâ Hi
ſspaniâ Granaten
ſsi bello forti
ſssimè exegerint,
ſsubdit:
† Qui glorioſsus finis,
initium fuit Novi Orbis perveſstigandi, ita
ut in eos nova Deus in dies beneficia veteribus accumularit, & in perfidos Mauros,
licèt ſseram, iuſstiſsſsimam tamen vindictam
rependerit.
Sed non minùs in eodem articulo
expendenda, & attendenda e
ſst alia
con
ſsideratio
† eiu
ſsdem Alani Copi.
dicto Dialog. 6. capit. 34. pag 945. & cap. 39. pag. 969. & 970. Thomæ Bozij dicto libro 4. de
ſsignis Eccle
ſs. Dei,
capit. 4. pag. 135. &
ſseq. Anton. Po
ſsſsevini 1. tom. Bibliothec. libro 1. cap. 7.
pag. 5. in fin. Fr. Anton. de San Roman
in hi
ſstor. Ind. Oriental. lib. 1. capit. 1.
Fr. Thomæ à
Iesv in prolog. ad
librũlibrum de procur. omn. gent.
ſsalu. pag. 2. & Fr.
Ioan. à Torquemada in Monarch. Indian. in prologo 3. tomi, & in libr. 18.
cap. 2. Qui advertunt, hanc Fidei propagationem, & per adeò remotas & Barbaras nationes prædicationem eo
tempore factam fui
ſsſse, quo maiores adver
ſsus
ſsanctam Dei Eccle
ſsiam per
hæreticos, & alios eius ho
ſstes tempe
ſstates concitatæ
ſsunt, & quo plures
ex antiquis eius a
ſsſseclis à Fide
ſsemel
ei data de
ſsciverant. Idq́ue ad
ſsumma
Catholicorum
† HiſpanięHiſpaniæ, Portugalliæq́ue Regum ornamenta, egregiamq́ue laudem referendum e
ſsſse, per quos
Deus Novum quendam Orbem
oſtẽderitoſtenderit, non tam fœlicem gemmarum, & auri, quibus abundat, copiâ, quàm
quòd idolis excu
ſssis, verum Chri
ſsti
Evangelium magna ex parte
ſsu
ſsceperit, eòq́ue beatiorem, quò longiùs maximo maris, & terrarum tractu ab i
ſstis
ſsectis divul
ſsus e
ſst. Vt
† ſsic divina oracula impleantur, quæ pollicentur, Eccle
ſsiam nunquam de
ſsuturam, & in locum eorum, qui ei perfidè oblatrant, & re
ſsi
ſstunt, alios, atque alios colonos, & agricolas
èex Gentibus Deum evocaturum, quibus vinea ip
ſsius,
ſsacrarum
cilicèt rerum ob
ſservatio, admini
ſstratio, & cultus commendetur, ut habetur in P
ſsalm. 2. & apud I
ſsaiam cap. 6.
& Matth. cap. 21.
E
ſst
† enim in hoc, ut in reliquis,
Dei providentia
ſsummè admirabilis, & quemadmodum in rebus naturalibus nihil interit, ut non aliud generetur,
ſsic in Chri
ſstiana religione, iam inde à fœlici ip
ſsius ortu, u
ſsu veni
ſsſse ob
ſservatum e
ſst, ut nunquam alicubi interver
ſsa
ſsit Catholica Fides, quin alibi
fœliciter
ſsuccre
ſscat, quod illam dece
ſssionem re
ſsarciat, ut plurimis exemplis o
ſstendunt auctores
ſsuprà citati,
præcipuè Thomas Bozius. d. capit. 4.
per totum, & de ruinis Gentium lib. 6.
cap. 9. Genebrard. lib. 4. Chronic. anno 1297. & 1521. & eleganti
ſssim. Fr.
Ioan. Marquez in Gubernato. Chri
ſstian. lib. 2. capit. 24. in fine. Vbi inter
alia ob
ſservant,
† glorio
ſsi
ſssimæ
AuſtriacęAuſtriacæ familięfamiliæ trophæa eo tempore in
OccidẽteOccidente augêri cœpi
ſsſse, quo in
OriẽteOriente Turcarum
ImperiũImperium radices agebat, & ubi Lutherus diram tot hære
ſsium labem per Germanians evomuit,
† Bea|
ti
ſssimum Hi
ſspaniæ decus Ignatium à Loyola
ſsuæ Societatis in
ſstituta, & milites
pręparaſſepræparaſſe, qui adver
ſsus perfidum
illum Hære
ſsiarcham, & eius
ſsequaces, & verbo, &
ſscriptis, ut faciunt, & fecerunt
ſsemper, acriter & fœliciter decertarent. Et hoc e
ſst, quod ante omnes
monui
ſsſse videtur
† D. Hilarius, dum
inquit:
Eccleſsia, dum perſsequitur, floret; dũdum opprimitur, creſscit; dum contemnitur, proficit; dum læditur, vincit; dum arguitur, intelligit; tum denique ſstat, cùm ſsuperari videtur.
Idem etiam Genebrar.
ſsup. P
ſsal. 67.
ver
ſs. 37. mirabiliter o
ſstendit,
† Antichri
ſsto obviam iri per hanc Fidei in
Orientalibus &
OccidẽtalibusOccidentalibus Indijs
dilatationem, illumq́ue ab earum Regibus, & incolis e
ſsſse
conficiẽdumconficiendum:
Cui
myſsterio (inquit) Portugallenſses & Hiſspani in ſsuis ad illos populos navigationibus, & converſsionibus iam ab anno M.D. inſserviunt, Genebrardum refert &
ſsequitur
Maluenda lib. 5 de Antichri
ſst. cap. 18.
pag. 299. & lib. 4. cap. 16. pag. 432. ubi
adducens verba Caietani
ſsup. Lucam
cap. 18. dicentis,
ſsuo iudicio, Antichri
ſstum propè e
ſsſse, cùm exiguus verè fidelium numerus iam apparêre videretur, & magna mundi pars Mahumetana e
ſsſset, & parva Chri
ſstianis relicta,
tot Hære
ſsibus & Schi
ſsmatibus, ac pravis u
ſsibus repleta e
ſsſset,
ſsubdit Maluenda:
Sed ut minus eius (Caietani ſscilicet) ceu vaticinium pertimeſscamus, facit ampliſsſsima per Novum Orbem Fidei propagatio, & quæ etiam hoc tempore paratur Sinarum converſsio, plantato iam Evangelio
in Iaponijs, Philippinis & innumeris novis, tum inſsulis, tum regionibus, atque etiãetiam noſstris temporibus Eccleſsiarum Ægypti, & Æthiopiæ, at que Ruthenorum ad EccleſiãEccleſiam mira Dei benignitate facta aggregatio.
Sed
ſsubijcere libet
† duo ad
eãdemeandem
rem
ſspectantia incertorum auctorum
Epigrammata,
quęquæ extant apud Iacob.
GretſerũGretſerum in hortu S. Crucis, part.
5. pag. 289. & 291. & primum
ſsic habet:
Poſst ſse Sol tenebras linquit, qua cedit ab ora Vmbris opacans hanc tegit caligine.
Hinc ſsyncera fides retrahit ſsua lumina,
quare
Incumbit errorum gravis nox Ocyius.
Partibus èex noſstris ſsenſsim demigrat ad Indos
Gloria Crucis, dum furit, & ardet hæreſsis
Antipodas ſsed adit, qui grato pectore lucem hanc
CaptãtCaptant, honorãthonorant mẽtemente pura, & ſsimplice.
Hæreſsis heu pridem convicta eſst argumẽtisargumentis
Impia, mirandis, Prodigijſsq́ue Crucis.
Et quia de templis inſsignia ſsancta ſsalutis
Suſstulit, & peſsſsum, quà potis illa dedit:
En ex Orbe Novo mittit natura peregrè Noſstro Orbi ſsobolem, munera rara ſuãſuam.
Hæc cùm ita
ſse habeant, mirum videri
non debet,
Devm Opt. Max. † HiſpanorũHiſpanorum Regum Maie
ſstatem, & potentiam extuli
ſsſse, cùm ip
ſsi Divinum eius
nomen, numen, & cultum tot
ſsumptibus, & laboribus inter has incultas & ignoratas nationes ex tolli & propagari curaverint. Quod rectè & piè con
ſsiderant Bozius & Thom. à
Iesv in locis
ſsuprà relatis, idem thom. Bozius
de ruinis Gent. lib. 2. per totum,
ValẽçuelaValençuela in monit. contra Venetos, 5. par.
num. 207. Camill. Borrell. de præ
ſstan.
Reg. Cathol. cap. 43. num. 60. idem Bozius lib. 20. de
ſsign. Eccle
ſs. Dei,
ſsigno
32. capit. 1. & de ruinis Gentium lib. 2.
per totum, & magis in terminis lib. 7.
cap. 4. pag. 636. &
ſseq. Ant. Po
ſsſsevin.
in Biblioth. 2. tom. lib. 16. cap. 9. pag.
270. Torquemada. d. lib. 18. capit. 2. P.
Marquez in d. Gubernat. Chri
ſstian.
lib. 2. cap. 30. & latè &
elegãtereleganter P. Baltha
ſs. Chava
ſsius de notis veræ religio.
lib. 4. cap. 4. Vbi vel hoc
exẽploexemplo † nefandum Machiavelli & Bodini dogma
convincunt, qui religionis Chri
ſstianæ curam, & fidelem ob
ſservationem inter
præcipuas cau
ſsas proponere au
ſsi
ſsunt,
quæ multa Regna,
atq;atque imperia
everterũteverterunt.
CõtraContra expre
ſsſsas divini Spiritus promi
ſssiones,
† qui
ſse eos
honorificaturũhonorificaturum, |
& glorijs, victorijs, atque Imperijs
aucturũaucturum,
ſępèſæpè pollicetur, qui Dei
gloriãgloriam, &
honorẽhonorem quæ
ſsierint, & eius Fidei, ac nominis
defenſionẽdefenſionem, &
dilatationẽdilatationem ſsu
ſsceperint, de quibus agitur 1. Reg. 2. Proverb. 1. Levit. 26. & ad Hebræ. 11. ver
ſs.
32. 33. & 34. & dicam infrà lib. 2. cap.
16. num. 41. & 59. & cap. 22. num. 33.
Neque
† hoc ip
ſsos etiam Ethnicos
latuit, quorum veteres,
ſsi Athenæo credimus lib. 12. ita vaticinati fuerunt:
Semper eris fœlix, venerans gens numina
Divum,
Donec plus ſsuperis fueris venerata virum
quem
Intima ſseditio tunc, & tibi prælia ſurgẽtſurgent.
Et Poëta alter di
ſsſserti
ſssimus,
† imperiũimperium ſsine religionis cura
nõnon magis
ſstare,
vel augêri po
ſsſse, quàm
humanũhumanum genus
ſsine
uxorũuxorum con
ſsortio. Atque ob hanc
cau
ſsam
† Au
ſstriacam
domũdomum tot incrementa habui
ſsſse, & pro armorum in
ſsignibus albam fa
ſsciam in campo
ſsanguineo ge
ſsta
ſsſse,
ſsic eleganti
ſssimè
oſtẽditoſtendit:
HumanũHumanum cũcum Plaſsta genus ſsibi cõderetconderet unũunum,
NõNon vidit ſsatis eſsſse hominẽhominem, niſsi iũgeretiungeret illi
ConſortẽConſortem, ſsine qua nequeat cõſiſtereconſiſtere RegnũRegnum,
Quod Medus, quod Perſsa habuit, quod
Græcus, & inde
Romanus, genuit Mavors ſsine cõiugeconiuge prolẽprolem.
At Medus ſsic Perſsa ruit ſsic Græcus, & ipſse
Romanus, Deus imperium ſsine fine daturus
Connubio Marti coniunxit Religionem;
Auſstriacamq́ue habitare domum per ſsæcula
iuſsſsit,
Et ſspargat cum Sole ſsimul ſsua ſsceptra per
Orbem.
Candida Religio eſst, rubet alter ſsanguine
coniux,
Auſstriacæ hinc inſsigne domus cum ſsanguine candor.
Sed cùm invidia
† ſsemper virtutis, & gloriæ comes e
ſsſse
ſsoleat, & præclara
aliorũaliorum ge
ſsta in
ſsectetur, te
ſste Cicer. lib.
4. ad Heren. & lib. 2. de orat. Ammian.
Marcellin. lib. 30. hi
ſst. Iu
ſst. Lip
ſs. in
cẽtcent.
1. ad Belgas epi
ſst. 14. & in oper. crit. lib.
5. epi
ſst. 14. Auct. pictæ poë
ſsis, pag. 41.
& alijs,
quorũquorum dicta copiosè refert
IoãIoan. Bapt. Valençuela in di
ſscur
ſs.
ſstatus, & belli, par. 2. con
ſsid. 18. ex num. 42. non
defuerunt
†aliqui Scriptores
parũparum Regibus, &
gẽtibusgentibus no
ſstris affecti, qui
eorũeorum gloriãgloriam inde evacuare
conãturconantur, quòd
magis auri, &
argẽtiargenti cupiditate, quàm
religionis zelo in prædicto opere laboraverint. In quo præ
ſsertim nimis nos
in
ſsectatur
† Hieron.
BẽzoBenzo in toto
ſsua
hi
ſst. Novi Orbis,
quãquam videtur ad Hi
ſspani nominis
odiũodium excitandum,
dũtaxatduntaxat ſscrip
ſsi
ſsſse. Quapropter
† hæretici
eãeam fe
ſstivè
arripiẽtesarripientes quibuſdãquibuſdam proœmijs carminibus, & additionibus, quæ
ſsimiles, & maiores alias Hi
ſspanorum iniurias
continent,
locupletarũtlocupletarunt, & Latino
ſsermone
donatãdonatam, typis, & iconibus
excuſſerũtexcuſſerunt in 4. 5. & 6. part. hi
ſst.
AmericęAmericæ. In
octava
etiãetiam parte repo
ſsuerunt
relationẽrelationem quandãquandam ſecundęſecundæ navigationis
factęfactæ à
BritãnisBritannis in regionem Guianam
ſsub
Gualthero Ralegh ann. 1596. ubi pag.
90. alia in eandem rem procaci
ſssima
verba reperiuntur. Quæ omnia meritò expurgari iu
ſsſsa
ſsunt in ultimo indice
librorum prohibitorum anno 1613.
ut &
ſsuprà cap. 5. num. 48. monuimus.
IdẽIdem odium non obſscurè detegit Traianus Bocalinus in ſsuis nũtijsnuntijs Parnaſsi
cent. 2. cap. 90. dũdum futilibus quibuſdãquibuſdam rationibus motus, tãtitanti Orbis detectionẽdetectionem, & detectores imprudentiſssimè (ne
dicam impudentiſssimè)notat, & damnoſsam potiùs, quàm utilem hominibus fuiſsſse oſstendere nititur.
Honoratus
† quoque Fa
ſsitellus epigram. ad
ScipionẽScipionem Capycium, 1. tom.
deliciarum Italorum poëtarum, pag.
959. eiu
ſsdem avaritiæ crimen his carminibus Hi
ſspanis impingit:
O ego quid ceſsſso? populiq́ue, urbeſq́;urbeſq́ue valete,
Et quæcunque levis cõpitacompita vulgus amat
Vulgus, in extremis quæſsita Themiſstita
terris
Cui placet, incertis, & Calicuta vijs.
Neſscio quæ Calicuta novo ſsub Sole repoſsta Æternum Hiſspanæ munus avaritiæ
NẽpeNempe parũparum fuerat, noſstris diteſscere regnis,
Et verſsare avida faſsq́ue nefaſsq́ue manu.
Intactos niſsi claſsſse nova penetraſsſset ad Indos,
Intentata rudis Tethyos ad ſspatia,
Scilicet à curvo miles digreſsſsus aratro
Præceps trãstrans terras, & maria alta ruit;
Iamq́ue ſsuper solis curſsuſsq́ue æſstuſsq́ue perennes,
Audet in ignotum tendere vela ſsalum.
Sic alius nobis alio micat Orbe Bootes
Merſaq́;Merſaq́ue ſsub ſstygio gurgite terra patet,
Quid facis ah demens? gemmas, aurumq́ue
reconde,
Muneribus perdis teq́ue, tuoſsq́ue tuis.
Alter etiam Poëta non minùs acutè,
circa idem argumentum ſsibi luſsiſsſse viſsus eſst, dum ſscripſsit:
Celtiber Indorum ſsitiens (ut fama) ſalutẽſalutem,
Et Chriſsto multas quærere certus oves:
It, redit, ædificat, templis imponit honorẽhonorem,
Corporaq́ue infuſsis Barbara luſstrat
aquis,
Nec labor incaſsſsum, & quid ni converteret Indos
Voce, manu montes vertere qui potuit?
Verùm huic
† calumniæ facilè re
ſsponderi pote
ſst, quòd et
ſsi plures vulgaris
conditionis homines, qui in has olim
regiones transfretarunt,
divitiarũdivitiarum de
ſsiderio poti
ſssimè
ducerẽturducerentur, atque eis
conquirendis intenti, plura mala mi
ſseris Indis irrogaverint,
† Glorio
ſsi
ſssimi
tamen & Pij
ſssimi Reges, & Domini
no
ſstri, haudquaquam
hũchunc ſsibi
ſscopum
præpo
ſsuerunt;
ſsed Divini nominis honorem, & Fidei exaltationem, ac propagationem imprimìs exoptantes, reliqua temporalia emolumenta acce
ſsſsoria e
ſsſse iudicarunt: ad quod inde
ſsinenti curâ, & nunquam intermi
ſsſsâ pietate, innumera mandata, in
ſstructiones, ordinationes, & leges ab initio
huius conqui
ſsitionis ediderunt, de quibus alio in loco
ſspecialiùs agemus, & adver
ſsus duces & milites, qui earum
tran
ſsgre
ſsſsores fui
ſsſse probati
ſsunt,
ſseveri
ſssimè animadverti iu
ſsſserunt.
Cuius pietatis, zeli, & mandati memor
† in
ſsignis ille Dux Chri
ſstophorus
Columbus,
ſsimul atque
excẽditexcendit in terram illius parvæ in
ſsulæ Guanahani, in
genua procidit, atque
ſsublatis ad cœlum manibus, fu
ſsi
ſsq́ue præ gaudio lacrymis, hanc ad Deum orationem habuit, ut narrat Petr. Martyr in decad.
1. Novi Orbis, & additionator
BẽzonisBenzonis lib. 4. capit. 8. pag. 34:
Domine Deus æterne, & omnipotens; ſsacro tuo Verbo
cœlum, terram, & mare creaſsti. Benedicatur & glorificetur nomen tuum; laudetur
tua maieſstas, quæ dignata eſst, per humilem ſservum ſsuum procurare, ut eius ſsacrum nomen agnoſscatur, & publicetur in hac altera mundi parte.
Eandemq́ue
† prote
ſstationem, ac
profe
ſssionem reliqui
ſsequentes Duces & Archiguberni in
ſsuis detectionibus
eorundem Regum Catholicorum nomine feci
ſsſse reperiuntur, prout Anton.
de Herrera in libris hi
ſstor. gener. Ind.
Occident. pa
ſssim o
ſstendit.
Quòd
ſsi
† hi ad divitias, & the
ſsauros Indiæ mentis aciem duntaxat intenderent, intra proprios Hi
ſspaniæ limites alios profectò non minores invenire po
ſsſsent, iuxta ea,
quęquæ de uberrimis, & diti
ſssimis eius auri & argenti
fodinis latè tradit Pineda lib. 4. de reb.
Salom. ferè per
totũtotum, & nos alijs in locis opportuniùs diximus, & dicemus.
Regnum igitur
† Chri
ſsti &
EccleſięEccleſiæ magis quàm
propriũproprium ampli
ſsicare
pręcipuèpræcipuè conati
ſsunt, & non avaritia,
ſsed
religionis ardenti
ſssimus zelus, tantos
animos occupavit, eximijs
ſsemper votis optantes, ut
ſsuo labore,
ſsumptibus & indu
ſstriâ veri Dei cultus ubi coaluit, altas radices mitteret,
utq́;utq́ue eò protenderetur, quò antea
nunquãnunquam pertigerat, & ut candidi
ſssimum Fidei Catholicæ lumen ad eos tran
ſsitum faceret,
qui in tenebris, atque in umbra mortis
per tot
ſsæcula iacui
ſsſse, comperti
ſsunt.
Quam certam & veri
ſssimam
† a
ſsſsertionem adver
ſsus malè feriatos nebulones illos, quorum
ſsuprà meminimus, optimè tuentur reliqui docti
ſsſsimi & gravi
ſssimi Auctores
ſsup. numero 69. 72. & 84. relati, & gnaviter pro
|
ea pugnat Greg. Lopez Madera de excellen. Hi
ſsp. Monarch. capit. 6. fol. 44.
& cap. 9. fol. 74. Bartholom. Leonard.
2. pag. 84. & 85. & novi
ſssimè Regius
Chronographus Ludovic. Cabrera in
vita Philippi 11. lib. 7. cap. 8. pag. 419.
& pag. 424.
† Vbi huius Regis pij
ſssimum dictum enarrant, qui cùm Philippinis in
ſsulis detectis, & plurimis indigenis aquâ bapti
ſsmali lu
ſstratis, de eis
de
ſserendis ob
terręterræ inopiam, & plures
Regij ætarij
ſsumptus rogaretur, re
ſspondit,
ſse pro unius tantùm
ſsacelli, aut
Chri
ſstiani con
ſservatione, non
ſsolùm
Indiarum proventus, verùm & Hi
ſspaniæ reditus omnes,
ſsi illi non
ſsufficerent, libenti
ſssimè expen
ſsurum. Neque
ullo pacto ab
ſsque
EvãgelijEvangelij luce qua
ſslibet provincias, quantumvis inopes & incultas, derelicturum, cùm Apo
ſstolici muneris vices
ſsibi, &
ſsuis in hac
prædicatione iniunctas agno
ſsceret,
quod re ip
ſsâ completum tam in his in
ſsulis, quàm in alijs provincijs, & plurimis Regijs
ſschedulis cautum videmus,
quarum alio in loco meminimus.
Pote
ſstque ex ip
ſso opere, quod per
actum e
ſst,
ſsatis evidenter o
ſstendi. Etenim
† Deus ad facinora ita præclara
nõnon tam eos eligere & iuvare
ſsolet, qui
divitiarum cupiditate, & Regni proprij amplificandi ardore ducuntur,
quàm qui Religionem totis nervis defendere & extendere conantur, iniurias propellunt, & divinum amorem, & timorem mentibus & animis
ſsubditorum incutiunt, ut probavimus
ſsup.
n. 89. &
ſseq. & appere docemur Deuteron. cap. 7. ver
ſs. 7. & auctoritate D.
Pro
ſsper. in lib. Sent. ex Augu
ſst. c. 295.
ubi inquit:
Fortitudinem Gentilium mundana cupiditas, fortitudinem Chriſstianorum Dei charitas facit. Quibus alia adijcit P. Marquez in Gubernat. Chri
ſst.
lib. 2. cap. 30. & 31.
Præterquam quòd eo tempore, quo
Catholici Reges Ferdinand.
† & Eli
ſsabeth,
ColũboColumbo ductore, navales illas expenditiones cœperunt, divitiarum cumulos, qui in his regionibus latebant,
penitus ignorabant, atque ita nihil de
eorum gloria, & pietate
† detrahere
pote
ſst, quod illos po
ſstea
ſsorte oblatos
acciperent, & in
ſsu
ſscepto
propagandępropagandæ Fidei voto huii
ſsmodi veluti illecebris,
aut retinaculis diligentiùs, & alacriùs
per
ſseverarent, cum Deus for
ſsitan hoc
etiam fine tales, divitias præpara
ſsſse vidêri po
ſssit, ut notavimus
ſsup. cap. prox. num. 40. 41. & 58. Et
† omnes homines eâ naturâ
ſsimus, ut etiam ad res
pias & hone
ſstas magis accendamur,
cùm aliqua
ſsimul
ſspecies utilitatis obijcitur, ut præclarè docet M. Tullius
lib. 3. offic. Ovid. lib. 2. de
PõtoPonto, Eleg. 3:
Nec facilè invenies, multis in millibus unũunum Virtutem pretium, qui putet eſsſse ſsui.
Ipſse decor recti facti ſsi præmia deſsint,
NõNon movet, & gratis pœnitet eſsſse probũprobum.
Et de bellicarum
† expeditionum materia loquens Herodot. lib. 5. inquit:
Operæpretium nõnon eſst, ſsuſscipere prælia pro
terra, neque multa, neque ita feraci, & pro
exiguis finibus, adverſsus eos, quibus nihil
eſst, neque auri, neque argenti, quarum rerũrerum cupiditate quis inducitur ad mortem periclitandum, & Lactantius Firmianus lib.
7. cap. 4. de præm. Divin. ita ait:
Quis
eſst, † vel tam ineptus, vel tam otioſsus, ut
aggrediatur facere aliquid fruſstra, ex quo
nullam utilitatẽutilitatem, nullum commodũcommodum ſsperet?
Maneat ergo gloria & maie
ſstas Regum & Regni no
ſstri adver
ſsus invidorum calumnias Dei providentiâ, directione, protectione, & tanti Orbis
cõverſioneconverſione, & acce
ſssione
ſsuffulta, & ut
virulentis illis poëmatijs, num. 99. relatis, alio priori, &
† veriori,
ſsatisfiat,
caput, & librum i
ſstum,
ſsic
Regem, & Hispaniam no
ſstam alloquentes
claudamus:
Magnus Alexander, quem fruſstra optaverat Orbem Æqualem meritis Dì tribuere tuis.
Quem vincas, quem pace regas, cui ſsydera
monſstres, Æterno doceas ſsacrificare Deo.